C A ^ P A R I S B A R L M I,

RERVM PER OCIENNIVM

N

B R A S I L I A
Et alibi nuper geftarum,
Sub Prafe&ura Illuftriflìmi COMITIS

I. M A V R I T I I,
NASSOVI£,&c. COMITIS,
Nunc Vefalias Gubernatoris & Equitatus Foederatorum
Belgii Ordd. fub A v RI A CO Duótoris,

H I S T O R I A.

A M S T E L O D A M I ,
Ex Typographeio I O A N N I S BLAEV,
MD C XLVU
 In Tabulati! oppofìtam.

Aurea, qua medios claudit fuprema Leones 3

Re&orti <voluitfìc meminiffe fui.
Hinc domittifulget murali* adorea ponti,
Hincjùa nanialti roUra coronai honos.
Ipftjùos fpeóìat Pernambucenps ocellos
Virgo & arundiferam tollit am&na manurru.
Proxima neétareos fcecunda 'Tamarica botros
Exbibet $ proprii munera pulcbra foli.
Quam juxtà Parayba futi dulcijfimaformti
Jnduit (*? populti facchara grata facit.
<iAt Grandi* Vlwvii vagm.,accola Strutto, talti
oAmbulai (^ ferri pabulafalfa putai.
Sic Jtfovus excellit Batavti infignibus Orbti >
M A V R I T I O Q J E ferax fùb Duce 'vernaiager.
Qptosgentes difiingmt humus, Dux afferit unm.
Occiduafque ficai Mania Natoti aquas.
oJXCercantes notai iHa^Juos pelagique potentes.
aArmaque Solcoram, fed 'violenta, fiupet.
Tu Seregippa tuti Pbccb&os pr&fcis ignts
ScdibuJ i£ dici Regia fila cupti.
Sunt Cancri, Garazjuna, tui. tibi culmina, Portus
Calve, placent. illtifas metuende jugti
Squamigerum genus AUagoti fi immergit babenti.
Jnque Serinb&mum belliger hinhit equus.
oAnchora permixtos dentes infigit arena.
Regnaque -vult nobti bic diuturna dati.
oArguit Occafum pyxti, nec refpicit Orturru.
Cur ì quia dif inciti regnai uterque plagti.
eAt quam, Fama, njides, lituos infare tubafqucj,
jSfon vim, fedjfeciem, tanta loquentti bahet.

C BARL/EVS.
 I L L V S T R I S S I M O
C O M I T I

IMAVRITIO.
N A S S O V I iE,&c. C O M I T I,
BRASILIA BELGICA
N V P E R S V P R E M O /E
G V B E R N A T O R I , & c .
RASILIAM, imperio tuo armiFqueFul-
gidam, tibi offero, Comes Illuftriflìme.
Si loqui illa poflet & tecum paciFci,
traderet FeipFam Tibi. qui infigni For-
titudine afFeruifti & auxifti B E L G I C A M$
& Martis tui Fama metuque implefti H I S P A N I C A M ,
alterius vindex, alterius terror, utriuFque admiratio.
Quod non poteft vel hsec vel illa, Faciam prò utraque,
ea Narratione, quse nec autorem Fuis Fadis , nec Fada
autori Fubducet. Quotquot Veterum res Feculo di-
gnas pofteris tradidere , priFci Orbis terminos non
egrediuntur. Nos audaces tecum egredimur,in illuni
Orbem delati, quem toto Femotum Oceano, FepoFuiiFe
videtur & abdidilFe Natura, in tuos honores &. Na/To-
vicse domus gloriam. Romanis GrseciFque icriptori-
bus Athenae, Lacedasmon, Carthago, Roma, Latium,
Gallio , Germaniaque utramque paginam Faciunt.
Nobis Olinda, Pernambucum, Mauritiopolis, Tama-
* rica,
 D E D I C A T I O.
rica, Parayba, Loanda, Mina, Maragnana, ignota pri-
fcis vocabula. Tunc belli partes Fuere Affyrius, PerFa,
Grajus, Macedo, Italus, Poenus, Allobrox, CheruFcus.
Nunc Tapujse, Mariquites , Petivares, Caribes , Chi*
lenfcs, PeruenFes. Nec diverfis hic gentibus Folùm ,
Fed commiffis inter Fé Orbibus pugnatur. Olim Rhe-
nus, Ifter, Rhodanus, Indus, Ganges magnarum rerum
teftes Fuere. Nunc Maragnonus, Platenfis, Ianuarius,
AFogadorum, Portus Calvi, Capivaribi & Biberibi
flumina. Nulli Polybio noti Mulatte, nulli Livio Pata-
gones, nulli Tacito AngolenFes, Floro Mamolucchi,
Suetonio aut Iuftino Nigritas. at hsec noftra nomina
Funt. Iftis Fcriptoribus in bellum ibat veftitus miles
aut cataphradus. mei quoque bellatores nudi, illi
gsefis, parmà, Fariffis, bipennibus, Falcatis curribus,
inter meos arcu clavaque terribiles. illi Poliorce-
ticis machiniFque ad oppugnandum & repugnan-
dum violenti. hi,cum Foli pugnant, talium inopes.
Tunc Romanus Lufitanum vicit. Nunc Romanorum
fratres & Focii. ille ad Tagum. hi Oceanum ultra.
Qualunque mihi Fcribenti Fé offerunt, nova Funt,
fidere, Folo, populis, moribus, v i d u , armis. Barba-
ries Ferrum acuit in gentem diFciplinse & Fandi mo-
ris capacem. hax in efferos movit, qui humanita-
tem non exuere Folum, Fed & cum ipFa humanitate
hominem devorare palmarium putant. Tanto ma-
jor virtus tua, quanto à virtutis Fede & domicilio
abivifti longius. ubi lenis Fuifti inter duros, urbanus
mter
 D E D I C A T I O.
inter agreftes, inter cruentos manFuetus, inter verge
pietatis neFcios pius. Quod dudum Feceras domi,
Fadum à te Foris. nempe ut arma commodares Li-
bertati & Religioni, Patria^ & Ecclefise, hominum Fa-
luti Se mercantium cupiditati. utrumque Foederato-
rum gloriae. Prseftitifti te militem adverFus HiFpano-
rum Fortilfimos, Banjolam,TorrenFem, Barbalionem,
Menezam, Furgentia in OccaFu lumina, nec militiam
àlegibus,àdiFciplina, ab ordine abFolvilli, verùm ma-
jorum tuorum exemplis intra redi terminos acriter
retinuifti. Eras in tenebrarum regno PhoFphorus,
inter peregrinos Se alienigenas tribulis*, inter avios
dux, inter diverfiffimas gentes idem omnibus Impe-
rator. Cum Marte, qui domaret terras, traduxifti
Chriftum, qui domaret animos, & inter tot vidorias,
quas meditabaris, etiam illa Fuit, quam reportafti de
erroribus. Illud belli tui Se militile eredioris grande
documentum,quod inter totNaflbvios,quos in hoftem
armavit domi Fua virtus, inter tot conFanguineos, Eu-
ropseis bellis conFpicuos, fiduciam primus FumFeris
trans maria bellum tranFportandi Se in Fuo hoftem
regno adoriundi. Nimirum hsec à veteribus haufifti
confilia,à Romanis adverFus Macedonas,ab Annibale
Se Antiocho adverFus Romanos. qui nihil Fé memo-
ratu dignum gefturos arbitrabantur, nifi vini belli aliò
transFerrent. Vtique magni Duces anguftiis domefti-
cis circumFepti, laxius virtutis meritique Fpatium Foris
qua^fivere. Horum exemplo is Fuifti in Novo orbe,
* i qui
 D E D I C A T I O.
qui in Galliis Fuit Metellus, in AFrica Marius, in Ger-
mania DruFus, inPannonia Trajanus. ut ficuti hi tro-
p i c a exterorum Fuis inFcripFere columnis, tu eorun-
dem animis chartiFque Belgarum inFcriberes. Appel-
lationes Se nomina gentis tu;e dudum acceperant
Americani, NaiFoviorum neminem. ut non aliorum
narrationibus notus Brafilia? habearis, Fed proprio
vultu Se Marte. Vbi Arces ipFe Se urbes condidifti,
ubi hoftiles vicifti, Mauritii nomen iiFdem inFcripfifti
^ A M E R I C A N I , inter tot Domus tua? Heròas, cogno-
men Folus meruifti. Inter bella, adventante potentiffi-
ma HiFpanorum claiFe, asdificavifti. ne videreris ho-
ftium metu temere abiturus aut de Republica deFpe-
rafFe. ut cum Friburgum & Boaviftam intuebuntur
Anthropophagi, NalFovicse magnificentise Se illuftris
pra^Fentia^ domicilium agnoFcerent. Induftriam tuam
loquentur dudi per flumina ad ftuporem Pontes,
in uFum & Fecuritatem publicam. Militarem Forti-
tudinem Portus Calvus, Siara, littora Tamaricse, Pa-
raybas, Fiumi ni s Grandis, in AFris ZEthiopum, in Ma-
ragnanà Lufitanorum, cunda navalium aut terre-
ftrium Fub Te pradiorum conFcia, prsedicabunt. At
pix Se circumFpedse moderationis teftes e r u n t ,
diFcordes fide Se cultu populi. iEquitatem lauda-
bunt vicinarum in hoftico urbium Se provinciarum
Redores, clementiam Se humanitatem Barbari. Cum
poft Fecula aliquot indigena , Lufitanus BarbaruF-
que , Sigillorum tuorum infignia per PrasFeduras
omnes
 D E D I C A T I O.
omnes conFpicient, agnoFcent NalFovicamfidem-,cum
auda Se dilatata per te imperia, memorabunt Ducis
potentiam, prudentiam, Felicitatem-,cum in deFertis
Copaobas FuFpenFa ad cippos Se lapides Societatis
monumenta adFpedabitviator,exteriRedoris inde-
FelFa ftudia, Se gentis, per avia lucri cupidine digreflse,
motus mirabitur. At cum pudere Fé inter noftros
Se veftitam incedere intuebitur Barbaries , Euro-
pasorum tuorum honeftati imputabit priFci pudoris
velamenta. Ipfa Olinda, civitas Se nomine de vultu
olim pulcherrima, nunc ruderibus deFormis, in maxi-
ma Fua clade illud admixtum gratulationis habuit,
quod cum fibi incolumi ftare non licuerit, utpote alio-
rum vidoriis perdita^ ; tua commiFeratione leniter
Fuerit habita. qui lugubrem caFum fiepè intuitus, tan-
tx urbis Fatis indoluifti. Proponatur in conFpicuo
ruentis Olindo Facies &Furgentis in laudes tuas MAV-
R iT i M. non dubitabunt homines, utro fpedaculo ma-
gis deledentur. Nam fi flebile eft in Facros penates
exercere arma, jucundum proFedò & laudabile fit
oportet, Deo delubra, civibus domos cendidifle.
prius,utin Creatorem ipFum, pofterius, ut in homines,
hoc eft ipfius Dei imaginem, amor tuus reflederetur.
Ita aliis Te virtutibus hofti terribilem, aliis tuis ama-
bilem Fecifti. illis immenFam gloriam,his amorembe*
nevolentiamque omnium promeritus. Invenifti me-
dium iter inter hoftes Se noftros, inter efFeros & lenes.
ut quos Batava virtute vicilFes, Batava manFuetudine
* * hono-
 D E D I C A T I O.
honorares. Loquar Fumma. cum venires,erexifti lapFa,
depravata correxifti, exanimata rècreafti. cum abires,
(res clamat) Senatus vindicem,plebs parentem,Refpu-
blica ordinem,leges cuftodem, pietas exemplum, Bel-
ga reverentiam, Lufitanus fidem uno Se eodem mo-
mento viFa Funt amififFe. Hasc dum oculis tuis Fubjicio,
COMES MAXIME , animos addo preclare de Republ.
Se Societate merito ; dum Belgarum judiciis, ab eorum
asftimatione mercedem aliquam impetrabo tuas Forti-
tudini -, dum exterorum, convincam non omninò ini-
quos de belli Belgici Fortuna Se profperrimis Fuc-
ceffibus h dum Societari Se Redoribus prudentiflimis,
cauflas r e p e r t i Funt, cur gloria belliche Fatis, lucrorum
minus, in tantorum moliminuni apparatu, reportavé-
rint. Dignare patrocinio tuo Fcriptorem, licet vali-
diore Fpiritu per te gefta, remiffiore FcripFerit. Da
vero, da Hiftorias huic tranquillitatem. qua? quia ar-
gumento tota tua eft,IlluftrifFimo tuo nomini inFcribi-
tur Se conFecratur. affere illam, aliorum potius nixam
teftimoniis Se fide quàm m e i labaFcet illa, cum ora
omnium oculoFque, quibus imperavifti, per quos pu-
gnafti, etiam hoftium quos vicifti, Fallì redarguent in-
vidia, perverfitas, credulitas. Amftelod. x x Aprilis,
Anno ciò io e XLVII.

I L L V S T R I S S I M Ì E TViE
E X C E L L E N T U
cultor humiUmus

C A S P A R BARL/EVS.
 SERIES TABVLARVM,
Quibus quoque locis inferi debeat.

A Cìriii. ante Pag. 25 31 Sìnm omnium Sanclorum. ?9

2 Parnambucum. 25 32 Si»tó5 omnium Sanclorum. 79
j Parnamb. isf Tamarica. 25 \% Tjtfula Antonii Vazji. 117
Jf Parayba & Rio Grande. 25 y(Arx Principis Guitie'.mi. 137
j/Claflis navium qua bine difcejìit Comes AMauritipolis. J
37
Mauritius. 31 y> \ Reciffa. J
37
6/ Prdìum propè Portum Calvum. 3 7 %6 Caput S. Auguflinì. 137
y 7 Portus Caivus. 37 yrCjiput S. Auguflinì. J
37
/ # Obfidio <y expugnatio Portus Cobi. 39 ^priburgum.
0 Civita* Olinda. 41 %$ Friburgum. *45
io O/inda. 41 40 Mamitiopolis Reciffa & circumjacentìa
jj(fjaraz]t. 41 caftra. 147
ri Serìnhaim. 41 41 Boa--vifla. 151
13 Civita* Formofà Sertnb<emenjìs. 41 42 Primum Prdìum Navale. 165
14 Pagus Alago<e Auflralis. 4143 Secundumprdìum. 167
1 y .d/agod Aujìralis. 41 44 Tertium prdìum. 167
16 Caflrum Mauritu\ 43 45 Quartumprdìum. 169
17 Caflrum Mauritìi ad ripamfl.S.Franc.454^Incendia molarum. J91
18 I. Tamarica. 53 (Loanda 20 y
'19 Infula Tamarica. 53 ^ 4 7 [ S. Pd«/i. 20J
20 Caflrum Mina. yy 48 Loanda. 205
/
2 i CaflrumMìtix. y5 49 InfulaThom*. 209
-
2 i , Jr * Naffovii. yy '50 VrbsS.Thom<s. 209
23 Arx Naffovii. yy yi Maragmn. 22y
24 Swra. 6> 52 Vrbs S. Lodovici. 22 y
2yArxSiara. 67 ^ 3 Arx Montis Calvari*. 240
^*6 Fl.Parayba. 71 *** Regnum Chili. 263
27 Parayba. 71 j 4 C/^y?« ^»<« z'« Patrìam Comitem revexit.
28 Ofliumfluminis Parayb<e. 71
29 Caflrum Ceulii, Rio Grande. 7$ yy Dillenburgum. 326
io F/. Grandìs. 7J
Tortiti veteres junuu cum Rtodus InJos .
J Stanis uln XomaJum pcrubtur mere tiputas ,
~ As CafixlL, aliò Bebo truimpLt a^uis .
Xunc Fortuna, j/hvos ettam partitur. Se Orl>cs Crudaty al /fumana palu/a cade camt
Xon ultra jeminos jtofitJtt unu> ihr ~4fer uhi et Jomita paret Xprtta ZoanJa ,
Pars pu£ ,am no/tra e/I er £tlà rtut arJuus *tL €t raUo toft* JU Fhacthcmte domus
Viyco Phtfipporum jforta fratta rtut Zarharies vntft Dueem cum fiafit, Jn.ir
MAY R ir io urtante, alic f j JJere re.ma % dt
fe «"WLjty&r, atro* redut.
ConJunus et totu/is cum Duce peto Jarmis .
C • JterUus
 C A S P A R I S B A R L II,
RERVM PER OCTENNIVM
I N

B R A S I L I A
G E S T A R V M,
Sub Prasfe&ura Illuftriffimi C o M I T I S

IOANNIS MAVRITII,
NASSAVI#,&c. COMITIS,
Nuper terra marique ibidem Imperatoris, nunc Equitum
FederatiBelgii,fub P R I N C I P E A U R I A C O , ductoris,
St V E s A L i m Gubernatoris,

H I S T O R I A.
X quo hoftis eflfe ccepit Hifpanus & à Fe-
deratis Belgico-Germania? Patribus itum &/«>»
fuit in Philippos ; varia fortuna, terra ac*****
mari, domi forifque, non uno Duce, inter
libertatis fpem Se fervitutis diferimina, acri*
ter & diu pugnatum fuit. Cauflàe, tot feri- cuf*
ptoribus memorata, in aperto funt. quas
propartium ftudio alii alias habent. pronis hominum ingeniis,
in eos rejicere calamitates publicas, quos oderunt, de princi*
pia caufTafque belli eadem putare. Plurimi ignari poteftatis
Belgarum, beneficio Principumfirma?,parum sequa rerum ju-
dicia induunt. Non defuere Regi obtentus, armis invadendi
Rempublicam. acceptis in deterius,rebellionis fpecie, qua?
acciderant. Nec Belgarum populis cauflie animique, illa de-
pellendi. odio adverfus dominantes, Se vindicanda libertate,
qua attentata irritabiles funt Se validi. Magnitudo Se vis belli ^H»*
non Belgium folum omne, fed Se Germaniam, Galliam, Bri-
tanniam, Hifpanias Se vicina quoque loca involvit. imo Eu-
A ropam
 t RES G E S T Ì SVB
ropam pene uriìverfam. donec, auótis nocendi viribus, fé in
extrema Afia?, Africa? littora & Novum Orbem tempeltas dif-
fudit. MALO Principum more , dum nafcentibus malis ob-
viam ire negligunt, glifcentibus vix polTunt, inveterata de-
Fama.
fperant. Nec aliis terminis ftetit Fama. Diuturnitas à cauflis
Diuturni- eft. dum enim amifTa repetere pergit Rex, nos tueri-,ille vini
•tas.
inferre,nos prohibere j nulla, primis motibus,fidei, nulla con-
cordia? fpe , perfeveravere bella in hunc diem. nifi quod
duodecennales Inducia? armis moram concefFerint de iris.
A D E o odia ex afflitta libertate nata, edam ultra periculum
durant,& ne tunc quidem definunt,cum, qui primi nocuere,
&* effe defierunt. Ius belli in patriis legibus Se Regiis promiflis
omne pofitum eft. quibus violatis, illa tot feculorum Refpu-
blica, exemplo majorum, arma in Romanos fumentium, bel-
lum, abdicato R e g e , condixit. tanto honeftius, quanto pa-
triarci, libertatem, vitas fortunafque civium, (qua? prima mor-
tales putant) tueri, non a?quum modo , de neceffarium, fed
etiam gloriofum videbatur. Toto tumultuum Belgicorum
rìnutes tempore, permixta ivere claris de grandibus virtutibus paria
w
* vitia. pietatis de religionis ftudio plebei furores, Regis amori
Hifpanorum faftus, libertati licentia, Majeftatis patrocinio le-
gum contemtus, fuperftitioni impietas de facra fimulatio, pu-
blica? fidei perfidia, fortitudini de difciplinae militari exlex mi-
litum in divina pariter de humana ferocia. Magnum femper
mcei. inDucibus momentum fuit. quorum alii callidis, alii feroci-
bus, alii lenioribus confiliis ufi, res Regis fui vel promoverunt
vel perdiderunt. Federatis pra?cipuum robur fuit ab ordine,
difciplina, a?rario, vicinorum Principum federibus de NalFo-
viorum Ducum fide, prudentia de fortitudine, quibus innixi
munimentis,hoftibus terribiles fé pra?buere, fuis fecuritatem,
per luótantis Imperii ftupendos cafus, peperere.
MÌ ttm- Etenim prima Reipub. facies jacenti Se oppreffa? fimilis
fora,
fuit, fub Albani dominatu. qui miiTus cum immitibus manda-
tis, ipfe immitis ingenii D u x , in Procerum civiumque capita
Se fortunas fa?vire, Regis imperia fatebatur. quin folum fibi
ferocia? fua? terrorem circumdans, fuperbo Se indigno Statua;
fpedaculo Optimates calcabat, ac invifa jadatione famam
homi-
 C. M A V R I T I O IN B R A S I L I A . 5

hominumad odium fui,fataadultionem provocabat. Secunda

refurgentis fuit&fefub GVILIELMO AraufionenfiumPrin-
cipe moventis iterum. qui qualem fé amidiffimis Belgis pra?-
ftiterit, nondum exprimere valuerunt fummorum fcriptorum
miranda ingenia. Ha?fere fub hoc & Filio, paterna? ftationis
fucceffore,Fata,quem nobis dominum imponerent > Regibus
oblata imperia detredantibus, de hoftium fortuna fimul Se
potentia pene vidis ac defperatis impatientiam fuadentibus.
Qui vagientis Reipub. regimen fufeiperet, qua?rebatur foris,
nec inveniri tunc potuit. manifefto documento, NON huma-
nis fed divinis confiliis poteftates dari. Exigua? primum vires
Hollandia? Zelandiaeque potiffimum terminis circumferipta?
fuere. mox acceflìo fada Gelria?, Tranfifalania?, Frifia? partis se&mj»
Se Groninga? omnis. ufque dum Brabantia? quoque de Flan- mJÌKm^
dria? ora validiffimis pra?fidiis infeila fuit. adeò fucceflus fuos
urgere paratus populus, explicuit potentiam, de fupra quàm
credet pofteritas, propitio Numine,emerfit. Tertia facies
robufta? fuit, ac triumphantis fub M A V R I T I O Se F R E D E-
RIGO H E N R I C O , fulgentiffimis Fratribus, Araufionenfium
Principibus, Reipublica?, de non fé folum tuentis, fed de foris
quoque arma capefFentis. Prolatis namque quaquaverfum,
velut a?ftu ac torrente fortuna?, finibus, depulfis exercitibus,
confedis tot profperè prceliis, obfidionibus toleratis fortiter,
fortius illatis, liberi domeftico metu, figna clafFefque in Hi-
fpaniam, in Afros, in Orientem de Occidentem ac ignotum &&»«**
Veteribus Orbem intulimus Se quod nobis intulerat bel-/J5L.'
lum, Regi remifimus. Fufa? trans vafta exterorum regno- mftm*
rum fpatia Potentiffimorum Ordinum appellationes. condi-
ta? hic fub Aurora, illic fubPhcebi cubilibus urbes de caftella.
infcripta infulis, promontoriis, littoribus,arcibus,oppidis Au-
riacorum de Naffoviorum nomina. Barbari in provincias red-
adi, exuta? Eois de Americanis opibus Hifpanorum rates, de
in ipfo Brafilia? littore exufta?. evulgato tandem imperii arca-
no, pofFe edam Occidentem vinci. Vt jam verum effe defie-
rit, quod de Roma Halicarnaffeus olim fcripfit, eam primam „
de folam terminos fibi potentia? feciffe Orientem de Occa- „
fum. In ea fané duravimus tempora, quibus in noftro quo-
A 2 que
 4 RES G E S T Ì SVB
que imperio, Solem utrumque, tot vittoriarum teftem, cur-
rere felices adfpettamus. Eftque hoc omnibus Veterum
exemplis majus, de inter a?vi noftri miracula, tantis bellis im-
Uqut du- plicitam gentem, privatorum &. paucorum civium a?re, veluti
*Ux' collatis in hoftis fui perniciem fymbolis, duplici bello, in par-
tibus mundi toto hemifphasrio diftinttis, potentiflìmum Re-
gem fatigare de atterere. ut par fere fiac temperiate terrarum
Orbi Federatorum magnitudo effe videatur.
Potuiffet fané virtùs noftra intra fé tuendi neceflrtatem de
CMpeNo*folitosOceani limites contineri. Verum impedita in Hifpa-
J S r nias, mox de in Orientem prohibita Regiis vocibus noftra-
tium navigatione, latius vagari ccepit, de aquis innutrita gens,
velut excuffo cupiditatis freno, in longiffima Orbis loca abiit,
etiam eas vias affettando , quas Natura nomini negavit.
CLV i p p E mercantium mentes, fruftrata? lucri fpe, afperius
offenduntur de ab ipfis incitantur periculis. Ita ftatuebant ;
mari, quod omnibus patet, privata Principum lege fervitutem
imponi non poffe : non habere fé domi neceffaria, nifi aliunde
arceffant : rerum parentem etiam apud Indos Belgis falubria
gignere : majora femper mercium è longinquo effe precia :
admiflis iftic commerciis inutiliter adiri hofticas terras :
accifas iri noftrorum navigationibus Hifpani Regis opes :
alibi occupatum, domi quietiorem fore : famam vero populi
apud exteros late differri , Regiam flagellari. Didicerant
aliorum exemplis, navium beneficio detegi novos Orbes ;
religionem, opes, leges, mores de humanitatem ad diftantes
fideribuspopulos transferri: magna? femper potentia? pra?fi-
dium fuiffe, mercandi libertatem. fic Tyrios, Pcenos, Perfas,
Arabes, Gra?cos, Romanos creviffe. Quare in Ortum pri-
mum, mox de Occafum cintta armis commercia navigavere
& d u o veluti Principatus, duabus nixi Societatibus, extraEu-
ropam conftituti. Nimirum, quanto arttioribus terra? finibus
Eyeju- inclufum le fenfit Belga, tanto latiorem viam Oceano affetta-
vit de mercatum imperiumque cum Sole diffudit. Difputa-
tum ab Hifpanis de Lufitanis an jure. quali polì: arma de bel-
lum legibus de anxiis Iurifconfultorum litibus locus effet.
Non obftitit cceptis fatta Lufitanis de Hifpanis, per Alexan-
drum
 C. M A V R I T I O I N B R A S I L I A. y
drum Sextum Pontificem donatio, ut cui liberali licet effe de
fuo, non de alieno. Non pra?fcripta poiìidentibus tempora
aut confuetudo, qua?, in rebus ad totum genus humanum
pertinentibus, locum non habet. Non inventio * qua? nihil
juris tribuit, in eas terras, qua? dominos femper habuere.
Non belli titulus, qui non minus juftus nobis eft in Lufitanos,
quàm Lufitanis fuit inlndos. Quo Natura? de Gentium lex
de mutua rerum indìgentia vocabant > ivimus. Enimverò
ACRE incitamentumaudendimaxima,lucrumeft. nefeitnon
jejuna folum plebes timere, fed de rebus carens, qua? ad vita?
faciunt elegantiam & commoda. cogunt in extrema diferi-
minum mortalium pettora habendi de regnandi amor. Qua
viam fibi divitiarum cupiditas, fternit juxtà ambitio. ubi fé-
dem illa invenit mercandi, hasc imperandi. vetus fattum, ubi
fpofia de lucra maxima funt, acriora de certiora arma effe,
Et prudentum fententia eft, peflìmis confultoribus ufum
Regem, cum ab Hifpaniarum de India? accellìbus arceret Bei-
gas, quibus Geometras ferre promptum femper fuit, Thalaf*
fometras nequaquam. Quo enim per maris incerta Se loco-
rum immenfafpatia,adeoque rei novitatem ire deterreban-
tur, neceflitate trufi iter fecere, ipfi allaturi merces, quas à
Venetis primùm,mox ab Hifpanis de Lufitanis petere confile-
verant. Erant in illuftri polita veteris de recentis a?vi exem- *J#<""
fìlitS Ad—

pia,quibus compertum, claufa maria de impeditas negotia-vìgatanet

tiones imperantibus perniciofas fuiffe. cum audacia de defpe- merdT
ratio nihil claufum effe finant, quo minus navigiis pateat adi*""*"***
tus. Cretenfes maris dominos non tulerunt Lydi, nec Lydos
Pelafgi, nec hos Rhodii, nec Rhodios Phryges. Horum do-
minatio Cyprios,hi ad a?mulationem Phcenices provocavere.
qui dum mare omne Se pifeaturam fibi vendicant, Se edittis vet#m
alios arcent, iEgyptii, poft Milefii, Cares, Lef bii, Phoca?enfes tcnttenei*
J2ff
de Corinthii mare obtinuerunt. Lacedemonii, cum maris tir-
cumjacentis principatum arrogarent, audàcius navigavere
Athenienfes & leges impofuere Laconibus, ut de iEginetis.
Cùm Tyrii mare non vicinum modo, fed quodeunque eorum
claffes adierunt, ditionis fuas feciffent, exciti Carthaginenfes,
Siculi de Africani maris domini, eadem, qua? Tyrii, loca fre*
B quen-
 6 R E S G E S T Ì S V B
quentavere. Carthaginenfium maritimam potentiani fregete
Romani. Pepigerant illi, ne ultra promontorium Africa? Pul-
chrum à Romanis iretur. Sed puduit nobilem populum ,
ablato mari, raptis infulis, dare tributa, qua? jubere confueve-
rat. Accepere ab eodem leges maritimas Antiochus de An-
nibal, tunc cum univerfi maris dominus effet Romanus. non
folum illius, quod intra Herculis columnas continetur, verum
etiam ipfius, quacunque erat navigabilis, Oceani. A certa
narratione eft, ob interdittos àditus de commercia, bella ex-
orta inter Ifraélitas de Amorra?os, Gra?cos de Myfos, Mega-
renfes de Athenienfes, Bononienfes de Venetos, Chriftianos
de Sarracenos. Nec alia fere cauffa Caftellanis ipfis, hoftiliter
invadendi Occidentalis India? incolas, quàm quod communi
portuum ac littorum ufu arcerentur. Nec injufta de Romanis,
apud Tacitum , querela eft , quod gentium prohiberent
commercia, de undam auramque cunttis patentem quodam-
modo intercluderent. Vt jam quoque mirari libeat hoc ho-
minum genus, quibus mos ifte barbarus placet, hofpitio
arena? advenis interdicendi. Illud ab eventu de fato eft :
terram de aquam folis fibi vendicantes, utraque excidere,
irritata,à potentiórumdominandi libidine,impotentiorum au-
dacia. Nec fert Vniverfi Creator, omnium bono creatas aquas
ab uno teneri & inter paucos potentes dividi, qua? ufu om-
nium funt. Sed tulit me longius horum exemplorum relatio,
ne aut novum quid incceptaffe nos, aut fibi eveniffe, queran-
tur Hifpaniarum reges. Intereant fecula de homines, redeunt
iidem eventus de cauffa?. nunc ad rerum ordinem venio.
Naviga™ Ac primum quidem poft vagas aliquot Se fingulares in
OTJE'N- Orientem itiones, inito demum federe de privatorum civium
IdVJot XTC> Societate,eò iredecretum,Anno currentis feculi decimi
vetcrcs. feptimi fecundo. Pra?cefferant Lufitani de Caftellani. hos Ve-
neti, penes quos ante annos centum de ultra tota fere navi-
gatio Indica fait, per Alexandrinas trajettiones. quanquam
his priores Arabes, Perfas, Sinenfes, à feculis aliquot ad nunc
ufque diem cum Indis negotiatos fuiffe, vera fama fit. ante
hos vero Carthaginenfes de Romanos. quod Hannonis àGa-
dibus in fines Arabia? navigationes, Legationes Indorum ad
Augu-
 C. M A V R I T I O IN B R A S I L I A . 9
Auguftum de Clàudium Ca?fares > iter à Plinio deferiptum,
Strabo fcriptor Afiaticus de Tabula? Ptolemaica? common-
ftrant. nec Venufini vatis fide ftare rem tantam àttinet * cu-
jus tempeftate mercator impiger ad extremos Indos per
mare,faxa de Solis ignes ivit. Per prima Belgarum itinera,nort
femper profperam fortunam experti fumus. uti in incerto
polita funt magnanimi rerum molimina, ob labores, fumptus,
pericula. Verum autta per damna virtute de qua?fita ex ipfa
defperatione fpe,vittis qua? obftabant incommodis,tantis
exin incrementis crevere lucra, ut fortem fuam quifque plus
quam quadruplaverit. Quin fpes metumque annuorum fru-
ttuum jam venales facit mercantum temeritas dicam an fidu-
cia ? A Venetis olim de Hifpanis emptas merces, ipfi jam tan-
tarum opum promi de condi gentibus late impartimur, qua?-
dam foli poffidemus de prò arbitrio licitamus, qua? aliorum
ante mercimonium fuere. Necanguftè hic mercamur aut
imperamus. Sinum Arabicum de Perficum Se Perfidis littora
navigamus. Moluccas plerafque noftras fecimus. infulrs più- &«$*•
ribus, Taprobana?, qua? nunc Sumatra, lava? majori,Tajowana?
five Formofa? aliifque ina?dificavimus. qua? fint Ptoloma?i Sin- Ctfjs-
da? & Baruffa? perdidicimus. Sinenfes Se Iaponenfes in mer- 9eirant-
Philippi*

catura? focietatem pertraximus : cis ultraque Indum Se Gan- m.

gem claffes mittimus : AureamCherfonefum,ubi Malacca eft,
vittores tenemus. Cambajam illic, Narfingam, Malabar, O-
rixam,Bengalam, Pegu,Sian, Cambojam regna mercantes
loquimur. Ormum, Spahanam, Colmandellam, Goam, Cale-
cutium ; ad Indi rìpas Ardavatam, ad Gangem Bengalam,
alibi Bantamum emporia adimus aut miramur. Imperato- ten*»-
riis vocibus Sophorum five Perfarum Regis, magni Mogolis onmtm
Se Iaponenfium Ca?faris adfuefcimus. Regum late amicitiis de ^
federibus innexi, urbes, arcefque adverfus vim Se dolos po-
tentiffimorum hoftium tuemur. oraria de pecunia? fociorum,
mercantium robur de nervi, in littoralibus pallìm de mediter-
raneis fedibus,procuratores, inftitores de rationum magiftros
exercent. ut totus Oriens noftratis quoque populi mercatu
occupatus,invalefcat opibus Se Septentrionalium ditefeat ne-
gotiatione * nec exteri amplius de advena?, fed conftitutis co-
B 2 loniis
 8 RES G E S T Ì SVB
OHM» loniis, indigena? habeamur. Qua? laxis fpatiis ille prorert, eo-
2 T rum in Belgio horrea de conditoria adfpettamus, de natas fub
Aurora fruges Septentrionum filii digerimus. Piper, macis,
nuces myriftica?, cinnama, calìa? lignea?, caryophylla, borax,
benzoinum, mufcus, ftyrax,fantalorum ligna, tinttorum ter-
ra?,Iapis bezoardicus,fanguis draconis,gutta gamba,thus, myr-
rha,cubeba?, rheum,facchara,fal petra?,gummi lacca, zingiber,
adamas, ferici rudis de texti magna vis, tapetes de Sinenfium
labor vafa porcellana, forte veterum Myrrhina, noftra merci-
monia funt. Ha?c navibus quotannis recondimus de vettamus
in eas terras, quibus natura? Opifex frigidorum condimenta
negavit. Vt mirari hic libeat fapientia? divina? grande momen-
curorkm tum, qua?- apud populos torridos nafci voluerit calida, apud
"/. frigidos frigida. nimirum,ut rerum quibus egemus mortales,
permutatione, còirent populi,& communis egeftas imperaret
amicitias. Nec leve ex his navigationibus robur ac decus ac-
Mxeip. ceflit Reip. univerfa?,adverfus validilfimum hoftem pugnanti,
dtau fa- diftrattis in Oriente regiis viribus, ereptis illi infulis, Conti-
la ««T nentis littoribus, arcibus, difturbatis populorum Se regum
*** federibus. ut mercator nofter bellatoris vultum Se hic mer-
cantis induerit. quippe in altero fama? Se fecuritatis,in altero
fodeZ* U t i ^ t a t i s c a u ^ a agebatur. Et dubium profetto, an mercantium
& pati* an pugnantium major fuerit gloria, mutuam operam navanti-
bus, pecuniis de armis, Marte & Mercurio. Nec enim fine
armis via ad mercatus liberos patuit, nec defendi abfque vir-
tute militari valuit. Et in eo differimus à Gra?cis de Romanis:
jntddtf- quod his precipua rerum ad gloriarci, illis ad utilitatem diri-
x
Jerant ._ o '

jkigtmr. gerentur. nobis muta fint fama? & qua?ftus ftudia. Vbi locu-
ZTcl é P I e s hoftis eft, cupidi fumus ; ubi pauper, innoxii, ubi belliger
STf g lori °Fi- Alia Germanis olim de Gallis mens, ad quos nullus
mercat
TGZÌ. o r i b u s aditus,- cum nobis non Remp. folumfed Se Se-
* natum mercator faciat. metuebant illi, ne rerum ad luxuriam
pertinentium amuentia relanguefcerent animi, remitterentur
virtutes
ZrZ - N o s > forte quod dottrina de retti confuetudine fir-
TaaT m i o r e s a d v e r f u s vitia fumus, pra?fidia ha?c Reipub. minime
averfamur, fed materiam illuftrium virtutum putamus. Apud
Romanos,oMN I S QJIESTYS P A T R I B V S I K D E C O R V S VI.
D E B A-
 C. M A V R I T I O IN B R A S I L I A . 9

D E B A T v R. At Belgis Patribus decorus. apud quos avaritia

liberalitate,fordes magnanimitate de magnificentia confodiun-
tur,vilitas emendi ac vendendi imperantium authoritate de
populi veneratione penfatur. Nec in regno hic nobis vivitur,
fed optimorum Repub. ubi quia rarior Nobilitas, honeftiores
Rempub. capeffurit, de vita? hoc genus amplexantur. Et cre-
vimus profetto mercatura, cum Adriaticis, Florentinis, Ge-
nuatibus. quod de privatorum immenfa? opes, de urbium,
pra?fertim maritimarum,dilatata non femel pomceria,dubitanti
probant. Itaque nec aurum per legitima bella qua?rere nefas
nobis,nec per maria ultra terribile, nec mercando probro-
fum, nec ab hofte injucundum.
Quantum fua intereffe has in Indiam expeditiones credi-
derit Hifpaniarum Rex, ex eo manifeftum fit, quod cum de
Induciaruni pattis difeeptaretur, nullam rem majori motu
flagitaverint Hifpanorum Legati, quam ut à commerciis Indi- amem
cis abftineretur. ut hac folum fpe jura imaginaria? Majeftatis IM/AN
remififfe de quali liberarum provinciarum titulo nos compel- **•
laviffe credi pollit. Dudum fuit, quod vetus regnandi Philip-
pus I I . Indicam navigationem fibi tanquam dominàtionis ar-
càftum fepofuit. Etenim, cum Filia? Ifabella? nuptura? Archi-
duci,transfcriberet provincias Belgarum, vetuit cavitque rigi-
de, ne ullo modo vel ipfa vel Archidux eorumve fucceffores
quidquam commercii haberent, aut fubditos habere pateren-
tur cum utriufque India? populis. Si fecus faxint, dominio
Belgarum devolverentur. ut difertis verbis perhibet folenne
cellionis inftrumentum. Quantum vero inde potentia?, ma-
gnitudinis & authoritatis accefferit Reipub. noftra?, quan-
tum decefferit Majeftati Hifpanica?, nullis certius quam ho-
ftibus conftat. utique fa?pius grandibus damnis, navium fua-
rum direptione, arcium amiflione didicerunt, quid navalis
Batavorum manus , bellica virtute poflit. Magnum profetto
ac invidendum fuit, privatos hofee mercantium ccetus po-
teftate imperiisque fuis vaftilfima Orientis fpatia compietti,
ex eorum nutu tot inibi mortalium fortunas pendere,
populos la?titia? aut meeroris cauffas concipere, reges co-
ronis exui,aliis permitti,& ifta jurisdittionehas furgere,
C illas
 10 R E S G E S T ì S V B
illas mere gentes , his libertatem dari , illis eripi , aut
accidi.
Vigano Immotus diu Occidens nondum arma Belgarum infigni
S
oTct clade fenferat. Veruni his ad Orientem lucceffibus excita-
WYtn t u s idem Federatorum populus , nova Societate opulentio-
o l X r es quofque de Hifpano infeftiores devinxit. qua? quia in
tm
' Occidente belli de mercatus fortunamexperiri voluit, O c-
C I D E N T A L I S ditta fuit. Collata in hancrem pecuniarum
vis grandis. major, quam qua? in Oriente ifta audendi fi-
duciam fecit. Agitatum diu, an ex re effet publica de priva-
torum,Occidentem bello ternari. Qui autores erant,ha?c
Difiyu- afferre : Brafilia? littora adverfus externum hoftem invalida
tfiS. patere : remotiora terrarum, fama noftrorum perterrita, in-
opino clafiìum fuperventu labefattari poffe : regias naves,
opum Peruanarum in mari Pacifico traduces, ut de Nova?
Hifpanie de Terra? Firma? luculenta mercimonia, primi occu-
sationes pantis fore : iftis opibus bella Europea ab Hifpanis geri, his
Suaforid.
fruftratos placabiles fore de minus terribiles : merces de fpe-
rata hic fpolia fufficere redimendis belli de mercantium fum-
tibus : folos faccharorum reditus folari poffe impendia : non
magis Occidentalibus novercam effe naturam, quam Orien-
talibus : Barbaros Lufitanorum potentie de dominationis im-
patientes, facile Regis imperia excuffuros : trajettum adhec
in Novum Orbem nec longi temporis effe, nec tot difcrimi-
num : non magis defperandum de Americana, quam Afiatica
navigatione : tantarum rerum apparatu millena hominum oc-
cupari poffe : quibus ab egeftate de turbidis confiliis metuen-
dum effet, nifi ejufmodi laboribus ab otio rebufque novandis
averterentur. utile effe in magno populo exhauriri fentinam
de fecerni nocitura, uti in affettis corporibus expedit pec-
cantem vel copia vel maligna qualitate fanguinem mitri. Vr-
gebant, mercatura de negotiatione ftare Federatorum res,
ideoque laxandà quaquaverfum mercantibus queftus fa-
ciendi fpatia : eadem hec aufos de aggreffos fuiffe Britannos:
fic Grecos, fic Romanos invafiffe hoftium terras, avertendis
patrio folo bellis : adeffe nauticos de milites laboribus maris
de preliorum promtifiimos, nec ulla re magis celebrari poffe
glo-
 C. M A V R . I T I O IN BRASILIA. ix
gloriam de decus unitarum Provinciarum,quam,fi duos orbes
veterem Novumque commerciis ac navigationibus nettant :
hanc libertatem lege nature communem, de tot illuftribus
vittoriis de hoftium cladibus tutam, non debere negligi :
aliaque movendis animis lucri cupidis apta. Qui religiofiores
erant, caufas à religione de dottrine purioris propagatione
petebant : hanc in tenebrarum regno ccecutjentibus populis
accendendam facem : non imperia folum humana, fed de
Chrifti proferenda effe : cum mercantium commodis falutis
tòt gentium curam jungi debere de poffe ; fic negotiationes
pias, pietatem utilem fore. Quotquot autores non erant, illa DiMe-
exaggerare : belli hanc Societatem fore, non mercatus : pe-
nitiora Occidentis caftellis prefidiifque invitta hoftem exter-
num contemnere : Brafilienfium maritima vinci poffe, vitta
defendi minus, ob Barbarorum vim de continuas terras : non
infulas hic, ut ad Orientem, expugnandas, quibus ad tutelam
eft circumfluum mare, fed Continentem, incurfionibus me-
diterraneorum oportunam : Barbaros in convittum, mores,
religionem Lufitanorum ultra feculum tranfiiffe : de hoftili in
nos effe animo : Societati Orientali h e c ccepta damno fore,
diftrattis in plures claffes de mundi partes navalibus fociis de
armis : faciles fore fimultatum occafiones inter illam, & hanc
novam, ob lucri invidiam, communes aliquot merces, de eaf-
dem belli ac mercatus neceflitates, arma, militem, navalia in-
ftrumenta de nauticos : non poffe ab Occidente eos reditus
fperari, qui fufficiant tuende, etiam cum parta fuerit, per bel-
lum fortune : nec effe irritandam novis bellis maximi Regis
potentiam, nec prudentie fore, oftendere, quantis rebus im-
pares fimus : tentaffe hec ipfa Britannos, fed terribili magis,
quam utili fucceffu. Qui anxiè pii habebantur, ajebant, inji-
ciendum dominationis ftudio frenum : fufflaminandam quid-
vis ad fé pertrahendi cupiditatem : ftolide hoc de irreligiofe
tentari, ut omnibus regnis exuatur Hifpana Majeftas ; fuppe-
tere ambitionis fatisBatavis ad invadendum omnia, nonvi-
rium ad cuftodiendum : magnani potentiam finitimorum in-
vidie primum, mox & odiis locum facere : ideò fortunam
reverenter habendam ab iis, qui ex humili in hoc fecuritatis
C 2 falli-
 tl R É S G E S T ì S V B
faftigium affurrexiffent: fatius fore,fi ubi confiftendum fit no-
bis deliberetur, quam quo abeundum femper. plura adeptos
magis in lubrico effe, illos tutiores, qui viribus fuis modum
imponunt. Belgas labori de patientie affuetos , externarum
deliciarum contagione de ocio folvi de hebetari. Hiftoriarum
Se veterani exemplorum periti perhibebant, Barbarorum vo-
ces effe : SVA R E T I N E R E , P R I V A T A D O M V S , DE A L I E-
NIS CERTARE,REGIAM LAVDEM ESSE, MAXIMA MQVE
GLORIAM IN MAXIMO I M P E R I O p v T A R E . Cavendum
fapienti populo , ne dum immodica appetit, q u e obtinet,
amittat. prefertim Chriftiano, ne in ipfum quadret, quod de
Romanis dixitGalgacus,BritannorumDux: quos nonOriens,
non Occidens fatiaverit. qui omne ignotum prò magnifico
haberent, 8e poftquam deeffent ad vittoriani terre veteres,
novas fcrutarentur, etiam ultra mare. Hanc ambitionem ex-
probrare Scythas Alexandro, quod altera marni Orientem ,
altera Occidentem contingere allaboraret. quin de infelices
se». n3. illos judicari à Seneca,qui jus dominandi trans maria cupiunt
mittere. Hec vulgi, hec fapientum fermonibus ferebantur,
apud gentem rei fue de hoftis damnis valde intentam. Et
prevaluere porr longa confulta de moras , qui Americanum
Edicium iter fuadebant. ratumque hoc fecere Reipub. Patres folenni
ordì de Editto, quo cautum, ne cui fubditorum fas fit, intra annos
fermi(Jà in
Occiden- viginti & quatuor Novum orbem de adverfa Africe littora

gatione,
" ob negotiationes adire, preterquam nove Societatis fociis.
in annos Impetrata in hanc rem indulta de auxilia publica, de legibus
XXIV.
adftritta expeditio,que Diplomate Potentiff. Ordinum enar-
rantur.
Annerì- Latuere hec loca Veteres, ut ne quidem famam fui ad nos
fuJt A- tot feculis tranfmiferint. Q u e Plato in Critia & Timeo ex.
ZZm* Solonis, hic ex relatu Sacerdotum iEgyptiorum perhibet, de
Atlantica Infula, extra Fretum Herculeum polita, in quam
paucorum ex Hifpania dierum fit trajettus,que Europe Afie-
que par magnitudine, Africani iEgyptum ufque, Europam ad
Tyrrhenum mare, armis poffederit, auri argentique fit ferax,
utpote fabulis & ubere falfo permixta, Americani fegniter,
Vtopie aliquod regnum de luxuriantis in Platone ingenii
con>
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. r3
commenta certius monftrant. Diodori Siculi magnani In fu- Jjj*J vf
lam, Occafum verfus,in quam Phcenices,letto Africe littore,
tempeftate abreptos ait, Americani effe, interpretum pia-
cita funt, non feria veri oracula. Nec enim metus erat, ut ad
antropophagos, de ferine indolis gentes, relitta Carthagine mMedea.
confluerent cultioresPceni. ut neceffe fuerit prohiberi edittis
Carthaginenfium in illam trajettiones. Senece Tragici car-
mina de laxandis Oceani vinculis, detegendis novis orbibus
de non ultimaThule, poétarum vaticinia & adulantis Claudio
Cefari vota habent. Q u e de nummo Imperatoris Au-
gufti effigiem exhibente de in aurifodinis alicubi invento,
narrat Lucius Marienus Siculus in Chronico fuo Hifpanie, B - *9 *•
fpeciofè dicuntur, creduntur ftupidè. Tale de illud,quod
Hifpanis adlubefcit : in Chilenfium provincia, q u e Cautena
dicitur, oppidum effe, quod Imperiolam hac de caufa nomi-
nant, quoniam in plerifque domibus de portis reperte fuere
Aquile bicipites, quales de hodie videre eft in Romani Im-
perli fignis. Neque enim filentio tantam rem involviffent,
quotquot Augufti de Romanorum gefta accurate edidere
fcriptores ; aut miraculum credidiffet Tacitus, illuftris Reip.
Rom. Senator de Confili, VfipiosBritanniam circumvettos,
fìquidem in Americam itum fiiiffet. Quid, quod Britanniam
&mare glaciale terrarum finem, Nature terminum,neuti-
quam appellaffet. I L L V C VSQJPE ET FAMA V E R A , TAN-
TVM N A T V R A . Nec majoris fidei funt, q u e Ammianus ÌA.I7.
recenfet, in Obelifcis iEgyptiorum fculpta confpici volucrum
feràrumque, etiam alieni mundi genera multa, cum facile illi
fuerit , alieni mundi appellatone indigetare tranfmarinos
Afros, Europeos vel remotiores Indos. Nec Arie Montano
viro alias gravi Se ferio habenda fides, qui Solomonis claffem
ab Heziongaber huc navigaviffe autumat Se moram navigan-
tium triennalem de mercium varietatem & locorum aliquot
Se infularum interjacentium fitus Americe convenire, nec
enim affequi poffunt rei nautice periti, qui trajici polfint im-
menfa Oceani fpatia, fluxibus Se refluxibus obnoxia, abfque
magnetica direttione. merces à facro fcriptore defignate, ex
Aruea Cherfonefo, ubi Malacca hodie eft, vel Africe littori-
D bus
 I4 R E S G E S T ì S V B
bus Auftralibus, peti potuere. Parvaim, cujus fantta pagina
meminit, Perù effe de Novam Hifpaniam, conjetture funt
graciles. Si litterarum aliqua communio in re tanta pondus
habet, credam ad Afros potius iviffe Solomonem, letto litto-
re ; cum minus difcrepent Ophir de Afer, quam Perù de Par-
L^.^vaim. Sed hec Grammaticorum pulpam fapiunt. Ariftotelis
aTìi narratio de Infula à Carthaginenlibus inventa extra Herculis
^ Lì' columnas, que filvas haberet Se flumina apta navigiis, ac plu-
rium dierum itinere diftaret, Britannie magis aut Canariis In-
fulis, quam Americe convenire videntnr. Illud non negave-
rim, veteres Cofmographie peritos, ratione potius Se mentis
agitatione, quam fenfu Se fama fciviffe, terre adverfam aliam
effe : mundi globum duabus oris diftantibus habitabilem de
cukum : quarum altera, quam nos incolimus, polita fub axe
ad feptem ftellas. Altera Auftralis,ignota nobis. de hinc pro-
ckero in fettos Senece verfus de Novis orbibus & non ultima Thule,
sdfZiù. de illos Maronis , I A C E T E X T R A SIDERA T E L L V S , E X T R A
ANNI S o L I S C H E VIAS. Vatem quoque agit Seneca, non
%1'a " v e r * t e ft e m » c u m i n na2C verba loquitur : Multa venientis evi
'•3*- „ populus ignota nobis fciet. multa feculis tunc futuris,cum
„ memoria noftri exoleverit, refervantur. Pufilla res mundus
fjfjjjl» eft, nifi in ilio quod querat, omnis mundus habeat. Et : unde
ttmo. „ fcio,an nunc aliquis magne gentis in abdito dominus, for-

tune indulgentia tumens, non contineat intra terminos

35 arma ? an paret claffes ignota moliens ! Vnde fcio, hic mihi

35 an ille ventus bellum invehet ! At antiquitus fuiffe habi-

tatam
mSL Americani, tum alia multa teftantur, tum potillimum
me
til
Y - imperii certa de conftans ratio, fuperba urbium & viarum
rica.
ftruttura, edificiorum fplendor, hominum frequentia Se
mores, qui nihil novipre fé ferunt. Nec enim potuerunt
Primi in à minimis ad maxima proverà, nifi longa temporis mora.
venterei.
Primus certe proavorum memoria, ultra Atlanticos fluttus,
Occidentem verfus,terras populofque aperuit,Chriftophorus
Columbus Genuas,qui acris admodum ingenii vir,cum extra
Fretum Herculeum de Gades delatus , frequentiores ven-
tos Occidentales obfervaffet, quos non nifi è terris fpirare
magna ratione didicerat, polì: vanas apud Principes plurimos
fup-
 C. M A V R I T Ì O IN BRASILIA. 17
nippli catione s, tandem Ferdinand! de Ifabelle Caftelle regum COLVÌÙ
aufpiciis anno C I D C C C C X C fecundo,emenfo ingenti Oceano,
ad Occidentis infulas Hifpaniolam, Cubam, Iamaycam appu-
lit. Quem fecutus Americus Vefpucius Florentinus, unde V"***
Americe appellatio , Emanuelis Regis Portugallie mandato,
idem iter aufus, Pariam Se Brafiliam in Novi Orbis Continenti
primus tenuit. Poft quos, Magellanus, Dracus,Candifchius, MAC E t *
L AN V S
Noortius, Ralegus, Forbifcherus, aliique Argonaute, Ameri- *%**.
c e alia prodidere. Q u e frequentata poftmodum Lufitanis,
Caftellanis,Belgis, Anglis,Gallis mercatoribus,queftus uber-
rimamnonfpem forum fed &: materiam prebuere. AtHifpa-
niarum Regi, cui per tot annos infeffus fuit univerfus pene
Americanus orbis, coloniis, armis, caftellis, imperii Auftriaci
grande munimentum exftitere, de ob immanium opum an-
nuos reditus, tot Europe populorum nagellum de terror.
Termini navigationis à Federatis Ordinibus Societati nove ttmif*
C t Naviga-
conftituti, fi Africe littora fpettes, fuere Tropicus Cancri Se mm.i»
quod Bone Spei Caput vocant -, fi Americam, Auftrale Ter- tm a»
re N o v e latus Se Anianis fretum ; quibus intercepta maria,y?"*"'
Septentrionale Se Meridionale, Fretum Magellanicum de La-
merium infuleque omnes , ut Se ora terre Auftralis ab Afri-
c e promontorio ad Nove Guinee fines Orientales fé porri-
gens, ituris in Occidentem pennini, funt.
Annus ibat millefimus fexcentefimus vicefimus tertius, ^é.
cum claffis inftruttillìma, Prefetto Iacobo Willekenio, viro 7JuZ
non ad oftentationem , fed ferios aufus forti de ftrenuo, in ™*f~
l
Brafiliam, ubi proximi ex Europa in Novum orbem acceffus, f* COBO

abiit,ftetitque intra paucos menfes in ipfo Santtorum omnium KwE N I O.

I LLE»

Todos I
finu,à quibus venerandum provincie nomen. Perculfiimpro- 2Uuln Santos.
vifo Belgarum adventu Bahienfes , fuper inftantia mala non t3nenXXIII.
.cio

vanos pavores induere, feque in filvas ac dumeta recepere. x

noftri in fpem glorie,nec minus prede, eretti, alacres exfcen-
dere. Capta non magno labore Civitas S. Salvatoris, Prefe- GVÌMIS.
tture metropolis, & caftella circumjecta, felicibus aufpiciis i L»
juvere ccepta,& famam tranfmarine gentis, primis eventibus 5ST
validilììmam, diftulere per Barbaros. Militaribus copiis prse- rmMfta-
erat Tribunus Ioannes Dorthius, militié expertus armifque
D 2 prom-
 x6 R E S G E S T ì S V B
promptiffimus. qui,Protefilai fato, vix in proxima digreflus de
vifus hofti, ab eodem oppreffus eft. At non pan illa virtute
tutati funt, qui vicerant. Quanto animofius ante egerant,
tanto cupidius infolitas voluptates haufere effeminati de mol-
les. Partam fortitudine urbem,lafcivia fubvertit, de delicatani
hanc Capuam Cannas noftris fecit, ut Hannibali olim Italica
^mìffa. iUa. Dum enim deliciis magis , quam utilitati confulitur,
frattis odo de luxu imperantium de militum animis,brevi illam
obfidio recuperavit Hifpanus, duce Francifco Toletano.
Belge vitiis magis, quam armis vitti, ad fuos reverfi, tanquam
Societari inutiles, patrie indecores, hoftibus contempti, in-
Expeditù, curie de perfidie fue pcenas infamati dedere. Succeffit autta
f
oéade7 dignitate Balduinus Henricus , vir navalis experientie, qui
S'BAL. frulìra tentatis Brafilie oris, vagis, ut fors confiliumque fere-
DEWXNO j - , ^ expeditionibus, circa Americe Septentrionalia,varia for-
C I. tuna pugnavit, in rerum gerendarum ubique occafiones in-
Aun. CID
13 e xxv. tentus. At ilio circa Havane portum vita funtto, turbatis
prefettorum confiliis, difeordià de deterrimorum è nautica
plebe rebellione, rediit domum clalfis, magni apparatus, fpei
in hoftis detrimenta maxime; emolumenti,!! pretia fumptuum
juxta penfes,nullius. Et fuere hec NOVA exempla,difficulter
in ordinem cogi populos, longius à patriis fedibus de fumma-
rum poteftatum reverenlia, que ad continendam militarem
PETRI fidem maxime valet,femotos. Dein letius afFulfit fidus Petrus
,« E ^" Heynius, adverfis fecundifque rebus famofiflìmus. qui at-
mvTg*. t f i t a oraria Se vacillantem Societatis famam, fola felicitate
""- reftituit. Iam ante ftupendo fortitudinis documento, in ipfo
Santtorum fimi, claffem Hifpanicam Herculeo aufu aggreffus,
exufferat. ne fola Themiftoclem, Duillium,Attilium, Xantip-
pum jattaret vetuftas. Eodem duce, qui imperio jam, exem-
plo & admiratione preerat, in extrema Occidentis navigavit
TtL *~ ^ e ^ fortuna. Prima illi de oportuna valdè belli fpolia fuere,
naves plurime de grandes, auro, argento de pretiofiflimis
capitur Nove Hifpanie mercibus graves. objiciebant immanem
clafiuNo- i r rr Ì
v*Hifpa- preciam tata, commillis ad Matance portum,non confilio, fed
Zt'Ji eftus marini impete,clalfibus. Ex eo ferenior Societari facies
f°M fuit Se fortuna certior , utpote immenfis opibus fubnixa.
quam
 C. M A V R I T I O IN B R A S I L I A . 17
quam mox fubruit avarities de multorum animis fubrepens
futuri diffidentia. Etenim abforpta in erogationes intempefti-
vas de immodicas pecuniarum vis, vagiente adhuc Societate,
de nondum foris ftabilita potentia, invalidam eam fecit, nec
parem diu oppugnando hofti. Ita dum augende fingulorum
forti ftudetur, defecit publica, de preceps habendi ac recu-
perandi amor, futuri queftus fpem precìdit. Hoc, dum ad
magis prefentia propero, ad Ducis hujus laudem addam: nul- 2£*""
lius gentis hominum quenquam clariore preda nomen fuum
perpetue Commendarle memorie, ut ejus nati rempublicam
pcenitere nunquam polfit. nec facile inveneris, cujus fortu-
nam Heynii compares. Nam poli: obita viliffima navalium
munia, hoftium tolerata vincula de carceres, naufragia$ mox
honores amplilfimos, eximios triumphos, de fummum fub
Auriaco maris faftigium adeptus, gloriofiflimè prò patrie fa-
Iute dimicans, vittor occubuit. decretis illi fumptu publico
funeralibus, lapidem erexere Reipub. rettores in Delfenfium
Bafilica, fatorunf ejus & ingentium meritorum perennem
teftem. Delforum portu fub Septentrione editus, natalis foli
famam gemino orbi intulit de parentum humilem fortem
animi magnitudine tranfeendens , non nafei femper Heròes
docuit, fed audendo fieri. Illuftre per ifta tempora fidei fue società
in patriarci de fimul potentie documentum exhibuit ifte mer- tmPZ.
cantium ccetus, (quod de fecit Orientalis) quo tempore Vela- JJjJ* /""
viam invaferat hoftis de Amersfortiam tenebat. Etenim tur-
batis nonnihil, ad Drufi foflam, rebus, ex inopinato hoftium
tranfitu, Fcederatorum exercitu omni in obfidione Sylve-
Ducis attento, militem fuum itineri Brafilienfi deftinatum,
limitaneis locis ad cuftodiam impofuit, de ere, quo t u n c , ob
recentem Heynii predam, abundabat, publicas neceflitates
prolixè juvit. Vt jure fummo repetere hodie ab incolumi
patria videatur afflitta Societas, q u e afflitte aliquando officia
preftitit ipfa incolumis de valida. Poft hunc cum fummo im- ftp**
pedo in Americam trajecit Henricus Loncquius, militie ma- *» *5L"
ritime veteranus,Petri Heynii laborum & honorum confors,lUm'
qui Brafiliam iterum aggreffus de Olinda, Pernambucenfis
Prefetture metropoli, potitus, hanc Societari novam re-
fi ceptus
 it R E S G E S T ì S V B
ceptus claffium de belli Americani fedem fecit. Quempari
* • « * digitate, de fortitudinis exemplo, excepit Hadnanus I a t e r ,
Vi" multis Hifpanorum ad Occafum cladibus Celebris, qui cum
immanium navium claffe (tanta in virtute fiducia eit) decer-
nere aufus, quam Antonius Ocquendus duttabat, cruente
pugne inter primos immixtus defertufque à luis, partita fere
cum hofte vittoria, gloriofè occubuit; hoc uno infelicior,
quod prelio non fuperfuerit. Ocquendum fervavere fata, in
future Belgarum glorie illuftrius argumentum. Hic enim
fuit, de quo aliquot polì: annis, recente adhuc vittòrie fama,
in Dunis Britannicis, pugnante Trompio, triumphavimus. In-
tercurrente tempore de proximè fecuto, variis imperii titulis,
magnas hic res geffere, terra marique,in Continente, in Infu-
lis, etiam in oppofitis Africe littoribus, duces plurimi, q u e
cum juftius aliorum voiuminibus promantur, longiore narra-
IOHAH- rione fuperfedebo. Retulit illa in monumenta Vir Ampliffi-
riEvsL^ mus de clariffimns, Iohannes Latius, liberam veritatem pro-
TajLd feffus, non levi auditione aut facilis inanibus, verum illorum,
cTj^'c ( l u i r e D U S interfuere, narratione de diurna attorum fcriptura.
xxxvi Singulis ad immortalitatem fatis fuit, de particula Novi Orbis
fcrifur! triumphaffe, ubi fepofita magnis aufibus materies etiam
Aiiorum fegnes animos excitare poterat. Iis quifque fattis innotefce-
iaus. re cupiebat, quibus fé natos ubique loquerentur, ipfumque
nafcendi pretium exfolverent. Summas virtutes acuit emù-
latio, de quod honoris faftigium confcendere quifque non
potuit vincendo, tranfcendit audendo. Perfettilfima mili-
tia maximam oriri fortitudinem fub Occafu videritne cer-
tius an efficacius accenderit, perpendi vix poteft. Et quia
invifum eftFcederato populo Hifpanum nomenjaciniam quis-
que decerpere Hifpanorum potentie ftuduit de nil mediocre
moliri. Aliqui eorum bello Belgico clari, Americanorum tro-
phea Europeis attexuere , de Barbaris militem noftrum ac
prceliorum faciem primi oftendère. Q u e legentibus, fubi-
bunt animum prifci duces , qui in hoftiles terras traj ecere, ut
à fuis belli vim amoverent. Regulus nempe, Scipio, Manlius,
^milius, Metellus,Pompejus. qui velut Willekenii, Heynii,
Loncquii,Balduini,&Patres illorum temporum fuere. uti-
que
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. i9
que illis autoribus vetuftas, his feculum noftrum trans maria
pugnavit. Quanquam veteres illos longe fuperaverimus, lo-
corum,in q u e ivimus, immenfo intervallo, & hominum,cum
quibus pugnavimus,immanitate& barbarie.
Ego hiftorie huic materiam felegi ea folummodo, q u e fub
PrefetturaIlluftriffimiComitis I O A N N I S M A V R I T I I Naf-^>'«
fovii,proFcederatorum,populo,in alio Orbe, inter barbaros de glmen-'
Hifpanos, dubios apertofque hoftes, gefta funt. Enimvero Tu Hi
cum bella fama conftent, de non leve momentum fit in Impe- JJ££
ratore, miffus tandem in Novum Orbem fuit Dux Naffovius. t« •*+
in qua ftirpe imperii hujus robur dignitatemque collocane
videtur Summi Numinis providentia. Mihi de tacere liberum
eft de loqui. N e taceam, provocor illuftribus fattis -, ut lo- cmJP> &
quar, imperat publica felicitas. q u e fraudari fua laude non j ^ w .
vult, quibus feipfam debet. Trahunt in admirationem dome-
ftica, quanto magis externa bella, fub aliis fideribus, magna
virtute gefta. Huic pretium fuum deme, pofteritatis memo-
riam,languefcet, de fcriptorum inertià per filentium concidet.
ubi majorum exempla ante oculos habet, infigni emulatione
adfurgit, Se imitari vult gnaviter, q u e gloriofe fatta legit.
Nihil dabo adulationi,cujus caufas pofthabeo. nec odio ullius
detraham de vero, ne pari odio convincar falli. Qui compa-
ratione cure ingeniique eadem fcribere volent, eloquentiam
adhibeant. mihi fimplici narratione de ex rerum fide hec tra-
didiffe, fufficiet. Aliquot retro feculis gefta fcribas confiden-
tius, remotis autoribus de teftibus. mihi in eorum oculis vi-
vitur de fcribitur, qui h e c aut geffere ipfi, aut geftis inter-
fuere. Quantum chartis publicis creditur à veri ftudiofis, tan-
tum mihi, nec ultra credi cupiam. nec enim vagis oculis
ufurpata, fed fcripta domi à tranquillis & fedatis mentibus
referam. In maximo rerum cumulo de chartarum immenfis
fafeibus, ut harum rerum curiofis longe inquifitionis labor
abfit, utar delettu, de ea brevitate, q u e nihil magnum & me-
morabile fattis fubducet. minuta perfequi fupervacaneum
credidi. anxia fedulitas fedulitatis error eft, de rei fumme
tantum decedit, quantum minus neceffariis impenditur.
Ceterum, antequam deftinata exequar, repetendum, q u e
E 2 BRA-
 ao R E S G E S T ì S V B
BRASILIA Se qualis, quis Reipub. hac tempeftate, quis
militie fuerit ftatus, quid nobis vel hoftibus validum aut
egrum, quis animus Societatis rettoribus, quis Hifpano, ut
non eventus folùm de fucceffus rerum, fed ratio cauleque Se
bellorum fedes de celebres profperis arduifque Provincie,
portus, oppida, gentes cognofcantur.
BR.31- B R A S I L I A ad Occafum avia Caribum, Peruviam, Pro-
firtptt vinciarum totius Novi Orbis nobiliffimam de cella montium
sim& j U g a e Jonginquo adfpettat. adMeridiem ignotas regiones in-
Urnm
' fulafque, maria & freta. Orientalem oram Oceanus Atlanti-
cus, Borealem Septentrionalis pulfat. Lufitani eam fluvio
Maragnone, & eftuariis fluminis Argentei five P L A T E N S I S
r,gura. definiunt. Trigoni fpeciem refert, cujus bafis ^Equatori de
Septentrionibus obverfa , ab Oriente retta in Occidentem
abit,adpromontorium H V M O S aut Maragnonem, aut fi Ni-
colao de Olyveira fides , P A R A M ufque. Angulus Auftrali-
popuii. bus regionibus abforbetur. Populos ejus, ut de totius Ame-
rice, aborigenes effe,nefas creditu : cum ex Afiaticis parenti-
bus totum genus humanum fluxiffe, fide conftet. Qui primi
Suomodo hominum, de quomodo ex Veteri Orbe huc pervenerint, an
orb'eZc per Anianis Fretum,an per continuas ad Arttum Europe ter-
T
™tem~ ras, an per Septentrionalium Infularum trajettus, an per vici-
nani olim de objettam Gaditano Freto Atlanticam, (quam
Americam effe ex Platonis Critia de Timeo quidem autu-
mant) an tempeftate, in incerto eft. prò ingenio fuo quifque
demat vel addat fidem tot placitis. mihi in partes ire, aut hoc
pre ilio vel impugnare vel afferere,tanta veri caligine, animus
non eft. Primi eam Ferdinandi de Ifabelle Catholicorum Re-
gum aufpiciis aperuere Vincentius Pinzonius,&Didacus Lo-
Frim in- pezius ; Portugallie Regis, Capralis de Americus Vefpucius.
Regio ob cceli temperiem amoenilTima eft de faluberrima. indi-
tium longevitas,que interdum feculi eft. nec eftus nec frigo-
&> ris grandia incrementa, ferenitatis Se pluviarum maxima. Vix
crepufcula à notte,dilucula à die diftinxeris,ob rettiores Solis
ortus Se occafus. Hyemem menfis Martius inchoat, finit Au-
guftus. Nottes diebus fere pares unius hore difcrimen
agnofcunt. Brumamhabet, qualis nobis eft eftas. Incole
Antceci
 C. M A V R I T I O I N BRASILIA. 21
Antceci funt Hifpanis, Mauris, iEthiopibus, Perioeci Afrorum
extremis Se Iavenfibus, Antipodes Auree Cherfonefi popu-
lis. Nebulofa licet, furgentium è pelago placidilfimis flatibus
recreatur, qui matutinos vapores Se nebulas tempeftivè dif-
cutiunt, Solefque purillìmos ac nitidillimos reddunt. Per
hyemem flant Auftri Se Euronoti, per eftatem Mefes Se Ce-
cias. Alibi faltuofa eft, alibi plana & pafeua, alibi in colles
affurgit. glebe feracis & vernantis femper, frequentibus im-
bribus irrigatur. quo magis mirandum, fcecundillimis agris,
faluberrimo coelo, tam crudos & feros effe gentibus animos.
Precipuus proventus facchari eft Se ligni rubri, apti tingendis
pannis. licet fruges aefruttus fere omnes Europeos huc tran-
ftulerit Portugallenfium fedulitas. Saccharum iftud proceris
arundinibus condidit Natura, è quibus dulcilfimus Se gratilfi-
mus liquor, Attico melle potior, expreffus, vafis aheneis co-
quitur, mox fimilitudine mete Se pyramidis in panes cogitur,
aut expreffo craffiore fucco relinquitur friabile. Ad hanc rem
officine pallini patent, quas Lufitani I N G E N I A appellant, ingem*
quod erettioris ingenii h e Machine Se ftrutture commen-
tum fint de inter nova pofteriorum feculorum repert'a. Ex
his, iEthiopum & Nigritarum laboribus , maximum emolu- oionù.
mentum capit induftrius mercator, de evetta quotannis plenis *£{%.
navibus facchara per Europam univerfam multo ere divendit. *-^*fa
Colonie quotquot fuere ante nos, Lufitanorum fuere. Epi-
feopi Se Prefidis totius provincie fedes, Portus omnium
Santtorum Se S. Salvatoris civitas. Nunc aliis rettoribus
Hifpanica, aliis Belgica Brafilia paret, aliaque imperii Lufita-
nici, alia Belgarum fedes. Lingua cognitu difficilis, Se eorum Lingua.
omnium, quotquot noti hattenus, fere una. licet certis rerum
vocabulis diftintta, que aliter viri, aliter femine ufurpant.
Mores Brafilienfium, indoles,habitus, vel communes funt,
vel prò nationum diverfitate peculiares. Trium in linguis
litterarum F. L. R. fi Mafreiofides, ufusnullus, o b h o c , u t
argutari libet quibufdam, quod Fide, Lege, Rege careant.
Incolarum quidam ferocioris, quidam mitioris ingenii. qui-
dam candidi, quidam fufei. Nudi incedunt viri de femine, uums.
preter Vincentiane prefetture incolas, qui cultiores ferarum
F exuviis
 22 RES G E S T Ì S V B
HabiM. exuviis cooperiuntur. Corpora, robufta fatis, colonbus pin-
Reiigio. gunt, aut atro fucco pomi G E N I PAPI deturpant. ornamenta
illis ex avium difcolorum plumis concinnant. fluxo à vertice
duntaxat capirlo, ceteras corporis partes depliant, fimis, uti
Sinenlium populi, naribus. Tonfura viris difpar, ut ea gentes
diftinguas. Feminis coma promiffa, nifi per luttus tempora,
aut abfente marito. Nuniina nulla , deos nullos colunt, nifi
Tonimi a forte aut fulmina, quorum magna animos incelfit
veneratio. Spiritus malignos horrent. Ominibus, auguriis,
fortilegiis ad infaniam dediti,levibus fuorum de ineptis inge-
niis, fallaci fignorum interpretatione, queftuofam mendaciis
caliginem objiciunt. Sagas in pretio habent. polygamiam de
divortia amant. Vxores non male habent, fed curant, nifi po-
tu alienata mente, quod de Belgis non infrequens. Eas in pu-
blicum prodeuntes focias habere gaudent,eo ordine, ut fi rus
eundum,precedat vir, promtus ire in feram aut obvium ho-
ftem : fi remeandum, preeat uxor, fequatur vir, ut ingruente
malo citius illa evadat. domi in oculis habent, alienos amores
Demici- veriti. Stata cibum capiendi tempora nefciunt. Sub eodem
Ita.
tetto, ad inverfe modum carine prelongo, palmifque inftrato
multe fimul familie degunt. In retibus , è terra altius
fufpenfis placide Se fecuri cubant, vitandis nottu animali-
bus noxiis, ut & afcendentibus è terra malignis vaporibus.
VìBiu frumenta olim Se vina ignoravere, fativà radice viòtitantes,
Natatms quam in farinas redattam M A N D I O C A M appellant. natant
[unt Braji- . . . ri
lian,. ' ad miraculum, Se fub aquis totas interdum horas patentibus
pifiatores. oculis urinantur. jacula torquent ftupendà arte, pifcantur in-
iacuiato- duftriè Se fedulò. Vivunt in diem potores ftrenui Se tripu-
diis inconditis dediti, laboris fubinde Se inedie tolerantiffi-
Peteres mi. Venatibus ad celeritatem perveniunt ipfis feris parem.
Captos hoftes de aliquot dierum cura faginatos, ingenti cum
tripudio mattant de verubus toftos vorant. Quos hoc fatum
manet, alacriter ad mortem pergunt,& editis, velut è fyllabo,
in ìpfos percuffores facinoribus, non inultos fé mori jattitant
cruda.. Sparfim habitant, gregatim peregrinantur, ordine fimplici,
filentio miro, bellaces Se fanguinarii. In hofpites advenafque
facilhmi iunt Se prolixe fupra modum humanitatis. Eos
circun-
 C MAVRITIO IN BRASILIA. 23
circundatis collo brachiis, preffoque ad pettus capite, effufo
ploratu altifque lufpiriis excipiunt,vieincommoda moleftias-
que miferati. mox, exercitato ad hec vultu, detergunt ocu-
los, Se gaudentium habitum geftufque induunt. Prégnanti-
bus haud ita multus in partu dolor, juvante labores iftos aèris
temperie calida. à puerperio moras commorandi domi mini-
me amant, uri noftrates, verum valide magis & firme confe-
ftim exfurgunt,ac domeftica negotia impigrè obeunt. In-
fantes impenfè diligunt,in annum lattant,alios cibos negant,
Se quoties prodeunt, reticulo, quod T V P V I A M vocant, à
tergo pendulum geftant. Clave lignee, arcus, fagitte viris Ama.
arma funt. has olficulis vel duriffimis ftipitibus acuunt, ut
thoraces parmulafque coriaceas trajiciant. Rette aut perpe- intuita
ram fattis nec premia fupereffe poli: obitum,nec fupplicia ar-
bitrantur. Qui è vita difeeffere vel integro corpore,vel muti- officia
latos membra,aut vulneribus confoffos,defcendere adinferas Z"™*
fedes putant. quamobrem incremata cadavera condunt terra,
addito reti cubandi caufa, nec non cibariis in aliquot dies.
quod perfuafum habeant, de dormire interim de cibos capere
manes mortuorum. Obitus fuorumimmodicè lugent,menfem
integrumejulatibus exigunt,in terram fé excordesprojiciunt,
de mox tragicos hofee motus compotatione Se faltibus finiunt.
In melancholiam proniores remedia fibi à choreis, canendi
modulis, inftrumentis muficis, q u e propria habent, querunt,
nec minus, quam hominum alii, feriis ludos interponunt. In-
teriores Se quotquot patrios mores retinent, vita immaniore
belluis magis , quam hominibus propiores funt, vinditte Se
humani fanguinis avidilfimi, ad pugnas Se certamina temerarii
Se precipites. Polì illatam religionem Se artium liberalium
ftudia, in vicos Se oppida tributi, Europeorum moribus ad- JBNJMM
fuevere illi, qui mare accolunt, ut Se hic illud Taciti ufurpare Zm.m
liceat, M I T I V S C I R C A O C E A N V M V I V I T V R . Qua vero
parte nuda Barbaries Se generi humano pudenda efferavit
animos incolarum, nullis bonis legibus, nulla induftria tempe-
ratos ; inconditi populi ingenia in prifeos mores geniumque
majorum durant. ad fé advettos nec notos, plerunque tan-
quam infidiatores libertatis prò hoftibus ducunt. Nec deeft
F 2 tam
 ,4 R E S G E S T ì S V B
tam rudibus animis in flagitia calliditas. crudelitas Se perfidia
his non raro prudentie& fortitudinis loco funt. Notant hoc,
quos illuc lucri fpes à regionibus noftris trahit. In horum fané
populorum moribus licet utiliffima contemplatione verfari,
Se nature fapientiam mirari, q u e tot habitus, tot ammonirci
impetus una membrorum fimilitudine obtexit. inftruunt hec
mentem, ut diverfi fimus apud diverfos, Se quid à quavis
gente exfpettandum boni, quid metuendum mali, cognofca-
mus. nec enim tam conditis Se exattis moribus ullam reperias,
in qua non aliquid defideres, nec tam rudem,quin aliqua no-
netti fpecie commendetur. Mediterranea armis adverfus Lu-
fitanos tuentur,circalittoraiis immixtieorum imperiisvivunt.
Quadrupedum, anguium, avium, pifcium,arborum,plantarum
propria genera Se formas, mira varietate, regio alit. que fuis
relitta fcriptori bus jucundam relatu prebent materiam. Scatet
fontibus Se fluminibus inclytis , inter quos celeberrimus is,
quem A R G E N T E V M vocant, qui leucarum quadraginta
oftio in Oceanum fertur, adeò violentus, ut inde naute dul-
ces hauriant latices, priufquam tellurem ex alto conlpiciant.
u
fUtf Sunt Se magni nominis nuvii, Regalis, S. Francifci, Ianuarii,
Rjodeia- Antonii Grandis, Capivaribi, Biberibi, Infularum, Contarum,
verande. Tingari, Portus Calvi, Camaragibi, Formofus, Mongaguaba,
%ftad;s Paraiba, aliique, hiftorie huic inferti amnes, rerum geftarum
ìtorand f a m a Se b e l l i cafibus noti. Sed hec cuncta aliis memorata fu-
Manin. pervacaneum fuerit operofius exequi. Diftinguitur Brafilia
omnis coloniis Se prefetturis, quarum alie dominos proprios,
PR
CT V
« * alie Regem dominum agnofcunt. Sunt ille : Pana, Magnano,
XX v. ed- Siara ,fluminis Grandis, Parayba, Tamarica, Pernambucum, Screùbpe, Sinus om-
ptani*. . r r i r, • •
nmm Santlorum, Infularum, Spmtm Sancii, Portus fécuri, flumìnìs Ianuarii, &
S. Vmcentii. Per has ut & mediterranea diffufe nationes, inge-
niis, linguarum dialettis Se nominibus difcernuntur : Petiguares,
Fiatoni, Tupinaba, Coìta, Tupinaquini, Tuptgua, Apigapitanga & Marìapigtanga,
Jtati, Tummimivi, Tamvu, Carwes, & celeberrimi Tapuia, Tucanici, Nacii, Cuxa-
ra,Guja-va,Pigruvi,Canucujara, alieque plures ab aliis fingulatim
enumerate. Noli frontem corrugare Lettor, extra Latium
Se Greciam fumus. Non folis veteris Orbis populis concef-
fum voces condere. etiam penes Americanos eft vis Se nor-
ma
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. *y
ma ad placitum fua efferendi. Hec lingula jufta narratione
profequi, Brafiliam fcribentis foret, non res in Brafilia geftas.
Satis fuerit, fitum, limites, prefetturas, populos, proventus
indicaffe. Aliorum forte erit,in hac ipfa hiftoria loquentium,
ifta ex officio apud fuos diftinttius recenfere. Diu eft, quod
Brafiliam in Boreales Se Meridionales Prefetturas diftinxerit
Geoeraphorum folertia. At hec divifio recens, q u e illam in ^
H I S P A N I C A M Se B E L G I C A M diipelcit. Trior nature eit, recens.
pofterior fortitudinis St virtutis humane. illa Dei creantis,
hec partium inter Principes. illa perpetua Se immutabilis,
hec fluxa Se prò belli fortuna varia. Belgicam quatuor Tabu-
le exhibent, quas Naffovii munificentie debent fecula. Nec
enim accuratiores in hunc ufque diem vidit aut ipfe Ameri-
canns orbis, aut ipli adverfus. Prima à Fluvio Potiipeba ad MA V RI-
TI VS qua-
S.Francifci flumen exporrigitur &SeregippamRegiam,Mau- tuor tabu*
ritii armis imperio Societatis additarci, complettitur. Capita- fj?^
nia de Cirii à fluvio cognomine appellatur. In ea S. Francifci JjjTfJ^
fluviusjchartis noftratium u t & Hifpanorum decantatus, oftia os*>**
pandit Se vario flexuin Brafilie intima penetrat,infulis,fcopulis, J/pfS
vadis famofiffimus. Secunda Se tertia Parnambucenfem om-MCen^'
nem trattum ob oculos ponit, ut Se Tamaricenfem. Quarta
Paraibam Se Fluminis Grandis Prefetturam. In fingulis, fiiis
notis, diftintta reperias, facchareas molas, fepta live pecòrum
receptacula, oppida, pagos, arces, flumina, finus, promontoria,
q u e narrationi lucem fenerant Se fidem. Terras diftinttis Se
adverfis imperiis Lufitani Se Belge habebant. Quatuor Pre-
fetture noftri erant juris ; ea q u e ad flumen Grande eft, Pa-
raybe,Tamaricenfis Se Pernambucenfis. relique juris Portu-
gallici. Illas munimentis vel hofti ereptis, vel à noftris ex-
ftruttis tuebamur adverfus Hifpanorum Duces, Albuquer-
quium Se Banjolam, militari fama celebres. quorum ille fua,
hic q u e Regis erant, afferebat. Metropolis Prefetture Om- st*m
niumSanttorum Lufitanis denuo accefferat, noftrorum magis impera
vitio, quam hoftium virtute. At Pernambucenfis colonie pri- """mum
maria, in Belgarum erat poteftate, ut Se caftella ejus tutele Comm*
impolita. Novi Belgii Se Africane negotiationes, nec ulla no-
ftrorum clade minuebantur, nec illuftribns vittoriis glifce-
G bant.
 z6 R E S G E S T ì S V B
statM bant. ' Peruana Se Mexicana imperia Se quicquid regionum à
* tergo vergebat in Occafum, congrua bello materia. Atlantici
maris fuperiora Se inferiora,naves claffefque ex ufu tempons
meantes Se remeantes, tutabantur. Infulas omnes Americe
Boreales, Hifpaniolam, Cubani, lamaycam, Portum Ricum,
aliafque minores, nominis Batavorum terror invaferat. Arma
noftra fenferat Campecha Se Truxillum,in Hondure finu.
curauo. Margarete infule Se Marthe oppido terribiles,Curacaam ma-
ris Septentrionalis Infulam , arce de prefidiis tenebamus.
Prelii cum Lodovico de Borgia, Hifpanorum prefecto , vi-
ttore Belga, recens Se illuftris fama. Americe continentis
oram omnem claflìbus ufque infeftabant Societatis duces.
Caftellis, oppidis, Frederici, Auriaci, Amelie, Principum, no-
mina impofìta fub aliis lideribus fulgebant. Ab hoftium copiis
Se infultibus diurnis notturnifque quies nulla, in laccharorum
machinas flammis graffantium , Se circumjetta populantium.
Fumabant paflim noftrorum quoque incendiis urbes, pagi Se
ergafteria Portugallorum, mari navigia Se claffes, feviente Se
facem tollente belli vindittà. Cum Lulitanorum Se Barbaro-
rum aliis bellum, cum aliis pax nobis erat. His in focietatem
Se federa allettis, relligio, are, foci, jura, confuetudines falve
fuere. oppreffis promiffe vindicie, mercantibus commercia,
fociis fides. Verum non femel rupere facramenti reverentiam
Lufitani,metu magis,quam inRegem affettu. Omnium addi-
ttiffimos Tapuyas experiebamur,quorum armis copiifque cum
PortugallenfibuSjIandovio duce, pugnabatur. Pacati quoque
Gojane populi,Belgarum imperia admiferant.Omnes adventu
noftrorum, non fecuritatem fibi, fed ultionem Hifpanis parari
Status pò
liticus.
gaudebant. Summe rerum preerat, in Pernambucenfi prefe-
ttura , Senatus, politicus dittus, non folum Reipub. ibidem,
legibus Europeorum, rettor, fed Se belli confiliis mercimo-
niifque prefettus. Minorum quoque Magiftratuum, quibus
fortune litigantium commiffe fontiumque ultio, exercita
poteftas. Atleges non in bono ufu erant,corruptis incolarum
moribus, etiam regentium quorundam. oy i p p E conditione
loci mutata pejoribus flagitiis agitur. Peflimus quifque diffi-
dentia prefentis Reip. mutationem pavens,Lufitanorum gra-
fie
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. 27
tieadrepebat, nulla fidei cura, fed fpe impunitatis. Plebes
acri annona vexabatur,vaftantibus proxima hoftibus. cui malo
obviam ibat Societas, quanto poterat impendio Se diligentia.
Militie cura penes Sigifmundum Schuppium erat, multis Se s I G I S -
MV N D V S
egregiis facinoribus confpicuum. maritimis imperabat Ioan- s C VP-
nes Lichthartius. non tam fortune beneficio, quam fuo me- Ì*™NES
rito magniloque in hoftem aufibus notus. Tribunitia dignitate LlCHT"
x
,ir O HARTIVS.

Artifofkius,militaris ingenii vir Se operum preclarus. Clades CHR.ST.

Adriani Patris inter gravilfimas furgentis imperii ruinas nu- KIIT'
merabatur. Iòlus ftudiis rudis, impetu ftrennuus,penitufque C-I°LVS.
Hifpano nomini infeftinimus, captis hic illic hoftium ratibus,
ovanti fimilis, nulla non Occidentis fpatia militari gloria im-
plebat. In Serinhemenfi provincia, Terra Nova, Tapefe-
rica, Alagois Se alibi, variis cafibus, Se difpari eventu prelia-
bantur ditti duces, Schuppius Se Artifofkius,cumCamerone
Se aliis hoftium prefettis. Domi is animorum inter Societa-
tis rettores habitus fuit, ut Brafiliam de parta propugnandi ac
imperium proferendi omnibus ftaret fententia, ferioque deli-
berarent, cui Principem ibidem locum decernerent, quem
tante provincie capacem agnofcerent. Apud hos frumenta,
arma, rates, pecunie in ufuram accepte vel accipiende, redi-
tus de cetera publicorum fruttuum de munerum alliduè agi-
tabantur. ut de Africana commercia de Nigritarum in Ameri-
cani tranfportationes. Nec fegnior Hifpaniarum Rex,obftare
Belgarum aufibus, amiffa repofcere, laborantia munire, validis
uti parabat. Ingens novis rebus argumentum non prudenti
folum fed de audenti duci paratum. Magna loquar. Belli hujus Moment a
tanta fuere molimina,adannum ufque millefimum fexcentefi- f^Tocle-
mum tricefimum de fextum,ut Potentiifimorum Regum cona- 2£J^"
tus vincant,& rerum magnitudo apud invidos & ignarosfidem A*M0*
in periculum adducat. Navium ingens numerus, ottingente CID » 9
de ultra (ita rationaria habent imperii) ad bellum vel merca- ^,««
tum in Occafum, Africam de aliò miffe, quadraginta quinque mmem'
milionibus florenùm Se ultra ftetere, fi navium precia, ftipen-
dia, annonam penfes. Hoftibus erepte quingente & qua-
draginta feptem fuere. q u e damna fex milionibus cenfa.
E fpoliis ad ufus publicosrediere miliones plus quam triginta, f^m
G 2 que
spoiiorum que fumma longè excedit i L , quam Paulus Batto* Roma-
' ~ norum erario intulit. Hec tamen ipfa, ut Vellejus nabet,
Damati- omnium anteaBorum comparatwnem amplitudine vidi. Iattura eorum, q u e
UuhoJÌU
Hifpano terra periere ,nec tamen nobis acceffere , milioni-
bus plus feptem penditur. Impenfe regie , impedita vecti-
galia , annuique reditus , fummam vigiliti Se otto millio-
Vreaa num explent. Erogati in mercimonia, q u e in Guineani,
mercimo
niorum.
Novum Belgium,Capitis viridis littora, Sierram Leonam, flu-
vios Senegalam & Gambiam transferri fruttuofiim videba-
tur, milliones fex Se novies infuper centena florenoram mil-
lia,queque exeurrunt. In quem cenfum nonduni venere
immenfe opes,quas Brafilie aliorumque locorum neceflitates
abforpfere. Reportata in Belgium eodem temporum trattu
è Guinea Se Novo Belgio fuit tanta auri, eboris, ambari, ter-
gorum bubulorum,& pellium preciofarum vis, que miìliones
valuit quatuordecim, fuper fexies centena florenorum millia.
Hec prefens etas fufpicit attonita, Se futura, à rerum memo-
ria remotior, ftupebit tanta commoda privatorum ftudiis ,
Fcederatorum terris acceffiffe, tantum opulentie, Se glo-
rie Hifpano decefliffe. Nec tamen tante opes pares fuere
penfandis tot expeditionum fumptibus ; ut inter hec poten-
tior videri potuerit Societas Se hofti fuo terribilior , ifto na-
vium Se armorum apparatu, quàm opulentior.
mffovit
decora.
Hic fere rerum Americanarum Se Brafilie ftatus fuit, cum
Naliovius imperium capefferet. Eò omnium votis deftina-
batur, militie Europee , fub A V R I A C O , expertus Se ob
recuperatimi non ita pridem ejus quoque cura Se indu-
ftria Arcem Schenkianam, que ad Rheni divergium Infule
Batavorum tutelaris eft , publico Reipub. favore involutus.
Accedebat familie fplendor , Cefaribus fanguine , Regibus
connubio innexe. adhec ducis authoritas, fortitudo, fides,
felicitas, aliaque virtutum Se honorum multiplicata. q u e
rapiendum Imperatorem, non per longas deliberationes q u e -
rendum imperabant. Etiam habitus illi erat Se decora cor-
poris forma, non ea folum, qua flos etatis commendatur, fed
ex dignitate in prefentem congruens imperii amplitudinem.
Iam antèeques,expeditionis in Palatinatum adverfus Mar-
chio-
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. x9
chionem Spinolam fub Frederico Henrico Naffovie Comìte
pars fuerat, Germanie Principibus opitulaturus. Vexilla
gefferat, centurio cohortem duxerat, auclà mox fub Er-
nefto Frilie Gubernatore , dein Mauritio Araufionenfium
Principe Se Hollandie , Zelandie Frifieque prefetto, mi-
litari dignitate. fub Celfiffimo vero Principe F R E D E R I C O
H E N R I C O , Fcederatorum jam fupremo vindice, claris obfi-
dionibus Grolle, Sylve-Ducis, Venloe, Trajecti ad Mofam
(ubi irruentis in ftationem fuam Papenheimii impetum forti-
ter fuftinuit Se reppulit) Se Berce ad Rhenum, fé confpicuum
fecerat. ut poftquam omnes militie partes in veteri Orbe ex- **/«&*
pleffet,novas in Novo Orbe aufpicaretur. Comitabatur opinio &>nfmur
eaque vera,Brafiliam ei provinciam dari, nullis in hoc fuis fer-tLCcmn'
monibus aut rogatu, fed quia dignus Se par credebatur. Nec
errabat hic fama, fed optimum eligebat. Q u e q u e laudum
ejus confummatio eft, iis ipfis virtutibus efFecit, ut Societas
Imperatorem à Germanis potius mutuarét, quam è fuis lege- R*tmh*
ret. Collatum à Societatis rettoribus Brafilie imperium, ra- temiff.or-
tum habuere Fcederati Ordines Se Auriacus, iis legibus, q u e ^Lt.
ex Ducis & gentis Naffovice honore ac populi ufu effent :
imperaret fupremi ducis appellatione Se poteftate, terrà mari-
que : quecunque armis acquifiviffentBèlge, vel fpe tenerent,
imperii fui effe crederet : q u e ad falutem publicam facerent
Se facra, civium ordinem Se difciplinam, bella, federa, jura
curaret : male polita moveret, ne quid Refpublica detrimenti
caperet, caveret : prefetturas militares in caftris fui juris effe
putaret diftribuere in promtilfTmos : domi Se per hyberna ex
paucis, quos fignaviffet Senatus,feligeret : etiam de civilibus
honoribus muniifque decerneret : ut & de munitionibus ex-
truendis, demoliendis, transferendis, ubi opus : de fede Im-
perli & Senatus : de Brafilienfium Se incolarum laboribus ac
ftipendiis : defunttis Senatoribus Se primariis belli ducibus
alios fubftitueret, Rettores auttores effent. Hec aliaque
fide publica fancita fuere, ut tantorum negotiorum fupremis
adminiftris promifforum, Duci officii regula conftaret, adftri-
ttis in confeientie metum partibus. Promiffa primum Corniti
claffis navium triginta Se duarum,qua abiret, tentaturus Novi
H Orbis
 R E S u li a A /=.

Orbis fortuna*, ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^
dine in duodenas pofteà convenere , que mimini bis mille
&fep mgentos veherent. N e vero cunttatio longa, magno-
fnm moliminum comes, in damno effet, Naffovius opero*_&
laborum promtus, imparata adhuc, ut terme in talibus, dalie,
^ imparato milite, qui cum in Americani trajiceret, quatuor
ì * duntaxat navibus, adolefcente Autumno, e portu Texele
folvit, fummo omnium ordinum conlenfu ac fpe, anno c n n -
An. ciò D ftianorum trigefimo lexto fupra millefimum & iexcenteii-
C XXXVI.
XXV O Ó t
mum. Navi, que ducem vehebat, Zutphame nomen indi-
tum. militum non ultra trecenti & quinquaginta erant, qui-
bus vix adverfus Morinorum infultus tutus videbatur. Abe-
untem votis fauftifque comprecationibus profecuti funt Pa-
trie Patres, Auriacus, Societatis Curatores, Se civium optimi
quique, utpote in. inufitatum fortune Se prudentie civilis
votapu- pariter& militaris exemplum iturum. Divulgata tam glo-
%L£ riofe expeditionis fama, Omnium vox erat : hoc duce novas
cemttem. ^ ^ r e b u s a ff u ig e r e fpes . hunc alterius Mundi deftinam
fore: ab hoc armis robur, imperio dignitatem queri : nihil
ilio moderatius prudentiufque : didiciffe noftratium bellis mi-
litie afpera & incerta : modello milite non feroci pugnatu-
rum : hoftibus terrori fore ob famam, Germanis fuis charum
ob cognatam gentem, Barbaris placabilem ob lenitatem de
manfuetudinem.
Poftquam ferenis lucibus, propitiis ventis Fretum Britan-
striug* nicum enavigaffet, inlulis Sorlingis vicinior, ( Calliterides
des ptol- Ptolomei funt) turbatum feva tempeftate mare itineris initia
Tuntur' magnis incommodis nagellavit. obfervatum, tranfmarinas ex-
peditiones iratis fepenumero Superis fufeipi. hocAgamem-
noni, iEnee, Xerxi, Germanico, Cefari aliifque infolita mo-
lientibus accidiffe. five quod adverfis confecrari debeant
nova imperia : five diferiminum metu eòerceri dominationis
ftudium. Confultantibus de occupando primo quoque portu
Navarchis, Corniti, licet maris infueto, difplicuere more, ur-
Tempefa- get iter, nihil intermiffa navigatione. Sed auclis procellofo
te in Bri- , , ^7 r
tannìam man, quod ob rigorem vicini Septentrionis horridius eft, pe-
ricuhs, obfecuta formidini prudentia in Falmudam receptum
fuafit.
 É i f«T*,

t. Posr

A . J W aratoria. Zutpfarna E . Sembùs Socie.ta.tis Inaicx citrato res in. continentem referens.
C . J\tivis domtts 'jiafsovka !
B/TNans jJamns et Iva F. Ji c/arra p.iyus
D MavisJcrnambucum .//>/,/
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. 31
fuafit. Iam enim aquas ceperat Zutphania, ut vix emergeret.
nec minus turbidum pelagus altis fluttibus jattabat Argonau-
tas, ut in Sorlingarum penò vada de fcopulos impingerent,
ventorum adverfantium furore. Hic dum commodiora navi- Fa/mueU
gandi tempora expettantur, Serenillima Britanniarum Maje- memur*
ftas Carolus I. accepto nuncio, herere in portu Britannico
Corniteli!, Falmude Gubernatori Se Nobilibus vicina loca
incolentibus mandat, omnia erga Naffovium humanitatis mu-
nera fungerentur, Sé que ad ejus refettionem facerent, cu-
rarent. abunde hoc Se comiter preftitum. Et licet augurio- o***
rum ac prodigiorum fides in gente noftra pene exoleverit,
nec curent prudentiores cafibus fortuitis temere mifeere
Deum,omen tamen notatum fuit duplex,non omnino adfper-
nendum. Primum,ubi Morinos pretervehebatur, pifeis mari-
nus è mari intra navis foros exfiliens, Afellum majorem vo-
cant, ad diferimen minoris, qui Callarias. Alterum, perdices
quinque è Britannico littore in navem Comitis Se eam cui à
Pernambuco nomen, delapfe, nauticorum voluptas Se fpon-
tanea preda, q u e leta ominantium conjetturà maris fimul ac
terre obfequia favoremque promittere credebantur. Et forte
benignitas Numinis, quia tangitur Principum affettione, his
quoque rationibus, Se rerum imminentium fpeciebus , pro-
dere vult, que impendent. Talia olim fuere ferpens ad Ba-
gradam pugnante in Africa Regulo, aquile Dejotaro regi
falutaris alpettus : corvi tres Graccho occinentes, in Gallia
lupus vigili gladium è vagina auferens, aliaque infinita, q u e
prout fecunda aut adverfa acciderunt, magni faftigii viris ad
gloriam vel ignominiam, falutem vel ruinam vertere folet fu-
perftitiofa credulitas. Dies excurrére quadraginta, quibus
tempeftates ad navigandum idoneas non habuit. nihilominus
in navibus fuos continebat, & nullam pretermifit occafionem „,
r CL' J r 1 1 Inful.u

profectionis : donec defevientibus procellis, fecunda naviga- cap. viri-

rione ad Infulas Capitis Viridis provettus fuit. Caput Viride ut. *pp"
inter Africe promontoria celebre, arboribus viridibus confi- fxxx""
tum eft, unde illi nomen. multis Afinarium Ptolomei effe Cal:Ian-
Capiti* P't-

creditur. iEthiopie, ut ait Oliveira, principium eft, Se ultra »<&&

centum leucas ad promontorium ufque Sierre Leone exten- 'defcr^tZ
H 2 ditur,
 31 R E S G E S T ì S V B
ditur, totumque hoc fpatium Prefettura Capitis Viridis ap-
pellatili', terminatur utrinque fluminibus, illinc Gamba, hinc
Senaga noftrorum mercati! claris. Crebra inter proceres
Se regem de imperio contendo eft. quifquis fuperior vin-
ditta crudeliore fé tuetur, five optimates è medio tollat po-
tentior Rex, five hunc optimates. Regie opes ex proce-
rum pendentnutu& liberalitate, qui equis, vaccis, capris,
legumine, alias egenum Se inopem, donant. Occidentem
verfus medio Oceano jacent Infide decem, quas à vicinitate
vocant lnfilas Capitis Viridi*, funtque primum r e p e r t e , Anno
M e c c e XL à Lodovico Cadamufto Genuenfi. Quidam has
putant effe veterum Gorgones five Hefperides. Abundant
capris Se falinis unde Se Salifere noftratibus dicuntur. Hifpani
etiam milium Zaburrum in iis colligunt. Quum primum in-
venirentur, prorfus inculte erant, humanumque nullum
ufquam veftigium. qui primi confcenderunt,columbas mani-
bus prehenderunt, aut feipionibus fuis humi ftantes Se ho-
minum infuetas occiderunt. Primaria inter illas de maxima
eft S. Iacobi, piena variis arborum generibus patenfque in
)?miM„fu~- I o n g i t u dinem milliaria feptem. ubi falis magna copia, a q u e
iam mora
tur ob
dulces,teftudines innumere, tam grandes,ut tefte clypei
quatto-
nem.
magnitudinem equent. Superior hac magifque in Boream
vergens eft infida Zona vitto, five Boni vifus, quam ita dixere,
quod gratulabundi huc primum applicuiffent Lufitani. Inter
%? minimas eft, quam oMojam appellant, q u e falinis quoque
nobilis ab Hifpanis frequentati folet, rara habitatoribus ; nifi
forte Nigritas aliquot profugos, aut Portugallos ob nefasexu-
les habeat,quos illic perire,levedamnum. Apud hanc dies fex
commoratus Naffovius ob aquationem, mox famofam mundi
Tranfit
w Linearci attigit, que in partes equales ccelum ac dierumno-
tALquino

« * . * ttmmque lpatia difpefcit. Hic paribus intervallis fortitudo

NaffoviorumabVniverfiterminisdiftans,utriquefehemifphe-
rio oftendit, grandi honoris ac rerum ubique gerendarum
J J J - aut geftarum libramento. Multum maris brevi emenfus,adulta
Batavis hyeme Brafilie littora, ubi Pernambucum eft, appu-
An. ca 13
CXXXVII. h t , l e t u s q u o d adverfa maris trajettu profpero penfaviffet
lanuar.
XX I I I .
Appuht una Adrianus Duffius,quemprope InfulamMade-

ram
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. 33
ram fibi junxerat Comes, triduo poli: Mattheus Ceulius de
Carpentarius, qui, quod navi veherentur rimofa, in S. Vin-
centii Sinu, coatti fuere ejus refettioni aliquandiu immorari.
Hos excepit poftridie Cai. Mart. Ioannes Gifelinus, multum
procellofo mari jattatus. omnes futuri Secretioris Concilii
apud Comitem Senatores Se tibicines imperio. Felix, tem-
poris brevitate, trajettio, ea anni tempeftate hic ftitit Naffo-
vium, que gerundis rebus idonea erat. Incidit quippe ad-
ventus in menfes bello Se campeftribus motibus commodos.
Nec fuit aut Lufitanis aut Portus Santti Gubernatoribus , ob
fubitumappulfum, tempus, fubmittendi fuppetias in Comi-
tem, Se hoftile quid moliendi.
Exfcendentem primores loci populufque excepere, vultu, Bccìpim
officiis,oratione,obfequia teftati, plurimi aucupantes gratiam, Jul>
ut ferme ad nova Imperia. Eas circumftantium concurren-
tiumque gratulationes, ut communis benevolentie teftimo-
nia, non hilarius, quam modeftius admifit. Polì: hec oftenfis
in Senatu commillìs fibi à Fcederatis Ordinibus, Principe, ac
Societatis rettoribus Imperii ac capeffende gubernationis
litteris, primum id fibi negotii dari voluit fagacillimus Impe- prima
M. n ' r ' • ' Naffovio
rator, ut quantum nulitum noltratium, lociorumque in armis «„, in-
de prefidiis effet, cognofeeret. id prudentie ratus , PARARE S J £ W
prius bellum, quam exercere ; de metiri quantum queas, ne $mm-
fruftra tentetur facinus, aut preceps audacia ccepte guber-
nationis famam diminuat. Etenim compertum, ex preparato
copias bella magis fuftinere, quam violentas Se tumultuarias
collationes. Militum vis omnis in geminos ordines diftributa.
quorum unus prefidiariorum effet, alter campeftrium in ho-
ftem iret. Prefidiis fepofiti fuere fexcenti & bis mille, qui per rrtf&
Caftella Reciffe, Afogadorum, Promontorii Auguftiniani, ep°J
Tamarice de Paraybe diftributi. Bello capeffendo fervati in vatt. M*/er-
duos divifi exercitus, unum majorem invadendo hofti,in
quo cenfi nongenti de bis mille : alterum minorem ac vagis
motibus deftinatum, cujus numerum fexcenti fecere. Hi
hoftem alibi occuparent aut diftraherent, ac invigilarent oc-
cafionibus. Mox annone & commeatus curam habuit, hac tum. am**
in re Romanam difpofitionem imitatus. Inquifitum fedulò,
I quan-
 ,4 R E S G E S T ì S V B
quantum panis bis cotti, laridi, leguminum, carmuni, cafei,
vini in navibus de conditoriis effet, ut fine quibus intractabilis
^rma. eft miles & difcipline impatiens. Etiam armorum cenlum
iniit, que tela Se arma, tormenta, machine, pulvis, q u e naves
Se inftrumenta nautica, regione maritima Se portuofa. Illud
notatum reperio, funalium niilitarium parcitate laboratum
fuiffe,culpamquein Europeos iftarum rerum curatores re-
jettam. At juvit fé ingenio inopia, funefque nova arte ex
arborum corticibus concinnavit. at, quia in ignem non dura-
bant, minus probos. Ea quoque, ut dicam quod res eft, an-
none fuit penuria,ut poftquam caftris in bimeftre profpettum
effet, demenfo in militem fatis angufto de tenui, vix fuper-
fuerit, quod fatis effet alendis prefidiis. quibus parcius vi-
vendum fuit de in fraudem genii. Hinc querele Se murmura
militimi jejunantium, q u e ducimi leni oratione Se liberali-
bus promilfis compofita vix quievere. Nec enim, fueti ad fa-
tietatem nutriri noftrates, inediam ferunt,quam aliunde è
confragofo Se paupere terra veniens miles facile tolerat. N e
tamen aut hoftis de anguftia annone noftre edottus audacior
in nos iret, aut ipfe miles in caftris percelleretur, editto ve-
prudemia niam lìiigulis fecit Comes, deportandi ad caftra quidquid
Comitts. ,, r A • ^ •

vellent commeatus, limulata eum in modum rerum omnium

largitate. Qua cura apud fuos defunttus, hoftium loca, co-
pias & molimina perdidicit, more Imperatoris Punici, cui
omnia hoftium, non fecus quam fua, nota erant. Compertum
per exploratores eos Portus Calvi terras Se Arcem tenere,
unde emiffe predatorie manus vicinas noftrorum terras po-
pulationibus& rapinis infeftabant. ufque adeo,ut ne tuta
quidem effet à Reciffa ad Olindam itio Se reditio. Quin de-
fertispagis,ob hoftium metum,fub arces fé noftras ad tutelam
receperant Brafiliani. Militares copie in Serinhainenlì agro
vix in hoc fufficiebant, ut irrumpentem hoftem repelleremo
ne in intima penetraret. Nec deerant illi fua in filvas refugia,
per occultos Se ccecos calles, facili ipfi Se equo ad fraudes
Luflta
^/ ^ ° ' n o b i s d i f f i c i l L Et cum exigi finibus non potuerit,
accngtt. incendns,fpoliis,cedibus patuerunt noftra. Quamobrem,
indicta publica fupplicatione, ne fine ope divina quidquam
aggref-
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. 3j
aggreffus videretur, vifum Corniti abfque mora hoftem adori*
ri, & imperium ab armis belloque aufpicari, firmande poten-
tie Se oftentande hoftibus fiducie, q u e principatus, apud
exterqs prefertim, ftabiliendi prime adminiftre funt. Hoc
ad Societatis gloriam Se fuam maxime pertinere arbitrabatur,
fi cum dignitate opprimi ftatim Hifpanus poffet. Belli dila-
tione robur illi acceffuriim Se difciplinam, le in vecordie aut
lentorum confiliorum fufpicionem adduttum iri. Copie om-
nes terreftri itinere in Serinhemum ivere, excepta Comi-
tis pretoria, iifque centuriis, quas Carolus Naffovius Se dux
Houfius fingulas duttabant. Cum enim recens confcripto
milite conftarent, nec lentis caftrorum progrellìbus ob lon-
giorem viam pares crederentur, eò ad Comitem navigavere.
Hic in Vnam cum exercitu movit Se fuperato fluvio, querci^4™'
exigua manti tutari facile fuiffet hofti, in Barram-Grandem vm &
promovit. ut claffem, que triginta tribus navibus vettoriis Se *f£
liburnicis commeatum Se apparatum omnem bellicum fere- «""*•
bat,operiretur. Pedeftrium militum è Belgis coatti fuere
trecenti, navalium fociorum ottingenti, Brafilianorum fex-^^«»
centi, quibus addita equitum turma. Hac manu, quam mul- "
titudine hoftis fuperabat, retta in Hifpanos itum. His im-
perabat prefettus Comes Banjola, magno armorum ufu incly-
tus Se belli Belgici fub Marcinone Spinola experimentis cla-
rus, cui preter indigenas, Nigritas (Afrorum populi funt) Se
Lufitanos , militum erant quater millena. aggeribus ripas
premuniverat. quibus, de adventu Naffovii certior fattus,
ilicò ceflìt, five armorum diffidentia, cum tamen milite pre-
valeret, five pelliciendis fub ejufdem portus propugnaculum
noftris. Ad amniculum, qui miliare ab Arce aberat, in monte
caftra pofuit,duorum millium manu. Ea duplici aggerum ferie
precinxerat, obftruttis viarum anguftiis, quas arborum feg-
mentis Se truncis longe lateque excifis oppleverat. Confilium
erat,hìc Belgarum impetum filiere, utque ipfe proximior
Arci hanc armatis copiis tueri, Se hec ipfum poffet. Vefpe-
rafeente die Comes nofter, natura loci perfpetta & hoftium
fitu, in monte oppofito caftra fecit. illi leviculis preliis, nullo Velimi°-
cum
t rr TÌ i ""
fuo commodo,lacellivere ad pugnam Belgas, totam interimk$jk,
I 2 nottem
i
 6 R E S G E S T ì S V B
nottemoccupati munienda fepimentis ftatione. Mane,vix
albefcente luce, explofis in Hifpanos a l i q u o t a machims nn-
^ noribus, minus audaces terruimus. Acies hoc ordine inceffit:
* due centurie ex Belgicis, Se Brafilienfium tres juffe a latere
dextro per fylvarani abdita viam facere, de luper objecta,
quod arduum, eniti : totidem à latere levo , invadendo
fimul hoftibus. Naffovius decorimi fé promtumque in armis
oftendens, cum pretoria cohorte, quam fibi applicuerat, in
fronte erat. quod plurimum referre intelligeret, cujus duttu
aufpicaretur illud agmen, ex quo vittorie omen capiendum
effet. noviffimum agmen Schuppius Se Artifof kius ducebant,
qui recentes clarique rerum hic geftarum fama, militum quo-
que ftudiis fovebantur. Sic tribus locis, triplici militimi manu
hoftem aggreiìi, pugnandi illi poteftatem fecere. Banjola
fclopetarios mille in obvios excutere juflìt, defideratique è
noftris fex, faucii trigintafex. Nos evulfis palis Se perruptis,
noftem que obftabant, per ferociam feptis, utrinque hoftem adorti,
" P - latera fortiter impulimus, de polì: acrem collato gradu pu-
gnarci Hifpanos terga vertere còegimus. Quibus plana magis
evenerant, facilius irrupere 5 quibus impugnandi aggeres Se
fuperande ftrues, Se concedes erant, major fuit labor Se
periculum, ut qui certioribus fupernè ittibus patebant. Par-
tibus fpes virtufque emulatione accenfe , incitante illam
utrimque ignominie demende cupidine. Cecidere hoc
conflittu hoftium quadringenti, qui fparfi palantefque celi
disjettis armis vifebantur. reliquis fub arcis le tutelam reci-
pientibus. Interemti captique aliquot,qui militia eminebant.
tanto vero hoftem furore infecuti funt Belge Se Brafilienfes,
ut vix imperio ducis ad figna revocari poffent. Comes pri-
mam vittoriani fequentis occafionem arripiens, per ima col-
liumfub ipfam Arcem vittorem militem perduxit. Banjola,
munitis in monte ftationibus, totum diem in noftros, ut Se
illi, qui arcem tenebant, jaculatus, ftrepitus multum, damni
param fecit. Eopfe die mini à Comite Schuppius, Se Licht-
hartms,ille militum, hic navalium fociorum d u x , a d o c c u -
pandam Infulam, afferendo commeatu Se re frumentaria, ut
commodius fupportari poffet. Dux Hifpanus convafatis de
notte
A.. Fi uvius
Midrtiu
B JrUm /La, aiflun rwamimmeÀ o (. orna IO, txtratus.
Z. Sciai
-l.ip.-t.iri/. I /. ,
r
r
C.Jhtfer atsìrrnfii t,.,j >• Bra/t'/iam'ao uh.:p *A ^cjcr^ (v/vam abcuntn.j T'urina Ijiitum . il. .4rin postrema acarunuy et nautica plebs.
DJiaSìum .i.i,„w.i ex Brattitarus. iu/tiams ci , lì 8 . .Tv-;;;, ••;.'./ ;'' /',';-.; ll.C.tjlr.i nociurna ComtUs.
»'• Jr.rtor,, &L,
's i omtku 0 -'V, r
S'. Jrinumis Artuclatstf
 !

_. a
• & > •

1 1- S^gfi^; Sfc't-*:-
B . 'Tcmplum
C Arca dirute JL
: _ B : ~D . Cafirum Tovacon .
- — " "^*y§P§^ ^^- pira i r f C ^ i" •• E Acce/jìis Camiti} .
Te Suaae/lui Camitis .
, G Stativa C omitis
AGRI H Stativa Scappi/.
I . Siytae/ius Scappi/ .
K.. A e cernii Scj££u.
I. Stano Lichtlarti/.
\ M. . SiujUre/iui Lichtharti/
IN . ti. Tortili Calvi .
O Monta

A.*^
J4
J3&
-"V ' « 5» • JL^L

3^4-
J i j-®*..*
TASCUI
, t r •' - , V \2,--v-"
•

• CE5

r
~j*r >"9M
fùr<e &heno-landtc<{ V^-*j *
Vp^. e ftife men - ,
» i

I ', ra
 C. M A V R I T I O IN B R A S I L I A . tf
notte impedimentis loco movit, relittis tormentis eneis tri-
bus, in Arce morari timuit,ne fé ejus deditione illigaret. nec
noftros prohibere ab obfidione aufus fuit, attritis copiis*
Naffovius pollerò die circumfpettis iterum, que hoftium
erant, comperit abiiffe. Se dum propius munimentis, quibus
inheferant non diu , admovet, occultis illa ignibus , quos
abiens fero vefpere Banjola fraude paraverat,dilfiliere. at nullo
Belgarum damno, quos tardior acceffus prefenti dadi exe-
mit. Ille in terram Camaragibi vertit,ut inde in Alagoas per-
tenderet. Inftat hofti miles nofter, vagum varia cede confu-
mie inter fugientium trepidationem , predam de opima
fpolia reportat. Tunc fiduciam capit Dux Belga, arcem
Povacaonam provincie caput aggrediundi. non ignarus,uti ini- <^«*
tia belli eveniffent, fpem famamque in cetera fore. Sita eft calvi n
. -.-. i /» • j n ' ' vacaonari
A
rx in Pernambucenli provincia, ad npam numinis commo- ajida.
diffimi, de recipiendis onerariis ob altitudinem idonei, à Re-
ciffa abeft miliaribus xxv. In confiniis molas oftentat fe-
ptem, iterque fternit in Alagoas,Camaragibi de Antonii Gran-
dis flurninum terras. Elapfo proximè biennio expugnaverat
illam Lichthartius, atto in fugam Comite Banjola merfifque
in flumine Hifpanorum pluribus. Verum non diu poli Albu-
querquius, aliud agitans, arrepta in confilium occafione, eam
non difficulter recuperavit, fcelere Sebaftiani de Souto Lufi-
tani, hominis fummè perfidi, cujus opera optimà ante ufi fue-
ramus. Hic cum credulitatem Picardi vigilum prefetti nefa-
riis mendaciorum vinculis circumdediffet,plus incommodi
damnique attulit noftris, quam commodi aut falutis preftite-
rat. Falfis namque indiciis autorPicardofuit,ut,motisex
Arce prefidiis, vacuam eam fecerit& invafioni hoftis oportu-
nam. Quo facinore perfidiam fuorum, magnitudine criminis,
illuftrem fecit; addutto quoque in certilfimum vite diferimen
Dominico Calabari. qui Lufitanus, cum à Regiis partibus ad
nos defeiviffet, in arce captus, ftrangulatufque, jugulo defe-
ttionem expiavit, de diffeclos artus infidelitatis ac miferie
fue teftes ad fpettaculum reliquit. Mauritius Societatis in-
tereffe arbitratus, eam fubdi, abfque cunttatione ftativa or- stativa
dinat quatuor. primis ipfe confedit. fecundis gubernator
K Sigifmun-
 Igifinundus S c ^ ^

machinas b e a t , quibus in arcem ferociter & frequentar M -

plofis, mutuas ab hofte jaculationes damnaque excepit, con-
cuffis dirutifque hic illic, quas feftinatio aggefferat, terrarum
molibus. Intereà acceffus fuos de latentiores aditus folTorum
laboribus gnaviter ducit, de cum operariis propius adrepit
milite, prima luce, fero vefpere, focium fé penculorum ope-
ris addit. Occubuere, preter gregarios aliquot de pnmores,
Carolus Naffovius, calida juventa miles, majorifque animi de
fanguinis, quàm fati, & centurio Ioannes Tallebomius. qui-
bus glandium majorum ittu fubita mors magnarum virtutum
ufuni invidit. A decima de tenia obfidii die, cum jam pro-
ximè foflis inhererent o p e r e , nec hofti animus virefque
effent, ultra fé defendendi, millis obfidibus, dedita Arx hone-
ftis belli conditionibus fuit, prima Corniti expeditionis Ame-
ricane merces de amplioris potentie gradus & fundamentum.
Prefidiariis conceffa poteftas, militie ritu armatis, dilcedendi
de compendiofiffimo itinere in Reciffam infulam, inde in Hi-
fpaniolam, de Indie Occidentalis, q u e vellent, loca abeundi,
vel inTercerani trajiciendi. Vnius ipfis, prò belli honore, ma-
chine Se apparatus bellici non multum, fatta copia. Naves,
quibus trajicerent, à Comite impetravere , ea fidei paclione,
qua convenerant. Navigavere omnes in Infulam Terceram ,
Expugnat. que inter Azores five Flandricas primaria eft. Egreflì ex
Arce Gubernator Hifpanus, Michael Gibertonus , armorum
proprefettus, bello Belgico clarus, centuriones otto, figniferi
feptem, militum quingenti, Italice, Hifpanice, Lufitanice
gentis, preter egros de faucios, gloriofam utilemque vitto-
riani fecere. ceffere quippe in belli fpolia machine bellice
ex ere viginti d u e , è ferro Futili quinque, mortaria quatuor
(genus machine eft pandum ac breve) glandium ferrearum de
milulium magna vis, ut Se funes incendiarli, aliaque Martis
utenfilia , totumque Regis, quod illic erat, armamentarium.
Nec minus vago exercitu propè Moribecam Se S. Lauren-
tium, occurfum fuit hoftium in fines noftros excurfionibus,
exatti-
A Cattrum Taratori
Q Suadcslus torni, dubcrnaloru Sai. u
B . ?r£ £> diccelius Cornila ad urt'* °m
e ut
H . Suqdcs'hs torm .*,4dm
Jidtntrcilt/
tratu libelarti/,
Me.
£ Bd/i/ica ' ^0 P tormentane
1 &a/iÌ7 Ctmttis I Calieila duo tiosh dcfeticta
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. 39
exattique, qui irruperant, populatores, duce Iacobo Stack-
houwero, qui cum hoftili manu congreffus, eam, pugnante
fortiter Helmichio Vice-centurione , fudit fugavitque. Sic
parta circum agris major quies Se fecuritas fuit. Pugnantium
profetto ducum omnium memoriam exempli intererat ad
pofteros nominatim extendi, fi mihi e q u e promtum fuiffet
nomina feire, ac admirari virtutem.
Fugientem Banjolam pone prellit Mauritius, vittoria uten- BanjoUm
dum ratus. nec diu fuit, cum tota Pernambucenfi Provincia ZT'
minus tum animofum Se validum exegerit. fed opere pre-
cium fuerit, ad Hiftorie prefentis, Se rerum hic gellarum,
Se porrò gerendarum lucerci, Prefetture hujus fitum locaque
ftrittim indicane, prefertim cum Se Comitis hic Se Senatus Trfetiu-
politici ac fupremi illuftrior fedes fit, Se precipua crebraque »ambu-
navium Ilario. Inter Brafilienfium colonias, Pernambucenfis ?£,.
è maximis eft. ut q u e fexaginta juxtà littus miliaribus porri-
gitur, inter Francifci, fluminis celeberrimi, oftia, de Itamarice
prefetturam. Peculium eli Duarti, five Edùardi Albuquerc-
quii, Lufitani, cujus hic nomine imperitabat Frater Matthias
Albuquercquius. qui Olindam venerat, paulo ante quàm
nollri ea potirentur. SedespagiquePortugallis habitati unde-
cim notantur. Prima eft Olinda metropolis, ad maris oram, r*gffiAf-
pulchris edibus templilque confpicua. Situs, ob colles, quos tZ." '
ambitu fuo complettitur. inequalis adeò eft , ut vix humana oMa'
induftria muniri poflit. In ejus parte editiore, eminuit Iefui-
tarum Ccenobium, ftruttura elegans Se redituum locuples, à
Rege Sebaftiano conditum. profpettu amoenilfimo primum
fé, ex alto adnavigantibus, oftentabat. Iuxta hoc aliud confpi-
ciebatur Capucinorum, ut & ad littus Dominicanorum Se in
Superiore urbis regione Monafterium S.Benti,natura Se ope-
re validum; preterMonialiumedemaliafque. Bafilicashabuit
geminas, unam S. Salvatoris, alteram S. Petri appellationibus
venerabiles. Oppidanorum cenfebantur millia d u o , exceptis
Ecclefiafticis&mancipiis. Hi ad ugna revocabantur quatuor,
dilpari, ut folet, numero. Civium ducenti circiter opibus
preflabant Se fulgidiore cenfu. Ab hac Auftrum verfus, inter
fluvium Biberibi Se Oceanum, extenditur, fere uno miliari,
K 2 longus
 RES G E S T A S V B
L n i s anguftiorque Se arenofus terre trames, ligula? aut
cofte nftan q u e i , ut Se alibi,provida Numiins cura huic ore
adverfus maris infultus objecit. Vbi terminator, pagus fuit,
Keciffa dittus,fiveReceptus. forte ob hoc, quod intra h u n c &
alluni terre fimilem trattum oblongum, quem Recitarci Lapi-
dofam vocant, recipi naves poflint Se foleant, accipiendis ex-
ponendifque oneribus. Frequentibus inephs habitabatur, óe
qua parte medium hunc tracomi Arenofum interfecat mare,
majorum navium ftatio eft, ob infignem pelagi altitudinem.
E regione hujus, ubi definit Reciffa lapidofa, hic illic man
pervia, Turris fuit ex aquis exfurgens, Caftelli maritimi
nomine, ad diferimen ejus , quod in Reciffa terrellri aut are-
nofa cernebatur Se callellum terreftre vocabatur, Lufitanis
S. Georgii. Poli defertam Olindam, in Reciffe pagum fé re-
cepere civium Se mercantium plerique, qui edificiis illam in-
fignibus ornavere. donec ejus fulgorem preftringere ccepit
Mauritiopolis. fepimentis cinttus à noftris, qua parte fluvium
adfpettat, robur non leve accepit, cum is, relabente maris
ellu, pervius fit pedibus. H e c Olinde facies fuit, antequam
eam expugnaffent Belge, qui munimentis no vis hos terrarum
mfuiaAn. Receptus ut Se Infulam Antonii Vazii inexpugnabiles fecere.
«T " Fulget jam hec Infida Palatio Comitis, Friburgo, ad ufum
ejus & Imperii decus, fumtibus ipfius, magnificè exftrutto,
ut Se urbe M A V R I T I O P O L I & pontibus ad miraculum in
Gara?, gemino flumine jattis. Secunda fedes fuit Garafu, pagus ve-
rius, quam oppidum, à littore remotior, è regione Itamarice
infule,quinque ab Olinda miliaribus. Olim tenuioris fortune
Lufitani incoluere, mechanicis artibus vitam tolerantes. at
pollquam noftris partibus acceflit Olinda, etiam opulentiores
huc commigraverunt. Expugnavere hoc oppidulum noftra-
tes, calendis Maji Anni tricefimi fecundi fupra millefimum Se
fexcentefimum, captumque incendiis Se militari direptione
staff*, deforme fecere. Tenia fuit Reciffa jam ditta. Quarta Mori-
uonbeca. beca, mediterranea magis Se Auftralis, quinto à Reciffa mi-
s.Antona. liari. Quinta S. Antonii, feptem vel otto à Reciffa miliaribus,
Auftrum verfus,fecus promontorium S. Auguftini. Sexta
*»•* Michaélis de Poyuca, incolis frequentilfima, decem à Reciffa
milia-
M A R E
 mtm

le/ùit.irtim Coenohmm.
V i .inn.-lii.iriim Coemh'ium L3. ilitrum morihmum . K.. Aauritionohs.
£astlied
E ludcivrum excuLlje H. i";//i' n.iruitn l&ctffte. L . Tromonlonum S. Au,ni.ditti
( oenobim Urancilcanorum
J. Collins,, vrUs marna M Oceams.
A . Téme um S, Co /mi .Modus deducendi Lufitanas ad tomo lui
C . Aitino' «*1
B. Coi-nohtum S. Trancisci
D. Tifila 1 '
A . Temala l'rbi E ^ r SU»K> transjeruntur
C GuSuraatonS
-D • Coenootum .
onera, venuulis, ero-um opera.
D R^/ /A"'""J
A . lemjilum

B. SacelL

C. CafitU,
D . Domui J^hlilis

E. £rtmitttjie*&u
*• Coenobium dlrutum
 t.4

*fcajfc> \.;* B — -*M«

.f...i..?*» fiad *» * -
T ^ ***** * t.» •^ t<» l j

%»
Io»
T «* ,. I fj \ ; Ì
A . Temjilum ardere castrensi cmcbum
E • ^Ue
aaoa D. zbactyh
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. 41
miliaribus, ubi machine faccharee tredecim magnani facchari
vim quotannis edunt. Sita eft ad amnem cognominem, qui
ad latus Meridionale promontorii Auguftiniani in mare fé
exonerat. Septima pagus Serinhemi amplilfimus Se ameenif- Serinl"t"
fimus. ubiduodecim machine, q u e lingule fex aut feptem
milia arobarum facchari feliciter exequuntur. Pendet Aroba
xxVII aut xxvili libras noftrates. tredecim à Reciffa milia-
ribus abit. Ottava fedes Gonfalvi de Vna, viginti à Reciffa Vna>
miliaribus, machinas exercet quinque. Nona Portus Calvi *«*»*
xxv à Reciffa leucis,machinis operatur feptem vel otto. Hic
ArxPovacaona eft,Mauritiana vittoria illuflris. Decima pagus
Alagoe Borealis, XL miliaribus. Vndecima Alagoa Auftralis, Akgoa
totidem ferèdiftans. Vicis etiamaliisminoribusBrafilianorum ZpaL
degitur,quos aAldeas vocant. iEdificia, quibus facchara co- ^ide**.
quuntur,numerata fuere feptuaginta. Eorum aliqua amplitu-
dine pagos adequant, ob operariorum, circumquaque habi-
tantium,frequentiam. Tantum ex illis facchari quotannis col-
ligi perhibent , quantum onerandis navibus ottoginta vel
nonaginta fufficiat. Non vanis autoribus habeo, uno die ex
Olinde portu folviffe naves faccharo onuftas quadraginta,
relitta adhuc in conditoriis ea facchari copia, q u e ad totidem
navium vetturam fatis effet. Nec poffunt illa confici fine
Nigritarum opera, quorum numerus ingens ex Angola aliis-
que Afrorum portubus huc tranfvettatur. Conftat ex com-
mentariis Se diurnis notis, ad annos vicefimum, primum, fe-
cundum, tertium, fupra feculum decimum fextum, quadrien-
nii fpatio è folo Angole portu in Pernambucenfem Prefettu-
ram tranfvetta Nigritarum millia quindecim, quadringentos
infuper Se triginta, maximo Regis Hifpaniarum compendio.
Montibus vallibufque letillimis h e c regio diftinguitur, can-
narum facchari feracilfima, etiam ligni Brafilienfis optimi.
Nec minus pafcuus quoque eft ager, & pecore abundans,
ut, quod de Campania ab Italis ohm dittum fuit, fumen Brafi-
lie dici mereatur. H e c topographica funt, Se quia notiora,
minus egent ftylo. infillo gellorum narrationi.
Provifis, que ad propugnaculorum munitionem Se robur sdmffìm
faciebant,Schuppius cumeopiis de equitatuin Allagoas miffus #*<&.
L fuit,
 RES GEST.E SVB
**u fuit, in reliquias hoftium inquifiturus. Ipfe Comes, ut fatiga-
Hit
' tum itinere militem levaret, confcenfis in Barra grandi (finus
eli fpatiofus, mille de ultra navium capax, Portui Calvo vici-
nus) navibus,ad promontorium Sergoe appuht,non longe ab
Allagois, hoftem infecutus ad flumen ufque Francifci. Hec
inter, indigenarum plurimi, armis noftrorum Se excurfionibus
proximi, in tutelam recipi fupplices petiere, quod Se ìmpe-
travere. nec enim cum privatorumcalamitatibus,fed hoftium
vi contendere generofum credidit Naffovius. quo fatto acci-
dit, ut in fua redirent incole, Belgas fortunarum fuarum tu-
tores, non hoftes experti. Propè Corregippam cognitum
indiciis, Comitem Banjolam, Openede quem habebat mili-
^«.«J. tem,inoppofitamfluminisFrancifci ripam lembis tranfmit-
1
Sff! tere. Quare mandatum Schuppio, ut eò fé cum copiis bali-
ftariorum, Brafilianis de equitum turma conferret, turbandis
Hifpanorum cceptis. verum ferius adventans,dumpoftre-
mus trajiceret lembus, fpoliis folummodo pecuniariis de vafis
argenteis militum cupidini litavit. Equidem vitta, preter
opinionem de Banjole de incolarum, celeriter Arce, quam
quadrimeftri obfidioni parem putabant, indigene rebus fuis
Tlmdam c o n m l e r e tempellivè nequivere. Comes,ubi Openedam ve-
vem. nit, (oppidulum eft ad S. Francifci ripam,) fex à mari miliari-
bus, cum idoneumjudicaret locum, faciendis in hofticum
caBrum progreflibus, Arcem ibidem in rupe de fuo nomine condì
abtpfotm. julfit, ut de aliam ad fluminis oftia. hofte Se incolis fé in Se-
po/ìtum • n . . . . . . . V o.

tip* s. regippam Regiam recipientibus, que viginti quatuor à fluvio

rrmifci. F ranc {f c j miliaribus abeft. Huic oftium eftpatens, qualis fere
Mofe eft latitudo in Batavis , ad Delfenfem portum. aque
motu feruntur concitatiffimo. Tum imperatum Auftralem
ripam incolentibus, uti cum jumentis omnibus in Borealem
tranfirent, ne pabulatum eò, ut ante, iret hoftis. r.x
Atque his fere expeditionibus exatti hic menfes brumales
Se ver primum fuere. quarum felicitate firmati militum animi
Se Corniti ademtus hoftium contemtus. Q u e perfcripta ad
Potentiflimos Beigli Ordines Se Societatis rettores,aufpicata
Comitis imperia omnibus fecere, Se infertum publice fame,
encomns multorum domi forifque extulere. Ipfe datis Ope-
neda
 F L *ò F R ANCISCI

^k.
A. Ca./trum, Jla>wrvti) C. ^fuaa. njihs trans fìuvuini Sanitelif ,
B. ^Lvius S.lrM
D. hfri/Fm*
 C. M A V R I T I O IN B R A S I L I A . 43
neda ad Celfilfimum Principem Auriacum,Fcederati Beigli Gu-
bernatorem,litteris, de his, que pridem gefferat, in hunc mo-
d u m fcribit : Ex quo per Trtbumm ^Artifofkium ea omnia, qua felici fatis Littere
afflane, prò Soaetate,m externi* gentibus, hattenus confecimus,perjcripfi,propero agmi- Principe?»
ne in hoflem perrexi, oportunum ratus inflareficcejfbw& favori jSfuminis. lìle in
oAlagoas profettu* nec adventu* no siripatiens, trajettis,<JU& intercurrebantflumini-
bus, piane fngienti fimilis, Openedam ufque, oppidulum ad ripamfluminisS. Fran-
cifci,penetravit. ubi mor&quoqueomnisnefim*,fequentium formidine,nein periculum
exercitus fui reliqua darei,fumine fuperato ,fufque deque habuit quicquid apparati**
bellici in citeriore erat ripa. Et nifi, dejetti* a tergo pontibm, quos refici neceffe erat,
remoram injeciffetnobis infequentibus,omninoffeserat,uti ipfe militurium~Dux3an~
jola in manus nofras incidiffef, cum magna armatorum manu. Quos enim premi-
feram fclopetarios equitefque, tranfducentem poHremos juorum videre, pr&dam non
contemnendam ex impedimenti* natii. Vbi evafit, cum copti*, quas reliquas habe*
boti in Omnium Santtorum prafetturam & Hrbem contendtt. J^os Prefettura,
omni Pernambucenfipepulijfe hoslem contenti, hic vittoriam & primi belli votafliti-
mn*. Locum hunc promovendo in hofliles terras bello oportunum arbitror, pr&fertim
ubi in arttumflringtturflumen,inftgni* alias latitudini*, tfanc ob cauffam Caflrum
valtdtu* tmpofui ripa , fex a littore miliaribus, cujus ichnographiam prafens exhibel
tabella, certus aliud minus ipfioftio impanerei^. J^on alibi illuflriu* Flumen excellen-
tiufque reperias. ea quippe efi amplitudine, ut qutbufdam locis tra] ici glande tormen-
tano librarum fex nequeot : ea aquarum "velocitate & impetu, ut longe ab oflio »
trufi in aperto Oceani latices , dulcedmem fermento : ea altitudine, qua cubitos
aquet otto, duodecim, quindecinu. aditu diffìcile eft, ob arenas, quibus obfidentur
oflia. facillime fubeunt Liburnica noilrates Openedam ufque & altiùs. 'Diverfà.
huicfluvioab aliis indole*. Per brumam, reflagnannbus aliorum aquis, ex perenni
pluvia, nequaquam ripas egreditur. aliate, deflcientibus aliorum aquis,proxima quo-
que inundat. Qaufam percunttotu* ex Portugaìlis, accepi, in mediterranm locis, fex
feptemve, a mari miliaribus, magnam nivium & giacici vim colligi, qua per calorem
aflivum liquefcente,intumefcunt aquarum alvei. Efi hic locorumgens effera, barbara
C^ inconditis prorfus moribus, de anthropophagorum genere, quam 'Tapujas vocant,
quorum feptingenti altero a caflris meis miliari ; confedere miffis e fuis, qui pacem
orarent , & fida adverfus Lufitanos arma, (orpore erant robuflo , grandi Z$
bene habito, idioma lingua ifliujmodi, ut nec a Lufitanis, nec a Brafilianis, aliifque,
qui pents nos erant Paputis, intelligi poffentj. Cjeslibu* tamen & manuum motti
animi fenfa mutuum expofuimus. illud potijflmum, utfluministranfitu prohiberewL*
Lufìtunos trans fluvium degente*, & hoc conante* trucidarentj. intellexere horribiles
L x voce*
 RES GESTiE S V B
I L & annuere poflulatu. Pofteo munufculu levtcuU* donatos dimifimt, , Utos
novanti* congreffutfhumantmtc. Omnmofuturum arbitrerà pofihac aufìnt
trattareflumenhoc hosltum predone*, tf grave* effe finti**. Ulteriori* npe agros
terrafque vallare fot fententta. fujfl funt indigene in Borealem ripam formila*
armentaque fua transferre, ne hoflt pabulo vel ffonte vel coatti fubmmtflrent. <Dum
infequor ad leucas LUI, tale folum omne comperi, ut amami* temperatwrtfque cdt
don vtxputem. nec color dturnus euntt gravi* fuit, necfrtgu* notturnumJtcet hor-
refcente interdum corpore. Pandunt fé locorum plana, decem fubtnde miltarium ampli-
tudine, que torrenttbu* nvulifque lenefluentibu*imgantur, vagantibu* hic illic &
pabulanttbu* gregatim antmalibu*. quorum grege* & agmina mille qumgentorum ,
qutnque militum, feptem militum numerum habebant,. Stupui, nec invenire hec fi-
dem apud me potuiffent, nifi hifce oculis ufurpafferru. folum tncolarum indiga tellus,
colonos tmplorot,qut defertam colantetnhabitento. Scripfiad Novemdecimviros,ut
Germanorum profugos,patria extorre*, bonifque exutos, huc tranfimtttercnt, ituros
in facunda* frugum terra* ^ Ufo imperia. Idem Celfttudtni tue cure fit & cordi,
nec enim abfque coloni* utile* effe poffunt terre Societatt, nec pare* tmpediendu hoftium
excurfiontbu*. Quod fi hoc via nonfuccedot res, laxari optem Amftelodamenfium
Ergafteriajimitti damnatosad trireme*, ut dum ligombm hic terram vertunt,impro-
birntem deterant : priorem infamiam honeslo fudore eluant, nec reipub. molesli, fed
utile* ejfiaantur. lamque majora polliceri videbaturfic fatis felix
reipub. flatus, miles navefque in promtu. Duces in omnem
fortunam parati Se agiles. Imperator expeditus. Portus San-
ttorum votis omnium petebatur. fed annone penuria Se ap-
paratus bellici, quorum pertinaci & affidua flagitatione plo-
rant charte omnes Se tabule, inhiberi vittoriarum egregios
fucceffus de fpes Comitis, plures querebantur. Nec mirum
flagitaffe illa impenfius Brafilie rettores, cum tranfmarino
militi annone de armorum follicitudo, quantumvis anxia Se
prepoftera, vitio veni non debeat, ob pelagi Se ventorum in-
certa, ut fatius fit providis effe Se Prometheis, quam Epime-
theis. Nec Societatis Adminiftris prellare femper, quefpe-
rabantur, facile fuit, ob publicam inopiam,ob diffentientes
fententias,privatas miffrtationes,aliaque. Scripfiffe Comitem
coZt& & S e n a t o r e s l e g o : Primis evenùbu* metum aut ftduciam gigni : inflandum
ZZTdso nmC °^me CCEPtommfam* : fortunam rebus agendis fi prebere : hosltbm occafio-
cKtatuRe. nem tempufque dari colligendi vire* : Regna parantibus celeritnte opus effe ; alia* pre-
tervolare opportunitnte* : gladtos fìbt a Socimte pomgi ,fed neceffanorum defletti*
uflum
 C. M A V R I T I O I N B R A S I L I A . 47
ufum impedtri : terribiltoresfifore, fi inopinati* (5? imparati* fuperveniant • quam
fi exfbettati pugnarento : mitterent fupplementa, arma, vittualio : mtlttem vel mifi
fione vel fato minm : fine armis invalida effe bella,fineannona militare*. Fanne
nonnthil fufficere agresles,fid non quantum fati* alendis claffibus. pecora haberi poffe,
fed in recentem ufum „ non in expedtttonum maritimarum mora* & tempora : fòla
Corniti* reverentid modeftum effe exercitum, cetera querulum (*f inquietum : exffe-
ttare fé legumina, funes incendiartos, tympana & buccina*, ciendts viris Z$ accen-
dendo Marti ; etiam infignia aut baltheos è byffo colori* aurantii, acuendo (£ digno-
fcendo militi, fi mittere ilio negligant, rem omnem in cafum dori, & periclitan in
extero orbe, inter benet maléque affettos ; Societati* eslimotionenu. Q u e fané
bellaturientem populum arguebant Se plenos animi Rettores.
Per id tempus bellis intento Comite, multa domi pruden-
ter ex ufu publico à Senatoribus decreta, q u e ad ipfum, cum
res exigere videbatur, relata, in caftris rata habuit. Cives & Domeja-
coloni, quotquot fé aliquot retro annis in Olindam de Re- ea.
ciffam mercatus caufa receperant, qui fui juris nec publicis
muniis adllritti erant, in centurias quatuor confcripti funt,
fub fuis ducibus de fignis ; ut infigni fapientia, quos eodem
die aut hoftes, aut dubie fidei habuiffet, cives de amicos ha-
buerit. His fiquidem fidendum magis rebatur, quam nullo
juramento adftrittis. quibus facile eft, repertis auttoribus ,
animos fumere, Se nova imperia excutere. Exattiones pubh*-
c e magno ere redemte. Legibus matrimonialibus, iifdem,
q u e in Belgio vigent,adftritta inordinata connubiorum licen-
tia tulit voluptates fuffiaminari. Nec enim à vetitis confan-
guinitatis gradibus abllinebatur, Se conciliatores matrimo-
niorum adibantur Sacerdotes Pontificii. Fatta, ob confcien-
tiam,Iudeis venia, feriandi ab excubiis, die à mundi natali-
bus facro. Ne Chriftianorum quoque Dominicus novis Chri-
fti Se piorum natalibus ob Refurrettionem illuftris, vilis pro-
fanufque haberetur, juffum. Multi alii mali mores, cum ad
perniciofam vefaniam iretur, fublati. Neque fegnem dedere
operam prefetti reipub. convertendis ad fidem Chriftianam
Bralilianis. Aperti in eum finem ludi formandis pueroram
moribus Se fanttioris dottrine fucco imbuendis. concepte.
fanorum verborum formule, Se breviaria, Se conftituti, qui ea
interpretarentur. Lulus,cum quibus fortune civium flagella-
M bantur,
 6 R E S G E S T ^ E S V B
bantur, còerciti. Fatta infuper unicuique poteftas in Olinda,
quam prò deferta habuerant priores, novas domos condendi,
Se collapfàs reftaurandi. interdittumque feverè, ut à transfe-
rendis aliò ruderibus, lignis, lapidibus, ferramentis, abitine-
retur. Placuit quoque Senatui, Nigritas, quotquot ibidem
degerent,fub hafta divendi,five captivitatis jure noftri effent,
five emtionis. Quanquam enim in Chriftianorum inter le
bellis captos vendi, Se ad operas ferviles urgeri fevitia habea-
tur, quod Romanis olirci, & ante hos Theffalis, Illyriis, Tri-
ballis, Bulgaris familiare : non tamen inter fue religionis po-
pulos fattitant Mahometifte. licet inter hos Se Chrillianos
religione difpares illiufmodi venditiones obtineant. Navium
que per hec tempora vel è Belgio advenere vel rediere, ve-
hendis mercibus, re frumentaria, armis , aliifque, numerimi
Se nomina recenfere velie, anxii nimis foret, Se minutiora
queque exequentis fcriptoris. Hoc unum referam, appuliffe
hac tempeftate ad Reciffe littora Gallorum navem, cui mer-
candi pugnandique adverfus infenfos poteftatem fecerat, fub
Regis Chriftianillimi aufpiciis, Eminentillimus Cardinalis,
Armandus Richelius. Verum uri humaniter admiill fuere
ejufdeni Navarchi, ob foderati Regis reverentiam Se amo-
rem ; itapellettis, malo more, ad fé, qui prò nobis hic mili-
tabant, Gallis, abire àlitore juffifunt. Hicille Richelius eft,
regnorum Gallie,& arcanorum ejus, fub Ludovico Rege
nuper arbiter. qui totius Europe labores Se negotia càpacilfi-
ma niente complexus,non Francorum folummodo fortunam,
fed Se vicinorum Regum Principumque ftabilire aut concu-
tere vifus fuit. Nec filentio pretereunda diligens quorundam
Senattu
Secrettoru
è Senatu induftria Se alacritas. qui ad imperii cuftodiam illud
è-poUtki
ejr Politi
laudano.
maxime tacere credebant, fi qui rebus regendis preeffent,
laudata iifiiem de gerendis adeffent potius, quàm ut aliorum mode-
ramini creditis armis, ipfi fegnibus domi votis fuam publi-
camque fortunam opperirentur, de profperum quodcunque,
utahenum acciperent, adverfum, ut fuum fibi imputati pa-
terentur. Fuere his ftudiis laudabiles Gifelinus, Ceulius,
Dufiius, Carpentarius, aliique, qui itineribus, arciumreftau-
ratione, annone Se armorum cura, militum in hoftem, claf-
fium-
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. 47
fiumque immilfione, non indigna tantis negotiis nomina
fuere. Tunc metallice quoque Ipes mercantes erexere, de,
ut anguftis rebus fieri folet, fperata ubique lucra fovebant
fuavilnma auri imaginatione cupidam Societatem. Midi in
Couhaovenfes fuere Albertus Smientius de Paulus Semlerus,
quiLufitanorum de Brafilianorum adjuti opera fodinas ibidem
fcrutati, invenere argentiferam, que cum opulenta videre-
tur,poftea fefellit exfpettationem. Erant & alie per Albu-
querequium celebres,è quibus magnam malie metallice vini
ipfum eruiffe fama erat. fed nondum ille noftris reperte.
Etiam ferebantur per Lufitanorum ora,fodineCopaovàenfes,
ut de ille ad promontorium Augurimi. Terre N o v e fodine,
metalli inopes, lapidem dabant, folo fulgore magnamentien-
tem. Nec dubitem ego, Lufitanos illufifTe noftrorum avari-
t i e , de occultarum opum vana venditatione captaviffe publi-
cam benevolentiam. Nec enim, qui tot annis tenuerant Bra-
filiam , neglexiffent penetrare in illa arcana, aut auri argenti-
que fodinas fervaffent intaólas fere Belgarum egellati.
Adventantibus pluviis menfibus de noile quatuor Prefe- && in
tturis puffo, Naffovius munitis fluminum accelìibus, de in- MICTI-
ftruttis prefidio Arcibus, adverfus Barbarorum Se Hifpano-IIVS*
rum populationes ; in Reciffam,primam precipuamque hujus
trattus Belgarum coloniam, è caftris reverius, oonftituende
Reipub. animum applicuit, de legibus civem ; vitia,que graf- ordinai
fari novarum dominationum primordiis folent, pcenis cóer- 2f"
cuit. 'Vti enim priores potentie viam aperuerant, ita luxurie
pofteriores. Quippe, nullo per h e c tempora Prefide,remotis
longe fupremis tantarum rerum moderatoribus, facile à vir-
tute defeitum, de languente difciplina ab armis ad volupta-
t e s , à negotiis ad otia converfi indigene Se noftrates, impie-
t a t e , furtis, peculatu, homicidiis, libidine, famam gentis fue
turpilfimè maculaverant. utHercule opus effet, qui Augie
hoc ftabulum purgaret.
Flagitium quodeunque ludus Se jocus erat, vulgato inter
d e t e r i o r e s e p i p h o n e m a t e : Vitro JEquinottialem non peccari. q u a l i
non omnium locorum de populorum effet honeftas, fed Sep-
tentrionalium tantum, & q u e mundum dividit linea, virtu-
- M 2 tem
 8 R E S G E S T ^ S V B
temàvitiofecerneret. Sed hec omnia novi Imperatoris fe-
veritas de prudentia, multa inhibentis, multa corngentis,
multa rigide punientis,fuftulit de emendavit. ut plures bonos
feciffe, quàm inveniffe credi potuerit. Iuftitia, equitas, mo-
deftia, fepulte ac fere fitu obrute, oppidis pagifque reddite.
lepbm Sacris reverenda, Senatui autoritas, judiciis horror, legibns
robmu
fua rellituta vis. plures emendate Se late utiliter. parta fe-
curitas civibus, certuni cuique rerum fuarum dominium. Fa-
ciendi fingulis , quod officii fui erat, aut rediit voluntas, aut
impofita neceffitas. honores dignis, pcene indignis Se nefariis
paratiffime. Quin adunatis gentibus diverfis, Belgis, Lufita-
nis, Brafilianis, veluti unum populi corpus fecit, furgentique
imperio valida incrementorum fundamenta conftituit.
mpeft- Primo femellri feveris fuppliciis in pelfimos animadver-
*%ZZ fum, Se incuffo metu omnibus, pcena paucorum fuit. mitilìi-
mi alias ingenii ducem coègit ad infolita Se acerba deflettere
peccandi enormitas, ex hac falutis publice periculum : uti
mdtgnos crudelem medicum intemperans eger facit. Q u i politici vel
etiam Ecclefiaftici ordinis, dedecora videbantur Societatis,
domum remilfi, fuffettis aliis aut hinc accerfitis. quos, tumul-
tuante licet male feriatorum fece, conllanti auttoritate vin-
Magifiu- dicavit. Conftituti per prefetturas, oppida, pagos, magiftra-
tuit. ' tus, Elettores ditti, pretores Se Iudices, qui civilia curarent
orphano- & criminum caufas, legibus hic receptis. Etiam qui orpha-
** ' norum res curarent, Se egrorum in domiciliis publicis niife-
No/odo- rerentur. Indignabantur multa boni moris precepta Lufitani,
quibus per hec tempora frequens fuerat pecuniis redimere fla-
Vitlw de-
b gitiorum peflima. Etiam hoc effettum, ut militum cuique Se
anno»* res Societatis adminillrantium adfignatum fuerit fuum vittus
caritatem,
militari demenfum. q u e res, maxima annone cantate, infignemuti-
bm
a»lj£ litatem publico attulit, at invidiam non levem Corniti apud
nit.
fuos conflavit. ufque adeò, ut in apertam feditionem eruptu-
re viderentur querele, nifi circumfpettà authoritate glifcen-
uoufu^ tes motus compefcuiffet. Mole faccharee collapfe Se ab ope-
gitivorum
Lufitanoi- rariis vacue,fifcijure noftros, licitate Se vendite, alie viginti,
rum ma-
gno •tre ahe triginta, alie fexaginta, alie feptuaginta, quedam centenis
vendit.
florenorum fuere millibus. unde ad Societatem rediere vicies
centena
 C. M A V R I T I O INBRASILIA. 49
centena floren. millia. Munimentis neglettis paffuti, nec ad-
verfus vim hoftilem validis, reftitutum robur fuum Se decus, Ami re-
dirutis iis, que minus neceffaria videbantur. Perfcriptum pre- mnmcep
arias di-
fetturarum rettoribus, falutari Comitis confilio, uti Brafilia-;*ruti.
nis potellatem facerent, in fuas fedes pagofque revertendi, Bra / /l'la-
nostri ve-
>
cum anguftè degentibus noftris, non fatis ipfis eflet agrorum, mi fedes
conficiende, qua vittitant, farine ; ideoque alimonie noftre nmiufu
egerent. preterquam quod otio remilfi jam agricolis graves
effent de populatores terre, quam à populationibus vindicare
debebant. Accedebat de illa caufa, quod ipforum laboribus
gratis uterentur Belge, de ob hoc infelliores nobis redderen-
tur. Profetto infigne de rarum fé juilitie de equitatis erga B***™
T,. , - T . . r • bumamter
Barbaros exemplum prebuit, omni eos benenciorum genere boba.
profecutus, decreta laboribus ipforum digna mercede, meri-
tis Se officiis remuneratione. Etenim miferatus magis fortem
non Chriftianorum, quàm indignatus, humanitate complexus
fuit, quos non poterat fidei & relligionis amore. Stipendia
eorum de donaria ita moderatus fuit, ut neque luxuriam irri-
taret,neque aliam,quàm honellam paupertatem, vivere pate-
retur. Nani ut E G R E G I V M eft hoftem dejicere, ita non mi-
nus laudabile, infelicis fcire mifereri, de ea beneficia conferre
in vittos, q u e vittores non dediffent. Nec manfuetudinem
illam de benignitatem quatere potuerunt aliorum minus fiu-
mana confina, qui durius habendos Barbaros cenfebant. Et-
enim tum demum inter exteros homines minimum fé odii ha-
biturum credebat, cum plurimum humanitatis, cui ex ipfo
homine nomen, habuiffet. Et fané dum hec ejus erga ipfos
benevolentia fpeciofè latèque patet, lucidiora quoque Se ala-
criora ipforum erga fé ftudia & officia reddidit. Poftulatis Lu- Adp/h.
fitanorum, quotquot imperia noftra agnofcebant, de gentis tlorut
fue tes moderabantur, ex equo de Reipub. bono, de Fcede- re$endet-
ratorum decori convenienter,refponlum : Sacra fua &reli-
gionem illibatam fibi haberent ; nulla in aliorum facra jurandi
ìege adftritti, confcientiarum libertate gauderent, ut q u e
divini juris fit, non humani : cure fore Corniti de Senatui,
ne quid detrimenti tempia ipforum paterentur, nifi forte ex-
terna vis necelfitatem imponeret, ea ad civium tutelarci mu-
N niendi
 RES G E S T Ì SVB
niendi & milite preoccupane : Prefettum facrorum Ordi-
nimi ab Epifcopo Bahienfi ne expettarent ; nec enim novo-
rum motuum, glifcente imperio,flabella de peffimarum in
Rempub. machinationum autores accerfendos elle : minus
prudenter id ipfum ab iis flagitari, qui fidem obedientiamque
Corniti juraviffent : defunttis Monachis novos necdum fur-
rogarent, cum per fuperftites peragi facra poffent : privilegia
ab Hifpaniarum ipfis Regibus indulta, rata haberi non poffe,
nifi de illis propius conftet, que illa Se qualia : Lufitame legi-
bus Se jure, apud Hifpanorum hoftem populum, ipfis viven-
dum non effe, fed Cefareis Se Romani Imperii legibus, iifque,
que apud Hollandos, Zelandos, Frifiofque obtinent : Domi-
cilia, que in Olinda quifque propria haberet, ut fua poffide-
r e t : fundis ina?dificaret, modo impofita edibus onera pari
cum noftris lege ferret : Ob neceflitates belli, & exhaufta
impenfis eraria,non poffe imprefentiarumexdecimis Clerum
ali,commodiora fandi Se impetrandi tempora expettarent :
Mancipia , quotquot à dominis fuis aufugiffent, autoritate
publicà reddita iri,modò poli juratam nobis fidem id auli
fuiffent. Sin ante, ea reftitui fine fumma rettorum perfidia
Se fcelere non poffe, cum Se belli ftudiis Se aperiendis ho-
ftium terris latebrifque Se faccharorum machinis ac condito-
riis utilem Societari operam navaverint : nefas effe hos ipfos
dominorum fevitie Se exquifitillìmis fuppliciis, tanquam pia-
culares vittimas, objici : preterquam quod ob mutata aliquo-
ties dominia, primis dominis reddi non poffint : licentiam
concedi indigenis Se uxoratis Se fide publicà adftrittis, latus
gladio accingendi, adverfus Nigritarum agreftia tenentium
affultus : quotquot, impetratis à Comite venie litteris, redire
Olindam Se ad fuos volent, iis ex arbitrio ejufdem Se Sena-
tus, domos, agros, predia, fua fore : de militum graffationi-
bus Se agrariis excurfionibus jam decretum effe : Veniam
impunitatis concedi non poffe, nifi de delittis Se teis propius
conftet : pari eos lege Se modo cum noftris in folvendis por-
toriis, tributis Se vettigalibus habendos : fingulis hebdoma-
dibus duos dies fallos dijudicandis ipforum controverfiis à
fupremo Senatu dittos effe : denique, nihil e q u e cordi effe
Socie-
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. 51
Societatis rettoribus, quam ut Lufitanorum, fide fé de debita
obedientia probantium fortune, res, mercimonia, fub nova
hac de externa Belgarum dominatione, porrò floreant vige-
antque. Q u o refponfo leni & moderato hoc effettuiti, ut
equius de noftrorum imperio fenferint vitti, locuti fuerint
honellius, paruerint lubentius. Nec diu poli in eandem fere
fententiam ad Umilia poftulata refponfum iis, qui in Paraibe
territorio res fue nationis agebant. Multa alia decreta de
decimis faccharorum de farine in prefetturis Pernambucenfi,
Itamarice de Paraibe, etiam de pifeationibus maritimis, pon- Decreta
derandis mercibus,fluminum Se aquarum hic illic trajettibus; deàms,
ex quorum fatta publicanis venditione grandes collette pe- JfE*'
cunie, annue vel femeftres. Fraudibus adhec mjuriifque*"'^
mercantium obvium itum, revocatis menfuris ponderibufque
ad formam de normam fori Amftelodamenfis. Cumque om- MAVRI-
nia poli religionem ponenda duceret, etiam illa, in quibus fui *%/*-
imperii decus confpici voluit ; ab exattilfimo ejus cultu re- ZZjeX-
motos nequaquam oculos habuit, non ignarus, prò ejus im-tòCHUU
perii incremento Se cuftodia excubare Numinis indulgen-
tiam, in quo Pietatis momenta omnia feria cura obfervan-
tur. Nec obftitere dilfidentium ftudia, quo minus tenor illi
fuus obfervatioque confervaretur. Quamobrem prima ipli
cura fuit, ut facrorum noftrorum adminiftri per provincias
conllituerentur. qui cum pofeendum aliquid à Deo effet,
verba preirent ; cum imbuendi vera relligione rudes, doce-
rent ; cum folvende Deo gratie, folverent prò univerfis ; cum
obfignandus piis divinus favot,porrigerent incurrentia in
oculos facrofantta gratie figna. His additi, qui pueritiam
formarent, Se ccecutienti paganifmo pteferrent rudimenta
fidei Se melioris dottrine fcintillis difeuterent profunde igno-
rantie tenebras. Hoc ut fieret ordinate Se fpe pii fruttus, ali-
ter Paganos, aliter Iudeos, aliter Pontificios habendos cen-
fuit ipfe Se Precones publici. Paganis eximendos plurium
Deorum fuperftitiofos cultus, Se unius Numinis veneratione
erigendas mentes. Iudeis eximendam inveteratam,de Legis
Mofaice eterna obfervatione,opinionem,ut Se de regni Hie-
rofolymitani reilauratione : perfuadendam lefu Chrilli Filii
N 2 Marie,
 R E S G E S T ^ S V B
Marie, tanquam promiffi Se nati dudum Meflie, reverentiam
Se fidem. Pontificiis oftendenda fubnatorum in Ecclelia er-
rorum tempora, adimendum de unius fummi Prefulis in ter-
ris Auttoritate , eaque falli nefcia , fenfum. Ita potentie
Societatis bene atque conftanter famulata eft Comitis pietas,
tam publice religionis affertione, quàm aliarum circumfpetta
toleratione.
Delibera- Magna id temporis Tamarice infule laus erat Se apud Bra-
transfi-'filianiimperii in Belgio primores commendatio, ut jam de
r
f7rtfede transferenda in illamlmperii fede multus fermo effet. Verum
'"TAMA-fianificavere illis Comes Senatorefque, incommodam fore
RICAM. O 1 A \ r 1 ' T I

illam tranlìationem,inutilemque : lultratum a le locum miule-

que omnia, valla apparere cuntta Se incondita, taros habita-
tores, domicilia vix ulla. hic, ubi Reciffa ell,frumentarias
edes , armamentaria , Se mercium conditoria reperiri. illic
Trafemr magnis impenfis exftruenda hec effe. Reciffe fedem ame-
TaLalica. niorem, fertiliorem Se munitiorem, facilem aditum maximis
navigiis dare, portu commodiflìmo Se laudata ftatione. Ta-
maricenfem fluvium non nifi minoribus navibus fubiri poffe,
folo circuni Iterili Se inculto, portu vadofo Se navium plurium
naufragiis infami. Aé'ris falubritate aliifque nature beneficiis
pares locos cenferi. Effe illic aquarum dulcium copiam, fed
Se hic per Nigritas è Biberibi fluvio femihore itinere appor-
tari illas poffe. quin Se puteos hic effe, qui per obfidìonis
tempora aquas ad potum fufficiant. Lignationes quoque dari,
licet majore fumptu. Quarè veteri fé loco continuere Se aule
Se Curie Brafiliane Rettores.
Verum
lf£- ( u t bellica memorem) Lichthartius dux acerrimus
tilinpl- Se peritiffimus, qui inftruttis navibus majoribus Se Liburnicis
ìnfiL? littora Portus Santtoru ni dudum legerat, ut predam opperi-
Tpùill r e t u r > poftquam ad Aullralem ejus oram, in Sinum Camaniu
amijkos. reficiende rati fé recepiffet, hoftiumque domicilia, predia,
agrofque flammis vallaviffet, ut Portus Santtorum civi anno-
namfubverteret,inprefetturam Infularum, ad urbem cogno-
minem appulit,paffus tridui tempeftatem. Et licet de adven-
tu certiores effent incole, centum Se quinquaginta militum
manu exfcendit, inque hoftem prelium parantem fortiter Se
in-
A. Caftrurn Aunaci.
& Ostiiwijììimints al Auffru
 J_ i.
I 1 ' 9 « i
' .

, ^ i
Xuìk
U.ti

U ' *- 1 .
L*» &i£ A>Av.
WtMl VV iM - " # INSVLA TAMARACA.
2' .
)
n. 1 -'
• M
,
*r:'
,t_ i
et t u
•A fi • ' & * , «. -T.
' • ^ / s•*..;..
. , « *? i - » - .. **5- .„*
* 11».-"* P"? 1
W:
* . ' ; , Ì L . Tr T
T » } A Teinplum circumvallaluHi
t,JM ! !
H •',>> fcrftf 1*. l
I.T.'. A. B.Sacellum .

fett:-/t '» ? *
,f" •j ^ 0
C . Noiodochia
D.Vetus circuitivi!!.!ti0.&3w«
»=i
7A PPIDUM
» jft-* E Turris calli-fni.s
r $ CHOPPH. "*ì' S*=

it rJ? , *&X?!,7$- " 2 > r, 1 t «• t 2 *^NlBWr§'*i.'4 W G. Merci urne ondi Loria!

à*8
bi .—IP.* 3« f* J.Ì ' ^ H
Cuna
t i Pi: Uì Ì4f
1
- i ^ J ^ ^ ^ ,'Ì v " \ \ I - Magna Prolundil
301 1 ''>t1 r55JJ. iX
::.g k:j L^r?
l 1 ^
t . ! ... Ì J
Ifà w&?m I « 1
t l i
àfl l a t ì r i t 5 ^
4^^r^r^'sr-£.^-''-iJt *2>Ji. * -t- « . - 1 -
a a
T?/ •„*• "ì-3- -'" »_« * - $ _ „ t^Vira* minto - laudici
J%:'~«L -<•-' f. i - ~ f - »-
:'£*
te
i l
1 t p \
>
I-i

< aèé
^,, -**.?. &£?
A5*£i*-ò lìe • 1
^ . .ffri.1^
£2-"^' i
>J?M "•-i T
t^Kt,
spi. i'-i.
:.^a
fmgjk*.<?• « ?
J& J
1>1 .t» *,.to». « i » ti, ,
/
t ;
-. a s^S^1."?'^A
2.A f* - >1«.S o f .
£!-"
ano
* ì1, 1 t
irli?
jS_^*r_à
Ì.^Kf t
•*JT£ s '.,( - f
t<
* 2 * i' l ti ^•4.
i£>^i -^F ? T - , -^""" J éCT L^«

d aij IjZfÈ&j
e t* ?
| I ' ! j T^T:
*!.,
ari J». . ZA. _ ir^J- t f 1
^
i i * •} f 3 f -
• ^
* ^a^M
,d,i
i*i*i
!Ì-°"' Ji & .'ì ^ ! l

CP K44Ì
ÌA I 1 » t t

Jui J t J ^ÌJ>
A J T ^ ^ ^ ^ Ì Ì 1
. 4
I I *

• ..... ^ " « * J ^ * «^ X-;V.'3 - ^ ^^Jt ^--" i *., •,*, . t » t i » r

'- , .

"3 It,; £^M ?.L

>?.-*• J , 5 J .*-> *»iià;
i 5 1 - ^ .•.J.'' .él-^ì' 5 *XTi%% ••i 1 3
•^4^ E2£ ^ • ^

£y
~5 ••"
iJ-ai » S . _S -I, - ^ j . "
, l i
ai
CASTEUM
AuRIACUM
«Ji^A £ ,Ì.TS t , '
•ti,
f.'' * . "••'••R.'i, i

-M.: ' J t l A ji ^l , .
, »[,„! A u i t r a l e .

Rolliio mari a r i d a
•

•
 C. M A V R I T i O IN BRASILIA. j 3

intrepide ivit. Q u o ad primum impetum in fugam acto, faóta-

que in obviam munitionem impreliìone, ea potitus poft acre
certamen fuit, cefo è fuis centurione Normanno aliifque.
Inde ad oppidum progrefTus , vacuum illud mercibus, fupel-
lectile Se habitatoribus repperit. ab excidio ejus, cum pro-
defTe illa inops non pofTet, abftinuit, Se fine aliquà manubia-
rum gloria Pernambucum rediit, machinis folummodò ferreis
é munitione ifta in naves tranllatis. Sita erat urbecula in mon-
te, qui in parte continentis prominentiore, peninfule limili,
alìiirgebat,edibus è lapide non inconcinnis, templis quatuor,
ede Iefuitarum Se Coenobiis decora. Navem veótoriam, q u e
oleum vinaque è Portugallia advexerat, in ipfo portu, injeótis
flammis, nec fuam effe palli funt oppidani, nec noftram.
Per hec tempora nunciatum NafTovio fuit, oMinam, validif- Expedith
fimam in Afrorum littoribus Arcem, Regis Hifpaniarumpre- Afriuar-
cipuum ibidem robur ac prefidium, à Belgis occupatam. q u e cem
vittoria glorie gratieque multum NafTovio, Societati pluri-
mum commodi viriumque, ob mercantium inibi tutelam Se
fecuritatem, attulit. Quamobrem indiala per Prefecturas
omnes publicà gratiarum actione, D e o , precipuo viótorie
autori,litatum : jullìque mox locorum prefetti tormentorum
Se fclopetorum explofionibus, femel, iterimi, tertiùm, gaudia
fua teftari. H e c cum Comitis conlilio Se duótu fufeepta fit
expeditio, morari me in fé vult paulifper, donec bellum hoc
acre & breve recenfuero. Arx ifta in ^Ethiopum fitaterris,
vulgo Caftellum S. Georgii, quinque ab ^Equatore gradi- s.cmge.
bus,Ar6tum verfus, in ipfo Guinee littore, natura loci ex-
pugnatu difficilis habita fuit, utpote in rupe ftru&a, è qua ex-
cifis muris Se fuperimpofitis faxis grandibus munitur. Qua- Eim de-
tuor propugnaculis valida, duobus mare, duobus continen- '
temadfpicit -, hinc maritimo,inde terra adventanti hofti tetri-
bilis. Ad latus Occidentale monticulus illi impendet, è quo
tormentorum violentie patet, à facello S. lacobi nomen for- s. tago.
titus. ad montis pedem pagus eft in longum excurrens, Ni-
gritarum fedes. Qua Orientem refpicit, Sinus eft, recipien-
dis navigiis commodus. Hac fé Arce Lufitani defendunt ad-
verfus noftrates, alia arce, NafTovià nempe, tutos. Illorum Arx Naf'
r
* Jovta.
^ O mere a-
 R E S G E S T £ SVB
mercatore* centum Se xx millia ducatorum quotannis Hifpa-
niarumRegi P endebant,ea lege,ut folisfibi juselTetcom-
mercia iis traftibus exercendi. Anno, qui fuprà nullefimum
«Ante bac Se fexcentefimum vicefimus quintus fuit, vano illam molimi-
fifSk ne tentaverant Societatis redores, quamvis numerolum latis
"LI m i l i t e m expofuilfent. quem palantem Se fupinè fecurum ac
fUUM,M
' eftu fatifcentem tanta celeritate oppreflit Nigritarum non
cdesBei. magna manus,ut quos venire non fenferant, videre fé vix
gm
crederent. Commina eft atrox in noftros cedes potius, quàm
pugna, nullo viriiiter repugnante. In fugam a d i duces mili-
tefque, pavore velut celitus immilTo, pecorum inftar mada-
bantur, augente ftragem trepidatione. Miferanda ubique fa-
cies erat de internecioni fimilis, tamque vehemens Barbaro-
rum nemini parcentium imprelfio, ut plures natandi imperiti
fcedilfimo interim mari mergerentur, alii arma vecordi for-
midine abjicerent. nullo iEthiopum impetum,quem illi prò
virtute habent, fuftinente. Cumque pt ecia violoni ni capiti-
bus impofuifTent Lufitani,arcis cuftodes, occupatis hac la-
niena de carnificina Nigritis, evafere brevi mora nonnulli.
Tanta liquidem Belgarum militum confternatio erat, ut pre-
fenti exitio quenquam fubduótum miraculo fuerit. cecidere
quadringenti de quinquaginta, duces, gregarii, navales, om-
nes capite truncati Se fine nomine corpora. Quamobrem de-
je&is defperatione de pudore noftratium animis, de Regulo-
rum amicitiam fimulantium, de irritis nominibus concordiam
jaótantium , cognita perfidia , q u e propinquo fumme rei
difcrimine patebat, inglorii difceflìmus, edoóìri cautius hic
mercari de preliari. Ea clades negligentià prefecTiorum ac-
cepta; culpamque, prò more belli, in alterarci quifque re-
jiciebat. Qua tempeftate rerum in Brafilia potiebatur Mauri-
1 tius J tm us
rpreljs " & Africani gubernator Belga,Nicolaus Yprenfis,vir
Corniti non pretereundus, per litteras Corniti expofuit, optimis oc-
cafionibus de certiore fpe denuò Arcem tentari p o n e , modo
auxiliares copie armaque ad bellum hoc necelTaria tranfmit-
tantur. Comes, ociofo ob pluvios menfes milite, hofte extra
hmites noftros longiùs fugato, cum militarium fé parte carere
polTe, fine Reipub. detrimento, judicaret ; veritus quoque ne
otium,
CASTRVM M I N A
 1- "«E & l «

A. Caskum . t,. O^Uinus.

C SacéUuiun.
B. Midntarum~~i/rls
a </«.' .'.iw™, /,. /iww« ., sWW C^ptefatil
Maa

;
A. Jrx .
B . Jìomus fihriL p 2 rutone fca
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. jj
otium,res difcipline militari inimicilfima,corrumperet militerci;
ex Senatus Supremi confilio,TribunumIohan. Coinumaman-
dat. qui navibus novem, milite, armis, commeatu inftruclis,
fuperato mariiEthiopico, Guinee littora felici navigatione ap-
pulit. poftquam é littore Pernambucenfi folvifTet xxv menfis
Iunii anno C I D I D C X X X V I I . Nec mora,perlitterasNicolaum nux ex-
Yprenfem Guinee de Angole gubernatorem, Moree commo- ^ w ?
rantem, certiorem de adventu fuo fecit : adeffe fé sfflauntù Comi- c™[ficam
tis Naffovii, Brafilienfium Prefetti, totiufque Senatusjuffu, coptis centunifque mi- aff
Ittaribu* infiruttum, ut deftinata peragat : poslulare ab ipfo , ut commoda exficen- c xxxvn »
fioni* in hoslicum loca commonflret, modumque, quo conceptum facinus exequi confi- Iun. xxv.
derate pojfit : de tormentorum vehiculis, quorum penuria laborabat,fibiprofiiceret:
Nigrita* omni officiorum genere . luculenti* promiffis premnfque ad Societatem belli
invitar et: oAnglorum,fi qui in littoribus flarent,ratwnem haberet ; cauffa* adventu*
alta*pretenderti, denique facrofilentio, optimo tutiffimoque rerumgerendarum v'in-
culo , rem omnem mvolveret, ne per loquaces aut infidos disfalefiant ccepta : fi in
aAbine {$ Achine flationibus aut Moree reftonfia exftiettatururru. D u m c i r c a
littora cum ratibus oberrat Coinus, refponfi cupidus, fcaphe
littorales Nigritarum oótodecimfe noftris applicuere, feifei-
tantium in merces Belgicas, quas elephantinis dentibus ipfis
permutare erat animus. At cum fibi merces elle inficiarentur
Belge, adducta in dubium amicitia fuit. cui ocyus fidem fe-
cere, lapfu guttularum maris in oculos. quod Se fecere Nigri-
t e , ritu juramenti Barbaris his familiari. Ad Abine Se Achi- Abina &
n e ftationes provecì:is Belgis, iterum iEthiopum lintres, five pjum.
Canoe adnavigavere, mercandi cupide. Illi moras querere
Se differre negotiationes in triduum aut quatriduum. At M-
thiopes, advocata in confiìium fuperftitione, à TitefTo, tute-
lari fuo Idolo, accepifle fé ajebant,efTe in proemerai naves
grandiores feptem, quarum appulfu vilefeerent noftratium
merces. Coinus non credulus illis, aliudque animo agitans,
iterum ad Moree Gubernatorem litteras dedit, ejufdem fere
fenfus. Qui fé ad ftationem Commendenfem affore refcripfit, *****
ubi con venere, leti quod ex communi confilio decernere ge-
renda promptum elfet. Milite in littus expolito ad promon-
torium Corficum, prima cura Coino aquationis fuit. inde fé- c.cor/o.
mihore fpatio progrefTus ad fluvium devenit de monticulum
O 2 plani-
 6 R E S G E S T ; £ S V B
planitiemque gramine luxuriantem,locandis caftris idoneam.
Hic refecliDux milefque, duarum horarum fpatio ad alterarci
Migrila- rnontem pervenere, Arci proximum. Nigritarum Reguli un-
gZi^m dique novis cceptis turbati de futurorum incerti , pacem
?mm
' obtulere, que vi&à Arce, rata efTet, non vi6ta, irrita : rebus
in ancipiti pofitis de ipfos ancipites fore ac fecuturos nujlum,
Hifpanorum mera ; parta fecuritate, viclorem. Et tamen pa-
ófcis ipfotuni ftandum non effe, didiceramus recenti exemplo,
ob inlìtam genti levitatem. que in Afris notata jam olim fuit
ACUÌ m- à Romanis fcriptoribus, in Numidis, Pcenis, Iugurtha de Han-
nibale dncibus. Militum noftrorum oclingenti erant, nava-
lium quingenti. Omnes terno ordine ivére. Primo ibat cen-
turio Gulielmus Latanus , fecundo vigilum prefectus Io-
hannes Godlatius, tertio, qui triariorum erat , Tribunus
Coinus. Iamque propius ad Arcem accefTetant noftri, intra
tormenti jaòhim, non longè à pago iEthiopibus habitato,
a cum è
ÌZur fylvarum latebris Nigritarum mille agmen noftris
<**^- circumfufum, tanto irruit impera Se clamore, ut interne-
cionem molm viderentur. aefis quippe Belgarum pluribus,
& refe&is, ex gentis more, eorum, quos ftraverant, ca-
pitibus,non indubia mortis hoftium figna circumtulère. Et
nifi ab exercitato & veterano milite robuftum hoc perfti-
tiflet agmen, etiam fequentes turbaffet primorum calamitas.
Laborantibus opem tulit Godlatius,Nigritis ad fclopetariorum
funeftas jaculationes imperterritis, & cedere nefciis. tantus
quippe inconfultò irruentium furor fuit, ut corpora ad idus
aperta ipfis baliftarum tubis proximi objecerint. Ea vero in
occifos ferocia fuere, ut fuper ipfa fé noftrorum cadavera
maftan finerent,& intenti trucidane Belgis, fua colla eidem
penculo fubdere,quàm à cruentis fpoliis abftinere, manie-
rine Cecidere è noftris Latanus centuno, cum vicecenturio-
ne & fignorum diredoribus tribus, gregarii ordinis quadra-
l a c l r a t er m l ffihbus idi. Nec diu poft, ex eadem gente,
m extrema obftinati magno & terribili clamore in Belgis no-
n m a r ' H - u r U é c V f u f q U e d e 1 u e h a b i t i s baliftariis; quo-
L r u m exe S r f U r ^ ^ r e C e t U m aliis
P » ^andis
fuorum exemphs, fuafère, languefcente poft primam rabiem
teme-
 C. M A V R I T I O ' I N B R A S I L I A . 57
temeritate. neque ex eo tempore parem oftentavere fidu-
ciam. fed fub arcis meenibus fecuritati fue plus ftuduére, cir-
cumfpeótam potius timiditatem, quàm effrenem Se inconful-
tam audaciam profelfi. Nec terrebantur ultra Belge jEthio- •fhiTs
t m o clamori-
pum tartareis vociferationibus Se horrendis vultibus, ob *» n*li*
1 ! , . 1 1 in ordiuntur.
panda labra, intermicante dentium candore, oculos fìam-
meos,nares diduótas Stira fumantes. utpote quibus inter
Brafilienfes jampridem afTueverant. Spirat indomitum quid
Se efTerum gentis ejus indoles,&inconditis,ut olim Germani, ^« u*
tefte Cefare, clamoribus prelia fua aufpicantur. quod Se ufi- PerfirZ,',
tatum Perfis olim ac Macedonibus, Se Pcenis. omnia feroci- ^Z7n7-
ter agunt Se preproperè, ut cunótatio ipfis fervis fervilis i fta-rum'
tim exequi, regium barbaris quoque videretur. Coinus inva-
dende Arci intentus, viam fibi per frondatores aperuit,in
gemino monte geminarci, earum una in littus ibat, apportan-
do bellico apparatu ; altera in ipfa montis faftigia, qui Arci ^w«*!
proximus. ubi locato milite Se machinis, quatere illam Se
terrere cuftodes ccepit. H e c inter iEthiopes noftrarum par-
tium è Commendo, (pagi nomen eft) in pagum Minenfem, qui
Arci fubeft, movere, velitationibus commini cum Minen-
fium iEthiopibus. Sed mox retrogrenl, abegére omne Mi-
nenfium pecus, ad Belgas accefTuri, nifi flumine interclulì
fuifTent. Q u a r e , leóto per littoralia itinere, in mediterra-
neis confedére. intereà, difpofito in monte mortario, glan-
des d u e in Arcem direste, breviore lapfu fefellére jaculan-
tem, obfelfis in nos detonantibus. quorum machinis iòti ce-
cidére navarchus Hubertus Se navalium unus. Tum è late-
bris fuis Se ftatione denuò prodière Commendenfium iEthio-
pum agmen, in Minenfium pagum impetum fatturi -, fed tor-
mentis repulfi abduxete fuos. Coinus poftquam ateem im-
petiifTet crebrius,per tympaniftam deditionem follicitat m^p-
Solis occafum, monetque illam accelerarent, ne tempore ex-
clufi omnium vitas precipitarent, fé abfque mora extrema
tentaturum. refcripfit Gubernator, non elfe fibi fiduciam id
audendi, inconfultis militie ducibus civibufque : pofeete fé
ad deliberationes tridui tempus, nec ultra. Tunc fecundò
dedi arcem petiit Coinus , & deliberationi finem dixit diem
P craftini,
 8 R E S G E S T A S V B
craftini feverè imperans, uri militem ^thiopafque fuos in
ftationibusdetineat, nec prodire ad faciendam vim finat. fé
paria fa&urum. Verùm cum fugiente die claufifque portis
admittere tympaniftam ea vefpera nollet arcis prefe&us,
Coinus, milite ornili in montem dedufto, novis animis in ob-
felTos ivit,explofis mortariis,quorumglandes emifTe fruftrà Se
innoxie fuere. Iulìi quoque tubicines,quotquot aderant,in-
fonare claflicis fuis aufpicatum Se familiarem Fcederatis Belgis
cantum,Guilielmi Araufionenfium Principis laudibus didum,
quo fegnis alias Se remiflior miles ad bellum acrius excitatur.
Pollerò die perrexere tormentorum furores Arci graves effe.
cumadefTent, qui hefternas litteras dari poftulavere, Se diffi-
ciliorem fuifTe Gubernatorem in admittendo tympanifta, ob
labentem vefpetam, excufantes dixere. At Coinus vultu ad
indignationem compofito, difeerptas litteras ajebat, nec in-
tegrum fibi, denuò per litteras Gubernatoris pertinaciam ex-
periri. mentem fuam de deditione ipfe exponeret Se fcripto
fignificaret. Venere extemplòDelegati, quibufeum pacifeen-
dum. quo tempore Nigrite Commendenfes vim parantes
Minenfibus paganis,julfi funt ab armis Se facienda vi abfti-
nere. Obfeflì leges deditionis, quas conceperant ipfi, obtu-
lere Coino, quibus reje£tis, confenfere in Coini formulam,
datifque obfidibus tribus, Arcem cum milite fubiere Walra-
Deditur vius Malburchius centurio Se annone procurator. Paola, fi
An.cnn militiehonoratioris ufum fpe&es,deformia fatis fuere, cum
Auguft!' ferende longius obfidioni pares fuifTe crederentur, ob foflas,
XX1X
- quibus arx cingitur geminas, altas pedes x x v , Se meenio-
rum coronas. augebat obfidii laborem fitus loci iftiufmodi,
qui levibus excubiis cuftodiri poffet, neque cuniculis ob
conditìo- petrofa adiri. Illa hec fuifTe comperi : omnes abfque in-
terpellatione, maleficio, injuria, incolumi vita Se corpore exe-
unto : Educendi uxores liberofque, illefo muliebri Se inermi
fexu,facultasefto: Veftimenta fua quifque fecum apporta-
t o , non auri, argentique vel rudisvel culi quicquam : mer-
cimonia,mancipiaque omnia, duodecim exceptis, q u e ob-
feffis indulget vidoris facilitas,hujus funto : Vtenfiliafacra,
ahaque templorum ornamenta fecum auferunto, preter aurea
Se
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. ?y
Se argentea. Lufitani, Mulate, cum familiaomni, commeatu
quantum fatis inftrudi, in infulam S. Thome navibus noftris
tranfvehuntor : Transfuge Hermanno venia elio : Hoc ipfo
die Gubernator militefque ex arce egrediuntor, claves om-
nemque apparatum bellicum mercefque reliquas victori ce-
dunto. miles inglorius exito, abfque vexillis, non accinctus
gladio, non pilis in os infertis, non accenfis funibus incendia-
riis, alioque adhibito caftrenfi Se laudato tira. His pera&is
ingrelli arcem Coinus Se Nicolaus Yprenfis, ea ordinavere,
q u e a d a r c i s tutelam fecuritatemque facerent. ^Ethiopum,
qui cum conjugibus liberifque è pago Minenfi in arcem fé
receperant, reperti quingenti. qui dimilli omnes, exceptis
mancipiis , quorum reliqua erant centum Se quadraginta.
Lufitanorum familias, cum impedimentis vafifque omnibus,
templum habebat,quod ipfis pio azylo. Monti, unde in
Arcem potellas, impofita turris caftrenfis ad defenfionem.
impofiturus validius majufque munimentum fuifTet Coinus,
nifi fumptus veritus, h e c feire primum Fcederatos Dominos
Se Societatis adminiftros placuifTet. quare ichnographiam
caftri exftruendi ut Se Arcis Mine obfefìe victeque faciem
tabulis exhibitam tranfmifit,& fervandis,que vicerat,vióraa-
]ia poftulavit. Reperte in arce machine ex ere fufili triginta, spu*.
nitrati pulveris pondo millia novem, majores pile ferree
o&ingente, minorarci vafcula decera, lapidee trecente, ba-
lille Hollandici moris ducente, enfes Hifpanici triginta fex,
preter ligones, fecures aliaque ejus generis, lira pleraque Se
rubigine feeda. Egrelfis prefidiariis & in Infulam S. T h o m e
ave&is , relicìtis ad Arcis cuftodiam fuit Malburchius cum
militaribus centum Se quadraginta. Ejus viri fortitudo ac vi-
gilantia cura fupra invidiami effent, fibi jure meritoque guber-
naculapofeebant. NEMPE celari illuftrior militumvirtusne-
quit, Se cognita non amari.
Atque his quidem fex dierum fpatio confe£tis, ea q u e ad
Arcis defenfionem fpeótabant,ritè ordinavit Coinus,equè pul-
crum effe judicans, Arces vincere Se viótas rellaurare. Dein
in Brafiliam viétor rediit cum clafTe Se copiis, inculfo in Afro-
rum terris iEthiopibus terrore, Se diffufa virium noftrarum Se
V 2 belli
 6o R E S G E S T ^ S V B
belli fama per valla Se tranfmarina Barbarorum regna licet
non tam robore corporum, quàm animorum vigore Se fiducia
^ incrementa hec acceperit Brafiliana res. Majore itaque ex
*""• parte Mauritii prudentia in admiratione tacita reponatur Se
Belgarum aliis, hujus generis, hoc eft belli tranfmarini exem-
plis, detur ad fimilem gloriam aditus. Plurimis fiquidem &
maximis aliorum Ducum laudibus vidorie hujus celentate
Se celebritate comparandum facinus fuit. quibus non ent in-
gratum, fi militis hujus alacritas Se vidrix feftinatio narratio-
ainusvi- nis noftre parti adheferit. Coinum ob res ex honore publico
%!T preclare geftas, occurfu, gratulationibus, Se machinarum ex-
plofionibus fui excepere. Nunc fub A V R I A C O Principe
proprefedus rei tormentane, Mifnicam nobilitatem, unde
natus, Africanis triumphis Se Europee militie dignitate illu-
ftrat. Illud tua intereft, fcire, Ledor, cum primum coalefce-
ret in unum corpus Societas Occidentalis, que anteà in
plures mercatus Se mercantium collegia diftinda fuerat, in
partem ejus pertrada fuifTe,non folum commercia illorum,
qui ad infulam S. Dominici, Cubani aliafque navigabant,
$&ì»rt fed Se Africana, que per paucos ibidem non levi emolu-
iraduclum . . . ~ s 0

aMauritio mento mercantes agitabantur, navium fere viginti ìtione ce

h
<Sfric2 reditioné. Has haud procul littore in anchoris ftantes exiguis
fuerit. n a v igii s iEthiopes adibant. aurum, ebur,ebenum,res precio-
filfimas, coralliis, ferramentis, fpeculis, forficibus, rebus vilifli-
mis, fed genti illi in deliciis, petmutantes, Diomedis Se
Glauci exemplo. ideò que in his oris in Belgarum erant po-
teftate, ad prefeduram quoque Mauritianam Se Brafilianam
Curiam tum temporis referebantur. At ille, cujus jam men-
tioneminjeci, vetuftilfimus mercandi,mercium permutatione,
iiiad.7. mos fuit,&fimplicillìmus. IdTrojanis temporibus fadita-
tum, cum exercitus Achivorum e r e , ferro, bovinis tergori-
bus, bubus, ipfifque mancipiis vinum ex Lemno emptitaret.
odyf.i. Pallas in Ithacam profeda, fé venille ait, ut es Temefinum
iuft. i. 3. lucidiore ferro permutaret. Lycurgus Spartanorum Rex emi
ungula non pecunia, fed commutatione mercium fancivit.
soimus Etiam Britanni olim minimum tefutabant : tesdabant& ac-
cipiebant: mutationibus necefTaria potius, quàm preciispa-
rabant.
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. 6t
rabant. Fuit Se hoc Barbaris aliis familiare ; non tamen ob hoc
barbaris. Quid, quod hunc mercandi morem nature magis Se
humane indigentie congruum Ariftoteles pronunciet -, pre- jj°Iitic;
terquam quod, ubi is obtinet, minus ferpant in Refpublicas
malorum à diflìtis gentibus contagia, cum mercium rerum-
que difncilior fit tranfportatio,pecunie facilior. Quamobrem
ad Belgas interiores, pugnante hic Cefare, non iepè merca- De Beilo
tores commeabant, atque ea q u e ad efFoeminandos animos
pertinent, importabant. Nec ad Nervios, ilio tefte, aditus lib-2-
mercatoribus erat. nihil vini reliquarumque rerum ad luxu-
riam pertinentium,inferri patiebantur; quod his rebus remitti
virtutes exiftimarent. Nunc ad Belgas tura interiores tum
mari proximos (feliciore an infeliciore evo quis dixerit! ) non
folum creber mercantium aditus, fed mercandi ftudio in om-
nes fé mundi plagas difTundere amant, five res cum rebus
permutande fint, five redimende nummo,five ipfum aurum
aliis rebus permutandum. Itaque vanas hafee Pliniivoces
h a b e n t , exclamantis : Vtinam poffet è vita in totum abdicari aurum,fiacraNat.hift.
fames, ut celeberrimi autores dixere, profiiffum convitti* ab optimis quibufique Q? ad cap.i.
perniciem vite repertunu. D e Nigritis , quia fepiÙS fé fcribenti offe- Nigrita-
runt, hoc expofuilTe conducet, populos elle ejus partis Afri- J^ò.
c e , q u e poft Barbariam, Numidiam, Libyam, quarta eft, &
Nigritarum terra vocatur, nomine aut ab incolis,qui nigri
funt coloris, aut à flumine Nigro, qui mediam regionem per-
meat, Se Nili inflar agros vicinos fcecundat. A Septentrione
Libya, à Meridie Oceano iEthiopico, ab Occidente Gualate,
ab Oriente Goage regnis clauditur. Aér, ad Guinee littora,
noftratium corporibus noxius eft, ob caloris intemperieni Se
pluvias,que putredinem gignunt Se vermes. Nigredinem à
Solis aduftione effe, minus vero limile, cum promontoriiBo-
n e fpei incole nigerrimi fint, Hifpani Italique, pariter ab
^Equatore diftantes, candidi. Nec minus torret Sol ad Fre-
tum Magellanicum,ubi candent,quam in Africe extremis, ubi
nigricant. Qui fub Pref bytero Ioanne vivunt, fubfufci funt.
inCeilonio infida de Malabaricà regione nigerrimi,pari tamen
intervallo a mundi Linea femori. Quid, quod per univerfam
Americani, etiam ea loca, q u e Solis via includuntur, nufquam
CL nigri
 6 R E S G E S T / E S V B
niori reperiantur, preter paucos in loco $&rec* ditto, ut
potius ad terre & celi aerifque occultas qualitates (ignoran-
ti* proh dolor, humane afyla) aut hominum innatam de à pa-
rentibus acceptam temperiem, aut u t r u m q u e , referenda
caufa videatur. prefertim, cum mixtis inter le candidis Ni-
grifque, nafcantur fubfufci, caftigata candidiore colore nigre-
dine,ob feminum confufionem. quales Mulatàs vocant Hi-
MMé fpani. Romani Hybridas vocalTent, quafi imparibus editos
** parentibus de velut femiferos, è feris de manfuetis natos. quo
fenfu Suetonius in Augufto, Themefinum quendam Epicar-
dum vocat Hybridam, quod ex patre Parthico de matre Ro-
mana natus effet. Gregoras Gafmulicum genus appellar.
Meminere horum Populorum Plinius, Strabo , Stephanus.
Mgtrfi. illi Nigritas, hic Negretas vocat, fluvium Negretam. Crefcit
h i c , u t & N i l u s , m e n f e I u n i o , t o t o s dies quadraginta. qui-
bus aquis merfa regio navigabilis eft. Hinc pingui illuvie de
ceno o b d u d a , miro rerum provenni luxuriat. Claudiano
Niger Gis vel Gir vocatur in Paneg. Stiliconis, Et gir notiffimm
amni* JEthiopum. de apud SidoniumAppollinarem forte legendum:
Indorum Cjanges, Gothorum Phafis, oAraxes ^Armenie . Gis JEthiopum, Tanaif-
queGetarum. prò e o , quod nunc legitur, Tagu* JEthiopum, qui
in Hifpania querendus, non apud iEthiopas. Sermo his Nigri-
tis varius, prò terrarum diverfitate, Se religio quoque diverfa.
Sunt in mediterraneis Chriftiani, Mahumetifte, Gentiles.
CMores
Nigrita
Maritimi idololatre funt. Alicubi Solem, Lunam, terram
rum. adorant. In hanc defpuere ipfis piaculum. Cutem libi ipfi
confcindunt Se pofteà unguento colotato pingunt, ipfis bello,
nobis deformi fpedaculo. Inter prandendum potu abftinent.
pranfi bibunt aquam vel vinum è palma. Sunt qui fuperius
labrum aperiunt, perque illud foramen Se nares frulla eboris
adigunt, hoc ipfo, ut fibi videntur, pulchrè fpedabiles. Qui-
dam etiam, pertufo inferiore labro, linguam tanquam per os
alterum exfertant. alii ex ipfo interftitio narium ebur aut con-
chas geftant. Oculum alterum rubro, alterum ceruleo colore
tingunt. Foemine opulentiores ingentes annulos ex ferro,
ere rubro, aut Hanno cruribus nedunt. poftremùm in putida
Se fordida barbarie mirificè fibi placent. magno Hifpanorum
de Lufi-
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. 6}
de Lufitanorum queftu tranfvehi ex his oris folent in Brafi-
liam de Occidentalem Indiani, in illam, elaborando potiiìi-
mum faccharo. in hanc effodiendis metallis. laborum toleran-
tilfimi parvo viditant, de in nature inclementiam de miferam
fervitutem nata mancipia magno ere penfantur.
Dum hec in Africa geruntur, Comes Banjola duobus cir- c&mes
citer militum millibus, ad Seregippam Regiam, bellum tra- SJJ.*
hens verius, quam inferens, modicis agminibus immiuls, ter-^'fi
ras agrofque noftros de molendina infeftabat, urendo, vaftan-tUK
do,rapiendo. qua de caufa confilium ccepit Comes,depel-
lendi illa ftatione Comitem Hifpanum. Sed cum gravi cor- sxfOUk
poris morbo attineretur, viribus febris continue trimeftti gfp*»
pertinacia fradis, Tribuno Schuppio, viro militia acri de prò- l i -
vido, hanc rem demandava:, & evocatis, q u e ad ripam flu- b™h0„ppi$
minis Francifci, Alagoas , promontorium Auguftini, in ipfa C9mte.
Reciffa de Moribeca feriebantur cohortibus, in hoftem m o - / ^ *
vere imperavit. additus illi belli Comes de arcanorum parti- *
ceps Ioannes Giielinus, Secretioris de Supremi Concilii Se-
nator. Iamque in armis erant militum bis mille de trecenti ;
Brafilianorum, quos è pagis fuis exciverat Comes, quadrin-
genti, Se nauticorum ducenti Se quinquaginta. quibus ad
bellum neceffaria egregia fedulitate paraverat Gifelinus.
Lichthartius navium marifque proprefedus Julius fuit cum
clalTe circa Sandorum Sinum oberrare, ut hoftem à mediter-
raneis avocaret. qui fufpicatus hec cceptare Mauritium, ut
viam ipfi receptumque ad fuos à tergo intercluderet, ubi
NafTovium militem flumen trajicere accepit Se adventare
propius, reduxit exercitum in Turrim Garcie de Avila. qui rmtG*:
1 j • i 1 O O 1 * •1 • •1 f **w^ ** -d'ut-

locus quatuordecim ab urbe o. oalvatons miliaribus verius u.

Boream recedit. tantaque celeritate rapuit militem, ut nec
n o d u nec interdiu quietem daret. Inaudiverat,jam adelTe
Belgicas copias Se fupra Seregippam viginti miliaribus in Au-
ftralia penetrane. Schuppius moto priftinis fedibus Banjola,
oppidulum ipfum Seregippam, molas hoftium, arborumque sengìp-
frudiferarum ordines , funditus evertit, Se fada vaftitate ,^Baffo-
militem incredibili velocitate ad ripam Francifci revocavit. u'
Hic exComitis prefcripto,pofitis ad Auftralem fluminis oram
Q_2 caftris,
 <5 4 R E S G E S T ^ S V B
caftris,fubftitit aliquandiu, ut abadis armentis, famis cer-
tiflime incommodis hoftem premeret, quod Se faótum à no-
ftris militari confuetudine non fegniter. pecorum nadi millia
screda tria, in fua quifque prefidia receffit. Quàm hec regio armen-
a
ZT, tis abundet,ex eo colligere eft, quod inoranti hic Banjole
madata fuerint quina millia, abduda in futuros militum ufus
odona millia. nobis terna millia madata, preter illa, q u e in
ulteriorem ripam tranfniiffa fuere.
Nuntium Sub idem tempus, quo NafTovius famam de terrorem belli
MgtpZ Afris intulit, periata ad Comitem fuere nuntia, de expugnata
ÌZTm per F R E D E R I C V M H E N R I C V M Araufiorum Principem,
An CIDID
- in Belgio Breda, validilTima Brabantie urbe , q u e ipfa,ante
J
C XXXVII. O . T» •'

duodecim annos nobis erepta, celTerat Hifpaniarum Regi, vi-

ólore Ambrofio Spinola Marchione de Severini Principe.
EJUS de. E r a n t huic urbi propugnacula quindecim, colles precelfi ja-
culandis ex alto pilis duo : humiliores munitiuncule ad moe-
niorum pedem tres : feps fpinea : folTe palTuuni alibi feptua-
ginta, alibi centum & vigiliti, foffis injeda munimenta qua-
tuordecim : adhec lorica altitudine pedum quinque : cui in-
terpofite munitiones cornute quinque de his o b j e d e alie
femilunares, fona altera de extra hanc lorica externarum mu-
nitionum velut cingulum. Denique Arx meenibus, aggeri-
bus, pontibus, armamentario, gemino aquarum circumdudu
munita, tormentis in omnes acceffus difpofitis terribilis. Mo-
J^jjj dus vincendi diverfus piane fuit ab e o , quo vicerat Marchio
ÌZa7sl ^P m o ^ a - Hic fame illam expugnavit, quia armis vinci poffe
mi*. defperabat. Auriacus valido Marte eam aggrelìus, vini fiipre-
mam adhibuit, more impatiens. Spinole motus maximarum
fuere impenfarum, pauciorum funerum. Auriaci plurium fu-
nerum, minorum impenfarum. ut alterius ctuenta, alterius
incruenta vidoria fuerit. Auriacus feftinandum tebatur, ar-
mato hofte , & ob menfes eftivos,aptos invadendis noftro-
rum finibus. Spinola à mora minus fibi metuebat, ob bru-
mam, minus aptam inferendo bello. Illius obfidionem diffici-
lem fecit,obfefforum acerrime pugnantium fortitudo. Hujus
comportandi è longinquo commeatus neceffitas. alter, ut
tutam redderet obfidionem, auxiliares ò Germania Cefaris
cohortes
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. 6$
cohortes advocavit. alter folito milite contentus, minore
mora vicit. Quod fi fumptuum fpedes magnitudinem, plus
Regi fuo nocuit Italus, quàm profuit. Nos utilius bellum
gellimus, recepta urbe minore impendio, fed ad Reipub. fe-
curitatem perutili. Illud mirari habuit Europeus orbis, Car-
dinalem Infantem, tura regiarum provinciarum Prenderci,
nova imperii fama fulgidum, inftrudo quem habebat exer-
citu, nondum perfeda caftrorum circumvallatione, accefiiffe
ad ea, fpedaviffe coram, aufum nihil. cura noftros continuis
infultibus fatigando,trahere obfidionem in promptu effet.
Quin ingentem Brede jaduram Venloà de Ruremundà mi-
nus firmis oppidis penfatam. Nec hoc leve, toto obfidionis
tempore, non potuiffe per hoftem intercipi commeatus, tan-
taque celeritate cindam aggeribus fuifTe urbem, ut adven-
tanti poft paucillimos dies hofti, impervia viribus judicaren-
tur caftra. Denique, feptem, ex quo admoverat militem Au-
riacus , hebdomadibus expugnatam urbem, inter Europeas
muniriffimam, quam vix undecimo menfe vicerat Spinola.
Eftque hec illa urbs, quam olim Illuftrif. Princeps Mauritius,
bellorum fuorum tyrocinio, occultato cefpite ceperat. Tunc
dormienti urbi illata fuére figna ,• nunc vigili, tunc arida gleba
vicimus ; nunc viridi, tunc totani cepimus impera 5 nunc
mora de paifibus. Non deerat tunc Ithaci alicujus aut Sinonis
fallax audacia, nec nunc Achilles,qui robore expugnaret.
Tunc temporis equi Trojani officio fungebatur vedoria na-
vis. nunc,fraudum nefeii, oftendimus, Naffovios utroque
modo vincere poffe. Momentum vidorie hujus ex commo-
dis eftimabatur. Nani dum hoftium erat, Hollandie, Gelrie,
Zelandie predatrix incubuit, ut nec Vahali,nec Mofe nec
Scaldis eftuariis tute fuerint navigationes. Vna Sylvam Du-
cis inter Se Bergas ad Zomam polita, fociatum urbium aditus
dirimebat, Se civitatibus arcibùfque vicinis grandis prefidii
necelfitatem imponebat. Audivere hec in alio orbe, fub aliis
fideribus, Barbari, iifdem aufpiciis Se armis vinci Bredam,
quibus vidam fenferant Olindam, Salvatoris urbem, Portum
Calvum,aliafquearces cis iEquinodia formidabiles. ut hic
applaudentibus communi felicitati Belgis, illic glorie noftre
R ignotis
 R E s G E S T B S V B
66
• u ^i^nfp* Naffovius folennem Vi-
Solenntm
diem vi
Bre- d o n e diem nuncupav , i
tA
tloruBre eximere abfentmm
dana. nun
cupat
animlS V e
Tt&
\b. Novo orbeTBelgarum
l w n m fama
famaw Simul
m imputati
F Deo bellorum
Occidentalium profpernmi iucceilus, <x nupc b

^ I n t e r e a temporis, qui Siaram incolebant Brasiliani, pacem

IncoU Sia-
renfes pa- J T S ma adverfus Lufitanos obtulere rogames
cempetunt
dr auxilia S S i V o t i Caftrum ibidem à Portugaliis infeffum, fue
adverfus
Lufitanos
faeetet poteftatis , gentemque fuam ab i p f o r u m ^ o m &
implorane,
fua offe-
dominati vindicaret. parva manu hoc confici A f o j -
runt. ptuumque bellicorum folatia ex mercibus, ambaro,,goffypio,
cryftallo,gemmis,lignis,falinis,aliifque, q u e regio iftafiippe-
d i L , haberi poffe. In rei fuamque fidem, obfides reliquere
filiosduos,èfuegentis primoribus. Decreta expeditio pa-
rate naves, arma, annona, miles, duce ccepti Georgio Garit-
manno,viro,militarium rerum prudentia adverfus inopina
pedino belli firmo. Quanquam enim longius à finibus noftris remota
S 5 S effet dida arx,àPernambuco multis miliaribus remota óe Bo-
-""' ream verfus;vifum tamen Corniti militem Liburnicis aliquot eo
tranfvehi, tura ut hoftem ulterius à confiniis arceret, tum ut
Brafilienfium plures in hoftili folo Societari conciharet. expe-
dire id videbatur, ob diuturna inPortugallos odia, Se quia ob-
fequiis erga nos effent facillimi, Se loca omnia hoftium viref-
queperfpedahaberent. Etenim NON LEVES rerum fucceffus
ab offenfis fperati femper, latentibus apud partes, fub fideiSt
amicitie fpecie, iis, qui nocere fuis poffunt ; nec coalefcente
unquam folida fide inter offenfos de offendentes. Garftman-
Occurrunt nus in Siaram delatus, Regulum Brafilianorum Algodojum de
Siarenfes.
adventu fuo certiorem fecit , & expofito milite ac per litto-
ralia d u d o , indigenas in occurfu habuit, candidis vexillis pa-
Garfìman- cem preferentes. Cum Regulo locutus, fuppetiifque animo-
nus ca-
flrum ex fior, (ducentos quippe in fubfidium è fuis adduxerat,) ca-
pugnai.
ftrum, ex aggeflis folummodo faxis, non ferruminatis, ftru-
d u m , impetiit de tenuit. hofte fé machinarum explofionibus
de minorum baliftarum modicè tuente, paucis cefis, pluribus
capris.
E . CampejtrtM..

F Piantola, redia

71' 2+ .
 ,,.» T
r.«i
Xjt-.. '• * » ! 1)
_££»-- ''.Il
SJÌ
Jjà— T -»~ TU _ J t
j.+-
*.«
J*à npi
».. 1
&*- ,.T
T«» M

p* t.a u - i * - -

.&*-- . t i .

tl§-
ì^-&^ %»- », J u

T„iuta

m»__. •£*^i^—
AR iKiSlAR A - ... ^ 5e
DeprefSa.
lai -f- ^
Loca,

JWJfe»v J .i.i
JA^*- B»t_
afcV
MT^T * «Siivee «ars
fife Ti» ta t a
y-i>

TJ» .—J* i i —=*& * . . « _ . _ f ai!-*- 9 f«fl

-JL*»

- . j . in - -
54-A» -.«jf

?
rf*-*^ J

i-tij^s^jf '

Deprefia.
-1- .J4*. SJ»

* T , JU

-.a
.|J •* J * .
t4l &* ^ j»
t-»
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. 67
captis. inter quos fuere militie gradu confpediores. tor-
menta tria de nonnulla belli inftrumenta vidorie lucra fuere. j«r« *•
Siara hec inter Brafilie Septentrionalis Prefeduras eft,non nifi
decem aut duodecim miliarium ambitu, paucorum incola-
rum, qui arcem ipfara tenebant. portum habet majoribus
navigiis minus idoneum. nullo infigni flumine irrigatur. fo-
lum ad radicem montis, cui impofita Arx, amniculus labitur
è continente, propè arcem , Prefedi Lufitanici Domus eft,
quam fparfis aliquot domiciliis cingunt Lufitani incole, nihil
hic adverfus hofliles infultus validi, facchari cannas fert, fed
molis nullis illud exequitur. Barbaris circura cum Portugal- •$&&
Iis difeordie Se lites perpetue. Qui hec loca adierunt Anno gZt.M
e I D ID e ix,perhibent, hic vifos homines vallo corpore, de-
formi vultu, prolixo capillitio, auriculis perforatis , Se in hu-
meros pene pendulis,cutim nigro colore tindos,preterquam
ab oculis ad os. quibufdam labrum inferius, aliis Se nares
fuifTe pertufas, quibus lapillos Se olficula ad ornatum indi-
derant.
Reverfus Pernambucum dux Garftmannus,unam ex Li-
burnicis defideravit, q u e an naufragio an alio cafu perierit,
incertum. Hec alibi gefta Corniti Se Societati gloriofa fuere.
Pernambuci rerum civilium cura publicaque mercantium
commoda Redores occupabant. deftinate in Curie edifica- nomefii.
tionem pecunie. Reperta in monchini fodinis metalla in Bel- "'
gium tranfiniffa fuere, ut inftituto per rerum metallicarum
peritos rigidiore examine, de probitate Se valore conftaret. p<>n-
Premia conftituta iis, qui Nigritas bello captos adducerent, ^fffptis,
in virorum fingulos -, Regales vigiliti, feminarum, fex. Peco- De veBi.
rum hoftilium abadoribus decime indulte. Qui v e d i g a - | j ^
lium Se portoriorum exadoribus fraudem parabant , nec »**
merces ex vero fatebantur, aut filentio fubducebant, acri de-
creto coèrciti. indidain diurnas fraudationes muldà,in no-
durnas graviore, Se fi officiales elTent, capitis diminutione. J*/™&-
Adverfus predones Se incendiarios, paflim terris noftris ab
hofte immiffos, vifum fuit per territoria diftribui militum
agmina,fuis ducibus diftinda. adhibitis quoque ad hanc rem
Lufitanis Se Brafilianis. qui dato ad motus hoftiles figno, ma-
R 2 chine
 6Z RES G E S T Ì SVB
chine majoris explofione, ilicet armati adeffent,vim arce-
verefru- r e n t , inferentes caperent. Cumque rei frumentone inopia
memrÌA
' laboraretur,edido cautum,ut quotquot Nigritarum opeia
uterentur,plantandis annuatim Mandioce radicibus adltrm-
crerentur, lolita anni tempeftivitate, Ianuano Se Augurio
» « * menfibus. N e vero cauiarum forenfium fummis judicibus
**•*"• crefeeret in immenfum labor,vetite appellationes minoris
-Dehomì- momenti. Homicidis, humani generis hoftibus, fenpte leges
**' Se pcene,quales ratio jufque divinum pariter de gentmm
fcripfit femper. Etenim cum virtutibus certari oporteret in-
ter gentes, certabatur fceleribus,quofque optimos effe opor-
- tebat, reperiebantur penimi. Rebus facris prefedi conciona-
E C C L E'
SIASTI
CA. "tores,fua gravamina (id rebus nomen) per Claffes, hoc eft
ordines de ccetus colleda, Senatoribus Olinde exhibuere.
qui pietatis caufam non fegniter agendam rati, prefertnu
inter barbaros de rigidioris difcipline ignaros, inter emulos
Refcripta quoque religionis zelo populos, Pontificios ac l u d e o s , pro-
z i * vide ad lingula refponderunt, in hunc modum : In inceftuo-
ponukta. fo^ flagidi c o n v i a ; o s , feverè animadverfum iri : vacationem
à fervili opere mancipiis concedi die Chriftianis facro : prohi-
bituros fé, ne Paraybe redores publicos Pontificiorum pro-
ceffus&ad pompam deambulationes, per compita inftitui
finant, fed templis de templorum periftyliis claudant : novo-
rum abfque Senatus permiffu templorum edificationibus iif-
dem interdici : ut de nuptiarum five matrimoniorum per pre-
fbyterum conciliationibus, non premilfis publicis ex more
nollro, denunciationibus : etiam obeundis facris apud reos,
judicum voce damnatos : temprarci fibi feligant Olinde, reli-
gionis Reformate exercitiis : Iudeis fua facra, fuos ritus per-
mitti intra privatos parietes,prohiberi cultura publicum : ope-
ram fé daturos, uri illicite Nigritarum voluptates de forni-
candi mcechandique libido, mentis fortune comes novilfima,
frenentur : denique velie le, ut in pofterum novarum mola-
rum domini, quoties aufpicari illos labores cum bono Deo
volent, divinam benedidioneni non ex ore Sacerdotis Ponti-
ficii, fed Reformati dodoris requirant. N E M P E , ad ftabi-
liendam potentiam religionis quoque prejudiciis juvamur, Se
quam
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. 6j
quam quifque elegit, idoneurri arripit inftrumentum, q u e -
rende fecuritatis, non hominum folummodo faluti,fed de
dominationi. Nec minus curata fedulo mercimonia,faccha-
rorum emptiones, de lignorum ejus foli, feu hofti erepta, feu
empta precio, feu è filvis noftris excifa forent ; ut de Nigrita-
rum venundationes crebre, auri Americani in patrias terras
tranfvedatio, navium è Belgio aoVenientium merces, aut mari
quaffatarum refediones, aut abeuntium futura onera de ne-
ceflitates varie ; militantium indigenarum ftipendia, premia,
vidus demenfa, navium fubvehendis armis, de commeatu in
omnes Brafilie tradus, modo hos, modo illos,perpetue milfi-
tationes, itiones de reditiones,Magiftratuum pei prefeduras
omnes vel defignationes vel abfente Comite elediones, Ec-
clefiaftarum rogationes ,• pauperum , pupiliorum, egrorum
folatia,civium per fingulas civitates deferiptiones, Se q u e
alia innumera terra marique in prefentem Reipub. ftatum
confici fecundum preferiptum à Societate ordinem, oporte-
bat ; harum, inquam, rerum allidua materies de agitatio Se-
natum politicura diftringebat.
Comes à longiore morbo fibi militieque redditus, Se ad- cmkism
verfus regionis, aliasfaluberrime, incommoda firmatus, cor- F&tL-
pore in externi Se tranfmarini aèris proprietates jam confen- % fri-'
tiente, in Paraybe &Fluvii Grandis prefeduras, longo eoque fe6iuras.
terreftri itinere profedus fuit, ordinaturus provincias, urbes, An.a/«;
pagos -, caftris à munimentis, milite, armis, commeatu prò- °
fpedurus. Sed quòniam in has provincias tranfitum facimus,
earuni indolem litumque Se proventus nefeiri nefas, cum bel-
lis noftratium Se mercatui uberem materiam fuppeditaverint.
<Parayba inter quatuor Prefeduras Boreales eft, nomen fortita p*4k$
à flumine cognomine, qui illam, ut Se alius Mongoapa, irrigat. àtfer¥io'
Tamaricenfem coloniam proximè excipit. Olim Galli te-
nuere. his pulfis Lufitani. poftremùm Belge. Pagos non timi*,;
alios,quam Ingeniorum five Molarum fedes habet. q u e o b
frequentiam operariorum prò pagis funt. In ripa fluminis, ad
latus meridionale, oppidulum eft, Philippea, à Philippo Rege ?*%«,
fiedida. nunc mutatis partibus, Fredericopolis aut Frederica, ZLT
à Frederico Araufionenfi Principe. Proxima fluminis plana
* S funt,
 R E S G E S T / E S V B

Inveri-
funt,remotiora montibus vallibufque interjedis ad omnem
ttu. amcenitatem confpicua. illa facchari cannas ferunt. hec man-
saaba- diocam. facchara exteris in delitiis funt. mandioca indigenis
Z * « alimentum. è radicibus ejus in pulverem redadis, fannam
conficiunt, que prò farre ipfis Se pane eft. agros eam feren-
tes,Roffas vocantLufitani,agricolas latratore* Se cultores Kofi
famrru. Verùm uri farina hac viditant, qui tenuioris funt for-
tune, ita opulentiores tritico, quod vel è Lufitania, vel aliun-
maus de adportari folet. Frudus alios quoque fubminiftrat, milium,
A
five fegetem Turcicam, Patates, Ananazes, Cocos, melones,
pepones, mala aurantia Se citria, Bananas, Pacovas, Marco-
nias,Cucumeres, vel in hominum, vel aliorum animalium
cajm. ufum. Silveftria funt Cajufia pyra, fucci piena Se innoxia, que
mediis caloribus avide manducantur. Ceterum in imo pyro
faba quedam extuberat, cortice araarilfimo, predulci medul-
la, fi torreatur. Pyro refrigerandi vis eft. faba calefacit. Ve-
^frtam. rum ex omni fruduum genere, palma tribuitur iis, quos Ana-
nazes appellant. Pianta eft humilis, cujus è ramis pinea nuca-
menta dependent premollia. hec fuo tempore in frulla diffe-
d a , gratiflimo fimul odore ac fapore non recenti duntaxat
edulio funt, verum etiam in longum tempus adfervantur è
faccharo. Adhec videre eft complures arbores frudiferas,
quas percenfere nimis longum fit, pifcefque Se aves coloris
Ammalia, eximii Se quadrupedum fpecies plurimas,fed ferme filveftres,
partim notas nobis, partim ignotas. in quibus utique appa-
ret,quàm miris modis ac variis divina fapientia fé explicet per
valla terrarum fpatia. Pfittacorum infignis varietas, quibus
piuma difcolor ornamentum, at apta voces humanas reddere
lingua precium confert. tanta horum hic frequentia, ut glo*
merato volatu, velut nubis atre obtentu, diem obfcurent.
incoiarum Incolarum alii libertate fua gaudent,ut Lufitani, Belge Se
Europeorum quilibet, etiam Brafilienfes indigene : alii fervi-
tutem ferviunt,iiquevelBrafiliani vel Nigrite ex Angolenlì
regno vel Capite Viridi precio empti Se huc tranfvedi. Vicis
habitant,non in noftrorum morem connexis Se coherentibus
edificiis,fed difcretis, live incendiorum metu,ne ferpant,
five imperitià edificando Ccementi apud illos & tegularum
ufus,
A ^Fluvms TaravL
5 Civttas ~^Pa
B £/x est-maa
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. Ji
ufus, non ferri. Domum fabricaturi, primum ftylos Se fubli-
cia erigunt. hos tabulato infternunt, fupra quod t e d u m at-
tollunt, vel ex tegulis vel ex foliorum Cociorum tegmine.
Hic vivitur. ima prò conditoriis habent. latera virgis ligneis
claudunt, quas calce ferruminant, citra fpeciem aut deleda-
tionem. Ipfa civitas edificiis nonnullis è lapide nitet, quibus
anguli & feneftrarum margines è candido marmore furgunt,
reliqua parietum informi lapide conftant. Corpora minus
procera Europeis,nec ad labores firma. Pagis habitant Parai- r<v »*
benfes feptem, quorum principalis Pinda-Vna. qui incolas S-
mille quingentos numerat, cum reliqui vix trecentos. Sin- r"a'
gufi domiciliis quinque aut fex oblongis conftant, q u e oftio-
lis exiguis multifque diftinguunt,quibus fubitur Se exitur. nudi
incedunt, nifi quod viris amiculum partes mafculas tegat. fe-
minis indufia è lino velamen funt. Vxoribus fuis jungi amant,
non fine zelotypià; circa prolis curam negligentiores, difcipli-
n e fé rieque inftitutionis nefcii.que res fervitute eos naturali,
ad ereda omnia inhabiles,alligat. atrocibus odiis in Lufitanos
feruntur, & hi in illos, ut perfidie, ingrati animi, levitatis
reos. Merces, quas exterorum mercature exhibent,funtuumeti
facchara, ligna tindoria, tabacum, boum exuvie, goffypium,
aliaque. Molas facchareas habet ododecim, quarum alias MU
aque, alias boves verfant. E e juxta Paraibe ripam Auftralem x
de Borealem fuo ordine vifuntur. At mota mihi facchari dui- De sac-
cedine falivà, non alienum fuerit, eodem fucco adfp ergere L?yiL.
narrationis hujus paginas,& veterum facchara cum novis
conferre. Q u e enim bellorum vocibus fubinde horret orario,
manfuefeet, mixta hac rerum Se verborum fuavitate. Et mi-
rum fané, tam miti alimento non defevire barbariem, & du-
rare morum afperitatem ferociamque, paftis hoc nedare Se
ambrofia. Sacchari meminere, Plinius, Diofcorides, Galenus,
Hefychius. Verum, num Veterani illudidem fit cum hoc
noftri e v i , difeeptant Botanici. Qui aliud effe contendunt,
veterum in ipfis cannis Se arundine concretum fuifTe ajunt,
noftrum liquidum exprimi, deinde igne denfari : Veterum
dentibus, falis modo, fragile Se friabile Diofcoridi dici, no-
ftrum ftatim liquefeere &in fuccum mutari lentum Se minime
S 2 fragi-
 R E S G E S T ^ S V B
fragilem. Veterani ftomacho, inteftinis, hepati amicum ex-
ftitiffe,noftruminimicum. Illud fitim fedaviffe, hodiernum
excitare. Nec tamen facile hi expediverint, quis fit ille fuo
cus à faccharo diverfus, qui in India Se Arabia in arundine re-
Apudlfì- p e r i t u r , P)ulcia cui nequeantfiuccocontendere mella, Ut h a b e t verfilS V a r -
cai 7.1?' r o n i s , Se d e q u o L u c a n u s : Qmque btbunt tenera dulces ab arundine
fuccos. nihil enimvetat,liquorem facchareum aqua dilutum
bibi. Sed hec litteratorum examini p a t e a n t , & prifcorum
verborum interpretibus. Arando faccharifera ad arboris alti-
tudinem non affurgit, fed milii Se aliarum arundinum, calamis
fé erigens feptenùm aut odonùm pedum, pollicis cralfitie.
fungofa, fucculenta, dulcis albeque medulle piena, folia illi
duos cubitos longa, flos comoius, radix fuavis minufque
lignea, q u e germina protrudit in nove melfis fpem. gaudet
humenti folo, aere calidiore, Se aura tepidiore. Harum arun-
dinum feraciffima eft India Occidentalis, licet Se Orientalis
ferat. liquor illis à lautitia Se ufu laudabilis. Vfum officine
agnofcunt Se culine, fani Se egri, cum Se alimenti vicem pre-
ftet Se medicamenti, alterum eft cibi noftratis, poft butyrum,
delinimentum, Se gule in tragematis Se bellariis placens irri-
saccbarì tamentum. Ejus eiaborandi ratio, veteribus ignota, h e c eft.
ratw. Evulfe arundines mundateque à frondibus, in taleolas palmi
longitudine inciduntur. fic incifis prelo extunditur liquor,
qui aheno exceptus Se aqua dilutus ftatis horis coquitur, de-
fpumatufque ac evaporante humore aqueo, fidilibus vafis,
que mete aut pyramidis formam referunt, infunis, inllar falis
concrefcit. cufpis his fidilibus, primo per dies aliquot claufa,
humorem concretum fervat, mox adaperta fordidiori craffa-
mento viam facit purgando faccharo. Dein lutum figulinum
fuper mete latiorem rotundamque bafin efTunditur, cujus re-
perita aliquoties fuperfufione Se fortius expelli creduntur ex-
crementa , Se magis albefcere faccharum. Hic primus illi
labor. At puriori Se magis defecato ftudetur novis operis
codionibufque. Saccharo namque impuriori lixivium calce
viva maceratum afTundunt, ut Se albumina ovorum, conti-
nuaque agitatione fpumantem humorem mellea Se fordida
pinguedine defpumant. intereà ferventis facchari ebullitio-
nes
 C. M A V R I T I O I N B R A S I L I A . 73
nes Se fuperefTufionem minantes, injedo butyro caftigant.
tura codum liquorem,lixivio nondum abfumpto, tranfmit-
tunt per cilicium aut ftamen, colligendis, fique fuperfunt,
quifquiliis, rurfufque , donec abfumptum fuerit lixivium ,
effervefeere finunt. Inde infundibulis,ut ante,eundem, velut
renatura, accipiunt, dilutiore argilla bafim vaforum opplent,
qua in cruftam arefeente, nova aliquot vicibus affunditur,
iifdem, quibus fadum ante, confiliis, elabente iterum cralfio-
re Se feculutiore fyrupo. Dividitur faccharum in molle Se sacchan
Concretum. Hoc ipfum à figura in Pyramidale, Mifcella- \u*v*
neum, Cantium Se Penidium. Pyramidale in Maderenfe,
Canarium, Finale, Melilfium Se Thomeum diftinguitur. Ma-
derenfi Se Canario infule fue nomina fecerunt. Finale fic di-
d u m , quod finem confecutum fit, hoc eft candoris Se puri-
tatis apicem. Melilfium à Meli Indie Occidentalis infula,Tho-
meum ab infula S. Thome appellationem fortitur. Hoc igno-
bile eft Se coloris fubrufi, ideoque ejus ufus potilfimum in
conficiendis ferapiis, confervis, antidotis, clyfteribus. Mif-
cellaneum illud vocant, quod ex fragmentis aliorum colle-
d u m ciftis advehitur. Cantium faccharum id nominis habet
à Grecis Barbaris, quod angulofura fit Se fradum in partiqulas
angulares dilfiliat. tale enim Greci recentiores KM™ vocant.
Illud à candore fic dici, quali Candidum, vel à Candia Infula,
ab imperitorura Se vulgi errore eft. nec enim omne faccha-
rum Cantum album ; nec quod album, id omne candidum.
aliud quippe Cryftallinum eft, cryftallo limile, quod ex Fi-
, nali faccharo fit : aliud fubrufTum, quod nunquam clarefcit
Se ex Thomeo conficitur, caulìe fue non dilfimile. Peni-
drumfit ex pyramidali vel T h o m e o , etiam ex mifcellaneo.
commendatur candidilfimum,rarillimum,& temperate ca-
lidum.
Invafere hanc Prefeduram Se expugnatis arcibus Socie- pamb •ani
noHri vi-
tati addidere duces, Schuppius, Artifofkius, Hinderfonius ceré Anno
aliique, Anno millefimo fexcentefimo tricefimo quarto. Illi CIO ID
xxxiv.
e

proxima Boream verfus eft Colonia Fluminis Grandis, q u e

nomen quoque fuum fluvio illuftri debet, cujus penitiora
ameenifiima, aditus vero ob vada Se minus profundum mare,
T dirci-
 R E S G E S T ^ E S V B
***• difficillimus. Barbari Potemgi vocant. Navigatus fuit Gallis,
GST qui, fcedere cum indigenis j u n d i , hic federa fixerant. Gallos
deferita*. Lufitani pepulere per Felicianum CecamParaybe prefedum,
fubadis quoque,preliis aliquot,Barbaris. Celfit regio noftra-
tibus, capta arce, Anno raillefimo fexcentefimo tncefimo ter-
tio, duce expeditionis Matthia Ceulio, pugnantibus fortiter
qua terra, qua mari, laudatilfimis belli ducibus, Byma, Clop-
penburgio, Vriefio, Lichthartio , Garftmanno , Mansfeldio-
que. Et licet natura loci, ob vicinum quo pulfatur mare, mu-
nitionibufque invida illa crederetur, armis Belgarum fé vinci
paffa, nihil fortitudini impenetrabile elle, fuo exemplo fidem
fecit. In rupe polita ipfi numini incubat, lapideo muro Se
prealto cinda, machinifque bellicis in omnem vim inftruda,
ut Se adiri difficulter Se modico prefidio defendi polfit. An-
t e à , cum Regis effet partium, ab auguftis trium Regum
Arxcm- vocibus nuncupata, adfeito Ceulii nomine, in poteftatem
fimul Se appellationem Belgici Senatoris tranfiit. utique mu-
tatis imperii redoribus, panini fuit mutare rerum vocabula.
Commorantem ad fluminis Grandis ripam Naffovium, legati
LegatiTa, adiere, à Tapuiarum Rege milfi, cura muneribus, arcubus,
comùem fagittis, ftruthionum pulcherrimis plumis, quibus ad bellum
adeunt. . . r- • o • i j • i i j •
ìtun ìnligmuntur. q u e pacis ce meunde concordie blandi-
Munufcu- menta ac benevolentie pignora, decenti comitate accepit, Se
rum. digne magnmceque nabitis legatis, conjunctaque amicitia,
munera rependit, veftes lineas, indurla, cultros, tintinnabula,
vitra, corallia, hamos, clavos, ignotam ipfis aut raram faltem
fupelledilem.- qua fupra modum gavifi difeeffere, polliciti,
fé Regi fuo perfuafuros, uti Comitem ipfum accedat de falu-
ca/ieiia tatum veniat. In Paraibe territorio Arcem Cobo Dello, Cathari-
' nani, collapfam reftaurari julfit, de foffa profundiore ac latiore
Se lorica infuper muniri. Eam, mutato cum imperio nomine,
Margaretam Naffovius, à fororis nomine, vocavit. Aliam ar-
cem Borealem S.Antonio facram,pro derelida habuit,ob
impenfas grandes,relidafolummodo ad tutelam loci caftrenfi
turre. Munitiunculam Reslmgam, palis fudibufque à milite cingi
imperavit} nec non oppidiParaibe ccenobium,aggere,adver-
ius hoftium fubitos infultus. demandata hec cura Elie Harck-
manno
f i t », v «... " » #V* """«». • •. -, l
" - "*" r
CASTRUM CEULIANUM

1£&

vi. JJC » « • V- Jfe.J» A i in _'' ' " ""-^^

F i

G R A N D I S

Jfi numeri {ignifir tòt

•d l altitudine* orjuia.ru.
""^* *RhenohnJic*

,T -V.
I^H
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. 7$
manno Paraibe P r e f e d o , viro fupra virtutes plurimas Se in-***
genii, quod acre illi fuit Se à Belgice poèfios ftudiis e r e d u m , IZÌ]
egregias dotes, vario navigationum diferimine Se rerum ma- i,m'
ris ufu fu b a d o , fidei in dominos fuos prorfus inviolate Se la-
boris indefelfi.
Intercurrente tempore non defuere fortune bellice, qua **#*»>
terra qua mari, fui cafus. commiffus navali pugna cum Hifpa- "Tsll-'
norum aliquot navibus Navarchus Scapius, mari plurimum %Ja„t.
pollens, inter Sandorum portum Se turrim Garcie d'Avila fe-
rociter dimicavit. unam, quia prevalida erat Se milite machi-
nifque munitilfima, miffam facere coadus, aliarci in littora
& vada protrufit,tertiam vidorie fpolium habuit. Ipfe ac-
cepto vulnere fibi deformis, patrie utilis ac gloriofus appa-
ruit. In ea reperti litterarum à Lufitanis fcriptarum fafciculi,
Hifpanorum in nos confina Se ccepta, diverfis judiciis, ape-
ruere. Erant, qui referrent in Lifbone flumine Galeoticas Lu^M^
naves decem, in Gadibus vigiliti Ilare, ad quas accelfio fie- «**&•
ret triginta vedoriarum. Quorundam opinio erat, claffem "fu
hanc in Brafiliam parari : aliorum, fimulari à Rege, Principum
more, hanc necelfitatis caufam,ut hoc obtentu pecuniarum è
plebe compos fieret -, cum Lufitanorum intereffet, illam recu-
perar! : ideò exada à Rege nova onera, quintam honorum,
q u e commoviffent populum, ufque adeò, ut regios exado-
res aggrelli,pluribus locis trucidaverint : His motibus gavifos
Caftellanos rigidius imperium,rebellionis fpecie, in Lufitanos
agitare : Regem ipfum cum exercitu affore compefeendis
Ebore ac Alantei Se Algarucenfium populis. Erant, qui jam
compofitos tumultus memorarent. à plebe turbas effe, primo-
res quietos : futurum brevi, ut clalfis in Brafiliam folveret,
reftituendis rebus : illi imperaturum fuifTe ComitemLiniarez,
verumtamen veneno affedum contabefeere : Ocquendum
in Gades abiiffe, curande dalli : penes hunc fore imperium.
Nec tamen hec valde Comitem movebant, cum in brumales
menfes adeffe illa clalfis non poffet, ceteraque in incerto
effent, ob impeditum Gallorum bellis Regem ; qui, ut habe-
bant ille ipfe littere, venationi addidior, jaduram terrarum
fuarum Se urbium, tritimphante Gallo de Batavo,projedis
T 2 volupta-
 y6 R E S G E S T y E S V B

Mauritius
voluptatibus redimeret. Commodum ergo putavit, heren-
nova ca- ". tibus Hifpanorum cceptis, prefentia aucupari,& Societatis
pta agita/,
imperio incrementa novis aufibus querere. N e c minus in
votis habebat,ut didamclaffem in mari occuparet. ejus clade
quietam fore Brafiliam, facchareis raercibus de mercatui op-
portunitatem. In hunc finem naves plurimas fibi à Redori-
bus mitri poftulabat,quas vincendis hoftibus, reportandis
mox faccharis utiles,à duplici officio commendabat. Nec
voto* deftitit hoftis, licet Auftralia fluminis Francifci teneret, nocere
Z7»ssu' noftris. Nauticos aliquot, qui in terram exfcenderant ad pe-
J52? corum capturam,captivos inTurrimGarciede Avila abduxit,
",r- lemboque in Septemtrionalem fluminis oram trajiciens, mili-
tem noftrum , in Cororipa vagantem fecurius , oppreffit.
Quin ulterius progreffus ad fluvium S. Michaélis, peragratis
Alagois, Vne de Portus Calvi tetris, populabundus ivit, ad-
fcitis in Societatem predonum manipulis. Lufitanos mitius
habebant, Iudeos Belgafque pari ferocia. In hos, licet parca
ff^Zo- ^oml effent prefidia, miffus Picartius, diftindis agminibus
nes cum compita viafque publicas pervagatus, terrore fui in filvas pro-
mittim. pulit palantes graffatores, nullo militie ordine adftridos, fed,
stati quam fors offerret, p r e d e intentos. Naffovius confedo in
\ Paraybam itinere, velut confors q u o q u e , ob cognatum fan-
Hafjòvilts.
guinem, ejus glorie, q u e A v R I A e v M , ob viòlam Bredam,
non levibus preconiis per populos vehebat, mips trans jEthio-
picum £$ Septentrwnale pelagus,tabuli*, tante illi vittorie laudem gratulati** fuit, ob
urbis momento, obfidwni* celeritatem, labores, differimmo,fialvumquein communi*
fatipericuloPrinciperru. A d d e b a t : effluxiffefibi eftivos menfes,magnarum rerum
inopes, ob annone ($ militarium parcitatem : hec propter in Paraybam fi & Flumi-
nis Grandis provincias ingenti diverttculo iviffe, emenfis terresln itinere ex xxv
miliaribus, ut invalidafirmaret, collapfapaffim reftitueret : appuliffe Reciffam naves
duodeno*, que cibarwrum ut & utenfilmm belli attuliffentficfatis, at in fupplementa
non nifi milite* ducentos. Xec minus fixum fibi effe, tentare Salvatori* urbem, eo ,
qui ad manum effet, milite, qui adfummum terna milita & centenos aliquot compie-
rei, excepti* mille ducenti* Brafilienfium : ffem effe, poffe commeatum urbi interapi,
cujus illam inopia laborare, non levi auditione acceperat : "Banjolam cum mille &
trecentorum manu & Brafiliane genti* quingenti* ad Villam Veilham confidere ac
rerum gerendarum occafionìbu* tnfidian : parotum hofìem, (ut fforgebatur,) aae
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. 77
& ferro nobifium decernere, quod f$ optent fui. Q u a r e bellum h o c grail-
dius de majoris opere animo agitare ccepit, nempe de expu-
gnando Sandorum omnium finu ejufque metropoli, qua po-
titi olim virili audacia, mox pene rrluliebri vecordia, folutis in
lafciviam cuftodibus, excideramus. Promiffa ad hanc expe- f*M'«
ditionem fuerant frequentibus Diredorum ad Comitem litte- ZJZm
ris, auxilia. Q u e cum tardarent vergeretque anni tempus f^°)ve
bellis idoneum, Comes (animi magnitudine, quàm, que tunc BAHIAM-
prefto erant, virium, major ) excito è prefidiis omnibus mi-
lite, cenfum iniit trium mille de quadringentorum gentis Bel-
gice de Brafilianorum mille. Hos jungi Belgis voluit,ratus
inter eos Se Belgas virtutis emulationem futùram. didicerat,
aliter domi, aliter foris bella geri. domi eo milite pugnandum,
quem vires patrie fubminiftrent. foris hoftem etiam per fuos
vinci poffe, qui, diuturni Se ferocis imperii impatientià, exter-
na auxilia avidius amplederentur. At quanquam probe feiret,
illa le manu fufeepte expeditioni parem non fore, hofte po-
tentiore ; tamen à ccepto non deftitit, eredus quotidiana au-
xiliarium è Belgio copiarum expedatione. Nec minus incita- x*ù>m
bant Comitem Europei, urgebantque indefinenter, uti curas m.
confiliàque omnia in didi Sinus oppugnationem converteret.
Hic precipuum Lufitanorum refugium effe, hic Hifpaniarum
Regis robur decufque maxime fpedari ; nullibi plura faccha-
rorum molendina, nullibi uberiorem predam fore : hac vido-
rià brevi Brafiliam omnem nobis fubdi poffe ; nullam urbem
premium vidoribus dignius, Se certius hofti damnum allatu-
ram. Ex ipfo Sinu Se Salvatoris urbe fada Corniti indicia,
militem prefidiarium ob non foluta ftipendia querulum,in res
novas inclinare : Banjolam Se Sinus gubernatorem gerundi
belli opinione diftrahi : prono in nos effe affedu incdlas Se
ad fortune nutum noftros : Comitis erga Lufitanos modera-
tione,clementia,benignitate fubverti eorum animos Se in-
dies pellici : hoftem armorum Se commeatus penuria invali-
dum. His animofior,& ne crederetur aut fortitudini fue ac
fuorum aut belli fortune prorfus difUdere, gnarufque non
femper pugnari viribus ad equilibrium paribus : non femel
exigua fpe manuque maxima diflìpata * incertam belli aleam
V expe-
 7g R E S G E S T ^ E S V B
experiri maluit,quàm invifo otio Societatis commoda glo-
rianique remorari. Interea fperabat aut ccepta aut durante
obfidione, affore Europeorum auxilia. Verumtamen ne in
externum bellum abiturus', hoftium irruptionibus aut intelli-
nis motibus oportunas faceret provincias fuas,eaque ad fecu-
ritatem illarum facerent, domi ordinata fuere. In Recirca ci-
ves fub quatuor fignis ducibufque ad cuftodiam loci milita-
vere, addita illis militum merentium centuria, tribuno Ni-
colo Ridderò, lingula in centum Se triginta capita cenfeban-
tur. In Parayba urbi Frederice data ad tutelam fuit civium
cohors, cui centum Se quinquaginta inerant. in Tamarica In-
fula &oppiduloSchuppii alia, non nifi quadragenos numerans.
Sic aliis quoque locis littoralibus, prout ferebant res, que-
lita de impofita prefidia.
Iam menfes pluvios inchoabat Aprilis annumque tricefi-
An.ao.0 mum odavum fupra millefimum Se fexcentefimum aperuerat,
cxxxvm. c u m habitis ante fupplicationibus publicis, que rebus agen-
dis pia initia funt, naves ad obfidionis necelfitatem viginti
duas, frumento, armis, aliifque belli impedimentis inftruit.
cetera ex hofte fé melius paraturum fperans. Nec mora, ad-
GìfeUmts f c ] t o m confiiiorum focietatem Gifelino, Secretioris Se Supre-
comes ex- ' i
peditionis. me Curie Senatore, folvit è Pernambucenfi littore, favente
iEolo, die Aprilis odavo provedufque in altum, felicilfima
navigatione, fextodie,ex adverfo Sinus Sandorum.ftetit.
quod iter, ea anni tempeftate, nifi quatuor aut fex hebdoma-
dibus, confici folet. Addite mox clalfi naves novem,que
ante juffe fuerant eam navigationis fue inire viam, ut vefpe-
rafeente die in oculis haberent Terram, quam vocant, Candidam,
ne à clalfis noftre confpedu devrr aberrarent. Ex alto ter-
ram petentibus, prima apparuit Turris Garcie d'Avila, Se illa
S. Antonii. Pollerò die ftabat Corniti fententia fubeundi San-
dorum portum. Veruni adverfum flantibus ventis, horis ali-
quot circa oftia fluminis Vermilii hefit, obliquis curfibus iter
confultò moratus. Quod ipfum fefellit Sinus Sancii prefe-
d u m , qui fufpicatus omnem huc belli molem tranllatam iri,
de exfcenfionem parari, eò ocyus convertit exercitum, comi-
tante cum copiis Banjola. Ventis dein faventibus, ipfo meri-
die,
 " .

A . Vrbs S. Salvatore.
D . Caslrum S. Didaci. C OérmW K. Statto et Suaaeshs tormentorum cornati. JST. Slitta? tus tvmcntarius collapsus.
B. Adulili et Cosimi Antoni/'.
'uaacslus tormentoni et opus cornukm /uburt H Castiw E . JSaves clamendce vrbi.
i
C. C osi'rum S, Marta' ""}'« Pula.
Cifrili''','!»
F . L'alt rum TLofarùe. T
$P
M , titillila lapertca.
ape,
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. 79
die, in Sinus intima prono mari devedus fuit, inter caftrorum « »
hinc, inde, Se navium ac civitatis fulmina Se tonitrus, fevien- v^SUt
tibus undequaque in claffem nequicquam machinis. Stabat Zajtcuf1
in anchoris clalfis fub ipfis hoftium caftellis, Sole ultra meri-
diem provedo i Se velut in Belgarum molimina Se motus in-
tento. Mox promontorium arcis Bartholomei nonnihil pre-
tervedus claffe, exfcendit, nullo obliftente, miles, fefqui ab nxfcendit,
urbe miliari, loco commodilfimo ; ubi mons vifebatur nudus
patenfque,nullis confitus aut obfcurus frondibus,cujus valles
recentibus dulcibufque aquis irrigabantur. Hic locatis ca-
ftris , Se expofito ocyus apparatu omni bellico ac commeatu,
è captivis cognovit, dimidio à caftris noftris miliari, anguftias
effe, tranfitu difficiles, nec nifi relapfo maris ellu fingulis
pervias, ob paludum humida Se fallaces circum campos, qui
progredì turmatim militem vetarent. Quare premiffus cum
trecentis baliftariis Dux Tourlonius fuit, ut cognofeeret. f**muit
qui hoftem ibidem offendit, prope anguftias iftas, quas pre- mZ»°'ut
occupaverat, aggeribus fé valloque munientem. ideò abdu- co^uu
cere fuos c o a d u s , o b majorem hoftium vim,fitum loci Se
diferimina angufti tramitis Corniti aperuit. Is nihil illa mora-
tus,ne confultando agendi tempora efrluerent, ex adverfo
hoftium,in monte aciem difpofuit,mediis inter nos hoftefque
anguftiis. Simul mandatum Iohanni Maftio navium prefedo,
ut navigiis quatuordecim t e d a urbem peteret,anchorifque
extra machinarum jadumfixis, nova juffa expedaret. nec
aliud confilium Corniti, nifi ut alio Se majore metu avocaret &/&**•
à tramite ilio hoftem, qui metuens urbi à prefidiis v a c u e , deferii.
defertis anguftiis militem properè in urbem rapuit. dilfiden-
tibus licet Tribunis, qui fuadebant, prelio cum Belgis decer-
neret, potentiorque minus potentem Se itinere marifque jn-
commodis fatigatum, prior invaderet. urgebant, noftris re-
fugium non effe, nifi ad littora, naves Se mare -, fibi in.urbem
Se urbis proxima. ideoque faventiore fé Marte Se loco pu-
gnaturos. Iamque,fuperfufo littoribus Oceano, Naffovius
hac die penetrare anguftum tramitem prohibebatur. pollerà
die promotis caftris ad anguftias contendit,perrupturus, fi
poffet. Veruni & tunc eas,feftino milite, rurfus infederat
V 2 dux
 8o R E S G E S T ^ S V B
dux Lufitanus. cum quo pollquam minoribus aliquandiu tor-
mentis pugnaffet Comes, plurimofque ftraviffet,ftationem
occnpat deferuit. Nos occupatis de fuperatis eadem vefpera anguftiis,
%£T mirati fuprà modum fuimus, vecordem Lufitanorum fugam,
quibus tramitem illuni pauco milite tueri perquàm facile
fuiffet. Proo-relfi ulterius, vix femimiliari ab urbe,ubique
hoftiles copias, viis accelfibufque de fluviorum ripis incuban-
stativa t e s offendimus Se repulimus. donec pofitis, fub ipfis Vrbis
ad urbem . . .1 ri • • 1 A•
locai, externis munitionibus, flativis, hoitium vim oppenremur.
qui fub mcenibus machinis fuis ex alto tutus, militem ad pre-
lium, ut videbatur, diipofuerat. Verum fua fé continens fta-
tione, tormentorum bellicorum difplofionibus crebris noftros
exercuit, de cohortem Brafilianorum, plus nimis fecuram,
nonnihil afflixit. Arcem Alberti è lapide ftrudam à Lufitanis
defertam occupavere Belge. Ea ftativis noftris parta fecuri-
Anes ca. t a s ? n e a littore poffeiit circumveniri de impeti. H e c ipfa cir-
Aibertì. cumvallari julfit Comes, de mox per protribunum Brandium,
s.vbiiip- Caftellum aliud S. Philippi, in littore politura, non multo mi-
lite, deditione accepit, quamvis quinque fé machinis tuere-
s.Banho- tur. Infequenti die S. Bartholomei caftello potitus fuit, tre-
decim machinis terribili de inftrumentorum militarium copia
inllrudiflimo. His Arcibus in poteftatem noftram redadis,
patebat liber ad naves acceffus,accipiendo commeatu, à quo,
non nifi in odiduum, militi in terras expofito profpici pote-
s
»g&$* rat. Tunc ex mandato Imperatoris duo ereda tribunalia,five
fuggellus. unum fuftinendis machinis majoribus feptem, al-
terum minoribus (campeftres vocant) duabus. Iis aggerendis
dura occupamur, eruptiones fecit Lufitanus crebras,modò
immiflis prefidiariorum trecentis, modo quadringentis,fed
indemnes. Nos perpetuo pilarum è tribunalibus in oppofi-
tam Arcem Rofarum, q u e ad montis pedem erat, jadu,exe-
gimus prefidiarios. Nec tamen ob proximum tribunal hofti-
le, cujus idibus patebat illa Rofarum arx, occupari de teneri
à noftris potuit. ut inter partes nullius jam effet ; glorie belli-
cemateries verius,quàm v i d o r i e ; de bellaturientiumpo-
tius , quàm de alterius forte triumphantium, controverfa
arena. Erat pretenfura Vrbis tutele opus Cornutum, in falli-
giis
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. 81
giis Coenobii Carmelitarum , è quo in Arcem Se nos fevire
tormentis promptum erat. Illud ipfum unius nodis labor,
incredibili oppidanorum ardore,in quatuor pedum altitudi-
nem aggelfit,ut nec à noftris ledi oppidani, nec hi in noftros
baliftas fiftulafque torquere poffent, ob maceriem in fublime
datarci Se diremtis per eam partibus. Hoc cum ex re noftra Acrìterà*
effet expugnari, datum negotium fuit quatuor centurionibus, "
militibus quadringentis,additis pilarum,quas Granata vocant,
jaculatoribus viginti, Se operariis ducentis. quibus à Comite
militari fermone ad audendum incitatis (norat utique tradare
militares animos) dum in hoftem ingentibus animis conten-
dunt, incidere in abditam arbuftis quadringentorum militum
manum, qua cum ancipiti Marte pugnatum, pari fere utrin-
que clade. Hoc agraine perrupto novus furrexit labor ab ex-
cubitoribus ducentis. qui ftatim à pugna projedis degeneri
metu armis,frullràque vitam orantes, furore militari opprelfi
cecidére. Vefpera fublunis erat, cum fado in Cornutam mu- imfetl,s
nitionem impera, poft bihorii acrem Se ftatariam pugnam, ad- ^LT"
feenfum noilri tentavere,fed conatu irrito, hofte huc omnem tum-
7 7
Sedfiu-
belli vim conferente, Se tanquam de fummà rei decertante. A*
premonitus à transfuga credebatur,cum tam validis excubiis
nunquam fua antehac tutatus effet* Iam raiffe j a d e q u e in
illam fuerant, mira militum alacritate , pile ignivome plus
quam t r e c e n t e , Lufitanis pari eam fortitudine animoque
tuentibus, utpote in qua de urbis falute dimicabatur. Quin
hoc omni ftudio agebant, ut eruptionibus frequentibus, nam
milite prevalebant, viam noftris à latere intercluderent, qui-
bus non fegnius reftitum, fubmilfis Centuriis quatuor, Duce
Hinderfonio. qui cruentis illam conflidibus acerrime propu-
gnabat, pluribus utrinque defideratis. Tunc cefis Centuno- a***
ne Houwino Se caftrenfium operum architedo Berchemio, tmm»
dum in occupandis hoftium tormentis Se trajiciendo in hofti- m*nj!~
cani ftationem milite toti funt, inclinavit belli fortuna, Se mi- thitfaui
7
cajlrenjis.
nus equa Belgis, agendi q u e oportuit occafiones optimas
eripuit. Occubuere ftrenuilfimi Se veteris militie duces, &*»?* cem
i i ii •i •

Abrahamus Ebrechtus, Bovvardus, Hollingerus, militumque

nonaginta quatuor, magnarum animarum prò decore publico
X prò-
 gi R E S G E S T ^ S V B
prodigi. Ccepta luce,fparfim ftrata jacebant ceforum hoftium
corpora, noftris intermixta, ut fugerant, ut reftiterant, con-
fpicua. quamobrem pada eodem die ad breve tempus armo-
rum quiete,vacatumhumandis mortuisutrimque fuit. no-
ftrorum cadavera pleraque intra hoftium vallos reperta,fi non
vidorie, faltem fortitudinis Se militaris fiducie gloriam à lo-
co , quo ceciderant, meruere. Ex eo Imperator oppidanus,
edodus à captivis transfugifque de exercitus noftri militum-
quepaucitate,& perfedis jam, q u e dudum incceptaverat,
munimentis, ipfe militum numero longè fuperior, promovit
in nos, Se exftrudis in montium verticibus fuggellis, in fta-
tiones Belgarum impune jaculabatur. nec opis. noftre erat,
illa impedire, ob interjedas paludes, quas operibus fuis ca-
ftrenfi linea vel aggereannexuerat. Hinc ea caftris nata cala-
mitas, ut tormentorum idibus indies ruerent multi, vulnera-
rentur plures. Non per intervalla, fed continuis, n o d u &
interdiu, furoribus, excutiebantur in patentes ftationes ma-
chine, q u e perniciofe alias, tum nocebant magis, ob pluvium
aérem,quo tuguriolis fuis claudi militem, non fallo hoftis
conjedabat. licet pars magna relidis ftativis terrarum fé Se
fiTvarum latebris abderet. Etiam, q u e à Comite in mediter-
ranea loca miffa fuerant «ìilitum agmina, modo quingento-
rum,modo fexcentorum, impediendis oppidanorum pabu-
lationibus, Se abigendo pecore, redibant vacua, ob longè
potentiores hoftium manipulos de tutelares commeatuum
copias, quibus tuti pecus fuum gregarim in urbem agebant.
Accedebat de hoc incommodi, quod remotis à littore caftris
quarto miliari, facilis fuerit transfugis in urbem tranfcurfus,
per quos de caftrorum lira, viribus, cceptis, infimi potuere.
Quamquam vero omni cura hoc ageret Naffovius, ne urbi
commeatus mari fupportaretur,fadum tamen, ut fubirent
naves frumentarie noòte obfcura de tempeftuofa, q u e ut nos
hofti, hoftem nobis eripuit. Tante fiquidem exorte fuere
tempeftates,ut amiffis una n o d e anchoris duodecim maxime-
inter fé diferimine non fine naufragii periculo colliderentur
rateS
£fi> * QH a m obrem gnarus Imperator nofter, non femper
d,onis. votis ducum refpondere bellorum eventus, aut hominum
ufque
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. 83
ufque confiliis obfequi divina, divifo fepe Iovis cum Cefare
imperio, cum Senatore Gifelino aliifque militie terra marique
prefedis, prefentis belli faciem,caftrorum ftatum, rerumque
momenta omnia rigide expendit : difparem fibi fuifTe de effe
cum hofte copiarum numerarci : attrito exercitu vix fupereffe
bello apta militum millia duo fupra quadringentos, ac Brali-
lianorum nongentos : his copiis nec poffe fé tutari fua,&
hoftem invadere, caftellis munitionibufque pluribus tutum,
nedum impedire rerum necefTariarum in urbem importatio-
nes : patere munitiones fuas hofli altiora infidenti : hinc
certiflimafuorum funera Se cedes : anni tempeflatem pluviam
morborum inter fuos pelfimam effe parentem Se nutriculam,
extindis cohortis pretorie duce Iohanne Wendovillio, Se
centurione Ifraele Twynio,ac gregarie turbe plurimis : accidi
indies militum numerarci, nec fuppetias pre manibus effe :
hofli contrà crefeere robur Se exerciram concìtis undique ad
arma indigenis, uti ex ipforum transfugis Se interceptis litte-
ris planum erat : Gubernatori in prefidiis effe millia peditum
duo, Caftellane partim, partim Lufitane gentis : Comitem
Banjolam mille quadringentos in auxilium adduxiffe Se Brafi-
lienfium odingentos : civium in armis cenfa terna millia,
armatis etiam Ecclefiaftici ordinis viris Se ftudiofis : equitum
infuper illi effe turmas duas, preter Nigritarum Se Mulatarum
mancipia Se ex agris coados populos, omnes ab armis inftru-
d o s : pluribus defendi facilius poffe, q u e polfidentur, quàm
expugnari à paucioribus. Adhec fubibat confultantibus, pte-
cipuam Brafilienfis militie vim inutili cundatione in hoftili
folo confumptam iri, queque noftra effent alibi, modicis pre-
fidiis firmata, hoftium ftratagematis infultibufque oportuna
effe i ideoque cauta magis ex confilio, quam profpera ex cani
eligenda, nec ulli prudentiorum pertinaciam Se delperata
confilia probari. Quamobrem placuit cundis tentatam potius
obfidionem folvere, quam in majus diferimen Se incerta ca-
fuum precipitare fummam belli, fatius effe, retinere poffeffa,
quam vano molimine dubios eventus preftolari Se ancipitiis
infiftere. C E D I T interdum generofus animus necelfitati Se
utilitatem publicam loquentem audit, fortune viribus infe-
X 2 rior,
 g R E S G E S T ^ S V B
rior ubi nifi redioribus inhereas confiliis, incerta pertinacia
fequenti,concidendum eft. Hec ab affedu vacuis aut non
obnoxiis facile perfuaferim, minus malevohs,aut ns,qui virtu-
tes Imperatorias folis fuccelfibus eftimant. Ex EST noftrum
hoc fere vitium,ut quicquid votis compledimur, Ducem
armis compiedi poffe putemus, Se patere militi, quecunque
patent cupiditati. qui fi illic fimus, aliter fentiamus. Notant
hiftoriarum fcriptores, raro fine aliquo difcrimine, revocari
exercitum aut receptui fignum dari. hoc tamen fcitè ac mili-
tariter egit. Omnibus ad difceffum compofitis Se ordinatis,
milite Se apparatu bellico in naves recepto, etiam machinis
o^^-hofti ereptis, abfque ftrepitu paravit abitionem. quam ne
animadverteret intempeilivè miles nofter, Se inconfultius
quid auderet, imperaverat jam ante Comes, tormenta trans-
ferri è caftris in naves, tanquam alia fubmiffurus. quod &
creditum militi. Per plures Infulam proximam diripi impera-
vit, Se Brafilianorum uxores, quis cum ad bellum proficifcun-
tur, hic attineri, ut difceffus fufpicionem animis fuorum exi-
meret. Quin in ipfo abitus momento munitionibus roboran-
dis, tribunalibus attollendis, aggeribus ducendis operarios
occupavit, ne de receptu quicquam refcifceret hoftis ,•& per
angufta abeuntium terga invaderet. Latuitque hec res Lufi-
tanos , qui orta die in ftativa noftra, pari ut ante furore deto-
nabant. donec hora circiter diei nona, nullo in caftris per-
cepto mora, jamque ceffante armorum de belli tumultu, mu-
nitionibus fuis egreifi,vacuos defertofque invenere Belgarum
valios. ubi accenfis tuguriolis effufarci letitiam tormentorum
ex urbe explofionibus teftati fuere. Eopfe die fubftitit in
ipfo Sinu clalfis noftra, fpargendo per rates milite, miffufque
in urbem tubicen, qui de redimendis captivis fexaginta age-
ret. fed fruftrà, obftinato hofte,& letis infolentiore. ilio
morante adhuc in Vrbe Salvatoris , appulit Lufitana navis,
machinis hinc inde decem, de copiofo milite ad bellum arma-
ta, que fuppetias auxiliaque affore nunciabat. eo nuncio
recreatus Gubernator, exempto metu de ceu parta fecuritate
ter tormenta excuflit. Non fugerat claffem noftram illa Lu-
iitanica , veruni adverfante vento accedere illam propius
prò-
 C. M A V R I T I O IN B R A S I L I A . 85
prohibebamur, flagrantibus in vanum fpe prede navalium
animis. Tunc compertum, falfis indiciis perlatum fuifTe ad
Comitem,de difeordia inter Banjolam& loci prefedum. cum
hic omne militie jus bellique adminiftrationem Banjole cef-
ferit i Epifcopo anhelantem queruli militis inopiam pecuniis
folante. Illud animum Naffovii altilfimè penetravit, non po-
tuiffe fé auxiliorum defedu de mora, Patrie, Societatis, fuum-
que decus tam celebri expeditione vindicare. prò quo ani- rntptnfa
f i e I*A* 1* '• • tn expedt-
mani profondere, tot luorum gloriolis exemplis ìncitatus, tmm
paratus effet. F a d e in illam impenfe non fuere Societati gra- ^ffZìrè.
ves, ut q u e partis nuper fpoliis de Nigritarum quadringento- huicaPis-
rum preciis penfari potuere. At maxime fortilfimorum Du-
cum de promptilfimorum militum interitu indoluit. illud fé
commodi retuliffe diditans, quod oculis ipfe urbis Se arcium
omniumque locorum fitum ac robur luftraffet cominus, Se
paratior jam effet novis prefidiis auxiliifque refumendi opti-
mè ccepta. Tunc in fututum providus Imperator, veritus
fubnafcentes è longinquo fuggillationes, ut in confeientiam
rerum gerendarum advocaret Supremas Belgii Poteftates, ad &*?i?
eas h e c per epiftolam locutUS fuit : Traditum fibi Brafilie imperium, adPoten-
ttt parta tueretur - nondum parta adfiifieret. at nec defendi regna poffe abfique mi-
lite & armi*-,nec prof erri, fine ilio nullum effe bellici* confiliis robur f$ invalido
omnia. oAtteri indies copia*, aliis belli violentia exftinoli*, aliis morbi* $ itinerum
incommodis abfiumti* vel labefatti* : alii* poft tolerata ex honore belli obfiquia & fli-
pendia dimiffis, ?$ indie* dimittiftagjtantibut, obgravem & infruttuofam militiamo
quos fub vexillis retineret, non largitione & ambitu, fed per bona* arte*, comitate &
feveritate. pluribus adhec prefidiis opus effe, vindicandi* ab hoftium injurii* &
graffatane iis terris, que longisftafiisa Serinhemo & Portu Calvo, adripa*ufque
S. Francifci diffunduntur. Sic diftrahi militare* manu*, imparefque reddifirmande
Reipub. adverfus inopina* hoftium invafione*. Tfentatam a fi Salvatori* urbem,
fed major e fama & ftrepitu, quàm ufu. non defuiffe animos pugnantibu*, fed nume-
rum, hujus exffettatione plus fé voto complexum, quàm viribus. a fortuna belli ffe-
raviffe fucceffus, quos pr eft arefiuorumvel cura potuiffet vel luculentiorflors.Si ra-
tiones inire libeat, quantum à Societati* contuberniis collegiijquefinguli*militum >
ex communi decreto,fibi promittere habeat; deeffe ad numerum iftum ducentos fiupra
mille, preter illos, quos juffa Principi* tf primorum Societatis in alias expeditiones
fieponi volueruìvU. Illorum mijfione etiamnum defideria fua exerceri. Equidem, non
^ Y fatis
a R E S G E S T ^ S V B
fatis eft, ( v e r b a C o m i t i s funt) decerni imperio huic utiliffima, fatto mature opm
eft celerità* in lucro bellantibuseft,procraftinationes penculofe. mtlttares copte non ha-
bent remedium in neceffitate,mfi ante confiate-, ne abfumptis prwribus,fiubfiquentes
inefiacesfint. fulpare incurtam non poffum,apudviros gravestf Reip.ftudwfiffmos,
pojfum tamen indigentiam, cui in re tanta extremis curis fubveniendum, non aliter,
quàm in corpons morbis. Frequentarne colamttatum cauffe fiunt,ficuntas, cuneia-
tio, d fumptuum metu*. laboratur his malis inter nefcws vel conficios. Illud ex-
pediat,fiuppetiasmajores mittifimul, non carptm, cum unita vis fortwr fit, quàm
mtnutis diftratta agmtnibu*. Gfuaternis mtllibu* opus in prefidiis. nec tamen nume-
hunc explent, qui hic fubfignis funt. Quo ergo hoftis impugnabitur milite! quo
rum
re,>pelletur fupervemen* ! quo vie aditufque premunientur, adverfus palanium ra-
pina*tf'populationes! Id voti eft, & poftulati mei, militum mitti terna millia &
fixcentos, qui additi iis, quos in prefidiis habemu*,fieptenaconficient milito, qua
manu dignum aliquid Societate gerì poffe, nonflftesfolum fed sfiducia eft. a parcis
auxiliis nec ffes nec metu* gignitur. magne in utrumque impellunt animos. JA(o»
me late*, tot retro annorum bellis lachrymare erario, que impenfe grandes exhau-
riunt, nec reditus parafa modici faturan*A. Verum quia aggreffe res fieculo&Bata-
vorum virtute dignas eslis, infiftendum cceptis nec defperandum-j. latta eft alea,
fhfm Rubiconem, fed Oceanum tranfivimu*. aut omnis hujus impera contextus
diffiliet, autfulciendus magnis animts. velis remifque opus, ut enavigemus has Syr-
tes, hec nove gubernationis Acroceraunia. Infames imperantiumficopulifunt, dificri-
minum metus {$ impenfarum. Cjloriofius arbitror, cBrafiliam magno ere redemptam
parere vobis if) totam vinci, quàm que vicimus, parsimonia t$ negltgentia in pre-
ceps dari. In hunc annumfiperdurabitis,ferendis fuppetiis, erit Reipub. parta fiecun-
tas, & erarus vis. Si propitium flumen avertei meffi calamitatem, exftettare habet
Società*, in prefentem annum,fexcentaflorenùm millia. qui reditus,auttaagrorum fe-
curitate,fiua quoque in annos capient incrementa. JSfeque plus nobis virium eft mari,
nam que advenere naves, adeo nauticorum egebant, ut iis gubernandis trecentos
militum imponere neceffe habuerim. preterquam, quod quaffe frati eque refettionem
plereque pofcerent ; nec ad mferendam vim, nec ad excipiendam idonee. His malis re-
medio fuerit, fi naves majores ottodecim adornent & ocyus tranfmittant Europei
P^ttores, quibus & bellum inferri poterit hoslilibus hic terris, & revehi in patriam
Brafiliane merces, & obviam iri Lufitanorum, fi quas forte moliantur, claffibus.
Hec lcripfiffe Comitem legimus, Se quidem prudenter. cum
Imperatoris fit, etiam extra bellum in futurum confulere, Se
cura ac provini perinde agere, ac fi hoftis ingruat Se ante
portas fit Hannibal. Ad litteras Comitis refponfum ab Euro-
pceis
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. %7
p e i S R e c l o r i b l l S : non ignorare fi, incertos dubwfique bellorum eventus: Bahte Bepn*
expugnatwnem votis facilem, armis difficillimam : majonbus copus ad hoc opus Co- tp'Jf
miti fuiffe. fed interveniffe ea, que id fieri impedirent : his malis remedia quen a
volidiore erario, huic à Socwrum liberalitate ammifque. his vero à Brafilienfium
rerum fucceffu f$ felicitate, ut mutui* operis & Brafiliam juv are habeat Società*, &
Societatem Brafilla, permixta utriufque falute & commodis: probarifibi Comitis in-
flitutum, de tuendo S. Francifci fumine adverfus predatores, ne perrupta hac par-
tmm & belli macerie , flnibus agrifique Belgarum populabundi incubent {$ flaccharee
meffi calamitatem ferro fammifque wferant: Optimis quoque confiliis in hoc incumbi
à Comite ; ne Bahienfibus quies fit & otium reffirandi à privatarum miferiarum
fenfu : ideo terrà marique occupandos, ne noceant ipfi & de inferendo nobis vi cogi-
tentA : armatos metui, contemni inerme* & inertes : prevemendum hoftem, ne pre-
veniate • id confultius, aliena* res metu ver fare, quàm fua*, aut, quod eque apud
bonos optabile eft, nec timere perpetuo velie, nec perire, fibi id primum, id ultimùm
cureflòre, ut & militum & navium miffione frmentur provincie. G l i i c e b a t contro-
tum temporis inter Societatis primores grandis controverfia, vtef{aJ"'
que Hollandorum potiflimum Se Zelandorum collegia coni- uth Re-
•r ir C • • e • clores-.An
mmt : Vtrum nempe ex re Societatis foret, pnvatorum coni- «?«*?•
' T t f f r> ' • finqulis ad
merciis apenre Braliliam, an per Societatem omnia gerì, q u e mtnatum
mercatum Se incolarum necelfitates fpedant. Sui utrique fajitam,
fententie erant autores. Quibus arridebat pofterior, Socie- mJj™ri
tatis Orientalis fé exemplo tuebantur,& hoc argumento ;
majora exfpedari lucra, fi fola mercaretur Societas : cum li-
beris fingulorum commerciis, in multos diftrahatur queftus,
& vilitas inducami* mercibus, ob mercantium frequentiam.
Colonias fic confici fatebantur. at à coloniis non levia incom- ColonU'
moda metui. poffe populofiores imperia tranfmarina excute- commoda.
r e , aut filiam matre potentiorem reddi. Sic Tyro majorem
evafiffe Carthaginem, Phoceà Malfiliam, Syracufas Corintho,
Cyzicum ac Byzantium Mileto, genitali folo. etiam fentinam
illis Se fecem pelfimorum colligi ajebant. nec rempublicam
ordinatam nafei, fed colluviem facinoroforum Se perditorum.
fic errici, ut mixti meliores Se egregius animi Se morum quif-
que degeneret. Hi fpecie boni publici, privatas utilitates
obvelare credebantur. licet non deeffent in conventibus ho-
nefta rerum vocabula, Se probabiles fententie, quibus caufe
fue authoritatem adftruerent. Quibus prior placuit, infifte-
Y 2 bant
 88 R E S G E S T ^ S V B
* * . bant his : coloniis magis defendi extera imperia, quàm armis:
"1*""" illas,fada omnibus mercandi facultate, fperan polle, non li
per folos Societatis adminiftros res omnis gereretur,ut qui
pauciffimi effent : civium frequentia accrefcere reditus publi-
cos. Adhec non effe eas Societati opes, ob attritum fumpti-
bus erarium & egram fidem, que fufficiant tante rei. multa
poftulante mercatu, multa bello , multa incolarum vidu,
amidu,aliifque. nec oftentari è propinquo fpem,unde illa ca-
lamitas refarciatur. Et tamen neque bellum neque mercatum
fine pecunia geri poffe, quemadmodum nec corpora fine ner-
confiuum vis moveri. Naffovius, fententiam à Diredoribus rogatus,
ccmi,is
' per litteras apud eos hunc in modum differuit : Societatis fa-
lutem omnem àRedorum unitate effe,à difcordia perniciem :
iftis contentionibus Se deliberationibus remedia queri. at fa-
tifcente interim &pereunteSaguntho. Non ignorare fe,veri-
tatis perpetuam fortem effe, ut odium pariat, apud fecus fen-
tientes. Sed fidem obfequio antiquiorem fibi haberi, Se ju-
vandi ftudium preferri gratie placendi. Et quanquam prom-
tius fibi fit dicere, quid fentiat, quàm quid fuadeat, confilia
tamen fé daturum abfque omni affedu. at interim deprecari
invidiam infperati forte eventus : nec debere, cum confulue-
ris fideliter,finiftros cafus imputari confultori. Exaggerari,
ajebat, immania, que ad privatos olim rediiffent, lucra, que
Societatis effe potuiffent. fed verfam ex ilio mercature Se
rerum faciem. Olim, cum primum noftra effet fada hec Bra-
filie pars, in Diredorum omnia fuifTe poteftate ; jam per con-
ttadus quoque privatorum. Olim repertum hic in Lufitano-
rum conditoriis faccharorum multum, mercium noftratium,
quibus opus Lufitanis, parum $ ut grandi has emolumento,
quadrupli Se quintupli, cum faccharis permutarent Belge,
prefertim metuentibus tunc adhuc fibi Se faccharis ab exter-
nà vi Lufitanis. Iam vero faccharorum reperiri parum, quo-
rum pretia intendantur, parta terris hifce majori fecuritate,
Mercandi mercium autem Belgicarum affatim. Vtilius fibi videri, fi orti-
c a i nibus mercandi fieret ex equo licentia. hac impedita exci-
mfua j e r e Societatem vedigalibus , portoriis, tributis navalium
onerarci. Pretereà, non poffe à Societate comparari merces
neceflà-
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. &p
necefTarias Brafilienfibus, nifi grandi ere ; à quo inprefentia-
rum eam deftitui, in comperto fit. nec poffe eafdem diftrahi
cum lucro, ob privatarum mercium aifluentiam. quas fi redi-
mere quàm maxime velit Societas, abfque damno nequeat ;
fi enim majore predo redimat, cum jadurà publicà fore : fi
minore, privatorum. quibus tunc pronum erit occultare illas,
nec empturis oftentare. Infuper, non poffe deferta Se inculta «*B«M»
Brafilie excoli, fine colonis. nec hos eò invitari, non permiffa «TJw-
unicuique rem faciendi poteftate. à civium multitudine lucra hmr '
exfpedari, ob fingulorum Se plurium neceflitates. fic futu-
rum, u t , audis habitatoribus, augeantur eraria, fine quibus
arma haberi non poffunt, uti nec fine armis quies nove genti.
C A L C V L V M utique cum imperio ponendum, femperque id
agendum regnantibus,ut ratio queftuum Se necelfitas eroga-
tionum congruant. Percolonos robur addi provinciis,diminui
prefidia : tutiorem effe rempublicam Se fuis ridere. Lufitanos
indigenas vix metu in officio contineri. ceterum Regi fuo ad-
didiores ffuxe effe fidei, Se quavis occafione mobiles. At
colonorum non effe fpem, nifi fit lucrorum. fpe efuritionis
neminem tranfire maria, vite pericula contemni, afTulgente
queftu. hunc precìdi fingulis,fola mercante Societate. Quin
& illud urgebat Naffovius, indigenarum fé querelis indies
premi, qui iifdem conditionibus fé viduros fub imperio no-
ftro padi fuerunt, quibus vixiffent fub Hifpano. nempe, ut
molarum proventus venderent arbitrio fuo, non aliorum.
erepta hac libertate, malie ipfos aliò concedere, quàm hic la-
boriofam fervitutem, ad nutum Se licitationes Societatis, fer-
vire. Dum hec difeeptantur inter mercantes, intercurfabant
dodorum fermones ; Q u o t colonias tot arces Se propugna-
cula imperiis dari. nihil tam validum, quàm earum dedudio-
nem. Illis vinculis, velut compeditum, Orbem fub Romano-
rum obfequio manfiffe. ut quibus perfuafum, frequentiam
civium fundamentum effe omnis potentie Se diuturni flatus
firmamentum. Hoc confilio Regem Hifpanorum Novum Or-
bem coloniis impleviffe. habitandum effe Batavis, ubicunque
viciffent. quod de Romanis dixit Seneca. Vbi enim agros
quifque fuos opefque polfidet, obligari ad imperantium de-
Z fen-
 R E S G E S T i £ SVB
fenfionem,nifi pelli velit, fi & illi pellantur. Preterquam,
quod plebs inops Se domi Reipub. gravis, exhauriatur, militi-
bus emeritis agrorum aliquid in premium cedat. Ideò emit-
tendam illam agminatim, cenfebant, ut apum examina per
nova Se plura alvearia diffundunt prudentes agricole, quin Se
illud objedabant deliberantibus,militiamlubentius expeti,
ubi fundis bello fua effent diverticula, jumenta de agri de
agrorum cultura. Nec effe, quod quis metuat, ne potentior
matre fiat filia, locis tam longinquis de patrie opis indigis.
Trobamur In hanc Comitis fententiam itum à Redoribus Societatis, de
c
Zj!Ìia. Fcederatis Ordinibus fuit. qui edido veniam fecere fubdito-
rum fingulis, navigandi in Brafiliam Se ibidem mercandi. foli
Societati proprium fescere mercatum Nigritarum, apparatus
bellici, armorum, de lignorum Brafilienfium. At exempti ilio
indulto ipfi Societatis redores de rerum in Brafilià adminiftri,
quotquot fide de facramento illi obftringebantur. ne merca-
ture fpecie fordibus ac rapinis locus effet, neve per avaritiam,
publicam rem in fuam verterent. Quam ob cauffam Thebani
lege vetuerunt, ad Reipub. gubernationem admitti, qui non
decennium à commerciis abftinuiffent. mercibus eò ituris ,
de huc tranfvehendis, impofita onera, prout ex re Societatis
fore judicabatur. Hoc edido excìti mercatores Belge, tam
frequentes navigavere, ut mercium de rerum neceffariarum
copia gravis laboraret Brafilià, de querele veteres ceilaverint
aliquandiu. rem fecere primi, minus pofteriores,maximo
mercimoniorum affluxu de diminutis preciis. Sed his decre-
tis, que plurium judicio falubetrima habebantur, aliorum
poftea diffentientium chartis rixifque palàm conculfis,diftradi
fuere ftudiis Redores , omnium damno , nec fine mutua
contumelia, dum privatarum provinciarum urbiumque res
potius agi, quàm publicas & hi & illi criminantur.
Hec inter Societatis Optimates infigni providentia omnia
circumfpicientes, diurno nodurnoque confultandi fcribendi-
que labore, rerum Occidentalium fummam è longinquo ad-
miniftrabant, regebantque molem tantam. Cumque memo-
ria capte ab illuftri Heynio clalfis argentifere altius infideret
animo, ut que egenti tum erario folatium fuit ingens, novilfi-
mum-
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. <?i
mumque, attrita Regis Hifpaniarum fama de viribus : denuò
confilium cepere, idem audendi, de fortunam limili audacia,
fpe pari provocando Defignatus huic operi fuit Cornelius FxPcdi(h
l ò l u s , à teneris mari fludibufque innutritus, cceli ac fali, qui- **«*
bus adfueverat,indole acrior,prompte ad omne facinus auda-
cie , quiete nullus, navalibus ftucliis eredus de fuus, filentio
fortis, impera vehemens, laboris ac fidei capacilfimus, cetera
rudis. Hic ciani nove Se valide prefeclus, jus poteftatemque
à Foederatis Patribus, Principe Araufionenfi Se Societatis pri-
moribus accepit,cum hofte pugnandi, Se illas Hifpanorum
rates invadendi, q u e colledis è Peruana regione, & vaftis
maris Pacifici regnis, immenfis opibus, è Terra Firma Se Car-
tagene portu in No vaiti Hifpaniam traj e d u r e erant, jungen-
dis ibidem viribus Se mercibus. At Mauritio Senatuique fliwdmo-
Brafilienfi fententia ftabat,poft tentatam fruftrà Sinus Sanclo- c«mes.
rum metropolim, prompto adhuc ad nocendum milite, flam-
mis vallare, quotquot Prefedura illa haberet facchari machi-
nas, vel in infulis vel Continenti, cauffe erant, ne, privatarum
calamitatumfenfiijfinibus noftris pofthacvim eandemface-
rent, Se ut intercepta melfis faccharee fpe, annuo frudu de-
ftitueretur Lufitania.Verumhec confultapervertit Ioli adven-
t u s , aliòque, ex mandato Diredorum, bellum converti pla-
cuit. Hoc tamen cure fuit NafTovio, ut iis, q u e fupererant,
copiis, fi non ledere hoftem, fua faltem tutari poffet. Impo- cavetfm
lite naves Se prefidia flumini Francifco ; ubi proximus hofti
trajedus. interclufi aditus in Alagoas, Portimi Calvum, Se-
rinhemum, Pojucam, Capitis Augurimi terras, Goyanam,
Paraibam. ne è filvis prodiens irruptionem faceret Se vafti-
tatem.
Exiverat portu Texele, qui Hollandie celeberrimus, lòlus
decima quarta Aprilis die, Anni M D C X X X V I I I ; ledoque inter
Africe oram Se Infulas Capitis Viridis itinere, primus illi ter-
r e appulfus Brafilià fuerat. ubi in colloquia Se confina Mau-
ritii Naffovii Prefedi Brafilienfis aliquoties admiffus, profe-
dionis fue caufas aperuit, mandatifque juxtà Comitis inftru-
d u s , navibus adhec & militum fexcentorum manu, ac com-
meatu in feptimeftre audus, poft modicam fuorum refedio-
Z 2 nem
 R E S G E S T ^ S V B
nem,votorum plenus iter capeflivit. At navem confcenfurus,
fcapham inter de prominentes machinarum cervices ìnter-
ceptus, fubfidente & mox affurgente procella, femur lefit,
Naves & infelicis eventus prefagium fufpicacibus fecit. Navium
m
' quibus in Occidentem iit nomina h e c fuere : Salamandra,
Zwolla, Tranfilalania, Goerea, Tola, Spes, Auriaca,Rottero-
damum, Erneftus, Canaria, Gojana, Canis exploratorius, Mer-
Terrori curius, Equus emiffarius. Divulgata tam gloriofe expeditio-
funtHìfpa-
nis fama, ingens incubuit Hifpanie terror Se omni paffim Oc-
cidenti, nondum apud hoftes quoque abolita Heyniane ex-
peditionis memoria. Quippe opinio erat, non vana, nec mi-
nore hunc (cujus terribile Se fatale in his tradibus nomen
erat) fiducia rem tantam aggreffurum. utpote cui una Se om-
nis voti fumma erat, memorabili aliquo facinore famam me-
reri Se immortalitatis fortem redimere. Nec dubitabant fui,
ire eum parato ad moriendum animo, nec mori velie, nifi
cum hofte, de quo aut triumpharet fplendidè, aut occum-,
xxu iun. beret gloriofe. nihil illi mediocre cogitari aut eligi. Quam-
cxxxvn'i! obrem Rex Hifpaniarum, percepto novorum in Occidentem
motuumnuntio, nulla mora quatuor deproperaverat liburni-
cas, q u e de adventu clalfis Hollandice, duce Houtebeenio,
(id viro inter navales focios nomen) portuum omnium Se ar-
cium prefedos premonerent, clalfis Terre Firme tutele in-
vigilarent, nec eam, q u e N o v e Hifpanie eft, mari crederent,
nifi infequente anno. At clalfis illa Terre Firme, cum eduda
jam in pelagus effet, Se ex fpeculatoriis fuis, q u e ad Promon-
cde cor- torium de Corrientes, in extimis Cube,ferendis indiciis ober-
rare folent,cognoviffet,vifasHollandorum naves duodecim,at
minus Hifpanorum claifi metuendas, iter fuum Cubarci verfus
de Havanam promovit. lòlus Brafilie oram Septentrionalem
circumvedus, preteritis, quotquot illic mari infparguntur in-
fulis, claffem redà in Occidentem direxit, inquifiturus in ar-
gentiferas rates. premiffa in omnes oras, venatorum more,
exploratoria navigia, poft longos errores, tandem cognovere,
Claffem circa Cube portus Sinufque ferri Se propè illos fcopu-
organes. los,quos Organa vocant. Conftabat illa navibus majoribus,
quas Galeones appellane, o d o , aliifque minoribus fex, quibus
fumma
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. 93
fumma poteftate preerat Carolus Dievarius. gaze,mercef-
q u e , quas vedabat, fi captivis fides, milionibus cenfebantur
novem, vel, ut aliorum habent diaria, viginti. Opum pre-
cipua vehebat Pretoria Hifpanica. lòlus hec malorum irrita-
menta votis, non vidoria, complexus,omnis jam more impa-
tiens,convocatis navium ducibus,militarieos more adprelium
a c c e n d l t : Irent Cf novo exemplo aurum argentumque timidi* viri eriperentA.
claffem hoftium predam verius, quam arma geftare : hanc nec tegere quenquam nec
vulnerare: ditem hoftem pauperi* vittori* gloriefium premium fore: catapulti* terri-
bilibus metallo potius, quam Hiffanum defendi : navium mole*ftupenda* faburram
fulgentem & imbellem, nequaquam militem geftare. M o x fingulis p u g n e
partes diftribuit. Ipfe, utpote clalfis fueprimus,in Pretoriani
Hifpanicam iret, jundis fibi,in pugne Societatem, Rottero-
d a m i & T o l e ducibus. Proprefedus adverfam haberet Hi-
fpanorum Propretoriam , Se Nodiluca,five Pharos noftra,
ipforum Nodilucam. Simili ordine deinceps lingule fingulas
invaderent. vel ubi maxima vis Se necelfitas, collatis operis
auxiliifque pugnarent. Magnum erat Salamandre , q u e
Iòlum vehebat, robur Se recens exftruda pugne aptilfima.
Verum ad Hifpanorum Pretoriani, ob immanem hujus mo-
lem Se altitudinem, vix Liburnice fpecie vifebatur. Suppli- p«g»*»*-
catione ad Deum premiila, ut grandibus cceptis adeffet,
animos adderet bellacibus, & p r o republica dimicantibus,
Prefedus nofler facem orationis fuis admovit,&quaveheba-
tur,Pretoriani, Hifpanice applicuit, eamque uncis retinacu-
lifque validilfimè apprehendit. non amicitie fpecie, quod Se
credidit Hifpanus, fed profelfi indubiique hoftis. Hujus
exemplo proprefedus Propretoriam adortus fuit, fibique
eam catenis Se harpagonibus nexuit, ne elaberetur. Nec
fegniùs Nottiluca noftra eadem fide fibi Hifpanienfem N o d i -
lucam implicuit. His prelium conftabat partibus. reliquis ,
prò pudor, ociofè pugnam fociorum, extra teli jadum Se
diferimen, adfpedantibus. Pugnavere terne cum ternis acri-
ter, & ubi incaluerant animi, in neces mutuas incubuere
ferociter. Navi quifque fua, veluti fatali circo, claudebatur.
H e c vite, h e c mortis area, hec glorie paleftra. cafus, vul-
nera, cedes cadentum, varia omnia. Caligo, fumi, faville,
Aa cineres
 RES G E S T A S V B
5>4
cineres hoftem oculis certifque idibus eripiebant. Non tam
pile cdandefque tormentis excuffe, quamdecufle trabibus
feftuce, pugnantes interimebant aut ledebant. lamque pre-
toria noftra ad clepfydras binas cumHifpanica conflixerat,
Marte ancipiti, morantibus in pugne Societatem venire Rot-
terodami Se Tole navarchis. tunc nautice gentis expeditiffi-
mus quifque in fublime enixus, fuperavit foros Se Hifpanice
Pretorie plana vidor tenuit. adadis infra cancellos, in navis
alveum, Hifpanis. id hac ratione effedum. Cum galee cor-
befque Pretorie Belgarum, vix fupra ipfos Hifpanice pluteos
forofque eminerent,Prefedus noller, incerta cafuum in ufum
fledens,;illos jaculatoribus implevit. quidefuper inHifpani-
cam pilas igneas xxiv Se XLVIII pondo in fubjedos jecère,
u t , fulminantibus his ex alto Cyclopibus , planitiem nobis Se
tabulata vacua illubentes fecerint. Tunc prefeòtus, (hec vi-
doriam fané pollicebantur) cum navalium uno pepigit, uti è
Pretoria Hifpanorum apluftre auferret. precium fadi habe-
ret florenos mille, jamque dido adfcenderat. cum adven-
tantibus in Pretoriam noftram Viceptetoria Se Nodiluca
Hifpanienfium, q u e fé uncis Se retinaculis expediverant,
coadus fuit prefedus noller deferere Pretoriani hoftis, re-
vocato è prefenti difcrimine audaci ilio funambulo. Tunc
Se relique hoftium rates in noftram Pretoriam tendebant.
q u e periculi certa, mutato curfu, enavigavit, ne circumfufis
Deferitur undique hoftibus caperetur. Interea relique noftrorum naves
ioim. diftrade de vage pugnam ingenti perfidia detredabant, qui-
bus aut gloria Prefedi aut incolumitas gravis erat. Occu-
buere ilio confliclu Proprefedus Abrahamus Michadis
Roofendalius, Iohannes Maftius N o d i l u c e dudor, de Anto-
nius Muyfius fifci advocatus, digna feculo nomina, è navali-
bus fociis defiderati quinquaginta,fauciis centum de quinqua-
ginta. lòlus gemens frendenfque impotenti ira, quod tot
menfium diligentiam, operam de paratum, tanti laboris Se
induftrie frudum p u n d o temporis amififfet,ftatim à coitione
ifta, que acerrima fu erat, convocatis ad fé, à quibus turpiter
defertus fuerat,ducibus, ignaviam ipfis Se muliebres animos
acerbe, ut meruerant,exprobravit; commotior inRotteroda-
menfem,
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. ^
menfem, à quo indigno refponfo exceptus, bacillo, quod
manu gerebat , refponfantem contudit Se dignitate fimul
exuit. Mox, oratione ad reliquos converfa, monuit, un facra-
menti, quo fé obftrinxiffent Patrie, Principi, Societati, meminiffent : plus his ipfis,
quam vite debere : de omnium & fuafialuteoc gloria agi : natos obfcuriffimis initiis
jam fame oftentan : hoc loco inclaruiffe P. pfeynium, quem ad virtutem & immor-
talitatem Batava indoles prodiderit: plus prede, quam periculi effe: hoc non ipforum
folum, fed & fuum putari : ideo ad pugnam preiviffe : navium mole terreri nava-
libu* affuetos certaminibus,pudendum : ea*, uteunque terribilesfinttimidi*, expugnari
poffe afortibus : in patriam reverfos ignominiofis amicorum civiumque vocibus ex-
ceptos iri, quafì ad Hifpanice potenti e & claffis admirationem, non expugnationem
iviffent. addebat, fecernerent fi timidi à pugnare certi*, nec exemplo nocerent opti-
mi* peffimi, ignavi ftrenui* ; extra dilationem pofitis confluita fattis pungendo. Si
coufia* belli expenderent, vincendum hoc prelw, vel cadendum effe, idflibi deftinatum.
vincerent viri aut fèrvirenlA. fugientes in media fata precipites don -y maximéque
timentibu* maximum periculum effe. & uteunque inclinetflortuna,gloriofium fore
extra patriam in ipfo orbis ac nature fine ceeidiffe. Collati* ergo , inquit., viribus
redmtegremu* pugnam , continuemus prelium , tamdiu prede immemores, donec
parta vittoria fecun illam auferamu*. Sequitur vos necejfita* pugnandi, quamfu-
gitis. Si pugnare detrettati*, cur arma habetis? quid ultra bellum fuficepiflis ? extra
occafiones tumultuofi £$ audaces, oblatis vecordes eslis. §lj*id hic metuentibu* fiflei
eft? An T>eum vos protetturum putati* , vobis pugnam detrettantibus? Ferro occu-
pondum eft mare & hec ffolia. iSfon muri* hic, non valli* cingimur. audacia, prò
muro (tf feuto opus. oAgite , nomini* Batavorum memores, tranfcendite in hanc
claflfeiru. prò vexillo fit prora meo. Oftendite Lufitani* (£ Caftellani*, neque no-
vigantibus vobis neque terra pugnantibu* ipfis pares effLs. aut non veniffe huc
oportuit, aut prò dignitate Societati* pugnandurru. nec ante difiedmdum , quàm
(bei noftre vitto clafflefinem impofuerimi**- Seponam alia* cauffa*. ipfia indignitas
& infamia perfiverantiam fiuadent. D e i n VultUS f u o r u m intuitUS ,
G^ue hec trifiitia, ait,fioca,que mfiolita cunttatio eft ? hoftem, me, vos ipfis igno-
ratisi Hoftis quid aliud eft, quàm anxiu* aurei velieri* cuftos. fiinvadeti*, mox
concolor auro expallefeet. Ego, dux vefier, ingloriam vos & commoda duco. Vos,
vittoriis domi forifique clan, fiduciam audendi à fortuna & tot exempli* veftrorum
capita. Ad has voces iterum in hoftem claffem direxit Se
prelii fignum dedit, tormentorum explofionibus. Verum
pari, ut ante, vel formidine vel rebellandi libidine, ubi intra
machinarumjadumdeventum, hefere inertes Se inglorii, Se
Aa 2 pugnarci
 6 R E S G E S T ^ S V B
—
Iterum
pugnam cum paucis permifere prefedo Expoftulante ilio
pugnai. * confcientiarum fidem ac horrorem obteitante, alms ti-
morem fatebatur , alius hoftium potentiam exaggerabat,
alius Prefedi temeritatem infimulabat,palàm affirmans,fe
exitii certos effe Se in perniciem omnes trahi, ob vires nimis
difpares -, non effe flagiriofum Belgis, fi tempeftivè cedant ;
multo idturpius futurum,fì quoquo modo, ut vincantur,
committant. alius abitionem parans defledebat. omnes fere
juffaDucis, velut ex compofito, abnuebant,nullis ad imperia
itenm auribus. Pollerà die, herente adhuc ibidem hoftili claffe,
deIerim
' coadis tertiùm ducibus de navarchis, novo fingulos facra-
mento, manufque fyngraphà fibi devinxit, qua fé paratos ad
prelium,&ad extremum fpiritum dimicaturos, fatebantur.
Iterumque hórtatus, Batavos fé effe cogitarent, de hefterne
ignominie maculam nova fortitudine eluerent, pugne ca-
peffende ordinem prefcriplìt. preiret ipfe, fequeretur Au-
riaca, hanc Fama, Famam Spes, Spem Zwolla, Tola, Erneftus,
Tranfifalania, Goerea, Mercurius. Confirmatis juramento
militari animis, videbatur amor obfequii rediiffe, maximufque
iterum re- pugnandi ardor verba ducis fequebatur. At tunc pugnare
petitpug
nam. promtis, iniqua fuere maria & venti, hofte altius fupra noftro-
rum claffem provedo, noftris infra ad latus ominofum deje-
dis, ut preternaviganda effet adverfa clalfis, magno noftro-
rum damno, qui idibus tùm hoftilium machinarum oportuni
erant. Hoc conflidu occubuit Auriace dudor Iohannes Ver-
dieftius,qui per omnem etatem corpus periculis, animum
navalibus difciplinis exercuerat. Nec fecere officium, qui
juraverant, aliquo eorum hoftem eminus vanis idibus impe-
tente. Quare nec tunc fucceffere ccepta. Erat Septembri
dies decima feptima, cum lòlus per emiffarias rates cognovit,
Hifpanicas prope vadofa Cube de Organes fluitare. Quam-
obrem proporrci tenax de prede totus inhians, noviifimè ex-
periri bello voluit. Sed difncilem primo repperit nauticam
gentem , que Ducum fuorum pufillanimitatem de focor-
diam incufabat, necparendi talibus necelfitate adftringi ultra
volebat. Tunc Navarchos Zwolle, Tranfifalanie, Goeree,
Mercurii de Ernefti , flagitii de rebellionis reos abdicavit
lòlus,
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. 97
l ò l u s , fuffedifque aliis, tanta in pugnam euntibus animorum
alacritas fuit, ut hoftem ceu certa fpe tenerent. Ad fcopulos f$j£in
Organes provedus,ubi hoftium fuerat Ilario, elapfam claffem ahu-
comperit Se in Novam Hifpaniam abiiffe. Ita Iòlum,cui
pronior primo fortuna blandiri credebatur, objeda in predam
claffe,mox eadem, quali inftituti fui pcenitens, deftituit.
Quocirca cum refradariis non ultra hic herendum ratus, ne
inutili mora Societatis fortunam confumeret, parte clalfis in
Brafiliam miffa, parte ad Havanam captandis occafionibus re-
lida,cum reliquis navibus in patriam reverfus eft. Illa ex
litteris Ioli ad Illuftr. Comitem, Brafilie imperatorem Se Sena-
tum fcriptis, prodita funt. Q u e ad ultionem pertinent,non
jam fuam , fed exempli omniumque pofthac Prefedorum
caufam effe judicabat, quam negligere illi Se indecorum & pe-
riculofum effet. quippe cum in altero juftitie fue, in altero
publice utilitatis effet momentum. Potuiffet poenas po-
polane à rebellibus ipfe, utpote cum fummo imperio milTus.
tamen obitu illorum, qui caftrenfis concilii capita erant, ma-
luit rem ad Fcederatos Ordines Se Societatis diredores refer-
r e , q u à m videri privatam vindidam feftinaviffe. Erant re-
bellibus principes Se antefignani ; at maxime culpa atteneban-
tur duo emulatione accenfi, quod etate majores minori Iòlo ^fmla-
pauco-
parere cogerentur. q u e res tantum apparatum belli, oppreffà »»>
Se elufa imperatoris fortitudine, corrupit. A D E Ò amor Reip. «£2*-
privatis odiis concedit, ut illam negligi fibique infamiam af- nem.
ferri homines velint, quàm populari Se paris olim fortune focio
concedere, quali vile effet parere notis Se majorum vanis no-
minibus minus confpicuis. E T I N S I T V M hoc mortalibus
vicium, egris oculis illorum dignitatem audam intueri, quos
fecum in equa videre. Illi reduces& capti, poft intentata
Se ventilata crimina, evafere, five amicorum intercelfione
gratiam,fivecaufe fiducia,impunitatem libertatemque me-
riti. N e c enim meum eft, quemquam crimini involvere,ob
FACILES Ducum iras,quas adverfa fors irritique fucceffus ali-
quando exafperant. lòlus civibus fuis patrieque redoribus
quotidie immiftus, Societatis fortunam deplorabat fuofque
incufabat, qui tanta belli decora de fpem vidorie, quam Deus
B b dederat,
 8 R E S G E S T / E S V B
dederat, vecordia de perveniate abftulerint. Nihil fé ini-
. quius ferre,quàm quod mori non potuerit fortiffime pugnan-
do jam fé fervatum non ad vite voluptates, fed hortium &
invidorum ludibrium, meliora agendi, feque de hofte & invi-
dia ulcifcendi tempora expedare. Quantas poftea res prò
Societate Se publico egregio confecerit, qua ciarle in Occi-
dentem iterum, mox Africani iverit, oppidaque Se portus Se
infulas expugnaverit, in tempore memorabo.
Dum in extremo Occidente moror ,Se ea exequor, que
infelicius hic gefta funt, incidi in legatos tres àCamerone
^gatìà Brafilianorum Duce ad Comitem miffos. retulere illi offen-
C
a7cZ- funi Ducem à Comite Banjola cum copiis fecelfiffe, Se propè
ummifsi. T u r r i m Garcie Davile in mediterraneis confediffe. Veniffe
fé oratum pacem de fcedere nobis jungi velie, ut in fuas cui-
que fedes pagofque redeundi poteftas effet. Eos Comes,non
io-narus hoftium difcordias in commoda fua vertere, excepit
comiter, Se invitato per litteras ad amicitiam Camerone, cum
muneribus dimifit. Sed mox percrebuit, illuni,ut verfatilis
eft Se mobilis coniilii, in gratiam cum Banjola Se ad ingenium
mgenium fuum rediiffe. Etiam Tapuiarum odingenti iifdem de caufis
vT/alZ' fecefferant. ut tunc invafionibus noftrorum patuerint hoftiles
terre Se fiducia incefferit animos Belgarum, infigni clade ma-
dandi Bahienfes. at militum penuria, Se vana fupplemento-
rum è Belgio exfpedatione , languit audacia Se fruftra fuit.
Piene funt querelarum charte Se permixte precibus obtefta-
tiones Comitis Se Senatus Supremi ubique paginam faciunt.
magnarum rerum occafiones ofFerri quiritabant, at per alio-
rum incuriam dilabi : furdis canifabulam : hiclabores imperari,
^«ereU. afibi piacere otia : vidoriam n o n D e u m , n o n Fata negare,
fed homines : non velie illum fecuris nobis preftare belli
eventus : regna milite, armis, manibus parari, non fupinis è
longinquo defideriis Se benevolis votis : chartarum,littera-
rum, promifforum tranfmitti abundè : cetera, quibus imperia
defendi folent, negati : non fupereffe annone fatis, adverfus
famem, nec militum & belli requifita fufflcere ad tutelam Im-
perli, contra hoftes : navium Se nauticorum numerarci Ioli
expeditione accifum ufque adeò effe, ut maria tutari opis
ipfo-
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. 99
ipforum non fit. prefertim fi novo forte inftrudu adventet ho-
ftis. Ea vero melfis faccharee hoc anno facies fuit, ut ob mo- ^lef"
deratos Se tempellivos imbres ododecim mille facchari ciftas
cultoribus fuis vifa fuerit promittere. Secuta Ioli expeditio- aniura'
nem conjuratio fuit, autoribus Lufitanis,ut credebatur,ccepta. umrum,
eredita
pronis femper in rebellionem eorum animis, qui Hifpanorum primum,
partes clàm fovebant, licet obfequio palàm noftri. Quibus atcomperta. non

detentis, conftituti fuere à Comite Se Senatu Iudices,qui

cognofeerent Se arcanos motus fcrutarentur, Carpentarius
fupremi fecretiorifque Concilii affeffor, Tribunus I. Coinus,
Politicus Senatus, Centurio pretorie cohortis Mauritii, Ca-
rolus Tourlonius Se Iacobus Aldrichtus, rationum magifter.
qui, cognita re, hec pronunciavere, ut reorum aliqui carcere
fervarentur, alii in Sanclorum Sinum, alii longius in Occi-
dentis fines relegarentur. Inter illos opibus Se dignitate emi-
nuit Duarta Gomes de Silveira, cui poftmodum Senatus in-
dulgentià Arx S. Margarete prò liberiore fuit cuftodia. Alio-
rum nomina hec fuifTe comperi: inPernambucenfiPrefeclura
Petrum Cunha de Andrada , Iohannem Cannarum , Philip-
pum de Barretto, Arnoldum de Olanda, Rodericum Pimen-
tellum, Bernardinum de Carvalha, Francifcum Beringelium,
Melchiorem Alium, Antonium Paifium. InParaybenfi Io-
hannem de Souto, Ingeniorum fere omnes magiftros. Nec
pepercit follicita Redorum cura muliebri fexui, cui ob thori
fidem Se blanditias publicam negligere facile eft. Degebant
Lufitane aliquot fub imperio Belgarum, maritis in Sandorum
Sinu Se alibi in hoftico Regia fide adftridis Se fub illa teffera
militantibus. His ad maritos remilfis non injuria, fed gratia
videbatur fada, nifi culpe Se vitio aflinis fuiffet cauffa, Se
relegationi fimilis abitio. Erant h e : uxor Lodovici Barbalio-
nis , cum quo pugnatum à noftris, Se altera Iohannis Velho -
Barretti, Se illa Gafparis de Soufa, necnon Balthafaris Alvefii.
Verum uri hec Imperio huic ignominiofa eveniebant, nec
omni ex parte beatam arguebant ; ita illud ad ejufdem elegan-
tiani facete videbatur , quod Curie pallini Provinciales à cmtsfk
Comite efflagitaverint Sigilla, firmandis publicà fide a d i s , ]rf]f™f
que ipfa Infignibus fuis Se Emblematibus, provinciarum gè- 'fjfjff
Bb 2 nio
 R E S G E S T ^ E S V B
rio accommodatis, diftinguerentur. Id cure datum induftrìe
Comitis. (SEMPER enim excellere imperantes expedit) Qui
fingulis Prefeduris fuum commentus infigne, ex omnibus
sigiiium uno fcuto comprehenfis unum fecit, quod fupremo Senatus
2 T ad ufus effet, Se terminorum Reipub. Brafilienfis index. Supra
hoc Fcederati Beigli infigne attollebatur, characrerque Socie-
foiitici tatis Occidentalis ima parte defluebat. Politico Senatui in-
* " " figne fecere eadem quatuor provinciarum infignia, pari fcuto
contenta, fupra quod fpedare erat Virginem Aftream, manu
una gladium, altera lancem gerentem, illam fcelerum vindi-
Ternam- c e m , hanc mercantium regulam. Pernambucenfi Curie da-
S f tum infigne, Virgo,defixis in fpeculum oculis Se velut in
forme fue admirationem rapta,manu arundinercrfacchari-
feram gellans. quo fchemate foli pulchritudo proventufque
exprimebatur, adfcripto civitatis Olinde nomine. Fuere de
aliis Pernambuci Curiis , nempe in Igarazu, Serinhemo,
Portu Calvo, Alagois, fua quoque propria infignia. Prefedu-
ramari- ra Tamaricenfis botrum prò infigni oftentabat, quia eque
pulchros de fucculentos nulla Brafilie pars, ac Tamarica in-
rarayben- fula, ferebat. Parayba facchareorum panum formas pyrami-
dales preferebat. quod optimi Se laudatiffimi facchari nutri-
cula effet, aut quod dedita noftratibus provincia, major illic
facchari Se molarum cceperit effe labor Se precium. Provincia
numinis Fluminis Grandis cognomine fluvio gaudebat, cujus ripam
Grandis. . . . 1_ ._ e . .^1 • • • 1•
in imagine premebat Struthius, quarum avium maxima hic
frequentia. Atque hec ipfa argento exhibita fuere à fculpto-
ribus Batavis, non ere aut ferro , ne erugine aut rubigine
exederentur monimenta publicà. Dixi modo de captivis Lufi-
tanis. At de his totaque que vulgi vocibus ferebatur,conju-
ratione, ( perfequor paulo poft gefta ) illud in notitia rerum
Brafilienfium adeòque Senatorum ad Redores Societatis lk>
teris perfcriptum legi, à metu & credula nimis fufpicione
hanc criminationem profedam , nec, licet appellatos iftius
fceleris, compertos fuifTe. Veruni cum apud fuos valerent
gratia & authoritate, etiam opibus, metus erat, ne adventante
Hifpanorum Claffe, quod jam percrebuerat, vel clam vel
palàm nocerent. ideò Status intereffe credebatur de utilitatis
publice,
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. 101
publice,eos à populo fecerni,oftmcifmi exemplo. cum s AL VIS
aufpiciis geri videantur, q u e prò Reipub. falute geruntur,
licet per fé fpedata pudoris nonnihil habeant. Et poterant
hoc fado cives malum machinantes, nondum aggrelfi, deter-
reri, ne talem in perdenda patria amentiam audeant. At
mortuo Petro de Cunha, qui in ilio ordine primus habebatur,
& clalfis m e t u , cujus fama initio terribilis , nonnihil lan-
guefeente, quotquot in Simun Sandorum vel Occidentales
infulas relegati judicis voce fuerant, temporibus fpem mitio-
ris confilii facientibus, in Hollandiam ablegari poftulavere,
aut infuas operarum Machinas Se Ingenia remitti, ad exe-
quenda facchara, ea lege, ut appellati fé abfque tergiverfa-
tione fifterent. Q u e nec concella prorfus nec negata fuere ,
fed fufpenfa inter perfedam libertatem Se perfeclam captivi-
tatem hefere, ne aut rigor nimius alios audaciores fide dimo-
veret,autnimialenitas judicum honori fraudi effet, dimiffis
abfque poena tanti nagitii fufpedis Se jam fame jaduram
captivitatis probro palfis. Nec enim, convidis illis,ulla in
tanti criminis immanitate punienda fuffeciffet feveritas.
Quare potentiam imperantium remillius exercuere, pruden-
tia,manfuetudo de confeientie fenfus,qui poft iftiufmodi
hallucinationes fé prodit, nec vi, nec fraude, nec filentio,nec
dilfimulatione exftinguendus. InDuartam Gomefium de Sil-
veira feptendecim jam luftra tranfgreffum, exculfis quas ha-
bebat chartis, diligentius inquifitum. attamen , quo culpa
probaretur, documenti repertum nihil. Quamobrem& hunc E^fi»-
intercelfione plurimorum moti Senatores, acceptis fidei obli- ti **"
dibus, ad Ingenia fua redire .parli funt, memores non male ab
ipfo navate opere in Paraybe expugnatione. H e c retuliffe
nec piget nec pudet. cum minus honefta eque ac honella
laudare mihi nec mos fit nec mens. Dudum ex equi redique
tabulis expunxi has voces : imperantes prefradò redos effe
non debere, omniaque honefta effe, q u e retinende domina-
tioni faciunt. V T I fceleratos pofterorum memoria puniri, ita
infontes eadem abfolvi fas eli. Initus tunc decimarum fac- «»>
chari cenfus per Brafiliam Belgicam, q u e ere licitate in hec £**$
precia afeendére. Decime Pernambucenfes centum de qua- tdìZm.
C e dra-
 R E S G E S T . E S V B
draginta odo mille de quinquies centum florenos valuere, in
annum unum, emptore Mofe Navarro. Decime Itamaricen-
fes de Gojane novemdecim mille, emente Petro Seullinoju-
niore. Paraybenfes quinquaginta quatuor mille, contrahente
mf*. Mofe Navarro. Penfiones five tributa Molarum Pernambu-
cenfium viginti fex mille in annum, mercante Iohanne Fer-
dinando Vieira. Penfiones molarum Tamaricenfiurn de Goja-
ne novem mille in biennium. emit Petrus Seullinus junior.
Mumuu. Decime Meunfarumfiveminutiarum Se rerum minoris pre-
di , in diftridibus Igarazu, Laurentii de Paratibi, ut Se in
Noftra Signora de Luz in annum quatuor mille Se odingen-
tos. debuit Thomas Hifpanus. Eedem in Vergeis, S. Amari,
Se Moribece terris, in annum ter mille & feptingentos. mer-
cabatur Conradus Ioannis Mackinia. at in ea parte Pernam-
buci, que S. Antonii, Pojuce Se Serinhemi agros habet, in
annum quatuor mille Se trecentos. Benjaminus de Pina eme-
bat. In eà, ubi Vna eft, Portus Calvus Se Camarigiba, in
annum bis mille Se feptingentos, debente Conrado Iohannis
Mackinia. In ea, ubi Alagoe funt, ad flumen ufque S. Fran-
cifci, quatuor mille Se ducentos, Thoma Hifpano debitore.
Decime Meunzarum in Tamarica Se Gojana in annum, mille
Se feptingentos. Seullinus emit. Eedem in Paraybe Prefe-
dura in annum ter mille, mercante Conrado Iohannis Mac-
kinia. Ea fumma bis centena Se odoaginta millia florenùm
fupra nongentos conficit. Ex quibus compertum fatis, tutis
à vaftatione agris, non effe infruduofam Brafilie culturam,
& poffe tanto pròventu magna parte penfari belli impenfas.
Ì i a } T n i - I n e u n t e a n n o CI ^ i3 c xxxix in confpedum le dederat Hi-
tjamc*. fpanorum clalfis, navium viginti Se o d o , Galeonibus formi-
dolofa. que littora hec preterveda, fub Reciffe confpedu,
curfum in Auftrum direxerat. Comes nihil intermittens,
quod ex re effet publicà, infequi julfit liburnicas aliquot, ex-
comesiter ploraturus, quo tenderet, ubi excenfionem pararet. ipfe
érti*»*-leda militum manu, propero itinere, littora legit, ad ufque
Mi*. P o r t u m Calvum. Veruni poftquam Sinum omnium Sando-
lini mbiiffecognovit,Pernambucum rediit. ordinatis qua-
cunque iter fecit per conterminas gentes, que rem frumen-
tariam,
 C. M A V R I T I O I N BRASILIA. " 103
tariam & inftrumenta bellica fpedabant. reftauratis etiam in
Portu Calvo, Vna, Serinhemo Se ad Caput S. Auguftini, arci-
bus Se munimentis.
H e c funt tempora, quibus Chriftophoras Artifofkius, An. c n i s
veteri apud Societatis diredores authoritate, tertiò in Brafi- !",«, C XXXIX,
Lis cum
liam venit, navibus o d o Se militum centuriis feptem, gravis %fé
offenfe occafio, Se natarum inde partium, diftraclis in diverfa *'
ftudia cive Se milite, quorum alius Corniti, alius Artifofkio
equior erat, etiam de imperii j u r e , q u o d cuique effet,prò
affedu difeeptantes. Nihil tam indignum ilio tempore, quam
quod Senatus Artifofkium, militie Brafilienfis antehac ope-
rumque confortem, remittere fuerit c o a d u s , & hic meritif-
fimus alias & feveris belli virtutibus infignis, remitti debuit.
fub Comite tam facili Se leni, qui non fuos folum hu manitate,
& morum gratia,fed Se Barbaros dudum demeruérat. Caufas
referam,quas vellem nefeire me,ne feiat Hifpanus Se gaudeat,
doleat Societas Se optimus quifque. H e c ipfa, prudentibus,
Ut fané oportuit, confiliis, ex fententia Fcederatorum Ordd.
Se Principis Auriaci,univerfam armorum five apparatus bellici
in Brafilià curam Artifofkio demandaverat Se ut munere ilio
dignè fungeretur, rigide imperaverat. Venientem pronis ani-
mis, non fine apparatu, excepere Comes Se Senatus, ut de-
cebat virum expeditionibus variis rebufque decorè ibidem
geftis celebrem. Apertis Fcederatorum Ordd.Principis Arau-
fionenfium,& Societatis mandatis,nulla illi fuper hac re
mota fuit controverfia ; licet Comitem Se Senatores tacite
momorderit infperfum illis quiddam à fufpicionis finiftre
genio profedum. hoc nempe : ut ad adventum Artifofkii,
ftudiofius arma de apparatus bellici omnia curarentur,de-
que ejus ftatu enucleatius ad Redores perferiberetur,
velie illos ordinatam militiam de militie omnia. Quibus
verbis male gefte rei fé infimulari generofiores animi crede-
bant. Iamque effluxerat pene bimeftre,quo concordibus
ftudiis curate fuerunt Brafilienfium res,integris redorum
animis, Se ab omni fufpicione Se malarum artium labe puris.
T u n c , poli fermones in vulgus ijparfos & injurias in Comitis
reverentiam ac imperia voces, prodite ab ipfo Artifofkio
Ce 2 lit-
 RES G E S T £ SVB
fittere y magne litis materies quas, ad Ampliffimum virum
D Albertum Conradi Burgium, Amllelodamenfis Reip. Sena-
torem&Confulem, inter Societatis diredores fama eminen-
tiffimum,deftinaverat Artifofkius. q u e non Comitem folum
fed Se Senatum omnem graviffima indignatione moverunt.
utpotein ignominiam utriufque,ut cenfebant,icripte. Comes
orathco. convocato fupremo Senatu Se omnibus adeffe juilis, prò fé
2$Ss Se Senatoribus adverfus Artifof kium locutus, verba in hunc
^ modum fecit : Non hic mihi primus in patriam Se Societatis
glum. r e a 0 r e s fidei dies eft. Annus vicefimus eft, ex quo five Fce-
deratis Patribus, Se Principi Auriaco five Societati illam pro-
bavi,nullis fufpicionum umbris, aut malorum confiliorum
ftudiis vel officii intermilfione temeratam. Sacramenti femel
ipfis didi confcientiam facrofanòtam habui femper Se habeo
etiamnum. necerit unquam, ut gentis mee domufque digni-
tas perfidie flagitio per me flagelletur -, cui vita ipfa carior
eft exillimatio fua de fuorum. verum, ubi Artifof kii motus de
machinationes perpendo, literafque quibus inftrudus venit,
palàm eft,me in fufpicionem male adminiftrate rei addudum.
N e c , qua vir ille effe creditur prudentià Se ingenii perfpica-
cià,videtur iftaaufurus fuifTe, ea erga me irreverentià,nifi
fuis autoribus fubnixus; quorum ope hec male ccepta guber-
net Se adminiftret. Etenim Se agendi mecum modus inde-
cens eft Se obfequii omnis nefcius,&difertè habent Diredo-
rum litere, jamdudum ipfos cognoviffe, armorum Se appa-
ratus bellici curam negligi, jacere armamentariorum cecono-
miam, perditas ire res iftas, quas cum cura habere oportuit ;
ideoque mitri Artifof kium, ut res lapfas reftituat Se q u e ex
ufu erunt publico (hoc muneris mei ipfilfimum eft caput) dili-
genter curet, utque de armorum Se armamentariorum ac ar-
cium per univerfam Brafiliam, qua noftra eft, ftatu, accurate
perfcribat. q u e fané dolentium Se nos incufantium voces
funt. Affirmavit adhec Artifofkius, nihil pofthac armorum,
que toto biennio poftulavimus, miffuros R e d o r e s , nifi ipfius
poftulatu. ut jam inane vobifcum nomen fini futurus, Se mox
nullum. que fané fidem faciunt,non miffum ipfum,ut de-
mandatam provinciam fub noftro obeat imperio, de fua fé
con-
 C. M A V R I T I O I N B R A S I L I A. 105
confeientia involvat ; verum ut aclionibus omnibus meis ca-
villato!- interveniat ac cenibr. Eas me vobis ac Dominis meis
Europeis probaturum confido, nec firim in me defiderari
boni Ducis partes ac munia. q u e peripeda effe Artifofkio
debuerant, priufquam fame mee obtredator Se fugillator
incumberet. Non debebam male audire, aut obtredantis
libidini objici, cujus laboribus, vigiliis,periculis, Reipub. Bra-
filienfis incolumitas farta teóta perftat. fi non gefta, q u e pre-
ftare Numinis eft, at pronum certe animum Se publice faluti
intentilfimum experturi eftis. huic fini ftudia,curarci omnem,
diferimina quevis curis veftris Se omnium diferimini equavi.
Vt grave profedò fit, optima agitante m e , effe, qui moram
injicere conatibus noftris annixi, crimina fpargant -, quali mea
veftris rebus habeam potiora, negligens Se folutus publici
curator. Et q u e hec Artifof kii impudentia eft ? litteras iftas
fuas, nominis mei veftrique flagellum, in os prelegere, non
fine faftu,audet. ut è tabulis incufet aildacius,quod viva
ac labili voce feciffet timidius. Et legit illa,vobis prefentibus,
ut tot mendaciorum teftes habeat viros graves Se operum
meorum focios afliduofque infpedores. Nec alium fé gerit
privatus de apud privatos, ne à probris quidem temperando,
q u e inter domefticos meos in me jack, non fine bile, nec
nefeius illa ad me relata iri. illud improbum, quod pro-tribu-
num fuum dehortatus fuit,ne,quamvis à me juffus effet,
comes iret expeditionis à me fufeepte. iturum cum fece mi-
litum Se hominum (hec militie noftre elogia funt) propudiis.
Quin eò audacie prorupit jaculator quidam Tamaricenlis, ut
fé nec Comitem nec Senatores pofthac dominos agnofeere,
fed folum Artifof kium, effutiverit. Quid, quod procenturio
legionis Artifof kii, e d i d o , manus mee fubfcriptione rato,
obedire abnuerit, nifi expedato prius Generalilfimi fui, (ita
invefliebat Artifof kium) mandato. H e c cum rerum agenda-
rum inaufpicata fint initia, Se indubiè in fecelfiones ac ruinam
publicam vergant, qui pollini tam fcevi ingenii viro niti, aut
laborum focium admittere clandeftinum hoftem, cujus ftudiis
unitas corporis hujus, in quo nihil ufquam turbidum Se dif-
cors, difeinditur &nondum adulta Reipub. compages con-
D d cuti-
 io6 R E S G E S T ^ S V B
cutitur de labefadatur. Ideò vos affeclas mihi à Societate
datos,ut vite adorumque omnium teftes compello,cum
difficile fit apud alios caufam dicere, cum apud alios vixeris.
Ego honore, autoritate, jure debito Artifof kium fraudavi
nunquam. nec par eft, ut juris mei, dignitatis de nominis
arroforem feram. Vnum eft hoc Reipub. corpus, de imius
animo regendum. fuprema Se omnium cura mea eft, diftinda
Se vicaria aliorum. adjutorem operum Se onerum ampledor,
didatorem repudio, non fert duos imperatores Brafilie hec
portiuncula. Si dilfidebimus, fi emulatione, fufpicionibus
levis diftrahim'ur,partiemurparticulam. nec neceffe erit ab
Hifpanis nos vinci, à nobis ipfis vincemur,civilis difcordie be-
neficio, jungi animis nos oportet,non fimultatibus diftrahi&
confulere in commune,adverfus communem hoftem. Supre-
ma malorum publicorum Se Statuum peftes imperantium
contentiones funt Se partes ; ipfis bellis externis, fame, mor-
bifque nocentiores.perniciofum Se turpe remiges Se nautas in
eademnavi digladiari. clandellinis obtredatoribus non eget
tempus. candore opus, fide & redi conftantia. ita militant
boni, ita militavimus femper. Quare alterutrum, rogo, de-
cernite , ut aut in patriam remittar ipfe, ceffurus Artifofkio,
aut ut remittatur ille, ceffurus mihi. Hoc ut fiat, ratio, Brafi-
lie flatus, Sociorum falus fortuneque fuadent. Secedam,
ne voventibus prefens videar prefcribere, aut nutu inclinare
fuffragantes. Libera vobis per me fuere judicia, eruntque
femper. Vos, ne libertatem iftam adimat aut ira aut ftudium
prò veftra fapientia curabitis. Vt dixerat,furgens abiit &in
proximum conclave concelfit, quamvis obnixè Se reverenter
Cmesin
à Senatu rogatus,ne moveret. At oratione ea attoniti Se-
conclave *-V

nctA. natores, poli longam Se attentarci deliberationem, in hoc con-

fenfere, ut retento Se Comite Se Artifofkio, conciliarentge-
minos& venie deprecationem padi,intercellione fua lenirent
Comitem. Artifofkium (is jam domi ex decreto Senatus at-
tenebatur) remitti, jampridem fuperiorum autoritate miffum,
inconfultum videbatur Senatui. ut Se rem tantam fui facere
fori, que ad fupremos Societatis Ephoros Belgas pertinebat.
Comitem dimitti, inconfultiuslongè, cum autoritate, fotte,
digni-
 C MAVRITIO IN BRASILIA. io?
dignitate inferiores effent ipfi Senatores, nec periculo care-
r e t , fine rerum prefide relinqui Brafiliam : etiam ignominio-
fum hoc fore Corniti Se domui Nailovice, fi falutem famam-
que minoris fortune hominis, totius Brafilie imperatori adeo-
que univerforum fecuritati anteponerent. Audito Senatorum
de ineunda conciliatione decreto, ad quam fé arbitros offere-
bant,perftitit in fententia Comes. Se poftquam iterum in
vota iviffent, adfeitis Politicis Senatoribus, nec placeret aliud
agi, fixum quoque Corniti fuit, non mutare confilium, nec
velie aliud. Hauferat è fapientum adytis, i R A s poftremum
fenefeere : oblivifci mortales benefadorum, meminiffe eo-
r u m , q u e dolent : ambitionis cum modellia difficilem effe
reconciliationem. non quiefeere illam, nifi obtinuerit. pre-
fertim recentibus imperiis, q u e vacua elle oportet à fimulta-
tibus, Se in quibus minus tutum illis fidere, quos glorie tue
emulos invidofque expertus Iis. Tandem Senatores volutatis
inter fé rationibus , rerum momentis, ducum diferimine,
temporum conditione, in dimilfionem Artifofkii unanimes **>/-
ivére, mentemque Senatus utriufque, eodem die, per affeffo- 'Ztt.
rem Senatus fummi Carpentarium , Eliam Herckmans de
Mortamerum illi fignificavere. Nec moratus Artifofkius,
confeenfis in Parayba, q u e in Belgium remeabant, navibus,
Brafiliam tertiò reliquit. q u e m , utpote non judex , fed ««Mey
narrator,nec accufàre prefumam nec excufare. ea recen-*x*w
fere, q u e in adis publicis reperias,gefta memorantis eft, non
criminantis. Ceterum militie à pueris innutritus de variis
bellorum cafibus exercitatus, liberalium feientiarum difcipli-
nam Martis ftudiis junxerat, de hiftoriarum ledioni, aut q u e
alias in Duce requiruntur, multum vacabat. Accedebat his
laudibus fobrietas, de nota per Brafiliam fama, de apud pluri-
mos favor. H e c ipfa Comes ad Potentilfimos Ordines, Prin- ifo»*
Comitisad
cipem Aurafionenfem, de rerum Brafilie in Belgio diredores Ordd. Ge-
perfcripfit. non quod privatas injurias atque offenfiones de- nerale*.

fpicere non poffet, fed quia intererat, novo imperio bene

audire Imperatorem, nec in contentionem adduci fidem,
qua omnium obfequia coèrcebantur. Litterarum tenor hic
erat: Abfens à vobis, Patres, de prò Republ. in hoftem ac
Dd 2 peri-
 g R E S G E S T / E S V B
pericola tranfmarina profedus , poft probatam domi per
annos viginti, idque militie ftudiis, fidem, calumniis oneror,
nulla habita ratione laborum in confedandis, vel proprio di-
fcrimine , Patrie de Societatis commodis. L i t t e r e , quibus
Artifofkius novis mandatis inftrudus ad nos v e n i t , n o n o b -
fcurèarguunt, Societatis optimates finiftra de me fufpicari,
Se diffidentià noftri meliora ab ipfo exfpedare. quafi circa ar-
morum curam negligentior fuerim, cum & armamentaria lu-
ftraverim ipfe non femel, Se eorum pehuriam toties Societatis
recì:oribus per fyllabos aperuerim. Non funi nefcius, quan-
tum armorum fit momentum, tum ut inferatur bellum, tum
ne inferatur temere, ob illorum metum. Mearum quoque
partium fuit, illa curare fedulò, de inter muneris accepti
mandata non poftremum. At inopiam eorum in me derivari,
iniquum, cum flagitata fepius miffa minime fenferim. Et nifi
frugalis parcufque eorum fuiffem difpenfator, in graviifimos
fubinde cafus date fuiffent res noftre. Vt dicam quod res
eft. Non alius videtur fuifTe color mittendi Artifof kii, nifi ut
ille has res adminiftraret cautius, ad Societatis Diredores
referret diligentius, ea authoritate de imperio, ut nihil poft-
hac apparatus bellici è Belgio exfpedare habeamus, (verba
ejus funt) nifi iplius poftulato. Et profedò non alium à reditu
fuo fé gelfit, quàm ut miffus crederetur, eorum q u e per me
geruntur, fcrutator de infpedor. qualem equidem non refor-
midem,fi viri boni officio fundus, à nominis mei obtredatio-
ne abftinuiffet,nec injuria in me fuggerendo,publicam gra-
tiamcaptaviffet. Potuiffem utique hec dillimulaviffe de Reip.
donare privatam offenfam, fperans fore, irti fpreta calumnia
exolefcat, Se officiis meis manfuefada improbitas mihi placa-
tior reddatur : Veruni cum id audentie fuerit viro, ut litteras
in Belgium ad primarium Societatis virarci diredas, in me &
Senatum hunc probrofas, recitare ipfe non erubuerit, (fcilicet
ne fine magnis teftibus effet impudens) privatim adhec inter-
domefticos exiftimationem meam flagellet,jamque in par-
tium ftudia Reipub. Se caftris permiciofa eruptura res vide-
retur, ad Senatum retuli, Se alterutrius dimilfionem flagranter
poftulavi. Vtique fatis nobis mali abfque civili difcordia eli.
nec
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. 109
neevanus metus fuit,utlitem hanc in ufum fuum verteret
hoftis, eaque nobis ruinam pareret, diffolutis membris,
quorum in toto corpqre momentum. Quamobrem dimiffus
Senatus Supremi Se Politici vocibus, ad Vos redit, ea forte
relaturus, q u e ipfi videbuntur fpeciofa, mihi minus vera.
H e c audire ita fuerit prudentie veftre,ne in contumeliam
meam accipiantur, Se ut pari defenfionis jure auditus admit-
tar. Abitu ipfius pax erit imperio huic, & mote malis arti-
bus militum mentes, reverentius Se equalius Duci parebunt.
Tabule Artifof kii adilluftreniLegationibus Burgium con-
cepte,unde hi motus,in hanc formam loquebantur. Infiftam
interpres verbis, ne eorum licentià iniquus in fcriptorem de-
prehendar. Non negligentie m e e , Vir Maxime, litteras tar-
diores imputa, fed adverfe valetudini, q u e ledulo affixum
&nephriticis doloribus fradum, ufque adeò exercet, ut in
pauca hec, brevi temporis fpiramento, vix fufficiam. moveor #«<"
malorum publicorum fenfu Se plurium querimoniis, ut has Ztfm"
num Alb.
lachrymas in finum tuum, velut parentis, effundam. Verùm ZVg "
tum
Soc
priufquam memorare incipiam miferanda Reipub., hoc prefa- Societatis \
Dircelo-
r
b o r , rerum Brafilienfium eam effe f a c i e m , u t n e c ab hofte ™
impetamur nos, nec ipfe à nobis. Heremus intenti in ejus
molimina Se aufus. verum apparatus bellici armorumque in-
opes. de quibus nuper ad Societatis primores perferiptum.
Naves expedite in anchoris ftant, mille armatis i n f t r u d e ,
accinde ad expeditionem cum claflis Prefedo Se legionis
m e e Vice-prefedo, q u e tamen expeditio me clàm habetur.
N e c enim, nifi vocatus, in Senatuadfum, aut loqui fas,nifi
rogato. luffa Superiorum opperior, q u e honefli militis titulo
exequi cupiam, nifi impedirer, fubdudis mihi indies ad eam
remneceffariis. H e c me interdiu Se noòlu follicitum habent,
h e c fomnianti obverfantur, h e c mihi in bileni Se atram loligi-
nem vertunt. Res h e c eft : nulla Societatis redores fupple-
menta firmandis ac reftaurandis copiis mittunt. defunt nau-
tici, medianici, amanuenfes, exercitus Se caftrorum admi-
niftri. horum omnium penuriam cogitur fupplere legio mea.
Se quod majus, jam ex meis fubdudi aliquot militie, fui juris
fadi funt, preter Societatis morem -, quidam fub alia Ugna de
E e alios
no R
av ES G E S T £ SVB
alios duces milfi. ut in prefentem diem legioni m e e deceffe-
rint trecenti, quos in indiculo fignaviffem nominatim,nifi per
morbum fuiffet. quo durante, prevertit navium in patriam
abitio geilientem fcribere. Vbi finet occafio, deftinatò de
his, ad Vndeviginti-viros fcribam. Vexor indies, militum vel
à meis fignis ad alia, vel ab aliis ad mea tranfitione, quibus
malis tempeftivè occurrere,ob fubita mandata,non eft mee fa-
cultatis. Aliquot centuriis, quibus abeuntibus è Belgio cen-
tum de quinquaginta inerant, vix infunt centum. Et hec in
ipfo adventus p u n d o accidère, nondum exaclo,ab appulfu
meo, bimeftri. quid futurum altero bimeftri aut quadriennio
poft ? nonne eadem in cohortibus meis, q u e in aliis, fpeda-
bitur militarium calamitas de folitudo ? H e c talis tantaque eft,
ut Vice-prefedorum ne unus quidem, legionis fue, cui im-
perandum ipfi,faciem dignofcat. Adverte quefo, quo hic
firn loco, qua polleam authoritate, qua firn admilfione. Co-
mes militaria munia, fub fignis meis vacua, in alios transfert.
Nec repertus hadenus ullus,qui qua oportuit veneratione
rituque decenti me accefferit, aut favori meo inferi petiverit.
Centuriis meis nec ego nec Officiaies mei, fed alii imperant,
qui fubinde mutant militem,prius quàm fciam ipfe aut emen-
dari malum poilit. Interdum per manus oberrant crebriores
fchede aut codicilli, à maris proprefedo, aut Vigilum magi-
ftris, etiam ab infime dignitatis officialibus p r o f e d e , nec ad
m e , fed Centuriones meos longius diftrados d i r e d e . quibus
Comes modo hunc modo alium dimitti poftulat aut ad naves
de ufus nauticos, aut ad mechanicas opetas, aut ut aliis fignis
ingeratur. Et impetrantur h e c , antequam de fide mandato-
rum conftet. Tympana, tympanifte, tubicines abducuntur,
fubftitutis aliis. Diu eft, quod legionis m e e vicarius in Re-
ciffa, procul omni negotio, fegnis de laborum exfors egerit, à
centuriarum fuarum adfpedu de cura femotus. E e , maximis
lpatiis, à flumine S. Francifci ad Paraybam ufque, centum mi-
liaribus difperfe,in prefidiis habentur. ut menfeopus fit,
priufquam de illarum ftatu certior reddar. H e c inter,deledus
fiunt de innovatur miles ; cum eadem provincia contineri
omnes polfint,fub fuorum ungule ducum oculis de difciplina,
ut
 C MAVRITIO IN BRASILIA.
Ut mipenum unius plures fentiant. Quid à fic intanto &
habitc> mihte preclari exfpeftes ? quo eventu in aciem, in ho-
ftem ducam oviculas iftas verius, quàm milites > ut certiffi-
mum honoris mei, ilfibati haótenus, periculum incurram in-
vitus & infons. toc & ejus farina plurima, videbuntur m
Comitem dida & querelam continere. Verùm cum minoris
tot momenti, facilem emendationem admittent & finem ha
b.tura creduntur. Fateor,nunquamde his aperte me apud
Comitem conqueftum fuiffe, cum, ne hoc facerem & morbo
impedirer & indies meliora fperarem. Plura quoque non-
dum feri» dehberationi patuere, nedum ut decerni de iis po-
tuent. Eam fané fub initia repperi Comitis indolem & con-
viòtus rationem, ut aut hominem vix aut peffimi effe comma-
tis oporteat, qui diffidium qu^rat. Ego obfequio me ipfi mo-
rumque facilitate & squanimitate probabo. nec erit un
quam ut mobedientte erga ipfum reus habear. At centurias
& cohortes deteri fubvertique, non Comitem, fed fupremi
Concili. Senatores tangit. Vt verum dicam, deplorata res eft
nec tot annis corngi hec mala potuere. exemplo fit expedi-
tionupera,&ea,qu£e inprocincìru eft. Accepi à Comite
ahter hic locorumifta gerì non poffe : fruftrà fuppetias èpa-
trus terns exfpeftari, eorum quee ad redores fcribuntur, ra-
tionem non haberi, auxiliorum fubmitti nihil, militem 'illic
tumultuano in circulis & cauponis confcriptum, profliganda;
fami arma capere, viliffimos urbium aut peffimos merere
quibus ob egeftatem maxima peccandi neceffitas. itaque hic
propiore d e l e t a opus effe & formandos in militiam ejus
ignaros,qmnunquam hoftem, nunquam caftra viderint, nun-
quam partem ullam bellici muneris attigerint. Has fatti fui
rationes obtendunt, nec p m e r rem, qua; uti ipfis in Reciffa
degentibus congrua;, ita militi» reótoribus incongrua: haben-
t u r ; vams & invalidis belji confiliis, ob infirmas centurias,
quarum ali* odo & denos, ali* quadragenos circiter nume-
rant, eofque non perpetuos ftabilefque, fed vagos & mifcel-
los. Iftam agendi rationem fi in iis cohortibus fervari placeat
quanlli affuevere,debebat faltem mea legio,tot privilegiis'
donata, integra mihi & inviolata preftari. Cum primum ap-
Ee 2 puliffem
 RES G E S T Ì SVB
ni
puliffem de per eofdem errores ferram hanc male reciprocar!
obfervarem,acceffi Senatores, quefivique feriò,num rata
haberent ea,que cum Societatis prefedis pepegiffem,de
mihi permittendo milite meo. Annuére primum, abfonum-
que videbatur, hoc controverti. Mox diminuto mihi milite,
de conqueri fuper hoc paranti, refponfum, poffe me pluribus
carere. Ex eo, velut fublato ripario, palam fuit, in quos inci-
diffem rerum mearum arbitros de que militie mee fperahda
foret facies. Non te fugit, vir fumme, qui Confeffus illius
pars magna fuilli, cum in Hollandia ad hanc provinciam de-
pofcerer, detredaviffe me,nec ulterius in Societatis fidem
tranfire voluiffe, ob inveteratum hunc centurias de legiones
male adminiftrandi morem. Quapropter,ab omnibus & fin-
gulis Ccetus illius coliegiis Se Potentiifimis Foederati Belgii
Ordinibus, impetravi publice fidei teftes tabulas, ut iftis in-
commodis eximerer, legionemque ducerem nullius nutu de
atbitrio mutabilem. Vbi promifii fides,ubi contraduum facer
horror ? quo Societatis, quo ipforum Fcederatorum Patrum
collapfa authoritas ? G. initis mecum padis & cedo tefte fan-
citis vocibus, poft fufeepta & confeda, trans Oceanum,
itinera, eaque periculorum piena, fuus non conftabit valor
de relligio ? Si quando mercator litteras collybi ratas non
habet, id Batavis foro cedere eft. quo ergo nomine appella-
bimus, fi Delegati, plenipotentiarii Dominorum fuorum au-
thenticas tabulas de chirographa fufque deque habeant. Hec
querelarum mearum de quidem juftilfimarum fumma eft,
quas in finum tuum effundi neceffarium duxi. Prelegi ipfis
hec eadem,refpondeant,quodvolent. nifi remedia malis hifee
querantur, fiat fententia,hec ad Vndeviginti Senatores &
Foederatorum fubfellia referre. ratio, que in hec me lamenta
compulit,hec eft: quod fixum mihi immotumque animo
fedeat, boni militis parti bus vel morte defungi, nec finere,
ut iftius in me nominis dignitas militari dedecore evilefeat.
At vindicare illam poteftatis mee non eik^iì milite mihi pug-
nandum inordinato, ignoto mihi & ignorante me. Obver-
fantur etiamnum animo tuo Imperatorie veterum artes. quas
leviculis hifee noftrorum motibus applicari minime alienum
fuerit.
 C M A V R I T I O - IN BRASILIA. ,13
fuerit. Cum Romani invafiffet Cefar, magnaque equeftris
ordinis vis adPompejum in Theffaliam confluxiffet, ita ut
numerofo de fpeciofo milite prevaleret, dixiffe nihilominus
ferrar Cefar : Eamus ad Imperatorem. quali non nifi nomina
putaret militem Pompei, de impedimenta verius belli, quàm
fubfidia. At his cefis ad Pharfalum, jamque Pompejanas co-
pias de veteranos fub Petrejo de Afranio infedatus : Eamus,
inquit, ad exercitum fine Imperatore, adeò Duci miles fuus
de militi dux perfpedus fit oportet. Cum Scipionem, Afri-
cani patrem equellri prelio fudiffet Annibal, militem ante pu-
gnam exhortatus fuifTe his verbis perhibetur : Pugnabitis cum
exercitu ignoto Duci & ignorante Ducem. Quo tempore
fecundò Brafiliam ingreffus fui , non nifi odo imperabam
centuriis, afTuetis mihi de quibus ipfe longiore belli ufu affue-
veram. Cum his in bellum iturus, pofthabebam ceteras. II-
las binis ternifque hoftium millibus intrepidus oppofui, felicif-
fimo eventu. Nunc mihi,imparati Se non expediti militis duci,
fi quando ad manus deveniendum, latibula querenda erunt,
Se in fuga prefidium. quod quàm non ex ufu Societatis Se
honore meo futurum fit, judicii tui fuerit. Has querimonie
mee caufas habes. quas primum tibi exponere villini fuit,ne
negledim habeantur. poftulo equiifima, nempe,ut prefte-
tur promilTum, Se vel alius mihi tranfmittatur miles, aut abla-
tus reftituatur, aut venia detur non adminiftrate rei. Horum
aliquod fi confequi non dabitur, non eto vobis idem, qui fui,
Artifofkius. poffum per alios intricari, ex quibus extricari
difficillimum. fed fupereft remedium, hoc puta,ut filentio
me involvam, Se Imam volvi publicà. Antehac fub Warden-
burchio pari fere forte habitus, nec negotiis caftrenfibus ad-
hibitus, quadriennium hic integrum ftudiis liberalibus exegi.
Nec detredavero eadem condicione Societatis liberalitate
perfrui. quinnon levisillifuturusdebitor,in maxima felici-
tatis mee parte, hec Mufarum otia Se ab armis vacationem
putabo. Hic litterarum Artifof kii finis, ad quas fparfis in
margines Notis refponfa fubitaria repofuit Comes Se ad Po-
tentilfimos Ordines,una cum litteris Artifofkii,tranfmifit. Eas
in unum colligam, ea lege, ut fagax ledor accufationis capita
F f oppo-
 RES G E S T Ì SVB
T T A.

opponat excufationis, momenta momentis, fpongiam adfper-

fis Corniti maculis.
^onfo An quifquam eft, ait Naffovius, qui credat, egrum Se ledo
fi^f affixum fuiffe Artifof kium ? cui per vale radine m integami
M
Artifofk fuit nuotiarum folennibus intereffe, adire tempia, Se leptem
litteras
vel o d o miliarium itinete, in mediterranea ad òancti ulque
Laurentii pagum digredi. fi ea, q u e muneris fui erant, per id
temporis curaffet diligentius, Se vicinarum arcium armamen-
taria luftraffet,feciffet redius; cum hoc in mandatis unicè ha-
buerit, ut de eorum ftatu ad Europeos Senatores abfque
mora perfcriberet. At paucajam dicendo habet, quali magna Se in-
famia taceret. fi aperte, que culpanda in imperante habebat,
fingulatim expofuiffet, virum fé minus fubdolum preftitiffet.
nunc, ut timida Se flebili oratione enormium vitiorum fufpi-
cione occupet credulos, tanta arcana fufpendit. Si fcribere
horrenda hec dominationis fecreta ipfi religio eft, jam corani
eaedifferat. loquenti quilibet, filenti ne ipfa quidem inno-
centia fatisfecerit. occultis criminationibus infamar ignarum,
ut flagitio decipiat. Nec vera loquitur, cum expeditionem
illam ipfum latuiffe queritur Se impedimenta fibi poni, quo
minus boni militis munia exequatur. Quos è fignis ipfius
evocavi, evocavi ad expeditionem, quia egebam. quod dum
facerem, boni me militis partibus defungi rebar. N e c impe-
diebatur ille talem fé preftare,cum Imperatori exercitusdido
obediens eft. Si juffa Superiomm exffettavit, nihil preter officium
fecit. Nihil tam utile Se decorarci, quàm juffa imperantium
opperiri. Sine hoc ordine,fepè integri exercitus periere. mi-
les centurioni, centuno tribuno obfequitur. Omnes femel
imperium Ducis fentiunt. Dolet adduci famam in difcrimen,
fubdudo fibi milite, nec poffe fic publice utilitati confuli.
Verùm judicent rerum militarium periti, quibus vis Se pote-
ftas eft illa nofcendi,num Artifof kii famam periclitari ve-
rifimile fit, fi exercitus Imperator è copiis his vel illis paucos
deligat, idque urgente necelfitate, Se in publicà commoda.
H e c ipfum nottu oc interdm angunt, quali folum hunc Atridam
tangeret patrie dolor, ad populum phalere. At cum fa-
teatur ipfe, non fubmitti è Belgio caftris neceffarios, cur
i fue-
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. n5
fuccenfet, ex ipfius legione tales peti ? Objicit falfò, trecento*fibi
decejfiffe. ^ Cum non nifi uni, fub Nuyffenburgio militanti, fada
fit venia, qui & ante Artifof kium appulerat. quo tempore
de padis ipfius cum Societatis primoribus, nihil nobis confta-
bat. quid ? quod in locum ejus furrogatus fit militie ex-
pertilfimus, pluribus hic officiis probatus. illud vero ab auda-
cia Se improbitate eft, ad plures invidiofe extendi fadum fin-
gulare. Adhec , inter illos tricentenos, quibus diminutam
queritur legionem fuam,improbe reticet illos,quos in itinere
mors fua exftinxit. conftat ex fyllabis defundorum, in qui-
bufdam centuriis viginti, in quibufdam triginta decelfiffe,non
meo deledu, fed fatorum. Et q u e ifta Imperatoris fors ? cui
evocare militem Se feligere nefas. Nec ignorat Artifofkius',
quàm angufte hic nobis res fint ; Se non libidine, fed necelfi-
tate ad ifta nos compelli, ut difciplinam omnem militarem
collaplàm fubverfamque injurià queratur. Iis cohortibus im-
perant magiftri vigilum, quas ipforum alligno imperiis. nec
nifi durante expeditione, ut impendiis levetur Societas. di-
minuì centuriis numerum fuum fateor, fed grandibus de
caulfis. quia caftrorum adminiftris careo, quibus opus, con-
feda expeditione, rediturus quifque ad centurias iuas eft Se
ugna, quos mors interim furripit ducibus, D e o , non mihi,
mortalitatem imputent. Ordinem militie vel pravitate vel
ambituvel imperitià confufum nego. Quod fi agere, quod
officii fui eft, negligant officiales, non eft meum, alienarci cul-
pam prellare. fi gratia aliqua ad me redit, redit ad beneficii
autorem. Quid, quod ante adventum Artifofkii, collata fue-
rint ifta beneficia, cum non effet hic, cui gratias deberi putat.
Falfo criminatur, centuriis fuis imperare alios, quàm pro-
prios duces. Quod ad codicillos illos attinet, quibus fubinde
militum aliquis evocatur vel ad ufus nauticos vel ad operas
mechanicas, nulli circumferuntur, preterquam à me profedi,
nulli à maris pro-prefedo, nulli à peregrinis vigilum magi-
ftris, nulli à minorarci gentium officialibus exarati. Super fin-
gulorum d e l e d u , Artifof kium confulere ejufque indulgen-
tiam poftulare, non vacat imperanti. Eftque hoc muneris
Tribunorum omnium & pro-tribunorum, quos Majores vo-
Ff 2 cant,
 ll6 R E S G E S T / E S V B
cant hic loci,ubi Reciffa eft, imperia mea opperiri, q u e ab
occafionibus,loco & tempore dependent. negat impuden-
tius Legionis fue pro-tribunum, militie negotiis non adhiberi, Cum
hac ipfa, q u e pre manibus eft, expeditione, fuis ipfum
inflruxerim mandatis,non aliorum officialium penuria, fed
ut legioni ipfius hunc haberem honorem. Vult legionem
fuam um province imponi. At vos appello, quotquot rerum
caftrenfium confulti Se gnari imperandi eftis, num expediat,
integras legiones in iifdemprefidiis locari ? ubi MILES multus
una eft, facile rebellionem cceptat, prefentium tedio -, Se, ubi
vires fuas refpicit, fecuritatis fiducia. Saluberrimum, longis
fpatiis difcerni, ne vel vitiis ve] viribus mixti aut vini aut do-
lum meditentur. preterquam,quod vidus in frequentem mi-
litem comparari difficulter uno loco pollit. N e c eft, quod
doleat, fuper militi* fui inflitutwne. non negligunt eum erudire
Se iis artibus informare prefedi, quibus ad militiam habilis
fiat. Quecunque evenire in ade atque preliis poffunt,
omnia campeftri exercitatione difcit. Mox blanda oratione
excufat, quem accufaverat. quali omnem eredioris animi fo-
lidique honoris fenfum exuifTem. u per me res emendari po-
teri:, Se ut emenderai- propediem, fpes eft ; quorfum hos tu-
multus Se fludus ciet ? quorfum tranfmarinis appellationi-
bus Europeos interpellat ? Laudat me ab indole, & convititi*
facilitata. Verùm ab adulatione h e c funt, & quidem ftupida.
nec enim vel equo vel cani meo illas laudes invidero, ut q u e
citra rationem Se virtutem ftant. Sic laudari, non abeft à
vituperio, TACERE, q u e boni Ducis propria funt,aperte cri-
minarieft. palam laudat, ut per h e c ornamenta feriat. Sane,
cum legione* deieri ait, Se hanc rem non tangere m e , quàm
honoris mei non fit ftudiofus, fed prodigus,vix ere lavati
obiérvent. quid eque probrofum, quàm, Legiones perdeleri,
non me attinere,fed Supremos Senatores. cum,ne deleantur
vel enerves reddantur,curare, officii confcientià primus om-
nium adftringar. Et fané fummo Senatui id ipfum quoque
cure effe, perfuafinimum mihi. qui Se nupera Se hac ipfa ex-
peditione teftatum id abundé fecit. N o n mei folum mune-
ris, ied Se Secretioris Concini eft, Potentilfimorum Ordinum
Se
 C. M A V R I T I O IN B R A S I L I A. tl7

& Societaria Occidentalis imperiis omnibus morem gerere :

nifi extrema Reipub. neceffitas, q u e mandatis omnibus pa-
s q u e , quin Se ere ac ferro valentior eft, fecus fuadeat.
N e c tamen evocavere è centuriis militem Senatores nifi
me confcio Se annuente. Subfiripfire «Artifof B poBukm Po'ten-
tiliimi Ordines Se Collegia Societatis quelibet. At non
debuiflet illa tam ambitiofè de anxiè efflagitaviffe,• non igna-
ra s rerum Brafilie, ubi neceffitas ante mandata efì. adverfus
q u e arbitrari permittitur, cum falutis publice intereft prò
temporum ratione temperamenti illa egent, quod publico
utili compenfatur. Didici,non fruftra obnitendum Superiori
veruni ubi hic ipfe, ubi regnum periclitatur, Cornelianum Pi-
lonem Pontificem imitabor, qui nulli fententie ferviliter in-
h e r e n s , quoties neceffitas ingrueret, mandata Principis fui
prudenter moderabatur. Non itur eadem femper via. nec tam
mutamusDominorum confilia,quàmaptamus. veluti navem
prò Reipub. tempeilatibus, Brafiliam fledimus, in unumpor-
tum intenti, licet aliis curfibus. Et quid attinet in feenam
hanc invidiofe Se contemptim pertrahi Potentiff. Ordinum
exillimationem venerationemque ? ac fi decernerent, q u e
preftare non poffent Attifofkio. cum potentiffimo Hifpania-
rum regi terribiles fint Se quid valeant, vidricibus panini
armis oftendant. Tfelegatos nos Plempotentianos fuperbo epitheto
vocat, quibus, abfque fua Se veritatis injurià, Fidelilfimorum
Societatis miniftrorum appellationem invidiffe non debebat.
magis nobis falus incolumitafque Societatis, quàm Contra-
d u s illiufmodi tranfmarini, prò rerum mutatione mutabiles ,
cordi funt. nec alio fine imperat prudentiffima Societas, nifi
ut prudentiam noftram non defideret, modumque imperiis
fuis adhiberi cupit, quem fuprema lex, Salus populi, diótat.
Trelegi hec tpfia, i n q u i t , reffondeant,quod volente. Crudas p r o f e d ò
&plenas erga Superiores irreverente voces audio, quibus
atterit eorum dignitatem, quibus ipfi parendum. Cum mi-
lite fibi pugnandum ait inordinato, ignorante ipfum, a5 ignoto ipfi 3
militum offenfe oportuna loquitur. Vtique videri vult fo-
lus omnem belli molem fuftinere, & o r b e m Brafilianum fua
legione fulcire. Ceteros difcipline fue exemptos,umbras
G g habet
 llg R E S G E S T . E S V B
habet Se nomina. Allegat Pompejum, Petrejum, Afranium,
Annibalem, omnibus valde diirìmilis. Centuriis o d o ternis
fé millibus hoftium reftitiffe jaditat. Verum fi pugnam in-
nuat, que ipfi fuit cum Lodovico de Rochas è Borgia, ad Por-
tum Calvum, merita laude fraudat ftrenuiffmios Duces, qui-
bus pugnare coadis, non exfpedato ipfius mandato, vidoria
debetur. Sin obfidionem Arcis Regalis, in ea fic res geffit, ut
incerta fpe feriundi gubernatorem, omnem pulveris tormen-
tarli vim abfumere velie vifus fuerit, nifi premonitus de ejus
penuria, fufriaminaffet inconfultum furorem. Ex tribus unum
fibi dari poftulat : aut alium mitri militem, aut ablatum red-
di, aut fé ab armis dimitti. dedimus omnia. Confenfi, ut ex
fubfidiariis, que exfpedabantur, copiis, centuriarum ipfius
defedus fupplerentur. Etiam in hoc, ut redux ab expeditio-
ne miles ipfi redderetur. Quin Se in tertium. nani paribus
Supremi & Politici Senatus votis,ipfi denunciatum,ut res
fuas fibi haberet Se abiret in patriam. Veretur ne non fé eun-
dem preftare poffit patrie,qualem preftitit antehac. At faxit
Deus, ne idem pofthac femper fit. minus ad ipfius ferociam
Se innocentum eedem ingemifeet Gojanenfium mifella
turba, vidue innupteque puelle. Illud fibi folatio fore in-
qukyfififilentio involvat- quali ipfius filentio perituri effent Amy-
eie Se Batavi omnes. Conqueritur fé fub Wardenburgio mi-
nus prò honore habitum. Attamen hec in contumeliam alio-
rum tum dida, in hunc ufque diem amixere ducerci optimum,
cujus ego erga Societatem merita ipfius potiora duco. Deni-
que gratulati fibi in otio videtur, nec aliam fortem fpe tene-
re, quàm ut expeditus bellicis curis, cum Mufis in gratiam
redeat. Verùm qui ftudia fua litterafque jactitat, dignam
male feriato ftudiofo mercedem retulit.
His fubjunxerat ad Potentiffimos Ordines Naffovius hec :
Kic tamen arbitrari Vommatwnes Vefiro* velm, querulo* hofice tabulo*, de rebus
minori* apud Vos ponderi*, at hic fattu neceffariis,folfis odhec # ignommiofis cri^
mmationibusflubnixas,cauffa* effe miffioni* Artifiofiku. Verum necejfitatem mihi im-
pofftomfinfi,adSenatum ilio referendi,poftulandique,ut dimitteretur olteruter. Vti-
que occurrendumfuit inftontibu* & nafcituri* hmc malis, ne que otiti antehac boni*
meommodo evenére, propedtem me maneant tf injufta infirmiamo apud rerum
noftra-
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA.
mBrmm m m , pu to fi*, ^ mfamu mu £
mfrm ontnemjuitcto S»prem,& Polltta; w , ^ L ^ fef«-

t^P,MM,mpmum ^fire,qmdmvufAturbMumirif22

pr». £*« mpm Mi* rimari tll.fro^ W« ti ^„fifde UbJimo

fiotto***. *Obfi* fa, c«m amrmiam m ^J]m m™
*d,t»nm,„genmm hancmri cmMmm ^r4mm A ' J-
# hic pBanm non ommno fmt nefal. I n e a n d e m * £
tcntiam fcnpfere,ad Rettore* Belgas,Senatores Brafifi-
n6gIÌgentte k b e m c o
dco
tico abftergendam arbitrati. Sic authoritatem—amplam
ff f ^ T i J o gS e ì-
decufquc,quod bello Americano reportaverat vfr abomnl
amentiaremotus,una cpiftola confregiffe, multis cenfebatu
Et nifi maximis viris vitia fua obiettare verecundia effet
poffet credi jud.cn errore aut affettu in Comitem peccaviffe'
r a r i ? f £ E r e V T ^ P A 0 f t ' r e f e r a m h o c ^ o , n e i n t e r r u p t a Z-
at.o fu Jendat Iettorem. Artifofkius in Belgium reverfus **in
inexfpettatum fé ftitit Fcederatis Ordinibus, Principi & So Z•tam
1
cietatis redoribu, qnorum variisjudiciis ex'erci u T à h t u mredit.
reprehenfionem meurrit, ob immodeftiam in Comitem, ali™
rum commiferationem meruit, ob contemptum fui, & affli-
ttam famam. apud populum, quorundam laudibus crevit ob
mflexum „ g o r e m Sufpicaces & quibus in abdita rimari mos
hln'r r r C q U Im erantibus
P 8 e » ^ r , difplicet, ita ftatue-

ótonbus profettas: ut qui Corniti cum fumma hic poteftateT""-

imperanti, fubmiferint hunc, cujus fuper arma poteftas v „t
exempta effet Corniti, qui in quibus rebus prim„s,etiam folus
effe debebat. fecus ipfi relitta iri titulorum inania, imperii
v,mrefolv,,poteftate cum aliodivifa. talia veras imperane
leges non pati, nec cum Summi imperii nomine conve-
PIXter n n debUÌffe Artifofki0 im
ZlH r^ rì' °
malorum fi qua irrepfiffent, correttionem,fed Corniti & P^ri
oenatonbus. denique, incautius negligentiam & rem male
G
g 2 cura-
 R E S G E S T £ S V B
curatam objici, incerto adhuc nec evidenti crimine. H e c alia-
cue variis fermonibus differebant rerum tahum non admiffi
cenfores. At quibus honefto pradentiàque percodum pedus
erat (ita opinionum fludibus jadamur mortales) h e c fecum :
non omnes omnibus horis nos fapere : à meliore confilio etiam
fapientiffimos deflitui : affedu nequaquam, potuiffe conje-
dura Se expedatione falli viros boni pubhci ftudioiillimos.
At apud querulum Se dicax in redores vulgus, illud audiri :
non alio fine miffum Artifof kium, quàm ut fubverteret Se
fupplantaret Comitem : aliud ipfi mandatum à redoribus,
aliud fubintelledum. His artibus tentatum,num offenfus Co-
mes impotentia animi Se egritudine Spartam ultrò effet de-
ferturus : prefeduram armorum Artifofkio collatam obten-
tui fumtam, reliqua imperantium arcanis adfcribenda. q u e
etfi homines ignorarent, fama tamen loquebatur.
Vigente ifta lite, hoc eximium Se imitandum pofteris offen-
di,quodegregiis virtutibus premia quefierit Bralilienfis Sena-
tus, five contulerit ipfe, five conferri à Societatis Redoribus
fuaferit. Exemplo fuitlohannes Coinus, cui collataTribunitia
dignitate, qua fundus ante fuerat Artifofkius, apud Vndevi-
gintivirale Concilium,par muneriftipendium rogavit,accumu-
latis fidei, fortitudinis Se prudentie militaris laudibus. Equi-
dem multarum expeditionum fama Se v i d e nuper Arcis Mine
in Afris perilluftris, vir animi ad res gerendas Se fubita imperia
joh. comi paratiffimi, auda fibi dignitate, audius emolumentum deberi
putabat. animofius pugnaturus, f\ ex militie ordine & R e d o -
rum judicio altius e v e d u s , frueretur luculentius. N e c frau-
dabantur Senatus encomiis Matthias Ceulius Se Adrianus
Duffius Senatores, difciplina publicà Se rebus civilibus cla-
riffimi, ad reditum in patriam accindi. quorum ille gemina in
Brafiliam profedione res ibidem geilit Societati utiles Se obli-
cMatthu vioni exemtas. Nam Se in Gojanam cohortes noftras, dein
Adriani in Fluminis Grandis Prefeduram vidordeduxit, expugnato
2Jr hic caftello, quod, expundo Trium Regum nomine, Ceulia-
num ex eo dici coepit. N e c latet priorum bellorum admini-
ftros, quantis animis, cum Vicetribuno Bima, laborantem
Reciffam adverfus hoftium vim fubitofque infultus afferuerit,
cum
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA.
cum jam penetraffent vallos ufque, duce Martino Suarefio,
rnodicifque illa prefidiis defenderetur. Non minor virtute
Iohannes Giielinus fuit, qui in Belgium quoque fecundò re- •* CÌJ
lini lauda-
diturus, novorum tunc Senatorum adventum preftolabatur, rio.
quibus rempub. Se ejus regundi formam artefque traderet.
Hic ille eft, qui aliquot retro annis, qua toge qua belli fludiis
mclaruerat. Nani Se arcem Regalem in Afogadis tentaverat
non vana,licet irrita obtinendi fpe, & in Auftralia militem
longe latèque circumduxerat,in Lufitanorum facchara fcruta-
tus. Quin de in Paraybam moverat de Auguftiniani Capitis
terras. ubi arce Puntali potitus,munimento fuinominis etiam-
num nofcitur. Servatius Carpentarius Affeffor,certus quoque Servatii
abeundi in Belgium, ejufdem Senatus fuffragiis de laudatione Carpenta-
apud fuos crevit, comes expeditionum in Paraybam,Fluminis
Grandis, promontorii Auguftiniani,Gujane&Auftrales regio-
nes. AdnanumDuifium pernox rerum Brafilienfium cura publi- K^idriani
c e quoque gratie inferuit. quinon diu poft in Belgium ad fuos Bufiti.
reverfus,hunc rerum Brafilienfium Statum exhibuit. poftquam
è Paraybe littore folviffet die xxix O d . Anni M D e xxxix.
N o n piget referre, ut uno velut confpedu appareat, quantis
incrementis parve res creverint, de ex minimis ad maxima
p r o v e d e , invidiam fiumi hoftium de potentiam laceffant.

Q Vidquid terrarum hadenus aufpiciis armifque Società- s T AT VS

tis partimi, fex provinciis diftinguitur, Seregippa Regia, 2 &
Pernambuco, Itamarica, Parayba, Flumine Grandi de Siam. £ £ f
Prima ultimaque deferte, relique exculte de plus noftratibus *"*"*
habitate. Seregippam, colonis olim frequentiffimam, vacuam SS"" tum.
fecit Gifelini Senatoris de Sigifmundi Schuppii in illam expe-
ditio, profugis armorum metu incolis. qui inSandorumfe
Sinum recepére. noftris, ne pabulatum eò irent Bahienfes,
obvia, militari jure vaftantibus. Siaram raro habitatore Lu-
fitani tenuére, arce, fed minus valida, mulinarci, quam,poft-
quam in ditionem de poteflatem noftram tranfiit, quadraginta
prefidiariorum manu tuemur. nullo hadenus infignifoii bene-
ficio aut proventu, fed Brafilienfium milite &copiis res Socie-
tatis aliquoties juvit. Pernambucenfis primaria eft, amceniffi-
mo &confpicuo, Francifci flumen inter &Tamaricam,pofitu.
H h Vox
 R E S G E S T ^ S V B
Vox ipfa, Parnambucum, Brafilienfium lingua, RupemCavam
fianificat'. quepropè Infulam Tamaricam vifitur, aquis fub-
terlabentibus. Portus, ftationes, finus, recipiendis navigiis,
hos habet : <B&ff* tum exteriora,ubi, velut aperto mari, ftatio
eft, piena difcriminum ; tum interiora, ubi fida magis nec
Ternam-
procellofa. promontorium Auguflimanum, ubi minor maris profun-
J S L ditas,aditufque anguftiis fatis de fcopulis impeditus. Infulam
vomu
s. Alexn, ubi maximis navibus receptus,ad earum refedionem,
nec ad alios ufus. Barram grandem, Sinumjpatentem fatis rati-
bufque commodum; Vnam inter & Portum Calvum. in quem
fé recepit militemque expofuitBanjola, poft commiffum cum
Patre Archithalaffo navale prelium. Portum Iaragoam, ubi
exfcendit Lodovicus Rochenfis Borgia. Portum Francorum,
ubi exfcendére Vidalius de Magalhufius centuriones. Deni-
Tiumìna. q u e Coronpom, Sinum laudatilfimum. Fluvii preftantiores funt:
Iangades, Serinhemius, Formo fu*, Portus Calvi 3 Camarigibi, S. Antonii, S. Mi-
Tmitoria. chaélis & S. Francifci. Territoriis difpefcitur fex. quorum primum
vetuftifumumque eft Igarazu, fecundum maximumque Olin-
da, tertium Serinhemum, quartum Portus Calvus, quintum
Alagoarum, Sextum Fluminis Francifci,limes Pernambucen-
rrbes.fisprefedure Auftralis. Vrbes Prefedure funt quinque,Ga-
razu, Olinda, Mauritia, que Reciffam Se in Antonii Vazii
Infula, oppidum recens compleditur, Bella Pojuca, Se For-
Tagt. moia Serinhemenfis. Pagi, Moribeca, S. Laurentii,S. An-
tonii , S. Amari aliique, oppidulorum magnitudine. Regio
omnis montofa valde, nec minus fertilis, maxime, qua valles
patent Sefluminumcurrunt ripe, montes mandiocam fruduf-
que alios ubertim ferunt. quidam- arundines facchariferas.
mgefias. li c e t harum major in vallibus fit luxuries. Territoria fupra
mgenia dida fuis coritubemiis, velut focietatibus, diftinda, Ingenia
five molarum officinas numerant cxxi. at non omnes elabo-
rando faccharo occupantur. Plures namque collapfe,vdope-
rariorum penuria defides,feriantur. Pernambucenfi Prefe-
Tammca. d u r e proxima Tamaricenfis, unius territorii eft, unius urbis,
unius portus. qui quamvis ad latus infide Auftrale infigni
profunditate naves receptet,longiore tamen alveo, per va-
dorum incerta,provehi altius,fine difcrimine,non finit. aliqua
fui
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. 123
fui parte feraciffima eft, ubi Ingeniis fuus labor eft -, aliqua
fterilis,obformicarum perpetuas populationes, quas Infida
maxime experitur. Contuberniis quatuor Molas habet xxm. n^u
at quatuordecim folum operarias. Infula melones fimilefque x x u '
fruclus copiofè fert, ut Se uvas totius Brafilie maximas fapi-
dilfimafque. Tamarice contermina Parayba, fumine cogno- Parafa:
mine fuperbit. quod naves onerarias abfque incommodo ad-
mittit, ob infignem altitudinem. Non contuberniis, fed loco-
rum tradibus diftinda, xx Ingeniis claret. quorum ab opere t«gma
abftinent duo. Hanc excipit Fluminis Grandis prefettura , L «
quatuor contuberniis diftinda. ubi ruderibus deforme oppi- %£*
dulum,Puntalium,bellorum velligiis horret. Fada incolis p
poteftas condende nove urbis, loco feraciore, Se lira coni- ^mem-
modiore, in contubernio Poligiano. fefqui à Puntalio miliari
arcem Ceulianam fpedes. Fluvium Prefedure appellatio lo- Arxceu-
£-1. ,, . liana.

quitur, maximarum navium capacem. Sinus pandit nautis

placidiifimos. rara habitatoribus regio pecorum cura viditat,
pafeuis leta. fed nuperis bellis affiidiffima,abadi vel exftindi
pecoris damna luget. Ingenia non nifi duo habuit, quorum /»#*«
unum defiit effe, alterum fupereft. ut univerfe Brafilie, qua
noftra eft, Ingenia fint CLXVI. quorum cxx opere attenen-
tut, cetere novis quotannis operis rellaurantur. Quantum
facchari provincie ungule, Se territoria contuberniaque an-
nuatim edant,vix computes exaclè,ob foli difparem indolem,
meiliumque, ab aeris alia atque alia, diverlis locis, temperie,
diferimina.
Incolas fors fua diftinguit in liberos Se fervos. Liberos imiarum
I" Ih

natale folum in Belgas, Lufitanos Se Brafilianos. Servos in Ni- mpnC

gritas five Afros Se Tapujas five Americanos. Belgarum alii Li\,ertBti
Societatis ftipendiis merent, alii fui funt Se nulli temporis tri- **•
butum pendunt. Hi vel tales huc venete, vel defundi muniis
tàles fadi. qui omnes colonorum condicione vivunt, five à
militia Uve aliis minifteriis milfionem nadi. paratix ubi exiget
res, in bellum proficifei Se prò parta libertate Ilare. Horum
numerarci fyllabi exhibent, five in equitum libeat, five pedi-
tum militiam armari. Quotquot fui juris huc è Belgio traje-
cerunt, aut mercatorum nomine audiunt, aut horum funt ad-
Hh 2 miniftri,
 R E S G E S T ; E S V B
miniftri,aut vilioris fortis. quales caupones,propole,fellularii,
opifices! Eorum nonnulli, audis opibus , Molas mercati
iifdem infudant. nonnulli plantanda arundine, Se agrorum
cultura occupantur. Per hos tam denfis crebrifque edificiis
crevit Reciffa, ut eorum preda immenfa fint, fpacia anguftif-
fima. Hinc fadum, ut patens vacuaque Infule Antonii Vazii
area, edificaturis grandi predo divendita, jam frequentibus
civibus habitata, neceffitatem Senatui impofuerit, dedu-
cendi latius pomceria, & ad caflrum ufque Frederici Henrici
proferendi. Nec languent adhuc edificantium opere,licet
remiffiore mercatu,& fufpenfis diu clalfis Hifpanice fama
civium animis. Vbi hic metus decefferit, mercature vigor,
mercium preda, condendi domos ftudia glifcent. Nec vana
fuerit fpes, poffe hic, in externo orbe, aliam Tyrum, aliam Si-
dona ex tam luculentis primordiis exfurgere. quem in finem
decretimi Senatui, ponte Reciffam Se Vazii infulam jungere.
Iamque exftruda, in fluminis interlabentis alveo, columna è
lapide, adverfus aquarum perpetuos lapfus durans , futuri
Expen- operis fpecimen oftentat &rudimentum. Illud ad magnitudi-
dendum . . . . . r ' e r • 1 l'i • 1
^ ^ ^ - n e m imperli hujus recerit,n lena deliberatione expendant
n'unirà'- Societatis primores, quibus artibus pellici huc coloni polfint
/&"»/** Se per terrarum deferta ac nondum eulta fpargi. fic agrorum
M ' culture, erariis, mercatui, militie impendiis, fecuritati ad-
h e c , potentie ac glorie nafeentis Reipublice confuletur.
Veruni, cum nihil à quoquam expeti conftet, nifi cujus fru-
d u m ante providerit, nequaquam vana commodorum jada-
tione fallendi funt. cùm nec vicine mari littoribufque terre
donari illis polfint, utpote polléfforibus, fuis dudum infeffe,
nec mediterranee,ob vidualium inopiam. quamobrem privi-
legiis Se indultis erigenda Belgarum cupiditas, precipue ilio-
rum , quibus nova condere Ingenia fiducia erit, agrofque
arundinum infitione initiare. Hoc faditaffe Hifpaniarum Re-
gem accepimus, qui iftiufmodi colonis immunitatem ab one-
ribus indulfitin primum decennium,in fequentia tempora
non nifi dimidia onerarci parte adftrinxit. Idem cceptare nofc
ftros,vetat mutata rerum facies, cum proxima littoribusà
fuis dominis teneri conftet, &femota longè no vos colonos
deter-
 C. M A V R I T I O IN B R A S I L I A . uj
deterreant, ob v e d u t e labores, comiftra, Se annone parci- -
tatem. Quare aliud comminifeendum lucri cupidis,& ingenio
fupplenda egeftas publicà. Sane abundat Belgica noftra mer-
cenario opifice, ferrariis, architedis, cementariis, erariis,
fartorum Se futorum colluvie, fcriniariis, tornionibus, vitria-
riis, figulis, lapicidis, ftannariis, ephippiariis. quorum de ge-
nere tam multi funt, ut vel loquacem Fabium delaiìare que-
ant. Hos domi fua vix alit ars Se profellionem quifque fuam
paupertatis putat. Si hic fint, poffent veterem fortunam ad in-
vidiarci provocare, & diario gaudere luculentiore. NVSQVAM
enim vel opera fine emolumento eft, nec emolumentum fine
opera, LABOR utique& merces,diflimillimanaturà,focietate
quadam naturali jungi amant. Architedis merces in diem fio-
reni funt fex, fubfidiariis ejus tres quatuorve. molarum ope-
rariis omnium maxima. Hos excìri neceffe,ne domi vel graves
fint publico, vel privatorum erariis egeni incubent. fatius tales
tranfmitti, quàm facinorofos , fuppliciis infames Se Vlyffis
remigia. Familiare hoc Hifpanis,à quibus tranfmiffa illiufmodi
hominum perditorum fex, progeniem vitiofiorem tulit. q u e
veteris pravi retinens veftigia, juftum quicquid injuftumque
e q u e habet. ubi lucellum fecere mechanici, mercantur afgel-
lum, Se blandientis fortune primos favores, promiffum ma- £aafido
joris interpretantur. T u m , fi tuta iis prefletur habitatio,ficoionu
Reipub. prefint ab inferiorum injuriis alieni, nec licentiam"
inique ufurpantes -, f\ mercaturam bone leges ordinent, colo-
niarum dedudio aufpicatilfima fuerit. At artis omnis opifi-
ciiqtie imperitos mitti,perniciofum Se Reipub. huic ignomi-
niofum. fiquidem his omne in popinà Se taberna vite prefi-
dium. qua excuffi, alieno fucco, fucorum inflar, aut flagitio
aliquo, vivere compelluntur. Tria hominum genera coloniis T"* &-
apta. primum eorum, qui ab opibus inftrudi, Ingeniorum fé genera aa
cure addicere amant. fecundum illorum, qui opificio vitam ZpZT
tolerare fuftinent. tertium eorum, qui Societatis defundi
minifteriis, agriculture ftudiis dediti, hanc Spartam ornare
ftudent. Ad molarum de agrorum culturam, Nigritis o p u s ,
quos ere redimi oportet. nec enim, exercitatilfima quamvis
noftratium corpora,huc tranllata labores illos ferunt,five
I i aèris,
 6 R E S G E S T i £ S V B
aèris, five vidus mutatio validiffmios enervet, pigritia de tor-
pore tacite fubeuntibus, ita ut invifa primum defidia piacere
tandem incipiat. Q u e fané imbecillitas, non homini folum
evenit, fed de rebus Europeis quibufvis, etiam inanimis,ut
ferro, chalybi s eri ; nedum corruptioni ac putredini magis
obnoxiis. Profedò, quotquot Belgarum fé curandis agris In-
geniifque dedére, pluribus priftinum decus reddidére. ut non
fevisfpes fit,paucis annis eum Brafilie fore vultum, qualis
fub Rege fuit. modo faccharis detrita jampridem preda
redeant.
LiberiLU.
fìtani.
Lufitani (fecundus hic incolarum ordo) vel à multis retro
annis fub fuorum hic imperiis vixerunt, vel Iudaice feóte
addidiores, nuper è Belgio huc tranfmigraverunt. Hi agros
molafque mercantur de attentius curant. plurimi Reciffam
inhabitant,omnemque fere mercatum fue poteftatis facere
fatagunt. Ingeniorum maxima parte domini vel poffederunt
illa olim, vel, profugis ob bella dominis, jam nuper empta
poflident. His fui funt Laboratores, qui vel facchareas propa-
gines terris mandant,vel faccharorum confedionem exe-
quuntur. quod negatum hadenus noftratibus. quos tempe-
randi purgandique facchari peritia fugit, aliarum alias artium
capaciilimos. Nec tamen labores ipfi Lufitani fubeunt, fed
Nigritis imperant, imperiis aptiores, quam laboribus. pleri-
que male erga nos affedi, folo terrore boni funt, quavis oc-
cafione,que adverfus nos patefit, audaces de lingua immodici,
fame ac fidei commodum fuum anteferunt. avaritiam de odia
in nos occultant. ut intra moenia atque in ipfis urbium ac pa-
gorum vifceribus hoftes hos habeamus.
Liberi
Brafilien-
Brafilienfes, vetus populus, terrarum indigene dominique,
/«. non permixti Lufitanis, fed fegreges, in fuis pagis agunt. do-
mofque habitant ftramineas de oblongas, citta decorniti &
fpeciem. eorum quadragenos vel quinquagenos idem claudit
tedum. leótis pendulis de retiformibus [Hamacca* vocitant)
nodu de interdiu cubant, nulla macerie diftindi. fupelledi-
lis omnis incuriofi, preter retia ifta de potorios calices (Calabas
appellant)& fidilia, habere quicquam, fuperfluum putant.
omnis belli apparatus fagitte funt de arcus. mandioce circa
edes
 C. M A V R I T I O I N B R A S I L I A. 127
edes ut &fabarumBrafilienfium, fua cuique conlìtio eft. quo-
ties bella non ineunt, multum venatibus, plus per otium tran-
figunt. frudibus fativis minus, fylveftribus Se fpontè natis
magis gaudent. fine blandimentis pellunt famem. Veruni ad-
verfus fitim non eadem tempetantia. nani diem nodemque
potando tranfigere minus ipfis probrofum. potuni ex mandio-
c e radicibus dente contritis Se aqua dilutis, exfpedato acore,
conficiunt. ut Se alium è pomis Tajovis, prò anni tempeftivi-
tate. Opum fecuri in diem vivunt, de potu folo Se linteis fol-
liciti. è quibus uxoribus indufia, fibi exterius amiculum pa-
rant. pecunias nullo predo habent, nifi ob hoc, quod per eas
Hifpanienfis Se adulti vini compotes fiant. Horum promiffo Se
fpe,ut & linteaminum,eredi,labores quofvis alacres ferunt,fe-
cus inviti Se fubtriftes illos fuftinent. Ducem fingulis pagis pre-
ficiunt, exemplo magis Se admiratione, quàm imperio, domi-
ciliis fingulis prefedum conftituunt} cui ultrò parent. edodi
natura, S I N E imperantium Se parentium confenfu, regi non
poffe multitudinem. Preterea, fingulis pagis preeft dux Belga,
cujus muneris eft,fegnes tardofque laborumcommonefacere,
Se ne debita mercede ab Ingeniorum dominis fraudentur,
cavere. Non nifi in dies viginti continuos operas condicunt.
quibus exadis , difficulter perfuaferis novas. nec merce-
dem exfpedant, fed, ante peradam r e m , increduli depof-
cunt. Hinc fit, ut dominos non raro fugitivi fallant. lignis re-
fecandis, in ufum Molarum, ut plurimum occupantur. Veruni
hodie, ob paucitatem Nigritarum Se caritatem, etiam aliis la-
boribus adhibentur. quod cum non nefeiant, fugere perfide
malunt,quàm opere fatigari. Ad bella maxime proclives ,
nidore parare timent, quod fanguine malunt. nec religio ipfis
partes deferere Se figna. quoties è pagis deledus fiunt, ante-
quam educantur, fé fubducunt. eadem, qua noftros, difei-
plinà vix coerceas, minoribus ftipendiis merentes. hoftibus
terribiles funt, non tam ob robur, quàm ferocie famam. acer-
rime Se ferociter fugientibus inftant.veniamvite nulli faciunt. Dovila
Circa facra remiffi valdè, àPontificiis formulas Chriftianorum, Efjffdu
ut Orationem Dominicam Se Apoftolòrum Symbolum haufe- J^f^;
runt,ceterorum nefeii. DaviliusEcclefiaftes,utdivinis imbue- ttbus.
I i 2 ret
 J2g R E S G E S T ^ S V B
ret ignaram gentem, linguam illorum addidicit, in pagis ipfo-
rum medius confedit,pueritiam inflituit, facro baptifmateEc-
clelie initiatos paganifmo exemit,nuptias ritu noftro inter ipfos
conciliavit. Hac tempeftate in pagis Alagoarum, Vne, S. Mi-
chadis, Goyane, Paraybe, Fluminis Grandis, reperias viro-
rum mille nongentos Se viginti tres ad bella idoneos, preter
mulierum turbarci imbellem, quarum numerus triplo major.
Ex illis ad militiam feligi poffent armatorum mille, fenibus re-
fida familiarum cura, uxoribus frequens,cum viris ad bellum
proficifci, pari vite mortifque eventu.
servorum Servorum quidam Brafilienfes funt, quidam Afri, alii ex
"aitiflfi- Maragnone tradudi. Brafilienfes fervos jam olim Lufitani à
Ì7&1- Tapuiis captos predo redemerunt, vel in Sinu Trahifonio à
rognone Balduino Henrico clalfis prefedo defertos, in fervitutem ab-
traduciti
duxere, eò quod fé nobis fociaviffent. Iam libertate omnes
donati, fibi redditi funt. Maragnonenfes itidem ab hofte red-
emptos, fervitute fua adftrinximus, utpote nullo ipfis benefi-
cio obnoxii. Tertia mancipiorum clalfis Afrorum eft, quo-
rum omnium laboriofiilimi Angolenfes. Ardrenfes ignavilli-
mi, pertinaces, ftupidi, labores horrent, fi pauciffimos exce-
peris,qui laborum patientiffimi fui precium augent. Cala-
brenfes parum penfi habent, ob ignaviam de focordiam. Ni-
grite Guineenfes, Serre Lione, de quos Caput viride mittit,
minus ad fervitia prompti. attamen politiores, plus elegantie
de nitori ftudent, prefertim fexus muliebris. quamobrem
eos domefticis officiis adhibent Lufitani. Nigrite Congen-
fes& Sonhenfes aprillimi ad operas, ut ex re Societatis fit,
hujus mercatus rationem haberi de amicitia jungi Comites
Pmm- Sonhenfem Se Congenfem. Proventus Brafilie facchara funt
&ligna t i n d o r i a , u t & a l i a variegati coloris, tabaci herba,
boum tergora Se bellaria condita, goffypii Se Aurantii coloris
t m d u r e , quam Orelianam vocant, ferax fatis, dummodo cul-
tura adhibeatur. Sacchari conficiendi hiftoriam fuprà menu>
ratam, referre latius fuperfedebo. in eo natura, ars, labor mire
confpirant. natura foli ccelique beneficio in arundine occul-
tum humorem excoquit. qui varia arte, indullria laboribuf-
que confummatur. aufpicium ab arundinis eft furculis vel
taleis,
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. ti9
taleis, q u e terris inferte in hominis etatem ferendo faccharo
fufficiunt. emortuis interpolantur n o v e , nifi torrida forte
aèris intemperies totos agros exurat,aut fluminum reflagnan-
tes aque frigore radices elidant. Illos à zizaniis purgari ne-Sacchari
ceffe, fecus fuffocantur in herba tenelle arundines Se f a c - # ™ '
charum ferunt minus laudabile, & projedi coloris. refede ZLÌ.
vehiculis in officinas afportantur, ubi diftindis fedibus, valis,
operis, adhibitis temperamentis, in varias formas Se fpecies
coalefcit. Brafilienfia lignadecem vel duodecim àlittore milia- mpiit**
ribus, interiora ferunt, non totis confertifque filvis, fed fpar-fis
cura.
fini, aliifque arboribus immixta. Iis amputandis per otii tem-
pora Se vere fuccifivis horis vacant Nigrite, qui cortice illa
craffiore denudant. nec enim rubeus ille eft, fed albus, trium
digitorum latitudine, nodofus, afper, non le vis, non glaber.
Frondofa eft arbor,foliis minutis &preacutis,que ex virgulis
tenuibus dependent, fuo ordine, obfcuro virore. Nec fru-
d u s ferre nec florem dicitur,ut verofimile fit, per radices
propagare Mercimonium maxime expetitum Brafiìianis, pan-
nus è lino eft. non qualem Rothomagenfes Galli, fed Ofna-
brugenfes Germani elaborant. Mercatorum enim quidam ,
irretiti lucris, q u e ex Rhotomagenfium lino receperant, tan-
tam copiam hujus generis pannorum mifere,ut & Steinofur-
tenfium,ut diftrahi pre afnuentià nequeant. Variegatis pannis
valor fuus integer Se is grandis. iEri, Hanno, vinis, cerevi-
Hx, oleo, butyro, cafeo, farine, pifcibus induratis, larido ,
pernis, fumigatis carnibus, prifca conftant preda, minus fal-
famentis, fabis , pifis aliifque leguminibus.
Vt adlncolas revertar, Imperatori Naffovio valetudo con-
ftat animufque in omnia Societatis decora ac emolumenta
intentus. Matthias Ceulius Se Gifelinus Senatores necnon
Servafius Carpentarius Affeffor, longis officiis ptobati, dimif-
fionem poftulant, ne ad invita minifteria fervati, tedio rerum
veftrarum langueant Se à priftinis virtutibus animi egritudine
degenerent. Politicus Senatus Novemviratus h a d e n u s , jam
morte Hoogeveeni Se abitu I.Bodecheri in Septemviratum
contradus eli. Sunt illi Elias Herckmannus, Nomnus Olferdi, Senatus
Balthafar Voordius, Petrus Mortammerus, Gifbertus Wit- natores
IT 1 • **'
K k tius,
 R E S G E S T ^ E S V B
tius Petrus Raffius, Daniel Alberti. Horum unus, Olferdus,
S Francifci terris Se Alagois preeft, Petrus Raffius Porrai
Calvo, & Serinhemo, tertiufque Daniel Alberti Paraybae,
quartus Mortamerus Tamarice. ut ad Triumviratum redacli
hic fimus. Herckmannus Voordiufque erariis prefedi Se
erogandis militi ftipendiis, juri dicundo Se Aftree furripiun-
tur. ut omninò novis Senatoribus juftitieque adminiftris
opus lìt,explendoNovemviratu&fulciende honoratorum
confiliis Reipub. Qui in locum decufque fuccedant,Iacobum
Alrichuni rationarium, Guilielmum Pifonem archiatrunl, &
Theodofium,nomine Imperatorem, vobis tradimus. prò qui-
bus virtus, fides, fedulitas verba faciunt. Res facras admini-
ftrant in Reciffa Fredericus Caffelerus, Petrus Lantmannus, Se
Francifcus Piante, concionator aulicus ; viri ut aliis virtutibus,
T-aiefia- ita prudentie Ecclefiaftice laudibus cumnlatiffimi. Olinde Se
fi
rijmt' inBrafilianorum pagis Gallica Se Lufitanica lingua ad populum
loquitur Ioachimus Sollerus, I. Polhemius. apud Tamaricen-
fes, Cornelius Poelius. apud Paraybenfes Samuel Rathelarius
Anglus Belgis concionari ccepit. David Doriilarius preco
Belga, in pagis Brafilianorum lingua Barbaris vernacula Se Lu-
fitanica, verba facere aggreffus eft. In promontorio Augu-
ftiniano partes iftas obit Iohannes Stetinus, in Serinhemo
Iohannes Eduardi. ut jam noftre quoque fidei homines,
Chtiftum, quantumvis Gentibus ftultitiam, inter illas ipfas
predicent, Se in pattern veniant ejus glorie, quam folis fibi,
ob fparfum per exteras terras Euangelii lumen, vendicavere
Catholici Romanenfes. Egent talium Fluminis Grandis, Por-
tus Calvi Se Openede incole, iis contenti, qui egris à folatiis
funt. nec melior fors eorum, qui S. Antonii promontorium,
Capigoaribem Se Gujanam habitant, Belgis frequentes. qui-
bus propterea, tanquam irreligiofis Se profanis, facrorum ne-
Fontifcìi. gledum exprobrant Lufitani. Pontificiis religionis fue ufus
liberrimus. licet, non fine quorundam dolore de murmure.
clerici. Ecclefiafticorum alii Clerici funt,alii Monachi. Clericos voco
prefbyteros de facerdotes,qui Miffam adminiftrant,egtis
Monachi. vacant,fuisfubditivicariis. Monachos fuus ordo diftinguit
inFrancifcanos,Carmelitas Se Benedidinos. Francifcanorum
maxi-
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. i3r
maximusnumerus. Sex ccenobiis ftrudura pulcherrimis vi- M ^ .
vunt. primum Frederice eft,fecundum Iguarace, tertium Zu.c':
Olinde, quartum Pojuca habet, quintum Infula Antonii Va-
zii, fextum Serinhemum. nullius fundi, nullius kris domini,
quotidianis , quas acceptant, eleemozynis , vitam tolerant.
Carmelitis ccenobia funt Paraybe, Frederice, Olinde. Hujus cameii-
magnificè ccepti,nondum perfedi, opera interrupta pendent. t m m '
reditibus modicis,quos è teftamentis,edium ftrucimris Se
agris referunt,viditant. Benedidinis monafteria duo,Fre-w/v?<-
derice unum Se Olinde alterum. agros poffident in Parayba, mmm'
pecoram,edium,arundinum divites,domini mole Pernambu-
cenfis, quam Mafureppam vocant. Iudeorum plerique huc è i,tiui.
Belgio conceffere. quidam,qui natione Lufitani, Chriftianam
fidem fub Regis imperio mentiti fuerant, jam expediti metu
rigoris Pontificii, fub faciliore Domino, palàm fé Iudeis affo-
ciant. evidenti documento, T E R R O R E fimulationes induci,
purpureque cultores effici, non Dei. Sacra ritufque fuos au-
dacius oftentantes, querulis in alieno regno Pontificiis, que-
rulis extra patriam,ubi fynagogis venia,noftratibus,poftquam
à Senatoribus moniti effent,latentius habuereMofem Se ritus
Iudaicos. Converfionis Pontificiorum fpes tenuis, ob inve-
teratam veri opinionem, quam difficulter evellas. q u e enim à
majoribus accepere facraceremoniafque,retinenda arbitran-
tur, nefariumque ab iis recedere. Qui lingua Lufitanica ipfis
loqui poffit, unus nobis eft. qui vero hunc loquentem audire
cupiat, ne unus quidem. prefbyterorum fuorum hortatu
prefradi,ut quibus queftui funt capti fuperftitione animi, ad
noftrorum voces obfurduere. vetera,que crepant,potiora no-
vis habent, Se fplendidam ornatamque religionem minus illu-
ftri Se vifibili. Tenelle etati inftillari poffent noftra placita,
nondum preoccupatis animis. fed ipfi talem erudiunt intra
privos parietes, Se tabellis rafis matura follicitudine infcribunt
fua. Indigenis Farina frudufque varii & olerà alimentum.
illam ex Mandioce radicibus conficiunt, cui folia novem pen- UMMK*
taphyllo Umilia, digitorum in morem, fuis ordinibus erigun- "'"
tur. necflorem fertnecfemina. caulisligneusligneas propagi- Ejmindo-
nes extrudit. terre in cumulos trium pedum diametro agge- hnu
Kka Ile,
 R E S G E S T i E S V B
Ile, inferuntur ejufdem Ugni fegmenta tria quatuorve, extra
terram medio tenus prominentia. tumulos illos per fpacio-
fiffimos agros glomerant Se ordinant. bacilli five fegmenta illa
radices fub terris agunt, quibus enafcuntur Se pullulant pro-
pagine sfubterreftes, brachii craffitie, cubiti interdum longi-
tudine,pro folibonitate,fimiles radicibus; quas noftrates fac-
chareas vocant, licet craffitie diffimiles. extra terram duobus
vel tribù s furculis germinant, qui ubi odavo, decimo de duo-
decimo menfe lignefcere cceperunt, prò femine funt. hoc
frugumnoftratiumdifcrimine,quod Mandioce nihil de fru-
d u decedat ad fui propagationem, noftris decedat, quibus ipfi
frudus fementem faciant. Validioris eft nutrimenti de Lufita-
nis, Brafilianis, Nigritis, adeòque militi noftro pane gratior.
Animalium ulveilrium Se manfuetorum multitudo maxima.
me fé- &c eo numero, ut pauca referam, Apri funt amphtbu, quorum carnes gratiffime funt
TftiTde- & foluberrime. li cum pedibus incedant dinari* longitudini*, anteriore* enim posle-
brui-ti"' rwr&i*s breviore* funt, tardius progrediuntur. ideo preffià venatoribu*,proximi*,
ratwni cum poffunt, fi aquis merguntA. Antae mula* referunt, licet minores magnitudine
in leciorìsfint.bucca illi* gracilior, labrum inferiu* tubefimilitudine ob longum, aures rotunde,
brevi* couda, corpus reliquum colori* cinerei, lucemflugiunt,nec nifinottu adpa-
flum vagantur. ubi diluculum adventot. in latebri*fifeabduntA. Carnes ejufdem
fere cum bubulisflapon*ftuntA.Cotias qua* vocant, genti* vocabulo, leporum funt
magnitudine & minores, caudà fere nulla. Qui majores funt > Pacas oppellont »
roftro àfelibus parum abeunt,fufio colore, candidi* maculi* variegato, ob delicatio-
res carnes in delitiis habentur. Sunt t$ Tatulìas, od porcelli magmtudinem, corto
ceufiquamisloricato, ut cataphratte videontur. ex eo caput more teftudinum exe-
runtA. carne* palato grate in exquifitiores epula*fiervontur.zMagna quoque hic ti-
gridum copia, que ferocia, quamfames acuit, & velocitate metuendefiuntindigeni*.
Cerigones, vulpis magnitudine, infoino ffettaculo alvum oftentant, e qua dm
veluti mantice dependent, quibus catulos geflant, tam valido ftuttu ubertbus adhe-
rentes,ut non ante ea dimittant,quàmadultiores od pabulum ipfi excurrere valeant.
Eft etiam mirandum illud animai, quod Lufitani Pigritiam vocant, à tardo ar-
borum adfienfu & defienfu, quem vix quatriduo conficiuntA. Jnufitatum quoque efi
genus Tamendoarurrb verveci*forma,prelongo ac tenui rittu,unguihu* longis U-
tijque. Formici* vittitant, quorum latebra* & cuniculos ubi unguium foffione depre-
henderunt, exertam linguam immittunt,opertamqueformicarum agmimbu* contra-
hunt^velut capta* deglutiuntA. hì*,utifciuris,longa&[etofia caùdoprq tegumento
eft,
 C M A V R I T I O IN B R A S I L I A . 133
eft, fub qua fi occultai, ut nihil reliqui corporis appareat. Iaguaretae, Lufitanis
Once, tigndes nigre funt. Cajatayse, cercopitheci, fubflavi coloris & muficum
olentes. Teju, lacerto vani coloris & grandis. ~Roig\xzcvL,fèrpens maximus & di-*
verficolor. Boicinininga, Lufitani* Cafiavel, venenatmfierpens,qui cauda lon-
gtore & ftreperà hominem de adventu fuo premonet. Boj òhi,fierpensviridis. Cari-
gli eyae Cerigones funt, de quibus diclum. oAvium-ftecies hafice offenda*.- Tuca- Avium
nam, pice magnitudine, pettoreflavo, reliquo corptre nigro,roslro ingenti & longo, ®Mes'
at levi, forisflavefeente, intus rubente. Guarani;, totam lete rubentem. Piretaoua-
ros, infigni virore placentes. Pfittacos, Papagayas, noto* fatis. Araram,purpurei
wruleique coloris. BrafilienfimCorvumvocitant. magnitudine &pulchritudine inter
alias excellit. Strutionem, Americanum, Africano minorem. Neque hec tantum
& alia inàidem fjlv e ftrio, verum etiam nuper a Lufitani* invetla pecorume equo-
rum armento infìgni ubertate fetificantA. Equos reperia* generoflffimos, moximique
precu. quos Angolenfes magno numero coèmunt. aliorum quoque pecudum greges
denfìffimos,ut à non paucis unius domino teneantur taurorumvaccarumve quingen-
ti, a nonnulli* mille, prefertim in campefiribu* Paratiningze. ubipafcua,letiora ube~
rius germinant. Suum incredibile incrementum, quorum carnes ejus funt bonitati*,
ut egri* cedant in medicamen & alimenturru. Gallinarum numerusfinenumero, ob
cceli tempenenu. a Barbari* non minus quàm a Lufitanis avide expetuntur &fiu-
diose aluntur. Anferes fert regio Europei* majores & preflantiore*. Oves faflidite
pinguedini* . ^ noftris guftatu detenores. Iam & mare pifeofiffimum eft & jluvii pifees.
vario natantum genere celebres. Boope , marinu* pifiis, ab oculis bovilli* nomen
habet. quali epitheto Iunonem infignire Homerusflòlet.thunnos Hiflflanienfes magni-
tudine equat, tam pingui*, ut ex axungia oleum barbari conficiant,filmilebutyro.
Inter precipuos eft C a m u r u p i , optimi faporis,ffini*horridus, quorum unam in
dorfo arrettam attollit. Piraembu ronchos edit,ftertentiummore, otto aut novem
palmorum longitudine, magni predi & faporis gratijfimi. intra os lapillos habet duos,
quorum affrittu teslaceos piflces, quibus vivit, comminuit. Barbari prò monilibu* illos
e collo fufflendunt. Beyupira,y?«no^/ Lufitanicofilmili*',magna hic copia reperitur,
forma teres, dorfo niger, venere candidu*. Etiam Europeo mari noti, ut quos Por-
tugalli Tainhas vocant, adverfus anguium morfius falubres. Cyprinorum varia
genera, Porgi & Sorgi Lufitanis ditti, Scombrorum fflecies, Acus, Raie, aliique.
£xcellunt Vorades, quos Barbari Waraka pemme appellant. Araguagua pifiis
eft, enfifero roftro. Guapema, Orbis, Piexe porco, ftinis undique horren*. Gua-
CUCU2., Veflbertilio Aquatici**. Nhanduguacu, Aranea maxima. Peftudinum
magne moli* in littoribu* copia eft,que ova gallinorum ovi*fimiliain areni* deponunt,
rotunda > alba, (ff valida membrana tetto. Crudeliffimipifiium Tuberones funt,
L 1 natan-
 R E S G E S T ^ SVB
natantibu*flunesli.comites ptfces habent diverficolorcs, quos Lufitani vocant Pel-
Horum dentibus armant barbari fagittas, ob acumen & letholem veneni
Sunt & Volatiles piflces, quibus oculorum acies pulcherrima, inftar gemmula-
micat, ale, quales vefflertiliombus, deplumes & argentei colori*. P)um hoftem
rum
pifcem fugiunt, volatu extra aqua*fibiconfulunt d m naves (epe precipites fé dant,
faufto, ut opinantur nautici,ornine. Pforpedmem hic habenfldes eft, Barbari Pura-
quam vocant. namartubus torporem induciti fi vel baculo tangos,brachiumrefil-
vit. enettus virus deponit & eduli* fit. At maxime admirationi funt'Tntones, in-
digeni* Ypupiaprae d i d i , cum humanos vultus aliquà referant, &flemellecefia-
Peixe
riem ofiententfluidam {£?flaciemelegantiorem. Septem ottove a Sinu omnium Santto-
Mulber rum leucis vifuntur, ut &'juxta Portu* Securi provinfianu. homines amplexu com-
aliis.
preffos eneeare opinio eft, non confilio, fed proniore offettu. cadavera in littus ejetla
cum oculis, naribus, digit orum extremis, mutilata fint, vero perfimile e si, ab iftmfl-
modi monftrorumfiuttuvel morfibu* ifta effLJ. Scateni maria hecfiepiis,quibus (àn-
gui* atramentum eft. etiam lolliginibu* & grandibu* urtici*. Olireorum oliorumqut
piflcium teftaceorum ingens copia. JAuficulorum conchis Barbari cochlearium (^ cul-
trorum vice utuntur. Bucane & pettines elegantia inter fé certant ($ oculi* delitia*
Aves ma- faciunt. aAvwm marinar um alie roftri prolixitate, alie coude biflur cotefigura,alia
ob epilepfie morbum , alie colorum varietate, quedam volandi impotenfia memora-
biles (unt. Jam vero illati in ea* regiones melopepones, cucumeres, malogranata, ficus
biflere ac trifere , necnon multiformia mala medica fùppetunt abunde, ut & ory&a,
milium , fabarumque varia genera. oArbores celebrtores propriequefiuntA:
Copaiba, cujus inciflo per efiat em corticc- in modum balfàmi liquor fluavijfimi
Arbores odori* emanot, curandi* vulnenbus ($ cicatricibus tollendis mirificam vim ha-
bens. Ee piante cernuntur affrittu animalium attrite , que a ferpentibus lefit
ad remedium illud nature fi inftinttu conferunt. Cabureiba^ fragrantijfimum quo-
que balfamumfundens. Icicariba,unde Gummi Elemmum emanat. Itaiba,cujus
refina Anime vocatur Lufitanis, gratiffimi odori* £$ multi ufi**. A n d a , que cafta-
neos cathartica* proferì. Mucuitaiba, Lufitanis Pao Santo. Anhuibapeapija,
Saffafra*. Cajucatinga, Cedrus Brafiliana. Acajit, prima Brafilie arbor pomi-
fera. Ianipàba, cujusfloccofiungunt incole. Adde MandiocaiTb de qua fiupra.
At Zabucale s que dicuntur,admodum excelfie,dunJfimos calice s ferunt,or e in terram
pendulo,^ pyxidis inftar mira nature fòlertia operto. Iis nuces cafone e boni faporis
continentur • que ad maturitatem perdutte, excuffo operculo deadunt & alimenta
a<vi mrta m
DÌIL ^ ^ pr&bent. Sed hec aliaque recenfere longumfioret. N e c ligna ad
edificationem derideres, eaque dura de etatem ferentia, apta
quoque ftruendis navigiis de aquis minus pervia. Opificibus
caret
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. t3j
caret regio omnis de funalibus canabinis de pice, non calce ,
n o n c o d o lapide. Fabris ufus carbonum è ligno, non è lapi-
d e , quales noftrates preferunt. Funes ex arborum cortici-
bus torquentur in navium neceffitates, fupplente canabis de-
fedum Barbarorum induftrià.
Iam militie vini, Arcium robora, fitum, numerumque, na- +"t &
vium claffes aliaque imperii munimenta advertite. Reciffa ll*mjh
imperantium, mercantium. adeòque belli fedes primaria, ar-ll"'
morum, commeatus , merciumque promaconda locuples ,
qua parte Olindam proximè adfpicit,duo fibi Suggella ea- 7 :'?**
ftrenfia, cornutorum inftar operum, pretendit. quorum aite-
rum Lapideum mari portuique, alterum Terreum flumini
oftendit. utrumque intercurrens cortina Se fepimento tuta
fociat neditque. quam mediani porta aperit, exeuntibus Se
fubeuntibus Reciffam. Suggeftus Lapideus machinis bellicis
feptem ex ere fulili fé tuetur. Terreuseneis quinque Se binis
ferreis terribilis, ad littoris interni Se externi portufque fecu-
ritatem facit.
Reciffam univerfam munit fepimentum validiffimum, de- *?«*»-
centi vibrandis tormentis politura, hic littora propter duo suggella
fuggella attolluntur. unum propè pulveris pyrii domum,por- %0mtan*
tui incubans. alterum vicinius adhuc. utrumque machinis
enea ferreaque inftrudum. Altero à Reciffa balille j a d u ,
qua Olindam itur, in ipfo littore, Arx S. Georgii è lapide,fub- Arxs.ce.
limi fatis faftigio affurgit, propugnaculo potens marmoreo prugna-
Se tredecim machinis ferreis in portus acceffum intenta. Ex ct
adverfo Caftelli terreftris, in ipfo mari, cernere eft Caftellum cafit&m
r i• /• 1 • • • r mariti-
maritimum, forma rotundiore, ieptem machinis eneis formi- mm.
dabile, ad portus, oftii,littorumque tutelam. Ejus jaculationi-
bus expofite funt, Reciffa, Arx Georgiana, Brunonis, Se
R e d u d u s . Nec longè ab arce Georgiana confpiciendam fé Arx Bru-
prebet Arx Brunonis, quatuor propugnaculis Se feptem ma- nonis.
chinis eneis munita, fuo infuper inclufa fepimento. Hinc
pari intervallo abeft Turris caftrenfis five R e d u d u s , Domine Domino
**«•
*• Brunonis.
Domina:
Brunonis appellatione fuperbiens. q u e , fua quoque fepe cir-
cumdata, machinis geminis ex ere fulili defenditur. Caftelli
Auftralis collapfi reftaurationi incumbitur, recipiendis prefi-
Ll 2 diariis
 i 6 R E S G E S T / E S V B
diariis viginti aut quindecim, ut civibus Olinde adverfus va-
Caslrum
cuai Se populabundum militem prò receptu fit. Caftrum
Warden- Wardenburgii Continenti adjacet, Salinas propè, quadrangu-
burgii.
laris olim figure, tribus nunc propugnaculis validum. nam
quartum poni foli vitium prohibebat. Hoc cum hoftium ftra-
tagematis oportunum crederetur,dejede cortine duplices&
valli fuere, ea parte, qua hofli acceffus. nunc ex propugna-
culis tribus turres caftrenfes fade, ipfis vallis fublimiores,
i r quibus impofite machine enee atcendis hoftibus. Erneili
tJf* caftrum in Infiala Vazii eft, ad latus Reciffe Auftralis, tetra-
Vani,
Erne/iica. o-onum, foffa latiore, fepimento Se propugnaculis munitum.
EmeJ
Jìrum.
Fluvium Se terrarum plana tuetur,ut Se recens hic natum
intona Antonii Vazii oppidum tormentis quatuor. hoc ipfum, qua
Faztt op
pidum. parte Erneili arcem afpedat, apertum patenfque, reliqua1 fu
'jST*" parte, qua Continentem refpicit, altiore vallo clauditur,
quem ob anguftiam habitantium Se fundi penuriam,ad Frede-
rici ufque caftrum proferri neceffum fuerit. ut duobus hinc
inde caftris Frederici Se Erneili inclufa Mauritiopolis, minus
fibi ab hoftili infultu metuat. impofita illi tormenta enea quin-
Trederki que. Frederici Henrici caftrum pentagonum five quinquan-
cajlum. gulare appellatur,à numero propugnaculorum, ampliore foffa
Se lorica Se fepe infuper cindum. cui ad robur acceffit opus
Cornutum duplex, majus minufque. planitiem omnem eftu-
ante Se infingente mari opertam, necnon cornutas iftas muni-
tiones ab hoftium propiore acceffu machinis o d o eneis vin-
g ^ dicat. In interiora progreffis, ad ripam fluminis Capivaribi,
quatuor turres five Redudus premuniunt àlongè Reciffam,
remorando hofli. que collapfe jam nec integre ultra. In Afo-
cajirum gadis Caftrum Principis Guilielmi vallorum fublimitate, ro-
cuiiieimi. bore, elegantia, Se quadrata forma confpicuum, fepimento
adhec Se foffa tutum, aditus Vergearum (vox planitiem ligni-
ficar) &,que in mediterranea ducunt, vias tutatur, tormentis
eneis fex.
inlLa- T a i n a r i c a minfulam he Arcesdefendunt : ArxAraufionen-
"frxAu- fis five ° r a n g i a 5 a d oftium portus Auftrale, quatuor pro-
riaca. pugnaculis formidabilis,fepimento ambita,ob aquarum in
folfis defedum. machinis bellicis duodecim armatur, eneis
fex
 INSULA A N T O N I I VAAZII

" ' • • ' " ^ . , . „ ,„,...•....- •

Recifia ^f]

omnia B r u n o ni s

M A R E .
A . Aula Comihs, D. Scmvium cjallicum .
G .Caslrum Area. Menna , V A) / ,t L I I . , fO , abomina Jìruttcnis.
B. Lsaftritm Smetti ~i jLeaita lapidea
!/• -IrmamcnLirtum . . p . n * " • '',/-'r fxtrucb \u.beiuldo J\r vrbem plimmi- h&c-ciffa OlìmC £,'crnamiv/rcn/is. A. , du'itcjtus laptdeus.
L u J J _ p Jf , Olinda Alias à loruè
C Curia H. Stbrsltis Itijtttltts omoitus tran/SuiperoAUosaMàufiLis, L 33J« '/.,/,/•,'/,- •>• rL uria ee
W Supremi t, jfaves tntr.i Reciffam l.rriJ.-am 8. Cflskiòu. terre-tre S.Cevraji.
f" \,inum cxtruaiaam arca \ .Annifrullini. r /? "f f f * • L una Supremi Senatus. , (_y OC
M
r r P «• "^ i altrum B -unente. fZ.JÙr.
I Jy\ . L aftrm wardcHburchy 3 • Nov* fibr.c DJomus. ti- jj.x
6 . C a/brumaaiihcum . J
C
0
^Aperta rupts £er qu.ce
reatb&nt naves .
A. Mare G. Adontale Arx .
D. ArX «u»40
B ^R.eceptus Jme? fccrpulu. H . Statto navium in. Torta
t. Turr:'S " *fl
C . Tortus ostiur, I m I . brasiliani Eiscatores
j", TcmfU" * TP 37.
 C MAVRITIO IN BRASILIA. i37
fex Se ferreis fex. Civitati Schoppie Arcem facit circumjeda <***
tempio Se fuggellui caftrenfi munitio, que portum tuetur, ut ****
à parte oppiduli Boreali,portamTurris caftrenfis. E fuggeftu ***'*-
vim minantur tormenta undecim, due e n e e , novem ferree. /rw/ "'
Eft & alia turris quadrata, ad Boreale oftium, que aditus tri-
bus machinis ferreis propugnat. Paraybam defendunt Arces, i v
Margareta, omni munitionum genere, foffa, vallo, lorica va- V"*
lidiffima, quatuordecim machinis eneis in hoftem ferox, fer- ^ "
reis quadraginta duabus : Rellinga, ex arenis exfurgens, palis */%<•
fepta, machinis eneis quatuor, ferreis duabus in hoftem in-
ftruda : S. Antonii Arx Borealis, mari fere abforpta, in Tur- s.Amonu
rem terreftrem fepto Se machinis fuis tutam tranfiit. Frede- n*dmca
ricopoli Francifcanorum monafterium vallo cindum prò Arce tmtMm
eft, quam munitiones femilunares roborant, foffe, lepes , Se
machine decem. Eft & Turris hic caftrenfis ad portus fecu-
ritatem. In Fluminis Grandis prefedura Arx Ceuliana mari v .
imminet, munitmima fitu Se opere, Se machinis decem eneis, »«&><««&
fedecim ferreis. H e Borealis Brafilie Arces. Ad. Auftrale 2* S«-
Reciffe latus, primum occurrit promontorium Aùguftinia- li*tt$l
num, ubi Arx Duffii portum afferit machinis fex, cui adver-In r**M
fus fubitos hoftium affultus, Caflellum Domburgicum pre- J»g*fn-
tenditur. In portus adira ad montis pedem fuggeftus eftlapi- "ÀTXDU.
deus, è marmore, machinis tribus vim arcens, & impediendo fiCaslellum
navium acceffu peridoneus. à tergo is patet, nec enim ea gicum.
Dombur-

parte illuni claudas,ob montes hinc inde prealtos, quibus

proximè adjacet. Portum Calvum, voce ominofa Boniflucceffu*, VII
quod Arci nomen, tutamur. in faftigio montis polita, quadra- calvo. *
ginta pedum altitudine eaque precipiti affurgit. robur ad- ffJJjZ,
dunt folla, fepes, lorica, machineque feptem e n e e , preter
ferream unam Se quas lapideas vocant, duas. Arx Mauritia vm
X X ur
. 1 o 1• • "'
Flum. Francifci trajedum propugnat, in monte alto oc acclivi s. Fran-
exftruda, quinque vel fex ab Oceano miliaribus,ad ripam flu- clArxfr'fMau-
minis Septentrionalem. ab uno folummodo latere ad eam adi- mu-
tus. propugnaculis quinque, tormentis ex ere fulili feptem
valida, planitiem circumjedam,per eftivos menfes aquis re- Armorum
m Arma-
ftagnantibus merfam, fue potellatis putat.
In Armamentariis apparatus bellicus reliquus hic eft : pul- J J J *
M m veris
 138 R E S G E S T JE SV B
veris pyrii pondo fexaginta feptem millia. Fiftule, (quas
mufquettas vocant ) quinquaginta. glandium plumbearum
libre millies fexaginta. funium, ad accendendum pulverem,
libre millies triginta fex. Balthei, è quibus capfule pulveris
promecunde dependent, ducenti, fiftule minores, five fclopi
in equitum ufus duodecim. fiìices pyrite millies quinque. na-
vales fiftule in nauticorum ufus quadraginta. ut de acinaces
fedecim,bipennesodo,fecures equeftres centum & nona-
ginta novem. manuarie mille de quadringente. falces filvatica*
centum. vehiculavehendis glebisodoaginta. vedes obferan-
disportis tres. pendule quadraginta. pile majores mille &
fexcente,difparis ponderis decies mille, trecente& quinqua-
ginta. fecures quinquaginta. ferre difformes ex. terebre x.
Aliorum utenfilium militarium inopes fumus, qualia funt fi-
ftule aut bombarde longiores, halle, falcati enfes, tube,li-
gones, tympana, fecures majores, mallei,matriculefunden-
dis è plumbo glandibus, afferes, ad purgandos gladios requi-
fita,clavi omnium generum, lime,aliaque. que poftulata
toties fefellere exfpedationem, de collapfas hic illic arces
Cibario operaque invalida fpedari, in cauffa funt. Cibariorum penu-
rum ino-
pìa. ria major, ut famis certilfime metum reliquerim meis,niiì
fuccurratis ocyus. Erogate fingulis ex mandato veftro pecu-
nie in vidum fuere, prò muneris dignitate. fed parcius tranf-
miffo commeatu, demenfa ifta dari ultra non potuere. ut pe-
cunias ex mercatu Nigritarum Se Ingeniorum reditibus pro-
fedas, impendi necefle fuerit. Harum quoque defedu velut
ad incitas redadi, erifque in loculis, eduliorum in conditoriis
indigi, indigenis feveré, capitis poena, imperatum, uti farinam
pecorumque quantum fatis, alendis civibus ac prefidiariis in
urbem apportarent, dateque in fidem fyngraphe fuere, quas
poftmodum ere redimerent. Sic NECESSITAS neceffitatem
trudit de rigida imperia extorquet tyrannus gula. Vix dixe-
rim,quantis damnis hec annone penuria Societatis eraria
muldaverit. quorum annuos reditus è vedigalibus de tributis
fola devoravit efuritio. expofitis fummo diferimini Arcibus,
quarum tutele,inter illas egeftates,impares eramus. Profedò
falutem publicam hoftium potius negligentie, quàm cuns
notine
 C. MA V R I T I 0 IN BRASILIA. x39
noftre imputare habemus. neque enim conftat militi ani-
mus , languente corpore. nec validiore telo manibus tela ex-
cutias,quàm fame, FRVSTRA viros volumus, quos homi-
num iorte vivere non patimur. Fallir D. D. veftras proven-
tus domeflici perfuafio, ut qui tante multitudini non fufficit.
Fallunt eduliorum miffitationes per mercatores, que in Inge-
niis magnis preciis diftrahi folent de in locis mediterraneis.
adhec incerte expedationis funt, quia arbitrarie.
Militarium cohortium alie in prefidiis Arcium habentur, UHM*
alie per pagos diftribute agunt, ob faciliorem vidimi, Se m-%M;7
certum, qua littorum parte, claffis Hifpanice appulfum, etiam Brafltim-
adverfus hoftium in fines noftros irruptiones. Arcem Mauri-
tiam ad ripam S. Francifci quingenti Se quadraginta armato-
rum infidère, fignis ducibufque diftindi. Alagoas ducenti &
nonaginta tres. Camarigibam Se Portimi Calvum quadringenti
&: oduaginta. Serinhemum ducenti Se quinquaginta, fupra
quingentos. Pojucam feptuaginta quinque. Panterre molen-
dinum feptuaginta novem, Promontorium S. Antonii ducenti
& quadraginta. Arcem Duffiam centum Se feptuaginta.
S. Amari territorium centum & feptuaginta. Moribecam cen-
tum & feptuaginta quinque. S. Laurentii pagum quadringenti
Se viginti duo. Arcem Principis Guilielmi in Afagodis du-
centi fexaginta tres. Frederici Henrici ducenti Se triginta.
Infulam Vazii cohors pretoria. Erneili arcem centum Se
oduageni. Reciffam ducenti & feptuaginta feptem. Bruno-
niam arcem centum viginti quinque. Olindam centum nona-
ginta tres. Iguarazam nonaginta tres. Orangiam arcem cen-
tum Se oduaginta duo. Gojanam centum Se fexaginta quin-
que. Fredericopolim centum Se unus. Margaretam trecenti
Se fexaginta. Ceulianum Caftrum oduaginta odo. Ad has
copias à meo difceffu accedere è Zelandia,in fupplementa
miffi, centum quinquageni. è Boreali Hollandia fexageni fex.
Vt militum numerus omnis fit fex millium, centum Se odoa-
ginta. At Siaram diledi è copiis milites quadraginta tuentur.
Inftruclis munitifque hac militum manu arcibus, nihil reli-
quum,vel ad invadendum hoftem, vel ad defendenda cur-
foriis copiis adverfus claffem Hifpanienfem Brafilie littora.
M ni 2 Sane,
 R E S G E S T A S V B
Sane, nifi hanc diminuiffet fatalis calamitas, patuillemus hofti
vini facere aggreffo. Nam quo tempore hanc oram praeter-
vedaBahiam fubiit,non is nobis erat militum numerus, fed
fada acceffio adventu legionis^ Artifofkiane. Hofti erant
millies ter, quos recenti appulfu ex Hifpania advexerat. con-
fcripti infuper in Sandorum Sinu feptingenti. quibus accef-
furi erant bis mille, quos Banjola Comes ducebat, Se Brafi-
liane gentis mille. Adhecfpes illi erat, fore, ut inter nos ha-
bitantium bina millia exuta fide Hifpanis fé adderent. Qui,
bus certe copiis pares non eramus, uteunque, contrado &
corrafo undique milite, oppofuiffemus audaciam. Noftrorum
numerimi, ut belli mos,auximus mendacio, comprimendis
feditioforum, fi quid moliri animus effet, aufibus, & tenen-
do fame ftrepitu, quo bella conftant, hofte. Veruni ex quo
inSinum devenit, nihil tanto apparatu dignum edidit. Sc-
ium Vidalium Se Magalhainfium duces cum modico agmine in
pagos Brafilianorum immifit, fparfis litteris, quibus Comitem
Torrenfem,Sinus Sandorum Gubernatorem predicabant,ani-
mofque impelli faciles infirmabant. Etiamnum circa Vergeas
Se Moribecam oberrant, de quia occcultis viis de die, nodu
notioribus vadunt, vix deprehendi poffunt. id unum negotii
habent, quod pecunias Ingeniorum dominis extorqueant,
obvium quodeunque diripiant, milites noftros palantes armis
exuant. at vetitum fibi affeverant, incendiis fevire in arundi-
num piantarla de vaftitatem facere. Vagantur quoque pallini,
nulla Regis fide aut ftipendio obnoxii,populatores Mulate Se
Nigrite, magnifque difpendiis affligunt incolam, ipfi latebra-
Navium
cenfus.
rum feiti de elabi dodi. Navium majorum de minorarci, quas
Brafilie portus, Sinus, littora habent, nomina, ut de nautico-
rum numerimi fyllabi exhibent. Vt fua Brafilie fecuritas, So-
cietati utilitas, Reipubl. omni decus perpetua fint, neceffum
fuerit abfque cunclatione mitri naves de nauticos, arma Se
commeatum, militem & vellimenta. que cunda afferendis
imperiis faciunt. omnium egeni, defideriis omnia compledi-
mur. nec fperari vidoria poffit,vel navalis vel terrellris,
abfque iftis adminiculis. inermes vecordes, armati aiidentio-
res iumus. Quantum eris fit debiti, quantum in Officiales
expenfi,
 C MAVRITIO IN B R A S I L I A . r4i
expenfi, docent rationaria. Vberiorem longè prefentis anni,
quàmelapfi fuit, meffem exfpedamus. Illud querelis i n f e - ^ ^
ram, navium plurimas invalidas & quaffas non ferre pelagus-,*£&
eas, quas mittitis, ftatim ab appulfu commeatus egere. quem ""**
ipfe copiofum, recens è patria miffe, advexiffe debebant;
alias, ob navalium fociorum inopiam, militis nollri egere, ad » malè
navales operas. Nondum omnia dixi. ambulat male veftitus Z%Z
miles, vix adverfus pudorem amidus. Et licet horridum non
averfemur, nec unguentatum pofeamus ; at honellius tedum
velimus. cum non ab armis folum decòris, fed & ab habitu Se
cultu corporis, animos fumat. Quamobrem ex honore Se re
fuerit Societatis, fi velles Se fomenta iftiufmodi elargiatur
ipfa. cum preda, non abfque lucro, ftipendiis decìdere prom-
tum fit. Nec egre ferunt Martis filii, illud fieri, cum ftipen-
dii integri folidique compotes fadi, tante felicitati impa-
res fint , Se ocii fortuneque prodigi popinis ac comeffa-
tionibus era inertes deterant; vel vidà, ut putant, pauper-
tate, in patriam ad fuos abituriant. At omnium maxime
infellam Bahiam experimur, ut unguem, in bene habito cor- »****
pore. rerras graffatoribus, maria navigiis tenet. quod facile
ipfi, ob portus & Sinus ubique obvios. ut,ftante hac Cartila-
gine , nulla fit futura nobis à bello requies. Hic colophon ad-
dendus tot triumphis. hoc Caci antrum Se maleferiatorum
latibulum expugnandum Sociis. hic laborum apex fuerit Se
fumma. Verùm ifta aufuri magnis adjumentis egent. neque
enim fortune folum beneficio juvantur,qui pugnant, fed manu
Se robore. Ad ejus expugnationem, opus exercitu millium
quinque, probate militie Se fiducie. Hos hic in Belgio fcribi
fuaferim, Se ab armis idoneis inftrudos ttanfmitti, ut addi
illis polfint Brafilienfis militie Se locorum illic gnari. Quo
vero terrorem mari quoque circumferamus, naves requifi-
verim majores ododecim totidemque Liburnicas, navalibus
fociis armifque validas. Has in Brafilie littoribus Ilare cupiam,
fub Autumni initium, ut menfibus Martio Se Aprili, quibus
quies eft caftris, ob perpetuos imbres, vel facchara in patriam
tranfvehant,vel in Occidente fortunam infigni aliquo facinore JJJ"^
demereantur. Etiam minorarci navigiorum egemus, lembo- «#À
N n rum,
 142
RES G E S T £ SVB
fcapharum, vedoriarum, onerandis Se exonerandis ma-
rum
joribus. que annorum piùrium decurfu attrite, luxate,fra-
ÙO. d e , vel merfe etiam cafu, periere. ^rarii ea eli inopia, ut nifi
De arano.
prefentiffimis pecuniis refocilletur, rationum metuenda fit
conturbatio. Sacchara, nifi prefentario e r e , vendere detre-
dant Ingeniorum Domini, veriti, ne adventu clalfis Hifpa-
nice migrandum fit emptoribus Belgis, & fic peritura fint
debiti nomina. Hec fere fumma illorum eft, q u e promptus
confini' animique Duffius, apud Potentilfimos Ordines, Prin-
cipem Auriacum, Se xix-viros fcripto expofuit.
Vetùm antequam turbata magnis Claffibus maria Se cele-
berrimos navales conflidus referam,libet amcenioris argu-
menti narratione edulcare ledorem, illorum exemplo, qui in
menfis ferine vervecinam interponunt de folidioribus ferculis
bellaria. Fuit olim de eft etiamnum eredioribus Ducibus &
Principibus hoc ftudium, non folum claris in hoftem facino-
ribus bellifque extendere gloriarci, verùm etiam illa ipfa belli
tempora honefto otio diffindere de Operum illuftrium often-
tatione magnificentiam explicare. Fecit idem Naffovius, Se
prorogato imperio, inter tot negotiorum onera, primum
condendo fibi Palatio, inde de Pontibus duobus occupari vo-
luit. ilio in fuos magis ufus,his in publicà commoda. Iniquus
in Superiores fit oportet, qui dignationis fulgore de ftirpis
magnitudine fupra vulgarem fortem pofitis, fpiramentum ali-
quod laborum de deledamenta invideat. ea ptefettim, qua?
ab auguftiore domo, à viridariorum amoenitate, ab arborum,
herbarum, pidurarum multiplici elegantia petuntur. Habuit
Roma architedos, habuit agricolas Orbis vidores. quorum
manus una in agris de villis fuit, altera in caftris de vallis.
Curios innuo de Auguftos, Fabricios de Lucullos, Pompejos
de Marcellos. Et fané folet edificiorum fplendor de apud
cives domi & apud exteros, maxime hoftes, potentie fpe-
Thucyd. ciem prebere. utapudThucydidemdifferit Alcibiades. Nec
refert,dignitatem ornari domo, modo non ex domo tota
dignitas queratur, de magis domus domino, quàm hic illa
honeftetur. Secus lapides faxaque , Tigna, aulea de omnia
potius, quàm ièipfos vifendos efficiunt. nec divitie ipfis in
decus,
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. t43
decus, fed opprobrium fulgent. Erat eà terrarum parte,quam
Antonii Vazii infulam vocant, à prillali poffefforis nomine,
area, ingenfque fundi fpacium, Erneili arcem inter Se Trian-
gularem,fluminibus duobus, Capivaribi (appellano à Capi-
varis amphibiis porcis eft, quorum frequens in hoc .flumine
captura,) Se Biberibi interceptum. planities horrida, inculta,
nullis arboribus, nullo frutice induta, fordebat lira. In inte-
riore Capivaribi ripa Collis eminebat, nociturus urbi per belli
tempora, ut q u e nullo hac parte cinda vallo, hoftium injuriis
oportuna patebat. Non femel Supremi Concilii Senatoribus M^W»
id confilii dederat Comes, ut vallo Arces iftas tutande Aree infZZ
committerent. at non perfualerat, ob grandiores fumtus. l""w"'
QVOS cavere, cum ufus eft, frugalium quidem eft Se mercan-
t i u m , fed non imperia in hoftico parantium. Vifum nihilomi- mc <—
nus Corniti, ne nuda Area objedaretur hoftili offenfe, arbo- /.\eoo
rum confitione obumbratam oculis eripere. tum,ut ab earum ^J!fften.
frudibus civis milefque, duris temporibus, alimenta folatia-uhm'
que caperent, tum ut fecurior effet habitantibus iftaftatio.
Etenim fuere rempora, quibus negato, ob fluvium,in Re-
ciffam adira, civium trecenti ultra fluvium progreffi, carpen-
dis malis aureis , ad internecionem pene cefi, neceffitatem
domellice annone fero difeerent. Q u a r e , n e gravis effet
erario Naffovius, nec minus confuleret publico, mercatus
fuo e r e fundum hunc fuit. quem non ameénitati folum, fed
Se fue Se fuorum valetudini fimul ac fecuritati dicaret. H e c
tunc otia placuere à negotiis publicis feffo. Hac rufticatione
vacivas horas diftrinxit optimus Imperator. ut quoties Reip.
non liceret, nature contemplationi vacaret, Se poft belli ftre-
pitus, de bello hac in pacis fede cogitaret. Et fané procedere
feliciter o p e r e , Se peradus labor admirationi fpeclatoribus
fuit de voluptati. I d , quod olim fubfecundariis temporibus
agebat Diocletianus Imperator, ipfe areolos in horto partitus
cultureque Se arborum plantationibus vacans. iEdificatum
eà cura à Comite fuit, ut fpedata falubritas fuerit, curata
tranquillitas, parta loco fecuritas, neque negleda honorum
ameenitas. Etenim is ordo in digerendis arboribus obferva-
t u s , ut undique Arcium Se Suggellorum tredecim patroci-
Nn 2 nio
 M4 R E S G E S T ^ S V B
nio tuta effent viridaria. Surgebant Cocie fpedabili ferie
feptingente, proceriores alie, alie humiliores, quarum qui-
dam caudicem attollebant quinquaginta, quedam quadra-
ginta, quedam triginta pedum altitudine, priufquam ramo-
rum attingeret divergia. Has, cum transferri non poffe om-
nium effet opinio,fcitè effoffas,petoritis,trium quatuorve
miliarium fpatio , veólari Se pontonibus trans fluvios depor-
tari in Infulam juifit. tranflatas, non labore folum fed Se inge-
nio,excepit amica tellus,eaque fcecunditate, preter omnium
fpem, implevit annofas arbores, ut primo ab infitione anno,
mira nafcendi aviditate, frudus dederint copiofiffimos. Iam
feptuagenarie Se odogenarie erant, veterique proverbio fi-
dem imminuère, Arbores annofas non effe transferendas.
Illud fingulare, è fingulis tantum fruduum proveniffe, ut
o d o imperiales valerent. Poft Cocias, finis locus erat ducen-
tis de quinquaginta duabus Aurantiis, preter fexcentas, qua?
alie aliis decenter j u n d e , prò fepimento erant, de fruduum
colore, fapore, odore, delitias tot fenfibus faciebant. Erant,
limonum grandiorum feraces, numero quinquaginta de odo.
que citria dulcia ferrent, ododecim. q u e granata aut mala
punica odoaginta. que ficus, fexaginta fex. Adhec ignote
terris noftris Papaje, Mammae, Ienepape, Mangare, Cala-
baffie, Acajoufie, Ovafie, Palme, Cerali Braiiliane, Pyri Pu-
nice, Aratuce, Sempervive, Bacove, Uve Bananes. Cernere
erat Tamarindos, Caftaneas, Dadylos quoque fi\e caryoti-
das,Vineas,fingulistrimeftribus,maturis uvis graves, herbas,
frutices, humi nafcentes frudus, legumina, aliaque hono-
rum decora, ad Medicorum de Chirurgorum ufus. Is plerif-
que didarum arborum genius eft, ut toto anni decurfu & fio-
rem &maturos frudus,juxta immaturos,oftentent. quali una
eademque arbor, alia atque alia fui parte, pueritiam, adole-
fcentiam de virilem etatem ageret, herbefcens,adolefcens,
adulta. His fucceffibus, hac nature benignitate letior Naffo-
vius, cum jam Reciffam omnem abfconderet eminus fpedanti
^ n o c A rboricetum,fubiit animum voluptas condendi hic Pa-
Ztum4 l a t i i & Pretorie domus. cumdignè habitare ament Heroicae
FKIBVK- Se Didatorie anime, de à multitudine non dignitate folum &
habi*
A Tluvius Alt)aribt D Mó*"*Hn^nenL C C'oencnium.
B Trduraum Talatium Comitts H Castrum Waerdenburchv ftue rrtdtiautare
£ Aorta ftl* '
C o tafniiAin. y e astrae -••••'" I. Cuna Suprema Senatus
 C. MA V R I T I O IN B R A S I L I A . ,4y
habitu, fed Se domicilio difcerni. Nam, quam illi Domum de-
ftinaverant Societatis primores,ruinamminabatur 5 nec fine
maximis impendiis nova decora admittebat. Palatio,( F R i-
B v R G o illi nomen, tanquam libertatis Arci) turres erant due
fublimiores,in Viridarii meditullio,fex feptemve miliarium in-
tervallo è mari fpedabiles. que prò Pharis funt navigantibus.
E a , q u e lucernam ignefque è fublimi faftigio protendit, id *^-
officii preftat nautis, ut confpirantibus in navigantium oculis Zttrl
Caftelli littoralis angulo Se hac ipfa Turri, certam tutamque f"*"^"
cuum.
monftret portus fubitionem. Ex his defuper fpedanti, hinc '
Continentis plana, inde longè latéque mariapatent & adven-
ralites è longinquo rates aperiunt. excubiis idonee Se fpecu-
landis de die predonibus, hac quoque utilitate ftrudure ele-
gantiam Se neceffitatem commendant. Ipfi Palatio pretendi-
t i Suggeftus militaris,velut ex ipfo emergens flumine, mar-
moreus totus, & machinarum decem capax,ad fluminis fecu-
ritatem. Nec filentio preterierim,in hoc Viridario puteos
dari,trium aut paulo plus virgarum noftratium intervallo à
fluminibus remotos. qui falfis aquis circumfufi, dulcis aque
copiam incolis prebent. five foli obnixa firmitas falfas aquas
arceat : five percolate per terram, falfedinem exuant : five al-
tiore, quàm eft fluminum, vado fcaturiant. maximus illorum
ufus, cum per hoftes circumjedos dulces latices foris peti
nequeunt. at quod magis mirere, longius à littore in medi-
terraneis,puteos invenias,falfis aquis diffimiles. IdemHortus
pifcinas habet ampliffimas tres, omnipifcium genere inftru-
diffimas, prefentiffima civium , deficiente annona, folatia.
Primo trimeilri, ex quo effoffa fuere vivaria, tam copiofa
pifcium captura fuit, ut vix tres fcaphe ad veduramfuffece-
rint, preter eos, quos militum defideriis indulfit Comitis li-
beralitas. Sunt Se alie,in collimino horti,pifcine,in ipfo
flumine, fepimentis inclufe. que,eftuante mari, ingentem
pifcium vim fuppeditant. non femel accidit, ex una captura
rediiffe ad dominos florenos centum, ubere fatis queflu.
Fulget nitetque etiamnum Friburgum, Infulé Vaziane prefi-
dium, civium delicium Se voluptas, Nallbvie magnitudinis in
alio Otbe perenne monumentum. Vtique mirum , quàm
O o he
 \
5
Cailrum Erneili
2"/. Sibariti
'., A Jna.lt<*r•Ltttrt B. PRJBVRGVAI 4«& <:««*
. Terr^.^uas .tiars tntumej, ? M" C . Stabulum xa. ex ordine equorum .
D .V"(7r/i et J'iitntana
CCfLS ttiundat
E . vimitimi h herbateorum barn .
t / ^
._?"/ Captbaribi F Sedimenta "e. eitrjti et Lmorubus
•. Pif'catara ÌJCUS G . Porli;us vitifera..
H Porticus è uranatis
'^jlltiytts Urrdi reflMO man ficcjf.
1 . Jùirtm molarmi .1 t.r.tnttorum . Itmonum et àtri
K.. tfortas,ficus aUafqiu arbores habens
£ 1, Domus Jiortulani
M.. Ambulacra e Coc/s arboribus
i t a * a • .

ri. Opus coranarium fruticibus confitum.

O. SphiCrdlertum
P. Jiortus arborum.quas JSacbovens recane

M. ^j G-albnartum.
R. Virarla
S, .tf.otu C unieulorum. .
T . Sedes olortna .
*• y—
, * •
V Suaaejlus Laptdeus.
i1 W . vetns eolumbariuitt.
i ìE
'1 gr X . Tuteus m ufum /tabuli .
A
; vL Y. Campus ficcattdts itittets .
2 1I Z Jiortus olerum .
i
R -
!' 11 + . Aditus five tnjre/sus Tribiirjiaiu.iu!^
O Jloffutium C\lartrarum .
<? 1
; i
i ;
i
ì l i .
:
• 1 t
1 1
t »
• i ;
I i
«
N 9
li • , <t I
•v- ~> 'i «
le

•
f
; ( I l«-l 4 4
« i m i J I j.« ij ;

? m « « « « « H i
•' ' M
E
CD. DO r lo*
DO
G
iti;
D

A
IFRIBVRtf' 3",
' "-et/une Kheita- laudi:*
 C. MA V R I T IO I N B R A S I L I A . ,4y
habitu, fed & domicilio difcerni. Nam, quam illi Domum de-
ftinaverant Societatis primores,ruinamminabatur 5 nec fine
maximis impendns nova decora admittebat. Palatio ( F R I -
B v R G o ilh nomen, tanquam libertatis Arci) turres erant due
lublimiores,in Viridarii meditullio,fex feptemve miliarium in-
tervallo è man fpedabiles. que proPharis funt navi^antibus
E a , q u e lucernam ignefque è fublimi faftigio protendit, id ***
offici! preftat nautis, ut confpirantibus in navigantium oculis Zttt
Saltelli httoralis angulo Se hac ipfa Turri, certam tutamque hutcon(ii'
monftret portus fubitionem. Ex his defuper fpedanti, hinc cuum.
Conrinentis plana, inde longè latéque mariapatent Se adven-
f alites è longinquo rates aperiunt. excubiis idonee Se fpecu-
landis de die predonibus, hac quoque utilitate ftrudure ele-
gantiam Se neceffitatem commendant. Ipfi Palatio pretendi-
tur Suggeftus militaris,velut ex ipfo emergens flumine, mar-
moreus totus, & machinarum decem capax,ad fluminis fecu-
ritatem. Nec filentiopreterierim,in hoc Viridario puteos
dari,trium aut paulo plus virgarum noftratium intervallo à
fluminibus remotos. qui falfis aquis circumfufi, dulcis aque
copiam incolis prebent. five foli obnixa firmitas falfas aquas
arceat : five percolate per terram, falfedinem exuant : five al-
tiore, quàm eli fluminum, vado fcaturiant. maximus illorum
ufus, cum per hoftes circumjedos dulces latices foris peti
nequeunt. at quod magis mirere, longius à littore in medi-
terraneis,puteos invenias,falfis aquis diffimiles. IdemHortus
pifeinas habet ampliffimas tres, omni pifcium genere inftru-
diffimas, prefentiffima civium, deficiente annona, folatia.
Primo trimeftri, ex quo effoffa fuere vivaria, tam copiofa
pifcium captura fuit, ut vix tres fcaphe ad veduram fuffece-
rint, preter eos, quos militum defideriis indulfit Comitis li-
beralitas. Sunt Se alie, in collimitio horti,pifcine, in ipfo
flumine, fepimentis inclufe. que, elluante mari, ingentem
pifcium vim fuppeditant. non femel accidit, ex una captura
rediiffe ad dominos florenos centum, ubere fatis queflu.
Fulget nitetque etiamnum Friburgum, Infule Vaziane prefi-
dium, civium delicium Se voluptas, Nallbvie magnitudinis in
alio Orbe perenne monumentum. Vtique mirum , quàm
O o he
 j 6 R E S G E S T ^ S V B
he ftrudure& edificia Lufitanorum fiduciam labefadaverint,
noftrorum vero auxerint,benè de imperii hujus ftatu opinai
riunì, quem tantis impenfis de quidem fuis illuftratum iret
Naffovius. Etenim D E S P E R A N T I B V S publici negligentia
fubit,&quam fato fuo affinem ac perdendam conjedant
rempub. perdi abfque cura finunt. Quos dejecerat de clalfis
Hifpanice adventu concepta trepidatio, metum profcripfere,
edificante Naffovio, ut cujus jam maxime intereffet, ne quid
Brafilià detrimenti caperet. Alacrius ex eo molarum fabricis,
taleifquetum facchariferis, tum Mandioce inhumandis, in-
cubitum fuit. erigente omnium fpes Se nequaquam de Rep.
defperante Imperatore, cui, ob hoc, ut Varroni olim Roma-
na, nollta quoque gratias debet Refpublica.
rrbem Infulam Antonii Vazii, Frederici caftro quinquangulari,
tiamTfm vallo annexuit. quod fpacium omne ftagnis interfufis &arbu-
ZZ7. ftis horrebat,ut fupra humanam fidem fuerit,urbem illic
condi poffe. At nunc conditam effe, Naffovii induftrià, ocu-
lati credimus. utpote cui ingenium de audacia erat, etiam
que natura prohibuiffet,per artem de labores tentare. Plateis
fuis de aque duclibus, urbium more, diftinda, edificiis fpe-
ciofis de a mercium conditoriis inftruda habitatur. Illi pu-
blicà Supremi Concilii, Pretoris de Scabinorum authoritate,
M A v R i T i m inditum nomen, uti Alexandrie ab Alexandro,
Conftantinopoli à Conllantino, Colonie ab Agrippina condi-
toribus. Jllud à pietate fuit, quod condito in ea tempio illu-
ftriore, Societatis, privatorum civium de Comitis largitione,
Deo urbis primordia, ftudia fortunafque populi confecrave-
rint. Hec cis fluvium Capivaribi magnificentiam Comitis lo-
quuntur. ut & BOA-VISTA, qualidicas,domus Bonivifiu*,ob
fitus amoenitatem. nec enim alibi voluptates, cum vacaret,
&quoties expediret,hìc preconcepta magnorum aufuum
argumenta fuere.
Etiam
Pontes ^ Pontes infuper pofuit duos, unum Reciffam inter de Mau-
duos.
ritiam, alterum, quo fluvium Capivaribi inflravit, Mauritiam
inter Se Continentem. Nec enim à Veterani militia abludi-
mus, cum de duobus pontibus in Galliis Ararim, in Germa-
nia Rhenum inftraverit Cefar, Danubium Trajanus Impeta-
tor.
 MAVRITIOPOUS
U:ECIIIA,:ET C I R C U M
IACENTIA CASTRA

rum in mari timi s

n: fa

' ''
 C. MA V R I T I O IN BRASILIA. H7
tor Cauffe h e fuere. Regnante Hifpaniarum Rege, cum
Brafilie imperium teneret Prefedus Albuquerquius, deli-
beratum i e p è , mini expediret Olindam longius à portu ma-
nique aditu remotam, negligi, incolafque in Reciffam de
Vazn inlulam transferri, cui fini Infulam nedi Reciffe
perutile foret. cum de fluminum circumlabentium opor-
tunitate de Oceani appulfu invida hec loca crederentur.
Veruni, five imperitia militaris architedure de muniendaruni
arcium, rem tantam aggredi timentibus, five ameenitate civi-
tatis Olinde abreptis, hefere ufque confina, nec eventum
fortita fuére. Diffuadebant Lufitani, quibus ifta terrarum
connexio impoffibilis videbatur, ob fluminis de eftus marini
violentiam. Horum opinioni acceffere Architedi peritiores, *&**
ex Hifpaniis accerfiti. Verum, ex quo rerum hic potiri cce- CJt*T
perunt terrarum Se aquarum fubadores Belge, Se belli fedem °**'
eligi Reciffam placuit ac Vazii Infulam, patuit excidio fuo
pulcherrima Olinda, Se, veluti fatis damnata, flebilis apparuit.
D e j e d a , non belli furore, fed confilio, edes , monafteria,
Tempia, ruine fue illachrymavére. Nec facrilegia h e c , uti
Phocenfium in templum Delphicum furores, vifa noftris, fed
tranflatio facrorum fuere : mirantibus quamvis Se Barbaris Se
Pontifichi, talia admittere ingenia omni dodrina exculta,
pulcherrimis legibus formata, Se de divino cultu perfuafiffi-
ma. Belge, quibus omnis locus eque adorationi idoneus fa-
cerque habetur, non impietatemhoc omne, fed prudentiam
interpretabantur. ut qui N o v e urbi facrifque fuis fecuritate
majori confultum cupiebant, nec in Deum (abfit ) effe injurii,
fed tutius eundem & utilius venerari. Nec tamen non, ut
homines fumus Se pulehro afficimur, miferari urbis angurie
vaftationem poterant ipfi, qui vaftabant ; fubrutis ex alto Se
deturbatis edium facrarum Se profanarum, publicarum Se
privatarum faftigiis. que Solis vefpertini radiis,gratiffimo ad-
fpedu, verberabantur. Et nunc fi videas, collapfa jures Per-
gama,aut fubverfe Carthaginis aut Perfepolis raderà feedo
fitu jacere. A DEO nihil in humanis ftabile permanenfque
link vel inquies ratio vel belli rabies,ut ne faxis quidem&
Capitoliis Se furgentibus in ccelumBafilicis,fua fit perpetuitas
Oo 2 de
 s R E S G E S T ^ S V B
Ex rude. & quies. Magne Vrbis reliquias & raderà predo venalia in
nbusoiin. Re^iffam quifque tranftulit, novifque edificns aptavit mate-
t:tn. r i e m u t l o l i t a matte Olinda , fupereffet à ruderibus, licet
"** difpari vultu,filia Monopoli*. Non defuerunt, opinor, tante
calamitatis authoribus cauffe, cur fubverti Olindam placue-
' rit. ne forte latibulo effet hoftibus,aut quia multo milite cuflo-
diri vallifque muniri oportuit. Secus parcere folent pietas Se
humanitas iis rebus, que ad bellum faciendum non multimi
lib, *. habent virium. Polybius certe rabioforum effe ait, ea perde-
re , que nec hoftem perdita diminuunt, nec perdenti emolu-
mento funt. Et laudat Marcellum Cicero Verrina IL quod
edificiis omnibus Syracufarum publicis de privatis, facris &
profanis fic pepercerit, quali ad ea defendenùa cum exercitu,
non expugnanda veniflet. Familiate Grecis de Romanis fuit,
intadafervareDeorum delubra,ob rerum divinarum reve-
rentiam. Quo magis à Chriftianis hoc exigas, licet fenten-
tiis opinionibufque ac ritibus majorum diffideant. Sicut I v-
c v N D v M vidis eft, ea loca fpedare integra, quibus Numen
fuum colere affueverant; ita vidoribus decorum,ea furori exi-
mere, que Dei funt. Hoftis oportunitates Reciffe de Infitte
Vazii edodus, ob portus de flumina, ftratagemate Reciffam
antehac tentaverat. illud non nefciens, propter interlabentem
fluvium, non poffe ex Infula Vazii fubmitti auxilia, prefertim
refugo mari. Littora de propugnacula pretergreffus, propè
erat, ut incautos occuparet, nifi forte navalium aliquis ar-
repta fude preufta,accenfam machinam in hoftem explofiffet.
quo ftrepitu turbatis hoftium ordinibus in fugarci fé dedére.
Rathnes Mauritius, fepius exploratis Brafilie portubus de locis innu-
quasmfu- meris,ubi appulfus, de in quis prefidium ac robur,unum hunc
effigi defenfioni fue fufficere judicabat, de inacceffum inexpugna-
piacuit. bilemque non magno opere reddi poffe. Vt talis effet, ponte
jungi Infulam Reciffa fuafit, quo commodior effet faccharo-
rum in Infulam tranfvedio. ut que non nifi tefluente mari
transferri poterant. nec fine noxa, utpote ab aquis lepe&
fluduum adfpergine tada. Eratadhec trajedus per lintres
periculi plenus,quos non lèmel vedorum pondere de fre-
quentia, vel ventorum verbere mergi contigit. quin de abfti-
nendum
 C. M A V R I T I O I N B R A S I L I A. l4f

nendum fepè à trajedu fuit, ob procellofum mare, de turbata

tempeftatibusoftia,&iniquioremeftum. Quefuaferat fre-
quenter,tandem perfuafit,decretumque ponte flerni fluvium.
Operis fabricam locavére Senatores bis centum Se quadra- *&**
ginta floren. millibus. Architeólus opus orfus & fuorum o p e - ^ V
gitmff
ras gnaviter urgens, exftrudis è lapide columnis pluribus, ad vtus. "
fluminis alveum procefferat,ubi maxima profunditas. q u e
remiffo mari pedum adhuc Mathematicorum undecim depre-
hendebatur. Tunc diffifus fibi, diffifus arti, deftinata exequi
defperabat. naturam arte validiorem faffus, nec tentanda pru-
dentibus fadu impoffibilia : vix divina ope poffe id perfici :
è profundo attollendas moles in maximam altitudinem ; non
quietem fluminis impetuoli lapfus, non Oceanum dare, qui
quo ardius ftringeretur, acrius futeret. Fluvium precipitem
admodum Se violentum ac nonnunquam imbrium mole co-
mitatum, ripas longius fubmovere, Se ubi anguftior eft, ibi-
dem ferocem effe Se vorticofum. Q u e profedò cunda pre-
meditatum ante Architedum fuiffe oportuit. Inhibendo
operi ii frigidam fuffundere, quos metus incefferat, nec va-
nus, ne j a d o ponte tranfmigrarent èReciffa in Infulam amee-
niorem plures. unde precia edium in Reciffa imminueren-
tur. Querule adhec Belgarum littere, ejus Operis autorem
Comitem loquebantur, Se tantorum fumptuum laborem pu-
blico periiffe : abforpta aquis, inutili ftudio, centum florenùm
millia ; interrupta opera, femipendulum pontem, columnas
tot exprobrare vana aggreffis. Ita non fine fpecie queri vi-
debantur, Q_VI P R I V A T I S rationibus affuefadi, res imperio
dignas Se utiles eodem pede metiri confueverunt. nefeien-
tes Principum diverfam effe fortem, quibus precipua re-
rum ad famam dirigenda. Mauritius honoris fui intereffe arbi-
tratus, audere fé, quod non perficiat, Se infirmi effe ingenii,
unius defperatione fumme rei diffidere, manum operi admo-
v i t , & f u o ere congefta undique materia, non lapide, fed
lignis, pontis reliqua fulcire occcepit. Excife è filvis arbores,
ex arboribus trabes mère,-pedum quadraginta & quinqua-
ginta longitudine, ob duritiem aquis impenetrabiles, quas
pontis fublicas Se fulcra effe voluit, fundoque fiftucarum
p p opera
 R E S G E S T i E S V B
opera defigi,ad pedes duodecim,alias ad perpendiculum dire-
das, alias obliquas, ut flumini obfequerentur. Accendit ala-
crita'tem fabricantium alacritas Comitis. nec fegnes videri
voluere, ipfo hortante Se mitigante, operafque fingulis par-
tiente, ea indullria, ne alter alteri impedimento effet. Bime-
ftri labore confummatum opus fuit, totufque pons, in multas
decempedas excurrens, hominibus, curribus, equis, viam fe-
cit. Ita N I H I L difficile audenti, juvanteinduftriam pertina-
cia, hanc labore, hunc facili largaque liberalitate. Abfoluto,
omnium admiratione, opere, aperuit Senatoribus Comes fadi
cauffas. qùarum inter primas precipuafque erant quorundam
è Belgio improperia, impenfas grandes inutilefque objeclan-
tium. delendam hancfibiculpamajebat, cum non temere hec,
fedrationibusmaximis adduduscceptaviffet. Senatores,quod
improbaverant infedum, (id enim in magnis fieri affolet) jam
fucceffu probavére, de ut pons hic juris effet publici de Socie-
tatis proprius petivère. Nec difficulter à Comite id impetra-
tum, hac tamen lege, ut primi diei reditus pauperum effent.
Tanta vero, ob rei novitatem, eo die euntium de redeuntium
frequentia fuit, ut collede pecunie fumma fexcentorum dC
viginti florenùm fuerit. Annuum vedigal viginti o d o floren.
millibus divenditum. civis juffus affes duos prò tranfitione,
miles Se Nigrita unum, eques quatuor, boum vehiculum
feptem pendere. Trajedus navalis, qui ante Naffovii adven-
tum, non nifi florenorum centies fex erario inferebat, adeò
fui predo crevit, ut nondum abfoluto ponte fexies floreno-
rum mille valuerit. quo fané opimiore reditu, redimi pote-
rant, in novi pontis experimentum, fadi fumptus. Hoc ad-
verfus invidiam de calumniam ftante, deceffere, in Societatis
commodum, de mercede condendi operis, q u e ex condido
bis centies mille de quadraginta mille florenùm erat, centies
de duodecies mille floreni. Enimverò erogatis in pontis par-
tem lapideis columnis innixam florenis centies mille, in eam
quam abfolvit Comes fubliciammon nifi vicies de odies mille,
in lucro libi deputare habet Societas, quod à prima mercede
reliquum eft, florenorum centies & duodecies mille. Nec
deftitit utilis effe Societati Naffovius, verùm indefeffus agen-
do,
 •W W-

A . Tluvtas Camfarili Cttlrum fmesti K . ZsLeciffa 'apidola

D .fidldtium Triburfutn
B . Momus -BoaVts'ìa,fine btani Ptfttt E . Afa uri ti opro us
1
tzstrum. Fred. Mi
enrici.
Jj jJai'es
rporta contenta

C. jAons J Ifà a emmus Vifa .

M . Olinac,
E . Jempùm
mi' Oallieum
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. IJI
d o , ut hujus pontis reditus invalefcerent, alium adhuc pon-
tem condi fecit, quo fluvius Capivaribi tranfiretur,ut è Con- AOm
tinente incole in Infulam, ex Infula in Reciffam continua de fpontem
°mm
condit,quo
non impedita itione de reditione commearent. Hunc fuo ^Infulam
fundo, quem à Societate mercatus fuerat, fuperftruxit, ag- finenti neclit.
geribufque muniit,ne fuperfufe ripis fluminum aque,aut tur-
gefcens Pleniluniis &NoviluniisOceanus fifterent viatorem.
Abfolutus fuit fellinis operis feptem hebdomadum fpatio.
Sublicia valide confibulata de fiftucis alte depada, è Bibaraba
fuere. ligni genus eft,in etates durabile,putrefcere nefcium.
longitudo pontis virgarumMathematicarum LXXXVI fuit.
Imminet huic Domus ifta,adomnem amoenitatem patens , B O M [ .
B O A - V I S T A , quam fuo folo,fuo ere inedificavit Comes,hor- loVJt.
tis quoque de pifcinis deledabilem. Hanc quotquot contem-
plati fuere, Bajanas in Campanis villas, Se Lucullanas in Latio
pofthabebant. Hic naturarci matrem congeffiffe mortalium
delinimenta omnia Se illecebras ferenioris vite perhibebant.
non alio loco eque obleclamenta reperiri occupatiffimis.
Hic Naffovius remiffior, circumfufus fuorum operumadfpe-
d u , longè à patria Se tot cognatorum Comitum Se Princi-
pum terris, tranfmarina felicitate gaudebat. intuebatur aftra,
nunquam vifa Germanie fue. mirabatur aé'ris clementiffimi
conftantiam, Se temperate z o n e , qua vixerat, intemperiem
averfabatur. ufurpabat oculis pretereuntium Barbarorum Se
Nigritarum adullos vultus. alia arma, alias domos defpeda-
bat. Videbat Corydones Se Phyllidas fimis naribus, pandis
labris, uberibus pendulis ducere armenta Se greges Europeis
diffimiles. aliud volucrum, aliud pifcium genus prandenti
menfas inftruebat. Hinc oculos per ea maria circumferebat,
q u e claffibus infidebat; per terras, quas imperio, armis, legi-
bus afferebat. Hic Bahie bellum, predatori bus pcenas,ad-
ventanti Claffi terrorem,fuis otia& commoda meditabatur &
mandata Societatis prudentibus confiliis temperabat. Brevi-
ter , cceli, foli, aérifque multiplex beneficium, Rempublicam,
hoftem, Barbaros , Belgas, Fcederatorum decora Se emolu-
menta Boa-ville ambitu meditabundus coèrcebat. Fuit in
hac Vazii Infula, uti Domus, ita Se Cimeliarchium Comitis,
Pp 2 m
 R E S G E S T i E SVB
in quod venientes ex utraque India, ^thiopià, aliifque regio-
nibus naves, ammalia peregrina, plantas, barbarorum fupel-
ledilem, veftimenta, armaque in amcenius Se rarius Corniti
fpedaculum conferebant. Sepè jaduram dominis faciunt
operofiores ftrudure,& imprudenter fada opera impenfas
fruftrantur. Veruni Boa-vifta,non adobledationem folum,fed
& tutelarci Infide de Mauritie urbis condita, ponti proxima
imminebat,&è quatuor turrium fpeculis baliftarum jadu
adventantem hoftem terrebat.
ames ob At Naffovius poft abitum Artifof kii, litibus domefticis,
fa/lUTHi- que privatum maxime tangebant, expeditus, curas terra ma-
ititlm rique circumferebat,& in fubitum forte Clalfis Hifpane, qua:
Ar ttm
" . in Sinu omnium Sandorum morabatur, adventum, maritimis
paftm m-
•vigila, arcibus de mediterraneis paffim profpiciendum rebatur,ne
qua appelleret Hifpanus de incautis fuperveniret. Paraybam
ipfe profedus, reftaurari munitiones de collapfa propugna-
culaimperavit, de quicquid ad prefedure illius tutelarci fa-
ciebat, fedulò difpexit. Caftellum Margarete fudeto muniit,
ob exfuccas foffas, quas collabentes arene, lambentibus &
abluentibus ficca aquis, repleverant. Etiam arcem Reflin-
gam, que porrai objicitur, limili fepimento inclufit. At Bo-
reale caftrum refedo propugnaculo in turrem caftrenfem
coardavit Se tribus tormentis inftrudam terribilem fecit op-
pugnantibus. In Infiala Antonii Vazii tria tribunalia ereda in
Opere cornuto,portandis machinis. Caftellum infuper Arau-
fionenfe in infula Tamarica, & aliud Ernefti, in infula Antonii
Vazii & Principis Henrici ibidem, necnon Principis Guilielmi
in Afogadis, itidem ob aquarum penuriam, palis circumda-
tum defendit, ut de ipfam Reciffe frontem. Fadum id quo-
que per Herckmannum, ad Caput S. Auguftini, ubi Arx
Duffiana eft, per tribunum Coinum in Portu Calvo, ubi atcem
Bonaventuram fivQ Boni Succeffus imbres vehementiores
nimbique abluerant de non uno loco dejecerant. Reftituta
quoque Olinde ad Auftrum munitio, ne evocatis ptefidiis,
pateret urbs predonibus. Fadi militum ubique deledus, de
fubnovis cenrarionibus,procenturionibus,vexillarhs ordi-
nate copie, ut neque militi duces imperio, neque ducibus
miles
 C. MA V R I T I O IN B R A S I L I A . ,53
miles bene ordinatus obfequio deeffet. Miffe naves aliquot,
q u e infidiarentur iis hoftium navibus, que è fluvio Argenteo * * «
Se Ianuarn annonam advedare credebantur. Et ne noftros *'navibus.*'
commeatus dellitueret, vetite evediones carnium falitarum,
laridi, butyri, cafei, pifcium induratorum, farine, old & vini
vini
Hifpanici. reliqua cibariorum genera conceffa iis,qui Ingenia
inhabitant, alendis operariis. Accìtos circumquaque Brafilià- mj®, 'ta-
norum duces Se primores ad belli Societatem apta oratione Duces ZI ad
norum

N a f f o v i u s i n v i t a v i t : Ve omniumfialutejam agi. pari ultione Barbarum tf J 6 **

Belgam, indigenam alienigenamque terreri. hunc ob veteres ira*, illuni ob defleclionem '
& prebita Belgi* auxilia. non gratie fibi ab Biffano tantillum, fid certa exitia p
yro-
mitterent : diflcerent, non offendi rege* impune : in exemplum puniendos, qui
arma
hoslibu* ffreto Rege commodaverint : dijfidentiam ipfisflalutarem,flfemvenie p
terni-
ciòfam fore-, communi fi potius fato morituri involverent, quàm eternum firvirent.
Jntereffe quoque fame ipforum a} chat, fi rebus dubiis audirent fidi, nonfiusfenfinec
ìnobiles : quamvù Barbari dicerentur Europei*, voce horrida, non tamen fé bar-
baros fide, obfequio f$ opitulandi ftudio oslenderent. Servarent, a quibus fi firvatos
fiirent,juncìijque viribus ruerent in gloriam & deflenflè potius Patrie, quam defèr-
te laudem domiforifque referrent. Arma veUra animofique militie noslre affuetosj
in expugnandis Povacaone & Siare Arcibus, in pellendo Banjola, tentata Salvatori*
urbe expertus fum. bis confiantiam &' perpetuitatem addite. Enimvero, ut fumma
loquar,aut nunc depellendus hoc a littore hofii* eH, aut aBumde omni imperio fortu-
mfiquefingulorurru. Eredi ad hec verba,in armis fé affore uno ore
promiferunt,pariquecum ipfo difcrimine pugnaturos, & quo-
cunque imperantis vox de falus, ituros. quam ipforum libe-
ralem de cordatam refponfionem Comes ratam habuit &%ra-
tam, diftributis in fingulos donariis. Cenfis ubique civibus
quotquot rari degebant, Belgis, Germanis, Gallis, Anglis,
aliifque, dati Duces, variis dignitatum gradibus de appellatio-
nibus diftiiidi, tribuni, protribuni, vigilum Se equitum ma- ce»fmur
giftri,permiffa ipfis ducibus minorum officialium eledione. cives.
In Reciffa quotquot civium confcripti, Tribuno Carpentario
paruerunt,ut ad fubitas occafiones ad manum effet armata
manus. Per rara deledis prefuit tribunitia dignitate Cafpar
Nihovius. quos, nulla licet mercede condudos, facile quo-
que erat, uno edido evocare. Equitum turmam ducebat
Iacobus Stackhouwerus, apud Tamaricenfes Iohannes Wi-
Q^q nandus,
 R E S G E S T ^ S V B
z 5*T
nandus,apud Paraybenfes Ifacus Rafirius, apud Serinhemen.
fes Ioannes Blarius. H e cohortes, licet diftinde in plutes
fuerint,parciore tamen milite lingule cenfebantur. Sed exag-
geranda hec fuérunt apud irrequietos Se tempori infidiantes.
quibus prò vifium ratione Se prout plus minufve terribiles
fumus, metus aut fiducia gignitur. Iuffi omnes fuis pallini
ruve»es Ducibus aufcultare, Se ubi res pofceret, fuis fé locis refugiif-
coercm. q U e fiftere. Iuventutis quoque Lufitane nomina, (QVIA leta
ipfis periculis Juventus omnis Se in novum quicquid ancepf-
que proclivis ) in fuis queque territoriis Se contuberniis ad-
fcripta fuére. conftituti Ephori. qui caverent fedulò, ne
faciendis Conciliabulis, còirent; aut limitibus fuis abfque
ipforum permiffu egrederentur. Placuit quoque Redoribus,
ut prò liberorum fide ac modeftia refponderent parentes,aut
vir ali quis honoratior. Nec fegniter ea curabat Comes, quas
faciebant ad Farinam, à qua omne fere vite in his oris prefi-
dium. Q u e cum ex radicibus Mandiocis in pulverem reda-
dis conficiatur, novo edido Ingeniorum dominis omnibus
Se fingulis audus fuit plantande Mandioce labor Se menfura,
indida immorigeris pcenà vel telegationis, vel catcetis,vel
i>^7r«-pecuniaria. Certe per eam, deficiente commeatu Europeo,
tnentaru r ^ r ^ •
àmffovio extremis lepe rebus iubventum. at quanto major ejus ne-
J2T' ceffitas, tanto minot copia, ut in illas delibetationes non fe-
ZnFart- m e * i v e r i c Naffovius, quibus modis ejus haberi polfit, quan-
«afive tum prefidiario militi fatis. nec enim ultra privatam familk
Manatoct * # r
copia pof- nec€4lìtatem ejus cura indigenis. F A T A L I hominum incuria,
qui remedia tum denium querunt,cum premùnt pericula.
Perdidicerat Naffovius dudum,inter Imperatorias curas,ante
arma, vidualia effe, his carentes fine ferro vinci, idcircò lau-
dari Livio Q^Fabium Maximum, qui cum ventum ad inopia
ultimum foret,caritafque annone follicitam ci vitatem haberet,
talis domi in annone disflenfatione, in procurando, preparando oc convehendo fru-
mento fuit, qualishellicis rebus multis temporibusfuerat. l e g e r a t , q u a n t a Cll-
ra incubuerint Annonarhs legibus Tribuni Se Frumentatio-
ni Imperatores. Qriare auditis fuper hac re aliorum fenten-
tns,hec fuper Farinacea Oeconomia concepir : In fingulis
territoriis in Syllabos tefeiri placet, quantum quifque agto-
rum
 C. M A V R I T I O I N B R A S I L I A. ijy
rumpoffideat. u t , p r ò eorum magnitudine,fuus cuique fit
inferende Mandioce labor. Neminem ab hoc opere eximun-
to. Poffeffori fas fit, operas illas in plures Laboratores parti-
ri, etiam adhibitis militaribus. nec minus iis culturam deman-
dare, quibus volet. Illam operarum partitionem Scabini, in
fuis quique prefeduris, ratam quotannis habento. preferi-
ptam ab iifdem laborum menfuram quifque prellato. menfura
perpetua elio, Se licet divenditis agris, eadem. Ab his tamen
oneribus, immunes funto agri fteriles Se ab habitatoribus de-
ftituti. nec enim fubditorum officia exigere per injurias ani-
mus eft. Quod fi per abfentiam poffefforis exigi inique Fari-
ne cultura videatur,fuccedent in illam curam Scabini, &
colonis ejus conficiende partes imperabunt. Suum quifque
Farine demenfum fingulis trimeilribus exhibeto, menfibus
Martiojlunio, Septembri Se Decembri. Supremi Concilii
Senatores, bis quotannis, fuum Farine precium dicent, men-
fibus Ianuario Se M i o , eamque prefenti pecunia rediment.
Ulani in ea quifque loca deferto, q u e in fuo cuique territorio
affignabuntur. Vedure preda erariorum curatores è publico
folvunto. Supremus Senatus, ifta Farine demenfa,non ab
agrorum condudore, fed ipfo poffeffore exigito. qui fipre-
ftare illa neglexerit, farina triticea, quod deerit, fupplebit Se-
natus ipfe. at precium fubducet de bonis poffefforis, aut con-
tumacem damnabit ad cuftodiam. Idem jus etit poffeffori in
colonum , at accufatoris folummodo titulo , non judicis.
Poffefforamquilibet,nondum exado menfe Ianuario, illas
farinacei laboris partitiones Se demenfa, Senatoribus exhi-
bebit, ut caftrenfis commeatus quantitas ipfis certo conftet.
Fada partitione, Curia quelibet, advocato ad fé agrorum
Domino, demandatam ipfi publicà autoritate menfuram figni-
ficabit. q u e conftans perpetuaque in natos ac nepotes ibit.
Atque hec omnia in tabulas publicas referentur, ut prellita
vel non preftita à fingulis officia, & que quibus debite pcene,
ille ipfe loquantur. Hanc officiorum Se curarum N a f f o v i i - ~
commemorationem,excipiat quoque honorum. Curia Se-«*«-
natufque Pernambucenfis, utpote inter omnium Prefedura- ,
rumCurias prima dignitate, incolarum numero, viribus Se bm
r
Q^q 2 mer-
 t 6 R E S G1 E S T A S V B
mercimoniis, Mauritio Naffovió ob fingularem Brafilie Se Lu-
fitanice gentis tutelam, erga fé civefque affedum, ob belli
togeque decora Se domus Naffovice fulgidiffimum nomen,
folennem P A T R O N I appellationem obtulère. quem ita in-
terpretabantur, ut eundem Ducem prò Patrie patte Se Vin-
dice ac Confervatore agnofcerent. cujus patrocinio Se hic &
alibi in Belgio tute effent ipforum res de fortune, hac publicà
confeifione, fé Duci fide , obedientia, omnique minifterio-
rum genere palàm obftringi, Ducem ipfis amore, ftudio,
benevolentia : Moris effe Hifpanici ajebant, talibus elogiis
bene de publico meritos duces honorandi. Vt vero hunc
titulum ratum habeant Fcederati Ordines de Auriacus, fé per
litteras poftulaturos. Naffovius gloriole illius, quam horum
adulatio, aliorum pronior affedus dabat, valde fecurus,ne
videretur faftidioie contemnere, profeda ab affedu fubdito-
rum fuorum in fé ftudia, iftis honorum infignibus fé officii fui
commonefieri refpondit. nec tam appellarione illa fieri emi-
nentiorem, quàm erga fuos faciliorem, Se proniorem ; fé prò
ipforum incolumitate de commodis vigilaturum indefinenter,
domi forifque. ut Patronum prellare ipfo opere fé malit,
quàm talis à fuis gloriofe jadari. Menfis erat Quindilis, cum
Hofiutra.fluviumS. Francifci trajecére hoftium mille ducenti, in Alla-
vmm s. goam emiffi. quos ut fifteret, excìtus fuit ocyus Brafiliano-
T
Miifut'm mm tribunus Donckerus. qui ledis ex hac gente trecentis,
ip
DoZke- obviam profedus, impetus hoftiles remoratus fuit. Eodem
rm
' fere temporis tradu perduellionis fufpedi Allagoenfes ali-
Lufitani quot, Olindam abdudi funt,per pretorem Libergium. Fuere
ZaufM™ illi Gabriel Suares, Francifcus Vaftus, Gonzalvus Fernandus,
Ruyus de Soufa, Simon Fernandus, Petrus Marci, Domini-
cus Pinto, de Antonius Brafilianus. Politicus Senatus cognita
Mameli caufa conjuratorum, principes fadi, Suarem Se Valium, illuni
i T i t ' b r l t e r t i a bonorum parte Se decennali carcere, hunc altera bono-
^rZribt' r u m ^ v i g m t i annorum cuftodia, in arce Ceuliana,damnavit.
mi,qua- Graffante impune hofte non magnis agminibus, que ex Ni-
mos habet gl'iris & Maitiolucchis conflata erant, placuit Corniti ejufdem
runici4 ^rine Se gentis cohortem armare, ut morum Se nequitiarum
iterati-fimilitudine,viarumac latebrarum peritia,facilius deprehendi
poffent,
 C. MA V R I T I O IN BRASILIA. r57
polfint, & ab eodem militie more exercitis vinci. I n e u n t e ^ * *
Septembri, cum tribus Galeatis Hifpanorum navibus Se dua- navale.
bus minoribus , q u e è Sinu Sandorum egredi parabant,
pugnavere impigrè fummifque viribus quatuor noftre, illic
oberrantes forte & maria fulcantes, fub Solis, Cygni,Cam-
porum Se Iridis infignibus. eam noftri impreffionemfecérunt,
u t c o a d e fuerint retrocedere hoftiles, nos à perfequendis
abfiftere,ob littorumSe vadorum metum. Interjedo tem-
pore nunciatum, è Sinu Sandorum folviffe naves grandiores
ododecim aut viginti, cum minoribus aliquot. Quare ex-
ploratum miffe à NafTovio Liburnice d u e , comperére, maxi-
mam Clalfis partemSinu exceffiffe,relidis in ftatione navi-
giis majoribus feptem, preter minora. Ex horum acroteriis
dependebant apluftria Archithalaffis propria, ut figno hoc
prefentiam ejus navifque Pretorie mentirentur. At naves
Belgice, quibus ob ccecam nodem fubduda fuerat Clalfis,
poft irritarci tridui inveftigationem, reda & properatà navi-
gatione in Reciffam direxere,opinate hoftem aliquà littorum
noftrorum parte appurine. At fubitis Naffovii juffibus, cui £%**«
omne tum in alacritate Sefeftinatione prefidium,dimille,/w^"
T i /

diverfis littorum tradibus,ad Olindam, Caput Auguftinia- ^Z-

num, S. Mexici, Flum. Formofum, PortimiCalvum, Alagoas,rHmcU^'
Tamaricam de Paraybam oberravére, reperiende claffi inten-
t e . Non repertà, in Reciffam reverfus fuit Archithalaffus ,
alias fibi naves adjundurus, ut validior in hoftem iret. Mox
è captivis Bahienfibus accepit Comes, claiTem Hifpanienfem,
q u e Septembris die decimoquinto altum confcenderat, in
Simun fuum rediiffe,poftquam mercatoriis aliquot navibus
fecuritatem navigandi in Hifpanias feciffet, de Galeoticas
duas,que refedionis egebant, inMorram S. Pauli perduxiffet.
Perhibebant iidem, fublidiarium militem è Flum. Ianuarii op-
pidis miffum, ut de commeatus multum. etiam è Flum. Ar-
genteo naves aliquot, novas vero militum cohortes è Lufita-
nia exfpedari. Sic propè effe, ut in nos vis omnis belli eat, de
amiffa reperitimi veniant Lufitani.
Quare tempus eft, ut claffem omnem Hifpanicam,recu-
perande Brafilie de Belgarum exitio paratam,in apertum mare
R r prò-
 g R E S G E S T ^ S V B
protrahamus. Etenim RexHifpaniarumlongafore beliate*
batur, que terreftribus hic expeditionibus per temporuni
intervalla gerebantur ; nec villaruni, molarum, vicorum in vi-
ces incendiis, que privatorum damna funt, refarciri jadurani
publicam. Quartiobrem eò confilia convertit, ut inftrudilfi,
ma Se validiffima claffe, quali olim Britanniam, fub Medina;
Prefedo, Sidonie duce, regnante Elizabethà, tentaverat, lit-
tora Brafilie invaderet, que poteftatis erant Belgarum, &
jundis terra marique viribus, velut congeftà belli mole, eos
obruerét potius, quàm lente bellum trahendo, attereret.
Hoc fine non ita pridem in Hifpanie, Lufitanie, Callaicorum
Se Cantabrorum portubus, vim maximarum navium coégit,
mari fortunam experturus. Spes erat, ut vida Se diffipata
noftratium claffe, paterent portus omnes, facileque effet re-
cuperare terras, preclufo nobis Sinuum de littorum aditu.
Naves ftupende magnitudinis erant, machinis bellicis, mili-
tum de navalium fociorum numero horribiles ac tremende.
Galeones vocant ,qualibus ligna prò coftis intertexta quinùni
de amplius in craffitudine palmorum funt,contra globorum
promifcue magnitudinis vini fere impervia, alie odingeiitos,
alie fexcentos,alie quingentos vehebant,quà milites,quà
nauticos. H e littora Paraybe Se Pernambuci pretervede
Sinum omnium Sandorum fubierant de in anchotis fteterant
lanuàrii die decimo fexto, Anni millefimi fexcentefimi de tri-
ciafisHì- gelimi noni. Navalium millia multa, mixtum genus exHifpa-
defcnptio. nis, Lufitanis, Cantabris, Gallo-Britannis, Hollandis, ex Sep-
tentrione totaque adeò Europa conquifitis. Nec enim in
Hifpania tot gnaros rei navalis reperire erat. Aderant è flore
Nobilitatis Hifpanice Comites, Dynafte, Equites, leti quod
òpportunitatem nadi effent, fidem fuam egregio aliquo faci-
nore Regi fuo probandi, de fubigenda Se recuperandaBrafilià
Belgica vix quifquam ambigere. Quippe Belgas militum Se
annone penuria laborantes, nequaquam fuftentaturos vim
tot veteranorum militum, qui &ftipendiis pluribus Se nava-
hbus expeditionibus inclyti forent. Totum, qui excurre-
bat annum, tranfegére in ftationibus ocio'e, nec quicquam
hoftile molientes. Caufa more erat, quod exftindis in
itinere
 C. MA V R I T I Ò I N B R A S I L I A . iS9
itinere tranfmarino ternis hominum millibus, quos peftilens
afflaverat contagio, circa Africe oram, que Viride promon-
tonum dicitur, fupplementa è portu fluminis Ianuarii, Se ali-
unde accerfita,expedarent. Intereà Archithalaffus noller
ododecim navibus ultrò cittòque ad Bajam oberrans, onera-
ria navi, q u e facchara vehebat, potitus,fafciculos litterarum timi
intercepit, quas Claffis prefedus Comes de Torre & militie £<anO- ,'tter*
Hifpanice eminentiores exaraverant. Ex iis ftatum hoftium, ^ '
claffis robur. Se adverfa omnia, nec non Regis confilia plenif-
fimè perdidicit Naffovius. referebant, claffem. omiiem qua-
draginta fex navibus, inter quas Galeones effent viginti fex,
conftare : quinque illi fuifTe armatorum millia, quorum tria
in itinere pellilenti Afrorum àura periiffent : reliquos in Si-
mun Sandorum tranflatos valetudinarios contabefeere Se
mori. In mandatis à Rege habebant,ut fimulac Brafilie littora
appuliffent, abfque cundatione militem in Olinde proxima
exponerent, mare omne Belgis occluderent, navigiis aliquot
Oceanum fulcarent, Se adventantibus è Belgio ratibus inlidia-
rentur. Erat tum ea annone Se apparatus omnis bellici apud
Brafilianos noftros egellas, ut nifi claffem illam triviffent ma-
ris aérifque incommoda, cceptaque elufiffet propitius Deus,
deploratus fuiffet rerum Societatis ftatus Se ruine affinis. At
hoftis refedioni claffis indeiinenter ftudere, aptos militie in-,
colas omni ftudio confcribere, auxilia pallini conquirere, la-
borantes firmare, eam belli rationem fubducere, ut in proxi-
mè fequentem menfem Sextilem, audus copiis Comitis Ban-
j o l e , quinque militum millia in Continentem exponeret, irc«
vadendis terris noftris, duo millia navibus relinqueret. Nec
minus perfuafum ipfis, fore, ut Lufitanorum inter nos degen-
tium duo vel tria millia defedionem molirentur. quod minime
vammi putabatur, cum parum firmi fandique habeat ifta
gens Se à Belgis animo fit alieniffima. At minus formidabiles
NafTovio vili omnes hi conatus, ob funimam, que Bahienfes
quoque premebat, commeatus inopiam, quem longa profe-
clio abfumferat, quodque tante mulritudini alende non fuffi-
ceret hec regio. Hofti fpes erat, uri farine compos fieret per
eos, qui Ianuarium Se Platenfem fluvium accolebant. quin Se
Rr 2 auxi-
 , R E S G E S T i E S V B
auxiliarium bina millia ex Hifpania Infulifque Occidentalibus
expedabat. quibus in bellum firmatus,fupremum velut diem
noftratibus minabatur. Prefedorum militarium index reper-
rus,hos loquebatur Duces, hunc militem : Ferdinanduni
cia/isHu Mafquerengam Comitem de Torre terra marique Prefedum,
ÌCT& Iohanhem de Vega Caftellanorum Archithalaffum, qui fede-
vrofem. c j m Galeonibus imperabat, iis navibus exceptis , que regio
' imperio attenebantur ; RodericumLobum,Lufitanici maris
prefedum, qui Galeatis decem preerat ; preter eas, qua?
Regis rigidiore juffu militabant. adhec Comitem Banjolam,
callrorum imperatorem, Francifcum de Mora Equitum Ma-
giftrum, Antonium Rodericum Equitum Vice-magiftrum,
Nunum de Mello, Iacobum Pirezium de Lucena, Francifcum
Pezaram de Caftro turmarum Duces ,• Bafcum Mafqueren-
gam Comitem Dobidos, prefedum armorum,Paulum Nunum
armorum Vice-prefedum. Tribùnorum edebantur, Vrbanus
de Vnada, qui milites ducebat mille. Ferdinandus de Silveira,
qui mille & centum, Lodovicus Barbalio, qui mille Se quin-
quagenos, Emanuel Mafquerenga, quem odingenti, Ferdi-
nandus de Laduenga, quem quingenti, Hedor de la Calce,
quem centum Se fexaginta fequebantur. VicariiTribunorum
erant, Allenfo Simenes, Petrus Corco de Somona, Martinus
Fereira. Vigilum Vice-prefedi recitabantur Antonius de
Fretes,Francifcus Duarta,Paulus Banjola, Iohannes Daru-
gius, Petrus Martinius, Paulus de Parada. Militum domeiti-
corum Se indigenarum cenfebantur nongenti. Brafilianorum
fexcenti, quibus Camero imperabat, Nigritarum quadrin-
genti,quorumDuxHenricusDias. Navibus infuper fervati bis
mille, preter eos, quos nullo ere merentes Regis fui amor
in bellum excivit. inter quos fuit Comes Caftellus Melhor.
His copiis longè inferior Naffovius, non ultra militum terna
millia armabat, annone Se fupplementorum , ob diminutas
cohortes, egens. Et nifi in fpolium ceffiffet hoftilium navium
una farìnam vedans, dudum ad efuritionis incitas redacli
Belgoe5Libirine vota fua exfolviffent. Veruni Dei benignitate,
cum alimenta non amplius fupereffent , fubventum aliquà
inopie fuit. Manifeftum quoque ex chartis illis fuit,manda-
vifle
 C. MA V R I T I O I N B R A S I L I A . *6l
viffe Regem, ut biennium integrarci littoribus hifee inerraret
claffis, iubmiffurum fé quotannis Se copiarum Se navium
quantum fatis,quo maris potiri poffet, & dominio ejus exue-
re noftrates. Q u e res movit Comitem, ut continuas quoque
ì Fcederatis Patribus fuppetias pertinaciter expofeeret, ni in
preceps dare velint tanti imperii furgentem fortunam, Se
hoftium fannis ac ferocie objedare tot Belgarum animas.
quibus promtius effet armis, quam fuorum negligentia fuc-
cumbere. Stabat quippe Corniti fententia, cum hofte de
fummà rerum cenare Se fuprema belli experiri. cum inter
gloriofam mortem& fordidam illam ab efuritione, inter prelii
& vidus diferimina, non fupereffet, quod eligeret. Incide- %*?
rat tum forte in manus Brafilianorum, Seregippam R e g i a m J E
incolentium,Nigrita aliquis,fub Henrico Dias miles Se vexil-
Hfer. qui rogatus de claffe, nec nihil nec multa dixit, five
ignorantiam five erga fuos fidem filentio profeffus. ajebat
riaffiariorum plurimos, priufquam è Lufitania folverent, lon-
^iorein navibus mora, inde fub Promontorio Viridi morbis
:onfedos, alios in Ccenobio Bahienfium receptos Se maris
incommodis male affedos, indies fatifeere. miffum fé à Gu-
bernatore fuo, ut vagis per terras noftras manipulis, arundi-
aes facchariferas incendio perderet, Lufitanos, Brafilianos,
Mamolucchos, Mulatas, Se quotquot poffet Nigritas, ad fé
pertrados, in Belgas accenderet, donec appelleret Claffis ,
Duam ad Nazaretham exfcenfionem parare opinabatur. Sed
ree à Comite leviter accipiebantur, cum nec Ilario ifta fatis
:ommoda videretut, nec verifimile, de perdenda meffe cogi-
:are Hifpanos, quos non levis recuperande Brafilie fpes eri-
>ebat.. Etenim RI TE belligerantium eft, fervare terras, quas
riduri venerunt,nec folitudinem facere, ubi imperia cogi-
:antur. graffari, vallare, urere,defperate ut plurimum militie
lufa funt, non bonis confiliis fufeepte compendia.
Comparatis è flumine Ianuario Se aliunde copiis auxiliari- ciafùm-
DUS Se per claffem omnem, q u e navibus conftabat oòtoaginta sinusan-
-, \\ i • .!• re i ' • • clorura
ex, diftributis, ut jam militum ellent undecim circiter aut exiu
iuodecim millia, exceptis Brafilianis Se qui in mediterraneis
:onfcripti erant, portu Sandorum egreftamare confeendit.
S s cujus
 i6i R E S G E S T / E S V B
cuius adventus famaplurimum fuit trepidationis in publico.
motis ubique prefidiariorum curis, cùm nulla prefedurarum
pars à metu Se periculo vacua effet, ineertis omnibus, ubi
hoftis appelleret. Hec eadem claffis, cum exHifpania pri-
mum folveret iis navibus immixta iverat, q u e pofteà in Bel-
gium,duce Oquendo,malis avibus,curfum direxerunt, ut jun-
dis claffibus & navium ingenti numero terrorem incuteret &
Brafilienfibus Belgis & Fcederatorum terris. At mox in altum
provedis,diftradeclaffes fuere,aliaque infelici fato Brafiliam,
alia Belgium oppugnatum ivit, itinere diverfo, eventu Se
clade pari. Quatriduo,ante quàm è SinuSandotum abiviflet
Hifpanica, claffis Belgarum que fub duce Guilielmo Cornelii
Loofio, in Hifpanorum molimina intenta, circa oram S. Salva-
toris oberraverat, in Pernambucenfem fé portum receperat,
cum navibus tredecim, annone de aliarum rerum indigis.
cia/isno- His peropportunè acceffere è Belgio adventantes naves odo,
A
"' inde d u e , mox novem infuper. que omnes appulére, poft
emiffam è portu Sandorum Hifpanienfem claffem. hinc aliis
confternatio, aliis audacia, hic timenti, ille terrenti fimilis,
nempeut quifque fuorum afpiratione de flabello, ob novas
fuppetias, vel erigebatur, vel vidorie defperatione dejicie-
barar. Tanta erat fellinationis ad bellum necelfitas, ut non-
dum exonerate, fé pugne aptare c o a d e fuerint, de bellicis
officiis fungi, accepto è Brafilià milite, quem è terreftribus
mmerus copiis Se centuriis fuis Naffovius carpferat. Naves numeta-
navium bamus nos unam Se quadraginta, difpares mole, machinis,

milite. His Prefedus nofter altum confeendens,plenus animi

Se fiducie, hefit in confpedu Olinde, quatuor à littore milia-
ribus. unde facile ipfi erat infequi quaquaverfum Hifpanos.
Eos indiciis acceperat Naffovius, aut inPaomorellum (fluvio-
lus eft Prefedure Pernambucenfis liburnicarum capax)ituros,
Boream verfus, aut in Candelariam, Auftrum verius. ubi ex-
feenfio hofti perniciofa fuiffet, ob arces Se propugnacula pre-
fidiis machinifque contra vim munita, etiam obfilveftria&
arenofa loca, que commoda noftris credebantur ; ob flurnina
quoque pontibus navigiifque ftrata, fubmittendis, ficubi ne-
ceffe, auxiliis. Menfis Anno currebat ultimus,cum circa oram
Auflra-
 C MAVRITIO IN BRASILIA. X63

Auftralem Allagoe navigaret Hifpanica claffis. ubijadisan-

chons ad flumen S. Michadis, myoparonibus fuis aquatum
ivére navales focii. Tum temporis Mansfeldius vigilum pre- oumfu.
fedus, fex à littore miliaribus, cum copiis tranfitu quodam 5 * 1
confederatauffus à Comite, percepta Hifpanorum claffe, ti*'*
pedem copiafque referre. cum nullis illic munimentis refi-
ftendo hofti tutus effet. Subftitit tamen odiduum imperter-
ritus Se Comitem de claffis Se claffiariorum adventu certio-
rem fecit. qui cum exfcenfionem dicerentur (licet fallo) pa-
rare, eò ut fé claffis noftra ocyus conferret, imperavit. ut
Hifpanam in anchoris ftantem, incautam occuparet : aut fi
eam non offenderet, ad priorem rediret ftationem. Sic terrà
fimul ac mari bellum impellebatur Se terreftris miles hinc ,
inde nauticus,cafus fuos, officiaque militari jadantia compa-
rabant. quin diverfi defideriis,fuam quifque fortem extenua-
bat, Se qui terra militabat, maris, qui mari, terre militiam op-
tabat. Vix vela fecerat Prefedus claffis noftre,cum flante cupsm-
benignè Botea, ex adverfo Barre-grandis (Sinus eft navibus fZuk
commodiffimus ) ftetit. attamen labente die Se caligante ve-
fpera, portum tentare veritus,proximaluce appulit, arbitra-
tus hic fé hoftium claffem Se prelii occafiones reperturum.
Verùm ad fluvium S. Michadis delatus, non nifi quatuor rep-
perit navigia hoftium minora, que apparatum bellicum ap-
portabant illis cohortibus, que terra ducebantur. Ea ipfa Li-
burnice noftre in littora Se vadofa maris egére. Abierat
Claffis, exiftimans futurum, ut parte copiarum noftrarum in
Allagoam, parte in Portum Calvum diftrada, minus validus
effet alibi Comes. Favente rurfum iEolo, cum ipfis anni mil- An.cm:>
C XL.
lefimi fexcentefimi Se quadragefimi aufpiciis, omnis Belgarum
clalfis Pernambuci inftationibus erat, in omnem eventum in-
tenta, ne aut elaberetur hoftis, aut impune exfcenderet.
Tum nunciatum, Hifpanam claffem non longè à Parayba in
oculis effe de lembis aliquot fluminis oftia tenere, exfcenfio-
nem umiliare, non alio fine, quàm ut huc quoque militie ali-
quavis raperetur. CONSUETA namque illa ducibus armorum
ludificatio eft, qua alibi oftenduntur, alibi inferuntur. Nec
diu fuit, cum ex Infula Tamarica confpiceretur. quare eadem
Ss 2 node
 l6 R E S G E S T ^ S V B
node mandatum claffi noftre,in altum fé daret, flante Borea,
hoftium magis quàm noftro commodo. Veruni paulò ante
ibgM" Naffovius, coadis in unum Navarchis bellique Ducibus,
"&mili-S hortatUS o m n e s f u i t , pugnar ent fortiter, occafionem rerumgerendarum cce-
mm DUCCS j . ^tank nufyuam certiu* Hisbanum vinci poffe, quàm per hec littora, ubi faci.
x
od pU- a1 I ? •' 7 •

gnambor- fa m ^revia tf fiopulos delapfm: Eodem, inquiebat, loco incolumità* omnium $

gloria pofitafunta. Susf enfio od lancem Fortune funt Regie Majeflatis & Societatis
decora. Brafilie imperium he naves, he cloffes veclant. Si vincet noflro, tuta do-
minano nobis. fin minm Hifpano. Tot annis, quibus in hi* ori* de terrarum par-
ticuli* dimicavimm, addite hunc illuHrem diem, quo de toto Imperio àimicanàum.
ctApprobate Fceder ati* Ordimbu*, Principi, Societati, nec onimos vobis deeffe ad
pucrnandum, nec vires ad debellandunu. 3^on funt nobis naviumfiupendemoles,
non od terroremflacilemeiuentium fatto carbafia. Manu* veflre £$ ormo Zff quem
primo nominaffe debebam, favor ccelefllis,fiduciam dan*A. Si cum novis populis, cum
Barbaris, Patagombm, Anthropophagis pugnandum effet, conquirerem nova orna-
menta, yfunc cum Hisflams, Lufitanis, quorum nota vobis mari militia efi, cer-
tandurru. Iidem funt, quorum cloffes, asfleclantibus omnibus Sanclis, in ipfo Sinu
ohm exuffere gens veslra. iidem, quibus incruento Jìdarte gaZaO* Peruanos {$
<ifMexicana* ereptum ivit. Vos eofidem vos preslate & durate in inclytom mari Ba-
tavorumfamanu. Vecernent Fata, uteunque res cadet, memorabile faemus fuerit,
cum Sole viciffe vel ceadijfL?. Pugnantibu* preHo funt belli premia, detrettanùbus
crux & mors. tertium eligi nec veHra fimt flors, nec digmtos meo, ut prono adre-
munerandum , ita àfeveritate, veHro crimine, minime alieno. A d h a s VOCeS
eminebat-omnium ardor, Se ingenti alacritate ad littora,ad
ffoffùex- naves de arma properatum fuit. Maneequiora nobis fpira-
fcenfionem . n • \ » r •* i *
foro*, bant fiamma a Meridie, & mutuum vili fumus, fub ipfis Pa-
morelii littoribus, ubi decretimi hofti, cum feptenis minibus
egredi,que in minora jam navigia traniìerant, ut in littus fé
darent. Veruni cum univerfa clalfis fparfis Se diftradis vaga-
retur ratibus, naves nonnulle, que alias navigatione prever-
r e m o , confpedis noftris, relique fé claffi jungere parabant.
At Belgice naves n a d e fitus oportunitatem de ad latus Hifpa-
norum aufpicatius provecle, inftitére hofti, qui verfus Borea-
lia littorum nonnihil prolapfus, non nifi circa horam pomeri-
dia am tertiam
££». £ nobis pugnandi poteftatem fecit. Tum Claffis
Du Gllilie
tlm'ruos ^ * lmus Loofius, convetfus ad multitudinem:
hortatur. nocXiernum, inquit, negocium occafionis eH otque virtutis, nonfuroris vel intem-
peHiw
 Trattoria, no Siro.,
-B Vicaria nostra
C 'Trattoria noeti luca nostra
 C. M A V R I T I O I N B R A S I L I A . t6S
ellivì qiuflu*. Quare modi virtutefioca,qui dedecus nec oculis nec animo flusline-
epoteHis. omnia vittorie incitamento prò nobis militant, ventu*,unda, navium ad
ugnam commodita*. JXon itapridem esl, cum morante hottili claffe, fortijfirm cu-
uflque e vettris voces audirem : Quando claffis, quando hoHi* dabitur ì fatigabot
•jos mora & expettatio. Adfiunt e latebri* fuis & Sinu extrufi. Vota omnium tffie*
n aperto funt. in fronte, in oculis, ante proram, poft puppes Hifpanifunt. fi non ar-
•etis, mox intra naves erunt, tf in tllis vos perfiequentur. Numero impares, ne-
•efftate pugne fuperwres fumus. sMihiftat mens, non puppes,fed prora* hosli obver-
ere. Agite, Dei aufpiciis, me cum Pretoriam islam invadite, tf fiunquam prò gio-
va dimicavislis, nunc navalis difiipline tenaciffimi eslote, & patrie fortiffmam
iperam preftate. in tanta delendi hoslis occafione nec premus vos nec propofita laude'
raudabo. Abrupit orationem prefens neceffitas &favente aura,
:uie plenius vela inflabat,per mediani hoftium claffem vedus,
IOC ornili agebat ftudio, ut Pretoriam Hifpanorum invade-
;et. cum qua, ut Se cum aliis infuper quatuor Galeonibus fibi
rircumfufis, per trihorium obllinatè Se ferociffimè conflixit,
fevientibus in fé mutuo indefeffa tormentorum jaculatione
partibus. at inter hec ipfa prelii principia idus Se à morte vi-
5toriam aufpicatus, glorie fue vivus non fuperfuit. Cecidére
3rimo hoc conflidu, preter claffis prefedum, è nautica plebe
tres, fauciis quatuor. at navis Pretoria hoftibus undequaque
rinda,iuorum fé alacritate prefenti periculo expedivit Se eva-
fit. Defuncti Ducis cadaver eadem vefpera in Tamaricam de-
latum illuftriori fepulture fervabatur. At cui Alcmaria nomen,
hoftilibus globis confertim quaffata Se tranfverberata, aquas
arcatim hauriens, ad pugnam inepta feceffit. Accidit prima jjjg^
hec congreffio inter Tamaricam & Gojanam, tribus à littore interra
miliaribus. Superveniens nox diremit prelium, non bellatu- J»J!
rientium animos. refedis quippe, qua fieri potuit feftinatio- ^; X I 1
ne, ratibus, velis, rudentibus, pluteis, tabulatis, que machi- £» «».
narum vis diffregerat, pollerò die Secretioris Concilii Sena-
tores in claffem accìti per Petrum Grandem vigilum prefe-
dum, qui militibus imperabat, de de obitu Prefedi edocli,
illi furrogarunt proprefedum Iacobum Hugenium, honoris
Se virtutis heredem. qui fimul ac in navem,cui àFama nomen
erat de infigne, tranfiit;, tranfiit quoque in Fame voces. nun-
cupatis ad Cceleftem votis, grandique ardore nec remiffiori-
T t bus
 K< R E S G E S T Ì E S V B

bus fociorum animis, hoftilem claffem adortus, flante Auftro,

terribilem de cruentam pugnam edidit. Paucis ratibus opp u ,
enate plures, p'arvis maxime, ut commini cum montibus col-
jes,cum turribus tuguriola,cum mitulorum teftis valle effent
pandeque immanium corporum alvi. Hoc potiores nos, quod
cum hoftium rates immobiles fere effent ob molem,noftrae
in quamcunque partem vertere fé Se vento dare poterant.
Occurfabant prore próris, modo puppibus. modo concuffis
lateribus diffoluta navium compages fuit. non tam pile glo-
bique, quàm decuffe tabulatis& fubligaculis partes ac feftu-
"ce pugnantes interimebant. Aquis merli vel capti preda
erant vidoris, vel, nefciente modum bellandi rabie, in aquis
rrucidabantur. tormentorum tantus hinc inde furor, ut inter-
mifta caligo fumique cedrini ipfum hoftemque oculis eripe-
secundus rent. Duravitque hec fecunda conflidatio in feram vefperam,
confltclus
Ianu.xmun. paucis noftrorum, prò pugne atrocitate, defideratis aut vul-
fanam& nera t-is. locus pugne fuit Gujanam inter de Promontorium
Inter Gii

promonto- Album. Navium noftratum una à flavo Sole appellationem

A
rium Al- -1

i"»»> habens, machinis hoftilibus diffoluta prorfus, cum duce Mor-

Bianco. tamero de militibus XLIV merfaperiit. Navarchus nautici-
que numero triginta quatuor in fcapham defiliere, de quam-
vis continuis hoftium globis peterentur, evafere falvi. jace-
bant fparfaper tranfennas mortuorum corpora,membris mu-
tila, trilli, fed non minus gloriofo fpedaculo. Q u e dum re-
fero, fubit animum ifta cogitatio, ita armatas, ita commiffas
bellaturientium hominum acies, belluarum confliclibus non
abfimiles effe. Quid enim ? ardent oculi, pallent ora, furo-
rem preferunt vultus, frendet vox, clamor infanus de bac-
t chantium,totus homo ferreus de minax de cruentus. crepant
arma, fulminant bombarde, tonitrua edunt machine, non
minus horrenda veris, at magis noxia. Et quis ridus oris
in fingulis, quis fremitus, q u e immanitas, quàm furiofus
concurfus, tumultuaria mixtio, quàm cadentium de truci-
dantium crudeles vices, congerie ftrages, undantes cruo-
re plutei & tabulata ! Cumque ad humanitatem , manfue-
tudinem, comitatem , lenitatem nati limus homines, illud
ftupendum, quis Deus cafufve nos impulerit, ut ferrum
lethale
 Affi ^-uim*AVMA ^ J & j g « ,;

A , Pretoria nostra,. te . Aisvcinoru noth Anca

H . A>rcimont. Album . f ' ^ w tu/ttan,.
lì . Vicarici nostra . il i S . Lufttaiioru nodi-lucci ,
E . J\r:iuis SoUs fla.su torm•entoruutihu *![ W hiC^an
C. jVocti - luca noftra . \ \ :<"M ìufit Xavu &aleata h Trattoria nostra incenfk
J Tritona Infatui 7
 k ^
& .<F
mM -
VVl%>
w

ss-

A . Pretoria nostra , $ . j{ispan. jfoctrAuca .

sa • Ostrmm. fluminis Tarai'Le . ^Aratoria .
B . Vicaria nostra. 6. Lufit- noeti Anca .
E . Castrimi Mardaritx . V Vicaria.
C Xach-Lca nostra, iti arcnis naerens y G-a/cotica m arcnis borei
J- AisjiaJt.Ti-.edorta. \Xf' Vicaria t*t-
 C. M A V R I T I O I N B R A S I L I A. l6?

Iemale in mutua vifcera, totis caftris, rotis claffibus, intre-

pidi ftnngamus. Et tamen in has hominum lanienas magna
necefiìtate pertrahimur, libertatis, religionis, imperii, opum
ergo, utvirtus fit de honos maximus, capitis fuipericulo,
vim arcere à liberis , uxoribus , aris de focis de potentie
terminos latius proferre. Iamque emergebat dies fubfe-
quens, cum favente Belgis Auftro, claffem Hifpanorum ini-
quius navigantem tertiùm aggreffi fumus. Prefedus Huge-
nius novam dignitatem dignè aufpicaturus, fé inter Pretorias «SS*
duas Caftellanam &Lufitanam ingeffit, parum arbitratus, fi ** barn. *'*
cum fimplici hofte decertaret. Ea hic ferocia pugnatum fuit, Ianu. xiv.
ut uterferocior effet, ignoraretur. quifque Ducum navali
peritia, cedo, ventis, mari d o d è utebatur. quifque celeritate
& furore mergere naves maluit,quàm captas fervare. quifque
temeritatis nonnihil fortitudini mifeuir de que cafus offere-
bat, in prudentiam vertit. Nos ea felicitate pugnavimus, ut
pauciffimi ceciderint. id enim cautum à Duce NafTovio fapien-
ter, ne naves fuas hoftium innederer,ne à militum, quos
habebant pretorie, numero obruerentur. ideò acceffibus re-
ceffibufque crebris , hoftem machinarum repetitis idibus
exercuimus. Hoc prelio, quod non nifi fugiente Sole defiit,
ad Paraybam pugnatum fuit, altero à littore miliari, illudque
effedum, ut claffis Hifpana maris ventorumque iniquitate
prottufa fuerit in Boreales Brafilie fines, ubi eftus maris
magna rapiditate in Occidentem ferrar de invitas naves quas-
cunque abripit. Hoc conflidu dejedus fradufque fuit
pilis è Pretoria Hifpanicà immiffis malus navis noftre,que
Oloris infigne habebat. cui preerat funalis accendendi Se
preferendi officio, Iacobus Aldericus , vir preliis maritimis
Ipedatus. Quare ad pugnam invalidus,in anchoris prefidium
querere cogebatur. quo cognito, Hifpane rates duodecim
majores in eam fé direxere, ut turbatis collapfifque velis im-
peditum occuparent. Prefedus noller,perfpedo diferimine,
eò fubfidiarias aliquot amandat, quarum adventu deferuere
Olorem Hifpanorum rates fex. relique projedis uncis Olo-
rem tenuére. Nec mora, trajedi ducenti trecentive hoftium,
fuprema navis puppifque acroteria vidores habebant. quos
Tt 2 idem
 J(?g R E S G E S T ^ S V B
idem Alderìcus, obftinato ad extrema pugne animo, ferocia
ino-enii, Hifpanorum ignavia Se fortune indulgentia viriliter
depulit. Tantum effecit mixta defperationi audacia, ac timori
pudor. refedis namque, que anchoram detinebant,funali-
bus, verfus littorum brevia de pulvillos deflexir. quo Se fecu-
t e funt quatuor Hifpanice, pari fato implicite. Veruni ha?
prefentis periculi intuitu, difruptis retinaculis , valedixére
OJori,fuis in navi Olorina non jam vidoribus ultra, fed captis.
quo cafu conftet nari, pars in mare defiliit, pars dum aliud
effugium qnerit, crudeli Marte, aut ferro cefa, aut aquis hau-
fta periit. Quinta ratis,quam ducebat Antonius de Cunha
de Andrada, prefedus ejus clalfis, quam fubfidiariam Infitta
miferant, ignara Olorem vado adherere, fé illi per errorem
applicuit, pariterque jam arenis defixa, cominus cum Olore
dimicavit, tormentifque hinc inde vibratis horrendum fevie-
re. eoeventu,utHifpani abjedis in mare, quos manu tene-
bant gladiis,falutem fupplices ac vecordes oraverint. triginta,
qui fé in aquas precipites dederant, adnatarunt, ut ab Olore
noftro, hoftili licet navi, fervarentur. quos omnes depulfos,
efferatis pugne calore navalium animis,obtruncavit ira, Ocea-
nus forpfit. ClaffiariiBelge, quos Olor vexerat, in lembum
demiffi, ablatis antè,que ufui effe poterant, vacuam navis fu*
alvurn mari permifére. Ac tunc maxime ufus, rerum omnium
magifter, docuit, nihil validum, adverfus vini atque impetum
tormentorum, humana folertia poffe comparar!. Expofiti
mox lembis Hifpani, quos Andrade habebat navis,ducenti &
triginta. inter quos erat prefedus fubfidiarie clalfis ipfe
Andrada, monachi quatuor, centuriones duo, totidem figni-
ren,&ex^fculapidùm gente unus. preda in navi reperta
argenti cufi, elaborati rudifque triginta florenùm minibus
pendebatur, excepto aureo torque, aliifque, q u e nauticorum
clanculane rapine ceffere. Andradam illuni fubade pruden-
ti» virum & civilis ingenii in Belgium mifit Comes, arbitratus
vrafeBus " e t i n e n V™» aliquandiu Societatis commodo illic poffe.
OL T 6 ' q m d e c i ™fquintus menfi erat, eandem ventorum & cceli
J& f r ^ " ^ ^ Tuncadvo-
^ catis navium duabus, mafcula verba locutus fuit Prefeòlus :
ns
 i itili Ai» "t- . ' - ^ - - • -

r'l^-^J'^r^Sfà^^ •

*t ,:

A APr.etoria nostra
dft
1. Jii/p. prof torta ' *if]>. vicaria . K. Jit/p. noeti-luca
-B . Vicaria -nostra S. Lufitr noeti-luca
Liiftb. p r.e torta, i luAnn vicaria
 C. MA V R I T I O I N B R A S I L I A . t6,
nefinerent elabi mambu* viclonam ,fugere hoslem,tf in maris infeslos rf sHu me-
tuendos trattu* propelli : jam dignum aliquid nautica indole patrarent,fi falvos fi
tfglorwfios cuperent, nihil ob metum intentatum relwqueren*A. C u m q u e H i -
fpanam clallem propius ad littora ferri c o n f p i c e r e t , p e r L i b u r -
nicam premonuit Caftri Ceuliani, quod ad ripam eft Fluminis
Grandis, Gubernatorem, uri in adventum hoftis intenderet,
Se fua tutaretur. Deinde, fumma animi magnitudine de om- iterum m
munì penculorum fecurus, dillributis, qua per tempus potè- %T
rat, prelii partibus, denuò in Hiipanum ivit. Cui jam propin-
quo tanta fupervenit maris malacia, ut ludibrium pelagi effent
gemine claffes, nec velis clavifque fé regi paterentur. dura-
vitque h e c ipfa in horam tertiam pomeridianam. quo tempo-
re expergifeente ^Eolo,ne imminens vefpera pugnam intem-
pellivé abrumperet,&partes belli tenebre confunderent,
virimi fuit dirFerre prelium in folidumdiem. Quo illucefcente
Se ab armis ac pyrio pulvere,per Liburnicam recens advedo,
inftrudi, pugnam orli fumus. q u e roto die vehemens Se ob-
ftinatiffima fuit, nec nifi labente die intermiffa. Hoc conflidu, g»uartus
qui propè Conjahou accidit, ex adverfo Prefedure Fluminis TflZfo
Grandis, in littoralium confpedu, ufque adeò Hifpanorum ^ £ '
Pretoriam fatigavimus de laceravimus, ut fecundo vento fé Gundis-
pugne fubduceret. fed minoribus navigiis cinda. q u e nos *
laceffebant de pro-pretoriam noftram exercebant, licet ad-
verfo Marte , qualem Se Galeate hoftium naves fenfere.
Pugnam aufpicata Belgarum claffis, mediam Hifpanorum in-
teriècuit, ea dexteritate, ut ventorum marifque oportunitate
gauderet, claffe hoftili infra noftram dejeda. Nec illud fine
Numine contigit, ut quatuor his acerrimis preliis, è noftris
non nifi viginti duo occubuerinr, fauciis oduaginta duobus.
Trahebatur fic bellum in dies, Se trahebamur omnes in Bo-
realia maris, difpari facie, hoftis ignominiofò cedendo, nos in-
ftando gloriofius. Tum Prefedus, iterum habito cum nauta-
rum primoribus concilio, repeti prelium pollerò die juffit,
ut hoftem Brafilie littoribus prorfus depellerent & i n avia
maris agerent. Ille hoc omni conamine agebat, ut miffis in
littora parvis navigiis, de aquis fibi profpiceret. quarum pe-
nuria laborabat,enedis pene liti claffiariis. At impedivere hos
V u cona-
 R E S G E S T A S V B
conatus oberrantes circa littora Liburnice noftre. quin Se
terne hoftium onerarie in littora trufe naufragio periere,
vedoribus, qui trecenti in Continentem evaferant, filvarum
Se latebrarum prefidio fervatis. Iamque difperfa apparebat &
inpartes diftrada, ob navium aliquot jaduram, Hifpanorum
claffis i ut denuò animum ceperint Belge, hoftem invadendi.
qui anceps confilii, cum videret fé noftre claffi adherentem&
Baxtos innexum, Syrtes iftas Se fcopulos, quos Baxios de Rocha* vocant,
fuperare, ob navium molem, non poffe, de ab exfcenfione in
littora de aquatione,quà egebat efflidim,quaquaverfum pro-
Sjdmbm hiberi, nodu,flante Euronoto,relidis ad Flumen Grande no-
itur.m ftris,in aperta Oceani feceffit. eo confilio de vie curfu, ut aut
emetienda ipfi fuerit iEquinodialis linea, in patriam remean-
ti, aut teda in Occidentem navigandum. Iudicabant rerum
maririmarum peritiores, tum Belge, tum Lufitani, non dari
reditum claffi infra Syrtes iftas d e j e d e , ob aquatum in Occi-
dentem precipitem raptum, de ventos perpetuo ibidem ad-
cupàBì. verfantes. Prefedus Belga, obfervans hoftium clailèm male
abit. ferri, curfum inhibuit, Se in exitium, in quod ruere eos pre-
videbat, ardentiore pugne ftudio precipitare fuos noluit.
Comperta quoque aquarum per naves fuas inopià/ufrlamina-
vit cupidos & quietem fecit clalfiariis fuis ad oftia fupradidi
fluminis. Hic refedi, fpirante Aquilone, ipfis Calend. Febr.
Pernambucum vidores appulerunt. ubi per tradus omnes
Belgarum imperio parentes, d i d e Deo iòfpitatori publice
grates, ob depulfam à cervicibus Se littoribus ipforum poten-
tiffimam claffem, Brafilie terrorem, Regis robur de prefidium
unicum. Varia quoque publici gaudii figlia in Aula, arci-
bus, urbibus,pagis, accenfis ignibus de tormentorum explofio-
ne,exhibita fuerunt. At apudBahienfes de per hoftium pallini
terras,dolor diverfusplurimaque confternatio animos om-
nium perculerat. dum alii propinquos, aut neceffariorum
fata, alii Regis fortunam miferarentur. Liburnicarum noftra-
rum aliqua, longius Hifpanos infecuta, tetulit, eos in ancho-
ris fteriffe,propè Syrtes jam didas, quindecim à Flumine
Grandi miliaribus, Septentrionem verfus, propè fluvium
vmugp. t t a ^ , i b i q u e aquatum exiviffe. Creditum nauticis, non dari
illinc
 C. M A V R I T I O I N B R A S I L I A . m
Aline majoribus navigiis reditum, minoribus dari. Sic diffi-
patà& fugata vahdifhma Claffe, fidem fecit Naffovius, non-
dum cumScipiombus , Regulis, Cimonibus,Duilliifque ac
Pompejis exftindam effe fortitudinem. Et,utrecentiame-
morem,poft vidum mari noftro interno Boffufium,Britam
nico Sidonie Ducem, Flandrico Spinolam Se nuper fubDunis
Britannicis Ocquendum, hec glorie Fcederatorum acceffit il-
luilris vidoria. qua Hifpanorum in Orbe occiduo vini fregi-
mus, tot navium ftupendum apparatum elufimus, fpem recu-
perandi has terras labefadavimus Se potentie Belgarum illu-
dere parantibus julle defenfionis inftrumenta oftendimus.
Illud adverfantibus fatis male ceffit Hifpanis ; quod cum iter *&*m
omne à Sinu omnium Sandorum ad oram ufque Pernambu- %T
cenfem confici poffit Se foleat duodecim plus minus diebus,
menfes aliquot cum ventorum iniquitate ludati tardius ad-
repferint,confumtis longiore mora aquis, quibus ob intenfif-
iìmos eftus maxime ipfis opus. Vt claffis, que primo impera
valida fuiffet, Se par v i d o r i e , per tedia Se moras evanuerit.
Obiere his preliis partes fuas virtutes plurime. Navalis peritia*
ventorum oportunitates marifque eftus captabat. Fiducia
cum potentioribus congreffa, iifdem, quibus hoftis, fé peri-
culis involvit. Prudentia militaris mergi naves maluir, Se vi-
bratis facibus, ardentibus ruinis operiri, quàm captas non fine
publico difpendio fervare. Fides, conftantia, labor pugnavère
ibrtiter. Moderatio fatis credidit, fugaffe hoftem, quem tam
pauca manu expugnari imponibile. Clementia inimicos exi-
tio proximos fervavit. Amor, periclitantibus fociis fuccur-
rendo,non femel emicuit. Feftinatio ingens nullum fpira-
mentum confiliis hoftium relinquens, invafit iteratis vicibus
pugnare paratas, at tardius fé moventes, rates. Hec è noftro- ASM**
rum annalibus Se chartis conftant. At qui inter Hifpanos rumTiis,
pugnavère, calamitatum fuarum propius gnari, poft narrave- qux his
navalibus
re,que nunc ordiar dicere, ut Se hoftium Se noftra confeffio-^A"
' x. evene-
rur/t.
ne verum valeat : Ex Hifpaniis profeda claffis, fuperato Ca
pite Viridi, Oceanum, ubi iEthiopicus effe incipit, emenfa,
fub littora Promontorii Auguftiniani ventis mariique eftu,
projeda,cumexfcendere ob vicinos Pernambucenfes time-
Vu 2 ret,
 R E S G E S T i E SVB
ret in Sinum Sandorum direxit. ubi duodecim Hollando-
rum naves exploratum de predatum mille oberrabant. qu$
cum claffi, pelagi incommodis fatigate, inllarent, ut jam no-
cete poffent, moniti per pifcatoriam fcaphulam Hifpanorum
Prefedi, Sinus interiora, ubi ab Ardimi machinis prefidiuni
eft,fubivére. Cumque à Bahienfibus ocyus adeffent naves
aliquot bellice,in fubfidium, Batavi non pugnandum rati,
claffem deferuère. Etenim, in hoftili loco,inter omnia inimica
infeftaque,potentiore hofte, major damni metus, quam emo-
lumenti Ipes ipfis oftendebatur. Acceffit Hifpano infigne ro-
bur à navibus .xxiv, commeatu de milite firmatis. quas Luli-
tania fubmiferat Rex, ut de ab aliis duabus, quas Fluvii Pla-
tenfis incole fedecim fingulas tormentis armaverant. Moranti
hic Lufitano precipua cura fuit, reficiendi clalfis laceraci
quaffa, Se purgandi rates à marinis fordibus, navigandi impe-
dimentis. Quo tempore non levis ipfum metus habebat, fore
ut à Pernambucenfium navibus infeftarentur,pertradis in
ficca navigiis &machinarum bellicarum timi vacuis. Tandem
expedita omni Claffe, naves comperte xeni, inter quas xxiv.
Galeotice immanitate terrorem faciebant. alie, minores mole
de vedura difpares, quadringentarum, alie centum de quin-
quaginta, alie centum erant vehium. inerant illis armatorum
millia multa, quos per Hifpaniam, Lufitaniam, Bahiam, Flum.
Ianuarii de Argentei terras, Infulafque deledos, regia pote-
ftas attenebat,nec expettos omnes militie nec inexpettos.
E fimi Sandorum letis fuorum vocibus de fpei certa, que
omnia magna pollicebatur, altum confeendère, & in Alagoam
ivère, ubi expofitis militum binis minibus, fub Iohanne Lo-
pezio Barbalione, curfum in Pernambucum direxit. At pre-
via Hollandica ratis, continua in Hifpanos machine explofio-
ne, indicium fuis faciebat de Clalfis adventu, de in Reciffam
fledens nuntium pettulit. Nec diu poft Belgarum claffis om-
nis navium x x x m (ita rebantur) in Hifpanicam magnis ani-
mis tetendit, hac fpe ereda, mari vincendum hoftem. ut qui
expofito milite, terrellribus mox copiis longè Belgis prevale-
ret. Incrudefcente pugna,Pretoria Belgarum,Fama,implicita
Hifpanis, inter Pretorias duas, hinc Caftellanorum, inde Lu-
fita-
 C. MA V R I T I O IN BRASILIA. iy$

fitanorum ftetit. quibus facrofanda Iefu de Marie vocabula

venerationem dabant, tanquam horum ope, velut tutelarium
Deorum,pugnaturis. Caftellana machinis X X X H , Lufitana
x x v 111 armabatur. in utramque à latere fociam ferociter de
pertinaciterdetonuitFama,ut quidam ex iclu ruerent morrai,
alii laudi fecederent. Vix inChoarant prelium Manie partes^
cimi inter primos Belgarum Prefedus caderet, aggreffus'
pugnam, cujus laudi tellis ipfe defuit. Hoc pofteà è noftris
cognovère Lufitani. merfum Aurei Solis navigium unius in-
columitatem fuis, at aliorum o d o Hollandis ipfis debuit. In-
fequenti die,fub Auroram, Hollandorum naves x x x v redin-
tegrato prelio nonfegnius pugnavère, pari fere hinc inde
damno. N o d i l u c e Batavorum decuffa antenna fuit & , qui
epidromum ferebat,malus. Illuxerat tertius dies,cum naves,
Grande Cornu de Chriftophorus Magnus, Hifpanienfis Iofe-
phi latera impellerent, dejedis puppis acroteriis, Se que hic
eminebat Cruce, Chriftianorum infigni. Grandis-Cornu na-
varchus erat Antonius, cui nomen vulgareRufticusDurcken-
damenfis, hofti metuendus valdè. cujus fortitudo docuit
fummos Se in magna exempla natos, etiam inter ilivam Se
aratrum nafei. Quartus dies atrocis rurfum prelii initium fe-
cit, commiffis cum vice-Pretoria Lufitanicà, cui à Iofepho
nomen, L i v machinis eneis terribili , Belgarum navibus,
Chriftophoro Se Grandi-Cornu. Ea pugne facies, is ardor
fuit, ac fi mergere aut mergi certum effet partibus. paffaque
tantam cladem Lufitana claffis fuit, ut de refugio cogitare Se
in faxa fé Rochenfia recipere neceffe habuerit. Perhibebant
Vicarie Pretorie Prefedus Francifcus de Pimenta aliique ,
defiderata hifee preliis fuiffe fuorum millenos aliquot. S. Io-
fepho , q u e feptingentos vexerat, decedere quadringenti.
Tunc, five metu Lichthartii Se Ioli navalium Ducum, quos
adventare acceperant Hifpani, five ventorum pelagique in-
jurià in Occidentem adadi, aque Se commeatus egentiffimi,
diverfis adi confiliis, qua poterant, navigavere. mox appulere
ad Margarete infulam, fame enedis pluribus. Cumque nihil
majus preftare fortuna poffit, quàm hoftium difeordiam, dif-
traxit hec Lufitanos redores, Prefedum Se Vice-prefedum.
X x quo-
 R E S G E S T y E S V B
quorum hic in Te.rceram flexit, inde Gades pervenir, fradis
durinone Se fiti navalibus. Ea que S. Philippi vocitabatur
Galeo, trecentos habebat morbo extindos, preter illos, quos
atrocior gloriofiorque mors pugnantes ftraverat. E Galeone
bus reverfe domum fuere S. Iofephi, S. Dominici, S. Phi-
lippi, S. Bernardi, infuper vedorie d u e , una S. Iohannis,
altera S. Georgii appellatione. relique aut mari periere, aut
diffolutiscompagibus,ad littora Nove Hifpanie vel interje-
das infulas, in principia fua rediere. Q u e Hifpanorum narra-
tio an exadè verum dicat, timeo affeverare.
•odemfe- Atque hec dum mari geruntur ad Occidentem à Mau-
l'SjP ritio, alter cognati fanguinis , A v R i A c v s , a d Septentrionem
%p,fib non minus viclor,mare Britannicum infedit, de vidricia figna
orum
<4
itwbZ P e r e J Lls littora, non magno temporis intervallo circumtulit.
•ium-
bant Fa?
qua vidoria cum nulla Belgis acciderit illuftrior, opere erit
"emi'òr- precium, chartis illam confignaviffe, utpote atrocem cedibus
Se rerum undequaque magnitudine celebrem. Ducebat
claffem fexaginta navium duxfamofilfimus Antonius Ocquen-
dus,prelio navali non ita pridem cum noftris in Sandorum
Omnium portu commino, recenti fama celebratior. Intet
illas Pretorie erant plures, quatuni alie millenos, alie odin-
gentos, alie feptingentos Se fexcentos veditabant. militum
millia habebat decem, claffiariorum millia quatuordecim,mix-
ros ex Hifpanis, Lufitanis, Gallo-Britannis, Cantabris, etiam
Flandtis. His è Coronne portu, qui Galecie maximusell,
per mare Hifpanicum v e d u s , Fretum Britannicum fubiit.
Oberrabat in eodem Freto, non nifi duodecim navium con-
e
*mùm tubernio,maris prefedus Martinus Trompius, qui fub Heemf-
rompttts. . * 1 ^ 1

Sbraitar, ketkio, ad Calpen, memorabilis iftius proelii pars fuerat, Se

mox fub fortiffimo Duce Petro Heynio navigans Se pugnans,
morientis lateri Se laudi adftes fuit. ita decernentibus fatis,
ut cadente Imperatore, non difpar ille militari virtute exfur-
geret. Vt in confpedum fé è longinquo dedit clalfis Hifpana,
a u d e fuere Trompio vires, quinque navium acceffione, ut &
paulò poft duarum, quibus Wittius pteerat. His cum hofte
congredi ccepit node intempefta Se tormentorum jaculatio-
nibus majori pugne preludere, navium noftrarum una, con-
cepto
 C. MA V R I T I O I N BRASILIA. m

cepto igne, ob male cuftoditum pyrium pulverem, conflagra-

vit. At illucelcente Aurora aliis infuper duodecim navibus
bellicis a u d u s , q u e Duynkerkanum in Morinis portum pre-
clulèrant, prelii initium fecit. At vetuit Gubernator noller,
qui tamen mari depugnantium mos eft, naves navibus annedi,
ne ab hoftilium navium mole Se bellatorum numero vincere-
mur. Veruni hoftium naves circumnavigans, jam divulfam
claffem interfecans, perpetuis eam idibus fatigabat. capta
navi minore Se Galeonum una, cujus curam dum negligunt
vidotesjintempeftiva fpoliorum cupiditate, à fuis recepta
fuit, Se triumpho erepta. Ocquendus navium fuarum magni-
tudine Se numero animofior, redà in Pretoriani noftram fe-
rebatur, hoc vehementer agens, ut jundam Se coherentem
ardiifimè Fcederatorum claffem diftraheret. Veruni machi-
narum grandium idibus lacer Se perforatus ipfe , obliquato
curfu, miffos nos fecit Se pugne le fubduxit. Exadus dies,
quiVeneris erat, crudeli certamine. Subfequens Sabbathi
feriatusclaffibusfuitjobnebulofumaérem. Donec inter Iu-
deorum Se Chriftianorum Sabbatha, media n o d e recruduit
prelium Se de refugio hoftis cogitare ccepit. five metu, five
quod juffus effet non confligere. Peritorum rei maritime ju-
dicio graviffimè in eo peccatum ab Hifpanis, quod noftros
continuis pugnis non attriverint,utpote longè potentiores.
ideòque ftricta illa Se leverà mandata rei navalis gnari impro-
babant, prefertim in maritimis. cum MAXIME fortuitotum
capax fit mare, Se multa in eo concurrant, ventorum oportuni-
tas, cedi, temporis, fluxus ac refluxus, tenebre, lux, locorum
profunditas. fepè etiam intendendi curfus, Se appellende
claffis commoditatem Se fecuritatem quetendam ; que cunda
cumRegum le legibus adllringi non patiantur, prudentie
videtuf,liberioribustpreceptis pugnare nautam. Nondum
vicìms ergo Ocquendus,poli aliquam fuorum cladem, navium
fiffuras Se hiatus, frada tabulata, prorarum puppiumque mi-
ferandam faciem, in Britannie littora, ubi Ptolomei Dunium
eft, fé recepit. Hic regiarum arcium prefidio fé tutum fore
arbitrabatur,nec paffurum Regem, uri vim faceremus iflo
loco, quem defenderent Se bellis eximerent Majeftatis jura.
Xx 2 Dum
t?6 R E S G E S T JE S V B
Dum in anchoris fiat imbellis, otiofa, ab impotentiore hofte
velut cuftodita, ludibrium debuit hinc Britannis, inde Gallis,
rem tam indignarci Hifpaniarum rege adfpedantibus. Quia
Prefedo Belgice claffis copiam fecit, convocandi undique
auxilia Se reficiendi quaffas rates novifque belli inftrumentis
firmandi. à pulvere namque tormentarlo deftitutus, impe-
tratis oportuno beneficio à Comite Charafto, Caleti guber-
natore, belli requifitis,lateri fé Hifpanorum cuftodem, non ta-
men amicum ptebuit. Interea, dum tabulas lacere claffis re-
ficit Ocquendus, de fub Britannotum caftellis vecors latitat,.
Trompius per litteras Patrum opem follicitare, de q u e ever-
tendo prorfus claffi neceffaria videbantur feriò efflagitare.
Qui cum hoftilem claffem in ardo detineri accepiffent, Se
fatali arene affixam, ex omnibus Belgii portubus de ftationi-
bus naves expeditas colligère, tanta feflinatione, ut non fa-
bricate, fed veluti ccelitus delapfe, de nate crederentur.
Excita undique fuere maritima Collegia , q u e oAdmiralitates
vocant, etiam Societates gemine, quatum una ad Orientem,
altera ad Occidentem mercatur de militat, ut non uno hófte,
fed junólis Belgarum viribus, opprimeretur Alie Africeque
dominator. Auriacus, habito in caftris deledu, fortilfimos
quofque fclopetariprum, numero bis mille, per naves Fcede-
ratorum diftribui juffit, Ordinum decreto de invadendà Hi-
fpanorum claffe fuffragatus. Iamque naves bellice centum Se
ultra fub Britannie littotibus convenerant, intentis in tanti
belli eventum vicinis gentibus. Tum prior ab hofte impetitus
Trompius clafficum cani imperat, dum fpedator pugne Bri-
tannus cum claffe fua extra partes manet. Belgarum dux
fuam in quinque contubernia diftindam, prefcripto fingulis
pugnandi officio,in hoftem immifit. Nec hic detredaffe pre-
lium vifus, non ex fiducia Se deftinatò, fed quia obfeffus erat
Se ab hoftibus circumfufus. Equidem tantopere in navibus
Hifpanicis trepidatum fuit, ut maturande fuge, cui oportuna
erat nebula de denfiffima caligo, rudentes de funalia, quibus
attinentur anchore,preciderent. Trompius primus proxi-
mam fibi Pretoriam, cui à Salvatore aufpicatum erat nomen,
invafit. Veruni hac fugam moliente, acrioris belli fpedacu-
lum
 C. MA V R I T I O IN BRASILIA. l7?
lum prebuit Pretoria Francifci Feij Galecie Prefedi, cui li-
cet m prima coitione dejeda effent mali fumma, ut decuffis
thoracns de dolonibus maris arbitrio jadaretur, nec regi con-
filio poffet, non tamen ante vefperam noftris vida ceffit
Cum PretoriaLufitanicaTerefà ferociffimè dimicatum. quam
fibi glorie materiam elegit acer bello Mufchius. At Trom-
pius immiffis in eandem navibus incendiariis, manifeilis illam
ignibus accendit. quibus immixta Mufchii navis, retinaculif-
queadherens,funibufque hoftis fui implicita,fimul confla-
gravit. Servati tamen cura Imperatoris fuere Mufchius ipfe
Se fociorum plerique. Admote etiam ignifere rates aliis, Se
Pretoriarum una in littus ada naufragami fecit. Q u e An-
• dream de Caftro ducem vehebat, globis ufque à Trompio
perforata Se rimis fatifeens, pari fato periit. At nullius eque
hoc prelio emicuit fortitudo & conftantia, quam Lopezii,
qui una navis parte merfa, altera incendio flagrante, ipfe bra-
chio truncatus, pugnam adhuc fuftinuit, nec nifi aquis ab-
forptus, ire fue in nos Se animi, prò Rege fuo pertinaciter Se
gloriole pugnantis, finem fecit. Ocquendus metuens ne à
flammarum Se ignium vicinià flammas quoque conciperet,
comitantibus aliis nonnullis, enavigavit, Se in Morinos ac por-
tum Duynkerkanum invedus eft. ubi, qua vedus fuerat,
Pretoria, arenarum ventorumque injuria, Neptuno ceffit Se
nuótibus. V i d e hoc ipfo die plures alie & in arenas illife,
Oceano, iEolo Se Vulcano, Deorum veluti triumviratu,in
Hifpanum confpirantibus. Summo mane fubdude ex oculis
claffis reliquie, incertis itineribus ferebantur,una excepta,
que ad primum congreffumdeditionem fecit. Nec infequens
nox imbellis fuit Batavis, fed indagando hofti ftudiofè im-
penfa. Tarn atrox pugna Se fevientium machinarum fragor ,
& flammarum per piceas tabulas graffantium ferocia triduum
fere duravere. Per Britannorum littora Ducum Principum-
que carpenta volitabant, fpedaculi caufa. promifeua plebes è
montium faftigiis crudeliffimi certaminis adfpeclu, leta,do-
lens, prout quifque affedus, non fine horrore, fruebatur.
Rex Britanniatum Carolus,federis lui, quod cum Hifpano Se
nobifeum pepigerat, tenax, claffis fue Prefedo quietem im-
Y y pera-
 RES G E S T Ì SVB
peravit, & utrique fé parti neutrum prebuit, mifertus tamen
quarundam navium Hifpanicarum, quas è tanto naufragio m
fuos ufus fetvavit. Quid, quod de ante prelium elapie qua-
tuordecim hoftium naves per maris vadofa, Britannici Archi-
thalaifi grada ac facilitate, incolumes evaferint. illifain littus
Gallicum,ftatim àprelio navium aliqua, preda Gallis fuit.
Rem miram narro de feculorum memoria dignam. Navibus
fexaginta feptem iifque ad ftuporem grandibus,occurfum fuit
navibus minoribus bis fex. Eafdem aggreffi fumus navibus
ododecim,mox triginta. Exercitum viginti quatuor millium,
tot de plutes habebat regia clalfis, vix tetnis militummillibus
adoni, in incitas Se littorum anguftias protrufimus, de velut
captam circumfedimus,ut elabi non poffet. Prefedus nofter
ipfi Ocquendo, cum moras nederet ob frados malos, Libut-
nice fueofficium indulfit, tranfvehendis è portu Britannico
lignis, ut refedis navibus maturaret pugnam. Confedo na-
vali prelio, Dux Fcederatorum captas naves, adhec militie
Hifpanice plurimos, ducefque ipfos Texele, Mofe de Zelan-
die portubus triumphans immifit. At Duynkerke , Antvver-
p i e , Bruxellis funefta omnia de ludus piena. In Hifpania,
Lufitania, in Cantabris, Callaicis de Afturum regionibus, alii
cognata fratrum, alii liberorum, alii amicorum plorabant.
Cordatiores hec fecum muffitabant -, mittendos Belgas, aut
induciis vel pace placandos. Vidorem hoftem non Ilare, ubi
vicit,fed ulterius progreffurum ad ea, que cupiditati ipfius
de vidoriis patent. Non alia tam incruenta de minus nobis
damnofa vidoria potiti unquam fumus. Defiderata è claffe
Belgarum navis una, militum de navalis populi vix centum.
cum hoftium cefa, merfa captaque accipiamus millia multa,
naves qua merfas, qua exuftas, qua captas quadraginta, cete-
ris vel fuga vel Anglorum beneficio elapfis.
cameronu Nunc è mari in terras Brafiìianorum reverti libet, ubi non
expeditio « n i rs

terrenris, minore ftudìo intentus fuit hoftis in calamitates noftras. An-

*t™kffe tequam enim è Portu Sandorum folveret dida toties Claffis,
famer" bina armatorum millia Lufitane Se Brafiliane gentis Se inter
hos Tapujarum, infines noftros miifa, diftindis fé agminibus
fparferant. tum ne ab eduliis deftituerentur jundi omnes ,1
tum
 C MAVRITIOIN BRASILIA. ,7?
tum ne magna manu confpicui, à limitaneis locis majore Bel-
garum potentia arcerentur. Qui enim minoribus manipulis
contemm poterant, multitudine terribiles ad jullam nos de-
fenfionem irritaviffent. Id in mandatis habebant,ut ad S.Lau-
rentii pagum, qui feptem à Paomarello milliaribus abeft, fi>
ciarent copias, claffifque adventum exfpedarent. ut fi forte
poft ejus appulfum,egredi in terras impedirentur à Belgis'
littus infidentibus, adeffent promti in armis de depulfis noftris
viam fternerent fuis, aditumque in mediterranea pateface-
rent. quo fini jam ante incolarum animos, Hifpanice poten-
tie oftentatione, occupaverant de nobis iniquiores reddide-
rant. Copias iftas ducebat Prefedus Camero, Brafilianus ,
variisapud fuos militie experimentis clarus, aftu Se audacia
fummus : qui ut imperata exequeretur, ad fluvium Vnam
cum cohortibus conièdit. Facile illi fuit huc penetrare, cum
miles fere omnis noller è mediterraneis evocatus, in littori-
bus detineretur, in adventum claffiariorum. At hoc mera ex- mw*
peditus Naffovius, Se depulfa in maris incerta Se avia Claffe, nitur Tri-
buna* Coi-
ilicet ledam mille militum manum, fub Tribuno Coino, viro nus.
fortiffimo & militie experto, Cameroni objecit. Quo per-
cepto, nec enim hore fpatio aberant, movit Camero, & di-
ftindo milite per filvas Se dumeta progreffus, hadenus evafir.
Coinus pari induftria fuos quoque diftindis catervis fubmifit, **&»
Se accelerato itinere folitos filvarum tranfitus Se egreffus in- C&7IL
tercepit. Primam prelii occafionem nadus centurioTackius, m '
duas cohortes fclopetatiorum in hoftem immifir, propè Poju-
cam, Se conferta manu cum fexcentis Lufitanorum, quibus
preerat Ioannes Lopezius Barbalio, acriter pugnavit, quibuf-
dam cefis,reliquis fugatis. è noftris defiderati vexillifer unus,
Se gregarii feptem, vulnerati feptemdecim. Secundam arri-
puit vigiliaram prefedus Mansfeldius, qui cohortem agebat
quadringentorum Belgarum, de Brafilianorum centum. qui-
bus cum Barbalione ad S. Laurentium congreffus, ad primas
baliftarum jaculationes, in fugam ipfum egit. ducenti erant,
qui degeneresprorfus,projedis turpiter armis,militie no-
men infamabant. Ipfe Barbalio terga vertens, pilei fui, qui
capite fugientis forte deciderat, necnon gladii de chartarum
Yy 2 om-
 RES G E S T Ì SVB
loO

omnium, quas Lufitanis noftrarum partium ademerat, copiam

Mansfeldio fecit. etiam iftarum litterarum , quibus agendo-
rum rationes exaraverat Comes de Torre, hoftium cum fum-
ma poteftate imperator. Iis difertè jufferat ille, ne vidores
fui clementia fradi parcerent Belgis, fed nullo difcrimine &
hos de Brafilianos quofcunque noftris ftipendiis merentes,
Andreas niadarent. folis gratiam facerent Lufitanis. Morabatur per
Sventai id temporis in Prefedum Paraybenfi Andreas Vidalius cen-
"ilfiÙs turio,qui ante femeftre huc è Sandorum Portu miiTus,cum
HufiZdù Iitteris ad Molarum dominos, clàm eos implebat feditionum
borutur. ftudiis. ut adventante Claffe arma caperent, in libertatem fé
priftinam fub Rege fuo vindicarent, Belgarum fé imperiis ex-
pedirent, in Claffis potentiffime adventum farinas colligerent.
Non abnuebant complures,diverfifque incitamentis corrupta
fide, clandeilinis colloquiis deterrimum quemque de nova-
rum rerum ftudiofos in partes fuas pertrahebat. Cum in con-
fpedu effet Claffis, promtis de aliis feditionum minillris,
Vidalius accenlis molendinis aliquot, de cannarum llruibus,
hoc agebat, ut terrefados fubitis ignibus Belgas à littore re-
vocaret, arcendis privatorum damriis , vacuumque illud &
imbelle claffi oftentaret. At Duces Belge ftratagematum
iftiufmodi non ignari, fufque deque habitis privatorum di-
fpendiis Se publice tutele dediti, perllitere in littorali ftatio-
ne. Mox fugata claffe Se periculorum fecurus Mauritius, co-
hortem fuam militumque feptingentos, duce Carolo Tourlo-
nio, eò ablegavit, qui conjuratorum ftudia Se conatus repri-
meret, Se rebelles incendiarios in ordinem cogeret. Expofi-
tum fuerat ad flumen Conayou militum trecentorum agmen,
ducibus Francifco de Sofà Se Henrico Dias,etiam Rebelhinho,
qui emulatione quadam ab illis diftradus pollea fé Ioanni
Tourh- Barbalioni junxit. Cum his commiffus Tourlonius, ubi le
fi-Itti i'irff *

bosiibus aperiunt filve, oduaginta Se feptem cefis, pluribus fauciis

pugnai >r • r ir»
vicior. captilque, ccepta ipforum elufit. Interemti Francifci Sofii
indiciumeffepotuit,reperta ejufdem inter manubias veftis
pedoralis, quam captivi agnovère. Inter faucios Henricus
Dias abjedà paratura &enfe & pileo ingloriò fugit. Magna
inter ìpfos trepidatio erat de metus, cumque fpes nulla effet
clalìia-
 C. M A V R I T T O IN BRASILIA. l8t
claffiarios in littore excipiendi, hoc quifque ftudebat, ut eva-
deret de in Salvatoris urbem, fi qua poffet, ob iter longum
nioleftumque, de vidus parcitatem, falvus remearet. Bime-
ftri, antequam folviffet è Portu Sandorum Claffis, in Fluvium
Grandem è mediterraneis defeenderant Tapujarum terna Ta^a:
millia, cum uxoribus liberifque, ftupentibus rei novitate Bel- S*"J?
gis. nec enim antehac tam frequentes ad nos accefferant, J ì f ^
nec nifi viginti aut triginta circiter agmine. Venerant è locis
ufque adeò à littore remotis, ut ubi domicilia de natale folum
haberet hec Anthropophagorum gens, ignoraremus. Non-
nullos antique libertatis fpes ilimulabat. plures odium Lufi-
tanorum , quorum dominationem per Europeos fubverti
poffe non defperabant. Erant, qui opimam fortunam de fpo-
lia ampia ex novis rebus petebant. Et jam fé noftris jungere
parantes, armis ad fines illos graffabantur. Profedò ea tem-
peftate, veluti ccelitus dati nobis videbantur in fubfidium.
Neque enim inmentemulli venerat, fore, ut inhacPrefe-
durà belli fé feena panderer. At fimulac ex hoftium claffiariis
plurimi non longè à Flumine Grandi exfcendiffent, abigendis
armentis de apportandis in claffis refedionem aquis, exarate
fuere à Naffovio littere ad Regem Tapujarum, Ioannem de Mauritius
Wy, quibus obnixè petebat, uri hoftem à pabulatu Se aqua- ;v«i&-
tione arceret. Qui fingularem in nos animi propenfionem te- ST
flatus, ilicet filium fuum cum Tapujis aliquot, veluti fidei Se
benevolentie vadem, mifit in Arcem Ceulianam, feverè effa-
tus, fé eandem vite necifque fortem nobifeum fubiturum,&
jampridem juratum effe Lufitanorum hoftem. cui dido ut fi-
dem facerer, Lufitanos duodecim, loci illius incolas, infelici
fané ipforum fato, veluti odii fui ingentem illam vidimas ,
obtruncavit. Comes militum fuorum fexaginta, duce Garft-
manno, Tapujis addidit,ut ex communi confilio Se noftra
difciplina in hoftem iretur. Adfcriptis ergo in militiam Bel-
gicam hinc Tapujis, ita à gentis nomine didis,inde Brafilianis
bis mille, prò nobis optimà fide belligerantibus, validiores ad-
verfus Lufitanos Hifpanizantes vili fumus. cum I N T E R N I
militis majus fit in Duces fuos oblèquium, fides Se veneratio,
quàm externi, de loca fedefque magis tueatur genitus, quàm
Z z aliunde
 iU R E S G E S T Ì S V B
^ o-Iliunde accitus. Naffovius, ut aliqua neceffitate fidem ipfo.
ti!/' rum adftringeret, Tapujarum conjuges liberofque in Infulam
Tamaricam deferri de libcralius illic haberi imperavit. fadi
caufa hec fuit, ut, fi forte defedionem per litteras fuaderet
Camero, quod de fecit, chariffimorum pignorimi intuitu de-
terrerentur. Inter litteras Barbalionis interceptas erant, qui-
bus in dubium adducebatui ejus fides &' militantium fub ipfo
Brafilianorum. quas,ut demereretur Cameronem, de hoc
veluti lenocinlo pelliceret, ipfi tranfmifit Naffovius. Nec diu
poft perlatum ad Comitem, ex ore navarchi cujufdam, milita-
tiumtriumac nauticorum quatuor captivorum, refiduas Hi-
fpanorum è claffe rates, ventorum de eftus marini ferocia in
Occidentem raptas, in anchoris (lare, minoribufque navigiis
in littora aquatum egredi. illud quoque accepit, Pretoriam
Caftellanam,triumanchorarum tetinaculis decuffam, in ex-
tremo fuifTe difcrimine, ut de alias duas pretorias, Galeonef-
que. unam onerariam, que facchara vehebat, in fcopulos
Baxios de Boxws de Rocha* illififfe. His maris periculis implicitos Hifpanos.
aliam ratibus ftationem elegiffe : de eas que aquatum in littora
deflexerant, poftquam mutatam Prefedo Hifpanienfi ftatio-
nem vidiffent, deferto littore, alias quidem in Maragnanam.
alias in Tercere infulas,non exfpedato imperantis juffu,con-
ceffiffe : ipfum Claffis Prefedum in Occidentalia pertrufum3
cum Galeatis navibus ad Siare portum ftare. Creditum de
illud, Prefedum Clalfis Comitem Torrenfem, cum domeilicis
in Liburnicam tranfiiffe, que in Sandorum Sinum ipfum
perveheret. reliquis juifis vel confilio, vel fortune gratia ac
felicitate fibi confulere. Ajebant iidem, Pretorie Caftellano-
rum vix fex aquarum vafa fuperfuiffe, ut Galeate omnes ne-
ceffitate adade fuerint ire inOccidentem,obpotus penuriam.
quem,utpote à liburnicis de minoribus navigiis defiitute, (illa
recentibus preliis fere cunda ipfis perierant) ex vicinis In-
Borbouofiilistransferre prohibebantur. At reliqui infaufte expeditio-
cum mule , * J- r
tjuingentis ms Duces, Comes Banjola, Francifcus Mora &Ludovicus
ZnZ Barbalio, cum diftrada de accìfa Clalfis membra confpicerent3
1 n e c re
B2ÌL duci illam, unde abierat, poffe, in hoc randem conve-
repetìt. nere: ut Lodo vicus Barbalio cum militibus mille quingentis
omm
 C. MA V R I T I O IN BRASILIA. l8j
omni armorum genere inftrudis, terreftri itinere Sinum San-
dorum repeteret,viamquefibi ferro inveniret. Francifcus
de Mora cimi Comite Banjola confcenfa minori vedoria
eò navigarent. Barbalio iter capeffens egros Se fequi irci-
potes,dura neceffitatis ac militie lege, trucidari juffit,ne capti
à noftris adventus ipfius Se profeclionis per terreftria indi-
cium facerent. quod follicitè metuebat,uti ex captivis,qui fe
nemorum latebris abdiderant, cognovimus. Per hec de que
prediximus tempora, ea accidère, q u e referre non pio-et. Iu-
deus quidam , Bento Henricus, magnus, ut taliuni mos, Sento
jadator de promiffor, grandis fecreti, (Fodine puta) reperto Henricml
erexit animos Senatorum. Verum incertam opum fpemnon
levi predo licitabat. Indicii mercedem petebat fibi & ex fe
natis de nafcituris, alteram proventuum Se lucri partem. At
Senatores, edodi FRAVDVM matrem penuriam effe, & tu-
midis ftolidifque imaginationibus impleri paupertatem, nec
omnino abnuère, nec annuère poftulatis. Verùm ea promi-
fere,que ex prefcripto prefidum Societatis, rerum utilium
inventoribus indulta fuére. At Bento, non fine fupercilio, ce-
lare rem tantam,pre fe ferre iter in Hollandiam,aliquid tamen
de poftulatis remittere. Senatores, veriti ne aliis rem aperi-
ret,aut morte preventus nulli, iterum in colloquium cum
Iudeo admiffi, novis oblatis condicionibus, nihil effecére. fed
ilio juffo non exire Brafilià, ne difpalefceret arcanum, diu fola
tante felicitatis expeólatione felices fuere. Pofteà, cum fo-
lenni tradatu cum Vndeviginti-Viris, Societatis fupremis re-
doribus, tranfegiffet, è Fodina, quam ipfe adiit, metallorum
fpecimina Pernambucimi attulit. que poft rigidum examen,
deprehenfe fuerunt fulphuree effe Se plumbee materie, nec
valoris magni, preterquam, quod ad Auftralia S. Francifci
fluminis irta effet, loco armis Lufitanorum Se Belgarum con-
troverfo,longiufque à littore. Vidalius, cujus paulò ante VÌM*
memini, homo audax, callidus Se prout animuni intendiffet,
pravus aut induftrius,in Paraybe terris populationibus^ncen-
diifque graffitus, maximis daninis afflixerat Lufitanorum mo-
las, agrofque cannis paffim facchareis confitos. Quibus malis
avertendis, miffi eò ad molarum tutelam militum manipuli
Z z 2 plures
 lg R E S G E S 1 AL S V li

plures fuere, qui jundis, cum res poftularet, viribus, depel-

lerent graffantem. In ejufdem Vidalii de Magalheinfii pre-
datomm capita, premiis ingentibus excìti fuere circumqua-
inauintur que prefidiarii. Etiam pcenis terrefadi quidam è noftris in
medilo- ^] a < y o j s Se Portu Calvo, qui extorfionibus Se direptionibus
tores
njìum. indigenarum per nefas, atterebant populum. Carolo Tourlo-
nio pretorie cohortis Duci demandate partes inquirendi in
expilatores hofce Se coércendi publicarum injuriarum auto-
Ntirtt* res. Venditi aliquoties fub nafta Nigrite fervi, quos Africa?
3 f littora Se portus tranfmittunt, luculentis preciis recreabant
m
\ • eraria Attamen crebra Servorum Se Servitutis commemora-
De Servts *»"'«**••**• *•*
&mand- tio, imperare videtur,ut de horum origine Se forte pauca de-
Piisdifcur- . *•_ .. . . r • i« i TU
/«'. libem. Eorum alios nature vitium fecit, alios lex. Illos voco,
qui ingenii Se indolis culpa nihil eredum dignumque hominis
cura fapiunt. ut ex aliorum nutu Se imperio ipfos vivere fatius
fit, quàm fuo. Lex fervos facit, non illa melioris Se bene fe
habentis nature, ut que liberos nos nafci vult-,fed q u e gen-
tium eft, contra naturam quidem, nec tamen line ratione in-
troduda. Tales funt bello capti, qui cum ilio jure occìdi
polfint, fervantur ad fervitutem, aut predo venditi emtique
eadem lege adftringunrar. Hec fervitus non Romanis folum,
fed Se aliis gentibus paffuti ufurpata, dominis jus dedit vite
Se necis in fervum. donec mitiori lege fub imperio Romano
coércita dominia fuere,ratioque reddenda fuit occifi aut cru-
delius habiti. Cefar Didator in Galliis fub haftà captos ven-
didit, in Salaffis Alpinis populis Auguftus. Nec caruerunt iis
Chriftiani nafcente Ecclefia Se multis poftfeculis. neque re-
fragantur divine Apoftolorum voces, ièd fervitutem ordinant
Se preceptis informant. Exftant de fervis leges Caroli Magni,
Ludovici Pii ac Lotharii. ut &de conjugiis ièrvorum decreta
Alexandri 111. Vrbani,Innocentii,Pontificum. Verùmpofte-
riore evo paulatim apud Chriftianos, dodrinà Se Chrifti ge-
nio manfuefaclos, in ufu fervitus ifta effe defiit. Ita ut à tem-
poribus Imperatoris Frederici 11, ab annis nempe à Virginis
partu e i D e e x 11, omninò nulli fuerint. Forte ob hoc, quod
nefas crediderint, ita fervire, fanguine Chrifti in libertatem
filiorumDei redemptos } vel, ut hac nova de infolita huma-
nitate
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. 18;
nitate pellicerent,alienos àChrifti dodrina gentilium animos.
N e q u e immerito Servum nomen ex injuria natumficribitSeneca. M a j o - Epift,3i;
rem certe veteres Germani Se honeflatis Se utilitatis publice
rationem habuerunt. qui fuis fervis non crudeliter abufi funt,
Romarìorum more, fed hadenus tantum, ut frumenti mo-
dum, aut veftis aut pecoris, tanquam colonis injungerent,
fuos cuique penates prò arbitrio permitterent. cujufmodi
fervitutis velligia non obfcura, in agricolarum fervitiis apud
Sueonas, Polonos aliofque populos obfervare eft. Verberarefir-Tadt.de
vum ac v'inculi* & opere coìr e ere, rarurru. 0 cadereflolent,non dificiplina (S?five-cerman.
ritate , fed impetu & ira, ut inimicum, nifi quod impune. A t q u e h o c fere
more habere fervos hodie folent gentilium Se Chriftianorum
plurimi. Certe clementius Se moderatius eos haberi cupit
S e n e c a : Servi funt? inquit, imo homines. Servi funtì imo contubernale*. Servi Epift.47.
(unt ? imo humiles amici. Servi funt ? imo confervi, fi cogit averi*, tantumdem in
utroflque licere fortune. 'Tarn enim tu illum ingenuum videre potes, quàm ille te fler-
vum. Crudele {ff mhumanum e si, quod nec tanquam homimbus quidem,fled tan-
quam jumenti* abutimur. Cogita, islum, quem tu flervum tuum vocos, ex iifidem
Ceminibu* ortum, eodemflruicalo, equi ffirare, eque vivere, equi mori. Sic cum
inferiore vivo*, quemadmodum tecum fuperiorem velles vivere. Quoties in mentem
venerit, quantum tibi in flervum liceoi' : veniai in mentem, tantundem in te do-
mino tuo licerti. Vive cum confervo clementer f$ comiter. N u n c , poftquam
invaluit etiam inter purioris Se in melius mutate Fidei
Chriftianos lucri cupiditas , aperiente viam bèllo Se armis ,
rediimus Se nos ad morem emendi vendendique hominem,
Dei quantumvis imaginem, à Chrifto redemptum,imperato-
rem univerfi, Se nihil minus, quàm nature ingeniique vitio
fervum. Vt Se hac tempeftate conqueri, fub Chriftianorum
imperio in Brafilià, fervorum aliquis poffit Se exclamare : §*im Anft. «
miflera res ett ofupiter & Vtt,firvum effe wfipienti* Vomini. Utique e v e n i t
non raro, ut fapientior fluito, bonus nefario,ftupido inge-
niofus ferviat, Se divine particulam aure, non nature fue vi-
tio , fed fortis alteri mancipet.
Quidam Francifcus de Barros Reguo fufpede vir fidei, ob
hoc, quod ad S. Francifci ripam habitaret, remiffus otio, Se
fua erga Regem Hifpaniarum officia palam venditaret, publi-
cifque regiorum Officialium tabulis comprobaret, in Occi-
A a a den-
 R E S G E S T ^ S V B
dentales infulas relegatus eft. I N I T I A quippe imperiorum
tuentibus, diffidendum vidis, quavis occafione ad defedio-
probiben- m fcperduellioiiem pronis. Irrumpentibus quoque inBar-
Znl%- b a r o orbe in gentem noftram foli vitiis, prefertim effera illa
gdma
' mutuis certaminibus pugnandi libidine, q u e in cedes, vul-
nera offenfafque non leves definebant, non fine Chriftiani
nominis dedecore j coércita fuit Edidis rigidilfimis fingula-
rium pugnarum petulantia Se revocatus legum in homicidas
rigor. Ob farine inopiam queruli Serinhaimenfes, Vnenfes,
Paraybenfes, Allagòenfes de Portus Calvi habitatores , hoc
impettavere, ut in eos animadverteretur, qui Mandioce pro-
ventus celarent Redores. Et ne prefidiario militi deellènt ali-
menta, panis demenfo folati fuere Senatores fuorum famem,
donec è Belgio apportaretur liberalior annona. Fugiente
anno ciò io e x x x i x perlatum in Mauritiam urbem cada-
ver fuit Illuftr. Comitis Iohannis Erneili Naffovii. ita volen-
tibus fatis, ut partitis natalium Se obitus vicibus in utroque
orbe iticiarefeeret, Se quo virtutis fue documenta daturus
cum Fratte Mauritio venerar, daret mortalitatis.
gu* poB j3i x i abiiffe lacerarci de dilfipatam huc illue Hifpanam ciaf-
Claffem *•

di/ipa- feiri, At reduce in Pernambucenfem ftationem noftra, naves

tam ève- .~ .-». • r \ 1•• 1• • • •
nerint. ìfte, que per anguitiam tempons,fub prein navalis initia,
exonerari non poterant, jam juffe funt onera fua poft vido-
riam exponerfe, Se mercantami defideria implere. Naffovius,
levocato è ratibus milite, terra fe formidabile ni hoftibus
Ludovico oftendit. Ludovico Barbalioni, qui duobus armatorum milli-
oppomtur bus Paraybe imminebat, obvius ivit Picardus, excubiarum
*,m' Prefedus Se Centurio Dayus. qui hoftem obfervarent Se ab-
adis armentis alimenta fubducerent. imperatimi quoque na-
varchis Se littora tenentibus, ut in omnem eventum inilrudis
navibus pretto effent, iì qua frruptionem Lufitanus tentaret.
Naves plurime in Sandorum Sinum mille, oblèrvandis &oc-
cupandis,fifors fineret,hoftium navibus. Cumque copiis fuis
Paraybe proxima teneret Ludovicus Barbalio, miffi è Gojana:
terris prefidiarii Se centurio Mellingius , fuam cohortem Se
Brafilianos dudans, Se eam, que Artifofkio paruerat in Igua-
raca. tevocata in hanc centuria Ducis Eintii ; in Olindam,
qua:
 C. MA V R I T IO I N B R A S I L I A . t*7

q u e Pitonis erat. Tunc publico Senatus judicio in navium ^

aliquot Duces, ob rem negligentergeftam,animadverfum. HA
Etenim Navarchorum, quotquot preliis iftis navalibus inter- tSL
fuerant, quidam fortiter pugnavère Se lumen virtutis bellice
indefatigabiles pugna aliis pretulére : quidam turpi Se eru-
befcendavecordia,dejedismortismetu animis, militie de-
cus maculaverunt,fpedatores pugne,non adores. Naffovius,
ut exemplis feveris difciplinam militarem contineret, feledis'
ad hanc rem Iudicibus, animadverfioni illorum reos fubjeeit.
ne inulta foret gloria militaris lefa , & velut piaculo propitia-
retur Mars,duo exIudicum fententia capite perfidam igna-
viam luerunt. uni gladius clementie index Se merite mortis
fupra verticem iit : uni parcitum fuit, ob prillimi merita. Vi-
dit hanc feveritatis feenam Antonius de Cunha Andrada, mi-
ratus,quamvis parta vidoria, inflexibilem militie Belgice
rigorem. quem Se laudabat, tanquam tenaciffimum vinculum
fecuritatis publice Se imperii noftri ftabilimentum in hoftili
folo. At preclare meriti Duces, non laudibus folum preco- ***»*
niifque cumulati, fed Se aureo flnguli numifmate, in rei me- JZrT
moriam,donati. Ejus latus unum claffis naviumque imaginem **"
exhibebat, cum hac infcriptione : T>eus contuditfaslum inimicorunu.
alterum effigiem Comitis Mauritii, Se appellationem. Barba-
lio per mediterranea militem ducens, per eas rerras, quas
Mattos vocant, iter affedabat. quo fe ToUrlonius ad obfi-
dendas vias recepit. Picardo Se Donckero mandatum, ut re-
lida Gojana in Terram Novam fe conferrent, Se hoc omni
cura agerent, ut hoftiles copias, fi qua poffent, aut flerne-
rent aut fugarent. Verum non fegnior hoftis, cohortes ali- &&**
O <J # aliquot

quot noftrorum, q u e Gojane erant, ineautas occupavit,in- Mgonm

terfedis Picardo Se Lochmanno Centurione, gregarii ordinis C0?M'
centum, aliis vel fauciis vel fuga elapfis. Qua fuorum ftrage
perculfus Naffovius, ipfe coacìùs undequaque militaribus co-
piis , bellum capeffere ftatuit. Accìti è navibus in terram mi- M°f^
lites Se navalium fociorum ducenti quinquaginta, Duce la-feparat.
cobo Alardo. Mansfeldius Se Hooghftratanus ex Comitis
imperio fe junxere copiis ad S. Laurentii fedem. Centurio
Hoefius, contrado è Moribeca milite, una cum aliis centu-
A aa 2 rioni-
 l8g R E S G E S T ^ S V B
rionibus, Dyckio Se Sluytero in Olindam fe recepit. Pretori
Statio imperatum, uri oduaginta Nigritarum ex molendinis
confcriberet, portandis caftrenfibus impedimentis. Civibus
vero, ut vacua prefidiis urbe excubias ipfi agerent. Eintius
quoque movere fe ex Iguaraca juffus Se cum centuria fua ad-
erte. Interea Tourlonius è Parayba hoftem infecutus, mole-
ftiffimo at celetrimo itinere,quippe xvn millia duodenis ho-
ris confecerat, fuis fame attritis, fruftra fuit. Certior nam-
que fadus Lufitanorum indiciis de Tourlonii adventu, move-
rat caftra in Mattos, magna, ut videbatur, feftinatione,ob
Diffolvi-
relidas hic illic militates penulas fatcinafque. Nollri latitan-
tur bellum te s aliquot hoftium in arundinetis,protrados trucidarunt.
ob abitum
**** His ad Comitem perlatis, decretum, ut ab expeditione abfi-
fteretur, remiffo, qui confcriptus fuerat, in fua loca de figna
Mansfei- milite, navalibus in fuas rates. Nec diu poft Mansfeldius in
tfeju- Mattis cum hoftium cohorte dimicavit. que poft velitatio-
gm
' nes aliquot,abjedis impedimentis, in fugam fe dedit, penulis,
quas ducentas reliquerant,non farina ad vidum,fed faccharo,
Comes in- ob farine penuriam, repletis. Non deftitit Comes variis locis,
ìtàìt- u ^ lecuritas publicà exigebat, hofti inftare, per Tourlonium
heu
Cameroni Se Iohanni Barbalioni, per Mansfeldium, qui mille
Se ducentos in prelium ducebat, Ludovico Lopezio Barba-
lioni, cum mandatis, ut ad Fluminis ufque Francifci ripas, ho-
ftem ipfe perfequeretur. at Tribunus Coinus Vnam ufque,
inde in Serinhemum reduceret militem. mille quaquaver-
fum in portus noftros rates plurime,commeatum ferentes re-
ficiendis copiis. Sub hec tempora, aliquot ordinis Ecclefia-
ftici, Francifcani, Carmelite, Dominicani Prefedure Per-
nambucenfis , numero fexaginta, ob clandeftina cum hofte
confilia, Se tentatas militum defediones, fubmiffamque Hi-
^siiquot fpanis annonam, in Tamarica infula detenti, inde in Indiarci
nTrel- Occidentalem ex Senatus Supremi decreto, deportati funt.
gm
ubi licet affedu, ob partium ftudia, nocere poffent, locorum
tamen immani intervallo à Brafilienfibus fegreges, nocere
prohibebantur. Q u e res licet primo commoviffet populum 3
pofteatamen, fublatis è confpedu, quos retinere cupiebant,
elanguit cum indignatione defiderium. preièrtim cum relidi
ipfis
 C. M A V R I T I O I N B R A S I L I A. ,«,
ipfis effent, obeundis facris, Parochiales Prefbyteri. Depulfo
finibus hofte, non armis folummodo, fed Se frugum inopia,
quarum cum indigenis negotiationes prohibite aliquandiu,
per belli neceffitates, fuerant } veniam fecit denuò Senatus
incolte, per vicinas terras Se oppida farinas divendendi,&
quo vellent, diftrahendi. Vtique noverunt militarium & ci-
vilium rerum feiti, extra bellum fubminiftrari poffe alimenra,
que vigente bello prohiberi minime nefas fuerit. ideòque
in hoftium effe pattibus,qui talia fubvehat, poft publicam
fignificationem. cum annone copia augeat bellum, quantum
inopia minuit. Brafilianis militantibus injundum, ut,ceffante
hoftilium irruptionummetu, in fuos quifque fe vicos recipe-
r e t , & culture agrorum vacaret, fublevande frugum parci-
tati. *
Nec fegnius Societatis Diredores in hoc domiìncubuére,
ut attrito bellis milite, auxilia in fupplementum fubmitterent
Brafilienfibus, q u e roties Comes, toties Senatores per litte-
ras tamque ardenter efrlagitaverant. Cumque tanti Imperii
molem fullinere non poffent eo queftu proventuque, quem
fufficeret Brafilià, afflidis molendinis Se vallata pallini meffe,
ea collima inivere, ut armis bellique fortuna languentem rem
reftituerent, potentiamque in rates argentiferas, que è Terra
Firma, Nova Hifpania Se Honduris quotannis dites abeunt,
converterent. Qmare novam adornavere claffem, navium vi-
ginti Se o d o , fub Prefedis Cornelio Iólo, Se Iohanne Lichr- Expedilio
hartio. qui pubefeente anno, (erat is millefimus fexcentefi- J*nisflf
mus Se quadragelimus) Belgio egreffi,in Brafiliam appulerunt *«*
primo Vere, addudis fecum Iohanne Walbeeckio, qui Affef- Ann.co
foris,Nieulandio de Alewino, qui Senatorum Se Moucherone, MÌ.*™
qui Advocati Fifcalis munere fungerentur. Deliberatum
feriò, quid ex Societatis ufu f i d o opus effet. Defignabatur
omnium votis Vrbs S. Salvatoris, Brafilie metropolis, nuper
à noftris fruftrà tentata. Eà in poteflatem redada, totam
mox Brafiliam noftram fore, omnemque facchari proventum,
ob molendina hujus provincie plurima. Veruni uri fpe facile
ellcompledi maxima, ita potiri cupitis difficile. Iudicabat
Naffovius, non effe fibi militum fatis oblidende utbi. hoc au-
B b b furo
 RES G E S T Ì SVB
furo fenis minimum armatorum minibus opus effe -, illi à vali-
dis prefidiis profpedum effe, Se advocari in fubfidium vicinos
populos nullo negotio poffe. fame illam expugnari, longioris
effe more, quàm anni tempellas obpluvios menfes ferat. ad-
hec Diredorum Societatis recentibus mandatis bellum Oc-
cidenti indici Se regiis claffibus. Itum itaque in eam fenten-
tiam, ut novus miles in hoftium terras immitteretur. qui, uti
tentatum Se faditatum à Barbalione fuerat intra fines noftros,
flammis ferroque obvia vaftaret diriperetque. ita fiiturum, ut
fuodamno faperet hoftis, & bella in pofterum gereret cle-
mentius. fada vaftitate, ipfi defore pabula alendis prefidiis,
mercantibus lucra, erariis reditus, nobis otia fore de quie-
^finis tem. Poterant moviffe veterum Romanorum exempla, qui
ÌTJ?°' ifto fini in Hifpanos, Campanos, Ligures, Nervios de Mena-
pios populati fuerunt. Quod de ante fecere Halyattes in Mi-
lefios, Thraces in Byzantios, non tam hoftium odio, quàm
prudenti ratione, minuendo bello de fledendo ad pacem
hofte. Quare dum naves aliaque ad violentam expeditionem
neceffaria parantur, lòlus cum navibus oclo, que milites ve-
hebant feptingentos de Brafilianos bis centum, in Portum
Francicum vela fecit, ut cohortium Barbalionis relliquias in
Allagois herentes, incolifque cedibus graffationibufque gra-
ves, fubmoveret. cujus adventu percepto, in Auilralia pro-
greffus Barbalio, incolas omnes, tribus quatuorvè exceptis,-
fecum abduxit vacuafque fedes fecit. at horum, utpote trans-
fugarum & jam à partibus hoftium, bona, agri, domufque
Fifco noftro adfcripta. Lichthartius Clalfis pro-prefedus Se
Carolus Tourlonius militum dux, in Portum Sandorum va-
lida claffe navium x x ivere, que militum habebat bis mille Se
quingentos. ubi expofito in terram milite, fevientis Bellone
Lkbtbar- horrida crudaque documenta dedere. Mole Lufitanorum
tius popu- ., . •
tatur m omnes, tribus exceptis, in cineres r e d a d e , navigia minora,
Taitio-
rum ter-
quotquot fe hic illic offerebant, vel capta, vel exufta. agri
rù. circumjacentes, vici prediaque, afpedantibus oppidanis, va-
ftata Se direpta. Infida Tapefiqua alieque prorfus expilata:,
ne damnorum cererà memorentur, hofte nullibi morante aut
vim noftram fuftinente. quicquid virilis fexus armifque me-
tuen-
 ••-*•*
l

I
-• - • . - • 0

'- uv uis

B foca, cxjcrnfioms Jìeljarum

tv f£-
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. lpi

tuendum, ferro fternebatur. foli paratura fexui muliebri &

imbelli etati. h e c miferationem duo attulerunt de excufatio-
nem. cum mulieres belli premium facere, immite fit. & i n
infantes, qui modo in lucem vitamque humanam venere, ne
calumnia quidem , quod dicat, habet. Tribunus Coinus ,
pollquam in Portu Francico tres militum centurias in naves'
recepiffet, in Fluvium Regalem, domimi Hifpanici, redà te-
tendit, ut eandem vaftitatem faceret. fadi cauffa fuit, ut fixa
in hoftico belli fede, levarentur annone penuria Pernambu- Ratiem
W
cenfes, militi noftro alibi alimonia effet. accedebant Se h e boslium
"
rationes : exinde oportunas effe excurfionibus Lufitanorum terras.
prefeduras ; fatius effe, vini inferre foris, quam domi pati :
fic fementem,fic meffes ipforum intercipi : fic pecudum,
quibus viditabant,capturam impediri : non alia belli facie
adduci poffe hoftem, ut redudo è provinciis Belgarum mili-
te, fue ftuderet tutele : quin Se alibi occupatis copiis noftris,
melius tranquilliufque foie domefticis. Veruni dum hic mo-
ramur Se vindidam ferro ignique explemus, non ea hic reper-
ta pecorum copia, q u e Belgis fufficeret. utique commeanfes
Se remeantes per hos tradii s Barbalionis copie, pecoris indi-
gentiamfecerant. juffi quoque fuerant, ad ventante Coino,
Fluvii Regalis accole omnes, ut de Tapicurenfes, quicquid
effet armentorum, in Sinum Sandorum agere. Itaque hoc
rerum ftatu, alibi fui ufum effe poffe optabat Coinus. Pera-
gratis quippe illius territorii agris omnibus, ad milliaria ufque
viginti, nufquam infignes nocendi hoftibus occafiones nadus
fuit. Iamque Brandius vigiliarum prefedus ex captivis ho-
ftium acceperat, pro-regem didi Sinus, Georgium de Mafca-
rengas,cum navibus oclodecim eò devedum, quibus nau-
t i c i Se bellatores vehebantur bis mille Se quingenti. addu-
xiffe eum ipfum ttibunos militares quinque : detineri regio
juffu Gubernatorem Comitem Torrenfem,Barbalione juffo
in Lufitaniam reverti. Idem Brandius cum cohorte fua in
mediterranea animofius progreffus, ab hoftibus mox circum-
ventus cefufque clade non levi fuit. defideratis centum, plu-
ribus , inter quos Brandius ipfe, capris. Per Coinum, magni
alias animi Se prudentie virum, infelicius quoque tentata fuit
Bbb 2 Vrbis
 RES G E S T Ì S V B
rrbssps Vrbis Spiritus Sandi, in Prefedurà cognomine, oppugnano,
in r£
t t ~u minus exercitatum militem, & minora ni navium penu-
cluraejuf- O D l H i i l L l > .
4»«^f.
»« tenta r i a n l ? qU3e prohibebat militares cito exponi. etiam ob premo-
ta.
*"'""" nitum hoftem. quioppidulum feftinis operibus muniverat,
auxiliares Bralilianos è portu flum. Ianuarii acciverat,feque
jnmontem receperat,è quo tormentis quinque Belgas non
irritis idibus impetebat. Dux in montis faftigia conatus
afcendere, ut propulfaret hoftem, fuorum pufillanimitate Se
vecordia receptui fignum dare coadus fuit, incenfa pluribus
locis urbe, que ob lateritias domos flammam non concepit.
Abdude folum è flumine naves onerarie d u e , que faccharo-
rum ciftas habebant quadringentas de quinquaginta. Sed
hofte in illas machinis detonante de compagem omnem dif-
folvente, fuavior faburra in alias naves tranllata in predam
ceffit. Cecidere è noftris gregariis fexaginta, de dignioris
militie aliquot, faucii oduaginta. Graffante per Sandorum
prefeduram Lichthartio, Barbalio, ut afflidis fuccurreret, re-
vocatis ocyus fignis, q u e in finibus noftris herebant,trajedo
S. Francifci flumine, domimi Belgici limite, Sinumfuum re-
petiit, confumtis attritifque valde fame & viarum incommo-
dis, quas habebat, copiis. Duo hoc tempore quam maxime
fue cure effe putabant Naffovius de confortes confiliorum
Senatores. Vnum, ut Sandorum Sinu Vrbeque potirentur :
alterum, ne decreta in Occidentem per Iòlum expeditio ne-
gligeretur. Prius confici non potuit, ob militum inopiam de
commeatus, quem abforpferat Ioli Claffis, abitura in Occa-
fum. Placuit ergo pofterius effedum dare. Duobus quoque
incommodis flagellabantur Societatis lucra. Prius à predoni-
bus erat, de graffatoribus iftis, qui incolas cogebant vivendi
in agris fecuritatem ere redimere, q u e cauffa fuit, quod par-*
cius cederentur Brafilienfis ligni feraces Ulve, pofterius ab
incendiariis, vel privata vel publicà authoritate nocentibus.
His malis obviam imiti, qua potuit, militum per tradus om-
nes prò viribus de modo locorum, difperfione. qui predones
Nigritas, etiam Lufitanos, captos abducerent, Se locorum
Iudicibus fifterent. Erat illorum primipilus Petrus Viftus Ni-
grita,filvis le abdens. qui hoftium mandatis inftrudus magnas
Belgis
 C. MA V R I T I O IN BRASILIA. ^
Belgis calamitates deditmuper non levem viciffim ab ipfis cla-
dem paffus, ereptis ipfi, quos Ingeniorum Dominis fubduxe-
rat,Nigntis centum. In eo laboratumvaldè à Comite Se Comesflu-
fuis, ut facihores & equiores erga nos redderentur Lufitani. atm det fibi
animos
quorum plenque ejus erant animi de fententie, bona fe fide uftittano- r

rum conci'
arma in Regem capere non poffe, aut predonum ferociam ac *^-
quotidianas excurfiones coércere. ideòquefilentio, confiliis,
ipfo opere, graffantibus favebant. Itaque confcripti à Comite <*&*
per provincias t r e s , Pernambucenfem, Itamaricenfem, SeTFZ
Paraybenfem, qui Lufitanorum dignitate, opibus fama maxi-fm'
me confpicui effent, rogatique, ut ad publice fecuritatis cu-
ftodiam confilia operafque conferrent ; hoftium Societati Se
amicitie renuntiarent. cum nullum ab Hifpana Claffe prefi-
dium fupereffet ; mercature ftudia erigerent : vim omnem
ab aris Se focis unanimes arcerent. fe nihil intermiffurum,
quod ad ipforum faceret commoda, gentifque Lufitanice
honorem, rigidiffimis edidis cautum iri, ne à milite vel Offi-
cialibus fuis indignè haberentur Se ne non manus modo, fed
ne velligium cuiquam pacato nocuiffe dicatur. Hec aliaque
q u e mitigandis, devinciendifque animis faciebant, elocutus,
falubria omnium affenfu decrevit.
Qui erariorum rationes fupputabant accuratius, notant sum u-
per hec tempota, ex Dominiis Regiis, que faccharorum de- ^7/*-
cimis, efculentorum ponderumque tributis conftabant, mcra&re ditus.
~
Societatis rationes rediiffe florenùm ter centies mille & quin-
quaginta. at patiebatur equitas remiffionem aliquam indul-
geri illarum exadoribus, ob afflidas hoc anno incendiis rapi-
nifque Operarum domos. Mercium ex Belgio huc allatarum,
q u e privatorum erant, vedigalia,confecere quater centies
mille florenùm. Saccharorum hinc in Belgium evedorum,
ter centies mille. Debite ex molarum venditionibus, fundis
Se capris Nigritis pecunie,erant vicies Se quater centies mille
florenùm. Ex fpoliis profeda trecenta florenùm millia. Ni-
grite apud Afros emti, hic divenditi, fexcenta millia valuere.
Hi Brafiliani foli reditus erant Se lucra, preter q u e , fua quo-
que colligebant domi Belgarum eraria. Et fuiffent fané lucu-
lentiores reditus, nifi facchari vilitas illos diminuiffet. cujus
C e e pre-
 RES G E S T i E SVB
precium intendi potuiffet, partim hofticarum molarum fub-
verfione, qualis jam ccepta fuerat, partim illorum faccharo-
rum interdidione, que quotannis Orientalis Societas appor-
r e mi- tabat. Illud quàm maxime ad promovenda Societatis Occi-
Ha Socie dentalis commoda facere judicabant Senatores
tati Occi-
} iì lexfilave-
dentali, tus Lufitanorum revocaretur. qua vetuitRex, ob nomina &
debita, fubduci Ingeniis Nigritas operarios, aut utenfilia ipfo-
rum. ut quibus ablatis ceffarent opere omnes Se qui inde
ad Regem redibant frudus,prorfus interciderent. Enimverò,
uri fine Intelligentiis Ccelos moveri negant Peripatetici,
(date hanc periodum,Ledores,hiftoriam fcribenti) fine nauta
regi navem,fine auriga currum ; ita fine Nigritis, tanquam
Formis Affiftentibus, fuaviffimos faccharorum orbes verfari
poffe, negant Brafilienfes. Preterea, fi plus noftratis pecunia;
tranfmitteretur,in quotidianos operantium ufus. Lufitanis
eam, que regie effet Se dignioris monete, occultantibus de
parcius erogantibus. Eriam,ut Brafilienfi Nicotiane valor
finis, qui fuit ante, redderetur, zingiberifque culture vaca-
rent indigene. Sed nihil eque utile ac fruduofum, quàm
frequens colonorum milfio, de privatorum uberrima com-
mercia, non folum ob uberiores, qui inde expedabantur,
reditus, fed de ob imperii fecuritatem ; cum, QVOS VICERIS,
amici credendi non fint, de facile ab impofito jugo tefiliant,
non afTuete novis frenis gentes. Imperavere infuper iidem
Senatores, ut plures inftruerentur Liburnice. q u e pottus
Afrorum ad Angolam, ut de Brafilianorum, ad oftia fluminum
Ianuarii de Platenfis,obfervarent de hoftium navibus vedoriis
infidiarentur. ut que maximi predi merces vedare foleant,
Nigritas, vina, farinacea, aliaque. que his in oris diftrahi cu-
pidis mercatoribus amant. At confici illa minus, quàm po-
ftulabat res, portière, ob navium penuriam. quarum pleraf-
mt-ìorde que fecum abduxerat lòlus. Commodum tamen evenit, ut
i / - fra '

necefitate in Paraybaui neceffitate compelleretur Neapolitanorum mili-

pafoybZ t u m Tribunus Hedor de la Calce, è Sinu Sandorum paulò
femr. a ntè egreffus. navem namque pene dehifcentem rimis Se
male coherentem,in portum noftrum direxit, abiturus in Oc-
cidentem , cum militibus fexcentis. Q u i , ne annone noftre
grave s
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA.

£ T l 6 n * Ì 1 T . 1 O C C Ì d e n t e m t r a n f v e 6 t i f ^ r e , retent
Hedore Se Officialibus. ut per hos redimeremo fi, quino-
ftratium captivi in Havane portu detinebantur. Hunc ipfum
H e d o r e m , oprime ut comperio, note virura, intercedo
tempore, in Hollandiam mifit Comes, ipfo pofeente. Sed,
qua fuit n d e , & v i d e r i voluit,detredavit inHifpaniam re-
vertr nifi primum impetrata captivis extra Belgium noftrati-
bus dimilfione, & penfatis Societati iis fumptibus, quos tranf-
vectandis fuis feciffent.
Sed ad Iòlum de Lichthartium, quos aliquot retro menfi- Ann.. IO
bus Brafilie Septentrionalia circumvedos, in Occidentem menfe ^
0 C XI

Iull
lua clalfis vexerat, naviget oratio noftra. Ea navibus conila- °-
bat viginti quatuor ad bellum paratiffimis. navalium numera-
bat millia d u o , militarium mille & feptingentos. Erexerat
hec expeditio, magni alicujus eventus exfpedatione, animos
non Brafilienfium modo fed de Europeorum omnium, Lufita-
norum & Belgarum. N e c enim utilius cupidiufque pugnari
poffe videbatur, quàm ubi fe cupiditatis humane luculenta
offerret materies, non aromata, ligna, facchara, fed ipfiifime
Occidentis g a z e de auri argentique uberes maffe. Verùm,
quod in bellis non infrequens, maxima ccepta fepenumero
deftituit fucceffus,prefertim mari : ubi ventorum elluumque
arbitrio fubfunt humana confilia. Stabat claffis omnis, ipfis cuj&m
Calendis Septembris, in celeberrimi portus Havane, qui in ad Hava-
na por'
infula Cuba eft, confpedu. mox divifis in contubernia na- tur».
vibus, per maria huc illuc oberrabat. donec excurreret men-
fis, Se una p r e d e fpes. etenim exfpedabat defideratiffimè Se
cupiebat vehementer, ut Hifpanorum claffes è portu bus exi-
rent Se pugnandi libidinem irritarenr. Hiabant ad tantam
fortunam omnium cupiditates, quas opum vicinitas accen-
debat. Sed fefellit eos fua exfpedatio. quamvis enim, uri im-
patiens more eft pecuniarum fitis, ex capris hic illic pifeato-
ribus percondati effent de claffium adventu, nihil fando re-
feivere. Etenim optimis confiliis Se prudenti metu in fuis
queque portubus hefere. nec confultum credidere, armate
cupiditati objicere aureas argenreafque meffes. fatius arbi-
trate, tantarum opum tranfveòtionem differri, quam in certa
C ee 2 ferri
 % 6 RES G E S T y E S V B
visjicìm ferri diTcrimina. Oborte quoque tempeftates, invalefcente
V** iEolo, tam gravibus procellis incubuere claffi, ut illa disjedà,
alique navium in littora Cube impegerint, ab exurgentibus
undarum molibus depreffe naufrageque, captis, qui evafe-
rant, vedoribus. qui in portum Havane abdudi ibidem-
que aliquandiu detenti,pofteà Pernambucum reverfi, Hi-
fpanorum erga fe humanitatem Se comitatem mire predi-
cavere. non fe in carceribus fordibufque habitos, fed libe-
riore cuftodia, neque vidu parco,fed ad necelfitates co-
piofo. quatuor alie, quo fors marifque furor Se venti ferrent,
aberravére. Vna in Belgium premifTa infelicis ccepti nuntia
fuit. at earum, q u e aberraverant, due per Ballarne fretum
a d e , nempe Naffovia Se altera Emetti, falve Pernambucum
pervenére. alia in Hollandiam delata fuit. Refedis in Ma-
tance Sinu claffiariis, relique naves fedecim, quibus milita-
res fupererant fexcenti Se nonaginta, nautici nongenti S: tri-
ginta odo, Brafiliam appulére : at frade multum Se adefe. Ee
in novas expeditiones rellaurate abfque mora fuere. ne tan-
tarum impenfarum frudus omnis periret. Vtique Comes,
operum indefefTus, alias fub Lichthartio in flumen Ianuarii
vela facere juffit, invadendis hoftium, fi que vel fubirent vel
altum confcenderent, ratibus ; alias in Angole littora, ut Lu-
fitanorum illic naves opperirentur, de pugne occafiones au-
AQD.CIO cuparentur. Incidit in finem Anni quadtagefimi fupra mille-
Nov.xm.firnuni de fexcentefimum,Eclipfis Solaris, que totum pene
sSSé* Solem Brafilienfium oculis eripuit. Quod noto, non tanquam
fcriptio. r e m m i r a m his feculis, quibus rerum iftarum cauffe inno-
tuere : veruni quia in omen conveniens à ttenevolis civibus
accepta fuit. illis puta,qui Principibus cceleftem favorem
& Numinis indulgentiam ex fiderum obfervatione promit-
tere amanr. hi vota fua fperantes erigebant Se hanc etherer
luminis ptivationem, Hifpanici fulgoris in his terris occafum
defedumque interpretabantur. Comitem extollentes, per
quem ampliifimi honoris Regii tantus fplendor minui potue-
rit. Apparere Eclipfis Mauritiam incolentibus ccepit,No-
vembris die decima tenia, hora decima ante meridiem ; de ad
fummum proveda fuit hora undecima, trefque Solis tertias
ob-
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA.
W

A B. Ecliptica.
C. Centrum Solis.
D. Centrum Luax.
C D. Diftantia inter Centrum Solis & Luna?.
E F . Magnitudo Ecl ipfis in digit. & min.
E G. Reliqua pars Solis lucida.
F C E G. Diameter Solis.
H F D E. Diameter Luna;.

Tempus aquatile Vranìburgi d. ~ Novemb. h. 3 1 1 . 3". Ergo H.

Locus Terra perpendiculariter Soli fubjeclus 21 ° 4'6. 2". Scorp. Tempus dìmidia durationis 37. 5-r"
Locus si 2 1 . 23. 2 1 . Scorp. mora Vmbra 44. 4r
Reduflio 6. Subir. mora penumbra S1- 28
Locus Luna in Orbita 2 1 , 45- y6. Scorp. Tempus adparens media Eclipf.CMauricia
y^ircus inter centra 2. 5 Bor. erit die ^ Novemb. — H, 2 3 . 47 48".
Ampliatuspbyfìcì 2. 7- Tempus adparens vifa Venera ejr
Parallaxis Luna, feti Semidiameter difei terra 63. 4 1 . maxima Eclipfis Mauricia
Scmidiameter Luna 16. 22. in Brafilià, 7* Novemb. •— H. 23, 2 7 . 6
Solis ij* 27- Ad illud tempus datur Latitudo Luna vifa 7'. Merid.
Semifiis parallaxis Solis Aggregatum Semidiameter Solis & Luna
*?
30. 31' 49
Semidiameter Penumbra 32. 19. Erg
Semidiameter Lunari* Vmbra » j * - ° 24. 24.
SS-
Stimma Semidiametrorum j , 36. o. Pars dejìciens
28'. 32"1
horarius Solis "> Et quantitas deliquìi Solaris 9. Dìg yé.
, > veri 2. 32. 30'.
Luna j Scrupula durat. dimidU omnimoda
38. 27.
Luna a Sole verus Hinc H.
3S- SS- S9-
ampliatus pbyfìcè 36. 29. Tempus durai'ion. dimidia omnimocU s. 13
Erit ìgitur defeclm alicubi centralis & totalis. Et Initium Eclipfis Mauricia i o . 13. 1-1
LMedium 11. 27. i rame mer.
Scrupula dimidia durat. omnimoda Eclipf. 1. 3S- S9-
Finis o. 4 1 . 6.j
Scrup, dimid. mora total, umbr. Luna in difeo 1. 3- 39-
f. pojì mer.
Scrupula dimidia mora penumbra in difeo 31. 18.
, n Novemb.

D dd
 i g R E S G E S T ^ S V B
obfcuraverit,cum minutis viginti o d o . fic ut minus quarta fui
parte hic mundo luxerit. Veruni quadraginta feptem ab hora
duodecima minutis, labore fuo tenebrifque evolutus Titan,
pieno refulfit fumine. At alia pet id temporis facie apparuit
Nicarague populis, totus immerfus umbre Lunari, alia Car-
thagene, de fluvium S. Marthe habitantibus, in America Bo-
reali, alia rurfum Portus Securi terris in Brafilià. alia Ango-
lenfibus, Abylfinis in Africa, Fluvii Platenfis & Preti Lemarii
accolis, ob longitudinum Se latitudinum Sphericarum dif-
crimina. Fuit illud inter alia laudate curiofitatis de induftria?
in Ululiti Comite documenta, non promifcuum, quod per
Mathematicos fuos, quos domi militieque fecum habuit,
depingi de defcribi hunc Solis laborem imperaverit, exemplo
maximorum de clariffimorum Imperatorum. qui media inter
prelia, Aftrorum ccelique plagis Superifque vacarunt. ut de
feapud Lucanum perhibet Cefar. Quid, quod ante vifam
Eclipfin, in mandatis dederit naucleris ; quotquot maria abi-
turi confcenderent, ut Eclipfis hujus future faciem & mo-
menti omnia vultufque difformes, fuis fìnguli locis politi, at-
tentius obfervarent de chartis confignarent ? In gratiam eo-
rum, quibus Phenomena ccdeftis machine de immobiles Pla-
netarum vices nofcere fludium eft, apponam Eclipfis hujus
faciem, prò temporum momentis aliam atque aliam. prout
illam ad Aftrologicam accurationem delineavit Mathefeos
peritiffimus G.Marckgravius, Corniti in Barbaro Orbe ab his
ftudiis. Lichthartius, poftquam è portu S. Alexis folviffet,
&fuperatis vadis, queAbrolhos vocant, in oftio fluminis
Ianuarii ftaret, in tria contubernia claffem partitus, in obvias
hoftium rates avide intendebat. at nihil tantis motibus di-
gnum obtulit iniquior fors. fola in fpolium ceffit navis, vina
habens,& alia facchari non multùm. illa valuit nonaginta qua-
tuor florenùm millia. hec non nifi duo. Quare refedis ad in-
2£J^ fiilam Grandem claffiariis, in Pernambucenfem portimi rediit.
At male habebat rerum Societatis in Belgio principes,hec in
Ianuarium expeditio; cum eam Brafilienfibus armorum, mili-
tum & navium vim fuiffe contenderent, que expugnando
Omnium Sandorum Sinui& Brafilie totius metropoli fuffice-
ret.
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. m
ret. Quare Brafilienfium Prefedi, honoris fui inteteffe arbi^
trati, ne tante negligenti»; rei haberentur, criminationem
illam graviter refutavere de ut omnehi de fe male fufpicandi
occafionem iufflaminarent, in hunc fere fenfum teferipfere •
male calculum pofuiffe Diredores. non fibi iftum fuiffe aut
navium aut militum numerum,quem tabulis fuis ipfiinive-
ranr. navium minorum tum in procindu fuiffe viginti t r e s ,
non quadraginta de unam : Liburnicarum non viginti de duas'
fed duodecim duntaxat. aliarum navium vedoriarum non tri-
ginta, fed ododecim. in militum cenfu non undena millia fe
reperirle, fed quina de trecentos infuper. addebant, magnis
validifque prefidiis per illa tempora munitam fuiffe Salvatoris
urbem ; adverfus hoftem incendiarium opus fuiffe multo mi-
lite, qui per prefeduras arcendis illis diftribueretur, ne fac-
chari meffis omnis molendinorum dominis intercideret : lit-
toralia loca defenforibus eguiffe, adverfus vini externam de
inteftinas Lufitanorum molitiones ; aliaque, q u e diluendis
objedamentis de finiftris interpretationibus eminentium po-
teilatumfaciebant. I N Q V I E T A res eft mercantium animus,
nunquam illi tam piene occurrere de obfequi ulla fortuna po-
rell, q u e vota exfatiet. Facile invenit, quod amplitudinis fue
curatoribus imputet. aedum fuas fpes anteire parat, vellet
confedum, quicquid animus deflinavit.
Q u i V r b e m S. Salvatoris tum imperio tenebat Pro-rex,/&/?«is de
x

revocatis ad animum damnis, q u e jampridem à Belgis, laxata HZCa

belli licentià graffantibus, pafTus fuerat,pertefus fero t a m É I D
immanfueti de feri moris,de temperamento belli cogitareIDCXU
ccepit. Etenim Ecclefiafticos Pernambucenfes aggreffus, fa-
cile ob communis calamiratis fenfum, ab iis impetravit, ut à
Comite de Senatoribus, per libellum fupplicem, peterent ea-
rum legum reftitutionem,quibus effera illa feviendi in captos,
inermes,fe dedentes Se agros , obviaque queque vaftandi
rabies coérceretur. Non prebuit fe difficilem Comes, in le-
nitatem pronus, crudelitatis omnis ofor. qui nec ad afpera
ifta defeendiffet, nifi irritatus ab hofte. qui, ne vidis Belgis Ratims,
parceretur aut vite ulli daretur venia, prior jufferat. referi-^Im
pfitad libellum fupplicem, fibi non difplicere mitiorem belli f™£f-
D dd 2 mo-
 R E S G E S T / E S V B
zoo
modum, modo eundem ampledantur de fervent hoftes. Vti-
que noverat, minoribus turmis invadi poffe de affligi terras
noftras : hoftium non nifi rnajore motu de maritimo itinere:
effe inter fuos, qui hoftis caufam clam agerent Se incendia-
rne patrocinarentur,fe à talibus in hoftico deftitui ; fpem quo-
que obtinendi Brafilie reliqua, iftis incolarum de molarum
direptionibus, ac villarum incendiis corrumpi. Nec renuit
Pro-rex Marchio de Montalvan equilfima Comitis poftulata,
obf,des miffifque hinc inde obfidibus, convenère in unum partes.
ugatì ad à Comite miffi ad Marchionem obfides, Hinderfonius pro-tri-
fin7inT bunus, de tribunus Dayus ; à Marchione ad Comitem Mar-
tinus Fereira Lufitanus de Petrus de Arenas è gente Hifpana.
At qui rem difceptarent, fuere à Belgarum partibus,Theodo-
rus Coddeus Burchius, de Nuninus Olfardi Senatores. qui-
que in partem principalium curarum de levamentum oneris
advocaretur,Abrahamus Tapperus,Senatui Politico à fecretis.
His màndatum, ut Latino idiomate uterentur, ne fub lin-
gue fue vocibus fallerent Lufitani. Nec caruit poftmodum
iucceffu fuo hec legatio. verùm poft longas deliberationes
conventum, uri jura belli circa captivos de agrorum vafta-
tiones, farta teda utrinque effent. Hec ipfa tamen, (ut poli
gefta annedam) fequius inrerpretati fuerunt Reclores Euro-
pei, quali hac tranladione via hofti patefada foret, in imperii
hujus fecreta, per innoxiam de fecuram familiaritatem, pene-
trando quod tamen facile fuitBrafilienfibus refellere. qui non
armorum fe quietem pepigiffe, fed moderationem folum-
modo,refponderunt : exploratorum abundè domi effe,ut
ab externis metuere fupervacuum fuerit : nullam colligen-
d e faccharorum meffis fuifTe fpem, nifi per hec pada : nec
occafionem transferendi arma in Seregippam, Maragnanam
prefeduram de Afrorum littora, nifi parta hadenus fecuri-
Lenito-
o
nius ad
tate. Dum Delegati juffa peragunt,quidam Lengtonius, tem-
porarii ingenii vir, in comitatum ipforum receptus, defertis
tranfit. T\ ' * J T» r *•
uomuns, ad Proregem fe contulit, de res noftras, quoad no-
rat, infigni perfidia aperuit. at obfides Belge perfuafére male
fenato homini, ut niiffo Pro-rege, rediret ad priores dominos
Se datam patrie fidem. rediit, Se qui ante fe proditionis cri-
mine,
 C MA V R I T I O IN BRASILIA.
mine, jam fluititi* & levitatis involvit. carceri & cuftodi*
m ngidms examen datus, corrupto, ut credebatur, caftrenfi
p r i o r e , cum hoc: mio aufugit. indici promiffa pnemia, in-
d i t e capitis poma & honorum iis, qui hofpitio perduelem
r
dignarentur. •
Nondum abiverant legati Pernambucenfes, cura hofte fu Prorex
Brafilià
per belli temperamento tranfaduri, cum, ecce, littere Pro Corniti de-
regis ad Comitem perferuntur, quibus de Lufitanie motibus ^ 0 fetlionem

peticnbit : juraviffe in novum Regem Brigantie ducem Lufi rum »«»-

tanos : arces regni omnes fefe in poteflatem ejus fidemque "*
ultro dedille: fe militemque,cui preeffet ipfe, eidem regi
acclamaviffe Se facramentum dixille -, exceptis Caftellanis Se
Neapolitanis. quibus religio erat novis rebus conlèntire, Se à
veteri domino defeifeere. Venerant non ita pridem in San-
òtorum Portum, miffi à Lufitanorum Rege, Francifcus Vilhe-
na, ordinis Iefuitici, Se protribunus Petrus Corera de Gama,
non folum ut tante rei nuntii effent, verum ut in novi Regis
fidem reciperent Pro-regem Se quas in prefidiis haberet mi-
litares copias. Hi ipfi mandatis eorum, qui Lufitanis illic pre-
erant ; ad Comitem profedi, vacationem ab armis inter fuos
& Pernambucenfes petiere. donec de iis, q u e inter Trifta-
num Mendozam & Fcederatos Ordines ada effent,conftaret.
Ulani ut impetrarent, captivos laxant triginta, retentis tamen
Garfmanno Se Brandio : Paulum de Acunhas impune adhuc
per terras Se fines noftros grallantem,ad ferias Pernambu-
cenfium querelas de minaces litteras, revocant. peradaque
legatione rediit ad fuos Vilhena. remanfit, ut volebat, Petrus
Corea. Tum nuntium mendax perculit Bahienfes, Fcederatos
Ordines claffem quinquaginta navium adornare, quibus Si-
mun Sandorum invadant Se urbem oppugnent. Quare coni-
moti Lufitanotum animi, muniendeVrbi omniftudio incu-
buere. donec per Comitem confoffo rumore ad fe rediere.
At illa Lufitanie omnis memorabilis defedio, fimulac utrin-
que accepta fuit, hoc effecit, ut ad alia confilia hoftis, ad alia
defeenderint Brafilienfes Belge, facile enim conjedabant
partes, futurum, ut hoc Lufitanorum facinus pacemafferret
aut inducias Portugallie Se Fcedeiatorum Ordd. tetris, Se
E e e mox
 RES GEST;E SVB
20Z

mox ipfis Brafilienfibus. pacis aut induciarum padis defitu-

rum jus acquitendi novi dominii de diffcrendi latius imperii.
Quare ex Comitis de Senatus communi fententia placuit,
turbata Lufitanorum defedione Hifpania, ea tentare, unde
infio-nis aliqua fieret acceifio ad Societatis res. judicabant fa-
gaciffimi, O P O R T V N O S magnis aufibus effe tranfitus re-
rum, invnrilandum huic occafioni de obfecundandum tem-
pori, lucrante cum fuis'hofte de de imperio contendente, an-
guillis capturam effe. De motibus illis jam ante perPoten-
tiffimos Ordines certior fadus Naffovius, mandata de profe-
Fcederato-
rum Ordì
rendo imperio acceperat. Quibus enim litteris dimitti petie-
numlute- r a t , r e f c r i p f e r e : eam effe rerum Brafilie (jf flatus Europei faciem, ut dimmi
'corniti ipfum hac temperate minime expedto4. jam perfpeclo ipfi terrarum loca tff populo-
ntend™ rum ingenia faci lem prebere gubernatwnem. dilatati*finibus,abaclis quaquaverfium
fuadent fofòbm} his fero ci om, civibus metum ademptum : cturbatam magni* motibus Lufii-
ncm
- taniam a Re"e Philippo defciviffe, & Bragamie Corniti acclamaviffe. non poffe non
iis de Lu- à> il

fuanorum hinc occafiones fubnafci jSaffovio, infigne quiddam & gloriofum audendi, per eos
perfcrtli- ora*, qua* Lufitanorum prefidu* & armi* tenet Hisflaniarum Rex. In eam fienien-
tiam iviffe Reipub.fluffragia,ut prò Brigantino Duce auxilia decreverit, adverflus
communem jam &'Lufitanorum & Belgarum hofiem. fflfi£e cum ita fi habeant, non
dubitare fe, quin prò eo, quo in Rempub. hancfertur, amore, prorogori fibi in aliquot
annos imperiumfitpaffurus.fleditioneshoflium fleclenda* hoc tempore in imperli ufu*
effe,tS' velificandum inter difior dia* $ fratta aperti*fluorumdefecliombus Hi (honorum
potentia.flelicibu*ccepti* prefintiafiapientiaquefiuumadderet perpetuitotem : famam
rerum gè forum, mores, quibus in animi* hominum valet, afte slum etiam ipfum
hoflibu* amabilem, conciliaffe ipfi apud plurimos obedientiam,fludium,amorerru.
fe ingenti* beneficii loco habituros ,fi ccepta preclare imperia più* diuturno effe velit :
non defore Patrie Patribus antmum voluntatemque ifio Comitis obfequio dignis prz-
Ana. ciò miis honoribufque condecorandi. A t S o c i e t a t i s r e d o r e s explicatillS
I D C X L
XXVI

Febr. locuti in mandatis dedère Corniti, utposlquam concuffa Lufitamdfi-

rendis ouxiliis impar illa effet, ipfi occafionum obfiervans, defliniumomplificationt
ferìo cogitar et, continenti militiam glorio extenderet, priufiquam per paci* traclatu*
flopirentur Martisfiudio, aut terminarentur. patere adhuc omnia vittori, per con-
ventionemfluafingulisfalva fore, nec in P L V S V L T R A poffe. Speciem fe fa-
ciendorumfleverenon preficribere, cum prò temporum, locorum, virium, hosliumque
ratione gerì ifio debeant. Attamen maxime fe in votis habere, ut collettis undique
prefidiis & Brafilianorumfluppet'ns}novo oggreffione tentetur Sandorum Sinus, ob
miram
 C. M A V R I T I O I N B R A S I L I A .
mram portus & navium exfiruendarum oportunitatem ,& provmaorum quot-
quot nobis porent flecuritotem. omnes ingenti & militans mduslri. nervos intende-
rei quo vel vi vel dolo expugnari poffit. outfifferarihocnequeat,flaltem obfìdio
urbem cingerà, accejfionefque precluderei, cum obfiffarum urbium non leve momen-
tumfit, magifque parabiles fint, ubi de armorum ceffatione difieptatur
HIS Fcederarorum Ordinum& Societatis redorum litteris
permotus Naffovius, prò fuo in Patriam & Reipub Patres
obfequio de veneratane, paffus fibi fuit imperium in longius
tempus prorogar!, certufque permanendi de dilatandis So-
cietatis finibus confilium ccepit. Primo Seregippam Regiam, » *
deiertam antehac regionem, queque primi hadenus o c o i - E ^ S
pantis fuerat,vifum fuit annedere Societatis imperio, cui finirm^
eò cum copiis abiit Andteas arcis Mauritiane ad flumen *f?"\
S.Francifci prefedus. qui, premunita providè Arce fua, P r e -ovtus.
^"^
feduram illam invafit, edem facram,que illic erat, vallo
cinxit, armamentarium condidit, oppidulumque adverfus ho-
ftiles infultus munivit. Expeditionis caufe fuere, quod regio
h e c , inter Sinus Sandorum provinciam de e a s , q u e nollri
funt dominii, polita, tutandis finibus faceret, armentis abun-
daret, Se fodinarum non unam fpem faceret. Solus, ni fallor,
Nicolaus Olyveira fcriptor Lufitanus Seregippam Capitaniis
annumerat. Barbari provinciam Ciriii vocant,à flumine cogno-
mine. ircoppidulum modico amne itur,quimajoribus navigiis
non patet, ob exiguam eftuarii altitudinem. à Flumine Re-
gali undecim, verfus Auftrum à ripa S. Francifci vix feptem
Ardum verfus milliaribus abit. Plurima fepta habuit Se pe-
cuaria cogendis Se affervandis armentis. que collapfa prefe-
dorum cura reftitui poffunt. regioni à pifcium captura, nam
mari coéxtenditur, ingens laus eft. Verùm quam de fodinis
conceperant fpem Belge, elufere metalla illic pluribus locis
effoffa, cum argenti nihil habeant aut mercis bone, referente
Petro Morthamero. cui illius arcani inquifitio demandata
fuerat. incolarum fecuritas omnis ex Arce Mauritiana de-
pendet, cum mediterranea adverfus hoftium juftas copias
defendi nequeant.
Expeditìo
Atque h e c in Novo Orbe perBrafilianorum terras evenere. t> in Angola,
Verùm majora in veteri Orbe apud Afros. Illic cum maxi- fub g telo.
regnum

E ee a mum
 RES G E S T /E SVB
,204
mum effet momentum Nigritarum in Angole regno, fine qui-
bus nec Regiis fodinis, nec Brafilienfium molis fuus conflat
labor, placuit Mauritio eò quoque bellum mitri ; quo ejus
mercature vini commodaque ad fe transferret Societas. qua;
Nigritarum venditione Se emptione illic quàm maxime viget.
Qui tantam rem conficeret, defignatus à Comite de Senatu
Ann-ciò fuit lòlus, ìtiagnorum femper facinorum adminifter. Hic
«May. claffe navium viginti, nongentis inftruda claffiariis, bellato-
ribus bis mille, Brafilianis ducentis, cum Hinderfonio Pro-
prefedo in Africam navigavit. expofitos excepit prefentiffi-
mus Numinis favor, pene fupra quàm voluiffent. adeò enim
vidoria fuit in proclivi, ut preter audendi invadendique con-
filia& unius pugne laborem,vix aliud fortitudinis exemplum
reliquerit fortuna. Non longè ab ipfa urbe inter ipfas hoftium
arces provedi Belge, furorem jaculantium hinc inde contem-
fere ; pari furore, evibraris in naves noftrorum hoftilibus ma-
chinis. ille à cuftodibus deferte omnibus egrediendi in ter-
ram
TPZU P ote ft- ate m fecere. Hinderfonius, fuis ad pugnam ordine
Loanda difpofitis, eodem,quo exfcenderar, die , copias ad urbem
Hinderfo- S. Pauli admovit. ubi cum hoftem inftruda ade bellum pa-
nius.
rantem offenderet, duobus tormentis bellicis pugnaturum,
prelium orfus eft, fclopetariis primum impetum fuftinenti-
bus. pari fere Marte initio de paribus damnis pugnabatut.
mox, crudefcente pugna de urgentibus hoftem Belgis, primo
in fugarci fe dedere Nigritarum millia multa, quorum in bello
ufus fuerat. Hos fequebatur limili vecordia fugiens Loanda?
Ann.dDgubernator. Petrus Cefar de Menefes, agmen ducens non-
x°xivXL' gentorum,quà militum, qua civium amatorum -, defertaque
Auguft
" tormentorum fuorum ftatione, urbem omnem arcefque Se
vallos permifit poteftati Belgarum. In eà, preter milites ali-
quot mero epulifque gravatos Se fenum aliquot tardigrada
corpora, repertus nemo ; omnibus ad adventus noftri famam
dilapfis Se profugis. Ceffére in fpolium tormenta enea viginti
novera, ferrea fexaginta novem, magnaque armorum & in-
ftramentorum bellicorum congeries, vini farineque pluri-
mum,navefque majores ac minores triginta. Ipfa urbs in
monte polita nullis fe munitionibus defendit, templorum,
cceno-
 C 'Turris fiue reduxtus. I Caslrum novum eiu/dem L. Caslrum maritimum ubi nostri dppule
top U
A. Jefutturiim Coenobium E. Caslrum Vincenti/. G. Coenobium Vrùts infenorts . j

/ D. Caslrum Aovum SiovlL K. Caslrum S. crucis M Mare N". Locus de/i?nat.t Jrcts offerendo uròt • O .\lucs Lufùaitu srtptm
B . Capite ino rum. Coenoo. F &uqqestus tormentarv H. Caslrum Centurione dienti
M A R E

/
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. 2 oj
ccenobiorura de fplendidarura ediura multitudine decora
Arces pormi plures longa ferie imminent. Vida urbe, pre-
munite ocyus à noftris fuere aggeribus de vallis platee omnes
aditufque. Condite mox in e a , ex Naffovii confilio, Arx Arces con-
major de minores d u e . q u e adverfus novos motus valerent, duntur.
relidis ad locorum defenfionem centuriis duodecim. Tene-
bat Lufitanos ea opinio, Belgas prede folummodo caufa eò
digreffos, non ut commorandi hic fedem deligerent, de pro-
pria libi hec littora facerent. Confpeda namque Claffe,juffe-
rat Gubernator,ut uxores quifque fuas de liberos Se que
haberet honorum cariffima,auferret Se abduceret. Mox edo-
d u s Belgas urbem, arcefque omnes fibi ut peculium bello
partimi vendicare, per litteras ad Iòlum de injurià queftus,
illud urgebat : jam conveniffe inter Fcederatos Ordines Se
Lufitanie Regem ; fcedere jundos Belgas Se gentem fuam,
fublatis bellorum Se irarum cauffis. Belge repetundarum po-
ftulati,refponderunt,de ifta cum Portugallis rranfadione
nihil ipfis certa auditione conftare. ut nec hoc : utrum novi
Regis, an Philippi partes fequeretur ipfe. Quod fi illud Gu- G«^™-
bernator fciffet, ante expugnatam urbem Se illatam noftris dade°7»-
hoftiliter vim, fignificandum fuiffe : P O S T pericula Se fupera-E^/z
tos belli cafus,fetam elle apud vidores querimoniam. Ne f^J
vero fub rorrido Se exucco climate aque deeffent novis ho- vim-
fpitibus, ad fluvium Bengo domum arcemve vallo cinxére,ra-
tande aquationi. in quam irruentes Nigrite cefi Se in fugam
adi funt. Tandem Gubernator, cum nec querelis urbi fue '*%»*
reddi poffet, nec vi, inducias odidui pacifci voluit, ut interea mbm pa-
temporis, aut ad nos cum civibus tranfiret Se vidores agno-afi"**'
fcerer,aur abitionem pararet. Sed cùm iniquiffima poftularet,
retrocedere ab urbe fedecim milliaribus juffus, fuos à noftro-
rum alloquio deterruit. quorum cum nonnulli conciliari vi-
doribus cuperent,ultimum fupplicium paffi funt. Regulorum
Se Ducum, quotquot circum imperitabant, plures ad fcedera
noftra defcenderunt, Se pari odio Lufitanos in filvarum ufque
abdita confedabantur. Qui Portum Sandorum, Angolani
contra,tenebant,accepto nuncio, mifére Angolenfibus in
auxilium Liburnicam, omni armorum genere inftruòlam. qua
F f f capta
 lo6 R E S G E S T /E S V B
capta ope Nigritarum, fevitiam hi ipfi Lufitanorum fanguine
explevere. omnibus,prout quemque primum fors obtulerat,
trucidatis. quatuor exceptis,qui fe navis alvo abdiderant.
Reverfi in urbem incolarum plurimi, etiam facri ordinis, di-
midiam raancipiorum partem obtulére Belgis, dummodo cura
reliquis in Sinum Sandorum trajicere permittetentur. at
fruduofius judicabatur, detineri hic cives Se in urbem libera-
libus promiffis revocali, ehm ex ipfis Angolenfium redorum
rationibus conftaret, è folo mancipiorum mercatu colligi
quotannis poffe florenùm fexagies fexies centena millia.
demptis,in prefidia, rates Se rerum adminiftros,impenfis.
Vrique ipfe Hifpaniarum Rex annuatim hinc arceffere folitus
fuit,'Nigritarum millia quindecim. quorum ipfi ufus in effo-
diendis per Occidentem metallis. ut dubium non fit, extre-
ma tentaturum Regem, recuperando hoc Angole regno,
cujus rantum in imperio Hifpanico momentum. Illud qua
parte in Boteam abit, regno Congenfi conterminum eft. cujus
Flumen flumen Congo, olim Zaida, centum à Loanda leucis five mil-
Congo.
liaribus Hifpanicis abit. Auftrum verius ad Arcem ufque
Benguelam excurrit, que rotidem à Loanda leucis diftat.
quadraginta milliarium ambitu definitur imperium. indigene
Caftellanorum Regi vedigales fuere, vafallorum titillo. Qui
longius,ad promontorium ufque Nigrum, centum à Ben-
guela leucatum inteivallo vifuntur Nigrite, Lufitanorum
feederibus innexi, commercia cum illis mutua agitabant. Qui
mediterranea incoluére, ducentorum milliarium fpacio, feuda
&portoriaRegiis prefedis folvebant,mercimoniorum itidem
Societate gaudentes. Precipue merces ipfi iEthiopes funt, è
quorum venditione quotannis ad Regem rediere decies cen-
tena florenùm millia. àquautilitate fruduquedeftitutus,etiam
in pofterum oportunitate carebir, ea fibi fervitia comparandi,
quibus fodinas Peruanas occupet de fuorum in Brafilià molen-
Loanda
infula.
dina. Ipfa Loanda infula eft, feptem milliarium longitudine ,
plana Se humilis, montium de collium expers. in hac fi tur-
gefeente mari terram effodias, aque occurrunt dulces, H
remiffo,falfe. Ccenobium habet de mancipiorum Domum
de pagum iEthiopibus inhabitatum. Continenti istrice ob-
jacet,
 C MA V R I T I O IN BRASILIA. zo/

jacet, in cujus littore urbs eft S. Pauli Arcefque aliquot.

Hac Africe parte potitus Naffovius, Fcederatis Ordinibus , ^ ,
aperair vahdifque rationibus pervadete ftuduit, regiraen *Z*
ejus Brafiliano annedi debere eique fubdi. cura Nigrite n o n f e
nifi ex iftis httonbus in Brafiliam tranfvehi Se hinc divendi < imperio
pmgi ex-
quaquaverfum foleant : nec cerrius promptiufque aut armis pediat.
defendi aut confiliis juvari polfint Angolenfes, quàm per vi-
cinos Brafilienfes : infuper equiffimum effe, Se ex belli more,
iis deferii locorum gubernationem, quorum Marte & indu-
ftnà Vida illa funt Se in poteftatem redada, preterquam
quod piena periculi res fit, prefedum illic conflitui cum
piena poteflate, vel natalibus aut fama minus confpicuum-
ubi Lufitanotuni fraudibus , unius nutu, in difcrimen fum-
mum adduci poffet ptovincie flatus Se parta Societati impe-
ria. At fecus vifum Societatis Redoribus, qui Afrorum pro-
vincias fue cure effe voluerunt. cum idem faditaffent ante f"TZ
Portugallie Se Caftelle Reges,diftindis femper horum lo- norihM'
eorum imperiis. movebant Se hec : quod ipfa commeatum
Brafilià è Belgio exfpedare habeat,nec illuni fufficere Afris
poffet : uri nec neceffarias merces : quod rationum Brafilien-
fìum metueretur nimius labor Se cum Africanis rebus contur-
bano : quod iter effet longius, Se per ambages iretur, cura
r e d o itinere è Batavis in Angolani navigatio fit Se pari fere,
quo in Brafiliam, tempore, per Brafiliam vero in Afros non
nifi circuitione, longiore mora Se audis periculis. Nec poffe
eduliis, circumdudo per Brafiliam itinere, conllare fuam bo-
nitatem. utilius etiam primo navigali in Angolani, cura ex-
pofitis ibidem mercibus, iifdem navibus recepta mancipia in
Brafiliam transferri polfint, Se inde faccharo graves remeare
in Belgium.
N e c ftetit intra hos fucceffus Naffovii induftria, verùm Expedm*
morantibus Induciarum inter Fcederatos Ordines &Lufita-^™"
norum Regem p a d i s , integro ad huc belli jure Se caufis , Thoma.
Ann. CID
claffem fuam in infulam S. Thome direxit vidor lòlus. pri- e XLI.
ID
. Otìo.ii.
mus illi appulfus fuit, ubi fe S. Anne molendinun% afpecìtii
exhibet, duobus ab ipfa urbe milliaribus. quod ipfum eadem,
qua appulfum, vefpera, militi incolumi ac vegeto adhuc, prò
F ff 2 hofpitio
 lo8 R E S G E S T IL S V B
hofpitio fuit ac diverticulo. Pollerò die juffe funt rates om-
nes fub ipfa Arce in anchoris Ilare, nec hoftile quicquam mo-
lili, nifi laceffente prius hofte. At hic in Belgas machinis fuis
feviens Se eodem mox à Belgis Marte exceptus, feriam belli
faciem adfpexit. Navis Enckhuyfa five hoftium jaculationi-
bus,fivefuorum incuria, male cuftodito pulvere, conflagravi^
Se trifte belli ryrocinium fecit, vedoribus magna parte mari
vel igne pereuntibus. Interea in littus expofite copie, fra lira
hic illic adverfantibus Nigritis,proceffére ad Caftellum,à
milite omni Se cuftode defertum. at fex tormentis metuen-
dum. hoc potite,pervenére ad caftrum majus, cujus muri
ad altitudinem viginti o d o pedum attollebantur. à quo poft
acerrimam diraicationem, deficientibus fcalis Se petauriis,
retro movere Belge, plurimis fauciis. qui in naves ocyus ab-
ravaofa du&i ad curationem fuerunt. ad urbem, cui Pavaofe nomen,
rw.*progreffi,eam à civibus, milite, fupelledile omni, & impe-
dimentis domefticis vacuam fubiére. ut nec pugnaturis ad-
vetfatius effet, nec habendi cupidis fpoliorum quicquam.
prafedus Tunc converfe omnes Prefedi cure in Arcem, q u e ereclo
plgZ°&finemora, ad facellum vicinius, militari fuggello, mortario-
expugnat. rum glandibus impeti Se quati ccepit. at h e in arcem lapfe,

minus, ut videbatur, damni dedére. Erat ptoxima Atx alia,

qua in obfidentes detonante, juffus fuit dux Valletus cum
ducentis militaribus in eam imperarci facere. captarci, cum
minus ufui elle crederetur, dejecére noftri, tranilatis in ur-
bem machinis. dein locatis in fuggello recens conftituto tot-
mentis majoribus fex, ad deditionem intra paucos dies com-
pulfa fuit. poilquam glandium iftarum (terribile repertum Se
urbibus exitiale) fexaginta quinque excepiffet. quarum vi-
ginti maximam cladem Se vaftitatem fecere. Egreffus Guber-
nator cum prefidiariis oduaginta, Nigritis, candidis, mixti-
que generis, milites Regie teffere viginti quinque, ut pepi-
gerat, fecum in Lufitaniam abduxit. In Arce reperte à vido-
ribus machine majores triginta fex, quarum viginti ex fulili
e r e , pulyeris pyrii Se incendiariorum funium di pilarum affa-
tim,ut in longiorem obfidionem fufficerent. annone vero
non nifi in menfem. lòlus urbe Arceque potitus, edidis Lu-
fitanos
A . Caflrum S. Senaft'iam D.^AofoJoA'ium JC . Sacellum S. Sehafnaa •
G. Sacellum S. Jacobt.
B. Aurris lapidea. £ Cònoltm S.jf<4\ L. . ì .';.••.-.. mùronm C.ishu inpetcnks.
IL Jémplum S. Ahonue.
C. Cuna.
F. ffemvium. J s'orimi .
 'Redtictus

M A R E

A . Templum. .
B. Jsofoaocnium .

C. Curia .
irx S. T r i o D . Domus Guoernatorts .
E . armamentari uni:
 C. MA V R I T I O IN B R A S I L I A . l09
fitanos in urbem revocavit,& intra dies quatuordecim adeffe
juilit,equilfimècumiis tranfadurus. Venere Lufitane gen-
tis pnmores duo, qui molarum direptionem legumque fua-
rum obfervationem redemerunt, Crucigeris quinquies mille
de qmngentis, de facchari Arobis decies mille, regios infuper
reditus de tributa vidoribus cederenr. Plurimi de Nigrite de
molarum poffeffores miffionis litteras petiére &impetravére.
non malo confilio dimiffis iis, qui alieni à novis imperiis eranr,
& in redores noftros queruli. Dum reftaurande Arci in- idMorbus
ejr languor
cumbitur,nec ab hofte periculum eft,Belge,iniquius hic *horum lo-
ccelum de Iovem experti, endemio de familiari his terris "corum demius
en-

morbo laborare cceperunr. ita graffante malo, ut catervatim corripit.

Belgas

affeda corpora, non in Martis,fed Mortis triumphum fervata

fuiffe viderentur. trahebat languida membra robuftiffimus
quifque, & paulò ante in muros Se vallos enixus miles, jace-
bat imbellis Se invalidus. qui pugnaverant turmatim, turma-
tim egrotabant, Se nuper in aciem dudi fuis ordinibus,iifdem
fere ad tumulos deferebantur. Q u e vidorie recentis fuerar,
Libitine domus facla eft funella urbs. morientium Se elato-
rum pallini quotidiana fpedacula fanos expedorabant. ad
eam paucitatem redade erant centurie, ut vix decem aut
duodecim in fingulis integra valetudine cenferentur. Sine
diferimine militem Se duces afflabat aeris malignitas. Defiére
vivere imperiis militaribus eximii Se militie fama inter fuos
clari, Maftmackerus, Valettus, Dammertius, Claudius, Tac-
kius, Teerius, de ipfe expeditionis Dux lòlus. qui durante Ex^if>"
* * m guuntur
Arcis obfidio, nodes fere omnes infomnes duxerat, affiduus A™ piu-
operum, in accelerandis acceffibus de viis fubterraneis, prò- ipfeaius
motor. Elatus fuit militari pompa, qua potuit, non qua me- Fr<e^us-
ruit,&in urbis Bafilica terre mandatum cadaver, audacis tio JgjJ--
fune,
anime domicilium. Non ad apparatum de aulicas elegantias brufoli.
fadus vir erat, fed fimplicem ccepti pertinaciam, de Hifpano-
rum internecionem. nature bona, que incomta.ipfi erant de
horrida,illuftrabatimmortalitatisftudio. quam ex hoftium
infigni aliqua calamitate fperabat. nihil unquam imperatorie
luxurie, nihil voluptatum oftentans, cibum potumque eun-
dem, quem ceteri navales, capiebat. laborum omnium non
G g g modo
 1I0 R E S G E S T / E S V B
modo particeps fed princeps autorque, adeò cundis venera-
bilis erat, ut nihil non cum ilio de pto ilio faduri cupidiffimè
navales viderentur. natalium humilem originem virtute tranf-
cendit. hanc pluribus belli motibus teftatam fecit. quorum
hic fub iEquatoie fupremus illi fuit. ita res ejus moderante
Numinis providentia, ut non alibi ultimò vinceret, de more-
retur, quàm ubi bis quotannis Sol, mundi oculus, meri-
rorum reflis, redis radiis virum hunc, Boreali de Meridio-
nali hemifpherio vidorem ex equo oftenraret. Sublata
quippe Auftralibus de Septentrionibus de tumulo controver-
fia eft. ut quem, pari hinc inde diftantia, linea mundi media
habet, cedi adfpicit. Nec decelfit, nifi furrogato in locum
Succeffor
Ioli. fuumdigno fucceffore, Mattheo Iohannis, qui navem Lee-
nam claffis pro-prefedus rexerat. Hic arbitratus civitatem
fine civibus nullam effe, magna humanitate de comitate Lufi-
tanos ad commercia de priftinas negociationes invitavit, & ,
incorrupto Ducis honore, dominum fe pariter ac patrem fub-
ditis preftitit. Seviente adhuc morborum inclementia, cum
jam vix fupereffenr agendis excubiis, vix navalium tot,'ut in
duas naves fufficerent • perferiptum ad Comitem fuit, ut mi-
litem , annonam, vinum potentius roborandis ftomachis
etiam inftrumenta bellica de fabrilia tranfmitteret. fecus pe-
jora omnia, nec ftabilem illic fortunam metui. rniffa quo'q uè
mfuiaAn.^ Infulam proximam Annabon Liburnica, que quas ejus
w
* loci gubernator decimas hujus infule prefedo folverat hade-
nus, novo domino depofeeret. Quotquot fere hic egri pe-
vere capitis dolore ad infaniam ufque vexabantur, turbato
calonbus cerebro. nonnulli quoque de ventris doloribus
" H L ^ u e f ì : i t e r t m m a u t quartum intra diem exftindi fuere. Cauffas
morborum
in in
g ahi alias conjedabant, uri in infolitis fieri affoler. peritiores
Tbomaa.
confiietudmem cum ^thiopicis mulieribus, aut captata, poft
ingentes corporum eftus, refrigeria, dormitiones humi, vel
nimium atri facchari ufum, etiam liquoris è nucibus Cocicis
expreffi qui alvum in diarrheam folveret, prò cauffa adfere-
bant. Mahgnis adhec Infula Se venenofis vaporibus fubinde
oDuucitur. quo tempore morandum fub tedis, quod facere
negiexere Belge. Lufitanorum fpeciem vultufque eftus ve-
hemen-
 C MA V R I T I O IN BRASILIA.
hementia mire irarautaverat, de perhibebant ipfi, vitam om-
nibus fib, brevisevi effe, nec ultra femi-feculura procedere,
nec minus lucri cupidinem vita potiorera duci, hinc ipfum
Morbonie regnum amari, pluribus ad eam opulentiam pro-
vectis, ut non paucis ducenta trecentave fervitia elaborando
faccharo famulentur. Accepimus à rerum curiofis, Portugal-
he Reges, exadis circiter centum annis, cognita foli fcecun-
ditate,huctranfportaffenonnullos. quos cum aèris maligni-
tas omnes exanimaviffet,pofteà alios in Guinea primum,
mox ulterius in Angola, poftremum in infula S. Thome con-
fediffe, ut fuis veluti gradibus difeerent aéris intemperiera
ferre. Etiam illud : Ioannem Regem, Iudeis ad fidem Chri-
ftianam c o a d i s , abnuentes prò mancipiis vendidiffe, eorum-
que infantes baptizatos, magno numero eò ttanfvedaffe, de
hinc fere oriundos,qui infulam nunc inhabitarent. Sub e q u a -
tore ipfo politi, utroque iEquinodio, Martio puta ac Septem-
bri,Solem in vertice adfpedant, umbrafque modo Septen-
trionales ac dexteras, modo Auftrales ac finiftras, modo, quod
bis in anno evenit, nullas in meridie habenr. Aèris eftum
primo Vere de Autumno,menfibus Martio de Septembri, plu-
vie temperant, ultimo Vere & per eftatem, menfibus Majo,
Iunio, Iulio, Augufto Zephyrus de Aufter. Non flant hic
Boreas de Eurus, five occultis de cauffis, five quod infule ob-
j e d a fit Africa, flaminum iftorum curfum montibus fiftens.
At Sole per Capricornum, Aquarium,& Pifces meante, men-
fibus Decembri, Ianuario Se Februario, calores intenduntur.
Q u i candidi vultus his degunt locis, odonis quibufque die-
bus febriculam perfentifeunt, primumque horror frigufque,
dein calor per membra omnia diffiiffus duas admodum horas
durat. His malis mederi volentes, venas fibi quater quotan-
nis incìdi curant. indigene perfiftunt, exteris plerumque fu-
nefta accidunt. illam febris fpeciem, q u e pellis dicitur,
nefeiunt. Nigrite feculum attingunt vel fuperant,pulicum Se
pediculorum benigni hofpites, à quibus cute candidi im-
munes funt. Infule inditum nomen à B. Thoma, quia hujus CmI^
fefto à Lufitanis primum inventa eft. In media infula mons L ^ T
eft valde nemorofus, qui perpetuis albefeit nivibus, adeò
Ggg 2 denlis,
 tll R E S G E S T i E S V B
denfis, ut ex filvis aque manent irrigandis facchari arundini-
bus. Solum ipfum lentum, tenax, colore fùbrufo. Cancro-
rum genus alit,.quodin terra tarpani ni inftar degit,thalaffii
coloris, folum fubvertens, omnia longè lateque arrodens de
abfumens. Haud proculinde, gradibus fere tribus ab iEqui-
In(uh nodiali. infula eft Principi*, provenni facchari celebrata, que
T'Ito- e x e o nomen traxit, quod Principi Portugallie ejus reditus
*** cedant. Eft de alia infula, Annobon,jam dida pari inter-
vallo , ubi pifces volantes apparent. In Thomitanà Vrbs Pa-
vaofa ad torrentem jacet. qui aquas limpidiffimas Se bibenti-
bus gratiffimas defert. familiis D C C circiter habitatur. Epi-
fcopum habet de alios Ecclefiaftici ordinis. folum omne in
colles de montes affurgit, ferendis facchari cannis aptiffimum.
cedi temperies intemperatiffima, prefertim noftratium cor-
poribus. uti de Africe fere ora omnis in Meridiem vero-ens.
Nec abs re fuit, quod ad Fcederatos Ordines poilmodum
fcripferit Naffovius, egre hanc infulam per noftrates ftipen-
diarios defendi ac coli poffe. ideòque faèìitandum ipfis, quod
Hifpaniarum Regi, qui hanc proferiptorum de ad trirernes ac
gyaros damnatorum effe coloniam voluit. poffe hic Belgii
propudia de damnata capita, utilius publico vivere, de hone-
ftius mori, quàm ignominiofè in carceribus de ergafteriis
domiconfenefeere. Quamobrem de ipfe proferiptos à fe ne-
farios,purgamenta urbium,flagitiorum compertos eò poilmo-
dum ablegavit,utquos fua federa infami fato devoveranr ,
aliqua public! boni fpe fupereffent. Morborum inibì graffan-
rium caufas memoravi, at non curatorum caufam,à medicami-
num effe defedu plerique affeverabant. Hunc Societatis re-
doribus imputabant, qui imbuti falfa perfuafione, in tetris
ìftis reperiri fuis malis remedia, decreta fecere, ut permiffis
fibi de codi inclementi-* egris,à medicamentorum miifita-
tione abftineretur. Non deftitit tamen Comes, fortem fuo-
rum miferatus,efflagitare per litteras afllidis folatia, Se eorum
operas, quorum muneris eft,pharmacorum confedio. Fla-
gitavere idem de Medici Pernambucenfes de Pharmacooole
Expeditto \ \ t t ' c n^^ , . r xv.o cv A iiaiiiiacupuie,
l
inmfuiam Mf™ movende mifemtioni ad Societatis primores exaratis
hanc fub
Dottzà.
^nc ,b In hanc Infulam Anno c i a n e delatus fuit claffis Belgice
pre-
 C. MA V R I T I O I N B R A S I L I A . 2I,

prefedus Nobil. Petrus Doma, de qui vicaria tunc potellate

fungebatur Stormius. qui pari tunc fato periere, cura centu-
riombus navahbus feptendecim. ex his,qui terrà militi impera-
veranr,non nifi uno fuperftite. P r e d e noftris plurimum erat
fed de necis, ab infedo aere, illius cupidine eam Douza ad"-
ierat,quamvis monitus de aèris contagio. Ad diem vi Id
Odobris infulam adveda D o u z e claffis erat,educlifque in
terram tormentis feptem,primum caftellum deditionem fecit.
Alterius caftelli cuftodes profugére ; civibufque non ultra
decem ducatorum millia ad redimendam vim offerentibus ,
incenfa urbs, predaque in naves delata fuit, ciftarum facchari
millia aliquot, dentium elephantinorum ingens vis,fericum
de è lana panni, preter tormente ex fulili ere viginti & unum,
inter q u e duo mire magnitudinis. lingula decies mille libras
pendebant. Quatuordecim dierum fpatio mille periere,
capitis de ventris doloribus. quam ob caufam incifis cadave-
ribus liquefadus aque inftar adeps in abdomine repertus eft.
Intra rertium aut quattum diem extinguebantur. Claffe mox
hinc digreffa naves fene Brafiliam adierunt, tentande fortu-
n e , relique in patriam properabant, frigidiore illic cedo mul-
tiplicatis de morbis Se mortibus. Numerati uno tempore egri
mille Se odingenti, plerique feorbuto affedi. adeò ut penu-
ria hominum navis una fuerit deprimenda. Altera ad Slufam,
adempto per nebulas profpedu, delata, cum preda in hoftium
poteftatem venit.
Tranfit hic loci admiratio ad audaciam fortitudinemque n* EIU
Elie Herckmanni, fepius nobis non fine viri fortis ac cauti JlLper
laude memorandi. Hic ut Societati memorando facinore fi- ^CL.
demprobaret, iter omnium coniènfuacfpe ingreffus eft formi-
dolofum inviumque, viam fibi fadurus per afpera Se filveilria
qua poffet. Potentie Belgarum alii viam aperuère armis Se
bello. hic,ftudioià tefrarum&populorumindagatione,indu-
ftria potentiam opefque augere ftuduit. licet egregiis cceptis
abnuerit fortuna,humanis confiliis potentior. Illuxerat Anno Ann.CI3
ciò ID e XLI Septemb.tertius,cumex confilioIlluftr.Comitis " / ^
&Senatorum Reciffa abiens, exaèta in Igarazu Pernambu-
cenfium oppidulo vel pago n o d e , fubftitit ad flumina Gara-
li h h man-
 R E S G E S T i E S V B
214
mannara de Mombabam,quia reftagnantes aque mtumefcen-
tibus alveis viam interceperant. Inde in Fredericam Paraibe
oppidum progreffus , poli habitos fuper itinere hoc cum
Paulo Lingenfi fermones. inquifivit in viarum duces, in vias,
fi que effent, in armentorum fepta, in fecures, falcefque refe-
candis frondicetis &; dumetis obviis,in farine commeatum,in
comites expeditionis Brafilianos de militares,in calceos caligaf-
que adverfus foli afpera Se prerupta. etiam in medicamina,the-
riacamprefertini,contrafubnafcentes peregrinantium mor-
bos. Deliberatum quoque fuper his cura Emanuele Rode-
rico Paraybenfi oAlcayda. qui Anno C I D I D C X X V , quinque
menfium fpatio mediterranea emenfus, milliaria confecerat
centum Se quinquaginta, inde à Fluminis Grandis provincia
Se finibus, fub aufpiciis Prefedi Gregorii Lopezii, annona in
trimeftre inftrudus. reliquum namque temporis,ferpentum,
gliriura Se mellis agreftis vidu duraverar. Ajebat idem,pe-
dibus iter, non equis, confici poffe, ob montium precipitia.
folum omne torridum Se exfuccum liti viatorem enecare :
fluvium in remotiifimis partibus amplum occurrere. quem in
S. Francifci fluvium effundi conjedabat, eò quod in Auftrum
fe flederet : in campeftribus puteos reperiri vix pedis dia-
metro , ulne profunditate. qui dulces recentefque aquas
novis ebullitionibus darent, frondibus Se virgultis obliti :
montes fe tranfiviffe, in quibus preffafolo veftigia tinnitus
ederent, non aliter ac G. metalla fubtus abderent : duos in iti-
nere è comitatu fuo liti enedos : in Copaobam fe ad L x mil-
liaria penetrane, fed alimentorum penuria regredi coadum :
hanc fibi Ilare fententiam, poffe ulterius iri legentibus ripara
fluminis Mongongaope. Quare conquifitis undique ad iter
nedeffariis, milite, Brafilianis, annona, apparatu bellico, qui
ad expeditum iter fufficeret, è Fredericà oppido Paraybenfi
ad pagum Tiberi, hinc ad fluvium Tenhaham profedi, modo
in hofpitales facilefque, modo in averfos de morofiores mola-
tura Dominos incidete. Inde in Pacatonuam venere, ubi
Venture Mendizii pecuarium eft, de faccharorum piantarla.
Hic fluviolum pretergreffi, v T I attenta finir paupertatis ftu-
dia&vigilesoculi, vifa funt euntibus ramenta de arene ful-
gentes,
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. ziy
gentes, quales auri funt. effoffa ilicet mira alacritate ad alti-
tudinera pedis tellure,invenère de illic permixtas intermi-
care iftiufmodi feobes de ramenta, bradearum inftar, q u e in
ignem conjeda conflagravere, ad inftar vitri Mofcovitici,
quod Talcura vocant. Tum, luftrato omni comitatus agmine
reperti militum XL,Brafilianorum x x x v i . defecerant quip-
pe à primo cenfu militares tredecim, Barbari viginti quatuor,
five itineris t e d i o , five corporis debilitate, junxetant fe illi
tres quatuotve volones, nullo alterius imperio, folo peregri-
nationis ftudio de terrarum novitate capti. Sequebantur ad
curas de officia virorum femine aliquot Brafilienfes, ut lixa-
rum de calonum officio fungerentur. impedimenta rhedis
meritoriis feptem fubvehebantur. Hac manu ad fluvium
Wartam medio die confedére, ubi pagi cujufdam diruti ve-
ftigia de rudera confpiciebantur. fub vefperam in pago Ta-
moatameri pernodatum. Cefa in militura ccenas vacca, in
Prefedi viralo,fub impluvio hic, illi fub dio decubuere.
Refedis omnibus, etiam jumentis, iter promovèrunt, modo
per campellria de plana locotum, modo per faltus de nemora
d u d i , tranfitis torrentibus, de fluviolis aquarum expertibus.
q u e ulterius ituris potus penuriam haud fubobfcurè promit-
rebant. Vife hic arbores, propè fluvium Poefapaybam, gran- ^««%
des de ventricofe, dolii inftar, q u e infernè ad radicem Se fu- ma.
pernè, ubi in coronarci fe fpargunt, graciles, infolito adfpedu
Belgas detinebant. Tranfcenderat medium cedi Sol, cum in
pecuario Duarte Gommezii de Silveira conllitère, ad fluvium
Mongongoappi. cumque impervia effenr quaquaverfum om-
nia, ob denfilfima frondiceta de arbufta, viam fibi previi fon-
datore s fecuribus falcibufque gnaviter fecere, ut quo nollet
natura, ducerer labor de induftria. tum ad montana deven-
tum, ubi omnium labores ccena largiore folatus Herckman-
n u s , animos fibi quantulacunque liberalitate conciliabat.
Pollerò die non minori ftudio per faltus de tefqua itum, que-
rulis rhedariis, fe longius abduci. at promiffis definita impa-
tientia refédit. donec perruptis ad ièfquimiliare faltibus Se
filvis, fuperato flumine Karnuhu,in plana devenère, unde
montes Copaobe confpicere erat. Sed ob prerupta montium
H hh 2 cir-
ll6 R E S G E S T i E S V B
circumdudo nonnihil itinere, ex Brafiìianorum confilio, cal-
lem equis vehiculifque idoneum invenerunt. per hunc denuò
in fifvam delati, in arborum cavitatibus mellis copiam repe-
rd'e Barbari. Eum emenfi fluvium Schivaubuch attigère, in-
figni gratiffimaque arbuftorum fragrantia circumfufi, ut ince-
dentes reraoraretur de fifteret odorum fuavitas. Inde pro-
moto itinere, premiffis qui virgulta de careda cederent, ad
paludem ventura, inde in planiciem Araruquajam, q u e tota
ab accenfis eticetis flammis inardefcebat. Sufpicio erat, ter-
rendis Belgis incendia hec Barbaros feciffe. Ea ramalibus
frondibufque collatis operis obruta reftindaque fuére, ne
rei novitate perterrefada jumenta, excuffis habenis ferre-
rentur. à cafu locum Incendii appellavére. Tum denuo faltus
occurrére, moxque flumen fe 'grande aperuit ArafTiohoh. ex
fparfis de refedis hic illic arborum truncis obfervatum, Lufi-
tanos hac olim iter feciffe in Copaobam. Hic morati per to-
tum diem, quievérunr, dum per denfa nemorum Barbari viam
afledant. Confpede hic fuere enafcenres è terra virge lignee
de ftipites, quorum alii humi repebant,alii vieinas arbores
ampledebantur. flexi in terram, rurfus qua fe incurvaverant,
erigebantur. adeòut fpecies effet non rami refurgentis, fed
nove arboris è radice fua genite, diffciifis hunior emanabat
purpureus, qualis fanguinis effe folet, qui ilicet in vifcidam
de glutinofam fubftantiam concrefcebat. Batbari fanandis
vulneribus conducere perhibebant. Hinc moto agmine per
arundineta, ad tadicem montis petvenére. Non levis inceffe-
rat metus, ne illa incenderent montana incolentes. nec enim
evadere flammarum noxas furiafque ulli datura fuiffet. Tum
femonrium prerupta de impervia equis loca aperuére. ubi
expeditis ulteriore vedura rhedariis, miffus ad Comitem
fuit,qui confedum hadenus iter referret. felli corpora paffim
fternunt,refedique farine modico demenfo montis faftigia
confcendérunt, relidis ad pedem montis invalidis de fequi
nefeiis. qui remeare ad fuos in Paraybam julìì. In cacumine
montis Infignia Societatis infculpta cippo memoriam ejus
in Novo Orbe oftentavere Barbaris. Exemplo Alexandri
Magni de aliorum. Nomen monti huic erat polyfyllabu.m de
terri-
 C. MA V R I T I O I N B R A S I L I A . %l7
terribile, Irupan-bakau. Hic resfexit Viabolu*. Invaluit quippe apud
illos fabula, Diabolura, cura in hec faftigia afcendiffet, velut
fadi novitate attonitum, retrofpexiffe. Demandata hìc ciba-
norum cura militibus aliquot de Brafilianis, geftiit Herck-
manno animus ultetius ire. fed deterrebant obvii paffuti fal-
tus de magnus ubique labot in montibus etat. quantum in al-
titudinem egrediebantur, magis magifque filveftria de plera-
que invia loca excipiebant. Quare vifura magis Borealia
legere de campeftria, per q u e Tapujarum gens è mediterra-
neis in Provinciam Fluminis Grandis proficiici affole.t. Itaque
devitàtis montium acclivibus, inceffere per planiora, ubi duo
lapides molares e x a d e rotunditatis, de ftupende magnitudi-
nis vili, quorum diameter fedecim erat pedum, craffities vero
tanta, ut è terre fuperficie vix media lapidis pars attingi ex-
tremis digitis ab e r e d o poffet. alter alteri fuperincumbebar,
major minori, è centro, miro fpedaculo, frutex fe attollebat,
Karawata. Q u o fini hos congefferint Barbari, in tanta harum
rerum ignorantià, non facile dixerim. Ad pagum p e r d u d i ,
quem Petiguares Indi, è fimi Trahifonio,metu tyrannidis Lu-
fitanorum , profugi incoluerunt, valles patuére ameeno fa-
lubrium aquarum ufu frequentes. Brafiliam, itineris hujus
focii, hanc patriam fuam de natale folum diditabant. hinc fe
verfus littoralia pelledos de tranfdudos à Lufitanis. qui à po-
tentibus vicinis fibi metuebant. ideòque patrii foli dulcedine
(ut mortalium ceteri) capti, orabant manfionem diuturnio-
rem. Verum Herckmannus more omnis impatiens, inftabat
fegnibus,& ad ptofedionem eos hortatus, juffit incìdi nemo-
rum obllacula. iter fecere per ccenofa, q u e genua tenus fub-
inde viatores hauriebant. Iis emerli, montem confeendere
manibus pedibufque annixi,eminentia faxa compiexi, leva-
vére fernet, aliis faxis inferioribus feu gradibus infiftenres.
die inter metum laboremque confumto,fuperato monte Se
fatigatione continuate ifionis affedi omnes,llratis paffim cor-
poribus,in inviis jacuere, quietis caufa,ad fluviolum, ubi
aque fuppetebant affatim eeque dulces. Mane affumtis in
dies plurimos eduliis, montes adfeendete Se defeendere loi>
ga ferie habuerunt. vili iterum magne molis lapides humano
I i i labore
ll8 R E S G E S T ^ S V B
labore congefti. quales etiam in Belgio Drentia regio habet,
quos nulla vedatione, nulla hominum vi illuc deportari po-
tuiffe ob magnitudinem credas. ea forma, ut Aras referre
videantur. Tum pagum Wirarembucam, quondam Brafilianis
inhabitatum fubivere, ubi hominum notata veftigia. ad flu-
vium progreffiTambahujam, eum nova appellatane Mfichi
fluvium vocitavere, obfortem odorem Crocodilorum Se fer-
pentum,fimilem mofchi odoribus. Hic foli & terrarum faciem
mutari compertum. quod enim hadenus fabulofum, nigtum
fufcumque apparuerat, jam flavum Se glebofum fpedabatur.
nec minus ferax, luxutiante paffuti, fementis defedu, lofio Se
zizaniis. Mox ad torrentem limpidiffimum devenére, qui ab
aquatione Lufitanorum, hic olim belligetantium, Capariguaba
d i c e b a t u r , torrens aquationis equorurru. I n valle d u o fcopuli fubli-
mes, turrium inftar rotundarum, vifebantur ab omnibus at-
tentius. quorum alter feparatus à montibus circumiri pote-
rat, alter montibus patte infertus Se connatus, fpeciem refe-
rebat Opetis illius, quod Lugduni Batavorum in urbis medi-
rullio ad Rheni ripam confpicitur, à Saxonibus olim duce En-
gifto exilrudum. non artis illi, fed nature opera videbantur.
Tura in montem afcendère, omnium, quotquot fuperave-
ranr, altiffimum, è quo reliquos defpedabant. verùm aere
lpiffo Se caliginofo longior profpedus impediebatur. refere-
bant Batbari, oppidum hic fuiffe Arazembeam, idque vali-
dum de incolis frequens. quod ob invifa cum Gallis com-
mercia expugnavére Lufitani, duce Duarta Gomezio de Sil-
veira,pluribus indigenarum bello abfumtis, plurimis abdudis
verfus maritima, ipfo loci Principe ad Regem Hifpaniarum
tranfmiffo. ubi extorris extra Barbarie fue fedes deceffit.
Erant in hac ipfa, quam dudabat Herckmannus, turba hujus
Principis filii d u o , è primoribus Mafiurebbe de Gargaove.
Huc progreffiBrafiliani, viarum difficultatibus territi Socios
pari formidine implebant,& fecretis fejrmonibus incitabant,ne-
que ultra eas libi perfpedas affeverabant. quare reditum fua-
fére, aquarum fe penuriam metuere quelli ,utut farine nonni-
hil fuperelTet. Serpebant, veluti contagio, querele in militem.
qui ut mobili impetu fertur,pertefus quoque itineris,invedi-
vis
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. „,
vis drcifque vocibus animi egritudinem tellabatur. ducife,
quo viam natura negaret, per opaca filvarum, raontiura preru-
pta,viarum anfradus, nulla glorie,nulla emolumenti exfpeda-
tione. At majons animiPrxfe&us,fimvefiibuloitmerisfiuifiore ajebat. M ,
Superati* tot molefiii* proximum flefruttumex^ettare. quodhuc ufqueconfeciffet iter, minti ad
più* habere nomini* tf operi*,quàm ufus. àBrafiliani* objici incommoda,ut profetilo-comites.
nemfiegne*abrumperent : majora effe vero, que ffargerent. nihil metu omittendum,
aut inexpertum relinquendunu. <Batavos, Belga* fe memimffent, qui non facile per-
turbarentur. laudem priftine virtuti* inter exteros retinerent, pergerent ultenu* ,
quo fata ducerendA : fe ducem flequerentur, cui pan cum ipfis forte farine pugillu*
landique buccello vittus effet demenfum. homines i n q u i e b a t , venandi fiudium ac
volupta* per nives & pruina*, trans montes, per filva* rapii, rebus maxime neceffa-
nis eam patientiam non habebimus,quam lufiustf amomitates fuadent? In mandati*
habeo (tabulas oftendit de interpretatus Lufitanicè fuit) Copaobe
terra* & deferta fiudiofius fcrutondi ; Soli indolem proventufque rimandi, non hoc
agi, ut veteres fua* fide s lufirarent Br affliamonatale folum animi grafia reviferent.
Si via* nefiirent,fie aperturum,fatorum duttutf mgenio. ad manum effe magnetica*
direttiones, quorum certa demonflratio. depotu non desberare fe, cum nec montes
vallibi**, nec valles aquis deslitui compertiffimum fit. laborem cedendi diminutum,
cum non vehiculi* jam calli*,fiedfingulisaperiendu* fit: idfaltem laudi* fettarentur,
quod plerique per abrupta, licet in nullius rei ufum, gloriofa morte confècutifunt. in-
dufiriam & vigorem Duci* obfequio ac modestia juvarent. Gfuodfi obfirmatis ani-
mis redire promtum effet, fi Corniti & Senatoribus non aliam intempefiivi reditus
caufiam daturum, quàm inertiam,formtdinem tf) contumaciarru. H i s Se t a l i b u s
verberati, fe non detredare juffa fignificavere,fed fubiruros
quid vis. modo à fecuribus, falcatis enfibus, aliifque utenfili-
bus inftruerentur. lam lux appetebat, cura fiducie ac fpei,
poft objurgationem,plenus, accingere fe omnes Se alacres
progredì jubet. Avarities Se glorie Se emolumenti, nihil in-
vium, impeditum, remotum videri finebat. mini, qui relida à
rergo cibaria apportarent. reliqui ex agmine, quo confede-
r a i loco, ruguriola fibi fubitaneo opete ftruxére. Decem,
à quorum fibi loquendi procacitate Se tutbido ingenio metue-
batjParaybam relegati abivére. Vnius rane fere & prima
captura fuit, quam Barbari Tatou, nos Armadillam vocamus.
Ejus fupta memini. accuratius defcribit Francifcus Ximenes.
Animai eft (inquit) monftrofum,mole catelliMelitei,fed cauda
Iii 2 gran-
 R E S G E S T i E S V B
120 IV *- •»

erandiore, cruribus inftar erinacei, quorum antenora quidem

quatuor digitos habent,pofteriora quinque; roftro ad eundem
modum fed longiori de fubtiliori, auribus cartilagineis de de-
trmadil/a pilis. tedimi eft toto corpore ( preterquam fub ventre de
'efcriptio
xXimc- circaCU collum) larainis quibufdam, inftar cataphradi equi, que
certis tendinibus ita conjunguntur, ut in omnes fe partes fa-
cillimè poffit commovete, lamine ipfe piane funt offee. Ee
in pulverem comminute de drachme pondere haufte è de-
codo falvie, provocant fudorem de fingulare funt remedium
contra luem Veneream. penultimum autem officulum caude,
qua corpori conjungitur, in fubtililfimuni pulverem reda-
d u m de cura aceto rofaceo in pilulas coadum de auribus indi-
tum,miraculi inftar furditatera tollit eam, que à caufa eft
calida. Etiam lamine in pulverem comminute de mixtà aqua
in maffam c o a d e , extrahunt fpinas è quavis corporis parte.
Non pluvium alium diem, quàm hunc experti fuére. Frigus
nodurnum acre, quale, ea tempeftate, in Belgio. Cuniculo-
rum venationi invigilatum, captum nihil. Erecla hic itetum
pofteritati ad fpedaculum de miraculum Infignia Societatis
fuére. Iter ditedum in Auftrum de Occidentem, flexumque,
prò montium fitu. trajedi rorrentes, vili lacus, campi, filve,
arundineta, lapides inufitate molis. alios Pyramides dixiffes,
alios Maufolea,ea forma, ut manu fabricata jurares. tam
lentum fuit iter, ut non nifi duo aut tria milliaria in dies fingu-
los confecerint. rupes interdum itaabfciile, ut defpici vix
fine vettigine quadam fimul oculorum animique poffent. fil-
ve aliquoties adeò opace, ut pre denfitate arbotura immiffo-
rumque aliorum in aliosaramorum, vix perfpiceretur ccelum,
de interdiu, haud fecus, quam nodurno itinere, dubio calle
incederent. nam ut, que longius abfunt, opaca apparent, ita
propiora ob denfiores frondes in arboribus nigra videntur.
Iis difficultatibus fubfidio erant duo; Brafilianorum fcientia in
inveftigandis viis de labor in aperiendis. Poft hec in pagum de-
lati, Tapujarum fedem, nihil preter collapfa aliquot tuguriola
occurrére, qualia ftruere ipfis mos. recenti fronde t e d a ,
Carawattam vocant, fupelleclilem habebant minus fuperbam
de operofam, ad paupertatis, cui modicum fatis, ufum. Ca-
latili
 C. MA V R I T I O IN BRASILIA.
latto erant, Calabaffas appellami, &pocula aliquot fidilia,
quibus hi ambulones noilri coquendis catnibus utebantur.
quas transfixis per illas bacillis torrent. Pilea infuper reperta
&calcei,fafcieque librandis oneribus. pifeantium quoque
utenfiha, ut de arcus, fagitte, crepitacula, tintinnabula,lufo-
na inflrumenta. at fitu corrupta omnia de foeda. Hec ipfa,
proderehdis habita, tumultuarie abiiffe &fugiffe Barbaros
fidem faciebant. id credibilius, non Tapujarum hunc pagum,
fed Tapiviorum aut Nigritarum filveftria incolentium fuiffe!
quod pilea calceique loquebantur. Tandem ubi ad Tapuja-
rum ftationes perveniffent,fubftitére,& cum mera eorum
tenerentur, fiatava fua conceditius objedis munivére, ut
velut vallo advetfus infultus concluderentur. Progreffi aquas
offendere faporis pravi, rubicundas turbidafque, mox nullas,
inde falfas, quales marine. Vtque pronum in querelas mili-
tare vulgus , mota iterum controverfia Prefedo fuit. qui
tenax proporrci ire juffit, quo preiret ipfe. iterum hortatus,
pari fecum fato aut morerenrur, aut evaderent : pari vidu in
dies aliquot durarent : fuum potius exemplum quàm manda-
tum fequerentur. Aufcultavére, at muffitabundi, ut obfequia
invita de extorta pudore partim, partim metu, animadverte-
res. Continuato itinere, fluvios rranfivére, modo montes de
campeftria, rurfus in filvas delati per acclivia, declivia. reda,
obliqua itione, curili modo in Auftrum, modo in Zephyrum
diredo. Hic denuò militum quidam de reditu verba fecere
Se dimitti à Prefedo petivère,quod negatum. Luftratis è
montis vertice circumquaque campeflribus, vili montes Ca-
paobe, fed miliarium novena aut decem intervallo. Iamque Herck-
manmts
fitivaldè affedis omnibus promptifque redire, inter difeor-™*'".
dem multitudinem, maledicas voces, cundos jam peffimos,
licentiam audaciamque incompofite turbe veritus, heren-
dum diutius non rebatur. quamobrem in reditum confenfit,
unicum malorum imminentium levamentum, Mons unde di-
greifi, reditus Mons didus. Obfervatum à redeuntibus fuit,
in fluvio Araffoahuh arbores è gurgite fupra aquarum fuper-
ficiem attolli, quarum faftigiis adherefcebat alga Se mufeus.
unde in illam altitudinem intumefeere fluvium non vana ra-
ri k k tioci-
 222 R E S G E S T I SVB
tiocinatione colligebant. murium, gliriumque Se anguium
toto itinere abundè fuit. caprearum, aut fuilli generis nihil.
Armadille non nifi tres quatuorve captas. Aèr quoque per
hos dies, abfque volucribus , vifus. Repetitis iifdem,per
quos venerant, montibus, illic loci fubftitère, ubi vehicula
Se alimenta affervabantur. diredum tunc in Septentrionem
Se oppofitum Deferti Brafilienfis latus,iter, exploraturis Se
hic regionum faciem ac proventus. verebatur utique,ne vani-
tas fufcepte profedionis ludibrio effet malèvolis Se invidis.
Itum per montofa Se inhofpita fuit, donec ad Confluentes
fluvios AralToam Se Marigniam perventum, per arundiceta
&junceta. ubi arbores confpedeCanne fiftularis,flumen-
que tot meandris de flexibus tortuofum, ut fepties tranfeun-
dum fuerit. Erat, ubi in montis cujufdam radicem avida fe-
dulitate incumberent. cum enim fragmenta Iapidum confpi-
cerent,rati metallica effe, follicitè quefivere,num fulgore
fuo aurum argentumque promitterent. Sed de hic ipforum
expedationiillufere faxa. Fuit, ubi accenfa arbore, duo fer-
pentes ex femiufto ftipite profiliére , quos gladiis diffedos
Vulcano immolavére. Attamen, cum tot peragratis vallibus,
fuperatis montibus, eadem appareret locorum facies, nec
fpem faceret commodi, dato receptus Tigno, ad eundem
montem rediere, ubi Armarium erat. Caufa hujus in Boream
excurfionis Herckmanno fuit, quod fando inaudiviffet, ar-
genti fodinas hic effe, quas Anno C I D I O C X X X V I I fruftra
adiiffent Belge, ob annone inopiam redire coadi. Sed hec
fida plerique &opum fpem predicar! credebant,decipiendis
noftris, ut hianti cupiditate longiffima itinera temere fufci-
perent. Convafatis omnibus converfi in Brafiliam,nova eaque
invia viàivére,ubi montes & plana paffuti vitreis bradeis,
ad Solis radios micantibus, confperfa apparuere. hos montes
illos cryftallinos credidére, quorum fcriptores meminére
hcet cryftallum ignorent Brafiliani. Ego, cum plura tranfcri-
bantur, quàm credantur, nec affirmare ftudeo,de quibus
ambigo,nec fubducere iis, que legi. Poli dierum aliquot
iter ad fepta de notas Lufitanorum fedes molafque venere.
Occurrebat redeuntibus agmen Sertanorum five deferta in-
colen-
 C. MA V R I T I O I N B R A S I L I A. 1%l
colentium,qui adventu noftrorum turbatifecefferant, jam
abitu reditum parabant. poft bimeftrem peregrinationem,
inde a Septembris die tertio ad Novembris quartum Recif-
fam de Mauntiam fubivère,graves incommodis, leves ere.
Q u e legentibus, fubibit cogitatio, nihil profedò à Societate,
Naffovio de Senatu Brafilienfi intermiffum, quod promoven-
d e publice rei faciat. Bellis, mercatu, terrarum indagatione
quelita lucra. Non Ulve, non rupes,non fluminaac maria
ftitérequeftus avidiffimos. A D E Ò V E H E M E N S de pecunia
opinio eft, ut immenfa de incredibilia audeat de poffit. five in
latentia lucra inveftigandum, live manifeila devoranda finti
nec tamen prefentibus de nuper repertis omninò felix,& ipfa
querendi cupiditate miferrima.
Poft debellatam Loandam de S. Thome infulam in Afris, £*M»
tranflata belli vis in Brafilie Borealia fuit de expugnata armis Znlag'
noftris provincia Maranhaon, five Maragnana. Suaferant ex-S?c7*"
peditionem Societatis Optimates,litteris ad Comitem exaratis
x x v 111 Mart. Anno e i D I D e x L. Illa his rationibus nitebatur :
ita latius diffundi Societatis imperia de partis ante bello pro-
vinciis robur fecuritatemque addi : Brafilianorum auxilia de Ratimes.
animos laxioribus fpatiis nobis conciliari, de moribus noftra- nù.
tiumadfuefcere è gente barbara plures rgrandia adhec incom-
moda creari Lufitanorum commerciis, remque eò perduci,ut
non aliunde metus fit nobis, quàm à maritimis Hifpanorum in-
fultibus, redadis fub poteftatem locis littotalibus : Marigna-
nam provinciam infeftandis maris Septentrionalis Infulis Hi-
fpaniola,Cuba,Iamayca,PortuRico &Óccidue Continentislit-
toribusoportunameffe. Invitari eò Belgas ab aèris falubritate,
foli, ferendis faccharo, goffypio, zingibere, rabaco, ubertate,
à falis mercatura de fodinarum fpe. Duces hujus expedi- £««"*«
^~ .r r . .. r rf- . . peaitionis

tionis fuére Lichthartius de Coinus, Artifofkn lucceflor, viri uckhar-

veteri militie fama illuftres. qui poftquam è Pernambucenfi ucZ„t,
ftatione folviffent, menfe O d o b r i , Anni C I D I D C X L I , navi- JJJrJ
bus majoribus o d o , minoribus fex, circa oftia Maragnani flu- *ȣ".
XLI.
minis diu anxii hefere, ob brevia Se infeflas fubeuntibus iXoX_c X O"
ót.
9
Syrtes. ideoque ne rates omnes eidem periculo exponerent
aliquas premifere, q u e tutiores acceffus explorarent. h e
Kkk 2 diredo
 224 R E S G E S T / E S V B
diredo in alveum Occidentalem curfu feliciter navigavére,
arcemque hoftilem p r e t e r v e d e , que in eas ferocius explo-
debat,anchoras fub ipfa urbe,cui à S. Ludovico nomen,fixere.
Coinus in infulam egreffus, difpofito ad invadendam arcem
milite, propius ad eam admovit. Venere illi in occurfum à
Gubernatore arcis milfi duo, alter politici, alter facri ordinis,
rogantes Coinum,num animus effet pacifcendi. Annuit Coi-
nus, Se humanum ratus non tentare armis, quod facilitate
impetrari poffet, concetta omnibus vite bonorumque inco-
lumitate, caftrum fubiit, de exarmatis prefidiariis, quos tre-
centos ac triginta offendit,fui illud juris, equis militarium
canetto conditionibus, fecit. De facrorum adminiftratione nihil mo-
coLZ. rum, nihil padum. illud non egre impetravére, uri .militi li-
ceret illic commorari, donec aliter ftatuiffent Comes de Se-
natus Brafilienfis. Reperte hic machine bellice majores quin-
quaginta quinque, de pulveris pyrii fic fatis, etiam vina in
neceffitates vidotis. mole, quarum ufus effet, non nifi fex,
reliquis nondum perfedis. Plures continens habebat in Ta-
picurenfium ditione. Hi quoque in fidem ac poteftatem So-
cieratis recepti, arcem fuam Centurioni Scaddeo aperuére.
Poftea'ad nos tranfire Tapitaperenfes, de trium pagotum in
infula Maragnanà incole, navicularum, quas hic oftèndimus,
exile aut nullum fere fuit precium, navalium quadraginta
quinque in infulas Capitis Viridis, quas Saliferas vocitant no-
ftrates, tranfvedi. Cum Tapicurienfibus tranfadum fuper
facchari vafis trecentis,'quibus recipiendis de in Belgium ave-
hendis relida hic navis. tres alie in Barbudas de Chriftophori
infulam flexere, mercatus cauffa. manfere Belgarum fexcenti,
perficiendis munitionibus de tutandis adverfus hoftiles ino-
t u s , indigenis. Difputationes Geographorum de flumine
Maragnone,utrum ejus nominis hic fit, an vero infule folum-
modoea fit appellatio, fluviis vero è Continente labentibus
alie à Barbaris indite fint voces de q u e , non eft mei inllituti
follicitè expendere. Illud reperio, Belgarum tabulas de diaria
de flumine Maragnone de infula cognomine loqui. In terra-
rum Se fluminum appellatione erraviffe, leve arbitror, modo
certa poffeffione illas terras ac flumina de oftia teneat Socie-
tas.
A . fFluvv ojtmm C [Iris S.Xol.outn G. Ciaf sii jortum fine
hm. A jielem monlium luxta littus U
P 7 •
CB. òcopului D. Coltri F -A,,„'non tt hus nosita H . Locus exfeenfwms noftroru.
J
 f*A»-. ..«..»
. » fc«»
A_T_

!»• «.tJ- '

.-!«-
T^u
J
irt-
&j«_"J
3tfc« *UL t*_
^U-J .
:>_. t •?«
,.4. A?»saj ,trfb
-TJ.» -
JTJ>
• SMMfl •=- i l - » — - - -

J
• , . •'.-> iff^-^~ ... Decre/sn •<•«».» , |

• « j . *•. TJ» -*• ».• -***•-".* 'a t~A\m

-I. ^ - ^ ^ « S g tao _

:-»»-**- • « * *
-" Ti

^ ^ ^

'f*
:4 i^5 .a "Aia» •J ja _1|LTjjl"*.* •».
^"•««Jàjfc, t . * - ^ 4 . - s « .•**"*'--A0T';

» •-• ..^^A^f •fi. ...|» u*

*£§£&
V

--«•_

lìrr*^ l l f r - - '•-* A .•

.jJri

B Sugfleftus mdita.rU .

C. T'emplum .
D . Locus ex/cenfionis
4 noftrorum
' » •., .... '• '

-
••

*« ' j

\
. . • .
tj> '•' . .0
..Ti*
* f -O
Aditus Navium
fdl
[ u, t-a
Ul
i,..i* %• s&
T>J> '.<« ^gf» „ Tj..
 C. MA V R I T I O IN BRASILIA. 225
tas. Infide Maragnane magnitudo quadraginta quinque mil- *>/«/^-
liarium ambitu definirai. Vicina eft ^Equinodiali linee,iZfJptl.
qua paulo plus duobus gradibus abit. tribus magnis precin-
gitur Se alluitur fluminibus, q u e è Continentis ora in Sinum
hunc fe exonerant. Vnum idque Orientale Se maximum,
Mounim indigenis dicitur. Secundum idque medium.Tabou-
courou. Tertium idque Occidentale, Miarii. Pagorum mira
forma eft. domiciliis conftant paucis, fed quadrangularibus,
relida in meditullio patentiote area,ceu foro. Hec ipfa in
longitudinem ducentorum Se quingentorum paffuum exftru-
da,latitudine paffuum xxv, ex arborum inter fe nexis trancis
Se palmarum frondibus gratiffimum fui prebent fpedaculum.
Soli eam Euri perflant, unde infulanis fua falubritas. ameeniffi-
mam nec nebule nec morbifere exhalationes infeftant. Mar-
tius, Aprilis, Majus,pluvii funt. cetera anni fereniffima. aqua-
rum dulcium crebris fcaturiginibus gaudet, licet falfis unde-
cunque cingatur. frudibus matutitatem accelerat calor,quos
aliquoties fingulis annis reddit. Ex radicibus Maniot farra
conficiunt, quibus viditant. Preter facchara, lignum Brafi-
lienfe habet, Se croceum, Se goffypium. Lacce quoque fpe-
ciem Se balfamum, Arabico non inferius ; ut Se acerrimi fapo-
ris piper ac Tabacum non ignobile. Arbores plurimas often-
tat noftro orbi incognitas , inter quas proceritate eminet
oAcayou dida. q u e , quod infrequens, frudus fert quadrifa-
riam diverfos : unum pyro fimilem, nucleo amygdalino, fuc-
culentum flavumque : fecundum acidioris fucci Se rubicun-
d u m : tertium acidiffimum, unde acetum conficiunt : quar-
tum faporis gratiffimi. pfittacorum aliarumque avium varie-
tas Se multitudo maxima. Inter has corporis mole, ferocia,
robore Se plumarum elegantia eminet Ovyza-Ovaffou, aquila
duplo fere major, cui oves difeerpere, Se in capreas fevire
mos Se indoles. Vefpertilionum hec gtandium fedes eft,
ipfis hominibus rerribilium. Mare pifeofiffimum pifcium fpe-
cies plurimas fufficit, longitudine infigni, figura varias. pre-
ter cervos, capras, erinaceos, fimios, cercopithecos, alit Ar-
madillum,queni Barbari Tato* vocant, de quo fupra ; ut Se
Europeis vulpeculis fimiles vulpes. Inter angues maxime
r r
L 11 formi-
 6 R E S G E S T ^ E S V B
formidabilis ille, quem Bojeten vocant, pelle maculis variegata
infignis, morfu caudeque idibus lethifer. hec ipfa veficule
• articulis fuis diftinde formam habet, cujus ftrepitu, quoties
per vepreta Se dumeta ferpit, fui Se imminentis homini exitii,
ceu crepitaculo, indicium facit. quadrupedum animalium
maxime ftupendum eft iftud, quod Vnau appellant. cujus
paulo ante injeda mentio. caput illi prò corporis mole exi-
guum eft, bievibus pilis fubrufis, ut Se menti gutturifque
pars, oblitum. roftro fimiam quodammodo refert. breve
illud, glabrum de obtufum fimifque eft naribus,exiguis etiam
dentibus,at kris, tidu non valde ampio, quatuor pedibus
incedens, promovet parum. iis in ungues tres diffedis arbo-
res prenfat &confcendit. adeò fegne eft de pigrum, ut Pigri-
tie illi nomen indiderint Hifpani. Incole corpora ereda Se
vegeta fatis oftendunt, bajulandis oneribus apta. depreflis
funt natibus, colore fufco de olivaftro tinda, longevi, nec
calvefcentes. capillorum curam, quos ad ornatimi de comam
difponunt, viri habent juxtà feminas. mares labia perforata
narefque gemmis lignifque induunt, cutem coticula acutiore
difcindunt de coloribus diftinguunt. Anthropophagi funt,
in hoftes rruculenti valdè. quos probe faginatos madant de
vorant. proximos Tapujas habent,fed hoftes. Adiére hanc
infulam olim Amllelodamenfes de Rotterodamenfes, annis
retto x x i v , mercatus caufa.
LOUS coi- Hoc fané laudabile in ducibus Coino de Lichthartio, quod
Lkbthar- pelliciendis in amorem Belgarum Barbaris, egregia humani-
tatis exempla ediderint. Quippe decretimi fecere, ne prò
mancipiis haberentur Brafiliani aut Indorum quifquam, eodem
libertatis jure cum Belgis fruituri. Id venie jam ante Siaram
habitantibus fecerat Naffovius, uri captos à Tapujis hoftes
hoftiumque liberos redimere pecuniis liceret. quos alias ad
madationem Se ingluviem fibi fervabat anthropophagagens.
tantis in Lufitanos feruntur odiis, ut vix imperiis noftris coèr-
ceri polfint, ne in illos vini faduri irruant Se vindide fue
salina fanguine litent. Hic invente per Gedeonem Mourifium Sa-
Temam. li n ^ apud Vpamemam Se pofteà Elberti Smienthi cure com-
miffe, magnorum redituum fpem fecere. Q u e tamen poft
decen-
 C. M A V * R I T I O IN BRASILIA. 11?

decennales cum Lufitanis inducias Se attritam ibidem variola-

rum morbo gentem Se impenfas lucris majores, neglede Se
minus curate fuerunt. Verum enarratis ante Afrorum Se Bra-
filie damnis offenfi Lufitanorum Redores , ad induciarum
padaprovocabant. Ipfe Portugallie Rex per legatum apud Po- *«*
tentiffimos Ordines, non fine bile,peroravit &amiffa repetiit; L§£L
iniquam diditans : ab iifdem Dominis fuppetias Se claffes """**
mitti Lufitanorum Regi,& alibi ipfius terras alia claffe invadi:
una manu, quod ajunt, aquam, aliaignem porrigi : jura gen-
tium & nature violari, amicorum oppreffione : nec debere
confilia pacis novis belli motibus rat bari. Sed furdis fabula,
cum hec aut ante padas inducias, aut nondum à RegeLufita- gonfio.
no probatas : aut, quod ex induciarum legibus fadum opor-
tuit, promulgatas, gefta omnia confeólaque fuerint.
At poflquam, per Inducias decennales cum Lufitanorum Ann.o?
Rege p a d a s , prohibirus fuit Naffovius in illam gentem bello Nov."x
ire, ne iners omnino ellèt Societas,cui pax noxia erat, omnis
in bello feges glorie atque emolumenti ; aperuit illi, poffe uti-
liter aliò arnia rransferri Se exercende virtutis materiam re-
periri. Primo patere mare omne Pacificum, in quod è Brafilià
facilìs Se expedita fit navigatio, flantibus per eftatem Aquilo-
nibus. quibus aut pet fretum Magellanicum, aut illud nuper M"»*
A n i /-v rr" Societati
novos mo-
a Laniairiorepertum, pervenni in Aultralem Oceanum poilet. dos viaf-
qne aperit
Hic experiundum, num Chilenfibus animus fit, Belgis opitu- froferendi
imperium.
lantibus, exigendi terris fuis Hifpanos. Deinde occafiones
hic offerri invadendi auriferas Peruanorum rates, Se Manilia-
nas iftas, q u e ex portu Acapulco folvunt. q u e Equiti fortiffi-
mo ThomeCandifchio aliquando preda fuére. Quin minori-
bus jam impenfis explorari poffe Terre Magellanice Se Au-
ftralis oras. q u e , fi quid forte lucrorum promitterent, com-
pendiofo itinere à Brafilienfibus adiri poffent.
Fuit hic annus Brafilie Celebris, non folum Lufitanorum
defedione,quemagnarum rerum fpem faciebat Belgis,verum
Se privata calamitate. Etenim tam crebri denfique abfque
intervallis decidere imbres , ut audis Se intumefeentibus
fluminum alveis, terras circumquaque inundarent Se turbine
atque unda raptarentur agtis contenta, perruptis aut fupe-
^ Lll 2 ratis
 i2g • R E S G E S T ^ S V B
ratis ao-o-eribus aque agrorum confpedum oculis fubduxe-
rant. Illi navigiis tranfibantur, Se coloni navitarum munia
peragebant. hominum Se jumentorum miferanda ftrages fuit,
Imbres maxime ad ripam Capivaribi fluminis. canne faccharee re-
cens
itrLT nate in ipfa herba fuffocabantur, adultiores aquarum
meffem frjo-ore r a d e fpem quoque dominorum fefellére, medulle
fufocant. t> r i i A

quicquid nitus erat, exedentibus vermiculis, in aquanatis.

Tum aliis quoque fignis iram fuam Deus teftatus eft, acce-
dente ad hanc agrorum calamitatem, alia hominum, à mor-
craffantur billis Se variolis. que adeò feviére per univerfam Brafiliam,
^vL- ut in fola Paraybenfi provincia exftinda fuerint Nigritarum
u
' undecies centum, multis languida membta trahentibus-,refo-
luta quali nervorum facultate. Fecit hec res, ut fatifcentibus
Se fradis imbecillitate operariis, agrorum proventus intercì-
derint. defperata fegete nata feges alia libellorum fupplicum,
quibus debitorum nominumque aur expundiones, aut dila-
tiones,aut remiffiones petebantur. has concedi, intererat
creditorum -, non concedi, ftridiifimi juris videbatur. ideò
ob rei morcientum miffe in Belgium ad Redores littere, qui-
bus refponfa ex ipforum arbitrio petebantur. illud quantivis
erat , decimarum emptores non nifi decimaram decimas
offerre. quod recepti fub Rege moris effe ajebant, quoties
precii diminutionem codi calamitas fataque imperarent.
comesTa- Iaiii rum tranfuiiffe Corniti fuére aclorum inter Fcederati
l
p \tA%Z Belgii Proceres Se Triftanum Mendozam Lufitani Regis lega-
r
flZ."orltum tabule, ex quo mitius fe geffere partes,nec fevitum
é-Tnfia- u i t r a i n agros, Se molendina. Deievierat bellum, nec tamen
numMen- .1
dotam. pax fuit.. fed alibi, mari potiffimum, belli fortuna parva adhuc
irarum documenta dabat. At fcederis ratihabitionem fuo in-
commodo morabatur Lufitanie Rex, Dux Braccantinus. jam-
que effluxerat annus,cum ejus compotes demum fadi fue-
iMinUwt runt Fcederati Pattes. Hiocvus eam in Brafiliam ad Mauri- J
exacloan- . .
no Rati- tium mifere. qui nulla cundatione per imperii fui terras de- x
habitio. . . r i . . . ,5-, t _.
nuncian lolenni eam ntu imperava:, premiffa ad Deum, pacis
utique Se concordie Deum, publicà gratiarum recitatione.
Abiit in Salvatoris utbem tubiceli, qui illam defertet. In
Maragnanam provinciam per navem Loandam delata nuntia,
ibidem
 C. M A V R I T I O I N B R A S I L I A. ll9

ibidem letis Induciarum vocibus populos implevére. quod

Semi Afrorum fadumlittoribus, ubi Mina,Loanda,S. Tho-
m e limila eadem pronis animis accepit. Hunc ufque in diem
quicquid armis belloque partum, non controverfo titulo no-
ltrum fuit, Se inftitute poft, fuper ante gellis,querele, vane
voces fuere, vigente tunc belli jure,per fufpenfe Se dubie ad-
irne pacis tempora. Vt vero hujus controverfie originem *rm+
fontefque noris L e d o r , arceffenda paulò altius funt Lufitani 1Z&
Regis, Ducis Braccantini cum Fcederaris Belgis feedera. que %£*?'
prius agitata, at fancitaferius, ut remiffioris belli, ita nuper ff^.
captate ad vidoriam non unius occafionis in Afrorum terris &*%
Se alibi caufa fuére. Enimverò poft defedionem Catalonie, UT**
no vis motibus turbata Portugallia, abdicato Philippo iv, in
Ioannem Bragantie Ducem juraverat. Diu agitata confilia
una hora patefecit, Se occulta in Caftellanos odia furor & fe-
ditio aperuit. Commota Olilippo tanti facinoris dux fuit, fa- IlUnau
o \ r\ ex defe-
ctoque in regiam impetu, remota, q u e Regis nomine impera- ti.oncLu-
bat, Mantue Duce Se trucidato fecretorum ejus adminiftro 9%Z£"
tanquam publici odii vidima, veterem Dominum Majeftate Ann.c,3
exuir. lingua clamotibufque elocuti, quod vellent, conjura- caknd.
tionis focii,pervenerunt ad gladios, & adhibita vi, arcibuf- Decem*
que per regnum omne velut flumine occupatis, recenti im-
perio fecuritatem quefivére. Tot annis latens vindide ignis
erupit, Se documento Principibus fuit,PESSIMVM diuturni-
tatis magiftrum effe metum. quo ingemifeentes Lufitani oc-
cafionem Se fortunam exfpeèlavere, excutiendi cervicibus
invifam dominationem. Nobilium Se potentium in aula i r e ,
ccetus, concilia Se fecrete confultationes populum ad fe Se in
partes traxerunt. Querebantur voce Se fcriptis, Lufitaniam caujfade-
per nefas à Philippo 11 occupatam, per ryrannidem teneri, u t { ^ ^
folent malis artibus parta imperia pejoribus regi : exadioni- r^fl[hf-
bus immodicis fpoliari cives Se deglubi : regno miniftros
prefici deterrimos : Lufitanos à publicis muneribus excludi,
preferii Caftellanos : religionem domi forifque ne gligi de-
nique fervitutem miferrimam Se extrema queque malorum
Portugallie parali. Cumque libertatis fpeciofum nomen pre-
texeretur,& in Regem inveherentur inclementius, gratiores
M m m plebi
 R E S G E S T i E S V B
plebi fuere. promtiffimique audacia rebus motis fidiffimi ha-
bebantur. Eledus Bragantie Dux fuit, veteri controverfie,
de fucceffore regni Portugallici, poft cefum à Mauris Seba-
ftianum reo-em Se exftindum Henricum Cardinalem Seba-
fliani patruum, immixtus. Erant tum litis famofiffime partes
Philippus 11 ex Ifabella Henrici forore Se Emanuelis decimi
quarti Portugallie Regis primogenita natus : Dein Emanuel
Sabaudie Dux ex Beatrice, altera Emanuelis filia, prognatus :
Preterea Ranutius Fatnefius Alexandri filius, Odavii Par-
menfium Ducis N. quem Maria Eduardi Se Henrici fratris
filia genuerat : Ioannes Bragantie Dux, nomine Catharine
uxoris fue, que rege Philippo fanguinis gradu propior habe-
batur : Antonius Prior Cratenfis, filius Lodovici fratris Hen-
rici, qui fe non nothum, ut vulgo credebatur, fed ex legitimo
matrimonio natum diditabat : Catharina denique Medicea,
vidua Henrici u Galliarum Regis, jus fuum à longinquo re-
petens , ab Alphonfo Se Comitiila Bononienfi. Preeipuum
certamen inter Philippum erat Se Catharinam Bragantinam,
pares ab Henrico gradu. Plurimorum judiciis regnum Phi-
lippo deferebarur, licet Antonium ex Ludovico Henrici fratre
fiìium favor populi fublevaret. à quo ipfi acclamatum Oliffi-
pone fuit. Philippus nil moratus ancipites Iurifconfultorum
voces, plebifque Lufitanice in Antonium benevolos animos,
litem armis decìdit, immiffoque in Portugalliam exercitu,
Albano Duce, regnum invafit, pulfoque Antonio Se vires
nequicquam récolligente, per annos fexaginta quatuor,paca-
tum populum habuit,licet queruhim. Sed fopitis verius odiis
quàm exftindis, recrudefcens poft tot luftta Lufitane gentis
in Caftellanum Regem ferocia, abrogato Philippo i v, fecundi
nepote,Ioannem Bragantie Ducem, loannis Bragantini nepo-
tem, Regem pronunciava:. Qui, poftquam primi tumultus
refidére, regno prefidia querere foris ccepit de munimenta,
quibus infifteret. Miffis ergo ad Galliarum Britannieque
Reges ac Fcederatos Ordines Legatis, in belli Societatem alios
pertrahere ob communem hoftem ftuduit, aliis adiri regni
caufas probare. Venit in BelgiumTriftanus Mendoza Furrra-
d o , inter conjurationis in Philippum iv antefignanos non
polire-
 C. M A V R I T I O I N B R A S I L I A. „,
poftremus.utque fidem animumque in novum Regem, ita
fiduciam fui & mgens Calteli* odium profitebatur. Is in Ca-
rtai* regem,nec enim Hifpanie ultra vocare libuit,ob avulfam
abHifpanico regno Cataloniam & Portugalliam, patto cum
Foederatis Ordmibus Induciarum federe, ipfis Calend. Maii
Anno « 0 I 3 C X H incondicionesplurimasconfenfit,paucis
mterpretatione lenitis, paucioribus expunótis. Ex, quatenus
Brafiliam & Societatem Occidentalem, attinent, h* funt :
Induci* decennales fumo,per terras,portus,mariaque,.*»-«.'tilt
commerciis di£t* Societatis, Fcederatorum Ordinum indulto, Inducia-
'
rum inter
definita, nec rat* ili* habentor, nifi à femeftri, ex quo Rex Bragantia
x
T — CI. r
Lufitanus autor fuerit. /Zle-
gem ejr
Incole civefque provinciarum Btafilienfium , adeòque Iceder. Or-
'es^ua-
quotquot Societati innexi funt, cujufcunque tandem fuerint 1e7Jl
gentis, condicionis de relligionis , eodem commemorimi "cietatem
concer-
jure, emolumentis iifdem Se immunitatibus per Lufitani Re- nimi.
gis terras omnes, quas in Europeo orbe poffidet, fruuntor,
quibus fruentur reliqui Fcederati Belgii incole. Excepit fo-
lum Mendoza ; dummodò in Portugalliam non importent
Belge facchara, ligna tindoria aliafque Brafilienfium proprias
merces Se proventus.
Belge juxtà ac Lufitani per Induciarum tempora mutuis
auxiliis fuppetiifque attenentor, ubi res neceffitafque impe-
rabunt.
Quicquid arcium, urbium, navium, hominumque à Ca-
ftellani Regis ftabit partibus, id omne utrique populo hoftile
ac inimicum habetor, nulla habita limitum ratione.» Mendoza
annuit, modo Prefedus loci, ubi & unde cceptandum belli
facinus, Se hofti inferenda vis erit, premoneatur.
Iifdem vel à Belga vel Lufitano vidis, cedunto quoque vi-
dori terre, quotquot ejus erant ditionis.
Quifque populus parta poffeffaque antehac polfideto,
quequaliaque alteruttius fuerint, ab ipfa Induciarum pro-
mulgatione. At quicquid agrotum limitaneas arces interja-
cet, bello armifque acquifitum, partiuntor, ut Se populos
colonofque ; quo Se Belgis Se Lufitano fui conftent imperii
Se defenfionis limites.
Mmm 2 QH^-
232 R E S G E S T / E S V B
Quecunque privati fuerunt dominii Se poft fadam illam
locorum diribitionem alterurrius partis effe deprehendentur,
fi deferta fuerint à fuis dominis, in Belgarum vel Lufitanorum
rerritotio degentibus, reftitui fuis dominis minime neceffum,
fed iis quifque, que abiens fecum abduxit, contentus elio.
Q u e vero loca à dominis fuis infeffa cultaque ufque fuere
aut vicariis poffefforibus, eorundem finito. Iudicemque illa-
rum rerum quifque in fuo diftridu querito.
Commercia populis fingulis inter fuos libera funto. nec
frequentate Lufitanorum terras Belgis, nec Belgarum Lufita-
nis licitum elio, nifi poftmodum fecus videbitur partibus.
Mendoza hec ad Brafiliam reftringi voluit.
Cumque metus fit, ut navigationem iftam in Brafiliam in-
feftent Caftellani, non nifi majoribus navigiis ex prefcripto
exftrudis ac armatis, eò nemo vel Belgarum vel Lufitanorum
navigato. Quod fi minoribus eò merces tranfvedare lube-
bit, nefas elio iifdem remeare in portus, unde exivère. qui
fecus faxit, pcenam amine navis merciumque luito. Eadem
lex ex Africa navigantibus Se Nigritarum vedricibus ratibus
fcripta elio. Hunc Articulum expungi popofcit Mendoza,
pauperum Se mediocris fortune Lufitanorum mifertus.
Neutris, nec Lufitano nec Belge, venia elio merces vel
annonam in Indias Caftellanas aliaque hoftium loca deferen-
di, indida navis merciumque jadurà. vedores hoftium con-
dicione habentor.
Q u e à Lufitanis Belgifque ad Africe oram poffidentur, li-
mitationis'non egent, cum interjedis aliarum gentium Barba-
rara m regionibus difcernantur.
Permiffa funto utrifque in iifdem Afrorum oris, in infula
S. Thome aliifque commercia. At qui mercatus auri eft, Ni-
gritarum de eboris in iifdem locis, confiniifque, eadem ve-
digalia pendito loci domino, que Lufitani affolent. Mendoza
excipi infulam Thomeam poftulavit, ut que non cis, fed ul-
tra iEquinodialem irta effet.
Cumque Brafiliam in provinciam ex parte redegerint Fce-
derati Ordines, quo tempore Regi Caftelle obnoxii erant
ejus indigene, hoftefque le Belgarum agnofcerent, ut de Lu-
fitani,
 C. M A V R I T I O IN B R A S I L I A . ,„
Titani,jam focii Se amici : nequaquam, coèuntibus nunc ani-
mis, jure pofthminn vel quali, repetere fas elio, agros Inge-
maque q u e a Belgis empta poffidentur. uri nec Fcederato-
rum fubditis fas fuerit à Lufitanis,ut nec his ab illis exigere
pnfea nomina, veruni quilibet fruì permittitor iis bonis, q u e
ab Induciatum recitatione peculii fui effe probaverit
Q u o veto inter Lufitani Regis fubditos noftrofque com-
merciorum equa fervetur ratio, paria funto utrobique mer-
cium onera, tum illaram, quas Portugallia Belgiumque in Bra-
filiam importabunt, tum quas exportabunt. Mendoza, ob
fpecialia Regis fui in fubditos Lufitanos indulta de hunc dif-
pungi petiit.
Lufitano denique Regi fubditi ac Fcederatis Ordinibus.In-
duciis hifee decennalibus pacem mutuam fine fuco de dolo
colunto, priorum offenfarum injurieque omnis immemores.
Collegium Novemdecim-virale, penes quod tantarum re-
rum moderatio eft, in propius horum capitum examen admif-
fum, eam fibi mentem effe Potentiffimis Ordinibus expofuit,
malie fe eternam pacem, quàm temporariam, Se tolli potius
bellum, quàm denuò exfpedari. cum nulla cumBragantino
Duce antehac ipfi fuerit controverfia. Cumque Lufitanorum
legatus commerciis mutuis exemerit faccharorum, lignorum
Brafilienfium, aliarumque mercium in Lufitaniam per noftros
importarionem, hoc quoque fibi dari poftulavere, ne eadem
Lufitanis in Belgium importare liceat. Nec placuit illaTriftani
claufula, ut quoties in hoftem inimicum quid moliretur Belga
aut Lufitanus, lignificare hoc prefedo loci neceffe haberet,
cum illa premonitionis mora elabi poffet rerum gerendarum
prefens occafio. Nec partitionem eam limitum inter Belgas
Se Lufitanos admitti vifum, quam olim fecere Lufitani, fed
illam, q u e ex communi partium confenfu definienda erit.
Navium, quibus è Portugallie portubus in Brafiliam ibitur,
magnitudinem quod attinet, quam prò mercantium faculta-
tibus liberam effe vult Triftanus , lege ab Ordinibus pre-
fcripta adftringi poftulavit. ne leviter inftrude naves nec fir-
m e adverfus hoftem, potentie ipfius acceffio fiant. Vbi cave-
tur, ne in Indiani Caftellanorum merces tranfvedentur, addi
N n n periere,
 4 R E S G E S T y E S V B
petiere, navigia Se Nigritas, quibus hofti maxime opus. At
Infulam S. Thome noftrorum frequentationi eximi iniquum
credidit, cum prefens Induciarum contradus, de ea merca-
rus libertate loquatur, que Tropico Cancri Se Capite Bone
Spei definirai, quibus terminis infulam Thomeam includi
compertum. Hec aliaque tum inter Triftanum Se Potentiffi-
mos Ordinesfuper Brafilie rebus fancita,pro induciarum legi-
bus utrique genti fuere. Nunc perfequamut ada Corniti.
caroim Dum poftulatam ante hac non femel à Fcedetatis Ordini-
fcomTe bus dimiffionem, nondum impetrat Naffovius, ablegar in Bel-
!!*&!? gmm Carolimi Tolnerium à confiliis fibi Se fecretis. qui de
ut de sta- Brafilice ftatu ad illos referret, Se fadu neceffaria promeret.
A
tuBraftlia
referat. Expofuit is, Brafilie oram omnem, que a Maragnana provin-
cia, jam pridem in poteilatem Belgarum redada, ad fluvium
RioReai. ufque Regalem extenditur,alta pace teneri : nullo hofte
agros, facchareas molas, urbes pagofque infeftari ; lapfa
reftitui, bellis deformia prillino nitori reddi : novam ubique
rerum faciem in melius apparére. Verùm, (quod pace Poten-
tiffimum Ordinum dixerit) omninò improbari Corniti h o c ,
quod accepetat, Societatis inflitutum, de abdicandis , qui
militie honoratiore titulo preerant, Officialibus, Se accìdeli-
do militarium cenfu. à frugalitatis minus tempellive ftudio
hoc profedum. at damnoium Reipub. fore, ob Lufitanorum
occultas in eam molitiones Se ptono in Regem, jam fue
gentis, affedu. hunc avidiffimè arrepturum occafiones recu-
perandi amiffa. ea prefertim, que nuper in Maragnana pro-
vincia Se Afris, morantibus Induciis, fua feciffent Fcederati :
Hec damna quàm ad animum revocet, patere exlitteris Mar-
chionis de Montalvan, nuper Brafilie Pro-regis ad Comitem ,
ut de ex iis, quas centurio quidam à Lufitanorum Rege in
Brafiliam miffus, ad eundem Comitem Se Senatores dederat :
infenfiffimam, ajebat, nobis effe iftam gentem, ob pulfos Ie-
fuitas Se Monachos, relidis ad facra facrificulis aliquot, ordi-
nis Ecclefiaftici propudiis, gule potius, quàm are litantibus :
plurimos Lufitanorum Societati de Belgis civibus magnis no-
minibus obnoxios inhiate turbidis : documenta dedilTe,quan-
tis in noftram perniciem animis ferantur, fub nupere claffis
adven-
 C MA V R I T I O IN BRASILIA. 23J
adventum, nec validiore effe Iudeos fide, quibus ad malos
aufus prompta ingenia, affirmabat, illius decreti de exautho-
rando milite nuntio commotos duces complures fide fe So-
cietati data exfolviffe, de in Lufitaniam fub novi Regis teffera
militatum abiviffe. indignum namque judicabant eam labori-
bus fuisac fufo fanguinimiffionem dari: frados acfatifeen-
tes contemptu de negledu compenfari. Ita Ilare fententiam
Corniti, nondum immutandum, recentibus induciis, militie
ordinem, nec abroganda bene meritis ducibus, quorum fides
in bello confpicua fuit, belli decora, hec citò abrumpere ad comesfu-
civiles Se militares motus properantium effe, ideoque ingrata %uZ-
ipfi fore imperia, que cum militum de civium dolore exer- g £ j
centur. Mulcendos effe beneficiorum lenocinio Lufitanos
nec contemptim habendos. preftanda ipfis religiolè facro-
rum promiffa. quin appellationibus quibufdam fulgidis eri-
gendum effe turgefeentem faftu populum. nihil ad felicitatem
Societatis e q u e exigi, quam moderationem Se lenitatem.
Lmiter
M O L L I B V S plerumque remediis fanari, qui contra vim per-
tinaces obnituntur. Illud inter prima rerum effe capita, fi e}e LU/Ì-
Brafilie res domi regerent Redores perpetui, non anniver- ZT m<"
farii. cum fuccedentes in imperia infolita alii atque alii in re- mpromif-
rum imperitiam fuccederent, priorum decretis contraria de-^/^""
cernerent, Se minus falubria aptaque tempori, fic inter ab-
ruptas fepè deliberationes Se confiliorum intervalla elabi opti- Anniver-
mas occafiones, Se ex incertis Se diferepantibus plurium £™2-
fuffragiis maximarum rerum momenta fufpendi. Hec quo- IZf'
que magna fiducia differebat,repetitas per Comitem toties
de annone caritate querelas : efuritioni terras fervali, mine
omnia, nifi profpiciatur mature : medicaminum inopie mul-
torum fata imputali, rciedicoram affeveratione ex tabulis pro-
babat. docebatque atteti Brafilianorum granaria, per ea, q u e
nuper accefferant Seregippes, Angole, Infule S. Thome ac
Maragnonis imperia, infeliciores hic illic rerum eventus, non
Corniti fed aliis preftandos, iniquius in ipfum devivari. Idem *-»•*
Tolnerius militie omnis per Brafiliam Se Afros difperfe fylla-
bum hunc exhibuit. Seregippe Regie date centurie ttes,
Arci Mauritiane ad ripam S. Francifci quatuor, Alagois d u e ,
Nini 2 Pojuce
 23f 5 R E S G E S T i E S V B
Pojuce bine : S. Antonii caftro fingularis, Duffiano itidem de
Moribece, Principis Guilielmi munimento bine, Frederici
Henrici fingularis, Mauritiopoli cohors Pretoria trecentos
fere numerans, Arci Ernefli fimulque Triangulari una ; Re-
ciffe, Brunonis arci, caftello littorali, Olinde, Igarafue, Ita*
marice fiumi Se arci Auriace , Fredericopoli, fingulis una.
Arcem Margaretam, Boreale oftium de Rellingam quatuor
tuebantur. arcem Ceulianam ad flumen Grande de Siaram
lìngule, civitatem S. Lodovici in Maragnanis terris quatuor.
Caftellum Tapicuru fingularis. In Angole regno protribunus
Hinderfonius Vrbem Loandam de Benguelam Arcem centu-
riis tenebat decem. In infula S. Thome utbi Se caftro S. Se-
baftiani prò prefidiis erant quatuor. Vt vis militarium omnis
quatuor millibus, odingentis infuper Se quadraginta tribus
cenferetur. Hos cum accìdi indies diceret, aliorum fato, vel
abitione, aliorum ab armis vacatione, poftulavit Comitis juffu
efflidim, nifi Rempub. in perniciem trahi velint, fubfidiarium
militem Se Annonam liberaliorem. quorum ille motum, hec
animam daret. fine iis nec vincere ipfum poffe, nec cum fuis
vivere, alterutrius inopia nec fecuritatem ultra Reipub. nec
gloriam fuam conllare poffe.
Liuera Littere Georgii de Mafcarenhas Marchionis Montalvan
fJ
Marchio- m

nuMon- Proregis, ad Comitem, quarum ante memini, popyfmis fuis

proroga adblandientes de alicubi tumide, hujus argumenti fuere :
tm,qùi- ^e polìquam vicaria Regi* poteslate apud Brofilienfe* defunttus effet, aula & novo
n e ttrh in
m'Svi' lP maximis negotiis, que reditu* Regios,que cloffes \fettant,fe adjutorem
illata Afru adfiifei. in intima confiliorum admitti, & quod primum, Pro-prefetti Nobilitati*
nanis. Lufitonice tkulum,fiub Principe Iuventuti*, indeptum : gratiffimum fibi fore, fi de
rebu* Corniti* opttmo omnia (tf magno cognofcat : Regem fuum tmpatienter flerre,
vim a Belgis illatam Afris Z$ Maragnanis, quo tempore pacis ille cum Fcederatis
Ordinibus confilo agitabat, & à G'aliorum Rege noslnfque auxiliares cloffes adver-
fus Caflelle Regem impetraviffet : omnino fferare fle, extra culpom tam abominandi
facmoris Zff improbe audacie fiore domum Naffbvicam & lUuslrijfimefamilie lau-
datiffimum nepotem. qui iUuslriJfima* imagines non authoromenta ferocie & inju-
narum, fed jufiitie putaret. cuju* oflfiai fit, monere Potentijfimos Ordines & du-
cem fatti Hinderfionium, ut erepta per nefas reslituot, ni refcindi quoque per Regem
velint induciarum decreta : non militum libidini obtemperore magnos Vuces debere,
qui
 C. M A V R I T I O I N B R A S I L I A . 2,r
qui od fummum militie decus adffirent, & àjusla generofioris animi probitate fa-
mam querant Aatrocinantiumque militum mmanitatem abominentur. H A N C
melions difiaplme legem effe, ut ab injufiis armis abfimeatur, tf pam commodo
I l ' diL
gentiffime confirventur. nihil magism votis habere Regem, quàm ut militie fueflit
partem maximam admimftret Comes : fi fuper ea re cum Rege verbo faciente, tf
faciles voces commodante,fluperveniensde occupata per Belga* Angola nuntium
turbaviffe caspia, nec tamen fi defuturum islis, ubi ex Cornile rem omnem didicerit ;
Lufitanorum regnum exercitu validum effe,arcibus limitaneis à prefidiis profiettum,
res mommo* fms confiliis reslitm, Se que plura in hanc fententiam
differebat. Quibus gemina fere erant, que Centurio An-
tonius Fonfeca de Ornelas, à Rege ad Comitem miffus, per-
fcripferat.
Mauritius, q u e prima feriantis à bello cura fuit, in com- ^fntm
moda Societatis intentus, luftratis, que tum Brafilià habebat 21 mì-
copiis, militie nomina cenfumque contraxit, ut flipendiorum l^Z-
onere aliquà fublevaret eraria. Ea tamen hoc fadum circum- mUt '
fpedione, ut mediterraneis locis adverfus latrocinia nefario-
rum hominum Se populatores profpexerit. Proximum erat,
ut quotquot rerum Societatis Se Brafilienfis imperii admini-
ftri, fui fadi juris, fuis quifque ftuderet commodis. Sed ob
inopiam publicam,& ne ornili ope fraudarentur r e d o r e s ,
confici hoc extemplò non potuit. necdum enim excideranr
animis, Lufitanorum vernate Se fubdole machinationes. Illud **«*»*-
t . 1 1 r> nitattbus

non parum ftabiliendo imperio facere videbatur, fi colonie ««*»•

quaquaverfum ducerentur, nec prefidiis fe femper Se metu, rLZogi-
fed fubditorum fide tueretur Brafilià. Huic fini prò illecebra **
Se blandimento fuit decimarum immunitas, qua tecentes co-
loni conjugio jundi gauderent, in feptennium, eoque exado
liberorum fingulis fimilis indulti annus fuperadderetur. At
verebatur illorum querimonias Comes, qui Ingeniis (liceat
retinere vocem Hifpanicam, exadis Hifpanis) preeffent. quo-
rum laboribus hadenus viguiffent commercia, quorum fidem
expertus fuerat, nonnulli fe Belgis matrimonio junxiffent,
belli afpera pertuliffent. iniquiffimum videbatur novis habi-
tatoribus gratiam illam fieri, antiquis negari. quare Se hoc Agm4d
propiori deliberationi fepofitum. Parta ruricolis fe cu ritate, cud^2'
agtarie rei incubitum venditaque ad culturam jugera, integra * ^ J
O o o Socie-
 23 8 R E S G E S T i E ' S V B
Societari modica emphyteufi. Nec tamen neglede arcium paf-
fim,ubi opus,munitiones,verùm vacuo jam milite ad hec opera
ufus,inertiam pepulitaliqua ipfius militis,aliquaSocietatisuti-
comesmo-fitate.Dederat hec Corniti in mandatis,uti ardioribus feptis
%£? ftringeretur cultus Papalis,& urgebant non fegniter illam
rem, hoc eli, fuam, quotquot illic erant facri qrdinis. Verùm
Comes novorum motuum irritamenta pettimefcens, prefen-
tium Lufitanorum diffidentià, inter effrenem licentiam de illa
confcientiarum arda repagula medius, prudenti lenitate juffa
temperavit, ne aut fidei confottes offenderet, aut diverfos
alienaret. Quin expofuit Redoribus, id animi effe Se perti-
nacie Lufitanis, ut nullibi fixuti fintfedem,nifi ubi fonaret
Sacerdotis fui vox. provocare ipfos ad deditionis pada, Se
promiffam olim cultus publici licentiam. nec eam fuiffe tunc
mentem partibus, ut domellica libertate definiretur facrorum
ufurpatio,fed publicà, qualis fub Rege fuerat. Maragnane
provincie nuper in potellatem noftram redade ea conceria
libertas, que ex verbis Inducialium adorum Arridilo x x v i
debetur. vetuitque Naffovius, poft diminuta illic prefidia ,
intempeftiva facrorum limitatione, bene polita moveri. Fa-
ciebant ad pietatis ftudia Se religionis Chriftiane curam non
parum pupillorum follicita educatio, Se Scholarum pallini,
inftillandis fidei noftre preceptis formandifque in meliorem
cultum Barbaris, eredio. q u e pacata jam Repub. Comitis
juffu curata diligenter per conventus facrorum antiftitum ,
hoc eft, Claffes ac Synodos fuére. utique difperfis per Pre-
feduras, poft longa bellorum tedia, pacis nuntiis, equum
fuit pie tranquillitatis falutaribus commodis frui incolas.
Quotquot exterorum fub Belgarum hic imperio querebant
. fedem, novi juramenti religione adftrinxit. attamen ut novo
obllringerentur Lufitani, veteri fide devindi, turbulenta ccep-
corrigit ta putabat. Corredus quoque, quod in Republ. non poftre-
x
Moneta ^ ^ •!• • -11
vaiorem. mum, monete valor, mercantibus perquam utilis. cum ilio
vagante Se ad nutum vulgi mobili fluduent rerum preda Se
opum cenfus. Quam à fingulis exigas equitatem Se humani-
tatem, tanto magis erga Lufitanos e xplicuit, quanto in multos
major eft de injuria de beneficentia. Nihil vidis eripi cu-
piebat,
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA
piebat, preter nocendi licentiam. cum ob eam cannarci bella
gerì debeant,utfineinjuriainpaee vivatut. Et quanquam
omne impenum vidis eripi poffit, reliquie tamen circa res
privatas de minores publicas, fuas leges, mores de magiftratus
obeiuidi potellatem. Atque hujus indulgentie partem effe
vouit religionis ufum, quem eripi, nifi perfuafis non debere
judicabat,cum&vicì:is hoc pergratum fit &vidoribus in-
noxium. Interea, ne"ab erronea opprimeretur vera curavit
folliate, quod Se fecit olim Conftantinus fradis Licinii parti-
bus , & poft eum Franci aliique reges. Quin ea clementia Se
facilitate Lufitanos habuit, ut eorum utilitates cumfuorum
utilitatibus fociari ac mifeeri voluerit. quali una effet gens ,
nihil habens feparatim claufumque,preter lacra. Quod fi quis
injuriam ipfis faceret aut durius haberet, fe vindicem acerri-
mum prellabat, e q u o inter vidos Se viètores jure. cùm T V-
T I V S judicaret, amicos quàm fervos facere Se volentibus
quàm coadis imperitare.
Iamque conllituto optimis legibus Btafilienfium imperio, omaiu.
Naffovius, cujus Prefedum quinquennio definiebatur, vaca- mi/JHm
tionem à munere denuò pofeit. Fecerat hoc Se ante, majo-'*'"'
res de publico bene merendi occafiones in Belgio fperans.
At Fcederati Ordines & Societatis primores,difrlciles fe ad
poftulata Comitis aliquoties prebuerant. cùm ob dimiilam ™dei m
impetrai.
perBrafilianos&vicinos populos nominis fui notitiam.potens
jam effet, exterofque terrore, Rempub. amore fui, omnes
admiratione teneret ; nec aliis humeris attolli poffent Se fub-
ditorum fortune Se redorum ibidem dignatio. Nunc poft
audas Brafilie res Se dilatatos fines,ne lìllerent ad majora
enitentis animi vota, in dimiffionem confenfere. At quot-
quot illic rebus gerundis preerant Senatore^, Fcederatis
Bekii Patribus,& Societatis Diredoribus fuafores ante fuere
prorogandi NafTovio imperii. Scripferant certatim : ceffantibu* vrgent
jam armis ab otto pencula ttmeri, proni* in feditione*, cede*, vim omnem Z$ inju- „emseno-
ria* incolorum animi* : à diverfarum gentium & linguarum milite poffiden longe Jfl^jff
dijfito* arces urbefque, nec alia facile, quàm Cerniti* authontate in officio continen
poffe inquietam gentem, quam fibi pluribus benefici!* oppignoraverat : Eum off abi-
litate , morum comitate & facilitate in omnium animi* validum effe^. Novum
O oo z iw-
 R E S G E S T i E S V B
imperatorem aut nimia forte cupida afte invifium fore, aut generi* excellentià fluper-
bum, aut humilitate contemptum. Hunc rerum bellicarum {$ civilium gnarum in
Brafilienfium res penetraffe , hoslium loca, vim,fiudia, molinones pernoviffe. ab
imperito Phaethonte certijfimam Reipubl ruinam metui. ottum de illius magnitudi-
ne fuiffe, nifi Ada* isle labantes resfulfiifa : Negotium hicfibieffe cum Belgi*, lu-
deis, Lufitani*. Belga* in flue genti* rettores querulos effe & in tolerandi* oneribus
dijfialiores repenri ac refrattorios. Judeos, mobilem gentem, non impedito relligionis
fue cultu, nulla* non partes [èqui. Lufitanos imperia vittorum dedignan, fue genti*
legibu* affueviffe, clandeslini* ortibu*flufflodere,qua poffunt, prefentemftatum; Are
alieno gravati* perdita Republ. opu* effe : Regie infuper ma]eslati* fulgore erettos t$
cultus divini novi* circumfcriptionibu* offenflòs, materiam exfierende malignitati* au-
cupari. Nec poffe hi* mali* occurri, nifi per Vucem non controverfa majorum gloria
venerabtlem, & claritudine virtutum & rerum hic & alibi geslarum illufirenu.
hec maximi Comitis apud Belgii redores famam gratiamque
auxere, Se manfionem longiorem antehac impetravére.
Vidalius Sub initia Induciarum, venere Pernambucum Andreas
rjr Pache
cus Per- Vidalius vigilum prefedus, Se Emanuel Pachecus centurio,
nambu- - Gubematoris Antonii Telefii de Silva mandatis inftrudi,
cum ve-
munì. qUi de commerciis Angolenfium Se Brafilienfium cum fuis
verba fecere, Se Comitis ac Senatorum refponfa retulére.
erant hec parca fatis Se reftrida, cum fibi Angolenfium rerum
curam vendicaffent Societatis prefedi.
MÌO Hxc inter adverfarum rerum nuntia Pernambucenfes do-
norum. minos tutbavere, Se parte fecuritatis incommoda oftendére.
relatum fide certa Maragnanos imperia noftra excuffiffe Lu-
fitanos Se Brafilianos tanti fceleris Societate nexos, militem
Belgam nihil tale opinantem nefario aufu trucidaffe, Se poft
occupatam Calvarie arcem, ad fluminis Tapicuru oram, ur-
bem S. Lodovici obfidione premere, vimque omnem belli in
eam explicare. fubite opis egere obièffos. illà vidà perieli-
tari provinciam. Pernambucenfes, unde in omnia oculus Se
robur, ilicet eò cum militibus trecentis Se Brafilianis bis cen-
tum in Siara confcriptis mifere pro-prefedum Hinderfonium.
qui oppreifis rebellionis autoribus rem reftitueret, Se amo-
rem obfeqnii revocaret. His hoftem adottus munitione dif-
pulit. at majus munimentum impugnare aggreffus , poft
acerrimam pugnam, abducere militem coadus,in proximo
con-
 .-CÈmi&'
• • • .
!

1** "Sai!
j*«*&^fe "" ' '
''-^sffrA

.-t&Se •
'

-s&t&ifi&k
, "' ' , * Montana. l » ^ •
AEX MONTIS gg i/e
•«ik " ^ ••*
X,-^^à=».,-i. ' '
at - *

' «

dg&alL, -•*--«»fcae_

PS

<

<

•4

'atti tmat tea •

C\T (5'

m**d**- ài*t.- «*.*„

** rt&Ùf.-.

)idìà PaWofa. -**~ ^ M ^

"'**^?_™ea
' *6v? *&-. i*.«E-^«—

. - J > ~ *
*V&V rJHtxS .*J*^--

«.«ir i^flUs».'
?*&«

'• " ' • ZkitZiz&t.

I " • ì ; •; -*»A*
>l3i.'
**^&
 C MAVRITIO IN BRASILIA.
1 fU mm
^ l ^ ^ ^ ° « ^ °™ ^U
excefferunt,& in Continente ad fluvii ripam caftra pofue-
runt, eo loco, ubi ob montium anguftias, aditus intercludun-
tun Numerus univerfi agminis feptingentis tum Lufitano-
r u m , tum nnxti generis &ternis Brafilianorum millibus con-
ltabat expedabantur infuper è Grandis Pare confiniis fubfi-
dia valida ut ptoventuum Se redituum hujus prefedure
ipes piane decollaverit. nifi majore belli motu repetantur ar-
mala, cui fini omnium rerum egeni Pernambucenfes, invali-
dos le fatebantur. Caufe malorum in Prefedum refereban-
tur, qui viciorum cumulo confpicuus, intemperantia, in fuos
ferocia Se inhumanitate, in iram Se vindidam quietos move-
rat. illi è cognatis Se à fecretis Guilielmus Negentonius, Lu-
fitanos viginti quatuor, nulla perfidia notos, pudendo fcelere
in terram expofuit. quos Tapujarum anthropophagorum cru-
delitasob gentis odium extemplò difcerpfit. Obheccaptus
&incarceremdetrufusNemefifervatusfuit. Agitabat tum
temporis animo novum facinus Mauritius in Brafilie Meridio- 2W5W
nalia, in urbem Buenos Aires, quali dicas boni aèris Se cedi, ^3ST
ad fluvii Platenfis five Argentei ripam , cùm ab ea terreftri iti- 1ZÌT
nere per mediterranea in Peruanas regiones profedio fit. TllZ
unde in illam argenti plurimum tranfvedari foleat,hinc 'mhart»>
Brafiliam Se trans iEthiopicum mare in Angolani. Hac fiqui-
dempotita Societas, pertrahere ad fe quiverit Nigritarum
mercatum, quibus Peraanis opus, quoties per Panamam Se
Novi regni terras eò ire prohibentur. Dellinatus huic nego-
rio fuerat Lichthartius, additis in auxilium Senatoribus
Nunino Olferdi Se Balthafare Voordio. colledum quicquid
navium haberi potuit majorum Se minorarci, militum odin-
gentotum manum duceret pretorie cohortis Dux Henricus
Hoefius. Dum his occupatur Comes, ecce, malis avibus ac-
cipit, miffas è Lufitania naves duas militem in infulam S. Tho-
m e expofuiffe. horum adventu excìtos incolas, duce fadi
Laurentio Pirezio,in fpem prilline dominationis & Belgarum
ultionem animatos, praffidia noftra urbe expuliffe nec fuper-
effe Belgis preter arcem. Et metus erat, limile quid auluros
Lufitanos in Angole regno Se Seregippa Regia,ferpentibus
Ppp fedi-
 M1 R E S G E S T ^ E S V B
feditionum exemplis. Preerat Infulanis I.Trieftius,nec na-
talibus nec fuo fulgore eminens,ut petdete res videretur
magis, quàm nutantes firmare. Arcem tam arde clauferant
Lufitani, ut ab aquis deftituti obfeffi, vix precario ab obfiden-
ribus eas impetrarent. Eorum plurimi agminatim ad hoftem
transfugére. ut ftabile hic nihil firmumque expedatione
teneamus. H e tes, ut de Prefedi Brouweri in Chilenfes ex-
Numium peditio, NafTovio deflinata pervertit. Nani Brouwero naves
moneLU- conceffe bellice Se militum centena aliquot, ut Se navalium,
fnTnfaid ac commeatus tantum, quantum in menfes quindecim effet
t7fiL' faùs- E t quamquam curam Infule S. Thome fuam effe vo-
luerint Diredores, tamen cum ferius ifta refeire poffent, q u e
acciderant,ob locorum intervalla & hiemem, placuit Per-
nambucenfibus,ne quid res publicà detrimenti pateretur, na-
ves in auxilium mittere, duce Adamo Tefmario, viro imperii
illius capaci. Quin Se Angolenfes per litteras monuere, ca-
verent fibi à Lufitanorum perfidia & improbitate. nec amicos
crederent, fed occultos hoftes, quidvis aufuros repertis au-
doribus. fat manifeilis documentis oftendiffe, fufque deque
fe habere fbederis cum Rege initi pada. Cedem Maragna-
nam recentem effe Se Thomeorum rebellionem caufas ex
ipfa Lufitania trahere. unde militem accepiffent audende fe-
ditioni. Nec deerant rebellioni fua patrocinia de obtentus.
pari jure repeti poffe que per Induciarum tempora cepera-
mus nos. Quare hac fuorum audacia crefeebant animi Lufi-
tanis Brafilienfibus, jadeque in publicum voces effere de tur-
bulente. ut neceffe habuerit Comes per provincias omnes
armis exuere inquietos. Hoc fini in regiones Camarigibi,
Portus Calvi, Vnam de Serinhemum ivit Andreas Philtzius
nuper rerum iftic diredor. In Pojucam de Moribecam Nuni-
nus Olferdi, in Gujanam, Iguarazu, Itamaricam de vicinos
tradus Balthafar Voordius. in Paraybam, fluvium Grandem
Gifbertius Wittius. In Vergeas, S. Amari de S. Laurentii di-
ftridus è Supremo Senatu eligendus. Ad fluvii S. Francifci
populos miffus prefedus vigilum Crayus, qui mandara fin-
guli fua confecere non fegniter. Habita quoque tunc confilia
de turbandis Palmarium fedibus, ubi predonum de fugitivo-
rum
 C. MA V R I T IO I N BRASILIA.
rum mancipiorum colluvies, latrociniorum Se rapinarum So-
cietate frequens coiverat. hinc inAllagoam emiffi Barbari
agrorum culture incommodabant. Palmares pagi funt Se Ni-
gritaruni contubernia. Suntque duplices, Majores Se Mino,
res. Hi iilvis abduntur, ad fluvium Gungohuhy, qui fe in ce-
lebernmum Paraybam exonerat Se viginti ab Allagois millia- °^
ribus, àParaybenfibus Boream verfus fex abfunt. Inhabitant expti^nan-
"""*
eas,utfama eft, incolarum millia fex,domiciliis denfis fed dis Palma-
ribus.
levis ftrudure è ftramine Se virgultis. poft que horti funt Se
agri palmis confiti, religionis Lufitanorum mimi funt, ut &
regiminis. illi prefunt facrificuli, huic fui judices. Quifquis ***•
fervorum Nigritam aliunde captivum adduca, manumittitur. ?oZ7
at ultrò in Societatem recipi volenres fui juris habent. Terre J J j £
proventus funt palme frudus, fabe, Pattane radices, man-
dioce, milium, facchari canne, aliaque pifces fluvius Allagoe
Septentrionalis largè fufficit. ferinis carnibus deledantur,
nam manfueris carent. milii bis quotannis fatio eft Se meffis.
eo colledo per dies quatuordecim laxant animos Se genio ab-
iuri indulgent. Itur e ò , fi ripam legas Borealis Alagoe. ducis
muniis tum fundus fuiffet Bartholomeus quidam Lintzius,
qui inter ipfos vixerat, ut locorum Se confiliorum gentis gna-
rus proderet quondam focios. Palmates Majores didi à
S. Amari terris diftant milliaribus triginta, ad radicem montis
Behe. Nigritis habitantur fere minibus quinque, qui valles
infidére. domibus degunt fparfis, quas in ipfis filvarum ex-
flruunt acceffibus. ubi pollice funt, que refedis arboribus,
viam ipfis,in incertos eventus,per filvas fternunt, ad fugam Se
latibula. per emiffarios hoftem vicinum rimantur cauti & fu-
fpicaces. diem venatu tranfigunt. quo labente domum reverfi
abfentium fatagunt. difpofitis primum vigiliis faltationem in
mediarci nodem protrahunt, tantoque ftrepitu renani pul-
fant, ut è longinquo audiri poffit. reliqua nodis fonino dant
in horam nonam Se decimam diurnam. ab Alagois in hos iter
eft. Q u i ducis partes obiret, quidam Magellanus nomine
deftinabatur-,qui in Alagois agebat. nec tentanda in eam ex-
peditio fuiffet, nifi Septembri. adulta fiquidem eftate aqua-
rum penuria eft. Ita rationes fubduxerant noftri, poffe tre-
Ppp 2 cento-
 244 R E S G E S T ;E SV B
centotum militarium manu baliftis fclopetifque inftruda,
Mamulatis centum, ac Brafilianis feptingentis, fuis armis in
bellum euntibus,populos hofce fubjugari. Belli apparatus
erant fecures, farcula, bipennes, cultri, refecandis fruticibus
&equandis viis. preterea bellis noftris ufurpata inftrumenta.
Brafiliani premiis erigebantur, quibus folis ad pericuìa fir-
mantut. Verùm hanc conceptam Corniti Se Senatoribus ex-
peditionem, Thomeotum defedio fubruit Se Brouweri in
Chilenfes abituri novus apparatus.
Exortis in Angole regno inter Regem Congo Se Comi-
tem de Sonho litibus, itum ad Mauritium fuit, cui exhibite
Regis fittete, Se Nigrite complures, Societati in donum.
ducenti NafTovio , torquis de lebes aureus donaria fue-
re. Nec diu poft appulere à Comite de Sonho milfi legati
sex con- tres, quorum unus ad Celfiffimum Principem Araufionenfem
mesde°~ in Belgium navigava, alii duo à Comite oratum venere, ne
Maì°ri-d RegiCongenfifuppetias ferret. non abnuitNaffovius, verùm
tuZ^"' P e r n t t e r a s a( i Angolenfium redores datas, componere Prin-
cipum illorum bella & lites ftuduit,non fovére. eò quod
sìfn'enfes fcedere ambo Belgis annexi effent. ajebant illi, fe cum Loan-
admuri-^ effent, incidine cafu in tabulas Lufitani Gubernatoris Se
ttttm.

Epifcopi manu ratas. quibus occultum fcelus prodebatur, de

expellendo regnis Congenfi Rege. quod decretum ipfis ante
occupatam à noftris Loandam. Quare ut rem novam Con-
genfi aperirent, poilquam humaniffimè à Comite excepti
effent, cum litteris ejufdem Se donariis domum rediere. Do-
narla Congenfi Regi miffa fuere, pallium ex holoferico lon-
gius, aureis argenteifque fimbriis illuftre, flammeum, tunica
ex ferico, pileum è fibrorum pilis cum periftromate auro ar-
gentoque intertexto. addidit Comes fuum donum, acinacem
argento incruftatum cum baltheo. Duci Congenfi donata
fuere, fedile rubro ferico veflitum, auro argentoque fimbria-
tum, pallium oblongius variegati felici, toga è ferico villofo,
pileus itidem è fibrorum pilo. IterumCongenfis Rex &Dux
Aia legati Rzmba per Legatos duos Naffovium compellant, quorum
Zmt'nccum gtatiam fibi merito aliquo autorandam exillimaret, libe-
in
btntUm r a ^ t a t e Put>lica illos excepit Se in Belgium iter parantes dimifit.
ubi
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA *
ubi Regis fui litteras Principi Auriaco exhibuere, ut de alias - r
Societatis Senator bus. Erant leaark u;c ™ fi™1*
g s hls cor ora
buffi vnlmc „;,* • L P vegeta, r o defcriptio.
4«
buffa, vultus nigri, membra agilia valdè,qu*in facilior^n/^
ruotimi inungebant. mira eorum t r i p o d k . a t n s S ™
vibrationes ternbiles, oculos ire in hoftem fimulaSoTfZ
tillantes,coram vidimus. etiam feenam fedentis in folio RZ
fui de majeftatem pertinaci filentio teftantis. inde L e g a t e m i
peregre venientium de Regem ritibus gentium fuarum ado-
rantium, habitum de fida obfequia.ac venerationem. que re-
creandis noftratibus poli pocula hilariores exhibebant.
Regnum Congenfe amplum eft&potens. à S. Catharine pro- Regnum Cangi.
montorio Auftrum verfus excurrit in promontorium Ledum.
Fluvius precipuus eft Zaire, quibufdam in locis quinque latus * * >
milhana. qui tantam vim aquarum in Oceanum ZEthiopicum """
evomit,ut pluribus milliaribus fervetfuam dulcedinem. In
fluminis oftio infule quedam funt, quibus per Vicarios Rex
Congi imperar. Lembos conficiunt ex arbore Licondo, ducen-
torum hominum capaces. Crocodilos capiunt, de hippopota-
m o s & p i f c e m , quem ipfi aAmbi^e Angulo vocant, quingenta-
tarum librarum, eximii faporis. quem non fibi fed Regi fer-
vare coguntur pifcatores. Ad flumen Letundam civitas regia a**-»
Congo exftruèla eft. hic conchas pifcantur,que prò pecuniis a"&''
funt. Arborem habent Enfidam, cujus rami filamentis in ter-
ram demiffi fobolefcunt Se in arbores excrefcunt mira propa-
gandi felicitate. Provincie ejus fex funt : Bomba, Songo, Sundi,
Tango, Batta & Pemba. Bamba littoralis regitur à variis prefedis,
q u o s Mani VOCanr, Ut Mani Bomba, Mani Loanda, Mani Coan&a. l n -
cole ftature funt procerioris, robore corporis gladiatorio, va-
lidis mufculis. gladiis fe accingunt,quales Helvetici funt. quos
à Lufitanis coèmunt. Vno idu diifecare hominem nullus la-
bor eft. ut nec bovi caput prefcindere. Sunt qui vafa geftant
trecentarum & viginti quinque librarum. Monilia fibi confi-
ciunt ex caudis elephantorum. Multa millia talium ad mili-
tiam armant. Zongo ad flumen Zaire eft. abundat elephantis,
fimiis, tigridibus, zibethis, viperis, omnique avitii genere, in
primis pfittacis viridibus Se cineritiis. Metropolis eft Songo,
aut Sonho. Sundi à Congo urbe ad fluvium ulque Zaire exten-
Q^q q ditur,
14 6 RES' G E S T Ì SVB
ditur, metallis abundans, inter que prefertur ferrum, è quo
gladios, cultros, arma cudunt. habent Zebelinos de Martes,
aliaque ammalia, que in ceteris quoque provinciis reperias.
Precipua omnium eft Congo, que ab urbe primaria nomen
habet. Rex Congenfis hifee titulis appellationibufque fuper-
bit : aManni-Congo Veigratia Rex Congi, Angole, Macambe, Ocange, Cumbe,
Lulle, ZouZoe, Vominu* Vucatu* Butte, Suda, Bombe, Amboille ejufiqueprovin-
ciarum, Vominu* Comitati* Songenfis, Angoje, (jf Cacongi, & Monarchie Am-
bondarum & magnifiupendique fluminis Zairtu. Inter Congenfes p o t e n -
tiifimus eft Songenfis ille Comes. Regiam conjugem Monni-
mombandam vocant., quali dicas Reginam five Eminentilfimam,
intet tot concubinarum agmina de greges. Chriftianos fe
vulgo jadant,verùm tunc, cum apud Chriftianos fimulari
teligionem expedit. ceteta gentiles de idololatre, purpure
magis cultores, quàm Dei. tritico, maio, oryza, de arbori-
bus frugiferis abundat. Palmarum plures habet fpecies.
unani que dadylos fert, alteram que nuces Indicas, tertiam
ex qua oleum, vinum, acetum, panem conficiunt. Ex arboris
cacumine terebrato fuccus flui ladeus, qui initio dulcis, poft
acefeit. Ex fruduum pulpa oleum exprimitur noftro butyro
haud abfimile, cujus ufus eli in cibis, undionibus, lucernis.
Loandam adminiftrante C. Nieulandio,promulgatifque Indu-
ciis, convenit inter ipfum de Potrum Cefarem de Menefes,
nuper Gubernatorem, ut hic in terras iftas habitatum conce-
deret,quas fluvius Bengo alluit,eas excoleret,indigenas
quotquot fe in filvas de abdita loca receperant, ad agrorum
culturami Se priftina commercia revocaret. Fadum hoc opti-
mà fide, jamque coalefcebant Belgaram Se Lufitanorum ani-
mi quotidiana frequentatione Se mercatu. nec levibus indi-
ciis fuum erga redores noftros affedum teftabatur Menefius,
etiam farine, qua deftituebatur Nieulandius,liberali con-
celfione, in Nigritarum, quos mille emerat , alimoniam.
Obortis fuper pifeatura Lufitanorum Se Nigritarum vendi-
tione controverfiis, eo eventu compofite fuere, ut Nieulan-
dius fe rata habiturum Induciarum pada fandè promitteret,
Se Menefius Thomeorum facinus deteftatus, citius coelum
ruiturum, quàm fidem fuam diceret. Attamen, non diu poft
fini-
 C. MA V R I T I O IN B R A S I L I A . 24r
finiftris fufpicionibus perverfe mentes, occafiones minus lau-
data aufibus dedére. Etenim profedi Loanda fclopetarii fere c * a .
ducenti, in ftationem Menefii fummo mane irruére, de fopitisi'w*
Lufitanis vim fecere, trucidatis circiter quadraginta. q u i b u f >
dam etiam,poft promiffamvitefecuritatem,direpte opes,
preter ablatos £< thiopas de mercimonia, centum millibus du-
catorum cenfebantur. Ipfe Gubernator ardiore cuftodia ha-
bebatur. Lufitanorum centum Se fexaginta à quibus metus,
navi lacere Se diffolute impofiti, commeatu admodum angu-
fto Se brevi, ad fuos in Sandorum portum miffi. poft errores
Se viarum incommoda,exftindis fame odo,reliquis parvo
vidu tenuatis, Pernambucum delati fuere. ubi fada in mo-
tuum illorum caufas inquifitione,compertum, Belgas, nuntio
defedionis Thomitane Se Maragnane cedis inflammatos
ifta cceptaffe. intendebantur aufa, quod crederetur redori- occaf».
b u s , Menefium convocato è confiniis Maffangonis vitorum
agmine, hoftile quid in ipfos molitus. Verùm dubio tefte ,
qui non fibi,fed ab aliis audita detulerat, manifellum criminis
Menefium non compererunt. P R O N I S femper in fufpiciones
eotum animis, quorum in accipiti ftant imperia. Prefedi
Afrorum Nieulandius, Molfius, Croefius Corniti fcripfere,
id fibi deftinatum,ut Gubernatoris de paucorum aliorum,
penes quos rerum effet fumma, compotes fadi, Lufitanoram
audacie&rebellionis ftudiis tempeftivè occurrerent. ne pre-
venti Maragnanam cladem Se ipfi experirentur. Verùm fta-
tionis Menefiane vigiles mox Se cives, percepto ipforum ad-
ventu, primos explofiffe Se vim feciffe. At hec injuffu nec
confeio NafTovio gefta trans mare in Afris fuerunt. qui monita
fuggefferat, arma non fuaferat. Angolenfium redores, q u e
acciderant, Regi Congenfi & Duci Bambenii nunciavére, qui
letis auribus Lufitanorum mala accepéte. At Dodor Simon
Alvares de la Benha, qui tum forte, mandatis Gubernatoris * g *
fui Telezii Pernambuci apud Comitem defungebatur, rei no- rum.
vitate Se indignitate motus, fcriptoapud eundem fuper no-,
ftrorum crudelitate Se perfidia queftus, violata gentium jura, '
ruptas recentis pacisjuratas voces, inhibitos amicitie inter
utramque gentem feliciffimos fucceffus obteftabatur. Quin
^ 5 Q^q q 2 reili-
 M8 R E S G E S T i E S V B
reftitui fuis fedibus captivos, exulefque, Se quam palli erant
bonorum fuorum jaduram, penfari fingulis eftlagitavit. Re-
fpondere Comes Se Senatores, non effe fui fori Loandam, fed
ad Societatis redores ifta pertinere. Illud fciri Belgarum
confuro-fortealtererà, ut conjurationis Thomee arcana patefcant ;
ZZlrco- Chriftophorum Santches Nigritam, fui juris hominem, coram
"*• juratis Pernambuci teftibus hec affeveraviffe : Antonium
Cavalho civem Thomitanum,ad Laurentium Pierezium Oli-
fippone degentem, litteras dediffe, quibus de Infule ftatu
perfcripferat : exftinda Belgarum maxima parte per ende-
miam calamitatem, poffe jam arcem vel vi vel deditione recu-
perari. his ad Regem perlatis miffum à Rege Pierezium ma-
gnis honorum promiilis, cum navibus duabus de armatis
quinquaginta. quorum viginti fibi confcripferat ipfe, triginta
reliquos,damnata capita, adjunxerat R e x : mandata hujus
hec fuiffe, ut ad S. Anne locum appelleret, ubi molendina
exercebat Pierezius quatuor : animis dein Belgarum fe faci-
lem ingereret, &pecuniarum pollicitatione aut ftratagemate
Arcem lue potellatis faceret : folviffe Pierezium Olifippona
ineunte lidio Anni c i ò io e X L I I de primo Annobam, inde
in Infulam S. Thome delatum, fada exfcenfione, extemplo
munitionem paraviffe, portoria ad eam rem conflitutis dene-
gaviffe, Belgarum militum viginti & quinque ex infidiis ador-
rum obtfuncaffe : nec diu poft colleda ex indigenis de
Nigritis manu urbem invafiffe, arce nova muniviffe, noftris
fé in Arcem , unicum fecuritatis azylum , recipientibus :
hec ipfa die decimaquarta poft promulgatas inducias acci-
diffe , de militum noftrorum , quos promiffis corruperat,
quinquaginta,pattes noftrasdeferuiffe,converfis in nos armis:
Belgarum prefedum arma contrà oftentaffe, incolas perden-
dis noftrorum reliquiis aquas veneno infeciffe. Meruerat
ifte Sanchius ftipendia fub Pierezio,ut gnarus horum effe po-
coiamit* tuerit. Interea Loandam extrema annone neceffitas, ut Se
ab annona

in Afm Brafiliam, premebat. nec remedium malis ullum credebatur,

ita. nifi terrarum in Allagois fedula cultura, perhibentibus Lufi-
E e
d Z'. tanis,non fuffeciffe fibi Se olim Brafiliam, fed neceffe habuiffe
viclualia vel è Lufitania vel à fluminis S. Francifci incolis
petere.
 C MA V R I T I O IN B R A S I L I A . M9
petere. ideò decretum in hoc incumbere, ut regioni à colo-
nis profpiceretur. Ipfe libens hanc itineris fui in Alagoas * - * .
cauffam effe Mauritius voluit, comite Petro Hagio. ut explo- %*1t.
rata agrorum indole eos futuri* colonis divenderet. prefici-
tur tante rei Heniicus Moucheron, demandata illi Alagoa-
r u m , P o t t u s Calvi de S. Francifci provinciarum adminiftra-
tione. Hic confpicuum fe prebuit egregiis aufibus quidam ***«
Rudolphus Baro, qui Tapujarum ope, detegendis tetris W a - £ T
ripebarum de Caripatoram, iter fufeepit in Occidentem, tri-
bus Tapujis comitantibus. EgreiTus pago Careri, nullo vidu
inftrudus , quem foliti in diem vivere Tapuje venatu fibi
conquitebant, relido ad latus dextrum monte Cupaova,
apud flumen Paraybarn, fexaginta vel feptuaginta milliarium
itinere in interiora penetrava, nullis repertis populis. folùm
in montem inciderunt, ubi talcum five vitram Mofcoviti-
cum. Hinc reverfi, diredo in Auftrum itinere, in vicos per-
venerunt Waripebarum de Caripatoram. qui poftquam hu-
maniter illos excepiffent, ex fingulis vicis feledos fingulos
comites effe voluerunt, qui Comitem adirent de falutarent.
eos pari humanitate Naffovius acceptos non fine donariis ad
fuos remifit. Pagis habitabant quatuordecim, in montanis,
q u e Brafiliam à terris Occidentalibus dirimunt, venatu Se
pifeatu viditantes Se melle agrelli, aliifque fui foli frudibus.
Vlterius Occidentem verfus terras potentioribus Se bellicofis
gentibus habitari acceperunt, quis cum bella effent his po-
pulis. illas plana & valles montium incolere, fluminibus abun-
dare Se annona. Baronem hunc ftipendio fibi annuo alligava
C o m e s , ut aperiendis terris fcrutator inquietus vacaret.
Verùm ne fcribenti de Brafilianis, elabantur Tapuje, ho- m T*P**
rum memoranda quoque hiftoria eft. Tapujarum nomen ce- geme.
lebre eft inrer Brafilienfes Belgas, ob odia in Lufitanos, cum
vicinis bella Se prebita nobis non femel auxilia. Interiora Bra-
filie incolunt,remotiores à littore, ubi Lufitani vel Belge
return potiuntur. Nominibns, dialedis , moribus , finibus
difeernuntur. Illi notiores nobis, qui proxima fluminis Gran- * w
dis Se Siare ac Maragnanam accolunt, ubi Iandovius, five Io-
annes Wy imperat. Spatiis ingentibus diffunduntur, que
R r r quin:
 2yo R E S G E S T i E S V B
quinque fluminibus includunt, Flumine Grandi, Quoauguho,
Odoro, Vpamema, Woiroguo. hec in mediterranea plurimis
niilliaribus penetrant,licet Grandis ille non nifi fex. ut miram
fit, unde Grandis appellationes habeat. nifi forte ab oftio pa-
tentiore, quale in his noftris terris eft Mofe. Creditum acco-
lis, majorem fuiffe fluvii longitudinem. ignaris quo diver-
corporum t e r i t alveus. Amicis partim Se inimicis cinguntur. cum his
interdum quies, interdum bella. Nomadum more vagantur,
nec fixis pagis municipiifque herent femper, verùm prò anni
tempeftate Se vidus oportunitate fedes mutant. Corporum
habitus robuftus fatis,& in tanto numero fere idem omnibus,
minaces vultu, truces oculis, capillitio nigri, curfus pernici-
&toZSe t a t e v * x ^er*s c e c u i n t . anthropophagi omnes Se ob crudeliratis
famam Barbarorum aliis de Lufitanis terribiles. Terra alibi
filvis horrida, alibi montibus afpera, alibi humilis de paludofa,
pecotum, fruduum, mellifque non unius generis fecunda eft.
Aftu conficiunt, quicquid non poffunt robore, de fallere ho-
ftem malunr, quàm aperto Marte experiti. nec ab hoc abhor-
Armis.
rent, neceffitate adadi. Arcubus preliantur de fpiculis, pilis
faxeis de clavis ligneis. mira nature diverfitate de inertiam
amant, quoties bella non ineunt ; de otium oderunt, cum ul-
tioni locus de glorie. Inimicitias inter fe exercent fupra fas
humanitatis aut odii fevas. nihil turpe fcedumque fananti
oculos hoftium malis. Relida rei familiaris cura feminis feni-
bufque,reliqua,in quibus honos de utilitas, curant viri ve-
zandovio getiorefque. Sub Iandovio Rege hac difciplinà, his moribus
Ejw'edt- vivitur. Mane de vefperi edido rex promulgat facienda per
diem, quo eundum,ubi figenda, quando movenda iterum
lottamiftatio.abituri lavantur, à lotione corpus afperiore arena per-
rifu.
fricant. iterum lavantur,tum pandiculantur omnes,veluti
excuffuri Se profcripturi ignaviam, crepitantibus ex valida
tenfione membrorum omnium articulis de condylis. Igne
calefadi, quo gaudent, pedine è pifcium dentibus veluti ftri-
gili extrema corporis radunt& fcalpunt, ufque dum apertis
peregrina.
tìombus.
pQr'ls fanguinem eliciant. fic ad iter habiles fe reddi autu-
mant, nec frangi laffitudine. Non longè à Regis tentorio po-
fitis ftativis in duos fe hinc inde exercitus Se cohortes difpef-
cunt.
 C MAVRITIO IN B R A S I L I A . *,,
cunt. tum arborum gellatione curfuque deledi ex utraque
cohorte finguh ludicrum faciunt. vidorem cohortes fequun-
tur. quas in occurfu offendunt filvas referant,& concedes
ramahaque in ripisfluminumdefigunt adcaptandam umbram.
h e c meridiani eftus fuffugium unicum eft&fenum juve-
numque receptaculum. Subeunt cum rhedis de plauftris,
quibus impedimenta farcinafque vedant, femine, famuli, li-
berique. cibi fimplices, frudus agrelles, fera recens, pifees mu-
Se mella,abfque blandimentis &condimentis. mulieres anno-
fe&fteriles radices apporrant,ex quis panes. juvencule
q u e q u e viris confuefeunt, nuces terreftres in commune con- stmkii.
ferunt cibofque curant. vitis pifeatio, mellis colledio de ve-
natus diurnus labor funt. ludà de haftarum concurfu decerta-
re gloriofum. finis fpedantium voluptas eft, prefertim aman-
tium. femine de cujufque fortitudine & vidorià pronun-
ciane fic in proximo pignora, pugnandi irritamenta funt,
fortitudinis precones, ciborum adminiftre. Licet ea à caftris
removerint Romani,quod pacem luxu, bellum formidine mo-
rentur. Vbi vefpera ingruit,amoribus oportuna, Juventus timori-
etate florida Se conjugia animo agitans, per caftra Se ftationes
ambulat, cui fe vagines jungunt pari ftudio Se affedu. tunc
cantus inchoant & tripudia , ftantibus à tergo amafiorum
puellis. hoc procantium indicium eft. Quoties pofeitur in #»A
thoti leges virgo, patri munera amator offert, non ad delicias
muliebres quelita, aut quibus nuptureornantur,fed feram
de mella. Regi conferunt ultrò de viritim, quantum fatis eft
armentorum de frugum, quod prò honore aeceptum. Ignes
effoffa tellure ftruunt. illis carnes imponunt, has arenis inte-
gunt, arenas rurfus prunis, ut fupetnè de infernè toftis carni-
bus proba fit codio, potus humor melleus eft. cantu faltatio-
nibufquefiniunt epulas,quas fi letiore peregerintvultu,felicis
capture,fin triftiore, infelicis prefagium putant. Maxima Sa- £***
cerdotum veneratio eft, quos Exorciftas de prophetas vo-orafi».
cant. nihil publice rei abfque his agunt, five ut robur addant
fententie b o n e , five ut in pejorem mentis coèrceant. D e -
monem confultuti in filvam fecedunt, fecum murmurant. re-
verfi inclamant alta voce Ga, Go, Ga & Annes, Annes , Annes, ledo*,
R rr 2 ledo*,
 2jr fcES GESTA SVB
leda*, ledo*, Bade, Congdeg. quibus vocibus acclamat populus Houh.
Adducitur cum facerdote Demon aliquis, aut demonis fpe-
cie, qui de expeditionis evenni, populorum, ad quos abeunt,
erga ipfos equiore vel iniquiore affedu, ferarum captura
&mellis abundantia pronunciat. Quod fi ingrata infauftaque
edat,verberibus prophetam de Demonem contundunt. Cum
ad res novas fe parant, aufpicia ex avium vocibus petunt. cla-
mantibus acclamant, rogitantque, num quid novi apportent.
Etiam ptophetarum fomnia admirationi funt. qui Regi illa ex-
ponunt, & profperos exitus affingunt. hinc manifellum ,
NVLLA re magis multitudinem, quàmfupetftitione regi, ab
hàc captam, etiam fi vanilfima fit,magis vatibus,quàm ducibus
fuis parére, id arcanum imperii de dominazioni* vocat pradentiifi-
mus fcriptor Ariftoteles in politicis Sophifmato imperiorum.
En, poft Minòem, Lycurgum, Midam Phrygum regem, Nu-
mam Pompilium, Drufum, aliofque, idem faditant, in alio
orbe Barbari, ad quos ne tenuis quidem Gtecotuni Se Roma-
norum perlapfa fuit aura, rediguntur quippe in ordinem ho-
mines vel veri numinis metu, vel falli, vel feria vel fatua ima-
ginatione attoniti. Fingit fibi Egeriam aut Velledam aut Au-
riniam non una gens, etiam demonum refponfa audit otbis
Americanus ,Se ipfius quoque cogitationibus intervenit ali-
quid homine majus fandiufque,ut de falfa quoque Religione
veruni fit, fupet eam poffe conllitui Rempubl. de confervari.
licet verum Deum religiofi vereantur,falfos fuperftitiofi time-
ant. Eunt in lucos Tapujarum facerdotes, ut fecreto loci de
formidine ténebrarum percellantur creduli, prefertim ani-
mis falli numinis opinione preoccupatis. Se miniftros demo-
num, illos futurorum confcios putant. In ufu apud illos eft,
Deinfan- non circuncifio fed indilo infantum, hanc adhibitis folenni-
JZ.m'bus. peragunt. Stant longo ordine Exorcifte, canunt de fa-
liunt, Saliarium facerdotum more. Puerulum facrificulorum
unus manu fublatum librat, populo fpedante, dein poft cur-
fitationes genibus imponit. accedens facri ordinis alius acu-
tiore ligno auriculas illi de labia pertundit, Se officula ingerir,
plorante matre. his facris ipfe rex intereft, quibus peradis
cantus fuos Se faltus iterant. Virgines quotquot ex honore
fuo
 C. MA V R I T IO I N B R A S I L I A . 2y?
fuo de parentum nubere volunt, domi fub parentum cura ha-
bentur, ufque dum pubertatis fe figna uterino fluxu prodide-
nnt. hoc arcanum matres prophetis, hi Regi revelant. qui
honefle illam elocari poffe cenfet,virginemque&matrem ob
vrcginitatis cuftodiam laudat. Etgò, ut de Germanis ait Ta-
caus, fepta quoque pudicitià agunt, nullis fpedaculorum ille-
cebris aut cohviviorum corruptà. Nupturam mater rubro
colore pingit Regique fiftit. quife juxtà fuper florea confidere
juffam manu mulcet de molliter habet ; fumoque mox Tabaci
de fede Virginem involvit. Mox lancea fertum capiti Sponfe
impofitum erudito j a d u petit, quod fi verticem idu ledat
vulneretque,abluit lindu fanguinemRex. unde longioris fibi
vite fpem facit. Quotquot luda , haftarum concurfu ac
venatu precellunt, Eminentiores habentur & inHeroum nu- nm*.
mero, quin ob virtutis fortitudinifque excellentiam ab ipfis
Virginibus ambiri merentur, cum meliores ex melioribus nafei
opinenrur, nec vammi elle Nobilitatis nomen, fed cum fan-
guine ttansfundi. Matrimonia fevera fatis, nifi quod polygami
fint. at una uxore gravida, abllinent à contadu, cumque alia Matrimo-
confuefeunt. pariture in filvas de latebras fecedunt, fi fere- "
nius ccelum. edito in lucem infanti acutiore tella umbilica-
lem d u d u m refecant. fecundinas, en barbariem, coquunt de
vorant ipfe matres, convive fui Se alimentum. Puerperam
de infantem bis de die ablui mos eft. à puerpere amplexu
cavet fibi maritus toto ladationis tempoie, nifi unius forte fit
conjugis vir. Etiam eam puetpetis gratiam faciunt, ut ab in-
fantis geftatione abfolvant, cum mutande ftationes. rara
adulteria, quorum pcena viris permiffa. ream violati thori
verberatam maritus domo expellit. in ipfo federe deprehen-
fam obtruncat. quod pluribus feciffe Iandovium Regem per-
hibent. In Regii tentorii medio fufpenfa Calabaffa eft, five fa-
crorum pyxis. quam accedere abfque Regis permiffu nefas.
quifquis impetrat, tabaci illam fumo velut facro fuffitu adolet.
Continentur illa, q u e non nifi reverentia vident, lapides sémp,,
Cehuterah didi de frudus Titfiheyouh, quos plus auro pendunt.cri4'
iis ineffe fandum aliquid de providum exillimant. iis gtavium
bellorum Se facinorum eventus explorant. ^grotantibus
S s s pue-
 2H R E S G E S T B SV B
puerulis Tabaci fuffumigio Rex medetur. id creditum. mor-
tui cadaver ipfa matetcum propinquarum aliqua comedit.
nos immanitatem hoc, ipfi pietatem de amorem vocant. Hec
quividit fcriptifque mandava, refert, Regi de tibiarum Se
lateris ventrifque doloribus querulo, advolutum ilicet tibiis
medicum, illis pando ore inhefiffe,devorantis fpecie, fudione
tam valida de continua, ut, poft editum mugitum, fputa co-
Medìcìnk piofius egereret Se cumfputis anguillam. quam Rex mali fui
faxa Re- c a u ^ a m fatebatut. Alter eodem oris habitu in ventre Regio
hefit, Se poft editum quoque mugitum lapidem candidum
exfpuebat, dein admotus lateribus Regis, poft fortem fudio-
nem,radicem vel quid limile reddidit. hec ipfa à Rege Se
populo, firma fide accipiebantur. Sudum illum ad medicinarcl
fpedare novit Homerus, qui de Machaone Menelaum vul-
neratum curante, fonguinem, inquit, exfugens lenia medicamenta
adfparfit. Tonante cedo Se flante vehementius iEolo copio-
pifeiumfiifimaeft pifcium in palude Bajatach captura, quorum tanta
captura. e £ p j n g u e j 0 j u t obfonari eos butyro neceffum non fit. Nec
ferunt nec inferunt abfque facerdotum minifteriis Se confe-
crationibus. qui agtis tabaci fumum adfpirant, Se fecunditatis
Rhusper- imaginatione implent credulos. Perada femente Se planta-
mente.
tione edido Rex prophetas convocat Se populum. illi lediffi-
mis fe coloribus diftinguunt Se plumis elegantioribus ornant.
hic fe viridantibus coronis redima, fic una fpeciofè confi-
dunt,de arborum ftudibus ad ignem exficcant,exficcatos
contundunt, Se contritos aquis permifeent. has bibunt, do-
nec revomant. ordine dein fuo furgunt facetdotes cantillan-
tes, fublatifque ccelum verfus fiftulis, eo ftant corporis fitu
ac fi fpedri alicujus cceleftis Se in aere vili contemplatione
tenerentur. Eft cui fafciculus è Strutionum plumis à tergo
dependet. qui diftradis plumis ampliatus in rote eurulis ani-
bitum patet. Eft, qui plumulas leviores vento obvertit, u t ,
unde fpiret,exploret. In illum plumarum fafciculum delabi
ccelitus panem omnium opinio eft. qui £\ copiofior fuerit,
opimam meffem, fin parcior, parcam pollicetur. Cum Anno
e i D i D e x L i menfe Aprili intumuiffent in fluminibus a q u e ,
maximis agricolarum damnis, confulti fuere fuper tanta cala-
mi-
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA.
m i t a t e ^ r o p h e t e . aliati ex adytis Se regia Calabaffa lapide
omen fadun. nec enim ulli fiero major fides,non folum apud
plebem fed & p r o c e r e s & Regem. hec confulta à potibus,
canta & faltationibus ordiebantur. Stabant prophete vatici-
naturi fex. Primus prolato lapide vaticinium aufpicatus, Bel-
gas cum Bahienfibus prelio commiffos perhibebat, & jam de
concihatione agi. Secundus florem milii oftentans de hujus
ubertate vaticinium edebat. Tertius lapidem ladeum mon-
ftrans ladis copiam recitabat. Quartus ad lapidem, qui panis
figuram habebat, alterius proventus felicitatem loquebatur.
Quintus arcum telumque plumis citeumdatum proferens,
hec Angelorum dona affeverabat, Se plumarum numerum
totidem ferarum capturam interpretabatur. Sextus oftenfo
lapide cereo uberioris mellifica prefagia aperiebat. atque
hoc omni apparatu opus effe, ut placato Numine, fubfiderent
a q u e , & d i d i proventus agris redderentur. Numinis loco
Vrfam majorem venerantur five Septem triones,quos à figura w»-
Plauftrum cum vulgo vocamus. hoc fidus cum mane adfpec- %"mmi
tant,geftiunt leti, illi cantus fuos Se faltus aliaque nuncu- w ^ w "
pant. Corpora quoties purgare volunt, longiorem rhyrfum,
quem ex frondibus afperis torquent, gule ingerunt, ventri-
culum ufque , donec fanguinem foliorum afperitate pro-
ledent. Quotannis per eftatem, diftindis catervis Se exer- purgandi
citibus, ad tripudia, hallilium concurfus aliofque ludos Sep-
tem-ttionibus facros conveniunt. feflum tridui eft. plumis di- R/ium.
verficoloribus infignes prodeunt antagonifte, velut ad Olym-
pica certamina. pedes arborum corticibus vinciunt Se cir-
cumligant, q u e ligature prò ocreis funt. melle caput illi—
nunt, crine fuper verticem in nodum, inftar Sicambrorum,
torto, cui'plumam oblongam elegantemque infigunt novi
mirmillones. caput rubro pulvere adfperfi Se corporis reliqua
pidi. Brachiis nedunt alas Avis Kohituh. pendente à tergo cemmi-
thyrfo ftondeo i collum redimiti pulcherrimarum plumarum *
corona. Tales congrediuntur Se certamina incceptant. Vidor
violo inufitatis Se non emulandis faltibus exprobrat. Quòd Anzuibrts^
fi occultas inimicitias inter fe foveant,ludos in ferias cedes Se
mutuas lanienas vertunt. uxores liberique fpolia Se pugne
Sss 2 pre-
 Z j6 R E S G E S T i E S V B
premia fiunt. Non abhorrent ab anguium paftu , illorum
nempe,quos Manuah vocant. his anguibus in cauda cornu
eft, quod ipfum, hominem vel feram nadi, inferunt corpori
validiffimo verbere, & fpiris arborem proximam circumvo-
luti, funt enim longi ulnas quatuor, exfugunt cum vita quic-
quid illis ineft fanguinis. Sunt Se venenati fetpentes, adver-
fus quorum morfus ne quidem ipfi facetdotes tuti funt. Ne-
Amko- cant, nifi pars lefa ocvus enfe recidatur. Defundorum cada-
rum cada- * J t

veravo- vera facerdotes membratim diffecant. Vetule affandis artubus

ignes ftruunt,lachrymifque Se ejulatu exequias celebrant.
Etiam fllas citò, doloremtatdius deponunt. femine offa tenus car-
^pios. nem dentibus abradunt,non fevitie figno,fed affedus Se
fidei. Magnatum cadavera à magnatibus devorantur, caput
puta, manus, pedefque. offa follicitè affervant, ufque in felli
folennis celebritatem. tunc illa in pulverem redada Se aquis
diluta deglutiunt. idem fit corporis pilis, quos confanguinei
bibunt. nec ad faltus fuos cantufque redeunr,niiì abfumtis
Regisìn- omnibus, que à cadavere reliqua fuere. Regem inauguraturi
augurandt *• * .
mas. adfunt examina prophetarum Se facerdotum, plumifque Se
coloribus fulgida balfamo exquifitiore Regem inungunt ac
coronam ex pulcherrimis plumis contextam augufto capiti
imponunt. Dein ad cantus Se hymnos redeunt, interque ipfa
publice letitiefigna, fi forte memoria defundi fubeat, in la-
ehrymas &ululatus tragicos effunduntur. Ipfe Rex fuadendi
magis authotitate, quam jubendi imperat, nifi quis vim illi
moliatur, quod autori funeftum. Animas immortales putant,
eorum nempe,quos fua mors exftinxit,non ferpens,non
venenum, aut alia hoftilis vis. fabulantur Se nugantur de
Vulpe,que in odium ipfos apud Deum fuum Vrfam majorem
adduxerit, tantiqueNuminis favoremagente fuà averterà.
Olim optimam fe facillimamque vitam vixiffe, cum pafceren-
tur ultrò. jam aliud vite genus per laborem agende ipfis
Animas fubnatum, offenfa Se indignatione Septem-trionum. Animas
ZZT mortuorum in regnum demonis trantìre perhibent. quod ad
dum. Occidentem eft. ubi ad paludem, qualia de inferno fabulan-
tur poète, illas convenire Se à demonio in ulteriorem ripam
tranfvedari, narrant. poftquam fcifcitatus fuit de mortis ge-
nere,
 C MAVRITIO IN BRASILIA
1 1 4 Perierint
S S ^ J w S ^ dedu' ^^
ubia meiiis
s inlocum
ubi
J^:szt fiJSSE m ? •
fertis per e f t , r L K i T
•
d o m i n a t i confali. In de-
**
es ex SnlnH ? ^ ^ m ° n t e S & P^ndiffimas val-
£ menm Tan m i T ™ r e P e r c ^ o m n i a torrent & arem.
At menfe Ianuario, labente copiofius pluvia, revirefcit germi-
natque folum amoeniffinio eampeftrium adfpedu. i n T n -
tium voraginibus collede aque in eftivas peregrinationes Se
manfiones conducunt. In planis ad petras Se faxa obvia litant,
ne ab ipfis (ficopinantur) lapidibus mordeantur. Panes e ficiendi x'~
modus.
radice Attouh conficiunt. illam faxo impofitam fulle commi- "
nuunt,fuccumque manibus expreffum fidilibus colligunt.
altera mox vice contundunt Se comminuiint, ac in pilas co-
adam maffam fucco prius expreffo immergunt. è polline, qui
fubfidit,liba pinfunt. pilas cineribus codas prò panibus ha-
bent. funt radices, quibus crudis, funt quibus toftis vefcun-
tur. Ita concorditer vitam agunt Se ea equitate, ut cui plus
eft,lubens impartiat minus habenti,pari dandi Se pofcendi in-
vicem facilirate. Nudiac fordidiin ea corpora & artus ex- autm
crefcunt,que Belge mirantur. Femine muliebria hemicindio
è frondibus velant, aliquo pudoris fenfu, cetera intede, illud
in fingulos dies novum recenfque habent. Viri contortis ex
arborum corticibus corollis abdunt virilia depiles funt quavis
corporis partes, etiam fuperciliis. folo vertice capiilum alunt
promiffiorem, non fine fallu Se jadantià. Nodurnis peregri-
nationibus abllinent, anguium Se lèrpentummetu, è latebris
tunc prodeuntium. nec iter capeffunt, nifi poftquam Sol ro-
rem campis abluerit. Amicos gaudio excipiunt, mox fiera,
quod fi in inimicum incidant, obtruncant. Amabat hac tem- rotimi
peliate Rex Tapujarum landovius, Iuckerii magnatis cujuf-^T
dam finitimi filiam, nubilem formaque fpeciofam. quam cum
uxorem rogaffetper Sacerdotes, abnuit Iuckerius. Quare
impatiens repulfe landovius, ex prophetarum Se populi con-
falo, in caput Iuckerii fubditorumque ejas perniciem juravit.
tegitur dolor & que patabatur fraus. fimulata amicata ad
cerramina ludicra invitatur cum gente omni Iuckerius, qui
fraudem non fufpicatus, in arenam ad paleftram defcendit.
T t- t C!nm-
 lj8 R E S G E S T i E S V B
Cumque luda certaturi alter alterum amplexus effet, femine
Iandoviani exercitus, in aliorum crines furibunde involave-
runt, Se capillis apprehenfos detentofque crudelitati fuorum
&laniene incautos objecerunt. Ita quam non poterat prece,
vi&fcelere puellam abftulit. Erant tum Iandovio uxores
quatuordecim. fuerant quinquaginta. ex quibus liberos fuf-
ceperat non nifi fexaginta. ipfe ièculum excefferat. Hec ex
chartis conftant Iohannis Rabii, Germani Waldecenfis, qui
rogatu Regis Iandovii, Se Comitis Naffovii petmiffu in Ta-
pujarum terras abierat, ut interpretis officio Belgas inter
de illam gentem fungeretur. Vixit ipforum moribus annos
quatuor, Regi gratus,omnium fpedator Se admiffus reftis.
Mauritio Comite abituiti parante, ab eodem revocatus, di-
miffufque à Iandovio fuit, addudis una negotiorum publico-
rum cauffa Tapujis xxv.
Henrid Eat nunc in Belgarum quoque narrationes de faftos Hen-
inBraji- ricus Brouvverus, vir honorum juxta Se laborum appetens ,
dhiieT* ingentis fiducie, fed quam erigebat fua perfuafio. vita ad hu-
profedio. m anam fortem innocens, fed in fuos imperator ad Didatoris
fpeciem feverus, cunda ad legem rigide honeftatis exigebat
Se autoritatem non comi via fed horridus ac plerumque for-
midatus,retinebat tamen. unde exofus nauticis. Is poilquam
annos aliquot IndieOrientalis res adminiftraffer, Se geilorum
illic gloria privatorum hominum laudes exceffiffet, Indiani
Occidentalem quoque aliquo poft imperio tenuit, ut famam
in oppofitis mundi partibus fecum committeret. In Senato-
rum Brafilie numerumà Societatis ptimoribus adfcitus,paffus
fibi eft provinciam demandari adeundi Chifenfium terras,
fperans, poffe illic Se mercatu Se auri fodinarum proventu la-
borantem ete alieno Societatem fublevari. Ejus antequam
iter motufque exequar, mandata ipfi, Se deinde Chilen om-
nem meram
ww. i hillorie. Mandata hec fuere : ut tante expedi-
tionis dux attenderet ad tempeftivitates Septentrionalium
ventorum, qui à menfe Odobri, ufque in primum Ver in lit-
tora Brafilie Se Fretum Lemerium fecundi fpirant : Iter per
Fretum Britannicum legeret, aut citcumdudo per Scotie Bo-
realia Se Hibernicum mare itinere, prò ut ventorum ccelique
fineret
 C M A V R I T I O I N B R A S I L I A. 2;J>
fineret clementia. In Brafiliam perdudus Supremi Senatoris
dignatione fungeretur, Se que muneris illius effent partes
dignè obiret : ex Gubernatoris Senatufque ibidem confilio
naves idoneas ex omni Brafilienfium claffe fuis jungeret, ut
Se Liburnicam remigio aptam, claffiariis, milite, armis Se com-
meatu inftrudos. Hac claffe abfque cundatione dirigeret in
Fretum Lemerium, inque Sinu Valentino, qui ad levum Freti
latus eft, de aquis in fitim, lignis ad fomenta fibi profpiceret.
Emenfo moxFreto in apertum fe daret mare, verfufque in
Zephyrum, caveret, ne ventorum Occidentalium, qui maris
Pacifici arbitri funt, impera truderetur in Auftrales Freti Ma-
gellanici oras. inde in Boream flederet ac faventibus Zephy-
ris ledo littore in portum Caftrenfem aut Chiloiienfem iret,
fixaque hic claffe, Liburnicà interiora regni luftraret. inde ve-
xilli candidi explicatione ceu pacis figno invitaret ad collo-
quia incolas,occafionefque captaret explorandi gentis animos
de feifeitandi terrarum fecreta Se proventus. Hoc adverteret
attentius, in hoc Sinu, per novilunia intumefeere Oceanum,
maximis incrementis, ideòque caveret fedulò, ne pieno mari
vadis inherefeeret Se Lune periodum exfpedare cogeretur.
Mox in colloquia admiffus cum populi primoribus, Cazi-
quas vocant, exponeret, fe per immenfa locorum fpacia, per
tot cafus Se maris diferimina eò deveniffe, excìtum fama bel-
lorum, que cum infetta Hifpanorum gente, jam inde ab
Anno ciò io Lv fortiter Se gloriofe geffiffent, duduSe mo-
deramine Compalici Lantari aliorumque ducum , recupe-
rande libertatis ergo, pares animos fuiffe populo fuo, cujus
cum eodem hofte bella in odoagefimum annum traherentur,
vindicando imperii jure Se libertate : ea armis patta tutaque
domi, ulterius iviffe trans maria Se Brafilie provincias aliquot
exadis Lufitanis in potellatem redegiffe. inde bimeftri na-
vigatane in Chilen deveniffe, ut feedere ipfis commerciifque
jungeretur. advedare fe Europeorum arma, valida ad bel-
lum, five fua tutati haberent,five invadere hoftem animus
effet. Tum Araufionenfium Principis litteras exhiberet,&
Potentiffimorum Ordinum magnifica appellatione didis fuis
robur decufque adderet. Suaderet iter in Belgium primon-
n
T11 2 bus
l6o R E S G E S T . E S V B , ^
bus ipforum, qui terras Belgarum, imperii bellique modum ,
arces ac munimenta,Reipubl. adverfus Hilpanum prefidia,
c o r am fpedatet, mercefque omnigenas, ineunde de firmande
per commercia amicitie. Cumque fortiffimi de bellicofiffimi
illius gentis haberentur Araucenfes,Tucapellenfes de Puren-
fesjuffus fuit cum his potiffimumpacifci,cumproximi effent
Baldivienfibus Se auri fodinis abundarent&foli pre aliis uber-
tate gauderent. reftaurande Baldivie fpem ipfis faceret, ope-
ras promitteret, munitionibus fe & Chilenfes adverfus Hifpa-
norum vim tueretur, in eorum (quod caput rei) opes de auri
facros receffus dextrè inquireret, armifque de apparatu bel-
lico auri preda equaret.
Quod fi Baldiviam tenerent Chilenfes, invaderet infulam
proximam S. Marie, horreum, ut creditur, Hifpanorum in
prefidiis iftic agentium. Chilenfes Caftellanorum eximeret
fervituti, Caftellanos quofcunque belli fpolia putaret. ut his
aufpiciis clementie in ipfos, feveritatis in hoftem, demerere-
tur ignotam gentem. Quod fi infulam iftam à noftris teneri
non ferat Hifpanus, de colledis undique viribus eam recupe-
rare nitatur, expendendum Duci, num refiftendo hofti, affé*
rendeque juxra Infule de urbi Baldivie par fit. num vero
confultius putet depredari infulam ac deferi, defendi Baldi-
viam. Pofterius Redoribus placeat, cum par Chilenfes prò-1
pugnari urbs poffit. qui jam olim abfque Europeorum auxiliis
Caftellanis potentiores fuere, ut Ofornenfium, Araucenfium
Se Purenfium exemplis conftat. At fecunda cura fit Infule, ne
defertam occupet hoftis Se muniat. Exfurgat illa in ilio Orbe
Duynkerka, que Chilenfium portubus propinqua infidiabi-
tur, de fubeuntes egredientefque Caftellanorum rates inter-
cipiet. Quod fi premonitus de Belgarum appulfu hoftis fe
moveat, inquirendum Duci follicitè, que ejus vires,quis
belli apparatus, quis ordo agminis. quod ex obviis hic illic
Chilenfium lintribus refcire facillimum. fecus metum fore, ne
fi arma hoftis fumferit potiora noftris, in miferiam noftram
vertat.
Prima ab exfcenfu cura elio, percundari in fodinas, q u e
Se ubi fint, num facilis eruendi auri labor, num difficilis ; avi
remota
 C. MA V R I T I O IN BRASILIA. t6t
remota an in propinquo maria ac flumina, quibus avehi me-
talla polfint ; num pronis indigenarum ftudiis an averfis. re-
p e r t i fodinis auroque potitus,ad Brafilie redores hoc omne
perlcribi, munens fui putabit : ut audis per illos viribus, mi-
lite mercimoniis, armis, fucceffus felicius urgeat ; Caftellanos
arcibus fins,quacunque potetit, depellat, & inventis auri fe-
dibus, q u e fole ad felicitatem mercantium defunt, unus po-
tiatur. Hoc fini traduci è Brafilià perutile fuerit operum ilio-
rum de fodinarum peritos, quibus judicandi de venarum pre-
ftantia de ubertate poteftas eft.
Quin de illud curet Prefedus, ut Chilenfium politia, reli-
gio, vite modus, belli armorumque forma omnis Se ratio per-
fcribantur. in lanificia ipforum, textoriam de fulloniam ar-
tem inquiret, necnon in terram Cimoliam purgandis pannis.
Ovium Chilenfium, quarum lane in p r e d o , mares femellaf-
que aliquot in Brafiliam tranfvedabit, ad propagationem : falis
quoque petroli vim, redimendis itineris impenfis, ut de varii
coloris tinduras, quarum aliqua Cochenillà preflantior. Ani-
plius in mandatis dedit Brouwero Vndevigintivirale Conci-
lium, ut terram Auftralem fcrutaretur, cujus inveniende cu-
pidine nec indubia fpe ipfe teneretur. Quod fi is fuerit rerum
flatus, ut Baldiviam de Chiloen infulam arcefque prefidiis in-
fideant Caftellani, defledendum erit injoca proxima. ut Chi-
lenfium illic impetrata amicitia de mercandi facultate, fociatis
viribus Arce aliqua depellamus hoftem, Mariam Infulam in-
vadamus , Se per colonos Chilenfes affetamus. Inito cum
Chilenfibus commerciorum bellique in hoftem fcedere,fas
erit Brouwero redire in patriam, furrogato libi Elia Herck-
manno. quem confiliis mature inftrudum ad imperium hoc
bonis artibus formabit. Ne vero fine Numine tanta cceptet
Societas, q u e ante res humanas pietatem habet, illud cure
effe voluit Brouweto, ut Religionis Reformate propagationi
inter Barbaros ftudeat, Chilenfes Pontificiorum placita am-
plexosè tenebris rantis in majorem porrò lucem vindicet,
gentilifmum Chriftianifmo difeutiat, Se inter auri ftudia, faluti
palantium à veri tramite invigilet. ne ditefeere folum velie
videamur, fed Se errantium miferefeere. Reliqua prò arbitrio
V u u admi-
 x6t R E S G E S T ^ S V B
adminiftret,ad nominis divini gloriarci, Reipubl. famam Se So-
CHIZES cietatisincolumitatem. Iam de C H I L E ipfa dicendum. Eft
ea in Americe parte Auftrali extra Tropicum, Perù viam Se
Patagonum regionem inter. quarum hec illi in Meridiem, illa
in Boream vergit. Ad Occafum mare Pacificum adfpeèlat,
longo littotum tradii, que in quingenta excurrunt niiliaria.
sto*. Ad Ortum mari Atlantico * ubi Auftralis eft, Freto Magella-
no*. n ico terminatur. Si magnitudinem ex Hifpanorum imperio
definias, ardioribus terminis clauditur. Nomen illi à frigore,
quod Peruanis Chili, ob frigida Se nivofa Andium,quos fu-
perare neceffe habent, quotquot eam è Petuvia adire ftu-
dent. Si fcriptoribus fides, tam acre hic &vehemens illud
eft, ut equos cum fefforibus fiiis conllringat Se marmoris in-
ftar induret. Caftellanis Antceci funt Chilenfes. Pluvias, ful-
mina Se totius anni vices fentiunt, diftindis intervallis, haud
aliter atque Europei, nifi quod illic eftas eli,cum nobis eft
hyems, mutata Solis commoratione. Polus Antardicus ex
nubecule cujufdam albe circumadione obfervatur, que circa
polum vertitur. Non ubique cultam habitatamque Chilen
reperias, fed propter oram maris maxime. Plana eft nec altis
collibus affurgens, nifi qua parte in montofa Andium attolli-
Temperies. tur. Regioni temperies prò fitu varia eft. nulli Indiarum parti
aèris ccelique clementià cedit, nulli habitatorum frequentia.
Vidualium abundè habet, que Peruvie non rato impertit,
corporo facili tmnfvedione, ob flanies hic perpetuò Auftros. Indi-
indigena- i *•

rum. genis vaila Se firma corporis moles, membra compada armif-

que affueta. prefertim Araucenfibus, Se Tucapellenfibus ,
qui montana habitant Se affiduis bellis Hifpanos atterunt.
Vallibus diftinguuntur, ubi ros decidit noftro fpiffior, dulcior
Se pinguior, ejufdem quo manna ufus. At nulla pafcuorum
proprietate. que ex Regis Hifpanorum voluntate communia
habent, ut de venationem ac pifcaturam. Prata perpetua fere
viriditate placent, ob vallium humida. Vigent hic hofpitalita-
Gubemo- t-is e r g a j t e r f a C j e n t e s officia. Gubernatorem à Peruvie pro-
Evifcopo- rege accipiunt. Epifcopatus habet geminos, quorum alter
s.ngo. nomen habet à metropoli S. Iacobi, colonia Hifpanorum,
imperiai, alter ab urbe Imperiali. Regnum omne Hifpani his provinciis
dilli n-
 C MAVRITIO IN BRASILIA. i65
d i f t h l g u u i l t , Copiapa, Guarca, Ch'ile, Lacerano five Coquimba, Rifilata, bovindo
Mapocha five S. Iacobi, Promoucéia, Concezioni* five Penco, Arauca, Tuca- %?*'
pello, Purena, Angola, Imperiali five Catti*, Villo-rica five Mallelauqua, Bal-
divia, Ofiorno five Choulacavvina, Caslro, Se terris infulifque Patagonum,
ad fretum ufque Magellanicum diffufis. Peregrina vocabulà
loquor, q u e quia infolita Se ignota Europeis, horridius acci-
piuntut, apud fuos ufu Se fignificatione gratiffima. Copia- c°PiaP«-
pam portus commendat, quem adire quotannis Hifpani affo-
lent, comparandis Eranis, five turcoflis, quos apud Intas po-
pulos, magno e r e divendunt. His in elegantiis Se orna-
mentis funt, capitifque fafciis Se redimiculis inferuntur, licet
rudes, nec arte politi, nulla hic auri veftigia in hunc diem re-
perti. aliarum rerum feraciifima eft tellas Se optime glebe.
Similes foli bonitate funt Guarda Se Chile, in qua auriferas c^ &
venas deprehenfas perhibent, ut Se in Lazerana Se Quilata, ^ »
licet ab aquis Se fofforibus Indis deftituantur, qui non nifi
grandi predo parabiles funt. S. Iacobi provincia civitati ap- s-UcoU
x
*-' * * * civttas in
pellationem debet, Epifcopatus fedes. gentile regioni nomen AE^MUL
Mapoche eft, flumine Tupacalma perilluftri. ipfa ferax vini,
fegetis, cumini, anifi, variique ad vióram proventus ubertate,
alimonie fue fufficit. Aurum olim luculentius, nunc parcius
fuppeditat. Conceptionis Civitas aule Se Gubernatoris fedes, concepii
à meenibus nuda, fubeuntibus undique patet, habitatorum, "tTX
qui bis mille effe creduntur, frequens, ex Itala, Lufitana, Pml
Vafconum, Caftellanorum Se Melligorum, ut vocant Hifpani,
gente. Vna militum centuria' defenditur, que Gubernatori
pretoria eft ad cuftodiam. Regio, Chilenfium appellatione ,
Penca dicitur,auri quoque fcatebris famofa. Primarie infule,
q u e continenti objacent, Mocha funt Se S. Maria. Mocha j g ^ ,
Auftralior,ex adverfo fluminis Imperialis jacet, montibus s.miL
afpera, nec minus rebus ad vidum neceffariis abundans. in-
cole Chilenfium illi funt, qui bellis Araucenfibus pulii huc
feceffere. Hifpano Se Chirenfibus illis, quos Vcaos vocant,
pacatis utuntur, neutri inter partes. Caftellani eò mercatum
abeunt,mercefqueeduliis commutane Has Mochenfes fca-
phulisfuis ad Caytas, Toltinios aliafque inproximo gentes
tranfvedant. Infula S. Marie Araucum contra jacet, fecunda
Vuu 2 itidem
 i<J4 R E S G E S T i E S V B
itidem Se uberrima mayzii, fegetis, fabarum nutricula. pau-
cis Chilenfibus incolitur, apud quos Hifpanus aliquis procu-
rator frumentationem annuam, Regium vedigal, colligit:
Arauco. Arauca, que Tucapellam compleditur, non minus à foli fe-
Tmape . c u n c ij t a t e c e leb«ltur, nec auri fodinis caret. Pertradi ab Hi-
fpanis incole ad fodinarum labores, arma in eofdem fumfe-
runt,in libertatem fe vindicaturi. Poft exada mùltis annis
bella in pace agunt, licet fubnafcentes fubinde lites, ut inter
reconciliatos fieri folet, eam turbent. Domino hodie parent
Hifpanis addidiori, cui nomen Catamaco, fub quo quieti tran-
quillique vixére. nunc vita fundo ad ingenium rediere tur-
bidi Se otio adverfi. Caftellum hic condidere Hifpani S. Phi-
lippi, coèrceadis tumultuariis, cui militum quingenti prò pre-
xegionesfidiis.Relique regiones Auftrales Vcaorum funt, five popu-
ftaerum. lorum Anti-Caftellanorum, fi Caftrum excipias, quam Chi-
lenfes Chiloiien appellant. Sunt ille, Lacuilla, Coblina, Ca-
rolomappa, Monlinum, Mattengua, Laccona, Lynlina, Meu-
lina, Cauwatfca, Canacqua, Linna, Quintiora, alieque plures,
ut Se arx Calbufa, que ad mare interius eft in provincia Au-
cud. H e Hifpanorum omnes imperiis tenentur, Gubernatore
Ferdinando Alvarado, Oforni parentibus Hifpanis nato, à
Conceptionis Prefide Julia accipit. Ille mire fertiles, may-
zium, hordeum, pifa, fabas, milium ubertim ferunt. triticum
parcius Se coloris fufci,obloci frigidam humidamque tempe-
riem. etiam poma affatim,& mala cydonia, rapas aliaque
hortenfis generis, Patatas quas vocant, Se fub terris nafcentia
poma. Infule ovium gregibus inllernuntur, ut Se vaccis,licet
rarioribus, plurimis capris, fuibus, gallinis, aliifque annone
momentis. Pifcium in fluviis uberrima captura, quales funt
Corbini, Afelli minoris magnitudine, Se Robuli, Apueque ad
cbiioik inftat halecum, de oftrea Europeis fimilia. Infula Chiloùe, in
qua Caftrum, aurum nutrit. verùm fcrutari in illud timuere,
Hifpanorum metu, ne fodinarum laboribus inviti mancipen-v
rur. Iam liberum cuique ire in terre vifcera, aurumque
casirum effodere, dummodo quinta pars Regi cedat. Caftrum civitas
dvitas.
raris edibus ad fluvium Gamboam habitatur. qui in Sinum
five mare internum fe exonerat. hortis plantariifque gratum
fui
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. i6S
fui prebet confpedum. Tempia oftentat tria, Bafilicam, illam '
de los Mercée*, de tertiam Iefuitarum. incendiis deformate edes
ruderibus horrent, bellorum premiis. Angola provincia in.Jp*
interioribus eft, longius ab A rauca, ubi oppidum fuit Hi-/*T
fpanis didum Nova-villa, folum infigni fecunditate luxuriat,
tritici, ficuum, vini aliorumque fruduum benigna mater.
Aurum de hic reperiri fert fama, at negledim haberi. Sunt
inter Angolenfium Dominos five Caziquas, qui ab Hifpano-
rum ftant partibus, de cum Araucanis eadem fruuntur pace.
Arcem hic habent Hifpani,fed à prefidiariis vacuam. Purenfis ?mna'
provincia, qua in Occidentem vergit, maritima eft, auri ex-
pers, cetera fertilis. Ante pacis cum Hifpano tempora, inco-
l e Araucanis parebant, jam feceffionem fecere, Imperialibus
feedere nexi. Nec minus per clancularios illic fautores &
affeclas, res fuas gerit Hifpanus. Imperialis civitas, Epifco- ImPerial*
palis quondam, nnperis bellis vallata feedè trifte fpedaculum
eft. Rumor erat, Caftellanos trecentorum manu illic Arcem
molili, jamque è Chilenfium Dominis aliquos à fide fuorum
defeciffe. Verùm hos Puelcarum natio effera de immanis, ab
ipfis montibus, quos inhabitat, afperior, coèrcet. Auro caret.
incolis exofiffima eft Hifpanorum natio, à qua in fervitutem
redadi aliquoties mere, NEC enim uberior certiorque odii
materies, quàm q u e ex aftlida aut erepta libertate nafeitur.
Q u o tempore in Baldivia morabantur Belge, Dominus Cay-
tinorum Lemoulionfus Prefedo Belgarum, prò gentis fue
more,telum cum nuncio mifit, amicitiam ejas depofeens.
dumque fe ad iter accinga, ut peregrinos hofpites ipfe com-
pellet, Peulce , quibus fufpeda ejus fides, quod Hifpanis
faviffet, provinciam ejus invafere & edita ftrage captivum
cum fuis abduxere. Regio non minus quàm alie fertilis, ve-
runi frigidiore hic aere vix maturefeunt fruges. Villa-rica de VÌIUMCO.
civitatis Se provincie nomen eft. Indorum ferocie vaftitatem
Se deplorandam fui faciem debet. alias foji uberis, licet frigi-
diufculi. Fodinas auri habet, fed fpretas incultafque. Pre-
fedus hac tempeftate erat Curuwanchas,qui menfis Febr.
die ter rio Anni e i o i o e x L I I I Baldivie cum Herckmanno
locutus, in pacis nobifeum condiciones una cum Baldivienfi-
X x x bus
 i66 R E S G E S T ^ E S V B
Mdivien. bus Se Conchenfibus convenit. Baldivienfis Provincia novem
vmZ'w- territoriis partibufque diftinguitur, Mariquina, Peliova, Reg-
u
tonis di-
niwa, Calli-calli, Guadalanqua, in qua civitas Baldivia, Quin-
fìingui- cn fiq U a aliifque. Harum indigene aurum hic reperiri con-
ftanter pernegant, pretetquam in Mariquina. adeò ut que-
lita aliis cupiditatis illecebra, his execrationi fit. nature hoc
beneficio gloriatur nemo, dolent omnes, ob fervilia opera de
Baièvia veterani Hifpanorum tyrannidem. Solum Baldivienfe frigi-
dum humidnmque eft, ob crebros imbres, quos Lune varie
vices cient. Frudus ferè,quales noftratibus,fed uvis fua deeft
maturitas, ob frigus de gelidas fpirationes. Ambitus Baldivie
miliaris eft, cujus muris paffitn innafci de enafci videas arbo-
res pomiferas, que nemoris inftar denfi vias paffuti fttataque
obfident. Duobus poft cladem annis, Caftellanorum trecenti
arcem exftruxéte ad fluminis angulum, juxta ccenobium S.
Francifci, ubi alimenti inopia periere, exceptis t xx, qui Ofor-
num fe recepere,itinere attriti confedique. Ex eo defertaHi-
cbouiaco- fpanis, excurfionibus ipforum fu binde patuit. Choulacowina
ofiLm. Oforno olim urbe claruit,que à Baldivia vicefimo abeft milliari.
aere gaudet faluberrimo, de folo fertili oviumque feraci.
Pratis pafcuifque luxuriat,lanefubtilioris laude precellit,ut &
frugum copia Se varietate. Auri fodinas novit. Incole Baldi-
vienfibus humaniores cultiotefque parent Picomanno veteris
militie Duci, cujus maxima apud fuos laus Se veneratio. Vrbi
in flumine polite, quod Riu-Bueno Hifpani nuncupant, por-
tus eft minorarci non majorum navigiorum capax, ob fcopu-
zv chi- \os Se fparfa per flumen vada. Chilenfium alii fub Hifpano-
popuiis. rum degunt imperio, ani lui juris iunt. ali civilius vivunt,
moribufque Europeorum ad humanitatem plus formantur,
Dei fenfum admittunt ac domiciliis habitant. aliis vita agre-
ftis piane Se effera, prona hominum in deteriora cupidine,
quam majorum confuetudo cultute omnis expers validam
Habitu facir. Capite funt .grandi fatis, facie panda, imberbes ca-
fori m
° ' pillum fubnafcentem conchulis interceptum detondent,
quas è collo pendulas ad illos ufus circunifetunt. Vertex
ipfis rafus, revulie quoque barba Se muftaces, ne capillos
hofce nocendi inftrumenta hoftis arripiat. At fub Caftella-
norum
 C. M A V R I T I O I N BRASILIA. ì6?

norum dominio promiffus omnibus fluidufque capillus eli.

Aperto plenque incedunt capite, quod fafeia ftringunt. q u e
D u a b u s dominifque, quotquot eminentioris inter ipfos funt
fottune,ornatior fpeciofiorque eft. laminis namque argenteis
illam interftinguunt, & eranorum five turcofiorum fruftis
ornant, ut Se varii coloris coralliis. caput quoque muftela-
rum pdlibus induunt, eo lira, ut capitis exuvie in fronte Se
ancipite rigeant, rejeda in cervicem cauda. Pauciffimis pilea
funt, q u e tamen induftrii conficere norunt. color illis candi-
dus, capillitium nigricans denfumque, quod circa aures refe-
cant. Etiam feminis nudo capite incedere mos, foluto Se im-
pexo nec torto in cincinnos crine. Quedam natantem in cer-
vicibus cefariem, nodo circa'caput ftringunt. quod faditant,
quoties mulieram condicione agunt,menfefquefexum ar-
guunt. Q u e in Vcais vivunt, capillum non refecant. qui ta- opifici».
men Chilouenfium mos à Peruanis fluxit. His capillata frons
eft fupercilia tenus, ritu fere noftratium. Textoriam artem
callent omnes. telarci non ultra quinque quatuorve ulnas ex-
tendunt. è pannis laneis amicula conficiunt viris, que hume-
ris circumdant, brachia ac lacertos nudis. prò frigoris modo
alia aliis fuper induunt, modo candidi, modo cerulei, modo
flavi coloris, etiam ftriis diftinda Hifpanienfium ftragulorum
inftar. nullo pedus thorace induri, femoralibus induuntur ,
genua tenus, juxta confuetudinem Belgarum. carent interu-
lis indufiifque, caligis Se calceis. Qui indigenarum fui funt
juris, nec in civitates aut pagos agminatim coéunt, fed fpar-
fis t e d i s habitant, licet minime lplendidis, humi depreffis, Domici-
q u e è ftramine, arundine, juncis fabricant ; nullo opere in tt6'
teftinodifereta. ut uno tota domus continuoque fpaciodecur-
rat, granirne acclivi teda, fupernè fabdiali foramine patet, per
quod luci ingreffus, fumis egreffus datur. pedes nudi ince-
dunt, nifi quod feftis diebus aut hominum panegyri caligati
ambulent, non calceati. Mulieribus itidem prò velamine
panni linei fegmenta funt, antrorfum Se retrorfum ex altero re/tu*
folum humero fluentia,à latere confuta, proxima pecloris
parte patente. Hec ipfa fupra humerum grandioribus neèlunt
acicuhs, iifque vel argenteis vel eneis, prò facultatummodo.
Xxx 2 media
 z<58 R E S G E S T J E S V B

media corporis parte veftem illam fuccingunt ftringuntque,

aliudque illi amiculum circumdant, quod fub gutture acicula
nedunt. nude quoque pedes, ut viri, abfque caligis Se cal-
ceis gradiuntur, ad duritiam fuete. Supellex parca admodum,
nec ad fallum nec fupra neceffitatem, paupertatis longo ufu.
Pocilla duo aut tria numeres affervando potu, Se vafculum
corneum cotylamque,unde bibitut. piane ac iì ad Cynicoram
regulam viverent. arborum tranci fedilia funt. nifi quod opu-
lentiores pellibus folum inllernant amico invifenti. à curis
vacui annuo reditu gaudent. hec meta cupiditatis. alius annus
alias illis curas aliofque labores adfert. In opibus pecora ha-
bent, que non ipforum, educatione, fed nani te beneficio fe-
cunda perfeverant. Sementi vacant ineunte menfe Odobri,
qua tempeftate familie decem aut viginti ejufdem diftridus
in focietatem operis conveniunt, agros arant, occant, confe-
runt. ubi meffis colligenda,rurfum labores mutuum fuble-
rìiitt. vant. Stata edendi tempoia obfervant, matutinum Se vefper-
tinum. aquas bibunt patcius, fed iis è milio, tritico, hordeo
farinam floremve mifcent,ad cerevifie noftratis rudimentum,
Se fimilitudinem. Solenniore fello potum bibunt è mayzio ,
quem Chiche appellant, ejus fere coloris Se faporis, cujus eft
lac preffum rancidius. mayzium in pulverem attritum mace-
tatumque in maffam cogunt,quam anicularum dentibus pre-
manfam, velut in pulticulam attenuant, que affufa aqua ebul-
liens inebriandis valet. ad eundem fere modum pomacinm
fibi conficiunt, à premanfis pomis, ad fortiorem, ut opinan-
trafeaù. tur, ebulfitionem. Prefedos ex virtute fumunt Se generis
dignitate, quos Vlmenos aut Pulmas vocant. Caziquarum
quippe vocabulum, ex Occidentali India huc tranllatum, ori-
ginis peregrine eft. Vlmenorum alii viginti, alii triginta, qui-
dam quinquaginta aut centum familiis imperant ; certiffimo
indicio : non ìlare abfque ordine Se duce incompofitam mul-
titudinem. precipua illorum in bello authoritas,& Comitiis;
ubi verba preeunt. convocare hec fas,cum exigit neceffitas.
at exigere tributa nefas, nifi cum capeffendum bellum. cui
fe duces prebeant oportet de anteiignanos , fub aufpiciis
Summi Gubernatoris, quem Nento-quiendum vocant, cui
dido
 C. MA V R I T IO I N B R A S I L I A . z69
dado audientes funt. privatili! de rebus ad Rempubl. perti-
nentibus confette vetitum. fub dio circuiti ftante populi coro-
na verba faciunt. quia fufpicaces deteriora fingunt, falfifque
reum fubdunt. Prefedura hereditaria ad primogenitum de-
volvimi-, mox ad alios. horum defedi! ad cognatorum prò- *™*>
xrcnos. qui fi minus digni imperio cenfeantur, dignioribus
principis dignationem affignant. Sub armis membra decen-
ter gerunt. heclancee funt viginti o d o pedes longe, ferro
velduriore ligno prepilate, quibus ex equis dextrè depug-
nant. Acinaces,macheras,Hifpanica arma,oftentabant,etiam
pedotalia adverfus idus tuta, ex Hifpanorum olim ftragibus
recepta. Vaginis longo ufu attritis, gladios ftridos fibi alliga-
bant. Etiam clavas gellant infixis clavis minaces. arcubus
adhec Se fagittis, more à proavis recepto, armantur, quibus
cufpides funt ex polito Se levigato lapide, veneno t a d e . q u e
lefum ilicet perimunt. Nec tamen hic omnium mos, fed ejus
gentis, q u e Puelches dicitur, q u e Orientalia montami, quos
Cordilleras vocitant, inhabitat. Galeas quoque fibi Se thora-
ces fabricant ex congeftis multipliciter pellibus, quibus idus
lethiferos avertunt. Equitatu magis, minus peditatu valent,
qui in campis explicatus fugam facile capeffit, prefertim ad
fiftularum Se fclopetorum noftratium idus. hallas regere
gnari inhabiles tradandis bombardis deprehenduntur. è la-
tibulis Se nemorum abditis bella gerere e d o d i , incaatos oc-
cupant Se trucidant. fortitudinem jadari fepè audivere nollri,
nunquam experti. cum à denis fclopetariis ipforum fugari
polfint trecenti. In viclos crudeles vite veniam nulli faciunt.
Corproftrati hoftis exemtum morfu fanguinolentodilacerant,
invocato Pillani nomine, cui, utpote numini Genioque, tali ***"*
vidimalitant. Dei creatoris cultufque divini, ut Se immorta-
litatis anime nefciijfacros pre profanis dies non habent. ali-
qua tamen numinis aut demonii opinione tangi videntur, Damma.
cum Pilanum fuum, ut Spiritumaèreum, colant. maxime,
cum alienata potu niente Se veluti furore percita, carmina illi
hymnofque recitant. Quoties tonitrua pavidis mentibus ter-
rorem incutiunt, hec ipfa in hoftium verri perniciem rogant,
de Tabaci fumum ore naribufque efnantes Pilanum ingemi-
Y y y nant,
 270 R E S G E S T Ì E S V B

nant veluti fuffitibus iftis facra facientes. Vidoria potiti fella

acritant,& in luxum fe de merum fuum latgius effundunt,
fixaque in terram fagitta citcum hanc choros exercent, can-
tufque fuos Pillano nuncupant. Idem faditant, quoties ho-
ftium aliquem recenti laniene dellinant. huncpfallentem una
epulantemque inter gaudia clava profternunt,moxqueden-
tibus feminecesfpirantefque artus difcerpunt,perfeverante in
Pillani honorem omnium cantu de vociferatione. In homici-
das, raptores, perduelles capitis pcena animadvertunt. quam
fcenam licet tragicam pari cantus celebritate adornant.
Quotquot fortes,ftrenui,prudentia audaciaque aliis preftant,
à numinis fui dignitate Pillanos, quali divinos vocant, parique
honore dignantur cantores fuos de illorum facrorum concin-
nos adminiftros. Eft Se aliud apud ipfos in predo Demo-
nium, quod Mura-Poantam appellant. hoc Lucine cujufdam
inftar implorant, quoties matrimonia ineunt. Ejus fi inftindu
rem Veneream peragant, fpem ipfis àidubiam facit fecundi-
tatis. nec alia cum ilio colloquia habere fe profitentur, nifi
per infpirationes de fomnia, premiffis ludis, cantu, faltatio-
numque celebritatibus. Vxores prò facultatum ratione plu-
res pauciorefve habent. illas à parentibus metcantur. unde
proverbio apud ipfos celebratum, Chilenlem opulentum effe. cui
pluresfilie.Nuptias nec forma nec generis dignitas conciliat,
veruni induftria& labor quibus hec adlùnt, preeligi videas.
utique mulieribus res agraria maxime cure,feriantibus Se
apricantibus maritis, ad otia Se defidiam fadis. ille tondent
pecus, fegetem tritutant, nent, texunt. viri vix preter femen-
tem quicquam fibi cure effe finunt. in cujus ut&in colligen-
Deconju- de meffis labores mulieres quoque advocant. Qui filiam ali-
giù.
cujus in uxorem pofcit, non neceffe habet cum illa fermones
conferre, aut ambitu uri, fed cum patre de elocatione tranfi-
git. capitis tedimicula precioiiora, equi ovelque Sponfarum
preda funt. his ex pado datis domum ducitur Sponfa, nullo
apparatu. Verùm ubi res palàm eft, amicis confanguineifque
madaturde grege vidima, laudefque pronubo Deo Marua-
pante accinuntut. dein ftratis humi ovium exuviis epulantur.
Maritus fingulis uxoribus de t e d o profpicit. acceffurus ad
unam
 C MAVRITIO IN BRASILIA
ui in dici facit ean e icè c c
SE 1ZTJ
vanti ; & nnq
i r
^ -
> ^
famUk nt
- S
^
ubi
^
Peperére, cela agna convi-
r
ftrant Nerl^f "* ° ° % > e d e carnibus ac jufculo mini-
9 f b

a n e a u t fet ° P t T O n \ ° r e t m h u n t U r i n h e Womades quin-

iuTs rede , P U f P e m - V c A m a l t e r o à F ™ die ad ojeras
iuas ledeuiit, firme corpora, quamquam pufilla. Virorum
obfervantiffime famularum forte habentur. Jreter maritum fi
quem mtentis oculis adfpedent, zelotypo vapulant. in adul-
terio deprehenfas fuis legibus trucidant. nec magis tamen
calte licet quoad poffunt caute, vivunt, viro fubinde ad mi-
nus libi diledas connivente. Conjugia mercati! inita alio
mercatu diffolvere nefas. at violata thori fide repudiare fas.
deferere, licet immerentem, marito licitum, fed ultionis
penculo. Nec minus rapere alii aliorum uxores nefariè au-
dent, de maritos potiunde conjugis fpe inrerimere , impuni
potentiorum petulantia. in defundos feifeitantibus refpon-
dent, <Demon abftulit. Mortuos lugerit, cadavera inhumata per & *&*
menfes aliquot, herbis aromatibufque involuta adverfus pu- 'Z7'
tredinem,affervant. ubi terre mandare volenr, convocatis
triduo ante confanguineis, epulantur, Se de epulis defundo
fuum in paropfide demenfum capiti apponunt, quali una epu-
laturo. tandem poft tridui aut quatridui commeffationes in
fua domo condunt. Viduam ftatim ab exceffu mariti nubere *«««*
finit mos. fecundis illam nuptiis dudurus donaria liberis ejus, mp'w'
fi quos habeat, largiri tenetur, in fidem conjugii. at vidue
condicione illam porrò vivere honorificentius habent. Viris
rnulieribufque confuetudo eft proluendi fe mane in flumine,
quantumvis rigente gelu. In bella ex feedere coituti telum
fociis mittunt. quod fi dextera tangant, ratum fedus eft jura-
tumque in hoftem. Et quia litteris aut charaderibus animi
fenfa abfentibus aperire infolens ipfis, fecretorum fuorum
confeium aliquem ablegant, qui de ftatu belli nunciet, exhi- ^j'il,t
bito in dexteram telo, è quo ligula aut fafeia dependet. quod
fi in belli focietatem ire animus fit, reduci nuncio idem telum
in dexteram ingerit, fafcieque priori aliam fuper alligat. At
fi ad alios deferri confilia fit opus, telum hoc fafciafque initi
feederis notas oftentant. cineribus partes corporis pilofas
Yyy 2 per-
 %n R E S G E S T i E S V B
perfricant, mox manibus radicitus depilant, ne denuò luxu-
De Numi- r i e t . Tonitru prò Numine habent. hoc Pilanum indigetant.
*M9' Qaoties per conviviorum tempora tonat ccelum, diffipato
ccetu aufugiunt,& Hifpanos adeffe clamitant. quin arma, ceu
propinquo hofte, turbati arripiunt. Tantus invife ipfis gentis
horror animos nepotum Se abnepotum etiamnum tenet, ob
veteris in proavos crudelitatis memoriam, ut tumultuantis Se
cuberna- trepidantis codi caufam putent, Hifpanorum ferociam. Gu-
%7one!~ bernatorem hoc ritu eligunt. Qui mortuo fuccedere volet,
opes fuas explorare habet, num erogandis in Vlmenos five
Magiftratus inferiores donariis fufficiant. dein convocatis illis
oratione apud populum familie fue majorumque dignitatem,
opes, amicorum potentiam de virtutum militarium decora
recitat. orationem excipit primorum aliquis, de exaggeratis
futuri Ducis meritis, juramento fuos Ducemque adllringit,
ablataque è collo ejus fafcià, gemmis lapidibufque preciofis
fulgente, territoriorum Dominis five Vlmenis diftribuit. tum
Gubernatori acclamant de quod primum apud illos ultimum-
Beani- q u e rerum eft, commeffationibus indulgent. Ammalanti à
noftris infignis diverfitas. Ovium alie aggreftes, ut Se Scotie,
alie manfuete. quedam camelis fimiles figura corporis, non
magnitudine, collum illis longius Se teres, ridus fiffus, fed
gibbus nullus. color difpar, candidus,niger, cinereus. at
agreftibus igneus Se fulvus. Eas perforata aure & tranfmiffo
fune dudant domini & ad arbitrium fledunt,ut equos frenis.
Animalculum alit Chile fciuri magnitudine, pilis glabrum,
maximi apud Peruanos predi. Chtncillam appellant. Magna hic
pecudum Se ftrathionum frequentia. Frudus ex Hifpania
huc rranilati facile etefcunt. Preter fruges alias, peculiare
genus farris profert, Teca didum, filigine minus, quo toflo,
Se trito in pulverem viditant. G. parcius humor affundatur,
efculentum eft, fì. largius diluatur, poculentum. Nafcitur
hicatbor, quam Mwtillam Hifpani, indigene Vnm vocant, è
cujus frudu liquor extunditur, vino perquam fimilis, ftoma-
£& cu- c ho falubetrimus. adière Chilen Argonaute celeberrimi Fran.
rwt. ' Dracus, Thomas Candifchius, Olivatius à Noort, Georgius
Spilbergius aliique. Primus in eam penetravit de copias duxit
Dida-
 C. MA VR I T I O I N B R A S I L I A . %n
Didacus Almagrus,fuperatis Andium ingenti difcrimine fafli-
gns. poftea provincias perdomuit Valdivia, qui Se urbes Im-
penalem Se Baldiviam condidit Se de fuo nomine dixit. om-
nium populorum bellicofiffimi funt Araucani, qui maxima
fepe ftrage Hifpanos fuderunt,urbes&municipia invafere
de cremavete, ea ferocia, ut promovere terminos non patian-
tur, verum locis pluribus e x a d o s , ardioribus finibus, velut
incitis,coerceant. Auri fodinis locuples Societati & Brou-
wero fufcepti itineiis cauffa fuit. E ò NA.MCLVE lubenter imus
mortales, ubi cupiditatibus litant fpes, & credulitate futuro-
rum fruimur non inviti, modo illam aliqua utilitas adfpergat.
Sed longius produxi fermonem, dum me Chilenfium mores,
populi,terrarumque novitas capit. Nunc ad incceptum redeo.
Naves conceffe Brouwero quinque, que milites expeditos
habebant trecentos de fexaginta, fub tribus fignis de ducibus.
Fuere hi Blaubeeckius, Vollermannus, Petrus Florius,omnes
probate militie, & ab armis noti. Hac claffe è Brafilie portu, Ann.C I 3
quem Alexii vocant, digreffus, diredo in Meridiem curfu, I D C XLIII.
propè Fretum Lamerium ftetit. quod pretervedus,infulam ab
Ordinum nomine illuftrem,attentius obfervavit,fcire fatagens,
an continens ea effet, an infula. mox idem fretum repetiit,
certus adeundi Sinum Valentinum, qui ibidem ad latus Au-
ftrale terre Mauritiane confpicitur altitud. grad. LIV Se mi-
nutorum aliquot. Veruni tempeftate valida disjedus in par-
tes oppofitas, circumraptus Infulam omnem fuit, novi in
Mare Pacificum breviorifque aditus occafionem objiciente
fortuna. Illum eterne memorie facrum fecere navales , Se Brouwen»
11 • r* e '/T. J Novum

Maris Brouwen appellatane ìniignivere. Sinus are, de quo *» in

dixi, peroportunam navibus decem duodecimque ftationem ^J"'
prebet. pifcium pecorumque expers, baccis tunc rubellis^T*
nigrifque vetnabat, mufculis conchifque abundans , ut Se
aquis recentibus ac lignis ad varios ufus. Colledis in hoc
:>
Sinu navibus, fofpites incolumefque omnes enavigavere, do- A™.^ XLIIt

nec primus terre appulfus fuit portus Chilùes. cui à Brouweri i Ma"'
nomine faèla appellatio. aberraverat navium una, Auriaca 9fJZ
q u e pollmodum huc appellens, non repertis iodis& claffe, f"btt'
Pernambucum rediit. Crifpinus Se Vigilum prefeòhis Blau-
Z z z beec-
 274 R E S G E S T / E S . V B
beeckius juffi fluvium confcendere, ea Liburnicà, cuià Del-
phino nomen, ut Chilenfium primo obvios de regionis ftatu
de Hifpanorum viribus percondarentur. Confitum amceniffi-
mis hinc inde arboricetis flumen, domicilia aliquot fparfim
oflentabat, fepibus ligneis in Crucis figurarci decuffatim or-
dinatis precinda. Chilenfes extetorum de novorum homi-
num confpedu,in collem,qui ad fluminis ripam attollebatur,fe
tecepere, de confpiciendos Belgis prebuere. at his ad collo-
quium egreffis, à littora intus deflexere. Noftri defixo in lit-
tore ftipite, è quo candidum linteum fufpenderant, pacis
figna oftendére, depofitis juxtà ftipitem cultellis de corallis,
mercatus illice materia, quin afta Se blanda voce amicitie
verba ingeminavere. Vix in lembum reverfis Belgis, adfuere
ilicet eques unus, pedites tres Se ablatum ftipitem reliqua-
que ad fuos detulere de mox ad ripam progrelfi in aquas pro-
jecere. Q u e res ob indignitatis, ut videbatur, fpeciem, fufpi-
cionem injiciebat; ab Hifpanis hoftibus hec loca infideri. à
quibus benevolentiam expedare, infanum. triduo poft cum
Fluvium cohorte militum altius fluvium fubiit Blaubeeckius,invitan-
bcequius. dis ad femiones mutuos incolis. mandatum acceperat,ut ex-
plofione tormenti majoris alia atque alia, innoxià tamen, nec-
non vexilli candidi explicatione, fecuritatem promitteret : at
mox rubicundum explicando de explofionibus feriis moveret
de perterrefaceret prefentes. At fruftrà fuimus. Cumque
audaces faceret locus, conviciis Se fcedis vocibus impete-
bant è longinquo noftros , egredientibus fuprema minati.
Centuriones duo Voftermannus Se Florius exfcenfione fada,
difpofitis infidiis, Chilenfem occupant,ut Se vetulam cum
liberis binis. qui Hifpanice nefcientes, nullius rei indicium
fecere. Intereà capto ab Hifpanis navalium aliqno, credibile
fuit ex hoc ipfo de adventus noftri cauffis edodos fuiffe.
Hitfani Altius profedi ad Arcem Carolomappam, hoftium machinis
fugiunt
imperiti exiliere Se occurrentem forte hoftium nonaginta
manum equeftrem pedeftremque, que vim parabat, animofè
in fugam egere, pluribus in fiìvarum proxima dilapfis. defide-
rati hoc confliólu fuere ipfe Hifpanorum prefedus Andreas
Nimefius,Herrera,& preter ea è gregariis o d o novemve.
Po-
 C. M A V R I T I O I N B R A S I L I A. XJ%

Potuiffent tunc haberi captivi, verùm jufferat rigidiffimè

Blaubeeckio Brouvverus, ne ulli hoftium parceret,fed ob-
vios quofque adverfofque fterneret. Nec mora, primos Bel-
garum impetus fenfit arx Carolomappa, quam prefidiariis ^ < *
fexaginta, tormentis eneis duobus tenebant Hifpani. ea %tlr.
vidà trucidati ad unum omnes, ut diffufo nominis noftri ter-
rore, patetent venientibus regionis intima, ita viiùm Brou-
wero. qui uri arma habebat in Hifpanos omnes, ita acerrima
in eos, à quibus opima fpolia fperabat. at minus providè fa-
d n m cenfebant, qui è commilitio erant, cum relido nemine
deeffent indices, Se explorandi, q u e vellent, ignota, oportu-
nitas. Objiciebatur hec Arx limitanea in ipfo littore Con-
quenfium, Oforni Se Baldivienfium populis, quibus cum
Hifpano bella fere perpetua. Quatuot hinc miliaribus alia
Arx in limitibus verfus Ortum ab Hifpanis tenebatur, Calbu- Arx ed-
ca, quam preter Turrem caftrenfem quadraginta tutabantur '
ptefidiarii, Se tormentum bellicum ex ere fulili fingulare.
Reperte in Carolomappa littere x x v i n Februarii. Anno
c i 3 ID e X L I I fcripte, Se è Lima in Conceptionis Vrbem ,
hinc in Carolomappam mille, quibus monebantur Chilùen-
fes, ne tutele fue deeffent : avventare Hollandos navibus
duodecim, in duo contubernia diftindis. feedo profedò no-
ftratium more, quibus deferre ad exteros domenica nimium
proclive. Diruta hac Se folo equata Arce, que domiciliis tri-
ginta inhabitabatur, excepit idem fatum oppidum Caslrum, in co*.
infula pofitum. quod defertum à fuis Belge occupantis fuit. fibvem-
ipfi incendium urbi cives fecerant. quod ipfum Prefedus m'
novis flammis auxit, ut Troje capte Se fumantis imago ex
alto appareret. Nec alia fuiffet fors Calbuce, nifi adnavigare
prohibuiffent vada Se fcopuli Se maris eftus tempeftatefque
impetuofiffime. Semidiruta Caftri tempia teòtaque, funditus
fubverfa fuere Brouvveri mandato, ne quid hoftile integrum
falvumque effet. Hoc tum agebat omnibus modis Imperator
noller ut vel ex captivis vel blanda oratione alledis percon-
darerar in res Chilenfium. fed fruftrafuit, profugis ad belli
afperos Se horridos motus inquilinis. nec haberi quiiquam
blandiloquiis Se facili acceffu potuit, ob pertinaces imbres Se
Z zz 2
 i76 R E S G E S T ^ S V B
incognita viarum. Iamque Baldivia omnium tenebatur votis,
millò eò Crifpino. fed ne teneretur adhuc, ventorum fecit
inclementia Se adverfa plurima. Capti mox Hifpanorum tres
de regionis ftatu nonnulla differuere. etiam cum Chilenfibus
fex ad fermones admiffi, Hifpanorum tyrannidem Se invifa
imperia, majorum cedes Se perpeffa mala plurima memoravi-
mus. adeffe nos prilline libertatis vindices, Se oppreffe gen-
tis affertores : nobifcum confilia Se arma fociarent : effe nobis
expeditum militem, & apparatum omnem bellicum, de q u e
alia incitandis animis faciebant. Eramus largì promiffis,&
que natuta cupientium eft, immodici fatis. illi equis hec
auribus excepére, fparfaque de adventu noftrorum per infu-
lam fama, per primores gentis fue fignificavere, hoc unum
fe in votis habere , uti Hifpanorum imperiis fervitioque
erepti in Baldiviam ad fuos transferri poffent. Erant illi Dida-
cus de Carolomappa, Se Philippus Vlentelicanus, qui colicela
ocyus ducentorum agmine, in Ofornum Se Baldiviam terre-
ftri itinere abire parabant, inftrudi fecuribus, haftis,fclopetis,
Se pulvere rormentario. quorum precium xxv armentis pen-
favere. Verùm cum aditus viarum omnes preclufiiTent Hi-
fpani , navibus eò tranfvehi petiére. jamque impettaverant,
cùm eorum aliquis, ceteris prudentior, Ofornenfes ac Baldi-
vienfes premonendos de Belgarum adventu dixit, ne hoftes
nos effe rati, hoftile quid molirentur. adfunt tres, qui viarum
avia edodi id fe effècluros ocyus recepere. Illud memorarle
non piget, Philippum illum Vlentelicanum, firmande apud
noftrates fidei, caput Hifpano fua manu refedum oftenta-
viffe, putridum fcetenfque, ne hoftem quis ejus gentis dubi-
taret, quam tali exemplo madatam deletamque cnperet. At
Brouwerue magna hec Se aufpicata exorfa ftitit fuperveniens Brouweri
moruur. mors ,- qui poft bimeftrem egritudinem, in infula Caftro ex-

ftindus, novum mortis locum, nondum nove, quam affeda-

bat, glorie repperit. Invalefcente fiquidem morbo, inhabilis
labori Se audacie, vite fe fecurum predicans, prefentibus
commendava fuas Se publicas res. nec quicquam de fine re-
cufans, vincentibus curas omnes fatis, animarci fupra vulgares
evedam cedo reddidit. Hoc reperto pofterorum memoria
dignus,
 c
- MAVRITIO IN BRASILIA. 1?7

dignus, quod primus non per freta Se anguftias, fed apertura

mate in Unlen Se Pacificumequor viam aperuerit. Sepulture
curam Herckmanno Se Crifpino demandaverat, locum Baldi-
viam. qui ut prò iua in defundum pietate ea munia explerenr,
cadaveri perpetuitatem aliquam quelivere, exemtis vifceri-
bus. quibus terra abditis, reliquum quod erat corporis aro-
matibus oleifque conditura à puttedine confervavere, Se in
Navis ampliore alveo fepofuere. Illi ex Societatis tacito pre-
f e r i t o , quod tuncpatuit,fucceffit in eadem imperia Elias EH*
Harckmannus, vir gravis raodeftie, fedulus rerum Occiden- ZL
tahum curatot,SenatoribusPoliticisanteà adferiptus deV^ZtL.
raybe prefedus, nec una navigatione maritima Celebris. Is
mitius leniufque Brouwero animatus, idemque fefline in ho-
ftem ferocie Se apud exteras gentes dure dominationis ofor,
faciliore habena imperium capelfivit. Emolliverant,ut opi-
nor, hominem humaniora ftudia, prefertim Poétices,que
non infeliciter traclaverat, editis noftrate lingua de Veterani
&recentiorum navigationibus libris. In hujus fidem obfe-
quiumque juravere quotquot vocati aderant Senatores Se
militum duces, rataque juffa Societatis habuere, gratulati
novo prefedo Se ad virtutum ejus confeientiam gavifi.
iEgro adhuc Prefedo, Baldivie portum fubiere claffiarii, Baldi-
Se in anchoris ftetére, ubi metropolis olim Hifpanorum fuit. eum Bei-
confpeda magne urbis rudera à Barbaris Anno ciò io xcix. **
incenfe ac dirute, tunc,cum fub auroram exercitus bar-
barorum quinque millium, equitum peditumque, inter quos
cataphradi plures Se pedora thoracibus ferreis muniti, incu-
buere fecuris, Se capta urbe, cefifque Hifpanis quadringen-
tis , injedifque in domos flammis, graves fpoliis abivére.
Poft hec tempora Baldiviam reflauravére Se prefidiis iterum
tenuere. In hanc è Caftro infula profedi noftrates,quadrin-
gentos Chilenfium, qua viros qua feminas, navibus receptos,
expofitofque in libertatem vindicavére. nec tamen commea-
tui noftro graves fuére, cum naves ingreffuri à frugibus fibi,
ovibus ac porcis magna cura profpexiffent. Chilùenfis portus chmtnfu
percommodus admodum eft hiemationi, magnarum navium^'
capax,è quo mira ventorum facilitate mare confeenditur.
A a a a Infule
 27 8 R E S G E S T y E S V B
Infule fub ipfum littus fparfe pecore abundant, capris, equis,
vaccis, fuibus, ovibus. Mayzii, milii, hordei, piforum, fa-
barum, raparum, lini feraces, nec triticum maligne tolerant.
Sementem faciunt, fed parcam ; fuis, non exterorum ufibus.
Chilenfium hic, ut Se in vicinis infulis, cenfebantur effe millia
duo, quibus per agmina diftindis Se fervili imperio habitis,
prefedosfùos impofuete Hifpani. vendere illos aut transferre
aliò nefas. laboris fui preter amidum Se vidum precium nul-
lum referunt. Ob Indorarci, excolendis agris vacantium, pau-
citatem, nullus auri fodinis labor eft. Oram omnem à Lima
Chiloiien ufque quotannis follicitè luftrat Hifpanus, peregri-
narum navium metuens. Non fecerat id jam, adventus Bel-
garum confcius. Dum hic morantur, accepére ex incolis in
Lime portu naves aliquot regias Ilare, preter alias mercan-
tami, illarum alias machinis majoribus viginti fex, nonnullas
chilenfes triginta armari. At qui terreftri itinere in Baldiviam perrexe-
quu cum rant Chilenfes, concitatis undique noftrorum fama populis ,
fcenlnt~ ìd. effecére, ut milli ad Belgas gentis fue primores aliquot,
ftipati denfo equitum peditumque agmine, cum Ptefedo
noftro Herckmanno ad colloquium defcenderint. Hic in eun-
dem,quo ad Caftrenfes ante, modum perorava, multa de
Hifpanorum in ipfos injuriis, fuorum affedu , inllituto, Se
oraùo prefenti, que jam affulgeret, libertate , locutus. Differuit
mami. de bellis noftris per tot annos cum Hifpano, magnis fuccelfi-
bus, geftis. tot vidoriis illuftres Belgas primum in Orientem,
inde in Occidentem diffudiffe imperia. Brafiliam à fe teneri,
exadis Lufitanis hoftibus. Hinc brevem effe in has terras na-
vigationem. poffe commerciorum, poffe belli Societate ipfos
jungi. Etiam verfa in laudes oratione, Chilenfium in Hifpanos
bella, majorum fortitudinem Se preclara fada prò conclone
Liner* exaggeravit. Exhibite Celfilfimi Principis Frederici Henrici
r
Principis . . ° ° r

Aurtaà latere oe expoiite per interpretem. quas magna veneratio-

J£.' *" ne, defixis in chattas ofculis, accepére, editis non levis gaudii
fignis. Mox in communis belli Societatem recepti, equitum
Baldivia peditumque auxilia promifere adverfus hoftem de quam no-
ZTex- v i s advenis pararet vini. Quin Se hoc permifere, ut in Baldi-
vienfi foro, exftrudo munimentò,defenfioni fuorum ftuderet
pie-
 C. M A V R I T I O I N B R A S I L I A. 179
prefedus. at tabulis confignari A d a , noftratium ritu, nolué-
r e , c u m lingue noftre fe imperitos, non fidei dicerent,nec
chartis opus effe, ubi candor veracitafque tranfigunt. Cum ^ «*
de commutandis mercibus verba faceret, & quod rei e r a t ^ .
caput, auri injeda effet feria mentio, ignorantiam omnes CLf
velut ex compado profeffi funt. nec fine horrore ad auri vo- chtlenfa'
ceni, tanquam ad fatalis Se funelle rei appellationem, ftu-
puére. non effe fibi aurum, nec queri ajebant. nondum exo-
leviffe memoriam crudelitatis Hifpanorum, in proavorum vi-
tam fortunafque fevientium. quos federata auri cupidine au-
ribus , manibus, pedibufque miferos rautilaffent. nec tamen
difficiles fe fore, fi aurifodinas adeant noftri Se labores illos
(fubterfugere quippe eos videntur) ipfi fubeant. Non defue-
r e , quibus promptum dicere, auri hic abundè reperiri,nec
difficilem effe comparandi rationem. armenta aliquot ovef-
que ferramentis permutavéte,fed parcius. cumque armorum
Europeorum adfpedu afficerentur, fpes erat, ut ad mutuas
negotiationes deveniretur. Hoc fe velie Se optare affirma-
bant, ut converfis in Hifpanos viribus, Limarci, Aricam, aliof-
que maris fui portus adoriremur. Hinc pulfis Caftellanis pa-
rére Societati Chilenfium omnia. Nec alios motus exfpedare
Peruanos,ad defedionem pronos. arma quoque fibi Se viros
effe, qui bello pollerent : totum Chilenlis provincie tradum
non nifi mille quingentis Hifpanis defendi : hos ipfos mille
Se ducentorum Belgarum manu, j u n d i s , quos de fua adfeif-
cerent gente, expelli poffe : expulfis expeditum fore iter in
Aricenfium rates, que Potofini montis argenteam gazam
Limam tranfvedant, inde Panamam. Potofinus mons, qui a g f
hic fe narrationi offert, in Charcenfium eft regione, argenti fotofit
fodinis ad admirationem ufque locuples. Nani quintale unum
marcas reddidit argenti puriffmii odoginta, quod aliis locis
inauditum. At venas nunc parciores effe perhibent, cum è
centum libris vix decem Se pauciores pefis polfint eliquare.
T arnit hec res veteres Peruvie dominos. Invenére fero Indi, y w ^
qui forte per loca illa iter facientes metallum deprehendére. faj6-,
Quod ubi in villa Platenfi, Argyropolin vocare liceat, inno-
tuit, placuit confeftim montem inter cives effodiendum dif-
Aaaa 2 tnbui,
 a 8o R E S G E S T i E S V B
rribui. qui Indorum opera tantam argenti copiam extraxere,
Se extrahunt etiam nunc, ut univerfe Eutope fufficiat. à Bar-
baris excolitur. quorum hic millena aliquot occupati nodu
Se interdiu egregiam ferviunt fervitutem. Ad Regem Hifpa-
niarum ex egella hic quotannis argenti malfa rediete decies
centena ducatorum millia. que quinta folummodo argenti
eruti pars eft. Baldivienfibus , ut è diverticulo redeam ,
Ofornanis Se Chilùenfibus par ftatuta. fed horum cotpora
torofa magis Se mollia, ob vite otia Se voluptates. quas ti-
ment laboribus refellere. pietatis vix ulla obfervata veftigia.
lafciviebant temulenti, indifpofiti, petvigiliis , commeffatio-
Baldivien- nibufque dediti, nec regiminis cutanee peccantibus metus.

jcrTptiZ luxui omnia, quam difcipline Se ordini propiora. Idbeatius

arbitrantur , quàm ingemere agris , illaborare fodinis, fuas
alienafque fortunas fpe metuque vetfare. Longè aliter ac
Barbarorum alii bella gerunt, Europeorum fere in morem.
nam Se aciem difponere Se ordines fervare norunt, caftra val-
lis munire, ex infidiis hoftem invadere, modo aperto Marte
Hcnk- aggradi. Atque hos quidem rerum apud Chilenfes fucceffus
manntu
Naffovio
nunciari fecit Prefedus Herckmannus NafTovio Corniti per
fucceffus ElbertumCrifpinum,ea depofcens,que promovendis coeptis
nunciat.
facetent, arma,militem, annonam. Ille latum patulumque
mare emenfus,idem quod Brouvverus itet tenens,ne vifa
quidem illa Otdinum Iniula, in Brafiliam devenit, facilèque à
Comite impetrava, ut fubfidiaria navis in Baldiviam, alia in
Hollandiam tantarum rerum nuntia abiret. Q u e dum in Bra-
filià parantur, & ad iter fe Baldivienfe accinxilfent centum Se
triginta ex centuriis deledi, appella Pernambucum Navis
Araufia dièta, que Chiloùen ferius viderat, at non focios.
Paucis poft diebus,pieter exfpedationem omnium,adeft cum
Berci- claffe omni Prefedus Herckmannus, Chilenfium modo fo-
pZTex- latium Se futurus vindex, ac Hifpanorum terror. reditus fui
peclatio-
nem re- caufas Corniti has recitabat : commeatus egeftatem, future
vertitur
in Brafi-
meffis expedationem longam dubiamque: Chilenfium in fub-
'uamf miniftranda annona inania promiffa : militum fuper diurno
vidus demenfo murmura, minas, transfugia. quorum aliqui
in fuga intereepti capite luiffent : Hifpanorum le moventium
arma
 C. M A V R I T I O I N B R A S I L I A. l8l

arma copiafque equeftres Se pedeftres, quibus pauco milite

par non effet. Non eodem ficee animo excepta ab omnibus
fuere. Verùm, diffentientibus fententiis, morbo correptus,
morte judicia aliorum prevenit, Se cum Brouwero vite for-
tuneque fue curfiuti pari fato abfolvit. VSQVE ADEÒ verum
eft, rerum adverfarum fenfum feliciffimo cuique acerrimum
effe. Priufquam in Brafiliam abiret Crifpinus, frequentabatur
à Chilenfium eminentioribus Prefedus noller, etiam ab iis,
qui inter Hifpanos agebant. qui fide fe Se quotidiani convi-
Cras facilitate probabant. retulere hi ut rem veram, prefer-
tim quidam Manquiantus nomine, circumfufas undique his
terris auri fodinas effe, q u e effoffe per iEthiopes dietim
quinque aut fex auri peflòs darent, nec labote magno. Iis fe
abllinere, ne Caftellanorum avaritiem in fuos jugulos denuò
armarent ; preferri ab ipfis paupertatem vite periculis, Se di-
vitiarum penuriam nocituris opibus. ipfos annua vidus cura
teneri, vota in longius tempus non diffundere. ne, fi plenis
horreis abundent Se fuperbiant, excuifiones Hifpanus molia-
tur, Se reperta auferat. effe ipfis aurum ad utenfilia Se dome-
flicum fplendorem, non ultra. Profedò vili fumus importuna
Se avida auri efflagitatione, aut ipfi egere multimi, aut immo-
deratius defiderare ifta, quibus mortales iniblefcimus Se dete-
riores reddimur. Et aurum fatentibus,fufpeda effe potuit
probitas noftra, e VM immodica cupiditas federa fuadeat Se
peffima queque etiam nondum confuetudine malis. Non
defierat Herckmannus Chilenfes de abitu fuo certiores fa-
cere , additis fadi rationibus : quod promiffis non ftetiffent,
annonam denegando, quod auri Se fodinarum non fatagerent
fegnes & timidi, Se commercia noftrorum defugerent. Edu-
d a tamen è Chiluenfi Sinu claffe, jamque altum conten-
dente, adnavigavere undecunque vicinorum locorum domini,
dolere fe de Belgarum abitione profeffi, excufantes annone
apud fuos parcitatem. in fututam meffem largiora omnia poi-
liciti, adverfus Hifpanos opera, auri fodinarum aditus, aliaque
abeuntium vana iòlatia. Hortabantut ,ut redirent novifque
viribus Se animis rellaurarent ccepta, Nigritas fecum eruendis
fodinis adducerent , ipfos non defore ifta agentibus. At
B b b b Herck-
 rlz R E S G E S T i E S V B
Herckmannus in futura providus noluit fuos prefentiffimo
periculo exponere, Se incerta proxime meffis expeòlatione
Henh- hoftibus ludibrium debere. Hujus fui confini certiores fecit
'comitem C o m i t e m , de S e n a t o r e s , his v e r b i s : Gfue per nos hattertu* hic gè sia
& senato- rr£ terra ynarique, qui* itineri* e Brafilià curfits, qui* appulfiu*, que incolarum in
nos fiudia animique, perficripfi jam nuper. £x eo ilio evenere adverfa, ut habendi
commeatu* fpem elufierint Baldivienfe*, adduttà in prefien* difirimen claffe omm &
quotquot hic peregrini appulimus. Venere Chilenfium primore*, magno fuorum
agmine pipati Z$ jamfaciende fementi* tempeslivitatem effefignificavere,quam fi
flecundet ether,fiubventurosfe egeslati noflre &flolaturospenuriarru. Pofiulavi, ut
promifforum memores in menfis uniu* aut alteriu* necejfitates cibario preflarent -
donec vel e Belgio vel Brafilià apportorentur aflfatirru. negabant fe poffe, nifi posi
femefire, nonfinehumanitati*(3' benevolentie fimulatione difficiles. Ego ifiam moram
ferre non poffe commeatu* nofiri & rerum prefèntmm jlatum refiondi,nec incerto
vittualium fife clmmorandum hic longius exteris, nec opis, necfidei,nec commercio-
rum certi*. Tfum principalium aliqui*,fieniovenerabili*, Chemulenus nomine, prò
. alii* locutus in auri & fodinarum labores invehi ccepit, $ majorum calamitates &
Hifpanorum crudelitatem, tragica orottone enarravit. illud affeverans, periiffle nepo-
tibu* montium &'flodinarum&'auri non amorem folum (5? invefiigandifiudium, fed
(jf memoriamo. At fpem fecere fubmittendi, in dierum aliquot alimoniam pecori*.
fed vane voces fuere_j. G[iiare in commeatum omnem inquifivi rigidijfime, ne mo-
rondi hic tempora illius excederent menfuronu. Adverfus ambiguos aut profeffos
hoslesjuffifiubitoopere vallos aggeri & propugnaculis munivi, ad quos labore* que-
rulu* ob demenfi parcimoniam miles, compelli fevero voce minifque debuit. ^Qc
vagì* populationibus dabatur occafio, ad conquirenda alibi vittus fubfidia ; cum tuta
nobis nondum effet eafrorum fi aito. Jntereà nuntiavere Baldivienfis ,incutiendo no-
bis terrori, adventare Cafiellanos & jam Imperwlam occupaffe. que publicè audiente
populo omni promulgabantur, ut hoslium molimino omnia feu vera feufittofingulis
perfetto effent,nec quicquamficretum aut latens. Illud fcedumtff pudendum. quin-
quaginta noHrorum fatto conffirottone transfugium parabant, £?> jam perfettum
flcelusfuiffet, nifi indicium feciffet Caftellanus captivu*, quem infiagitii confcientiam
odmifierontj. Puniti in exemplumfleptem, ad balislarum itti** damnati, rcltqui*
terrorfuit, nefimilem amentiam vellent imitari. Inter hec dificrimina {£) rerum ad-
verfia,fiatiti*potavi infetto re reverti, quam ccepti* infilare pertinaciter, & invite
fortune obniti, cujus benignitatem preflare àfieipfionemo potesl. N i h i l e q u e ad
difceffum impuliffe virum optimum creditur, quàm quod ta-
citis conjurationibus fuos defertionem partium agitate noffet
de
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. 283
de hinc rebus Societatis certiffimara perniciem metuetet.
Elie finis tante Expeditionis Se fatorum Brouweri fuit. qui in
alio orbe natus, in alio fepultus, quas opes honellas in Orien-
te fibi paraverat, Occidenti reddidit. quippe Chilenfis auri
fpe gravis, diffifufque Orientis fortunis, fpem fimul ac indu-
ftriam perdidit. N V N Q J A M enim muneribus fuis favet ufque
fortuna, ut perpetua ea effe vela & velut unius propria. Funus
in Baldivie Vrbe, inter gentes externas conditum, fine ea,
quam prefedus meraerat,pompa, per laudes Se memoriam
geftorum ejiis non incelebre fuit. Mihi ifta recentium ut Se Brouweri
plura veterum exempla revolverai, ludibria rerum mortalium
in maximis negotiis obverfantur. alios eventus fibi fpes Se
ratio deftinat, alios fottuna in occulto tenet. Commoranti-
bus ad maris Pacifici oram in Chilenfium regno Belgis, jam-
que à fpe, quam de auro grandem preconceperant, deftitu-
ris, dum res preciofiffimas apportari in Belgium vetant fata,
mifére inanes voces Se vocabula, annonam Se faburram para-
bilem valdè nec invidendam. Ea Se eorum fignificationes,non
inutili omnino curiofitate, annotavere noftri. que linguarum
ftudiofis materies effe queunt expendendi, an primigenia fit
Chilenfium lingua, an nata ex aliis, & fi hoc, cui lingue plus,
cui minus vel nihil debeat. Quid, quod iter forte idem repe-
rituris prò nomenclatura effe polfint Se interprete. Illud ob-
fervo, ex Hifpanorum mixtione Se contubernio, irrepfiffe vo-
ces Hifpane & Latine originis. que probant, virtutum non
minus, quàm viciorum illic exftare Se rem Se appellationes/

Vocabula Chilenfia.
Annus. Putcy Nudiuftertius.
'Tipanto Hodie.
c
Tien Menfìs, Luna. 'Bachiamo
Septimana. Mintay Nunc.
'Tomnco Tunc.
<>Ante-j Dies. Sol VVeytiva
Wantarulei Summo mane.
Paun Nox. c
Taptou Serum.
'Tabuyo Vefpera.
'Biliantt-j Semper.
Eppeun Mane.
Chumel Quando.
RangianttA Meridies. Quomodo, vel-
Cras. Chem chuenu
Vrlt-j ut , ficut.
Eppoé Perendie. Coelum. ,
JLueno
Vja Heri. Gjjienb
Bbbb %
284 R E S GÈ S T fc S V B
0 uereb Aer. ventus. Telcuchau Vitricus.
'Tomo Nubes. Qaullo Noverca.
VVangelcn Stellai. Boturru Filius.
TilUn Tonimi. O^Ceaque_j Filia.
Gualio Fulmen. Tenu Frater.
Buto que quereb Ventus validus. Lamoen Soror.
tempellas. Cfuempo Socer.
tsMaoni Pluvia. Vilca Socrus.
Tiren Nix. Choupo gener.
Verqumao Ros. VVeuro }
Cognatus.
Tilingei Glacies. WamAt""»
Quetal Ignis. Cunevvo pupillus.
ICS Aqua. Buytha fenex.
Tuz-j Terra. Cudes Anus.
c
offlappo Ager. folum. Penienboe_j Obftetrix.
Tele^ Gleba, gluten. oApo curaco Prsefedus.
argilla. Curaca Dominus.
Cura Lapis. oApo Generaliilimus.
QJtìCaviel Lignum. !Nfmtoque_j Gubernator.
aAluvcn Lignum fabrile. Vlmen eminens, prima
QMiUia Aurum. riae dignitatis.
Lien Argentum. Pulmen Nobilis.
Taila Metallnm. Leptoque^j Imperator.
Titi Stannum. giachi Medicus.
Tavillucs Ferrum. fono Miles.
Cintai (uro Silex. 'Rgfave Caman Faber ferrarius.
Chadi Sai. Guito VVoc Textor.
Li/l Scopulus. Challo acaman Pifcator.
O^xCilla mappa Minerà auri. U^QUo cabota Mercator.
e/llyquen Arbor. 'Turintavvt^f tindor.
Cahu Herba. Chumpiro caman pileo.
PQbo Nuces. Tultunca caman tympaniftes.
Tino Stramen. Nichet^mvveni famulus.
Cairon Fcenum. Voèrqum Nuncius.
VVento Vir. Langam Cheboe^s homicida.
'Domo Femina. Chuguiloe Fur.
Gfmdungen Iuvenis. llluihot^ Mendicus.
Techo Adolefcentula. eAlvecj Diabolus.
Tenien Puer. Roca Domus.
Domo penien Puella. Vlltn Ianua.
Chou Pater. Chaquana fcala.
J^mqut-j Mater. Tylca Paries.
Cheche^j Avus. VVana ruco Tedum.
Domo cheche_j Avia. Tithe ruco tiuniriolum.
VVeuco Avunculus. GuetoltuangLJ Focus.
QjXCama Matertera. Lolcuro Penu.
Co'vvyto
 e. M A V R I T I O I N B R A S I L I A. i8;
Cavvyto Cubile. Couchon faccus.
Deptuaruca Career. Tino chompiro pileus flrami-
VVeltelve Patibulum. neus.
Tengal Sepulcrum. Congi cibus.
Louquen Mare. Cobque_j Panis.
Levo Fluvius. Nul Cobque_j medulla panis.
Butavvampo Navis. Liquangues Lux.
Tichuampo Navicula. Dumingei tenebrai
Dolio Lembus. canoa. Oun buccella.
VVampo fcapha. Gfuemeiquen bellaria.
o,Alivven Malus. c^Mfedda Puls.
cAKou Funes. Core^j Iufculum.
Vela Vela. Jlon Caro.
VVyta Remus. fluicha Ilon Caro ovilla.
Cjuetal Ignis. VVara llon Caro bubula.
Tubauen cinis. fuchi llon Caro fuilla.
uju carbo. fuchi charru perna.
Fiamma. Chaditues llon Caro falita.
oAle^j
pruna. Qaucan Caro tofta.
oAypel
Lucaton Guetal fomites fcintillse. oAvaun Caro elixa.
VVietunu Fumus. Tuytflcha Inteftina.
Candela. Quram-3 ovum.
fatila
Culter. Quecuranu vitellum ovi.
VVyno
Cochlear. Ly curami Albumen ovi.
VViti
olla. lvvijn Butyrum.
Guidi
lebes. Tlu Lac
Tallo
feopas. Tuulco Potus.
Lepoe
fufi. Mino Vinum.
(puvvvvt^
dentifcalpium. ChichtJ Cerevilia Chi-
Lepo boruvvt^ lenfis.
Tavilla Lonco galea.
Hafta. Qutan M o r b u s , dolor.
VVaiqui Febris.
Sagitta. oAren cutan
Tylqui Caput.
Arcus. Tbvvongen
Tulqui Tuboi Dolor capitis.
Tympanum. Lanco fluitano
Tultunca Scabies.
clava ferrea. Veno Aren
Q^Cacanes fcabies capitis.
Securis. Tituvv
Qtchal Vulnus.
Ligo. oAlbungieo
VVtta Sanguis.
Cnbrum. oJxColbuen
Juifiue Ccecus.
epiftola. Touma
Chilca Convivium.
Amiculum. (avvinto
Gfuido variola^ morbil-
Subucula. Qlchou
cfMlacurru li.
Charavvillo Femorale.
Pileus. VVocubu Fera.
Chompiro Tangi Leo.
Tarivve loun Fafcia. diadema.
Itola muliebns. Naguel Tigris.
Ida Cavallo Equus.
Domo Ruida toga.
C ccc Cuchy
 IU RES G È S T /E S V B
Cuchy Sus. Vilo chalva anguilla,
oMìchun Vitulus. Chadttuel chalvo pifces faliti.
Devve-j Mus. oAnquen chalva pifees indurati.
VVaren Glis. Cfmn pilon oftrea.
Tuvve devile Talpa. Chopes Mufculi.
Tevva Canis. CzMelon cochlea.
Tulpeo vulpes. (oinouvv ailacus. cancer.
Noquen Vrfa. Cfuichiquinchio Falco.
Lame_j phoca. cffMlanco Aquila.
Lemo cuchi aper. Choroi Pfittacus.
Chumanu Cervus. Poo Ramus.
Puedo hircus marinus. JCempo mamel truncus.
Gfuelen cauda. Bope mamel lignum aridum.
Chilivvequi ovis Chilenfis. Nebue N u x avellana.
Zunenu avis. Nido Ivvas Vitis.
Lyppe piuma. Nidu ilipes.
cfMlepoi inenu ala. Maguen fraga.
Guelem lnenu veilis è plumis. (ouchouw ribes nigrae.
Dani Inenu Nidus. Litue fungi.
oAchavval Gallina. Qachu Herba.
oAlchahavval Gallus. Pilun Proque plantago.
Tylken Anas. (alwai trifolium.
Tilo Surdus. (uri urtica.
Hilca Monoculus. Tragijn flores.
Tbpilgen ftrabus. c^Manen Semen.
Topit claudus. uMethen farina.
Jeca corvus. Chicpfielen furfur.
Buica putter. Gueli Manca Corallum.
Cjuereo turdus. Kifpy vitrum.
Tuco bubo. (fidi lapis molaris.
Cogo Cuculus. Pel limus. gluten.
Idullyn Apis. Tafflaquido tributum.
Tulli Mufca. Cfuengu dos.
Mulgn Muflkij apum rex. Dereno culijn debitum.
Tetor Pediculus. (ulun Merces.
U^ferenu Pulex. NiUavvijn precium redem-
Tiro Vermis. ptionis , ly-
(ulcuUo Formica. trum.
(unincunin Cicada. oAucantupain Iocularia.
Vilo Anguis. Cfuyn unum.
"Bylcunu Lacerta. Eppo duo.
Ponono bufo. (j[mla tria.
Challua Pifcis. QMeli quatuor.
Qivvel delphinus. Cfuechu quinque.
fene balena. Cuyn fex.
Uouqui Apua. Belgi feptem.
Turo
 MAV RIT IO I N B R A S I L I A. 287
Pura oóto. <tMunalei enchinta- fufficient nobis.
eAilla novem. via
<sf%Caripataco centum. Chuben putuayn ubi bibemus ?
Warama mille. Ade mangunmeinisago tibi gratias.
Cjuiltui nucleus. Chuben domo trivaquas ifta mulier?
Tapel frondes. Inchi tan Curi eft mea uxor.
Xul cortex. ZNfijiave^j mea filia.
Aliquenu arbor. J\Q_domo mea concubina.
VVul radix. oAle teminigei veieft femina pul-
Juei pingeimi quomodo voca- domo chra.
ris ? vimpangnei veni huc.
Juan pingen vocor Iohannes. abi.
oAmotungt-j
Cheo Ruaimi quo vadis ? TJmatuayn eamus cubitum.
a^ftoppo Muruanu Eo rus. Vtajuca Surgamus.
Cheo tui mi Vnde venis ? Wira (uchai (om- Hifpani invafe-
Niro comotoun Venio domo. pay tan mapumu runt has terras.
Chumel quipa tuoi quando venies ? Qjupa VVaicha vis ne una pug-
mi laimi nare.
ChumelPrutuai mi quando ibis ? Waiquinagelan Careo armis.
Ale Prungi tam domus tua longe Ina èn pea in VVai- fequere me, po-
ruco abeft? qui tiemur armo-
Picherungei prope eft. rum.
Ale prungei longius abeft. aAli teum inchcj fum contentus.
Inchi quiparun ca- Cogito in alias Pelli Anima.
mappumu reeiones. Colei Corpus.
Chemniblaquiparui Cur in alias re- Lai calci C ad aver.
mi camappumu giones cogi- Ven Caro.
tas? QjXColvin Sanguis.
Merelya tivamap- Nulla hic vidua- 'Boro tibia, crus.
pumu lia. Telqui membrana.
Aleibeloi tvvachi Annus hic fteri- Men nervus.
tipanto benibla- Iis fuit, ideò Men moluin vena.
ale geniepayn Lonco caput.
egemus
Cheo mappungen in qua regione Tol frons.
Lenglen cranium.
tamichau vivit pater
Lonco capilli-
tuus. canicies.
Teren lonco
Alueiei Darnion abftu Lolo cerebrum.
lit. aAngen vultus.
Aieimiruaju inchio vis comitari ? Taun genae.
Ailan Nolo,
volo. oculì.
Aicn Tacune-j membra.
habes quod
Chuben quecken Denen fupercilia.
cdas.
neieimi tania Ma VVingnes cilia.
Cancan achawal funt mihi galli-
neen nae affata?. Ju Nafus.
Mu vvy quot ? Teloju nares.
C e e e 2 Merum
 288 R E S GÈ ST/E S V B
QjXCerunu Mucus. VVocun pulmo.
Tilumu aures. Cfue ftomachus.
Oun os. (urique_j hepar.
oAdenu fudor. Mecaque Lien.
Gluevven lingua. Qjfelche inteftina.
oM'elbutj labia. Villin velica, urina.
Boro dentes. oMee ftercus.
Ugo dens molaris. Perquen crepitus ventris
Bida bida palatimi. J^Qomoy foetor.
(oun fputum. Pelengfley aranea.
T<ulmevve^j guttur. Inche ego.
yfeen fpiritus. Elmi tu.
Gfuettt^ mentum. Tubei ille.
Taiun barba. Lnchen nos.
Tylco collum. Tecengen eimen vos.
Tel cervix. Liengen illi.
Lipan humerus. Emma ita.
Puilpo brachium. oTìfCuh. non.
(uè manus. Pichumei prope.
<ìJXCancuLj dextra. oAlerungei Pro cui.
VVele eoe finiftra. Taymen contra.
Puley cue vola. VVoecuu foris.
Changelcue digiti. (ompay intus.
Bufa chanzel pollex. Pulon infra.
o
VVili ungucs. VVono Supra.
Zevo Pedus. Buri poft.
<sMoju Mamilla. Junengen ante.
Pue Vcnter. Qttelleb juxta.
VVeddo umbilicus. <tfflunai fatis.
(adi coftas. oAlengei nimium.
Buri dorfum. oTXlunalai nimis parum.
aAnca lumbi. Chemiblo Cur?
Cfmchio nates. Meiniblo Ideo?
Penenu penis. Mei mai efto.
(ollu Toftes, colei. VVei hic, ille.
offletu muliebria. Temunei pulcher.
Chan femora. VVoronei deformis.
Lucu Genua. Jfeyvonei fortis.
VVethuntoy poples. Leptungei celer.
Toy Tibia. Chouvvo piger.
Hemum fure. oAlilonconei valdè fapiens.
tNlamon pes. VVentannei gravis.
ChangH Namen articuli pedum.. Cfueunei fuperbus.
Prencoy Namen talus pedis. (ulenei dives.
Puley Namen pianta pedis. (unevval pauper.
Piuque cor. Toucu llolidus.
tMol&ei
 \
C. M A V R I T I O I N B R A S I L I A. igp
tyMolgei nudus.
Ilungei Tadenatum cadere,
veftitus. Mtalenen furgere.
Cfueten anguftus.
Anquen Auingc_-> federe,
ficcus. Dimgune^j loquì.
Trequin avarus.
Trequiboe_j Temelenge^j tacere.
liberalis. Turongcs canere.
Buta magnus. Tijlcunge_j clamare.
Tichi Parvus. Quipay venire.
^kContingei pinguis. len
Tou Tm edere.
macer. Butun bibere.
Tettun color. oJlfCepai
Queli cacare.
ruber. Willan mejere.
Calbu €oeruleus. (udepain ludere.
Carel viridis. (Quequatum caufas dicere:
Choot flavus. Locatum litigare.
Curi niger. Langavvifn necare.
Lye^ albus. Q^Cecovvm portare.
O^fifia caju commutare. Chuqum furari.
JUuvvyn dare. Guallulueno reddere.
Tuignei hilarem efle. Teltenei pendere.
Mmatunu dormile. Lay mori.
Limen expergifci. Rengalgei fepelire.
Tangnune.^ frangere. Quedau Capay laborare.
Bemgne_j ftruere. Jntunge Millo aurum effodere.
Tlayn invenire. afilla Teubijn vendere.
Mangen bijn amìttere. ZKilla vin emere.
J^fecul currere. Chu pipai mi ? quid dicis ?
aAmon ire. Qmmla VVi tomi nefcio quid di-
MtalcngLJ Ilare. ptel. cas.
VVi-vvijn effe. Chu pipaimi quid facis ?
Chucheleyn jacere. Chumpaila nihil.
Tecanen faltare.

H e c cum Iegimus, Se loquimur Batavi, accepta à Chilen-

fibus, à tranfmarina gente Se toto Oceano, totis zonis difcre-
ta, nonne manifeftum, inquietes mottales, ad cedi fimilitudi-
nem, rapi in Orientem, in Meridiem, in Occafum, in Septen-
trionem, invifere alios aut ab aliis invili, movere loco aut
moveri ? Athenienfes olim in Aliam ivere & in mediis Barba-
rorum regionibus vife Grece urbes. apud Perfas Se Indos
auditus fuit Macedonicus fermo. Greci in Italiani trajecere,
Tyrii in Africani, Pceni in Hifpaniam. Pyrenei Germanorum
tranfitus non prohibuere. non Alpes Gallorum. per invia per
incognita vadit humana cutiofitas. liberos,conjuges, merces,
D d d d voces
 19o R E S G E S T v E S V B
voces traduca, Uve fuperfluentis populi frequentia colonos
exoneret Uve fertilis Se in majus laudate regionis fama, five
lucri aurique potiundi fpes invitet abfentes. Quotidie in
ma^no Orbe aliquid movetur. hic novas urbes condimus ,
alibi veteres evertimus : nova gentium nomina addifcimus ,
aut antiqua dedifcimus : cum hominibus ipfis linguas de orbe
in orbem tranfvedamus. Chilen longè pofitam regionem
adivimus, quia auti ferax putabatur. defiderata diu fuit tellus
Bar bara, ut benigna manu aurum daret non Barbaris, iifque
gentibus, quibus grandis eft Barbaries, habere nihil. ut mi-
rum non fit, autum à Marone Barbaricum didimi, cum à Bar-
baris peti foleat. Hujus apud Chilenfes expedatio inanis,
inter caufas fuit Societati, publice paupertatis, Brouwero
private.
Poft hec novis motibus concuffam Siaram accepit Naffo-
vius, ubi excìta in bellum Brafilianorum agmina caftrum Bel-
gis infelTum per dolum occupavere Se folo equavere, truci-
datis Diredore Gedeone Morritzio, prefidiariis omnibus,
etiam iis operariis, qui non longè ad Salinas Vpanemme flu-
siartn- minis conièderant. Eadem calamitas manfit iEdilem Maran-
-feciio.'' haoenfem, qui cum locum illum infelixappuliffet, militum
cenfum initurus, ignarus eorum, que acciderant, in rebel-
lium manus incidit, fimilique cum fuis fato periit. Etiam Li-
burnicarum noftrarum una cum in portu ftarer, ad refedio-
nem, lembo in terram expofuit Navarchum, Centurionem ,
Se vice-centurionem de milites aliquot gregarios, quos nil
tale opinantes, velata blanditiis irà,obtruncarunt. Nautici
tres, qui fe filvis abdiderant, evafere, dejedamque arcem de
raderà adfpexere. Nec tamen hujus nefarie feditionis auto-
res habebantur Maranhaoenfes, licet proximi de contermini,
verum culpa noftratium in fubditos ferocie de duriori imperio
imputabatur. Equidem, nihil magis exafperat iratam plebem,
quàm ferendi impatientia. Ipfis agreftibus feris fimilis eft,
quas iì ardioribus vinculis conftringas, infaniunt, fi laxiori-
Ann.clobus,quiefcunt. Fada fuperius mentio Palmarium fuit,in
menfe ' quas terras impedita nuper expeditio, jam aliquem fortita
effedum, Majores Palmares turbavit, ubi predonibus latibula
erant
 C MA V R I T I O IN BRASILIA. l9,

erant &refugia, qui per latrocinia de raptus otium redime-

bant. Dux fadi fuit Rudolphus Baro, audax animi Se imper-
terraus, qui adfcitis ad reliquas copias Tapujis centum, cum
Maiores vallare Se diripere pararet, incida in Majores, quas *-*•«
maiores
ferro flammifque peffumdedit. Cecidére Nigrite centum. turbati " ™À
e noftris in ipfa aggraffarne unus, fauciis quatuor. Captivi nos'lrts.
abdudi triginta & unus, inter quos Brafiliani feptem Se Mu-
late aliquot minorennes. Duplici fe fepimento tuebantur hi
graffatores, cujus fpacium capiebat familias mille, preter cce-
hbum receptacula. patebant circum agri arundinum feraces.
at preter gallinarum frequentiam, nullis aliis animafibus abun-
dare comperiebantur. In predam nihil cupiditati obvium,
cura parvo ac fimplici vidu durent, Se fupelleclilis, more An-
golenfium, elegantieque omnis incuriofi fint.
Venitur ad tempus, quo NafTovio certuni reverti in Euro- Ann eia XL1H

pam. impetrata poftremùm à Potentiffimis Ordinibus & So- » oaob,

cietatis Diredoribus redeundi venia. In hanc rem, miffis fu-
periore anno per provincias omnes ad Brafilienfium redores
litteris , in h e c fere verba fcripferat : Ceteri* forflan in rebus convemet Littera
me vobis loqui & de Republ.quid cenfieam coram exponere. in hoc negotio,me abfien- Provt„.
tem vobis loquifiatius.Tofl crebriore* mea* poslulatwnes, que non latent vos, tan- "fflfflfl "'
dem à Fcederati* Ordinibus , Principe cognato {£) Societati* direttoribus miffionem
impetravi, Z$ veniam revertendi in Belgarum terra*, quarum me (aiuti dudum pe-
niti** devovi. Que vobifcum egt & vos mecum ex uflu publico, memor circumfero.
nec erit unquam, ut me veslri commilitu pceniteot. quicquid cuntti, quicquidfinguli
oflficiorum à ?nefperare habeti*, id omne confettum putate. operum vos maximorum
adjutores agnofico-, quos uti in laborum fòcietatem pridem advocavi, in honoris quo-
que Z$ mentorum venire cupio, gratta* qua* mihi reddit Supremus Beigli Senatus -
vobifcum partior. nec folus laudari cupio, nota univ erforumfide,& diligentia. non
potuiffemfine vobis ea, que potui, & vobiflcum ivi, quo commumbu* confiliis itum.
unu*fiquidem falli potuiffem, non poffimu* omne*. Jn patriam abituru* vos tesles
imperli, vos memor es mei erga vos aflfettus effe volo. A d h e c r e f p o n d e r e in
eandem fere fententiam omnes : nihilfiM acerbim acadere aut Reipub. ^nfo
Vrovm-
damnofum magi* cenferi, Corniti* abitu. non alterius opis aut defenfori* illam egere ,
ciarum.

cui qua pace qua bello optimi* artibu* opus, ab abflentia tanti imperatori* metui fa-
ttwnum inter disfares ftudio, & fimultatum inter pares. que in coram vtrtutum
ipfiu* emmentta compreffa qmeficunt,. multa Comitem apudfluos charttate fmffe fg
1
e
D ddd % Me
 lpl R E S G E S T i E S V B
effe etiamnum, ob clementie, juslitie, humanitati* amorem : nec minm hoslibu* ter-
rori, ob fortitudini*~,ficientiemilitari* & felicitati* laudem. hec ipfa non adulationem
loqui,fid oppida vitto, domita* provincia*,fugatos hoftes, defenfia* ara* fff flocos,
($ quod maxime laudabile, partom pacem. Hi* qui contradicunt, Soli offucios que-
rere (g mole conficientie illigori. Supervacuam, effe commendationem ejus, qui con-
feffos de virtute hoslium animosflubjugaffet,qui iis Rempub. omnem & Societati in-
nexos beneficiis adffrinxiffet, quibu* paria reddere non poffent. H e c P e r i i a m -
bucenfium Senatus , hec Serinhainenfium, Portus Calvi,
Iguarazunorum, Itamaricenfium , Paraybenfìum Se Fluvii
Grandis redores ad Comitem fcripfere. que additis tefti-
moniorunf tabulis publicà authoritate ratis roboravere. At
diffufa per provincias omnes Hebreorum natio, egtegiis
quoque verbis Naffovium extulit,litterifque ad ipfum exa-
ratis, gratias egit Imperatori fuo, ob imperii moderationem,
prudentiam, rerum fue gentis Se facrorum piani curarci,
aliaque.
Nec tamen tunc abire Corniti licuit, licet reditus tempus
vernum prefixiffent Societatis reólores. quippe nondum fu-
per hac re Potentilfimorum Ordinum mentem perceperat.
Scripferant jam ante iidem Redores. ut contradis militum
copiis eas ad centurias ododecim revocaret : juris ibidem ad-
miniftris accideret domiciliorum vidufque emolumenta,ut
de facri ordinis viris. Q u e res non leves turbas dederat, ob-
flrepente mandatis ea noftri parte, qua vivitur. que uti vite
famula eft, ita infra ejus necelfitates demitti non cupit. Co-
mes, quod Se per Tolnerium diu ante delegatimi fecerat, fu-
comitis per his apud Potentiffimos Ordines per litteras iterum diffe-
littera adK . r • • ì i• • . . . r

ordines. ruit, ceniuitque minus prudenter tana imperari : juris preli-

des muneribus fuis fe abdicare, hanc vidus diminutionem
contumeliam interpretari : modeftiffimum quemque diffimu-
lata animi egritudine abitionem parare, fe ab amicis, qui im-
perii inftrumenta funt, deftitutum iri : fufficere omnes obfe-
quio , fed averfari contemptum. alios palàm fateri offenfam,
alios vultu tegere in ultionem : fuadere fe, uti frui permitte-
rentur veteri demenfo, jamque hoc ipfum permififfe, ne in-
clinaret falus publicà. Hujus quam maxime intereffe, ne ad
eam paucitatem revocetur militarium numerus. Non poffe
fe
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. %n

le tueri eas terras, que centenis aliquot miliaribus definiun-

tur tam modico prefidio, non arcibus tot, oppidis,portu-
bufque profpici: quieterà ab armis effe, fed minus turarci:
Lufitanos pnlca in nos odia blanditiis velare , infidiari tempo-
ribus, repertis authoribus aufuros federa ; nato jam è fuis
Kege glonan, afflidam religionis fue libertatem,contra quàm
prommum,vehementer indignar!: tributa Se vedigalia no-
ftra e x e c r a n , & illam in peragendis facris Iudeorum licen-
tiam. Volebat Se illud cogitare Patrie Patres, grandi ere illi-
gatos Societati, ex molarum emptione. illud quinquagies Se
novies centenis millibus cenferi,unde fe expedire nifi tur-
bata republicavix polfint. fic per incerta tutiores fore, Se
per ambigua Se turbida opes fperari, Se honores. malie eos
publico exitio proteri, quàm fuo, & perituros cum multis
minus confpici. quin Se mores, linguam, leges, ritufque Bel-
garum odiffe,nec fpem effe, ut inter ipfos & Belgas folida
unquam pax coalefcat. Quare cenfebat terrore eòercendos.
hunc ab armis &potentiore effe prefidio,infirmis quidem ca-
ritatis vinculis, at neceffariis. Aperuit iifdem Patribus, Lufi-
tanos ad Portugallie Regem, clientum fpecie, plenas quere-
larum lirteras dediffe, quibus dolere fe ajunt, quod aliarum
provinciarum exemplo fidem, obfequiaque fua erga Regem
explicandi occafionibus dellituerentur, facrorum fuorum ad-
miniftrarione fe per gradus privari, nec mirari fe fatis poffe,
nullam à Trillano Mendoza in padis Inducialibus de religio-
nis libertate injedam mentionem. addebat Comes, has tranf-
marinas appellationes mali motis Se pcena dignas afe cenferi.
Sed hec ante gefta hic memorarla libertate fcriptoris eft.
Moverant quoque jam nuper Corniti controverfiam Societa-
tis redores, fuper Aule impendiis, de anguillaerarii qaelli.
Nec infrequens hoc, nimias ducum opes fufpeclari, quod
fepè potentia adverfus libertatem publicam abutantur. Naf-
fovium tamen, nihil minus quam corradendis pecuniis inten-
tum, hec afficiebant quidem, at nequaquam morata funt, quo
minus prillala alacritate, publice utilia exfequeretur. Ideo-
que cum generofis Illuftriffime domus animis minus digna
videretur ifta difceptatio,&gravioribus curis teneri poffe
E e e e crede-
 2?4 R E S G E S T i £ S V B
crederentur Redores, compofita illa fine majore motu Se
offenfa fuit.
Ne tamen Comitis abitu fine Duce fluduaret Refpublica,
fummam rei demandavere Supremo de fecretioti Brafilie Se-
co*^-natui. Cui poftquam imperium omne tradidiffet, fignificari
f
Z'u?tSrl hoc ipfum per Provincias omnes juffa, ut conllaret de rerum
diu
bellicarum Se civilium ducibus, quorum in futurum imperiis
adftringerentut fubditorum obfequia. Veruni ex confilio Se-
natorum militaribus copiis prefedus fuit Henricus Hoefius
Belga, pretorie cohortis centurio, vir iis inftruclus vittuti-
bus,quas in imperante requiras. qui plures per provincias
ftipendia expleverat,corporis ingeniique vigore integer,cau-
tus Se confideratus, artium bellicarum peritus. Difpofita quo-
Formuia que de ordinata militià, rogatu Redorum Brafilie, Formularci
Brofiìt* apud eos depofuit Comes rerum agendarum, que prò Cyno-
tciTsèZ futa effet Se officii Indiculus. ut quem imperantem fapienter
ami!/ e x P e r t i fuerant corani, ejus abfentis porrò confiliis frueren-
tur. & quo fpiritu grande Brafilie corpus animaverar, eodem
illi fuftentarent. Quare totani regiminis formam animo volu-
tans Se in lìngula diffundens feriam meditationem, hec fta-
tuit. non imperantis rigide fed caute fuadentis officio fundus.
ne aliquando imprudentià peccantibus, ftultitiam gentis fue
operiretut hoftis. Triplici, inquit, hominum generi imperi-
tandum vobis, Militarium , Mercantium, Se Civium , tum
Lufitanorum tum Belgarum. Imperii itidem modus triplex,
Civilis, Ecclefiafticus Se Bellicus. Hunc quod attinet, in hoc
incumbite, ut pronus in deteriora miles bene de Vobis exifti-
met, Se potius parere velit, ut dignis, quàm cogi ad obfequia
ab indignis. Quàm à familie luce Se generis fulgore venera-
tionem veltri impettare non poteftis, licet honeflè nati, fup-
plete virtutum ftudiis. ut per hec favori militum inferamini,
^uomodo qui largitione Se indulgentia male acquiritur. Ad funplica-
X r
habendus * ° . .° *• . . . ...
mties. tiones eorum expedai cunctationes fugite, ne attrita inutili
mora penula, iras concipiant, mox clandefìinis confiliis pro-
ditiones, transfugia, aut in cives vini cogitent. quod obvium
de fadu hic perfacile, ob vicinos hoftes, predonum contu-
bernia de peccantium latibula. In folvendis ftipendiis Ducum
maxime
 C. M A V R I T I O I N B R A S I L I A. in
maxime habete rationem. nihil eque armatos folvit obedien-
tia, aut peccandi neceffitatem imponit, quàm egellas. non
ambulant fine nervis homines, nec fine pecuniis Se annona
illi in bellum durant. per illas efficacia funt arma, que invali-
da facit mendicitas. Hujus mali fenfum eò altius in animum
admifi,quia remiffius à pluribus timetur. In poenis militari-
bus feveritatem magis fuaferim, quàm clementiam. in Barba-
rie fedibus vivunt, ubi vitia fine modo funt, Se barbarorum
quotidiana confuetudine, exemplis peccatur. ut ut virtutum
nomina ipeciofas voces putent, de fiondiate ipfa, inter effe-
ros, plures fecuti funt. Vetus illud eft, impunitatem pec-
candi illecebram effe, pcena Se timore corrigi malos. à fuppli-
ciis illorum vacabitis, fi illi à peccatis. hec parciora fuerint,fi
infurgendi in vos veram caufam fuftuleritis, inopiam. Erga Comodo
militie primos humanitatem, comitatem Se admiffionis facili- S » ^
tatem commendavero, modo illa non diminuat authorita-
tem. rariffimum eft, quo cum familiarius egeris, vereri impe-
rantes. experto credite, minus verendos effe, imo vilefeere
regnorum prefides continuo afpedu Se alloquiis. Militarium
dignitatum premia procul omni odio vel gratia in meritiffi-
mum quemque conferte. pari jure retinete, quorum par in
bello virtus Se fides. fi contumeliam accipiant, molientur
peffima. corruptiffime Reipub. lignum eft, ubi venales funt
bellici honores, aut amicorum interceffionibus preferuntur
inepti. Cum fortibus fua cedunt premia, redduntur fortio-
res. fides, amor, obedientia glifcunt, fecus languent Se fa-
tiicunt potentiffime ille virtutes. Hoc feriò agite, ne colonis
Se agrorum cultoribus gravis fit miles. familiare hoc imperio -*£»•*
huic malum, quod à quotidiana vidus penuria eft, unde con-
tumacia & dedignatio parendi, in fubditos vis Se injurie. hec
ubi abfunt, injunda onera, quamvis gtavia, patienter ferunt.
Et plus ab illis fibi malis metuunt molarum domini, pacis
quàm belli temporibus, hoc labores, illa inettiam Se ex iner-
tia luxum petulantiamque fuadet. Lufitanorum aliquos, qui 4 ~ *
u a i U A u m ^ " " i Lufitani.
firme apud fuos funt fidei, vel blandicns vel liberalibus pro-
miffis devinciendos Se ad fecretiores voces feponendos arbi-
tror. quo de hoftium viribus, Se machinationibus cognolca-
tis
Eeee 2 -
 2p5 R E S G E S T i E S V B
tis. talibus fimulandum odium noftre gentis, diffimulandus
amor, ut fidem mereantur. Hatum artium capaces maxime
funt, qui iacris operantur, quos fecretorum omnium partici-
pes fua fandimonia fufpicionum nube evolvit. Nec temere
in his dedendum popularibus, quibus nec judicium conftat
nec veritas. ex opinione preconceptà pleraque judicant Se
indicant, veris falfa mifcent Se dubia, impera Se temeritate,
ut eft affedus. Et quia illis opes nulle funt, opulentis invi-
dent, vetera omnia odere, nova expetunt, Se rei familiaris
anguilla preffi, mutati omnia ftudent. Quin ut placeant po-
tentioribus , piavo ftudio aliorum periculis Se damnis gau-
dent. Ideò audita prò compertis habent, & quia omnia in
gwmodo majus efferunt, credulos fallunt. Veras feriafque narrationes
7e'u!io"ne!. Se delationes ab illuftrioribus exfpedate. nec opus multo-
rum indiciis, fed unius alteriufque fame honeftioris de non
vani oris. Accipiende ille, non fine cautela, ut fatis ih, fciri
eas à redoribus, ne noceat non fciri. Nequaquam iftiufmodi
res ad alias Curias deferri velim, ob difceptationes crebras de
longas, de quia inter plures difpalefcunt. fed ipfi veftre cure
effe patiamini, talia rimari & indagare, faditavi id optimo
Noncre- fucceffu. transfugarum fidem fufpedam habete. amant ad os
dendum . . . .-, . ì s -, .,
transfu- loqui rcnperantibus. nec torturas valde commendem, quibus
%omodo
infiituen-
non minus falfa quàm vera extorquebitis de innocentes aut
da tortu- fufpicionibus objedabitis aut perditum ibitis. Arces, quibus
ra.
Arces mu munitur Brafilià omnis, luftrandefepius, ne inertia collapfe
i S T pateant infidiantibus. Iis de annona, armis, prefidiis profpi-
cite, ut moram obfidionis fullinere queant. Et cum ob foli
arenofa aquis deftitute Arcium foffe fepimentis circumval-
lentur, omninò hoc agendum, ne ille temporum tradu attri-
t e hiantefque hoftem invitent. Grande in hoc momentum,
ut horti Friburgiani de que illis adjacent vivatia, in veftra fint
Se permaneant potellate. cum difficillimis temporibus aqua-
tioni noftrorum oportuna fint, quam exortis bellis non fine
BOO-VÌHO ingenti difcrimine alibi queratis. Etiam de eo difpicite,an
A**- nonfitufui futurum,fi pontem Boaviftam in ulteriore ripa
*"• caftrenfi aliqua turre premuniatis, quo fecurum pateat in
Vergeas iter. Nec levius in ponte ilio prefidium, qui Recif-
fam
 C. MA V R I T I O I N B R A S I L I A . 2?7
fam de S. Antonii Vazii Infulam jungit, non ob quotidianos **~
folum commeantium de remeantium ufus,& v e d i g a l i u m , 5 E .
q u e inde colhguntur, reditus : verùm ut nexis inter fe I n f u l a ^ f
& Reciffa, altera alteri velut fuccenturiatam opem ferat, fi
quando premat belli neceffitas. experti didicimus, nondum
j a d o ponte, auxiliorum defedu pene periiffe Reciffam. he-
rentibus, refluo mari, in vado de limofa ripa, auxiliaribus co-
piis. Quin de diligens habenda ratio filve iftius cedue de
camporum,qui in citeriore fluminis ripa, inter Brunoniam
Arcem Se Quinquangularem, patent. cum hinc infidiis opor-
runa fit Reciffa, ftratagematis imperita fepius. Gubernato-
rem Portus Omnium Sandorum temere offendi nolim Se oc-
cafiones belli objici pacato, eum humaniter haberi, flagran-
tiffimè cupit Lufitanica gens. Nec enim vos Iatet, quàm in
datnna Se calamitates pateant noftra. quàm pronum illi mili-
rumagmina effundere in fines noftros Se nutu excire indige-
narum ferociam Se arma. Adverfus Lufitanos perduellionis Comodo
compertos Se rerum alioquin atrocium miniftros, efficaciffi- ;«*/««?«
mum remedium Severitas ; quam nulla lenitate frangi ufu *''
falubre Se mifericordia melius apparuit. Quod fi delida mi-
tiorem pcenam non indignentur, fuus clementie locus fit Se
pcena leviore aut pcenitentia contenti eftote. temperiem illa-
rum vittutum amo. Se uti omnes alias virtutes, prudentiam,
juftitiam, amorem fubditorum, fimilefque uni Clementie ce-
dere nefas, ita feveritatem clementie nunquam, tyrannidis
fuerit Se fumme imprudentie. Eos injuriis, contumeliis exa- *»*'/<
exacer
i* V •!' -tV ~

cerbari, perniciofum noftre genti, hoc ne fiat, a milite ponili- w «

mum, cavendum fedulò. Si fiat, de fumma rei alea jacitur, Lu,t
nec à defperatis motam feditionem comprimere in manu erit.
cum prefentium malorum remedium, periculorum contem-
ptum audaciamque arbitrentur. Non in caftellis autmuni-
mentis arcem dominationis collocatam putate, fed in domi-
cilio animorum. nec fpatiis aut latifundiis regnorum veram
magnitudinem Se potentiam effe metiendam, fed fide, bene-
volentia,veneratione fubditorum. non accumulabo in hanc
rem rationes, cum recentibus Afrorum, Maragnanotum Se
Siarenfium exemplis edodi fimus, invifam potentiam diutur-
F f f f nani
 29s R E S G E S T y £ S V B
Amo non n a m n o n effe. Etiam hoc cavete , ne armorum ufus de gefla-
f™iuclriopromifcua fit. illam Belgis aliquot de Gallis de Anglis ma-
da%
nus meefyngrapha indulfi. quibus exigendis debitis frequen-
tandum ras. ut Se iis Lufitanorum, qui fparfim Se vagis domi-
ciliis habitantes, non cum predatoribus folum Se latronibus,
fed Se ferarum, tigridumque immanitate pugnare habent.
P LENA namque periculi res eft, fi diffentiens ftudiis, gente,
religione populus armis prevaleat,& terribilis evadat. r e d è
vires adimuntur hoftili populo Se nos pejus, G. polleret, mul-
datuto. Vt de civilibus verba faciam, utile fuerit ad libellos
fupplices tot tamque varios, non refcribi à toto Senatorum
confeffu, ob horum frequentiam, Se deliberationum moras.
Veruni feligi paucos fuaferim, qui de levioribus decernant,
ne invidiarci refcriptorum omnes fullineant. Lufitani lenius
habiti, ad obfequia faciles -, durius, refradarii erunt Se velut
Lufitano- ungues in hoc corpore. Comperi non femel, honefta.efti-
ies. matione fui erigi eos Se attolli magis, quàm opum fpe. Bel-
rèTedet gis in ipfos teflantibus timidi credite, quia oderunt, Se ob
d B
'7te tan- n o c periiffe volent. prefertim militaribus, qui opulentiili-
tibusad- munì quemque, emule paupertatis indignatione, in predam
ftanos. corripi exoptant. Incredibile, quantum valeat ad turbas
ammodo afpera in auribus vulgi tributorum vox. Ea fi vetera Se re-
2 1 * cepta fint, ne i n t e n d i t e l e quidem tunc, cum redimendo
ere publico exiguntur. nec novis provincias concutite. pa-
cem civium excutient, magis ob publicam avaritiam, quàm
obfequii impatientià. Quod fi omninò neceffaria, delibate
opes tantum, non devorate. tondete pecus illud,non deglu-
bite. nam rationis compos eft Se ad ifta turbidum Se ferox.
ubi excanduit,graviffimos pietate Se meritis viros fpernit,
Se terret, quos pavere debebat. Provinciis ne finite fubduci
numeratum e s , aut ttans mare deferri aliò , cum fine eo in-
& ari validi fint mercator Se miles. Egent corredionis Fori adus ,
ocitbus. C?

Se que apud inferioris fubfellii judices geruntur. fumami-

nanda caulfidicorum, procuratorum,tabulariorum,fcribarum,
formulariorum, apparitorum avarities. cui malo, ut de litium
procraftinationibus, occurrendum. Redorum Societatis de-
cretis obtemperandum religiofè, quoad Reipub. expediet illa
obfer-
 C. M A V R I T I O I N B R A S I L I A. 299
obfervari. ubi verfa rerum cum tempore facie nocitura vi-
dentur,preferam non obfervationem. utique locorum ingen-
tia intervalla & incerta cafuum faciunt, que domi falubria
videbantur, hic infalubria haberi. ut prudenter alibi decreta,
hic imprudenter exequare. Quoties cum noftra gente vobis •%»«*.
negotium, bonis ipforum, tanquam re facra, abftinete. ita 2 ^ /
homines funt, vitam affligi, quàm loculos malunt. hos pupilla
chariores habent. poftquam offenfi reverentiam exuéte,
oderunt hoftiliter, quos coluerant ferviliter. Et quia ab ea-
dem cum redoribus funt gente, putant iniquius fecum agi,
lì iifdem quibus alii legibus còerceantur. Nihil Lufitanis exe- De Prato-
rum per
crandum- magis, quàm pretorum per provincias quotidiane provincias
expilationes, juris obtentu. quibus preter imperatas pecu- expilatio-
mbus.
nias decoriant plebem. remedium erit, G. minorum delido-
rum pcene,legefque plurime expungantur, falvis iis, quibus
enormia flagitia terrentur. Sic deftituti tot muldarum voca-
bulis Se caufis Grypi illi Se fanguifuge minus compendio fuo
fervient aut hiantes cupiditates explebunt. Preterea, munia
ifta non nifi fpedatiffimis quibufque mandari expediet, re-
motis Lavernionibus, qui ceu Geryones fenis manibus aliena
ereptum eunt. Singularium pugnas, Se homicidia deliberata
puniri rigidiffimè,fpreta perfonaram facie, è re publicà fue-
rit. non autem ea, q u e preceps ira juftufque dolor imperant. * ~ *
Societati debitum e s ftridius exigite. tenaces funt mercan- m*.
tium manus,&citius Herculi clavam,quàm illis pecunias
extorferitis. quofcunque dies debiti prorogaverint, in lucro
deputant. quinres fuas creditis à Societate bonis in tnplum
aut quadruplum augent, magis folliciti, quibus artibus tranf-
fcribant fua, quàm quibus nomina apud Societatis admini-
ftros expungant. augent hec mala nimia queftorum facilaas,
& temporum in folvendis debitis laxationes. At cum mola- fgf
rum dominis autor firn agi moderatius, ob incertam m e f f i s ^
felieitatem, que fpes ipforum fubinde fallir, nec extrema dia
tent rTcupiam, ut boves ipfi, operum inftrumenta mox
agri dehinc corpora fervitio aut pcenis ^ ^ ^ ' ^ ^ fi
•/fe debe-
peffenda Repub.quantivis habetut,ut inaia impera^aufp^ u aut _
impe*
fint, eruntjpopulusannuat. annuet Ti ad clementie famam , , ,
Ffff
 3oo R E S G E S T y E S V B
vos comparabitis. ita fpiritum de fanguinem recipiet civis de
imperantibus omnia leta erunt de candida. Quamobrem de
abitu meo certiores reddi provinciarum redores neceffe, im-
periumque omne in veftris exin fore manibus edici ,• pcenas
prioribus edidis ratas abrogari : veniam commiffis ante de-
lidis fieri : pretorum malefana ftudia damnari, culpas de pec-
candi titulos accìdi : liberrimam omnibus ab illoram impro-
bitate ad vos effe provocationem : faciles querelis patere Se-
natorum aures : ut, q u e Iuftitie fuprema vox eft : unicuique
guomodo detur fuum. Latrocinantium Se agros predantium pcenas nec
pumendi . . . - 1 < r r . . .r 1• • n_ • •r •
pradones niitigan placet, nec diftern, ne mnericordia lira in miieriam
Zs/r°' vertat. generis humani Se falutis publice hoftes funt, quos
rerreri rigidiore fupplicio res fuadet, ne omnem populi fortu-
nam in ruinam agant. Nec ulla effe poteft in tantorum fce-
lerum atrocitate punienda crudelitas. Eos deprehendendi
optimas vias ex Lufitanis difcite. Ego duas Ugno : Impunita-
tem quorundam Se Premia. Veniam ipfis fceleratis facite, lì
aliorum indices fuerint. nec enim perditos illos redius, quàm
per facinorum focios fubvertetis. dum enim alter diffida al-
teri, timebunt venire in fceleris partem,ne à confciispro-
dantur. Se fufpeda plurium improbitate, dum finguli malis
ftudent, virium impotentià diffipati corruent. Premia decer-
nite Se prellate. V I D E B I T I S eò impendi pericula Se labo-
guomodo res, unde emolumentum fperatur. In divinaram Se Ecclefia-
EcdcZjiafticarumrerum curatione ea hic loci adhibenda moderarlo,
à-fiera. qU5e u fq u a m > E t licet omnes, idem quod vos, fentire Se pro-
fiteri optem, tamen equis animis ferra diffentientes fatius ,
quàm cum majore Reipub. turba exagitàri. Tempora infpi-
cite, quibus parendum feiunt prudentiores. Inveteratas opi-
niones finere, confultius, quàm ut palàm fiat, prohibere vos
velie, quibus exequendis pares non eftis. N I H I L magis pe-
riculofum, quàm immatura medicina, adultis Se prevalidis
erroribus. fue quifque , quam à teneris imbibit, religionis
amans eft Se tenax. G. reftiteris, contumaciam opponit. ut
connivere melius fit, quam calidis Se intempeftivis confiliis
fuffodere facros illos ignes. Quamobrem nolim vos ingeri
nimis Lufitanorum facris, aut eos cogi,ut noftris ritibus cere-
mo-
 C MA V R I T I O IN B R A S I L I A. 301
niifque adfuefcant. fuos fibi habeant facerdotes, de quam à
niajoribus accepére Ecclefie gubernationem. fadiofos à mo-
della diicernite. illos cohibete vel removete, hos retinete.
ne ordini irafei, fed hominibus duntaxat videamini. ita invi-
dia fadis, odia animis decedent. Ea genti fiat fententia, per-
peram de malo more profanos facrorum fe curis immifeere,
de cum re divina confondi res feculi. Nec quicquam eos effi-
cacius movet,quàm facerdotum fuorum autoritas, in quos
rigidius hic loci inquiri, turbidum de diferiminis plenum. Ad
criminationes de querelas hominum noftre religionis, non
nimis attendite. quifque quam amplexus eft fidem, omnium
effe vult, & fub eodem cedo & imperatore eadem omnes
fentire. hinc odia in diffidentes, invedive in dogmata, de ar-
ticulos , exilia, vincula, carceres, mortes. Vos multorum
quieti magis, quàm paucorum libidini & immoderatiori zelo
confulite. fic fuperabitis afpera & pax erit. Nec me diffen-
tientem habebunt, qui eòercendam pcena putant proterviam
illorum, qui aliene fidei de Lufitanorum cultui publico inful-
tant, convitiis Se probrolis vocibus facra facrofque infedan-
tur. cum acerbiores iis reddantur, Se fpreta adverfariis vehe-
mentiore prejudicio ament. Vos quid Reipub. flatus, quid
pietas ipfa fuadeat, difpicite. Iamque ea recitane mihi videor,
q u e fadorum meorum regulam effe volui, Se porrò veftro-
rum effe velim. His confiliis fecuritatem imperio, gratiam
Se bonam famam mihi domi forifque acquifivi. nihil venale,
nihil pervium donis finite, honefti iter tenete, nec pateant
limina, aut avaritie ad fordes, aut adulationi in honorum per-
niciem. confeientiam magis, quàm famam veriti, maledidis
Se fugillationibus conftantem Se infradam virtutem opponite.
aliorum confina fpeciofiora forte primo afpedu videbuntur,
hec mea ufu meliora comperi. Infitam ingenio meo facilita-
tem Se lenitatem incufent qui volent, dum me non pceniteat,
nec vos. H e c aliaque prudenter in commune confuluit Naf-
fovius, ne dellituta tanti redoris auxilio Refp. vel vi vel malis
artibus tutbaretur.
Nec alia ex re magis prudentiam imperantis Se audam
Reipub. majeftatem roburque agnofees, quàm ex iis Edidis,
G g g g quibus
 3 OÌ R E S G E S T / E S V B
series omAquibus frenare libuit peccantium effrenem de multiformem
"sZm, libidinem. Ea in compendium fttingam, priufquam Brafiliam
Volt/mi- deferat, qui primus Naffoviorum B R A S I L I A N V S nuncupari
fovh prò- m e r u ft. Non invertam tempora, fua ferie recenfebo Aftree
mulgata . . . . r

fuere,ad- VOces de feveri carminis leges, que nec nulle fuere, ne per-
IZvari- fediffimam putemus Rempub. nec nimie, ne femper corru-
ptiffimam. Ante annos feptem, cum ab expeditione terreftri
j>e reco»- j n Portum Calvum redux Naffovius ad ordinandam Rempub.
dttts mer- r .
db**, le componeret, illud evena, ut profugorum mercimonia,que
filvis latebrifque abdiderant, quifque quo effet habendi ftu-
dio Se folertia fua faceret. Facla civibus poteftas in Olinda
quam prò deferta habuerant priores, novas domos condendi.
& collapfas reflaurandi, interdidumque feverè ut de transfe-
rendis aliò ruderibus,lignis,lapidibus,ferramentis abftinerent.
illis lex oppofita, qua cautum, ne quis fibi illa vendicaret,fed
ad Brafilie redores deferret, indida capitis Se honorum pce-
^ ^ ^ na, qui fecus faxint. cum illa non privati effent peculii fed
ruderibus.
publici,nec avaritie fingulorum obvia pabula, fed Reipub.
compendia, at ptemiis invitati, qui indicarent abdita Se ab-
ditorum clandellinos pofTeffores. Prohibite demolitiones
veteris Olinde, ne metropoli Pernambucenfi omne decede-
ret decus,& de reftauratione prorfus defperaretur. quin fada
civibus poteftas novas domos condendi, collapfafque reflau-
randi. Pulfis extra fines hoftibus, partaque indigenis fecuri-
Deprado- tate, pronunciatum feverè fuit in predones de populatores,
fadaque licentia civibus, armis fe tuendi, in vindicias illius
Desabba- Wis qUam natura haufimus, non didicimus. Ne vero ritus
tbi obfer- r

vatiom. facrorum per adverfa culti, per profpera obliterarentur, j ullì

funt circa facra negligentiores,Sabbathis reverentiam debere,
ipfifque mancipiis vacationem ab opere facere. Non ignora-
bat continentià contineri militiam, incontinentia folvi. quare
ff*lea vetitum, ne miles ftipendia alea aliifque maleferiatis lufiium
formis abfumeret. ne hunc ad facinora accenderet egeftas,
illum multe pecunie rarior confpedus in popinas traderet de
Militum voluptates, ferociamque & ardorem animi detereret. Militi
mbus. rigide intetdidum,ne agrorum polTefforibus aut pacato ulli
graves effent, alienum pecus nemo raperet, aut Iederet, fua
quifque
 C. MA V R I T I O IN BRASILIA. 303
quifque annona contentus viveret, nec perderai ea, que de-
feniurus venerar. Arces Se caftella prò munimentis imperii
habere, vetus mos. Ea ut integra effent Se ad arcendam ho- 2***.
itilem vim idonea, edido cautum, ne per ruinas Se collapfa im- %Z
bnbus propugnacula niterentur cives aat pecus agerent. Vt *
mercantami fraudibus obviam iretur, juffi funt omnes merces z* *».
fuas,antequamin naves deportarentur, in fyllabos p u b l i c o s ^ Z ,
referre. Milites audoratos, qui in procindu fub fignis non Demm-
erant,fedper municipia defides vagabantur, rigida voce ad*" ***'
figna fua revocava Comes ; vetitique cives detinere ac morali
iftas pecunie publice inutiles hirudines. Cum Hifpanorum De **fi*-
Dux Soutius fines Belgarum invafiffet, non multo milite,ad cLm!-'
latrocinia potius quàm bellum comparato, mandatum indige-hui
nis, aqua ipfi & igni interdicerenr, ni perduelles haberi, & hac
culpe fpecie luere cupiant. In ipfum Soutium promiffa in-
gens pecunie vis iis, qui vivum vel mortuum occuparent.
Permiffum incolis, uti defertos per belli incommoda Se graf-
fantium procellas, agros, predia, domos, fibi quifque vendi-
caret Se habitatum excultumque iret. Provincias ad ni ini- » p^fi-
ftrantes,tum qui civibus, tum qui militie preeffent, juffi fomibm.
quietem preflare paganis nec poffefforibus effe metuendi.
edido de reflauranda Olinda, q u e negledainruderibusja-1**$**
r . ., ^ °. 1 randa O-
cuerat, fevientibus in propinquo armis , pronunciatum ad imda.
populum fuit. Tunc menfuris ponderibufque lata lex injufti- Deponde-
rie ftudium profcripfit, revocataque equalitas rerum Se pre- '^t.
ciorum,quam inverterat dudum multorum improbitas. Et
ut nitide viveret exculta gens Se patrii foli elegantie affueta, De pur.
purgamenta preferipta in hebdomades fuere ftrida lege. L &
Popinarum frequentationibus permiffe hore,nec ultra has ^ J .
conceffe. at per cultus divini tempora nefas habitum litare j 2 £
ibidem Baccho Se gule. Vt vite fiumane inter homines fua mbus.
conftarent preda, vetite pugne fingulares Seprovocationes » m
ad cettamina, ad que barbare Se fanguinarie gentis exemplis }™Zi-
invitabantur noftrates. Còetcita quoque infequente anno *
legibus militarium in ruricolas violentia, quibus tutus effe de-
bebat fundus Se ager. etiam de Farine plantatione lata lex, * £ £
Se panum, in famentium gratiam, pondere, ut Se de monete m.
r
Gggg2 valore
 3o4 R E S G E S T i E S V B
ainfque. valore mercantium bono. Imperate quadragefime bonorum
immobilium,prohibite chartein famam civium injurie,in
vigiles Se excubitotes maledida,nodurne curfitationes ar-
matorum clavafque ferentium,peculatorum Se eraria frau-
dantium fubdole artes, ut Se eorum, qui Nigritas bello cap-
tos, prò fuis habent. De pecorum captura, in qua annone
pars maxima vertitur, multa utiliter pronunciata, ut Se de
tranfmittendo in hofticum commeatu : de pontium de via-
rum curatione,de navium ftationibus, deque agendis per
cives excubiis. Cumque ingeniofa mercatorum induftria
mille modos comminifcatur fallendi reditus publicos, inter-
didum, nequis,non confciis ad eam tem conftitutis,nodu vel
intetdiu vedorias naves confcendat aut mercium quidquam
in eas deportet : effecit rei cibarie inopia,ne liceret è Reciffa
aliò transferre vidualia, nifi gnaris iis ad quos ille res perti-
Dedebito- n ent. Tardis ad expungenda nomina debitoribus, juffi funt,
qui in ere Societatis erant, profiteri. Nec quies erat fubditis
T-xpiiata- ab expilatoribus,qui quefitis pretextibus incubabant fortunis
miferorum, primores licet populi effent de juris vindices.
horum crudelitatem de avaritiam publicà quoque autoritas
terruit, fada civibus venia apud Comitem de Senatum que-
rendi. Prima, inter tot nefarios viventi NafTovio , Numinis
cura fuit, de quo uti optimè exiftimare, ita de loqui pietatis
De Biaf- e ft. ideò adverfis religioni de in Creatorem fuum de facra om-
nia petulantibus impofita filentii fibula, ejus fupplicii metu,
Aimfceie- quod in ipfam linguam iret. Nec impune fuit ilio imperante
inceftuofis, adulteris, Se in concubinatu agentibus, quibus
prò delido riguere pcene. Decimas ex edium locatione exe-
git, ordinavitque legibus architedonicam. machinarum bel-
licarum explofiones prohibite diebus Deo facris : etiam ope-
re mercenarie illorum, qui apud Societatem merent. ne dum
gemina mercede gaudent, bis male ferviant. Illud grandibus
de caufis vifum Corniti, ut quotquot fui juris hic fedem fige-
rent, cenferentur, relatis in matriculam five Indiculum nomi-
nibus, ne hoftibus ad proditionem paterent urbes,auda clam
fubeuntium multitudine. Saccharorum infuper decime Se
pondera definita, prius in publicos, pofterius in privatos mer-
can-
 C. M A V R I T I 0 I N B R A S I L I A. 3oy

cantium ufus. Crefcentibus auree monete preciis de erufea- **?$*

torum audacia, vetuit pecunias accipi, nifi ad trutinam, ut"**
Europeis refponderent Brafiliane. Vigentibus hic rebus, fu-
gatis hoftibus, excuffo indigenarum cervicibus Hifpanorum
j u g o , Lufitanis in novum Regem jurantibus, mutato Africe,
Alie, Americe domino, & fatifeente, quam dudum agitave-
rat Hifpanus, unius dominatione, Comes , ut in tantorum^«*«*
beneficiorum autorem reflederetur,per provincias omnes teflT
diem Deo dicavit, quo immenfa ejus erga nos bonitas de eie-Sm'
mentia publicà voce paffim predicaretur. Erant non longè à De C£den-
Reciffa lave, q u e Ugna edificantibus fufficiebant. Eas cedi
à civibus noluit,nead publicas neceffitates aliquando de-
effent. Citati coram Senatoribus, quorum bona fifeo debe-
bantur, ut tranfigerent, cavillantibus teis de fubterfugia que-
rentibus. Surgebant jam nove urbis Mauritie in infula S. Va-
zii meenia. in quam curam incumbens Comes, depreda extu-
lerat, eveda equaverat, plateis fpatia diftinxerat, munitione
urbem cinxerat. Huic ne deeffent civium fludia, placuit ite-
rum negligi Olindam,longius à portu remotam,& edium
novarum fabricationem hic imperari. Inteterat quietis publi-
c e , fi non opinionibus, faltem animis aliqua coalefcere tot
difparis fidei populos. Quod ut fperari poffet, indide iis gra-
viores pcene,quiIudeos contumeliis ac ludibriis incefferent,
gentemquenon docerent meliora, fed proterve lacefferent.
Ibat avaritia in mancipia& iEthiopas,quos fubducere occulte »««£
altet alteri cum fluderet, voluere Comes Senatorefque, fuis 1 '
queque dominis reddi nec teneri ultra à male fidei poffeffo-
ribus. Hoc à pietate erat, Orphanorum haberi rationem. »«¥<• - ms
« ^ . . . • • 1 U '
quare conftituti in hanc rem Quatuor- viraqui opnmis legibus
miferarentur eos, ab opibus, parentibus, cura fui dellitutos.
Horum fe patrem tutoremque fupremum profeffus Naffo-
vius , minime alienum ab Illuftriffimis viris putavit, genuinum
illud de omni theologorum difeeptatione fanchus, Chriftiane
fidei opus, nec armis folum tueri adultos voluit dux, fed de
imbellem infantiam pater. In reliquis cafibus poteft in tem-
pore fubveniii. at cum pabulatio de annona in neceffitate re-
medium non habeat aliud, quàm ut anteà habeatur ; fepius
H h h h iterata
 30<J R E S G E S T y E S V B
De uan- iterata fuere edida, de Mandioce plantatione, farinarum cul-
funtaùo. tura, venditione, avedione, predo ; ne per incuriam reifru-
"•e&pre~ mentane laboraret aliquando Refpub. aut hoftibus paterent
DO ùfco- munimenta. Illud fubditis folatio fuit, quod pifcature jus
ma. fingulis concefferit, preterquam iis in locis, que vel ere re-
demerant condudores, vel fepibus incluferat privatorum fol-
Defaccba-ficitudo.Mercature precipua vis in faccharis erat Se molen-
ris
' dinis. ideoque plurima fuper illis ex ufu omnium fancita
De sebo-foere.Nec inter poftremas Comitis curas fuit Scholarum in-
augurata) , formande Se erudiende juventuti. non ut invitis
Lufitanis perfuaderentur nobis eredita, fed ut cultum indue-
rent, qui ad humanitatem omnem Se morum elegantiam pre-
format. Hoc ad ftabilimentum imperii non parum facit, ut
De armis non miles folummodo, fed Se civis arma feiat tradare, cum
non indoda rudifque multitudo, fed ars Se exercitium in bel-
lis valeant. Voluit ergo Se his Comes armorum dodrinam
demonftrari, nec abeffe à fignis quenquam,cum ea often-
denda funt Se in propatulum ducenda. Arma junioribus de
imbelli etati noluit divendi, nec ab iis geri, qui per etatem
inhabiles. Q u i n , ut agrorum populatoribus nocendi in-
ftrumenta fubduceret, vetuit à Lufitanis arma emi, aut ea
domi haberi, iis exceptis, quibus indulferat Comes. Huic
fini decreta armiluftria, juffufque civis ea apud Comitem
deponere, ne vel neceffaria deeffent militi, vel non neceffa-
riis abuteretur non miles. Tum ne efculentorum de pocu-
lentorum preda prò cujufvis arbitrio in immenfum creace-
la»*»* rent,determinatum de valore fuit,ifque adhibitus modus,
'valere. • . . . - i . • 1• o n
qui inter nimium vendentium cupiditatem , Se angultam
De
rtis. ma- nimis de tenacem ementium avaritiam medius effet. Exada
quoque ad rigidius examen aduariorum fides, nec rate ha-
bite illorum tabule, nifi audoritate publicà firmarus effet
fcriptor. Hec aliaque Brafilie faciem, certa de incerta im-
perli tranfmarini, inftabiles civium fortunas, hoftium apertas
&occultas inimicitias, pronas inflagitia hominum mentes,
tanteque gubernationis labores vicefque exhibent. qui-
bus malis, quoad per humanam prudentiam licuit, legibus
occurfum fuit. quarum negledu fomenta fubdita de alebria
impro-
 C. M A V R I T I O I N B R A S I L I A. 3o7

improbitati : at integris, utilitas fingulis fuit de omnibus ex

voto.
Superali, ut abitutiunti Naffovio fuos fafces colligamus
de impera omnis Brafilienfis formam ordinemque monftre-
mus legentibus. ut quali induftria adverfus hoftium de fcele-
rum vim,diverforum populorum mores de ftudia,in alio Orbe
perftiterit inviolabilis, fciant rerum iftarum avidi. Nec enim
dubitare velim quemquam, quin hec prudentia fecuritati Se
glorie publice fuerit neceffaria Se conveniens. Facilius quo-
que tante gubernationis in unum contrada fpecies obverfa-
bitur animis, q u e fparfim Se per partes vifa, fugit oculos Se
mentem. Imperium hoc omne pars eft imperii Potentiff. Fce- mpera
A
deratorum Belgii Ordinum, qui poflquam ob violatas Reip. JTordo,
modus,
leges, ipfo jure Principatu excidiffe Philippum Hifpaniarum gradus.
Regem pronunciaviffent, non folum fua domi tutati funt ; Federati
Ordines.
veruni quod Hifpania terris hifee immiferat bellum, ipfi repo-
fuerunt, Se ad ultimas Indorum, hinc Orientalium inde Occi-
dentalium terras navigavere, de cum commerciis arma mi-
fere. Etiam in Brafiliam, ubi inclita Belgarum virtus, Socie-
tatis nove opibus nixa,adverfus eundem,qui hic,hoftem
emicuit. H e c ipfa Societas, velut Optimatium forma, Rem-
publicam illam gelfit Se per Novemdecim-viros peregrinum nova*-
imperium fapientibus confiliis flexit. Neque tamen fine Prin- V"Z
cipatu. Nam fublato illic Regis Se Pro-regis nomine, quorum J j g
aufpiciis olim res gerebatur, legitimum imperium accepit
Illuftriffimus Mauritius, Prefedi appellatione. penes quem
fumma effet terra marique poteftas. Eam ratam habuere Fce-
derati Patres, Princeps Auriacus Se Societatis redores. Hu-
jus muneris fuit, Prefidis Brafilie titulo ipfos Supremi Se Se- 35remus
Secre-
cretioris Concilii Senatores moderari,de bello & Reipubl. tm ttoris Con-

ibidem negotiis decernere, gubernatores provinciis arcibuf- cilii J. Sena-

que imponere,novas condere, veteres demoliri, facra reli-
gionemque noftratium publicam tueri, u t & j u t a civium,
etaria,dominia,reditufque Societatis, honores dignitatef-
que tum fori, tum militie, in optimos conferre, militi prefi-
diario ac in bellum miffo imperitare, criminum pcenas remit-
t e r e , a d e a m Procurationis normam,in quam ipfi redores
Hhhh 2 Fra-
 3o8 R E S G E S T i £ S V B
Prefedufque confenferant. Veruni quanto plura agenda
Imperatori erant, tanto magis prudentibus viris eguit ad gu-
bernationem. ut licet unius autoritate geri poffent omnia,
non potuerint unius labore de providentia. Quod alienum
ab exemplo veterum Principum non fuit, qui licet maximis
virtutibus fubnixi effent, tamen in pattern curarum ufu opti-
mos advocavere. NafTovio ad intima confina additi Senato-
res non multi, ttes quatuorve, Supremi Se Secretioris Con-
dili dignatione. qui cum Prefedo de bello, mercatu, con-
dendis legibus, earumque in dubiis interpretatione, ac totius
adeò Reipubl. adminiftratione in commune confulerent, ad
quos civium poftulata, querele, poft minorum fubfelliorum
voces poftremùm devolverentur : qui maris quoque rebus
Se prefedure intervenirent, claffium ratiumque apparatus
curarent, onera ad publicam necelfitatem imponerent, magi-
ftratus provinciales Se urbanos ex nominatis eligerent,arcium
de atmanientariorum fabricationi vacarent, apud quem de
Comitem urbium& pagoram conttoverfie aliaque magni
momenti difceptarentur. Preter hos de fub his inftitutus
Senatus Senatus Politicus, tredecim primum, mox Septem-viris con-
Toltticus.
ftans. quem Se Iuftitie conièffum poft appellavere. Hi ci-
vium jura defendunt, pecuniariis de capitalibus judiciis pre-
funt,de litibus,poft appellationes,juxta Romanorumleges de
Belgii morem pronunciant. Atque hi Senatores perpetui,
nec nifi per redores Societatis mobiles, falario gaudent. At
Magiaro- provinciis fingulis fuus quoque Magiftratus eft, qui fui terri-
llnriaks. torii urbes pagofque imperio tenet. Hujus Senatores Eledo-
res didi, de Scabini mobili funt dignitate de falarii expertes.
Apud quos accufatorum publicum munus non fine imperio
obeunt illi, quos Scultetos, Pretores velBalivos vocant. Eft
coiiegium pretereà Collegium Rationalium, quod Societatis eraria
'"regit, rationefque communes,ut Se fifci, difpungit. Hos
eligi placuit è Senatorum politicorum numero, quoties fe
ilio munere exfolverent. Eorum duo, funt enim quinque,
thefaurarii officio annuis vicibus funguntur. Eft Se, qui maris
vice-vro- dominio,Vice-Prefedi appellatane, fub NafTovio eminet, Se
r
feci tu ma- . —, *
rà. clambus,navarchis, totique nautico ordini imperat. Cum-
que
 C M A V R I T I O I N B R A S I L I A. 3oj>

que res Brafilie navium ultra citràque miffitatione magna

parte gerantur, preferipte illarum gubernatoribus fue partes,
live navigandum claffibus, five fingulari rate foret ; five So-
cietatis five privatorum commodo j five pugnandi cum hofte
daretur copia, five n o n ; five in anchoris ftandum,five pro-
movenda navigatio. Etiam imperatum, quid fado opus, quo-
ties fe in confpeòìum darent naves alie, quoties tempellates
rumperent navium focietatem, quoties ad colloquia Supe-
riorum admitti cuperent ejufdem claffis focii ; qua morum
difciplinà, quo demenfo dietim vfvendum navalibus, q u e
adminiftrande inter efferos juftitie ratio, lex, modus ; qui-***'
b - o i r » nauticus.

us occupan Se quando facris debeant Se quo ritu, quis ob-

fervari in perferibendis annalibus ordo, que in defundorum
dignitates iucceffio, quomodo habendi captivi hoftes, diftri-
buenda fpolia, qui Se qua cautione fubeundi portus, que eli-
gende ftationes. de quibus omnibus,prout fe res dant,
difpicere, nautici eft Senatus. Ecclefiaftice gubernationis &¥*
eadem, q u e in Belgicis Ecclefiis, forma obtinet. Suprema in "gm
illam imperia funt penes Comitem Se Senatores fecretioris
Concilia quorum eft hanc quoque navem fuis jadatam flu-
d i b u s , fuis impetitam hoftibus, fuis laborantem vitiis mode-
rari. Synodorum major, quàm Claffium,& harum major, g»^-
quàm Pref byteriorum autoritas. Synodorum decreta abfque mftyt*
Redorum Societatis fuffragatione rata non fuere. Eas ha- ""'
bere nefas, nifi cognitis primum deliberationum momentis ,
ut difpungi polfint & minus neceffaria& minus utilia. Adfunt
à Comite ac Senatu delegati, ob ardilfima Reipubl. Se Eccle-
fie vincula, Se communem boni malique fenfum. Verbi di- verbi di-
vini preconibus imperata animarum lena Se nagrans cura, „*,.
barbaros dodrina viteque rigidioris exemplo invitarent, fidei
Chriftiane faluberrimo fucco imbuerent, ea loquerentur Se
eo ordine, qui convertendis gentibus conveniens effet : pre-
mitterent naturam, fubmitterent fcripturam, ut facilius cre-
dant fcripture,difcipuli fadi nature. Darent documenta,a*»*
non veniffe, non pugnane, non viciffe noftram gentem, for-
didi lucelli aut dilatande dominationis ftudio, verùm eterne
potiffimum tot in tenebris palantium felicitatis amore. Iuffi
r
I i i i non
 3,0 R E S 'GE'STiE S V B
non fatagerè rerum Curie, non de fabis aut calculo effe Folli-
citi non fervire ambientibus, verum Ilare intra facros limites,
Se de rerum Ecclefiafticarum ftatu, gentiumque converfione,
fepius ad Redores perfcribere. non quod indigni illi effent de
rebus civilibus loqui, fed quia indignum ipfis, talibus infifte-
re : quippe qui in potioribus occupari debebant. lulfi quo-
que Dominis per humanam imbecillitatem peccantibus non
irafei publicè, aut nominatos objedare vulgi contumeliis, ne
aut vilefcat regentium autoritas,aut feipfam redarguat calida,
preceps Se biliofa reprehenfio. Illibatam quoque voluit effe
facro ordini venerationem, de à protervia de procacibus peffi-
mi cujufque linguis pcenarum metu tutam. Temere illos fub-
moveri de navi in naves, aut de pago in pagos trudi noluit,
nifi ex Magiftrarus de primorum Ecclefie confenfu. Navibus
vedos aut arcibus impofitos imperantum menfe accumbere
dignè cenfuit, ne inter gregarios contemptui effent, de fpiri-
Tomifi- tualium feminatoms honefte-alimonieegerent. Pontificiam
cancein. religionem his cancellis circumfcriptam legi. Vicarium,
epifcopum, fuffraganeum cum imperio hic nullum agnofcito,
aut exterorum cuiquam obedientiam debeto, aut confilia
cum illis agitato, aut fubreptitias pecunias fubmittito. Quot-
quot prefbyterorum vivere fub imperio Belgarum cupiunr,
juramento fe fidelitatis Corniti Senatoribufque alligamo, nec
ordinationem ab Epifcopo Bahienfi expedanto. Qui fines
noftros abfque falvi condudus Utteris fu bibunt, captivitatis
jure tenentor. Nemo matrimonia conciliatore Prefbytero
inito, pcena exilium vel mulda trecentorum florenorum elio,
nec liberi hereditatem adeunto. religionis fue facra intra
remplorum parietes, non foris per compita obeunto. Eccle-
fiaftici reditus Societatis funto, & in pios ufus Scholarum,
templorum, Nofodochiorum convertuntor. Liberum illis
elio fentire,quod volent, Se eloqui fine offenfa quod fen-
ludaomm tiunt. Iudeis de Abramidis hec polita repagula : novas fyna-
repagula. r r O J
gogas ne edificante nulli Chriftianam uxorem ducere, aut
concubinatu poffidere fas elio, neminem à Chrifto ad Mo-
fen, ab Euangelica libertate ad legis onera, à luce ad umbras
avocamo. Sacrofando Iefu Chrifti nomini ne maledicito.
In
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA. 3 „
In cenfu proxenetarum tertiam partem ne excedunto. mer-
cando neminem fraudibus circumveniunto. Liberos ex altero
parente l u d e o , altero Chriftiano natos, iis defundis, Chri-
itianis confanguineis educandos tradunto. his defluirci Or-
phanotrophiis, fi pauperes fint, fin divites, Secreti Condili
Senatoribus cure funto.
Paulo aliter fe Africana imperia habuere in Angolenfium in:,mum
regno de Infoia S. Thome. Quanquam enim uni prefedo £?
primum paruerint, mox tamen ex fententia primorum Socie-
tatis abrogata unius potellate, collata hec duobus fuit. Di-
vifà namque per iEquinodialem iEthiopicà ora, alter par-
tem Borealem, ubi Mina aliaque Societati poffeffa loca,
tenet ; alter partem Auftralem, que Loandam Metropolim
oftentat Se infulam S. Thome totumque littorum tracium, ad
Caput ufque Bone Spei, imperio compleditur. Illis dein
tertium addidére. Hi, partitis inter fe vicibus, curant Remp.
Se ea q u e juris funt, rationes adhec reditufque Se commer-
cia, ea lege, ut alter alterius teneatur culpam prellare. quod
providè cautum, ut ardius fide in Societatercuamicitià inter
fe jungerentur. Religionis cura penes Ecclefiaftas fuit, qui-
bus mandatum, uti gentium linguas addifeerent, mores, indo-
lem, ftudia cognofeerent. mox Chriftum loquerentur genti-
bus, Pontificiis purius. Militaris poteftas penes unum, dein
penes illos ipfos Diredores fuit. hi militie ducem, Capitanei
aut prefedi tiralo, imponunt. qui tefferam à Diredoribus
accipit Se de excubiis cuftodiifque ad ipfos refert. illorum
muneriseft,arcibus rurribufque caftrenfibus ea loca tueri,
q u e mercatu aliquo vigent, à commeatu iis profpicere in
femeftre, feederibus cum Rege Congenfi aliifque Princi-
pibus fe innedere Se aulis puriores de Deo Se Chriflo ien-
fus inferra. Ita eredita ubique pluribus Se optimis Ref-
publica fuit , qualem fapientiffimi femper laudavere , & ^
exempla nobiliffima veterani Se recentiorum probant, qua- ctetatis
que maxime nomine Romanos multis creditum. Ille ordo redoribus concordia.
imperio Brafilienfi fub Comite fuit, cujus admirabilis cum
Societatis redoribus concordia, dum & ipfe mandans illo-
obfequitur, illi viciffim ipfum amant Se reverentur,
rum I ÌÌÌ 2 reS
 3I1 R E S G E S T i £ S V B
res Brafilienfium è parvis initiis ad maxima incrementa pro-
vexit.
Comes Stabat in Paraybe littoribus procinda claffis, que Mauri-
pZybam tium reveheret, maximo Se illuftri apud Brafilianos imperio
fiZ7ie. defundum. Is Mauritiopoli abiturus valedidionum officia
dia/. p a r j humanitate erga Redores Se cives, navalis Se terreftris
militie, explevit. relido ibidem incredibili fui defiderio,
quod fecute mox calamitates tantopete cumulaverunt, ut
res ab ipfo omni circumfpedione geftas, nemo jam dubitet
honorificentius decentiufque enarrare. Tum militari more
explofis undique, qua ibat, tormentis de civium militumque
confiuxmfiftulis,intonuit fragore ccelum Se pontus omnis. nempe ubi
itineri ap- _ * -t
precan-
tium. popularium faufte apptecationes defiera, longius diffufus
machinarum clangor extendit vota publicà Se infequentem
Reipubl. favorem. Commote urbes Se oppida, pagi Se rum.
Ingenia palimi Se Aidee ingenti multitudine confluxerant,
ut cujus imperia equa fenferant, ejus fe abitu tangi teftaren-
tur. Videre erat pauperum divitumque, fenum ac juvenum
turbam mixtis agminibus nunc prevertere, nunc infequi,
modo cingere difcedentem, Se murmure, acclamatione, la-
chrymis, benevolentiam profiteri. quod Se obfervatum in
Lufitanorum pluribus, quibus memoria moderationis Naffo-
vice Se indulgentie in ipfos altius infederat. Scene omnis
facies non leta fed triftis erat, aliis patris, aliis domini, aliis
pattoni appellatione faufta voventibus. quibufdam folatium
erat dexteram, quibufdam paludamentum tetigiffe. idem
omnibus dolor, defixis in Comitem oculis. nec difcerneres
inferiorum aut Superiorum, virorum feminarumque dejedos
vultus. Erant, qui concidiffe res Brafilie clamitabant, Se vix
quicquam fpei reliquum. idque promtius audaciufque effe-
rebant, quàm ut meminiffe reliquorum imperitantium cre-
deres. Comitabantur cives centum, equis vedi ad pagum
ufque Patatibi Se Iguarazu. Pretores Se Scabini paganorum
profedi in occurfum obnixa comitate Se veneratione venien-
tem excepere Se Paraybam ufque decenti ordine deduxere.
Nec quies erat abeunti à libellis fupplicibusLufitanorum,
Brafilianorum,aliorumque,quibus res fuas quifque Fcederatis
Ordi-
A ihlavis Pretoria, AnSìcroóamu. E • ''Ùaucntnd . U . Concordia, fnchufana
Aandia.
V, Tirana. £ , 'Vltra.icctutn r
y
Ainaa..
L
C.AJTIS Aurcinha malus, noctu frAac&ns . G Acrtana. . W r
«"u Saànarim
D C .incorata . H .Asaris TV mavìivi/sesci
He
v
.ri,
»tics Jicndricus
 C. M A V R I T I O IN B R A S I L I A . ,„
Ordinibus,Principi Auriaco Se Societatis primoribus tradi
fpeciofe cupiebat. Paucis ante diebus Rex Tapujarum Iohan- » , *
nes Wy five Iandovius,filiorum fuorum tres, comitantibus e x C S
eadem gente viginti, ad Naffovium ablegaverat, fcitatus abi- mitttt. mitem

tionis caullas, urgenfque manfionem diuturniorem, & anno-

n e , quantum fatis effet Corniti domefticifque, liberaliter
polhcaus. Barbarorum duo cum Mauritio in Hollandiam
iter capelfivere, ignotas terras, fiderà, populos vifuri. reliqui
levicuhs donariis, qualia funt cultelli, fecuricule,fpecilla,
Barbarorum obledamenta, honorati, domum fe ad Regem
fuum recepere. Quatuor alii è gente Carapatarum Se Way- Trofia
pebarum, (qui Majorum Palmarium jam nuper receffus iinva- *****
n v a - jtaiicfMt.
ièrant Se latitantem illic predonum colluviem deleverant) Co-
mites quoque Naffovio elle volueruiit, fuo adjuti interprete.
Brafilienfium natio è fuis quinque legavere. qui una traji-
cerent,vifendi Belgii Principifque Auriaci ( q u e fola inter
ipfos eminet appellata)) cupidine, relaturi ad fuos de regio-
num noftrarum ftatu Se moribus. Etenim familiare erat Lufi-
tanis illas vilipendere, tanquam predatorias Se pifcatoriis ali-
quot fcaphulisinopiamfuftentantes. Tam accenfa appare-
bant Brafilianorum in Comitem fludia, ranta tellandi affedus
in fingulis fludia, ut ipfi humeros commodaverint, Se retrufis,
velut emulatione, Belgis, fublatum è littore per medios flu-
d u s Se eftuaria, ubi Margarite Arx eft, ad fcapham pertule-
rint, immani vociferatione, fuo more Se lingua Vale ingemi-
nantes. Scilicet,fupremum officium honoremque arbitraban-
tur,cervicibus fuis portare, qui omnium fortunas falutem-
que dudum fuis portaverat. At tunc maxime eminuit ilio-
rum hominum in Comitem pietas, cum pollerò die,exadà
in littoralibus n o d e , magna uxorum Se liberorum comitante
caterva, in lembos Se vedorias impedimentorum rates glo-
metatim infunderentur, velut cum ipfo omnes navigaturi Se
eadem maris vieque difcrimina fubituri. Athos, ne iter in-
tempeftivis officiis interturbarent, rogabat, Se mollibus opor-
tunifque verbis mitigatos Se munufculis decoratos, in littus
lacrymantes fingultientefque remifit. fe affedus ranti experi-
menta exofculari, nec immemorem unquam propenfiffime in
K k k k fe
 314 R E S G E S T / E SVB
comes Ì fo gentis fore, profeffus. Sic vela fecir,cum tricefimus fecun-
idtoifoi- dus Majo illuxiffet Se fecuritatem navigantibus ferenior
Ann.«a promitteret. Claffis, qua trajecit, navium erat tredecim, à
wCXLIT- machinis,navalibus fociis Se milite adverfus vim inftruda,
J
May XXII. ^ '

mercibufque ejus foli, in Societatis Se privatorum lucra,

onufta. Remeavere cum Comite plures,politici, Ecclefiaftici,
militaris ordinis viri, vel muniis fuis defundi, vel quod ab-
eunte ipfo morari hic diutius durum videretur. abeuntium
numerus mille Se quadringentorum erat, qua militum, qua
navalium, qua viatorum Se caftra fequentium. Equos aliquot
Brafilienfis profapie Se fanguinis una tranfvexit. Quin Se
exotica multa, que hic Batavi rara nec vifa miramur, exuvias
quadrupedum, pifcium , avium , utenfilia Barbarica, arma,
redimicula, pilea in Belgium tranftulit. que cunda non habuit
fibi ad propriam deledationem tantum, fed Se ad ufum Se vo-
luptates plurium. Teftis eft Theatrum Anatomicum apud
Leidenfes,in Batavis. in quo, velut in Faviffis Capitolinis, hec
ipfa hodie vifuntur, dono &munificentia Naffovii. ut non
militie folum documenta apud Brafilienfes depofuerit, fed in
Belgium reverfus in litteratorum porticibus tot nature often-
ta, Phyficorum Se Medicorum adjumenta Se prefidia fufpen-
derit. Preterquam, quod piduris exhiberi Se tapetibus intexi
illa in longam pofterorum memoriam voluerit, ut conuptis
rebus exftarent flmulachra eotum, que Otbis ille admiranda
habet. Atque hec in Ululiti Palatio, quod Hage Comitis è
marmore condidit, ad Aule ingreffum,fpedare eft, preter
artis opera plurima, quibus ab ebore Se elephantinis dentibus
pfecium eli Se admiratio. Mercimoniorum, facchari, ligno-
rum, eboris, auri Africani, tabaci, tragematum, coriorum,
five publice five privatorum effent merces, copia in navibus
«fooooe.- erat. que cunda vicies fex centenis millibus florenùm efti-
mabantur. Oceanum denuò emenfus Se iEquinodiorum li-
nearci , quam non rerum gerendarum fed geftarum tellem ha-
cemes bebat, in Texele portum incolumi navigatione perlatus,
iL&wL exfcendit. Sed affiixerant proficifcentem maris incommoda,
TX. u t 9 e § e r atteneretur in Heldere pago , ubi refezioni fue
ftuduit Se valetudine firmior peragratis aliquot Hollandie
urbibus
 C MAVRITIO IN B R A S I L I A . w
urbibus Hagam devenit. Hic teducem excepere cognati****
Principes Fcederati Ordines Se Societatis redores. qui « a - " M
tulati r e d a u m , gratiis a d i s , ingentia merita Se imperantis
officia agnovere. At Comes falutationum ritu defondus,
non uno conventu apud illos de rebus Brafilienfibus impe-
rioque omni, prefeduris, proventibus, incolis, milite, claffi-
bus, dillerua, Se q u e opis, que corredionis egerent, ape-
rua. Aliis & jam ante à nobis dida referre, fupervacuum *&u
fuerit. ut quibus provinciis diftinguatur Brafilià, qui ejus prò- fi!T'
ventus reditufque, quibus arcibus defendatur, quibus quali- Nafev'e'
bufque populis habitetur. Verùm excerpam è narratione
Nallbviana nondum fcripta, queque nec inameena Se feitu
Reòloribus neceffaria erunt :
Saccharorum ex omni Brafilià olim colligebantur Arobe *****
decies centies mille, idque quotannis. Earum centies mille futi
Regi in decimas cedebarit. ter centies mille, ejus facchari, t?.1"*
quod Pamelium Uve Panellas vocant, decimationi, ob vili-
tatem, exemptis. Nec permiffum cuiquam, hec ipfa aliò ,
quàm in Lufitaniam, deportare, nec nifi navibus ex Ólyfippo-
ne , Portu Vianenfi, infulifque Tercera, Canaria , Madera
egreffis. Hoc fini à trecentis navibus, partim Galeonibus ,
partim Caravellis, ( minus navigiorum genus eft ) frequenta-
batur. q u e vinis, oleo, farina, pifeibus falitis, lineis laneifque
pannis, ferro, ere aliifque mercibus graves mercatura eò abi-
bant. Ex illis annuatim ad dominos fuos redibant miliones
aliquot. qui reditus per Europe tradus varios mercantum
fludia Se cupiditatem exercebant. Limites Brafilie, que Fce-
deratis paret,armorum felicitate a u d i , à Flumine Regali,
quod à Prefedura Bahienfi Seregippam dirima, adfluviumSmmt*>
ufque Maragnonem extenduntur. Seregippa, ad littus milia-
ribus triginta duobus excurrens, addita primum Lufitanorum
imperio fuit pet Chriftovannum de Barros Cardofum, cui
meritorum ptemium, has ipfas terras, Seregippem Se S. Fran-
cifci flumen inter, donava Hifpaniarum Rex, eo jure, ut di-
vendere illas Se partiri in colonos quos vellet fas ipfi effet. ea
lege, ut intra prefixum à Rege tempus, colonias ibidem con-
deret. Fecitque hec res, ut Bahienfium plurimi pelledi huc
Kkkk 2 coni-
 JJÓ R E S G E S T i £ S V B
commigraverint,& exadis aliquot annis Ingenia fabricave-
rint quatuor, licet minoris predi, Se armentorum ièpta qua-
dringenta, Se oppidulum, centum circiter edificiis conftans.
At hec bellis vallata, trifte fui veiligium reliquere, incolis di-
lapfis, & in Sandorum Sinum propulfis. Quod reliquum erat
pecoris, vel hofti vel nobis vel tigridum voracitati ceffit, uf-
que adeò, ut ob rariorem capmtam, tato venatore adeatur.
Hanc ipfam prillino decori mirimi poffe, nifi immiffis colonis,
fpes nulla eft. hos acquiras nunquam, nifi tuta ipfis preftetur
habitatio,agrique donentur de fundus. Male calculum po-
nunt,qui per Societatem hec confici poffe arbitrantur, de
pecorum propagationes publicà cura promoveri. cum nec ab
hoftium invafionibus tuta fit regio, & illa pecorum cura even-
tus fit incerti, & fi quàm optimè fuccedat, vile eorum fit
precium, ob monete hac tempeftate fummam parcitatem.
Quid, quod afferende provincie de equitum aliquot turmis
de pedite aliifque adminiculis opus foret,fumptu minimum
fefqui centies mille florenorum. metus adhec effet,ne ifta-
tum terum adminiftratio pateret Curatori ad fordes de ini-
quius lucrum, de incolarum crudeles expilationes,uti recen-
tibus exemplis conftat. Q u e in montibus Seregippes, (Itoa-
bouhanas vocant) deprehenduntur metalla, poft crebra exa-
mina, nullius effe valoris compertum. primum reperta per-
hibentur, imperante hic Lodovico de Soufa,per Mamolu-
chumMelchioremDias. qui conjedis forte in micantes lapil-
los oculis, argentum ineffe arbitrabatur. re ad Hifpaniarum
regem relata, Soufius juffus aperire montami fecreta de fcru-
tari hoc arcanum, vanas fpes perditique laboris nuntium
Regi fuo remifit.
Temam- Pernambucenfis provincie folum, quantum ex aliquot
/£* retro annorum meffibus collegi potuit, fertilitate nulli orbis
terrarum parti conceda, nifi ubi arenis omnia fterilefcunt,
aut faxis regent. Situ, opibus, incolarum frequentia Se mer-
cimoniis eminentilfimum,edibus, ubi utbes funt, publicis
privatifque , pontibus, turribus,propugnaculis ad ufum de
cultum elegàns de validum. pafcuorum ubertate luxuriat,
boum armenta fert alitque fine numero, vaccafque corporum
valli-
 C. M A V R I T I O I N B R A S I L I A . 3*7

•valtitate , ladis copia , cornuura pulchritudine confpicuas.

Agri, modo cultura adhibeatur, fegetum feraciffimi. In filvis
avium Se forarum captura queftuofiffima, in fluminibus pif-
cium. Baliamis non unius generis renidet, oleis quoque her-
Dis òe raaicibus medicis tutanda valetudine potens. Non
ma o d o a littore miliaribus habitatur, quia ad importatio-
nem Se exportationem aptiora funt littoralia. & qui primi
exterorum coluerunt Lufitani, latius diffondere, ob paucita-
tem, colonos nequiere. etiam vim opponentibus Barbaris,
ne longms iretur in mediterranea.
Mole lingule dominis, familiis ampliffirais, mancipiifque
diftinguuntur. Horum numerus ingens inter flum. S.Francifci Mancipio-
de illud, quod Grande vocitant, cenfetur effe tricies aut qua- ZZ
dragies millium. qui ne fato diminueretur, quotannis tranf-
latain fupplementum fuere, Nigritarum terna millia, quos
Afrorum littora, Caput Viride, Mina, Angola, Ardra Se Ca-
labaria mifere. Nifi per noftrorum fuiffet negligentiam Se
diffolutiorem ceconomiam, potuiffet hec regio fibi ad alimo-
niam fuffeciffe. nunc ea laborat annone calamitate, ut peco-
ris abadi Se male habiti penuria, propediem Ingeniorum ma-
giftris Se laboratoribus metuenda fit ab omni opere ceffatio.
Illud maxime fciri Societatis interell, que Impera hujus &*?"».
vàia & mala, que malorum caufe,que remedia. In vitiis $"&£.
prima funt, paupertas & perfidia Lufitanorum, proventuum/'^'
ex agris inopia, mercature prolapfus & decrementum, erarii
publici Se rationum conturbarlo, que mala primitus con-
tempta aliud ex alio velut propagine trahunt. JEs alienum, *& aite-.
quo Societati privatifque alligantur Ingeniorum Domini, im- "
mane eft. in cujus dimidium Societas venit. nexis vero inter
fe Senatoribus, molarum magiftris, mercatoribus, opificibus,
fellulariis, ob communes vite neceffitates, fit, ut unius mina
aliam dudet Se prior calamitas fequentes involvat. Perfidiarci Terfidi*<
gentis Maragnonenfes nuper illuftri federe prodidere. que
etiam apud Pernambucenfes ernpiffet, nifi oppreffa in herba
male ccepta evanuiffent. defperatis nihil anceps horridum, ut
quid vis tentaturi videantur, quo fe expediant Se nominibus *****
Belgarum de imperio. Proventus precipuus Mandioce eft, ZpiT
LUI Sac-
 8 R E S G E S T i E S V B
Sacchari de Lignorum. illa, fi copiofa effet, à perpetua com-«.
meatus miffitatione fublevare poffet Societatem. effet co-
piofa fatis, fi agrorum culture in plurium ufus vacarent indi-
gene, affueti fibi de fuis vivere, non aliis. Ab hujus penuria
eft, quod in immenfum crefcant ejus preda, ut qui modius
viginti quatuor feftertiis olim, jam non nifi decem florenis
haberi poffit. Hinc fit, ut nefcia rimere plebes jejuna vafta-
tiones agrorum, Ingeniorum direptiones , latrocinia, furta
cceptet, prodiga vite, ut vite confulat. Huic malo remedia
peti poffunt de debent ab illis confiliis, q u e à me fuppeditata
Lignomm alias fuffragationem publicam meruére. Ligna Brafilienfia
/umrotio. male quoque tradari credam, cum nec de eorum cedendo-
rum quantitate nec qualitate definitum fit. quot, inquam, de
quales arbores cedi oporteat. Contrà quàm à Regis Hifpa-
niarum miniftris faditatum. Per hos non permiffum ultra
decies mille quindalium fedionem facere. à noftratibus
{terni videas arbores fine lege, & modo, etiam tenellas ad-
huc nec adultas. ut mercatum hunc deieri fit neceffe, inter-
cepta germinibus novarum arborum fpe. nec occurras huic
malo aliter, nifi feverè interdicendo, ut à teneriorum fedione
sacchari. abllineatur de ab adultarum ninna. Saccharo faciendis lucris
nihil fracìtiofius, preter tributorum, vedigalium,portorio-
rum ingentes reditus. At fi fumtuum omnium, quis Brafilie
opus, ratio rigida ineatur, dubium, an accepti expenfique fit
Mercatura futura equalitas. Mercature adhec facies vigorque languet.
nec enim ad mercatores Belgas ea redeunt emolumenta, qui-
bus miffas à Belgis merces penfent. Quamobrem vela colli-
gunt, proxenetas fuos fufflaminant, mercimonia parcius tranf-
mittunt,nomina rigidius exigunt & impedita diluirvi cupiunt.
Dubia fide,nummos nemo exponit, nifi pignora caveatur.
litere collybiftice ob fraudes repudium patiuntur. unde ar-
gentariam multi diffolvere de foro cedere coadi, implicant
focios. metcium Conditotia vacuitatem fuam lugent. edium
Se agrorum precium ufque adeo eviluit, ut tertia pars prilli-
no valori decefferit. Nigritam nuper vix ducentis aut trecen-
ti^ Regalibus parabilem, jam rriginta, quadraginta, aut fexa-
ginta emas. Mechanicis otia funt, de rebus anguftis militiam
am-
 C MA V R I T I O IN B R A S I L I A . ,rg
amplexantur aut in patriam remeant. Quibus malis nifi m e -
delamacceleret Redorum fedulitas,ad furaraara calaraita-
tem panini videbitur deeffe, ararli Se nummarie r e i e a p o - - -
ilramo hoc biennio difficultas fuit, ut militi vidus ftipendii- mutria
~ " ra-
tio. "
que demenfum ftatis temporibus erogar! nequiverit. nedum
redimi debitorum tabule, q u e per pararios jadura vicefime
venum circumferuntur, grandi Societatis damno. Mala re- ^f'a
citavi. nunccaufasaperiam,utmederitutiuspoffim. Lufita- rrialorum.
norum paupertas, peffimarum ipfis artium magiara, partim à
bellis eft, que non femel vaftitatem fecere, panini ab ea per-
fuafione, que fpem ipfis fecit, fugam nobis Se extrema omnia
per Hifpanicam claffem parari. Hac fiducia animofiores, In- Poupma-
genia, agros, Nigritas, officinas mercati, quovis precio fuere, Z1LT
fecuri qui folverent. Inftitores infigni levitate dominorum
fuorum res talibus credidere, Se ex certa incertam poffeffio-
nem fecere, ftimulante lucri cupidine, quod de reprefentatis
pecuniis precidebant. Hec ipfa excepere famulantium luxus,
facchari vilitas, annone caritas, Nigritarum ex variolis obi-
tus, agrorum negledus, meffium per predones calamitas,ver-
mium,quos lagarta* vocant, glirium muriumque populatio-
nes,inundationes Se torridam ab eftu folum. Q u e cunda
cum adverfa ipfis evenirenr, nec expungere fuo die nomina
poffenr, pecunias magnis ufuris mutuas popofcére, Se litibus
forenfibus impliciti, hac infuper vefania fortunas fuas attri-
vére. Vlùram tenie aut quarte exigi in menfem confuetudo
eft, aut fortem totani exftingui per bienniiaut triennii mo-
ram. Accedunt ad injuriam alia hec. quod fingulis menfibus
novis apochis fors admiftà unirà crefcat Se fic ufura ufurà in-
valefcat. Scribarum,amanuenfium,aduariorum, proxene- <
tarum, procuratorum, tabellariorum, aliarumque hirudinum
forenfium falaria, emungunt egenos Se faciunt. Tum Preto-
rum&fub-pretorum,locupletiffimum quemquein predam
rapientium, avarities, incubat miferis Se decoriat muldis ex-
torfionibufque, quos reos haberi utile cenfet. quibus fangui-
fugis ut folet accidere male pattis, licet omnia rapiant, om-
nia tamen defunt. Caule collapfi mercatus partim ex d i t o « - £
originem trahunt, partim ab immenfis oneribus, quibus Bra-
Li 1 1 1 "2i
 320 R E S G E S T i E S V B
filianorum proventus gravantur. ut licet meffes votis refpon-
deant, falva tamen effe nequeat res familiaris, languefcente
indies apud Belgas faccharorum predo. Eft inter diminute
mercature caufas diminutus monete valor, ut Se portorii prò
pecuniarum tranfvedione. Q u e res eftècit,ut mercatores
ob dubiam pecunie in fra d u m erogationem Se jaduram vi-
lefcentis in Belgio facchari, in animum induxerint,non palam,
coniciis vedigalium magiftris, fed clàm ttanfmittere pecu-
inopu nias, mercatus inftrumenta de frudus. oraria publicà quod
*AEram.
./frariL I J.

attinet, licet illorum felicitas ex rerum Brafilianarum pru-

denti adminiftratione omnis dependeat de legitimo mercium
tum importandarum tum exportandarum ufu, illud tamen
vero affine, inter caufas deficientis de hic fortune, effe quo-
rundam imperitiam Se enorme habendi ftudium. Enimverò
ex quo fe movere ccepit illa & Brafiliam attentare, latuere
plurimos, locorum fitus, appulfus, indoles foli, de populo-
rum. ut horum ignorantia de negledu non unius vidorie
occafio elapfa fuerit ; nec unius facinoris fucceffus, perdito
immani e r e , autores fuos fefellerit. Preclara multa aufi Re-
dores laudatiffimi, minus voto confecére. quia mutatis iis,
ob ambulatorias dignitates, de novis in alia confilia euntibus,
nec conftantia cceptis nec par femper induftria adfuit. Illud
quoque inter errores publicos putabatur, quod privatorum
ad Batavos fcriptitantium chartis delationibufque major à
quibufdam habita fuerit fides, quàm publicis & dignitatem
habentium, aurefque crudelorum impleverint, qui ad gratiam
loqui malunt, quàm prodeffe. Hinc modo intempeftiva fru-
galitate intermiffe expeditiones fuére, modo profufa liberali-
tate fufcepte, modo largius,modò parcius equo millavi-
dualia, naves, arma, aliaque ad bellum requifita. ut grandes
pecuniarum impenfas periiffe non immeritò ploret falus pu-
blicà. Ab eodem fonte eft, quod vix preftitu poffibilia, de
adverfa mandatis mandata, fepè Se nocitura acceperint Brafi-
lie redores. quale illud eft de rapièndis in debiti folutionem
mancipiis, Se donandis agris, que donari nefas ; de imperata
Nigritarum venditione, didis folutioni intervallis tunc, cum
pecuniarum hic effet abunde * quos nunc vendere jubemur
nume-
 C M A V R I T I O I N B R A S I L I A. ^
numerato ere,poftquam es omne fugit. unde accidit,ut
vetera nomina maneant, Se fervis ea induda fit vilitas, ut mi-
nore , quam ab Afris emti fuere predo, hìc veneant. Nec ta-
men Ordinem propterhec incufare promtum mihi, cui ani-
mus fua audendi maxima Se Reipub. utilia. non ftant rerum
fiicceffus intra vota, at turbant cafuum ludibria fapienter
ccepta. ararli Brafilienfis inopie inter alias caufe fuere : fub-
fidia miffa Angolenfibus , Thomeis Se Maragnonenfibus,
fadi in arcium inftaurationes fumptus, vidus demenfa Se fti-
pendiorum militarium diarie preftationes, lente adhec Se
protrade debitorum folutiones, Se difficiles, licet judicis vocis
r a t e , executiones. At malis prefentibus afferra medicinam
dolendo querendoque, mentes veftras fatigare foret Se veri
confpedum interturbare. Quare de remediis fententiam *•«*«
j • r i o * i • ^**"~~ malorum.
uicam, lalva Se ìntegra meliore.
Illud Ingeniorum poffeffori Se exhauftis ere Lufitanis
folatio fuerit, fi fpiramentum aliquod temporis indulgeat
Societas ad refarciendam rem. quam bella aliaque calamita-
tum improvifa Se divinitus immiffa afflixerunt. quod fi impe- Adverfus
,
. •• * i i * / * / * * r ' I Lufitano-
tran nequeat, maius exigi debita lualerim , iaccharorum, rum ^
fupelledilis, moniliorum, aliarumque rerum mobilium vendi-aUemm'
rione, non fervorum, non utenfilium. quibus ad elaboranda
facchara opus, non boum venditione, fine quibus nullus
Ingeniis labor. nifi tanta forte fint nomina, ut molas cum
utenfiiibus Se appendicibus omnibus vendi ad hailam necef-
fum fir. Illud conftat, molis iftiufmodi,fi laborum inftru-
menta tollas, multum de predo decedere. Nam que à ne-
ceffariis inftruda valent centum mille florenos, ab iifdem de-
ftitutavix quadrag'es mille vatebunt. que mox famma,fi
pluribus dividatur creditoribus, exilis erit fingulis. Nec
minus attendendum ad hoc, edido Anni fupra millefimum
fexcentefimum quadragefimi cautum fuiffe,ne prò debitis
oppignoratis exigatur major ufura, quam unciaria,pro non
oppignoratis non nifi ododenaria. In cujus legis fraudem im-
mane quantum peccaverint noftratium plurimi, injufti foeno-
ris exaèì:ores. prello funt exempla. Cofmus Oliveira Tugica-
pape incola, novena florenorum millibus fervos aliquot mer-
r r
M m m m catus,
322r R E S G E S T ^ E S V B
catus,poftquam folviffet duodecim millia ob moram, quin-
decim infuper florenorum debito attentus fuit. Iohannes
SuaresMoribece civis, acceptis in fidem bonis predo triginta
fex mille florenorum, folutis fexagies mille florenis, pari ad-
irne (heu hominum fidem) debito obftringebatur, ob moram.
Sane juris & equi fuerit, illorum debitis detrahi, quicquid
exadum per fummum nefas fuit. Fecere hoc Novas'tabulas
condendo Romani, compefeendis plebeis furoribus Se jullif-
fimis querimoniis. Nec facile repagulum reperiam fcelerate
quorundam cupiditati, nifi legum Se pcenarum attocitatem
adverfus rapaces milvos Se effrenes lucripetas. Preter hec
litium fumptus, fori tabem, precìdi oportet de Pretorum in
clientum loculos latrocinia compefei. Leges quoque fum-
ptuarias exigat nafeens Refpublica,cohibendo luxu,ne in
immenfum prorumpat,ad cunda quis pecunia prodigitur,
prefertim exquifitis menfatum ingeniis de veftium, que egre
civitatis indicia funt. Et cum propè fit, ut exfpirenr tempora
mercatus Orientalis, id apud Fcederatos Ordines agendum
fedulò, ut ab importandis ex Oriente faccharis abftineat, cum
pet hec dejici conftet faccharorum Brafilienfium apud Euro-
peos valorem. Nigritarum propiorem curam haberi ex re
Societatis erit, cum ex fexagies de quater millibus, quos
Africa mifit, defiderati fuerint intra fefqui annum mille quin-
genti de vigintiquinque. caufam non aliam effe crediderim,
quàm quod male habiti in navibus de à vite neceffariis delli-
tuti,fordibus de pravo vidu miferi enecentur. Prout faginato
vel tenui funt corpore, preciis differunt. poft marinam traje-
dionem refedioni corporum fpatium detur. fecus de predo
fere omni excidunt macilenti, aut confedi navigationis in-
commodis mox ab exfcenfu moriuntur. Illos divendi, more
folito, per dida folutioni intervalla, minus pofthac expediat.
Cum enim in frequenti de denfa circumftantium turba ratio
haberi non polfit ementium aut fpondentium, fit, ut Nigrita-
rum magna pars ad eos venditione devolvatur, qui de nomi-
nibus expungendis minus cogitant, aut in filvis ex rapto vi-
v u n t , & focios hos fcelerum adfeifeunt. ubi in idem vite
genus latrociniis graffationibufque efferantur. Hinc Rationa-
ria
 A±A
C. M A V R I T I O I N B R A S I L I A . . . 3*3

ria vanis debitis & inopi emptore confpergi videas. Nec

numerato ere illos vendi utile, cum paucorum tunc emtorum
fint. qui a nummis paratiores in publicà licitatione decrefcere
Se flaccefcere precia patiuntur, priufquam Vendenti annuant,
Quamobrem autor fiem, ut explorato primum per procura-
tores fingulorum Ingeniorum ftatu Se dominorum opibus,
mancipiaiis vendantur certis penfionibus, five in diem. ea
lege, ut quotquot reprefenrare volent,hoc eft, diem folu-
tionis prefenti pecunia redimere, fruantur ; qui nolunt, Ni-
gritas emtos, antequam in folidum & affem fatisfecerint, non
nifi ufu fuos putent, poffelfioneac dominio publicos. Quam-
obrem notari chàradere Societatis corpora-mancipiorum
velim, ne pròna in fraudes gens melioribus pejora fubftituat.
Hec levande plurimorum paupertati, diminuendis nomini-
bus, Se mitigandis in nos anfinis facere videbuntur. Si via
feveriore infiftamus, plus acquiremus odii, quam potentie.
Provinciis veldomefticosmotus,vel externorum arma, vel
folitudinem inducemus. Vt vero Mercature omni fuus re- ***$*
IM ' r e Mercatu-

deat vigor, de Oneribus Se Moneta nova deliberano ut. Sac- raproiop-

chara abfolvi cupiam à femifeftertio infingulas libras. nec/aw*
enim nuperum hoc audarium vilioris predi facchara fufti-
nent. Quin, tutiore jam à Morinùm infultibus Oceano, navi-
gationes impendiorum parte levari poterunt. nec opus tanto
bellicarum Se fiduciariarum navium àpparatu. cum per vedo-
rias Se onerarias, quarum minus precium, tranfvedari cunda
queant. Sin à Mór.inis metus duret, fadis contuberniis per
Septentrionalia Iberniam inter Britanniamque navigandum,
aut rigente iftic bruma per fretum Britannicum, navium tu-
telarium prefidio. Nummariam rem bonis legibus conftitui
fruduofum. à monete depreciatione ingens vulnus inflidum
mercantibus fuit,quod fanarinifi ejus incremento nequit.
Nummi quos Crucigeros vocant,apud Bahienfes valent flore- »£«»
nos duodecim, quos Regales, fioranos tres & fellema duo-
decim. Quicquid ab hoc valore in lucro deputatur, terna
parte Regi, tenia domino, tertia Ecclefiafticis ceda. Indù* •*•
ftriis, quibus facile ingenium largitur cantata illa artium ma-
giftra,comminifcendum fimile quid. neluceUi fpeilledino-
h
Mmmm 2 ftfates
 3i4 R E S G E S T i E S V B
ftrates, quorum aurum jampridem per medios ire fatellites
didicit, illud ad Bahienfes tranfmittant. Forte non inutile fue-
rit novam monetam cudi, cujus valor ratus fit folis Brafilienfi-
bus. ut fugiente Hifpanico ere aut deficiente, nummorum hic
fatis fit ad militum ftipendia Se mercature negotia.
iErariis recreandis hec fecerint : fi preter fuperiorum cu-
ram, accidantur navalium fabricarum impenfe, fi annona alia-
que è Belgio mittantur liberalius, mercibufque Brafilienfibus
fuum conftet precium : fi Officialium tum civilium tum mili-
tarium contrahatur numerus : H commeatus curatores Arci-
bus , Europeorum more, follicitè profpiciant ; militi cibaria
non vendant nimio : fi Societati debitum es nec nimia feveri-
tas exigat, nec nimia facilitas dilfimulet. Debentium alii me-
dianici funt, alii meicatores, alii agrorum cultores Se poffef-
fores. Cum illis rigidius agendum, quia alieno fucco victitare
amant, fua culpa inopes. Cum illis itidem, quandiu fide in-
tegri, honoris namque fui intereffe arbitrantur, ejufdem pe-
riculum incurrere. Si rem fregerint Se fidem, mora omnis in
damno erit. que fola ipfis convafandis bonis aut occultandis
fupereft. Cum his lenius moderatiufque agendum. nam ex
hoc fonte omnium commodorum Se lucrorum Brafilienfium
fpes manant. nec aliis principiis nituntur Societatis auree
Apodixes. Omninò extrema illa caveri oprarci, ne molarum
quotidiane opere ceffent Se agrorum confitiones, feriantibus
Nigritis. Attamen prò meilìum felicitate, quam preflare fo-
lius Dei eft, cum illis tranfigendum. Nec mirali fubeat, hanc
malorum Iliadem à me narrari, quam fublatam aut corredarci
oportuit. Culpam illam prellare non eft meum. per quem
nunquam iftetit hec incommoda averruncari. aliene opis Se
quidem extere indiguere Brafilie redores. quin nec hi nec
Belge ipfi potuere id omne, quod voluere. ut fatis aliquid,
incurie nonnihil, imprudentie multum, inopie publice plu-
rimum imputare habeamus.
Q u e plura fcire fatagent Dominationes Veftre, exponam
Bra/iiia lubens, paratilfimus audire contra differentes. Tantum pro-
momen- r n_\ . . • n •
tum gran-tetto provaiciarum, quas armis veftris tenetis, momentum
puto, ut indignum feculo de pofteritate fuerit, illas negligi.
Si
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA
Si nondum magnis fe emolumentis probant, probabunt m7
S ^ T S e? ° r t k t Ì U S ^ M ^ d e r i E , T a l e S ,
ut natura loci & arcibus munite, potentiffimum hoftem pof
fint contemnere. per focordiam aut difeordiam f u f q u e Z u e
habite, recuperar! nunquam. Milite Se viribus uri hic rerum
flatus partus eft, ita confervari eundem oportet. Africe non
unam partem armis tenetis, ut hinc in Occidentem tràjicere
& in receffus ejus penetrare detur. Chilen maris Pacifici
provinciam menfibus duobus, Havanam quatuordecim die-
busadimus. q u e loca machinationibus noftrorum oportuna
lunt. Ex quo Hondurarum reditus intercepimus, claffem
argentiferam fpoliavimus, alias portubus, ne prodirent, con-
clufimus, tantus per Occidentem terror fuit, ut MexiciPro-
rex de regnorum fuorum diferimine queltus, eas Regi Hifpa-
marum curas fecerit, ut de recuperanda Brafilià extrema fta-
tuerit. Et licet male illi res ifta fuccefferit per claffem nuper-
rimè Dei beneficio disjedam , fecundis curis incubuit in
novam. quas tamen oborti in Portugallia motus turbavere.
per hos non Algarbia folum fed Se Azorum Infulis, Afrorum
littoribus Se Indie Orientalis non uno imperio excidit. ut
jam magnis impendiis tutari habeat reditus Terre Firme Se
N o v e Hifpanie. Quod fi fperari poffit Orientalis Se Occi-
dentalis Societatum in imam conjundio, de qua agitari au-
dio, nullus dubito, quin jundis viribus exuiPeruano Se Ma-
niliarum imperio poffit Se Fluvii Argentei terris ac montibus
Potofinis. Neque fuffecerit tutande Havane, Cartagene Se
Mexicano regno. Sola combinationis fama pacem imperabit
Regi gloriofiffimo. At Brafilià depulfi excidimus Angole
regno Se Thomeo Se toto Nigritarum mercatu.
H e c fumma illorum eft, que ad res belli domique apud
Brafilienfes nofeendas exponere habuit Comes. Hec ad Dei
Optimi Maximi honorem, Societatis amplitudinem, Se Patrie
laudem hadenus aut geffit aut confidila. Quid fentiat, dixit
de quid fuadeat, hortatus Patres, hec ipfa ad Reipub. falutem
flederent de vel ultrò confulerent, quod in rem effe vi-
debitur, vel faluberrima fuadenti aufcultare non dedignaren-
tur. De Brafilianorum quoque indole differuit, Se liberalius
N nnn licen-
 3 ió R E S G E S T i E S V - B
licentiufque habencios monuit,& ratam ipfis libertatem & im-
munitatum pada preftari. ne, que arma prò nobis non femel
induerunt, exercere adverfus nos intempeltivè doceamus.
SECvRiTAs,ajebat,mutua fecuritate deobedientia fubdito-
rum facilitate imperantium pacifcenda eft. Sic fecuritati pro-
vinciarum contrà temporum adverfa murus aheneus parabi-
tur. A D P R V D E N T I A M Principis fpedat, quod rigore ne-
queas de feveritate unquam, moderatione aliquando efficias.
idque Societati honorificentius fore, fi ex facili res tantas
Federati componere in animum inducat. Potentiffimi Ordines, Prin-
jmnatm ceps Auriacus Se Societatis Redores, ad quos ifta pertine-
Tetilm bant, gratiis Corniti adis, quod Novi Orbis adminiftratione
22f"fedulà adjutallèt veterani, rationes ejus confecere abfque
fi*** lite, perpetuorumque porrò in Rempub. officiorum fide ad-
grati*s ftrinxére obfequi promtiffimum. Quod fané graviffimi Se-
tgiin/.
natus judicium , calumnie dentibus exemit Ducem omni
laude cumulatiffimum,de cujus virtutibus nihil tam excellens
concipi poteft, quod ad meritorum fublimitatem affurgat.

E Narravi res in Brafilià gellas, fub Mauritio imperarore, è

periculis tam longe navigationis Se bello tam profunde
barbarie reduce, minutiora preterveétus ea felegi , que
exemplo, magnitudine, ufu confpicua maxime videbantur.
cen*ì Genus illi è domo Naffovica eft, que multis retro feculis,
f!Za imperio, connubiis de rerum pace militiaque geftarum fama
Celebris non per Germaniam folum fed de Europam omnem
fuit. Auguftam primus fecit Adòlphus Naffovius, Romanum
Imperium adeptus. auda Principatu Araufionenfi fuit per
Renatum Cabilionenfem, Naffovium. Comes Otto ante an-
nos ducentos illam in Belgium traduxit,ornavitque Engel-
bertus primus atque hujus nepos Engelbertus fecundus,à
quibus per has provincias dotalibus oppidis opibufque pre-
Clara inter Belgas ccepit. Engelbertum fecundum, pollquam
res maximas in GalliàFlandriaque geffiffet,Maximilianus Ce-
far florentiffimis Belgii nationibus prefecit. Quem fecutus
Henricus Naffovius Engelberti è fratre nepos, non folum po-
tentiffimo exercitui Caroli Quinti Cefaris in Galliis Dux pre-
fuit,
A Castrum . E Uà picara* J ~ - »"" — « <^*"M
c Amnts Dillo
M
B L^cnpfum ec civitas Ovil'a
, ***** ~*?AJ~-* "(&**& ^ -
1)
 C. M A V R I T I O IN BRASILIA.

nlTum CtÌ r B r a b a M Ì X U n i v e r f e & a l i a r u r a P r o v i n i

rum gubernacula tenuit. Nec minor laus dignitafque Renati
Cabibonenus, Guilielmi Mauritii, necnon ho°die late viétoris,
Celfiffim. Pnnc.ms Frederici Henrici, Araufionenfium Prin-
cipum. quosNaffovios omnes imperiis Belgarum feliciter de-
ftinavere fata. Inter Domus Naflbvicx ftemmata Dillenbur- Stemmo
Dillenbur.
g.cum eft, e quo ditti Duces & hic nofter, quem praefens gicutn.
Hntona loquitur. DillenburgumComitatusNaflbvix civitas, Dillenbur.
ad Dillam amnem, tot NafToviorum fedes & patria eft Avn s gum ; Naf-
T X.T /v* . ri i ~-.**~ wj.k. iivuj loviaiivi

IoannesNaffovius, Senior d i d u s , Guilielmi Araufionenfium "*

Principis frater, Geldrie vicaria dignitate Prefedus, magnis,
dum viveret, virtutibus gloriam extendit. Pater Mauritii
Ioannes, frater Comitis Guilielmi, Frifie & Groninge lauda-
tiffimi Gubernatoris, poftquam in Belgio belli fludiis fub
Mauritio inclatuiffet, exercitus Regis Suecorum Caroli pre-
fedus, militie experimenta plurima edidit. Mater Margareta Mauritii
Avus.
Ducis Holfatie de Sleefwici Filia, felicis uteri Princeps, Ioanni
marito, cui à fecundis thalamis fuit,peperit I. Mauritium, Pater. Clìater.
Georgium Fredericum, Guilielmum Ottonem, H e n r i c u m ^ S
Bernardum, Chriftianum de Ioannem Erneftum, filiafque
complures. Mauritium, Dillenburgi Naffovie urbe editum,
pater puerum litteris, juvenem armis inftruxit, de tot NafTo-
viorum exemplis bellice fame in Belgio oftendit. ubi Martis
arena laborque militie plurimus erat, nataque mox occafio,
Dillenburgice familie dignitatem, prudentiam fortitudinem-
que Naffovice in Brafiliam inferendi. Fratrem Georgium
Fredericum turare Equellris baliftariorum dudorem de le-
gionis Equeftris vigilum prefedum militarla fludia fub Cel-
fiffimo Principe Araufionenfi etiamnum occupant. Guiliel-
mum Ottonem, fub bellicofiffimo Rege Guftavo Adolpho mi-
litantem, vidoria Lipfienfis extulit, & Equitum prefedum
maximis laudibus cum virtute fortuna cumulava. Henricum
militum Tribunum, militie noftre expertum, poftquam varia-
rum urbium Se Arcium in Belgio expugnationibus digni militis
officio interfuiffet, fua merita validiffime Wafiorum in Flan-
dria urbi Hulfte, Gubernatorem prefecere. Bernardus juve-
nis admodum deceffit, fortune in quam alebatur capax.
Nnnn 2 Chri-
 3 i8 R E S G E S T i f c S V B
Chriftianum Landtgravii Halfie aufpiciis pugnantem, Ducis
dignitate, pergit fua fors confecrare fame, &per majorum
rapere veftigia. Fratrum poftremus Ioannes Erneftus, cum
fratre Mauritio in Brafiliam profedus, mottis illic Se glorie
somes.focumDucis dignatione repperit. Sororum ejus alie fulgi-
diffimis conjugiis nexe aut innupte fuperlùnt. Mauritius ex
quo ingreffus illam fuit, labores fibi&pericula piacere voluit.
Fovebant belli ftudia proavorum gefta Se imagines, cognato-
rum in Belgio triumphi,à quorum potius quàm fiderum afflatu
mores Principum finguntur. fortitudinem, prudentiam, pro-
bitatem,eximias Ducum virtutes,ita apud exteros mifcuit,ut
de militi fiducie bellice de domefticis compofite exadeque
xMaurìtii vite exemplum fe prebuerit. Nemo ilio officiis, alloquiis, ha-
jìkanos " bitu, inceffu civilior. Et tamen blanditiis intradabilis perfo-
vivendi
ratto.
natos vultus oderat, candoris innocentieque unicè cultor.
Illa comitate omnium in fe animos provocabat, ut Barbaris
Se Anthropophagis ipfis gratus bene audiret inter portenta.
Iuris juftitieque rigidus cuftos,fummos infimofque, Barbaros
Se Chriftianos, mercatorem civemque pari jure retinuit.
Q u e in rem gloriamque Societatis erant, confuluit. Redo-
ribus optima fuadentibus aufcultavit. ea tamen circumfpe-
dione, ut moderari fubinde Se differre mandata fuftinuerit.
ita fuadente vel utilitate Reipubl. vel neceffitate. Augufli
exemplo, de quo Dio perhibet, eum non omnia, que decreta
erant, executum, veritum ne parùm fùccederent. fed que-,
dam ex tempore difpofuiffe, quedam rejeciffe in tempus.
Communi indigentie non exemtus, tulit belli tranfmarini ca-
lamitates juxta fubjedos. imperii labores illud auxit, quod
inter populos viveret iftiufmodi, quoium plerofque aut
emulatione difcordes, aut fide dubios aut genti noftre magis
quàm fibi infenfos habuit. Hoftium nemo vim ejus fenfit,
nifi vincendus, benevolentiam popularium nemo, nifi aliqua
miferie levatione aut dignitatis acceffione. Mirus ejus Se
perpetuus in perfpiciendis ac examinandis rebus vigor Se in-
durirla. Et cum facilis effet inter exteros ad luxuriempro-
lapfus,nequaquamfe moribus Americanorum permilit,aut
fortitudinem licentia fregit. Duas regnantum peftes à gene-
rofo
 C MAVRITIO IN B R A S I L I A . 3J9

rofo pedore à fe amolitus libidinem de avaritiem. minime

credulus rumufculis ad gratiam allatis, expendebat veris Umi-
lia. Opera omnia quis diftindè Joquatur ? Odennio, quo pre-
fuit, cunda egregii ducis munia implevit. Principalium ope-
rum fuit ordinarioReipublice. Fines imperi! Brafilienfis novis
Prefeduris auxit, veteres tutatus fuit. Ingenia fola agrique Stimma
Lufitanorum, qui aufugerant de in hoftico degebant,belli!gestorum Mauri-
jure licitata venditaque, Societatis erariis immane precium, " tìo.

undevigefies centena millia Se fexagies ac ter mille fiorano-19^0

rum Se quod excurrit infcripfere. E manubiis aliifque abfloren'
hofte receptis bonis,partum vicefies centies mille, decies Se 2QI7478
fepties mille florenorum Se quod excurrit. Securitati provin-
ciam m contra temporum adverfa munimenta paravit. Seri-
gippem Regiam Se Maragnanas terras potentie noftre addi-
dit, arces urbefque expugnavit, urbem S. Lodovici, arces
Calvariam, Tapicuram Se Tagitaperam. Portum Calvum fu-
gato Banjola Comite prefidiis Hifpanicis exuit. Flumini
S. Francifci arcem de fuo nomine validiffimam impofuit. In
Siam caftello potitus propius nos Tapujis & hos nobis jun-
xit. Magni terroris bellum Africanum Se quotidiano audu
majus,confiliis ejus brevi confedum eft. In Afrorum namque
littoribus caftellum M i n e , Angole regnum, Se civitatem
Loandam, arcem Benguellam, urbem caltrumque Infule
T h o m e e noftra fecit. Expeditione Bahienfi trium caftello-
rum Se navium aliquot, que in predam ceffere, vidor evafit.
Claffem potentiffimam, in qua omne Hifpanis prefidium, va-
lidis confiliis armifque à littoribus Brafilie depulit. Indie Oc-
cidentalis penitiora immiffis claffibus non femel terruit. Chi-
lenfes federe junxit. Bahienfes ad belli moderationem coé-
git. Arma Batavorum per utrumque orbem circumtulit, bar-
baros in Societatem belli totis cohortibus pertraxit. Nihil
apud hoftem quietum paffus,quo minus aut populationes
hoftiles impediret,aut populantes popularetur, Se ubiter-
ruiffet, ab invitamentis pacis Se ordinatioris belli non abhor-
rebat. Gentibus tum Brafilienfibus tum Afris ad eum fuit
perfugum,legatos honorificè excepit decufque Fcederatorum
qua bello qua pace afferuit. Quis mercantami opes omnes
n
O o o o finga-
 33o R E S G E S T J E S V B
fingulafque Se mercium vim ftylo exequatur. Ciftarum Sac-
chari tranfmiffa per hec tempora fuere aliquot centena millia,
tum que Societatis erant, tum que privatorum. Earum,ut
societatù. habent publice Tabule, computatio ifta eft : Sacchari Albi
io4fn citte centies Se quater mille, quingente Se quinquaginta quin-
jy^o'va- que. Ejus, quód Mofcovadicum vocant vicies Se fepties
f7sSo mille, odingente ac tres. Pannelarum quinquies mille,
pannello*foptingenteac fexaginta tres. H e Societatis erant. At pri-
privato- vatorum fequentes : Sacchari Albi quinquagies Se quater
rum Bianco ..- . 0 . _ . r 1• • • • o 1 *
54593^. mille, quingente oc nonaginta tres. Molcovadici vicies Se bis
Mojcovad. m j j j e a c centum. Panellarum ter mille quadringente Se tres.
panneii. Lfgnj Brafilienfis vicies Se quinquies centum millia librarum,
LigniBra. infuper nonaginta Se tria millia, fupra fexcentas Se triginta.
libra. Vt de Tabaci, aliarumque mercium viliorum calculis nihil
M9363
°' dicam.
Vrbes adhec pagofque edificiis aUxit ornavitque. pontes
domofque Pretorias condidit ad ufum Se decus. templum
pietati Se divino ufui fua ex parte munificentia exftruxit.
Eminentiffimos cujufque profeffionis art ilice s, architedos ,
geographos , pidores, fculptores , domi militieque fecum
habuit Se fovit. ut que loca, quas terras urbefque ipfe vin-
ceret, illi vidas tranfmarinis Belgis oftenderent. Quo impe-
rium ivit, equum putabat cultum ingenii fequi debete. Ta-
bulas Geographicas magna cura Se fumptibus fuis exarari fe-
cit, in quis oppida,pagi, arces, armentorum fepta, (lagna,
fontes , promontoria, ftationes navium , pottus , fiumara,
fcopuli, Ingenia ac molarum fabrice, tempia, Ccenobia, pian-
tarla, regionum fitus,longitudines ac latitudines,aliaque,mira
accuratione reprefentantur, autore Georgio Marckgravio,
Geographo Se Aftrologo eximio. qui idem fadurus apud
Afros, fatis ibidem concelfit. Hujus in gratiam exftrui in fu-
blimi Speculam feceratNaffovius,obfervandis aftrorum moti-
bus , ortu, occafu, magnitudine, diftantia, aliifque. Accetta:
ad hec fludia etiam ifta fedulitas, qua ammalia varii generis,
quadrupedum mirabiles formas, ut Se avium, pifcium, her-
barum, ferpentum Se infedorum, populorum habitus diffor-
mes Se arma pingi artificiofè fecit. que cunda propediem
cum
 c
- MAVRITI0 IN BRASILIA
vif certa peaatio
~ : i s s a s t e T' r
mr * HSH^k " m n e s r l i q U l d e m n o n onficus,
eruditos miraba-
"
k m m PrÌVat cont
er o io f r ° ^ e r n i o cognitos. in-
ter quos primi foere Francifcus Piante Se Guilielmus Pifo.
ille à concionibus, Se facris Corniti, hic à pharmacis. ille in
excitanois ad pietatem animis promtiffimus, hic in difpicienda
rarum natura maxime prudentie. uterque dodrina Se fue
artis laude clari. Quare tefles fe Se rerum geftarum Se quas
propnas Brafilià habet herbarum plantarumque effe voluerunt.
Alter precipitato per commenta poètica fpiritu, ibidem à
Maurino gloriofe gefta, laudabili Poèmate,quod Mauritiadem
ìnfcnpfit, extulit. alter in ftirpium exoticarum raram indolem
virtutemque fpeculatione dimiffus, earum omnium hiftoriam
confcripfiffe, muneris fui putavit. Fecere hi duo, ne ingenio
Se eruditione vinceremur ab iis, quorum arma armis, barba-
nem manfuetudine vicimus. Inter hec nihil majus religione,
nihil fublimius fide habuit. cujus moderamine ita inclaruit,
ut inter religionum diverfitates, licet fue, hoc eft vere, publi-
cà profeffione addidior, equus fteterit, nec edidis minaci-
bus fubjedorum cervices ad eum, qui ipfi placuit, cultus
divini modum coégerit, fed intemeratum reliquerit, ut rep-
perit,aut invitaverit placide. Ideò conciliari gentilium ani-
mos fuafit, ut credant meliora docere velie, à quibus aman-
tur. Nec enim facile perfuaferis credenda, quibus nocueris,
nec animi ac melioris vite bona exfpedabunt ab iis, quos
terrena rapto auferre cedibufque regnum fibi parare anim-
advertunt. Negares inter Barbaros vixiffe. adeò comitate,
manfuetudine, equitate populum fledebat. quam ob caufam
palàm laudabatur ab omnibus, potens iis ftudiis, quibus fir-
mantut imperia. Ad pietatem preiivit ; facrorum obfervator
ferius,abfque oftentatione. Confilia civium optima promovit,
noxia ftirit, dubia direxit. ubique cavens, ne committeren-
tur difcordes eo prefertim loco, ubi prope funt, qui civile
incendami alunt, procul,qui exftinguant. Nec anguftum ^<'«-.
x
~t ri 'J* r J Imperli
aut vile NafTovio regimen fuit, fed magnitudine iua unde- *#**
quaque ingens Se ftupendum. Fines maximi ampliffima ter- A
rarum ac maris fpatia compleduntur,fparfis etiam per Infulas
Oooo 2 domi-
 33i R E S G E S T i E S V B
dominationis viribus. Provincie munite copiis, que in urbi-
bus, pagis, arcibus, claffibus. plus minufve prò temporum
ratione valide, miles limitanea, miles mediterranea habuit,
ubi minimo oneri fubditis,maximo ufu in hoftes eilet. Claffes
mari de fluminibus extitere terribiles, ut hoftem exclude-
rent,piratas cohiberent, terras novas invaderent,tranfitum
fuis aut tranfvedionem facilem darent. Prefedi militari ac
civili virtute eminentes, aliis Se mihi memorati, nec Grecis
nec Romanis fe minores animo, aufibufque oftenderunt.
Colonie, optimum Se fapientilfimum Romuli inventum, duci
ccepte. Reditus è decimis, alimentis, portoriis , grandes.
Tot tanteque naves onerarie belliceque modo appellere
modo folvere vife, ut communis orbis officina hic credere-
tur. Hinc Hifpanie, Occidenti omni, Mexicanis,Peruanis
trepidatio. Hic glorie fue pomoeria amplificat Belga, Se ve-
teris incola, novo orbi novus hofpes Se hoftis incubat. Illa
rexiffe Se flexiffe prudenter NaiTovium qui negaverit,ante
gefta Se que evenére poft,conferat. Compertum,proh dolor,
ftatim ab abitu,nutante partium concordia,in offenfarum ope-
ras itum, Se hinc noftrorum à fide defedarne, hoftium auda-
cia, caftellis deditis, objedoque cladibus milite Belga, Socie-
tatis res retro iiffe. nec metu amplius Lufitanos predones
nec Belgas officii confcientia attentos fuiffe. Abdicationem
eftlagitavit mature, majoribus fervatus. ut dubium reliquerit,
majoremne laudem in Barbaris regnis adminiltrandis, an iis
relinquendis promeritus fit. expeditius illi fuit tradere impe-
rium, quàm accipere, Se quod alieno rogatu fumfit, ultrò Se
Bemx equo animo depofuit. Sane fatis hoc debitum, ut dum impe-
maqnis di- r -, . r ' • 1 • • 1
gnitatibus
ornatur.
ratona fe dignitate foris exuit,novam domi indueret, nec
defierit effe, qui fuit,quin fadusfuerit major, quàm fuit.
Tunc mercantanti quoque juffis paruit, jam Fcederatorum
folùm. tunc temporarii imperii, jam perpetui adminifter.
tunc Patrie abfens,jam prefens curator. tunc Barbarorum
redor, jam fue gentis. tunc militie rudioris, jam ordinatio-
ris. Etenim non inclyte folum Vefalie, inter limitaneas vali-
diffime, prefedus à Fccderatis Ordinibus fuit Se totius Equi-
tatus fub Araufionenfi Principe Wilhelmo creatus d u d o r ,
veruni,
 C. MA V R I T I O IN B R A S I L I A . ,„
veruni dignitatis proavorum memor & in Beigli commoda
porro mtentus, honorum fuorum fpatia videt, nondum termi-
num. Imperantium laudibus detrahere pronum invidis &
queruhs. ar vanas populi voces non audiunt, quos redi fen-
fus&raeliorum fuffragia erigunt. De Ducibusjudicaturos,
confilia, fidem, res gellas infpicere oportet. nec hoc folùm,
fed & que confici ab illis potuerint. cum ab occafionibus
fepè, fepè ab armis Se apparatu bellico dellitui illos comper-
anti fit. quid, quod omnium molitionum fucceffus prellare
à fe ipfis non polfint, cum plurimum fortune habeant res mi-
• Iitares. Eft quoque ea regentium condicio, ut quicquid pro-
fperò geftum, fuum effe ducant, quicquid infelicius, impu-
tent ducibus. Naffovius fortune fe prebenti non defuit, nec
hofti ullam negligentià prebuit. nec contemnendi ejus autor,
cum armis prevaleret, nec timendi, cum neceffitas Se vido-
rie fpes audaciam provocarent. Facile eft, in Europeo Orbe
degentibus, meenia in fiottai terra debellare votis, narrationi-
bus, poculis. modos vidoriarum comminifeimur, quales fua
cuique fuggerunt fludia, majores animis quàm confiliis, im-
pigri lingua Se nihil ultra verba aufuri. At Dux vigilans, fo-
brius Se prudens,ubi commeatus, ubifupplementa, ubi pe-
cunie defunt, uti narratores Batavos ferra poteri, ita majora
viribus aggredì cavet. Etiam publicà exfpedatio impatiens
eventuum eft. licet privata loquax magis inter talium rerum
imperitos. Mauritius horum fecurus, confilio fuo Se fuorum,
grandibufque exemplis nixus, non opinione plebeja aut ab-
fentium vaga Se inconfulta meditatione, in Barbaro orbe,
pacis bellique temporibus, inter apertos occultofque hoftes,
terra ac mari, eas res gelfit, que feculo digniffime,Fcederatis,
Naffoviis, ipfi gloriofe, Societati utiles fuerunt. ut, fi vere
eftimare volumus, non Cornai Prefedura, fed Prefedure
Comes datus fuerit, nec adminiftrate ab ipfo Brafilie ullos,
preterquam hoftes, pcenitere poffit.

N I S.

Pppp CASPA-
334
C A S P A R I S B A R L i E I

MAVRITIVS REDVX.
Sive

G R A T V t A t l O
Ad Excellentilfimum & Illuftriffimum Comitem I. M A V R I T I V M ,
C o m i t e m Nalfavie , Cattimeliboci ac D i e t z i e , Bilfteinii Domi-
n u m , Brafilie Terra Marique Praefedum, &c. C u m ex O r b e Ame-
ricano in Europasum fofpes appulilfet.

Affovim tran* aquor odeB» reducemque fialutM

'Belga Ducem. nondum Phcebofervente perusluf»
Se priflco candore probat, patriique coloris
Etjuxto veteri*fiervMvesligia reófi.
lvertU Occiduum miffu* bellator in Orbenu,
Et terra*, Solfeffe, tua*, non vifa ruenti
In laude* Europafiati*,famaque fiuorunu
'Pars mundi concuffo prior. querendus in orbt-j
barbarico fuit hosli* Iber, vinciqueflubipfo
Vefiere regnatorem Afe dominofique Philippos,
'Dh vifium Superi*, hic opportuno trophei*
Jngen* fe tellus aperit, aifflufaque vaslis
Regna plagi* nudifque truce* cultoribu* agri.
Hic alios hominum mores miramur f*> urbe*,
(orporaque humanis feede dislenta medullis 3
Infamefique dapes & qualia ferculo fiatri
(oxit & immanes Atreu* detrufit in artu*.
tfac belli lau* fummo viri*, in vifeera viclos
(fondere & invifos difierpere dentibu* hosles ,
yfejoti noceant, vel ab ipfa morte refiurgawL>.
Hic alium Caslella olim confi/exit Oljmpunu,
<
Diffimiltfique faces. oculis disfaruit Arclos ?
Et fera* Alcides. nufquomfiuafignoBootes
SuHulit autfiriclum Perfeusfletorfit in enfenu.
Thillyridemjìupuit 3 quique altiu* exit in Auslrunu
indù* & oro Deum. gemini*flolamenab umbri*
Terra capit, qua* nunc dextro*, nunc irefmislra*
eAdfiicit. hybemis quoties nos nocltbu* acres
Qalcomm
 M A V R I T I V S R E D V X
ì 3f
Colcamm fine Sole gelu, Titania lampa*
jEsluat tffufias exuritfervida frontes.
Kon illic ripa Vahalis Rhenique bicorni*
zAmbulot, aut Ligerim Scjthicumque adfieBa* Araxerru
Incoia. Ama&onie generofia vocabula gentis
Indunt nomen aquis, & qui per rura Maragnon
Longa ruit mtidafique Argenteu* evomit undos
"Plato patens. vix obliquisfifideràcondunt
Flexibu* & parvo dislant discrimine luces.
3K°n his, vasi a licet, Romana potentia terris
Intulit audaces aquila*, non cepit Olmdanu
Grecia, non illis aìlatus pfittacu* oris
'Rgddidit aut Spartam aut Cadmi fundamina Thebas,
zAut te Miltiade, aut tua viclor nomina, The feu.
Hesjerie fiors islafuit ,fervataque Ben
Gloria reclorique Tagi. fe barbaru* illi
Tradidit (S fero dominis adfuevit Iberis.
y-Qos etiam, quorum virtù* Mavortia nefeit
Stare loco , P L V S que, exemplis regalibus, V L T R A
Vadit ef ingentem grandis fiducia Tethyn
Trajicit, inferno* mox perruptura paludes,
Jvimus, f$ lauros illisfiuFbendimusoris.
Sicfruimur rapto, & que quondam regna fuere_j
Capta Togo, noslrisfiolium ceffiere Batavis.
c^ftCanfiuetas hic Belga domos Z$ mitia tecla
c
Poffidet. Auriacis titulis expungimus Indos -,
Hisfanoflque duces. longè migramus f$ ipfi
Oceano inducit peregrinos Belgica cives,
JEdificatque foris. mutai cum gente colonu*
Sidera, in aurifera* diflflundit nuntia vaìles,
Jpflaque pallentis penetralia concutit auri,
Et terretflècretaÈrebi,fluafiaccharanoslra*
Letatur tratiare manu* dulciffima tellus ;
QjXCattiacoflque illic f$ reflflirare Sicambros ;
Sevus ubi crudis habitator vixit ab extis,
Jrforrendeque artus hominumficuerefecures.
O^taxime Dux, hec terra tuis fèrvata triumphis -,
Jmperiifquefmt. dudum fub Principe Celfio
oMìles eros, noslrique adfierfuspulvere belli,
'Publicà magnanimis juvisli commoda cceptis,
P ppp z Cum
 M A V R I T I V S
33*
(um validam Tarteffiacis èfaucibus Arce?ru
Eriperes, Rhenique domos & clauslra Botavis
oAffereres, veslrefacinu* memorabile dextre.
Tunc latus immenfium mundi, quod nefiiit evurru
Omne, tibi in meriti precium fiatiumque futuri
Oflfil•, t$ intrepidi fucceflfor magne Columbi,
Vefbucii fètiat us iter, cum Sole fletisli.
Hic fibi Nature longiflfimo linea metonu
Fixit. anhelantes isloflùbcardine Phcebi
oAdfietlamus equos. nec latius exit honorunu
Regnorumque fames & vis peregrina fciendi.
Conslitit extremis in Gadibus illa potentis
oAlcmenefioboles(f?finiverecolumne
Imperium- Louis etiam redoribus olirru
Ultima fufflecit Thult-j. Tibi tran* mare magnum ,
oAtlantifique vagosfiuclus Z$ Nereo vaslum
Surrexere nove gente*, dominumque ducemque^)
oAgnovere truce* populi. fua inumino cuncli
T>evovere tibi, & nudati membro lacertos
Exeruere tuis juffis, Gf telo pharetri*
"Depromfere fuis. piume lufere per armos ,
Et pitlurato gratati corpore, vobis
» Jur'avere fidem. nec enim gens neficiojusli eB,
» Ipfaque borbaries aliquid prefientit honesli.
» J^ofurefi lege probant, inficriptoque menti
« (flcelitu* offrii verfant ditlamina, quamvis
Obrutafè condot multa caligine virtù*.
Qupt circum regni*, tot linguis cultu* abisli,
J^Cec disfar morum ratio difcrevit omorenu
Obfiequiumque tui. teflùsfexereferoce*
Indomitifique animi* turbe & mitefiere fub tes
Efero vis potuit facilique adfiuefiere vite.
Excuffle manibu* clave, f$ lethalibu* arma
Qoùbu* & rigidi damnato in corpore fune*.
» Sic notum mote, manfuetofiublege renaflci
a Toflfe hominem, jam certofides.perfirata viarunu
oAmbulat, & noslro fub fidere barbaru* exit,
Et prifium difiit velati** membro pudorem.
Eheu, quanta viri* ferita* & neflcia luxn*
Vito rudis, quales ogresli lumine vultu* ,
Cfuàm
 R E D V X.
§AZ«rnpertufiagena*facies, quàm molliafiexu ™
-Brachia, preeipmque per avia pulfiat humum pes
Turbine, fieu celeri*fiquiturvesligia cervi,
Seu mediis velox leporemfiOoturin agri*.
Qufimgnari torquentjaculum, docliqueferirei
Obvta, non vani* prò Bernunt iclibus hoBem.
H~oc memini. Botavo flolventem è littore cunclos
Contro te mari* ìffe Deos, -Zephyrofique Notofqucs
Ttujeaffe rates, irataque nummo forti
Invidiffe tue. quid enim ? tunc altera Juno
In Belgas inimicafiefit. tejuppiter ireu
A^neefato voluit, perque afflerà rerum
l er caflus pelagi varios, longinqua tueri
Littora & in terris aliis Latioque reponi,
oAróion in Occafum portare deofique penates.
oAlter era* tum Scipiades, qui fluirmt Afrum,
Tran* mare, nec fuit hec foltus gloria Pani.
Tu nobis Hanno vicluris claffibus orbes
oAcceJfiJfe novos aufits, glebiflque focifque^
In patriis hefiffe, duci plus vile putaBi.
Eudoxo deferta Pharos Memphifique fluperba
Et contemtafuit Lathyri domus hosfita regis.
Scandii Erythreum pelagus, ratibufque profundunu
Emenfus, tandem Heffleriis fietit exul in oris.
Hec Nicie fortuna fuit, Grajique Conones
Perfiutlus abiereforas.florsiBa Lyflandrunu
, Extulit {$ Rome dominos. virtute probantur
, Et pelago grandes anime, difcriminafortes
, yfos faciunt, nec parva timet, cuifiemit ur equor.
Sed veluti fialvus, poB mille pericola, tanderru
Confimi ad Tiberim Duclor Trojanus, & equos
Expertu*flenfitSuperos, fio* littorefioffles,
c
Brafilieque domos jamque hosflita faxa fiubiBi,
Vallatamque urbemficopuli*,habitataque nuper
Hisflanis loca, Z$ iUuBrisfaBigia regni.
Vitlor in adventu e*, primufque a Principe vinci
Se dolmt Baniolaferox.flugerephalanges ,
Et Calvi fua cefferunt erario Portu*.
Fortunate Comes, memorandi nomini* heres »
Hec Tropici videre gerì, queflaficia Phcebo
CLq q q Hic
 M A V R I T I V S
338
Hic illic definit iter, tuafoBoflub ìfderru
Limitibu* claudi voluit, Cancroque Capwoque^j
Hoc bellifinivitopu*. cum vitlo Peneda eB >
Q-editur ipfe tibi Chiron acuiffle fàgitta* ,
Etjuviffle Ducem.flcUlumporrexit Orion ,
Indigetes toto cum littore pellet'et audax
T>extera, & antiqui* fe maxima Pernambucmru
Fafcibu* exueret, tomofiecuromagiBro.
J\Qc viflumfleviretibi. clementia genti*
'Dos eterna tue eB. cuntlis fpes certa fialuti*
Ex equo viteque datur, plocidifique vagantes
Legibu* atque ipfum invita* placatu* lberurru.
J^Qcflati*hoc. munis urbem terraque mariqucj s
Trecludifque adita* hoBi, dum nubibm imbres
^fimborum extundit pater, accefflufque viarurru
LaxcU (f$ anguBofialiuntin gramine Fauni.
Vix firmata tuis fuerat Resfublica curi* ,
oAccepitquefluosregio placidififima leges ;
cAMfittis in oppofitum beUacia cloffica Nigrinu ,
Et late fulvi* confierfum littu* areni*.
jEthiopum fiatio eB, quoles Acheronte fub imo
Degeneres vadunt Genii. jacet edita valli*
cfMìna potens, dudum AuBriaci* inflèffla Philippi* ;
Unico mercanti* tremor &' formido Botavi.
CepiBi atque tuis occejfit cloro trophei*.
T)eerat adhuc roBratu* honor, domitifque corono
Claffibus, extremis cum te pars hoBica fatis
Et vicinafiuistenerent mcenia tranBris ,
Santlorumque choru*. tu per fiotiofa vagantes
jEquora,fatolefique mina* & belloferentes
cffMlerfiBi & multo damnaBi funere fortes
Beticola* ,foBumque Tagi. rìfere ferene
Jfefèides,favitque tibi, mare,fiderà, venti.
GfjfiafiibifiuppoBo*ferit arden* linea gentes,
Immenfamqueflecatfiatiisequalibu* ethrarru ,
Terra jacet, totoque natot circumfiuo ponto.
efpxCorborum fuccique ferax rorifque beati,
Gfluem canne dulces generant. Hic area laudumj
Panditur, hec veBra* tellu* admifit habena* -
Et dis Angole cultor, ffarfique per oro*
Oceani
 R E D V X
ÌS9
Oceani mgri indigene, candenfique minislrM '
Hic ebur hicfulvum mercanti porrigit aurum ,
Venaleflque anima* pre ciò tranfcribit iniquo.
" (~«rb0na liher^ domini fubducens ? & cur
» Visfiervum natura pati ? cdeBis imago eB,
" ^Bfiquis homo eB, natufiquefibi vim reffluit infon*.
» Q-Mortales equis generarne legibus omnes ,
»]ure pari, mox dijfimiles infuria fecit >
- Et belli furor & rabtes infima nocendi.
Pacificos etiam fiuclus Chilenque remotanu
*Ausficiis tetigere tuis gens noBra, vieque^
Ignotepatuere maris, compendia ponti,
Qj2*fitumquefuit, quod non invenimus, aurunu.
QMagne Comes,fimt una tuos pax obvia curfius,
Et Lufitanis veniens Concordia terris ,
Susfendit Mavortis opus • frameafque tubafique^
Et bellatrices paflfim compefcuit iras ,
Ipfiaque paciferam Bellona oBendit olivano.
yQp moriture Ducum,prifii venerabilegermen
Sanguims, ignotum nobis jam note per Orbem,
aAd Batavos veteremque redi, forfiffime, mundum.
JA(W e fata tue laudis mea Belgica, cauflàs ,
Queis mereans, habet. reBant preclara laborum
<*Argumenta domi, pandit tibi Flandna laxos
QJXCOXv'incendafinu*. hicnondumfecimusarmis
Otia. fervei amor belli, paribuflque Philippi
Regna fatigamus fiudus. Tu barbara (berne^f
Verba, JMagajates, & qui fibi lurida formante
Telo, Tabajarres, &f pitlos membra Tapujas,
Patagones, & Canibales, paBumque cruore^
Humano deforme genus ; durofque Caetas
Tupigua* & Amixocoros fievofique Piryvos,
Et Tupinaquorum populos. dedifie parumper
IBa loqui, Germane, £$ vocibus utere noBris.
Et Batavos Frifioflque fona, mitemque Sicambrutru,
OJfrCattiacos M-orinofique (£f quosfovet Ifala cives.
Fulminai in J\dorinis cognatifianguinisHeros,
A V R I A C V S , fiernitque viam, qua poffit adiri
Ganda "vel auguBis Antvverpìa digna trmmphis.
cAdfis, magnanimoque humeros fuppone labori.
CLqqq t
34° M A V R I T I V S R E D V X .
Vofique adeò, Patrie Patres, quibus inclito belli
Glorio furgit ab Occafu, tot Vefflere in ipfio
Emeruit celebres vigilan* induBria louros .
Hesferieque accìdit opes ; defendite magnis
Qepta animi*, Siculumque iBis avertile Regerru
Fimbu*, ouriferamque Perù Cufcumque Gfmtumqutu
Et pulchros longe Potofi convellite montes.
Hecfinem belli* regio dabit. illa potenti*
Imperli fùfflulcit opes & robora tellu*.
Obruite hanc orbi* dominam, qua pugnai Iberm
Orbe olio, geminos in fi committite mundos,
Et caput Hisfanum Occiduis demergite terris -
Ut Phcebo labente labet. qui viribu* in nos
oAccrefcit glifcitque novis, hinc pabulo Marti
Sufficit, & jìriclos eternum nutrit in enfes.
oXercedem pugni*flubducite.vadat lafon
oAlter & in claros deducat carbafà portu* >
In Belum Panamamque & ditem invadile fortes
Colchida, & effojfis Indumfioliatemetalli*.
Ite Patres, monBrabo viam per AmaZjonis undo*.
Hoc Duce, Perruvio iotifulgebitis auro.

C. B AR L s. v s.

INDEX
 I N D E X R E R V M
prascipuarum hujus
H I S T O R I M.
A. Arx S. Antonii. 74
Binate?' Achina ftationes Africa.' Arx Brunonis. jjy
Pag. j y Arx Cabo dello, Catharina dìcla, a Mauritio Marga-
Mei noftrapropèMinam ordo. 56 rita. 74
Adolphus Naffovius Imperator. Arx Calbuca in Chili. %?<?
326 Arx Ceuliana. JA
Adìiani Dufiii lam. 120 ArxDufiii. J J7
Adventu* clafiis Hifpanice. loz
ArxS. Georgii. !ir
JEthiopes damoribus pulìa ordimtur. 5 7 Arx Naffivia in Afrìs. j3
Alagoa Borealis. AX Arx Povacaona five Portus Cahi obfleffa a Mauri-
Alagoa Auflralis. fo\c\- tio. 37. roiéìa. 38
Albertus C. Burchim S&natorte?Confili Amfteloda- ArxRcftinga. 7 4 . 137
menfium, inter Societatis Occìdentalis Direclores, Aves marina. 134
te? Legationibm adReges varios clarm. 104.109 Aurum cur Barbaricum dicium Maroni. 290
Aìdeas. pagi. 4i
Alexiiportm in Brafilià. B.
273
Aliquot Sacri ordinis relegati. 188 " D Aldivia cbitas. 266. eamfubeunt Belga. 277.
Americani^ Orbis an notus Veterìbm 1 2 . exami- *-* munimentumtxftruunt. 278
nantur loca 'veterum. J
3 Baldivìenfis provincia noVem territoriis diflingui-
'America antiquitm babitata. tur. 266. Baldivienfium defcriptio. 280
. J4
America primi inventores.
ibid. Balduinm Henrici Prafeclm in Brafiliam naVigat.
Ananazfs frutìm. 'variafortunapugnat. moritur. x6
, Anbuibapeapija, Saffafras. 70
J Banjola fugit. 42. flumen S. Francifcitrajicit. ibid.
34
Andreas Vidalius ad feditionem hortatur Brafilienfes. prope Seregippam graffatur. 62. Seregippam de-
180 ferti. «53
Angola Chilenfium. z6j Barbalio Bahiam repetit. 182
eT\ Annabon Infula. 210 Barra grandis Sinus eft Portui Cabo njicinm. 4z
Annona calamitai in Afrìste?Brafilià. Remedium. Baxios de Rochtu ,fcopuli. 70
248 Belga mercatores differunt a Graciste?Romanis, a
Anta. 132 Germaniste?Gallìs. 8
Antonii Ocquendi cum Patre pugna navalis. 1 8 Belgarum copia aliquot cafa. 187
Antoniipagm. 40 Belga in Afìicam navigavere. 60
Antonii Vaxji Infula. 4 0 . oppidam. 136 Bejupirapijcis. 133
Mtonim de Cunba Andrada captuste?in Belgium Bellum Belgicum, ejm cauffa, magnitudo. 1. fama,
miffm. 168 diuturnitas ,jm, Virtutes te? <vìtia, Duces, dì-
Apri amphibii. 132 ftincla tempora. z
Arara avis. r
33 Bellum Belgicum duplex Domefìicum te? Externum
Araucanì Chilenfium bellicofifiimi. *73 five tranfmarinum. 3
Arces Reciffa. Bellum tranfmarinum aliud ad Orientem, aliud ad
Arda arbor. J
34 Occidentem. 4
Armadìlla defcriptio. 220 Bento Henrìcm. 183
Armandi Richclii Cardinalis lam. 46 Bernardus Comes NaffoVia. 327
Artifojkim Tribunm. ejm lam 27. littera ad Boavifta Domus ad dekclationem te? tutelam Infula.
D. Albertum C. Burgium. 109dimittitur. 107.
in Belgium redit. 119 Boicinininga ,ferpens rvenenatus. 133
Articuli Induciarum inter Lufitania Regemte?Fcede Boignacuferpens. ibid.
ratos Ordines, quoad Societatem concernunt. 231 Bojobi ferpens 'viridis. i bid
Aix Auriaca in Tamarica. * 36 Boopepifcis. ibid.
R r r r Brafilià
 I N D E X R E R V M .
Brafilià defcriptio. Situa,termini,figura, poputi, Cbilenfiavocabula. t%$ teffequent.
quomodo è Veteri Orbe huc pervenerint, primi in- Chiloue infula in Chili. 164. ejiisportu*. 277
r
ventores,a'ér. 20. colonia. Epifcopite?Prafidis Chriftianus Comes Najfovia. 3*7
fedes. lingua, mores. z i . habitus,religio, domi- Cìbarìorum inopia. 138
cilia,viclus.2i. Artna.22. prafeclura x i v . 24. Civeste?coloni a Mauritio in centuria* fcribuntur. 45
nationes. ibid. Civitas S. Salvatoris noftrorum ncgligentid amiffa. 16
Brafilià divifio vetus in Borealeste?Meridionales Clafiis Hijpanica defcriptio. 158. duces. 160. èSi-
Prafecluras. Nova in Hiffanicam five Lufitani- nu Sanclorum exit. 161
eamte?Belgicam. 25; Clafiis noftra. 162. Hiffanica fuga. 170. ejus
Brafilià quam grande momcntum. 324 infelicitai. 171
Brafiìiani natatores,pifcatores, jaculatores ,potores, Clafiium primus confiiclu*. 165. fecundu*. \66.
crudeles. 22. in hojpites effufi. 2 3 . officia erga tertim. 167. quartus. 169
mortuos. ibid. Europaismixtimitiores. ibid. Coloni quomodo in Brafiliampelliciendi. 124. quando
utiles. tria hominum genera ad colonia* opta. Hj
G. Columbus. 14

e Ajataya,cercopithcci.
Cajufiapyra.
Campecha.
133
70
26
Comes Banjola. 35 r. ablatìs impedimentis loco mo-
**• 37- ./¥*• ,
Comitis Mauritii cum Societatis recìoribu* concor-
3?

Cameronisingeniumverfatile. 98 ^ **w* _ 311

Cameronis expeditio terreftris adventante claffe Hi- Commendoflatio Africa. ^ 5J
fbanìca. 178 Conceptionis civitas in regno Chilenfi. 263
Camurupi pifiis. _ 133 Congenfes Legati in Hollandiam. 144. eorum de-
capiti* Viridiste?Infularum ei objacentium defcriptio. fcriptio. 245"
, j- Congenfi regnum, Congo civitas. ibid.
Capureiba orbar. 134 Congenfis Regis tituli. 346. regim appellatio. ibid.
Carolm Naffovius Dux. 35. «g»mtò. 38 Congo flumen. 206
Carolus Tourloniusprateria cohortis Duxpugnatcum Conjurationis Tbomaa arcana. 248
hofte. 180. inquirit in expilatores. 184. opponi- Confila habita de expugnandisPalmarìbu*. 243
f»r Canterani. 188 Controverfia Celebris. 4 » expediat Societati,fingulis ad
Carolomappa Arx capitur. 175 mercatum aperiri Brafiliam, anfervori pub lieo. 87.
Caroliti Tolneriusa Comite in Belgium mittitur. 234 Confilium Comitis. 88. probatur a Feeder. Ordd.
Caftrum civitas in Chiloue. 264. eVertitur. 27 j te? Societatis reBoribus. 9 0 . Coloniarum ìncom-
mda
CafìellumDomburgicum. 137 - 8 7 . commoda. 88
Caftrum Frederici Henrici. 126 Copaìba arbor. 134
Caftrum Princ. Guilielmi. ibid. WtfM. 132
Caftellum maritimum. 135 Criffìnus in Brafiliam mìttitur. 281
C^rww Ma«ròa 4^ ri^w S. Bvwcj/ci. 42. curaro Curawancbaiprafeclus Villa fica apud Chilenfes. 26f
minus ad oftia ejufdem. ibid. Cut acao infula. 16
Caftrum Waardenburgii. 12.6 n
Cauffa naVigationis ad Indos. 4
Cauffate?feopm fcriptoris. 19 " T \ Avilii Ecclefiafta ftudia in convertendis genti-
Cenflus faccharorumte?aliorum redìtuum. 101 *~* bus. 127
Cerigones. 132 Decreta de decimis, pifeatìone, fonderibus, te?e. 51
Chimìlla animakulum. 272 Decretum de captis Nigritis, Vecligaliunifraudatori-
Chilen qui adierìnt. 272 bus ,pradonibus. 67. de re frumentaria. 6 8 .
Chiles defcriptio. fitti*, etymon. temperies. guberna- de appellationìbm, homicidìs. ibid.
ror. Epi/copatus. 262 DefeBio Lufitanorum nunciatur Corniti. 201
Cii/ew/« regni provincia. 263 Deìiberationes de transferenda imperii fede in Tama-
Chilenfiumpopulorum habitus corporum. 266. opifl- ricam. 52
ciaìdomicìlia,'veftitm.267. viclus,PrafeBi.\b. Diei Dominici venerano. 45-
arma, religio. Docmonia. 269. De conjugiis. 270. Diligcntia Mauritii in deprehendenda Hifpanorum
ritibm circa mortuos. fecundisnuptiis. ritufcede- claffe. 157
rum. 27 x. Numine. Gubernatoris eleclione. ani- Dillenburgum Naffbvia civitas.patria Mauritii. 327
malibus. 272. ad colloquia cum Belgis defeen- Difcurfus de mancìpiis te?Jervis. 184
dunt. 278. horrentadaurimentionem. 279 Dominici Calabaris Hifpani infelixfatum. 37
Dorades
 I N D E X R E R V M.
Doradcspifces. j , ,
Duces cum Brouwero in Chilen profecli Blaubceckim,
Voflcrmannus, Petrus Florius. 273 1_J Ederatorum Ordd. vittoria naVaìis duce Trom-
Ducum Americanorum laus. j8 pio. I74
Federatorum Ordd. Pitterà, quibus Corniti mìfiionem
petenti fuadent manfionem. 202
TC Brechtus, Bosvardm, Hollingerm duces occum- Federati Ordines , Auriacus, Societatis Reclores Co-
•*-* bunt. 8! mitipro adminiftratà Brafiliàgratìas agunt. 226
Ecc/^rfreg/Vwew.309. Synodi, claffes. prefbyteria. Ferdinandus Mafquerenga Comes de Torte terra ma-
concionatores. ibid. rìquePrafeElus. \6o
Ecclefiafta laudatifiimi Fredericm Caffelerus, Petrus Fluvii S. Francifci defcriptio. 43
Lantmannus, Francifcus Piante, IoachimusSolle- FluVìus Argenteusfive Rio de la Piata. 24
rus,I. Polbcmius, Cornelius Pcelius, Samuel Ra-FluVìus Grandis Ingeniafivemola. 123
thelarius, David Dorejlarius, Iohannes Stetinus, Fodina apud Couhaovenjes inventa. 47. fodina Co-
Iohannes Editardi. 130 paoVaenfeste?Terra Nova. ibid.
Eclipfis Solaris defcriptio. 196 Formula regiminis Brafilià elegans praferipta a Mau-
Edicla per oclennium promulgata , vani argumen- ritio. 291. quomodo habendm miles ,primores,
coloni, Lufitani. 294. 29 j te? feq.
ti. 302. de abfconditis mercibus. pradonibus.
Sabbatbi obferVatione. alea lufu- militum graffa- Francifcus de Barros relegatm. 18 j
tionibus. ibid. vallis. mer cantium fraudibus, Francifcm Toktanus Hifpanorum Dux Civitatcm
S.Sabatorisrecuperat. 16
militibus vagis, latronibus,prafetlisgraffantibus,
ponderibus, menfluris, certaminibus fingularibus. Francifcus Piante Ecclefiafles. 331. autor librorum
Mauritiados. ibid.
farina plantatione. 303. debitoribus, expìlato-
ribus ,blafphemis. 304. arufeatorìbus, caden- Fredericus Henricus Araufionenfium Princeps. 327
Frederìca olim Philippaa dicla. 69
dis lignis, orphanis. 30y. faccharis .fcholis, ar-
Fretum Lamarium. 273
mis , annona valore, Notariis. 306
Friburgum Palatium Comitis. 145
Ediélum Federai. Ordd. de permiffa in Occidentem
navigatione. i*
Elia Herckmanni laus.7^. ejus iter per deferta Copao-
ba. 213. fuccedii Brouwero. 277. oratio ejus ad
Chilenfes. 278. fucceffus nunciat Mauritio. 280,
G Aravatpagus Pernambuci.
Georgius Garflmannus. 66. Arcem Siaren-
40

redit in Brafiliam. ibid. moritur. 281 fem expugnat. ibid.

x
Erne'(li caftrum. 3 ^ Georgius Fredericus Naffovìa Comes. 3 27
Expeditio prima Societatis in Brafiliam fub lacobo Georgius Marcgravius Geographuste?Aftrohgus exi-
x mius. 330. moritur. ibid.
Willekens. 5
Expeditiofecunda in Occidentem fub Baldewino Hen- Gifelinus comes Expeditionis in Bahiam. 77
l6 Guacucua vefpertilio aquaticus. 133
rici.
Guaperuà pifiis. ibid.
Expeditio Henrici Loncquii in Brafiliam. Olindam
cepit. I7 Guarà avis. ibid.
Expeditio Hadrìani Patris in Brafiliam. gloriofe pu- Guilielmus Araufionenfium Princeps. ^ 327
x Guilielmus Otto Naffovia Comes. ibid.
gnam occumbit.- °
Guilielmus Letanus centurio. 56
Expeditio in Minam Africa arcem. 53
Guilielmus Loofiusfiuos ad pugnam hortatur. 164
Expeditio in Seregippam Regiam, duce Tribuno Scup
pio. <*3 Guilielmus Pifo Archiate?. 331. fthpium t ? her-
Expeditio in Siaram duce Garftmanno. 66 barum Brafilià fcrìptor. ibid.
Expeditio in Occidentemfub Iolo. 9l H.
Expeditio Ioli inportus 0. Sandorum terras. 189
Expeditio in Angolam fub Iolo. 203. in infulam
Thomaamfub eodem. 2
°7
H Eclor de la Calce tempeftate Paraybam appellti.

Henricus Comes Naffovk Hulftagubernator. 327

194
Expeditio in infulam Thomaflub Dou^a. An. 1600.
^ Zìi Henrici Brouweri profetilo in Brafiliam. 258. man-
data Brouwero.ibid. novam viam aperti in mare
Expeditio in Maragnanamprafecluram. 223. ratio-
Paciflcum. 272. moritur. 276. fepultura. 283
nes expeditionis.\b. duces Lichthart.te? Coinus.ib.
Henricus Hcefius militarìbuspraficitur, abeunte Mau-
Expeditio deftinata Mauritio in urbem Buenes Ayres
ritio. J94
Aurf TLichthartìo.
duce ìfhtli/trt'm. T"
R rrr 2 ##*'
 I N D E X R E R V M
Hfpanorum Pitterà ìnterccpta. 159 cumCoino. 223. ejus laus. 226, in profetiti-
Honorum infignia delata Corniti a Pernambucenfibus. ram Infulanam exflcendit. j2
Ioannes Wendovillius centurio cadti. 83
Hoftis de temperamento beiti cogitat. 199. rationes Idus e Txela portu Jolvit. 9 1 . ejus naVes terrori
qua Comitem idem facere impulerunt. ibid. funt Hifpanis. 92. fuos ad pugnam hortatur. 9 3 .
Hoftis trajicti flumen S. Francifci. 156 pugnat. ibid. dejeriiurafuìs. 94. invecliva. 95.
Houwinus centuriote?Bcrchemim archite&us caftren- iterum pugnai. 96. iterum deferitur. ibid. iterum
fis caduntur. 81 rcpetitpugnam. ibid. amulatio fruftratur expe-
ditionem. y7. ejus expeditio in 0. Santlorum
I. terras. 189
T Acobus Huygenius funvgatm Loofio. Ioli Clafiis ad HaVanaportum. 195-. disjictiur tem-
165
•*• Iacobus Stackhoutoerus cum Helmichio hoftem peftate. 196. in Angolam mittitur. 20 3. Loan-
cadunt. 39 dam capti. 204. infulam S. Thomate?arcem. 208
S. Iacobi civitas, S. Iago. Iolus moritur, ejus laudariote?exequia.
262 209
Iacobus Aldericus. 167Icicariba arbor. 134
Iacobus Wilkkenìus Prafeclus in Brafiliam abit. 1 j . Ifrael Twynius centurio cadit. 83
urbem S. Salvatoris capti. ìtaiba arbor.
ibid. 134
ìaguareta, tigrides nigra. 133Iuckerius a Iandovio per fraudem captiur. 265
Imbres crebri facchaream meffem fluffocant. 228 ludai ab excubiis abfolvuntur Sabbatho. 45
Imperiai, civitas Chiles. Iudaorum repagula.
262 310
Imperium Africanum. 311lus naVigandi ad Indos. 4
Imperii Brafilienfis ordote?gradii*. 307. Feeder.
Ordd. x 1 X-Viri, Prafetlus Brafilià, Supremm Se-
L.
natus, Poltiicus. Magiftratus Provinciales. 307. | Aboratores, cuhqres Roffarum. 70
308. Rationum collegium. ibid. Viceprafetlus *-* Laus Coinite?Lichthartii. 226
maris. ibid. Senatus nauticus. ibid. Lecli penduti te? reriformes, quos hamaccas vo-
Imperii Brafilienfis defeclus. 317. confa malo- cant. 126
rum. 319. Remedia malorum. 321 Legati a Camerone ad Comitem mifiì. 98
Incolarum Brafilià alii liberi, alii fervi. 123. liberi Legati Sohnenfes ad Mauritium. 244
Belga, Lufitani, Brafilienfes. 12J. 126 Leges frumentaria circa Mandiocam a Mauritio con-
Indiculus armorum. 137 cepta. ij4
Infila Capitis Viridis. 32. Salifera nofllratibus Leges matrimoniales. 4$
diala. ibid. Libertas religionis conceffa Lufitanis. 49
Infula Principis. 212 Ligni Brafilienfis cultura. 128
In Maragnana provincia caftellum expugnatur. 224 Lis cum Artifof kìo. 103
Ioannes Naffovius fenior diclm. 3 27 Littcra Comitis ad Auriacum. 4 3 . ad Societatis
Ioannes Naffovius pater Mauritii. ibid. exercitus reclores. 44
Suecorum Regis prafeclus. ibid. Littera Georgi! de Mafcarengas Prorcgis ad Comitem.
Ioannes Erneflus Comes NaffoVia moritur in Bra- 236
filià. 186. 327 Littera Herckmanni ad Comitemte?Senatores Bra-
Ioannes Tallebomius Centurio cadit. 38 filià. 282
Ioannis Coini expeditio in Africam, ejm Pitterà ad N. Littera Mauritii ad Ordd. Generales de Aitìfofkio.
Tprenfem. praliatur cum Mthiopibm. 56. Mi- 107
riam obfidet. 57. dedi poftulat. ibid. deditur. Littera Principis AurìaciexhibenturChilenfibns. 278
conditiones. 58. vitlor excipitur. 60. lam. 120. Loandam S. Pauli invadti Hinderfonius. 204. arces
nuncproprafetlm rei tormentarla fub Auriaco. 60. condit. 205
nobilis è Mifnia. ibid. Cameroni opponitur. 179. Loanda infula. 206
pelitiCameronem.ibìd. Maragnanam vincit.225 Locis facris in belloparcendum. 148
Ioannes Walbeekius Affeffor. 189 Lodovico Barbalioni opponitur Picardus. 186
Ioannes Dorthim Tribunus a Barbaris obtruncatur. 16 Lufitani proditionis accufatì. 1 y6
Ioannis Giffelini laus. 121
Lufitanis vivendi^t legibus Cafareiste?Romanis. yo
Ioannes Godlatius vigilum prafeclus. yó
Lufitanorum littera intercepu. 75
Iohannes Latius rerum in Brafilià a Societate gefta-
Lufitanorum conjuratio credita,nondum comperta.yy.
rum ufque ad An. 1636 fcriptor laudatifiimus. 18
excufantur captivi. 1o 1
Ioannes Lichthartius. 27. Maragnanam invadti
Lufitanorum defeclio in infula Tbomaa. 242
Lufita-
 I N D E X R E R V M.
Lufitanorum in Loanda cades. 247. occafio. que- confidi, y 3. Gfupjure in Afrìcam moverti. 60. fo
rela Lufitanorum. it>id. Parayba te? fluv. Grandis prafetlura* proficìfct-
Lufuspecuniarum prodigi prohibitì. tur.6c). in Parayba cafìel/a reftaurat. 24. redti
4J
M. in Reciffam. 76. gratulatur Auriaco ob viclam
Bredam. ibid. in Babiam trajicti. 79. occupat
A T Ageìlanm, Dracus, Candifchìm, Noortim,Ra- anguftias. arces capti. 80. Expeditio ejus in Por-
legm, Forbifcherm America partes varìas tum omnium Sanclorumfiive Bahìam. 77. rationes
aperuere. t _
expedìtionis. ibid. caufie folutaobfidionis. 82.
Magnitudo Imperli Brafilienfis. ,, t ejus Epiflola ad Potentiftimos Ordines poft folutam
Mulata qui. $z Bahia obfidionem. 8y. reJpondentEuropairetlo-
Mamoluchi qui. T -^ res. 87. fuaprovinciìs infignia largìtur in figil-
Mancipiorum.inter S. Francifciflum.te?fluV.Gran- lis.()<).limtianeis locis projpicti adverfus claffem
dem numerus. ,x_ Hifpanicam. 102. hortum in Infula Vazjì con-
Mandioca infitio. ìndolesfingularis. 13 r dii. 143. urbem Mauritiam. 146. etiam pontes
Manquiantus Chilenfis. 2 81 duos. ibid. Reciffam Infulajungit. 149. infulam
Mansfeldius cum copiis teneftrìa tenet. 163 Continenti, i y i . Ob appulfiim clafiis Hifpanie*
Mansfelàii cum hofte pugna. 188 munitioni Arciumpafirn ìnvìgilat. 1 y2. ad Tapu-
Maragnana Infula defcriptio. 22y jarum Regem Jcribit. 181. Seregippam occupat.
Margareta Ducis Holfatiafilia, mater Mauritii. 327 203. Iolum in Angolam mittit, qui Loandam ca-
Mattina Ceulii lam. I1O pti. 204. te? infulam Thoma. 208. in Maragna-
Matthaus Ioannis lolofuccedti. 21 o nam provinciam moVet. 223. novos modos Societati
Mauritius Araufionenfium Princeps. 3 27 aperti prof erendi imperii. 217. tabulas accìpti
Mauritius Naffovia, te?c. Comes illuflrifiimus Hiftó- Atlorum Inter Feder. Ordd.te?Triftanum Mendo-
ria hujus argumentum. 19. quatuor Tabulis Bel- %am. 228. earum ratìhabtiio. ibid. Jubitammi-
gicam Brafiliam exkberi fecit. 2 y. ejus decora te? lìtìa mutationem diffuadet, leniter habendos Lufi-
virtutes. Arcem Schenckianam inter alios Duces tanos monet,te?promiffa ipfispraflari.zij. an-
recuperaVit. 2 8. Palatinatum aditi cum Frederico niverfarios retlores minusprobat. ibid. militi*
Henrico Naffovia Comite,jam Araufionenfi Principe, cenfum contrahit. de ìmmuntiatibus colonorum co-
claris obfidionibus, Grolla, Sybaducìs, VcnloafTra- gitat.227. agros ad culturamvendit. ibid. mo-
jetli ad Mofam, Berka inter futi. 29. Prafeclura derationiftudet,corrigti moneta valorem. 239.
Brafilià ipfi confertw. ratam habent Ordines te? iterum dimifiionempetti, tandem impetrat. ibid.
Auriacus. ibid. abitus in Brafiliam. 2.0. tempe- urgent manfionem Senatores Brafilienfes. ibid. in
ftate in Britanniam truditur. ibid. Valmuda mo- Alagoas abit. 249. ejus littera ad Provinciarum
ratur. 31. Omina. infulas C. Viridis appellti.ibid. Brafilià retlores. 291.te?provinciarumrefponfio.
ad Majam infulam. 32. tranfit JEquinoElìalemli- ibid. Palmares majores turbai, ibid. littera ad
neam. ibid. Brafiliam venti, ibid. exciptiura Federatos Ordines. 292. imperium Senatui Supre-
fuis. 33 mo tradit. 294. formulam regiminis fcrìbit. ibid.
Mauritii prima cura inquirere in militiaftatum. 33. Mauritio. abit. 312. Parayba abit. 314. in
militesprafidiis ab ipfofepofiti. bello fervati. Com- Texela portum appellti.ibid. excìpitur afuis. 31 y.
meatus. ibid. Arma. 34. prudentia Comitis. ib. ejus genus, flemma, aVus, pater, mater,fratres,
ad bellumfeaccingit. ibid. in hoftem movet. 3y. foiores. 326. 327. ejus apud Brafilianos vi-
acieiordo. 36. hoftem munitionibus peliti, ibid. vendi ratio. 328. redux magnis digntiatibus
arcem PoVacaonam obfidet. ftatba ordinat. 37. ornatur. 332
vincti.2%. Banjolamperfequitur.2t<). Arces duosMaurìtiopolis. 136
condì imperat adripamS. Francifci. 4 2. Openedam Mercandi licentiamfingulisfierifuadet Comes. 8 8
venti, ibid. redit in Reciffam, ordinat Rempu- Mercator apud Belgas Senatum facitte?cur ? 8
blicam. 47. quam inventi corruptifiimam. ibid. Merces Orìentalium. ibid.
legibus roborat. 48. in pefiimos animadvertit, in-MichaelGibertonm Arcis Portm Cabiguberna.t0r.2_Z
dignos remoVet, magiftratm conflituti, orphanotro- Militarium cenfmper Brafiliam. 139
phìa, Nofodochìa, vìBus demenfa prafinit. molas Mina Arcis defcriptio. 52.. antehacfruftraa no-
fugilivorumvendti. ibid. Arces reflattrat, alias ftris tentata. y4
diruti, Brafilianos in veteres fedes remittit, Bar- Mocha te? Maria infula Chiles. 2 63
baros humaniter habet, ad poftulata LufitanorumMola Paraybenfium oclodecim. 71
rejpondct. 49. qua Religionem attinet, curat. y 1.Momenta Navigationis Indica Hifpanorum judicìo. 9
Mina Arcis in Africa expugnationem per Coinum Momento gefìorum per Socìetatem Occidentalem ufque
S s ss ad
 I N D E X R E R V M.
ad An. 162,6 navium numcrus. creptarum ho- Penfiones molarum, Pen^ao. 102
ftibus. 27. fpolìorum fumma. damna illata ho- Petrus Heinius in()ccidentemnaVigat. 16. claffem
ftibus. preda mercimoniorum. 28 Hifpani* ante exuffcrat. ibid. claffem Nova
MongoapafluVim Parayba. 69 Hi(pania argentiferam capti ad Matanca portum
Morbillite?vario fa graffantur. 228 velSinum. ibid. ejus laudario, mors. ibid.
Moribeca, pagus. 40 Permutatane mercium mercandi vetus mos. 60
Morbus endemiu* in infula Thomaa Belgas corri- Pernambucenfis Prafeclura defcriptio. pagi fedefque.
pit. 209. caufia morborum. 210 pcculium Eduardi Albuquercquii. 39
Pernambucenfis provincia ponm, flumina, territorio,
N. urbes., pagi, Ingenia. 122
"fc\ Arratìo defeclionis a Rege Lufitania. 229. Pernambucenfis foli laudario. 310"
•*- caufa. ibid. Petrus Vìftus Nigritapradonum antefigyianus. 192
Navigationeste?commercia malis confiliis impediri. y Philippaa Arx Parayba, nunc Frederica. 69
Navigatio Societatis Orientalis ad Indos veteres. 6. Picardus in pradones mittitur. 76
ejusfucceffuste?ampltiudo. 7 Picardmte?Lochmannus caduntur. 187
Navigatio Societatis Occidentalis in Occidentem. i o . Pigritia animai. 132
difceptatio an ea expediat. ibid. rationes Sua- Pinda-unapagm Paraybenfium. 71
foria. ibid. diffuaforia. 11 Piraembupifcis. 133
Navium cenfus. 140 Piretaguariavis. ibid.
Necefiitas Coloniarumprobatur. 89 Pontijìciorum cancelli. 310
Nentoquiendmfummm Chilenfiumgubernator. 268 Populationis quis finis effe debeat. 190
Nhanduguacu, Aranea maxima. 133 Portus Cabus. 41
Nicolaus Tprenfis Cornitijcribit. 54 Potofinì montis defcriptio. 279
NigerfluVim Africa. 62 Potori! calices, Calabas. 126
Nigritarum in Afris defcriptio. 61. eorum mores. 62 Poyuca. 40
Nigredo JEthiopum unde. 61 Prafeclura Fluminis Grandis defcriptio. 7 3 . 74
Nigritarum R eguli in Afrispacem pettini. y6 Pralium cum Ludovico de Borgia. 26
Nuntium de vicla ab Auriaco Breda. 64 Pralium navale inter Scuppiumte?Hifpanos. 7y
Pralium navale inter Galeones treste?quatuor naves
O. Belgicas. 1^7
PromontoriumCorficum. C.Corfò. yy
f~\ Linda defcriptio. 39 Promontorium Corientes. 92
^ ^ Olinda deftrutlio. 147 Ifittaci. 13?
Openeda oppidulum adripamS. Francifci. 4 2 Puelcarum natio effera inter Chilenfes. 26f
Ofornum regni Chilenfis civitas. 266 Puntalium oppidum in Flum.Grandis prafeclura. 123
Orario Mauritii fuper litteris Artifofkii ad D. Bur- Puraqua,torpedo. 133
chium. 104
Orario Mauritii ad Brafilianorum duces. 1 y3
Orario Mauritii ad Navarchos. 164
Organes Scopuli.
Orìenscurcalidaferat.
92
8
Q Verela Comitis. 99

Querela de male inftruclìs navibus, male vefti-

Orientem navigar! ad Reipub. decusfacti. 8
to milite, de minoribus navigiis. 141. de ara-
Otto Comes Naffovia. 326
rio. 142.
P. Gfufrela Legati Lufitanorum Regis. 227. refpon-
fio. ibid.
T) Almares Majores turbati; 291 R.
•*• PalmariumMajorumte?Minorum defcriptio.245 "D Ationesyob quas Infulam Vazii Reciffa necli
Palmarum plures Jpecies. 246 perpontemplacuit. 148
Parayba, fluvii quoque nomen. 6a Rationes populandi hoftiles terras. 191
Parayba defcriptio. 69. ejusflumina. ibid. pro- Rationes, ob quas ditiones Afrìcanas Brafilio imperio
venti. 70. ammalia, incolarumfors. ibid. lungi expediat. 207. fecus vìfum Societatis reclo-
P aray benfes pagis habitantfeptem. 71 ribus. ibid.
Parayba Ingenia. 123 Rebellio Maragnanorum. 240
Paraybam noftri viceré Anno 1^34. Reciffa five Receptus, undeficdiclus. 40
Pavaofa urbs Infula Thomaa. 108 Reciffa prafertur Tamarica. y%
Rtdutlus
 I N D E X R E R V M.
Reduclm Domina Brunonis. t
Songo reg iote?civitas. 2 4y
Regiones Auftrales Vcaorum in regno Chilenfi. 264
Sor/ing a Cafitierides Ptolomai credmtur, 3o
Renatm Cabilionenfis Naffovius. , 2(5
Status B rafilla ante adventum Comitis. 1 y. flatus
R cfcripta ad Ecclefiaftarumpoftulata. 67
belli. 26. flatuspoliticm. ibid.
Refponfio Mauritii ad litteras Artifof kii. 114
Status Brafilià exhìbìtmper Adr. Dufiium. 121
Rex Conglte?Comes Sohnenfis ad Comitem fcribunt.
Statm rationum ararti. 103
244 Status mìlitia exhibitusper Tolnerium. 23y
Roffas, agri. 70 Status Brafilià referente Mauritio. 315-. te? feq.
Rudolph! Baronis iter.
249 Strutìo. j , ,
S. Summa geftorum a Mauritio. 329
Supplicium fumitur de ìgnavis Ducibus. 187
C Accharum duplex vetus te? Novum, an idem an
*-* diverfum. 7I T.
Sacchari elaborand! ratio. 7%
Sacchari forma varia. 73 | " ' Abula Brafilià Mauritiana quatuor. 24
•*- Tamarica Ingenia. 123
Saccharum aliud molle, aliud concretum. ibid.
Tamendoa. 132
Saccharum concretum a forma aliud Pyramidale, Mi-
Tapuja Brafilianorum natio effera. 43
fcellaneum, Cantiumte?Penidium. ibid.
Tapujarum legati Comitem adeunt. 74
Saccharum Pyramidale diftinguituf in Maderenfe, Ca-
Tapujarum tria millia fe Belgis jungunt. 181
narium, Finale, Melifiiumte?Thomaum. ibid.
Tapujarum defcriptio, regiones. 249. corporum
Sacchari cultura. 128
habitus, mores, arma, rex, lotionis ritus. 2yo.
Sacchari proventus quantus olim fuerit. 31 y ViElus, exerctiìa, amores, Sponfa, Sacerdotes tef
Salina apud Vpamemam. 226 exorcifta. ayr. infantumindfio. 2y2. nobi-
Scaddam centurio Arcem in Maragnana provìncia les, matrimonia,fiacra.2 y 3. medicina , pila-
capti. 224 tura. 2y4. numen. purgandi modus,fefla, cer-
Schola aperta. 45. catechefesfcripta. ibid. tamina, anguìbus vefcuntur. 2yy. amicorum
Scuppius in Alagoas abit. 41 cadavera vorant, etiam offa te? capillos. 256.
Scuppìmpraliatur mari cum Hifpanis. 7y Regis inaugurandi mos. animas immortales cre-
Scuppii civitas. 137 dunt. ibid. panis conficiendi modus. landovius
Sebaftianus Soto Lufitanus. 37. faliti Pìcardum. Rex. ejusfacìnus crudele. 257
ibid. Tapujarum Rexfilios ad Comitem mittit. 313. Ta-
Senatm Secretìoriste?Politici laudatìo. 46 puja aliquot una trajiciunt. 313
Senatus Polìtici Senatores qui. 129 Tatufi*. 131
Seregippam Capitaniisaccenfet Olbeira. 2y. armen-Teca genus farris apud Chilenfes. 272
tis abundat. 64 Tejulacerta. 133
Seregippa. 3 x 5 Termini Navigationis in Occidentem conftiMÌ. 1 y
Serinhamum. 4l Tigrides. 132
Servatii Carpentarìì Affefforìs lam. 121 Tourlonius hoftem vìncìt. 180
Servorum alii Afri, alii Brafilienfes, vel ex Mara- Trajefti ad Mofam irruentem Papenheimium reppulit
gnone tradutli. 12° Mauritius. 29
Sìarenfespacèm a Comitepetunt. 66 Trìplex hominum ordo,cuì imperandum. Militares,
Siara defcriptio. quales olim indigena. 67 mercatores,te?cives. 294
z Truxillum. 26
Siarenfum defetlio. 9°
Sigilla provinciarum. 99. Supremi Senatm. 100. Tuberonespifces. 133
Politici Senatm, Pernambucenfis Curia, Tamari- Tucana avis. ibid.
cenfis, Paraybenfis, Flum. Grandis. ibid. Turris Garda d'Avila. 6$
Sigifmundm Scuppìm. x
7 Tupuja retìculum,quo infantesgeftant Brafilienfes. 23
Simon Abares de la Benha Dotlor. 2 47
Sinus Valentinm. 2
73 V.
Societas Orientalis mercaturte?praliatur. 8
Socìetas Occidentaliste?Orientalis, hofte Velavìam te?
Amersfortiam tenente ,fuo milite, opibiute?armis
V Eltiationes Mauritii cum Banjola.
Vendere homines quibus familiare , quibus
3y

Y7
Patriam juvant. non. tf
Societas Occidentalis antea dìflratla fuit in plures Vefpucius. *4
mercatm. Veterum de imperio maris contentiones, 5
Ssss % Vidalius
 <w.

I N D E X R E R V M .
Vidalimte?Pachecus Pernambucum veniunt. 2 40 Y.
Villa-rica civitatiste?provincia nomen in Chili. 2 6 y
\T Pupìapra Tritones. 34
Vimeni prafetli Chilenfium. 268
Vna velHunafluvius te?pagus. 35- 4 1
Vnni arbor apud Chilenfes. 272 Z.
Vrbs Spiritusfanti! fruftra tentata. 192 r
7 Abucales arbores. *34
*—* ZairefiuviusJEthìopia. Hi

C O R R I G E N D A .

P Ag.i$. kg. anthropophagos. ibid. I. aurea. J!J. 20./. quidam. />. 24. Re-
gem dominum agnoISbnt, adde : vel agnoverunt. pag. 30. /. truditur.
p. 39. /. templilque nuper confpicua. p. 41. /. numerata fuere feptuaginta Se
ultra. j&.43. /.centies fexfèptemve amari miliaribus. />.45. /. puerorum.
ibid. cumquibus civium fortuna? flagellantur, deh cum. pag.4%. /.noftrae.
p. 67. 1. vectigalium. p. 73. /. Penidium. />. 80. /. Ducum. p.99. /. beatum.
p. 100./. Senatui. p. 130./. Petrus Baffius. p. iyó. /. Vazius. />. 170. /. Baxios.
/>. 173./. defideratos. p. 198. /. Grandis. )>. 234. /. Potentiflìmorum. p.244.
kg. donum. p. 246.1. fluit. p. 247.1. ancipiti, p. 2y2. /. prudentiflìmus fcriptor
Tacitus. p. 259.1. inftructas. p. 279. /. tredecim. p. 286. /. acanthis. p. 288.
/. teftes. p. 293. /. publicè. p. 316". /. fàxis rigent. pag. $20. /. credulorum.
Si qua alia occurrant, le&oris asquitas difpungat.