Sadržaj

1.Uvod.....................................................................................................................................2

2.Petrološka svojstva...............................................................................................................2

3.Fizička svojstva....................................................................................................................2

3.1 Boja...............................................................................................................................2

3.2 Specifična težina stena..................................................................................................3

3.3 Zapreminska težina stene..............................................................................................3

3.4 Poroznost.......................................................................................................................4

3.5 Vlažnost stena...............................................................................................................4

3.6 Vodopropustljivost stena..............................................................................................5

3.7 Elektroprovodljivost stena............................................................................................5

4.Mehanička svojstva..............................................................................................................5

4.1Čvrstoća na pritisak........................................................................................................5

4.2. Trvrdoća:......................................................................................................................5

4.3. Žilavost.........................................................................................................................6

5.Tehničko-tehnološka svojstva..............................................................................................6

5.1Obradljivost stene..........................................................................................................6

5.2Bušivost stena................................................................................................................6

6.Primena................................................................................................................................6

7.Ležišta u Srbiji.....................................................................................................................6

8.Literatura..............................................................................................................................7

Page 1
1.Uvod
Termin dijabaza je u nekadašnjim klasifikacijama stena bio sinonim za paleotipne izlivne i
žične stene gabro magme.Pod dijabazom se,međutim danas podrazumeva izlivna i žična stena
gabro grupe veoma specifične ofiolitske strukture.Ova stena nastala je najčešće u okviru
spilit-keratofirskih asocijacija.

2.Petrološka svojstva
Lučenje dijabaza je kuglasto ili pločasto.Struktura je, kao što je pomenuto ,ofiolitska a
tekstura masivna ili mandolasta.

Javljaju se u vidu manjih masa nepravilnog oblika u vido ploča ili silova i u vidu žica različite
debljine.Izgradjeni su od bazičnog plakioklasa,koji se javlja u međuprostoru izukrštanim
pritkama gde su međuprostori zapunjeni monokliničnim piroksenom (ofiolitska struktura).U
ovim stenama mogu se još javiti olivin(olivinski dijabaz),hornblenda,biotit i
kvarc(kvarcdijabaz).Od sporednih sastojaka u ovim stenama,redovan je ilmenit,sreću se
magnetit i apatit.Sekundarnih minerala ima mnogo,obziro da ove stene uglavnom nastaju u
submarinskoim uslovima.Bojeni minerali su hlorisani,kalcitisani,opidotisani.

3.Fizička svojstva

3.1 Boja
Boja stena je skup svetlosnih zraka, odgovarajućih talasnih dužina, koji se reflektuju sa njene
površine, odnosno površine njenih minerala. Boja stena zavisi od njenog mineralnog sastava
tj. boje pojedinih mineral koji ulaze u njen sastav, vlažnosti i glatkosti površina.Dijabaz
dobija zelenu (slika 1.) boju zbog čega se u literaturi dijabazi i srodne stene nazivaju
grinštajn,mogu biti od tamnozelene do crne boje.

Page 2
 Slika1.Dijabaz

3.2 Specifična težina stena

Pod pojmom specifične težine ili zapreminske težine čvrste faze podrazumeva se odnos
između težine uzorka u suvom stanju i zapremine uzorka bez pora i šupljina. Osnovna
jedinica za specifičnu težinu je N/m3. Određivanje specifične mase ili gustoće, koja
predstavlja odnos između mase uzorka u suvom stanju i zapremine uzorka bez pora i šupljina,
vrši se metodom koja je poznata kao piknometarska metoda koja se svodi na merenje mase i
zapremine uzorka sprašenog u prah i prethodno osušenog, u piknometru određene zapremine i
uz korišćenje odgovarajuće vage.

Gde su :

– specifična težina čvrstih čestica stene,

– težina suvog uzorka tla ( kN/m³ ),

- zapremina čvrstih čestica ( m³ ).

Najveća specifična težina zavisi samo od mineralnog sastava stena i kod dijabaza iznosi
između 2-2.3.

3.3 Zapreminska težina stene

Pod pojmom zapreminske težine u prirodnom stanju podrazumeva se odnos težine i
zapremine uzorka u prirodnom stanju vlažnosti.

Page 3
Gde su :
γ – zapreminska težina stene u prirodnom stanju ( kN/m³ ),
W – težina uzorka stene koja se ispituje ( kN),
V – zapremina uzorka zajedno sa porama ( m³ ).

Zapreminska težina dijabaza iznosi 29 kN/m³

3.4 Poroznost
Pod poroznošću se podrazumeva procentualno učešće pora u ukupnoj masi uzorka, bez obzira
na oblik i činjenicu da pore mogu biti zatvorene ili otvorene i ispunjene određenom količinom
vode ili gasa.

Gde je :

– poroznost ( % ),

– zapremina pora ( m³ ),

- zapremina suve mineralne mase ( m³ ).

Poroznost dijabaza iznosi 0,1%.

3.5 Vlažnost stena

Voda u stenskim materijalima se pojavljuje kao porna voda, absorbovana voda i konstituciona
voda.Porna voda se sastoji iz slobodne vode, gravitacione vode, kapilarne vode i vode
površinskog napona i sve ove vrste vode mogu se odstraniti iz uzorka sušenjem na
105°C.Absorbovana voda obavija čvrste čestice stenske mase i vezana je za njih
molekularnim silama i može se samo delimično odstraniti sušenjem.Konstituciona voda je
hemijski vezana za kristalnu rešetku stenskog materijala i ne može se sušenjem
odstraniti.Prema tome, predmet našeg interesovanja je porna voda i delimično absorbovana
voda, pa se i definicija vlažnosti koja glasi da je to odnos mase vode i mase čvrste materije
posmatranog uzorka odnosi na ovu vodu.

VRSTA STENA UPIJANJE VODE (%)

minimalna srednja maksimalna

dijabaz 0,02 0,19 0,43

Page 4
3.6 Vodopropustljivost stena
Vodopropustljivost je osobina stenskih materijala da mogu propustiti odgovarajuću količinu
vode, bez zadržavanja.Ova osobina direktno zavisi od poroznosti i ispucalosti stenskih
materijala, s tim što je moguće da poroznost nekog materijala bude velika, a da materijal bude
slabo propusan.Koeficijent propustljivosti može se dobiti računskim putem (preko
granulometriskog sastava), laboratorijskim putem (parametri različitih konstrukcija sa
konstantnim pritiskom vode i sa opadajućim pritiskom vode) i terenskim metodama uz znatne
troškove i vreme, ali su zato rezultati apsolutno tačni.Propustljivost se izražava koeficijentom
propustljivosti koji predstavlja brzinu proticanja tečnosti u jedinici vremena.Osobina direktno
vezana za ovu prethodnu je vodonepropustljivost koja je okarakterisana zadržavanjem vode i
direktno se odnosi na vezane jedre stene kao i na poluvezane kod kojih je znatno učešće
najsitnijih čestica ispod jednog mikrona.

Dijabaz je slabo vodopropusna stena.

3.7 Elektroprovodljivost stena

Elektroprovodljivost je svojstvo stena da pri prolasku struje kroz njih one pružaju odredjeni
otpor. Taj otpor se naziva specifični električni otpor i on predstavlja recipročnu vrednost
elektroprovo-dljivosti.

Specifična električna otpornost mermera iznosi 20-5x107 Ωm.

4.Mehanička svojstva

4.1Čvrstoća na pritisak
Sigurno jedna od osnovnih mehaničkih osobina u čije istraživanje se ulažu i ulagaće se znatna
sredstva što kao rezultat ima veliki broj različitih metoda od kojih će se obraditi one najčešće.
Čvrstoća na pritisak pri jednoaksialnom opterećenju predstavlja odnos sile koja je dovela
uzorak do loma i površine uzorka koja je bila izložena dejstvu sile.

VRSTA BROJ ČVRSTOĆA NA PRITISAK (MPa)

STENA UZORKA
SUV UZORAK

Min. Sred. Max.

dijabaz 28 77 233 310

4.2. Trvrdoća:
Tvrdoća stena je otpor koji ona pruža prodiranju alata ili nekog drugog tela u svoju masu. Po
nekim shvatanjima ona je samo površinski oblik čvrstoće stena. Tvrdoća stena zavisi od
mineralnog sastava tj. tvrdoće minerala i načina vezivanja, kao i od vrste cementa kod
posredno vezanih stena.Jednoaksijalna čvstoća na pritisak dijabaza iznosi 398 MPa.

Page 5
4.3. Zilavost:
Žilavost stena je otpor koji ona pruža kada je izložena dinamičkoj sili, tj. učestalom delovanju
sile, u momentu loma. Žilavost stijena zavisi od: teksture stena tj. oblika zrna, njihove
veličine, načina povezanost i ispunjenosti prostora, vrste minerala i njihove svežine,
poroznosti stena,dinamička čvrstoća ( žilavost) dijabaza iznosi 41,8 Nm/cm3.

5.Tehničko-tehnološka svojstva

5.1Obradljivost stene
Pod obradljivošću stena se podrazumeva više različitih tehnoloških postupaka, pojedinačnih
ili zbirnih, kojima se obradom dobijaju željeni oblici. To znači da se od prirodnog bloka,
rezanjem ili daljom obradom na licu mesta, ili u radionici, mogu dobiti drugi manji oblici
željenih dimenzija.

5.2Bušivost stena
Pod obradljivošću stena se podrazumeva više različitih tehnoloških postupaka, pojedinačnih
ili zbirnih, kojima se obradom dobijaju željeni oblici. To znači da se od prirodnog bloka,
rezanjem ili daljom obradom na licu mesta, ili u radionici, mogu dobiti drugi manji oblici
željenih dimenzija.Jako tvrde za bušenje su one stene u kojima bušenje napredujesporo.Tu
spada većina svežih magmatskih stena sa dosta kvarca,amfibola,piroksena i olivina.Dijabaz
spada u jako tvrde za bušenje.

6.Primena
Vrednost dijabaza kao građevinskog materijala je primenljiva.Kad su sveži upotrebljavaju se
za izradu spomenika pa čak i kao dekorativni kamen.Međutim, izmenjeni su loš građevinski
materijal.

7.Ležišta u Srbiji
Dijabaz u našoj zemlji ima na više mesta ali obično imaju malo raspostranjenje.Konstatovani
su na Maljenu,na Ždralici kod Kragujevca,na Kozari,oko Maglaja,u oblasti Višegrada,oko
Rudog,Prijepolja(Slika 2.i Slika 3.),Sjenice u Gorskom kotaru,na Pelisteru i na mnogim
drugim mestima u zapadnoj Makedoniji.U Crnoj Gori ih ima u okolini Bara i na području
Ljubišnje.Najveća količina dijabaza kod nas formirana je u mezozoiku (srednja jura) a cela
jedna vulkanogeno-sedimentna formacija u kojoj su dijabazi osnovne stene nazvana je
dijabaz-rožnačka formacija.

Page 6
 Slika2.Kamenolom dijabaza

Slika 3. Kamenolom dijabaza u sjenici

8.Literatura
Geološki građevinski materijali (D. Jevremović), 1997.
Osnovi petrologije (V Đorđevi, P. Đorđević, D. Milovanović), 1991.

Page 7