ELM 3002

ÖLÇME VE ENSTRÜMANTASYON

Ders 7

ELM 3002 Ölçme ve Enstrümantasyon Prof. Dr. Hayriye Korkmaz

İçerik
ÖLÇMEDE DOĞRULUK
• Hatanın tanımı
• Hata kaynakları

ü Çevresel faktörler

• Kalibrasyon süreci

ELM 3002 Ölçme ve Enstrümantasyon Prof. Dr. Hayriye Korkmaz

 ÖLÇMEDE DOĞRULUK
(Accuracy)

E = Ölçülen değer - Gerçek değer

E = Sistem çıkışı - Sistem girişi

E: hata

ELM 3002 Ölçme ve Enstrümantasyon Prof. Dr. Hayriye Korkmaz

 n tane elemanın seri olarak bağlandığı
ve her bir elemanın da ideal olduğunu
varsayarsak (yani lineer ve çevresel
koşullardan etkilenmeyen)

O=O n =K 1 × K 2× K 3 ×.......K İ×.......×K n -1 ×I

ELM 3002 Ölçme ve Enstrümantasyon Prof. Dr. Hayriye Korkmaz

 O=KI+a
a, başlangıç değerini (bias intercept) 0 olarak alalım.

O=O n =K 1 × K 2× K 3 ×.......K İ ×.......×K n -1 × I

E=O–I
E = {(K 1 K 2 K 3 .......K n-1 ) I } - I

K 1 K 2 K 3 .......K n-1 = 1 ise

E = (1 – 1 ) × I = 0 sıfır olur
GİRİŞ ÇIKIŞ
I = I1 O1 = I2 O2=I3 O3 Ii Oi In
K1 K2 K3 Ki Kn

1 2 3 i n
GERÇEK On = 0
DEĞER

ELM 3002 Ölçme ve Enstrümantasyon Prof. Dr. Hayriye Korkmaz

Örnek: Isılçift kullanılarak oluşturulmuş
basit bir sıcaklık ölçme sistemi

Isılçift Kuvvetlendirici Gösterge

E(T) mV Tm ºC
T T ºC V
K1 = 40 mV / º C K2 = 1000 V / V K3 = 25 º C/ V
Volt Ölçülen
Gerçek emf
sıcaklık sıcaklık

ELM 3002 Ölçme ve Enstrümantasyon Prof. Dr. Hayriye Korkmaz

Hata Oluşum Sebepleri
ü Kullanılan algılayıcı- dönüştürücü
elemanların doğrusal olmayan transfer
fonksiyonları
ü Ölçme sisteminde yer alan herhangi bir
elemanın ideal olmayan davranışları
ü Çevresel faktörler
(anlık sıcaklık, atmosferik basınç, nem, besleme gerilimi vb.. )

ü İnsan kaynaklı hatalar

ELM 3002 Ölçme ve Enstrümantasyon Prof. Dr. Hayriye Korkmaz

ÇEVRESEL FAKTÖRLER
Bir ölçme sisteminde çoğunlukla çıkışta ölçülen
işaret, sadece giriş değişkenine bağlı değildir.
Anlık sıcaklık, atmosferik basınç, nem, besleme
gerilimi gibi çevresel faktörler sistemi
etkileyerek çıkışta değişimlere sebep
olabilmektedir.

Bu değişimler sistem üzerinde 2 tip etki

yaparlar:
ü Modifiying
ü Interfering
ELM 3002 Ölçme ve Enstrümantasyon Prof. Dr. Hayriye Korkmaz
MODIFIYING EFFECT

OUTPUT
Slope = K + Km Im Im 0

Slope = K Im 0

Im = Modifiying input

INPUT

ELM 3002 Ölçme ve Enstrümantasyon Prof. Dr. Hayriye Korkmaz

INTERFERING EFFECT

OUTPUT
Zero bias = a + Kı Iı
Iı 0

Iı 0

Zero bias = a Iı = Interfering input

INPUT

ELM 3002 Ölçme ve Enstrümantasyon Prof. Dr. Hayriye Korkmaz

Standart Çevresel Koşullar
ü T = 23-25 oC
ü Atmosferik basınç= 1000 mbar
ü Nem = % 80
ü Kaynak gerilimi = 10 V

ELM 3002 Ölçme ve Enstrümantasyon Prof. Dr. Hayriye Korkmaz

O(I)=K×I+a+N(I)
Yukarıdaki eşitlik standart olmayan
çevre koşulları dikkate alınarak
yeniden düzenlenirse;
KI yerine (K + KM IM ) I ve
a yerine (a + KI × II ) yazılır.
Bu durumda
O( I ) = (K +KM IM )× I + a + KI × II + N( I)
elde edilir.
ELM 3002 Ölçme ve Enstrümantasyon Prof. Dr. Hayriye Korkmaz
 Bir eleman ya da sistemin
kalibrasyonu için gerekli düzenek

ELM 3002 Ölçme ve Enstrümantasyon Prof. Dr. Hayriye Korkmaz

Kalibrasyon deneyleri
3 ayrı durumda ele alınır:
1. I M = I I = 0 iken I -O ilişkisi
incelenir.
2. I Giriş Değişkeni Sabitken, Çevresel
Koşullar Dikkate Alınarak IM ve II nın
Değişimine Karşılık Çıkış Değişkenin
Değişimi Gözlenir.
3. IM ve II ‘nın Rastgele Değerler
Alabileceği bir Ortamda I -O ilişkisi
incelenir.
(Tekraredilebilirlik Testleri)

ELM 3002 Ölçme ve Enstrümantasyon Prof. Dr. Hayriye Korkmaz

I Giriş değişkeni sabitken, çevresel
koşullar dikkate alınarak IM ve II nın
değişimine karşılık çıkış değişkenin
değişimi gözlemlenir.

IM = Modifiying input
II = Interfering input

ELM3002 Ölçme ve Enstrümantasyon Prof. Dr. Hayriye Korkmaz

Interfering Etki
Öncelikle hangi çevresel koşulların girişe karışarak veya parazit olarak
eklenerek, çıkışta başlangıç değeri a ‘nın sıfırdan farklı bir değer almasına
neden olduğuna karar verilir.
a = bias
Bu durumda giriş değişkeni minimum değerinde sabit tutularak (giriş = 0
iken , her zaman girişin minimum değeri 0 olmayabilir!); girişe
karışan parazit değişken değeri bilinen bir miktar artırılarak, çıkış
gözlemlenir. ( Bu durumda diğer tüm değişkenler sabit tutulmalıdır. )
Çıkışta her herhangi bir artış veya azalma (değişim Δ0) gözlemlenirse, söz
konusu değişken bir “interfering input” olarak değerlendirilir. Katsayı
hesabında aşağıda eşitlik kullanılır:

Eğer çıkışta herhangi bir değişim gözlenmemişse söz konusu değişken bir
“interfering input” değildir. Bu işlemler tüm parazit girişler ele alınıp tek tek
denenerek devam edilir.

ELM3002 Ölçme ve Enstrümantasyon Prof. Dr. Hayriye Korkmaz

Modifiying Etki
Herhangi bir çevresel faktör sistemde bir giriş değişkeni
olarak değerlendirilir ve bu değişken algılayıcı elemanın
hassasiyetini etkileyerek, çıkış işaretinin değişimine neden
oluyorsa bu değişkene Modifiying input denir.
Bu tip deneylerde giriş değişkeni, tam orta noktada
(Imin+Imax)/2 (ölçüm aralığının tam orta değerinde) sabit
tutulur. Bazı durumlarda algılayıcı giriş aralığının orta
noktası 0 a eşit olabilir. Bu durumda 0 dan farklı başka bir
değerde bu inceleme yapılmalıdır!

ELM3002 Ölçme ve Enstrümantasyon Prof. Dr. Hayriye Korkmaz

Modifiying Etki
Her bir çevresel koşul sırayla bilinen bir miktar kadar
değiştirilerek, çıkıştaki değişim gözlemlenir. Eğer
girişteki değişim, çıkışta bir değişim oluşturmuş ise bu
söz konusu çevresel koşul bir “modifiying input “
olarak ele alınır. IM ‘ye ilişkin katsayı aşağıdaki formül
kullanılarak hesaplanır:

ELM3002 Ölçme ve Enstrümantasyon Prof. Dr. Hayriye Korkmaz

Hem Interfering hem de
Modifiying etki aynı anda varsa
Eğer herhangi bir çevresel koşul daha önceden “interfering
input” olarak belirlenmiş ve bir KI katsayısı da elde
edilmişse, daha sonra aynı değişken bu defa da “modifiying
input “ olarak belirlenmişse; bu durumda KM ‘nin sıfırdan
farklı bir değeri de hesaplanmak zorundadır.

ELM3002 Ölçme ve Enstrümantasyon Prof. Dr. Hayriye Korkmaz

Örnek:Bir yer değiştirme algılayıcısının giriş aralığı 0,0 – 3,0
cm‘dir. Kullanılan besleme gerilimi 0,5 V ve 0, 6 V iken
yapılan ölçümler Tablo 1 de görülmektedir.

a) Besleme geriliminin 0,6 V olarak değişmesi algılayıcı çıkışında ölçülen

çıkış gerilimini değiştirmiş midir?
b) VS burada hangi tip bir çevresel faktördür? Tablo-1.
c) Eğer oluşmussa Interfering ve Modifiying
etki giriş değerlerini ve katsayılarını bulunuz.
(KI , KM , II , IM =? )

ELM 3002 Ölçme ve Enstrümantasyon Prof. Dr. Hayriye Korkmaz

Çözüm

ELM 3002 Ölçme ve Enstrümantasyon Prof. Dr. Hayriye Korkmaz

OIDEAL = KI+ a ………(1) ideal doğrusal davranış eğrisi

K = ( Omax – Omin ) / ( Imax – Imin ) = 58 – 0 mV / 3 – 0 cm

K = 19,33 mV / cm

a = Omin – K * Imin = 0 – 19,3 * 0

a=0

OIDEAL = 19,33 mV / cm * I + 0

MUTEF EHE303 Instrumentation and Measurement

 Ölçüm sonuçlarına göre
100

90 y = 29,198x
R² = 0,87485
80

70

60
Output, mV

50 y = 22,945x
R² = 0,87697

40

30
Vs_0,5 V iken
20 Vs_0,6 V iken
Doğrusal (Vs_0,5 V iken)
Doğrusal (Vs_0,6 V iken)
10

0
0 0,5 1 1,5 2 2,5 3

Input, cm

ELM 3002 Ölçme ve Enstrümantasyon Prof. Dr. Hayriye Korkmaz

 Algılayıcı davranışının ideal
(doğrusal)olduğu varsayılırsa
80
70
60
Output, mV

50
40
30
20
10 Vs_0,5 V iken Vs_0,6 V iken

0
0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5

Input, cm

ELM 3002 Ölçme ve Enstrümantasyon Prof. Dr. Hayriye Korkmaz