Student :Mirza Halilčević Datum:23.3.

2020

Odsjek:Historija

Predmet : Institucije Osmanskog carstva

Institucija Devširme

Profesor: Dr. sc. Izet Šabotić

1
 Sadržaj

Kratak uvid u sadržaj

Ustrojenje devršime

Opće karakteristike devširme

Odjeća janjičara i Vrhunac i slabljenje janičarskog odreda

Propadanje sitema devširme

Kraj janičara

Zključak

Izvori

2
 Kratak uvid u sadržaj

Devširma postoji od vremena sultana Bajezid-hana I, a zakon o njoj od

vremena Murad-hana II. Riječ je o praksi uzimanja mahom hrišćanskih dječaka
sa Balkana, njihovog odgajanja i obrazovanja i stvaranja sposobnih ratnika
ili državnih službenika, odanih sultanu i Državi.

Nakon školovanja provodila bi se čikma (selekcija-vrednovanje), odnosno

izbor najboljih. Tom prilikom razdvajani su oni koji su za vojsku i oni koji su za
administraciju ili dvorsku službu. U klasičnom osmanskom dobu najveći broj
jeničera dolazio je upravo kroz sistem devširme, a mnogo je i istaknutih državnika
došlo kroz ovaj sistem, od kojih su neki postali čak i veliki veziri. Iz Bosne
najpoznatiji slučajevi su Sokolović Mehmed-paše, velikih vezira sultana Sulejmana
I i Lutfi Omer – paše, mušira Osmanskoga carstva.

Sistem devširme je, prema tome, otvarao mogućnosti dječacima da postanu

vojnici ili državnici i da dostignu najviše položaje koje jedan osmanski podanik
može dostići. Cijena za to je bila odlazak od kuće. Devširma nije obuhvatala
muslimanske porodice (osim u Bosni i Albaniji), zatim generalno porodice sa
jednim sinom, oženjene mladiće, mladiće koji su već našli posao ili na bilo koji
način doprinosili državi.

Cilj je bio odgojiti velike ratnike ili državnike odane sultanu. Sistem je jako
dobro funkcionisao do kraja XVI stoljeća. Od tada se temeljito obrazovanje i odgoj
počinju napuštati, školovanje traje kraće, jeničeri se počinju ženiti i zasnivati
porodice; samim time oni prestaju biti isključivo vojnici i to slabi njihovu borbenu
moć. Sistem je vremenom, kao i skoro sve u državi, postajao sve manje efikasan, a
napušten je u drugom polovini XVII stoljeća.

3
 Ustrojenje devširme
Nakon perioda teških unutrašnjih sukoba i dugog perioda “interregnum”,
postojala je želja da se napravi jedna jaka centralizovana država sa svojim
zakonima vojskom taj process je započeo osmanski sultan Bajezit I, a nastavio
njegov nasljednik Murat II, jedna od tih mjera cetralizacije jest stvaranje jedne
odane vojske koja neće bit odana nikom drugom osim svom sultanu. Nešto slično
su uradili izborom velikih vezira i visokih dostojanstvenika, gdje vise nisu bili
izabrani iz uticjanih porodica, jer takvi bi imali veliki uticaj na porti i stetili bi
stabilnosti sultana i države. To su sultani presjekli, te su uveli istituciju devširme,
jer kroz taj process i tu obuku izabrani su najbolji i najvještiji. Takvi su bili
preraspoređeni na pozicijama u skladu sa njihovim afenitetima. Putem devšime
nije samo sticalo vojno, vec i druge vjestine koje su mogle nekog obicnog seljaka
staviti u poziciji da postane i sam veliki vezir. Ovakav sistem se pokazo koristan za
O.C, jer na te pozicije su dolazili osobe zaslugom.

Opće karakteristike devširme

U 16. stoljeću devširma je provođena
na način da je sultan svojim ukazom,
fermanom, postavljao povjerenika i
janjičarskog časnika za svaki okrug. Pod
nadzorom lokalnog beglerbega,
sandžakbega, kadije i spahije, u svakom
selu navedeno povjerenstvo pozivalo je
svu mušku djecu između sedme (ili
osme) i osamnaeste (ili dvadesete)
godine života i njihove očeve kao
pratitelje te biralo samo one dječake
koji su im se činili fizički i psihički
sposobnima. Devširma je uključivala
samo djecu hrišćanskih seljaka koji su
se bavili poljoprivredom i nije

4
obuhvatala gradsku djecu i sinove koji su bili jedinci. U sultanovu fermanu i u pismu
janjičarskog age (dvama dokumentima koje su posjedovale osobe zadužene za
provođenje devširme), bilo je naznačeno koliko će se dječaka uzeti i iz kojih se mjesta
smiju uzimati zdravi dječaci za devširmu. Obično se na četrdeset kuća uzimao po jedan
dječak, ali se taj propis mogao izmijeniti prema potrebi Osmanskog carstva.
Povjerenstvo je bilježilo ime svakog djeteta i zapisivalo njegov opis u registar, a zatim je
slalo dječake u grupama od stotinu do stotinu i pedeset dječaka janjičarskom agi u
Istanbul.

Devširma je u 16. stoljeću provođena svake treće, pete ili sedme godine, ovisno o
potrebi za nove sluge na dvoru, u vojsci i državnom aparatu. Svaki bi put bilo skupljeno
od hiljadu do tri hiljade zdravih dječaka. Prema podacima koji se mogu pronaći u jednoj
zapovijedi o provođenju devširme poslanoj 1666. u više balkanskih gradova, ciljano
područje za skupljanje između tristo te tristo i dvadeset dječaka bio je čitav središnji i
zapadni Balkan. Najmanje dvjesto tisuća dječaka na Balkanu prošlo je kroz sustav
devširme u dva stoljeća njezina postojanja. Njezin je utjecaj bio golem: zbog svoje
ukorijenjenosti u vojni i administrativni sustav, bila je jedna od najvažnijih osmanskih
institucija. Bijeli eunusi strogo su nadgledali i disciplinirali paževe. 1 Svaki trenutak
njihova vremena bio je određen: ustajali su, spavali, jeli, odmarali i igrali se u određeno
vrijeme. Nisu mogli razgovarati međusobno kada su to oni sami htjeli, a u svijet izvan
granica dvora nisu smjeli izlaziti. Nisu se mogli ženiti, a na dvoru su obično ostajali do
svoje dvadeset i pete ili tridesete godine života. Kršenje precizno određenih pravila
kažnjavalo se odmjeravanjem kazni prema visini prijestupa: javnim ukorom, batinanjem
po tabanima, istjerivanjem ili smrtnom kaznom.

Zanimljivo je da devširma u nešto kasnijem periodu, u našim krajevima proširila.

Propise o devširmi obuhvatali su i jedno i drugo, tj. i nemuslimanslko i muJslimansko
stanovništva, a još kasnije, ti su propisi izmijenjeni utoliko, što su se, barem kada je riječ
o bosanskom, hercegovačkom i kliškom sandžaku, odnosili, uglavnom, na muslimanski
dio njihovog stanovništva. Nije utvrđeno kada je došlo do ove promjene. Prema jednoj
tradiciji koju donosi dr. Safet-beg Bašagić, to se dogodilo još za vrijeme Mehmeda II
Osvajača (1453-1481), i to na tralženje samih Bošnjaka.

1
Paževi su dječaci hrišćani koji su dovedeni na osmanski dvor, na kojem su se školovali i pripremali za razne
pozicije u Osmanskom carstvu.

5
Po okončanju školovanja, a nakon provedene čikme paževi su se raspoređivali na razne
pozicije, a shodno njihovim sposobnostima. Najsposobniji paževi, intelektualno i vojnički
su dodjeljivani sultanovom dvoru, dio se uključivao u osmansku administraciju, a najveći
broj njih se uključivao u vojne redove. Posebno ih se značajan broj uključivao u
jenjičarski red. Svima njima je nakon što bi se postavili na određene pozicije data
mogućnost za napredovanje u ovisnosti na njihove sposobnosti. Zahvaljujući tome,
pripadnici devširme su dosegli najveće pozicije u Osmanskom carstvu. Posebno je važno
iztaći da su predstavnici devširme od vremena sultana Mehmeda Osvajača, postavljani
na poziciju velikog vezira. Isto tako, postavljani su na poziciji, sandžakbegova,
defterdara, nišandžija, teskeredžije i svih drugih pozicija.

Odjeća janjičara
Od kraja 15. stoljeća, značajan broj paževa
regrutovan je u jenjičerski red. Na taj način stvarala se
važna vojna komponenta, od koje su u velikoj mjeri
zavisila osmanska osvajanja, posebno u 15. i 16..
Janjičari kao pripadnici devširme po stupanju u vojnu
službu imali su brojne posebnosti, koje su bile vezane za
njihove obaveze prema Carstvu, kao i za njihova prava.
Jenjičeri su imali svog komadanta “agu- jenjičara”, koji
je također dolazio iz reda devširme. Nadležnost nad
“agom jenjičera” isključivo je pripadala sultanu. To
između ostalog ukazuje na njegov značaj, kao I značaj i
ulogu jenjičera. Osmim velike vojne-ratne uloge, oni su
imali i političku ulogu. Zahvaljujući uticaju jenjičera u
brojnim slučajevima izvršeno je i postavljanje sultana.
Jeničeri su vezani i za brojne pobune, nakon kojih je
došlo do značajnih promjena u Osmanskom carstvu.
Jeničeri su imali puno posebnosti, koje su vezane za njihovo mjesto i ulogu koju su imali
u Carstvu. Tako je bilo i kada je riječ sa njihovom odjećom. Tipična odjeća, odnosno
uniforma janjičara sastojala se od vrećastih hlača (şalvar) nošenih preko donjeg rublja i
pamučne ili lanene košulje koja im nije prekrivala koljena. Šal koji su janjičari nosili oko
košulje i hlača služio je kao svojevrsni džep za razne stvari, npr. novac, bodeže i sl. Preko

6
šala nosili su kaput dugih rukava koji bi vezali u struku. Zapovjednici janjičara nosili su
jakne obrubljene krznom. Vojnici su nosili crvene kožne čizme, a zapovjednici žute
čizme. Bijelo nojevo pero koje su često znali zataknuti za kapu bila je nagrada koja se
davala pojedinim janjičarima.

Janjičari su često prikazivani u raznobojnim

uniformama, ali službena boja janjičarskih odreda bila
je plava ili žuta. Ono što je janjičarsku uniformu najviše
isticalo bila je kapa. Kada su bili u svečanoj uniformi,
janjičari su nosili veliku kapu od bijele vune,
oblikovanu u cijev koja je sa stražnje strane imala
četvrtasti dio koji je visio do sredine leđa. Drugi
istaknuti dio uniforme bila je drvena žlica koja je bila
spojena na prednji dio kape kao značka. S druge
strane, zapovjednici su nosili zaimaču (kutlaču,
kacijolu, šeflju) svezanu za pojas, kao znak čina.
Spomenute žlice i zaimače označavale su janjičarsku
ovisnost o kazanu (kotlu iz kojeg su se hranili) i
egzistencijalnu ovisnost o svojem hranitelju, sultanu,
čiji su robovi bili. U borbi su janjičari koristili sjekire i
kratke mačeve. U mirnodopskim uvjetima nosili su samo palice ili bodeže, osim ako su
služili kao granične postrojbe. Janjičari koji su čuvali sultanovu palaču nosili su velike
sjekire i helebarde. Od početka 16. stoljeća janjičari su nosili muškete, a od sredine 17.
stoljeća i kubure

Vrhunac i slabljnje janičarskog odreda

Vrhunac sistema devširme i janicarskih odreda vidi se u perijodu Sulejmana

velicanstvenog (1520-1566). U tom vremenu u instituciji devširme uzimano je najviše
dječaka, posebno sa prostora Balkana. Značajan broj istih postali su uticajni državnici i
vojskovođe, veliki veziri, sandžakbegovi, devterdari, veziri i drug važne ličnosti. Njihova
uloga u teritorijalnom širenju, te ekonomskom jačanju Osmanskog carstva bila je velika.
U ovom vremenu jenjičeri su postali glavna i efiktivna udarna snaga carstva.
Učestvovali su u svim velikim osvanjima Osmanskog carstva u ovom periodu: Osvajanju
Beograda (1521), Mohčkoj bitci (1525), osvajanju Ugarskog kraljvstva, teritorijalnom

7
širenju na Balkanu i srednjoj Evropi, širenju prema istoku i na području sjeverne Afrike
(Egipta, Tripolitanije, Tunisa, Alžira). Zahvaljujući takvoj ulozi, janičari prestaju biti
samo jedne vojna prosta sila, već se pretvaraju i u politicku snagu. Od njihovog uticaja
ovisio je ne samo uspjeh na vojnom polju, već i unutrašnje političke i privredne prilike,
pa i uloga Osmanskog carstva na međunarodnom planu. To je tako bilo i u vrijeme
vladavine Sultana Sulejmana el knunija, kada je u mnogim slučajevima iskazana vojna i
politička moć i uticaj jenjičera. Zahvaljujući instituciji devširme, te jenjičera kao vojnog
reda koji je bio u ovomvremenu proizvod deširme, Osmansko carstvo je u ovom periodu
bila moćna svjetska sila koja je uticala na najvažnije događaje i procese koji su se tada
odvijali.
Tako da možemo kazati, da je institucija devršime imala značajnu ulogu u vojnom
(ratnom) pogledu, a što se manivestiralo kroz jenjičerski red, te brojne vojskovođe i
državnike koji su potekli iz institucije devršime.

Propadanje sitema devširme

Sistem devšime sve vise gubi na znacaju krajem 17. početkom 18. Stoljeca. Tada
Osmansko carstvo ulazi u duboku krizu . Kirza se vidi kroz sve slojeve osmanskog drustva
pa i vojnom sistemu. Devsirme je u ovo vrijeme bila skoro ne postojeća. To je imalo
uticaja na osvajanja Osmanskog carstva, koja su bila zaustavljena, te je Osmansko
carstvo sve više branilo dostignute pozicije, nego što je osvajalo nove teritorije. Pored
brojnih uticaja (ekonomsko slabljenje, neadekvatno naoružanje, slabljenje sultanove
moći, kuge i sl.) i slabljenje institucije devršime je imalo uticaja na slabljenje u
Osmanskom carstvu. Evidentno je bilo, a našto ukazuju i popisi da je sve manji broj
hrišanskih dječaka i mladića uziman u instituciju devršime. Na taj način se naziralo i
propadanje ove za Osmansko carstvo važne institucije.
Usljed stalnih ratova, Osmansko carstvo je u vojnom i novacanom sistemu oslabilo u sve
vise zastajkuje za evropskim svjetom. Osmansko carstvo se sve više susretalo sa brojnim
unutrašnjim problemima, što je bio i rezultat anahronog poreznog sistema, koji nije
mogao da odgovori zahtjevima Carstva, a i vremena. Pored toga, ekonomski uticaj
evropskih zemalja, prvo Španjplske kroz uvoz srebra i zlata iz novog svijeta, a potom
trgovački uticaj Španjolske, Portugala, a neško kasnije Francuske i Engleske doprinijo je
slabljenju Osmanskog carstva. No, najači uticaj na slabljane carstva imale su unutrašnje
neprilike, korupcija i nespotizam, gdje je došlo do isticanja pojedinih porodica, gdje
dolazi do stvaranja procesa naslijeđivanja titula, pa i janjičara, što je urušavalo stari
sistem institucija Carstva. Slabljenjem institucija, među kojima i institucije devširme,
Osmansko carstvo je propadalo vojno, ekonomski i politički. To je stvorilo preduslove za
sve evidentnije nasrtanje na teritoriju Osmanskog carstva od strane evropskih sila,

8
voljnih za zaposijedanje njegovih teritorija na evropskom prostoru. Taj proces je
posebno bio izražen u 18. stoljeću kada će se konačno otvoriti tzv.“Istočno pitanje“, koje
je označilo otvoren plan potiskivanja Osmanskog carstva sa evropskog prostora. Taj
proces je bio sve izvjesniji, slabljenjem i ukidanjem institucija na kojima je Osmansko
carstvo doživjelo vrhunac svoje moći. Među njima je svakako bila institucije devširme,
kao i institucija jenjičerskog reda.

Ukidanje janičara i sprovođenje Tanzimata

Kraj zajadničare došlo je za vrijeme
Tanzimata. Taj proces ima svoje korijene u
ranijem vremenu osmanske uprave, kada je
Osmansko carstvo dožiivjelo veliku krizu,
posebno vojnu i ekonomsku. To posebno dolazi
do izražaja u vrijeme vladavine Selima III (1788-
1807). Reformski procesi su se odvijali svo
vrijeme vladavine sultana Mahmuda II (1808-
1839). godine. On u reforme ulazi znatno
opreznije od svog predhodnika sultana Selima III.
Međutim, najsloženija i najznačajnija reforma je
bila vojna, koa je zanačila osnivanje novog
vojnog reda po uzoru na evropske armije „nizami
džedid“, te ukidanje janjičarskog reda. Janjičarski
red je ukinut u krvi 1826. godine prvo u Jedrenima i Istanbulu, a kasnije i u drugim
provincijama. U Bosnaskom ejaletu isti je ukinut 1827. godine. Tanzimat je počeo
sa reformama Mahumada II, a nastavljen je u vrijeme Abdul Hamida I, 2 Abdul
Medžida I i Abdul Aziza I, da bi kulminirao donošenjem Ustava 1876. godien u
2
Abdul Hamida I. Njegova vladavina je poznata po opsežnim upravnim, vojnim i fiskalnim reformama
koje je pokrenuo, a koje su kulminirale Uredbom Tanzimata (Reorganizacija) te sproveli njegovi sinovi
Abdulmedžid I i Abdulaziz I. On je često poznat kao "Turski Petar Veliki". Njegove reforme uključuju i
ukidanje konzervativnih janjičara 1826. godine, što je omogučilo njegovim nasljednicima lakše
donošenje reformi.

9
vrijeme sultana Abdula Hamida II (1876-1909). U ovom periodu od strane Porte
donesene su brojne mjere, a sve u cilju reformisanja i „modernizacije“ osmanskog
društva. Ovaj ambiciozni projekt u namjeri borbe protiv sporog ali vidljivog
propadanja Osmanskog carstva, čije su granice postajale sve uže, a njegova moć
sve slabija u poređenju sa evropskim silama. Tanzimat je obznanjen fermanom
(dekretom) sultana Abdulmedžida I poznatim pod imenom Hatt-ı Şerif ("Hati
Šerif") od Gilhane, a izdat je 3. novembra, 1839. godine.

Među donesenim dokumentima, pored iz 1839.

imaju Hatihumajun iz 1856. te pomenuti Ustav 1876.
godine. Ovim dokumentima trebali su se stvoriti pravni
uslovi za provođenje tanzimata (reformi) u Osmanskom
carstvu. Tanzimat je značio između ostalog i duhovni
proizvod istaknutih osmanlijskih reformatora-birokrata koji
su bili obrazovani u Evropi. Mnogi od njih su nosili naslov
paše, što je u njihovo vrijeme bio znak školovane osobe
koja radi za osmalijsku vladu. Među njima su bili Ali Paša,
Fuat Paša, Ahmed Dževdet Paša i Mithat Paša. Oni su
shvatili da obnavljanje starih vjerskih i vojnih ustanova nije
odgovor svjetskim izazovima. Prema tome, mnoge od ovih
tanzimatskih reformi su zavedene kao pokušaj vještačkog
presađivanja uspješnih evropskih praksi na Osmanlijsku
carevinu. Među ovim reformama bile su opći vojni spisak
svih građana Carstva, bez obzira na njihovu vjeroispovijest
(dakle uključujući i nemuslimansko osmanlijsko
stanovništvo), zatim reforma obrazovanja i iskorjenjavanje
korupcije. Najznačajniji tanzimatski akt "Hatišerif od
Gulhane" donio je 03.11.1839. godine sultan Abdul Medžid na početku svoje
vladavine. Razdoblje tanzimata trajalo je sve do donošenja Ustava 1876. godine.

10
 Zaključak

Devršima kao sistem je bilo nešto do tada neviđeno. U pravom smislu riječi
predstavljala je jednu od najvažnijih institucija Osmanskog carstva. To se posebno
odnosi na drugu polovinu 15. I 16. stoljeće. Institucija dervšima je školovala
najneophodniji kadar za Osmansko carastvo, kako vojni tako i administrativno
politički. Dervšima je pružala sultanu neprekidni izvor dobro osposobljene vojske,
koja je nekoliko stoljeća isla u korak sa drugim vojskama i bila strah i trepet na
vojnom polju. Najveći broj pripadnika devršime putem „čikme“ rapoređivan je
među janičere, koji su dali ogroman doprinos teritorijalnom širenju i jačanju
Osmanskog carstva. Značajan broj pripadnika dervšime napravio je najviše vojne
i državničke pozicije. Postali su veliki veziri, defterdari, sandžakbegovi,
teskeredžije i drugi državnički službenici. Osim regrutovanja u vojnom sektoru,
jedan broj pripadnika dervšime određivan je na sultanov dvor, a jedan broj u
druge obrazovne i vjerske institucije. Tako da su oni predstavljali važnu
intelektualnu snagu Carstva.

Usljed historijskih okolnosti, uporedo sa vojnim i ekonomskim slabljenjem

Osmanskog carstva, došlo je do slabljenja i urušavanja institucije dervšime. U
poredo sa tim slabile su i one institucije koje su bile vezane za istu, poput janjičera
i drugih. Urušavanju ovog sistema posebno je doprinijela korupcija, koja je
ostavila nesgledive posljedice po Osmansko carstvo. Zahvaljujući tome,
Osmansko carstvo je ekonomski i vojno oslabilo, što je uticalo na sve izraženiji
pritisak evropskih zemalja. Taj pritisak je pojačan, nakon što je otvoreno tzv.
„Istočno pitanje“, koje je značilo otvoren pokušaj potiskivanja Osmanskog carstva
sa evropskog dijela. U cilju opstanka Osmanskog carstva, provedene su tzv.
„tanzimatske reforme“, koje osim što su ukinule stare osmanske institucije, među
kojima i janjičere, nisu dale značajne rezultate. Slabljenjem i ukidanjem institucije
dervšime, slabilo je i Osmansko carstvo. Ovo navodi na zaključak, da je dervšima
bila važna osmanska institucija.

11
Izvori:
Halil Inaldžik - Osmansko carstvo - Klasicno doba 1300-1600, Beograd 2002.
Ekmeledin Ihsanoglu - Historija osmanske države i civilizacije II , Sarajevo 2000.
"OTTOMAN WEB SITE - ABDULMECID". www.osmanli700.gen.tr.
,SVEUČILIŠTE U RIJECI ODSJEK ZA POVIJEST STUDIJ POVIJESTI
Željko Škorić, Danak_u_krvi_sultanu_Osmanskog_Carstva.pdf,Encyclopedia of the Ottoman Empire

12