Aralin 1 Sa pagtatapos ng

A. ito, ang
araling
mga mag-aaral
ay inaasahang:
 Nasusuri
ang limang
temang
heograpika
Sa modyul na ito, pagtuunan ng pansin ang katangiang pisikal ng daigdig at ang
l bilang
interaksyon ng tao sa kaniyang kapaligiran. Mahalagang maunawaan mo ang
kasangkapa
mga nabanggit na konsepto upang maipakita ang pangangalaga at pagpapahalaga
n samasasagot
sa ating daigdig. Sa pagtatapos ng modyul na ito, inaasahang pag- mo ang
tanong na ito: Bakit magkakaiba ang paraan ng pamumuhay unawa sa tao sa iba’t
ng mga
ibang panig ng daigdig? daigdig

 Nasusuri
ang
katangiang
pisikal ng
daigdig

 Napahahal
agahan ang
natatanging
kultura ng
mga
rehiyon,
bansa, at
mamamaya
n sa
daigdig,
kabilang
ang lahi,
pangkat-
etniko, at
A. Heograpiya ng Daigdig
DALAWANG PARAAN SA PAGBIBIGAY NG KAHULUGAN NG
HEOGRAPIYA
ETIMOLOHIKAL
KONSEPTUWAL
Ang heograpiya ay mula sa
dalawang salitang Latin na geo na ibig Sa paraang ito, ang heograpiya ay
sabihin ay mundo at graphein na ang
ERATHOSTHENES nangangahulugang pag-aaral ng
ibig sabihin ay magsulat. Ang unang gumamit ng salitang heograpiya. penomena na nagaganap sa daigdig.
Kung uunawain,
nangangahulugang ang heograpiya na
magsulat tungkol sa mundo.

Bahagi ng ating pang-araw-araw na pamumuhay ang heograpiya. Tumingin

ka sa iyong paligid, ano ang iyong nakikita? Ang mga gusali, mga halaman,
hayop, anyong tubig, anyong lupa, maging ang pakikipag-ugnayan mo sa
iyong kamag-aaral, sa iyong kaibigan, at sa malalayong kamag-anak ay
bahagi ng heograpiya. Sabi nga ang “heograpiya ay buhay.”
 Basahin ang sumusunod na pahayag sa unang kolum. Lagyan ng
GAWAIN 1 : Suriin at tsek ang kolum na umaangkop sa iyong sagot. Isulat mo ang
iyong maikling pagpapaliwanag sa huling kolum.
ipaliwanag

AngHeograpiyang Pisikal
heograpiyang pisikal ay sangay na nakatuon sa pag-aaral ng iba’t ibang katangian at proseso
ng pisikal na daigdig tulad ng paggalaw ng hangin at tubig. Malaki ang epekto ng pisikal na
heograpiya sa kakayahan ng tao na makapamuhay nang maayos at mapaunlad ang kaniyang sarili.
Limang
Ang pisikalTema ng Heograpiya
na heograpiya ang karaniwang nagdidikta kung malilimitihan o mapauunlad ng tao ang
kaniyang pamumuhay. Halimbawa nito ay ang uri ng hanapbuhay na kaniyang pipiliin, yamang
likas na kaniyang pagyayamanin, at kasuotan na kaniyang gagamitin.

Limang Tema ng Heograpiya

1. Lokasyon: Tumutukoy sa kinaroroonan
ng mga lugar sa daigdig
dalawang pamamaraan
sa pagtukoy
2. Lugar: Tumutukoy sa mga katangiang
natatangi sa isang pook
dalawang pamamaraan
sa pagtukoy
Lokasyong Absolute na gamit ang mga imahinasyong guhit tulad
ng latitude line at longitude line na bumubuo sa grid. Ang
pagkukrus ng dalawang guhit na ito ang tumutukoy sa eksaktong
kinaroroonan ng isang lugar sa daigdig
Relatibong Lokasyon na ang batayan ay mga lugar at bagay na
nasa paligid nito. Halimbawa ang mga anyong lupa at tubig, at
mga estrukturang gawa ng tao
Katangian ng kinaroroonan tulad ng klima,
anyong lupa at tubig, at likas na yaman.

Katangian ng mga taong naninirahan tulad

rehiyon: bahagi ng daigdig na
3. magkakatulad na katangiang
pisikal o kultural
interaksiyon ng tao at kapaligiran: ang
4. kaugnayan ng tao sa pisikal na
taglay ng kaniyang kinaroroonan
ng wika, relihiyon, densidad o dami ng tao,
kultura, at mga sistemang politikal. pinagbubuklod ng
Kapaligiran bilang pinagkukunan ng
pangangailangan ng tao; gayon din ang
pakikiayon ng tao sa mga pagbabagong katangiang
nagaganap sa kaniyang kapaligiran

paggalaw: ang paglipat ng tao mula sa

kinagisnang lugar pa tungo sa ibang
5. lugar; kabilang din ditto ang paglipat
ng mga bagay at likas na
pangyayari, tulad ng hangin at ulan.
Tatlong uri ng distansiya ng
isang lugar
 Linear (gaano kalayo ang isang lugar?)
 Time ( gaano katagal ang paglalakbay?)
 Psychological (paano tiningnan ang layo
ng lugar?)
 Basahing mabuti ang mga sumusunod na pangungusap at tukuyin
GAWAIN 2: TUKOY - kung ang bawat sitwasyon sa ibaba ay patungkol sa lokasyon,
lugar, rehiyon, interaksyon ng tao at kapaligiran, at paggalaw.
TEMA Isulat ang sagot sa inilaang patlang.

_________________________1. May tropikal na klima ang Pilipinas.

_________________________2. Matatagpuan ang Pilipinas sa kanluran ng Pacific Ocean, timog ng
Bashi
Channel, at silangan ng West Philippine Sea.
_________________________3. Ang pangingisda ay isang aktibong kabuhayan ng mga Pilipino dahil
napapalibutan
ang bansa ng dagat.
_________________________4. Libo-libong Pilipino ang nangingibang-bansa sa Australia at New
Zealand
upang magtrabaho.
_________________________5. Kasapi ang Pilipinas sa Association of Southeast Asian Nations.
_________________________6. Ang napakaraming tao sa Tokyo, Japan ang nagbigay-daan upang higit
na
paunlarin ang kanilang sistema ng transportasyon, maging ng pabahay sa
kalungsuran.
_________________________7. Ang mataas na antas ng teknolohiya ang nagpabilis sa mga tao na
magtungo
sa mga bansang may magagandang pasyalan.
_________________________8. Ang Islam ay ang ang opisyal na relihiyon ng mga mamamayan ng
Saudi Arabia.
_________________________9. Ang Singapore ay nasa 1o 20ʹ hilagang latitud at 103o 50ʹ silangang
longhitud.
_________________________10. Spanish ang wikang ginagamit ng mga mamamayan sa Mexico.
_________________________11. Maraming Pilipino ang nandarayuhan sa Amerika upang magtrabaho.
_________________________12. Agrikultura at pangingisda ang pangunahing kabuhayan sa China.
_________________________13. Ang mga bansa sa Timog Amerika ay halos magkakatulad ng wika.
 _________________________14. Mula India, lumaganap ang Budhismo sa Timog-silangang Asya.
___________________________15. Ang Angel Falls sa Venezuela ay itinuturing na pinakamataas na talon sa
buong mundo.

Ibigay ang kahulugan ng sumusunod na salita sa ibaba. Isulat ang

GAWAIN 3: pagbibigay - sagot sa patlang.
kahulugan
1. Non movers-

_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
2. Immigrants-

_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
3. Long distance movers-

_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
4. Distance movers-

_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
Katangiang Pisikal ng Daigdig (anyong lupa, anyong tubig, klima, at yamang likas)

Isa ang daigdig sa walong planetang umiinog sa isang malaking bituin, ang araw.
Bumubuo sa tinatawag na solar system ang mga ito. Ang lahat ng buhay sa daigdig: halaman,
hayop, at tao ay kumukuha ng enerhiya mula sa araw. Gayon, halos lahat sa kalikasan at
kapaligiran – mula sa hangin, alon, ulan, klima, at panahon – ay naaapektuhan ng
araw.Mahalaga rin ang sinag ng araw sa mga halaman upang mabuhay at maganap ang
photosynthesis. Samantala, ang mga halamang ito ay nagbibigay ng oxygen na mahalaga sa
lahat ng nilalang. Ang pagkakaroon ng buhay sa daigdig ay masasabing dulot ng tiyak na
posisyon nito sa solar system, patunay na ang pag-inog nito sa sariling aksis at ang
paglalakbay paikot sa araw bawat taon.
 Ipinakikita sa Diyagram ang estruktura ng daigdig.

Ilang Mahalagang Kaalaman Tungkol sa Daigdig

Tinatayang Bigat (mass) 5.9736 x 1024 kg
Tinatayang Edad 4.6 bilyong taon
Populasyon (2009) 6,768,167,712
Kabuuang Lawak ng Ibabaw ng 510,066,000 kilometro kuwadrado
Daigdig (km2)
Lawak ng Kalupaan 148,258,000 km kwd (29.1%) (km2)
Lawak ng Karagatan 335,258,000 km kwd (km2)
Pangkalahatang Lawak ng Katubigan 361,419,00 km kwd (70.9%) (km2)
Uri ng Tubig 97% alat, 3% tabang
Circumference o Kabilugan sa 40,066 km
Equator
Circumference o Kabilugan sa Poles 39,992 km
Diyametro sa Equator 12,753 km
Diyametro sa Poles 12,710 km
Radius sa Equator 6,376 km
Radius sa Poles 6,355 km
Bilis ng Pag-ikot Lumiligid ang daigdig paikot sa araw sa
bilis na 66,700 milya bawat oras (mph),
107,320 km bawat oras
 Orbit sa Araw Lumiligid ang daigdig paikot sa araw sa
loob ng 365 araw, limang oras, 48
minuto at 46 na segundo.

Longitude at Latitude
Sa pagtatakda ng lokasyon ng isang lugar sa globo o mapa, mahalagang mabatid ang ilang
termino at konseptong may malaking ka ugnayan dito. Sa pamamagitan ng pagbibigay ng longitude at
latitude ng isang lugar, maaaring matukoy ang lokasyon nito sag lobo o mapa sa paraang absolute,
astronomical, o tiyak.

Tinatawag na longtitude ang
distansiyang angular na nasa
pagitan ng dalawang meridian
patungo sa kanluran ng Prime
Meridian. Ito rin ang mga bilog
(great circles) na tumatahak
mula sa North Pole patungong
South Pole.
Ang Prime Meridian na nasa
Greenwich sa England ay
itinatalaga bilang zero degree
longitude.
Ang 180 degrees longitude
mula sa Prime Meridian,
pakanluran man o pasilangan,
ang International Date Line na
matatagpuan sa kalagitnaan ng
Pacific Ocean. Nagbabago ang
pagtatakda ng petsa alinsunod
sa pagtawid sa linyang ito,
pasilangan o pakanluran.

Tinatawag na latitude ang
KLIMAangular sa pagitan
distansyang
ng dalawang parallel patungo sa
hilaga o timog ng equator.
Ang equator ang humahati sa Ang Tropic of Cancer ang
globo sa hilaga at timog pinaka dulong bahagi ng
hemisphere o hemispero. Ito rin Northern Hemisphere na
ay itinatakdang zero degree direktang sinisikatan ng araw.
latitude. Makikita ito sa 23.5o hilaga ng
equator.

Ang Tropic of Capricorn ay ang

pinakadulong bahagi ng
Southern Hemisphere na
direkta ring sinisikatan ng
araw. Matatagpuan ito sa 23.5o
timog ng equator.
Mahalaga ang papel ng klima, ang kalagayan o
kondisyon
ng atmospera sa isang rehiyon o lugar sa matagal
na panahon. Pangunahing salik sa pagkakaiba-iba
ng mga klima sa daigdig ang natatanggap na sinag
ng araw ng isang lugar depende sa latitude at
gayon din sa panahon, distansiya mula sa
karagatan, at taas mula sa sea level.
 Ang mga lugar na malapit sa equator ang nakararanas ng pinakasapat na sinag ng araw at ulan na
nararanasan sa buong daigdig. Dahil dito, maraming habitat o likas na tahanang nagtataglay ng iba’t
ibang species ng halaman at hayop ang matatagpuan sa mga lugar na ito. Kabilang sa mga ito
ay ang mga rainforest, coral reef, at mangrove swamp. Kapag bihira naman ang pag-ulan at napakainit
ng panahon sa isang pook, tulad ng disyerto, kakaunti ang maaaring mabuhay na mga halaman at
hayop ditto. Ganito rin ang maaaring asahan sa mga lugar na lubhang mapakalamig ng panahon.

Wladimir Koppen Tipo ng Klima

1. Tropikal
Siya ang nagpanukala - Ang tropiko ay rehiyon
sa sistemang ginagamit sa mundo na pumapalibot sa
ng nakararami sa pag- daigdig. Ito ay nililimitahan sa
uuri ng klima noong latitude ng Tropiko ng Kanser sa
1900. Naobserbahan ni hilagang hemispero at ng Tropiko
Koppen na ang tipo ng ng Kaprikon sa timog hemispero.
halaman sa isang Basa (Rain forest)
relihiyon ay depende sa - Ay ang pinakamadaling
klima. Ginagamit niya matukoy na panahon sa daigdig
ito bilang paraan sa dahil sa mainit na temperatura at
pagklasipika sa mga palagiang pag-ulan.
rehiyon. a) Monsoon
- Ito ay pangkaraniwan sa
Hilagang Asya at Kanlurang Africa.
- Ang monsoon ay sistema ng hangin na nag-iiba ng
direksiyon kada anim na taon.
- Ito ay kadalasang dumadaloy galing sa dagat papunta sa
lupain tuwing tag-init, at galing sa lupain papuntang dagat
tuwing taglamig.
b) Wet and Dry (Savannah)
- Nararanasan ang uri ng klimang ito sa mga lugar na malapit sa ekwador, kadalasan sa labas ng mga lugar na
Nakararanas ng klimang basang topical.
- Ang pinakamalaking lugar na nakararanas ng ganitong uri ng klima ay ang Africa, Brazil, at India.

2. Tuyo
- ang mga rehiyon na nasa tuyong klima ay nakagrupo at nagaganap sa lugar na mababa ang pag-ulan,
Mahalumigmig, at mataas ang latitude. Ito ay may dalawang tipo ng klima ang arid at semiarid.
a) Arid
- ito ang mga lugar na nakatatanggap ng 10 hanggang 30 sentimetro ng ulan bawat taon.
- ang pinakamainit na lugar sa daigdig ay makikita rito.
b) Semiarid
- ito ang mga lugar na nakatatanggap ng sapat na ulan upang makasuporta sa mga damuhan.
- kadalasan itong tinatawag na savannah at prairie.

3. Katamtaman (Humid Subtropical)

- ang mga rehiyon na banayad ang klima ay tinatawag na rehiyong temperate.
- ito ay may kakaibang taglamig.
- sabahaging ito ng daigdig, ang klima ay naiimpluwensiyahan ng latitude at ng posisyon ng rehiyon sa
kontinente.
4. Kontinental
- ang mgalugar na may klimang continental ay may mas malamig na taglamig, mas matagal na pagyeyelo, at mas
maikling panahon ng pagsibol.
- ito ang transition zone sa pagitan ng banayad at polar na klima.
- ang klimang kontinental ay nakararanas ng matinding pagbabago ng panahon.
Tatlong Uri: warm summer, cool summer, at subarctic.
5. Polar
- makikita ito sa Arctic at Antartic Circle na malapit sa Hilagang Polo at Timog Polo
Dalawang Uri: tundra at ice cap
- sa may klimang tundra, ang tag-init ay maikli ngunit maraming halaman at hayop doon.
- kakaunti naman ang nabubuhay sa may klimang ice cap sa Arctic at Antartic. Ang temperature ay bihirang
tumaas na may freezing point kahit tuwing tag-init.
MGA ANYONG LUPA
1. Ang mga Kontinente
- Tinatawag na kontinente ang pinakamalawak na masa ng lupa sa ibabaw ng daigdig.May mga
kontinenteng magkakaugnay samantalang ang iba ay napapalibutan ng katubigan.
 Alfred Wegener Paano nabuo ang mga kontinente ng daigdig? Pag-aralan ang
diyagram na nasa ibaba na tungkol sa Continental Drift Theory.
nagsulong ng
Continental Drift
Theory, dati ng
magkakaugnay ang

May pitong kontinente ang daigdig – Africa,

Antarctica, Asya, Europe, North America, at
South America at Australia. Sa mga estadistika,
ang karaniwang isinasama sa Australia ang
Oceania tumutukoy sa mga bansa at pulo sa
Micronesia, Melanesia, at Polynesia.
Ipinakikita sa Diyagram sa ibaba ang mapa at
mahahalagang datos ng mga kontinente ng
daigdig.

Ang Ilang Datos Tungkol sa Pitong Kontinente.

 Sa kasaysayan, tinatayang may 540 bulkan na ang pumutok at 75% sa mga ito ay nasa Pacific Ring of
Fire. Ilan sa mga bulkan sa Pacific Ring of Fire na pumutok at nagdulot ng malaking pinsala, ang Tambora
noong nagdulot ng (92,000 ang namatay); Krakatoa noong 1883 (36,000 ang namatay); at Mt. Pelee noong
1902 (30,000 ang namatay). Samantala, ilan sa mga bansang labis na napinsala ng malalakas na lindol ang
China noong 1556 (830,000 ang namatay) at 1976 (242,000 ang namatay); Japan noong 1923 (143,000 ang
namatay); Sumatra noong 2004 (227,898 ang namatay); at Haiti noong 2010 (222,570 ang namatay).

Saang kontinente matatagpuan ang mga pook/ hayop na tinutukoy sa bawat bilang? Isulat ang sagot sa kahon.
GAWAIN 4: Three Words in
One
Suriin ang kaugnayan ng heograpiya sa
GAWAIN 5: Geo - kalagayang pang ekonomiya ng mga kontintente
Suri sa daigdig. Sundin ang sumusunod na hakbang:
1. Pumili ng kontinente na gagamitin sa pagsusuri.
 2. Magsaliksik tungkol sa: (a) lokasyon, (b) kabuhayan, at (c) mga anyong lupa at
anyong tubig na ginagamit sa hanapbuhay.
3. Batay sa mga nakuhang impormasyon, bumuo ng kongklusyon sa
pamamagitan ng pagsagot sa tanong na: Paano nakaapekto ang mga anyong
lupa at anyong tubig sa hanapbuhay ng mga mamamayang naninirahan dito.
4. Isulat ang sagot sa Geo-Suri Template sa ibaba.

GEO-SURI TEMPLATE
Kontinente:

Lokasyon:

Mga Hanapbuhay

Mga Anyong Lupa at

Anyong Tubig na
ginagamit sa hanapbuhay

Paano nakaapekto ang

mga anyong lupa at
anyong tubig sa
hanapbuhay ng mga
mamamayang
naninirahan dito?

2. Kabundukan
- ito ay hanay ng mga bundok na magkakaugnay na lumilikha ng mahabang serye ng malalaking kabundukan.
- karaniwang nabubuo ang mga kabundukan mula sa pagbabanggaan ng mga platong tektoniko.
- narito ang mga pangunahing kabundukang matatagpuan sa iba’t ibang bahagi ng mundo:
a) Himalayas Mountain Range
- matatagpuan ang kabundukang ito sa kalakhang bahagi ng Gitnang
Asya na may tinatayang haba na 2500 kilometro.
- nakalatag ito mula sa Afghanistan at Pakistan at dumaraan sa
India, Nepal, at China hanggang sa Bhutan.
- matatagpuan sa Himalayas ang pinakamataas na bundok sa mundo
na Mount Everest na may taas na 8850 metro at ang ikatlong
pinakamataas na bundok na Mount Kanchenjunga na may taas na
8586 metro.

b) Andes Mountain Range

- ito ang pinakamahabang kabundukan sa mundo na tinatayang may haba
na 8900 kilometro. Dumaraan ito mula sa hilaga hanggang sa timog na
bahagi ng Timog Amerika.
- dumaraan ito mula sa hilaga hanggang sa timog na bahagi ng Timog
Amerika.
- binabagtas nito ang Argentina, Chile, Peru, Bolivia, Venezuela,
Colombia, at Ecuador.
- ang pinakamataas na bundok sa Andes ay ang Mount Aconcagua na
may taas na 6961.

c) Rocky Mountains
- kilala ang kabundukang ito sa tawag na Rockies.
- bumabagtas ito mula sa hilaga hanggang sa kanlurang
bahagi ng Hilagang Amerika na tinatayang may haba na
6035 kilometro.
- dumaraan ito mula sa Canada hanggang sa New Mexico
ng United States.
- ang pinakamataas na bundok ng Rocky Mountains ay ang
 Mount Albert na may taas na 4401 metro na nasa estado
ng Colorado.

3.) Bulkan
- ito ay isang estruktura na may labasan o mga labasan ng magma, abo, at gas.
- nasa 500 ang sumabog sa nakatalang kasaysayan at karamihan ay matatagpuan sa Pacific Rim o
mas kilala na Ring of Fire.

MAYON VOLCANO TAAL VOLCANO MT. FIJI

- may 90% ng mga bulkan ay nasa Ring of Fire na nasa gilid ng Pacific Ocean.

4.) Burol
- ito ay lupa na mas mataas sa nakapaligid dito.
- mas madali itong akyatin kumpara sa bundok dahil hindi ito masyadong matarik at hindi gaanong mataas.
- umaabot ito hanggang 600 metro mula sa ibabaw ng dagat.
Iba’t ibang tipo ng burol:
a) Drumlin- ito ay mahabang burol na nabuo sa paggalaw ng mga glacier.
b) Butte- ito ay nag-iisang burol sa isang patag na lugar.
- ito ay kadalasang matarik at patag sa itaas.

CHOCOLATE HILLS STEPTOE

5.) Lambak
- ito ay isang mababang lugar sa pagitan ng mga bundok o burol na kadalasan ay may ilog
na umaagos sa pagitan nito.
- ang deprisiyon nito ay mahaba kaysa malawak at maari rin itong tawaging dale ayon sa mga
heologo.
 BLACK CANYON RHINE VALLEY

6.) Talampas (Plateau)

- isang patag na lugar na makikita sa mas mataas na bahagi tulad ng bundok at maaaring iuri ito
sa pamamagitan ng mga nakapaligid dito.

Tibetan Plateau
- ito ang pinakamataas na talampas sa buong mundo at nabuo dahil sa
banggaan ng subkontinente ng India at kontinente ng Eurasia.

Tatlong Uri ng Talampas:

a) Piedmont – naliligiran ng kabundukan at sa
kabila naman ay kapatagan o dagat.
7.) Kapatagan
b) Continental – naliligiran ng kapatagan o dagat
- isang malawak at patag na lugar at ito ay nabuo sa pamamagitan ng
sa buong bahagi nito.
umaagos na tubig, yelo, o
c) Volcanic – nabuo sa pamamagitan ng aktibidad
puwersa ng hangin. ng bulkan.
- maaari ding nabuo ito sa pamamagitan ng pagguho at pagkadurog ng
bato sa matataas na lugar
tulad ng burol at kabundukan.
- ang kapatagan ang bumubuo sa 1/3 ng bahaging lupain sa mundo na makikita sa lahat ng
Kontinente.

GREAT PLAINS EURASSIAN STEPPE BUSHVELD

8.) Tangos
- isang mataas na bahagi ng lupa na papunta sa bahagi ng katubigan tulad ng dagat at ang
kalapitan nito sa baybayin ay dahilan upang maapektuhan ito ng erosiyon tulad ng tidal action .

CAPE OF GOOD HOPE CAPE ENGAÑO CAPE FAREWELL

9.) Isthmus
- isang makitid na lupaing nagdurugtong sa dalawang malawak na lupaing nagdurugtong sa dalawang
malawak na lupain at naghihiwalay sa dalawang bahagi ng katubigan.
- ito ay mga natural na lugar para sa daungan at kanal dahilan upang maging ruta at tagpuan ito ng
pangangalakal sa lupa at tubig.

ISTHMUS OF SUEZ ISTHMUS OF PANAMA

10.) Disyerto
- isang tigang na lupain kung saan kaunti lamang ang pag-ulan na hindi angkop sa mga halaman at hayop
upang mabuhay.
- nabuo ito sa pamamagitan ng weathering kung saan malaki ang epekto ng pagbabago ng temperature sa
mga bato tuwing araw at gabi.

SAHARA DESERT ARABIAN DESERT

1. Karagatan
- ito ang pinakamalaking anyong tubig sa mundo, lumulukob ito sa 71% ng daigdig.
- bagama’t magkakaugnay ang lahat ng mga karagatan sa mundo na tinatawag na “World Ocean” karaniwang
nahahati ito sa limang magkakaibang karagatan.
- sa mga karagatan matatagpuan ang pinakamalalim na bahagi ng mundo (trench) na nabuo dahil sa paggalaw
ng mga platong tektoniko.
Karagatan Lawak (sa kilometro Average na lalim Pinakamalalim na
kuwadrado) (sa talampakan) Bahagi (sa
talampakan)
Mariana Trench, 35,840
Pacific Ocean 155,557,000 12,926
talampakang lalim
Puerto Rico Trench,
Atlantic Ocean 76,762,000 11,730 28,232 talampakang
lalim
Java Trench, 23,376
Indian Ocean 68,556,000 12,596
talampakang lalim
(4,000 - 5,000 metro)
16,400 talampakang
lalim, ang katimugang
Southern Ocean 20,327,000 13,100 dulo ng South Sandwich
Trench, 23,736
talampakang lalim
(7,235 metro)
Eurasia Basin, 17,881
Arctic Ocean 14,056,000 3,407
talampakang lalim

2. Dagat
- ito ay anyong tubig na bahagi ng karagatan at mas maliit kaysa rito.
Pinakamalalaking Dagat sa Mundo
Dagat Sukat (km2 ¿ Lalim (m)
South China Sea (West
2975700 1652
Philippine Sea)
Caribbean Sea 2515800 2647
Mediterranean Sea 2511000 1429
Bearing Sea 2261200 1547
Sea of Okhotsk 1528000 838

3. Ilog
- ito ay tubig na dumadaloy mula sa mataas na lebel patungo sa lawa o dagat at ito ay kadalasang
nagmumula sa mga kabundukan.
 Pangunahing Ilog sa Mundo
Ilog Kontinente Haba (km)
Nile Africa 6659
Amazon Timog Amerika 6516
Yangtze Asya 6380
Mississippi-Missouri Hilagang Amerika 5969
Ob-Irtysh Asya 5568
Yenisei-Angara-Selenga Asya 5550

4. Lawa
- ito ay isang lugar na puno ng tubig at nakapirmi sa isang basin at ito ay naliligiran ng lupa at
dinadaluyan ng ilog o ano mang maaaring magbigay ng tubig dito.
- karamihan sa mga lawa ay tubig-tabang at karamihan ay nasa hilagang hemispero at mataas na
latitud.
Pangunahing Lawa sa Mundo
Lawa Bansa Laki km2 ¿ Taas (m) Lalim (m)
Russia
Turkmenistan
Caspian Iran 371000 -28 1025
Kazakhstan
Azerbaijan
Balkhash Kazakhstan 18428 341 26
Eyre Australia 9500 -15 4
Turkana Kenya at Ethiopia 6405 360 109
Issyk Kyrgystan 6236 1607 668
Urmia Iran 5200 1275 13
Qinghai China 4489 3139 188
Great Salt USA 4400 1279 10
Van Turkey 3755 1640 451
Aral Kazakhstan 3496 29 40

Isulat kung saan kontinente makikita ang sumusunod na mga

GAWAIN 6: Anong anyong lupa at anyong tubig.
Kontinente?
Anyong Lupa o Tubig Kontinente
1. Gobi Desert
2. Mediterranean Sea
3. Cape of Good Hope
4. Hindu Kush Mountains
5. Mount Kilauea
6. Ishtmus of Suez
7. Piedmont
8. Tibetan Plateau
9. Caspian Sea
10. Mount Everest
 GAWAIN 7: Isulat Mo Sagotan ang mga katanungan na nasa ibaba.
Opinyon Mo
1. Bakit maiuugnay ang pamumuhay ng tao sa anyong lupa o tubig na kanilang pinaninirahan?
____________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

3. Paano nakaaapekto ang mga anyong lupa at tubig sa pag-unlad ng kabuhayan ng tao?
____________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

Isulat ang pangalan ng mga kontinente at karagatan. Sundin ang mga

GAWAIN 8: Ano ang numero na nakasulat sa mapa.
Pangalan Ko?
 MGA YAMANG LIKAS NG DAIGDIG
- Ang mga likas na yaman ay mga bagay na makukuha natin mula sa ating kalikasan. ito ay hindi gawa
ng tao ngunit gawa ng Panginoon.
ANG LIKAS NA YAMAN AY MAY DALAWANG KLASIPIKASYON:
o BIOTIC yaman na may buhay tulad tulad ng mga halaman at hayop.
o ABIOTIC yaman na walang buhay na makikita sa ating kapaligiran.
Uri ng Likas na Yaman:
1. Yamang LUPA - ito ay mga bagay na itinatanim natin sa paligid. Ito ay nakakain o nabebenta natin sa iba.
2. Yamang TUBIG - mga bagay na nakukuha natin mula sa mga anyong tubig (dagat, lawa, talon at iba pa)
3. Yamang MINERAL - mga bagay na namimina o nakukuha mula sa kabundukan o sa ilalim ng lupa
4. Yamang GUBAT - mga bagay o hayop na matatagpuan natin sa kagubatan.

MGA LIKAS NA YAMAN NG ASYA

Mga natatanging hayop:

TARSIER MONGOOSE KOMODO DRAGON GIANT PANDA

BIGAS MAIZE CASSAVA NUTMEG PALM OIL TREE

Mga pananim:
 Mga yamang mineral:
MGA LIKAS NA YAMAN NG EUROPA

WOLF BEAR WILD CAT HAWK

COPPER LEAD GOLD SILVER ZINC URANIUM

Mga natatanging hayop:

Mga pananim:

OLIVES ORANGE LEMON GRAPES

MGA LIKAS NA YAMAN AFRICA
Mga natatanging hayop:

LION HYENA ELEPHANT GIRAFFE CHEETAH

 Sa Aprika matatagpuan ang malawak na
rainforest sa boung mundo (Congo
Rainforest). Tirahan ng mga primate tulad ng
gorilya at unggoy. Mayaman sa mineral tulad
ng petrolyo, uling at natural gas. Mayaman
din sa mamahaling mineral tulad ng
diyamante at ginto.

MGA
LIKAS NA
YAMAN HILAGANG AMERIKA
Mga natatanging hayop:

POLAR BEAR ARCTIC WOLF

MGA LIKAS NA YAMAN NG TIMOG AMERIKA

Matatagpuan sa Hilagang Amerika ang
redwood, pinakamataas na puno sa buong
mundo.
Mga natatanging hayop:
MGA LIKAS NA YAMAN NG
AUSTRALIA
Mga natatanging hayop:

KANGAROO KOALA BEAR WOMBAT

JAGUAR BULL SEA LION PIRANHA

Malawak ang disyerto sa kanlurang bahagi

nito. Mayaman sa mga mineral at langis.

THE SIMPSON DESERT

MGA LIKAS NA YAMAN ANTARCTICA

Mga natatanging hayop:

BLUE WHALE

PENGUIN FUR SEA LION

GAWAIN 9: Sulat
Opinyon
Sagutin ang sumusunod na mga katanungan.

1. Nakatutulong ba sa kalagayan ng isang bansa ang pagluluwas nito ng kaniyang mga likas na yaman? Bakit?
___________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________

2. Kalakip nga ba ng pag-unlad ng isang bansa/lugar ang pagkasira ng mga likas na yaman nito? Bakit?

___________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
 HEOGRAPIYANG PANTAO
- Saklaw ng heograpiyang pantao (human geography) ang pag-aaral ang wika, relihiyon, lahi, at pangkat-
etniko sa iba’t ibang bahagi ng daigdig.
Lahi ng Tao
- ang lahi ng tao ay maaaring maipaliwanag bilang grupo ng tao na may magkakaparehong katangian
ngunit ito rin ang mga katangiang kakaiba sa iba pang grupo ng tao sa ibang lugar.
- Lahat ng tao, ano man ang lahi ay kabilang sa iisang species ₋ Homo Sapiens.
- Lahat ng lahi ay maaaring mag-interbreed dahil marami itong pagkakatulad at halos pareho ang genetic
makeup kaya maaari itong magsama at bumuo ng panibagong pamilya.
Ayon sa mga Antropologo, may apat na lahi ng tao sa ngayon:
1. Caucasian – Aryan, Hamite, Semite
2. Mangolian – North Mongolian, Chinese at Indo-Chinese, Japanese at Korean, Tibetan, Malayan,
Polynesian, Maori, Micronesian, Eskimo, American Indian
3. Negroid – African, Hottentot, Melanesian/Papuan, Negrito, Australian Aborigine, Dravidian,
Sinhalese
4. Australoid – Indonesian, Malaysian, Australian
Pangkat Etniko
- ay ang panlipunang pagpapangkat ng mga mamamayan ayon sa pagkakakilanlang batay sa pinagmulang
ninuno, lipunan, kultura, at pambansang karanasan.
- ang pagiging kasapi ay ayon sa minanang kultura, pinanggalingan, mito ng pinagmulan, kasaysayan,
bayan, wika at diyalekto, relihiyon, pananamit, at pisikal na anyo.
Ang mga uri ng pangkat etniko ay makikilala sa pamamagitan ng:
a) Lahi – ito ay pagkakilala ayon sa pinagkapareho sa pisikal na kaanyuan.
b) Relihiyon – ito ay pagkakilala ayon sa kinabibilangang relihiyon, denominasyon, at sekta.
c) Lingguwisgtika – ito ay pagkakilala ayon sa wika, diyalekto, at eskripto.
d) Pagkamakabayan – ito ay pagkakilala ayon sa pambansang pagkakakilanlan.
e) Rehiyon- ito ay pagkakilala ayon sa lugar na pinanggalingan.
Wika
- itinuturing ang wika bilang kaluluwa
ng isang kultura
na nagbibigay ng pagkakakilanlan o
identidad sa mga
taong kabilang sa isang pangkat.
- may 7,105 buhay na wika sa daigdig na
ginagamit ng
mahigit 6,200,000,000 katao.
- nakapaloob ang mga wikang ito sa tinatawag
na
language family o mga wikang magkakaugnay
at may
iisang pinag-ugatan
- tinatayang may 136 language family sa buong daigdig
at ang mga pamilyang wikang ito ay nag sasanga-sanga
sa iba pang wikang ginagamit sa iba’t ibang bahagi ng
daigdig.

Ipinakikita sa ibaba ang ilan sa mga pangunahing pamilya ng wika sa daigdig:

Algeria, Bahrain, Cameroon, Chad, Cyprus, Egypt, Eritrea, Ethiopia, Georgia, Iran,
Iraq, Israel, Jordan, Kenya, Libya, Mali, Malta, Mauritania, Morocco, Niger, Nigeria,
Afro-Asiatic 366 5.81
Oman, Palestine, Saudi Arabia, Somalia, Sudan, Syria, Tajikistan, Tanzania, Tunisia,
Turkey, United Arab Emirates, Uzbekistan, at Yemen

Brunei, Cambodia, Chile, China, Cook Islands, East Timor, Fiji, French Polynesia,
Guam, Indonesia, Kiribati, Madagascar, Malaysia, Marshall Islands, Mayotte,
Austronesia 1,22 Micronesia, Myanmar, Nauru, New Caledonia, New Zealand, Niue, Northern Mariana
5.55
n 1 Islands, Palau, Papua New Guinea, Philippines, Samoa, Solomon Islands, Suriname,
Taiwan, Thailand, Tokelau, Tonga, Tuvalu, United States, Vanuatu, Viet Nam, Wallis
at Futuna
 Afghanistan, Albania, Armenia, Austria, Azerbaijan, Bangladesh, Belarus, Belgium,
Bosnia and Herzegovina, Brazil, Bulgaria, Canada, China, Croatia, Czech Republic,
Denmark, Fiji, Finland, France, Germany, Greece, Iceland, India, Iran, Iraq, Ireland,
Indo- 46.7 Isle of Man, Israel, Italy, Latvia, Lithuania, Luxembourg, Macedonia, Maldives,
436
European 7 Myanmar, Nepal, Netherlands, Norway, Oman, Pakistan, Peru, Poland, Portugal,
Romania, Russian Federation, Serbia, Slovakia, Slovenia, South Africa, Spain, Sri
Lanka, Suriname, Sweden, Switzerland, Tajikistan, Turkey, Ukrain, United Kingdom,
United States, Vatican State, at Venezuela

Angola, Benin, Botswana, Burkina Faso, Burundi, Cameroon, Central African

Republic, Chad, Comoros, Congo, Côte d’Ivoire, Cuba, Democratic Republic of the
1,52 Congo, Equatorial Guinea, Gabon, Gambia, Ghana, Guinea, GuineaBissau, Kenya,
Niger-Congo 6.91
4 Lesotho, Liberia, Malawi, Mali, Mayotte, Mozambique, Namibia, Niger, Nigeria,
Rwanda, Senegal, Sierra Leone, Somalia, South Africa, South Sudan, Sudan,
Swaziland, Tanzania, Togo, Uganda, Zambia, at Zimbabwe
20.3 Bangladesh, Bhutan, China, India, Kyrgyzstan, Laos, Myanmar, Nepal, Pakistan,
Sino-Tibetan 456
4 Thailand, at Viet Nam

Relihiyon
Malaki ang impluwensiya ng relihiyon sa
pamumuhay ng tao. Halos lahat ng pang-
araw araw na gawain niya ay may
kaugnayan sa kaniyang pinaniniwalaang
relihiyon. Ang relihiyon ay mula sa salitang
religare na ang ibig sabihin ay “buuin ang
mga bahagi upang maging magkakaugnay
ang kabuuan nito.” Tumutukoy din ito sa
kalipunan ng mga paniniwala at ritwal ng
isang pangkat ng taong patungkol sa isang
kinikilalang makapangyarihang nilalang o
diyos.
Noong una, sinasamba ng tao ang kaniyang
Religious Map ng Asya. Anong relihiyon ang namamayani sa Kanlurang Asya?
kalikasan. Animismo ang tawag sa
Paano nakaapekto ang lokasyon ng mga bansa dito sa pagkakatulad nila ng
ganitong uri ng pagsamba. Naniniwala siya relihiyon?
na may hindi nakikitang puwersa sa
kapaligiran na dapat igalang at sambahin. Bukod dito, malaki rin ang kaniyang paggalang sa kalikasan dahil dito
niya nakukuha ang kaniyang ikinabubuhay.
Ilan sa mga
matatandang
relihiyon ay ang
Judaism,
Kristiyanismo,
Islam,
Zoroastrianismo,
Buddhism,
Hinduism,at
Shintoism.
Lumaganap ang
mga nabanggit na
relihiyon sa iba’t
ibang bahagi ng
daidig. Kadalasan,
ang lokasyon ng
isang bansa ay nakaapaketo rin sa uri ng relihiyong maryoon ito. Isang halimbawa nito ay ang Kanlurang Asya na
karamihan ng mga bansa ay Islam.

Kung susuriin, maaaring nakaimpluwensiya ang heograpiya nito dahil magkakadikit ang mga bansa kung kaya’t
mas naging madali ang pagpapalaganap ng relihiyon mula sa Saudi Arabia kung saan ito itinatag. Samantala, ang
Pilipinas naman na napalilibutan ng mga anyong tubig ay tanging Kristiyanong bansa sa Timog-silangang Asya.
Kung titingnan ang susunod na mapa, makikita na ang mga karatig bansa nito ay magkakaiba ang relihiyon. Ang
pagkakahiwalay ng lokasyon ng Pilipinas mula sa iba pang bansa sa Timog- silangang Asya ay isa sa mga dahilan
kung bakit napanitili nito ang pagiging Kristiyanong bansa hanggang sa kasalukuyan.
Sa kasalukuyan, marami at iba’t iba na ang mga relihiyon sa daigdig. Makikita sa mapa ang iba’t ibang relihiyon
at kung saan ito lumaganap at sinusunod sa kasalukuyan.
Relihiyon Pagkatatag Banal na Aklat Kasapi % sa Daigdig
Kristiyanismo 30 CE Bibliya 2039 milyon 32% (bumababa)
Islam 622 CE Qur’an at Hadith 1570 milyon 22% (tumataas)
 Bhagavad-Gita,
Hinduismo 1500 CE 950 milyon 13%
Upanishads, at Rig Veda
Walang Relihiyon Wala 775 milyon 12%
Chinese Folk Region 270 BCE Wala 390 milyon 6%
The Tripitaka (Vinaya, 350-1600
Budismo 523 BCE 6%
Sutras, at Abhidharma) milyon
Tribal Religions,
Shamanism, Prehistoriko Tradisyon Oral 232 milyon 4%
Animism
Atheist Walang petsa Wala 150 milyon 2%
New Religions Iba-iba Iba-iba 103 milyon 2%
Sikhismo 1500 CE Guru Granth Sahib 23.8 milyon <1%
Torah, Tanach, at
Judaismo 14.5 milyon <1%
Talmud
Spiritismo 12.6 milyon <1%
Baha’I Faith 1863 CE Al-kitab Alaqdas 7.4 milyon <1%
Confunianismo 520 BCE Lun Yu 6.3 milyon <1%
Jainism 570 BCE Siddhanta, Prakrit 4.3 milyon <1%
Zoroastrianism 600-6000 BCE Avesta 2.7 milyon <1%
Shinto 500 CE Kojiki, Nohon Shoki 2.7 milyon <1%
Taoism 550 BCE Tao-te-ching 2.7 milyon <1%
Other Iba-iba Iba-iba 1.1 milyon <1%
800 BCE
Wicca wala 0.5 milyon <1%
1940 CE

GAWAIN 10: Hanapin at isulat sa talaan ang lahing kinabibilangan ng sumusunod na

mga grupo.
Ihanay Mo
1. African 6. Hamite 11. Papuan
2. Tibetan 7. Eskimo 12. Aborigine
3. Semite 8. Malayan 13. Sinhales
4. Japanese 9. Maori 14. Aryan
5. Negrito 10. Chinese 15. Hottentot
Caucasian Mongolian Negroid Australoid

GAWAIN 11: Crossword Buuin ang puzzle tungkol sa heograpiyang pantao sa pamamagitan ng
pagtukoy sa inilalarawan ng bawat bilang.
Puzzle
Pahalang Pababa
2. Relihiyong
1. Kaluluwa ng kultura may pinakamaraming tagasunod
4. Pamilya ng wikang may
3. Sistema ng mga paniniwala at rituwal pinakamaraming taong
gumagamit
7. Pagkakakilanlang biyolohikal ng pangkat ng
tao 5. Salitang-ugat ng relihiyon
9. Pamilya6.ngSalitang
wikangGreek ng “mamamayan”
Filipino
8. Pangkat
10. Matandang ng taong
relihiyong may sa
umunlad iisang
Indiakultura at pinagmulan
 ARALIN 2
Sa pagtatapos ng
araling ito, ang
mga mag-aaral ay
inaasahang:
 Nasusuri ang
yugto ng pag-
unlad ng
kultura sa Mga Yugto sa PAg-unlad ng Kultura sa Panahong Prehistoriko
panahong
prehistoriko.
 Naiuugnay
ang
heograpiya sa
pagbuo at pag
-unlad ng mga
sinaunang
kabihasnan sa
daigdig
 Nasusuri ang
mga sinaunang
kabihasnan ng
Egypt,
Mesopotamia,
India at China
batay sa
politika,
ekonomiya,
kultura,
relihiyon,
paniniwala at
lipunan
 Napahahalaga
han ang mga
kontribusyon
ng mga
sinaunang
kabihasnan sa

Homo Sapiens
Neanderthalensi
Cro-Magnon

Sa loob ng maraming libong taon, namuhay ang mga prehistorikong tao sa pangangaso at pangangalap ng
pagkain. Dakong 12,000 taon nang matutuhan ng mga sinaunang tao ang pagtatanim. Tuluyan ding umunlad ang
kanilang mga kasangkapan sa paggamit ng mas makinis na bato. Ito ang nagpasimula sa Panahong Neolitiko.

Nagkaroon ng malaking pagbabago sa pamumuhay ng mga sinaunang tao nang matutuhan nila ang
paggamit ng mga kasangkapan at sandatang yari sa metal. Naganap ito dakong 4000 B.C.E. Inilalarawan sa
susunod na diyagram – ang Panahon ng Metal.
 Sa paglipas ng panahon, ang nabuong maliliit na pamayanan ay higit na lumaki dahil sa patuloy na paglaki ng
populasyon ng tao. Kasunod ng mga kaganapang ito ang pagkakabuo ng mga lungsod-estado kung saan naging
masalimuot at komplikado ang paraan ng pamumuhay. Sa pagkakataong ito, kinailangan ang pagkakaroon ng isang
organisadong paraan ng pamumuhay upang manatili ang kayusan sa mga lungsod-estado at matugunan ang iba’t ibang
pangangailangan ng tao. Ang kalagayang ito ay nagbigay-daan sa pagsibol ng sibilisasyon o masalimuot na Sistema ng
pamumuhay sa isang lungsod-estado.

paghambingin ang buhay sa pagitan ng paleolitiko at neolitikong

GAWAIN 13: Ano ang Iba panahon. Isulat ang pagkakaiba at pagkakatulad sa venn diagram.
Dito?
Panahong Paleolitiko Panahong Neolitiko

Pagkakatulad

GAWAIN 14: Maikling I. Kilalanin ang mga sumusunod na pahayag. Isulat

ang sagot sa patlang na nakalaan.
Pagsusulit
_______________ 1. Ibang tawag sa Panahon ng Bagong Bato

____________ _______ 2. Era kung saan lumitaw ang tao

_______ ______ 3. Ibang tawag sa Panahon ng Lumang Bato

______________ 4. Mga bagay na nilikha ng mga sinaunang tao na nahukay ng mga arkeologo

_____________ 5. Bansa ngayon na matatagpuan ang Catal Huyuk

______________ 6. Saan yari ang unang kagamitan ng tao?

________________ 7. Ito ang pinakamahalagang tuklas ng tao sa Panahon ng Lumang Bato

______________ 8. Ito ang pinakamahalagang tuklas ng tao sa Panahon ng Bagong Bato

_____________ 9. Dito nabuo ang mga sinaunang sibilisasyon sa daigdig

_____________ 10. Tumutukoy sa panahon ng kasaysayan na wala pang sistema ng pagsulat ang tao

II. Basahing mabuti ang mga pahayag. Isulat ang TAMA kung wasto ito at MALI kung di-wasto.

__________ 1. Ang unang tao ay natutong mangisda at mangaso dahil malapit siya sa gubat at ilog.

_______ 2. Wala pang organisadong pamahalaan ang mga Neolitikong tao.

_______ 3. Ang apoy ay ginamit bilang pantaboy sa mga mababangis na hayop at paghahanda ng pagkain.

4. Ang mga paniniwala ng sinaunang tao ay nakasentro sa kalikasan.

_______ 5. Ang taong Cro-Magnon ay natutong gumuhit sa mga pader at bubong ng kuweba.

III. Isulat sa patlang ang salitang Luma kung ang pahayag ay tumutukoy sa katangian ng pamumuhay sa
Panahong Paleolitiko, Bago kung Panahon ng Neolitiko, at Metal kung Panahong Metal.

_____________1. Ginamit ang butong karayom sa pagtatahi.

_____________2. Nagsimula ang pagkakaroon ng pirmihang tirahan.

_____________3. Natuklasan ang tanso at ginamit ito nang malawakan.

_____________4. Nangingisda, nangangaso, at nangangalap lamang ng bungang-kahoy ang tao.

_____________5. Pinakinis ang magagaspang na bato.

_____________6. Palaasa ang tao sa kalikasan.

_____________7. Higit na lumawak ang gawaing pangkalakalan.

_____________8. Nagsimula ang kultura ng pagtatanim.

_____________9. Nabuo ang maliliit na pamayanan.

_____________10. Palipat-lipat ng tirahan ang tao dahil sa paghahanap ng pagkain.

_____________11. Ipinakilala ng mga Hittite ang paggamit ng bakal.

_____________12. Magagaspang na bato ang mga kagamitan.

_____________13. Naging malawakan ang gawaing pagmimina.

_____________14. Lumaki ang maliliit na pamayanan dahil sa paglaki ng populasyon.

_____________15. Natutuhan ng tao ang magprodyus ng kaniyang sariling pagkain.

IV. Ayusin ang iba’t ibang yugto sap ag-unlad ng Sistema ng pamumuhay ng tao mula sa pinakapayak
hanggang sa pinakasopistikadong paraan. Gamitin ang letrang A hanggang G sa pagsasaayos.

_____ Pag-aalaga ng hayop

_____Pagtatanim ng mga butyl

_____Pangangaso at pangangalap ng mga bungang-kahoy

 _____Pagpapalayok at paghahabi

_____Pakikipagkalakalan

_____Industriya at teknolohiya

_____Pagmimina ng mahahalagang metal

Kondisyong Heograpiko sa Panahon ng mga Unang Tao sa Daigdig

Mga Sinaunang Sibilisasyon sa Mesopotamia
Sa itinatag na mga sinaunang sibilisasyon sa daigdig, ang mga pangkat ng mga taong nanirahan at nagtatag
ng maunlad na pamayanan sa Mesopotamia ang kauna-unahang nakapagtaguyod ng kabihasnan. Binuo ang
kabihasnang Mesopotamia ng mga lungsod-estado ng Sumer, at mga itinatag na imperyo ng Akkad, Babylonia,
Assyria, at Chaldea.

 Sinakop ni Hammurabi, pinuno ng Babylon, ang Mesopotamia.

 Ang Babylon ay naging kabisera ng Imperyong Babylon.

 Ang panahon ng kanyang paghahari, nasakop ni Hammurabi ang

mga
kaharian sa hilaga, kabilang ang kahariang Ashur.
  Nang mamatay si Hammurabi, ay nagkawatak-watak ang kahiran ng Babylon.

 Noong 1595 B.C.E., sinalakay ng mga Hittite Anatolia ang Babylon bagamat
naipagpatuloy pa rin ng mga lungsod estado ang pamumuhay sa ilalim ng
mga dayuhang pinuno.

 Ang mga Hittite ay orihinal na nagmula sa hilagang silangang bahagi ng

Black Sea. Lumisan sila at nanirahan sa Asia Minor (kasalukuyang Turkey).

Kumpletuhin ang Pangalan ng tinutukoy na Pook. Isulat ang mga

GAWAIN 15: akmang letra sa patlang.
Kumpletuhin Mo!
 1. ___ ___ M ___ ___ - Mga unang lungsod–estado ng Mesopotamia.
2. ___ K ___ ___ ___ - Unang imperyong itinatag sa daigdig.
3. ___ ___ ___ ___ L ___ ___ - Kabisera ng Imperyong Babylonia
4. C ___ ___ ___ ___ ___ ___ - Imperyong itinatag ni Nabopolassar
5. ___ ___ T ___ ___ ___ - Tawag sa mga lalawigang bumuo sa Persia
6. ___ ___ ___ ___ ___ I ___ - Imperyong itinatag pagkatapos ng Babylonia

Ang Kabihasnang Indus sa Timog Asya (India)

Sa rehiyong Timog Asya nagsimula ang kabihasnang Indus na nakasentro sa mga lambak ng Indus River.
Dumadaloy ang Indus River sa kasalukuyang bansang India at Pakistan. Sa nasabing ilog umunlad ang kambal
na lungsod ng kabihasnang Indus: ang Harappa at Mohenjo-Daro na ipinakikita sa kasunod na diyagram.

Nanirahan sa maliliit na pamayanan ang mga Dravidian. Ang kanilang lugar ay matatagpuan sa
mababang bahagi ng lupain, may mainit na klima at halos walang mapagkukunan ng suplay ng bakal. Ang
pagkukulang sa mga kinakailangang suplay ay napupunan sa tulong ng pakikipagkalakalan hanggang sa
katimugang Baluchistan sa kanlurang Pakistan. Sa loob ng ilang libong taon, nakakuha sila ng bakal,
mamahaling bato, at tabla sa pakikipagpalitan ng kanilang mga produkto, tulad ng bulak, mga butil, at tela.
Ang irigasyon ng lupa ay mahalaga sa pagsasaka ng mga Dravidian. Nag-aalaga rin sila ng mga hayop
tulad ng elepante, tupa, at kambing. Maaaring sila rin ang kauna-unahang taong nagtanim ng bulak at nakalikha
ng damit mula rito. Mayroon din silang masistemang pamantayan para sa mga timbang at sukat ng butil at
ginto. Samantala, ang mga artisano ay gumamit ng tanso, bronze, at
ginto sa kanilang mga gawain.
Ang lipunang Indus ay kinakitaan ng malinaw na
pagpapangkat-pangkat ng mga tao. Nakatira sa bahagi ng moog ang
mga naghaharing-uri tulad ng mga mangangalakal. May mga bahay
ring may tatlong palapag. Maaaring katibayan ito ng pagkakahati-hati
ng lipunan sa iba’t ibang uri ng tao.

Nagtatag ng mga daungan sa baybayin ng Arabian Sea. Ang

mga mangangalakal ay naglakbay sa mga baybayin patungong
Persian Gulf upang dalhin ang kanilang mga produkto tulad ng telang
yari sa bulak, mga butil, turquoise, at ivory. Natagpuan din sa Sumer
ang selyong Harappan na may pictogram na representasyon ng isang
bagay na anyong larawan. Dahil dito, inaakalang ginamit ang selyong
ito upang kilalanin ang mga paninda.Patunay lamang ang kalakalan sa
pagitan ng dalawang kabihasnannoon pa mang 2300 B.C.E.
Kapuna-punang wala ni isa mang pinuno mula sa sinaunang kabihasnang Indus ang kilala sa kasalukuyan.
Maaaring hanggang ngayon ay hindi pa nauunawaan ng mga iskolar ang sistema ng pagsulat ng kabihasnang ito
kaya hindi nababasa ang mga naiwang tala.

Narating ng mga Dravidian ang tugatog ng kanilang kabihasnan noong 2000 B.C.E. subalit matapos ang
isang milenyong pamamayani sa Indus, ang kabihasnan at kulturang umusbong dito ay nagsimulang humina at
bumagsak.
May iba’t ibang paliwanag ukol sa pagtatapos ng kabihasnang Indus. May nagsasabing bunga ito ng
pagkaubos ng mga puno, mga labis na pagbaha, at pagbabago sa klima. Maaari rin daw nagkaroon ng lindol o
pagsabog ng bulkan.
May mga ebidensiya rin na ang pagkatuyo ng Sarasvati River ay nagresulta sa pagtatapos ng
kabihasnang Harappa noong 1900 B.C.E.
Isang lumang paliwanag ang teoryang Mohenjo Daro at Harappa ay nawasak dahil sa paglusob ng mga
pangkat nomadiko-pastoral mula sa gitnang Asya, kabilang ang mga Aryan. Walang malinaw na ebidensiya na
naglabanan nga ang mga Dravidian at Aryan na nagdulot ng wasak sa kabihasnang Indus.
Ang mga Aryan ay pinaniniwalaang nagmula sa steppe ng Asya sa kanluran ng Hindu Kush at nakarating sa
Timog Asya sa pamamagitan ng pagdaan sa Khyber Pass. Sila ay mas matatangkad at mapuputi kung
ihahambing sa mga naunang taong nanirahan sa lambak ng Indus. Dumating ang mga Aryan sa panahong
mahina na ang kabihasnang Indus.
Ang Panahong Vedic (1500-500 B.C.E.)
Ang mga Aryan ay nagtungo sa kanluran ng Europe at timog-silangan ng Persia at India. Dinala nila sa
mga rehiyong ito ang wikang tinatawag ngayong Indo-European. Ang Sanskrit, ang wikang klasikal ng
panitikang Indian, ay nabibilang sa pamilya ng Indo-European. Ang mga makabagong wika tulad ng Hindi at
Bengaliay nag-ugat din sa Indo-European.
Ang salitang “Arya” ay nangangahulugang “marangal” sa wikang Sanskrit. Ginamit ito upang tukuyin
ang mga pangkat ng tao o lahi. Ang kaalaman ukol sa unang milenyong pamamayani ng mga Aryan sa hilaga at
hilagang-kanlurang India ay hango sa apat na sagradong aklat na tinatawag na Vedas: ang Rig Veda, Sama
Veda, Yajur Veda, at Atharva Veda. Ang Vedas ay tinipong himnong pandigma, mga sagradong rituwal, mga
sawikain, at mga salaysay. Makikita sa Vedas kung paano namuhay ang mga Aryan mula 1500 B.C.E.
hanggang 500 B.C.E. na tinatawag ding panahong Vedic.

Dinala ng mga Aryan ang kanilang mga Diyos (na kadalasan ay mga lalaki at mapandigma) at kulturang
pinangingibabawan ng mga lalaki. Ngunit unti-unti rin silang umangkop sa kanilang bagong kapaligiran. Hindi na
pagpapastol ang kanilang kabuhayan, natuto silang magsaka. Nakabuo rin sila ng sistema ng pagsulat. Pagsapit ng 1100
B.C.E. tuluyang nasakop ng mga Aryan ang hilagang bahagi ng India.
Ang lipunan ng mga sinaunang Aryan ay may tatlong antas lamang: – maharlikang mandirigma, mga pari, at mga
pangkaraniwang mamamayan. Kapansin-pansing ang mga kasapi ng bawat antas ay maaaring makalipat sa ibang antas
ng lipunan. Ang isang mandirigma ay pinipili upang pamunuan at pangasiwaan ang pang-araw-araw na pamumuhay ng
mga tao. Malinaw rin ang mga tungkuling nakaatang sa kalalakihan at kababaihan. Subalit ang pagsakop nila sa Lambak
ng Indus ay nagdulot ng malaking pagbabago sa kanilang pamumuhay. Ang lipunan ay naging mahigpit at masalimuot
nang lumaon. Nagtatatag ng kaharian at pagiging pinuno ay nagsimulang mamana. Naging mahalaga sa kanilang
paniniwala ang mga rituwal at sakripisyo ng mga pari.
Nang lumaon, nabuo ang tinatawag na sistemang caste sa India. Ang katagang ito ay unang ginamit ng mga
Portuguese na nakarating sa India noong ika-16 na siglo. Ang terminong ito ay hango sa salitang casta na
nangangahulugang ”lahi” o ”angkan.
Makikita sa ilustrasyon ang sistemang caste na nagpapakita ng pagpapangkat ng mga tao.
Pagbuo ng mga Kaharian at Imperyo (500 B.C.E.- 500 C.E.)

GAWAIN 16: Sulat

Opinyon
1. Ano ang dalawang lungsod na umunlad sa lambak-ilog ng Indus? Ilarawan ang mga ito.

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
2. Paano mailalarawan ang pamumuhay ng mga tao sa panahong Vedic?

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
3. Ano ang iyong opinion tungkol sa pagpapangkat-pangkat ng mga tao sa India batay sa sistemang Caste?
Ipaliwanag ang sagot.

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________

Ang Kabihasnang Tsino sa Silangang Asya

 Ang mga natural na hadlang sa China tulad ng mga disyerto, bulubundukin, at dagat ang nagbigay-daan
sa pagpapanatili ng natatanging kultura ng mga sinaunang Tsino at pag-unlad ng isang kabihasnang tumagal ng
halos 3000 taon. Suriin ang kasunod na diyagram:
GAWAIN 17:
Piliin Mo
Buuin ang tsart sa pamamagitan ng pagtukoy ng mahahalagang impormasyon tungkol sa kabihasnang Tsino. Kabilang
ang tinutukoy na dinastiya, mga tanyag na tauhan, at mga ambag nito sa kasalukuyan. Piliin ang sagot sa loob ng mga
bilog.

Isulat ang iyong mga sagot sa baba.

1. 11.
2. 12.
3. 13.
4. 14.
5. 15.
6.
7.
8.
9.
10.
Kabihasnang Egyptian
Ang sinaunang kasaysayan ng Egypt ay kadalasang hinahati sa mga panahong batay sa dinastiya ng
naghaharing pharaoh. Ang pharaoh ang tumayong pinuno at hari ng sinaunang Egypt at itinuring ding isang
diyos na taglay ang mga lihim ng langit at lupa. Para sa mga pharaoh, sila ang tagapagtanggol sa kanilang
nasasakupan. Sa pangkalahatan, maituturing na kontrolado ng isang pharaoh ang lahat ng aspekto ng
pamumuhay ng mga sinaunang Egyptian. Kabilang sa kaniyang mga tungkulin ang pagsasaayos ng mga
irigasyon, pagkontrol sa kalakalan, pagtatakda ng mga batas, pagpapanatili ng hukbo, at pagtiyak sa kaayusan
ng Egypt.
Ang mga iskolar na nag-aaral sa kasaysayan ng Egypt ay tinatawag na mga Egyptologist. Batay sa ilang
tala, mahahati ang kronolohiya ng kasaysayan ng Egypt sa sumusunod na pagpapanahon:

Nauna sa mga panahon ng

Pre-Dynastic Period
Early Dynastic Period
Old Kingdom
First Intermidiate Period
Middle Kingdom
Second Intermediate Period
New Kingdom
Nauna sa 3100 B.C.E
Dinastiya
Panahon ng mga Unang Una at Ikalawang Dinastiya (circa
Dinastiya 3100-2670 B.C.E)
Ika-3 hanggang ika-6 na Dinastiya
Matandang Kaharian
(circa 2670-2150 B.C.E.)
Ika-7 hanggang ika-11 Dinastiya
Unang Intermedyang Panahon
(circa 2150-2040 B.C.E.)
Ika-12 at ika-13 Dinastiya (circa
Gitnang Kaharian
2040-1650 B.C.E.)
Ikalawang Intermedyang Ika-14 hanggang Ika-17 Dinastiya
Panahon (circa 1650-1550 B.C.E.)
Ika-18 hanggang Ika-20 Dinastiya
Bagong Kaharian
(circa 1550-1070 B.C.E.)

Ika-21 hanggang Ika-25 Dinastiya

Third Intermediate Period Ikatlong Intermedyang Panahon
(circa 1070-664 B.C.E.)

Ika-26 hanggang Ika-31 Dinastiya

Late Period Huling Panahon
(circa 664-330 B.C.E.)

Nangingibabaw ang bawat dinastiya hangga’t hindi ito napatatalsik o walang tagapagmana sa trono. Ang mga
petsa ng mga pangyayari sa kasaysayan ng Egypt ay patuloy pa ring paksa ng mga pananaliksik kaya di pa maitakda ang
tiyak na petsa.
Suriin ang kasunod na diyagram upang higit na maunawaan ang daloy ng sinaunang kasaysayan ng Egypt.

Ang mga sinaunang Egyptian ay namuhay sa mga pamayanang malapit sa Nile. Tulad sa Mesopotomia,
sumasailalim sila sa pamamahala ng mga lokal na pinunong may kontrol sa pakikipagkalakalan. Ang mga eskribano ay
nakapaglinang din ng kanilang sariling sistema ng pagsulat na tinatawag na hieroglyphics o nangangahulugang
“sagradong ukit” o hieratic sa wikang Greek. Ang sinaunang panulat na ito ay naging mahalaga sa pakikipagkalakalan at
pagtatala ng mga pangyayari.
Pagsapit ng ikaapat na milenyo B.C.E., ang ilang pamayanan ay naging sentro ng pamumuhay sa sinaunang
Egypt. Nang lumaon, ang mga ito ay tinawag na nome o malalayang pamayanan na naging batayan ng mga binuong
lalawigan ng sinaunang estado ng Egypt. Ang mga pinuno ng mga nome o nomarch, ay unti-unting nakapagbuklod ng
isang estado sa Nile upang makabuo ng rehiyong pagkakakilanlan.
 GAWAIN 17.1: Sagutan
mo ako!

Ang proseso ng pagbubuo ng isang estado ay nagtagal ng ilang siglo. Mahalagang salik ang pagkakaroon ng mga
alyansa sa harap ng mabilis na mga pagbabago sa aspektong pangkabuhayan at politikal. Unti-unti ring lumaki ang
populasyong nangailangan ng mas intensibong irigasyon para sa mga lupang sakahan. Dalawang kaharian ang nabuo sa
kahabaan ng Nile, ang Upper Egypt at Lower Egypt. Noong 3100 B.C.E., isang pinuno ng Upper Egypt, sa katauhan ni
Menes, ang sumakop sa Lower Egypt na nagbigay-daan upang mapag-isa ang lupain sa mahabang panahon. Si Menes ay
isa sa mga pinakaunang pharaoh sa panahon ng Unang Dinastiya ng Egypt. Maliban sa pagkakaroon ng pinag-isang
pangangasiwa, nagtalaga rin siya ng mga gobernador sa iba’t ibang lupain. Ang Memphis ang naging kabisera sa panahon
ng paghahari ni Menes.

Ang Matandang Kaharian ay nagsimula sa Ikatlong Dinastiya ng Egypt. Ang mga kahanga-hangang pyramid o
piramide ng Egypt na itinayo sa panahong ito ay nagsilbing mga monumento ng kapangyarihan ng mga pharaoh at huling
hantungan sa kanilang pagpanaw. Ang pagtatayo ng mga ganitong uri ng estruktura ay nangailangan ng husay mula sa
mga arkitektong nagdisenyo at sakripisyo naman mula sa libo-libong taong nagtayo nito. Ang ilan sa halimbawa nito ay
ang Great Pyramid ni Khufu o Cheops sa Giza na naitayo noong 2600 B.C.E. Ito ay may lawak na 5.3 ektarya at may taas
na 147 metro.
Makalipas lamang ang dalawang siglo, nahinto ang pagtatayo ng mga piramide. Sa kabuuan, tinatayang may 80
lokasyon ang pinagtayuan ng mga piramide sa Egypt subalit ang karamihan sa mga ito ay gumuho na. Ang mga piramide
ang tanging estrukturang Egyptian na nananatili sa kasalukuyang panahon. Kabilang ito sa tinaguriang Seven Wonders of
the Ancient World na itinala ng mga Greek na pinakamagandang arkitektura sa mundo.
Bagama’t natigil na ang pagpapagawa ng piramide, itinuon na lamang ng mga pharaoh ang panahon sa iba pang
mga pampublikong gawain. Kabilang dito ang paghukay ng kanal upang iugnay ang Nile River at Red Sea at nang
mapabilis ang kalakalan at transportasyon. Gayundin ang pagsipsip ng mga latian sa Nile Delta upang maging bagong
taniman.
Si Pepi II ang kahuli-hulihang pharaoh ng Ikaanim na Dinastiya (circa 90 B.C.E.). Pinaniniwalaang tumagal ng 94
na taon ang kaniyang pamumuno na nangangahulugang siya ang pinakamatagal na naghari sa lahat ng hari sa kasaysayan.
Anim na taong gulang lamang si Pepi II nang maupo sa trono. Namatay siya sa edad na 100. Bumagsak ang Old Kingdom
sa kaniyang pagkamatay. Ang kaharian ay nagsimulang humina dahil sa laganap na taggutom at mahinang pamamahala.
Nagsimulang hamunin ng ilang mga opisyal ng pamahalaan ang kapangyarihan ng pharaoh. Dahil dito, nasadlak ang
lupain sa kaguluhan sa loob halos ng dalawang siglo.
Unang Intermedyang Panahon

Ang tinatawag na Unang Intermedyang Panahon ay panahon ng Ikapito hanggang Ika-11 Dinastiya ng Egypt. Sa
pagsapit ng 2160 B.C.E., tinangka ng mga panibagong pharaoh na pagbukluring muli ang Lower Egypt mula sa kabisera
nitong Heracleopolis. Sa kabilang dako, ang kanilang mga katunggali sa Thebes ay binuo naman ang Upper Egypt. Dulot
nito, nagsagupaan ang dalawang magkaribal na dinastiya sa Egypt. Ang mga pinuno mula sa Heracleopolis ay nagmula sa
linya ng pharaoh na si Akhtoy samantalang ang unang apat na pinuno mula sa Thebes ay pinangalanang Inyotef o Antef.

GAWAIN 17.2: Sagutan

mo ako!

Ang kaguluhang politikal ay nagtapos nang manungkulan si Mentuhotep I. Sa mga sumunod na naghari, napag-
isa muli ang Egypt. Nalipat ang kabisera sa Itjtawy (ipinapalagay na ngayon ay el-Lisht) sa Lower Egypt. Sa panahon ni
Senusret I o Sesostris I (1970-1926 B.C.E.), nakipagtunggali siya sa bahaging Nubia. Noong 1878 B.C.E., ipinagpatuloy
ni Senusret o Sesostris III (1878-1842 B.C.E.) ang kampanyang militar sa Nubia. Sa una ring pagkakataon, tinangka
niyang palawakin ang kapangyarihan ng Egypt hanggang Syria. Ang pinakamahusay na pinuno ng panahong ito ay si
Amenemhet II (1929-1895 B.C.E.) na namayani sa loob ng 45 taon.
Hindi sa Lambak ng Nile naganap ang mga gawain ng karamihan sa mga naging pinuno ng Ika-12 Dinastiya. Sa
halip, maraming ekspedisyon ang nagtungo sa Nubia, Syria, at Eastern Desert upang tumuklas ng mahahalagang bagay na
maaaring minahin o mga kahoy na maaaring gamitin. Nagkaroon din ng kalakalan sa pagitan ng Egypt at Crete ng
kabihasnang Minoan.
Ang Ika-13 Dinastiya ay bahagi ng Gitnang Kaharian. Kaguluhan at pagdating ng mga Hyksos mula sa Asya ang
namayani sa panahong ito. Ang katagang hyksos ay nangangahulugang “mga prinsipe mula sa dayuhang lupain.”
Sinamantala nila ang mga kaguluhan sa Nile upang makontrol ang lugar at palawigin ang kanilang kapangyarihan sa
katimugan. Nagsimula ang pamamayani ng mga Hyksos noong 1670 B.C.E. at kanilang napasailalim ang Egypt sa loob
ng isang siglo. Hindi nagtagal, ang kanilang paggamit ng mga chariot ay natutuhan din ng mga Egyptian. Nang lumaon,
dahil sa kawalan ng kontrol sa kabisera, nagsimula ang panibagong panahon sa kasaysayan ng Egypt.
 Ang Bagong Kaharian ay itinuturing na pinakadakilang panahon ng kabihasnang Egyptian. Ito ay pinasimulan ng
Ika-18 Dinastiya. Tinatawag din ito bilang Empire Age. Naitaboy ni Ahmose (1570-1546 B.C.E.) ang mga Hyksos mula
sa Egypt noong 1570 B.C.E. Sinimulan niya ang dinastiya ng mga dakilang pharaoh mula sa Thebes at namayani mula sa
delta hanggang Nubia sa katimugan. Panahon din ito ng agresibong pagpapalawak ng lupain ng Egypt sa kamay ng
malalakas na mga pharaoh. Ang kapangyarihan ng Egypt ay umabot sa Nubia sa katimugan hanggang sa Euphrates River
sa Mesopotamia, sa lupain ng mga Hittite at Mitanni.
Si Reyna Hatshepsut (1503-1483 B.C.E.), asawa ni Pharaoh Thutmose II (1518-1504 B.C.E.), ay kinilala bilang
isa sa mahusay na babaing pinuno sa kasaysayan. Siya ay nagpagawa ng mga templo at nagpadala ng mga ekspedisyon sa
ibang mga lupain. Sa kaniyang pagkamatay, lalo pang pinalawig ni Thutmose III (1504-1450 B.C.E.), anak ni Thutmose
II, ang Imperyong Egypt.
Isa sa mga tanyag na pharaoh noong ika-14 na siglo B.C.E. ay si Amenophis IV o Akhenaton (1350-1334 B.C.E.).
Tinangka niyang bawasan ang kapangyarihan ng mga pari sa pamahalaan. Tinangka rin niyang baguhin ang paniniwala ng
mga tao ukol sa pagsamba sa maraming diyos. Pinasimulan niya ang bagong relihiyon na nakatuon sa pagsamba sa iisang
diyos, si Aton, na sinasagisag ng araw. Sa kasamaang-palad, hindi tinangkilik ng mga pari ang ganitong pagtatangka. Sa
pagkamatay ni Akhenaton, tuluyang nawala ang kaniyang sinimulan. Siya ay pinalitan ni Tutankhamen (1334-1325 B.C.E.)
na noon ay siyam na taong gulang pa lamang nang maupo sa trono.
Ang Ika-19 na Dinastiya ay pinasimulan ni Rameses I (1293-1291 B.C.E.). Siya ay sinundan nina Seti I (1291-1279
B.C.E.) at Rameses II (1279-1213 B.C.E.). Si Rameses II ay isa sa mahusay na pinuno ng mga panahong ito. Sa loob ng 20
taon, kinalaban niya ang mga Hittite mula sa Asia Minor na unti-unting pumapasok sa silangang bahagi ng Egypt.
Natapos ang alitan ng Egypt at Hittite nang lumagda sa isang kasunduang pangkapayapaan si Rameses II at Hattusilis III,
ang hari ng Hittite. Ito ang kauna-unahang kasunduang pangkapayapaan sa pagitan ng dalawang imperyo sa kasaysayan
ng daigdig. Pinaniniwalaang ang Exodus ng mga Jew mula Egypt ay naganap sa panahon ni Rameses II. Muli na namang
humina ang pamamahala sa Egypt sa kaniyang pagpanaw.

Ikatlong Intermedyang Panahon

Ang Ika-21 Dinastiya, na tinawag din bilang Tanites, ay pinasimulan ni Smendes (1070-1044 B.C.E.) ng Lower
Egypt. Ang dinastiyang ito ay napalitan ng mga hari mula sa Libya na nagpasimula naman sa Ika-22 Dinastiya. Ang
unang pinuno nito ay si Shoshenq I (946-913 B.C.E.) na isang heneral sa ilalim ng nagdaang dinastiya. Sa mga panahong
ito, maraming mga nagtutunggaliang pangkat ang nagnanais mapasakamay ang kapangyarihan. Humantong ito sa pagbuo
ng Ika-23 Dinastiya. Sa paglisan sa Egypt, sa Sudan, isang prinsipe ang kumontrol sa Lower Nubia. Nang lumaon, isang
nagngangalang Piye ang sumalakay pahilaga upang kalabanin ang mga naghahari sa Nile Delta. Umabot ang kaniyang
kapangyarihan hanggang sa Memphis. Sumuko nang lumaon ang kaniyang katunggaling si Tefnakhte subalit pinayagan
siyang mamuno sa Lower Egypt. Sinimulan niya ang Ika-24 na Dinastiya na hindi naman nagtagal.

Nagsimula ang Ika-26 na Dinastiya sa ilalim ni Psammetichus (664-610 B.C.E.). Nagawa niyang pagbuklurin ang
Middle at Lower Egypt. Nakontrol niya ang buong Egypt noong 656 B.C.E. Sa ilalim ni Apries, isang hukbo ang
ipinadala upang tulungan ang mga taga-Libya na puksain ang kolonya ng Greece na Cyrene. Subalit ang malaking
pagkatalo ng kaniyang hukbo ay nagdulot ng kaguluhang sibil na humantong sa paghalili ni Amasis II (570-526 B.C.E.).
Hindi naglaon, napasakamay ng mga Persian ang Egypt. Ang pinuno ng mga Persian na si Cambyses II ang naging unang
hari ng Ika-27 Dinastiya.
Napalayas ng mga Egyptian ang mga Persian sa pagtatapos ng Ika-28 Dinastiya. Sa pananaw ng Persia, ang Egypt
ay isa lamang nagrerebelyong lalawigan nito. Namuno ang mga Egyptian hanggang sa ika-30 Dinastiya bagama’t
mahihina ang naging pinuno. Panandaliang bumalik sa kapangyarihan ang mga Persian at itinatag ang Ika-31 Dinastiya.
Noong 332 B.C.E., sinakop ni Alexander The Great ang Egypt at ginawa itong bahagi ng kanyang Imperyong
Hellenistic. Malawak ang saklaw ng kaniyang imperyo na umabot ng Egypt, Macedonia, Asia Minor, Persia,
Mesopotamia hanggang Indus Valley sa India. Sa kaniyang pagkamatay noong 323 B.C.E., naging satrap o gobernador ng
Egypt ang kaniyang kaibigan at heneral na si Ptolemy.
Noong 305 B.C.E., itinalaga ni Ptolemy ang kaniyang sarili bilang hari ng Egypt at pinasimulan ang Panahong
Ptolemaic. Ang Dinastiyang Ptolemaic ay naghari sa loob halos ng tatlong siglo. Si Cleopatra VII ang kahuli-hulihang
reyna ng dinastiya. Ang Egypt ay naging bahagi ng Imperyong Roman noong 30 B.C.E.
 Tukuyin ang inilalarawan sa bawat aytem upang makumpleto
GAWAIN 18: WALK TO ang dayagram. Isulat ang iyong mga sagot sa loob ng kahon.
ANCIENT EGYPT

Kabihasnang Egypt

1. TAUHAN 8. TAUHAN

2. BAGAY 7. BAGAY

3. PANAHON 6. PANAHON

4. TAUHAN 5. TAUHAN

Mga Pamana ng mga Sinaunang Kabihasnan sa Daigdig

Ang mga sinaunang kabihasnang umusbong sa daigdig ay nag-iwan ng kanikanilang mga
pamana sa sangkatauhan. Ang mga ito ay nagpapakita ng kadakilaan, husay, at talento ng mga
sinaunang tao sa iba’t ibang larangan at aspekto. Hindi natin napapansin subalit ang ilang mga
bagay na ating ginagamit araw-araw ay maaaring mag-ugat sa malayong nakaraan. Gayundin,
ang kasaysayan ng iba’t ibang kaisipan, pilosopiya, at relihiyon sa kasalukuyan ay maaaring
tuntunin sa mga sinaunang kabihasnang ito. Bilang mag-aaral ng kasaysayan, ikaw ba ay may
nalalamang ambag o kontribusyong nagmula sa mga sinaunang kabihasnan na kanilang
ipinamana sa kasalukuyang panahon?
 GAWAIN 19: KKK
Organizer

Unawain ang panuto sa pagbuo ng organizer.

a. Pumili ng tatlong sinaunang kabihasnan na gagawan ng KabihasnanAmbag-Kabuluhan (K-A-K) Organizer.

b. Isulat sa unang hugis ang piniling kabihasnan, sa pangalawang hugis ang ambag, at pangatlong hugis ang kabuluhan ng
ambag sa mga sinaunang tao.

KABIHASNAN AMBAG
KABULUHAN

GAWAIN 20: Sulat

Opinyon
1. Ano-ano ang pamana/ambag ng mga sinaunang kabihasnan sa
____________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________

2. Ano ang kabuluhan ng mga nabanggit na ambag sa pamumuhay ng mga sinaunang taong nanirahan sa kani-
kanilang kabihasnan?

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________

3. Bakit maituturing na dakilang pamana ang mga ambag na ito?

__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________

GAWAIN 21:
pagsusulit
Basahing mabuti ang bawat tanong at piliin ang wastong sagot mula sa mga pagpipilian. Bilugan ang letra ng
wastong sagot.
1. Alin sa isa sa limang tema ng heograpiya na tumutukoy sa bahagi ng daigdig na may magkakatulad na katangiang
pisikal o cultural?
A. lokasyon B. paggalaw C. lugar D. rehiyon
2. Anong panahon sa kasaysayan ng daigdig ang itinuturing na pinakamaagang panahon sa pag-unlad ng tao batay sa mga
ginamit na kasangkapan at naging hudyat din ng pagtatapos ng Panahong Pleistocene?
A. Mesolitiko B. Neolitiko C. Metal D. Paleolitiko
3. Ano ang tumutukoy sa maunlad na pamayanan at mataas na antas ng kulturang kinakitaan ng organisadong
pamahalaan, kabuhayan, relihiyon, mataas na antas ng teknolohiya, at may sistema ng pagsulat?
A. imperyo B. kalinangan C. kabihasnan D. lungsod
4. Ano ang tanyag na gusali sa Babylonia na ipinagawa ni Nebuchadnezzar para sa kaniyang asawa at kabilang sa “Seven
Wonders of the Ancient World”?
A. Alexandria B. Pyramid C. Hanging Gardens D. Ziggurat
5. Alin sa sumusunod ang suliraning maaaring idulot ng pagkakaroon ng maraming wika sa isang bansa?
A. Mahirap makamit ang pag-unlad ng ekonomiya.
B. Maraming sigalot sa mga bansa.
C. May posibilidad na maraming mamamayan ang hindi magkakaunawaan.
D. Walang sariling pagkakakilanlan ang bansa.
7. Alin sa mga sumusunod ang may wastong pagkakasunod-sunod ng prosesong naganap sa mga sinaunang tao sa
Panahong Prehistorya?
I. agrikultura III. labis na pagkain II. kalakalan IV. pangangaso
A. IV, I, III, II B. IV, I, II, III C. II, I, IV, III D. I, II, III, IV
8. Aling pahayag ang may maling impormasyon tungkol sa mga yugto ng pag-unlad ng tao ?
A. Pinakinis na bato ang gamit noong panahong Neolitiko.
B. Umunlad ang sistema ng agrikultura sa panahong Paleolitiko.
C. Ang sistema ng agrikultura ang nagbunsod sa pagkakaroon ng kalakalan.
D. Dumami ang maaaring gawin ng mga tao nang gumamit na sila ng metal
9. Buuin ang tsart ng sanhi at bunga sa pamamagitan ng pagtatala ng angkop na dahilan at epekto tungkol sa pinagmulan
ng kabihasnan sa Mesopotamia.

A. w at z B. x at y C. y at z D. z at w
10. Aling pahayag ang may wastong impormasyon batay sa diyagram?
11. Paano pinahalagahan sa kasalukuyang panahon ang mga pamana ng mga sinaunang tao?

A. Mas maunlad ang mga kabihasnan noon kung ihahalintulad sa mga kabihasnan sa kasalukuyang panahon.
B. Karaniwan lamang ang mga nagawa ng mga sinaunang tao kung kaya’t kaunti ang kanilang mga ambag.
C. Patuloy na hinahangaan at tinatangkilik ng tao sa kasalukuyan ang mga pamanang ito.
D. Limitado lamang ang kakayahan ng mga sinaunang tao upang makagawa ng mga kahanga-hangang bagay sa daigdig.

12. Alin sa sumusunod na pahayag ang tumutukoy sa konsepto ng lugar bilang isa sa tema ng pag-aaral ng heograpiya?

A. Ang Germany ay miyembro ng European Union.

B. Malaking bahagi ng populasyon ng Pilipinas ang mga Kristiyano.
C. Ang Singapore ay isa sa mga bansang dinarayo ng mga dayuhang mamumuhunan.
D. Matatagpuan ang Pilipinas sa kanluran ng Pacific Ocean, timog ng Bashi Channel, at silangan ng West Philippine Sea.

13. Paano mapananatili ang mabuting ugnayan ng mga tagasunod ng iba’t ibang relihiyon sa kabila ng pagkakaiba ng
kanilang mga paniniwala?

A. Huwag pansinin ang mga taong may ibang relihiyon.

B. Makisalamuha sa mga taong may magkatulad na relihiyon.
C. Gawing makatuwiran ang mga taliwas na paniniwala ng ibang relihiyon.
D. Panatilihin ang paggalang sa bawat isa kahit may magkakaibang relihiyon.

14. Paano napakikinabangan sa kasalukuyan ang sistemang agrikultura na pinasimulan ng mga sinaunang tao noong
panahong Neolitiko?

A. Agrikultura ang tanging ikinabubuhay natin sa kasalukuyan.

B. Walang pagbabago sa sistema ng agrikultura upang magkaroon tayo ng sapat na pagkain.
C. Limitado ang karne dahil hindi marunong ang mga makabagong tao na magpaamo ng hayop.
D. Isa ang agrikultura sa pangunahing kabuhayan at pinagkukunan ng pagkain ng mga tao sa kasalukuyan.

15. Ano ang kahalagahan ng kalakalan sa mga sinaunang tao na napakikinabangan pa rin sa kasalukuyan?

A. Nakasalalay dito ang pag-unlad ng agrikultura.

B. Dito lamang nakadepende ang yaman ng bansa.
C. Nagkakaloob ito ng kaayusan at katahimikan sa lipunan.
D. Natutugunan nito ang ibang pangangailangan ng tao.

16. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapakita ng ugnayang heograpiya-kasaysayan?

A. May klimang tropikal ang mga bansa malapit sa equator.

B. Napaliligiran ang China ng malalawak na disyerto at nagtataasang bulubundukin.
C. Pinag-isa ni Haring Sargon ang mga lungsod-estado ng Sumer na nagbigay-daan sa pagtatag ng unang imperyo sa
daigdig.
D. Umunlad ang kabihasnang Egyptian dahil sa kapakinabangang dulot ng Nile sa mga sinaunang taong nanirahan sa mga
lambak nito.

17. Kung ikaw ay isang Sumerian na nabuhay noong panahon ng kabihasnan sa Mesopotamia, aling sitwasyon ang hindi
nararapat na maganap sa iyong lungsod-estado?

A. Walang pagkakaisa ang mga lungsod-estado upang hindi madaling masakop ang mga teritoryo nito.
B. May mahusay na pinunong mamamahala sa lungsod-estado na magpapaunlad sa iyong pamumuhay.
C. May sistema ng pagsulat upang magamit sa kalakalan at sa iba pang bagay.
D. May aktibong pagpapalitan ng mga produkto sa loob at labas ng lungsod.

18. Ito ang Sistema ng pagsusulat ng mga Ehipsiyano. ___________________________

19. Tawag sa Pader na itinayo ng mga Tsino sa panahon ng Dinastiyang Ch’in bilang proteksiyon ng China
laban sa mga mananakop. _________________________________
20. Tawag sa magarbong libingan ng mga paraon ng mga Ehipsiyano. __________________________
 YUNIT II

ANG DAIGDIG SA KLASIKO AT TRANSISYONAL NA PANAHON

Naging sentro ng sinaunang Greece ang mabundok na bahagi ng tangway ng Balkan sa timog at
ilang mga pulo sa karagatan ng Aegean. Samantala, ang karagatan ng Mediterranean ang naging tagapag-
ugnay ng Greece sa iba pang panig ng mundo. Sa mundo ng mga sinaunang Greek, ang karagatan ang
pinakamainam na daanan sa paglalakbay. Dahil dito karamihan sa mga pamayanan nila ay matatagpuan 60
kilometro lamang mula sa baybay-dagat.
Ang lupain ng Greece ay mabato at bulubundukin. Ito ang pangunahing naging sagabal sa mabilis
na daloy ng komunikasyon sa mga pamayanan. Naging mabagal ang paglago ng mga kaisipan at
teknolohiya. Subalit ito rin ang naging dahilan upang ang bawat lungsod-estado ay magkaroon ng kani-
kanilang natatanging katangian na nagpayaman sa kanilang kultura.
Ang mga mainam na daungan na nakapaligid sa Greece ay nagbigay-daan sa maunlad na
kalakalang pandagat na naging dahilan ng kanilang maunlad na kabuhayan. Ito rin ang nagbigay daan
upang magkaroon sila ng kaugnayan sa iba’t ibang uri ng tao na nakatulong naman upang mapayaman nila
ang kanilang kultura at maibahagi ang kanilang mga naging tagumpay sa iba’t ibang larangan ng
pamumuhay sa sandaigdigan.

Kabihasnang Klasiko sa Greece

 Ang mga Minoans
Ayon sa mga arkeologo, ang kaunaunahang sibilisasyong SAGUTAN MO ITO
Mula sa
Aegean labi ng samadilim
ay nagsimula Crete mgana panahon,
3100 unti-unting
B.C.E. o Before the Commonumusbong sa Ionia ang isang bagong
Era. Tinawag itong Kabihasnang Minoan batay sa pangalan ni Haring
sibilisasyon na mabilis ding lumaganap sa kabuuan ng Greece. Ilang pamayanan sa baybayin
Minos, ang maalamat na haring sinasabing nagtatag nito. Kilala ang
ng
mga Greece na tinatawag
Minoan bilang mahuhusayang kanilang
gumamit sariliat na
ng metal iba Hellenes
pang o Greeks ang nagkaroon ng
teknolohiya. bahagi
malaking Nakatira sa
silasibilisasyong
sa mga bahay naito.yari Kinilala
sa laryo (bricks)
ito saatkasaysayan
may bilang Kabihasnang Hellenic
sistema sila ng pagsulat. Magagaling din silang mandaragat.
mula sa kanilang
Hindi tawagkinilala
nagtagal, sa Greece
ang na Hellas.Ito
Knossos bilangay isang
tumagal mula 800 B.C.E. hanggang 400
B.C.E. at naginglungsod
makapangyarihang isa saatmga pinakadakilang
sinakop nito ang kabuuansibilisasyong
ng Crete. Dito naganap sa kasaysayan ng daigdig.
matatagpuan ang isang napakatayog na palasyo na nakatayo sa
dalawang ektarya ng lupa at napapaligiran ng mga bahay na bato. Ang
palasyo ay nasira ng sunud-sunod na sunog at iba pang mga natural na
kalamidad.
Paglipas ng ilan pang taon na tinataya 1600 hanggang 1100
B.C.E., narating ng Crete ang kanyang tugatog. Umunlad nang husto
Isulat sa mga talutot ang
ang kabuhayan dito dulot na rin ng pakikipagkalakalan ng mga Minoan
GAWAIN
mga pangunahing1: Anong
katangian ng mga sibilisasyong Minoan at Mycenean.
sa Silangan at sa paligid ng Aegean. Dumarami ang mga bayan at
Pagkatapos, isulat sa ibabang bahagi ang mga pagkakatulad ng dalawang
Katangian?
lungsod at ang Knossos ang naging pinakamalaki.
sibilisasyon.
Sa pamayanang Minoan ay may apat na pangkat ng tao: ang
mga maharlika, mga mangangalakal, mga magsasaka, at ang mga
alipin. Sila ay masayahing mga tao at mahiligin sa magagandang bagay
at kagamitan. Maging sa palakasan ay di nagpahuli ang mga Minoan.
Sila na siguro ang unang nakagawa ng arena sa buong daigdig kung
saan nagsasagawa ng mga labanan sa boksing.
Ang kabihasnang Minoan ay tumagal hanggang mga 1400
B.C.E. Nagwakas ito nang salakayin ang Knossos ng mga di
nakikilalang mga mananalakay na sumira at nagwasak sa buong
pamayanan. Tulad ng inaasahan, ang iba pang mga lungsod ng mga
Ang mga Mycenaean
Minoan Bago
ay bumagsak
pa manatsalakayin
isa-isang nawala.
at sakupin ng mga Mycenaean ang
Crete, nasimulan na nilang paunlarin ang ilang pangunahing kabihasnan
sa Timog Greece.
Ang Mycenaea na matatagpuan 16 kilometro ang layo sa
aplaya ng karagatang Aegean ang naging sentro ng kabihasnang SIBILISASYONG
SIBILISASYONG
Mycenaean. Ang mga lungsod dito aypinag-ugnay ng maayos na MINOAN MYCENEAN
daanan at mga tulay. Napapaligiran ng makapal na paderang lungsod
upang magsilbing pananggalang sa mga maaring lumusob dito.
Pagdating ng 1400 B.C.E., isa nang napakalakas na mandaragat ang
mgaMycenaean at ito ay nalubos ng masakop at magupo nila ang Crete.
Naiugnay nila ang Crete sa lumalagong kabihasnan sa Greece.
Maraming mga salitang Minoan ang naidagdag sa wikang Greek. Ang
sining ng mga Greek ay naimpluwensiyahan ng mga istilong Minoan.
Ilan sa mga alamat ng Minoan ay naisama sa mga kwento at alamat ng
mga Greek.
Bagamat walang naiwang mga nakasulat na kasaysayan, ang
pagsasalin-salin ng mga kwento ng mga hari at bayaning Mycenaean ay
MGA PAGKAKATULAD
lumaganap. Di naglaon ang mga kuwentong ito ay nag-ugnay sa mga
tao at sa mga diyos-diyosan. Ito ang sinasabing naging batayan ng
mitolohiyang Greek.Sa bandang huli, di nailigtas ng mga pader na
kanilang ginawa ang mga Mycenaean sa paglusob ng mga
mananalakay.
Noong 1100 B.C.E., isang pangkat ng tao mula sa hilaga ang
pumasok sa Greece at iginupo ang mga Mycenaean. Sila ay kinilalang
mga Dorian. Samantala, isang pangkat naman ng tao na mayroon
dinkaugnayan sa mga Mycenaean ang tumungo sa timog ng Greece sa
may lupain sa Asia Minor sa may hangganan ng karagatang Aegean.
Nagtatag sila ng kanilangpamayanan at tinawag itong Ionia.Nakilala
sila bilang mga Ionian.
Ang mga pangyayaring ito ay tinaguriang dark age o madilim
na panahon natumagal din nang halos 300 taon. Naging palasak ang
digmaan ng mga iba’t ibang kaharian. Nahinto ang kalakalan,
pagsasaka, at iba pang gawaing pangkabuhayan. Maging ang paglago
ng sining at pagsulat nang unti-unti ay naudlot din.
 Gumuhit sa kahon ng isang bagay na pinahahalagahan mo bilang

GAWAIN 2: Gumuhit
isang kabataan ng modernong panahon na sa palagay mo ay hango sa
mga sibilisasyong Minoan at Mycenean. Pagkatapos, magbigay ng
at Ipaliwanag paliwanag tungkol sa kaugnayan ng bagay na ito sa nasabing
sibilisasyon at kung paano ito nakaimpluwensiya sa iyong pang-
araw-araw na buha

Sa bahaging ito, alamin mo ang mahahalagang pangyayaring nagbigay-daan sa pag-usbong, pag-unlad at

pagbagsak ng Klasikal na kabihasnang Greece.
Ang mga Polis
Dahil sa mga digmaan bago pa ang Panahong Hellenic, nagtayo ng
mga kuta ang mga Greek sa mga lugar sa may gilid ng mga burol at sa mga
taluktok ng bundok upang maprotektahan ang kanilang sarili sa pagsalakay
ng iba’t ibang pangkat. Ang mga pook na ito ay naging pamayanan. Dito
nagsimula ang mga lungsod estado o polis kung saan hango ang salitang
may kinalaman sa pamayanan tulad ng pulisya, politika at politiko. May
malalaki at maliliit na polis. Ang pinakahuwarang bilang na dapat bumuo
ng isang polis ay 5000 na kalalakihan dahil noon ay sila lamang ang
nailalagay sa opisyal na talaan ng populasyon ng lungsod-estado.
Karamihan sa mga polis ay may mga pamayanang matatagpuan sa
matataas na lugar na tinawag na acropolis o mataas na lungsod. Sa
panahon ng digmaan, ito ang naging takbuhan ng mga Greek para sa
kanilang proteksyon. Sa acropolis matatagpuan ang matatayog na palasyo
at templo kung kaya’t ito ang naging sentro ng politika at relihiyon ng mga
Greek. Samantala, ang ibabang bahagi naman ay tinawag na agora o
pamilihang bayan.
Sa mga lungsod-estado, naramdaman ng mga Greek na sila ay bahagi ng pamayanan. Ito ang dahilan kung bakit
ipinagkaloob naman nila dito ang kanilang katapatan at paglilingkod. Hindi lahat ng mga nasa lungsod-estado ay
mamamayan nito. Ang mga lehitimong mamamayan ay binigyang karapatang bomoto, magkaroon ng ari-arian, humawak
ng posisyon sa pamahalaan, at ipagtanggol ang sarili sa mga korte.
Bilang kapalit, sila ay dapat na makilahok sa pamahalaan at tumulong sa pagtatanggol sa mga polis sa panahon ng
digmaan. Ang lahat ng ito, dagdag pa ang paglago ngkalakalan, ay nagbigay daan sa pag-unlad ng mga lungsod-estado.
Kasabay nito ang mabilis na paglaki ng populasyon na naging pangunahing dahilan naman kung bakit nangibang lugar
ang mga Greek. Ang iba ay napadpad sa paligid ng mga karagatang Mediterranean at Iton. Bagamat napunta sila at
nanirahan sa malalayong lugar, di nawala ang kanilang ugnayan sa pinagmulang lungsod-estado o metropolis.
Mula sa pakikipagkalakalan sa iba’t ibang panig ng daigdig, natutuhan ng mga Greek ang mga bagong ideya at
teknik. Mula sa mga Phoenician ay nakuha nila ang ideya ng alpabeto na naging bahagi naman ng kanilang sariling
alpabeto.
SAGUTAN Ginamit
MOdin ITOnila ang mga teknik ng mga Phoenician sa paggawa ng mas malalaki at mabibilis na barko. Sa mga
Sumerian naman ay namana nila ang sistema ng panukat. Mula naman sa mga Lydian ay natutuhan nila ang paggamit ng
Batay saatteksto,
sinsilyo barya isulat ang kahulugan ng mga sumusunod na salita:
sa pakikipagkalakalan.
Polis: _________________________________________________________________________________________
Acropolis: _____________________________________________________________________________________
Agora: ________________________________________________________________________________________
 Sparta, ang Pamayanan ng mga Mandirigma
Ang polis o lungsod-estado ng Sparta ay itinatag ng mga Dorian sa
Peloponnesus na nasa timog na bahagi ng tangway ng Greece. Sa lahat
ng mga lungsod-estado, ang Sparta lamang ang hindi umasa sa
kalakalan. Ito ay may magandang klima, sapat na patubig at matabang
lupa na angkop sa pagsasaka.Pinalawak ng mga Spartan ang kanilang
lupain sa pamamagitan ng pananakop ng mga karatig na lupang
sakahan at pangangangamkam nito. Ang mga magsasaka mula sa
nasakop na mga lugar ay dinala nila sa Sparta upang maging mga helot
o tagasaka sa malawak nilang lupang sakahan. Samakatuwid, naging
alipin ng mga Spartan ang mga helot. Maraming pagkakataon na
nagalsa laban sa mga Spartan ang mga helot ngunit ni isa rito ay
walang nagtagumpay. Dahilan sa palagiang pag-aalsa ng mga helot,
nagdesisyon ang mga Spartan na palakasin ang kanilang hukbong militar at magtatag ng isang pamayanan ng mga
mandirigma upang maging laging handa sa kahit anong pag-aalsang gagawin ng mga helot.
Ang naging pangunahing mithiin ng lungsod-estado ng Sparta ay magkaroon ng mga kalalakihan at kababaihang
walang kinatatakutan at may malalakas na pangangatawan. Ang mga bagong silang na sanggol ay sinusuri. Kapag
nakitang mukhang mahina at sakitin ang isang sanggol ay dinadala sa paanan ng kabundukan at hinahayaang mamatay
doon. Samantala, ang malulusog na sanggol ay hinahayaang lumaki at maglaro sa kani-kanilang bahay, hanggang sumapit
ang ikapitong taon nila. Pagsapit ng pitong taon, ang mga batang lalaki ay dinadala na sa mga kampo-militar upang
sumailalim sa mahigpit na disiplina at sanayin sa serbisyo militar. Malakas na pangangatawan, katatagan, kasanayan sa
pakikipaglaban, at katapatan ang ilan sa pangunahing layunin ng pagsasanay.
Tinitiis nila ang mga sakit at hirap nang walang reklamo. Pinapayagan lamang sila na makita ang kanilang
pamilya sa panahon ng bakasyon. Sa gulang na 20, ang mga kabataang lalaki ay magiging sundalong mamamayan at
ipinapadala na sa mga hangganan ng labanan. Sa edad na 30, sila ay inaasahang mag-aasawa na ngunit dapat na kumain at
manirahan pa rin sa kampo, kung saan hahati na sila sa gastos. Sa edad na 60, sila ay maaari nang magretiro sa hukbo. Sa
lipunan ng mga Spartan, ang lahat ay nakikiisa upang mapigilan ang mga pag-aalsa ng mga helot. Maging ang mga
kababaihan ay sinasanay na maging matatag. Di tulad ng mga kababaihang Greek na limitado ang ginagampanan sa
lipunan, ang mga kababaihang Spartan ay maraming tinatamasang karapatan. Sila ang mga nag-aasikaso ng lupain ng
kanilang mga asawa habang ang mga ito ay nasa kampo militar. Nangunguna din sila sa mga palakasan at malayang
nakikipaghalubilo sa mga kaibigan ng kani-kanilang mga asawa habang masaya silang nanonood ng mga palarong tulad
ng pagbubuno o wrestling, boksing, at karera.
Ang Sparta ang responsable sa pagkakaroon ng pinakamahusay na sandatahang lakas sa buong daigdig. Sa
simula, labu-labo kung makipagdigma ang mga Greek. Oo nga’t sama-samang nagmamartsa sa lugar ng digmaan, ang
mga sundalo ay isa-isang nakikipaglaban sa mga kaaway hanggang sila ay manghina at mamatay. Nang lumaon ang mga
Griyego, lalo na ang mga Spartan, ay mas naging maparaan sa kanilang pakikipagdigma. Sa halip na lumusob ng isa-isa
sa mga kalaban sila ay nananatiling sama-sama sa pagkakatayo pasulong man o paurong sa labanan,hawak ang
pananggalang sa kaliwang kamay at espada naman sa kanan. Ang hukbong ito na tinaguriang phalanx ay karaniwang
binubuo ng hanggang 16 na hanay ng mga mandirigma. Kapag namatay ang mga sundalo sa unang hanay, ito ay mabilis
na sinasalitan ng susunod pang hanay. Ang phalanx ay hindi mga bayarang mandirigma, sila ay tagapagtanggol ng
kanilang polis.
Ang Athens at ang Pag-unlad Nito
Sa simula ng 600 B.C.E., ang Athens ay isa lamang maliit na bayan sa gitnang
tangway ng Greece na tinatawag na Attica. Ang buong rehiyon ay hindi angkop sa
pagsasaka kaya karamihan sa mga mamamayan nito ay nagtrabaho sa mga minahan,
gumawa ng mga ceramics, o naging mangangalakal o mandaragat. Hindi nanakop ng
mga kolonya ang Athens.Sa halip, pinalawak nito ang kanilang teritoryo na naging
dahilan upang ang iba pang nayon sa Attica ay sumali sa kanilang pamamahala.
Sa sinaunang kasaysayan, ang Athens ay pinamunuan ng mga tyrant na noon
ay nangangahulugang mga pinunong nagsusulong ng karapatan ng karaniwang tao at maayos na pamahalaan. Bagamat
karamihan sa kanila ay naging mabubuting pinuno, may mangilan-ngilan din na umabuso sa kanilang posisyon na
nagbigay ng bagong kahulugan sa katawagang tyrant bilang malupit na pinuno sa ating panahon, sa kasalukuyan.

Sa sinaunang kasaysayan, ang Athens ay pinamunuan ng mga tyrant na noon ay nangangahulugang mga
pinunong nagsusulong ng karapatan ng karaniwang tao at maayos na pamahalaan. Bagamat karamihan sa kanila ay naging
mabubuting pinuno, may mangilan-ngilan din na umabuso sa kanilang posisyon na nagbigay ng bagong kahulugan sa
katawagang tyrant bilang malupit na pinuno sa ating panahon, sa kasalukuyan.
Sa simula, ang Athens ay pinamunuan ng hari na inihalal ng asembleya ng mamamayan at pinapayuhan ng mga
mga konseho ng maharlika. Ang asembleya ay binubuo naman ng mayayaman na may malaking kapangyarihan. Ang mga
pinuno nito ay tinawag na Archon na pinapaburan naman ang mga may kaya sa lipunan.
Di nagtagal, nagnais ng pagbabago ang mga artisano at mga mangangalakal. Upang mapigil ang lumalalang
sitwasyon ng mga di nasisiyahang karaniwang tao, nagpagawa ang mayayamang tao o aristokrata ng nakasulat na batas
kay Draco isang tagapagbatas. Malupit ang mga batas ng Greek at hindi ito binago ni Draco ngunit kahit na paano ang
kodigong ginawa niya ay nagbigay ng pagkakapantaypantaysa lipunan at binawasan ng mga karapatan ang mga
namumuno. Sa gitna ngpagbabagong ito nanatiling di kontento ang mga mamamayan ng Athens. Maraming Athenian ang

SAGUTAN MO ITO
Batay sa teksto, ano ang kahulugan ng sumusunod?

tyrant-________________________________________________________________________________

Archon- _______________________________________________________________________________
nagpaalipin upang makabayad ng malaking pagkakautang. Marami rin sa kanila ang nagnais ng mas malaking bahagi sa
larangan ng politika.
Ang sumunod na pagbabago ay naganap noong 594 B.C.E. sa pangunguna ni Solon na mula sa mga pangkat ng
aristokrata na yumaman sa pamamagitan ng pakikipagkalakalan. Kilala din siya sa pagiging matalino at patas. Inalis niya
ang mga pagkakautang ng mahihirap at ginawang ilegal ang pagkaalipin nang dahil sa utang. Gumawa rin siya ng
sistemang legal kung saan lahat ng malayang kalalakihang ipinanganak mula sa mga magulang na Athenian ay maaaring
maging hurado sa mga korte. Ang mga repormang pampolitika na ginawa ni Solon ay nagbigay ng kapangyarihan sa mga
mahihirap at karaniwang tao. Nagsagawa rin siya ng mga repormang pangkabuhayan upang maisulong ang dayuhang
kalakalan at mapabuti ang pamumuhay ng mga mahihirap. Nalutas ng repormang pangkabuhayan ang mga ilang
pangunahing suliranin ng Athens at napaunlad ang kabuhayan nito. Sa gitna ng malawakang repormang ginawa ni Solon,
di nasiyahan ang mga aristokrata. Para sa kanila, labis na pinaburan ni Solon ang
mahihirap. Sa kasalukuyan, ginagamit ang salitang Solon bilang tawag sa mga
kinatawan ng pambansang pamahalaan na umuugit ng batas

Noong mga 546 B.C.E., isang politikong nagngangalang Pisistratus, ang

namuno sa pamahalaan ng Athens. Bagamat mayaman siya, nakuha niya ang suporta
at pagtitiwala ng karaniwang tao. Mas radikal ang mga pagbabagong ipinatupad niya
tulad ng pamamahagi ng malalaking lupang sakahan sa walang lupang mga
magsasaka. Nagbigay siya ng pautang at nagbukas ng malawakang trabaho sa
malalaking proyektong pampubliko. Pinagbuti niya ang sistema ng patubig sa lungsod
ng Athens, at nagpatayo ng magagandang templo. Ipinakita rin niya ang kaniyang
interes sa sining at kultura sa pamamagitan ng pagbibigay suporta sa mga pintor at sa
mga nangunguna sa drama. Ang pagsulong niya sa sining ang nagbigay-daan upang
tanghalin ang Athens na sentro ng kulturang Greek.
Si Solon, isang mambabatas
Noong 510 B.C.E., naganap muli ang pagbabago sa sistemang politikal ng
na Greek
Athens sa pamumuno ni Cleisthenes. Hinati niya ang Athens sa sampung distrito.
Limampung kalalakihan ang magmumula sa bawat distrito at maglilingkod sa
konseho ng tagapayo upang magpasimula ng batas sa Asembleya ang taga gawa ng
mga pinaiiral na batas. Sa kaunaunahang pagkakataon, nakaboto sa asembleya ang
mga mamamayan, may-ari man ng lupa o wala. Upang mapanatili ang kalayaan ng Si Pisistratus, isang
mga mamamayan ipinatupad ni Cleisthenes ang isang sistema kung saan bawat mahusay na pinunong
taon ay binibigyan ng pagkakataon ang mga mamamayan na ituro ang taong Greek
nagsisilbing panganib sa Athens. Kapag ang isang tao ay nakakuha ng mahigit 6,000 boto, siya ay palalayasin sa Athens
ng 10 taon. Dahil sa ang pangalan ay isinusulat sa pira-pirasong palayok na tinatawag na Ostrakon, ang sistema ng
pagpapatapon o pagtatakwil sa isang tao ay tinawag na ostracism. Bagamat kaunti lamang ang naipatapon ng sistemang
ito, nabigyan ng mas malaking kapangyarihan ang mga mamamayan. Sa pagsapit ng 500 B.C.E., dahil sa lahat ng mga
repormang naipatupad sa Athens, ang pinakamahalagang naganap ay ang pagsilang ng demokrasya sa Athens, kung
saan nagkaroon ng malaking bahagi ang mga mamamayan sa pamamalakad ng kanilang pamahalaan.

Sa tulong ng venn diagram, isulat ang pagkakatulad at pagkakaiba ng

GAWAIN 2: Sparta at Athens bilang mga lungsod-estado ng sinaunang Greece.
paghambingin

SPARTA ATHENS
PAGKAKATULAD
 GAWAIN 3: Sulat
Opinyon
1. Paano nakaimpluwensiya ang lokasyon sa pamumuhay ng mga Spartan at
______________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________

2. Bakit mahalaga ang mga lungsod-estado ng Sparta at Athens sa pagunlad ng Kabihasnang Greek?
______________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________

3. Kung nabuhay ka noong panahong klasikal ng Greece, saan mo mas pipiliiing tumira, sa Athens o sa Sparta?
Ipaliwanag ang sagot.
______________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
 Bagamat ang Greece ay binubuo ng iba’t ibang lungsod-estadong malaya sa isa’t isa, iisa lamang ang wika at kultura
ng mga Greek. Mataas ang tingin nila sa isa’t isa, samantalang hindi edukado at mababa ang tingin nil sa mga hindi
Greek. Naranasan din ng Greece ang banta ng paglusob at pananakop ng mga kalapit na kabihasnan. Matutunghayan
mo sa bahaging ito ang mga digmaang kinasangkutan ng Greece.

Ang Banta ng Persia

Hangarin ng Persia na palawakin ang imperyo nito sa
kanluran. Noong 546 B.C.E., sinalakay ni cyrus the Great
ang Lydia sa Asia Minor. Ipinagpatuloy ni Darius I, ang
Digmaang
nagmana ngPeloponnesian
trono ni cyrus the Great, ang hangaring ito.
Nais
Noong 499 B.C.E.,ni Periclessinalakay
na manatili angang
niya kapayapaan
mga kalapit di lamang
na
sa Athens kundi
kolonyang Greek.maging sa mga
Nagpadala ng kalapit
tulong nitong mga lungsod-
ang Athens ngunit
estado
natalo angat maging sa Persia.Greek
mga kolonyang Habang umuunlad pandagat
sa labanang ang Athens, sa
lumawak
Miletus noongdin ang 494kanilang
B.C.E.kapangyarihan
Bagamat natalo sa kalakalan.
ang puwersa Ito ng
ang
naging
Athens, dahilan kung bakit
nais ni darius sa panahon
na parusahan ng Delian
ang lungsod League ay
sa ginawang
naging
pagtulong isangat imperyo ang Athens.
gawin itong hakbang sa pagsakop a Greece.
Bilang Hindi lahat sa
paghahanda ng napipintong
lungsod-estado ay sumang-ayon
pananalakay ng Persia,sa
ginawa
sinimulan ng Athens ang pagpapagawa ng isang plota osubalit
ng Athens na pagkontrol sa Delian League fleet
wala silang nagawa upang umalis sa alyansa. Kayat ang mga
na pandigma.
lungsod-estado na kasapi sa Delian League tulad ng Sparta,
Corinth
Ang Digmaangat iba Graeco-
pa ay nagtatag ng sariliB.C.E.)
Persia (499-479 nilang alyansa sa
pamumuno AngngunangSparta pagsalakay
at tinawag itong Peloponnesian
ng Persia sa Greece League.ay
naganapNoongnoong431 490B.C.E.,
B.C.E.nilusob
sa ilalim ng ni
Sparta angTinawid
Darius. mga karatig ng
pook
plota ngngPersia Athens na naging
ang Aegean Sea at simula
bumaba sa ng Marathon
Digmaang ,
Peloponnesian.
isang kapataganBatid ni Pericles na mahusay
sa hilagang-silangan ng Athens.na mandirigma
Tinalo ng
sa
10, lupa ang mgang Spartan
000 puwersa Athens ang kunghumigit-kumulang
kayat iniutos niya 25,000 ang
pananatili ng
puwersa ng Persia.mga Athenian sa pinaderang lungsod. Samantala,
inatasanIpinagpatuloy
niya ang sandatahang
ni Xerxes,lakasanak ng Athensang
ni Darius na tangkang
lusubin sa
karagatan ang mga Spartan. Ngunit sinawing-palad
pagpapabagsak sa Athens. Noong B.C.E., isang madugong na may
lumaganap
labanan angna naganap
sakit na ikinamatay
sa Thermopylae, ng libo-libong tao, kasama
isang makipot na
na si Pericles, noong 429 B.C.E.
daanan sa gilid ng bundok at ng silangang baybayin ng
Central Lahat
Greece.ng mgalibong
Pitong pumalit
Greek,kay Pericles
tatlong daan saay mgahindi
ito
nagtagumpay
ay tagaSpartadahilan sa mga
sa ilalim mali nilang
ni Leonidas mga
ang desisyon. Isasana
nakipaglaban
rito si Alcibiades.
puwersa ni Xerxes.Matapos
Noong una,siyang akusahan
inakala ng mga
ni Xerxes naAthenian
madali
na lumalabag
niyang malulupig sa ang
paniniwalang
mga Greek.panrelihiyon, tumakas ang
Hindi niya inasahan siya
patungong Sparta upang iwasan ang
katapangan at kahusayan ng mga tagaSparta sa pag-uusig sa kanya. Doon
siya ay naglingkod
pakikipagdigma. Sa laban
loob ng sa tatlong
kanya mismong
araw, dumanakmga kababayan.
ang dugo
Di naglaon bumalik din si Alcibiades sa
ng mga taga Persia. Subalit ipinagkanulo ng isang Greek Athens at siya angay
pinatawad
lihim na daananat binigyang-muli
patungo sa kampo ng pagkakataong
ng mga Greek. pamunuan
Pinayuhan ang
sandatahang lakas ng Athens.
ni Leonidas ang mga Greek na lumikas habangBagamat naipanalo niya ang
ilang laban nila sa
ipinagtatanggol ngSparta,
kanyang lubhang
puwersamalakas ang mga Sparta
ang Thermopylae. Saat
noong
harap ng 404 B.C.E.,
higit sumuko puwersa
na maraming ang mganiAthenian. Bilang ganti,
Xerxes, namatay ang
ipinapatay
karamihan ng mga Spartan
sa tropa si Alcibiades.
ni Leonidas.
Ang
Sinalakay dalawampu’t
at sinakop ni pitong
Xerxestaong Digmaan
ang Athens. Subalitng
Peloponnesian ay isangang
dinala ni Themistocles malaking
labanan sa trahedya para sangGreece.
dalampasigan pulo
Nagkaroon
ng Salamis ng kungmalawakang
saan ang dagat pagkawasak ng ari-arian
ay lubhang makipot.at
pagkamatay
Nahirapang iwasanng mgangtao. Lumalabarko
malaking rin angni suliranin
Xerxes ang sa maliliit
kawalan
ng hanapbuhay,
na barko ng Athens pagtaas
na pilitng napresyo ng mga
binabangga angbilihin,
mga itoat
kakulangan sa pagkain.
hanggang sa mabutas. Isa-isang lumubog ang plota ng Persia.
Ang nalalabing hukbo ni Xerxes ay tinalo ng mga alyansa ng
SAGUTAN MO ITO! ng Greece sa pamumuno ni Pausanias ng
mga lungsod-estado
Sparta. Kabilang sa alyansang ito ang Athens, Sparta,
Corinth, Anoat ang epekto sa Greece ng hidwaan at digmaan sa pagitan ng mga lungsod-estado nito? Ipaliwanag
Megara.
SAGUTAN MO ITO
________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________
Ano ang dahilan ng pagtatagumpay ng Greek laban sa malaking puwersa ng Persia? Ipaliwanag.
______________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________
_____________
Kulturang Griyego
Ang kulturang Griyego ay maaaring hatiin sa dalawang bahagi. Ang Heleniko na mula sa salitang Hellas, ang
Griyegong pangalan ng bansa, na siyang dakilang panahon ng sibilisasyong Griyego; at Helenistiko na pagsasanib ng
kulturang kanluran at silangan.
Kontribusyong Heleniko
1. Relihiyon – Naniniwal sa maraming diyos ang mg Griyego. Ang mga ito ay nakatira sa Mount Olympus. Ilan
sa mga ito ay sina Zeus (diyos ng kalangitan); Hera (diyosa ng kasal); Poseidon (diyos ng
karagatan); Ares (diyos ng digmaan); Apollo (diyos ng musika, propesiya, at medisina); Athena
(diyosa ng karunungan); Aphrodite (diyosa ng pag-ibig at kagandahan); Demeter (diyosa ng
sakahan at butil); at Hades (diyos ng mundong ilalim).
2. Palakasan – idinaraos kada ikaapat na taon ang Olympics bilang parangal kay Zeus.
3. Tula – Ilan sa mga kilalang manunulang Griyego ay sina Sappho (pinakamagaling na manunulang
babae),
Pindar (pinakadakilang manunula ng Greece), at Homer (bulag na mananalaysay at sumulat ng
dalawang epiko na Iliad at Odyssey).
4. Drama – May dalawang uri ng drama sa Greece.
a) Trahedya – dramang may malungkot na katapusan
 Aeschylus – sumulat ng The Persians
 Sophocles – sumulat ng Oedipus, Tyrannus, at Antigone
 Euripides – sumulat ng Medea, Iphigenia, at Phaedra
b) Komedya – dramang may masayang katapusan
Aristophanes – siya ang sumulat ng Clouds na patungkol sapagkutya kay Socrates, Frogs na
pag-
atake sa mga manunulat ng trahedya, at Birds na patungkol sa buhay sa lungsod.
5. Kasaysayan – kilala ang sumusunod na mga manunulat ng kasaysayan.
a) Herodotus – sumulat ng siyam na libro ng kasaysayan
b) Thucydides – sumulat ng Peloponnesian War
6. Estruktura
a) Phidias – lumikha ng estatutwa nina Athena at Zeus
b) Praxiteles – lumilok sa estattuwa ni Hermes
7. Agham at Pilosopiya
a) Thales – Siya ang nanghula ng eclipse at nag-aral ng praktikal na matematika sa Egypt. Ipinaliwanag
niya na tubig ang bumubuo sa ulap, bato, lupa, halaman, at hayop.
b) Anaximander – Siya ay naniniwala na ang walang katapusang hamong galling ng langit, lupa, tubig, at
hangin ang mga pangunahing bumubuo sa mundo.
c) Heraclitus – Siya ay naniniwala na ang pinakapayak na gamit ng kalawakan ay apoy. Ang apoy ay
nagbabago bilang hangin, hangin ng tubig, at tubig sa lupa.
d) Empedocles – Siya ay naniniwalang may apat na elemento ang mundo. Ang mga ito ay ang lupa, hangin,
apoy, at tubig.
e) Pythagoras ng Samos – Siya ang gumawa ng teorya ng odd at even. Ginamit din diya ito sa musika.
8. Medisina
Hippocrates ng Cos – itinuro niya na ang katawan ay binubuo ng apat na cardinal na humors o juices. Ito ay
ang dugo, plema, dilaw na bile at itim na bile. Kapag ang mga ito ay hindi balanse,
magkakaroon ng sakit ang tao. Siya ang tinaguriang “Ama ng Medisina.”
Ang Hippocratic Oath ang binibigkas ng mga nagiging doktor sa kasalukuyan.

9. Arkitektura – tatlong estilo ng mga kolum ang

ginagamit sa mga gusali:
a) Doric – payak ang disenyo at matipuno ang estilo
b) Ionic – payat at may disenyo ng scroll sa itaas nito
c) Corinthian – pinagkumpol-kumpol na dahoon ang
disenyo sa itaas nito

10. Edukasyon
a) Sophist – Ito ay isang grupo ng mga guro na ang
layunin ay magturo ng retorika. Ang kakayahang magsalita at magsulat ay paraan upang maipaliwang ang
isang bagay.
b) Socrates – Ang kaniyang uri ng pagpapaliwanag o Socratic Method ay sa pamamagitan ng walang
katapusang pagtatanong at pagsagot. Sa edad na 70, naakusahan siyang sumira sa kabataan ng Athens at
hinatulang mamatay sa pamamagitan ng pag-inom ng lason na gawa sa hemlock.
c) Plato – Siya ay isang matalino at mayamang idealist. Itinayo niya ang isang paaralan na tinawag na
Academy. Isinulat niya ang The Republic kung saan nakasulat ang kaniyang mithiin na isang
perpektong lipunan.
d) Aristotle – Siya ay isa sa pinakamatalinong mag-aaral ni Plato. Nag-aaral siya ng moral, musika,
matematika, biolohiya, sining, drama, wika, heograpiya, edukasyon, at batas. Naniniwala siya na ang
paliwanag ang pinakamataas na uri ng kabutihan. Ang katotohanan ay sinusundan ng isang lohikal na
pagpapaliwanag. Itinatag niya ang Lyceum.