ZWIÅZKI MI´DZY KRONIKAMI LITEWSKIMI
y
1050 }Y| lit. “staro/ytne”, wypisy z rosyjskich latopis[w
– tre>: dotycz'ca g=[wnie rosyjskich dziej[w,
od czas[w najdawniejszych do 1449
Akademicki, Nikiphorowa, i Supra>lski latopis
.6000 “Skazanie” ]opowie>:\ o wiernych >wi"tych kniaziach ruskich.
Najpierw o W=odzimierzu }†1015| jak chrzci= Rusk' ziemi"... itd.
Po W=odzimierzu Wlk. – W=adimer Manamach }Monomach †1125|.
Po Monomachu – jego syn, Jurij Do=gorukij }†1157|.
W leto 6605 }1097|, z b="dem bo opowie>: o synie Jurija Do=gorukiego
– Andrzeju Bogolubskim }†1175|, kt[rego brat – Dmetrei Wsewo=od
Bolszoe Gniezdo ¿1154÷1212 mia= za /on" Marth", c[rk" czeskiego
ksi"cia, i mia= “sze>ciu” syn[w, o wypisanych imionach& Jaros=aw, Ioan
starodubowski, Kostentin rostowskyi, Swiatos=aw jurjewski, zwany Gaw-
ri=em, Andrei suzdalskyi }nie by= synem|, i sz[sty }bez nazwy| – knia{
wielki w=odzimierski }byli nimi& Konstantin, Jurij, Jaros=aw|.
Potem “przyszed=” ]przyby=\ z Nowogrodu na “wielkie knia/enie” do Wo-
=odzimierza knia{ Andrei Bogolubskyi }w innych Aleksander Newski|.
Supra>l., Nikiphor., Martha w Nowogr. ¡ – Maria Szwarnowa
.6005 Od Adama do Potopu lat 2242, od Potopu do Owrama ]Abrahama\ –
lat 1082, od Awrama do “ischo/enia” ]wychodu\ Moj/esza – lat 502
}430 w Powie>ci|, od wychodu do Dawyda – lat 601, od Dawyda i od
pocz'tku carstwa Salomona do “plenienia” jerozolimskiego – lat 448,
od plenienia do Aleksandra – lat 310 }318 w Powie>ci, opuszczone& od
Aleksandra do narodzin Chrystusa – lat 333|, a od narodzenia Chrystusa
do Konstantina cara – lat... 318 Supra>l., ]310 Nikiphor.\, od Konstantina
cara do Michai=a – lat 542.
+awrent. i Ipat., Supra>l., Nikiphor., Awraama& Nikiphor.
charakterystyczny zapis w Powie>ci wremiennych let.
.6010 W leto 6362 }854|. Nacza= zemli Rustei. +awrent. – 853, i Ipat. – 852;
Supra>l., Nikiphor., nie ma bo uszkodz.& Akadem.
.6015 W leto 6366 }858|. Michai= car morzem i brzegiem na Bu=gar[w;
Bu=garzy, nie mog'c stawi: czo=a – chrzcz' si".
+awrent. i Ipat., Supra>l., Nikiphor., nie ma bo uszkodz.& Akadem.
.6020 W leto 6367 }859|. Waregowie maj' da< na Czudi, S=owianach,
Meri, i na wszech Kriwiczach – od m"/a; od Kazar da< }i| na Polanach,
Siewieranach, i na Wiatyczach – od dymu ]domostwa\.
+awrent. i Ipat., Supra>l., Nikiphor., nie ma bo uszkodz.& Akadem.
.6025 W leto 6370 }862|. Powstali Kriwiczanie, S=owianie, Meria i Czud na
Wareg[w, wygnali ich za morze i nie dali dani, i pocz"li sami }sob'|
w=ada:, grody stawia:, lecz nie by=o u nich “prawdy” ]prawa, pisma,
regu= pisanych\, i powsta= r[d na r[d – bili si" wielce. I rzekli sami sobie&
Przyjmijmy sobie kniazia, kt[ryby w=ada= nami i s'dzi= “po prawdzie”.
I wys=ali za morze po Wareg[w, ku Rusom, “sice” ]to jest\ zwanych
Rusi'. I rzekli& Ziemia nasza dobra i wielka “izobilna” ]obfita\ we
wszystko, a porz'dku w niej nie ma – p[jd{cie dzi> do nas “knia/y:”
i w=ada: nami.”
+awrent., Ipat., Supra>l., Nikiphor., nie ma bo uszkodz.& Akadem.
.6030 W leto 6377 }869|. Chrzczona zosta=a ziemia Bu=garska za cara
Wasilija – syna Michai=a.
Ipat., Supra>l., Nikiphor., nie ma bo uszkodz.& Akadem., nie ma& +awrent.
.6035 W leto 6387 }879|. “Predast knia/enie” ]przekaza= kniaziowanie\
swoje Olgowi, z rodu swego, i syna jego Igora, bo by= ma=ym jeszcze,
dzieckiem.
+awrent., Ipat., Supra>l., Nikiphor., nie ma bo uszkodz.& Akadem.
.6040 W leto 6389 }881|. Wyruszy= Oleg, bior'c }ze sob'| Igora, z Nowo-
grodu do Smole<ska, i osadzi= w nim swoich “m"/[w” ]ludzi\.
Supra>l., Nikiphor., nie ma bo uszkodz.& Akadem.
Wa/ne, wskazuj'ce /e wyci'g z Powie>ci w Smole<sku by= wykonany,
st'd szybko od przybycia Rurika przechodzi do Smole<ska.
W Ipat. ltpsi, w Carogrodzie& u >wi"tego Mamy ˘ u starszego papy
Supra>l. ˘ u >wi"tego Papy Nikiphor..
.6045 “Sii spisok wkratce” ]tu odpis, wypisek po kr[tce\
Od pierwszego lata Igora do pierwszego lata Swiatos=awa... } – lat 33,
od pierwszego lata Swiatos=awa| do pierwsz. lata Jaropo=cza – lat 28.
A knia/y= Jaropo=k lat 8, a Wo=odimer – 37.
A od chrzu Bu=garii do prze=o/enia ksi'g – lat 29 }896 – 28 ^ 868,
z 10-letnim b="dem, bo Bu=garia chrzczona 858|,
a od prze=o/enia do chrztu Ruskiej ziemi – lat 92 }988 – 92 ^ 896|.
W 9-te lato kniaziowania Wo=odimera chrzona zosta=a Ruska ziemia
}979 % 9 ^ 988, prawid=owo; Wo=odimer w=ada= od 979, nie 980|.
A od chrztu do >mierci W=adimera – lat 28 }988 % 28 ^ 1016, b='d roku
bo Wo=odimer zmar= 1015.07.15, data pewna, niew'tpliwa|.
Od chrztu do zab[jstwa Borisa i Hleba i do przeniesienia }ich|
“moszczy” ]szcz'tk[w, relikwi\ – lat 57 }988 % 57 ^ 1045|.
A od pierwszego do drugiego przeniesienia lat }23; 1045 % 23 ^ 1068|
i zdobycia Kijowa – lat 87 }1068 % 87 ^1155, przez Jureja Do=gorukiego|.
Do Kolkowskiego boju }na Ka=kach, 1219| – lat 20
pisiec ma na uwadze b="dnie opisany w Ipat. ltpsi rok 1224, i nie
zdobycie Kijowa, lecz Konstantynopola, zwanego Carogrodem, przez
krzy/owc[w, w 1204, st'd 20 lat ^ 1224 –1204|.
A Swiatopo=k Okajannyj ]Prze(Wy-kl"ty\ kniaziowa= 3 lata
}1015 % 2 ^ 1017, prawid=owo, bez interwencji Boles=awa;
w 1018 ladski Boles=aw Chrobry osadzi= go w Kijowie, si='|,
}...Swiatopo=k, ci'g dalszy| bi= si" z Jaros=awem.
A Jaros=aw kniaziowa= lat 40 }1015 % 39 ^ 1054, prawid=owo|,
a W=odzimierz Jaros=awicz – 4 lata.
.6070 opuszczona ca=a strona w Nikiphor.
w Supra>l. W lato 6478 }970|. Przybyli Nowogrodzianie do Swiatos=awa,
do Kijowa prosz'c go o syna, i “pu>ci= im” ]zezwoli=, odprawi=\.
“Byli u Swiatos=awa synowie” ]mia= syn[w\ }o imionach|& Jaropo=k, Oleg
i W=odzimierz, od Ma=uszy – “klucznicy” Olgowej. Rzek= Swiatos=aw
Nowogrodzianom& “A/ by dosze= moich dieti k wam.” ]niech przyprowadz"
swoje dzieci do was\. Jaropo=k “otpreczesja” ]odm[wi=, dos=. zaprzeczy=\
i Hleb. Rzek= Dobrynia Nowogrodzianom& ªPopro>cie W=odzimierzaº,
bo by=a i Ma=usza – siostra Dobryni, a ojciec im – Ma=ko lubeczanin ]z
Lubecza\. I rzekli Nowogrodzianie& ªDaj nam W=odzimierzaº. I rzek=
im& ªOto wy jeste>cie” ]oto i on\. I “poj"li” ]przyj"li\ Nowogrodzianie
W=odzimierza do siebie. Wyruszy= Wo=odzimierz z Dobryni' – wujem
swoim, do Nowogrodu. • • • •
}opuszczone& W leto 6485 }977|. By= jemu b[j z bratem swoim – Ole-
giem, i “pobiedzi=” ]pokona=\ Olega, i “pobieg=” ]zbieg=\ do grodu Druczi
]Owrucza\, spad= z mostu w r[w i tu skona=. ...itd.
W leto 6481 }973|. Pocz'= kniaziowa: Jaropo=k w Kijowie, }o /onie Ja-
ropo=ka| “Czernicoju” ]zakonnic'\. Bo ojciec jego – Swiatos=aw, wyda=
j' za Jaropo=ka, “krasoty delia lica eja” ]z powodu pi"kno>ci lica jej\.
Wo=odimer, w Nowogrodzie, s=ysz'c to, /e Jaropo=k zabi= by= Olega,
“uboja= si"” i zbieg= za morze. }gdy W=odzimierz za morzem| Jaropo=k
“posadnik[w” ]namiestnik[w\ osadzi= w Nowogrodzie.
W leto 6488 }980|. Przyby= Wo=odimer z “poriagami” ]Waregami\ do
Nowogrodu, i rzek= namiestnikom Jaropo=ka& ªId{cie do brata mego i
“rcetie” ]ze s=owami, dos=. rzeknijcie\& W=adimer idzie na ciebie, “wspie-
waj protiwu” ]szykuj si", gotuj si", dos=. >piesz na przeciw\.º I osiad=
w Nowogrodzie. I pos=a= do Rogwo=oda po=ockiego& ªChc" c[rk" tw'
poj': za /on".º... itd.
Ona odm[wi=a, bo chcia=a wyj>: za Jaropo=ka& ªNie b"d" rozzuwa:
but[w “robicziszcza” ]pacho=ka\ – odrzek=a – Jaropo=ka chc"”. W=odzi-
mierz wyruszy= na Rogwo=oda, z Nowogrodu do Po=ocka, z Waregami,
S=owianami, Krywiczami, Czud' – zabi= Rogwo=oda i dw[ch jego syn[w,
poj'= si=' c[rk" Rogwo=oda i wyruszy= do Kijowa, na Jaropo=ka.
W Kijowie, Jaropo=k – nie mog'c stawi: czo=a – zamkn'= si" w gro-
dzie, z B=udem wojewod', a W=odzimierz okopa= si" na Dorohiczu.
W=odzimierz wys=a= }pos=a| do B=uda z “le>ci'” ]fa=szem, ob=ud'\&
ªSprzyjaj mi, je/eli zabij" brata swego }Olega|, b"d" ci" mia= za ojca,
i “mnogu cze>: wozemszi ot mene” ]oddam ci wielk' cze>:\; nie ja
zacz'=em “izbiwati” ]wybija:\ – lecz on, ja tego “ubojachsja, prichod
na se.” ]wystraszy=em si", przysta< na to, tj. zg[d{ si" na m[j zamys=\.
I rzek= B=ud pos=om....
uzupe=ni=em z Supra>l., st'd ju/ w Nikiphor. I rzek= B=ud pos=om...
• • • • W=odzimierza& ªJa b"d" tobie sercem i przyja{ni'.º I umy>li= zabi:
Jaropo=ka, kniazia swego. ...itd.
Nikiphor., Supra>l., opis roku 980 tak/e& S=ucki, ˚.7030.
Opowiadanie zaczerpni"te z Nowogrodzkiej czwartej ltpsi, d=uga opo-
wie>:, bo dotycz'ca W=odzimierza Wlk. †1015, Nowogrodu i Kijowa
– wa/ne postacie i grody, patrz'c wstecz z perspektywy wiek[w.
Ciekawe, /e w Nikiphor. ltpsie, gr[d Owrucz zosta= zamieniony na...
Drucz, by by=o bli/ej Drucka, i nikt na to nie zwr[ci= uwagi, poza za-
mieszczeniem w przypisie zmiany& Owrucz ˘ Drucz.
W mej opinii, w Supra>lu, S=ucku, i Drucku kopiowano stare dzie=a i two-
rzono nowe w oparciu o nie, w S=ucku i Drucku w latach 1395÷1520.
Takie odnotowanie mo/e by: pomocne przy ustaleniu gdzie [w latopis
by= przepisywany.
.6075 W leto 6485 }977|. By= b[j z bratem swoim – Olegiem, i pokona=
Olega. }Oleg| zbieg= do grodu “Druczi” ]Owrucz, stylizowany – znamienne
– na Druck, bo tam, lub w pobli/u, Supra>lski by= pisany\, Oleg spad= z
mostu do rowu i tu “sko<czy= si"” ]wyzion'= ducha\. To zdarzy=o si" z
powodu Jaropo=ka – brata jego, bo chcia= najpierw jego zabi:. I przej'=
“w=ast jego” ]okr"g Olega\ Jaropo=k. U Jaropo=ka za> /ona Greczynka;
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY KRONIKAMI...
uprzednio by=a }zakonnic' – wpisane dalej, poza kolejno>ci', bez sensu|.
Supra>l., Nikiphor., nie ma bo uszkodz. Akadem.
.6080 W leto 6481 }973|. Pocz'= kniaziowa: Jaropo=k w Kijowie. Zakonni-
c'. Ojciec jego – Swiatos=aw wyda= j' za Jaropo=ka, z powodu pi"kno>-
ci “lica” jej. S=ysz'c za> to, Wo=odimer w Nowogrodzie, /e Jaropo=k
zabi= by= Olega, wystraszy= si" i zbieg= za morze. Jaropo=k osadzi=
namiestnik[w swoich w Nowogrodzie.
Supra>l., Nikiphor., nie ma bo uszkodz. Akadem.
.6085 W leto 6488 }980|. Przyby= Wo=odimer z “poragami” ]Waregami\
do Nowogrodu i rzek= namiestnikom Jaropo=ka& ªWracajcie do brata mego
ze s=owami& ªW=adimer “idzie” ]wyrusza\ na ciebie, spieszaj naprzeciw”.
Osiad= w Nowogrodzie i wys=a= do Rogwo=oda po=ockiego& ªChc" poj':
c[rk" tw' za /on" sobie.º On za> “recze” ]spyta= si"\ c[rki swej& ªCzy
chcesz }wyj>: za m'/| za Wo=odimera$º Ona za> “recze”
]odpowiedzia=a\& ªNie chc" rozbuwa: s=ugi, lecz Jaropo=ka chc".º
Bo by= przyszed= Rogwo=od zza morza, mia= posiad=o>: “w Po=ocku”
]w postaci Po=ocka\. Przybyli paziowie Wo=odimera i przekazali mu
rzecz Rognedy – c[rki Rogwo=oda, kniazia po=ockiego. Wo=odimer
zebra= woj[w wielu& Wareg[w, S=owian, Krywicz[w, Czud, wyruszy=
na Rogwo=oda. W tym czasie chcieli Rogned" wie{: do Jaropo=ka.
Przyby= Wo=odimer do Po=ocka, zabi= “Rogwi=oda”, i syn[w dw[ch, a
c[rk" jego – “Rogned” poj'= }za| /on", i wyruszy= na Jaropo=ka....
itd.
w d=ugim opowiadaniu, ginie Jaropo=k, zabity przez Wareg[w W=o-
dzimierza, w Rodni, za podszeptem wojewody B=uda, kt[ry nam[wi=
Jaropo=ka, by uda= si" na spotkanie w W=odzimierzem.
Supra>l., ]cz">ciowo uszkodz.\ Nikiphor., nie ma bo uszkodz. Akadem.
.6090 W leto 6489 }981|. “ide” Wo=odimer do Lach[w, i przej'= grody ich&
Peremyszl ]Przemy>l n(Sanem\, Czerwe< ]grody Czerwe<skie, dzi>
Czermno n(Huczw'\, i inne grody. W tym/e roku pokona= Wiatycz[w
i na=o/y= na nich danin".
Supra>l., Nikiphor., nie ma bo uszkodz. Akadem.
.6093 W leto 6493 }985|. “ide” Wo=odimir na Bu=gar[w i pokona= ich.
Nikiphor., nie ma& Supra>l., nie ma bo uszkodz. Akadem.
.6094 W leto 6494 }985|. Wybiera= Wo=odimer wiar", kt[ra lepsza,
wybra= wiar" chrze>cija<sk'.
Nikiphor., nie ma& Supra>l., nie ma bo uszkodz. Akadem.
.6095 W leto 6496 }988|. “ide” ]wyprawi= si"\ Wo=odimer do Korsunia –
gr[d grecki. Zaryglowali si" Korsunianie w grodzie. Zaniemogli Korsu-
nianie w grodzie g=odem. I rzek= im Wo=odimer& ªJe/eli nie poddacie si"
– b"d" “stojati” ]oblega=, dos=. sta:\ przez trzy lata.º Poleci= Wo=odimer
“prispu” sypa: do grodu....
Dworzanin Korsunia o imieniu Anastasij, strzeli=, pisz'c na strzale&
ª“K=adezi” ]{r[d=a\ s' za tob', na wschodzie, z nich woda “idiet”
]doprowadzana jest\ “truboju” ]kana=em, dos=. tr'b'\ do grodu.º
Wo=odimer spojrza= w niebo& ªJe/eli to spe=ni si" – to si" ochrzcz".º.
To zn[w “potoki” poleci= kopa: w poprzek, i przechwyci= wod".
Zaniemogli ludzie }w grodzie| z pragnienia, i poddali si". Wjecha=
}Wo=odimer| do grodu i dru/yna jego. Wys=a= Wo=odimer do car[w
Wasila i Kostantina }do Konstantynopola|& ªTen gr[d wasz silny “wziach”
]wzi'=em, zdoby=em\, s=ysza=em, /e siostr" macie “dwoju” ]dziewic',
dos=. dziewoj'\, je/eli nie wydacie jej za mnie – taki sam los spotka i
wasz gr[d, jak i ten.º ...itd.
Supra>l., Nikiphor., nie ma bo uszkodz. Akadem.
.6100 W leto 6497 }989|. Ochrzci= si" Wo=odimer i wzi'= u Photeja
patriarch" pierwszego metropolit" do Kijowa – Leona, a do Nowogro-
du – archiepiskupa “Akima” ]Hakima\ Korsunina, a do innych grod[w
episkop[w, pop[w, i diakon[w.
Supra>l., Nikiphor., nie ma bo uszkodz. Akadem.
.6101 W leto 6498 }990|. Zbudowa= cerkiew >wi"t' i “dast” ]przekaza=\ j'
Anastazemu – Korsuninowi, bo by= “starszym” ]starost'\, a innych
wielu, i przekaza= to wszystko, co przej'= w Korsuniu.
Nikiphor., nie ma& Supra>l., nie ma bo uszkodz. Akadem.
.6105 W leto 6523 }1015|. Chcia= Wo=odimer wyprawi: si" na Jaros=awa
– syna swego, do Nowogrodu. Jaros=aw za> wys=a= za morze i przy-
wi[d= Wareg[w, boj'c si" ojca swego. Lecz B[g “nie dast” ]nie sprawi=,
dos=. nie da=\ rado>ci diab=u; w tym czasie Wo=odimer rozchorowa= si"
i zmar=, m-ca lipca 15. Swiatopo=k osiad= w Kijowie po ojcu swoim.
Boris zawr[ci=, nie dochodz'c do Kijowa, i tu zabi= go Swiatopo=k
“le>ci'” ]podst"pem\. Potem “le>ci'” ]fa=szem\ wys=a= do Gleba,
m[wi'c& ªOjciec ci" wzywa.º “Pri=o/i” ]zak=amanie, dos=. k=amliwie\ i
tego zabi: na Smiadnie ko=o Smole<ska. Po tym zabi= Swiatos=awa,
zbieg= na W"gry.
Supra>l., Nikiphor., nie ma bo uszkodz. Akadem.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
.6110 W leto 6524 }1016|. “Poide” ]wyruszy=\ Jaros=aw na Swiatopo=ka
i by=a r'banina wielka, za=ama= si" l[d pod dru/yn' Jaropo=ka, a
Swiatopo=k zbieg= do Lach[w, Jaros=aw zasiad= w Kijowie.
Supra>l., Nikiphor., nie ma bo uszkodz. Akadem.
.6115 W leto 6525 }1017|. Przyby= Boles=aw ze Swiatopo=kiem i Lachami
na Jaros=awa. Jaros=aw zebra= Ru>, Wareg[w, i S=awian, i wyruszy=
przeciw nim. Przyby= do “Po=ynia” ]Wo=ynia\, zatrzyma= si" nad rzek'
Bug. I pokona= Boles=aw Jaros=awa. Wjecha= do Kijowa ze Swiatopo=-
kiem. Jaros=aw zbieg= do Nowogrodu. Nowogrodzianie uj"li si" za nim
– wyruszyli na Swiatopo=ka, i Swiatopo=k zbieg= do Peczeneg[w.
Supra>l., Nikiphor., nie ma bo uszkodz. Akadem.
.6120 W leto 6527 }1019|. Przyby= Swiatopo=k z Peczengami na Jaros=a-
wa; Jaros=aw zebra= woj[w mn[stwo, wyruszy= przeciwko niemu }spot-
kali si"| na “Olte” ]Alcie ¯ Alta|, gdzie Swiatopo=k zabi= Borisa. I rzek=
Jaros=aw& ªKrew brata mego “wpijet” ]przemawia\ do ciebie, “w=adyko”
]Panie\, pom>cij krew “prawiednogo sego” ]prawego swego\º. I rzek=&
ªBracia moi. Cho:by>cie cia=em odeszli st'd, ale modlitw' pom[/cie
mi, na wyrzutka tego – zab[jc".º Powsta=a r'banina zaciek=a, jakiej
}dot'd| nie by=o na Rusi. Wieczorem przem[g= Jaros=aw, a Swiatopo=k
zbieg=. Wielu widzia=o anio=[w pomagaj'cych Jaros=awowi. Pad= strach
na Swiatopo=ka, ucieka= nie goniony przez nikogo. Niesiony na noszach,
przyby= do Brze>cia }Litewskiego n(Bugiem|. On za> m[wi=& ªUciekajcie
ze mn', jako “/enut” ]goni'\ za nami.º Nie m[g= wytrzyma: na jednym
miejscu, zbieg= do Ladskiej ziemi goniony gniewem Bo/ym. I zbieg=
na pustyni" }B="dowsk'| mi"dzy Czechami i Lachami, i tu zako<czy=
/ywot sw[j, przekl"ty.
Supra>l., Nikiphor., nie ma bo uszkodz. Akadem.
.6125 W leto 6529 }1021|. “Pride” Braczes=aw – syn Izas=awa, do Nowo-
grodu, uprowadzi= “samych” ]Nowogrodzian\, “imienie” ]dobytek\ ich
rozgrabi=, i uszed= do Po=ocka. S=ysz'c to, Jaros=aw dopad= go w 7
dni, pokona=, a Nowogrodzian zwr[ci= z “ich” dobytkiem.
Supra>l., Nikiphor., nie ma bo uszkodz. Akadem.
.6130 W leto 6545 }1037|. Zawierszony zosta= gr[d Kij[w. Tego/ roku
zbudowa= Jaros=aw >w. Sophij". Tego/ roku >wi"cona zosta=a cerkiew
>w. Sophii w Kijowie.
Supra>l., Nikiphor., nie ma bo uszkodz. Akadem.
.6135 W leto 6547 }1039|. Íwi"cona zosta=a cerkiew >w. B-cy, kt[r'
zbudowa= Wo=odimer – ojciec Jaros=awa.
Supra>l., Nikiphor., nie ma bo uszkodz. Akadem.
.6140 W leto 6549 }1041|. Wys=a= Jaros=aw syna swego – Wo=odimera
“na Greky” ]przeciw Grekom, na rabunek\, }przy|da= jemu woj[w wielu,
wyruszyli w =odziach. Grecy za>, widz'c woj[w mn[stwo, wrzucili >w.
Krzy/ z relikwiami do morza, morze wzburzy=o si", i wiele okr"t[w
potopi=o. Wo=odimer wr[ci= do Kijowa z niewielu. Tej/e jesieni wyda=
Jaros=aw siostr" sw' za Kazimierza, i wyprawi= si" Jaros=aw dwukrotnie
na Mazowszan. Ten/e Kazimier wyda= siostr" sw' za Izas=awa – syna
Jaros=awa.
Supra>l., Nikiphor., nie ma bo uszkodz. Akadem.
.6145 W leto 6553 }1045|. Za=o/y= Wo=odimer – syn Jaros=awa –
>w. B-c" w Nowogrodzie.
Supra>l., Nikiphor., nie ma bo uszkodz. Akadem.
.6150 W leto 6555 }1047|. “ide” ]wyprawi= si"\ Jaros=aw po raz trzeci,
na Mazowszan, pokona= ich, i kniazia ich “bi” ]zabi=\ Mois=awa, i “pokori”
]zmusi= do z=o/enia ho=du\ ziemi" t" Kazimierza.
Supra>l., Nikiphor., nie ma bo uszkodz. Akadem.
.6155 W leto 6558 }1050|. Íwi"cona zosta=a cerkiew >w. Sophii,
na Podniesienie }>w. Krzy/a|, z polecenia kn. Jaros=awa i syna jego
– Wo=odimera.
Supra>l., Nikiphor., nie ma bo uszkodz. Akadem.
.6160 W leto 6562 }1054|. Zmar= knia{ wielki Jaros=aw, /y= lat 76.
Supra>l., Nikiphor., nie ma bo uszkodz. Akadem.
.6165 W leto 6581 }1073|. “Osnowana” ]za=o/ona\ zosta=a cerkiew
Peczerska, przez igumena Theodosija.
Supra>l., Nikiphor., nie ma bo uszkodz. Akadem.
.6170 W leto 6582 }1074|. Zmar= igumen peczerskyi }Fedosij-Theodosius|.
+awrent., Supra>l., Nikiphor., tak/e& S=ucki, ˚.7120, wo=y<ski ˚.8060
Po roku 1074, bezpo>rednio nast"puje opis roku 1237 ]najazd Tatar[w
na kraje zaleskie& Reza<, Suzdal, Kozielsk, a st'd do ziemi Po=owieckiej
– Perejas=awl “wzi"ty”, i st'd do Czernihowa\.
W S=uckim dzieje lat 970–1074–przerwa–1237 ]˚.7015\
z Supra>lskiego latopisu.
 ...LITEWSKIMI
.6400 W leto 6745 }1237|. Bo/ym dopustem bezbo/ni Tatarzy, pod wodz'
Batego, ze wschodniej krainy, najechali lasem ziemi" Reza<sk'.
Supra>l., Nikiphor., tak/e& S=ucki, ˚.7125, ˚.3280
nie ma bo uszkodz.& Akadem.
.6405 W leto 6746 }1238|. O/eni= si" Aleksander Newski w Po=ocku,
u Braczys=awa.
Supra>l., Nikiphor., nie ma bo uszkodz.& Akadem., nie ma& Suzd.-+awr.
.6410 Ca=y zapis zepsuty, bo po wydarzeniach 6746 }1238| – wyprawa
niemieckiego Andrejasza do Rosji, ci'giem wydarzenia 6748 }1240| –
najazd Batego na Kij[w, Lach[w, i W"gry.
Wed=ug wydawc[w&
W leto 6748 }1240, w r"kop. 6746|. Niemiecki Andrejasz wyprawia
si" do Rosji na przej"cie +adogi i Nowogrodu. Aleksander Newski
“przyszed= na niego” ]wyruszy=\ ijunia 25. R'banina o 6 godzinie dnia
]w po=udnie obecnego systemu\.
Imiona& Pelgusej – Filip na chrzecie; }niemiecki| wojewoda Spiridon,
sze>ciu walecznych m"/[w& Gawri= Oleksejewicz, Izbys=aw Jakunowicz
nowogrodzianin, Jakow po=czanin, Misza, Sawa, Ratmir.
Nowogrodzian i +ado/an zgin"=o 20.
Chyba zepsuty zapis&
Rostis=aw za> smole<ski i Mstis=aw osiad= w Kijowie. Danil za> – brat
jego, Micha=a “jecha= na<”, pochwyci= go, i przekaza= Kij[w w r"ce
Dmitreja “przeciwko” innoplemiennych Tatar[w.
W[wczas “przyszed=” ]najecha=\ Batyj na Kij[w }6748 czyli1240|.
Dalej charakterystyczne zdanie z Ipat. ltpsi i Nowogr. 4-tej& ª...g=osu nie
by=o s=ycha: od skrzypienia teleg jego, “mno/estwa rwenia” ]bekania\
wielb='d[w jego, i r/enia stad ko<skich jego.” Ipat.
w Supra>l. psute& od g=osu ˘ gradu, opuszczone “rwenia’” ]bekania\
wielb=ud }jego ˘ woj| woj.
Supra>l., Nikiphor., tak/e& S=ucki, ˚.7130, wzmianka w Wo=y<skim kr[tkim,
˚.8180, nie ma bo uszkodz.& Akadem.
.6415 W leto 6749 }1241|. Urodzi= si" Aleksandrowi syn Wasilej.
Przyby= Aleksander do Nowogrodu, i za Kopor' Niemc[w wybi=.
Supra>l., Nikiphor., nie ma bo uszkodz.& Akadem., S=ucki, ˚.3332
.6420 W leto 6750 }1242|. “Idzie” ]pojecha=\ Aleksander do Batego cara.
Car, s=ysz'c o m"stwie Aleksandra – odprawi= go “z czci'”.
Supra>l., Nikiphor., nie ma bo uszkodz.& Akadem.
.6425 W leto 6754 }1246|. Podr[/ Aleksandra do Batego.
Supra>l., Nikiphor., nie ma bo uszkodz.& Akadem., ˚.3400& 1246, 1252
.6430 W leto 6755 }1248|. Zabity w Ordzie kn. Michai=o czernihowski,
i Fedor-}Theodor| – knia{ jego, sentabra 25 }w rzecz. 1245|.
Supra>l., Nikiphor., nie ma bo uszkodz.& Akadem. ˚.3364& 1246.09.20
.6435 W leto 6761 }1253|. Wojowa= kn. Aleksander z Nowogrodzianami
}do spo=u, gdzie$|.
Supra>l., Nikiphor., nie ma bo uszkodz.& Akadem., S=ucki
.6440 W leto 6766 }1258|. “By=o czis=o” ]haracz\ na ca=' Rusk' ziemi",
od cara Batego.
Supra>l., nie ma bo uszkodz.& Akadem., S=ucki, ˚.3500& 1257
.6445 W leto 6771 }1263|. Zmar= kn. Aleksander Jaros=awicz }Newski|,
kniaziowa= lat 10 we W=odzimierzu.
Supra>l., nie ma bo uszkodz.& Akadem., ˚.3580
.6450 W leto 6788 }1280|. Kiri= metropolita kry= “o=owiem” cerkiew
>w. Bogurodzicy we W=odzimierzu.
Supra>l., nie ma bo uszkodz.& Akadem.
.6455 W leto 6793 }1285|. “Za=o/ona by=a” kamienna cerkiew >w. Spasa
w Twerze, po>wi"cona 6798 }1290|.
Supra>l., nie ma bo uszkodz.& Akadem., ˚.3848
.6460 W leto 6791 }1283|. “Postawiony” ]mianowany\ Maksim, metropolita
grecki, na trzeci rok, do Suzdala.
Supra>l., nie ma bo uszkodz.& Akadem., S=ucki, ˚.3848
.6465 przerwa w Nikiphor., nie ma opisu lat, opuszczone&
W leto 6766 }1258|. “Byst czis=o” na wsz' Rusk' ziemi" carstwa Batego.
W leto 6771 }1263|. Zmar= Aleksandr Jaros=awicz, kn. 10 lat we W=odzim.
W leto 6788 }1280|. Kiri= metropolita kry= cerkiew “o=owiem” we W=odzim.
W leto 6793 }1285|. “Za=o/ona” cerkiew kamienna >w. Spasa, w Twerze...,
W leto 6791 }1283|. “Postawion” Maksim, metropolita, Grek... do Suzdala.
W leto 6811 }1303|. Zmar= kn. Dani=o mosk. marca 4, kniaziowa= lat 11.
.6470 W leto 6811 }1303|. Zmar= kn. Dani=o moskiewski, marca 4,
kniaziowa= lat 11.
Supra>l. nie ma& Nikiphor.,
nie ma bo uszkodz.& Akadem., S=ucki, ˚.3975
.6475 W leto 6813 }1305|. Knia{ Michai=o Jaros=awicz twerski wr[ci= z Ordy
“siad= na wielkim knia/eniu” ]osiad= na stolcu\, wyruszy= do Moskwy i
zawar= }tam| pok[j z Dani=owiczem. Tej zimy zmar= metropolita Maksim,
we W=odzimierzu, dekabra 16. Tego te/ lata “wywi[d=” kn. Michai=o
twerski z Ordy na “wielkie knia/enie”.
Supra>l., nie ma& Nikiphor., nie ma bo uszkodzony& S=ucki, ˚.4000
Powt[rzenie wskazuj'ce na kompilacj".
Odt'd cz"ste zapisy o powrotach rosyjskich kniazi[w z Ordy, po otrzy-
maniu od tatarskich car[w tzw. jar=yk[w ]rodzaj kaftana\, uprawniaj'cych
do zasiadania na stolcu.
Tatarzy nie byli zgraj' dziczy, /'dnej krwi chrze>cijan, jak chcieliby widzie:
ruscy mnisi, opisuj'c okrucie<stwa najazd[w 1237 na kraje zaleskie, i
1240 na Kij[w. Mieli swoj' hierarchi" stanowisk i w=adzy, i swoje prawa.
Jednak/e nieznajomo>: ich i bariera j"zykowa przynios=y op=akane
skutki w pierwszych zetkni"ciach si" S=awian z nimi, tym bardziej, /e
Tatarzy mieli na celu podbicie S=awian os=abieniem ich si=y obronnej,
tj. cz">ciowym wyt"pieniem elementu zbrojnego – niezb"dny krok do
zmuszenia ich do podleg=o>ci.
Po nast"pnych dekadach, Rusini nauczyli si" post"powa: z nimi, je{dzili
do Ordy i wracali do Rosji ]w wi"kszo>ci wypadk[w, bo niekt[rzy tam
gin"li, k=[c'c si" ze sob' – Rusini z Rusinami, lub nie zgadzaj'c si" z
Tatarami, lub te/ po zadarciu z nimi\.
Zapisy lat 1315–1350 wzmiankuj' wielokrotnie o wyjazdach ruskich
kniazi[w do Ordy, przynosz'c wie>ci o zmianach tam wynik=ych z
walki o w=adz" w Ordzie.
.6480 W leto 6823 }1315|. knia{ wlk. Michai=o “chodzi=” do Ordy z Piotrem
metropolit'. W[wczas car ]turecki\ zmar=. Azbak “siad= na carstwie i
obirmenis” }sic#, obmirenis – przyj'= ich =askawie, w zgodzie|, szybko
odprawi= Piotra na Ru>.
Supra>l., nie ma bo uszkodz.& Akadem., S=ucki, ˚.4064
W leto 6821 }1313| ...Tokta, Ozbak Nikiphor.
.6485 W leto 6823 }1315|. Pojecha= do Ordy kn. Jurij Dani=owicz z Nowo-
grodzianami. Tego lata wr[ci= z Ordy kn. wlk. Michai=o, a z nim pose=
Taitimir, i wiele gwa=t[w “stworzy=” w ziemi Nowogrodzkiej, zdoby=
Toro/ek, fewrala 10 dnia.
Supra>l.,
Taitemir& Nikiphor., nie ma bo uszkodz.& Akadem., ˚.4080& Taitemer
.6490 W leto 6825 }1317|. Wr[ci= z Ordy Juri Dani=owicz “na wielkie knia-
/enie” a z nim pose= Kowady, i przyszed= wojowa: Twer; knia{ za>
Michai=o zebra= wielu woj[w, wyruszy= }na|przeciw, r'bali si" na polu
Beretnee 22 dekabra. Pom[g= B[g kn. Michaile }zap=aci za to, J.D.|.
Supra>l., nie ma bo uszkodz.& Akadem., ˚.4096
Borteniewie, dek}abra| 22 Nikiphor.
.6495 W leto 6826 }1318|. Przyby= Kokcza na Ru> i powiesi= 120 ludzi w
Kostromie. Tej zimy “by=” ]pad=\ }po|m[r na ludzi w Tferze.
Tego te/ lata zabi= car Izboki }Azbek| kniazia Michai=a tferskiego
}w Ordzie, rozumiem, po wezwaniu go tam, za Beretnee|.
Supra>l., ˚.4098 ]tylko Koncza\
Ozbak& Nikiphor., nie ma bo uszkodz.& Akadem.
.6500 W leto 6830 }1322|. Wr[ci= z Ordy kn. Iwan Dani=owicz, a z nim
Ochmyl, i wielu chrze>cijan por'bali, a innych spalili, i gr[d Jaros=awl
spalili. Tego te/ lata wr[ci= z Ordy kn. Dmitrei Michai=owicz tferski i
osiad= “na wielkim knia/eniu” ]na stolcu wlk. kniazia\.
Supra>l.
Achmy=& Nikiphor., nie ma bo uszkodz.& Akadem., S=ucki
.6505 W leto 6833 }1325|. Pojechali do Ordy kn. Dmitrei wlk. Michai=owicz
]kn. wlk. Dmitrej Michai=owicz\ i kn. wlk. Juri Dani=owicz “w rozmori” ]w
niezgodzie, sporze\, i zabity zosta= w Ordzie kn. wlk. Jurej Dani=owicz,
poleceniem kn. wlk. Dmitreja Michai=owicza tferskiego.
Supra>l., nie ma bo uszkodz.& Akadem., S=ucki, ˚.4160, ˚.4230
.6510 W leto 6834 }1326, {le u wydawc[w& 1324|. Zabity zosta= kn. wlk.
Dmitrej Michai=owicz tferski, w Ordzie, “Azbiekom”.
Supra>l., nie ma bo uszkodz.& Akadem., ˚.4260 ]na rzece Kondrakle\
.6515 W leto 6835 }1327|. Szewkal, pose= cara,“wyde” ]wyjecha= z Ordy\
do Tweru. Tego te/ lata >wi"cona zosta=a cerkiew >w. Bogurodzicy
Moskiewskiej, awgusta 15. Tego te/ lata zabili Szewkala w Twerze.
Tego te/ lata “postawiony” ]mianowany\ zosta= Fegnast ]Theognast\
metropolit' Rusi, Grek }z pochodzenia|.
}Theognast ]znaj'cy Boga\, osobi>cie, do sto=u z nim zasiada=; J.D.|
Tego te/ roku kn. Iwan Dani=owicz “poszed=” do Ordy.
Tej te/ zimy Tatarzy wojowali Tfer i Kaszyn, w pi"ciu “tiemnik[w” }t’ma,
:ma – w[dz 10-ciu tysi'cy Tatar[w|, i wojewoda Fedorczuk, a z nim kn.
Iwan Dani=owicz moskiewski, i kn. Aleksandro Wasilewicz suzdalski,
i wszyscy kniaziowie ruscy z nimi. “Wzi"li” Tfer i spalili. Aleksandro
“bie/asze” do Pskowa.
Supra>l., nie ma bo uszkodz.& Akadem., ˚.4300 ]tylko o Szewkalu\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY KRONIKAMI...
.6520 W leto 6846 }1338|. Zabity zosta= w Ordzie kn. wlk. Aleksandro
Michai=owicz i syn Fedora ]Theodora\ “rozmani bysza po sustawom”
]rozcz=onkowani zostali po stawach, z='czach ko<czyn\, oktabra 20.
Ioan Dani=owicz by= w[wczas w Ordzie.
Akadem. ]cz">ciowo uszkodz\, Supra>l., S=ucki, ˚.4496& 1340 r.
.6525 W leto 6847 }1339|. Zabity zosta= kn. Aleksandro pronskyj “od swego
brata”. Tej zimy “odpuszczon Towlubi carem raci'” do Smole<ska ]car
odprawi= Towlubiego z wojennym poleceniem\, a z nim knia{ Iwan Ko-
rotopol reza<ski... i inni ]w tre>ci zapisu\ i skutek& grodu nie “wzi"li”.
Supra>l., ˚.4496, ˚.8195
Alendr, s=awu }s=owu|& Akadem.
.6530 W leto 6838 }1340|. Zmar= kn. wlk. }Iwan| Dani=owicz, marca 31,
z=o/ony w Moskwie, w cerkwi >w. Michai=a, kniaziowa= lat 12.
Tego lata pojecha= do Ordy kn. Semen Iwanowicz ze sw' braci'.
Tej te/ jesieni wr[ci= z Ordy kn. Semen Iwanowicz “na wielkie knia-
/enie” oktabra 11.
Akadem., ˚.4500& 1341 r.,
oktabra 1& Supra>l.
.6535 W leto 6849 }1341|. Wlk. kn. Semen Iwanowicz “poszed= raci'”
do Tor/ka... i inni, oblegali Tor/ek 2 miesi'ce... itd.
Tego lata osiad= w Nowogrodzie na Horodyszczu kn. Konstantin Wa-
silewicz suzdalski.
Akadem., Supra>l.
.6540 W leto 6851 }1342|. Pride ra: litowskaia ko gorodu Mo/aiskomu,
posady po/gosza, a goroda nie wziasza. Akadem., Supra>l.
.6545 W leto 6857 }1349|. Kn. wlk. Seme< Iwanowicz pos=a wo Ordu kn.
Theodora Hlebowicza, a s nim kylyczei Theodor Szubaczew a Imi<.
Wytiagasze kniazei litowskich& Michai=a-Koraida }Koriada|, Semena
swis=ockogo i Jakszu; i priwiedeni bysza na Moskwu pos=om carewym
Tatuem }kylyczei, kiliczei – pe=nomocnik|. ˚.4540 ]pod 1348 r.\
Tego te/ lata kr[l niemiecki – Magnusz, najecha= Nowogr[d, nie
dochodz'c, “wzi'=” gr[d Orech[w. Knia{ za> wielki Semen, zebra=
wielu woj[w i wyruszy= broni: swej ojcowizny, i doszed= Setczyna, i tu
do>cign"li jego “kiliczei” ]keliczaje\ z Ordy... itd.
Supra>l.
Tatuem& Supra>l.  Tutaem& Akadem.
.6550 W leto 6858 }1350|. Priidosza pos=owie ot litowskogo kniazia Olirda ko
wlk. kn. Semenu Iwanowiczu so mnogymi darmi, prosia mira i /iwota swo-
iei braci. Knia{ welikyi woziem mir na mnoga leta i otpusti Koradowu czad.
Akadem., Supra>l.
.6555 W leto 6860 }1352|. Metropolita Fegnost-}Theognost| b=ogos=awi....
Togo /e leta kn. wlk. Semen Iwanowicz poide ratiu k Smole<sku, i doide
Wyszegoroda, tu stretosza pos=owie litowskogo kn. Olgirda o miru o
Smolensku kniazi. Knia{ /e wieliki nie ostawi Olgirdowy prozby, pos=y
ego otpusti so czestiu. a sam poide ko Ugre.
Akadem., Supra>l.
.6560 W leto 6861 }1353|. Prze>wi"ty metropolita Theognost mianowa=
Aleksieja archimadryt' >w. “Ro/estwa” episkopem we W=odzimierzu.
Tej zimy zmar= prze>wi"ty Theognost..., itd.
Tej wiosny, apriela 26, zmar= Semen Iwanowicz, kniaziowa= lat 12.
Supra>l., ˚.4580
W leto 6861 }1352|. Prze>wi"ty... Akadem.
.6565 W leto 6862 }1354|. “Wyszed=” ]wr[ci=\ z Ordy kn. Iwan Iwanowicz,
i osiad= na stolcu we W=odzimierzu, marca 25. Tego te/ lata “poszed=”
w=adyka Aleksiej na metropoli".
Togo /e leta pride iso Litwy Roman czernec na mitropoliu i wyide, nie
priniasza ego kijanie.
Akadem., Supra>l., ˚.6580& Iwan 1353, Aleksej 1354
.6570 W leto 6865 }1357|. Przyszed= pose= z Ordy, od carowej Taidu=y do
Oleksy metropolity, wzywaj'c go do siebie, z powodu zdrowia....
Cud& >wieczka zapali=a si" u ikony >w. Bogurodzicy we W=odzimierzu.
Car Czinibek “wzi'=” ]zdoby=\ Misur, i osadzi= w nim syna swego – Ber-
debeka “na carstwie” a sam wraca= do swoich. W drodze zachorowa=,
pos=ali po Berdebeka, ten “przyszed=”, ojca udusi=, syn[w wybi= i sam
osiad= “na carstwie”.
Akadem., Supra>l.
.6575 W leto 6867 }1359|. Zmar= kn. wlk. Ioan Iwanowicz, noabra 13,
kniaziowa= lat 6.
Tego lata Berdebek car zmar=, a Kulpa osiad= na carstwie i cesarzowa=
6 miesi"cy – zabity od cara }o imieniu| Nawros. Ku niemu po raz drugi
przyszli& Ioan Wo=odimer – syn wlk. kn. Ioana Dmitriewicza, kn. Andrei
Kostantinowicz i brat jego – kn. Dmitri, wszyscy kniaziowie rosyjscy.
Car, “widie” ]widz'c\ kniazia Dmitreja “m=ada uzrostom” ]w m=odym
wieku, tj. zbyt m=odym\, “nas=a” ]wskaza=, dos=. nas=a=\ na kn. Andreia
Kostantinowicza, daj'c mu }do| kniaziowania 15 lat ]{le& 15-tu ciem;
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
:ma – wojewoda tatarski 10-ciu tys. woj[w\. Lecz on za> nie przyj'=
“sostupi= si" bratu” ]odst'pi= dla brata\, a sam wyruszy= na Ru>, zo-
stawiaj'c bratu swemu swoich bojar[w do pomocy& Staphana-Stefana
Aleksandrowicza, i innych. I osiad= Dmitrei na “wlk. knia/eniu” ]na
stolcu wlk. kniazia\.
Akadem., Supra>l., ˚.6680 ]tylko Iwan zmar= noabra 12\, ˚.4700
.6580 W leto 6868 }1360|. Ijunia 22 wr[ci= z Ordy kn. wlk. Dmitrej Iwanowicz
i osiad= “na wielkim knia/eniu”.
Tego lata by=a u kniazi[w ordy<skich “le>:” ]zmowa, spisek, podst"p\, i
zabili cara Naurusa i carow' Taidu=", a wielu samych por'bali, i osiad=
na stolcu Kidar ]Kedar$\.
Akadem., ˚.4700 ]Nawrus, Chodir zabity 1362\
Kydyr& Supra>l.
.6585 W leto 6870 }1362|. Kn. wlk. Dmitre Iwanowicz moskiewski... pos=ali
“kiliczeja” do Ordy ku carowi ªMuratu i wynie>li erliki ]jar=yki\ i knia/enie
wielkie Nowgorodzkie kniaziowi Dmitrejowi Iwanowiczowi.º ...itd.
Akadem., Supra>l.
.6590 W leto 6871 }1363|. Kn. Dmitrej Iwanowicz wojowa= Suzdal.
Akadem., ˚.4804
W leto 6872 }1364| Knia{ Dmitrej Iwanowicz.... Supra>l.
.6595 W leto 6873 }1365|. }po|M[r by= w Nowogrodzie Ni/nym, Kostromie,
Jaros=awlu, i w Rostowie. ...itd., ˚.4808
Jesieni', Tatarzyn o imieniu Tagaj, przyby= z Naruczady wojowa: ziemi"
Reza<sk', Perejas=awl spali=. Knia{ Oleg raza<ski i Wo=odimer pro<ski
zebrali woj[w, do>cign"li go i “byst im siecza z=a” ]r'bali si" do upad=ego\;
pom[g= B[g Olgowi i Wo=odimerowi – Tagaj w ma=ej }dru/ynie| zbieg=.
Tej zimy wr[ci= z Ordy kn. Wasilej Dmitreewicz, a z nim pose= cara
Arusmandy, “i wyni[s= jar=yki na wielkie knia/enie” kniaziowi Dmitrowi
Kostantowiczowi... itd. Tej zimy zmar= Aleksej suzdalski.
Akadem., ˚.4808 ]tylko o pomorze w Nowogrodzie N. i Kostromie\
...Aleksej – episkop suzdalski& Supra>l.
.6600 W leto 6874 }1366|. “By= m[r silny na ludzi.” ]pad= pom[r na ludzi\.
Tej zimy “o/eni= si"” kn. wlk. Dmitrej moskiewski z Ewdoki' “u” ]c[rk'\
wlk. kn. Dmitreja Konstantynowicza.
Akadem., Supra>l. ]w Suzd.-Akadem. w Rostowie, 1365, ˚.4812\
.6605 W leto 6876 }1368|. Kn. wlk. Dmitrei Iwanowicz pos=a ra: na kn.
Michai=a tferskogo, on /e bie/a u Litwu.
Toi /e osieni Oligrd }Olgird|, knia{ litowskyi, i brat ego Kestuti, Michai=o
tferskyi i pridosza ratiu ko Moskwie miesaca noiabra i zastawu moskow-
skuiu bedisza na Straszinie, kn. Semena i Okintha i inych mnogich. I
stojali u Moskwy tri dni i wozwratiszasia woswoiasi, a ludi mno/estwo
posiekosza i po=onisza.
Supra>l., ˚.4824
Olgird, Kestutii, Stroszinie, Okintha& Akadem.
.6610 W leto 6878 }1370|. Na tu /e zimu noiabra miesaca paki prichodi Olgird
k Wo=oku. Na Nikolin die< }w dzie< >w. Miko=aja, 6 grudnia| pride k
Moskwie i stoia u goroda 8 dni, i wziem mir, wozwratisia woswoiasi.
Akadem., Supra>l., ˚.4825
.6615 W leto 6879 }1371|. Wr[ci= z Ordy kn. Michai=o tferski na wlk. kn.
Tego lata wydali Olen", c[rk" Olgerda, za kn. Wo=odimera.
Akadem., Supra>l., ˚.4830 ]o powrocie z Ordy Micha=a\
.6620 W leto 6880 }1372|. Powr[ci= z Ordy kn. wlk. Dmitrei Iwanowicz...
Toi /e zimy o/enisia knia{ Wo=odimer w O=girda.
Akadem., Supra>l.
.6625 W leto 6881 }1373|. Knia{ Oleg raza<ski “przyszed= izgonem na Raza<”
]przyby= konnic' do Razania\, na kn. Wo=odimera, wygna= go i sam
zasiad= ]˚.4840, 1372 r.\. Tej wiosny knia{ • • • •
}tu urywa si" Akadem., a/ do roku 1415, gdy metropolita Photej uda= si"
do Grodna, i nie| • • • przyj'= go kn. wlk. Witowt. Metropolita Photej by=
w Smole<sku na Wielki dzie< ]Wielkanoc\ i do Moskwy przyby= “>wi"tej
niedzieli” ]>w. tygodnia\. Tego lata spali=a si" Moskwa i Smole<sk tak/e
“pogore” ]zgorza=\. Za:mienie s=o<ca czerwca 7, o godz. 4 dnia ]godz.
10-ta rano\. ...itd. Akadem., Nikiphor.
w Supra>l.. zamiast «Tej wiosny...» – «Tej zimy...»
Tej zimy kn. Michai=o tferskyi “podwie=” ]d{wign'=\ ra: litewsk' “wtai”
]potajemnie\ na gr[d Perejas=awl, kn. Kestutija, “da” ]tak/e\ kn. Andreja
po=ockiego Olgirdowicza, “po paschie na drug' niedziel" we wtorek”
]po Wielkanocy\. Posady po/igosza, a grad nie wziasza, a ludei mno/es-
two plenisza ]Podgrodzie spalili, lecz grodu nie zdobyli, wielu uprowadzili
w niewol"\. A kn. Michai=o w ten czas “wzi'=” Dmitrow “izgonem” ]kon-
nic'\. Tego lata Michai=o knia{ “wzi'=” Tor/ek.
Togo/ leta Olgird, knia{ litowskyi, poide ratiu k Moskwie. S=ysza= /e
knia{ wielikyi Dmitrei Iwanowicz, sobra woi mnogi pride protiwu emu,
emu stretosza u Lubucku }Lubecka|. I stoiachu priamo sobie, a prome-
/i ich row kru:, nielze sniatisia oboim po=kom. I wzia mir mi/i soboiu
 ...LITEWSKIMI
wiecznyi. ˚.4844 ]1373 r.\
Czyli& Tego te/ lata “Olgird” ]Olgerd EI\ – knia{ litowskyi – wyruszy=
wojowa: Moskw". S=ysz'c to, kn. wlk. Dmitrej Iwanowicz, zebra= wielu
woj[w i wyruszy= “przeciw niemu”; spotkali si" u Lubucka. Stoj'c “priamo”
]na wprost\ siebie a pomi"dzy nimi “row krut”, ni jak zetrze: si" obu
}stronom| hufcami – zawarli pok[j wieczny mi"dzy sob'.
Supra>l. nie ma bo uszkodz.& S=ucki; ˚.4844
.6630 W leto 6885 }1377|. Togo /e leta umre kn. wlk. litowskyi Olgird,
i sadie po niem syn ego mienszi }m=odszy, dos=. mniejszy| Jagai=o.
}Jagai=o by= najstarszym synem od drugiej /ony – Juliany †1392|
Supra>l., Nikiphor., S=ucki, w “Wo=y<skim” imiona 12 “syn[w”, ˚.8220
.6635 W leto 6886 }1379|. Togo /e leta chodi kn. Wo=odimer Andrieewicz
na Litwu i ko Starodubu, a s nim Andrei po=ocki.
Supra>l.
.6640 W leto 6888 }1380|. kn. Dmitrei Iwanowicz pobi= tatarskiego Mamaja
za Donem, przy uj>ciu rz. Nieprawy, sentabra 8, w ci"/kim boju, w
kt[rym niezliczona liczba “naszych” i Tatar[w “ot ostra miecza padosza.”
Rosjanie gonili ich do rz. Mecza ]mocza ¯ mocz, OE\.
W drodze z Moskwy na miejsce bitwy, Dmitrei Iwanowicz przekroczy=
Ok", a za Donem ªoczekiwa= dla siebie pomocy raci litewskiej.º
Po bitwie powiedzieli kniaziowi wlk. Dmitrejowi Iwan. /e Oleg reza<ski
wys=a= pomoc Mamajowi, a sam na rzekach zburzy= mosty... itd.
W dalszej cz">ci, car Taktamysz “s Sinej ordy” ]z Krymu\ przej'= “carstwo
Mamajowej ordy” ]znad Wo=gi\. Pos=[w ruskich odprawi= z darami, a z
nimi swoich – tatarskich – kiliczej[w ]pe=nomocnik[w, `czej ^ `nik\.
Tej te/ zimy przyby= na Ru> Kiprian, metropolita kijowski i wszej Rusi.
Supra>l., o “poboiszczu n(Donem” w Wo=. ˚.8230 i Nikiphor., ˚.4876
.6645 W leto 6890 dewienosto }1382|. Wyprawa Taktamysza do Moskwy.
Dmitrej }Iwanowicz| moskiewski nie stawi= mu czo=a – zbieg= do Ko-
stromy. Taktamysz zdoby= Serpochow, a potem – Moskw".
Supra>l., nie ma& Nikiphor., ˚.4880
.6650 W leto 6891 }1383|. Ci'g dalszy wyprawy Taktamysza na Rosj".
m-ca awgusta 23 }Taktamysz| “sta” ]sta=, zatrzyma= si" na d=u/ej\,
a woj[w swoich rozpu>ci= po “przedzia=ach” moskiewskich. W[wczas
“wzi"li” ]zdobyli\ Perejas=awl, puszczaj'c pod miecz grodzian, od “wiel-
kich” do ma=ych, p=ci m"skiej i /e<skiej. Potem zdobyli Ko=omn".
Kiprian by= w[wczas w Twerze.
Supra>l., nie ma& Nikiphor.
.6655 W leto 6896 }1388|. M-ca maja 19, zmar= kn. wlk. Dmitrei Iwanowicz.
Tego lata, syn jego – Wasilei osiad= na stolcu we W=odzimierzu. W
maju, kn. wlk. Dmitrej Iwanowicz “pos=a” do Ordy syna swego Wasilia.
Supra>l., nie ma& Nikiphor., ˚.6675, ˚.4898
.6660 W leto 6893 }1385|. Pomin metropolita “poide wo Cargrad”.
Supra>l., nie ma& Nikiphor.
.6665 W leto 6894 }1386|. “pride na Ru> Kiprian mitropolit.” ˚.6640, ˚.6685
Supra>l., ˚.4900 ]“wyide iz Caragrada... Kiprian...” 1389\.
dwa ostatnie zapisy, cofni"te w czasie, kompilowane lub przeoczone.
.6670 W leto 6895 }1387|. Tego za> roku kn. wlk. Jagai=o litewski “jecha=
/eni: si"” do W"gierskiej ziemi na kr[la, tam o/eni= si" i ochrzci= si" w
=aci<sk' wiar". Odt'd pocz"=a Litwa chrzci: si" w =aci<sk' wiar".
Tego te/ lata kn. Oleg reza<ski “wzi'=” Ko=omn". ˚.4892 ]1385 r.\
Tego te/ lata by= }po|m[r silny w Smole<sku.
Supra>l., Nikiphor., o Jagielle i chrzcie Litwy 1387& S=ucki, Ody<c.
.6675 W leto 6896 }1388|. Tego za> lata zmar= kn. wlk. Dmitrei Iwanowicz,
m-ca maja 19, “na 5 po pasce wo sredu, w 2 czasa noszczi.”
Supra>l., nie ma& Nikiphor., ˚.6655, ˚.4898
czyli kompilacji danych ci'g dalszy, ˚poprzedni zapis pod 1386.
19 maja 1388 wypada= we wtorek; >roda, 19 maja – w 1389.
.6680 W leto 6897 }1389|. Metropolita Pumin opu>ci= metropoli" “tajno bez
wie>ci ]potajemnie, w sekrecie, bez powiadomienia\, pojecha= do Caro-
grodu. Tego te/ lata przyby= do Nowogrodu kn. Semen Lygweny Olgir-
dowicz “na prigorod” ]do podgrodzia\ na U>pienie >w. Bogurodzicy.
Supra>l. nie ma& Nikiphor.
.6685 W leto 6898 }1390|. Zmar= Pumin metropolita w Carogrodzie,
a Kiprian metropolita “pride” ]przyjecha=\ na Ru>. ˚.6640, ˚.6665
Supra>l., ˚.4900& Kiprian 1389, nie ma& Nikiphor.
.6690 W leto 6897 }1389|. Je{dzi= Kiprian metropol. do Nowogrodu Wlk.
a z nim w=adyka reza<ski.
Supra>l. nie ma& Nikiphor.
.6695 W leto 6900 }1392|. “?eni=sia” kn. wlk. Wasilei Dmitreiwicz, “poj'=
za siebie” c[rk" Witowta, kn. wlk. Witowta – Sophi". S=ucki, Ody<c.
}zapomnia= dostawi: tytu= «wielkiego kniazia», wi"c poprawi= si"|
Tego te/ lata “chodzi=” kn. wlk. Wasilei Dmitriewicz do ordy }do| cara
Taktamysza, i “wyszed=” z ordy ”na wielkie knia/enie”, i “chodzi=” ]wy-
ruszy=\ pod Wlk. Nowogr[d wojowa:. Zdoby= gr[d, kniazi[w i kniaginie
“w po=on powiede”, a knia{ Semen }Olgirdowicz| “w ordu pobie/a=”.
Tego lata pojecha= kn. Semen Olgirdiwicz do Litwy ku braciom swoim.
Supra>l., kr[cej& Nikiphor., ˚.4904 o powrocie z Ordy Wasila Dmitr.
wynika st'd, /e Semen w=ada= Nowogrodem Wlk., i gdy przyby= Wasilei
z prawem do grodu, nadanym mu przez Tatar[w – Semen pojecha= do
Ordy, zapewne w nadziei, /e Tatarzyn zmieni zdanie, ale nie zmieni=.
Semen musia= podda: Taktamyszowi co> w w'tpliwo>:, bo Wasilej
pojecha= zn[w do Ordy na drugi rok, 1393 – rzecz do>: niebywa=a.
.6700 W leto 6901 }1393|. “Chodzi=” kn. wlk. po }raz| drugi do ordy, i da=
jemu car Nowogrodzkie “knia/enie”, i Morom, i Meszczer", i Torus", a
Bektut carewicz wzi'= Wiatk"... itd.
Supra>l., nie ma& Nikiphor.
.6705 W leto 6902 }1394|. Przyby= do Nowogrodu kn. Andrei Olygirdowicz
po=ocki.
Supra>l., Nikiphor.
.6710 W leto 6903 }1395|. “B[j by= carowi Temir-Tik=ujowi z Taktamyszem”
i przegna= Taktamysza do Litwy, a sam osiad= na “carstwie”.
Tego lata przyci'gn'= kn. wlk. Witowt do Smole<ska, m[wi'c& ªNa
Temir-Tuk=ua id".º
Czyli pierwsze zdobycie Smole<ska przez Witowta, sentabra 28, we
wtorek. Osadzeni namiestnicy Witowta& Jamont, Wasilij syn Borejki.
Toi /e zimy kn. wlk. Witowt pos=a= tat na zemlu Rezanskuiu. Litwa /e
powoewasze zemlu Rezanskuiu, otidosza.
Supra>l., Nikiphor., S=ucki, nie ma& Kras., Rumianc., Jewrein., Chom. ˚.4914,
uszkodz. Akadem., wzmianka w “Wo=y<skim” kr[tkim ˚.8255
.6715 W leto 6904 }1396|. Kiprian mitropolit postawi Grigorija... itd.
Supra>l.
.6720 W leto 6905 }1397|. Kn. Wasilei moskowskyi Iwanowicz i Patrikej
Narimont priechasze w Nowgorod, i prijasze ich nowogorodci.
Supra>l., w Nikiphor. kn. Wasilij smolenskyi Ioannowicz.
.6725 W leto 6906 }1398|. Byst poboiszcze kn. wlk. Wiatowtu s Timer-
Tuk=ujem carem... itd. B[j nad Worskl', awgusta 12, we wtorek ]w rzecz.
1399\. Lista poleg=ych ªA se imena izbienych kniazej litowskych&
Andrei po=ockyj Olgirdowicz,
brat ego Dmitrei branskyj,
kn. Ioan Dmitrowicz Kyndyr
kn. Andriej – pasynok Dmitreew,
kn. Ioan Ew=aszekowicz,
kn. Ioan Borisowicz kiewskij,
kn. Hleb Swiatos=awicz smolenskyj,
kn. Lew Korjadowicz,
brat ego – kn. Semen,
kn. Michai=o podberezky
i brat ego – kn. Oleksandro,
kn. Michai=o Dani=owicz,
brat ego – kn. Dmitrej,
kn. Fedor-}Theodor| Patrykiewicz wo=ynskyj,
kn. Jamontowicz,
kn. Ioan Juriewicz Bielskyj,
kn. Wyspytko krakowskyj.”
Supra>l., Nikiphor., S=ucki, o boju nad Worskl' w “Wo=y<skim” ˚.8260
znacznie inna lista poleg=ych w Patryjarszej ili nikonowskiej letopisi.
.6730 W leto 6907 }1399|. Zmar= kn. wlk. Michai=o tferskyj...
Supra>l., nie ma bo uszkodz.& Nikiphor., S=ucki
.6735 W leto 6908 }1400|. Osiad= na stolcu wielkoksi'/"cym w Tferze
kn. Ioan Michai=owicz.
Za:mienie s=o<ca m-ca oktabra.
Supra>l., nie ma bo uszkodz.& Nikiphor., S=ucki
.6740 W leto 6909 }1401|. Wojna domowa w Smole<sku.
Jurij Swiatos=awicz, Oleg reza<ski, Witowt, zabity Roman debria<ski.
Supra>l., S=ucki, w “Wo=y<skim” ˚.8265, nie ma bo uszkodz.& Nikiphor.
.6745 W leto 6910 }1402|. Znak na niebie w wielki pi'tek }przed Wlknoc'|.
Tego lata “chodzi=” Rodis=aw Olgirdowicz rezanskyj na Bra<sk, raci'
]wojowa:\, i spotkali go kn. litewscy& Lygwyni i Aleksandro Patrikeewicz
starodubowskyj, u Lubucka ]Lubeck n(Dnieprem\. Pobili ra: reza<sk',
Rodis=awa uj"li, przywiedli go do Witowta, okowali i wsadzili do ciemnicy.
By= tam 3 lata, dot'd – p[ki nie zap=aci= okupu 2000 rubli.
Supra>l., nie ma& S=ucki, nie ma bo uszkodz.& Nikiphor.
.6750 W leto 6911 }1403|. Z polecenia Witowta najecha= Lygwen “raci'”
na Smole<sk i na Wiazm"; Wiazm" “wzi'=”, kn. Ioana Swiatos=awicza
uj'= i przywi[d= do Witowta... itd.
Supra>l., Racz., Jewrein., nie ma& S=ucki, nie ma bo uszkodz.& Nikiphor.
.6755 W leto 6912 }1404|. Witowt z Olgierdowiczami oblega Smole<sk.
Witowt, z Korbutem, Lygwenem, i Szwetrigai=', oblega= ca=' wiosn",
7 niedziel, i nie m[g= zdoby: twardo osadzonego grodu.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY KRONIKAMI...
Potem, po Wielkich dniach ]Wielkanocy\ “spusti procz” ]odci'gn'=\ po
spaleniu wsi smole<skich.
Knia{ Jurej }{le, zepsuty tekst& z kn. Wasilem moskiewskim; w ko<cowej
cz">ci oka/e si", /e z synem – Fedorem| wyjecha= z grodu do Moskwy
i nie by= tam przyj"ty przez Wasila Dmitrowicza. W tym czasie Witowt
zebra= si=y i oblega= Smole<sk. Grodzianie, nie mog'c >cierpie: g=odu
– poddali si" Witowtowi, m-ca ijunia 26, w czwartek.
Kniagini" Jurjew' i kniazi[w pochwyci= i odes=a= ich do Litewskiej zie-
mi, bojar[w za> smole<skich “kt[rzy chcieli dobra kniaziowi Jurejowi”
]poplecznik[w Jureja\ – tych “rozwi[d= i roztoczy=” ]rozdwoi=; nabi= na
pale$\, a innych zam"czy=.
W Smole<sku osadzi= swych namiestnik[w i Lachom gr[d przekaza=,
po Jureja za> wys=a= “na wozyskanie ego” ]by go znaleziono\.
Jurej, s=ysz'c, z synem swoim – Fedorem-}Theodorem|, z Moskwy uda=
si" do Wielkiego Nowogrodu, i tu zosta= przyja{nie przyj"ty.
Supra>l., Nikiphor., ˚.520, w “Wo=y<skim” ˚.8280, nie ma& S=ucki, Chom.
“Wo=y<ski” kr[tki& kn. Jurij “sos=asia” ]zes=a= si", przez pos=[w\ z
kniaziem Wasiliem moskiewskim, i wyjecha= ze Smole<ska w ma=ej
dru/ynie,
.6760 W leto 6913 }1405|. Knia{ Wasilej weliky pos=a ra: w Tatarskie
“miesta” ]miasta\ na odnalezienie Semena suzdalskiego... itd.
Wojewoda Ioan Juda Andrejewicz i Fedor-}Theodor| Hlebowicz, znale{li
kniagini" Semenow' – Aleksandr", w Tatarskiej ziemi, w mie>cie zwanym
Czibercza, w cerkwi >w. Niko=y, kt[r' postawi= pewien “besurmenin”
]bisurman\ o imieniu Chazibawaja.
Ograbili j', i z dzie:mi przywiedli do Moskwy, na dw[r Bie=uwutow,
}trzymana by=a dot'd| a/ kn. Semen “pokori=sia i pomiri=sia” ]upoko-
rzy= si" – z=o/y= ho=d, i uspokoi= si"\. Przebywa= w[wczas w krajach
Ordy; na wie>: o pochwyceniu /ony – przyby= stamt'd do Moskwy,
“dobi= czo=em”, odzyska= kniagini", pojecha= do Wiatki, lecz chory.
Tu przeby= 5 miesi"cy i zmar=. W Ordzie s=u/y= 8 lat, “dobijaj'c si"”
o sw' ojcowizn". S=u/y= czterem carom& Taktamyszowi, Aksakowi,
Temir-Tuk=ujowi, i Szanebiekowi, nie uzyska= “pokoju” nogami swymi
i “nie wspie niczto/e” ]nic nie uzyska=\.
Tego te/ lata kn. wlk. Witowt “wzja winoju na miru” pskowski gr[dek
Ko=o/e, a Pskowsk' chrzestn' “gramot"” pos=a= do Nowogrodu, i sta=
pod Woroniczem, i odszed=, wsie powojowa=. Pskowianie skar/yli si"
Nowogrodowi na Witowta za litewskie wojowanie.
Supra>l., Nikiphor., nie ma& S=ucki
.6765 W leto 6914 }1406|. Kn. wlk. Wasilel Dmitreewicz zerwa= “mir” z wlk.
kn. Witowtem za Pskowian; wyprawi= si" na Witowta, i wojowali mi"-
dzy sob'.
Tego roku zmar= Kiprian – metropolita kijowski i wszej Rusi. Zmar= m-ca
sentabra 15, noc', “pas= cerkiew bo/'” 30 lat bez 2,5 miesi'ca.
Tej jesieni... itd. Opowiadanie o Jureju smole<skim, kt[ry otrzyma= Tor-
/ek od kn. moskiewskiego, tu zabi= Semena Mstis=awicza wiazemskie-
go, i na kniagini" jego – Ulian" ]Julian"\ mia= nieprzebyt' ch":. Ona
za> – m"/olubna – uderzy=a go w “mysiec” ]torb" moszow'\ no/em,
na =o/u jego. On zaogni= si", sam j' zabi=, kaza= r"ce i nogi odci': i
wrzuci: do wody. Pojecha= do Ordy i tam zmar=.
Tego lata je{dzi= kn. Petr Dmitriewicz do Nowogrodu “na posob” na
Litw", i by= w Nowogrodzie 10 dni.
Supra>l., Nikiphor., nie ma& S=ucki
.6770 W leto 6915 }1407|. By=o “znami"” ]znak\ na Porochie... itd.
Kn. Konstentin Dmitriewicz z Pskowianami wyprawi= si" na Niemc[w,
zdobyli niemiecki gr[d Porch. Nowogrodzianie za>, u wlk. kn. Witowta
prosili o Lykwenia, i da= im; Nowogrodzianie dali mu trzy grody.
Knia{ za> Wasilej Dmitriewicz wojowa= z wlk. kn. Witowtem, i litwa
]Litwa\ wzi"=a Odojew, a u Wia{my sta=y si=y moskiewskie, i nie zdobyli
Wia{my; “mir” wzi'= knia{ wielki }moskiewski| z Witowtem.
A Bu=at-Berd wygna= Szanibieka “iz carstwa” i sam tam zasiad=.
Supra>l., Nikiphor., nie ma& S=ucki,
˚.4936, ˚.4938& Wia{ma 1408, mir 1409.
.6775 W leto 6916 }1408|. Przyby= kn. Kostentin do Nowogrodu Wielkiego,
na Gorodiszcze. Tej jesieni “przyszed= raci'” ]najecha=\ Edigej Moskw",
m-ca noabra 23, w pi'tek, sta= miesi'c obok grodu, i okup wzi'= 3000
rubli, i grody pobra=& Perejas=awl, Juriew i Dmitrew, a inne wsie powojowa=
do “Tferskogo rubie/a” ]granicy Tferskiej ¯ Twer, dzi> Kalinin\.
Nikiphor.; w Supra>l. zepsute& Ediej, Perejas=, Ferskogo.
.6780 W leto 6917 }1409|. ªChodzi= Anfi= na Bu=gari" raci', i tam wok[=
niego pobili ra: Tatarowie, a samego uj"li.º Tego te/ lata Pskowianie
zawarli pok[j z wlk. kn. Witowtem i z Niemcami.
Supra>l., Nikiphor., nie ma& S=ucki
.6785 W leto 6918 }1410|. “Przyszed=” z Carogrodu Photej metropolita,
“postawiony” ]mianowany\ na ca=' Ru>, rodem Grek. Mianowany
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
patriarch' Mattheim przy carze Manuile; przyby= do Moskwy przy wlk.
kn. Wasilu Dmitrewiczu na Wielki dzie< ]Wielkanoc\.
Tej jesieni “by=o poboiszcze” kr[lowi Jagielle, zwanego W=adys=awem, i
kn. wlk. Witowtowi Kiestutewicz, z Niemcami i Prusami, w Pruskiej ziemi,
mi"dzy grodami Dubrowny i Ostreda ]dzi> D'br[wno n(jez. D'browa
Wlk. i Osterrode, pol. Ostr[da; bitwa pod Grünwaldem 1410.07.15\.
Zabili mistrza i marsza=ka, i “kundury” ]komtur[w\ pobili, i ca=' niemieck'
si=" pobili, pograbili grody niemieckie, tylko trzy grody nie podda=y si"
kr[lowi i Witowtowi.
Pod ªMarijnym grodem stali 8 niedziel, wzi"li dwa grody osobne, wy-
sznego nie wzi"li }powy/szego, czyli Marienwerder, dzi> Kwidzy<|.º
– powt[rzenie uprzedniej informacji, bardziej szczeg[=owo, wskazuje
na to «trzy», a wi"c wiadomo>: o «wzi"ciu dw[ch» przerobiona z «nie
wzi"tych».
kr[lowi }i| Witowtowi; opuszczone «i»& Supra>l., Nikiphor.
.6790 W leto 6919 }1411|. Urodzi= si" kn. Lygwenu syn Jaros=aw
na Koturi “i nareczen w kreszczeni” ]nazwany na chrzcie\ Theodor.
Tego te/ lata kn. wlk. Wasilej Dmitriewicz “odpu>ci=” ]odprawi=\ c[rk" sw'
– kniagini" Ann" – do Carogrodu, za carewicza Ioana Manui=owicza.
Tego te/ lata pojecha= Photej metropolita do Litwy i tam w Kijowie
“postawi=” ]mianowa=\ Sawostiana w=adyk' w Smole<sku.
Supra>l., Nikiphor., S=ucki
.6795 W leto 6920 }1412|. M-ca Sentabra 8 w +ucku Wlk. “postawi=”
episkopa do Turowa, Iewchimia ]gr. eu % chime, ˚1416 rok\. Z Halicza
wyruszy= do Moskwy, awgusta 1.
Tego te/ lata “chodzi=” do Ordy kn. wlk. Wasilei Dmitreewicz “ko caru
Ziwide so=tanu” ]do cara Ziwida so=tana\ – syna Taktamysza.... itd.
Supra>l., Nikiphor., nie ma& S=ucki
.6800 W leto 6922 }1414|. “Pogore grad Tfer i posad wies” ]spali= si" Twer
i podgrodzie wsze\. ˚.4948 ]1413 rok\
Tego te/ lata “pride” ]wr[ci=\ z Ordy kn. Jaros=aw do Litwy. ˚.4950
...W[wczas by= Camiblak ]lub Camblak\ w Moskwie. }˚1416 rok|
Tego te/ lata urodzi= si" wlk. kn. syn Wasili. ˚.4952& 1415.03.21
Supra>l., Nikiphor., nie ma& S=ucki, Rumianc., Chom., ˚.540
.6805 W leto 6923 }1415|. ªPowojowali tatarowie Eleczeskuju zemlu i ot-
tole zapustie=a.º Tej te/ zimy je{dzi= metropolita do Litwy, w Smole<sku
zostawi= swego “kazn"”, a sam je{dzi= do Grodna, do wlk. kn. Witowta,
i nie przyj'= go wlk. kn. Witowt.... itd.
Tego lata spali=a si" Moskwa ] ˚.4952\ i Smole<sk tak/e “pogorza=”.
.6806 Tego lata m-ca ijunia ]czerwca\ 7, na pami'tk" >w. m"czennika
Theodota, zgin"=o s=o<ce, skrywaj'c sw[j “=uk” ]kr'g\ przed ziemi', o
czwartej godzinie dnia ]10-tej rano\, “w god bo/estwiennya litorgiea”, i
gwiazdy }po|jawi=y si" jak noc'. ªTogda by=o kn. wlk. Wasilu Dmitreewiczu
26 let na wielikom knia/enii.º ]26 lat zasiada= na stolcu wlk. kniazia\.
Akadem., Supra>l., Nikiphor.; o za:mieniu s=o<ca i po/arze w “Wo=y<-
skim” kr[tkim ˚.8285, ma te/& S=ucki ˚.548, ˚.4952 o Moskwie i za:-
mieniu s=o<ca.
.6810 W leto 6924 }1416|. Bo/ym dopustem kn. wlk. Witowt “umyszliwszy
emu po swoemu choteniju” ]umy>li= sobie zachciank"\, zebra= epis-
kop[w ruskich, /yj'cych w jego “ob=asti” ]okr"gu\& Theodosij po=ocki
– Grek, Isakij czernihowski, Deonisej =ucki, Charaton w=odzimierski,
Ewchimei turowski, i z tymi biskupami mianowa= Kijowowi metropolit"
Gregorija Camiwilika – Bu=gara, m-ca noabra 15.
Supra>l., Nikiphor., S=ucki
Camwlaka Akadem., Camiwlaka& S=ucki, bez imion i roku& Rumianc.
Ewchimei ¯ gr. eu ]dobry\ % chime ¯ kymbalon ]cymba=, dzwon\.
Tego te/ lata by= }po|m[r “wielik /elezoju” w Nowogrodzie, +adodze,
Rusi, Prochowie, Pskowie, Tor/ku, Tferze, Dmitrowie i po wsiach.
Akadem., Supra>l.
.6815 W leto 6926 }1418|. Mianowany zosta= biskupem Rostowa Dionisij
– Photiem, metropolit' kijowskim i wszej Rusi.
}w Akadem. Posta... i tekst urwany a/ do 1430 roku, kt[rego poprzedza
charakterystyczna zapiska z Powie>ci wrem. let, o trzech rzekach wyp=y-
waj'cych z lasu Okowskiego& Dnieprze, Dwinie, i Wo=dze, wpadaj'cej
do morza Chwaliskiego 70-ma uj>ciami, i kt[r' mo/na “i>:” do Bu=garii,
i do Chwalisji na wschodzie, a/ do granicy Simowa|
Tego te/ lata kn. Daszko Fedorowicz-}Theodorowicz|, syn Ostro/skiego,
“takoju kazniju wzia grad Kremieniec.” ]w taki spos[b zdoby=...\
W wielki czwartek wezwa= przed siebie dw[ch ludzi, Dmitreja i Ilj",
umawiaj'c si"& ªOddajcie si" s=u/y: Kondratowi Prusowi – wojewo-
dzie krzemienieckiemu, gdy “przyjd" do grodu” ]najad"\ – wy wzw[d
odetniecie i most po=o/ycie.º ...itd., ˚.570, ˚.4958.
Supra>l., bez Dionizego& S=ucki, nie ma bo szkodz.& Nikiphor.
.6820 W leto 6927 }1419|. “Sliasza ko=oko=” ]odleli dzwon\ we W=odzimie-
rzu i Rostowie. Supra>l., nie ma& S=ucki, nie ma bo szkodz.& Nikiphor.
 ...LITEWSKIMI
.6825 W leto 6928 }1420|. Pojecha= metropolita Photej do Litwy,
m-ca ijunia 1, a z nim w=adyka Ambrosiej i “najecha=” ]napotka=\ wlk. kn.
Witowta w Nowogrodzie. W[wczas by= }tam| pose= cara Philantropon
}rodem| Grek.
Tego te/ lata “poszed=” metropolita do Kijowa, i w S=ucku chrzci= kn.
Semena Aleksandrowicza, a w Mozyrzu zawr[ci= metropolit" knia{
wielki. Tego lata by= metropolita w Haliczu.
Supra>l., S=ucki, nie ma bo szkodz.& Nikiphor.
.6830 W leto 6929 }1421|. I we Lwowie, i do W=odzimierza }wo=.| przyby=
we wtorek, na “kanon Ro/estwa Christowa” ]w przeddzie< Bo/ego
Narodzenia\, w Wilnie by= “na Kreszczenie”, st'd pojecha= do Boriso-
wa, Drucka i Teterina. W Mstis=awlu by= u kn. Semena Lygwenina, w
Smole<sku “zborowa=” przy kn. Semenie Iwanowiczu i przyjecha= do
Moskwy “wo welikoe gowiejno” ]w wielki post, tj. w ko<cu roku\.
Supra>l., Nikiphor., S=ucki
.6835 W leto 6933 }1425|. “Postawiony by=” ]mianowany zosta=\ episkopem
nowogrodzkim Euphemej, m-ca oktabra. W[wczas zmar= Michai=o
Fedorowicz-}Theodorowicz| “w czer<cech”.
Tego te/ lata “po izbore u wo=tornik 5 czas noszczi” ]o godz. 21-szej
obecnego systemu\ zmar= “b=agowiernyj” kn. Wasilej Dmitriewicz m-ca
fewrala 27 dnia. Tej te/ zimy odjecha= Jurej do Halicza, w wielki post.
Tego lata je{dzi= metropolita do Kostromy i do Halicza... itd.
Supra>l., nie ma& Nikiphor., S=ucki
.6840 W leto 6934 }1426|. By= m[r w Twerze i w Moskwie; wys=a= metro-
polita archimadryt" Iona z ikon' Przeczystej “na Tfer Pietrow'” ]do cerkwi
>w. Piotra w Twerze\. Tej jesieni by= }po|m[r silny w Moskwie.
Tej jesieni pojecha= Wasilej Wasilewicz do Moskwy i tam “/yli do Ro/e-
stwa Christowa.” ...itd.
Supra>l., nie ma& Nikiphor., S=ucki
.6845 W leto 6935 }1427|. Opisy podr[/y metropolity i wlk. kniazia,
zapis o >mierci Iwaszki – syna Halta, a w Moskwie }po|m[r gorszy od
pierwszego.
Tej jesieni zmarli we W=odzimierzu }n(Kla{mie| kn. Jaros=aw, potem kn.
Wasilej, a potem kn. Semen – w “czer<cach” ]w stanie zakonnym\ Sawa.
Tej jesieni by= metropolita w Braszewie, i w Ko=omnie, a po “Ro/estwie”
]Bo/ym Narodzeniu\ je{dzi= do Litwy, i “sojezdi=” ]dos=. zje{dzi=; podr[/
trwa=a\ siedem niedziel do Litwy i z Litwy.
Tej zimy zmar= kn. Petr Dmitreewicz, m-ca fewrala.
Rzeka Dniepr “teczet” ]wpada\ w morze Ponieszskie }dzi> Czarne|;
Dniepr wyp=ywa z Okowskiego lasu i “potecze na po=ude<” ]i p=ynie
na po=udnie\. A Dwina z tego te/ lasu – “teczet na polnoszcz” ]p=ynie
na p[=noc\. I Wo=ga “cieknie” z tego lasu na wsch[d, i wpada w morze
Chwaliskie 70 uj>ciami. Tym wi"c mo/na “i>:” Wo=g' do Bu=garii ]Nad-
wo=/a<skiej\ i do Chwalisji na Wschodzie – do granicy Simona.
s=ownictwo& po=udnie ]gdy s=aw. jug\, polnoszcz ]s=aw. sewier\.
Supra>l., Nikiphor., nie ma& S=ucki, Ody<c.
Zapis o trzech rzekach& Dnieprze, Dwinie, i Wo=dze, wyp=ywaj'cych z
lasu Okowskiego, a Wo=ga wpadaj'ca 70-ma }czyt. wieloma| uj>ciami
do morza Chwaliskiego, pochodzi ze Wst"pu do Powie>ci wrem. let.
.6850 W leto 6939 }1431, w rzecz. 1430|. Knia{ wlk. Witowt Kestutewicz
wezwa= do siebie kr[la polskiego W=adys=awa, kn. wlk. moskiewskiego
Wasilija Wasilewicza, ...itd.,
czyli zjazd w +ucku 1430, pisany 1431 ]po >mierci Witowta\.
zjazd trwa= 7 “niedziel”, na dzie< sz=o “obroku” po 300 beczek miodu.
ja=owic 300, baran[w i wieprz[w – 300;
Witowt umiera oktabra 23, na pami'tk" >w. Jakowa – brata “gospodnia”
]Pana, Jezusa Chrystusa\.
Supra>l., Ody<c., odnotowanie >mierci w “Wo=y<skim” kr[tkim ˚.8305
zjazd trwa= 6 niedziel& Akadem. ˚.900, kr[tko(og[lnie& S=ucki.
.6855 W leto 6939 }1431|. ci'g dalszy, wojna Szwitrigaj=oZygmunt, pro-
wadzona 1432÷1436, bez do='czonych opis[w latami, tekst jednolity.
Supra>l., Nikiphor., S=ucki ˚.800
.6860 W leto 6939 }1431|. ci'g dalszy; Pochwa=a Witowta ˚.700
Tainu taiti carewu dobro est, a die=a welika hospodaria powiedati do-
bro / est ]przer[bka tekstu Biblii\. Chc" wam opowiedzie: o wlk. kn.
Aleksandrze, zwanym Witowtem, litewskim i ruskim, i innych “mnogich”
ziem hospodarze.
Opowiadanie-panegiryk, zapis tej cz">ci ko<czy si"&
...da= im cara Mahmeta. Jako za> od morza wiele w[d wychodzi.
Supra>l., S=ucki& Tajnu carewu taiti, nie ma bo szkodz.& Nikiphor.
.6865 W leto 6940 }1432|. Herasim, episkop smole<ski, “poide” do Caro-
grodu na metropoli". Tego lata “poboiszcze by=o” w Oszmianie.
Akadem., Supra>l., Nikiphor., S=ucki, Ody<c. ˚.804., ˚900, ˚.904.
.6870 W leto 6941 }1433|. Herasim metropolita “wyszed=” z Carogrodu.
Supra>l., Ody<c., nie ma& Nikiphor., S=ucki.
.6875 W leto 6943 }1435|. Szwitrigai=o Herasima metropolit" spali= w Wi-
tebsku. Tego lata “by=o poboiszcze na Wi=komierzu”, wielu pobito knia-
zi[w i bojar[w, i “miesticzew” ]mieszczan\, w innych r"kami uj"to.
Supra>l., Nikiphor., S=ucki, Ody<c.
.6880 W leto 6944 }1436|. bez opisu wydarze<.
Supra>l., Ody<c., nie ma& Nikiphor., S=ucki.
.6885 W leto 6945 }1437|. bez opisu wydarze<.
Supra>l., Ody<c., nie ma& Nikiphor., S=ucki.
.6890 W leto 6946 }1438|. Tego lata by= g=[d wielki w Smole<sku,
po lasach i po drogach zwierz"ta jad=y ludzi, a w grodzie, po ulicach
psy jad=y ludzi, g=owy martwych, }ich| r"ce i nogi wlok=y psy. “Ino i ludi
eliko ot ma=ych dietiei” ]ludzie, z wyj'tkiem ma=ych dzieci\, w wielki post
mi"so jedli, “zwierzyn"” ]mi"so zwierz"ce\, po okr"gach i po wsiach,
a :wiartka /yta w[wczas by=a po dwie kopy groszy. “I metasza wo
skudilnici ludi emluszi po ulicam” ]wrzucali do urn ludzi walaj'cych si"
po ulicach; elm ¯ ziemla ^ wa=\.
Akadem., Supra>l., Ody<c., Kras., bez roku& Rumianc., Chom.,˚.916
Tego roku car Michai=o Met pobi= Moskwiczan.
Supra>l., Ody<c., nie ma& S=ucki, nie ma bo szkodz.& Nikiphor.
.6895 W leto 6948 }1440|. Stworzono z=o wielkie w Litwie; zabity zosta=
knia{ wlk. ?ikgimont w Litwie, w grodzie Troki, w “wierbn' niedziel"”
]palmow' niedziel"\ przed obiadem; i by=y rozruchy wielkie w Litewskiej
ziemi. W tym czasie w Smole<sku “trzyma= wojew[dztwo od ?ykgimonta
pan Andrei Sakowicz” ]wojewod' z ramienia Zygmunta by= rz'dca An-
drei Sakowicz\. Pocz'= przywodzi: Smolnian do “ca=owania” ]z=o/enia
przysi"gi na >w. Krzy/, ca=owany w[wczas\, }m[wi'c| «Tam, gdzie
kniaziowie litewscy i panowie – tam wsza ziemia Litewska, }dodaj'c| kogo
posadz' w Wilnie na stolcu wlk. kniazia, a ku innemu nie przyst"pujcie,
a jam wojewod' dla was dot'd – dok'd w Wilnie “siedzi” wielki knia{.»
W=adyka Smole<ski – Semion, kniaziowie, bojarzy, mieszczanie, “czarni
ludzie”, kowale, garbarze, szewcy, rze{nicy, kotlarze }co$| pana Andreja
wygna: si=' z grodu, i “ca=owanie przest'pili” ]przysi"g" z=amali\.
Naradzili si" mi"dzy sob', uzbroili w =uki, i ze strza=ami, kosami i z
siekierami – “zadzwonili w ko=oko=” ]uderzyli w dzwon\. ...itd.
W bitwie “u Borisa Hleba” w grodzie ]cerkwi pod wezwaniem Borisa i
Hleba, syn[w W=odzimierza Wlk., pomordowanych 1015| – skr[tami –
buntownicy zostali pobici, wyr'bani, ale Andrei Sakowicz, z /on',
zbieg= do Litwy, noc'. W[wczas zacz"=y si" rozruchy w Smole<sku.
Smolnianie uj"li Patryka – marsza=ka smole<skiego, i utopili go w
Dnieprze, a “posadzili sobie” ]obrali\ wojewod' smole<skim Andreja
Dmitriewicza Dorohobu/skiego. W tym czasie litewska rada i Lachowie
obrali Kazimierza i osadzili go w Wilnie na stolcu wlk. kniazia.
W tym czasie Juri Lyngweniewicz przyby= z Nowogrodu do Litwy i
Kazimierz da= mu Mstis=awl – ojczyzn" jego.
}zbiegli z Andrejem Sakowiczem| Bojarzy smole<scy przyjechali do
Smole<ska, ale “czarmi ludzie” nie wpu>cili ich do grodu, rozproszyli
si" wi"c po }okolicznych| wsiach. “I za tym” ]a zatem, z tego powodu\
by= wielki b[j mi"dzy bojarami a “czarnymi lud{mi” ]karnymi\.
rozumiem, /e “czarni ludzie” ]poddani\ byli s=absi, by stawi: czo=a
bojarom, wi"c dopiero gdy bojarzy rozproszyli si" – przyst'pili do dzie=a
walki z bojarami, likwidacji ich w pojedynk".
Boj'c si" bojar[w, “czarni ludzie” obrali sobie “ospodarem” Juria Lig-
weniwicza }zapewne jako protekcj", je/eli kto> musi by: u w=adzy, a
najlepiej – kto> bliski wlk. kniaziowi, w[wczas represje mniej prawdop.|.
Jurij nakaza= bojar[w uj':, oku:, a mienie ich odda= bojarom swoim.
Tej jesieni, na “Filipowe zapusty” wojsko litewskie oblega=o Smole<sk,
stali “p[=trzecia niedzieli” ]dwa i p[= tygodnia\, “posady”, cerkwie, i
monastery spalili, wielu ludzi wyr'bali, /ywych uprowadzili, i wiele z=a
tworz'c – poszli precz.
«czarni ludzie» – nie koloru czarnego, lecz karni – poddani, lud zbrojny
najni/szego szczebla, K ˘ Cz.
Akadem., Supra>l., S=ucki, Ody<c., Racz., ˚.920, wzmianka w “Wo=y<skim”
kr[tkim ˚.8325, nie ma bo szkodz.& Nikiphor.
.6900 W leto 6951 }1443|. By=a zima sroga i zamiecie nieustanne z mrozem
i marli ludzie po lasach i po drogach z wielkiego ch=odu. Ínieg “by= wielki
wielce” ]kopiasty, grubej warstwy\, od wielu lat nie pami"tany.
Tej wiosny pow[d{ by=a wielka w Smole<sku, ca=e podgrodzie “ponie=a”
]zaj"=a, po ^ za\, ma=o woda nie dosz=a do Pokrowskiej g[ry.
Tej /e zimy zmar= archimadryta Anophrej ]Onufry\ spaski,
m-ca sentabra 23.
Akadem., Supra>l., Ody<c., Rumianc., Chom. ˚.924, ˚.926
.6905 W leto 6952 }1444|. Knia{ wlk. Boris Twerski pos=a= “powojowa:”
ziemie Nowogrodu Wielkiego, a “wojewodach” ]wojewod' ich\ by=
Andrej Dmitriewicz... itd.
Tego te/ lata, kr[l polski – W=adys=aw, brat Kazimierza, stoczy= b[j z
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY KRONIKAMI...
tureckim carem, i zabity zosta= w tym boju kr[l w"gierski i turecki car
}rzecz o bitwie pod Warn' stoczonej 1444. 09.10|.
Supra>l., Ody<c. ˚.934, nie ma bo szkodz.& Nikiphor.
.6910 W leto 6953 }1445|. Knia{ wlk. Kazimier “niemiren” ]nie w zgodzie\
z wielkim kniaziem moskiewskim. I “przyszli” Moskwiczanie z Tatarami
zawojowa: Wiazemsk' ziemi" wsz'. Tej wi"c zimy knia{ wielki Kazimierz
pos=a= wojewod[w swoich, kniazi[w i “pan[w” ]namiestnik[w\, przeciw
“tego” ]niemu\ wojowa: Moskiewsk' ziemi". Zawojowali Kozielsk i
Wer", i Ka=ug", i Mo/ajsk, i w z=a “uczynili” ]wyrz'dzili\ Moskalom, i w
niewol" powiedli wielu ludzi. Zebrali si" Moskwiczanie w 500 i “pognali w
pogo<” ]rzucili si" w po>cig\ za Litw', i – dognawszy – bili si" z Litw'. I
pom[g= B[g Litwie – pobili Moskwiczan, i wielu uj"li /ywych, i przywiedli
ich do Smole<ska, do wielkiego kniazia Kazimierza. A moskiewskiego
wielkiego kniazia nie by=o w[wczas “w ziemi” – chodzi=” ]wyruszy=\ do
Muromu bi: si" z Tatarami.
Akadem., Supra>l. S=ucki, Ody<c., ˚.936,
bez roku& Kras., Racz., Rumianc., Jewrein., Chom.
.6915 Tej zimy zmar= smole<ski w=adyka Semion, m-ca marta 3, na “sredo-
krestnoj niedieli”. Akadem., Supra>l., Ody<c. ˚.940, nie ma& S=ucki
.6920 Tego lata m-ca maja, kn. wlk. moskiewski bi= si" z Tatarami – z ca-
rem Mahmetem, i z synem jego – Mamutiakom, i pobili Moskali, samego
kniazia Wasilia uj"li. Bitwa by=a u Suzdala, ko=o monasteru Spasa.
Supra>l., S=ucki, Ody<c.
.6925 Tego roku Moskwa wypali=a si", ca=y gr[d, i “iminija” wsza spali=a si",
i ludzi wielu popali=o si". I by=a “na Moskwie skorb wielika” ]wielka
/a=oba\.
Supra>l., S=ucki, Ody<c.
.6930 Tego te/ lata, przed “pokrowem” za dwie niedziele, koleba=a si"
ziemia noc', jak ko=yska koleba=y si" “chramy”.
Supra>l., S=ucki, Ody<c.
.6935 Tej te/ jesieni, w dzie< >w, Dmitra, car }Kuczuk| Machmet i Mamutak –
syn jego – wypu>cili kn. wlk. Wasilija moskiewskiego za okupem, dali
za siebie “okupa mnogo mno/estwo” ]niezliczon', ogromn' liczb'\.
Supra>l., S=ucki, Ody<c., nie ma bo szkodz.& Nikiphor.
.6940 W leto 6954 }1446|. Knia{ Dmitrei Juriewicz Szemiaka, pochwyci=
brata swego starszego – kn. wlk. mosk. Wasilija Wasilewicza, i “wyj'=
mu oczy”, a sam zasiad= “na wielkim kniaziowaniu” w Moskwie.
Akadem., Supra>l., S=ucki, Ody<c., ˚.952, nie ma bo szkodz.& Nikiphor.
Letopisiec o wielikom kniazi moskowskom,
kako daleki ot rodu Wo=odimirowa ]w S=uckim\
.7000 W lato 6000 }492 % styl 5508, {le 1492 wg wydawc[w|.
Rurik z Niemiec przybywa do Rusi }w rzecz. 864|.
Trzech braci }zepsute| w Nowogr[dek Truwor.
Pierwszy knia{ – Rurik, “przyszed=” ]przyby=\ z Niemiec
i “rodzi=” ]sp=odzi=\ kniazia Igora. Dalej ci'g genealogiczny&
Rurik ˘ Igor ˘ Swiatos=aw ˘ Wo=odimir ]chrzci= Rusk' ziemi"\
˘ Jaros=aw ˘ Wsewo=od ˘ W=adimir Monomach ˘ Jurij }Do=goruki| ˘
Wsewo=od Wielikoe Gniezdo ˘ Jaros=aw ]przy tym kniaziu Baty by=,
Tatarzy podbili Rusk' ziemi"\ }Baty w Kijowie 1240, Jaros=aw zabity w
Ordzie 1245| ˘ Aleksander Chrabryi }Newski †1263|, i Jaros=aw;
Aleksander }Newski| ˘ Danil ˘ Ioan Dobryi Kalita ]“isprawi=” Rusk'
ziemi" od Tatar[w, rozboju i wszelkich zamieszek, rozruch[w; dos=.
wyprawi=, jak sk[r" – wygarbowa=\ ˘ Dmitrei zwany “samodzier/cem”
]najwi"kszym w=adc'\ ˘ Wasilij ˘ Wasilij ˘ Ioan ˘ Ioan ˘ Dmitrei.
S=ucki, tak/e& Wo=yn. ˚.8000, roku 6370 }862|.
.7005 W lato 6496 }988|. U Wo=odimira 12 syn[w by=o& 1 Wyszes=aw,
2. Izas=aw, 3. Swiatopo=k, 4 Jaros=awl, 5 Wsewo=oda }Wsewo=od|,
6 Swiatos=awl, 7 Mstis=awl, 8 Boris, 9 Hleb, 10 Stanis=aw,
11 Sudis=aw, 12 Pozwizd.
“Posadzi=” ]osadzi=\ wi"c Wyszes=awa w Nowogrodzie, Izas=awa – w
Po=ocku, Swiatopo=ka – w Turowie.
S=ucki
«`l» ]ziemia\; Jaros=aw ]imi"\ ˘ Jaros=awl ]gr[d i ziemia, okr"g\.
.7010 A se episkopy eliko w Rusi sut ]A oto episkopaty Rusi s'\&
1 Metropolita kijowski wszej Rusi }metropolia w Kijowie z w=adz' na
ca=' Ru>|, 2 Wielkiego Nowogrodu Arcybiskupstwo, 3 Czernihowska
i Bra<ska, 4 Perejas=awskie biskupstwo, 5 Bie=ogorodzkie, 6 Wo=o-
dzimierskie, 7 Halickie, 8 Juriewskie, 9 Peremyszlskie }Przemy>l nad
Sanem|, 10 +uckie, 11 Cho=mskie }dzi> Che=m Lubelski|, 12 Turowskie,
13 Rostowskie, 14 Po=ockie, 15 Smole<skie, 16 Twerskie, 17 Reza<-
skie, 18. Suzdalskie, 19 Sarskie, 20 Ko=oma<skie, 21 Samborskie,
22 Permskie.
S=ucki
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
Letopisiec ot welikogo kniazia Wo=odimera kiewskogo ]w S=uckim\
.7015 W lato 6478 }970|. “Przyszli” Nowogrodzianie do Swiatos=awa w
Kijowie, prosz'c u niego syna, “i rusti k niemu”.
Byli za> synowie Swiatos=awa& Jaropo=k, Oleg, a W=odzimierz od Ma-
=uszy – “kluczinicy Ol/iny” ]...Olgi\. W tym opowiadaniu&
Ma=usza jest siostr' Dobryni, a ojcem im Ma=ko ]m"ski\ “lubczanin”
]rodem z Lubecka nad Dnieprem\.
Jaropo=k “otreczesja” ]odrzek= si"\ i Hleb }Hleb by= synem W=odzimierza|,
Nowogrodzianie wzi"li W=odzimierza i wyruszy= z Dobryni' “wujem”
swoim do Nowogrodu.
S=ucki, ˚.6070 ]Supra>l. i Nikiphor.\, +awrent.
.7020 W lato 6481 }973|. Pocz'= kniaziowa: Jaropo=k w Kijowie.
S=ucki, Supra>l. – obszerniej, +awrent. Ipat. – Swiat. osadzi= Jarop. w Kijowie.
.7025 W lato 6485 }977|. By=a jemu “bra<” ]b[j\ z bratem swoim – Olegiem,
i pokona= Olega, i }Oleg| zbieg= do grodu Ouruczii ]Owrucz\, i spad= z
mostu w r[w, i tu zmar=... itd.
Na wie>: o >mierci Olega – W=odzimierz zbieg= za morze, a Jaropo=k
osadzi= Nowogr[d “posadnikami” ]namiestnikami\.
S=ucki, +awrent., Ipat. 976.
.7030 W lato 6488 }980|. Przyby= W=odzimierz z Waregami do Nowogrodu
i rzek= namiestnikom Jaropo=ka& ªId{cie do brata mego i rzeknijcie mu&
W=odzimierz wyrusza na ciebie, “dospiewajsia protiwu” – w dowolnym
t=umaczeniu& gotuj si" na zderzenie.º I osiad= w Nowogrodzie, i pos=a=
do Rogwo=oda – kniazia po=ockiego, m[wi'c& ªChc" poj': c[rk" twoj'
za /on" sw'.º ...itd., czyli Powie>: wrenennych let.
S=ucki; opis roku 980 w Supra>l i Nikiphor., ˚.6070, +awrent., Ipat.
.7035 W lato 6489 }981|. Wyruszy= W=adimir na Lach[w i odebra= im
Peremyszl ]dzi> Przemy>l nad Sanem\ i Czerwen ]dzi> wie> Czermno
na Huczw'\, }i| inne grody.
S=ucki, Nikiphor., Supra>l., +awrent., Ipat.
.7038 W lato 6493 }985|. Wyruszy= W=odzimierz na Bu=gar[w,
i “pobiedzi=” ]pobi=\ ich.
tylko S=ucki, Nikiphor., +awrent., Ipat. nie ma& Supra>l.
.7040 W lato 6494 }986|. Wybra= W=odzimierz wiar", kt[ra lepsza –
wybra= chrze>cija<sk'.
S=ucki, Nikiphor., Ipat.
.7045 W lato 6494 }986|. Wyprawa W=odzimierza do Korsunia, wojowa:.
D=ugie opowiadanie, Powie>ci wremiennych let ci'g dalszy.
W ko<cu zapisu przydzia= grod[w synom W=odzimierza.
S=ucki, Nikiphor., Supra>l., +awrent., Ipat.
.7050 W lato 6497 }989|. Ochrzci= si" W=odzimierz i wzi'= u Photeja
patriarch" – pierwszego metropolit" Kijowa – Lewona, a do Nowogrodu
– arcybiskupa Jakima Korsunianina, a do innych grod[w – biskup[w
i pop[w, i diakon[w.
S=ucki, Nikiphor., Supra>l.
Photej, patriarcha Konstantynopola, konsekrowany 858 przez Micha=a
Trawnego ¿839–855–†867 ]ang. Michael the Drunken\, zmar= 891 – na
sto lat przed W=odzimierzem †1015, i chrztem Rosji 988.
.7055 W lato 6523 }1015|. Chcia= W=odzimierz wyprawi: si" na Jaros=awa
– syna swego, do Nowogrodu. Jaros=aw za> “pos=a=” za morze i przywi[d=
Wareg[w, boj'c si" ojca swego – “lecz B[g nie da= diab=u rado>ci.”
Waregami – w moich dociekaniach – byli Niemcy, Bawary, i z nimi Rusini
walczyli p[{niej przez nast"pne wieki& Pskowianie i Nowogrodzianie, bo
podbili zachodnie i p=n. wybrze/e Inflant, od Rygi przy uj>ciu rz. Dwiny
do Zatoki Ryskiej, po uj>cie rz. Narwy do Zat. Narewskiej, b"d'cej
cz">ci' Zatoki Fi<skiej.
W=odzimierz zmar= “ijunia 15”, zab[jstwo Borisa na Alcie i Hleba – u
rzeki Smiadny ko=o Smole<ska, itd.
S=ucki, Nikiphor., Supra>l., +awrent., Ipat.
.7060 W lato 6524 }1016|. Wyruszy= Jaros=aw na Swiatopo=ka....
Swiatopo=k ucieka do Lach[w, a Jaros=aw osiad= w Kijowie.
S=ucki, Nikiphor., Supra>l., +awrent., Ipat.
.7065 W lato 6525 }1017|. “Przyszed=” ]naszed=\ Boles=aw ze Swiatopo=kiem
i z Lachami, na Jaros=awa. Jaros=aw za> zebra= Ru>, Wareg[w, i S=awian
i “przeszed=” do Po=ynia }tak w r"kopisie; Wo=ynia|... itd.
S=ucki, Nikiphor., Supra>l., +awrent., Ipat. 1018
.7070 W lato 6527 }1019|. “Przyszed=” Swiatopo=k z Peczengami na
Jaros=awa. B[j na Alcie, Swiatopo=k ucieka do Brze>cia }n(Bugiem|,
st'd do Lach[w, ko<czy /ywot na pustyni }B="dowskiej|, mi"dzy Cze-
chami a Lachami.
S=ucki, Nikiphor., Supra>l., +awrent., Ipat.
 ...LITEWSKIMI
.7075 W lato 6529 }1021|. Braczys=aw – syn Izas=awla, naszed= Nowogr[d,
z Po=ocka. Zdoby= gr[d, ograbi=, i powr[ci= do Po=ocka.
Jaros=aw, s=ysz'c to, z Kijowa przyby= do Po=ocka w 7 dni, pokona=
Braczys=awa, i wr[ci= Nowogrodzianom zagrabione mienie.
S=ucki, Nikiphor., Supra>l., +awrent., Ipat.
.7080 W lato 6545 }1037|. “Zawierszony” gr[d Kij[w. Jaros=aw zbudowa=
tam cerkiew >w. Sophii, i po>wi"cono j'.
S=ucki, Nikiphor., Supra>l., +awrent., Ipat. – za=o/y= Jaros=aw gr[d Kijew.
.7085 W lato 6547 }1039|. Íwi"cona cerkiew >w. Bogurodzicy, budowana
}jeszcze| za W=odzimierza }†1015| – ojca Jaros=awa }†1054|.
S=ucki, Nikiphor., Supra>l., +awrent., Ipat.
.7090 W lato 6549 }1041|. Wys=a= Jaros=aw syna swego – W=adimira, na
Grek[w. Wyprawa by=e nieudana – wzburzone morze potopi=o okr"ty
i W=odzimierz wr[ci= }w domowe progi| “u male” ]z ma=' liczb' ludzi\.
Tej jesieni wyda= Jaros=aw siostr" sw' za Kazimierza; wyruszy= na
Mazowsze. Ten za> Kazimierz wyda= siostr" sw' za Izas=awa – syna
Jaros=awa }Wlk. †1054|.
S=ucki, Supra>l.; +awrent. i Ipat. – na Grek[w 1043, na Mazowsze 1041.
.7095 W lato 6553 }1045|. W=adimir – syn Jaros=awa, za=o/y= cerkiew
>w. Sophii w Nowogrodzie.
S=ucki, Nikiphor., Supra>l., Ipat.
.7100 W lato 6555 }1047|. “Idzie”-poszed= ]wyprawi= si"\ Jaros=aw “trzecie”
]na trzecie lato\ na Mazowsze i zabi= kniazia ich – Mois=awa,
“upokorzy=” ziemi" Kazimierza.
S=ucki, Nikiphor., Supra>l., +awrent., Ipat.
.7105 W lato 6558 }1050|. Íwi"cona cerkiew >w. Sophii... poleceniem
Jaros=awa, i syna jego – Wo=odimira.
S=ucki, Nikiphor., Supra>l., nie ma& +awrent., Ipat.
.7110 W lato 6562 }1054|. Zmar= knia{ wielki. Jaros=aw, /y= lat 76.
S=ucki, Nikiphor., Supra>l., +awrent., Ipat.
.7115 W lato 6581 }1073|. “Osnowana” zosta=a cerkiew >w. Bogurodzicy
Peczerskiej, igumenem Theodosiem.
S=ucki, Nikiphor., Supra>l., +awrent.
.7120 W lato 6582 }1074|. Zmar= igumen peczerskii }Antoni lub Theodosij,
obaj zmarli w tym samym, 1074 roku|.
S=ucki; tak/e& Supra>l., Nikiphor. ˚.6170, +awrent., Ipat. szczeg[=owo.
.7125 W lato 6745 }1237|. Bo/ym dopustem najechali ze strony wschodniej
bezbo/ni Tatarzy z carem Batyjem na ziemi" Reza<sk', lasem.
Reza< obst'pili dekabra 16, i zdobyli dekabra 21, spalili, kniazia Jurija
zabili i “knia/at” 12, i ruszyli do Ko=omny.
Ko=omna, Moskwa, W=odzimierz nad Kla{m' – lutego 3, Suzdal –
lutego 6.
S=ucki; tak/e& Supra>l., Nikiphor. ˚.6400, ˚.3280
.7130 zwyci"stwo Aleksandra Newskiego nad Niemcami;
brak pocz'tku& W lato 6746 }1238|.... “w 6 czasow dnia” ]w po=udnie\
“by=a siecza wielika nad rimlany” ]por'bani zostali rycerze Íwi"tego
Cesarstwa Rzymskiego\, wojewod"-biskupa Spiridona – zabili.
U Aleksandra by=o 6 walecznych m"/[w&
pierwszy& Gawri= ]Gabriel\ Aleksiejewicz, drugi& Swis=aw ]Sbys=aw\
Jakunowicz – Nowogrodzianim, trzeci& Jakow – Po=czanin, czwarty&
Misza – Nowogrodzianin, pi'ty& Sawa – od m=odych, i sz[sty& Ratimir
– od s=ug. Opisy ich przyczynk[w do zwyci"stwa Aleksandra.
Nowogrodzian i +ado/an zgin"=o 20-tu m"/[w.
Ostatki }“rzymian”| zbieg=y na trzy statki, zabieraj'c na nie trup[w
swoich “starszych” }rang'| – potopili ich }trup[w| na morzu. a innych
wrzucali do wykopanych jam.
W[wczas “przyszed=” ]podci'gn'= pod, najecha=\ Batyi Kij[w....
S=ucki; tak/e& Supra>l., Nikiphor. ˚.6410, Suzd.-+awr. – Tatarzy na Kij[w
czyli po='czenie wydarze< 1242 z 1240, zapisanych pod 1238,
jak w i Supra>lskim i Latopisie Nikiphorowa, w “Wo=y<skim” ˚.8180;
i na tym urywa si" S=ucki latopis w cz">ci “staro/ytnej” ]wypisy z rusko-
rosyjskich latopis[w\, gdy Batyj podci'gn'= pod Krzemieniec • • • •
• Latopis S=ucki powsta= na podst. Supra>lskiego ]˚przerwa 1075–1236\.
• Latopis Supra>lski – na podstawie “pierwowzoru Latopisu Litwy 1427”
i – po cz">ci – Akademickiego; oba powsta=e oko=o 1430–1440;
na Supra>lskim – Origo regis Jagyelo et Wytholdi ducum Lithuanie
widniej'ce w spisie dokument[w sprzed po=. XV w. ]przed 1450 A.D.\.
• Supra>lski za> – klarownie – na podstawie latopisu Dionisija 1205–1419,
zwanego Suzdal.-Akademickim ]patrz liczne odno>niki SuA do .6000%\;
zatem “pierwowz[r Latopisu Litwy 1427” na podstawie&
– latopisu ep. Dionisija 1205–1419, zwanego Suzdalsko-Akademickim,
– latopisu wo=y<skiego Mstis=awa “Romanowicza” 855–1205–1292,
– Sofijskiej i jej pochodnych& Nowogr. 1-szej& SyN, KoN. 855–1352–1446.
“Wo=y<ski” kr[tki letopisiec
]nie na Wo=yniu pisany, w Smole<sku 1515$, ˚.8405\
.8000 W leto 6370 }862|. Trzech braci& Rurik w Nowogrodzie, Sineus – na
Bia=oozierzu, Truwor – w Izborsku. Od tych Warag[w nazwano ziemie
Rusi'.
Wo=yn., Nikiphor., Supra>l., tak/e& S=ucki. ˚.7000, roku 6000 }492|.
.8005 W leto 6374 }866|. By= w Carogrodzie car Michai=o i matka jego
“b=ogowierna” ]b=ogos=awiona\ Theodora }w=a>ciwie, {le& Irena|.
Askold i Dir; Rurik ˘ Igor ˘ Swiatos=aw ˘ W=adimer i Jaropo=k.
Wo=yn., +awrent. – Askold i Dir, Ipat. – Askold i Dir 866 r.
.8010 W leto 6488 }980|. Pocz'tek kniaziowania W=odzimierza.
12 syn[w, ich imiona.
Wo=yn., +awrent., Ipat.
.8015 W leto 6496 }988|. Ochrzczona zosta=a Ruska ziemia kn. W=odz.
Wo=yn., +awrent., Ipat.
.8020 W leto 6523 }1015|. Zmar= W=odzimierz. Swiatopo=k Okajannyj –
lat 33, bi= si" z Jaros=awem. Jaros=aw – lat 40., Wo=odimer Jaros=a-
wicz – lat 4.
Jaros=aw ˘ Wo=odimier ˘ Mstis=aw, Wsewo=od, Jaropo=k, Wiaczes=aw,
Jurij, Andrej.
Wsewo=od ˘ Wo=odimer Monomach Rostis=aw, Jaropo=k... itd.
Wo=yn., +awrent., Ipat.
.8025 W leto 6536 }1028|. Znak w kszta=cie /miji na niebie.
Wo=yn., +awrent.
.8030 W leto 6543 }1035|. W=odzimierz Jaros=. za=. cerkiew Sophii w Now.
Wo=yn., +awrent. 1045
.8035 W leto 6560 }1052|. Zmar= Wo=odimer – syn Jaros=awa.
Pocz'tek Peczerskiego monasteru za Antoniego.
Wo=yn., +awrent., Ipat.
.8040 W leto 6562 }1054|. Zmar= wlk. kn. Jaros=aw }w=a>ciwie|.
Wo=yn., +awrent., Ipat.
.8045 W leto 6563 }1055|. Izas=aw Jaros=awicz w Kijowie, Wiaczes=aw –
w Smole<sku. Przy nich “by=” Theodosij Peczerskyi.
Wo=yn., +awrent.
.8050 W leto 6569 }1061|. Pierwsze naj>cie poga<skich Po=owc[w.
Wo=yn., +awrent.
.8055 W leto 6573 }1065|. Znak na niebie }kometa|.
Wo=yn., +awrent.
.8060 W leto 6582 }1074|. Zmar= Antoni i igumen Theodozy Peczerskyi.
Wo=yn.; tak/e Supra>l., Nikiphor. ˚.6170, S=ucki ˚.7120, +awrent., Ipat.
.8065 W leto 6596 }1088|. Znak na s=o<cu. ?mija spad=a z nieba.
Wo=yn.
.8070 W leto 6597 }1089|. Przeniesienie relikwi >w. Niko=y z Mira do Bar-
grodu.
Wo=yn.
.8075 W leto 6598 }1090|. Po>wi"cona cerkiew Peczerska przy wlk. kn.
Wsewo=odzie Jaros=awiczu, metropolit' Iwanem.
Wo=yn., Ipat. 1089
.8080 W leto 6599 }1091|. Przeniesienie relikwi Theodosija z pieczary do
do cerkwi.
Wo=yn.
.8085 W leto 6600 }1092|. Opis cudu w Po=ocku.
Wo=yn., +awrent., Ipat.
.8090 W leto 6602 }1094|. “Przyszli” ]naszli\ Prusy na Rusk' ziemi",
awgusta 26; zjedli wszelk' traw" i wiele “/yta”.
Wo=yn., +awrent.
.8095 W leto 6503 }1095|. Drugie naj>cie Prus[w, awgusta 22, “szli ku
p[=nocnym stronom”, jedli traw" i proso.
Wo=yn.
powt[rzenie pierwszego& ten sam miesi'c z r[/nic' kilku dni, i jedli...
.8100 W leto 6608 }1100|. Wo=odimer Monomach za=o/y= cerkiew
>w. Bogurodzicy w Smole<sku, marca 7, “na sredokrestie”.
Wo=yn.
.8105 W leto 6612 }1104|. Znak na niebie& s=o<ce, kr'g, i krzy/.
Wo=yn.
.8110 W leto 6616 }1108|. Znak nad Peczerskim monasterem,
m-ca fewrualia 11; s=up ognia od ziemi do niebios.
Wo=yn.
.8115 W leto 6622 }1114|. Wo=odimer Monomach osiad= na stolcu.
Wo=yn., ˚.2310 ]Suzd.-+awr.\
.8120 W leto 6632 }1124|. “Po/ar” wielki w Kijowie, “jedynych” cerkwi
spali=o si" 600, ijunia 23.
Wo=yn., ˚.2370 ]Suzd.-+awr.\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY KRONIKAMI...
.8125 W leto 6633 }1125|. Zmar= Monomach W=adimer, kniaziowa=
w Kijowie lat 13. Starszy syn – Mstis=aw, zasiad= na stolcu.
Wo=yn., ˚.2380 ]Suzd.-+awr.\, Ipat. 1126
.8130 W leto 6653 }1145|. Za=o/enie cerkwi kamiennej >w. Borisa i Hleba
w Smole<sku, na }rzece| Smiadni.
Wo=yn.
.8135 W leto 6662 }1154|. Rostis=aw Mstis=awicz na stolcu wlk. kniazia.
Wo=yn.
.8140 W leto 6663 }1155|. “Idzie” ]wyruszy=\ Rostis=aw do Smole<ska,
a syna swego Swiados=awa “posadzi=” ]osadzi=\ w Nowogrodzie....
Wo=yn.
.8145 W leto 6673 }1165|. Zmar= Rostis=aw Mstis=awicz, wnuk W=adimera
Monomacha, >w. Bogurodzic" budowa= w Smole<sku, marca 21,
kniaziowa= lat 9 w Kijowie.
Wo=yn., ˚.2480 ]Suzd.-+awr. 1167\
.8150 W leto 6674 }1166|. “Wzi"cie” ]przej"cie\ Kijowa “od” Mstis=awa
kniazia “od” ]przez\ Andreja }Bogolubskiego| z Suzdala.
Wo=yn.
.8155 W leto 6685 }1177|. Mstis=awa i Jaropo=ka uj"to na “poboiszczu”
]w bitwie\, o>lepionych – “odpuszczono”, weszli do cerkwi >w. m"czen-
nika Borisa i Hleba na Smiadni, i tu przejrzeli }na oczy|, sentabria 5.
Wo=yn.
.8160 W leto 6700 }1192|. Znak na niebie; krwawe niebo i >nieg.
Wo=yn.
.8165 W leto 6712 }1204|. +acinnicy zdobyli Carogr[d }w=a>ciwie|.
Wo=yn.
.8170 W leto 6738 }1224|. B[j na Ka=kach z Tatarami.
Wo=yn., ˚.3200& 1223
charakterystyczny b='d z Ipat. ltpsi, w rzecz. 1219.
.8175 W leto 6738 }1230|. Zmar= kn. smole<ski Mstis=aw Dawydowicz.
M-ca maja 3 trz"s=a si" ziemia, a }maja| 14 za:mienie s=o<ca.
Tego lata w Smole<sku “stworzyli 4 skudelnice”....
Wo=yn., ˚.3210
.8180 W leto 6740 }1240|. Zdobycie Kijowa przez Batego. ˚.3324
Tego roku “poboiszcze Ledowe”.
Wo=yn., tak/e& Supra>l., Nikiphor. ˚.6400, S=ucki ˚.7125, ˚.7130
w leto 6750, wg Pskowskiej drugiej, czyli 1242, apriela 1, Aleksander
Newski wybi= Niemc[w ]na lodzie jez. Newo, dzi> Pejpus\, przyp. J.D.
.8185 W leto 6776 }1268|. “Rakowskoe poboiszcze”.
Wo=yn.
.8190 W leto 6835 }1327|. “Szelkowyszczina” } ¯ Szcze=-chan tatarski|.
Wo=yn.
.8195 W leto 6849 }1341|. Smole<sk “pogorza= na dzie< Spasa”.
Tej te/ zimy wyruszy= z Towlubii z Odry do Smole<ska, oblega= wiele
dni, grodu nie zdoby= “modlitwami >w. Bogurodzicy”.
Wo=yn., ˚.6520, ˚.6525, ˚.4496& tylko Towlibii, 1340
.8200 W leto 6854 }1346|. “Przychodzi=” ]przyby=\ kn. Olgerd litewski
do Nowogrodu.
Wo=yn.
.8205 W leto 6856 }1348|. “Orechowszczina” }Szwedzi pochwyceni przez
Rosjan, w uj>ciu rzeki zwanym Orechowem, wymienieni 1350|.
Wo=yn.
.8210 W leto 6879 }1371|. Urodzi= si" kniaziowi Dmitrowi Iwanowiczowi
syn Wasilei.
Wo=yn., ˚.6615, ˚.4836
.8215 W leto 6880 }1372|. Knia{ Michai=o tferski powi[d= “ra: litewsk'
wtai” ]sekretnie\& kn. Kestutia i Andrzeja po=ockiego, Dmitria druckiego,
tak/e Witowta i innych wielu, i przechwycili 5 ruskich grod[w& Dmitrow,
Perejas=awl, Kaszin, Tor/ek, Lubutesk. ...itd.
Wo=yn., ˚.4840
.8220 W leto 6885 }1377|. Zmar= w Litwie Olgerd Gedimanowicz. Synami
jego byli& Narimont, Olgerd, Ewnutii, Kestutii, Lubort, Mantowit.
Olgerd za> mia= syn[w 12, od pierwszej /ony – pi"ciu, od Tferskiej –
siedmiu. Olgerdowicze& Andrei, Dmitrei, Kostintin, Wo=odimer, Koribut,
Theodor, Skirgai=o, Lygwenii, Szwitrigai=o, Jagai=o, kn. Semeon, kn.
Kerbut drugi.
Wo=yn.
synowie od dw[ch /on przemieszani, opuszczony Wigant i Korygie==o,
Semeon to Lygweni ]chrzestne jego imi"\, st'd dw[ch Korybut[w – dla
uzupe=nienia do dwunastki.
.8225 W leto 6886 }1378|. B[j nad rz. Pijan'.
Wo=yn., ˚.4864& “na Bo/e” z Mamajem.
.8230 W leto 6888 }1380|. “Poboiszcze” nad Donem kn. Dmitreja Iwano-
wicza z Mamajem. Dmitrejowej “raci” 200 tysi"cy.
Wo=yn., ˚.6640, ˚.4872
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
.8235 W leto 6889 }1381|. Zamieszki w Litwie, }po|wstali sami na siebie
i zabili kn. Kestutia Gedyminowicza i bojar jego, a syn jego – Witowt,
zbieg= do Niemc[w, i wiele z=a “stworzy=” Litewskiej ziemi “podja= bo
biasze pod Jagai=om Kestutii”. W[wczas o/eni= si" Jagie==o, pojmuj'c
za siebie “niekuju” ]niejak'\ kr[lewn", z tego powodu “dosta=o si"
jemu” kr[lewstwo w Ladskiej ziemi.
Wo=yn.
.8240 W leto 6890 }1382|. Zdobycie Moskwy “Taktamyszem” ]przez T.\.
Wo=yn., ˚.6645, ˚.4880
.8245 W leto 6894 }1386|. Bi=a si" Litwa ze Smolnianami pod Mstis=awlem,
i zabili kn. wlk. smole<skiego Swiatos=awa i brata jego – kn. Iwana, a
kn. Hleba pochwycili.
Wo=yn.
.8250 W leto 6901 }1393|. Witowt Kestutiewicz osiad= na stolcu wlk. kniazia.
Wo=yn.
.8255 W leto 6903 }1395|. knia{ Witowt litewski zdoby= Smole<sk i na-
miestnik[w swoich “posadzi=”; kn. Jurij Swiatos=. zbieg= do Razania.
Wo=yn.
.8260 W leto 6907 }1399|. B[j nad Worskl', Witowta z Temir-Kot=ujem,
m-ca awgusta 5, 500 wi[rst za Kijowem, zabito “74” }wielu| kniazi[w.
Wo=yn., Nikiphor, w Supra>l. ˚.6725.
.8265 W leto 6909 }1401|. “Przyj"li” Smolnianie kn. swego Juria Swiato-
s=awicza na kniaziowanie, a namiestnika Witowta – “kn. Romana, ubisza
branskogo Kiszku, bo s chlebom e=” ]bra<skiego Romana Kiszk" zabili,
bo z chlebem jad= – nie wiadomo co\. I przyby= kn. Witowt pod Smole<sk,
“sta=” ]oblega=\ 4 niedziele, odszed= od grodu po zawarciu pokoju.
Wo=yn., w Supra>l. ˚.6740, nie ma bo uszkodz.& Nikiphor.
.8270 W leto 6911 }1403|. Semeon Olgerdowicz zdoby= smole<ski gr[d
Wiazm", uj'= kn. Iwana Swiatos=awicza i Aleksandra Michai=owicza.
Wo=yn.
.8275 W leto 6912 }1404|. Semeon Olgerdowicz i brat jego – Szwitrigai=o
podeszli pod Smole<sk, oblegali 3 miesi'ce, lecz grodu nie zdobyli.
Wo=yn., ˚.516.
.8280 W leto 6913 }1405|. Witowt z Olgerdowiczami& Korbutem, Lygwe-
niem, i Szwiriga=' podeszli pod Smole<sk, a Jurii zaryglowa= si" w
grodzie. Stali ca=' wiosn", bili z dzia=, nie mogli zdoby: i odeszli.
}powt[rzony pierwszy najazd, bardziej szczeg[=owo, ze zmian' roku;
skutek ten sam, Semeon – imi" chrzestne Lyngwena, ˚.520|
Kn. Jurij “sos=asia” ]zes=a= si", przez pos=[w\ z kniaziem Wasiliem mo-
skiewskim, i wyjecha= ze Smole<ska w ma=ej dru/ynie, przykazuj'c swej
kniagini czeka: na siebie trzy lata; w Moskwie bi= czo=em Wasilowi, prosz'c
}go| o pomoc.Kn. Wasilii obcieca= da: mu pomoc, lecz zatrzyma= na
trzy lata. W tym czasie Witowt przyci'gn'= do Smole<ska. Grodzianie
nie doczekawszy si" Jurija, nie mog'c cierpie: g=odu – poddali si"
Witowtowi, ostatni raz, w post Piotra, ijunia 26, w czwartek.
Witowt ustanowi= namiestnik[w i przekaza= Smole<sk Lachom.
Wo=yn., Nikiphor. ]w Supra>l. pod 1404 ˚.6755\, ˚.520
.8285 W leto 6923 }1415|. Za:mienie s=o<ca, m-ca ijunia 7, o godz. 3 dnia
]9 rano obecnego systemu\ “i priidosza do po=uczasa” ]i trwa=o p[=
godziny\, mi=osierny “hospod” ]Pan, B[g\ swiat nam darowa=.
Tego lata Moskwa i Smole<sk spali=y si".
Wo=yn.; tak/e Akadem. Nikiphor., Supra>l. ˚.6805, ˚.4952
.8290 W leto 6925 }1417|. By= }po|m[r straszny w Nowogrodzie.
Wo=yn.
.8295 W leto 6936 }1428|. “Prichodi=” ]przyci'gn'=\ Witowt do Nowogrodu
wojowa:.
Wo=yn.
.8300 W leto 6937 }1429|. “Nareczen byst na w=adyczestwo k presto=u swiatya
Sophia wiaszczennoinok Eufimii ]wynisiony zosta= na stanowisko
w=adyki\.
Wo=yn.
.8305 W leto 6938 }1430|. “Umre” ]zmar=\ kn. wlk. Witowt litewski.
Wo=yn.
.8310 W leto 6939 }1431|. “Przestawi= si"” w Moskwie metropolita Photei.
Wo=yn.
.8315 W leto 6941 }1433|. “Przyjecha=” Jurii Semenowicz z Litewskiej
ziemi do Nowogrodu.
Wo=yn.
.8320 W leto 6942 }1434|. Przyby= wlk. kn. Wasilewicz do Nowogrodu.
Tego te/ lata “postawlen byst” arcybiskupem w Wielkim Nowogrodzie
“swiaszczennoinok” Eufimei, metropolit' Herasimem, w grodzie Smo-
le<sk, “przy” wlk. kniaziu litewskim Szwitrigaile ]w jego obecno>ci\.
Wo=yn.
.8325 W leto 6948 }1440|. Zabity zosta= w Litwie knia{ ?idimont; i osadzili
na stolcu w Litwie Kazimierza kr[lewicza, Jagie==owego syna.
 ...LITEWSKIMI
Tego te/ lata wyjecha= z Nowogrodu do Litwy kn. Jurei.
Knia{ wi"c litewski odda= mu “otczinu” ]ojcowizn"\ jego – w Smole<sku
osiad=, potem “uboja= si" – zjecha=” do Moskwy.
Wo=yn., obszernie w Supra>l. ˚.6895, bez roku& Kras., Racz., Rumianc.,
Chom. ˚.920.
.8330 W leto 6949 }1441|. “Przychodzi=” kn. wlk. Wasilii Wasilewicz
do Nowogrodu wojowa:.
Wo=yn.
.8335 W leto 6969 }1461, w=a>ciwie 1452, uzasadnienie w dalszej cz">ci|.
“Przestawi= si"” ]zmar=\ prze>wi"ty archiepiskop Wielkiego Nowogrodu
“kir” ]pan\ Eufimei, m-ca marta 11... 4 niedzieli postu, o godz. 9 nocy ]3-cia
nad ranem obecnego systemu\, “swietajuszczi dni subotnomu” ]o >wicie
soboty\. “Pas=” cerkiew bo/' 24 lata i 5 miesi"cy, “prepodobnym” ]>w.\
}by=| za> 5 lat i mies. 6, wszystkich lat 30 bez jednego miesi'ca.
Wo=yn.
11 marca 1460 wypada=o we wtorek, w 1461 – we >rod",
w 1462 – w czwartek;
b='d w opisie roku, w=a>ciwie& 1452, je/eli ma to by: sobota, 11 marca;
po 1452 – opis 1453, logicznie.
.8340 W leto 6961 }1453|. Dopustem bo/ym zdobyty zosta= Carogr[d
carem tureckim }o imieniu Mohammed|, m-ca maja 29 }w=a>ciwie|.
Wo=yn.
.8345 W leto 6991 }1483|, indyktu 1. Dopustem bo/ym zdobyty zosta=
Kij[w przez bezbo/nych Tatar[w perekopskich, m-ca sentabra 1.
Wo=yn.
.8350 W leto 6989 }1481|, indyktu 14. M-ca awgusta 30 kr[l polski i lit.
Kazimierz poleci= >ci': kn. Michai=a Olelkowicza i kn. Iwana Jurewicza;
wina ich Bogu jedynie znana; przy wojewodzie Wile<skim, panu Olechnie
Sudimuntowiczowi, i trockiemu panu – Marcinie Kgastowtowiczu.
Wo=yn.
.8355 W leto 6994 }1484|. M-ca sentewria 12, na pami'tk" >w. m"czennika
Awtonoma “wzi'=” ]zdoby=\ gr[d Tfer i wsze wielkie ksi"stwo Tferskie
wielki knia{ moskiewski Iwan Wasilewicz.
Michai= Borisowicz zbieg= do Litwy z ma=' dru/yn', ale matk" jego – kn.
Nastasj" uprowadzono do Moskwy “przy w=adyce tferskim Wasjanie.
I tak sko<czy=o si" wielkie ksi"stwo Tferskie.
Wo=yn.
.8360 W leto 6995 }1487|. Semeon mianowa= Wasiana episkopem }grodu|
W=odzimierza }Wo=.| i Bere>cia }Brze>cia Lit. n(Bugiem|.
Wo=yn.
.8365 W leto 6996 }1488|. “Przestawi= si"” ]zmar=\ metropolita Semeon.
Wo=yn.
.8370 W leto 6997 }1489|. “Przestawi= si"” wlk. kn. mosk. Ioan, m=ody,
przy ojcu swoim wlk. kn. mosk. Iwanie Wasilewiczu; zostawi= syna swego
kn. Dmitria ma=ego, a kniagini" – wdow', /y= z ni' 9 lat; by=a “za nim”
]jego /on'\ c[rka Stephana – wojewody wo=oskiego.
Wo=yn.
.8375 W leto 6999 }1491|. “Prichodisza tatarowie zawo=oskyi” ]przybyli Ta-
tarzy zawo=oscy ¯ zza ziemi Wo=oskiej ¯ Wo=osi, tj. Tatarzy z Krymu\
na Wo=y<sk' ziemi", wiele z=a czyni'c Wo=y<skiej ziemi i Ladskiej. We
W=odzimierzu }Wo=.| cerkwie Bo/e “po/gli”, i wielk' cerkiew Przeczystej
murowan' i miasto, a ludzi w miastach, wsiach i przy drogach “bes
czis=a posiekli” ]bez liku por'bali\ i uprowadzili.
Wo=yniacy z Lachami zebrali si", “ugonili” pogan u ?es=awla ]Izas=awla,
n(rz. Hory<\, pobili pogan, uprowadzonych odbili, ma=o ich }pogan|
uciek=o, a ci od zimy wymarli, nie dochodz'c do swych b=us[w.
“Nad Wo=y<cami by= starost'” =ucki kn. Semeon Juriewicz Holszanskyi.
Naszych zgin"=o mniej ni/ dziesi"ciu, a pogan – 8000.
Wo=yn.
.8380 W leto 6999 }1491|, indyktu 9. Za:mienie s=o<ca. M-ca Maia i } 8$ |
“byst znamienie” ]znak\& “w so=nci dwie czasti izgibie” ]zgin"=o na
dwie godziny$ Nie mo/e by: «cz">ci», lecz «czas» ˘ «czasy, czasa»,
psuty tekst$\
Wo=yn.
.8385 W leto 7000 }1492|, indyktu 10. M-ca ijunia ]czerwca\ 7 dzie<,
w czwartek 7-mej “niedzieli” ]tygodnia\ po Wielkanocy, o godzinie drugiej
dnia ]8-ma rano\ zmar= Kazimierz kr[l polski Jagai=owicz... itd.
Metropolit' kijowskim by= Ioann Hlezna, episkopem w=odzimierskim i
brze>cia<skim – Wasjan. Episkop Wasjan odnowi= by= cerkiew “Prze-
czystej” ]Niepokalanej\ we W=odzimierzu, wielk', murowan' “murem”
]ceg='\, “ikonami, ryzami i sosudami” tak/e ksi"gami i >wietno>ci' w lato
7002 }1494|, indyktu 13, “na Wwiedienie Preczistoe die<”, z episkopem
=uckim Ioannem, i z episkopem che=mskim – Semeonem.
Wo=yn.
.8390 W leto 7000 }1492|. “Wziasza na wlk. knia/estwo Lit.” ]wyniesiono
do godno>ci ksi"cia Litwy\ Aleksandra kr[lewicza, syna kazimierza, m-ca
“ijunia” ]czerwca\ 28, na pami'tk" >w. aposto=a Prochora, przy wojewo-
dzie Wile<skim Miko=aju Radziwille i Piotrze Janowiczu trockim.
Wo=yn.
.8395 W leto 7001 }1493|. “Wzi"li” Moskwiczanie gr[d Wia{m", kn. Michai=a
Dmitreewicza uprowadzili do Moskwy i tam sko<czy= /ycie w “zatoczeniu”
]wi"zieniu\... itd. Odt'd Moskwiczanie w=adaj' Wiazemsk' ziemi'.
Odpadli w[wczas od Litwy kniaziowie& Woroty<scy, Odojewscy, Bie-
lewscy, Przemy>lscy, Mezoccy, ze swymi grodami.
Wo=yn.
.8400 W leto 7002 }1494| “schodia” ]w ko<cu\. “Priwiedosza” ]przywiedli\
c[rk" wlk. kn. mosk. Iwana Wasilewicza za wlk. kn. Aleksandra lit.
– ksi"/n" Olen", fewrala 15, na tydzie< przed “miasopusty” ]postem
mi"sa\, na pami'tk" >w. aposto=a Onisima.
Dalej nazwiska os[b bior'cych w “doko<czaniu” ]umowach\, i ich stano-
wiska, z }ramienia| Litwy& Piotr Janowicz – wojewoda trocki, Stanis=aw
Janowicz – starosta /mudzki, z Moskwy za>& Wasilej Iwanowicz Kosy,
Semeon Rapo=owskyi, diak wlk. kniazia – Kuriczin.
W[wczas wypu>cili smole<skich kniazi[w i bojar[w “z njactwa” ]z roli
zak=adnik[w\, wr[cili do Smole<ska awgusta 15. ...itd.
Wo=yn.
.8405 W leto 7003 }1495|. “Prichodisza” ]najechali\ Tatarzy perekopscy,
syn cara Mendli-Kgireew, Wo=y<sk' ziemi", i ma=o nie dobyli grodu Ko-
reck, i wybi= ich troch" kn. Semeon Juriewicz – starosta =ucki... itd.
Tego lata zmar= episkop =ucki “Iona” ]Jonasz\, “bie bo” ]bo by=\ }po|m[r
w Litewskiej ziemi, i w Ladskiej, i Wo=y<skiej, i w innych stronach. Nas
za> “hospod’ bog” wybawi= “radi” ]z powodu\ modlitw }do| przeczystej
jego matki.
?
inni nie modlili si" do niej; B[g i Jezus nie pomogli, przyp. J.D.
Wo=y<ski kr[tki latopis nie by= pisany na Wo=yniu#
Pisany by= w Smole<sku, 1495–1515 ]“1515”\.
Tego te/ lata, metropolita Makary mianowa= Kiri=a – archimadryt",
episkopem w +ucku.
Wo=yn.
.8410 W leto 7004 }1496|. “Prichodisza” w Wo=y<sk' ziemi" synowie
perekopskiego cara Men-Kgireja, ze sw' ord' Perekopsk', i wiele z=a
stworzyli Wo=y<skiej ziemi& cerkiew i monaster >w. Nikoli w ?ydyczy-
nie spalili, i “po=onu” ]ludzi do niewoli\ niezliczon' liczb" uprowadzili,
a innych por'bali; odegnali kn. Semena Juriewicza i pana Wasjana
Chreptowicza – namiestnika w=odzimierskiego }jaki> u/ytkownik czy
czytelnik przerobi= p[{niej Wasjana na Wasila – imi" bardziej swojskie
dla ucha, i tak w druku latopisu|, i kn. Kostantina Ostrozkago i wszech
Wo=y<c[w w grodzie R[wne. I pocz"li Tatarzy nielicznie przyje/d/a:
do grodu. Nasi za>, nie wiedz'c jak wielu ich, rzekli sobie& «Zr[bmy co
mo/na, co si" da». Wyjechali im naprzeciw i bili si" “krepko” ]z krzep'\,
i wybili ich troch". }W[wczas| pokaza=a si" ich “mnogo>:” ]ogrom\, kn.
Semen ujrza=, /e niemo/liwe jest stawi: }czo=a| przeciw nim – cofn'= si"
do grodu. Po=owcy spalili miasto, i }przez to| “ma=o nieczto” ]nic\ okupu
z grodu nie uzyskali i z “plenom” ]je<cami\ poci'gn"li do swoich.
Tej jesieni “przyszed=” ]przyby=\ z Carigrada od patriarchy Niphonta
pose= “keleinii” jego – starzec “Isaph” }Esoph|, i metropolity kijowskiego
– Makarego pos=y z nim& Deonisei starzec i Herman diakon... itd.
Tej jesieni, wlk. kn. Aleksander i kr[l polski Olbracht, brat wlk. kn.
“snimalisja” ]zjechali si"\ w Parczewie ]dzi> w woj. lubelskim\. Nikt
nie wie z jakiego powodu, s=ysza=em od niekt[rych ich wielmo/[w, /e
panowie ich i rada sami nie wiedzieli. By= ten “sniem” ]zjazd\ w post
?
przed Bo/ym Narodzeniem, na pami'tk" “prepodobnego otca naszego
Alimpia sto=pnika” ]>wi"tego ojca... Olimpi"\ 26 noewreia m-ca, a 28
tego/ m-ca, na pami'tk" >w. m"czennika Stefana... bratanek cara
Mendli-Kgireja – so=tan Eponczak – najecha= Wo=y<sk' ziemi"... z
wiadomym skutkiem& plenili, innych rozlicznymi metodami u>miercali,
i tak wr[cili do swoich.
Wo=yn.
.8415 W leto 7005 }1497|. M-ca marca 2 dnia, najechali Tatarzy i Turcy
Wo=y<sk' ziemi", wojowali ko=o Krzemie<ca... itd.
Tego roku Tatarzy perekopscy najechali okr"g Olewski i Mozyrski, kn.
Michai=o i kn. Kostantin Ostrozskii, z dworzanami, ugoni= ich drugiego
tygodnia po Wielkanocy, w ziemi Bras=awlskiej, na rz. Soroka, na
Koszi=awskich “sieliszczach” ]pogorzeli\, a drugich }Tatar[w| w g[rze
rzeki Umy, u mogi=y Pietuchowej – wybili ich wszech do ko<ca, i “po=on”
wszystek “odpo=onili”. Ubili carewicza Akman=" i w=ana Mamysz" Bir"
– ulanowego syna, a wszystkich wybitych trzysta i czterdzie>ci }340|.
Tego lata, m-ca maja pierwszego dnia, sz[stego tygodnia po Wielkanocy,
w poniedzia=ek, zabili bezbo/ni Tatarzy perekopscy >w. metropolit"
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY KRONIKAMI...
kijowskiego i wszej Rusi – archiepiskopa Makarego, podszeptem Czorta,
u wsi Skirgai=owej }Narowla| “na Bicziczi rece za piat mil ot Mozyra”.
1 mila ^ 8,286 km; 5 x 8,286 ^ 41.5 km od Mozyra w d[= Prypeci.
Wo=yn.
.8420 W leto 7006 }1498|. M-ca maja 30 dnia, indyktu 1, wlk. kn. Aleksandr
litewski da= metropoli" Kijowsk' i wszej Rusi Iosifowi – episkopowi
smole<skiemu, z episkopatem Smole<skim.
Wo=yn.
«metropolia Kijowska», zapewne, oddzielona by=a od «wszej Rusi»,
bo Kij[w by= w r"kach litewskich – pod okupacj'.
.8425 W leto 7008 }1500|. M-ca maia 10 dnia, indyktu 3, mianowano met-
ropolit" kijowskiego i wszej Rusi Iosifa – episkopa smole<skiego...itd.
Tego lata wlk. kn. mosk. Iwan Wasilewicz “pobra=” ]ode(za-bra=\ grody
litewskie, nie sam, lecz przez wys=anych ludzi z si=' }bojow'|, “bez wie>ci”
]zapewne& bez uprzedzenia, ale trudno spodziewa: si", by by=o inaczej,
skoro bez zgody\, zagarn'= grody& Mi<sk, Lubeck, Bria<sk, Trubczesk,
Nowogr[dek Siewierski, Radogoszcz, Poczopow}$|, Gomel, Starodub,
Czernihow. Z nast"puj'cymi trzema grodami odda= si" knia{ Semen
Iwanowicz, “izmieniw ce=owanie”& Rylesk ]Rylsk\, Dorohobu/, Mihin.
Wo=yn.
.8330 W leto 6000-ne 957-me, czyli 6957 }1449, w rzecz. 1453|.
M-ca maja 29, w dzie< >w. m"czennicy Theodosji, car turecki Mahmet
]Mohammed\ “wzi'= Carygrad” ]zdoby= Konstantynopol\.
Wo=yn.
.8335 W leto 6000-me 991-sze, czyli 6991 }1483|, indyktu 1.
W dzie< >w. Simeona, za kr[la Kazimierza, car perekopskyi “Min-Kgirej
A/-Kgireew syn” ]Mendli-Girej, syn As-Gireja\ zdoby= Kij[w, spali=, i
uprowadzi= Iwana Chodkiewicza – wojewod" kijowskiego, do Ordy.
Wo=yn.
.8440 W leto 6999 }1492|, indyktu 9. Zmar= Kazimierz Jakgie=owicz....
m-ca “ijunia” ]czerwca\ 7-go dnia, po “Wzniesieniu Chrystowa” ]po Wnie-
bowst'pieniu\, w czwartek rano, ze wschodem s=o<ca, w Grodnie.
Wo=yn.
.8445 W leto 7023 }1514|, indyktu 2. M-ca awgusta 1, wlk. kn. mosk.
Wasilei Iwanowicz zdoby= Smole<sk, tego dnia sam wjecha= do Smole<-
ska, wojewod" smole<skiego – pana Jurija So=ohubowicza “otpusti=”
]odprawi=\ do Litwy, a w=adyk" smole<skiego – Phasrophonia “zwie=”
]uprowadzi=\ do Moskwy }gr. Pharsalus % phone ˘ Pharsophones ˘
Warsonophij pod 1515, ˚.8450, ci"/ki uk=ad zg=osek dla S=awian|.
Wo=yn.
.8450 W leto 7023 }1515|, indyktu 2. Awgusta 1 die<. Wasilei Iwanowicz,
wlk kn. moskiewski, odst'pi= “dokonczanie i krestnoe sweo ce=owanie”
]umow" potwierdzon' ca=owaniem >w. Krzy/a\, Smole<sk “wzi'=”
]zdoby=\. Polski kr[l ?ikgimont przyszed= do Borisowa i sta= na }rzece|
Berezina, a Moskwiczanie na Druckich polach. Na wie>: o litewskiej
sile – wycofali si" za Dniepr. “Uspominajem” ]przywodz"\ s=owa
wielkiego Niphonta, jak pisa= wiernym chrze>cijanom& «Tajnu carewi
hodno taiti» ]tajemnice cara godnie tai:\ – charakterystyczne zdanie
Pochwa=y Witowta w S=uckim 1495, i Ody<cewicza 1519, bliskim w
czasie i geografii – m[wi"& “rady hospodarkie zamknutoe niegodno
wsim powiedati” ]porady “hospodara” – Pana, dawane w >cis=ym gro-
nie, nie godzi si" wszem opowiada:\, ale czyny i waleczno>:, m"stwo
“dobrego” ]bitnego\ i >mia=ego cz=owieka godnie wszem objawia:,
“aby napotom” inni mieli >mia=o>:, jak w dzisiejszych czasach zdarza
si" nam widzie: “dobrego” ]bitnego\ i walecznego wojaka, “porek=om”
stratega kniazia Kostiantina Iwanowicza Ostrozskiego, najwy/szego
hetmana Litewskiego. ...itd.
Litwini pobili Moskwiczan, zabijaj'c ich 18 tys., innych /ywych do niewoli
wzi"li, w tym najwy/szego wojewod" i hetmana – kn. Michai=a Iwano-
wicza Bu=akowa Holic"... i innych – pisiec wymienia 11 imion,
...a innych /ywych “w plen pojmali” ]do niewoli wzi"li\&
najwy/szego wojewod" i hetmana wojska moskiewskiego –
kn. Michai=a Iwanowicza Bu=akowa Holic" }Holica w Rum. opuszcz.|,
i brata jego – kniazia Dmitreja,
Iwana Andrieewicza }przez «O» w Rumianc.| Czeladina,
kn. Iwana Dmitreewicza Pronskiego }od nazwy grodu Pro<sk|,
Dmitreia Wasilewicza Kitaewa,
Dani=" Andrieewicza }przez «O» w Rumianc.| Pleszczeewa
}¯ jez. Pleszczewo ¯ pluska: % wo ]woda\, SK ˘ SzCz|,
Iwana i Wo=odimera – “dzieci” }syn[w| Semena Ko=yczowa
}«Semenowicz[w» w Wo=yn., «dzieci, Ko=ycz» opuszcz.|.
A “dzieci” }syn[w, pazi[w| “bojarskich” ]bojar[w\
}«A dzieci bojarskich» opuszczone w Wo=yn.|&
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
kn. Borisa i syna jego – Petra, Romodanowskich }Peter ¯ Boris R.,
}«syna jego – Petra» opuszcz. w Wo=yn.,
ar. ramada ]gor'co\ ˘ ramadan ]gor'cy miesi'c\, OA|
kn. Iwana Semenowicza Szachowskiego }¯ gra w szachy;
«Iwan Semenowicz Szachowski» opuszczony w Wo=yn.|,
kn. Borisa }brak znaku interpunkcji, ale wynika on ze sposobu
przekazania my>li, kt[ry zmieni=em na wsp[=czesny, «i»|
syna kn. Iwana Starodubskiego }«Semenowicz» dodany w Wo=yn.|,
kn. Piotra Putatina, tak/e bratanka jego }ros. puta: ]mota:, pl'ta:\
«Putiackiego» w Wo=yn., «bratanek» opuszczony|,
kn. Semena Iwanowicza }«Janowicza» w miejsce «Iwanowicza,
pozostali, do ko<ca listy, opuszczeni w Wo=yn.|,
dodaj'c& ªi inych, ich /e imien zdie wpisati nie wmiestnichomº ]i innych,
imion nie gdzie je wpisa:\ – dok=adnie jak w Rumianc. 1514, ˚.9315.
?
Konstantin pobi= Moskali, Wasil zbieg= do Moskiewskich stron, wschod-
nich grod[w, za sob' uprowadzi= w=adyk" smole<skiego – Warsonophia,
ze Smole<ska do Moskwy. Konstantin, od Smole<ska wr[ci= i “wzi'=”
]odebra=\ grody te, kt[re “s=u/y=y” kniaziowi moskiewskiemu& Mstis=awl,
Kriczew, Dubrowno, i poleci= im s=u/y: Wlk. ksi"stwu Litewskiemu, a
sam “poszed=” ]wyruszy=\ do Litewskiej ziemi, ku “hospodarowi” swemu,
wielkiemu kr[lowi ?ikgimontowi. ...itd.
gr. Pharsalus % phone ˘ WarsonophijPhasrophonij pod 1514, ˚.8445,
grecki uk=ad zg=osek bardzo ci"/ki do wy=apania S=awianom, st'd a/
tak du/e zniekszta=cenia.
Kr[l przyj'= z wielk' czci' wszystkich litewskich i ruskich “wdatnych
witiazei” ]udatnych witezi[w\, w swoim sto=ecznym grodzie – Wilnie,
dekabra 3 dnia, na >w. proroka Sophonia. ..itd.
S=[w pisiec nie mia= dla wychwalania wielko>ci tych bohater[w i czynu.
Na ko<cu /yczy= “daj Bo/e zdrowie i szcz">cie” by tak pobi= “siln' ra:
tatarsk'” przelewaj'c' krew ich besurma<sk'.
Wo=yn.
Nie mam miejsca i czasu na t=umaczenia ca=ej “sody” – s=[w bez tre>ci,
literackiego popisu, odskoczni do “chrabrogo” ]walecznego\ Antiocha –
hetmana Aleksandra macedo<skiego, proroka Isaji, grodu Rhodos, itp.
W[wczas ten dokument by= pisany – najobszerniejsza tre>: na samym
ko<cu, wskaz[wka, tak, jak najobszerniejsza tre>: na samym ko<cu
wo=y<skiego latopisu 1205–1292 ]pisany 1288(89 z kilkoma dopiskami,
tak i tu – po 1515 jest jeszcze jeden rok& 1544\.
.8455 W leto 7052 }1544|, indyktu 2, m-ca septembra 16, “w niedziel"”....
?igkimunt Awgust, kr[l polski, wlk. kn. litewski i innych pa<stw hospodar i
dziedzic, syn kr[la ?ikgimunta }Starego| i Kazimierza Jagai=owicza wnuk,
by= “w domu Bogorodici obiteli” Supra>lskiej z wieloma wielmo/ami
swoimi... itd.
Wo=yn.
ko<sko d=ugie zdanie, d{wi"k G pisany przez KG ]cecha lat 1500÷1600\
i Supra>l – zwi'zek “wo=y<skiej” ze Smole<skiem i Supra>l'.
16 sept. 1544 wypada=o we wtorek; niedziela, 16 sept. – w 1543 r.
“Wo=y<ski” kr[tki pisany – wg mej opinii – w Smole<sku, 1515.
Herasim – episkop W=odzimierza Wo=y<skiego 1415, wyby=y z W=odz. Wo=.
do Konstantynopola, 1432, wracaj'cy do Smole<ska w 1433 i spalony 1435
w Witebsku, przez Swidrygie==" trzymaj'cego z Krzy/akami – jest zwi'zkiem
Smole<ska z Wo=yniem.
W tre>ci Latopisu Litwy, pod 1427& informacja o trzech wielkich rzekach&
Dnieprze, Dwinie, i Wo=dze, zaczerpni"ta z Powie>ci wremiennych let.
Zakrawa wi"c, /e Latopis Litwy powsta= w 1427 roku, a wkr[tce potem ujrza=a
>wiat=o Ipatiewska, pisana 1428(31 we W=odzimierzu Wo=y<skim.
Z Latopisu Mstis=awa Romanowicza ]dzieje 855–1292\, Nowogr. 1-szej, i
Suzd.-Akad. wykonano 1427 pierwowz[r Latopisu Litwy – ga="zi kronik, kt[rej
najstarszymi odpisami s' latopisy& Akademicki i Supra>lski, i Nikiphorowski;
z Akademickiego i Supra>lskiego powsta=y inne, w tym “Wo=y<ski” kr[tki.
Ale oba te latopisy – Akadem. i Supra>l. – posiadaj' luk" w okresie 1075–1236,
kt[re “Wo=y<ski” zape=ni=. Poza tym, Supra>lski i Nikiphorowski nie posiadaj'
zapis[w& .8025, .8035 ]por. .1824, .1876\. Za=o/enie cerkwi w Smole<sku
6653 }1145| znane tylko “Wo=y<skiemu” ]˚.8130, por. .2670\.
“Wo=y<ski” kr[tki czerpa= tak/e – mi"dzy innymi – z Sofijskiej i jej pochodnych&
SyN. i KoN., ArNo2., oraz W=adimirskiego ]˚.8070, por. .2144, ˚.8150, por.
.2932 gdzie nie ma przej"cia, jest za> we W=ad. pod 1168\, tak/e SuA.
{
 ...LITEWSKIMI
1051 }Z| Litewskie “nowo/ytne” czasy,
wypisy z litewskich latopis[w –
dzieje widziane ze strony litewsko-polskiej,
od 1482 poza 1550.
Spisok grafa Raczinskago ]Racz.\, czyli
Letopisiec welikogo knzstwa Litowskog i ?omoitskogo,
tak/e, Letopisiec Jewreinowa, 1534 ]Jewrein.\
{le& Jewreinowski; przyrostek `ski stosuje si" do grod[w i ziem, nie do ludzi,
np. Wo=y< ˘ wo=y<ski; od grod[w i ziem powstawa=y nazwiska, ale nie w
tym wypadku ]nie ma takiego grodu lub ziemi\.
.9000 W lato bo/ego narodzenia 1482. “Na uwiedenie >w. Bogorodicy”
]w >wi"to Zwiastowania\ Tatarzy “wzi"li” Kij[w i wojewod" kijowskiego
– pana Iwana Chodkiewicza, z pani', i z synem Aleksandrem “wzi"li”
]uprowadzili\, pustk" czyni'c, pal'c zamek, “i sami poszli precz”.
Racz. ]w Jewrein. b="dnie& 1452\
.9005 Lata bo/ego narodzenia 1492, czerwca si[dmego dnia. Zmar= kr[l
polski i wielki knia{ litewski Kazimierz Jakgiej=owicz w Grodnie, pano-
wawszy fortunnie na kr[lestwie polskim lat 45, a na wielkim kniaziowaniu
Litewskim lat 52, bo by= najpierw na kniazstwo Litewskie wzi"ty ni/ na
kr[lowanie polskie siedmioma “gody”.
Racz., Jewrein., w Chom. 1494
.9010 Tego te/ roku 1492. Obrali sobie Polacy na kr[lestwo Polskie syna
kr[la Kazimierzowego – Jana Olbrachta, kt[rego “potem” Wo=osi z
wojskiem jego ladskim porazili na Bukowinie, lata bo/ego narodzenia
1497, takim sposobem... itd. Racz., jest te/ u Rumianc. ˚.9305
A kn. wlk. lit. Aleksandro Kazimierzowicz z Litw' w[wczas pod Bras=aw-
lem by=.... Tego te/ roku bo/ego narodzenia 1492. Aleksandra – syna
Kazimierza, Litwa na Ksi"stwo Litewskie “hospodarem” sobie obra=a.
A czwarty syn kr[la }gdzie trzeci$| – Kazimierz, pierwszy syn, zmar= w
Wilnie 1483, i pochowany w Wilnie w ko>ciele >w. Stanis=awa.
Pi'ty syn Kazimierza – Zygmunt, zosta= ksi"ciem opawskim i g=ogowskim
lata bo/ego narodzenia 1500. A sz[sty sym kr[la Kazimierza – Fryderyk,
“by=” ]zosta=\ biskupem krakowskim i kardyna=em.
Racz.
trzecim synem by= W=adys=aw, wymieniony w ltpsie Jewreinowa.
.9015 Lata bo/ego narodzenia 1500. Wielki knia{ moskiewski wojowa=
Rusk' ziemi", i wlk. kn. lit. Aleksandro “pos=a=” wojsko swoje litewskie,
i “zjecha=o si"” wojsko litewskie z moskiewskim na Wiedroszy.
Pobi=a Moskwa Litw". Pojmano& Gregoria Ostikowicza – wojewod"
trockiego, kniazia Kostiantina Iwanowicza Ostrozskiego, i innych ludzi
“dobrych” ]bitnych\ niema=o. Tego te/ lata kn. moskiewski odebra= wsze
zamki Siewierskie i wszystek Siewier, “u go=owach” ]g=[wnie\ zamki
Bra<sk, Starodub, Nowogr[d Siewierski, Trubczesk, Czernihow, Putiwil,
i innych zamk[w “wszech” ]w liczbie\ sze>:dziesi't.
Racz., Jewrein.
.9020 Lata bo/ego narodzenia 1501. Zmar= w Toruniu kr[l polski Jan
Olbracht. By= kr[lem polskim lat osiem i miesi"cy osiem; wieku swego
lat 40 i miesi'c 1.
Racz.
.9025 Tego roku 1501. Po >mierci kr[la polskiego Olbrachta Kazimierowi-
cza obrali sobie Polacy na kr[lestwo wlk. kniazia lit. – Aleksandra....
Racz.
.9030 Lata bo/ego narodzenia 1505. Kr[l Aleksandro by= na sejmie
w Brze>ciu }Lit. n(Bugiem| a panami-radnymi Korony Polskiej i Wlk.
Ks. Litewskiego, gniewny by= na pan[w litewskich “za daniem sprawy
i namow' Michai=a Hli<skiego” i nie >mieli panowie litewscy “chodzi:”
]uda: si"\ do zamku kr[la, boj'c si" kary, }dot'd|, a/ panowie ladscy
gniew kr[lewski “przeprosili”, zw=aszcza Jan z +aska }Jan +aski| – kan-
celerz koronny. “A wied /e” ]w nast"pstwie\ Zaberezi<skiemu “za tym
gniewem” wojew[dztwo Trockie “wzi"to” ]odebrano\ i dano Miko=ajowi
Radziwi==owi – podczaszemu Wlk. Ks. Litewskiego. ...itd.
Racz.
.9035 Tego roku 1505. Tatarzy “prekopskie” z carem swoim Mendy-Girem
ziemi" Litewsk' i Rusk' wojowali i wielk' szkod" “na tych pa<stwach”
zdzia=ali, ludzi 100 tysi"cy “w po=on wzi"li” ]uprowadzili\.
Racz.
.9040 Lata bo/ego narodzenia 1506. Kr[l Aleksandro rozchorowa= si"...
niejaki Bali<ski – s=awny lekarz z Olkusza... leczy= kr[la, bezskutecznie,
zdrowie kr[la pogarsza=o si", co niekt[rzy “porozumieli” ]dorozumieli\
/e specjalnie, za namow' Michai=a Hli<skiego.
Tatarzy wtargn"li do Litwy... chory kr[l, za namow' Michai=a Hli<skiego
wyruszy= z Wilna do Lidy...
odprawi= lit. wojsko z hetmanem Stanis=awem Kiszk'...
Tatarzy koszem u Klecka stali, bitwa nad Cepor'; “u spasow post”,
pom[g= B[g Litwie – pobi=a Tatar[w...
kr[l Aleksandro wieziony na lektyce do Wilna, uradowa= si" na wiado-
mo>: o “pobiciu” Tatar[w... tam zmar=, wieku swego lat 45, w Kr[lestwie
Polskim – lat 4, miesi"cy 8, w Ksi"stwie Lit. – lat 14, mieci"cy 2.
Pochowany w ko>ciele >w. Stanis=awa, w kaplicy obok brata.
Racz., wzmianka w Jewrein. Krak[w ˘ Kniakow, w Chom. Tatar pobito.
.9045 Tego /e roku 1506. Obrali sobie Litwini wielkim kn. lit ksi"cia opaw-
skiego i g=ogowskiego ?ikgimonta Kazimierowicza, kt[rego “potem”
roku 1506, m-ca “henwara” ]januara – stycznia, HJ\ i Polacy sobie
kr[lem “wzi"li” ]obrali\...
Racz., w Chom. Alexander vmarl, a Zigmunta... wzi'to ]wzi"to\... 1506.
.9050 Lata bo/ego narodzenia 1507. Biskup Wile<ski Tabor zmar=.
Racz., Jewrein., w Chom. Biskup Tabor vmarl.
.9055 Lata bo/ego narodzenia 1508. Knia{ Kostentin Iwanowicz Ostrozskij
z wi"zienia w Moskwie zbieg= do Litwy. ...itd. u Rumianc. ˚.9310
Knia{ Michai=o Hli<ski zabi= Zaberezi<skiego takim sposobem....
“Skoro” ]gdy\ kr[l uda= si" na sejm do Piotrkowa }Trybunalskiego| –
zosta= w Litwie; “uglediewszy swoj czas” ]upatrzywszy por"\ najecha=
Jana Zaberezi<skiego – marsza=ka wielkiego, w dworze jego, kt[ry
“jest” na drugim ko<cu mostu przez rzek" w Grodnie, o pierwszej
godzinie nocy ]godz. 19-ta obecnego systemu\, “i wzi'= jego z =o/a
w jednej koszuli”, kaza= >ci': Turkowi – swemu s=udze. G=ow" jego
}>ci"tego| przez miasto Grodno nie>: kaza=, potem w jeziorze o kilka
mil }odleg=ym| wrzucono. ...itd., opis naocznego >wiadka.
}Czynem| “poruszy=” kr[la i pan[w litewskich, z obawy – Michai=o Hli<-
ski zbieg= do Moskwy, ze swymi krewnymi i przyjaci[=mi, do Wasila
Iwanowicza, oddaj'c }w jego r"ce| ruskie zamki& “poda= si"” Michai=o
Mstis=awlski z grodem swoim Mstis=awlem, kniaziowie Druccy – z
Druckiem, Orsz', Kryczewem i Mozyrem, “za przewodem” Hli<skiego
Moskwa “byli osieli” ]wesz=a w posiadanie, dos=. posiad=a\.
hetman polny–Firlej z Janowca, Hli<ski – z ruskich zamk[w – zbiega do
Moskwy, Polacy odzyskuj' Mstis=awl, Druck, Orsz", Kryczew;
Hli<ski oblega Mi<sk, hetman lit. Kiszka, Wasilei Iwanowicz zawiera
“peremire” ]przymierze\ z kr[lem polskim, wymiana je<c[w& Hli<ski
z /on' i przyjaci[=mi – do Moskwy, a z Moskwy – dwie>cie }os[b| z
powrotem do kr[la uciek=o “jako w kronikach polskich pisz'”.
Gdy kr[l Zykgimont wojska swoje rozpu>cii=, drodze powrotnej “trafili”
na Tatar[w ko=o S=ucka, kt[rych pobili.
Racz., psuty i w skr[cie w Jewrein., wzmianka o zab[jstwie w Chom.
.9060 Lata bo/ego narodzenia 1509. Polacy Wo=och[w “porazili”.
Racz., nie ma w Chom.
.9065 Lata bo/ego narodzenia 1510, Tatarzy wojowali w Litwie,
i “ca=o” ]bez szkody\ wr[cili do Ordy.
Racz., nie ma w Chom.
.9070 Lata bo/ego narodzenia 1512. “Przyniesiono” kr[lowi ?ykgimontowi
w ma=/e<stwo Barbar", c[rk" Stefana – wojewody siedmiogrodzkiego
“o kt[rej pisz' w kronice” i/ by=a wielkiej pobo/no>ci i cnoty }znaczy&
brzydka wielce, nieatrakcyjna, nie poci'gaj'ca, J.D.|.
Tego roku Litwa i Polacy wojsko tatarskie na +opusznie pobili; “nad
Litw' by=” hetman Kostentin Ostrozskii, a “nad Polakami” – Miko=aj
Kamieniecki. Tam – pisz' – Tatar[w pobitych 24 tysi'ce, za> polskiego
i litewskiego wojska – ma=o, bo – jak pisz' kronikarze – by=o ich }za-
ledwie| 6 tysi"cy....
Po tej bitwie car perekopski zgody “potrzebowa=” z kr[lem, “dla zapew-
nienia” pokoju – syna swego, Dzala=dyna do Litwy “w zak=adzie” ]na
zak=adnika\ da=. Syn wkr[tce zmar=, zatem pok[j nie trwa= d=ugo.
Knia{ wielki moskiewski, zapominaj'c przymierza i przysi"gi swej,
wys=a= swe wojsko do “pa<stwa Ruskiego”, ...pod Smole<sk, kt[rego
nie zdoby=, i odszed=.
Racz., nie ma w Chom.
.9075 Lata po narodzeniu Isusa Chrysta – syna bo/ego 1513. Kr[lowi
?ygimontowi urodzi=a si" c[rka, z kr[low' Barbar', w Poznaniu,
kt[r' nazwano Jadwiga.
Tego te/ roku w Wilnie zamek “nadolny zagorza=” ]dolny sp=on'=\,
kt[ry w[wczas drewniany by=.
Racz., w Chom. , miasto i zamek “gorza=” 1530, ale to inny po/ar.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY KRONIKAMI...
.9080 Lata bo/ego narodzenia 1514. Miesi'ca maja 16 dnia, “za tydzie< rynku, kr[lowi ?ykgimontowi }u|czyni=, i od tego czasu ksi'/"ta pruscy
po >w. Mikole” po wio>nie, we wtorek “przyszed=” knia{ wlk. moskiew- ho=downikami polskiego kr[la i wlk. kniazia lit. stali si", i mistrzem
ski pod Smole<sk i sta= pod grodem, dobywaj'c i bij'c z dzia= 12 pruskim pisa: si" nie pocz"li, kaptur mnisi i p=aszcz z krzy/em zrzuci=
niedziel. z siebie, i w ma=/e<stwo “za siebie” poj'= siostr" kr[la du<skiego. A
Kr[l ?ykgimont, us=yszawszy “poszed=” broni:. Z Wilna wyjecha= m-ca przedtem mistrzowie pruscy /on nie miewali.
ijula ]lipca\ 22, w sobot", na tydzie< przed “spasowymi zapustami”, a Racz., nie ma w Chom.
Smolnianie, nie doczekawszy “obrony” ]odsieczy\ – poddali zamek
.9130 Lata po narodzeniu Isusa Chrysta – syna bo/ego 1526.
Smole<sk kn. wlk. moskiewskiemu, m-ca awgusta pierwszego dnia.
Maj'c kr[l ?ykgimont wiadomo>:, /e Gda<szczanie przeciw niemu
W[wczas w Smole<sku wojewod' “od kr[la” ]z ramienia kr[la\ by=
bunty wszczynaj' i roskazom jego nie s' pos=uszni, i na zdrowie jego
So=ohubowicz; pod panowaniem litewskim Smole<sk }by=| od tego
potajemnie “stoj'” ]nastawaj'\, dla tego m-ca apriela po “wielikodni”
czasu, jak Witowt “wzi'= do podania” moskiewskiego dziewi">dziesi't
]jednym s=owem, po Wielkanocy\... wyprawi= si" do Gda<ska, starszych
lat, }za>| w kronice polskiej – sto.
– po>cinano, innych do zamku “w /elazach” ]okowach\ rozes=ano,
istotnie, 22 lipca 1514 wypada=o w sobot".
drudzy za morze uciekli. ]wzmianka w Chom.\
Witowt zdoby= Smole<sk 1395, sent. 28, we wtorek – po raz pierwszy,
Tego roku “zwyszpisanego”, zaraz po >mierci Janusza – kniazia mazo-
]˚.6710\, i w 1404, ijunia 26, we czwartek – po raz drugi ]˚.6755\; w
wieckiego, kr[l ?ykgimont ksi"stwo Mozowieckie i miasto Warszaw" –
obu wypadkach – podst"pem, i Smolnianie nie mogli mu tego darowa: –
stolic" tego ksi"stwa, zwi'za= lennym prawem, i od tego czasu ksi"stwo
odwet wzi"li na Wito=dzie w dokumentach powsta=ych w Smole<sku.
mazowieckie “jest” ]zosta=o\ przy='czone do “korony Polskiej” ]Korony
Od tego czasu up=yn"=o wi"c – odpowiednio – 119 i 110 lat.
Polskiej, ze stolic' w Krakowie\.
W dalszej cz">ci& b[j “na Bobre rece” ]nad rzek' Bobr\, “na Drowi”
Racz., w Chom. nie ma przy='czenia Mazowsza do Korony.
]Drewa$\, za> na rzece Kropiwnicy – w pi'tek, m-ca sentarba [smego
dnia, w same >wi"to “ro/estwa preczystoe Bogomatery”, gdzie pobili .9135 Lata bo/ego narodzenia 1527. Tatarzy perekopscy wojowali Ks.
Moskwiczan, pisiec wymienia d=ug' list" pojmanych je<c[w – 36 imion, Litewskie, kr[l wys=a= wojsko litewskie, z nim – hetmana kniazia Ko-
dla wielu stopnie pokrewie<stwa z innymi, i z miejscowo>ci, dodaj'c, stentina Ostrozskogo... itd.
/e innych przywiedziono /ywcem do ?ykgimonta “w liczbie trzysta Racz., wzmianka w Chom. o Tatarach pobitych “za Kijowem”, 1527.
osiemdziesi't.”
.9140 Lata bo/ego narodzenia 1528. Kr[l ?ykgimont z kr[low' Bon'
Racz., jest te/ u Rumianc. ˚.9315, psuty w Jewrein., nie ma w Chom.
przyjecha= z Polski do Litwy po raz pierwszy.
380 dzieci bojarskich – mo/e pazi[w;
Tego roku wsz' ziemi" Litewsk' “popisywali” ]opisano\.
istotnie, 8 sentabra ]wrze>nia\ 1514 wypada=o w pi'tek.
Racz., w Chom. wzmianka o przybyciu kr[la i “popisie” 1528.
.
.9085 Lata po narodzeniu Isusa Chrysta – syna bo/ego 1515.
.9145 Lata po narodzeniu Isusa Chrysta – syna bo/ego 1529.
Zjazd cesarza chrze>cija<skiego z kr[lami “to jest” polskim, w"gier-
M=odego kr[lewicza ?ikgimonta Awgusta “na wielkie knia/enie” Litewskie
skim, i czeskim – w Wiedniu. Tego te/ roku >mier: kr[lowej Barbary.
Litwa obra=a, w dzie< >w. +ukasza ewangelisty, “a jemu w tym czasie
Racz., nie ma w Chom.
by=o” ]mia=\ 9 lat.
Barbara zmar=a po czterech latach ma=/e<stwa, ˚1512 rok.
Tego te/ roku prawa pisane dano wszej ziemi Wielkiego Ksi"stwa
.9090 Lata bo/ego narodzenia 1517. Kr[l ?ykgimont pos=a= wojsko lit. Litewskiego, na >w. Micha=a, od kr[la ?ykgimonta Starego.
i “/o=nierow”, Lach[w wielu, z hetmanem nad wojskiem kn. Kostentin Racz., tak i w Chom.
Iwanowicz Ostrozskii... do Opoczka, grodu nie zdobyli i wr[cili.
.9150 Lata bo/ego narodzenia 1530. Miasto i zamek Wile<ski “gorza=”
Racz., psuty w, Jewrein., pod Opoczku ˘ pod Apoczku,, nie ma w Chom.
]sp=on'=\, “i/ sia wielikaja a znaczna szkoda miestu Wilenskomu ot
.9095 Lata po narodzeniu Isusa Chrysta – syna bo/ego 1518. ogniu na tot czas sta=a.” ]z wielk' szkod' dla miasta Wilna\.
Za namow' cesarza Maksymiliana “przyniesiona” ]przywiedziono\ Racz., tak i w Chom.
kr[lowi ?ykgimontowi Bon" z kraj[w W=oskich, z Apullii, z miasta Bar,
.9155 Lata bo/ego narodzenia 1530. ?ykgimont drugi Awgust, syn ?yk-
c[rka Jana Sforcyego ]¯ ital. Sforza\ – ksi"cia Mediolanu; koronowana w
gimonta kr[la... “pomazan” ]namaszczony\ i koronowany m-ca fewrala
Krakowie na zamku, w “ko>ciele wielikom ostatku dniei kwietniewych” ]w
dwudziestego pierwszego dnia, w tym czasie “by=o” ]mia=\ 10 lat.
ko<cu kwietnia\, przez arcybiskupa gnie{nie<skiego – Jana z +aska.
Racz., nie ma w Chom.
Racz., nie ma w Chom.
.9160 Lata bo/ego narodzenia 1531. Polacy Wo=och[w porazili u Ober-
.9100 Lata po narodzeniu Isusa Chrysta – syna bo/ego 1519, m-ca
tina, “gdie znacznoe zwitia/stwo nad wo=ochi i koryst” oder/ali”...
awgusta. Tatarzy wtargn"li do ziemi Be=zeckiej. Kostentin Ostrozskii,
m-ca awgusta dnia 22-go, “gdie piszut”, /e 50 dzia= z tej “bitwy polacy
nie maj'c “pry sobie” Litwy i Rusi, bi= si" z Tatarami u Sokala,
wziali, oprocz ma=ych }dzia=|, a wiazniej bolsz tiseczi.”
“przemo/eni” i pobici nasi od “wielko>ci” ]wielkiej liczbie\ Tatar[w.
Racz., nie ma w Chom.
Racz., nie ma w Chom.
.9165 Lata bo/ego narodzenia 1533. Knia{ Kostentin umier, wzi"ty do
.9105 Lata po narodzeniu Isusa Chrysta – syna bo/ego 1520.
nieba panny Marii.
m-ca awgusta 1 dnia. Urodzi= si" kr[lowi ?ykgimontowi syn, z kr[low'
Racz., w Chom., umar= po Wniebowzi"ciu panny Marii, 1530.
Bon', kt[remu na imi" dano ?ykgimont drugi, przyk=adaj'c do tego
cesarskie imi" – August, nazwano go ?ykgimont Awgust. .9170 Lata bo/ego narodzenia 1534, indyktu si[dmego “schodeczi”
W tym czasie kr[l ?ykgimont by= w Toruniu. ]przy ko<cu, dos=. uchodz'cemu\. Knia{ wlk. moskiewski “wmier”,
Racz., nie ma w Chom. a kr[l ?ykgimont pos=a= wojsko swe litewskie, z hetmanem wielkim
– panem Wile<skim, panem Jurijem Miko=ajewiczem Radziwi==em,
.9110 Lata bo/ego narodzenia 1521. Mistrz pruski “za prozboju swoeju”
“le/a=” ]oblega=\ z wojskiem wielkim u Mohilewa, a wojewod" kijow-
]na sw' pro>b"\ zawar= z kr[lem przymierze na lat cztery.
skiego pos=a= do Staroduba; pod Starodubem Owczyn" pogromili, a
Racz., nie ma w Chom.
pod Radogoszcz' • • • • •
.9115 Lata bo/ego narodzenia 1523. Pose= moskiewski przyby= do kr[la Racz., w Chom., wielki ksi'dz moskiewski Wasil zmar= 1533.
?ykgimonta, do Krakowa, w 500 koni, i zawar= z kr[lem przymierze
}brakuje jednej karty latopisu, czyli dw[ch stron,
na lat pi":.
˚.9320, w Rumianc., gdzie lata po 1534 s' opisane|
Racz., nie ma w Chom.
.9200 • • •Tiwunostwo Wile<skie dano panu Wojciechowi Jundile.
.9120 Lata bo/ego narodzenia 1524. By= wielki “utisk” ]ucisk\ w Ruskich
Marsza=kostwo dworskie dano panu Iwanowi Hornostajowi.
“krainach” oko=o Lwowa, od Turk[w i Tatar[w, Przemy>lsk' ziemi" wsz'
Racz., nie ma w Chom. bo uszkodzony.
“popalili” ]spalili\, Sanock', Lwowsk', Be=zeck', Podolsk' “ogniem i mie-
czom popustoszyli”, okrutne mordy i wielkie szkody “czynieny” ]robi'c\... .9205 Togo leta “prysz=a szarancza” na Ladsk' ziemi" i na Litewsk',
Racz., nie ma w Chom. oko=o Bere>cia, Mie<ska, Swier/na, Kojdanowa, Iwenca, i oko=o Wilna
“widieli latajuczych, i poeli /yto i jarnu, i trawu” ]owady zjad=y /yto, jare
.9125 Lata po narodzeniu Isusa Chrysta – syna bo/ego 1525,
zbo/a i traw"\. To sta=o si" za grzechy nasze.
m-ca marca 10 dnia. Wojciech – pruski mistrz, b"d'c u kr[la ?ykgimon-
Racz., nie ma w Chom. bo uszkodzony.
ta pierwsz' walk' “uci>niony”, tego dnia ho=d w Krakowie, na >rodku
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ...LITEWSKIMI
.9210 Lata bo/ego narodzenia 1542. M-ca oktabra 10 dnia, indyktu
indyktu 1-go, z wtorku na >rod", 4-tej godziny nocy ]godz. 22-ga, 10-ta
wieczorem obecnego systemu\, w nocy “by=o znamienie”
]pojawi=o si" znami", pojawi= si" znak\ na niebie& pojawi=y si" s=upy
>wietlne “jak”, ogie< “mnogie chodili }po niebie|, mnogo zbiralisja”
]zjawisko trwa=o jaki> czas\, jeden s=up rozpad= si", “odny” ]szcz'tki
jednego\ posz=y na “po=nocz” i tam “pogibli”, a drugie posz=y na “po-
=ude<”, i te – odszed=wszy – “pogibli” }tak/e|.
Racz.
.9215 Tego te/ lata pan Stanis=aw Olbrachtowicz Kgasztolt ]Gasztold\
– wojewoda trocki, zmar= z poniedzia=ku na wtorek, pi'tej godziny nocy
]23-cia obecnego systemu, na godzin" przed p[=noc'\, “za tyide<”
przed Bo/ym Narodzeniem.
Racz.
.9220 Lata bo/ego narodzenia 1543. M-ca apiela 11 dnia, indyktu 1-go,
pan Matej Wojciechowicz Janowicza }tak w latopisie| – starosta ?mudzki,
zmar= trzeciej “niedzieli” ]tygdnia\ po Wielkanocy.
Racz.
.9225 Lata bo/ego narodzenia 1543. M-ca maja 15 dnia, w sobot",
sz[stej “niedzieli” ]tygodnia\ po Wielkanocy, indyktu 1-go, El/bieta
kr[lewna, c[rka kr[la rzymskiego Ferdynanda, cesarza Karla pi'tego
bratanica, “przyniesiona” ]przyby=a\ do Polski do Krakowa w ma=-
/e<ski stan ?ykgimontowi Awgustowi, m=odemu kr[lowi polskiemu,
“poczciwie i ochendo/e, z rado>ci' wszech obywateli” Korony Polskiej
i Wielkiego Ksi"stwa Litewskiego; w niedziel" by=a koronowana, a w
poniedzia=ek – “dana kr[lowi w ma=/e<stwo.”
Racz.
.9230 Lata bo/ego narodzenia 1544. Za:mienie s=o<ca – opis zjawiska.
M-ca henwara 24 dnia, indyktu drugiego, w czwartek przed po=udniem
“by=” ]zdarzy= si"\ znak& nadesz=a ciemno>:, prawie jak o zmierzchu,
s=o<ce widziano jak sierp, albo “miesi'c m=ody” rogami na zach[d
s=o<ca, a potem rogami na wsch[d... itd.
Racz.
istotnie, 24 henwara ]stycznia\ 1544 wypada= w czwartek.
.9235 Tego /e lata }15|44. Przyjecha= kr[l stary ?ykgimont do Bere>cia
}Litewskiego n(Bugiem|, dziesi'tego tygodnia po “Wielikodni”, w >rod", “s
Polski”, a syn jego, kr[l m=ody – z Wilna, przed “>w. Ilejem” ]Elijaszem\,
tak/e w >rod", i by= sejm wielki w Brze>ciu, i na tym sejmie odst'pi=
kr[l stary synowi swemu – ?ykgimontowi Awgustowi, kr[lowi m=ode-
mu, Wielkie Ksi"stwo Litewskie, “po Pokrowie preczytoe Bogorodicy
u tyide<” ]w tydzie<...\, indyktu trzeciego, i grody rozdawszy, pojecha=
kr[l stary do Lach[w, a m=ody kr[l ?ykgimont Awgust ze sw' kr[low'
pojecha= do Wilna.
A “wrady” w ten czas rozdane tym osobom ni/ej opisanym, to jest
“Panu“ Gregorowi Gregorewiczowi Ostikowiczowi – pa<stwo Wile<skie.
Kniaziowi Januszowi Dubrownickiemu – wojew[dztwo Trockie.
Panu Heronimowi Chodkiewiczowi – pa<stwo Trockie.
Panu Miko=ajowi Janowiczowi Radziwi==owi – marsza=kostwo ziemskie.
Panu Aleksandrowi Chodkiewiczowi – wojew[dztwo Nowogrodzkie
}¯ Nowogr[dek Litewski, r[/ny od Nowogrodu Wielkiego|.
Kniaziowi Semenowi Pro<skiemu – wojew[dztwo Kijowskie.
Panu Stanis=awowi Petrowiczowi Kiszce – wojew[dztwo Witebskie.
Panu Miko=ajowi Jurewiczowi Radziwi==owi – podczasze
}stanowisko podczaszego, J.D.|
Panu Janowi Janowiczowi Radziwi==owi – krajcze.
Panu Hrygoriu-Gregorowi Chodkiewiczowi – podkomorze.
Raczyn.
.9240 Lata bo/ego narodzenia 1545. M-ca ijunia w post Piotra, na dwie
niedziele przed >w. Piotrem, w poniedzia=ek, w Wilnie zmar=a kr[lowa
El/bieta, i pogrzeb by= u >w. Stanis=awa, w kaplicy wielebnego Kazi-
mierza, m-ca awgusta 24 dnia, w poniedzia=ek... itd.
Raczyn., {le w Rumianc. 1535 ˚.9320
istotnie, 24 sierpnia 1545 wypada= w poniedzia=ek.
w 1543, m-ca maja 15 dnia, przyby=a do Krakowa, w niedziel" –
koronowana, a w poniedzia=ek – dana kr[lowi w ma=/e<stwo;
trzy lata by=a /on' – /ony kr[l[w zbyt cz"sto umiera=y w zaledwie kilka
lat po >lubie, od W=adys=awa Jagie==y po Zygmunta Starego.
Potem kr[l August – ci'gnie latopis – gdy pochowa= cia=o kr[lowej, ma=-
/onki swojej, b"d'c w m=odym wieku, nie mog'c wytrzyma: “chciwo>ci
swojej” ]po/'dania\ ku bia=og=owym, pocz'= mi=owa: pani' Barbar"
Radziwi==ow', kt[ra osta=a wdow' po panie Stanis=awie Olbrachto-
wiczu Kgasztoldzie ]Gasztoldzie\ – wojewodzie trockim, i mieszka=a
w tym czasie z matk' swoj' – pani' Miko=ajow' Radziwi==ow' }/on'
Miko=aja Radziwi==a| – pani' wile<sk', i bratem swoim – Miko=ajem
Radziwi==em, podczaszym.
Po >mierci El/biety pocz'= mi=owa: Barbar", nie przed >mierci'....
Zap=aci za to, bo w 1572 umrze na chorob" weneryczn', w wieku 52
lat. Od kogo nabawi= si" – nie wiadomo. Ale Barbara wkr[tce po koro-
nacji 1550 grudnia 07 te/ umrze 1551 maja 08, a /e sama by=a m=od'
wdow' po Gasztoldzie – droga choroby wenerycznej do kr[la zdaje si"
prowadzi: po trupach. Zmar=a na chorob" weneryczn' – syfilis, s'dzili
jemu wsp[=cze>ni; prawdop. na raka macicy wg W=. Czapli<skiego,
1985 ]str. 168\, tak te/ pewnie i kr[l... na raka macicy.
Dalej w latopisie szczeg[=y nocnych wypraw kr[la do domu Barbary,
strze/onego przez braci, jak go tam zastali u siostry; tre>: opowiadania
na umys=y plotkarzy, z oznakami zmy>lenia& dialog – zarzut braci i m'dra
odpowied{ kr[la, i w nast"pstwie – >lub obojga potajemnie dany, znany
tylko Radziwi==om i Kie/gaile }a nocny dialog – pi>cowi...|, a ona – dla
pozoru – mieszka=a dalej z matk' swoj' i z bratem.
}pisiec wiedzia= te/, /e Zygmunt August zakocha= si" w niej po >mierci
swej /ony – nie przed...|
Raczyn.
.9245 Potem kr[l m=ody bo/ego narodzenia 1547, w post Filipa, }po|jecha=
do Polski, do ojca swego, nawiedzi: go, i tam sw[j o/enek wyjawi=
kniaziowi Mateuszowi – biskupowi krakowskiemu, i panu Janowi Tar-
nowskiemu – panu krakowskiemu }pan – rz'dca, wojewoda|. Oni jemu
dozwolili i z tym z Polski wr[ci= do Wilna.
Raczyn.
.9250 Lata bo/ego narodzenia 1548. W wielki post, panowie-rada Wlk.
Ksi"stwa zebra=a si" w Wilnie, i plotka nabra=a pewno>ci, /e kr[l
potajemnie >lub wzi'= ze sw' poddan', i serdecznie tego }jemu|
“/a=owali” ]ubolewali\ i odradzali. Potem wszem ludziom “i wszej ziemi”
o/enek kr[la by= niemi=ym, wielu nie dawa=o wiary, “mnogie” ]liczne\
paszkwile pisali o tym, }kt[re| na >cianach zamku, ratusza, i wrotach
pa<skich dom[w przybijali, te z kolei przynoszono do kr[la. W ko<cu
dosz=y do Krakowa, do ojca i matki. Oni “wielmi skoro” ]natychmiast,
niezw=ocznie, wkr[tce\ napisali do syna, aby tego nie czyni= – za
ma=/onk" jej nie bra=. Kr[l Awgust o to “nie dba=” – upomina< i
}u|prosze< s=ucha: nie chcia=.
Raczyn.
.9255 Lata bo/ego narodzenia 1547 }po 1548 nast"puje 1547, gdy umiera
Zygmunt Stary|.
Kr[l Zygmunt Stary, b"d'c w Piotrkowie na “sojmie walnom, postano-
wiwszy narownie wsi potreby Reczy Pospolitoe”, b"d'c w staro>ci lat
swoich “rozmiemogsja”, i w tej chorobie, na p[= martwego przywie{li
do Krakowa i tu zmar= “w sam Wielk de<” ]Wielkanoc\ na ”zupe=nom
zekgary” ]zupe=nego zegara\... itd.
Wiadomo>: o >mierci ojca przyniesiono Zygmuntowi Augustowi do Wilna,
“u tyide<” ]w tydzie<\ po Wielkanocy, “w niedziel" rano”, i na tej “niedzieli”
]w tym tygodniu\, w pi'tek, Zygmunt August “obchod czyni=”, z marami
i >wiecami ]rodzaj symbolicznego pogrzebu, stypy pogrzebowej\, a w
trzeci' niedziel" po Wielkanocy, we wtorek, m-ca apriela 17-go dnia,
12-tej godziny zupe=nego zegara ]w samo po=udnie\....
W dalszej cz">ci, Zygmunt August, w Wilnie, we wtorek, m-ca apriela
17-go dnia, o godz. 12-tej “zupe=nego zegara” roku “zwyszmienowa-
nego” ]powy/szego\ }1547|, wys=a= kr[l pan[w, do dworu Radziwi==a,
podczaszego Wielkiego kniazstwa Litewskiego, po pani' Kgasztoltow',
“s kotoroju perwej potajemnie szlub bra=”.
17 kwietnia 1547 wypada= w niedziel", nie we wtorek. Racz.
16 kwietnia 1548 wypada= w poniedzia=ek, nie we wtorek. Jewrein.
wtorek, 17 kwietnia wypada= w 1548 roku. Racz.
wtorek, 16 kwietnia wypada= w 1549 roku. Jewrein.
...panowie }przy|prowadzili j' do zamku Wile<skiego, a/ do pa=acu
kr[lewskiego. I kr[l j' }s|potka= “w sieniach u drzwi” ]u drzwi w sie-
niach\, i tu, po przywitaniu, oznajmi= panom, /e odda= si" jej dawno, i
>lub wzi'=. Panowie, wsza szlachta i rycerstwo nie byli radzi – wielce
smutni, “ale tego ju/ inaczej odmieni: nie mogli”.
Opis naocznego >wiadka. Na tym ko<czy si" Spisok grafa Raczynskago.
Je/eli nawet ostatnie strony zosta=y zniszczone lub utracone, to, s'dz'c
z d=ugo>ci opis[w ka/dego roku – niewiele ju/ lat zosta=o do ko<ca.
Mo/na przyj': z du/ym prawdop. /e zako<czony by= ok. 1570(80 roku,
a orygina= z XV wieku pisiec przepisywa= oko=o 1590÷1600, i dok=ada=
wiadomo>ci ostatnich dekad, czerpanych z kronik polskich, zapewne
Miechowity, Bielskiego, i Sarnickiego ]˚Kroniki polskie, nr 808\, Korona
Polska, zupe=ny zegar, s=ownictwo – >wie/y tekst ze wszech miar.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY KRONIKAMI...
Letopis }muzeum| Rumiancewa, po 1514 – “1515” ]Rumianc.\
Rumiancewska letopis, wg Rosjan,
]tak i Latopis Chomi<skich z Olszewa, 1550\,
{le& Kodeks Olszewski Chomi<skich, wg St. Ptaszyckiego, 1907,
czyli Wielkiego Ksi"stwa Litewskiego i ?m[dzkiego Kronika
Olszewski, Chomi<ski – dwie nazwy z przyrostkiem `ski, o jedn' za du/o, bo
mieszaj'ce, gdy mo/na prosto, zrozumiale, i >ci>le& Chomi<skich z Olszewa.
Kodeks }czyj$| Olszewski }by nast"pnie| Chomi<skich – “naukowo”.
Gmatwanie, pl'tanie, wik=anie – cz">ci' Nauki polskiej i rosyjskiej.
Ptaszycki latopisy zwa= kodeksami, wszystkie. Tak i w >rodku publikacji.
Pokrewny Spisok Archeologiczeskogo Obszczestwa ma urwan' t" cz">:.
.9300 W leto 7013 }1505|. ?ikgimont Kazimierowicz na stolcu w Wilnie,
awgusta 15, indyktu }brak; 9| po >mierci brata – kr[la Aleksandra.
Rumianc.
.9305 W leto 7000 }1492|. Sentabra 21, indikta 10, we wtorek, }Aleksander|
“koron" wzi'=” ]zosta= koronowany\.
Rumianc.
21 sentabra 1492 wypada= w pi'tek, w 1493 – w sobot".
.9310 W leto 7015 }1507|. Kn. Kostantin Iwanowicz Ozstrozskij przyby=
z Moskwy, }miesi'c nie wykazany; sentabra lub dekabra| 25, indiktu 11,
w sobot". Tej te/ zimy Hlinskij >ci'= Zaberezynskogo, m-ca fewrala 5.
Rumianc.., jest te/ u Racz. pod rokiem 1508, ˚.9055
.9315 W leto 7022, indyktu 12 }1514|. Moskwiczanie najechali Smole<sk,
m-ca maja 16, we wtorek, na pami'tk" ojca naszego – Gregorija, i stali
12 niedziel. Smolnianie poddali si" awgusta 1, w poniedzia=ek...
}1 awgusta 1514 wypada= we wtorek|
...i nazajutrz moskiewski wielki knia{ wjecha= do grodu.
}mo/e pomiesza= dnie& poddania si" – z wjazdem|
“Hospodar kr[l jego mi=o>:” ]kr[l polski\ wyjecha= z Wilna ijunia 22, w
sobot", o 9 godzinie dnia ]godz. 14-ta obecnego systemu\ na pami'tk"
Marji Magdaleny, przed zapustami Matki Bo/ej, i star= si" z Moskalami
za Orsz', na Kropiwnie }rzece|, sentabra 8, w pi'tek. Moskwiczan na
g=ow" pobili – lista 34 je<c[w w tek>cie zapisu.
Uj"to wojewod[w starszych&
kn. Michai=a Iwanowicza Bu=akowa, i brata jego – kniazia Dmitreja,
Iwana Ondrieewicza Czeladina,
kn. Iwana Dmitreewicza Pronskiego }od nazwy grodu Pro<sk|,
Dmitreia Wasilewicza Kitaewa,
Dani=" Ondrieewicza Pleszczeewa
}¯ jez. Pleszczewo ¯ pluska: % wo ]woda\, SK ˘ SzCz|,
Iwana i Wo=odimera – “dzieci” }syn[w| Semena Ko=yczowa.
A “dzieci” }syn[w, pazi[w| “bojarskich” ]bojar[w\&
kn. Borisa i syna jego – Petra, Romodanowskich }Peter ¯ Boris R.,
ar. ramada ]gor'co\ ˘ ramadan ]gor'cy miesi'c\, OA|
kn. Iwana Semenowicza Szachowskiego }¯ gra w szachy|,
kn. Borisa }brak znaku interpunkcji, ale wynika on ze sposobu
przekazania my>li, kt[ry zmieni=em na wsp[=czesny, «i»|
syna kn. Iwana Starodubskiego,
kn. Piotra Putatina, tak/e bratanka jego }ros. puta: ]mota:, pl'ta:\|,
kn. Semena Iwanowicza, Andreia Semenowicza Ko=yczowa,
Borisa Iwanowicza Pleszczeewa,
Iwana }zostawione czyste miejsce na 6÷7 liter| – syna Kuleszy
}kulesza ]kulomiot\ ¯ kule % sza ]miota: strzela:\ ˘ kusza|,
Philipa-Filipa – syna Ioana,
Juria Dmitreewicza – syna +ynki,
Andreia Philipa-Filipa Naszczokina
}szczok ]=ask\$ ¯ szczekota: ]=askota:\, pol. mjsc. +ask|,
Eropkina }czyste miejsce na 7÷8 liter| – syna Iwana Andreewa,
Mateja – syna W=ukowa }gr. ˘ =ac. Mattheus, w wymowie “matfiej”|,
syna Timotheja-Timofieja Dmitreja }gr. ˘ =ac. Timotheus “timofiej’|,
kn. Jurego Iwanowicza Dieewa }die=o ]czyn\, pol. Dzia=a|,
Iwana Dmitreewicza Sokolnika }soko=, gat. ptaka drapie/nego|,
Istom" +upandina,
Nekluda Pleszczeewa – syna Bordina,
syna Andreia Po=uechtowa,
Kobc" Matina,
syna Budodora Iwanowicza Nowosilcowa – jasielniczego,
Semena Theodorowicza-Fedorowicza,
Grigorija-Gregorego Borisowicza Bezumnago-Bezumnego
}bezumny ]bezmy>lny\ ¯ bez % um ]my>l, rozum\ ˘ duma:|.
Rumianc., w Wo=yn. kr[tka lista – 11 imion je<c[w, ˚.8450,
w Racz. te/ opis najazdu na Smole<sk, ˚.9080, psuty w Jewrein.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
.9320 kr[tkie zapiski, tu – wyci'g z kr[tkich, “lata bo/ego narodzenia”&
1386 wiara zakonu =aci<skiego ustanowiona w Litwie }tak i w Chom.|.
1331 kr[l Jagai=o “porazi=” Niemc[w }w rzecz. 1410.07.15|.
1360 Litwa “wzi"=a” Po=ock }w innych 1306, w Chom. 1307|.
1497 Wo=osi “porazili” kr[la Olbrachta }na Bukowinie, w Chom. 1437|.
1080 zmar= “wielebny” kr[l Kazimierz }w Chom. 1494, w rzecz. 1492|.
1386 Witowt “do spo=u z” Jagai=' ochrzczony w Krakowie.
1430 zmar= Witowt }oktabra 23, w Trokach; nie ma w Chom.|.
1488 zmar= Andrej Kazimierz }w Chom. 1500|.
1500 pan[w pojmano na Wiedroszni }tak i w Chom.|.
1500 Tatar[w pobito pod Kleckiem }w Chom. 1506|.
1506 zmar= kr[l Aleksander – Zygmunt na “wielkim knia/eniu” }Chom.|
1507 zmar= Tabor }biskup Wile<ski; tak i w Chom.|.
1520 Hli<ski >ci'= Zaberezy<skiego i zbieg= do Moskwy }nie ma w Chom.|.
1514, sentabra 8 Moskw" pobito pod Orsz' }na Kropiwnie rzece|.
1520 Zachariasz legat by= w Wilnie }w Chom. w Litwie|.
1524 Z=ota uliczka zosta=a otworzona }tak i w Chom.|.
1526 kr[l ?ykgimont }G|da<szczan >cina= }u Racz., ˚.9130|.
1527 Tatar[w pobito na Holszanicy }rzeczka nad kt[r' Holszany|.
Tego lata }15|27 cara zawo=oskiego z Litwy precz wypu>cili
}w Chom. Tatar[w pobito 1527, ale cara wypuszczono 1528|.
1528 kr[lowa Bona najpierw przyjecha=a do Litwy.
Zygmunt August, lat 9, wyniesiony na stolec, w poniedzia=ek, na
>w. +ukasza Ewangelisty }1529 w Chom.|.
prawa pisane dano Wielkiemu Ksi"stwu Lit., na >w. Micha=a.
1530 miasto i zamek Wile<ski spali= si" }tak i w Chom.|.
Tego roku Tatar[w pobito na Holtwie,
by= w[wczas Iwan Dubrownicki • • • • •
}dalej brakuje jednej karty, czyli dw[ch stron,
˚.9170, w Racz., Chom. gdzie lata 1530–1534 s' opisane|
• • • • oblegali Starodub t “niedziel” ]tygodni\, bij'c z dzia=,
kniazia Fedora }Theodora| Owczyn", wielu kniazi[w i dzieci bojar[w
“w po=on pobrali” ]uprowadzili\, a innych wojak[w po>cinali, 100
do 300 tys. “po=onu wziali”.
Rzecz o wydarzeniach roku 1534, ˚.9170 ]u Racz. te/ tekst
urwany w tym miejscu, po czym opis roku 1541$\.
1535 }w innych 1545| W lato 7053, od bo/ego narodzenia 1535,
m-ca ijunia ]czerwca\ dnia }kt[rego nie wykazano& 1, 8, 15...|, in-
dyktu 3, w poniedzia=ek, 16-tej godziny zupe=nego zegara, zmar=a
wielka kr[lowa Ol/bieta ?ikgimuntowaja Awgustowaja – m=oda
c[rka Ferdynanda, kr[la czeskiego i rakuskiego, rodzonego brata
cesarza... itd.
U Racz. te/ dzie< w czerwcu nie wykazany, ˚.9240.
1563 m-ca fewrala 15, w poniedzia=ek, za kr[la polskiego ?ikgimonta
Awgusta i za wojewody po=ockiego Stanis=awa Stanis=awowicza
Dowoiny, przy }tak| zwanym arcybiskupie-w=adyce po=ockim Ar-
senim Szyszce – car i wielki knia{ Iwan Wasilewicz moskiewski
“wzi'=” gr[d wielki Po=ock... itd.
1564 Litwa pobi=a Szujskiego kniazia Pietra Iwanowicza z si='
wielk' moskiewsk' “na Ewanskom”.
1565, jesieni'. Moskwiczanie pod wodz' wojewody cara i wlk. kn.
Iwana Wasilewicza, z kn. Juriem Iwanowiczem Tokmakowym
“wzi"li” Ozieriszcza.
1566 za:mienie ksi"/yca; oktabra 28, we wtorek, znak na niebie&
ksi"/yc jak krew sta= przez 3 godziny.
}zwykle godzin"; 28 oktabra 1566 wypada= w poniedzia=ek|
1567 ca=kowite za:mienie s=o<ca m-ca apriela 9, w >rod" “radunicznej
niedzieli”, potem jak “miesi'c” ]ksi"/yc\ sta=o, w po=udnie rogami
na wiecz[r.
1567 pobi=a Litwa “posoch"” moskiewsk' pod grodem Suszi “stawiaczi”,
i wojewod[w moskiewskich, Srebrnego kniazia Pietra.
1567 Lata 7075 Wo=odimer Andreewicz sta= “na beregu protiw krym-
skogo” ]na brzegu naprzeciw krymskiego\, z nim cara i wielkiego
kniazia bojarzy i wojewodowie • • • • •
}na tym latopis urywa si"|
Rumianc.
D=ug' tre>: ogranicza=em do cz">ci pocz'tkowej – jak has=o wywo=awcze,
czasem dalsz' cz">: skraca=em, by by=o wiadomo o czym rzecz ca=a, tj. by
unikn': b="du, kilkakrotnie zaopatrywa=em te/ w m[j komentarz, zw=aszcza
dotycz'cy poprawno>ci dat, gdy znane by=y dni tygodnia – sprawdza=em je
z wiecznym kalendarzem. Pe=na tre>: g=[wnych latopis[w w Wypisach.
k
 ...LITEWSKIMI
1052 Letopisiec Litwy – chronologicznie –
charakterystyczne zwroty, nazwy, r[/nice, b="dy&
1. od Palemona ze staro/ytnego Rzymu do Giedymina †1341.
naiwnej tre>ci, Palemon to rycerz Aleman ze ?mudzi, /yj'cy ok. 1254, za-
czerpni"ty z Alnpeka – kronikarza niemieckiego, a Dowszprung i Zywibund,
/yj'cy ok. 1246 – z wo=y<skiego latopisu obejmuj'cego dzieje 1205÷1292,
przepisanego 1428 do Ipatiewskiej ltpsi; wg Kroniki, Dowszprung by= towa-
rzyszem Palemona, przyby=ego ze staro/. Rzymu, po Chrystusie.
.100 cesarz August nie tylko Rzymem, ale i ca=emu >wiatu panowa=.
Kras., Racz., Rumian, Jewrein., Chom.
.102 za cesarza Augusta syn Bo/y }Jezus Chrystus|
– narodi=sja-narodzi= si"& Kras., Chom.
– wop=oti=sja-wyp=odzi= si"& Racz., Archeolog., Jewrein., Rumianc.
.104 ...syn Bo/y z martwych wsta=, wzni[s= si" do nieba, u Boga siedzi.
– na prawicy& Kras., Chom.
– odesn'& Racz., Jewrein., Rumianc.
.106 Neron w=asn' r"k' “ku >mierci przyprawi=” swego doktora najwy/szego,
– bezimiennie& Kras.
– o imieniu Seneca& Racz., Jewrein., Rumianc., Chom.
.108 Neron kaza= podpali: Rzym
– niekolko krot& Kras., Jewrein., Rumianc.
– kilkokro:& Chom.
– kolko raz& Racz.
.110 Palemon przybywa na Litw" na czele czterech rod[w, drog'
– morsk'& Kras., Racz., Archeolog. Rumianc., Chom.
Poslesmon, bluknij – Jewrein.,
– l'dow'& Spisok ks. Zas=awskich przed 1550, Spisok Bychowca.
.112 Dowszprung towarzyszem Palemona.
Racz., Rumianc, Jewrein., nie istnieje& Kras., Chom., uszkodz. Archeolog.,
.114 przybysze z Rzymu, krewni Nerona, szlachta o czterech herbach&
– Kitaurus, Kolumnus ]tylko dwa wymienione\& Chom.
– Kitawrus }Pogo<|, Kolumny, R[/y, i Urgy }Ursyn-Nied{wied{|,
¯ jurgy ¯ bjarni ¯ björn& Kras.,
– Kitawrusa – Dowsprung, Kolumn[w – Preszpor }Prosper, OE|,
Rusi-R[/y – Ulianus }Julian|, a Ro/ – Ektor }Hektor, nieme H|
Racz., Archeolog.
Kitawrus – Daweprunkg, Kolumn[w – Preszpor, Rusin – Iulianus,
a z Ro/ – Ektor
Kitawrucz – Dodepronkg, Preszpor, z Urusin – Iulian, z Ro/en –
Nektor& Jewrein..
.116 rz. Szuma, morze Niemnowe, Skilia, Dubissa, Jura, Jurbork.
Kras., Racz., Archeolog. Jewrein., Rumianc., Chom.
.118 Litwa ¯ lytus % tuba
Ludzie osiedli nad rz. Welja grali na “trubach dybasnych” ]tr'bach z
drewna d"bowego\, Kernus przezwa= ten brzeg swoim j"zykiem, po
=acinie& Litus, gdzie si" ludzie jego mno/', a tr'b" – tuba. I nada= imi"
po =acinie tym ludziom w swoim j"zyku, sk=adaj'c brzeg z tr'b'& Litusba.
A pro>ci ludzie, nie znaj'c =aciny, pocz"li zwa: Litw'.
Kras., Racz., Rumianc., Chom., nie ma& Jewrein.
.150 d=ugi ci'g genealogiczny od Palemona a/ do
– Trojdena †1282& Kras.
– Giedymina †1341,
starannie opracowany ]nieprzerwanej linii\, pocz'wszy od trzech syn[w
Palemona o imionach& Bork, Kunas, Spera&
Racz., Rumianc., Jewrein., Chom.
.160 pi"ciu syn[w Romana&
Narymunt, Domon }Dowmont|, Holsza, Gedrus, Droiden }Trojden|&
Kras., Racz., Archeolog., Jewrein., Rumianc., Chom., Bych.
.170 parafrazy Mendoug–Trojnat–Trojden–Dowmont–Narymund.
– nie istniej'& Kras., bo tre>ci kr[tkiej,
– istniej'& Racz., Archeolog., Rumianc., Jewrein., Chom.
.180 Trojden ª...w Ruskiej kronice, i/ gorszy by= tym zemiom ani/eli An-
tioch Sirskπj, i Herod Jerusalemskπj, i Neron Rimskij, /e tak by= okrutnyj
i waleczny.º – imiona i ich kolejno>: charakterystyczne dla wo=. ltpsu,
pisanego 1288–1289, i przepisanego do Ipat. ltpsi w 1428.
zdanie ko<cz'ce Spisoka grafaKrasinskogo; Kras., Rumianc. Chom.,
Troikgen& Jewrein.
.186 o wlk. kn. Witenie.
Racz., Archeolog., Jewrein., Rumianc., Chom.
.188 o wlk. kn. Kgidiminie i o bitwie z kn. Wo=odymerem wo=odzimierskim.
Racz., Jewrein., Rumianc., Archeolog. Chom.
.190 o Stanis=awlu kijowskim, wygnanym z Kijowa przez Kgidimina&
Racz., Archeolog., Rumianc., Jewrein., Chom.
.192 o wlk. kn. Kgidiminie, jak Troki “zarubi=” ]za=o/y= zr"by\ i Wilno
opis legendy – klarownie – z ok. 1550, wskazuje s=ownictwo, i niemi=o-
siernie d=ugie zdania, gadatliwo>: – ja skr[ci=em nieco&
Giedymin, w czasie =ow[w, znalaz= w puszczy g[r" pi"kn', d'browami
i r[wninami “obleg='” ]rozleg='\, }miejsce| spodoba=o si" jemu wielce, i
za=o/y= gr[d Troki, gdzie dzi> Stare Troki, i z Kiernowa przeni[s= stolec
sw[j do Trok[w. Po “ma=ych czasach” ]wkr[tce\ wybra= si" na =owy od
Trok o 4 mile }22 km|, tam znalaz= g[r" pi"kn' nad rz. Welj', na kt[rej
znalaz= wielkiego tura, i zabi= go – od niego zw' g[r' Tura. By=o wielce
p[{no, by wraca: do Trok, zatrzyma= si" na ='ce Szwintroga ªi obno-
cowa= tuº. Ípi'c, w czasie snu ujrza= na g[rze kt[r' zwali Krywaja, a
dzi> +ysaja, stoi wilk /elazny wielki, w nim wycie, jak sto wilk[w. Budz'c
si" ze snu, opowiedzia= swemu wr[/bicie, o imieniu Lizdejko, kt[rego
znaleziono w “or=owym gnie{dzie”, i kt[ry by= najwy/szym wr[/bit', a
potem popem poga<skim, a Lizdejko na to powiedzia= gospodarzowi&
ªKniaziu, wilk wielki /elazny znaczy – gr[d sto=eczny tu b"dzie, a wycie
wewn'trz – to s=awa jego b"dzie s=yn': na ca=y >wiat.º I Giedymin,
odje/d/aj'c nazajutrz, wys=a= ludzi, i za=o/y= gr[d, jeden na Szwinto-
rozie – Ni/nyj, a drugi na Krywoj g[rze, kt[r' dzi> zw' +ys', i nada=
nazw" tym g[rom Wilna. Po zbudowaniu grodu, przeni[s= stolec sw[j
z Trok[w, i “uczyni=” pierwszym wojewod' w Wilnie hetmana swojego
Kgasztolta z }herbu| Kolumn[w, kt[ry by= “pojmany” przez Niemc[w
“na Kunasowie” ]w Kownie\.
I kniaziowa= kn. wlk. Kgidimin wiele lat na kniazstwie Litewskim, Ruskim,
i ?mudzkim, ªi by= sprawiedliwy, i wiele walk miewa=, i zaw/dy zyskiwa=,
i panowa= fortunliwie, oli / }a/| do wielikoe starosti swoee.º
Racz., Rumianc., Jewrein.
ª...i bil spraviedlivem, i viele valk czinil i zawszdi ziskival, i fortunnie
panoval asz do vielkiey staroscy.º Chom.
Gastold, Gastowd, Gasztolt, by= dow[dc' Wielony 1348–1364, nie
Kowna, zamordowany przez Krzy/ak[w 1364, gdy Wielona pad=a.
Trzon opowiadania, esencja – w Latopisie Pancyrnogo i Awierki, dodaj'c,
/e Wilno znaczy wycie wilk[w, a /e Lizdejko uradowa= go – nada= mu
imi" i fortun"; radzi= mu Wilno wystawi: – nazwa= go Radziwi==em.
Lekkiej tre>ci, omal /artobliwie, z przek'sem.
kriwyj – 1. parzysty; pokrywa ]nad par'\ ¯ po ]nad\ % krywa ]para\,
po-krzywa ]po-parzy:\, skrzyd=o ¯ s % krzy ]kry\ % d=o, 2. wynios=y ¯
kriw, krew, 3. fa=szywy; Krywiczanie, Krywko, Kriwyj Rog na Ukrainie,
itp. ˚Skorowidz nazw nr 1680 ]Obja>nienia nazw i termin[w\.
Krywyj gorod w Wilnie – obiektem bronionym przez Lach[w 1390, w
czasie ataku Witowta z Krzy/akami; poleg= w[wczas Korygie==o – o tym
wydarzeniu w dalszej cz">ci, przy wypisach z roczn. Smol., ˚.305.
.194 o wlk. kn. Kgidiminie i o siedmiu synach jego
B"d'c wielkiemu kniaziu Kgidiminowi przy staro>ci swojej, i sp=odzi=
siedmi syn[w, a [sm' – c[rk", imieniem Hanna, kt[r' }wy|da= do Lach[w
w ma=/e<stwo synowi Kazimierza – W=adys=awowi +okietkowi ªkoli }jak|
pisano od bo/ego narodzenia tysiecza trysta dwadcatogo goda.º I b"d'c
kn. wlk. Kgidimin u wielkiej staro>ci swojej, “przy swoim /ywocie ]za /y-
cia\ rozdzieli= wszech syn[w swoich, i pi"ciu syn[w swoich ªposadzi=
na udzia=ach, to jest, starszego syna Montiwida – na Koraczowie, “da”
]tak/e\ na S=onimie, a Narimunda – na Pi<sku, a Olgkirda – na Krewie,
a “k tomu” ]w dodatku\ knia{ witebski syn[w nie mia=, tylko c[rk", i on
}wy|da= za Olkgirda c[rk" sw' i przyj'= jego do ziemi Witebskiej.º itd.
Odt'd tre>: schodzi si" z “Origo Jagyelo et Wytholdi...”
Racz., Archeolog., Rumianc., Jewrein., Chom.
.196 rusko-rosyjski patronimik `wicz, dostawiany do litewskich imion,
kt[rych Litwa nie u/ywa=a
]Stryjkowski 1582, Patryjarszy spisok i Barku=abowskaja ltps – oba
dzie=a z XVII wieku, Tobolskij spisok, Leningradskij spisok, Krasnojarskij
spisok – wszystkie trzy z XVIII wieku\
.198 opowiadania zaopatrzone tytu=ami ]nag=[wkami\,
od Palemona – do ko<ca kroniki, do wypis[w ]X\&
O knia/ati Palemonie i o trech synow jego
O knia/ati litowskom Szwintrozie, synie Utenusowie
O wielikom kniazie Skirymontie
O mu/ach latygolskich, jak pryszli u ?omoit
O piati synech Romanowych
O wielikom kniazi Witenie
O wielikom kniazi Kgidimanie
O wielikom kniazie Kgidiminie i o bitwie s kniaziem Wo=odymierem
wo=odimierskim
O kniazi Stanis=awli kijewskom,
kotorogo wygna= knia{ Kgidimin s Kijewa
O wielikom kniazi Kgidiminie, jak Troki zarubi= i Wilno
O wielikom knjazi Kgidiminie i o siemi }siedmiu| synech jego
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY KRONIKAMI...

1. Akadem.

2. Nikiphor.
Ltps.

4. Wilenski

10. Rumian.

11. Jewrein.
3. Supra>l.

9. Archeol.
6. Ody<cewicza

8. Raczin.
8. Raczinskogo

12. Chomi<skich

6. Ody<c.

7. Krasin.

14. Wo=y<.
7. Krasinskogo

10. Rumiancew.

12. Chom.
5. S=ucki
Ltps.

2. Nikiphorow.
1. Akademicki

11. Jewreinow.

13. Origo
13. Origo regis
9. Archeolog.
3. Supra>lski

14. Wo=y<ski
4. Wile<ski

5. S=ucki
Nr

Nr .330 K S S S bS •
• S 0 0 bS K - -
.332 K S K W W W W W W
• K K - -
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 .334 >Z $ >Z >Z >Z >Z >Z >Z >Z
• >Z >Z - -
1. dzieje od Palemona przyby=ego ze staro/. Rzymu .336 • nD 0 • D D D D Du D
0 nD - -
.100 - - - - - - Aug Aug • Aug Aug Aug - - .338 • FW 0 FW FW FW FW FW CV
• 0 FW - -
.102 - - - - - - nar wo • wo wo nar - - .340 • wio wio wio wio wio wio wio wio
• wio zim - -
.104 - - - - - - pra od • od od pra - - .342 • pok pok pok pok pok pok pok pok
• pok pok - -
.106 - - - - - - d dS • dS dS dS - - .344 • wz wy • wz wz wz otn odi
• wy zw - -
.108 - - - - - - nk kr • nk nk kkr - - .346 • ins ins ins ins ins ins ins ins
• ins ins - -
.110 - - - - - - m m • m m m - - .348 • tnw tnw 0
• 0 0 tnw 0
tnw 0 tnw - -
.112 - - - - - - 0 % • % % 0 - - .350 • Ro Ro ?o ?a 0
• Ro 0 ?e Ze • - -
.114 - - - - - - K KD • KD KD %.. - - .351 • Brj Brj Brj Brs Brk Brk Brn Bor
• Brj • - -
.116 - - - - - - Sz Sz • Sz Sz Sz - - .352 • Or OR Or Or Or Or Or Or
• Or • - -
.118 - - - - - - lyt lyt • lyt 0 lyt - - .353 • stu stu lut lut lut lut lut twa
• stu • - -
.150 - - - - - - T G • G G G - - .354 • Wm Wm Wm Wm Wm Wm Wm Vm
• Wm • - -
.160 - - - - - - 5s 5s 5s 5s 5s 5s - - 4. historia Litwy na Podolu
.170 - - - - - - 0 par par par par par - - .400 - • % • % % % % % % % % - -
.180 - - - - - - As As As As As As - - .410 - • 4s • 4s 4s 4s 4s • 4s 4s 4s - -
.186 - - - - - - - Wit Wit Wit Wit Wit - - .412 - • dre • dre dre dre dre • dre dre dre - -
.188 - - - - - - - Ge Ge Ge Ge Ge - - .414 - • wy • wy wy da da • da da da - -
.190 - - - - - - - Sta Sta Sta Sta Sta - - .416 - • gro • gro gro gro gro • 0 gro 0 - -
.192 - - - - - - - Tro Tro Tro Tro Tro - - .418 - • glei • glei glei 0 0 • 0 0 0 - -
.194 - - - - - - - 7s 7s 7s 7s 7s - - .420 - • Jad • Jad Jad 0 0 • 0 0 0 - -
.196 - - - - - - - 0 0 0 0 0 - - .422 - • wia • wia wia 0 0 • 0 0 0 - -
.198 - - - - - - 0 % % % % % - - .424 - • otr • otr otr ubi ubi • ubi ubi ubi - -
2. zatarg, czyli tre>: Origo regis Jagyelo et Wytholdi..... .430 - • Fed • Fed Fed Fed Fed • Fed Fed Fed - -
.200 7s • 7s 7s • 7s 7s 7%1 7%1 7%1 7%A 7%A 7s - .432 - • Ne • Ne Ne sta sta • wo sta wo - -
.202 0 • 0 0 • 0 0 Bir Bir Bir Bir Bir 0 - .436 - • nik • nik nik nik nik • 0 0 0 - -
.204 0 • 0 0 • 0 0 Ty Ty Ty Ty 0 0 - .438 - • pie • pie pie pie pie • k[p k[p k[p - -
.206 mi% • mi= mi% • mi% mi% mi= mi= mi% 0 mi% mi% - .442 - • Spy • Spy Spy Spy Spy • Spy Spy Spy - -
.208 0 • pri 0 • wgn ugn ugn ugn ugn 0 ugn ugn - .446 - • Pio • Pio Pio Pio Pio • 0 Pio Pio - -
.210 gur • gur gur • gor gur 0 gur gur gur gur gur - .448 - • Do • Do Do Do Do • Do 0 Do - -
.212 Kre • Kre Kre • Kre 0 0 0 0 Kra 0 Kre - .450 - • Do • Do Do Do Do • Do 0 Do - -
.214 ?e • I/e ?a • I/e ?e 0 0 0 $ Ze Za - 5. rocznik Smole<ski 1395÷1428
.216 12 • 12 12 • 12 12 12s 12s 12 12s 12s 12s - .500 • Sml Sml • Sml - 0 0 • 0 0 0 - Sml
.218 0 • 0 0 • 0 0 0 0 0 DI 0 0 - .502 • 0 0 • 0 - Pro Pro • Pro Pro 0 - -
.220 6 • 6 6 • 6 6 6 6 6 6% 6 7 - .504 • Wor Wor • Wor - Wor Wor • Wor Wor Wor - Wor
.222 0 • 0 0 • 0 0 †O 0 0 †O 0 0 - .510 • • dom • dom - dom dom • dom dom dom - dom
.224 Woi • Woi Woi • Woi Woi Woi Woi Woi Woi Woi Voy - .516 • • Sml • 0 - 0 Sml • Sml Sml 0 - Sml
.226 oH • oH oH • OH iH iA iA iA iA iA oS - .520 • Sml 0 • 0 - 0 Sml • 0 Sml 0 - Sml
.228 jas • nja nja psu jas jas jas 0 jas jas jas jas - .524 • ska ska • 0 - 0 0 • 0 0 0 - -
.230 0 • 0 rad wra 0 wra wra • wra ura vra rad - .526 • roz roz • 0 - 0 0 • 0 0 0 - -
.232 0 • psu jas jas psu jas jas • jas jas jas jas - .528 • WD 0 • 0 - 0 0 • 0 0 0 - -
.234 0 • z=y 0 0 0 np np • np % np 0 - .530 • mir 0 • 0 - 0 0 • 0 0 0 - -
.236 jas • psu psu psu psu jas jas psu psu psu psu jas - .532 • Gru Gru • 0 - 0 0 • 0 0 0 - -
.280 Pro • Pro Pro Pro Pro Pro Pro Pro Pro Pro Pro Pro - .534 • Kop Kop • 0 - 0 0 • 0 0 0 - -
.281 bM • bM Biel bM bM bM bM bM bM bM bM Bil - .538 • epi epi • 0 - 0 0 • 0 0 0 - -
.282 0 • 0 0 $ 0 0 0 0 0 0 0 GK - .540 • Twr Twr • 0 - 0 0 • 0 0 0 - -
.283 Ku • Ku Ku Ku Ku Ku Ku Ku Ku Ku Ku CL - .544 met met met • 0 - 0 0 • 0 0 0 - -
.284 L? • L? L? L? L? L? L? L? L? L? Li Z - .546 za: za: za: • za: - 0 0 • 0 0 $ - -
.290 /on • /on /on /on /on /on /on /on /on /on /on /on - .548 po/ po/ po/ • po/ - po.. po.. • po.. 0 po.. - po/
3. Jagie==oWito=d, 1385÷1399 .552 wla wla wili • wla - wl.. wl.. • .... 0 .... - -
.300 poj • poj poj poj poj poj poj poj poj poj poj - - .554 Tat 0 Tat • Tat - Ta.. Ta.. • Ta.. 0 Ta.. - -
.302 Jad • Jad Jad Jad Jad Jad Jad Jad Jad Jad Jad - - .556 m[r 0 m[r • m[r - mr.. mr.. • mr.. 0 mr.. - -
.303 Rim • Rim Rim Rim Rim Rim Rim Rim Rim Rim %.. - - .564 • 0 0 • Kop - 0 0 • 0 0 0 - -
.304 AUz • OUz AUp OUz OUz OUz AUz Az Az AUz AVz - - .566 • Eu Eu • Eu - 0 0 • 0 0 0 - -
.306 Rs • Ors Rs Ors Ors Ors Ors Ors Ors Ors Ors - - .570 • 0 DT • DT - DT DT • Dt.. Dt.. Dt.. - -
.308 0 • Kns Kns Kns 0 Kns Kns 0 Kns Kns Con - - .572 • • pos • 0 - 0 0 • 0 0 0 - -
.310 0 • Krb 0 Krb 0 Krb Krb 0 Krb Krb Krb - - .574 • 7n 7n • 0 - 0 0 • 0 0 0 - -
.312 SH • SL S,L sL 0 SL SL 0 SL SL SL - - .576 rD rD rD • 0 - 0 0 • 0 0 0 - -
.314 Tro • tru tru 0 0 0 0 0 0 0 0 - - .578 0 0 0 • 0 - 0 NW • 0 NW 0 - -
.316 ssl • ssl ssl ssl ssl ssl ssl slp ssl slp ssl - -
.318 nu • 0 nu nu nu sm $ sm sm skr sm - - Oznakowanie wzi"te z tre>ci opisanej tymi numerami, charakterystyczne,
.320 ja • nja jas nja nja jas jas jas jas jas jas - - tj. r[/ni'ce jedne zapisy od drugich, by wy=owi: powi'zania, zwi'zki;
.322 Ik • We We We We 0 0 0 0 0 0 - - • – r"kopis uszkodzony, dzi> nie ma tych zapis[w ]lecz pierwotnie by=y\
.324 WK • WK WK HK hK HK 0 0 0 0 0 - - - – nie ma tej cz">ci w r"kopisie ]w ca=o>ci, nigdy nie by=o\
.325 IT • IT IT IP IT I 0 IiL IL IL IL - - 0 – cz">: jest, ale nie ma w niej tego, szczeg[lnego zapisu
.326 LP • LP LP LP lP LP 0 0 0 0 0 - - %.. – zapis jest, ale czego> brakuje& opisu rokiem, imienia; co> nie jest tak

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.

 ...LITEWSKIMI

11. Jewrjn.

11. Jewrjn.
8. Raczn.

8. Raczn.
14. Wo=y<.

14. Wo=y<.
Ltps.

2. Nikiph.

Ltps.

2. Nikiph.
12. Chom.

12. Chom.
7. Krasn.

9. Arche.

10. Rumc.

7. Krasn.

9. Arche.

10. Rumc.
5. S=uck.

5. S=uck.
4. Wilen.

4. Wilen.
6. Ody<.

6. Ody<.
1. Akad.

1. Akad.
13. Origo

13. Origo
3. Supr.

3. Supr.
Nr Nr
6. zjazd w Trokach, 1430 .9310 - - - - - - • KO • KO - - - -
.600 ’31 ’31 ’31 ’31 %.. %.. • %.. %.. %..
• • - - .9315 - - - - - - • jen • jen- %..- - - %..
.602 6n 7n 7n 7n 7n 7n • 7n 7n 7n
• • - - - zapisy, 855÷1399÷1446
Y. “staro/ytne”
.604 d=1 d=1 d=1 d=1 d=2 d=2 • d=2 d=2 d=2
• • - - .6000 • >w >w • 0 -
.612 o23 o23 o o23 o23 o23 • o23 o... o23
• • - †Wi cz">ci Y “staro/ytnej” nie ma w tych
.6035 • Olg Olg • 0 -
.620 % % % • % % % •• % % % - - latopisach – od Ody<cewicza do
.6040 • pap pap • 0 -
7. Pochwa=a Wito=da, 1431(50 Origo, ale do innych rozdzia=[w
.6070 • Sw Sw • Sw Sw
Litewskiego Latopisu 1341÷1449&
.700 Sk - - • Po Po Po Po • Po po po - - .6170 • igu igu • igu igu
3. Jagie==oWito=d, 1385÷1399
.702 car - - • car tai 0 0 • 0 0 0 - -
5. rocznik Smole<ski 1395÷1428
.704 % - - • % % 0 0 • 0 0 0 - - .6405 • Aln Aln • 0 -
8. wojna Swd.Zyg. 1432–1436
.706 bBb - - • bBb bBb 0 0 • 0 0 0 - - .6410 • Bat Bat • Bat Bat
9. rocznik Smole<ski 1432÷1446
.740 w[d - - • w[d w[d 0 0 • 0 0 w[d - - .6415 • Was Was • Kop -
przepisano tam poni/sze dzieje
8. wojna Swidrygie==oZygmunt, 1432÷1436 .6435 • Alx Alx • • -
z Akadem., Nikiphor., i Supra>l.
.800 SzZ SzZ SzZ • SzZ SzZ ... SzZ • SzZ SzZ SzZ - - .6440 • 0 czi • • -
.804 8p 8p 8p • 8p 8p 7 18 • 8 18 8 - - .6460 • 0 Mx • • - - - - - - - - -
.808 uJL uJL uJL • uJL uJL uJL zJL • zJL zJL zJL - - .6465 • 00 s' • • - - - - - - - - -
.814 % % % • % %.. % % • % % % - - .6470 • 0 Dan • • - - - - - - - - -
.816 We We We • Wo We Ie Eis • $ Esz Eyk - - .6475 • 0 Mi • • - - - - - - - - -
.818 2dn 2dn • • 2dn 2dn 2ty 2dn • 2dn 2dn 4dn - - .6480 • %.. Mi • • - - - - - - - - -
.826 ntik ntik • • <tik nhir ntik nkg • nkg nkk ntig - - .6500 • Iwa Iwa • • - - - - - - - - -
.828 Hol Hol Hol • Hol Hol Hol Po= • Pa= po= Pol - - .6505 • 0 Dm • • - - - - - - - - -
.830 oL% oL% oL% • Ki% Ki% Skl Ki- • Ki- Ki% Ki- - - .6520 Alx Alx Alx • • - - - - - - - - -
.836 o26 o26 o26 • o26 o26 o26 s16 • s16 s16 o18 - - .6625 wio wio zim • • - - - - - - - - -
.844 mw mw mw • mw mw md md • md md md - - .6630 • Olg Olg • Olg - - - - - - - - Olg
.850 % % % • % % % % • % % % - - .6720 • sml msk • • - - - - - - - - -
.852 8s 8s 8s • 8s 8s 8s 8t • 8s 8t 50t - - .6725 • Wor Wor • Wor - - - - - - - - Wor
.854 Sd Sd Sd • Sd Sd Sd ja1 • Sd se1 SiIu - - .6730 • • Mi • • - - - - - - - - -
.856 $ 0 – • % 0 0 0 • 0 0 0 - - .6735 • • :ma • • - - - - - - - - -
.860 sla sla sla • sla Slia sle s=o • s=o s=o sli' - - .6740 • • Sm • Sm - - Sm - - 0 - - Sm
.862 % • • • % % % 0 • 0 % % - - .6745 • • Bra • 0 - - - - - - - - -
.864 % • • • % % % % • % % % - - .6750 • • Wia • 0 - - - - - - - - -
.868 % • • • % % % % • % % % - - .6755 • 7n 7n • 0 - - - - 0 - 0 - 7n
9. rocznik Smole<ski 1432÷1446 .6760 • ra: ra: • 0 - - - - - - - - -
.6800 • Tw Tw • 0 - - - - 0 - 0 - -
.900 Her • Her • 0 Her 0 0 • 0 0 0 - -
.6805 El El El • 0 - - - - - - - - -
.902 ?ig • 0 • 0 0 0 0 • 0 0 0 - -
.6806 :ma :ma :ma :ma - - - - - - - - :ma
.904 Osz • Osz • 0 Osz 0 0 • 0 0 0 - -
.6810 Cam Cam Cam • Cam - - - - - - %.. - -
.906 Her • Her • 0 Her 0 0 • 0 0 0 - -
.6815 0 • Dio • %.. - - - - - - - - -
.908 %.. • Her • 0 Her %.. %.. • Her 0 0 - -
.6840 • 0 m[r • 0 - - - - - - - - -
.910 Wi= • Wi= • 0 Wi= 0 Wi= • Wi= 0 0 - -
.6845 rD rD rD • 0 - - - - - - - - -
.912 % • % • 0 % 0 0 • 0 0 0 - -
.6850 Wit Wit Wit • %.. Wit %.. %.. - %.. %.. %.. - Wit
.914 % • % • 0 % 0 0 • 0 0 0 - -
.6855 SzZ SzZ SzZ • SzZ SzZ ... SzZ SzZ SzZ SzZ SzZ - -
.916 g=[ • g=[ • 0 g=[ g=[ g=[ • g=.. g=.. g=.. - -
.6885 tak • tak • 0 tak - - - - - - - -
.918 Ma • Mi • 0 Mi 0 0 • 0 0 0 - -
.6890 g=[ • g=[ • 0 g=[ g=[ g=[ - g=.. g=.. g=.. - -
.920 Zig • Zig • Zig Zig Zi.. Zi.. • Zig Zig Zig - Zig
.6895 Zig • Zig • Zig Zig Zi.. Zi.. - Zig Zig Zig - Zig
.922 % • % • % % %.. %.. • • %.. %.. - -
.6900 zlu • zlu • o zlu zlu zlu - zlu %.. zlu - -
.924 zlu • zlu • 0 zlu zlu zlu • zlu %.. zlu - -
.6901 Pok • Pok • 0 Pok Pok Pok - Pok %.. Pok - -
.926 Pok • Pok • 0 Pok Pok Pok • Pok %.. Pok - -
.6905 • • Var • 0 Var 0 - - - - - - -
.928 0 • Ano • 0 Onu 0 0 • 0 0 0 - -
.6910 Kaz • Kaz • Kaz Kaz %.. %.. - %.. %.. %.. - -
.930 No • No • 0 no 0 0 • 0 0 0 - -
.6940 Sze • Sze • %.. Sze • 0 - 0 0 0 - -
.934 %.. • %.. • % War 0 %.. • 0 0 0 - -
.936 Kaz • Kaz • Kaz Kaz %.. %.. • %.. %.. %.. - -
.7000 - % % • • - - - - - - - - -
.940 sem • Sem • 0 Sem • 0 • 0 0 0 - -
.7010 - % % • • - - - - - - - - -
.942 Ma • Ma • Ma Ma • Ma • Ma Mo Ma - -
.7030 - % % • • - - - - - - - - -
.944 Suz • Suz • Suz Suz • Suz • Suz Suz Suz - -
.7120 - % % • • - - - - - - - - -
.946 Mo • Mo • Mo Mo • 0 • 0 0 0 - -
.7125 - Tat Tat • • - - - - - - - - -
.948 koli • koli • koli koli • 0 • 0 0 0 - -
.7130∆ - Bat Bat • • - - - - - - - - -
.950 Wa • Wa • Wa Wa • Wa • Wa Wa 0 - -
.952 ocz • ocz • ocz Ocz • 0 • 0 0 0 - -
.8000 • Rur Rur - Rur - - - - - - - - Rur
.954 m[r • 0 • m[r 0 • 0 • 0 0 0 - -
.8060 • igu igu - igu - - - - - - - - igu
.956 0 • 0 • 0 0 • 0 • 0 z=y 0 - -
.8190 • Bat Bat - Bat - - - - - - - - Bat
Z. “nowo/ytne” zapisy, 1482÷1550 .8270 • Wor Wor - Wor - - - - - - - - Wor
.9000 - - - - - • Cho • - %.. - - - .8275 • • Sm - Sm - - - - - - - - Sm
.9015 - - - - - - • Wie • - Wie - - - .8290 • 7n 7n - - - - - - - - - - 7n
.9020 - - - - - - • †JO • - 0 - - - .8295 :ma :ma :ma - :ma - - - - - - - - :ma
.9035 - - - - - - • pre • - 0 - - - .8330 Her - - - - - - - - - - - - Euf
.9040 - - - - - - • †Al • - %.. - - - .8335 Zig - - - Zig Zig - - - - - - - Zig
.9045 - - - - - - • opa • - 0 - - - .8340 - - - - - - - - - - - - - WW
.9050 - - - - - - • Tab • - Tab - - - .8455 - - - - - - - - - % - - - †K
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY KRONIKAMI...
O kniazi Olkgirdie i o Kiestuti
O wielikom kniazi Kiestutu i o wielikom kniazi Jakgiele
O kniazi Andrieju po=ockom
O kniazi Swietos=awli smolenskom
O kniazi Skirgaile i o kniazi wielikom Witowtie,
jak poszli na kniazia Swietos=awla smolenskogo
Knia{ Wotowt knie/ny swoju otda= za wielikogo kniazia moskowskogo
Wasila Dimitrowicza
O kniazi Witowtie, jak korol polskij Jakgie=o pris=a= do niego,
prosieczy jego
Jak knia{ Witowt poszo= k Podolu i Podole wzia=
O Podolskoi ziemli
O kniazi Witowtie, koli zasie= na wielikom knia/eni Litowskom
O polskom koroli Jakgeile, jak prosi= Podola
O kniazi Witowtie, jak poszo= wojewati Mir-Tik=uja
O kniazi Daszku The}o|dorowiczu, koli Kremianiec wzia=
}wypisy 1404–1428|
Pochwa=a o wielikom kniazi Witowtie
O ?ikgimontie, jak Litwu dier/a=
O kniazi Szwitrygaile, jak wojewa= Litwu
O kniazi Szwitrygaile
O kniazi Michaile, ?ykgimontowie synie
O kniazi wielikom ?ykgimontie, jak jego zarezali
O radie panow polskich, jak sobie gospodara wziali
na Wiekikoje kniazstwo Litowskoje
O moskowskom poboiszczi
}wypisy 1482 – 1547|
Racz., Archeolog., Rumianc., Chom.
2. Akademicki spisok i jego przek=ad na j. =aci<ski, pod tytu=em
Origo regis Jagyelo et Wytholdi ducum Lithuanie, dzieje 1341÷1382.
.200 u wlk. kniazia Litwy – Giedymina siedmiu syn[w by=o, pierwszy....
Akadem., Kras., Origo regis, Wile<ski
starszy Monwid, potom Narimont, Oligord – korolew otec, potom Kestuti
– otec wielikogo kniazia Witowta, potom Koriat, sedmyi Lubort.
Montiwidu da= otec Koraczew, tak/e S=onim, Narimontu – Pinesk,
Olgirdu, ojcu kr[la – Krewo, tak/e& knia{ witebski syn[w “nie dier/a=”
]nie mia=\ – przyj'= jego do c[rki, Witebsk “w zjati”, Ewnutia osadi= wo
Wilni na wielikom knia/eni, a Kestutiu – Troki, Koriatu – Nowogorodok,
a Lubarta prinia= ]porzyj'=\ wo=odimierskyj knia{ k doczce do W=odzi-
mierza i +ucka, i na wsz' ziemi" Wo=y<sk'...
Akadem., Supra>l., Wile<ski, Kras.
...siedem syn[w a [sma – c[rka, Hanna, kt[r' da= w ma=/e<stwo
W=adys=awowi +okietkowi, synowi Kazimierza, r. 1320.
Akadem., Racz., Rumianc., Chom.
Anna, bez roku 1320& Jewrein.
nie ma& Akadem., uszkodzony& S=ucki
.202 Kiestut pojmuje gwa=tem Birut" za /on"
Panuj'cemu Kiestutowi na Trokach i na ?mudzi, us=ysza= o dziewce
na Po=ondze, o imieniu Biruta, kt[ra to dziewka – pod=ug obyczaju
poga<skiego – bogom swoim po>lubi=a czysto>: zachowa:, i sama by=a
“chwalona” ]czczona\ przez ludzi za bogini". I przyjecha= tam knia{ sam,
spodoba=a si" jemu wielce, bo by=a bardzo pi"kna, rozumna, i prosi=
j', by by=a ma=/onk', i ona nie chcia=a przyzwoli:, odm[wi=a jemu& ªja
po>lubi=am bogom swoim czysto>: zachowa: do ko<ca /ycia.º I knia{
Kiestutj wzi'= j' “moc'” z tego miejsca, }przy|prowadzi= do stolca swego,
w wielkiej czci do Trok[w. I obos=awszy swoich braci, uczyni= wielkie
wesele z braci' swoj', i poj'= t" pann" za /on" sw'.
Racz., Archeolog., Rumianc., Chom.
Po=kga, Boruta& Jewrein., Poloczk, Biruta& Chom.
nie ma& Akadem. Supra>l., Origo regis, Wile<ski, Kras., uszkodzony& S=ucki
XVI-wieczny tekst, tak w d=ugo>ci j"zyka, jak i s=ownictwie.
Za nim bezpo>rednio nast"pna legenda, takiego samego rodzaju&
.204 Legenda za=o/enia Trok, za=o/. ko>cio=a Zwiastowania panny
Marii, w Krakowie klasztor >w. Augustyna “na Styncu”
Je/d/'c, za mil" }6 km| od Trok[w, wlk. kn. Kiestutowi spodoba=o si"
wielce miejsce “podobne” ]u(do-godne\ mi"dzy jeziorami, tam osiad= i
gr[d za=o/y=, i nazwa= je Nowe Troki, i przeni[s= stolec do Nowych Trok,
ze Starych Trok. A syn jego – Witowt – urodzi= si" w Starych Trokach,
i na tym miejscu, gdzie urodzi= si" Witowt, sam – po >mierci ojca swe-
go – ko>ci[= za=o/y= “u” ]pod wezwaniem\ Zwiastowania panny Marii,
“i mnichi ustanowi= zakonu togo” ]i stan zakonny mnich[w ustanowi=\, /e
w Krakowie jest klasztor >wi"tego Awkgusztyna na Styncu ]Ty<cu\.
Racz., Archeolog.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
Awgustin, Tyniec& Jewrein.,
Awgusztyn, Styniec& Archeolog.
Augustin, bez }s|Ty<ca& Chom.
jedynie wzmianka, /e w czasie =[w[w, r[wnina, Stare Troki, z Kiernowa
przeni[s= stolec do Trok, w cz">ci pt. o vlk. xs. lit. Iediminie, iako zar'bi=
Troki i Vilno, ]˚.192\, reszta legendy w opowiadaniu o wlk. ksi"dzu lit.
Iediminie i jego siedmiu synach& Chom.
nie ma& Akadem., Supra>l., uszkodzony& S=ucki, Tyniec dalej& Rumianc.
XVI-wieczny tekst, tak w d=ugo>ci j"zyka, jak i s=ownictwie.
Legenda o o/enku Kiestuta z Birut', i za=o/eniu Trok, wtr'cona do
tekstu ok. 1550, rozrywa my>l “Origo...”
.206 Po >mierci wlk. kn. Giedymina Olgerd i Kiestut byli mi"dzy sob'
“w wielkiej lubwi i mi=o>ci i w =asce”&
Akadem., Supra>l., Wile<ski, Ody<c., Kras., Chom.
“w wielkiej mi=o>ci”& Supra>l., Racz., Archeolog., Rumianc.
nie ma& Jewrein.
uszkodzony& S=ucki
.208 Lata 6873 }1365| a od narodzenia Chrysta 1365 wlk. kn. Olkgird z Witebska
“borzo }r-z| prispie=”, a kn. wlk. Kiestutej “ugna= gorod Wilnu”...
Supra>l., Origo, Wile<ski, Ody<c., Kras., Racz., Archeolog., Rumianc., Chom.,
nie ma& Jewrein.
Fa=sz – Olgerdowi nie >pieszy=o si" do Wilna, skoro nie mia= szans na
zostanie wielkim ksi"ciem Litwy; goniec go powiadomi= o obrocie sprawy,
/e Kinstut(Keystut dokona= zamachu, dopiero w[wczas przyby=.
Tak/e z=y rok 1365, gdy w rzecz. 1345; rok 1365 sta= si" podstaw' do
obliczenia lat w=ada< Olgerda, gdy zmar= 1377 – /e w=ada= 12 lat.
Wg zasad Íredniowiecza, Olgerd w=ada=by 13 lat, nie 12.
.210 usuni"ty nagle Jawnuta ucieka boso
w gury ]fonet. g[ry\& Akadem., Supra>l., Origo regis, Wile<ski, Ody<c.,
Kras., Archeolog., Rumianc., Jewrein., Chom.
w Ugry ]na W"gry\&
uszkodzony& S=ucki, nie ma& Racz.
.212 goniec powiadamia Olgerda o zamachu, b"d'cego w[wczas
w Krewie& Akadem., Supra>l., Origo, Wile<ski
w Krakowie& Jewrein.
nie ma& Kras., Racz. Rumianc., Archeolog., Chom.
uszkodzony& Nikiphor., S=ucki
.214 Jawnuta otrzymuje
?es=awl& Akadem., Kras., I/es=awl& Supra>l., Zaslawl& Origo regis
?as=awl& Wile<ski, Zeslaw& Chom.
uszkodzony& Nikiphor., S=ucki, nie ma& Racz., Archeolog., Rumianc.
.216 u wlk. kn. Olkgirda – 12 syn[w, a u wlk. kn. Kiestuta – 6 syn[w by=o
liczba – jest, lecz bez imion& Akadem., Supra>l., Wile<ski, Ody<c.,
Kras., Archeolog., Rumianc., Chom., uszkodzony& S=ucki
z imionami& od pierwszej /ony – 5, od drugiej, tweranki – 7&
Andrej, Dmitrej, Konstantin, Wo=odimer, Fedor-Theodor; Korybut, Skir-
gai=o, Jakgei=o, Korygai=o, Lykgweni, Szwitrygai=o... }zostawione czyste
mniejsce na 10 liter; si[dmym synem by= Wigant, tu opuszczony|. Racz.
od /ony z Witebska& W=adimer kij., Iwan ?edewicz podol., Semen
Lynkgwenij trubcz., Konstantin czernih. i czertor., Nuszko Fedor-
}Theodor| lubomelski ¯ Lubomla }czyli sze>ciu syn[w|;
od Uliany z Tweru& Jakgai=o, Skirgai=o, Szwitrigai=o, Koribodr, Dmitrej
Koreckij, Wasilej }te/ sze>ciu syn[w|& Jewrein. – od obu /on.
.218 Wyprawa Olgerda do Moskwy, 1368, na Demetreja Iwanowicza
Akadem. pod 1368, Jewrein.
nie ma& Supra>l., Ody<c., Kras., Racz., Archeolog., Rumianc., Chom.
uszkodzony& S=ucki
.220 A u wlk. kn. Kestutija syn[w by=o sze>: ]siedmiu& Origo\&
liczba – jest, imion – nie ma&
Akadem., Supra>l., Ody<c., Kras., Racz., Archeolog., Rumianc., Chom.,
pierwszy – Witowt, w ruskiej wierze, na chrzcie – Jurej, a w =aci<skiej –
Aleksandr, drugi – Andriej Gorbatoj po=ocki, trzeci – ?ikgimont, zar/ni"ty
w Trokach, i ci w m=odo>ci swojej “bez p=odu” i bez udzia=[w pomarli.
Jewrein.
.222 Olkgird zmar= “w lato narodzenia bo/ego” 1377&
Panowa= w Wilnie 12 lat&
Racz., Jewrein.
nie ma& Akadem., Supra>l., Archeolog., Rumianc., Wile<ski, Ody<c., Kras., Chom.
uszkodzony& S=ucki
.224 Jagie==o wydaje siostr" – Mari" – za ch=opa o imieniu Wojdy=o&
Wojdi=o& Akadem., Supra>l., Racz., Kras., Wile<ski, Voydilo& Origo regis,
Chom., Woidi=o& Ltpsc wlk. kn. Lit., Woidi=o& Ltpsc Awraamki, Archeolog.,
Woidim& Rumianc., Woidi=& Jewrein.
Woini=o& Lit. rodou pocz., Woini=& Rodstwo, Woide=& Preds=.
uszkodzony& S=ucki
 ...LITEWSKIMI
.226 spisek Jagie==y zdradza Krzy/ak,
– komtur Ostr[dy, o imieniu Hunstein&
Hunstein& Smydsten& Origo, Hounstyn& Ltpsc wlk. kn. Lit.,
Hunstyn& Supra>l., Wile<ski,
oszkrowskyi kuntar Hunstyn& Akadem., Ostrodski Hunstyn& Ody<c.
ostrozkyi kuntur Hunstyn& Wile<ski
– liflandski ]inflandski\ kuntor Hunstin& Kras.,
– inflancki kuntor Awkgusztyn-Augustyn& Racz.,
lifl. kuntar Awgusztyn& Archeolog.
lifl. kuntar Awkgusztyn& Rumianc.
lifl. kuntor Awgust& Jewrein.
ifflantski kontor Augustin& Chom.
rosyjska ga='{& Hnupyn& Rodstwo, Hunstyn& Preds=owie
.228 Po=czanie nie przyjmuj' Skirgie==y, mistrz niem. na pomoc jemu
– jasno& Akadem., Origo, Kras., Racz., Rumianc., Jewrein., Chom., Ody<c.
– oni z Niemcami Po=ocka dobywaj'...
Supra>l., S=ucki, Wile<ski, Ody<c.
– w'tek pomini"ty ]uszkodzony, brak stron\& Archeolog.
.230 wypuszczony na wolno>: Jagie==o uradowa= si", na widok Wito=da.
Wile<ski, wielce uradowa= si"& S=ucki, Kras., Racz., Rumianc.
vielmi si" vradoval& Chom., uszkodz.& Archeolog.
nie ma «ucieszenia si" Jagie==y»& Akadem., Supra>l., Ody<c.
.232 Jagie==o zapewnia pos=usze<stwo Witowtowi i Kiestutowi “prawd'”
]prawd"\ Witowtowi i diadi swojemu... Kiestutowi& Supra>l., Wile<ski, Ody<c.
]prawd"\ Witowtowi i ojcu... Kiestutowi& S=ucki
]prawd"\ Kerstutju i... Witowtowi& Kras., Jewrein.
]przysi"g"\ Kiestutowi i synowi jego... Witowtowi& Racz., Rumianc.
]wierzal\ Kiestutowi i synowi jego... Witowtowi& Chom.
nie ma& Akadem.
– jasny tekst&
“szto nikoli protiwu jego nie stojati, a wsie u woli jego byti so wsem.” Supra>l.,
“szto nikoli protiwu jemu nie stojati, a zawsie u jego woli byti”& Wile<ski
“szto nikoli protiwu jego nie stoja:, a za wsie u jego woli by: so wsimi.” S=ucki
“szto nikoli protiwu jego nie stojati, a wsie u woli jego byti wo wsem.” Ody<c.
“szto nikoli protiwu im nie stojati, a zaw/dy w ich woli byti wo wsiem”& Kras.
“szto nikoli nie protiwitisja a ni stojati protiw ich, a zaw/dy u ich byti
powolnosti w swoem domu”& Racz.
“szto nikoli / nie protiwitisja a ni stojati protiw ich, a zaw/dy w ich byti
po wolnosti u swoem domu”& Rumianc.
i na tych miest kn. wlk. Jagai=o... Kestutiu i synu jego Witowtu& Rumian.
“czto nikoli protiw im nie stoiati, a wsegda u nich woli byti”. Jewrein.
ª...i zawszdi iem bi: povolni w swem domu.º& Chom.
– psuty, bo nie ma wiadomo co Jagie==o da= ]prawd"\
wlk. kn. Witowtowi, i diadi swemu – wlk. kn. Kestutowi }co$, prawd"|,
/e nigdy nie “protiwu ego nie stoiati, a wse u woli ego byti wo wsiem”.
Supra>l., Ody<c.
– nie ma& Akadem., uszkodz.& Archeolog.
.234 ...i natychmiast z=o/y= }im& Kiestutowi i Witowtowi | przysi"g", /e...
Kras., Racz., Rumianc., Chom.,
...na tym miejscu da= “prawd"”... Jewrein.,
uszkodz.& Archeolog.
nie ma& Akadem., Supra>l. ]jest, ale zepsuty\, S=ucki, Wile<ski, Ody<c.
.236 glejt bezpiecze<stwa; w napi"tej sytuacji, gdy strony Wito=da i Jagie==y
stoj' naprzeciw siebie, gotowe do boju, Wito=d – by unikn': rozlewu
krwi – chce uda: si" z ojcem na rozmow", prosi wi"c, by Jagie==o
zapewni= “czysty” ]bezpieczny\ przejazd Kiestutowi, a nast"pnie, by
Skirgie==o potwierdzi=;
– jasny tekst& Jagie==o – daje, Skirgie==o – potwierdza&
Akadem. Origo, Kras., Racz.,
– zepsuty& Jagie==o – daje, ale Skirgie==o – zapewnia taki przejazd
“ojcu swemu”& Wito=d& ª...jeszcze bracie przy>lij Skirgie==", /eby on
i ja uczynili prawd", ojcu swemu...º
Supra>l., S=ucki, Wile<ski, Ody<c., Jewrein.
...ojcu naszemu... Archeolog., Rumianc.
...oyczu nassemu... Chom.
.280 imiona nasadzonych siepaczy, dusz'cych Kiestuta w Krewie&
.280 • Proksa, co wod" podawa=& Proxa& Origo,
Proksza& Supra>l., Wile<ski, S=ucki, Ody<c., Racz., Kras., Archeolog.,
Jewrein., Chom.,
Proksze& Akadem.
Prokoszko& Rumianc.
Jaroszka& Lit. rodou pocz., Jaroszka& Rodstwo
.281 • Bilgeny – brat Mostewa& Origo, Bielik& Wile<ski
}B. opuszczony| – brat Mostewa& Akadem., Supra>l., S=ucki, Ody<c.,
Kras., Racz.,Archeokog., Rumianc., Jewrein., Chom.
Mesteew brat i Kuczok& Archeolog., Ody<c.
.282 • Gedko Krewlanin – z Krewy& Gedko& Origo,
opuszczony& Supra>l., Wile<ski, Kras., Racz., Archeolog., Jewrein., Chom.
.283 • Kuczyk Lisica& Cuczyk Lyszycza& Origo,
Kuczuk& Akadem., Supra>l., Wile<ski, S=ucki, Ody<c., Racz., Kras.,
Archeolog., Rumianc., Jewrein., Kuczek, Lisicza& Chom.
.284 • ?ybinda lub Sybinda, ?SZ& Zibintha& Origo,
Lisica ?ibentjaj& Supra>l., Wile<ski, S=ucki, Ody<c., Kras.,
Lisica ?ebentjai& Racz., Archeolog., Rumianc., Jewrein.
Lisica ?ibindaj& Akadem.
.290 Wito=d ucieka podst"pem z wi"zienia w Krewie –
przy pomocy /onki
Po >mierci wlk. kn. Kestutija, Jagai=o osadzi= Wito=da w Krewie, i kaza=
go mocno strzec... itd. ...do Marina gorodka.
Akadem., Wile<ski, S=ucki, Ody<c., Kras., Racz. Jewrein.
...do Niemc[w do mistrza... do Nowogr[dka& Chom.
3. Jagie==oWito=d, zmaga< o w=adz" ci'g dalszy, 1385÷1397,
i niedatowane wypisy z rocznika Smole<skiego.
.300 tymczasowe pojednanie Jagie==y z Wito=dem
Wito=d wojowa= Litewsk' ziemi". Poselstwo Jagai=y przed=o/y=o mu
plan powrotu do Litwy w zamian za posiadanie +ucka, ziemi Wo=y<skiej
z Podolem, a w Litewskiej ziemi – “ojczyzna” jego }Troki|.
Akadem., Supra>l., Wile<ski, S=ucki, Ody<c., Kras., Racz., Archeolog.,
Rumianc., Jewrein., Chom.
.302 Jagie==o kr[lem w Polsce
– Jadwiga ¿1373 – c[rk' Kazimierza Wlk. †1370, z b="dem,
ªsyn[w u niego nie by=o, tylko jedna c[rkaº& Akadem., Supra>l., S=ucki,
Kras., Racz., Ody<c., Archeolog., Rumianc., Jewrein., Chom.,
kr[l Kazimierz – W=adys=awem, Wladislav& Chom.
– Jagie==o przyj'= chrzest “Rzymskiej wiary”, “starego Rzymu”&
Akadem., Supra>l., S=ucki, Wile<ski, Ody<c., Kras., Racz., Archeolog.,
Rumianc. Jewrein., ...w ='czk' viar'...& Chom..
.304 Andrzej Po=ocki }syn Olgerda| i Swiatos=aw Smole<ski wojuj' Litw"
wiosn' 1386, wkr[tce po >lubie Jagie==y w Krakowie, w marcu 1385.
...Antioch sirskyi, Ulian ]zakono\prestupnik& Akadem., Wile<ski
...Onitioch sirskij, ]a\ ni Uljan zakonoprestupnyj& Supra>l., Ody<c., Kras.
...Onich osirskij i Ulijan zakonoprestupnyj& S=ucki
...Antioch zakonoprestupnik& Rumianc., ]opuszczony Julian\
...Antioch, ni u zakonoprestupnik& Archeolog.
... ni Antioch sirskij, Ulian zakonoprzestupnik& Jewrein.
...Antyoch siryski, Vlyan, zakonuprzest'pcza& Chom.
.306 gr[d Orsza jako Rsza& Akadem., Wile<ski, nie ma& Supra>l., S=ucki,
Kras., Racz., Ody<c., Archeolog., Rumianc., Jewrein., Chom.
.308 Swiatos=aw smole<ski wojuje ko=o Mstis=awla, Orszy, Witebska;
w tabeli pod numerem&
.308 – Konstantin ]Kns\, .310 – Korybut ]Krb\,
.312 – Semion Lyngweniewicz ]SL\; nie ma& Ody<c.
Skirgai=o z wlk. kn. Witowtem, Konstantinem, Koributem i z “synem”
Lykweniem pokonali Swiatos=awa w bitwie... }bezimiennie|& S=ucki
Skirgai=o z braci' sw'& Witowtem i z Semenem Hugniwym }Lyngwe-
nem|& Akadem.
Skirgai=o z braci' sw'& Witowtem, z Kostentinom, Korbutom(Korybutom,
i ]s\ Semenom Lyngweniem(Lynkgweniczom& Supra>l., Racz.
ª...Swiatos=aw, s=ysz'c, /e idzie na niego Skirgai=o z braci' – “spo=czy=
woj[w swoich” i wyruszy= przeciw nim.º& S=ucki, Wile<ski
Skirgai=o, z braci' sw'& Witowt, i zebrawszy wojsko swoje...&
Archeolog.
Skirgai=o z braci' sw'& Witowtem, kn. Konstantinom, Korbutom, i
Semenom Lynkweniczom& Rumianc.
Skirgai=o, Witowt, Konstantin, Korybut i kn. Semionem Lykgweniewicz&
Jewrein.
Constantin, Koribut, Siemion Lingwieievicz& Chom.
Skirgai=o z braci' sw'& Witowtem, Kostantinem, Semenem, Lokweniem.
Wile<ski ]Semen – imi" chrzestne Longwena\
W bitwie }bez miejsca| Swiatos=awa zabili, a syna jego – kn. Jureja, kn.
wlk. Skirgai=o “isceli=” ]wyleczy=\ z ran, i oprzywi[d= do Smole<ska, matki
Jureja – kniagini Swiatos=awowej, osadzi= go w Smole<sku, albowiem
starsza c[rka siostry Skirgai=y by=a “za kniaziem” Jureja ]jego /on'\. Od
Smole<ska Skirgai=o wyruszy= do Litwy, i pocz'= kniaziowa: w Trokach.
W tym czasie kr[l polski przys=a= do Wilna starost" swego ladskiego.
Witowt posiada= +uck i ziemi" Wo=y<sk', a w Litwie – ojcowizn" swoj'
}bezimiennie, by=y ni' Troki zaj"te tu przez Skirgie=="|. Supra>l., S=ucki
Swiatos=awa “ubili”, syna jego – Jureja – “ubili”, kn. Skirgai=o “wygoi=”
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY KRONIKAMI...
jego z ran i przywi[d= do Smole<ska, do matki, osadzi= w Smole<sku,
bez podania przyczyny& Kras.
...samego kn. Swiatos=awa zabili, syna Jureja – “zr'bali” ]ranili\& Racz.
...Swiatos=awa ubili, Jurja – zrubili, z ran wygai=& Archeolog.
... Swietos=awa ubili, syna jego – Jurja Swietos=awicza, srubali...
...kn. Swiatos=awa ubili, syna jego, kn. Jurja ranili... izleczy= z ran&
Jewrein.
...ot ran wygak=... Rumianc., wygoi=& Racz., vigoil& Chom.
.314 kn. Jurija Skirgai=o “obretie u trupiech }nie w Trokach| mnogo
raniena, tolko /iwa”, isceliw ego ot ran i priwiezie...& Wile<ski
...kn. Swiatos=awa “ubili”, kn. Jurija kn. wlk. Skirgai=o “obreti=sia” w
Trokach, wielce rannego, ledwie /ywego... “isceliw ot ran”
za Jurijem – c[rka starszej siostry Skirgai=y& Akadem.
nie ma trup[w ani Trok, lecz “tylko “isceli= jego ot ran”&
S=ucki, Jewrein., Chom.
.316 przy opisie wydarze< roku 1386
...na ten czas przys=a= kr[l polski starost" swego, ladskiego pana&
Akadem., Supra>l., S=ucki, Wile<ski, Archeolog., Kras., Rumianc.
...starost" swego lackiego Jewrein.
...starost' swego laczkiego& Chom.
Klemens Moskorzewski, wys=any 1386 do Wilna, namiestnik kr[la.
.318 Wito=d ponownie zbiega do Krzy/ak[w, 1390, i z nimi naje/d/a Litw",
Witowtowi by=o “smutno wielmi i /a=o>: wielika i/ pered tym czu/ogo
dier/awcy bie bywa=o” i wiele wsi jemu przys=ugiwa=o&
Kras., Archeolog., Rumianc., Chom., nie ma& Supra>l.
Witowtowi by=o ªnu/no, /e przed tym nie by=o w Litewskiej ziemi, stronom
w=adanym wielikim kniaziem.º& Akadem., S=ucki, Wile<ski, Ody<c.
skorbno welmi i /a=ost wlk& Jewrein.,
...sm"tno i /alobno bilo barzo...& Chom.
.320 Po naradzie z lit. kniaziami i bojarami, Wito=d chcia= osi'>: w Wilnie.
Gdy Skirgie==o pojecha= do Po=ocka – Wito=d uda= si" do Wilna ]/ona
Wito=da – kniagini Anna, by=a w[wczas w Grodnie\. Ale Wilnianie Wito=da
nie “pu>cili” ]wpu>cili\, bo kr[lowi Jagielle i Skirgielle “zdali prawd"” ]list
zapewniaj'cy\. Wito=d nie zdoby= w[wczas Wilna, i zbieg= z /on', bo-
jarami lit., do Niemc[w, do mistrza, i z nimi pocz'= naje/d/a: Litewsk'
ziemi"; i poszed= kn. wlk. Witowt z niemieckimi si=ami do Wilna.
jasne& to Wito=d z niemieckimi si=ami poszed= do Wilna&
ª...knia{ Skirgie==o, nie mog'c stawi: czo=a Wito=dowi i litewskie ziemie
utrzyma:. I poszed= knia{ wielki Witoft z niemieckimi si=ami do Wilna.º&
Akadem., Wile<ski, Kras., Racz., Archeolog., Rumianc., Jewrein., Chom.
jasno>: wyra/ania my>li, proste, kr[tkie zdania – cech' Íredniowiecza,
niejasne ]kto$\ ªz niemieckimi si=ami poszed= do Wilnaº&
ªUjrzy kr[l i knia{ wielki Skirgie==o, jako ju/ im niemo/liwe jest utrzymanie
litewskich ziem przed wielkim kniaziem Witoftem z niemieckimi si=ami,
poszed= do Wilna.º& Supra>l., S=ucki, Ody<c.; ko<sko d=ugie, zagmatwane
zdania, d=u/yzny j"zykowe, prowadz'ce do nieporozumie< – cech'
Odrodzenia; M. Stryjkowski, 1582, te/ tak pisa=, /e nie wiadomo, Ry-
/an czy Krzy/ak[w& ªTego roku Ry/anie oblegali Nowy M=yn zaj"ty
przez Krzy/ak[w, gdzie ich wielu poton"=o.º
Z logiki – Ry/an, skoro oblegali i od nich pocz'tek zdania ]o nich rzecz\,
ale «poton"=o» przy Krzy/akach – zamieszanie;
w poprzednim zdaniu «poszed=» do='czony do ko<ca ]do Wito=da\, a
tu «poton"=o» – do pocz'tku zdania ]do Ry/an\.
Odrodzenie to chaos – =amanie wszelkich zasad, norm, styli.
W Odrodzeniu nast'pi= upadek dobrych zwyczaj[w i obyczaj[w. Po
wiekach «dla duszy» ]ascetyzmu& wyrzecze<, umartwiania si"\ – na-
st'pi=y wieki «dla cia=a» ]ªZa kr[la Sasa – jedz, pij, i popuszczaj pasaº\,
nast'pi=a rozwi'z=o>: w r[/norakim znaczeniu ]Zygmunt August zmar=
1572 na chorob" weneryczn', w wieku 52 lat, ˚.9240\.
W potoku reform, w latach 1500–1600, zmieniono te/ zasady zapisu
d{wi"k[w, i – po cz">ci – wymow", w wyniku tych/e zmian. Zmieniono
te/ spos[b za='czania dopisywanego materia=u – do='czany do ko<ca
dzie=a, za istniej'cymi, z ty=u, gdy w Íredniowieczu – na pocz'tku, bli-
/ej pocz'tku, z przodu. I spos[b dodawania lat, niegdy> 1433 % 3 ^ 1435
]Herasim spalony w Witebsku, ale wydarzenie w>r[d wypadk[w 1436
– w Odrodzeniu wpisane, gdy 1433 % 3 ^ 1436\. Tytu=y kniaziowskie&
Dani=o knia{ ]Íredniow.\ – knia{ Dani=o ]Odrodz.\.
Spos[b uj"cia my>li, sk=adnia zda< wskazuje, kiedy tekst by= pisany.
.322 Skirgie==o przeciw Witowtowi, wspomaganemu przez Krzy/ak[w
w bitwie u Wejszyszek ]Ejszyszki, Eisißkes\, 1390, lista je<c[w
– nazwa opuszczona, bezimiennie& Racz., Chom.
na rzece Weli u gorodka ]gr[dka\...& Kras., Archeolog., Jewrein.
na rzece na Wili u gorodka...& Rumianc.
na rzecze Viely v horoda zamku& Chom.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
– na rzece na Welij u gr[dka, w miejsc. zwanej Iksziszki& Akadem.
Wejszyszki& S=ucki, Wejszczuszki& Supra>l., Ody<c., Wejkuliszki& Wile<ski
.324 lista je<c[w&
.324 – Hleb lub Wasil Konstantinowicz, .325 – Iwan Teta lub Lwowicz
.326 – Lew P=aksicz
– nie ma& Racz.
– jest& Konstantinowicz }nie Hleb|, kn. Iwan Teta, Lew P=aksicz&
Akadem., Supra>l., Wile<ski
Semen Jewdutiewicz, Hleb Swiatos=awicz smole<ski, Hleb Konstanti-
nowicz, Iwan Peta, Lew P=aksicz& S=ucki
kn. Semen Ewnuteewicz, kn. Hleb Swiatos=awicz smole<ski, kn. Wasil
kn. Semen Jewnuteewicz, kn. hleb Swietos=awicz Smole<ski, kn. hleb
Konstantinowicz, kn. Iwan Teta, lew P=aksicz& Ody<c.
Semen Jewnutiewicz, Hleb Swiatos=awicz, Hleb Konstantinowicz, Iwan,
Lew P=aksicz& Kras.
kn. Semen Ewnutiewicz, kn. Hleb Swiatos=awicz, kn. Iwan Ilwowicz&
Archeolog.
kn. Semen Ewnutewicz, kn. Hleb Swiatos=awicz, kn. Iwan Lwowicz&
Rumianc., Jewrein
Semen Jewnutiewicz, Hleb Swiatos=awicz, Iwan Lwowicz& Jewrein.
xs. Siemion Iewnucievicz, xs. Hleb Swi"toslavovicz, xs. Ivan Lwovicz& Chom.
.330 przy obl"/eniu Krzywego ]na wzniesieniu\ grodu w Wilnie, 1390, ginie
– togda /e niemci ubisza kniazia Korgai=a Olgirdowicza&
Akadem., Wile<ski
– brat Skirgie==y Olgerdowicza }Korygie==o, bezimiennie|&
ª...Skirgai=owa brata Olkgirdowicza ubili....º
}dalej miejsce zostawione na 12–14 liter|& Racz., poprawnie,
bez zostawionego miejsca& Chom.
...rozbiti puszkami Krywyj gorod Skirgai=owa brata Olkgirdowicza...
Archeolog., Rumianc., ]co$ – zepsuty zapis z Racz.\
– sam Skirgie==o }†1397.01, otruty|& Supra>l., Kras., S=ucki, Ody<c.,
z b="dem.
– nie ma wzmianki, kogo& Jewrein.
Rozumiem, /e w Wilnie by=y dwa pier>cienie obrony; Kriwyj ]parzysty,
podw[jny\. G[rn' cz">: obsadzili Lachowie i bronili, doln' dowodzi=
Korygie==o. Gdy Krzy/acy wdarli si" do dolnej cz">ci – Lachowie nie
wpu>cili zmykaj'cych obro<c[w do g[rnego zamku, ze wzgl"du bez-
piecze<stwa – by Krzy/acy do< nie wtargn"li za uciekinierami. Tak
zgin'= Korygie==o.
.332 a Ladskoj zastawie wo wysokom gorode togda suszczi, i nie pustisza
wo grad kniazia Korgai=a& Akadem., Supra>l., Wile<ski, Ody<c. – prawda.
A korola polskogo by=a zastawa ladska na Wyszszom gorodie
i nie pustili kniazia Witowta u gorod – lapsus&
Kras., Racz., Archeolog., Rumianc. Jewrein., Chom.
...nie pustisza u grad kniazia Skirgai=a – b='d& S=ucki
Zdanie z niewpuszczeniem Korygie==y w >redniow. sposobie uj"cia
my>li – to Korygie==y nie wpuszczono do Krywego grodu, i tak te/ – by:
mo/e – by=o pierwotnie w Spisoku grafa Raczynskago. Ale przepisy-
wacz Spisoka w XVI w. “poprawi=”, zmieniaj'c Korygie==" na Witowta,
zgodnie z logik' Odrodzenia, /e to Witowt par= do Wilna. Pope=ni=
b='d, bo wiadomo przecie, /e je/eli Witowt bi= si" o ni/szy gr[d, to, tym
bardziej, musia=by si" bi: o wy/szy tak/e, – o wpuszczeniu go nie by=o
mowy; niedorzeczne, /e go nie wpuszczono, bo oczywiste, dlatego nie
wymagaj'ce opisu, Korygie==y za> – tak.
.334 >lub Zofii, c. Wito=da, z Wasilim Dmitrewiczem, kniaziem Mosk., 1392
Tego roku przyszli do wlk. kn. Wito=da pos=y od grodu Moskwy, od wlk.
kn. Wasilja Dmitrewicza.
Supra>l., Wile<ski, Kras., Racz., Archeolog., Rumianc. Jewrein., Chom.
.336 Jagie==o ze Skirgie==' wys=ali pos=[w do Wito=da, oferuj'c Wilno, 1392.
Wito=d zgodzi= si", po naradzie z panami lit., i Juriem Narimuntowiczem.
Przybyli do Wilna, ale kn. Korybut Olgierdowicz sta= si" niepos=uszny
i pocz'= zbiera: swoich woj[w. Witowt pos=a= Wasila Boreikowicza i
Kginiwi=a& Wile<ski. Obie strony – Wito=da i Krybuta – star=y si" 1392
w bitwie u
Dokudowa& Kras., Racz., Archeolog., Rumianc., Chom. – w=a>ciwie,
Niedokudowa& S=ucki, Wile<ski, na Dulowie& Jewrein. – z b="dami.
{le u wydawc[w, /e u Jewrein. Kulowa
nie ma& Supra>l., Ody<c.
.338 Fedor Wesna }Theodor Wiosna|, namiestnik Jagie==y, w Witebsku, 1393
Potem kniagini Olgerdowa zmar=a }1392|, Jagie==o nakaza= Witebsk
“dier/ati” ]utrzyma:\ sokolniczemu swemu – Fedorowi Wio>nie. A knia{
Swigrygie==o w[wczas m=odym by= }¿`1365|, i nie m[g= >cierpie:, /e
Fedor Wiosna zarz'dza grodem i nie jest mu pos=uszny. Szwitrigaj=o
zabi= Fedora, i Witebsk “wzi'=” ]zdoby=\.
“By=a /e korolu Jakgai=u /a=o>: wielikaja” ]kr[l Jagie==o ubolewa=\ w
 ...LITEWSKIMI
li>cie do Wito=da, i prosi= Wito=da o pomst". Wito=d – ze Skirgie==' – 4. historia Litwy na Podolu – “kronika Podolska”.
wyruszy= do Witebska, przez Druck i Orsz", i z pomoc' kn. Swiatos=a-
.400 zwyci"stwo Olgerda w bitwie z Tatarami nad “sin' wod'”
wicza smole<skiego i Smolnian, pocz'= dobywa: Witebska. Szwitrigai=o
Gdy hospodarem na Litewskiej ziemi by= knia{ wielki Olgerd – wyszed=
wyjecha= z grodu i “uderzy= czo=em” Wito=dowi.
w pole z litewskim wojskiem i pobi= Tatar[w na Sinej wodzie – trzech
Wito=d “osadzi=” gr[d }namiestnikiem| i wyruszy= do Wilna&
braci& kniazia Chaczebeja, Kut=ubuga, i Demetrja.
S=ucki, Kras., Racz., Archeolog., Rumianc. Jewrein.,
S=ucki
Chwiedor Viosna, Odruczk& Chom.
Choczebija, Kut=ubug", Dmitreja& Supra>l., Ody<c.
nie ma& Supra>l., Ody<c., nie ma “obsadzi= namiestnikami”, lecz zdoby=
Chaczeja, Ko=obuta, Dmitreja& Racz.,
Witebsk i poszed= do Litwy& Wile<ski
Kaczeja • • • • }na tym urywa si" Archeolog|.
.340 wyprawa Wito=da na Podole, 1394, nie w porz'dku chronologicznym
bez Sinej wody, Choczej, Ko=obug, Dmitrej& Rumianc.
Tej /e wiosny na lato “idiet” ]wyruszy=\ Witowt na Podole,
bez Sinej wody, Choczej, +obus, Dmitrej& Jewrein.
– jest& Supra>l., S=ucki, Kras., Racz., Archeolog., Rumianc., Jewrein.,
Chaczabeia, Kukubuha, Dmitreia& Chom.
nie ma «na lato», ale zaraz «na jesie<»& Ody<c.
.410 brat Olgerda – Koriat z Nowogr[dka, mia= czterech syn[w o imionach&
– wiosny& Chom.
Jurij, Aleksander, Konstantin, i Fedor.
– tej /e zimy }nie ma& na lato|& Wile<ski
Supra>l., S=ucki, Racz., Rumianc., Jewrein.
– nie ma bo uszkodzony& Akadem., Nikiphor.
Iurgy, Alexander, Constanti i xi'dz Chwiedor& Chom.
.342 sprzeciw W=odzimierza z=o/enia ho=du Jagielle, 1392(93
.412 }na Podolu| nie by=o ani jednego grodu drewnem zr"bowanego,
a kn. Wo=odimier Olgerdowicz, b"d'cy w[wczas w Kijowie, nie chcia=
ni kamieniem budowanego.
“pokoriti” ]upokorzy: si"\ kn. wlk. Witowtowi,
Supra>l., S=ucki., Ody<c., Racz., Rumianc., Jewrein. Chom.
Supra>l., Wile<ski, S=ucki, Ody<c., Racz., Kras., Archeolog. Rumianc., Jewrein.,
.414 }trzech braci| wesz=o w przyja{< z podolskimi atamanami i pocz"=o
vpokorzicz& Chom.
broni: Podolan przed Tatarami, ... Supra>l., S=ucki, Kras., nie ma& Ody<c.
.344 pobyt Wito=da na Wo=yniu, 1394
...i baskakom nie dawa: “wychoda”& Supra>l., S=ucki, Ody<c.
i kn. wlk. Witowt “wzi'=” gr[d ?itomir i Wruczij ]?ytomierz i Owrucz\.
i “dani” nie uczali dawati& Kras., Racz., Rumianc., Jewrein. Chom.
Tu przyby= do niego W=odzimierz – Witowt “wywi[d= go” ]odebra= mu\
.416 zbudowali grody& Smotricz, Bakot", Kamieniec }Podolski|.
Kij[w i da= jemu Kopyl.
Supra>l., S=ucki, Ody<c., Kras., Racz., Jewrein., Boguta& Chom.
dobrze – “odebra=”& Supra>l., Racz., Archeolog., Rumianc., S=ucki,
.418 }ladski| Kazimierz +okietkowicz – widz'c poczynania trzech braci –
zepsuty – Kras., otnia=& Jewrein., odi'l, bez Owrucza& Chom.
przys=a= glejtowy list do Konstantina, by przyjecha= do niego.
zwi[d= }W=odzimierza| z Kijowa& Wile<ski, wywi[d=& Ody<c.
Supra>l., S=ucki, Ody<c.
.346 Wito=d “instaluje” ]osadza\ Skirgie==" w Kijowie, 1394, na polecenie
nie ma& Kras., Racz., Rumianc., Jewrein., Chom.
Jagie==y, usuwaj'c stamt'd W=odzimierza, niepos=usznego Jagielle
.420 Jadwiga ¿1373 – c[rk' Kazimierza Wlk. †1370.11.05, bo
Supra>l., S=ucki, Kras., Archeolog., Rumianc. Chom.
umy>li= sobie Kazimierz ze wszystkimi panami, by wyda: c[rk" za
.348 otrucie Skirgie==y, 1397, podejrzenie na czer<ca Fom" }Thomas|
Konstantina, bo ªsyn[w u niego nie by=o, tylko jedna c[rkaº –
ªtego nie wiem, zanie/ ]bo\ m=odym w[wcza by=em – nie chc"
z b="dem ]Jadwiga ¯ Ludwik, kr[l Polski i W"gier\.
utrzymywa:, by ten Thoma }po|da= “zio=o” kniaziowi Skirgielle pi:.º
Supra>l., S=ucki, Ody<c.
Thoma “Izuphow”& Supra>l., S=ucki, Wile<ski, Kras., Rumianc.,Archeolog.,
nie ma& Kras., Racz., Rumianc., Jewrein., Chom.
Thoma Izuf& Racz.,
.422 ale Konstantin, gdy popatrzy= – nie chcia= przyst'pi: do tej wiary,
Choma, Thoma& Kras. – psuty
wr[ci= do swego gospodarstwa, na Podole, na listach glejtowych,
Choma, >w. Zophiego& Chom. ¯ Kras.$
gdzie zmar=.
spievai'cz obichod i piesn& Chom., otchodnye& Rumianc.
«zmar=» – m'dro>: pisz'cego dzieje “od Palemona”, gdzie ka/dy opisany
nie ma «tego nie wiem»& Archeolog., Jewrein., Chom.
umiera=, bo rzecz nieunikniona; cecha charakterystyczna&
Izufow ¯ iz ]od\ Zufow ¯ Zophij ¯ gr. sophistes ]m"drzec\ ¯ sophia
Supra>l., S=ucki, Ody<c.
]m'dro>:, umij"tno>:, wiedza\, tak te/ Ipoczatok ¯ i % poczatok.
nie ma glejtu i wiary& Kras., Racz., Rumianc., Jewrein., jest& Potem jeden brat
.350 niedatowane wypisy z rocznika Smole<skiego, 4 lub 5, lata 1392–1395
wyjecha= do kr[la w"gierskiego, kn. Konstantin tam zmar=, a kn. Juria
– }1392| kn. Witowt osadzi= w Kijowie kn. Iwana Olkgimontowicza,
“wo=ochowie ubili”. – zepsuty& Kras., Racz., Archeolog., Rumianc., Chom.
Hleba Swiatos=awicza – wys=a= do Smole<ska,
.424 kniazia Jureja Wo=osi wzi"li sobie za wojewod" i tam go okarmili ]otruli\&
a dla kn. Jureja Swiatos=awicza da=...
Supra>l., S=ucki, Ody<c.
Ros=awl& Supra>l., S=ucki, Ody<c. – w=a>ciwie,
a kn. Aleksandra tatarzy ubili& Supra>l.
?os=awl& Kras., ?as=awl& Racz., ?es=awl& Jewrein., Zeslaw& Chom.
kniazia Jurja wo=ochowie ubili, a kn. Aleksandra tatarowie ubili&
nie ma nazwy& Archeolog., Rumianc.
Racz., Rumianc., Chom.
– }1393(94| Wito=d do Smole<ska, Hleb Swiatos=awicz
.430 Fedor-}Theodor| Koriatowicz z Nowogr[dka, na wie>: /e brata “nie
Hleb Swiatos=awicz, osiad=y w Smole<sku sta= si" niepos=usznym
sta=o”, ruszy= na Podole i tam osiad=. Ale w tym czasie Witowt sta= si"
Witowtowi. Witowt wyprawi= si" do Smole<ska, i Hleb tam podda= si"
hospodarem Litewskiej i Podolskiej ziemi. Gdy knia{ Witowt wyruszy=
mu. Witowt ustanowi= tam namiestnik[w& Jamonta i Wasila Borejko-
na Podole }1394|, by poskromi: niepos=usznych Podolan –
wicza; Hlebowi za> da= gr[d Po=onyj.
Fedor Koriatowicz zbieg= na W"gry, osadzaj'c grody Wo=ochami.
Manta i Wasiliu Borejkowiczu& Supra>l., S=ucki
Supra>l., S=ucki, Ody<c., Kras., Racz., Archeolog., Rumianc., Chom.
Borejkowicza& Kras., Wasila Borysowicza& Racz.
.432 Witowt zdoby= kolejno& Bras=awl, Sokolec, Kamieniec, Smotricz,
Wasil Borakowicz& Archeolog., Rumianc.
Ska=" i Czerwleny gr[dek. Nestaka – wojewod" Fedora – usun'=, i
Wasila Baranowicza& Jewrein.
swymi starostami poosadza=. S=ucki
Vasil Boroskovicz, Chleb& Chom.
Nestisa – imi" wojewody& Supra>l., Ody<c.
– }1394| wyprawa Semena Lyngwenowicza na Olega Reza<skiego
starostami& Kras., Racz., Rumianc. Chom., wojewodami& Jewrein.,
Tej zimy Witowt wyprawi= si" na Semena Lynkwena z du/ym wojskiem
litewskim wojskiem osadzi= Podolsk' ziemi"& Rumianc.
i smole<skimi si=ami, na kn. Olga reza<skiego. Wyprawa by=a udana
.436 A to by=o “dobyto” ]osi'gni"te\ litewskimi si=ami, “a nikto jemu niko-
– spustoszyli wiele ziem i wr[cili do swoich.
torych” ]z /adnych\ stron nie pomaga=& Supra>l., Kras., Racz., S=ucki
Supra>l., Kras., Racz., Archeolog., Rumianc., Jewrein., Chom.
nie ma& Ody<c., Rumianc., Jewrein., Chom.
– }1394| ch=odna zima
.438 W[wczas kr[l }polski| poprosi= Witowta& ªMi=y bracie, da= tobie B[g
Togda ]w[wczas\ zima by=a wielce “luta” ]sroga\.
zdoby: Podolsk' ziemi" – uczy< mi “cze>:”, daj mi Podolsk' ziemi".º
Kras., Racz., Rumianc., Archeolog., Jewrein.
Witowt podzieli= si" z kr[lem po=ow' Podola za 20 tysi"cy }w pieni'-
zima wielce “studena”& Supra>l., zima bila barzo twarda& Chom.
dzach, jakiej got[wki$| – w tek>cie szczeg[=y. Supra>l., S=ucki, Ody<c.
– }1395| na wiosn", Wasilij Dmitrewicz Moskiewski do Wito=da
20 tys. k[p groszy ¯ kopa& Kras., Racz., Jewrein., Chom.
Tej zimy na wiosn", przyjecha= do Witowta Wasilej Dmitrewicz mo-
...a kr[l polski w tych pieni'dzach da= panu Spytku – zepsuty
skiewski, do te>cia swego – wlk. kn. Witowta, do Smole<ska, w wielki
Supra>l., Rumianc., w dalszej cz">ci& 20 tys. k[p& Rumianc.
post. Po wymianie dar[w, rozjechali si", Wasilej – do Moskwy,
.442 Podolem w=ada= Spytek z ramienia kr[la, ten przyszed= z pomoc'
“a }Witowt| sam k Litwie pojecha=”.
Witowtowi w bitwie nad Worskl' }1399|, gdzie w[wczas pana Spytk"
Supra>l., S=ucki, Kras., Racz., Archeolog., Rumianc., Jewrein., Chom.
zabili Tatarzy; pani Spytkowa zosta=a wdow', a dzieci ma=e&
Supra>l., S=ucki, Rumianc. dwukrotnie& Ody<c., Kras., Racz., Jewrein., Chom.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY KRONIKAMI...
.446 knia{ Witowt przej'= ziemi", ustanowi= swego starost" – dworianina
Granowskogo. Supra>l., Kras., Racz., Jewrein.
swego Gra<skiego& S=ucki,
starosta Gronowski& Rumianc., starosta Hornowski& Chom.
.446 Pod Granowskim “da=” panu Piotrowi Montygirdowiczowi, a pod
Piotrem “da=” panu Dedigoldowi kt[remu nast"pnie da= Smole<sk.
Supra>l., Kras., S=ucki,, Ody<c., Jewrein., Chom., nie ma Piotra& Rumianc.
.448 a panu Do=gierdowi Podole “da=”. Pan Dowgred “staro>ci=”
na wszech tych grodach na Podolu, do >mierci Witowta }1430|.
Supra>l., Kras., S=ucki, Rumianc, Chom., nie ma& Jewrein.
.450 Dowgird wezwany na narad" do Polski, ograbiony przez Polak[w
A gdy kniazia Witowta “w /ywocie nie sta=o” ]zabrak=o, zmar= †1430\
– przybyli Lachowie, pana Do=gerda z Kamie<ca wezwali na }na|rad"
do siebie, do rady niedopu>cili, samego uj"li i ograbili, “szto Podolskoe
ziemli der/at” ]odt'd Podolsk' ziemi" posiadaj'\.”
Supra>l., S=ucki, Ody<c., Kras., Rumianc., Dolgirda zabili& Racz., Chom.,
nie ma& Jewrein.
5. datowane wypisy z rocznika Smole<skiego, 1395÷1427&
.500 Temir-Tik=uj z Taktamyszem, zmagaj' si" o w=adz"
Lata 6903 }1395|. B[j by= carowi Temer-Tik=uju z Taktamyszem, i prze-
gna= Taktamysza w Litw", a sam siad= na carstwie. Tego roku knia{
Witowt “priide” ]przyci'gn'=\ do Smole<ska i wyg=osi= mow"& ªWybieram
si" na Temir-Tik=uja.º I wyjecha= do niego Hleb Swiatos=awicz.
Dalej skr[cie&
Dali Witowtowi wiar", wyjechali z grodu z darami, wszyscy bracia Swia-
tos=awicze i wszyscy kniaziowie smole<scy, z bojarami swymi. Witowt
wszystkich pochwyci= i uprowadzi= do ziemi Litewskiej, a w Smole<sku
osadzi= swych namiestnik[w& Jamonta i Wasila – syna Borejki. Oto
pierwsze zdobycie Smole<ska, sentabra 28, we wtorek.
Knia{ Jurej Swiatos=awicz by= w tym czasie w Rezaniu u ojca swego
– kniazia Olga Iwanowicza. Supra>l., Nikiphor., S=ucki,
wzmianka& “Wo=y<ski” kr[tki ˚.8255
nie ma& Kras., Racz., Rumianc., Jewrein., Chom. ˚.6170, uszkodz. Akadem.
istotnie, wtorek, 28 sentabra wypada= w 1395 roku;
drugie – i ostatnie – przej"cie Smole<ska przez Wito=da – w 1404.
.502 Tego roku kn. wlk. Witowt zebrawszy si=" litewsk', pos=a= Promczis=awa
i kn. Glega Swiatos=awicza, na Mirk=uja }zepsuty& Temer-Tik=uja|, a sam
kn. wlk. Witowt ze wszem wojskiem za nimi “poszed=” ]poci'gn'=\.
Kras., Racz., Rumianc., Jewrein., nie ma& Supra>l., Nikiphor., S=ucki, Chom.,
uszkodz. Akadem.
.504 kl"ska Wito=da w boju z Tatarami, n(Worskl' }w rzecz. 1399|
lata 6907 }1399| m-ca awgusta w 12 die<& Jewrein.
Lata 6906 }1398|. By=o pobojszcze kniaziowi wielkiemu Witowtowi z
Temer-Tik=ujem carem.
Dalej w skr[cie&
Z Witowtem byli& }wygnany| Taktamysz ze swym dworem, Litwa, Niemcy,
Lachowie, ?mud{, Tatarzy, Wo=osi i Polanie }spod Kijowa|, wszystkich
kniazi[w 50-ciu.
W boju nad Worskl', awgusta 12, we wtorek, B[g pom[g= Tatarom.
Knia{ wielki zbieg= z ma=' dru/yn'. Car Temer-Tik=uj przyci'gn'= do
Kijowa i wzi'= okup 3000 rubli litewskich. Rozpu>ci= swych Tatar[w po
Litewskiej ziemi – wojowali a/ do Wielkiego +ucka.
Oto imiona “izbitych” ]poleg=ych\ kniazi[w litewskich& knia{ Andrei i
po=ockij Olgerdowicz, brat jego – Demetrej debria<ski ]z Bria<ska\...
itd. List" zamyka knia{ Spytko krakowski.
Supra>l., Nikiphor. ]bez listy je<c[w bo uszkodz.\, S=ucki, Kras., Racz.,
Rumianc., Jewrein., Chom., wzmianka& “Wo=y<ski” kr[tki ˚.8260, ˚.6725,
uszkodz. Akadem.
kn. Andrej, pasynka kn. Dmitriewa, “da” ]tak/e\ kn. Andrieja Olkgirdo-
wicza po=ockiego, i brata jego – kn. Dmitrija bra<skiego. Jewrein.
kn. Andriej Olkgirdowicz po=ocki, tak/e brat jego – kn. Dmitrej branskij,
kn. Iwan Dmitreewicz, kn. Andrej – pasynok kniazia, }a| Dmitreew syn,
kn. Iwan Borysowicz kijowski..., itd. Rumianc.
.510 wojna domowa w Smole<sku, “zamie:” ]zamieszki, rozruchy, zawierucha\
W lato 6909 }1401| Knia{ Jurej Swiatos=awicz i knia{ Oleg reza<ski
przyci'gn"li do Smole<ska, gdy w grodzie Smole<sku by=y zamieszki
i bunt – jedni chcieli Witowta, gdy drudzy – kniazia Jureja, }na| ojca.
Smolnianie nie mogli >cierpie: gwa=t[w “inowiernych” Lach[w – przyj"li
kniazia Jureja i gr[d mu otworzyli. Namiestnik[w Witowta uj"li, a bo-
jar[w kt[rzy nie chcieli ojca – kniazia Jureja, bra<skich lub litewskich,
tych wszystkich por'bali&
Supra>l., S=ucki, Racz., wzmianka& “Wo=y<ski” kr[tki,
nie ma& Jewrein., nie ma bo uszkodz.& Nikiphor. ˚.6740
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
bez opisanego roku& Kras., Rumianc., trudno>:& Chom.
Tej jesieni przyci'gn'= wielki knia{ Witow= do Smole<ska, na kniazia
Jureja, “sta=” ]oblega=\ przez wiele dni i poci'gn'= do swej ziemi, wzi'w-
szy “peremirie” ]przymierze, uk=ad pokojowy\. A w Smole<sku }w dalszym
ci'gu| by= bunt, wielu por'bano, i }po|m[r pad= na ludzi&
S=ucki, Kras., Racz., Rumianc., nie ma& Nikiphor.
opisany rok 6909 }1401|& Racz., Jewrein.
W tym czasie w Smole<sku “zamiata” ]zamie:, tj. zamieszki\ wielka by=a,
i wiele ludzi swoich posiekli, kt[rzy sprzyjali Witoftowi, i }po|m[r by= wielki.
Kras., Racz., Jewrein., trudno>:& Chom.
Tego roku m-ca ijunia ]czerwca\ powojowali Tatarzy ko=o Kijowa, i
monaster Peczerski ograbili i spalili& Kras., Racz., Rumianc., Jewrein.
Tego roku w Nowogrodzie, Moskwie, +adodze, Porchowie, Tiesowie,
Tor/ku, Twerze, Dmitrowie i po wszem ruskim “wo=o>ciom by=o
powietrie wielmi wieliko” ]po wsiach “powietrze” – pom[r by= wielki,
zaraza roznoszona powietrzem, jak s'dzono\.
Kras., Racz., Rumianc., Jewrein., Chom.
}za:mienie s=o<ca| Tej wiosny “na B=agowieszczenie” ]Zwiastowanie
panny Marii\, w poniedzia=ek, na “strasznej niedzieli by=o znamienie”
}zepsute& strastnoi; “Wierzbowej” Niedzieli, Palmowej, przed Wielka-
noc'| – jak w nocy, s=o<ce pociemnia=o i gwiazdy pojawi=y si", “jako
w obied” ]w porze obiadowej\, i strach ogarn'= ca=' Ru>. Tego roku
Moskwa i Smole<sk spali=y si". Bu=gar, Grigorij Camiwlak metropolit'
z polecenia Witowta.
Kras., Racz. ]bez daty\, Rumianc., Jewrein., Chom.,
w opisie roku 1415 w innych latopisach ]˚.546–.556\, uszkodz. Akadem.
.516 bezskuteczny najazd Witowta na Smole<sk, roku 1403 ]sic#\ ˚.6750
W lato 6912 }1404| “Przychodzi=” ]naszed= i oblega=, przyci'gn'=\ knia{
Witowt, a z nim knia{ Semen, knia{ Szwitrygai=o, ze wsz' si=' swoj'
do Smole<ska; stali pod grodem trzy miesi'ce, i “poszli precz” ]odeszli\
do swej ziemi, nie “wzi'wszy” grodu Smole<sk.
Supra>l., Racz., Jewrein.,
nie ma& S=ucki, Chom., cz">ciowo uszkodz. Akadem.
.520 bezskuteczny, drugi najazd Witowta na Smole<sk, 1404
poprzedni, na Smole<ski i Wiazm", 1403, przez Lyngwena, ˚.6750.
Semen z poprzedniego najazdu to Longwenej w tym naje{dzie.
W lato 6912 }1404|, a od bo/ego narodzenia 1404 “godu” ]roku\.
Knia{ wielki Witowt z Korybutem, i z Lukgweniem, i z Szwitrygai='
Olkgirdowiczami, i ze wsz' si=', “przyszed=” do Smole<ska, i knia{
Jurej zaryglowa= si" w grodzie ze wszystkimi Smolnianami, i knia{
wielki Witowt sta= ca=' wiosn", a grodu nie wzi'=, i “wo=o>ciom”
]wsiom\ wiele z=a wyczyniwszy, i “poszed=” do ziemi swojej.
zapis – klarownie – wykonany w okresie Odrodzenia&
• ko<sko d=ugie zdanie,
• przej>cie ze stylu «od pocz. >wiata» na «od narodz. Chrystusa».
1405 roku w “Wo=y<skim” kr[tkim
A potem knia{ Jurej Swietos=awicz smolenskii pojecha= do kniazia
Wasila moskiewskiego “w niemnozie dru/ynie” ]z nieliczn' dru/yn'\,
a kniagini" swoj' i bojar[w zostawi= w grodzie, i przykaza= im czeka:
na siebie “trzy roki”, a sam, przyjechawszy do Moskwy, prosi= kn. wlk.
Wasilia, aby jemu pomoc da=, i knia{ Wailei obieca= jemu pomoc da:,
i samego kniazia zatrzyma= u siebie na “trzy roki, noroweczy testiu
swojemu wielikomu kniaziu Witowtu”.
oznaki zmy>lenia&
• tyle lat ]3\ Jurej kaza= czeka: swej /onie,
co lat knia{ moskiewski jego zatrzyma= ]na 3 lata\,
• nie po to obieca=, by go zatrzyma: w Moskwie – jedno z drugim
nie idzie w zgodzie; zatrzyma: – rozumiem – si=', mo/e zwleka=,
• wlk. kn. moskiewski Wasilej Dimitrowicz by= zi"ciem Witowta,
nie te>ciem – o/eniony 1392 z Zofi', c[rk' Wito=da.
I gdy on }Jurej| by= w Moskwie, w ten czas Witowt, zebrawszy si=" “mnog'”
]wielk'\ przyci'gn'= do Smole<ska, i Smolnianie, nie doczekawszy
Jureja, “nie mog'c cierpie: od g=odu” ]cierpi'c z g=odu\ – poddali si"
Witowtowi. W[wczas by=o ostatnie “wzi"cie” Smole<ska przez Witow-
ta, “w Pietrow post”, dwudziestego sz[stego dnia “ijunia” ]czerwca\,
w czwartek. “wzi'=” Witowt Smole<sk i “wsze Smole<skie knia/enie”,
i ustanowi= w Smole<sku swego namiestnika, “i Lachom da= dier/ati”
]i przekaza= Smole<sk Lachom\;
istotnie, czwartek, 26 czerwca wypada= w 1404&
Supra>l., Racz., Jewrein.,
nie ma& S=ucki, Rumianc., Chom., uszkodz. Akadem.,
zwi"{le& “Wo=y<ski” kr[tki ˚.8280, ˚.6755.
Nikiphor. nie ma “te>cia”, i wyra{nie /e kn. mosk. nie przyj'= Jureja;
w Jewrein., po opisie roku 1405 ]drugie wzi"cie Smole<ska\, nast"puje
bezpo>rednio opis roku 1428 ]wyprawa Witowta do Nowogrodu\.
 ...LITEWSKIMI
.524 Tego lata }ci'g dalszy opisu 1405| kn. wlk. Witowt ªwzia winoju na miru)
pskowski gr[dek Ko=o/e, a Pskowsk' “chrzestn' gramot"” ]pismo u/y-
wane przy chrzcie\ przys=a= do Nowogrodu, i sta= pod Woronoczom 2
dni i odszed=, wsie powojowa=. I Pskowianie “/a=owali si"” ]skar/yli\
Nowogrodowi na Witowta za litewsk' wojn".
Supra>l., Nikiphor., nie ma& S=ucki, Ody<c., Kras., Racz., Rumianc., Jewrein.,
Chom., uszkodz. Akadem.
.526 rozbrat Wito=da z zi"ciem – Wasilijem Dmitrejewiczem, za Pskowian
W lato 6914 }1406| Knia{ wlk. Wasilej Dmitreewicz ªrazwro/y= mir s wlk.
kn. WitowTom }tak w publikacji| za pskowiczi, i chodi protiwu Witowta,
i wojewaszasja me/i siebie.)
Supra>l., Nikiphor., nie ma& S=ucki, Ody<c., Kras., Racz. Rumianc., Jewrein.,
Chom. ˚.6765, uszkodz. Akadem.
.528 W lato 6915 }1407| ...A knia{ wlk. Wasilej Dmitreewicz wojowa= z wlk.
kn. Witowtem, i Litwa “wzi"=a” Odoew, a u grodu Wia{ma “sta=a” ra:
moskiewska; i nie wzi"li Wia{my, i mir wzi'= kn. wlk. z Witowtem.
Nikiphor., nie ma& Supra>l., S=ucki, Ody<c., Kras., Racz., Rumianc., Jewrein.,
Chom., uszkodz. Akadem.
.530 W lato 6917 }1409| ...Togo te/ lata Pskowianie “wzi"li mir pskowskim
powieleniem” z wielikym kniaziem Witowtem i z Niemcami.
Nikiphor., nie ma& Supra>l., S=ucki, Ody<c., Kras., Racz., Rumianc., Jewrein.,
Chom., uszkodz. Akadem.
.532 wiadomo>: o bitwie pod Grunwaldem, 1410.07.15
W lato 6918 }1410| ...Tej jesieni ªbyst poboiszcze korolu Jagaile Olgir-
dowiczowi, imieniem Wo=odis=awowi, i kn. wlk. Witowtu Kestutiewiczu s
niemci i s prusy w Pruskoi zemli, me/i gorody Dubrawny i Ostrada.)
Zabili mistrza i marsza=ka, i komtur[w pobili, i ca=' si=" niemieck' pobili,
i grody niemieckie pojmali, “no” ]lecz\ tylko trzy grody “nie daszasja”
kr[lowi i Witowtowi. ...itd.
Supra>l., Nikiphor., nie ma& S=ucki, Ody<c., Kras., Racz., Rumianc., Jewrein.,
Chom. ˚.6785, uszkodz. Akadem.
.534 kniaziowi Lygwenowi urodzi= si" syn Jaros=aw; Photej do Kijowa
W lato 6919 }1411| Urodzi= si" kniaziowi Lygweniu syn Jaros=aw “na
Koporij” i nadano mu Theodor na chrzcie. Supra>l., Nikiphor. ˚.4936
S=ucki – w nie na miejscu, tj. nie w chronologii ˚.564&
nie ma& Rumianc., Jewrein., Chom., ˚.6790, uszkodz. Akadem.
Tego lata pojecha= Photiej metropolita do Litwy i tam – w Kijowie –
“postawi=” ]ustanowi=\ Sawostiana w=adyk' do Smole<ska.
Supra>l., Nikiphor., nie ma& S=ucki, Rumianc., Jewrein., Chom. ˚.6790
.538 W lato 6920 }1412| Miesi'ca sentebra 8, w +ucku w Wielkim postawi=
episkopa Turowowi – Eufemija. Od Halicza “poide” ]wyruszy=\ do
Moskwy, m-ca augusta 1.
Supra>l., Nikiphor., nie ma& S=ucki, Rumianc., Chom., ˚.6795,
uszkodz. Akadem.
.540 Po/ar Tweru z podgrodziem, Jaros=aw jedzie do Litwy
W lato 6922 }1414| “Pogorie grad Tfer i posad wie>.”
Tego te/ lata odjecha= Jaros=aw }3-letni syn Langwena| do Litwy.
Supra>l., Nikiphor., nie ma& S=ucki, Rumianc., Chom., ˚.6800,
uszkodz. Akadem.
.544 metropolita }Photej| je{dzi= do Litwy
W lato 6923 }1415| ”Powojewasza tatarowie wsiu Eleczeskuju zemliu
i ottole zapustie=a.”
Tej te/ zimy je{dzi= metropolita do Litwy, w Smole<sku “ostawi swoju
kaznu” ]skarbnic"\, a sam je{dzi= do Grodna, do wlk. kn. Witowta, i nie
przyj'= go wlk. kn. Witowt. “Togda by=o B=agowieszczenie w poniediel-
nik na strastnoj niedieli”, a nazajutrz pojecha= metropolita Photej do
Moskwy, a w Smole<sku by= metropolita }na| Wielki dzie< ]Wielkanoc\
i przyjecha= ]przyby=\ do Moskwy w >wi"tym tygodniu.
Supra>l., Akadem., Nikiphor., nie ma& S=ucki, Ody<c., Kras., Racz., Rumianc.,
Chom., ˚.6805, w “Wo=y<skim” kr[tkim ˚.8285.
.546 za:mienie s=o<ca; po/ar Moskwy i Smole<ska
W lato 6923 }1415|. Miesi'ca ijunia }czerwca| 7, na >w. Theodora “izgibie”
]zagubi=o si", zagin"=o\ s=o<ce, skrywaj'c sw[j kr'g “od ziemi” ]przed
Ziemi'\, o 4 godzinie dnia ]10-tej rano obecnego systemu\, w czas >w.
obiedni ]mszy w porze obiadowej\, i gwiazdy pojawi=y si" jak noc'.
Togda by=o Wasiliju Dmitriewiczu 26 let na wielikom knia/enji.
Akadem., Nikiphor., Supra>l., S=ucki, ˚.6806 w “Wo=y<skim” ˚.8285,
Kras., Rumianc., Chom. ˚.510, po opisie roku 1401.
.548 Tego lata “pogorie grad Moskwa, i Smole<sk tako/e pogorie.”
Tego roku “pogorie” ]spali=a si"\ Moskwa i Smole<sk.
Akadem., Nikiphor., Supra>l., S=ucki;
{le – 1401& Kras., Rumianc., Chom., ˚.6805 ]przepisuj'c wydarzenia po
1401, nie opatrzy= ich datami, tj. nie opisa= latami, przez to sprawiaj'
wra/enie odbytych 1401\.
wzmianka& “Wo=y<ski” kr[tki ˚.8285
.552 Witowt osadzi= w Kijowie metropolit" Gregorija – Bu=gara
W lato 6924 }1416|. Bo/ym “popuszczeniem” ]dopustem\ knia{ wielki
Witowt “umysliw po swojemu chotieniju” ]zapragn'= urzeczywistni: sw'
my>l, zachciank", /yczenie\ – zebra= episkop[w ruskich, w jego “ob=asti”
]ziemiach, okr"gu\ /yj'cych& Theodosij po=ocki – Grek, Isakej czerni-
howski, Deonisej =ucki, Chariton wo=odimierski, Euphemej turowski, i
z tymi episkopami osadzi= w Kijowie metropolit" “Gregorija bo=garina
Camiwlaka” ]Gregorija Camiwlaka – Bu=gara\, nojabra 15.
Camwlaka& Akadem., Nikiphor., S=ucki, Camiwilika& Supra>l., ˚.6810
Grigorja Camiwlaka z Bu=garskiej ziemi& Kras.,˚.510
bez imion i roku& Rumianc.
Grzegorza z Bolharskiey ziemie, bez roku& Chom.
.554 Tego roku }1416| Tatarzy wojowali ko=o Kijowa, monaster Peczerski
ograbili i spalili. Akadem., Supra>l., S=ucki,
bez roku& Kras., Racz., Rumianc., Chom., nie ma& Nikiphor.
.556 Tego roku by= m[r “silen /elezoju” w Nowogrodzie, i w +adodze, w Rusie
}¯ Russa|, Porchowie, Pskowie, Tor/ku, Twerze, i w Dmitrowie, “i po
wo=o>ciach” ]okr"gach tych/e grod[w\. Akadem., Supra>l., S=ucki,
bez roku& Kras., Racz., Rumianc., Chom. nie ma& Nikiphor.
.564 syn Lyngwena, zapis nie w chronologii& 1415, 1416, 1411, 1412, 1418
W lato 6919 }1411|. Urodzi= si" kniaziowi Lygwenowi syn Jaros=aw na
Koporij, na chrzcie dano mu Theodora ]na imi" chrzestne\. S=ucki,
we w=a>ciwej kolejno>ci, w chronologii& Supra>l., Nikiphor. ˚.534.
.566 zapis dotycz'cy Photeja-Focjusza, metropolity mosk. 1410–†1431.
W lato 6920 }1412|. Sentabra 8, w +ucku Wielkim postawi= episkopa do
Turowa – Euphemija. Od Halicza pojecha= do Moskwy augusta 1 dnia.
Supra>l., Nikiphor., S=ucki, nie ma& Chom., ˚.6795, uszkodz. Akadem.
zapis dotycz'cy metropolity Photeja, bo tak/e ]bezimiennie\ w wypi-
sach ]X\& W lato 6928 }1420|. Przyjecha= metropolita Photej do Litwy,
czerwca 1, z nim w=adyka Ambro/y... itd.
W leto 6929 }1421|. I we Lwowie, i we W=odzimierzu i przyjecha= we
wtorek... Odt'd pojecha= do Borysowa, i do Drucka, i Teteryna. I we
Mstis=awlu by= by= u kniazia... a w Smole<sku “zborowa=”... i przyjecha=
do Moskwy na wielki post.
.570 Witowt podst"pnie zdobywa Krzemieniec na Podolu
W lato 6926 }1418|. Knia{ Daszko Theodotowicz Ostro/ski tak
zdoby= Krzemieniec. Knia{ wielki Witowt w wielki czwartek }przed
Wielkanoc', wiosn'| “pos=a= pre/e siebie dwuch cze=owiek” ]po-
stawi= przed swym licem dw[ch ludzi\& Dmetreja i Dani=", m[wi'c&
ª}za|Przedajcie si" s=u/y: Kondratowi Prusowi – wojewodzie krze-
mienieckiemu, a gdy ja przyci'gn" pod gr[d – wy zw[d odetniecie,
i most po=o/ycie.º Oni, przyjechawszy, oddali si" wojewodzie.
Przyj'= ich przyja{nie, “a togo w nich nie rozumie i nie poznasza
]nie wiedz'c i nie podejrzewaj'c\.” I Daszko przyby= do grodu noc',
o 9 godzinie }3 nad ranem|, a jego “swietnicy” ]wsp[lnicy\ w grodzie
wzw[d odr'bali i most po=o/yli, i Daszko z “drugi swoimi” ]z dru/yn'\
wjecha= do grodu, Kondrata wojewod" zabili, a “przystaw[w” ]zbieg[w\
kr[lewskich i Witowtowych pobili, a kniazia Swidrygie==" “i/ }ze|lez
wystupi=, siediewszego po= 9 goda” ]z /elez – okow[w – wypuszczon,
siedzia= w nich osiem i p[= roku\.
I st'd Swidrygie==o uszed= na W"gry, “wzi'wszy” +uck }$|, a od wo=y<-
skich bojar[w “od='czy= p[=trzecia koni” ]zabra= ze sob' – na W"gry
– 250 koni nale/'cych do wo=y<skich bojar[w\&
Supra>l., S=ucki, Kras., w Jewrein. pod 1401, nie ma& Nikiphor., ˚.6815
U Racz. szczeg[=y& ªDaszko w[wczas noc' przyjecha=, a z nim tylko
dziesi"ciu zbrojnego ludu. I na tych miast wzw[d odr'bali... Kondrata
wojewod" ubili, i /o=nierow korolewskich pobili, i kniazia Szwitrigai=a
“wypu>cili z /elez” ]z okow[w\, bo siedzia= w Krzemie<cu 9 lat. I odt'd
Szwitrygai=o, zebrawszy si", z nakazem Witowta, “szed=wszy Ugorsk'
ziemi"” ]id'c, w drodze na W"gry\, spustoszy= i grod[w wiele “pobra=”,
i +uck Wielki “wzi'=” i wo=y<skich kniazi[w i bojar[w pi":set koni wzi'=
i do Witowta “prywie=” ]przywi[d=\& Racz.
Szwitrigai=o siedzia= w Krzemie<cu 4 lata& Rumianc.
siedzia= 9 lat, 10 tys. zbrojnego ludu przyby=o noc'& Chom.
.572 W lato 6926 }1418|. Posta • • • • • •
}Postawlen byst episkopom Rostowu...|. Supra>l. – pe=ny zapis;
uszkodzony ]dalej w r"kopisie brakuje kilku kart, a/ do roku 1430\&
Akadem., Nikiphor., nie ma& S=ucki, Kras., Chom., Jewrein., ˚.6815
.574 podr[/ Photeja do Litwy
W lato 6935 }1427| ...Tej te/ jesieni by= metropolita w Braszowie i w
Ko=omnie, “a po Ro/estwie Christowie jezdi= w Litwu, i zjezdi= w 7 niediel
w Litwu i iz Litwy.” ]po Bo/ym Narodzeniu pojecha= do Litwy; podr[/ w
obie strony& do Litwy i z Litwy, zaj"=a mu 7 tygodni\&
Supra>l., Nikiphor., nie ma& S=ucki, Ody<c., Kras., Racz., Rumianc., Chom.,
˚.6845, uszkodz. Akadem.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY KRONIKAMI...
.576 Rzeka Dniepr “teczet” ]wpada\ w morze Ponieszskie }dzi> Czarne|;
Dniepr wyp=ywa z Okowskiego lasu i “potecze na po=ude<” ]i p=ynie 7. Pochwa=a Wito=da – panegiryk na jego cze>:, pisany 1449(50.
na po=udnie\. A Dwina z tego te/ lasu – “teczet na polnoszcz” ]p=ynie
.700 Pochwa=a czy Skazanie$
na p[=noc\. I Wo=ga “cieknie” z tego lasu na wsch[d, i wpada w morze
– Pochwa=a o welikom knjazi Witowtie& S=ucki, Racz., Rumianc.
Chwaliskie 70 uj>ciami. Tym wi"c mo/na “i>:” Wo=g' do Bu=garii ]Nad-
– Skazanie o wielikom knjazie Witoftie& Skazanie, Akadem.
wo=/a<skiej\ i do Chwalisji na Wschodzie – do granicy Simona.
– nie ma& Chom.
s=ownictwo& po=udnie ]gdy s=aw. jug\, polnoszcz ]s=aw. sewier\&
.702 jedno czy drugie$
Akadem., Nikiphor., Supra>l., nie ma& Chom. ˚.6845
– Tajnu carewu taiti dobro est, a die=a welikogo gospodara powiedati
Zapis o trzech rzekach& Dnieprze, Dwinie, i Wo=dze, wyp=ywaj'cych z
dobro /e est& Akadem., Supra>l., S=ucki,
lasu Okowskiego, a Wo=ga wpadaj'ca 70-ma }czyt. wieloma| uj>ciami
– Tajnu taiti carewu... Ody<c.
do morza Chwaliskiego, pochodzi ze Wst"pu do Powie>ci wrem. let.
– nie ma& Rumianc., Chom., Skazanie o welikom knjazie Witoftie
.578 nieudana wyprawa Witowta do Nowogrodu Wielkiego
.704 Chc" wam powiedzie: o wielkim kniaziu Aleksandrze Kiestutiewiczu,
W lato 6936 }1428|. Chodzi= kn. wielki Witowt do Nowogrodu Wielkiego
zwanym Witoft, Litewskim i Ruskim, gospodarzu wielu innych ziem.
ze wszym wojskiem swoim, i wiele z=a “uczyni=” ]zdzia=a=\, lecz grodu
Akadem., S=ucki, Ody<c., nie ma& Kras., Rumianc., Chom.
nie wzi'wszy – “opia:” poszed= do Litwy ]zarz'dzi= odwr[t\&
.706 “No po niej jest pisano” – pisano po niej }po ziemi|& ªBracia, Boga –
Racz., Jewrein., nie ma& Akadem., Supra>l., Nikiphor., S=ucki, Rumianc., Chom.
b[jcie si", a kniazia – czcijcie.º Tak i ja chc" wam opowiedzie: o s=awnym
gospodarzu, lecz nie mo/na wypowiedzie:, ni pisaniem odda: “dzie=”
6. zjazd w Trokach 1430, w sprawie koronacji Wito=da, ]czyn[w\ wielkiego gospodarza, jak nie mo/na “ispytati” ]popr[bowa:\
i jego >mier: †1430 }mylnie w Wielkim +ucku|. wysoko>ci niebios i g="bin morskich.
.600 W lato 6939 }1431|. Wielki knia{ Witoft Kiestutiewicz Litewski i Ruski wez- Akadem., S=ucki, Ody<c., nie ma& Kras., Racz., Rumianc., Jewrein., Chom.
wa= do siebie wielkiego kniazia Wasilija Wasiliewicza Moskiewskiego i .740 dokument ko<czy si" s=owami&
kr[la Polskiego W=adys=awa... itd. Lista zaproszonych& Temu carowi }tatarskiemu| Dawladi-Berdeju “niemnogo wremja po-
Akadem., Nikiphor., S=ucki, Skazanie o welikom knjazie Witoftie, Ody<c. bywszu, i tomu mimo szedszu” ]i ten przemin'=\. Tym wi"c starszym
bez daty& Kras., Racz., Rumianc., Jewrein., Chom. ordy<skim, s=ysz'c, /e s=awny gospodarz jest w pobli/u Kijowa, przy-
.604 Zjazd trwa= szli sami, pok=onili si" s=awnemu gospodarzowi, wielkiemu kniaziowi
11 dni, w Trokach& Nikanor. Witowtowi, i wiele dar[w przynie>li, prosz'c o innego cara; on wi"c da=
6 niedziel, w +ucku& im innego cara – Mahmeta. Jako za> od morza wiele w[d pochodzi, tak
Akadem. i m'dro>: od tego wielkiego gospodarza, wielkiego kniazia Witowta.
7 niedziel, w +ucku& ...jako za> od morza wiele w[d pochodzi.
Nikiphor., S=ucki, Ody<c., Kras., Racz., Rumianc., Jewrein., Chom. Akadem., S=ucki, Ody<c., nie ma& Kras., Racz., Rumianc., Chom.
na dzie< “obroku” ]strawy, karmy\ sz=o
– kr[tka lista& po 300 beczek miodu “na obrok”, po 300 ja=owic& 8. wojna Swidrygie==oZygmunt, 1432÷1436,
Skazanie o welikom knjazie Witoftie oczami >wiadka – /y= w tym czasie.
– d=u/sza lista ]d=.1\, “obroku”& po 300 beczek miodu, ja=owic 300,
.800 Zygmunt od 1432.09.01
baran[w i wieprz[w po trzysta. Akadem. , Nikiphor., S=ucki, Ody<c.
Po >mierci wielkiego kniazia Witowta, knia{ Szwitrigaj=o osiad= na
500 beczek miodu, po 500 ja=owic, po 500 baran[w, po 500 wieprz[w,
“wielkim knia/eniu” ]na stolcu wielkoksi'/"cym\ w Wilnie i na Trokach.
po 100 /ubr[w, i po 100 =osi, a inszych reczei liczby niet& Kras.
Kniaziowa= dwa lata bez dwu miesi"cy, w tym czasie “odpu>ci=” ]od-
500 beczek miodu, po 500 ja=owic, po 500 baran[w, po 500 wie-
prawi=\ w=adyk" Herasima do Carogrodu na metropoli". “I nie uprawia=
prz[w, po 100 /ubr[w, i po 100 =osi, a inych reczei i czis=a nie by=o&
ziemi”. Litwa wi"c osadzi=a wielkiego kniazia Zygmunta Kiestutewicza,
Racz., Chom.
w Wilnie i Trokach, miesi'ca sentabra 1 dnia&
...a inych reczei czis=a nietu& Rumianc.
Akadem., Nikiphor., S=ucki, Ody<c., Jewrein., nie ma Szwitrigai=y& Kras.,
]d=.2\, 500 beczek m'ki, 500 baran[w, 500 wieprz[w, 100 /ubr[w,
Szwitrigai=o kniaziowa= dwa lata i miesi'c&
100 =osi, a innych “wieszczej czis=a niet” ]materia=[w bez liku\&
Rumianc., Jewrein., Chom., nie ma& Kras.,
Jewrein.
Szwitrigai=o osiad= na Wlk. kniazstwie Lit., panowa= 2 lata i m-c& Racz.
...a inich rzeczi liczb niemasz& Chom.
.804 Swidrygie==o do Oszmiany, bitwa z si=ami Zygmunta, lista je<c[w
.612 Wito=d umiera
Swidrygie==o w tym czasie by= w Po=ocku i z Po=ocka ruszy= do i Smo-
oktabra 24& Nikanor.
le<ska, ruscy bojarzy osadzili go na swym stolcu. Tej jesieni zebra=
oktabra 23, na dzie< >w. Jakowa – brata Pana&
si=y i wyruszy= do Wilna. Kn. wlk. twerski Boris Aleksandrowicz da=
Akadem., Ody<c., Kras., Racz., Rumianc., Chom.
jemu brata swego – kn. Jaros=awa, ze wsz' si=' swoj'. Nie doszed= do
oktabra 23, na dzie< >w. aposto=a Jakowa – brata Pana& Nikiphor.
Wilna, zatrzyma= si" w Oszmianie, odleg=ej o 6 mil }42 km SE; 1 mila ^
w oktabrze, w dzie< >w. Jakowa – brata Pana& S=ucki
7,467 km|, i tu sta= “niedziel"”. Tu Zygmunt bi= si" z nim, dekabra 8,
oktabra 23, kniaziowa= na Litwie i Rusi 27 lat& Jewrein.
na pami'tk" >w. Potapia, w poniedzia=ek }1432|&
dopiero tu w Jewrein. do='czony opis roku& 6938 }1430|, i w='czone
Akadem., Nikiphor., S=ucki, Ody<c.
zdania Pochwa=y Witowta& Tego roku, po >mierci wlk. kn. Witowta
poniedzia=ek, 8 grudnia, wypada= w 1432.
przybyli Lachowie, pana Olgedra z Kamie<ca Podolskiego wezwali
dekabra 8 dnia, bez poniedzia=ku i >w. Potapia& Rumianc., Chom.
do siebie na }na|rad", do rady nie }do|pu>cili, samego zabili, i Kamie-
dekabra osmogonadcat dnia }8-gona>cie|& Racz.,
niec “zasieli” ]zasiedlili\, i ca=e Podole zabrali, kt[re do dzisiejszego
]{le u wydawc[w, w przypisach u Racz., /e u Kras. oktabra 8\,
dnia posiadaj'. Tego roku zasiad= na Wielkim knia/eniu Litewskim
dekabra w semyj }si[dmy, 7| de<& Kras., ]bez dnia tygodnia\,
kn. wlk. Szwidrigai=o Olkgirdowicz... pisiec przechodzi do wojny
dekabra w 18 de<& Jewrein.
Swidrygie==oZygmunt, czyli do nast"pnej cz">ci latopisu.
Zwyci"/y= Zygmunt, uj"to& Jureja Lyngweniewicza, kn. Wasila Semeno-
wzmianka& “Wo=y<ski” kr[tki
wicza, Fedka Ody<cewicza, pana Dedigolda – wojewod" Wile<skiego,
dekabra w 3 de< – z b="dem& Skazanie o welikom knjazie Witoftie
innych wielu wybili i uj"li.
˚.700, gdzie Zygmunt od 1 wrze>nia, po 22 mies. Swidrygie==y;
uj"to& kn. Wasilija Semenowicza, kn. Jureja Lygweniewicza, Fedka
bez daty, roku, przechodzi prosto do tekstu Pochwa=y, by powr[ci: do
Odyncewicza, pana Dedigolda – wojewod" Wile<skiego& Akadem.
zjazdu 1430 i w[wczas dostawi: dat"& Chom.
Lugweniewicza Nikiphor.
.620 kr[l polski by= by= przy =o/u >mierci&
uj"to& gniazia Jurija Lu<kweniewicza, kn. Wasilija Semenowicza, Fedka
Akadem., Nikiphor., S=ucki, Kras., Racz., Jewrein., Rumianc., Chom.
Odincewicz, pana Dedikgolda – wojewod" Wile<skiego& S=ucki
uj"to& kniazia Juria Lykhweniewicz, kn. Wasilija Semenowicza, Fedora
wszystkie wiarygodne latopisy podaj' dat" >mierci «oktabra 23»,
Odincewicza, pana Dediholda – wojewod" Wile<skiego& Ody<c.
i miejsce – +uck; Wito=d zmar= w Trokach, oktabra 24, wg Nikan.,
ubili& Jureja Lynkgweniewicza, uj"li& Jureja Semenowicza, Fedka Io-
tak i Jadwiga, c[rk' Kazimierza Wlk. †1370, wszystkie, z b="dem,
dyncieewicza, pana Dedikgolda& Kras., Rumianc., Chom.
i tak, /e Zofia, c[rka Wito=da, wydana za m'/ 1392, wszystkie,
ubili& Jurja Lykgeniewicza, uj"li& Jurja Semenowicza, Fedka Ody<cewi-
gdy >lub 1391.01.19, tj. zim' 1391(92, blisko ko<ca roku 1391.
cza, pana Didikgolda, Racz., Iwana Kdigolda }Dedigolda| Jewrein.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ...LITEWSKIMI
.814 Tej zimy }1432| po raz drugi zebra= wielk' si=" rusk' i wyruszy= na Litw".
“Powojowa=” Litewsk' ziemi", popali= i uprowadzi=. Akadem.,
Nikiphor., S=ucki, Ody<c. ]Drubyj hrad ¯ drugi raz\, Kras., Rumianc.,
Jewrein., Chom.
.816 Na lato }1433|, z pomoc' mistrza inflandskiego i kniazia twerskiego
}bezimiennie| wyruszy= do Wilna. W odleg=o>ci p[=tora mili }12 km
SES| od Wilna nocowa= w Rudominie }dzi> Rudamina|. Nie dochodz'c
Trok[w, zwr[ci= si" na Stare Troki, a pod Trokami sta= “na spasow
die<” ]Przemienienie Pa<skie\, sta= }tam| 4 dni, i odszed= szuka: wlk.
kn. Zygmunta i wojsk litewskich. Sta= na Ejszyszkach 4 dni }37 km NEN
od Lidy, 60 km S od Kowna|.
Wojtaszkach& S=ucki, Wekszuszk& Akadem., Nikiphor.,
wo Weksziuszkach& Ody<c., Iejsziszkach& Kras., u Esziszka& Jewrein.
u Eisziszkach – w=a>ciwie& Rumianc., Eykssikach& Chom.
po dw[ch dniach “wzi'=” murowany gr[d Krewo }86 km NEE od Ejszy-
szek|, i spali=, wielu wyr'ba= i uprowadzi= w niewol". Odt'd ruszy= do
Mo=odeczna }38 km E od Krewa|.
po dw[ch dniach& Akadem., Nikiphor., S=ucki, Ody<c., Racz., Rumianc.,
Jewrein.,
stoja= 2 niedieli i doby= Krewa – po 2 }dw[ch| tygodniach& Kras.,
czteri dny& Chom., bez “spasow die<”& Rumianc.
.826 Swidrygie==o do Trok[w i Ejszyszek, }nadal 1433|,
Nadesz=a Swidrygielle wie>:, /e Litwa idzie pogoni', wys=a= wi"c Mi-
chai=a – kijowskiego wojewod", i z nim innych kniazi[w ruskich. Pobili
Piotra Montigirdowicza i Litw".
Montikidrowicza& Akadem., Mo<tikidowicz& S=ucki, Monhirdowicz& Ody<c.
Montikgirdowicz Kras., Monkgirdowicz& Rumianc.,
Montigirdovicz& Chom.
Monkkgirdowicz, opuszczone& na Kopaczach& Jewrein.
a innych uj"li na Kopaczach. Odt'd ruszy= do Zas=awla, Zas=awl “wzi'=
tego /e dnie” }jeszcze| tego }samego| dnia, spali=, a ludzi uprowadzi=.
Doci'gaj'c do Mi<ska, “wzi'=” gr[d Mi<sk, kt[ry spali=, ludzi uprowadzi=
w niewol", m"/[w i /on. Na drodze do swych ziem, w Borysowie, uj"li
Michai=a Iwanowicza Holsza<skiego na rzece Berezynie, odes=ali do
Witebska i tam poleci= utopi: go w Dwinie, pod Witebskiem, a uj"li
jego niewinnego&
Akadem., Nikiphor., S=ucki, Kras.
Michai=a Iwanowicza Po=oczanskogo& Racz.
Michai=a Iwan. Pa=aczanskogo, ...odnogo }niewinnego|& Rumianc.
Michai=a Iwanowicza po=ockago& Jewrein.
Michala Ivanovicza Poloczkiego& Chom.
Potem mistrz inflandski uszed= do swej ziemi, a kn. wlk. Szwitrigai=o
“poszed=” ]wyruszy=\ ku +ukomli. St'd do Kijowa.
Racz., Rumianc., Chom.
+ukomla n(jez. Lukomlskim, 125 km NW od Mohilewa, 89 km SW od
Witebska, 90 km SES od Po=ocka, 86 km NWW od Orszy, 68 km NE
od Borisowa, 137 km NE od Mi<ska.
Nie dochodz'c +ukomli, za mil", w jeziorach, mistrz ruszy= do swej
ziemi – Inflant[w, a knia{ wlk. Swidrygie==o ku +ukomli, i tu “rozpu>ci=”
swoich woj[w, kniazi[w i bojar[w, a sam wyruszy= do Kijowa.
w }o|zerech, Liflanty& Akadem., Nikiphor., Ody<c.
do Kijowa& S=ucki, do Sklewa& Kras., ch Kiewu& Jewrein.
.836 Zygmunt do Mstis=awla, 1435, oktabra 26, w >rod"
Tej jesieni }1435| kn. wlk. Zygmunt zebra= si=" litewsk' i ladsk', i sta=
pod Mstis=awlem, m-ca oktabra 26 na pami'tk" >w. m"czennika Dme-
treja, w >rod", “sta=” ]oblega=\ 3 tygodnie, nie zdoby= grodu i uszed= do
ziemi swojej. Akadem., Nikiphor., S=ucki, Ody<c., Kras.
>roda, 26 pa{dziernika, wypada=a 1435.
pod Mstis=awlem sentabra szostogonadcat& Racz.
– w pi'tek uszed= do Kijowa& Racz.
pod Mstis=awlem m-ca sentabra 16, sta= 4 tygodnie& Rumianc.
pod Mstis=awlem 4 tygodnie, m-ca sentabra 16 dnia& Jewrein.
3 niedziele, m-ca octobra osmnastego }18-go| dnia& Chom.
.844 Swidrygie==o do Bras=awla, }1435, jesie<| – nieudany; “ na lato” – {le.
Na lato za>, Swidrygie==o, z kniaziami ruskimi, wyruszy= na Litw"; i mistrz
przyszed= mu z pomoc', u Bras=awla. Bo/' wol' “pad=a na ziemi"
mocz wielka” ]ulewne deszcze\ i z tego powodu nie mogli wyruszy: do
Litwy. Rozeszli si", Szwitrigai=o rozpu>ci= bojar[w do Po=ocka, a sam
wyruszy= do Kijowa. Akadem., S=ucki
pede na ziemlu mocza wielika& Akadem., Ody<c.
pade na ziemlu mocz wielika& Nikiphor., S=ucki
mokros: wielikaja ot do/dczu nasz=a na ziemlu& Racz., Jewrein.
w tot czas wielikaja mokrost do/czu padajet na ziemlu& Kras.
i tot czas mokro>: do/du padaet na ziemlu& Rumianc.
mokros: desczv bila barzo vielka na ziemi'& Chom.
.850 metropolita Herasim spalony w Witebsku, 1435
Na trzecie lato kn. wlk. Szwitriga=o spali= Herasima, w Witebsku.
}od 1433 – wyj>cia Herasima z Carogrodu ]Konstantynopola\, zapis nie
we w=a>ciwym miejscu, bo w roku 1436; by: mo/e – doda= 1433 % 3 ^
1436, metoda dodawania lat od czas[w Odrodzenia, po dzi>|.
Akadem., Nikiphor., S=ucki, Ody<c., Rumianc., Jewrein., Chom.
.852 Swidrygie==o do Bras=awla, 1435, bitwa za Wi=komirem
na rzece..., lista je<c[w
Wybra= si" wlk. kn. Szwitrigai=o, z Witebska do Litwy, z ruskimi kniaziami
i wojami, wyruszy= do Bras=awla i tu do='czy= mistrz inflandski ze sw'
si='. Od Bras=awla poci'gn"li do Zawilejskiej ziemi, do Wi=komierza.
Lecz wlk. kn. Zygmunt nie wyruszy= sam – kr[l }polski| da= 8 set konnicy.
8 sot kopej kopji& Akadem., Nikiphor., S=ucki, Ody<c.
osm tisieczej ludej konnych& Racz.
osmsot kopejnikow pomoczi& Kras., Rumianc.
8000 ludej konnych& Jewrein.
50 tys. kopynikow& Chom.
.854 }tak/e| Zygmunt wys=a= syna swego – Michai=a }w zamian|.
Knia{ Michai=o, z litewskimi si=ami i polskimi star= si" ze Szwitrigai='
na dzie< Semena “na letoprowodca”. Akadem., Nikiphor., Supra>l.,
S=ucki, Ody<c.
m-ca sentabra w 1 de<& Jewrein.
na Sem de< w ose<& Nikiphor., Kras., Rumianc.
miesjaca henwara ]janwara| pierwogo dnia& Racz.
bitwa na dzien swi"tego Simona Iudi }Judy| w iesieny& Chom.
.856 Bili si" za Wi=komirem na rzece... }prawdop. Niewia/y|
zostawione miejsce na wpisanie nazwy rzeki& S=ucki
nie zostawione& Nikiphor., Ody<c., Kras., Racz., Rumianc., Jewrein., Chom.
Za to B[g nie “posobi” kn. Swidrygielle, /e spali= metropolit" Herasima –
nie ma Boga sposobi'cego ]przychylnego\& Jewrein.
pom[g= wlk. kn. Zygmuntowi i synowi jego – Michaile. Pobili Szwitrigai="
i wsz' si=" jego, wielu wybili, innych uj"li. Zabili bratanka jego – kn.
Zidimonta i Koributowicza, kn. Jaros=awa Ly<gweniewicza, kn. Michai=a
Ba=abana Semenowicza, kn. Danilija Semenowicza Holsza<skiego, kn.
Michai=a wiaziemskiego Lwowicza, i innych wielu pobili i r"koma uj"li
kniazi[w 42. Uj"to kn. Ioanna Wo=odimierowicza kijowskiego, i brata
jego – Fedora-}Theodora| Korybutowicza, a inflandskiego mistrza – sa-
mego zabili, i landmarsza=ka i innych komtur[w wielu wybili, i wszech
Inflandczyk[w “przebili” ]zad{gali\, a innych wszystkich uj"li, }tak| /e
ma=o ich zosta=o. I wielu go>ci “przebili”& rakuszan, sla/an i czechow
]Rakuszan, Íl"/an i Czech[w\, a innych r"koma uj"li. S=ucki
kn. ?ikgimonta Koributowicza, kn. Jaros=awa Lygweniewicza, kn.
Michai=a Bo=obana Semenowicza, Lyrweniewicza Holsza<skogo, kn.
Michai=a wiazemskogo Lwowicza... Ioanna Wo=odimierowicza kijew-
skogo, i brata jego Feodora Koributowicza& Akadem.
ubili bratanicza jego, kn. ?idimonta Korbutowicza, i kn. Jaros=awa
Lygweniewicza, i kn. Michai=a Bo=obana Semenowicza, i kn. Danilija
Holsza<skogo, i kn, Michai=a wjazemskogo Lwowicza& Nikiphor.
ubili bratanicza jego, kn. ?idimonta i Koributowicz, i kn. Jaros=awa
Lu<kweniewicz, i kn. Michai=a Bo=obana Semenowicz, i kn. Danilija
Holszanskago, i kn, Michai=a wjazemskogo Lwowicz& S=ucki
bratanka jego kn. Koributowicza ?idimina, i kn. jEros=awa Lynkwe-
niewicza, i kn. Michai=a Semenowicza, i kn. Dani=a Semenowicza
Holsza<skiego, i kn. Michai=a wiazemskiego Lwowicza& Kras.
ubili togdy Koributowa ?idimina a kn. jEros=awa Lynkgweniewicza, kn.
Michai=a Semenowicza, kn. Michai=a wiazemskogo Ilwowicza& Racz.
ubili togdy bratanicza kn. Korbutowa ?idimina, “da” ]tak/e\ kn. Jaro-
s=awa ?inkgwieniewicza, kn. Michai=a Semenowicza, i kn. Michai=a
wiazemskogo Lwowicza& Rumianc.
ubili& Kuributowa ?idimana, kn. Jaros=awa Kwieniewicza, Michai=a
razanskago Lwowicza; uj"li& kn. Iwana Wo=odimierowicza kijowskiego,
i brata jego – Fedora-}Theodora| Kurbatowicza& Jewrein.
Vbili tedi bratanica Koributovego, ?idzimina, xi"dza Ieroslava Lingwie-
ievicza, xs. Michaila Siemionovicza, xi"dza Michaila Vyciemskiego
}zepsute wiazemskiego| Lwovicza& Chom.
ru/a< i sla/an i czechow& Akadem.
ruku/an i sla/an i czochow& Nikiphor.
rakuszan, sla/an i czechow& S=ucki
Ruku/an, i Slia/an, i Czechow& Ody<c.
rakuszan i sle/akow, i czechow& Kras.
rakuszan i s=owak[w, i czech[w& Racz.
raku..., s=owak[w i czech[w& Rumianc.
rakuszan i s=owakow i czechow& Jewrein.
rakuszan, sli'/akow i czechow& Chom.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 ZWIÅZKI MI´DZY KRONIKAMI LITEWSKIMI
.862 Zygmunt do Po=ocka, 1435
Po tym “pobiciu”, w 3 niedziele, wlk. kn. Zygmunt zebra= wsz' si="
litewsk' i wys=a= syna Michai=a na Ru>.
]na tym obrywa si" Nikiphor. ltps – w po=owie wyrazu\
W boju na Rszi }Orszy|, Smolnianie poddali si" Zygmuntowi i jego
synowi – Michaile. Nie wyruszy= }jednak| do Smole<ska, lecz od Rszy
– do Witebska.
Akadem., S=ucki, Ody<c., Kras., Jewrein., Chom., nie ma& Racz., Rumianc.
Pod Witebskiem sta= 6 tygodni – nie zdoby= grodu. Jeszcze tej zimy, wlk.
kn. Zygmunt, ze sw' si=', wyruszy= do Po=ocka. Sta= pod Po=ockiem
tydzie< – nie zdoby= grodu, i odszed=.
Akadem., S=ucki, Ody<c., Kras., Racz., Rumianc. Jewrein., Chom.
.868 Po=czanie poddaj' si" Zygmuntowi, 1436
Na lato, Po=czanie i Witebczanie, nie czuj'c znik'd pomocy – poddali
si" wlk. kn. Zygmuntowi Kestutowiczowi. I pocz'= kn. wlk. Zidimont
kniaziowa: na wielkim stolcu Litewskim i Ruskim.
Akadem., S=ucki, Ody<c., Kras., Racz., Rumianc., Jewrein., Chom.
9. rocznik Smole<ski, wypisy z lat 1432÷1446.
.900 W leto 6940 ]1432\ Herasim Episkop Smolensky pojde ko caru gradu
na mitropoliu. Ody<c.
ko Carigradu& Akadem., Supra>l. ˚.6865, nie ma& Kras., Jewrein., Chom.
.902 Togo /e leta ?ikgimont siadie w Litwie.
Akadem., nie ma& Supra>l., Ody<c., Kras., Jewrein., Chom.
.904 Togo/ leta poboiszcze byst’ wo Oszmianie }dekabra VIII|&
Akadem., Supra>l., Ody<c.; Kras. }dekabra 7|, Racz. }dekabra 18|,
˚.804, ˚.6865.
.906 W leto 6941 ]1433\ Herasim Mitropolit wyjde iz Cara grada.
Akadem., Supra>l., Ody<c., ˚.6870, nie ma& Kras., Racz., Jewrein., Chom.
.908 W leto 6943 ]1435\ Szwitrigaj=o Herasima mitropolita so//e wo Witebsku.
Supra>l., Ody<c., ˚.6875, nie ma& ]jest, ale w tre>ci, w innym miejscu\&
ªNa trzecie lato Szwitrygai=o “so//e” lub “z/og” ]z/eg=\ metropolit" w
Witebsku o imieniu Herasim, a potem zebra=... itd.º
Akadem., Kras., Racz., Rumianc., nie ma& Jewrein., Chom.
.910 Togo/ leta byst’ poboiszcze na Wi=komiri, mno/estwo pobisza
knjazei i bojar i mesticzow, a inych rukami poimasza.
Akadem., Supra>l., Ody<c., Rumianc., ˚.6875, nie ma& Kras.
.912 W leto 6944 ]1436\ }nie opisane, bez za='czonego tekstu|.
Akadem., Supra>l., Ody<c., ˚.6880, nie ma& Kras.
.914 W leto 6945 ]1437\ }nie opisane, bez za='czonego tekstu|.
Akadem., Supra>l., Ody<c., ˚.6885, nie ma& Kras.
.916 W leto 6946 ]1438\ W tyj/e leta byst’ g=ad welik wo Smolensku,
po lesom i po dorogam, zwieri jadasze ludei, a w gorodie po ulicam
psi jadachu ludej miertwych, g=awy, ruki i nogi wleczachu psi. Ino ludi
ludei jeli i ma=ych dietiei ot wielikogo g=adu, a w wielikij post miaso jeli,
zwierinu, po wo=ostiem, a czetwertka r/i by=a po dwie kopie groszei. I
mietasza w skulinci ludi emluczi po ulicam.
Akadem., Supra>l., Ody<c., Kras., bez roku& Rumianc., Chom. ˚.6890
Leta 6942 }1434, {le u wydawc[w& 1432|. By= g=[d wielki& Jewrein.
wiele przelewu krwi, brat – brata rodzonego zabija=, i pom[r by= wielki
Rumianc., ma te/ Supra>l. ˚.6890, nie ma& Kras.
.918 To/ leta Car }Kuczuk Muhammad| Machmet pobi= Moskowicz.
Machmet car }Kuczuk Muhammad, 1425–1459|& Akadem.
Car Michai=o met& Ody<c.
nie ma& Kras., Rumianc., Jewrein.
.920 Zygmunt zabity ªw wierbn' ]palmow'\ niedziel" przed obiademº
W leto 6948 ]1440\ sotworisza z=o wieliko w Litwie, ubijen byst’ knia{
wieliki Zikgimont w Litwi, wo grade Trocech, wo wierbnuju niedielu
pered obiedom. Dalej szczeg[=owy opis t=a i rozruch[w w Smole<sku.
Akadem., Supra>l., S=ucki, Ody<c. bez roku& Kras., Rumianc., Chom.,
wzmianka& “Wo=y<ski” kr[tki, ˚.6895, ˚.8325
W lato 6948, a od bo/ego narodzenia 1440. Racz.
...a kniaziowa= 7 lat i sze>: miesi"cy, a od Witowtowej >mierci do
?ikgimontowej >mierci dziesi": lat& Jewrein.
.922 I toj/e oseni, na Philipowy zapuski, prijdie wojsko Litowskoje ko
Smolensku, i stojasza po=treti }dwie i p[=| niedieli, posady i Cerkwi, i
manastiri po/gosza, a ludej mnogo mno/estwo posiekosaza, a /iwych
w po=on powiedosza, i mnoga z=a sotworisia, i pojdosza precz.
Akadem., Filopowy& Supra>l., S=ucki, pod 1447 rokiem& Jewrein.
bez roku& Kras., Racz., Chom. }zapusti Philipove; 2-ga po=. listopada|.
.924 W let 6951 ]1443\ byst’ zima luta, i mietlica bez perestani s morozom.
I mrosza ludi mnozi po lesom i po dorogam s wielikoj studeni.
A snieg by= wielik wielmi, za mnogo leta takowa zima nie by=a i staryj
ludi nie zapomniat& Akadem., Supra>l., ˚.6900, niezapomniat& Ody<c.,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
bez roku i bez “nie pomnieli”& Kras., bez roku i bez ludzi& Racz.,
bez roku ]$\, bez ludzi, i bez “nie pomnieli”& Rumianc., Chom.
pod 1447 rokiem& Jewrein.
.926 Toie /e zimy powod }pow[d{| by=a welmi wielika, wo Smole<sku
wies posad ponia=a, ma=o nie dosz=a woda Pokrowskoi gory.
Akadem., Supra>l., ˚.6900, pod 1447 rokiem& Jewrein.
Pokrowskyja gory& Ody<c., Pokrowskoe gory& Rumianc.
Prokopskiey gory& Chom., bez roku i “Pokrowskoe gory”& Kras., Racz.
.928 Toj/e zimy, prestawisia archimandrat Anofrej }Onufry| spaskij
miesiac sent. 23, i prowodisza jego czestno.
Supra>l., Ody<c., ˚.6900, nie ma& Kras., Racz., Jewrein., Chom.
.930 W leto 6952 ]1444\ knia{ wieliki Boris Twerskyj i posy=a= powojewati
/emli wielikogo nowgoroda... itd.
Nowgoroda& Akadem., Supra>l., nowgoroda& Ody<c., ˚.6905
a wojewodach by= kn. Andrej Dmitriewicz& Akadem.
a wojewoda ich by= kn. Andrej Dmitrewicz& Ody<c.,
nie ma& Kras., Racz., Jewrein., Chom.
.934 Togo/ leta korolu Polskomu. W=ads=awu bratu kazimrowu by=o
poboiszcze so Turskim Carem i ubijen byst na tom poboiszczi korol
Ugorskyj i Turskyj car }w bitwie pod Warn'; W=. Warne<czyk †1444|.
Ody<c., S=ucki, ˚.6905, nie ma& Kras., Jewrein., Chom.,
o kl"sce pod Warn'& Racz.
wzmianka pod 1444& Akadem, Supra>l.
.936 W leto 6953 ]1445\ kniaz’ weliki Kazimier niemeren welikim kniazem
Moskowskim, i priszed moskwiczi s tatary, i zwojewasze Wjazimskuju
zemlu wsiu.
I toje/e zimy knia{ welikyj Kazimier pos=a= wojewod swoich, kniazej
i panow, protiwu togo wojewati moskowskoj zemli... itd.
Akadem., Supra>l. S=ucki, Ody<c., Rumianc. Chom., ˚.6910,
Tego roku kn. wlk. Kazimierz “nie miren” by= z wlk. kniaziem.
Jewrein., bez roku& Kras., Racz.
Lata “po bo/ym nardzeniu” 1447. Kr[l polski – Jakgai=o, umar=&
Jewrein., tak/e {le& Jagie==o zmar= 1432& Racz.,
nie ma& Akadem., Supra>l., S=ucki, Ody<c., Kras., Rumianc., Chom.
W=adys=aw Jagie==o zmar= 1434, u Jewrein. b='d, jeden z wielu.
Tego roku, syna jego – Kazimierza koronowano w Krakowie... itd.
.940 Toje/e zimy pristawisia smole<skyj w=adyka Semion
m-ca marta 3 de<, na sredokrestnoj niedieli, w sredu... itd.
Akadem., Supra>l., Ody<c., nie ma& Racz., Rumianc., Jewrein., Chom., ˚.6910,
uszkodz.& Kras.
.942 Togo/ leta miesjaca maja, knia{ weliki moskowskyj bi=sia
s tatari, so carem mahmetem, i so sinom jego so Manutakom. Ody<c.
Machmetom... Mamutakom& Akadem., S=ucki
Machmetem... Momotakiem& Racz., Chom.
Machmetom... Momotakom& Jewrein.
i pobisza moskwicz, a samogo kniazia welikogo Wasila iniali }imali|
tatarowie na poboiszczi.
i mo/aiskogo kniazia njali, a inych kniazej i bojar mnogo pojmali. A by=o
toe pobojszcze w Su/dali u swiatogo Spasa u monastyri.
Akadem., Supra>l., S=ucki, Ody<c., Jewrein., Rumianc., Chom., ˚.6920
.946 Togo/ leta Moskwa wygore wes’ gorod, i iminja wsia pogore,
i ludej mno/estwo pogorisza, i byst’ na moskwie skorb welika w ludiech.
Akadem., Supra>l. S=ucki, Ody<c., nie ma& Racz., Rumianc., Chom., ˚.6925
.948 Togo/ leta pered pokrowom za dwie niedieli, pokoli baszasia
zemla wnoszczi jak ko=ybel’ kolibalisia chraminy }trz"sienie ziemi by=o
w nocy ]noc'\ jak ko=yska ko=ysa=y si" >wi'tynie|.
Akadem., Supra>l., S=ucki, Ody<c., nie ma& Racz., Rumianc., Chom., ˚.6930
.950 Toi/ oseni na swiatogo Dmitra die< Car Machmet i mamutak –
syn jego, otpustili kniazia welikogo Wasila moskowskogo na okupie,
dati na sobie jemu okupa mnogo mno/estwo& Ody<c., Racz., Rumianc.
Machmet, Mamutak& Akadem., Supra>l., S=ucki, ˚.6935
Machmet, Momotak& Jewrein.,
wzi"li z'n vielkoscz vielk' rublow i sobolow& Chom.
.952 W leto 6954 ]1446\ kniaz’ Dimitrej Juriewicz Szemiaka, izymasza bra-
ta swojego starszego, kniazia welikogo moskowskogo Wasila Wasilewi-
cza, i wyjmasza jemu oczi, a sam siade na welikom knia/enii na Moskwie.
Akadem., Supra>l., S=ucki, oczi& Ody<c.,
nie ma& Racz., Rumianc., Jewrein., Chom. ˚.6915, uszkodz.& Kras.
.954 Togo /e “goodu” }sic#| mor silen u Smole<sku.
Akadem. ]leta\ S=ucki ]goodu\, nie ma& Supra>l., Racz., Rumianc., Jewrein.,
Chom., uszkodz.& Kras.
.956 “Lata bo/ego narodzenia” 1452. Na wwiedienie preczistoi Bogorodicy
wziali tatarowia Kiew” i wojewod" kijowskiego – pana Iwana Chodkie-
wicza z pani' i z synem jego – z panem Aleksandrem, uj"li... itd.
Jewrein., z=y opis roku, jeden z wielu, w rzecz. 1482& Racz.
 WYPISY
z rusko-rosyjskich latopis[w
Y 1053
stanowisko prawos=awnych
zapisy w sprawie Litwy
1038 „W leto 6546. Jaros=aw ide na Jatwjagi.”
0001-30.1-45 ]W=ad.\
1040 „W leto 6548. Jaros=aw ide na Litwu.”
0001-01.1-153 ]+awrent. ltps\
0001-27.1-25 ]Nikanor.\
1040 „Leta 6548. Ide Jaros=aw na Litwu.”
0001-30.1-45 ]W=ad.\, tak/e
Nestor, Woskr., Sofijski wrem.,
Latopis Litwy, Dani=. 0165-01-37
1044 „W leto 6552. Chodi Jaros=aw na Litwu. A wesny za=o/i
Nowgorod i sdje=a ]i\.” 001-27.1-25 ]Nikanor.\
1044 „W leto 6552 chodi Jaros=aw na Litwu a na wesnu za=o/i
Nowgorod i sdje=a ij.” Woskr.,Sof., Latop. Litwy,
Dani=. 0165-01-37
1103 „Tego/ Pruteni i Litwani ziemie Rusi pustoszyli.”
Miechowita, Dani=. 0165-01-38
1131 „W leto 6639 chodi Mstis=aw kniaz s Nizowci na Litwu
i pobiedi ich.” Nowogr. ltps, Dani=. 0165-01-39
1131 „W leto 6639. Mstis=aw chodi na Litwu i popleni ich.”
Zdarzenie mia=o miejsce przed 14 kwietnia ]miesjaca aprilja 14\.
0001-07-29 ]Woskres. ltps\
1131 „W leto 6639. } kniaz welikij | Mstis=aw chodi na Litwu.
i wezm po=on mnog i worotisja opjat.”
0001-01.1-301 ]+awrent.\
1131 „W leto 6639. Knja{ welikii Mstis=aw chodi= s nizowcy na
Litwu i popleni ich.” 0001-27.1-30 ]Nikanor.\
1131 „W leto 6639. Mstis=aw popleni Litwu.”
0001-28.1-26 ]Swod 1479\
0001-28.2-181 ]Swod 1518\
1131 „W leto 6639. Chodi kniaz Mstis=aw na Litwu, i wezm po=on
i wzwratisja.” 0001-30.1-59 ]W=adim.\
1132 „W leto 6638. Knjaz welikij Mstis=aw Wo=odimereicz Mana-
Manamasz popleni Litwu.” 0001-15-196 ]Twer.\
1191 „W leto 6699. Chodi= kniaz Jaros=aw na +uki, pozwan
po=ockimi kniazmi i po=czany i poja s soboju noougorodcy.
... lubo na Litwu, lubo na Czjud.” 0001-27.1-36 ]Nikanor. 1471\
1191 „W leto 6699. W to /e leto chodi kniaz Jaros=aw na +uki, poz-
wan Po=ockoju knja/eju i Po=ocany; i poja s soboju Nowgorodci
...libo na Litwu, lubo na Czjud.” 0001-03.1-20 ]Nowogr. ¡ 1446\
1191 „W leto 6699. Togo /e leta chodi kniaz Jaros=aw na +uky,
pozwan Po=ockimi kniazi i Po=çany; i poa s soboju Nowogo-
rodci.... libo na Litwu, lubo na Czjud.” 0001-15-279 ]Twer. 1499\
> 1198 „W leto 6706. Toi /e wesnie prestawistasja u Jaros=awa
syna 2& Izjas=aw bjaße posa/en na +ukach knja/iti, i ot Litwy opleçe
Nowugorodu, a Rostis=aw Nowegorode. i oba po=o/ena u swjatogo
Georgija w monastyri.” 0001-03.1-24 ]Nowogr. ¡ 1446\
> 1197 „W leto 6705. W to /e leto prestawistasja dwa syna u Jaro-
s=awa u Wo=odimerowiça& Izjas=aw bjaße posa/en by= na +ukach,
ot Litwy pleçe Nowugorodu i tamo prestawisja, a Rostis=aw Nowe-
gorode; i oba po=o/ena byst u swjatago Georgija w monastyri.”
0001-15-288 ]Twer. 1499\
1200 „W leto 6708. +owot wzjaßa Litwa i do Naljucja s Bieleje do ✽
Swinorta i do Worça Seredu i gnaßasja Nowogorodci po nich i do
Cernjan...” 0001-03-25 ]Nowogr. ¡ 1446\
1200 „W leto 6708. Togo /e leta wzjaßa Litwa +owot i do Naljuça, ✽
so Biele do Swinorta; i gnaßasja Nowogorodci po nich i do Czern-
jan...” 0001-15.2-290 ]Twer. 1499\
1203 „W leto 6711. ...i bys kniaz Kiewskii i brat& ego pjusti toi / v
zimy bißas Olgowiçi s Litwoju.” 0001-01.1-421 ]+awr. 1377\
1203 „W leto 6711. Pobiedißa kniaz Olgowiçi Litwu i pobißa ich v
700 i 1000. 0001-27.1-37 ]Nikanor. 1471\
1203 „W leto 711. Pobiedißa kniazi Olgowiçi Litwu, oubißa ich v
1000 i 700.” 0001-28.1-43 ]Mosk. swod 1497\
1203 „W leto 711. Pobiedißa kniazi Olgowiçi Litwou, oubißa ich v
1000 i 700.” 0001-28.1-43 ]Mosk. swod 1518\
1203 „W leto 711. W to /e leto pobiedißa Olgowija Litwu, izbißa ich v
i 7 sot i 1000.” 0001-03.1-26 ]Nowogr. ¡ 1446\
1203 „W leto 6711. Toe /e zimy boi by= Olgowiçem s Litwoju.” v
0001-30.1-80 ]W=adim. 1523\
W=odzimierski 1523 oparty na +awrent. 1377.
1204 „W leto 6712. Toe /e zimy Olgowiçi bißa Litwou.” v
0001-15.1-23 ]Rogo/. 1412\
1204 „W leto 6712. Pobiedißa Olgowiçi Litwou, izbißa ich v
700i 1000.” 0001-03.2-128 ]Nowogr. ™ Archiwal.\
1204 „W leto 6712. Pobiedißa Olgowiçi Litwou, izbißa ich v
700 i 1000.” 0001-03.2-128 ]Nowogr. ™ Archiwal.\
1204 „W leto 6712. Togo /e leta pobiedißa Olgowiçi Litwou, ubißa v
ich 1000 i 700.” 0001-15.2-294 ]Twer. 1499\
Kopiowanie Twerskiej 1499 z Nowogrodzkiej 1496 jest oczywiste, kilkadziesi't
przyk=ad[w m[g=bym z =atwo>ci' przytoczy:.
1204 „W leto 6712....” Carogr[d obl"/yli krzy/owcy „... i pristupißa t
k gradu aprilja w 9 den w pjatok 5 nedeli posta i ne uspießa niçto
/e gradu; ne Frjag izbißa bliz 100 mu/.” Po zdobyciu grodu, obra-
bowali cerkwie ze srebrnego okucia drzwi ]cerkwi\ >w. Sofiji, kamie<
drogi, ewangelie, ikony zdarli ]ze >cian\, 40 kadzi czystego z=ota ]40
^ wiele\, itd. Grek[w i Wareg[w wygnali z grodu, kt[rzy ocaleli.
„Se /e imena woewodam ich&
1. Markos ot Rima w grade Bernie ide/e bie /i=
poganyi z=yj Dedrik,
2. Ikondof Oflandr,
3. Du/ slepyj ot Markowa ostrowa Wendik
Sego Du/a slepile Maniu= car....” 0001-03.1-28, 29 ]Nowogr. ¡\
Kronikarz Twerskiej letopisi 1499 przepisa= z Nowogr. ¡ 1446 znie- t
kszta=caj'c imiona i tre>:&
1. Markos ot Rima;
2. kondo Flarent*, ot Rima grada Bern;
3. Du/ slepyj. Inako /e te/e woewody pyßet&
1. Markos ot Rima, w grade Bernei,
ide/e bie /i= poganyj z=yj Dekrik;
2. kondof o Flandr, a
3. Du/ slepyj, ot Markowa.... itd. 0001-15.2-300 ]Twer. 1499\
1210 „W leto 6718. Knjaz Wo=odimer ougoni Litwju s Nowogorodci D
w Chodiniciech. i izbißa ich. 0001-01.2-491 ]Suzd. 1419\
1210 „W leto 6718. Nowgorodci, ugoniwße Litwu w Chodynicich, D
izbißa s kniazm Wo=odimirom i s posadnikom Twrdis=awom.”
0001-03.1-31 ]Nowogr. ¡ 1446\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1979(80.
 WYPISY
D 1210 „W leto 6718. Nowogorodci, ugoniwße Litwu w Chodyniçich,
izbyßa s kniazem Wo=odimerom i s posadnikom Twerdis=awom.”
0001-15.2-309 ]Twer. 1499\
• w miar" kopiowania, uzupe=niono o posadnika Twerdis=awa.
l 1213 „W leto 6721, w Petrowo gowienie, iziechaßa Litwa bezbo/naja
Plskow i po/goßa, Plskowiçi bo bjachu w to wremja izgnali kniazja
Wo=odimira ot sebe; a Plskowiçi bjachu na ozerie.
i mnogo stworißa z=a i otidoßa.” 0001-03.1-32 ]Nowogr. ¡ 1446\
l 1213 „W leto 6721. Togo /e leta, w Petrowo Gowienie, izbiegaßa
Litwa bezbo/naa Pleskow i po/goßa, bjachu bo w to wremja izgnali
ot sebe Pleskowiçi kniazja Wo=odimera, a Pleskowiçie bjachu na
ozere. i mnogo z=a stworißa Litwa i otidoßa.” 0001-15.2-313 ]Twer.\
• przestawiane wyrazy ]inny szyk zdania\,
• w kopii wi"cej wyraz[w, np. dopisane izbiegaßa.
✺ 1217 „W leto 6725. Tgda /e poide Wo=odimir w Nowgorod, swoimi
orudij, i woewaßa Litwa w Szelonie. Nowgodci idoßa po nich, i ne
sstigoßa ich; i poidoßa k Medwie/i....” 0001-03-1-35 ]Nowgr. ¡ 1446\
✺ 1217 „W leto 6725. Togda /e priide Wo=odimer w Nowgorod, swo-
imi oru/ii, a w to wremja woewaßa Litwa w Szelonie. Nowgorodci
/e poidoßa po nich, i ne sstigoßa ich; i poidoßa k Medwie/ie....”
0001-03-15.2-326 ]Twer. 1499\
• w kopii wi"cej znak[w ]wyraz[w\, w tym& a w to wremja.
q 1220 „W leto 6728. Litwa woewaßa Czenihowskouju wo=ost; Mstis-
=aw /e Swjatos=awiç, ougoniw ich, wsiech izbi, a po=on otja...”
0001-28.1-49 ]Mosk. swod 1497\; wsiech izbi 1497, izbi wsiech 1518
q 1221 „W leto 6728. Togo /e leta Litwa woewa Czenihowskuju
wo=ost; i Mstis=aw Swjatos=awiç, ugoniw ich izbi, a po=on otja.”
0001-15.2-332 ]Twer. 1499\
Najazd mia= miejsce zim', pomi"dzy „Toja /e zymi, henwarja 24...”
a „Toja /e zymi, marta 17 de<...”, tj. pomi"dzy 24 styczniem a 17 marca.
Twerska wci'ga inny zapis o Litwie 1220& „W leto 6728. Togo /e leta
Wsewo=od Mstis=awiç ide s Nowogorodci k Pertyewu, i usrietoßa storo-
/ow Niemci, Litwa i Lib, i bißasja, i posobi Bog Nowogorodcom; idoßa
pod gorod, i stoaßa 2 nedeli, ne wzjaßa goroda, i poidoßa proç, i pridoßa
zdorowi.” 0001-15.2-331 ]Twer. 1499\
q 1220 „W leto 6728. Toe /e zimy prichodißa Litwa i woewaßa wo=ost
Czenihowskuju; Mstis=aw /e Swjatos=awiç, goni po nich, izbi wsiech
izbi, a po=on otjat.” 0001-07-128 ]Woskr. 1541\
X 1222 „W leto 6730. Togo /e leta Gurgi kniaz pris=a brata swoego
Swjatos=awa Nowgorodçem w pomoßç. idoßa Nowgorodci s Swja-
tos=awom k Kesi , i pridoßa Litwa w pomoç /e, i mnogo woewaßa;
no goroda ne wzjaßa.” 0001-03.1-38 ]Nowogr. ¡ 1446\
R[/nice Nowogr. 1446 z Twersk' 1499&
0001-03.1-38 0001-15-334 ]Twer.\
Hjurhi kniaz knjaz welikij Jurij; por. nr 1208, tytu=y kniaz.
0001-27.1-41 ]Nikanor. 1471\
togo /e leta Togda kniaz Jurie
pris=a brata pris=a syn
w pomoßç w pomoßç Nowugorodu
woewaßa powoewaßa
G 1223 „W leto 6731. Pride kniaz Jaros=aw w Nowgorod, i radi byßa
Nowgorodci. woewaßa Litwa oko=o Toropcja, i gonißa po nich Ja-
ros=aw s Nowgorodci do Wswjata; ne ugoni ich.”
0001-03.1-39 ]Noworg. ¡, 1446\; Wswjata – Uswiata, jez. i miejsc. w Litwie.
a 1224 „W leto 6732. W to /e leto, po grechom naßim, ne tu sja z=o
stwori& wyecha Thedor posadnik s Ryßany, i bisja s Litwoju, i sgonisa
Ryßan s ko<, i mnogo konew otjasa; i ubißa Doma/ira Trlinicja i syn
ego, a Rußan Bogßju a inych mnogo, a drugych po lesu rozgonißa.”
0001-03.1-39 ]Nowogr. ¡ 1446\; r[/nice z Twersk' 1499&
0001-03.1-39 0001-15.2-335 ]Twer.\
Thedor Theodor
Ryßan Ryßany
Trlinicja Toropiniça
Rußan Ryßan
[ 1225 „W leto 6733. Toe /e zimy woewaßa Litwa Nowgorodskuju
wo=ost. i poimaßa mno/estwo mnogo chrstjan. i mnogo z=a stworißa.
wojuja ko=o Nowagoroda. i ko=o Toropça. i Smolinska. i do Po=teska.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1979(80.
bie bo rat welika ]liczb' w systemie literowym\ 7 tys. aka /e ne by=a w
naça=a miru.” 0001-01.1-447÷448 ]+awrent. 1377\
Knia{ Jaros=aw, syn wielkiego kniazia Wsewo=oda, wnuk Jurija, s=ysz'c to,
pogoni= za nimi z Perejas=awla u do>cign'= u ]jeziora\ U>wiaty ]i posti/e ja
ou Wswjata\. Pobi= Litw", kniazia ich ]wodza\ uj'= i po=on odbi= „...i bys rados
welika po wsech zemljach tem. swobo/enych im ot poganych.” Koniec zapisu&
„...bys /e togda den nedel syropustnaja. iechda pobedi Jaros=aw Litwu.”
1225 „W leto 6733. Toe /e zimy powoewaßa Litwa oko=o Tro/kju [
bjaße ich ]liczb' w systemie liter\ 7 tysi"cy...”
Toropczanie poszli za nimi. I starli si" na Wste ]jez. U>wita\, po=on odebrali,
a sami „izbißa 2 tys. ]liczba podana systemem literowym\. tju /e oubisa Litwa
Topeçeskago kniazja Dawda. i Wasilja meçonoßju kniazja Jaros=awlja.”
0001-01.2-510 ]Suzd. 1419\
1226 „W leto 6734. Priide kniaz Jaros=aw w Nowgorod. s pogoni [
Litowskija.” 0001-01.2-510 ]Suzd. 1419\
1225 „W leto 6733. Toe /e zimy Litwa woewa w sedmi tysjaçach [
oko=o Nowagoroda, i Toropça, i Smolenska, i do Po=otcka. S=yßaw
to Jaros=aw, i ide na nich is Peres=awlja i posti/e ich ou Wswjata. Oni
/e ispo=çißasja protiw ego pri ozere; i pobedi ich Jaros=aw, a po=on
otja, a samych izbi, a izima ich 2000 i kniazja ich ja, w nedelju syro-
pustnuju; i na tom boju oubißa ou Jaros=awa Toropeçskago kniazja
Dawida i Wasilija, meçonoßa Jaros=awlia; i ßed w Nowgorod, sede
na stole.” 0001-28.1-51 ]Mosk. swod. 1497\
0001-28.2-208 ]Mosk. swod 1518\
1225 „W leto 6733. Toi /e zimie pridoßa Litwa, powoewasa oko=o [
Tr/ku bez çis=a, i ne dogonjasa Tr/ku za 3 wrsty. bieße bo ich 7000.
Dalej, /e Jaros=aw i W=odzimierz z synem i Nowotro/cami do>cign"li na Wsw-
jate, bo/' pomoc' i >wi"t' Zofi', „otimaßa wse po=on, a samech izbißa
2000, a prok ich razbegoßasja. tu /e ubißa kniazia Toropeçeskago
Dawyda i Wasilja, meçonoßu Jaros=awa.”
0001-03.1-42 ]Nowogr. ¡ 1446\
1226 „W leto 6734.” Nowogrodzianie wezwali Jaros=awa na tron [
]zowuçi ego k sebe na sto=\. W tym czasie „...priide k nemu wiest,
jako prißedße Litwa, wojuet oko=o Toro/ku w semi tysjaçich, i oko=o
Nawagoroda, i ko=o Toropca, i Smolenskuju wo=ost i powoewaßa
oko=o Toro/ku bes çis=a, i ne dogonißa do Toro/ku za 3 wersty.
Zapis Twerskiej 1499 klarownie oparty na Nowogr. ¡ 1446.
Dalej charakterystyczne nazwy i liczby&
• Jaros=aw ]w drodze\ s Perejas=awla,
• na jeziorze Wste, u Owswjaço gorodka
• w nedelju syropustnuju,
• uj"to Litwy „...izyma= ich 2 tysjaçi, a kniazja ich jat.
• Na tom boju ubißa u Jaros=awa b=a/ennago kniazja Dawyda Toropecko-
go i Wasilia meçonoßu Jaros=awla.” 0001-15.2-345, 346 ]Twer. 1499\
1226 „W leto 6734. Togo /e leta wewaßa Litwa Nowogorodckuju [
wo=ost i mnogo z=a stworißa Nowugorodu, i oko=o Toropca, i oko=o
Smolenska, i do Po=tecka. I s=yßaw kniaz Jaros=aw Wsewo=odiç ide
na nich; Jaros=aw pobedi Litwu i mnogo ich izbi, i kniazja ich izyma,
a po=on wes otnja=, a ottole ide Jaros=aw w Nowgorod knja/iti.”
0001-30.1-86 ]W=ad. 1523\
Brak szczeg[=[w np. w postaci liczb, >wiadcz'cy o staro>ci zapisu, nie o
skr[cie, jak mniemaj' Rosjanie. Wida: st'd, ile p[{niej do=o/ono najr[/-
niejszej informacji ]jez. U>wiata, imiona zabitych i inne\.
1225 „W leto 6733. Toe /e zimy Litwa woewaßa oko=o Nowago- [
roda. i ko=o Toropça. i oko=o Smolenska i do Po=otcka, bie bo rat
ich welika& 7 ich tysiaßç, i gosti pobißa. S=yßaw /e to kniaz Jaros=aw
Wsewo=odowicz....” 0001-07-133 ]Woskr. 1541\
Knia{ Jaros=aw, s=ysz'c to, pogoni= za nimi z Perejas=awla u do>cign'= u
]jeziora\ U>wiaty ]i postigoßa Litwu Wswjata\. Pobi= Litw", kniazia ich ]wo-
dza\ uj'= i po=on odbi=, samych wybi=, a innych uj'= 2000, i kniazi ich jat „...i
byst radost welika po zemljam tem. swobodi bo ich ot poganych. ubißa /e
tu Litwa Toropeçeskago kniazja Dawyda i Wasilja, meçonoßu Jaros=awlja.”
Koniec zapisu& „Pobedi /e Litwu w nedelju syropustnuju.”
Woskresenska 1541 pisa=a na podst. +awrentewskiej 1377.
1229 „W leto 6737. Toe /e zimy priidoßa Litwa powoewaßa. Lubie u
Morewju i Seleger. i gonißasja po nich Nowogorodci. i ougonißa ich
i pobißa. a po=on wes otjaßa.” 0001-01.2-511 ]Suzd. 1419\
1229 „W leto 6737. Toi /e zimie pridoßa Litwa i woewaßa. Lubnie u
i Morewu i Sereger; i gonißasja po nich Nowgorodci. i ougoniwße
ich i bißa, a po=on otjaßa wse, miesjacja henwarja.”
 WYPISY
Seleger, Sereger – jez. Seliger 0001-01.2-511 ]Nowogr. ¡ 1446\
• w odpisie dodano miesi'c stycze< ]janwar\.
u 1230 „W leto 6738. Toja /e zymi woewaßa Litwa Lubno, i More-
wu i Sereger; i gonißasja po nich Nowgorodci. i igoniwße ich bißa,
a po=on otjaßa. 0001-15.2-354 ]Twer. 1499\
R 1234 „W leto 6742 bißa Litwu na Dobrownie Jaros=aw s Nowo-
gorodci i ubißa tu Fedju Jakunowiça.” 0001-15.1-27 ]Rogo/. 1412\
Sucha wzmianka 1412 przeobrazi=a si" w d=ugie opowiadanie Suzdalskiej
1419, st'd przepisa=a Nowogrodzka ¡ 1446, a z Nowogrodzkiej 1446 –
Twerska 1499. We wszystkich jest Dubrowno i Fedor Jakunowiç.
R 1234 „W leto 6742. Tom /e lete izgonißa Litwa Rusu oli do trgu ]do
Torgu, przyp. J.D.\. Pobo/ny mnich opisa= ograbienie monasteru >w.
Spasa ]Zbawiciela\, Jaros=aw pu>ci= si" w pogo<, dop"dzi= j' „na
Dubrownie na selißçi, w Toropçeskoi wo=osti” i tu bi= si" z bezbo/n' i
przekl"t' Litw'. Pom[g= mu B[g i >w. krzy/ i >w. Zofia i Premudrost
bo/ija, odbi= „...u nich ko< 300 i towarom ich, a sami pobiegoßa na
les, pometawße oru/ija i ßiti i sowni ot sebe a inij tu kostju padoßa
Nowgorodce tu ubißa 10 mu/& Feda Jakunowiça, Hawri=a ‰çitnika,
Niegutina na +ubjanici...”
0001-01.2-513 ]Suzd. 1419\ i 0001-03.1-49, 50 ]Nowogr. ¡ 1446\
Obie z nieistotnymi zmianami w pisowni, w tym
w Suzdalskiej 1419& i wygnaßa iz posada,
w Nowogr. ¡ 1446& i zasada...
Mo/na domy>la: si", /e liczby by=y dopisane z pami"ci. Za Nowogrodzk'
1446 posz=a Twerska 1499, uzupe=niaj'c o dalsze nazwy&
R 1234 „W leto 6742. Togo /e leta izgonißa Litwa Rusu oli do torgu,
i staßa Rußanie i zasada ognißçanie....” Zn[w ograbienie monasteru
>w. Spasa ]Zbawiciela\, Jaros=aw pu>ci= si" w pogo<, dop"dzi= Litw" „na
Dubrownie na selißçi, w Toropeckoj wo=osti” i tu bi= si" z „bezbo/-
nymi i okaannymi, i – dodane – bogoprotiwniki i krwoprolitniki chri-
stianskymi.” Pom[g= mu B[g i >w. krzy/ i >w. Zofia i premudrost bo/
ija, odbi= „...u nich =oßadej 300 i towarom ich, a sami pobiegoßa na
les, pometawße oru/ie, i ßiti i wse ot sebe a inii tu kostju padoßa. A
Nowgorodec tu ubißa 10 mu/& Feda Jakunowiça tysjaçskogo, Hawri=a
Szçitnika, Niegutina s +ubjanici, Nie/i=a srebrenika i Gostilca s Kuzma-
demjanskoj ulici, Fedora Uma knja/ dieckoj, drugoe Horodißçanin,
i inych 3 mu/i; a pokoi, Hospodi, dußa ich w carstwi swoem nebes-
niem, proliawßich krow swoju za swjatuju Sofiju i za krow christjan-
skuju.” 0001-01.2-513 ]Suzd. 1419\
• dodany tysjaçskij ]opr[cz innych imion\, konie zamieniono na =oszaki,
a sownie zniekszta=cono na wse ]$\.
g 1237 „W leto 6745. Toho/ /e leta pridoßa w sile welice Niemci, iz
zamoria, w Rigu, i tu sowkupiwßesja wsi, i Ri/ane, i wsja Czudskaja
zemlja, i Pskowiçi ot sebe pos=aßa pomoßç mu/ 200, idoßa na bezbo/-
nuju Litwu; i tako, grech radi naßich, bezbo/nymi poganymi pobe-
/eni byßa, pidoßa ko/do desjatyi w domy swoja.”
0001-03.1-50 ]Nowogr. ¡, 1446\
0001-01.2-514 ]Akad.-+awr. 1419\
• Nowogr. 1446, ...03.1-50 Twer. 1499, 0001-15-364
w sile welice Niemci Niemci w sile welice
Ri/ane Ri/anie
i wsja i prosto wsja
Plskowiçi Pleskowiçi
pobie/eni byßa pobie/eni byßa Niemci.
g 1237 „W leto 6745. Togo /e leta Niemci chodißa na Litwu, wsja
Czudskaja zemlja; a Pskowiçi daßa pomoç 200 mu/, i pobiedißja
Litwa Niemec, ma=o izbyßa ich.” 0001-30.1-27 ]W=ad. 1523\
m 1239 „W leto 6747. Togo/ let Jaros=aw ide Smolinsku na Litwu. I
Litwy pobiedi. i kniazja ich jat. a Smolnjany ourjadiw. a kniazja Wse-
wo=oda posadi na stolie. a sam so mno/stwom po=ona s welikoju
çstju otide w swoja si.” 0001-01.1-469 ]+awr. 1377\
m 1239 „W leto 6747. Togo /e leta Jaros=aw ide k Smolenskou na
Litwu i pobiedi ich.” 0001-15-30 ]Rogo/skij 1412\
m 1239 „W leto 6747. Jaros=aw chodi na Litwu i pobiedi ju, smolnjan
boronja, i posadi ou ich na stole w Smolencie Wsewo=oda Mstis=awiça,
wnuka Romanowa Mstis=awiça, ßurina Kostjantina, brata swego.”
0001-28.1-54 ]swod 1497\
0001-28.2-212 ]swod 1518\
1239 „W leto 6747. Togo /e leta kniaz welikyj Jaros=aw chadi na m
Litwu ratiju, Smolnjan boronja; i posadi u nich na stolie ßurina swoego
Wsewo=oda Mstis=awiça, wnuka Romana Mstis=awiça.”
0001-15-373 ]Twer. 1499\
1239 „W leto 6747. Togo /e leta chodi kniaz Jaros=aw k Smolensku m
na Litwu, i pobiedi Litwu, a kniazja ich poima, Smoljany urjadi, ide
wo swojasi.” 0001-30.1-90 ]W=ad. 1523\
• W=odzimierski 1523 ]...knjazja ich pojma...\ kopi' +awr. 1377
]...knjazja ich jat...\; inne w tym zestawie nie maj' tego zwrotu.
1248 „W leto 6756. Toe /e zimy. oubiien bys Michai=o Jaros=awiç Q
ot poganyja Litwy.” 0001-01.1- 471 ]+awr. 1377\
1248 „W leto 6756. Toe /e zimy ou Zupcewa pobiedißa Litwu Su/-
dalskyi kniaz.” 0001-01.1-472 ]+awr. 1377\
1248 „W leto 5756 oubißa Litwa Michai=a Jaros=awiça. Toe /e zimy Q
ou Zoupcewa pobiedißa Litwu Su/dalsti kniazi.”
0001-15-31 ]Rogo/. 1412\
1248 „W leto 6756. Togo /e leta ubien byst Michaj=o Jaros=awiç ot Q
Litwy. 0001-01.2-523 ]Suzd. 1419\; za ni' Twerska 1499, 0001-15-400; przy
tym, w Twerskiej lata 1248 ]6756\÷1256 ]6764\ zosta=y wstawione
w ci'g lat 1255 ]6763\÷1257 ]6765\.
1248 „W leto 756. Toe /e zimy Litwa oubißa kniazja Michai=a Q
Jaros=awiça, wnuka Wsewo=o/a. Episkop /e Kiri= wzem tie=o ego
i po=o/i w Wo=odimeri, w cerkwi swjatyja Bogorodica, a brat ego,
Szed pobißa Litwu ou Zubcewa.” 0001-28.1-57 ]swod 1497\
0001-28.2-216 ]swod 1518\
1248 „W leto 6756. Toe /e zimy ubien byst kniaz Michai=o Jaro- Q
s=awiç ot Litwy i priwezoßa ego w Wo=odimer, po=o/ißja ego w cerkwi
swjatiej Bogorodici. Togo /e leta kniazi Suzdalskie pobißa Litwu u
Zubcewa.” 0001-30.1-91 ]W=ad. 1523\
• w kopiach latopis[w s' wstawiane lata,
• stary zapis g=uchy, W=odzimierski, w kopii 1523.
1263, ginie Mendog, zabity przez Trojnata z Dowmontem, zawracaj'cych z
drogi na Romana z Bria<ska. Do w=adzy dochdzi Trojnat 1263÷1264. Lecz
syn Mendoga – Wojße=k – zabija Trojnata nas=anymi 4-ma pacho=kami, kt[rzy
zabijaj' go kijami w drodze do =a{ni, 1264. Dowmont chroni si" ze swym
rodem do Pskowa, oko=o 70 os[b przenios=o si" w[wczas z Litwy do tego
grodu. Oto jak opisuj' to wydarzenie latopisy ]chronologicznie\&
1264 „W leto 6772. Togo /e leta Woiße=g ide na Litwu woinoju i s
Trenjatu oubi=, a Domont pribie/e w Pleskow w 70 drugow i kresti-
sja.” 0001-15-33 ]Rogo/skij 1412\
1264 „W leto 6771. Byst mjate/ w Litwie, i wstaßa sami na sja, s
i oubißa kniazja welikogo Mindowga swoi srodniçi. Togo /e leta
rasprewßesja ouboijcy Mindowgowi o towaru ego, i oubißa kniazja
po=otskago Towtiwi=a, i prosjaßçe ou Po=çan syna Towtiwi=owa
oubiti. on /e bie/a w Nowhorod, s rodom swoim.”
0001-27.1-49 ]Nikanor. 1471\
1263 „W leto 6771. Togo /e leta byst mjate/ w Litwie, bogu popußçßu s
na nich gniew swoi, i wostaßa sami na sja, i ubißa welikogo kniazja
Mindowga swoi srodiçi; rasprießasja ubiica Mindowgowy i o towarech
ego, i ubißa kniazja Po=ockago Towtowi=a, a bojare ego iskowaßa, i
prosißa u Po=çan i syna Towtiwi=owa ubiti, on /e bie/e w Nowgorod
so dworom swoim, a Litwa posadißa w Po=otcie swoego kniazja, a
Po=çan pustißa, a kotorych imali so kniaziem ich, i mir wzjasa.”
0001-25.1-145 ]Mosk. swod 1479(80\
1265 „W leto 6773. S=yßaw Woße=eg, syn Mindowgow, oubienie s
otca swoego i snja s sebe rizy çerneçeskija, i na 3-i god obießça-
sja po=o/iti ich na sebe, oustawa /e mnißeska ne izmeni; i sowkupi
-woi mnogi, i prijateli otca swoego, ide na poganuju Litwu, i pople
-ni wsju, stoja na nei wse leto, a inii s 300 ich ubiegoßa wo Pskow,
i z /enami i z dietmi, i krestißasja.” 0001-28.1-58.59 ]swod 1497\
R[/nica ze swodem 1518& na 3-i god ]1497\ – na tri gody ]1518\.
1263 „W leto 6771. Togo /e leta w Litwie byst mjate/, Bogu po- s
pußçußju na nich gniew swoi& wstaßa sami na sja, i ubißa kniazja
welika Mindowga swoi rodici swießçawßesja otai wsiech. Togo /e
leta rozprewßesja uboici o towar ego, ubißa dobra kniazja Po=otsko-
go Towtiwi=a, a bojary Po=otskyja iskowßa i prosißa u Po=çan syna
Towtiwi=owa ubiti /e; i on ubie/a w Nowhorod, s mu/i swoimi. Togda
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1979(80.
 WYPISY
Litwa posadißa swoi kniaz w Po=otskie, a Po=çan pustißa kotorych
izimali s kniazem ich; a mir wzjaßa.” 0001-03.1-58 ]Nowgr. ¡\
s 1265 „W leto 6773. Togo /e leta byst mjate/ welik w Litwie, bo/-
ijm popußçeniem na nich& ne terpjaße wo hospod Boh naß zretina
neçestywyja i poganyja, widja ich proliwajußça krow chrestjanskuju
aku wodu, i iny rastoçeny ot nich po çju/im zemljam; togda hospod
wzdast im po die=om ich. bjaße u Mindowga kniazja Litowskogo
syn, imja emu Woiße=g; togo izbra Hospod pobornika po prawoi
wiere, ßed wo w Goru Synajskuju ot otca swoego i ot roda swoego,
i ot poganyja wiery swoeja, pozna istinnuju weiru chrestjanskuju i
krestisja wo imja Otca i Syna i swiatogo Ducha, i nauçisja swjatym
knigam, i posti/esja w mnißskyi çin w Swjatoi Gorie i prebyw tamo
3 leta ]1253÷1255, do czasu gdy zbieg= od Dani=y – przyp. J.D.\ poide w
zemlju swoju k otcu swoemu. Otec /e pogan syi...” Itd., zmy>la= autor
Nowogrodzkiej, bo Mendog – ojciec Wojße=ka – ochrzci= si" w 1252 r., od
1253 by= kr[lem Litwy, z koron' od papie/a, dor"czon' mu przez Krzy/a-
k[w. W ko<cu, gdy Mendoga zabito 1263, Wojse=k „...swkupi oko=o sebe
woi otca swoego i prijateli, pomoliwsja krestu çestnomu, ßed na
poganuju Litwu i pobiedi ja, i stoja na zemli ich wse leto.” Dalej, /e
„...po chrestjanskoi zemli wesele byst wsjudy. Togda ubiegoßa w
Pskow s 300 Litwy, s /enami i s dietmi, i krestja ja kniaz Swiatos=aw
s popy Plskowskymi i s Pskowiçi; a Nowgorodci chotießa ich izsießçi,
no ne wyda ich kniaz Jaros=aw, i ne izbieni byßa.”
0001-03.1-58 ]Nowogr ¡ 1446\
s 1263 „W leto 6771. Byst mjate/ w Litwie& Bogu popußçeßu na nich
gniew swoi, i wstaßa sami na sja, i ubißa kniazja welikogo Mindowga
swoi srodnici swießçawßesja otaj wsiech. Togo /e leta rasprewßesja
ubijca Mindowgowi o towar ego, i ubißa kniazja Po=otskogo Towtiwi=a,
a bojar iskowßa isprosiwße u Po=çan syna Towtiwi=owa ubiti; on /e
bie/a w Nowhorod, s dworom swoim. a Litwa posadißa w Po=otsku
swoego kniazja, a Po=çan pustißa kotorye byßa izmani so kniazem
ich; i mir wzjaßa.” 0001-05.2-191 ]Sof. ™ 1509\
s 1264 „W leto 6772. Togo /e leta byst mjate/ w Litwie, wozstaßa
sami na sebja, i ubißa welikogo kniazja Mindowga swoi ego srodnici,
sowießçawßesja otaj wsiech, i paki razpriewßesja o bogatestwie ego,
i ubißa kniazja Po=otckago Towtiwi=a, a bojar Po=otckich skowßa i
prosißa u Po=oçjan syna Towti=owa, chotjaßce ubiti /e ego; on /e
bie/a w Nowhorod, s mu/i swoimi. Togda Litwa posadißa swoego
kniazja w Po=otckie, a Po=çjan pustißja, ich/e izymaßa, so kniazem
ich.” 0001-10-144 ]Patr. 1553\
Dalej nast"puje do>: obszerny ust"p o Wojße=ku ]Woßleg\, jak zostawi= ojca,
matk" i knia/enie, by uda: si" na Synajsk' g[r", ochrzci: si" i po 10-ciu
latach ]1253÷1263, przyp. J.D.\ powr[ci: do ziemi swojej, by za=o/y: tu
monaster, pracuj'c dla Boga.
W miar" up=ywu lat, wzrasta d=ugo>: tekstu, poprzez coraz to nowe, do-
stawiane wyrazy, z rodem swoim zamieni=o si" w ko<cu na z dworem swoim,
dopisano uwi"zionych kniazi[w i zawarty pok[j.
Pod rokiem 1265 dalszy ci'g zmy>le<& „W leto 6773. S=yßaw Woße=g
o ubienii otca swoego welikogo kniazja Mindowga...” tu nast"puj' zmy-
>lenia pobo/nego mnicha, po czym wraca do historii& „I sowokupi woinstwa
mnogo, i priateli i druzi otca swoego welikogo kniazja Mindowga, i
ide na poganuju Litwu i Czjud, i popleni wsja tamo sußçaa, i stoaße
tamo leto wse, i mnogich kresti, i cerkwi i monastyri wozdwi/e, inii
/e ottudu be/aßa w Pskow, i z /enami i z dietmi, i krestisasja bo/e-
stwienym kreßçeniem.” Wojße=k w ko<cu& „wozwratisja w swoi mana-
styr, i woz=o/i paki na sebja rizy çerneçeskia, i podwizasja /estokim
i mnogodobrodietelnym trudom, i po mnogiech trudiech w welicie
starosti prestawisja o Hospodiº. 0001-10-144, 145 ]Patr.\
Ukryli ucieczk" Wojse=ka 1255, a teraz okoliczno>ci jego >mierci. Jest to
ba><, w rodzaju Biblii, o Wojsze=ku – mnichu, umieraj'cym ze staro>ci.
Wojsze=k zosta= zabity 1269 przez Lwa Dani=owicza, we W=odzimierzu
Wo=., w wieku lat ok. 35÷40 ]ojciec jego – Mindoug ur. ok. 1200, Wojsze=k
– ok. 1230(35\.
1266, Dowmont dokonuje odwetowego najazdu na Litw" ]po jego
ucieczce do Pskowa 1265\.
; 1265 „W leto 6773. Togo /e leta chodi= Domont s Pleskowiçi i wzjat
Litowskuju zemlju i Gerdenja oubi= i opjat chodi=.”
0001-15-34 ]Rogo/skij 1412\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1979(80.
1266. „W leto 6774. B=a/eny /e kniaz Domant s drou/inoju swoeju ;
i so wsiem rodom swoim ostawließe otçestwo swoe i zemlju Litow-
skouju, i priechaw wo Pskow., itd.
...i nareçno imja emou wo swjatom kreßçenii Timofiei, i byst radost
welika wo Pskowie. Po nekolicech /e dnech w=o/i emou bog w
serdce iti i poborati po swjatei Sofei i po swjatej Troicy, otomstiti
krow kristjanskuju. I pomysli echati so pskowiçi woewati zemlju
Litowskuju, pospießeniem swjatago ducha i swjatyja Trojcy. I echa
so trema 90-m i pleniw zemlju Litowskuju i otçestwo swoe wse
powoewa i knjaginju Gordenewou po=oni i dieti eja, dwa kniaziça,
i wse knja/enie ego powoewa, i wozwratißasja so mno/estwom
po=ona ko gradu Pskowu. I perebrodiwsja Dwinou i otechawßou za
pjat werst i staßa ßatry na boru çistie, a stra/y postawißa na rece
Dwinie, Dawyda Jakunowiça, wnuka +awrowa, s +ukoju s Litwi-
nom; dwa dewenosta otpousti s po=onom wo Pskow, a w odinom
sja stie osta, /da po sobie pogoni. Knjazja Gerdenja swoimi kniazi
ne bywßou doma, i priecha w domy swoja, o/e domy ich i zemlja
ich wsja poplenena. Op=oçiwsja kniaz Gerden i Hotort i Ljumbei i
Ljugai= i proçe kniazi Litowskie w semi sot, pognaßasja w sled knja
-zja Domanta, chotjaße ego rukami jati i ljutoi smerti predati, a mu/i
pskowiçi meçem issieçi. I perebrodiwßesja rekou Dwinou i staßa
berezie; stra/e /e widewße rat welikou i prignaßa powiedasa kniazju
Domontu welikoju si=ou Litowskouju, perebrodiwßesja reku Dwinu.
Knjaz /e Domant reçe Dawydu i +ukie& „Pomo/i wy bog i swiataja
Troica, o/e este oustregli rat Litowskuju; poidete s konewi do=ow.”
Itd. „S=yßaw esmi waße mu/estwo wo wsech stronach; se /e nam
predle/it /iwot i smert. Bratie, potjagnem za swiatuju Troicu i za
swjatyja cerkwi i za swoe otçestwo.” Itd.
I naecha na nich z odnim dewjanostom i si=oju bo/eju i swjatago
Leontija pobiedi souprotiwnych 700. Togda /e oubien byst weliki
kniaz Litowskii i Hotort i inich /e kniazei mnogich izbißa, a inii Litwa
wo Dwinie istopoßa, a inych Dwina izwer/e 70 na ostrow Hlidow, a
kniaz Gerden oubie/a w malie dru/inie. Togo /e leta priide kniaz
Jaros=aw Jaros=awiç w Nowgorod so mnogoju si=oju s nizowskoju,
chotja iti na Pskow na kniazja Domanta. Nowgorodcy /e dobißa çe=om
i kniaz /e otos=a po=ki nazad. 0001-27.1-49, 50 ]Nikanor. 1471\
1266 „W leto 6774. Posadißa Pskowiçi u sebe kniazja Dowmonta
;
Litowskogo. Togo /e leta w=o/i Bog w serdce Dowmontu b=agotat
swoju poboroti po swjatoi Sofi i po swjatoi Troici otmstiti krow chre-
stjanskuju; i poide so Pskowiçi na poganuju Litwu, i powoewaßa
mnogo, i knjagynju Gerdenewuju wzjasa, i 2 knja/iça wzjaßa. kniaz
/e Gerden sowkupi oko=o sebe si=u Litowskuju, i pogonisja po nich;
i jako uwiedaßa Pskowiçi pogonju osta=aßa po=on, a sami staßa
kriepko protiwu im, o sju storonu Dwiny. Litwa /e naça=a broditsja
na sju storonu; togda Plskowiçi snjaßasja s nimi, i posobi Bog kniazju
Dowmontu s Plskowiçi i mno/estwa mnogo ich pobißa, a inij w rece
istopoßça, tolko ubie/a odin kniaz Gerden w malie dru/inie, Psko-
wiçi /e pridoßa wsi zdorowi. 0001-03.1-58, 59 ]Nowogr. ¡ ‘1496’\
• Sofijska ™ 1509 w zwi'zku z Nikanorowsk' 1471, oba latopisy rozpoczynaj'
charakterystycznym& B=ogos=awiony knia{ Domont z dru/yn' swoj' i z ca=ym
rodem swoim, zostawiwszy ojcowizn" swoj' – ziemi" litewsk', przyjecha=
do Pskowa i ochrzci= si".
1266 „W leto 774. Niekii kniaz litowskii Domant, ostawiw swoe ;
ido=os=u/enie, i ide wo Pskow so wsiem rodom swoim i krestisja, i
nareçno byst imja emu Timofiej, i posadißa ego ou sebe Pskowiçi
na knja/enii.”
Dalej, by nie zanudza: czytelnika, d=ug' tre>ci', niemal identyczn' z po-
przednimi – tylko charakterystyczne nazwy, zwroty, liczby i sytuacje&
• i priecha Dwinu,
• Dawid i +uka,
• Gerden w 700,
• Gogort, i Lumbej, i Ljugai=o,
• zagrzewaj'ca mowa Dowmonta& „predle/it nam /iwot i smert”,
• bitwa nad brzegiem rzeki& w dzie< m"czennika Leontija,
• i kniazja ich welikago Horta oubi,
• Dwina wywer/e na ostrow Haidow,
• Gerden /e wmale bie/a,
• a pskowitina togda edinogo oubißa.
 WYPISY
• I priide Domont wo Pskow so mno/estwom po=ona i s welikoju
korystju. 0001-28.1-59 ]swod 1497\
Niemal identyczne swod 1518, dodaj'c nieco; r[/nice&
swod 1497 swod 1518
Ljumbei Ljubwei
Domantu Domantou
tolko 10 tolko 200
; 1266 „W leto 6774. Togo /e letou kniaz Domant Litowskij ostawja
otçestwo swoe i zemlju Litowskuju, ido=y swoi, ide w Pskow s rodom
swoim i s dru/inoju swoeju....” Itd.
Zn[w, tylko charakterystyczne nazwy, sytuacje, zwroty i liczby&
• i nareçenno imja emu wo swjatom kreßçenii Timofiei, i posadißa
ego Pskowiçi sobie na knja/enii, i knjaginju Gerdeniewu po=oni
i dwa syna knja/içica,
• i otpusti dwa dewjanosta s po=onom k Pskowu,
• postowi storo/i na Dwinie ]bez imion Dawyda i +uki\,
• A kniazju Gerdenju ne byst doma,
• Gerdenii, Ljombei i Hjogai=o... w 700 w >lady Dowmonta, chotja
ego rukami jati, a Pskow meçju predati, i pridoßa Dwinu reku,
• Dowmonta& „se /e predle/it nam smert i /iwot, potjagnem za
swjatuju troicu.”,
• by=o to w dzie< >w. m"czennika Leontija,
• i ubißa kniazja welikogo Litowskago Igotorta,
• a knia{ Gerden uciek= w ma=ej dru/ynie. A Litwy izbißa 700, a
inye istopißasja bolie 70 na ostrowie Hadowie izwer/eni. A Psko-
witina edinogo ubili Ontona Loçkowa, a to wsi schraneni bogom,
i priide ko Pskowu s radostiju. 0001-30.1-93, 94 ]W=adim. 1523\
; 1266 „W leto 6774. Togo /e leta kniaz Litowskij Domant priide wo
Pskow so wsem rodom swoim i krestisja, i nareçno byst imja ego
Timofiej i posadißa ego Pskowiçi u sebja na knja/enii.” Itd.
Zn[w, tylko charakterystyczne nazwy, sytuacje, zwroty i liczby&
• i knjaginju Gerdenewu po=oni i deli eja dwa kniaziçja jat i woz-
wratisja wo Pskow,
• i pereiecha Dwinu reku storo/ei postawi dwa Dawida da +uku s
edinym po=kom, a dwesti otpusti ko Pskowu s po=onom,
• Hogort, i Lombei, i Ljugai=o,
• tu zapis zepsuty ]#\, bo wynika z niego, /e to ci trzej ostatni
...prißedße k Dwinie rece, i preßedße eja staßa na berezie.”
gdy to Dowmunt tak zrobi=,
• Dowmonta „se predle/it nam smert i /iwot, potjagniem mu/eski
za swjatuju Troicu, i za swjatyja cerkwi i za wieru christjanskuju.”,
• zdarzenie w dzie< m"czennika Leontija,
• i pobiedi ich, i kniazja ich welikogo Gogorta ubi,
• ostrow Handow,
• Gerden /e w male ubie/a, a Pskowitina edinogo ubißa, i priide
knjaz Domant w Pskow s mnogim po=onom i bogatstwom.”
0001-10-145 ]Patryjarßaja 1553\
Jak wida:, w sprawie wydarze< lat 1263÷1266 pokrewie<stwo wszystkich
tu wymienionych jest wyra{ne i tylko jeden z latopis[w zawiera oryginalny
zapis, reszta jest odpisami. Tylko Nikanorowska 1471 przytoczy=a nazw"
wsi Czysty B[r nad Dzwin', pozosta=e latopisy j' opu>ci=y.
; 1267 „W leto 6775. Chodißa kniaz Domant s nawgorodcy i so
pskowiçi na Litwou, i mnogo ich powoewaßa, a sami priidoßa wsi
zdrawi.” 0001-27.1-50 ]Nikanor. 1471\
; 1267 „W leto 6775. Togo /e leta chodißa Nowgorodci, s Eleferem
Sbys=awiçem i s Dowmontom, s Pskowiçi, na Litwu, i mnogo ich
powoewaßa, i prijechaßa wsi zdorowi.” 0001-03.1-59 ]Nowogr. ¡\
W kopii dostawiony Elefer Sbys=awiç, przyszli ]wr[cili\ zamieniono na przy-
jechali ]by=a to konnica pskowska\.
; 1267 „W leto 6775. Chodißa Nowgorodci s kniazem Domantom,
i so Olferem Sbys=awiçem, i so Pskowiçi na Litwu, i mnogo ich
powoewaßa, a sami prißli wsie dobry zdorowi ka/dogo wswojasi.”
0001-05.2-193 ]Sof. ™\
• dodano& dobry, ka/dogo wswojasi, za> z Elefera – Olfera.
; 1267 „W leto 6775. Chodi Nowgorod, s Oleferem Sbys=awiçem, a
Do=mant s Pskowiçi na Litwu; i powoewaßa Litwu, i kniazja Gerdena
ubißa.” 0001-30.1-94 ]W=adim. 1523\
1267 „W leto 6775. W Nowgorod mjate/ byst usobna. Togo /e ;
leta pogore w Nowegorode Nerewskij konec. Togo /e leta chodißa
Nowgorodcy s Elerferiem, a kniaz Dowmont ]Do=mant, Donmat\
Pskowskij s Pskowiçi powoewaßa Litwu i kniazja Gerdenja ubißa.”
0001-10-145 ]Patr. 1553\
• w kopii 1553 dodano zapis o zamieszkach w Nowogrodzie i o po/arze w
nerewskim ko<cu grodu, opuszczono za> Sbys=awiçem....
1268 „W leto 6776. I sdumawße nawgorodcy s kniazem Juriem F
i chotießa iti na Litwou, i poidoßa za Nerewu k Rakoworu i mnogi
zemli ich powoewasa, a goroda ne wzjasa, i oubißa ou kniazja Jurija
6 çe=owek i inii priidoßa wse zdrowy.”
Dalej nast"puje opis wyprawy ruskich ksi'/'t, m.in. Dowmonta pskowskie-
go, do krzy/ackich ziem. Wyprawa by=a nieudana, ksi'/"ta ruscy ponie>li
kl"sk" w bitwie, w kt[rej „knjaz Domant so pskowiçi po prawuju storonu...
sta=.º 0001-27.1-50 ]Nikanor. 1471\
1268 „W leto 6776. Sdumawße Nowgorodci so kniazem Juriem, i F
chotießa iti na Litwou, i jako byßa na Dubrownie, i byst w nich ras-
prja, inii choteßa na Litwu, a inii na Po=tesk, a inii na Nerowu.
I wspjatißasja i poidoßa za Nerowu k Rakoworu, i mnogo zemli ich
powoewaßa, a goroda ne wzjaßa; i zastrelißa s goroda mu/a dobra
Fedora Sbys=awiça i inych 6 çe=owekow, i priecha wsi zdrawi.”
0001-05.2-193 ]Sofijskaja ™\
1268 „W leto 776. Nowogorodcy s kniazem Jurijem Andreewiçem,
F
wnukom Jaros=awlim, wschoteßa iti na Litwu; i byßa na Dubrownie,
i byst rasprja w nich& inii chotjachou na Litwu, inii na Po=tesk, a inii
za Nerowu; i poidoßa za Nerowu.”
W>r[d ruskich kniazi[w by= r[wnie/ i Domant so pskowiçi. W trakcie wyprawy
dosz=o do bitwy z Niemcami na reke Nehole, w kt[rej ruscy kniazie ponie>li
kl"sk". Po sem /e pomo/e bog christjanom i pobiedißa Niemiec fewralja
18, i gonißa ich do Rakowora. 0001-28.1-59 ]Mosk. swod 1497\,
0001-28.2-218 ]Mosk. swod 1518\
z drobn' r[/nic' w pisowni Litwu ]u 1497; ou 1518\.
1268 „W leto 6776. Sdumaßa Nowgorodci s kniazem Jurijem, F
chotießa iti na Litwu, a inij na Po=tesk, a inij za Narowu; i jako byßa
na Dubrownie, byst rasprja....
Dalej przytaczam charakterystyczne nazwy i przebieg wydarze<&
• by= te/ Dowmont Plskowskyi,
• poidoßa k Rakoworu miesjaca henwarja 23 ]janwara 23, przyp. J.D.\
• szczeg[=owy opis wyprawy,
• bitwa z niemieckimi pu=kami na rece Kehole,
• zako<czona kl"sk' wojsk ruskich, latopis wymienia ich imiona.
0001-03.1-59, 60 ]Nowogr. ¡\
1268 Patryjarßaja ili nikonowskaja letopis 1553 podaje, /e si=y ruskie F
„...pojdoßa w sile tja/ce k Niemieckomu gradu Rakoworu, miesjaca
Fewralja w 23 den.” Za> bitwa odby=a si" „...miesjaça Fewralja w 18
den...” Odwr[cono kolejno>: nast"pstw& najpierw bitwa, p[{niej wyruszenie
na wypraw". Poniewa/ wpisano tu henwarja 23, a liter" H wymawiano jak J,
nale/a=o odczyta:& janwarja 23, bitwa mog=a zaistnie: Fewralja w 18 den.
1275 „W leto 6783. Togo /e leta chodißa Tatarowe i Rustii kniazy ❂
na Litwu, i ne uspiew niçto/e. ” 0001-15.2-405 ]Twer. 1499\
1275 „W leto 6783. Togo /e leta chodißa Tatarowe i Rusti kniazi ❂
na Litwu.” 0001-30.1-95 ]W=adim. 1523\
1275 „W leto 6783. W to /e leto chodißa Tatarowe i Rustii kniazy ❂
na Litwu, i ne uspiewße niçto /e, wozwratißasja nazad; no mnogo
z=a stworißa Tatarowe idußçe christjanom. ”
0001-07-172 ]Woskr. 1541\
1275 „W leto 6783. Togo /e leta chadißa Tatarowe i kniazi Russtii ❂
na Litwu, i woewaße wozwratißasja s mnogim po=onom. ”
0001-07-152 ]Woskr. 1541\
1275 „W leto 6783. Togo /e leta chodißa Tatarowe i kniazi Russtii ❂
na Litwu, i woewaße wozwratißasja s mnogim po=onom.”
0001-10-152 ]Patr. 1553\
1289 „W leto 6797. Togo /e leta postawlen byst episkop Tferskii e
Andrei. Sei Andrei rodom Litwin, Erdenew syn, Litowskogo kniazja.”
– g=ucho. 0001-30.1-98 ]W=adim.\
• obszerniejszy zapis maj' Moskiewskie swody 1497 i 1518 ]postawißa ego
Maksim\, jeszcze wi"cej Woskresenska 1541 ]Knia{ Michaj=o Jaros=awowicz
wys=a= igumena do Kijowa po metropolit" Maksima...\.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 1979(80.
 WYPISY
W latach 1979(81, w Bibliotece Narodowej w Warszawie, zrobi=em wyci'g
z rosyjskich latopis[w, dotycz'cy Litwy. Okazuje si" obecnie, /e cz">: wia-
domo>ci opu>ci=em w[wczas; do>wiadcza=em prawa polskiego, sytuacja w
kraju pogarsza=a si" gwa=townie – dojazd z W-wy do miejsca zamieszkania w
Borowej G[rze, nad Zalewem Zegrzy<skim, stawa= si" coraz bardziej uci'/-
liwy, i ci"/ki w godz. wieczornych. Tu uzupe=niona i poprawiona wersja.
1052 WYPISY
uzupe=nienie
1040. Jaros=aw “ide” na Litwu.
1044. “Chodi” Jaros=aw na Litw", a na wiosn" Wo=odimer za=o/y= Nowogr[d
i “sdie=a ego” ]postawi=\.
1094. przyszli “pruzi” ]Prusy, Prusacy\ na Ru>sk' ziemi", m-ca awgus}ta|.
26. wyjedli wsz' “traw"” ]zielenin"\ i wiele /yta, i nie by=o o nich nic s=ycha:
w ziemi Ru>skiej, a/ ujrza=y oczy nasze, za grzechy nasze fl
1095. tego roku “pridosza pruzi” ]przybyli Prusy, Prusacy\ }m-ca awgusta| 28,
i “pokrysza” ]pokryli – s=owo polskie\ ziemi", i strach by=o widzie:, ci'gn"li
ku “po=unoszcznym stranam” jedz'c “traw"” ]zielenin"\ i prosa.
1103. Tego/ roku przybyli “pruzi” ]Prusy, Prusacy\ m-ca awgusta 1.
1131. }kn. wlk.| Mstis=aw wyprawi= si" na Litw", wr[ci= z =upami. Litwa wybi=a
wielu “Kijan”, bo nie nad'/yli z kniaziem, ale z ty=u ci'gn"li za nim, }id'c| osobno.
1183. Tej/e zimy bili si" Pskowianie z Litw'; wiele z=a wyrz'dzili Pskowianom.
1191. Tego/ roku “chodi” kn. Jaros=aw do +uk[w, wezwany przez po=ockich
kniazi[w..., i um[wili si", /e zim' wyprawi' si" na Litw" lub na Czud.
1198. Tej jesieni “pridosza” Po=czanie z Litw', do +uk[w, i popalili “choromy”
]chaty\, a +uczanie “ustregoszasja” i zbiegli do grodu.
1200. “+owot wziasza Litwa” ]+owa: przej"=a Litwa\, do Naluca, “s Bieleje
do Swinorta i do Worcza sredu”, i “gnaszasja” ]pu>cili si" w pogo<\ Nowo-
grodzianie za nimi, }dop"dzili| w Cernianach, i bili si" z nimi, i wybili Litwy
“m"/[w” 80, a Nowogrodzian 15-tu& ...}imiona poleg=ych|..., a =up wszystek
odbili, niedobitki }Litwy| zbieg=y.
1203. Tego/ roku pokonali Olgowice Litw", wybili ich “7-set i 1000” ]1700\.
1204. “Pobiedisza” ]pokonali\ Olgowicze Litw", wybili ich “704 1000” ]704 tys.\.
1205. by=a za> zima “luta” ]sroga\ ...tej zimy bili si" Olgowicze z Litw'.
1210. Knia{ “Wo=odimer ugoni= Litw" z Nowogrodzianami”, w Chodynicach,
i wybi= ich.
Nowogrodzianie, “ugoniwszy” Litw" w Chodynicach, wybili, z kn. Wo=odimirem
i z namiestnikiem Twerdis=awem.
1213. W post Petra “izjechasza” Litwa bezbo/na Plskow i popali=a; Plesko-
wianie w ten czas wygnali kn. Wo=odimira od siebie, a Pleskowianie byli na
jeziorze; i wiele “z=a “stworisza i otidosza” ]szk[d wyrz'dzili...\.
1217. W[wczas te/ “poide” Wo=odimir do Nowogrodu ze swymi “orudii”. i
wojowa=a Litwa do Sze=onu, Nowogrodzianie “poszli po nich” i nie do>cign"li.
1219. Tego/ roku “ide” ]wyprawi= si"\ kn. Wsewo=od z Nowogrodzianami “ko
Pertujewu”, i napotka=y }ich| stra/e Niemieckie, Litewskie, i ‘Lib” ]Liwo<skie\,
i bili si"; przychyli= si" B[g Nowogrodzianom, “idosza” ]podeszli\ pod gr[d
i stali 2 tygodnie, “nie wzjasza goroda, pridosza storowi”.
1222. “idosza” Nowogrodzianie ze Swiatos=awem do Kesi, “pridosza” Litwa
do pomocy, i wiele wojowali. lecz “goroda nie wzjasza” ]nie zdobyli\.
1223. “Pride” kn. Jaros=aw do Nowogrodu i “radi” byli Nowogrodzianie. Wo-
jowa=a Litwa ko=o Toropca, i “goni= po nich” Jaros=aw z Nowogrodzianami
do “Wswiata” ]jez. U>wiata\, i nie dogoni= ich.
1224. Tego/ roku, za nasze grzechy... wyjecha= The}o|dor namiestnik z
Russanami, i bi= si" z Litw', i “sgonisza” Russan z koni, i wiele koni “otjasza”
]odebrali\, i zabili Doma/ira }Jedz'cego w Domu| Torlinic" }Terlic"| i syna
jego, a z Russan – Bogosz" i innych wielu, a drugich po lesie rozp"dzili.
1225. Tej/e zimy Litwa wojowa=a ziemi" Nowogrodzk', i “poimasza mno-
/estwo mnogo”, 6-ciu chrze>cijan, i wiele z=a wyrz'dzili, wojuj'c wok[=
Nowogrodu, i wok[= Toropca, i Smole<ska, i do Po=ocka, bo by=a }ich|
wielka “ra:” ]si=a, dos=. konnica\, 6 }tysi"cy|, jakiej nie by=o od pocz'tku
>wiata. ...kn. Jaros=aw... pojecha= za nimi z Perejas=awala i do>cign'= ich
“u Wswiata” ]u U>wiaty\. widz'c to, Litwa ustawi=a si" w szyku bojowym,
przy jeziorze. kn. za> Jaros=aw, pomodli= si" Bogu i “pojecha” ]natar=\ na
nich. starli si" hufce, “pobiegosza” ]nie wytrzymali\ poganie, i kn. Jaros=aw...
gna= za nimi, jednych wybi=, a innych – uj'=, i kniazi[w ich pochwyci=, i =upy
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
wszystkie odbi=. i by=a rado>: wielka w ziemi oswobodzonych od pogan, i
spok[j panowa= przez wiele lat.
Tej/e zimy wojowa=a Litwa ko=o Tor/ka, w sile 6 tys., i Toropeck' wo=o>:
“powoewasza”. kn. za> Jaros=aw i Wo=odimer, z Nowotor/cami a Nowogro-
dzian – ma=o, Toropczanie “poidosza” ]>cigali\ za nimi, dop"dzili “na Wsta”,
=up wszystek odbili, a sami wybili 2 tys. }Litwy|. tu zabi=a Litwa To}ro|peckiego
kn. Dawida i Wasila – mieczono>c" Jaros=awa.
Tej/e zimy “pridosza” Litwa, powojowa=a wok[= Tor/ka “beszczis=a” ]spu-
stoszenie czyni'c wielkie, dos=. bez liku, z b="dem bo «besczis=a»\, nie
dochodz'c Tor/ka na 3 wiorsty ]3 km\, by=o ich 7000, i kupc[w wybili wielu,
i Toropeck' w=o>: wsz' “poimasza”. Knia{ wi"c Jaros=aw, i Wo=odimir z
synem }Romanem lub Jaros=awem|, z Nowotor/cami, kniaziowskim dworem,
niewielu Nowogrodzianami, Toropczanie z kn. swoim – Dawidem, w po>cig
za nimi, a Nowogrodzian “pos=asza” ]odes=ali\. Oni za> }Litwa|, doszed=wszy
Russy – “wspiatiwszasja” ]wykonali zwrot do ty=u, wr[cili\. Knia{ wi"c Jaros=aw
dogoni= ich na U>wiacie, i “naworopi na nie” ]znienacka, niespodziewanie,
napad=\. i tak, Bo/' pomoc' i >w. Sophiji, odbili wszyskie =upy, a samych
}Litwin[w| wybili 2000, a “prok” ich }trzon si=| rozbieg= si"; tu te/ zabili kn.
Toropeckiego – Dawida, i Wasila – mieczono>c" Jaros=awa.
1226. “Prijde” kn. Jaros=aw do Nowogrodu z “pogoni” Litewskiej §
1229. Tej/e zimy “prijdosza” Litwa, powojowali Lubie }v. Lubne|, Morew", i
“Selegier” ]Seliger\, “i gonisza po nich” ]najechali ich ko<mi\ Nowogrodzianie,
“ugonisza” ]dop"dzili\ i pobili, a =up wszystek “otjasza” ]odj"li\ §
1234. Tego/ roku “izgonisza Litwa Rus"” a/ do targu }dzi> Staraja Russa, S od
jez. Ilmen|, “i stasza Ruszanie protiwu” ]i sprzeciwili si" Rusanie\ – wyp"dzili
z podgrodzia na pole, zabijaj'c wielu z Litwy, a z grodzian 4-ch m"/[w pa-
d=o; monaster ograbili i cerkiew, i ikony, i prezbiterium >w. “Spasa” i odeszli
na Klin. kn. Jaros=aw z Nowogrodzianami do>cign'= Litw" na Dubrownie,
w Toropeckiej “wo=o>ci” i przechwyci= u nich 300 koni i z dobytkiem ich, a
sami }Litwini| zbiegli do lasu, porzucaj'c zbroje i tarcze, a wielu innych tu
zabito, z Nowogrodzian tu zabito 10 ludzi §
1236. Tego roku “prijdosza w sile wielice” ]przybyli w wielkiej liczbie, w sile
ci"/kiej\ Niemcy zza morza, do Rigi, i tu zebrali si" wszyscy Ry/anie i wsza
Czudska ziemia, “wbor-zie” ]po>piesznie\, a Pskowianie od siebie pos=ali im
pomoc, m"/[w 200, i “idosza” ]wyruszyli\ na bezbo/n' Litw", i tak z powodu
grzech[w naszych, bezbo/nymi poganami “pobie/eni bysza” ]pogonieni
zostali\ i wr[cili co dziesi'ty do dom[w swoich }zwyci"stwo Litwy w bitwie
k(Szawli, 1236.09.22| §
1239. Tego roku Jaros=aw “ide Smoli<sku na Litwu” ]w drodze do Smole<ska,
przez Litw"\, Litw" pobi= i kniazia ich uj'=, a Smolnian uradowa=. kniazia
Wsewo=oda osadzi= na stolcu, a sam, z mn[stwem =upu i wielkim honorem
“otide w swoja si” fl
1240. W[wczas, po namy>le, pos=ali z w=adyk' i z m"/ami zn[w po Oleksan-
dra, a na okr"g Nowogrodzki “naidosza” Litwa, Niemcy, Czud, i “poimasza”
wzd=u/ +ugu wszystkie konie i byd=o rogate, i nie mo/na by=o ora: na wsiach
niczym, da= Jaros=aw syna swego – Oleksandra, znowu.
1245. Wojowa=a Litwa wok[= Tor/ka i Bie/ycy, i gonili za nimi Nowotor/cy z
kn. Jaros=awem Wo=odimierzycem, i bili si" z nimi; i odj"li }Litwini| u Nowo-
tor/c[w konie, a samych wybili, i “poidosza s po=onom procze”. Pogonili za
nimi Jawid i Ebert z Tfercami i Dmitrowcami, i Jaros=aw z Nowotwer/cami, i
bili ich “pod Toropczem”, i kniaziowie ich “wbiegosza” w Toropecz. Nazajutrz
“prispie” ]nadjecha=\ Aleksandro z Nowogrodzianami, o odbili wszystek =up,
a kniazi[w }ich| wyr'bali “ili bole 8” ]dos=. lub wi"cej 8-miu\.
tego roku zabity zosta= Michai=o Jaros=awicz “ot Litwy” §
1247. Wybi=a Litwa Pskowian w Kudepi, ijuna ]czerwca\ 3.
1248. Tej/e zimy zabity zosta= Michai=o Jaros=awicz przez poga<sk' Litw";
przywieziony do Wo=odimera, i p=akali bracia jego i bojarzy nad nim....
Tej/e zimy, u Zupcewa pobili Litw" Suzdalscy kniaziowie §
1253. Wojowa=a Litwa okr"g Nowogrodski, uchodzi=a z =upem, gdy dop"dzili
j' Nowogrodzianie z kniaziem Wasilem, u Toropca, i tak odem>cili krew
chrze>cija<sk' – pobili j', =upy odbili i ‘pridosza” ]wr[cili\ do Nowogrodu
“zdrawi” ]witani\.
1258. “Pridisza” Litwa z Po=czanami do Smole<ska i zdobyli Woiszczin"
“na szczit” ]natarciem, szturmem\. Tej jesieni “prichodisza Litwa do Tor/
ka, i “wysuszasja” Nowotor/cy, z powodu grzech[w naszych “powiergosza”
]porzuci=a\ Litwa podgrodzie – jednych wybili, innych – r"koma uj"li, a inni
“odwa” ]ledwo\ zbiegli, i wiele “z=a by=o” ]szk[d wyrz'dzili\ w Tor/ku.
Tej/e zimy “wziasza” ]podbili\ Tatarzy ca=' ziemi" Litewsk', a samych
}Litwin[w| wybili.
 WYPISY
1262. “Srubisza” ]za=o/yli Nowogrodzianie “gorod now” ]gr[d nowy\, a z
Litw' “mir wzjasza” ]pok[j zawarli\.
Tego/ roku, jesieni', “idosza” Nowogrodzianie z kn. Dmitrijem Aleksandro-
wiczem wielkim hufcem, pod Juriew }Dorpat, dzi> Tartu|, by= z nimi w[wczas
i Kostantin kn. – zi": Aleksandra, i Jaros=aw }“Athanasij”| – brat Aleksandra,
i ze swoimi m"/ami, i Po=ocki kn. – Towtiwi=, a z nim Po=czan i Litwy 500,
a Nowogrodskiego hufca – bez liku, tylko B[g wie.
1263. Tego roku w Litwie “byst miate/” ]wybych=y rozruchy\, B[g popu>ci=
na nich gniew sw[j, “wstasza sami na sia” ]przeciwstawili si" sami sobie\ i
zabili kn. wielkiego – Mindowga “swoi rodci swieszczawszesja otai wsech”
]krewni, ochrzci= si" skrycie przed wszystkimi\. Tego/ roku pok=[cili si"
zab[jcy Mindowga “o towar jego” ]o sched", dos=. dobytek\, zabili “dobra”
]walecznego\ kniazia Towtiwi=a, bojar[w za> Po=ockych okuli i za/'dali,
by Po=czanie syna Towitiwi=a zabili tak/e, lecz on zbieg= do Nowogrodu z
m"/ami swymi.
W[wczas Litwa osadzi=a swego kniazia w Po=ocku, a Po=czan, kt[rych
}uprzednio| uj"li – wypu>cili, z kniaziem ich, i pok[j zawarli.
1265. Tego roku by=y rozruchy wielkie w Litwie “Bo/im popuszczeniem na
nich” ]dopustem Bo/ym\; bo nie “tierpiasze” ]sciepria= – s=owo polskie\ B[g
nasz patrze: na nie>wi"tych pogan, widz'c ich “proliwajuszczich” ]przele-
waj'cych – s=owo polskie\ krew chrze>cija<sk' jak wod", i inni rozproszeni
przez nich po obcych ziemiach, w[wczas Pan “wdast” ]zada=\ im w domach
ich. By=/e u “Mindowga” ]Mendouga\ – kniazia Litewskiego – syn o imieniu
Wojsze=g; tego wybra= Pan poborc' prawej – s=usznej – wiary. wyruszy=
]dos=. poszed=\ do g[ry Synajskiej od ojca swego i od rodu swego, i od
poga<skiej wiary swojej, pozna= prawdziw' wiar" chrze>cija<sk', i ochrzci=
si" w imi" Ojca i Syna, i Ducha >wi"tego, i nauczy= si" }tre>ci| >wi"tych
ksi'g i wst'pi= do stanu zakonnego na Íwi"tej g[rze; i przeby= tam 3 lata,
“poide” ]wr[ci=\ do swej ziemi, do ojca swego. Ojciec za> poganin – prosi=
jego& porzuci: wiar" chrze>cija<sk' i stan zakonny, i przyjmij “knia/enie”
swoje. on za> uzbrojony si=' krzy/a, nie chcia= s=ucha: ojca swego, ni
nacisku nie ba= si", lecz uszed= od ojca, “sgradi” ]zbudowa=, dos=. “zgro-
dowa=” ¯ gr[d\ sobie monaster u chrze>cijan, i tu przebywaj'c – s=awi=
>wi"t' Tr[jc". Ojca i Syna i >wi"tego Ducha. Po zabiciu ojca swego, nie
chc'c jemu tego “stworiti” ]wyrz'dzi:\, lecz dopustem Boga na nich – na
poga<sk' Litw", za chrze>cija<sk' krew, w=o/y= temu w serce – zdj'= z
siebie szaty zakonne, obiecuj'c Bogu “na 3 lata, kako prijati riza swoja”
]/e za 3 lata w=o/y szaty zakonne znowu, tj. /e powr[ci do stanu zakon-
nego\, i “ustawa” ]prawa\ stanu zakonnego nie “ostasja” ]zostawi\. zebra=
“oko=o” ]wok[=\ siebie woj[w ojca swego i przyjaci[=, pomodliwszy si" krzy-
/owi >wi"temu, szed= na poga<sk' Litw". i pokona= j', i “sta=” na ziemi ich
przez rok. W[wczas przekl"tym “wozda Hospod po die=om ich” ]zada= im Pan
wed=ug ich czyn[w, czyli Pan – B[g lub Jezus Chrystus – odwdzi"czy= si" po-
ganom w poga<ski spos[b\, bo ca=' ziemi" ich “oru/iem popleni” ]broni' spu-
stoszy=\, a po chrze>cija<skiej ziemi “weselie” ]rado>:\ by=a “swiuda” ]tutaj\.
W[wczas wjecha=o do Pleskowa 300-tu Litwy z /onami, i dzie:mi, i chrzci=
kn. Swiatos=aw z popami Pleskowskymi i z Pleskowianami, a Nowogrodzianie
chcieli ich wyr'ba:, lecz nie wyda= ich kn. Jaros=aw i nie wybici zostali.
pobi=a si" Litwa mi"dzy sob', z powodu niejakiego “m"/a”. B=ogos=awiony za>
kn. Domant z dru/yn' swoj' i z ca=ym rodem swoim, zostawiaj'c ojcowizn"
sw' – ziemi" Litewsk', “pribie/e” do Pleskowa. i by= kn. Domont od pleme-
inia Litewskiego, najpierw mia= s=u/y: idolom ]ba=wanom\ po przykazaniu
ojca, “egda” ]tedy\ B[g zechcia= wybra: sobie ludzi nowych, i tchn'= we<
b=ogos=awie<stwo >w. Ducha, i ockn'= si" jak ze snu, ze s=u/enia idolom,
i pomy>la= ze swymi bojarami ochrzci: si" w imi" Ojca i Syna i >w. Ducha.
I ochrzczon by= w cerkwi soborowej, w >w. Tr[jcy, i by=a rado>: wielka w
Pleskowie, i osadzili jego “m"/owie” Pskowscy na “kniaziowaniu” w grodzie
“Pskowie”.
1266. Osadzili Pskowianie u siebie kn. Dowmonta ]w=a>ciwa pisownia\
Litewskiego.
Tego roku w=o/y= B[g w serce Dowmonta... odem>ci: krew chrze>cija<sk',
i “poide” ]wyruszy=\ z Pskowianami na poga<sk' Litw", i zawojowa= wiele, i
kniagini" Herdena pochwyci=, “i 2 knia/icza wzjasza” ]z jej dwoma synami\.
Knia{ wi"c Herden zebra= “oko=o siebie si=u Litowsku” ]si=a – s=owo polskie\,
i pogoni= za nimi. I gdy “uwiedasza” ]“zwiedzieli si"”\ Pskowianie o pogoni –
odes=ali =upy, a sami “stasza krepko protiwu im o siu storonu Dwiny.”
nie by=a to Dwina – wielka rzeka, wpadaj'ca do zatoki Ryskiej, lecz Dwinossa, zwana
p[{niej Ilij', ok. 70 km N od Mi<ska, tam i Czysty B[r odleg=y o 5 wi[rst.
Gdy Litwa pocz"=a przeprawia: si" na t" stron" }p[=nocn'|, w[wczas
Pleskowianie starli si" z nimi; przychyli= si" B[g kniaziowi Dowmontowi
z Pleskowianami – bardzo wielu ich pobili, a inni w rzece poton"li, tylko
zbieg= kn. Herden z ma=' dru/yn', Pleskowianie za> “pridosza wsi zdorowi”
]wr[cili wszyscy zdrowi\. Tego roku, zim', “chodisza paky” ]zn[w wyprawili
si"\ Pleskowianie na Litw", z Dowmontem. Tego/ roku “pride“ ]przyby=\
kn. Jaros=aw do Nowogrodu z hufcami Nizowskymi, chc'c “iti” ]wyruszy:,
dos=. i>:\ do Pleskowa na Dowmonta; Nowogrodzianie za: zabronili jemu,
m[wi'c& ªgdy – kniaziu – z nami poznasz si" “to/e jechati’ do Pleskowaº;
knia{ wi"c “ots=a po=ki nazad” ]odes=a= hufce z powrotem, dos=. do ty=u\. SyN.
“Po niekolicech dniach” ]po pewnym czasie, po jakich>, nieokre>lonych bli-
/ej dniach\, umy>la= }Dowmont, bo ci'g dalszy 1265| jecha: z “m"/ami”
Pskowskimi, z 3-ma dziewi":dziesi'tkami ]3 x 90 ^ 270\, pustoszy= ziemi"
Litewsk' i ojcowizn" sw' powojowa=, i kniagini" Herdena pochwyci=, i dzieci
jej, i wsze “knia/enie” ]posiad=o>:\ jego powojowa=, i wraca= z mn[stwem =upu
do grodu Pleskow. Przebrodzi= “Dwin"” ]Dwinoss"\, odjecha= na 5 wi[rst, i
zatrzyma= si" “szatry” ]na post[j w namiotach\, “na boru cziste” ]w Czystym
Borze\, a stra/e zostawi= na rz. “Dwinie”& Dawyda Jakunowicza – wnuka
?ara, z +uw' Litownikiem; dwie za: dziewi"dziesi'tki odprawi= z =upami, a
z jedn' dziewi":dziesi'tk' “osta” ]zosta=\, oczekuj'c pogoni.
Herden }Gordon| ze swymi kniaziami nie by= w domu; przyjechawszy do swych
dom[w, }ujrzeli /e| ziemia ich spustoszona, “opo=czyli si"” ]zebrali hufce\&
Herden i Hoitort ]Hogarth\ }i Lumbi i Ugai=o ]Lugai=o\|, i inni kniaziowie, w
siedemset pognali w >lad Dowmonta, chc'c uj': go r"kami i srogiej >mierci
przeda:, a “m"/[w” Pskowskich mieczem wyr'ba:. I przebrodzili si" przez
“Dwin" rzek"”, i zatrzymali si" na brzegu. Stra/e za>, widz'c wielk' liczb"
woj[w, przyp"dzili m[wi'c Dowmontowi& ra: przekroczy=a Dwin".
tu pobo/ny pisiec nie omieszka= pouczy: czytelnika-s=uchacza, ale zmy>lenie
zdradza fa=sz, bo nikomu do >mierci nie pilno.
Dowmont za> rzek= “Dowydu” ]OA\ i Luwie& ª}niech| pomo/e wam B[g
i >w. Tr[jca; “polezite do=ow” }rzecz o zaj>ciu pogoni z innej strony, mo/e
od ty=u|º. I rzek= Dawyd i Luwa& ª“nie lezosza do=ow”, chcemy /ycie odda:
dla s=awy, a krew sw' przela: z “m"/ami” Pskowskimi za >w. Tr[jc" i za
wszystkie cerkwie >wi"te, a ty – panie kniaziu – “poedi bor-zo }r-z|” ]rusz
p"dem\ z “m"/ami” na poga<sk' Litw". Dowmont za> rzek= Pskowianom&
bracia, m"/ni “Pskowianie” ]Pleskowianie\, kto stary – ojcem mi, a kto
m=ody – ten bratem, s=ysza=em o waszym m"stwie we wszystkich krajach.
Tak wi"c, bracia, do nas nale/y /ycie i >mier:. Bracia, m"/ni Pskowianie,
poci'gnijcie za >w. Tr[jc" i za >w. cerkwie, za swoj' ojcowizn". W[wczas
nast'pi= dzie< wielkiego i s=awnego wojewody, m"czennika Chrystusa
– Leontija, jedn' dziewi":dziest'tk' siedmiuset pobili. W[wczas zabity
zosta= kn. wlk. Litewski – “Portort” ]Hogarth, zepsute& Hogort OA, THT,
Hoitort\, i innych kniazi[w wielu wybili, a innych Dwina wyrzuci=a “70-ciu na
ostrowie” Hoid[w, a innych – na inne “ostrowy” wyrzuceni zostali, a inni – w
d[= Dwiny “pop=ysza” ]pop=yn"li\. W[wczas zabity zosta= Onton ]OA\ –
jeden Pskowianin, syn Loczka, brat Smolicha, a inni wszyscy bez szkody
ochronieni zostali; przez >w. Tr[jc" i >w. cerkwie, modlitw' >w. m"czennika
Chrystusa – Leontija, i wr[cili z rado>ci' wielk' do Pskowa grodu, z wielk'
“koristiju” ]korzy>ci' – s=owo polskie\, i by=a wielka rado>: wszem w Pskowie,
o przychylno>ci >wi"tej Tr[jcy, i s=awnego wielkeigo Chrystusa m"czennika,
i b=ogos=awionego kn. Wsewo=oda, ich modlitwami }by| wroga pokona:.
1267. Tego roku “chodisza” ]wyprawili si"\ Nowogrodzianie z Eleferem
Sbys=awiczem i z Doumontom z Pleskowianami, na Litw", i wielu ich “po-
wojewasza, i priechasza wsi zdorowi” ]...i wr[cili wszyscy zdrowi... witani ˘
pozdrowienie ^ powitanie\.
1268. “Sdumasza” Nowogrodzianie ]po namy>le\ z kniaziem swoim – Jurijem,
chcieli “iti” na Litw", a inni – do Po=ocka, a }jeszcze| inni – za Narew", i gdy
byli w Dubrownie, “byst raspria” ]powsta= sp[r\, wr[cili si" i “poidosza” za
Narew", do Rakoworu, i wielu w ziemi ich “potratisza” ]s=owo polskie\, a
grodu nie zdobyli, ustrzelili z grodu m"/a “dobra” ]walecznego\ –
The}o|dora Sbys=awicza i innych 6-ciu ludzi. i “priechasza zdorowi”.
1285. Tego lata. Wojowa=a Litwa “wo=o>:” Tferskiego w=adyki }o nazwie|
Oleszno. zebrali si" Tferanie, Moskale, Wo=czanie, Nowotor/cy, Zubczanie,
Ro/ewicze, “i szedsze bisza Litwu w lesie. w kanun Spasowu dni”. i pom[g=
B[g chrze>cijanom. wielkiego kniazia ich Domonta zabili, a wielu uj"li, innych
wybili, “po=on” ]=upy\ wsze “otjasza” ]odbili\, a inni rozbiegli si".
1322. ... a w Pskowie by= w[wczas Litewski kn. Dawydko.
1323. Tego/ roku wojowa=a Litwa +owa:, i dop"dzili ich Nowogrodzianie, i
}wy|bili j', a inni zbiegli.
1324. Tego/ roku Nowogrodzianie pobili Litw" w +ukach “Wielikich”.
1326. Tego/ roku przybyli pos=y z Litwy – brata wlk. kn. Gedimana woje&
Po=ocki kn. Wasilej – miestnyj, Theodor Swiatos=awicz; “dokonczasza mir”
]zawarli pok[j wieczny\ z Nowogrodzianami i Niemcami.
1331. ... A w Nowogrodzie – strach, trwoga, bo nie by=o wie>ci, my>leli, /e
w=adyk" Litwa pochwyci=a, a dzieci jego – wybi=a.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
 WYPISY
1333. “Priecha” ]przyby=\ kn. Narimant Gedimanowicz, zwany na chrzcie
Glebem. Przyby= na podgrodzie Nowogrodu, co mu powiedziano w Litwie,
i “ce=owa krest” ]zaprzysi'g= na >w. Krzy/\ Nowogrodowi. Metropolita The-
ognast przyjecha= do Moskwy, a by= w Carogrodzie i w Ordzie.
1334. Tego/ roku, zim', przywiedziono kn. Semionowi Iwanowiczowi z Litwy
“knia/n"” ]ksi"/n", w miejsce kniagini\, o imieniu “Aigusta” ]Augusta\, po
chrzcie zwana Anastazj'. A kn. Simeon }mia=| w[wczas 17 lat.
1335. Tego/e roku, gdy wlk. kn. Iwan przyjecha= do Tor/ka, z Nowogrodu –
wojowa=a Litwa Nowotor/ski okr"g “na miru” ]w czasie zawartego pokoju\.
pos=a= kn. wlk. }woj[w w odwecie|, spali= gr[dek Litewski Osieczen ]Bir/e,
posiad=o>: O>cika, na drodze do Rosie<\ i “Rasnu” ]Rasn" – Rosienie,
OA, na ?mudzi\, i innych gr[dk[w wiele.
1338. Tego/ roku wyruszyli Niemcy z Gr[dka wojowa: To=dog", st'd chcieli
na “Wodsk'” ]wotsk'\ ziemi", i nic nie przechwycili; ostrzeg= B[g... Knia{
za> Narimant ]narimont OA\ by= w Litwie, i “mnogo” ]dwa razy\ posy=ali po
niego, i “on nie idiasze” ]nie wyruszy=, nie pom[g=\, syna swego wywi[d= z
Orechowa, o imieniu Aleksander, tylko “namiestnik[w” swoich zostawi=.
1341. Kniaziowanie wlk. kn. Semiona Iwanowicza Moskiewskiego.
?onaty 3-krotnie. Pierwszy – z Litwy ksi"/n' Anastazj", ojciec jego o/eni=,
}w wieku| lat 17-tu. Drugi – u kn. Theodora Swiatos=awicza. Trzeci – poj'=
kniagini" Mari" Aleksandrown' Tfirsk'.
Tej/e zimy zmar= wlk. kn. Gediman Litewski.
.../e Niemcy wojuj' wie> Pskowsk' – Remd"; Wo=odsza z dru/yn' pojechali
do Remdy, wybili Niemc[w, a z=apanych – przywiedli do Pskowa, i wyr'bali.
Knia{ za> wlk. Litewski – Olgird, wys=ucha= Pskowskich pos=[w& Jakowa i
Josipha – wys=a= do Pskowa wojewod" swego – Jurg" Witowtowicza, a sam,
z bratem Kestutiem i “m"/ami” swymi litewskimi, przyby= do Pleskowa m-ca
ijula ]lipca\ 20, na pami'tk" >w. proroka Elijasa, i przywi[d= Olgerd ze sob'
syna swego – Andreja, tak by= mu na imi" “modlitewne”, bo jeszcze nie by=
chrzczony. Olgird kn. wys=a= wojewod" swego – Jurg" Witowtowicza, do
Nowego gr[dka niemieckiego, “jazyka dobywat” ]j"zyka zasi"gn':\. I Jurgi
kn. “podj'=” Pskowian, przyby= do Izborska, i z nimi do Sumie/e, j"zyka do-
bywa:, awgusta 2, na pami'tk" >w. m"czennika Stephana. Napotkali wielk'
si=" niemieck' na Meku/yckim polu, u Meku/yki rzeki, i wybili u Jurgi 60-ciu
Izboran i Pskowskich “m"/[w”, a sam kn. Jurgi z ma=' dru/yn' zbieg= do
Izborska.
Nazajutrz Niemcy przybyli do Izborska, w sile ci"/kiej, bez Boga, “s poroki
i z gorody” ]z katapultami wyrzucaj'cymi kamienie na gr[d\, z wielkim
oczekiwaniem, i – obst'piwszy gr[d Izborsk – chcieli spustoszy: dom >w.
Niko=y. Kn. Olgerd z bratem Kestutiem poleci= swoim przeprawi: si" przez
rz. Wielik', nie wiedz'c o obl"/eniu Izborska. Stra/e pochwyci=y “j"zyka” za
Cho=ocho=mem, i donios=y Olgerdowi o wielkiej sile Niemieckiej pod Izbor-
skiem. Kn. Olgerd z Kestutiem polecili swym Litwinom przeprawi: si" przez
Wielik' rzek", do Pskowa, tak i Pskowianie uczynili, nagl'daj'cy swoich
/on i dzieci do Litwy. Sam Olgerd i Kestutej zostali w tyle ze swymi “litowniki”
]Litowcami\, a m"/owie Pskowscy pojechali do Gramskiego B=ota i pocz"li
wypytywa: si" o niemieckiej sile. A Lubko kn. – syn Wojna, Po=ockiego
kniazia, odjecha= od kn. Olgerda, wjecha= }znienacka| na stra/owy hufiec
niemiecki, i tu zosta= zabity. Knia{ Oglerd i Kestutej op=akiwali Lubk".
W tym czasie, przyci>ni"ci Izboranie przys=ali “gonca” ]go<ca – s=owo
polskie\ do Olgerda i Kestutia, z wielk' skarg' i p=aczem – oni za> od-
rzekli si", i nie by=o znik'd pomocy. Niemcy stali 5 dni, odci"li dost"p
do wody, pomoc' >w. Tr[jcy i modlitwami do >w. Niko=y – odeszli, pa-
l'c “poroki i gorody”, i “zapas” sw[j ]s=owo polskie\. Potem Pskowianie
wiele fatygowali si", chc'c kn. Olgerda ochrzci: i na stolcu osadzi: w
Pskowie; kn. Olgird wyrzek= si" chrztu, }lecz| syna swego ochrzci= w >w.
Tr[jcy i Pskowianie osadzili go na stolcu w nadziei na pomoc Olgerda.
1342. kn. Andrei Olgirdowicz ochrzci= si" w Pskowie, i osadzili jego sobie
Pskowianie “na knia/eniu”. Tego/ roku, m-ca oktabra 1, przyci'gn'= kn.
Olgerd Litewski wojowa: gr[d Mo/ajsk, “posad” ]podgrodzie\ spali=, a grodu
nie zdoby=; w[wczas Rugot" zabili.
Tego/ roku “przekazali si"” Pleskowianie Litwie, odrzucaj'c Nowogr[d
i wlk. kniazia. Przywiedli sobie z Litwy kn. Olgerda – Gedimana syna, z
Litw', a Oleksandra }OA\ Wsewo=odowica ]wsewo=odowicza\ przedtem
“wyprowadili byli”. Olgerd poleci= ochrzci: syna swego, i nadano mu imi" na
>w. chrzcie Andrej, i osadzili jego w Pleskowie, a sam “poiecha” ]wr[ci=\ do
Litwy. Tego/ roku pobili Pleskowianie Niemc[w, “ugoniwszy ich” ]nacieraj'c
konnic', ¯ gonitwa\ u gr[dka Nowego na granicy, i wybili z 300-u.
1345. Tego/ roku zdarzy=a si" “zamie:” w Litwie – “izgoni gorod” ]wpad=
p"dem do grodu\ Wilna “Algerd” ]Olgerd, OA\ z bratem Kestutiem, i kn.
wlk. Ewnutij salwowal si" ucieczk' ponad >cian' grodu, a Narimont zbieg=
do Odry, do cara. Przyby= kn. Ewnutej do Smole<ska, poby= tu kr[tko,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2009.
pojecha= do wlk. kn. Semeona, do Moskwy, kt[ry – chrzcz'c go – nada=
mu imi" Ioanna.
Olgird – wlk. kn. Litewski, i brat jego – Kesstutei, “izgonisza gorod Wilnu”,
a kn. Ewnutej “perewier/esja” ]dos=. przerzuci= si"\ przez >cian" grodzk' i
zbieg= do Moskwy, i ochrzci= jego kn. wlk. Simeon Iwanowicz, i nadano mu
imi" Iwan, a Narymunt zbieg= do Ordy.
1346. m-ca “septabra” ]sentabra\ 23, kn. Semen Iwanowicz ochrzci= kn.
Litewskiego o imieniu “Ewnutia” i jego dru/yn" “Litwu” ]z Litwy, litewsk'\.
1347. bitwa by=a, Niemc[w z Litw', na rz. Strawie, i wybili Litwy 40 tys.
Tej/e zimy, m-ca fewrala 2, “by= Niemcem s Litwoju boi wielik zie=o”, i pobili
Niemcy Litw", wybili Litwy 40 tys.
1348. Tego/ roku, Olgerd – kn. Litewski – wys=a= do Ordy, do cara Czane-
beka, brata swego – Koriada, }by car| pos=a= woj[w na wlk. kn. Semiona.
S=ysz'c to, kn. wlk. Semion wys=a= do Ordy Theodora Glebowicza, tak/e
Amina, tak/e Theodora Szubaczejewa, do cara “z /a=oboju” ]ze skarg'\ na
“Olgirda”. Car – s=ysz'c skarg" kn. wlk. Semiona, /e Olgerd z braci' cara
“u=us”, i kn. wlk. ojcowizn" spustoszyli – car Czene-bieg wyda= Koriada,
Michai=a, i Semiona “Swes=oczskago” ]Swis=ockiego ¯ rz. Swis=ocz\, Aiksz",
i dru/yn" ich Litewsk' “kiliczijom” wlk. kn. Semeona, i wys=a= pos=a swego –
Totuja z poleceniem wydania Koriada i dru/yny jego, wlk. kn. Semionowi.
1349. kn. Olgerd Litewski przys=a= pos=[w do kn. wlk. Semeona Iwanowicza,
w sprawie brata Koriada, bojar[w, dru/yny Litwy, z wieloma darami, prosz'c
u niego pokoju i }wypuszczenia| brata swego, i srebra wiele wys=a= z wielkim
“pokoreniem” ]uni/eniem\. Knia{ wlk. Semion przyj'= jego “lubow” ]ofert"
przyja{ni\, zawar= z nim mocne przymierze, odprawi= Koriada i dru/yn" jego
Litewsk' wszystk'.
Tego/ roku przys=a= kn. “Lubort” ]Lubart\, z “We=ynia” ]Wo=ynia\ swoich
bojar[w do kn. Semeona, po przyjacielsku wyprosi: u niego siostrzenic" za
siebie, u Kostantina Rostowskiego. Kn. wlk. przyj'= jego }ofert"| przyja{ni i
wyda= siostrzenic" na Wo=y<. Tego/ roku kn. Olgerd Litewski przys=a= do wlk.
kn. Semeona }pos=[w, by ci| “prosia za siebie” ]wyprosili za niego\ “swiesti”
]szwagierk"\ kn. Semeona – “knia/ny Uliany” ]kniagini" Julian"\ – c[rk" kn.
Aleksandra Michai=owicza Tferskiego. Kn. wlk. Semeon “do=o/a” ]musia=
uzyska: dyspens" w tym wypadku ¯ do=/n-ost(yj\ metropolity Theognasta
}bo Olgerd by= poganinem|, i od(wy-da= sw' szwagierk" za kn. Olgerda.
wlk. kn. Semen Iwanowicz wys=a= do Ordy kn. Semena Glebowicza, a z
nim “kili-czejew” swoich. I “wyci'gn"li” kniazi[w litewskich – Michai=a, tak/e
“Kuriada” ]Koriada\, tak/e Semana Swis=ockiego, Aiksz", i “przywiedzeni”
zostali do Moskwy przez pos=a carskiego – Totuja.
1354. Tego/ roku o/eni= kn. Kostantin Wasilewicz syna swego – kn. Borisa,
u wlk. kn. Olgerda Litewskiego.
1368. tej/e jesieni, m-ca dek}abra| 21, Olgerd – knia{ Litewski, i brat jego
– Kestutej, “przychodzili ratju k Moskwie” ]przyci'gn"li wojowa: Moskw"\. i
“zastaw"” ]osad" grodu\ pobili na Trostnie, kniazia Starodubowskiego, kn.
Semena Dmitrieewicza Kropiw", kn. Kostantina Obole<skiego, Oki<pha Szub"
The}o|dorowicza, Dmitrija Minina, }i| wielu bojar[w z wieloma dru/ynami.
u grodu Moskwy stali trzy dni i ku swoim wr[cili.
m-ca oktabra 27 przyby= kn. Michai=o Tferskii z Litwy do Tferu, wojowa:...
z wojami Litewskimi wyruszy= do Kaszina....
1369. przyby= kn. Litewski Olgerd Gedimanowicz wojowa: wlk. kn. Dmitreja
Iwanowicza, do Moskwy, wojowa:, a z nim brat jego – Kestutej, i syn Kestuta
– Witowt, i syny Olgerda, i wszyscy kniaziowie Litewscy, i kn. Michai=o Tferskii.
U Olgerda zwyczaj& gdzie wyprawia si" wojowa: – woje nie znaj', by innym
nie da: wie>ci, “gdie idiet ratiju” ]dok'd zmierza, dos=. gdzie idzie wojowa:\.
Olgerd wojowa= i “skradywaja”, w ten spos[b wiele ziem przechwyci=, i zbli/y=
si" }do Moskwy| wojuj'c. Us=ysza= wlk. kn. Dmitrej, /e Olgerd nadchodzi
na< – pocz'= zbiera: woj[w, ale nie zd'/y=, zebra= si=y Dmitrej Iwanowicz,
“eliko” ]szybko jak to mo/liwe\, i wys=a= “w zastawu” ]w zast"pstwie\ Dmitreja
Minina, a od kn. Wo=odimera – wojewod" Okintha Theodorowicza Szub".
A Olgerd przyci'gn'= do “ob=asti” Cho=ch=o, i tu zabi= kn. Semena Dmitre-
jewicza Starodubowskiego, zwanego Kropiw'. Przyszed= do Obole<ska i
tu zabi= kn. Konstantina Jurjewicza Obolenskiego. Doszed=wszy do rzeki
Trostny – tu wybi= “storo/ewoj po=k” ]ochronny hufiec\ – kniazi[w i bojar[w
wszystkich wybi=, m-ca noabra 21. Olgerd przyci'gn'= do Moskwy i sta= obok
grodu; kn. wlk. Dmitrej zaryglowa= si" w grodzie Moskwa, z bratem – kn.
Wo=odimierem. Olgerd “sta=” gr[d przez trzy dni, i “poide procz” do swoich.
Wiele “z=a” ]szk[d\ wyrz'dzi= chrze>cijanom. “pre/ togo” ]przednio\ od Litwy
takich szk[d nie bywa=o }dla| Rusi.
1377. Tego/ roku zmar= w Litwie kn. Litewski – Olgerd.
Szczeg[=y i poja>nienia, z odsy=aczami, w Zwi'zkach mi"dzy latopisami.
 WYPISY
kroniki rusko-rosyjskie, c.d.
Y
1054
stanowisko prawos=awnych,
g=[wnie wyci'g z wo=y<skiej letopisi
1205
czerwca 19. Ginie Roman wo=y<ski ]ur. 1170\, ko=o Zawichostu n(Wis=',
w bitwie z Mazowszanami pod wodz' Krystyna; syn Mstis=awa, wnuk Iza-
s=awa, prawnuk Mstis=awa Wielkiego, praprawnuk W=adimira Monomacha
]1053–†1125\, wielkiego kniazia kijowskiego od 1113.
Zostawi= po sobie dw[ch syn[w, jeden – lat 4, drugi – 2, bezimiennie;
Dani=o †1264 – urodzi= si" w 1201, Wasylko †1271 – w 1203;
Dani=o ¯ hebr. daniel; Wasilko ¯ gr. basilikos ˘ gr. basilike ˘ =ac. i ang.
basilica, pol. bazylika; wo=. Wasilko ^ pol. Bazyli, gr.-celt. BW.
Dani=o spokrewniony by= z w"gierskim kr[lem Andrzejem ]1205–†1235\,
z krakowskim kr[lem Leszkiem Bia=ym ]1186–†1227\,
za> /ona Anna, by=a c[rk' Mstis=awa Uda=ego ]Ímia=ego ¯ udal ¯ =ac.
audere\, wnuczk' Kotjana – chana po=owieckiego.
Nazwy w=asne& Rurik }kijowski †1215|, Halicz, b[j u Mikulina na rz. Seret,
Sanok, mokyi wielki >lepooki, Koroczun, wolita z synem Witomirem, B=agyna
]B=agina\, Soutoewicza Kotjan. somogur, Igorewicz, Zwenigorod, kniagini
Romanowa, wo=odimer }wo=ynskyj, W=odzimierz Wo=y<ski|, S}wia|tos=aw,
mstibog i monczuk, nicziphor ]Nikiphoros\, Miros=aw, jurij pop, Lachy, Lestko
]Leszek Bia=y †1227\, Wo=odis=aw.
Po >mierci wielkiego kniazia Romana prisnopami"tnego samodzier/cy wszej
Rusi ]niezapomnianego jedynow=adcy; ¯ prisno ^ ci'gle\.
Pobiedi= ]pokona=\ wszystkie poga<skie narody m'dro>ci' swego rozumu,
chodiasza ]id'c w >lad, post"puj'c\ po zapowiedziom Bo/ym.
dwa elementy na samym pocz'tku& element zmaga< z poganami,
b"d'cy w przysz=o>ci ]na kartach latopisu\ /'dz' przelewania krwi
ludzkiej, w imi" Boga, pod pretekstem wypraw na pogan, i «w >lad za
Bogiem» – element wiary we wszystkim co si" dzieje wok[=.
Ustremli= si" na pogan ]zawzi'= si", dos=. skierowa= si", zwr[ci=\ – jak lew,
srodit ]srogim, sierdzi= si"\ – jak ry>, i gubi= ]traci=\ – jak krokodyl.
nast"pnie d=ugi w'tek o Romanie, kt[ry ju/ nie /y= – odskocznia do
innych miejsc i czas[w& dziad Wo=odimer Monomach ]1053–†1125\,
Izmai=tany zwani Po=owcami ]Ismai=tanie ¯ Ismai=\, Otrok, Abeza za
?elaznymi Wrotami }na Kaukazie|, Sorczan ostawszy nad Donem,
Agarianie, Orew–Arew OA, Konczak, Su=a “zniesiony” ]pokonany\.
Zebra= Rurik Po=owc[w mnogo ]wielu\ i podszed= pod Kij[w, zostawiaj'c
mniszeskyi czin ]stan zakonny\ kt[ry przyj'= boja{ni radi Romanowy ]ze strachu
przed Romanem\.
po zdobyciu Kijowa 1203, Roman †1205, zmusi= Rurika kijowskiego
do wst'pienia do zakonu, by w ten spos[b pozby: si" konkurenta do
w=adzy. Gdy Roman zgin'= – Ruryk zrzuci= szaty mnisze i rozpocz'=
walk" o stolec. Tak te/ post'pi jego syn – Dani=o, z Wojsze=kiem, w
1253. Rurik, z bojarami w=odzimierskimi...
przyci'gn'= do Halicza, spotkali si" bojarzy haliccy i w=odzimierscy u Miku-
lina na rzece Seret, bili si" ca=y dzie< o rzek" Seret – wielu rannych by=o.
i nie >cierpieli ]nie wytrzymali\ – zawr[cili do Halicza. i przyszed= Rurik do
Halicza, i nic nie uspiewszu niczto /e ]nie osi'gn'=, nie dobi= si"\. Sta=o si"
to, bo po >mierci Romana snima= si" ]zjechali si", spotkali\ kr[l }w"gierski
Andrzej 1205–†1235| z jatrow' ]szwagierk'\ swoj' }kniagini' Romanow'|
w Sanoku }n(Sanem|.
babka Andrzeja i dziadek nie/yj'cego Romana byli siostr' z bratem, nie
jest to wi"c szwagierka – /ona rodzonego brata, lecz krewniaka
]trzeci stopie< pokrewie<stwa, o dwa dalej\.
przyj'= Dani=" jak mi=ego syna swego, zostawiaj'c zasad" ]za=og"\& Mokya
wielkiego >lepookiego i Koroczuna i wolit" ]od Wolita\, i syna jego – Witomira,
b=agini", innych Ougr[w ]W"gr[w, OU ^ U ˘ Ugr[w\ mnogo ]wielu, zwykle
wi"cej ni/ dwa; kilku\.
wolita... nazwy w=asne& imiona i geograficzne pisane du/ymi i ma=ymi
literami, na przemian; pocz'tek zda< z ma=ych liter, czasami wr"cz
bez interpunkcji, i tak te/ cz"sto w transliteracji dokonywanej przeze
mnie; czasem odchodzi=em od od zasady, zw=aszcza gdy u/ywa=em
polskich odpowiednik[w. i tak te/ rozpoczyna=em zdania.
za to Haliczanie nie >mieli niczego }z=ego| stworzy: ]zdzia=a:, wyrz'dzi:\
}bo| wielu W"gr[w by=o }w grodzie|.
za=ga= pisiec w tym miejscu, jakby Haliczanie byli pod obc' okupacj';
Halicz by= katolicki, i W"grzy – te/; r[/ny j"zyk – prawda.
w[wczas dw[ch kniazi[w po=owieckich& Sutojewicza kotjan, i somogur,
potkn"li si" na pieszych – }W"grzy| zabili konie pod nimi, i za ma=o ]omal, o
ma=o co\ ich nie uj"li. Rurik wr[ci= do Kijowa.
informacja ma wag"& Anna, /ona Dani=y, by=a c[rk' Mstis=awa Uda=ego,
i wnuczk' Kotjana – syna Sutoja. Po=owcy byli sprzymierzonymi Rusi&
Dani=y i innch; po nich gr[d Torczyn ¯ torki ]Turki OU, Turcy\, 23 km
W od +ucka; bili si" tak/e za Haliczan.
by=a jaka> bitwa z W"grami, pisiec przemilcza=, bo Ru> przegra=a
]g=[wnodowodz'cych omal nie pochwycono\, nadmieni= tylko, /e Ruryk
wr[ci= do Kijowa }pobity|. Takich wypadk[w b"dzie wi"cej w tre>ci –
skrytych, bo przegranych b'd{ nagannych.
up=yn"=o czasu niewiele, przywiedli kormiliczicza i/e bie zagna= ]kt[rego by=
wygna=\ wielki knia{ Roman niewiery radi ]z powodu niewiary\.
kormiliczicz – syn kormilca ]wychowawcy, karmi'cego wiedz'; ¯ karma\,
nazwa rodu w Haliczu, z kt[rego Wo=odis=aw ]W=adys=aw\ by= wielce
czynny, w opozycji Danile, zmar= 1214, w wi"zieniu.
z powodu niewiary – bo by= katolikiem, czyli niewiernym; Ru> zwa=a siebie
prawowiern' ]prawos=awn'; wiara ^ s=awa\, a wszyscy inni – niewierni,
bezbo/ni, l>ciwi lub lstywi ]fa=szywi\, i nawzajem – papie/e zwali Ru>
niewiernymi; wszystko to po schi{mie w ruchu chrze>cija<skim, maj'cym
ju/ 2 wieki za sob', ja przyj'=em dat" 1054, dla =atwego operowania
problemem, odwo=uj" si" do pami"ci, ˚nr 1680, schizma.
Rosjanie, zupe=nie nie>wiadomi zmaga< prawos=awnych o katolicki
Halicz, przet=umaczyli& z powodu niewiary – na niedowieraja emu ]nie-
dowierza= jemu\. 0002-05-187
}bezimiennie| s=awili Igorewicz[w, pos=uchawszy wi"c ich haliccy bojarowie
}Kormilcy| – pos=ali po nich i osadzili& w Haliczu – wo=odimera, a Romana
– w zwenigorodzie.
bezimiennie... zakrawa na fa=sz w tym miejscu. Wyprzedzenie& w jaki>
spos[b wzi'= Halicz gwa=tem, bo wkr[tce kaza= >ci': mn[stwo halickich
bojar[w. Je/eli za> pos=ali, jak chce pisiec, to zapewne wkr[tce /a=o-
wali kroku, co doprowadzi=o do ich rzezi.
kniagini za> Romanowa wzi'wszy dzieci swoje – zbieg=a do w=odzimierza
}Wo=.|. I jeszcze chcia= wo=odimer wykorzeni: plemi" Romana pospiewa-
juszczim /e bezbo/nym haliczanom ]po>piewuj'cym... ponaglaj'c wi"c
katolickich Haliczan; ¯ po>piech; wg Rosjan 1977& pomagaj'c – mo/e i tak,
ale po>piech zaraz zobaczymy\.
Pos=a= wi"c W=odzimierz, za rad' halickych bojar[w, popa }p[{niej przero-
biono na& pos=a| ku W=odzimiercom, rzecz'c im& nie ima si" osta: gr[d wasz
]stracicie gr[d\, je/eli nie wydacie mi romanowicz[w }i| je/eli nie przyjmiecie
brata mego Swiatos=awa }by| kniaziowa= we w=odzimierzu. w=odzimiercy
wi"c chcieli ubi: pos=a }lecz| mstibog i monczuk i niczifor ]gr. Nikiphoros\
reszyli ]postanowili\& nie podoba nam si" ubi: ]zabi:\ pos=a. bo mieli le>: w
sercu swoim – chcieli predati ]przekaza:\ gr[d sw[j. spasien ]spasiony...
oszcz"dzony\ by= pop }dzi"ki| nim.
zabicie pos=a-ksi"dza, i pos=a w ka/dym innym wypadku, by=o, i dzi> jest,
rzecz' kryminaln'. Gdy trzech dzielnych oszcz"dzi=o go – pisiec poczyta=
im za z=e& le>: ]katolicyzm, dzi>& fa=sz\ mieli w sercu swoim....
Pose= by= ksi"dzem, nie popem – Ru>, i dzi> Rosjanie, wszystkie ter-
miny przenosz' na prawos=awne, b'd{ rosyjskie, np. w Sandomierzu
n(Wis=', 1258, by=a cerkiew i popy; gdy zmar= Lestko kazimierowicz,
w Krakowie, 1288, episkop, popy, diakony spriatawszy ]zebrawszy\
cia=o jego, >piewaj'c obyczajowe pie>ni – pochowali jego w Krakowie;
Lech Wa="sa modli= si" w cerkwi, w Gda<sku, a ameryka<skie centy
]setna cz">: dolara\ zw' kopiejkami. Pose=-pop by= ksi"dzem Haliczan.
Niezorientowani wpadaj' w pu=ak", /e pose= by= popem, i – tym
samym – Halicz prawos=awny; nie ma konfliktu wiary – jest zmaganie
o w=adz".
}po>piech...| nazajutrz wi"c zwiedzaj'c si", kniagini, po naradzie z Miros=awem
diadkiem ]dziadkiem... nauczycielem Dani=y i Wasylki\, noc' }potajemnie|
zbieg=a do Lach[w.
zbiegaj'c, nie trzymali si" razem – by stra/nicy nie rozpoznali.
Dani=" wzi'= diadka przed siebie }na koniu lub na wozie, i otuli=, by wygl'da=o
jak jedna osoba|, i }tak| wyjechali z grodu, Wasylk" za> juryj pop, z kormilcem,
wzi'= }i| wyszed= dziur' grodow', nie wiedz'c, gdzie ucieka:, bo Roman zabity
by= na Lachach, a lestko mira nie stwori= ]pokoju nie zawar=\.
dyra gradna ]dziura grodowa\ – rozwi'zanie cz"sto stosowane w gro-
dach – podkop, umo/liwiaj'cy zbiegni"cie obl"/onym w opresji.
Jak p[{niej zobaczymy, Szwarno, syn Dani=y, objecha= gr[d w Korecku,
1255, i rzek=& nikt nie ucieknie. I tak Litwini zbiegli z zamku Bistena obl"-
/onego przez Krzy/ak[w 1364. 0165-01-207 Nie ma s=[w bez wagi.
Nie by=a do dziura w parkanie grodu, w dos=ownym znaczeniu.
W czasie najazd[w, Tatarzy podkopami zdobywali grody.
Bogu /e bywszu pospieszniku ]ponagleniem, pchni"ciem Boga\, Lestko nie
pomnia= wra/dy ]nie pami"ta= wrogo>ci\, lecz z wielk' czci' przyj'= jatrow
swoj' z dzie:mi. so/aliw ]ubolewa=\, m[wi'c& diabe= wowrg= wra/du siju
me/u nami ]wowierg= ^ wkopa=, wrogo>: t" mi"dzy nas\; wo=odis=aw le>ci
mi"dzy nimi i zazor imieja lubwi ego ]knuje mi"dzy nimi i krzywo patrzy na
ugodowo>: jego\ fl
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
wo=odis=aw, z rodu Kormilc[w, ganiony – przez pisca – za wszystko
co z=e. W opozycji zamiarom Dani=y by= tak/e Sudis=aw i Filip ]gr.
Philippos\ – katolicy, rodem z Halicza. Wo=odis=aw zmar= w ciemnicy,
1214 r., wed=ug Rosjan 1997& 1212, 0002-05-488, bo cytuj' tre>: Ipat. i
innych latopis[w, bez naniesienia poprawek w latach.
wyprzedzenie& lestko zapewne p[{niej /a=owa= kroku, go>cinno>ci, bo
wyprawi= si" z wojami na naszego, dobrego Dani=", maj'cego zawsze
racj", podobnie Andrzej – kr[l w"gierski 1205–1235, i ze swym te>ciem
– Mstis=awem Uda=ym – Dani=o walczy= w 1220; wszyscy krewni, powi-
nowaci, wok[= niego, bliscy i /yczliwi – byli {li, jak zobaczymy.
1206
Leszek }Bia=y – niski| wysy=a Dani=" w Ougry ]na W"gry\ z pos=em Wa-
czes=awem +ysym.
po tem za> wiele czasu up=yn"=o, bracia Wo=odimer i Roman }Igorewicze|
wojuj' ze sob'. Roman pojecha= na W"gry, pobi= brata wzi'= Halicz; W=o-
dzimierz zbieg= do Putiwila ‡
W ten czas wezwa= aleksander lestka i kondrata, podeszli lachowie pod wo-
=odimer. i otworzyli im wrota Wo=odimiercy, synowcom Romanowym. lachowie
z=upili ca=y gr[d. Aleksander molaszczusja ]b=aga=, dos=. modli= si" do\ Leszka
by zostawi= gr[d. w cerkwi >w. Bogurodzicy nie mogli wyr'ba: twardych
drzwi. a/ przyjecha= lestko i kondrat i wybili Lach[w swoich i w ten spos[b
cerkiew ocala=a, i resztki ludzi. /a=owali W=odzimiercy daj'c im wiar", i przy-
si"dze ich. gdyby nie by= z nim rodak ich }Aleksander| – nie przeszliby Bugu.
Swiatos=awa pochwycili i uprowadzili do Lach[w. Aleksander zasiad= we
W=odzimierzu. }nie ma w wo=y<skiej, jest w Ipat.& w[wczas pochwycili W=o-
dzimierza pi<skiego, bo by= Ingwar z Lachami i Mstis=aw. potem za> zasiad=
Ingwar we w=odzimierzu.|. Poj'= u niego lestko c[rk". i pu>ci= poszed= ku
Orelsku ]Orzelec, w Ma=opolsce\, ...itd.
Leszek Bia=y o/eniony z c. Ingwara z +ucka }Grimis=aw' †1258|.
potem Aleksandr przebywa w Be=zie, Ingwar – we W=odzimierzu.
bojarzy nie lubili Ingwara. Aleksander przej'= Ougrowesk ]Uhrusk n(Bugiem\,
Wereszyn sto=pie, Komow ]k(Cho=ma – Che=ma Lub.\, a Wasilkowi da= Be=z
]n(So=okij'\ fl
sto=pie ]wie/a kamienna, baszta\.
1207
Oleksandr ]Aleksander\ zasiada we w=odzimierzu, a brat jego – Wsewo=od
– w czerwnie. Litwa i Jatwie/ wojuj' Turisk, i ko=o Komowa }ko=o Cho=ma
p[{niej postawionego| i Czerwnia }n(Huczw'|; zastawa jest w Uchaniach; zabili
Mateja – Lubowa zi"cia, i Dobrogosta. Wyjechali u storo/a }w stra/y|. Bieda
jest w ziemi w=odzimierskiej od wojowania litewskiego i jatwia/skiego.
Wydarzenia halickie& gdy Andrzej kr[l }w"gierski, 1205–†1235| zobaczy=
bezprawie halickie i zamieszki – wys=a= Benedykta z wojami; pochwyci=
Romana }Igorewicza| myj'cego si" w bani ]w balii\ i odes=a= na W"gry.
Benedykt, w"gierski palatyn, +ysy – wg Rusi, Bor – wg W"gr[w.
By= Timofiej ]Timothy\ w Haliczu, przem'dry kni/nik ]wielce m'dry literat\,
ojcowizn" mia= w Kijowie ]pochodzi= z Kijowa, rodem stamt'd\. On rzek= o tym
gwa=cicielu Benedykcie innymi s=owami& w czasach ostatecznych trzema
imionami zwa: si" b"dzie antychryst }odwo=anie do >w. Tr[jcy& B[g Ojciec,
Syn Bo/y, Duch Íwi"ty|. Biega= Timothej od lica jego ]unika=\, bo gwa=ciciel
bojarom i grodzianom – b=ud tworzy= ]seksualnie gwa=ci=\, ubli/a= /onom,
mnichom, i popadinom ]/onom pop[w\, prawdziwym by= antychrystem
dzie=ami jego fl
do dzi> chrze>cijanie wierz', /e /yj' w czasach ostatecznych.
doszukuj' si" antychryst[w, czyli uderzenie w opony m[zgowe s=abych,
nie znaj'cych >wiata, /ycia i dziej[w.
Nawiedli wi"c Haliczanie Mstis=awa }Niemego na| Benedykta. Przyci'gn'=
do Halicza i nic nie zyska=. Szczepanowicz ilia }Elias, EI| wezwa= jego
na halick' mogi=" ]che=m, wzg[rek\ i, u>miechaj'c si", rzek=& kniaziu, ju/
posiedzia=e> na halickiej mogile, tak i w Haliczu kniaziowa=e>. Po>mieli si"
nad Mstis=awem – on wr[ci= do Peresopnicy. Potem opowiemy o halickiej
mogile, i o pocz'tkach Halicza, odk'd pocz"li si" }nigdy potem nie wr[ci=
do tego tematu|. ...itd.
Halicz – gr[d na rz. +ukwa, dop=ywie Dniestru, po raz pierwszy wspom-
niany w 6648 ]1140\, od 1144 stolica Ksi"stwa Halickiego.
wg archeologicznych danych – powsta= w X wieku. 0002-05-486
Roman zbieg= z W"gier.... Kr[l }w"gierski| Andrzej }1205–1235| chcia= wyda:
sw' c[rk" za Dani=", oboje dzie:mi jeszcze byli }Dani=o lat 6|.
dziadek Romana †1205 i babka Andrzeja †1235 – brat z siostr'.
Rosjanie domy>laj' si", /e rzecz o El/biecie w"gierskiej, dodaj'c, /e
ten zwi'zek nie by= zawarty. 0002-05-489
szkoda /e roku nie do=o/yli – urodzona 1207; Salomea – ur. 1211;
jedna z nich; zmy>lenie pi>ca podkre>laj'ce walory Dani=y ju/ w dzie-
cinnym wieku, w nadziei, /e nikt nie dojdzie, jak by=o.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
Jerozolimski Herod, wydaj'cy rozkaz mordowania niemowlak[w i dzieci
do lat dw[ch – pobo/ni kusz' si" na fa=sze, gdy lata s' tak blisko, /e
– zdawa=oby si" – fa=sz nie do wykrycia, daj' upust zakamarkom my>lo-
wym, s'dz'c, /e nikt ich na tym grzechu nie z=apie ]Herod zmar= 4 lata
przed narodzinami Chrystusa\. Tak i z potencjalnym o/enkiem Dani=y.
Ale dobry B[g czuwa – wszystkich grzesznych wtr'ci do piek=a, a
zw=aszcza ci"/kich grzesznik[w, kt[rzy mieni' si" przemawia: w jego
imieniu, i mu s=u/y:, wydaj'c przy tym zgod" na mordowanie innowier-
c[w. Wed=ug samych chrze>cijan, B[g nie jest feuda=em – nie potrzebuje
dachu ]>wi'ty<\ i roju s=ug, pochlebc[w, k=aniania si" mu; B[g nie jest
pyszny – jeden z grzech[w ludzkich, przypisywany tak/e Bogu.
1208
Filip, wielki cesarz rzymski ubijen bys ]zamordowany\;
za rad' brata kr[lowej. Prosi= siostr", by znalaz=a jemu pomocnika. Ona za>
nie mog'c znale{: pomocy bratu swemu – odda=a c[rk" sw' za lonokrabo-
wicza za Ludowika, bo by= silnym m"/em ]bliskim krewnym\ i pomocnikiem
jej brata. Ju/ dzi> zwi' j' >w. al/bita ]El/bieta AE\, uprzednie jej imi" Kineka
]Kinga, KG\. Wiele s=u/y=a Bogu po m"/u swoim, >wi"t' zw'. Ale my
wracamy do pocz'tku, o czym zacz"li>my opowiada:.
popl'tanie genealogii – wynik kompilacji danych po czasie i bariery
j"zykowej. Wymieniona El/bieta to Kinga 1207֠1231, c[rka Andrzeja
II †1235, kr[la W"gier, /ona Ludwika. Po >mierci m"/a 1227, Kinga
po>wi"ci=a si" biednym i chorym. Zmar=a w 1231, kanonizowana w
1234, znana pod imieniem >w. El/biety. Ale ju/ w 1208 o niej mowa –
wpl'tana do okoliczno>ci >mierci cesarza niemieckiego.
Szeroko opisywane zmagania i walki wo=y<sko-halickie.
Wyprzedzenie& Igorewicze, potomkowie Eufrosynii Jaros=awnej, c[rki
Jaros=awa Osmomys=a, pretendowali na halicki stolec, aktywnie bili
si" o<, jakkolwiek k=[cili si" mi"dzy sob'.
W=adimir Igorewicz, nieznanym mi sposobem, gwa=tem, osi'gn'= w=a-
dz" w katolickim Haliczu, wypieraj'c stamt'd w"gierskiego Benedykta,
˚1205, wg pi>ca& zosta= zaproszony przez Haliczan.
By zlikwidowa: mo/liwo>: buntu – >ci'= pi"ciuset bojar[w, powoduj'c
tym gniew, a p[{niej – s=odki odwet Haliczan; ]mno/nik 100\.
Rosjanie 1997, na opak, za piscem& W=adimir zosta= zaproszony do
Halicza, by >ci': zapraszaj'cych, ˚nr 794, opaczno>: Rosjan.
Gdy ma=oletniego Dani=" osadzili w Haliczu& W"grzy, Mstis=aw Niemy,
Aleksander be=zki, Ingwar =ucki – Igorewicze ponie>li kl"sk"; W=adimir
Igorewicz z synem Izas=awem schronili si" na W"gry ]po co tam$#\,
gdzie wzi"to ich do niewoli i po /'daniu halickich bojar[w – zostali
powieszeni, w sentabrie 1208.
Igorewicze naradzili si" wi"c na ]przeciw\ bojarom halickim, by wybi: }ich|.
Przy sposobno>ci – }sami| wybici zostali.
zatajone& przez kogo zabici$ Przez fa=szywych i niewiernych.
Zabity zosta= Jurij Witanowicz, Ilia }Elias| Szczepanowicz }tylko w Ipat. ltpsi&
zabito ich ]liter'\ 500|, inni rozbiegli si".
Elias Szczepanowicz, ten, kt[ry nabija= si" z Mstis=awa na mogile.
Wo=odis=aw za> kormiliczicz zbieg= na W"gry. Sudis=aw i Filip ]Philippos\
znale{li Dani=" w w"gierskiej ziemi; dzie:mi byli }Sudis=aw i Filip, obaj z
ziemi Halicza, wi"cej o nich w dalszej cz">ci|.
Uprosili kr[la w"gierskiego& daj nam otczicza ]produkt\ Halicza, by z nami
odebra= Halicz Igorewiczom. Kr[l z wielk' ch"ci' pos=a= wojewod ]wojewo-
d[w\ w sile ci"/kiej& wielkiego dworskiego Pota, por"czaj'c mu wojewodztwo
nad wszystkimi wojami. Imiona }pozosta=ych| z nim& pierwszy Piotr Turowicz,
drugi Banko, trzeci – Mika Brodaty, czwarty – Lotocharot, pi'ty – mokian,
sz[sty – taberc, si[dmy – Marcel, i wielu innych, ich za> nie mo/na wymie-
ni:, i nie spisa:.
takie «nie spisa:» wyst'pi w 1252 roku, kr[l w"g. Bela naobiecywa=
Danile d=ug' list", jej za mno/stwo we> nie pisachom. 0001-02-821
Najpierw doci'gn"li do Przemy>la. Wo=odis=aw przem[wi= do grodzian i
poddali si"; Swiatos=awa, kniazia ich – uj"li. St'd ruszyli do Zwenigorodu,
gdzie bili si" srogo, nie wpuszczeni do grodu, ni do ostro/nych wr[t; oble-
gaj'cy stali wok[= grodu.
czy ostro/ne wrota by=y ostro/nie otwierane –
ostro/nie z t=umaczeniem «ostro/nych wr[t», ˚ostr.
Wasilko kniaziowa= w Be=zie. od niego przyci'gn'= Waczes=aw to=sty,
Miros=aw, demian i Worotis=aw i wielu innych bojar[w z Be=za. a Lestko z
Lach[w – Sudis=awa Bernatowicza z wielu Polany ]Polakami\, a od Pere-
sopnicy nadci'gn'= Mstis=aw Niemy w wieloma wojami. Aleksander z bratem
z W=odzimierza }wo=.| z wieloma wojami. Ingwar za> wys=a= syna swego z
=ucka i z Dorohobu/a, z wieloma wojami, z szumska ]Szumska\. }z drugiej
za> strony, wrogowi| Po=owcy przyjechali za> Romanowi }Igorewiczowi| na
pomoc }obl"/onemu w Zwenigorodzie|, Izas=aw, z nimi wo=odimer }Igore-
wicze, >cigani p[{niej|.
 WYPISY
W"grom nie uda=o si" pokona: woj[w }Po=owc[w| p"dem ze stan[w swoich.
Mika }Brodaty, W"gier| ubode tobasza }ub[d= Tobasza, Po=owczyna| i g=awou
emou stia= ]i g=ow" jemu >ci'=\.
Rosjanie 1997 na opak& Mika by= ranny, i Tobasz odsiek= jemu g=ow".
Po=owcy, gdy zobaczyli ich – krzepko natarli na nich }na W"gr[w|. Oni }W"grzy|
skierowali si" ku rzece Lutej, by nie przejechali lachowie i Ru>, i zeszli }z
koni| przeprawiali si" na drug' stron" rz. Lutej }gdy| Po=owcy strzelali i Ru>
przeciw nim }strzela=a do Po=owc[w; os=aniali przeprawiaj'cych si"|.
przeprawa przez rzek" w czasie bitwy – by= to taktyczny zwrot, cz"sto
stosowany w Wiekach Írednich, wi"cej w dalszej cz">ci, przy bitwie
na Ka=kach 1219, i w 1266. W czasie przeprawy...
Tu }W"gier| Marcel odbieg= od swej chor'gwi, Ru> za> wzi"=a j' i wstyd
by= wielki Marcelowi.
w chaosie bitwy i stronnictwach o r[/norodnym sk=adzie – sam pisiec
nie wiedzia= kogo chwali: za co – obrzuci= sprzymierzonego Marce-
la wstydem, tak, jakby Ru> walczy=a przeciw W"grom ]p[{niej tak
by=o\; z tekstu tak wynika w tym miejscu& Ru> przechwyci=a utracon'
chor'giew i wstyd by= wielki Marcelowi. Musia=em na papierze zrobi:
schemat& kto z kim by=, i dlaczego, i od ty=u – od ko<ca opowiadania
– cofn': si" do przodu, wyprostowa: zawi=y opis, kogo Po=owcy byli
sprzymierzonymi.
i wr[cili }W"grzy| w ko=ymagy swoje, rzecz'c – w stany.
Roman wyjecha= z grodu, szukaj'c pomocy u ruskich kniazi[w. Gdy by= w
Szumsku na mo/cie, pochwycony zosta= zernokom i Czuchomou ]od Zernok(o
i Czuchoma\, i przywiedziony zosta= do stanu kniazia Dani=y, oraz wszystkim
kniaziom i wojewodom w"gierskim.
Rosjanie 1977& w Szumsku na mo>cie; ja s'dz"& rz. Mosta.
Tego rodzaju budowli nie ma w opisach tras, s' nazwy rzek i jezior.
Wys=ali do grodzian rzecz'c& poddajcie si", knia{ wasz uj"ty. Nie dawali
wiary dot'd, a/ wiadome im by=o, i poddali si" Zwenigorodcy fl
St'd ruszyli do Halicza. Wo=odimer }Igorewicz| zbieg= z Halicza, i syn jego –
Izas=aw. I p"dzili za nimi do }rz.| Niezdy. Tu Izas=aw bi= si" z nimi – zabrali
mu konie sumne ]juczne\. Potem wr[cili do Halicza, w[wczas przyby=a wielka
kniagini Romanowa }tu powt[rzenie d=ugiej listy sprzymierzonych|& bojarzy
W=odzimierza Wo=., Halicza, Waczes=aw, wo=odzimierski, i wo=odis=aw halic-
ki, i wszyscy bojarzy w=odzimierscy i haliccy, i wojewodowie w"gierscy, ...i
posadzili kniazia Dani=" na stolcu ojca swego – wielkiego kniazia Romana, w
cerkwi Bogurodzicy prisnodiewy ]prisno ^ zawsze % dziewicy; niepokalanej\
Marii }ko>ci[= na cerkiew t=umaczony w j. wo=.-ros.|.
Kr[l }w"gierski| za> Andrzej ]1205–†1235\ nie zapomnia= przyja{ni ku bratu
swemu – wielkiemu kniaziowi Romanowi }†1205|, lecz pos=a= woj[w swoich
i osadzi= syna swego w Haliczu.
Uj"tych za> kniazi[w& Romana, Swiatos=awa i Rostis=awa }Igorewicz[w|,
chcieli W"grzy wie{: do kr[la. Z zemsty, Haliczanie uprosili ich wielkimi
darami, by powiesili, w m-cu sentabrze.
}tu opowiadanie jak| przyjecha= Aleksander, szumawi<ski ciwun, i chwyci=
konia Dani=y za powod. Dani=o wyci'gn'= miecz, chcia= go ci':, zamachn'=
si", i... podci'= konia pod sob'.
Po czasie, Haliczanie wyp"dzili Romanow' – wyjecha=a do Be=za, zostawiaj'c
Dani=" za sob' u niewiernych ]katolickich\ Haliczan.
Rosjanie 1977, niewiernie przet=umaczyli termin «niewierny», bo na
«kowarny» ]podst"pny, chytry\ 0002-05-193 – wielce chytry krok z ich
strony, bo niewierny ^ katolik, a oni, obecnie, utrzymuj', /e }katolicki|
Halicz nale/a= do prawos=awnej Rusi w XIII wieku ]wi"cej w dalszej
cz">ci\. Niewierny jako kowarny... wierzy: tylko /e wiery ]wiary\ nie
maj' w swoim s=ownictwie; prawos=awny ^ prawowierny, a kto nie
prawowierny ]ka/dy inny\ – niewierny, bezbo/ny, l>ciwy ]fa=szywy\.
Haliczanie takimi byli, wg samej Rusi; wi"cej w dalszej cz">ci.
Sedno konfliktu& W"grzy byli katolikami, Rusini – prawos=awnymi.
Rad' Wo=odis=awa }kniagini Romanowa| chcia=a kniaziowa: sama.
}gdy| kr[l }Andrzej| dowiedzia= si" o wygnaniu jej – ubolewa= fl
fa=sz pisca& nie po to wprowadzi= syna na stolec, by ubolewa:; mo/e by=
dwulicowym – te/ mo/liwe, lecz pisiec buduje sympati" dla Romano-
wicz[w, ca=y czas ma to na uwadze.
Przyci'gn'= kr[l do Halicza i przywi[d= jatrow swoj', wielk' kniagini" ro-
manow' i bojar[w w=odzimierskich. Ingwar nadci'gn'= z +ucka..., itd., czyli
ci'g dalszy wydarze< halickich.
Nazwy w=asne& wo=odis=aw, Sudis=aw, Filip, Jawo=od i Jaropo=k, Peresopnica,
Mstis=aw, Bozsk ]Busk n(Bugiem\, Gleb Potkowicz, Stanis=awicz Iwanko i
brat jego Zbys=aw, Halicz, Romanowa, Dani=o, Waczes=aw To=styj, Wasilko
z Miros=awem do Be=za. Tekst zako<czy znakiem fl
1209, 1210, 1211, 1212
– opuszczone w opisie.
1213.
...czasu min"=o }sporo|, kr[l }w"g.| spieaszet ]po(>piesznie\ }zwo=a=| si=" wielk'.
Przyci'gn'= Leszek ]Bia=y\ do Be=za ]na Wo=yniu\, ubie/en Aleksandrom.
]zabiegiem Aleksandra\. Czyli zmaga< o Halicz ci'g dalszy.
oleksandr nie m[g= przej': }Be=za|, chcia= z=a romanowiczom. Lestko przej'=
Be=z i da= Aleksandrowi }pisiec zamilcza=, /e by= tam i kr[l w"g. Andrzej
1205–†1235, kt[ry przyby= na t" okazj", z W"gier, bo wzmocnia racj" Alek-
sandra – oponenta|. ale bojarzy nie sprzeniewierzyli si", lecz wszyscy uszli
z Wasylk' do Kamie<ca. }nagle kr[l pokaza= si" na scenie...|
Kr[l }w"g. Andrzej| odpu>ci= Wo=odis=awa ]Kormilca\, zebra= woj[w, ruszy=
na Halicz. }w drodze powrotnej na W"gry...| stoj'c w monasterze Lelesowa
}w Karpatach, S od Telicza|, niewierni }katoliccy| bojarzy chcieli go zabi:.
Zabili /on" jego }Gertrud" †1213.09.28|, a szwagier jego }Bertold| ledwo
uciek= – patriarcha jawlenskyj }akwilejski|. Wielu Niemc[w zabito. Potem kr[l
zawr[ci= }i zn[w| wielu wybi=. Z powodu zamieszek, nie m[g= prowadzi: wojny.
}katolik| Wo=odis=aw jecha= na przedzie Haliczan, }prawos=awny| Mstis=aw
zbieg= wi"c z Halicza uwiedaw ]na wie>:\ o wielkiej raci ]konnicy\. Wo=odis=aw
wjecha= do Halicza, rozkniaziowa= si" zasiadaj'c na stolcu. Dani=o odjecha=
z matk' do Lach[w, odprosiwszy si" od kr[la ]wym[wk'\. Lestko }Leszek
Bia=y †1227| przyj'= Dani=" z wielk' czci' ]z wielkim honorem\.
Leszek Bia=y, katolik, by= synem Rusinki – Heleny, c. Rostis=awa, za
/on" mia= Grimis=aw", c. Ingwara z W=odzimierza Wo=., wi"c cho: by=
katolikiem – by= wielce przychylny prawos=awnym, wynika z tekstu.
St'd }Dani=o| uda= si" do Kamie<ca ze sw' matk', a brat jego, Wasylko, i
wszyscy bojarzy przywitali z wielk' rado>ci' fl
fa=szywe «wszyscy z rado>ci'» b"dzie po kilkakro: w dalszej cz">ci.
1214
Wsewo=od kniaziuje w Kijowie; Swiatos=aw /yje w wielkiej zgodzie z dzie:mi
Romana. Potem Mstis=aw peresopnicki }Niemy|, zostawi= w=adanie Leszka
}Bia=ego| – ruszy= do Halicza. Leszek wzi'= ]wezwa=\ Dani=" z Kamie<ca,
Oleksandra z W=odzimierza }Wo=.|, i Wsewo=oda z Be=za, ka/dego z nich
z wojami. Wojsko Dani=y by=o silniejsze – byli w nim wielcy bojarzy ojca
jego }Romana, pobitego 1205|. Widz'c to, Leszek pocz'= imie: lubow ]/y:
w zgodzie\ z kniaziem Dani=' i Wasylk'.
Dani=o z Wasylk' – odt'd b"d' ca=y czas wyst"powa: razem w dzia-
=aniach, a/ do 1262 ]ostatni raz\, bo Dani=o zmar= 1264.
naiwne, /e Leszek lubi= obu ze zwgl"du na ich bojar[w – mo/e lubi=,
ale bracia nic nie zdzia=ali ze swymi bojarami, bez bojar[w Leszka.
zmaga< o Halicz ci'g dalszy, Leszek ]Bia=y\, nie mog'c zdoby: Halicza
– wojuje ko=o Trembowli, Moklekowa, Zbra/a i Bykowena ]na Podolu\.
Bykowen ¯ by ]miasto\ % kow ]las\ % en ]wielki\, ˚nr 1680, wielko>:.
Zatworywszyli si" Jaropo=k i Jawo=od w Haliczu ]zaryglowali; zatwor ^ bolec,
rygiel\, a }katolik| Wo=odis=aw wyruszy= ze swoimi W"grami i Czechami, i
do='czyli do Haliczan; doci'gn"li do rzeki Bobrki. Widz'c to, Leszek pos=a=
na niego Lach[w, a od Dani=y Miros=awa i demiana, a od Mstis=awa – Gleba
zeremiejewicza, i prokopiewicza Jurija.
Siekli si" wielce, odoliesza ]przemogli\ lachowie i Ru>. Dani=o w[wczas
dzieckiem by= }lat 13| – m[g= na koniu je{dzi:. Wo=odis=aw zbieg=, wielu
izbiti ot woj ego ]pad=o z woj[w jego, dos=. wybitych by=o\.
}ale| potem Leszek nie zdo=a= przej': Halicza – no }lecz, ale| wojowa= oko=o
Trembowli, oko=o Moklekowa, i zbra/a, i Bykowen wzi"ty przez Lach[w. Ru>
te/ wzi"=a ]pochwyci=a\ =upy wielkie i wr[ci=a do Lach[w.
Potem, Dani=o i Wasylko, Lestkow' pomoc', przej"li Tichoml ]dzi> wie>
Tichoml w Chmielnickej ob=asti\ i Peremil ]n(Styrem\ od aleksandra, i knia-
ziowali z matk' w nim, a na w=odzimierz }Wo=.| zrjasza }spogl'daj'c, dogl'da-
j'c, nie spuszczaj'c z oka, maj'c na uwadze|& tak czy inaczej, b"dzie nasz,
Bo/' pomoc'.
Potem za> kr[l }w"gierski Andrzej 1205–†1235| wyruszy= na Leszka.
za pr[b" osadzenia Dani=y w Haliczu, zapewne na pro>b" Haliczan.
Dani=o by= }w[wczas| u Leszka. Leszek wys=a= wojewod[w swoich lesticza
i Pakos=awa, rzecz'c& nie lepiej jest bojarowi kniaziowa: w Haliczu ]czyt.
gorzej, gdy bojarzyn kniaziuje w Haliczu\. Pojmij wi"c c[rk" moj' za syna
swego Kolomana, i osad{ ich w Haliczu ]kr[lewski zwi'zek\.
Spisz; Spiß, SES od Krakowa, w g[rach, na granicy, w S=owacji.
Ulubia= kr[l }w"g. Andrzej †1235| rad". Pakos=aw zjecha= si" z Leszkiem
w zpiszi ]w Spiszu\ i wzi'= c[rk" jego }Leszka| za syna swego.
z tekstu wynika, /e Pakos=aw o/eni= syna swego z c[rk' Leszka.
Pakos=aw by= jedynie wojewod' Leszka, jak uprzednio – zdanie nie-
fortunnie sfromu=owane, przyczyn' zbyt du/y skr[t. Najwyra{niej,
Pakos=aw, w drodze powrotnej z W"gier, czeka= na Leszka w Spiszu
]na granicy\, Leszek dojecha= tam ze sw' c[rk', i – w ten spos[b – kr[l
Andrzej wzi'= ]wyda=\ c[rk" jego za syna swego – Kolomana.
1214 Leszek wydaje c[rk" sw' ]Salome", ¿1211–†1268\ za Kolomana
¿1208–]†1241, z ran w bitwie$\, brata Beli ¿1206, kr[la 1235–†1270.
Pakos=aw, s. Lassota, wojewoda ladski, wymieniany p[{niej.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
Pos=a= }te/| i j'= Wo=odis=awa, w Haliczu, zatoczy= ]zamkn'= w ciemnicy\ i
w tym zatoczeniu zmar=.
niedobry by=, jak wszyscy inni kt[rzy Dani=y nie popierali.
Nawi[d= z=a plemieniu ]rodowi\ swemu, i dzieciom swoim, dzie=ami kniazio-
wania, wszyscy kniaziowie nie prizrachu ]nie podtrzymywali\ dzieci jego.
«wszyscy» to inny termin kilkakrotnie u/ywany.
radi ]z powodu tego\ kr[l osadzi= syna swego w Haliczu, a Leszkowi da= Prze-
my>l, Pakos=awu – Lubaczew ]dzi> Lubacz[w, mi"dzy Roztoczem i rz. San\.
Pakos=aw przyjazny by= Romanowi i dzieciom jego. Rad' Pakos=awa, Leszek
pos=a= do Aleksandra rzecz'c& daj W=odzimierz }Wo=.| Romanowiczom. On za>
nie da=, Leszek osadzi= wi"c Romanowicz[w we W=odzimierzu }Wo=.|.
1215
Po up=ywie czasu, kr[l }w"gierski Andrzej| otja ]odj'=, odebra=\ Przemy>l
]n(Sanem\ od Leszka, i Lubaczew. Lestko /e so/alisi o sramocie swojej ]Leszek
wi"c w smutku ze wstydu swego\, wys=a= do Nowogrodu po Mstis=awa
}Uda=ego ^ Ímia=ego|, rzecz'c& bratem mi jeste>, p[jd{ i osi'd{ w Haliczu.
Mstis=aw wyruszy= do Halicza po poradzie Lestka. Haliczanie wszyscy i
Sudis=aw pos=ali po Dani=".
wszyscy, i witali rado>nie jak Mstis=awa 1289, w Brze>ciu n(Bugiem....
fa=sz, katolicki Halicz gwa=tem wzi"ty, Sudis=aw zbieg= na W"gry.
}wym[wka| Dani=o za> nie utja/e ujechati ]nie zdo=a= pojecha:\ }ze strachu,
sytuacja nieustabilizowana, niepewna|. Benedykt }+ysy| zbieg= na W"gry z
Sudis=awem. }prawos=awny| Mstis=aw zasiad= w Haliczu ‡
M>cis=aw siedzi w katolickim Haliczu ]zasiada na stolcu, w=ada\.
Mstis=aw Uda=y, s. Mstis=awa, wnuk Kotjana, ojciec dla Anny;
bra= udzia= w bitwie na Ka=kach, 1219 ]przegrana si= Rusi\.
1216
Poj'= u niego Dani=o c[rk" imieniem Anna; }wyprzedzenie| urodzi=a mu
syn[w i c[rki& pierwszy Iraklej ]Herakles\, po nim Lew ]Leo, Leu\, po nim
Roman, Mstis=aw, Szwarno, inni za m=odu zeszli ze >wiata tego.
imiona greckiego, b'd{ anglosaskiego pochodzenia;
greckiego& Herakles, Leo, Wasilko, Filippos, Nikiforos, Alexandros, Dmitros,
Theodoros, Andreas; czeskiego Szwarno, anglosas. Leu UW ¯ gr. Leo;
hebrajskiego, biblijne& Daniel, Elias, Gabriel, Jakow ]Jakub\, Mateusz;
cz">: hebrajskich w greckim& hebr. aaron ˘ gr. Aaron ˘ wo=. Jaron,
hebr. jehohanan ˘ gr. Ioannes ˘ >redniow. =ac. Joannes, Johannes, itp.
Po jakim> czasie uda= si" Dani=o do Mstis=awa w Haliczu }ze skarg' na
Leszka|& ojcowizn" moj' dzier/yt ]ma w posiadaniu\. Ten za> wieszczawszu
]odpowiedzia=\& synu, za uprzedni' zgod", nie mog" na niego wsta: ]czyt.
d{wign': woj[w ¯ =ac. erectus\, znajd{ }ty| sobie drugie. Dani=o wr[ci= do
domu, pojecha= z bratem }Wasylk'| i przej'= Bere>: ]Brze>: Lit. n(Bugiem\,
Ugrowesk ]Uhrusk n(Bugiem\, Wereszczyn ]k(Buga\ i sto=pie Komowa ]ko=o
p[{niejszego Cho=ma; sto=pie – wie/a kamienna\, i wszytk' Ukrain".
ukraina ¯ wo=. ukraj ]skraj, brzeg\ ˘ pol. kraj, krajka, skrawek, kraw"d{.
Lestko wi"c wielki gniew mia= na Dani=" ]wielce rozgniewa= si" na<\.
Wiosn' jechasza Lachowie wojowa: po Bugu ]wzd=u/ rz. Bug ^ =uk\.
Dani=o wys=a= na nich Gawri=a ]Gabriela BW\ Duszi=owicza. Klim Chri-
stianicz zgin'=, krzy/ jego do dzi> stoi, na Suchej Dorogwi.
takie «do dzi>» pisze si" z perspektywy wielu lat, dekad – to nie jest
informacja pisana na bie/'co, bez sensu w 1216, bo oczywiste.
Lach[w wielu zabili i gonili ich do rz. Wieprz.
do granicy, nazwy maj' swoj' wag", sens, tak te/ w 1219.
Dalej w skr[cie& Lestkowi wydawa=o si", /e Dani=o przej'= Brze>: za rad'
Mstis=awa. Wys=a= wi"c do kr[la w"gierskiego, Andrzeja, ze s=owami& nie
chc" cz">ci ]udzia=u\ w Haliczu, oddaj j' zi"ciu memu }Kolomanowi, o/e-
nionego z Salome' – c[rk' Lestka|.
Kr[l wys=a= wielu woj[w, i Leszka, i podeszli pod Przemy>l. Aron ]Aaron\
w[wczas by= tysi"cznikiem w Przemy>lu – zbieg= przed nimi.
Mstis=aw bo bie ]w jedno>ci b"d'c\ ze wszemi kniaziami ruskimi i czeni-
howskimi, pos=a= Dmitra, Miros=awa i Micha=ka Glebowicza przeciw nim,
ku Gr[dkowi }k(Lwowa|. Gr[dek bo bie ot=o/i=sa ]oddzieli= si" dos=. od=o/y=
si" – jak skiba\ }od Dani=y| – byli tam ludzie Sudis=awa }przeciwnika Dani=y|.
Dmitr bi= si" pod grodem, naszli na< W"grzy i Lachowie – pobie/en Dmitr
]pokonali Dmitra\. W[wczas i Wasil zwany diakiem Mo=za ustrzelon by=
pod grodem. Micha=ka za> soko=a, ubili zgoniwszy na szczircy; i g=ow" mu
odr'bali }Lachowie z W"grami| i przynie>li j' Kolomanowi.
sok[= – przydomek ]wiele nazw w=asnych pisanych ma=ymi literami\, dzi>
Sok[=, poza tym, w >rodku wtr'cenia, w rodzaju «za>» powoduj'cych
dzi> czasem nieporozumienia& by=a to li jedna osoba, czy te/ dwie;
zgoniwszy ¯ gonitwa, s=aw. izgon ]wygon, iz ^ wy ˘ izbiti ^ wybici\ –
starcie jezdnych walcz'cych drzewcami, rycerski pojedynek;
szczirka ¯ szczit ^ szczyt; rka ¯ reka, rzeka; pe=na nazwa& szczire-
ka – lewy dop=yw Dniestru, nazwa rzeki k(Gr[dka Jagiello<skiego, i
p[{niejszego Lwowa, {r[d=a jej ok. 15 km W od Lwowa.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
Mstis=aw sta= na zoubri ]na rz. Zubra, dop=yw Dniestru\, Dmitr przybieg=
do niego, }lecz| Mstis=aw nie m[g= bi: si" z W"grami. Prosi= zi"cia swego
Dani=", i Oleksandra, by zatworzyli si" w Haliczu ]na zatwor ^ rygiel, bolec\.
Obieca= Dani= jemu, i Aleksander, p[j>: do Halicza. Dani= zaryglowa= si",
a Oleksandr nie >mia= }i>:|.
ach ten z=y Aleksander i dobry Dani=o, s=owa dotrzymuj'cy.
W[wczas wielka kniagini Romanowa wospria mniszeskyj czin ]sta=a si" za-
konnic'\. Potem za> nadci'gn"=a ra: pod gr[d& Koloman i lachowie, wiele
bili si" na Krwawym brodzie }br[d na Dniestrze ko=o Halicza|. Pad= >nieg,
nie mogli sta: ]obozem\, ruszyli za Rogozin", na Mstis=awa, i przegnali go
z ziemi. Mstis=aw powiedzia= ]doni[s=\ Danile, by wyszed= ]wyni[s= si"\ z
grodu. Dani=o wi"c wyszed=, z nim Dmitr tysi"cznik, Gleb zieremiejewicz
]Zeremiejewicz\.
B"d'c naprzeciw To=macza ]dzi> T=umacz\, ugoni= ich niewierny Witowicz
wo=odis=aw ]dop"dzi= ich W=adys=aw, s. Wita, katolik\, Nawr[cili na<, prze-
gnali, i konia zabrali. Dani=o m=odym by=. ...itd.
Nie ust"powa= pola, gdy inni uciekali, w bitwie pochwyci= janca ]je<ca\, m=o-
dym by=, dokaza= m"stwa. Bili si" ca=' noc, nazajutrz, gdy Gleb Wasilewicz
natar= na Dani=" – Dani=o goni= go dalej popryszcza, Gleb zbieg= borzosti
radi ko<skoe ]dzi"ki r'czemu koniowi\. Gdy wr[ci= – jedyny jecha= po>r[d
wrog[w, oni za> nie >mieli najecha: na niego.
Nazwy w=asne& Gleb zeremiejewicz, Semiun ]Semeon, Semion\ Kodni<ski,
Gleb Sudi=owicz, Gawri=o Iworowicz, Perenie/ko, Nutr ]Onut, dzi> wie>\,
P=awa, kanon ]wigilja\ >w. dmitrea, Kuczelemin, Olesze ]dzi> port w uj>ciu rz.
Dniepr\, Mstis=aw, Po=owcy, W=odzimierz Wo=. Zako<czenie znakiem ‡
“1215”
Wtenczas Bo/ym poleceniem przys=ali kniaziowie litewscy do wielkiej kniagini
romanowej, ku dani=owi i ku wsilkowi mir ]pok[j\ daj'c. By=y wi"c imiona
litewskich kniazi[w, oto starsi... itd. Tekst zako<czony znakiem ‡
Litwini zawieraj' pok[j z Dani=' – akt z 1246 przesuni"ty o 31 lat.
1217
Wyruszy= }W"gier| Filja, zarozumia=y, maj'c nadziej", z wielu W"grami,
obj"cia ziemi a/ do morza. rzek=& jeden kamie< wiele garnc[w rozbija
]garniec – du/e naczynie gliniane, o pojemno>ci ok. 4 litr[w\. innym po-
wiedzeniem& ostry w mieczu, szybki na koniu – wiele }pochwycim| Rusi.
pisiec ma na uwadze, /e Filja zostanie pochwycony, i >ci"ty mieczem,
przez Dani=", 1246; ju/ przygotowuje grunt do zbrodni – wym[wk".
w Ipat. pod 1249 r. 0165-02-804 – z 3-letni' odchy=k'.
wyprzedzenie, bo jeniec Filja b"dzie >ci"ty mieczem 1246;
B[g za> nie cierpi'c tego, w inny czas ubijen bys dani=om Romanowiczem
drewle pregordyj Philia.
Aleksander za> odst'pi= od Dani=y i wasylki ku Lestkowi, i nie by=o im po-
mocy od nikogo /e razwiee ]z wyj'tkiem\ Boga, donde/e ]a/ do\ nadej>cia
Mstis=awa z Po=owcami.
Wyjecha= Filja z wieloma W"grami i Lachami z Halicza pojem ]wzi'= ze
sob'\ bojar[w halickich i Sudis=awa ctja ]te>cia\ }swego| i =azora ]+azarza\,
]liter'$\ 10 innych, a inni rozbiegli si" ]odbiegli od niego\ zagordie= bo si" ]bo
si" “rozhardzi=” – sta= si" hardym na dobre, na ca=ego\.
z epitetem «hardy» b"dzie kilkakrotnie, do samego ko<ca – bola= pisca
mord zwi'zanego je<ca, wi"c chcia= mie: pewno>:, /e pod=y charakter
zostanie utrwalony – zab[jstwo b"dzie usprawiedliwione.
+azarz Doma/irec – halicki bojarzyn, wspomniany w 1241 i 1247&
1241, w ten czas, gdy Jakow siedzia= ]przebywa=\ u niego, przybyli =azar
doma/irec i Iwor Molibo/icz – dw[ch z=oczy<c[w z plemienia smroda,
1247, w wyprawie Siemowita z Dani=' na Jatwie/& =azarewi /e nazadie
bywszu. s Po=owci. napadosza na < krepok... itd. 0001-02-790, 811
Pride ]ruszy=, wyprawi= si"\ lestko na Dani=", do Szczekarewa ]do Krasne-
gostawu\ broni'c mu i>: na pomoc Mstis=awowi – te>ciowi swemu }Dani=y|.
kondrat }maz. †1247| przyjecha= miri: ]godzi:\ lestka i dani=". gdy pozna=
le>: lestkow' ]katolicyzm\ – nie weli= ]zabroni=\ }prawos=awnemu| kniaziowi
danile jecha: }w Ipat. do Lestka|.
«le>:» ]katolicyzm, ka/da inna wiara – fa=szywa, innowiercy\,
• le>: Lestka Rosjanie 1997 przet=umaczyli na kowarstwo ]chytro>:,
podst"p\, o czym uprzednio, daj'c dow[d zupe=nego niezrozumie-
nia pod=o/a konfliktu; i tak b"dzie do ko<ca, poprzez&
• le>: Tatar[w 1219& Rusini nie znaj'c ich lsti, wyszli im naprzeciw z
krzy/ami; le>: Tatar[w Rosjanie przet=umaczyli na =/ywo>:,
• l>ciwy ?yros=aw 1222 t=umaczony przez Rosjan na obmanszczik,
• l>ciwy Siemionko i bojarzy haliccy 1223 t=umaczony na =ukawy,
• le>: Mindowga, ochrzczonego 1250 ]kreszczenie /e ego lestiwo bys.
/rja / bogom swoim., Rosjanie t=umaczyli na kreszczenie by=o =o/no,
• le>: Beli IV 1254, kr[la w"g. 1235–†1270, Rosjanie 1997& obman,
• Jurij – m=ody syn Lwa Dani=owicza – ujrza= le>: Lublinian, 1288,
Rosjanie przet=umaczyli& Jurij ponia= ich obman, 0002-05-335
 WYPISY
• a jego ojciec – Lew, ujrza= le>: Krakowian w “1291”
]opis roku niepewny, wymaga korekty, weryfikacji\,
Rosjanie przet=umaczyli& Lew ponia= ich obman. 0002-05-357
Jak mo/na$ Termin wielokrotnie u/ywany, w zestawieniu z bezbo/nymi,
niewiernymi – nie zastanowi: si", czy aby w=a>ciwie t=umaczony, tym
bardziej, /e by=y to wieki prymitywizmu, niewiedzy, i nietolerancji religijnej.
t=umaczenie takie powoduje rz'd nieporozumie<& na czym kowarstwo
polega=o w licznych, r[/nych od siebie opisach sytuacji, i w tej tak/e
– na czym mia= podst"p Lestka polega:$
Filia za> }dopisane p[{niej& strojaszesja – stroi si", gotuje| na bra< ]do walki\,
mniemaj'c, /e nikt nie mo/e mu sprosta: w boju.
Rusini mu sprostaj' – ma na uwadze, dadz' lekcj", wkr[tce i w 1246.
Zostawi= wi"c Kolomana w Haliczu i sozda= ]uczyni=\ gr[d ]twierdz"\ z cerkwi
]ko>cio=a\ przeczystej w=adczyni naszej Bogurodzicy, kt[ra nie >cierpia=a
]nie wytrzyma=a\ oskwiernienia ]obrazy, obelgi\ chramu swego i odda=a j' w
r"ce Mstis=awa }Uda=ego ^ Ímia=ego ¯ udal ^ >mia=o>:, zuchwa=o>:|.
By= tu z Kolomanem Iwan Lekin, i Dmitr ibo t ]i Bot\.
gdy Po=owcy }Dani=y| nadci'gn"li by ogl'da: ra: ]walk"\ – W"grzy i Lachy
gonili ich ]p"dzili za nimi\. Obr[ci= si" Po=owczyn, zastrzeli= ]ustrzeli=\ Uza
}W"grzyna| w oko. spad= z fara ]konia\, wzi"li cia=o jego, i p=akali po nim.
nazajutrz za>, na kanon ]w wigilj"\ Bogurodzicy, nadci'gn'= Mstis=aw }Uda-
=y, prawos=awny|, wczesnym rankiem, na hardego Fili", i na W"gr[w z
Lachami – by= b[j ci"/ki mi"dzy nimi, i odole ]podo=a=\ Mstis=aw W"grom i
Lachom wybito wielu, uj"ty by= tak/e wieliczawyj ]zarozumia=y\ Filia parob-
kom dobrynenym ]Dobrynina\. jego /e w wy =/i ?iros=aw ukrad= by= ]jego =/ywy
?yros=aw wykrad=; =/ywy ¯ =ga:, k=ama:\. i obliczenu jemu bywszu ]obliczyli
go..., wykazali mu, udowodnili\ – przez niego straci= ojcowizn" swoj'.
z=y ?yros=aw by= po stronie Dani=y w 1246 – pochwyci= w[wczas Filj";
Filja >ci"ty mieczem, przez Dani=", 1246, bezpo>rednio po boju.
co> z=ego sta=o si" z losami z=ego ?yros=awa, kt[ry okaza= si" dobrym,
jak z Szelwem kt[ry dwukrotnie zgin'=, 1229 i 1246.
Mstis=aw wi"c ruszy= do Halicza. bili si" u wr[t grodzkich. }obro<cy| zbiegli na
komary cerkiewne ]belka u powa=y cerkwi – ko>cio=a, lub ='cz'ca filary obok
o=tarza\, inni za> ou/i wozw=acziszas ]weszli na dach, na wierzch\, }dobija-
j'cy si"| konie ich }obro<c[w| pochwycili. gr[d by= sotworen ]przerobiony\ z
cerkwi ]ko>cio=a\. oni ]prawos=awni\ strzelali i kamienie miotali na grodzian;
zaniemogali ]ustawali\ od pragnienia, bo nie by=o wody. przyjecha= Mstis=aw
i poddali si" jemu. zwiedzeni byli z cerkwi ]z ko>cio=a, czyli zdj"ci ze<\.
Dani=o przyby= z ma=' dru/yn' z Demijanem tysi"cznikiem, lecz w ten czas
jeszcze nie przyby= }czyli przyby= p[{niej|. nast"pnie Dani=o przyjecha= do
Mstis=awa, i by=a rado>: wielka. B[g spas= ]zbawi=\ ich od innoplemienni-
k[w. wszyscy W"grzy i Lachowie wybici zostali, inni – j"ci, inni – biegaj'c
po ziemi – istoposza ]wytopili si"\, inni – smerdami wybici zostali, nikomu z
nich }nie uda=o si"| uciec ]zbiec\. Taka by=a mi=o>: ]przebaczenie\ od Boga
}dla| Ruskiej ziemi.
Boga do mordu zwyci"/onych w='czy=, to B[g “przebacza=” – nie Ru>,
por[wnaj skutki obl"/enia Sandomierza 1258, przez Tatar[w i Ru>.
potem przywiedli Sudis=awa do Mstis=awa, on nie pomy>la= ]nie przypomnia=\
mu z=a – mi=o>: jemu okaza= ]przebaczenie\, on }Sudis=aw| obj'= jego }Mstis-
=awa| nogi, obiecuj'c by: w rabocie ]s=u/y: mu ¯ rab ^ s=uga\.
Mstis=aw wi"c – wierz'c s=owom jego – z czci' wielk', pocztiw ego ]uhono-
rowa=\, i Zwenigorod da= jemu }Zwenigorod ¯ zweno, ogniwo| §
Odst'pi= by= Aleksandr – sotwori ]zawar=\ pok[j z lestkiem i z Kolomanem,
i z Fili' hardym, nie przestaj'cm pragn': z=a Romanowiczom.
wiemy ju/ o tym.
Po pobiedzie ]zwyci"stwie\ Mstis=awa }Uda=ego| i po litewskim wojowaniu
Lach[w – zawar= Lestko pok[j z Dani=' i Wasylk' }przez, za po>rednictwem|
Dro/ys=awa Abramowicza i tworiana wotichowicza, a Romanowicze zawarli
pok[j }z Leszkiem za po>rednictwem| demjana tysi"cznika.
w latopisie& tworianom wotichowiczem; Florianem – wg Lach[w.
Odst'pi= lestko od Aleksandra. W sobot" za>, noc', popleniono by=o ]rabo-
wano, napadano\ oko=o Be=za i oko=o czerna ]Czerwna n(Huczw'\ Dani='
i Wasylk'. ca=a ziemia popleniona by=a. bojarzyn bojarzyna pleni=, smerd –
smerda, gr[d – }inny| gr[d, tak, /e nie osta=a si" ni jedna wie> nie pleniona.
E/e priczteju ]jest pos=owie, porzekad=o\ w Ksi"gach }Pisma >w.|& nie osta=
si" kamie< na kamieniu. Noc t" nazywaj' be=/anie z=' noc', bo ta noc z='
igr" im zigra=a – powojowali ich przed >witem. Mstis=aw za> rzek=& po/a=uj
brata Aleksandra, i Dani=o wr[ci= do W=odzimierza z Be=za fl
1218
}za czas[w| Dani=y i Wasylki, biskupstwo by=o we W=odzimierzu.
by= Asaph }Ioasaph|, b=ogos=awiony i przewielebny, swiatitel ]o>wiecony\
ze >w. G[ry }Athos, w Grecji, gr. ion ]fiolet\ % sappheiros ]szafir\|
potem by= wasilij }gr. basilikos ]kr[lewski\ ¯ basileus ]kr[l\|, ze >w. G[ry,
potem by= nikiphor zwany Stani=o, bo uprzednio by= s=ug' Wasilki,
potem Kuzma krotkyj ]kr[tki... uprzejmy w obyciu, =agodny\, smirenny
]pojednawczy\, przewielebny – biskup w=odzimierski.
Bo/' wol', Dani=o sozda ]zbudowa=\ gr[d o nazwie Cho=m. sozdanie /e ego
inogda ska/em ]za> budow" jego opowiemy innym razem\.
z tym «innym razem» nie b"dzie tak =atwo, bo pisiec nie wiedzia=,
kiedy Cho=m by= zbudowany – pl'ta=; wg mych docieka<, ok. 1242.
Bo/' wol' wybrany zosta= i postawion biskupem Iwan ]Ioann\, przez knia-
zia Dani=", }wybrany| z klirosa ]z kleru, duchowie<stwa\ wielkiej cerkwi
>w. Bogurodzicy w=odzimierskiej. przed nim by= biskup Asaph ]Ioasaph\
w ougrowsku ]Uhrusku n(Bugiem\, wst'pi= na sto= ]o=tarz\ metropolii }we
W=odzimierzu Wo=.| i za to zosta= zwiergni"ty ze sto=u swego i biskupstwo
przeniesione do Cho=ma ]zosta= zrzucony, dos=. wykopany ¯ wierzga: ^
kopa: nog', zwykle tak o bydle\ fl
1219
kwiecie<–maj. Pogrom si= Rusi w bitwie nad Ka=k' ]b="dnie 1224\.
Nadci'gn"=a nies=ychana ra:, bezbo/ni Moawitanie zwani Tatarami. naszli na
ziemi" Po=owieck'. Po=owcy stawszy ]przeciwstawili si"\, Jurij Konczakowicz,
najsilniejszy ze wszystkich Po=owc[w, nie m[g= ich powstrzyma:, wielu mu
wybili, do rzeki Dniepr. Tatarzy ci'gn"li z wie/ami swoimi ]wiesami, namiotami,
taborem\. Po=owcy przybiegli na Ru> m[wi'c& je/eli nie pomo/ecie nam
– my dzi> wysieczeni b"dziemy, a jutro – wy.
Rada w Kijowie postanowi=a, /e lepiej przej': Tatar[w na cudzej ziemi, ni/
na swojej. Byli w[wczas Mstis=aw Romanowicz w Kijowie, Mstis=aw – w
Kozielsku i Czernihowie, a Mstis=aw Mstis=awicz w Haliczu. Ci byli starszymi
w Ruskiej ziemi. gjurgja ]GeorgijaJurija\ za> kniazia Suzdalskiego nie
by=o na tej radzie. ci za> dot'd m=odymi byli& Dani=o Romanowicz, Michai=
Wsewo=odicz, Wsewo=od Mstis=awicz Kijowski, i wielu innych.
w[wczas ochrzci= si" wielki knia{ Po=owiecki bastyj. Wasilka nie by=o, bo
by= m=ody }16 lat|, we W=odzimierzu Wo=.
st'd ]z Kijowa\ wyruszyli miesi'ca apriela i doszli do rz. Dniepr, do ostrowa
wara/skiego ]ostrow – dzi> wyspa, ale w[wczas by= to tak/e p[=wysep, cypel,
w tym wypadku, przy uj>ciu rz. Trubie/ do Dniepru, na granicy Rusi – nie
ma s=[w bez znaczenia\. tu, si=ami, z='czyli si" ze wsz' ziemi' Po=owieck'
i Czernihowcami, Kijowianie i Smolnianie i z innych stron. wsianam ]wszem\
such' nog' wi"c przeszli jako /e pokrytie wodie byti ]po lodzie pokrywaj'cym
wod"\. Haliczanie i we=o<cy ]Wo=y<cy, Wo=ynianie\ – ka/de ze swoim kniaziem,
Kurianie i trubczanie i potiwlci – koi/do ze swoim kniaziem, jad'cy na koniach,
a wygo<cy ]pancerni\ Haliccy jechali po Dnieprze i weszli do morza. by=o
ich ponad tysi'c. i weszli do Dniepru, i wozwiedosza porogy ]osi'gn"li Progi
– w rejonie dzisiejszego Zaporo/a\ stasza ]stan"li obozem\ u rz. Chorticy,
na brodzie u Poto=czy. ...itd.
tak i w 1103& przybyli ni/ej porog[w, stali na proto=czech, w Chorticzem
ostrowie. +awrent. 0001-01.1-277(278; na protorczech – w Radziwi=.
Ma=ym oddzia=em ]zwiadem, rozpoznaniem\ przekroczyli Dniepr, we wtorek
}21 maja|, i wtargn"li w Po=owieckie pole. tu Tatarzy ujrzeli Ruskie po=ki, ale
strzelcy Ruscy pobili ich i zagarn"li stada }tatarskich pasterzy|. st'd szli 10
dni do rzeki Ka=ka }30 maja|. bili si" z napotkanymi stra/ami, tu zgin'= Iwan
dmitriewicz i dw[ch innych z nim. Tatarzy przekroczyli rzek" Ka=ka ]cofn"li
si"\. Mstis=aw za> Mstis=awicz }Uda=y, te>: Dani=y| poleci= Dani=owym
po=kom najpierw przekroczy: rzek" }w po>cigu za Tatarami|, a sam za nim
przeprawi= si", bo sta= na stra/y; poleci= te/ swoim uzbroi: si". W obozie
Rusi nie wiedzieli o tym, bo Mstis=aw nie powiadomi= z powodu zawi>ci –
kotora ]rozbrat, k=[tnia\ wielka by=a mi"dzy nimi.
przezorny Mstis=aw, by Dani=o przekroczy= pierwszy, gdy on – Mstis=aw
– na stra/y b"dzie sta:. Niby nic, Mstis=aw wiedzia=, co mo/e zdarzy: si"
w sytuacji bitwy, wys=a= wi"c do przodu mniej do>wiadczonego Dani=";
przekraczanie rzeki w czasie bitwy – by= to taktyczny zwrot, stosowany
cz"sto w Wiekach Írednich, /e walcz'ca strona szybko przeprawi=a si"
przez rzek", a gdy po>cig przeprawia= si" – zosta= uderzony w momen-
cie przeprawy, gdy nadal w wodzie powoduj'cej bezw=adno>:, i tylko
cz'stka przeprawi=a si" na drugi brzeg ]liczebna przewaga\. My>l'c o
sobie, Mstis=aw nie ryzykowa= takiego obrotu sprawy.
W literaturze rosyjskiej, Mstis=aw zwany jest bohaterem bitwy nad Ka=k',
pewnie dlatego, /e prze/y= kl"sk". W opisie bitwy nigdzie nie ma, /e
walczy= – chyba zbieg=, na widok, /e Tatarzy tak natarli. By= bohaterem
w sensie dowodzenia swymi po=kami, w tatarskim znaczeniu «bohatera»
]wojewoda, patrz rok 1240, gdzie termin u/ywany\.
Starcie z pogoni', nad rzek'... tak te/, lub wielce podobnie, wykonali
W"grzy w bitwie u Zwenigorodu 1208, przekraczaj'c rz. Lut', tak
zadzia=a= Dowmont w 1266, atakuj'c po>cig przeprawiaj'cy si" przez
Dwinoss" ]b="dnie& Dzwin"\. I tak Tatarzy nad Ka=k'.
Dani=o star= si" z Tatarami, Wasilk" Gawri=owicza za> zbodenu bys ]zdj"li
drzewcem z konia\, a sam Dani=o ugodzony zosta= w piersi ]w taki sam spo-
s[b\ – nie czu= ran z powodu m=odo>ci; mia= w[wczas ]literami\ 18 lat, silnym
by=. Dani=o, krepko bij'c si", wybija= Tatar[w. widz'c to, /e Dani=o sboden
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
bys, Mstis=aw Niemy, mniemaj'c, /e Dani=o spad= – pobieg= mu }na pomoc|,
bo tak/e silnym m"/em by=. rodak Romana, z rodu W=adimira Monomacha,
welikou lubow imieja ]/y= w wielkiej zgodzie\ z ojcem Dani=y, jemu por"czy=
wie> po swej >mierci, by odda= }p[{niej| Danile.
Roman nie m[g= da: po swej >mierci, nawet zostawi: testamentem,
poleceniem, bo zgin'= niespodziewanie, w wieku lat 25-ciu.
Tatarzy biegali. Dani=o swym pu=kiem i wybija= ich, i Oleg Kurski bi= si" z
nimi, ale nadci'gn"=y inne po=ki tatarskie, star=y si" z Rusi' i pobi=y ich, za
grzechy. Dani=o obr[ci= konia na bieg. Zgrzany, zachcia=o mu si" wody,
poczu= w[wczas rany na swym ciele. ...itd.
Rusini zbiegli z pola w rozsypce, Tatarzy >cigali ich do Nowogrodu Swiato-
po=ka, a Rusini, nie znaj'c ich lsti ]znamy znaczenie\, wyszli im naprzeciw z krzy-
/ami i zostali wszyscy wybici. Oczekuje B[g pokajania chrze>cija<skiego.
B[g karze tych, co uwierzyli we<, a wynagradza pogan. Do diab=a z takim
Bogiem, tak dzia=aj'cym. Wierz' w niego& fa=szywi, naiwni, s=abi, niedoroz-
wini"ci, i bezmy>lni – niekonsekwentni, bez zmys=u obserwacji.
W dalszej cz">ci systematycznie wyniki ludzkiej dzia=alno>ci przypisy-
wane b"d' Bogu, w rodzaju&
1253. Dani=o od Boga przyj'= wieniec w grodzie Drohiczyn.
1254. Jak pisano w ksi"gach& ªNie w sile brani ]bitwy\,
lecz od Boga zale/y zwyci"stwo.º
1254. Bogiem wi"c dana jemu }Danile| da<.
}Tatarzy| obr[cili si" na wschodnie strony. w[wczas i czanogyz kano ]Czyngis
chan\ na Tanogutach ubijen bys. Tekst zako<czony znakiem fl
z innych latopis[w, +awrentiewskiej i Twerskiej& bitwa mia=a miejsce 30
maja, na pami'tk" >w. m"czennika Eremeja ]Rosjanie dopatrzyli si"
jednodniowej odchy=ki w “1224”, kt[rej nie ma, i poczytali j' za b='d\;
30 maja 1219 wypada=o w czwartek, w 1224 – w czwartek, w 1223 – we
wtorek; rok 1223 automatycznie odpada z dalszych rozwa/a<, bo 10 dni
do ty=u od 30 maja wypada=o w niedziel", nie we wtorek, jak tre>: latopisu,
/e we wtorek przekroczyli Dniepr i po 10-ciu dniach by=a bitwa.
1220
I bys po sich wremieni minouwszi ]po tym czasu up=yn"=o\.
Oleksandr wsegda wra/dou imie= k swoim bratom romanowiczem ]zawsze
wrogo>: mia= czu= do braci swoich – Romanowicz[w\.
wiemy ju/ o tym. tak/e& Leszek Bia=y, ?yros=aw, Filja, i Haliczanie –
byli i s' nadal przed nami, a teraz – te>: Dani=y&
Dani=o i Wasylko us=yszeli, /e Mstis=aw }Uda=y ^ Ímia=y, te>: Dani=y| nie
imiejet lubwi ]nie /ywi przyja{ni, zgody\ dla zi"cia swego, kniazia Dani=y,
radosti ispo=niwsja ponou/ewasze Mstis=awa na ra: ]rado>ci' wype=niony,
pocz'= gotowa: Mstis=awowi wojn"\.
ciekawe, /e pocz'= dzia=a: na podstawie s=uchu ]zas=yszenia\,
a nie na podstawie rozmowy z nim – bezpo>redniego kontaktu.
Dani=o mia= wy>mienity s=uch – opisiec nie podkre>li= tej zalety.
Mstis=aw }Niemy| z si=' prijde ]przyci'gn'=\ do +ysej G[ry;
dzi> 3 km S od Werbkowic przy trasie Hrubiesz[w–Zamo>:;
b="dnie przyj"ta przez Rosjan za +ys' G[r" w G[rach Íwi"tokrzyskich
– na map" nie patrzyli, bezsens tak dalekiej w"dr[wki, z dwukrotnym
przekraczaniem Wis=y. Z Peresopnicy, +ucka i W=odzimierza Wo=., do
Halicza, przez G[ry Íwi"tokrzyskie....
Z +ysej G[ry uda= si" do Be=za, a z Be=za – do Halicza. Dani=o – z Lachami –
wojowali ko=o Lubaczewa, plenili ]=upili\ ca=' ziemi" Be=zeck' i Czerwie<sk'
]Be=z n(So=okij', i Czerwin n(Huczw'\.
Dani=o przyci'gn'= do Lach[w, wzi'= }ze sob'| kniazia lestka i ruszy= jemu
}Mstis=awowi| naprzeciw. Mstis=aw za> wys=a= pomoc Aleksandrowi& Msti-
s=awou /e pomocz pos=awszu Oleksandrowi....
wg Rosjan, na opak& gdy Aleksander pos=a= pomoc Mstis=awowi....
spotkali si" }przeciwstawne si=y| i ra: ]konnych Mstis=awa\ wegnali }Lachowie|
do Be=za, i za ma=o ]omal\ grodu nie wzi"li. Nazajutrz wyruszyli przeciw nim.
Mstis=aw nie >cierpia= ]nie wytrzyma=\ i wr[ci= do Halicza.
Dani=o wi"c z Lachami wojowa= ziemi" halick', i oko=o Lubaczewa – pleni=
ziemi" be=zeck' i Czerwe<sk', da/e i do ostawszich ]a/ do pozostaj'cych w
domach – nie nadaj'cych si" do walki\
p=e: i wiek nie wymienione; przekl"ci Tatarzy tak post"powali w 1237.
Wasilko za> knia{ wiele =up[w przechwyci= }w postaci| stad ko<skich i koby-
lich, i by=a zawi>: Lachom, i bywszim pos=om ot oboich ]pos=owie przyjechali z obu
stron\, odpuszczeni bys Demian i Andrej ]odprawi= ich Demijan i Andrei\ fl
co> zatajonego, skoro pos=owie przyjechali z obu stron, Lachom co> nie
podoba=o si" ]zawi>: wym[wk'\, Wasilko za> nie chcia= ich widzie: –
Demijan z Andrejem odprawili pos=[w ]czyt. Ru> w czym> zawini=a\.
1221
Nazwy w=asne& Mstis=aw, Kotjan, Wo=odimer kijowski, Aleksander, Jan, Lachy,
Aktaz ]imi" konia\, Peremil, Anna – c. Mstis=awa ]Dani=o – zi"ciem\.
Nawi[d= Mstis=aw }Uda=y, te>cia swego| – Kotjana i Po=owc[w wielu.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
i bys po sich ]a po tych by=o\. nawi[d= Mstis=aw }Uda=y| Kotjana i po=owc[w
mnogich ]wielu\, i Wo=odimera kyewskago, tworasja na Lachy ida ]tworzy= –
zbiera= – poch[d na Lach[w\, porad' Aleksandra, nie przestaj'cym my>le:
o bracie swoim ]o stryjecznym bracie\, m[wi'c, /e zi": tw[j chce ci" zabi:....
itd. Intryg ci'g dalszy, Aleksander spiskuje, Jan =/e, Mstis=aw przyj'= zi"cia
swego }Dani="|, uczci= go darami, daj'c mu swego konia szybkiego o imieniu
Aktaz, i obdarowa= c[rk" sw' – Ann", Mstis=aw widzia= si" z braci' w Pere-
milu }n(Styrem| i utwierdisza mir ]zatwierdzili pok[j, zawarli przymierze\ fl
1222
L>ciwy ]katolicki\ ?iros=aw rzek= bojarom halickim, /e Mstis=aw wyruszy=
w pole i chce was zostawi: te>ciowi swemu – Kotjanowi, na wybicie, itd. §
po schi{mie w ruchu chrze>cija<skim, 1054, prawowierni nazywali kato-
lik[w fa=szywymi, bezbo/nymi, niewiernymi, a katolicy prawos=aw-
nych – niewiernymi.
1223
Mstis=aw po sowiecie ]naradzie\ fa=szywych bojar[w halickich, odda= c[rk"
sw' za kr[lewicza }w"gierskiego| Andrzeja, i da= mu Przemy>l ]n(Sanem\.
Andrzej us=ucha= l>ciwego ]fa=szywego, katolika\ Siemionka Czermnego,
zbieg= na W"gry i nacza wozdwizati woj[w.
podd{wiga: ¯ woz % dwizati ¯ dwigati GZ; «d{wigni"cie» by=o
cz"sto u/ywane; d{wign': jest t=umaczeniem u/ywanym w obcych
j"zykach – erect ¯ =ac. erectus ]wznie>:, budowa:\; budowa= armi",
czyli sk=ada=, zbiera= woj[w.
Walki Rusi z W"grami wspieranymi przez Lach[w i Pakos=awa; Trembowla
przez koalicj" zdobyta, Tichoml, ale pod Krzemie<cem wielu W"gr[w zgi-
n"=o. Mstis=aw wys=a= pos=a Sudis=awa do Dani=y& nie odst"puj ode mnie.
Kr[l poci'gn'= do Zwenigorodu, Mstis=aw za> wyjecha= z Halicza i bi= si" z
nimi. W[wczas zabili Martinisza – wojewod" kr[la }w"gierskiego, Andrzeja
1205–†1235|, itd.
Mstis=aw da= Halicz kr[lewiczowi Andrzejowi, a sam wzi'= Ponizie ]Podole;
niz ^ d[=, dolina ˘ pol. ni/\. Tekst zako<czony znakiem §
1224
naczniem /e skazati besczislennya rati i welikya troudy, czastaja woiny imnogya
kramo=y i czastaej wostanya, i mnogya miate/i, iz m=ada bo nie by ima pokoja
]zaczniemy opowiada: o ogromnej liczbie konnych, wielkim znoju, cz"stych
wojnach, wielu zwadach, cz"stych powstaniach, wielu zamieszkach, z m=o-
dych lat nie by=o im }Danile i Wasylce| pokoju ]spokoju\.
na my>li nie tylko bunty Haliczan 1228, 1233, ale i – zbli/aj'ce si" –
najazdy tatarskie 1237, 1240, 1258, 1287.
siedz'cemu Jaros=awowi w +ucku ]zasiadaj'cemu tam na stolcu\, pojecha=
Dani=o do ?ydyczyna k=ania: si" i modli: do >w. Niko=y.
Nazwy w=asne& Jaros=aw, ?idiczin }8 km N od +ucka|, Andrej, Waczes=aw,
Gawri=, Iwan, oleksa Oreszko, Peresopnica, Bere>: ]Brze>: n(Bugiem\ ‡
1225
Jatwie/ wojuje k(Bere>cia ]Brze>cia Lit. n(Bugiem\. Rusini do>cign"li ich z
W=odzimierza Wo=. i napadli dwoma oddzia=ami&
Dani=o i Waczes=aw – na Mondunicz", Szutrowija, Stegutowija i Zebrowicza,
i zabili ich, Szurt }nie wiadomo co, przy tym SzutrSzurt|, a Szelew napad=
na Steguta. W po>cigu za zbiegami Jatwy, Dani=o ugoni= Nebra, rani'c go
4-krotnie; gdy drzewiec wypu>ci= z r'k. Wasilko ugoniwszy jego, podni[s= si"
krzyk – brat tw[j bije si" na ty=ach. Dani=o po>pieszy= Wasylce i obaj zbiegli.
Wasylko, m=odszy brat Dani=y, nie by= wielce bitny, s=abszy, i by=a to
– najwyra{niej – rzecz powszechnie znana, dlatego krzyk podni[s= si",
trwoga, /e jest w niebezpiecze<stwie, cho: Litwin by= ju/ bez drzewca.
Czytaj'c wo=y<ski latopis, ca=y czas widzia=em «Dani=o z bratem»,
«Dani=o z Wasylk'» – cokolwiek Dani=o nie uczyni=, Wasylko by= do='-
czony, a gdy Wasylko sam pokona= Litw", pod nieobecno>: Dani=y,
ten – gdy dowiedzia= si" – podskoczy= go g[ry z rado>ci& s=awa tobie
Bo/e tot Wasilko pobiedi= Litwu ]jednak Wasylko pobi= Litw"; tot ^ to,
jednak – to jednak\, ˚1262.
Dani=o mia= syna – zadziornego Lwa, a Wasy=ko – spokojnego W=o-
dzimierza; w ojc[w si" udali; o nich w dalszej cz">ci.
1226
Dani=o i Wasylko, wspierani przez Lach[w, wybrali si" do Kijowa.
Zawarli pok[j i Lachowie wr[cili z powrotem. Zapis zako<czony znakiem §
1227
Na wiecu w sprawie za/egnania domowych wa>ni i nieporozumie< mi"dzy
ksi'/"tami dzielnicowymi, szczeg[lnie w Wielkopolsce, odbywaj'cym si" w
G'sawie ]G'sawa\ 28 km N od Gniezna, 9–10 km S od ?nina, ginie Leszek
Bia=y, zabity przez Swiatopo=ka Olgowicza, ksi"cia pomorskiego, kt[ry zdra-
dziecko napad= na wiecuj'cych. Niekt[rzy ksi'/"ta zdo=ali szcz">liwie uj>:,
Leszka za> dopadli siepacze w pobliskiej wsi Marcinkowie, 27 listopada.
 WYPISY
Litwa wojuje Lach[w ]Polak[w\, i, mniemaj'c, /e Bere>cianie z nimi w zgo-
dzie – przyci'gn"li do Bere>cia n(Bugiem. Lecz W=odzimierz& }m|o/e este
mirni no mnie este nie mirni ]jeste>cie w pokoju, lecz nie ze mn'\. Wyjecha=
na nich, ze wszemi Bere>cianami – wybili ich wszech ]wszystkich\.
Dani=o i Wasylko do Kondrata i wszyscy trzej ruszyli do Kalisza. Przeszli
Wetru ]Wart"\ wieczorem, nazajutrz rzek" Presn" ]Prosn" OE\. Ru> za-
p"dzi=a si" a/ do Milicza i Starogorodu ]Wielunia\, i kilka wsi worotis=awskich
pochwycili, nabrali =up[w wielkich i wr[cili, z wie>ci', by ruszy: do grodu
na b[j. Lachom nie chcia=o bi: si" }tak i podobnie oci'gali si" w wyprawie
Dani=y na zdobycie czeskiego grodu Opawa, 1252|.
Nazajutrz Dani=o i Wasylko wzi"li woj[w swoich i ruszyli do grodu. Kondrat
lubi= Ruskich woj[w i nalega= swoich Lach[w, oniem /e odinako nie chotiasz-
czim pristupiwszima /e ima obiema k worotom. kaleszskym. a Miros=awa pos=asta
na zad grada... itd.
interpunkcja – brak kropki na ko<cu zdania, za chotiaszczim.
takich wypadk[w jest wi"cej – my>lowo trzeba rozdziela: zdania.
Gr[d oblegali, ale nie zdobyli. Stanis=aw za> Mikulicz dojrza= s=abe miejsce&
ni wody, ni groble wysokie. Dani=o wsiad= na konia, sam obejrza= gr[d i zoba-
czy=, /e tak jest. Zwr[ci= si" do Kondrata& gdybym pierwej widzia= miejsce
to – gr[d zdobyty by by=. ...itd.
Dani=o zawar= z Kondratem kl'tw" ]przysi"g"\, /e gdyby kiedykolwiek mi"-
dzy nimi powsta=a usobica ]zatarg\ nie wojowa: Lachom Ruskiej czeladzi, a Rusi
– ladskiej. Potem, od Kondrata wr[cili do swoich dom[w, z czci'.
rzek" Wart" ]prijdosza Wetrou\, Rosjanie 1997 zmienili na& pridosza
Wepru – Wepr – sie=o ]wie>\ po Kaliszem.... 0002-05-497
Zmagania o Halicz, podpalony most na Dniestrze.
Gdy Dani=o by= w Ugrowsku ]Uhrusku n(Bugiem\, przys=ali Haliczanie
rzecz'c& Sudis=aw wyruszy= na Ponizie ]Podole\, a kr[lewicz w Haliczu
zosta= – przychod{ borzo ]r-z, szybko, bystro ˘ pol. bardzo\.
wkr[tce oka/e si", ilu tych Haliczan by=o, wspieraj'cych Dani=".
Dani=o zebra= woj[w, p"dem pos=a= na Sudis=awa, a sam z ma=' dru/yn'
ruszy= do Halicza, z ougrowska. na trzeci dzie< by= w Haliczu. a Sudis=aw nie
>cierpia= ]nie wytrzyma=\ przed Dani=', i zbieg= do Halicza. Dani=o doci'gn'=
do Halicza – Halicz zatworzy= si" ]zatwor ^ bolec, rygiel\.
jednak ci Haliczanie to nie byli grodzianie, lecz szpiedzy Dani=y;
opuszczone& Dani=o nic nie wsk[ra=, nic nie osi'gn'=; w zamian....
Dani=o wi"c wzi'= dw[r Sudis=awa, wiele tam by=o wina, woszcza ]owoc[w\,
karmy dla koni, strza= ]do =uk[w\ – pristranno widieti ]strach patrze:\.
dw[r za grodem ]domem\ by= “cywiln'” jednostk' – nie broniony,
tym samym – =atwy do najechania.
potem dani=o ujrza=, /e ludzie swoi pijani s' – nie chcia= sta: w grodzie,
chcia=oby si" tak widzie:, bo bli/ej prawdy& we dworze,
poszed= na on' ]drug'\ stron" dniestru. tej nocy Sudis=aw wbieg= ]wjecha=\
do grodu. uj"to jego ludzi, rzekli, /e Sudis=aw ju/ w Haliczu.
Dani=o sta= w Uglnicach na brzegu Dniestru ]Uglnice ¯ ugo= ^ k't\. Wyjechali
Haliczanie i W"grzy – strzelali si" }z Rusi'| na lodzie. Wieczorem, ledom
wostawszim ]zator powsta= przed mostem, l[d zatarasowa= bieg\, rzeka
nawodni=a si" ]podni[s= si" stan wody\, podpalili most na Dniestrze, bezza-
konny ]przest"pca, z=oczy<ca\, lichy Siemionko }Czermny|, podobny lisowi
z powodu czermno>ci ]“rudo>ci” – rudzielca – rudym by=\.
bezzakonny ]przest"pca, z=oczy<ca\ ¯ bez % zakon ]prawo\,
ang. outlaw ¯ out ]poza\ % law ]prawo\,
nie ma w j. polskim analogicznego odpowiednika;
epitetem takim b"d' okre>lane jeszcze trzy osoby& Ostafij Konstanti-
nowicz 1262–†1264, Trojden 1270–†1282, i Tatar Telebuga 1287.
Koniec mostu zgas= – rado>: by=a wielka }w obozie Dani=y|. Nazajutrz
doci'gn'= Wo=odimer Ingwarowicz i przeszli most. ...itd.
Bela riks zwany kr[lem W"gierskim, w sile ci"/kiej, do Halicza.
Bela nie podo=a=, wyjecha= z grodu, zostawiaj'c za sob' oru/niky mnogy, i
ferewniky. Dani=o, Bo/' wol', odzyska= sw[j gr[d ‡
ferewnik[w ]w Ipat. ltpsi& farewnik[w\ Rosjanie nie pr[bowali
obja>ni:. 0002-05-498 By: mo/e, dla nich znaczenie oczywiste.
1228
Po sem ska/em mnogii miate/, welikija lesti i besczislennya ratifl
Bunt wybuch= u bezbo/nych bojar[w halickich; zamach na Dani=".
termin «bezbo/ny» by= najci"/szym oskar/eniem w Wiekach Íred-
nich, tj. w czasach feudalnych, uprawniaj'cy w wielu wypadkach do
wykonania kary >mierci na pos'dzonych, wskazanych. Rusini bili si"
o Halicz, ale – jednocze>nie – z=orzeczyli na grodzian jak tylko mogli,
przy ka/dej okazji.
w wierze chrze>cija<skiej, po schi{mie 1054, papie/e zwali prawo-
s=awn' Ru> – niewiernymi, a Ru> – rzymskich katolik[w& bezbo/nymi
i niewiernymi. i dobry B[g na to patrzy=, i pozwoli=....
czy Haliczanie byli rzeczywi>cie bezbo/nymi$ ˚1236&
dier/atel nasz Bogom dannyj – odpowiedzieli nieproszonemu Danile.
uradzili z bratuczadom ]bratankiem\ jego }Dani=y| Oleksandrem na oubyenye
]ubijenie – zab[jstwo\ i przedanie ]przekazanie\ ziemi jego.
Aleksander nie by= bratankiem, lecz stryjecznym bratem.
Rosjanie 1997 wyt=umaczyli& s=owo «bratuczado» obyczno oznaczaet
«plemiannik» ]zwykle, pospolicie, oznacza bratanek\. 0002-05-498, nie
ko<cz'c, /e Aleksander nim nie by= – jeden z licznych b="d[w pisca,
wskazuj'cy kto pisa=, gdzie i kiedy.
siedz'cym w dumie ]trwali w zamy>le\, chc'c wznieci: ogie<, lito>ciwy B[g
w=o/y= w serce Wasylki wyj>: won ]podszepn'= wyj>: naprzeciw, dos=. na
zewn'trz\, i – obna/ywszy miecz sw[j – igraja na s=ugu korolewa, innemu
pochwyci= tarcz" igraj'c niewiernym molibogowiczem. widz'c to, strach
ich ogarn'= od Boga, m[wili& rada nasza rozpad=a si". i rozbiegli si" jak
przekl"ty Swiatopo=k. oniem biegajuszczim ]rozproszyli si"\, }gdy| jeszcze
nie wiedzia= Dani=o i Wasylko.
fa=sz, «jeszcze nie wiedzia=» powt[rzy si" przy naje{dzie Tatar[w 1240
na Kij[w, gdy Dani=o zbieg= na W"gry przed nimi, bo jeszcze nie wie-
dzia= o ich naje{dzie; musia= kto> im donie>: o spisku Haliczan.
przekl"ty Swiatopo=k – syn W=adimira Swiatos=awicza, z jego polecenia
zabito jego przyrodnich braci& Borysa i Gleba, 1015, uznanych p[{niej
za m"czennik[w i >wi"tych, a Swiatopo=k – przez to – za wykl"tego, w
podtek>cie& zbieg= do Lach[w i tam zmar=, na pustyni }B="dowskiej| –
element wa/ny w schi{mie& przypisanie konkurentowi wszystkiego co z=e;
w tym wypadku – z=o katolik[w halickich dowi'zane do Swiatopo=ka.
niewierny Molibogowicz – katolik, Molibogowicz ¯ modli % B[g % wicz.
igraja – udaj'c, na>laduj'c, naigrywaj'c si"; na ^ za ]za s=ug"\.
s=uga kr[la ]rzecz o Danile\ – Dani=o nie by= kr[lem do 1253; wyprze-
dzenie. Rosjanie, nie wiedz'c, gdzie le/y przyczyna, komentowali&
ªten zwrot wskazuje, /e opowiadanie to by=o «ponowione» w daleko
p[{niejszy czas, bowiem Danii= Romanowicz otrzyma= tytu= kr[la w
1254. Opowiadanie o pokuszeniu }zamachu, targni"ciu si"| na /ycie
Danii=y Romanowicza zapisany, by: mo/e, ze s=[w tysi"cznika Demia-
na, >wiadka wydarzenia.º 0002-05-498 Taka sugestia ma daleko id'c'
konsekswncj" – latopis musia=by by: przepisany jeszcze w XIII wieku,
i uzupe=niany. Latopis pisany 1288(89, w ca=o>ci, przez Theodorka, w
Brze>ciu Lit. nad Bugiem, na podstawie archiwum, tj. po up=ywie dekad;
gdy pisa=, wiedzia= ju/ o koronacji Dani=y 1254. Przepisywany 1428–1432
we W=odzimierzu Wo=., st'd przez Smole<sk do Kostromy n(Wo=g'.
gdy Wasilko pojecha= do W=odzimierza }Wo=.|, a Filipp bezbo/ny ]katolik\
zwa ]zwa=, zaprosi=\ Dani=" do Wiszni – drougii sowiet sotworisza na ouby-
enye ego. s Aleksandrom bratouczadom ego. ]drugi raz usi=owali go zabi:, z
Aleksandrem – bratankiem jego\.
ale nie zabi: Dani=" i Aleksandra, lecz Haliczanie do spo=u z Aleksandrem
– zabi: Dani="; konstrukcja zdania kt[ra dzi> powoduje niepewno>:.
bratuczad ¯ czad ]dziecko\ brata – bratanek; b='d – jak uprzednio.
bojarzyn Filip, w=a>ciciel zamku Wisznia, mi"dzy Zwenigorodem a
Przemy>lem, przeciwnik stronnictwa Dani=y. Tak/e Molibogowicz by=
w opozycji. 0002-05-498
}Dani=o| dojecha= do Braniewickiej rili ]reli, mielizny\ – pose= ]goniec\ od
tysi"cznika demiana, }dop"dzi=| m[wi'c mu& pir ]uczta\ z=a jest }szykowana|,
zamy>lili bezbo/ny ]katolik\ tw[j, bojarzyn Filip, z bratankiem twoim – Oleksan-
drem, by zabi: ciebie. }Dani=o| to s=ysz'c poszed= nazad ]zawr[ci= z drogi\;
utrzyma= stolec ojca swego }Romana †1205|.
Braniewice – w ziemi Halicza, dzi> w Drogobyckim okr"gu, Lwowskiej
ob=asti; bratanek – b='d, o czym uprzednio ]by= stryjecznym bratem\.
wyrzucanie Dani=y z Halicza i ci'g=e czyhanie na jego /ycie, >wiadcz'
kim Dani=o dla Haliczan by=. a gdy Mstis=aw Uda=y wjecha= tam si='
1215 – Dani=o ba= si" do='czy: do Mstis=awa, ˚1215.
za cztery lata, w 1233, wyrzuc' Dani=" – zbiegnie na W"gry.
powiadomiony Konstantin zawr[ci= na rz. Dniestr, a bojarzy bezbo/ni ]kato-
liccy\ wiezachysja inuda. nie chotiaszcze lica ego widiti. ]pojechali inn' drog'
nie chc'c widzie: “lica ego” – twarzy jego\.
gdy przyjecha= do Halicza – wys=a= pos=a do brata, kniazia Wasylki& p[jd{ ty
na Oleksandra. Oleksandr za> wybieg= ]zbieg=\ }z Be=za| do Przemy>la, ku
doradcom swoim, a ]i\ Wasylko przej'= Be=z. Iwana za> pos=a= siedlniczego
swego ]¯ siod=o\ za niewiernymi ]katolikami\ molibogowiczami i za wo=drys',
i uj"to ich ]literami\ 20 i 8 ]28\ Iwanem Micha=kowiczem. i ci >mierci nie przyj"li
]nie >ci"to ich\, lecz mi=o>: po=uczyli ]przebaczenie otrzymali\. odt'd knia{
}Dani=o| nigdy nie weseli= si" na uczcie. jeden z tych bezbo/nych ]katolickich\
bojar[w lice zali emou czaszeu ]w twarz mu chlusn'= ciecz' z czaszy, pewnie
winem\, i to >cierpia= ]wytrzyma=\ }Dani=o|.
taki Halicz Dani=y by=.
inogda /e. da Bog im wozmezdye ]innym razem B[g to odem>ci ¯ mest\ ‡
wyprzedzenie& ju/ w[wczas wie, co si" stanie z Haliczem.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
1229 pom[/ mi bracie – Dani=o wi"c przyszed=, stworzy= mir mi"dzy nimi ]zawarli
Szelew swoboden ]zdj"ty drzewcem\, k(Przemy>la ]n(Sanem\, przy starciu ugod"\. z ruskiej ziemi wzi'= sobie cz">: torczeskyj ]Torczyna\, i odda= z pow-
woj[w Dani=y z Aleksandra – zgin'=, lecz /yje dalej, a/ do 1246, gdy zn[w rotem dzieciom Mstis=awa – szurjatom swoim, rzecz'c im& za ojca naszego
sboden bys n(Sanem w starciu z W"grami i Lachami. dobre dzie=a i uczynki, post"powanie\ przyjmijcie i dzier/yjcie torceskyj gorod
Sam Dani=o sozwawszu wecze ]wezwa= na wiec\ pozosta=ych ]literami\ 18 ]posiadajcie Torczyn gr[d\.
otrok ]pazi[w\ wiernych, z demianem tysi"cznikiem, i rzek= im& chcecie by:
1230,
wiernymi mi – da izydou na wragy moa ]to wyruszcie na wrog[w moich\. oni
Po tych/e latach, d{wign'= ra: Andrzej kr[lewicz na Dani=" i przyci'gn'= do
za> }od|krzykn"li& wierni jeste>my Bogu i tobie, gdnou ]panu\ naszemu. izydi
Bia=obrzeg[w. Wo=odis=aw wi"c wyjecha= ze stra/ami od Dani=y, z Kijowa.
]wyruszajmy\ z Bo/' pomoc'# sockyj ]setnik\ Mi=u=a za> rzek=& gsne ]gospo-
spotkali si" w Bia=obrzegach, i bili si" o rzek" S=ucz, i gnali }W"gr[w| do rzeki
dinie, panie\, nie pognietszi pcze= miedou nie jasti ]nie zabronisz pszczo=om je>:
Drewnej. z lasu Czertowa nadesz=a wie>: do kyewa ]Kijowa\, wo=odimerowi
miodu\. pomodli= si" Bogu, i >w. przeczystej B-cy ]Bogurodzicy\, Micha=owi
]tak#\ i Danile, od Wo=odis=awa. rzek= Dani=o kniaziowi wo=odimerowi& bracie,
archanio=owi – Bogiem, ustremi=sja ]wybra=, dos=. nakierowa= si" na\ wypraw"
wiedauczi oboju naju idut na. ]ja wiem, id' na nas obu\. pu>: mnie, ja zajd"
z ma=' liczb' wojak[w. i Miros=aw przyszed= jemu na pomoc z ma=om otrok
im od ty=u. oni }W"grzy|, gdy ujrzeli – wr[cili do Halicza.
]z nieliczn' liczb' pazi[w\. niewierni wi"c wszyscy na pomoc jemu id'cy,
W"grzy mieli dobry wzrok..., by: mo/e, wr[cili z innego powodu.
mniemali ]s'dzili\, /e wiernymi s'. i z nimi wi"c swiet sotworisza luti bo byli
Dani=o, sniemszusja ]po zjednoczeniu, po='czeniu\ z bratem }Wasilk'| do>cig-
na nie ]z nimi wi"c urz'dzili narad", bo srodzy byli na nich\.
n"li }W"gr[w| u szumska i powiestowali ]prowadzili uk=ady\ z nimi u rzeki weli
swiet to sowiet ]rada\, s=owo tak nagminnie psute przez autora pisz'cego
]Wela\ }dop=yw Gorynia|. z kr[lewoczem by= alexandr ]gr. liter' ksi\ z Gle-
Ipatiewsk', /e wydawcy Ipatiewskiej przeoczyli wstawi: odno>nika w
bem zeremiejewiczem i inni kniaziowe bo=ochowstyj z wieloma W"grami fl
tym miejscu. Ipat. ltps 1428(32 nieudaczn' kopi' wo=. 1288(89.
widzia= si" Dani=o z kr[lewiczem nad rzek' Wel', i niekoe s=owo pochwal-
doci'gn'= Dani=o do Przemy>la – nie >cierpia= ]nie wytrzyma=\ alexandr ]z
no rekszu ]nazwa= go s=owem “pochwalnym” – wulgarnym\, jego/e }tego
gr. liter' ksi\, zbieg=. w tej/e gonie ]gonitwie\ ...w tom /e gonja szelew sboden
s=owa| B[g nie lubi }ale Dani=" – tak|. nazajutrz przekroczy= rzek" Wel", w
bys, bie bo chrabor. i w welici czsti umret ]zgin'=; Szelew /yje dalej, a/ do 1246,
szumsku, i – pok=oniwszy si" Bogu i >w. Semeonowi – ispo=cziw po=ki swoje
gdy zn[w sboden bys n(Sanem w starciu z W"grami i Lachami\;
]kaza= dosi'>: koni\ }wyruszy=| do Torczyna. gdy ujrza= Andrzej kr[lewicz,
gon, gonia, gonitwa – pojedynek jezdnych.
ispo=czy= po=ki swoje, i wyszed= naprzeciw, sirecz ]to jest\ na siekanin". szed=
Rosjanie 1997 nie dojrzeli lapsusu podw[jnej >mierci Szelwa.
po r[wninie, Dani=o za> i Wasilko zjechali z wysokich g[r.
niewierny ]katolik\ za> Wo=odis=aw Jurjewicz z nim }z Aleksandrem| sowiet
inni za> braniachu ]byli przeciwni, mieli zastrze/enia, zabraniali\, by sta: na
sotwori, gonili ich oli ]a/\ do Sanoka i wr[t W"gierskich.
g[rach broni'c schodu. Dani=o za> rzek=& jako /e Pisanie ]skr[tem\ g=agolet
wrota W"gierskie – prze="cz w Karpatach, na drodze do W"gier, dzi>
]jak Pismo m[wi\& m=ody na bra< ]bitw"\ – straszliw' dusz" ma.
Dukla na granicy polsko-s=owackiej.
wg Rosjan 1997, cytat z biblijnej Ksi"gi Jezusa Sirachowa.
i go<znouwszusja Oleksandrou ]oderwa= si" od pogoni\, zostawi= swoje imienie
ponudiw ich ]ponudzi= ich... mow'\, uskori ]przy>pieszy= ¯ skoro\ zej>: na<.
]mienie, dobytek\, i tak przyby= na W"gry, do Sudis=awa. Sudis=aw tak/e
Wasilko wi"c iduszczu protiwou Ougrom ]natar= na W"gr[w\, a Demjan ty-
by= na W"grzech.
si"cznik iduszczu ]natar=\ innymi po=kami wieloma oszouju ]z lewa\. Dani=o za>
Walk z W"grami ci'g dalszy. Sudis=aw do kr[la Andrzeja ]1205–†1235\,
idasze ]natar=\ po=kiem swoim posredi ]>rodkiem, dos=. po >rodku\ – wielkim
kr[l Andrzej wzwi[d= Andrzeja w"gierskiego }swego syna|. przyci'gn'= kr[l
po=kiem, oustrojen ]ustrojonym...\ dzielnymi lud{mi i >wietnym uzbrojeniem.
Andrzej z synem swoim Bel' i drugim synem – Andrzejem, do Jaros=awia
gdy oni }W"grzy| ujrzeli – nie chcieli soraziti s nim ]zrazi: si", zetrze:\, no
}n(Sanem|. bojarzyn Dawyd Wyszaticz zatworzy= ]zaryglowa=\ }Jaros=aw| z
]lecz, ale\ k=oniachusja ]k=aniali si"... zboczyli\ na demjana i na inne po=ki.
polecenia kniazia Dani=y, i Wasilij Gawri=owicz.
pryemszim /e soko=om strelcem ]gdy przyj"li strzelc[w-soko=[w\, nie >cierpieli
struktura zdania& Dawyd Wyszaticza i Wasil Gawri=owicz zaryglowali....
]nie wytrzymali\ ludzi }Dani=y|, wybili ich i rozproszyli.
Bili si" W"grzy a/ do zachodu s=o<ca, gr[d odbi= ich ]odpar= atak\.
strzelcy-soko=y – oddzia= strzelc[w strzelaj'cych z =uk[w wysoko w
Dalej w skr[cie& Dawyd Wyszaticz chcia= podda: gr[d, Wasilko by= przeciwny.
g[r", jednocze>nie; w ten spos[b zwi"kszali szans" trafienia naje/d/a-
Czak powr[ci= z w"gierskich po=k[w z doniesieniem& nie mog' was przej':
j'cego na koniach wroga; wysoko – dla wi"kszego zasi"gu.
]zdoby:\, bo pobici s' wielce. Wasilko krzepko ]silnie\ by= za obron'. Trwoga
wg Rosjan 1997& soko= ^ taran; nie widz" sensu u/ycia tarana w bitwie
na nich pad=a, wyszli }z grodu| ze wszystkimi wojami. Kr[l przej'= ]zdoby=\
konnych na otwartym polu; taran u/ywany przy obl"/eniu grod[w.
Jaros=aw i st'd ruszy= do Halicza.
gdy demian zrazi= si" ]star= si"\ z Sudis=awem – knia{ Dani=o zajecha= im ty=.
Klimata z Go=ych g[r zbiega ]zbieg=, przeszed=\, od kniazia Dani=y do kr[la,
Demjan i Sudis=aw – wojewodowie, stali na czele wielu, st'd po liczbie
a za nim, wszyscy bojarzy haliccy predaszasja ]poddali si"\.
pojedy<czej nast"puje liczba mnoga ]im\.
fa=sz za fa=szem& W"grzy pobici wielce, byliby Jaros=awianie obronili
demjan za> miema= ]s'dzi=\, /e to wszyscy ratnyj ]wrodzy\ przed nim, i wo-
si", gdyby nie pad=a trwoga na obro<c[w; Klimata zbieg= do kr[la, wi"c
zbiegosza pred nim ]i zbiegli przed nim\ }przed Dani=' na ty=ach wroga|.
wszyscy kniaziowie za nim poddali si" – nie poddali si", bo nigdy Dani=y
by= to pocz'tek kl"ski, kt[r' pisiec zatai=.
nie byli; Dani=o – prawnie, bo po te>ciu – lecz gwa=tem by= u w=adzy w
Dani=o za> wbode ]wbi=\ kopi" swoj' w ratnego, iz=omiwszu ]z=ama= iz ^ wy,
Haliczu, jak Mstis=aw – po W=odzimierzu †1288 – w Brze>ciu Lit.
z\ wi"c t" kopi" i obna/y= miecz sw[j. rozejrza= si" tu i tam i ujrza= >ci'g
St'd kr[l }Andrzej| poci'gn'= do W=odzimierza }Wo=.|. doci'gn'wszy, dziwi=
Wasilkowy stoaszcze i dobre borouszcz i Ougry goniaszczu ]stoj'cy i walecznie,
si", rzecz'c& takiego grodu nie izobretoch ]nie znalaz=em, dos=. nie wynalaz=em
bohatersko, zmagaj'cy si", i W"gr[w goni'cy\.
iz ^ wy\ w niemieckich stronach. tako suszczu zbrojni stali na nim, b=yszcza=y
gonitwa – pojedynek rycerski na konie, kopje i tarcze.
si" tarcze i zbroja, podobne s=o<cu. Miros=aw by= w[wczas w grodzie, nie-
obna/aj'c miecz sw[j, ruszy= bratu na pomoc. wielu rani=, inni od miecza jego
gdy> dzielny }czyt. dzisiaj nie|. B[g – widocznie – smuci= si" umom ]my>l'\.
oumrosza ]umarli... zgin"li\, sniem /e sja ]zjednoczy= si"\ z Miros=awem i ujrza=,
sotwori ]zawar=\ pok[j z kr[lem bez rady kniazia Dani=y i brata jego – Wa-
/e W"grzy sobirajutsja ]zbieraj' si", skupiaj'\ – pojechali na nich we dw[ch.
silki.
oni }W"grzy| nie >cierpieli ]nie wytrzymali\ i poskoczisza ]uskoczyli\ – drudzy
rz"dem ]kolejno\ odda= be=z i Czerwen alexandrowi ]z gr. liter' ksi\.
przyjechali i starli si", i ci }tak/e| nie >cierpieli. gonili wi"c ich roz='czaj'c si"
a gdzie Dani=o z Wasylk' w[wczas byli$ co z=e – to nie my, to Miros=aw.
}Dani=o od Miros=awa|. potem za> ujrza= brata dobre boruszczu ]walecznie
kr[l osadzi= syna swego – Andrzeja – w Haliczu, rad' niewiernych ]katolickich\
zmagaj'cego si"\, i sulica jego krwaw' by=a. i osczepaky / issieczenou ot
Haliczan. Miros=aw za> zapar= si" ]sic\& czrwniane nie preda= esm ]Czerwe<c[w
oudarenja mieczewego ]a oszczep za> nacinany od uderze< miecza\ fl
nie sprzeda=em\. porok ]wstyd\ /e imouszcze emou welik ot obou bratou.
po czym rok 6740, b"d'cy przed=u/eniem opowiadania o tym/e boju,
poczto mir sotwori suszczu ti s welkimi woi ]maj'c wielkie wojsko, dlaczego
czyli ci'giem dalszym, widzianym z innej perspektywy.
zawar=e> pok[j$\. kr[l sta= we W=odzimierzu, knia{ za> Dani=o przej'= ]po-
Gleb zeremieicz zebra= W"gr[w i najecha= na >ci'g Wasilka ]zaci'g\. dani=owi
chwyci=\ wielkie =upy oko=o be=za wojuj'c.
/ ]gdy Dani=o\ przyjecha= ku nim ]zbli/y= si"\, i ponu/aszczu ich ]by ponag-
wo=. oko=o be=za ]wok[= Be=za\ ˘ Ipat. Bozkou ]oko=o Buska\ ˘ Rosjanie
li:, wyzwa: na b[j\ – nie zobaczy= woj[w, lecz otrok[w ]pazi[w\ trzymaj'cych
1997& oko=o Bu/ska }n(Bugiem|.
konie. gdy poznali go – chcieli zar'ba: mieczami konia jego }Dani=y|. =askawy
pobity kr[l w"gierski sta= we W=odzimierzu, oczekuj'c dzielnego
B[g bez jazwy ]rany\ izniesszu ]wyni[s= iz ^ wy\ iz ratnych, jako/e ]jednak/e\ od
Dani=y, ale nie stawi= si" – wojowa= wok[= Be=za, by odci'gn': si=y
ko<ca ostro>ci mieczowej ]ko<cem ostrza miecza\ szer>: przeci"li na >ci"gnie
w"gierskie.
konia jego ]przy kopycie; Rosjanie& na biodrze\.
Kr[l }w"gierski| wr[ci= do siebie, do W"gier.
Dalej w skr[cie& Wasilki po=k gna= W"gr[w do stan[w, i >ci'g kr[lewicza
W"grzy nie mieli ambicji zagarni"cia i w=adania odleg=ym i prawos=aw-
podci"li ]wyr'bali cz">ciowo\, wielu innych W"gr[w zbieg=o, a/ w Haliczu
nym Wo=yniem, a Rusini, pobliskim, lecz katolickim Haliczem – tak.
stanowiszasja ]zatrzymali si"\. stojaszczim /e sim na gorie }Dani=o| ]sta= na
gdy wo=odimer pos=a= Danile rzecz'c& idzie ]wyruszy=\ na mnie Michai=,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
g[rze\, i sim na oudol }W"grzy| ]na dole, nizinie\, Dani=o i Wasilko ponaglili
swoim najecha: na nich }na W"gr[w|. B[g za> tak izwoli= ]pozwoli= iz ^
po\ za grzechy – nawr[ci=a si" dru/yna Dani=y na bieg, oni }W"grzy| za>
nie >mieli goni: ]>ciga:\. nie by=o pakosti ]strat, szkody, ujmy\, razwie ]z
wyj'tkiem\ tych pi"ciu zabitych }imiona ich opuszczone w tym miejscu|.
gdy Dani=o nazajutrz zebra= si" ]pozbiera= ocala=ych\ – nie wiedzia= o bracie,
gdzie on i z kim jest. Kr[lewicz za> zawr[ci= do Halicza, zane ]albowiem\
uraz ]straty\ wielkie }by=y| w po=ku jego. inni W"grzy zbiegli, a/ w Haliczu
stanowiszsja ]zatrzymali si", w stanach\ }bo tam ich siedziba|.
fa=sz, Dani=o pobity tak, /e nie wiedzia= gdzie brat, a W"grzy – po
wygranej – poci'gn"li do Halicza, bo c[/ innego im pozosta=o.
by=a bra< wielka ]wielki b[j\ w dzie< ten. tych pad=o wielu W"gr[w, a Dani=owych
– ma=o bojar[w. imiona ich by=y& Rastis=aw Jurjewicz, moisi, Stepan – brat
jego }Moiseja|, jurej Janiewicz }czyli czterech|.
gdy potem Dani=o ujrza= brata swego przy zdrowiu – nie poprzesta= stroi:
na nie ra: ]d{wiga: na nich – na W"gr[w – konnych\.
w wojowaniu Dani=o by= wy>mienity, nie potrafi= /y: w pokoju.
1231
By= b[j u Torczyna, w sobot" wielk' ]przed niedziel' wielkanocn'\. potem
przys=a= Olexandr ]z gr. ksi\ ku braciom Danile i Wasylce& nie lepiej ]gorzej\
mi jest by: procze ]bez\ was. oni przyj"li jego z lubo>ci' ]zgod'\.
trawa wyros=a }wiosna|. Dani=o wyruszy= z bratem }Wasilk'| i z aleksandrem,
przyci'gn'= do Ple<ska }ko=o miasta Brody|, pod jarbuzowiczami pochwyci=
=up[w wiele i wr[ci= do W=odzimierza }Wo=.|.
Kr[lewicz }Andrzej| za> i Sudis=aw nawi[d= dyanisza ]Dianisza\ na Dani=".
dyanisz, Dianisz, danisz – w"g. Dionizy OA, SSz ¯ gr. Dionysus.
Dani=o wi"c pojecha= do kyewa ]Kijowa\ i przywi[d= po=owc[w z Izas=awem
przeciw nim. i z Izas=awom wodisja u bo/nicu, i z Wo=odimerom ]poprzysi"gli sobie$\.
Rosjanie 1997 przet=umaczyli bo/nic" na cerkiew, katolickie ko>cio=y –
na cerkiew. je/eli Izas=aw przewodzi= Po=owcom – by=a to bo/nica.
Poci'gn"li przeciw daniszowi. Izas=aw za> le>: stwori ]zdrad" uczyni=, zdo-
by= si" na ni'\ – poleci= wojowa: ziemi" Dani=ow'. wzi"li Tichoml i wr[cili,
zostawiaj'c wo=odimera z Dani=' i Kotjanem odinomou ]samym sobie\.
o le>:, z=a le>:, jako /e Omir pisa= ]Homer, nieme H, EI\& s=odka do ob-
liczenia ]rozrachunku\, a po obliczeniu – gorzka; kto w niej chodzi – koniec
z=y przyjmie; o {le z=a z=o jest.
St'd wi"c ruszyli do Przemy>la. Andrzej kr[lewicz, danisz z W"grami bili si"
o most z w=odzimierzem i Dani='. i odbili si" im ]Dani=o odbi= most W"grom\.
W"grzy wi"c wr[cili do Halicza, porzucaj'c poroki ]wyrzutnie kamieni\. wo-
=odimer za> i Dani=o poszli po nich ]>cigali\. Wasilko za> i alexandr ]z gr. ksi\
doci'gn"li do brata }Dani=y|, sniaszasja ]zjechali si"\ u Bu/ska. Wo=odimer
za> z Kotjanem i Izas=aw wr[cili }do swych dom[w, grod[w|.
1232.
Zmaga< Dani=y o Halicz ci'g dalszy; walki z niewiernymi W"grami.
W to/ wremja ]w tenczas\ otstupi ]odst'pi= Gleb Zeremiejewicz od kr[lewicza,
ku Danile. Dani=o za> z Wasylk' odinako ]jednak/e, mimo to\ wyruszyli do
Halicza. spotkali ponad po=ow" Haliczan. Dobros=aw i Gleb, innych bojar[w
wielu. przyszed=wszy sta na berezie Dniestra ]zatrzyma= si" na brzegu Dniestru\
i przej'= ziemi" halick'. rozda= grody bojarom i wojewodom. karmy by=o
u nich wiele, kr[lewicz za> i danisz z Sudis=awem izniemogachu g=adom w
gradie ]przymierali g=odem w grodzie\. stojasze ]oblegali – liter'\ 70 tygodni,
wojuj'c w oczekiwaniu na l[d, donde/e ]/eby\ przej>: na nim.
niedoci'gni"cie pisca& 9 tygodni; s=aw. liter" O ]70\ nie przekre>li= by
oznacza=a F ]9\; rok ma 52 tygodnie, a tu 70 tygodni oblegali....
Sudis=aw wi"c le>ci' ]podst"pnie\ pos=a= do olexandra ]z gr. ksi\ rzecz'c&
dam tobie Halicz, odejd{ od brata. on }Aleksander| poide procz ]poszed=
precz\. Haliczanie za> doumachou ]zastanawiali si"\ }by| chwyta: Haliczan
wyje/d/aj'cych z grodu do Dani=y.
nie by=o to przej"cie Halicza przez Dani=", jak chcia=by widzie: pisiec.
Dani=o sta= na brzegu Dniestru, i – symbolicznie – rozdawa= grody
swoim, gdy Haliczanie siedzieli zamkni"ci w grodzie.
Wydarzenia roku 1232 ko<czy& wkr[tce kr[lewicz }Andrzej †1235| umar=,
wys=ali Haliczanie po Dani=" Siemionka Czermnego }tego, kt[ry podpali=
most 1227|, a }katolik| Sudis=aw wyjecha= na W"gry.
1233
wiosna. z nastaniem wiosny... Aleksander uboja= si" z=ej swej dzia=alno>ci,
w drodze do Kijowa – uj"ty w =uzie Chomorskim; wyprawa Dani=y po rz.
Desna& Chorobor, Sosnica i Snowesk zdobyte ]nie>ci>le w lokalizacji\; b[j
u Czernihowa.
Aleksander uboja= si" z=ej swej dzia=alno>ci, wyruszy= do te>cia swego, do
Kijowa. gdy Dani=o dowiedzia= si" – wyruszy= na niego z Halicza, dop"dzi=
go w Po=onie i uj'= w =uzie Chomorskim ¯ rz. Chomora. Dani=o nie spa=
}w[wczas| trzy dni i trzy noce }w drodze do miejsca|, tak i woje jego.
B[j u Czernihowa; taran postawili miotaj'cy kamienie na p[=tora przestrza-
=u, a kamie< tak ci"/ki /e czterech silnych ludzi zdo=a go podnie>:. B[j z
Po=owcami u Torczyna, ko< gniady Dani=y ustrzelon. Haliczanie podnosz'
bunt pod nieobecno>: Wasylki, Dani=o zbieg= na W"gry, czyli wyjecha=.
Z nastaniem zimy, Wasylko z pomoc' Lach[w ruszy= do Halicza, Dani=o
po>pieszy= mu na pomoc, wracaj'c z W"gier, wojowali nie doszed=wszy do
Halicza i wr[cili do domu. W >rodku opowiadania znak fl
co> z=ego sta=o si", nie po my>li, ale pisiec zatai=.
1234
Doci'gn"li Haliczanie si=' pod Kamieniec, i wszyscy bo=ochowcy ]Wo=o-
chy BW\. Wojowali po Chomorze. ...z nastaniem lata Michai= i Izas=aw
wys=ali pos=[w gro/'c& daj naszym bratom lub najdziemy ciebie wojowa:.
1234, koniec roku, lub 1235, pocz'tek roku.
letu nastawszu ]z nadej>ciem lata lub roku\...
zmagania o Halicz, Ru> wojowa=a ko=o Zwenigorodu.
1235, koniec roku, lub 1236, pocz'tek roku
wiesnie /e bywszi ]wiosn'\..., wyprawa na Jatwie/; przyszli do Bere>cia,
rzeki wezbra=y i nie zmogli i>: dalej.
kri/ewnik Tepliczem rekomyj ]Krzy/ak Tepliczem zwan\, miesjaca marta starejszi-
nu ich Bruna jasza ]w marcu uj"li ich starszego stopniem, zwierzchnika, Bruna,
w ziemi Dobrzynia ˘ Bracia Dobrzy<scy& Chrystian †1246 % 15 rycerzy\.
technicznie, marzec nale/a= do 1235, ale przeczy wiosna 1236;
mogli uj': w ostatnich dniach marca 1235, tj. wiosn' 1236.
Tak/e, pisiec pisa= na podstawie dokument[w – w archiwum jeden
m[g= by: prze=o/ony, bo oba bliskie sobie w czasie, ˚1263.
By=oby& marzec 1235, wiosna 1236 ˘ wiosna 1236, marzec 1235.
1236
Po tym/e roku }1235| Dani=o nawi[d= Litw" na Kondrata.
Dani=o udzieli= pomocy kr[lowi w"gierskiemu, bo car }caesar| Fridrich wyprawi=
si" na herzoga ]ksi"cia\, a oni chcieli pom[c herzogowi.
niem. herzog }hercog| ZC ˘ wo=. hercik GK.
Fridrich – Frederick ™ Hohenstaufen ur. 1194, 1215–†1250.
Jaros=aw Suzdalski zdoby= Kij[w pod W=odzimierzem, lecz nie mog'c utrzyma:,
osadzi= w nim syna swego – Michai=a, a Rostis=awa – w Haliczu, odebra=
tak/e Przemy>l Danile. Czasem /yli w pokoju, a czasem wojowali. W czasie
gdy Dani=o by= w Cho=mie, nadesz=a wie>:, /e Rostis=aw wyprawi= si" na
Litw" ze wszystkimi bojarami. Dani=o p"dem do Halicza, z Cho=ma, i na trzeci
dzie< by= ju/ na miejscu. Ale Haliczanie nie przyj"li go, prowadzi= wi"c z
nimi dialog pod parkanami grodu. Pyta= si"& dok'd chcecie cierpie: innople-
miennych ]obcych\. Oni odpowiedzieli& dier/atel nasz Bogom dannyj ]w=a>ciciel
nasz od Boga dan\ }Rostis=aw|. I rzucili si" jak dzieci do ojca, pszczo=y do
swej matki, jak spragnieni wody – do {r[d=a, widz'c, /e nie utrzymaj' grodu
}os=abionego wyjazdem bojar[w|, wyszli z zap=akanymi oczyma, bladymi
licami, li/'c usta }ze strachu przed odwetem| – przyjmij Dani=o gr[d. Dani=o
wjecha= do grodu swego, przyby= do }o=tarza| przeczystej >wi"tej Bogurodzicy,
przej'= stolec ojca swego, okaza= zwyci"stwo }#| i postawi= na niemieckich
wrotach chor'giew swoj'. Nazajutrz przysz=a wie>:, /e Rostis=aw, s=ysz'c
o przej"ciu Halicza – zbieg= na W"gry, drog' na Borsukow die= ]prze="cz we
wsch. Karpatach\ i dotar= do Bani zwanej Rodna. Znak fl
1237
Najazd Tatar[w na ziemi" Rezania i kraje zaleskie&
Pry<sk, Suzdal, Kozielsk; opisy okrucie<stwa Tatar[w.
Roku ]literami\ 1237. Naszli bezbo/ni Ismai=tanie, uprzednio bij'cy si" z
kniaziami Ruskimi na Ka=kach. Najpierw naszli ziemi" reza<sk', wzi"li gr[d
Reza< podkopem. ...itd.
Kniazia Jurija powiedli do Pri<ska, gdzie by=a jego kniagini, i zabili obojga,
ca=' ziemi" wybili, do niemowlak[w ss'cych mleko. Kir ]pan\ Michai=owicz
zbieg= do Suzdala. Jurij wys=a= syna swego – Wsewo=oda. Wsewo=od po-
bity w boju z Tatarami na Ko=odnie. Sam Jurij wyjecha= z W=odzimierza }na
Kla{mie| na spotkanie z Tatarami – zabity przez Burondaja. Baty oblega=
W=odzimierz, przem[wienie biskupa Mitrophana do grodzian, zagrzewaj'ce
do obrony. Widz'c wzmagaj'ce si" obl"/enie ]strzelanina, rusztowania\,
m=ody knia{ Wsewo=od wyszed= z grodu z darami, w nadziei na oszcz"dze-
nie mu /ycia, on ]Baty\, jak drapie/ny zwierz, nie oszcz"dzi= jego m=odo>ci,
poleci= przed sob' zareza:, grodzian wybi=, a zbieg=ych do cerkwi kniagini
z dzie:mi – poleci= ogniem spali:.
St'd, z W=odzimierza, ruszy= do Kozielska. M=ody Wasilko i Ko{lanie, po
naradzie postanowili nie podda: si" /ywcem. Wypadli z grodu ]wycieczk'\
na Tatar[w, wysiekli procarzy, i napad=wszy na po=ki – wybili 4 tys., lecz sami
polegli. Batyj wzi'= gr[d, wyci'= wszystkich w pie<, do osesk[w ss'cych
mleko. Z tego te/ powodu, Tatarzy nie zwali gr[d Kozielskiem, lecz z=ym,
albowiem bili si" 7 tygodni, tu poleg=o trzech syn[w ciemniczego kt[rych nie
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
mogli znale{: pomi"dzy mas' trup[w ]tatarskie tma, mi"kkie, s=awia<skie T&
t;ma ˘ ciemniczy – w[dz 10 tys. woj[w ˘ pol. :ma ^ niezliczona liczba czego\.
Z Kozielska Batyj naszed= ziemi" Po=owieck'. Zdoby= Perejas=awl podko-
pem, wybi= wszystkich, cerkiew obrabowa= z naczy<, z=ota i drogich kamieni,
episkopa Semeona – zabi=.
1238
W leto 6746. Pskowianie wybili Litw" na Kamnie, zasad', oktabra 25.
z Pskowskiej drugiej letopisi obejmuj'cej lata 6677–6801, str. 10.
1239
W leto 6747, oktabra w 16, wybili Niemcy pod Izborskiem Pskowian 600 m"-
/[w, i tak, przychodz'c, wzi"li Psk[w, i siedzieli w Pskowie 3 lata ]w=adali,
byli na tym miejscu\.
z Pskowskiej drugiej letopisi obejmuj'cej lata 6677–6801, str. 10.
1239
w to /e wremja pos=a= }Batyj| na Czernihow }niejako ci'g dalszy 1237, bo
tekst zszyty, przerwy nie ma|. Obst'pi= gr[d w sile ci"/kiej. Mstis=aw Gle-
bowicz – s=ysz'c – wyszed= z grodu ]wycieczka\, napad= na Tatar[w, ale
zniesiony zosta=, gr[d wzi"ty, spalony, episkopa zostawili /ywym i powiedli
do G=uchowa.
Mengu-chan doci'gn'= do Kijowa, sta= w gr[dku Piaseczno, widz'c gr[d
}Kij[w| – dziwi= si" pi"kno>ci jego. Znak fl
Michai= zbieg= przed Tatarami, za synem swoim na W"gry, a Rostis=aw,
syn Mstis=awa Smole<skiego zasiada w Kijowie. Dani=o pochywyci= go, w
Kijowie zostawi= swego Dymitra. Tatarzy uj"li kniagini" Michai=a i bojar[w
jego, i Kamieniec wzi"li. ...itd.
Michai=, widz'c przej"cie Kijowa, zbieg= z synem swoim do Lach[w, do
Kondrata. Gdy Tatarzy poci'gn"li w t' stron" – nie wytrzyma= i wyjecha=
do ziemi Wroc=awskiej. przyjecha= do miejsca niemieckiego zwanego Sereda
]Íroda\, ujrzeli Niemcy /e towaru ]dobytku\ wiele jest – wybili jemu ludzi,
towar zabrali, wnuka jego zabili. Z wielkim /alem, /a=ob', zbieg=, bo Tatarzy
gotowali si" do boju z Andrichowiczem. Michai= powr[ci= do Kondrata }na
Mazowsze| fl
1240
zima. Pierwszy najazd Tatar[w. Przyci'gn'= Baty do Kijowa w sile ci"/kiej
]tatarskie baty ^ bicz ˘ pol. baty, w liczbie mnogiej ˘ bat\. G=osu nie s=ycha:
od skrzypienia teleg, bekania wielb='d[w, r/enia koni stad jego. Pochwycony
Tatarzyn o imieniu Towru= wyjawi= Rusinom si=" ich. Ci byli bracia jego
}Batego| silni ]rodzeni\ wojewody& Urdu, Bajdar, Biruj kadan }Kojdan|, Be-
czak, Me<gu, Ku=uk; wr[ci= si" uwiedaw ]zwiedzaj'c si"\ o >mierci chana }w
Ordzie| – sam zosta= chanem. Wojewod' pierwszym Sebiedaj bohater,
i Burundaj bohater bo wzi'= Bu=garsk' ziemi" i Suzdalsk', innych – bez
liku, nie gdzie ich spisa:. Batyj przystawi= poroki ]wyrzutnie kamieni\ u wr[t
Ladskich. Tatarzy wybili wy=om w >cianie, nazajutrz zdobyli gr[d.
Ludzie, w pop=ochu schronili si" do cerkwi, z dobytkiem swoim. Obci'/one
>ciany powali=y si" }do >rodka|. I tak Tatarzy zdobyli gr[d. Broni'cego Dmitra
i rannego, nie zabili, z powodu m"stwa fl
W ten czas Dani=o zbieg= na W"gry, czyli wyjecha=, bo wstyd przyzna: si"
do ucieczki bohatera. Bola=o pisca, wi"c dla pozbawienia w'tpliwo>ci, Da-
ni=o& ªjeszcze nie s=ysza= naj>cia pogannych Tatar[w na Kij[w.” od zgie=ku
ich – g=osu s=ycha: nie by=o, t"tni=a okolica.
wy>mienity s=uch zawi[d= go tym razem, ˚1220, wyprawa na te>cia.
Baty zdoby= Kij[w. S=ysz'c /e Dani=o na W"grzech jest – ruszy= do W=o-
dzimierza. Doci'gn'= do grodu Ko=odnia/nego, przystawi= poroka, nie m[g=
rozbi: >ciany, s=odk' namow' sk=oni=, by poddali si", a gdy to uczynili – wy-
siek=. St'd ruszy= do Kamie<ca Izas=awa, i zdoby=. Ale pod Krzemie<cem,
widz'c /e nie zdob"dzie – odszed=. Przyszed= do W=odzimierza Wo=. – wzi'=
podkopem. To/ i Halicz. Innych grod[w wiele.
1241, kwietnia 09, kl"ska wojsk wielkopolskich i >l'skich pod Legnic'.
wyprawa na Polsk" kierowana przez Pajdara }Bajdara| sz=a dwoma
zagonami& jeden – wzd=u/ Wis=y, na Krak[w i Íl'sk ]Krak[w spalili,
ocala= tylko ko>ci[= >w. Andrzeja, wg Ba=abana\, drugi – przez +"czyc"
i wschodni' Wielkopolsk", na Wroc=aw, kt[ry zosta= spalony przez na-
je{d{c[w ]mieszka<cy Wroc=awia nie usi=owali stawi: czo=a Tatarom,
podpalili tylko miasto i uciekli w lasy, wg Ba=abana\. Pr[by rycerstwa
ma=opolskiego stawienia Mongo=om oporu pod Chmielnikiem i Tarczkiem
]Turskiem wg Ba=abana\ zako<czy=y si" kl"sk' Polak[w.
Pod Legnic' po='czone oddzia=y rycerstwa wielkopolskiego i >l'skiego
usi=owa=y stawi: op[r przeciwnikowi. Z pomoc' po>pieszyli Krzy/acy.
Panika oddzia=[w opolsko-raciborskich spowodowa=a kl"sk" Polak[w.
Na polu bitwy pad= Henryk Pobo/ny, syn Henryka Brodatego i >w.
Jadwigi. Tatarzy odci"li mu g=ow", i zatkn'=wszy na dzid", obnosili po
pobojowisku. 0065-00-131, W=. Czapli<ski – Zarys dziej[w Polski, 1985.
z Polski Tatarzy udali si" na Morawy, gdzie pod O=omu<cem ponie>li
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
kl"sk", a stamt'd na W"gry, sk'd uszli szybko – je>li wierzy: Polakom
– na wie>:, /e ich w[dz najwy/szy – d/yngischan – umar=, o czym na
pocz'tku ]/e Ku=uk wr[ci= na wie>: o >mierci chana\, bo na W"grzech
stali trzy lata, wed=ug wo=y<skiej ]mo/e trzy lata to szybko\, a wie>: o
>mierci dotar=a do nich, gdy stali pod Kijowem, na pocz. grudnia 1240.
Dmitrei – tysi"cznik Dani=y, poradzi= Batemu, by ruszy= na W"gry. Batyj po-
s=ucha=. Na W"grzech, kr[l Bela }1235–†1270| i Koloman starli si" z Tatarami
u rzeki So=onoi, podali ty=y, Tatarzy >cigali ich do Dunaju. Po zwyci"stwie stali
na ziemiach przez trzy lata }1241–1243, w 1245 wezwali Dani=" na Wo=g"|.
Dani=o pr[bowa= nawi'za: przyja{< z W"grami – bez skutku }przyczyna nie
wyjawiona; katolicki Halicz by= prawdopodobnie ko>ci' niezgody|. W drodze
powrotnej zatrzyma= si" w monasterze Sinewodsko. Nazajutrz wsta= i ujrza=
wielu zbieg[w przed Tatarami. Wr[ci= wi"c na W"gry. Nie m[g= przejecha:
przez ruskie ziemie }wr[ci: do domu|, bo zbyt ma=o woj[w mia= ze sob'. Na
W"grzech zostawi= syna swego }Lwa| oddaj'c go w r"ce Haliczanom, wiedaa
niewierstwia ich ]wiedz'c o katoliczestwie ich – katolicy{mie\.
Gdy Dani=o us=ysza=, /e Tatar[w na Rusi ju/ nie ma – nasz bohater wr[ci=
na Mazowsze, przez Bardejow ]w S=owacji\ i Sandomierz, i tu przeczeka=, w
Wyszogrodzie, do wiosny 1241, wr[ci= do ziemi swojej na wie>: /e Tatarzy
opu>cili Ru>. Dalej opis roku 1241, bez charakterystycznego znaku.
Boles=aw †1247, syn Kondrata †1247 i Agathy, c[rki Swiatos=awa, da=
mu Wyszogr[d nad Wis='.
1241
wiosna. Dani=o wr[ci= do Drohiczyna; w Brze>ciu nie m[g= wyj>: w pole
smrada rad ]z powodu smrodu rozk=adaj'cych si" cia=\, we W=odzimierzu
cerkiew pe=na trup[w; st'd uda= si" do Pi<ska.
Z bojarami halickimi, Lew wr[ci= z W"gier do W=odawy n(Bugiem.
Nazwy w=asne do ko<ca 1241& Dobros=aw, Sudicz, Bakota, Ponizie, Grigorij
Wasilewicz, Jakow, bojarzy Czernihowa, Ko=omyja, =azar doma/irec i Iwor
Molibo/icz – dw[ch z=oczy<c[w& bezako<nika z plemienia smrodija. Znak fl
1242
kwietnia 1. W leto 6750. Knia{ Aleksander }Newski| pomoc' >w. Tr[jcy,
wybi= Niemc[w w Pskowie, i tak ]w ten spos[b\ wybawi= gr[d Psk[w od inno-
plemiennych Niemc[w. i bi= si" na lodzie i odolie ]przem[g=, pokona=\, m-ca
apriela 1; jednych wybi=, innych zwi'zanych ci'gn'= bosych po lodzie.
z Pskowskiej drugiej letopisi obejmuj'cej lata 6677–6801, str. 10.
1242
Rostis=aw zebra= kniazi[w bo=ochowskich i ostatki Haliczan – przyszed=
do Bakoty.
Nazwy w=asne& Kury=o piecz"tnik, Kij[w, +uck, Bakota, Kalius, Rostis=aw, Ha-
licz, Wo=odis=aw niewierny }katolik|, Szczekot[w, Artemij episkop halicki,
Tatarzy opu>cili ziemie w"gierskie, Konstantin rezenaskyi, s=awny >pie-
wak Mitus, obdarty i zwi'zany bo nie chcia= s=u/y: Danile.
Wasylko z bratem Dani=' wys=ali swych woj[w i zabrali Litwie Derewicza –
Gubin, a Kobuda – Kode< grodziec, Bo/skyi Diadkow.
t=umaczenie przedmiotem interpretacji, bo [wcze>ni wiedzieli kt[re
nazwy s' nazwami ludzi, a kt[re – grod[w. Tekst brzmi& ...i pochwyci=
grody ich. Derewicz Gubin. i Kobud. Kudin grodziec. Bo/skyi diadkow.
Odmiana przez przypadki by=a wielce ograniczona& Derewicz ^ Derwi-
cza, Kobud ^ Kobuda, ˚s=awia<ski j"zyk nr 1680\ i nie jestem zupe=nie
pewien, czy Kobud to imi" w=asne, czy te/ nazwa grodu ]przyrostki&
`bud, `but, nale/' do imion w=asnych& ?iwinbud, Korybut\.
Naszed= wi"c Kuri= piecz"tnik kniazia Dani=y, z trzema tysi'cami pieszych
i trzystu konnych, i da= mu wzi': Diadkow gr[d. St'd za> plemi= ziemi"
Bo=ochowsk' i po/eg= ]popali= ¯ /ga:\. Zostawili ich Tatarzy. Da= im orut
]>rut[w\, pszenicy, i prosa.
Dworski Dani=y – Andrej, wyprawiony zosta= do Przemy>la, na Konstantina
reza<skiego sprawuj'cego tam w=adz" z polecenia Rostis=awa, i spiskuj'-
cego z w=adyk' przeciw Danile. Konstantin zbieg= noc', Andrej nie zasta= go
w grodzie, lecz w=adyk" i s=ugi jego ograbi=, a s=awnego >piewaka – Mitus",
za hardo>:, /e nie chcia= s=u/y: Danile, obdartego i zwi'zanego – przywiedli.
Koniec cytatem z biblijnej Ksi"gi Jezusa Serachowa o bobrze, wilku, i... fl
1244
Tatarzy rozegnali ]rozp"dzili\ Ro>cis=awa w Borku ]ok. 10 km E od Stepa-
nia n(rz. Hory<, Gory<, S od Sarn\, wojowali a/ do W=odawy n(Bugiem,
wiele z=a czyni'c.
Rostis=aw zbieg= na W"gry i kr[l w"gierski wyda= za niego c[rk" swoj'.
Dani=o by= w Cho=mie, gdy przybieg= goniec – Po=owczyn Aktai, z wie>ci',
/e Batyj wraca z W"gier, i od='czy= dw[ch bohater[w by szukali ciebie&
Manmana i Ba=aja. Dani=o zamkn'= }bramy| Cho=ma, a sam z metropolit'
Kuri=em pojecha= do Wasylki }do W=odzimierza Wo=.|. Tatarzy wojowali do
W=odawy, wiele z=a czyni'c fl
Dani=o nie chcia= by: w grodzie obleganym przez Tatar[w....
 WYPISY
1245
S=uchaj'c kr[la }w"gierskiego|, Michai= }kn. Czernihowa; ¯ Wsewo=od
Czermny ¯ Swiat.| odda= c[rk" sw' za syna jego }Rostis=awa| i wyjechali na
W"gry. Ale Rostis=aw nie z=o/y= jemu czci, Micha= rozgniewa= si" na syna
]zi"cia\, powr[ci= do Czernihowa a st'd uda= si" do Batego }w Ordzie|.
Tam zosta= zar/ni"ty z bojarzynem swym Fedorem ]Theodorem\, za to, /e
odm[wili kudeszom tatarskim zwyczajowego ich obrz'dku& przej>cia przez
ogie<, k=aniania si" s=o<cu i krzakowi – obiektom ich kultu. Wg wo=., Baty rzek=&
pok=o< si" ojcze wed=ug praw naszych. Michai= odrzek=& aszcze ]p[ki\ B[g
odda= w=a>: ]w=adz"\ nasz' z powodu naszych grzech[w, w r"ce wasze – tobie
k=aniamy si" i cze>: przynosim, a prawom ojca twego i twemu nieczystemu
Bogu – nie k=aniamy si". Baty, jak drapie/ny zwierz, zaogni= si", po=eci=
zad{ga: ich. Wykonawc' polecenia Batyja by= Doman Putiwilec ]z Putiwila\.
rze{ w lato 6753, miesi'ca sentabra, w 20 dzie< ]1245.09.20\.
Kudesz ]u Ugro-Fin[w& kude>nik\ – rodzaj tatarskiego szamana& osobnik
maj'cy pos=uch, wzbudzaj'cy strach jako kap=an, czarownik, znachor;
ros. szaman ¯ j. tunguskiego.
Istnieje d=uga opowie>: o tym wypadku, na potrzeby cerkwi – d=ugie
dialogi, dorobione p[{niej, dlatego jedynie sedno jest wiarygodne, tu
opisane. Wed=ug dorobionych dialog[w, Michai= mia= powiedzie: tatar-
skim kudeszom, m.in. ª...nale/y k=ania: si" tylko stw[rcy wszystkiego
– Ojcu i Synowi, i Duchowi Íwi"temu.º Niby odpowied{ Tatarom, a w
zasadzie lekcja czytelnikowi, s=uchaczowi.
Tak te/ w 1258, przy zdobyciu Sandomierza – niby przekaz, a w zasa-
dzie lekcja post"powania& najpierw do Boga, p[{niej – lament.
Istnia=a bariera j"zykowa mi"dzy Tatarami i Rusi' ]by dok=adnie wszystko
wys=awia:\. Z powodu bariery, Dani=owi przypomniano, /e b r a t
tw[j, Jaros=aw, k=ania= si" krzakowi, to i tobie nale/y. 0001-02-807 I nikt
– po tygodniach i strasznym prze/yciu, trwodze – by ich nie pami"ta=
a/ do takich drobiazg[w.
Dani=o, po zadarciu z Boles=awem ]bez szczeg[=u tym razem\, najecha=
polskie ziemie czterema drogami& Dani=o – ko=o Lublina, Wasylko – po Izwoli
i po +adzie, oko=o Bia=ej, za> dworski Andrzej – wzd=u/ Sanu, a Wyszata
wojowa= Podgorie ]Pog[rze\.
por[wnaj zadarcie 1278 r., elementy& ludzi, =odzi i zbo/a.
Potem wojowali ziemi" Lubelsk', do Wis=y i Sanu; przyjechali do Zawichostu
– nie mogli przekroczy: bo nawodni=a si" ]wysokie stany w[d, wezbranie\,
zawr[cili }do dom[w| z wieloma =upami.
Na to ma=o wremini minuwszu, Lachowie wojowali ko=o Andrejewa.
W odwet, Dani=o z bratem Wasylk' wyprawili si" na Lublin. Dostroili procarzy
i sosudy ]naczynia z ciecz' zapaln'\. Jednego dnia przybyli pod gr[d, z Cho=-
ma. Pociski lecia=y na gr[d jak deszcz. Przel"kli si" Lachowie, zacz"li prosi:
o lito>:. Na to Dani=o& nie pomagajcie kniaziowi waszemu. Oni przyrzekli.
Dani=o zawr[ci=, wojuj'c te strony.
czyli nic nie wsk[ra=, nie by=o przyrzeczenia skoro siedzieli na murach
i Dani=y do >rodka nie wpu>cili; z=y – wojowa= dalej.
naiwne& /'danie ]w jakim celu$\ i ca=y koniec opowiadania.
Pozosta=e nazwy w=asne& Rostis=aw do Przemy>la, m=ody Lew }Dani=owicz|,
Wsewo=od – synowiec ]bratanek, w rzecz. syn Aleksandra, stryjecznego brata\
Dani=y, Andrej }dworski|, Jakow ]Jakob, BW\, bili si" }z Rostis=awem| u rz.
Siecznicy, stronnictwo Dani=y pokonane przez Rostis=awa. Znak fl
Najecha=a Litwa Peresopnic"; Dani=o z Wasylk', b"d'c w Pi<sku, ruszyli
w po>cig; Litw" wybili, sam Ajszwno Ruszkowicz zbieg=, =upy odbili, B[g
im pomaga fl
1246
potom /e minuwszim letom..., bardzo d=ugi rok w opisie zdarze<. wojowa=a Litwa
ko=o Mielnicy ]28 km SEE od Kowla, 45 km NWN od +ucka\; =up odebrany,
Longkweni boden ]ugodzony\ – uciek=. Po>cig za nimi wyruszy= z Pi<ska,
Dani=o z Wasylk', i dworskim }Andrejem|. Michai= doni[s= im }Litwie|, osiekli
si" w lesie, ale nie wierzyli Micha=owi – wyszli ze stan[w swoich i Bo/' mi=o>ci'
pobici zostali, =up ca=y odebrany. Zapis zako<czony znakiem fl
ta sama Mielnica wojowana b"dzie w 1262; kodwi/ad tudnaminowicz.
Wojowa=a Jatwa ko=o Ocho/e i Busowna ]k(Cho=ma\, Cho=m nie by= jeszcze
postawiony. Dani=o w po>cigu, Wasylko z W=odzimierza Wo=. dotar= na trzeci
dzie< – Rusini ugonili Litw" u wr[t Drohiczyna; sroga siekanina, gnali Litw"
przez wiele popryszcz }dwie lub wi"cej|, zabili kniazi[w czterdziestu }wielu,
˚czterdzie>ci|, zabili Skomanda i Borut" – dw[ch z=ych wojnik[w. Skomand
– w=ochw ]czarownik\ i koniarz, szybki jak zwierz, pieszo id'c wojowa= ziemi"
Pi<sk', w innych stronach zabity zosta=, bezczestny, g=ow" jego wbito na ko=.
Zapis zako<czony znakiem fl
Rostis=aw powiedzia= te>ciowi swemu kr[lowi, by pos=a= Dani="...
Rostis=aw – zi"ciem kr[la, gdy pod 1245 – synem& ª...kr[l za> w"gierski,
i syn jego – Rostis=aw, czci jemu }Michai=owi| nie stworista ]oddali\.
Obl"/enie grodu Jaros=aw }n(Sanem|, wielki b[j }zapewne przegrana Rusi|,
bo turniej W"grzy i Lachowie urz'dzili przed grodem i chwalili si" przed
swymi& dowiedzcie si" gdzie Dani=o i Wasylko, pojechaliby>my na nich
dziesi"cioma wojn ]konnych\. Pogardzaj'c, urz'dzili igr" ]turniej rycerski\
przed grodem, on }Rostis=aw, bo o nim opwiadanie| star= si" z laszskim
Worszem ]Warszem, OA\, pad= ko< pod nim, urazi= sobie plecy, i nie na
dobro z='czy=a si" blizna ]nie zupe=nie, nie na dobre, OE\.
Dani=o i Wasylko wys=ali po pomoc od Mindoga ]Mindowga\, lecz nie doci'g
-n"li si" oboje ]nie po(z-='czyli si"\. Dani=o wys=a= Andreja }dworskiego|, gr[d
nad rzek' San, Po=owcy Dani=y ujrzeli stada Lach[w, Lew – dzieckiem,
Rostis=aw, jego stronnictwo& Ru> i W"grzy, i Lachy – chwycili za or"/; ci"/-
ki b[j, wielu pad=o po obu stronach. Dani=o wys=a= 20 m"/[w na pomoc&
Wasilija Glebowicza, Wsewo=oda Aleksandrowicza, Mstis=awa – nie zdo=ali
pom[c Andrejowi, cofn"li si" ku Sanowi. Andrej, z ma=' dru/yn', mocno bi=
si". Dani=o, widz'c /e Lachy mocno nacieraj' na Wasylk", koreles >piewaj'c
]Kyrie eleison\, silen g=as rewuszcze w po=ku ich ]wydaj'c z siebie silny g=os,
>piewaj'c silnym g=osem; rewuszcze – dos=. wyrywa= si", wydobywa= ˘ pol.
wy(rwa:\, ujrza= w pobli/u boju Rostis=awa i Filj" na ty=ach po=k[w, z cho-
r'gwi'. Natar= na nich z Jakowem ]Jakubem\ Markowiczem i z Szelwem.
Szelew zn[w sboben z konia, w starciu z W"grami i Lachami nad Sanem
]˚1229\. M=ody Lew z=ama= kopi".
Rostis=aw i W"grzy – zbiegli. Dani=o >ciga= W"gr[w i Ru>. Hardego Filj"
pochwyci= Andrej dworski, przywiedziony do Dani=y – zabi= go Dani=o.
Ziros=aw za> przywi[d= z=ego miate/nika ]buntownika\ Wo=odis=awa, i tego
te/ zabi=, i W"gr[w wielu za gniew. Lew }lat ok. 14| sta= na miejscu ]na placu
boju\ po>r[d trup[w, okazuj'c swe zwyci"stwo. B[j na kanon ]w wigilj",
przeddzie<\ >w. Fro=a i +awra ]Flora i Laura\.
Dani=o podpali= gr[d i wr[ci= do Cho=ma.
Litwa doci'gn"=a ]ju/ po bitwie\ z Lachami Kondrata – wr[cili tak/e. Rosti-
s=aw zbieg= do Lach[w }krakowskich$|, zabra= /on" i wyjecha= na W"gry.
Chcia= zaw=adn': Haliczem, B[g za wysokomy>le ]zarozumia=o>:, wysokie
mniemanie\ nie stworzy= tego ]nie urzeczywistni=\ ‡
Litwini zawieraj' pok[j z Dani=' – akt przesuni"ty o 30 lat ]do 1215\.
Bo/' wol', przys=ali kniaziowie litewscy wielkiej kniagini Romanowej, Dani=owi
i Wasylkowi mir daj'c ]oferuj'c pok[j\; imena litowskich kniazej se starszij
/iwinboud dowjat dowsprounk. brat ego Midog. brat dowja=ow. Wilikai=. a
/emoitskyj knia{ Erdiwi=. wykynt. a rouszkowicz Kintibout wonibout. boutowit
wi/eiw. i syn ego wiszli. Kitenii. Plikosowa. a se bulewiczi. wiszimout ego/e
ubi= ]zabi=\ Mindogo. i /on" jego poj'=, i braci jego pobi=. ediwa=a. soproudiej-
ka. a se kniazi iz =otwy. judky poukyjk. Bikszi. likiejk. ci ju/ wszyscy mir dali
kniaziowi Danile i Wasylkowi, i ziemia jest spokojna. Lachom nie przestaj'cym
paskstiaszczim ]na Lach[w nie przestaj'cych rzuca: potwarze\ – Dani=o
nawi[d= Litw". I wojowali Lach[w, wiele zab[jstw czyni'c ‡
ten wa/ny akt dla stosunk[w litewsko-ruskich przytoczy=em w ca=o>ci i
rozwa/a=em o nim od samego pocz'tku docieka<, i dzi>, wahaj'c si",
zamieszczam go pod rokiem 1246. Dwa aspekty wskazuj' na jego
staro>:, /e pisany przed 1246 ]mo/e jestem jednak w b="dzie\&
• /y=a kniagini Romanowa ]m'/ jej – Roman – zgin'= w 1205\,
• brakuj'ce kropki mi"dzy imionami, imiona pisane ma=ymi i du/ymi
literami, na przemian – rzecz charakterystyczna dla pierwocin ]lecz w
p[{niejszym okresie te/ tak by=o, bez wyra{nej r[/nicy\.
Z drugiej za> strony – kilka os[b tu wymienionych /y=o po 1246, i jest
omal fizycznie niemo/liwe, by bra=y udzia= w tak donios=ym wydarzeniu,
roku 1215 ]30 lat to szmat czasu\&
– Wiszimut zabity pod Twerimentem, 1249, przez Mendouga,
/on" jego poj'=, braci – pobi=,
– Wikint, Wykynt, Wykonot – /yje 1250, w=ada ?mudzi',
– Lygeyke – w akcie darowizny Mendouga dla Krzy/ak[w, 1260,
– Mendoug, Mendog, Midog, Mindogo, Mindowg – zabity 1263,
– w 1215 Dani=o mia= lat 14, Wasylko – 12; byli wielce m=odzi,
– tak samo Mendoug – ur. ok. 1200 ˘ syn Wojsze=k – ok. 1230.
Natomiast wdowa po Romanie mog=a nadal /y: w 1246, w starczym
wieku, ok. 65 lat, ur. ok. 1180, w 1200 zasz=a w ci'/", urodzi=a Dani="
1201, jej m'/ – Roman zgin'= m=odo ]1170–†1205\.
...by=y wi"c imiona litewskich kniazi[w, «se starszij» – «se» zosta=o
zrozumiane jako «wse» ]wszyscy\, i – konsekwentnie – powsta= pro-
blem, czy wszyscy wymienieni w traktacie, czy te/ kilku pierwszych.
Ja, polegaj'c na renomie badaczy, przez lata rozmy>la=em, dot'd, a/
ujrza=em b='d – «se» to obecne polskie «oto»& se jaz knia{ ]oto ja knia{\,
w testamencie W=odzimierza †1288.12.10, syna Wasylki, ˚1288 r.
Wi"cej o imionach os[b w tym/e traktacie ˚nr 402.
Dani=o wezwany do Tatar[w na Wo=g"; pi= tam wino i k=ania= si" krzakowi;
Tatarzy przypomieli mu& brat tw[j Jaros=aw k=ania= si", to i tobie k=aniatis
]i ty pok=o< si", i tobie nale/y\.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
Jaros=aw i Dani=o byli dalekimi krewnymi, w 3-cim i 4-tym stopniu
pokrewie<stwa od W=adimira Monomacha ]1053–1125\& Jaros=aw
]1191–†1246\ – trzecie, Dani=o ]1201–†1264\ – czwarte pokolenie od
W=. Monomacha; bariera j"zykowa przyczyn' «brata».
Jaros=awa, wlk. kniazia Suzdala – otruli, a Micha=a, kn. Czernihowa, kt[ry nie
pok=oni= si", ze swoim bojarzynem Theodorem – no/em zak=uli, 20 wrze>nia
1245& Byst /e ubijenie ieju w leto 6753, mesiaca septabria, w 20 de<.
0002-05-162 B="dnie& 1246.
Przys=a= moguczej ]Mauci, tatarski wojewoda\ pos=[w swoich do dani=y i
wasilka b"d'cych ]przebywaj'cych\ w dorogowsku ]Dorohusku, 23 km E od
Cho=ma\& daj Halicz. }Dani=o| by= zmartwiony wielce zane ]albowiem\ utwierdzi=
by= grody w ziemi jego ]wzmocni= ¯ twierdza ¯ tward\. i duma= ]zamy>la=\ z
bratem swoim. pojecha= do Batego, rzecz'c& nie dam po=u ]skr[tem\ ojco-
wizny swojej ]nie oddam po=owy jej\. no ]lecz\ }po|jad" do Batego sam.
wyjecha= w >wi"to >w. dmitrya }z Solunia, 26 oktabra|. pomodli= si" Bogu i
przyby= do kyewa, }dos=.| utrzymuj'c Kyew Jaros=awa bojarzynem swoim
– Dmitrem Eikowiczem.
Jaros=aw, wlk. kn. Suzdala i Kijowa ¿1191–†1245 ¯ Wsewo=od Bolszoe
Gniezdo ¿1054–†1212.04.15 ¯ Jurij Do=gorukij †1157.05.15, zosta= zielem
]piwem z chmielu\ otruty w Ordzie 1245, i Dani=o – najwyra{niej – ju/ o
jego >mierci wiedzia=, skoro w drodze do Ordy postawi= namiestnika.
i wszed= do domu ]cerkwi\ archanio=a Michai=a, zwany Wydobicz ]Wydubicki
monaster\ i wezwa= ka=ugier[w i mniszeskyj czin ]monach[w\. i rzek= igumenom
i wszej braci, by modlili si" za niego. i stworisza ]pocz"li\, to od Boga mi=o>:
po=uczy ]przebaczenie\. i bys tako ]i tak sta=o si"\. i pad= przed archanio=em
Michai=em. wyszed= z monasteru, }wsiad=| do =odzi, }prze|widuj'c bied"
straszn' i groz". i przyby= do Perejas=awla ]do granicy z Tatarami\.
Perejas=awl ¯ pereja ]przep=ywa\ ¯ pere ]prze\ % reja ]p=ywa\ % s=aw %
l ]land, ziemia\; nazwy niekt[rych grod[w i rzek wskazuj' na granic".
napotka= Tatar[w, st'd pojecha= do Kuremsy ]tatarski wojewoda, o nim
kilkakrotnie w dalszej cz">ci\. i wide jako niet ou niech dobra ]i ujrza= /e u nich
nic dobrego\. ottuda /e nacza bolma nacza skrobiti ]odt'd wi"c pocz'= wielce
martwi: si"; skro skor ˘ skrobitiskorbet\. dusz' ujrza=, /e ow=adani }s'|
diab=em. skwierna ich koudeszskaja bladenia ]spro>ne ich kudeszskie kurestwa\. i
czigyzakonowa miecztanja skwiernaa ego. krowipitya ]czyngis-chanowe marzenia
spro>ne jego\, krwiopicie, wiele jego wo=o/by ]wr[/b\. przychodz'cych }ku
niemu| car[w, kniazi[w, i wielmo/y – s=o<cu i =unie ]ksi"/ycowi\, diab=u, i
zmar=ym w ade ]tatar. niebie$\ ojcom ich i dziadom, i matkom, wodzili ko=o
kusta ]krzaku\ – pok=oni: si" im ]by pok=onili si" im\.
o skwiernaja prelest ich ]o spro>ne ich obchodzenie si", maniery\. s=ysz'c to,
pocz'= wielce martwi: si".
odt'd wi"c przyszed= ]dotar=\ do Batyja na Wo=dze, chc'c pok=oni: si" jemu.
...na Wo=dze, s=owo nie bez znaczenia, bo by=a to nowa siedziba
Batego, rodzaj stolicy, po powrocie z najazdu na Ru>, Polsk", i W"gry
1240; uprzednio byli w Worone/u n(rz. Worone/, dop=ywem Donu, sk'd
przeprowadzili atak na kraje zaleskie 1237, a p[{niej – 1240.
Dani=o – chrze>cijanin, zawzi"ty na pogan, chcia= pok=oni: si" Batemu.
gdy chcia= pok=oni: si", przyszed= cz=owiek ]t=umacz\ Jaros=awa – }Tatarzyn|
Sonogur, rzecz'c& brat tw[j – Jaros=aw, k=ania= si" krzakowi }to| i tobie k=aniatis
]i tobie nale/y – pok=o< si"\. i rzek= }Dani=o| jemu& diabe= przemawia z ust
waszych. B[g zagrodzi usta twoje, i nie s=yszane b"dzie s=owo twoje.
wtenczas wezwany }zosta=| do Batego, zbawiony przez Boga od z=ego ich
wieszczenia i kudeszstwa ]przepowiedni i kap=a<stwa\.
w sam' por" wezwa= go Baty, zapewne dialog z Sonogurem mia= miejsce
w przedsionku, gdzie> w pobli/u, st'd i t=umacz tam by=.
i pok=oni= si" }krzakowi| po obyczaju ich, i wszed= do wie/y ]wiesy\ jego. i
rzek= }Baty|& Dani=o, czemu esi dawno ]wcze>niej\ nie przyszed=e>$ a dzi>
przyszed=e> – to dobrze. czy pijesz czarne mleko – nasze picie kobyle,
koumouz ]kumys\$ on }Dani=o| za> odpowiedzia=& dosele esm nie pi= ]do dzi>
nie pi=em\ – dzi> ty welisz ]polecasz, ka/esz\ mi pi:. on wi"c rzek=& ty ju/
jeste> nasz – Tatarzyn, pij nasze picie ]nap[j\. on nie wypi=. pok=oni= si" po
obyczaju ich, izmo=wa ]wym[wi=, wypowiedzia=\ swoje s=owa, rzecz'c& id"
pok=oni: si" kniagyni Barakczynowi ]Barak-czyn\. }Baty| rzek=& id{ }Dani=o|
poszed= pok=oni: si" jej po obyczaju }tatarskim|.
interpunkcja& brak kropki, nowe zdanie od& poszed= pok=oni: si"....
Barak-czyn, Rosjanie 1977 poja>niaj'& Barakczina ]Barakczin, Burak-
czin, Borachd/in\ – starsza /ona chana Ugedeja. Po jego >mierci, gdy
wielk' chanow' zosta=a druga /ona Udegeja – Turakin ]Toregene\, a
nast"pnie wielkim chanem zosta= Kujuk lub Ku=uk – Barakczin zbieg=a
do Batego ]Machowiec, str. 406\. 0002-05-505, komentarz do str. 254.
UgedejUdegej – jeden z licznych b="d[w, nie>cis=o>ci.
i przys=a= }Baty| wina czum ]czerpak\ rzecz'c& nie zwykli>cie pi: mleka – pij-
cie wino, o zleje z=a ]najgorsze z=o\ }to| cze>: tatarska# Dani=o Romanowicz,
b"d'c wielkim kniaziem, w=adaj'cy Rusk' ziemi', Kyewom i wo=odimerom, i
Haliczem, z bratem }Wasilk'| – innymi stronami, dzi> siedzi na kolanie i ch=opem
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
nazywajetsja ]nazwany\. i dani chc', }Dani=o| /ywota nie czajet ]obawia si" o
/ycie swoje\. i groza nadchodzi. o z=a cze>: tatarska# jego ojciec }Roman
†1205| by= carem w Ruskiej ziemi, pokorzy= Po=owieck' ziemi", i wojowa= inne
strony – }a| syn jego nie prija czsti ]nie doznaje czci\. kto inny mo/e przyj':$
bo z=ej ich lsti ]innowierstwu, fa=szywej wierze\ ko<ca nie ma. Jaros=awa,
wielkiego kniazia suzdalskiego zielem oumorisza ]piwem z chmielu otruli\
Micha=a, kniazia czernihowskiego }za to, /e| nie pok=oni= si" krzakowi, ze
swoim bojarzynem – Theodorem, no/em zak=ana bysta ]zak=[li, zad{gali\.
interpunkcja, brak kropki po& umorisza, nowe zdanie od& Michai=a....
obaj, Jaros=aw, wlk. knia{ suzdalski, i Michai=, knia{ czernihowski,
zgin"li w Ordzie w 1245; Michai= †1245.09.20.
z tekstu wynika, /e Jaros=aw zgin'= przed Micha=em. ale pisiec pisa= po
latach, na podstawie archiwum, m[g= wi"c przestawi: fakty – prawda.
lecz gdy – w czasie pobytu – Dani=o zetkn'= si" z t=umaczem Jaros=a-
wa }kt[ry ju/ nie /y=, bo mu o k=anianiu si" Jaros=awa przypomnia=|,
oznacza to, /e Jaros=aw zgin'= przed 26 oktobra, i mo/e wcze>niej
– przed Micha=em, zabitym 1245, wrze>nia 20.
inny aspekt, Tatarzy byli dla Rusi tym, czym Rusini dla podbitych narod[w.
ale pisiec by= wysoce pobo/ny ]czyt. niezbyt rozgarni"ty, o ciasnych
horyzontach my>lowych, bez konsekwencji\, wi"c nie m[g= znale{:
s=[w dla Tatar[w, czego dopuszczali si", ale dumny by= z Romana,
wojuj'cego Po=owc[w i inne strony; zgin'= k(Zawichostu.
tak i dzi> pobo/ni Polacy& agresja niemiecka – z=o, ale agresja polska
w kierunku wschodnim – wychwalani s' hetmani i marsza=ek.
jak uprzednio skaza=em ]m[wi=em\ – k=anianie ich }a raczej za niek=anianie si"|
ju/ wieniec przyj"li m"czennicy. innych wielu kniazi[w wybito, i bojar[w.
by= wi"c knia{ }Dani=o| u nich }w Ordzie| ]literami\ 20 i 5 dni ]25\, odpuszczen
bys ]wypuszczony\ i por"czona by=a ziemia jego jemu, kt[r' mia=.
i dotar= do ziemi swojej, i spotka= jego brat }Wasilko| i synowie jego, i bys
p=acz ]p=akali\ o biedzie jego ]z=ym po=o/eniu\, i wielka rado>: o zdrowiu jego
]/e wr[ci= zdr[w\.
Tej zimy Kondrat przys=a= pos=a do Wasilka, m[wi'c& p[jd{my na Jatwie/.
Zawr[cili z drogi, na rz. Nur, z powodu >ry/u na rzece i >niegu.
podczas wizyty Wasilka u Kondrata, ksi"cia ="czy<skiego, Wasilko
spotka= Plano-Karpiniego, wys=annika papie/a, jad'cego do Ordy w
poselstwie. W=och zach"ca= do poddania si" Rzymowi, ale ostateczna
decyzja w[wczas nie zapad=a z powodu niebytno>ci Dani=y. Po powrocie
z Ordy, Dani=o wys=a= do Rzymu pewnego opata, szukaj'c pomocy
przeciw Tatarom. Papie/ zleci= spraw" Opizonowi, opatowi messe<-
skiemu, wys=anemu do Polski, Pomeranii i Prus, oraz dominikanowi
Krescentemu, obeznanemu z Rusi'. Lecz gdy ci d=ugo zabawi: nie
mogli – papie/ wys=a= na jego dw[r franciszkanina Alberta, w 1246.
Lecz i tego gdzie indziej powo=a=y sprawy, na dworze Dani=y zosta=
dominikanin Aleksy z kilkoma mnichami. Tymczasem z Ordy powr[ci=
Plano-Karpini. Dani=o dni osiem ugaszcza= go u siebie i o>wiadczy=,
/e got[w uzna: papie/a za g=ow" Ko>cio=a. 0165-01-71, N. 103
Tego roku przys=a= kr[l W"gier wickiego } ¯ wici ^ wie>ci|, rzecz'c&
wydam c[rk" sw' za twego syna – Lwa, boj" si" go.
Lew, ur. ok. 1232, na pocz. lat 1250-tych wdawa= si" w samcze pojedynki
]20-latek\, w tym zabi= Stenkinta(Stikenta z Jatwie/y 1253, tak i jego
syn – Jurij Lwowicz ]awanturnicza wyprawa na zdobycie Lublina, 1288\;
ojcem Lwa – Dani=o wo=y<ski ur. 1201. Zako<czenie bez znaku fl
1247
W leto 6755. Wybi=a Litwa Pskowian na Kudepi, miesi'ca, ijula 3.
z Pskowskiej drugiej letopisi obejmuj'cej lata 6677–6801, str. 10.
1247, sierpnia 31 Umar= ]zgin'=\ knia{ wielki polski – Kondrat mazowiecki,
zabity przez Litwin[w\, potem umar= syn jego – Boles=aw knia{.
Ru> wyprawiaja si" na Jatwie/; Dani=o i Wasylko pos=ali do Siemowita maz.
by do='czy=, a od Boles=awa maz. wybra= si" Sud wojewoda ]pol. S'd lub
S"d\ i Signaw ]Signiew w Ipat. ltpsi \; spotkali si" u Drohiczyna; przeszli b=ota,
Lachy nie wytrzymali i podpalili pierwsz' wie>, daj'c sygna= innym, Dani=o i
Wasylko byli {li. Dani=o wyprawi= si" do ?aka; dw[ch Warw[w zabili, trzeciego
/ywcem uj"li; pose= Nebjast. Na ko<cu zapisu znak fl
1250
Kr[l W"gier prosi Dani=" o pomoc, ziemia Rakuszska i Sztyrska;
ksi'/" ju/ zabity }Frederick ™ Hohenstaufen ur. 1194, 1215–†1250\.
Przys=a= kr[l ougorskyj }pos=[w| do Dani=y, z pro>b' by pom[c mu konnymi
w boju z Niemcami. }Dani=o| ide ]ruszy=\ jemu na pomoc i przyci'gn'= do
Po/gu ]dzi> Bratys=awa\. przyszli bo byli pos=y niemieckye ku niemu, bo by=
caesar obdier/a= odin ]zaw=adn'= sam\ ziemi' Rakuszsk' i Sztyrsk' }gdy kilku
spadkobierc[w|.
Sztyrska ¯ Styria, Rakuszska – problem& wg Rosjan 1997 – Ragoza
]dzi> Dubrownik, w b. Jugos=awji, n(Adriatykiem\, ja s'dz"& w Austrii,
 WYPISY
tak i S. Bogumi= Linde 1807, i inni.
Gorzej dla Rosjan, bo Ragoza jest zmienion', w=osk' nazw' Dubrow-
nika – Ragusa, nie tylko odleg=o>: od Wiednia i Budapesztu.
hercuk ]herzog\ ju/ ubitym by=. imiona pos=[w by=y& wojewoda cesarza i biskup
?a=osz ]Szalosz\ purski zwany solskim ]ziemskim\, Garich purunski, otagare
]Ottokar\ tenik, pietowskyj ]...tenik pietowski; kto, pozycja – sk'd\
interpunkcja& brak kropki& tenik pietowskyj wozjecha /e korol s nimi...\.
wozjecha /e korol s nimi protiwou /e knizaiu dani=ou. dani=o ispo=czi wsja ludi swoja.
Niemci diwjaszczusja orou/ju Tatarskomu ]wyjecha= kr[l }Bela| z nimi naprzeciw
kniazia Dani=y; Dani=o ispo=czy= ludzi swoich – przygotowa= szyk marszowy
do przegl'du, jak do boju. Niemcy dziwili si" uzbrojeniu tatarskiemu\. konie
w lejcach i chomontach sk[rzanych, z lud{mi w jarcech ]w kolczugach\,
>wiat=o>: wielka ]blask\ od zbroi b=yska=a. sam }Dani=o| jecha= obok kr[la
}Beli| wg obyczaju ruskiego; ko< pod nim by= dziwnie podobny. i siod=o od
z=ota – w p=omieniach, strza=y i szabla z=otem ukraszona, inkrustowana
sztuk' – warte podziwu, ko/uch za> z greckiego o=owiru, kru/iwy z=atymi
p=oskymi oszit ]tkaniny jedwabnej, koronki, lam[wki z=otymi paskami obszyte;
ko/uch – bielizna osobista ¯ ko/a, sk[ra\, a sapogi ]buty\ z zielonej sk[ry,
szyte z=otem Niemcy wi"c przygl'dali si" wiele dziwi'c si"
interpunkcja& brak kropki; nowe zdanie od& Niemcy wi"c..., rzek=....
rzek= mu kr[l& nie wzia= bych tisjaczi serebra za to o/e esi prisze=, obyczajem ruskim
ojc[w swoich ]w wolnym t=umaczeniu& nie wymieni=bym twego przyj>cia za
tysi'ce srebra – srebrnych monet\. i }Dani=o| poprosi= u niego stan ]kwater"
na noc\, zane ]albowiem\ znoi ]utrudzony\ by= wielce tego dnia.
on }kr[l| j'= jego za r"k" i powi[d= jego }Dani="| do po=aty swojej ]pa=acu
swego\. i sam sw=aczasze ]zwlek=, zdj'=, rozebra=\ jego i oblek= ]odzia=\
}Dani="| w porty swoje. tak' cze>: mu uczyni=.
skutki pobytu Dani=y w Po/gu – dziwnie – dalej nie opisane.
tak szczeg[=owy opis pocz'tku obrywa si" nagle. by: mo/e, utracone
zosta=y karty z zapisami, lub pisiec zapomnia= wci'gn': je do latopisu.
i przyszed= do domu swego }na Ru>, do Cho=ma| fl
1251
Mendoug zaczyna usuwa: ziomk[w; wygna= bratanka swego Tewtiwi=a i
Ediwida, ci zbiegli do Dani=y.
Wikint zbiera Jatw", ?mud{, i uprosi= Niemc[w w Rydze; Dani=o za> i
Wasylko – do Nowogr[dka; tworzy si" koalicja.
Mendoug zamyka si" w grodzie wrouta ]Wruss\; szwagier Mendouga }Dow-
mont| roznosi Ru>, i – w po>cigu za rozbitkami – okr'/a zbieg[w w grodzie
Wikinta – Twerimencie. Z grodu wypad=a Ru> na Mendouga ]wycieczka\, i
Po=owczyn Kocz rani= Mendouga strza=' w nog".
Wissimont ubijen pod tym grodem }˚1246, /on" jego poj'=, braci – pobi=;
zabity zapewne przez jakie> niedopatrzenie|.
Litwa nad jez. Zatie, gnana do rz. Szczara.
Ze strachu, Mendoug zawiera pok[j z Rusi'.
Tego roku izgna ]wygna= iz ^ wy\ Mindog ]Mendoug EI\ synowca swego
tewtiwi=a i Ediwida, pos=awszy na wojn" z wojami swoimi, s wykonotom ]z
Wikintem\, na Ru> wojewati ]rabowa:\, ku smolenskou. i rzek=& co kto przej-
mie sobie – niech tym w=ada. wrogo>ci' i woro/stwem ]kradzie/'\ przej'=
ca=' ziemi" Litewsk', a niezliczone mienie ich }obu| pritreno bie bogatstwo
ich. i wys=a= za nimi swoich woj[w, chc'c oubiti ]zabi:\ ich.
oni, gdy dowiedzieli si" – zbiegli do kniazia Dani=y i Wasylki. przyjechali do
W=odzimierza }Wo=.|. Mindog przys=a= pos=[w swoich rzecz'c& nie czy< im
mi=o>ci ]przebaczenia\. nie pos=uchali ich Dani=o i Wasylko, zane ]chocia/\
siostra jego by=a za Dani='.
potem za> Dani=o zgada= si" ]porozumia=\ z bratem }bo Dani=o w Cho=mie, a
Wasylko we W=odzimierzu Wo=.|, i pos=a= do Lach[w ku kniaziom ladskym
rzecz'c, jako wremia est chrstyanom na poganya ]pora jest wyruszy: Chrze>-
cijanom na pogan\, bo sami wojuj' ze sob'. Lachowie wi"c obiecali, no
]lecz\ nie ispo=nisza ]wype=nili is ^ wy\ }obietnicy|.
Dani=o wi"c i Wasylko pos=ali wykinta do Jatwie/y i w /emoit ]do ?mudzi\, do
Niemc[w w Rydze. wykint ubiedzi= je ]przekupi= ich\ srebrem i mnogimi
]wieloma\ darami, Jatwie/ i p[= /mudzi. oniem }w Ipat. poprawiono& Niemcem|
wi"c odpowiedzieli Danile& jakiego chcesz pokoju – uczynimy z wykyntom,
zane ]chocia/\ braci naszych wielu pogubi= ]wytraci=\. obiecali wi"c niemieccy
bracia p[j>: z pomoc' tewtewi=owi.
Dani=o wi"c i Wasilko ruszyli do Nowogr[dka. Dani=o s bratom si wasylkom
rozgadaw so synom brata – pos=a= na Wo=kowyesk, a syna na s=onim, a sam po-
szed= do Zditowa }dzi> w Brzeskiej ob=asti – powiecie, okr"gu; Brze>: Lit.|.
interpunkcja poni/ej& brak kropek, my>lowy pocz'tek zda<& potem.
przechwyci= grod[w mnogo ]wiele\ i powr[ci= do domu potem przys=a= wykent,
rzecz'c, /e niemcy chc' powsta: ]d{wign': ¯ erect\ na pomoc Tewtiwi=owi i
pos=a= Dani=o Tewtiwi=a i pomoc }od| siebie, i z nim Ru>, i po=owc[w, i mnogie
wojowanie by=o mi"dzy nimi. odt'd wi"c ruszy= z po=onem Dani=owym ]ple-
miannikami Dani=y\ w Rigou. przyj"li ri/ane z wielk' czci'. i chrzczony
by=. gdy mindago zobaczy=, /e Bo/y dworzanie ]Teutoni\ chc' mu }Tew-
tiwi=owi| pomaga:, z biskupem i wszystkimi wojami ry/skimi – uboja= si"
]wystraszy=\, pos=a= wtajnie ]potajemnie\ do Andreja mastera ]do mistrza
Andrzeja\ Ry/skiego, ubiedi ]przekona=\ darami wieloma, bo pos=a=
z=ota wiele i srebra, i naczy< srebrzanych i z=otych, pi"knych, i koni wie-
le, rzecz'c& je/eli zabijesz lub /enieszy ]wygonisz\ Tewitwi=a – jeszcze
wi"cej ich przyjmiesz. on }Andreas von Stirland ¯ Styria, niem. Steier-
mark|, on za> odpar=& nie mo/esz by: izbawlen ]zbawiony, iz ^ wy\, je/e-
li nie wy>lesz do papie/a i nie przyjmiesz chrztu. nie podo=asz wrogowi.
dru/bu imieju k tebe ]z przyja{ni', po przyjacielsku, czyli& z pozdrowieniem
– zapewne zako<czenie listu\. o {le z=a# z=otem o>lepi= oczy swoje. dzi> od
nowa od nich bied" ]k=opot\ przyjmuje.
interpunkcja poni/ej& brak kropki; my>lowy pocz'tek zdania, od& gdy.
Mindog wi"c pos=a= do papie/a, i ochrzci= si". chrzest jego lestiwo bys ]fa=-
szywym by=\. /rja / ]kap=amuje\ bogom swoim, potajemnie. pierwszemu
– nonadejowi i Telaweli, i dewerikzou – zaj"czemu bogu, i medeinou gdy
wyjedzie w pole i }z lasu| wybiegnie zaj'c na pole – nie wchodzi= do lasu, i
nie >mia= r[zgi u=ama:, i bogom swoim kap=anuje, i martwe cia=a pali }na
stosach|, i poga<stwo swoja jawnie uprawia.
Tewtiwi=a za> biskup wyspowiada=, i preboszcz wir/an ]proboszcz Ry/an\
ubolewa= nad nim. wiedz'c, /e je/eli Tewtiwi=a nie wygnali, ziemia litowskya
w r"ku ich – chrzest niewol' ]nie z w=asnej woli\ przyj'=.
ten }Andrea| za> nie chrzci= ca=ej Litwy, wygnan zosta= sanu swego ]godno-
>ci\ przez braci }bo postrada= rozum; Andrea von Stirland, mistrz inflancki
1247–1253; A. Welwen|. Tewtiwi= przybieg= ]wr[ci=\ w ?emoit ]do ?mudzi\,
ku ujowi ]do wuja\ swego, poj'= Jatwie/ i ?mud{ i pomoc Dani=ow', kt[r'
by= da= jemu Dani=o – wyruszy= na mindoga.
mindog za> zebra= si" by= ]przygotowa=\, i }lecz| zamy>li= sobie nie bi: si"
z nim }Tewtiwi=em| po=kiem, no wnide ]wjecha=\ do grodu o nazwie wrouta
}Wruss ST, w uj>ciu(delcie Niemna, z Niemcami po swej stronie|.
wys=a= szurina swego ]szwagra\ }Dowmonta| noc' ]wycieczka\ i rozegna=
Ru> i Jatwie/. nazajutrz wyjechali na nich niemcy z samostrza=ami ]kuszami\,
a Ru> pojecha=a na nich, z Po=owcami ze strza=ami, i jatwiazie z sulicami,
gonili si" ]gonitwa\ po polu podobnie igrze ]turniejowi rycerskiemu\.
st'd wr[cili si" w ?emoit }Ru>| ]wr[ci=a do ?mudzi\ fl
pobicie jej przemilcza= pisiec.
przyci'gn'= mindowg – zebrawszy si=" wielk' – do grodu Wykinta, imenem
]zwanego\ twirement ]Tweryment EI\. wyjecha= tewitwi= z grodu ]wyciecz-
ka\, Ru> z Po=owcami dani=owymi, z nimi /emoit, z wieloma pieszymi. gonili si"
]zje/d/ali\, ustrzeli= Po=owczyn kocz Mindowga w >ci"gno. i wr[ci= mindowg
do ziemi swej. mnogym /e ratnym bywszimsja me/i imi ]wiele potyczek stoczyli
mi"dzy sob'\. Wisimont pod tym /e ratnym grodem uobye< bys ]pod tym
grodem – w czasie obl"/enia – zosta= zabity\.
1251, zima. Pleniona ziemia Nowogr[dka. Jatwie/, wspomagaj'ca Dani="
nie mog=a dojecha: z powodu >nieg[w.
Mendoug pos=a= syna swego }Wojse=ka|, wojowa= ko=o Turijska.
Wojsze=k, ur. ok. 1230, zabity wiosn' 1269, w 1251 mia= 21 lat, i –
jak Lew w tym wieku – pr[bowa= swoich m"skich si=;
tu pierwsza wzmianka o nim.
tak te/ Jagie==o, ur. 1351, pierwsza wzmianka o nim 1370& Krzy/ak
odnotowa=, /e Jagie==o ma 22 lat, Witoft – lat 20.
Potem za>. tewtiwi= przys=a= Rewba rzecz'c& p[jd{my do Nowogr[dka.
Dani=o wi"c poszed= z bratem Wasilk', i z synem swoim – Lwem, i z Po-
=owcami ze swatem swoim tegakiem. }Mstis=aw Romanowicz, syn Dani=y,
o/eniony by= z c[rk' Tegaka|.
przyci'gn"li do Pi<ska. kniaziowie pi<styj imieli le>: ]ocigali si", niech"tny-
mi byli\, i poj'= ich z sob' niewol' na wojn" ]nak=oni=\.
Litwa pos=a=a ]postawi=a\ stra/e na jeziorze zatie ]Íwita{\. i gnali }j'| przez
b=ota do rzeki szczari ]Szczary\. zebrali si" wszyscy woje na narad", rekuszcze
]doszli do wniosku\, /e wie>: ju/ wys=ana jest, wyprosili si" ]wym[wili\ – nie
chcemy i>: wojowa: }bo wiedz' ju/ o nas, dali>my im zna: o sobie|.
Dani=o za> m'dro>ci' rzecz sotwori ]ujmie\, /e wstyd otrzymali>my od
Litwy, i od wszystkich ziem, je/eli nie p[jdziemy i wr[cimy
interpunkcja& brak kropki, nowe zdanie od& nazajutrz... itd.
nazajutrz – rzek= – naradzimy si". tej nocy wys=a= do wszystkich woj[w rzecz'c&
tak, rozmy>lnie b"dzie wszem nie chc'cym i>: na wojn". i woje za> zrewszy
]patrz'cy, ogl'daj'cy si", niezdecydowani\ p[{niej ruszyli wszyscy fl
Nazajutrz wi"c plenisza ]rabowali\ wsz' ziemi" nowogrodzk', st'd wr[cili do
dom[w swoich. gdy Jatwie/ wyruszy=a na pomoc Danile – nie mogli dojecha:,
zane ]albowiem\ >niegi }by=y| wielkie. odt'd }Jatwiagi| wr[cili do dom[w swoich,
z pomoc' Bo/', przejmuj'c }od Rusi| plon welik ]=upy wielkie\ fl
Potem }Dani=o| pos=a= z bratem }Wasilk'| i z synem Romanem, ludzi swoich,
i wzi"li Grodno, a sami worotistasja ot Bielska ]zawr[cili do Bielska; chyba
pomy=ka pisca& ot ^ od, i przeczy& do; bez sensu& wr[cili od Bielska\.
potem pos=ali wielu swoich pieszych i konnych na gr[d ich, i plenili wsz'
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
stron" ich. Mindog za> pos=a= syna, i wojowa= ko=o touriska ]Turiska\.
Tego roku przys=a= mindowg }pos=a| do Dani=y, prosz'c pokoju, i chc'c lubwe
]zgody\, o swatstwie ]swatostwie\ }chcia= wyswata: sw' c[rk" za Szwarna –
syna Dani=y|. w[wczas }i| tewtiwi= przybieg= do Dani=y, iz /emoiti i jetwiezej
]ze ?mudzi' i Jatwie/'\, rzecz'c& mindowg ubiedi= ]uprosi=\ jego srebrom
mnogom. Dani=o za> gniew imiejuszczu na < ]gniewa= si" na<\ fl  
1252,
sierpie< ]Idus Augusti\. Chrzest Mendouga i darowizny z tej okazji&
ªMyndowe z =aski bo/ej kr[l Lettowii, objawiwszy wszystkim wiernym, list
jego ogl'daj'cym, swe pozdrowienie, powiada, i/ z natchnienia boskiego
i uprzejmej rady mi=ych mu w Chrystusie mistrza i braci Zakonu Niemiec-
kiego w Liwonii, otrz'sn'wszy si" z ba=wochwalczych b="d[w, powo=any
zosta= do >wiat=o>ci wiary Chrystusa i przez chrzest odrodzony. ?e ojciec
naj>wi"tszy i pan, Innocenty IV, kt[remu osob" sw', kr[lestwo i wszystkie
dobra podda= w jurysdykcj" i opiek", powag' sw' zaleci= koronowa: go
kr[lem ca=ej Lettowii, oraz wszystkich ziem... itd.º
Daruje mu nast"puj'ce ziemie& Denowe ca=', kt[r' te/ zowi' niekt[rzy
Jetwesen, za wy='czeniem niekt[rych ziemeczek, jako to Sentane, Der-
nen i Cresmen, oraz wsi zwanej Gubiniten i trzech wiosek w Welzowie,
kt[re dla siebie zachowuje.
Pr[cz tego, nada= rzeczonym braciom ca=' ziemi" Schlawen, Semeyten,
za wy='czeniem z Semejty tych jedynie d[br, kt[re oddzielnym listem nada=
biskupowi Lettowii. 0165-01-81, 82, N. 126
Orygina= pergaminowy z czerwonym jedwabnym sznurkiem, na kt[rym wisia=a
oderwana piecz":, by=a w archiwum Kr[lewca, Nr 966. Krzy/acy wykonali z niego
mn[stwo kopii, z r[/nymi datami i na r[/ne okazje spor[w z Litw'.
Mendoug przyj'= wiar" pod naciskiem zewn"trznej sytuacji, musia=
przez to darowa: Krzy/akom swe ziemie, a Rusini pisali&
Mendoug wi"c pos=a= do papie/a, i chrzest przyj'=; chrzest jego fa=szywym
jest, ho=duje bogom swoim potajemnie; pierwszemu – Nonadiejewi i Telaweli, i
Dewerikzu – zaj"czemu bogu i miodowemu; gdy wyjedzie w pole i przebiegnie
mu zaj'c drog" – nie wchodzi w las i nie u=amie ga='zki. 0001-02-817
Tego roku, po up=ywie czasu. chronografowi przychodzi pisati wse ]opisa:
wszystkich i wszystko\, co zasz=o. czasami wybiega wi"c naprz[d, a cza-
sami odst"puje nazad ]cofa si"\. m'dry, czytaj'c – pojmuje ]rozumie\.
bo byli tacy, co czytali w obcych j"zykach, i nie rozumieli, jak dzi>.
mo/e mia= na my>li m'drego czytelnika, /e b"dzie to pojmowa=.
je/eli m[g= cofa: i wybiega: naprz[d, to latopis by= pisany po czasie –
jedna z licznych przes=anek, zbyt wiele, przesta=em je rejestrowa:.
odliczania lat tu nie wpisali>my – potem wpiszemy& po antiochyjskym sobo-
rom ]zbiorom\ }wed=ug odliczania systemu Syryjczyk[w z Antiochii|, alom-
pyadam Greckym ]olimpiadom OA\ odliczanymi }co 4 lata|, rzymskim za>
w y s i k o s t o m jak Ewsegnij i pamfi=owo }Numa Pompilius| i inyj ]inni\
hronografi spisasza. od Adama do chrstosa – wszystkie lata spiszem. rosczetsze
w zadnja ]rozpis na ko<cu\ }wpiszem| fl
prze=o/y=em w miar" wiernie ca=' tre>:, bo ma ona daleko id'ce skutki
dla wo=y<skiego latopisu, i latopisania w og[le. Mo/e powinienem nawet
u/y: nawet cyrylicy do tego celu – nie transliteracji.
z fragmentu wynika, /e to w[wczas – a nie wcze>niej – zastosowane
zosta=o odliczanie lat kalendarza «od pocz'tku >wiata» ]od Adama do
Chrystusa\, bo dalej, po Chrystusie – ju/ wiemy, znamy ich liczb".
ale i tu pisiec da= upust zakamarkom my>lowym – celowo fa=szowa=,
i – przez to – rzecz staje si", poniek'd, w'tpliwa, w ca=o>ci wydania.
rzymskie wysikosty bowiem nie istniej' ]nie by=o takiej jednostki, wysi-
kosty, wg moich docieka< to rzymskie indykty\, a style 5500, 5504, 5505
«od pocz'tku >wiata», czyli od Adama do Chrystusa, stosowane by=y
uprzednio, ju/ w ochrzczonej Bu=garii – nie jest to rzecz nowa.
mog=by w[wczas jedynie przej>: na styl 5508, opisuj'c sam pocz'tek
Powie>ci wremiennych let, i nic wi"cej, lecz i to – wg mej opinii – zbyt
wiele, bo zbyt p[{no.
z tekstu pisanego przez chronografa wynika /e dane w sprawie ustalenia
«od pocz'tku >wiata» zaniesiono&
z Italii ]Pompilius\ i Grecji ]olimpiady i rzymskie indykty\ – do Szwajcarii,
ze Szwajcarii, zaprzyja{niony z Dani=' Berenger ¯ Bern ]Verona\ – do
Austrii, a z Austrii – na Ru>, w 1252 roku. Berenger Preusel wymieniony
w zwi'zku z o/enkiem Romana i wybawieniem jego z obl"/enia w grodzie
Ineperce, 1254. Nie przypadkowy zapis chronografa pod 1252.
W cz">ci krzy/aciej zapis[w tak/e zamieszanie, by= to rok 1252, czy
1253$ Rozbie/no>ci te w zwi'zku z chrztem i koronacj' Mindowga.
1252, czerwca 27. Roman, syn Dani=y wo=., /eni si" z Gertrud', w Austrii.
opowiadanie dotyczy zmaga< o w=adz" w Austrii i na W"grzech.
Po >mierci Friedricha II Babenberg †1250, zwanego Wojowniczym
]niem. der Streitbare, franc. belliqueux, ang. warlike\, i znanego tak/e
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
jako Frederick II Hohenstaufen – austriackiego herzoga, ostatniego
z dynastii – do dzielenia w=adzy i ziem, zosta=a siostra herzoga –
Margarethe, i nieletnia siostrzenica – Gertrud, c. Heinricha ur. 1208,
zm. 1228.09.26. Margareta wysz=a za m'/ za Przemys=awa-Ottokara
bohemskiego, i tym odda=a mu swe prawa do w=adania Austri'. Kr[l
W"gier, Bela IV ]1235–1270\, maj'cy piecz" nad nieletni' Gertrud',
tak/e wnosi= pretensje do cz">ci Austro-W"gier – ziemi Raguzkiej i
Styrskiej. W tym celu wyda= Gertrud" za m'/ za Romana, syna Dani=y
wo=., spodziewaj'c si" pomocy od Dani=y.
Ale kr[l Bela wi[d= siebie wiaro=omnie – obiecywa= wiele i nie dotrzy-
mywa= obietnic – Roman przegra= w ko<cu z Ottokarem, w 1254, i
musia= zbiec do ojca ]opis pod 1254\.
Zanim jednak, Dani=o wyruszy= do czeskiej Opawy, w Morawii, by
najazdem os=abi: te strony, i tym samym – wesprze: Bel".
Do pomocy wzi'= Boles=awa krakowskiego }Wstydliwego ¿1226–†1279|,
kt[rego /ona, Kinga, c[rka w"gierskiego kr[la, nam[wi=a do wyprawy
na Opaw", i W=adys=awa, syna Kazimierza }wnuka| Mieszki.
Wyruszy= do czeskiej Opawy. W Krakowie po='czy= si" z Boles=awem.
Przekroczyli Odr", w Ko{lu z='czyli si" z W=adys=awem, s. Kazimierza,
}wnukiem| Mieszki Laskonogiego. Wyprawa by=a niezbyt udana – Opawy
nie zdobyli; popalili okolice, >wi'tynie, ogrody i zasiewy, ale Dani=o ca=y
wr[ci= do Krakowa. Tu spotka= pos=[w papie/a, nios'cych wieniec i
san ]godno>:\ kr[lestwa }dla Mindowga|.
Z Krakowa do Sandomierza, a st'd do Cho=ma, z chwa='.
Kr[l W"gierski }Bela| szuka= pomocy by przej': ziemi" Niemieck'.
Wys=a= pos=[w do Dani=y rzecz'c& przy>lij mi syna – wydam za niego
siostr" herzoga ]ksi"cia\, i dam jemu Niemieck' ziemi".
ª?ona Romana nie by=a siostr' herzoga, lecz jego c[rk', jak Pray
naucza. Wesele odby=o si" w Judenburgu w Styrii, z dan' nadziej', /e
kiedy W"grzyn odzyska Austri", wtedy Gertruda z Romanem wejdzie w
jej posiadanie. Da= posi=ki Daniel na zdobycie ksi"stwa opawskiego...
itd. Zam">cie to mia=o miejsce w 1253, a nie 1254 jak chce r"kopism
Ipatiewski.º 0165-01-82, N. 127
W innym miejscu jest dok=adna data, nie jestem w stanie dzi> przytoczy:, sk'd
zaczerpn'=em informacj"& 27 czerwca 1252.
?ona Romana nie by=a siostr' herzoga, lecz jego c[rk', jak Pray naucza. Gdy o
Friedrichu mowa, Friedricha$ B='d# Jego..., kt[rego herzoga$ Zdania bez imion
s' niepewne. Przes=anki wyci'gni"te po>rednio s' cz"sto fa=szywe.
Potomni Leopolda VI der Glorreiche, z Austrii ]1198–1230\ i Styrii
]1194–1230\& 1. Leopold †1216, 2. Heinrich †1228, /onaty z Agnes,
c[rka& Gertrud ]o niej rzecz\, 3. Friedrich II der Streitbare ]Wojowniczy\,
4. Margarethe †1267, za dwoma& a\ Heinrichem VII von Hohenstaufen, b\
Przemys=awem-Ottokarem II z Bohemii, 5. Agnes †1226, 6. Konstanze
†1243, 7. Gertrud †1241, za landgrafem Heinrichem Raspe z Thuringii.
Gertrud z dynastii Babenberg, ksi"/na Möldingu, tytularna ksi"/na
Austrii i Styrii, ur. ok. 1228, †1299.04.24, c. Heinricha ur. 1208, zm.
1228.09.26, bratanica Margarety za Przemys=awem Ottokarem ur. 1233,
zm. 1278.08.26, >lub 1252.04.08, rozw[d 1260(64, i bratanica Friedri-
cha II der Streitbare ]Wojowniczego\, ks. Austrii i Styrii, m"/a dw[ch
/on& a\ Sophii Lascariny, c. Theodora Laskarisa, cesarza Byzantium,
Bizancjum ]rozw[d 1240\, b\ Anges z Meranien †1260(63.
Mimo nieletno>ci, ma=/e<stwo Gertrudy z Romanem by=o trzecim&
1246, z margrafem W=adys=awem z Morawii †1247.01.03,
1248, z margrafem Hernannem VI von Baden †1250.10.04,
1252, z kniaziem Romanem † ok. 1260, synem Dani=y wo=. †1264.
Dane te >ci'gn'=em z genealogii Babenberg[w na internecie. wielce
szczeg[=owa, z latami, miesi'cami, dniami, i miejscami zgon[w, zawiera
r[/nice w latach ca=ych – wymaga przez to weryfikacji. i tak Friedrich II
der Streitbare – o kt[rym mowa – ma dat" zgonu 15 czerwca 1246, gdy
w latopisie informacja o jego zgonie nast"puje za zab[jstwem Konrada
maz. 31 sierpnia 1247, czytaj& Friedrich Wojowniczy zgin'= p[{niej.
Po zab[jstwie herzoga zwanego Fridrichem }der Streitbare, Wojowniczym|,
w walce, przez swoich bojar[w, bo miate/ ]zamieszki\ by=y o sched" herzoga
}mi"dzy| silnymi ]bliskimi mu\ lud{mi, o ziemi" Rakuszsk' i Sztyrsk' – kr[l
w"gierski riks }Bela †1270|, i czeski }Przemys=aw-Ottokar †1278| bili si" o ni' fl
silni bojarowie – bliscy spadkobiercy, rodze<stwo, tak te/ w 1280, w Kra-
kowie, po >mierci Boles=awa Wstydliwego, i tak wojewodowie silni, 1240,
i Ludowik lonokrabowicz 1208 ]Ludwig ¯ Hermann Landgrave\.
Kr[l wi"c w"gierski wys=a= pos=[w do Dani=y, rzecz'c& przy>lij mi syna
Romana, wydam za niego siostr" herzoga }bratanic" jego, c[rk" brata|,
i dam jemu niemieck' ziemi". Roman pojecha= do Niemiec }o/eni= si"|,
otrzyma= obietnic – z powodu }wielkiej| liczbie – nie spisali>my ich }raczej&
nie przepisali>my w to miejsce, do latopisu| fl
por[wnaj 1208, gdzie lista w"gierskich wojewod[w jest tak d=uga, /e
ich/e nie moszczno es pisati ]nie mo/na jest pisa:\. 0001-02-724
 WYPISY
pisiec ma przed sob' akt – list" obietnic, cho: z tre>ci jasno nie wynika,
/e na ich podstawie pisze. oka/e si" p[{niej, w 1288.
tak wa/ny krok nie m[g= odby: si" bez >ladu – decyzje podj"te jedynie
na podstawie rozm[w z pos=ami. nawet na tamte czasy – musia= by:
spisany akt, zw=aszcza gdy chodzi=o o posiadanie lub przekazanie
znacznych po=aci kraj[w na w=asno>:.
Potem wys=a= do Dani=y, rzecz'c& u/ika mi jeste> i swat, pom[/ mi na Czechy.
Dani=o ruszy= ku Opawie, pleni'c ziemi" Morawsk' i mnogie grody rasypa
]zburzy=; wi"cej ni/ jeden\, wsie popali=, i wiele zab[jstw wyrz'dzi= ziemi tej.
Dani=o sniemsja ]zjednoczy= si"\ z Boles=awem planuj'c jakby przej>: ziemi"
Opawsk'. Boles=aw nie kwapi= si", jednak /ona jego }Kinga| pomaga=a
Dani=owi, bo by=a c[rk' kr[la w"gierskiego, na imi" Ky<ka.
Dani=o chcia= wyprawi: si" do Opawy owo korola radi, owo s=awy chotia ]troch"
z powodu kr[la – pokaza: /e jest kr[lem, a troch" s=awy chc'c\. Nie by= w
ziemi ruskiej }nikt| przedtem, co by wojowa= ziemi" czesk' – ni Swiatos=aw
chrobry, ni wo=odimer swiatyj. Bog chotienie ego ispo=ni ]B[g spe=ni= jego
pragnienie, /yczenie, zachciank"\.
pisiec nie zna= g="bszego sensu wyprawy – rozgrywek politycznych.
gdyby Dani=o /y= w czasie pisania latopisu – pewnie by mu wyjawi=
przyczyn" – jedna z licznych przes=anek, /e latopis pisany by= w 1288,
tj. po >mierci Dani=y 1264.
Wzi'= syna swego Lwa i pomoc od brata Wasylki – tysi"cznika gjurgja ]Jurija-
Georgija\. Po='czyli si" z Boles=awem, wyruszyli z Krakowa.
Doci'gn"li do rzeki Odry, do grodu zwanego Ko{le, to do='czy= Boles=aw – syn
Kazimierza }wnuk| Laskonogiego Mieszki, z konnymi i pieszymi. St'd doszli
do rzeki Psiny. Tu, Dani=o, Lew i W=adys=aw naradzili si", k"dy by wojowa:.
W=adys=aw nie powiedzia= im prawdy i da= wo/ na lsti ]fa=szywego przewod-
nika – wskaza= fa=szyw' drog"\.
Polacy, by: mo/e, nie chcieli zadziera: z s'siadami – najecha: ich bez
przyczyny ]dla Polak[w\. I p[{niej – nie kwapili si" do boju.
Pos=a= wi"c knia{ Lwa, Tewtiwi=a i Ediwida, i dworskiego, i wszystkich woj[w,
a sam zosta= z ma=' }liczb'| ze starszymi bojarami, z gjurgjem ]Jurijem-
Georgijem\ tysi"cznikiem. Gdy Lew poszed= wojowa: – zobaczy=, /e przewod-
nicy =/'. Nie s=ucha= ich, poszed= w lesiste g[ry i tam pochwyci= wielkie =upy.
Gdy Dani=o z Boles=awem szli ku Opawie, Lachy pos=ali swe stra/e }nie
wiadomo gdzie|. Wyjecha= Andrej z Opawy, z Czechami, }przeciwnicy|
spotkali si" i zderzyli }ze sob'|.
Andreas z Kravar≈ ]Andrzej z Krawar/\ – czeski wojewoda.
Zwyci"/y= Andrej, bo Lach[w by=o ma=o. Jednych wybi=, drugich pochwyci=
– strach wielki wnijde w Lachy ]pad= na Lach[w\ ‡
Przyjecha= Dani=o i wyg=osi= mow" }zapewne do konnych|& czego boicie si"$
czy nie wiecie, /e wojna bez pad=wszych ]poleg=ych\ i martwych nie bywa$
czy nie wiecie /e jeste>cie m"/ami na wojnie, a nie na /onach$ je/eli m'/
zabity na wojnie jest – to rodzaj cudu. drudzy w domu umieraj' ]gin'\ bez
s=awy, a ci ze s=aw' umrosza ]zgin"li\. pokrzepcie serca wasze, poddzwi-
gnijcie bro< sw'. Tymi s=owy pokrzepi= ich, i wiele innych wyg=osi=, i ruszy=
ku Opawie.
Ujrza= /e okoliczne wsie zbiegaj' do grodu, w wielkiej liczbie, a jemu nikogo
pos=a: }na gr[d|, rzek= wi"c W=adys=awowi& ok=ama=e> mnie, a siebie straci=e>.
Je>liby Lew i moi ludzie byli tutaj, to wielki uraz ]cios\ zadaliby>my ziemi tej i
gr[d by=by przej"ty ]przechycony\. On }Dani=o| /a=owa=, /e odes=a= syna Lwa
i woj[w. Nalega=, by Lachy jechali do grodu, jednak/e oni nie chcieli.
Polacy nie chcieli walczy: o zdobycie grodu Kalisz, ˚1227 rok.
Powiedziano, by wsp[lnie wszyscy woje podjechali pod gr[d.
Dani=o wi"c rzek=& je/eli nie chcecie – id{cie precz, ale ja zostan" sam z ma='
dru/yn' i b"d" oczekiwa= woj[w moich. Pos=ucha= Boles=aw i Lachowie – stali
poni/ej grodu, na rzece Opawie, nie >miej'c od='czy: si". Tego wieczoru
przyjecha= Lew wiod'c wielu je<c[w z sob'. Tego wieczoru naradzili si",
by jutro przekroczy: rzek" i obejrze: gr[d. Po/gut wsja wniesznjaa chramy. i
ogrady i gumna ]popal' wszystkie ko>cio=y wewn'trz, ogrody i zasiewy\ fl
Nazajutrz tak te/ sta=o si".
Boles=aw nie przekroczy= rzeki, lecz sta= w g[rach, ispo=cziwsja ]got[w do
boju\. W=adys=aw za> podszed= pod pierwsze wrota i spali= je. Podeszli
do drugich – wyjechali z nich Czesi ]wycieczka\, i kilku ich }Lach[w| zabili,
innych – przegnali. Benesz sta= przy wrotach z chor'gwi'. Ko=o drugich
wr[t popalili okrestnjaja grad ]podgrodzie, najbli/sz', przyleg=' okolic"\.
Przy trzecich, knia{ Dani=o poleci= zej>: z koni i pali: okolic". Trzecich wr[t
grodzianie nie zamkn"li....
ja my>l", /e celowo – pu=apka na oblegaj'cych.
Rusi wydawa=o si", /e nie zd'/yli zamkn': wr[t za zbiegaj'cymi do
grodu lud{mi z okolicznych stron.
Rusini mieli nadziej" wtargn': do grodu tak/e, za zbiegami, wykorzystuj'c
nag=' okazj". Ale tu zostali wybici w bramie, reszta zbieg=a.
Z ruskim po>cigiem Dani=o chcia= wtargn': do grodu tak/e. }wierzy:, lub nie|
Nagle zabola=y go oczy, i nie widzia= co si" sta=o w bramie. Widz'c swoich
uciekaj'cych – obna/y= miecz sw[j, odegna= }grodzian, >cigaj'cych tym razem
Ru>, zbieg=|, i tym nie prija grodu ]nie przej'=, nie przechwyci=; EI\.
Potem widz'c w czym rzecz ]zobaczy=, u>wiadomi= sobie\, ubolewa=, /e nie
zdobyli grodu. }naiwne| Bole{ni' znu/ony ]z=o/ony chorob'\, utrudzony, rzek=
synowi swemu& popal okolice grodu, az /e poidou w ko=ymog swoi. reksze w
stan ]ja wracam do ko=ymag swoich zwanych stanem – stanic'\.
Wielu nak=ania=o go do powrotu, no on /e nie stwori togo ]lecz odm[wi=, dos=.
nie stworzy=, nie urzeczywistni=\ ‡
naiwno>: pisca zdradza fa=sz w tym miejscu – by= to b='d Dani=y.
Nazajutrz wi"c z='czyli si", ruszyli w g[r" }rz.| Opawy, pleni'c i pal'c. Sta
]zatrzymali si" na noc\ w pobli/u grodu zwanego Nasile }dzi> Nasiedle, 23 km
W od Raciborza, 17 km SE od G=ubczyc, 12 km NE od Opawy|. S=ysz'c,
/e Ru> i Lachowie uj"ci s' w grodzie tym, nazajutrz ispo=cziwsja ]wsiedli na
konie\, ruszyli ku niemu, }grodzianie| widz'c wielk' liczb" po=k[w, nie wytrzy-
mali, poddali si". Wzi'= gr[d, wypu>ci= ko=odnik[w ]zak=adnik[w\ i postawi=
chor'giew swoj' na grodzie. Obliczi pobiedou ]okaza= zwyci"stwo\. Odcho-
dz'c, sta na wesi niemieckoi ]zatrzyma= si" na(w niemieckiej wsi, na noc\.
Dani=o dowiedzia= si", /e Benesz pojecha= do G=ubiczyna ‡
Nazajutrz wi"c, z Boles=awem ispo=czyli si" ]przygotowali do boju\, ruszyli
do G=ubiczyna, pleni'c i pal'c. Pos=a= za> W=adys=aw pali: wsze okolice,
zwane okolna, i tym z=o stworzy= bo nie wzi"li grodu. Doci'gaj'c do grodu,
Dani=o i Boles=aw chcieli wzi'c gr[d primietom ]przymiotem..., przerzutami
¯ prze % miota:, rzuca:\.
przerzuty zwane by=y najcz">ciej sosudami ]naczyniami wype=nionymi
materia=em zapalnym. Rosjanie 1997 na domys=& zapalne& chrust,
brewiona, kt[re mo/na by=o zapali: i ciska: na gr[d; tak/e, wype=ni:
nimi fos". Moja uwaga& chrust by zgas= w drodze.
Wiatr silnie wia= na gr[d, a gr[d za> elinou stworen ]jod=ami budowany\ i
grobla ma=a. Szukali woje drzewa i smo=y, je/d/'c tu i tam, by przyci'gn':
do grodu, nie znale{li, bo W=adys=aw popali= okolice i pobliskie wsie, i tym
}samym| nie podpalili grodu.
ach, te Lachy, wszystko co z=e – ich wina. Dani=" tylko nagle oczy
zabola=y, gdy trzeba by=o dogl'da: sytuacji.
Tego wieczoru dumali, gdzie i>: – ku }rz.| Osobo=odze, na Herborta ]Herberta
OE\, czy wr[ci: do dom[w swoich. Gdy Herbert przys=a= Danile miecz i
pokor" swoj', zgada= si" ]upewni= si"\ Dani=o z Boles=awem, /e ca=' ziemi"
poplenili – nazajutrz wracamy do swoich }postanowili|.
fa=sz, jeden z wielu. miecz by= zawsze wyzwaniem do walki, nie upo-
korzeniem. tak te/ by=o w bitwie pod Grunwaldem, 1410. walczy: po
do>wiadczeniach w Opawie$ dlatego postanowili wr[ci: do swoich.
Przekroczyli Odr", weszli w ziemie W=adys=awa.
W[wczas w Krakowie by=y pos=y od papie/a, nios'cy od papy wieniec i san
]godno>:\ kr[lestwa }dla Mindowga|. Chcieli widzie: kniazia Dani=". On za>
odpowiedzia= im& nie podoba mi si" widzie: z wami na cudzej ziemi – lecz
potem.
St'd za> pojecha= do ziemi sandomierskiej, dotar= do grodu Cho=m, z czci'
i s=aw'. W domie ]w cerkwi\ Przeczystej sk=oni= si", i wys=awia= Boga, za
wszystko ubieg=e, bo jeszcze /aden ruski knia{ nie wojowa= ziemi czeskiej.
Widzia= si" ]spotka=\ z bratem swoim, i by=a rado>: wielka. Przybyli do domu
>w. Ioanna w grodzie Cho=m, z weso=o>ci'. S=awa Bogu i przeczystej jego
matce, i >w. Ioannowi Z=otoustemu fl
1253
Mendoug otrzymuje koron" od papie/a Innocentego IV.
wzorem Íredniowiecza, syn Mendouga – wojowniczy Wojse=k, oddany
na Ru> w gwarancj" pokoju. Dani=o postanowi= uczyni: z niego...
mnicha, jak ojciec Dani=y – Roman – Ruryka kijowskiego †1215,
syna Ro>cis=awa M>cis=awicza smole<skiego, prawnuka W=adimira
Monomacha, kt[rego Roman – gromi'c Kij[w 1203 – zmusi= do takiego
stanu, by pozby: si" konkurenta do w=adzy. Po >mierci Romana †1205,
Rurik zrzuci= szaty mnisze i pocz'= zmaga: si" o halicki stolec. 0002-
05-486 Tak i Wojse=k – zbieg= po 3-ch latach, w 1255, i natychmiast
sta= si" wrogiem dla Rusin[w, bo by= nim od pocz'tku.
Rusini zataili ucieczk" ]ujma\ dot'd, a/ rzecz nie da=a si" ukry:.
Pos=y od papie/a Innocentego IV }†1254| nios' wieniec, skipetr, i koron";
Dani=o wo=. koronowany w Drohiczynie n(Bugiem przez Opizona – opata
Messeny ]Messene, na p=d. Peloponezie, w Grecji\, Dani=o nie chcia= przyj':
godno>ci, nak=oniony przez Boles=awa i Siemowita, /e gdy przyjmie – my
na pomoc przeciw poganom;
Lew zabija Stenkynta vel Stikenta mieczem; wyprawa Rusi na Jatwie/.
Dani=o koronowany w cerkwi >w. Aposto=[w, od sto=u ]o=tarza\ >w. Piotra,
i od ojca swego – Innocentego, kt[ry wyda= kl'tw" na tych, co gani' wiar"
greck' prawowiern', i chcia=by sob[r tworzy: o prawej ]w=a>ciwej, s=usz-
nej\ wierze, o zjednoczeniu ko>cio=[w. Dani=o od Boga przyj'= wieniec w
grodzie Drohiczyn.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
}Dani=o| wyprawi= si" na wojn" z synem Lwem i z Somowitem }Siemowitem
OE| kniaziem ladskim. Brat jego }Wasylko| wr[ci=, bo mia= ran" na nodze,
}w zamian| pos=a= wszech woj[w swoich z bratem.
Dani=o naszed= ziemi" Jatwie/sk' i wojowa= j'. Gdy Lew ujrza=, /e Sten-
kynd }Stikent| w lesie osiek= si" a z nim inni Jatwiagi – izgna na< ]pogoni= za
nimi\ – poj'= }swych| ludzi i podszed= do osieka. Jatwie/ wyciek=a z osieka
]wycieczka\. B"d'cy z nim snuznicy ]konni, je{d{cy\ rozbiegli si". Jedynie
Lew zszed= z konia ]tak#\ i krzep' bi= si" z nimi.
Gdy ujrzeli /e Lew jeden bije si" z nimi, zawr[cili mali ]niekt[rzy, ma=o\
na pomoc jemu. Lew za> d{gn'= sulic' sw' w tarcz" jego }Stikenta|, i nie
m[g= tuli: si" ]os=ania:\ – Lew Stikenta mieczem zabi=, i brata jego probode
]przebi=\ mieczem. Oni }Jatwie/| pogybosza ]pogibli, zgin"li\, Lew pieszo
goni= za nimi, a drudzy >cigali na koniach, bili i siekli ich ‡
wniosek& Lew musia= by: szybki jak ko<. nie, nie by= – szed= za konnymi
i dobija= tych, kt[rych konni ranili.
Gdy Dani=o-kr[l sta= ]zatrzyma= si"\ w domie Stekynta }Stikenta|, przyni[s=
jemu Lew bro< Stekynta i brata jego i obliczy= pobied" swoj' ]ukaza= zwy-
ci"stwo swe; obliczy= ¯ lico, twarz\, }przynosz'c| ojcu swemu rado>: wielk'
z m"stwa i wytrzyma=o>ci syna swego.
Komat od Jatwie/y przyjecha= przyrzekaj'c im w rabocie by: ]s=u/y: ¯ rab ^
s=uga\. A Lachy, wype=nieni zawi>ci' i oszustwem – pocz"li pomaga: poga-
nom. Widz'c to, Dani=o kr[l poleci= wojowa: ziemi" jatwie/sk' i dom Stekynta
pogublen bys ]w perzyn" obr[cony, zatracony\, jeszcze do dzi> pusto stoi.
Dani=o kr[l, id'c po ezeru ]wzd=u/ jeziora\, zobaczy= przy brzegu g[r" pi"kn'
i gr[d na niej, pre/e ]uprzednio\ zwany Raj }dzi> Rajgr[d|.
St'd wr[ci= do domu swego }Cho=ma| fl
1254
Burondaj z Rusi' w sile ci"/kiej wojuj' Litw".
Tego roku ]przedtem albo potem\. Przyjechali Tatarzy do Bakoty i przy='czy=
si" do nich Milej. Dani=o poszed= na wojn" – na Litw", na Nowogr[dek. By=
roskal ]by=a odwil/, ocieplenie\. Pos=a= syna – Lwa, do Bakoty, a Lew wys=a=
dworskiego przed sob' ]by jecha= przodem\. Wyjechawszy, uj"li Mileja ba-
skaka i przywi[d= Lew Mileja do ojca swego }Dani=y|. W ten spos[b, Bakota
sta=a si" w=asno>ci' kr[la }Dani=y| – ojca jego. Nast"pnie, po naradzie z
synem, wypu>cili go, za por"czeniem Lwa, /e baskak b"dzie wierny }Danile|.
I zn[w przyjechali Tatarzy, bo Milej z=ama= przysi"g", i zn[w }Dani=o| od-
da= Bakot".
Potem Kuremsa doci'gn'= do Krzemie<ca i wojowa= okolice grodu.
Andrej }namiestnik Krzemie<ca| dwulicowym by=; czasami m[wi=& kr[la jes-
tem ]kr[lowi s=u/"\, a czasami – Tatarom; nieprawdu ]nieprostolinijnym\ w
sercu by=. B[g odda= go w r"ce Tatar[w, gdy rzek=& Batyja gramota u mnie
jest. Oni }Tatarzy| jeszcze bardziej zaognili si", zabili go, i serce jego wyci"li
}z piersi|. Lecz niczego nie zyskali u Krzemie<ca i tak wr[cili do stan[w
swoich. Itd.
wo=y<ska& wo stany swoja ˘ Ipat.& wo strany swoja }strony|....
Dalej nazwy w=asne& Izas=aw, Halicz, Roman – syn Dani=y, Lew, Hrubiesz[w,
>w. Nikola ]pol. Miko=aj\, Ougry ]W"grzy OU ^ U\, Fedor ]Theodor\, solem.
Zapis zako<czony znakiem ‡
Potem za> Wojsze=k zawar= pok[j z Dani=' i wyda= siostr" sw' a c[rk"
Mindowgow', za Szwarna, przybyli do Cho=ma, do Dani=y.
}w rezultacie chrztu 1253, Wojsze=k...| Zostawi= kniaziowanie swoje i zosta=
mnichem. Romanowi – synowi kr[la }Dani=y| da= Nowogr[dek ot Mindoga, a
od siebie – S=onim i Wo=kowysk i wszystkie grody. }wyprzedzenie& 1255 r.|
Sam chcia=by uda: si" do >w. G[ry }Athos, w Grecji|, kr[l znalaz= jemu drog"
u kr[la w"gierskiego ]da= mu opis dr[g do >w. G[ry – nie by=o w[wczas
map\. I nie m[g= dotrze: – zawr[ci= w Bu=garii fl
w dalszej cz">ci pe=ny opis okoliczno>ci ucieczki.
Wyprawi= si" Dani=o na Jatwie/ z bratem }Wasylk'|, synem Lwem i Szwar-
nem – m=odym by= }Lew ok. 22 lata, Szwarno ok. 16 lat|.
Pos=a= po Romana do Nowogr[dka. Ten nadci'gn'= z wszystkimi grodzianami
i ctem }te>ciem| swoim Glebem, i z Izas=awem wis=oczeskim ]¯ rz. Swis=ocz\,
a z tej strony nadci'gn'= Somowit z Mazowszanami, i pomoc od Boles=awa
z Sandomiercami i Krakowianami.
Woj[w by=o tak wielu, /e mo/na by=o nimi nape=ni: b=ota Jatwie/y.
Zebrali si" na narad", kniaziowie Ruscy i ladscy, postanowili m"/owie bra<nii
]broni\& ty, kr[lu }Danile|, jeste> g=ow' wszem po=kom; je>li po>lesz naprz[d
kogo> z nas – nie pos=ucha si"; wiesz ]znasz\ wojenn' s=u/b", wojenne
zwyczaje znane ci s', wszelki inny zawstydzi si" ciebie i wystraszy; wyjd{
na czo=o.
Dani=o przygotowa= po=ki, przykaza= komu z jakim po=kiem w"drowa:, sam
wyszed= na czo=o. I strzelc[w pu>ci= na prz[d, a drugich ]innych\ po obu
stronach drogi. Dworskiemu poleci= i>: za sob'.
Andrej by= dworskim w 1245, Oleza – w 1255.
Sam jecha= z kilku uzbrojonymi otrokami ]paziami\. Lew przyby= do niego,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
rzecz'c& nikogo z tob' nie ma – ja nie jad" z tob'. Rzek= mu kr[l& niech tak
b"dzie. I szed= swoj' drog'.
}Jatwie>| Ankad przewodnikiem by=. }Dani=o| obieca= mu, /e }za to| wie> jego
spalona nie b"dzie. Przyjecha= do niego Roman – syn odin }jedyny; lapsus,
jak pisiec >mia= taki b='d zrobi:$ Musi by:& jeden z syn[w|, przyjechali do wsi
zwanej Boldikiszcza. Wys=a= }Dani=o| Lwa z bratem. Lew za> cicho objecha=
wie> – wyr'ba= wszystkich. Jednego za> przywi[d=, kr[l wypyta= go. On
}pojmany| zezna=, /e we wsi zwanej Priwiszcza zebra=a si" Jatwie/. Kr[l,
s=ysz'c, wys=a= pazia Andreja, m[wi'c dworskiemu& je>li ujrzysz /e goni'
za nami ]>cigaj' nas\ – skorie po nas po/eni ]szybko >cigaj nas\; rozpu>cimy
po=k – kto mo/e niech goni ]>ciera si" w wrogiem\. Wasylko knia{ za> }mia=
inny pomys=, dowodzi=| innym po=kiem, rzek=& id{my cicho na grunach ]jak
rysie\, i nie pozwoli= po=kowi rozpu>ci: ludzi ]rozlu{ni: szyku\. Znak fl
Dalej obszerny opis najzadu na wie> Priwiszcza. Jeden Jatwie> przebi= si"
z Olydikiszcz ]Boldykiszcz, opuszczone B\, najwyra{niej – przez starcie, i
zaalarmowa= zebranych we wsi Priwiszcza. Uzbroili si", lecz woje Dani=y
przegnali strzelc[w ]=ucznik[w\ zebranych na ko<cu wsi. Natarli na nich
Dani=o z Lwem, krzycz'c gromkim g=osem& biegnij, biegnij za Jatwie/'.
Gdy Jawiesie ujrzeli nag=y najazd – nie wytrzymali i zawr[cili na bieg. Lecz
w >rodku wsi, nagle, zawr[cili }wykonali zwrot ku Danile|. Dani=o jednak
napiera= na nich, ciskaj'c kopie – nie wytrzymali, i nawr[cili na bieg ]zn[w
zacz"li pierzcha:\. +ucznicy Jatwie/y strzelali, ale woj[w z nimi nie by=o, a
kiedy dobiegli do wr[t – powsta=o zamieszanie& jedni je przebiegli, a drudzy
zawr[cili. Wielu pada=o jeden na drugiego, bo l[d by= >liski. Dani=o i Lew
napadli na nich we wrotach. Wi"cej nie wykonywali zwrot[w.
Tego dnia by=a mi=o>: ]mieli =ask", zapewne Boga\, kr[l i jego woje, z tak'
dru/yn' pobi= hardych Jatwies[w& Zlinc[w, Krismienc[w i Pokienc[w. Jak
pisano w ksi"gach& ªNie w sile brani ]bitwy\, lecz od Boga zale/y zwyci"stwo.º
Zlin ]dzi> August[w\ ¯ z ]granica\ % lin ]ciecz w ruchu\.
Kr[l Dani=o chcia= ich >ciga: dalej – zabroni= mu Lew rzecz'c& po>lij mnie za
nimi ]daj mi p[j>:\ – ojciec nie pu>ci= go. Jeden woj prawic' wyj'= oszczep
zza pasa swego, cisn'= nim daleko, srazi= ]urazi= – trafi= nim\ kniazia jatwie-
skiego, i spadaj'c z konia na ziemi" wyzion'= ducha z krwi' w ad ]z brzucha
ciekn'c'; z % ad ˘ zad\.
Dani=o i Lew, jednych wi'zali, pleni'c, drugich – wyci'gali z krzak[w i sie-
czachut je ]siekli, r'bali ich\ ‡
Nadjecha= dworski z po=kiem. Kr[l Dani=o wi"c rzek= mu& {le post'pi=e>.
Dworski odrzek=& nie ja, nie moje chcenie ]wola\ – pose= nie iznies prawa s=owa
nam ]nie wyni[s= – nie przekaza= – nam w=a>ciwie s=[w\.
nie jest dla mnie jasne o co tu posz=o, w czym dworski zawini=, co> jest
niedopowiedziane, jaki> aspekt wyprawy opuszczony, zatajony.
z fragmentu wynika, /e przyjecha= pose= Jatwie/y, ale Dani=o – gdy
zorientowa= si" o b="dzie – gani= dworskiego, a ten pos=a.
i nic nie wiadomo, jak post'pi=a, zareagowa=a, koalicja, jad'ca za Dani='.
nast"pne zdanie potwierdza, /e mo/e zbytecznie wysiekli.
Potem kr[l i Lew izoima ]oswobodzili\ zak=adnik[w i wr[cili do Wasylki i
Semowita. Zje/dzaj'c si", uradowali si" wielce z pogibieli poga<skiej.
?gali wsie ich. Stoj'c na Prawiszczich na noc, przej"li imienia ]mienie, doby-
tek\ ich, palili domy, a nazajutrz za> wyruszyli na niszczenie ziemi ]okolic\
i /ganie. Podpalili Tajsewicze, Burala, Rajmocze, Komata, Dora, i grody
pleni'c. Dom Stenkynta }vel Stikenta| za/gali ]podpalili\. Stali ]zatrzymali
si" na noc\ we wsi Korkowicze. Widocznym by=o, /e wszelaka liczba woj[w
mog=a nasyci: si", konie i oni sami, na dw[ch dworach. Czego nie mogli
zje>:, i konie ich – wszystko spalili fl
Nazajutrz przyjecha= od Jatwy Jundi=, rzecz'c& tak, Dani=o, dobr' dru/yn"
masz, i wielcy po=ki ]konni woje\ twoi. Nautria ]nazajutrz, tj. nast"pnego dnia,
trzeciego z kolei\ plenili i palili ziemi" ich. }Jatwie/$| za> bez z=o>ci, jedynie
dzielnymi byli. W=o/y= B[g strach w serce ich.
Tej nocy stali na b=otach w Ostrowiach.
Nazajutrz ]nast"pnego dnia, czwartego\ przyjechali Jatwiesie, z danin' i
ofert' pokoju, i by }Dani=o| nie wybi= zak=adnik[w.
Potem }Dani=o| Bo/' wol', wr[ci= do ziemi swej z czci' i s=aw', pokonuj'c
wrog[w swoich.
Chcia= nadal wyruszy: }na Jatwie/|, na b[j, zbiera= woj[w swoich. Dowie-
dzia=a si" Jatwie/ – wys=a=a pos=[w swych, i dzieci swe, da=a danin" i
przyrzek=a rabami mu by: ]s=ugami ¯ rab\ przy zak=adaniu grod[w w ziemi
swej }Dani=y| fl
Dani=o wys=a= pos=a Konstantina, zwanego Po=o/yszyd=o, by pobra= na nich
}na Jatwie/y| da<. Pojecha= wi"c Konstantin, pobra= da< }w formie sk[rek|
czarnych kun i bia=ek, srebra. Z dani da= dar Signiewu wojewodzie, by zwie-
dzia=a si" wsza ziemia ladska, /e da< p=acona jest. itd.
Po >mierci Romana }†1205| nikt z ruskich kniazi[w nie wojowa= Jatwie/y, z
wyj'tkiem syna jego – Dani=y. Bogiem wi"c dana jemu da<.
Pos=uszstwo ]pos=uch\ stworzy= w Ladskiej ziemi pos=owiem na pami'tk"
 WYPISY
dzieciom swoim, /e od Boga m"stwo swe pokaza=.
Zapis zako<czony znakiem ‡
ci'g dalszy zmaga< o w=adz" w Austrii i na W"grzech.
Gertruda z dynastii Babenberg, c. Heinricha ¿1208–†1228, wnuczka
Leopolda VI, siostra Margarethy, jako nieletnia, pod opiek' kr[la w"g.
Beli IV 1235–†1270, z polecenia papie/a Innocentego IV †1254, wydana
1252.06.27 za Romana, po>lubiona w Styrii.
Uprzednio, roku 1252, Dani=o wo=. najecha= Opaw" w Morawii do
spo=u z ksi'/"tami polskimi& Boles=awem krakowskim i W=adys=awem,
synem Kazimierza, ˚1252 rok. Obecnie o wiaro=omno>ci kr[la Beli i
w jaki spos[b Roman wydosta= si" z Austrii – przegra= z Ottokarem i
musia= zbiec do ojca.
Roku 1254. Kr[l w"gierski }Bela IV 1235–1270| zostawi= Romana w grodzie
Ineperce, obiecuj'c uprzednio, a teraz nie pomagaj'c. Zaklina= si" przed
Bogiem i kniagini' }Gertrud', /on' Romana|, /e gdy zdob"dzie ziemi"
Niemieck' – da j' wsz' Romanowi.
Herzog }Ottokar, ks. Bohemii| nachodzi= cz"sto na Romana. W jedno /e
wremja ]w ten czas\ nadci'gn'= z si=' wielk', bili si", }obozem| sta= przed
grodem }w odleg=o>ci| popryszcza. Nie m[g= wzi': pochlebstwem, m[wi'c
mu }Romanowi|& zostaw kr[la w"gierskiego, jako u/ika mi jeste> i swojak.
Ziemia Niemiecka rozdzielona b"dzie z tob' ]z udzia=em ciebie\. Kr[l w"-
gierski wiele obiecuje, lecz nie wype=nia, Ja za> m[wi" prawd" – dam ci
p[= ziemi Niemieckiej. On }Roman| za> odrzek=& s=owo da=em jak ojcu,
kr[lowi w"gierskiemu – nie mog" s=ucha: ciebie, bo wstyd mi i grzech nie
wype=ni: obietnicy. Itd.
Roman przekaza= Beli s=owa herzoga, prosz'c go o pomoc. Ale Bela nie
wys=a= mu pomocy, w zamian – obieca= mu inne grody w w"gierskiej zie-
mi. Kniagini zrozumia=a jego le>: ]katolicyzm, fa=sz\ }Beli$| i rzek=a& syna
mi poj'=e> dla c[rki u tali }nie rozumiem koligacji; tal – zak=ad(nik|, a dzi>
chcesz naszych grod[w$ My za nie cierpim i g=odem wymieramy. By=o tak,
/e baba ]babka\ chodzi=a i potajemnie kupowa=a karm" w grodzie Wiede< i
przynosi=a im, tolik ]taki\ by= g=[d, /e konie chcieli je>:.
Rzek=a }Romanowi|& kniaziu, wracaj do ojca. Lecz Roman nie m[g= wyje-
cha:, bo by= obl"/ony. Widz'c jego dobro: ]waleczno>:\, podtrzymywa= go
Werenger prirokom proswe=, bo z nim by= }uprzednio| na wojnie. Zlitowa= si"
nad Romanem, przyci'gn'= si=', i wywi[d= Romana z grodu.
na internecie, najwyra{niej Ukrai<cy b'd{ Rosjanie, zamie>cili infor-
macj", /e to Dani=o przyci'gn'= do Austrii i wybawi= Romana z opresji&
Roman was then besieged with his wife, Gertrude, in the castle of
Himberg and Daniil had to march to relieve the siege. internet nie jest
wiarygodnym miejscem do czerpania informacji, nawet publikacje Ro-
sjan, je/eli nie zawieraj' cytat[w, czy chocia/by odno>nik[w.
Werenger BW ¯ Berengar, przezywany proswel ¯ Preusel, Preussel
OE, UW; nieznany dot'd w genealogii Babenberg[w&
Berengar von Aibling, syn Gebelharda I von Sulzbacha † ok. 1080, Be-
rengar II † von Sulzbach † 1125, Berengar von Sulzbach III †1167.
Bern, w centralnej Szwajcarii. Zgodnie z tradycj', za=. 1191 przez
Berchtolda V von Zähringena. W 1218 cesarz Frederick II Hohenstaufen
]¿1194–1230–†1250\, uczyni= wolym miastem, gdy Berchtold zmar=
bezpotomnie. Bern – niemiecki przek=ad italskiej Werony ¯ Verona.
Roman zostawi= za sob' brzemienn' Gertrud" i ju/ wkr[tce widzimy
go zi"ciem Gleba, m"/em Heleny ]wesele 1255\.
Uprzednio powiedzieli>my, /e Wojsze=k da= Nowogr[dek Romanowi. Po
wojnie krzemienieckiej z Kurems', Dani=o d{wign'= ]zebra=\ woj[w przeciw
Tatarom. Zm[wi= si" z bratem i z synem, pos=a= Denisa Paw=owicza, wzi'=
Mi"dzybo/e }k(rz. Boh|. Potem, ludzie Dani=y i Wasylki wjowali Bo=och[w,
a }ludzie| Lwa – Pobo/e i ludzi Tatarskich ]wojsko ich\. Bez znaku fl
1255
wiosna. Dani=o wys=a= Szwarna na Gorodok i na Siemocz.
Zdoby= Gorodok i Siemocz, i inne grody siedz'ce za Tatarami& Gorodesk,
i po }rzece| Teterew do ?ediczewa. Wozwaglanie za> so=gasza ]zeg=agi\
Szwarnowi – poj"li ]przyj"li sobie\ tiwuna, i nie dali jemu – Szwarnowi – ci-
wunowa:. Szwarno wi"c przej'= wszystkie grody. Po nim przyszli do Dani=y
Bia=oberezcy, Czerniaty<cy, i wszyscy Bo=ochowcy. Mindowg przys=a= do
Dani=y& wy>l" ci Romana z Nowogrodzianami, aby ruszy= do Wozwagla, a
st'd – do Kijowa.
Dani=o z bratem }Wasilk'| do Wozwagla, w sile ci"/kiej. Czeka na wie>ci od
Romana i Litwy, i stoi na Korecku. Szwarno objecha= gr[d – nikt nie uciek-
nie. By=o z nim woj[w 5-set. Grodzianie – widz'c ma=o woj[w z kniaziem
– >mieli si" stoj'c na grodzie ]na parkanach\. Nazajutrz przyci'gn'= Dani=o,
na grodzian pad= strach, poddali si", gr[d spalony, ludzie podzieleni mi"dzy
Lwa, Szwarna. Litwa, po namy>le, wojuje Ru> ko=o +ucka fl
Ícigali ich Rusini – s=udzy Dani=y i ludzie Wasylki& Jurij, Oleza dworski }i| inni.
w wo=. 1288 i Ipat. 1428& Oleza; Rosjanie 1997, cytuj'c Ipat. zamienili
na& Oleksa i przet=umaczyli na j. ros.& Aleksa.
Litwini zatrzymali si" u strugi }ko=o Prypeci|, Rusini natarli, Litwini nie wytrzyma-
li, pocz"li pierzcha:, wegnani do jeziora – gin"li; nape=ni=o si" jezioro trupami,
tarczami i he=mami; Sirwid Ruszkowicz uciek=, a Chwal – zabity fl
Zapis /e Cho=m spalony przez Tatar[w ]ale za czas[w wojny z Kurems', bez
daty\, obszerny opis grodu i jego za=o/enia – w zwi'zku ze spaleniem.
Kuremsa naszed= na Dani=" i Wasilk". przyjecha= wi"c Wasilko }i| zbiera=
}wojsko| we w=odzimierzu, a dani=o w Cho=mie. Wys=ali }te/| po Lwa aby
przyby= do nich.
Kuremsa nie przekroczy= }rzeki| Styr. wys=a= ludzi do w=odzimierza. z grodu
wypadli zbrojni i natarli na nich piesi grodzianie i bili si" krepko ]krzepko\.
wycieczka, metod' Íredniowiecza – wypad znienacka, nagle, konno.
}Tatarzy| uciekaj'cy od grodu donie>li kuremsie, /e grodzianie krzepko bij'
si" z nami.
ale co> nie powiod=o si" Rusinom w tym wypadzie, bo zatai=; piesi
grodzianie ]wolni\ – jakby dla usprawiedliwienia pora/ki – wskazuj',
/e chyba straty by=y po obu stronach, bo...
Dani=o i Wasilko odinako ]jednak/e, nadal\ zbierali si", chc'c bi: si" z Tatarami.
Zdarzy=o si" tak, za grzechy, /e Cho=m zagorza= ]sp=on'=\ od przekl"tej baby.
pisiec wiedzia= wi"c kto podpali=, /e by=a to kobieta, nielubiana przy
tym, lecz nie wyjawi= jej imienia – musia=a to by: znaczna osoba w
rodzie Dani=y.
potem opisz" za=o/enie grodu, upi"kszenie cerkwi, i jego }grodu| wielkiej
pogibieli ]wielkim zatraceniu, ruinie, stracie\ dla wszech ubolewaj'cych. takie
]tak wysokie\ by=y p=omienie /e wsz' ziemi" }mo/na| by=o widzie:.
po/ar zapewne noc'. relacja naocznego >wiadka z pobliskiej Lubomli.
a/ z Lwowa ogl'daj'cy }je| widzieli,
niemo/liwe, zapewne pisiec pisa= z polotem, do=o/y= dla podkre>lenia.
z G[ry Grabowieckiej 35 km S nie wida: Cho=ma; krzywizna Ziemi nie
pozwala widzie: a/ tak daleko, 150 km.
po be=zeckich polach }z powodu| silnych p=omieni. ludziom za> widiasz-
czym ]widz'cym – s'dzili, my>leli\, /e to Tatarzy podpalili – rozbiegli si"
po lasach i tym }samym| nie mogli zebra: si". Dani=o zjecha= si" z bratem,
pociesza= jego m[wi'c& od Boga bywszej biedzie nie imieti /e= poga<skiej ]dla
danego nieszcz">cia od Boga nie miej poga<skiego /alu\ }poganie bowiem
lamentowali, zanosili si" p=aczem, zawodzili g=o>no|. Bogu ufamy i na niego
z=o/ym smutek. i tak by=o.
B[g kara= dobrego Dani=", a ten nadal wierzy= w Boga.
tacy S=awianie ]Wierni\ s' – my>li kr[tkiej, hipokryci, bardziej pobo/ni
od innych, drudzy po Arabach, od kt[rych pochodz'.
potem pojechali do W=odzimierza i zebrali nieco dru/yny i modlili si" Bogu,
by wybawi= ich od naszestwia Tatar[w ]od najazdu ich\.
nieco dru/yny – niedobitki, po kl"sce wskutek nieudanej wycieczki,
modlili si" – s=abymi byli przy takim obrocie sprawy.
tak ich B[g wybawi=. nie mogli zebra: dru/yny, posy=aj'c tu i tam. ludzie
Wasylki wyjechali }z grodu| na spotkanie z Tatarami – }Tatarzy| wybili ich i
zak=adnik[w wzi"li.
a wi"c zn[w przes=anki o pora/ce wycieczki, brn'= w wyja>nianiu oko-
liczno>ci, dlaczego to obaj bracia nie mogli odeprze: najazdu Tatar[w.
Tatarzy wybili te/ Nowogrodzian, po kl"sce wojsk lit.-ruskich nad Worskl',
1219, gdy Nowogrodzianie wyszli im naprzeciw z grodu, z krzy/ami.
Potem kuremsa oblega= =uck ]+uck\. stworzy= B[g cud wielki. =uck nie by=
utwierdzony i nie ura/ony ]nie obwarowany i nie obsadzony razi<cami, tj.
strzelcami\. wiele ludzi ]wielu\ zbieg=o do<, i po zimie wielkie by=y }stany|
w[d. onomu ]gdy Kuremsa\ podci'gn'= pod +uck – nie m[g= przekroczy:,
chcia= most przechwyci:. grodzianie wi"c odr'bali most. }w[wczas| przy-
stawi= poroki ]katapulty kamieni\ chc'c ich odegna:. B[g za> cud stworzy=,
i >w. Iwan, i >w. Nikola – wiatr wi"c by= taki ]tak du/y\, /e powali= poroki, a
rzucane kamienie obraca= na samych Tatar[w, i powali= Bo/' si=' poroki
ich. i nie uspieszyli niczego ]nie dokazali, nic nie zyskali\. wr[ci= do stan[w
swoich, m[wi'c ]to jest\ – w pole ‡
Jako/e drewle pisachom ]jak wi"c dawno pisa=em, tu& wcze>niej, uprzednio\
w wojnie kuremesnej o po/arze w grodu Cho=m. Cho=m gr[d by= sozdan
]zbudowany\ Bo/' wol'. gdy Dani=o kniaziowa= we W=odzimierzu }wo=., tj.
za jego tam czas[w|, zbudowa= gr[d ugrowesk }dzi> Uhrusk n(Bugiem|. i
ustanowi= w nim biskupa. je/d/'c po polu ]po znacznym obszarze, terenie
obje/d/anym konno\, na =owach, ujrza= miejsce pi"kne i las na g[rze.
«pole» – jednostka administracyjna, od niego ladskie «opole».
obje/d/aj'c jego pole, zapyta= tuziemc[w, jak zwie si" miejsce to. oni za>
odpowiedzieli mu – Cho=m mu na imi".
istotnie, wzg[rzyste miejsce, poro>ni"te lasem zwano «cho=m», maz.
che=m, niem. kulm ¯ =ac. culminatus; CKCh, oraz OE, L+.
w takim miejscu odbywa=y si" wiece okolicznej ludno>ci, wiec ˘ powiat.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
i polubi= miejsce to. i zamy>li= zbudowa: na nim gradec ma= ]gr[dek\. obieca= zamieszki by=y wielkie w tych ziemiach. i wr[ci= z powrotem do Nowogr[dka,
Bogu i ioannowi z=otoustemu zbudowa: cerkiew jego imienia. i postawi= i zbudowa= monaster na rzece na Niemnie, mi"dzy Litw' a Nowogr[dkiem.
gr[dek, widz'c /e B[g mu pomaga, i ioann spieszyciel jemu jest ]Ioann na- i tu /y=. 0001-02-859
lega na po>piech, pop"dza\, i zbudowa= gr[d inny. jego wi"c Tatarzy nie Wyjecha= od Grigorija, ale do niego nie wr[ci=, gdy nie m[g= dojecha:
mogli przej':. }lecz| gdy Baty pojma= ]poj'=, tu& podbi=\ ca=' Rusk' ziemi", do celu....
w[wczas i cerkiew >w. Tr[jcy zaz/ena bys ]zgorza=a, sp=on"=a po/arem\.
1256
i B[g pozwoli=, by bezbo/ni Tatarzy palili cerkwie chrze>cijan.
Czasu up=yn"=o..., Burundaj zmusi= Dani=" do wyprawy na Litw"; w Wo=ko
I tak dalej; opisy cerkwi i grodu.
-wysku szukaj' ª...wroga swego Wysze=ka i tewitwi=a, i nie zastali ich w
Cerkiew o czterech rogach }prostok't lub kwadrat|, 4 komary ]wi'zania
grodzie.º W ko<cu – po bitwie – przyci'gn"li do Mielnika n(Bugiem.
stropu, id'ce z ka/dego rogu ku >rodkowi\, z ka/dego rogu =uk opieraj'cy
Wojsze=k sta= si" wrogiem po wyje{dzie do >w. g[ry Athos.
si" na ludzkich g=owach, rze{bionych przez pewnego chytryka ]mistrza w
Ale Mendoug zni[s= }z pola; pobi=| Tatar[w pod Mogiln', wg Barabana
sztuce ozdobnej\. trzy okna upi"kszone szk=em rzymskim. obok o=tarza
0065-00-138, pora/ka, kt[r' Rusini zataili.
dwie kolumny }po obu jego stronach|, ca=e z kamienia, a nad nimi wi'zania
Nigdzie nie ma daty bitwy, nawet roku, ale nazwa miejscowo>ci wska-
i kopu=a, wierzch ukraszen ]kopu=a ozdobiona\ gwiazdami z=otymi na lazurze
zuje, /e taka by=a, =atwo wi"c przypisa: j' r[/nym na dekady czasom
]kolorze niebieskim\. wewn"trzny za> pomost ]podwy/szenie\ odlany z miedzi
– w='czy: do r[/nych okoliczno>ci, zamie>ci: w r[/nej chronologii.
i czystego o=owiu, b=yszcza= si" jak lustro. drzwi ukraszone kamieniem halickim
Ale – je/eli Kronika Litewska m[wi, /e pobito tam Burondaja – to rok jest
bia=ym, i zielonym ciosanym – che=mskim. izritie ]uzory, tj. wzory, ornamen-
1256, bo – ani wcze>niej, ani p[{niej – by=a to jego jedyna wyprawa.
ty\ r[/nokolorowe i z=ote }wykonane przez| pewnego chytryka ]grawera\
Wremieni /e minuwszu, przyci'gn'= burondaj, bezbo/ny z=y z wieloma
zwanego Awdiejem. napredi ]na zachodnich\ wrotach – }wizerunek| Spasa
po=kami ]hufcami\ Tatar[w, w sile ci"/kiej i sta= ]zatrzyma= si"\ na miejscu
]Zbawiciela\, na p[=nocnych – ioann >wi"ty, tak, /e wszyscy ogl'daj'cy dziwili
kuremsyniech }kuremsynowym|.
si". ukraszone ikony kamieniami drogimi i bisiorem z=otym ]per=ami, wisiorka-
Dani=o /e der/asze ra: ]Dani=o za> wojuje, w stanie wojny\ z kurems' i nigdy
mi\ – z Kijowa. ikony Spasa i przeczystej Bogurodzicy kt[re da=a mu siostra
nie ba= si" kuremsy, bo nie m[g= jemu }Danile| z=a stworzy: ]wyrz'dzi:\,
Theodora z Theodorowskiego monasteru, ikony }te| przyni[s= z Owrucza, i
donde/e ]p[ki\ nie naszed= Burondaj z si=' wielk' }wielkim wojskiem|.
ikony ustretenia – od ojca swego. dziwu podobne ]warte by=y podziwu\. ikony
pos=a= }Burondaj| wi"c pos=[w do Dani=y, rzecz'c& ruszam na Litw"; je/eli
te sp=on"=y w cerkwi >w. ionanna. jedynie Michai= osta= si" ]ocala=\ z cudow-
jeste> }mi| miren ]sprzymierzony\ – ruszaj ze mn'.
nych tych ikon. dzwony przywi[z= z Kijowa, a inne tu odlane ]na miejscu, w
zasiad= wi"c Dani=o z bratem i z synem, w strachu b"d'c, wiedz'c, /e je/eli
Cho=mie\. i wszystkie ogie< popali=.
Dani=o pojedzie – nie b"dzie dobra ]nic dobrego nie wyniknie\. zgadawszy
po >rodku grodu – wysoka wie/a by widzie: z niej okrest ]okolice\ grodu,
}si"| wszyscy ]po naradzie\ – pojecha= Wasilko za brata. i przewodzi= brat
podzdana kamieniem ]podmurowana, posadowiona na kamiennnym funda-
}Dani=o| do Bere>cia }n(Bugiem, Brze>: Lit.|, wys=a= z nim ludzi swoich, i
mencie\, wysoko>ci na }literami| 15 =okci, sama wykonana z drzewa ciosa-
pomodli= si" Bogu – >w. Spasowi ]Zbawicielowi\ wybawcy – jest taka ikona
nego, i ubielona jak ser ]na bia=o\, b=yszcz'ca na wszystkie strony. studnia
w grodzie mielniku }Mielnik n(Bugiem|, w cerkwi >w. bogurodzicy, i dzi>
zwana “k=adez” blisko niej, g="boki na }literami| 35 s'/ni.
}tam| stoi w wielkiej czci obieca= jemu Dani=o kr[l upi"kszy: j' fl
k=adez ]do zwierciad=a wody\ ¯ k ]do\ % =ad-e ]=ada, woda\ % z ]granica\.
interpunkcja& brak kropki, pocz'tek zdania& obieca= jemu Dani=o, itd.
chramy ]budowle\ by=y przepi"kne, a mied{ od ognia jak smo=a pe=z=a.
Wasilko wi"c pojecha= po burondaju ]po Burondaja przykazaniu; po ¯ podle
na uwadze po/ar o kt[rym uprzednio. relacja >wiadka z Lubomli.
^ pod=ug, zgodnie z, r[wnolegle; wg Rosjan 1997& za Burondajem\ odinomu
posadzi= sad i postawi= cerkiew >wi"tym bezmieznikom }Ku{mie i Demja-
]sam, bez Dani=y\ po Litewskiej ziemi.
nowi|, na ich cze>:, maj'c' }liter'| 4 sto=py ]filary, s=upy\ ca=e z kamienia
obriete niegde ]napotka= gdzie>\ Litw", wybi= j' ]wysiek=\ i przywi[d= saigata
ciosanego podtrzymuj'ce wierzch ]kopu="\. z takiego te/ kamienia i drugi
Burondajowi ]trofeum, pami'tk" po pobitym wrogu& he=m, tarcza, sulica\.
o=tarz – >w. Dmitreja }wizerunek kt[rego| stoi przed boczmimi drzwiami,
pochwali= burondaj Wasilka& aszcze ]gdyby\ brat tw[j nie jecha=
pi"kny, przyniesiony z daleka.
my>l nie sko<czona, albo tak by=o, z powodu bariery j"zykowej.
sto=p ]s=up, obelisk\ z kamienia za> postawiony }w odlego=>ci| popryszcza }ok.
mo/e mia= na my>li& gdyby brat tw[j jecha= – wi"cej wysiekliby>my ich.
1 km| od grodu. na nim orze= kamienny izwajan ]wyrze{biony w kamieniu\.
i }Wasilko| wojuj'c, je{dzi= z nim }Burondajem| szukaj'c synowca ]bratanka\
wysoko>: obeliska – dziesi": =okci. za> z g=owami i podn[/kami – }literami|
swego Romana }syna Dani=y|, wojuj'c ziemi" Litewsk' i nalszcza<sk'.
12 =okci. widzia= ]by= >wiadkiem\ pagubu gradu ]zatracenia grodu\.
Roman, po powrocie z Austrii 1254, o/eni= si" z Helen' – c[rk' Gleba
ca=y czas na my>li po/ar grodu. szczeg[=y bywalca w grodzie.
i przebywa= na ziemiach Litwy.
}Dani=o| gdy wszed= do }spalonej| cerkwi i ujrza= pagubu – bardzo ubolewa=.
bo kniagini" }sw'| zostawi= u brata i syna swego Wo=odimera.
nie wyci'gn'= jednak wniosku, czy aby B[g istnieje, bo...
zdanie nie na miejscu – powinno by:& Wasilko wi"c pojecha= sam...
pomodli= si" Bogu i odnowi= cerkiew, ustanawiaj'c tam biskupa ioanna.
po Litewskiej ziemi; kniagini" zostawi= u brata i syna swego.
i zn[w, modl'c si" Bogu, zbudowa= i twier/isza ]mocniejsz'\ i wy/sz'.
potem za> Dani=o kr[l jad'c – wzi'= Wo=kowyesk i Gleba kniazia }pochwyci=
wie/y jednak takiej nie zm[g= zbudowa:. inne grody /i/dan ]zbudowa=\
i| odes=a= go z czci', jako bolma ]dlatego\, /e jecha= do wo=kowyska =owia
przeciw bezbo/nym Tatarom, i z tego powodu nie zbudowa= jej ‡
njati ]=owi'c\ wroga swego Wysze=ka i tewitwi=a i nie udosi ]nie zasta=\ ich w
za=ga= pisiec, albo nie wiedzia= dlaczego Dani=o nie m[g=.
grodzie. szuka= po stadach, posy=aj'c ludzi swoich, i nie napotka= ich.
wie/a lub baszta by=a obiektem wojskowym, obronnym, i Tatarzy – kt[rzy
i tu jest zakodowany los Romana – co sta=o si" z Romanem.
trzymali Ru> w ryzach – nie mogli pozwoli: na taki krok, by Rusini byli
Wojsze=kowi, w drodze do >w. G[ry ]Athos, w Grecji\, uda=o si"
w stanie broni: si", je/eli chcieli utrzyma: w=adz" nad wasalami.
obezw=adni: Romana, i z nim wr[ci= do domu, na Litw". St'd strach
zbudowa= wi"c cerkiew w grodzie Cho=m w imi" przeczystej niepokalanej
Dani=y, gdy przysz=o mu szuka: tam syna przy pomocy Tatar[w. A gdy
Marii, po wielko>ci i pi"kno>ci – nie mniejszych by=ym drewnim ]starym, staro-
pojechali – Roman znikn'= z widowni dziejowej, czyt. zosta= w[wczas
/ytnym\, i ozdobi= je przecudnymi ikonami. przyni[s= te/ ziemi Ugrowskiej
tam zabity. Ucieczk" Wojsze=ka pisiec zwie “wielk' le>ci'”.
czasz" z purpurowego marmuru, rze{bion' m'dro>ci' cudn' – z g=owami
zdobyli si" na wielk' le>: ]wielki podst"p\& j'= wysze=k syna jego – Romana.
/mij wok[=. i postawi= j' przed drzwiami cerkiewnymi, zwanymi “carskimi”,
i paky ]i zn[w\ }Dani=o| pos=a= Michai=a i wojowa= po }rzece| zelwie szukaj'c
robi'c z niej chrzcielnic" – chrzci= wod' na >wi"te Bogojawlenie by= tam
jego. i nie napotka=. potom mysla iti ]zamy>li= wyruszy:\ na Grodno tworia
wizerunek b=ogos=awionego episkopa ioanna }Z=otoustego|, wytoczony
eu tam ]s'dz'c, /e on tam\. Wys=a= wi"c po Lwa syna i po ludzi swoich.
z pi"knego drewna i poz=acany. dnie i wnie dziwnie podobny ]z zewn'trz i
przyjechali do grodu Mielnik. chcia= }Dani=o| wyruszy: do Grodna – wszyscy
wewn'trz chram by= godny podziwu\ fl
martwili si", i by=a wie>: od Lach[w u kr[la Dani=y, /e tatarowie na jatwia-
Po 3-ch latach, Wojse=k ucieka od Rusin[w, pod pretekstem wyjazdu do ziech s'. Lew za> rzek=, /e woje twoi g=odni s' i konie ich. on }Dani=o| wi"c
>w. G[ry ]Athos\. Rusini wymy>lili naiwn' opowie>: /e Wojsze=k zabija= po odpowiedzia= rzecz'c jemu& po>lemy stra/e do Wizny. da= wi"c Dani=o kr[l
trzech–czterech ludzi ka/dego dnia, a gdy nie zabi= – smutnym by=. strach braszna ]jad=a\ wojom do dosytka ]do syta\ i koniom ich.
Bo/y wszed= w serce jego; pomy>la= sobie by przyj': chrzest. i ochrzci= si" wys=ani byli dwaj pos=owie do Jatwie/y uwiedati ]by dowiedzie: si"\ o
tu, w Nowogr[dku, i pocz'= by: ]/y:\ w Chrze>cija<stwie. i potem poszed= bracie }Lwa – Romanie|. Tatarzy za> przyje/d/aj'c do Jatwie/y, pochwycili
do Halicza, do Dani=y kniazia i Wasylki, chc'c przyj': mnisi czyn ]zosta: pos=[w i pytali& gdzie jest Dani=o$ oni odpowiedzieli& w Mielniku jest. oni
mnichem\. w[wczas Wojsze=k ochrzci= Jurija Lwowicza. potem poszed= do wi"c rzekli& to nasz sprzymierzony, brat jego wojowa= z nami – idziemy
Po=oniny, do Grigorija do monasteru. postrzyg= si" w czer<ce, by= w monasterze tam }do Mielnika|. Stra/e izminuwszimsja ]min"li si"\ z nimi }Tatarami|, oni
3 lata, st'd uda= si" do Íwi"tej G[ry }Athos, w Grecji|. przyj'= b=ogos=awienie przyci'gn"li do Drohiczyna.
od Grigorija. Grigorij by=/e cze=owiek swiat ]>wi"tym\, jakiego nie by=o przed nadesz=a wie>: }o tym| Danile – pos=a= Lwa i Szwarna won ]wynie>li si"
nim i nie b"dzie. Wojsze=k za> nie m[g= doj>: do Íwi"tej G[ry, albowiem
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
z grodu\, i Wo=odimera }syna Wasilki|, m[wi'c im& je/eli wy b"dziecie u
mnie – wam jezditi u stany k nim ]przyjdzie si" jecha: wam do stanu ich\, a
je>li ja b"d"
zdanie nie zako<czone.
Tatarzy ponie>li w[wczas kl"sk" w bitwie pod Mogiln' n(Niemnem –
wydarzenie tu zatajone, i ledwo przebija co si" w[wczas sta=o& Dani=o
by= bardzo zaniepokojony ju/ przed sam' wypraw' na Litw" z Tatarami
]Dani=o o/eniony z siostr' Mindowga, siostra Wojsze=ka za Szwarnem\,
zmartwienie z powodu los[w Romana – rzecz zrozumia=a, i matrwili
si", gdy Dani=o chcia= poci'gn': do Grodna, a niedobici Tatarzy
szukali Dani=y ]chyba by wzi': wet za unik w wyprawie – przyczynek
do kl"ski\, tak/e, ich wypowied{ omal wskazuje, /e by=o ich niewielu,
gdy spotkali po drodze stra/e; }o Danile|& to nasz sprzymierzony, brat
jego wojowa= z nami – idziemy tam }do Mielnika|; jakby ucieszyli si",
szukali przytu=ku.
Gro{ny Burondaj znikn'= ze sceny opowiadania, pojawi si" w 1258.
Dani=o kaza= wynie>: si" swym synom z grodu i powie>: nie zako<czona
– w ca=ym opowiadaniu co> z=ego sta=o si", nie po my>li.
O Romanie, synie Dani=y, wi"cej wzmianek nie ma – o jego losach.
Wg W=. Dworzaczka ]0190\, mia= umrze: po 1260 a przed 1288 ]w
testamencie W=odzimierza – w[wczas pisanego – Romana nie ma\.
1258
Po tym min"=y dwa lata..., wesele by=o u Wasylki we W=odzimierzu;
oddawa= sw' c[rk" – Olg", za Andreja kniazia, Wsewo=odowicza, do Czer-
nihowa. Nadesz=a wie>:, /e Burondaj idzie. Przyj"ty z darami i piciem;
kaza= rozmieta: ]rozrzuci:\ grody& Dani=ow, Sto/ek, wys=a= Lw[w rozrzuci:,
a Wasylko wys=a= by rozwali: Krzemieniec i +uck. Burondaj kaza= spali:
W=odzimierz Wo=. – gr[d sp=on'= poprzez noc. St'd, z Pi"ciudni }k(Buga|,
Burondaj ruszy= do Cho=ma, Lublina, i Zawichostu.
Rusini byli lennikami Tatar[w, wi"c, z logicznego punktu widzenia, im
lepiej wiod=o si" Rusi – tym wi"cej zysku mieli Tatarzy; Tatarzy nie powinni
wi"c burzy: grod[w. Ale grody na Rusi by=y dla Tatar[w zagro/eniem
podleg=o>ci, wi"c kazali je zburzy:.
Grody to rodzaj obiekt[w wojskowych& do obrony, ale i do ataku.
zima. Drugi najazd Tatar[w; Lublin, Sandomierz, +ysa G[ra w G[rach
Íwi"tokrzyskich; szczeg[=owy opis zdobycia Sandomierza i traktowania
je<c[w.
Burondaj, z Lublina }kt[ry spali=|, skierowa= si" do Zawichostu. Tatarzy przeszli
Wis=" i pocz"li =upi: ziemi" Ladsk' po tej stronie rzeki ]zachodniej\. Nast"p-
nie podeszli pod Sandomierz i otoczyli gr[d. I poroki ]wyrzutnie kamieni\. Z
wyrzutni strzelali dzie< i noc, nie s=abn'c ]w sile ostrza=u, bez ustanku, bez
wytchnienia\, tak, /e strza=y nie dawa=y wyjrze: zza >cian grodu ukrytym w
jego >rodku. Strzelali tak przez cztery dni. Czwartego dnia wybili zaborol z
grodu ]zrobili wy=om w >cianie, pewnie w g[rnej jej cz">ci\. Tatarzy zacz"li
przystawia: drabiny. I tak wle{li na gr[d ]wdarli si" do<\. Najpierw wdarli si"
dwaj Tatarzy ]dwaj wojewodowie tatarscy, z wojami\, z chor'gwi' i poszli
wzd=u/ jego >cian, jeden w jedn' stron", drugi w drug'. Siekli wszystkich,
nie tylko bojar[w i szlachetnych, lecz i prostych ludzi. Pewien Lach, z tward'
tarcz' star= si" z Tatarzynem i zabi= go. Lecz drugi Tatarzyn nadci'gn'= z
ty=u, podci'= Lacha i zabi= ]rani= go i nast"pnie zabi=\.
Ludzie, na widok Tatar[w, rzucili si" w kierunku dziedzi<ca. I nie mogli
pomie>ci: si" we wrotach, most za nim zbyt w'skim by=. I dusili si" sami
]tratowali\, a drudzy spadali z mostka w r[w, jak snopy. R[w g="boki by=;
wype=ni= si" martwymi tak, /e mo/na by=o chodzi: po trupach jak po mo>cie.
W grodzie by=a stanica; s=oma zapali=a si" sama, od ognia, i gr[d zacz'= si"
pali:. Cerkwie ]ko>cio=y\ by=y w grodzie. Jeden wielki, kamienny; przedziw-
ny, >wiec'cy pi"kno>ci'. By=/e wykonany z bia=ego, ciosanego kamienia
]obrobionego\. Pe=en ludzi. Dach jednak/e pokryty by= drewnem. Zapali=
si" i tak sp=on'=. Z nim niezliczone liczba ludzi. Ledwie dw[ch konnych
zdo=a=o uciec z grodu.
Nast"pnego dnia igumeni z popami i z diakonami ]duchowni\ og=osili kri=o>:
]pokut"\, od>piewali obiedni" ]msz" w obiad, sum"\ i zacz"li rozdawa:
komuni" >w. Najpierw sami sobie, potem bojarom z ich /onami i dzie:mi,
od ma=ego do wielkiego ]doros=ego\.
ju/ od tej cz">ci rzecz nie jest wiarygodna – wyobra/enia bogobojnego,
jak powinno by:, lekcja dla pokole<& najpierw do Boga, p[{niej – lament.
Pisana przez pobo/nego – podpiera ide", kt[rej s=u/y=. W obliczu tragedii
na tak' skal", wyj'tkowe opanowanie i porz'dek w>r[d pozosta=ych
przy /yciu, by w prawdziwo>: wierzy:.
Tak' lekcj" dawa= czytelnikowi przy opisie mordu Michai=a – kniazia
czernihowskiego, i jego bojarzyna – Fedora, 1245; niby przekazywa=,
a w zasadzie – poucza=, ˚1245, opis roku.
Jest to tw[rczo>: pisarska, bo przeczy sobie. Tatarzy wyci"li wszystkich
w grodzie, nawet ludno>: cywiln', ledwie dw[ch konnych zbieg=o, lecz
dalej, na kartach latopisu, zostawi= garstk" obro<c[w i pokaza= na ich
przyk=adzie jak powinno by:.
Ko>ci[= spalony, r[w pe=en trup[w...
I nie by=o komu zlitowa: si" nad nimi – dodaje jakby na potwierdze-
nie – gniew Boga ograniczy= si" do nich }do Polak[w|. Zapomnia=, /e
niesko<czenie dobry B[g zadaje ludziom cierpienia w pod=y spos[b.
Tatarzy okuli w dyby }z=apanych| wzd=u/ Wis=y i siedzieli z nimi dwa dni,
po czym pocz"li pozbywa: si" ich. Wszystkich, m"skiej po=owy i /e<skiej.
I nikt nie ocala=. Nast"pnie zwr[cili si" ku +y>cu ]+ysej G[rze\, twardo nie
bronionemu; zdobyli go i wysiekli w nim wszystkich, od ma=ego do wielkiego.
St'd Burondaj zarz'dzi= odwr[t do swoich wie/. i taki by= koniec Sandomier-
skiego wzi"cia ]zdobycia\. Bez charakterystycznego znaku fl
tak wygl'da=y skuteczne obl"/enia z nast"pstwami, bardzo cz"sto.
Ludzie tratowali si" sami w bramie ]...\, s=oma zapali=a si" sama ]...\,
i dach na ko>ciele zapali= si" – najwyra{niej – sam. Mog=o i tak by:.
Musimy jednak pami"ta:, /e pisa= to Rusin, a Rusini bili si" z Polakami,
byli bezwolnymi sprzymierze<cami Tatar[w i r[wnie z nimi brali udzia= w
obl"/eniu i mordzie. We wszystkim, zgania= win" na Tatar[w, i – lepiej –
na samych Polak[w, gdzie tylko m[g=, i nie omieszka= Boga wci'gn':.
Tak te/ w zdobyciu katolickiego Halicza, 1217, przez prawos=awnych
pod wodz' Mstis=awa – wysiekli resztki obro<c[w& taka by=a mi=o>: od
Boga Ruskiej ziemi ]przebaczenie, ¯ mi=owa:\. W Sandomierzu... Ukrai<cy
mordowali tak/e, Rusi jednak nie ma w tym opisie....
R[w nie m[g= wype=ni: si" zabitymi, /e mo/na by=o chodzi: po nich
jak po mo>cie, bo nie mogliby gin':, gdy poziom wysoki – k=[ci si" z
prost' logik'. R[w w tym miejscu pewnie pe=en by= trup[w w ci'gu
nast"pnych dni, bo byli to ludzie wybici mieczami, wyniesieni z dzie-
dzi<ca, za bram".
Ka/de obl"/enie poci'ga=o straty w ludziach, po stronie oblegaj'cych
i obl"/onych, dlatego po zdobyciu grodu, sfrustrowani zwyci"zcy brali
odwet na jego ]ocala=ych\ mieszka<cach, morduj'c ich, lub uprowadzaj'c
w niewol", rabuj'c, a zabudowania w grodzie podpalali. Podobnie po
wygranych bitwach – >cinali je<c[w.
Po zdobyciu Sandomierza nast"puje 4-letnia przerwa w opisie wydarze< a/
do 1262, gdy ªWyprawi=a si" Litwa na Lach[w...º i w Jezdowie n(Wis=' uj"li
Siemowita maz. i zabili go, 1262.06.23.
przyczyna nie opisana. Perejas=awa – c[rka Dani=y, by=a za Siemowitem
mazowieckim ]zwi'zek zawarty 1248\, a Mazowsze wspar=o Krzy/ak[w
w tym czasie – ujma dla Mazowsza i – po>rednio – dla Rusi.
Ale taka przerwa by=a te/ w latach 1209–1212, nic nowego, z t' r[/-
nic', /e tamte lata by=y wielce odleg=e dla pisz'cego w 1288, i os[b
kt[rym dzie=o po>wi"cone – dzieci<stwo Dani=y i Wasylki.
Trzy lata opuszczone.
1261
Poganie wygrywaj' bitw" nad jez. Durbe. Wybuch=e w konsekwencji powstanie
}w okolicach Memla, w Samlandii$\ – upada, Mazowszanie pomagaj' Krzy-
/akom. Wydarzenia nie odnotowane w latopisach.
1262,
czerwiec. Mendoug – w odwecie – wyprawia si" na Mazowsze.
czerwca 23. Siemowit, ks. Mazowsza, ginie w Jazdowie n(Wis='.
Wyprawi=a si" Litwa na Lach[w, wojowa:. i Ostafij Konstantinowicz z nimi
przekl"ty i bezzakonny ]przest"pca\ by=, bo zbieg= z rezania. Litwa wi"c
wygoni=a jezdow na kanon ]w wigili"\ >w. joanna. tu wi"c somowita kniazia
ubili. a syna jego Kondrata j"li. i =up[w wiele pochwycili, i tak wr[cili do
swoich ‡ w Ipatiewskiej& na kanon Iwana dnia, na samego kupa=y, tj. w sam
dzie< poga<skiego bo/ka Kupa=y – >wi"to obchodzone 23 czerwca; >wi"tego
Jana – 24 czerwca ˘ >wi"tojanki.
Ostafij Konstantinowicz... nie wiedz'c kim on by= dla pisz'cego – mu-
sia= by: Rusinem, wynika z logiki, ju/ poza samym nazwiskiem, bo
gdyby by= Litwinem – nie by=oby sensu wymieniana go, skoro Litwa
wybra=a si" na Lach[w.
Tak samo Trid, przy zdobyciu Drohiczyna przez Trojdena, 1274 – te/
Rusin; Trid ¯ trident ]tr[jz'b\. Wg Rosjan 1997& Litwin z Drohiczyna.
Reza: ]rzeza:, r/n':, ci': ostrzem no/a, miecza lub szabli\ ˘ Reza<,
po rzezi grodzian przez Tatar[w 1237 ˘ dzi> Riaza< n(Ok', 180 km SE
od Moskwy ]dawny Perejas=awl\, odleg=y od Rezania o 50 km.
Wspomnianu Mindowg ]przypomnia= sobie Mendoug\ /e Wasilko knia{ z
bohaterem ]wojewod' Tatar[w\ wojowa= ziemi" Litewsk' }1256| – wy-
s=a= ra: ]woj[w\ na Wasilk", i wojowa= ko=o kamiena ]Kamienia Koszyr-
skiego\. knia{ wi"c Wasilko nie jecha= po nich ]nie wyruszy= w pogo< za
nimi, nie przejecha= si" po nich, nie nasiad=\ albowiem mia= nadziej"
]spodziewa= si"\ innych woj[w.
wym[wka, Wasilko by= tch[rzliwy.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
wys=a= wi"c po nich ?elis=awa }i| Stepana Miedusznika. gonili ich a/ do
Jasio=y, i nie ugonili ich, bo woj[w }litewskich| ma=o, nabrali =up[w i tak
uchodzili szybko.
druga za> ra: wojowa=a tego tygodnia oko=o Mielnicy.
ta sama Mielnica wojowana przez Longwena w 1246; na Wo=yniu,
28 km SEE od Kowla, 45 km NWN od +ucka, 9 km NE od Ho=ob[w.
by= z nimi wojewoda kodwi/ad tudnaminowicz. nabrali =up[w wiele. knia{
wi"c Wasilko pojecha= po nich ]nasiad=\ z synem swoim wo=odimierzem, z
bojarami i ze s=ugami, polegaj'c na Bogu i na przeczystej jego Matce, i na
sile czystego ducha. i ugonili ich u Nebla grodu.
dzi> Nobel n(Prypeci', 60 km NE od Kamienia Koszyrskiego.
Litwa za> sta=a przy jeziorze i widz'c po=ki ]hufce Wasylki\ – izradiwszesja do
boju ]uporz'dkowa=a si" ¯ rad ^ rz'd\, siedz'c ]kryj'c si"\ w trzy rz"dy za tarcza-
mi wed=ug swego zwyczaju. Wasilko wi"c uporz'dkowa= swoje hufce, i poszed=
przeciw nim. i star=y si" obie }strony|. Litwa nie wytrzyma=a, ustremiszesja na bieg
]rzuci=a si" do ucieczki\. lecz nie by=o gdzie im ucieka: – wok[= by=o jezioro.
i tak pocz"li siec ich ]r'ba:\, a inni w jeziorze uton"li. i tak wybili ich wszyst-
kich. i nie osta= si" z nich ani jeden. ci za> s=ysz'c – kniaziowie pi<scy&
Theodor, i Demid, i jurij ]Jurej\ – przyjechali do Wasylki z napojami. i
pocz"li weseli: si", widz'c swoich wrog[w wybitych, a swoja dru/yna
wsza ca=a. jedynie jeden zabity z hufca Wasylki – preibor, syn Stepana, ro-
dowicz ]Preibor Rodowicz, syn Stepana\. potem kniaziowie pi<scy pojechali
do swoich, a Wasilko wr[ci= do W=odzimierza }Wo=y<skiego|, zwyci"ski, i z
czci' wielk'. s=awa i chwa=a Bogu. tworz'cemu przedziwne, ukorzaj'cego
wrog[w pod nogami Wasilki kniazia. }Wasilko| wys=a= wi"c saigat ]trofeum\
bratu swemu, kr[lowi }Danile|. kr[l w tym czasie by= w drodze na W"gry.
i dogoni= go Boris u Telicza ]na Prze="czy Tylickiej, w Karpatach\. kr[l ju/
by= martwi= si" o bracie swoim i o synowcu swoim ]bratanku, synie brata\
– wo=odzimierzu, albowiem m=odym by=.
Dani=o wiedzia= o tch[rzostwie Wasilki, zmartwienie uzasadnione.
niekto ]pewien, jaki>\ s=uga wszed= }do pomieszczenia| i pocz'= m[wi:&
ªO Bo/e, ludzie jacy> jad' z tarczami i sulicami, a konie z nimi prowadzone.º
kr[l wi"c z rado>ci podskoczy=, podni[s= r"ce chwa=" oddaj'c Bogu, m[wi'c&
ªs=awa tobie Gospodzinie – tot ]to jednak\ Wasilko pobiedzi= ]pobi=\ Litw".º
po wielkim zmartwieniu – wybuch rado>ci, naturalna reakcja.
«to jednak» wyjawia opini" Dani=y o Wasylce, /e sam nie wierzy=.
Borys za> przyjecha= i przywi[d= saigat kr[lowi& }zdobyczne| konie w siod=ach,
}litewskie| tarcze, sulice, he=my. gdy kr[l pocz'= wypytywa: o zdrowie brata
i synowca – Borys odpowiedzia=& ªobaj zdrowi.º kr[l by= wielce rad. Borysa
odprawi= do brata swego
interpunkcja – brak kropki. a/ konie wiedli do Telicza w dow[d....
Potem za> by= sniem ]sejm, zjazd\, Ruskim kniaziom, z Ladskim ]Laszskim\
kniaziem – Boles=awem. i zjechali si" w Ternawie ]Tarnowie, w po=owie drogi
mi"dzy Krakowem a Rzeszowem, 8 km E od Dunajca\
interpunkcja – brak kropki.
Dani=o knia{ z obu synami swoimi – z Lwem i ze Szwarnem, i Wasilko
knia{ z synem swoim – W=odzimierzem. i po=o/yli rz'd ]zrobili porz'dek,
uporz'dkowali\ mi"dzy sob' w sprawie ziemi Ruskiej i Ladskiej. utwierdzili
]zawarowali\ ca=owaniem krzy/a i tak rozjechali si" ku swoim ‡
1263
jesie<. Mendoug zabity przez Trojnata z Dowmontem, wo=. Trenat".
1262. By= sniem ]zjazd\. ruskym kniaziem z ladskym kniaziem, z
Boles=awem, i zjechali si" w Ternawie ]Tarnowie\ Dani=o knia{ z
obiema synoma swoima ze Lwem i ze Szwarnem. ...itd. Znak ‡
1263. Po tym/e zje{dzie minuwszemy letu odinomu ]po up=ywie roku\, jesieni'
zabito wielkiego kniazia litewskiego Mindowga. samow=adc' by= w ca=ej
ziemi litewskiej. zab[jstwo jego tu opowiemy.
Po czym d=uga opowie>: o Wojsze=ku, kt[rej obszerny fragment
uprzednio cytowa=em, pod 1255, jak wyjecha= do >w. G[ry, w 1255, i nie
dojecha=, bo zamieszki by=y – opowiadanie nie na w=a>ciwym miejscu.
Dalej, zmar=a /ona Mindowga. Na pogrzeb zaprosi= jej siostr" i zatrzyma=
pod pretekstem, by inna nie bi=a jego dzieci.
Siostra zmar=ej by=a /on' Dowmonta, kniazia Nalszczan. Gdy ten us=ysza= – w
/a= wielki wpad=, my>l'c jakby zg=adzi: Mindowga. Lecz nie m[g=, albowiem
si=a jego ma=a, a tamtego wielka. Szuka= z kim by zabi: i znalaz= Trenat",
siostrze<ca Mindowga. Trenata by= w[wczas w ?mudzi fl
Wys=a= Mindowg ca=' si=" sw' za Dniepr, na Romana na ˚debria<skiego
kniazia. Dowmont z nimi wi"c poszed= na wojn". upatrzy= sobie dogodny
czas i zawr[ci=, m[wi'c& “kob” mi nie daje z wami i>:. wr[cili wi"c nazad ]do
ty=u\, i pognali p"dem. dopadli Mindowga, tu i zabili obu jego syn[w& Rukl"
i Repskeja. i taki by= koniec ubijstwa ]zab[jstwa\ Mindowga.
znaczenie s=owa «kob» sta=o si" obiektem domys=[w& duch i inne,
bo znajomo>: obcych j"zyk[w s=aba u tych, co mog' czyta: teksty
cyrylic' – s=awia<skim liternictwem Wiek[w Írednich.
przez to te/, Rosjanie cz"sto fa=szuj' tre>: latopsi[w, i – na tej pod-
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
stawie – wdaj' si" w dysput" z badaczami na Zachodzie, maj'cymi
odmienne zdanie, zdaj'c sobie spraw" z trudno>ci samego odczytania
tekst[w; bariera j"zykowa jest nast"pn' przeszkod'.
W rzeczonym roku zab[jstwa Mindowga }1263| wesele by=o u Romana knia-
zia, u drobenskiego }z Bria<ska|. oddawa= mi=' c[rk" sw' o imieniu Olga, za
Wo=odimiera kniazia, syna Wasylki, wnuka kniazia Romana halickiego. w ten
czas nadci'gn"li Litwini na Romana. on bi= si" z nimi i zwyci"/y= ich. sam,
ranny, nie ma=o dokaza= m"stwa swego – wjecha= do Bria<ska z chwa=' i
czci' wielk', nie zwa/aj'c na ran" na ciele swoim, za rado>:. i odda= c[rk"
sw'. by=y u niego trzy, a ta – czwart' by=a, najmilsza ze wszystkich. ...itd.
Mia= te/ syna Micha=a i bojar[w wielu fl
w opisie lat 1262–1264 – drobna gmatwanina& wesele 1263 w='czone
do opisu roku 1264; ucieczka Wojsze=ka 1255 pod 1262; tak te/ w
1235 – >wiadectwo, /e latopis pisany “za jednym zamachem”, na
podstawie archiwum&
1262& zjazd ruskich kniazi[w i polskich ksi'/'t w Tarnowie,
po tym zje{dzie, po up=ywie roku zabito Mindowga }1263|,
naiwne opowiadanie o ucieczce Wojsze=ka }1255|,
umiera kniagini Mindowgowa.
1263& okoliczno>ci zab[jstwa Mindowga.
1264& Wojsze=k pocz'= w=ada:,
cofni"cie akcji& w rzeczonym roku zab[jstwa Mindowga }1263|
wesele by=o u Romana z Bria<ska ]opis zdarzenia\. My wracamy
do kniaziowania Wojsze=ka }1264|, /e Szwarno mu pomaga=.
Ja zamie>ci=em teksty w kolejno>ci – zrobi=em porz'dek.
Trenata u w=adzy }Trojnat ¯ niem. treu % nat ¯ Natangia|; zabija Towtiwi=a.
Po zab[jstwie Mindowga, Wojsze=k wystraszy= si" i zbieg= do Pi<ska, i tu
/y=. Trenata pocz'= w=ada: ca=' ziemi' Litwy i ?mudzi. I pos=a= po brata
swego – po Towtiwi=a, do Po=ocka, m[wi'c tak& bracie, przyjed{ – rozdzielimy
ziemie i dobytek Mindowgowy. Ten przyjecha= i pocz'= rozmy>la:& chcia=
zabi: Trenat", a Trenata sobie rozwa/a= tak o Towtiwile. i doni[s= zamiar
Towtiwi=a bojarzyn jego – Prokopij, Po=czanin. Trenata uprzedzi= i zabi=
Towtiwi=a, i pocz'= sam kniaziowa: ]w=ada:\.
Trenata }Trojnat| zabity kijami przez s=ugi Wojse=ka, w drodze do =a{ni.
Potem za> pocz"li duma: koniuszi Mindowgowi, 4 parobci, kako bys lzie im
ubiti trenatu.
koniuszy by= marsza=kiem dworu, pierwotnie za> s=ug' i parobkiem; jest
to niezdarne t=umaczenie wysokiego tytu=u na j. wo=y<ski; niezoriento-
wani wpadaj' w pu=apk", /e zab[jcy Trenaty parobkami byli; ja te/ tak
my>la=em na samym pocz'tku, daj'c wiar" s=owu drukowanemu.
onomu }Trenata| gdy szed= do myjni my: si", oni upatrzyli sposobny moment,
zabili Trenat" i taki by= koniec zab[jstwa Trenaty.
1264
Wojsze=k pocz'= w=ada: Litw'; wybija wrog[w swych w Dziewa=cie
i Nalszczanach, przy pomocy Szwarna. Po zab[jstwie Trenaty... to s=ysz'c,
Wojsze=k ruszy= z Pinianami do Nowogr[dka. Litwa przyj"=a z rado>ci'
swego hospodiczicza ]panicza\.
Wybi= ich niezliczon' liczb", inni rozbiegli si" gdzie tylko oczy ponios=y
}jednym z takich by= Dowmont – zbieg= do Pskowa i ochrzci= si"|.
I tego Ostafia }Wojsze=k| zabi=, cholernego i przekl"tego, bezzakonnego ]prze-
st"pc"\, o nim uprzednio pisa=em }1262, w wyprawie Litwy na Mazowsze|.
W rzeczonym roku zab[jstwa Mindowga }1263| wesele by=o u Ro-
mana kniazia... przesun'=em tekst we w=a>ciwe miejsce, pod 1263.
Umiera Dani=o wo=. ]ur. 1201\, syn zabitego Romana †1205.
Wojsze=k kniaziowa= w Litwie. i pocz'= jemu pomaga: Szwarno i Wasilko. Kr[l
w tym czasie w wielk' chorob" zapad= i w niej/e sko<czy= /ywot sw[j.
Szwarno i Wasilko wys=ali Wojsze=kowi wszystk' si=" }bojow'|.
Wojsze=k zwa= Wasylk" ojcem swoim }zapewne dlatego|, i z ich pomoc',
w sile ci"/kiej, wyprawi= si" do Dziewa=ty i Nalszczan, zdobywaj'c grody i
wybijaj'c wrog[w. I tak wr[cili do swoich ‡
1265
W leto 6773. Knia{ Domont przyby= do Pskowa i ochrzci= si".
z Pskowskiej drugiej letopisi obejmuj'cej lata 6677–6801, str. 10.
Dowmont zbieg= z Nalszczan w Litwie, ˚1264 rok, ochrzci= si", Timothy –
chrzeste imi" jego, i posadzili jego na knia/enie.
o/eniony powt[rnie z Mari', c. Dymitra Aleksandrowicza, wnuczk'
Aleksandra Newskiego †1266; zwi'zek zawarty 1268.
Gwiazda }kometa| pojawi=a si" na wschodzie.
Jawi=a si" gwiazda na wschodzie, ogoniasta, obrazem ]wygl'dem\ strasznym.
ispuszczajuszczi ]wypuszczaj'ca is ^ wy\ od siebie =uki wielkie. za to zwie si"
w=osat'. od ogl'dania wi"c tej gwiazdy strach obejmuje wszystkich ludzi,
i trwoga. chitrieci /e smotriasze ]chytrzy... biegli w fachu, tutaj& astrologowie,
ogl'daj'c\ orzekli& miate/ ]zamieszki, rozruchy\ b"d' wielkie w ziemi. lecz
 WYPISY
B[g zbawi= wol' swoj' i nie by=o nic ]nic nie zdarzy=o si"\ fl
kometa ze stycznia 1266, nowego kalendarza, 1265 – starego.
1266
Zmar=a Olena – kniagini Wasilki.
Tego za> roku prestawisja ]zmar=a\ wielka kniagini Wasilkowa, imieniem
Olena. z=o/yli cia=o jej w cerkwi >w. Bogurodzicy w biskupstwie W=odzi-
mierskim fl
Olena, ksi"/na zas=awska, ma=/e<stwo w 3-cim i 4-tym stopniu pokr.
Dowmont dokonuje odwetowego najazdu; ginie Hogort ]Hogarth\.
Dowmont pochwyci= /on" Gerdena z dzie:mi. Gerden, Hogarth, Lumbij i
Lugai=o byli poza domem. Gdy wr[cili i ujrzeli ca=' ziemi" wyplenion' – zebrali
woj[w i w >lad za Dowmontem. Do starcia dosz=o nad rzeczk' Dwinoss',
b="dnie& D{win'. Woje Dowmonta przekroczyli ju/ Dwinoss", zatrzymali si"
we wsi Czysty B[r, odleg=ej o 5 wi[rst ]5 km\ – gdy nadesz=a wiadomo>:
o po>cigu. W[wczas wr[cili si", i starli si" z Litw', przekraczaj'c' rzek"
w tym momencie. Hogartha zabili i wielu innych }wi"cej ni/ jeden, zwykle
2–3|, Gerden zbieg= z ma=' dru/yn'. Trupy wyp=yn"=y na wysp" Hojd[w.
Z Pskowian zgin'= tylko jeden – Anton Loczkow. Bitwa mia=a miejsce w
dzie< >w. Leontija.
na podst. Nowogrodzkiej ¡, Rogo/skiego, Nikanor., Sofijskiego, W=adimir. 1523, Patry-
jarszej 1553, Letopisnego swodu 1497, szczeg[=y ˚nr 1053, pod 1266 rokiem.
Czysty B[r w odl. 5 wi[rst od Dwinnossy – rzeczki NW od Mi<ska.
Herden zwany Hurd' ¯ hurdle ]p=ot(ek\, to/samy z Gerden, GH;
anglosas. hyrdel ˘ >redniow. ang. hurdel, hirdel ˘ lit. gerd ^ gird ^ hird,
np. Olgerd, Olgird, Olhird; Gerden ^ Gordon, O  E.
Dowgerd, Dowgird, Dowhird, Do=gird, Do=girt, Do=giert, itp.,
wyspa – p[=wysep, cypel przy uj>ciu jednej rzeki do drugiej.
1267
Zamieszki u Tatar[w, pobili si" mi"dzy sob'. Wybili si" sami mi"dzy sob',
niezliczon' liczb", jak piasku morskiego fl
W leto 6775. Knia{ Domont ze swoimi m"/ami Pskowianami wyruszy= ku
Rakoworu. I byli si" z Niemcami, i pokonali ich. Tego roku, miesi'ca apriela
23, knia{ Domont wybi= Niemc[w 8-set na rzece Miropownie. Potem, tego
roku knia{ mistrz }mistrz inflandski| zebra= woj[w wielu i podszed= pod Psk[w,
i knia{ Domont pobi= ich. i tak zbiegli poha<bieni, m-ca ijula 8, na pami'tk"
>w. m"czennika Theodora Strati=ata.
z Pskowskiej drugiej letopisi obejmuj'cej lata 6677–6801, str. 10.
1268
Litwa wojuje ko=o Skaryszewa, w odwet Polacy..., Ru>... i nawzajem.
Kniaziuj'cemu Wojsze=kowi w Litwie i Szwarnowi wyprawi=a si" Litwa na
Lach[w, wojowa:, na Boles=awa kniazia. Przeszli obok Drohiczyna, s=ugi
Szwarna poszli z nimi wi"c wojowa: ko=o Skaryszewa i ko=o Wis=osze, i
Tor/ka. i nabrali po=ona mnogo ]=up[w wiele\.
Na zapytanie pos=[w Boles=awa, dlaczego wojowali bez jego winy, Szwar-
no odpowiedzia= na zasadzie& to nie ja ci" bij" – to moja r"ka; zapar= si"
m[wi'c& nie wojowa=em ciebie – to Litwa }kt[rej przewodzi= do spo=u z
Wojsze=kiem, s=ugi jego te/ byli ˚wy/ej|. Boles=aw na to odpowiedzia= na-
jazdem ko=o Cho=ma, jego wojewodami byli& Signiew, wor/ ]Warsz, OA,
Sz?\, i Su=ko niewstup.
linijka do mapy; na linii Drohiczyn – Skaryszew ]obie miejscowo>ci dzi>
znane, pod tymi nazwami\, na tej prostej le/' Wis=osze, dzi> Kozienice
n(Wis='. Tor/ek ]Targ[wek\ to pierwotna nazwa gr[dka obok dzisiej-
szego Radomia, dzi> dzielnica tego miasta. Tor/ek najechany przez
Tatar[w ˚1287, zima, trzeci najazd Tatar[w.
Litwa wojuje ko=o Skaryszewa, w odwet Polacy& Signiew, Warsz, Su=ko
Niewst'p, wojuj' ko=o Cho=ma, na to Szwarno – ko=o Lublina a W=odzimierz
– ko=o Bia=ej ]Podlaskiej\, Polacy – ko=o Czerwna.
Gdy Rusini um[wili si" na zjazd w Ternawie w celu zawarcia rozejmu – Po-
lacy nie udali si" na um[wione spotkanie, lecz ruszyli do Be=za i pocz"li tam
wojowa: i wsie /eczi ]/ga:, pali:, niszczy: po/og'\. Wasilko, b"d'c w[wczas
u Grabowca, ujrza= dymy palonych wsi, ruszy= do Czerwna ze Szwarnem,
gdzie ujrzeli ogie< – p=on' wsie, a Lachowie wojuj'.
urodzi=em si" w Horyszowie, i tam wzrasta=em, 5 km S od Grabowiec-
kiej G[ry – znam dobrze te okolice; 258 m n.p.m. G[ra Grabowiecka,
281 m n.p.m. – 1,5 km E od Grabowca, 267 m n.p.m. w Horyszowie;
daleka widoczno>: w stron" Werbkowic ]i Czerwna\, a na po=udnie –
a/ po Przewale ¯ przez wa= ziemny, odleg=e o 17 km od wzniesienia
w Horyszowie; Horysz[w ¯ wo=.-ukr. hora ]g[ra\.
Pu>cili si" w pogo< za uchodz'cymi, ale ponie>li kl"sk" w starciu we Wrotach
]na Roztoczu\, przez nierozwag", bo nie mogli w ciasnym miejscu rozwin':
szyku bojowego, z g"siego w marszu.
Tu zgin"li obaj synowie tysi"cznika ]wodza tysi'ca woj[w\ – +awrentaj i
Andrej, zgin"=o wielu bojar[w i prostych ludzi fl
zima. Wojsze=k oddaje kniaziowenie swe Szwarnowi. Potem Wojsze=k odda=
kniaziostwo swoje Szwarnowi, a sam – zn[w – chcia= wst'pi: do zakonu.
czyli fa=sz – Rusini odebrali mu w=adz", skoro pierwszym razem nie
chcia= by: mnichem, a pisali w[wczas, /e chcia= – dobrowolnie ochrzci=
si" ]lecz p[{niej zbieg=\. Tak i tym razem z jego dobrowolno>ci' by=o...
mnichem chcia= ponownie zosta:. Koniecznie# Szwarno nie m[g= go
uprosi: – tylko wierzy: wo=y<skiej w tym miejscu.
Wojsze=k nie mia= poparcia w>r[d swoich – Litwin[w, jak s'dz".
Si"gn'= po stolec ojca w 1264 dzi"ki silnemu wsparciu Rusi, a gdy ci
wr[cili do swych dom[w – zmuszony by= dzieli: w=adz" ze Szwarnem,
kt[ry – z kolei – mia= armi" woj[w, czyli to, co potrzeba.
1269
Wielkanoc. Lew Dani=owicz zabija Wojsze=ka we W=odzimierzu Wo=y<skim,
mieczem, w monasterze >w. Micha=a Wielkiego.
W ten czas – ci'gnie wo=y<ska letopis – przys=a= Lew }pos=a| Wasylkowi
rzecz'c tak& chcia=bym sniatisja ]spotka: si"\ z tob', i by tutaj Wojsze=k by=.
strstnoe nedli ]w Wielkim Tygodniu; tydzie< przed Wielkanoc' – wielkie dni&
wielki pi'tek, wielka sobota – dni podczas kt[rych Jezus Chrystus wisia= na
krzy/u\. Wasilko pos=a= po Wojsze=ka tak m[wi'c& przys=a= do mnie Lew
by>my spotkali si", ale nie b[j si" niczego. Wojsze=k za> ba= si" Lwa i nie
chcia= jecha:, lecz pojecha= na Wasilkowe por"czenie. I przyjecha= }tego/e|
Wielkiego Tygodnia do W=odzimierza }Wo=y<skiego| i zatrzyma= si" w mona-
sterze >w. Micha=a Wielkiego. Markolt za> Niemczyn zwa ]we(zwa=, zaprosi=\
do siebie wszystkich kniazi[w na obiad& Wasilka, Lwa, Wojsze=ka. I pocz"li
obiadowa:, pi: i weseli: si". Wasilko wi"c napi= si" i pojecha= do domu spa:,
a Wojsze=k – do monasteru, gdzie zatrzyma= si". I potem Lew przyjecha= do
niego, do monasteru, i prosi=& kumie, napijmy si". Pocz"li pi:, diabe= za> nie
chce dobra rodowi ludzkiemu – w=o/y= w serce Lwa& zabij Wojsze=ka, zawi>-
ci' kierowany, /e Wojsze=k da= Litw" bratu jego – Szwarnowi.
nie tyle zawi>: za oddanie Litwy bratu, co za zab[jstwo Romana w
1256 roku, gdy uprowadzi= go “wielk' le>ci'” ]podst"pem\, s=owem nie
wyjawionym, na czym [w podst"p polega=, bo wstyd, ujma dla Rusi.
opuszczone& Lew ci'= Wojsze=ka mieczem – na m[j domys=, J.D.
i taki by= koniec zab[jstwa. Cia=o jego z=o/yli w cerkwi >w. Micha=a Wielkiego fl
Umiera Szwarno, syn Dani=y wo=. †1264 ]zabity z odwet za Wojsze=ka$\.
Kniaziowa= po Wojsze=ku w Litewskiej ziemi lat niemnogo }znaczy& jeden rok|
i tak zszed=, i po=o/yli cia=o w cerkwi >w. Bogurodzicy ]skr[tami\, w pobli/u
grobu ojca ]Dani=y †1264; w Cho=mie\ fl
1270 ]mo/e i 1271, lecz w'tpliwe\
Trojden z Rajgrodu zaczyna w=ada: Litw', w=ada= lat 12;
bracia jego& Borza }r-z|, Sirputij, Lesij, Swilkeli.
pocz'= kniaziowa: w Litwie okaannyj, bezakonnyj ]cholerny i bezzakonny –
przest"pca, ang. outlaw ¯ zakon ^ prawo\, przekl"ty, niemi=o>ciwy trojdeni.
jego za> bezprawia nie mo/em spisa: z powodu wstydu, takim by= z=oczy<c'
jak Antioch sourskij, Irod ierslimskyi. i Neron Rimskyj. inni wiele gorszego
bezprawia cziniasza ]dopuszczali si"\. }knia|/y= lat ]literami\ 12. i tak zmar=,
bezako<nik. byli u niego bracia& Borza }r-z|, Sirputij, Lesij, Swilkeli. /yli w
>wi"tym chrzcie ]po chrze>cija<sku\, lecz pocz"li przestawia: si" ]umiera:\
przy /yciu Trojdena. Bez ko<cz'cego znaku fl lub ‡
• Antioch syryjski, Herod jerozolimski, i Neron rzymski – charakterys-
tyczny zestaw imion, znany p[{niej piscowi rosyjskiej ga="zi kronik,
• Trojden nie «/y= lat 12» – w=ada= lat 12 ]1270–1282\,
wyprzedzenie& ju/ w 1270 zna liczb" lat w=adania,
• Trojden nie zmar= – zosta= zabity w 1282, a jego braci pobili Rusini;
z Lwem /y= w przyja{ni, a z W=odzimierzem nie, bo Wasylko }ojciec
W=odzimierza| zabi= mu ]liter'\ trzech braci, mo/e akurat nie tych,
skoro Wasylko zmar= 1271.
1271
Zmar= Wasilko ]ur. 1203\, brat Dani=y wo=. †1264, ˚1205 rok.
W to / wremja ]wtenczas\ Przestawi= si" ]przeni[s=\ b=ogowierny knia{,
christolubiwy wielikyj Wo=odimerskyj, o imieniu Wasilko, s. wielkiego
kniazia romana. i z=o/yli cia=o jego ]skr[tami\ w crkwi s-tya. b-ca w epskpj
Wo=odimerskoi ]w cerkwi >w. Bogurodzicy episkopatu w=odzimierskiego\.
Nacza= ]roz(pocz'=\ kniaziowa: na jego miejscu syn jego – wo=odimer.
prawdolubiem swiatas ]prawdom[wno>ci' >wieci=, b=yszcza=\ ku wszej
swej braci, i ku bojarom, i ku prostym ludziom ‡
a Lew pocz'= kniaziowa: w haliczu i w Cho=mie, po bracie swoim – po
Szwarnie. Bez charakterystycznego znaku fl lub ‡ ko<cz'cego zapis.
1272
Ru> zawar=a pok[j z Boles=awem, obie strony wyprawi=y si" na ksi"cia
Wroc=awia ]bez imienia\; z nadej>ciem zimy – wyruszyli na Jatwie/.
Po sem /e ]potem za>\ }Lew| umiri= si" ]ugodzi=\ z Lachami i z Boles=awem
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
kniaziem Boles=aw /e ]gdy\ zarati=sja ]zadar=, wpad= w konflikt\ z worots=aw-
skym kniaziem i }Lew| poszed= jemu z pomoc'.
interpunkcja – brak kropki, pocz'tek zdania od nowej my>li& Boles=aw.
Mstis=aw a ]i\ wo=odimer sami nie poszli, lecz pos=ali swoje racie z ?elis=a-
wem, pro ]za\ to nie poszed= sam ]osobi>cie\, bo zaraci= si" z Jatwie/'.
posem ]potem ST\ zdumali ]zamy>lili\ kniaziowie p[j>: na Jatwie/.
prispiewszy /e zimie ]z nadej>ciem zimy, dos=. gdy nadesz=a zima\, sami
kniaziowie nie poszli, no ]lecz\ pos=ali wojewod[w swych wojowa:. Lew
/e ]wi"c\ pos=a= }ze| swoj' raci' Andreja poutiwilca, a wo=odimer pos=a=
ze swoj' raci' ?elis=awa, a Mstis=aw pos=a= ze swoj' raci' wo=odis=awa
=omonosego. chodziwszy ]w wyprawie\ wzi"li Zlin }dzi> August[w|. Jatwie/
zebra=a si", }lecz| nie >mia=a bi: si" z nimi. i tak prijdosza z pobied' ]wr[cili
zwyci"sko\ z czci' wielk', ku swoim kniaziom.
i posem ]potem\ przyjechali kniaziowie jatwiastyj& Mintela, Szurpa }tylko w
Ipat.& Moudejko ^ Mudeyko|, Pesti=o, do Lwa, W=odzimierza i Mstis=awa,
pokoju prosz'c. Oni /e ]wi"c\ odwa ]ledwo\ dali im mir. radzi ]zadowoleni\
byli }pos=owie| Jatwie/y o mire ]z pokoju\ i tak pojechali do swej ziemi ‡
1273
Trojden wojuje z W=odzimierzem ca=y rok.
Proidenewi ]w latop. Pogodina du/e P przeprawiono na T\ – Projden jesz-
cze ]nadal\ kniaziuje w Litewskiej ziemi. z Lwem /y= w wielkiej lubwi
]zgodzie, przyja{ni\, a z W=odzimierzem nie, pro ]za\ to i/e ]/e\ Wasylko
}ojciec W=odzimierza| zabi= mu ]liter'\ trzech braci. Trojden pro to / i ]za to
wi"c i\ nie /y= z nim w lubwi, no ]lecz\ wojowa= z nim, no ]ale\ nie wielkimi
ra:mi Trojden wiec pos=a= pieszych tatem wojowa= Wo=odimera, a Wo=odi-
mer pos=a= tako /e wojewaszet, i tako wojowali lato ca=e ]ca=y rok\.
interpunkcja – pocz'tek zdania od nowej my>li& Trojden wi"c pos=a=.
tat, ta: ]z=odziej\, w tym wypadku& ukradkiem, nie otwarcie.
1274
Wielkanoc. Trojden zdobywa Drohiczyn n(Bugiem, zwo=ana krucjata prze-
ciw Litwie rozpada si"& Tatarzy, kniaziowie Zadnieprza }wzd=u/ Dniepru|,
Roman debria<ski }debr ^ d'browa ˘ D'browski, Bria<sk| z synem Ole-
giem, Gleb – knia{ Smole<ska, i inni.
potom /e ]gdy\ Trojden zaby= lubwi ]zapomnia= zgody\ Lwowi – pos=a=
Grodzian z zadaniem wzi"cia dorogyczina ]Drohiczyna n(Bugiem\. i Trid z
nimi by=. ten za> wiedzia= o grodzie jak mo/na }go| wzi':. izlez ]wylaz=, iz ^
wy\ }na gr[d| noc' ]wdar= si"\, i tak wzi"li na sam wielki dzie< ]Wielkanoc\.
izbisza ]wybili, iz ^ wy\ wszystkich, od ma=ego do wielkiego.
Trid ¯ trident ]tr[jz'b\ – Rusin, zdrajca, por. 1262 Ostafij Konstantin.
wg Rosjan 1997& Litwin z Drohiczyna; Trid – znacz. wo=y<skie ¯ =ac.
s=ysz'c to, Lew w wielki /a= wpad=. po namy>le, pos=a= po Tatar[w, do
wielkiego cara ]chana\ mengoutimera ]Mengu-temira, OU ^ U, EI\,
prosz'c sobie u niego pomocy na Litw". mengoutimer wi"c da= mu ra:, i
jagourajna ]Jagurajna\ z nimi wojewod", i zadnieprskya kniazi[w wszyst-
kich da= jemu do pomocy. Romana debrianskiego }z Bria<ska|, z synem
Olegiem, i Gleba – kniazia smole<skiego, i inech knjazei mnogo togda
biachou ]i wielu innych kniazi[w w[wczas by=o. w woli tatarskiej.
wola ]lenno, lennik; len ^ ziemia\ ˘ Wola ` ]pospolita nazwa wsi\.
zimie /e prispiewszi ]gdy nadesz=a zima, z nadej>ciem zimy\ pocz"li pristro-
iwati ]przygotowywa: si"\ kniaziowie rustyj& Lew, i Mstis=aw i Wo=odimer.
poszli z nimi kniaziowie pinstyj ]pi<scy, z Pi<ska\ }w Ipat.& i Tourowcej; zepsuta
odmiana w j. s=awia<skim|, przeszli mimo ]obok\ tourow ]Tur[w, dzi>& Turowa\
ku ]w kierunku\ s=oucka ]S=ucka\. tu, gdy snjasta ]z='czyli si"\ z Tatarami,
u s=oucka, i tak poszli wszyscy wborzie ]bystro, p"dem\ do Nowogr[dka. nie
doszed=wszy do rzeki sirjaczi, tu /e ]wi"c\ stali na noc, a zaoutra wostawszi
rano ]nazajutrz, wstawszy nad ranem\ poidosza ]ruszyli dalej\ i przeszli rzek"
do >witu – tu te/ do/dasza ]doczekali\ >witu.
linijka do mapy; S=uck–Kopyl–Nowogr[dek, trasa d=ugo>ci 135 km w linii
prostej; zatrzymali si" na noc we wsi pod obecn' nazw' Mir, odleg=ej
NW od S=ucka o 90 km ]dzie< drogi ko<mi\, przed przekroczeniem rzeki
sirjaczi; pozosta=e 45 km pokonali do po=udnia nast"pnego dnia.
gdy s=o<ce wzesz=o, naczasza izra/iwati po=ki ]pocz"li ustawia: w szyk kon-
nych\, i tak doidosza ]doszli\ do grodu. tatarowie / idachu po prawej stronie,
a od nich Lew szed= swoim po=kiem }w >rodku|, a ot ilwa ]a od Lwa\ – Wo-
=odimer szed= swoim po=kiem po lewej.
tatarowie przys=ali do Lwa i Wo=odimera tako rekouczi ]rzecz'c tak, z donie-
sieniem\& dzieci nasze ]m=odzi woje\ widzieli a/e ]/e\ ra: stoi za g[r' – para
idzie z koni. po>lijcie ludzi dobrych z naszymi Tatarami a: usmotriat szto budiet
]niech ujrz' co b"dzie – co si" dzieje\. oni /e ]wi"c\ pos=ali ludzi dobrych,
pojechali, ujrzeli o/e ]/e\ raci nie ma, no ]lecz\ para idzie ]wydostaje si"\ ze
{r[de= }rzek| ciekn'cych z g[r, zane ]albowiem\ mr[z by= wielki.
i tak przyszli do grodu }Nowogr[dka|. i stali oko=o niego. Mstis=aw za> nie
przyci'gn'=, lecz szed= od Kopyla wojuj'c po Polesiu. }tak/e nie przyjechali|
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
ni Roman, ni Gleb tin kniazi zadnieprstyj ]kniaziowie zadnieprza<scy\, tylko
Oleg, syn Romana }z Bria<ska| przyci'gn'=. przyszed=, bo }jecha=| na
przedzie Tatar[w. Tatarzy wielce /adachu romana ]/'dali od$, naciskali$\
Romana aby przyci'gn'=.
Lew za> le>: uczyni= ]podst"p, zmy=k"\ mi"dzy braci' swoj'. utajwsja ]po-
tajemnie, skrycie przed\ Mstis=awem i Wo=odimerem wzi'= okolny gorod
]podgrodzie\ z Tatarami, a dietiniec ostasja ]dziedziniec, twierdza, osta=a si"\
zautra /e ]nazajutrz wi"c\ po wzi"ciu grodu ]podgrodzia\, nadszed= Roman
i gleb z wielk' si='.
interpunkcja – brak kropki, pocz'tek zdania od& zautra /e....
i gniewali si" wszyscy kniaziowie na Lwa& Mstis=aw i wo=odimer i te>: jego
– Roman dewrianskyj ]Debria<ski, BW\ }Wo=odimer o/eniony z Olg', c.
Romana z Bria<ska, wesele 1263|, i Gleb Smolenskyj, i innych kniazi[w
wielu – wszyscy gniewali si" na< pro to i/e nie potwori ich ludmi protiwou sebie
]za to, /e nie potraktowa= ich lud{mi r[wnymi sobie – Lwowi\.
sam wzi'= gr[d z Tatarami. my>leli, /e wszyscy wezm' udzia= w zdobyciu
Nowogr[dka, }a| tak/e – potem p[jd' w litewsk' ziemi". no nie idosza gniewom
pro Lwa ]lecz nie poszli z powodu gniewu na Lwa\.
i tak wr[cili do swoich od Nowogr[dka. przyjecha= Oleg do w=odzimierza ku
swej siostrze }Oldze, /onie Wo=odimera|, Wo=odimer w[wczas wezwa= te>cia
swego }Romana z Bria<ska|, m[wi'c tak& ]skr[tami\& gspe ]gospodinie ^
panie\ ocze ]ojcze\, przyjed{ }do W=odzimierza Wo=.|, pob"dziesz w swoim
domu, i c[rki swej zdrowie }b"dziesz| widzia=. Roman za> odpar= jemu,
rzecz'c tak& synu m[j, wo=odimere, nie mog" od raci swej odjecha:. se cho-
/u w zemli ratnoi ]oto, nachodz" – znajduj" si", w ziemi wojennej – obj"tej
wojnami\. a kto mi doprowadzi ra: moj' do domu$ oto, syn m[j – Oleg – na
moim miejscu pojedzie z tob' }do W=odzimierza Wo=.|. uca=owali si", i tak
pojechali do swoich }do Bria<ska; rozjechali si" ko=o Nowogr[dka Lit., Oleg
pojecha= z W=odzimierzem, do siostry we W=odzimierzu Wo=.| fl
z wielce szczeg[=owego opisu wynika, /e wyprawa do Nowogr[dka
odby=a si" z inicjatywy Lwa, kt[ry pos=a= po Tatar[w, ale pozostali nie
byli zainteresowani, i skorzystali z ka/dej nadarzaj'cej si" okazji, by
ponios=a fiasko&
• nie przybywaj'c na miejsce z='czenia si" ]Roman i Gleb\,
• od='czaj'c si" po drodze ]Mstis=aw, ko=o Kopyla\,
• Oleg, syn Romana przyjecha=, bo musia= – jecha= na przedzie Tata-
r[w, nie spuszczali z niego oka, i naciskali ]/adachu Romana\,
• a gdy Lew zadzia=a= na swoj' r"k" ]zdobywaj'c podgrodzie\ – wszyscy
skorzystali z okazji, by pogniewa: si" na niego, i wr[cili do swych
dom[w, nie sil'c si" na zdobycie grodu.
Pisiec w 1288 waha= si" otwarcie tak napisa:, za /ycia Lwa.
Nie ma zwyk=ego zako<czenia o =upach i czci wielkiej.
Jedna z licznych przes=anek& pisiec by= s=ug' W=odzimierza, z Lubomli,
Brze>cia, nawet nie z W=odzimierza Wo=., a tym bardziej – nie z Halicza.
St'd zna= daleko id'ce szczeg[=y wyprawy od uczestnik[w powraca-
j'cych z niej, by: mo/e, od samego W=odzimierza ]wiedzia= co te>:,
Roman z Bria<ska, powiedzia= W=odzimierzowi\ ˚nr 762.
1275
Trojden osiedla zbieg=ych Prus[w w Grodnie i S=onimie, uciekaj'cych
przed niemieckim jarzmem.
Wo=odimir zak=ada gr[d Kamieniec na rz. Le>na.
Potem za>. Przyszli ]dotarli\ Prusacy do Trojdena i ]ze\ swojej ziemi,
przed niewol' Niemc[w. on }Trojden| wi"c przyj'= ich do sobie, osadzi=
cz">: w Grodnie, a cz">: osadzi= ou s=onimie ]w S=onimie, OU ^ UW\.
Wo=odimer wi"c zduma= so lwom ]zamy>li= z Lwem\, bratem swoim – po-
s=ali ra: sw' do s=onima. wzi"li ich ]przechwycili\, by nie osiedlali si".
po co przechwycili$ by nie osiedlali si"$ wym[wka& je<c[w chcieli
mie: – na =atw' zdobycz poszli; nic z=ego z osiedleniem.
troideni pos=a= brata swego, sirpoutja – wojowa= ko=o kamena ]Kamie<ca\.
wo=odimer za> przeciw niemu pos=a=, wzi'= u niego Tourijsk na niemnie, i wsie
wok[= niego poj'= ]Turijsk nad Niemnem\, inny Turijsk nad rz. Turja, 16 km
S od Kowla, 34 km N od W=odzimierza Wo=.; Turijsk ¯ tur % sk ]ziemia\.
posem umiristasja ]potem ST pogodzili si"\, i pocz"li /y: w wielkiej lubwi
]zgodzie\. potem w=o/y= B[g w serce my>l b=og' kniaziowi wo=odimerowi,
aby gdzie> za Bere>ciem postawi: gr[d.
w dalszej cz">ci zmy>lenia pobo/nego, jak W=odzimierz wzi'= ksi"gi
prorok[w, jak my>la= i modli= si"& Panie Bo/e, silny i wszechmocny,
s=owem swoim buduj'cy i burz'cy, co ty – mnie, Panie, projawisz
]przejawisz\ grzesznemu rabowi ]s=udze\ swemu – na tym stan" ]tak i
zrobi", wykonam\ ...itd.
knia{ wi"c wo=odimer od tego proroctwa urozumia= mi=o>: Bo/' ]zrozumia=
=ask" Bo/'\ dla siebie, posz'= szuka: dogodnego miejsca, aby gdzie postawi:
gr[d. ziemia opustie=a ]opustosza=a, wyludni=a si" ¯ pust ^ lud\ w ]liter'\ 80
lat po Romanie }†1205; pisiec pope=ni= 10-letni' omy=k"& o ^ 70, p ^ 80; rok
 WYPISY
1275 jest w=a>ciwy w opisie – nie ma 10-letnich przesuni": opisu lat|. dali si" z grodzianami\ tak& grodu nie wezm', ale wyimaj' ]odbior'\ swoich
pos=a= wo=odimer m"/a chytrego ]obeznanego w sztuce danej dziedziny, pojmanych. grodu nie wzi"li i tak wr[cili do swoich. Bez znaku fl
bieg=ego w rzemio>le, mistrza cechu\, o imieniu olexa ]z gr. liter' ksi\, kt[ry
1277
by= zr"bowa= mnogie grody przy ojcu jego }Romanie †1205|.
Trojden wysy=a brata Sirputa z Jatwie/' na wojowanie Lublina.
zr"bowa= ]za=. zr"by ¯ zr'b\; mnogie ]wi"cej ni/ jeden, zwykle 2–3\.
Gdy Projdeni }Trojden| jeszcze kniaziowa= w Litewskiej ziemi – pos=a= ra:
}Alexa| s toziemcy ]z tuziemcami, miejscowymi\, w cze=noch ]czu=nami\ }po-
wielk' na Lach[w, i brata swego Sirputja pos=a= }z nimi|. wojowali oko=o
p=yn"li| w wierzch rzeki lsny }Le>nej|, aby gdzie iznale{: takowo miesto, gorod
Lublina po ]liter'\ 3 dni, wzi"li niezliczon' liczb" =up[w, i tak prijdosza
postawiti ]szukaj'c takiego miejsca, by postawi: gr[d; iz ^ wy\.
]wr[cili\ z czci' wielk' }do| dom[w fl
ci znale{li takie miejsce, przyjechali ]wr[cili\ do kniazia, i pocz"li powiada:.
w nast"pnej wyprawie rabowniczej do Lublina, 1282, zginie sam
knia{ za> sam ]osobi>cie\ pojecha= z bojarami, i s=ugami, polubi= miejsce to,
Trojden, dop"dzony ko=o Drohiczyna, przez Leszka Czarnego.
nad brzegiem rzeki lestny ]Le>nej\, i otrebi= ]wytrzebi=, wykarczowa=\ je.
potem sroubi= na niem gorod ]zr'ba= ¯ zr'b; za=o/y= zr'b grodu\ na mim i 1278
nada= mu imi" kamieniec, zane ]albowiem\ ziemia by=a kamienna. Bez fl G=[d by= we wszystkich ziemiach& w Rusi, w Lachach, Litwie i Jatwie/y.
W=odzimierz wys=a= /yto =odziami, z Brze>cia Lit. do Pu=tuska, Bugiem i
1276
Narwi'; gdy ludzie legli na noc – zostali wybici, /yto sprawcy przechwycili,
zima. Tatarzy z Rusinami pobici ko=o Grodna, wycieczk'; ranny Tujma na
=odzie potopili.
saniach wieziony, Ro>cis=awko nagi i bosy ]zim'\ wraca do swoich.
czyli >ladu nie ma, /e wyprawa taka by=a.
Przys=a= okajany i bezzakonny Nogaj ]przekl"ty i z=oczy<ca\ pos=[w swo-
Zapis z oznakami prowokacji – po to by zadrze: z Mazowszem i na-
ich Tegiczaga, kot=ubug", i Eszimuta do Lwa i Mstis=awa, i Wo=odimera,
jecha: te strony. Pomijaj'c problem zbytku /yta w g=odzie, ciekawe,
rzecz'c tak& wsegda mi /a=ujecie na Litw" ]zawsze mi narzekacie na Litw"
/e =odzie potopili, w jakim celu, po co$ Zwykle rabusie u/ywaj' zrabo-
¯ /a=o>:\. ose /e wam da= esm ra: ]oto da=em wam ra:, i wojewod" z nimi
wanych przedmiot[w. Trup[w nie ma, ani ich imion – nikt nie ocala=,
mamszeja, p[jd{cie z nim na wrogi swoje.
to inna ciekawostka.
zimie /e prispiewszi ]z nadej>ciem zimy\ tak i poszli kniaziowie ruscy na Litw".
Uczciwie, co s'dz" – nie by=o ludzi, =odzi, i /yta, ˚nr 772.
Mstis=aw, wo=odimer, a Lew nie poszed=, lecz pos=a= syna swego – Jurija. i
W=odzimierz wys=a= pos=[w do Kondrata z oskar/eniem& pod twoim grodem
tak poszli wszyscy ku Nowogr[dku. gdy przyszli do Bere>cia, nadesz=a wie>:,
wybici moi ludzie, lubo twoim poleceniem, albo innego; ty przewodzisz, w
/e Tatarzy poprzedzili do Nowogr[dka. kniaziowie nasza ]w Ipat. poprawione&
twojej ziemi pos=uch.
naczasza ^ pocz"li\ duma: sobie. Mstis=aw i wo=odimer, i Jurij tako rekuszcze&
Kondrat zapar= si". I o to chodzi& Wo=odimer wi"c pos=a= na Kondrata ra:
o/e ]je/eli\ p[jdziem ku Nowogr[dku – tam ju/ Tatarzy izwojowali wszech
swoj', i wojowa= po tej stronie Wis=y, i j'= po=onu mnogo ]=up[w wiele\. Potem
]wywojowali, iz ^ wy\. p[jd{my ku ce=omu miejscu ]ca=emu, nie rozbitemu
Kondrat poprosi= o pok[j – W=odzimierz przysta= na<. Znak fl
na kawa=ki, nie naruszonemu, dziewiczemu\.
i tak, po namy>le, poszli ku Grodnu. min"li Wo=kowysk z dala. 1279
linijka do mapy; ci'gn"li przez Brzostowic", Brestowic" – z dala.... Umiera Boles=aw ]Wstydliwy, ur. 1226, syn Leszka Bia=ego 1186–†1227\.
stan"li na noc. tu Mstis=aw i jurij, i utaiwszy si" Wo=odimera, pos=ali =uczszych Tego lata ]roku\ przestawi= si" ]przeni[s= si"\ wielikyj knia{ krakowskyj Bole-
]lepszych\ swoich bojar[w i s=ugi swoje wojowa: }do spo=u| z tujm'. s=aw. dobry, i cichy, krotkyj i smirennyj ]uprzejmy i pojednawczy\, niez=obiwyj,
z ^ za ]do spo=u z `\, lub przeciw, w zale/no>ci od kontekstu. bratolubiwyj.
Tujma – wojewoda ruski, z Cho=ma, ale Rosjanie utrzymuj', /e halicki; po/y= lat wiele, i tak, w staro>ci odszed= spokojnie do Boga. cia=o jego
w latopisie nigdzie nie ma, /e rodem z Halicza, b'd{ /e tam przebywa=; spriatawsze ]u=o/ywszy, dos=. zebrawszy\ po=o/yli ]pochowali\ w cerkwi ]w
to st'd, /e latopis wo=y<ski zw' halicko-wo=y<sk' letopisi' ˘ wojewoda ko>ciele\ >w. Franciszka, w grodzie i Krakowie fl
wo=y<ski – wojewod' halickim; fa=sz.
1280
• 1281& Wo=odimer przyci'gn'= do Bere>cia, Cho=mianie przyszli
Leszek }Czarny – wysoki| pocz'= w=ada: w Krakowie.
]doci'gn"li\ do niego, wojewoda z nimi Tujma. 0001-02-884
maj'c na my>li >mier: Boles=awa V Wstydliwego †1279, latopis wyliczy=
• Dalej& ?elis=aw ze swoim po=kiem, Kondrat knia{ z Lachami – ze
{le jego synowc[w ]bratank[w\, najwyra{niej mieszaj'c Boles=aw[w&
swoim po=kiem, a toujma – swoim po=kiem. i tak ruszyli... do Socha-
Wstydliwego †1279 – z Maz. †1247, dla kt[rego czterech – z pi"ciu
czewa. 0001-02-885 a/ z Halicza$ nieprawdopodobne.
– wyliczonych by=o synowcami; pi'ty – Ziemomys= by= bratem, i stry-
• Lew pos=a= ze swoj' raci' toujm" i Wasilk" bel/anina, i Rabc".
jecznym bratem dla Boles=awa V Wstydliwego †1279. Do zepsutego
0001-02-889 W 1271 Lew w=ada= w Haliczu i Cho=mie, po Szwarnie;
wyliczania, Rosjanie do='czyli r[wnie zepsuty komentarz, opuszczaj'c
w 1289, Lew w=ada= Haliczem, Przemy>lem, i Be=zem.
Ziemomys=a ]jak co> niewygodne, to opuszcza si"\. Gdyby zatrzymali
Wracaj'c do rusko-tatarskiej wyprawy do Grodna, w Brestowicy
si" na Ziemomy>le, prze>ledzili na schemacie kim by= dla Boles=awa
stan"li ]zatrzymali si"\ na noc, a grupa oddzieli=a si" na rabunek....
V Wstydliwego ]stryjecznym bratem, nie synowcem\, jak i pozostali –
gdy powojowali ]pograbili\ tako ]sic\, i legli na noc, ku raci swej nie id'c ]ku
wykryliby pomy=k" pisca pomieszania i uto/samienia Boles=aw[w.
konnicy swej\, bez stra/y i dospiechy swoje zdj"li ]odzie/ woja, bez broni\,
Za> po >mierci wielkiego kniazia Boles=awa, nie by=o komu kniaziowa: w
togda ]w[wczas\ uciek= od nich bieglec ]zbieg\ do grodu.
ladskiej ziemi, zane ]albowiem\ nie by=o u niego syna.
prawie pewne& jeniec, z=apany.
Zachcia= sobie Lew ziemi }ladskiej|, lecz bojarzy byli silni i nie dali jemu ziemi.
i nacza powiedati ]pocz'= opowiada:\ grodzianom tak& onamo ]tam\ ludzie
silni – prawowici spadkobiercy, bliscy do tronu; tak te/ silni ludzie 1252
le/' ]legli na noc\ we wsi bez radu ]bez porz'dku, w nie=adzie\ Prusy wi"c i
w zmaganiach o w=adz" po Fridrichu Hohenstaufen, silni wojewodowie
bortowie wyjechali z grodu ]wycieczka\, uderzyli na nich }tej samej| nocy, i
u Tatar[w, w opisie roku 1240, gdy podeszli do Kijowa.
wybili wszystkich, a drugich izomasza ]innych pochwycili, dos=. wychwytali,
by=o u Boles=awa synowc[w ]liter'\ pi"ciu& Siemowitowicz[w ]liter'\ –
wy=apali\, i do grodu powiedli.
dw[ch& Kondrat i Boles=aw, a Kazimierowicz[w trzech& Lestko, Ziemomys=,
interpunkcja. nie ma kropki pomi"dzy bez radu i Prusy wi"c....
Wo=odis=aw ]W=adys=aw +okietek †1333\.
Tujm" na saniach wie{li bo ranny wielce. zautra po=ki ]nazajutrz konnica\
komentarz jak uprzednio& Ziemomys= – bratem Boles=awa maz., i
doci'gn"=a do grodu }do Grodna, ci, kt[rzy nie od='czyli si" na rabunek|,
stryjecznym bratem Boles=awa krak. ]Kondrat maz. †1247 i Leszek
przybieg= }do nich| Rostis=awko ku raci Mstis=awowej, nagi i bosy, i pocz'=
Bia=y †1227 byli bra:mi; Kondrat maz. – ojcem Boles=awa maz. 1247
powiada: o bywszym ]co zasz=o\, /e wybici wszyscy bojarowie mstis=awa,
i Ziemomys=a, a Leszek Bia=y †1227 – ojcem Boles=awa Wstydliwego
i lwa s=ugi wszyscy izbici ]wybici, iz ^ wy\, a inni pojmani. i pieczalni bysta
†1279\ – st'd pomieszanie Boles=aw[w. Stryjecznych braci cz"sto
]smutek, /al\ wielki }ogarn'=| Mstis=awa i jurija za swoje bezumie ]bezmy-
zwano bra:mi, a, tym bardziej, przyrodnich, /ona dalekiego krewne-
>lno>:\. a wo=odimerowi za> lubo by=o, /e utaili si" ]skryli si"\ i tak sta=o
go – szwagierk'; jedna z wielu przyczyn pomy=ek w pokrewie<stwie i
si".
genealogii; terminy nie by=y >cis=e.
pocz'= sobie my>le: o wzi"ciu grodu. sto=p kamienny sta= przed wrotami grodu
Ladstyj ]Polscy\ wybrali sobie jednego z nich – Lestka }Leszka Czarnego
]wie/a kamienna\. w nim zaparli si" Prusacy. nie by=o jak przej>: obok niej
†1288.09.30|. i posadzili ]osadzili\ w Krakowie, na stole ]na stolcu\ Boles=awa,
do grodu, bo strzelali ze sto=pu tego. i przyst'pili ku niemu – wzi"li. strach
i pocz'= kniaziowa:. Bez charakterystycznego znaku fl lub ‡
wielki i trwoga pad=y na grodzian. jak martwi stali na zaborolach ]parkanach\
grodu, po wzi"ciu sto=pu, zane ]albowiem\ by= oupowaniem ]nadziej'\ ich. 1281
}oblegaj'cy| pocz"li duma: o swoich }pochwyconych bojarach, w grodzie|, zima. Lew z Tatarami pokonany pod Sandomierzem.
jak by mo/na by=o ich doby: ]wydosta:, wyci'gn': stamt'd\, lecz ni jak nie Leszek }Czarny| zdobywa Przeworsk.
mogli. Mstis=aw wi"c i Wo=odimer z Jurijem dokonczasza z goro/any ]doga- Posem ]potem ST\ Lew zachcia= sobie cz">ci ziemi ladskiej – grodu na
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
ukrainie ]na skraju ¯ ukraj ^ pogranicze; b="dnie w Ipat.& na Wokraini – na
Ukrainie, bo rzecz o Sandomierzu, za Wis='\.
pojecha= do Nogaja, oka<nego i proklatego ]cholernego i przekl"tego\, pomocy
sobie prosz'c u niego na Lach[w. on }Nogaj| da= jemy pomoc& cholernego
Konczaka, Kozieja, i Kubatana.
zimie /e prispiewszi ]z nadej>ciem zimy, dos=. gdy nadesz=a zima\, tak po-
szli. Lew rad ]ochoczo\, wyruszy= z Tatarami i z synem swoim – Jurijem,
a Mstis=aw i Wo=odimer, oraz syn Mstis=awa – Dani=o poidosza niewoleju
Tatarskoju. ]jako lennicy Tatar[w, pod przymusem\.
tak wyruszyli wszyscy, do sandomierza. i przyszli do Sandomierza, przeszli
na on' ]tamt', drug'\ stron" Wis=y, po lodzie, pod samym grodem. najpierw
przeprawi= si" Lew ze swym po=kiem ]konnic'\, i synem swoim – Jurijem,
po nim Mstis=aw z synem swoim Dani=', a po nich – Tatarzy.
przeszed=wszy, stali ko=o grodu nie ma=o czasu, nie biszas ]bez boju\.
potem Lew poszed= }ze| swymi po=kami }w Ipat.& do Kropiwnicy ]w g[r"
Wis=y\, z hardo>ci' wielk'|, chc'c i>: do Krakowa. Wo=odimer za> by= nazad
stoj'c ]by= nadal\ u grodu swoim po=kiem. donie>li mu o osieku w lesie }dzi>
wie> Osiek|, pe=nym ludzi i towaru ]dobytku, d[br\, nie wziman ]nie pochwy-
cony\ /adn' raci', zane twierd bjasze welmi ]albowiem bardzo broniony, dos=.
utwardzony\. Wo=odimer wi"c odradzi= ]odrz"dowa=, tj. odprawi= ¯ riad ^ rz'd\
ludzi dobrych – Kafi=ata z nimi /e selezenci ]Kafi=ata Seleze<ca ^ kaczora\.
Kafi=ata z nimi /e selezenci – struktura powoduj'ca dzi> niepewno>:,
ale w[wczas czasem u/ywana.
podeszli do osieku, bili si" z Lachami krzepko, ledwo wzi"li, z wielkim potem,
i pochwycili w nim mn[stwo ludzi i towaru ]dobytku, d[br\.
jak uprzednio pisa=em o Lwie – id'c ze swymi po=kami, zacz"li rozchodzi:
si" wojowa: ]rozprasza: dla wojowania\. B[g uczyni= nad nim wol" sw', bo
Lachowie wybili wielu bojar[w z po=ku jego, i s=ug dobrych ]walezcnych\. i
Tatar[w cz">: wybili. i tak wr[ci= Lew nazad ]z powrotem\ z wielkim bezcze-
sciem ]z wielk' nies=aw', ha<b'\. Koniec zapisu bez znaku fl
kl"ska wojsk rusko-tatarskich pod Go>licami, zadana przez Leszka Czar-
nego, ksi"cia sieradzkiego, kr[la w Krakowie 1279–†1288.09.30.
Protiwu / semu. ]zatem, wi"c, przeto, tedy\ Lestko idzie ]wyruszy=\ na Lwa, i
wzi'= od niego gr[d Pereworesk ]Przeworsk\. wysiek= ludzi w nim wszystkich,
od ma=ego do wielkiego. gr[d za/eg= i poszed= nazad w swojasi ]ku swoim\ fl
1282
Leszek Czarny dop"dza litewskich rabusi[w uchodz'cych do swych dom[w; w
wynik=ej walce ko=o Drohiczyna mieli polec wszyscy, ='cznie z dowodz'cymi.
Je/eli Trojden w=ada= lat 12 ]1270–1282\ i rezydowa= w Rajgrodzie – obie te
przes=anki doprowadzi=y mnie do wniosku, /e tu poleg= Trojden, bo miejsce
le/y dok=adnie na prostej Lublin – Rajgr[d.
Najwy/szy czas sko<czy: z naiwnymi, licznymi parafrazami >mierci Mendouga
1263& Mendog–Trojnat–Trojden–Dowmont–Narymunt ]zabity 1347\, powsta=ymi
w XV w.
Trenata–Trojnat pomylony z Trojdenem, i tak do dzi> we wszystkich publikacjach
– wyk=adnik czym historia jest& jeden zmieni=, i wszyscy za nim, w owczym p"dzie;
z materia=u {rod=owego nikt nie korzysta; o XIII w. pisz' na podstawie XV-wiecz-
nych ]dopuszczalne, z braku innych, lecz nie w tym wypadku\.
Trojden } ¯ niem. treu – wierny % Denowe| ginie k(Drohiczyna n(Bugiem,
w powrotnej drodze do domu z wyprawy na Lublin ]wniosek J.D.\.
Dw[ch Siemowitowicz[w& Kondrat i Boles=aw wojuj' ze sob'.
Sochaczew i Gostynin najechany; opis bohaterskiej >mierci Racha.
Potem w=o/y= diabe= nienawi>: w dw[ch Siemotowicz[w – w Kondrata i w
Boles=awa. pocz"li woro/estwowa: mi"dzy sob' i wojowa: ]wro/estwowa: ¯
wrog\. Kondrat /y= z bratem swoim – W=odzimierzem za jedno ]w jedno>ci\,
a Boles=aw /y= z Leszkiem }Czarnym| i z bratem jego – Wo=odis=awem
}+okietkiem| za jedno.
W=odzimierz nie by= bratem Kondrata, lecz wujem.
W=odzimierz bratem Perejas=awy – /ony Siemowita i matki Kondrata.
B='d nie wykryty przez Rosjan 1997; brat w miejsce wuja kilkakrotnie
u/ywany, tym samym przeoczenie wykluczone.
Boles=aw wi"c sowkupi= ]skupi=, zebra=\ ra: swoj' i poj'= sobie pomoc od
Wo=odis=awa, i poszed= na brata swego – na Kondrata, do grodu Jezdow
]Jazd[w n(Wis='\. Kondrata nie by=o w grodzie, i tak, przyst'piwszy – wzi"li
gr[d. zakon ]prawo\ za> by=o u Lach[w takie& czeladzi nie ima: ]nie chwyta:\,
nie bi: =upi'c ]podczas grabie/y\. gdy gr[d wzi"li – pojmali w nim towaru
]dobytku\ wiele, ludzi po=upili, i jatrow swoj' ob=udzi= ]seksualnie zgwa=ci=\
– kniagini" Kondratow', i synowic" ]bratanic"\ swoj' ob=upi=, czyni'c tym
wielki wstyd bratu swemu – Kondratowi. potem Kondrat wys=a= pos=a swego
do brata swego Wo=odimera }wuja, jak uprzednio|, pomocy prosz'c. synowiec
]bratanek\ za> rzek= mu tak& stryju m[j, rad bym i sam z tob' i>:, no niekoli
mi ]w wolnym t=umaczeniu& lecz nie wolno mi waha: si" ¯ koli ^ gdy, je/eli,
jak\, jad", gospodzinie ]panie\, do suzdala /eni: si". z sob' wezm" niewielu.
a wszyscy moi ludzie i bojarzy Bogu na r"ku i twoim. a koli ]je/eli\ tobie
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
b"dzie lubo – w[wczas z nimi id{. Wo=odimer wi"c naradzi= ra: ]nasiod=a=
konie; rad ^ 1. siod=o, 2. siedlisko, osiedle, 3. siedziba\ i poszed= do Bere>cia.
Tu zebrali si". i Cho=mianie przyszli do niego, wojewoda z nimi Tujma.
Tujma nie by= z Halicza, lecz z Cho=ma – potwierdzenie, /e Rosjanie s'
w b="dzie, fa=sz – jeden z wielu; wojewoda wo=y<ski – nie halicki.
i poszed= wo=odimer do Mielnika }n(Bugiem| z liczn' }liczb'| woj[w. z
Mielnika za> odradzi= ]odprawi=\ wojewod" Wasilka – kniazia s=onimskiego,
wo=odimerowi, i /ilis=awa, i Dunaja.
zagmatwany styl zdania, powoduj'cy niezrozumienie& z Mielnika, Wo=o-
dimer odprawi= woj[w pod wodz' wojewody Wasilka, kn. s=onimskiego,
?elis=awa i Dunaja; drugie wo=odimerowi – zbyteczne.
a z Jurija raci' by= wojewoda Tujma. i tako poidosza ]wyruszyli\ na Lach[w.
wo=odimer, gdy odradzi= ra: }w Mielniku|, pojecha= ]wr[ci=\ do Bere>cia.
przed wypraw' pos=a= pos=a do brata swego Kondrata – byli u niego bojarzy
niewierni ]katolicy\, by nie dali wie>ci Boles=awowi. pose= za> W=odzimierza,
przyjechawszy do Kondrata, pocz'= jemu m[wi: przy wszystkich bojarach
]w obecno>ci wszystkich\& tak tobie m[wi brat }wuj| tw[j wo=odimer, rad
bym pom[c tobie, za twoj' sromot", no nielzja zamjali nami Tatarowie ]w
wolnym t=umaczeniu& lecz nie wolno mi prowokowa: Tatar[w, czyli sta:
w sprzeczno>ci z nimi\. po tym, pose= uj'= kniazia }Kondrata| za r"k", s/a=
]>cisn'=\ j'. knia{ zrozumia=, wyszed= z nim won ]na zewn'trz; won ^ iz\.
pose= powiedzia= mu& brat }wuj| m[wi ci tak – nara/aj si" sam ]got[w si" sam\
i gotuj }prze|wo{nik[w na Wi>le, ra: dotrze do ciebie jutro. Kondrat rad by=
wielce. poleci= wborzie ]bystro, natychmiast\ naradzi: =odzi... itd.
Dalej, w skr[cie& Wasilko, ?elis=aw, Dunaj, Kondrat, Tujma – ka/dy ze swoim
po=kiem przeprawili si" przez Wis=".
Nie dochodz'c do Sochaczewa, dumali ]zastanawiali si"\, czy aby nie wzi':
grodu, by nie wchodzi: g="boko w ziemi". Kondrat im zabroni=, i poprowadzi=
do Gostynina, bo by=o mi=ym miastem Boles=awa.
podeszli pod gr[d, przygotowali si" do wzi"cia. Kodrat przem[wi=& bracia moi
mili, Ru>, poci'gnijcie za jedno serce. i tak pole{li pod zaborola, a inne po=ki
stali niedwi/imo, ]w rozsypce, rozproszeni ¯ d{wiga: ^ zbiera:\ strzeg'c od
wnieznanego ]niespodziewanego\ najazdu Lach[w }wycieczki|.
Lachowie pu>cili na nich ]ciskali\ kamienie jak grad silny. lecz strza=y ratnych
nie dawa=y im wyjrze: zza zaborol. pocz"li pobodywatisja kopyj ]b[>:, d{ga:
ich kopiami ¯ bodzie\, wielu rannych by=o owy od kopii, owy od strza=, spadali
martwi z zaborol jak snopy. i tak wzi"li gr[d. pojmasza ]pochwycili\ w nim
towaru niezliczon' liczb", a poroky issiekosza ]wyrzutnie kamieni wysiekli, is
^ wy\, i tak wr[cili do swoich, z pobied' i czci' wielk'.
Kondrat wr[ci= do grodu swego, pozby= si" wstydu, pomoc' brata swego }
wuja| – W=odzimierza, Wasilko wr[ci= do Bere>cia z wielk' liczb' =up[w. wys=a=
przed sob' wie>:, /e wszyscy dobrzy zdrowi, wracaj' z czci' wielk'.
{li zgin"li; przeciwie<stwo tych, o kt[rych m[wi= Dani=o przy obl"/eniu
Opawy 1252& chwa=a gin'cym na raci ]na wojnie\.
W=odzimierz martwi= si" o swoje po=ki, nic o skutkach wyprawy nie wiedz'c.
rad bys po weliku ]w wielk' rado>: wpad=\ na wie>:, /e dru/yna wsza ca=a, a
sromowi ]wstydowi\ brata swego }siostrze<ca| podo=a=. tylko dw[ch biest[w
]diab=[w\ zgin"=o od po=ku jego. nie pod grodem, lecz w izgonie ]w wygonie,
iz ^ wy\. Jeden – rodem Prusak, a drugi – dobry jego s=uga, lubiany, syn
bojarski, Michai=owicz, imieniem Rach.
Rach Michai=owicz, syn bojarski ]s. bojarzyna Micha=a\, ulubieniec Wo=odimi-
ra, zgin'= wraz z Prusakiem B=usem; wo=. ltps zwie ich diab=ami, dos=. biesami
]dva b≠sta\, zabitymi nie pod grodem, lecz w izgonie ]pojedynku\....
Wo=odimir z po=kiem wyprawi= si" do Sochaczewa. Laszski ksi'/" Bole-
s=aw wyjecha= z grodu. Wo=odimir nakaza= swoim wojewodom, Wasilkowi,
?elis=awowi i Dunajowi nie rozpuszcza: swych woj[w, lecz p[j>: wszem
ku grodowi. Ci nie us=uchali i skrycie pojechali do wsi, z trzydziestu lud{mi.
Jad'c drog', ujrzeli czelad{ uciekaj'c' ze wsi do lasu. Pojechali po nich.
W tym czasie uderzy= na nich Boles=aw z Lachami }zapewne ukryty w lesie,
uderzenie znienacka|. Dru/yna jego nie wytrzyma=a i zacz"li pierzcha: ]na
bieg\, wszyscy, z B=usem. Ci dwaj nie pobiegli, Rach z Prusinem. Utworzyli
dzie=o dostojne ]godne\ pami"ci. Zacz"li bi: si" m"sko. Prusin zjecha= si" z
Boles=awem. Tu zosta= zabity od wielu. A Rach zabi= bojarzyna Boles=awa,
a Rach oubi bojarina dobra, tu i sam prija koniec, podobnie, umar= z m"stwem,
sercem zostawiwszy po sobie s=aw".
s=awa tym, co na koniach gonili za bezbronn' m=odzie/', z zamiarem
mordowania jej. Zapis ko<czy bez charakterystycznego znaku fl
1283, 1284, lub 1285
Nogaj, Telebuga; wyprawa na W"gr[w. Ru> wojuje okolice Wyszogrodu.
Przyszli ]naszli\ cholerni z=oczy<cy Nogaj z Tebebug' z nim, na W"gr[w,
w sile ci"/kiej, z niezliczon' liczb' }woj[w|.
Telebuga – chan w Ordzie, o nim tak/e w 1286, 1287, 1288.
wielesza ]polecili, czyt. rozkazali\ wi"c wyruszy: ze sob' ruskym kniaziom&
Lwowi, Mstis=awowi, wo=odimerowi, jurijowi lwowiczowi.
 WYPISY
wo=odimer by= w[wczas chrom nog', tak# ]kula=\ – tym nie wyruszy=. lecz
pos=a= ra: swoj' z Jurijem, synowcem swoim ]bratankiem\.
togda bo biachu. kniazi roustyj. wo woli Tatarskoj ]w[wczas kniaziowie ruscy
byli w woli tatarskiej; wola ^ ziemia, len ˘ lennik; lennikami byli\.
i tak poszli wszyscy, tylko jeden wo=odimer osta= si" zane bys chrom.
Boles=aw }maz.| jeszcze gordasja swoim bezoumiem ]nadal hardy sw' bezmy-
>lno>ci', zawzi"ty w niej\, upatrzy= }dogodny| czas }gdy Rusini wybrali si"
z Tatarami, na W"gry|, najecha= w }sile| dwustu }woj[w|, wojowa= okolice
Szczekarewa ]na Wo=yniu\, wzi'= dziesi": wsi, i tak poszed= nazad ]wr[ci=\,
z wielk' hardo>ci', s'dz'c, /e wsz' ziemi" wzi'= ]powojowa=\.
potem, gdy Lwa odpuszczono w W"gierskiej ziemi, }i| wr[ci= do domu – ubo-
lewa= o bywszem ]o zasz=ym\, /e Boles=aw wojowa= jego ziemi". pos=a= do
brata swego – wo=odimera, rzecz'c jemu tak& bracie, z=[/my z siebie srom
]pozb"d{my si" wstydu\ – wy>lij }pos=a, by| nawi[d= Litw" na Boles=awa.
wo=odimer wi"c wys=a= pos=a Dunaja. Litwa obieca=a mu rzecz'c tak& wo-
=odzimierzu, prawdziwie dobry kniaziu, mo/em za tja go=owy swoa s=o/iti ]mo-
/emy za ciebie g=owy z=o/y:\ – je>li chcesz – my esmy ]jeste>my\ gotowi.
«prawdziwie dobry kniaziu» m[g= tylko rzec pisiec z nim ci'gle w kon-
takcie, tj. przebywaj'cy w Bere>ciu czy Lubomli na sta=e, nie Litwini.
mo/emy za ciebie g=owy z=o/y: – charakterystyczny zwrot powt[rzony
b"dzie w 1289& mo/em gospodinie, go=owy swoa po=o/iti za tja, i w “1290”
]opis roku niepewny\& mo/em i go=owy swoa s=o/iti za tja.
Lew wi"c i wo=odimer naradzili swoj' ra: ]nasiod=ali swych konnych ¯ rad\,
byli przyszli }przyci'gn"li do Lubomli, st'd| poidosza ]udali si"\ do Bere>cia
oczekuj'c Litwy. Litwa /e nie prispie na rok ]za> nie przyby=a na czas\.
Lew i wo=odimer sami nie poszli ]nie wyruszyli na wypraw"\, lecz pos=ali
wojewod[w. Lew pos=a= ze sw' raci' toujma ]Tujm"\, i Wasylk" be=/anina
z Rabc', a wo=odimer pos=a= ze sw' raci' Wasylk" kniazia, z ?elis=awem,
i O=owia<ca z Wiszt'.
struktura armi wyjawiona& wojewodowie i im podrz"dne jednostki&
Tujma i Wasylko knia{ – wojewodami; Wasylko z Be=za, Rabca – po-
mniejszymi u Lwa; ?elis=aw, O=owianiec, Wiszta – u W=odzimierza.
i tak poszli ]wyruszyli\ na Boles=awa. pocz"li wojowa: ]rabowa:\ ko=o Wy-
szogrodu }n(Wis=', gdzie schroni= si" Dani=o w 1240|, pochwycili czeladzi
niezliczon' liczb", skota ]byd=a\ i koni.
potem przyci'gn"=a Litwa do Bere>cia }za p[{no, Ru> w drodze na Boles=awa|.
pocz"li m[wi: kniaziowi W=odzimierzowi& ty nas wozwe= ]wezwa=e> OE\,
to prowad{ nas kouda ]gdzie nieb'd{\, my na to gotowi, po to przyszli>my.
knia{ zamy>li= si", aby kouda ]gdzie by\ ich poprowadzi:. bo swoja ra: usz=a
by=a daleko ju/ na Boles=awa. a rzeki ju/ rozciekaj' }marzec|.
wspominaj'c, wo=odimer }przypomnia= sobie| /e uprzednio, Lestko wys=a=
Lublinian by wzi"li u niego wie> na wokrainici ]na skraju\, zwan' Wojn. i
napomina= jemu }Boles=awowi| wo=odimer o tym mnogo, aby jemu wr[ci=
czelad{. on }Boles=aw| nie wr[ci= za> czeladzi jego. za to wi"c wys=a= na<
Litw" i wojowali ko=o Lublina ]rabowali\, i pochwycili czeladzi mn[stwo.
opo=onili si", i tak poidosza nazad ]obci'/eni =upami, wr[cili\ z czci'. potem
wr[ci=a ra: Lwa i Wo=odimerowa, z czci' wielk', bior'c =up[w mnogie mno-
/estwo, i tak przyszli, ka/de do swoich fl
tak Wojn na ukrainie, jak i Sandomierz dla Lwa Dani=owicza, w 1281.
wie> Wojn, dzi> Wojny, 22 km NE od Bugu, 6 km NW od rz. Nurzec,
14 km N od Ciechanowca, 13 km S od Wysokiego Maz., 18 km NWW
od Bria<ska – klarownie w mazowieckiej ziemi; dlatego – by: mo/e –
wo=odimer zamy>li= si", bo zastanawia= si", czy mo/na tak to uj':.
natomiast Rosjanie 1997, nie znaj'c po=o/enia wsi, na>wietlili&
Ukrainica – ob=a>: ]okr"g\ w Wo=y<skiej ziemi, pograniczna z Polsk', w
>rodkowym biegu p=n. Bugu, dzi> Bia=o-Podlaskie, Che=mskie i Zamoj-
skie wojew[dztwa w Polsce. 0002-05-513 Czyli metoda cyganki.
1283, ci'g dalszy, lub 1284
W pre/reczna leta. koli Lestko wzia Pereworesk. gorod. i Lwow
]w rzeczony rok gdy Leszek }Czarny| zdoby= Przeworsk i Lw[w\,
tak/e Lachowie wojowali ko=o Brze>cia }Lit.|, po Kro>nie, wzi"li ]zdobyli\
wsi dziesi": i wracali nazad ]z powrotem\. Bere>cianie zebrali si" i pu>cili
si" w pogo<. Lach[w by=o dwustu, a Brze>cian ]liter'\ 70, i by= z nimi
wojewoda Tit, wsz"dzie s=awny z m"stwa na wojnach i na =owach. Gdy
ugonili ich – bili si" z nimi. Bo/' wol' pobili Brze>cianie Lach[w. Zabili
ich ]liter'\ 10, innych pojmali, po=on swoi otpo=onisza ]=upy odebrali\ i tak
wr[cili do Bere>cia z czci', s=awi'c Boga i przeczyst' jego matk" fl
1283, 1284, lub 1285
Nogaj i Telebuga wojuj' ziemie w"gierskie, ˚1283, gdzie pocz'tek.
My na poprzednie wracamy. wyruszyli cholerni i z=oczy<cy Nogaj i Telebuga
z nim, wojowali ziemi" W"giersk'. nogaj poszed= na Braszew, a Telebuga
poszed= w poprzek g[r, kt[re przeszed= trzema dniami ]w ci'gu trzech dni
przeczesa= rejon, rabuj'c i gwa=c'c\, i chodzi= po ]liter'\ 30 dni gwa=c'c w
g[rach, wiedziony gniewem Bo/ym.
i byst w nich go=od welik ]najazdem trafi= na g=[d wielki\, pocz"li ludzi je>:,
potem za> sami izmirati ]wymiera:, iz ^ wy\, zgin"=a ich niezliczona liczba.
samowidci ]naoczni >wiadkowie ¯ sam widzia=, w=asnymi oczami\ – >wiad-
kowie tak rzekli& wygin"=o ich sto tysi"cy. za> cholerny i z=oczy<ca Telebuga
wyszed= ]powr[ci=\ pieszo ze sw' /on' o jednej kobyle, posramien ]zawsty-
dzony, poha<biony\ od Boga fl
gdyby Telebuga mia= wstyd – nie by=oby najazdu, i gwa=t[w.
gdyby B[g to widzia= – unicestwi=by ca=y r[d ludzki, ='cznie z pi>cem,
za grzech fa=szu, /e tak na>wietla przyczyny i skutki, za obelg", /e
B[g gniewa si" ]pewnie i tabak" :mi, w[dk" popija\, /e ka/e ludzi
mordowa: – gorzej, bo poganom chrze>cijan daje rzeza:, a zw=aszcza
unicestwi=by kap=an[w wszystkich wiar i wyzna<, przelewaj'cych krew,
ludzk' i zwierz"c', na o=tarzach, dos=ownie i w przeno>ni.
1286
Ru> zdobywa Sochaczew.
Po tym ]po powrocie Telebugi do domu o jednej kobyle\, knia{ Boles=aw
dope=nia= swego bezumia ]swej bezmy>lno>ci\, nie przestaj'c z=a tworzy:.
wo=odimir knia{ i Jurij pocz"li ra: swoj' gotowa: na Boles=awa. wo=odimer
wi"c pos=a= }pos=a| i wezwa= Litw". i tak poszli wszyscy, i Jurij knia{ z nimi
poszed= na Boles=awa. gdy byli w Mielniku przys=a= do niego ojciec Lew rze-
cz'c tak& synu m[j, nie chod{ sam z Litw', zabi=em ja kniazia ich Wojsze=ka.
z ch"ci' zechc' mes: ucziniti ]zemst", odwet\. Jurij nie poszed= po s=owie
ojca, lecz pos=a= ra: sw', poszli i wzi"li Sochaczew. pochwycili w nim towaru
]dobytku\ wiele, a poroki ]wyrzutnie kamieni\ por'bali. i tak, obci'/eni =u-
-pami, poszli ku swoim fl
fragment [w wprowadzi= w b='d I. Dani=owicza 1860, bo wyci'gn'= st'd
wniosek, /e ªPod=ug tej kroniki musia=o zab[jstwo Wojsze=ka >wie/o
ko=o roku 1282 nast'pi:, kiedy Jerzy o niem jeszcze nie wiedzia=.º 0165-
01-118, N. 228 Wojsze=k zgin'= 1269, i by=o to przypomnienie. Wnioski
wyci'gane po>rednio s' cz"sto fa=szywe, i ten takim by=.
1287
Chcia= p[j>: na Lachy przekl"ty z=oczy<ca Telebuga – zebra= si=" wielk'.
tak/e nadci'gn'= Nogai. by=o nielubie ]niezgoda\ wielka mi"dzy nimi. Tele-
buga wi"c pos=a= po zadnieprskich kniazi[w i do wo=y<skich – do Lwa, do
Mstis=awa, i do W=odzimierza, polecaj'c im i>: z sob' ]Telebug'\ na wojn".
w[wczas wszyscy kniaziowie byli w niewodzie Tatarskiej ]ich lennikami\. i
tak poide ]ruszy=\ Telebuga na Lach[w zebrawszy si=" wielk'. doszed=w-
szy do Gorynia – spotka= Mstis=awa z piciem i darami. st'd poszed= obok
Krzemie<ca do Przemy>la. i tu spotka= Wo=odimera kniazia z piciem i da-
rami, na Lipie. potem do>cign'= Lew knia{ k Bou/kowiczem ]u Bu/kowicz\
z piciem i darami.
linijka do mapy; }z Kijowa, przez ?ytomir| ...doszed=wszy do }rzeki|
Gory<... – dzi> blisko Szepietowka;
...poszed= obok Krzemie<ca do Przemy>la – Busk n(Bugiem,
i tu Telebug" spotka= Lew z piciem i darami, u Bu/kowicz[w;
Busk, Bu/sk ¯ rz. Bug ]=uk\, G?S; Bu]g\ % sk ]ziemia\ ˘ Busk.
na Bu/kowskim polu dokonali przegl'du po=k[w, maj'c nadziej" na wybijanie
}wroga| i branie grod[w. st'd poszli do W=odzimierza }Wo=.| i stali na ?ytani
]15 km SE od W=odzim. Wo=., 1 km E od rz. +ug, pierw. nazwa rzeki$\.
Telebuga pojecha= obejrze: gr[d, a drudzy m[wi', /e w samym grodzie by=
– lecz to }mi| nie wiadomo. w tydzie< min"li gr[d po niekolicy dniu ]Nikolas,
po >w. Miko=aju, 6 grudnia\. nazajutrz B[g wybawi= wol' sw' – nie wzi"li
grodu, lecz gwa=t wielki w grodzie sprawiali, pograbili dobytku wiele, i koni,
i tak bezzakonny Telebuga wyruszy= na Lach[w.
drudzy zostali we w=odzimierzu by karmi: lubime konie. ci wi"c uczynili pust'
ziemi" w=odzimiersk'. nie dawali z grodu wyj>: w za/ycie ]wg mnie& za ^ po,
/yt ^ syt, ?S – po/ywienie; Tatarzy nie dawali Rusi z grodu wyj>: w celu po-
/ywienia, nasycenia si", posilenia, i tak w 1290, gdy wg Rosjan, na domys=&
wojenna operacja w celu uzyskania zadowolenia i grabie/y; satysfakcja z
opanowania wrogiego kraju – b="dnie – dot. Tatar[w, na podst. nast"pnego
zdania\. gdy kto wyjecha= – zabili, a drugich – pojmali, jeszcze innych =upili i
konie odbierali; w grodzie zmar=a niezliczona liczba gniewem Bo/ym.
B[g by= na miar" pisz'cego – gniewa= si", i zadowolony by= z ludzkiej
>mierci; kara= ludzi za grzechy, jedynie ukaza: si" im nie chcia=, a
raczej – nie m[g=, i do dzi> nie potrafi.
1287, grudzie<. Trzeci najazd Tatar[w; Ru> przyjmuje ich darami i piciem;
Telebuga na Tor/ek ]Targ[wek, dzi> Radom\, Nogaj – na Krak[w; Sando-
mierza nie zdobyli, Nogaj pobity pod S'czem.
Poszed= Telebuga do Lach[w, a z nim – wszyscy kniaziowie niewol' Tatarsk'&
Lew knia{ z synem swoim Jurijem, Mstis=aw ze sw' raci', i Wo=odimer ze
sw' raci', i tak doszli do Zawichostu. doszli do rzeki Wis=y – rzeka nie sta=a
}lodem| i nie mogli przekroczy:. poszli w wierzch jej, do Sandomierza, przeszli
rzek" San, po lodzie, tu za> na Sanie, Wo=odimer zawr[ci= od nich nazad ]z
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
powrotem; podw[jne& zawr[ci= i nazad\. Wis=" przeszli po lodzie, powy/ej
Sandomierza, i obst'pili gr[d ze wszech stron. lecz nic nie wspiesza ]nie
wsk[rali\. i pocz"li wojowa: ziemi" Ladsk', stoj'c na niej ]liter'\ 10 dni.
Telebuga chcia= poci'gn': do Krakowa. nie doszed= tego grodu, zawr[ci= ku
Tor/ku ]Targ[wku, dzi> przedmie>cie Radomia\ – wie>: nadesz=a, /e Nogaj
uprzedzi= go planach. by=a mi"dzy nimi wielka niezgoda, w ten spos[b nie
po='czy= si" z Nogajem i wr[ci= nazad na ziemie Lwa – na gorodok na Lwow ]do
grodu Lwa, dzi> Lw[w\, stoj'c tam ]liter'\ 2 tygdonie, kormiaczes, nie wojuj'c,
i – zn[w, jak we W=odzimierzu Wo=. – nie daj'c wyle{: z grodu w za/ycie.
kto za> wyjecha= – owy ]owych, jednych\ wybili, drugich – pochwycili, a
innych, wy=upiwszy – puszczali nagich. ci od mrozu izmorosza ]wymierali\,
albowiem zima by=a wielce sroga. i uczynili ziemi" pust' wsz'. se ]oto\ wi"c
nawi[d= na nas B[g z powodu grzech[w naszych. ...inni wymarli we wsiach
wychodz'c z grod[w, po odej>ciu bezako<nych Agarian.
Nogaj za> przekl"ty nie ci'gn'= z Telebug' na Lach[w jedn' drog', albo-
wiem mi"dzy nimi by=o wielkie nielubie ]niezgoda\. lecz ci'gn'= swoj' drog'
na Przemy>l. przyci'gn'= do Krakowa i nie wsk[ra= niczego. tak i Telebuga
u Sandomierza. wojowawszy ziemi" Ladsk', nie snimasja ]nie zjechali si",
nie z='czyli\, albowiem bali si" jeden drugiego. i tak te/ wr[cili nazad do
swych wie/ ]wies, legowisk\. Telebuga poszed= swoj' drog' opia:, a Nogai
poci'gn'= swoj' drog' fl
najazd zim' 1287 by= bardzo >wie/y dla pisz'cego w 1288 i 1289,
relacje przekazane przez Rusina bior'cego udzia= w wyprawie. Nie ma
w niej wiadomo>ci o kl"sce Batego pod S'czem, w drodze powrotnej
od Krakowa, bo jecha= z Telebug'.
1287, zima.
• Tej zimy by= wielki m[r u Lach[w. izmore ]wymar=a\ ich niezliczona liczba fl
• po odej>ciu Telebugi i Nogaja, Lew knia{ zoczte ]obliczy=, dos=. zczyta=\ kolko
pogib=o woj[w ]ilu straci=o /ycie\ w jego ziemi, ilu pojmano, izbito ]wybito\,
i ilu ich Bo/' wol' izmier=o ]iz ^ wy\. p[= trzecia nadziesi": tysi"cy ]p[=-
trzecia ^ 2,5 ^ trzy bez p[=, plus nadziesi": ^ 2,5 % 10 ^ 12,5 tysi'ca, dos=.
trzy tysi'ce bez po=[wki i dziesi": tysi"cy\ fl
• u Jurija kniazia, u Lwowicza, umar= syn Michai=o, w m=odym wieku, pocho-
wany w Cho=mie, zbudowanym przez pradziada Dani=" – syna Romana fl
• tej zimy by= tak/e m[r u Tatar[w, wymar=y konie, byd=o hodowlane ]skoti\,
i owce, wszystko wymar=o, nic nie osta=o si" fl
• m[wi', /e w Niemczech wysz=o morze i potopi=o ziemi", ponad 60 tys.
dusz zaton"=o, a cerkwi kamiennych jedena>cie i sto ]111\ fl
Leszek Kazimierowicz wojowa= Konrada Siemowitowicza. W boju zwyci"/y=
Kondrat Bo/ym posoboem ]pomoc'\, zabijaj'c Lestkowi bojar[w i prostych
ludzi, i wojewod" zabi= – sira/skogo matfieja. swoje =upy odebra=. Znak fl
Mateusz z Sieradza ¯ =ac. Mathaeus ¯ gr. Matthias ¯ hebr.
Wyprawi=a si" Litwa wsza i ?mud{ na Niemc[w w Rydze. oni – na wie>: –
zbiegli si" do grod[w. gdy }Litwini| nadci'gn"li – nie wspiewsze w niego niczto/
]bez zysku, p=onny wysi=ek\. st'd ruszyli do +atygo=y. i dochodz'c do grodu
Nied{wiedzia G=owa ]Otepia, eston. Otepää\. nie wspiewsze w niego niczto /e
]bez sukcesu\, i tak wr[cili do swoich, zdobywaj'c ma=o po=ona.
toru<scy niemcy, gdy ?mud{ wsza posz=a na Ryg" – Niemcy wi"c na ?mud{,
pomagaj'c swoim Niemcom. i pochwycili ich }Litwin[w| niezliczon' liczb", a
innych wybili, i tak wr[cili do swoich, z mn[stwem po=ona ]=up[w\ fl
1288
wrze>nia 30. Zmar= wielki ksi'/" Leszek }Czarny| Kazimierowicz.
episkopy, igumeni, popy, diakony, przygotowuj'c cia=o i spiewaj'c pie>ni
– pochowali cia=o jego w Krakowie, w cerkwi >w. Tr[jcy. P=akali po nim
wszyscy ludzie, bojarzy i pro>ci, p=aczem wielkim fl
ca=a terminologia prze=o/ona na j. s=awia<sko-wo=., obrz'dku wsch.
1288 i 1289
Najd=u/sze w opisach lata, wskazuj'ce – po>rednio – /e w tych latach /y=
pisiec, a raczej – m[g= /y: ]przes=anki po>rednie s' cz"sto fa=szywe\. W tym
wypadku, przekazywa= drobiazgi, atmosfer", kt[r' m[g= zna: tylko naoczny
>wiadek& objawy choroby W=odzimierza i opis jego pogrzebu ]1288. 12. 11\.
1288
W tym roku, 1288, w Ipatiewskiej znajduje si" opuszczenie znacznego
fragmentu, uzupe=nionego 1843 przez wydawc[w z latopisu Chebnikowa.
0001-02-923
Tak w Ipatiewskiej pisanej 1428 jak i jej wersjach& Chlebnikowa oraz Pogodina,
zapisy od 1288 do ko<ca, tj. do 1292, s' rwane i mieszane, ='czone 1843
przez wydawc[w Ipat. ltpsu w logiczn' kolejno>:& 0001-02-923 przypis k,
925 przypis 4, 927 przypis a, 932 przypis 47, 935 przypis 33, 938 przypis 30.
Pos=a= B[g na nas miecz sw[j, s=u/'cy gniewowi jego, za pomno/enie
grzech[w naszych. Szed= wi"c Telebuga i Alguj z nim w sile ci"/kiej, a z
nimi ruscy kniaziowie& Lew i Mstis=aw, i wo=odimer, i Jurij lwowicz, i innych
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
kniazi[w wielu. w[wczas wszyscy kniaziowie w woli Tatarskiej pokorzeni
gniewem Bo/ym.
wola, len ]ziemia\ ˘ wola ]lennik\ i szereg wsi Wola ` ]ziemia\.
i tak poszli wszyscy wkupie ]razem\ do w=odzimierza }wo=y<skiego|. W=o-
dzimierz za> knia{ chorym by=, albowiem rana pos=ana na< od Boga nie
zagoi=a si" }ranionym zosta= w kt[rej> z licznych bitew, w 1284, pisiec nie
wyjawi= – w kt[rej; by: mo/e, ko=o Brze>cia|.
ruszyli na Lach[w, doszli do rzeki zwanej San. }w=odzimierz jednak nie po-
jecha=, J.D.| W=odzimierz knia{ so:snuwsi ]oci"/a=y\ niemoc' cia=a swego
– wys=a= po brata swego, Mstis=awa, m[wi'c tak& bracie, widzisz m' niemoc,
ju/ nie mog" ]jam ju/ bez si=\, nie mam }te/| dzieci; daj" wi"c tobie – bratu
swemu – ziemi" sw' i grody po swoim /ywocie ]po swej >mierci\. i daj" ci to
przy cesarzu i jego radcach. Mstis=aw za> uderzy= czo=em }o ziemi"| ]pok=oni=
si" do ziemi, raczej do pasa\ przed bratem swoim W=odzimierzem.
wielka staranno>: s=[w pi>ca ]stopnie pokrewie<stwa\, j"zyk prawnika
]jasno>:\, przy przekaza: jak bardzo prawnie Mstis=aw naby= prawa
do schedy po W=odzimierzu.
i pos=a= Wo=odimier po brata swego – po Lwa }i| po synowca – Jureja z tymi
s=owy& ªoto wam powiadam, da=em bratu swemu Mstis=awowi ziemi" sw' i
grody.º Lew za> rzek= ]odpowiedzia=\ W=odzimierzowi& ªi tak wiele da=e> mi.
czego/ mi wi"cej szuka: po twej >mierci$ wszyscy chodzimi pod Bogiem.
daj mi B[g si=y w=ada: swoim }swoimi posiad=o>ciami| w te czasy.º
teraz kolej na spadkobierc"&
A posem ]potem, nast"pnie\ pos=a= Mstis=aw do brata, Lwa i do synowca
swego ]bratanka\ }Jureja| m[wi'c tak& ªoto wi"c bracie m[j. Wo=odimer da=
mi ziemi" swoj' wsz' i grody, a czego ty chcesz$ czego }zamierzasz| szuka:
]doszukiwa: si", domaga: si", dochodzi:, ro>ci:\ po /ywocie brata mego i
swego$ osie /e ti carem – a sie car ]w dowolnym t=umaczeniu& je>li wi"c chcesz
zosta: “cesarem” – cesarzem – to b'd{ nim\. a oto ja, rozmawiaj ze mn',
czego chcesz$º Lew nic na te s=owa nie odpowiedzia=
czyli, zn[w, j"zyk prawnika, zabezpieczaj'cy przed ewentualnymi
/'daniami w przysz=o>ci ze strony Lwa i jego syna – Jureja. po ustnym
przekazaniu posiad=o>ci, Mstis=aw – spadkobierca, w do>: nieprzyjaz-
nych s=owach domaga si" od Lwa, by ju/ teraz wysun'= jakie> /'dania,
je/eli takie ma. Lew nic na te s=owa nie odpowiedzia=.
Ca=o>: z uwag' by Mstis=aw by= prawowitym spadkobierc'.
interpunkcja – brak kropki& Lew ...nie odpowiedzia= potem za>...
potem za> wyruszy= Telebuga do Lach[w i Alguj z nim }tak/e|, i z nimi wszyscy
kniaziowie }Ruscy| a wo=odimera wr[cili nazad ]do ty=u\, albowiem z /a=o>ci'
]z lito>ci', po/a=owaniem\ by=o patrze: na< – widz'c jego wielce chorym.
i przyjecha= do W=odzimierza }Wo=y<skiego|, z rado>ci' ogl'dali ludzie
swego gospodzina ]pana\ w zdrowiu ]tj. przy /yciu, bo W=odzimierz by= b.
chory\. po niewielu dniach pocz'= m[wi: kniagini swej i bojarom, /e chcia=by
dojecha: do Lubomli. ...itd.
W=odzimierz pojecha= do Lubomli, z Lubomli do Bere>cia, po dw[ch dniach, z Be-
re>cia do Kamie<ca, z zaleceniem, /eby zawie{: go do Lubomli gdy tylko poganie
}Tatarzy| min' ]opuszcz'\ ziemie }Ruskie|.
Gdy le/a= w Kamie<cu, przybyli do niego s=udzy, ci, kt[rzy byli na wyprawie
Tatar[w do ziemi Lach[w. Na zapytanie, czy Telebuga opu>ci= ziemie – od-
powiedzieli& ªopu>ci=º. A na pytanie o zdrowie Lwa i Mstis=awa, i synowca,
czy zdrowi – odpowiedzieli& ªPanie, dobrzy wszyscy i zdrowi, i bojarzy oraz
s=udzy.º }«zdrowi» – zapewne – «przy /yciu», J.D.|
nie by=o to prawd', jak si" oka/e w 1289, bo Lew wr[ci= do domu z osko-
min' na twarzy ]jaki> rodzaj szramy, krwiaka po uderzeniu pociskiem\,
a Tatarzy – zanim opu>cili ziemie Lach[w – ponie>li kl"sk" ko=o S'cza,
kt[rej pisiec nie wyjawi=; wr"cz na opak – to Konczak “zni[s=” Su=".
W=odzimierz dzi"kowa= Bogu. O Mstis=awie s=udzy donie>li, /e poszed= z
Telebug' na Lw[w.
od Krakowa na Lw[w – na tej drodze Tatarzy ponie>li kl"sk".
}s=udzy| w[wczas donie>li, /e ªbrat tw[j }Mstis=aw| da= gr[d Wsewo=o/
bojarom, i wsie }ju/| rozdaje.º
W dalszej cz">ci& W=odzimierz wielce rozgniewa= si", /e brat Mstis=aw
rozdaje ju/ dobra, tylko co otrzymane od W=odzimierza, jeszcze za /ycia
W=odzimierza, nie czekaj'c na jego >mier:. M[g=by poczeka:.
Wys=a= pos=a do Mstis=awa, z zapytaniem, dlaczego tak post"puje, ale
otrzyma= odpowied{ z kt[rej by= zadowolony& Wo=odimeru /e luba recz ta.
nie t=umaczy=em tych “dyplomatycznych krok[w”.
Potem W=odzimierz pojecha= z Kamienia do Raju. St'd wys=a= episkopa w=o-
dzimierskiego – Ewsegnija, z a nim Borka /e O=owia<ca ]Borka i O=owia<ca\,
do Mstis=awa, by przyby= rad ucziniti ]dla zrobiemia porz'dku, uzgodnienia\.
A gdy Mstis=aw przyby=, W=odzimierz wypytywa= si" o Telebugu, jak by=o
na wyprawie do ziemi Lach[w, i kt[r"dy opu>cili ziemie Lach[w. Mstis=aw
– kt[ry jecha= z Telebug' – odpowiedzia= mu na wszystkie pytania po kolei,
i o wielu innych sprawach powiadomi= go.
pisiec by= na miejscu rozmowy, relacja >wiadka, nikt inny nie m[g=
 WYPISY
zna: takich szczeg[=[w, je/eli nie zmy>la=. poza tym – d=ugich cytat[w
wymienianych mi"dzy bra:mi za po>rednictwem pos=[w, kt[rych tu nie
t=umaczy=em, bo bez substancji – potok s=[w, bez czyn[w.
w ko<cu W=odzimierz poleci= pi>cowi swemu pisa: gramoty ]pisma,
tu& testament\.
W=odzimierz syn Wasilkow, wnuk Romanow poleci= piscu swemu – Chodorce
}T|heodorkowi HCh ¯ Theodorek, pisa: gramoty ]pisma\ fl
Chodorko by= autorem wo=y<skiego latopisu, ˚nr 768.
Dwa testamenty W=odzimierza, dla brata Mstis=awa, i dla /ony – Olgi, c.
Romana z Bria<ska, po>lubionej 1263, pisane przez Chodork"&
• „Wo imja Otca i Syna i S}wia|togo Ducha. molitwami s}wia|tya B}ogorodi|ca i
prisnodiewy m}a|ria s}wia|t}y|ch agg}e|=. se jaz knjaz wo=odimer. syn Wasilkow.
wnouk Romanow. daju zemlu swoju wsiu i gorody po swoem /iwotie. bratou swoemu
Mstis=awou. i stolnyj swoj gorod wo=odimer. drougouju gramotu napisach. bratou
swoemou takouju /. choczu i eszcze kniagini swojej pisat gramotou tako /.º
Ipat. ltps z niewielkimi zmianami w pisowni, 0001-02-903.
• „Wo imja Otca i Syna i S]wia\toho Ducha molitwami prstya s}wia|tya. B}ogorodi|ca.
i prisnodiewy m}a|ria. s}wia|t}y|ch agg}e|=. Se jaz knjaz wo=odimer syn Wasilkow.
wnouk Romanow. pißou gramotou. da= iesm knjaginie swoei. po swoem /iwote.
gorod swoi Kobry<. i z ludmi i s danju jak pri mnie dajali tako i po mnie. imat daati
knjagini moiei. a/e da= jesm. jej sie=o swoie i horod=o. i z mytom a ludi jako na mja
stradalie tako i na knjaginju moju. po mojem /iwote. a/e boudiet knjazju gorod
roubiti. i oni k gorodou a poborom. ...itd.”
Zostawi= kniagini tak/e wie> Berezowicze kupione od Juriewicza od Dawi-
dowicza Chodorka, i da= jej wolno>: po swej >mierci – niech robi co chce&
mo/e wst'pi: do zakonu& mnie nie sta=o patrze: co kto robi po moim /ywocie
]po mej >mierci\.
Ipat. ltps z niewielkimi zmianami w pisowni, 0001-02-903.
Nazwy w=asne& Lew, Mstis=aw, Wo=odimer – synowie Dani=y wo=.,
Jurij Lwowicz – wnuk Dani=y, Tatarzy& Telebuga, Alguj; Lachy,
Luboml, Mark jad'cy do Lubomli, Bere>: ]Brze>: Lit. n(Bugiem\, Ka-
mieniec Lit., gorod Wsewo=o/ ]Wsewo=oda\, miejscowo>: Raj ]g[ra\,
Olga – c[rka Romana z Bria<ska, /ona W=odzimierza †1288, Izas=aw,
ewsegenij – biskup W=odzimierza Wo=., Borek i O=owianiec ]wys=a= do
brata episkopa, a z nim ...Borka /e i O=owia<ca; dalej tylko Borko – O=o-
wianiec opuszczony, nast"pnie& z Borkiem i z O=owia<cem\, “Chodorko”
}T|heodorko Dawydowicz, pisz'cy gramoty ]testamenty i inne pisma\
z polecenia W=odzimierza ]od niego W=odzimierz kupi= wie> Berezowicze\,
Horod=o, Berezowicze, Rewicz, Niemcy, +uck, Duben ]na Wo=yniu\, Kondrat
zwany bratem ]kuzynem by=, syn Siemowita maz. †1262.06.23 i Perejas=awy,
c. Dani=y wo=. †1264, Wo=odimer i Mstis=aw – obaj byli stryjecznymi wujami
dla Kondrata, ur. 1251(55, zm. 1294, skoro Perejas=awa – matka Kondrata
– by=a ich stryjeczn' siostr'\, Kondrat maz. przyjecha= do Bere>cia, z Bere-
>cia do Lubomli, ]do chorego W=odzimierza\, st'd do W=odzimierza Wo=., i
+ucka, miejsce Gaj ko=o +ucka, z przedziwnie pi"kn' cerkwi', Jartak – Lach
z Lublina, Dunaj – s=uga W=odzimierza.
Po odje{dzie Kondrata przyjecha= Jartak – Lach z Lublina w wie>ci' /e knia{
Lestko zmar= }1288, wrze>nia 30|, lubli<cy ]Lublinianie\ do Kondrata by zosta=
kr[lem w Krakowie. Kondrat p"dem do Lubomli po pomoc od W=odzimierza.
Ten odmawia widzie: go }chory, szcz"ka mu gnije|, przez /on" – kniagini"
Olen", powiada, /e Kondratowi nic tu do czynienia, dali mu s=ug" Dunaja.
Z nim Kondrat uda= si" do Lublina.
Lublinianie nie przyj"li Kondrata& ªmy ciebie nie przywiedli>my, i nie s=ali po
ciebie, g=ow' nam Krak[w, tam nasi wojewody i bojarzy wielcy; je/eli za-
w=adniesz Krakowem – to my gotowi tobie.º Potem Kondratowi doniesiono,
/e nadci'ga Litwa – zbieg= od grodu z bojarami swymi i s=ugami, i Dunajem
W=odzimierzowym. }Litewscy| woje, przyci'gn'=wszy do grodu – poznali
rusk' ra:. Kondrat zapyta= si" ich }Litwin[w|, kto jest u nich wojewod' – od-
powiedzieli& knia{ Jurij Lwowicz zachcia= sobie Lublina. Nadjecha= Jurij, ale
grodzianie nie poddali jemu grodu, i gotowali si" do boju. Jurij pozna= ich le>:
]katolicyzm\, oni m[wili mu& kniaziu, s=abo je{dzisz }na koniu|, ra: }si=a, dos=.
konni| z tob' ma=a, nadci'gn' Lachowie – wstyd ci b"dzie wielki.
Jurij, chrzczony 1254–1255 ]wtedy urodzony\, przez Wojsze=ka, w 1288
mia= 24–23 lata, i jak Lew w tych/e latach – dokazywa=.
m=ody Jurij, najwyra{niej, us=ucha= dobrej rady Lublinian, bo...
Jurij, s=ysz'c to, rozpu>ci= dru/yn" sw' wojowa:. Nabrali =up[w, popalili /y-
ta i wsie, nikt nie uchowa= si" w lasach, wszystko popalili i tak wr[cili do
swoich, s mno/stwom po=ona& czeladzi, byd=a i koni. A Kondrat pojecha= ku
swoim, z wielkim wstydem, lepiej by nie /y=.
Potem zamieszki by=y wielkie u Lach[w fl
Przys=a= Jurij Lwowicz pos=a swego do stryja – kniazia W=odzimierza w
sprawie zabranych mu grod[w& Be=za, Czerwena i Cho=ma, m[wi'c&
Bo/e, i stryju m[j, kt[remu s=u/y=em, i kt[rego za ojca mam, B[g objawi=
mi obecnie }Jurijowi|, /e grody mi odbieraj', kt[re mi da= a pozwoli= za> mi
by: ]/y:\ w Drohiczynie i Mielniku.
odbieraj'... bezimiennie ]kto$\, jak s'dz" – Mstis=aw, pozosta=y z braci.
Pose= Jurija zwr[ci= si" w imieniu swego mocodawcy&
Daj mi Bere>:, do spo=u }Drohiczyn, Mielnik, Brze>: – n(Bugiem|. W=odzimierz
odm[wi=& nie dam, sam wiesz, nie na dwoje powiadam ]dwuznacznikami\, ni
fa=szem, B[g widzi, i wszyscy podniebia<scy. nie mog" naruszy: porz'dku
dokonanego z bratem swoim – Mstis=awem. da=em mu ziemie swe, i grody,
i gramotami ]pismami\ zapisa=em. Z tymi s=owami odprawi= pos=a synowca
]bratanka\.
Potem wys=a= W=odzimierz pos=a swego, o imieniu Ratsza, do brata Msti-
s=awa, przekazuj'c Mstis=awowi pe=n' odpowied{ Juremu.
Ratsza iznaide ]zasta=, dos=. znalaz= iz ^ wy, z\ Mstis=awa w Sto/ku.
Mstis=aw wys=ucha= pos=a uderzy= czo=em }o ziemi", przeno>nia& sk=oni= si"|,
po czym – obdarzaj'c – pos=a odprawi=. Potem Lew przys=a= swego episkopa
z Przemy>la o imieniu Memnon. By W=odzimierz za pal'c' si" >wieczk" nad
jego grobem, we W=odzimierzu Wo=. – odda= gr[d Brze>:. W=odzimierz da=
odpowied{ episkopowi& bracie – Lwie, bez rozumu mnie czynisz, jakbym nie
rozumia= tej chytro>ci; nie ma=o ci swej ziemi – jeszcze Bere>cia chcesz, a
sam dier/ysz knia/enia trzy& Halickie, Przemy>lskie i Be=zeckie; czy tobie nie
dosy:; ojciec m[j }Wasylko|, a tw[j stryj, le/y w biskupstwie W=odzimierza
}Wo=.|, u >w. Bogurodzicy, przez wiele lat, czy postawi=e> mu >wieczk"; nie
dam grodu, ani wsi nie we{miesz u mnie.
znak[w zapytania nie stawiano, st'd dzi> forma zda< wskazuje, gdzie
powinny by:& bez rozumu mnie czynisz$ nie ma=o ci swej ziemi$ czy
tobie nie dosy:$ czy postawi=e> mu >wieczk"$ Ko<czy znak fl
grudzie<. W=odzimierz zmar= w Lubomli, 10 dekabra, na >w. ojca Miny,
pochowany w sobot", 11 dekabra, we W=odzimierzu Wo=.;
obszerny opis filantropii W=odzimierza – szczodro>ci, hojno>ci.
Nadtytu= t=ustym drukiem& Knia{ Wo=odimer Wasilkowicz ju/ w wielkiej
le/y bolesti 4 lata ]chorobie, bole{ni\, bole{< jego tu opowiemy.
Zacz"=a mu gni: dolna warga. Pierwszego roku – ma=o, a na drugie i trzecie
lato – bardzo. Jeszcze nie chorowa= zbytnio – chodzi= }pieszo| i je{dzi= na
koniu. Rozda= ubogim imienie ]mienie, dobytek\ sw[j& z=oto i srebro, i kamie-
nie drogie i pasy poz=acane i srebrzane ojca swego, talerze wielkie srebrne,
kubki z=ote... stada rozda= ubogim, ...itd.
d=ugi opis szczodro>ci W=odzimierza, rozmy>lania nad wiar', odskocz-
nia do Konstantina Wielkiego }274–†337 A.D.| i soboru w Nikei }w Azji
Mniejszej, 325 A.D.|, o tlennym /yciu >wiata tego ]marnym, pylnym\ –
karty cennego pergaminu na wielko>: W=odzimierza pisiec przeznaczy=,
i na tw[rczo>: literack'.
i potom nie wychodi won ]potem nie wychodzi= na zewn'trz; won ^ iz ^ wy\,
choruj'c – pocz'= zaniemaga: i odpada=y mu mi">nie z brody, i ko>: brody
przegni=a, i by=o wida: krta<, i nie jad= nic przez 7 tygodni, jedynie wod" i po
skudu ]sk'po, ma=o\. w czwartek }9 grudnia| noc', zaniem[g= ...itd.
W pi'tek o >wicie }10 grudnia 1288| zmar= W=odzimierz, syn Wasylki, wnuk
Romana, w Lubomli; kniaziowa= po ojcu ]liter'\ 20 lat. Bez znaku fl
Wasylko zmar= 1271, wi"c niespe=na lat 20, mo/e zaokr'gli=.
Gdyby jednak lat 20 okaza=o si" w=a>ciw' liczb' – to ma to dalekie
konsekwencje w postaci przesuni"cia ca=ego okresu lat 1260-tych.
Wasylko zmar=by w 1269, nie 1271, i – tym samym – zape=niona by=aby
3-letnia luka 1259–1261 ]po naje{dzie Tatar[w zim' 1258, starego
kalendarza – Siemowit maz. zabity 1262\.
Nie tylko ca=a dekada przesuni"ta wstecz o 2 lata – >wiadczy=oby to,
/e wszystkie lata tego okresu opieraj' si" na jednym latopisie.
Siemowit mazowiecki, zabity 1262.06.23 – data >cis=a, wzi"ta by=aby
tak/e st'd. Rzecz musia=aby by: sprawdzona z innymi latopisami i
materia=ami pisanymi tego okresu. Ja nie jestem w stanie, bez dost"pu
do bibliotek, i ograniczony w czasie.
Milowe kamienie wydarze<, jak >mier: Mendowga 1263, >mier: Woj-
sze=ka 1269, itp., musia=yby by: naruszone – przesuni"te w czasie.
Poza tym, dwa twarde orzechy do zgryzienia&
• kometa w styczniu 1266, nowego kalendarza – rok 1265 w=a>ciwy,
• rok 1270 jest w=a>ciwy& Trojden w=ada= lat 12, zabity 1282 ]w Lublinie
za=o/ono klasztor 1282, na pami'tk" pobicia Litwy pod Drohiczynem\.
Moje pierwsze odczucie ]zaokr'glenia\ zdaje si" by: prawid=owe.
grudzie<. Jeszcze tego samego dnia, po=o/yli zw=oki W=odzimierza na
sanie i zawie{li, z Lubomli – do W=odzimierza Wo=y<skiego, gdzie zosta=
pochowany nast"pnego dnia, w sobot", 11 dekabra 1288. ?ona – Olena,
p=aka=a p=aczem wielkim. Wszyscy p=akali, Ewsegenij i wszyscy igumeni,
i Ogapid – peczerski igumen. Popy ca=ego grodu >piewali nad nim, pach-
n'ce kadzid=a, i z=o/yli cia=o w grobie ojca jego. P=akali po nim W=odzimie-
rzanie, wspominaj'c serdeczno>:; i s=ugi jego. Cia=o jego z=o/ono do grobu
miesi'ca dekabra w 11 dzie<, na pami'tk" >w. Dani=y Sto=pnika, w sobot"
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
}nast"pnego dnia po >mierci|.
P=akali nad nim wszyscy W=odzimierzanie, m"/czy{ni i /ony, i dzieci, Niemcy
i Soro/cy }¯ Sura/, UOA|, i Nowogrodzianie, i ?ydowie. Znak fl
Niemcy byli ko=o +ucka i W=odzimierza Wo=., jednym z nich –
Markolt 1269; s' tam do dzi>.
Dalej – opis fizycznego wygl'du& wzrostem – wysoki, w plecach – wielki,
twarz' – pi"kny, w=osy – /e=ty ]rude\, k"dzierzawe, broda – strzy/ona, r"ce...,
nogi..., czyta= jasno z ksi'g – kni/nik ]literat\, =owiec – chytr, chrobry, w obyciu
– uprzejmy, nie k=ama= i nie pi=, ...itd. Zapis ko<czy znak fl
jakim by nie by= uprzednio – w pozytywach po >mierci.
dalej zn[w rozwa/ania bez zwi'zku z wydarzeniami, by przej>:&
Knia> ]sic\ W=odzimierz, w kniaziowaniu swoim mnogie gorody zroubi }wi"cej
ni/ jeden, zwykle dwa; za=o/y= zr"by, podwaliny|, zr"bowa= Berest }Brze>:
n(Bugiem|, a za Bere>ciem – zr"bowa= gr[d na pustym miejscu zwanym
Lestnia }rz. Le>na|, i nada= mu nazw" Kamieniec, albowiem ziemia by=a
kamienna. W nim zbudowa= sto=p kamienny ]wie/"\, wysoko>ci ]literami\ 17
s'/ni }s'/e< ^ 190 cm|, podoben udiwitielno wsiem zrjaszczim na < ]podoba=a
si" wszem j' ogl'daj'cym\,
ale w[wczas, najwyra{niej, by=a to znacznie mniejsza jednostka, ok. 30
cm, stopa, ]pisiec wymieni= stop" na s'/e<$\. Rosjanie 1997 utrzymuj',
/e budowane w ten spos[b wie/e mia=y do 30 m wysoko>ci, kamienne
i drewniane. 0002-05-509, komentarz do str. 284 ]wie/a w >rodku grodu\
bardzo w'tpi", bo – gdy dzisiejsze pi"tro ma 3 m – wie/e by=yby wyso-
ko>ci do 10-ciu pi"ter; przesada jaskrawo rzucaj'ca si" w oczy.
i cerkiew postawi= B=ogos=awienia >wi"tej Bogurodzicy, i ukrasi= ]upi"kszy=\
j' ikonami z=otymi, i skowa= sosudy s=u/ebne srebrne, i Ewangelie oprakos
okowane srebrem, Aposto=[w oprakos, i paramja, i sobornik ojca swego
tam/e po=o/y=, i krzy/ wozdwizalny ]podnoszony\ po=o/y=. tak i w Bielsku,
przystroi= cerkiew ikonami i ksi"gami. we W=odzimierzu }Wo=.| za> spisa= >w.
Dmitrea ca=ego ]przepisa= “ca=' cerkiew” >w. Dmitreja\, i sosody s=u/ebne
srebrzane skowa= ]wyku= ¯ kowa: ˘ kowad=o\, i ikony prze>wi"tej Bogurodzicy
okowa= srebrem z kamieniem drogym }w wyko<czeniu|. i zawiesy ]zas=ony\
z=otem szyte, a drugie ]inne\ ozamitnye ]askamitne\ z drobnic' ]per=ami\, i
wszemi uzroczπj oukrasπ j' ]ozdobi= j', dos=. urokami ukrasi= j' – cerkiew\.
w episkopacie za> }we W=odzimierzu Wo=.| u >w. bogurodzicy obraz Spasa
]Zbawiciela\ wielkiego okowa= srebrem, ewangelie spisa= ]przepisa=\ i da=
}je do cerkwi| >w. Bogurodzicy, i Aposto=}[w| spisa= oprakos, }i| >w. Boguro-
dzicy da=, i sosudy s=u/ebne //enego ]palonego, dos=. /arzonego\ z=ota z
kamieniem dragym Bogurodzicy da=. obraz Spasa okowa= zo=otom s dragym
kamieniem postawi ]umie>ci=, powiesi=\ u >w. Bogurodzicy, ...itd.
d=uga lista przyczynk[w W=odzimierza dla cerkwi. zaledwie 1(3 tej listy
tu zamie>ci=em. powtarzaj'ce si" terminy.
W=odzimierz sam musia= zdobywa: si" na wk=ad – dobry B[g w ni-
czym W=odzimierzowi nie pom[g= ]m[g=by uczyni: cud cho: w jednym
wypadku\. w dalszej cz">ci&
• grody& Peremyszl ]Przemy>l\, Czernihow, +uck, Luboml, Bere>:
]Brze>: Lit. n(Bugiem\,
• imiona& wielki m"czennik Chrystusa – Georgij, >w. m"czennik Gleb i
Borys, cerkiew >w. Piotra w Kamie<cu,
• ze s=[w& Sobornik ]Zbi[r\, Prolog, ochtai ]oktoichy\, ermoloi ]ermologi
¯ gr. eremites ¯ gr. eremia\, deisus ]ikona lub trzy ikony\, s finiptom ]z
emali'\, o=owir ]tkanina jedwabna z=otem szyta\, ikona namiestna ]sama
g=[wna, najg=[wniejsza w danej >wi'tyni, z wyobra/eniem >wi"tego
kt[remu jest >wi'tynia po>wi"cona\, paw=oka bie=czatoja ]droga, bia=a
tkanina, a tak/e wykonane z niej nakrycie u/ywane w cerkwi\, griwna
]grzywna – szyte upi"kszenie z drogocennego materia=u z kamieniami\,
p=atca ]narzuta, nakrycie, dla r[/nego celu w cerkwi\, idnitia ]narzuta na
o=tarzu z drogocennej, jasnej tkaniny\, zawiesa ]katapetazma, zas=ona
za boskimi wrotami – za zachrysti' – przy o=tarzu, zwykle z innej ni/
na o=tarzu tkaniny\, drobnica ]drobne per=y\.
znaczna liczba u/ytych s=[w pisana skr[tami, wymagaj'cymi przy tym
obja>nienia, bo dotycz'cych obrz'dk[w cerkiewnych&
sosudy – naczynia u/ywane przez ksi"/y i pop[w podczas mszy.
Ewangelie i Aposto=[w oprakos – Aprakos, ksi"gi w kt[rych czytanie
tekst[w idzie zgodnie z biegiem roku, poczynaj'c od postu ]paschy\.
paramja – Ksi"ga Paramejnik, zawieraj'ca teksty z Biblii, czytane
podczas bogos=u/enja ]liturgii\.
krzy/ wozdwizany – Krzy/, podnoszony podczas mszy na Wozdwi-
/enie ]Podniesienie\ i w tygodniu Krestopok=onnym ]Wozdwi/enie
czestnago kresta – Podniesienie krzy/a >wi"tego\.
deisus, Deisis ¯ =ac. dei` ¯ =ac. deus ]B[g\ – ikona, lub trzy ikony, w
wyobra/eniami Jezusa Chrystusa, Bogomateri ]Matki Boskiej\ i Ioanna
Predteczi ]Jana Chrzciciela\.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
Prolog – cerkiewna ksi"ga, zawieraj'ca kt[tkie opisy /ycia >wi"tych i
pouczenia; teksty roz=o/one w kalendarzowym porz'dku.
skr[tami pisane&
e√gl∑e – Ewangelie; apsl= – Aposto=][w\;
st˛ya, st˛oa, st˛oi – >wi"ta, >wi"tej; Bc˛a – Bogurodzica;
prstya – prze>wi"ta; Sp˛sa – Spasa ]Zbawiciela\;
Xv˛a, Xa˛ – Christowa, Christa ]Chrystusa\;
cr˛kv= – cerkiew; mh˛nka – m"czennika;
oc˛=, øc˛a – ojciec, ojca; krst; – krzy/; ml˛tvy – modlitwy;
knœß; – knia{, s=sædy – sosudy, mn\gy – mnogie;
1. spos[b zapisu cz">ciowo w pionie ]po='czenie poziomego z piono-
wym – nadpisanymi literami\,
2. liternictwo kt[re wysz=o z u/ycia,
3. tekst pisany skr[tami, i
4. s=ownictwo dotycz'ce urz'dzenia, zwyczaj[w i obrz'dk[w cerkwi
– po='czenie czterech utrudnie< czyni odczytanie wyraz[w i uchwy-
cenie sensu, zadaniem na miar" =amania szyfru.
ale Rosjanie 1997 to zrobili, chwa=a Bogu ]nie Rosjanom\, do='czaj'c
poja>nienia niekt[rych termin[w, sk'd i ja przytacza=em.
d=ugi tekst o wk=adzie W=odzimierza dla Prawowiernej Cerkwi ko<czy si"&
i innych wiele dobroczynno>ci zdzia=a= w /ywocie swoim ]za /ycia swego\,
ja/e ]kt[re\ s=awi' po wszystkich ziemiach. tu k=adziem koniec W=odzimie-
rzowemu kniaziowaniu.
1289
kwietnia 6, >roda, pierwsze dni roku ]wiosna\.
Tego b=ogos=awionego kniazia W=odzimierza, na >w. chrzcie – Ioanna, syna
Wasylki, w=o/ono do grobu, cia=o jego zamazano ]drzwi do grobowca zamu-
rowano\, le/a= w grobie od ]literami\ 11 dnia m-ca dekabra, do 6 dnia m-ca
aprila. kniagini jego nie mog=a wtoliti ]utuli:, uspokoi: si"\, lecz przysz=a
z episkopem Ewsegenπem i wszem klerem, odkryli gr[b, i zobaczyli cia=o
jego ca=e i bia=e, dobroduszno>: bi=a z grobu, zapach jak z wielce cennych
aromat[w, i taki cud ujrzeli, pos=any od Boga. i zamazali ]zamurowali\
grobowiec jego m-ca apriela w 6 dzie<, w >rod" Strastnoi nedeli ]tygdzie<
przed Wielkanoc'\.
stary rok ko<czy= si" 24 marca, nowy – zaczyna= si" 25 marca.
technicznie, wydarzenie odkrycia grobowca mia=o miejsce 1289. Jednak
nie zawsze Nowy Rok wypada= 25 marca – czasem by=y kilkudniowe
r[/nice, a/ do pierwszych dni kwietnia.
apriela ]kwietnia\ 10. Pocz'tek kniaziowania wielkiego kniazia Mstis=awa
we W=odzimierzu fl }na samyj welki de< ]w sam' Wielkanoc\|.
Mstis=aw nie nadci'gn'= na pogrzeb brata swego – W=odzimierza, ale przys=a=
pos=[w z bojarami swymi i s=ugami. Pojecha= z episkopem do >w. Bogurodzicy,
gdzie z=o/ony zosta= brat jego Wo=odimer, i p=aka= nad grobem jego, p=aczem
wielkim bardzo, jak po ojcu swoim, po kr[lu. Uspokoi= si" i pocz'= rozsy=a:
za=ogi po wszystkich grodach. Chcia= pos=a: do Bere>cia, Kamie<ca i do
Bielska, gdy nadesz=a wie>:, /e Jurij }Lwowicz| swymi za=ogami osadzi= te
grody. Brze>cianie zbuntowali si". Jeszcze za /ycia W=odzimierza pojechali
do Jurija, ca=owali krzy/ m[wi'c& jak nie stanie stryja twego – gr[d tw[j, a
ty naszym kniaziem. Gdy Jurij dowiedzia= si" o >mierci stryja – wjecha= do
Bere>cia i pocz'= kniaziowa:, za rad' bezmy>lnych Brze>cian, m=odych i
buntowniczych. Bojarzy Mstis=awa judzili go m[wi'c, /e bratanek jego wstydu
mu przysporzy=, tobie da= B[g, i brat }Wo=odimer|, oraz modlitwa dziada i
ojca twego; mo/em za ciebie g=owy z=o/y:, i dzieci nasze, p[jd{ i najpierw
zajmij jego gr[d Be=z, i Czerwen; tak/e – p[jdziemy do Bere>cia.
mo/em g=owy za ciebie z=o/y: – zwrot u/yty w 1283 i 1290.
Mstis=aw wys=a= pos=[w do synowca }Jurija| m[wi'c& wszyscy s=yszeli, /e
brat m[j – W=odzimierz da= mi ziemi" i wszystkie grody po jego >mierci. Sam
zasiad=e>, lub za wiedz' ojca swego – nie wiadomo mi. Nie na mnie ta krew
b"dzie, lecz na winnych, B[g pomaga prawym i Krzy/. Ja zamierzam >ci'gn':
Tatar[w, a ty sied{. Je/eli nie pojedziesz dobrem – to z=o ci" wywiezie.
Tak/e, Mstis=aw pos=a= episkopa w=odzimierskiego do Lwa z wiadomo>ci'&
ubolewam – m[wi'c – Bogu i tobie, albowiem ty – rzecz'c – starszym
bratem jeste> przed Bogiem. Powiedz mi prawd", bracie m[j, swoj' li wol'
syn tw[j zasiad= w Bere>ciu, czy te/ twoim poleceniem. Je/eli tak post'pi=,
za twoim poleceniem, to ja wys=a=em po Tatar[w; sam gotuj si" gdy B[g
s'dzi: mnie b"dzie z wami, a nie ze mn' krew b"dzie, winnym b"dzie ten,
kto kriwo uczyni= ]krzywd" wyrz'dzi=\. Lew wystraszy= si" bardzo, bo mu
jeszcze nie zesz=a oskomina po wojowaniu Telebugi }1287, zima; trzeci,
nieudany najazd Tatar[w|.
wo=.-ros. oskomina, pol. oskoma, maj' dzi> inne znaczenia&
 WYPISY
apetyt na co, ch":, ch"tka zjedzenia czego>, wypicia;
dok=adne znaczenie u/ytego terminu mi nieznane, rodzaj skrzepu na
ciele po uderzeniu czym, u Lwa – chyba na twarzy. Lew...
Odpowiedzia= Mstis=awowi& syn m[j }Jurij| – powiedz – post'pi= tak bez mej
wiedzy, widzi B[g, swym m=odym rozumem tak post'pi=, dlatego – m[wi'c
– bracie m[j, nie gor'czkuj si", ja wy>l" do niego, by wyjecha= z grodu.
Episkop wr[ci= do Mstis=awa i przekaza=. Mstis=awowi bardzo podoba=o
si". Mstis=aw natychmiast wys=a= go<ca, by zawr[ci= z drogi Jurija, kniazia
porusskiego, kt[ry by= ju/ w drodze do Tatar[w. W[wczas Jurij porusskij
s=u/y= Mstis=awowi, a wcze>niej – W=odzimierzowi.
porousskyj ]OU ^ U; G?S\ ¯ Porogy n(Dnieprze
Lew – ze swej strony – wys=a= Semena diadkowicza do Jurija z przykazem,
by wyjecha= z grodu i nie gubi= ziemi, bo brat m[j pos=a= po Tatar[w. Je/eli
nie wyjedziesz, to ja b"d" pomaga= bratu swemu przeciw tobie. A po >mier-
ci, brat m[j, Mstis=aw, dostanie ca=' ziemi", a tobie nie dam, bo mnie nie
s=uchasz, ojca swego.
Jurij wyjecha= z grodu z wielkim pozorom ]wstydem\, grabi'c wszystkie
domy stryja swego, i nie zosta= kamie< na kamieniu w Bere>ciu, Kamie<cu
i Bielsku.
Mstis=aw pojecha= do Bere>cia, wjecha= do grodu, witany z rado>ci', a
Brze>cianie, wiod'cy bunt, pojechali za Jurijem do Drohiczyna, bo ca=owa=
krzy/ ]przysi"ga= na<\& nie wydam was stryjowi swemu.
Mstis=aw, w Bere>ciu, rzek= bojarom swoim& jest li =owcze gdzie$ Odpo-
wiedzieli mu& nie, panie, przez wieki }nie by=o|. Mstis=aw na to& obecnie na
Brze>cian ustanawiam =owcze ]haracz\, bym nie ogl'da= przelewania ich krwi
]w zamian za krew\.
I poleci= piscowi swemu pisa: gramoty ]akt\.
Oto ja, knia{ Mstis=aw syn korolew, wnuk Romanow ustanawiam =owcze dla
Brze>cian, na wieki, za ich bunt. so sta ]ze stanu, lub od setki\ po dwie =oknie
miodu, po dwie owce, po pi":dziesi't dziesi'tk[w lnu, po sto chleb[w, i po
pi": cebr[w owsa, i po pi": cebr[w r/i ]/yta\, i po ]liter'\ 20 kur, a po to=ku
]z umiarem\ od wszelkiego sta ]stanu, inwentarza\; a z grodzian& ]liter'\ 4
grzywny kun.
A kto moje s=owo naruszy – stanie ze mn' przed Bogiem.
I wpisa=em w latopis bunt ich fl }##|
w latopis... kto w ten latopis wpisa=$
przy tym, w istniej'cy ju/ – w duchu tamtych czas[w, bo nie nadmieni=,
/e zacznie go od dzi> pisa:.
I tym razem nie oby=o si" bez widocznego fa=szu. Okazuje si", /e nie
wszyscy Brze>cianie byli buntownikami – {li wyjechali do Drohiczyna,
za Jurijem. Pozostali witali Mstis=awa z rado>ci' – wg latopisu, cieszyli
si", /e przez wieki nie byli karani... Gor'ce g=owy Mstis=aw pola= zimn'
wod' – ustanawiam na was =owcze na wieki, po czym opisany, wysoki
haracz; pozostali w grodzie Brze>cianie – najwyra{niej na< zas=u/yli, bo
nie witali Mstis=awa s=odko. Nie ustanawia=by na ludzi mu przychylnych,
promiennych na jego widok, czy tak$ Jedynie najgorsi zbiegli – wiod'cy,
zajadli, czytaj& pomniejsi i milcz'ca wi"kszo>: pozosta=a.
+owcze – w zamian przelewu krwi... odwetu na grodzianach za sprzeciw.
Rado>: Brze>cian jest bajk' jak wyjazd Wojsze=ka do Íwi"tej G[ry,
1255, i pachn'ce zw=oki W=odzimierza, 1289.
Rosjanie, 1997, skr[t «sta» przet=umaczyli na «sotnia» ]setka\. Skr[t
«sta» u/ywany do stan[w, dom[w, siedlisk, oraz inwentarza; w wo=y<-
skiej ltpsi termin wielokrotnie u/ywany, i ja tak u/ywa=em uprzednio,
˚nr 1680.
«sotni» ]setce\ przeczy po sto chleb[w ]bez sensu& sto chleb[w od setki
– 100@, wszystek chleb zabrany\. Najwyra{niej – oba terminy& sto i
stan ]inwentarz\, u/yte s' w akcie pod skr[tem «sta».
Knia{ Mstis=aw zasiad= na stolcu brata swego W=odzimierza na sam wielki
dzie< ]Wielkanoc\, m-ca aprila, w ]liter'\ 10 dzie<, i pocz'= knia/y: po bra-
cie swoim. Popiera= prawo dla swych braci, bojar[w i prostych ludzi. I by=a
rado>: wielka ludziom ]...\, we Wniebowst'pienie Pana, w[wczas i knia{
osiad=. Pok[j utrzymywa= ze wszystkimi okolicznymi krajami& z Lachami,
Niemcami, i Litw'; w=ada= obszarami ziemi po Tatar[w, Lach[w i po Litw".
W[wczas litewski knia{ Budikid }germ. Butegeyde| i brat jego – Bujwid dali
kniaziowi Mstis=awowi gr[d sw[j Wo=kowysk aby pok[j z nimi dzier/y= ]mia=;
/y= w pokoju\. Itd. Zapis ko<czy znak ‡
por[wnuj'c bogat' tre>: lat 1288 i 1289, w zestawieniu z poprzednimi,
nie w spos[b nie zauwa/y:, /e w[wczas co> sta=o si".
i tak by=o. ju/ poza samym Chodork', kt[remu W=odzimierz poleci=
pisa: gramoty – Mstis=aw ]nast"pca W=odzimierza\ poleci= akt nadania
=owczego Brze>cianom wpisa: do latopisu, i tu, w latopisie – nie przez
przypadek, znajduj' si" testamenty W=odzimierza, pisane przez Cho-
dork". wniosek& Chodorko pisa= testamenty i latopis. tak#
Po Leszku }Czarnym| w=ada w Krakowie Boles=aw Siemowitowicz, brat Kond
-rata; wyprawa na Indricha }Heindricha 1288–†1290| – kniazia Wroc=awia.
Po trzecim naje{dzie Tatar[w, zim' 1287, wp=yw niemczyzny na losy
krakowskiego tronu wielkoksi'/"cego wzr[s= do tego stopnia, /e miesz-
czanie krakowscy w poczuciu swej pot"gi, powo=ali na tron zupe=nie
zniemczonego ksi"cia wroc=awskiego – Heindricha Probusa.
Przeciw Probusowi wyst'pi= brat Leszka Czarnego ]†1288.09.30\ –
ksi'/" sieradzki, W=adys=aw +okietek ]¿1260–†1333.03.02\, w=a>ciciel
jednej z najmniejszych dzielnic w Polsce ]st'd nazwa& +okietek\. Po
ojcu odziedziczy= Brze>: kujawski, a po bracie swym – Leszku Czarnym
]Wysokim\ – Sieradz.
Ksi'/"ta dzielnicowi Kujaw i Mazowsza poparli +okietka, mia= te/ posi=ki
z Wielkopolski i z Pomorza – od Mestwina, za> ksi'/"ta >l'scy wraz
z mieszcza<stwem niemieckim opowiedzieli si" po stronie Probusa.
Pod Siewierzem, 26 lutego 1289 przysz=o do walnej bitwy, jednej z
najkrwawszych owego czasu. Szcz"cie sprzyja=o +okietwkowi – odni[s=
zwyci"stwo i zasiad= na tronie krakowskim.
Ksi'/"ta >l'scy nie dali jednak za wygran'; nie mog'c +okietka poko-
na: or"/em, postanowili – przy pomocy zniemczonego mieszcza<stwa
krakowskiego – pozbawi: go tronu zdrad'. Podst'piwszy pod gr[d –
zastali ju/ bramy otwarte. +okietek mia= zaledwie czas schroni: si" do
klasztoru franciszka<skiego, z kt[rego – w habicie mniszym – przez
tyln' furtk" wydoby= si" poza mury miasta.
Probus – po jednorocznym panowaniu – umar= bezpotomnie, 1290.
O zmaganiu stron prawi wo=y<ska letopis&
Po Leszku }Czarnym| zasiad= wi"c w Krakowie Boles=aw Somowitowicz
]s. Siemowita OE\, brat Kondrata. Naszed= Indrich }Heindrich, zwany
literaturze polskiej Henrykiem Probusem|, knia{ wrots=awskyj ]wroc=awski\
i wygna= jego }Boles=awa|, chc'c samemu kniaziowa:. Boles=aw za> skupi=
]zebra=, >ci'gn'=\ ra: swoj', braci swoich& Kondrata i +okotka }W=adys=a-
wa +okietka|, ruszyli na andricha }ku| Krakowu. Indrich nie >cierpia= ]nie
wytrzyma=\ – wyjecha= won ]wy` ^ iz`\ do worotis=awla, a zasad" ]osad",
za=og"\ posadzi= w Krakowie, co lepszym obiecuj'c dary wielkie i wsie.
samych wi[d= krzy/owi ]by przysi"gali na >w. Krzy/\, by nie oddali grodu
Boles=awowi. oni, ca=uj'c, rzekli& mo/em i go=owy swoa z=o/iti za tja ]mo/emi
i g=owy z=o/y: za ciebie\.
charakterystyczny zwrot u/yty w 1283 i 1289, za> won w 1282, 1288.
Indrich za> korm ]karmy, jad=a\ im zostawi= do izobila ]do woli, dos=. w obfi-
to>ci\. Gdy Boles=aw z braci' swoj' doci'gn'= – wjecha= do miesta ]miasta,
podgrodzia\, a do grodu nie m[g= ]murowanej cz">ci, Wawelu, kremla\,
albowiem krzepko ]silnie\ bronili z porok ]katapult kamieni\ i samostrza=[w
]kusz\. Tym }samym| nie mo/na by=o przyst'pi: ku niemu ]podej>:, szturmo-
wa:\. Stali wodal ]w dali\ zje/d/aj'c sie=a ]sio=a, wsie\.
edinoju ]razu pewnego\ pojechali w za/ycie wozdal ot goroda, miestniczi ]miej-
scowi\ nie wojowali za Boles=awa ]sic\, z grodzianami ]przeciw grodzianom\,
rzecz'c& kto zasiada w Krakowie – ten nasz pan. Stali tak ca=y rok, bij'c si"
u grodu, bez powodzenia fl
za/ycie& za ^ po; /yt ^ syt, ?S ˘ paso/yt; pojechali po/ywi: si", nasyci:;
Lew – sprzymierzony Lach[w – nie m[g= ich rabowa: i gwa=t czyni:,
jak to wynika z b="dnej definicji za/ycia w przypadku Tatar[w ˚1287
]2 x\, ustalonej na domys=, na podstawie nast"pnego zdania.
“1291”
Opis wydarze< wymaga uzgodnienia z innymi materia=ami, bo ju/ 1289
]Leszek w Krakowie\ opisany jest jako 1290 ]r[/nica roku\.
Przy tym, walna bitwa z Heindrichem, ledwie nadmieniona pod 1290 ]Indrich
nie >cierpia=\, mia=a miejsca pod Siewierzem 26 lutego 1289. Heindrich Pro-
bus, po jednorocznym panowaniu umar= bezpotomnie 1290. 0065-00-143
“1291”
Lew knia{, brat Mstis=awa, syn kr[la }Dani=y wo=. †1264|, wnuk Romana
}†1205| sam ruszy= na pomoc Boles=awowi. Gdy przyci'gn'= do Krakowa,
radowali si" Boles=aw i Kondrat i +okotko ]+okietek OE\, jak na widok ojca,
albowiem Lew knia{ dumien ]my>l'cy\, chorobor ]dzielny\, i krzepki na raci
]silny na wojnie konnej\, nie ma=o dokaza= m"stwa swego.
Pocz'= Lew je{dzi: wok[= grodu }badaj'c wzrokiem| gdzie by mo/na by=o
wzi': ]szturmowa:\, grodzianom groz" podawaja ]strachu daj'c\. Nigdzie
nie by=o }s=abego miejsca|, wszystko by=o wykonane z kamienia, i silnie
wzmocnione& porokami i samostrza=ami, ko=owrotami wielkimi i ma=ymi.
Potem pojecha= do stan[w swoich.
Nazajutrz, ze wschodem s=o<ca, pojecha= do Ty<ca, i bili si" u niego krzepko.
Tyniec 10,5 km SW od Krakowa, po po=udniowej stronie Wis=y.
Odwa ]ledwie, OE\ grodu nie zdobyli, wybijaj'c wielu grodzian, inni ranieni,
a swoi wszyscy cali.
Wr[ci= ponownie do Krakowa, poleci= wojom swoim gotowa: si" do boju
na zdobycie grodu. Ruszyli wszyscy ku }z|aborolom i bili si" krzepko. W ten
czas nadesz=a wie>: do Lwa, /e wielka ra: nadci'ga na< ]odsiecz\. Poleci=
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
zaprzesta: boju, i pocz'= nara/a: po=ki swoje ]gotowa: do boju konnego ¯
rat, TSZ\, Boles=aw z Kondratem – swoje po=ki, stra/e }za>| pos=a= na
sogladanie ratnych ]dogl'danie, pilnowanie nadje/d/aj'cego przeciwnika\.
I nie by=o niczego ]nic si" nie zdarzy=o, fa=szywy alarm\. Wojewodowie ladscy
sami po=oszachu ]p=oszyli, straszyli\, aby nie wzi': grodu.
fa=sz, niemo/liwe, skoro zainteresowani byli jego zdobyciem.
Pisiec ujawnia ciemn' stron" swego charakteru& gani: Lach[w za wszyst-
ko, co negatywne, cho:by zdarzy=y si" przez przypadek, a podkre>la:
zalety Lwa i Rusi w udzielanej pomocy, wyolbrzymia: je.
Lew dojrza= ich le>: ]katolicyzm\. D=ugo rozmy>la= z bojarami swymi – wys=a=
swoj' ra: ]konnych\ do wrots=awla wojowa: w indrychowej ziemi. Wzi"li besczi-
slennoe mno/stwo ]niezliczon' liczb"\ czeladzi i skota ]byd=a\, i koni i towaru
]dobytku\, albowiem /adna dot'd ra: nie wchodzi=a tak g="boko w ziemi"
jego. I wr[cili do Lwa z czci' wielk' i wielkimi =upami. Lew za> radowa= si"
wielce a/e ]/e\ wszyscy dobrzy zdrowi }jedynie {li zgin"li| i =up[w wiele.
St'd Lew pojecha= do Czech, na zjazd z kr[lem }Wenceslawem ¿1271–
†1305.06.24, synem Ottokara, kr[lem 1278–1305|, albowiem lubow der/asze
s nim welikou ]/yje z nim w wielkiej zgodzie\, i doko<czy= z nim mir do swego
/ywota ]zawar= z nim pok[j na ca=e /ycie, dos=. do swej >mierci\.
Kr[l obdarzy= Lwa wszelkimi darami, i tak odpu>ci= z wielk' czci'. I przyjecha=
]wr[ci=\ do swoich po=k[w, i radzi mu byli bojarzy i s=ugi jego, widz'c swego
gsdna ]gospodina, pana\. U grodu Krakowa nie uspieli niczto/e ]nie powiod=o
si", nie dobili si"\. I poszed= Lew ku swoim, z czci' wielk', wzi'=wszy nie-
zliczone =upy, czeladzi, skota i koni, i dobytku, s=awi'c Boga i przeczyst'
jego matk" pomagaj'c' jemu fl
Boga po='czy= z Jezusem Chrystusem maj'cego matk", Mari".
“1291”
Tego roku w=o/y= B[g my>l w serce Mstis=awa, za=o/y= grobowiec kamienny
nad grobem babki swojej – Romanowej, w monasterze >w. }imi" opuszczone,
Wasila Wielkiego, we W=odzimierzu Wo=.$| fl
I >wi"ci= j' w imi" prawiednik ioakima i anny i s=u/bu w niej sotwori fl
Machnowiec nazywa – ze znakiem zapytania – Wasila Wielkiego, i
przywodzi wyobra/enie kaplicy-rotundy Wasila ]Ioachima i Anny\ we
W=odzimierzu Wo=y<skim. 0002-05-515
Tego roku w grodzie czartoryjsk za=o/y= sto=p kamienny ]wie/", baszt"\ fl
“1292”
zima. Tej zimy zmar= pinskyj ]pi<ski\ knia{ Jurij, syn w=odzimierza, mi=y w
obyciu, sprawiedliwy, i p=akali po nim, kniagini jego i brat Demid, i wszyscy
ludzie, p=akali p=aczem wielkim fl
Tej zimy zmar= stepa<ski knia{ Iwan, syn Gleba; i p=akali nim wszyscy ludzie,
od ma=ego do wielkiego. i pocz'= po nim w=ada: syn jego – wo=odimer fl
autor latopisu m[g= wkr[tce podzieli: ich los; omal r[wnie d=ugie w
opisie wydarzenia lat 1246–1254; /y=by ok. 1220–1295 ]opisy wydarze<
lat 1246–1254 s' z perspektywy naocznego >wiadka, lub wiadomo>ci
z pierwszej r"ki, tj. od uczestnik[w wypraw\.
To wszystko – pe=ny tekst zapis[w roku 1292.
Po opisach lat 1288 i 1289 tasiemcowej d=ugo>ci w zestawieniu z innymi
]w[wczas latopis by= pisany, wydarzenia na bie/'co\, lata “1290, 1291”
s' kr[tkimi, b'd{ normalnej d=ugo>ci, a “1292” – lapidarny. Rok 1292
by= jubileuszowym& 6800 od pocz'tku >wiata.
Na roku 1292 ko<czy si" Ipatiewska letopis i praktycznie ko<cz' si" moje
dane z kserokopii ksi'/ek i innych latopis[w ]wybranych z nich stron\,
wykonanych w Polsce przed wyjazdem do USA w 1981, na sta=e ]jest
znaczna szansa opuszczenia istotnych informacji, dotycz'cych Litwy,
z innych latopis[w – rzecz wymaga dopracowania\.
1299.
W leto 6807. miesi'ca marta w 4, wygnali Niemc[w z posad ]podgrodzi\
Pskowa; i knia{ Domont ze sw' ma=' dru/yn' wjecha=, pobi= ich na brzegu
u }cerkwi| >w. Aposto=[w Piotra i Paw=a. Tego roku przestawi= si" ]przeni[s=
si"\ b=ogos=awiony knia{ Domont, miesi'ca maja w 20. Tego roku by= m[r
z=y na ludziach w Pskowie.
z Pskowskiej drugiej letopisi obejmuj'cej lata 6677–6801, str. 11.
1312.
Roku od stworzenia >wiata 6820, a od narodzenia Chrystusa 1320-go
o wzi"ciu stolnego rosyjskiego grodu Kijowa przez litewskiego kniazia
Gedymina, i o przy='czeniu knia/enia kijowskiego do litewskiego.
W dalszej cz">ci o boju si= litewskich z rusko-tatarskimi, w odleg=o>ci 13
wi[rst od Kijowa, nad rz. Irpie<. Na tym boju zabity zosta= Lew Dani=owicz
=ucki i knia{ Oleg perejas=awski. 0001-31.1-82
ba=amutny Mazuri<skij letopisiec zamieni= wszystkie 5508 na 5500
– jeden z licznych jego b="d[w. Ale sama informacja o >mierci Lwa
jest wiarygodna, przepisana z innego latopisu.
Jedynie data jest w'tpliwa.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
z innych materia=[w
wypisy dotycz'ce >redniowiecznej Litwy i Rosji&
1306, maja 15. Wawel w posiadaniu +okietka. 0065-00-148
1315. Umiera Witen ]lit. Witenes\.
1335 i 1339. Dwa zjazdy Kazimierza Wielkiego z Karolem Robertem, kr[-
lem W"gier, w Wyszehradzie nad Dunajem, w celu uregulowania
stosunk[w z Krzy/akami. Zosta=y zatwierdzone umowy co do Íl'ska,
nadto, kr[l w"gierski z kr[lem czeskim wydali wyrok polubowny, na
mocy kt[rego Zakon ma zwr[ci: Polsce ziemi" kujawsk' i Dobrzy<-
sk', a Pomorze otrzyma od Polski tytu=em “ja=mu/ny” w czasowe
posiadanie.
1340, kwietnia 07. Boles=aw otruty we W=odzimierzu Wo=. – syn Trojdena,
ksi"cia maz. i Marii, siostry Andreja w=odzim. i Lwa II ]obu poleg=ych
w walce z Tatarami\, ca=ej tr[jki – prawnuk[w Dani=y wo=. †1264, m'/
Eufemji, c[rki Gedymina †1341. 0065-00-156
1341, zima. Umiera Gedymin.
1345. Jawnuta odsuni"ty od w=adzy.
1347, luty. Bitwa nad rz. Strebe.
1349. Kazimierz, kr[l polski zawojowa= ziemi" wo=y<sk' i cerkwie chrze>ci-
ja<skie przemieni= na =aci<ski obrz'dek, wg Latopisu Nowogrodzkiego,
wydanego przez ksi"cia Obole<skiego 1836 r., p. 70.
Dani=owicz 0165-01-191, N. 392.
1349. Przys=a= knia{ Lubart z Wo=ynia swoich bojar[w do wielkiego kniazia
Semena, bi: czo=em o zgodzie i prosz'c }by wyda=| siostrzenic" sw'
za siebie, }N.N.| u kniazia Konstantina Rostowskiego.
Semen zgodzi= si" i wyda= siostrzenic" w We=y< ]na Wo=y<; pierwsza
/ona Lubarta by=a c[rk' W=odzimierza, ksi"cia wo=y<skiego\.
To/ i Olgerd, wielki ksi'/" lit. z pos=ami do wielkiego kniazia Semena
o r"k" kniagini }j|Uljany, c[rki kniazia Aleksandra Michaj=owicza Twer-
skiego. Ma=/e<stwo zatwierdzone przez Theognosta metropolit",
poniewa/ Olgerd by= poganinem. 0165-01-191, N. 391
Nie Aleksander Michaj=owicz, lecz Micha= Aleksandrowicz jest ojcem
}j|Uliany – m"tlik prze>laduj'cy Rosjan. 0165-01-191, N. 394 ˚wicz.
1354. Togo/e leta /eni knia{ Konstantin Wasilewicz Suzdalski syna
swoego kniazia Borisa u welikago kniazia Olgorda Litowskogo.
Wremiennik Sofijski 0001-06-337; Dani=owicz 0165-01-194, N. 402
Togo/ leta o/enisja knia{ Boris Olgirdowou Ogrippinou }Agrippin"|.
Latopis Dani=owicza p. 175; 0165-10-194, N. 402
1361, marca 21. Kiejstut uj"ty ko=o jez. Wobel i /ywcem odstawiony
do Marienburga. Przed Wielkanoc' 1361, zwalony z konia podczas
polowania, przez rycerza Hanke von Ekersberg, i dostawiony /ywcem
Henrykowi Karnichfeld. Mocno skr"powanego, odstawiono do Marien-
burga i trzymano pod mocn' stra/'. Zbieg= na Mazowsze przy pomocy
Alffa – s=ugi Winryka von Kniprode, wiernego pokojowca i ochrzczonego
Litwina, z kt[rym Kiejstut prowadzi= d=ugie rozmowy.
Ucieczka nast'pi=a 18 Novembra 1362, a zatem po 34 tygodniach
wi"zienia ]Duisburg, Schuetz, D=ugosz, Wigand, Lindeblatt\, 16
pa{dziernika 1362 ]wg Detmara\, a stara kronika Zakonu oko=o >w.
Micha=a ucieczk" naznacza. 0165-01-202, N. 422, przypis 1
1362. Zwyci"stwo Olgerda nad Sin' Wod' ]Siniuch'\. poz. lit. 0732-00-25
1362, jesie<. Kiejstut ucieka z wi"zienia w Marienburgu;
18 listopada, 16 pa{dziernika, >w. Micha=a ]29 wrze>nia\.
1370, listopada 5. Umiera Kazimierz Wielki, kr[l polski. B"d'c zdr[w i
krzepki, w 60. roku /ycia a 37. panowania uleg= przygodzie. Poluj'c
w Przedborzu, w woj. sieradzkim, spad= z konia i z=ama= nog".
Bagatelizuj'c sobie chorob", d'/y= do Krakowa. W drodze wzros=a
gor'czka, a gdy wr[ci= na Wawel – wyzion'= ducha. 0065-00-165
1377, maj. Umiera Olgerd, wlk. ksi'/" Litwy.
1378. Schizma papieska – kardyna=owie wybierali dw[ch papie/y& jedne-
go – w Rzymie, drugiego – w Awinionie ]Avignon\, p=d. Francja.
1382, sierpnia 15. Kiejstut uduszony w Krewie przez zausznik[w Jagie==y.
1384, pa{dziernika 13. Jadwiga, c. Ludwika w"g. przybywa do Krakowa.
1384, grudzie<. Po trzech miesi'cach, przybywa poselstwo od Jagie==y.
1384, marca 2. Na zje{dzie w Radomsku postanowiono, /e koron" polsk'
otrzyma wielki ksi'/" litewski – Jagie==o }na chrzcie W=adys=aw|.
1385, sierpie<. Uk=ady pan[w polskich z litewskimi, w Krewie ]¯ Krewo\,
w sprawie zawarcia zwi'zku ma=/e<skiego Jadwigi z Jagai='.
1385, sierpnia 23. Dzie< planowanego wjazdu Wilhelma na Wawel.
Panowie ma=opolscy przerywaj' gody weselne Wilhelma z Jadwig'.
1385, luty, marzec. Chrzest Jagie==y w Krakowie i >lub z Jadwig'.
1386, wiosna. Andrzej po=ocki – syn Olgerda †1377, i przyrodni brat
Jagie==y – wojuje Litw" w czasie pobytu Jagie==y w Krakowie.
Swiatos=aw smole<ski wojuje ko=o Mstis=awla, Orszy, Witebska.
Skirgai=o z braci' sw' }rodzon', przyrodni', i stryjeczn'|& Witowtem,
 WYPISY
Konstantinem, Korybutem, i Semenem-Langwenem pokonali Swiatos=a-
wa w boju; rannego Jurija Skirgie==o odstawi= do Smole<ska, albowiem
starsza c[rka siostry Skirgai=y by=a “za kniaziem” Jureja ]jego /on'\.
1386. Jagie==o wysy=a do Wilna Klemensa Moskorzewskiego –
swego namiestnika. B"dzie broni= g[rnego zamku w Wilnie, 1390,
obl"/onego przez Witowta posi=kowanego przez Krzy/ak[w.
1386. Wito=d – opr[cz Wo=ynia – otrzyma= Podole. poz. lit. 0732-00-13
1387. Jagie==o chrzci Litw", wydaje akty darowizny katolickiemu klerowi.
1387. Henryk, biskup warmi<ski, specjalny wys=annik papie/a, pisze do
arcybiskupa Kolonii, oraz dalszych arcybiskup[w, biskup[w, poroch[w
]pleban[w\, kapelan[w w Niemczech, Szwecji i Norwegii, i gdzie tylko
dojdzie obecne pismo, aby krzy/owcom d'/'cym do Prus i Inflant,
przeciw Litwie i Rusi, nie przeszkadzali, jak to czyni' bezbo/nie Po-
lacy. Wypisuje bull" dan' jednemu ze swych poprzednik[w, pisan'
1261, przez papie/a Aleksandra IV, w kt[rej otrzyma= rozkaz dzia=ania
przeciwko tym, co by odwa/yli si" przeszkadza: lub miesza: sprawie
nawracania przez Zakon Liwo<czyk[w i Prusak[w; i rzuci= kl'tw" na
tych z polskich rz'dc[w, co si" odwa/yli krzywdzi: ci'gn'cych do Prus
i Liwonii pielgrzym[w. Dan w Heilsbergu, 24 maja 1387.
Polacy – rzeczywi>cie – po ochrzczeniu Litwin[w nie pozwalali ci'gn':
na pomoc Krzy/akom. 0165-01-268, N. 543
1390. Powt[rna ucieczka Wito=da do Krzy/ak[w. Gdy Skirgie==o pojecha=
do Po=ocka, Witowt przyby= do Wilna z zamiarem zaj"cia stolca. Lecz
Wilnianie nie wpu>cili Wito=da, bo dali “prawd"” Jagielle i Skirgielle.
W zwi'zku z tym, Witowt zbieg= do Krzy/ak[w i pocz'= naje/d/a:
litewskie ziemie. poz. lit. 0732-00-29
1390. Bitwa u Ejszyszek. Kl"ska si= Skirgie==y w boju z si=ami Wito=da,
wspomaganego przez Krzy/ak[w. poz. lit. 0732-00-16
1390. Obl"/enie Wilna. Ginie Korygie==o – brat Swidrygie==y, gdy pada
“Krywyj gorod” – pierwszy pier>cie< obrony, i za=oga polska, broni'-
ca g[rnego zamku, nie wpu>ci=a uciekaj'cych obro<c[w, by z nimi
nie wtargn"li Niemcy do “wysokiego”, bronionego przez Klemensa
Moskorzewskiego – namiestnika Jagie==y, wys=anego do Wilna 1386.
poz. lit. 0001-17.5, 0001-17.7, 0001-35.4, 0732-00-16
1391. 01.19 >lub Zofii, c. Wito=da, z wlk. kniaziem moskiewskim Wasilem
Dmitrowiczem, tj. w ko<cu roku 1391 kalendarza julia<skiego, w[wczas
stosowanego, i 1392 – gregoria<skiego, wprowadzonego po 1582.
poz. lit. 0190-tablica 4., 0732-00-18
we wszystkich latopisach wydana za m'/ 1392, nie pierwszy to i ostatni
taki wypadek, /e nie>cis=o>: lub wr"cz b='d we wszystkich latopisach.
1392 Jurij Swiatos=awicz otrzyma= od Wito=da gr[d Ros=awl ]“Zas=awl”\.
Supra>l., S=ucki, Ody<c.; Kras., Racz. i inne “od Palemona”; poz. lit. 0732
1392, wiosna. Umiera Juliana. “Fedor Wiesna” – Theodor Wiosna, namiestnik
Jagie==y w Witebsku, zabity podst"pnie przez Swidrygie==", ˚1393.
1392, sierpie<. Pojednanie Witolda z Jagie==', w Ostrowie Lubelskim.
1392. Nadanie Wlk. Ksi"stwa Witoldowi. poz. lit. 0732-00-18
1392. Bitwa pod Dokudowem, kl"ska Korybuta Olgierdowicza z si=ami Witowta.
poz. lit. 0732-00-18
1392. W=odzimierz kijowski – syn Olgerda i przyrodni, starszy brat Jagie==y,
odmawia z=o/enia ho=du Jagielle.
1392, grudzie<. Traktat mi"dzy Jagie==' i Wito=dem, zobowi'zuj'cy Wito=da
do osadzenia Skirgie==y w Kijowie, na miejscu W=odzimierza.
poz. lit. 0732-00-21
1393. Witowt ze Skirgie==', posi=kowani przez Swiatos=awa smole<skiego
si=' odbieraj' Witebsk Swidrygielle kt[ry zaw=adn'= grodem zabijaj'c
“Fedora Wiesn"” ]Theodora Wiosn"\ – namiestnika Jagie==y.
Swidrygie==o wyjecha= z grodu i “uderzy= czo=em” Wito=dowi.
poz. lit. 0001-35.3, ]S=ucki\, 0001-35.4 ]Wile<ski\ i inne, bez daty, 0732-00-20
1393. Korybut i Swidrygie==o sk=adaj' ho=d Jagielle. poz. lit. 0732-00-20
1393, maja 05. Wito=d w +ucku. poz. lit. 0732-00-20
1393–1394 Hleb Swiatos=awicz smole<ski sta= si" niepos=yszny. Witowt wy-
prawi= si" do Smole<ska i osadzi= tam Jamonta i Wasila Borejkowicza.
1394. Wyprawa Semena Lyngwenowicza na Olega Reza<skiego.
Togda ]w[wczas\ zima by=a wielce “luta” ]sroga\.
1394. Poch[d Wito=da na Podolsk' ziemi". poz. lit. 0732-00-22, 25
1394, jesie<. Skirgie==o zasiada w Kijowie. poz. lit. 0732-00-22
1394, luty. Zaj"cie ?ytomierza i Owrucza, przez Wito=da. poz. lit. 0732-00-21
1394, lutego 18. Wito=d, Skirgie==o i W=odzimierz Kijowski por"czaj' za brata
swego Andrzeja ]Cod. ep. Vit. N. CIX\. poz. lit. 0732-00-21
1395, wiosna. Wasilij Dmitrewicz Moskiewski odwiedzi= te>cia – Wito=da
w Smole<sku. Wymienili dary i tak rozjechali si".
1395. B[j Temirtuk=uja z Tochtamyszem. 0001-35.2, 0001-35.3, 0732
1397, stycznia 11. Skirgie==o umiera ]zatruty w czasie uczty w Kijowie$\.
Mnich “Foma Izufow” ]Thomas iz Uphow\ podejrzany o otrucie.
iz ]od\ Ufow ¯ Zophij ¯ gr. sophistes ]m"drzec\ ¯ sophia ]m'dro>:\.
1399. lipca 17. Umiera 26-letnia Jadwiga, ur. 1373, kr[l Polski, c. Ludwika.
1399, sierpnia 12. Bitwa wojsk litewsko-rusko-polskich z Tatarami n(rz.
Worskla, w kt[rej poleg=o “74” }wielu| ksi'/'t litewskich i ruskich,
zosta=o startych prawie 80 tys. zbrojnych, a z polskich i krzy/ackich
ochotnik[w zaledwie kilku wr[ci=o do domu. 0065-00-180
wg J. Ba=abana 1922, zgin'= tak/e pan po=owy Podola – Spytek z
Melsztyna, kt[ry by= kasztelanem krakowskim i bra= udzia= nad u=o-
/eniu tekstu statutu wi>lickiego 1346, w 1438 sta= na czele kaliksty-
n[w w Ma=opolsce i w 1438 lub 1439 ponownie zgin'= w bitwie pod
Grotnikami, w kt[rej konfederacja biskupa Zbigniewa Ole>nickiego
pokona=a kalikstyn[w. 0065-00-163, 180, 193, 196, 197
1399–1428. Wojna domowa w Smole<sku. poz. lit. 0732-00-13
1400. Jagie==o odnowi= uniwersytet w Krakowie
]za=o/ony 1364 przez Kazimierza Wielkiego\. 0165-01-321, N. 719
1401. Wojna w Smole<sku, zamieszki, rozruchy. poz. lit. 0001-17.1, 0732
Knia{ Jurej Swiatos=awicz i knia{ Oleg reza<ski przyci'gn"li do Smo-
le<ska, gdy w grodzie Smole<sku by=y zamieszki i bunt – jedni chcieli
Witowta, gdy drudzy – kniazia Jureja, }na| ojca.
1403 ]sic#\. Bezskuteczny najazd Witowta na Smole<sk.
W lato 6912 }1404| “Przychodzi=” ]naszed= i oblega=, przyci'gn'=\ knia{
Witowt, a z nim knia{ Semen, knia{ Szwitrygai=o, ze wsz' si=' swoj' do
Smole<ska; stali pod grodem trzy miesi'ce, i “poszli precz” ]odeszli\.
1404. Bezskuteczny, drugi najazd Witowta na Smole<sk, poprzedni,
na Smole<ski i Wiazm", 1403, przez Lyngwena.
Witowt sta= ca=' wiosn", a grodu nie wzi'=, i “wo=o>ciom” ]wsiom\
wiele z=a wyczyniwszy, i “poszed=” do ziemi swojej.
1404, czerwca 26, czwartek. Witowt zdobywa Smole<sk gro{b' g=odu,
podczas nieobecno>: Jurija Swietos=awicza, kt[ry, w tym czasie, by=
w Moskwie, szukaj'c pomocy u wlk. kn. Wasila – zi"cia Wiotowta.
1405. Witowt przekaza= do Nowogrodu Pskowsk' “chrzestn' gramot"”
]pismo u/ywane przy chrzcie\. Pskowianie “/a=owali si"” ]skar/yli\
Nowogrodowi na Witowta za litewskie wojowanie.
1406. Rozbrat Wito=da z zi"ciem – Wasilijem Dmitrejewiczem, za Pskowian.
1407. Knia{ wlk. Wasil Dmitreewicz wojuje z wlk. kn. Witowtem,
i Litwa “wzi"=a” Odoew, a u grodu Wia{ma “sta=a” ra: moskiewska;
i nie wzi"li Wia{my, i mir wzi'= kn. wlk. z Witowtem.
1407. Zwyci"stwo Krzy/ak[w nad Wasylem – ksi"ciem moskiewskim, nad
rzeczk' Mod', w p=n.-wsch. Rusi, zwan' przez nich Watlandem,
wilgotnym, podmok=ym ¯ anglosas. w≤t ]wilgo:\ ˘ >redniow. ang.
wet; pokr. anglosas. w≤ter ˘ ang. water, niem. wasser ]woda\.
W dw[ch nast"pnych latach posun"li si" Krzy/acy dalej na wsch[d
i wkr[tce dotarliby do Pskowa, gdyby nie Polacy kt[rzy wreszcie
postanowili przyst'pi: do rozprawy. 0065-00-182.
1409. Pskowianie “wzi"li mir pskowskim powieleniem” z wielikym kniaziem
Witowtem i z Niemcami.
1409, wrze>nia 9. Wypowiedzenie wojny Krzy/akom. 0065-00-182,
1410, lipca 15. Bitwa pod Grunwaldem ]Tannengergiem, dzi> St"bark\;
wojska polsko-litewskie pokona=y si=y Zakonu Niemieckiego.
Ze strony krzy/ackiej chor'gwi 51, co czyni=o 16.000 koni, a ze strony
polskiej chor'gwi 52 co czyni=o 15.600 koni, litewsko-ruskich chor'gwi
40, o 8.000 koniach, by= tak/e niewielki oddzia= Tatar[w, i posi=ki czes-
kie pod wodz' Jana ?i/ki z Trocnowa. 0065-00-182, 183
1411, lutego 1. Pok[j z Krzy/akami w Toruniu, na mocy kt[rego Polska
odzyska=a ziemi" dobrzy<sk', Litwa – ?mud{, nadto Krzy/acy
zap=acili 100 tys. grzywien kontrybucji wojennej. 0065-00-185
1412 zapis dotycz'cy Photeja-Focjusza, metropolity mosk. 1410–†1431.
1412. Pok[j Zygmunta Luksemburczyka, kr[la W"gier, z Jagie==', w Bu-
dzyniu, w kt[rym umorzone zosta=y pretensje tego/ kr[la do Rusi
Czerwonej. Przy tej sposobno>ci Luksemburczyk po/yczy= od Jagie==y
40 tys. k[p groszy praskich, daj'c za to w zastaw 13 miast na po=udniu
Tatr w ziemi zwanej Spi/em. Ziemia ta nigdy wykupion' nie zosta=a
i nale/a=a do Polski a/ do 1796. Zwr[ci= te/ Luksemburczyk koron"
+okietkow', kt[r' Ludwik uwi[z= by= na W"gry. 0065-00-185
1413, pa{dziernika 02. Unia Litwy z Polsk' w Horodle.
Nie by=a to unia na r[wnych prawach.
Po >mierci Witolda }†1430| Litwini zobowi'zali si" obra: w[wczas
wielkim ksi"ciem osob" wyznaczon' przez kr[la }Jagie==" †1434| za
zgod' Polak[w. Chocia/ Litwini proponowali odwrotno>:& }a| w razie
>mierci kr[la }Jagie==y| bez prawnych nast"pc[w, nowa elekcja zosta-
nie przeprowadzona z Witoldem i Litwinami – Polacy nie zamie>cili
punktu w dokumencie Unii.
1414. Po/ar Tweru z podgrodziem, Jaros=aw jedzie do Litwy.
1414. Pocz'tek soboru w Konstancji, przy granicy Niemiec ze Szwajcarj',
n(jez. Bade<skim. By=o na nim 33 kardyna=[w, 5 patriarch[w, 47
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
arcybiskup[w, 228 biskup[w, oko=o 500 pra=at[w i ponad 5000
uczonych stanu duchownego. Polsk" reprezentowa= Miko=aj Tr'ba
– arcybiskup gnie{nie<ski, Andrzej Laskorz – biskup pozna<ski, i
Pawe= z Brudzewa – rektor Uniwersytetu Krakowskiego. 0065-00-186
Nieco inne dane zawiera American Int’l Encyclopedia& niemiecki
cesarz, papie/, 26 ksi'/'t, 140 wojewod[w, ponad 20 kardyna=[w,
7 patriarch[w, 20 arcybiskup[w, 91 biskup[w, 600 innych duchow-
nych dygnitarzy i doktor[w, oraz ok. 4000 ksi"/y. Sob[r zwany
Rad' z Konstancji ]Council of Constance\ trwa= do 1418.
1415, wiosna. Metropolita Photej uda= si" do Grodna i nie przyj'= go Wito=d.
Tu/ po Wielkanocy by= ju/ w Moskwie, w drodze powrotnej przez Smo-
le<sk. Moskwa i Smole<sk spali=y si". Za:mienie s=o<ca 7 czerwca.
Wasil Dmitriewicz kniaziowa= w[wczas 26 lat. Akadem.
1415. Za:mienie s=o<ca; po/ar Moskwy i Smole<ska.
1415, lipca 06. Jan Hus, profesor teologii w Pradze, spalony na stosie,
w Konstancji, przez cesarza Zygmunta, kt[ry z=ama= przyrzeczenie
bezpiecze<stwa. Ur. ok. 1371 w Husi<cu, w Czechach.
1416, nojabra 15. Wito=d ustanawia Gregorija Camwlaka – Bu=gara,
metropolit' w Kijowie. Tego roku by= }po|m[r w Nowogrodzie,
+adodze, i w Rusi ]¯ Russa\, i w Prochowie, Pskowie, Tor/ku,
Twerze, i w Dmitrowie, i po wsiach. Akadem.
1416. Tatarzy wojowali ko=o Kijowa, monaster Peczerski ograbili i spalili.
1416. M[r “silen /elezoju” w Nowogrodzie, i w +adodze, w Rusie }¯ Russa|,
Porchowie, Pskowie, Tor/ku, Twerze, i w Dmitrowie, “i po wo=o>ciach”
]okr"gach tych/e grod[w\.
1418. Witowt podst"pnie zdobywa Krzemieniec na Podolu.
Dla Witowta, Daszko Theodotowicz Ostro/ski zdobywa Krzemieniec
podst"pem przy pomocy Dmetreja i Dani=y; nad ranem odr'bali wzw[d
i most po=o/yli.
Uwolniony Swidrygie==o, w drodze na W"gry, pustoszy= ziemie i grody
a/ po +uck; 250 koni wo=y<skich bojar[w uprowadzi= ze sob'.
1420. Z polecenia episkopa W=odzimierza Wo=y<skiego – Herasima,
w Konstantynopolu pisany pierwowz[r Ipatiewskiego latopisu, r"k'
Timofieja, w sk=ad kt[rego wszed= latopis wo=y<ski, w ko<cow' jego
cz">: ]1205–1292\;
w 1204 Konstantynopol zdobyty przez krzy/owc[w.
1424 i 1427. Cud# Jagie==o, lat 73 i 76, ma potomstwo p=ci m"skiej&
W=adys=awa Warne<czyka ]¿1424.10.31 ÷ †1444.11.10\ i
Kazimierza Jagiello<czyka ]¿1427.11.30 ÷ †1492.04.07\,
1427. Z rozkazu episkopa W=odzimierza Wo=. – Herasima, powsta= r"ko-
pis Litewskiego Latopisu, z przygotowanego w Konstantynopolu
pierwowzoru Ipatiewskiej ˚1420 i Nowogrodzkiej IV ko<cz'cej si"
na 1443 ]znajduj'cej si" r[wnie/ w Konstantynopolu\.
W 1428 roku Herasim musia= by: we W=odzimierzu Wo=., bo wyruszy=
do Konstantynopola dopiero 1432, tj. po >mierci Witowta †1430, pa{dz.,
za rz'd[w Swidrygie==y ]1430, listopad –1432, sierpie<\, przyby= z
Konstant. do Smole<ska 1433, i spalony 1435, przez Swidrygie==".
Po s=owach& ªz tej/e ksi"gi }1420| przepisana by=a ksi"ga ta w drug' ksi"-
g" }Latopis Lit.| przy wielkim kniaziu Aleksandrze, zwanym Witowtemº
nast"puje Pochwa=a Witowtu, prawdop. pierwowz[r Pochwa=y zawartej
we wszystkich odpisach Latopisu Litwy, bo tekst jej kr[tki.
1428. Nieudana wyprawa Wito=da do Nowogrodu Wielkiego. poz. lit. 0732-00-10
1429. Na zje{dzie w +ucku, Witolda z Jagie==' i Zygmuntem Luksembur-
czykiem – Zygmunt zaoferowa= Witoldowi koron" kr[lewsk'. Witold,
po pewnych wahaniach – z aprobat' pan[w litewskich – zgodzi= si"
na jej przyj"cie. Panowie polscy zatrzymali na drodze wys=annik[w
Zygmunta z koron', i nie przepu>cili ich na Litw", obawiaj'c si", /e
Litwa w ten spos[b uniezale/ni si" od Polski.
W=adys=aw Czapli<ski – Zarys dziej[w Polski do roku 1864, str. 100–101.
1430. Zjazd w +ucku, 1429 – wg W=. Czapli<skiego, patrz wy/ej.
W /adnym latopisie nie widzia=em 1429, we wszystkich opisanych
widnieje 1430 ]1430 nie musi by: – przez to – to prawd'\.
1430, pa{dziernika 27. Umiera Wito=d, w Trokach k(Wilna.
1430. Po >mierci Wito=da, Swidrygie==o zasiada na stolcu w Wilnie;
kniaziowa= 2 lata bez dw[ch miesi"cy }do 31 sierpnia 1432|. Akadem.
1430. Zab[r Podola przez Polak[w po >mierci Wito=da. poz. lit. 0732-00-25
1432. Herasim, Episkop Smolensky, pojde ko caru gradu na mitropoliu.
1432, wrze>nia 01. Litwa obiera Zygmunta wlk. kniaziem litewskim
]w Wilnie i Trokach\. Akadem.
1432–1436. Wojna domowa Swidrygie==oZygmunt.
1432, grudnia 8, poniedzia=ek. Kl"ska si= Swidrygie==y w boju z si=ami
Zygmunta, ko=o Oszmiany. Drugi najazd Swidrygie==y na Litw".
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
1433, lato. Swidrygie==o, wspomagany przez mistrza z Inflant, do Rudomi-
na, Starych Trok ]gdzie sta= w dzie< Przemienienia Pa<skiego\,
st'd do Ejszyszek ]gdzie sta= 4 dni\, i st'd na Ru> – do swej ziemi.
Krewo oblega= przez dwa dni, spali= gr[d, ludzi uprowadzi=, st'd
do Mo=odeczna. Na Kopaczach pobi= Litw" pod wodz' Piotra
Montigirdowicza, Spali= te/ Zas=awl i Mi<sk. Ludzi uprowadzi= i po-
szed= do swej ziemi }do Kijowa, J.D.|. }po drodze| W Borisowie uj'=
Michai=a Iwanowicza Holsza<skiego, na rz. Berezina, odes=a= go do
Witebska, z poleceniem utopienia go w Dwinie. Na mil" od +ukomli,
rozeszli si" – mistrz poci'gn'= do Inflant, a Swigrygie==o do +ukom-
li, gdzie rozpu>ci= swe si=y i wyruszy= do Kijowa. Akadem.
1433. Herasim Mitropolit wyjde iz Cara grada.
1435, pa{dz. 26. >roda. Zygmunt oblega Mstis=awl, bezskutecznie.
1435, jesie<. Swidrygie==o, wspomagany przez mistrza, do Bras=awla.
Wielkie opady deszczu pokrzy/owa=y wypraw" na Litw".
W Akadem. “na lato” ]b='d, albo& ko=o lata, tj. w tym roku\. Akadem.
1435. Herasim, metropolita, spalony w Witebsku, “na trzecie lato” }od
powrotu Herasima& 1433–1434–1435, J.D.|. Akadem., poz. lit. 0732.
1435. Swidrygie==o, wspomagany przez mistrza, od Witebska do Bras=aw-
la, po Zawilejskiej ziemi do Wi=komierza. Sam Zygmunt nie wyruszy=
przeciw; kr[l polski }Jagie==o| da= 800 konnicy, i syn Zygmunta – Micha-
i=o – pokona= Swidrygie==" w boju “za Wi=komierzem na rzece” }____|,
w “dzie< Semena letoprowodca” – dzie< kt[ry stanie si" przedmiotem
szerokiej interpretacji& od 1 wrze>nia – do 1 stycznia. Tu zgin'= mistrz
inflancki, oraz wielu komtur[w, i landmarsza=ek; tak/e go>ci& Ry/an,
Íl"/an, i Czech[w. Wielu ruskich kniazi[w uj"to, lista uj"tych& Zygmunt
Korybutowicz, Jaros=aw Lyngweniewicz,... i inni. Akadem.
1 wrze>nia – /ydowski pocz. roku ze >wi"tem Rosz Haszana ]ang. Rosh
Hashanah\, zmiennym, jak Wielkanoc, ale w wi"kszo>ci wypadk[w
zdarzaj'cy si" we wrze>niu ]Latopis Jewreinowa ¯ jewrei, czyli /yd\;
latopis Nikiphorowa poucza& jesieni' ]w wi"c, prawid=owo\.
Ale Spisok grafa Raczinskago, 1515(18, /e 1 stycznia, jak dzi>.
Odsy=am do problemu pocz'tk[w roku& martowski ]przypadaj'cy w
marcu\ i ultramartowski ]przypadaj'cy we wrze>niu, tj. z 6-miesi"czn'
r[/nic'\, ˚Kalendarz w Sprawach r[/nych ]nr 1200\.
S=awianie u/ywali martowskiego – pocz'tek roku z wiosn', dzie< jako
doba – od rana tj. przebudzenia si", a ?ydzi – ultramarowskiego.
1435, w trzy tygodnie po tym, tj. po bitwie ko=o Wi=komierza, Michai=o do
“Rszi” }Orszy, J.D.|, Witebsk oblega bezskutecznie, przez 6 tygodni.
Michai=o do Po=ocka; Po=ock oblega= tydzie< i nie doby=. Akadem.
1436. Po=occzanie i Witebczanie poddaj' si" Zygmuntowi. Akadem.
1438. W tyj/e leta byst’ g=ad welik wo Smolensku, po lesom i po dorogam,
zwieri jadasze ludei, a w gorodie po ulicam psi jadachu ludej miertwych,
g=awy, ruki i nogi wleczachu psi.
1438. To/ leta Car Machmet pobi= Moskowicz.
1440. Zygmunt zabity ªw wierbn' ]palmow'\ niedziel" przed obiademº.
Szczeg[=owy opis t=a i rozruch[w w Smole<sku.
Akadem., Supra>l., S=ucki, Ody<c.
1440. Toj/e oseni, na Filipowy zapuski, prijdie wojsko Litowskoje ko
Smolensku. Ludzi por'bali, /ywych uprowadzili, i tak odeszli.
1443. Byst’ zima luta, i mietlica bez perestani s morozom.
1443. Toie /e zimy powod }pow[d{| by=a welmi wielika, wo Smole<sku
wies posad ponia=a ]ca=e podgrodzie “zaj"=a” – podtopi=a\, ma=o nie
dosz=a woda Pokrowskoi gory.
1444.11.10 Bitwa pod Warn'. Togo/ leta korolu Polskomu, W=ads=awu
bratu kazimrowu by=o poboiszcze so Turskim Carem i ubijen byst na tom
poboiszczi korol Ugorskyj i Turskyj car }W=. Warne<czyk †1444|.
1445. Kazimierz, kr[l Polski “niemiren” ]nie w pokoju\ z wlk. kn. mosk.
1445, maj. Wlk. kn. moskiewski bi= si" z Tatarami& Machmetem i synem jego
– Mamutakiem. B[j w Suzdalu, u >w. Spasa ]Zbawiciela\.
1445. Moskwa wypali=a si" ca=a; /a=oba wielka u ludzi.
Trz"sienie ziemi.
1446. Knia{ Dimitrej Juriewicz Szemiaka, izymasza ]pochwyci=\ brata
swojego starszego, kniazia welikogo moskowskogo Wasila Wasile-
wicza, i wyjmasza jemu oczi, a sam siade na welikom knia/enii na
Moskwie.
Pom[r silny w Smole<sku.
1452, lutego 10. Umar= Swidrygie==o-Boles=aw – najm=odszy brat Jagie==y;
/on' Swidrygie==y – Anna Zofia, c. Iwana, kniazia twerskiego.
poz. lit. 0160-tablica 16
1453, maja 29. Turecki su=tan Mohammed ™ zdoby= Konstantynopol,
Carogrodem zwany, k=ad'c kres przesz=o tysi'cletniemu istnieniu.
Katastrofa w Konstantynopolu spowodowa=a d=ug' przerw" w latopisa-
niu, bo do roku 1482 – luka w zapisach lat 1450–1480 wyja>niona.
 WYPISY
Z 1056 Kroniki krzy/ackie – stanowisko katolik[w,
g=[wnie wyci'g ze Skarbca Diplomat[w, I. Dani=owicza
1191. Zakon Szpitala Naj>wi"tszej Marii Panny Domu Niemieckiego
w Jerozolimie, za=o/. 1190 ]w szpitalu za=o/. 1128\, na wz[r Rycerzy
>w. Jana i Templar[w, w Acre, do opieki nad chorymi i rannymi piel-
grzymami z Germanii i do obrony Ziemi Íwi"tej ]Palestyny\, przed Mu-
zu=manani. W 1191 Frederik ze Szwabii nada= mu konstytucj" ]ukon-
stytuowa=\. Papie/ }Celestine III$| zatwierdzi= 1191.02.19.
1228. Formalne nadanie Krzy/akom ziemi Dobrzynia.
1230, pocz'tek roku. Sprowadzenie Krzy/ak[w ma Mazowsze.
Konrad Mazowiecki †1247 sprowadzi= zakon rycerski do nawracania i podboju Prus[w,
nadaj'c mu w lenno ziemi" che=mi<sk' 1226 ]formalne nadanie nast'pi=o dopiero w
1228\. W 1228 nada= im ziemi" dobrzy<sk' ] ¯ Dobrzy<\. W 1230 przybyli Krzy/acy
w wi"kszej liczbie, tak/e koloni>ci niemieccy, do Dobrzynia i okolic.
1202 Za=o/enie Rygi, a w dwa lata p[{niej }1204| rycerskiego Zakonu Kawaler[w
Mieczowych ]Mieczownicy\, w Inflantach, przez biskupa Rygi – Alberta.
1222, 1225 Wyprawy ksi'/'t polskich do kraju Prus[w.
Przed przybyciem Krzy/ak[w na Mazowsze, w Dobrzyniu byli Bracia Dobrzy<scy
]Chrystian †1246 %15 zakonnik[w-rycerzy\, za=o/eni 1209, do nawracania i
podboju Prus[w. Zostali wyci"ci przez najazd Litwy.
1226 Przyje/d/a drobne poselstwo zakonne pod wodz' swego mistrza Hermana
Balka i zatrzymuje si" w zamku ]niem.\ Vogelsang pod Che=mnem, pol. Fols'g
]nazwa nie s=awia<ska, z wi"cej ni/ jednej przyczyny\. Konrad, ks. mazowiecki,
nadaje Zakonowi ziemi" che=mi<sk' ]formalnie nadan' 1228\.
1228 Zakon Niemiecki Naj>wi"tszej Marii Panny ]Krzy/acy\, otrzymuje ziemi"
Dobrzynia od Konrada Maz. – formalne nadanie.
1230 Krzy/acy ]Zakon Naj>wi"tszej Marii Panny\ przybywaj' do ziemi che=mi<skiej
w wi"kszej liczbie rycerzy i giermk[w zakonnych.
1231 Na terenie starej osady Krzy/acy buduj' Toru< ]niem. Thorn\.
1233 Krzy/acy lokuj' miasta Che=mno i Toru< na niemieckim prawie zwyczajowym.
1235 lub 1237 Po='cznie zakon[w& Kawaler[w Mieczowych w Inflantach ]Liwonii\
z Zakonem Niemieckim w Prusach Wschodnich ]Krzy/akami\.
Na podst. 0054-00-131; 0065-00-127, 128, 140; poz. lit. 0443
Prusy i Liwonia – nazwy obu zakon[w powtarza: si" b"d' z osobna
poza rok 1400, i obu wystawiane osobne dokumenty& Niemieckiemu –
w Prusach, i Kawalerom Mieczowym ]Mieczownikom\ w Liwonii b'd{
w Inflantach. Oba zakony mia=y swoich mistrz[w, ale tylko Niemiecki
– wielkiego mistrza.
1233. Krzy/acy lokuj' Che=mno i Toru< na prawie niemieckim.
1237. Powstanie Zakonu z po='czenia Zakonu Kawaler[w Mieczo-
wych z Inflant ]za=o/. 1204 przez biskupa Alberta z Rygi\ i Zakonu
Szpitala Naj>wi"tszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie,
za=o/onego 1190 ]w szpitalu za=o/onym 1128\.
Zakony Prus i Inflant po='czy=y si" w jedno>:, ale nadal zachowy-
wa=y odr"bne tytu=y mistrz[w ]Prus i Inflant\, i odr"bne sprawiano
im dokumenty.
1245, lutego 1. Innocenty IV papie/ napomina ksi'/'t polskich, rad'
i uczynkiem wspiera: Zakon Niemiecki w wojowaniu pogan pruskich.
Dan Lugduni Kal. Febr. p.n.a. II-do ]1 lutego 1245\.
1245, lutego 1. Bulla Innocentego IV w kt[rej rozkazuje Zakonowi
Niemieckiemu, aby ca=' sw' pot"g' krzy/ack' wykorzenia= wiaro-
=omnych Chrze>cijan, kt[rzy by odwa/yli si" dawa: pomoc Lettom
i Prusakom. Datum Lugduni Kal. pon. A. II. 0165-01-66, N. 92
1246. Papie/ Innocenty IV w li>cie zezwala /onie ks. Wasylka trzyma:
w swym dworze dominikanina Aleksego. 0165-01-71, N. 104
1246. Papie/ Innocenty IV donosi w li>cie do arcybiskupa pruskie-
go, liwo<skiego i esto<skiego, legata stolicy apostolskiej w Rusi, /e
najmilszy w Chrystusie Daniel – kr[l Rusi ]rex illustris, filius in Christo
carissimus\, z natchnienia Boga, kt[ry nie chce zguby grzesznika, ju/
to przez listy, ju/ to przez umy>lne poselstwo >wie/o nades=ane,
b=aga= papie/a, aby go z ca=ym ludem dot'd odszczepionym od wiary,
przyj'= do jedno>ci Rzymskiego Ko>cio=a, jako matki powszechnej.
Dan w Lugdunie VIII. Id. Sept. roku V papie/a. 0165-01-71, N. 105
]z b="dem drukarskim& 305\
„Nie chce zguby grzesznika” – z listu papieskiego przebija ignorancja.
Chrze>cija<stwo Rusi obrz'dku wschodniego, nie przyj"te do >wiadomo>ci
– wynik schizmy 1054& „Lud odszczepiony od wiary....”
Dani=o te/ zapewne nie b=aga=, lecz jedynie zabiega=.
1247, wrzesie<. List papie/a Innocentego IV do Wasilka, kr[la
w=odzimierskiego ]Laudemeriae Rex\ – brata Daniela; Wasilko tak/e
przyst'pi= do jedno>ci z Rzymskim Ko>cio=em, obsypuj'c dobro-
dziejstwami, papie/ zatwierdzi= – wbrew kanonom – zawarte jego
ma=/e<stwo w 3-cim i 4-tym stopniu pokrewie<stwa.
0165-01-72, N. 106
Po czym pisa= oddzielny list do Dubrawki ]Dubraucen\ – kr[lowej
w=odzimierskiej. Zgodzi= si" na u/ycie kwa>nego chleba do komunii,
oraz na inne obrz"dy, nie przeciwne Ko>cio=owi Rzymskiemu.
Raynald, nr 29, str. 570.
1247, wrzesie<. Lista papie/a Innocentego IV do Daniela, kr[la
Rusin[w ]Russiae Regem\, w kt[rym zezwala zachowa: wszystkie
obrz"dy cerkiewne, kt[re nie s' przeciwne wierze katolickiej przez
Rzym wyznawanej. 0165-01-72, N. 106
1248, luty. Papie/ Innocenty IV przesy=a pozdrowienie wielkiemu
mistrzowi i braciom niemieckim w Prusach. Wyprawiamy nasze
listy do prze>wietnego Dani=y – kr[la ruskiego ]Ruscie\ i jego brata,
oraz do Aleksandra – ksi"cia suzdalskiego ]Gusdalien\, z zalece-
niem, aby skoro dowiedz' si" o wojsku tatarskim, zbli/aj'cym si"
ku granicom chrze>cija<stwa, natychmiast was o tym uwiadomili.
A my, ostrze/eni, b"dziemy mogli dojrzalej obmy>li:...., itd., czyli
podj': kroki zaradcze.
Dan Lugduni II kal. Febr., roku pi'tego ]1248\. Voigt Codex Dipl. Prus-
siae, nr 74, str. 69, z kopii w kr[lewieckim arch. 0165-01-72, N. 108
1248, lutego 10. List papie/a do szlachetnego ksi"cia Aleksandra
suzdalskiego, w kt[rym donosi mu, /e pose= Jan Plano-Karpini po-
wiedzia= papie/owi, i/ ojciec Aleksandra, z porady pewnego w=asnego
bojarzyna, da= mu s=owo przyj': wiar" rzymsko-katplick', i by=by
dokona= obietnicy, gdyby go >mier: ju/ nawr[conego nie zaskoczy=a;
tedy syn }Aleksander| powinien wst"powa: w chwalebne >lady ojca,
je>li pragnie zbawienia duszy i szcz">cia doczesnego. Dan w Lionie,
10 lutego 1248. Raynald, t. XII, str. 651. 0165-01-72, N. 109
Zn[w, ignorancja prawos=awnej wiary ]tylko przez rzymsko-katolick'\, z
oznakami intrygi ]ojciec Aleksandra obieca= sobie tu/ przed >mierci', i
nikogo nie powiadomi= o planie\. List [w przynie>li dwaj przebiegli kardy-
na=owie& Halda ]lub Haldada\ i Hemont.
Aleksander, naradziwszy si" ze swymi m"drcami, odpowiedzia=& ªMy znamy
nauk" naszej Prawowiernej Cerkwi i histori" Ko>cio=a }Rzym.-Katol.|, i nie
przyjmujemy waszej nauki.º
Plano-Karpini, opisuj'c wszystkie szczeg[=y wtedy zdarzone, nie zanie-
cha=by o tym wzmiankowa:. Karamzin domy>la si", /e duchowie<stwo
katolickie wymy>li=o obietnic" ojca Aleksandra.
1249. Aleksy, legat papieski, opu>ci= Halicz; papie/ nie dotrzyma=
s=owa obiecanych posi=k[w przeciw Tatarom.
1249, lutego 7. Ugoda mi"dzy Krzy/akami a pruskimi nowo-
ochrzcze<cami postawiona grodzie Kiszpor ]Christburg\, przez Jaku-
ba archidiakona laody<skiego, kapelana Innocentego IV ]papie/a\,
i namiestnika papieskiego w Polsce i Prusach.
W ugodzie, Krzy/acy wobec Henryka – biskupa che=mi<skiego,
Henryka Botel – marsza=ka zakonu, oraz Henryka Wida – landmi-
strza, i dalszych godnych os[b, pozwalaj' Prusakom ochrzczo-
nym i poganom&
1. Kupowa: i wszelkim godziwym sposobem nabywa:, dowolne
dobra i rzeczy od wszelkich os[b ]licito sit eisdem neophiyis
emere res quascumque a quibuscumque voluerint...\, itd.
2. Ruchomo>ci' za /ycia i przy zgonie wedle upodobania wolno
rozporz'dzi:....
3. Testamentem nie bronno rozporz'dza: ruchomo>ci'....
4. Nowochrzce<com wolne&
a. prawne ma=/e<stwa, ze wszystkimi zdolnymi osobami,
b. ci/ b"d' prokuratorami we wszystkich s'dach,
c. synowie ich prawni wst"puj' do stanu duchownego i zakonu,
d. szlachta mo/e przywdziewa: pasy rycerskie ]cingulum militare\,
e. cieszy: si" wolno>ci', dop[ki trwaj' w wierze,
5. Zapytani Prusacy przez Krzy/ak[w, jakie prawa i s'dy >wieckie
mie:by chcieli – poprosili o s'siednie, polskie ustawy, co i otrzymali,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
z usuni"ciem – stosownie do ich pro>by – s'du /elaza rozpalonego i
podobnych, przeciwnych Bogu i rzymskiemu ko>cio=owi zwyczaj[w,
je>liby si" jakie tam znajdowa=y.
6. Nauczeni przez Krzy/ak[w, /e wszyscy ludzie s' r[wni,
dop[ki nie grzesz', albowiem grzech rodzi poddanych i nie-
wolnik[w, zobowi'zali si"&
a. nie pali: umar=ych,
b. nie grzeba: trup[w z ko<mi, lud{mi, odzie/' i broni',
ale chowa: na cmentarzach, obyczajem chrze>cija<skim,
c. ba=wanowi K u r c h o, corocznie po zebraniu zbo/a
kruszonemu, i dalszym poga<skim bo/yszczom,
kt[re nie stworzy=y nieba i ziemi, nie czyni: ofiar.
7. Przyrzekli nie utrzymywa: mi"dzy sob' ofiarnik[w&
Tulisson[w i Ligasson[w, czyli >mia=ych oszust[w, kt[rzy
s=awi'c przypisane zmar=ym =otrostwa, kradzie/e, rozboje i
rozpust", potem wykrzykiwali, jakoby ich widzieli, >wietnie,
konno i ze zbrojn' czered' wst"puj'cych do nieba z wymie-
rzon' w=[czni'.
8. Zgodzili si" nie mie: po dwie /ony jednocze>nie, lecz poprze-
sta: na jednej, prawnie w ko>ciele, przy >wiadkach, z zapo-
wiedziami za>lubionej.
9. Sk=onili si" nie sprzedawa: c[rek w zam">cie, ani kupowa:
dla siebie zi"ci[w, nie dziedziczy: spadkiem macoch, jakoby
za wsp[lne kupionych pieni'dze, ani /on >lubnych sprzeda-
wa: lub kupowa:;
a. gdzieby jednak, b'd{ oblubieniec darowa= klejnoty i suknie
ojcu czy matce swej narzeczonej i nawzajem, b'd{ posag
]dos\ dany zosta= m"/owi, b'd{ dar >lubny ]donatio propter
nuptias\ uczyniony /onie tego wszystkiego, ile prawnie si"
dziej'cego, Krzy/acy nie b"d' wzbrania:,
b. nadto, Prusacy wyrzekaj' si" pojmowa: w ma=/e<stwo&
macochy, /ony bratnie i dalsze krewne lub powinowate, w
pierwszym, drugim, trzecim i czwartym stopniu,
bez papieskiego rozgrzeszenia,
c. dopuszcza: do spadk[w dzieci nieprawego =o/a,
d. zabija: lub wyrzuca:, przez si" i drugich, syn[w i c[rek,
i najdalej za dni osiem po urodzeniu nie>: je do chrztu do
ko>cio=[w, dla zanurzenia trzykro: w wodzie, a w przeci'-
gu miesi'ca pochrzci: wszystkie dzieci, pod kar' konfiska-
ty d[br i wyp"dzenia z kraju nagich, w jednej koszuli.
10. Przy tym zobowi'zali si"& Pomeza<czycy – 13, Warmi<czycy –
6, a Natangijczycy – 3 ko>cio=y zbudowa: w miejscach wska-
zanych, opatrzy: je w srebra, i co niedziela do nich ucz"sz-
cza:, zaniechawszy nabo/e<stwa w lasach. Je/eliby do roku
ich nie zbudowali, Krzy/acy za wybrany od nich grosz to
dope=ni'.
Na utrzymanie ksi"dza przeznaczono po 8 =an[w ]manos\ ziemi,
tj. cztery pola i tyle/ las[w, dziesi"cin" z 20-go zagonu, dwa
wo=y, jednego konia i krow". Gdyby dziesi"cina na czas nie by=a
gotow', ksi'dz wtedy dostanie jarzynnego zbo/a ]bladum\ na
chleb i piwo dla siebie trzeciego, i zbo/a na zasiew.
11. Nowo ochrzczeni zobowi'zali si"&
• wstrzyma: si" od mi"sa i mlecznych potraw w czasie postu,
a od pracy w dni >wi'teczne i niedzielne,
• do spowiadania si" corocznie, oko=o Wielkiej Nocy,
• dziesi"ciny z/"te, corocznie do stod[= ksi"/owskich zwioz',
• oraz ostrzeg' Krzy/ak[w o wszelkich nieprzyjacielskich na
nich zamachach, i
• wychodzi: b"d' zbrojno na wypraw" wojenn' w=asnym
kosztem.
Dan 1249 r., VII Idus Februar. ]7 lutego 1249\,
wg Dregera, Codex Diplom. Pomeraniae, druk. w Berlinie 1786, tom
CCXI, str. 286. Inne publikacje maj' znaczne r[/nice i b="dy, podaje I.
Dani=owicz, w tym Hartknoch 1679 ]przy wydaniu kroniki Duisburga\,
przedrukowa= te/ Dogiel 1764 ]Codex Dipl. tom IV, str. 17, nr XXIII\,
podobnie Baczko ]tom 1, str. 269\ i +ukasz Dawid ]tom III, str. 118\.
Orygina= zagin'=.
W Archiwum Kr[lewca kopia przez legata sprawiona& szuflada 59, nr 7.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
Jakub Pantaleon, legat papieski, by= synem szewca z Troyes, gdzie zos-
ta= naprz[d kanonikiem, potem podniesiony do godno>ci archidiakona w
Laon ]Francja\. Nast"pnie zosta= biskupem w Verdun, rych=o patryarch'
jerozolimskim, a na koniec, w 1261 – papie/em, jako Urban IV.
Jakub by= w Polsce, w 1247 r., zwo=a= synod narodowy we Wroc=awiu,
na kt[rym znajdowali si" polscy biskupi z kapitu=ami. Podczas synodu za
/'da=, by polskie duchowie<stwo ofiarowa=o papie/owi po=ow" trzyletnich
dochod[w, na obron" wolno>ci ko>cielnych. Lecz biskupi ledwie na pi't'
cz">: si" zgodzili. Z Wroc=awia uda= si" do Prus, jako legat papieski. wg I.
Dani=owicza 0165-01-74, ten na podst. A. Naruszewicza, t. IV, str. 362.
Nie by=o w przedchrze>cija<skich Prusach poj": zupe=nej w=asno>ci,
lecz tylko ograniczona, rozci'gaj'ca si" do wolnej sprzed/y pewnej cz'stki
– trzeciej lub po=owy d[br posiadanych. Sukcesorami byli jedynie synowie i
spadek przelewa= si" na panuj'cego, kt[ry go dawa= komu zapragn'=. By=y
wi"c posesja, ale nie by=o dziedzictwa ]hereditas\.
Do powy/szych uk=ad[w da=a pow[d zbytnia chciwo>: mistrza – Popo de
Osterna – kt[ry =ama= nadane im przy chrzcie przywileje.
Ju/ poprzedni papie/e& Innocenty III, Hororiusz III i Grzegorz IX
ustanowili, aby nowowiercy poddaj'c si" pod prawo Chrystusa, od
niewoli >wieckiej i podda<stwa wolnymi zostali&
quod ipsis neophitis esset concessum, ut cum vocati essent in libertatem
filiorum Dei, ex aquq et spiritu sancto renati, in libertate sua manentes,
nulli alio essent, quam soli Christo et obedentiae ecclesie Romane subjecti.
U Dregera nr 191.
Lecz Krzy/acy chcieli by: panami ich /ycia i maj'tk[w. Zakazano
Prusakom wszelkiej w=asno>ci i dziedzictwa. Po >mierci jego w=a>-
ciciela, wszelkie jego zbiory i maj'tki przejmowali Krzy/acy. ?aden
z mieszka<c[w nie m[g= nic kupi: i sprzeda: bez woli Zakonu.
Same ma=/e<stwa krzy/ackiemu podlega=y wyborowi. Broniono
szlachetnie urodzonym, nowo ochrzczonym, nosi: or"/, jako zna-
mi" rycerskiego stanu, a kto si" Prusakiem urodzi= – nawet do
duchownego stanu nie m[g= by: przyj"tym.
„...ba=wanowi K u r c h o, corocznie po zebraniu zbo/a kruszonemu...
nie czyni: ofiar” Zwyczaj przetrwa= do dzi>, we wschodniej cz">ci Polski;
ludzie pozostawiaj' tam wieche: na polu. Po >ci"ciu /yta lub pszenicy,
rosn'c' gar>: zbo/a, jego s=om" zawi'zuj' w supe=.
Z innych, poga<skich zwyczaj[w, kt[re przetrwa=y do XX wieku, s' obcho-
dy >w. Jana ]koniec czerwca\ i Zaduszki.
Íwi"tojanki, czyli puszczanie wiank[w ze >wieczk' na wod", s' pozos-
ta=o>ci' po nocach w czasie wezbrania w[d na >w. Jana ]koniec czerwca
– lipiec\, gdy poganie zbierali si" na nimi, biesiadowali podczas dnia, a
nocami kopulowali si" do upad=ego, z przypadkowymi partnerami. W[wczas
wiele dziewic rozpoczyna=o wsp[=/ycie p=ciowe, traci=o wianki, i st'd te/
>wieczka w tym kontek>cie symbolem.... Kto z ch=opc[w z=apie wianek,
ten wybranym b"dzie.... Rezultatem obrz"du by=a nasilona liczba urodzin
wiosn' ]w kwietniu\, gdy ka/dego dnia by=o cieplej i szanse odchowania
niemowlaka by=y coraz wi"ksze, a po kilku miesi'cach ]karmienia oseska
mlekiem matki\ – >wie/e dla niego owoce....
Zaduszki – poganie zbierali si" na grobach zmar=ych, jesieni', 31 pa{dzier-
nika, w przeddzie< Wszystkich Íwi"tych ]1 listopada\. Spo/ywali pokarm,
a jego resztki pozostawiali za sob', zmar=ym. Dzi> pokarm symbolizuj'
pal'ce si" >wieczki, pozostawione za sob', na grobach, przez uczestnik[w
>wi"ta. Zaduszki s' >wi"tem staro/ytnych Druid[w, pal'cych stosy bogu
S=o<ca, i by wynios=y si" duchy z czarownicami. Rzymianie uczynili >wi"tem
na cze>: Pomony, bogini owoc[w i kwiat[w. W USA, 31 pa{dz. jest >wi"to
Halloween, z duchami i maszkarami grobowymi – zwyczaj przeni[s= si" na
inny kontynent i tu przetrwa=, w nieco odmiennej formie. Hallow jest otok'
nad g=ow' >wi"tego ]staroang. halowen, od halig – >wi"ty\. Halloween
jest skr[tem All Hallow Even eve – przeddzie< Wszystkich Íwi"tych ]31
pa{dziernika\, termin u/ywany od 1556.
Sama choinka na Bo/e Narodzenie i >w. Miko=aj ]z workiem prezent[w\
s' bodaj/e pozosta=o>ci' po poga<skich obrz"dach.
Religia chrze>cija<ska adoptowa=a kilka poga<skich zwyczaj[w, by u=a-
twi: poganom przej>cie na now' wiar", zamieniaj'c konkrety& materialne
i czynno>ci na symbole ]>wieczki\. Podobny trend wida: w Ameryce P=d.
i Centralnej, gdzie, by zach"ci: Indian, adoptowane s' ich obrz"dy, je/eli
nie stoj' w sprzeczno>ci z tre>ci' Biblii. Dlatego wiara w tym rejonie >wiata
r[/na jest znacznie od europejskiej tradycji i wyobra/e<.
By nowa wiara by=a atrakcyjniejsza i przej>cie zno>niejsze....
1251. Papie/ Innocenty IV powierza prowincjona=owi zakonu
kaznodziejskiego w Czechach, aby kaza= dawa: wszelk' pomoc
zakonnikom niemieckim, w Inflantach i Prusach.
 WYPISY
Dan w Perugia, 13 Januari 1251. Napierski, nr 98. 0165-01-77, N. 115
1251. Ugoda zawarta pomi"dzy Albertem – arcybiskupem Liwonii
i Prus, a Zakonem Niemieckim w Prusach i Kuronii.
W niej m.in. „nadto, gdyby poganie jakiej ziemi chcieli nawr[ci: si"
na chrze>cija<sk' wiar", tedy rzeczony arcybiskup z biskupami i
braci' Zakonu ]Krzy/ackiego\ uprzejmie i =askawie ich przyjmie,
pod warunkami zno>nymi i uczciwymi.
Dan w Lugdunie, roku 1251, VII Kal. Mart. pont. Innocent. r. VIII.
Kotzebue, tom 1, str. 429. 0165-01-77, N. 116
1251. Papie/ Innocenty IV zaleca prowincjona=owi dominikan[w
diecezji krakowskiej, aby braci swego zakonu wysy=ali do nawraca-
nia poga<skich Prusak[w i Liwo<czyk[w, do pomocy kawalerom
pruskim i liwo<skim.
Wezwa= te/ dominikan[w liwo<skich, planuj'cym krucjat" przeciw
poganom, /eby za zebrane pieni'dze na wojn", wsparli Zakon
Niemiecki potrzebn' broni' i ko<mi.
Bulla datowana Peruzium Idibus Januar. p.n.a. IX ]13 stycznia 1252\.
Groninga, niem. Groningen, 230 km W od Hamburga, 145 km NE od
Amsterdamu, ok. 25 km S od Morza P[=nocnego.
Wyjedna= j' mistrz pruski – Dietrich z Groningi, przebywaj'cy w[w-
czas na dworze papieskim. Papie/ Innocenty IV ca=e swe /ycie
sprzyja= Niemieckiemu Zakonowi i najgorliwszym okazywa= si" ku
sprawie nawracania pogan. Zobacz Voigta T. III, p. 23. 0165-01-77
Orygina= w j. =ac., znajdowa= si" w Archiwum Kr[lewca, szuflada
III, nr 51. Drukowa= Warszewicki pod 1251. Zamieszczona w
Baroniusza Annal Eccles. a. }anno| 1251, N. VIII i Bzoviuszu an.
1251, N. VIII. 5.
Baszko, kustosz pozna<ski, w kontynuacji Bogufa=a, m[wi pod r.
1260& anno vero codem Prutheni baptizati cum suo Rege Mendolpho.
– Item anno codem Mendolphus praedictus, suorum, Prutenorum, Lituano-
rum et aliarum gentium infidelium, multitudine recollecta, terram Mazoviae
intravit. Wi'za=y si" zawsze oba te narody przeciwko Polakom i Rusi,
a szczeg[lniej – Niemcom, broni'c religii przodk[w, i niepodleg=o>ci
ojczystej. 0165-01-77, N. 117
1252, lipca 22. Umowa mi"dzy biskupem Kurlandii a Henrykiem z
Luksemburga w sprawie zbudowania zamku Memelsburg ]Memel\
wsp[lnym kosztem. Biskup wyznaczy= na 5 lat pewny doch[d na
zbudowanie zamku i za=o/enie miasta pod jego >cianami. Umowa ta,
datowana IV Kal. Aug. 1252, w kt[rym pocz"to budow" i biskupowi
cz">: miasta ust'piono.
Oblegany w 1253 przez po='czone wojska litewsko-sambijskie. Z
akt Kr[lewca, w 1253 woje litewscy, po='czeni z sambijskimi ob-
legali Memelsburg, czyni'c wok[= niego obozowe sza<ce ]Castra
excercitus Lettoviorum et Sambitarum, que fixerunt in obsidione Castri
primitus edeficati; Voigt. tom III, str. 69\.
Bulla papieska, datowana z Assy/u }ital. Assisi|, 23 sierpnia 1254,
do Dominikan[w, nawo=uj'cych do krucjaty, wy=uszcza razem cele,
dla kt[rych Memelsburg zbudowano. M[wi bowiem o Krzy/akach&
Ex corum ]fratrum\ insinuatione percepimus, quia juxta flumen situm
inter Livoniam et Prusciam. Memele vulgariter appellatum, quia arma,
vestes, sal et multa vite necessaria paganis illarum parcium, in discrimen
Christi fidelium, ferebantur, quoddam castrum cum gravissimis laboribus
et expensis, de novo construere ceperunt.
Datum Assisii X Kal. Sept. n.p. an. XI ]23 Augusta 1254\.
W tajnym archiwum Kr[lewca, st'd 0165-01-85, N. 139
Zamieszanie&
• mistrz Popo z Osterny }Peppo von Osterna| ju/ roku 1251 da= poru-
czenie Eberhardowi z Sayn d{wigni"cia zamku Memelsburg zwanego,
0165-01-85, N. 139
• umowa mi"dzy Henrykiem luksemburgskim – biskupem kurlandskim a
Popo z Osterny, wzgl"dem zbudowania zamku Memelsburg wsp[lnym
kosztem, zawarta roku 1252, lipca 22, jak wy/ej –
umowa datowana IV Kal. Aug. 1252, jak wy/ej
• ugoda mi"dzy Henrykiem biskupem Kurlandii a Zakonem Niemieckim,
wzgl"dem zbudowania twierdzy ]Castrum\ Memla, oraz wzgl"dem
granic miasta ]Civitas\ Memla r. 1253. 0165-01-82, N. 128
Tak i z chrztem oraz koronacj' Mendoga, 1252 czy 1253$
1252. sierpie< ]Idus Augusti\. Chrzest Mendoga i darowizny&
Myndowe z =aski Bo/ej kr[l Lettowii, objawiwszy wszystkim wiernym, list
jego ogl'daj'cym, swe pozdrowienie, powiada, i/ z natchnienia boskiego i
uprzejmej rady mi=ych mu w Chrystusie mistrza i braci Zakonu Niemieckiego
w Liwonii, otrz'sn'wszy si" z ba=wochwalczych b="d[w, powo=any zosta=
do >wiat=o>ci wiary Chrystusa i przez chrzest odrodzony. ?e ojciec naj>wi-
"tszy i pan, Innocenty IV, kt[remu osob" sw', kr[lestwo i wszystkie dobra
podda= w jurysdykcj" i opiek", powag' sw' zaleci= koronowa: go kr[lem
ca=ej Lettowii, oraz wszystkich ziem, ju/ za pomoc' Bosk' wydartych, lub
wydrze: si" maj'cych z r'k niewiernych, w tym celu, aby szcz">liwie z nim
rozpocz"te dzie=o, pomy>lnym skutkiem uwie<czone zosta=o, i /eby w tym
stanie pot"/n' r"k' pokona: odst"pc[w wiary i wichrzycieli w=asnego kr[le-
stwa ]Fideique rebelles et turbatores regni nostri\. Maj'c potrzeb" pomocy
od wspomnianego mistrza i braci, kt[r' mu oni zar"czyli pod przysi"g' i od-
dzielnym listem przyrzekli, b"d'c i bez tego zakonnymi >lubami zobowi'zani
walczy: z nieprzyjaci[=mi wiary i Ko>cio=a; wszak/e aby wspomniany Zakon
wi"cej okaza= gotowo>ci w bronieniu jego samego i nast"pc[w, w=asnymi
nak=adami przeciw nieprzyjacio=om, za zgod' tych/e nast"pc[w daruje mu
nast"puj'ce ziemie& Denowe ca=', kt[r' te/ zowi' niekt[rzy Jetwesen, za
wy='czeniem niekt[rych ziemeczek, jako to Sentane, Dernen i Cresmen, oraz
wsi zwanej Gubiniten i trzech wiosek w Welzowie, kt[re dla siebie zachowuje.
Pr[cz tego, nada= rzeczonym braciom ca=' ziemi" Schlawen, Semeyten,
za wy='czeniem z Semejty tych jedynie d[br, kt[re oddzielnym listem nada=
biskupowi Lettowii.
Nadto, t" im szczeg[ln' czyni =ask", za zgod' sukcesor[w dobrowoln' i
szczodrobliw', i/ ktobykolwiek z naszego kr[lestwa pragn'= rzeczonym
braciom co da:, lub zapisa: w testamencie, albo odkaza: z d[br ruchomych,
ca=ych lub cz'stkowych, w=asnego dziedzictwa lub prawem feudalnym od
niego ]Mendoga\ dzier/anych }posiadanych| ]sive a nobis teneatur in feudo\ –
to spokojnie mog' otrzymywa: i posiada: na wieki.
Na wieczn' pami": tej darowizny i ordynacji, przywilej obecny kazali>my
umocni: nasz' piecz"ci'.
Dan ]pisany\ anno Domini ]roku Pa<skiego\ MCCLII, VII. Idus Augusti.
0165-01-81, 82, N. 126
Orygina= pergaminowy z czerwonym jedwabnym sznurkiem, na kt[rym
wisia=a oderwana piecz":, by=a w archiwum Kr[lewca, Nr 966.
Krzy/acy wykonali z niego mn[stwo kopii, z r[/nymi datami i na r[/
ne okazje spor[w z Litw'.
Drukowa= Kotzebue T. II, p. 291, a poprawia= omy=ki Voigt, z nich
powt[rzy= Narbutt w dziejach Litwy T. IV.
Transumpt jego, uczyniony r. 1352 w Rydze przez mistrza liwo<skiego
Goswina de Herike; pofa=szowa= wiele wyraz[w i miejsc, doda= myln'
dat" 1257, wypisa= miejsca darowane zupe=nie inne, i sprawi=, /e
wielu pisarzy przedrukowa=o ten akt pod niew=a>ciw' dat' 1257 r., i
z omy=kami co do kraj[w nadanych. Do takich nale/y Dreger pod N.
298. }i$| +ukasz Dawid, kt[ry go drukowa= po raz pierwszy w ksi"dze
IX. Z niego przedrukowany in Actis Borussicis 1732, III Band, p. 724.
Stamt'd zaczerpn'= Naruszewicz T. V, p. 349, Edycja pierwsza. Mia=
go i Dogiel w MS. T. VII.
Acta Borussica dostarczaj' trzy przedruki T. III, p. 738, z tych pobra=
Naruszewicz. Codex diplom. Pomeraniae Dregera ma je pod N. 252,
270, 271, 298, 312, 315. Baczko przywodzi jeszcze niekt[re z biblioteki
zamkowej, T. I, p. 317.
Zupe=nie zrozumia=e zainteresowanie Niemc[w, ale darowizna – jak
wszystkie inne – pod naciskiem sytuacji, tj. wymuszona, chrzest nie-
szczery ]fa=szywy, jak i ca=a wiara, i wszystkie inne\, sam Mendog,
w=adaj'cy Nowogr[dkiem, odda= ziemie do kt[rych nie mia= prawa.
W sprawie wierno>ci nazw – I. Dani=owicz tak/e nie przyk=ada= wielkiej
wagi do dok=adnej ich pisowni – nazw w=asnych& imion i miejsc;
w oryginale Christijano na Krystyn, Jagal na Jagie==o, Jurgenburg na
Georgenburg, itp.
1252 lub 1253. Witos postawiony ]mianowany\ pierwszym biskupem
Litwy, przez biskupa che=mi<skiego – Henryka, chocia/ nigdy tam
nie mieszka=, a w potrzebie – z Krakowa kraj zwiedza=.
Me wahanie co do roku wyp=ywa st'd, /e Dani=o wo=., w drodze po-
wrotnej z najazdu na czesk' Opaw", 1252, spotka= w Krakowie pos=[w
od papie/a, nios'cych b=ogos=awie<stwo, wieniec i san kr[lewstwa
]godno>: t"\. 0001-02-826, patrz wypisy z Ipat. ltpsi pod 1252.
Tym bardziej, /e o/enek Romana – syna Dani=y – mia= mie: miejsce
w 1253, w Judenburgu, w Styrii, po kt[rym najazd Dani=y na czesk'
Opaw", w wi"c w 1253, nie 1252 – st'd i koronacja Mendoga 1253.
Inni te/ utrzymuj', /e by= to rok 1253. Gdy rok 1252 wyp=ywa z
naniesionych poprawek ]niezbyt pewny, ci"/ko, ale mo/na osta-
tecznie rok przesun': na podstawie poprzedniej przes=anki\, a inni
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
te/ pope=niali pomy=ki w latach; m[g= by: przy koronacji Mendoga,
1252, ale w[wczas nie by= jeszcze biskupem – st'd me wahanie.
?ycie przep"dzi= w Krakowie, z racji tej, /e Litwa w XIII wieku poga<ska by=a;
wy>ci"cony na biskupa w 1253& Baszko, za nim Kromer, Bielski, Strijkowski,
Sarnicki& frater Vitus de ordine praedicatorum, Lithvanorum primus episcopus, per
venerandum Fulconem archiepiscopum fuerat consecratus an. 1253.
Jan D=ugosz, pod 1253, o konsekracji Wita w Koz=owie wspomina. Wojciech
Koja=owicz, t. 1, str. 97, pod 1252 pisze, /e przy konsekracji Mendoga na
kr[lestwo& sacrorum per Litvaniam pontifex designatus Vitus, religiosum institutum
S. Dominici sub Hyacinthi magisterio secutus.
Baszko, Kromer, Bielski, pod 1254 m[wi', i/ rzeczony Vitus primus Litvanorum
episcopus, by= w Krakowie przytomny }obecny, J.D.| przy podniesieniu z grobu
ko>ci >w. Stanis=awa }Szczepanowskiego, kanonizowanego 1253|.
Henryk che=mi<ski i Fulco arcybiskup, >wi"cili Wita bez przytomno>ci mo/e
trzeciego biskupa; sta=o si" to przed koronacj' Mendoga }1252, J.D.|. Nie-
siecki i Ruszel utrzymuj', /e Wita z Litwy wygnano i nawet raniono, i /e w
krakowskim konwencie /ycie zako<czy=. 0165-01-81
1254. Christijan – biskup litewski, naznaczony przez arcybiskupa
liwo<skiego i pruskiego, rozmy>laj'c jakby m=odocian' sw' owczarni"
rozszerzy: i umocni:, b"d'c przekonany, /e nie zdo=a utrzyma: si"
bez wsparcia i pomocy Rycerstwa Mieczowego, kt[re rozkrzewi=o
wiar" chrze>cija<sk' w Estonii, Inflantach, Kurlandii i Prusach, aby
to/ rycerstwo ch"tniej zas=ania=o jego ko>ci[= od najazd[w nieprzy-
jacielskich, odst'pi= i odpu>ci= }rycerzom| dziesi"cin" z tych ziem,
kt[re Myndowe – kr[l litewski, darowa= Zakonowi, z dodatkiem, i/
nawet z nowych ziem, zdobytych na niewiernych lub przez Myndowe
darowanych – dziesi"cin p=aci: nie b"d' zobowi'zani. Wszak/e,
dostarczy Zakon wszystkich potrzeb w czasie rocznej wizyty, dla
biskupa z dziesi"ci' }dziesi"cioma| konnych przeje/d/aj'cego, a
dla archidiakona – w siedem koni.
List ten biskup zatwierdzi= sw' piecz"ci'.
Dan w Rydze r. 1254, octavo Idus Aprilis ]6 kwietnia; pocz. roku\.
orygina= nie istnieje. Pergaminowy transumpt by= w Kr[lewcu, wielce
uszkodzony przez wilgo:, Spec. I, p. 316; w Rydze uczyniony 26 maja
1388, jest w Napierskim N. 454. I. Dani=owicz z Dregera N. 247, p.
355.
Wida: wi"c, /e i w Litwie, przez chciwo>: niemieckiego duchowie<stwa,
dziesi"ciny przy zak=adaniu biskupstw by=y stanowione i wielce przyczy-
ni=y si" do odpadni"cia od wiary chrze>cija<skiej. Zobacz Napierskiego
N. 160 w kt[rym znajduje si" transumpt obecnego listu sprawiony r. 1352,
marca 7, w Rydze, z umieszczeniem w nim razem zatwierdzenia danego
na ust'pienie dziesi"cin, przez papie/a Aleksandra IV }1254–†1261|,
z dat' w Assy/u VIII Kal. Febr. ]25 stycznia 1260\.
Komentarz J.D., nie tylko niemieckie duchowie<stwo by=o chciwe sta-
nowi'c dziesi"ciny – polskie nie mniej, jak zobaczymy z akt[w nada<
przez Jagie==", po chrzcie Litwy 1387. Tak/e w Rosji by=a cerkiew
dziesi"cinna. Wszystkie ko>cio=y by=y nowym rodzajem w=adzy nad
cz=owiekiem, wymagaj'ce utrzymania przez >wiat pracy, podatkami,
ob=o/eniem rygorami. Najwyra{niej, przez to i przez fa=sz, wyznawcy
syna Boga byli t"pieni przez w=adc[w w pierwszych wiekach po Chrys-
tusie, bo – w p[{niejszych wiekach – narzucali swe pogl'dy w spos[b
godny diab=a – metodami, kt[re zarzucali swym prze>ladowcom. Ci,
kt[rzy ich t"pili, musieli czu:, /e tak b"dzie, bo fa=szywy i despotyczny to
rodzaj oszust[w. Ko>cio=y by=y nowym rodzajem w=adzy i nadal s'.
O rozszerzeniu owczarni my>l' ci, kt[rzy chc' mie: z niej zysk w postaci
runa – pasterze i papie/e. Baran[w i owiec nie brakuje, daj'cych si"
zwodzi: my>l', /e zmartwychwstan' z cia=em, niebo ich czeka... po
>mierci. Tych kler wodzi przez /ycie; ci"/kim grzesznikom zapewnia
niebo, przez odpusty i odpuszczenia grzech[w, w imi" Boga.
W przypadku papie/y runo zwie si" >wi"topietrzem ¯ >w. Piotr ¯ petros.
1254. Papie/ Innocenty IV wzywa wy/sze duchowie<stwo, to jest
dziekan[w, archidiakon[w, prze=o/onych i dalszych pra=at[w ko>-
cielnych w Liwonii, Estlandii i Prusach, aby og=aszali krucjat" przeciw
srogim hordom Tatar[w, nieprzyjaci[= najzawzi"tszych chrze>cija-
<stwa, oraz dalszym ich wsp[lnikom ]z nazwy nie wymienionych\,
gro/'cym najecha: ziemie liwo<skie, esto<skie i pruskie.
Dan w Assy/u XIV Kal. Junii roku jedenastego ]1254\.
kopia w Kr[lewcu w ksi"dze bull., nr 331. Drukowa= Voigt, Codex Dipl.
Prus. nr 97, str. 94, 95. Voigt, Hist. Prus. tom III, str. 64. 0165-01-85, N.
138. „Wsp[lnikami” nie wymienionymi z nazwy byli najwyra{niej Litwini.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
1254, wrzesie<. List papie/a Innocentego IV do Mendoga&
Christian, biskup litewski mianowany przez arcybiskupa Liwonii i
Prus, maj'cy by: prze=o/onym katedry kt[r' Mendog hojnie uposa-
/y: zobowi'za= si", nie powinien podlega: ryzkiemu arcybiskupowi
}Albertowi|, chocia/ ju/ jemu wykona= przysi"g", ale – stosownie do
pro>by Mendoga – zale/e: ma bezpo>rednio od papie/a, dlatego
/e Litwa jest w=asno>ci' >w. Piotra. Uwalnia go od przysi"gi na wier-
no>: ryzkiemu, a ka/e powt[rzy: przed biskupem naumburgskim
na rzecz papie/a. Usprawiedliwia si" przed Mendogiem, /e sta=o
si" to wbrew woli papie/a, przez po>piech arcybiskupa, kt[ry przed
odebraniem listu papieskiego, Chrystjana ustanowi= i wym[g= od
niego przysi"g" dla siebie i swego ko>cio=a.
Dan w Anagni III nonas Septembris pontificatus anno XII ]1254\
transumpt z 1388, maja 26 w Rydze uczyniony }wykonany|.
List ten wydrukowa= Dreger N. 249, p. 357. Tej/e tre>ci jest u Dregera list
Innocentego do Christjana biskupa litewskiego, tej/e daty, u Napierskiego
N. 453, skr[cenie w Raynaldzie pod 1254, T. XIII, p. 641, N. 27.
Mendog obawia= si", aby przez przysi"g" dla biskupa, ca=e jego pa<-
stwo nie by=o uwa/ane za podlegaj'ce ryzkiemu arcybiskupowi, kt[re
by= wy='cznie podda= pod w=adz" >w. Piotra. Prosi= wi"c papie/a
o zniszczenie tej zgubnej dla wolno>ci i niepodleg=o>ci jego narodu
klauzuli. Papie/ rozkaza=, /e nie >cierpi na Litwie /adnego biskupa
innego, jak podlegaj'cego prosto Stolicy apostolskiej. Voigt T. III, p.
39, przywodzi s=owa bulli papie/a Innocentego IV, w kt[rej m[wi o
Chrystjanie biskupie& fratrem Christijanum de domo Theutonicorum in
Livonia virum utique litteratum, orovidum et honestum, quem ]Rex\ secum
tempore sue conversionis habuit. 0165-01-85, 86, N. 140
1254, pa{dziernik. List papie/a Innocentego IV do biskupa Dorpatu,
w kt[rym utwierdza przedstawionego przez Mendoga biskupa Litwy
– Chrystiana, utrzyma: si" maj'cego kosztem kr[lewskim, i uwalnia
od podleg=o>ci arcybiskupowi ryzkiemu, kt[remu zawczesn' wyko-
na= przysi"g", dlatego, /e Litwa jest w=asno>ci' >w. Piotra. Zaleca
biskupowi dorpackiemu czuwanie, aby nikt nie >mia= krzywdzi:
i uciska: Chrystjana i przeszkadza: mu do wykonania przysi"gi
papie/owi. A to pod obaw' wykl"cia.
Dan ]pisan\ w Anagni XII. Kal. Octobr. pontificatus an. XII ]1254\.
transumpt =aci<ski sprawiony przez notariusza cesarskiego w Rydze,
26 maja 1388. Kopi" drukowa= Dreger N. 251, p. 359, w Napierskim
N. 453. 0165-01-86, N. 141
1254, grudnia 12. Bulla papie/a wydana w Sens, w kt[rej zatwierdza
pos=usze<stwo mistrza Liwonii arcybiskupowi Rygi – Albertowi.
Bulla datowana in Civitae Senonensi an. D. 1254 in vigilia B. Virg. Lucie.
Albert wyst"powa= z Henrykiem – biskupem }wyspy| Oesel, a Die-
trich z Groningi – mistrz pruski, z pe=nomocnikiem wielkiego mistrza
}Peppo von Osterna 1253–1257| zjawili si" na dworze papieskim, w
Sens. Rozpocz"to uk=ady. Dietrich z Groningi zgodzi= si" w imieniu
mistrza liwo<skiego wykona: publicznie w Sens pos=usze<stwo
arcybiskupowi }Albertowi|, w rzeczach >wieckich i duchownych, }
ale| wobec Henryka – biskupa Oesel, mia= by: oswobodzony,
skoro mistrz liwo<ski osobi>cie wykona=by takowe homagium.
Ugod" t" zatwierdzi= papie/ bull' 12 Decembra 1254.
Dogiel T. V, N. 28. 0165-01-86, N. 142
Na mocy ugody, papie/ wzi'= pod sw' protekcj" arcybiskupstwo
ryzkie z jego dobrami, i – z kolei – podda= jemu biskupstwa w Oesel,
Dorpacie, Wierland, Kurlandii, Che=mnie, Pomezanii, Samlandii, Rusi,
i... Warszawie }Warszawa by=a w[wczas wsi' Warsza; Jazd[w i Czersk
pobliskimi grodami; Gniezno i P=ock siedzib' arcy(biskupstw, J.D.|.
Dani=owicz zarzuca= Krzy/akom zmiany nazw ziem i grod[w, podczas
kopiowania akt[w darowizny, przez Mendoga, 1252, a tu co jest$
W osobnej bulli opisa= wszelkie prawa i obowi'zki arcybiskupa
wzgl"dem Zakonu jako duchowie<stwa. Wydana w tej mierze na pro>-
b" arcybiskupa osobna bulla papieska, datowana w Neapolu II Kal.
April. Indict. XIII, an. 1255, papiestwa roku I }Aleksandra IV 1254–1261|.
orygina= by= w archiwum Kr[lewca. Voigt T. III, p. 56.
1254, grudzie<. Wyprawa krzy/owa do Samlandii.
Krzy/acy przedsi"wzi"li podbi: Samlandi". Najpierw znakomity
rycerz, Burhard z Hornhauzen, w tym/e roku zosta= mianowany
przysz=ym komturem Samlandii.
 WYPISY
Wiosn' dotar= do Prus biskup o=omuniecki – Bruno, wys=any przez
kr[la czeskiego Ottokara. Doni[s= mistrzowi o zamiarach przyci'g-
ni"cia nast"pnej zimy z wypraw' krzy/ow', oraz przywi[z= wezwa
-nie kr[lewskie do ludu Samlandii, aby spokojnie da= si" nak=oni:
do wiary i przyjmowa= chrzest, dla umocnienia kt[rego, kr[l sam
nadci'gnie nast"pnej zimy.
Ottokar, za podszeptem papie/a, my>la= utworzy: na p[=nocy kr[-
lestwo, zale/ne od Czech, i z=o/y= papie/owi >lub, na wypraw" krzy/
ow' do Prus. Zakonnik Bartholomeus otoczy= kr[la mn[stwem krzy/
owc[w z Czech, Morawii i Austrii.
W grudniu wyprawa ruszy=a do Prus, z mn[stwem krzy/ownik[w z
Czech, Moraw i Austrii. Morawianom przewodzi= Bruno z O=omu<ca.
Kr[lowi Czech – Ottokarowi, towarzyszy= Rudolf habsburski. Wypra-
wa ci'gn"=a przez Íl'sk i przed Bo/ym Narodzeniem ]25 grudnia\
kr[l stan'= we Wroc=awiu. W Polsce wspaniale by= przyjmowany
przez ksi'/'t i biskup[w miast. Z='czy= si" z nim Otto – margrabia
Brandenburga. W styczniu kr[l przekroczy= Wis=" ko=o Torunia,
spotkany przez mistrza Peppo von Osterna. Wezwani biskupi Prus
po>pieszyli ze swymi kontyngentami. Ca=e wojsko liczy=o 60 tys.
zbrojnych – jakich dot'd Prusy nie widzia=y. Najpierw skierowano si"
ku Baldze. ]Balga n(Frische Haff – Zat. Wi>lan'\, a st'd do Samlandii.
Opis wyprawy zawiera kilka ciekawych szczeg[=[w&
– w Samlandii przedstawiony zosta= s"dziwy zwierzchnik kraju –
Wissegaude, ojciec Wittinga, pochodz'cy z rodu Candeynen,
– ko=o Medenau wszystko ogniem i mieczem wyt"piono,
– pod Rudaw' poganie napadli na si=y kr[lewskie, lecz zniesieni zostali,
– w okolicach Quedenau Sclode ]Tarcza\ z ca=ym rodem chrzest przyj'=.
Najpierw skierowano si" ku Baldze. Tu przedstawiony by= kr[lowi s"dziwy
zwierzchnik Samlandii – Wissegaude, ojciec Wittinga, pochodz'cy z rodu
Candeynen, w okolicach Medenau. Gdy ten zar"czy= kr[la o niechybnym wojsk
powodzeniu – otrzyma= od kr[la za=og" dla swego maj'tku. Przeci'gaj'c
ko=o Medenau, wszystko ogniem i mieczem wyt"piono. Pod Rudaw' poganie
napadli na kr[lewskie si=y, lecz zniesieni – musieli da: zak=adnik[w i przyj':
pok[j. Ochrzczono dow[dc[w, z kt[rych jeden otrzyma= kr[lewskie imi"
Ottokara, drugi Ottona – margrabiego habsburgskiego. Obaj byli obdarzeni
wspania=ymi sukniami od kr[la i jako chrze>cijanie pozdrowieni. Za przyk=a-
dem dow[dc[w, poszli inni, z prostego ludu. Gdzie tylko kr[l przeci'gn'=,
zjawiali si" do niego krajowcy i chrzest z darami w sukniach przyjmowali.
Do takich nale/a= szlachetny Sclode, mieszkj'cy w lasach Quedenau, kt[ry
z ca=ym swym rodem chrzest przyj'= i >wi"cie go dochowa=.
Krzy/owcy wyznaczyli miejsce na d{wigni"cie zamku Königsberg
]Kr[lewiec\, kr[l nakaza= odwr[t swych wojsk i jeszcze w ko<cu
stycznia 1254, przez Brunsberg, kr[l powr[ci= do Czech. Zdawa=o
si" kr[lowi, /e do>: zdzia=a= dla s=way swego imienia i wyprawy
krzy/owej, bo nawr[ci= Samlandi". P[{niej nie raz przechwala= si",
/e – rozszerzywszy granice czeskie – po='czy= morze Adriatyckie z
Ba=tyckim i panowanie czeskie rozpostar= w najodleglejsze strony
P[=nocy& Prussia subacta gloriari palam solebat ]Rex\, se terminos regni
Bohemiae a mari Adriatico usque ad mare Germanicum promovisse, quod
aliis ante se regibus ne per somnium quidem contigerit. Dubravius p. 137.
na podst. 0165-01-87, N. 143, ze zmianami i uzupe=nieniami ]stycze<
1255 dostosowany do starego kalendarza& 1254\
Oko=o 1254 /y= kr[l semigalski o imieniu Vester, wymieniony przez
Alnpeka ]str. 29\, a na ?mudzi waleczny rycerz – Aleman, kt[ry d'sa=
si" na Mendoga ]Myndowe\, za przyj"cie wiary katolickiej ]Alnpek,
str. 46, za kt[rym Voigt, t. III, str. 66\.
Alnpek nazywa kr[l[w ?mudzkich& der Kunige von Sameiten ]str. 55\,
kunigas[w za> Reges, Reiks }chyba odwrotnie, J.D.|.
Lud ten, obfitowa= w mn[stwo bohater[w, do wojny jak i =upie/y
skorym by=. Alnpek, str. 55 Nienawi>: zwi"kszy=a si", gdy ?mudzini
dowiedzieli si", /e Niemcy wyt"pili staro/ytn' wiar" przodk[w.
Alnpek, str. 46, Voigt, t. III, str. 66
Silnie te/ dzia=a=y na umys=y zach"cenia kap=an[w. Ilekro: woje
wybierali si" napa>: na s'siednie kraje, tylekro: pobudzano jego
odwag" i zawzi"to>: przez sute biesiady i pijatyki, przez kr[l[w
wyprawiane. Wyst"puj'cy ofiarnik ]Blutekirl, wg Alnpeka\ rzuca=
los i zarzyna= cielaka. Kropi= jego krwi' rycerstwo i przemawia=&
b'd{cie odwa/ni ?mudzini. Czy szcz">cie lub nieszcz">cie spot-
ka was w tej wyprawie, zawsze powinni>cie zwyci"/y:. Voigt.
1254. K=[tnie Zakonu Niemieckiego w Prusach z arcybiskupem
Rygi – Albertem, b. arcybiskupem Lubeki. Papie/ poleci= mu sprawo-
wanie obowi'zku legata papieskiego w Prusach, Liwonii i Estlandii
]Estonii\. Lecz gdy rozpocz'= swe ko>cielne powinno>ci – znalaz=
tyle utrudnie< od Krzy/ak[w, /e musia= zanie>: skarg" do papie/a
i na koniec dobrowolnie zrzec si" legata do Prus. Wszystko to wyra-
/a bulla datowana w Lateranie VI idus Mar. an. XI 10 marca 1254,
odnowiona przez Aleksandra VI, w 1258. 0165-01- 86 N. 142
znajdowa=a si" w archiwum Kr[lewca, z niej I. Dani=owicz 1860.
1256. Papie/ Aleksander IV w li>cie do ksi"cia kujawskiego i ="czy<-
skiego Kazimierza ]Kasoturus\ zgadza si" za przyk=adem swego po-
przednika, by poganie Jad{wingowie ]Jentuosi\, pragn'cy dobrowolnie
przyj': wiar" chrze>cija<sk', mieli prawo podda: si" pod jego w=adz"
i panowanie, nie b"d'c do tego zmuszeni moc' or"/a. A /e nawraca-
nie dobrowolnie by: powinno, zatem nie b"dzie to ubli/a: prawu, jakie
maj' Krzy/acy zdobywania or"/em ziem poga<skich ]$#, przyp. J.D.\.
Dan w Agnani, Id. Julii an. 2 ]1256\. Raynald, t. XIV, str. 19, nr 14.
1257. List papie/a Aleksandra IV do szlachetnych& Kazimierza –
ksi"cia ="czy<skiego i kujawskiego, oraz dalszych ksi'/'t, baron[w
i krzy/ownik[w polskich, morawskich i austriackich, b=ogos=awi'cy
ich krzy/ow' wypraw" przeciwko Litwinom ]Liowannos, Lictuanos\, i
Jad{wingom ]Jacintiones\, oraz dalszym poganom i niedowiarkom,
s'siaduj'cym z ziemiami chrze>cija<skimi, kt[r' przedwzi"li za
namow' arcybiskupa gnie{nie<skiego ]Fulkona\, oraz Bart=omieja –
franciszkanina czeskiego. Przyjmuje rzeczonych ksi'/'t stosownie
do ich pro>by w protekcj" i obron" >w. Piotra i apostolskiej stolicy,
oraz nadaje im te sam odpusty i swobody, jakimi ciesz' si" krzy-
/ownicy, ci'gn'cy do ziemi >wi"tej.
Dan w Lateranie non. Januar. an. III. ]1257\.
Raynald, N. 22, p. 31. Ten/e papie/ nada= prawem w=asno>ci ksi"ciu
="czy<skiemu i kujawskiemu pewne ziemie, zwane Goleas i Polexici,
je>liby ich mieszka<cy dobrowolnie chrzest przyj"li, i to nie ma ubli/a:
prawu jakie maj' Krzy/acy do Prus, /e cokolwiek or"/em zdob"d' – to
ma by: ich w=asno>ci'. A /e poganie onych ziem z ochot' na to przystali,
i poddali si" dobrowolnie ksi"ciu, zatem roz/arci i chciwi Krzy/acy zacz"li
naje/d/a: na }tych/e| pogan, ogniem i mieczem r[d ich t"pi:.
Widz'c to, legat papieski – opat z Mezzano, kt[remu kazano broni: praw
Kazimierza – rzuci= kl'tw" na Krzy/ak[w i doni[s= o tym papie/owi,
kt[ry kl'tw" zatwierdzi=, ile wida: z listu do Dominikan[w pisanego.
U Raynalda pod rokiem 1257, N. 23.
Komentarz J.D., papie/ rzucaj'cy kl'tw" na Krzy/ak[w za rze{ – p=on-
ne nadzieje na niewinno>: papie/a. Zak=amanie, bo papie/ zatwierdzi=
ziemie zdobyte or"/em, a wi"c – ogniem i mieczem, mordem.
1257. Mindowe “daruje” Krzy/akom ca=' ?mud{.
Charakterystyczny pocz'tek aktu darowizny w czasie chrztu Min-
dowga 1251, z t' r[/nic', /e pisany po jego koronacji, 1252&
Myndowe z =aski bo/ej kr[l Lettowii, oznajmuje wiernym w Chrystusie te-
ra{niejszym i przysz=ym i/ z natchnienia boskiego za rad' i pomoc' Zakonu
Niemieckiego w Liwonii, zostali>my ukoronowani kr[lem ca=ej Litwy.
Przeto ca=' ziemi" S e m e j t e n przeznaczamy rzeczonym braciom do
posiadania, ze wszelkimi prawami za wy='czeniem ziem, kt[re>my dali
biskupowi Lettowii, jak to opiewaj' szerzej wydane w tej mierze listy.
Na wiar" tego, list obecny piecz"ci' nasz' umocni: kazali>my.
Dan ]pisany\ roku wcielenia Pa<skiego MCCLVII ]1257\.
Drukowa= +ukasz Dawid B. VII, S. 142.
Prokurator Witolda – Jan Millis, na soborze w Konstancji ]w Niemczech\
dowodzi=, /e Mendog – nie b"d'c w=adc' ?mudzi – nie m[g= jej da-
rowa: Krzy/akom. 0165-01-94, N. 161
M[g= – nie przeczy logice; w=adca ]jak i ka/da inna osoba\ mo/e daro-
wa: kraje do kt[rych nie ma prawa. Tak papie/ Aleksander IV nada=
Goni'dz i Polesie – Kazimierzowi, ksi"ciu ="czy<skiemu i kujawskiemu
¿1211–†1267.11.14, synowi Konrada maz. †1247, tak zrobi= Mindowg
i tak te/ Jan – kr[l czeski; nie mia= prawa do polskiego Pomorza, ale
nada= je Krzy/akom 1329, w imi" Boga i ku czci Naj>wi"tszej Marii
Panny, a liczna jego szlachta urz"dowe da=a >wiadectwo, /e nie czyni
tego przez zdrad", ani z /adnej boja{ni. 0165-01-170, N. 334
Mindowg nie mia= prawa darowa: ?mudzi – to prawda, ale m[g=.
Fa=szerstwo Krzy/ak[w&
1. Orygina= nie istnieje.
2. Kopia wykonana 1392, przez Jana – biskupa rewelskiego,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
z cz">ci' s=ownictwa wzi"tego z aktu 1251 ]chrzest Mindowga\.
3. Gdy Mendog raz podarowa= ?mud{ w 1251 – nie by=o potrzeby
sporz'dzania osobnego aktu.
1259. Z rozkazu papieskiego, arcybiskup Kolonii wezwa= ducho-
wie<stwo swej diecezji do opowiadania krucjaty, na pomoc Zako-
nowi krzy/ackiemu w Prusach, Liwonii i Kurlandii.
Na wiosn" 1259 nadci'gn"=y do Prus kupy pielgrzym[w. ?e za>
Krzy/acy skar/yli si" papie/owi, i/ do kraju ich ci'gn'ce zaci'gi
pielgrzym[w napadane s' na drodze i obdzierane – papie/ wyda= w
Anagni bull", 28 April. 1259, do Ernesta – biskupa pomeza<skiego,
aby rozci'gn'= kary ko>cielne na podobnych napastnik[w.
pielgrzymi niemieccy obdzierani byli przez samych Niemc[w, rycerzy-
rabusi[w, zwanych Raubritter.
Tych krzy/ownik[w u/y= po cz">ci Zakon na zbudowanie zamku
Labiau }w Sambii, 4 km S od Zalewu Kuro<skiego; b="dnie u I. Da-
ni=owicza& Libawy, dzi> Liepaja, 184 km N od Liabau|, dla zas=ony
od pogan. Druga cz">: wyprawiona dla os=ony pracownik[w trud-
ni'cych si" przy budowie zamku S. Georgenburg, w kraju Kursowskim
}pow. Kro/e|, niedaleko rzeki Aa, aby os=ania= /eglug" na tej rzece
i zwi'zek z morzem ko=o Ryzkiej Zatoki.
Koszt na budow" zamku dostarczy=y Prusy i Liwonia, albowiem
zamek ten mia= u=atwia: stosunki mi"dzy obu krajami.
Voigt T. III, p. 155–158; 0165-01-99, N. 180.
1259. Myndowe, kr[la Litwy, donacja Zakonowi Mieczownik[w
Liwo<skich, w kt[rej nast"puj'ce ziemie im podarowa=&
D e n o w e ca=', kt[r' te/ niekt[rzy zw' J e c w e s i n ]Jatwie/\,
z wy='czeniem niewielu ziemic ]terrulis\ jak to& Sentane, Dernen,
Crosinen, i wioseczki zwanej Gribunchin ]Gribunthina Narus\, oraz
trzech wioseczek le/'cych w Wezlowe ]Wezlowe Narus\, kt[re kr[l
}w=adca| dla siebie zachowa= ]quas nostro dominio reservamus\.
Nadto, podarowa= Zakonowi ca=' ziemi" Schaloven ]Szalawi"\, ca='
Seymeythin ]?mud{\, z wy='czeniem jedynie tych d[br w ?mudzi
]Seymeithin\, kt[re s' ju/ podarowane biskupowi litewskiemu, jak
to szerzej opisuje list oddzielny.
Kondycje }warunki| tej darowizny by=y&
• Aby zakonnicy w=asnymi si=ami i kosztem dopomogli Mendogowi
przeciw nieprzyjacio=om naje/d/aj'cym litewskie granice.
• Z tym nadto dodatkiem, /e kto by z Litwin[w Zakonowi darowa= lub
zapisa= w testamencie jakie rzeczy ruchome lub dobra, b'd{
swe w=asne, b'd{ z r'k kr[la prawem feudalnym posiadane – to
wszystko b"dzie w=asno>ci' Zakonu.
Ten dar i ordynacj" umocni= kr[l piecz"ci'.
Dan ]pisany\ }bez miejsca| 1259 septimo Idus Augusti ]7 sierpnia\.
pocz'tek aktu zupe=nie zgodny z aktem r. 1257, a ten na podst. 1251.
pergaminowy orygina= w j. =aci<skim, przechowywany w sekretnym
archiwum Kr[lewca, lecz uszkodzony przez myszy. Piecz": oderwa-
na, z czerwonego, jedwabnego sznurka zosta=y szcz'tki, odgryzione
przez myszy.
tre>: u Dregera N. 312, p. 424 sk'd Dani=owicz 0165-01-99, N. 181.
Dos=owna tre>: w Actis Borusscis T. III, p. 738, sk'd przedrukowa=
Naruszewicz, T. V, p. 349. Tre>: tak/e w Napierskim N. 158.
1260. ?mudzini wygrywaj' bitw" z Krzy/akami, n(jez. Durben.
Krzy/acy znale{li si" w ci"/kim po=o/eniu. 0065-00-142
1260–1261. Boles=aw Wstydliwy ]¿1226–†1279\ i Siemowit maz.
]¿1224–†1262.06.23\ udzielaj' pomocy Krzy/akom. 0065-00-142
1262. W odwet, Litwini naje/d/aj' Jazd[w n(Wis='.
Siemowita zabili ]23 czerwca\, a Kondrata – jego nieletniego syna
– uj"li ]¿1251(55–†1294\.
1263, jesie<. Ginie Mindowg ]Mindoug, Mendog\, zabity przez Tre-
nat" z Dowmontem powracaj'cych z wyprawy na Romana z Bria<ska.
1264. Wojsze=k pocz'= “knia/y:” ]w=ada:\ w litewskiej ziemi.
Urodzony ok. 1230, zabity na Wielkanoc 1269, przez Lwa Dani=owicza.
Po >mierci Mindowga 1263, kr[tkotrwa=e nast"pstwa& Trenata ˘ Wojsze=k
˘ Szwarno †1269, a po nich Trojden na d=u/ej bo 1270–†1282.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
1265. Papie/ Klemens IV zaleca zakonom cysters[w, premonstra-
tens[w, kaznodziejskiemu i franciszka<skiemu, aby ze szczeg[l-
niejsz' zaj"li si" usilno>ci' opowiadaniem kaza< krzy/owych,
przeciw poganom liwo<skim, kurlandzkim i pruskim.
Perusium d. 17 April. 1265. Napierski, nr 193; 0165-01-112, N. 210.
1265. Papie/ Klemens IV porucza biskupowi kwidzy<skiemu ]Marien-
werder\ zagrzewa: do wypraw krzy/owych& Czech[w, Du<czyk[w,
Szwed[w i Norweg[w, a tak/e Fryzyjczyk[w, Polak[w, Pomorzan,
Gotlandczyk[w i Breme<czyk[w ]in Bremensi provincia\, dla wsparcia
braci Niemieckiego Zakonu w Inflantach, Kurlandii i Prusach, kt[rych
prawie 500 poleg=o niedawno z r'k pogan.
Dan w Perusium, w maju, papiestwa roku 1 ]1265\.
bulla papieska wyci'gni"ta ze zbior[w Hiaerna. Tre>: w Napierskim,
N. 3311 ]$, chyba 331, lub 311\; 0165-01-112, N. 211.
1266. Burmistrze i radni Krakowa miasta metropolitalnego }sto=ecz-
nego| Kr[lestwa Polskiego, oznajmiaj' wszystkim, do kogo list obecny
dojdzie, i/ ukaziciel jego – pobo/ny Jan, syn Sulna Sulninis katolik,
narodu litewskiego, z prowincji Auxestecia w Litwie...
nie mam kserokopii nast"pnych stron. 0165-01-112, N. 113
1272. Alnpek opisuje te/ rozb[jnicze najazdy Trojdena ]kt[rego
nazywa Thorejdenem\, na Liwoni", za czas[w Ernsta z Ratzenbur-
ga. Mistrz pruski – Konrad Thierberg starszy, obawiaj'c si" napadu
Litwin[w pod dow[dztwem Trojdena, zbudowa= przymorski, mocny
szaniec Neuhaus, na w'skim cyplu Kurische Nehrung zwanym, sk'd
przewidywa= naj=atwiejsze przej>cie dla ?mudzin[w.
Zakon nie m[g= jednak zem>ci: si", b'd{ z obawy, b'd{ te/ ze
s=abo>ci – wezwa= w ko<cu Trojdena do przyj"cia wiary chrze>ci-
ja<skiej, wezwania tak z Prus, jak i z Liwonii.
Na powt[rne wezwanie arcybiskupa z Rygi, w 1279, Trojden da=
odpowied{, /e przyk=ad obej>cia si" Zakonu z Semigali' jest
zbyt zastraszaj'cym, aby mia= siebie i lud sw[j podda: w jarzmo
chrze>cijan& Rex ]Letuinorum\ inter alia dixit predictis nuntiis, quod
ideo nolebat ad fidem converti, quia timeret exemplum Semigallorum,
ne vedelicet fratres sibi et sius sicut fecerunt illis de Semigallia.
archiwum Kr[lewca, szuflada XLI.
1275. Posuwaj'c coraz to dalej ku wschodowi swe zabory w Prusach,
zbli/y= si" w ko<cu do Nadrowii i Sudawii, przyleg=ych ?mudzi.
Nadrowi" zho=dowa= za po>rednictwem nawr[cenia mo/now=adcy
tej krainy, Tirsko zwanego, kt[ry z rodem swoim wielce pomaga=
Zakonowi. Zatem, komtur Samlandii – Dietrich z Liedelau wyprawi=
si" w g='b ?mudzi. Najsro/ej zniszczono okolice Rechow, nad rzek'
Aa, sk'd uprowadzono konie, byd=o i wszelkie dobra.
Drugi napad >wietnego rycerstwa wymierzony zosta= na okolic"
Karthau, nad rz. Pissa, gdzie by= zamek Otolichen. Jego osada
dzielny dawa=a op[r. Ustraszona jednak krwawym zdobyciem zam-
k[w w stronach Rechowa – musia=a si" podda:. Wszystko posz=o
pod ostrze or"/a, a zamek zburzono.
P[{niej sam Konrad Thierberg, przybywszy do Prus 1275, przed-
si"wzi'= dokona: podbicia Nadrowii. K="by dymu i krwi potoki
znaczy=y drog", od kt[rej daleko kryli si" w lasach i bagnach wy-
straszeni mieszka<cy.
Tak przyci'gn'= do g[rnego zamku Caminswiki, na g[rze Camin
-swikus, tam gdzie dzi> Isterburg le/y. Miejsce to by=o rezydencj'
kr[lika ]Reiksa\ Nadrowii. Po nied=ugim obl"/eniu zamek ten pad=
pod m>ciwym or"/em i z ziemi' zosta= zr[wnany; ca=a Nadrowia
zho=dowana dla Zakonu.
Wybito m"/czyzn, kobiety z dzie:mi przenios=y si" w inne strony.
Znaczna cz">: Nadrow[w przenios=a si" do Litwy, kt[rymi wielki
ksi'/" zaludni= miasta S=onim i Grodno ]˚wo=y<ski ltps\. Po latach
50-ciu Nadrowia nie mog=a zaludni: si" i w czasach Duisburga le-
/a=a w perzynie ]Duisburg, Chronicon Prus. c. 173\.
Wsp[=cze>nie prawie Zakon zho=dowa= prowincj" Szalauen ]Szaw-
le\, gdzie odznacza= si" m"stwem niejaki Sareke, rodem z zamku
Sareke, le/acego nad sam' litewsk' granic'. ]Duisburg c. 181\
Wi"ksza cz">: mieszka<c[w kraju opu>ci=a swe siedziby i wynio-
 WYPISY
s=a si" w s'siednie strony, lub ochotnie da=a si" przesiedli: do
Samlandii, by nie patrzy: na srogo spustoszon' ojczyst' ziemi".
1276. Skomand nape=ni= Warmi" po/ogami i /ycie w Prusach
zak=[ci=. 0165-01-116, N. 223
1277. Wybuch= nareszcie tlej'cy wulkan powstania w Prusach.
Zapali= go niejaki Samlandczyk Bonse, kt[remu Zakon odm[wi=
poj': dwie /ony, wedle staro/ytnego obyczaju. 0165-01-116, N. 223
1277. Napad Litwin[w na Dobrzy<, +"czyc" i Brze>:. Ogniem
i mieczem spustoszone strony, w kt[rych zgin"=o 40 tys. ludu,
wymordowanych lub uprowadzonych w niewol".
Duisburg c. 190, Koja=owicz p. 146, D=ugosz p. 811; 0165-01-116, N. 223
1279. Po >mierci Boles=awa Wstydliwego ]¿1226\, na wielkoksi'/"cy
tron krakowski dosta= si" na wp[= zniemczony ksi'/" sieradzki –
Leszek Czarny. Leszek postanowi= oprze: si" na /ywiole niemiecko-
mieszcza<skim, z pomini"ciem /ywio=u polskiego.
+upieski najazd Lwa z Tatarami sromotnie pobi= pod Go>licami }1281,
˚wypisy z wo=y<skiego latopisu|. Zaledwie upora= si" z Rusinami,
gdy nast'pi= najazd Litwin[w i Jad{wing[w na ziemi" lubelsk' }1282|.
W ci'gu dw[ch tygodni ca=a ziemia lubelska zosta=a spustoszona.
Leszek pu>ci= si" w pogo<, a dop"dziwszy nieprzyjaciela }ko=o Dro-
hiczyna|, sprawi= w>r[d Jad{wing[w tak' rze{, /e odt'd nie tylko
przestali napad[w, ale znikli zupe=nie z widowni dziejowej.
J. Ba=aban 0065-00-142
tam poleg= waleczny Trojden, w=adaj'cy Litw' z Rajgrodu.
Przed Tatarami Leszek zbieg= na W"gry ]zim' 1287\, jak Dani=o 1240.
Bohaterskie czyny Leszka Czarnego nie mog=y mu zjedna: narodu
polskiego, gdy/ stale popiera= niemczyzn". Na czele wielmo/[w i
ziemian polskich stan'= biskup krakowski – Pawe= z Przemankowa.
Ksi'/" kaza= go porwa: i osadzi: w Sieradzu. Czynem tym narazi= si"
ksi'/" na kl'tw" papiesk'. Wybuch= bunt, kt[ry uda=o si" Leszkowi
zdusi:. Wsparty posi=kami w"gierskimi, pokona= wojska narodowe w
bitwie pod Bogucicami nad Rab'. Zmar= bezdzietnie 1288.09.30.
1280. Trojden zaleci= walecznemu dow[dcy ?mudzin[w Nameise
– wpa>: do Prus, kt[ry a/ do Christburga si" zap"dzi=, ogniem i
mieczem wszystko wyt"pi=. Alnpek, str. 134; 0165-01-115, N. 221
1280. Uchwa=a krzy/ackiej kapitu=y w Elbl'gu o zbudowaniu kilku
obronnych zamk[w nad Niemnem, wzbudzi=a s=uszn' obaw" na
?mudzi i w Semigallii ]Alnpek, str. 156\. Na pocz'tku 1280, Meinhard
z Querfurtu zebra= ca=e si=y krajowe i 11 stycznia wyci'gn'= w pole
nie praktykowanymi drogami, przez pustynie le>ne, wtedy Grauden
zwane, do kraju Szalauen. Na wynios=ym miejscu, przy rzece Nie-
men, natychmiast zacz"to wznosi: warownie jednego z zamk[w.
Wcze>nie przygotowane materia=y, wielka ilo>: robotnika i zas=ona
przez zbrojnych sprawi=y, /e prace spiesznym posuwa=y si" krokiem.
+ukasz Dawid, t. V, str. 84; Dani=owicz 0165-01-123, N. 239
Zamek ten, wed=ug pierwotnego postanowienia Landshuten zwany,
przybra= p[{niej nazw" Ragnit ]Ragnety\, od rzeczki nad kt[r' sta=a
dawniej poga<ska warownia tej nazwy. Duisburg, c. 228
Przy budowie Ragnety, mistrz odkry= spisek, zwi'zany przez przy-
by=ych Litwin[w z Bartii i Pogezanii, maj'cy na celu odpadni"cie
od Zakonu i poddanie si" obcemu ksi"ciu.
Pierwszym komturem Ragnety by= Austriak Berthold Bruhauen,
by=y komtur Balgi. Dano mu 40 rycerzy i stu knecht[w konnych,
dla strze/enia zamku.
Ledwie /e uko<czono pierwsze warownie, gdy mistrz poleci=
d{wign': inny zamek, pierwotnie Szalauen nazwany, od nazwy
kraju dla kt[rego obrony by= wybudowany, a p[{niej dano mu
imi" Tilsitz ]Tyl/a\ }tiltage % sitz|. Duisburg, c. 228, +ukasz Dawid, t. V
u Dani=owicza z b="dem, /e po wybudowaniu Ragnety „...Mistrz bardziej
w g[r", nad t'/ sam' rzek', d{wign': inny szaniec.... kt[remu p[{niej
dano imi" Tilsit.” Tilsit jest w d[= rzeki, od Ragnety, nie w g[r".
1281. Od pierwszych lat rz'd[w mistrza Wilhelma z Schauerburga
]Wilkena Schierborch\, w Liwonii, tj. od 1281, rabunkowe napady
Litwin[w trapi=y ci'gle Liwoni". Wiele z takich wypraw opisa= Aln-
pek, str. 136÷137. Semigallowie te/ odpadli od wiary, ok. 1280, z
powodu ci"/kiej obelgi, wyrz'dzonej ich kr[likowi Nameyse, przez
jakiego> niemieckiego mnicha, kt[ry wyci'= go w policzek. Íwiadek
w Rydze s=uchany w tej sprawie, powiedzia=& Quod audivit dici, quod
in terra Semigallie fuit quidam Rex nomine Nameyxe, qui fuit christianus
ipse et alii de Semigallia, et quod audivit diei, quod unus frater de domo
Theutonicorum dedit illi Regi alapam, propter quod dictus Rex cum aliis
de Semigallia apostaverunt a fide. 0165-01-123, N. 238, przypis 1
1282. Trojden ginie k(Drohiczyna n(Bugiem, dop"dzony tam przez
po>cig Leszka Czarnego, w drodze powrotnej do Rajgrodu, po
rabunkowej wyprawie na ziemi" lubelsk', ˚1279.
1283. Konrad z Thierberg, mistrz ziemski, rozpocz'= d=ug' i krwaw'
walk" z poganami /mudzkimi. Wed=ug Duisburga, pow[d mieli da:
trzej zbiegowie& Peluse, Stumand i Girdello.
Pelusa – jeden z najprzedniejszych pan[w litwskich, drugie po ksi"ciu
zajmuj'cy miejsce ]Duisburg\, „ura/ony na swego pana, kr[lika, /e
mo/e go uprzedzi= w osi'gni"ciu najwy/szej w narodzie godno>ci.”
Z nim tak/e zbiegli Stumand i Girdello, dwaj szlachetni Litwini, kt[rzy
z powodu zdaje si" uczestnictwa w zab[jstwie w. ksi"cia Troj dena,
wygnani z kraju, szukali przytu=ku i pomocy Zakonu.”
Strykowski, str. 369, Koja=owicz, str. 184, Duisburg, c. 223, por. nr 100,
gdzie Peluza ucieka w wyniku przegranych “wybor[w”, po >mierci Trojde-
na †1282; “uczestnictwo w zab[jstwie Trojdena” wynikiem parafraz.
By pozyska: zaufanie Niemc[w, wszyscy trzej chrzest przyj"li w
Prusach. Na pocz'tku zimy 1283, mistrz ziemski z silnym wojskiem
przeci'gn'= przez Nadrowi", przeszed= Niemnem po lodzie, i roz-
dzieliwszy si=y na dwa zast"py, jeden wyprawi= na rabunek, a drugim
oblega= zamek litewski Bisten ]Bissen"\ w ?mudzi, nad Niemnem
le/'cy, mi"dzy Welon' a Kownem }Bissena ^ Poszt[w, J.D.|.
Rozpocz"=a si" ci"/ka i uporczywa walka przy zdobywaniu zamku,
bo za=oga broni=a si" zawzi"cie. Atoli, przed wieczorem, wojska
Zakonu m'drze kierowane, pobi=y Litwin[w – zamek zdobyty zosta=
i do szcz"tu spalony. Obro<cy b'd{ pobici, b'd{ wzi"ci w niewol".
Mistrz, trac'c wiele wojska pod >cianami grodu, zdobycz' obci'/o-
ny, odci'gn'= na powr[t. Na przeprawie przez Niemen, za=amane
lody poch=on"=y mn[stwo jego zbrojnych.
Voigt, Geschichte von Preussen B. IV, S. 12.
Dani=owicz podaje& W tych stronach, mi"dzy rzekami Niewia/' a Dubiss',
le/a=a >wi"ta wyspa Romowe, p[{niej Romeywerder zwana.
Od Ragnety a/ do Miednik, a st'd do {r[de= Bubissy i Niewia/y, ca=a
przestrze< pokryta by=a >wi"tymi lasami. Íwi"te lasy Romowe, na kt[-
rych wyniszczenie Krzy/acy silili si", opisane s' w traktacie Witowta z
Zakonem 1398& Insula dicta Salleyn sita in fluvio dicto Memla habente sub
se insulam aliam dictam Romeywerder, at ita ab extremitate superiori dicte
insule Salleyn directe progrediendo ad fluvium dictum Nawcze, in declivio
seu valle continue sub silva dicta Heiligenwalt.
Dok=adniej miejsce to opisane jest w zbiorach podr[/y po Litwie wy-
s=a<c[w Zakonu. Íwi"ty ten las zaczyna= si" na p[=noc od Ragnety,
gdzie le/a=a g[ra Rambin, za >wi"t' miana, stamt'd post"powa=o si"
ku Miednikom, p[{niej na wsch[d a/ do okolicy Wayken ko=o rzeki Aa,
dalej, id'c przez Asswyote do Jensetilte, mi"dzy Georgenburgiem a rzek'
Mitaw', a/ do Grauzow, a stamt'd w strony Niewia/y i Dubissy.
1284. Zebra= mistrz nowe si=y, w celu uderzenia na pograniczny
zamek Garten ]Grodno\. Dosz=y bowiem do< wie>ci, /e zbiegli
Prusacy znale{li tam schronienie i p[{niej, wsp[lnie z Litwinami,
wyprawiali si" na rabunek do Prus.
W lecie ruszy=y krzy/ackie si=y, przez Sudawi". Przeprawi=y si"
przez Niemen, na praw' stron", pod Grodno. Mistrz przygotowa=
wszystko do obl"/enia, rozstawi= strzelc[w w dobrej odleg=o>ci i
otoczy= >ciany wynios=ego zamku. Za=oga ca=y czas okaza=a si"
spokojn'. Lecz ledwie przystawiono drabiny do mur[w, gdy zapal-
czywa i mordercza rozpocz"=a si" walka. Szturmowali oblegaj'cy.
Posypa=y si" na nich kamienie i k=ody, druzgoc'c oblegaj'cych.
Po kilkugodzinnej walce, oblegaj'cy wdarli si" do zamku. Za=oga
cz">ci' wyci"ta, cz">ci' wzi"ta w niewol", a dumny gr[d na pastw"
p=omieniom oddany zosta=.
Sudawita Skomand, na czele 1800 zbrojnych, wyprawi= si" na ra-
bunek. Wszystko co spotka=, bra= w niewol" lub zabija=. I powr[ci=
z =upem do obozu mistrza.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
Tu znalaz= >mier: [w przyw[dca rokoszan Bart[w, kt[ry w czasie po-
wstania Prusak[w, pojma= w niewol" komtur[w Christburga i Elbl'ga,
a potem uciek= z Pogezanii do Litwy. Duisburg, kt[rego tekst poprawi:
nale/y wg Jeroszina, tak, jak to uczyni= +ukasz Dawid, t. V, str. 65.
Gdy =upie/' i zagonami trwo/ono s'siednie okolice Grodna, przy-
byli do obozu mistrza dwaj znakomici Bartowie, Numo i Derszko,
zbiegli do Litwy w czasie powstania, a teraz powracaj'cy ze zdo-
bycz' z Polski, gdzie Litwini wyprawili si" na =upie/e. Poprosili oni
o przebaczenie i powr[t do ojczyzny. +askawie przyj"ci, otrzymali
na powr[t swe /ony i dzieci, zabrane z dom[w w niewol", po ich
ucieczce. Lecz w[jt Samlandii, Dietrich Liedelau odradza= ich oca-
lenie. W[wczas wr[ci=o do ojczyzny z wojskiem wielu zbieg=ych
Bart[w, kt[rzy >wie/o i wiaro=omnie rozbili oddzia= Litwin[w, w celu
przeb=gania Zakonu. Duisburg, str. 220, Koja=owicz, str. 185.
W lat kilka niewdzi"czno>ci' odp=acili =agodno>: i sprawdzili prze-
czucie w[jta Liedelau. Knuli bowiem spisek w Pogezanii, by wezwa:
z wojskiem ksi"cia Rugii, lub Litwy i odda: mu rz'dy kraju pruskiego.
Gdy umowy z s'siednimi ksi'/"tami ukartowane by=y, przypadek
odkry= zdrad", podczas budowania zamku Ragnety } ¯ ragen –
stercze:, wznosi: si"|. Srogie ukaranie spiskowc[w, Bart[w i Po-
geza<czyk[w, zniweczy=o z=e w samym zarodku.
Duisburg, Chron. cap. 222, Baczko, Geschichte Preussens, B. II,S. 11.
Mistrz, w celu trapienia nieprzyjaci[= ci'g=ymi wypadami, da= Girdelle
orszak stu zbrojnych Niemc[w, na wypadni"cie do Litwy. Zdrajca ten,
obiecuj'cy wielkie rzeczy, poprowadzi= ich ku zamkowi /mudzkiemu
Oukaym ]Ugen\, nad Dubiss', z kt[rego – wedle zmowy – wypad=a
za=oga i wybi=a wszystkich tak, /e ledwie kilku Krzy/ak[w usz=o z
pogromu. Duisburg, str. 221.
Inny wypad zako<czy= si" powodzeniem. Albert z Misnii }niem. Meis-
sen| da= Peluzie oddzia= rycerstwa do napadu na Litw". Na czele
drobnego orszaku, z=o/onego z ludu bieg=ego w bojach, zaufanego
i przezornego, stan"li odwa/ni naje{dzcy& Marcin Golin, szlachetny
Konrad Tuewel, i nieustraszony rabu> Stombel, kt[rzy w poprzednich
najazdach odznaczyli si" odwag'.
Peluza, przez szpieg[w uwiadomiony o weselnych godach, jakie
sprawia= jeden ksi'/", podszed= pod jego zamek, napad= na bie-
siadnik[w goduj'cych, trunkiem i snem zmorzonych – wymordowa=
70 przedniejszych pan[w, razem z w=a>cicielem zamku. Oblubie<ca
za> i oblubienic", z dzie:mi i /onami zabitych, oraz bogactwami,
uprowadzi= do Kr[lewca. Duisburg, str. 223.
1287. Mistrz Wilhelm z Schauerburga ]Wilkena Schierborch\, po
zgromadzeniu znacznych si=, w 1284 roku wpad= najpierw do Sam
-landii, z posi=kami arcybiskupa ryzkiego i namiestnika posiad=o>ci
du<skich. Przedar= si" a/ do g[rzystego miejsca, zwanego Íwi"t'
G[r' }Rambin| i wznosz'c tam warowny zamek, opatrzy= go w 300
zbrojnych; z niego trapi= Semigall[w. Alnpek opowiada budowanie
i wzmocnienie tego zamku ]str. 138\. Semigallom po>pieszyli ?mu-
dzini i Litwini. Ci'gle szturmuj'c, przera/ali za=og". M"stwo za=ogi
opar=o si" jednak natarczywo>ci i oblegaj'cy a/ pod sam' Ryg"
posuwali swe =upie/e i zagony.
Gdy w 1287, mistrz z komturami zak=ada= kapitu=" w Rydze, w
obecno>ci dw[ch wys=a<c[w od wielkiego mistrza – nowe posi=ki
Semigall[w podesz=y pod mury Rygi. Oburzony mistrz zebra= na-
pr"dce 500 zbrojnego ludu i >ciga= nieprzyjaciela. Trzeciego dnia
pogoni, napad= na ob[z nieprzyjaci[= z 400 ludzi z=o/ony. Zagrza=
swoich do wyt"pienia wroga, lub chwalebnej >mierci – uderzy=
mistrz na ob[z.
Alnpek, str. 142, 143 i 146
D=ugo w zaci"tym boju wa/y=o si" zwyci"stwo. Wtem cz">: uzbro
-jonej piechoty ty= poda=a ]rzucili si" do ucieczki\, a reszta rycerstwa
nie zdo=a=a wytrzyma: natarczywo>ci Litwin[w. Wybito wielu rycerzy
i komtur[w dowodz'cych. Pad= na koniec sam mistrz Wilhelm z
Schauerburga, w zapale walki. Trzydziestu trzech rycerzy poleg=o
na placu, szesnastu pojmano i maczugami zabito lub spalono na
stosach. Z nieprzyjaci[= poleg= dow[dca Semigal[w i 60-ciu przed-
niejszej szlachty.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
Alnpek opisuje bitw" na str. 136÷ 139, Mattheus ]Mateusz herbu Cholewa\
na str. 747, Hiaren na str. 185, Gadebusch, Livl. Jahrb. t. I, str. 325.
Mistrz wielki, przebywaj'cy w[wczas w Niemczech, zaleci= Szwa-
bom i Franko<czykom >pieszy: na pomoc braciom liwo<skim.
Voigt, Geschichte von Preussen, B. IV, S. 27; 0165-01-123, N. 238
1289. Witenes wpad= do Samlandii, w 8 tysi"cy konnych, jesieni',
gdy biskup Christian w Niemczech przebywa=. Lud z ca=ym dobytkiem
skry= si" w zamku, Witenes pali= opuszczone chaty i zasiewy. Mistrz
unika= czo=a w otwartym polu. Utarczkami oddzia=[w do rabunk[w
umy>li= trapi: rozproszonego wroga. Henryk z Dobyn, komtur Balgi,
oddzia= 80 do 100 rabuj'cych Litwin[w do nogi wyt"pi=.
Duisburg, str. 230.
Dni 14 pl'drowali, obci'/eni zdobycz' ruszyli do domu. Wtedy do-
piero mistrz, po wzmocnieniu wojska, skrycie pu>ci= si" w pogo<, za
odchodz'cymi. Dop"dzi= na przeprawie jakiej> rzeki, odbi= zdobycz
i tak' zada= kl"sk", /e ledwie po=owa Litwin[w wr[ci=a do kraju.
+ukasz Dawid, t. V, str 89.
Z wi"kszym jeszcze szcz">ciem walczy= mistrz liwo<ski. W ci'gu
kilku lat uda=o mu si" zburzy: wszystkie obronne zamki Semigalii,
kt[re mog=y by: dla nieprzyjaci[= przytu=kiem. Doblen, Raken i
Sidroben le/a=y w popio=ach, lud bezsiln' walk' wycie<czony, albo
podda= si" w pos=usze<stwo, albo wyni[s= do Litwy, dla szukania
innych siedlisk. Alnpek, str. 154÷165.
I tak, ca=a Semigallia mog=a uwa/a: si" za ca=kiem podbit'.
1289. Mistrz wielki Burchard de Svanden zatwierdza uprzedni',
dzielcz' ugod", mi"dzy inflandzkimi i pruskimi kawalerami, kraj[w
wydrze: si" maj'cych Litwie, jako to Schlawen ]Szawle\, Karsau
]Kro/e\, Twerkiten, oraz dalszych prowincji ?mudzi....itd.
Dan w Rzymie VII. Id. Febr. indictione secunda ]7 lutego 1289\.
Mistrzowie pruski i liwo<ski, nad"ci powodzeniem or"/a, d'/'c do po='-
czenia Prus z Liwoni', umy>lili podbi: ?mud{ i podzieli: si" ziemiami,
wchodz'cymi w sk=ad ?mudzi.
Tak' ugod" i podzia= przes=ali wielkiemu mistrzowi, przebywaj'cemu w
Rzymie, w celu jej zatwierdzenia. Oto odpowied{.
=aci<ski orygina= w Kr[lewcu, szuflada XI, nr 2,
tre>: z Napierskiego N. 238.
1290. List od mistrza prowincjalnego inflandzkiego Halt von Hohen
-bach, do mistrza prowincjonalnego pruskiego Meinharda de Quer-
furt, w kt[rym uwiadamia go o swoich wojennych przygotowaniach
obecnej zimy, na Litw" i ?mud{, przeciw ich kr[lowi Butegeyde.
Uprasza, aby Meinhard de Querfurt uczyni= wypraw" jeszcze tej
zimy i przys=a= mu plan najstosowniejszej wyprawy, przez pewnego
zakonnika, aby od razu zwalczy: kraje Butegeyde& Toto possenostro
terram regis Butegeyde eodem tempore invadamus. Na koniec chce od
niego mie: pewno>:, jakiej pomocy spodziewa: si" mo/e, je>liby
nieprzyjaciel umy>li= wpa>: w jego kraje, lub oblega= zamki. I o tym
co najrychlejszej rady zasi"ga.
orygina= w j. =ac., bez daty, pisany mi"dzy listopadem a grudniem 1290.
Voigt, t. IV, str 49 do 51, Napierski tre>: wypisuje N. 239 pod tytu=em&
Honorabili Viro Fratri M. Magistro Prussiae detur; 0165-01-125, N. 243.
1290. Mistrz wielki, po zebraniu 500 konnicy i 2000 pieszego ludu,
w kwietniu 1290, w dzie< >w. Jerzego }23 kwietnia| pu>ci= si" wzd=u/
Niemna. Oblega= zamek Kalayne lub Kolain ]Kalneny\, nad Niemnem
le/'cy i najmocniejszy z litewskich warowni. Duisburg, str. 231. Piechota
na statkach przyp=yn"=a pod same mury i silnie szturmowa=a, gdy
konnica rabunkiem po kraju trwo/y=a mieszka<c[w i przeszkadza=a
odsieczy. Mimo m"stwa Surmina, dowodz'cego za=og', ze 120
wojownik[w z=o/on', nie by=o /adnej nadziei obronienia zamku.
Silne szturmy zredukowa=y za=og" do 12 walecznych obro<c[w.
Surmin by= bliski rozpaczy. Niemcy oczekiwali poddania si". Wtem,
o zmierzchu, z krzykiem i t=umnie przyby=a do obozu mistrza konnica
krzy/acka, na =upie/e wys=ana. Przestrach i rozpacz ogarn"=y oble-
gaj'cych, kt[rzy s'dzili, /e nieprzyjaciel wsiada im na karki. Rzucili
si" do ucieczki, lub na statki. Pr[/ne by=y nawo=ywania mistrza i
rycerstwa, bo lud nie m[g= wyj>: z pop=ochu. Meinhard musia= wr[ci:
do domu, a dow[dca Surmin, uwolniony z obl"/enia, pierzchn'= co
 WYPISY
/ywo ze zrujnowanego zamku, z gar>ci' za=ogi, poprzysi'g=wszy
nigdy nie doczeka: Zakonu w murach obl"/onej twierdzy.
Ko=o Wniebowst'pienia mistrz wys=a= na statku 25 rycerzy, pod
dow[dztwem komtura Ragnety, Erneke, z rycerzem Janem z Wied
-nia, na zwiady, czy poganie nie my>l' o wyprawie. Surmin przebra=
Litwina Nodam w niewie>cie, polskie suknie i kaza= prosi: o lito>:;
60-ciu ukrytych Litwin[w czeka=o, a/ statek przybije do brzegu. Ca='
osad" statku w pie< wyci"to, z zostawieniem jednego przy /yciu.
Duisburg, c. 231, Schuetz, str. 47.
O>mieleni poganie my>leli o zdobyciu Ragnety i ju/ ci'gn"li do< z
Oukaim, gdy {le padaj'cy los wr[/by odstraszy= lud zabobonny.
Poci'gn"li do domu, lecz do>cignieni przez dow[dc" Ragnety,
Ludwika Liebenzell, stracili 25 >mia=k[w, kt[rzy przyp=acili /yciem
sw' zabobonno>: i tch[rzostwo. Duisburg, str. 233
Dalej Voigt opowiada o zdradzie Litwina Jesbuta. Duisburg, str. 234,
235. Potem wielka rado>:, kt[ra spotka=a Zakon z powodu >mierci
jakiego> nieprzyjaznego ksi"cia. Voigt, t. IV, str. 42÷48.
1291. Ko=o Wielkanocy, komtur kr[lewiecki Bertold Br¥haven do-
wiedzia= si" o budowanym przez Litwin[w zamku Junigeda, dla
zas=ony >wie/o z=upionych tamtejszych okolic. Wyprawi= si" na czele
tysi'ca Samlandczyk[w, dla przeszkodzenia budowli. Lecz odparty
przez Litwin[w, skierowa= napad na zamek Mederabe i ten spali= do
szcz"tu. Duisburg, str. 236, 237, +ukasz Dawid, t. V, str. 98, 99.
Jednocze>nie landmistrz Meinhard, w towarzystwie komtura Henryka
Zugszwerd, na czele stu rycerzy, odwa/y= si" pu>ci: do ?mudzi, w
strony >wi"tego lasu; okolice Pastowa i Gesowa ogniem i mieczem
zniszczy=, zap"dzaj'c do las[w mieszka<c[w. Tu Zugszwerd zabi=
w pojedynku, sam b"d'c ranionym, dow[dc" Litwin[w Jesbute czy
Lesbute, przedtem przychylnego Zakonowi, dzi> zdrajc".
Duisburg c. 239. Miejsca te le/a=y na p[=noc od Niemna, a na po=udnie
od Ejrago=y. Tam podobno, gdzie dzi> Poczto i Jaswocze. Ju/ Wigand
blisko siebie le/'cymi mianuje& Pernare, Ges[w, Ejrago=" i Past[w.
Pernare to Pernarewo, niedaleko Kejdan }Ges[w to Jaswoinie, J.D.|.
W lecie, komtur powt[rnie napd= na zamek Juniged", straszliwie
zniszczy= i z=upi= okolice Oukaim lub Onkaim }Ugen|, uprowadzaj'c
dobytek i zdobycz.
Duisburg c. 239, 240, +ukasz Dawid, B. V, S. 103, 104.
Zamki Ragnet" i Tilsitz osadzono mocn' stra/', dowo/ono do nich
zbo/e zwane Schalwenskorn ]szalawskie zbo/e\, stra/ pograniczna
mia=a niszczy: drobne oddzia=y, wdzieraj'ce si" na rabunek, a stra/
nicy mieli uwiadamia: mistrza o zbli/aj'cym si" napadzie. Na ich
utrzymanie zbierano podatek Wachtgeld zwany, czyli Stra/owy.
+ukasz Dawid B. V, S. 87, Lindenblat S. 180.
Litwini, naciskani przez Krzy/ak[w, skierowali napady na Polsk".
Witen najecha= Brze>: Lit. i Kujawy, gdzie wszystko ogniem i mie-
czem wyniszczy=. W=adys=aw +okietek po>pieszy= na ratunek i
Kazimierz ="czy<ski, ksi'/"ta, lecz nie mog'c sami podo=a: – wez-
wali na pomoc landmistrza pruskiego, kt[ry na czele 60 rycerzy i
1000 wyborowych wojownik[w, po>pieszywszy, nie zd'/y= jeszcze
swoich si= po='czy: z polskimi, gdy Litwini pierzchn"li i uszli do kraju,
z wielk' trudno>ci', zostawiaj'c nie ma=o rannych.
Duisburg, Jeroszyn, +ukasz Dawid B. V, S. 111, D=ugosz p. 862.
1292. Landmistrz zebra= zn[w znaczne wojska z zamiarem wyprawy
na Litw". Lecz gdy le/a= na granicy, do namiotu Henryka, komtura
Balgi wszed= wierny Prusak donosz'c, /e w>r[d wojska Zakonu s'
zdrajcy, z Pogezanii i Szalanii, kt[rzy wydadz' si=y zakonu na pew-
ne zasadzki, tak, /e /adna nie usz=aby noga. A nawet w odwrocie,
zdrajcy upatrz' moment tak, by napa>: na Niemc[w i wyt"pi: ich.
Radzi= te/, by do Litwy nie wchodzi:, lecz zacz': rejterad", mie:
si" na ostro/no>ci i post"powa: zbrojnie. Mistrz upewni= si", przez
szpieg[w, o zasadzkach, zdrajc[w >mierci' ukara=, b'd{ odda= pod
wiern' stra/ swego rycerstwa.
Duisburg c. 242, +ukasz Dawid B. V, S. 111.
1303. Stolec papieski przeniesiony z Rzymu do Awenionu we Francji
]Avignion\, przez papie/a Klementa V. 0001-32.2.B-194
Clement V 1305–1316, pol. Klemens.
1303. Pierwszego roku nowego landmistrza, Konrada Sack, walka
z Litwinami ci'gn"=a si" pomy>lnie dla Zakonu. D=ugo i bezskutecz-
nie napadany zamek Oukaim, pad= na koniec przez zwyk=' zdrad".
Jego burgrabia, kt[rego pruscy kronikarze zw' Drayke, Strijkowski
Switry=em ]b="dnie\ zowie, wed=ug tajemnej obietnicy danej Krzy-
/akom – wys=a= swego syna Pinne do komtura Ragnety, Volrada
z doniesieniem, /e namy>li= si" zosta: chrze>cijaninem. Byle by
komtur przyby= z wojskiem co /ywo dla obj"cia twierdzy i uwolnie-
nia go z niemi=ego po=o/enia. Wezwany przez mistrza komtur, ze
znacznymi si=ami przyleg= do zamku tej nocy, kt[rej Drayke stra/
trzyma=. Otworzy= zdradziecko bram". Wpadaj'cy Krzy/acy wyci"li
do nogi >pi'c' za=og" i ranili drugiego jego syna, Sudarga. Zamek
za> zapaliwszy z przedmie>ciami, w popi[= obr[cili i uprowadzili z
niego kobiety i dzieci. Drayke, w nagrod" zdrady, chrzest przyj'= w
Ragnecie, z ca=ym swoim rodem.
Duisburg ]c. 273\ zowie go& Drayke Castrensis de Oukaim, trafniej za>
jego przepisywacz& Drayke Capitaneus in Oukaim. Jeroszyn mianuje&
Drayke ein burgman von Oukaym i podaje imi" jego syna, Pinne. Strij-
kowski ]p. 378\ zowie burgrabiego Litwinem Swirtyl i wyprawia na zamek
Kommendatora kr[lewieckiego. Nie trafnie te/ zdarzenie opisuje pod
1300 r. }Strykowski nie mo/e by: wiarygodnym pod wieloma wzgl"dami,
o czym w cz">ci Kronik, by= raczej poet', ni/ historykiem, J.D.|.
1303. Lekki oddzia= najemnych rabusi[w litewskich wpad= nagle w
okolice Christburga, szerzy= wsz"dzie morderstwa, rozboje i po/o-
gi. Dop"dzi= go w odwrocie zakonnik Gundram, kr"pej postawy,
lecz odwa/ny i m"/ny jakich niewielu, z gar>ci' rycerstwa lec'cy
z Christburga za rabusiami. Zawi'za=a si" walka w puszczy. W
pierw szym spotkaniu, Gundram dzid' przeszyty, wypu>ci= jelita,
lecz nie wypuszczaj'c miecza, rozproszy= Litwin[w i pad= nie/ywy.
Mn[stwo kobiet, oswobodzonych z niewoli, ci'gn"=o za jego cia=em
do Christburga. Duisburg, str. 274, +ukasz Dawid, t. V, str. 141. Drugi
najazd, podobny pierwszemu, litewskiej jazdy, wdar= si" w okolice
Löbau, wyci'= 200 ludu pruskiego. Íciga=o go r[wnie/ rycerstwo z
Christburga. Dogna=o na pustyni. Odbi=o 70 niewolnik[w i po=o/y=o
na placu 65 litewskich rabusi[w. Duisburg, str. 275, +ukasz Dawid.
Landmistrz wyprawi= si" do Litwy, by trapi: nieprzyjaciela w jego
w=asnym kraju. Poch[d skierowa= na ?mud{, w okolice Karsau
]Kro/e\. Lecz przewodnicy tak d=ugo prowadzili go po manowcach,
/e lud mia= do>: czasu schroni: w lasy swe mienie, a zakonnicy,
nie znalaz=wszy nieprzyjaciela, z kt[rym mogliby walczy:, wypalili
mn[stwo chat, nabrali nieco niewolnika i po s=abych lodach Zatoki
Kuro<skiej, powr[cili z ma=ym plonem do kraju.
Duisburg przypisuje cudowi powr[t po kruchych lodach Zatoki.
Nie ustraszy=o to pogan, albowiem w tym/e roku ponowili najazd
na Löbau i gdy plon uwozili, dognani przez rycerstwo z Christburga
– stracili 15 zabitych Litwin[w, i 50 chrze>cijan pojmanych u nich
odbito. Duisburg c. 279; Dani=owicz 0165-01-136, N. 260
1304. Tak zwana wojna za Boga i wiar", czyli zaczepki, dra/nienia,
os=abiania i j'trzenia Litwy przez Krzy/ak[w nie ustawa=y. Niszczono
mienie jej mieszka<c[w nieustannymi rozbojami, uprowadzano m"/-
czyzn w niewol", wyt"piano dzieci, grabiono dobytek.
Zakon uwa/a= za obowi'zkowe najazdy na pogan, za codzienn'
zabaw", na=ogow' rozrywk". Rozpacz'j'cy Litwini usi=uj' odbi:
zabrane =upy& gdzie mniejsza ostro/no>: – tam zd'/aj'. Chciwsi
pruskiej i liwo<skiej zdobyczy – nie szcz"dz' Polski. Wy>wiczeni w
wojnie i nauczeni rozboj[w, wypraw" w strony nieprzyjacielskie, w
kraje chrze>cija<skie – uwa/aj' za my>liwsk' ob=aw". Tak si" odna-
wia=y co rok walki Zakonu z Litw'. Nieraz konieczno>: obmy>lenia
zaj"cia zbrojnym t=umom krzy/ownik[w, by=a powodem okrutnych
morderstw, kt[rych dopuszczano si" na Litwie. Pr"dko ich tam
wysy=a= Zakon, /eby po swojemy gospodarowali.
Zim' 1304, zebra=o si" w Niemczech nie ma=o rycerstwa, na wypraw"
do Litwy. Ílubem zobowi'zane, b'd{ awanturnicz' ochot', b'd{
pr[/no>ci' i /'dz' zdobycia s=awy, b'd{ brakiem zaj"cia i /ywno>ci
w kraju wiedzione – p"dzi=o do poga<skich pusty< i las[w.
Walczy: trzeba by=o rok bezp=atnie z przyprowadzonym na w=asny
koszt orszakiem, albo z=o/y: w got[wce pi"kn' sum", dla odpusz-
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
czenia grzech[w i osi'gni"cia kr[lestwa niebieskiego na przypadek
zgonu, lub dla wyprawienia uczty i osi'gni"cia rycerskiej godno>ci
w poga<skiej ziemi. Pr[cz chleba i wody, oraz kawa=ka sukna na
krzy/ – nic wojownik nie dostawa=. Mi"dzy zebranym rycerstwem
znajdowali si"& hrabia Wehrner Hamburgski ze Szwabii, rycerz
Adolf Winthimel z bratem, rycerz Dietrich z Elner z bratem Arnol-
dem, oraz wielu innej, nadre<skiej szlachty, ka/dy z pocztami. Za
nadci'gni"ciem ich do Prus, landmarsza=ek zgromadzi= dwoiste
wojsko }w dw[jnas[b tyle|, maj'ce wpa>: do poga<skiej Litwy.
Na czele jednego oddzia=u wyprawi= si" komtur Brandenburga –
Konrad z Lichtenhagen, ku zamkowi Garthena, w tym celu, aby na
niego zwr[ci: ca=' uwag" i wszystkie si=y wroga, i da: – tym samym
– wi"cej swobody dzia=ania drugiemu oddzia=owi.
Na czele drugiego oddzia=u stan'= komtur kr[lewiecki Eberhard
Virneburg. W 3 dni p[{niej poci'gn'= do Pograuden z dwoma
tysi'cami wojownik[w.
Lecz /adnemu z tych wojsk Litwini nie stawili czo=a do bitwy. Bez-
karnie wi"c palili i rabowali, co w r"ce wpad=o; wi"cej jak tysi'c
bezkarnego ludu pad=o ofiar' okrucie<stwa krzy/ownik[w. P[{niej
jedno z wojsk ]pierwsze$\ poci'gn"=o w okolice zamku Gedymina
]Duisburg, c. 282., lecz w'tpliwe czy ju/ w r. 1304 tak si" nazywa=\....
by=y to Ugiany nad Dubiss', przypis J.D.
...naprzeciw kt[rego rycerstwo na wzg[rzach wywiesi=o chor'giew
Zakonu, krwi' pogan skropion', i wyzywa=o przez herolda, aby
stawa= do bitwy ka/dy, kto by odwa/y= si" walczy: z rycerzami, lub
zada: im jaki czyn ha<bi'cy i nierycerski. U>miecha= si" na to wie>-
niak litewski i kuglarstwem to nazywa=. Gdy do po=udnia nikt si" nie
zjawi= – jednomy>lnie uznano szlacht" re<sk' za godn' rycerskiego
stanu, i wszyscy zostali pasowani w kraju poga<skim na rycerzy.
Z tym odci'ga=o wojsko; pogna= za nimi oddzia= Litwin[w, lecz w
bitwie – straciwszy kilkunastu ze swoich – zawr[cili z drogi.
Duisburg c. 282, +ukasz Dawid, Koja=owicz p. 225, Schuetz p. 53.
Tego/ roku komtur kr[lewiecki odby= drug' wypraw" na zamek
Oukaym, gdy nowy jego dow[dca Switril ofiarowa= poddanie zam-
ku i przyj"cie chrztu. Przyci'gn'= komtur, otworzono bramy, wybi=
ca=' za=og", kobiety uprowadzi=, a zamek powt[rnie zburzy=. Na
rabunkach w okolicach straci= 30 rycerzy Zakonu. Switril, z ca=ym
rodem chrzest przyj'= w Kr[lewcu. Duisburg, c. 283.
Rycerz Wolfsdorf, przez kt[rego ca=y oddzia= wojska Zakonu prze-
skaka= konno, zosta= cudem przy /yciu.
1305. Wac=aw, kr[l czeski, w"gierski i polski, prosi poufale mistrza
prowincjonalnego pruskiego – Konrada Sack, i/by przez wzgl'd na
niego, ju/ przez zmi=owanie dla chrze>cija<stwa – da= skuteczn'
pomoc staro>cie ]fideli nostro Capitaneo\ – Ulrykowi z Bo/kowicz,
przeciw niewiernym Litwinom, kt[rzy – wedle pog=oski – oblegali
zamek pewny w Kaliskiem, i nie mog' by: odparci bez jego pomo-
cy. Prosi przy tym, aby da= wiar" czechowi Gallus – krzy/ackiemu
zakonnikowi, oddawcy obecnego pisma, w tym wszystkim, co ten
m[wi: b"dzie, i przez tego/ da= mu odpowied{.
Dan w Freudenthal VI Idus Octobr. ]10 Octobra\ roku panowania
polskiego i czeskiego – pierwszego, a w"gierskiego – V ]1304\.
Orygina= =aci<ski na pergaminie, dochowany w Kr[lewcu.
• Krzy/acy udzielali pomocy Polakom przeciw Litwie.
• czeski Wac=aw, s. Wac=awa †1305.06.24, ust'piwszy z Polski, kt[ra
podda=a si" +okietkowi 1304, nadal pisze si" kr[lem Polski, cho:
nar[d mu nie da= wyborem i koronacj'. Nie jest to jego ojciec, bo
przypada=by mu rok pi'ty w=adania Polsk'.
• starosta Bozkowicz ju/ w 1303 zwie si" Capitaneus Polonie, kiedy
przebywa= w Gda<sku, w innym akcie, dochowanym w Kr[lewcu,
zwie siebie Capitaneus Regni Polonie.
1306. W obronie adwokata Zakonu, przeciw skardze zaniesionej do
stolicy apostolskiej – Watykanu – przez arcybiskupa Rygi, znajduj'
si" te wa/ne s=owa wzgl"dem nawr[cenia Mendoga, kt[rego od-
padni"cie od wiary, arcybiskup przypisywa= podst"pom Zakonu&
Mindaw olim Rex Lytovie venit ad Curiam Romanam et in Romana Curia
baptisatus est, cum quibusdam suis familiaribus; item quod dictus Rex
redditus ad Regum Lytovie; item quod Lytuini statim dicto Rege reverso,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
pro eo, quod baptismum receperat, ipsum Regem et omnes qui cum eo
facti sunt christijani occiderunt; item quod in dicto Regno cessaverunt esse
Episcopi, presbiteri, fratres minores et predicatores.
W tej/e samej obronie czytamy zwi'zki Litwy z Ry/anami ok. 1306&
Dicti cives Rigenses, post adventum fratris Frederici ad Ecclesiam Rigens,
renovaverunt confederaciones, conspirationes, conjuraciones cum Lithvanis,
Saracenis dictarum parcium, inimicis catholice fidei et dictorum fratrum
et aliorum christijanorum illarum parcium et Episcopi Tarbatensis et va-
sallorum ipsius ecclesiae et militium Regis Dacie. J. Voigt – Geschichte
von Preussen, 1827–1839, B. IV, S. 240.
1307. Zawrza=a w Niemczech /'dza obmycia poga<sk' krwi' przy
-brudzonego sumienia. P"dz' z nadre<skich las[w do Prus, pod
znamionami krzy/a, szlachetni hrabiowie Jan Spanhejmski i Adolf z
Winthimel, za nimi w tropy rycerze Dietrich z Elner, starszy i m=od-
szy, z w=asn' braci' Arnoldem i R¥thigerem, dwaj rycerze Arnold
i Jakub Baumgartnerowie, ka/dy prowadzi czered" zubo/a=ych
pank[w, z kt[rych wielu trzy lata temu, na wydmach litewskich }na
wzg[rzach, cho=mach| uzyska=o rycerskie klejnoty& ostrogi i miecze
na rzemiennych pasach. Krzy/acy przydali do niemieckich or"/owni-
k[w – wedle Koja=owicza – 1400 w=asnego rycerstwa. Ca=e wojsko
40 tys. wynosi: mia=o. Uchwalono na wojennej naradzie, nie trwoni:
czasu przy twierdzach, lecz drze: si" }wedrze:, wtargn':| w g='b
litewskiego kraju. S=otna zima ]zwyczajna niepowodze< u Niemc[w
os=ona\, zniweczy=a gro{ne przygotowania – nie >ci"te mrozem
b=ota i rzeki wstrzyma=y poch[d.
Milcz' litewscy kronikarze, czym ugaszono pragnienie krwi poga<-
skiej.
Litwa nie mia=a w[wczas kronikarzy, a gdy pisali po roku 1382–1420 –
wydarzenie by=o dawno przebrzmia=e, tym bardziej, /e nie wydarzone,
do skutku nie dosz=e.
Krzy/acka pono: zawi>:, nie po>ledni' tu gra=a rol" – woleli bez
obcych posi=k[w nie burzy: nienawistne litewskie twierdze i gr[dki,
je/eli nie poddane niem"sk' }tch[rzliw'| w=asnych komandor[w
zdrad'.
Najczynniejszym gorliwcem przez wiele lat by= komandor Ragnety
– Volrad ]Volx lub Volz w aktach\, kt[ry t"pi= Litwin[w.
Duisburg, c. 289, Koja=owicz, str. 231, Strijkowski.
?'dza odwetu by=a zawsze gotowym zaczepki p=aszczykiem.
Nie dawno wataga ?mudzin[w z Karsowa }Kro/a| z=upi=a okolice
Memla.
Volx wyprawi= na ?mud{ rycerza Hildebranda Rechbergskiego,
kt[ry =upie/', mieczem i ogniem przep=oszy= ?mudzin[w. Za nim
niezw=ocznie wyruszy= w pole sam landmistrz, kt[ry – p=yn'c na
statkach w g[r" rzeki Jura – przed >witem, skrycie wpad= do przed-
mie>cia twierdzy litewskiej Puteniki, i pu>ci= je z dymem, lecz gr[d
ocala=.
Zaledwie spaleni odbudowali domostwa i nape=nili gumna ]zapola\
zwiezionym z p[l zbo/em, gdy nowy napad strawi= im zbo/owe
zasoby ]plon\. Czego nie dokonano or"/em – zdrada pomog=a.
W lata p[{niej, wezwa= Volxa do Putenik jaki> ?mudzin Spude lub
Spudo, u Duisburga pan znakomity i prawowierno>ci zwolennik
]Duisburg, c. 294\, wg Sch¥ltza, rozd'sany na w=asnego dziedzica,
za to, /e mu szubienic' grozi=. Zn[w, otwieraj' si" bramy twierdzy,
wyci"to za=og", kobiety w niewol" wzi"te, a twierdza Puteniki z
przedmie>ciami do gruntu zburzona.
Niebawem doniesiono Volradowi w Ragnecie, /e 85 bojar[w za=ogi
litewskiego zamku Bistena, wype=niwszy miesi"czn' pos=ug", od-
ci'ga do dom[w dla zmiany. W pogo< udaj' si"& Fryderyk Lieben-
zell, podkomorzy z Ragnety, Albert z Ora i Dietrich z Altenburga
na czele 19 braci i 60 rajtar[w. Nap"dzaj' znienacka Litwin[w
w okolicy Karlshejmu, wybijaj' ich do nogi tak, /e ledwie trzech
rannych uciek=o.
Karlsheim – naprzeciko Jurborka, po drugiej, p=d. stronie Niemna.
Trapieni ci'g=ym niepokojem mieszka<cy okolic Karsowy }Kro/a|,
wynie>li si" jesieni' do Litwy, a opuszczone przez nich zamki Sciw-
neyten i Biberwarten zburzy= Zakon do szcz"tu tak, /e nigdy wi"cej
 WYPISY
ju/ nie powsta=y. Duisburg, c. 295.
Tak w jednym roku kilka zamk[w ulecia=o z dymem. Grunau zgromadzi=
mn[stwo podobnych na ?mud{ najazd[w, o kt[rych Duisburg przemilcza=.
1311. Witenes ]Vichenus Rex Lethoviae\ wpad= do Sambii i Natangii,
ko=o zapust, szerzy= srogie spustoszenie, z tak' gwa=towno>ci',
/e nic oprze: si" nie da=o. Pi"ciuset niewolnik[w nabra= poganin,
po dniach 18 i wraca= do kraju ]Jeroszyn; zepsuty tekst u Duisburga
poprawi: nale/y z Anna=[w Oliwskich\. Komtur kr[lewiecki, Frederyk
z Wildenberga, na rozkaz mistrza pu>ci= si" za nim w pogo<, z
chor'gwiami >w. Jerzego i Panny Marii. Po='czyli z nim swe kontyn-
genty zakonnicy z Ragnety, komtur Isterburgski i wielu ze szlachty.
Tymczasem waleczny Krzy/ak, Otto z Bergau, z 5 innymi, na czele
400 ruchawki, od Grodna zachodzi= Witenesowi drog". Komtur
kr[lewiecki dop"dzi= litewski tabor niedaleko granicy. Uderzenie
tak gwa=towne i niespodziane by=o, /e ledwie Witenes na r'czym
koniu uni[s= w=asne /ycie. Odbito ca=' zdobycz i wzi"to w niewol"
nie ma=o Litwin[w.
Potem wpad= komtur do okolic Pograuden, na ?mudzi i poczyni= tak
du/e spustoszenia, /e przez wiele lat, kraj ten nie m[g= si" poprawi:.
Tak/e Otto z Bergau wpad= pod Grodno, niszczy= wszystko, nie
napotykaj'c nieprzyjaciela. Duisburg, c. 300, 301.
W kwietniu 1311, Witenes przedar= si" do Braunsberga i w trzech
dniach wszystko zniszczy=, co nie zdo=a=o si" schroni: do zamk[w.
Poburzy= ko>cio=y, zabra= sprz"t i okrutnie m"czy= duchowie<stwo.
Uprowadzi= 1400 niewolnika. Z Braunsberga do kraju Bart[w, do
wzniesienia Woplauken, niedaleko Rustenburga ]u Jeroszyna Wo-
plauken, u Duisburga Woypo=:, u Wiganda Papilouken\. Íciga= go wielki
komtur, Henryk z Plotzka, z 80 zakonnych braci i znacznym woj-
skiem. Z nim ='czy=y si" po drodze krzy/ackie za=ogi. Wieczorem
do>cign'= odci'gaj'cego Witenesa i przygotowywa= wszystko noc'
do napadu, otaczaj'c Witenesa ob[z. Silny op[r dawali Litwini, za-
bili 40 chrze>cijan. Przywala= ich grad maczug i oszczep[w. Wtem
komtur Christburga wpad= na ruskich =ucznik[w i zni[s= ich zast"py.
Ca=a si=a zakonu przedar=a si" przez zasieki. Wojsko Witenesa
pierzcha: zacz"=o, a rycerstwo t"pi=o je w pogoni. Sam Witenes,
ranny w g=ow", uciek= z pogromu.Tysi'c trzysta kobiet uwolniono z
wi"z[w, a 2800 litewskich koni dosta=o si" zwyci"zcom. Na pami'tk"
zwyci"stwa w Woplauken, zbudowano klasztor mniszek w Toruniu.
Bitwa ta mia=a miejsce 7 kwietnia, wg Jeroszyna, kt[ry z innych jak
Duisburg czerpa= {r[de=.
W lecie, waleczny komtur Brandenburga – Gebhard Mansfeld,
wpad=wszy na ?mud{ oko=o Pograuden }okolice Welony|, roznosi=
wsz"dy postrach i spustoszenie. Napad=wszy na< miejscowa szlach-
ta, by=aby go znios=a, gdyby }nie| szlachetny ?mudzin – Manste, z
obawy zasadzek, nie odradzi= ziomkom }Litwinom| ataku.
W tym czasie, wielki komtur Henryk z Plotzka, wyprawi= si" do
Grodna, kt[re przyrzek= wyda: Zakonowi komorny wielkiego ksi"cia
}Witenesa|, za ocalenie sobie /ycia w czasie pojmania w Baldze.
Lecz ten wiaro=omca zda= o tym spraw" wielkiemu ksi"ciu i gdy
komtur w 5,000 koni zbli/y= si" do Grodna – pojmany szpieg litewski,
starzec, opowiedzia=, /e ksi'/" Witen z wielkim wojskiem le/y pod
Grodnem, w celu obskoczenia Krzy/ak[w w czasie przeprawy przez
Niemen. Zatem, namy>liwszy si", wielki komtur zaniecha= dalszej
drogi i powr[ci= do domu.
Wi"cej poszcz">ci= si" mu inny napad, na pocz'tku lipca. Przekroczy=
Niemen ze 150 rycerzami i wielkim wojskiem, 2,000 piechoty licz'cym
zbli/aj'c si" do Grodna. Tu, z=apany stra/nik Witenesa uwiadomi=,
/e w kraju wcale nie spodziewaj' si" napadu i nawet >wie/o wielki
ksi'/" wys=a= 50 ludzi, dla upatrzenia miejsca na polowanie. Pojmano
tych strzelc[w i wybito. Potem przeprawi=o si" wojsko przez Niemen
i wpad=o w okolic" S a l s e n i k i ]Soleczniki$\, gdzie dot'd nie
sta=a by=a noga chrze>cija<ska. Niszczy= wszystko i pali=, zburzy=
trzy zamki i z siedmiuset niewolnikami powr[ci= przez Niemen.
Duisburg c. 303–306, Jeroszyn, Koja=owicz p. 237 r[/ni si" nieco od Duis-
burga wzgl"dem wyprawy komtura brandenburgskiego. 0165-01-142, N. 275
1313. Nie powiod=a si" marsza=kowi Zakonu – Henrykowi z Plotzka
]Henrik vel Heinrice$\ wielka wprawa uczyniona w lecie 1313 , na
zdobycie zamku Bisteny }n(Niemnem, znanego tak/e pod nazw'
Posztowa|. Drug' pr[b', w jesieni, wyprawiwszy si" z mieszka<cami
Samlandii i Natangii, zaledwie zdo=a= popali: przedmie>cia rzeczo-
nego zamku ]Duisburg c. 309–312, Schuetz p. 57\. Daleko wi"cej obiecywa=
sobie komtur Ragnety – Werner z Urselen. Olbrzymi statek wojen-
ny, umy>lnie }specjalnie| zbudowany, z wieloma innymi wicinami
}cz[=nami|, wys=any w g[r" Niemna na zdobycie poga<skiego zamku
Junigedy – silna burza wp"dzi=a na pisaki i mia=czyzn". Trudny do
budowania jak i kierowania – na pr[/no silono si" da: mu ratunek.
Nadbieg= wys=any przez Witenesa Surmin i statek spali=. Dusiburg c.
310–311, +ukasz Dawid B. V, S. 184–186, Stryjkowski o tem/e nieco inaczej, p. 383.
Wielkanoc }wiosna, czyli koniec roku 1313, lub pocz'tek 1314|.
Za=o/enie twierdzy Chrystusa, zwanej Christmemel }n(Niemnem|.
W celu za=o/enia w Litwie mocnej warowni, z kt[rej =atwo mo/naby
gromi: litewskich i /mudzkich pogan – wyprawi= si" wielki mistrz w
g[r" Niemna, z ca=ym wojskiem i wielk' liczb' statk[w wodnych,
p=yn'cych po Niemnie. Sze>: mil }niemieckich| za Ragnet' ]55–56
km\ znalaz= brzeg dogodny do zbudowania zamku.
...brzeg dogodny – na domys=, bo miejsce strategicznie po=o/one. Nie
p=yn'= z wielk' liczb' woj[w i materia=em do budowy, rozmy>laj'c, gdzie
by to gr[d za=o/y:, tj. nie wiedz'c jeszcze. Miejsce by=o uprzednio usta-
lone, tak pod wzgl"dem dogodno>ci posadowienia, jak i strategicznym.
Tak w przypadku Kamie<ca, posadowionego 1275 nad rz. Le>n'.
W g[r" Niemna, 55–56 km wypada w Gelgaudyszkach.
Stan'= na rzece most ze statk[w, z wielkim Litwin[w podziwem, aby
mie: sposobno>: komunikacji i odwrotu. Szybko wznosi=y si" zamku
warownie pod okiem dzielnej stra/y, lubo }cho:| przeznaczonych
statk[w z /ywno>ci' i materia=ami o ma=o nie rozbi=a burza na
morzu; zgin"=o 4 rycerzy Zakonu i 400 ludu,
wg Jeroszyna ]Duisburg c. 308, liczy tylko 50\ }bli/ej prawdy; z czasem,
ze wzrostem ludno>ci i liczby ulega=y powi"kszeniom, przypis J.D.|.
Wyko<czona twierdza uroczy>cie po>wi"cona by=a przez ducho-
wie<stwo, kap=ani na czele wojsk id'cy, wnie>li relikwie >wi"tych i
warownia odebra=a imi" twierdzy Chrystusa ]Christmemel\ ¯ Christ
% Memel ]Niemen\. Naznaczony dla niej komtur otrzyma= w zarz'dy
mocn' za=og".
+ukasz Dawid B. V, S. 180, Chronicon Olivese p. 44, Szymon Grunau,
Duisburg.
1314. Trzy wyprawy Zakonu& do Miednik, Sixditen ]lit. Surdite\ i
Grodna z Nowogr[dkiem. Gin' waleczni rycerze& pod Sixediten –
Henryk Reuss, Ulryk v. Tettingen i Robote v. Isenburg; w wyprawie
na Grodno – Pomeza<czyk Diwane.
W sierpniu ?mudzini oblegaj' Ragnet", ginie komtur Volx, oraz
brat Jan Poppo, nadzwyczajny >mia=ek. We wrze>niu Witen oblega
Christmemel.
Trzy wyprawy Zakonu na Litw" nie by=y wielce szcz">liwe, opr[cz
zniszczenia kraj[w. Podczas pierwszej, do Miednik w ?mudzi le/'-
cych – Litwini byli na tyle zuchwali, /e noc' wdarli si" do namiot[w
Zakonu i ca=' noc Niemc[w zatrudniali. Przyp=acili to mieszka<cy
srogim okolic zburzeniem, z kt[rych 700 ludzi wzi"to do niewoli.
Druga wyprawa w t" stron" w celu zdobycia zamku S i x d i t e n
]inaczej Surdite\ – za=oga litewska tak dzielnie broni=a si", /e padli
na placu waleczni rycerze Zakonu& Henryk Reuss, Ulryk v. Tettingen
i Robote v. Isenburg, obok wielu innych dzielnych wojownik[w, a
przy tym wszystkim – zamek nie zosta= zdobyty.
Duisburg c. 313–314, Jeroszyn, lepiej imiona rycerzy wypisuj'cy, i
+ukasz Dawid B. V, S. 189, Schuetz p. 57.
Lecz najnieszcz">liwsz' by=a trzecia wyprawa, we wrze>niu, przez
samego marsza=ka prowadzona, stoj'cego na czele ogromnych si=
Zakonu. }za|Opatrzone w /ywno>: na cztery tygodnie, oddzia=y wojsk
Zakonu wyruszy=y w okolice Grodna. Poch[d wojenny by= trz"sawy
}problematyczny, kontrowersyjny| – nieprzebyte lasy i g"ste pustynie
}puszcze|, kosztowa=y Zakonowi tyle pracy i znoju, jakiego jeszcze
nigdy nie dozna=. W puszczach grodzie<skich, w dwu r[/nych
miejscach pozostawiono /ywno>: i dobytek pod os=on' znacznych
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
oddzia= wojska, aby je znale{: w odwrocie, gdy/ Litwini wszystko
za sob' niszczyli. Przeci'gn'=wszy oko=o Grodna, wpadli Krzy/acy
w kraje Krywicz[w, sk'd wszyscy mieszka<cy wcze>nie skryli si" w
lasach i bagnach. Przeto bez /adnego oporu wzi"ty zosta=
N o w o g r [ d e k i do gruntu spalony, a okolice z=upione. Stamt'd
zwr[ci=o si" wojsko ku p[=nocy do zamku Krywicz, nad Niemnem
po=o/onego. Przypuszczno silne szturmy, ale za=oga obroni=a si"
walecznie, a w krwawej bitwie poleg= Pomeza<czyk D i w a n e,
od wszystkich op=akiwany.
Niepowodzeniem zra/ony – marsza=ek przedsi"wzi'= odwr[t. Przy-
bywszy do pierwszego miejsca ukrytych zapas[w /ywno>ci – znalaz=
je zabrane, za=og" wybit', i 1500 koni wzi"tych }zabranych| przez
Dawida – dow[dc" Grodna. Podskokiem rzuci= si" do drugiego
miejsca skrytej /ywno>ci – i z rozpacz' znalaz= j' r[wnie/ zabran'.
W >rodku pusty<, bez /ywno>ci zostawione wojsko, jad=o konie,
zio=a, lub nik=o }gin"=o| z g=odu. Po sze>ciu tygodniach najokropniej-
szej n"dzy – wr[ci=o wyn"dznia=e /o=dactwo, bez najmniejszej dla
Zakonu korzy>ci. wg Jeroszyna i +ukasza Dawida
Krzy/acy, cho: raz w /yciu, wiedli pokutniczy /ywot.
Voigt Gesch. B. IV, S. 301–304, Duisburg Chron. c. 315, odmiennie
nieco i niejasno opowiada rzeczone wypadki Strijkowski p. 383.
1314. Silne wojsko /mudzkie, w >rodku Augusta, niespodzianym
napadem rzuci=o si" na Ragnet". Powiod=o si" z pocz'tku ?mudzi-
nom, albowiem wyci'wszy wst"pnym bojem niemieckie hufy kt[re
nadesz=y na odsiecz zamku pod dow[dztwem komtura Volx, i po-
=o/ywszy na placu niezwyczajnego >mia=ka zakonnego – Jana
Poppo, przymusili niedobitki szuka: ratunku w odwodzie. Wszak/e
dla m"/nego obl"/onych odporu – odeszli, nie mog'c zdoby: twier-
dzy, wypaliwszy dooko=a Ragnety i Szalaue<skiego zamku w=o>ci,
i zniszczywszy dojrzewaj'ce zbo/a.
Duisburg c. 306, +ukasz Dawid B. V, S. 192.
Nast"pnego miesi'ca }we wrze>niu| Witen, z wielk' si=' przyci'gn'=
pod Christmemel. Id'c' odsiecz w sile 10-ciu rycerzy i 150 Samlad-
czyk[w, Witen zap"dzi= na statki i powr[ci= do obl"/enia. S=om'
i drzewem zawali= fosy z zamiarem spalenia fortecy, ale czujno>:
obl"/onych zniweczy=a zamys= wycieczk'. Porzuci= dalsz' robot"
Witen. Duisburg c. 317, +ukasz Dawid B. V, S. 193.
Henryk, zabiwszy w pogoni wielu Litwin[w, a drugim wojska oddzia-
=em popaliwszy przedmie>cia litewskiego zamku Junigedy – naprawi=
zamek Christmemel, wielce zrujnowany.
Duisburg c. 318, Koja=owicz p. 242; 0165-01-144, N. 279.
Obl"/enie Christmemla by=o ostatnim dzie=em walecznego Witenesa.
1328. Jana XXII papie/a bulla, rzucaj'ca kl'tw" na Krzy/ak[w.
Wydarli>cie bezprawnie i zagarn"li>cie Pomerani", bezwstydnie
zatrzymujecie dziesi"cin" ka/dego biskupa i >wi"topietrze nale/ne
Stolicy apostolskiej, kujawsk' diecezj" spustoszyli>cie do gruntu,
zbezcze>cili>cie w=adys=awski cmentarz zab[jstwem ludzi, a sam
ko>ci[= tameczny i >wi"te jego relikwie strawili>cie po/og', obdarli>cie
ze wszystkiego zamek w Raci'/u, a nawet codziennego pokarmu
zapasy odj"li>cie biskupowi. Gdy te krwawe czyny po>wiadczone s'
przez godne wiary osoby, zatem poddaje ich kl'twie i ze wszystkich
obdziera przywilej[w. Avenjon }Avignon| XII Kal. April. an. XII.
Gdy ta bulla nie po my>li Voigtowi – nie dziw, /e jej wyczyta: nie
umia=. Lubo w niedziele i uroczyste >wi"ta brzmia=y kazalnice pol-
skie, przez prawie ca=e dwa lata, og=aszaniem tej kl'twy, atoli }cho-
cia/| ostrzelani podobnymi pociskami, Krzy/acy smacznie zjadali
buterbrody }chleb z mas=em ¯ Butterbrot| i szwarcbier }piwo ciemne|
spijali, i wsz"dy nies=ychane czynili duchownym uciski, ufni w to,
/e cesarz Ludwik >wie/o zatwierdzi= wszystkie ich przywileje.
Wielka krucjata do Miednik. Wielki mistrz Zakonu – Werner – zakli-
na= Jana – kr[la czeskiego, by nie opu>ci= go w litewskiej potrzebie&
Rogatus ]Joannes\ a Vernero Magistro, ne Prutenos, jam olim ab Othogaro
clentelae nomine regibus Bohemiae addictos, auxilio destitos relinqueret
contra Lithuanos gentem impiam. K=amliwymi s=owami nam[wi= te/
papie/a do og=oszenia krucjaty ]bulla papieska in Form. Marini Ebuli
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
epist. 742, a kopia w Kr[lewcu N. 384 Copienbuch\. Jaka/ by=a rado>:
Zakonu, gdy skory do wszelkich awanutrniczych napad[w, wypraw,
burd i pojedynk[w kr[l Jan, o>wiadczy= gotowo>: do krzy/owej wy-
prawy i jesieni' 1328 czyni: pocz'= przygotowania. W ko<cu zimy,
ze >wietnym dworem, /on' El/biet' i starszym synem, margrabi'
morawskim Karolem, got[w by= do pochodu. Do='czy= Bolko z Fal-
kerberga – ksi'/" >l'ski. W>r[d >wity znale{li si" niemieccy i Mi>ni
hrabiowie }niem. Meissen, okr"g Drezno n(+ab'| i czescy panowie,
kt[rych imiona Voigt wylicza. Skierowana na Íl'sk, by przyj':
ho=d i przysi"g" od wasal[w, dopiero w ko<cu 1328 przybyli pod
prusk' granic" ]1\, gdzie przywita= ich mistrz, z 250 rycerstwa i 300
wyborowej kawalerii kr[lewskiej ]2\. Uradzono wypraw" rozpocz':
od ?mudzi. Sroga zima sprzyja=a przedsi"wzi"ciu, lecz skutek nie
dor[wna= zamiarowi. Pod dow[dztwem kr[la i mistrza, przeprawili
si" przez Niemen ko=o Ragnety i wzd=u/ Jury skierowali si" ku
zamkowi Medewageln ]Miedniki\.
1 lutego 1328 d=ugo szturmowana twierdza zdobyta zosta=a przez
poddanie si" s=abej za=ogi. Dziwiono si" olbrzymiej wielko>ci za-
bitego poganina, 12 st[p maj'cego. Trzy tysi'ce s'siednich miesz-
ka<c[w rzuci=o si" do n[g, prosz'c przebaczenia i lito>ci. Chcia= ich
mistrz wszystkich odda: pod ostrze miecza, lecz kr[l wyprosi= dla
nich /ycie pod obowi'zkiem ochrzczenia, by tym u>wietni: wypraw"
i uczci: go>ci. Wielu chrzest przyj"=o, inni dali zak=adnik[w ]3\.
St'd, chrzcz'ce pogan wojsko obr[ci=o sw[j or"/ na chrze>cija<-
skiego +okietka. Za poz[r wzi"to, jakoby W=adys=aw z=ama=
>wie/o por"czony rozejm i niespodziewanie napad= na Pomorze
sobie wydarte. Ípiesznym marszem wszystkie wojska zwr[ci=y si"
ku Drw"cy, okrutnie spustoszy=y Ziemi" Dobrzy<sk'. Obl"/ona
twierdza Dobrzy< podda: si" musia=a, po utracie dow[dcy Paw=a
ze Spicimira. Wygnano polsk' za=og", a za zezwoleniem Czecha
– osadzono krzy/ack'.
W czasie tej krucjaty, kr[l czeski – Jan – straci= jedno oko.
Przed powrotem do Czech, podarowa= Zakonowi Pomerani", do kt[rej
nie mia= prawa. Liczna jego szlachta urz"dowe da=a >wiadectwo.
W akcie tym, W=adys=awa szyderczo mianuje kr[lem krakowskim.
W ko<cu maja, niezmordowany Jan, szermuj'cy mieczem i pi[rem,
by= ju/ w ojczy{nie.
U I. Dani=owicza pod 1329 ]bo rok u niego od stycznia\; przypisy&
]1\ Op[{niaj' przybycie Anna=y Oliwskie, m[wi'c vere ineunte venit.
–Anonym. chro. Bohem p. 1762 prawi& Post haec d. VII Decembris ]1328\
cum maxima multitudine bellatoruni Prussiam progreditur.
–Chron. Aul. reg. p. 62& Congregata magna parte pecuniae per collationem
generalem terrae et diversae exactionis species, VI die menis Decembris
de Praga exiens versus Prussiam procedit cum exercitu.
–Herman Corner p. 993, naznacza ju/ r. 1319 wypraw".
]2\ Nie ma zgody wzgl"dem ilo>ci wojska }nie ma zgody omal w ka/dej
sprawie, J.D.|. De Wahl wszystkich wojsk razem 18,000 rachuje. Schuetz
samego zakonu wojsk 18,000 podaje. Wigand Marb}urg| powiada, /e kr[l
przywi[d= 300 armigeros et cum 10,000 Lithuaniam invadere proponebat.
]3\ Wigand Marb}urg| Quo ]castro Medwagken\ obtento magnam multitudinem
ibidem invenerunt quam Magister omnino perdere studuit, sed rex Johannes precibus
suis salvavit vitam eorum, et per baptisma incorporantur fidei katholice. Chron.
Aul. Reg. p. 66 prawi& sunt per ipsum regem inibi multamilitia trucidata, et circiter
tria milia gentilium baptista.
–Chron. Bohem apud Mencken t. III, p. 1765 innumeros infideles interfecit, et
ex eis circa tria milia captivitate constringit, et Prussiam secum duxit.
Na tym sko<czy=a si" mniemana na pogan wyprawa.
1330. +okietek, kr[l polski, gotuj'cy 1330 odwetow' wypraw" na
Krzy/ak[w, um[wi= si" z Gedyminem, ksi"ciem litewskim, aby na
narodzenie Panny Maryi ]8 Septembra\ wojska litewskie z polskimi
razem wpad=y do Prus.
Wigand& In die nativitatis Marie Virginis rex Lokut Poloniae concepit
malum propositium vindictae, cum auxilio Gedemyn regis Lithvanorum,
qui sibi condixerant se pretacta die paratos esse.
Wedle Hermana Cornerus, +okietek oko=o >w. Dionizego mia=
do Prus wprowadzi: Polak[w, W"gr[w i Turk[w ]$\.
Nie opu>ci= terminu Gedymin, ze znakomitym wojskiem przyci'gn'=
pod Osterod", gdzie wszystko obr[ci= w perzyn", potem posun'= si"
 WYPISY
a/ ku miastu Löbau i u/y= wszelkich usilno>ci w celu zapalenia go,
albowiem ju/ wszystko spustoszy= w okolicach miasta. Po>pieszy=
na odsiecz Löbau w[jt biskupa che=mi<skiego Jan z Trier, z ma='
garstk' wojownik[w i zaszed= nieprzyjacielowi drog". Gedymin
mniemaj'c, /e by=a to przednia stra/ wielkiego wojska, przestraszony
z powodu nieznalezienia kr[la W=adys=awa, zacz'= si" cofa: i da=
sobie urwa: nie ma=o koni i ludzi, i odst'pi= od miasta. Nazajutrz
atoli nabra= odwagi posun': si" nad rzek" Drw"c" a/ do Kaukernik,
spodziewaj'c si" tam znale{: kr[la, ale gdy go i tu nie by=o, mnie-
ma= si" zdradzonym, i spustoszywszy okolice – rozpocz'= odwr[t.
Kr[la za> +okietka poch[d wstrzyma=y silne wojska krzy/ackie prze-
ciw niemu wys=ane, tak, /e nie m[g= po='czy: si" z Gedyminem.
Wys=a= atoli do< poselstwo, aby wsp[lnie wpa>: do kraju. Gedymin
odrzek=& i/ stawi= si", wedle umowy na termin, ale kr[la tam nie
znalaz=, i, gdyby go nie uratowali jego bogowie, pewnieby dosta= si"
w niewol" przez najczarniejsz' zdrad". Nie by=o te/ zgody mi"dzy
kr[lem a dow[d'c W"gr[w, kt[ry nieodzownie si" domaga=, aby
kr[l zaniecha= zwi'zk[w z poganami, inaczej za> bi: si" nie b"dzie.
Musia= wi"c kr[l zerwa: z Gedyminem przymierze. Ten, rozgniewany
za uczyniony zaw[d, wys=a= do kr[la domagaj'c si" nagrody w /
o=dzie, z=ocie, srebrze, suknach i koniach dla swych wojownik[w,
napr[/no czyni'cych wypraw", kt[r', gdy otrzyma= – powr[ci= do
Litwy ze swymi hufcami.
Wiegand p. 280, +ukasz Dawid B. IV. Seite 105–106, Schuetz 63,
Voigt T IV, p. 461.
Niestety, nie mam kserokopii kilkunastu nast"pnych stron.
Odt'd wyrywkowo do ko<ca, zaledwie kilka wydarze<.
1341, zima. Umiera Giedymin, wielki ksi'/" litewski, ur. 1257, syn
Butegeyde ]wo=. Budikid\, rodem z Ugian n(Dubiss', w ?mudzi.
Giedymina trzy /ony, od nich mia= syn[w&
• Wida ]$\ †1299, jej synami& Montwid ¿1276, Narimund ¿1277;
Wida ze znakiem zapytania, bo «wid» k=[ci si" z Montwidem
]uzasadnienie w dalszej cz">ci& System nadawania nazw osob.\.
• Olga †1299, c. Wszewo=oda smole<skiego; jej synem by=
Olgerd ¿1296–†1377.05 – ojciec Jagie==y ¿1351– †1434.05.31,
• Jewena †1344, c. Iwana Wszewo=odowicza; synowie& Jewnuta,
Kinstut ¿1302–†1382.08 – ojciec Wito=da ¿1354–†1430.10.27,
Korjat, Lubart, i Wojn – wg moich docieka<, bo nigdzie nie ma
wzmianki, /e Wojn synem by=, jego potomstwo w akcie pisanym
w Wilnie, 1401.01.18.
Daje zauwa/y: si" pewna prawid=owo>: w nazwach&
• wid& Wida  Montwid ]chocia/ konflikt, jak p[{niej wyka/", bo
przemiennie po matce, gdy tak po ojcu by=o; po matce prosto\,
• olg& Olga  Olgerd ]prosto po matce\,
• jew& Jewena  Jewnuta ]prosto po matce\; jaw, jew ¯ eu ]dobra\.
Kunigasi litewscy ]w=adaj'cy Litw'\, normandzkiego pochodzenia,
mieli swoje zasady, regu=y ]nadawania nazw osobowych\, prawa
]do w=adzy po ojcach\, kt[re nast"pnie zosta=y zarzucone i zapom-
niane. Nie>wiadomi, zacz"li zmy>la: – pisa: o upatrywaniu sobie,
upodobaniu jednego z wielu syn[w do nast"pstwa w=adzy, i zacz"li
pl'ta: genealogi" – wyk=adnia znajomo>ci tematu.
Po zmar=ym Gedyminie, w=adz" przej'= Jewnuta – najstarszy syn
ostatniej /ony, wielki ksi'/" litewski 1342–1345, usuni"ty od w=adzy
przez dw[ch braci& Kinstuta i Olgerda ]Olgerd by= przyrodnim\.
1342. Kinstut z Olgerdem, wpl'tawszy si" w wojn" Pskowian z li-
wo<skimi Mieczownikami, ukartowali projekt podbicia sobie Liwonii.
Pod/ega=a ku temu /'dza zemszczenia si" ogniem i mieczem za
niecne zamordowanie przez Mieczownik[w ksi"cia Lubko – wnuka
Giedyminowego, pojmanego w niewol". Zakon nie czu= si" na si=ach
oprze: przemocy }przewadze| dw[ch ksi'/'t, zw=aszcza, /e ci'/
y=a mu wojna z Nowogrodem i Pskowem. Z Prus wi"c nadesz=y
posi=ki dla Liwo<czyk[w.
Liwo<sk' wojn" opisa=a Kronika Zakonu u Mateusza T. V, p. 778.
1342. Kinstuta(Keystuta – wielkiego ksi"cia litewskiego traktat z An-
gli'& bez /adnej trudno>ci, Anglikom i Litwinom – nawzajem – wyjazd
upewniony do kraj[w zobop[lnych. Dany ]pisan\ roku 1342.
akt w j. =aci<skim znajduje si" in actis MS. Britanniae Rymeri;
wspomina o nim Czacki – o litew. i Polskich prawach T. 1, p.60.
1343. Ludwik starszy, magrabia brandenburgski, ofiaruje si" Zako-
nowi Niemieckiemu za po>rednika do zawarcia pokoju z kr[lem
polskim – Kazimierzem, i wymaga, by Zakon ='cznie z kr[lem
przedsi"wzi'= wypraw" przeciw Litwinom i Rusinom.
orygina= w j. =aci<skim, bez miejsca i czasu, wg I. Dani=owicza& najpo-
dobniej w Krakowie 1343 r.
Bez logiki& pisany w Krakowie dla kr[la w Krakowie na tronie, J.D.
Bardzo wa/ny i prawie nieznany, wielce pos=u/y: mog'cy do wy>wie-
cenia nadzwyczajnej powolno>ci kr[la dla Zakonu.
Napierski N. 358.
Najczynniejszym w doj>ciu do tego pokoju by= papie/ Klemens VI, kt[ry
ju/ 1342, sierpnia 4 pisa= do biskup[w Meissen }Mi>ni|, krakowskiego i
che=mi<skiego, aby doprowadzili do skutku rzeczony pok[j potrzebny dla
chrze>cija<stwa, i spe=nili dawniejsze w tej mierze swego poprzednika
poruczenia. Dogiel T. IV, p. 66, N. 61.
Ponowi= to/ wezwanie do biskup[w krakowskiego i che=mi<skiego
5 maja 1343 ca=kiem co do tre>ci powy/szej zgodne. Pisa= te/ i do
mistrza }Ludolfa König von Weitzau 1342–1345| w sierpniu 1343, z
wy=o/eniem przyczyn konieczno<ci tego pokoju.
Pok[j ten zawar=y strony w 1343, drukowany u Dogiela T. IV.
1343. Klemensa VI bulla do biskup[w krakowskiego i che=mi<skiego,
aby doprowadzili do skutku dzie=o pokoju mi"dzy Zakonem Pruskim
a Polsk'. Avignion 5 Maja 1343. Druk. Raynald, 1343, N. 39.
1343. Pok[j i zgoda mi"dzy Kazimierzem – kr[lem polskim, a
Ludolfem König }von Weitzau| – mistrzem Zakonu, moc' kt[rego
Kazimierz ust"puje Krzy/akom Pomerani", ziemi" che=mi<sk',
micha=owsk', oraz Nieszaw", Or=[w i Ogorin.
Dan w Kaliszu 1343, w dzie< >w. m"czennika Christijana.
Dogiel Codex Diplomat. T. IV, p. 68, N. 62,
Kotzebue Preuss aelt. Geschichte B. II, cap. 26.
1343. Z poduszczenia podobno czeskiego kr[la, ksi'/"ta Niemiec,
Czech, Moraw, W"gier i Holandii, zbierali now' wypraw" krzy/
ow' na poga<sk' Litw", w=a>nie wtedy, gdy Ojciec >wi"ty }papie/|
wszystkich si= pragn'= u/y: przeciw Turkom.
u I. Dani=owicza jest to ju/ rok 1344, bo rok zaczyna= od stycznia.
Zgromadzaj'cy si" zewsz'd do Wroc=awia krzy/ownicy, przed
rozpocz"ciem zimy 1343 r. nadeszli do Prus.
czyli& Zgromadziwszy si" zewsz'd we Wroc=awiu, przed rozpocz"ciem
zimy 1343, krzy/ownicy dotarli do Prus.
Przewodzili zast"pom& Jan – kr[l czeski, chciwy boj[w i ju/ po raz
trzeci ci'gn'cy na pogan ]1\, tudzie/ Ludwik – m=odociany kr[l
w"gierski, Wielkim przezywany ]2\. Do nich przy='czyli swe hufy
Karol – margrabia Morawii, syn kr[la czeskiego, Wilhelm IV – hrabia
Holandii, kt[rego ju/ drugi raz widziano w tym celu w Prusach ]3\,
hrabiowie Günter ze Szwarzburga i Henryk Holszty<ski, oraz mn[stwo
innych hrabi[w, baron[w, rycerstwa i szlachty, w liczbie 200, kt[rych
kwiatem europejskiego rycerstwa zowie Koja=owicz ]4\.
Po d=ugim oczekiwaniu mocniejszej zimy }mroz[w|, z powodu jej
=agodno>ci, poprowadzi= mistrz krzy/ownik[w na koniec ku po=u-
dniowi Litwy, niepewny, gdzie by mia= wprz[d uderzy:.
Sami kr[lowie oblegli zaraz celniejszy zamek, w kt[rym skry=o si"
mn[stwo szlachty litewskiej ]5\, aby stamt'd – wbrew /yczeniom
mistrza – pu>ci: si" w strony stolicy. Wtem wie>: nadbieg=a, /e kr[l
Litwy }ksi'/", Litwa nie mia=a kr[l[w; könig ^ kunigas, ksi'/"|, /e
ksi'/" litewski zamy>la spustoszy: Samlandi", i zabiera wszystko w
niewol", co tylko uj>: nie mo/e przed jego or"/em ]6\. Na t" wiado-
mo>:, cofn'= si" wstecz mistrz na odsiecz Samlandii ]7\.
cofn'= si" wstecz – to/same wyrazy; mistrz ruszy= wstecz na odsiecz.
Przestrze/eni o tym kroku Litwini, rzucili si" wcze>nie na wojowanie
Liwonii, tym bardziej, /e mistrz rzeczonego kraju zaj"ty by= u>mie-
rzeniem >wie/ego buntu Estlandczyk[w. Koja=owicz za> twierdzi, i/
od razu Olgerd do Liwonii poci'gn'=, gdy Kinstut pustoszy= Prusy.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
Tylko to pewne, /e Litwini, z='czeni ze ?mudzinami, okropne roznosili
spustoszenia oko=o Mitawy, Rygi, Neuermühlen i Segewaldu, a –
puszczaj'c wszystko pod ostrze miecza – opr[cz ogromnego =upu
w koniach i dobytku, uprowadzili do 1200 niewolnik[w ]8\.
Kr[lowie }Jan czeski i Ludwik w"gierski| radzili mistrzowi }Ludolfowi
König von Weitzau| >ciga: nieprzyjaci[= do Liwonii, lecz ten – upo-
rnie – obra= drog" do Litwy, i/by zniszczeniem ojczystych ziem
litewskich odci'gn': z Liwonii nieprzyjaciela, jak to przedtem nieraz
udawa=o mu si". Gdy od tego planu nie da= si" odwie>: namowami
kr[l[w – ca=e si=y krzy/owc[w, zim' 1343 rzuci=y si" nawa=em do
Litwy, przebieg=y przez dni dziesi": mil kilka kraju }mila ^ 9,24 km|,
szerz'c =upie/e, lecz nie wiele uprowadzili niewolnika, bo lud ca=y
skry= si" do las[w, a krzy/owcom zabrak=o /ywno>ci.
Nadchodz'ce roztopy zniweczy=y wypraw" – wr[cili bez korzy>ci, i
tylko kilku rycerzy pasowano w poga<skich krajach.
Kr[lowie podnie>li wielkie szemranie z powodu spe=z=ej na niczym
wyprawie i niedania – wedle ich rady – pomocy uci>nionej Liwonii.
Ca=' win" przypisali mistrzowi }Ludolfowi|; odzywali si" g=o>no, i/
na jego sumieniu ci'/y: b"dzie ca=e nieszcz">cie Liwonii i bezpo/y-
teczne sprowadzenie kr[l[w ]9\. Nawet w=a>ni bracia obwiniali o to
mistrza, kt[ry – sumieniem dr"czony – wkr[tce dosta= pomieszania
zmys=[w.
dosta=, ale przyczyna zwykle inna, powa/niejsza, tu zgadywanie pisc[w,
na domys= z nadziej' na trafno>:, bo Ludolf postrada= zmys=y.
Przypisy do opowiadania&
]1\ Vita Caroli IV, ap. Freher p. 104.
]2\ Suchenwirt, wydanie Primisora S. 2.
]3\ Fragment. veter. Chron. ap. Matheum Annal. T. 2, p. 62.
Wigand Marburg p. 283.
]4\ Koja=owicz p. 307 i Wigand Marburg l. c.
]5\ Wigand. Krantz Wand L. VIII, c. 27. Detmar.
]6\ Wigand& Notificatum est magistro per quandam animosam paganam
Regem Lithvanorum comportasse magnam multitudinem, cum qua
v e l l e t terram Sambiensem devastare.
Kronika Oliwska& Vastare terram Zambiensem et alias christianorum terras
d i s p o n e b a t.
]7\ Cornerus p. 1064 w kroku tym upatruje zdradliwo>:, aby odci'gn': od
zdobycia zamku, od kt[rego domys=u, nawet Detmar nie jest daleki.
Cornerus m[wi& Quod castrum cum jam quasi expugnassent, Lutherus
Magister fratrum p r o d i t o r i e agens, missit nuncios cum litteris ad
Reges praefatos, scribens eis pro auxilio ferendo.
Komentarz J.D., podobnie by=o przy obl"/eniu Krakowa 1290, gdy Lew
Dani=owicz odst'pi= od zamys=u zdobycia grodu na wie>: o nadci'gaj'cej
odsieczy, ˚wypisy z Ipatiewskiej letopisi.
]8\ Arndt. T. II, i Wigand.
]9\ Wigand& Ambo Reges ]Bohem. et Ungar.\ ascribebant culpam Magistro,
quod cum voluntate talia forent facta, quodque gratis de suis regnis et terris
cum aliis venissent, et spe frustrati absque bello]$\ paganorum discederent.
D=ugosz p. 1070.
1344. Gdy kapitu=a krzy/acka zgromadzi=a si" na wybranie nowego
mistrza, po z=o/eniu Ludolfa Weizenau, za szalonego przyznanego,
w[wczas korzystaj'c z okazji – ksi'/"ta litewscy& Olgerd i Kinstut, w
pierwszych dniach listopada 1344, na czele lekkiej litewskiej kawalerii
wpadli do kraju Sudaw[w i oparli si" a/ o Rastenburg ]dzi> K"trzyn\.
Ubiegli znienacka miasto, w sztuki rozsiekali 45 m"/[w broni'cych
bram miasta, zapalili je, i pozosta=ych mieszka<c[w p=ci obojej, z
dzie:mi – uprowadzili w niewol".
Wigand nazwa= to okrucie<stwem, za kt[rym I. Dani=owicz& W kilku
godzinach zosta=y spe=nione te okrucie<stwa, ...itd., 0165-01-185
Wigand nie nazywa= tak akt[w Krzy/ak[w dokonywanych na Litwinach.
W ci'gu kilku godzin z Rastemburga zosta=y jedynie zgliszcza i
popio=y. Zburzenie miasta nast'pi=o – wedle Wiganda, feria quinta
in ebdomada animarum.
St'd rych=o zbiegli Litwini do kraju, aby wkr[tce napa>: na Nowogr[d
Wielki, w kt[rym czer< psem nazwa=a Olgerda na zgromadzeniu
}czer<ce ^ mnisi|.
Karamzin Histor. Pa<. Ros. T. IV, nota 340, Voigt T. V, p. 35.
1345. Papie/, Klemens VI ]1342–1352\, dozwala Zakonowi nie-
mieckiemu w Liwonii i Prusach, aby mistrz i marsza=ek Zakonu,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
w czasie wojennych wypraw na pogan i kacerz[w odbywanych
zimow' por', mogli odprawia: msze ranne ]Fr¥hmette\ w obozie
na wo/onym ze sob' o=tarzu.
Avignion, dn. 31 maja 1345. +aci<ski, w tajnym archiwum Kr[lewca.
1345. listopada 12. Olgerd i Kinstut usuwaj' od w=adzy Jawnut",
uznanego p[{niej za niedo="/nego w=adc". Nie jest to jedyne
zmy>lenie, bo p[{niej Jawnuta bra= udzia= w rz'dach, tak te/ jego
wnuk – Jawno, oraz prawnuk Gedimina, a wnuk Jawnuty – Minigaj=o
]w 1413 pisany po Jawnie\; znaczna osobisto>: w feudalnym systemie Litwy,
zaliczony przez to – pomy=kowo – do jednego z syn[w Olgerda †1377, ma-
j'cego syn[w& Jagai=o, Skirgai=o, Korygai=o, Swidrygai=o – to i Minigai=o.
Jawnuta, syn Gedymina i Jeweny, c[rki Iwana Wszewo=odowicza,
by= najstarszym synem ostatniej, trzeciej /ony, i jemu – zgodnie z
regu=' – nale/a= si" tytu= wielkiego ksi"cia.
Po nim, w kolejno>ci do w=adzy byli jego m=odsi bracia& Kinstut vel
Keystut, Korjad, Lubart i Woin, ˚1341, zima.
Olgerd, syn Giedymina i Olgi, c[rki Wszewo=oda smole<skiego,
drugiej ]uprzedniej\ /ony Gedymina, by= przyrodnim bratem Kinstuta
i – tym samym – wykluczony z dziedziczenia tytu=u.
Kinstut zdoby= si" na gest i rozwag", dziel'c w=adz" z Olgerdem, po
usuni"ciu Jawnuty jesieni' 1345 – krok, kt[ry w ko<cu przyp=aci=
/yciem, bo zamordowany przez zausznik[w Jagie==y – syna Olgerda.
Nie>wiadomi zasady, pisali o upatrywaniu sobie syn[w, tak te/
Olgerd – upatrzy= sobie Jagie=="& Olgerd najbardziej ze wszystkich
syn[w polubi= Jagie==", przeto umieraj'c, pragn'= mie: go swoim
nast"pc' na Wielkie ksi"stwo litewskie. 0165-01-226, N. 460
Wracaj'c do Jawnuty, jak z upatrywaniem syn[w, powsta=o wi"cej
ni/ jedno opowiadanie, kt[rych nie godzi si" powtarza:, a powta-
rzane – oznaczy:, /e zmy>leniem jest&
• Jawnuta, zaskoczony o >wicie, zbieg= z Wilna p[= nagi, i ratowa=
si" ucieczk' w s'siednie g[ry i lasy, lecz ozi"biwszy na grudzie
nogi – pojmany, zosta= przywieziony do Kinstuta(Keystuta,
• Jawnuta zbieg= do wielkiego ksi"cia moskiewskiego – Symeona, kt[ry
mia= go nawet ochrzci: na greck' wiar", pod imieniem Iwana,
• nie chcia= Kinstut(Keystut przyj': ofiarowanej sobie przez Olgerda
Wielkoksi'/"cej godno>ci, lecz jej ust'pi= Olgerdowi, ile starszemu,
zobowi'zawszy si" /y: z nim w jedno>ci i pos=usze<stwie. Ty –
rzek= – b'd{ W. ksi"ciem w Wilnie, jeste> starszym bratem, a my
ze sob' /yjemy w zgodzie. Zawarli nadto obaj bracia mi"dzy sob'
nast"pn' umow", w czterech punktach&
1. Wszyscy bracia pos=uszni b"d' Olgerdowi.
2. Ka/demu zabezpiecza si" jego dzielnica.
3. Ziemie i grody wsp[lnym or"/em Olgerda i Kinstuta zdobyte –
na p[= zostan' podzielone.
4. Ílubuj' sobie dozgonn' przyja{< i mi=o>: obop[ln'; jeden na
drugiego zdradliwie nie ma nastawa: i o szkodach wzajemnie
przestrzega: powinni.
W ten spos[b Olgerd zosta= samow=adnym nad inn' braci' panem,
i im straszniejszym zosta= dla Zakonu – tym wi"cej ten usi=owa=
przytrze: rosn'c' litewsk' pot"g". 0165-01-185 i 186, oraz przypis 1
Wszystkie te opowiadania zmy>leniami s'; rzekoma umowa, jej
punkty – na podstawie sytuacji po dekadach lat, z perspektywy ubie-
g=ego czasu, a opowie>:, o przyjmowaniu wielkoksi'/"cej godno>ci
– na opak, z cieniem prawdy& po zamachu stanu, zgodnie z regu=',
Olgerd chcia= widzie: Kinstuta u w=adzy, i – dalej& nie chcia= Kinstut
przyj': ofiarowanej sobie przez Olgerda Wielkoksi'/"cej godno>ci,
lecz jej ust'pi= Olgerdowi }lecz podzieli= si" ni' z Olgerdem|, a dalej
zmy>lenia& starszy brat – na podstawie znanej genealogii. W ten i
w taki spos[b rzecz zosta=a wypaczona ]przez obci"cie pocz'tku,
kt[ry mo/e pierwotnie gdzie istnia=, dla “wyprostowania” dziej[w, tj.
wyprowadzenia ci'g=o>ci w=adzy na Olgerda i Jagie=="\.
Za> Maciej Strijkowski, 1582, p. 413 poszed= dalej – przesuwaj'c 1345 na
1329, z nim powt[rzy= b='d Wojciech Koja=owicz, pisz'cy ok. 1650.
Zosta=a data – 12 listopada, i ja j' zachowa=em, bo nigdzie jej nie ma.
W aktach Kr[lewca& 1345, za wiar' tych/e poszed= Nikolai Karamzin
i Voigt T. V, p. 39. 0165-01-185, przypis 2
Maciej Strijkowski – po wielokro: powtarzam – by= poet'-historykiem,
 WYPISY
nawet nie historykiem-poet'; jego wiersze na pierwszym planie, a hi-
storia – t=em, obja>nieniem tre>ci wiersza, st'd nie przyk=ada= du/ego
znaczenia do fakt[w& pl'ta= genealogi", zmienia= lata, miejsca, nazwy.
1345. Nowo obrany mistrz krzy/acki Prus – Henrik vel Heinrich von
Dusemer ]1345–1351\ odbudowa= staro/ytny zamek nad rz. Pissa,
w po=udniowej stronie Sudawii, przed puszcz' Galindsk', zwany
Johannisburgiem ]dzi> polski Pisz, S od jez. Ro>\.
Wigand wyra{nie m[wi& ad profectum patriae fr. H. D u s e m e r Magister
fecit edificare castrum Johannis supra flumen Pisse dictum.
wielki mistrz – wg Dani=owicza – Henryk Thusemer w traktacie pokoju
1350 zawartym mi"dzy Kazimierzem – kr[lem Polski, a Krzy/akami, za
po>rednictwem arcybiskupa gnie{nie<skiego – Jaros=awa, ˚1350.
I. Dani=owicz 1860& Zatem nie zas=uguj' na wiar" p[{niejszych kronika-
rz[w powie>ci, k=adn'cych pod r. 1268 zbudowanie Johanisburga, jak
to uczyni= Henneberger p. 162.
J. Dargiewicz 2006& By= to chyba staro/ytny, pruski zamek Otolichen,
zdobyty przez Krzy/ak[w 1275, przez poddanie si" za=ogi; odbudowany
nast"pnie w 1345, ˚opis roku 1275; tym samym Henneberger praw.
W tym czasie, mianowany mistrzem liwo<skim Goswin von Herike
zgodzi= si" z propozycj' wielkiego mistrza }Prus – Henrika, Hein-
dricha| uczyni: zim' wypraw" na pogan.
Oba wojska po='czy=y si" pod Memlem i wpad=y na ?mud{ ku
zamkowi Oukaim czyli Auken }Ugiany n(Dubiss'|, gdzie wszystko
niszczyli zwyczajnym sposobem.
Inny napad, pr"dko powt[rzony, wymierzony by= w okolic" Germedien
i ten/e mia= skutek }tak/e by= skuteczny|. Wigand, Koja=owicz p. 310
Poniewa/ ju/ wtedy wesz=o w zwyczaj dwakro: w roku czyni: na
pogan wypraw", zatem zaprzestano w tym roku dalszych nieprzy-
jacielskich krok[w.
Pauli B. IV, p. 200 powiada o zawieszeniu broni w tym roku mi"dzy
Niemcami a Litw', o czym nie wiedz' inne {r[d=a i Voigt mu wierzy:
nie chce.
1347, pa{dziernik. Kinstut wpad= do Prus p"dem, przez Ragnet",
gdzie trzy dni grabi=, spustoszy= okolice, i dalej – przedar=wszy
si" przez puszcz" Grauden do Istenburga }n(Prego='| – niszczy=
wszystko ogniem i mieczem. Stamt'd ubieg= miasto Wehlau, zaj'=
je 6 pa{dziernika bez /adnego oporu, a obr[ciwszy ko>cio=y i domy
w perzyn", i zapu>ciwszy mordercze zagony ku rzece Alle }pol.
+yna|, przez Wolmen ]terra Wolmenis\ – opar= si" w stronach Wohns-
dorfu. Tu zaszed= mu drog" Krzy/ak Wehrner von Holland na czele
znacznego oddzia=u, lecz pobity – poleg= na placu z 14 towarzyszami
i mn[stwem ludu; reszt" wzi"to do niewoli.
Rozci'gnione a/ do stron Grauden =upie/e strwo/y=y mistrza }Heind-
richa von Dusemer|, kt[ry ca=e swe nadzieje pok=ada= w spodziewanej
zagranicznej pomocy. Wigand, Schuetz p. 72, Szymon Grunau Tr. XII, p. 72
Je>li damy wiar" Grunau, siedem tygodni trwa= rabunek i uprowa-
dzono do 40,000 niewolnika, kt[rych do 10,000 zmniejsza +ukasz
Dawid, gdy mistrz bezczynnie patrzy= na wyt"pienie niewinnego
ludu, bo widzia=, /e sam oprze: si" nie zdo=a.
1347, stycze<. W pierwszych dniach stycznia 1347 przyby= margrabia
brandenburgski do Marienburga }Malborka|, nie w celu wyprawy na
pogan, lecz raczej dla odwiedzenia mistrza, przez kt[rego hojnie
by= podejmowany. Zaledwie opu>ci= Marienburg, gdy na zachodzie
zabrzmia= odg=os wojenny, ze wsi do wsi przelatuj'cy z wiadomo-
>ci' o wpadni"ciu do Prus w lutym 1347 ksi'/'t litewskich Olgerda
i Kinstuta(Keystuta, powracaj'cych ze >wie/ej na Ru> wyprawy.
w lutym 1347 wg Dani=owicza, czyli w lutym 1346 starego kalendarza;
w lutym 1347 – nie mo/e by:, bo 2 lutego by=a bitwa z Krzy/akami n(rz.
Strebe; odg=os wojenny przetacza= si" po pierwszej wyprawie, zacz"tej
w pa{dzierniku, i trwaj'cej 7 tygodni ]czyli gdzie> do po=owy grudnia\.
}zbyteczne w zwi'zku z powy/szym, zmy>lenie& D'/y= powt[rnie|,
niszcz'c wszystko i zabijaj'c, nieprzyjaciel do Rastemburga.
czyli& nieprzyjaciel niszczy= wszystko i zabija=, po drodze do R.
Stamt'd rzuci= si" ku p[=nocy, w kraj Bart[w, ku zamkowi Gerdauen,
gdzie z=upi= i spali= cztery ludne wioski, a st'd – zwr[ciwszy poch[d
ku po=udniowi – nieprzyjaciel napad= na mocno uzbrojony zamek
Leunenburg nad rzek' Guber, w celu ca=kowitego zniszczenia one-
go. Lecz gdy silna za=oga walecznie opar=a si" – cofn'= swe kroki,
i – spaliwszy przedmie>cia – post"powa= ku Rastenburgowi i Rösel
}pol. K"trzyn i Reszel|, pal'c wsie i rabuj'c wszystko, uprowadzaj'c
mn[stwo ludu w niewol" }cecha pierwszego najazdu|.
Wedle Schütza by=o nawet spalone miasto Rösel, o czym atoli nic
nie wie Wigand.
dalej u I. Dani=owicza {le – z=y tekst i komentarz zespajaj'cy wydarzenia,
wynik=e z operowania z=ym kalendarzem& stycze< rozpoczyna= rok,
gdy – w rzeczywisto>ci – 24 marca ko<czy=. U Dani=owicza&
• mistrz wyprawi= poselstwa do Niemiec i s'siednich kraj[w, na
wyproszenie wyprawy krzy/owej na Litw", nast"pnej zimy ]odbytej
1347, a wi"c wyprawi= zim' 1346\, po kt[rej...
• tymczasem zebrana w Prusach generalna kapitu=a, w pierwszych
dniach czerwca 1347 radzi=a o >rodkach prowadzenia skutecznej
wojny. 0165-01-187, N. 381
a po czerwcu 1347 nadesz=a zima 1347, i w niej bitwa n(Strebe.
Nie zawiod=y }zbyteczne& jednak| nadzieje. Na pocz'tku 1348 }czyli
w styczniu 1347, ˚uprzedni komentarz, koniec roku 24 marca|
nadci'gn"=y do Prus liczne zast"py rycerzy i ochotnik[w z Niemiec,
a nawet Francji i Anglii. Tak/e, komturowie pomorscy, che=mi<scy
i pruscy wyst'pili ze swymi zaci'gami; z=o/ono 40,000 wojska
naj>wietniejszego, jakie od dawna nie walczy=o pod chor'gwiami
Zakonu. Wigand, D=ugosz i Koja=owicz 40,000 zgodnie rachuj', gdy Schuetz
mylnie o 14,000 tylko wzmiankuje.
Mi"dzy Anglikami ja>nia= rycerski hrabia Thomas Offart, zdaje si"
ten sam, kt[ry przed siedmiu laty odznacza= si" w Prusach.
Dow[dztwo }obj'=| przyj'= mistrz na siebie. Pod jego rozkazami wal-
czyli& marsza=ek Zakonu – Siegfried Dahenfeld, wielki komtur Winryk
von Kniprode }przysz=y wielki mistrz Zakonu|, Ludwik Wolkenberg,
i wielu innych dostojnik[w.
Z tymi si=ami umy>lili Niemcy odp=aci: wet za wet Litwinom.
Powiewa=a ozdobnie malowana chor'giew Panny Marii. Pod Isten-
burgiem zatrzyma= si" mistrz ze znacznym oddzia=em, i nad ca=ym
wojskiem zda= }przekaza=| komend" wielkiemu marsza=kowi.
Wigand p. 285, Schuetz p. 72, D=ugosz p. 1079 i r"kopisy Kr[lewca.
Uf# Rozpl'ta=em w"ze= wydarze< zamotany przez Dani=owicza.
1347. Walna bitwa Litwy z Krzy/akami nad rz. Strebe – prawym dop=y-
wem Niewia/y, na wysoko>ci Czekiszek, poni/ej Kejdan ]w po=owie
drogi do uj>cia Niewia/y do Niemna\. Tu poleg= Narimund.
26 stycznia 1347 ]kalendarza julian.\ przesz=y krzy/ackie wojska
przez granic", i – ci'gn'c w kierunku Kowna – sz=y przez kraj Auste-
ty ]Auxtete\, czyli najwy/szej cz">ci ?mudzi w okolicach Welony,
gdzie przez dni siedem – nie szcz"dz'c p=ci i wieku – wszystkich
pod miecz puszczono ]Wigand p. 285, Schuetz p. 72, D=ugosz p. 1079
i r"kopisy kr[lewieckie\. Dopiero [smego dnia ukaza=a si" ogromna
nieprzyjaci[= si=a, albowiem Olgerd wcze>nie uwiadomiony zawar=
traktat z Nowogrodem, i – nakazawszy w kraju zaci'gi – wyprowadzi=
w pole ruskie posi=ki z W=odzimierza Wo=., Brze>cia, Smole<ska
i Po=ocka.
Albert Argenty<ski podaje si=y litewskie do 40 tys., na co zgadzaj' si"
ruscy latopiscy. Wremiennik Sofijski p. 328, pod r. 1347& w leto 6855
byst’ boj Niemcem s Litwoju na Sterawie rece i pobisza Litwu XL }40|
tysiacz. Zobacz latopisiec Litwy Dani=owicza str. 169, i latopisiec Kijowski
z r"kopisu Supra>lskiego r. 1836 w Moskiwie drukowany, str. 134.
Ruscy latopiscy nie u/ywali rzymskiego sposobu pisania liczb, J.D.
Z takimi si=ami >pieszy= Litwin przeciw Krzy/akom. Marsza=ek Zakonu
}Siegfried von Dahenfeld|, uwiadomiony o sile wojska, nie >mia= w
g="bi kraju spotka: si" z przewa/aj'cym wrogiem, ruszy= wstecz,
by obra: dogodniejsze miejsce do bitwy. Nad rzek' Strebe wedle
pruskich {r[de=, Steraw' lub Sternaw' u latopisc[w, od zachodu
wpadaj'c' do Niewia/y, zatrzyma=y si" wojska Zakonu.
w sprawie lokalizacji rzeki i miejsca bitwy b='dzi= Dani=owicz& nad rzek'
Strebe ...p=yn'c' na po=udnie Wilji i od wschodu wpadaj'c' do Nie-
mna, zatrzyma=y si" wojska zakonu. P"dz'cy za nimi Litwini, pragn"li
wp"dzi: je na kruche lody, lecz marsza=ek ju/ z lodu wstecz si" cofn'=
i nadstawi= nieprzyjacielowi czo=a. Za daleko zap"dzone litewskie si=y
zostawi=y w tyle za sob' rzek" ]Albert Argentin. i Schütz\.
Dnia 2 lutego, w >wi"to Panny Maryji rozpocz"li silny atak Litwini,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
tym zapalczywiej, /e kruche lody odwr[t im odci"=y.
by= to taktyczny zwrot, cz"sto stosowany w Wiekach Írednich, /e
jedna ze stron, po przekroczeniu rzeki, uderza=a na drug', >cigaj'c',
przeprawiaj'c' si" przez rzek" w tym momencie. Tak te/, lub wielce
podobnie, wykonali W"grzy w bitwie u Zwenigorodu 1208, przekra-
czaj'c rz. Lut', Tatarzy zrobili w bitwie nad Ka=k' 1219 i tak zrobi=
Dowmont w bitwie nad Dwinoss' 1266, ˚wypisy z Ipatiewskiej letopisi
pod 1219 rokiem.
Grad dzid, maczug strza= i oszczep[w posypa= si" na Krzy/ak[w,
padali z obu stron m"/e i konie. Rozpocz'= si" b[j zapa>niczy,
morderczy i coraz dalej wzmagaj'cy si". Nieprzyjaciel rzuci= si" na
odj"cie chor'gwi Zakonu, przy kt[rej pole us=ano trupami. Pad=o
50 rycerzy, a mi"dzy nimi komtur gda<ski – Gerhard von Stregen,
i w[jt biskupa samlandskiego – Jan Lonstein. Rozjuszeni Krzy/
acy wdarli si" i za=amali szyki litewskie. Zacz"li pierzcha: Litwini, a
>cigani – wbiegli na lody, i czego Zakon nie wyt"pi= – pogr'/y=y w
przepa>ci za=amane lody.
Kiejstut – wedle Koja=owicza – schroni= si" do Welony.
prawdopodobne, je/eli bitwa mia=a miejsce tam, gdzie ja opisa=em.
Nigdy Zakon nie otrzyma= tak >wietnego zwyci"stwa, lubo }chocia/|
straci= ponad 4,000 w=asnego ludu i 50 rycerstwa, bo nier[wnie
wi"ksz' strat" ponie>li Litwini i Rusini, od 10 do 18 tys. zabitych i
utopionych rachuj'. Z pocz'tku przyci>nieni Niemcy – cudowi przy-
pisywali zwyci"stwo. Obci'/eni =upami, uczynili odwr[t do Prus. Na
uczczenie zwyci"stwa, z =up[w, mistrz za=o/y= w Kr[lewcu klasztor
Bernardynek. W Wehlau }n(Prego=', lit. Veluva| tak/e za=o/ony z
tego powodu klasztor Minoryt[w.
Maciej Strijkowski, 1582, tak opisa= opisa= bitw", pod 1349&
Roku za> 1349, Wenrich mistrz Pruski, maj'c w swym wojsku 40 tys.
ludu rycerskiego, kt[rzy byli na >wi"t' wojn" do Prus przyci'gn"li
z Franciej i z Angliej....
Kinstut, zebrawszy si" z Litw' i z Russakami, bili si" z obydwu stron
m"/nie 24 dnia miesi'ca Januarja, na ostatek Litewskie wojsko
od wielko>ci Niemc[w przemo/one szfankowa: pocz"li, a mistrz
z Krzy/akami zwyci"stwo otrzyma=, Litwy i Russak[w na placu 18
tys. zabitych poleg=o. A z Krzy/ackiego wojska zacniejszy byli za-
bici, Gerardus de Stegin kontor Gda<ski, i komendator Goble<ski i
sze>: przedniejszych brat[w z zakonu, a 50 rejter[w i inszych wiele
jezdnych i pieszych z rycerstwa i /o=nierstwa pospolitego na tym/e
pobojszczem zosta=o, tak i/ ma=o nie wzajem obiedwie stronie bitw"
zap=aci=y. M. Stryjk. – Kronika, tom II, strona 29, czyli 1085-02-29.
Bitwa mia=a miejsce 1347.02.02, przegrana si= Litwy.
23 km w d[= Niewia/y by=o Romowe – centrum kultu pogan litewskich.
B="dna lokalizacja u I. Dani=owicza 1860&
o Krzy/akach& ªPrzeci'gaj'c przez Wejgow nad Strebb' po=o/ony, rozdzielone
na oddzia=y wojska rzuci=y si" w rozliczne strony....º 0165-01-233, N. 471
ªNad rzek' Strebe wedle Pruskich {rz[de=, a Steraw' lub Sternaw' u lato-
pisc[w, p=yn'c' na po=udnie Wilji i od wschodu wpadaj'c' do Niemna,
zatrzyma=y si" wojska zakonu.º 0165-01-188
Wed=ug opisu, wpada=aby w rejonie Preny–Olita–Grodno ]50–160 km na
po=udnie\, a dok=adnie – przez Wajgowo, lit. Vaiguva odleg=e o 88 km od
uj>cia Streby do Niewia/y.
Przy w=a>ciwej lokalizacji, jasnym si" staje nast"pny ci'g wypadk[w – najazd
Krzy/ak[w 1348& ªDwakro: wysy=a= na ?m[jd{ chciwego =up[w marsza=ka
zakonu Siegfrieda z Dahenfeld, gdzie ten naprz[d zniszczy= okolice Ejrago=y
nad Dubiss', i zaraz powt[rnie wpad=wszy w te/ same strony pomkn'= swe
po/ogi do kraj[w Pastowa, Pernary }Pornarew, OE| i Gesowa, gdzie przez
6 dni =upi'c, nie szcz"dzi= ani p=ci ani wieku ]Wigand p. 285, Schuetz p.
72\.º 0165-01-189
By=y to najazdy na okolice os=abione bitw'; Ges[w ^ Jaswojnie, Josvainiai.
Jej czas – 2 lutego 1347 ]starego kalendarza, gdy ca=a zima wchodzi=a do
1347; nowy rok od wiosny, dzie< – od przebudzenia\, lub 1348 ]w spos[b,
w kt[ry dzi> odliczamy lata, nowy rok 1 stycznia\. ªTak pod wzgl"dem czasu,
jako miejsca i okoliczno>ci tej bitwy, wielkie panuj' w kronikach zakonu i
litewsko-polskich sprzeczno>cie i zamieszanie, kt[rego nie umia= rozja>ni:
Naruszewicz. St'd zjawi=o si" dzi> w Prusach nie ma=o dzie= wyja>niaj'cych
rzeczon' bitw". Najwi"kszego zamieszania sta= si" winnym Schuetz, kt[ry
raz z jednej bitwy dwie odmienne stworzy=, z kt[rych jedna mia=a przypa>:
1346 roku przy Oukaim, druga 1342 przy Labiau, potem bitw" nad rzek"
Strebe odbyt' przeni[s= w strony Labiau.— D=ugosz te/ Lib. IX, p. 1079 i
1086 nie tylko rzeczy nie wyja>nia, lecz bardziej wik=a. Za jego przyk=adem
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
poszed= Strijkowski p. 434 i Koja=owicz p. 310, kt[ry bitw" odnosi do 1347 r.
d. 2 Lutego i po niej klasztor w Kr[lewcu zak=ada: ka/e, a potem powt[rnie
m[wi o pobiciu Litwy pod Labiau.
Najwa/niejszymi tu {rz[d=ami s' Wigand p. 285 oraz r"kopi>mienne raporta
w Kr[lewcu.— Co do czasu bitwy chwiej' si" pisarze mi"dzy 1346 i 1349
rokiem. Lecz s' wa/ne dowody przypisania jej rokowi 1348, ktore czerpi' si"
z raport[w kr[lewieckich i z ruskich latopisc[w, a tak/e samego Wiganda.
Liczba te/ zabitych Litwin[w bardzo niejednostajna, gdy jedni 18, drudzy
22, inni 44 tysi"cy rachuj'. Kotzebue ubarwi= t" bitw" pi"knemi farbami.— Z
wielu niejasnych napomknie< w kronikach pruskich godzi si" wnosi:, /e tu
m[g= poledz ksi'/" Narymunt. Wiele szczeg[=[w o tej bitwie ma J. Vitodu-
randi Chron. p. 1927 ]¢\.
]¢\ Albert Argentera dw[ch braci kr[lewskich wiesza za pasy na drzewie, aby
nie dostali si" /ywcem w r"ce nieprzyjaci[=. Wedle Schuetza Narymunt z
koniem wstoczy= do wody i uton'=.— Nikon. latopisiec pod r. 1347 powiada,
/e Narymunt poleg= na placu w bitwie. Inni latopiscy pod tym/e 1347 rokiem,
w bitwie 2 Lutego odbytej nad Straw' rzek', kl"sk" Olgerda podnosz' do
40,000 ludu zabitego. Karamzin T. IV, Nota 340, p. 211.º 0165-01- 188, 189
W moim zrozumieniu, jedn' z przyczyn zamieszania by= stary i nowy
kalendarz, dziel'cy zim" 1347 na dwie& 1347 i 1348. Wojciech Wijuk-
Koja=owicz, pisz'cy ok. 1650, tj. w dekady po wprowadzeniu nowego
kalendarza – obni[s= czas bitwy do starego ]1347, do takiego, jaki by=
w[wczas u/ywany\, gdy inni – ju/ do nowego ]1348\; ruskie latopisy
maj' systematycznie przesuni"cia kilku lat z powodu stosowania r[/-
nych styli kalendarza ]5505, 5508\. Miejsce bitwy, r[/ne u pisarzy,
mo/e wynika: z odniesienia rozmieszczonych si= obu stron do r[/
nych nazw w tej okolicy& gdy jedni /e nad rzek', inni – do grod[w.
Wszystko to zaowocowa=o kilkoma opisami, nieco r[/nymi od siebie,
kt[re kompilatorzy zebrali w jedno>:, tworz'c bitw" za bitw' – w r[/
nych latach i miejscach.
1348. Po bitwie nad Streb', Krzy/acy naje/d/ali ostabione strony&
Dwakro: wysy=a= na ?m[jd{ chciwego =up[w marsza=ka zakonu
Siegfrieda z Dahenfeld, gdzie ten naprz[d zniszczy= okolice Ejrago=y
nad Dubiss', i zaraz powt[rnie wpad=wszy w te/ same strony pom-
kn'= swe po/ogi do kraj[w Pastowa, Pernary ]Pornarew$\ i Gesowa,
gdzie przez 6 dni =upi'c, nie szcz"dzi= ani p=ci ani wieku.
Wigand p. 285, Schuetz p. 72;
W lecie tego/ roku, si=y Zakonu pokrzepione zosta=y nadci'gaj'cymi
z Niemiec i dalszych stron posi=kami, na czele kt[rych sta= sam
mistrz }Henrik vel Heinrich von Dusemer| w towarzystwie marsza=ka
}Siegfrieda von Dahenfeld|. Poci'gn'= przez Ragnet" ku Niemnowi
}wzd=u/ Niemna, bo Ragneta n(Niemnem|, a/ pod zamek Welun
}Wielon"|, b"d'cy obron' przyleg=ego >wi"tego lasu }Romowe,
odleg=ego w g[r" Niemna o 44 km|...
zakrawa, /e Dani=owicz pomyli= Dubiss" z Niewia/' w tym miejscu.
...i przez dni cztery dni z tak' natarczywo>ci' bi= >ciany Wielony,
/e przy wszelkiej waleczno>ci za=ogi, z 1500 ludu z=o/onej, op[r
dalszy by= niepodobny. Straciwszy odwag" i si=y, za=oga na wezwa-
nie mistrza, z obietnic' oszcz"dzenia jej – podda=a si" zwyci"zcy,
kt[ry – zapaliwszy zamek – do szcz"tu go zniszczy=. Za=og" za>
z dzie:mi wys=a= do Samlandii, gdzie j' ochrzci= i porozsadza= po
r[/nych miejscach.
Tak pad=a ostatnia poga<ska twierdza, broni'ca wst"pu do >wi"tych
gaj[w, i zaledwie kiedy }rzadko kiedy| wi"kszym powodzeniem by=
uwie<czony or"/ krzy/acki. 0165-01-189, N. 384
Wigand, Schuetz, D=ugosz L. IX, p. 1079, Detmar B. I, S. 268, liczy
1600 wzi"tych w niewol" m"/czyzn i kobiet.
Wielon" opisuje nast"pnie jeden z p[{niejszych akt[w Zakonu& Pod
zamkiem Castrum Welune videlicet a parte meridionali ultra fluvium
Nemen et versus fluvium Suppa est villa seu predium et possessio, que
dicebatur Peygowa cum ipsius territorio et districtu, ad partem vero
orientalem dicti castri Weluna territorium dictum Pestwa ]Bisten\ cum
sua possessione seu predio et monte, ubi alias Castrum erat erectum.
Item versus occidentem dicti Castri Weluna ex una parte fluvii nemen
villa, quae vovabatur Woygowa et ex alii parte fluvii Nemen silva
dicta Ventus, que alias sancta in paganismo vocabatur, circa quam
silvam fuit villa dicta Calsina; item versus partem septentrionalem
dicti Castri Weluna fuit villa dicta Gastowdi.
Szturm mia= by: przypuszczony do Wielony w dzie< Wniebowzi"cia
Panny Maryi ]15 sierpnia\, jak m[wi Wigand.
 WYPISY
1348. Krzy/acy przyj"li za prawid=o }regu=", zasad"| dwakro: do ro-
ku odbywa: swe wyprawy na pogan, zwane Reise ]podjazdami\, dla
uczczenia swej patronki – Naj>wi"tszej Panny Maryi, w jej >wi"to.
Pierwszy raz – zim', na >wi"to Oczyszczenia Panny Maryi, czyli na
pocz'tku lutego, drugi raz – latem, ok. >wi"ta Wniebowzi"cia Panny
Maryi, czyli oko=o po=owy Augusta miesi'ca }w po=owie sierpnia|.
dokument w dalszej cz">ci m[wi o lipcu – z sensem.
Pory te znajdowali najdogodniejszymi, bo – dla siebie – mogli uczci:
patronk", a dla pogan – zniszczy: z/"te zbo/a.
wyprzedzenie& sprawy i zaj>cia z Polsk'..., niem. Handlung, ang. hand-
ling ¯ hand ]r"ka\, rodzaj “r"kowania” – nie ma prostego odpowiednika
w j. polskim, z wyj'tkiem r"koczynu, tj. w wysoce zaw"/onym poj"ciu
tego terminu& zaj>cia, b[jki na pi">ci, pobicia, uderzenia r"k';
najbli/szym odpowiednikiem, w wolnym t=umaczeniu jest& spos[b
post"powania, za=atwiania, traktowania, obchodzenia si" z kim> lub
czym> ]nie koniecznie z u/yciem r'k w fizycznym sensie\.
Pismo jedne w archiwum Kr[lewca, pod liter' G wytykaj'ce sprawy
i zaj>cia z Polsk' }Handlung...|, o tych wyprawach powiada&
Fratres... in praecipuis et majoribus Sanctae Mariae festivitatibus, videlicet in
die Assumpcionis et in die Purificationis, suas hujusmodi invasiones, vices
seu Resas faciunt et fecerunt ac comuniter et regulariter consueverunt.
Inne pismo, znajduj'ce si" w tym/e archiwum m[wi&
Fratres... quasi ex quadam lege sive regula. annis singulis bis in anno congre-
gatis validis exercitibus armatorum, temporibus eis ad hoc negotium magis
aptis et commodis, videlicet de mensibus Februarii in yeme et Julii in aestate,
invadebant partes infidelium, nunc istas, nunc alias, excepto quod quandoque
propter inandaciones aquarum, vel propter alia viarum impedimenta, ad
casdem partes se cum dictis exercitibus transferre non poterant – quamvis
eciam quandoque non solum bis in anno predicta sed tociens quociens eisdem
fratribus placuit vel eciam videbatur, quas quidem invasiones seu vices inva-
dendi hujus modi in suo sermone R e s a s vulgariter vocant. Voigt T. V, p. 71
1349. Klemens VI, papie/, dzi"kuje kr[lowi polskiemu – Kazimierzo-
wi, za po=o/one starania wok[= nawracania Litwin[w, mianowicie
– Kiejstuta z jego braci' }a| ksi'/"tami litewskimi& Magnificat anima
nostra Dominum, quod ipse corda nobilium virorum Kiejstuti et germanorum
tuorum Ducum Lithuanorum tuo cooperante studio.
Zach"ca, prosi, i zaklina kr[la, aby rzeczonych ksi'/'t umacnia= w
zamiarach, wspiera= i zagrzewa=, pomn'c jak wielka na< spadnie
s=awa za nawr[cenia tylu tysi"cy os[b. Nastawaj – m[wi – pracuj,
usi=uj, aby tak wa/ne dzie=o dosz=o do skutku.
Daje zna:, /e rozkaza= arcybiskupowi gnie{nie<skiemu, /eby wy-
s=a= jak najrychlej do rzeczonych ksi'/'t kap=an[w bogobojnych i
w prawach boskich bieg=ych.
Dan w Avenjonie d. XVI Kalen. Octobr. anno VIII ]1349 r.\.
Raynald T. XVI, N. 23. Wspomina o nim Naruszewicz T. VI, 219 nota.
Klemens VI, papie/, w li>cie do arcybiskupa gnie{nie<skiego }Ja-
ros=awa|, zaleca mu, aby pewn' liczb" kap=an[w zacnych, bogo-
bojnych, w prawie Boskim bieg=ych, >wieckich lub zakonnych,
wszelkiej regu=y }zakonu| i klasztoru, z jakichkolwiek miast b'd{
diecezji – wys=a= do Litwy, aby ci – powag' papiesk' – ksi'/'t
litewskich }Kiejstuta z braci'| uczyli wiary, kierowali ich krokami i na
dobr' naprowadzali drog", oraz odnawiali sakrament chrztu.
Dan ]pisany\ w nowej wsi Avignion ]apud villam novam Avenioniensis
dioecesis\, XVI Kal. Octobr. an. VIII ]1349 r.\.
Raynald Annal. Eccl. T. XVI, p. 293.
Klemensa VI, papie/a, list do szlachetnych, ksi"cia litewskiego
Kiejstuta i jego rodzonej braci, w kt[rym o>wiadczywszy rado>: z
natchnienia ich prawdziwym >wiat=em, przez pobo/ne napomnie-
nia – zach"ca ich do uznania prawdziwej wiary, i nawr[cenia si"
do Chrze>cija<stwa, jak tego ch": o>wiadczyli kr[lowi polskiemu
– Kazimierzowi. Obiecuje im by: za to przychylnym }bo inaczej to
nie|, obsypa: =askami, wesprze: pomoc', i r[wnie ich samych jak
i nast"pc[w – zaszczyci: kr[lewsk' godno>ci' i znakami& vosque
ac successores vestros titulo regio insigniisque decorare.
Z tego/ listu wida:, /e papie/ zaleci= arcybiskupowi Gniezna wys=anie
jak najrychlejsze do Litwy >wiat=ych i zdolnych kap=an[w, kt[rzyby
pracowali nad nawr[ceniem i ochrzczeniem Litwin[w.
Dan w Avenionie }Awinion, franc. Avignon| XIV Kalen. Octobr. 1349.
w Raynaldzie, t. XVI, N. 24, p. 293. Wszystkie te usilno>ci – wg Ray-
nalda – spe=z=y na niczym& tanta tamque praeclara spes conversionis
Lithvanorum evanuit, et Casimirus Rex egregia coepta tristi exitu
confudit. Zobacz Naruszewicza t. VI, p. 219.
1349. Kazimierz kr[l polski daje wolne przej>cie kupcom pruskim, a
mianowicie z Torunia, przyje/d/aj'cym przez kraje jego ruskie, do
miasta jego – W=odzimierza, gdzie wolno im przybywa:, kupczy:
i targowa:, oraz przemieszkiwa:, z zupe=nym os[b i rzeczy bez-
piecze<stwem. Droga kupiecka do W=odzimierza mia=a i>: przez
Czech[w, Kazimierz i Lublin, z op=at' jedynie zwyczajnego myta.
Dan w Sandomierzu r. 1349 infra octav. Sanct. Andreae.
akt =aci<ski w archiwum ratusza toru<skiego, list VI, N. 25.
Tre>: u Voigta T. V, pag. 75.
Kazimierz, kr[l polski zawojowa= ziemi" wo=y<sk' i cerkwie chrze>ci-
ja<skie przemieni= na =aci<ski obrz'dek, wg Latopisu Nowogrodzkiego,
wydanego przez ksi"cia Obole<skiego 1836 r., p. 70.
Dani=owicz 0165-01-191, N. 392.
1350. Ludwik, kr[l w"gierski, za zgod' brata rodzonego – Stefana,
ksi"cia Sklawonii i Dalmacji, daruje wujowi swemu – Kazimierzowi,
kr[lowi polskiemu, Ruskie kr[lewstwo, pod tym warunkiem, aby
godzi=o si" jemu samemu lub nast"pcom }godzi=o ^ przypad=o,
nale/a=o|, a z braku tych, bratu jego – Stefanowi, wykupi: rzeczone
kr[lestwo od syna, je>li si" go }Kazimierz| doczeka, lub sukesor[w
}nast"pc[w| Kazimierza za 100,000 floren[w.
Na przypadek bezpotomnej >mierci Kazimierza, ruskie kr[lestwo,
r[wnie jak i polskie, powr[ci do Ludwika i jego potomstwa, albo do
Stefana brata z jego sukcesorami.
Zar"cza Kazimierzowi pomoc przeciw Krzy/akom i innym jakiekolwiek
prawa do Rusi roszcz'cym. Porucza w=asnej matce }El/biecie, c.
W=adys=awa +okietka|, aby wymog=a na Polakach przysi"g" wier-
no>ci dla niego i to wszystko otrzyma=a, co wprz[dy by=o uczynione
dla jego ojca – Karola }Karol Robert †1342, kr[l W"gier, o/eniony z
El/biet'|, gdyby Kazimierz nie zostawi= potomk[w p=ci m"skiej.
Gdyby Ludwik umar= bezpotomnie, wtedy Jan – syn Stefana ma
nast'pi: na kr[lestwo.
Budae infra octavam lesti Pasche ]5 maja 1350\.
Orygina= znajdowa= si" a archiwum koronnym. Transumpt V Kal. Sep-
tembr. r. 1357 pod piecz"ci' Janusza – doktora dekret[w, dziekana i
kancelerza krakowskiego.
U Sommersberga 1352. Ma go Warszewicki verbo Hungaria.
Ludwik, kr[l W"gier 1342, a p[{niej Polski 1370–†1382 >mia= darowa:
ruski Wo=y< Kazimierzowi Wielkiemu, kt[ry kr[l Kazimierz wydar= sobie
od okupuj'cych go Litwin[w. Ímia=ych darowizn wi"cej w tym wieku.
Ale gdy Kazimierz utraci= Wo=y< wkr[tce potem, bo w 1351 – Ludwik
wyda= nast"pny akt, w 1355, /e nie b"dzie poszukiwa= d=ugu za posiada-
nie ziem ruskich, dot'd – dop[ki Kazimierz nie utrzyma ich zupe=nie.
W tre>ci aktu lapsus& gdyby Kazimierz nie mia= nast"pc[w – Stefan ma
wykupi: od syna Kazimierza, je>li si" go doczeka. Bez sensu.
1350. Kazimierz – kr[l Polski i Rusi, przyrzeka zachowa: zgod" i
pok[j zawarty w wielkim mistrzem Henrykiem Thusmer i Krzy/akami,
za po>rednictwem arcybiskupa gnie{nie<skiego – Jaros=awa, i nie
mie: pretensji do mieszczan toru<skich za zabrane mu sukna.
Dan ]pisan\ we Lwowie w dzie< >w. Bart=omieja ]24 sierpnia 1350\.
orygina= =aci<ski by= w Kr[lewcu, z wielk' piecz"ci' kr[la na /[=tym
wosku, wizerunek siedz'cego kr[la na majestacie }tronie|, z pi"knie
wyci"cym paludamentem i anio=ami trzymaj'cymi pokrycie tronu; z na-
pisu pozosta=y jedynie litery& Cazimirus Di. gra... Re....... acovie Sado....
no. Cuyau. Pomoraie. Nieznany Dogielowi, wyci'g w Napierskim N.
390; 0165-01-192, N. 396.
Tre>: przepisa=em ze wzgl"du na imi" wielkiego mistrza – Thusmer,
gdy u Wiganda Dusemer, 1345, i tak w Kings, Rulers and Stetemen.
Ignacy Dani=owicz spolszcza= imiona& niem. Henrik vel Heinrich ˘ pol.
Henryk.
1350. Nawiedzi=a Europ" morowa zaraza, trzecia z rz"du, znana
tak/e pod nazw' czarnej >mierci, pestis bubonaria, bubonic plague.
Wysz=a z Chin lub Indii – mniemano.
Pch=y /eruj'ce na zara/onych szczurach, sus=ach i wiewi[rkach ziem-
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
nych s' jej no>nikami. 1352. Lecz strata ta ma=' by=a w por[wnaniu z kl"skami jakim uleg=a
1483. Modlitwa u=o/ona przez papie/a Sykstusa IV }Sixtus IV 1471–1484| Samlandia. Silne wojsko litewskie, zemst' powodowane, pod do-
i przes=ana kr[lowi polskiemu jako bardzo skuteczne lekarstwo przeciw w[dztwem swych ksi'/'t& Olgerda, Kinstuta i jego syna – Patryka
morowemu powietrzu.
smole<skiego, z niepoj"t' }niebywa='| szybko>ci' wpad=o do kraj[w
+aci<sk' kopi" kr[l Polski przes=a= wielkiemu mistrzowi Zakonu.
Bardzo nieczytelna dla I. Dani=owicza †1843, znajdowa=a si" w tajnym ar-
Zakonu, pokazawszy si" w pierwszych dniach lutego nad Kuriszhafem
chiwum Kr[lewca; drukowa= Napierski N. 2194. 0165-02-221, N. 2019
tak, /e mieszka<cy nie mieli czasu uj>cia ze swych siedlisk.
Chrze>cijanie, obsesyjnie oczekuj'cy na Koniec Íwiata ]w nadziei, /e w[w- Za Labiau wojsko litewskie, podzieliwszy si" na cztery cz">ci, od-
czas /ywcem wejd' do nieba, z cia=em\, odnotowywali jego nadej>cie& miennymi szlakami wpad=o do kraju pruskiego.
Poprzedzi=y j' }zaraz"| straszliwe trz"sienia ziemi i zalewy wodne. Pierwszy oddzia=, ci'gn'c w okolice Hafu }Zalewu|, wpad= w okolice
Astrologowie upatrywali gwiazd przemian", usta=y nabo/e<stwa, Schaken }Schaaken| zwane, drugi dotar= do Powunden, trzeci na
stroni=o od siebie rodze<stwo. W wielu miejscach zwalano na /yd[w po=udnie, w okolice Caymen, czwarty – na koniec – poci'gn'= na
sprowadzenie kl"ski. Wsz"dzie przez rok usta=y, lub zawieszone by=y Dejme, szerz'c straszne po/ogi i rabunki.
publiczne czynno>ci. Roku 1351 straszliwa kometa trwo/y=a ludy Wszyscy m"/czy{ni, co uciec nie mogli – puszczeni pod or"/. Kobiety
P[=nocy, a w Gda<sku huragan pogruchota= wszystkie okr"ty. i dzieci, kt[rych nabrano w okolicy Schaaken do 700, a w okolicy
Voigt T. V, p. 80–82 , w Prusach jej skutki opisa=. 0165-01-192, N. 397 Caymen – do 500, zwi'zane za r"ce i nogi i na sanie wrzucone –
uprowadzone do Litwy.
1351. Klemensa VI papie/a list do arcybiskupa gnie{nie<skiego i
Czwartemu oddzia=owi, pod dow[dztwem ksi"cia smole<skiego nie
biskup[w krakowskiego i wroc=awskiego }Ma=o` i Wielkopolski|,
tak poszcz">ci=o si". Zebrawszy 400 niewolnik[w, ci'gn'= po nad
w kt[rym – na pro>b" pos=[w Kazimierza – og=osi= krucjat" na
Dejm' }wzd=u/ rz. Dejmy| ku Labiau. Tu zast'pi= mu drog" waleczny
wiaro=omnych Tatar[w i innych niewiernych.
rycerz i komtur – Henning Schindekopf }Odrzyg=owa|, po raz pierszy w
Klemens odezwa= si", i/ uwa/aj'c koron" polsk' za ho=downicz'
dziejach wspomniany. Wprowadzi= Litwin[w w zasadzk" i tam zada=
Stolicy Apostolskiej, czu= si" w obowi'zku broni: jej przeciw najaz-
im wielk' kl"sk". Patryk, >cigany przez Krzy/ak[w, pocz'= zmyka:
dom, aby z niej nie utraci= dochod[w Íwi"topietrza.
do Kuriszhafu; na za=amanych lodach straci= mn[stwo ludu. St'd
Opr[cz tego, grozi=o niebezpiecze<stwo, aby – poga<stwo podbiwszy
cofn'= si" ku rzece Dejmie, lecz – zn[w – na za=amanych lodach
Polsk" – nie targn"=o si" na inne kraje.
straci= 1500 ludzi. Nawet sam ksi'/" wpad= do wody, lecz przez
Widzia=, /e Kazimierz nie podo=a barbarzy<com bez dalszych chrze-
komtura wyratowany od >mierci – uprowadzony zosta= w niewol".
>cijan pomocy, dlatego zaleci= wzmiankowanym biskupom og=osi:
Reszt" zbieg[w >cigali Krzy/acy i wybijali gdzie ich tylko do>cign"li,
krucjat" i rozdawa: krzy/e nie tylko w Polsce, ale i w Czechach i
tak, i/ ani jeden prawie cz=owiek /ywy nie uszed= z tego oddzia=u.
W"grzech pogranicznych.
O pojmaniu syna dowiedzia= si" Kinstut od samego Henninga,
Dla tym silniejszej pobudki, nada= papie/ r[/ne =aski duchowne tym,
albowiem Krzy/ak nie chcia= go zatrzyma: w niewoli, lecz – urato-
kt[rzy by przez trzy lata pod znakami kr[la polskiego s=u/yli.
wawszy mu /ycie – pos=a= w poje{dzie ojcu dla przypodobania si"
Dan ]pisan\ w Awinionie ]Avignon\ Idibus Maii an. X ]1351 r.\.
Raynald T. XVI, pod 1351 r., N. 33.
}w poje{dzie ^ na wozie ¯ pojazd ¯ po ]na, przy\ % jecha:|.
Wigand& Frater Henningus extraxit regem de flumine Deim et in rheda letus
Napad ten uczynili Tatarzy, z poduszczenia Litwin[w sprzymierzonych
posuit cum et misit domum, volens regi Kynstute complacere eo, quod fuit filius
z Rusinami, z kt[rymi odbili ziemie zaj"te przez Kazimierza 1349& W=o-
et cum ei pro magna presenta prasentare. D=ugosz T. I, str. 1158 nazywa
dzimierz Wo=., Be=z, Cho=m }b="dnie& Che=mno|, i Brze>: }n(Bugiem|,
Henninga Schindekopfa po polsku& Odrzyg=owa.
jak pisze Miechowita.
Wigand p. 285 nazywa Patrike Rex de Smalentz, a p[{niej dodaje,
1351. Jeszcze wrza=a wojna Litwy z Polsk' o zachodni Wo=y< i /e ksi'/" smole<ski by= synem Kiejstuta. +ukasz Dawid B. VII, S. 37 i
Podola, kt[re w ko<cu Kazimierz – kr[l Polski, dobrowolnie pu>ci= D=ugosz p. 1097 wyra{nie trzecim dow[dc' wojsk litewskich mianuj'.
Litwinom, po zaj"ciu ˚1349, gdy dano zna: Winrykowi }von Kni- D=ugosz raz go zowie bratem Olgerda, }L.$|, p. 1085, drugi raz L. X, p.
61 – synem Kiejstuta. Koja=owicz Patrika zowie wujem Olgerda.
prode|, /e znaczne si=y zbieraj' si" w Litwie dla napadu na Prusy.
Dokument dochowany w archiwum kr[lewieckim Szufl. 74, N. 6, ledwie
I. Dani=owicz& Posi=kowali Litwin[w w tej mierze ruscy ksi'/"ta, a
nie z pewno>ci' }omal pewnie| wy>wieca, /e Patrika, jak go zowie – by=
jeszcze wi"cej – Tatarzy, z kt[rymi Litwini zawarli przymierze i d=ugo
synem Kiejstuta. Karamzin wprawdzie w Historii Pa<stwa Rosyjskiego
=udzili papie/a nadziej'  przyj"cia wiary, kt[rej zaszczepienie chcia=
innych mianuje ksi'/"tami smole<skimi w owym czasie, lecz Patryk m[g=
sobie przyswoi: Kazimierz Wielki.
przyw=aszczy: sobie tytu= smole<skiego, tym bardziej, /e Smole<sk
Zobacz D=ugosza L. IX, p. 1087–1096. Koja=owicz p. 314–319. Chron.
Annonym. Archid. Gnesnens. ap. Sommersb. T. II, p. 98. dzia=a w sp[lnie z Litw' w tym czasie.
Litwini zawarli przymierze z Tatarami – rzecz nowa; Tatarzy posi=kowali 1353, luty ]wg I. Dani=owicza, m[g= to wi"c by: 1352, bo Dani=owicz za-
Litwin[w – te/ nowa; historycznie, Litwini bili si" z Tatarami, za> Ru>
czyna= rok od stycznia\. W lutym 1353 rozleg= si" w Prusach odg=os
ich nienawidzi=a, lecz ulega=a – lennikami by=a.
wojenny ze wschodniej strony. Olgerd i Kinstut(Keystut powt[rnie
Wracaj'c do przygotowa< Litwy do napadu na Prusy..., co /ywo zacz'=
wpadli w okolice Rösel i zniszczywszy wszystko ogniem i mieczem,
wielki mistrz zbiera: wojsko w Prusach pod swe chor'gwie.
1500 uprowadzili niewolnika.
W towarzystwie burggrafa norymbergskiego i hrabiego Oettingen,
W[jt biskupa warmi<skiego – Henryk Obart ]1\ i rycerz zakonny
kt[rzy dla biesiadniczej ochoty i =ow[w w go>cin" do Prus przy-
Henryk Kranichfeld, zebrawszy co rych=o lud wojenny, pu>cili si"
byli – uderzy= wielki mistrz na ?mud{. Zniszczy= okolice Gesowa }
w pogo< za nieprzyjacielem, dognali go i znaczny uczynili mu
Jaswojnie|, Ejrago=y i Rosie< a/ do Widuk=y, lecz ten rozb[jniczy
uszczerbek. Zdawa=o si", /e przy nich powinno zosta: zwyci"stwo,
poch[d {le sko<czy= si".
lecz Litwini, w dogodniejszym zatrzymawszy si" miejscu, odnawiaj'
Niepogody – mg=y i ulewne deszcze, zmusi=y Krzy/ak[w do odwrotu
walk", otaczaj' Krzy/ak[w, wybijaj' cz">: znaczn', innych bior'
przez Pastowo }Poszt[w ^ Bisten" k(Kowna| ku Ragnecie.
w niewol", a mi"dzy tymi biskupiego w[jta }Obarta| i dow[dc" Kra-
W szybkich marszach zostawiano niewolnik[w i zagrabiony dobytek,
nichfelda, zaledwie niekt[rzy ucieczk' ocalili si".
a nawet w=asne konie. Cz">: wojska wymar=a z g=odu, wiele go
Tak, spokojnie nieprzyjaciel odci'ga= ku granicom.
uton"=o pod =ami'cymi si" lodami puszczaj'cych rzek, i garstka
Czy to l"kaj'c si" silniejszej pogoni, czy to uniesieni zemst', wydali
tylko z mistrzem powr[ci=a do Prus bez /adnej korzy>ci.
komentarz Dani=owicza& Wigand p. 285 k=adnie t" wypraw" r. 1352,
ksi'/"ta zabijania wszystkich niewolnik[w, kt[rzy w rych=ym odwo-
pierwszego roku mistrzostwa Winryka }1351–1382|& antecarnis privium, a dzie za nimi nie mogli po>pieszy:.
wi"c nie w zimie 1352 na 1353, jak si" zdawa=o De Wahl T. III, p. 339; Pragn'= mistrz odem>ci: za ten napad, lecz w lecie i jesieni tak
komentarz J.D., zim' 1351, gdy ca=a zima wchodzi=a do jednego roku, niepogodna by=a pora, /e nie odwa/ono si" na wypraw", lubo tej/e
ko<cz'cego si" 24 marca, starego kalendarza, czyli zima 1351(52 – zimy jeszcze ksi'/"ta powt[rnie a/ pod Wartenburg wpadli, niszcz'c
nowego, rozpoczynaj'cego rok od stycznia. wszystko po drodze.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
Przypis 1. Nazwisko w[jta tak wypisa= Wigand, p. 286 i Schuetz p.
74. Dokumenty o nim milcz', dopiero pod r. 1347 i 1349 wspomniany
cz"sto Henrik de Luttyr advocatus Ecclesiae Warmiensis, bardzo wierny
i zas=u/ony biskupowi.
Jedno drugiemu nie przeczy, na nazwisko mia= Obart, pochodzi= z
Luttyr, przypis J.D.
1354. Innocentego VI papie/a list do arcybiskupa gnie{nie<skiego i
biskup[w krakowskiego i wroc=awskiego }Ma=o` i Wielkopolski|.
Dowiedziawszy si" ze >wie/ych list[w i poselstwa od kr[la polskie-
go – Kazimierza, /e wiaro=omne i ba=wochwalcze ludy Tatar[w i
Litwin[w, ufne i ozuchwalone tem, /e na ko<cu chrze>cija<stwa
le/'ce polskie kr[lestwo, =atwiejszy dla nich wst"p czyni i trudniej
mo/e znale{: pomoc u chrze>cija<skich mocarstw – ci'gle przez
lat trzy srodze na nie napada=y, dla wyt"pienia prawowiernego ludu
po='czonymi swymi si=ami. ?e kr[l rzeczonego pa<stwa przez lat
trzy up=ynionych }ubieg=ych, przeminionych|, wycie<czywszy swe
skarby, a mianowicie w roku ostatnim, ponios=szy znaczny uszczer-
bek w ludzie ju/ to wybitym, ju/ uprowadzonym w niewol", nie
mo/e sam pokona: tej nawa=y. I maj'c wzgl'd Ojciec >w. }papie/|
/e to kr[lestwo jest ho=downicze apostolskiej stolicy }Watykanowi|
i do >wi"topietrza obowi'zane }¯ >w. Piotr|, a przy tym wierne w
synostwie, i /e po zwalczaniu jego =atwiejszy b"dzie wst"p poga<-
stwu do innych kraj[w – zgadza si" na danie mu /'danej pomocy
i og=oszenie krucjaty ze zwyczajnymi odpustami.
Dan ]pisan\ w Avignion IV Idus Novemb. an. II ]1354 r.\.
Raynald pod tym rokiem, Tom XVI, p. 360, N. 25. Raynald wzmiankuje
jeszcze, /e Ludwik w"gierski ze znacznymi si=ami po>pieszy= na pomoc
Kazimierzowi do kr[lestwa }polskiego|, kt[rego tron sobie zabezpieczy=
po bezdzietnym }wuju| Kazimierzu }Wielkim †1370|.
Orygina= mia= Dogiel, ale druk jego zabroniony przez kr[la i ministr[w
listem pisanym 23 marca 1767.
1354. Ludwik, kr[l w"gierski, przyrzeka, obiecuje i zar"cza nie po-
szukiwa: d=ugu na swoim wuju – Kazimierzu, za dzier/enie ziem
rute<skich }za posiadanie ziem ruskich|, dop[ki Kazimierz nie otrzy-
ma ich w zupe=ne posiadanie i nie zajmie rzeczonego kr[lestwa,
tak jak poprzednicy jego dzier/yli }posiadali|; wtedy albowiem d=ug
pomieniony ui>ci: powinien.
W Budzie 24 stycznia 1354 }u schy=ku roku, ko<cz'cego si" 24 marca|.
Patrz komentarz do roku 1350& Ludwik daruje Ru> Kazimierzowi.
Transumpt doktora dekret[w – Janusza, kancelerza krakowskiego.
U Somersberga T. II, p. 81. Niemcewicz przywodzi [w akt w polskim
t=umaczeniu, z dat' nawr[cenia >w. Piotra r. 1354.
U Dani=owicza 1355, bo rok u niego od stycznia, a wi"c ju/ nast"pny.
Dani=owicz uk=ada= dokumenty wg nowego kalendarza, u/ywanego po
1582, tak dostawia= lata, lub przerabia= istniej'ce, je/eli owe by=y.
1354. Ludwika, kr[la w"gierskiego, list do kr[la polskiego – Kazi-
mierza, w kt[rym na pro>b" ostatniego, gotuj'cego teraz na Litw"
wypraw", przyrzeka mu pom[c przeciw Litwinom, z kt[r' albo
sam przyci'gnie, albo za zdarzon' wa/n' przeszkod', liczniejsze
ni/ dot'd zwyk= nade>le posi=ki, na wyt"pienie i zmieszanie tego
poga<skiego ludu ]pro exterminio et confusione\.
Dan w Budzie 24 stycznia 1355.
Orygina= w j. =aci<skim, drukowa= Dogiel T. I, p. 37, N. 1.
Transumpt u Somersberga T. III, p. 81, Cap. V, uczyniony przez Janu-
sza – doktora praw, dziekana i kancelerza krakowskiego.
Niemcewicz, Pami"tniki, T. I, p. 322, mie>ci polskie t=umaczenie aktu.
1359. Bodzanta, biskup krakowski, w ordynacji dziesi"cin dla die-
cezji krakowskiej, po>wiadczywszy o zniszczeniu przez Tatar[w
wsp[lnie z Litwinami ziem& lubelskiej, sieciechowskiej, =ukowskiej
w jego diecezji po=o/onych, dla wi"kszego rzeczonych ziem za-
ludnienia, na pro>b" kr[la polskiego i za zgod' kapitu=y, nadaje
wszystkim tam osiadaj'cym i ju/ osiad=ym wolno>: od dziesi"cin
na lat trzydzie>ci od obecnej daty.
Dan ]pisan\ w Krakowie d. XIV Junii 1359 ]14 czerwca 1359\.
u D=ugosza T. I, p. 1151–1159. +aski f. }foliat| 55.
Konarski V. I, f. 98, pod b="dnym rokiem 1369 }b='d drukarski$|, w
zatwierdzeniu przez Jagie==" nasta=ym 1433 r.
Bandtkie – Polonicum p. 163.
1360. Budowa twierdzy ko=o Rajgrodu, na mniemanej ziemi Zakonu,
przez Polak[w.
Gdy wielki mistrz }Winryk von Kniprode| ze swymi wojskami znaj-
dowa= si" w uj>ciu Niemna – przyniesiono mu wiadomo>:, /e kr[l
polski – Kazimierz, na granicy Prus, na mniemanej ziemi Zakonu,
ko=o Rajgrodu, z wielkim po>piechem zaleci= zbudowa: twierdz", i
teraz w=a>nie czyni uk=ady z ksi'/"tami Litwy na zgub" Zakonu.
Wielki mistrz Winryk natychmiast wys=a= marsza=ka Zakonu wraz
z komturami Balgi – Ulrykiek Fricke, brandenburgskim – Kuno von
Hattenstein, oraz w[jtem Samlandii – Rüdigerem von Elner, z do-
statecznym wojskiem, w rzeczone strony.
Marsza=ek natychmiast za/'da= od prze=o/onych nad budow', aby
jej zaprzestali, ile odbywaj'cej si" na ziemi Zakony }bo na tej ziemi|.
Otrzyma= odpowied{, i/ oni nie maj' pe=nomocnictwa wchodzi: w
tej mierze z Zakonem z spory o prawo>:, a budowanie odbywa si"
z kr[lewskiego rozkazu i doko<czone by: musi, nie zwa/aj'c na
okoliczno>ci.
Wszcz"=y si" /ywe sprzeczki. Nasi przodkowie – m[wi= marsza=ek
– ziemi" t" okupem krwi wydarli z r'k nieprzyjaci[=.
Czysta prawda, sami Niemcy – w jaki spos[b weszli w jej posiadanie.
By: mo/e, lecz my>my nie z w=asnej woli tu przybyli, a z kr[lewskiego
rozkazu, i czynimy zado>: jego woli.
Lecz my dokumentami dowiedziem, /e ziemia na kt[rej budujecie
jest nasz', i wierzy: nie mo/emy, aby w pokoju z nami zostaj'cy
kr[l budowanie zaleci=.
Nic nam do tego, czy ziemia jest kr[lewska, czy Zakonu, do>: na
tym, /e>my przez kr[la przys=ani i nic nie wiemy o prawach waszych
do tej ziemi.
S=uchajcie wi"c dokument[w Ziemowita i Boles=awa – ksi'/'t
mazowieckich, wzgl"dem granic Zakonu, kt[re o tym m[wi' naj-
wyra{niej; oto je macie.
Na to nic odpowiedzie: nie mamy, bo nie ma tu na miejscu naszego
zwierzchnika; naszym obowi'zkiem jest czuwa: nad robotnikami;
je/eli chcecie mie: odpowied{ – udajcie si" do starosty ]Hauptman\,
kt[ry w Wiznie si" znajduje, do kt[rego i my po>lemy.
Na co ta zw=oka$ ?'damy od was zaprzestania rob[t dobrowolnie, i
odci'gni"cia. Nie przyszli>my tu w nieprzyjacielskim zamiarze, aby
wam uczyni: krzywd", ale jedynie by zruinowa: budow". A gdyby
kto nam sprzeciwi= si" w tym – wtedy broni: si" b"dziemy. Wiedzcie,
/e ten or"/ nie na was przynie>li>my, lecz na >miertelnych naszych
nieprzyjaci[= Litwin[w, albowiem powiedziano nam, i/ oni tu znajduj'
si". Wyznajcie wi"c, czy jest to prawda$
Mo/em to tylko powiedzie: wam, co wiemy. Nie by=o tu /adnych
Litwin[w, pr[cz Patrika z synem }Patrik by= synem Kinstuta, J.D.|.
Nie by=/e Kiejstut, jak nam wasi powiedzieli ludzie$
O tym nic nie wiemy.
Niech/e tak b"dzie w imi" Boga, odrzek= marsza=ek, >pieszcie
do swoich na miejsce budowy, narad{cie si" rych=o i dajcie nam
odpowied{, albowiem my za wami w >lad p[jdziemy.
Na tym sko<czy=a si" rozmowa i dozorcy udali si" z najwi"kszym
po>piechem do swoich. Marsza=ek p"dzi= z ca=' si=' na miejsce
budowy, lecz nie znalaz= ju/ Polak[w, kt[rzy pierzchn"li.
Spali= zamek do gruntu i odci'gn'= do kraju.
Nie jest wiadomo, jak kr[l przyj'= t" wiadomo>: i do czego zmie-
rza=a budowa.
Wigand kr[tk' o tym podaje wiadomo>:. Obszerny opis z aktu w sekret-
nym archiwum Kr[lewca, Szufl. 74, N. 6, w kt[rym powiedziano o miejscu
zamku& in quodam pincto distante tribus miliaribus a loco Raygrod.
Wyprawa marsza=ka do Rajgrodu nast'pi=a w pierwszych dniach lipca
1360. W wykonanym transumpcie widniej' imiona obecnych go>ci.
Dani=owicz przytacza dat" transumptu& 25 czerwca 1360. Nie mo/e
by:, skoro wyprawa mia=a miejsce w lipcu 1360 ]odwr[cenie nast"pstw,
prawdopodobnie b='d drukarski w roku wykonanego odpisu\.
Dani=owicz cytuje te/ =aci<ski tekst Wiganda, w nim& Interim notificatur
Magistro, quomodo rex Cracoviensis in potenti manu et hostili edificaret castrum
Raigard ad terram suam et litteris mandavit Magister Marschalco, quomodo
rex dictus in perniciem ordinis dictum castrum edificaret. etc.
gr[d ^ gard ]stra/, warta; ochrona, os=ona\.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
1361. Pochwycenie Kinstuta vel Keystutta.
Niezbyt szcz">liwymi by=y wyprawy Zakonu w 1361&
• pod przewodnictwem margrabiego brandenburgskiego, hrabiego
Katzenellenbogen i Henryka Weldenz, z kt[rymi marsza=ek Zakonu
Pruskiego przedsi"wzi'= do Litwy wypraw". Lecz ta sko<czy=a si"
niczym, bo wcze>nie uwiadomieni poganie ukryli si" w lasach.
Nie wi"cej sprzyja=o szcz">cie w dwu nast"pnych wyprawach&
• na Grodno, do kt[rej Litwini nie dopu>cili do przeprawy przez
Niemen,
• rycerz Tomasz Sprentzer wyruszy= z Isterburga w kierunku Kow-
na, i prawie ca=y rok jego oddzia= wa="sa= si" ko=o Kowna,
• Henryk Schöningen wyprawia= si" dwakro:, z Ragnety do ?mudzi
z wi"ksz' korzy>ci' – uprowadza= mn[stwo niewolnika i pusto-
szy= kraj.
• najszcz">liwiej powiod=o si" rz'dcy Rastenburga – Henrykowi
Kranichfeld, bo pochwyci= Kinstuta b"d'cego na =owach.
Henryk Kranichfeld umkn'= z niewoli i wkr[tce przed Wielkanoc'
1361, wzi'wszy ze sob' zakonnika Henryka Beler i Albrechta – ksi"-
cia saskiego, na czele 300 ludzi poci'gn'= na wsch[d }na po=udnie,
J.D.|, do puszczy Galindii, aby stamt'd zapu>ci: swe zagony w g="b-
sze kraje Litwy, to jest, ku Belitz }Bielsku| na Podlasiu, albowiem
zniszczone, pograniczne okolice nie obiecywa=y zdobyczy.
Przez deszcze wezbrana Narew pomiesza=a mu plany }raczej roztopy
wiosenne, J.D.| i musia= wr[ci: si" }skierowa:| ku jez. Spirding }dzi>
Íniardwy|, opodal zamku Ekersberg }dzi> Orzysz|, gdzie roz=o/y=
lud sw[j, wys=a= Henryka Beler ku Lötzenburgowi }dzi> Gi/ycko|,
aby stamt'd lepiej zbada: okolice Litwy.
Ten, niespodziewanie, wpad= na >lady nieprzyjacielskiej konnicy,
zbada= przez szpieg[w, /e w tych stronach jest oko=o 500 nieprzy-
jaci[= – ksi'/"ta Olgerd, Kiejstut i Patrike bawi' si" }zajmuj', trud
-ni'| w puszczy polowaniem. Goniec da= o tym wiedzie: do Ekers-
burga, powiadamiaj'c, /e silny oddzia= nieprzyjaci[= roz=o/y= si"
nad jez. W o b e l }Wigry, lit. Vygrili e/eras, a/eras AE, 15 km SE
od Suwa=k, 25 km N od Augustowa, w litewskiej ziemi|.
Co /ywo Krzy/acy zgromadzili okoliczne rycerstwo, nadci'gn'=
Kranichfeld z ksi"ciem Albrechtem, i kaza= Belerowi strzec pilnie
nieprzyjaciela, dop[ki Niemcy nie uzbroj' si" i nie stan' w goto-
wo>ci do boju.
Ímia=o czyni' Niemcy napad na Litwin[w, lubo }chocia/| o ich sile
dobrze nie wiedz'. Zaci"ta walka trwa d=ugo, mn[stwo pada Litwi-
n[w, inni trac' m"stwo i pierzcha: zaczynaj'.
}w zaskoczeniu| ksi'/" Patrike traci zupe=nie g=ow", dogania go
rycerz Konrad Hochberg }WysokaG[ra| i pchni"ciem lancy zsadza
z konia. Lecz przyskoczyli swoi i obronili, na dzielniejszym rumaku
uni[s= wolno>: i /ycie.
Gorszy los spotka= Kinstuta(Keystutta, kt[rego do>cign'= rycerz
Hanke z Ekersberga. Zwali= go z konia w=[czni', i – pojmawszy w
niewol" – dostawi= /ywcem Henrykowi Kranichfeld. Z t' zdobycz'
Niemcy uczynili odwr[t.
Krzy/ak mocno skr"powanego Kinstuta odstawi= do mistrza w
Marienburgu }Malborku|, co wielk' rado>ci' nape=ni=o wszystkich.
+askawie obszed= si" mistrz z Kinstutem, lecz kaza= go pod mocn'
stra/' osadzi:, w marienburskiej wie/y, gdzie go ca=y czas strzeg=o
dw[ch rycerzy, i tylko noc' dawano mu odpoczynek.
Tu, samotny ksi'/" przesiedzia= wiele miesi"cy.
Mistrz Winrik von Kniprode naznaczy= mu do us=ug Alffa – s=ug"
Winryka, wiernego pokojowca i ochrzczonego Litwina, z kt[rym
Kinstut prowadzi= d=ugie rozmowy, bo Kinstut nie umia= po niemiec-
ku. Ci'g=e rozmowy w ojczystym j"zyku, obudzona pami": lubej
ojczyzny, i wi"ksze do starego ksi"cia jak do papie/a przywi'zanie,
ofiarowana za wolno>: hojna nagroda przez >wietnego pojma<ca –
sk=oni=y Alffa do pomocy Kinstutowi w ucieczce – Kinstut bowiem
obieca= mu uwa/a: go za syna, je>li pomo/e w oswobodzeniu.
Znany ze s=owno>ci i niez=omno>ci – Alff przysta=, pom[g= mu zbiec
z twierdzy, i na koniach, w krzy/ackich bia=ych habitach z czarnymi
krzy/ami, zbiegli szcz">liwie na Mazowsze.
Spostrzeg= Kinstut w >cianie swej celi framug" za tapetami ukryt',
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
b"d'c' niegdy> szaf'. Alff przyni[s= mu narz"dzia do >widrowania
muru i wynosi= gruz, gdy stra/nicy wychodzili na mod=y. Rych=o
wszystko by=o gotowe do ucieczki, um[wiony czas i sposoby. Ciemn'
noc' spu>ci= si" po sznurze z mur[w, Alff pom[g= mu przekroczy:
fos", przyni[s= te/ bia=y habit zakonny z krzy/em czarnym, wsiedli
na skradzione wielkiemu komturowi konie, stra/nik miasta }grodu|
otworzy= im bram" uwiedziony habitem i widokiem Alffa, i tak dopadli
las[w, witaj'c si" uprzejmie z Krzy/akami mijanymi po drodze.
Z Liebstadt odes=a= komturowi zabrane konie, i w wie>niaczych
=achmanach szcz">liwie przyby= Kinstut(Keystutt na Mazowsze, do
swego zi"cia – Janusza, ksi"cia mazowieckiego, a stamt'd – do
Litwy, gdzie z rado>ci' by= przyj"ty.
Na pr[/no >ciga=a go pogo< z Marienburga, gdy znalaz=a w wi"zieniu
zar/ni"tego stra/nika. Z Litwy mia= pisa: do mistrza, naigrywyj'c
si" – dzi"kuj'c za dobrze przyj"cie.
mia= pisa: – w'tpliwo>:, zmy>lenie historyka; jakby przes=anie listu by=o
spraw' naklejenia znaczka i wrzucenie go do skrzynki pocztowej.
Doni[s= te/, /e opr[cz Alffa nie mia= innego ucieczki uczestnika.
Pojmanie nast'pi=o in Dominica palmarum ]21 marca\,
Schuetz mieni 14 marca. 0165-01-201, N. 422, przypis 4
Ucieczka nast'pi=a 18 Novembra }1362|, a zatem po 34 tygodniach
wi"zienia ]Duisburg, Schuetz, D=ugosz, Wigand, Lindeblatt\,
16 pa{dziernika 1362 ]wg Detmara\, a stara kronika Zakonu oko=o
>w. Micha=a }29 Wrze>nia| ucieczk" naznacza.
0165-01-202, N. 422, przypis 1
Wkr[tce potem, Kinstut napad= na Johannisburg }dzi> Pisz|, zdoby= i
pojma= w sekretnym miejscu nomen praefecti Joh. Kollyn – Jana Kollin
i komtura domowego, w niewol", a zamek ogniem obr[cili Litwini w
perzyn". St'd na Ekersberg, s=abo broniony – zdobyli. Lecz dw[r
zamkowy silnie by= broniony przez sprawc" tego domu }rz'dc"| –
Hademara, kt[ry skry= si" w sekretnej izbie mocno warownej, kt[r'
Niemcy w [wczesnym j"zyku D a n z i g zwali, gdzie broni= si"
do upad=ego, dop[ki mu si" nie uda=o wymkn': stamt'd i takim
sposobem uchroni: od niewoli.
Miejsce to }priveta ^ secretum ^ Danzig| skazili kronikarze i >mieszne
st'd poczynili wnioski. Wigand p. 287 powiada jedynie&
Post haec Kynstud impugnavit cum paganis Castrum Johannis et incineravit
usque ad profundum, et notum factum fuit, praefectum et collegam suum
se ocultasse in p r i v e t a; quare necessarium impugnant, eos capiunt;
nomen praefecti Joh. Kollyn; ceterum impugnavit Eckersberge, quod ob-
tinuit, nomen prefecti Hademar, qui considerans potestatem regis, fugit ad
s e c r e t u m, de quo se cum aliis viriliter defendit, propellens paganos,
et plures telis transfixit et evasit manus eorum.
Z tego miejsca dziwotworn' osnuto powie>:, kt[ra a/ pod Gda<sk
posuwa zabory }raczej& zagony| Litwin[w, jak to czyni' Schuetz p. 75,
D=ugosz p. 1131, Strijkowski p. 442, Koja=owicz p. 327, De Wahl T. III,
p. 357, Baczko B. II, S. 158, i Kotzebue B. II, p. 206. Nie wiadomo kto
pierwszy zmy>li= t" bajk", kt[r' widzimy w Grunawie Tr. XIII, c. 2, ! 3,
+ukaszu Dawidzie B. VII, S. 48, oraz w starej kronice Pruskiej.
Voigt T. V, p. 148, mniema, /e S e c r e t u m zwa=o si" po niemiecku
Danzig, czyli obronna kryj[wka, jakie by=y w ka/dej z fortec pruskich,
i /e st'd utworzony zagon a/ pod Gda<sk, o kt[rym nic nie wiedz'
wsp[=cze>ni Wigand i Lindenblatt.
1362. Skuteczne obl"/enie Kowna.
Mistrz Winryk von Kniprode umy>li= zdoby: i zburzy: zamek Kowno,
le/'cy przy uj>ciu Wilji do Niemna i otworzy: sobie z tej strony wolne
do Litwy wtargni"cie. Przy ko<cu wi"c 1361 poruczy= komturowi
Ragnety – Henrykowi Schöningen ]1\ przez szpieg[w zbada: po=o-
/enie tego grodu i si=", przygotowa: wszystkie machiny obl"/nicze i
tej/e zimy rozpocz': obl"/enie. Lecz czy to przygotowania nie by=y
uko<czone, czy te/ zima nie by=a dogodna, albo nie nadci'gn"=y
spodziewane z Niemiec posi=ki, o kt[rych rych=ym nadej>ciu powia-
domi= go mistrz niemiecki Filip Bickenbach ]2\ – umy>li= odroczy:
wypraw" do pocz'tk[w marca 1362 }tj. o rok ca=y|, w kt[rym nade-
sz=y spodziewane posi=ki. Niemieckimi posi=kami dowodzili& hrabia
Gerhard z Wirneburga, hrabia Sponheim, oraz dwaj hrabiowie
Hohenlohe. By=y te/ w ich liczbie znaczne z Anglii, a nawet W=och
posi=ki i go>cie ]3\. Kr[lewiec naznaczony miejscem zebrania si".
 WYPISY
Nadci'gn"li te/ tam ze swymi si=ami&
z Prus – wielki kommandor Wolfram Baldersheim,
marsza=ek Zakonu – Henning Schindekopf,
szpitalnik ]Spittler\ – Ortulf z Trirer, kommandor Elbl'ga,
szatny Zakonu ]trapier\ – Wehrner Rumdorf, komtur Christburga,
komturowie – Ulrich Frike z Balgi, Kuno z Hattenstein branden-
burgski, Rüdiger z Elner, w[jt Samlandii, oraz inni naznaczeni na
t" wypraw".
Dowodzi= si=ami sam mistrz, maj'c przy boku biskupa Samlandii –
Bart=omieja. Poprzedza=y chor'gwie Zakonu z wyobra/eniem Naj>wi-
"tszej Panny i >w. Jerzego – ostatni' ni[s= Jerzy Hertenberg.
Za nadci'gni"ciem do Niemna, 13 marca, cz">: wojska wsiad=a na
statki i pop=yn"=a w g[r" Niemna, w ciszy ko=o zamk[w Welona
i Bistena, a/ do Kowna, dla zbudowania potrzebnych most[w i
oczyszczenia z nieprzyjaci[= stron okolicznych.
Wtedy dopiero rozpocz"to obl"/enie Kowna, kt[re znaleziono bar-
dzo trudnym do zdobycia, z powodu mocnych twierdz, silnej za=ogi,
obfitego zaopatrzenia w /ywno>: i dzielno>ci dow[dcy W a y d o t a –
jednego z syn[w Kinstuta ]4\. Rych=o przyci'gn'= na odsiecz zam-
kowi sam wielki ksi'/" – Kinstut, w towarzystwie brata Olgerda, ze
znacznym litewskim wojskiem ]5\. Wydana bitwa i obaj ksi'/"ta
ze strat' odparci zostali od miasta }grodu|. ?eby z zewn'trz za-
bezpieczy: oblegaj'cych – kaza= mistrz przekopa: rowy od Nergi
czyli Wilji, a/ do Niemna, umocni= je wa=ami i zasiekami, oraz
zamkami, tak, /e wojska krzy/ackie dooko=a by=y okopane rowami
i sza<cami. Si=y niemieckie poprzysi"g=y raczej umrze: pod murami
Kowna, jak odst'pi: od obl"/enia i zdobycia. Mistrz, urz'dziwszy
w ten spos[b obl"/enie, naznaczy= ka/demu oddzia=owi miejsce,
jakiego }kt[rego| broni: mia= i kaza= przyci'gn': narz"dzia do obl"/
enia& tarany, barany i inn' ognist' strzelb" ]Blyden, Tumeler und
anderes Belagerungsgeschoss ]6\. Najsilniej dzia=a=y dwie ogromne
k u s z e ]Tumeler\, na kszta=t dom[w zbudowane przez majstr[w
Marienburga i Kr[lewca, kt[rymi t=uczono rogi i wie/e twierdzy.
Zakonnicy konwentu strasburgskiego pierwsi swymi narz"dziami
skruszyli mury. Wznosi=y si" ponad mury miasta rusztowania, dzie<
i noc nie ustawa=y szturmy, prze>ciga= jeden drugiego w gorliwo>ci
zdobycia twierdzy i nie da= si" innym wyprzedza:. Ksi'/"ta Litwy
nie opodal miasta }chyba& grodu| stoj'cy, naradzali si" z bojarami
nad sposobem dania odsieczy, gdy mistrz wszystkich u/ywa= spo-
sob[w na zburzenie twierdzy. U=o/ono plan zasypania jednego z
r[w[w i postawienia rusztowania z kt[regoby do miasta wnij>: ]
wtargn':\ mo/na by=o. Spostrzegli zamiar obl"/eni, wysun"li za
mur belki i k=ody i za ich po>rednictwem zniszczyli rusztowanie. Za
pomoc' machin, kierowanych przez kusznika marienburgskiego ]
Magister Lignarius carpentariorum\ Markwarda, uda=o si" Niemcom
i Prusakom wedrze: do obozu na przedmie>ciach roz=o/onego,
sk'd zacz"to szturmowa: mury samego miasta }grodu|. Uczynili
Litwini wycieczk", lecz zaraz do miasta odparci, skryli si" za mury,
lecz te – pot=uczone i podkopane przez oblegaj'cych – run"=y i
400 oblegaj'cych Niemc[w zabi=y. Opanowawszy tym sposobem
parkany, =atwo mogli szturmowa: g=[wny zamek. W czasie szturmu,
Niemcy zapalili jeden dom przedmie>cia, od kt[rego szerz'c si"
ogie<, >mier: wielu z nich przyczyni=& zgin'= wtedy w[jt Morungi.
Jan Zeno i dwaj rycerze z chor'gwi' Elbl'sk'. Hrabia Sponheim
pierwszy ze sw' chor'gwi' mia= na mury miasta uderzy:, za nim
poci'gn"=y dwie chor'gwie hrabi[w Gerharda Wirneburg i Hohen-
hole, potem chor'giew >w. Jerzego niesiona przez Hertenberga.
Marsza=ek Zakonu wsz"dzie by= przytomny }obecny| i zagrzewa=
bojownik[w. Kusznik Markward poczyni= ju/ tu i [wdzie w >cianach
wy=omy. Wiele tygodni przed=u/aj'ce si" obl"/enie nu/y=o si=y
Zakonu ]7\, trzeba by=o po>piesza: z jego zdobyciem.
W Kwietniow' Niedziel" }Wielkanoc| nakazany powszechny ze
wszystkich stron atak. Noc i dzie< nie ustawa=y prace, rozszerzano
wy=om, zasypano rowy i ju/ wszystko by=o gotowe do zdobycia, gdy
nadbieg= goniec z obozu litewskiego, prosz'c w imieniu Kinstuta o
rozmow" z mistrzem. Nast'pi=a zgoda. Pod os=on' wojsk, z glejtami,
zjechali si" wodzowie obu oboz[w dla rozm[wienia si". Kinstut,
pozdrowiwszy mistrza, o>wiadczy=, /e nigdy by nie zdoby= twierdzy,
gdyby on w niej znajdowa= si". Mistrz zapyta=& po c[/ }wi"c| cofn"li>cie
si", gdym ja nadci'ga=$ Odrzek= Kinstut, /e nie m[g= bez dow[dcy
zostawi: swego wojska. Kiedy tak, to teraz mo/ecie si" zamkn': w
twierdzy, z tak' si=' jak sami zechcecie, albowiem ufni jeste>my, /e
go }grodu| nie zdo=acie obroni:. Ksi'/" odpowiedzia=& jak/e mog"
dosta: si" do zamku zewsz'd otoczonego przez nieprzyjaci[=. Je/
eli zechcecie przyj': ze mn' walk", to wam drog" otworz" – ci'gn'=
mistrz. Gdy na to nic ksi'/" nie odpowiedzia= – zako<czy= mistrz
rozmow" tymi s=owy& ªJe/eli kr[l nie ma nic wi"cej do powiedzenia
nam – mo/e spokojnie wr[ci: do swoich.º
Po bezskutecznej rozmowie nakaza= mistrz szturm powszechny ]8\.
Dwakro: machinator przystawia= rusztowania r[wnej ze >cianami
wysoko>ci, dla wrzucenia ognia, lania wrz'cej smo=y i palnych
materia=[w.
Zaledwie drugie pokuszenie si" uda=o }druga pr[ba|, za pomoc'
komtur[w brandenburgskiego i kr[lewieckiego – run"=y mury zamku
z rado>ci' oblegaj'cych. Ortulf Trier szpitalnik Zakonu, z rycerstwem
Brandenburga, pierwszy wraz z poganami rzuci= si" w wy=om. Nad-
ci'gn'= mu z posi=kiem marsza=ek, rozszerzy= wy=om i rzuconymi
ogniami odp"dzi= stamt'd obro<c[w. Po/ar tak silny wszcz'= si",
/e z poganami po/ar= nie ma=o wojsk Zakonu, nie mog'cych si"
wycofa:. Cz">: za=ogi uchodz'ca z po/aru rzuci=a si" w bram" }
od strony| Wilji, lecz to miejsce osadzi= komtur Ragnety, postawiw-
szy tam Burcharda Mansfeld – kompana marsza=ka, kt[ry wyci'=
wszystkich, szukaj'cych ocalenia }ratunku|. Jedynie syn Kinstuta
Wojdatem zwany, z 36 bojarami uszli od miecza i w niewol" wzi"ci
zostali. Sze>:set za=ogi okrutnie wymordowano, do 500 po/ar=y
p=omienie, wielu udusi=o si" z dymu, tak, /e wedle jednych 2000,
wedle drugich – 4000 za=ogi zgin"=o. Zakon mia= straci: 7 rycerzy
i 200 wojskowych.
Wieczorem przed Wielkanoc' zdobyty zamek p=on'=, gdy zwyci-
"zcy >piewali pie>< Zmartwychwstania i ko<czyli ka/d' jej zwrotk"
s=owami& ªwszyscy radowa: si" powinni>my, albowiem nieprzyjaciel
wielkich m'k doznaje, Kyrie eleison.º
Przypisy u I. Dani=owicza do tego wydarzenia&
]1\ Wigand p. 289 pod r. 1363 i 1364, m[wi po kilkakro: o nim, jako
maj'cym takie poruczenie.
]2\ Zobacz J a e g e r a Cod. Diplom. pod 1361.
]3\ Wigand p. 287. Koja=owicz wspomina o Czechach i Du<czykach
nadci'gaj'cych.
]4\ Wigand p. 288, Waydota zowie synem Kinstuta(Keystutta, to/
powtarza Lindenblatt, +ukasz Dawid, Schuetz.
]5\ Wigand p. 287 m[wi& Rex quoque Kynstud in perturbato animo cum
ingenti multitudinestetit juxta Mimilam, Algerd similiter cum suis Bajoribus
et Smyrdens prope Negram, et consiliantur et disponent se celeriter, quomodo
Castrum ab hujusmodi impugnationibus absolverent. D=ugosz wymienia
tak/e P a t r i k a, ale zamilczaj' o nim Wigand i Schuetz.
]6\ Narz"dzia te opisuje Lindenblatt p. 26–27, i m[wi o ognistych.
Wiemy zreszt', /e w tych czasach ]1361\ ju/ w Niemczech proch
strzelniczy by= znany, bo o nim wspomina kronika Cornera p. 1102&
qui pulveres pro bombardis sive petrariis parabant.
]7\ Wigand obl"/enia dni naznacza 14. Wedle Schuetza trwa=o od
niedzieli Reminiscere do Palmarum, czyli od 13 marca do 10 kwietnia,
oko=o 4 tygodni; z Schuetzem zgadza si" D=ugosz, p. 1133.
]8\ Wigand m[wi& Interim ]w czasie rozmowy\ quidam Rutenus no-
mine Michael venit de domo, adducens mensuram sagittarum vulgariter
selpshosse ]samostrza=y\ }kusze|, et quidam Bajorum nomine
G i l g u t G e n s c h u t t e retulit, quomodo in castro angustias ferrent
magnas et sine tedio fabricarent tela etc. sperantes demum defensare.
]9\ Wigand m[wi& Frater Borghardus de Mansveld quosque reperit, occidit,
preter Waydot filium Kynstud, qui captivatus est cum 36 paganis, etiam
600 sunt occisi, ceteri igne consumpti, multique suffocati sunt in castro et
in mumero sunt occisi 3500, de christianis 200. Schuetz liczb" zwi"ksza,
to/ Koja=owicz p. 329. Lindenblatt 2000 Litwy wybija, to/ powt[rzy=
Detmar, a Corner 2000 uprowadza Litwin[w w niewol". —?e Niemc[w
wi"cej zgin"=o, przekonuje zabicie ich 400 przez >cian" obalon'.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
1363, wiosna. Zaledwie powr[ci=y wojska Zakonu spod obl"/enia
Kowna, gdy falcgraf Renu – Ruprecht ]Wigand& Dominus Rupertus
dux Bavariae\, wielki przyjaciel niemieckich Krzy/ak[w, z wieloma
znakomitymi Niemcami, na czele licznych wojennych zast"p[w,
przyci'gn'= do Prus, by walczy: z poganami pod chor'gwiami
Zakonu. Mistrz wi"c Winryk, w towarzystwie biskupa Samlandii –
Bart=omieja }Bartholemeus|, ze zwierzchnikami Zakonu, wpad= do
Ejrago=y, gdzie poprzedzaj'cy go marsza=ek oczyszcza= drogi, i
przez cztery dni pustoszy= okolice. Potem napad= okolice Pernare,
gdzie mn[stwo wyci'= ludu, kt[rego nie po>pieszono uwiadomi: o
nadci'gni"ciu Krzy/ak[w. W tem komtur Osterody – Günter Ho-
henstein, id'cy przodem, napad= w okolicach L a b u n e na silnie
osza<cowany litewski ob[z. Doni[s= o nim wielkiemu mistrzowi, a
ten przypu>ci= silny atak noc', nieprzygotowanych Litwin[w wyci'=
lub rozp"dzi=.
Tak rozbiwszy ob[z, rzuci= si" mistrz w okolice Labune i Zeimen,
pomi"dzy Wilj' a Niewia/', gdzie wszystko zniszczy= ogniem, i lud w
cz">ci wybi=, }a| w cz">ci pobra= w niewol". Arnold Vietinghof – mistrz
liwo<ski, kt[ry tylko co nadci'gn'= ze swymi posi=kami do ?mudzi,
pozna= po czerwonej =unie na niebie nad Scheimami }?ejmami|, gdzie
znajdowa=y si" wojska mistrza, wszystko trawi'ce ogniem. Potem
– lepiej uwiadomiony – po='czy= si" z si=ami Zakonu i naradza= z
Winrykiem, w kt[r' stron" zapu>ci: zagony i szerzy: spustoszenia.
Uradzono nie ='czy: obu wojsk, odes=ano wielu cudzoziemc[w, a
wlk. mistrz ze swymi si=ami pu>ci= si" dalej ku
S w i l o n e i S e t e n ]wedle opisu dr[g, Setin i Swylon le/a=y o
mil" od siebie; Setin mo/e znaczy: dzisiejsze Szaty nad Abelj'\.
niemiecka mila ^ 9,26 km
Tam pojmano poga<skiego kap=ana, kt[ry – dla uratowania /ycia –
prowadzi= Niemc[w od wsi do wsi i do wszelkich kryj[wek, mog'cych
nasyci: =upiestwo i powydawa: kryj'cych si" pan[w w r"ce Krzy/a-
k[w. Tak, przez dni osiem, niszczone by=y okolice przez komtura
ragnety – Henryka Schöningen i Burcharda Mansfeld.
Na koniec, mistrz z ca=' si=' rzuci= si" w okolice Gesowa }Jaswo-
nie| i Pastowa }Poszt[w ^ Bistena|, nabra= mn[stwo niewolnik[w
przebiegaj'c miejsca Werlau, Seyten, Kalanten, i Surmin.
Napady pojedy<czych komtur[w by=y tak g"ste i popl'tane, i tak
okropnie niszcz'ce, /e nie podobna poda: liczby zabitych }i| nie-
wolnik[w.
Wigand obszerniej t" wypraw" opisuje. Schuetz p. 78, odnosi do roku
nast"pnego, 1364 niekt[rych okolic zniszczenie, kt[re, wedle Wiganda,
w 1363 nast'pi=o.
1363, zima. Oko=o wielkiego postu, >ci'gn"=y do Prus niemieckie
t=uszcze, chciwe poga<skiego ob=owu. Mi"dzy innymi wymieniaj'
dzieje szlachetnego Ulryka Hanau, kt[ry ju/ zim' tego/ roku, pod
chor'gwiami mistrza liwo<skiego walczy= z poganami, i kt[rego syn
Gottfried nawet nosi= p=aszcz krzy/acki ]wg Wiganda, jedynie Hanow,
z domys=u wi"c Ulryk IV Hanau po=o/ony\. ...itd.
Wyprawa do Grodna, st'd do Nowogrodu nad Narwi'.
1364. Wezwa= komtur Schöningen za=og" Bisteny do poddania si".
Ta poprosi=a o czas do namys=u i zabezpieczenie os[b i maj'tk[w,
je>liby jej nie nadci'gn"=a pomoc. Obieca= to komtur i otrzyma= od
mistrza zezwolenie. Gdy w terminie poddanie si" nie nast"powa=o
i nikt do traktowania si" nie ukaza= }do dalszych negocjacji|, przy-
pu>ci= komtur atak. Wlaz= po drabinach, lecz nie znalaz= nikogo z
obro<c[w, bo za=oga tego czasu u/y=a do ucieczki. Natychmiast
wi"c zamek zosta= do gruntu spalony.
Obl"/enie Wielony, bronionej przez Gastowda. Zdobyta przez Krzy/a-
k[w pod kierunkiem marsza=ka Zakonu i szpitalnika – Ortulfa Trier.
Gdy poczyna=y si" wali: mury – Gastowd poprosi= marsza=ka o
lito>: i ofiarowa= podda: si" ze swymi do niewoli. Wys=uchano
pro>by, otworzy=y si" wrota, wyszed= Gastowd ze starszyzn' Sur-
minem i Mattewike. W drodze do namiotu mistrza zostali wszyscy
wymordowani, a t=uszcze krzy/ackie wpad=wszy do twierdzy, wybili
wszystkich, kt[rych oszcz"dzi= ogie<.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
1365. Spisek ksi'/'t& Butowta i Surwi==y, przeciw Kinstutowi.
Spiskowcy wys=ali sekretnego pos=a do Zakonu, z powiadomieniem
o swym zamy>le. Sami za> z wierniejszymi sobie bojarami pu>cili
si" niby na polowanie w puszcze s'siaduj'ce z Zakonem.
Zdrad" odkry= niejaki Dirsune, dow[dca z ramienia Kinstuta w Wil-
nie, pojma= podst"pnie Butawa, oku= w kajdany i osadzi= w wie/y
zamkowej. Uwiadomiony o tym Surwi==o, zgromadzi= spiskowc[w,
napad= i zabi= dow[dc" Wilna, uwolni= Butawa i w 20 koni zbiegli do
Isterburga. Uprzejmie tam przyj"ci przez rz'dc" domu – Henryka z
Schöningen, odes=ani zostali do Marienburga, do mistrza.
wg Detmara, Butaw przyby= na >w. Jakuba, 1365.
Ksi'/"ta o>wiadczyli ch": przyj"cia wiary. By obrz"d uczyni: bardziej
uroczystym – mistrz zaprosi= dw[ch hrabi[w angielskich& Warwicka
i Thomasa Offart, z wieloma niemieckimi krzy/ownikami, b"d'cymi
jeszcze wtedy w Prusach. Chrzest odby= si" uroczy>cie w Kr[lewcu.
Syn Kinstuta – Wajdoch, przyj'= na chrzcie imi" Henryka.
Najazd Krzy/ak[w na okolice Gesowa i Labune. Palili i =upili wszystko.
Tak/e& Symen ]Zeimen, Scheimy\, Kiern[w, Mejszago=a; okolice
Wilna niszczone przez dni 13.
1366, zima. Nadci'gn"=y do Prus zagraniczne posi=ki przeciw po-
ganom, Z Niemiec obaj ksi'/"ta& Wilhelm Bergenski i Wilhelm II z
Julichu, oraz nieco angielskiego rycerstwa; wg Wiganda& Dominus
Bemunt et Nortz Vewater Anglicus; pierwszym m[g= by: Dominus
le Bewmont, cz"sto wspominany w dziejach angielskich, drugim –
North lub Norton ]skr[cony do Norc\ Fewater ]Ma=awoda\.
Wyprawa w okolice uj>cia Niewia/y do Niemna i Ejrago=" z nie-
wielkim skutkiem z powodu ma=ych si= i topnienia lod[w. rabunek i
uprowadzenie niewolnika by=o jedynym owocem.
Jeszcze w tym/e roku trzy wyprawy na Litw" uczynili Krzy/acy i
srodze kraj zniszczyli. Uradowany tym papie/, pisa= do cesarza
Karola list, wynosz'c zas=ugi ich dla Chrze>cija<stwa, gdzie ich
murem Chrze>cija<stwa zowie.
1367, jesie<. Wielki mistrz Vinryk von Kniprode, w towarzystwie
wielu zwierzchnik[w Zakonu ]Praeceptores\, na czele ogromnego
wojska poci'gn'= powt[rnie pod na nowo odbudowan' twierdz"
Welon". Zastraszona tym s=aba za=oga, nie czeka=a nieprzyjaciela,
lecz – zapaliwszy sama >ciany – pierzchn"=a. Tak wi"c, Krzy/acy,
bez przeszkody, poci'gn"li do Nowego Kowna, gdzie przez 6 dni
ogniem i mieczem niszczyli okolice a/ do Ejrago=y.
Ostatnie dni lutego ]koniec roku\. Wielki mistrz Vinryk von Kniprode,
napad= trzema drogami kraj na wsch[d od Niewia/y, burz'c, pal'c,
lub rabuj'c, bez najmniejszego oporu. Uprowadzi= wi"cej ni/ 800
niewolnik[w, zostawi= za sob' mn[stwo zabitych ]a wi"c, jaki> op[r
by=, tu zatajony\.
1369, stycze< ]przy ko<cu roku\. Gdy Olgerd wojn' z Rusi' by=
zaj"ty, nowe Niemc[w t=uszcze, chciwe krwi poga<skiej, postanowi=
u/y: mistrz na dopi"cie swych morderczych zamys=[w, opanowania
i umocnienia wszystkich brzeg[w Niemna ...itd.
Budowa twierdzy Gotteswerder }na wyspie Wyrgalle, w pobli/u Ro-
mowe – niemieckie t=umaczenie miejsca; `we ¯ werder ^ cypel|.
Litwini budowali nowy zamek dla os=ony Romowe od Krzy/ak[w.
Niemcy napadli na buduj'cych, doszcz"tnie zburzyli roboty, zabrali
materia= i u/yli go do budowy swej twierdzy w tym miejscu.
Oburzony Kinstut wys=a= do mistrza poselstwo, aby zaprzesta= bu-
dowania zamku na przyw=aszczonej ziemi. Odebra= w odpowiedzi,
i/ w=a>nie dla tego celu przyby=y wojska krzy/ackie – by ten zamek
zdudowa:. A je>li ksi'/" pragnie przeszkodzi: – z ch"ci' b"dzie go
oczekiwa=. Nie >mia= pokaza: si" Kinstut, widz'c niemieck' prze-
wag", i twierdza w ci'gu pi"ciu miesi"cy by=a sko<czona – na Zielone
Íwi'tki }w maju| powiewa=a na niej chor'giew Zakonu. Opatrzona
na rok ca=y w /ywno>:, pierwszym komturem naznaczony Kuno z
Hattensteinu, w towarzystwie 20 rycerzy i 40 konnicy, i znacznego
oddzia=u =ucznik[w. Wigand, Schuetz p. 80, D=ugosz p. 1158, Lindenblatt S. 31.
Zniszczenie litewskiego zamku Bajer ]Beieren, Beiern, Castellum
 WYPISY
Beieris\, 109 Litwin[w znalaz=o >mier: w p=omieniach.
Obl"/enie i zniszczenie Pastowa; Girdy=o – dow[dca – zbieg= ze<.
1369. Urban V papie/, w li>cie do Jaros=awa – arcybiskupa gnie{-
nie<skiego, m[wi, i/ >wie/o dowiedziawszy si" od Ludwika – kr[la
w"gierskiego, i Kazimierza – polskiego, jako w czasie rozejmu
]treuga\, trwaj'cego mi"dzy Kazimierzem a niekt[rymi poganami i
odszczepie<cami ]inter ipsum regem Poloniae ex una parte ac nonnullos
schismaticos ac perfidos infideles ex altera parte\ ci/ niewierni, z wro-
dzonej im z=o>ci i obmierz=ej zdradliwo>ci, niespodziewanie i wiaro-
=omnie napad=wszy na polskie kraje, niszczyli w=o>ci, brali w jasyr
mieszka<c[w, nie przepuszczaj'c ludziom r[/nej p=ci i ko>cio=om
– wszystko zniszczyli i wzi"li mocne zamki& Vurutz ]Wroc=aw\, Pa-
loneae ]Polan" lub Polanic"\, Rotemburch ]Racib[rz\ et Polcosko
]Pu=tusk$\ Cracoviensis dioecesis – pozwala aby duchowie<stwo
polskie uczyni=o sk=adk" pieni"/n' na popraw" tych miejsc zruj-
nowanych.
Dan apud montem Fiasconem, Idibus ]maj 1369\ Pontif. an. VII.
schizmatykami i niewiernymi zwa= Watykan Ru> z Tatarami.
1370, lutego 7. Bitwa Litwy z Krzy/akami, ko=o Quedenau,
po naje{dzie Litwy na Samlandi". Ginie Wesewilte, szwagier jednego
z ksi'/'t, niemal pewne& Kinstuta; kl"ska Litwy – jak zwykle.
Szpiedzy komtura donie>li z Ragnety, /e Litwini przygotowuj'
napad na Samlandi". Mistrz zaci'gami zebra= rycerstwo, ='cznie z
cudzoziemskimi posi=kami, i poci'gn'= do Kr[lewca, by bli/ej by:
spodziewanej akcji, by rychlej udzieli: pomocy.
Litwini uderzyli z dw[ch stron. Z nies=ychan' szybko>ci' oddzia=
pod wodz' Kinstuta, wdar=wszy si" w puszcze Galindii – napad= na
Ortelsburg }dzi> Szczytno| i spali=, lud wyci'= – doni[s= goniec – i
a/ do rzeki Pregli ju/ przyci'gn'= ]1\. Drugi oddzia=, z przeciwnej
strony, pod dow[dztwem Olgerda, w towarzystwie jego syna –
J a g a l i syna Kinstutowego – W i t o w d a ]2\, unikaj'c rozmy>lnie
dr[g wielkich }utartych szlak[w, znanych|, ci'gn'= przez ?mud{ do
Kuro<skiego Hafu }Mierzeji| i szed= przez zamarz=a wody }pokryte
lodem| aby w Samlandii po='czy: si=y.
Dopiero po z='czeniu si" wojsk doniesiono o tym do obozu mistrza
pod Kr[lewcem. Winryk v. Kniprode natychmiast, 7 lutego rano, w
niedziel" E x u r g e z ca=ymi si=ami wyst'pi= }przyci'gn'=| ku wsi
Q u e d e n a u ]3\. Przy wzg[rzach }s|postrzeg= nieprzyjacielskie
ognie. Wys=ano marsza=ka Henninga Schnidekopf z 20 konnicy na
wy>ledzenie. Pojmany przeze< Litwin zezna=, /e obaj ksi'/"ta zaj"li
pozycj" u wsi Rudawy ]przy Kuriszhafie\, stoj'c tam w gotowo>ci
do bitwy z Krzy/akami ]4\. Po>pieszy= przeciw nim Winryk i znalaz=
nieprzyjaci[= stoj'cych ty=em ku p[=nocy, zas=oni"tych lasem. Le-
wym skrzyd=em – z Rusin[w i Tatar[w z=o/onym – dowidzi= Olgerd,
prawym za> – w kt[rym byli Litwini i ?mudzini – hetmani= Kinstut.
Liczb' przewy/szali Litwini, lecz duch i dzielno>: mistrza i marsza=ka
o/ywia=y Niemc[w.
Uszykowa=y si" do boju si=y Zakonu – wedle Kotzebue – na r[wninach
Pilau. Zagrzewa= mistrz swoich mow', wszyscy rozczuleni p=akali, z
odkrytymi g=owami ukl"kli i odebrali od kap=an[w b=ogos=awie<stwo.
Mistrz ze swym oddzia=em stan'= naprzeciw Kinstuta(Keystutta,
marsza=ek za> zaj'= stanowisko naprzeciw Olgerda.
Atak z wielk' rozpocz'= si" zajad=o>ci' – walczono z r[wnym
m"stwem. Ko=o po=udnia, pola us=ane by=y ju/ trupem, 26 rycerzy
leg=o na placu, a zwyci"stwo jeszcze nie przewa/y=o si".
Spostrzeg= mistrz chwianie si" lewego skrzyd=a wroga, albowiem
– gdy Jagie==o i Witold znale{li si" w niebezpiecze<stwie, Olgerd
zapomniawszy obowi'zk[w dow[dcy – odes=a= m=odzie<c[w na
ty= i tym sprawi= zamieszanie i trwog".
G=[wn' chor'giew wzi"li Krzy/acy }przej"li| i lewe skrzyd=o cofn"=o
si". Po>pieszy= tam mistrz ze >wie/ym posi=kiem, odparto zast"py
Olgerda, kt[re – cofaj' si" – pierzchn"=y na koniec do bliskiego
lasu.
Íciga= je natarczywie marsza=ek, albowiem sam mistrz powr[ci= do
walki przeciw Kinstutowi mocniej trzymaj'cemu si" ]5\.
Lecz gdy Kinstutowi }hufy Kinstuta| spostrzegli biegn'cego Schni-
dekopfa z che=mi<sk' chor'gwi' na pomoc – stracili odwag" i wy-
trwa=o>:, rozbite ich szyki i ucieczka sta=a si" powszechn'.
Krzy/acy a/ do nocy ich >cigali ]6\.
Tymczasem marsza=ek p"dzi= za Olgerdem, uciekaj'cym ku Laptaw
i Transzau, kt[rego dogna= pod Mülsen, gdzie osza<cowali si" w la-
sach i chcieli sw[j odwr[= os=oni:. Lecz i tu – otoczony przez wojska
Zakonu – musia= ucieka: przez Kuro<sk' odnog" i cypel ziemi w
tyle b"d'cy. Nie >mia=o gna: za nim wojsko Zakonu, pozbawione
swego dow[dcy marsza=ka }Schnidekopfa|. Strza=' przeszyty
w twarz, w bitwie mi"dzy Transzau i Mülsen – pad= bezsilnie na
placu ]7\. Chciano go donie>: /ywego do Laptaw, lecz na drodze
wyzion'= ducha.
Pr[cz marsza=ka, wielu Krzy/ak[w }po|leg=o na placu, 11000 wedle
Kotzebuego }1100, b='d drukarski, J.D.|, z przyby=ych go>ci op=aki-
wano Arnolda Lechle, 26 zakonnych komtur[w i wi"cej }ponad| 200
rycerzy i innych bojownik[w ]8\. Litwin[w zgin"=o nier[wnomiernie
wi"cej, od 5 do 6 tysi"cy; szczeg[lnie Litwini op=akiwali walecznego
W e s e w i l t e, szwagra jednego z ksi'/'t. Wielu za=ama=o si" na
Haffie }poch=on"=y za=amane lody|, inni wymarli z g=odu w lasach,
niema=o te/ rozmieszczono po zamkach w niewoli, i smutni ksi'/"ta
z niczym wr[cili do dom[w.
Na uwie<czenie zwyci"stwa, postawi= mistrz trzy s=upy i dwie kapli-
ce, jedn' – w Latpau, drug' – w Rudau; na grobie marsza=ka stan'=
s=up murowany. W Heiligenbeil postawi= klasztor Augustynian[w.
Przypisy do tre>ci tego opowiadania&
]1\ Wigand, Schuetz, Koja=owicz, D=ugosz. Wigand m[wi& Kyeystuth
una cum Olgyerdo germano suo Lith. duce advenit et districtum
Sambiensem, bipartito exercitu ac populatione latius extensa, vastat
incendit et pradatur, quo in solitudinem et vastitatem redacto, ad
castrum Ortelsburg ducit exercitum et illud incendit.
]2\ Kontynuator Duisburga, za kt[rym Naruszewicz t. VII, p. 192,
powiada, /e Jagal mia= w[wczas lat 22, a Witowd – lat 20 }jest to
pierwsza wzmianka {r[d=owa o nich obu, J.D.|; Jagie==o urodzi=by
si" w 1248, co jest b="dem, bo Olgerd poj'= Julian" w 1249, a
Jagie==o by= jej synem. }Jagie==o urodzi= si" w ko<cu roku 1351,
Wito=d – 1354, uzasadnienie ˚nr 430|.
]3\ Wigand& In nocte subvenit clamor in Koenigsberg; de mane cum
omnibus preceptoribus et rusticis Magister surgit veniens in Quedenow,
ad montem ignem vidit.
]4\ Wigand& Marschalcus cum XX viris exiens, ut exercitum pensaret,
captivavit quendam, qui ductus est ad exercitum et dixit Magistro, quomodo
Reges starent in Rudow et parati essent ad bellum.
]5\ Kotzebue m[wi, /e wielki mistrz raniony w prawe rami", by=
uniesiony z pola bitwy, i /e to odj"=o Niemcom odwag". Lecz Schni-
dekopf zaj'= jego miejsce, sam przeszy= szpad' kilku tch[rz[w
s=ucha: go niechc'cych, powstrzyma= pierzchaj'cych Niemc[w i
zawr[ci= przeciw Kinstutowi(Keystuttowi.
]6\ Wigand& Kynstut talia videns, cum omnibus cessit celeriter in fugam,
in qua multi sunt occisi paganorum; nec convertit se Kynstud, donec
veniret in terram suam.
]7\ Nie ma zgody wzgl"dem czasu i miejsca zgonu marsza=ka.
Wigand powiada& Algard autem in silva circumsepivit se dissectis arbo-
ribus; sed cristiani invadentes posteriorum custodiam, quare rex timens
cepit fugam cum sibi comissis, celeriter exuens se ex silva, timens se
occidi, quem frater Heningus persequitur et in tantis anguistiis regis a
quodam dictus frater telo in faciem percutitur et cadens pro temporali vita
mercatur eternam.
Wedle }+ukasza| Dawida, zabi= marsza=ka Wesewilte lub Wischwilte,
szwagier ksi"cia kt[rego> }Kinstuta lub Olgerda|.
]8\ W opowiadaniu I. Dani=owicza, w>r[d poleg=ych& Tu znalaz=
>mier: do>wiadczony w wojnach Kuno v. Hattenstein komtur Bran-
denburga, ze swym komturem Henrykiem S t o c k h e i m, oraz
Petzold z Karwis komtur domu Rheden, i Salentyn Isenburg.
Ale Kuno v. Hattenstein nadal /yje w 1379. 0165-01-228, N. 463.
Co> z=ego sta=o si" z zapisem w tym miejscu, bo – poza tym – komtur
ze swym komturem.... Uwaga, ostro/no>: wsz"dzie wymagana w
przytaczaniu tre>ci, bo dzieje z doz' zmy>le< i b="dami.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
Tak i podobnie do traktatu pokoju 1379, chrztu Litwy 1387 i
poza te wydarzenia ]Krzy/acy naje/d/ali Litw" po jej chrzcie
i krzy/owcy ci'gn"li w te strony w celu mordowania\.
Litwa czasem odpowiada=a na atak, ale s=abiej,
i Krzy/acy stopniowo wygrywali wojn".
1376. Stolec papieski przeniesiony z Awenionu we Francji ]Avignion\,
do Rzymu, przez papie/a Grzegorza XI. 0001-32.2.B-194
Gregory XI 1370–1378; mo/liwe przesuni"cie o 2 lata, ˚1303.
1377, maj. Umiera Olgerd, wielki ksi'/" litewski ¿1296–1345–1377,
syn Gedimina ¿1257–1315–†1341 i Olgi †1299, c[rki Wszewo=oda
smole<skiego.
Od dw[ch /on mia= 12-tu syn[w ]c[rek i dzieci zmar=ych nie liczono\.
Imiona ich wymieszali badacze do tego stopnia, /e pi"ciuset lat
trzeba by=o historykom, by odtworzy: prosty porz'dek. ?ony&
• Maria, x1318–†1346, c[rka kn. witebskiego
Jaros=awa Wasilewicza,
• Juliana, x1349–†1392, c. kn. twerskiego
Aleksandra Michaj=owicza.
synowie Marii nosili imiona greckiego pochodzenia – pi"ciu&
Andrej, Dmitrej, Wasil-Konstantin, Wo=odimer, Fedor Sanguszko,
czyli Andrea, Dmitros, Basil, ]germ.-s=aw. Wo=odimer\, Theodoros,
synowie za> Juliany nosili imiona poga<skie – siedmiu&
Jagie=, Skirgie=, Koribut, Longwenij, Korygie=, Wigant, Swidrygie=.
Wg moich docieka<, pocz'tek gmatwaninie da= Spisok grafa Ra-
czynskago, pisany ok. 1475–1478 ]poz. lit. 0001-17.10\. Poprawnie
wymieni= 11-tu syn[w, 12-go zapomnia= ]Wiganda\ – zostawi= wi"c
puste miejsce. Moskowskij letopisnyj swod 1479(80 wstawi= w nie
Minigaj=" kt[ry synem nie by= ]s. Gedigolda, potomek Jawnuty; lecz
wsp[lne `gai=o& Jagai=o, Skirgai=o... to i Minigai=o\.
Co p[{niej sta=o si" z porz'dkiem i imionami – przerasta wyobra-
/enia& nie tylko wymieszano imiona, dostawiaj'c coraz to nowsze
– targni"to si" na /ony. Wg Jana D=ugosza ¿1415–†1480, ca=' dwu-
nastk" urodzi=a jedna – Ruthena ]Rusinka\; nie wypada od dw[ch...,
kosmetyczna poprawka w ho=dzie dla kr[la Jagie==y ]$, D=ugosz
pope=nia= grube b="dy, najcz">ciej niecelowo\, Maciej Strijkowski
]rodem ze Strykowa\ 1582, poeta-historyk& Maria twerska, Juliana
witebska – na miar" poety, a Ewreinowskij spisok z ok. 1533 – obie
/ony po sze>ciu syn[w ]poza innymi b="dami& Wasilei i Iwan ?ede-
wicz podolski\, za kt[rym Maciej Strijkowski 1582, Kronika Bychowca
pisana w XVIII wieku, Teodor Narbutt 1847, i J[zef I. Kraszewski
1847 – wszyscy& po sze>ciu syn[w od ka/dej.
Zaliczeni do syn[w, kt[rzy synami nie byli&
• Minigaj=o, syn Gedigolda, potomek Jawnuty&
Moskowskij letopisnyj swod 1479(80 ]poz. lit. 0001-25.1\
Rodos=owie welikich kniazei Litowskago knia/estwa ]0001-17.12\,
Nacza=o gosudarei litowskich ]0001-17.19\
Rodstwo welikich kniazei litowskich ]0001-17.17\
Woskresenskaja letopis ]0001-07-165, 166\
Woskresenskaja letopis ]0001-07-254\
Sofijski wremiennik ]0001-06\
Wo=ogodsko-permskaja letopis 1539 ]0001-26\
Patriarszaja ili nikonowskaja 1553 ]0001-11\
Onancewicz – Genealogja familji Jagiello<skiej
Nikolai Karamzin – Historia Pa<stwa Rosyjskiego ]na podst. 0001-17.12\
Joahim Lelewel – Dzieje Litwy i Rusi, 1844 ]poz. lit. 0450\
Ignacy Dani=owicz – Skarbiec Diplomat[w, 1860 ]poz. lit. 0165\
• Iwan ?edewicz vel Zedzewit podolski&
Ewreinowskij spisok ]Iwan ?edewicz podolskii; i po 6-ciu syn[w ka/da\
Maciej Strijkowski – Kt[ra przedtym nigdy >wiat=a nie widzia=a Kronika
Polska, Litewska, ?modzka i wszytkiey Rusi ...itd., 1582
}i tyle lapsus[w, zmy>le<, te/ nikt przedtem nie widzia=& Zedziewit|
]autor nieznany\ – Kronika Bychowca pisana w XVIII w. }Zedevid|
Teodor Narbutt 1847 – Dzieje narodu litewskiego }Zodziewit Iwan|,
J[zef Ignacy Kraszewski 1847 }Iwan Zedzewit| na podst. T. Narbutta
• Butowd, syn Kinstuta(Keystutta, pisany Buthau, Butaw, Buttaw&
J. D=ugosz, J. Bielski, J. Lelewel
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
• Boris ]sam\, lub w po='czeniu& Boris Butaw Henryk&
Jan D=ugosz †1480, poz. lit. 0174 }Boris|, J. Bielski †1599 }Borys|,
Onancewicz }Borys vel Butaw|,
A. Naruszewicz †1796 }Borys|, T. Narbutt 1847 }Buttaw Borys Henryk|,
J. I. Kraszewski 1847 }Borys Butaw Henryk| na podst. T. Narbutta
• Zygmunt, s. Kinstuta(Keystutta&
Woskresenskaja letopis 0001-07-254 }?igont|
• Narimunt, brat Olgerda&
J. D=ugosz ]Marimunt, pol. MN, jak Nikolai ˘ Miko=aj, nied{wied{ i in.\,
J. Bielski, A. Naruszewicz
• Lubart, brat Olgerda&
J. D=ugosz, J. Bielski, A. Naruszewicz
• Iwan Ostro/ski&
Rodstwo ]0001-17.18\, Rodos=owie ]0001-17.12\, N. Karamzin
• inni “synowie”&
– Wasil to/samy z Konstantinem – w Ewreinowskim spisoku z ok. 1533,
– Korybut ™ – skojarzenie z dwoma Dmitrejami
w Kijowskim ]powtarzam {r[d=o za I. Dani=owiczem 0165-01-225\,
– Dymitr, ks. siewierski †1399, bezpotomny ]niby od pierwszej /ony;
mia=a Dymitra – prawda; nie siewierski lecz trubecki\ – to/samy z
Korybutem siewierskim, na chrzcie Dymitrem ]od drugiej\,
u Onancewicza
– Semeon, chrzestne imi" Languena-Linguina ]lingwisty\
w Woskresenskiej letopisi 0001-07-254, wymieniaj'c tak/e& Lugwen,
i w Kijowskim ]na podst. 0165-01-225\& Lugwenej i Semeon jako dwie
postacie, i dw[ch Korybut[w& Koribut ][smy\ i Kerbut II ]jedenasty\.
Synowie, prawdziwi i domniemani ]b="dni\, s' wskaz[wk' kto od
kogo przepisywa=. Dlatego nie mo/na zaciera: b="d[w, jak to zrobili
Rosjanie 1997, “poprawiaj'c” Dniepr na Dniestr, i odwrotnie ]po po-
pe=nianych b="dach wywnioskowa: mo/na, kto pisa=, gdzie i kiedy\.
Pisani przez Krzy/ak[w& ]wystawiaj'cy dokument\ Jagal, Skirgal, ]pod-
pisani pod nim\ Caribut, Langwenne, Carigal, Wygant, Swetregal.
0165-01-241, N. 480 Tych jedynie za syn[w Olgerda przyznaj' Niemcy,
tem wi"cej, /e w kilku aktach oryginalnych z r. 1382 podpisani s'
bracia Jagie==y& Skirgal Trocki, Cariebut, Langwenne, Carigal, Wygant
i Swetregal, kt[rzy zawsze nast"puj' po sobie w tym/e porz'dku.
0165-01-224; ja znam tylko dwa takie akty, jeden z nich fa=szywy przy
tym& 0165-01-241, N. 480, 481, ˚1382 r.; w innym akcie, z 1385, podpisani&
Skirga=o, Coribut, }s. Kinstuta| Witold, Lingween ]w akcie tym podpisani
wg starsze<stwa, st'd – je/eli Jagie==o ur. 1351 – to Witold ur. 1354,
bo istnia=a mi"dzy nimi dwuletnia r[/nica wieku; na podstawie 1344,
najwyra{niej – z 10-letni' pomy=k', zdarza=y si" takie& Leszek Bia=y,
zabity 1227, ginie 27 listopada 1237 u J. Ba=abana 0065-00-129\.
Tych jedynie za syn[w przyznawali, bo byli synami ostatniej /ony.
Krzy/akom mo/na wiele r[/nych rzeczy zarzuci:, ale nie dok=adno-
>ci w sprawie syn[w Juliany – nie pope=nili b="du w tym aspekcie,
nie stworzyli zamieszania w kt[rym S=awianie s' wy>mienici. Oto
przyk=ad, bo w sprawie kolejno>ci odpis[w ruskich latopis[w – inny,
wzrastaj'ce gmatwanie tekstu wo=y<skiej – to nast"pny ]˚nr 788\,
a chaos plan[w nowobudowanych miast i osiedli – kolejnym.
Synowie Olgerda, prawdziwi i domniemani, s' wyk=adni' czym
historia jest – otwartym polem do zmy>le<, bez kary za nie.
Tak/e – nie ma szybkiej drogi na wyeliminowanie b="d[w, stuleci na
nie potrzeba, by umys= dojrza= niedorzeczno>:. Dlatego niesamowity
nacisk musi by: po=o/ony na rzetelno>:, tj. na wyeliminowanie ludzi
fa=szywych z bada< i procesu wydawniczego.
1379. Traktat pokoju mi"dzy Litw' a Krzy/akami.
My Jagel, najwy/szy ksi'/" Litwy ]obirster Herzoge der Littowen\ i
Kenstute, ksi'/" na Trokach, oznajmujem wszystkim, /e z wielkim
mistrzem Wynrikiem z Knyprodu i Zakonem, uczynili>my pok[j na
rzecz niekt[rych naszych krain Ruskich, oraz ich }niemieckich| ziem
pruskich; z tym zastrze/eniem, i/ nasze kraje ruskie, po cz">ci nad
Niemnem le/'ce ku pruskiej stronie, jak to& Wilkawizk, Saras, Droyt-
zin, Melnik, Belitzk, Brisk, Camentz, i kraj Garten, mie: maj' pok[j i
bezpiecze<stwo od spustoszenia, pochod[w i najazd[w ]struterie\
wszelkiego ludu pruskiego, mog'cego przyczynia: szkody.
Nawzajem za/ywa: b"d' pokoju kraje Zakonu& Osterrode z okolic'
Ortelsburg i wszystkimi przynale/no>ciami Osterrody, kraj Allesteyn
 WYPISY
z tym co do niego nale/y, Gumlauken i Seeburg, od Litwin[w i
Rusin[w, kt[rzy ani wojskiem wchodzi:, ani czyni: najazd[w i
spustosze< nie powinni. Wolno ludowi naszemu i grodzie<skiemu
ci'gn': z nami ku ka/dym innym Prus granicom, byle nie do kraj[w
w rozejmie wyszczeg[lnionych, do kt[rych zabroniony przyst"p
dalszym Litwinom i Rusinom. ...itd.
Perlam – nazwa wsi u/yta w traktacie zawieszenia broni na lat 10, pomi"dzy
Jagelem }Jagie=='| – najwy/szym ksi"ciem Litwy, i Kenstutem – ksi"ciem
na Trokach, a }z drugiej strony| Wynrikiem z Knyprodu – wielkim mistrzem
Zakonu i Zakonem, pisanym w Trokach, 1379, w dzie< >w. Micha=a ]29
wrze>nia\. Íwiadkami byli bojarowie& Jorge Kasusna Waydelo, Iwan – syn
Angemunta, i Buske, ze strony wlk. ksi"cia }Jagie==y|, oraz Saymundt – syn
Girdutty, i Jadut – syn Surkanta, oraz wielu innych bojar[w }znaczy& kilku|.
Wyznaczona w traktacie granica rozejmu zupe=nie niezrozumia=a Ignacemu
Dani=owiczowi †1843 ]i innym\.
Dani=owicz& ªWioska Perlam b"dzie zapewne Prze=om nad Niemnem ku
p[=nocy Grodna, o 3 mile od niego odleg=a. By= tu w XIV wieku zameczek,
kt[ry Litwa zbudowa=a dla obrony swych pogranicznych powiat[w od napa>ci
zakonu. W 1378 r. Dietrich Elner komtur Balgi przys=awszy tu swe podjazdy,
stoczy= bitw" z za=og' litewsk' i przedmie>cie spali=. — B'd{ rozmy>lnie,
b'd{ przez niewolnicze t=umaczenie z ruskiego, akt ten jest arcy ciemny.
Biedz' si" nad jego poj"ciem i wyt=umaczeniem Kotzebue i Voigt. ...itd.º
0165-01-229, N.464
Wioska Perlam b"dzie zapewne Prze=om nad Niemnem ku p[=nocy Grodna, o
3 mile od niego odleg=a. Istotnie, wioska Prze=om ]pol.\, Pere=om ]ros.\ odleg=a
jest o 3 staropolskie mile N od Grodna, tj. 25 km ]1 mila ^ 7467 m\. Ale Perlam
nie ma nic wsp[lnego ze s=aw. prze=omem ]staroros. perelom=\.
Na odcinku 25 km znajdowa=oby si" szereg wsi. Wszystkie wsie, le/'ce po
wschodniej stronie Niemna, by=yby granic' pomi"dzy Prusami, Mazowszem,
i Litw' w=adaj'c' tak/e nadbu/a<sk' Rusi' ]Bu/anie od Brze>cia po Drohi-
czyn n(Bugiem\ – bez sensu. Logika wskazuje, /e by=y to miejsca w rejonie
obecnego Augustowa ¯ kr[l Zygmunt II August 1548–†1572 ]August[w ^
Zlin by=ej Jatwie/y, wg moich docieka<, bo nigdzie tej to/samo>ci nie ma\.
Perlam ¯ =ac. perla, perula ]per=a\, to germ. Per=owo ¯ per=owy, dzi> niem.
perlen, AE, MN ¯ starofranc. i >redniow. ang. perle ]per=a\.
Mitulandorf to germa<skie t=um. jatwie/skiego Zlin ]dzi> August[w\, z ^ mit.
Wie> Perlam le/a=a w krzy/ackich Prusach, do kt[rej zabroniono Rusinom
i Litwinom zbli/y: si" na odleg=o>: mniejsz' od jednej ˚mili ]9,26 km\, wg
ciemnej tre>ci traktatu. Lud grodzie<ski pocz'wszy od mili ku Perlam ma
wolno>: dzia=ania& ªpocz'wszy od mili ku Perlam, id'c w g[r" Niemna, sze>:
mil ku Wo=kowyskowi mocen bez przeszk[d =owi: ryby, polowa: i stawia:
budy.º 0165-01-228. W traktacie, Krzy/acy pozwolili na spok[j litewskiej i ruskiej
ludno>ci w swoim kraju& Wilkawizk ]Wo=kowysk\, Saras ]Sura/\, Droytzin
]Drohiczyn\, Melnik, Belitzk ]Bielsk\, Brisk ]Brze>:\, Camentz ]Kamieniec Lit.\
i kraj Garten ]Grodno\ ªmie: maj' pok[j i bespiecze<stwo od spustoszenia,
pochod[w i najazd[w ]Struterie\ wszelkiego ludu pruskiego, mog'cego
przyczynia: szkody. To/ si" rozumie o krajach pruskich... itd.º 0165-01-228
ªWioski stanowi'ce granice mi"dzy Perlam a Grodnem s'&
}pierwsza| M i t u l a n d o r f – Butenera z Grodna,
druga Z a b l o t z a, P o m e n e n d o r f – Polaka,
trzecia wielka wioska, w kt[rej siedz' S a d o w i n i }bez nazwy, J.D.|,
czwarta A s t e y n e ,
pi'ta R a m y l a n d o r f ,
sz[sta K a n t y n a n e i T a m y a n a n e i S u k e n d o r f .º
0165-01-228, 229
Pierwsza – Zlin, jak uprzednio, druga – Zabiele ]biele – b=oto, ˚biel, nr 1680\,
przy uj>ciu Brzoz[wki do Biebrzy, dlatego Polaka ]t"dy przebiega=a granica,
graniczna wie> Mazowsza, dlatego Polaka\, trzecia wielka wioska, Sadowi-
n[w – Sudawit[w, czyli Jatwie/y, to pobliska Suchowola w kierunku Grodna,
wielka wie>, itp. Nie jestem w stanie wskaza: pozosta=ych, bo wszystkie one
le/a=y na ziemiach Jatwy – plemienia kt[re wyt"piono doszcz"tnie, ziemie
rozdzielono, nazwy zupe=nie zmieniono – bez /adnego zwi'zku ze starymi.
Nale/' do nich& D'browa i Nowy Dw[r w kierunku na Grodno.
Jedynie t=umaczenie niemieckich nazw mo/e by: wskaz[wk' kt[r"dy granica
rozejmu przebiega=a ]niem. dorf – wie>\, z ca=' pewno>ci' Perlam nie jest
Prze=omem n(Niemnem – wyjawia zupe=ne nierozeznanie tre>ci traktatu; gra-
nica Prusy–Litwa dowi'zana do Grodna, lecz nie dowi'zana do Prus....
Pewn' wskaz[wk' mo/e by: traktat ustalenia granicy mi"dzy Litw' a Ma-
zowszem wydany feria secunda post festum Laurentii ]12 sierpnia 1358\,
potwierdzony feria tertia intra octavam S. Laurentii 1358 ]13 sierpnia 1358\,
gdzie miejscowo>ci i rzeki w tym rejonie s' wymienione, w tym Biebrza, wielka
struga ]Brzoz[wka\, ma=a Sucho=da, ˚Kamienny Brod nr 1680.
1380–1382. Zatarg Jagie==y z Kinstutem i jego synem – Wito=dem,
w punktach&
• Po >mierci ojca, Olgerda †1377, d'/'cy do jedynow=adztwa Jagie==o pisa=
si" najwy/ym ksi"ciem Litwy w traktatach z Krzy/akami i nie m[g= >cierpiec
przebieg=ego stryja i >wietniejszych od siebie zdolno>ci jego syna – Witolda;
osiwia=y starzec – Kinstut(Keystutt – niemile na to patrzy=.
• Jagie==o wyda= sw' siostr" – Mari", za bojara o imieniu Wojty=o lub Wojty=a
i da= mu w=o>ci Dubrowno, p[{niej r. 1387 katedrze wile<skiej darowane.
• Wojty=a nam[wi= Jagie==" do zawarcia tajnego traktatu z Krzy/akami,
wymierzonego przeciw Kinstutowi(Keystuttowi.
• Mistrz Winryk von Kniprode wys=a= poselstwo do Jagie==y& wielkiego komtura
Rüdigera von Elner, wielkiego podskarbiego Ulrika Frike, w[jta Dirszawy, i
wielu innych.
• Strony zjecha=y si" =owy, na polach Dowdziszki ]Daugi, dzi> Daugai, 20
km E od Olity n(Niemnem, lit. Alytus\. Ze strony Jagie==y byli ksi'/" Witaut
i Iwan }O=gemunt|, oraz bojarzyn Wojty=a.
Skoro krok by= wymierzony przeciw Kinstutowi, logicznie rozumuj'cy Dani=owicz wy-
wi[d=, /e Witaut by= r[/ny od Witolda ]bo dzia=a= na szkod" Kinstuta – ojca Witolda\.
O Witaucie nie ma innych wzmianek, ani przedtem, ani potem, zakrawa wi"c, /e by=
to sam Witold, pisany tak/e Wytaut przez Niemc[w – musia= bra: udzia= w =owach.
+owy trwa=y pi": dni – w'tpliwe, /e wszyscy uczestnicy ca=y czas przebywali ze sob'
w tych dniach. Jest to wyk=adnia do jakiego stopnia spiskowcy byli przebiegli – zaprosili
Witolda dla u>pienia Kinstuta, by nie by=o najmniejszego podejrzenia, ale sam uk=ad
bez Witolda i O=gemunda, i przeciw nim trzem wymierzony.
• Jagie==o zawar= rozejm z Zakonem ]w Prusach\, i Mieczowymi ]z Liwonii\;
dwa osobno spisane dokumenty wymierzone w interesy Kinstuta.
Z Zakonem w Prusach – akt wydany na polach Daudziszek, w 2 dni po Bo/ym Ciele
MCCCLXXX ]czerwiec 1380\, a z Mieczowymi w Liwonii – na zamku w Rydze, feria
proxima, qua centatur Oculi post Dominicam ]26 marca\ 1380, a wi"c na samym po-
cz'tku roku 1380 ]starego kalendarza; zima zamyka=a rok, 25 marca by= pierwszym
dniem nowego roku, od wiosny\.
• Krzy/acy wyjawili stan rzeczy Kinstutowi(Keystuttowi poprzez zaprzyja{-
nionego z Kinstutem by=ego komtura Osterrody – Kuno de Sundsteina lub
Kuno von Hattensteina, w 1382 marsza=ka Zakonu.
W sprawie imienia wyjawiaj'cego istniej' znacze rozbie/no>ci. Komturem Osterody
by= w tym czasie Kuno von Libenstein, lecz gdy mowa o by=ym Ostr[dy ]by=\ – Kuno
de Sundstein, wi"c Sundstein wyjawi= sekret Kinstutowi, cho: o jego kontaktach z
komturem Osterody nic nie wiadomo ]nie wszystko dzi> wiadomo w ka/dej sprawie\. W
1382 Kinstut by= w kontakcie z marsza=kiem Zakonu – Kuno von Hattenstein. W Origo
regis, pisanym 1431(45& Smydsten ˘ Hounstyn w Letopiscu wlkich knzei Litowskich ˘
Hunstyn ˘ Hnupyn ˘ Augustyn u poety-historyka M. Stryjkowskiego 1582.
Wg Jana D=ugosza, libri X, str. 62, by= nim Sundstein, komtur Osterode, kmotr Kinstuta.
Jan D=ugosz zbyt cz"sto by= w b="dzie w sprawie nazw, by bardzo na nim polega:, ale
m[g= mie: racj" w tym wypadku.
ªNekto pan, by= Ostrodski Kuntor, zwali jego Hunstynom, tot by= kmotr welikomu
kniaziu Kestutiju, kresti= kniaginju Januszewuju dszczer jego. Tot poweda= kniaziu
welikomu Kestutiju... itd.º Czyli& niejaka osobisto>:, by=y komtur Osterode, o
imieniu Hunstyn, kt[ry by= kumem wlk. kniazia Kinstuta – chrzci= kniagini"
Januszew', c[rk" jego ]Danuta Anna ur. ok. 1362, zm. 1448.05.25, /ona
Janusza od 1376; Janusz, ks. maz. †1429.12.08\. Ten powiedzia= wielkiemu
kniaziowi Kinstutowi& tu nie wiesz, /e wielki knia{ Jagai=o posy=a kwam
]nam\ cz"sto Wojty=", ju/ zapisa= si" z nami, jak tebe ]jemu\ zbawi: swoich
podst"pem, i by jemu dosta=o si" i siostrze wielkiego kniazia Jagai=y twoje
miesta. 0160-00-41
• Po=ockiem niegdy> w=ada= Andrzej – syn Olgerda i pierwszej /ony – Marii.
Lecz zosta= usuni"ty przez Skirgie==" – brata Jagie==y. P=oczczanie nie
mogli Skirgie==y znie>:, i – wyp"dzaj'c – zabronili mu powrotu pod kar'
>mierci. Wojska litewskie wyruszy=y do Po=ocka, by przywr[ci: do w=adzy
wyp"dzonego Skirgie==".
Kinstut skorzysta= z okazji, zrobi= ob=aw" w Wilnie i znalaz= dokument –
traktat Jagie==y z Krzy/akami, i uwi"zi= Jagie==" z matk' jego – Julian', w
po=owie sierpnia 1381.
• Powracaj'cy z Po=ocka do Wilna Skirgie==o, zasta= w Wilnie sytuacj"
zmienion'. Zbieg= do Prus, obiecuj'c Zakonowi znaczne posiad=o>ci za
oswobodzenie Jagie==y. W Marienburgu ªNie zbywa=o na pysznych obia-
dach, ucztach i kosztownych darach, kt[remi ze wszech stron obsypywano
Skirgie==", jak list u Dawida opiewa. Obieca= Skirgie==o w imieniu Jagie==y
znaczne posiad=o>ci, je>liby go tylko oswobodzi= z wi"zienia zbrojn' si='.º
0165-01-234, N. 472
Z Marienburga ]dzi> Malbork\, przez Mazowsze uda= si" do Litwy.
• Wojska liwo<skie poci'gn"=y do kraj[w Kinstuta i po='czy=y si" tam z pruskimi
]wojska Mieczowych z Liwonii i Zakonu Niemieckiego w Prusach\.
• Kinstut, zatrzymuj'c dla siebie Wilno, wypu>ci= uwi"zionego Jagie==", i matk"
jego, na pro>b" Witolda, i Jagie==" odes=a= do Witebska – dawnej stolicy ojca,
zmuszaj'c pod przysi"g' wyrzec si" dalszych zwi'zk[w z Zakonem.
Wypuszczenie Jagie==y nast'pi=o po Zielonych Swi"tach 1381 tj. po ok. 10-ciu mies.
• W 1382 wyprawi= si" Kinstut ma Korybuta Olgerdowicza, Dymitrem zwanego,
brata Jagie==y, w=adaj'cego Nowogrodem Siewierskim, nie uznaj'cego Kin-
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
stuta. Po drodze powiesi= Wojty=", kt[rego pojma= w Dubrownie n(Dnieprem.
• Wed=ug umowy, Jagie==o tak/e mia= po>pieszy: ze swymi posi=kami z
Witebska, na pomoc Kinstutowi, ale zwleka=. Pod nieobecno>: Kinstuta w
Wilnie, wywo=a= bunt mieszczanami niemieckimi i po>rednictwem Hannulona
– horodniczego }rz'dcy| Wilna. Wyci"li stra/e, Wilno opanowali, i wys=ali do
Jagie==y, by co rychlej nadci'gn'=. Wkr[tce i Krzy/acy przybyli na miejsce.
Wg I Dani=owicza, musia=o to by: w maju lub czerwcu, bo Winryk von Kniprode zmar=
24 czerwca 1382.
Wskutek poselstwa nadci'gn'= marsza=ek Zakonu – Kuno von Hattenstein, maj'c w
towarzystwie komtura Balgi – Dietricha von Elner, i ksi"cia saskiego – Alberta. Woj-
skom Zakonu w Prusach posi=kowa=o 300 Liwo<czyk[w. Po drodze zdobyto i spalono
Egollen ]Ejrago=" n(Dubiss'\.
• Witold powiadomi= o tym wszystkim Kinstuta, oblegaj'cego Nowogr[d
Siewierski. Witold, z Trok, uciek= do Grodna ze sw' matk' – Birut'.
• Powracaj'cy z wyprawy Kinstut(Keystutt, tak/e uda= si" do Grodna.
• Wys=ana z Grodna do Brze>cia Lit. n(Bugiem Biruta zwr[ci=a si" do ksi"cia
mazowieckiego – Janusza, o pomoc. Ten, korzystaj'c z okazji, opanowa=
Podlasie, ziemi" Drohick' i Mielnick' ]oba grody nad Bugiem\, i po='czy=
si" z Jagie=='.
• Kinstut uda= si" na ?mud{. Tam, po zebraniu si= – poci'gn'= ku Kownu,
gdzie, po z='czeniu z wojskiem Witolda, poszed= do Trok i zamek oblega=.
Jagie==o z Krzy/akami, przybyli na odsiecz obl"/onym.
• Gdy wojska sta=y na dw[ch wzg[rzach, gotowe do boju, nadbiegli do Witolda
z obozu Jagie==y bojarowie i ksi'/"ta, prosz'c w jego imieniu, aby Witold
przyby= do obozu przeciwnego i u=o/y= mi"dzy stronami pok[j.
Dali uroczyste zar"czenie, i/ bezpiecznie powr[ci do ojca.
• Witold za/'da=, by Skirgie==o osobi>cie przyby= do obozu Kinstuta(Keystut-
ta, i w imieniu swoim i brata }Jagie==y| zar"czy= bezpiecze<stwo. Skirgie==o
przyby= i zar"czy=.
• Kinstut z Witoldem udali si" do obozu Jagie==y, gdzie obskoczyli ich Prusacy
i Litwini, pojmali i uprowadzili do Wilna. W obozie Kinstuta Jagie==o rozpu-
>ci= wie>ci, /e do Wilna im trzeba i>: dla u=o/enia zupe=nego pokoju, tym
sk=oni= si=y Kinstuta do rozej>cia si" ]1\, nie przeczuwaj'ce, by powszechnie
szacowanemu Kinstutowi co z=ego sta: si" mog=o ]2\.
• Z Wilna, okutego w kajdany Kinstuta, stra/e Skirgie==y przeprowadzi=y do
Krewa, gdzie wtr'cono go do ciemnej wie/y. Gdy po czterech lub pi"ciu
dniach przyby= Skirgie==o – zasta= Kinstuta nie/ywego ]3\. By: mo/e,
zmar= ze staro>ci i wysi=ku ]80 lat\, b'd{ uduszony – jak wymienia Origo
regis – przez Proksz", kt[ry wod" mu podawa=, z towarzyszami zbrodni&
Bilgenem – bratem Mostewa, Kuczykiem Lisic' ]Cuczyk Lyszycza, sz ^ s;
cz ^ c\, i ?ibind'.
Imiona zausznik[w ulega=y stopniowo znieszta=ceniom wskutek przepisywania&
Proksa zosta= w ko<cu Jaroszk' ]w Litowskomu rodu poczinok, i Rodstwo welikich
knjazei Litowskich\, a dwie osoby& Kuczyk Lisica i ?ibinda zamienieni na& Kokuczok,
i Lisica Ibintija.
• Sprzymierzone z Jagie==' wojska pruskie i liwo<skie odci'gn"=y bez /ad
-nych rabunk[w do domu.
• Aby ukry: przed >wiatem czarn' zbrodni", cia=o Kinstuta – z woli ]polecenia,
rozkazu\ Jagie==y – przewi[z= Skirgie==o do Wilna, gdzie na przepysznym
stosie, obrz'dkiem poga<skim spalone ze zbroj', ko<mi i psami i co mia= w
/yciu z rzeczy najmilszego ]4\.
• Mimo usilnej pro>by rycerstwa i wstawienia si" Mistrza pruskiego o wolno>:
Witolda, trzymany by= on pod stra/' w Wilnie, a potem r[wnie/ do Krewa
odes=any.
• Jagie==o m>ci= si" na stronnikach Kinstuta(Keystutta& Widimunta i Butrima
po=amano na kole, Birut", matk" Witolda – utopiono ]5\.
W odpisach Widimunt zosta= w ko<cu... oszcz"dzony.
Widimund lub Widimont, starzec zgrzybia=y, wuj matki Witolda a m'/ Uljany,
kt[ra wysz=a p[{niej za Moniwida ]6\, Butrym – brat jego cioteczny.
Raczej stryjeczny& but` – dowi'zanie do Butowta, a `rym ¯ s. Rymowida.
Z koligacjami podawanymi w kronikach trzeba bardzo uwa/a:, ze
wzgl"du na ich dowolno>: i bariery j"zykowe&
• =ac. frater uterinus ]brat rodzony\ – t=umaczony na «przyrodni»,
tak ksi'/" litewski, Wigand – rodzony brat Jagie==y – pisze si" w akcie
transakcji z W=adys=awem, ksi"ciem Opola, kt[rego c[rk" – Jadwig"
– bra= za /on" 1387, lipca 9& frater uterinus. 0165-01-226, N. 460
Skirgie==o za>, ksi'/" na Trokach }tytu= przyw=aszczony|, brat rodzony
Jagie==y, pisze si" 1382 w j. niem. gebrudere ]przyrodni\.
0165-01-241, N. 481, 482
Zapewne obaj byli przyrodzonymi ]najbli/szymi sobie\, nie przyrodnimi.
• Mstis=aw Romanowicz – by= synem Dani=y wo=. †1264, nie Romana,
• kuzyn[w ]o dalszym stopniu pokrewie<stwa\ – zwano bra:mi,
• nagminnie mylono stopnie pokrewie<stwa, zdaj'c si" na genialno>:
swego umys=u& uto/samiano r[/nych ludzi ]Boles=awa maz. †1247
z Boles=awem krak. †1279\, a innych – rozdzielano na dwie r[/ne
postacie, na podstawie r[/nej pisowni imion ]Witold, Witaut\, itp.;
odsy=am do wyci'gu z Ipatiewskiej letopisi, zbi[r pomy=ek ˚nr 788.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
• Napr[/no b=aga= Witold Jagie==", aby mu wypu>ci= ojcowsk' dzielnic",
przyrzekaj'c by: mu ho=downikiem i wiernie s=u/y: jako wassal ]7\.
• Witold zbieg= z wi"zienia w przebraniu kobiety, by: mo/e – swej /ony,
kt[ra przysz=a go odwiedzi: z inn' ]8\, uda= si" na Mazowsze, do Janusza
maz., szwagra, a st'd – do Prus. Jagie==o tymczasem trzyma= w wi"zieniu
/on" Witolda, kt[ra nie usz=a kary za sw[j post"pek ]9\, oraz dzieci Witolda,
jego brata i siostr" ]10\.
Przypisy w Skarbcu diplomat[w, Ignacego Dani=owicza 1860 ]poz. lit. 0165\&
]1\ Ca=y ten opis wzi"ty z Latopisca Dani=owicza p. 36–37, arcy szcze-
g[=owie wy=uszczaj'cego zdrad" Jagie==y. Zgadza si" z nim raport samego
Witolda w Kr[lewcu Fol. F& «Da sandte dieser ]Jagello\ zu Kynstutte und
Witowd seinem bruder den Herzog Skirgal, um sich in gutem mit ihm zu
vertragen, und Herzog Skirgal gab Kynstutten sein wort fuer Herzog Jagal
und seine Hand, auch von seinetwegen selbst gab Skirgal sein Wort und
seine hand. Kynstutte schenkte ihm Vertrauen und Glauben. Er und Witowd
ritten nun zu Jagal.»
Stara kronika pruska p. 40, m[wi z tej okoliczno>ci&
«Kynstod waz ein alder mann, und sine land und lewt waren ym ungehor-
sam, och zo vorchte her des ordens macht, dorumme her Jagel worde sich
obir yn irbarmen, als obir synen gebornen fruent, und gap sich mit Witolde
synem sone ym yn gnode. Czu hant sante sy Jagal veste gesmyth zeur
Wille yn gevengnys.»
Wigand zbyt kr[tko rzecz traktuje. D=ugosz p. 65, nie zaniecha= odmalowa:
dobitnie czarnej zdrady Jagie==y. Wypada te/ przeczyta: Schuetza p. 84,
Koja=owicza p. 369.
]2\ Stara kronika pruska p. 40, z tego powodu oddaje pochwa=y prawo>ci
i czysto>ci charakteru Kinstuta powszechnie szacowanego, kt[ry b"d'c dla
Krzy/ak[w postrachem, wnosi= i/ dobrodziejstwy jego zwolniony Jagie==o,
daruje mu /ycie.
]3\ Wzgl"dem sposobu >mierci nie zgadzaj' si" {rz[d=a. Lindenblatt S.
50. ile sp[=czesny, samemu >mier: sobie zada: ka/e. Detmar nie m[wi
ani o uwi"zieniu ani >mierci. Witold w swym raporcie i aktach powiada o
uduszeniu. Wigand p. 298 m[wi& in captivitate strangulator. Zgadza si" z tym
Schuetz i +ukasz Dawid B. VII, S. 155. D=ugosz i Koja=owicz wymieniaj'
nawet imiona bardzo przekoszlawione morderc[w. Grunau m[wi, /e go
udusi= Bojarzyn Proxa, maj'ce dawne urazy. ?eby si" Mistrz wstawia= za
Kinstutem, jak chce D=ugosz, trudno wierzy:. Latopisiec Dani=owicza p. 38,
wymienia imiona nasadzonych morderc[w.
]4\ Wigand p. 298, m[wi Kynstut in captivitate strangulatur, Wytaut vinculatur,
matrem autem submergunt. Ten/e w innym miejscu dodaje& Interea Schirgal duxit
Kynstut in captivitatem in Krewen et redit in Willam; post 4 dies Schirgal revertitur,
volens videre patruum in vinculis et invenit cum mortuum. Sed quomodo obierit, nemo
unquam cognovit. Et duxit cum in Willam, ubi in cinerem est redactus. Et miraculose
in terra vorago visa profunda in longitudinem unius viri et medii, absorbens cineres,
quod a multis visum est et nemo vitam de astantibus emendavit ]$\ equi, vestimenta,
arma ete omnia incinerata, aves atque canes venatiei incinerantur.
]5\ W raporcie Witolda Fol. F, p. 22, w Kr[lewcu, powiedziano& Unsern
Vatir verterbten und mine Mutir. Wigand p. 298 utopi: ka/e /on" Kinstuta,
to/ samo po>wiadcza pismo w Kr[lewcu, sprawy polskie opisuj'ce Fol. T.
O. Uxorem ]Kynstot\ matrem videlicet Wytowdi submersit.
Teutschen Ordens Handlung wider Polen, Samayten, Littauen und Witolden
]Zakonu Niemieckiego czynno>ci przeciw Polakom, ?mudzinom i Litwinom,
oraz Witoldowi\. 0165-01-328, N. 739
]6\ Latopisiec Dani=owicza p. 38. }odnogo Widimonta diadiu matki kniazia
welikogo Witowta, otczina brata matki iego, szto der/a= Ulianu, potom pak by=a
za Moniwidom – jednego Widimunda, wuja matki wielkiego kniazia Witowta,
ojca brata matki jego, kt[ry utrzymywa= Julian", potem by=a za Moniwidem;
...ojca brata matki jego... o jeden wyraz& ojca – za du/o, J.D.|
]7\ Wigand& Witaut petiit, ut rex dignaretur ei dimittere, que juris sui esset et a
parentibus derelieta, vellet enim ab co omagium suscipere et esse vir ejus.
]8\ Wigand i Lindenblatt m[wi' o tym pod 1382. Akt jeden w Kr[lewcu
wymienia pocz'tek roku 1383, zatem przyj': nale/y jesie< 1382, na co
zgadza si" Archidiakon gnie{nie<ski p. 136; inni kronikarze milcz'.
}pocz'tek roku 1383 nowego kalendarza, by= zim' 1382 – starego; J.D.|.
Wigand m[wi, /e /ona wysz=a z nim z wi"zienia, a nie kobieta s=u/ebna
}/onka, J.D.|, do tego zdania przychyla si" Naruszewicz t. VII, p. 201.
}w latopiscu Dani=owicza 1827& /onka ]kobietka, s=u/'ca\. 0160-00-39|.
Nie zmienia to istoty wypadku& przysz=y dwie kobiety w odwiedziny, w ubraniu
jednej z nich wyszed= zza krat. By: mo/e, wyszed= otwarcie – przekupiony
stra/nik bra= w tym udzia=, lub – z ca=' pewno>ci' – czym> odwr[ci=y jego
uwag"; fortel mo/e by: zmy>lony po to, by stra/nik unikn'= kary; J.D.
]9\ Manuskrypty kr[lewieckie Fol. T. O. pod tytu=em Sprawy polskie,
p. 107 m[wi'& Jagel vinctum habuit Kynstot, quem etiam in carceribus
jugulavit et uxorem ejus, matrem videlicet Witowdi, submersit. Witowdo,
quem dilexit, carceribus mancipato, a quibus q u o m o d o ]Wytow-
 WYPISY
dus\ liberatus fuit per uxorem suam, et quam ipsa proinde mercedem a
Jagel consecuta fuit, tacetur tam gratia honestatis, quam etiam unitatis.
]10\ Raport Witolda, Fol. F, p. 22, Zaj>cia Zakonu z Polsk',
Voigt t. V, p. 409–410.
1382. Przymierze Jagie==y i Skirgie==y z Krzy/akami, na lat cztery.
Przerazi=a Jagie==" ucieczka Witolda do Prus, tym wi"cej, /e nie
tajnie mu by=o uprzejme jego przyj"cie przez Zakon. Wys=a= przeto
pos=[w do Prus, prosz'c o zjazd dla przyjacielskich uk=ad[w i za-
warcia traktatu. Zjechali si" na “wysp"” Dubissy pos=owie Zakonu
i zawarli nast"puj'c' umow"&
Jagie==o – wielki ksi'/" Litwy ]Gross könig ^ kunigas; b="dnie& wielki
kr[l\, i Skirgie==o – ksi'/" na Trokach ]gebrudere, dos=. przyrodni,
ale by= bratem rodzonym, a wi"c przyrodzonym ^ nieroz='cznym, w
odr[/nieniu od stryjecznych i ciotecznych, i dalszych, zwanych tak-
/e bra:mi\, zawieraj' czteroletnie zaczepne i odporne przymierze z
wielkim mistrzem Zölnerem, oraz mistrzem inflantskim – Wilhelmem
v. Freimersheim, moc' kt[rego zobowi'zuj' si" w tym przeci'gu
czasu }w tym czasie|, pocz'wszy od Bo/ego Narodzenia, wspiera:
Zakon we wszelkich jego wojnach i zaj>ciach ze wszystkimi nieprzy-
jacio=ami; oraz sami w tym czasie nie wypowiada: nikomu wojny
bez rady i wiedzy Zakonu.
Krzy/acy, wezwani na pomoc Litwie, a/ do samego Wilna, /ywno>:,
napoje, fura/e dla koni w=asne mie: powinni ]pasza dla koni huf-
c[w\, dalej za> ci'gn': maj'cym wojskom Jagie==o wszystkiego
dostarczy.
Dan ]pisan\ w wigili" Wszystkich Íwi"tych ]czyli w Zaduszki, 30
pa{dziernika\ 1382, na wyspie rzeki Dubissy, ze >wiadectwem braci
rodzonej& Cariebut, Langwenne, Carigal, Wigand, Swetregal,
i Hannike – obywatel wile<ski, wierny s=uga.
niecelnie u Dani=owicza& w wigili" tego >wi"ta... 1 Listopada.
na wyspie rzeki Dubissy – na cyplu przy jej uj>ciu do Niemna; s=owo
«wyspa» u/ywane by=o w tym znaczeniu, powoduj'c p[{niej nie-
porozumienia, gdy rozdzielono je na dwa, a mo/e na trzy r[/ne&
wyspa, p[=wysep i cypel, czyli najbardziej wysuni"ta cz">: p[=wyspu,
przyl'dek, wierzcho=ek. Trupy po bitwie 1266 wyp=yn"=y na “wysp"”
Hojd[w, Romowe by=o na “wyspie” Niemna, i “wyspa Wara/ska” na
Dnieprze, itp., ˚nr 1680.
Orygina= pergaminowy, z dwiema piecz"ciami&
Jagie==y – na czerwonym wosku, a Skirgie==y – na zielonym.
Gdy wielki mistrz w tym czasie zaj"ty by= umowami z margrabi' Bran
-denburga, w uk=adzie z Litw' Zakon reprezentowali& wielki komtur
– Ruediger v. Elner, marsza=ek Zakonu – Konrad Wallenrod, mistrz
Liwonii – Wilhelm v. Freimersheim, oraz jego landmarsza=ek – Robin
v. Eltz, z wieloma innymi urz"dnikami i komturami.
Na podstawie tego dokumentu pobo/ni Krzy/acy wykonali dar ?mudzi
Zakonowi, przez wielkiego ksi"cia Jagie==", czyli czysto sfa=szowali
przez – rzekome – dokonanie odpisu darowizny&
• orygina= nie istnieje ]rzecz znana jedynie w odpisie z 1410\,
• ta sama data i ci sami >wiadkowie, ='cznie z charakterystycznym
Hannecke – wiernym s=ug' i obywatelem Wilna;
podobnie zrobi= Jan D=ugosz w sprawie przynale/no>ci Horod=a do
Polski, przepisuj'c wi"kszo>: nazwisk z innego dokumentu& ta sama
data ]1432.10.15\, orygina= nie istnieje, Horod=o do Polski nie nale-
/a=o, lecz do Rusi w XIII w., do Litwy w XIV wieku, po Polski – po Unii
Litwy z Polsk' 1413 i przej>ciowo, po wyprawach 1349 i 1366,
• dwie piecz"cie zielone, gdy w uprzednim czerwona i zielona;
w transumpcie$ Piecz"cie przy orygina=ach przywieszane,
• nie chwalili si" darowizn' ?mudzi; wypowiadaj'c Jagielle wojn"
1383.07.25 – mogliby mu przypomnie:, /e niedawno podarowa= j' im,
gdyby to by=a prawda ]zaznaczyli jedynie /e ?mud{ do nich nale/a
-=a ª...na co mamy dobre listy i piecz"cieº\.
Tre>: fa=szywego dokumentu&
My Jagie= z Bo/ej =aski wielki kunigas Litwy ]grosir könig; b="dnie&
wielki kr[l – nie by=o wielkich kr[l[w, lecz wielcy ksi'/"ta\ i Skirga-
i=o – ksi'/" na Trokach, maj'c wzgl'd na dowody przyja{ni, rady,
pomoc, prace i rozliczne usilno>ci Zakonu w Prusach i Liwonii, kt[re
okaza= ku nam }obu| i nam przychylnym, i oczekuj'c jeszcze wiele
od niego, z dobr' rozwag', wolnie i nieprzymuszenie z porad',
wiedz' i zgod' lubej }kochanej| naszej matki – Juliany, wielkiej
ksi"/nej litewskiej ]der grossinn königynne; nie kr[lowej – ta sama
sprawa\, oraz tu wypisanych naszych braci& Caributa, Langwenne,
Carigala, Wyganta, Swetregala, a tak/e wiernej naszej rady, dajem
wy/ej wzmiankowanemu Zakonowi wszystkie te ziemie zasiedlone
i niezasiedlone ]1\ mi"dzy ziemiami Zakonu a Dubiss' po=o/one,
pocz'wszy od wpadni"cia jej do Niemna, i post"puj'c w g[r"
>rodkiem Dubissy, a/ do jej {r[d=a, ze wszekimi po/ytkami }u/y-
teczno>ciami, czyli – w tym wypadku – budowlami wodnymi, jak
m=yny, jazy|, pa<stwem, wolno>ciami, prawami, w wieczne i wolne
posiadanie, nie zachowuj'c sobie i prawym naszym potomkom /ad-
nych pretensji, pa<stwa, w=asno>ci i praw >wieckich i duchownych,
kt[re mie: mogliby>my do ziem rzeczonych.
Na wieczn' pami'tk" tych rzeczy }tego wydarzenia| – przywieszamy
do tego listu nasz' piecz":, kt[r' wydamy na wyspie Dobiesin }p[=-
wyspie Dubissy| ]literami\ roku 1382, w wiecz[r Wszystkich Íwi"tych
]czyli w Zaduszki, 30 pa{dziernika, nie 1 Listopada, jak chce I. Dani-
=owicz; w wiecz[r ^ w wigili", nie wieczorem tego dnia, nie u/ywa-
no a/ tak dok=adnych dat, z porami dnia& rankiem, w obiad\.
Przyzwolili nasi ulubieni bracia rodzeni, tak wypisani& Cariebut,
Langwenne, Carigal, Wygant, Swetregal, i Hannecke – obywatel
wile<ski, nasz wierny s=uga }pisany tak/e Hanneke, Hannike|.
]1\ Allee dy land und J e g e n o t h ]$\ besaczt und unbesaczt
czwissen des ordens landen und der Dobyes gelegen, anczuhe-
ben im mittelstrome der Dobissen als sie in die Mymel vellet uff
czu gehen bis das sy am ersten entspringnet. Biedzi si" Voigt nad
wyrozumieniem }zrozumieniem| tego miejsca ciemnym }u niego –
Voigta| zwanego.
Nieznane dla I. Dani=owicza J e g e n o t h to =owiska ¯ jagen ]=[w\.
Z aktu tego, pisanego po niemiecku, dochowa= si" w Kr[lewcu Spec. I,
N. 433 tylko oryginalny transumpt =aci<ski, sprawiony r 1410, przy kt[rym
s' piecz"cie d w i e na zielonym wosku, bardzo do siebie podobne,
wystawiaj'ce }wyobra/aj'ce| opata na ch[rze z pastora=em.
Z tego transumptu drukowa= +ukasz Dawid i Baczko T. II, p. 234.
Beil. X. Napierski N. 439 tre>: przywodzi.
Z obydwu dokument[w najcenniejsz' rzecz' s' w=a>ciwe imiona
wszystkich braci Jagie==y i ich kolejno>:, tj. od drugiej /ony Olgierda
†1377 – Juliany, bo tylko j' Krzy/acy uznawali za /on", zapewne w my>l
zasady& najstarszy syn od ostatniej /ony ma prawo do ksi"stwa.
Aspekt 12 syn[w Olgierda od jego dw[ch /on& Marii ]5\ i Juliany ]7\
zosta= p[{niej tak zagmatwany, /e dwustu lat potrzeba by=o history-
kom, by ustali: w miar" prosty porz'dek, tu podany.
1383. Jagie==y, wielkiego ksi"cia Litwy, odpowied{ dana wielkiemu
mistrzowi – Konradowi Zölner von Rottenstein, w kt[rej odmawia
u=askawienia, powrotu do ojczyzny i zwr[cenia jakiejkolwiek cz'stki
ojczystych posiad=o>ci obydwu by=ym ksi'/"tom litewskim& Wytau-
towi i Takwylowi ]Towciwi==owi\, zbieg=ym do Prus.
Wytaut ^ Witowd ^ Wito=d; Takwyl ^ Tokowyl, brat Wito=da.
zupe=nie b="dnie& Takwyl ^ Towciwi== ]zabity 1264, inna posta:\.
wyprzedzenie& ªkr[l Jagie==oº zamieni=em na kunigas Jagie==o,
uzasadnienie w dalszej cz">ci, pod 1390, gdzie Witold zwany
k r [ l e m; obaj kr[lami nie byli w czasie o kt[rym mowa.
Maj'c wzgl'd na Wasz' przychylno>: – pisze kunigas Jagie==o –
uczyniliby>my zado>: wstawieniu si" za Witowdem i Takwylem,
gdyby przystojnym i z godno>ci' nasz' zgodnym by=o piel"gnowa:
w"/e na =onie ]quod deberemus serpentem in sinu ponere\. Poniewa/
/adnej ku nim nie mamy ufno>ci, z bole>ci' serca zostawiamy na
Wasz' rozwag", jak mogli>cie przyj': rzeczonych zbieg[w i u siebie
chowa:$ Zawieszenie broni z ksi'/"tami mazowieckimi, przez wzgl'd
na Wasz' przyja{< – mo/emy przed=u/y: do Wielkanocy, a nawet
na rok ca=y, je>li tego pragniecie, pod warunkiem atoli, aby ludzi
naszych wile<skich przetrzymywane towary niezw=ocznie zwr[cone
by=y i rzeczeni kupcy wypuszczeni z niewoli. ...itd.
0165-01-242, N. 483
1383. Konrad Zölner – wielki mistrz, pragn'c za=atwi: nieporozumie-
nia, jakie zasz=y }zaistnia=y| mi"dzy Zakonem a ksi"ciem Jagie==',
oraz zi>ci: i utrzyma: przy mocy niedawno z nim zawarte umowy,
wzywa go, i/by naznaczy= termin i miejsce zjazdu osobistego, w
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
celu obop[lnej rozmowy.
Akt ten drukowa= pod 1383 Baczko Annalen, S. 27 i 32, kt[ry powiada,
/e dwakro: mistrz ko=ata= si" do Jagie==y, kt[ry /adnej nie chcia= da:
odpowiedzi. Mianowicie, mistrz chcia= si" um[wi: o chrzest Jagie==y,
kt[ry ten zobowi'za= si" przyj': w przeci'gu czterech lat }w czasie
czteroletniego rozejmu z 1382|.
1383. Jagie==o wyznacza, stosownie do /'dania mistrza, miejsce
osobistego zjazdu na wyspie }p[=wyspie, cyplu| rzeki Dubissy, gdzie
jego przodkowie odbywali podobne umowy, i termin okre>la osta-
tecznych }ostatnich| dni maja 1383 roku. Ur"cza }zar"cza| mistrza,
i/ w czasie trwania traktacji – pok[j ze strony jego poddanych nie
b"dzie nadwyr"/ony.
Akt ten =aci<ski, wyci'gni"ty z formularzy kr[lewieckich p. 23, drukowa=
+ukasz Dawid B. VII, S. 161, z kt[rym por[wna: nale/y dokument
znajduj'cy si" u Baczka Annalen S. 27.
Voigt T. V, p. 416. Ca=' rozmow" wielkiego mistrza ze Skirgie==', a
marsza=ka Zakonu z Jagie==' w czasie zjazdu, wydrukowa= Baczko
Annal. S. 32, z opisu przez samego mistrza sprawionego.
1383. Konrada Zölnera wielkiego mistrza – ze Skirgie==', pod
Chrystmemlem, a marsza=ka Zakonu }Konrada z Wallenrodu| – z
Jagie==' i bratem jego }przyrodnim| – Konstantynem na wyspie
Dubissy rozmowa, zapisana przez wielkiego mistrza.
wyspa na Dubissie – jej uj>cie do Niemna, zwane «wysp'», i tak w
kilku innych miejscach ]˚nr 1680\ – by= to p[=wysep.
Chrystmemel, dzi> lit. Gelgaudißkiai – 3 mile w d[= Niemna od uj>cia
Dubissy, ale w zapisie mistrza p[{niej wymieniony.
Gdy Jagie==o ze Skirgie==' postanowili odby: z nami zjazd osobisty
– my uprzejmie na to zezwolili>my i w um[wionym czasie, wyje/-
d/amy na statkach, p=yn'c w g[r" dop[ty, dop[ki mia=czyzna wody
pozwala=a, tak, /e na trzy lub cztery mile drogi zbli/yli>my si" do
Jagie==y }na trzy mile, J.D.|. Wtedy Skirgie==o przyp=yn'= do nas na
statkach tam, gdzie>my stali }w Christmemlu| i rozmawiali>my ze
sob' w ten spos[b.
Skirgie==o, widzisz dostatecznie, /e my na naszych statkach wy/ej
p=yn': nie mo/emy – zr[b dla nas t" uprzejmo>:, jak szczeg[lniejszy
nasz =askawca i przyjaciel, i pami"taj'c }oraz ze wzgl"du| na us=ugi
i wierno>:, kt[r' okaza= Zakon twemu bratu i tobie i jeszcze ch"tnie
okaza: got[w, tak ze strony Inflant, jako te/ Prus, kiedy>cie byli wy-
gnanymi kunigasami ]ksi'/"tami, b="dnie u Dani=owicza& kr[lami\, a
Zakon wam trzema wojskami dopom[g= do powr[cenia do pa<stw
waszych. Pro> kunigasa ]ksi"cia\, aby przez t" ma=' przestrze< }
odcinek| drogi, do nas chcia= si" spu>ci: }sp=yn': w d[= rzeki|, bo
widzisz dostatecznie, /e my wy/ej p=yn': nie mo/emy, ani koni z
sob' nie mamy do jazdy.
Na to odpowiedzia= nam Skirgie==o& ja ch"tnie to uczyni", tylko
prosz" ci", ka/ jecha: marsza=kowi do kunigasa ]ksi"cia\, aby sam
to przed=o/y=, a ja mu dopomog".
W[wczas kazali>my }w|si'>: z nim na statek ma=sza=kowi }Konra-
dowi z Wallenrodu| i p=yn': do kunigasa }Jagie==y|, kt[ry go przyj'=
uprzejmie, i po wst"pnej o r[/nych rzeczach rozmowie, tak do niego
odezwa= si" marsza=ek& kunigasie, przys=a= mi" tu mistrz wielki z
urz"dnikami, w poselstwie – wy>wiadcz =ask" i daj wys=uchanie.
Kunigas odrzek=& marsza=ku, ch"tnie to uczyni". Zatrzymaj si" nieco,
a/ wezw" do siebie moich pan[w i ksi'/'t.
To si" sta=o nast"pnie, po czym marsza=ek – przed=o/ywszy rzecz
swoj', tak dalej m[wi=& mistrz wielki w innym czasie, dla twej mi=o>ci,
ch"tnie dwa razy tyle przejedzie drogi, lub przep=ynie wod', }tam|
gdzie ty od niego za/'dasz.
Na to kunigas odrzek=& marsza=ku, poczekaj, ja si" chc" z moimi
naradzi: i da: ci pomy>ln' odpowied{.
Gdy potem by= do niego wezwany marsza=ek – zacz'= m[wi: Ja-
gie==o& marsza=ku, czy chcesz s=ysze: jak si" naradzi=em$
Ten odrzek=& kunigasie, rad s=ucham.
I m[wi= kunigas& marsza=ku, ja szczerze pragn'=em pojecha: do
wielkiego mistrza, lecz moi panowie nie chc' na to pozwoli:.
Tu odpowiedzia= marsza=ek& mi=y kunigasie, czy< jak chcesz, wszela-
ko pomnij na star' przyja{<, kt[r' ci Zakon okaza= i ch"tnie okazuje
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
dot'd, przeto u p o k o r z s i " i spu>: si" wod' do wielkiego
mistrza, kt[ry nie ma koni, aby w g[r" do ciebie przyjecha:, jak to
sam wiesz dobrze.
w Christmemlu by=y, fa=sz z obu stron& ze strony Krzy/ak[w – /e z
braku koni nie mog' dalej jecha:, a ze strony Jagie==y – /e da pomy>ln'
odpowied{ po naradzie ze swymi, gdy niech": przebija=a z jego dotych-
czasowych krok[w ]oci'ganie si"\, i taka by=a ko<cowa decyzja – na
swych poddanych z=o/ony negatyw ]odmowa spotkania mistrza\.
...nasz =askawca i przyjaciel, ...mi=y kunigasie, ...stara przyja{<,
...mi=o>: mistrza; zatajony cel nak=anianego spotkania ]chrzest Jagie==y\,
by nie by=o ujmy dla mistrza w przypadku fiaska, i Jagie==o te/ dobrze
o tym wiedzia=; p[=-kroki ]kto do kogo ma przyjecha:, dojecha:\, a
gdy marsza=ek przyby= do Jagie==y – ten kaza= zwo=a: swych pan[w
i pokaza: im wydarzenie, a odmow' – poni/y: ]wstyd okropnie unika-
ny w Íredniowieczu\, mistrz nie m[g= sobie na to pozwoli: – wys=a=
marsza=ka.
Fa=sz, ob=uda, uniki, zawieranie pakt[w z ideologicznymi wrogami –
stosowane niegdy> w dyplomacji i dzi>.
Potem kunigas powt[rnie naradza= si" i da= podobn'/ odpowied{.
Przez ten czas Skirgie==o przechadza= si" w t" i ow' stron" opodal,
nie zbli/aj'c si" do rozmawiaj'cych. Na koniec odezwa= si" Kon-
stantyn, brat kunigasa }przyrodni|& marsza=ku, czy chcesz s=ysze:
moje zdanie$
Marsza=ek rzek=& Konstantynie, s=ucham z ochot'.
Wiedz przeto marsza=ku, /e gdyby kunigas i chcia= do was pojecha:
– ja nigdy tego nie uczyni".
Na to odci'= mu marsza=ek& Konstantynie, rozumiem tw' mow",
czy pos=uchasz mej odpowiedzi$
Marsza=ku – s=ucham ci".
Wiedz wi"c, /e mnie mistrz i prze=o/eni wyprawili do kunigasa, a
nie do ciebie.
I tak, nic nie wsk[rawszy – musieli>my odjecha:, a oni – od dnia
do dnia }z dnia na dzie<| – coraz wi"cej nam krzywdy i bezprawia
wyrz'dzaj' }dopuszczaj' si" akt[w bezprawia|, jak nast"puj'ce
artyku=y opiewaj'.
czyli, po mi=ym kunigasie, starej przyja{ni – wojna z nim.
Z orygina=u pod tytu=em& Na pami'tk" wieczn' post"powania Jagie==y
z Zakonem, oraz wypowiedzenia mu pokoju r. 1383, spisany w o>miu
artyku=ach, profesor Kreuzfeld wykona= kopi",
z niej t=umaczy= Ignacy Dani=owicz, zaznaczaj'c, /e w miar" wiernie&
ª...ile mo/na w zbli/onem t=umaczeniu.º
Osiem punkt[w uzasadnienia w dalszej cz">ci – po wypowiedzeniu.
Drukowa= Kotzebue Hist. Prus, Tom II, p. 424–426.
1383. Konrad Zölner, wielki mistrz pruski, wypowiada wojn" Jagielle,
w imieniu Niemieckiego i Inflanckiego Zakonu.
ca=y czas, Pruskie i Inflanckie Zakony wymieniane s' z oddzielnych
nazw, pisane im oddzielne traktaty, tak – jakby by=y to odr"bne orga-
nizacje; oba Zakony mia=y swoich mistrz[w, ale tylko Niemiecki, w
Prusach – wielkiego mistrza.
Brat Konrad Zölner v. Rottenstein, wielki mistrz Niemieckiego Za-
konu, bezbo/nemu ]epitem\ Jagielle, wielkiemu ksi"ciu w Litwie.
Nasze zwyczajne pozdrowienie.
zwyczajne... nic dobrego, nie w zwyczaju Krzy/akom zwyczajnie
pozdrawia: i tak te/ traktowa: sprzymierzonych.
Wiedz Jagal, /e>my dwakro: wprz[dy do ciebie pisali i dwakro:
posy=ali nasz' starszyzn" z pro>b', aby> do nas przyby= na przy-
jacielsk' rozmow", tak o zaj>ciach z naszym Zakonem, jako te/ o
sprawie Chrze>cija<stwa.
chcia= mistrz ochrzci: Jagie==" w Christmemlu.
Na to nie chcia=e> nam da: odpowiedzi, bezbo/niku. Na koniec,
naradziwszy si", pisa=e> do nas, /e ch"tnie chcesz do nas przyby:
tam, gdzieby>my sami /'dali. Listowi twemu i s=owom dali>my zu-
pe=n' wiar". Pop=yn"li>my do Christmemla i ch"tnie przybyliby>my
do Dobies }uj>cia Dubissy|, gdyby tam doj>: mo/na by=o statkom dla
}z powodu| p=ytko>ci wody, co sam wiesz dobrze, i widzia= brat tw[j
Skirgal. Naradziwszy si" o tym – wys=ali>my do ciebie marsza=ka z
przyjacielsk' pro>b', aby> przyby= do nas do Christmemla Lecz ty
dla zbytniej nad"to>ci i dumy ]grosen Obirmut und obrige Hochfart\
na po>miewisko nasze go uczyni=e>, owszem – nami pogardzi=e>
 WYPISY
i poda=e> nas na ur'gowisko ludzkich j'zyk[w, co nas bardzo do-
tkn"=o. Przeto wiedz, /e gdy na zjazd przyjecha: nie chcia=e> i nie
przyby=e>, z tego nic dobrego nie wr[/ym.
Gdy, w czasie narad naszej starszyzny, z twym bratem Skirgie=='
zawarte umowy i listy nie by=y przez nas i niekt[rych z naszych
braci przypiecz"towane, przeto dla tego mianowicie chcieli>my z
tob' odby: zjazd osobisty.
Chcieli>my tak/e pom[wi: }porozmawia:| wzgl"dem nieszcz">liwych
naszych wi"{ni[w, kt[rych ty niesprawiedliwie u siebie zatrzymujesz
gwa=tem; gdy my twoich wypu>cili>my i =askawie i dobrze z nimi ob
-chodzili>my si", }a| ty naszych }s|przedajesz Rusinom w niewol",
co nie tylko nabawia nas ha<b' przed >wiatem, ale pi"tnuje nawet
grzechem przed Bogiem.
Wiesz te/ dobrze, i/ listy dane nam przez ciebie, wsp[lnie ze
Skirgie==', zar"czaj' nam ?mud{ a/ po rzek" Dubiss". Tego nam
teraz zaprzeczasz i piszesz do nas, i/ ?mudzini poddali si" tobie
i twemu mi=emu bratu – Skirgielle. Przeto /adnym sposobem ku
sobie przeci'ga: ich nie powinni>my.
Burzy=e> i n"ka=e> wojn' lud chrze>cija<ski w Mazowszu, lubo
zwi'za=e> si" zapisami }z nami, Krzy/akami| z nikim /adnej nie
rozpoczyna: nieprzyja{ni }wojny| bez naszej wiedzy i woli, przez
co wzbudzasz w nas podejrzenie z=ych zamiar[w.
Pos=ali>my nast"pnie komtura Ragnety w poselstwie. Ten skar/y=
si", i/ zakaza=e> wszystkim twym ludziom, aby do naszych /adnego
nie wyrzekli s=owa, do czego bynajmniej dot'd nie byli>my przyzwy-
czajeni, i przekonali>my si", /e chor' chowasz wzgl"dem nas wiar",
lubo mieli>my otuch", /e Zakon nasz w Liwonii i Prusach dobrze si"
zas=u/y= wzgl"dem ciebie i twego brata – Skirgie==y.
Na koniec, wydzierasz nam nasz' w=asno>:, to jest – ?mud{, kt[ra
od wielu lat nale/y do naszego Zakonu, na co mamy dobre listy i
piecz"cie. Tak' to przyja{ni' odp=acasz nam wy>wiadczone tobie
przys=ugi# Nie mo/emy, ani nie chcemy znosi: dalej twej nad"to>ci
i nieprawych gwa=t[w. Wiedz przeto Jagie==o ze swym bratem }Skir
-gie=='|, i/ odt'd /adnej wiary i niez=omnej rzetelno>ci w tobie nie
upatrujemy, a przeto }i dlatego| wypowiadamy ci pok[j z naszej i
liwo<skiej strony, oraz w imieniu ca=ego naszego Zakonu, i od dnia
dzisiejszego nie chcemu mie: z tob' /adnego pokoju.
Dla lepszej tego wiary i wyznania, przywiesili>my piecz": do obec-
nego listu. Dan }pisany| w Marienburgu roku MCCC osiemdziesi't
trzeciego, w najpierwszy czwartek po >w. Jakubie ]25 lipca\.
list pisany z cierpk' nad"to>ci' skrywa= w=a>ciw' przyczyn" gniewu
– chcia= mistrz ochrzci: Jagie==" w Christmemlu. W tym celu ze >wiet-
nym wyprawi= si" dworem, w towarzystwie marsza=ka – Konrada z
Wallenrodu, i z zaproszonymi biskupami – Henrykiem warmi<skim i
Janem pomeza<skim. Przekonuje o tym Teutschen Ordens Handlung
wider Polen, Samayten, Littauen und Witolden ]Zakonu Niemieckiego
czynno>ci przeciw Polakom... i pozosta=ym\, str. 30, m[wi'ca& Cum
frater Conradus Czolner ad eum navigaverit, et ad eum quam ad tres leucas
prope accedere non potuit, misit et rogare fecit, ut ipse ad terram cim suis
hominibus et bojoris ad ipsum equitaret et b a p t i s m i fontem assumeret,
quod renuit facere.
Oszczercze pi[ro Cornera Chron. p. 1138 wmawia Jagielle z=o>liwe
ch"ci pojmania mistrza z braci', w niewol", z poduszczenia matki Julia-
ny, Rusinki& Magister Conradus – comperit figmentum esse et traditionem
quandam ordinatam per Julianam matrem illorum Regum natione Ruthenam,
ut sic forte praedicti Lithuanorum Reges Magistrum prelibatum et sues fratres
simul congregatos capere et abducere.
W innym o>wiadczeniu w tej sprawie, datowanym& Dan }pisany| w
dzie< Wniebowzi"cia Panny Marii ]15 sierpnia\ 1383, Konrad Zölner
z Rottensteinu zawar= oskar/enia w o>miu punktach&
1. Jagie==o i Skirgie==o zniweczyli zjazd um[wiony do narad w celu
ostatecznego zawarcia traktat[w, pomimo wszelkich ofiar Zakonu.
2. Jagie==o – z dumy – nie chcia= odby: trzech mil drogi }28 km| do
mistrza, gdy temu niepodobie<stwem by=o przyjecha: bli/ej.
3. Jagie==o zatrzymuje u siebie bra<c[w Zakonu i – jako niewol-
nik[w – sprzedaje ich Rusinom, chocia/ je<cy litewscy wszyscy
darmo wydani, za kt[rych wykup nale/a=oby 1200 kop groszy, gdy
mistrzowi wypuszczono tylko 21 ludzi, wartych nie wi"cej jak po 4
kopy groszy.
4. Jagie==o przyw=aszcza sobie ?mud{, cho: ta ust'piona jest
Zakonowi.
5. W czasach pokoju niszczy= Mazowsze, przez co podda= Zakon w
nieufno>: kr[la W"gier, albowiem w traktacie wyra{nie postanowione
by=o, /e Jagie==o bez woli i wiedzy Zakony wojny nie rozpocznie.
6. Z wys=anym kommandorem Ragnety, nie tylko zabroni= widzie:
si" i m[wi: w=asnym ludziom, ale na dodatek zakaza= krzy/ackim
je<com mie: z nim jakiekolwiek stosunki }ja s'dz", /e «krzy/accy
je<cy» to Prusacy, bliscy etnicznie Litwinom, pod jarzmem Krzy/a-
k[w w Prusach – ich poddani, w=asno>:|.
7. Jagie==o nie chcia= wys=ucha: przys=anego mu marsza=ka Zakonu.
8. Jagie==o nie odes=a= mistrzowi list[w bezpiecze<stwa, chocia/
on mu swoje we w=a>ciwym czasie wr"czy=.
Z tego wi"c czyni }wyci'ga| wniosek, i/ po/ytek i zbawienie Chrze>ci-
ja<stwa, a honor Zakonu wymaga rozpocz"cia nieprzyjacielskich }
wrogich| krok[w z Litw'.
Orygina= z sze>cioma piecz"ciami znajdowa= si" w tajnym archiwum
Kr[lewca, szuflada 52, nr 10. Rozpoczyna si"& Wiedz Jagie==o, /e
uprzejmie ci" prosili>my o przybycie do nas, ...itd.
Zakon w ca=ej krasie, nic doda: – nic uj':.
Drukowa= Napierski N. 441, Baczko Annal. S. 29, +ukasz Dawid B. VII, S.
160, 233, ale Kotzebue zaledwie wzmiankuje w swej Historii Prus.
1383. Ogromne przygotowania do wojny, na pomoc niby Wito=dowi
zosta=y nakazane w ca=ym kraju pruskim, bo mistrz wsz"dzie m[wi=,
/e ostrzem or"/a chce ukr[ci: zuchwalstwo poga<skiego “kr[la”
}kunigasa|. Ju/ w pocz'tkach sierpnia 1383 >ci'ga=a ruchawka z
powiat[w }przybywa=a, przybiera=a ¯ >ci'g ^ po(na-b[r|. Miasta
te/ wys=a=y swe pu=ki ]Mayen\, kt[rych sam Elbl'g dostawi= trzy
pod w=asnymi dow[dcami ]Hauptleute\, to/ uczyni=y – zdaje si" – i
dalsze miasta ]1\. Tak ros=y si=y krzy/ackie.
Przed wypraw' Zakon stara= si" szczeg[lnie upewni: Witolda,
/e jego interes jest g=[wnym wojny celem. Wymuszono na nim
obietnic" przyj"cia chrztu i zaprzysi"/enia wierno>ci i podleg=o>ci
Zakonowi, z obowi'zkiem wzi"cia lennym prawem swej ojczyzny
w Litwie z r'k Zakonu ]2\.
Dalej,staranosi"pozyska:przychylno>:?mudzin[w,posy=aj'cimbro<,
konie i odzie/. Lubo }chocia/| lud ten zawsze by= niech"tny Zakonowi,
='czy= si" jednak z Witoldem w mniemaniu bronienia jego sprawy ]3\.
Potem wojsko poci'gn"=o w g[r" Niemna, maj'c na czele wielkiego
mistrza. ?mudzinami dowodzi= Witold; marsza=ek za> z komturami
prowadzi= dalsze si=y pod chor'gwiami Zakonu.
Na dwa oddzia=y rozdzielone hufce przyci'gn"=y a/ pod Troki bez
/adnych nieprzyjacielskich krok[w. Zamek Trok osadzony by= si-
=ami Skirgie==y. Po kilkudniowych szturmach i wycie<czeniu za=ogi
walkami – wybito w murach wy=omy i poddana Krzy/akom za=oga
uprowadzona w niewol". Z Niemc[w poleg= waleczny rycerz Winter
z Redigen.
Zamek osadzony za=og' niemieck' i oddany Witoldowi, lecz za=og'
zamku dowodzili& rycerz Jan Rabe i Henryk v. Klee – naczelnicy.
Wkr[tce nap=yn"=o z ojczyzny Witoldowej mn[stwo Litwin[w i
?mudzin[w, poddaj'cych si" Witoldowi, i oddaj'cych swe dostatki,
jak m[wi Koja=owicz p. 375.
Tak, przez wzi"cie Trok, Skirgie==o straci= swe }raczej “swe”| ksi"stwo,
a Witold zdawa= si" u celu swych /ycze< i dzi"kowa= mistrzowi.
Po wzi"ciu }szturmem| Trok, na mnieman' korzy>: Witolda, umy-
>li= mistrz m>ci: si" nad Jagie=='. Z rozkazu mistrza, komturowie
Elbl'ga, Balgi, Brandenburga i Christburga, poci'gn"li do Wilna,
z rozkazem zniszczenia – na ile mo/na – rzeczonego miasta. Na
mo>cie, na rzece Wace, niedaleko miasta }10 km E|, wszcz"=a si"
uporczywa walka. Trzykro: ze strat' odparci Niemcy, i trzykro:
znowu cisn"li si" pod chor'gwiami >w. Jerzego, dop[ki nie uda=o
si" im zapali: miasta. To zaspokoi=o na poz[r zemst" Niemc[w,
bo wr[cili nazad do g=[wnego obozu }cofn"li si", dos=. do ty=u ¯ na
% zad ¯ z ]granica\ % ad|.
Stamt'd, mistrz z si=ami swymi poci'gn'= ku Nerji, przyj'= od ?mu-
dzin[w zak=adnik[w, i na statkach powr[ci= do Prus.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
Z porady urz"dnik[w Zakonu, poruczy= }przekaza=| w zarz'd Wi-
toldowi dom Marienburg pod Kownem, by mia= gdzie pomie>ci:
garn'cych si" do< Litwin[w }udzieli: im schronienia| ]4\.
Lecz rych=o szcz">cie odwr[ci=o si" od niego. Jeszcze przed zacz"-
ciem }pocz'tkiem| zimy ukaza= si" Jagie==o ze Skirgie==' pod murami
Trok. Obaj oblegali zamek przez 6 tygodni. Nie mog=a utrzyma: si"
za=oga, i – poddawszy twierdz" – spokojnie wyci'gn"=a.
Przypisy&
]1\ Odt'd zaczyna si" ksi"ga wojenna Elbl'ga. Elbing dostawi= trzy
orszaki, po cz">ci pancernik[w ]Waepner\ }parcernych|, po cz">ci
za> strzelc[w ]Schutzen\, nabieranych rzemie>lnik[w.
Jeden z tych orszak[w wynosi= oko=o jedenastu koni. Nawet miejskie
dworki po koni dziewi": dostarcza: mia=y do orszak[w ]Mayen\.
]2\ Dokument w tej mierze u Baczka r. 1384, s. 38, u I. Dani=owicza
1860 tre>: jego pod Numerem 492.
]3\ Wigand m[wi& suscepit Samaitas in succursum, donans eis arma, equos
et vestes. Zobacz D=ugosza p. 67.
]4\ Lindenblatt S. 53, Koja=owicz p. 376, Wigand, Detmar;
Archidiakon gnie{nie<ski o ust'pieniu Marienburga Witoldowi m[wi&
Ita eum ]Witolda\ Ordo juvavit cum laboribus magnis et sibi quoddam
castrum pulerum aedificavit, marie castrum nominatum, et aperiebat sibi
etiam castra alia prope limites, ut melius suis inimicis contrastare possent.
To/ Corner Chronicon.
1384. stycznia 30 ]rok dobiega ko<ca, ko<czy si" 24 marca; {le u I. Da-
ni=owicza 1860& pocz'tek roku, bo rok u niego od 1 stycznia\.
My Wygand }Wito=d|, z Bo/ej =aski ksi'/" trocki, jawnie wyznajemy
obecnym listem ]vorjehen und bekennen\, /e w owym czasie gdy-
>my z Trok i wszystkich naszych kraj[w wyp"dzeni zostali przez
naszych stryjecznych braci, a ojciec nasz przez tych/e stryjecznych
braci by= zabity, udali>my si" do Mazowsza i prosili>my o podanie
r"ki przewielebnego duchownego m"/a, brata Konrada Zölnera von
Rottenstein, wielkiego mistrza Zakonu Niemieckiego.
Gdy j' nam poda=, przybyli>my do niego, oddali>my si" Bogu i
ca=kowicie wierze chrze>cija<skiej, wszystkie wi"c ziemie, kt[re nale-
/a=y do anszego ojca i do nas – przyjmujemy dobrowolnie od niego
i jego Zakonu prawem lennym ]czu eynem lehen entphoen welden\,
byle by nam z ca=ym Zakonem dopom[g= odzyskania rzeczonych
kraj[w, z obowi'zkiem na pi>mie przyj"tym s=u/enia Zakonowi z
ca=ym naszym ludem, przeciw wszystkim burzycielom spokoju dla
Zakonu, tam gdzie by tylko mie: chcia= i rozkaza=.
Dali>my przy tym wiecznym prawem plac do zabudowania w Kownie.
Ust'pili>mu te/ z dobrej woli Zakonowi cz">: kraju od miejsca
dzie Neria }pol. Wilja| wpada do Niemna na mil" szeroko>ci, we
wszystkie ko<ce, a od Niemna a/ za :wier: mili ku Rumszyszkom
]bardzo ciemno\, w tym celu, aby nam dopom[g= przeciw naszym
stryjecznym braciom lub innym nieprzyjacio=om wiary, kt[rzyby nas
chcieli napastowa:. Od Rumszyszek, id'c dalej w g[r" >rodkiem
Niemna ku Rusi od kraj[w Pruskich, stamt'd a/ do Mazowsza i
Polski – wszystko co mi"dzy rzeczonymi krajami oraz Niemnem jest
po=o/one, r[wnie/ przy nich pozostanie, albowiem Zakon kraj ten
zniszczy=, oczy>ci= z nieprzyjaci[= i podbi=, Przy tym, kraj rzeczony
nigdy nie nale/a= do naszych rodzic[w, i my wyznajem, /e do niego
nie mamy prawa.
jak/e mocen darowa:$ – komentuje zn[w I. Dani=owicz 1860, nie-
>wiadom, /e akt [w by= pisany przez Krzy/ak[w, w imieniu Wito=da,
b"d'cego w ci"/kim po=o/eniu; Krzy/acy za> zwykli takie nadania
ziem otrzymywa: – od ludzi& w=adc[w i papie/y, kt[rzy ziemiami tymi
nie w=adali, nie mieli do nich /adnych praw.
Zakon ma te/ posiada: odt'd, gdzie Neria wpada do Niemna, we
wszystkich kierunkach p[= mili a/ dot'd, gdzie Niewia/a wcieka do
Niemna }do uj>cia Niewia/y|.
jeden Zakon potrafi wyt=umaczy:, co mu tutaj darowano, I.D.
Postanowili>my }raczej& ustanowili>my| te/ inne granice z Zakonem;
od miejsca gdzie Niewia/a wpada do Niemna, id'c >rodkiem rzeki, a/
do jej {r[d=a, a stamt'd dalej a/ do Liwonii, tak te/ i ca=y kraj Seelen
na w=asno>: Zakonu przypadnie, oraz wszystkie m=yny ]Molstete\
po obu brzegach Niewia/y i Stowungi maj' im s=u/y: do u/ytku.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
Tak/e ca=a ?mud{ ma by: Zakonu w=asno>ci', jak by=a od dawna.
tu >wiadectwo, /e Krzy/acy pisali, bo do ?mudzi ro>cili prawa od czas[w
chrztu i koronacji Mindouga 1252.
Gdyby zdarzy=o si", /e my, lub nasi nast"pcy zmarli bezpotomnie,
}to jest| nie zostawili syna ani c[rki – wtedy wszystkie nasze kraje
dostan' si" w zupe=ne posiadanie Zakonu.
Na wi"ksz' tej rzeczy }tego wydarzenia| pami'tk", i sta=e i niez=omne
jej dochowanie, my – Wygand, wy/ej rzeczony ksi'/" Trocki, oraz
Jurgen ]Jerzy\ – syn naszego brata }nie rodzonego, bo nie zaznaczo-
ne, chyba Rymowida; Wito=d mia= jednego brata – Zygmunta, obaj
synami Biruty|, ksi'/" Nowogrodzki i Lew, nasz szwagier – ksi'/"
Drucki, oraz Sudemund z Wesiszek ]Ejszyszek$\, przywiesili>my
do niego nasze piecz"ci.
Dan }pisany| w zamku Kr[lewieckim, w Prusach, roku pa<skiego
]literami\ 1384, w pierwsz' sobot" przed Naj>wi"tszej Panny
oszczyszczeniem ]30 stycznia\& Uff dem Huse czu Königsberg in
Prusen in der Jahrczal unsirs Herren 1384 am neesten sonnabede
vor unsir Frauwen tage Purificationis.
Íwiadkami s' nasi bojarowie& Jurgen, Swirgail, Gybut ]Kemmerer
czu Seymen\, Rowkute, Michael Mylegunde, i wielu innych dobrych
ludzi, godnych wiary.
Dano komturowi Ragnety rozkaz wys=ania do Marienburga swego
miejscowego komtura – Markwarda von Sulzbach, z nieco zbrojnego
ludu, aby stamt'd wspar= napad rabunkowy na Litw" }z Ragnety na
Litw", przez – Malbork – Marienburg$|.
Poszcz">ci=a si" ta wyprawa Witoldowi – stoczy= bitw" z wojskami
}przysz=ego| kr[la }Jagie==y, w[wczas kunigasa|, zabi= mu 120 ludzi,
pojma= w niewol" dow[dc" z 200 je<cami.
Bitwa ta odby=a si" w okolicy W a n d e j a g e l ]Po=[w, dos=. wodny
=[w ¯ wande % jagel\ przy >wi"tym miejscu, w kt[rym zgromadzi=o
si" mn[stwo Litwin[w.
Wigand p. 299, obszerniej ten najazd opisuj'c, powiada, i/ znaleziono
Litwin[w ante edes Sacras, quas circumdederunt cum vexillis. Marquart de
sorte sua 300 captivos eduxit preter eos, qui erant de sorte Wytaudi.
Uporczywie Litwini bronili zewsz'd okr'/onych >wi"to>ci, lecz uda=o
si" Witoldowi ich pokona:. okolice opustoszy: i uprowadzi: niema=o
niewolnik[w. Lecz i ta pomy>lna wyprawa ani na krok dalej nie po-
suwa=a sprawy Witolda. Owszem, mistrz obr[cil swe usilno>ci do
zawierania traktat[w z postronnymi ksi'/"tami, aby silniej oprze:
si" zamiarom Jagie==y, o tron polski dobijaj'cego si".
ostatnie jest zgadywaniem maj'c na uwadze co sta=o si" za dwa lata. To
jest tak, jak Jagie==o zagra=by na loterii i ma na uwadze pobranie wygranej.
Ale =atwo tak napisa:, wiedz'c, co si" p[{niej sta=o – /e ju/ wygra=.
Tak stan'= r. 1384 przed niedziel' Judica traktat z Warcis=awem
Szczeci<skim. Wsz"dzie stara= si" mistrz rozszerzy: granice Zakonu
nowymi ziem nabytkami.
nie tylko mistrz – ka/dy inny w=adca.
J[zef Ba=aban, 1922 ]poz. lit. 0065\ powiada& ªSyn Kiejstuta, Wito=d,
zbieg= z wi"zienia do Krzy/ak[w i szuka= u nich przeciw Jagielle
pomocy. Pomoc t" oczywi>cie uzyska=, ale mimo tego zosta= pobity
przez Jagie==" pod Wilkiszkami.º 0065-00-173
zakrawa dla mnie, /e Wandejagel i Wilkiszki n(Niemnem to jedna i ta
sama miejscowo>: i bitwa 1384 przy >wi"tym miejscu; litewskie Vilkija;
kto wygra= bitw" jest kwesti' spojrzenia.
1384, pa{dziernika 13, Jadwiga, c. Ludwika, przybywa do Krakowa,
a w dwa dni p[{niej 13-letnie dziewcz" zosta=o koronowane na kr[la
polskiego, a nie na kr[low". Mia=o to takie znaczenie, /e m'/ Jadwi-
gi nie m[g= ro>ci: prawa do korony, ani do w=adzy kr[lewskiej. W
trzy miesi'ce po koronacji, przyby=o do Krakowa poselstwo Jagie==y
z pro>b' o r"k" Jadwigi. 0065-00-173
Jadwiga, c. Ludwika w"gierskiego, ur. 1373, w 1384 mia=a lat 12.
...w trzy miesi'ce p[{niej, tj. w grudniu 1384, ca=o>: uk=ada si" w
logiczny ci'g, gdy u=o/y: wydarzenia wg starego kalendarza, bo w
marcu 1384 ]dalszy ci'g roku\ panowie polscy postanowili wyda: j' za
Jagie==". Inaczej, tj. wg nowego kalendarza – bez sensu, bo odwr[cenie
nast"pstw& najpierw postanowili ]w marcu\, a p[{niej poselstwo Jagie==y
przyby=o z pro>b' ]w grudniu\.
 WYPISY
+okietek ˘ Kazimierz Wielki †1370 ˘ Maria 1\ Wielki nasz ksi'/" Jagie==o, wesp[= ze sw' braci', kt[rzy si"
˘ El/bieta †1380 ˘ Ludwik Wielki 1370–1382 ˘ Jadwiga
W=adys=aw +okietek, kr[l Polski 1306–†1333
Kazimierz Wielki, kr[l Polski 1333–†1370
El/bieta, siostra Kazimierza, /ona Karola ¡ Roberta, kr[la W"gier †1342
Ludwik ¡ Wielki, kr[l W"gier 1342, kr[l Polski 1370–†1382
dwie /ony& 1\ Ma=gorzata, x`1345, †1349, c. Karola luksemburgskiego
2\ El/bieta, x1353, c[rka Stefana, bana Bo>ni, od niej&
– Jadwiga, za>lubiona z Wilhelmem, wydana za Jagie==" 1385,
– Maria, kr[lowa W"gier 1382–1395, x1385 za Zygmuntem luksemb.
Niezbyt dobrze zorientowani Litwini utrzymywa: b"d', /e u Kazimierza
nie by=o syn[w, tylko jedna c[rka – Jadwiga, wydano j' za Jagie==".
Czyli wpasowanie genealogii do dziej[w – nie pierwszy to wypadek.
Kazimierz zmar= 1370, Jadwiga ur. 1373 – nie mo/e by: jego c[rk'.
Bariera j"zykowa pomocna jest w robieniu tego rodzaju b="d[w, bo ziom-
kom trudno jest szybko wychwyci: lapsus, pope=niany przez uczon' g=ow",
kt[ra obeznana jest nawet z obcym alfabetem, nie tylko mo/e pisa: w
swoim – by= to olbrzymi krok w Wiekach Zacofania, zwanych Írednimi.
Dzisiaj sytuacja jest niewiele lepsza na tym polu – co krok widz" b="dy
pope=niane z powodu barier j"zykowych.
1384, marca 2 ]ko<c[wka roku\. Na zje{dzie w Radomsku postano-
wiono, /e koron" polsk' otrzyma wielki ksi'/" litewski Jagie==o.
0065-00-172
1385. Wielki mistrz }Burchard de Svanden 1284–1290| zawar= ugod"
z ksi'/"tami szczeci<skimi – Warcis=awem i Bogus=awem, po/y-
czywszy im sum" 3000 marek, za co wzi'= w zastaw okolic" Tucim, i
zobowi'za= ksi'/'t wspiera: ci'gle Zakon w wojnach z Litw' i Polsk'.
Akt pisany w Stolpe, datowany 1385, w dzie< >w. Marka.
Zawar= te/ handlowe stosunki z Angli', Francj', Nowogrodem Wiel-
kim, Dani', Szwecj'; poskramia= morskie przybrze/ne rozboje,
czyni= r[/ne urz'dzenia w kraju dla polepszenia bytu mieszka<c[w,
zak=ada= szko=y, itp.
Jagie==y, wielkiego ksi"cia litewskiego list, dany tak pos=om kr[lowej
w"gierskiej – El/biety, wdowy po Ludwiku, jak te/ pos=om pan[w
polskich, przybywaj'cym do Krewa, kt[rym obietnice uczynione
przez Skirgie==" i dalszych pe=nomocnik[w zatwierdza.
«My Jaga=o, wielki ksi'/" Litwy i pan przyrodzony Rusi, uwiadamiamy
obecnym listem wszystkich, kt[rym to wiedzie: nale/y.
Przybywszy do nas pos=owie najja>niejszej pani, kr[lowej W"gier,
Polski, i Dalmacji – szanowni i szlachetni m"/owie&
Stefan – proboszcz chanadie<ski,
W=adys=aw, syn Kakas de Kaza – kasztelan Potoku,
W=odek – podczaszy krakowski,
Miko=aj – kasztelan zawichostki, i
Chrystin – opiekun Kazimierza }w nast"pnym akcie& z Ostrowia|,
opowiedzieli nam, jako ja>nie o>wiecony ksi'/" Jaga=o wyprawi=
by= uroczystych pos=[w, naprz[d do pan[w polskich, a nast"pnie
do najja>niejszej kr[lowej pani.
Pos=owie do kr[lowej naznaczeni, otrzymawszy w Krakowie listy
wierzytelne, przelewaj'ce na nich pe=nomocnictwo od g=[wnego i
naczelnego pos=a, to jest – ksi"cia Skirgie==y, brata Jagie==owego,
kt[ry – dla pewnych przyczyn, nie mog'c stawi: si" osobi>cie przed
kr[low' – wyprawi= na swe miejsce ksi"cia Borysa i Hanka – starost"
wile<skiego. Ci – stan'wszy przed kr[low' w"giersk', t=umaczyli
si" nast"puj'co& ªWielu cesarzy }wi"cej ni/ jeden, J.D.|, kr[l[w i
ksi'/'t pot"/nych pragn"=o wej>: w pokrewie<stwo }i| stosunki
}powinowactwo| z wielkim ksi"ciem litewskim i w przyja{< z nim
wieczyst', lecz B[g wszechmocny zachowa= to dla osoby W. K.
Mo>ci }Waszej Kr[lewskiej Mo>ci ^ Wysoko>ci, ˚mo>:|.
Jagie==o by= poganinem, w Boga nie wierzy=. O ch"ciach pot"/nych,
dom[w panuj'cych, zostania powinowatym Jagie==y nic mi nie wiadomo.
Tekst pisany przez pobo/nego Lacha.
Przeto najja>niejsza pani, spe=nij to niebios przeznaczenie – przyjmij
wielkiego ksi"cia za syna, oddaj mu w prawe }s=uszne| ma=/e<stwo
c[rk" swoj' najukocha<sz' – Jadwig", kr[low" polsk'.
Ufamy, /e z tego zwi'zku wyniknie chwa=a Bogu, zbawienie duszom,
cze>: ludziom, i pomno/enie kr[lestwa. Nim si" to zi>ci }urzeczy-
wistni| o co prosimy&
jeszcze nie pochrzcili, tudzie/ z krewnymi, szlacht', ziemianami
wi"kszymi i mniejszymi w pa<stwach jego /yj'cymi – /yczy, pragnie
i usi=uje przyj': wiar" katolick' >wi"tego Ko>cio=a Rzymskiego.
Nie dokazali tego na nim cesarze, kr[lowie i ksi'/"ta r[/ni, przy
usilnych swych staraniach, bo B[g wszechmog'cy s=aw" t" chcia=
mie: przy tronie twoim postawion'.
2\ Przyniesie ze sob' pan nasz wielki ksi'/" Jagie==o wszystkie
skarby swoje na podd{wignienie i odzyskanie utrat obu Kr[lestw –
Polskiego i Litewskiego, ale to nast'pi dopiero po >lubie z kr[low'
Jadwig'.
3\ Zap=aci on sum" zar"czon' mi"dzy Wasz' Kr[lewsk' Mo>ci' a
ksi"ciem Austrii, w ilo>ci dwakro: sto tysi"cy floren[w.
4\ Obiecuje i zar"cza przywr[ci: do Korony Polskiej wszystkie jej
odrywki }utraty| i zabory przez kogokolwiek poczynione, a to w=a-
snym kosztem i prac'.
5\ Co si" tyczy wszystkich wi"{ni[w chrze>cija<skich, p=ci obojej
}obu p=ci| z narodu polskiego, prawem wojny zabranych – tych
wszystkich wolnymi uczyni, aby do dom[w w=asnych lub gdzie si"
}im| podoba – powr[cili.
6\ Na koniec, ten/e Jagie==o zar"cza ziemie w=asne litewskie i ruskie
na wieczne czasy z='czy: z Koron' Polsk'.º
My przeto – wielki ksi'/" Jaga=o, r[wnie obietnice dane panom pol-
skim w naszym imieniu, przez odprawionego od nas pos=a Skirgie=="
– brata ukochanego, jako te/ zar"czenia uczynione najja>niejszej
kr[lowej w"gierskiej, przez wys=anych od niego pe=nomocnik[w,
zatwierdzamy i ratyfikujemy, w obecno>ci ambasador[w od kr[lowej
w"gierskiej, oraz od pan[w polskich tutaj do nas przyby=ych.
To/ samo umacniaj' i zar"czaj' ni/ej wyra/eni bracia nasi, osobi>cie
tu przytomni }obecni|& Skirga=o, Coribut, Witold, Lingween – ksi'/"ta
litewscy, w imieniu dalszych braci naszych }stryjecznych i ciotecz-
nych| przytomnych i nieobecnych.
Dla wi"kszej wagi, oba rzeczone poselstwa i zar"czenia przywie-
szeniem naszej piecz"ci oraz braci wymienionych – umacniamy.
Dan }pisany| w Krewie, feria 2 in vigilia Assumptionis Beat. Marie
Virg. gloriosae, anno Domini millesimo trecentesimo octuagesimo
quinto ]14 sierpnia 1385\»
Do orygina=u w j. =ac. przywieszonych by=o 5 piecz"ci.
W lecie 1385 zebra=o si" }przyci'gn"=o| do Prus wielkie mn[stwo
go>ci krzy/owych z dalszych i bli/szych stron Niemiec, na wypraw"
przeciw poganom z Kr[lewca wyruszy: maj'c'.
W regestrach ich imion w Kr[lewcu dochowanych, tych, kt[rzy byli
zaproszeni do honorowego sto=u, rachuj' 56 rycerzy, 7 baron[w,
7 chor'/ych i 25 wyborowych knecht[w. Zbierali si" wszyscy pod
chor'gwie& >w. Jerzego, naj>wi"tszej Panny, i Or=a zakonnego.
Zamy>la= mistrz natychmiast wyruszy: z nimi w pole, lecz oczekiwa=
skutku poselstwa wyprawionego do ksi'/'t litewskich, jak widzimy to
z listu pisanego przeze<, z Kr[lewca do mistrza liwo<skiego, 1385,
we wtorek po niedzieli Palmarum.
Lecz gdy to poselstwo spe=z=o – jak si" zdaje – na niczym, i gdy do
Prus nadbieg= goniec z wiadomo>ci', /e El/bieta w"gierska – dla
dobra Polak[w i Chrze>cija<stwa – przychyli=a si" do /'da< Polak[w
i Jagie==y, wzgl"dem }w sprawie| ma=/e<skiego zwi'zku z jej c[rk' –
Jadwig', i /e Wilhelm, kt[ry sekretnie pobieg= }przyby=| do Krakowa
aby utrzyma: si" przy tronie – najhaniebniej by= traktowany przez
Polak[w i tronu pozbawiony ]1\, /e ci nawet wys=ali poselstwo z za
-proszeniem na tron Jagie==y, ofiaruj'c mu koron" i r"k" Jadwigi,
gdy po='czenie tak silnych pa<stw grozi=o pewn' zgub' dla Zakonu
– zacz'= czyni: w Prusach przygotowania do wojny.
w doniesieniu go<ca du/a doza zmy>le< – prawdziwe s', lecz oparte
na znajomo>ci fakt[w znanych po up=ywie lat, jak dzi>; do niesionego
worka z jednym – wrzuci= inne, znane po dekadach i wiekach.
W sierpniu sta=y ju/ gotowe do wyprawy wojska w Kr[lewcu, ucz"-
stowano ]ugoszczono\ je tam honorowym sto=em ]Ehrentisch\ i z
takimi si=ami poci'gn'= mistrz do Litwy.
Na przeprawie przez Wilj", gdzie niegdy> le/a=o Kowno, znale{li
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
silny oddzia= Skirgie==y, broni'cy przeprawy. Wszcz"=a si" zapal-
czywa walka. Z wielk' strat' odbito Skirgie==" z miejsca, tak, /e
wojownicy jego w ucieczce rzucali swe juki z kosztowno>ciami.
ze skarbami, tj. sprz"tem kuchennym. Skarby zosta=y przet=umaczone
na kosztowno>ci. Woje nosili wyroby ze z=ota, ubrania z materii wysa-
dzanej drogimi kamieniami, per=ami, szkatu=ki, itp. – brak wyobra{ni,
znajomo>ci >redniowiecznych termin[w, gdy literalnie «skarby» t=uma-
czone na «kosztowno>ci».
Przy wielkiej stracie Skirgie==y i Zakon te/ ucierpia=, gdy straci= w
rzece lub na placu boju nie ma=o rycerstwa, uton'= hrabia Wilhelm
Katzenellenbogen, rycerz Jan v. Schönberg i wielu innych go>ci. Woj-
ska zakonu rozdzieli=y si" na sze>: cz">ci, z kt[rych ka/da wpad=a
do innej okolicy, pal'c wszystko i niszcz'c ogniem i mieczem.
Nieprzyjaciel przedar= si" a/ w okolice Miednik i Oszmiany i w dalsze
strony, w kt[rych dot'd nigdy nie bywa=. Staro/ytnym zwyczajem
pod Miednikami rozpocz"=o si" pasowanie na rycerstwo Niemc[w
i zt'd uczty hojne przy wielkiej dro/y{nie ]2\. Spustoszenia kraju
litewskiego trwa=y przez trzy tygodnie. Wtem przybieg= goniec z
wie>ci' do Mistrza, /e Jagie==o ze Skirgie==' na Nerji i Niemnie
ca=kiem przeci'= Niemcom odwr[t, i /e /adne promy lub statki nie
mog' by: podane. Do samej Nerji bez niebespiecze<stwa odci'gn"li
Niemcy, lecz na dogodnym brodzie, oko=o Wissewalde, znalaz=
Mistrz litewskie wojsko tyle mocne, /e o przeprawie my>le: nie mo/
-na by=o. Wyprawi= wi"c dla szukania brodu chor'gwie pomera<skie
i niderlandzkie, ku Rumszyszkom, aby tam przez Niemen u=atwi:
przepraw". Dano zna:, /e z wielk' strat' swoich opanowali Niemcy
t" przepraw", zatem tam rzuci=y si" ca=e wojska. Przewodnikami tu
zakonu byli dwaj bracia Litwini w tej okolicy zamieszkali i sprzyjaj'cy
zakonowi, to jest Tomasz i Hans Surwille. Tak na statkach pop=yn"=y
wojska do Kowna i stamt'd bespiecznie odci'gn"=y do kraju.
Za powr[tem W. Mistrza do kraju, nadbieg= pos=aniec od ksi"cia
Andrzeja Po=ockiego – syna Olgerda, kt[ry, wyparty przez Skirgie=="
ze swego pa<stwa, prosi= zakonu o przywr[cenie ]3\. Pose= jego
poda= Mistrzowi dwa akta daruj'ce Po=ock Liwo<czykom prawem
feudalnym. Mistrz uprzejmie przyj'= t" ofiar" i zar"czy= pomoc
Andrzejowi Olgerdowiczowi. 0165-01-255, 256
Przypis ]1\ Pray P. II, p. 175, Koja=owicz p. 385, Stara kronika
Pruska p. 41 powiada& Sie ]Polacy\ toten herczog Wilhelm so vil
smoheit, daz her us dem riche moste entrynnen. Dorumme her
Konrad von Czyrnau syn Homeister reit zeu allen cristen Konigen
und Klagete yn das eyn sulches gross ungerecht dem irbarem
fuersten geschehen were.
]2\ Ante Medenicken exercent miliciam in honorem S. Georgii. Wigand.
]3\ Koja=owicz pag. 388–389
1385. Andrzej, kr[l Po=ocki ]rex in Ploczeke\ zapisuje prawem dzie-
dzicznem zakonowi liwo<skiemu ca=e swe kr[lestwo Po=ockie, tak,
jak je mia= w sobie wyznaczone i obj'= w posiadanie od ojca swego
Olgerda ]Algerda, OA\ za jego /ycia, a po jego zgonie mia= sobie
zatwierdzone przez w=asnych braci ]1\. Czyni to pod tym obowi'z-
kiem, i/by zakon broni= jego z potomkami od wszelkiej napa>ci,
uwa/a= go za lennego kr[la i utrzyma= przy rzeczonym kr[lestwie,
je>liby to si" powa/y= ztamt'd go wyrzuca:.
Dan w Nedrissen in crastino festi beat. Martyr. Dionisii ]dnia 9 Octo-
bra\. Czyli w Nadrowii, beatyfikowany ]wy>wi"cony\, m"czennik.
Drugim listem ten/e kr[l Andrzej daje zna: W. Mistrzowi
Konradowi z Rottensteinu, o rzeczywistym obj"ciu przez siebie i
wwi'zaniu prawem feudalnym w rzeczone kr[lestwo od zakonu
liwo<skiego ]2\ i /e poleca siebie i w=asne dzieci obronie Mistrza i
zakonu liwo<skiego, oraz przyjaznej ich /yczliwo>ci.
Dan w Nedrissen dni 4 po >w. Dionizym ]13 Octobra\ 1385.
Ten Andrzej, ksi'/" Po=ocki, by= synem Olgerda z pierwszej
jego /ony Marji ksi"/niczki Witebskiej zrodzonym. ?e nie by= /yczli-
wy Jagielle, a wi"cej sprzyja= Kiejstutowi, przekonywa }przekonuje|
napad jego w r. 1379 wraz z bratem W=odzimierzem Kijowskim,
na Litw" – dzielnic" Jagie==y. Oburzony tem ]tym| Jagie==o umy>li=
wyrzuci: go z Po=ocka, a osadzi: tam Skirgie==".
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
Latopisiec litewski Dani=owicza m[wi, /e nie przyj"li go mieszczanie,
wtedy podobno zel/ywie na os=a wsadzonego wyp"dzili z miasta. Ustra-
szony Andrzej schroni= si" naprz[d do Pskowa, a potem do Moskwy.
W czasie chrztu Jagie==y, Andrzej Po=ocki napad= na Litw", do spo=u
z Mieczownikami liwo<skimi i +otyszami, popali= i z=upi= niema=o
w=o>ci, lecz nie zdobywszy /adnego grodu – powr[ci= do Po=ocka,
tem bardziej, /e s=ysza= o >piesz'cym przeciw sobie Skirgielle z
Witoldem z Krakowa.
Zgin': mia= ten Andrzej nad Worskl' 1399 roku, gdzie wyprawi=
si" z Witoldem.
Przypis ]1\ Totum regnum Ploscoviense, quod pater noster Algerde
quondam Rex Littovie nobis in vita sua assignavit et dedit, et post
patris nostri obitum fratres nostri nobis dederunt et assignaverunt.
M[wi list obecny }[wczesny, J.D.|.
]2\ Ceterum predictum regnum in Ploscow in pheudum recepimus
a Magistro Livonie et ab ordine, perpetue a nobis et a nostris here-
dibus jure pheodali possidendum. Nosque ipsos et liberos nostros
commisimus et dedimus Magistro et ordini, ita, quod Magister et
ordo nos et nostros liberos protegant et defendant, etc.
1385. Romans Jadwigi z Wilhelmem.
Wsz"dzie sceptycyzm i ostro/no>: wymagana, ale t" opowie>:
nale/y traktowa: omal z przymr[/eniem oka, bo Jadwiga by=a zar"-
czona z Wilhelmem w wieku lat 7, a gdy przyby=a do Krakowa, w
pa{dzierniku 1384 – mia=a lat 11–12 ]ur. 1373\.
Jak uprzednio, 2 marca 1384 ]w ko<cu roku\. Na zje{dzie w Radomsku
panowie polscy postanowili, /e koron" polsk' otrzyma wielki ksi'-
/" litewski Jagie==o.
Pe=na obawy, ze wstr"tem widzia=a kr[lowa, jak j' pod ci'g=' stra /' mieli
Polacy, dr/a=a na rych=e roz='czenie siebie z ulubionym Wilhelmem.
zmy>lenie starca podbarwiaj'cego dzieje ]zapomnia= dziecinnych lat\
– rozkochane, 12-letnie dziewcz"..., Jadwiga zapewne dr/a=a na my>l
o wsp[=/yciu z ka/dym z nich, jak wszystkie inne w jej wieku, chcia=a
mie: dzieci<stwo, nie my>la=a o tronie.
Poza wszystkim, w wi"kszo>ci wypadk[w, kobiety s' ozi"b=e, nawet w
doros=ym wieku, a blisko po=owa z nich nie przejawia poci'gu seksu-
alnego w og[le.
Powiadaj', i/ wys=a=a na zwiady jednego z pan[w, kt[rego Jagie==o
zaprosi= ze sob' do =a{ni, i ten w tak powabnych kolorach wystawi=
Jagie==", i/ wkr[tce nienawi>: w najgor"tsz' zamieni=a si" mi=o>:
i po/'dliwo>:.
Nie zgadzaj' si" w tej mierze {r[d=a niemieckie.
Lindenblatt m[wi, i/ Polacy zmusili kr[low" do zam">cia, a nawet
chce o tym wiedzie:& dass herczog Wilhelm von Osterrich alreit hatte
beslofen Hedwig.
To/ potwierdza stara kronika Pruska, z sekretnego archiwum, wydruko-
wana u Kotzebuego B. II, S. 423.
Inna staro/ytna kronika Pruska p. 41 prawi& Herczog Wilhelm und
Hedwig czusamme czu Krokow of dem husse gelegit und hatten sich
yn fleischlicher libe zo lip, dass der herczog vil darume gestrafen wart,
das her yn der yogunt seyn weyp zo zere libete.
Detmar p. 234 do ostatniego momentu ka/e by: sta=' kr[lowej dla
Wilhelma }ka/e by: kr[lowej sta=' dla Wilhelma| i wie, /e j' gwa=tem
panowie po=o/yli do =o/a Jagie==y.
Nie daleki jest od tego/ D=ugosz p. 103 i Pray P. II, p. 176.
Niezawodnie, zmy>lona jest rozmowa o zab[jstwie Kinstuta.
Jadwiga – upojona mi=o>ci' Wilhelma – czu=a wstr"t do Jagie==y.
patrz uprzedni komentarz, o mi=o>ci dziewczyn i kobiet.
Ch"tnie by=aby – uciekaj'c od polskiego tronu – na =onie kochanka
zapomnia=a rz'd[w troski, gdyby jej nie strzegli w zamku zamkni"tej
panowie. Nie zbywa na wie>ciach, jakoby s=aba dziewicza jej d=o<
porwan' siekier' chcia=a potrzaska: zapory. Uroczyste i >wietne
poselstwo Jagie==y, napr[/no sk=ada jej bogate dary – rozd'sana
niewiasta «n i e» odpowiada. Ílubuje }Jagie==o| przyj': chrze>cija<sk'
wiar", i zawsze «n i e» otrzymuje. Nastaj' bracia oblubie<ca – ona
zas=ania si" morderstwem stryja }Kinstuta|. Zaprzecza temu osobi>cie
Witold, dowodzi, /e ojca jego – Kinstuta – nie Jagie==o, lecz zawzi"tszy
wr[g – bojarzyn Proxa, kt[ry dawno zgub" jego zaprzysi'g=, zg=adzi=
ze >wiata. Przyzwany Proxa przy>wiadcza powie>: Witolda, lecz
zostawienie jego na wolno>ci i czci go=os=owmo>: powie>cios=abia.
 WYPISY
z=a konstrukcja zdania, bo dwa to/same aspekty w jednym& lecz zosta-
wienie jego na wolno>ci i czci, czyli go=os=owno>: powie>ci – os=abia
]lub& go=os=owno>: – powie>: os=abia\.
Jadwiga nie daje wiary i zawsze uporczywym «n i e» zbywa przebiegi.
Uradzaj' Polacy osobiste Jagie==y przyzwanie, pewni, /e nadobne
oblicze oblubie<ca prze=amie op[r niewie>ci; kronika albowiem
twierdzi, /e trudno by=o o nadobniejszego nad Jagie==" m"/a w
wielu krajach. Wpatruje si" uwa/nie. Czyli }czy| si" podoba= – przez
skromno>: niewie>ci' zamilcza. Namowy matki, nastawania ducho-
wie<stwa i mo/mow=adc[w powaga bior' g[r" nad {le przyt=umion'
mi=o>ci' ku Wilhelmowi.
Szcz">liwszy wsp[=zalotnik od Wilhelma chrzest przyjmuje pod
W=adys=awa imieniem, zaprzysi"ga wcieli: na wieczne czasy do
Korony& Litw", ?mud{ i podleg=e swej }Jagielle| w=adzy ksi"stwa
ruskie. Po koronacji >lub nast"puje i czternastoletnia oblubienica,
dot'd uporczywa, wedle zar"czenia dziejopis[w, rozmi=owa=a si"
w narzuconym sobie m"/u.
w kr[lewieckim archiwum ma znajdowa: si" wyci'g ze starej kroniki N.
401, takiej tre>ci& Anno domini 1385 Poloni domini ducem Austrie,
domine Hedwigi Regine matrimonialiter ymmo carnaliter copulatum
de regno et uxore repellerunt et dictam dominam contra omnem vo-
luntatem suam Jagel Regi Litwanorum pagano in uxorem tradiderunt,
eam ad hoc vi compellentes, quod feeit dolorosa. Katzebue Hist.
Pruska B. II, S. 253.
Komentarz J.D. ... rozmi=owa=a si" w narzuconym sobie m"/u.
Bywa i tak, lecz znacznie cz">ciej niech": pog="bia si", i prze-
radza w nienawi>:. Jest to pobo/ne /yczenie pobo/nego Lacha,
kt[ry gwa=t obr[ci= w pozytyw.
J[zef Ba=aban, 1922& W chwili gdy w Krewie pos=owie polscy zawie-
rali z Jagie==' umow" }14 sierpnia|, Wilhelm wje/d/a= do Krakowa.
Zamieszka= w domu Gniewosza z Dalewic w rynku. W innym domu
przytykaj'cym do klasztoru Franciszkan[w, odbywa=y si" uroczys-
to>ci przedweselne, w kt[rych bra=a udzia= kr[lowa wraz ze swym
dworem. Dzie< 23 sierpnia 1385 by= przeznaczony na wjazd Wilhelma
na Wawel na zamieszkanie tego/ z kr[low'. W dniu tym przybyli
tak/e ma=opolscy dostojnicy ze swemi orszakami na Wawel na
wesele kr[lowej. Wesele sko<czy=o si" tym, /e Wilhelm musia= z
zamku ucieka:, spuszczony na linie z okien komnat kr[lowej. Nie
da= jednak za wygran' i przebywa= przebrany za kupca w okolicy
Krakowa, a raz nawet uda=o mu si" powr[ci: do kamienicy Gniewosza
z Dalewic. Wycieczka ta by=a dla niego fatalna a od bardzo nieprzy-
jemnych nast"pstw zdo=a= si" uwolni: przez wstawienie drabiny do
komina i uj>cie po dachu. Porozumia= si" jednak z kr[low', kt[ra
by=a zdecydowana zamieszka: w Wilhelmem w jakimkolwiek domu
/yczliwego mieszczanina. W[wczas zamkni"to Wawel a kr[lowa
ujrza=a si" jakby w wi"zieniu. Raz nawet postanowi=a przemoc'
utorowa: sobie drog". Przesz=a kilka bram, ale ostatni' zasta=a
zamkni"t'. Rozgniewana chwyci=a za top[r jednego ze stra/nik[w i
pocz"=a r'ba: furt" bramy. Przechodz'cy podskarbi koronny, stary
Dymitr z Goraja, rzuci= si" na kolana przed kr[low', b=agaj'c, /eby
pomiarkowa=a si" w nami"tnym porywie. Obra/ona w swej kr[lewskiej
godno>ci z p=aczem wr[ci=a do komnat. 0065-00-174
W dalszej cz">ci& Nieszcz">liwa kr[lowa pocz"=a si" zwraca: do
Boga o pocieszenie, modli=a si" /arliwie w katedrze na Wawelu, a
jest tradycja, /e raz zatopiona w modlitwie u st[p figury Ukrzy/owa-
nego, us=ysza=a g=os Zbawiciela, kt[ry do niej przem[wi= z krzy/a. Po
wielkich walkach wewn"trznych i za rad' swego spowiednika, Piotra
Wysza, zrezygnowa=a z osobistego szcz">cia, poniewa/ chodzi-
=o o dobro Polski i o nawr[cenie Litwy do wiary chrze>cija<skiej.
Dworzanin Zawisza z Ole>nicy wys=any zosta= na powitanie Jagie-
==y, kt[ry zbli/a= si" do stolicy. Wilhelma zawiadomiono o decyzji
Jadwigi i kazano mu wyrzec si" wszystkiego. Wilhelm nie umia=
oceni: ofiary Jadwigi i l/y= j' potem przed ca=ym >wiatem. Jadwiga
>wieci nast"pnym pokoleniom jako wz[r idealny cnoty i po>wi"cenia
dla Ojczyzny. 0065-00-175
...nieszcz">liwa kr[lowa pocz"=a si" zwraca: do Boga o pocieszenie,
modli=a si" /arliwie w katedrze na Wawelu, a jest tradycja, /e raz zatopiona
w modlitwie u st[p figury Ukrzy/owanego, us=ysza=a g=os Zbawiciela, kt[ry
do niej przem[wi= z krzy/a – czyli przytoczony fa=sz pobo/nego Lacha
]dobro Polski, ...dla Ojczyzny\, i uprzednie opowie>ci tej klasy.
Ciekawe, kt[ry j"zyk by= ojczystym dla Jadwigi, w"gierski czy polski$
Autor opowiadania o ucieczce Wilhelma przez komin spr[bowa=by sam
najpierw przeze< przej>:.
Wracaj'c za> do Jagie==y jad'cego do Polski...
Polskie poselstwo sk=adaj'ce si" z&
W=odka – starosty lubelskiego,
Piotra Szafra<ca – podstolego krakowskiego,
Miko=aja – kasztelana zawichostskiego, i
Christiana z Ostrowia }w uprzednim akcie& opiekuna Kazimierza|,
zasta=o w Wo=kowysku. W spisanym akcie powiedziano&
My Wo=odko z rzeczonym panem Jagie==' – wielkim ksi"ciem, kon-
dycjonaln' }warunkow'| zawarli>my ugod"& i/ go wybrali>my za pana
i kr[la naszego Pa<stwa Polskiego i wzi"li>my na tron, oddali>my
mu w prawne ma=/e<stwo najja>niejsz' kr[low" nasz' – Jadwig",
naturaln' kr[lestwa dziedziczk", kt[r' ma poj': za /on".
Tam/e uczyniona z wielkim ksi"ciem inna umowa, /e Jagie==o przy-
b"dzie do Lublina na zjazd generalny w dniu drugiego lutego }1385|,
z braci' i szlacht' narodu litewskiego, a tymczasem wy>le pos=[w
swoich, z og=oszeniem przyjazdu swego, do wszystkich pa<stw
koronnych, pos=owie kt[rych mie: b"d' wszelkie bezpiecze<stwo,
tak jako i sam monarcha z braci', w podr[/y i na miejscu.
Nie znajdujemy w dziejopisach >ladu, jakie by=y czynno>ci zjazdu
lubelskiego.
Wyjecha= Jagie==o z Wilna przy ko<cu 1385 do Polski... itd.
1385, luty, marzec ]ko<c[wka roku\. Elekcja, chrzest i >lub Jagie==y&
1385. 02. 02 elekcja Jagie==y w Lublinie,
1385. 02. 15 chrzest Jagie==y w Krakowie, imi" chrzestne W=adys=aw¢,
1385. 02. 18 >lub W=adys=awa Jagie==y z Jadwig' – kr[low' Polski,
1385. 03. 04 koronacja Jagie==y na kr[la Polski, Krak[w,
1385. 03. 12 mo/mow=adcy polscy daj' pozwolenie Skirgielle, zostaj'-
cemu zak=adnikiem w Kr[lestwie, odjechania do Litwy,
1385. 03. 13 W=adys=aw kr[l wysy=a Skirgie==" do Litwy.
Starego kalendarza, ko<cz'cego rok 24 marca, a 1386 – nowego, gregor.
¢ Koja=owicz p. 387 i Pray m[wi'& Pridie Idus Februarii ingenti pompa ]przy-
bywa Jagie==o do Krakowa\ et altero ab adventu die in maxima totius
regni frequentia sacris undis per Gnesnensen archiepiscopum ablutus, et
Wladislai adeptus nomen, Hedvigam conjugem cum dotali regno obtinuit.
0165-01-259
Gdy nowy kr[l chrzest przyjmowa= i odbywa= w Krakowie wesele
– po/ogi i mordy mia=y miejsce w Litwie.
Mistrz liwo<ski, wezwawszy Andrzeja – ksi"cia po=ockiego, silne
swe wojska po='czy= z Andrzejowym i wtargn'= do “kraj[w Jagie==y”.
Sprzymierzone wojska zdoby=y +ukoml" i Po=ock }odbi=y, zabrany
Andrzejowi przez Jagie=="|, Driss", Druj" i znaczn' cz">: Rusi,
osiemna>cie powiat[w a/ za Oszmian" – przechodzone – uleg=y
okropnemu spustoszeniu. i mordom. Dwa mocne zamki ogniem
sp=on"=y i wi"cej jak 60 mil kraju obr[cono w perzyn" }ok. 600 km|,
wi"cej jak 3 tys. mieszka<c[w uprowadzono w niewol", nie podaj'
dzieje liczby zabitych. Dopiero po trzech tygodniach powr[ci=o woj-
sko liwo<skie ze zdobycz', wi"cej }ponad| 2000 koni wynosz'c'.
Opisuj' te mordy Lindenblatt S. 60, Detmar S. 335, Schuetz p. 85, D=u-
gosz p. 87, Kotzebue za> m[wi, jakoby arcyksi'/" Albert z 1500 konnicy
towarzyszy= tej wyprawie, lecz o tem milcz' inne {rz[d=a, ani +ukasz
Dawid nie m[wi wyra{nie, aby Albert wtedy znajdowa= si" w Prusach.
Pr[cz zniszczenia kraju, niewielkie odni[s= Zakon plony, albowiem
Jagie==o – bole>ci' patrz'c na zniszczenie swej ojczyzny – wys=a= co
/ywo z Krakowa w=asnych braci& Witolda i Skirgie==", ze znacznymi
si=ami Litwin[w i Polak[w.
Witolda-Aleksandra, ksi"cia litewskiego list, w kt[rym wyznaje, /e by=
i jest teraz zak=adnikiem ]obsidem\ u kr[lowej, oraz u rady pols-kiej,
by kontrakt zawarty mi"dzy W=adys=awem kr[lem – z jednej strony,
a kr[low' Jadwig' i mo/now=adcami – z drugiej, dope=niony zosta=.
I /e temu zak=adowi ubli/a: nie mo/e }nie naruszy statusu zak=ad-
nika| wyjazd jego do Litwy, dla za=atwienia spraw W=adys=awa kr[la,
albowiem na ka/de zapotrzebowanie powr[ci do Polski.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
Bez roku i miejsca; niezawodnie 1386, w kt[rym ksi'/"ta litewscy
pisz' si" zak=adnikami. Witold – wg I. Dani=owicza – wyjecha= do
Litwy dla obrony jej przed napadem Krzy/ak[w, z }przyrodnim|
bratem kr[la – Andrzejem. 0165-01-260, N. 521
+ukomla i Po=ock rych=o zosta=y odebrane, ksi'/" Andrzej pojmany
w niewol" i lat trzy siedzia= w ci"/kim wi"zieniu.
Schuetz, D=ugosz, Stryjkowski, Koja=owicz.
Rusini, pod wodz' Swiatos=awa smole<skiego – sprzymierzeni
Andrzeja, wojuj'cy ko=o Witebska, Orszy i M>cis=awia – pobici,
poleg= sam Swiatos=aw smole<ski, a jego syn – Jurij, broni'cy si"
dzielnie, i ci"/ko ranny – uj"ty przez Skirgie=="; gdy przysi'g= pos=u-
sze<stwo Jagielle – zosta= prze=o/ony }postawiony, mianowany| na
ksi"stwo smole<skie.
Akt przymierza Jurija Swiatos=awicza z kr[lem W=adys=awem i
Skirgie==', przeciw nieprzyjacio=om, a mianowicie – przeciw Andrze-
jowi po=ockiemu, pisany w Sandomierzu – datowany& post Cantate
]20 maja\ 1386. 0165-01-261, N. 525
W dwa dni p[{niej, Theodor Lubartowicz, ksi'/" =ucki, dany zak=ad-
nikiem ]in obsidio\ kr[lowej polskiej – Jadwidze, zawar= ugod" po-
dobnej tre>ci, i /e wiernie j' dochowa, wyje/d/aj'c do Litwy. Dan
]pisana\ w Sandomierzu feria tertia post Cantate ]22 maja\ 1386.
Tak i podobnie, inni ksi'/"ta bili czo=em i sk=adali akty wierno>ci
kr[lowi, kt[ry si"gn'= po najwy/szy stopie< w=adzy, poprzez mord
stryja – Kinstuta; jego wspania=omy>lno>ci w=adz" t" zawdzi"cza=
– akty wierno>ci od wszystkich, tak bardzo obawia= si" buntu. Mia=
racj". Dzi> s' one >wiadectwem jak by=o, bo /aden prawowity kr[l,
ani przedtem, ani potem, nie trzyma= takiej liczby akt[w lojalno>ci,
jak kr[l Jagie==o, dla pewno>ci, /e problem pod kontrol'.
Tak/e El/bieta – kr[lowa w"gierska przyrzek=a macierzyst' mi=o>:
kr[lowi W=adys=awowi i pomoc przeciw wszystkim nieprzyjacio=om
jego, pr[cz Marii – swej c[rki, kr[lowej w"gierskiej.
Dan w Budzie 1386 ]bez dnia\. 0165-01-260, N. 518
Transumpt ]odpis\ dziekana krakowskiego, u Sommersberga, t. II, p. 81.
Nie musia=aby sk=ada: gdyby wypadki potoczy=y si" inaczej – c[rka
gwa=tem nie wydana za m'/; macierzysta mi=o>: zapewniona na
papierze – psychologiczna kompensata braku naturalnej.
Sam Jagie==o wni[s= skarg" do papie/a }Urbana VI 1378–1389|, na
wielkiego mistrza Konrada Czolner, /e ten odm[wi= zostania ojcem
chrzestnym, i – pogardzaj'c poselstwem Jagie==y w tym celu do niego
wys=anym – najecha= na Litw", gdy Jagie==o wyjecha= do Kr[lestwa
Polskiego dla przyj"cia }nowej| wiary. Z ksi'/"tami ruskimi greckiej
wiary, mianowicie – z Po=ocka i Smole<ska, najecha= nasze kraje i
wi"cej jak na mil sze>:dziesi't je spustoszy= i obr[ci= w perzyn"&
A nostra subjectione per ipsum revocatis et nobis rebellantibus, terras nostras
ultra quam per sexaginta militaria vastari fecit ac in cremium convertit et
fillam. 0165-01-261, N. 524, wyj'tki u Voigta pod r. 1386, t. V, p. 480.
Odpowiedzi papie/a nie ma zamieszczonej – pewnie jej nie by=o.
Za Krzy/akami stan': – {le, za W=adys=awem – jeszcze gorzej.
1386. Przymierze zaczepne i odporne ksi'/'t szczeci<skich Warci-
s=awa i Bogus=awa z Zakonem Niemieckim przeciw Jagielle.
Widz'c gro/'ce naszym krajom i podbliskim Chrze>cijanom niebez-
piecze<stwo st'd, /e wielki ksi'/" litewski Jagie==o >wie/o i haniebnie
wydar= ksi"ciu Wilhelmowi austriackiemu jego >lubn' /on", a z ni'
razem jej w=asne kraje i ca=e kr[lestwo polskie, i/ pogan litewskich
wspiera wszelkim sposobem i zasila broni', strzelb', wojennymi
zapasami i wojskiem przeciw Chrze>cijanom, a bezprawnie codzie<
wzrasta w si=" – zawarli>my z mistrzem i Zakonem przymierze
wieczne sta=e i nieodzowne przeciw Jagielle, mianuj'cemu si"
kr[lem polskim, jego potomkom i przeciw polskiej Koronie, w ten
spos[b, i/ z ca=' nasz' si=' wspiera: powinni>my Zakon, je>liby
na< Jagie==o nachodzi=.
Kto by teraz lub w przysz=o>ci wydawa= siebie }podawa= si" za| za
ksi"cia dobrzy<skiego – na tego z ca=' si=' uderzym, albowiem
dobrzy< nale/a= niegdy> do naszego brata – Kazimierza, i my – z
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
przodk[w }po przodkach| nabyli>my do niego prawa. Kiedy te ksi-
"stwo podbite zostanie, obowi'zany b"dzie Zakon nam je wyda:,
jako kraje prawem obumarszczyzny }dziedzictwem| nam nale/'ce.
Co by po='czonymi si=ami zawojowanym by=o z kraj[w, miast, wsi,
zamk[w, rycerzy, s=ug i niewolnik[w Jagie==y – to p[jdzie w podzia=,
stosownie do ilo>ci wojsk u/ytych, a co kto oddzielnie zdob"dzie – to
jego ma pozosta: w=asno>ci'.
A kiedy Jagie==o dobrzy<skie ksi"stwo napadnie – wtedy Zakon
broni: je powinien ca=ymi si=ami.
Traktat ten potwierdzaj', ze strony ksi'/'t – ich rycerstwo, poddani,
mannowie i miasta, a ze strony Zakonu – jego urz"dnicy z rycerzami,
mannami i miastami.
Dan ]pisany\ w Lawenburgu, we wtorek przed >w. Ma=gorzat' ]10
lipca\ 1386.
potwierdzenie, /e chrzest Jagie==y i jego >lub z Jadwig', mia=y
miejsce w ko<cu roku 1385 starego kalendarza, ko<cz'cego rok
24 marca; musi by: 1385, bo po lutym i pocz'tku marca 1385 ]gdy
Jagie==o ochrzci= si", zawar= >lub, i zosta= kr[lem Polski\ nast"powa=
koniec roku ]24 marca\, po kt[rym 1386& kwiecie<, maj, czerwiec i lipiec
]oskar/enie Jagie==y o wydarcie za>lubionej /ony\.
Gdyby inaczej, tj. gdyby chrzest i >lub Jagie==y mia=y miejsce 1386, jak
chc' inni – to powstaje lapsus, bo w lipcu 1386 Jagie==o zosta= oskar/o-
ny o wydarcie za>lubionej /ony, kt[r' po>lubi= w wiele miesi"cy p[{niej,
bo 19 lutego 1386 ]w ko<cu roku\ – odwr[cenie nast"pstw.
Orygina= niemiecki z 20 piecz"ciami w Sekretnym Archiwum }Kr[lewca|,
szuflada LI }51|, N. 4, tre>: w Napierskim N. 446.
Kopia, z kt[rej wypis obecny wzi"ty, znajduje si" w in Codice Oliven. p. 121.
Drukowa= Schuetz p. 82, lecz w wielu miejscach r[/ny jest od orygina=u,
a nawet data r[/na, tj. w dzie< >w. Ma=gorzaty, czyli 13 lipca, zobacz Sell
Geschichte von Pommeren B. II, S. 140. Voigt t. V, p. 483.
Sama tre>: przekonuje, /e z poduszczenia Zakonu taki traktat zawarty, i
/e ksi'/"ta – potrzeb' sumy 10,000 grzywien zmuszeni – na wszystko si"
zgodzili, gdy j' }zgod"| sposobem po/yczki Zakon zaliczy=.
Metoda pobo/nych Krzy/ak[w&
• Jagie==o haniebnie wydar= Wilhelmowi za>lubion' /on" – prawda w
znacznej cz">ci, bo Jadwiga omal zosta=a /on', ale nie by=a jeszcze
za>lubiona, by=a te/ zar"czona z Wilhelmem – jej rodzice zawarli umow"
przed>lubn' gdy mia=a lat 7,
• pogan litewskich wspiera wszelkim sposobem – prawda po cz">ci,
bo Litwa jeszcze nie ochrzczona, ale ju/ w 1386 akt nieuchronny – po chrzcie
Jagie==y musi by:, bo by= to pierwszy warunek Jagielle postawiony;
traktat 1386 napr"dce pisany, p[ki rzecz jeszcze w miar" aktualna.
• Dobrzy< niegdy> nale/a= do brata naszego – Kazimierza,
koligacje Warcis=awa i Bogus=awa mi nieznane, ale do kogo by on nie
nale/a=, w 1386 by=a to g="boka przesz=o>: ]nie do brata\, bo Konrad
maz. †1247 nada= j' Zakonowi w 1228, tj. 148 lat temu.
1387, wiosna. W=adys=aw Jagie==o przekaza= bratu rodzonemu –
Skirgielle w=adz" i ziemie w Litwie i Rusi, w fa=szywy spos[b&
W=adys=aw, z Bo/ej =aski kr[l polski i litewski i ruski i innych ziem
hospodar, daje wiedzie: wszystkim. B[g nam da= wszystkiego wiele,
przeto ja z bratem moim – ksi"ciem Skirgai=', przyj'wszy dar bo-
/ej wiary, mamy zamiar uczciwie w niej dotrwa:. Ílubuj" naprz[d i
obiecuj" bratu memu – ksi"ciu Skirgaile, zostawi: i utrzyma: przy
nim ksi"stwa i pa<stwa, kt[re teraz w Litwie posiada, mianowicie
– ksi"stwo trockie, kt[rego w /adnym czasie, ani poszukiwa:, ani
odbiera: nie powinien przez zawi>: lub gniew, nie s=ucha: pod-
uszcze< z=ych ludzi, nie wierzy: temu, coby kto na< powiedzia=,
owszem – wszystko jemu bez zatajenia objawi: z=e i dobre.
Troki by=y w=asno>ci' Kinstuta, uduszonego przez zausznik[w
Jagie==y 1382, nale/ne nast"pnie Witoldowi, dlatego przyw=asz-
czenie Trok przez Jagie==" i nadanie ich Skirgaile jest tak mocno
zawarowane. Im s=absza przes=anka – tym mocniejszy nacisk
na uwierzenie w ni'; psychologiczna kompensata braku.
Wy/ej go utrzyma: przed braci' i s=ucha: go wi"cej od wszystkich
przyjaci[= i braci. Wymierza: mu i jego ludziom we wszystkim spra-
wiedliwo>:, nie czyni: /adnej krzywdy, a kto by go skrzywdzi=, czy
to brat lub postronny – uj': si" za niego i ka/demu da: z niego
spraw".
 WYPISY
Skirgie==" otru= mnich Thomas, 1397.01.11, za jego post"pki –
zalecenie W=adys=awa nie pomog=o, nawet on obawia= si".
Na ruskiej stronie, w ksi"stwie litewskim, zostaj'cym grodem M e -
n e s k ]Mi<sk\ w=ada: ma ksi'/" ze wszystk' ziemi', podatkami,
dochodem i ksi'/"tami s=u/ebnemi ]podleg=ymi\. To/ si" rozumie&
• o Swis=oczy – z dani', ziemi', lud{mi i dochodami,
• o Bobrujsku – z obiema po=owami }po obu stronach|, ziemi',
lud{mi, dochodami i gajem,
• o Rzeczycy – ca=ej z dochodem,
• o Lubeczu – ca=ym, z lud{mi, ziemiami, dochodem i danin',
• o Proposzesku ]Propojsku\ – ca=ym, z lud{mi, ziemiami, docho-
dami i ca=' srebrn' danin',
• o Luboszanach – z dani', lud{mi, ziemiami, i dochodem,
• o Igumeniu – ze wszystkiem,
• o +ogo/esku – w ca=o>ci,
• o Ry=owej doli – z lud{mi, sio=ami, dani', ziemiami i dochodami,
• o +ogojskiej – da< z lud{mi i dochodem, co trzyma= Wojszwi=t.
Wedle umowy, zbudowali>my monaster i cerkiew >w. Iwana,
kt[rej nada= m[j brat – ksi'/" Skirgai=o – wszystk' da< i ca=y
doch[d& da< srebrzan', bobry, bie=ki, =ukna i ludzi, kt[rych nikt
nie ma odbiera: od >w. Iwana pod kar' przekle<stwa.
Nadto,
• sio=o Lebedewo z tem co do niego poci'gn"=o, w=ostki, ludzie,
sio=a i okolica.
• r[wnie/ sio=o Dmitrjewo, Hruzdowica, Anciporowo sio=o, Sko=ubino
i Turgnewo sio=o – tymi czterema sio=ami z przynale/no>ci' }z
przyleg=o>ciami| ma w=ada: ksi'/" Skirgai=o.
• oko=o za> Trok, nast"pne miejsca, do starej granicy Waki, po Wilji
w d[= do starych granic, opr[cz ?ejm[w i Kulwy, a po tej stronie
– po gr[d Skolw".
• Radynia w=o>: – ze s=u/b', lud{mi, sio=ami, dochodem.
• Soleczniki – wszyscy ludzie i sio=a do w=o>ci Soleczniki nale/'ce.
• Iwanowo sio=o, kt[re dzier/y= }posiada=| Andrzej Borysowicz.
• Mentwino sio=o kt[re dzier/a= }posiada=| Jac.
• sio=o na Wace, kt[re dziar/a= Borys, ze wszystkimi przyleg=o>ciami.
Od Trok za> za Niemnem granica& od gr[dka Mereckiego dopok'd
}dop[ki, pok'd| ci'gnie si" w=o>: Merecka, stamt'd w d[= Niemna a/
do Niemiec obapo= }po obu stronach| Niemna z puszcz' po staremu i
z gr[dkami& pierwszy – Niemunek z w=ostk', drugi – Olita z w=ostk',
trzeci – Punia z w=ostk', czwarty – Birsztan z w=ostk' i Bojkguwa
}pol. Wajgowo| a/ do Kowna, a od Kowna dalej w d[=, a/ za Wilj"
i Niewia/"; w g[r" Niewia/y – do +obunowa, Awistowa pi"dzi, a
stamt'd do Szatejew, a od Szatejew – w g[r" a/ do Chormogo=y
i do Lepinik[w, a od Lepinik[w – po tej stronie Wilji w g[r" a/ do
Waki }lit. rz. Vake, uj>cie mi"dzy Wilnem a Trokami|.
Lit. odpowiedniki& Nemunaitis, Alytus, Punia, Birßtonas, Vaiguva,
Labunava, Awistowo ^ pierwotna nazwa Kejdan, Kedainiai ]$\,
pol. Szaty ^ lit. ‰eta, Chormogo=a ^ Ramygala;
pi"d{ ]Awistowa pi"dzi\ – dawna miara d=ugo>ci, r[wna ok.
o>miu calom ]ok. 20 cm\, Awistow od +obunowa odl. o 13 km,
pi"d{ zapewne u/yte w znaczeniu& niedaleko, opodal.
Lepiniki – nie znam ]Wi=komir$\; wschodnia granica jest szcze-
g[=owo opisana, a/ nadto, wschodnia za> – s=abo.
«w d[=», «w g[r"», «przeciw» – dwie r[/ne sprawy jednocze>nie;
«w d[=» – w d[= rzeki, ale «w g[r"» i «przeciw» – patrz'c na
map"& «w g[r"» – na p[=noc, «przeciw» – ta sama d=ugo>: lub
szeroko>: geograficzna, w tym wypadku – na po=udnie.
Oko=o Trok za> sio=a Lejpuny z w=o>ci', drugie Pere=aj z w=o>ci' na
winnika, Somiliszki }lit. Semilißkes| i Strawniki wo=o>:, Troki, Poporti
}lit. Paparçiai| i Nowe sio=o.
Tak/e Nowy gr[d }lit. Jonava, pol. Janowo| na Wilji przeciw Szatejew,
kt[ry postawili>my ksi"ciu Skirgaj=owi bratu.
Strzedz go mamy i pomaga: mu wszyscy. Tym ludziom, co mieszkaj'
nad niemieck' stron' – wszyscy mamy pomaga:. Dzi> nam B[g da=
gr[d Po=ock, kt[ry Skirgai=o za nasz' pomoc' wzi'= w swoje r"ce, a
kt[ry mu wydzieli= by= ojciec }fa=sz| i my potwierdzamy, do kt[rego
Po=ocka nikt nie ma wst"powa:, ale ksi'/" Skirgai=o ma nim w=a-
da:, z miastami, w=o>ciami, kt[re nale/a=y i nale/' do Po=ocka.
Na to wszystko wyda=em mocne prawo ]prawdu kriepkuju\ bratu
swemu Skirgaile, i /eby kto tego nie zamiesza=, obecny list wydajemy
z nasz' piecz"ci' przywiesit' }przywieszon'|.
A przy tym byli zacni ludzie& pan Chreszczen Kozieg=owski i doktor
Swiatos=aw.
Doko<czono to i napisano na =owach Skojterskich, pierwszej niedzieli
po >w. Marku Ewangeli>cie ]28 kwietnia\ 1387.
SkojterskichSkonterskich, z=e odczytanie s=aw. in.
Orygina= pergaminowy, pisany po rusku, znajdowa= si" u Paw=a
Swinina, darowany mu przez Miko=aja Herasimowa z Szenkurska.
Dochowa=a si" piecz": zawieszona na sznurku. Tarcz" owaln'
trzyma geniusz skrzydlaty na polu kratkowanym, podzielon' na
cztery mniejsze pola, na dw[ch g[rnych – Pogo< i Orze=; na dol-
nych, pod Or=em – Bycza G=owa z pier>cieniem w nozdrzach, pod
Pogoni' – zdaje si" – Jaszczurka do g[ry brzuchem wywr[cona. W
otoku gotyckimi literami& V... aus dei& gra& rex Polonie& Litwanie& dux
supremus&... Russ. Na grzbiecie aktu =aci<skimi literami& Wladislaus
Rex foedus icit cum Shirgalone fratre, et promittit ablaturum Trocensem
ditionem, cujus Limites describuntur... itd. Mylnie Grodno ¯ gorod.
Tadeusz Czacki, O litewskich i polskich sprawach, t. 1, p. 81, posiada=
wiern' kopi" i m[wi, /e na =owach Skonterskich akt ten wydany.
Czyniono to skrycie, dla usuni"cia Witolda od rz'd[w Litwy, st'd
dw[ch jedynie >wiadk[w podpisa=o w g"stwinie lasu.
}ju/ na samym pocz'tku aktu fa=szywie przypisano Troki Skirgielle|.
Fa=szywie }te/| powiedziano, jakoby Olgerd da= Po=ock Skirgielle –
wydar= on go z pomoc' kr[la }Jagie==y, kt[ry kr[lem w[wczas jeszcze
nie by=| i Liwo<czyk[w, z r'k }przyrodniego| brata – Andrzeja, ju/
w 1382. Andrzej uczyni= }urz'dzi=| bunt w Litwie w czasie koronacji
Jagie==y, i st'd wzi"ty do wi"zienia.
Íwiadek Swi"tos=aw by= doktorem dekret[w i kustoszem krakowskim.
1387. Chrzest Litwy. Uda= si" kr[l z braci' i kr[low' do litewskiej
stolicy – Wilna. Przed przybyciem, wys=a= uroczyste poselstwo do
wielkiego mistrza Zakonu, na kt[rego czele sta= ksi'/" Konrad
Ole>nicki, prosz'c o pok[j i zawieszenie broni, aby w mi"dzyczasie
=atwiej m[g= ochrzci: sw[j lud.
W drodze do Litwy towarzyszyli kr[lowi arcybiskup gnie{nie<ski,
biskup krakowski, wiele ksi'/'t i pan[w. Nie podobna by=o ducho-
wie<stwu naucza: lud artyku=[w }zasad| wiary w nieznajomym ni-
komu j"zyku. Jedynie kr[l zna= j. litewski. Kronikarze utrzymuj', /e
sam kr[l Jagie==o dawa= tu i [wdzie z ambon ludowi nauki. ªK=amie,
odzywa= si" sporadycznie lud litewski. B[g jeden mniej mo/e od
wielu. S' mi"dzy nami stuletni starcy, a /aden tego nie pami"ta.
R[wnie wam jak i nam biegn' lata i >wiec' gwaizdy, nam i wam rodzi
ziemia owoce.º Zr"czny kr[l-aposto= objawieniem sp[r rozstrzygn'=.
A czego brakowa=o w gruntowno>ci nauki – dope=ni=y rozdawane
ko/uchy i bia=e sukmany. Cisn'= si" lud dla ich odebrania.
ko/uch mia= inne znaczenie& bielizna osobista z delikatnej tka-
niny; zwierz"ca sk[ra ]ko/uch\ nie by=a dla Litwin[w nowo>ci',
˚wyci'g z Ipatiewskiej ltpsi, opis roku 1250; ko/uch ¯ ko/a ]sk[ra\.
Z rozkazu kr[la – wyci"to >wi"te gaje, pogruchotano bo/yszcza,
powywracano ofiarne kamienie, wyt"piono >wi"tych w"/[w. Na
dworze zamku ksi'/"cego w Wilnie, na miejscu ognia i Perkuna bo/-
nicy }Perkun ^ piorun|, stan'= ko>ci[= po>wi"cony >w. Stanis=awowi
i W=adys=awowi kr[lowi, kt[ry po>wi"ci= arcybiskup gnie{nie<ski.
>w. Stanis=aw }Szczepanowski| – biskup krakowski, >ci"ty
17 kwietnia1079 przez Boles=awa Ímia=ego ]st'd nazwa\
¿1042–†1081, za to, /e wstawi= si" za powstaniem ludu, kt[ry
podni[s= bunt przeciw mo/nym rycerzom, podczas wyprawy
Boles=awa do Kijowa 1077, by tam osadzi: na stolcu Izas=awa
kniazia – swego ciotecznego brata.
Utrzymanie ko>cio=[w i duchowie<stwa nale/a=o wy='cznie
do panuj'cego, kler zupe=nie zale/a= od kr[la – by=a to wi"c
zdrada stanu.
Biskup odprawia= msz" w ko>ciele na Ska=ce – wys=ani woje
do wykonania wyroku nie >mieli tkn':. Rozgniewany Boles=aw
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
sam wykona= wyrok. Czyn ten przerazi= wszystkich, opu>cili go
nawet najwierniejsci dworzanie. W ko<cu Boles=aw, ze swym
synem – Mieszkiem, uszed= z Polski, schroni= si" na dworze
w"gierskiego kr[la, st'd, zdj"ty skruch', uda= si" do klasztoru
Benedyktyn[w w Ossyaku, w Karyntii i tam dokona= /ywota.
Stanis=aw Szczepanowski, biskup krakowski, >ci"ty 1079 –
kanonizowany 1253. 0065-00-138
Boles=aw Ímia=y pozosta= na kartach podr"cznik[w historii, a >w.
Stanis=aw – /yje w sercach wiernych, klerem kierowanych.
Sp"dzano t=umy do wody, dzielono na orszaki m"/czyzn i niewiast,
i ka/demu jedno dawano nazwisko i wod' >wi"con' skrapiano.
zmy>lenie, bo w poga<skiej Litwie jednej u/ywano nazwy – jed-
nego imienia do okre>lenia osoby, a po chrzcie 1387 – dw[ch&
imienia i nazwiska, jak dzisiaj; chrze>cija<skiego imienia – ka/-
dorazowo zmiennego, branego przez przypadek, i nazwiska –
sta=ej nazwy, kt[ra dzi> jest nazw' rodziny. Przybierane w[wczas
nazwiska by=y b'd{ poga<sk' nazw' ]u/ywan' r[wnocze>nie
z chrze>cija<skim imieniem\, b'd{ g=ow' rodu, przodkiem.
W kilku dniach do 30 tys. ochrzczono ludu. Ustanowiono nad nowo-
chrzcze<cani duchownych, ustanowiono biskupa Franciszkanina
Wasila – spowiednika kr[lowej El/biety w"gierskiej, i przy nim urz'-
dzono kapitu=". Wybudowano i uposa/ono z kr[lewskiej kieszeni
w r[/nych miejscach inne ko>cio=y, i nadano im swobody, kt[re
wylicza Jan D=ugosz.
a sk'd kr[l pieni'dze mia=$
Rok ca=y w tym celu kr[l obje/d/a= Litw". Dla uj"cia papie/a, zabro-
niono ma=/e<stw z Rusinami, jak o tym osobny akt opiewa.
fa=sz, nie dla uj"cia papie/a, lecz pod jego naciskiem, tak i ca=y
chrzest, maj'cy by: gorliwo>ci', a darowizny – potrzeb';
papie/ sta= za murem Krzy/ak[w – wilk[w w owczych sk[rach.
...zabroniono ma=/e<stw z Rusinami, czyli schizmy ci'g dalszy.
Chrze>cija<ski kler, czyli inny rodzaj w=adzy nad lud{mi, wymagaj'cy
posiad=o>ci za kierowanie nimi w /yciu doczesnym i pozagrobowym
– jedna z przyczyn, /e pocz'tkowo byli t"pieni przez panuj'cych,
poza tym, /e byli fa=szywi – opowiadali rzeczy niestworzone, nie-
s=ychane, nadzwyczajne, dla [wczesnych, bliskich w czasie rzeko-
mych zdarze<, i w geografii, tj. /yj'cych w pierwszych wiekach po
Chrystusie, w Azji Mniejszej ]dzi> Turcja, brzegi M. Ír[dziemnego\,
i chodz'cych nogami po ziemi, gdy Chrze>cijanie – w niebie i o
niebie – /ywcem maj' by: do< wzi"ci w przypadku Ko<ca Íwiata,
gdyby go doczekali, a Koniec Íwiata tu/-tu/.
W=adys=aw, kr[l polski, ksi'/" litewski, dziedzic Rusi, ...itd., opowie-
dziawszy ]w d=ugim i napuszonym frazesami ust"pie\ w=asne i Litwy
ochrzeczenie, podniesienie siebie do wy/szej ziemskiej godno>ci, to
jest – kr[lewskiej, potrzeb" dawania ja=mu/n, a tak/e opatrzenia nowo
nawr[conego kraju >wiat=ymi nauczycielami i przewodnikami, i na
koniec – stawiania ko>cio=[w w r[/nych miejscach i kra<cach Litwy
...itd., m[wi, /e podniecany szczeg[lniejsz' pobo/no>ci gorliwo>ci',
pragn'c uposa/y: dochodami i pomno/y: ko>ci[= swej nowej fundacji
w Obolcu, kt[ry ma si" uwa/a: za najpierwszy ustanowieniem, mi"dzy
ko>cio=ami w ziemiach litewskich ]quae etiam Ecclesia prior institutione
omnibus Ecclesiis in terra Lithuaniae fundatis fore dignoscitur\, a razem
prze>wiadczy: jego kap=an[w o szczeg[lniejszych swych =askach i
przychylno>ci, do='cza do< tyle ziemi, ile dwie sochy ]a r a t r a\ mo/e
zaora:; przy tym, trzy place dla plebana, wikarego i kleryka. Nadto,
pozwala za=o/y: we wsi karczm", naznacza jezioro o cztery mile
od +ukomli odleg=e, nazwane Szwecze, ze wszystkimi rybakami i
lud{mi do jeziora przyleg=ymi, przydaje miark" miodu ]pulla mellis\
zwyczajnie mianowan' = u k n o, id'c' ze Szwecza i Obolca, i na
koniec – dziesi"ciny z grunt[w oromych do d[br naszych allodjalnych
nale/'cych w dystrykcie }okr"gu| Oboleckim.
allodialne – pe=ne i wolne posiadanie ¯ >redniow. =ac. allodium,
alodium; w prawie& ziemia posiadana niezale/nie, bez czynszu
i p=atno>ci w us=ugach; przeciwie<stwem – feudalne.
To wszystko nadaje, przyswaja, daruje i do='cza na wieczne i nie-
odzowne czasy i przywieszeniem w=asnej piecz"ci umacnia.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
Dzia=o si" w Wilnie, w sobot" w wigili" >w. Tr[jcy ]1 czerwca\ roku
1387. W obecno>ci zacnych, walecznych i szlachetnych m"/[w&
Andrzeja – biskupa wile<skiego, Krystyna – kasztelana sandeckie-
go, Strasthona de Hostreckich }Christiana z Ostrowia|, Prandoty
Subina sandomierskiego, Micha=a inaczej Minigai=a Dostry<skiego
]Ostry<skiego ¯ de Ostrina\, i Andrzeja inaczej Gastolda – starosty
wile<skiego, oraz wielu innych naszych i wiary godnych.
Dan }pisany| przez r"ce szanownego m"/a Íwi"tos=awa – doktora
dekret[w, kustosza krakowskiego, przez szanownego m"/a Macie-
ja – proboszcza sandomierskiego, kancelerza substituta }zast"pc"|
dworu naszego ...itd.
Orygina= w j. =aci<skim znajdowa= si" w archiwum konsystorza rzymsko-
katol. w Mohilewie. W ca=o>ci drukowany przez Kommissj" Archeologiczn'
Wilne<sk', cz">: ¡, str. 3.
Obolec – dzi> miasteczko przy trakcie Witebsk–Po=ock. ok. 33 km SEE od
Po=ocka, w 1860 ]w czasie wydania ksi'/ki\ nale/a=o do ks. Sanguszki.
Jan D=ugosz, t. 1, str. 112, wylicza pierwsze ko>cio=y w Litwie fun-
dowane& w Wi=komierzu, Mejszagole, Niemenczynie, Miednikach,
Krewie, O b o l c z y ]Obolcu\ i Hajnie. 0165-01-269, N. 544
W=adys=aw, kr[l Polski, ziem& krakowskiej, sandomierskiej, sieradz-
kiej, ="czy<skiej, kujawskiej, i litewskiej najwy/szy ksi'/", Pomeranii
i Rusi pan i dziedzic, dla odpuszczenia grzech[w, ko>cio=owi >w.
Stanis=awa i W=adys=awa w wile<skim zamku zbudowanemu, przy
kt[rym pragnie mie: biskupstwo, je/eli je zatwierdzi papie/, nadaje
nieodwo=alnie nast"puj'ce uposa/enie&
• zamek ksi'/"cy T u r o g n o z w=a>ciwym jego okr"giem ]districtu\
i wsiami& + o b o n a r y i M o l e t a n y, oraz T r e b u n o z
przewozem i K = o d n o w powiecie Brze>: }n(Bugiem|;
¶ nadto W a s c h i l o w o z przewozem, i J a r i n i c z e w pow.
Drohiczyn, W e c h a t n i c " w pow. Dubno,
• przy tym, wiosk" H e r m a n i n, kt[ra odt'd zwa: si" ma Biskupice,
• p[=tora miary ]pulla\ miodu nazwanej s t a w n e = u k n o,
• czterech pasterzy ]pabulatores\ dla koni,
• i powiat D u b r o w n o, w tej zupe=no>ci i prawach, jakie mia= do
niego wierny Wojdy==o }powiat na r[wni z czterema pasterzami|;
• powiaty te/ W e r k i i B a k s t y,
• i ogr[d w Wilnie przy Gastoldowym, mi"dzy g[r' ku po=udniowi,
a rzek'.
• nadto, nadaje biskupowi i ko>cio=owi cz">: miasta Wilna,
z placami, domami, mieszka<cami i dalszymi przynale/no>ciami.
• na koniec, kr[lewsk' kamienic" w obr"bie zamku po=o/on', na
rezydencj" dla biskupa, z wolno>ci' budowania dom[w na placach.
• wreszcie }ja s'dzi=em, /e to ju/ koniec, ale ...jeszcze nie| –
na st[= biskupi dziesi't' ryb" z jazu na Niemnie.
wreczcie ¯ reszta ]ko<c[wka, drobna cz">:, ma=o istotna\.
Dan }akt wykonany| w Wilnie Dominica proxima ante carnis privium
]17 lutego\ 1387. W obecno>ci ksi'/'t& Skirgie==y trockiego, W=odzi-
mierza kijowskiego, Korybuta nowogrodzkiego, Witolda grodzie<-
skiego, Konrada ole>nickiego, i Jana i Ziemowita mazowieckiego,
wielu pan[w, jako to Micha=a czyli Minigai=a, Gedygolda – starosty
oszmia<skiego, i wielu innych.
Dan }wykonany| przez kancelerza Zaklik" – proboszcza sandomier-
skiego, i Klemensa Moskorzowskiego – podkancelerza naszego
dworu }ZaklikaZaklik[w, 27 km NEE od Sandomierza|.
Kopia =aci<ska w ksi"dze przywilej[w, w archiwum kapitu=y wile<skiej.
Ca=y tekst drukowany w zbiorze dyplomat[w, wydany przez Kommissj"
Archeologiczn' Wile<sk', cz">: ¡, str. 1–3. Polskie t=umaczenie w Dziejach
Dobroczyn. 1822, N. 37, str. 770. 0165-01-265, N. 538
U I. Dani=owicza kolejno>: akt[w przestawiona, bo rok u niego zaczyna= si"
w styczniu i ko<czy= w grudniu, jak dzi>, w nowym kalendarzu.
Inna darowizna – wsi P o n a r y z roku 1390.
W=adys=aw, kr[l polski, najwy/szy ksi'/" Litwy, pan i dziedzic Rusi,
daruje >wie/o zbudowanemu w Wilnie ko<cio=owi >w. Stanis=awa,
• w=asn' wiosk" Ponary, blisko miasta le/'c', ze wszystkimi jej
przynale/no>ciami }przyleg=o>ciami| i po/ytkami, tak, jak j' dzier-
/y= }posiada=| kr[lewski ojciec Olkardus i sam kr[l.
• nadto, jaz kr[lewski na rzece Wilja zwanej ]obstaculum in superiori
 WYPISY
parte nostri obstaculi in fluvio Vigilia situati\,
• i dziesi't' pozwala bra: ryb" ]dziesi"cin"\ z rzeczonego jazu,
• dziesi"cin" z d[br skarbowych w Niem/y,
• oraz dwana>cie pud[w ]talenta pud dicta\ wosku z dworu zamku
wile<skiego, kt[ry czterokro: do roku po trzy pudy brany b"dzie.
Za to, co dzie< czytana msza jedna za kr[lewsk' dusz".
Dan w Wilnie, w niedziel" po Wniebowst'pieniu ]die dominico infra
octavas ascensionis Christi& 15 maja\ 1390.
Dan przez r"ce kancelerza Zakliki.
Ponary ¯ po % rz. Neris ]pol. Wilja\, folwark przy drodze z Wilna do
Kowna, nad brzegami Wilji, o mil" prawie od Wilna, zwany tak/e
G [ r y dlatego, /e po=o/ony mi"dzy wniesieniami.
Ponary, lit. Paneriai, odleg=e o 26 km NW od Wilna...
o mil" prawie – dobra mila, bo niepe=ne 3 mile, przypis J.D.
Oj, nagrzeszy= ten W=adys=aw w 1382, /e a/ tyle musia= darowa: Ko-
>cio=owi za swe zbawienie..., jak nie Krzy/acy – to polski kler katolicki
chciwie rzuca= si" na posiad=o>ci nowo ochrzczonych; cena dla naiwnych,
lub bez wyj>cia, za – rzekome – /ycie wieczne, czyli za nic.
1387. Henryk, biskup warmi<ski, specjalny wys=annik papie/a,
pisze do arcybiskupa Kolonii, oraz dalszych arcybiskup[w, bisku-
p[w, poroch[w ]pleban[w ¯ =ac. parochia ^ parafia\, kapelan[w w
Niemczech, Szwecji i Norwegii, i gdzie tylko dojdzie obecne pismo,
aby krzy/owcom d'/'cym do Prus i Inflant, przeciw Litwie i Rusi,
nie przeszkadzali, jak to czyni' bezbo/nie Polacy. Wypisuje bull"
dan' jednemu ze swych poprzednik[w, pisan' 1261, przez papie/a
Aleksandra IV, w kt[rej otrzyma= rozkaz dzia=ania przeciwko tym,
co by odwa/yli si" przeszkadza: lub miesza: sprawie nawracania
przez Zakon Liwo<czyk[w i Prusak[w; i rzuci= kl'tw" na tych z
polskich rz'dc[w, co si" odwa/yli krzywdzi: ci'gn'cych do Prus i
Liwonii pielgrzym[w. Dan w Heilsbergu, 24 maja 1387.
Krzy/acy zanosili skargi do tego/ biskupa, na urz"dnik[w polskich,
mianowicie na starost[w, ich urz"dnik[w i komisarzy, kt[rzy – mie-
ni'c si" upowa/nionymi przez wy/sz' zwierzchno>: – zasiekaj'
drogi i zatrzymuj' tych, co ze swymi orszakami ci'gn' na pomoc
mistrzom i Krzy/akom pruskim i liwo<skim, przeciw niewiernym
Litwinom i Rusinom, oraz dalszym niedowiarkom.
Podobne listy pisa= Henryk do arcybiskupa Gniezna, oraz biskup[w
P=ocka, Krakowa, Poznania, W=adys=awowa, i Wroc=awia, aby nie
przeszkadzali pielgrzymom i nie pozwalali obdziera: podr[/uj'cych.
List datowane s'& acta sunt hec a. D. }anno Domini| 1387 pont. s. patris
et domini nostri Urbani VI }1378–1389| anno nono, indictione X. decima
septima mensis Januar. apud Ecclesiam Varmiensen ]7 stycznia 1387,
czyli w ko<cu roku 1387, starego kalendarza\.
Polacy – rzeczywi>cie – po ochrzczeniu Litwin[w 1387 nie pozwa-
lali ci'gn': na pomoc Krzy/akom. 0165-01-268, N. 543; =aci<ski tekst
drukowa= Napierski, N. 447
Rusini zaliczani do niewiernych, jak Rusini o katolikach& niewierni,
bezbo/ni, l>ciwi ]fa=szywi, bo tylko ich wiara jest prawa, s=uszna ˘
prawowierni, prawos=awni\ – duchowie<stwo obu od=am[w szczu=o
swoje t=uszcze, /'dne krwi ludzkiej, mniemaj'ce& nie masz prawa /y:,
je/eli nie z nami.
1387. W=adys=aw, kr[l Polski, najwy/szy ksi'/" Litwy i dziedzic Rusi,
dla wynagrodzenia /yczliwych ch"ci Litwin[w, pragn'cych ochrzci:
si" i przyj': katolicki obrz'dek, nadaje wieczyste trwa=e swobody
wszystkich ochrzczonym i ochrzci: si" pragn'cym Litwinom, a
szczeg[lniej }zw=aszcza| bojarom ]armigeris sive bojaris\, poddanym
Skirgie==y ksi"cia Litwy, pana trockiego i po=ockiego, to jest&
1. Nieograniczon' wolno>:, s=u/'c' bojarom katolikom, do posia-
dania i rozporz'dzania dziedzicznymi swymi dobrami, przez dary,
}s|przeda/e, zamian", we wszelki upodobany spos[b, stosownie
do wolno>ci i swob[d s=u/'cych szlachcie polskiej, dlatego, /eby
jednej korony poddani w prawach te/ nie mieli r[/nicy.
2. Stanowi w ka/dej kasztelanii i okr"gu zwanego powiatem ]Ca-
stellania et districtu vel territorio\, po jednym s"dzim ]judex\ na rozbi[r
spraw polskim obyczajem i uzyskanie kar s'dowych, oraz po jednym
komorniku ]justitiarius\ dla egzekwowania wyrok[w.
3. Pozwala bojarom oddawa: w ma=/e<stwo obyczajem chrze>ci-
ja<skim w=asne c[rki, krewne i wdowy, tak, aby w dobrach zmar=ego
m"/a siedzia=y do zam">cia, kt[re powtarzaj'c >luby, obowi'zane
zostawi: dobra krewnym pierwszego m"/a, a od drugiego otrzyma:
uposa/enie.
4. Oswobadza bojar od wszelkich rob[t dla panuj'cego, pr[cz
gdyby ca=a ziemia litewska wezwan' by: mia=a do budowania
nowego zamku ]castrum\, od czego wy=ama: si" nie maj'.
5. Na wojn" o w=asnym koszcie, wedle dawnego zwyczaju, po-
ci'gn'. W pogo< za uchodz'cym nieprzyjacielem, nie tylko bojarowie,
ale i ka/dy bro< d{wiga: zdolny m"/czyzna i>: powinien.
6. Kto odszczepi si" od katolickiej wiary, lub przyj': jej nie zechce
– nie jest zdolny do u/ywania powy/szych swob[d.
Dan ]pisan\ i piecz"towan w Wilnie w dzie< popielcowy ]20 lutego\
1387 roku }w ko<c[wce roku ko<cz'cego si" 24 marca|.
Obecni byli ksi'/"ta& Skirgie==o trocki, Witold grodzie<ski, Korybut
nowogr[dzki, Kazimierz lub Korygie= m>cis=awski, Aleksander czyli
Wigunt kiernowski – }wszyscy oni| Litwini. }tak/e| Ksi'/" Ole>nicki
– Konrad, Jan i Ziemowit mazowieccy, wielu kasztelan[w }wi"cej
ni/ jeden| i urz"dnik[w polskich.
Pisan przez Andrzeja Iwanowicza. Dan przez kancelerza Zaklik"
– proboszcza sandomierskiego, i Klemensa Moskorzowskiego –
podkancelerza dworu }trzech pisa=o|.
Czacki utrzymuje, t. I, p. 73, /e przywieszona do tego traktatu piecz": Ja-
gie==y zawiera=a& Pogo<, Or=a, Jaszczurk" i Nied{wiedzia z ?ubrz' G=ow'.
1387. W=adys=aw kr[l Polski, ziem& krakowskiej, sandomierskiej,
sieradzkiej, ="czy<skiej, kujawskiej, litewskiej najwy/szy ksi'/",
pan i dziedzic Pomorza i Rusi.
Nawr[ciwszy Litwin[w do katolickiej wiary, pragn'c rzeczon' wiar"
rozszerzy: w pa<stwach litewskich i ruskich, za zgod' braci swej,
oraz szlachty litewskiej, zaleca i stanowi&
1. A/eby wszyscy Litwini, ka/dej p=ci, stanu i godno>ci, przemiesz-
kuj'cy w Litwie i Rusi, przechodzili do katolickiej wiary od wszelkiej
innej sekty.
2. ?eby za> nowochrzcze<cy odwlekani nie byli od pos=usze<stwa
Rzymskiemu Ko>cio=owi, zabrania najuroczy>ciej Litwinom p=ci obojej
}obojga|, ='czy: si" ma=/e<stwem z Rusinami p=ci obojej, dop[ki ci
nie przejd' do pos=usze<stwa Rzymskiemu Ko>cio=owi.
3. Gdyby – mimo zakazu – Rusin lub Rusinka po='czyli si" ma=-
/e<stwem z Litwinami rzymskiego obrz"du, chocia/ >lub podobny
– zrywany b"dzie, zawsze atoli }bowiem| m'/ czy /ona r[wnowierni
maj' przej>: do katolickiej wiary, pod zagro/eniem }rygorem| kar
cielesnych dla niepos=usznych.
4. Dobra nadane w Litwie duchowie<stwu, uwalnia od wszelkich na
rzecz panuj'cego s=u/b i ci"/ar[w ]angariis et perangariis\& podw[d,
str[/y, dr[g, stacji, wypraw, podatk[w zwanych zwyczajnie s e r e b-
s z c z y z n ', od budowania zamk[w i most[w, od s'du i kar przez
urz"dy panuj'cego naznaczonych, od egzekucji przez
d z i e c k i c h, od dawania owsa, /yta i siana czyli d z i a k = a,
s=owem – od ci"/ar[w wszelakich nazwisk }form| ]Sed ipse episco-
pus, in suae ecclesiae ditionibus, et ceteri sacerdotes in suis plenam et
omnimodam habeant facultatem, aliis omnibus potestatibus ut praefertur
saecularibus exclusis\.
Dan ]pisan\ w Wilnie feria sexta post diem cinerum ]w pi'tek po po-
pielcu; 22 lutego\ 1387 roku.
W obecno>ci ksi'/'t& Skirgie==y trockiego, W=odzimierza kijowskiego,
Korybuta nowogrodzkiego, Witolda grodzie<skiego, Konrada Ole>-
nickiego, Jana i Ziemowita mazowieckich, oraz wielu pan[w polskich
i litewskich, i Micha=a Gedigolda starosty oszmia<skiego.
Orygina= =aci<ski w aktach kapitu=y wile<skiej.
1390. Ziemia ?mudzka zawiera traktat pokoju i przyja{ni z Zakonem
Pruskim, pod r"kojmi' ]por"czeniem\ swego k r [ l a – Witolda.
Niech b"dzie wszystkim wiadomo, /e ni/ej wymienione zgroma-
dzenie Ziemi ?mudzkiej ]von des gemeienn Landes wegen czu
Samaiten\, jako to&
• Maysebuth, Dirstel, Rukunde syn Jawszy
– zamieszkali w Miednickim powiecie,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
• Sqwaybut, Eymund, Tylen, Dawks, Ragel, Skutcz
– osiedli w powiecie Kaltenickim,
• Zilse, Pampli – z powiatu Knetowskiego }$, mi nieznany, J.D.|,
• Eynur, Eywild brat jego, Wide, Getz, Eybutt, Ramowit
– z powiatu Kro/a<skiego,
• Birmund, Sugai=o, Gelwen, Switten – z powiatu Widukla<skiego,
• Zawden, Klausegaj=o, Hostejko – z powiatu Rosie<skiego,
• Sunde, Wilawde, Erim, Gineit, Jotheke, Dramute
– z powiatu Ejragolskiego,
z najwy/szym marsza=kiem i pruskimi panami, wesz=o w umow"
tycz'c' si" og[=u kraju /mudzkiego, w spos[b nast"puj'cy&
1. Przyrzekli>my pomaga: ksi"ciu ]Kunige\ Withowtowi, najwy/-
szemu marsza=kowi i panom pruskim przeciw wszelkim ich nie-
przyjacio=om.
2. Prusacy – na mocy pokoju – mog' handlowa: i bywa: w ?mudzi,
}a| nam wolno kupczy: w Jurborku, Ragnecie i Memlu.
tak, jakby Jurbork nale/a= do Prus, fa=sz Krzy/ak[w;
wszyscy pobo/ni fa=szuj', zmy>laj', nie tylko Krzy/acy, J.D.
3. Kiedy drog' zajedziem do jakowego zamku, r[wnie lud tameczny
jak }i| nasze zbiegi krzywdy nie doznaj' i nam szkody nie uczyni'
}czyli& lud tamtejszy jak i nasze zbiegi krzywdy nam nie wyrz'dz'
i szkody nie uczyni'; krzywdy nie doznaj' – zakrawa, /e zbiegi|.
4. Gdyby kto napad= na nich z nieprzyjaci[=, wtedy damy im pomoc,
a oni naszym – ?mudzinom w podobnym razie }wypadku|.
5. Na przypadek nieporozumie<, bijatyk, kradzie/y, zwad mi"dzy
zobop[lnemi mieszka<cami, rozstrzyga: je b"d' marsza=ek z
czterema szlacht' z pruskiej strony, a Witold ze czterema z naszej
starszyzny na to wysadzonemi }wyniesionymi, na tym stanowisku|,
na czem obie strony poprzestan'.
Dla lepszej pewno>ci, uprosili>my naszego ksi"cia ]unsern Kunig\
Witowda, aby sw' piecz": do tego list przywiesi=, gdy/ my /adnej
piecz"ci nie mamy.
Dan ]pisany\ na zamku kr[lewieckim roku 1390, we czwartek po
Zielonych Íwi'tkach ]26 maja\.
Niemiecki pergaminowy orygina= dochowany w Kr[lewcu, z piecz"ci'
Witolda, zowi'cego si" k r [ l e m, wyci>ni"t' na wosku czerwonym,
na >rodku pergaminu, na pasku zawieszon'. Drukowa= +ukasz Dawid
B. VII, p. 221. Z niego T. Narbutt T. V, p. 29, dodatki. Tre>: w Napier-
skim, N. 466.
Uradowani honorowymi sukniami, ?mudzini powr[cili do kraju, wioz'c ze
sob' zbo/e, sukna i s[l, kt[rymi }za|opatrzy: ich zaleci= marsza=ek.
Kunig t=umaczony na kr[la – Witowt kr[lem nie by= ]nie by= korono-
wany\, w'tpliwym jest, czy w tym znaczeniu u/y= tytu=u.
Kunigas by= litewskim tytu=em, r[wnorz"dny ksi"ciu, Witowt nim by=
– nale/a=o wi"c przet=umaczy: na k s i " c i a. Dla tej samej pozycji
spo=ecznej, w r[/nych j"zykach u/ywano r[/nych nazw ]dux, ducis,
duke, herzog, kunigas, knia{, ksi'/", prince\, a nawet w tym samym –
t=umaczenie jest problemem w=a>ciwego spojrzenia, >wiadczy o wiedzy,
znajomo>ci j"zyk[w, i dobrym os'dzie, wywa/eniu znacze<.
I. Dani=owicz, 1860, by= wi"c w b="dzie, pisz'c k r [ l.
Nie by=o wielkich kr[l[w – by= wielki ksi'/", wielki knia{.
Tak te/ t=umaczy= z j. niem. tytu= Jagie==y 1382& wielki kr[l Litwy.
ªMy Jagiel, z Bo/ej =aski, wielki kr[l Litwy ]grosir könig\ i Skirgal, ksi'/"
na Trokach, maj'c wzgl'd na... itd.º 0165-01-241, N. 480
ªJagie==o, wielki kr[l Litwy ]Gross könig\ i Skirgie==o, ksi'/" na Trokach
]gebrudere, przyrodni\, zawieraj' czteroletnie zaczepna i odporne
przymierze z wielkim mistrzem Zölnerem...º 0165-01-241, N. 481
W ostatnim wypadku, oba terminy& Gross könig i gebrudere – {le.
S' dwie drogi, dwa sposoby, t=umacze< nazw&
• znaczeniami nazw, np. akwilejski ^ jawle<ski ¯ aqua ^ jaw,
solnogrodzki ¯ Salzburg 0065-00-67, 69, =ac. Porcius ]Wieprz, dos=.
Íwi<ski\ ¯ porcus ]wieprz, >winia\, Barbarossa ^ Rudobrody ¯ barba
% rossa, i tak wiele innych,
• b'd{ literalnie ]litera w liter"\, np. lit. kunigas ^ niem. kunig;
Jagie==o nie m[g= by: «wielkim kr[lem» ]Gross könig\, tym bardziej – w
roku 1382, jak t=umaczy= I. Dani=owicz †1843, lecz by= wielkim ksi"ciem
– tytu= kt[ry przyw=aszczy=, ale to inna sprawa.
S=awianie zachowuj' literalny spos[b ]w nowym j"zyku pisz' jak w ma-
cierzy\, np. polski ?uraw, Borsuk maj' ang. odpowiedniki& Crane, Beaver,
ale pisz'& Zuraw, Borsook, natomiast ?ydzi – cz"sto – odpowiedniki,
zostawiaj'c przy tym >lad swej grupy etnicznej, np. Kwiatkowsky to
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
/ydowski Blum, Bloom; ang. Price ]cena\ to /ydowski Preiss, Bowman
]=ucznik\ – Bauman, Fine ]pi"kny, >wietny, delikatny, wytworny\ – Fein.
1390. Po >mierci Olgerda †1377, u Krzy/ak[w, Jagie==o pisa= si"
wielkim ksi"ciem litewskim, a Kinstut – ksi"ciem na Trokach. Nie
jestem pewien, czy Kinstut zupe=nie rozumia= r[/nic", bo nie zna=
j. niemieckiego; by= ust"pliwy i wspania=omy>lny – jego cecha.
Gdy zausznicy Jagie==y udusili w Krewie uwi"zionego Kinstuta,
1382.08.15, uwi"zionemu przy tej samej okazji Wito=dowi uda=o si"
wydosta: z wi"zienia, Skirgie==o pisa= si" u Krzy/ak[w «ksi"ciem na
Trokach» ju/ 1382.11.01 – Wito=d zbieg= do Krzy/ak[w, do Prus,
szukaj'c u nich pomocy. Aktem 1387.04.28 Jagie==o nada= Skirgielle
Troki – posiad=o>: Kinstuta vel Keystutta – i tytu= ksi"cia Trok.
Za I. Dani=owiczem 1860&
Jagie==o, odwo=awszy z Prus Witolda, za po>rednictwem wielolicz-
nych ofiar i obietnic, oci'ga= si" z ich dotrzymaniem, a mo/e nigdy
szczerze o tem nie my>la=. Przekonywa= si" Witold bole>nem do-
>wiadczeniem, /e nie on, jak si" spodziewa=, ale zawsze Skirgie==o
brat kr[lewski pisa= si" i by= ksi"ciem trockim. Skirgielle zapisa=
nadto Jagie==o ojczyste dobra Witolda listem w Lublinie sprawionym,
a gdy o to si" skar/y= i sk=ada= si" przywilejami, kaza= je Jagie==o
uwa/a: za /adne. Nie chcia= mu zwr[ci: tak/e kraj[w ruskich, na
kt[re da= mu przedtem przywileje, a mianowicie tych, kt[re nale/a=y
do Lubarta. Skirgie==o wi"cej gruby, dziki i nieokrzesany ani/eli kr[l
brat jego, wylewaj'cy si" na wszelkie rozpusty i pijatyki, i ci'gle w ro-
skoszach spro>nych zatopiony, pogardzony od w=asnych poddanych,
by= wyniesiony na wielkoksi'/"ce krzes=o przez Jagie==" ]Koja=owicz,
t. II, p. 1, 2\, i czyni= Witoldowi dotkliwe przykro>ci. Wszystkie jego
skargi i domagania si", przez wielokro: wysy=anych wojewod[w
zanoszone, s=u/y=y jedynie do zwi"kszenia nieufno>ci Jagie==y, ci'gle
wzrastaj'cej, tak, /e nakoniec w niczem niewierzy= Witoldowi. Umia=
kr[l =udzi: przez czas d=ugi nadziejami, lecz tymczasem chwyta=,
ku= w kajdany i sadza= do ciemnic najwierniejszych s=ug Witolda,
bra= ich na tortury wod', otacza= go zewsz'd szpiegostwem i stra/',
aby nie pisa= /adnych list[w na Ru> lub do Krzy/ak[w, pozabiera=
krewnym wszelkie dziedziczne ich dobra, coraz wi"cej odstr"cza=
lub usuwa= od niego najszczerszych stronnik[w i przyjaci[=.
Dla ukazania sposobu t=umaczenia si" Wito=da, a zarazem rozdra/-
nienia, wypisujemy tu skargi jego w=asne z r"kopisu kr[lewieckiego
pod tytu=em& Dis ist Witolds sache wedir Jagaln und Skirgaln, Fol. F&
• M[wi Witold& ªJagal habe dem Herczog Skirgal mit Privilegien al
sein ]Witolda\ vaeterliches Erbe auf dem Hause zu Lublin verschrie-
ben; daruber habe er oefter geklagt, aber ich mochte die privilegien
mit nichte nedirwerfen; und ich bat ouch czu herczogen Jagaln brife
und privilegien obir di lant, di her mir gegeben hatte; obir das Rusche
land, das Luwbarten was gewest, das ich das behalden mochte.º
• Dalej Witold prowadzi, /e to on posy=a= do Jagie==y wielu wojewo-
d[w, lecz on tych wojewod[w powtr'ca= do ciemnicy ªsie mit wasser
gemardert, sie in Eisen geschmidet und in Temeniczen gesetzt.º
• ?e Skirgie==o przemy>liwa= ªwue her mich toten, wen her wol woste,
das ich noch veterlich Erbe welde gewinnen und des besorgte her sich
wol, das mir das leit were, das her myr vorheld myn vetirlich erbe.º
• Wzgl"dem obchodzenia si" ze sob' m[wi Witold& ªUff di czit hat
ich als vil nicht vriheit, das ich mynen Boten mochte senden wo ich
wolde, aber brife noch ken Pruessen noch ken Russen und bin by
In gewest als ein eigener, ich hatte keine vryheyt bi In in keinen
dingen, an ein meidelin, min tochterchin hatt ich und an demselben
hatt ich keinen willen nicht, das ich mochte geben, weme ich wolde
und man bat si von mir fil und sie werten mir und hisen mich, ich
solde sy nicht weggeben und vorchten sich das mir von irtenhalben
fruende mochten werden... u.s.w. }itd.|º
przypis Ignacego Dani=owicza& /e Witold nauczy= si" niemieckiego w
Prusach, wiemy od }Macieja| Strijkowskiego }1582|.
Komentarz J.D., zanoszone skargi bez podania fakt[w& nazwisk, dat,
i miejsc – stwarzaj' mo/liwo>: do zmy>le<. Ale – z drugiej strony,
dokument tak skonstruowany m[g=by by: bardzo d=ugi, i tre>: przez
to niestrawna – a nie o to tu chodzi=o. Przy tym, by= u Krzy/ak[w – za
granic' – nie mia= dost"pu do tych danych, a podawane z pami"ci,
mog=yby by: z=e, nie>cis=e.
 WYPISY
Przysz=o nakoniec do tego, i/ Witold m[g= jedynie /y: i przestawa: z
w=asn' c[rk' ]Zofi'\, kt[rej zam">ciu z W. ks. moskiewskim rozmaite
k=adziono przeszkody, aby odj': wszelk' nadziej" obcego wsparcia
i pomocy ]Lindenblatt i Karamzin\. Widz'c przeto Witold po=o/enie swe
nie lepszem od niewoli, zadr/a= ze strachu, gdy do< dolecia=y wie>ci,
/e Skirgie==o zamy>la= nawet na odebraniu mu /ycia, gdyby jesz-
cze dalej nie zaprzesta= domaga: si" ojczystych posiad=o>ci, lub
znalaz= osoby, kt[reby mu w tej mierze chcia=y pomaga:. 0165-01-
278, N. 576
Do /ywego zniecierpliwiony ksi'/" nie m[g= d=ugo znie>: takich
obelg – postanowi= za pomoc' or"/a ubie/e: Wilno. Kr'/y podanie
o chytrym podst"pie zaj"cia Wilna. Pod pozorem wprowadzenia
woz[w niby z /ywno>ci' na wesele c[rki, a rzeczywi>cie z ukrytym
w nich zbrojnym ludem; lecz gdy wozy ju/ stan"=y w Wilnie, a Witold
nie nadbieg= z pomoc', tymczasem Sudimont – poufalec ksi"cia
Korybuta, kt[ry by= komendantem miasta – odkry= plan zdradziecki,
i wraz ]natychmiast\ wszystkich zbrojnych wyci'gni"to z woz[w i
wtr'cono do wi"zienia.
tak powiada raport w Kr[lewcu Fol. E, p. 54. Napomyka to/ kr[tko
Wigand p. 301, D=ugosz p. 121, Koja=owicz p. 4.
Po zniweczeniu tej nadziei, nie pozostawa=o Witoldowi jak rzuci:
si" w r"ce Zakonu krzy/ackiego i prosi: jego o pomoc.
Zim' 1390, tj. w ko<cu roku 1390, Witold wys=a= do Prus swych
pos=[w w liczbie ponad stu, z zak=adnikiem Glebem Swiatos=awi-
czem, kniaziem Smole<ska, trzymanym u Witolda w wi"zieniu, by
zawarli nowy traktat z Zakonem przeciw Jagielle i Skirgielle. Zakon
– maj'c na uwadze prawne pozyskanie ?mudzi – pocz'= czyni:
przygotowania do wojny z Litw' ª...i mistrz wys=a= do Grodna pos=[w
dla um[wienia si" o wszystkiem z Witoldem.º 0165-01-279, N. 576
W akcie pisanym na pergaminie, w j. staroniem., nad Like ]jez. E=k\
ª...roku pa<skiego 1390 w najbli/sz' >rod" przed >w. m"czennikami
Fabianem i Sebastianem ]19 stycznia\, Witold i Iwan Holsza<ski,
syn Ougimunta zobowi'zali si" wielkiemu mistrzowi Konradowi
Zölner w przeci'gu roku zap=aci: za prowiant, kt[ry b"dzie z Prus
dostarcza= Witoldowi do Litwy, dla prowadzenia wojny z Jagie==' i
Skirgie==', w celu odzyskania swego dziedzictwa&
My Witawt, z Bo/ej =aski, ksi'/" =ucki i grodzie<ski, wyznajem jaw-
nie obecnym listem i dajem wszystkim wiedzie:, i/ zawarli>my z wlk.
mistrzem Konradem Zolner przedwst"pn' umow" ]vorworten\&
Cokolwiek na nasze /'danie, przy>le nam z Prus m'ki i innych
rzeczy, za to wszystko jemu, Zakonowi i jego sukcesorom, dobro-
wolnie i wiernie, bez wszelkiej chytro>ci zap=acim sami z naszymi
sukcesorami. Je/eliby napomnia= nas o uiszczenie rzeczonego
d=ugu – tedy za rok od obecnego terminu powinni b"dziemy jemu
zap=aci:. Wyp=aciwszy w przeci'gu roku d=ug wzmiankowany, je/eli-
by>my po co posy=ali do kraju pruskiego, b'd{ do wielkiego mistrza,
b'd{ do jego pe=nomocnik[w i urz"dnik[w – mamy zawsze pos=a:
im list nasz z przywieszon' piecz"ci', w kt[rym b"dzie wyra/ono
przys=ania czego /'damy }w kt[rym b"dzie spis /'da<, J.D.|, a to
dlatego, aby przy /'daniu zap=aty – m[g= nam z=o/y: udowadniaj'ce
nasze listy, co>my od niego wzi"li; i za to wszystko zap=acim mu
wiernie bez wszelakiej chytro>ci, jak wy/ej wyra/ono. Wszystko to,
my – ksi'/" Witawt, z o>wieconym ksi"ciem Iwanem z Galschan,
synem Ougemunda, honorowo i niez=omnie zamierzamy dotrzyma:
z naszymi nast"pcami, tak, jakby by=o zaprzysi"/one. Dla wi"kszej
wiary, my – Withawt, z ksi"ciem Iwanem z Galschan do obecnego
listu obaj przywiesili>my nasze piecz"cie.
Dan nad Like }E=k|, roku pa<skiego 1390, w najbli/sz' >rod" przed
m"czennikami Fabianem i Sebastianem ]19 stycznia\.
Orygina= w j. =aci<skim, opatrzony dwiema piecz"ciami& Witolda – na
czerwonym wosku, dobrze zachowana, i Iwana, s. O=gemunda – na
/[=tym wosku, z napisem w j. s=awia<skim, by= w tajnym archiwum
Kr[lewca, szuflada 52, nr 11, i szuflada 56, nr 1, sk'd tre>: zaczerp-
n'= I. Dani=owicz, Napierski, i inni. 0165-01-279, N. 578
Wkr[tce po tej umowie 40 tys. wojska Zakonu wtargn"=o do Litwy
pod dow[dztwem marsza=ka Zakonu. Z='czy= si" z nimi Witold ze
swymi zaci'gami. Obr[cono drog" ku Kiernowu nad Wilj', ale za=oga
przestrze/ona, spali=a zamek. Stamt'd rzucono si" na Mejszago=",
kt[rej za=oga z 1100 ludzi z=o/ona mocno si" broni=a, atoli podda: si"
musia=a po wybiciu 400 Litwin[w, i ogniem zamek strawiony. Przez
12 dni niszczono wszystko w litewskim kraju, zabito wi"cej tysi'ca
ludu i po tym krwawym dziele, pasowano na rycerskie dostoje<stwo
walcz'cych w Litwie cudzoziemc[w. Uprowadzaj'c do Prus wi"cej
2000 niewolnik[w, z=o/ono dzi"kczynne mod=y za tak zwany, w
duchu wielce pomy>lny najazd ]Reisa\ i pob=ogos=awienie or"/
owi Zakonu przez Boga. Wigand powiada& Vexillum s. Georgii tenuit
dominus Appil Vochs de Flanken, comes de Morse vulgariter et dominus
de Marka vulgariter insignia militaria susceperunt. 0165-01-280, N. 578
Chytry mistrz Konrad Zölern przewidywa=, /e Witold zerwie przy-
mierze z Krzy/akami, wi"c /on" Witolda i jego c[rk", wraz z ich
krewnymi rozmie>ci= po r[/nych zamkach, pod stra/'. Tak/e Zyg-
munta – brata Witoldowego, i wielkiego kniazia Smole<ska ]Gleba
Swiatos=awicza\, kt[rego przywi[z= Witold jako niewolnika, lat trzy
wi"zi= w Marienburgu jako zak=adnik[w, gdy dalsza dru/yna Witolda
po innych zamkach pilnie strze/ona by=a.
Bole>niej jeszcze uczu= Witold nierozwag" swego kroku gdy Litwini
napadli na celniejsze zamki, kt[re by=y wiermymi Witoldowi& Brze>:
Litewski, +uck, i Sura/ nad Narwi'; zdobyli je, tak, /e przy jednym
Grodnie zosta=. Lecz i Grodno by=o oblegane w marcu 1390 przez
polskiego kr[la Jagie==" i Skirgie==". Broni=a si" za=oga z Litwin[w
i Krzy/ak[w z=o/ona, zw=aszcza gdy Witold z marsza=kiem Zakonu
przyci'gn'= na odsiecz. Lecz zaledwie marsza=ek odci'gn'= do granic
pruskich, gdy zwada wszcz"ta pomi"dzy Litwinami i Krzy/akami
za=og" sk=adaj'cymi, zdradliwie podda=a Grodno Jagielle ]Linden-
blatt\. Opuszczony od wszystkich Witold, nie maj'c nigdzie przychyli:
sko=atanej g=owy, uda= si" na ?mud{, kt[ra jedna by=a mu jeszcze
wiern' i zacz'= namawia: pan[w, aby przyznali go za zwierzchnika i
poddali si" Zakonowi w celu jedynie wydalenia niemi=ego Skirgie==y
]Voigt, tom V, str. 537–538\.Trzyletnie utrzymanie familii Witoldowej
oszacowa= Zakon na 100 tys. marek, kt[re Witold zobowi'za= si"
wynagrodzi:.
W tym roku, zaproszony przez Witolda do Marienburga ksi'/" ma-
zowiecki Henryk, na zar"czyny c[rki Witoldowej z wielkim kniaziem
Moskwy, zapami"tale zakocha= si" w pi"knej siostrze Witolda,
zwanej Ryngalla, z kt[r' o/eni= si" w Marienburgu, porzucaj'c stan
duchowny. Ksi"cia tego u/y= sekretnie Jagie==o do namawiania
Witolda, aby powr[ci= do ojczyzny, obiecuj'c wynie>: go na wielkie
ksi"stwo. T' pochlebn' nadziej' =echtany Witold, wszystko gotowa=
do powrotu.
W tym roku przeje/d/a przez Nowogr[d z Gda<ska wieziona c[rka
Witolda do Moskwy, w towarzystwie Iwana Algimuntowicza. 0165-
01-281, N. 579
Co si" sta=o ze zwi'zkiem Henryka zawartym w Marienburgu$
Zakrawa na jeszcze jedn' opowie>: podbarwiaczy dziej[w& Gedymin
o/eniony z wdow' po Witenesie, dialogi Jagie==y z kr[low' Jadwig'
o Proxy morduj'cym Kinstuta, grecki car Konstantynopola zalecaj'cy
si" do pi"knej Olgi, itp. ?e Ryngai==a wkr[tce jecha=a do Moskwy,
jeszcze w tym samym roku – poddaje w w'tpliwo>: wiarygodno>:
o/enku z ni' Henryka w 1390.
1391. Zawrza=a wojna mi"dzy Krzy/akami a Litw'. Krzy/acy opa-
nowali bieg Niemna od Kowna do Grodna, a Zygmunt Luksemburski,
w porozumieniu z Krzy/akami, wyst'pi= z projektem rozbioru Polski
mi"dzy o>cienne pa<stwa. W odpowiedzi na ten projekt, panowie
polscy na zje{dzie w Piotrkowie w r. 1392 ofiarowali tron wielkoksi'-
/"cy w Litwie Witoldowi. 0065-00-180
1392, sierpie<. Pojednanie Witolda z Jagie=='.
1392. Na zje{dzie w Piotrkowie, panowie polscy ofiarowali tron wiel-
koksi'/"cy na Litwie Wito=dowi, pod lennem zwierzchnim Jagie==y.
Za t" cen" Wito=d opu>ci= Krzy/ak[w i uzna= si" lennikiem korony
polskiej. 0065-00-180
1398. Witold daruje ?mud{ dla Krzy/ak[w, ˚1402 rok.
Przedugodne warunki pokoju, um[wionego mi"dzy pe=nomocnikami
Krzy/ak[w i Witoldem, w Grodnie ]dn. 23 kwietnia\ 1398 roku.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
ªMy Aleksander inaczej Witawdt z B. =. }z Bo/ej =aski, przyp. J.D.|
wielki ksi'/" litewski, itd., dajem wszystkim wiedzie:, i/ roku pa<-
skiego 1398 ]literami\ w dzie, >w. Jerzego m"czennika, w naszym
dworze Garthen, odbyli>my rokowanie z dostojnemi i wielebnemi
m"/ami& Wilhelmem z Helfensteyn wielkim kommandorem, hrabi'
Konradem z Kyburga najwy/szym ja=mu/nikiem a kommandorem
elbl'skim, Markwardem z Saltzbach kommandorem Ragnety, Janem
z Schönfeld kommandorem Osterrrody, braci' niemieckiego zakonu
do nas przys=anemi z pe=nomocnictwem przez W. M. Konrada z
Jungingen, dla uczynienia i um[wienia wiecznego pokoju mi"dzy
naszemi krajami litewskimi i ruskiemi, gdziekolwiek po=o/onemi, oraz
krajami pruskiemi i liwo<skimi, gdziebykolwiek si" znajdowa=y.
Na rzeczonym zje{dzie um[wili>my i spisali>my nast"pne }nast"pu-
j'ce| artyku=y&
Artyku= pierwszy. Ksi'/" Witold ust'pi kraje le/'ce mi"dzy nast"p-
nymi granicami ]1\&
pocz'wszy od wyspy Sallyn po=o/onej wy/ej Romejwerdir,
i zt'd id'c w g[r" prosto do Nauwese i >wi"tego lasu,
a odt'd post"puj'c >rodkiem Niewia/y a/ do Wiswilten; dalej id'c
prosto do Roda kamienia le/'cego w A }rzece| zwanego Roda,
od rzeczonego kamienia prosto post"puj'c a/ do Smarden,
od Smarden wyjdzie si" prosto na Apeytenzehe,
od Apeytenzehe w g[r" a/ do drogi Brengeliskiej;
od rzeczonej drogi id'c prosto a/ do Neynemyten,
od Neynemyte prosto post"powa: do uroczyszcza Von der heide,
gdzie Born wytryska;
nast"pnie id'c prosto przez pustyni", tam gdzie poczyna si" Egloffa,
od {r[de= Egloffy prosto post"powa: przez pustyni" a/ do granic
Pskowskich;
te wy/ }wy/ej| opisane granice le/' ku Liwonii.
}Artyku= drugi| 2\ Dalej od kraj[w pruskich, b"dzie mia= zakon ni/ej
opisane granice& od wy/ wymienionej wyspy Sallyn wy/ej Romey-
werder le/'cej, i>: prosto do Suppe,
ztamt'd Supp' w g[r" a/ do jej {rz[de=,
od {rz[d=a Suppy i>: prosto do Metenflys gdzie ona wpada do
Metensee }dzi> jezioro Necko, MN, przypis J.D.|,
od tego miejsca idzie si" po rzece Meten a/ do Beber,
a Biebrz' id'c mil" ku Nare }niemiecka mila 9,26 km, J.D.|,
od tego miejsca g[r' w Nare.
3\ Witawdt >lubuje zakonowi, i/ skoro ksi'/" Symaske }Ziemowit|
lub jego sukcesorowie }nast"pcy| wykupi' Wese }Wizn"| wtedy
on powinien b"dzie ustali: z Symaszk' granice wedle opowie>ci
starych ludzi.
4\ Witawdt osobi>cie ze sw' >wit' a/ do zgonu mocen polowa: w
granicach zakonu nad Supp' i Biebrz', ilekro: zapragnie, wzajem-
no>: tak/e s=u/y W. M. }wielkiemu mistrzowi, przyp. J.D.|.
Itd. – 24 artyku=y.
Przypis ]1\ W =aci<skim }tek>cie| tak poprawiono&
Granice mi"dzy naszemi krajami a ziemiami zakonu, oznaczyli>my
w nast"puj'cy spos[b.
Pocz'wszy od wyspy Sallyn le/'cej na Niemnie, kt[ry ma w sobie
inn' wysp" zwan' Romeywerder, pocz'wszy wi"c od g[rnej strony
Sallyn, idzie si" prosto do rzeki Naweze dolin', na kt[rej le/y las
zwany Heiligenwald ]>wi"ty\.
Istotnie, tak by=o i tak jest& wyspa Sallyn le/y na Niemnie, obok
p[=wyspu }werder| Romey, w pobli/u kt[rego znajdowa=o si"
Romowe, u uj>cia rz. Niewia/y ]lit. Neve≈is\ do Niemna, dzi> wie>
Romainiai – centrum kultu litewskich pogan; komentarz J.D.
1399. lipca 17. Umiera 26-letnia Jadwiga, ur. 1373, kr[l Polski,
c. Ludwika.
1399, sierpnia 12. Bitwa wojsk litewsko-rusko-polskich z Tatarami
n(rz. Worskla, w kt[rej poleg=o “74” ksi'/'t litewskich i ruskich,
zgin'= pan po=owy Podola – Spytek z Melsztyna, zosta=o startych
prawie 80 tys. zbrojnych, a z polskich i krzy/ackich ochotnik[w
zaledwie kilku wr[ci=o do domu. 0065-00-180
Spytek z Melsztyna ginie dwukrotnie na kartkach podr"cznika historii
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
J[zefa Ba=abana, 1922, raz nad Worskl', drugi raz – pod Grotnikami,
w bitwie 1438 lub 1439& ª...a sam Spytek z Melsztyna poleg=.º str. 197
Melsztyn n(Dunajcem, 25 km N od Nowego S'cza, ok. 58 km SEE od
Krakowa.
W spisie kniazi[w poleg=ych kniazi[w nad Worskl', 1399, widnieje knia{
Wspytka Krakowskij.
1400. Konrada von Jungingen, wielkiego mistrza, list do Witolda, z
doniesieniem, /e wielu zacnych go>ci przyci'gn"=o do Prus na pomoc
Zakonowi przeciw ?mudzinom, jako to& ksi'/" Lotaryngii – Karol
Ímia=y z orszakiem 200 zbrojnych, tak/e ksi'/" Wilhelm z Geldrii z
rycerstwem i knechtami. Lecz ostatni – chorob' dotkni"ty – zatrzyma=
si" w Stolpe i zamy>la wr[ci: do ojczyzny. Roku 1400.
Rzeczywi>cie – wr[ci=, i – nie wyszed=wszy z choroby – zmar=.
1400. W=adys=aw Jagie==o, przy odnowieniu Akademii Krakowskiej
]za=o/onej przez Kazimierza W. r. 1347\, wy=uszczaj'c sk=aniaj'ce
go ku temu przyczyny, mi"dzy innymi powiada, /e mia= na celu =at-
wiejsze nawr[cenie swych ziomk[w i poddanych litewskich, kt[rych
– ile swych wsp[lnik[w i towarzyszy zastarza=ych b="d[w i ciemno-
>ci – przez przyj"cie chrztu, przywi[d= na =ono wsp[lnej wszystkich
matki – Ko>cio=a Katolickiego; dzi> za> pragnie przez >wiat=o nauk,
zmi"kczy: i z=agodzi: ich zatwardzia=e serca.
Dan ]pisan\ w Krakowie feria 2 post festum s. Jacobi Apostoli ]26
lipca\ 1400 r.
Akt ten wyra{nie wy>wieca }poja>nia|, dlaczego Akademi" utworzon'
przez Kazimierza }Wielkiego 1333–†1370| dla nauki prawa – Jagie==o
na teologiczn' zamieni=.
Krak[w by= otoczony ludem ruskim, pod/egali Krzy/acy Jagie==", aby
zosta= katolickim aposto=em. Wyrzucali mu w oczy, /e Rusinom wiary
greckiej nie broni – za=o/y= przeto Akademi", aby >wiat=ych teolog[w
i bieg=ych nawracaczy utworzy=.
Komentarz J.D.& nie wiedzia=em, /e Krak[w otoczony by= ludem ruskim
– nowo>: dla mnie, /e by=o tam sporo Niemc[w – tak. Jagie==o ch"tnie
u/ywa= j. ruskiego, i by=o – zapewne – troch" dworzan tak m[wi'cych,
chyba pod terminem «Krak[w» na my>li mia= otoczenie kr[la, jego
dw[r, jak dzi> o rz'dach& Moskwa, Berlin, Pary/, itp.
Uniwersytet Jagiello<ski za=o/ony za pozwoleniem papie/a kt[re na-
desz=o 1370, umieszczony w domach wykupionych z r'k /ydowskich
przy ul. >w. Anny; pierwszym rektorem by= Stanis=aw ze Skalmierza;
za czas[w Jagie==y nauczali tylko ksi"/a, g=[wnie teologii na potrzeby
misyjne na Rusi i Litwie. W>r[d grona profesor[w odznacza= si" teo-
log Maurycy Rwaczka, mnich, Czech z pochodzenia. J[zef Ba=aban
0065-00-181
UJ za=o/ony 1364, nie w 1370 wg J. Ba=abana 1922.
1402. Swidrygie==o traktatem odst'pi= Krzy/akom ?mud{;
traktat Jagie==y i Skirgie==y z 1382 – fa=szerstwem Krzy/ak[w.
ªTraktat pokoju wiecznego, zawarty mi"dzy ksi"ciem dziedzicznym
Litwy i Rusi, i panem Podola Boles=awem }Swidrygie=='| – z jednej
strony, a wielkim mistrzem Konradem Jungingen i jego pruskim Zako-
nem – z drugiej strony; moc' kt[rego Swidrygie==o zobowi'za= si"&
1\ Zaniecha: wszelkich poprzednich wa>ni, niezg[d i spor[w,
jakie niedawno wybuchn"=y mi"dzy nim a Zakonem, i zamieni: je
na wieczny pok[j na korzy>: wiary >wi"tej; szerzy: we wszystkich
swych pa<stwach wiar" katolick' rzymskiego obrz'dku wedle ca=ej
przemo/no>ci, i dzia=a: to wszystko na rzecz papie/a i pa<stwa
rzymskiego, do czego s' zobowi'zani chrze>cija<scy monarchowie
i kr[lowie; nie pustoszy:, ani ze swych pa<stw dozwala: najazd[w
na chrze>cija<skie kraje, skoro by do tego zmusza=y domierzane
mu krzywdy i niesprawiedliwo>ci.
ale w jedn' stron", Krzy/ak[w ostatnie nie obowi'zuje, gdyby Litwini
czy Rusini krzywd" im wyrz'dzili – Swidrygie==" jedynie.
2\ Zachowa: niez=omny pok[j z Zakonem, oraz jego krajami, bisku-
pami, pra=atami i kapitu=ami Prus i Liwonii, ani kojarzy: si" przeciw
nim z kimkolwiek.
3\ Granice Zakonu& pocz'wszy od wyspy Sallin i ni/ej Romeywerder,
kt[ra wyspa Sallin dostanie si" Zakonowi; dalej id'c po rzece Niewia/y
dolin' a/ do lasu zwanego Heiligenwald, i do Wiswilt, nast"pnie do
wielkiego kamienia zwanego Roda, le/'cego na rzece Aa, i gminnie
mianowanego Roda; od kamienia do stawu lub jeziora Smarden, od
 WYPISY
tego prosto do jeziora Apeitensee i drogi zwanej Brenhelsk'; odt'd
prosto do Nenemiten, stamt'd do ko<ca czyli wierzcho=ka Meriey
zwanej w gminnej mowie de Heyde, a/ do {rz[d=a, od kt[rego
{rz[d=a prosto do pustyni zowi'cej si" Wiltenisse tam gdzie jest
{rz[d=o rzeki Elholffe; od tej pustyni Wiltenisse prosto a/ do granic
pskowskich, kt[re wszystkie }te| miejsca s' na granicy Liwonji.
Od strony za> pruskiej; pocz'wszy od wyspy powy/ej Sallin –
prosto do rzeki Suppe zwanej, a/ do jej {rz[de=; od niej prosto do
rzeki wyp=ywaj'cej z jeziora zwanego Mettensee }dzi> Necko|, od
niego bior'cej nazwisko, id'c t' rzek' – a/ ku rzece zwanej Be-
ber }Biebrza|, a dalej id'c po tej rzece – a/ do granic Mazowsza.
4\ Wszystkie kraje rzeczonemi granicznemi kopcami zaj"te, zostan'
wieczn' w=asno>ci' Zakonu, kt[rych ca=kiem ksi'/" si" zrzeka.
5\ Wszyscy ludzie Zakonu, ch=opi, rycerze, i jakiegokolwiek b'd{
stanu, zbiegli ze ?m[jdzi po traktacie zawartym z Witoldem – b"d'
powr[ceni }zwr[ceni| Zakonowi, skoro }jak szybko, gdy tylko| ksi'/"
obejmie w posiadanie swe ojczyste kraje.
6\ Handel wolny b"dzie poddanym Zakonu i wy/ej rzeczonych parafij,
w krajach ksi"cia i pod jego obron' bez /adnych ce= i zdzierstw,
pr[cz ce= zwyczajnych i starodawnych, do kt[rych jego poddani s'
zobowi'zani.
7\ Przyrzek= Íwidrygie==o nie przyjmowa: do zwych ziem /adnych
ludzi Zakonu& w=o>cian, mieszczan, i rycerz[w, bez zezwolenia
Mistrza; /adnych wojsk i pojedy<czych ludzi nie przepuszcza: przez
sw[j kraj ku szkodzie Zakonu, ale ma si" im opiera: z ca=' si=', i
nie dawa: przytu=ku bannitom Zakonu.
8\ Potwierdza..., itd. 0165-01-329, N. 744
Wyznaczona granica odcina=a ?mud{ lini' biegn'c' po rzece Beber
]Biebrza, na Mazowszu\, wyspie Sallin ]na Niemnie, 7 km poni/ej
Kowna\, Niewia/y, zakolu rz. Aa ]Musza\, jez. Apaszczia, Nenemiten
]dzi> Jaunjelgava lub Skrπveri, obie nad Dzwin'\ i {r[de= Meriey
]ju/ w g="bi Liwonii\.
Witold tak/e j' odst'pi=, w ˚1398, i dwukrotnie nadmienia&
• w 1401, w skardze do ksi'/'t Rzeszy Niemieckiej, powiada,
i/ ch"tnie ust'pi= ?mudzi Zakonowi, 0165-01-324, N. 729
• w 1404 potwierdza traktat zawarty 1398 z Zakonem Pruskim
i Inflanckim na wyspie Sallin. 0165-01-341, N. 789
1410, lipca 15. Bitwa pod Grunwaldem ]Tannenbergiem\.
Po='czone wojska polsko-litewskie, wspierane przez posi=ki czeskie
pod wodz' Jana ?i/ki z Trocnowa, i niewielki oddzia= Tatar[w, po-
kona=y Krzy/ak[w. Ze strony krzy/ackiej by=o 51 chor'gwi, co czyni=o 16
tys. koni, polskich chor'gwi by=o 52, w sile 15,6 tys. koni, litewsko-ruskich
– 40 chor'gwi, czyli 8 tys. koni.
1413, pa{dziernika 02. Unia Litwy z Polsk' w Horodle.
Nie by=a to unia na r[wnych prawach.
Po >mierci Witolda }†1430| Litwini zobowi'zali si" obra: w[wczas
wielkim ksi"ciem osob" wyznaczon' przez kr[la }Jagie==" †1434|
za zgod' Polak[w. Chocia/ Litwini proponowali odwrotno>:& }a|
w razie >mierci kr[la }Jagie==y| bez prawnych nast"pc[w, nowa
elekcja zostanie przeprowadzona z Witoldem i Litwinami – Polacy
nie zamie>cili punktu w dokumencie Unii.
ªCho: w sprawie unii polsko-litewskiejprowadzono wcze>niejsze
rokowania, nie zdo=ano w sprawach wsp[=/ycia obu pa<stw doj>:
do pe=nego porozumienia. Wystawiono te/ trzy dokumenty& kr[la i
Witolda oraz osobno pan[w litewskich, osobno pan[w polskich. We
wszystkich trzech dokumentach obiecywano utrzymanie ='czno>ci
mi"dzy Polsk' i Litw'. Tak Polacy jak i Litwini przyrzekali sobie
prowadzi: wsp[lnie polityk" zagraniczn'. Dwa pierwsze dokumenty
m[wi=y dalej, /e po >mierci Witolda Litwini obior' ksi"ciem tego,
kogo wska/e Jagie==o i Polacy, w zamian jednak wymaga=y, by
Polacy wybieraj'c nast"pc" po Jagielle uczynili to w porozumieniu
z Litwinami. Oba ostatnie punkty zosta=y jednak pomini"te w doku-
mencie polskich pan[w.º 0139-00-100
Ziarno wy/szo>ci i odr"bno>ci polskiej szlachty zaowocowa=o po
wiekach rozpadem unii, gdy nowa, litewska inteligencja, wyros=a z
warstwy ch=opskiej, uderza=a w nutk" zawi>ci ch=opa do pana.
W Unii, 47 polskich rod[w przyj"=o 47 Litwin[w z kilku litewskich
rod[w, wszyscy z rodu Gedymina †1341, w tym kilku braci, i ojc[w
z synami. Unia – nadaj'c herby – rozdzieli=a tych ludzi.
Do zmy>lenia nale/y zaliczy: powtarzane cz"sto& Czterdzie>ci siedem
rodzin szlacheckich polskich przyj"=o tyle/ rodzin litewskich do swego
herbu, uznaj'c je za swych syn[w i braci. 0065-00-186
1414, jesie<. Rozejm z Krzy/akami na dwa lata.
1414. Sob[r w Konstancji.
1422. Rozgorza=a ponownie wojna polsko-krzy/acka.
1424, pa{dziernika 31. Jagie==o, lat 73 ]ur. 1351\ ma pierwszego
potomka p=ci m"skiej, z czwartego ju/ ma=/e<stwa, zawartego
1422.02 z So<k' z Holsza<skich †1461.09.21.
Urodzi=a mu tak/e Kazimierza Jagiello<czyka, ¿1427.11.30 –
†1492.04.07, wielkiego ks. lit. 1440 i kr[la Polski 1446–1492.
?ony W=adys=awa Jagie==y&
• Jadwiga, x1385.02–†1399.07.17, c. Ludwika, kr[la W"gier,
• Anna, x1402.01–†1416.03.20, c. Wilhelma, hrabiego Cilly
]zwana Cylejsk'\, wn. Kazimierza Wielkiego †1370,
• El/bieta, x1417.05–†1420.05.12, c. Ottona z Pilczy, wojewody
Sandomierza, wdowa po Wincentym z Granowa
]zwana El/biet' z Pileckich Granowsk'\,
• So<ka, x1422.02–†1461.09.21, z Holsza<skich.
Z Ann' Cylejsk' Jagie==o mia= c[rk" Jadwig", zar"czon' z 7-letnim
Fryderykiem – synkiem burgrabiego Norymbergi, z rodu Hohenzol-
lern[w }ja s'dz", /e Jagie==o by= bezp=odny – wysi=ek Lach[w, tak
te/ z So<k' – p=odzi= w wieku lat ponad 70|.
Daty od stycznia do marca w='cznie wymagaj' ponownego spraw-
dzenia, jakim kalendarzem opisane – starym ]u/ywanym do 1582 r.\,
ko<cz'cym rok 24 marca, czy te/ nowym, rok od stycznia – kt[rego
u/ywali badacze ostatnich stu lat, opisuj'c >lub Jagie==y – b="dnie –
1386, bo w lutym.
1425, kwietnia 25. Na zje{dzie w Brze>ciu Kujawskim uznano W=a-
dys=awa }s. W=adys=awa Jagie==y, lat 74, i So<ki z Holsza<skich,
urodzonego 1424, pa{dziernika 31, a wi"c 6-miesi"cznego|, nast"pc'
tronu, ale pod warunkiem zr[wnania i ujednostajnienia praw dla
wszystkich ziem i warstw narodu.
system s'downictwa przybiera ksz=at, od czas[w czeskich, gdy Wac=aw,
kr[l Czech i Polski ustanowi= starost[w ]1296–1302\ maj'cych w r"ku
s'downictwo kryminalne i nadz[r nad wi"zieniami.
Wynika z tego, /e system praw i wymiaru kar nie by= dot'd jednolity.
Kr[l W=adys=aw zgin'= w bitwie z Turkami pod Warn', 1444.09.10,
zwany st'd W=adys=awem Warne<czykiem.
1429. Na zje{dzie w +ucku, Witolda z Jagie==' i Zygmuntem Luk-
semburczykiem – Zygmunt zaoferowa= Witoldowi koron" kr[lewsk'.
Witold, po pewnych wahaniach – z aprobat' pan[w litewskich –
zgodzi= si" na jej przyj"cie. Panowie polscy zatrzymali na drodze
wys=annik[w Zygmunta z koron', i nie przepu>cili ich na Litw",
obawiaj'c si", /e Litwa w ten spos[b uniezale/ni si" od Polski.
W=adys=aw Czapli<ski – Zarys dziej[w Polski do roku 1864, str. 100–101.
Po d=ugoletnim, pe=nym zas=ug dla Litwy panowaniu powzi'= Wito=d
w=o/y: na sw' g=ow" koron", ale papie/ mu j' odm[wi=.
schizmy ci'g dalszy – Aleksander ¯ gr., chrzestnym imieniem Wito=da.
Za wiedz' Jagie==y mia= Wito=d otrzyma: koron" z r'k cesarza nie-
mieckiego Zygmunta Luksemburczyka. W r. 1429 nast'pi= zjazd w
+ucku cesarza z panami Litwy i Polski. Przybyli te/ liczni ksi'/"ta ruscy
a nawet Krzy/acy. Na zje{dzie si" pokaza=o, /e Zygmunt nie porzuci=
swej polityki nieprzyjaznej wzgl"dem Polski, /e pomawia Wito=da
do zerwania po='czenia Litwy z Polsk' i do zawarcia przymierza z
Zakonem przeciw Polsce. Wyznaczono nawet dzie< koronacji }nie
przytoczony przez Ba=abana|. Ale panowie polscy nie dopu>cili do
niej. Zjechali si" w dniu 8. wrze>nia 1429 w Sandomierzu.
0065-00-191
1429, wrze>nia 08. Na zje{dzie w Sandomierzu stan"=a uchwa=a,
/e Polska i Litwa ma mie: jednego panuj'cego, kt[ry by=by kr[lem
Polski i wielkim ksi"ciem litewskim.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 WYPISY
Dalej Ba=aban przytacza – w moim odczuciu – zmy>lenie na potrzeb"
Jagie==y, bo bez sensu&
Jagie==o zrzeka= si" tronu polskiego a ofiarowa= go Wito=dowi. Ofiary
tej Wito=d nie przyj'= i tem okaza= sw' wielkoduszno>:; wiedzia=
bowiem, /e Litwa bez Polski osta: si" nie mo/e.
Dalej, o mi=o>ci Wito=da do ojczyzny, by w ko<cu& z=o/y= na =o/u
>miertelnym na r"ce swej /ony, Anny, /e w r"ce Jagie==y sk=ada
godno>: wielkiego ksi"cia Litwy. Bohater Litwy rozsta= si" ze >wiatem
27. pa{dziernika 1430 r. 0065-00-191
Zmy>lenie, bo bez sensu&
• je/eli kr[l Polski w=ada= jednocze>nie Litw' – to nic nie sta=o na prze-
szkodzie by godno>: wielkiego ksi"cia przyj':, je/eli Litw" mi=owa=, i
Litwa nie mog=aby osta: si" bez Polski, jak Ba=aban chce.
• by=y to czasy feudalne – bili si" o posiad=o>ci, z kt[rych /yli, a tu
mi=o>: do ojczyzny znalaz=a si" u Wito=da.
• ja my>la=em, /e Jagie==o okaza= wielkoduszno>: Wito=dowi, ofiaruj'c
mu tron polski, a tu Wito=d okaza= si" wielkodusznym, nie przyjmuj'c.
• Jagie==o doszed= do w=adzy w przest"pczy spos[b, wi"c nie po to, by
ofiarowa: j' komu – cz=owiek bez skrupu=[w i bez sumienia, ˚1380.
• gdyby nawet gest by= prawd' – by=oby to, jak mawiaj' angloj"zyczni&
too little, too late ]zbyt ma=o i zbyt p[{no\ – obaj /ycie mieli za sob'&
Jagie==o ]ur. 1351\ – lat 78, Wito=d ]ur. 1354\ – lat 75; m'drze post'pi=by
Wito=d w takiej sytuacji – Jagie==o karmi= si" ca=e /ycie krzywd' Wito=da,
to niech i ko<c[wk" zje; nie zaciera: jego post"pku.
Zmy>lenie, gest maj'cy na celu wywo=anie dobrego wra/enia o Jagielle,
kt[re nic go nie kosztowa=o, bo nie mia=o najmniejszego skutku – na
samych s=owach rzecz si" zasadza, dialogu – hipoteza.
1431, lato. Wojna polsko-litewska przerwana wnet rozejmem.
Potem za> Krzy/acy uderzyli na Polsk". Polacy na zje{dzie w Sie-
radzu zdecydowali si" uzna: Íwidrygie==" za w=adc" Litwy, ale ten
nie chcia= zerwa: swego sojuszu z Zakonem.
Zygmunt, s. Kinstuta, zmusi= Íwidrygie==" do opuszczenia Litwy.
Íwidrygie==o znalaz= oparcie w Po=ocku, i – popierany przez ko=a
ruskie – podj'= walk" z Zygmuntem. 0139-00-101
1432.10.15. Zygmunt, wielki ksi'/" litewski, stwierdza, /e Horod=o
z okr"giem nale/a=o i nale/e: ma do Korony polskiej.
Odpis sporz'dzony przez Jana D=ugosza, z oznakami fa=szerstwa&
• orygina= nie istnieje i nie by= znany, poza J. D=ugoszem,
• >wiadkowie przepisani z dokumentu wystawionego tego samego
dnia& 1432.10.15 ]oryg. istnieje\, z opuszczeniem pi"ciu wa/nych,
znajduj'cych si" w pocz'tkowej cz">ci listy; opuszczeni&
5. Symeon Iwanowicz }¯ Iwan ¯ W=odzimierz kij. ¯ Giedymin|,
6. Fedor Korybutowicz }¯ Korybut ¯ Olgierd †1377 ¯ Giedymin|,
7. Hostyk – kasztelan wile<ski }¯ Fedor †1399 ¯ Patrik ¯ Narim.|,
8. Micha= zwany Kie/gai=' – kapitan ]g=owa, rz'dca\ ?mudzi,
9. Jan zwany Jawnut' – palatyn trocki }¯ Wolimunt ¯ Jewnuta|,
• w XIII w. Horod=o nale/a=o do rodu Romana wo=. †1205.06.19.
Pierwowz[r mia= 22 >wiadk[w, odpis – ich 17-tu, w tym 13 bojar[w.
1434, maja 31·czerwca 1 ]zapewne w nocy\. Umiera W=adys=aw
Jagie==o, kr[l Polski po 1385.
W=adys=aw Jagie==o, lat 83 ]¿1351 – †1434\ ªJagie==o pr[bowa=
po>redniczy:, ale zmar= nieoczekiwanie 1 czerwca 1434 r.º wg
W=. Czapli<skiego ]str. 101\, jest tam Auksztota jako centralna
Litwa ]str. 102\, Spytek gin'cy w bitwie pod Grotnikami w 1439
r. ]str. 106\.
Lat 83 – zmar= nieoczekiwanie.... Zapewne mia= na my>li « nie oczekiwa-
nie» ]otoczenie nie oczekiwa=o jego >mierci, bez oczekiwania na >mier:\,
bo nieoczekiwanie& 1. niespodziewanie, 2. w spos[b zaskakuj'cy.
«zmar= nieoczekiwanie» stosuje si" do os[b m=odych.
Jeszcze raz, od ok. 1315 obraz wydarze< nie jest pe=ny ze wzgl"du na
brakuj'ce strony ksi'/ki Ignacego Dani=owicza – Skarbiec Diplomat[w,
Wilno, 1860 ]poz. lit. 0165\, z kt[rych odbitek nie wykona=em przed wyjaz-
dem z Polski 1981.
W czasie moich pobyt[w 1999, 2003, Biblioteka Narodowa w Warszawie
zamkni"ta by=a na ca=y lipiec i sierpie<.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
W przepisanej, fragmentarycznej tre>ci znajduj' si"&
• Uzupe=nienia i poprawki, kt[rych w dziele Ignacego Dani=owicza nie ma,
orzeszek& Strasthon de Hostrecki, 1387 ]0165-10-269, N. 544\ to Christian z
Ostrowia – cz=onek polskiego poselstwa w akcie pisanym 1386 ]0165-01-
258, N. 513\, opiekun Kazimierza Wielkiego †1370;
ko/uch – bielizna osobista; skarby – naczynia kuchenne, {le t=umaczone
na kosztowno>ci; poprawia=em te/ b="dy w lokalizacji miejsc, np. bitwa nad
rzek' Strebe 1347, i styl zda< – eliminowa=em chaos ich sk=adni, np.
u Dani=owicza& Nie czu= si" zakon na si=ach oprze: si" przemocy dw[ch
ksi'/'t... 0165-01-183, N. 369,
u mnie& Zakon nie czu= si" na si=ach oprze: przemocy dw[ch ksi'/'t...,
u Dani=owicza& ...zbierali now' na poga<sk' Litw" krzy/ow' wypraw",
u mnie& ...zbierali now' wypraw" krzy/ow' na poga<sk' Litw",
u Dani=owicza& Zgromadzaj'cy si" zewsz'd do Wroc=awia krzy/ownicy,
przed rozpocz"ciem zimy 1343 r. nadeszli do Prus.
u mnie& Krzy/ownicy, zgromadziwszy si" zewsz'd we Wroc=awiu, przed
rozpocz"ciem zimy 1343 dotarli do Prus.
Dani=owicz u/ywa= czasem – zbytecznie – synonim[w& reszt" pozosta='
]str. 185\, szybkim p"dem ]str. 187\, w jej uroczyste >wi"to ]str. 189;
uroczysty dzie<, czyli >wi"to, jedno albo drugie\, ma=a garstka ]str. 193\,
ci'gn'= po nad Dejm' ]str. 194; po Dejmie, czyli wzd=u/ ¯ podle, lub nad
Dejm'\, sam osobi>cie ]str. 195\, mocn' twierdz" ]str. 199\, czyli ]str. 199;
gdy czy ^ li& wyznajcie wi"c, czyli jest to prawd'#\, oryginalny transumpt
=aci<ski ]poniek'd logiczne, ale =atwo wprowadzaj'ce w b='d – «orygina=»
nale/y do pierwowzoru, autentyku dokumentu, a ka/da kopia, pierwsza
– oryginalna, druga – kopia z kopii, czy ostatnia, jest tylko «kopi'»\. Nie
b"d'c >wiadom sk=onno>ci I. Dani=owicza, zwr[ci=em niegdy>, bo przed
wielu laty, na inne zestawienia tego rodzaju, zaowocowa=o to has=em
«synonim» w s=owniczku, pod nr 1680.
Komentowa=em pope=nione b="dy, merytoryczne i drukarskie, itp.
Jest ich znaczna liczba, problem =atwy do zauwa/enia. Nie cytowa=em&
Po sem /e hostej Pskowskich p o r u b i ]zachwyci=\ i towar otnja.
powinno by:& ...hostej Pskowskich p o r u b i i towar otnja ]zachwyci=\,
bo porubi ]por'ba=, wyr'ba=, wysiek=\.
• A – przede wszystkim – zmieni=em system kalendarza, wracaj'c do sta-
rego, julia<skiego, kt[rym odliczano lata w Íredniowieczu, tj. gdy rok ko<czy=
si" 24 marca; nowy rok – od wiosny, o czym na samym pocz'tku, ˚nr 798.
Ignacy Dani=owicz mniema=, /e rok rozpoczyna= si" 1 stycznia, jak dzi>,
i – przez to – zamieszcza= b="dnie kolejno>: traktat[w, potencjalnie
odwracaj'c nast"pstwa – przyczyny i skutki& po styczniu nast"powa=y u
niego& wiosna, lato, jesie<.
I tak, w grudniu 1384 przyby=o do Krakowa poselstwo Jagie==y z pro>b'
o r"k" 12-letniej Jadwigi, kr[la Polski, a w 2 marca 1384 panowie polscy
na zje{dzie w Radomsku przystali na propozycj", tj. w ok. 3 miesi'ce
p[{niej.
A tak, jak dotychczas, najpierw panowie polscy zgodzili si", w marcu, a
poselstwo Jagie==y przyjecha=o w grudniu, po wyra/eniu zgody – lapsus.
Tak u J. Ba=abana 0065-00-172, 173, przez przypadek lub nie ]by unikn':
uzmys=owienia sobie niedorzeczno>ci\ – nie zestawi= danych razem.
Zupe=nie zbytecznie chrzest, >lub, i koronacja Jagie==y opisana 1386, tj.
wed=ug nowego kalendarza ]poz. lit. 0443\. Gdy nie wszystkie daty prze=o-
/one na nowy – powstaje zamieszanie w zestawieniu z pozosta=ymi, i b"-
dzie dot'd – dop[ki badacze korzysta: b"d' z tre>ci orygina=[w, a jest to
praktycznie proces bez ko<ca. Tym samym i zamieszanie. Kr[tsz' drog'
jest przestawienie si" czytelnika, badacza, na stary kalendarz, dla zrozu-
mienia kolejno>ci wypadk[w, czyn[w, zaj>:. Polacy i Rosjanie lubuj' si"
w gmatwaniu rzeczy prostych – dzia=alno>: zwana naukowo>ci'.
• Zmieni=em pisowni"&
u I. Dani=owicza& zt'd, bespieczny, jeografia, zakon, Mistrz, Stycze<, itd.,
u mnie& st'd, bezpieczny, geografia, Zakon, mistrz, stycze<, luty... itd.;
tak/e, wyeliminowa=em wszystkie podw[jne& attak, mappa, kommissarz,
korrespondent, sukcessor, summa; inne zostawi=em bez zmian, cho:
dzi> r[/nie pisane, bo nadal tak rozumiane, lub wstawia=em nowe formy,
opatrzone klamrami } |.
Aspekt przytaczania {r[de= ]gdzie te informacje by=y uprzednio publikowane\
i opis przywieszonych piecz"ci – pe=niejszy u Ignacego Dani=owicza.
Wi"cej te/ informacji dotycz'cych Polski, i jej stosunk[w z s'siadami.
Mimo przepisywania tre>ci, jest ona r[/na w znacznej cz">ci
o
przez seri" istotnych zmian, u>ci>le< i obja>nie<.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
y 1058 kroniki bia=orusko-litewskie
stanowisko prawos=awnych z wiary,
lecz duch bia=orusko-litewsko-polski
na mnoga l≠ta i otpusti Koroqdovu hqd;. Togoe 'e zimy byst;
nazwa nieznana w oryginale, przyj"ta od Imp. Akademii Nauk
Akademiczeskij spisok ]Akademicki odpis\
poz. lit. 0001-17.3
• • • • Mixailovih; i syn ego Feodor;. rozoimani bywa po su-
stavom oktqbrq 20. i byvw[ bo togdy knqz[ Ivanu Danilovih[
u-v or;d≠.
V l≠to 6847 “1339”. Ubien; byst; knqz; Alendr;1 pron;skii ot
svoego brata. Toe 'e zimy otpu]en; Tovlubii carem; rat;[ ko
Smolen;sku, a z nim; knqz; Ivan Korotopol; razon;skii, a knqz;
Ivan Danilovih; po carovu slavu2 posla s Tovlubiem knqzq Ko-
stqntina rostov;skogo, Feodora fomin;skogo, a z nim; voevoda
Aleksandr Ivan=vih;, Feodor; Akin;fovih;. I stoq]e ra[3 u
goroda nemnogo dni, a goroda ne vzqwa.
V l≠to 6848 “1340”. Prestavisq knqz; velikii Ivan; Danilovih;
vo hern;cex i vo skimi marta 31, a polo'en; byst; na Moskv≠ v
cerkvi svqtogo Mixaila. knq'iv l≠t 12. Togo 'e l≠ta poide v
odru4 knqz; Semen; Ivanovih; so brat;e[. Toi 'e oseni vyide iz
ordy knqz; Semen; Ivanovih; na velikoe knq'en;e oktqbrq 115.
V l≠to 6849 “1341”. Knqz; veliki Semen; Ivanovih; poide rat;[ ko
Tor';ku i knqz; Ivan;, brat; ego, knqz; Kostqn;tin; rostov;skii
i vsi knqzi rus;kie s nimi% i knqz; Kostqn;tin; suzdal;skii i
Vasilevih;, knqz; Vasilei qroslav;skii i vsi knqzi ruskii z
nimi> i stoq]e u Tor';ku 2 mesqca, i zmiriwasq s novogorodci i
vzqwa hernyi bor;. Togo 'e l≠ta s≠de v Nov≠gorod≠ na Gorodi]i
na knq'en;e knqz; Kostqntin; Vasil;evih; suzdal;skii.
V l≠to 6850 “1342”. Priide rat; litov;skaq ko gorodu Mo'isku6,
posadi po'gowa, a grad ne vzqwa. Toe 'e zimy Ozbqk; car; umre,
a syn ego Heneb≠k; s≠de na carstvo.
V l≠to 6851 “1343”. Knqz; velikii Semen; Ivanovih; spersq s
Novgorodskom knq'en;i so knqzem; Kostqn=tinom i poidowa
v ordu. I dostalo knq'en;e Novgorodskoe knqz[ Kostqntinu
Vasil;evih;.
V l≠to 6852 “1344”. Poide v ordu preosvq]ennyi mitropolit;
Feognost; za prihet; cerkv;i, i mnogu istomu priat; ot carq
za v≠ru xristiqn;sku[, i ukrepi ego bog, vyide na sred;krest-
noi nedeli.
V l≠to 6854 “1346”. Prestavisq knqginq Semenovaq Nastas;q v
hernicax i polo'ena byst; vo cerkvi svqtogo Spasa na Moskv≠.
Togo 'e l≠ta o'enisq knqz; velikii Semen; Ivanovih; u velikoe
knqgini Nastasie Aleksandrovy Marie[, utaqsq mitropolita,
on 'e ne blagoslovi ego i posylawe vo Car;grad blagosloveniq
prositi.
V l≠to 6857 “1349”. Knqz; velikii Semen; Ivanovih; posla v ordu
knqzq Feodora Gl≠boviha, a z nim kilihei Feodor; W[baheev; i
Amin;. I vytqgawe knqzei litov;skyx. Mixaila-Kor;qda, Semena
svislohskogo i Qkwu> i priideni bywa na Moskvu poslom; care-
vym Tutaem. Togo 'e l≠ta poide korol; n≠mec;kii Magnuw; rat;
ko Novugorodu i ne dowed vozq grad Or≠xov. Knqz; 'e velikii
Semen; s=bra voq mnogy i poide boroniti svoei ohiny, i doide
Ist;hyna7, i tu sostigowa ego kilihei iz ordy. Knqz; 'e veli-
kii Semen vozvratisq na Moskvu slywati carevo 'alovanie, a v
Nov;gorod posla brata svoego knqzq Ivana i knqzq Kostqntina
rostov;skogo, i Ivana Okin;xoviha, a z nimi voevoda i voq mnogy.
Toe 'e zimy otnqwa novgorodci Or≠wok. a nemec; poimavwi i
privedowa na Moskvu.
V l≠to 6858 “1350”. Priidowa poslove ot litov;skogo knqzq Ol-
gidra ko velikomu knqz[ Semenu Ivanovihu so mnogymi darmi,
prosq mira i 'ivota svoei brat;i. Knqz; 'e velikii vozem; mir;
h[do u groba svqtogo Petra mitropolita% 'ena n≠kaq 2 l≠ta bez
nogu le'ala, i byst; pro]ena.
V l≠to 6860 “1352”. Mitropolit; Fegnost; blagoslovi vladyku na
vladyhestvo u Suzdal;, i litorgisaq v velikii hetvertok. Togo
'e l≠ta knqz; velikii Semen Ivanovih; poide rat;[ ko Smolen;-
sku, i doide Vywegoroda, i tu sr≠towa i poslove litov;skogo
knqzq Olgirda o miru, o smolen;skom knqzi. Knqz; 'e velikii
Semen; ne ostavi Olgyrdovy prozby, posly ego otpustil; so
hesti[, a sam poide ko Ugr≠. I sr≠towa i posly smolen;skiq so
helobitiem o l[bvi. Knqz; 'e velikii stoq na Ugr≠ nedel[ i
vozvratisq na Moskvu. a posly svoi posla k Smolen;sku.
V l≠to 6861 “1352”. Preosvq]ennyi mitropolit; Fegnost; postavi
Aleks≠q arximandrita svqtogo Ro'estva episkopom v Volodimeri,
a po svoem 'ivot≠ blagoslovi ego na mitropol;[, e'e i byst;. Toe
'e zimy preosvq]ennyi mitropolit; Fegnost; i knqz; velikyi
Semen Ivanovih; poslawa posly svoq vo Car;grad ot velikogo
knqzq Dementeq Dvidoviha, a {r;i Vorob;ev;q ot mitropolita
Artemii Korolin;, a Mixailo }erbatyi. Toi 'e zimy prestavi-
sq preosvq]ennyi Fegnost; mitropolit; i polo'en; byst; na
Moskv≠ vo cerkvi svqtyq Bogorodici vo pred≠l≠. Toe ' vesny
aprilq 26 prestavisq knqz; Semen; Ivanovh;8, knq'iv; l≠t 12.
Togo 'e ta9 posle sorohin; knqzq velikogo Semena prestavisq
knqz; Andrei Ivanovih;. Togo 'e l≠ta priidowa poslove si s
Carqgrada Dementei i so drugy i vynesowa gramoty carevy i
patriarwi. Povelenno byst; Alekse[ vladyci iti vo Car;grad
na mitropoli[. Togo 'e l≠ta byst; zamqtnq vo Carigrad≠% carq
Ioana iz;gnawa, a na carstvo s≠de test; ego, tysqh;skii otca
ego, a car; Ioana b≠'a vo Selun;. I rehe patriqrx; car[% «Ne
dostoit; ti sognav; carq». On 'e ne posluwav; patriarxa, patri-
qrx 'e Kalist; pomqnuv; slovo Xristovo, i'e rehe apostolom
svoim% «Ide'e slovo vawe priimut;, tu prebyvaite», i prohaq.
Vozem 'e zl; svoi izyide iz grada vo Selun;. Car; 'e posta-
viv; nego m≠sto patriarxa Filofeq. I byst; trus vo Carigrad≠,
polata padowa, a nnyx10 mno';stvo dviglosq, a po stranam grad
iz; snovania izvergowasq.
V l≠to 6862 “1354”. Vyide z ordy knqz; Ivan Ivanovih; i sqde na
velikom knq'en;i v Volodimeri marta 25. Togo 'e l≠ta poide
vladyka Aleks≠i na mitropoli[. Togo l≠ta poide iz Litvy v
Car;grad Roman; hernec; na mitropoli[, i vyide, ne prinqwe
bo ego kiqne. Toe ' zimy i oseni vyide is Carqgrada Aleksei
mitropolit; na Rus;. Togo 'e l≠ta o'enisq knqz; Mixailo
Aleksandrovih; u knqzq Kostqntina v Nov≠gorod≠. Togo 'e l≠ta
o'enisq knqz; Boris Olgirdovno[ Frefino[.
L≠to 6864 “1356”. S≠de na knq'en;e na Novgorodskoe knqz; Andrei
Kostqntinovih;. Togo 'e l≠ta xodiv; drugyi Aleksei mitropo-
lit; vo Car;grad> na tu osen; priide.
V l≠to 6865 “1357”. Priide posol; ko Olekse[ mitropolitu, zovuhi
ego k sob≠ nezdravia radi svoego. I poide mitropolit; v ordu, i
provodi ego knqz; veliki Ivan Ioanovih; do Volodimerq. I pri
ix za''esq sv≠]a vo cerkvi vo svqtoi Bogorodici vo Volodimeri
u ikony u svqtyq Bogorodica, ['e napisa Petr; mitropolit;
avgusta 18> i voborz≠ otpu]en; byst; na Rus;. Togo 'e l≠ta car;
Hinib≠k; vzq Mis[r; i posadi na nem; syna svoego Berd≠beka
na carstvo, a sam vozvratisq vosvoasi. I razbol≠sq na puti i
ot privid≠nia vozb≠sisq i poslawa rqdci po Berdeb≠ka, on 'e
priwed otca udavi, a brat;[ izbi, a sam sqde na carstvo.
V l≠to 6867 “1359”. Prestavisq knqz; velikii Ioan; Ivanovih;
noqbrq 13, knq'iv; l≠t; 6. Togo 'e l≠ta Berdeb≠k; car; umre, a
Kulpa s≠d; na carstvo i carstvova 6 mesqc;, i ubien; byst; ot carq
Navros;. Ko nemu 'e vtoroe priide knqz; velikogo, syn; Ioanov
Dmitrievih;, Ioan; Volodimer;, knqz; Andrei Kostqntinovih;
i brat; ego knqz; Dmitri, vsi knqzi ruskii. I vid≠ car; knqzq
Dmitriq mlada uzrastom;, i nasla na knqzq Andreq Kostqnti-
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
noviha, daq emu knq'en;e 15 tem;11. I on 'e ne qs, i s=stupisq
bratu svoemu knqz[ Dmitri[ Kostqntinovihu, a sam poide na
Rus; i ostavi bratu svoemu sviix12 boqr na pomo];. Stefana
Aleksandroviha i inyx. I s≠d na velikom knq'e'en;i13 Dmitre.
V l≠to 6868 “1360”. I[nq 22 vyide iz ordy knqz; velikii Dmitrei
Ivanovih; i s≠d na velikoe knq'en;e. Togo 'e l≠ta byst; vo
knqzex; ardyn;skix lest; i ubiwa carq Naurusa i caric[ Tai-
dulu, a sami mnozi pos≠kowasq, i s≠de na carstvo Kidar;. Na
tu 'e zimy14 byst; znamenie na nebesi strawno, qko prixodit;
oblakom krovavym vo no]ex. i se byst; na mnogi zimy.
V l≠to 6870 “1362”. Knqz; velikii Dmitre Ivanovih; moskov;skii
i knqz; velikii Dmitrei Kostqntinovih; suzdal;skii i spersq
o knq'en;e Nov;gorodskom, i poslawa kiliheq v ordu ko car[
Muratu, i vynesowa erlyki i knq'en;e velikoe Novgorodskoe
knqz[ Dmitre[ Ivanovihu. Togo 'e l≠ta xodiwa knqzi mosko-
v;skie rat;[. knqz; velikii Dmitrei Ioanovih;, Ivan Ivanovih,
Volodimer; Andr≠evih; na knqzq Dmitreq galihskogo, i sognawa
ego, i knqgin[ ego inqwa. Toe 'e zimy knqz; Dmitrei Ivanovih;
zgoni s Pereqslavlq knqzq Dmitriq suzdal;skogo.
V l≠to 6871 “1363”. Knqz; Dmitrei Ivanovih; xodi rat;[ ko Suzdal[.
V l≠to 6873 “1362”. Mor; byst; v Nov≠gorod≠ vo Ni'nem, na Kostrom≠
i vo Qroslavli, i vo Rostov≠. Togo 'e l≠ta Aleksei mitropo-
lit; zalo'i cerkov; kamenu[ na Moskv≠ Mixailovo h[do. Togo
'e l≠ta zalo'i cerkov; kamenu knqz; Andrei Kostqntinovih;
v Nov≠gorod≠ svqtogo Mixaila. V solnci aki gvozdie herno. a
m=gla 2 mesqca stoqla. Togo 'e l≠ta naexa iz Suzdali knqz;
velikii Dmitrii Kostqntinovih; na Novgorod. i knqz; Boris,
brat ego men;wii, ne stupisq emu knq'en;q. Toe 'e oseni Tagai
prixodi iz Naruhadi rat;[ tatar;sko[ na zeml[ Razan;sku[ i
Pereqslavl; po''e. Knqz; 'e Oleg; razan;skii i Volodimer;
pron;skii sobra voq mno“go” i sostigowa ego, i byst; im; s≠ha
zla, i pomo'e bog Olgu i Volodimeru, vo male Tagai utehe. Toe 'e
zimy priide iz ordy knqz; Vasilei Dmitreevih;, a z nim posol
carev Arusmandy, i vynese qrlyky i velikoe knq'en;e knqz[
Dmitri[ Kostqntinovihu. A vzq u nego silu ko Novugorodu na
brata na svoego na knqzq na Borisa, a vo Suzdali sobra voq mnogo.
I poide k Novugorodu, i doide Bere'ca, i tu sr≠te brata svoego s
helombitiem. On 'e sqde v Nov≠gorod≠, a Borisu dast; Gorodec;.
Toe 'e zimy prestavisq episkop Aleksei suzdal;skii.
V l≠to 6874 “1366”. Byst; mor; silen; na l[di. Toe 'e zimy o'enisq
knqz; velikin Dmitrei moskov;skii u velikogo knqzq Dmitreq
Kostqntinoviha Evdoki[.
V l≠to 6876 “1368”. Knqz; velikii Dmitrei Ioanovih; posla rat;
na knqzq Mixaila tfer;skogo, on 'e b≠15 vo Litvu. Togo l≠ta
knqz; Andrei polot;skii voeva Xovrah; da Rodne, a knqz; Vo-
lodimer; Andreevih;, priwed rat[, i vzq R'ovu. Toe 'e oseni
Olgidr;, knqz; litov;skii, i brat; ego Kest[tii. i Mixailo
tfer;skii priidowa rat;[ k Moskv≠ mesqca noqbra i zastavu
moskov;sku[ pob≠diwa na Strowin≠, knqzq Semena, Okin;fa i
inyx mnogyx;. I stoqli u Moskvy 3 dni, vozvratiwasq vosvoasy.
a l[dei mno'estvo pos≠he i poloni. Toe 'e zimy knqz; Volodi-
mer; Ondr≠evih; xodi na pomoh; p;skovihom.
V l≠to 6878 “1370”. Po mnogi no]i bywa znamenie po nebu, qko
stolpy. Togda upol;znu s nego16 u Nov≠gorod≠ za svqtym; Blagove]
eniem i zasypa dvory z l[dmi. Na tu 'e zimu noqbra mesqca paky
prixodi Olgidr; k Voloku. Na Nikolin; den; priide ko Moskv≠
i stoa u goroda 8 dnii i, vozem; mir;, vozvratisq vosvoasy.
V l≠to 6879 “1371”. Vyide iz ordy knqz; Mixailo tfer;ski na
velnkoe knq'en;e i vosxot≠ s≠sti vo Volodimeri na stol≠, i
ne priawa ego, a rkuhi% «L'e[ vzql esi knq'en;e». Togo 'e l≠ta
poide v ordu knqz; velikyi Dmitreq Ioanovih;. Togo 'e l≠ta
obruhiwa za knqzq V=lodimera u-v Olgirda d]er; ego Olenu. Togo
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
'e l≠ta knqz; Mixailo tfer;skyi prixodit; rat;[ k Kostrom≠,
i ne sluhisq emu vzqti uvernusq, Mologu vzq i Uglih, i B≠'icky
Verx;. Togo 'e l≠ta bywa znameniq mnoga i mgla velika, za dva
sa'ni ne vid≠ti.
V l≠to 6880 “1372”. Vyide iz ordy knqz; velikii Dmitrei Iva-
novih; i posla rat; na razan;skogo knqzq Olga knqzq Dmitreq
volyn;skogo i s nim silu mnogu. Knqz; 'e Oleg; sobra voq mnogy
i poide protivu emu, i pomo'e bog velikomu knqz[ Dmitri[, a
Oleg; ub≠'a vo mal≠ dru'ini, i togda sqde na knq'en;i Raza-
n;skii. Toe 'e zimy knqz[ “Dmitri[” Ivanovihu rodisq syn;,
knqz; Vasilei, dekabrq 30. Toe 'e zimy o'enisq knqz; Volodi-
mer; u-v Olgyrda.
V l≠to 6881 “1375”. Knqz; Oleg; razan;skyi priide izgonom; na
Razan; na knqzq Volodimera i sogna ego, a sam; sqde. Togoe 'e
ves;17 knqz;18 • • • •
}dalej w r"kopisie brakuje czterech kart, czyli o>miu stron|
• • • • }roku 1415, metropolita Photej uda= si" do Grodna, i nie| priq ego
knqz; velikyi Vitovt. Togda bylo Blagove]enie v ponedelok
na strastnoi nedeli, a na zautrie poexa mitropolit Fotei na
Moskvu, a v Smolen;sku byl mitropolitu Velik den, i priex19
na Moskvu na svqtoi nedeli. Togo 'e l≠ta pogor≠ grad Moskv≠,
i Smolesk20 tako'e pogor≠. Togo l≠ta mesqca i[nq v 7 den;. na
pamqt; svqtogo muhenika Fedota, izgibe solnce i sokry luha
svoq ot zemlq v 4 has dnq, vo god bo'estvenyq litorgiq, i zv≠zdy
qviwasq qko v no]i. Togda bylo knqz[ Vasil;[ Dmitrievihu 26
l≠t na velikom knq'en;i. Togo 'e l≠ta izdumavwe novgorodci,
zane ne b≠ u nix vladyki, i polo'iwa napisav 3 'rebii na
prestol≠ v imq Sam=sona, hernca ot svqtogo Spasa s Xutina, i
Mixaila, igumena svqtei Bogorodici is Kolmova. I po s=vr=wenii
svqtei Bogorodici i litorgia i ostasq na prestol≠ Samsonov
'rebii. I posadnik; Andrei Ioanovih; i tysqcki Olek;nsadr21
Ignatovih; s; novogorodcki vozvedowa Samvona22 hesno na s≠ni
vo dom svqtyq Sof≠q mesqca avgusta pqt; na desqt;23 den;, na
pamqt; svqtogo Eupla d;qkona.
V l≠to 6924 “1416”. Po bo'[ popu]eni[ knqz; velikii Vitovt;
umyslivwu emu po svoemu xoteni[, sobrav episkup ruskiq, i'e
vo oblasti ego 'ivu]ii% Feodosii polotsko, grek, Isaki her-
n≠govski i Deonisii luckii, Xariton; volodymerskii, Eufimii
turovskii, i timi episkupy postaviv Kievu mitropolita Grigoriq
bolgarinina, Camvlaka mesqca noqbrq 15 den; Toe 'e zimy poexa
Samson na Moskvu ko mitropolitu Fote[ v vladyki stavitisq.
Toe 'e zimy mesqca marta 12 den; prostil bog vo cerkvi svqt≠i
Bogorodici na Moskv≠ u groba svqtogo mitropolita Petra u
h[dotvorca ruskogo, n≠koemu heloveku noga prikr=hena otn[d,
i isc≠li u groba svqtogo Petra. A nedel[ 2 posta, marta 15, po-
staviwa Samsona vo diakony, avgusta 3 posta postavlen; byst;
Samson popom, a v nedel[ sredoxrestnu[ mesqca marta 22 den;
na pamqt; svqtogo otca Vasil;q postavlen; byst; arxiepiskopom
v Novugorodu i narehen; byst; ot mitropolita Semeon;. A na
postavlenii byli episkopi% Grogorii24 rostov=skyi, Mitrofan;
suzdal;skii, Antoniq tfer;skii, Timofei saraiskii, Isakii
peremyskii pri velikom knqzi Vasil;i Dmitrievihi. A priexa
v Nov=gorod mesqca aprilq 16 den; v velikii hetver=tok;, i
posadnik; Ioan; Bogdanovih; i tysq]kii25 Boris Vasil;evih;
s igumeny i popy i d;qkony i vsim Novymgorodom sr≠towa ego
hestno s kresty, i vladyka Semeon togo dni svr=wi bo'estvenu[
litorgi[ v svqtei Sofii u svoego prestola, bogom darovanogo
emu. Togo 'e l≠ta voevawa tatarove okolo Kieva i manastyr;
Peher;skii pograbiwa i po'gowa. Togo 'e l≠ta prestavisq
knqz; Ioan, knqzq velikogo syn; Vasilei Dmitrievih;. Togo 'e
l≠ta byst; v Nov≠gorod≠ mor; velik; 'elezo[ i v Ladoz≠, i vo
Rusi. i vo Pr=xov≠. i v P;skov≠. i vo Tor;'ku. i v Tferi. i v
Dmitrov≠, ipo volostem.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
V l≠to 6926 “1418” Posta26 • • • •
}brakuje jednej karty, czyli dw[ch stron zapis[w;
przerwa 1418–1420 istnieje tak/e w ltpsie ˚Nikiphora|
• • • • }ze Wst"pu do Powie>ci wremiennych let, pomieszczonego tu niegdy>
– wskaz[wka – pod 1427, bo w[wczas pierwowz[r tego latopisu by= pisany|
A Dvina is togo '; l≠sa tehet; na polno];, i vonide vo more
Varq'skoe. I Volga tehet; is togo '; l≠sa i potehe na vostok, i
votehe vo more Xvaliw;skoe 70 ust. I t≠m 'e mo'et iti Volgo[
v Bolgary i vo Xvalisy i na vostok vo 'dr≠bii Simov.
}zjazd w Trokach, 1430|
V l≠to 6939 “1431”27 Knqz; veliki Vitovt; Kestutevih; s=zvawa k
sob≠ korolq polskogo Vladislava, knqzq velikogo moskovskogo
Vasilq Vasil;eviha i knqzq velikogo tfer;skogo Borisa Aleksand-
roviha, i mistra nemec;skogo i pruskogo, me]era liflqnskogo, i
velicii posly ot Ioana, carq carqgradskogo, i ot rimskogo cesarq
posly prixodili, i ot indiiskogo28 korolq, i ot velikogo knqzq
Ioana razan;skogo. i ot voloskogo voevody posly prixodili. I
Odoev;skii knqzi sami prixodili, i ot Velikogo Novgoroda i
ot P;skova, i ot ordyn;skogo carq posly bywa. I tyi koroli i
velicii knqzi i posly bywa u velikogo knqzq Vitovta 6 nedel;
na ego strav≠, a na den; wlo obroku po trista bohek; medu. a
qlovih po trosta29 ', a baranov; i veprov; po trista.
Knqz; velikii Vitovt; xot≠l; polo'iti na sebe korunu, i ego
nepriqteli polqne ne propustiwa koruny. I razbol≠sq knqz;
velikyi Vitovt;, i raspusti knqzei velikyx i posly carev; so
mnogimi dar;mi i s hesti[ otpusti. A korol; pol;sky Vladislav;
byet; u velikogo knqzq Vitovta. i pri nem prestavisq vilikyi
knqz; Vitovt mesqca oktqbrq 23 den;, na pamqt; svqtogo apostola
Qkova, brata gospodnq.
}wojna domowa Swidrygie==oZygmunt, 1432–1436|
I sqde na velikoe knq'en;e knqz; velikyi Wvitrigailo Olgir-
dovih; na Vilni i na Trocex. I knq'i velikyi knqz; Wvitri-
gailo 2 gody bez dvu mesqcei, i pri svoem knq'en;i otpusti
smolen;skogo vladyku Garasima v Car;grad na mitropoli[. I ne
upravlqwe zemli. I Litva 'e posadiwa velikogo knqzq "iki-
monta Kestuiteviha na velikom knq'eny i na Vilni i na Trocex
mesqca sentqbrq 1 den;. I priide Wvitrigailo na Poltesk; i na
Smolen;sk, i knqzi ruskie i boqre posadiwa knqzq Wvitrigaila
na velikoe knq'en;e na Ruskoe. I na tu[ 'e osen; sobra silu
mnogu knqz; velikii Wvitrigailo, i knqz; velikii tfer;skii
Boris; Aleksandrovih; dast; emu brata svoego, knqzq Qroslava,
so vse[ svoe[ silo[, i poide na Litvu, i ne dowed do Vilni
za west; mil; i stawa vo Owmen≠, i tu stoqwe nedel[. I knqz;
velikii "ikimont; priide so litov=sko[ silo[, i byst; im
boi mesqca dekabrq vo 8 den;, na pamqt; svqtogo otca Pota-
piq, v ponedelok. I pomo'e bog knqz[ velikomu "ikgimontu,
i pobiwa knqzq velikogo Wvitrigaila, a knqzi ruskyi pobiwa,
a inyx poimawa% knqzq Vasil;q Semenoviha inqwa, knqzq {r;q
Lygven;eviha inqwa, Fedka Odinceviha, pana Dedigolda, voevodu
vilen;skogo, nqwa, a inyx mnogo mno'estvo pobiwa i poimawa.
Toe 'e zimy vo drugyi rqd knqz; velikii Wvitrigailo sobra
silu rusku[ i poide na Litvu, i povoevawe Litov;sko[ zeml[
mno'estvo, i po'gowa, i vo polon povedowa. Na l≠to 'e sobra
silu rusku[ mnogu, i mewter; viflqnskii s vse[ silo[ svoe[
priide ko Wvitrigailu na pomo];, i knqz; velikii tfer;skii
dast; emu svo[ silu, i poidowa vo Litov;sku[ zeml[. Za po-
ltory mili ot Vilni noheval v Rudomin≠ i poide ko gorodu. Ne
doxodq Trokov i poverne na Starye Troki, a pod Troki stoql; na
Spasov den;, a stoql 4 dni, i poide ot Trokov; iskati velikogo
knqzq "ikimonta i rati litov;skoe. I stoqwa v Vek=w[wkax
4 dni, i poide na Rus; vo svo[ zeml[. I priide ko Krevu, i
stoqwa dva dni, i vzq grad Krev; murovanyi i s=''e, a l[de
mnogo pos≠kowa i vo polon; povedowa, i ottol≠ priidowa vo
Molodehnu. I priide ko velikomu knqz[ Wvitrigailu v≠st;,
hto idet; litva pogone[, i knqz; velikyi Wvitrigailo posla
na nix knqzq Mixaila, kievoskogo voevodu, a z nim poslal in-
nyx knqzei ruskix. I pobiwa pana Petrawa Montikidroviha i
litvu, a inyx poimawa na Kopahex. I ottole poide ko "aslavl[,
i "aslavl; vozme togo 'e dni i po''e, a l[dei mnogo vo polon
povedowa. I priide ko Men;sku, i vozme grad M≠nesk; i so''e,
a l[dei mnogy vo polon povedowa, mu'i i 'eny. Ide vo svo[
zeml[ a mnogo zla sotvoriwa Litov;skoi zemli. I priidowa v
svo[ zeml[ ko Borisovu, i tu izymawa knqzq Mixaila Ivanoviha
Golwan;skogo na rec≠ ne30 Berezyni, i poslawa ego ko gorodu
ko Viteb;sku. i tamo ego pove31 utopiti v r≠c≠ v Dvin≠ pod
gradom Viteb;skom, a nqwa ego nevinno.32 Ne doxodq Lukomlq za
mil[, v zerex;33, mewter; poide vo svo[ zeml[, v Liflqnty, a
knqz; veliki Wvitrigailo k Lukoml[, i tu raspusti silu svo[
rusku[. knqzei i boqr;. a sam poide ko Kievu. I na tu 'e osen;
knqz; velikii "ikgimont i sobra silu mnogu litov=sku[ i
lqxi i priide na Rusku[ zeml[, idowa ko Mstislavl[, i stawa
pod Mstislavlem; mesqca oktqbrq 26 den;, na pamqt; svqtogo
muhenika Dmitriq, vo sr≠du, i stoal; 3 nedeli, ne vozma goro-
da poide v svo[ zeml[. Na l≠to 'e sobrawasq Wvitrigailo so
knqzi ruskimi i boqry i zo vse[ silo[ rusko[ poide na Litvu,
a mewter; priide so svoe[ silo[ na pomo]; ko Wvitrigailom
vo Brqslavli. I bo'iim poveleniem; pade na zeml[ moha ve-
lika, za tym 'e ne mo'aaxu vo Litovsku[ zeml[ poiti. Knqz;
Wvitrigailo v=zvratisq vo svo[ zeml[ i raspusti silu svo[,
knqzei koar;34, a mewter; poide vo svo[ veml[, i raspusti silu
svo[, knqzei, boqr; vo Pomocku35, sam poidi ko Kievu. I na tretee
l≠to knqz; velikii Wvitrigailo so''e Gerasima mitropolita
u Viteb;sku. I sobrasq knqz; velikii Wvitrigailo u Viteb;sku
s ruskimi knqzi i so ruskimi rat;mi, i poide ko Brqslavl[, i
priide ko Wvitrigailu na pomo]; mewter; viflqn;skii so svoe[
silo[. I podut; ot Brqslavlq po36 Zavel;skoi zemli po Zavel;[ 36
k Vil;komir[. I sam 37po za37 velikii "ikgimont ne poide na
Wvitrigaila. i dast; korol 8 sot kopei pomohi knqz[ velikomu
"ikgimontu, i knqz; velikii "ikgimont posla syna svoego,
knqzq Mixaila, na knqzq Wvitrigaila. I knqz; Mixailo priide
so svoe[ silo[ litov;sko[ i z lqxi, i byst; im boi so Wvitra-
ilom na Semen; den; na l≠teprovodca, a bilisq za Vilkomirem
r≠ce38 }______|. I za to bog ne posobi Wvitrigailu, hto so''e
mitronolita Gerasima, i pomo'e bog knqz[ velikomu "ikgimontu
i ego synu, knqz[ Mixailu. I pobiwa, a inyx rukama poimawa.
Ubili brataniha ego, knqzq "ikgimonta Koributoviha, i knqzq
Qroslava Lygven;eviha, i knqaq Mixaila Bolobana Semenoviha,
Lyrven;eviha 39Golwan;skogo39 i knqzq Mixaila vqzem=skogo
Lvoviha, a inyx knqzei mnogo izbiwa i rukami izymawa knqzei
42. Na imq izymawa knqzq Ioana Volodimereviha kiev;skogo i
brata ego knqzq Feodora Koributoviha i liflqn;skogo me]era
samogo ubiwa, i lanmarwalka. i inyx kuntorov mnogo pobiwa,
i vs≠x liflqnt perebiwa, a inyx rukami poimawa, n≠hto sq ix
malo ostawa. I mnogo inyx gostei pobiwa, ru'an; i slq'an
i hexov, a inyx rukama poimawa. Posle togo pobit;q 3 nedeli
spustiv i knqz; velikii "ikgimont, sobrav; vs[ svo[ silu
litov;sku[ i posla syna svoego knqzq Mixaila na Rus;. I pri-
wed knqz; Mixailo stanet; na Rwi. I smolnqne str≠tili knqzq
Mixaila na Rwi, i dalisq smolnqne knqz[ velikomu "ikgimontu
i ego synu, knqz[ Mixailu, i knqz; Mixailo ko Smolen;sku ne
poide, no poide otto Rwi k Viteb;sku. I priwed pod Viteb;sku
knqz; Mixailo stoql 6 nedel; i ne vozma goroda proh poide. I
posle togo toe 'e zimy knqz; velikii "ikgimont s=bra opqt;
vs[ svo[ litov;sku[ silu i panom;40 i poslawa ko gorodu ko
Polocku. I priwedwe panove pod Polockom stoqli nedel[ i, ne
dobyv goroda, proh powlo. I na l≠to polohane i vidblqne, ne
h[q sob≠ pomohi niotkudq. i dawasq velikomu knqz[ "ikgimo-
nu Kestutevih[. I naha knqz; velikii "ikgimont; knq'iti na
velikom knq'en; na Litov;skom; i na Ruskom;.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
Skazanie “o” velikom knqzi Vitovt≠
Tainu carevu taiti dobro est;. a d≠la velikogo osp“o”d“a”rq
pov≠dati dobro 'e est;. Xo][ vam; pov≠dati o velikom knqzi
Aleksandr≠, zovemom Vitovt≠ litov=skom;, i inyx mnogyx zeml;
grad41. No pone'e pisano est;% «Bratiq, boga boitesq, a knqzq
'tite». Tako'e i az xo][ vam pov≠dati o slavnom gospodari,
no ne mo]no ispov≠dati ni pisani[ predati d≠la velikogo
gospodarq. Qko ' by mo]no komu ispytati vysota nebesnaq i
glubina mor;skaq. to ' by mo]no ispov≠dati silu i xrabrost;
togo slavnogo gospodarq. Sii knqz; velikii Vitovt;, bqwe emu
dr='a][ velikoe knq'en;e Litov;skoe i Ruskoe i iqyq mnogiq
zemli, soprosta r≠ku usq Ruskaq zemlq. Ne tokmo 'e vsq Ruskaq,
no e]e 'gospodar; Ugor;skoi zemli. zovemy c≠sar; rimskyi vo
velic≠i l[bvi 'ivq s nim. Tolbo42 mi sq uv≠ri. N≠kogda su][ tomu
slavnomu gospodar[, byvw[ emu vo svoem grad≠, zovem; Luhesk=
Velikii, i posla posly svoq korol[ ugor;skomu, zovemomu cesar[
rimskomu, i povel≠ emu biti k sob≠. On 'e bez vsqkogo otsluwaniq
voskori priexal k nemu i so svoe[ korolice[, i hest; veliku
i dary mnogi podavawa im. ottoli 'e u nix utr=disq l[bov;
velika. Kako ne poh[dimsq hesti velikogo togo gospodarq. e'e
kotorye zemli.na vostoc≠ ili na zapad≠ prixodq]e poklanq[tsq
slavnonu43 gospodar[, e'e est; c≠sar; nad vse[ zemle[, i toi
priwed poklonisq slavno gospodar[ velikomu knqz[ Aleksan-
dru, zovemomu Vitovtu. E]e 'e i tureckii car; hest; veliku i
dary mnogi podavawe slavnomu gospodar[ blagov≠rnomu 'e i
xristol[bivomu car[ i carigradskomu, i tomu so nim v velicei
l[bvi 'ivu][. Tako'de i Heskoe korolev;stvo veliku[ hest;
dr='a][ nad slavnym gospodarem, e]e i don;skii korol veli-
ku hest; i dary mnogi podavawe slavnomu gospodar[ velikomu
knqz[ Vitovtu. V taq 'e l≠ta brat; ego Qgailu preddr='a][
stol Krakov=skogo korolev=stva, po lqdsku 'e qzyku zovemu
tomu Vladislavu, i tomu s nim vo velicei l[bvi 'ivu][. Koli
slavnyi gospodar; Vitovt; na kotoru[ zeml[ gn≠ven; byvawe i
kotoru[ zeml[ xotqwe kazniti, korol[ 'e Vladislavu vsegadda44
da[][ pomo];, a inogda same emu xodq][ na pomo];. E]e 'e
ini velicii cari vostohnyi slu'axu emu zo vsimi grady svo-
imi i so zemlqmi, t≠ '; velicii knqzi n≠meckii, po n≠meckomu
qzyku zovemii mistrove, e]e 'e gospodar; zemli Moldav;skia
i Basarmen;skia. po vlaskomu qzyku zovemi v=evody, tako'e i
gospodar zemli, “po” bolgar;skomu qzyku zovemii deispoty, e]e
'e i inii velicii knqzi, velikii knqz; tfer;ski, velikii knqz;
razan;skii, velikii knqz; Odoev;skii, Velikii Novgorod, velikii
P;skov;, sprosta reku, i'e ne obr≠tesq v vsem Pomor;i ni grad,
ni m≠sta, i'e by ne prisluxali slavnogo togo gospodarq Vito-
vta. Tye 'e velicii cari i velicii knqzi i velicii zemli, i'e
pisaxom zde ini vo velicii l[bvi 'ivu]e s nim, a inii kr≠pko
slu'axu emu, slavnomu gospodar[, i hest; veliku i dary mnogi,
i dani prinowaxu emu, ne tokmo po vsq l≠ta, no i po vsq dni. I
koli slavny gospodar; velikyi knqz; Aleksandr. zovemyi Vitovt,
na kotoru[ zeml[ b;vawe gn≠ven; i kotoru[ zeml[ xotqwe sam;
kazniti ili paki siyx svoix voevod poslati gde v=sxo]et;, i k
kotoromu ot tyx velikix zeml; povelevawe k sob≠ byti, i oni
bezo vsqkogo osluwania voskore prixo'daxu so svoei zemli ko
nemu. I koemu gospodar[ n≠ za kaku[ nu'[ nemo]no byti, i on
vsq svoq rati i si“ly”45 posylawe ko emu na pomo]; i na ego
slu'bu. Sii 'e knqz; velik“i”i46 Aleksandr, zovemyi Vitovt, v
nelicei47 hti i slav≠ prebyvawe. Bqwe emu n≠kolko ot svoix
gradov; vo edinom; naricaemom Kiev≠, i prisylawe k nemu
velicii ardyn;skii knqzi, pricaq48 emu pod veliku[ slu'bu i
prosq]a u nego carq na car;stvo. Mnogo bo bqwe or;dyn;skyx
velikix carev slu'at; vo dvor≠ ego> on 'e dal; im; carq, imenem;
Soltana. Onomu 'e car[, i'e b≠ na ord≠, slywav; qko slavn;i
gospodar; otpustil; svoego slugu na car;stvo, nikako 'e ne sm≠
s=pretisq so slavnym; gospodarem. ostavi carstvo i pobe'i.
Semu 'e Soltanu dowedwu, ordy i s≠de na carstvo poveleniem;
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
velikogo gospodarq vovemago Vitovta, i slu'awe so veliko[
boqzne[ slav=nomu gospodar[. I ne po mnozi vr≠meni gon;zne
za 'ivot;, inem 'e stareiwinam ardyn;skym posla svoq so ve-
likimi darymi ko slavnomu gospodar[ i prosiwa u nego inogo
carq, imenem malogo Soltana. Semu 'e malomu Soltanu s≠dw[
na carstvo nikako 'e ne sm≠ osluwatisq slavno49 gospodarq, gde
koli emu povelit;, i on tu tada50 koh[et;. I po mal≠ vr≠meni
i tomu minuvw[sq velicii 'e knqzi ardyn;skie nikako 'e ne
sm≠wa razgneviti slavnogo gospodarq velikogo knqzq Vitovta,
daby ne ot ego ruk; postaviti im carq, i poslawa so velikogo51
hesti[ i prosiwa u nego inogo carq, imenem Davlad-Verd≠q.
Qko r≠ka prixodq]i vs[ zeml[ heloveki i skoty napaq[]isq, a
sama ne umalq[]isq, tako'de i slavnyi gospodar; mno'estvo
carei52. My 'e na predrehennoe vozvratimsq. Semu 'e car[ Da-
vlad-Berd≠[ nemnogo vremq pobyvw[, i tomu mimowedw[. Sim
'e stareiwinam ardyn;skym; slywavwim, qko slavnyi gospodar
bliz; est; vo pre'derehennom Kiev≠ grad≠, i priidowa sami
pokloniwa slavnomu gospodar[ velikomu knqz[ Vitovtu, i dary
mnogy prinesowa, i prosqt; u nego inogo carq imenem Magmeta.
Qko 'e bo ot morq mnogo vod isxodq]i.
}wyci'g z rocznika smole<skiego, 1432–1446|
V l≠to 6940 “1432”. Gerasim, episkop smolen;skii, poide ko Cari-
gradu na mitropoli[. Togo 'e l≠ta "ikgimont; sqde v Litv≠.
Togo 'e l≠ta poboi]e byst; na Owmen≠.
V l≠to 6941 “1433”. Gerasim; mitropolit; vyide is Carigrada.
V l≠to 4943 “1435”. Wvitrigailo Gerasima mitropolita s=''e v
Viteb;sku. Togo 'e l≠ta byst; poboi]e n53 Vilkomiri, mno'edstvo
pobiwa knqzei i boar i m≠stihov, a inyx rukami poimawa.
V l≠to 6944 “1436”.54
V l≠to 6945 “1437”.54
V l≠to 6946 “1438”. V tyi l≠ta byst; grad55 velik; vo Smolen;sku,
po l≠som;, po dorogam; zv≠ri qdqwe l[dei, a v gorod≠ po ulicam
psi qdqxu l[dei mertvyx, glavy, ruki i nogi vlahaxu psi. Ion56
l[di l[dei eli i malyx d≠tei ot velikogo gladu, a v velikii
post; mqso eli, zv≠rinu, po volostem, a hetvertka r'i byla po
dv≠ kop≠ growei. I metawa v skulinci57 l[di eml[hi po ulicam.
Togo 'e l≠ta Maxmet; car; pobil; moskvih.
L≠to 6948 “1440”. Sotvorisq zlo veliko v Litv≠, ubien; byst;
knqzq58 velikii "ikgimont; vo grad≠ vo Trocex v ver;bnu[ nedel[
pered ob≠dom, i byst; mqte' velik; u Litov;skoi zemli. A v to
vremq vo Smolen;sku dr;'al; voevodstvo ot "ikgimonta pan;
Andrei Sakovih;, i poha privoditi k c≠lovani[ smolnqn;% Hto 'e
knqzi litov;skie i pany i vsq zemlq Litov;skaq kogo posadqt; na
velikom; knq'en;i, i van;59 ot litov;skogo knqzq ne otstupati,
a ko inomu ne pristupati, a mene vam u sebe dr='ati v=evodo[
dokud; sqdet; na Vilni knqz; velikii. I vladyka smolen;ski
Semeon i knqzi, i boqre, i m≠stihi, i hernyq l[di c≠lovali
pana Andrei na vsem na tom; Vilni ne otstupati a pana Andreq
dr='a u sebe hestno voevodo[ na Smolen;sku. I po Velici dni
na svqtoi nedeli vo sr≠du zdumawe smolenqne, hernyq l[di, ku-
znici, ko'emqki, perewevniki, mqsniki, kotelniki pana An;drq60
soslati silo[ z goroda, a c≠lovanie perestupili, i narqdilisq
u zbroi, so sulicami, so strelami i sy kosami i so sekirami i
zazvonili u kolokol. Pan; 'e Andrei pohal sq raditi z boqri
smolenskimi, i boqre molvili emu% «Veli, pane, dvorqnom; svoim
ubiratisq v zbroi, a my s tobo[. Hi l≠pwi datisq im u ruki». I
poidowa s kop;i n61 konex; protivu im;. I byst; stup; u Borisa
Gl≠ba u gorodi, i izbiwa mnogo hernyx; l[dei kop;i do smerti,
a inya raneny 'ivi ostali, i prob≠gowa hernyq l[di ot pana
An=dreq. I toe no]i vyexa pan; An=drei iz grada i so 'eno[ i
boqre smolen;skie s nim. I posl≠ togo byst; mqte'a velika u
Smolen;sku. Izymawe smolnqne Petryku, marwalka smolen;skogo, i
utopiwa ego u Dnepr≠, i posadiwa sob≠ voevodo[ na Smolen;sku
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
knqzq Andrq62 Dmitrieviha Dorobu'skogo. Rada 'e litov;skaq
velikogo knq'en;q, knqzi i panove i vsq zemlq. me'i sebe do-
radivwesq i vzqwa iz Lqv;63 Kazimira koroleviha na velikoe
knq'en;e Litov;skoe. i posadiwa ego so hesti[ na stolihnem
grad≠ na Vilni i na vsei Ruskoi zemli. I v to vremq priide
knqz; {r;i Lyg;veevih; iz Novagoroda v Lit“vu. I knqz; veli-
kii”64 Kazimir; kor“olevih; dal; emu” ot;hinu ego “Mstislavl;.
Boqre” 'e smolen;s“kyi priexali k nemu” z Litvy ko S“molensku
i her;ny”q l[di ne pustiw“a ix u gorod”, oni 'e razexawasq po
svoim selom. I za tym byst; bran; ve“lika” me'i boqr; i hernyx
l[de“i. I boq”sq boqr; hern;q l[di pr“i”zvawa k sob≠ gospodarem
knqzq “{r;”q L;gven;eviha. I posla knqz; {“r;”i poimati boar;
i poimavwe ix pokovawa i im≠niq ix podaval; boqrom svoim.
Toe 'e oseni na Filipovy zapust; priide voisko litov;skoi
k Smolen;sku i stoqwe poltret;i nedeli, i posad; i cerkvi, i
manast;ri po'gowa, a l[dei mnogo mno'destvo pos≠kowa, a 'ivyx
v polon; povedowa. i mnogo zla sotvo“riwa i poidowa” proh.
L≠to 6951 “1443”. “Byst; zima l[”ta i metelica “bez=perestani s
m”orozom velikim. “I m;rowa l[di mno”zi po l≠som; “i po do-
rogam s veli”koi st[deni. “A sneg byl” velik velmi, za mnogo
“l≠ta t”akova zima ne byla i sta“ryi l”[di ne zapomnqt;. I toe
'e “zim”y povod; byla velmi veli“ka”, vo Smolen;sku ves; posad
ponq“la”, malo ne dowla voda Pokrov“sk”oi gory65. Toe 'e zimy
prestavis“q” arximandrit Anofrei spasskii mesqca gen“varq” 23,
i provodiwa ego hestno.
L≠to 6952 “1444”. Knqz; velikii Boris tfer;skii pos;lal; vo-
evati zemli Velikogo Novgoroda, a voevodax66 byl knqz; Andrei
Dmitrievih. Iz;voevawa volosti i za poltrit;qdcat;. i mnogo
zla uhiniwa. Togo 'e l≠ta korol[ poloskomu67 Vladislavu, bratu
Kazimirovu, bylo poboi]e s tureckim carem;, i ubien; byst;
na tom poboi]i korol; ugor;skyi i tureckii car;.
L≠to 6953 “1445”. Knqz; velikii Kazimir; nemiren; s; velikim
knqzem; moskov=skim;. I priwedwe moskvihi s tatary izvoevawe
Vqzem=sku[ zeml[ vs[. Toe 'e zimy knqz; velikii Kazimir; poslal
voevody svoix, knqzei i panov;, protiv togo voevati Moskov;skoe
zemli. I izvoevawe Kozelesk, i mnogo zla uhiniwa moskvihom;,
i v polon povedowa mno'destvo l[dei. Sobrawasq mo'aihi za
9000 ix i pognawa ugon[ za litvo[. I pomo'e bog litv≠, pobiwa
moskvih; mnogo, a inyx poimawa 'ivyx;, i privedowa ix; vo Smo-
len;sk ko velikomu knqz[ Kazimir[. I uhiniwa panove velikomu
knqz[ hest; togda i sob≠. A moskov;skogo velikogo knqzq togdy
ne bylo v zemli, xodil k Muromu s tatary bitisq. Toe 'e zimy
prestavisq smolen;skii vladyka Semion mesqca marta 3 den;
na sredokrestnoi nedeli, vo sredu, i provodiwa ego so hesti[
u svqtogo Spasa, u manastyri. Togo 'e l≠ta mesqca maia knqz;
velikii moskov;skii bil;sq s tatary, so car;m; s; Magmetom
i so synom; ego Mamutqkom, i pobiwa moskvih, a samogo knqzq
velikogo Vasil;q nqli tatarove na poboi]i i mo'aiskogo knqzq
nqli, i inyx knqzei i boqr; mnogo poimali. A bylo toe poboi]e
v Su'dali u svqtogo Spasa u manastyri. Togo 'e l≠ta Moskva
vygor≠la, ves; gorod, i im≠nia vsq pogor≠, i l[dei mno'estvo
pogor≠wa, i byst; na Moskv≠ skr=b; velika v l[dex. Togo 'e
l≠ta pered pokrovom va dv≠ no]i pokolibasq zemlq v no]i, aki
kolyb≠l; kolibalisq xramy. Togoe 'e oseni na Dmitrov den;
car; Maxmet; i Mamutqk;, syn; ego, otpustili knqzq velikogo
Vasil;q moskov;skogo na okup≠, dati na sob≠ emu okupa mnogo
mno'estvo.
V l≠to 6954 “1446”. Knqz; Dmitrei {r;evih; Wemqka izymawa
brata svoego starwego, knqzq velikogo moskov;skogo Vasil;q
Vasile68 Vasil;eviha. i vyimawe emu ohi. a sam sqde na velikom
knq'en;i na Moskv≠.
L≠topisec; velikix knqze69 litovskix
}pu>cizna po Giedyminie †1341|
Veliki70 knqz; Gedimina70 litov=skogo 7 synov bylo% stareiwii
Mondividy, potom Narimont, potom Olgird, korolev; otec;,
potom Evnutii, potom Kestuti, ocr;71 velikogo knqzq Vitovta,
potom R;qt;72, semy Libort;. Mon;devidu 'e otec; dal Karahev;
da Slonim, Narimontu Pinesk;, Olgirdu, korolevu otc[, Krev;,
da k tomu knqzq73 viteb;skii synov ne dr;'al;74, prinql; ego k
dokc≠75 i Viteb;76 v zqti, a Evnut;q osadil; u Vilni na velikom
knq'en;i, a Kestut;[ Troky, a Koributu Novgorod;, a L[barta
prinql; volodimer;skii knqz; k dohc≠ v vs[ zeml[ Volyn;sku[.
Olgird, korolev; otec;, a velikogo knqzq otec; Kest[ti byli u
velikogo knqzq u velikoi milosti i v lasc≠.
}1345, usuni"cie Jawnuty zamachem, braterstwo Kiejstuta z Olgierdem|
Knqz; velikii Evnuti vo bol;wen;stv≠ buda ne pol[bil;sq ima,
i zmolvili me'i sobo[ brat;q, knqz; veliki Olgird i knqz;
veliki Kestutii. kak by ego ottol≠ vysadi77, a nikotoromu by
me'i nix; s≠sti. I zmolvivwe me'i sobo[ rok uhinili, kotorogo
by dni s78 Vilni prignati i zas≠sti gorody pod bratom, velikim
knqzem; Evnutiem;. I knqz; velikn Olgird iz Viteb;ska ne po-
sp≠l k tomu roku k Vilni, a knqz; velikii Kestutei prignal;
k gorodu k Vilni i vogna vo gorod. I knqz; velikii Evnutii,
vyskohiv, ub≠'it; v gory, v guri i tamo ozqbet; v nogy. Nemwe
ego privezli ko bratu ego, ko knqz[ velikomu Kestut;evi, on;
'da brata svoego stareiwego, velikogo knqzq Olgirda, posadit;
ego za storo'e[, a protivu brata svoego, velikogo knqzq Olgirda.
gonca poslal, hto u'e u Vilni s≠l;, a bra“ta”, knqzq velikogo
Evnutiq, nql;. Stretit= ego gonec; u Krev≠, i knqzq79 velikii
Olgird vbor=zd≠80 posp≠wit; bor=zd≠80 i priedet; ko bratu
svoemu ko knqz[ velikomu Kestut;[. Knqz; velikii Kestutii
rehe bratu svoemu, velikomu knqz[ Olgirdu% «Tob≠ podobaet;
velikim; knqzem byti vo Vilni, ty stareiwii brat;. a q s tobo[
zaodno dr;'u». I posadit; ego na velikom; knq'en;i vo Vilni, a
Evnut;[ dali "eslavl;. A dokonha[t; me'i sebe knqz; velikii
Olgird, knqz; velikii Kestutii, wto brat;i vse posluwnoi byti
velikogo knqzq Olgirda, ili kotoryi volosti, to sob≠ razde-
lili, a to sob≠ dokonha[t; - hto pridobudut;, grady li ili
volosti, da to d≠liti napoly. A byti ima do 'ivota v l[bvi a
v velikoi milosti, a pravdu me'i sobo[ na tom; nikomu ni na
kogo ne pomysliti lixom. Tak'e i byla81 do 'ivota v toi pravd≠.
Synov; 'e bylo u velikogo knqzq Olgirda 12, a u velikogo knqzq
Kestut;q 6 synov; bylo. A me'i synov; l[bili knqz; Olgird;
knqzq velikogo Qgaila i knqzq82 velikogo Kestut;q82 pol[bil;
velikogo Vitovta, a narekli pri svoix; 'ivot≠x;, wto im byti
na ix mestex, na velikix knq'en;qx;. Oni paki, knqzq velikii
Vitovt, tak'e u velikix dru'bax byli pri otcex; svoix.
}1377–1379, Jagai=o wlk. kniaziem po >mierci Olgierda, kariera Wojdy=y|
Potom paki knqz; velikii Olgird=vih83 umre, i knqz; veliki
Kestutii ne ostavq brata svoego, velikogo knqzq Olgirda. Kak;
i do ego 'ivota vo odinahestv≠ z nim byli, pohnet; dr;'ati
knqzem; velikogo Qgaila. I pohnet; tak; peree'dati ko starym
dumam, kak i ko bra“tu”84 peree'dati starwemu. N≠xto pak; byl
u velikogo knqzq Olgirda parobok; nevolnyi, xolop, zvali ego
Voidimom. Pervoe postel[ slati i vodu davati sob≠ piti, i
potom; pak; pol[bil;sq byl emu, dal emu byl Lidu dr;'ati. I
potom; po 'ivot≠ velikogo knqzq Olgirda dv≠ l≠t≠ i bolwei
minulo, knqz; velikii Qgailo povedet; ego vel;mi v vysokix;,
i dast; za nego sestru svo[ rodnu[, knqgin[ Mar;[, wto potom
byla za knqzem; za Davdom;. Knqz[ velikomu Kestut;[ vlmi85
veliku nel[bost; i 'alost; uhinil;, wto bratannu ego, sestru,
za xlopa dal.
}1380, Wojdy=o, z ramienia Jagai=y, spiskuje przeciw Kiejstutowi|
I byl tot; Voidilo u velikoi moci u knqzq velikogo Qgaila,
pohal z n≠mci sob≠ suimy hiniti i zapisyvatisq gramoty pro-
tivu velikogo knqzq Kestut;a.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
}1382, czarna(dobitna zdrada Jagai=y poprzez proste z=amanie glejtu nie-
tykalno>ci, zapewnionego przez brata Skirgie==", uduszenie Kiejstuta; nie
by= to “podst"p”, jak chc' niekt[rzy fa=szywi Polacy, broni'cy Jagie==y – w
post"pku nie by=o m'dro>ci, czy cho:by przebieg=o>ci, chytro>ci, lecz prosty
fa=sz Jagai=y – przysz=ego kr[la Polski|
±xot86 pak; byl ow;krov;skyi87 kuntar;, zvali ego Gun;stynom.
Tot; byl; kmotr; knqz[ velikomu Kest[t=[, krestil; knqgin[
Qnuwevu, dohku ego. Tot; pov≠dal knqz[ velikomu Kest[t;[%
«Ty togo ne v≠daew;, kak knqz; Qgailo posylaet; k nam hasto
Voidila, u'e zapisal;sq z nami. kak tebe izbaviti svoix m≠st;,
a emu by sq dostalo i s sestro[ velikogo knqzq Qgaila tvoi
m≠sta». A knqz; velikii Kestuti v≠dal, wto knqz; velikii Vi-
tovt; gorazdo 'ivet; so knqzem velikim Qgailom, i pohnet;
'alovatisq synu svoemu, velikomu knqz[ Vitovtu% «Ty z nim
gorazdo 'ivew;, a on u'e zapisal;sq z n≠mici na nas». I knqz;
veliki Vitovt otv≠haet; otc[ svoemu% «Ne v≠rui tomu, ah to
n≠t;, zane'e so mno[ gorazdo 'ivet;, ahei by mn≠ qvil». Potom
pak; velikoe znamenie uhinilosq, knqz; velikii Qgailo dal
byl Pol;tesk; bratu svoemu, knqz[ Skirgailu. i oni e88 ne pri-
nqli. I knqz; velikii Qgailo posla rat; svo[ us[ litov;sku i
rusku[ z bratom svoim. knqzem Skirgailom, k Polocku. I ottudy
mistr liflqn;ski priide rat;[ k Polucku i ostupqt; gorod. I
knqz; velikii Kestutii opqt; nahnet; 'alovatisq synu svoemu,
velikomu knqz[ Vitovtu, i proplakivaq na knqzq Qgaila% «Za
Voidila sestru da mo[ brataannu, a iz N≠mec; mi qvleno hto
n≠mci zapisalisq na nas, a se pak tretie, s kim sq my vo[em* Z
n≠mci. I oni z nimi Polocka dobyva[t;. U'e to proavilosq, wto
oni zaodno pospol; stali na nas z n≠mci». Knqz; veliki Vitovt
otv≠haet; otc[ svoemu, velikomu knqz[ Kestut;[% «E]e tomu ne
dov≠rq[ gorazdo». A rek; to knqz; velikii Vitovt;, a sam poexal
k gorodu Dorogihiniti89. Knqz; pak velikii Kestuti[, sobravsq
svoe[ moc;[ i v'enet; v gorod u Vil;n[ i imet; knqzq velikogo
Qgaila i z matr;[ i z brat;e[, i gramoty tye znaidet;, wto z
nemci pisal;sq, i ko synu svoemu gonca powlet;, k velikomu
knqz[ Vitovtu ko Dorogihinu, hto takaq d≠la stalasq. I go-
nec; tot; naidet; knqzq velikogo Vitovta, a on u'e do Gorodna
priexal z Dorogihina. A knqz; velikii Vitovt za odin; den;
pri'enet; iz Gorodna ko otcu svoemu, velikomu knqz[ Kest[t;[.
On 'e rehe synu svoemu, velikomu knqz[ Vitovtu, «Ty mn≠ ne
v≠ril;, a se tye gramoty, hto zapisalisq byli na nas, no bog
nas ostereg. No q knqz[ velikomu nihego ne vhinil;, ne ruwil
esmi ni skarbov ego a ni stad, a sami u mene u nqt;stv≠ xodqt;,
tolko za malo[ storo'e[, a othinu ego, Viteb;sk; i Krev;, i vsq
m≠sta, wto otec; ego dr;'al;, toe vse emu da[, ni u vo hto ix
ne ustupa[sq. A to uhil;90 esmi stere'a svoei golovy». To pak
knqz; velikii Qgailo pravdu svo[ naborzd≠ zabyl;, tamo ne po-
wol;, a nagovoril; m≠stihi vilen;ski Gan[ilevu hqd;, a zas≠li
Vilni. A knqz; velikii Vitovt v toe vremq u Trocex byl, i knqz;
velikii Qgailo z Viteb;ska so vsimi svoimi pri'enet; k Vilni.
I knqz; velikii Vitovt powlet; k S≠verskomu Novugorodku ko
otc[ svoemu s to[ v≠st;[. A n≠mci pak pruskii uslywavwe ta
a d≠la, i marwalko pruskii poide na pomoh; rat;[ k velikomu
knqz[ Qgailu vel;mi naborzde. A kak; uslywav; to knqz; veli-
ki Vitovt, hto pruskii n≠mci k Vilni i Trokom idut;, a knqz;
velikii Qgailo iz Vilni k Trokom 'e idut; rat;[ snimatisq
z n≠mci, i on; poidet; s Trokov; k Gorodnu s mater;[. A kak
pristupit; ko Trokom knqz; velikii Qgailo, i Troki dadutsq
emu. I knqz; velikii Kest[tii k Gorodnu k synu svoemu, tuta
naidet; i 'enu svo[ i powlet; q k Beresti, nad≠qsq na knqzq
na Qnuwa mozov;skogo, zqtq svoego, a sam poidet; vo "emoit;,
a syna, knqzq velikogo Vitovta, ostavit; u Gorodn≠. Knqz; pak
Qnuw;, zqt; ego, zabyv dobra i priqzni ctq svoego i te]i svoei
i w[r;i, poide rat;[ k Dorogihinu. Dorogihin; vozma osadit;,
Mel;nik vozma osadit;, Sara'; izvo[et;, Kamenec; izvo[et; i
ostupit; u Beresti te][ svo[. Berest;q dobyv;91 poidet; proh,
osadiv; tyi 2 goroda% Dorogihin; i Melnik. A knqz; velikii
Kest[tii, s=brav; svo[ "emoit;sku[ zeml[ i vsi rati, i pode
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
k r≠ce k Vl;i92, i knqz; Vitovt;. sobra svo[ rat; i svoi ohiny,
poidet; iz Gorodna protivu otca svoego i s=imutsq na Vel;i
vywwi Kovna 2 mili. I tuta pereveztsq rat; i poidut; k Trokom,
i, priwedwe, ostupiwa Troki. I poh[et; knqz; velikii Kest[tii,
hto knqz; Qgailo iz Vilni idet; rat;[, a z nim n≠ckaq93 rat;
i liflqn;skaq. Ino pervoe n≠mci oboim nepriqteli byli, i
knqz[ velikomu Kest[t;[, i knqz[ velikomu Qgailu. I se per-
voe% liflqn;skaq rat; na pomoh; prixodila knqz[ Skirgailu k
Polocku, a potom z marwal=kom pruskaq rat; ko Trokom prixo-
dila, a to v'e v tret;ee liflqn;skaq rat; z nim 'e pridila94,
to v'e vaki95 tye vywli, wto s nimi zaodno stali protivu knqzq
velikogo Kest[t;q. I vystupit; na boi knqz; velikii Kestutii
i s synom svoim, velikim knqzem; Vitovtom;, protivu knqzq
Qgaila. I kak ne s=wedwimsq polkom; za tri ili za hetyri pe-
restr≠ly, pri'enut; knqzi i boqre ot knqzq velikogo Qgaila do
knqzq velikogo rati Kestut;evy, pohnut; pytati knqzq velikogo
Vitovta, wto byxom z nim pogovorili. Pohnut; govoriti veliko-
mu knqz[ Vitovtu% «Knqz; velikii Qgailo poslal; nas; k tob≠,
wto byxom dr='ali svoe, a vy by svoe, a bo[ by me'i nas ne
bylo, a krovoprolit;q by ne uhinilosq. Ty by priexal ko bratu
svoemu, knqz[ velikomu Qgailu, a my pravdu daem;, htoby tob≠
histo otexati opqt; u rat; svo[, hyzdy96 by me'i vas dobryi
byl konec;». I knqz; velikii Vitovt; otv≠hal;% «Pravdu u vas
beru, wtoby tako' knqz; Skirgailo s≠mo priexal;, a tako'e by
pravdu dal;, i q vyedu». I oni poslali k knqz[ Skirgailu, i
knqz; Skirgailo tako'e pravdu dal velikomu knqz[ Vitovtu,
kak i oni. I knqz; Vitovt; poexal; k knqz[ velikomu Qgailu i
ko ego rati, a polkove stoqt;, me'i sebe ne pohinali nihego. I
knqz; velikii Qgailo uhnet; prositi velikogo knqzq Vitovta,
wtoby «esi me'i nas uednal i krovoprolit;q by ne bylo». I
knqz; velikii Vitovt pravdu vzql u knqzq velikogo Qgaila za
otca svoego, hto otc[ ego, velikomu knqz[ Kestut;[, z;exavsq i
opqt; histo rozexatisq. A e]e rehe knqz; velikii Vitovt; knqz[
velikomu Qgailu% «E]e, brate, powli knqzq Skirgaila, wtoby
i on; i q zadali byxom pravdu otc[ svoemu, i' by emu histo
priexati i opqt; otexati v rat;, a knqz; by velikii Skirgailo
ot tebe dal pravdu». I knqz; velikii Vitovt s knqzem Skirgailom
voedet; ko otc[ svoemu velikomu ot knqzq velikogo Qgaila, i
knqz; Skirgailo dast; pravdu ot knqzq velikogo i ot sebe. I
knqz; velikii Vitovt so otcem svoim, velikym knqzem Kestut;em,
oba poidut; iz rati, nad≠qsq na tyi pravdy. I knqz; velikii
Qgailo perestupiv; tyi pravdy, molvqt;% «Poed; k Vilni, tamo
donhaem;97 v=we». Ostali. I kak k Vilni priexav, knqzq velikogo
Kest[t;q, dqd[ svoego, okovav;, poslali Krevu i vsadili u ve'[,
a knqza velikogo Vitovta ostavili byli e]e u Vilni. I tamo u
Krev≠ pqtoe nohi knqzq velikogo Kestut=q udavili komorniki
knqzq velikogo Qgailovy% Prokwe, wto vodu daet; emu, a byli
inii, Mostev; brat; a Kuh[k;, a Lisica "ibndqi. Takov konec;
stalsq knqz[ velikomu Kestut;[.
}1382(83, pierwsza ucieczka Witowta do Krzy/ak[w|
Po smerti pak; velikogo knqzq Kestut;q powlet; knqz; velikii
Qgailo knqzq velikogo Vitovta u Krev 'e so 'eno[ a velit; ego
tvr=do sterehi v komnat≠. Pom]aq Voidila, wto byli sestru svo[
za nego dali, dvu veli na koles≠ razbiti. a odno, Vidimonta,
dqd[ matki knqzq velikogo Vitovta, otca brata matki ego, wto
dr='al; Ul;qnu, potom pak; byla za Monivodom. a inyx; “b”oqr;98
mnogix postinali, pom]aa togo Voidila. Knqz; pak; velikii
Vitovt sid≠l u Krev≠ v komnat≠ za tvr=do[ storo'e[, a 'onc≠
2 xodili pokladyvati knqgin[ v komnatu da polo'iv; da von;
poidut;, a storo'i okolo. To pak; velikaq knqginq slywav; ot
l[dei, imet; li knqz; velikii Vitovt dol'e sid≠ti, ah; tak'e
zagada[t;, kak i nawim otcem. I prigadala emu tak;, kak; po-
idut; 'onki pokladyvati, ino by emu odnoi 'onki uslak;sti99
por;ty da vyiti von; z drugo[ 'onko[, a toi 'onc≠ ostaviti
by v nei v kotoryx; port≠x vyidet; von. I pak; ego nauhit;, i
on;, narqdivsq v odnoe 'onki porty, da i z drugo[ vywol;, da
spustilsq z goroda da utek; u N≠mci, u Prusy.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
}1383–1385, Witowt wojuje ziemi" Litewsk' do spo=u z Niemcami|
Su][ 'e emu u N≠mcax u Mar;in≠ grad≠ u mistra priexawe k nemu
mnozi knqzi i boqre litov;skii, on 'e naha voevati s pomoh[
n≠mec≠ko[100 Litov;sku[ zeml[. A knqz[ velikomu su][ Qgailu
z mater;[, z veliko[ knqgine[ Ul;qno[, v Viteb;sku, a brat;
ego, knqz; Skirgailo, u Litov;skoi zemli u Trocex. A velikomu
knqz[ Qgailu i Skrigailu nevozmo'no u'e stati protivu emu,
zan[ 'e bo u nego sila velika sobralasq.
}1386, zapis nie na miejscu, w dalszej cz">ci, pod 1386, powt[rzenie&
ªA knia{ wielki Witowt w[wczas posiada= +uck i wsz' ziemi" Wo=y<sk', a
w Litewskiej ziemi ojcowizn" swoj' mia=.º|
Tygdy knqz; Qgailo, perezvav ego iz N≠mec;, i dal emu Luhesk;
zo vse[ Volyn;sko[ zemle[, a u Litovskoi zemli othinu ego.
}1385, latem – uk=ady ]w Krewie\, zim' – chrzest i >lub w Krakowie,
nowy temat& Jagie==o kr[lem w Krakowie, i katolikiem...,
Jadwiga c. Kazimierza – z charakterystycznym b="dem|
Korolq Kazimira krakov;skogo v 'ivot≠ ne stalo, a synov; u
nego ne bylo, tolko odna dolka101. I nahawa lqxove slati is
Krakova ko knqz[ velikomu Qgailu, daby prinql; kre]enie
starogo Rima i ponql by u nix korolevu Qdvigu sob≠ 'ono[
i stal by u nix; korolem u Krakove na vse zemli Lqdskoi. On
'e, knqz; velikii Qgailo, sov≠t; sotvori svoe[ mater;[, z ve-
liko[ knqgine[ Ul;qno[, i z brat;e[ svoe[, i s vsimi knqz;mi
i boqry Litov;skoe zemli, i poexav Krakovu v Lqdsku[ zeml[.
Tamo 'e sam krestisq i brat; ego, i knqzi, i boqre Litov;skoe
zemli. I vzql; za sebe korolevu Advigu, i korunovan byst; togo
korolev=stva koruno[.
}1387, zako<czenie tematu wiary bocznym w'tkiem – wyprzedzeniem;
na uskok na bok na chwil" wskazuj' og[=y i lapidarno>: zapisu|
I otol≠ nahawa krestiti Litvu v latyn;sku[ v≠ru, i prisla
arcibiskup; biskupa k Vilni v Litovsku[ zeml[, i togda nahawa
staviti kostely v vsei Litov;skoi zemli.
}1385, zima, powr[t do wydarze< roku 1385& najazd Andrzeja po=ockiego z
Niemcami z Inflant i z +atygo=', na Litw", gdy Jagie==o w Krakowie|
Toe 'e zimy korol[ su][ u Krakove zo vsimi, knqz; An;drei
polocki priide z n≠m=ci s viflqnty, zo vse[ latygalo[ na
Litov=sku[ zeml[, i povoevav po''e mnogo m≠st; i sel, gradom
'e v Litov;skoi zemli nihto ne usp≠, i paky vozvratisq vosvo-
qsy. Toe 'e zimy knqz; Sv≠tslav; smolen;skyi sov≠t; sotvori
so knqzem; Andreem; polockym% on v Litvu, a knqz; Sv≠t=slav k
Orwi. A na miru mnogo zla sotvoriwa, xrestiqn;skii102 muhiwa
xrestiqn;, i' ni na pogan;skyx ratex slywaxom takovyx muk
muha]i xrestiqn;. Zbiraxu i zapiraxu vo izbax i za'igaxu, a
drugiq velikiq xramy ohapy pod;nimaxu i pl≠nikov; pod st≠ny
glavami kladqxu, a inyq 'en; i d≠ti na kop;q tykaxu, a inyx;
muk; nad xrestiqny, ix 'e srama radi ne disaxom;, qko 'e ni
Antiox sir;skii, ni Ul;qn; zakonoprestupnik tyx muk; ne
sotvori nad xristiqny, gradu 'e Rwi nihto 'e usp≠wa i paki
vozvratisq vosvoqsi. Toe 'e zimy na vesnu u velikii govenia
nahat; Svet;slav; dumati smolen;skimi boqry na xristiqn;skoe
krovoprolitie, aki zv≠rie sver≠pii, aki nexrestiqne. Poide ko
gradu M=stislavl[ i sta u grada M;stislavlq, i naha doby-
vati i poroki biti grad, a v zeml[ Mstislavl;sku[ voi pusti,
i mnogo prolia krovi xristiqn;skia. To 'e byst; bogu mr=zko
zr≠ti% zovu]imsq xrestiqnom, a brat;[ svo[ xrestiqn; ne he-
loveheskii, ni xrestiqn;skii muhaxu.
}1386, wiosna|
Knqz; 'e velikii Skirgailo i knqz; velikii Vitovt priexavwe
iz Lqxov a103 brata svoego korolq i slywa, qko knqz; Svet;slav
smolen;skii i pre'e byst; pod Viteb;skom, a potom k Orwi pri-
xodil, a pod Mstislavlem stoit;, grad poroki biet;. I so'alivsq
knqz; velikii Skirgailo, poide so brat;e[ svoe[, z velikim
knqzem; Vitovtom i s Semenom Gugnivym;. I pomqnuwa slovo
bo'ie, e'e rehe% «Vo kotoru[ m≠ru helovek m≠rit;, otm≠ritsq
emu, a hto pos≠et;. to i po'net;. My, rekowa., nikego104 zla emu
ne sotvorixom, a on z nami v dokonhanii buduhi i prestupiv;
krestnoe c≠lovanie i donhanie105 a naw[ zeml[ vo[et; i krov;
xrestiqsku[ prolivaet;. My 'e na n; idem;, nad≠qsq na boga
i na xrestian;sku[ silu». I priidowa ko gradu M=stislqvlu.
A knqz[ Svet;slavu, stoq][ u grada i vynqvwe106 poroki grada
Mstislavl; na krestnoi nedeli u pqtnic[. A pak; uslywav;
knqz; Svetslav. wto idet; na nego knqz; velikii Skirgailo so
brat;e[, on 'e spol;hiv; voq svoq i poidet; protivu im. Qko
sostupiwasq polci, bog 'e po D“a”v“y”da proroku slovu sotvo-
ri, e'e rehe% «Obratitsq bolezn; na glavu ego. i na verx ego
nepravda snidet;». I paki% «Rov; izry i iskapa, i vpadesq vo
qmu, ['e sotvori». Bog 'e pomo'e velikomu knqz[ Skirgailu
i velikomu knqz[ Vitovtu, a knqz; Svet;slav; ustremisq na
b≠g; i so svoimi knqz;mi i boqry smolen;skimi, i so svoimi
rat;mi. Bo';e[ silo[ tu nemalo h[des sotvoriwa, izbito byst;
voi mnogo mno'estvo, knqzei, boqr;. No i samogo knqzq veliko-
go Svet;slava ubiwa, syna 'e ego, knqzq {r;q, knqz; velikii
Skirgailo obr≠tesq u Trocex107 mnogo ranena, tolko 'iva su]a.
I vzq ego i naha ego l≠hiti mnogimi l≠kar;stvy, i glavu emu
postri'e ran; radi, zane mnogo ranen;i ohaqvsq be 'ivota.
Knqz; 'e velikii Skirgailo isc≠liv; ego ot ran; i priveze ko
gradu Smolen;sku k materi ego. velikoi knqgini Sv≠t;slavli,
i posadi ego na velikom knq'en;i u Smolen;sku, zane'e byla
za knqzem {r;em dohka stareiwee sestry Skir;gailovy. Otwed
'e ot goroda Smolen;ska knqz; velikii Skirgailo i poidet;
vo svo[ zeml[ Litov;sku[. i naha knq'iti u Trocex, a u Viln[
prislal; korol; starostu ot sebe lqdskogo. A knqz[ velikomu
Vitovtu togda dr='a][ Luhesk; i vs[ zeml[ Volyn;sku[, a v
Litov=skoi zemli othinu svo[ m≠l;. I byst; emo108 no'no108,
q'e pre'e hego ne bylo v Litov=skoi zemli, storonam vlad≠[]
im velikim knq'en;em;.
}1390, powt[rna ucieczka Witow=a do Niemiec, obl"/enie Wilna, ginie
Korygie==o – prawid=owo, w odpisach powsta=ych w lata p[{niej – b="dnie|
Togda s=v≠t; sotvori so mnogimi knqz;mi i boqry Litov=skoi
zemli. Togda bo Skirgailu otexavwu ko Polocku i knqz; veliki
Vitovt priide v Viln[, xotq zas≠sti, a knqginq velikaq ego Nna109
b≠ togda v Gorodn≠. Vilnevci 'e togda ne vdawesq emu, zae110 'e
togda pravdu dali korol[111 Skirgailu111. On; 'e togda ne vozma
Vilni i poide k mistru i s svoe[ knqgine[, i svoimi knqzqmi,
i so mnogimi boqry, i ottole naha voevati Litov=sku[ zeml[ z
n≠mecko[ pomohi[. I u'e uzql byl Litov=skii zemli po r≠ku po
Vel;[, a Poltesk grad vdasq emu. I uzr≠ korol; i knqz; velikii
Skirgailo, qko u'e nevozmo'no im udr='ati zemli Litov=skoi
pered velikim knqzem Vitovt=m, s nimec;kimi silami poide k
Vilni. I str≠te ego knqz; Skirgailo s bratom svoim Vitovt;m112
i z litov=skimi voi na rec≠ na Vel;i u gorodka, na m≠sti nare-
hennom Ikwiw;ky. I stupivwimsq polkom, i bog pomo'e velikomu
knqz[ Vitovtu, i pob≠'eni bywa litov=skii voi, i ustremiwasq na
b≠g;, i pobito byst; ix mnogo. A inyx knqzei i boqr; v nqt;stvo
poimali% knqzq Semena Evnut;eviha, knqzq Gl≠ba Svetoslaviha
smolen;skogo, knqzq Vasil;q113 Kostqntinoviha, knqzq Ivana
Tetu, Lva Plak;siha i inyx knqzei poimano byst; mnogo. Ide
knqz; velikii Vitovt taki ko gradu Vilni s svoimi voimi, i
ostupit; grad Viln[, i naha dobyvati Krivogo goroda, puwikami
biti, i vzq grad Krivyi, togda 'e n≠mci ubiwa knqzq Korgaila
Olgirdoviha. A lqdskoi zastav≠, togda su]i u Vysokom gorod≠,
ne pustiwa vo grad knqzq Korgaila114. Knqz; 'e velikii Vitovt
vozma Krivyi grad i zeml[ izvoevav, paki vozvratisq v N≠mci.
}1391| Togo 'e l≠ta k velikomu knqz[ Vitovtu115 }rzecz o zam'/-
p[j>ciu Zofii – c[rki Wito=da – za wlk. kn. moskiewskiego Wasila Dmitreje-
wicza 1389֠1425, w latopisach zwi'zek zawarty 1392, w rzecz. 1391.01.19,
tj. w ko<cu roku 1391; do Wito=da przybyli pos=owie wlk. kn. Wasila| • • • •
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
Po=o/y=em nacisk by tre>: wszystkich latopis[w przytoczy:
zgodnie z Po=n. sobr. russ. ltpsej. Nie mniej, sporadycznie, mo-
g' trafi: si" literowe r[/nice, z przyczyn ode mnie niezale/nych.
Tre>: ta powinna by: ponownie sprawdzona przed reprodukcj'
we fragmentach lub ca=o>ci, przed cytowaniem, itp.
PRZYPISY
1. tak w r"kopisie; w Nowogr. Aleksander
2. tak w r"kopisie; w Nowogr. s=owu
3. tak w r"kpisie; w Nowogr. ratiu ]raci', wojennymi\
4. tak w r"kopisie; w Nowogr. ordu
5. tak w r"kopisie; w Supra>l. i Nowogr. oktabra 1
6. tak w r"kopisie; Mo/aisku ¯ Mo/aisk
7. tak w r"kopisie; w Supra>l. Steczina
8. tak w r"kopisie; Iwanowicz
9. tak w r"kopisie; leta ]lata ¯ lato\
10. tak w r"kopisie; innych ]in\
11. tak w r"kopisie& tiem ¯ :ma ]w[dz tatarski\ – bez sensu;
w Supra>l. letom ¯ leto ]lato; da= mu na 15 lat\
12. tak w r"kopisie; swoich
13. tak w r"kopisie; knia/enii
14. tak w r"kopisie; zimu ]zimy ¯ pol. tej/e zimy\
15. tak w r"kopisie; w Nowogr. bie/a
16. tak w r"kopisie, w Nowogr. snieg ]>nieg\
17. tak w r"kopisie, w Nowogr. wiesny ¯ wiesna ]pol. wiosna\
18. dalej w r"kopisie brakuje kilku stron
19. tak w r"kopisie; priecha=
20. tak w r"kopisie; Smole<sk
21. tak w r"kopisie
22. tak w r"kopisie; Samsona
23. tak w r"kopisie; w Nowogr. awgusta 11
24. tak w r"kopisie; Gregory
25. tak w r"kopisie; tysi"cznik
26. brakuje jednej karty, czyli dw[ch stron zapis[w; postawi=
27. {le u wydawc[w& 1430, bo w rzecz. zjazd mia= miejsce w 1430
]s=usznie\, lecz wg latopisu – z b="dem& 6939,
st'd 6939 – 5508 ^ 1431 ]>ci>le; b='d nale/y zostawi:(wykaza:\.
28. tak w r"kopisie& indyjskiego; w Nowogr. do<skogo ]du<skiego\,
29. tak w r"kopisie; trista ]trzysta\
30. tak w r"kopisie; na
31. tak w r"kopisie; powieli ]poleci=\ ¯ powielenie ]polecenie\
32. Michai= Iwanowicz Holsza<ski by= synem Iwana Holsza<skiego
– stronnika Witowta
33. tak w r"kopisie; w Supra>l. w ozierech ]jeziorach\
34. tak w r"kopisie; w innych& bojar ]bojar[w\
35. tak w r"kopisie; Po=ocku
36. tak w r"kopisie; do Zawilejskiej ziemi, po Wilji ku Wi=kom.
37. zepsuty zapis; w Nowogr. knia{
38. tak w r"kopisie; w innych& na rzece; w oryginale – zapewne –
zostawione czyste miejsce na wpisanie nazwy rzeki, jedno z kilku miejsc,
kt[rych pisiec nie uzupe=ni=; w kopiach czyste miejsca opuszczono
39. tak w r"kopisie; w Supra>l. i kniazia Danil" Semenowicza
Ho=wda<skiego
40. tak w r"kopisie; w Supra>l. panow ]pan[w\
41. tak w r"kopisie; w Supra>l. hospodar ]pan, gospodarz, w=adca\
42. tak w r"kopisie; w Supra>l. takowo
43. tak w r"kopisie; s=awnomu
44. tak w r"kopisie; wsiegda ]zawsze\
45. litery «=y» ]si=y\ oderwane
46. pierwsze «i» ]welikii\ oderwane
47. tak w r"kopisie; w innch& wielicei ]wielkiej\
48. tak w r"kopisie; w Supra>l. polecajasja
49. tak w r"kopisie; w Supra>l. s=awnogo ]s=awnego\
50. $; tagda ]w[wczas\$
51. tak w r"kopisie; w Supra>l. wielikoju
52. w Supra>l. dalej& otpuszczajet na ordu, a w niego carei new-
czeno ]wielu car[w odprawia do Ordy, a u niego – ich – nie ubywa\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
53. tak w r"kopisie; na
54. tak w r"kopisie; lata 1436, 1437, nie opisane, nie uzupe=nione
55. tak w r"kopisie; w Supra>l. g=ad ]g=[d\
56. tak w r"kopisie; w Supra>l. ino ]w[wczas\
57. tak w r"kopisie; w Supra>l. w skudilnici ]do urn ¯ urna\
58. tak w r"kopisie; knia{
59. tak w r"kopisie; w Supra>l. wam
60. tak w r"kopisie; Andreja
61. tak w r"kopisie; na
62. tak w r"kopisie; Andreja
63. tak w r"kopisie; Lachow ]Lach[w\
64. skraj, brzeg karty oberwany
65. tekst uzupe=niony wg Supra>l. ltpsi
66. tak w r"kopisie; wojewoda ich
67. tak w r"kopisie; polskomu ]polskiemu\
68. tak w r"kopisie; zbytecznie, bo zaraz powt[rzone
69. tak w r"kopisie; kniazei
70. tak w r"kopisie; U wielkiego kniazia Gedimina
71. tak w r"kopisie; w Supra>l. otec ]ojciec\
72. tak w r"kopisie; Koriat
73. tak w r"kopisie; knia{
74. tak w r"kopisie; nie imie= ]nie mia=\ ¯ pol. mie: ]trzyma:, jak
trzyma: w r"ku\ ˘ w ltpsie z b="dem j"zykowym& dzier/y:
75. tak w r"kopisie; w Supra>l. k dotce ]do c[rki\
76. tak w r"kopisie; w Supra>l. Witebsk
77. tak w r"kopisie; w Supra>l. wysaditi ]usun':,
dos=. wysadzi: ¯ wy % sadzi:\
78. tak w r"kopisie; w Supra>l. k ]do\ }Wilna wpa>:...|
79. tak w r"kopisie; knia{
80. tak w r"kopisie; powt[rzone w(borzdie }r-z| ]napr"dce\
81. tak w r"kopisie; w Supra>l. tako/e byli ]tak i byli\
82. tak w r"kopisie; w Supra>l. knia{ wieliki Kestuti
83. tak w r"kopisie; w Supra>l. Olgird ]w=a>ciwie& Olhird\
84. litery «tu» ]bratu\ oderwane
85. tak w r"kopisie; wielmi ]wielce\
86. tak w r"kopisie, w Supra>l. niekto ]pewien, jaki>\
87. tak w r"kopisie; w Supra>l. ostrodski ]z Ostr[dy, w Prusach\
88. tak w r"kopisie; w Supra>l. ego ]jego\
89. tak w r"kopisie; w Supra>l. Dorohiczinu ]nad Bugiem, J.D.\
90. tak w r"kopisie; uczini=
91. tak w r"kopisie; w Kras., Racz. nie dobywszi ]nie zdoby=\
92. tak w r"kopisie; Welji ¯ Welja
93. tak w r"kopisie; niemiecka
94. tak w r"kopisie; prichodi=a
95. tak w r"kopisie; anaki
96. tak w r"kopisie, w Supra>l. aczem ]zaczem, a za tym\
97. tak w r"kopisie; w Supra>l. dokonczaem ]doko<czymy\
98. litera «b» oderwana
99. tak w r"kopisie; uk=asti-wk=asti ]w=o/y:\
100. tak w r"kopisie; niemieckoju
101. tak w r"kopisie; doczka ]c[rka\
102. tak w r"kopisie; w Racz. nie po chrestia<skii
103. tak w r"kopisie; w Supra>l. ot ]od\
104. tak w r"kopisie; nijakiego ]/adnego\
105. tak w r"kopisie; doko<czanie ]uk=ad, porozumienie\
106. tak w r"kopisie; w Supra>l. biwszi ]bij'(cy\
107. tak w r"kopisie; w trupach ]mi"dzy trupami\
108. tak w r"kopisie; w Supra>l. emu nu/no ]jemu t"skno, smutno\
109. tak w r"kopisie; w Supra>l. Anna
110. tak w r"kopisie; w Supra>l. zane ]albowiem\
111. tak w r"kopisie; albo kr[lowi, albo Skirgielle
112. tak w r"kopisie; w Supra>l. Wigontom ]Wigantem\
113. tak w r"kopisie; w Supra>l. – {le – Hleba
114. tak w r"kopisie; w innych – {le – Witowta, Skirgie=="
115. na tym urywa si" r"kopis; rzecz o zam'/p[j>ciu Zofii – c[rki
Witowta, za wlk. kn. moskiewskiego, Wasila Dmitrejewicza
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
nazwa nieznana w oryginale, przyj"ta od Nik. Porph. Nikiphorowa
latopis Nikiphorowski
poz. lit. 0001-35.1
• • • • Andreq, Kuhkovihi pobi, a inyx boqr za {r;evym iz=wa i
pobi. Sii 'e knqz; velikyi pristavi svqt≠i Bogorodici s=bornoi
4 vr;xy i pozlati, svqtago Dmitria na svoem dvor≠ postavi i
pozlati, a knqgyni ego Mariq1 deva Orieva1, d=]i hesskago knqzq,
postavi cerkov; kamenu svqtu[ Bogorodicu v novom manastyri.
I byst; u nego synov 6% 1 Qroslav. 2 Ioann starodub;skyi. 3
Kostqntin rostov;skyi. 4 Svqtoslav, narehennyi Gavril [r;ev-
skyi, postavi svqtago {r;q i sam bqwe master. tot 'e i V=z-
dvi'enie postavi v Volodimiri, da togdy vzql gorod, a powol
v Omosov den;. 5 Andr≠i suzdal;skyi. 6 {r;i, knqz; velikyi
volodim≠r;skyi, postavi cerkov; svqtu[ Bogorodic[ s=bornu[
v Su'dali, a drugu[ v Volodimeri kamenu[ cerkov; o tri vr;xi
Ro'estvo svqt≠i Bogorodici. toi 'e na Gz≠ s Konstqntinom,
bratom svoim, bisq. na togo Batyi car; pride i sugna na Site
na r≠c≠. A Kidew;wu[ cerkov; postavi Boris Mixalkovih;, syn
brata Andr≠eva Vsevolo'a, i s=sypa gorod Kidekwu, toi 'e Go-
rodec; na Volz≠. Potom pride na velikoe knq'enie v Volodim≠r;
iz Novagoroda iz Velikogo knqz; Andr≠i Bogol[b;skyi2.
Ot Adama do potopa l≠t 2000 i 200 i 40 i 2. A ot potopa do Avraama
l≠t 1000 i 80 i 2. Ot Avraama do isxo'eniq Moiseova l≠t 500 i 2.
Ot.isxoda do Davyda l≠t 601. Ot Davyda i ot nahala carstva Solo-
monq do pl≠neniq Ierusalim;skago l≠t 400 i 48. Ot pl≠nenia do
Aleksandra l≠t 300 i 10. A ot Xristova Ro'estva do Kostqnti3 carq
l≠t 300 i 10. Ot Kostqntina carq do Mixaila carq l≠t 500 i 40 i 2.
V l≠to 6362-e “854”. Nahqlo zemli Rust≠i.
V l≠to 6366 “858”. Mixail car; izyde s voi svoimi bregom i morem
na bl=gary, bl=gar≠ 'e vid≠vwe, i' ne mogowa stati protivu
emu i prosiwa krestitisq i pokoriwqsq grekom.
V l≠to 63674 “859”. Imaxu dan; varqzi iz zamor;q na h[di i na
sloven≠x, i na meri, i na vs≠x krivih≠x ot mu'a po b≠l≠ verici.
A ot kozar imaxu dan; na polqn≠x i na sev“e”rqn≠x i na vqtih≠x
po b≠l≠ vekwi ot dyma.
A se zahalo knqzii ruskyx.
V l≠to 6370 “862”. V=stawa krivihi i slovene, i merq, i h[d;
na varqgy, i izgnawa ix za more, i ne dawa im dani, i nahqwa
sami vlad≠ti, i grady staviti, i ne b≠ u nix pravdy, i v=sta
rod na rod, i byst; m≠'; imi rat; velika. I r≠wq sami v sob≠%
∞Poi]em sob≠ knqzq, o'e by vlad≠l nami i sudil by v pravdufi.
I poslawa za mor≠ k varqgom, k rusi, sice bo zovqxusq rus;[. I
r≠wa im vsq% ∞Zemlq nawq dobra i velika est;, iz=obilna vsem,
a narqdnika v nei n≠t, to nyn≠ poidite k nam knq'iti i vla-
d≠ti namifi. I izbrawqsq iz Nemec tri braty s rody svoimi, i
poqwq s sobo[ dru'inu svo[. I priwed star≠iwii R[rik s≠d≠
v Nov≠gorod≠, a Sin≠us, brat ego, na B≠l≠oz≠r≠, a Triur, brat
ix, v Zborc≠, i nahawa voevati vs[d≠. I ot t≠x varqg prozvasq
Rus; i zemlq Ruskaq. I po dvo[ l≠tu Sin≠us i brat ego Triur
umre, i pria vs[ vlast;5 v Rusi R[rik, i razdaq grady mu'em
svoim. I bywa pr=vii nasilnici v Kiev≠ varqzi, v Nov≠gorod≠
sloveni, v Polocku krivihi, v Rostov≠ merq, na B≠l≠ozer≠ ves;,
v Murom≠ muroma, a vsemi obladawe R[rik. I b≠sta u n≠go dva
mu'a, Askolod i Dir, i sprosistasq u nego k Carugradu s rodom;
svoim;. I poidosta po Dnepru, i uzr≠sta na gor≠ gradok mal i
v=prawasta% ∞Hii est; gradok sii*fi I r≠wa im tu su]ii% ∞Byli
sut; 3 braty% Kii, }ek, Xoriv, i'e s=d≠lawa sii grad i zgybowa,
my 'e s≠dim, platqhe dan; rodu ix, kozaromfi. Askolod i Dir
s≠dowa v grad≠ i vlad≠wa imi. R[rik 'e knq'i v Nov≠gorod≠. I
byst; emu syn Igor;, mu' xrabor i mudr, i u nego voevoda Oleg.
V l≠to 6377 “869”. Kre]ena byst; zemlq Bl=gar;skaa pri cari
Vasilii, synu Mixailov≠.
V l≠to 6387 “879”. Umre R[rik i pr≠dast; knq'ie svoe Olgovi,
qko ot roda emu su]u, i syna svoego Igorq, b≠ bo mal e]e d≠tesk.
V l≠to 6389 “881”. Poide Oleg, poim Igorq, iz Novagoroda i pride
k Smol≠n;sku, i priq grad, i posadi v nem mu'i svoi. Ottol≠
poid≠ po Dnepru i pride k goram Kiev;skym. Uv≠d≠v Oleg, qko
Oskolod i Dir knq'ita v Kiev≠, i b≠ Oleg mnq]esq mimoidy i
s malo[ dru'ino[ v lodiax. I poslasta k Oskolodu i Diru,
glagolq% ∞Qko gosti esmo ugor;skye, idem v Greky, Olga knqzq
i Igorq knq'iha, pridete k nam k rodom svoimfi. Oni 'e pri-
dosta edini. I priim Oleg Igorq na ruc≠ si i rehe k Oskolodu
i Diru% ∞Vy n≠sta knqzi ni knq'a rodu, n“o” az esm; knqz;, a
se est; syn R[rikov Igor;fi. I pov≠l≠ ubiti ix. I pogr≠bowa
Askoloda, ide'e Ugor;skoe, ide'e est; dvor Olmin, a Divora6
mogila za svqto[ Irino[ v Kiev≠. I s≠d Oleg knq'iti v Kiev≠
i nad vse[ Rusko[ zemle[, a slovenom i krivihom i merqnom
dan; nalo'i, a ot Novagoroda po 300 griven. I mnogy iny stra-
ny pritqgnu k Rusi i prinudi k sob≠ i derqvlqny, i v=zlo'i
dan; na nix po hr;n≠ kun≠. Knqz; 'e Oleg privede Igorevi
'enu iz P;skova imenem Olgu, i 'ive Igor; s Olgo[ l≠t 43.
Sii spisok v=kratc≠. Ot pr;vago l≠ta Igoreva do pr;vago
l≠ta Svqtoslavlq, do pr;vogo l≠ta Qropolha l≠t 28. A knq'il
Qropolk 8 l≠t, a Volodimer 37. A ot kre]eniq bl=gar;skago
do pr≠lo'enia knig l≠t 29, a ot pr≠lo'eniq knig do kre]e-
nia Ruskoi zemli l≠t 92. V 9-e l≠to knq'en;q Vladimerova
kre]ena byst; Ruskaq zemlq. A ot kre]enia do smerti Vladi-
merovy l≠t 28. Ot kre]eniq do ubieniq Borisa i Gl≠ba i do
pr≠neseniq mo]em l≠t 57. A ot pr;vago do vtorogo preneseniq
l≠t7 i do vzqtia Kiev;skago l≠t 87. Do Kolkov;skogo bo[ l≠t
20. A Svqtopl=k Okaannyi 3 l≠ta knq'i, biasq s Qroslavom.
A Qroslav knq'i 40 l≠t, a Volodimir Qroslavih; 4 l≠ta8.
Igorevi 'e xodq]u po Olgovi. Ide Oleg na Greky, a Igorq ostavi
v Kiev≠. I poq 'e mno'estvo varqg i sloven, i h[di, i krivihi, i
mer[, polqny, i s≠veru, i derevlqny, radimihi, vqtihi, xorvaty,
du“l”epy9 i tiverci. I s simi v=s≠mi poide Oleg na kon≠x i v
korablix, b≠ hislom korablei 2000. I priidowa k Carugradu, i
greky zatvoriwa grady. I izyde Oleg is korablq i povel≠ izvle]
i korabli na breg, i povoeva okolo grada, i mnogo zla stvori
grekom% mnogy polaty razbiwa i cerkvi rassypawq, aky prax, i
eliko zla s=tvoriwa, ne mo]no qzyku heloveh;sku izr≠]i. I po
six povel≠ Oleg svoe[ mudrosti[ zd≠lati kolesa i v=staviti
korabli na kolesa, i byvwu pokosnu v≠tru, poidowa v korablix
po pol[ k gradu. Vid≠vwe 'e greky silu ix mnogu[, uboqwqsq i
vyslawq k Olgovi iz grada% ∞Ne pogublqi nas, imem ti sq po dan;fi.
I ustavi Oleg voq svoq, i vynesowq gr=ci brawno i vino, i ne
priq ego, b≠ bo ustroeno s otravo[. I uboqwqsq gr=ci, i r≠wq%
∞N≠st; se Oleg;, n“o” svqtyi Dmitrii poslan na nyfi. I zapov≠da
Oleg; dan; dati na 2000 korablei po 12 griven na mu'a, a v ko-
rabli po 40 mu'ii, i qwqsq gr=ci po sem. I stvori Oleg= mir s
carema greheskyma, s Leonom i Aleksandrom, i za rqd polo'iwa%
∞Q'e prixodqt; ot nawix zeml;, da budut nevre'eni nihim, a
m≠sqhnoe eml[t; na 6 mesqc; xl≠ba i vina, i mqs, i ovo];q eliko
xotqt, a poidut domov, eml[t; u carq brawno na put; i qkori i
u'a, eliko potrebnofi. I qwqsq greci po se, reku]e% ∞Prixodq]ei
rusi da vida[t u svqtogo Papy10, i poslet car; i spiwet imena
ix, i togda v=zmut m≠sqhnoe pr;vii kian≠, hr=nigovci, i pere-
qslovci i prohix vawix grad, i v=xodqt v grad odn≠mi vraty
s carevym mu'em bez oru'iq, 50 mu', i tvorqt kupl[ eliko
xotqt, ne platqhi vina ni v hem 'efi. Car; 'e Leon i Aleksandr
stvoriwa mir s Olgom i poqwesq po n;. I pride Oleg k Kievu
k Igor[, nesu]e s sobo[ zlato i pavoloky i vsqkoe uzoroh;e.
V l≠to 6420 “912”. Posla Oleg postroiti mira i polo'iti rqd
me'i Greky i Rus;[. I car; Leon postroi mira i u tvr=di s=pi-
saniem, e'e nepr≠stupnu byti miru ix, i otpusti posly ruskyq
i pohstiv ix. I 'ivqwe Oleg mir im≠q s vs≠mi. I po six pomqnu
Oleg kon; svoi, na nem 'e vl=xov kudesnik ne vel≠ ezditi, r;ku]e,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
qko ∞ot togo ti est; smert;fi. I prizvav Oleg kon[xy svoq i rehe
im% ∞Gd≠ est; kon; on*fi Oni 'e rekowa% ∞Umr=lfi. I priexa Oleg
vid≠ti golovy konq, o'; kost; ognila. I v=stupi Oleg na golovu
konevi, rekuhi% ∞Ot sego li mn≠ bylo umr≠tifi. I abie iz golovy
zmiq vkusi Olga, i umr≠. I byst; vs≠x l≠t knq'eniq ego 33.
V l≠to 6421 “913”. Nahq Igor; knq'iti po Olg≠, i dere-
vlqne zaratiwasq s Igorem. Ide Igor; na derevlqny i po-
b≠di q i dan; v=zlo'i na nix bolwi Olgovy. I po six Igor;
xodi na greky i ne odol≠ ix i otbe'a v mal≠ dru'in≠.
I po six paky Igor; s=brav vs[ svo[ silu, naqt 'e i pehene-
gy, i poide na greky. Oni 'e, slywavwe beshislenoe mno'e-
stvo, poslawa k Igor[% ∞Ne xodi na nix, a vozmi dan;, qko 'e
i Olegfi. I b≠ Igor; na Dunai, priwedwim poslom greheskym,
i s=tvori s nimi mir po miru Olgovu, i posla mu'i11 svoi11
k Romanu postroiti mira, i ustroiwa mir, qko 'e i Oleg.
Po six 'e rekowa12 dru'ina Igoreva% ∞Qko Svintel izdobyl-
sq vsego, a my n≠ tak> nyn≠ 'e poidi na derevlqny, da i my
idem13 po tob≠fi. I posluwa ix Igor;, poide na derevlqny i
v=zlo'i na nix dan; i vzem dan; poide domov. I otpustiv
dru'inu, paky poide k nim. I zdumavwe, ubiwa Igorq i dru-
'inu ego, i pogreben byst; u Korostenq grada v Derev≠x.
Olga 'e b≠ v Kiev≠ s synom svoim Svqtoslavom, malom su]em.
R≠wa 'e derevlqn≠% ∞Ubixom knqzq Igorq ruskago, nyn≠ ubo
poim≠m 'enu ego Olgu za knqzq nawegofi. I poslawa posly svoq,
luhwix mu', k Olz≠. Olga 'e prikl[ka ix, qko vlodiax v qmu
v=vr='enym byti im, a po inyx po luhwix posla, glagol[]i% ∞Qko
l[ba mi est; r≠h; vawa, n“o” priwlite ko mn≠ luhwix vawixfi.
I t≠m priwedwim, ina i t≠m povel≠ izmytisq, i za''eni bywa,
i izgor≠wa. Sama 'e poide v Derev;sku[ zeml[ i, priwedwi,
posla poslov svoix, glagol[]i% ∞Vawi posly za mno[ idut s
nawimi mu'ami, a vy pristroite medu mnogo, qko idu pre'e,
ide'e ubiste mu'a moego Igorq, stvor[ triznu mu'u svoemufi.
Priwed 'e Olga k grobu mu'a svoego, i plakasq po nem, i povel≠
suti mogylu veliku nad nim, i med povel≠ ponesti, a derevlqn
poiti, i otrokom svoim piti na nix. I qko upiwqsq, i povel≠
Olga is=o≠]i vsq, i pos≠kowa ix 5000, a sama ide k Kievu. I
po six Olga s synom svoim Svqtoslavom poide na derevlqny i
pob≠di ix, a inii v=b≠gowa v grad, i Olga sta u grada, i oni
biqxusq kr≠pko. Olga 'e rehe im% ∞Dadite mi dan; neveliku% z
dvora po 3 golubi i po tri vorob;ifi. Oni 'e radi bywa i dawa.
Ona 'e povel≠ no]i[ za'e]i sv≠“]i”15 i leplqti k golubem i
vorobiem, i pusti na grad, i grad za'';gowa16, a sam≠x is=s≠kowa.
V l≠to 6455 “947”. Ide Olga k Novugorodu i ustavi po M;st≠ pogosty
i dani, i obroky, i lovi]a, i v=zvratisq k synu svoemu v Kiev. Po
six ide Olga v Gr=ky i krestisq, car; sam kresti [. Qko xot≠ car;
Ioann ponqti eq, ona 'e rehe% ∞A]e u vas v xristiqn≠x, qko svoi
d]eri poimati*fi I posramlen byst; car; ot neq i otpu]ena byst;
v Kiev, pouhivwisq u patriqrxa. Knqz; Svqtoslav, syn eq, v=zmu'av
i byst; xrabor velmi, i prikloni pod svo[ ruku zemli mnogy.
V l≠to 6478 “970”. Pridowa novgorodci k Svqtoslavu v Kiev prosit;
u nego syna, ego 'e poslet k nim. Bywq 'e synove Svqtoslavlq%
Qropl=k, Oleg, a Volodimer ot Maluwi, kl[hnici Ol'iny. Rehe
Svqtoslav novgorodcem% ∞A'; by kto wel moix d≠tei k vamfi.
Qropl=k 'e i Gl≠b ottrehesq. I rehe Dobrynq novgorodcem%
∞Prosite Volodimerafi, b≠ bo Maluwa sestra Dobryn≠, a otec;
im Malko l[bhanin. I r≠wa novgorodci Svqtoslavu% ∞D“ai”17 'e
nam Volodime“r”18 • • • •
}brak jednej karty, czyli dw[ch stron|
• • • • “B”lud k poslo“m” Vladimerim% ∞Az budu tob≠ v20 srdci20
19
i v priazn;fi. I myslqwe ubiti Qropl=ka, knqzq svoego. ∞Qdyi,
rehe, xl≠b moi, v=zvelihi na na mq lest=., i myslqwe knqz[
be'a“t”i21, a k Vladimeru posylawe velq k gradu pristupati.
I rehe Blud k Qropl=ku, knqz[ svoemu, lesti[% ∞Kian≠ sl[t-
sq k Vladim≠ru, reku]e% ∞Pristupai k gradu, qko pr≠damy ti
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
Qropolka> pob≠gniiz gradafi. I posluwa ego Qropl=k, pob≠'e
iz grada i zatvorisq v grad≠ Rodn≠ na ust R=si, a Vladimer
vnide v Kiev. I os≠de Qropolka v Rodn≠. I b≠ glad velik, i rehe
Blud k Qropl=ku% ∞Vidiwi li koliko voi brata tvoego, nam ix
ne pr≠boroti, n“o” stvori mir s bratom svoimfi. I rehe Qropl=k%
∞Budi takfi. I posla Blud k Vladim≠ru, glagolq% ∞Qko sbyst;sq
mysl; tvoq, privedu k tob≠ Qropl=ka, pristroisq ubiti egofi.
Vnide v dvor teremnyi oten i s≠d≠ s dru'ino[ svoe[. I rehe
Blud k Qropl=ku% ∞Poidi k bratu svoemu i rci emu% Hto mi ni
vdasi, to az priimufi. Poide'e Qropl=k, i rehe emu Varq'ko% ∞Ne
xodi, knq'e, ubi[t tq, pob≠gni v Pehenegy i privedewi voqfi. I
ne posluwa ego. I pride Qropl=k k Vladimeru, i qko pol≠z≠ v
dveri, i poqsta dva varqga mehema pod pazus≠, Blud 'e zatvori
dveri, ne dast; nikomu vniti svoim. I tako ubien byst; Qro-
pl=k. Varq'ko 'e pob≠'e s dvora i b≠'a v Pehenegy, i mnogo
voeva na Vladimera s pehenegy, odva privadi ego Vladimer,
zaxodiv k rot≠. “V”ladimer22 'e zale'e 'enu bratn[ grekyn[,
i b≠ neprazdna, ot neq 'e rodisq Svqtopl=k. Ot pr≠'nqgo bo
korene plod zol byvaet;, pone'e pre'e byla hr=nica, drugoe
'e, Vladimer zale'e [ ne po braku, pr≠l[bod≠ec; bo b≠. T≠m 'e
otec; ne l[blqwe, b≠ bo ot dvo[ otcu% ot Qropl=ka i Vladim≠ra.
Nahq knq'iti Vladimer v Kiev≠, i postavi kumiry na xol=mu
u23 Dn≠pra23 teremnago% Perana drevena, a glavu emu srebrenu i
us zlat, i Xorsa, i Da';boga, i Striboga, i Semargaa, i Mokow;.
I 'rqxu im narica[]e ix bogy, i privo'aaxu syny svoq i d=]e-
ri, i oskvr=nisq zemlq krovmi rusk“ami”24. N“o” preblagyi bog
ne xotq smerti gr≠wnikom% na tom xl=m≠ nyn≠ cerkvi stoqt;,
q'e posl≠di ska'em. Vlodimer 'e posadi uq svoego Dobryn[ v
Nov≠gorod≠, i priwed Dobrynq v Nov≠gorod, i postavi kumira
Peruna nad r≠ko[ Vl=xovom, i 'rqxu l[di novgorodstii, qko
bogu. I b≠ Volodimer pob≠'en poxoti[ 'en;sko[, i bywa emu
vodimyq Rogn≠d, q'e posadi na Lyb≠di, ot neq 'e rodi 4 syny%
Izqslava, M;stislava, Qroslava, Vsevoloda, i dv≠ d]eri. a ot
grekyni rodi Svqtopl=ka25, ot hexyni rodi Vyweslova, ot dru-
goe Svqtoslava i Stanislava, a ot bl=garyni Borisa i Gl≠ba. A
nalo'nici b≠ u nego 300 v Vywegorode, v B≠l≠gorod≠ 200 i na
B≠restov≠. I b≠ ne syt bluda, privodq k seb≠ mu';skyq 'eny
i devici rastlqq. b≠ bo 'enol[bec;, qko 'e i Solomo“n”26. b≠
bo u Solomona 'en 700, a nalo'nic; 300. Mudr bo b≠, a nako-
nec; pl=znusq. A sei 'e nev≠glas nakonec; obr≠te spasenie.
V l≠to 6489 “981”. Ide Volodimer k lqxom i vzq grady “ix”27,
Peremywl;, Herven i inyq grady. V s≠m 'e l≠te i vqtihi pob≠di
i v=zlo'i na nix dan;.
V l≠to 6493 “985”. Ide Volodimir na bl=gary i pob≠di a.
L≠to 6494 “986”. Izbirawe Volodimer v≠ry, kaa luhwi. izbra 'e
v≠ru xristiaqn;sku[.
V l≠to 649628 “988”. Ide Volodimer s voi na Kr=sun;, grad grehe-
skyi. I zatvoriwqsq korsunqn≠ v grad≠, i iznemogaxu korsunqne
v grad≠ gladom. I rehe im Volodimer% ∞A]e sq ne vdaste, stoqti
imam zd≠ za tri l≠tafi. I sim ne pokorivwimsq. Povel≠ Vladimer
prispu sypati k gradu, i oni podkopavwe st≠nu gradsku[ kradqxu
pr;st; i nowaxu k sob≠ v grad, sypl[]e posr≠di grada. I se mu'
korsunqnin, imenem Anastas, str≠li, napisav sice na str≠l≠%
∞Kladqzi, q'e sut; za tobo[ ot v=stoka, is togo voda idet trubo[
v gradfi. Volodimir 'e v=zr≠v na nebo i rehe% ∞A]e se sbudetsq,
to sam kre]usqfi. Tu pak povel≠ kopati v=pr≠ky, i pereqwa vodu, i
iznemogowa l[die 'a'de[ vodno[, i peredawqsq. I vnide v grad
i dru'ina ego. I posla Volodimer k carema Vasil;[ i Konstqn-
tinu, glagolq% ∞Sei grad va[ silnyi vzqx. Slywu 'e, qko sestru
im≠ete devo[. a]e eq ne vdaste za mq, s=tvor[ gradu vawemu, qko
'e i semufi. Se slywavwe carie, poslasta k Vladimeru, glagolq]e%
∞Qko nedostoino xristianom nam za poganyq davati, a]e sq
krestiwi, to i se poluhiwi i carstvo nebesnoe priimewi, i s
nami edinov≠ren budewi, a]e li sego ne s=tvoriwi, ne mo'ev≠
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
dati sestry svoeq za tqfi. Rehe 'e Vladimer k poslom% ∞Qko az
xo]u krestitisq, ispytax bo pre'e six dnii zakon vaw;fi. Se
slywav=we carie radi bywa, i umolista sestru svo[ Annu, i
poslasta [ k Vladimeru, i sanovniky n≠kyq, i prezviteri. I qko
pride k Korsun[, izydowa korsunqne s poklonom, i v=v≠dowa
[ v grad, i posadiwa [ v polat≠. Po bo'i[ 'e stroeni[ v to
vr≠mq razbol≠wqsq v Vladimera ohi, i ne vid≠ nihto 'e, i
tu'dawe velmi, i ne domyslqwesq hto stvori. I posla k nemu
carica, rku]i% ∞A]e xo]ewi izbyti bol≠zni seq, to v=skor≠
krestisq, a]e li “ni”29, to ne imawi isc≠letifi. Si slywav, Vla-
dimir rehe% ∞Da a]e se istinna budet;, to poistinn≠ velik bog
xristianeskfi. Povel≠ krestiti seb≠. Episkop 'e ruskyi s popy
caricinymi kresti ego, i qko v=zlo'i na n; ruku, i abie prozr≠.
Vid≠v 'e se Vladimer naprasno isc≠lenie, i proslavi boga,
rek% ∞To pr;vo uv≠d≠x boga istinnagofi. Se 'e vid≠vwe dru'ina
ego, mnozi krestiwasq, krestiwqsq v cerkvi. Po kre]enii 'e
privede caric[ na brahnoe. N≠cii ubo ne v≠du]e glagol[t;, qko
krestisq v Kiev≠, inii 'e rewa v Vasil≠ve, no ne byst; tako.
Vladimir 'e poima caricu Annu i Nastasa, i popy korsun;skye,
i mo]i svqtogo Klimenta, i s=sudy cerkov;nyq, i ikony na bla-
goslovenie sob≠, vzq 'e i 4 koni m≠dqny. Vda 'e za veno gr=kom
grad Kr=sun;, a sam pride k Kievu. I povel≠ kumiry izbiti, a inyx
ognevi pr≠dati, i posla po vsemu gradu, rku]e% ∞Qko a]e kto zautra
ne obrq]etsq na r≠c≠ ili bogat ili ni];, protiven mi budetfi. I
se slywavwe l[die s radosti[ idqxu krestisq. Po six 'e posadi
Vladimer star≠iwago syna Vyweslava v Nov≠gorod≠, Izqslava v
Polot;sc≠, Svqtopl=ka v Torov≠30, Qroslava v Rostov≠. I umrynu
Vyweslavu, posadi Qroslava v Nov≠gorod≠, a Borisa v Rostov≠,
Gl≠ba v Murom≠, Svqtoslava v Derev≠x, Vsevoloda v Vladim≠ri,
M;stislava T;mutarakan[, Stanislava v Smolen;sc≠, Sudislava
v P;skov≠, a sam s≠de v Kiev≠ i v prohix grad≠x. I zalo'i grad
Kiev bol;wii, i nahq staviti gorody po D≠sn≠ i po Dn≠pru, i po
Ostri, i po Trube'u, po Sul≠ i po prohim r≠kam, q'e i nyn≠ sut;.
V l≠to 6497 “989”. Krestivsq Vladimer i vzq u Fotia patriarxa
pr;vogo mitropolita Kievu Leona, a Novogorodu arxiepiskopa
Qkima korsunqnina, a po in≠m gradom episkopy i popy i diakoni.
V l≠to 6498 “990”. S=zda cerkov; svqtu[ i dast; [ Anastasu kor-
sunqninu, b≠ bo star≠iwina, a inyx mno';stvo, i dast; tu vse,
e'e b≠ vzql v Korsuni.
L≠to 6523 “1015”. Xotq]u Vladim≠ru iti na Qroslava, syna svoego,
k Novugorodu. Qroslav 'e poela za mor≠ i privede varqgy, boqsq
otca svoego, n“o” bog na31 dast; diavolu radosti% v to vr≠mq
Vladimer razbolesq, e'e i umre mesqca i[lq 15. Svqtopl=k32
'e32 s≠de v Kiev≠ po otci svoem. Borisu 'e v=zvrativwusq s
voiny i ne doide Kieva, i tu ego ubi Svqtopl=k na Olt≠, le-
sti[ glagolq% ∞Otec; tq zovet;fi. I prilo'i sego33 ubiti na
Smqdin≠ u Smolen;ska. I po six ubi Svqtoslava, b≠'a]a v Ugry.
V l≠to 6524 “1016”. Poide Qroslav na Svqtopl=ka i byst; s≠ha
velika, i oblomilisq na ledu dru'ina Svqtopl=ha, a Svqtopl=k
pob≠'e v Lqxy, a Qroslav s≠d≠ k34 Kiev≠.
V l≠to 6525 “1017”. Pride Boleslav s Svqtopl=kom i s lqxy na
Qroslava. Qroslav 'e s=vokupiv rus;, varqgy i sloveny poide
protivu im, priide ' v Polyn[35 i stawa o r≠ku Bug;. I pob≠di
Boleelav Qroslava, i vnide v Kiev s Svqtopl=kom. I Qroslav
b≠'a k Novugorodu, i novgorodci qwqsq po nem i idowa na
Svqtopl=ka, i Svqtopl=k b≠'a v Pehenegy.
V l≠to 6527 “1019”. Pride Svqtopl=k s pehenegy na Qroslava, i
Qroslav s=bra voi mno'estvo i izyde protiv emu na Olto, ide-
'e ubi Svqtopl=k Borisa. I rehe Qroslav% ∞Krov; brata moego
v=piet; k tob≠, vladyko. M;sti krov; pravednogo segofi. I rehe%
∞Bratia moq. A]e t≠lom otwla esta otsudu, no molitvo[ pomo-
'ita mi na protivnago sego ubiicufi. I byst; s≠ha zla, qko 'e ne
byst; Rusi, i byst; k veheru odol≠ Qroslav, a Svqtopl=k b≠'a.
Mnozi bo vid≠wa agg;l;, pomaga[]a Qroslavu. I napade strax
na Svqtopl=ka, pob≠'e nikym 'e gonim. I naha ego na nosil≠x
nositi. I prib≠gosta k Beresti. On 'e glagolawe% ∞Pob≠gnite s
mno[, qko 'enut; po nasfi. I ne mo'awe tr=p≠ti na edinom m≠ste,
i prob≠'a Lqdsku[ zeml[, gonim bo'ii.m” gn≠vom, I prib≠'e v
pustyn[ me'[ Hqxy i Lqxy, i tu isprovr='e 'ivot svoi akaannyi.
V l≠to 6529 “1021”. Pride Brqhislav, syn Izqslavl;, na Nov=gorod
is Polot;ska, i vzq Nov=gorod, i v polon v≠d≠ sam≠x, im≠nie ix
izgrabi, poide k Polot;sku. To slywav Qroslav is Kieva 7 den;
posti'e i i pob≠di ego, a novgorodcem v=roti ix s im≠niem.
V l≠to 6545 “1037”. S=vr=wen byst; grad Kiev. V to 'e l≠to s=zda Qroslav
svqtu[ Sofi[, V to 'e l≠to svq]ena byst; cerkvy svqtaa Sofia v Kiev≠.
V l≠to 6547 “1039”. Svq]ena byst; cerkvy svqtaq Bogorodica, ['e
s=zdal Volodimer, otec; Qroslavl;.
V l≠to 6549 “1041”. Posle Qroslav syna svoego Vladimira na Gr=ky,
dav emu voq mnogy, i idowa v lodiax. Gr=ky 'e, vid≠vwe voq mnogy,
nahawa pogru'ati hestnya kresty s mo]mi v more, i korabli potopi
mnogy. Volodimer 'e pride v Kiev vmal≠. Toe 'e os≠ni dast; Qro-
slav sestru svo[ za Kazimira, i xodi Qroslav dvo'dy na mozavwany.
Sei 'e Kazimir vdast; sestru svo[ za Izqslava, syna Qroslavlq.
V l≠to 6553 “1045”. Zalo'i Vladimer, syn Qroslavl;, svqtu[
Sofi[ v Nov≠gorod≠.
V l≠to 6555 “1047”. Ide Qroslav tretie na mozavwany i pob≠di a,
i knqzq ix ubi Moislava, i pokori zeml[ tu Kazimiru.
V l≠to 6558 “1050”. Svq]ena byst; cerkvi svqtaq Sofia na V=z-
dvi'enie povel≠niem knqzq Qroslava i syna ego Vladimera.
V l≠to 6562 “1054”. Prestavisq knqz; velikyi Qroslav, 'iv l≠t 76.
V l≠to 6581 “1073”. Osnovana byst; cerkvy Peher;skaq igumenom
Fedosiem.
V l≠to 6582 “1074”. Prestavisq igumen peher;skyi.
V l≠to 6745 “1237”. Popu]eniem bo'iim priidowa s vostohnyq
strany bezbo'nii tatarov≠ s; carem; Batyem na zeml[ Rezan;-
sku[ l≠som. I priwedwe pr;voe stawa stanom u Onuz≠, i vvqwa
[, i ottol≠ poslawa posly svoq, 'enu harod≠ic[ i dva mu'a
s ne[ k k=nqzem rqzan;skym, prosq]e u nix d≠sqtin v vs≠m% v
knqz≠x i v l[d≠x i v kon≠x desqtoe, v b≠lyx desqtoe, v voronyx
desqtoe, v buryx desqtoe, v ry'ix desqtoe, v pegyx desqtoe. Knqzi
'e rezan;skye {r;i Novgorodov36 brat ego Oleg Inovgorovih;
i murom;skye, i pron;skye knqzi, ne pustqhe k novgorodom37
svoim, vyexawa protivu im v Vorone', i r≠wq% ∞Koli nas ne
budet vs≠x, to vse vawe budetfi. I ottol≠ pustiwa ix k {r;evu38
Volodimer;38. I pohqwa voevati zeml[ Rezan;sku[, i popl≠niwa
i do Pron;ska, a iz Volodimerq pustiwa ix ottol≠ v Tatary.
Poslawa 'e knqzi rqzan;skye k {r;[, knqz[ volodimer;skomu,
prosqhe pomohi ili samomu poiti. {r;i 'e sam ne ide, qi po-
sluwa knqzii rqzan;skyx molby, no xot≠ sam osob≠ bran; tvo-
riti. A inopl≠mennici otstupiwa grad Rezar;39 dekabrq 16, a v
22 vzqwa i po';gowa ves;, a knq`q {r;q ubiwa i knqzqt vs≠x. I
poidowa na Kolomnu, a Vsevolod {r;evih; i Roman Inovgorovih;
idowa protivu ix. A iz Volodimerq {r;i posla v40 storo'ov40
voevodo[ Eremeq Gl≠boviha, i s=nqsq s Vsevolodom i s Romanom.
I ostupiwa ix tatarove u Kolomny, progoniwa ix k nadolobam,
i tu ubiwa knqzq Romana i voevodu Eremeq, a Vsevolod b≠'a k
Volodimer[, a moskvihi k Moskv≠, I tatarov≠ vzqwa Moskvu,
i voevodu Filipa Nqn;ka ubiwa, a knqzq Vladimera {r;eviha
qwq, a l[dii izbiwa. Oni 'e krovoqdci priidowa k Volodimer[
i stawa fevralq v 3 den;. A volodimerci zatvoriwqsq s sn=mi
{r;evymi i s Vsevolodom, i M;stislavom, i voevoda b≠ u ni'41
Petr Oslqtev. Volodimercem 'e ne otvorq]emsq, a tatarov≠
priexawa k Zlatym vratom, vodq]e s sobo[ Volodimera {r;e-
viha, i nahawa glagolati% ∞Est; li v Novegorod≠42 knqz; {r;i*fi
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
Volodimerci 'e pustiwa na nix po str≠l≠, i oni protivu pu-
stiwa na grad i na Zlataq vrata. I rekowa tatarov≠ volodimer-
cem% ∞Ne str≠lqitefi. I pokazawa im Vladimera, rek% ∞Znaete li
sego knq'iha*fi V≠ bo unyl licem i iznemogl b≠do[ ot nu'da.
Vsevolod 'e i M;stislav stoqsta na Zlatyx vrat≠x i poznasta
svoego brata. O umil≠noe vid≠nie i sl;z dostoino. I vsi gra-
'ane, vidq]e ego, plakaxusq. A oni zlii, otwedwe ot Zlatyx
vrat, i ob;exawa ves; grad, i stawa stany na izr≠im≠, a inii
otwedwe vzqwq Suzdal; i l[di izbiwa, a inyx svedowa v stany
svoq k Volodimer[. I v subotu mqsopustnu[ nahqwa nare'ati
l≠sy i poroky staviti42 do vehera, a na noh ogorodiwa tynom
okogo43 vsego grada. I byst; nautrii v≠d≠wa gra'ane, qko u'e
vzqtu byti gradu ix, i vnidowa v cerkov; svqtyq Bogorodica, i
strigowqsq vsi ot vladyky Mitrofana. I oni, zlii, pristupiwa
k gradu v 7 den; fevralq v nedel[ mqsopustnu[ po zautreni i
zaidowa ot Zlatyx vrat svqtago Spasa, i vnidowa po primetu
hres gorod. a s[de ot severnyq strany ot Lyb≠di k Orininym
vorotom m≠dqnym, a s[de ot Klqzmy k Polo'en=skym. I tako
vzqwq v=skor≠ grad novyi do ob≠da, popaliwa i ognem. B≠'a
'e Vsevolod i M;stislav v Pehernii grad, a episkop Mitrofan
i knqgin[ {r;eva s d]er;[ i s snoxami, i s unuhaty, i prohaq
knqgini, i mno'estvo boqr, i l[dii zatvoriwqsq v cerk;vi
svqtya Bogorodica v polatax. Tatarove 'e vynesowa dveri i
ottvoriwa cerkov; i, navolohivwe l≠sa okolo45 cerkvi, za'go-
wa cerkov;, bez milosti zapaliwa svqtu[ Bogorodic[. i tako
skonhawasq vsi su]ii v cerk;vi. I grad ves; ognevi pr≠dawa, i
iss≠kowa vsq oru'iem ot starec; i do mladenec;, ot mu';ska
polu i do 'en;ska, i ereiskyi hin ves;, i hernoriz;skyi. A
vse iz=obna'eno i porugano gorko[ smerti[ nu'no[, Pr≠dawa
duwq svoq gospodovi v 7 fevralq v nedel[ mqsopustnu[. I vsi
cerkvi porugawa, iz=grabiwa, dvor knq'ii izlo'iwq i ognevi
pr≠dawa. A inyx ima[]e rukami, rugaxusq 'en;skomu polu,
q'e ne dostoit; glagolati, i hr=nicam, i popad;qm, i dobrym
'enam, pr≠d mu'mi, i devicam pr≠d otci46 i matermi, i vsem
kupno izdyxa[]im, i ot mraza i zimy nu'no[ smerti[ umiraxu.
I poidowa k Rostovu, i k Qroslavl[, i na Vl=gu, i na Gorodec;,
i to vse popl≠niwa i do Galiha. i s=tvoriwa im tako, qko i
semu. I potom Pereqslavl;, {r;ev, Dmitrov, Volok, Tfer;. Tu
'e i syna Qroslavlq ubiwq, i vs[ stranu, i gorody poimawa.
i do Tr='ku n≠st; m≠sta takova ni sela, ide'e ne voevawa. A
na vsei Suzdal;ekoi zemli i Rostov;-skoi vzqwq gorodov 14,
oprohe pogostov i sel velikyx, vzqwq v odin mesqc; fevral;.
A knqz; {r;i otb≠'a na Vl=gu s synovci svoimi, s Valkom47 i
Vsevolodom i Volodimerom. I stawa na Siti stanom, a ';duhi k
sob≠ brata Qroslava i Svqtoslava48 s pl=ky, a "iroslavu Mixa-
ilovih[ prizval voevodstvo v dru'in≠ svoei. Pride emu v≠st;,
Volodimer vzqt est;, a cerkvy po''eny, a episkop i knqrrni i
s d≠tmi i s vnuhaty ognem skonhawqsq, a syny tvoq Vsevoloda i
M;stislava i Volodim≠ra vn≠ grada ubiwa, a l[di vsi izbiwa.
V l≠to 674649 “1238”. Posla knqz; {r;i Doro'a v prosoky v 3000
mu', i prib≠'a Doro';, i rehe% ∞Knq'e, obowli i nas okolofi.
{r;i vs≠d na kon; s bratom Svqtoslavom i s synovci, s Valkom i
s Sevolodom i s Vladimerom, i nahawa staviti pl=ky okolo seb≠.
I vnezapu prisp≠wa krovoproliqteli xristiqn;skyq na Sit≠,
i s=stuwppqsq oboi pl=ci, i byst; bran; velika. Razgn≠vaniem
bo'iim pob≠gowa nawi pred inopl≠menniky. I tu ubien byst;
velikyi knqz; {r;i Vsevolodovih; volodimer;skyi, a Vasilka
Konstqntinoviha qwq i vedowa [ s veliko[ nu'de[ do We-
r≠n;skogo l≠sa, i stawa stanom, i nudiwq ego mnogo pogan;skoi
byti voli ix. On 'e ne pov'nusq povel≠ni[ ix, ni uboqsq grozy
ix, brawna 'e i pitiq ix ne priq. I abie nemilostivymi plo-
toqdci ubien byst;. Si 'e zloba s=luhisq marta 4. Episkop 'e
Kiril idqwe s B≠laozera, i priwed na m≠sto, ide'e ubit knqz;
{r;i, i vzem t≠lo ego mertvo, i prines≠ v Rostov, i polo'en
byst; v cerkvi svqtyq Bogorodica. Vasilku 'e ubienu byvwu
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
i povr='enu na les≠. Uv≠dav 'e episkop Kiril, prinese i v
Rostov i knqgyn[ ego. I b≠ plah velik v vs≠m grad≠, i rydanie
neutolimo, 'alostnyq bo slezy izlivany bywa, qko voda mnoga
bezm≠rna. Pone'e krasen b≠ licem i umilnym obrazom, milostivne
v`iraq k vs≠m, i pahe m≠ry xrabor, na lov≠x vazniv, serdcem;
legok, do vs≠x laskav. A xto u nego slu'il, xl≠b ego el, a hqwu
pil, toi za l[bov; ego ne mo'iwe slu'iti nikoemu knqq[, n“o”
'alqxu v vsq dni 'ivota svoego po svoem gosudari. izliwe bo
slugy svoq l[blqwe, mu';stvo i um v nem 'ivqwe, pravda 'e
i istinna s nim xodista. b≠ bo vsemu xytr i s≠d≠ v dobryx
dnex na d≠dn≠ i otni prestol≠, Na ves; cerkovnyi hin ot v≠ry
histy ime[]e ohi i k vs≠m cerkovnikom i k ni]im i pehalnym
b≠q]e, qko otec; hadol[biv. T≠m 'e ne pogr≠wi nade'da svoeq,
za v≠ru xristiqn;sku[ postrada. ne da'd; do kr=vi, no i do
posl≠dnqgo izdyxaniq ne pokorisq syroqdcem bezduwnym, ne
posluwa laskaniq ix, e'e emu ob≠]e“vaxu50 v=z”l[biwq50 bo
ego akannii krasoty radi lica ego, togo radi i mnogu muku
prinowaxu emu, daby sq im povinul, ovo grozo[ i muko[, ovo 'e
laska[]e ego i darmi i rizami bez=c≠nnymi i zlatom. Pravdi-
vaq 'e duwq ego izvoli pahe ne tokmo riz; tl≠nnyx s=vlehesq,
n“o” i pl=ti istr=ganie i kostei i do samyx mozgov, izrqdn≠
'e i duwu pr≠dast; v ruc≠ gospodovi s konehnym pokaaniem.
My 'e napr≠d v=zvratimsq. Onem bo izmaltenom, popl≠nivwim
vs[ Rusku[ zeml[, grady i volosti i sela, prilo'iwa paky e]e
i k Tr='ku poiti. I pridowa na histoi nedeli, i biwa porogy
po dve nedeli, i iznemo'e grad, a iz Novagoroda ne b≠ pomohi.
I vzqwq grad na51 sr≠dokrest=noi n≠deli. I goniwa akaannii
Sereger;n;skym putem dolnyi do Ignahq kresta, a vse l[di s≠ku]e
aky travu, i ne doidowa Novagoroda za 100 verst, a Novagoroda bog
zastupil i molitva svqtago Kirila, episkopa aleksandriiskago,
i vs≠x svqtyx. V=s“pq”tiwqsq52 u Ignaha kresta, poidowa “na”53
ostanky pl≠nq]e, i pridowa k Kozel;sku, suwu 'e v nem knqz[
mladu Vasil;[. Uv≠d≠vwe 'e se akaannii ust“r≠”miwqsq54 na
n;. B≠we 'e l[dii v grade tom kr≠pkoduw;ni, i ne b≠ v=zmo'no
vzqti grad toi. Kozlqne ' s=v≠t s=tvoriwa ne vdatisq Baty[%
∞A]e i knqz; naw; mal est; n.o” umrem za n;fi. Tatarom 'e bi[]
im=sq i priati xotq]im grad, razbivwim st≠ny grada vzidowa
na val, kozlqne 'e no'i r≠zaxusq s nimi. I iz=wedwe iz grada, i
is=s≠kowa pra]aa ix i ogn[ pr≠dawa, i napadowa na pl=k ix, i
ubiwq ot tatar 4000, sami 'e izb;eni bywq. Batyi 'e vzq grad i
izbi vs≠x, ne po]ade ot trohat55 i do s=su]ix ml≠ko. A o knqzi
Vasilii nev≠domo est;. inii glagolaxu, qko u kr=vi utopl est;,
pone'e mal b≠, 12 l≠t. I ottudu v tatarex ne sm≠axu nazvati
grad toi Kozlesk, no zvaxu t=i Zlyi grad, pone'e biwqsq po 7
nedel;. I ubiwa Ot tatar syny timnihi 3. Tatari 'e iskavwe ix
i ne mogowa iznaiti v mno'estv≠ trupiq mertvyx. Batyi 'e naha
posylati na grady ruskyq, i vzq “grad”56 Pereqslavl; kopiem
i Hr;nigov priawa oru'iem, bivwimsq s knqzem M;stislavom
Gl≠bovihem. I Batyi pob≠di a, metawe bo kameniem pol=tora
perestr≠la, a kamen; qko mo'axu 4 mu'i silnii podqti, i
pob≠'en byst; M;stislav, i mno'estvo voi ego izbiwa, i grad
zapaliwa ognem, a episkopa ostaviwq 'iva i vedowa i v Gluxov.
V l≠to 674857 “1240”. N≠kto ot zapadnyq strany, i'e narih[tsq
slugy bo'ii, ot t≠x pride v Nov=gorod, xotq vid≠ti v=zrast
Aleksandrov divnyi. I vid≠v Andr≠aw; knqzq Aleksandra, i
k svoim v=zvratisq, rehe% ∞Prowed strany i qzyky, ne vid≠x
takova ni v car≠x carq, ni v knqzex knqzqfi. Se slywav korol;
hqsti Rim;skyq ot poluno]nya strany takovoe mu'stvo knqzq
Aleksandra i pomysliv sebe, wataqsq bezumiem;58 svoim% ∞Po-
idu pl≠n[ zeml[ Aleksandrovufi. I sobra silu mnogu, sv≠q s
knqzem ix, s biskupy svoimi, i murmane, i sum;, i em;, i napolni
k“a”rablq59 mnogy pl=kov svoix, i pride v reku v; Nevu, i stawa na
ust; I'ery, xotq v=spriati Ladogu i Nov=gorod, i vs[ oblast;
Novgorodsku[. I posla posly, razgord≠vsq, k Aleksandru% ∞A]e
mo'ewi protivitisq mn≠, to se esm; zd≠ u'e, pl≠n[ zeml[ tvo[fi.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
Aleksandr 'e, slywav slovesa ego siq, razgor≠sq serdcem i pri-
de na n; v mal≠ dru'in≠ i[lq 25, im≠q veliku v≠ru k Borisu i
Gl≠bu. I b≠ n≠kto mu', star≠iwina v zemli I'er;skoi, imenem
Pel=gusii. Poruhena 'e na b≠ emu stra'a mor;skaq, v=spriat
'e svqtoe kre]enie, i 'ivq posr≠d rodu svoego poganogo, i
nareheno. byst; imq emu Filipp. I 'ivqwe bogougodno, v sr≠du
i v pqtok pr≠byvawe v alh;b≠, t≠m 'e spodobi ego bog vid≠ni[
strawnomu. Uv≠dav silu ratnyx, ide protivu knqzq Aleksandra,
da ska'et im stany, obr≠te bo ix. Stoq]u bo emu pri krai morq,
str≠gu]u obo[ puti, i pr≠byst; vs[ no]; v bd≠nii, qko 'e naha
v=sxoditi solnce, i uslywa wum strawnyi po mor[, i vid≠ nasad
grebu];, i posr≠de nasada stoq]a Borisa i Gl≠ba v ode'dax
hr=vlenyx, i b≠sta ruky dr='asta na ram≠x, grebci 'e s≠dq]
a aki u ml=ni[ od≠qni. Rehe Boris% ∞Brate Gl≠b≠. Veli gresti,
da pomo'ev≠ srodniku nawemu Aleksandrufi. Vid≠v 'e Pevgusii
takovoe vid≠nie i takovoe slywanie, i stoqwe trepeten, donde'e
otide nasad ot ohi[ ego. Potom 'e skoro poexa k knqz[ Alek-
sandru, i priwed k Aleksand“r”u60 knqz[, ispov≠da emu edinomu
radostnyma ohima, qko 'e vid≠ i slywa. Rehe emu knqz;% ∞Sego
ne rci nikomu ', a sam t]isq naexati s nawimifi. V 6 'e hqs dne
byst; s≠ha velika nad rimlqny, i izbi mno'stvo ix, i samomu
korolevi polo'i pehat; na lici ostrym svoim kopiem. Zd≠ 'e
qviwqsq v polku Aleksandrov≠ 6 mu' xrabryx, i'e mu'stvo-
vawa s nim kr≠pko. Gavril Olekseevih;. Siinaexav naw;neku, i
vid≠v koroleviha mhq]a pod ruku, i iz=exav po dsk≠ do samogo
korablq, po nei 'e xo'axu. I vtekwa pred nim v korabl;, i paky
obra];wesq v=vr=gowq ego s konem v more. Bo'ie[ vole[ ot t≠x
izyde nevre'en, i opqt; naexa, i bisq s sam≠m voevodo[ posred
pl=ku ix. i tu ubien byst; voevoda ix Spiridon i episkop ix.
Drugyi 'e novgorodec; Sbyslav Qkunovih;. Sii naexav, mno-
ga'dy biawesq mnoga'dy edinym toporom, ne im≠q v serdci, i
pade nekoliko ot ruku ego, i vsi diviwqsq sil≠ ego i xrabro-
sti. Tretii 'e Iakov polohanin, lovhii b≠ u knqzq. sii naexav
na pl=k s mehem, i mu'estvovav, otede, i poxvali ego knqz;.
Hetvertyi 'e novgorodec;, Miwa imenem. Sii pew; s dru'ino[
svoe[ natehe, i pogubi 3 karabli rimlqn. Pqtyi ot molodyx ego,
Sava imenem. Sii naexav na water velikyi zlatovr=xyi, pods≠he
stolp velikyi waternyi, i pade water, i polci Aleksandrovi,
vid≠vwe padenie watra togo, i v=zradovawasq. Westyi ot slug
ego, Ratmir imenem. Sii bisq p≠w;, i ostupiwa ego mnozi, on 'e
ot mnogyx ne iznemo'e v=skor≠, no mu'estvovav na nix kr≠pko,
posl≠di 'e iznemo'e ot ran; mnogyx i skonhqsq. Novgorodcev
'e ubiwa v=six 20 mu'; i s lado'any. Byst; 'e togda h[do%
pob≠di Aleksandr korabli, a oni ob on pol r≠ky I'ery, id≠'e
ne b≠ proxodno polku Aleksandrovu, zd≠ obr≠towqsq mnogo
mno'estvo mertvyx, iz;bienyx ot aggel bo'iix. Ostanky 'e ix
pob≠'a, a trup;q mr=tvyx svoix vqtwix mu' nakladwe 3 korabli
i potopiwqsq na mori. a prohim iskopavwe qmy i v=m≠tawa v nq
beshislenoe mno'estvo, a inii mnozi qzv;ni byvwe, otb≠gowa
konehn≠. Rostislav 'e smolen;skyi M;stislavih; s≠d≠ v Kiev≠,
Danil 'e brat ego Mixailov exa na n; i qt ego, i vdast; Kiev
v ruc≠ Dmitrovi obder'ati protivu inopl≠mennik bezbo'nyx
tatar. Togda pride Batyi k Kievu mnogym mno'estvom sily svoeq,
i okru'i grad, i ostupi sila tatar;skaa, i byst; v odr='anii
velice. I b≠ Batyi u goroda, i otroci ego ob;s≠dqxu, i ne b≠
slywati grad skripaniq t≠le'nago i mno'estva vel;bl[d i
rzania glas stada ego. I b≠ ispl=na zemlq Ruskaq ratnyx. Qwa
'e tatarina v nix, imenem Tovrul, i t“oi”61 ispov≠da vs[ silu
ix, q'e bqxu u nix silnyq ix voevody% Ur;d[, Baidar, Birui,
Kadan, Behqk, Men;g[i, K[[k, i'e vratisq v≠dav smert; kanovu.
I b≠ kan ne ot rodu ego, n“o” b≠ voevoda ego pr;vyi Seb≠dqi
bogatyr;, Burundai bogatyr;, i'e vzq Bolgar;sku[ zeml[ i
Suzdal;sku[ i in≠x bes hisla voevod, ix 'e ne mo]no vm≠stiti
zd≠. Postavi ' Batyi poroky k gorodu Kievu podl≠ vrata Lqd-
skaa, tu b≠qxu priwli debri. Porokom 'e i nepr≠stanno bi[]im
den; i no];, vybiwa st≠ny i vzidowq gra'ane na izbity st≠ny,
tu b≠we lom kopeiny i ]itom skapanie, str≠ly omrahiwq sv≠t.
Pob≠'aemym byvwim gra'anom, i Dmitrovi kr≠pko xrabrovavwu,
i v=zidowa tatarov≠ na st≠ny iz;bienyq i str≠'axu den; i no];.
Gra'ane 'e s=gradiwa drugyi grad okolo svqtyq Bogorodica.
Nautrii 'e priidowq na nq, i byst; bran; me'du oboix velika
z≠lo, l[dem 'e v=zb≠rwim na cerkov; i na komary cerkovnya i s
tovary svoimi, ot tqgosti 'e provaliwqsq komary cerkovnyq, i
priat byst; Kiev na Nikolin den;. Dmitra 'e izvedowa qzvena, ne
ubiwa ego mu';stva radi. Batyi 'e v=zem grad i slywavwu emu
o Danil≠, qko v Ugr≠x est;, i poide sam k Volodimer[, i pride k
gorodu Kolodq'nu, i postavi poroky 12 i ne mogy razbiti st≠ny,
i nahqt peremol=vlivati l[di, oni 'e posluwavwe s=v≠ta ego,
i pr≠dawqsq, i sami izb;eni bywq. I pride k Kamencu. vid≠v 'e
Kr≠menec; grad tvr=d Danilov, qko nev=zmo'no priqti ego, i
otide ot nego. I prid≠ k Volodimer[, i vzqt q, tako' i grad Galih
i iny grady mnogy, im 'e n≠st; hisla. Dmitrovi 'e, tysqh;skomu
Danilovu, rekwu Batyevi% ∞Ne mozi strqpati v zemli sei mnogo,
vr≠mq ti est; u'e na ugry poiti, a]e li um≠dliw;, zemlq ti
est; velika i silna, s=berutsq na tq i ne pustqt tq v zeml[
svo[fi. Pro to 'e rehe emu, vid≠ bo zeml[ Rusku[ gybnu]u. Batyi
'e posluwav s=v≠ta Dmitreeva, ide v Ugry. I korol; 'e B≠la
i Kaloman i sr≠towa na r≠c≠ Soloi62. Bivwimsq oboim pl=kom,
b≠'awq ugry, i gnawq q do r≠ky Dunaa i stoqwq pob≠d≠63 3 l≠ta,
i voevawa do Mol=davy i po ozerom, i v=zvratiwqsq v svo[ zeml[.
V l≠to 674964 “1241”. Rodisq knqz[ Aleksandru syn Vasilii. I
priexa Aleksandr v Nov=gorod i vzq s novorradci Popar;[ 65 i
nemec; izbiwq.
V l≠to 675066 “1242”. Ide Aleksandr k Baty[ car[, i Oleg rezan;-
skyi ide k kanovi. A Batyi slywq Aleksandrovo mu';stvo i
v=zl[bi q, i otpustiv i s hest;[.
V l≠to 675467 “1246”. Ezdil Aleksandr 2-e k Baty[ i otpu]en
byst; s hesti[.
V l≠to 675568 “1247”. Ubien byst; v orde knqz; Mixailo hernigov;-
skyi i Feodor, boqrin ego, ot Batyq za v≠ru xristian;sku[
septevria 23.
L≠to 6761 “1253”. S≠de Aleksandr na st“o”l≠69 Vladimeri.
V leto 6814 “1306”. Postavlen byst; Petr mitropolit v Rusku[
zeml[, i priexa na Suzdal; v tot 6817 “1309”.
V l≠to 6818 “1310”. Po Kre]enii poexal preosvq]enyi mitropolit
Petr k Brqn;sku. v to 'e vr≠mq pride rat;[ tatar;sko[ knqz;
Vasilii na Svqtoslava brqn;skogo. Mitropolit 'e Petr rehe
Svqtoslavu% ∞Pod≠lisq, synu, knq'en;em svoim s bratanihem
Vasil;emfi. Svqtoslav 'e nad≠qsq na svo[ silu, i rehe% ∞Brqnci,
gospodine, ne pustqt mq, xotqt svoi golovy klasti za mqfi. I ne
posluwa slova mitropoliha, ni pomqnu, q'e rehe pisanie% ∞Syn
osluwliv priimet mest;, nad≠[]i bo sq sil≠ svoei pogybnutfi.
Si ubo Svqtoslav vyexav V sil≠ tq'c≠ pol=dni protivu rati, i
potknuwq me'i sobo[ kopia. Brqnci 'e, povr=gwi Svqtoslava,
b≠'awa, a knqzq vydawa. Svqtoslav 'e bivsq s svoim dvorom, i
ubien byst;. Mitropolit 'e zatvorisq v cerkvi i c≠l s=xranen
byst; ot takovago naxo'denia poganyx, qko 'e rehe% ∞Izbavl[
izbrannogo moego ot oru'ia l[ta i s=xran[ vxody ego i isxodyfi.
V l≠to 6821 “1313”. Knqz; velikyi Mixailo xodi v o“rdu”70 s Petrom
mitropolitom, pone'e Tokta car; umre, a Ozbqk s≠d“≠”71 na carstvo
i obermenisq, i v=borze otpusti Petra mitropolita na Rus;.
V l≠to 6823 “1315”. Poide v ordu knqz; {r;i Danilov“ih”72 s nov-
gorodci. Togo 'e l≠ta vyide iz ordy knqz; velikyi Mixailo, a
s nim posol Taitemir;, i mnogo nasil;q s=tvori zemli Novgo-
rodskoi, i vzq Tr='ek v 10 den; fevralq.
V l≠to 6824 “1316”. Pridowq novgorodci s Afanasiem rati[ v
Tor'ok, knqz; 'e velikyi Mixailo s=bra voi mnogo, ovyx izbi,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
ovyx iznima. Togo 'e l≠ta knqz; Mixailo, s=bra voq mnogy, poide
k Velikomu Novugorodu ratyo. I ustr≠misq putem neznaemym
na Lovot;, i ne usp≠v nihto'e. A byvwi v polku tom mnogo zla
podqwa, a inii p≠wi priidowa.
V l≠to 6825 “1317”. Vyide iz ordy knqz; {r;i Danilovih; na ve-
likoe knq'enie, a s n“im”73 posol Kovady, i poide rat;[ k Tferi,
i vsi knqzi ruskyi s nim. Knqz; 'e Mixailo s=bra voq mnogy,
i poide protivu emu, i byst; im s≠ha l[ta na poli Borten≠v≠
dek“abrq” 22, i pomo'e bog knqz[ Mixailu.
V l≠to 6826 “1318”. Vyide Konhak na Rus; i pov≠si 100 i 20 helovek; u
Kostromy, i wed rat;[, vzq Rostov i po''e. Toe 'e zimy mor byst; na
l[di v Tferi. Togo 'e l≠ta ubi car; Ozbqk knqzq Mixaila tfer;skogo.
V l≠to 6830 “1322”. Vyide iz ordy knqz; Ivan Danilovih;, a s nim
Axmyl, i mnogo xristian pos≠kowa, a inyx poloniwq, i grad
Qroslav vzem; i po';gowa. Togo 'e l≠ta vyide iz; ordy knqz;
Dmitrei Mixailovih; tfer;skyi i s≠d na velikoe “knq'enie”74.
V l≠to 6833 “1325”. Poidowa v ordu knqz; velikyi Dmitrii Mixa-
ilovih; i knqz; velikyi {r;i Danilovih; v rozmir;i, i ubien
byst; v ord≠ knqz; velikyi {r;i Danilovih; povel≠niem; knqzq
Dmitreq Mixailoviha tfer;skogo. Togo 'e l≠ta svr=wena byst;
cerkvi svqtyi Fedor v Tferi Ivanom, igumenom car;gradskym.
V “l≠to75 6”83475 “1326”. Ubien byst; knqz; velikyi Dmitrii
Mixailovih; v ord≠ tfer;skyi carem; Ozbqkom. Togo 'e l≠ta
zalo'ena byst; cerkvi na Moskv≠ svqtaq Bogorodica s=bornaq
avgusta 4 knqzem; Ivanom Danilovihem. Togo 'e l≠ta s≠de na
velikoe knq'enie knqz; Oleksandr Mixailovih;. Toe 'e zimy
pr≠stavisq Petr mitropolit, pas cerkov; l≠t 20.
V l≠to 6835 “1327”. Vyide iz; ordy carev; posol Wevkal na Tfer;.
Togo 'e l≠ta svq]ena byst; cerkvi svqtaq Bogorodica Moskov;-
skaa avgus“ta” 15. V toi 'e den; ubiwq Wevkala na Tferi. Togo
'e l≠ta postavlen byst; Fegnost mitropolit na Rus; gr=hin.
Togo 'e l≠ta knqz; Ivan Danilovih; poide v ordu. Toe 'e zimy
rat; byst; tatar;skaa na Tferi i na Kawin, vyidowq pqt; tem-
nikov, a voevoda Fedorh[k, a s nimi knqz; Ivan Danilovih;
moskov;skyi, knqz; Aleksandr Vasil;evih; suzdal;skyi i vsi
knqzi ruskyi s nimi. Vzqwa Tfer; i po';gowa i ••••76 povoevawq,
a knqz; Aleksandr b≠'a vo P;skov.
V l≠to 6836 “1328”. S≠de na velikoe knq'enie knqz; Ivan; Dani-
lovih;, i byst; vo dni ego tiwina velika. Togo 'e l≠ta vyide
Feognost mitropolit na Rus;.
V l≠to 6837 “1329”. Knqz; velikyi Ivan Danilovih; poide rat;[
k P;skovu na knqzq Aleksandra i uv≠rnusq v Pokax.
V l≠to 6838 “1330”. Knqz; velikyi Ivan Danilovih; zalo'i cerkov;
kamenu na Moskv≠ svqtogo Spasa maia 10.
V l≠to 6840 “1332”. Byst; glad po vsei zemli. Togo 'e l≠ta o'e-
nisq v druryi knqz; Ivan Danilovih;. Togo 'e l≠ta pr≠stavisq
knqz; Aleksandr suzdal;skyi.
V l≠to 6842 “1334”. S=zdana byst; na Moskv≠ cerkvi kamena svqtogo
Mixaila, togo 'e l≠ta i svq]ena byst; septebrq 20.
V l≠to 6846 “1338”. Ubien byst; v ord≠ knqz; velikyi Aleksandr
Mixailovih; i syn ego Fedor, razoimani bywq po s=sta“vo”m77
oktqb“rq” 20. Byvwu bo togda i knqz[ Ivanu Danilovih[ v ord≠.
V l≠to 684778 “1339”. Ubien knqz; Aleksandr pron;skyi ot svoego
brata. Toe 'e zimy otpu]en Tovlubii carem; rat;[ k Smolen;sku,
a s nim knqz; Ivan Korotopol rqzan;skyi, a knqz; Ivan Dani-
lovih; po carevu slovu posla s Tovlubiem knqzq Kostqntina
rostov;skogo, Ivana dr[ckogo, Fedora fomin;skogo, a s nimi
voevoda Aleksandr Ivanovih;, Fedor Okinfovih;. I stoqwa
rat;[ u goroda nemnogo dni, a goroda ne vzqwq.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
V l≠to 6848 “1340”. Prestavisq knqz; velikyi Ioann Danilovih;
v hr=ncex i v skim≠ marta 31, a polo'en byst; na Moskv≠ v
cerkvi svqtago Mixaila, knq'iv l≠t 12. Togo 'e l≠ta poide v
ordu knqz; Semen Ivanovih; s brat;e[. Toe 'e os≠ni vyide iz;
ordy knqz; Semen Ivanovih; na velikoe knq'enie oktqb“rq” 1.
V l≠to 6849 “1341”. Knqz; velikyi Semen Ivanovih; poide rat;[ k
Tr='ku i knqz; Ivan, brat ego, i knqz; Konstqntin rostov;skyi
i vsi knqzi ruskye s nimi. knqz; Kostqntin suzdal;skyi i
Vasil;evih, knqz; Vasilii qroslav;skyi i vsi knqzi ruskyi s
nimi. i stoqwe u Tr='ku dva mesqca, i smiriwqsq s novgorodci,
i vzqwq hr=nyi bor. Togo 'e l≠ta s≠d v Novegorod≠ na Goro-
di]i na knq'en;e knqz; Kostqntin Vasil;evih; suzdal;skyi.
V l≠to 6850 “1342”. Pride rat; litov;skaq k gorodu Mo'aisku,
posad po'gowq, a grada ne vzqwq. Toe 'e zimy Ozbqk car; umre,
a syn ego Heneb≠k s≠d≠ na carstvo.
V l≠to 6851 “1343”. Knqz; velikyi Semen Ivanovih; sper=sq o Novgo-
rodskom knq'enii s knqzem; Kostqntinom i poidowq v ordu. I do-
stalosq knq'enie79 Novgorodskoe knqz[ Kostqntinu Vasil;evih[.
V l≠to 6852 “1344”. Poide v ordu preosvq]enyi mitropolit Fegnost
za prihet cerkov;nyi, i mnoru istomu priat ot carq za v≠ru
xristian;sku[, i ukr≠pi ego bog, vyide na sr≠dokrestnoi nedeli.
V l≠to 6858 “1350”. Priidowq poslove ot litov;skago knqzq Ol-
girda k velikomu knqz[ Semenu Ivanovih[ s mnogymi darmi,
prosq mira i 'ivota svoei bratii. knqz; 'e velikyi vzem mir
na mnoga l≠ta i otpusti Kor;qdovu hqd;.
V l≠to 6861 “1353”. Byst; zamqtnq v Carigrade% carq Ioana izgnawa,
a na carstvo s≠d≠ t≠st; ego, tisqh;skyi otca ego, a car; Ioan
b≠'a v Selun;. I rehe patriarx car[% ∞Ne dostoit; ti carstvovati
sognav carqfi. On 'e ne posluwa80 patriarxa. Patriarx 'e Kalist,
pomqnuv slovo Xristovo, i'e rehe apostolom svoim% ∞Ide'e slovo
vawe priimut;, tu pr≠byvaitefi, i prohqq. I vzem 'ezl svoi izyde
iz grada v Selun;. Car; 'e postavi v nego m≠sto patriarxa Fi-
lofeq. I byst; trus v Carigrade, 100 i 50 palat padowa, a inyx
mno'estvo dviglosq, a po stranam grad iz osnovania iz=vr=gowq81.
• • • • lq knqz; velikii Dmitrei Kostqnti“no”vih;82 na Nov=gorod,
i knqz; Boris, brat ego “m”en;wii83, ne stupisq emu knq'eniq.
“V l”≠to84 6876 “1368”. Knqz; velikii Dmitrii “I”oanovih;85 posla
rat; na knqzq Mixaila tfer;skogo, on 'e b≠'a v Litvu. Togo
'e l≠ta knqz; Ondr≠“i”87 poloc;kii voeva Xorvah; da Rodn≠, a
knqz; Volodimer Ondreevih;, priwed rat;[, v=zq R'ovu. Toe
'e oseni Olgird, knqz; litov;skyi, i brat ego Kestuiti i
Mixailo tfer;skyi priidowa rat;[ k Moskv≠ mesqca noqbrq
i zastavu moskov;sku[ pob≠diwa na Strowin≠, knqzq Semena i
Okinfa i inyx mnogyx. I stoqli u Moskvy tri dni, v=zvrati-
wqsq v svoqsi, a l[dii mno'destvo pos≠he i poloni. Toe 'e
zimy knqz; Volodimer Ondr≠evih; xodi na pomo]; p;skovihem.
V l≠to 6878 “1370”. Po mnogy no]i bywa znameniq po nebu, qko
stolpy. Togda upol=znu sn≠g v Nov≠gorod≠ za svqtym Blagov≠]e-
niem i zasypa dvory s l[d;mi. Na tu 'e zimu noqbrq mesqcq
“p”aky87 prixodi Olgird k Voloku. Na Nikolin den; priide k Mo-
skv“≠”88 i stoq u goroda 8 dnii i, vzem mi“r”89, v=zvratisq v svoqsi.
V l≠to 6879 “1371”. Obruhiwa za knqzq Volodimera u Olgirda d]er;
ego Olenu. Togo 'e l≠ta bywa znameniq mnoga i m=rla velika,
za dv≠ sa'eni ne videti.
V l≠to 6880 “1372”. O'enisq knqz; Volodimer; u Olgirda.
V l≠to 6881 “1373”90. Knqz; Oleg rqzan;skyi priide izgonom na
Rqzan; na knqzq Volodimera i s=rna ego, a sam s≠de. Toe 'e vesny
knqz; Mixailo tfer;skyi podvel rat; litov;sku[ vtai na grad
Pereqslavl;, knqzq Kestut;q da knqzq Ondr≠q poloc;kogo Ol-
girdoviha po pasc≠ na drugoi nedeli v vtornik. Posad po'gowa,
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
a grada ne vzqwa, a l[di mno';stvo pl≠niwa. A knqz; Mixailo
tfer;skii v t“o”91 vremq vzql Dmitrov izgonom. Togo 'e l≠ta Ol-
gird, knqz; litov;skyi, poide rat;[ k Moskv≠. Slywav 'e knqz;
velikyi Dmitrii Ivanovih;, sobra voq mnogy i poide protivu emu,
i str≠towqsq u L[buc;ka. I staqxu rat;[ prqmo sebe, a prome'i
ix vrag krut i nel;z≠ snqtisq oboim polkom. I vzqwa mir v≠hnyi.
V l≠to 6885 “1377”. Umre knqz; litov;skii Olgird, i s≠de po nem
syn ego menwii Qgailo.
V l≠to 6886 “1378”. Posla Mamai Bigiha rat; na velikogo knqzq
Dmitreq Ioanoviha. Knqz; 'e velikii Dmitrii Ioanovih; po-
ide protivu im i pereexa za reku Oku, i str≠towqsq u r≠ky u
Volo'i. Tatarove 'e preexawa na s[ stranu i poidowa na na-
wix s kopii, i udari na nix s odnu stranu Timofei, okolnihii
knqzq velikogo, a s drugu[ stranu knqz; Danilo pron;skyi, a
sam knqz; velikyi u lice. Tatarove 'e povergowa kopiq, po-
b≠gowa za reku, a nawi posl≠ b;[hi, i pobiwa ix mno';stvo
bez hisla, a inii potopowa v r≠c≠. I byst; no];, ne vid≠ za
nimi gonitisq za r≠ku, a utrii m=gla velika. Knqz; 'e ve-
likii poide sl≠dom ix i obr≠te ix v poli, povr='eny ve'i
ix i tovara v nix mno';stvo, a samix ne obr≠towa. Knqz; 'e
velikii v=zvratisq. Toe 'o oseni priide Mamai na zeml[ Rqza-
n;sku[. Knqz; 'e Oler pereb≠'a za r≠ku Oku, a grad pover'e.
Tatarove 'e grad Pereqslavl; po'gowa, a vlasti povoevawa, i
l[di mno';stvo pos≠kowa, a inyx poloniwa, i v=zvratiwqsq.
V l≠to 6888 “1380”. Bezbo'nyi knqz; Mamai s=brav voq mnoga vs[
svo[ silu bezbo'nu[ tatar;sku[, i vs[ zeml[ Polovec;ku[, i
rat; ponaimova, frqzy i hr=kasy, i s vs≠mi s nimi poide na
velikogo knqzq Dmitriq Ioanoviha i na vs[ Rus;ku[ zeml[.
Slywav 'e knqz; velikyi Dmitrii Ioanovih; s=bra voq mnogy,
poide protivu ego za svo[ ohinu i za svqtyq cerkvi. I pereexa
za Oku, pov≠dawa emu Mamaq za Donom, 'du]a k sob≠ na pomo];
rati litov;skoe. Knqz; 'e velikyi poide za Don, i tu streto-
wqsq polci za Donom na ust; Neprqtvy, i byst; s≠ha l[ta hres
ves; den; sentebrq v 8, i padowa mno'd;stvo bezkoneh;no ot
oboix stran, mno'd;stvo izliwe, qko 'e ne byst; v Ruskoi zemli
nikoli 'e. I pomo'e bog knqz[ velikomu Dmitri[ Ivanovih[, a
Mamaevy polci pogan;stii pob≠gowa, a na“w”i92 za nimi, bi[hi i
s≠kuhi poganyx “b”ez93 milosti, i gnawa ix do reky do Mehi, i tu
mno';stvo ix izbiwa, a inii v r≠ce istopowa, im 'e ne b≠ hisla.
I utehe Mamai v svo[ zeml[ ne v mnoz≠ sil≠. A knqz; velikii
stoql na poboi]i, 'alq po svoix, q'e t“u po”bieni94 bywa mnozi,
im 'e ne b≠ hisla, i'e derznovenie i xrabrost; pokazawa po
pravoslavn≠i v≠r≠. V nix 'e ubo b≠awe ne malo knqzei ruskyx
i bolqr velikyx mnogo mno'd;stvo, xristoimenityx 'e l[dii
bez hisla ot ostriq mehem padowa. Im 'e budi v≠hnaq pamqt;,
bogu 'e nawemu slava, pokazavwemu svoemu dostoqni[ kr≠pkoe
voevod;stvo i pob≠du na poganyq. Knqz; 'e velikyi Dmitrii Io-
anovih; v=zvratisq v svo[ othinu na Moskvu s veliko[ pob≠do[.
I povedawa knqz[ velikomu Dmitri[ Ioanovihu, wto '; knqz;
Oleg rqzan;skyi posylal na pomoh; Mama[ svo[ silu, a sam na
r≠kax mosty peremetal. I knqz; velikyi v=sxot≠ poslati na n;
svo[ silu. I se priexali k nemu bolqr≠ rqzan;skyi, pov≠dawa
emu, w;to knqz; Oleg povr=ga svo[ zeml[ i pob≠'al s knqgine[
i s d≠tmi i s edinomyslenymi svoimi. I moliwa mnogo knqzq
velikogo, daby na nix rat; ne poslal, i rqdiwqsq u nego. Knqz;
'e velikyi ne ostavi slova ix, poide v svo[ zeml[, a na Rqzani
posadi svoq nam≠stnici. Toe 'e oseni prib≠g Mamai v svo[
zeml[ i sobra ostanoh;nu[ svo[ silu, v=sxot≠ paky izgonom
poiti na velikogo knqzq Dmitriq Ioanoviha na Rusku[ zeml[.
I priide emu v≠st;, hto idet; na nego car; Taktamyw; is Sinee
ordy, on 'e ide protivu ego. I sr≠towqsq polci oboi. I abie
Mamaevy knqzi, s=wed s konei, biwa holom car[ Taktamyw[,
Mamai 'e, to vid≠v, pob≠'e s edinomysleniki svoimi. Car; 'e
posla za nim voq svoq, a sam wed, v=zq Mamaevu ordu i carici,
i ulus ves; poima, i bogat;stvo Mamaevo razd≠li drugom svoim.
I ottudu posly otpusti k knqz[ velikomu Dmitri[ Ivanovihu i
ko vsim knqzem rus;kym pov≠da im svoi prixod, kak vraga svoego
Mamaq i ix vraga pob≠di, a sam wed s≠de na Vl=';skom carstv≠.
Knqzi 'e rustii poslov ego otpustiwa s hest;[ i s dary, a za
nimi otpustiwa svoi kilihei v ordu s mnogimi dary k car[.
V l≠to 6895 “1387”. Knqz; velikyi Qgailo Olgirdovih; litov;skyi
exal 'enitisq v Ugor;sku[ zeml[ k korol[, i tamo 'eniv=sq, i
krestisq v latyn;sku[ v≠ru, i ottol≠ nahawa Litva krestitisq
v latyn;sku[ v≠ru. Togo 'e l≠ta byst; mor silen v Smolen;sku.
V l≠to 6897 “1389”. V Nov=gorod priexa knqz; Semen Lyn;gvenii
Olgirdovih; na prigorod na Usp≠nie svqtyq Bogorodica. Togo
'e l≠ta uexa knqz; Vasilii Dmitreevih; ot carq Taktamywa za
Qik. Togo 'e l≠ta prestavisq Deonisii mitropolit v Kiev≠.
V l≠to 6900 “1392”. "enilsq knqz; velikyi Vasilii Dmitreevih;,
poq za sebe d]er; Vitovtovu knqzq velikogo Sof;[. Togo 'e
l≠ta poexa knqz; Semen Olgirdovih; v Litvu k bratii svoei.
V l≠to 6902 “1394”. Priezdil v Nov=gorod knqz; Ondr≠i Olgir-
dovih; poloc;kyi.
V l≠to 6903 “1395”. Boi byst; car[ Temir;-Kutlu[ s Taktamywem, i
progna Taktamywa v Litvu, a sam s≠de na carstvo. Togo 'e l≠ta,
popu]eniem bo'iim n≠kym, gr≠x radi nawix, izyide gordyi, su-
rovyi i bez=heloveh;nyi, da sice reku ne imy vida heloveha, n“o”
ves; mr=zok i bez=obrazen i nemilostivyi, ot v=stohnyq strany,
i'e otto Agary roda Temir, z≠lo ubo dywa, z≠lo 'e xvalqsq na xri-
stiany, na ovca Xristovy pastvy, pahe 'e i na samoe Xristovo imq.
Togo 'e l≠ta priide knqz; Vitovt k Smolen;sku, a pre'e promhe
slova, rekwe% ∞Na Temir;-Kutluq idafi. I vyexa k nemu knqz; Gl≠b
Svqtoslavih; ne v mnoz≠. on 'e hestiv i odariv ego, s l[bovi[
otpusti, rekwe k nim, ∞daby este vyexali vsi knqzi brateniki
ko mn≠ s l[bovi[ po opasu. Slywal esmi, w;to prom≠'i vas
neodinah;stvo i nedru';ba velika, i kakovo budet m≠'i vami
slovo ili kakova prq, i vy na mene sow;litesq, aky na tretii,
i az vas pravo su'dufi. I tako stvori nad nimi obl;st;, i vy-
zva ix iz grada lest;[, aky pravo suditi xotq, i razdeliti im
ohinu po 'rebi[. Oni 'e v≠ru qwa slovesem ego, i vyexawa k
nemu s dary, vsi bratq Svqt=slavihi i vsi knqzi smolen;skii,
donde'e ne osta ni edin v grad≠, n“o” i s boqry svoimi. On 'e
poimav ix, vsix knqzii smolen;skix, i posla ix v svo[ zeml[
Litov;sku[, a sam posad po';'e i l[di mnogy poloni, i tako
vse knq'enie Smolen;skoe vzql za seb≠, i nam≠stnika svoego
posadi, knqzq Qmonta da Vasiliq Boreikova. Se pr=voe vzqtie
Smolen;skoe mesqca septevriq 28, v vtornik. A knqz; {r;i
Svqtoslavih; byl v to vr≠mq na Rqzani u ctq svoego, u Olga
Ivanoviha. Togo 'e l≠ta v osen; knqz; Semen Dmitreevih; suz-
dal;skyi pride rati[ k Novugorodu Ni'nemu, a s nim carevih;
Entak, a tatar 1000, a s nimi Volodimer Danilovih;, Grigorii
Volodimirovih;, Ioan Lixor;. I byst; im boi. I to slywav knqz;
velikii Vasilii Dmitreevih;, i s=bra rat; mnogu, i posla bra-
ta svoego knqzq {r;q Dmitrieviha i s nim silu mnogu. On 'e,
wed, vzq grad Bolgary Velikyi i grad "ukotin, i grad Kazan;,
i grad Kermenh[k, i vs[ zeml[ ix povoeva, i mnogo bermenii95
i tatar95 izbiwa, i vs[ Tatar;sku[ zeml[ popleni, voeval
3 mesqci i v=zvratisq so mnogo[ korysti[ v zeml[ Rusku[.
Toe 'e zimy knqz; velikii Vitovt posylal rat; na zeml[ Rqzan;-
sku[. Litva 'e povoevawa zeml[ Rqzan;sku[ i otidowa.
V l≠to 6905 “1397”. Knqz; Vasilii smolen;skyi Ioanovih; i Pa-
trikii Narimont priexawa v Nov=gorod, i priqwa ix novgorodci.
V l≠to 6906 “1398”. Byst; poboi]e knqz[ velikomu Vitovtu s
Temir;-Kutluem carem. Knqz; velikii Vitovt Kestut;evih;
litov;skii s=bra voi mnogy bez=hisleny, i car; Taktamyw; s
nim svoim dvorom, i litva, i n≠mci, i lqxy, i polqn≠, i s nim
knqzei 50, i byst; sila ratnyx mnoga z≠lo. I s vs≠mi simi po-
lky v=oru'ivsq poide na carq Temir;.Kutluq. I poxvalqsq na
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
ordu Vitovt i glagolawe% ∞Poidem, pl≠nim zeml[ Tatar;sku[,
pob≠dim carq Temir;.Kutluq i vozmem carstvo ego, i posadim
carq Taktamywa, a on mq96 posadit; na vsei Ruskoi zemli i na
tom na vs≠mfi. I poidowa na ta“ta”rov97 voevat;. V to 'e vr≠mq
prisp≠ Temir=-Kutlui car; s mnogymi polky ratnymi i s knqzmi
svoimi ordyn;skimi. I sr≠towasq s Vitovtom v poli na r≠c≠ na
Vor=skli, i byst; im boi velik mesqca avgusta 12, v den; vtornik,
i nadolz≠ velmi bi[]im=sq im, i popusti bog tatarom. Knqz; 'e
velikyi Vitovt pob≠'e v mal≠ dru'in≠. I car; Temir;-Kutlui
togda priide k gorodu k Kievu, i v=zq s goroda okup 3000 rublev
litov;skyx, i silu svo[ raspusti vs[ po zemli Litov;skoi, “i”98
voevawa tatarov≠ da'e i do Velikogo99 }+ucka, ˚Supra>lski, J.D.|
Tu nast"powa=a lista poleg=ych w boju nad Worskl', w rzecz. 1399. 08.12.
opuszczonych 5 lat, a/ do 1404, gdy Witowt z Olgierdowiczami przyci'gn"li
do Smole<ska, ca=' wiosn" stali, i nie mogli wysta:, bili z dzia=...
• • • • 'e ego vystoqti, i puw;kami grad biv, b≠ bo Smolenesk
grad kr≠pok velmi, 7 nedel; byv pod nim. I potom po Velic≠ dni
stupi proh;, a po za'it;em i po volostem Smolen;skym mnogo
zla stvoriwa. Knqz; 'e {r;i s knqzem Vasil;em s moskov;skim
vyexa iz goroda ne v mnoz≠ s boqry, a knqgin[ svo[ s boqry
ostavi v Smolen;sc≠ i prikaza im 'dati seb≠ na pr=vyi rok i na
drugyi i na tretii. a sam priexa na Moskvu, i bil helom knqz[
velikomu Vasili[ Dmitrievih[ slu'iti, da[hisq emu sam so
vsim svoim knq'eniem. Knqz; 'e velikyi ne priq ego, ni ego
knq'enia Smolen;skogo, ne xotq izm≠niti Vitovtu. Egda 'e byst;
knqz; {r;i na Moskv≠, a v to vremq Vitovt s=bra silu mnogu i
sta u Smolen;ska. Gra'ane 'e ne moguwe tr=p≠ti v grad≠ v glad≠
prebyvaniq o “iz”nemo'“eni”i100 vsqkyq istomy, grad Smolnesk
predawa Vitovtu. Se byst; posl≠dnee pl≠nenie Smolen;sku ot
Vitovta, v Petrovo govenie, mesqca i[nq 26 den;, v hetvertok.
I tako Vitovt vzq grad i vse Smolen;skoe knq'enie za sebe, a
knqgin[ {r;evu iznima i posla v Litov;sku[ zeml[, a knqzei
smolen;skix poima i boqr, kotoryi dobra xot≠li knqz[ {r;[,
a t≠x razv≠de i rastohi, a inyx peremuhi. A v Smolen;sc≠ svoq
nam≠stniky posadi, a lqxom dast; grad predr='ati. a po knqzq po
{r;q posla na v=zyskanie ego. I knqz; {r;i to slywav, s svoim
synom, s knqzem Fedorom, s='alisi v gor≠sti duwa i pob≠'a
s Moskvy v Velikyi Nov=gorod, i tamo novgorodci priqwa ego
s mirom. Togo 'e l≠ta prestavisq knqz; Vasilii suzdal;skyi.
V l≠to 6913 “1405”. Knqz; Vasilii Dmitreevih; posla rat; v Ta-
tar;skaq m≠sta na v=zyskanie knqzq Semena suzdal;skogo, daby
ego gd≠ obr≠sti samogo ili knqgin[ ego, ili d≠ti ego, ili boqr
ego, kryqwe bo sq, b≠gaq v Tatar;skaq m≠sta. A voevoda bqwe
knqzq velikogo Ioan;101 Iuda Andreevih; i Fedor Gl≠bovih;.
I naexawa knqgin[ Semenuvu Oleksandru v Tatar;skoi zemli na
m≠ste, naricaem≠ Hibir;ca, i tu iznimawa [ u svqtogo Nikoly,
a cerkov; tu postavil nekotoryi besermenin, imenem Xazibavaa.
Oni 'e abie em=wa [ i ograbiwa, i privedowa [ na Moskvu s
d≠tmi. I prebyst; tu na dvor≠ Beleutov≠, donde'e knqz; Semen
pokoriv=sq pomirisq, zan 'e togda bqwe v ordyn;skyx m≠st≠x. I
slywa, hto knqgin[ ego qwa i z d≠tmi, i kaznu ego vzqwa, i so-
slavsq s velikym knqzem, i v=nide v pokorenie. I priexa iz ordy
na Moskvu knqz; Semen, dabil holom knqz[ velikomu Vasili[,
i vzq mir poexa s Moskvy knqz; Semen i s knqgine[ i z d≠tmi
na Vqtku, n“o” bolen. Syi prebyv na Vqtke 5 mesqc; i prestavisq
knqz; Semen Dmitreevih; suzdal;skyi. I se ubo osm; l≠t po
rqdu slu'il v ord≠, dabivaqsq svoee ohiny, i slu'il 4-m carem%
1-mu Toktamyw[, 2 - Aksaku, 3 - Temir;-Kutlu[, 4 - Wanib≠ku,
i ne obr≠taq pokoq nogama svoima, i ne usp≠ nihto'e. Togo 'e
l≠ta byst; na Moskv≠ h[do% v domu T[tr[mov≠ ot ikony svqtyq
Bogorodica i svqtogo h[dotvor;ca Nikoly izyde miro iz obraza.
Togo 'e l≠ta knqz; velikyi Vitovt v=zq vino[ na miru p;skov;skyi
gorodok Kolo'e, a P;skov;sku[ krestnu[ gramotu prisla v Nov=go-
rod, i staq pod Voronohom 2 dni i otide, volosti povoevav. I p;sko-
vihi 'alovalisq Novugorodu na Vitovta pro litov;sku[ voinu.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
V l≠to 6914 “1406”. Knqz; velikyi Vasilii Dmitreevih; razvr='e
mir s velikym knqz≠m VitovTom za p;skovihi, i xodi protivu
Vitovta, i voevawqsq me'i sebe.
Togo 'e l≠ta prestavisq preosvq]ennyi Kipriqn, mitropolit
kyev;skyi i vseq Rusi, mesqca semtebrq 15 na no];, a pas cerkov;
bo'i[ 30 l≠t bez polutret;q mesqca. I v 16 den; provodiwa i
hestno ves; grad, s Goleni]ova v rorod, nesowa na glavax. A
episkopi slu'axu nad nim% Grigorii, episkop rostov;skyi, Mi-
trofan, episkop suzdal;skyi, Ilarion, episkop kolomen;skyi.
Arximandriti i igumeni i ves; svq]ennih;skyi s=bor, p≠vwe
nagrobnoe, i polo'iwa i v sobornoi cerkvi svqtyq Bogorodica.
Toe 'e oseni otexa knqz; {r;i smolen;skyi iz Novagoroda na
Moskvu, i knqz; velikyi dast; emu Tor'ok, i on tu ubil nepo-
vinno slu'a]ago emu knqzq Semena M;stisloviha vqzqm;skogo i
ero knqgin[ Ul;qnu uqzvi, bo sq okaannym svoim poxot≠niem na
ego podru'ie. Ona 'e predobraq mu'el[bica mu'eskyi v=spro-
tivisq emu i, v=zem;wi no', udari ego v myw;c[ na lo'i ego. On
'e v=z;qrivsq v=skor≠, sam knqzq eq ubi, a samoi ruky i nogy
povel≠ ots≠]i i v=vrewi v r≠ku. I byst; emu v gr≠x neisc≠len
i v stud velik, i za to pob≠'a v ordu i tamo umr≠. Togo 'e l≠ta
ezdil knqz; Petr Dmitreevih; v Nov=gorod na posob; na Litvu,
i byst; v Nov≠gorod≠ 10 dnii.
V l≠to 6915 “1407”. Byst; znamenie na Poxr≠% ide krov; ot ikony
svqtyq Bogorodica. Togo 'e l≠ta knqz; Kostqntin Dmitreevih;
ide rat;[ na nemci s p;skovihi, i mnogo zla uhinilosq Nemec;koi
zemli, mnogyx pos≠kowa i poloniwa, i vzq nemec;kyi grad Porx.
A novgorodci prosiwa u velikogo knqzq Vitovta knqzq Lyrveniq,
i da im> i dawa emu novgorodci prigorody. A knqz; velikyi
Vasilii Dmitreevih; voevasq s velikym knqzem Vitovtom, i
litva vzqli Odoev, a u Vqzmy u goroda stoqla rat; moskov;skaq.
i ne vzqwa Vqzmy, i mir vzq knqz; velikyi s Vitovtom. Bulat-
Berd is=gna Wanib≠ka s carstva, a sam s≠de na carstv≠ ego.
V l≠to 6916 “1408”. Priide knqz; Kostqntin Dmitreevih; v Nov=gorod
v Velikyi, v velikogo knqzq m≠sto, na Gorodi]e. Na tu zimu priide
Edigei rat;[ k Moskv≠ mesqca noqbrq 23 den;, v pqtnic[, i stoq me-
sqc; u roroda, okup vzq 3000 rublev, a gorody poima Pereqslavl;,
{r;ev, Dmitrov i prohaq volosti povoeva i do Tfer;skogo rube'a.
V l≠to 6917 “1409”. Xodi Onfal na Bol=gary rat;[, i tamo okolo
ego rat; pobili tatarove, a samogo iz=imawa. “T”ogo102 'e l≠ta
p;skovihi v=zqwa mir p;skov;skym povel≠niem s velikym knqzem
Vitovtom i s nemci.
V l≠to 6918 “1410”. Priide iz Carqgrada Fotei mitropolit, posta-
vlen na Kiev i na vs[ Rusku[ zeml[, rodom gr=hin. Postavlen
patriarxom Matfeem pri cari Manuil≠, i priide na Moskvu pri
velikom knqzi Vasilii Dmitreevihi na Velik den;. Togo 'e l≠ta
prestavisq knqz; Volodimir Ondr≠evih; mesqca maiq 14 den;.
Na tu 'e osen; byst; poboi]e korol[ Qgailu Olgirdovih[,
imenem Volodislavu, i knqz[ velikomu Vitovtu Kestut;evih[
s nemci i s prusy v Pruskoi zemli, me'i gorody Dubravny i
Ostrada. I ubiwa mistra i marwalka, i kuntury pobiwa, i vs[
silu ix nemec;ku[ pobiwa, i rrady nemeckyi poimawa, n“o” tolko
tri grady ne dawqsq korol[ i Vitovtu. I byst; toe os≠ni xodi-
wa na tri poboi]a s nemci lqxom i litve, n“o” nemec; izbiwa,
a v vs≠x poboi]ox mnogo padowa xristian i litvy i lqxov. A
stoqwa pod Mariinym gorodom 8 nedel; i vzqwa Mariina go-
roda dva oxobnq, a vyw;nqgo ne vzqwq, i xodiwq po Nem≠c;koi
zemli poldrugynadcat; nedeli. “N”a103 tu zimu mesqca genvarq
poexa Fotei mitropolit na Tfer; i tamo postavi vladyku
Antoniq, igumena il;in;skogo. A bywq v 'ereb;i Parfenii,
fedorov;skyi igumen, Antonei, igumen il;in;skyi, moskvitin.
I slu'il vladyka Mitrofan suzdal;skyi po mitropolih[
slovu i blagosloveni[ v sobornoi cerkvi v svqtom Spase. I
otslu'iv ob≠dn[, taky v rizax vzql odin 'rebii i prinesl k
mitropolitu i tu su][ knqz[ velikomu Ioanu Mixailovih[ i
vsem knqzem i boqrom, i rasp≠hatawa 'r≠bii, i obr≠tesq 'r≠bii
Anton;ev. ne xot≠vwim tferihom postavlen byst; episkopom.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
V l≠to 6919 “1411”. Rodisq knqz[ Lygveni[ syn Qroslav na Kopor;i i
narehen byst; v kre]enii Fedor. Togo 'e l≠ta knqz; velikyi Vasi-
lii Dmitreevih; otpustil d]er; svo[ knq'nu Annu v Car;grad za
careviha Ioana Manuiloviha. Togo 'e l≠ta poexa Fot≠ mitropolit
v Litvu i tamo na Kiev≠ postavi Savost;qna vladyko[ k Smolen;sku.
V l≠to 6920 “1412”. Mesqca sentebrq 8 v Lucku v Velikom postavi epi-
skopa Turovu Eufimiq. Ot Galiha poide k Moskv≠ mesqca avgusta 1.
V l≠to 6922 “1414”. Pogor≠ grad Tfer; i posad ves;.
Togo104 'e l≠ta otexa knqz; Qroslav v Litvu. “N”a105 tu zimu pos-
tavlen byst; Ambrosii episkopom na Kolomnu.
Togo 'e l≠ta stvorisq znamenie v ohin≠ knqzq Andr≠q Dmi-
treeviha v Kolohi% ot ikony svqtyq Bogorodica qvilosq
h[do, mnogo pro]eniq sl≠pym i xromym, raslablenym, eq
'e ne mo'et; um heloveh; skazati. I na Moskvu prixodila
svqtaq ta ikona mesqca avgusta 15, i ottol≠ na Kolomnu i
paky na Moskvu, i ot Moskvy v Mo'aesk. Togda byl Cam=vlak
na Moskv≠. Togo 'e l≠ta rodisq knqz[ velikomu syn Vasilei.
V l≠to 6923 “1415”. Povoevawa tatarove vs[ Eleh;sku[ zeml[
i ottole zapustela. Toe 'e zimy ezdil mitropolit v Litvu, v
Smolen;sc≠ ostavi svo[ kaznu, a sam ezdil v Goroden k velikomu
knqz[ Vitovtu, i ne priq ego knqz; veliky Vitovt. Togda bylo
Blagov≠]enie v ponedelnik na strastnoi nedeli. a na zautree
poexa mitropolit Fotei na Moskvu, a v Smolen;sku byl mitro-
politu Velik den;, i priexa na Moskvu na svqtoi nedeli. Togo
'e l≠ta pogor≠ grad Moskva, i Smolnesk tako'e pogor≠. Togo 'e
l≠ta mesqca i[nq v 7 den;, na pamqt; svqtogo muhenika Fedota,
izgibe solnce i skry luha svoq ot zemli v 4 has dni, v god bo'e-
stvenyq liturgiq, i zv≠zdy qviwasq qko v no]i. Togda bylo knqz[
velikomu Vasil;[ Dmitreevihu 26 l≠t na velikom knq'enii. Togo
'e l≠ta s=dumav=wi novgorodci, zane ne b≠ u nix vladyky, i
polo'iwa napisav 3 'r≠b;i na prestol≠ vo imq Samsona, hr=nca
ot svqtogo Spasa s Xutina, i Mixaila, igumena ot svqtogo Mixaila
s Skovorodky, i L;va, igumena svqt≠i Bogorodici s Kolmova. I
po sv≠rwenii svqt≠i liturgii i ostasq na prestol≠ Samsonov
'r≠bii. I posadnik Andr≠i Ioanovih; i tysqc;kyi Oleksandr
Ignat;evih; s nov=gorodci v=zv≠dowa Samsona hestno na s≠ni
v dom svqtyq Sofii mesqca avgusta 11, na pamqt; Eupla diakona.
V l≠to 6924 “1416”. Po bo'i[ popu]eni[ knqz; velikyi Vitovt
umysliv=w[ emu po svoemu xot≠ni[, sobrav episkopy ruskyq,
i'e v oblasti ego 'ivu]ii% Fedosii polockyi, gr≠hin, Isakyi
hr;nigov;skyi, Deonisei luckyi, Xariton volodimer;skyi,
Eufimei turov;skyi, i t≠mi episkopy postavi Kievu mitro-
polita Grigoriq bl=garina Camvlaka mesqca noqbrq 15 den;.
Toe 'e zimy poexa Samson na Moskvu k mitropolitu Fote[ v
vladyky stavitisq. Toe 'e zimy mesqca marta 12 den; prostil
bog v cerkvi svqt≠i Bogorodici na Moskv≠ u groba svqtogo mi-
tropolita Petra, h[dotvor;ca ruskago, n≠koemu heloveku noga
prikr=hena otnud, i isc≠le u groba svqtogo Petra. A v nedel[
2 posta, marta 15, postaviwa Samsona v d;qkony, a v s“ubotu”106.
• • • • }w ˚Akademickim spisoku utracone lata 1418–1427|
“V l≠to 69”29 “1421”. I v vo Lvov≠, i v Volodimeri, i priexal v
vtornik v kanun Ro'estvu Xristovu, a v Viln≠ byl o Kre]e-
nii. I ottol≠ poexal k Borisovu i k Dr[c;ku, i k Teterinu, i
vo M;stislavli byl u knqzq Semena Lygveniq, i v Smolen;sc≠
byl, s=boroval pri knqzi Semene Ivanovihi, i priexa na Mo-
skvu i tamo 'ili i do Ro'estva Xristova. A mitropolit exa v
svoe selo Biserov;skoe, i ottol≠ poexa v Volodimer;, i tamo
im byst; i Velik den;, a na Moskvu priexa po Troicin≠ dni.
Togo 'e l≠ta paky poexa mitropolit v Volodimer; i na praz-
nik v god bo'estvenyq liturgiq. Byst; perepolox tatar;skyi,
s veliko[ nu'de[ edva s=vr=wiwa bo'estvenu[ liturgi[.
V l≠to 6935 “1427”. Knqz; velikyi byl v Kurhev;skom i s mater;[.
a po V=zdvi'enii poexal mitropolit na Moskvu i byl u velikogo
knqzq, ob≠dal v Kurhev;skom, i ottol≠ k Il;in;skomu, a knqz;
velikyi u Krasnoe selo. I toe no]i prestavisq Ivaw;ko Goltqev
syn, i knqz; velikyi tu ne ob≠dal v Krasnom sel≠, ob≠dal vy
Il;in;skom s mitropolitom, i ottol≠ poexal mitropolit na
Moskvu, a knqz; velikyi v K'el;, zane'e na Moskv≠ pohql=sq mor
zl≠e pervogo. Toe 'e oseni prestaviwqsq Volodimirihi, knqz;
Qroslav, potom knqz; Vasilei, potom knqz; Semen, v hr=ncex
Sava. Toe 'e oseni byl mitropolit na Brawov≠ i na Kolomn≠,
a po Ro'estv≠ Xristov≠ ezdil v Litvu, i s=ezdil v 7 nedel; v
Litvu i iz Litvy. Toe 'e zimy prestavisq knqz; Petr Dmitre-
evih;, mesqca fevralq.
R≠ka107 Dn≠pr tehet; v more Ponew;skoe, i Dn≠pr tehet; iz
Okov;skogo l≠sa i potehe na pol=dn;. A Dvina is togo 'e l≠sa
tehet; na pol=];108, i vnide v more Varq';skoe. I Volga tehet;
is togo 'e l≠sa i potehe na v=stok, i v=tehe v more Xvaliw;skoe
70 ust;i. T≠m 'e mo'et; iti Vl=go[ v Bolgary i v Xvalisy i na
v=stok v 'r≠bii Simov.
}zjazd w Trokach, 1430|
V l≠to 6939109 “1431”. Knqz; velikyi Vitovt Kestut;evih; s=zvawe
k sob≠ korolq pol;skago Vladislava, knqzq velikogo moskov;sko-
go Vasiliq Vasil;eviha i knqzq velikogo tfer;skogo Borisa
Oleksandroviha, i mistra nemec;kogo, i prus;skago, mewterq
liflqn;skogo, i velicii posly ot Ioana, carq carigradskago,
i ot rim;skago cesarq posly prixodili, i ot don;skago korolq,
i ot velikogo knqzq Ivana rqzan;skago, i ot voloskogo voevody
posly prixodili, i Odoev;skyi knqzi sami byli, i ot Velikogo
Novagoroda, i ot P;skova, i ot ordyn;skago carq posly bywa, i ot
inyx knqzei i zeml; posly bywa. I tyi koroli i velicii knqzi i
posly bywq u velikogo knqzq Vitovta 7 nedel; na ego istrav≠, a na
den; w;lo obroku po trista bohok medu, a qlovic; po trista ';, a
boranov i veprev po trista. Knqz; velikii Vitovt xot≠l polo'iti
na seb≠ korunu, i ego nepriateli polqne ne propustiwa koruny,
i za tym ne polo'i na sebe koruny. I razbol≠sq knqz; velikyi
Vitovt, i raspusti knqzei velikyx i posly carevy s mnogymi
dar=mi i s hest;[. A korol; pol;skyi Vladislav byst; u velikogo
knqzq Vitovta, i pri nem prestavisq velikyi knqz; Vitovt mesqca
oktqbrq 23, na pamqt; svqtogo apostola Iakova, brata gospodnq.
}wojna Swidrygie==oZygmunt, 1432–1436|
I s≠de na velikoe knq'enie knqz; velikyi W;vitrigailo
Olgirdovih; na Vilne i na Trocex. I knq'i velikyi knqz;
W;vitrigailo dva goda bez dvu mesqcei, i pri svoem knq'e-
nii otpusti smolen;skogo vladyku Gerasima v Car;gorod na
mitropoli[. I ne upravlqwe zemli. I Litva 'e posadiwa
velikogo knqzq "idimonta Kestut;eviha na velikom knq'e-
nii na Vilne i na Trocex mesqca sentqbrq 1 den;. I priide
W;vitrigailo na Pol=tes“k”110 i na Smolnesk, i knqzi ruskyi i
bolqre posadiwa knqzq W;vitrigaila na velikoe knq'enie na
Ruskoe. Na tu 'e osen; sobra silu mnogu knqz; velikyi W;vit-
rigailo, i knqz; velikyi tfer;skyi Boris Oleksandrovih;
dast; emu brata svoego, knqzq Qroslava, s vse[ svoe[ silo[,
i poide na Litvu, i ne dowed do Vilny za west; mil; i sta
vo Ow;mon≠, i tu stoqwe nedel[. I knqz; velikyi "idimont
priide s litov;sko[ silo[, i byst; im boi mesqca dekabrq 8
den;, na pamqt; svqtogo otca Potap;q, v ponedel;nik. I pomo-
'e bog knqz[ velikomu "idimontu, i pobiwq knqzq velikogo
W;vitrigaila, a knqzi ruskyi pobiwq, a inyx poimawq% knqzq
{r;q Lugven;eviha qwa, knqzq Vasiliq Semenoviha qwq, Fed;ka
Odinceviha izymawa, pana Dedigolda, voevodu vilen;skogo, qwq,
a inyx mnogo mno';stvo pobiwa111 i poimawa. Toe 'e zimy v
drugyi rqd “k”nqz;112 velikyi W;vitrigailo sobra silu rusku[
i poide na Litvu, i povoevawa Litov;skoe zemli mno';stvo, i
po'gowa, i v polon pov≠dowq. Ta113 l≠to 'e s=bra silu mnogu
rus;ku[, i mew;ter; liflqn;skyi so vse[ silo[ svoe[ priide
W;vitrigailu na pomo];, i knqz; velikyi tfer;skyi dast; emu
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
svo[ silu, i poidowa v Litov;sku[ zeml[. Za pol=tory mili ot
Vilny noheval v Rudomin≠, i poide k gorodu> ne doxodq Trokov, Po=o/y=em nacisk by tre>: wszystkich latopis[w przytoczy:
i poverne na Staryi Troky, a pod Troky stoql na Spasov den;, a zgodnie z Po=n. sobr. russ. ltpsej. Nie mniej, sporadycznie, mo-
stoql 4 dni, i poide ot Trokov iskati velikogo knqzq "idimo- g' trafi: si" literowe r[/nice, z przyczyn ode mnie niezale/nych
n;ta i litov;skoe rati. I stoqwa v Vekw[w;kax 4 dni, i poide ]nie mam dost"pu do latopis[w – nie mog" dokona: weryfikacji\.
na Rus; v svo[ zeml[. I priide k Krevu, i stoqwa dva dni, i vzq Tre>: ta powinna by: ponownie sprawdzona przed reprodukcj' we
grad Krev murovanyi i so';'e, a l[dii mnogo pos≠kowa i v fragmentach lub ca=o>ci, przed cytowaniem, itp.
polon pov≠dowq, i ottol≠ priidowa v Mo“l”odeh;nu114. I priide
k velikomu knqz[ W;vitrigailu vest;, hto 'e idet; litva po-
gone[, i knqz;115 'e velikyi W;vitrigailo posla na nix knqzq
Mixaila, kyev;skogo voevodu, a s nim poslal inyx knqzei rus;kyx.
I pobiwa pana Petrawa Montikirdoviha i litvu, a inyx poimawa
na Kopahex. I ottol≠ poide k "oslavl[, i "eslavl; vozme togo
'e dni i po';'e, a l[dii mnogo v polon vedowq. I priide k
Men;sku, i vozme grad Menesk i so';'e, a l[dii mnogo v polon
povedowa, mu'i i 'eny. Ide v svo[ zeml[ a mnogo zla stvori Li-
tov;skoi zemli. I pridowa v svo[ zeml[ k Borisovu, i tu izymawq
knqzq Mixaila Ivanoviha Gol;wan;skogo na r≠c≠ na Berezyni, i
poslawa ego k gorodu k Videb;sku, i tamo ego povel≠ utopiti v
r≠c≠ v Dvine pod gorodom pod Viteb;skom, a nqwa ego nevinno. Ne
doxodq Lukomlq za mil[, v ozer≠x, mewter; poide v svo[ zeml[
v Lifl“q”nty116, a knqz; velikyi W;vitrigailo k Lukoml[, i tu
raspusti silu svo[ rus;ku[, knqzei i bolqr, a sam poide k Kievu.
Na tu 'e osen; knqz; velikyi "idimont sobra silu mnogu
litov;sku[ i lqxy, i pride na Rus;ku[ zeml[, idowa k M;sti-
slavl[, i stawa pod M;stislavlem mesqca oktqbrq 26 den;, na
pamqt; svqtogo muhenika Dmitreq, v sredu, i stoql 3 nedeli, ne
vozmq goroda poide v svo[ zeml[. Na l≠to 'e s=brawqsq W;vit-
rigailo so knqzi ruskymi i s bolqry i s vse[ silo[ rus;ko[,
i poide na Litvu, a mew;ter; pride s svoe[ silo[ na pomo]; k
W;vitrigailu, i snqsq s W;vitrigailom v Brqslavli. I bo'iim
poveleniem pade na zeml[ moha velika, za tym 'e ne mo'aaxu
v Litov;sku[ zeml[ poiti. Knqz; W;vitrigailo v=zvratisq v
svo[ veml[, i mew;ter; poide v “s”vo[117 zeml[, i rasp“ust”i118
silu svo[, knqzei i boqr v Poloc;ku, a sam poi“de k”119 Kievu. I
na tretee l≠to knqz; velikii W;vitrigailo so';'e Gerasima
mitropolita u Viteb;sku. I sobrasq knqz; velikyi W;vitrigailo
u Viteb;sku s rus;kymi knqzi i s rus;kimi rat;mi, i poide k
Brqslavl[, i tu v Brqslavli pride k W;vitrigailu na pomo];
mew;ter; liflqn;ski so vse[ svoe[ silo[. I poidut; ot Brqsla-
vlq po Zavel;skoi zemli po Zavel;[ k Vilkom≠r[. I sam knqz;
velikyi "idimont120 ne poide na W;vitrigaila, i dast; korol;
8 sot kopei pomohi knqz[ velikomu "idimontu, i knqz; velikyi
"idimont posla syna svoego, knqzq Mixaila, na knqzq na W;vit-
rigaila. I knqz; Mixailo priide so vse[ silo[ litov;sko[ i s
lqxi, i byst; im boi s W;vitrigailom na Semen; den;, na l≠to-
provodca, a bilisq za Vilkomirem; r≠c≠121 }_____|. I za to bog
ne posobi W;vitrigailu, hto so';'e mitropo“lita Gerasima, i
pomo'e”122 bog knqz[ velikomu "id“imontu”123 i ego synu knqz[
Mixailu. I pobiwa knqzq W;vitrigaila i vs[ silu ego, i mnogyx
knqzei pobiwq, a inyx rukami poimawa. Ubili brataniha ego,
knqzq "idimonta Korbutoviha, i knqzq Qroslava Lygven;eviha, i
knqzq Mixaila Bolobana Semenoviha, i knqzq Danil;q Semenoviha
Gol;wan;skogo, i knqzq Mixaila vqzem;skogo Lvoviha, i inyx
knqzeq mnogo pobiwa, a rukami izymawa knqzei 42. Na imq izy-
mawa knqzq Ioana Volodimeroviha kiev;skogo i brata ego knqzq
Fedora Koributoviha, a liflqn;skogo mewterq samogo ubiwa, i
lan=morwalka i inyx kunturov mnogo pobiwq, i vsix liflqnt
perebiwq, a inyx 'ivyx poimawq, nehto sq ix malo ostalo. I
mnogo inyx gostei pobiwq, ruku'an i slq'an i hoxov, a inyx
rukami poimawq. Posl≠ togo pobit;q 3 nedeli spustq i knqz;
velikyi "idimont s=bra vs[ svo[ silu litov;sku[ i posla syna
svoego knqzq Mixaila na Rus;. I priwed knqz; Mixa“ilo”124 • • • •

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.

 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
PRZYPISY 60. w r"kopisie& Aleksandu
1. w Nowogrodzkiej& Maria Szwarnowa 61. w r"kopisie «t»;
2. tak w r"kopisie; w innych& Aleksander Newski }†1263| poprawiono wg Supra>l.
]Andrej Bogolubski zabity 1175\ 62. w Supra>l. Sodopoi
3. tak w r"kopisie 63. w Supra>l. po pobiedie
4. w r"kopisie 6067, opuszczona litera «t ^ 300» 64. w r"kopisie 6649
5. wyraz omal ca=kiem wytarty 65. tak w r"kopisie; w innych& Koporiu
6. tak w r"kopisie; w Supra>l. Dirowa 66. w r"kopisie 6650
7. tak w r"kopisie; w innych& 27 67. w r"kopisie 6654
8. dalej wykre>lono kolorem jasnoczerwonym& 68. w r"kopisie 6655
}t|ogo / W=adimera Jaros=awicza synowie 69. litera «o» zatarta
9. litera «l» zatarta 70. litery «rdy» zatarte
10. tak w r"kopisie; 71. drugie «ie» zatarte
w Ipatiewskiej& u swiatogo Mamy } ¯ >wi"ty Mam|, 72. litery «icz» zatarte
wg pi>ca& je/eli >wi"tego – to Papy ¯ papa ]ojciec\..., 73. litery «im» zatarte
>wi"ta ]rodzaj /e<ski\  >wi"tego ]rodzaj m"ski\ ˘ 74. wyraz omal ca=kiem zatarty
Mam-a(y ˘ Pap-a(y; 75. wyraz «let» i «6000» zatarte
omal humorystycznie, z przek'sem 76. dalej zatarty wyraz, nie odczytany;
11. litery «sw» zalane atramentem ziemlu ]ziemi"\$ }na moje oczytanie,
12. litery «ek» zalane atramentem znajomo>: tre>ci latopis[w J.D.|
13. dalej wykre>lone litery «ide» 77. litery «wo» wytarte
14. wyraz zatarty 78. w r"kopisie 847
15. litery «szczi» zatarte 79. dalej wykre>lone «Moskowskoe»
16. wyraz omal ca=kiem zatarty 80. dalej wykre>lone «caria»
17. litery «ai» zatarte 81. dalej w r"kopisie opuszczenie
18. dalej brak karty ]dw[ch stron\ 82. litery «no» oderwane
19. litera «B» zatarta 83. litera «m» oderwana
20. litery «w s» zatarte 84. litery «W l» oderwane
21. w r"kopisie& bie/ai 85. du/a litera «i» oderwana
22. litera «W» zatarta 86. w r"kopisie& Ondrie
23. tak w r"kopisie; w Supra>l. wne dwora – 87. litera «p» zatarta
we dworze teremnym 88. kawa=ek karty z liter' «ie» oderwany
]z kru/gankiem, podsieniami\; 89. kawa=ek karty z liter' «r» oderwany
bez sensu& u Dniepru z podsieniami 90. w r"kopisie 6081
24. litery «ami» zatarte 91. kawa=ek karty z liter' «o» oderwany
25. dalej wykre>lony wyraz «i Stanis=awa» 92. kawa=ek karty z liter' «sz» oderwany
26. litera «n» zatarta 93. kawa=ek karty z liter' «b» oderwany
27. litery zatarte 94. kawa=ek karty z literami « u po» oderwany
28. w r"kopisie& 6499 95. w Supra>l. besermeni tatar
29. litery zatarte 96. napisano nad linijk'
30. tak w r"kopisie; w innych& Turowie 97. w r"kopisie «tarow»
31. tak w r"kopisie; nie 98. litera zatarta
32. pierwotnie w r"kopisie& Swiatos=aw /, 99. dalej w r"kopisie opuszczenie
nast"pnie litery «s=aw /» 100. litery w nawiasach zatarte
wykre>lono czerwonym atramentem, 101. tak w r"kopisie; w Supra>l. Ioana
a na marginesie z odno>nikiem napisano «po=k» 102. w r"kopisie «ogo»
33. tak w r"kopisie; w innych& Hleba 103. w r"kopisie «a»
34. tak w r"kopisie; w 104. litera «T» napisana innym atramentem
35. tak w r"kopisie; w Nowogr. Wo=yniu 105. w r"kopisie «a»
36. tak w r"kopisie; w innych& Ingwarew 106. litery w nawiasach zatarte;
37. tak w r"kopisie; w S=uckim& gorodom dalej w r"kopisie opuszczenie
38. tak w r"kopisie; 107. litera «R» napisana innym atramentem
w S=uckim& ko Jurjewu i w Wo=odimir 108. tak w r"kopisie; w Supra>l. polnoszcz
39. tak w r"kopisie; Reza< 109. tak w r"kopisie; Witowt zmar= 1430 r.
40. tak w r"kopisie; w S=uckim& wo Storo/ech 110. brzeg karty z liter' «k» oderwany
41. tak w r"kopisie; nich 111. tak w r"kopisie;
42. tak w r"kopisie& stawiti ]pol. stawia:\ w innych – {le& poboisza
43. s=owo napisano dwukrotnie 112. brzeg karty z liter' «k» oderwany
44. tak w r"kopisie& okogo; oko=o ]pol. wok[=\ 113. tak w r"kopisie; w Supra>l. «na»
45. dalej wykre>lone litery «le» 114. brzeg karty z liter' «l» oderwany
46. dalej wykre>lona litera «m» 115. dalej wykre>lone litery «Micha»
47. tak w r"kopisie 116. brzeg karty z liter' «ja» oderwany
48. przed literami «s=awa» wykre>lone «p=» ]Swiatopo=ka\ 117. brzeg karty z liter' «s» oderwany
49. w r"kopisie w miejsce «psi ^ 700» widnieje «pe ^ 80» 118. litery «ust» zatarte
50. litery «wachu» i «wz» zatarte 119. litery «de k» zatarte
51. tak w r"kopisie 120. w r"kopisie pierwotne ?idimmont,
52. litery «pja» zatarte nast"pnie drugie «m» wykre>lono
53. wyraz zatarty; w Nowogr. nazad 121. tak w r"kopisie,
54. litery «rie» zatarte w innych& na rece ]na rzece\
55. tak w r"kopisie; w Supra>l. otrok w oryginale zostawione miejsce
56. kawa=ek karty oderwany na uzupe=nienie nazwy rzeki, J.D.
57. w r"kopisie 6648 122. litery w nawiasach zatarte
58. w r"kopisie pierwotnie& bezumnyj, 123. litery w nawiasach zatarte
nast"pnie litery «nyj» wykre>lono i napisano «iem» 124. na tym r"kopis urywa si"
59. pierwsza litera «a» zatarta
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
nazwa nieznana w oryginale, przyj"ta od monasteru w Supra>lu
Supra>lski latopis
poz. lit. 0001-17.1, 0001-35.2
Izbranie l≠topisaniq izlo'eno v=kratce
Skazanie o v≠rnyx svqtyx knqzei rus;kix.
Pervoe kako kresti Rusku[ zeml[ svqtyi prav=v≠rnyi knqz;
Vladimer kiev=ski i vseq Rusi, nasl≠dnik; blagov≠rnomu car[
Kostentinu, i'e sam; krestisq i l[di navhi v≠rovati vo svetu[
troic[, otca i syna i svqtogo duxa. Potom; poide v Slovensku[
zeml[, na rece na Klqzm≠ postavi gorod imenem; Vladimer, vo
svee1 imq vetwano gorod i postavi, i zbornu[ cerkov svqtu[
Bogorodic[ dr≠vqnu[, i spom; osypa, i stavi cerkov, i kresti
l[di, i posadi nam≠sniki, i ide v Kiev. I minuv mnogo l≠t;,
i potom; drugi pride knqz; Vladimer Manamax is Kieva '; vo
Volodimer; grad i postavi cerkov kamenu svqtogo Spasa u Zlatyx
vrat;, a sam; poide v Kiev. Po nekolicex l≠t≠x; pride syn; ego
{r=i Dolgoruki, veliki knqz; kiev=ski i vseq Rusi, i postavi
cerkov svqtogo {rq kamenu[, i poexa vo Kiev.
V l≠to 6605 “1097”. Poide knqz; velikii Andr≠i xristol[bivy v
grad V=lodimer i postavi kamenu[ cerkov, pervoe svqtu[ Bogo-
rodic[ bogol[bivy {revih; Dolgoruki, i pokryv Zlatye vrata.
I potom; minulo 10 l≠t i zalo'i svqtu[ Bogorodic[ s=bornu[
cerkov kamenu v grade V=lodimeri ob edinom v≠rs≠ mesqca maq v
8 den; na pamet; svqtogo apostola Iaona2 Boguslova. I postavi
gor=d i osypa spom; kamenu cerkov i Zoloty vrata dosp≠i i
knq'i 20 l≠t; i osm;, a knqgini ego bol;garini der'qwe k nemu
zlu[ mysl;3 knqz; Bogol[bsky ot svoix boqr ot Kuh;kevihev. I po
nem; is Kieva '; pride brat; ego Mixalko na velikoe knq'enie
v grad Volodimer i msti obidu brata svoego, Kuhkovihi pobi. A
knq'il odno l≠to, a prestavisq v Volodimeri. Potom; na tretee
l≠to pride V=lodimer; s Kieva. Knqz; velikyi Dm≠trei Vsevol=d
i msti krov brata svoego Andr≠q, Kuh;kovihi pobi, a inyx boqr
za {r=vym izyma i pobi. Sii 'e knqz; veliki pristavi svqtei
Bogorodici s=bornoi 4 verxy i pozoloti, svqtogo Dm≠treq na
svoem; dvor≠ postavi i pozoloti, a knqgini ego Mara4 dva Orieva4,
d]i heskogo knq'q, postavi cerkov kamenu svqtu[ Bogorodic[ v
nov=m manastyri. I byst; v nego synov 6% pervy Qroslav, vtoryi
Ioan starodub=skyi, treti Kostentin; rostov=skyi, het;vertyi
Svqtoslav, narehenyi Gavril [rev=skyi, postavi svqtogo {r=q
i sam; bqwe master. ttoi 'e i Vozdvi'enie postavi v Volodime-
ri, da togdy vzq gorod, a powol po Omosov den;. Pqtyi Andr≠i
suzdal=skyi, westy knqz; veliki volodimerskyi, postavi cerkov
svqtu[ Bogorodic[ sbornu[ v S[i'dali, a drugu[ v Volodimeri
kamenu cerkov o tri verxi Ro'estvo svqtoi Bogorodici> toi 'e
na Zg≠5 s Kosten;tinom=, bratom; svoim, bisq> na togo Botyi car;
pride i sugna na S≠ti na rec≠. A Kydew;wu[ cerkov postavi
Boris; Mixal;kovih;, syn; brata Andr≠eva Vsevolo'q, i syna
gorod Kidew;ku, toi 'e Gorodec; na Vol=z≠. Potom; priide na
velikoe knq'enie knqz; Volodimer iz Novagoroda iz Velikogo
knqz; Andr≠i Bogol[bskyi6.
Ot Adama do potopa l≠t 2000 i 200 i 40 i 2. A ot potopa do
Ovrama l≠t 1000 i 80 i 2. Ot Avrama do isxo'eniq Moiseeva l≠t
500 i 2. Ot sxo'deniq do Davyda l≠t 601. Ot Davyda i ot nahala
car;stva Salamona do pleneniq erusolimskogo l≠t 400 i 48. Ot
pleniq7 do Alksandra l≠t 300 i 108. A ot ro'es;tva Xristova
do Kostentina cara 3 sot“*” l≠t i 18. Ot Kostentina carq do
Mixaila l≠t 500 i 42.
V l≠to 6362 “854”9. Nahal zemli Rustei.
V l≠to 6366 “858”. Mixail car; izyde s voi svoimi bregom i morem
na bolgary, bolgary 'e vidivwi, i'e ne mogowa stati protivu
emu i prosisq krestitisq i pokorilisq grekom;.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
V l≠to 6367 “859”10. Imqxu dan; varqzi iz; zamorq na h[di i
na slovqnex, i na meri, i na vsix krivihex ot mu'a po11 bili
velyci11. Ot kazar imqxu dan; na polqnex i na sivqrqnex i na
vqtihex po b≠le vekwe ot dyma.
A se zahalo ruskyx knqzei.
V l≠to 6370 “862”. Vostawa kriviha i slovqne i mera, i h[d; na
vorqgi, izgnawa ix za more i ne dawa im dani, i nahawa sami
vlad≠ti, i grady staviti, i ne b≠ v nix pravdy, i v=sta rod na
rod, i byst; me'i ix rat; velika. I r≠wa sami v sob≠% ∞Poi]em;
knqzq sob≠, wto vladel nami i sudil by vo pravdufi. I poslawa
zo more ko varqgom;, k rusi, sice bo zovqxusq k Rus;[, I r≠wa
im vsq% ∞Zemlq nawa dobra i velika est;, izobilna vsim;, a
narqdnika v nei net;, to nyn≠ poidete k nam; knq'iti i vla-
d≠ti namifi. I zobrawasq iz Nemec; tri braty i s rody svoimi,
i ponqli iz; sobo[ dru'inu svo[. I priwed starewi L[rik;
sel v Novegorode, a Sineus;, brat; ego, na B≠leozere, a Triur,
brat; ix, vo Zborce, i nahawa voevati vsude. I ot tex varqg;
prozvasq Rus; i zemlq Ruskaq. I pod dvo[ l≠t; Sineus; i brat;
ego Triur umre, i prinq vs[ vlast; v Rusi Lirik;, i rozdaq
grady mu'em; svoim;. I bywa pervi nasil;nici v Kieve varqze,
v Novegorode slovqne, v Poloc;ku krivihi, v Rostove m≠rq, na
B≠leozere ves;, v Murome muroma, a vsimi obladawa L[rik;. I
b≠sta v nego dva mu'a, Askolod i Dir;, i sprosistasq u nego ko
Car[gradu s rodom; svoim;. I poidosta po Dnepru, i uzrista
na gore gradok; mal; i voprosista% ∞Hii est; gradok; si*fi I
r≠wa im; tu su]i% ∞Byli sut; tri braty% Kii, }ek;, Xoriv, i'e
sodelawa sii grad i zgibowa, my 'e sed≠m;, plahati dan; rodu
ix, k=zaromfi. Askol=d i Dir; sedowa vo grade i vladowa imi.
L[rik; knq'i v Nov≠gorode. I byst; emu syn; Igor, mu'; mudr;
i xrabr> v nego voevoda Oleg.
V l≠to 6377 “869”. Kre]ena byst; zemlq Bolgarskaq pri cari
Vasil=i, synu Mixailove.
V l≠to 6000 trista 87 “879”. Predast;12 knq'enie12 svoe Ol=govi, qko
ot rada13 emu su]i, i syna ego Igora, b≠ bo mal e]e d≠tesk;.
V l≠to 6389 “881”14. Poide Oleg;, poim; Igora, iz Novagoroda i
pride ko Smolensku, i pri15 grad, i posadi v nem; mu'i svoi.
Ottole poide po Dnepru i pride k goram; Kiev=skim;. Uvidel;
Oleg, qko Oskolod i Dir knq'ista vo Kieve, i b≠ Oleg; mnq]isq
mimoidy s malo[ dru'ino[ v ladqx. I poslasta ko Iskolodu i
Diru% ∞Qko gosti esmo ugor=skiq, idem; vo Greky, Olga knqzq,
Igora knq'iha. pridete k nam; k rodom; svoim;fi. Oni 'e pridosta
ediny. Priem; Oleg; Igorq na ruc≠ si, i rehe ko Oskolodu i Diru%
∞Vy ne est; knqzi, a ni knq'ogo rodu, no az; esmi knqz;, a se est;
syn; L[rikov Igorfi. I poveli ubiti ix, i pogrebowa Askoloda,
ide'e Ugor;skoe, ide'e est; dvor= Olmin;, a Dirova mogyla, i
za svqto[ Irino[ vo Kieve. I s≠d Olig knq'iti v Kieve i nado
vse[ Rusko[ zemle[, a slovqnom; i krivihem; i merqrom; dani
nalo'i, a ot Navagoroda po trista griven. I mnogy iny strany
pritqgnu ko Rusi i prinudi k sob≠ i drevlqny, i vozlo'i dan;
po hernoi kunici. Knqz; 'e Oleg; privede Igorovi 'enu izo
Opskova imenem; Ol=gu, i 'ive Igor so Ol;go[ l≠t 43.
Si'e i spisok v=kratce. Ot pervogo l≠ta Igoreva do pervogo
l≠ta Svqtoslavlq16, do pervogo l≠ta Qropolha l≠t 28. A knq'il
Qropolk; 8 l≠t, a Volodimer 37. Ot kre]eniq bolgarskogo do
prilo'eniq knig;, do kre]eniq Ruskoi zemli l≠t 92. V 9-e l≠to
knq'enia Volodimerova kre]ena byst; Ruskaq zemlq.17 A ot kre]e-
niq V=lodimerova do smerti l≠t 28. Ot kre]eniq do ubieniq
Borisa i Gl≠ba, do preneseniq mo]em; l≠t 5718. Ot pervogo do
vtorogo prineseniq l≠t19 i do vzqtiq Kiev;skogo l≠t 87. Do
Kol;kov=skogo20 bo[ l≠t 20. A Svqtopolk; Okanny 3 l≠ta knq'i
i biqsq s Qroslavom;. A Qr=slav knq'i 40 l≠t, a Volodimer
Qr=slavih; 4 l≠ta. Togo 'e V=lodimera Qroslavih; synov≠%
Mstislav, Qropol=k, Veheslavo, Vsevolod, {r=i, Andr≠i. Vse-
volo'i Qroslaviha synove% Volodimer Manamax;, Rostislav;,
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
Qropol=k. {r=i Volodimirovih; synove% Qroslav, Rostislav,
Andr≠i Bogol[bski, Mixalko, Vsevolod, Svqtoslav, Gl≠b, Msti-
slav, Boris;, Andr≠q Bogol[bskogo synove% Izqslav, Mstislav,
Gl≠b. Vsevolodq {reviha synove% Kostentina, Boris;, {ri, Fe-
dor, Qroslav, Dm≠trei, Gav=ril, Vasilei, Svqtoslav, Vladimer,
Ioan. {r=q Vsevolo'iha synove% Vsevolod, Vladimer, Mstislav.
Qroslava Vsevolodiha synove% Fedor, Vasilei, Alksandr, Andr≠i,
Afanasei, Kostentin. Adeksandra Qroslaviha synove% Semion,
Danilo, Ioan, Qndr≠i. A Semiona Ivanoviha synove% Vasilei,
Kostentin, Danalo22, Mixailo, Ioan, Simion, Iona23 Ivanoviha
synove% Dm≠tre, Ioan.
Igorevi 'e xodq]i po Olgovi. Ide Oleg na Greki, a Igorq ostavi
v Kieve. Poq 'e mno'estvo varqg; i sloven, i h[d;, i krivihi, i
meru, i polqny, i siveru, i drevlqny, i radimahi, vqtihi, xor-
vaty, dulepy i tiverci. I so vsimy voi poede Oleg na konex i v
karablex, b≠ hislom; karablei 2000. I pridowa ko Car[gradu, i
greky zatvoriwa grady. Izyde Oleg is karablq i poveli izv;le]
i karabli na breg, i povoeva okol grady, i mnogo zla sotvori
grekom% i mnogy polaty razbiwa i cerkvi raskopawa, qky prax,
i eliko zla sotvoriwa, i ne mo]i qzyku helovehesku izre]i.
I po six poveli Oleg svoe[ mudros=ti[ s=delati kolesa, i
byvw[ pokusnu v≠tru, i poidowa v karablex po pol[ ko gradu.
Vidivwi 'e greki silu i ix mnogu[, uboqwasq i vyslawa ko
Olgovi iz grada% ∞Ne pogubi nas, imem ti sq po dan;fi. I vstavi
Olg voi svoi, i vynesowa greci brawno i vino, i ne priq ego,
b≠ ustroeno s travo[24. I uboqwa greci, i rekowa% ∞N≠st; sei
Oleg, ino svqtyii25 Domitrei26 poslan na nyfi. I zapoveda Oleg
dan davati na dva tisehi karablei po 12 griven na mu'a, a v
karabli po 40 muwi, i qwasq greci po sem;. I stvori Oleg m≠r s
carema grec;kyma, s Leonom i Olksandrom, i za rqd polo'iwa%
∞Q'e prixodit; ot nawix zeml;, da budut; nevre'eny nihim,
a mesqh;noe v=zmut; na west; mesqcei xl≠ba i vina, i mqs, i
ov=]a kolko xoh[t;, a poidut; domov, ozmut; u cara brawna
na dorogu, qkori, u'a, eliko potrebnofi. I qwasq greci po se,
reku]e% ∞Prixodq]ei rus; da v≠da[t; u starwego papy27, i
powlet; car; i piwet; imena ix, i togda v=zmut; m≠sqh;noe
pervyi kiqne, hernigovci, i priqslovci i prohix vawix grad,
i vxodqt; v grad odnemi vraty s cerkvi28 mu'em bez oru'iq. I
mu'i tvorqt; kupl[ eliko xotqh;, ne platqhi vina ni v hemfi.
Car; Leon i Alksandr i s=tvoriwa m≠r so Olgom i qwasq pon. I
pride Oleg ko Kievu ko Igoru, nesu]i so s=bo[ zlato i pavoloky
i v=sqkoe uzarohie.
V l≠to 6420 “912”. Posla Olego poistroiti m≠ra i polo'iti rqd
me'i Greky i Rus;[. I car; Leon postroi m≠ra i utver=di s=pi-
saniem, e'e neprestupnu byti m≠ru ix, i otpusti posly ruskyi
i pohtiv ix. I 'ivqwe Oleg mir im≠q s vsimi. I po six pomenu
Oleg kon; svoi, na nem; 'e vol=xov kudesnik ne v≠li ezditi,
reku]e, qko ∞ot togo ti est; smert;fi. I prizva Oleg kon[xi
svoi, i rehe im% ∞Kd≠ est; kon on*fi. Oni 'e rekowa% ∞Umerlfi. I
priexa Oleg videti golovy konq, a'; i kost; ognila. A vstupi
Oleg na golovu konevu, rekuhi% ∞Ot sego l bylo mn≠ umeretifi. I
abie iz golovy zmiq vkusi Olega, i umre Oleg. I byst; vsix l≠t
knq'enia ego l≠t 33.
V l≠to 6421 “913”. Naha Igor knq'iti po Ol=g≠, i drevlqny
zaratiwasq s Igorem;. Ide Igor na drevlqny i pobedi q i dan;
v=zlo'i na nix bolwi Olgovy. I po six Igor xodi na greky i
ne odoli ix, no otbe'a v male dru'ine. I po six Igor s=bra
vs[ svo[ silu, natq'e29 i pehenigi, i poide na greky. Oni 'e,
slywavwi bez;konehnu ego silu, poslawa ko Igoru% ∞Ne xodi na
nix, a vozmi dan;, qko '; Olegfi. I b≠ Igor na Dunai, priwedwim;
poslom; greheskym, i stvori s nim; mir i po miru Olgovu, i
posla mu'i svoi k Ramanu postroiti m≠ra, i ustroiwa mir, qko
'e i Olgov.
Po six 'e rekowa dru'ina Igoreva% ∞Qko Svintel; izdobylsq
vsego, a my ne tako. nyn≠ poidi na drevlqny i vzlo'i na nix
dan;fi. I vzem; dan; poide domov. I otpustiv dru'inu, paky
poide k nim;. I slywavwi dr≠vlqne, qko Igor i opqt; idet; k
nim, i zdumavwi, i ubiwa Igorq, i pogreben byst; u Korstenq
goroda vo Dverex;30.
Olga 'e bi v Kieve s synom; Svqtoslavlem;, malym su]im;.
R≠wa 'e drevlqne% ∞Ubixom; knqzq Igorq ruskogo, i nyn≠ po-
imem 'enu ego Olgu za knqzq nawegofi. I poslawa posly svoq,
luhwix mu', ko Olze. Olga 'e priklika ix;, qko vo lod;qx; v
qmu vover'enym byti im;, a po inyx po luhwix posla, glagol[]
i% ∞Qko l[bq mi est; r≠h; vawa, no prisl≠te ko mn≠ luh;wix
vawixfi. I tem; priwedwim;, i ona i tex poveli izmytisq, i za-
''eni bywa, i izgoriwa. Sama 'e poide vo Derev=sku[ zeml[,
priwedwi posla poslov svoix, glagol[]i% ∞Vawi posly za mno[
idut; z nawimi mu';mi, a vy pristroite medu mnogo, qko idu
pervi, ide'e vy ubiste mu'a moego Igorq, i stvoru triznu mu'[
svoemufi. Priwed; 'e Ol=ga ko grobu mu'a svoego, i plakala po
nem;, i poveli iz;sypati mogilu veliku nad nim;, i med poveli
ponesti, a drevlqn; poiti, i ottrokom; svoim; piti na nix;.
Qko upiwasq, i poveli Olga postinati vsix, i posekowa ix 5000,
a sama poide ko Kievu. I po six; Olga so synom; svoim; Svqto-
slavom poide drevlqny i pobedi ix;, a iny ubegowa u gorod,
i Olga sta u goroda, i oni biqxusq kr≠pko. Ol;ga 'e rehe im;%
∞Dad≠te mi dan; neveliku% iz dvora po tri golubi i po tri
v=robifi. Oni 'e radi bywa i dawa. Ona 'e poveli no]i[ za'e]
i sve]i i leplqti k gulubem; i vorobiem=, i pusti na grad;, i
grad za'gowa, a sami iz;sekowasq.
V l≠to 6455 “947”31. Ide Olga ko Novugorodu i ustavi po Mste i
pogosty, i dani, i obroky, i lovi]a, i vozvratisq ko synu svo-
emu v Kiev. I po six ide Olga vo Greky i krestisq, car; sam;
kresti [. Qko xote car; Ioan ponqti [, ona 'e rehe% ∞A]e u
vas; u krq]qnex, qko svoi d]eri poimati*fi I posramlen; byst;
car; ot neq i otpu]ena byst; v Kiev, povhivwisq u patriqrxa.
Knqz; 'e syn; eq Svqtoslav, vozmu'av i byst; xrabr; velmi, i
prikloni pod svo[ ruku mnogi zemli.
V l≠to 6478 “970”. Pridowa novgorodci ko Svqtoslavu vo Kyev
prosiwa v nego syna, i pusti k nim;. Bqwe synove Svqtoslavlii%
Qr=polk;, Oleg;, a Volodimer a32 Maluwi, kl[hnici Ol='iny.
Rehe Svqtoslav novgorodcem;% ∞A'; by dowel; moix detei k
vam;fi. Qropolk otrehesq i Gl≠b. Rehe Dobrynq novgorodcem;%
∞Prosite Volodimerqfi, b≠ bo i Maluwa sestra Dobryni, a otec;
im Malko l[behenin. I rekowa nov=gorodci k Svqtoslavu% ∞Dai
'e nam Volodimerfi. I rehe vam; 33% ∞Oto vy estefi. I poqwa no-
vgorodci Volodimera k sob≠. Ide V=lodimer so Dobryne[, voiem
svoim;, k Novugorodu.
V l≠to 6485 “977”. I byst; emu bran; so bratom; svoim; Olgom, i
pobedi Olga, i pob≠'e v grad u Druhi34, spade z mostu v rov i tu
iskonhawa. Se 'e sotvoriwa ot Qropol;ka, brata ego, qko xote
ego pervo togo ubiti, i prinq vlast; ego Qropol=k;> u Qropolka
'e 'ena35 grekyni b≠ i b≠ byla pre'de35.
V l≠to 6481 “973”. Naha knq'iti Qropolk v Kieve. Hernico[36.
Otec; bo ego Svqtoslav dast; [ za Qropol;ka, krasoty delq lica
eq. Slywav 'e se Volodimer v Novigorode, qko Qropolk ubil
est; Olga, i uboqvsq b≠'e za more. Qropolk posadniky posadi
svoq v Nov≠gorode.
V l≠to 6488 “980”. Pride Vol=dimer s porqgi37 k Novugorodu, i rehe
posadnikom; Qropol=him;% ∞Idete ko bratu moemu i rcete emu%
ªVladimer idet; na tq, v=spevai protivuºfi. I s≠de v Nov≠gorode,
i posla k Rogvolodu poloc;komu% ∞Xo][ ponqti d]er tvo[ 'enu
sob≠fi. On 'e rehe ko d]eri svoei% ∞Xo]ewi li za Vol=dimera*fi
Ona 'e rehe% ∞Ne xo][ rozuti robihi]a, no Qr=polka xo][fi. B≠
bo Rogvolod priwel i zamoriq, im≠ bo vlast; svo[ v Pol=cku.
I pridowa ottroci V=lodimerovy i povedawa emu vs[ r≠h;
Ragnedinu38, d]eri Rogvolidovy, knqzq poloc;kogo. Volodimer
sobra voq svoq mnogy, vqrqgi i sloveny, krivihi, h[d;, poide
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
na Rogvoloda. V se 'e vr≠mq xotqxu Rognedu vesti ko Qropo-
l=ku. I pride Volodimer na Polotesk; i ubi Rogviloda i syna
dva, a d]er ego Rogn≠d poq 'enu i poide na Qropolka. I pride
Volodimer ko Kievu s voi mnogymi, i ne mo'e Qropolk stati
protivu, no zatvoriwa v Kieve s lodmi39 i so Bl[dom voevo-
dvo[, i i stoqwe Vladimer otkryvsq na Doroghi. Vlademer 'e
posla ko Bludu, voedvo40 Qropolh[, s lesti[, glagolq% ∞Popriq
mi, a]e ubi[ brata svoego, im≠ti tq v otca imu m≠sto, i mnogu
hest; vozmewi ot mene> ne az; ubo nahal iz;bivati, no on> az;
togo uboqxsq, pridox na sefi. I rehe Blud k; poslom; Vladimi-
rovym;% ∞Az; budu tob≠ v srdci i vo priqz;n;41 fi. I myslqwe
ubiti Qropol;ka, knqzq svoego. ∞Qdy, rehe, xl≠b moi, v=zvelihi
na mq lest;fi, i myslqwe knqz[ be'ati, a k Volodimeru posy-
lawe velqwe ko gradu pristupati. I rehe Blud ko Qropolku,
knqz[ svoemu, lesti[% ∞Kiqne wl[tsq k Volodimeru, rekuhi%
ªPristupai ko gradu, qko predamo ti Qropol=kaº - pob≠gni iz
gradafi. I posluwa ego Qropol=k, pob≠'e iz grada i zatvoriwa
v grade na ust R=si, a Vladimer vnide v Kiev. I osede Qropolka
v grade. I b≠ glad velik, i rehe Blud ko Qr=pol=ku% ∞Videwe
li kolko voq brata tvoego> nam; ix ne perebiti, no sotvori
mir s bratom; svoim;fi. I rehe Qropolk% ∞Budi tak;fi. I posla
Blud; ko V=dimeru42% ∞Qko iz;bystsq mysl; tvoq, privedu k
tob≠ Qropolka, pristroisq i ubi egofi. Volodimir 'e to slywav,
vnide vo dvor teremyi oten; i s≠de tu i s voi i s dru'ino[
svoe[. I rehe Blud ko Qropolku% ∞Poidi ko bratu svoemu i rci
mi emu% ªHto mi vdasi, to q primuºfi. I poide Qropolk;, i rehe
emu Vqrq';ko% ∞Ne xodi, knq'e, ubi[t; tq, pobegni v Pehenigi,
ubo privedewi voqfi. I ne posluwa ego. I pride Qropolk; k Vo-
lodimeru, i qko pol≠ze v dveri, i podnqsta dva varqga mehima
pod pazus≠, Bludo 'e zatvori dveri, ne dast; nikomu v=niti
svoim;. I tako ubien; byst; Qropolk;. Varq';ko 'e pob≠'e s
dvora, i pob≠'e, i be'a v Pehenigy, i mnogo voeva na Vodimera43
i s pehenigi, i ledva privadi ego Vladimer, zaxodiv krot;ko.
Volodimer 'e zalq'e 'enu brqtn[ grekyn[, i b≠ neprazna, ot neq
'e rodisq Svqtopolk;. Ot pre'nego koreni bo plod zol; byvaet;
ponei'e byla herw]o[44, drugoe 'e Vladimer zalq'e [ ne po
krqku45, prel[bod≠ec; bo b≠. T≠m; 'e otec; ne l[blqwe, b≠ bo ot
dvo[ otca% Qropolka i Vladimera. I naha knq'iti Volodimer v
Kieve, i postavi kum≠ry na xolmi vne dvora terem;nogo% Peruna
dr≠vena, a glavu emu srebrqnu i us; zlat;, i Xorsa, i Da'ba, i
Dis;triba, i Semargiq, i Mokow;. I ';rexu im i naricaxu ix
bogy, i pro'axu46 syny svoi i d]eri, i oskverniwa zemlq Ruskaq
krov=mi. Ino preblagyi bog ne xotq smerti gr≠w;nikom;% na tom
xolmi nyn≠ cerkvi stoqt;, e'e i posled ska'em;. V=lodimer 'e
posadi voq svoego Dobrynu vo Nov≠gorode, i priwed Dobrynq
v Nov=gorod;, i postavi kum≠ra Peruna nad reko[ Volxvom;, i
'rqxu l[di navgorodsti, qko bogu. I b≠ bo Vladimer pobe'en;
poxot;[ 'ensko[, i bqwe emu vodimaq Rogneda, q'e posadi na
Lyb≠di, ot neq 'e rodiwa hetyry syny% Izqslava, Mstislava,
Qr=slava, Vsevol=dq i dv≠ d]eri. a ot grekyny rodisq Svqto-
polk, a ot hexyny rodi Vyweslava, a ot drugoi Rodislava i
Stanislava, a ot bolgarini rodi Borisa i Gl≠ba. A nalo'enici
b≠ v nego v Vywegorode47, v B≠legorode 300, na Berestove. I b≠ ne
syt; bludom;, privodq k sob≠ mu'eskiq 'eny i devici rqstlqq,
i b≠ bo 'enol[bec;, qko '; i Solomon;. b≠ bo u Solomona 'en;
sem;sot;, nalo';nic; 300. Mudr 'e b≠, a nakonec; izbezumisq.
A sei 'e nev≠iglas nakonec; obr≠te spasenie.
L≠to 6489 “981”48. Ide Volodimer k lqxom; i vzq grady ix, Pe-
remywl;, Herven; i inyq grady. V sem; 'e l≠te vqtihi pobedi
i vozlo'i na nix dan;.
L≠to 6496 “988”49. Ide Volodimer; na Kor;sun;, grad; grehesky, s
voi. I zatvoriwasq korsunqne vo grade. Iznemo'exu kersunqn≠ vo
grade gladom;. I rehe im Volodimer% ∞A]e sq ne vydaste, stoqti
imam; zd≠ za tri l≠tafi. I sim; ne pokorivwimsq. Poveli Volo-
dimer prispu sypati k gorodu, i oni dokopavwi s≠ni50 gradsku[
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
kradaxu perst; i nosqxu sob≠ vo grad, syplu]i posrede grada. I
se mu'; kor=sunqnin;, imenem; Anastas;, streli, napisav sice
na strel≠% ∞Kladezi, q'e sut; za tobo[ na vostoce, is; togo voda
idet; trubo[ vo gradfi. Volodimer; 'e vozrel; na nebo% ∞A]e
se iz=budetsq, to sam; kres]usqfi. To paky potoky veli kopati
vopreky, i perenqli vodu. Iznemogowa l[die 'a';de[ vodno[
i predawasq. Vnide vo grad i dru'ina ego. I posla Vladimer
ko carema Vasili[ a Kostontinu% ∞Sei grad va[ sil;nyi vzqx i
slywu, ako sestru imaete dvo[, koli ei ne daste za mq, i stvor[
gradu vawemu, qko 'e i semufi. I se slywavwi carie, i poslasta k
Volodimeru, glagol[]i% ∞Qko nedostoino xrestqnom; za paganyq
davati, a]e sq krestiwi, to i se poluhiwi i car;stvo nebesnoe
primewi, i s nami edinov≠ren; budewi, a]e li sego ne sotvoriwi,
ne imaem; dati sestry svoei zq tqfi. Rehe 'e Vladimer k poslom;%
∞Qko az; xo][ krestitisq, ispytax pre'e six dneizakon; vaw;fi.
I se slywavwi carie radi bywa, i umolista sestru svo[ Annu, i
poslasta [ k Volodimeru, i sanovniky nekiq, i prozviteri. Qko
pride ko Korsunu, izydowa korsunqne so poklonom;, i uvedowa
[ vo grad, i posadiwa [ v polate. Po bo'i[ 'e stroeni[ v to
vr≠mq razboliwasq u Volodimera ohi, i ne videti nihto 'e, i
tu'iwa vel=mi, i ne domywlqwesq hto sotvoriti. I posla k
nemu carica, rekuhi% ∞A]e xo]ewi izbyti bolezni seq, v=skore
krestisq, a]e li ni, to ne imaewi iscelitifi. Si slywav, Vo-
lodimer rehe% ∞Da se istyn;na budet;, to i poistine velik;
bog xrestqn;skyfi. I poveli krestiti sebe. Episkup; 'e rus;ky
s popy carihynymi kresti ego, i qko vozlo'i na nego ruku, i
abie prozri. I vidiv 'e se Volodimer naprasno iscelenie, i
proslavi boga% ∞To pervoe uvidix, proslavi boga is;tin=nogofi.
Sii 'e vidivwi dru'ina ego, mnozi krestiwasq, krestiwasq vo
cer;kvi. Po kre]eni 'e privede caric[ na brah;noe. N≠ci bo
ne v≠da[]i glagol[t;, qko krestisq v Kieve, ini 'e rekowa vo
Vasil;ve, no ne byst; tako.
Volodimer 'e poima caric[ Annu i Nastasa, i popy korsun;skyq,
i mo]i svqtogo Klimenta, i sosudy cerkovnyq, ikony sob≠ na
blagoslovenie, vzq 'e hetyry51 ikony i m≠dqny51. Vda 'e za
vino grekom; grad Kor=sun, a sam; pride ko Kievu. I poveli
kumiry izbiti, a inyx ognevi predati, i posla po vsemu gradu,
rekuhi% ∞Qko a]e kto zautra ne qvitsq na rec≠, bagaty ili i ni]
i, protiven; mi budet;fi. Se slywavwi l[die s radosti[ idqxu
krestitisq. Po six 'e Vladimer starwego syna Vyweslava posa-
di v Novegorode, Svqtoslava52 v Polocku, Svqtopolka v Turove,
Qroslava v Rostove.
I umerwu Vyweslavu, posadi Qroslava v Nov≠gorode, a Borisa v
Rostove, Gl≠ba v Murom≠, Svqtoslava vo Derevex, Vsevoloda vo
Volodimere, Mstislava Tumutarokan[, Stanislava vo Smolen=sku,
Sudislava vo Pskove, a sam; s≠de v Kieve i vo prohix gradex. I
zalo'i grad Kiev; vo bolwii, i naha staviti gorody po Desn≠
i po Dnepru, i po Ostri, i po Trebe'[, i po Suli, i po prohiim
rekam;, q'e i nyn≠ sut;.
V l≠to 6497 “989”53. Krestivsq Volodimer i vzq u Fotiq pa-
triqrxa pervogo mitropolita i Kievu Leonq, a k Novugorodu
arxiepiskupa Qkima korsunina, a po inym; gradom episkupy i
popy i diqkoni.
V l≠to 6523 “1015”. Xotq]i Volodimeru iti na Qroslava, syna
svoego, k Novugorodu. Qroslav 'e posla za more i privede va-
rqgy, boqsq otca svoego, no bog ne dast; diqvolu radosti% v to
vr≠mq Volodimer; razbolisq, e'e i vmre mesqca i[lq v 15 den;.
Svqtopol;k; s≠de v Kieve po otci svoem. Borisu 'e v=zvrati-
vwusq s voiny i ne doide Kieva, i tu ego ubi na Lte Svqtopo-
l=k; lesti[. I potom lest;[ posla po Gl≠ba, glagolq% ∞Otec;
tq zovet;fi. Prilo'i i sego ubiti na Smqdine u Smolen;sku. I
po six ubi Svqtoslava, be'a]a v Ugry.
V l≠to 6524 “1016”. Poide Qroslav na Svqtopolka i byla s≠ha
velika, i oblomilasq dru'ina Qropolha na ledu, a Svqtopolk;
pob≠'e v Lqxy, Qroslav sqde v Kieve.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
V l≠to 6525 “1017”. Pride Boleslav so Svqtopolkom; na Qroslava
i s lqxy. Qroslav 'e sovokupiv rus; i varqgi, i sloveni pride
protivu im, pride 'e v Polyn[54 i stawa ob reku Bug. I pobe-
di Boleslav Qroslava, i vnide v Kiev s Svqtopolkom. Qroslav
'e be'a k Novugorodu, i nov=gorodci qwasq po nem, idowa na
Svqtopolka, i Svqtopolk; b≠'i v Pehenigy.
V l≠to 6527 “1019”. Prid; Svqtopolk; s pehenigi na Qroslava,
i Qroslv55 sobra voi mno'estvo, izyde protivu semu na Olte,
ide'e ubi Svqtopolk; Borisa. I rehe Qroslav% ∞Krov brata moego
v=piet; k tob≠, vladyko, i ms;ti krov pravednogo segofi. I rehe%
∞Bratiq moq. A]e t≠lom; otwla esta otsudu, no molitvo[ pomo-
z≠te mi, na protivnogo sego ub≠ic[fi. I byst; s≠ha zla, qko 'e
ne byst; v Rusi, i byst; k veheru odoli Qroslav, a Svqtopolk;
b≠'q. Mnozi bo vidiwa angeli, pomoga[]i Qroslavu. I napade
strax na Svqtopolka, pob≠'e nikym; 'e gonim;. I naha ix na
nosilex nositi, i pribegosta, i pribegowa k Berest;[. On; 'e
glagolawe% ∞Pob≠gnite so mno[, qko 'enut; po nasfi. I ne mo'a-
we terp≠ti na edinom; m≠ste, pribe'al; Lqdsku zeml[ gonim
bo'iim gn≠vom;. I prib≠'e vo pustyn[ me'i Hexy i Lqxi, i tu
isproverze 'ivot; svoi okanny.
V l≠to 6529 “1021”. Pride Brqhislav, syn; Izoslavl;, na No-
v=gorod;, i v polon; vede samix, imene ix razgrabi, i poide
ko Poloc;ku. I to slywav Qroslav; s Kieva 7 dnei pos;ti'e i
pobedi ego, a navgorodcem voroti ix so im≠niem;.
V l≠to 65“45” “1037”56. Soverwen; byst; grad Kiev. V to 'e l≠to
s=zda Qroslav svqtu[ Sofi[. V to 'e l≠to sve]ana byst; cerkvi
svqtaq Sofiq v Kieve.
L≠to 6547 “1039”57. Svq]ena byst; cerkvi svqtaq Bogorodica, ['e
sozda Volodimer, otec; Qroslavl;.
V l≠to 6549 “1041”58. Posla Qroslav syna svoego Vladimera na
Greky, dal; emu voq mnoga, idowa vo lodqx;. Greky 'e, vidivwi
voq mnogy, i naha pogruzqti hesny krest; so mo]ami vo mori, i
v=zmutisq more, i karabli potopy mnogi. Volodimer 'e poide
ko Kievu v male. Toi 'e oseni Qroslav dast; sestru svo[ za Ka-
zimera, i xodi Qroslav dvoi';dy na mazovwany. Sei 'e Kazimer
vdast; sestru svo[ za Izaslava, syna Qroslavlq.
V l≠to 6553 “1045”. Zalo'i Volodimer, syn; Qroslavl, svqtu[
Bogorodic[ v Nov≠gorode.
V l≠to 6555 “1047”. Ide Qroslav treitee na mozovwany i pobedi
ix, i knqzq ubi ix bi Moislava, i pokori zeml[ tu Kazimeru.
V l≠to 6558 “1050”. Svq]ena byst; cerkvi svqtaq Sofiq na Voz-
dvi'ene poveleniem knqzq Qroslava i syna ego Volodimera.
V l≠to 6562 “1054”. Prestavisq knqz; velikyi Qroslav, 'il; l≠t 76.
V l≠to 6581 “1073”. Osnovana byst; cerkvi Peherskaq igumenom;
Fedosiem;.
V l≠to 6582 “1074”. Prestavisq igumen; peherskyi.
V l≠to 6745 “1237”59. Bo'im popu]eniem; pridowa s vostoh;nyq
strany bez;bo';ny tatarove so carem; Batyem; na zeml[ Re-
zan;sku[ l≠som;. I priwedwe stawa stanom; pervoe u Onuzi,
i vzqwa [, i ottole poslawa posly svoq, 'enu herodic[ i dva
mu'a s ne[ ko knqzem rezanskym;, prosq]i v nix desqtiny vo
vsem;% v knqzex i v l[dex i v konex desqtoe, vo b≠lyx desqtoe,
vo v=ronyx desqtoe, vo buryx desqtoe, vo ry'ix desqtoe, v
p≠gix desqtoe. Knqzi 'e rezanskye {ri Novogorov60, brata61 ego
Olega Inovogorovih; i murom;sky, i pronsky knqzi, ne pustqhe
ko gorodom svoim;, vyexavwe protivu im; vo Voron≠'e, i reko-
wa% ∞Koli nas ne budet; vsix, i to vawe budet; vsefi. I ottole
pustiwa62 ix ko {r=evu vo Volodimer. I pohawa voevati zeml[
Rezansku[, popleniwa i do Pron;ska, a iz Volodimera pustiwa
ix ottole v Tatary. Poslawa 'e knqzi rezanskyq ko {r;[, knqz[
Volodimer;skomu, prosqhi pomohi ili samomu poiti. {r;i ';
sam; ne ide, ni posluwa knqzi rezan;skyx molby, no xote sam;
osob≠ bran; tvoriti. A inoplemennici grad os;tupiwa Rezan;
dekebrq63 v 16, a v 21 vzqwa i i po';gowa vse, a k;nqzq {rq ubi
i knqzei to vsix, i poidowa na Kolom;nu. A Vsevolod; {r;evih;
i Roman; Inovgorovih; idowa protivu im;. A iz Volodimera
{r;i posla vo storo'ex; voevodo[ Er≠m≠[ Gl≠boviha, i snqsq
so Vsevolodem; i Romanom. Ostupiwa ix tatarove u Kolomn;,
prigoniwa ix k nadolobom;, i tu ubiwa knqzq Romana i voevodu
Er≠maq64, a Vsevolod be'a ko Volodimeru, a moskvihi k Moskve. I
tatarove uzqwa Moskvu, i voevodu Filipa Nqn;ka ubiwa, a knqzq
{r;q Volodimiroviha qwa, i l[di iz;biwa. Oni 'e krovoqd;cy
pridowa k Volodimeru i stawa fevralq v 3 den;. A volodimerci
zatvoriwasq so syn;mi {r=evymi i so Vsevolodem;, i Mstisla-
vom;, i voevoda b≠ v nix Petr Oslqtev. Volodimercom= 'e ne
tvorq]imsq, a tatarove priexavwi ko Zlatym; vorotam;, vodq]
i so sobo[ Volodimera {r;evih;, a nahawa glagoliti% ∞Es li
vo grade {r;i, knqz; {r;i*fi Volodimerci 'e pustiwa na nix
po strel≠, i oni protivu pustiwa na grad na Zlatye vorota. I
rekowa tatarove v=lodimercom;% ∞Ne strelqitefi. I pokazawa
im; Volodimera, rekuti% ∞Znaete l; sego knq'iha*fi B≠ bo unyl;
licem;, iznemog; bedo[ ot nu';da. Vsevolod 'e i M;stislav;
stoqsta na Zolotyx vorotex i poznasta svoego brata. O umilennoe
vidinie i slez; dostoino. I vsi gra'ane, vidivwi, plakaxusq.
I oni, zli, otwedwe ot Zlatyx vorot; i ob=exavwi ves; gorod,
i stawa stany na zreim≠, a nyi otwedwe vzqwa Suzdal; i l[di
izbiwa, a inyx privedowa vo stany svoq k Volodimeru. I v subotu
mqsopustnu[ i nahawa nare'qti lesy65 • • • •
• • • • i vs[ strannu, i gorody poimawa. i do Tor';ku n≠st; m≠sta
takova ni sela, igd≠ by ne povoevali. A na vsei Suz;dal;skoi
zemli i Rostovskoi vzqwa gorodov 14, oprohei pogostov i sel;
velikyx, vzqwa vo edin; mesqc; feral;66. A knqz; {r;i otbe'al;
na Volgu so synovci svoimi, s Val;kom; i Vsevolodom; i Volodi-
mirem;. I stawa na S≠ti stanom; i 'duha k sob≠ brata Qroslava
i Svqtoslava so pol;ky, a "iroslavu Mixailovih[ prikazal;
voevoditi v dru'ine svoei. I pride emu v≠st;, Volodimir 'e
vzqt; byst;, a cerkvi poz;'eny, a episkupy i knqgini so det;mi
i so vnuhaty ognem; iskonhawasq, a syny tvoi Vsevoloda i
i Mstislava i Volodimira vn≠ goroda ubiwa, l[di vsi izbiwa.
V l≠to 6746 “1238”67. Posla knqz; {r;i Doro'a na storo'u v 3000
mu', i pribe'al Doro';, i rehe% ∞Knq'e, bol;we nas okolfi. {r;
'; vs≠d; na kon; so bratom; Svqtoslovam; i so synovci, i so
Valkom;, i so Vsevolodom;, i so Volodimerom;, i naha staviti
polky okolo seb≠. I vnezapu pristupiwa krovoproteli xre-
s;tqnskyq na Sit≠, i stupiwa oboi polci, i byst; bran; velika.
Razgnevaniem; bo'im; pobegowa nawi pered inoplemenniky. I tu
ubien; byst; velikyi knqz; {r;i Vsevolodih; volodimersky, a
Visil;ka68 Kosten;tinovih; qwa i vedowa so veliko[ nu'e[ do
War=skogo l≠sa, i stawa stanom;, i nudiwa mnogo pogani k voli
ix byti. On; 'e ne povinusq poveleni[ ix, ne uboqsq grozy ix,
brawna 'e i pitiq ix ne priimal;. Abie nemilostivymi plotu-
qd;ci ubien; byst;. Sii 'e zloba sluhiwa marta v 4. Episkop;
'e Kuril; idqwa so B≠laozera, i priwed na m≠sto, ide'e ubien;
byst; knqz; {ri, v=zem; t≠lo ego mertvo, prinese vo Rostov,
i polo'eno byst; vo cerkvi svqtyq Bogorodici. Vasileiku 'e
ubienu byvw[ i pover'enu na les≠. Uvidel; 'e episkop Kuril;,
prinese vo Rostov i knqgin[ ego. I b≠ plah; velik; vo vsem;
gorode69, rydanie nevtolimo, i 'alosnyq slezy izlivani bywa,
qko voda mnogo bez;m≠rna.
Ponei'e krasen; b≠ licem; i umilenym; obrazom;, milostivno
voziraq ko vsim;, pahe m≠ry xrabr;, na lovex vaziv i serdcem
legok;, do vsix laskav;. A kto v nego slu'il;, xl≠b; ego el;,
a haw[ pil;, to za l[bov; ego ne mo'e slu'iti nikomu 'e, no
'elaxu vsq dni 'ivota svoego po svoem; gospodari. prezliw; bo
slugi svoq l[blqwe, mu'estvo v nem 'ivqwe, pravda 'e istinna s
nim; xodista. b≠ bo vsemu xitr; i sede v drbryx dnex i na othem;
prestol≠. Na vse70 cerkovni hin; ot v≠ry histy im≠[]i ohi k
cerkovnym i ni]im i pehal;nym; byl;, qko otec; hadol[biv;.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
Tem; 'e ne pogrewi nade'i svoei, o v≠ru xrestqnsku[ postreda.
ne tol;ko do krovi, no i do sleznogo, i do poslednogo izdyxaniq
ni pokoriwa syroqd;cem; bez;duw;nym;, i ne posluwa laskaniq
ix, e]e emu obe]evaxu, i vozl[biwa bo im; okannym; krasoty
delq lica ego, i togo delq mnogu muku prinosqxu emu, da bywa
im; povinul;, ovo grozo[ i muko[, ovo 'e laska[he ego i darmi
i rizami bez;cen;nymy. Pravdiva 'e duwa ego izvoli pahe ne k
tomu, ne tokmo riz; cennyx s=vlehewa, no i ploti struganie i
kosti, ino oli 'e i da samyx mozgov izrqdnei 'e duw[ v ruci
bo'i koneh;nym; pokaqniem;.
I my 'e napred vozvratim;sq. Onem; bo izmailtqnom;, pople-
nivwim; vs[ Rusku[ zeml[, gorody i volos;ti i sela, prilo-
'iwa pak; e]e ko Tor';ku iti. I pridowa na svqtoi nedeli, i
biwa poroky po dve nedeli, iznemo' grad, a z Novagoroda ne b≠
pomo]i. I vzqwa grad na sredokrestnoi nedeli. Goniwa okann≠
Seregeren;skym; putem; dol;ni do Ignaha kresta, a vse l[die
seku]e aky i travu, i ne doidowa Navagoroda za sto verst;, a
Nov=gorod bog zastupil; molitvami svqtogo Kirila, episkopa
alksandr≠iskogo, i vsix svqtyx. Vospqtiwasq u Ignaha kresta i
poidowa nazad; ostanki plenq]i, i pridowa ko Kozel;sku, su][
'e v nem; knqz[ mladu Vasili[. Uvedavwi 'e se okanni ustre-
miwasq na nego, be'awe l[di vo gorod;, potom; kr≠pkoduw;ni,
i ne b≠ vozmo';no vzqti grada. Kozlqne 'e sov≠t; sotvoriwa ne
vdatisq Baty[% ∞A]e knqz; naw; mal est;, no umrem; za negofi.
Tatarom 'e bi[]im;sq i prinqti xotq]im; gorod, razbivwim;
st≠ny gradnyq vozydowa na val;, kozlqne 'e no'i rezaxusq s
nimi. Iz=wedwim; iz; goroda iz;s≠kowa pra]a ix i ogn[ predawa,
i napadowa na polky ix, i ubiwa ot tatar 4000, sami 'e iz;bieny
bywa. Batyi 'e vzq gorod izbi vsix, ne po]adi otrok; do ssu]ix
mleko. A o knqzi Vasil;i nev≠domo est;. inyi glagolaxu qko vo
krovi utopl; est;, ponei'e mal; b≠, 12 l≠t. I ottudo v tatarex
ne smeqxu nazvati goroda togo Kozelesk;, no zvaxu ego Zlyi
gorod, ponei'e biwasq psem71 nedel;. I ubiwa ot tatar; syny
syny temnihi tri. Tatarove 'e iskavwi ix i ne mogowa znaiti
vo mno'estvi trup; mertvyx. Batyi 'e naha posylati na gorody
ruskyq i vzq gorod Peqslavl;72 kopiem; i Hernigov oru'iem;
priqwa, biv=wim; so knqzem; i Mstislavom; Gl≠bovihem;. I
Batyi pobedi q, metawe bo kamenem poltara perestr≠la, a kamen;
mo'axu 4 mu'i sil;ni podnqti, i pobe'en= byst; Mstislava, i
mno'estvo voi ego izbiwa, i gorod zapaliwa ognem;, a piskopa
ostavi 'iva i vedowa i k Gluxom;.
V l≠to 6746 “1238”73. O'enisq knqz; Aleksandr; Nev=skyi vo
Polotc≠ u Brqhislava.
V l≠to 6748 “1240”74. Nekto ot zapadnyq strany, i'e naroh[tsq
slugi bo'i, ot tex pride v Nov=gorod i xotq videti v=zrast;
Aleksandr;v div=nyi. I videl; Andriqw; knqzq Aleksandra, i k
svoim; vozovratisq, rehe% ∞Prowed strany i qzyki, ne vidix takova
ni vo carex; carq, ni vo knqzex knqzq.fi Se slywal; korol; hasti
Rim;skiq ot poluno];nyq strany takovoe mu'estvo Alksandrovo
i pomyslil; v sob≠, wetaqwa bezumiem; svoim;, i ∞poidu plen[
zeml[ Alksandrovufi. I sobra silu mnogu, sv≠q75 so knqzem; ix i
so biskuki svoimi, i murmane, i sumo, i em;, i napolni karabli
mnogi volkov76 svoix, i pride v r≠ku vo Nevu, i stawa na ust
I'ery, i xotq vospriqti Lqdogu i Nov=gor=d;, i vs[ oblast;
Novogorodsku[. I posla posly rozgord≠v;sq ko Aleandru% ∞A]e
mo'ewi protivitisq mn≠, to esm; zd≠ u'e, plen[ zeml[ tvo[fi.
Aleksandro slywav; slovesa si i velmi silno razgorqsq serd-
cem;, i pride na nego u male dru'ine i[lq 25, imeqwe veliku
v≠ru ko Borisu i Gl≠bu. B≠ bo nekto mu';, stareiwina vo zemli
"ir=skoi77, imenem; Pelgusei. Poruhena 'e emu byst; stra'a
morskaq, vospriqt; 'e svqtoe kr]enie, i 'ivq posrede rodu
svoego poganogo, i nareheno byst; imq emu Filip;. I 'ivqwe
bogougodno, vo sredu i v pqtok; prebyvawe vo alh;b≠, tem 'e
spodobi ego bog; vidini[ strawnomu. Uv≠dal; silu ratnyx, ide
protivu knqz[ Alksandru, i spoveda emu edinu radost;nyma
ohima, da i ska'et; im; stany obr≠te bo ix. Stoq][ emu pri
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
krai morq, stregu]i obo[ puti. I prebyst; vs[ no]; vo ob;d≠niix,
qko 'e naha vosxoditi solnce, i uslywavwim;78 strawny po moru,
i vidi nasad grebu];, i posredi nasada stoq]i Borisa i Gl≠ba
v ode'ax hervenax, i b≠sta ruky der;'a]i79 na ramex, grebci
'e sedq]i aky vo molni od≠ni. Rehe Boris;% ∞Brate Gl≠be. Veli
gresti, da pomo'eve srodniku nawemu Aleksandrufi. I videl; 'e
Pevgusei takovoe vidinie i takovoe slywanie, stoqwe trepeten;,
donde'e otide nasad; izo ohi[ ego. Potom; 'e skoro poexal; ko
knqz[ Aleksandru, ispoveda emu radosnyma ohima, qko 'e vidi
i slywa. I rehe emu knqz;% ∞Sego ne rci nikomufi, a sam; t]isq
naexati s nawimi. V 6 has dni byst; s≠ha velika nad rim;lqny80,
izbi mno'estvo ix, i samomu korolevi vozlo'i pehat; na lici
ostrym; svoim; kopiem. I zde 'e qviwasq v polku Aleksandro-
ve 6 mu'ei xrabryx, i'e mu'stvovawe s nim; kripko. Gavril
'e Oleks≠evih;. Sii naexal; na weneku i videl; koroleviha
mha]a pod ruku, i z;≠xav po dsky do samogo karablq, po nei
'e xo';daxu. I vtekwi v karabl; pred; nim, i paky obra];sq
svergowa ego s konem u more. Bo'ie[ vole[ i posredi polku ix,
i tu ubien; byst; ix voevoda Spiridon i episkop ix. I drugyi
'e navgorodec; Izbyslav Qkunovih;. Sii na≠xal;, mnoga';dy
biwasq edinym toropom;81, i toropom; posehe mnogo, ne im≠q
vo serdci82, i pade ot ruku ego nekolko. vsi diviwasq sil≠ ego
i xrabrosti. Treti 'e Iqkov polohanin;, lov=hi u knqzq i b≠.
si na≠xal; na polk; s mehem; i mu'estvoval otyide, i xvali
ego83 knqz;. Hetvertyi 'e navgorodec;, Miwa iminem;. Si p≠w;
so dru'ino[ svoe[ natehe i pogubi tri karabli rim;lqnin;.
Pqtyi ot molodyx ego, Sava i imenem;. Si naexal; water; veli-
kyi zlatoverxi, i podsehe stolp; veliki watery, i pade water,
i polci Aleksandrovy, videv=wi padenie watra togo, i vozra-
dovawasq. Westy ot slug; ego, Ratmir imenem;. Si biwa p≠w;,
i otstupiwa ego mnozgi, on 'e ot mnogix ne iznemo'e voskor≠,
no mu'estvovav na nix kr≠p;ko, poslede 'e iznemo'e ot mno-
gix ran; i skonhawa. Nav=gorodcov 'e ubiwa vsix 20 mu'; i s
lado'eny. Byst; 'e h[do togda% pobedi Aleksan;dr; karabli,
a oni ob on; pol; reki I'ery, ide'e ne b≠ proxodno polku
Aleksandrovu, i zd≠ obretowa mno'estvo mertvyx, izbienyx
ot angel; bo'iix. Ostanky ix pobe'a, a trupiq mertvyx svoix
bolwix nakladwa mu' 3 karabli i potopiwasq na mori, a pro-
hix iskopavwi qmu i vmetawa v n[ bez;hisl≠noe84 mno'estvo, a
inym mnozi uzveni85 byvwi, otbegowa konehen;. Rostislav; 'e
smolensky i Mstislavih; s≠de v Kieve, Danil; 'e brat; ego
Mixailov exa nin;86 qt; ego, i vdast; Kiev v ruci Dmitrovi
obeder'ati protivu inoplemennik= tatar;. Togda pride Batyi
ko Kievu mnogim mno'estvom; syly svoq okru'i grad, i ostupi
sila tatarskaq, i byst; vo obder'ani velice. I b≠ Baty u goro-
da, i otroci ego obesedaxu, i ne b≠ slywati gradu skyrypaniq
tele';nogo i mno'estva87 velblud voi, rezaniq glas stad ego87.
I b≠ silna zemlq Ruskaq ratnyx. Qwa 'e tatarina v nix, imenem;
Tovrul;, i toi ispoveda vs[ silu ix, q'e bqxu u nix sil;nyq
voevody% Urdu, Baidar, Bir[i, Kadan;, Beh;n;, Mengui, K[[k;,
i'e vorotisq v≠dav smert; kanovu, I b≠ kan; ot roda ego, ino
b≠ voevoda ego pervyi Seb≠dqi bogatyr, Burundai bagatyr, i'e
vzq Bol;garsku[ zeml[ i Suzdal;sku[, inyx bez; hisla voevod,
ix; 'e ne mo];no vomestiti zd≠. Postavi 'e Batyi i poroky ko
gorodu i Kievu podle vorota Ledqckaq, tu 'e neprestanno bik]
im; den; i no]; i vybiwa steny, i tu b≠wo lom; kupeinyi, i ]
itom; skopanie, i stryly omrahiwa sv≠t;. Pobe'aemym; byvwim;
gra'qnom;, i Dmitreevi kr≠pko xrabrovavwi, i vyzydowa tatarove
na steny izbienyq, stre'axu den; i no];. Gra'ane 'e ogradiwa
drugii grad okolo svqtyq Bogorodici. Nautrie 'e pridowa na
nq, i byst; bran; me'i ima oboix velika z≠lo, l[dem; 'e vo-
zbeg;wim; na cerkov i na komory cerkovnyq i s tavary svoimi,
o“t” tq'esti 'e provaliwasq komary cerkovnyq, i priqt; byst;
Kiev; na Nikolin; den;. Dmitra 'e izvedowa qzvena, ne ubiwa
ego mu'estva radi. Batyi 'e vozem; gorod i slywav=wi o Da-
nile, qko vo Ugrex est;, i poide sam; ko Volodimeru, i pride k
gorodu Kolodeznu, i postavi poroky 12 ne mogy rozbiti steny,
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
i naha peremovlivati l[di, oni 'e, poslu wavwe sov≠ta ego i
predani bywa, izbieni bywa. I pride ko Kamen;c[, i ne mogy raz-
biti steny ix Zqslavl[ i zqt; q. I pride ko Kremen;c[, videl;
'e Kremenec; gorod tver=d; Danilov, qko nevoz;mo';no priqti
i otyde ot nego. I pride k Volodimeru, i vzqt; q, tako'e i grad
Galih;, inyi gorody mnogi, im; 'e n≠st; hisla. Dmitreevi 'e,
tisqh;komu Danilove, rekwi Baty[% ∞Ne mozi strapiti vo zemli
sei mnogo, vr≠mq ti est; u'e na ugry poiti, a]e li umedliwi,
zemlq est; velika i silna, soberutsq na tq i ne pustqt; tq vo
zem;l[ svo[fi. Protivu 'e rehe emu, vidi bo zeml[ Rusku[ gib-
nu]i. Baty 'e posluwav sov≠ta Dmitrova, ide vo Ugry. I korol
'e Belq i Koloman stretowa nai na rec≠ na Solonoi. Biv=wisq
oboim; polkom, pobe'qwa ugry, i gnawa do reky Dunaq i stoq-
wa po pob≠de 3 l≠ta, i voevawa do Mol;davy i po ozerom, i
voz;vratiwasq vo svo[ zeml[.
V l≠to 6749 “1241”88. Rodisq knqz[ Aleksandr[ syn; Vasilei. I
pri≠xa Alksandr v Nov=gorod, i za Kopor=[ nemec; izbiwa.
V l≠to 6750 “1242”89. Ide Alksandr; ko Baty[ caru, i Oleg reza-
n;skyi ide ko kanovi. A Baty slywal; mu'estvo Alksandrovo i
vozl[bi i otpusti so hesti[.
90
V l≠to 6754 “1246” . Ezdil; Aleksandr; vtoroe ko Batyevi i ot-
pu]en byst; so hesti[.
V l≠to 6755 “1247”91. Ubien; byst; vo ord≠ knqz; Mixailo herni-
gov=sky i Feodor;, boqrin; ego, ot Batya za v≠ru xrestqnsku[
sentqbrq 23.
V l≠to 6761 “1253”92. Voeva knqz; Aleksandr; s novgorodci.
V l≠to 6766 “1258”. Byst; hislo na vs[ Rusku[ zeml[ car;stva
Batyeva.
V l≠to 6771 “1263”94. Prestavisq knqz; Aleksandr; Qroslavih;,
knq'iv 10 l≠t vo Volodimeri.
V l≠to 6788 “1280”. Kiril mitropolit; kryl cerkov olovom;
svqtu[ Bogorodic[ vo Volodimeri.
V l≠to 6793 “1285”95. Zalo'ena byst; kamena cerkvi na Tveri
svqty Spas; i osve]ana byst; v l≠to 6798.
V l≠to 6791 “1283”. Postavlen; byst; Maksim;, mitropolit;
greheskyi, na treti god ko Suzdali[.
V l≠to 6811 “1303”. Pristavisq knqz; Danilo moskovskyi marta
4, a knq'iv l≠t 11.
V l≠to 6813 “1305”. Knqz; Mixailo tverskyi Qroslavih; i pride
izo ordy, i s≠de na velikom; knq'eni, i xodi k Moskve i vzq
so Danilovihom; mir;. Toi 'e zimy pristavisq vo Volodimeri
Maksim; mitropolit; dekebra v 16. Togo 'e l≠ta vyede knqz;
Mixailo izo ordy tversky na velikoe knq'enie.
V l≠to 6814 “1306”. Postavlen; Petr mitropolit v Rusku[ zeml[,
priexav na Suz;dal; v l≠to 6817.
L≠to 6818 “1310”. Po kre]eni poexa prosve]eni mitropolit Petr
ko Brqnsku. v to 'e vr≠mq pride rat;[ tatar=sko[ knqz; Vasilei
na Svqtoslava brqn;skogo. Mitropolit 'e Petr rehe Svqtoslavu%
∞Podelisq, synu, knq'eniem; svoim; so bratanihem; Vasiliem;fi.
Svqtoslav 'e nadiqsq na svo[ silu% ∞Brqnci, gospodine, ne pu-
stqt; mq, xotqt; za mene svoi golovy polo'itifi. I ne posluwa
slova mitropoliha, ni pomenu 'e, qko 'e rehe pisanie% ∞Syn;
osluwliv; priim; mest;, nad≠[]i bo sq sile svoei pogibnut;fi.
Sii ubo Svqtoslav vyexav vo sile tq';ce pol;dni protivu rati,
i pot;knuwa me'i sobo[ kopiq. Brqnci 'e, povergowa oru'iq,
ot Svqtoslava be'awa, knqzq vydawa. Svqtoslav 'e biv=sq i z
svoim; dvorom;, i ubien; byst;. Mitropolit; 'e zatvorisq vo
cerkvi i cel soxranen; byst; ot takovogo naxo';deniq paganyx,
qko 'e rehe% ∞Izbavl[ izbrannogo moego oru'iq l[ta i soxran[
voxody egofi.
V l≠to 6823 “1315”95. Knqz; velikyi Mixailo xodiv vo ordu s
Petrom; mitropolitom;, ponei'e togdy96 car; um;re. Az;bqk
s≠de na car;stvi i obirmenis;, i vo borzd≠ otpusti Petra mi-
tropolita na Rus;.
V l≠to 6823 “1315”. Poide v ordu knqz; {r;i Danilovih; s no-
vogorodci. Togo 'e l≠ta vyede izo ordy knqz; veliky Mixailo,
a s nim; posol Taitimir, i mnogo sotvori nasiliq zemli vo
Nov=gorodskoi, i vzq Tor'ok; fevralq v 10 den;.
V l≠to 6824 “1316”. Pridowa nov=gorodci so Afanisiem; rati[
v Tor'ok, knqz; 'e veliky Mixailo sobra voq mnogo i poide k
velikomu Nov=gorodu rati[. I stremisq putem; neznaemym; na
Lovot, i ne vsp≠v nihto'e. A byvwim; vo pol;ku tom; mnogo zla
podq, a inyi p≠wi pridowa.
V l≠to 6825 “1317”. Vyde izo ordy {ri Danilovih; na velikoe
knq'enie, a s nim; posol Kovady, i poide rati[ k T;feri, i
vsi knqzi ruskiq s nim;. Knqz; 'e Mixailo sobra voq mnogy, i
poide pritivu emu, i byst; im; s≠ha velika na poli Beretneve
22 dekqbrq. Pomoze bog knqz[ Mixail[.
V l≠to 6826 “1318”. Vyde Kokha na Rus; i pov≠si 100 i 20 helo-
vekov; u Kostromy, i wed rati[, vzq rati[ Rostov i poz''e.
Toi 'e zimy mor byst; na l[di na Tferi. Togo 'e l≠ta ubi car;
Izboky knqzq Mixaila tfer=skago.
V l≠to 6830 “1322”. Vyide iz ordy knqz; Ivan; Danilovihom;, a s
nim; Oxmyl;, i mnogo xrestqn; posekowa, a inyx polo'iwa97, i
gorod Qroslavl; po';gowa. Togo98 'e l≠ta vyide izo ordy knqz;
Dmitrei Mixailovih; tfersky i s≠de na velikoe knq'enie.
V l≠to 6833 “1325”. Poidowa vo ordu knqz; Dmitrei velikyi
Mixailovih; i knqz; velikyi {ri Danilovih; v rozmor=i, i
ubien; byst; vo orde knqz; velikyi {r;i Danilovih; povele-
niem; knqzq Dmitreq velikogo Mixailovih; tfer=skogo. Togo
'; l≠ta sverwi byst; cer;kvi svqty Fedor vo Tferi Ivanom;,
igumenom; carigorodskym;.
V l≠to 6834 “1324”. Ubien byst; knqz; velikyi Dmitrei Mixa-
ilovih; tfersky vo orde Azb≠kom;.
Togo '; l≠ta zalo'ena byst; cerkvi na Moskve svqtaq Bogorodica
sobornaq knqzem; Ivanom; Danilovihom;. Togo 'e l≠ta sqde na
velikoe knq'enie knqz; Alksandro Mixailovih;. Toi 'e zimy
pristavisq Petr; mitropolit;, pas cerkov 20 l≠t.
V l≠to 6835 “1327”. Vyde carev posol; izo ordy Wev=kal; na
Tferu. Togo 'e l≠ta svq]ena byst; cerkvi svqtaq Bogorodica
Moskovskaq avgusta 15. Togo '; dni ubiwa Wev=kala na Tferi.
Togo '; l≠ta postavlen; byst; Fegnast; mitropolit; na Rus;
grehin;. Togo '; l≠ta knqz; Ivan; Danilovih; poide vo ordu.
Toi 'e zimy rat; byst; tatarskaq na Tfery i na Kawine, i vyde
5 temnikov, a voevoda Fedor;h[k;, a s nim; knqz; Ivan; Dani-
lovih; moskovsky, a knqz; Alksandro Vasil;evih; suz;dal;sky,
i vsi knqzi ruskyq s nimi. Vzqwa Tfer; i po'gowa, a knqz;
Alksandro b≠'awe vo Pskov;.
V l≠to 6836 “1328”. Sede na velikoe knq'enie knqz; Ivan; Da-
nilovih;, i byst; vo dni ego tiwina velika. Togo l≠ta vyide
Fegnast; mitropolit; na Rus;.
V l≠to 6840 “1332”. Byst; glad po vsei zemli.
V l≠to 6841 “1333”. Knqz; velikyi Ioan Danilovih;. Togo '; l≠ta
pristavisq knqz; Alksandro sozdal;skyi99.
V l≠to 6842 “1334”. Sozdana byst; cerkvi na Moskve kamenu svqtogo
Mixaila, togo '; l≠ta svq]ena byst; sentqbrq 20.
V l≠to 6846 “1338”100. Ubien; vo orde knqz; velikii Aleksandro Mi-
xailovih; i syn; Feodorov;, rozmani bywa po sustavom; oktqbriq
20. Byvw[ ubo togda knqz[ Ioanu Danilovih; vo orde.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
V l≠to 6847 “1339”. Ubien; byst; knqz; Aleksandro pronskyi
ot svoego brata. Toi '; zimy otpu]en; Tovl[bi carem; rati[
ko Smolen;sku, a s nim; knqz; Ivan; Korotopol; rezan;sky, a
knqz; Ioan Danilovih; po carevu slovu posla s Tovl[biem;
knqzq Kostentina rostovskogo i Ivana druc;kogo, i101 Fedora
fomin;-skogo, a s nimi voevoda Alksandro, Fedor Akin;fih;.
Stoqwa rati[ u gorode nemnogo dni, a goroda ne vzqwa.
V l≠to 6848 “1340”. Pristavisq knqz; veliki “Ivan”102 Danilovih;
v herncex i vo skyme marta 31, a polo'en; byst; na Moskve vo
cerkvi Mixaila svqtogo, knq'iv l≠t 12. Togo '; l≠ta poide vo
ordu knqz; Semen; Ivanovih; so bratie[ svoe[. Toi 'e oseni
vyide iz ordy knqz; Semen; Ivanovih; na velikoe knq'enie
oktebra 1.
V l≠to 6849 “1341”. Knqz; veliky Semen= Ivanovih; poide rati[
ko Tor=';ku i knqz; Ivan;, brat; ego, i Kostentin; rostovskyi,
i knqz; Kostentin; suz;dal;skyi, i Vasil;evih;, knqz; Vasilei
Qroslavovih;, i vsi knqzi ruskyq s nimy. stoqwa v Tor';ku dva
mesqca i smiriwasq s novogorodci i vzqwa hernyi bor. Togo ';
l≠ta s≠de v Novegorode na Gorodi]i na knq'eni knqz; Koste-
n;tin; Vasiel;vih;103 suzdal;skyi.
V l≠to 6850 “1342”. Pride rat; litovskaq ko gorodu Mo'aiskomu,
posady104 Po';gowa, a goroda ne vzqwa. Toi '; zimy car; Ozbqk;
umre, a syn; ego Hanebqk; sqde na car;stvo.
V l≠to 6851 “1343”. Knqz; velikyi Semen; Ivanovih; sopresq o
Novogorodskom; knq'eni so knqzem; Kostentinom; i poidowa vo
ordu. I dostalosq knq'enie Nov=gorodskoe knqz[ Kostentinu
Ivanovih[.
V l≠to 6852 “1344”. Poide vo ordu preosvq]eny mitropolit;
Fegnast; za prihet; cerkovny, i mnogu stomu priqt; ot cara
za v≠ru xrestqn;sku i v=krepi ego bog, vyde na sredoxrestnoi
ned≠li.
V l≠to 6854 “1346”. Pristavisq knqgina Semenovaq Nastas;q vo
hernicax i polo'ena byst; vo cerkvi svqtogo Spasa na Moskve.
Togo 'e l≠ta o'enisq knqz; veliki Semen; u Fedora Svqtoslavih;
Evprak;si[. Togo 'e l≠ta knqz; veliki Semen; otsla knqgin[
svo[ na Volok; otc[ eq105 Feodoru.
V l≠to 6856 “1348”. O'enisq Semen; Ivanovih; u velikyq knqgi-
ni Nastas;i Oleksanodrovy Marie[, utaqsq mitropolita, on;
'e ne blagoslovi ego i poslawe vo Car;gorod blagosloveniq
prositi.
V l≠to 6857 “1349”. Knqz; velikyi Semen; Ivanovih; posla vo
ordu knqzq Fedora Gl≠boviha, a s nim; kylyhei Fedor Wubahev
a Imin;. Vytqgawe knqzei litov=skyx% Mixaila.Koraida, Semena
svisloc;kogo i Qkw[. i privedeni bywa na Moskvu poslom; ca-
revym Tatuem;. Togo '; l≠ta poide korol; nemec;ky Magnuw;
k Novgorodu rati[ i ne dowed vzq gorod Orexov. Knqz; velikyi
Semen; sobra voq mnogi i poide boroniti svoeq othiny, i doide
Sethina, i tu sostigowa ego kilihei izo ordy. Knqz; 'e veli-
kyi Semen; vozovratisq na Moskvu slywati carevo 'alovanie,
a Nov=gorod posla boroniti knqzq Ivana i knqzq Kosten;tina
rostov=skogo, i Ivana Akin;fovih;, a s nimi voevod i voq mno-
gi. Toi 'e zimy otqwa novgorodci Orexov, a nemec; poimawa i
privedowa na Mos;kvu.
V l≠to 6858 “1350”. Priidowa poslove ot litov=skogo knqzq Olirda
k;106 ko106 velikomu knqz[ Semenu Ivanovih[ so mnogymi darmi,
prosq mira i 'ivota svoei brat;i. Knqz; velikyi vozem; mir;
na mnoga l≠ta i otpusti Kor=adovu had;. Toi '; zimy byst;
h[do u groba svqtogo Petra mitropolita% 'ena nekaq dv≠ l≠te
bez; nogu le'awe, i byst; pro]ena.
V l≠to 6860 “1352”. Mitropolit; Fegnast; blagoslovi vladyku
Danila na vladyh;stvo vo Suzdal;, i litorgisqq velikyi he-
tvertok;. Togo '; l≠ta knqz; velikyi Semen; Ivanovih; poide
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
rati[ k Smolen;sku, i doide Vywegoroda, tu stretowa poslove
litov=skogo knqzq Olgirda o miru o107 Smolensku knqzi107. Knqz;
'e veliki Semen; ne ostavi Olgirdovy prozby, posly ego otpusti
so hesti[, a sam; poide ko Ugr≠. I stretowa posly smolen;skye s
helom;bitiem; o l[bvi. Knqz; 'e velikyi stoq na Ugri nel[di108
i vozovratisq na Moskvu, a posly svoq posla k Smolen;sku.
V l≠to 6861 “1353”. Preosvq]eny mitropolit; Fegnast; postavi
Aleks≠q arximandryta svqtogo Ro'estva episkopa vo Vol=di-
me109, a po svoem 'ivoti blagoslovi ego na mitropoli[, e'e i
byst;. Toi 'e zimy preosvq]enyi mitropolit; Fegnest i knqz;
velikyi Semion; Ivanovih; poslawa posly svoq v Car;gorod ot
velikogo knqzq Demen;tiq Davydoviha a {r;i Vorob=ev;, a Mi-
xailo }erbaty. Toi 'e zimy pristaviwa preosvq]enyi Fegnest;
mitropolit; i polo'en; byst; na Moskv≠ vo cerkvi svqtyq
Bogorodici vo predeli. Toi 'e v≠sny pristavisq knqz; velikii
Semen; Ivanovih; aprelq 26, knq'iv 12 l≠t. Togo '; l≠ta posle
sorohin; posle knqzq velikogo Semena pristavisq knqz; Andr≠i
Ivanovih;. Togo '; l≠ta pridowa poslove iz; Carigoroda Demen-
t≠i s drugy i vynesowa gramoty carevi i patriqrwi. Poveleno
byst; Aleks≠[ vladyce vo Car;gorod iti na mitropoli[. Togo
'; l≠ta byst; zamqtna vo Carigorode% carq Ivana izgnawa, a na
car;stvo sqde test; ego, tisqh;kyi otca ego, a car; Ioan be'a
v Selun;. I rehe patriqrx; car[% ∞Ne dostoit; ti car;stvovati
izgnav carqfi. On; 'e ne posluwal; patriar=xa. Patriqr=x; 'e
Kalist pomenul slovo Xristovo, i'e rehe apostolom svoim%
∞Ide'e slovo vawe primut;, tu prebyvaite prohie110fi. I vzem;
'el;111 svoi izyide iz grada v Selun;. Car; 'e postavi v nego
m≠sto patriqrxa Filofiq. I byst; trus; vo Carigorode, 100 i
50 i polat padowa, i inyx mno'estvo dvignulosq, i po stranam;
grady iz; osnovaniq iz;vergowasq.
V l≠to 6862 “1354”. Vyde izo ordy knqz; Ivan; Ivanovih; i sqde
na velikom; knq'eni vo Volodimeri mar=ta 25. Togo '; l≠ta
Oleks≠i vladyka na mitropoli[ poide. Togo '; l≠ta pride iso
Lit;vy Roman; hernec; na mitropoli[ i vyide, one112 prinqwa
ego kiqne. Toi 'e zimy i oseni vyide iz Carqgoroda Oleks≠i
mitropolit; na Rus;. Togo '; l≠ta o'enisq knqz; Mixailo
Aleksandrovih; u knqzq Kosten;tina nov=gorodskogo. Togo ';
l≠ta o'enisq knqz; Boris; Ol;girdovno[ Ogrifino[.
V l≠to 6864 “1356”113. Sqde na knq'eni na Nav=gorodskom knqz;
Andr≠i Kostentinovih;. Toi 'e zimy ubien; byst; Aleksei Pe-
trovih;, tysqc;kyi knqzq velikogo Ioana. Togo '; l≠ta xodil;
drugi Aleksei mitropolit; vo Car;grad, i na tu osen; pride.
V l≠to 6865 “1357”. Pride posol; izo ordy ot carici Taiduly ko
Aleks≠[ mitropolitu zovuti ego k sob≠, nezdraviq radi svoego.
I poide mitropolit; vo ordu, i provodi ego knqz; velikii Ioan
Ivanovih; do Volodimera. I pri nix; za';'ewa sve]a vo cerkvi
svqty Bogorodici v Volodimeri, vo ikony svqtoi Bogorodici,
['e napisa Petr; mitropolit; avgusta 18. i voborzde otpu]en;
byst; na Rus;. Togo 'e l≠ta car; Hanebek; vzq Misur i posadi
nam;114 syna svoego Ber=debeka na car;stvo, sam; voz;vratisq
vosvoqsi, raz;bolisq na puti ot videniq, i zbesisq. I poslasq
rqdci po Berdebeka, on 'e priwed otca udavi, a brati[ izbi, a
sam; sqde na car;stvo.
V l≠to 6867 “1359”. Pristavisq knqz; velikyi Ioan Ioanovih;
noqbrq 13, knq'iv 6 l≠t. Togo '; l≠ta Berdibek; car; umre, a
Kul;p sqde na car;stvo, i car;stvova 6 mesqcei, i ubien; ot carq
Naurusa. Po Kul;pe 'e priq car;stvo Narus; i car;stvova. K
nemu 'e vtoroe pride knqzq velikoe, syn; Ivanov Dmitreevih;,
Ioan; Volodimer;, knqz; Andr≠i Kosten;tinovih; i brat; ego
knqz; Dmitrei, i vsi knqzi ruskyi. I vidi car; knqzq Dmitreq
una vozras;tom;, i nasla na knqzq Andr≠q Kostentinoviha, i daq
emu knq'enie velikoe 15 l≠tom. On; 'e ne qsq, sostupiwa bratu
svoemu knqz[ Dmitre[ Kostentinovih;, a sam; poide na Rus; i
ostavi bratu svoemu vsix boqr na pomoh;, Stefana Aleksandro-
viha i inyx. I sqde na velikom; knq'eni Dmitrei.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
V l≠to 6868 “1360”. ∏onq 22 vyde izo ordy knqz; veliky Dmitrei
Ivanovih; i sqde na velikoe knq'enie. Togo '; l≠ta byst; vo
knqzex ordin;skyx i lest;[ ubiwa carq Naurusa i caric[ Ta-
idulu, i sami mnozi posekowa, i sqde na car;stvo Kydyr. Na tu
'e zimu byst; znamenie na nebesi strawno, qko 'e prixoditi
oblakom; kryvavym; v no]ex, i si byst; na mnogi l≠ta.
V l≠to 6870 “1362”. Knqz; veliki Dmitrei Ioanovih; moskov=skyi,
knqz; veliki Dmitrei Kostentinovih; suz;dal;skyi i sopresq o
knq'enii Nov=gorodskom;, i poslawa kilihei vo ordu ko car[
Muratu. I vynesowa erliki i knq'enie velikoe Novgorodskoe
knqz[ velikomu Dmitre[ Ivanovih;. Togo '; l≠ta knqzi smo-
len;skyi115 rati[, knqz; velikyi Dmitrei Ioanovih;, Iaoan;116
Ivanovih;, Volodimer Andr≠evih; na knqzq Dmitreq galic;kogo,
i sognawa ego i knqgin[ ego, i qwa. Toi 'e zimy knqz; Dmitrei
Ivanovih; i sogni s Preqslovlq knqzq Dmitreq suz;dal;skogo.
V l≠to 6872 “1364”. Knqz; Dmitrei Ivanovih; xodi ratwo k Suzdali[.
V l≠to 6873 “1365”. Mor byst; v Nov≠gorode v Ni';nem; i na
Kastrome, i vo Qroslov=li, i v Rostove. Togo '; l≠ta Oleksei
mitropolit; zalo'i cerkov kamenu na Moskve svqtogo Mixaila
H[do. Togo '; l≠ta zalo'i cerkov kamenu knqz; Andr≠i Kosten-
tinovih; v Nov≠gorode svqtogo Mixaila. Togo '; l≠ta byst;
znamenie vo solnci, aki gvozdie herno, a mgla 2 mesqci stoqla.
Togo '; l≠ta pristavisq Andrei Kostentinovih;. Togo '; l≠ta
naexa iz; Suzdala knqz; veliki Dmitrei Kostentinovih; na No-
v=gorod, i knqz; Boris;, brat; ego menwi, ne stupisq emu knq'eniq.
Toi '; oseni Tagai prixodi iz Naruhady rati[ tatar=sko[ na
zem;l[ Rusku[ i Pereqslavl; po''e. Knqz; Oleg; rezan;skyi i
Volodimer pronskyi sobra voq mnoga i sostigowa ego, i byst;
im; s≠ha zla, i pomo'e bog Olgu i Volodimeru, vo male Tagai
utehe. Toi 'e zimy pride iz; ordy knqz; Vasilei Dmitrovih;,
a s nim; posol; carev Arus;maidy i vynese qr=lyky i velikoe
knq'enie knqz[ Dmitre[ Kostentinovih[. On; 'e stupisq knqz[
Dmitre[ Kostentinovih[. I vzq v nego silu k Novugorodu na
brata svoego na knqzq Borisa, a v Suz;dali s=bra voi mnogi. I
poide k Nov=gorodu, i doide Bore';ca, i tu str≠te brat ego so117
lobyhiem;117. On 'e sqde v Nov≠gorode, a Borisu dast; Gorodec;.
Toi 'e zimy pristavisq Oleksei, episkop suz;dal;skyi.
V l≠to 6874 “1366”. Byst; mor silen; u Moskv≠ na l[di. Toi 'e
zimy o'enisq knqz; velikyi Dmitrei moskov=skyi u velikogo
knqzq Dmitreq Kostentinoviha Evdokie[.
V l≠to 6876 “1368”. Knqz; velikyi Dmitrei Ivanovih; posla rat;
na knqzq Mixaila t=fer;skogo, on; 'e be'a u Litvu. Togo ';
l≠ta Andr≠i polocskyi voeva Xorvah; da Roned118, a knqz; Volo-
dimer, priwed rati[, vzq i R'ovu. Toi 'e oseni Oligrd119, knqz;
litov=skyi, i brat; ego Kestuti, Mixailo tferskyi i pridowa
rati[ ko Moskve mesqca noqbrq i zastavu moskovsku[ bediwa120
na Strawine, knqzq Semena ki121 Okinfa i inyx mnogix. I stoqli
u Moskvy tri dni i vozovratiwasq vosvoqsi, a l[di mno';stvo
posekowa i poloniwa. Toi 'e zimy knqz; Volodimer Ondr≠evih;
xodi na pomoh; pskovihem.
V l≠to 6878 “1370”. Po mnogi no]i bywa znameniq po nebu, qko stol;-
py. Togda upolznu sneg; v Novegorode za svqtym; Blagove]en;em,
zasypa dvory i s l[dmi. Na tu 'e zimu noqbrq mesqca paki
prixodi Olgird; k Voloku. Na Nikolin; den; pride k Mos;kve i
stoq u goroda 8 dni i, vzem; mir, vozovratisq vosvoqsi.
V l≠to 6879 “1371”. Vyide izo ordy knqz; Mixailo tfer;skyi na
velikoe knq'enie i vosxote sesti vo Volodimeri na stole. Ne
priqwa ego, rekuhi i% ∞L'e[ vzal esi knq'eniefi. Togo '; l≠ta
obruhi za knqzq Volodemery u Ol;girda d]er; ego Olenu. Togo
'; l≠ta knqz; Mixailo tfer;skyi i prixodi rati[ k Kostrome,
i ne sluhwna emu vzqti uvernusq, Mologu vzq i Uglih;, i Be'i-
heskyi Verx;. Togo '; l≠ta bywa znameniq mnoga i mgla velika,
za dva sa'eni ne viditi.
V l≠to 6880 “1372”122. Vyde izo or;dy knqz; velikyi Dmitrei
Ivanovih; i posla rat; na rezanskogo knqzq Olga knqzq Dmitreq
volynskogo i s nim; silu mnogu. Knqz; 'e Olg; sobra voi mnogi,
poide protivu emu, i pomoze bog velikomu knqz[ Dmitre[, a
Oleg; vbe'a v male dru'ine, i togda sqde na knq'eni Rezanskom;
Volodimer pron;skyi. Toi 'e zimy knqz[ Dmitre[ Ivanovih;
rodisq syn;, knqz; Vasilei dekabrq 1123. Toi 'e zimy o'enisq
knqz; Volodimer v Ol=girda.
V l≠to 6881 “1373”124. Knqz; Oleg; rezan;sky pride izzgonom; na
Rezan; na knqzq Volodimera i sogna ego, a sam; sqde. Toi ';
zimy knqz; Mixailo tfer=skyi podvel " rat; litovsku[ vtai na
grad Pereqslavl;, knqz; Kestutiq dq126 knqzq Andr≠q poloc;sko-
go Olgirdoviha po pasce na drugo nedeli vo v=torok;. Posady
po'igowa, a grad ne vzqwa, a l[dei mno'estvo pleniwa. A knqz;
Mixailo v to vr≠mq vzq Dmitrov izgonom;. Togo '; l≠ta Mixailo
knqz; vzq Tor='ok;. Togo '; l≠ta Olgir=d;, knqz; litov=skyi,
poide rati[ k Moskve. Slywal; 'e knqz; velikyi Dmitrei
Ivanovih;, sobra voi mnogi pride protivu emu, emu stretowa u
L[buc;ku. I stoqxu prqmo sobe, a prome'i ix rov krut;, nelze
snqtisq oboim; pol;kom;. I vzq mir; mi'i sobo[ veh;nyi.
V l≠to 6883 “1375”127. Rodisq knqz[ velikomu Dmitre[ Ivanovih[
syn;, knqzq {r;q, vo Pereqslavli, i kresti ego igumen; Sergei.
Togo 'e l≠ta knqz; velikyi Dmitrei Ivanovih; sobra voi mnogi
poide rati[ k Tferi, a s nim; test; ego, knqz; velikyi Dmitrei
Kosten;tinovih;, i brat; ego, i vsi knqzi rus;kyi na Mixaila
Aleksandrovih;. I priwed ostopiwa Tfer;, a knqz; Mixailo
zatvorisq v gorode, i stoql; knqz; velikyi v goroda v Tferi
5 nedel; i vsi pridely T;fer;skyi i povoevawa. Knqz; 'e Mi-
xailo tfer;skyi vidi znemo'enie grada i l[dii mno'estvo
vo polony vedomy, posylaet; vladyku svoego Epifaniq i boqr
svoix, molenie ot miru. I knqz; velikyi Dmitrei Ivanovih;
ne vosxoti videti razorenie grada, em;let; mir; glubok; i so
knqzem; Mixailom; Aleksandrovihom tfer=s;kym;.
V l≠to 6884 “1376”128. Posla knqz; veliki Dmitrei Ioanovih; knqzq
Volodimera Andr≠evih; rati[ ko to R'ove, i stoq vo gorode
nedel[, posady po''e, a grada ne vzq. Toi 'e zimy vyide iz
Carqgrada mitropolit; Kipriqn;, i ne priq ego knqz; velikyi
Dmitrei Ivanovih;, on 'e wed na Kiev. Toi 'e zimy priexali
ot mitropolita 2 protodiqkona, {r=i a Ioan, i a s Oleksee[
mitropolit;.
V l≠to 6885 “1377”129. Pristavisq Aleksei mitropolit fevralq
12. Togo '; l≠ta umre knqz; veliky litov=skyi Olgird;, i sqde
po nem; syn; ego menwi Qgailo.
V l≠to 6886 “1378”130. Posla Mamai Bag;hih rat; na velikogo
knqzq Dmitreq Ivanoviha. Poide protivu emu i pereexa za reku
Oku, i sretowasq u reky u Volo'i. Tatarove 'e priexawa na
s[ stranu i poidowa na nix s kop;i, i udari na nix so odnnu
stranu Timofei, okol;nihi knqzq velikogo, a i so drugu stranu
knqz; Danilo pron;skyi, a sam knqz; velikyi v lice. Tatarove
'e povergowa oru'iq i pobegowa za reku, a nawi oposle bi[hi,
i pobiwa mno'estvo ix bez hisla, inyx potopiwa v reci. I byst;
no];, ne videti za nimi goniti za reku, a utro mgla velika. I
knqz; 'e veliki poide sledom ix i obrete u poli pover'eny
ve'i ix, i tavara v nix mno'estvo, a samix ne obretowa. Knqz;
veliki v=zvratisq. Toi 'e oseni pride car; Mamai na zeml[
Rezansku[. Knqz; Oleg; pribe'a za reku Oku. Tatarove 'e grad
Pereqslavl po'gowa, a volosti poimawa, i l[dei mno'estvo
posekowa, i innyx poloniwa, i v=zvratiwasq.
V l≠to 6887 “1379”. Poide na mitropolwo Mixailo igumen; v
Car;grad, namesnik; mitropolihi. Togo '; l≠ta xodi knqz; Vo-
lodimer; Andr≠evih; na Litvu i ko Starodubu, a s nim Andrei
poloc;ki. Togo '; l≠ta poide vo Car;grad svq]enyi episkop;
Deonisi suz;dal;skyi v sudex Vol=go[ ko Sara[.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
V l≠to 6888 “1380”131. Bez;bo'nyi car; Mamai sobra voq mnoga i
vs[ svo[ silu bez;bo';nu tatarsku[, i vs[ zeml[ Polovec;sku[
i rat; poima nova, frqzi i terkasi, i so vsimi poide s nimi na
knqzq Dmitreq Ivanoviha. I sobra voi mnoga, i protivu ego poide
za svo[ othinu i za svqtyq cerkvi. I pereexa za Oku, povedawa
emu Mamaq za Donom;, i 'du]a k sob≠ na pomo]; rati litov=skoi.
Knqz; 'e velikyi poide za Don;, i tu stretowa polci za Donom
na ust; Neprqvy. Byst; s≠ha l[ta heres ves; den; sentqbrq 8,
i padowa mno'estvo bez;hisleno ot oboix stran;, mno'estvo
izliwe, qko 'e ne byst; v Rusi nikoli 'e v Ruskui132 zemli. I
pomo'e bog velikomu knqz[ Dmitre[ Ivanovih;, a Mamaevy polci
pogansti pobegowa, a nawi za nimi, bi[hi i sekuhi bez; milosti
pogannyx, i gnawa ix do reky do Mehi, i tu mno'estvo iz;biwa,
a inyi v rec≠ istopowa, im; 'e ne b≠ hisla. I utehe Mamai vo
svo[ zeml[ ne vo mnoze sile. A knqz; velikii stoql; na poboi]i
i 'alua po svoix, q'e tu pobieny bywa mnozi, im; 'e ne b≠
hisla, i derznovenie, xrabrost; pokazawa po pravoslavnoi v≠ri.
V nix 'e ubo b≠qwa ne malo knqzei ruskyx i boqr; velikix, i
mnogo mnog'estvo xristoimenityx l[dei bez; hisla ot ostra
meha padowa. Im; 'e budi veh;naq pamet;, bogu 'e nawemu slava,
pokazavwemu svoemu dostoqni[ krep;koe voevod;stvo i pobeda
na pagannyq. Knqz; 'e velikyi Dmitrei Ivanovih; vospqt; vo
svo[ othinu na Moskvu i so svoe[ pob≠do[. I povedawa knqz[
velikomu Dmitre[ Ivanovih;, hto 'e knqz; Oleg; rezan;sky
poslal; na pomoh; Mama[ svo[ silu, a sam na rekax mosty
peremetal;. I knqz; v=sxote poslati na n; svo[ silu. I se pri-
≠xali k nemu boqre rezan;skyq i povedawe emu, wto knqz; Oleg;
poverga svo[ zeml[ i pobe'al; so knqgine[ i so det;mi i so
edinomyslennymy svoimi. I moliwa mnogo knqzq velikogo, aby
na nix rati ne pustil; i ne poslal;, i radiwasq133 v nego. Knqz;
velikyi ne os;tavi slova ix, i poide vo svo[ zeml[. I sobra
ostanoh;nu svo[ silu, i na Rezani posadi svoi namesnici. Toi
'e oseni pribeg;l; Mamai vo svo[ zem;l[ i sobra ostanoh;nu
svo[ silu, i vosxote paki izgonom; poiti na velikogo knqzq
Dmitriq Ivanoviha na Rus;ku zeml[. I pride emu ves;t;, wto
'; idet; na nego car; Tak;tamyw; is Sinei ordy, on; 'e poide
protivu emu. I stretowa pol;ci oboi. I abie Mamaevy knqzi,
s=s≠dyie134 s koni, biwa helom; car[ Taktamywu, Mamai 'e, to
videv;, i pobe'≠ so edinomysleniki svoimi. Car; 'e posla za
nim; voq svoi, a sam; wed, vzq Mamaevu ordu i carici, i ulus;
ves; pobra, i bagat;stvo Mamaevo raz;deli drugom; svoim;. I
ottudu otpusti posly ko knqz[ velikomu Dmitre[ Ivanovih[
i so vsimi knqzi rus;kimi poveda im; svoi prixod, kak; vraga
svoego Mamaq ix vragi pobedi. I sam; wed sed na Volo'eskom;
car;stvii. Knqzi 'e rus;kyq poslov ego otpustiwa so hesti[ i
z; dary, i za nimi i za nimi135 otpustiwa svoi kilihei i vo ordu
so mnogimi dar;mi k car[. Toi 'e zimy pride na Rus; Kipriqn;,
mitropolit; kiev=skyi i vseq Rusi, i priqt; ego knqz; velikyi
i s hesti[ veliko[.
V l≠to 6800 devenosto “1382”. Avgust 14. Rodisq knqz[ velikomu
syn;, knqz; Andr≠i, i kresti ego igumen; Feodor simonov=skyi.
Togo 'e l≠ta bezbo';ny car; Tak;taimyw; sobra voq svoq mnogi
bez;hisleno poide rati[ na velikogo knqzq136 Dmitreq mosko-
vskogo i na vs[ Rusku[ zeml[. I knqz; velikyi ne sta protivu
emu, no so≠xa vo svoi grad na Kostromu. Car; 'e Taktamyw;
perewed Oku vzq grad Ser=poxov;, i potom; Moskvu. Si 'e zlo
s=tvoriwasq.
V l≠to 6891 “1383” mesqca avgusta 23. I sam; sta pod gradom;, i
voq svoq rasnustil; vo svoq137 pred≠ly Moskov=skyq, i togda
vzqwa grad Pereqslavl, i mnoga zla sotvorisq% ovii meh[ i
oru'i[ predawa bez;hislenoe mno'es;tvo, ovyi 'e u polon
povedowa, pleniwa nemilostivno ot velikyx i do men;wix, ot
mu'eska polu i do 'enska. I proh; idq vzq grad Kolom;nu, a
Kipriqt; mitropolit; bqwe togda v Tferi.
V l≠to 6891 “1383”. Knqz; velikyi Dmitrei Ivanovih; vyslal
Kipriqna is Moskvy. byst= mqte'; vo mitropoli.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
V l≠to 6892 “1384”. Mesqca marta 25 knqz; rezan;skyi vzq Kolomnu.
Togo '; l≠ta rodisq knqz[ velikomu syn;, knqz; Pet;r.
V l≠to 6896 “1388”. Mesqca maq 19 dol;gono]ei prestavisq knqz;
viliki Dmitrei Ivanovih;. Togo 'e l≠ta knqz; Vasilei, syn;
ego, sqde na velikom; knq'eni vo grade Volodimeri. Mesqca maq
knqz; velikyi Dmitrei Ivanovih; posla vo or=du syna svoego,
knqzq Vasiliq.
V l≠to 6893 “1385”138. Pomin; mitropolit; poide vo Car;grad.
V l≠to 6894 “1386”. Pride na Rus; Kipriqn; mitropolit;.
V l≠to 6895 “1387”139. Knqz; veliki Dmitrei Ivanovih; xodil;
rati[ k Velikomu Novugorodu o kres]enii pro to, hto 'e vzqwa
nov=gorodci posadnici Kostromu i Ni';ni Nov=gorod. Ne do-
wel; knqz; velikyi i za pet;nadcat; verst;, i dobil; helom;
vladyka Alekseq so nov=gorodci, i vzql 8000 rub; “lo”v; i
hernyi bor, i vsi stariny knq'ii. Togo'; godu knqz; velikyi
Qgailo Olgirdivih; litov=skyi ≠xal; 'enitisq vo Ugorsku[
zeml[ ko korolu, i tamo 'eniv=sq i krestiv=sq v latyn;sku[
v≠ru. Ottole nahawa Litva krestisq v latyn;sku v≠ru. Togo ';
l≠ta knqz; Oleg rezan;sky vzql; Kolomnu. Togo '; leta byst;
mor silen; vo Smolen;sku. Togo '; l≠ta pride izo or=dy knqz;
Vasileq Dmitreevih; ot cara Taktomowa genvarq 19.
V l≠to 6896 “1388”. Pride iz; Caragrada Pumin; mitropolit; u
drugoe rqd na Rus;, i postavi vladyko[ Ioana ko Velikomu No-
vugorodu mesqca gen;vara 17 den;, na pamet; svqtogo Antoniq,
mitropolitom; Puminom; pri blagov≠r=nom; velikom; knqzi
Dmitrei Ivanovih;. Togo '; l≠ta pristavisq knqz; veliky
Dmitrei Ivanovih;, mesqca maq 19 na 5 po pasce vo sredu, v 2
hasa no]i.
V l≠to 6897 “1389”. Mitropolit; Pumin; soide s mitropol=i taino
bez; vesti poide vo Car;grad. Togo '; l≠ta priexa v Nov=gorod
knqz; Semen Lygveny Olgirdovih; na prigorod na Vsp≠nie svqtyq
Bogorodici. Togo '; l≠ta uexal; knqz; Vasilei Dmitreevih; za
Qik;. Togo '; l≠ta pristavisq Dionisi mitropolit= v Kieve.
V l≠to 6898 “1390”. Pristavisq Pumin; mitropolit; vo Carigra-
de, a Kipriqn; mitropolit; pride iz; Carqgrada na Rus;. Togo
'; l≠ta sqde na velikom; knq'eni knqz; Vasilei Dmitrevih;,
a prixodil; posol; carev imenem; Ulan;, toi ego posadi na
velikom; knq'eni.
V l≠to 6899 “1391”. ≠z;dil; Kipriqn; mitropolit; vo Velikyi
Nov=gorod, a s nim; vladyka rezan;skyi.
V l≠to 6900 “1392”. "enil;sq knqz; veliky Vasilei Dmitreivih;,
ponq za sebe dycer; Vitovtovu, knqzq velikogo Vitovta, Sofie[.
Togo '= l≠ta xodil; knqz; velikyi Vasilei Dmitrevih; vo ordu
car[ ko140 Ktatymywu, i vyide izo ordy na velikoe knq'enie, i
xodi pod Vilikyi Nov=gorodok; rati[. I vzql; gorod za sebe,
a knqzi i knqgini v polon povede, a knqz; Semen; vo ordu pobe-
'al;. Togo '; l≠ta poexa knqz; Semen; Ol;girdivih; v Litvu
ko bratii svoei.
V l≠to 6901 “1393”. Xodil; knqz; veliky u drugoe vo ordu, i
dal; emu car; Nov=gorodckoe knq'enie i Murom, i Me]eru, i
Torusu, a Bektut; carevih; vzql; Ved;ku141. Togo '; l≠ta prista-
visq knqz; Boris; Kostentinovih;. Togo '; l≠ta knqz; velikii
Vasilei Dmitreevih; poslal dqdu svoego, knqzq Volodimera
On;dr≠evih;, i brata svoego, knqzq {r;q Dmitreviha, rati[
na Tor;'ok;, i mnogo povoevawa Nov=gorod;skyx volostei, i
Tor='ok; vzqwa.
V l≠to 6902 “1394”. Priezdil; v Nov=gorod knqz; Andrei Ol;gi-
r;dovih; poloc;ky.
V l≠to 6903 “1395”. Boi byst; car[ Temir;-Tiklu[ so Taktamywem;,
i progna Tak;tamywq u Litvu, a sam; sqde na car;stvo. Togo ';
leta popu]eniem; bo'iim; nekiix, grex; radi nawix - izyide
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
gordy i surovyi i bez;heloveh;nyi, da sice reku i ne imy vida
heloveha, no uves; mer=zok; i bez;obrazen; i nemilostiv, ot
vostoh;nyq strany, i'e oto Agary roda Temer;, z≠lo ubo dywu]
i, z≠lo ubo xvalqsq na xristqny i na ov=cy Xristovy pastvy,
pahe 'e na samoe Xristovo imq.
Togo '; l≠ta pride knqz; velikyi Vitov=t ko Smolen;sku, a
pre'e promehi142 slava142% ∞Na Temir;-Tuklua idqfi. I vyexa k
nemu knqz; Gleb; Svqtoslavih; ne vo mnoze. on= 'e hestiv i
dariv ego l[bovi[, otpusti, rek;we k nim, ∞daby este vy≠xali
vsi knqzi brat;ni ko mne s l[bovi[ po opasu. Slywal; esmi,
hto ' prome'i vas neodinot=stvo, nedru';ba velika, kakovo
budet; me'i vami slovo ili kakova prq, i vy na mene sowletesq,
aky na tretii. Az; vas pravo su'[fi. I tako sotvori nad nimi
oblest;, i vyzva ix iz; grada lesti[, aki pravo suditi xotq, i
raz;deliti im; othinu po 'rebi[. Oni 'e v≠ru qwa slovesem;
ego, i vyexawa k nemu so dary, i vsi brati Svqtoslavihi i vsi
knqzi smolen;skyq, donde'e ne osta ni odin; vo grade, no so
boqry svoimy. On; 'e poimav ix, vsix knqzei smolen;skyx, i
posla ix vo svo[ zeml[ Litov=sku[, a sam; posady po';'e
i l[di mnogi poloni, i tak; vse knq'enie Smolen;skoe uzql
na sebe, i namisnika svoego posadi, knqzq Qmonta a Vasiliq
Boreikova. Se porvoe143 vzqtie Smolen;skoe mesqca sentqbrq 28
den;, u vol;torok;. A knqz; {ri Svqtoslavih; byl; v to vr≠mq
na Rezani u ctq svoego, vo Olga Ivanovih;.
Togo '; l≠ta vo osen; knqz; Semen; suz;dal;skyi pride rati[ k
Novugorodu Ni';nemu, a s nim; carevih; Qn;tak;144, tatar; tisq]e,
a s nimi Volodimer; Danilovih; a Grigorei Volodimirovih;,
Ioan Lixor. I byst; im; boi. I to slywal; knqz; velikyi Vasilei
Dmitrovih;, s=bra rat; mnogu i posla brata svoego i s nim; silu
mnogu i posla145 brata svoego145. On 'e, wed, vzq grad Bol;gary
Veliky i grad "[kotin;, i grad Kozan, i grad Kermenh[k, i
vs[ zeml[ ix povoeva, i mnogo besermeni tatar izbiwa, i vs[
Tatar;sku zeml[ p;leniwa, i voeval; 3 mesqci i v=zvratisq so
mnogo[ pobedo[ i koristi[ vo zem;l[ Rusku[.
Toi 'e zimy knqz; veliki Vitov=t poslal; rat; na zeml[ Rezan-
sku[. Litva 'e povoevawe zeml[ Rezansku[, otidowa.
V l≠to 6904 “1396”. Kipriqn; mitropolit; postavi Grigoriq
episkopom; Rostovu i Qroslavl[, i B≠luozeru, i Uglih[ polu, i
Stigu146, i Moloze. Si 'e Grigorei 15 l≠t byst; episkopu Rostovu.
V l≠to 6905 “1397”. Knqz; Vasilei moskovskyi147 Ivanovih; i Pat-
rikei Narimont; priexawe v Nov=gorod, i priqwe ix nov=gorodci.
V l≠to 6906 “1398”. Byst; poi]e148 knqz[ velikomu Vqtovtu s Timer-
Kukluem; carem;. Knqz; 'e velikii Vitov=t; Kestutevih; lito-
v=skyi sobra voq mnogo bezhisleno, i car; Tak;tamyw; s nim;
svoim; dvorom;, i litva, i nem;ci, i lqxi, i 'emoit;, tatarove
i voloxi, i polqne, is nim; b≠ knqzei149, i byst; sila rat;nyx
mnoga z≠lo. I vsimi simi pol;ky vooru'iv;sq poide na carq Te-
mir.Kuklqq. I poxvalisq na ordu Vitov=t;, glagolawe% ∞Poidem;,
poplenim; zeml[ Tatar=sku[, pobedim; carq Temr;-Kuklqq i
vozmem; car;stvo ego, posadim; carq Taktamywa, i on mq posa-
dit; na vs[ zeml[ Rus;ku[, i potom; na vsem;fi. I poidowa tatar
voevati. V to 'e vr≠mq prisp≠ Temir;.Kuklui car; so mnogimi
pol=ki rat;nymi i so knqzmi svoimi ordinskymi. I stretowasq
s Vitovtom; vo poli na rec≠ na Vor=sklii, i byst; boi velik;
mesqca avgusta 12, v vtorok;, i nadolze velmi bi[]im;sq im;, i
popusti bog tatarom;. Knqz; 'e velikyi pob≠'e vo male dru'i-
ne. I car; Temir.Kukli togda pride ko gradu ko Kievu, i v=za s
grada okup; 3000 rublev litov=skyx, i silu svo[ rospusti po
Litov=skoi zemli, i voevawe tatarove dai'e i do Velikogo Lu-
c;ka, i mnogo zla sotvoriwa zemli Litov=skoi, i otyde vo svo[
zeml[. A se imena izbienyx knqzei litov=skyx;% knqz; Andr≠i
polockyi Oligirdovih;, brat; ego Dmitrei brqn;skyi, knqz; Ioan
Dmitrovih; Kyndyr;, knqz; Andr≠i, pasynok; Dmitreev. knqz;
Ioan; Evlawekovih;, knqz; Ioan Borisovih; kiev=skii, knqz;
Gleb Svqtoslavih; smolenskyi, knqz; Lev Kor=qdovih;, brat;
ego knqz; Semen;, knqz; Mixailo Podberez;ky i brat; ego knqz;
Oleksandro, knqz; Mixailo Danilovih;, brat; ego knqz; Dmitrei,
knqz; Feodor Patrykievih; volyn;skyi, knqz; Qmontovih;, knqz;
Ioan {revih; Bel;skyi, knqz; Vyspytko krakov=skyi.
V l≠to 6907 “1399”. Pristavisq knqz; velikii Mixailo tfer;skyi
vo mniw;kom hinu.
V l≠to 6908 “1400”. Sqde na velikoe knq'enie v Tferi knqz; Ioan
Mixailovih;. Togo '; leta byst; znaminie n“a” nebesi i pomra-
henie vo solnci, i tma byst;, i qvisq serp na nebesi, i qvisq
solnce kryvavo i luha ispu]aq mesqca oktobriq.
V l≠to 6909 “1401”. Knqz; {r;i Svqtoslavih; da knqz; Oleg re-
zan;skyi pridowa ko Smolen;sku, a v grade vo Smolensku byst;
mete'; i kramola% ovi xotqxu Vitov=ta, a druzii ottiha, knqzq
{rq. Knqz; 'e {r;i s=slavsq so smolnqny i so goro'any. Smol-
nqne 'e ne mogu]e terp≠ti nasiliq ot inovernyx lqxov i priqwa
knqzq {r;q, i grad emu ottvoriwa. A knqz; Roman; debrqn;skyi
tu b≠. I togda ot Vitov=ta ubien; byst; nu';no[ smerti[, a
knqgin[ ego i deti ego otpustiwa, a namesnici Vitov=tovy
poimawa, i boqr;, kotoryi ne xoteli othita, knqzq {r;q, ili
bran;skyx i smolen;skyx, tex vsix posekowa. A knqz; velikii
Vitov;t; toi 'e oseni prixodil; ko Smolensku na knqzq {r;q
i s;toq mnogo dnei pod Smolen;skom;, i ne vzq goroda poide vo
svo[ zeml[, vozma peremirie. A vo Smolen;sce kramola byst;,
l[die posekowa, i mor byst; na l[di.
V l≠to 6910 “1402”. Vo velikoe govenie mesqca marta znameni byst;
na nebesi% qvl=w[sq vo veher;nu[ zaru na zapade zvezda velika
aki kop≠inym;150 obrazom; qvl;wesq, ver;xu 'e eq qko luha si-
qwe, i'e na vostoce vosxodq]i, na zapade l≠tnem; qvlynesq, ['e
vidixom; vse govenie velikoe v pqt;nic[ veliku[. Idqwe ta 'e
zvezda ves; den; pred slncem;, vsi mi vidixom; eq idu]e.
Togo '; l≠ta xodi knqz; Rodislav; Ol;gir;dovih; rezan;skyi
na Brqnesk; rati[, i stretowa ego knqzi litov=skyi, Lygvyny
da Alksandro Patrikeevih; starodub;skyi, i byst; im; boi
u L[bucka, i pomoze bog knqzem; litov=skym;, i pobiwa rat;
rezan;sku[. I tu izimqwe knqzq Rodislava i privodawa ego
nu'e[ k velikomu knqz[ Vit=vtu, i skovawa ego, i vsadiwa ego
v temnicu. I byst; v takovoi nu'i vo istome 3 l≠ta, don;de'e
vzq na nem; okup; 2000 rublev; i otpusti ego.
V l≠to 6911 “1403”. Poveleniem; Vitov=tovym; pride Lygvena
rati[ ko Smolensku gradu i ko Vqzm≠, i Vqzmu vzq, a knqzq Ioana
Svqtoslavih;, izyiman;, i privede ko Vitov=tu. Togo '; l≠ta
posla rat; na svoego brata u Kawin151 na knqzq Vasil;q, i knqz;
Vasilei pobe'a na Moskvu. I smiri ix knqz; Vasilei Dmitrie-
vih; moskov=skyi.
V l≠to 6912 “1404”. Priexa vladyka novgorodskyi Ioan blagoslo-
vlen; ot mitropolita Kipriqna s Moskvy vo Nov;gorod, a byv; na
Moskve pol;hetverta goda. Togo '; l≠ta knqz; velikii Vitov=t;
so Ol=gir=dovihi, s Kor=butom; i Lugvenem;, i so Wvertigai-
lom;, i so vse[ silo[, i pride rati[ ko Smolen;sku, a knqz;
{r;i zatvorisq vo grade so vsimi smol;nqny. Vitov=t 'e vesnu
vs[ stoql, kolko biv=sq i tru'av;sq i ne mo'e ego vystoqti,
i puw;kami grad biv, b≠ bo grad Smolenesk; velmi tverd;, 7
nedel; byl; pod nim;. Potom; po Velice dni stupi proh;, po152
za'iem;152 i po volostem; po Smolen;skym; mnoga zla sotvoriwa.
Knqz; 'e {r;i so knqzem; Vasiliem; s moskov=skym; vyexa iz;
goroda ne vo mnoze i z boqry, a knqgin[ svo[ s boqri. ostavi
vo Smolen;sku i prikaza im; 'dati sebe na per=vyi rok i na
drugi i na tretii, a sam; priexa na Moskvu, i bil; helom; knqzu
velikomu Vasili[ Dmitrovih; slu'iti, da[tisq emu sam; so
vsim; svoim; knq'eniem;. Knqz; 'e velikyi ne priq ego knq'eniq
Smolen;skogo, ne xotq izmeniti Vitov=tu. Egda byst; knqz;153
{r;i153 na Moskve, a v to vr≠mq Vitov=t sobra silu mnogu i sta
u Smolen;ska. Gra'ane 'e ne mogu]e terp≠ti vo grade golodu
ot iznemo'eniq vsqkogo istomy grada, Smolenesk; predawa
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
Vitovtu. Se byst; poslednoe plenenie plenenie154 Smolen;sku
ot Vitovta, vo Petrovo govenie, mesqca i[nq 26 den;, vo hetve-
r=tok;. I tako Vitov=t; vzq grad i vse Smolenskoe knq'enie za
sebe, a knqgin[ {r;evu[ izyma i posla v Litov;sku[ zeml[, a
knqzei smolen;skyx poimav; posla v Litov=sku zeml[, i boqr;,
kotoryi xoteli dobra knqz[ {r;[, a tex; raz;vede i rastohi, a
inyx premuhi. A vo S;molenst≠ posadi svoi namesniky, a lqxom;
dast; grad prede'ati155 q. po155 knqzq {r;q posla na vozyskanie
ego. I knqz; {r=i to slywav i svoim; synom;, knqzem; Fedorom;,
so'alisq vo goresti duwa i pobe'av; s Moskvy vo Velikii
Nov=gorod, i tamo nov=gorodci priqwa ego s mirom;. Togo ';
l≠ta pristavisq knqz; Vasilei suz;dalskyi.
V l≠to 6913 “1405”. Knqz; Vasilei veliky posla rat; v Tatar=skaq
m≠sta na vozyskanie knqzq Semena suz;dal;skogo, daby ego kd≠
samogo obrel i knqgin[ ili deti ego, ili boqr;, kryqwe bo sq
b≠gaq v Tatar;skaq m≠sta na156 vozyskanie knqzq Semena156. A
voevoda bqwe knqzq velikogo Ioana I[da Andr≠evih; i Fedor
Gl≠bovih;. I naexawa knqgin[ Semenovu[ knqgin[ Aleksandru
v Tatarskoi zemli na m≠ste, naricaemem; Hiberha, i tu izymawe
[ u svqtogo Nikoly, a cerkov; tu postavil157 nekotoryi besur-
menin;, imenem; Xazibavaq. Oni 'e abie im;we i ograbiwa, i
privedowa [ na Moskvu so det;mi. I prebyst; tu na dvore Be-
luvutove, donde'e knqz; Semen; pokoriv=sq i pomirisq, zan'e
togda bqwe vo ordin;skyx stranax. I slywa, wto knqgin[ ego
izymav i so det;mi, i kaznu ego vzqwa, i soslavsq s velikym;
knqzem;, i vnide v pokorenie. I pri≠xa izo ordy na Moskvu
knqz; Semen;, dobil; helom; velikomu knqz[ Vasili[, vzq mir
po≠xa s Moskvy knqz; Semen; i s knqgine[ i so det;mi na Vqtku,
no bolen;. Sy prebyl; na Vqt;k≠ 5 mesqcei i prestavisq knqz;
Semen; Dmit;reevih; suz;dalsky. I se ubo 8 l≠t po rqdu slu'il
v orde, dobivaqsq svoei othiny, i slu'il; hetyrem; carem;%
pervomu Tak;tamywu, drugomu Aksaku, tretemu Temir;-Kutlu[,
hetvertomu Waneb≠ku, i ne obretaq pokoq nogama svoima, i
ne vsp≠ nihto'e. Togo '; l≠ta byst; na Moskve h[do% v domu
Tutromove ot ikony svqtyq Bogorodici i svqtogo h[dotvorca
Nikoly izyide miro izo obraza.
Togo '; l≠ta knqz; velikyi Vitov=t; vzq vino[ na miru pskov-
skyi gorodok; Kolo'e, a Pskovsku[ krestnu[ gramotu prisla v
Novgorod, i stoq pod Voronihem; i otyide, volosti povoeval;.
Pskovihi 'alovalisq Novugorodu na Vitovta pro litov=sku[
voinu.
V l≠to 6914 “1406”. Knqz; velikyi Vasile Dmitreevih; razverze
mir; iz velikom; knqzem; Vitovtom za pskovihi, i xodi protivu
Vitovta, i voevawasq me'i sebe.
Togo '; l≠ta pristavisq preosvq]enyi Kipriqn;, mitropolit;
kiev;ski i vssq Rusi, mesqca sentqbrq 15 na no];, a pas cerkov
bo'i[ 30 l≠t bez polutretq mesqca. Vo 16 den; provodiwa v
gorod, newowa na golovax. A episkopi slu'awe nad nim158% Gri-
gorei, episkop rostov=skyi, Mitrofan;, episkop suzdal=skyi,
Larion, episkop kolimen;skyi. Arximandriti, igumeni i ves;
sve]enihsky hin;, p≠vwi nagrobnoe, i polo'iwa v iz;bor=noi
cerkvi svqtyq Bogorodici.
Toi '; oseni otexa knqz; {r=i159 smolens;kyi iz Novagoroda na
Moskvu, i knqz; velikyi dast; emu Tor'ok, i on tu ubi slu'q]e-
go emu knqzq Semena Mstislaviha vqzem;skogo i ego knqgin[
Ulqnu uqzvi, bo sq okannym; svoim; poxoteniem; na ego podru-
'ie. Ona 'e predobraq mu'el[bica mu'eskyi i vosprotivisq
emu, i, vozem;wi no';, udari ego u myscu na lo'i ego. On 'e
voskore vozqrivsq, sam; knqzq eq ubi, a samoi ruce i nozi po-
veli osehi i vre]i v r≠ku. I byst; emu vo grex; neiscelen; i
vo stud velik;, i za to pobe'a vo or=du i tamo umre. Togo ';
l≠ta ≠zdil knqz; Petr Dmitrievih; v Nov=gorod na posob160 na
Litvu, i byst; v Novegorode 10 dnei.
V l≠to 6915 “1407”. Byst; znamenie na Por=x≠% ide krov ot ikony
svqtyq Bogorodici. Togo '; l≠ta knqz; Kostentin; Dmitrievih;
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
ide rati[ na nem;ci i s pskovihi, i mnogo zla sotvorilosq Ne-
meckoi zemli, mnogyx posekowa i polonisq, i vzqwa nemec;kyi
grad Porx. A novgorodci prosisq v knqzq velikogo Vitovta knqzq
Lykvenq, i da im;. i dawa emu novgorodci tri gorody. A knqz;
velikyi Vasilei Dmitrievih; voevawa iz; velikim; kiqzem;
Vitovtom;, i lixva vzq Odeev161, a u Vqzmi stoqla rat; mosko-
vskaq. i ne vzqwa Vqzmy, i mir vzq knqz; velikii so Vitovtom;.
A Bulat;-Berd i sogna Wanib≠ka iz car;stva, a sam; sqde na
car;stvo ego.
V l≠to 6916 “1408”. Pride knqz; Kostentin v Nov=gorod Veli-
kyi vo velikogo knqzq m≠sto, na Gorodi]e. Na tu osen; pride
rati[ Ed≠i162 ko Moskve mesqca noqbrq 23 den;, v pqt;nic[, i
stoq mesqc; u goroda, i okup vzq 3000 rublev, a gorody pobral
Pereqsl;163, {r=ev i Dmitrev, a prohaq volosti povoeva do164
Fer=skogo164 rube'a.
V l≠to 6917 “1409”. Xodi Anfil;165 na Bol;gari rati[, i tam;
okolo ego obiwa rat; tatarove, a samogo izymawe. Togo '; l≠ta
vzqwa pskoviti mir pskovskim; poveleniem; i so velikim;
knqzem; Vitov=tom; i s nim;ci.
V l≠to 6918 “1410”. Pride iz Carqgrada Fotei mitropolit;,
postavlen; na vs[ Rusku[ zeml[, rodom; grehin;. Postavlen;
patriqr=xom; Matfeim; pri cari Manuile, i pride na Moskvu
pri velikom; knqzi Vasili Dmitrievih; na Velik; den;. Togo
'; l≠ta pristavisq166 knqz; Volodimer Andr≠evih; mesqca maq
vo 14 den;. Togo '; l≠ta knqz; Danilo Borisovih; Ni';nego
Nov=goroda i s tatary vzq stolni gorod Volodimer i h[dotvo-
renu[ ikonu svqtyq Bogorodici, zlato obrawa, ina mnoga zla
sotvorisq. Togo '; l≠ta postavi Fotei mitropolit; episkopa
na Rezan; Sergiq Ozakova i potom; s mesqc; postavi episkopa
na Kolomnu, igumena qroslavskogo.
Na tu osen; byst; poboi]e korolu Qgailu, imenem; Vladislavu,
i knqz[ velikomu Vitovtu Kestutevih; s nem;ci i s prusi vo
Prus=koi167 zemli, me'i gorody Dubrovny i Ostreda. I ubiwa
mistra i marwalka, i kundury pobiwa, i vs[ silu ix nemecku[
pobiwa, i grady nemec;kyq pograbiwa, no tolko tri grady ne
dawasq korolu Vitovtu168.
I byst; toi oseni xodiwa na tri poboi]a s nem;ci lqxom i
lixve, no nem≠c; izbiwa, a vo v=six poboi]ex mnogo kres]an;
padota i litvy i lqxov. A stoqwa pod Mar=inym; gorodom; 8
nedel; i vzqwa Marina goroda dva oxobnq, a vywnego ne vzqwa,
i xodiwa po Nemec;koi zemli po drugoi na desqt; nedeli. Na tu
zimu mesqca genvarq poexa mitropolit; Fotei na Tfer; igumena
il;in;skogo. A bywa vo 'rebei Parfeni, fedarov=skyi igumen;,
Antonei, igumen; ilinskyi, moskvitin;. I slu'il; vladyka Mi-
trofan; suzdal;skyi po mitropolih[ slovu i blagosloveni[ v
sobornoi cerkvi vo svetom; Spase. I otslu'iv; obedn[, taki v
rizax vzql; odin; 'rebii i prines; k mitropolitu tu budu]i
knqz[ velikomu Ivanu Mixailovih; i vsim; knqzem; i boqrem;, i
raspehatavwi 'rebi, i obretesq 'rebi Antoneev. ne xotev=wim;
tferihem; postavlen; byst; episkopom;.
V l≠to 6919 “1411”. Rodisq knqz[ Lygvenu syn; Qroslav na Ko-
pori i narehen; v kre]eni Feodor. Togo '; l≠ta knqz; veliki
Vasilei Dmitrievih; otpustil; d]er svo[ knq'nu Annu vo
Car;grad za careviha Ioana Manuiloviha. Togo '; l≠ta poexa
Fotei mitropolit169 vo Litvu i tamo na Kieve postavi Savostiqna
vladyku ko Smolen;sku.
V l≠to 6920 “1412”. Mesqca sentqbrq 8 v Luc;ku Velikom; postavi
episkopa Turovu, Ievximiq. Ot Galiha poide k Moskve mesqca
avgusta 1. Togo '; l≠ta xodi vo ordu knqz; velikyi Vasilei
Dmitreevih; ko car[ Zivide soltanu, Taktamywevu synu, a knqz;
Ioan; tfer;skyi v to 'e l≠to byl vo orde “u” togo '; carq pri
velikom; knqzi Vasilii Dmitrievih;. Togo '; l≠ta pride izo
ordy za ned≠l[ do Filipova gov≠ina.
V l≠to 6922 “1414”. Pogore grad Tfer; i posad170 ves;. Togo '; l≠ta
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
pride izo ordy knqz; Qroslav v Litvu. Na tu 'e zimu postavlen;
byst; Anbrosei episkopom na Kolomnu. Togo '; l≠ta sotvorisq
znamenie vo ohene171 knqzq Ondr≠q Dmitrieviha v Kolohi% ot ikony
svqtyq Bogorodici qvisq h[do, mnogo pro]enie slepym i xromym;
i raslablenym;, e'e ne mo'e um; helovehi skazati. I na Mosk;vu
prixodila svqtaq taq ikona mesqca avgusta 15, i ottole na Kolomne
i paki na Moskvu, i ot Moskvy u Mo'aesk;. Togda byl; Cam;vlak
na Moskve. Togo '; l≠ta rodisq knqz[ velikomu syn; Vasili.
V l≠to 6923 “1415”. Povoevawe tatarove Elehesku[ zeml[ i ottole
zapustela. Toi 'e zimi ≠z;dil; mitropolit; v Litvu, vo S;mo-
lensce ostavi svo[ kazn[, a sam; ezdil; vo Goroden; k velikomu
knqz[ Vitovtu, i ne prinql; ego knqz; velikyi Vitovt. Togdy
byl Blag=ve]enie v poned≠lek na strasnoi nedeli. Na zavtree
poexa mitropolit na Moskvu, a v Smolen=sku byl; mitropoli-
tu Velik; den;, i pri≠xa na Moskvu na svetoi nedeli. Togo ';
l≠ta pogore grad Moskva, i Smolenesk; tako'e pogore. Togo ';
l≠ta mesqca i[nq v 7 den;, na pamet; svqtogo muhenika Fedota,
iz;gibe solnce i sokry i luha svoq ot zemlq v hetvertyi has
dni, v god bo'estvenyq litor=g≠q, i z;vezdy qviwasq qko v no]i.
Togda bylo knqz[ velikomu Vasili[ Dmitreevih[ 26 l≠t na
velikom; knq'eni. Togo '; l≠ta sodumawa nov=gorodci172, ne
bylo v nix vladyki, i polo'is; napisav 3 'rebei na prestol≠
vo imq Sam;sona, her=nca ot svqtogo Spasa so Xutinq, i Mixa-
ila, igumena so Xutina ot svqtogo Mixaila so Kovorody, i Lva,
igumena i svqtei Bogorodici s Kolmova. I po sverweni svqtoi
litor=gii i ostasq na prestole Sam;sonov; 'erebei. I posadnik;
Ivanovih;173 i An;dr≠i173, tisqc;skyi Aleksandr Ig;nat;evih;
so novgorodci vozvodowa na sin≠174 hesno Sam;sona174 v dom;
svqtoq Sof;i mesqca avgusta v 11 den;, na pamet; svqtogo Eu-
m;pla diqkona.
V l≠to 6924 “1416”. Po bo'i[ popu]eni[ knqz; velikyi Vitovt;
umywliv=wi emu po svoemu xoteni[, sobrav episkopi ruskiq,
i'e vo oblasti ego 'ivu]i% Feodosii poloc;koi, grehin;, Isa-
kii her=nigov=sky, Deonisei luc;kyi, Xaraton; volodimer=ski,
Evximei turov=skyi, i temi episkopi postavi Kievu mitropoli-
ta175 Grigoriq bol=garani Camivlika mesqca noqbrq 15. Toi 'e
zimy poexa Samson na Moskvu k mitropolitu Foti[ vo vladyki
stavitisq. Toi 'e zimy mesqca marta 12 den; prostil; bog vo
cerkvi svqtyq Bogorodici na Moskve u groba svqtogo mitropolita
Petra, h[dotvor=ca ruskogo, nekoemu heloveku noga prikorhena
ot;inud;, i isceli u groba svqtogo Petra. V ned≠l[ 2-[ posta,
marta 15, postavisq Sam;sona vo diqkony, v subotu 3-[ posta
postavlen; byst; Sam;son; popom;, v nedel[ sredexrestnu[
postavlen; byst; episkopom; Novugorodu i narehen; byst; ot
mitropolita Semion. A na postavleni byli episkopi% rostovsky
Gevorgei a Mitrofan; suzdal;sky, Antonei t;ferskyi, Timofi
saraiski, Isakii prem;skyi pri velikom; knqzi Vasilii Dmitre-
evih;. A priexa v Novgorod mesqca aprelq vo 16 den; vo veliki
hetvertok;, i posadnik; Ioan Bogdanovih;, i tisqc;ki Boris;
Vasil;evih; so igumeny i popy, i diqkony, i vsim; Novgorodom;
sretowa hestno so kresty, i vladyka Semion togo dni soverwi
bo'estvenu[ litorgi[ vo svetei Sofi u svoego pristola, bogom
darovannomu emu. “T”ogo176 '; l≠ta voevawe tatarove okolo Kieva
i manastyr; Poher;skyi pograbiwa i po'gowa. “T”ogo177 '; l≠ta
pristavisq knqz; Ioan, knqzq Vasil;a Dmitreeviha178 syn. Togo
'; l≠ta byst; v Novegorode mor silen; 'elezo[ i v Ladoze, i
v Rusi, i v Porxov≠, i v; Pskov≠179, i v Tor';ku, i v Tfer≠, i v
Dmitrov≠, i po volostem.
V l≠to 6926 “1418”180. Postavlen byst; episkopom; Rostovu Dio-
nisii Fotiem181, mitropolitom; kievskyi i vseq Rusi. Togo ';
l≠ta knqz; Daw;ko Fedorovoh;, syn; Ostro'kaga, tako[ kazni[
vzq grad Kremenec;. Vo veliki hetvertok; poslal; pre'e sebe dvu
helovekov, Dmitreq da Il=[, a s nimi sogovorqsq% ∞Predaitesq
slu'iti Kondratu Prusu, voevode kremen;skomu, egda 'e az;
pridu ko gorodu, i vy uzvod; ottnete, a most; polo'itefi. Oni
'e, priexav=wi, uverilisq voevadu, i priq ix l[bovi[, a togo
v nix ne razum≠ i ni pozna. I Daw;ko pri≠xa ko gorodu nohi v
9 helovek;182, a tyi ego sov≠tywci u gorode vzvod otsekowa i
most polo'iwa, i Daw;ko so drugi svoimi vexa183 v gorod, Kan-
drata voevodu ubili, a pristavov korolevyx; i Vitov=tovyx;
posekl;, a knqzq W;vitrigaila iz zelez; vypustil;, sed≠v=wego184
pol;deveta goda. I ottole poide Wvitrigailo vo Ugry, a vzql;
Lucesk, a u volynskyx boqr; otluhil; poltarasta konei. Togo ';
l≠ta byst; v Novegorode usobica prome'i xrestqn;, i helovek;
nekotoryi, imenem; Stepanko izymal; boqrinq Danila Ivanovih;
Bo'ina i der'a ego, vopiqwe% ∞O druzem;, posob=stvuite mi na
zlodeq segofi. I l[die 'e vidiv=wi vopl ego, vlahaxu ego na
vehe, bi[]e malo ne do smerti, i, sove]av=we priwed;, vkinuwa
ego v reku s mostu. I perenql; ego rybolov, i byst; 'iv, a oni
togo rybolova dom; rozgrabiwa. Izyma boqrin; togo Stepanka i
xotq tvoriti otm]enie, i za to stawa her=n; so odnoi storony,
a so drugoi storony boqre. I uhinisq pakosti l[dem; mnogo, i
vladyka Semion, ne xotq krovoprolitiq videti vo xrestqnex;,
oblek;sq v rizax, i ves; izbor ide so vladyko[ na m≠sto, i tako
naha vladyka blagoslov=lqti na vsi strany krestom;, i plakati
naha sam;, i ves; narod naha prezyvati% ∞Gospodi, pomiluifi, i
naha sam; plakatisq. I vidq svqtitelq plah[]esq i molq]esq, i
utiwisq ot brani narod svetitelevym moleniem;, i razyidowasq
ko';do v domy svoq. Togo '; l≠ta ubien; byst; Anfan; i syn
Nester na Vqtke ot Mixaila Ras=soxinq.
V l≠to 6927 “1419”. S=l;qwa kolokol; Volodimeri i v Rostove.
V l≠to 6928 “1420”. Poexa mitropolit; Fotei v Litvu mesqca i[nq
1, a s nim; vladyka Am;brosei i naexal; velikogo knqzq Vitov=ta
v Novegorodce. Togdy byl posol carev Filantropon; grehin;.
Togo '; l≠ta poide mitropolit; ko Kievu, i v Sluc;ku, krestil
knqzq Semen Alek;sandrovih;, i vo Moziri vernul mitropolita
knqz; veliko. Togo '; l≠ta byst; mitropolit; v Galihi.
V l≠to 6929 “1421”. I vo L=vove, i vo Volidemeri pri≠xal; vo vto-
r=nik;, v kanon Ro'estva Xristova, a u Vilni byl; na Kre]enie.
I ottole poexal; ko Borisovu i ko Druc;ku i k Teterinu. I v
M;stislavli byl u knqzq Semena Lygvenina, i v Smolenste byv
i zboroval185 pri knqzi Semeni Ivanovihi, i pri≠xa na Moskvu
vo velikoe gov≠ino.
V l≠to 6933 “1425”. Postavlen; byst; episkopom; Novugorodu
Evfimei mesqca oktqbrq. Togda pristavisq Mixailo Fedorovih;
v her=ncex. Togo '; l≠ta po izbore u vol=tor=nik; 5 has no]i
pristavisq blagov≠rnyi knqz; Vasilei Dmitrievih; mesqca
fevralq 27 den;. Toi 'e zimy otexa knqz; {r;i v Galih; vo
velikoe govenie. Togo '; l≠ta ≠zdil; mitropolit; na Kostromu
i v Galih; ko knqz[ {r;[, i paky na Kostromu i vo Volodimer
k prazniku, a iz Volodimera na Mos;kvu.
V l≠to 6934 “1426”. Byst; mor na Tferi i na Moskve, i posylal;
mitropolit; arximandrita Ionu i so ikono[ Prehisto[ na
T=fer Petrovo[. I na tu osen; byst; mor na Moskv≠ silen;. I
na tu osen; exa knqz; veliki Vasilei Vasil=evih186 na Moskvu
i tamo 'ili do Ro'estva Xristova. A mitropolit; ≠xa vo svoe
selo Biserovskoe, i ottole po≠xa vo Volodimer;, i tamo im;
byl; Velik den;, a na Moskvu pri≠xali po Troicen≠ dni. Togo
'; l≠ta paki po≠xa mitropolit187 vo Volidemeri i tamo im;
byl188 Velik den; i na praznik; v gorod189 bo'estvenyq slu';by.
I byst; prepolox; tatar=skyi, s veliko[ nu'e[ ed;va sverwisq
bo'estvenu litor=gi[.
V l≠to 6935 “1427”. Knqz; veliki byl v Kurhevskom; i s mater;[.
A po Vozdvi'eni po≠xa mitropolit; na Moskvu i byst; u ve-
likogo knqzq, obedal v Kurhev=skogo, i ottole ko Ilinskomu,
a knqz; veliki u Krasnoe selo. I toi no]i pristavisq Ivaw;ko
Galtqv syn, i knqz; velikyi i tuta ne obedal; vo Ilin;skom; so
mitropolitom;, i ottole po≠xa mitropolit; na Moskvu, a knqz;
velikyi v K'el[, zan'e na Moskve pohal;sq mor zl≠i pervogo.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
Toi 'e oseni prestaviwasq vo Volodimerihi, knqz; Qroslav; i
potom; knqz; Vasilei, i potom; knqz; Semen;, vo hrncex Sava.
Toi 'e oseni byl; mitropolit; na Braweve i na Kolomne, a po
Ro'estv≠ ezdil; v Litvu, i so≠z;dil; vo sem; ned≠l; v Litvu
i z Lit;vy. Toi 'e zimy prestavisq knqz; Petr; Dmitreevih;
mesqca fevralq.
Reka Dnepr tehet; u more Ponew;skoi, i Dnepr; tehet; iz Okovskogo
l≠sa i potehe na poluden;. A Dvina is togo '; l≠sa tehet; na
pol;no];, i vnide vo more Vqrq';skoe. I Volga tehet; is; togo
'e l≠sa i potehet; na vostok;, i tehet; vo more Faliw;koe190
70 ust;i. Tem; 'e mo'et; iti Volgo[ v Bolgari i vo Xvalysi i
na vostok; vo 'rebi Simonov.
}zjazd w Trokach, 1430|
V l≠to 6939 “1430”191. Knqz; veliki Vitovt; Kestutevih; sozvawa k
sobe korolq pol;skogo Vladislava, knqzq velikogo moskovskogo
Vasiliq Vasil;evih; i knqzq velikogo tfer=skogo Borisa Alek-
sandroviha, i mistra nemec;kogo i pruskogo, mistra lifanskogo,
i velici posly ot Ivana, carq carigorodskogo, i ot rim;skogo
cesara prixodili, i ot donskogo korolq posly, i ot velikogo
knqzq rezanskogo Iona, i ot voloskogo voevody posly prixodili.
Podoev=skyq192 knqzi sami byli, ot Velikogo Novagoroda i otto
Opskova, i oto ordinskogo cara posly byli, i oty inyx knqzei
i zeml; posly byli. I tyi koroli i velici knqzi i posly bywa
u velikogo knqzq Vitovta 7 nedel na ego strave, a na den; wlo
obroka po trista bohok medu, a qlovic; trista, a baranov i ve-
prov po trista. Knqz; veliki Vitov=t xotel; na sebe polo'iti
korunu, i ego ne prinqli193 polqne, ne propustiwa koruny, i za
tym; ie polo'i na sebe karuny. I razbalisq knqz; veliki Vitovt;,
i rospusti knqzei velikix i posly carevy so mnogimi darmi
i s hesti[. A korol; pol;skyi Vladislav i byst; u velikogo
knqzq Vitovta, i pri nem; pristavisq veliki knqz; Vitovt194
mesqca oktqbrq 23, na pamet; svqtogo Qkova, brata gospodnq.
}wojna domowa Swidrigie==oZygmunt, 1432–1436|
I sqde na velikoe knq'enie knqz; veliki Wvitrigailo na Vilni i
na Troc≠x. I knq'i veliki Wvitrigailo 2 gody bez dvu mesqcei,
i pri svoem; knq'enii otpusti smolenskogo vladyku Gerasima
vo Car;grad na mitropoli[. I ne v=pravlqwe zemli. I Litva 'e
posadiwa velikogo knqzq "igimonta Kes;tutevih; na velikoe
knq'enie na Vilni i na Trocex; mesqca sentqbrq 1 den;. I pride
Wvitrigailo na Polotesk; i na Smolenesk;, i knqzi rus;kyi i
boqre posadiwa knqzq Wvitrigaila na velikoe knq'enie na Ruskoe.
I na tu 'e osen; sobra silu mnogu knqz; veliki Wvitrigailo, i
knqz; veliki tfer=skyi Boris; Aleksandrovih; dast; emu brata
svoego knqzq Qroslava, so vse[ silo[ svoe[, i poide na Litvu,
i ne dowed do Vilni za west; mil; i stawa v Owmenii tu stoqwa
nedel[. Knqz; veliki "igimont pride s litov=sko[ silo[, i
byst; im; boi mesqca dekabrq v 8 den;, na pamet; svqtogo otca
Potapiq, v poned≠lok;. I pomo'e bog velikomu knqz[ "igmontu,
i pobiwa knqzq velikogo Wvitragaila, a knqzi rus;ki pobiwa, a
inyx poimawa% knqzq {r;q Lykg;venevih; inqwa, knqzq Vasiliq
Semenoviha qwa i knqzq Fedora Odin;ceviha inqwa, pana De-
digolda qwa, voevodu vilen;skogo, a inyx mno's;tvo pobiwa i
poimawa. Toi 'e zimy vo drubyi195 grad195 knqz; veliki Wvitri-
gailo sobra silu mnogu rus;ku[ i poide na Litvu, i povoevawa
Litov=skoi zemli mno'estvo, i po';gowa, i polon; povedowa.
Na l≠to '; sogbra silu mnogu rusku[, i mewter lifanskyi so
vse[ silo[ svoe[ i pride ko Wvitrigailu na pomo];, i knqz;
veliki t;fer;sky dast; emu svo[ silu i poidowa v Litovsku[
zeml[. Za pol=tary mili ot Vil;ni nahoval; v Rudomeni i poide
k gorodu, i ne doxodq Trokov, i pover=ne na Staryi Troki, a
pod Trokami stoql; na Spasov den;, a stoql 4 dni, i poide ot
Trokov iskati velikogo knqzq "igomonta i rati litovskoi. I
stoqwa vo Vekw[w;kax 4 dni, i poide na Rus; vo svo[ zeml[. I
pride ko Kreivu, i stoqwa dva dni, vzqwa Kreivo murovanny i
so''e, a l[dei mnogo posekowa i v polon196 povedowa, i ottole
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
pridowa k Molodeh;nu. I pride k velikomu knqz[ Wvitrigailu
v≠st;, wto '; idet; litva pogone[, i knqz; veliki Wvitrigailo
posla na nix knqzq Mixaila, kiev=skogo voevodu, a i s nim; po-
sla inyx knqzei ruskyx. I pobiwa pana Petrawa Monkirdoviha
i litvu, a inyx poima na Kopahex. I ottole poide ko "eslavl[,
i "eslavl vozme togo 'e dni, po';'e, a l[dei mnogo v polon
povedowa. I pridowa ko Smolensku197, i vozme grad Men≠sk; i
so''e, a l[di mnogi v polon povedowa, mu'i i 'eny. Ide vo
svo[ zeml[ a mnoga zla sotvoriwa Litovskoi zemli. I pridowa
ko Borisovu, i tu izymawa knqzq Mixaila Ivanovih; Golwenskogo
i na r≠ce na Berezine, i poslawa ego ko gorodu k Viteb;sku,
a tamo poveli ego vtopiti v r≠ce vo Dvine pod gorodom pod
Vitebskom, a nqwa ego nevinno. Ne doxodq Lukom;lq za mil[, v
ozerex, mewter poide vo svo[ zeml[, v Lifqnty, a knqz; veliki
Wvitrigailo k Lukoml[, i tu rospusti voi svoi, knqzei i boqr,
a sam; poide ko Kievu. Na tu 'e osen; knqz; veliki "igomont
sobra silu mnogu litov=sku[ i lqxi i pride na Litov=sku[198
zeml[, i stawa pod Mstislavlem; mesqca oktqbrq 26 den;, na
pamet; svqtogo muhenika Dmitriq, vo srodu, i stoql; tri nedeli,
ne v=zma goroda poide vo svo[ zeml[. Na l≠to '; sobrawasq
Wvitrigailo so knqzi rus;kimi i so boqry i so vse[ silo[ ru-
sko[ poide na Litvu, a mewter i svoe[ silo[ pride na pomo];
Wvit;rigailu, i sonqwa Wvitrigailom; vo Brqslovli. I bo'iim
povelenie pade na zeml[ moha velika, za tym ne mo'axu v Li-
tovsku[ zeml[ poiti. Knqz; Wvitrigailo vozovratisq vo svo[
zeml[, a mewter; vo svo[ zeml[, i raspusti silu svo[, knqzei i
boqr; v Poloc;ku, a sam; poide ko Kiovu. Na tretee l≠to knqz;
veliki Wvit;rigailo so';'e Gerasima mitropolita u Vitebsku.
I sobrawa knqz; veliky Wvitrigailo u Viteb=sku so ruskimi
knqzmi i so rus;kimi rat;mi, i poide ko Brqslovl[, i tu vo
Brqslovli pride ko Wvitrigailu na pomoh me]er lifqnski so
vse[ svoe[ silo[. I poidut; ot Brqslovlq po Zavel=skoi zemli
po Zaveli[ k Vilkomir;[. Sam; knqz; veliki "igimont; ne poide
na Wvitrigaila, i dast; korol 8 sot kopei pomohi knqz[ velikomu
"igimontu, i knqz; veliki "igimont posla syna svoego, knqzq
Mixaila, na knqzq Wvitrigaila. I knqz; Mixailo pride so vse[
silo[ litovsko[ i s lqxi. i byst; im; boi so Wvitrigailom
na Semen; den; l≠toprovodca, a bisq za Vil;kimiriem; rece199.
I za to bog ne posobe knqz[ Wvitrigailu, wto so';'e mitro-
polita Gerasima, i pomo'e bog velikomu knqz[ "igimontu200 i
ego synu, knqz[ Mixailu. I pobiwa201 knqzq Wvitrigaila i vs[
silu ego, i mnogix knqzei pobiwa, a inyx rukama poimawa. Ubili
brataniha ego, knqzq "ikgimonta Korbutoviha, i knqzq Qroslava
Lygveniha, inyx knqzei mnogo pobiwa, i knqzq Mixaila Bolo-
bana Semenoviha, i knqzq Danil;q Semenoviha Golwan;skogo, i
knqzq Mixaila202 vqzem;skogo Voloviha202, i inyx; knqzei mnogo
pobiwa, a rukami izymawa knqzei 40 i 2. Na imq izymawa knqzq
Ivana Volodimeroviha kiev=skogo i brata ego knqzq Fedora
Korbutoviha, a lifqn;skogo mestera samogo ubiwa, i lan;mar-
walka, inyx kutorov mnogo pobiwa, i vsix lifqnt perebiwa, a
inyx 'ivyx pereimawa, nehto sq ix malo ostalo. I mnogo inyx
goste perebiwa, ruku'an; i slq'qn; i hexov, a inyx rukama
poimawa. A posle togo pobitiq 3 nedeli spustq knqz; veliki
'e "ikgimont sobra vs[ svo[ silu litovsku[ i posla svoego
syna knqzq Mixaila na Rus;. I priwed; knqz; Mixailo stanet;
na Rwi. Smolnqne stretili knqzq Mixaila na Rwi, i dalisq
smol=nqne knqz[ velikomu "ikgimontu i ego synu, knqz[ Mi-
xailu, i knqz; Mixailo k Smolen;sku ne poide, no poide oto
Rwi k Viteb;sku. I priwed pod Viteb;sk; knqz; Mixailo stoql;
6 nedel i ne vzq goroda proh; poide. I posle togo toi 'e zimy
knqz; veliki "ikgimot; sobra opqt; vs[ svo[ litov=sku[ silu
i panov i poslawa k gorodu k Poloc;ku. I priwed panove pod
Poloc;kom; stoqli nedel[ i, ne dobyv goroda, proh; powli. I
na l≠to polotqne i vidblqne, ne h[q sobe pomo]i niotkulq, i
dawasq knqz[ velikomu "ikgimon;tu Kestutevih;. Naha knqz;
veliki "ikgimont; knq'iti na velikom; knq'enii na Lito-
v=skom; i Ruskom;.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
}pochwa=a Witowtu|
Tainu taiti carevu dobro est;, a dela velika gospodarq povedati
dobro '; est;. Xoh[ vam; povedati o velikom; knqzi Aleksandri,
zovemem; Vitov=ti litovskom; i ruskom;, inyx mnogix zeml; go-
spodar;. No po nei 'e po pisanomu est;% ∞Bratie, boga boitesq, a
knqzq htitefi. Tako'e i vam; xo][ vam; az; povedati o slavnom;
tom; gospodari, no ne mo];no ispovedati ni pisani[ predati
d≠la velikogo knqzq. Qko 'e by mo]no203 komu ispytati vysota
neb≠snaq i glubina morskaq, to'e by ispovedati mo];no sila i
xrabrost; togo slavnogo gospodarq. Sii knqz; veliki Vitovt204,
bqwe emu der'a]i velikoe knq'enie Litovskoe i Ruskoe, inyq
mnogiq zemli, soprosta reku vsq Ruskaq zemlq. Ne tokmo 'e Ru-
skaq zemlq vsq, no i e]e '; gospodar; Ugor;skoi zemli, zovemyi
cesar; rim;ski i205 velicei l[bvi 'ivq]e s nim;. Tol206 bi mi
sq206 uvirilo. Nekoli budu]i tomu slavnomu gospodar[, byv=wi
emu vo svoem;207 grade, zovemyi Luhesk; Veliki, i posla posly
svoq korol[ ugor=skomu, zovemomu cesaru rim;skomu, i poveli
emu b;tti k sob≠.
On 'e bez; vsqkogo osluwaniq v=skore pri≠xa k nemu i svoe[
korolice[, i hest; veliku i dary mnogi podavawe emu, i ottole
v nix utverdisq velika l[bov. Kako ne poh[dim;sq hesti veli-
kogo gospodarq, e'e kotoryi zemli na vos;toce ili na zapade
prixodq]e poklonq[tsq slavnomu, e'e est; car; nad vse[ zeml[,
i toi priwed pok;lonisq slavnomu gospodar[ velikomu knqz[
Aleksandru, zovemu Vitovtu. E]e 'e i turusky208 car; hest; ve-
liku i mnogi dary i podavwi. Slavnomu gospodar[, blagov≠rnomu
'e i xristol[bivomo car[ carigorod;skomu, i tomu s nim; vo
velicei l[bvi 'ivu]i. Tako'; i Heskoe korolev=stvo velikomu
hest; der'a]i nad slav;nym; gospodarem;, i e]e 'e i donskyi
korol; veliku hest; i dary mnogi podavwi slavnomu gospodar[
velikomu knqz[ Vitovtu. V ta 'e l≠ta bratu ego Qgailu der'a]i
stol Krakovskogo krolev=stva, po lqdc;komu qzyku tomu zove-
mu Vladislavu, i tomu s nim; vo velici l[bvi 'ivu]i. Koli
s=lavnyi gospodar; Vitov=t; na kotoru zeml[ gneven; byvawe
i kotoru zeml[ xotqwe kazniti, korolu 'e Vladislavu vsegda
da[]i pomo];. E]e 'e iny cari ustohni slu'axut; emu. Tako';
velikii knqz; moskovskyi vo velicei l[bvi 'ivqwe s nim;, i
e]e 'e inyi knqzi velici nemec;kyi slu'axut; emu so vsimi
gorody svoimi i so zemlqmi. Ti 'e velici knqzi nemecki, po
nemec;komu qzyku zovemomu mistrove, e]e209 'e gospodar; zemli
Mol;davskoi i Bosarab=skiq, po vlaskomu qzyku zovemem voevody,
tako'; ospodar; toi zemli Bolgarskoi, po bolgarskomu qzyku
zovemyq d≠ispoty, i e]e '; inyi velici knqzi, veliki knqz;
tfer;skii i velikii knqz; rezanskyi, i velikii Odoev=skyi, i
Veliki Novgorod, i velikii Pskov, soprosta reku, i'e ne obre-
tesq vo vsem; Pomori ni grad, ni m≠sto, i'e by ne prixodili k
slavnomu gospodar[ Vitov=tu. Tii 'e velici gospodari v≠lici
zemli velici knqzi. I e]e 'e pisaxom zde inyi vo velici l[bvi
'ivu]i s nim;, a ini kripko slu'axot; emu, slavnomu gospodar[,
i hest; veliku i dary veliky, i dani mnogi prinosqxut; emu,
ne tokmo po vsq l≠ta, no i po vsq dni. Koli slavnyi gospodar;
velikyi knqz; Aleksandro, zovemyi Vitovt, na kotoru[ zeml[
byvawe gneven; i kotoru[ zeml[ xotqwe sam; kazniti ili paky
silnex; voi svoix voevod posaditi, poslati gd≠ vosxo]et;, i
kotoromu ot tex; velikyx zeml; povelivawe k sob≠ byti, i oni
bez; vsqkogo osluwaniq vos;kore prixo'axu k nemu i so svoeq
zemli. I koemu gospodar[ za kotoru[ nu'u nemo];no byti, i
on vs[ svo[ rat; i silu posylawe na pomo]; i na ego slu';bu.
Sii 'e velikyi knqz; Aleksandro, zovemyi Vitov=t;, vo velikoi
hesti i slave prebyvawe. Bqwe emu nekolko ot svoix gorodov
vo velicem; grade Kieve naricaemem;, i prislawesq k nemu ve-
lici ordin;skyi knqzi, polecaqsq emu pod veliku[210 slu';bu,
i prosq]e u nego carq na car;stvo, Mnogo bqwe bo ordin;skyx
velikyx carei slu'axu vo dvore ego. on 'e dal; im; cara,
imenem; Saltana. Onomu 'e car[, i'e b≠ na orde, slywav qko
slavny gospodar otpustil svoego slugu na car;stvo, nikako 'e
ne smi soprotivitisq so slavnym gospodarem;, ostavi car;stvo
i pob≠'e. Semu 'e Soltanu dowedwi ordy i sqde na car;stvo
poveleniem velikogo ospodarq zovemogo Vitovta, i slu'awe
s veliko[ boqzni[ slavnomu gospodar[. Ne po mnoze vremeni
sogna za 'ivot, inym; 'e stareiwinam; ordinskym poslawa
posly svoq s velikimi darmi ko slavnomu gospodar[ i prosisq
u nego inogo carq. on 'e dal; im; inogo carq, imenem; malogo
Soltana. Semu 'e malomu Soltanu wedw[ na car;stvo nekako 'e
ne smi osluwatisq slavnogo gospodarq% kd≠ koli emu povelit;,
i on tu togda koh[et;. I po male vremeni tomu minuv=wi velici
'e cari ordin;ski nikako 'e ne s;meqwe raz;gnevati slavnogo
ospodara velikogo knqzq Vitovta, daby ne ot ego ruki posta-
viti im; carq, i poslawa s veliko[ hesti[ i prosisq u nego
carq. On 'e da im; inogo carq, imenem; Davlad-Berdiq. Qko 'e
reka presxodq]i vs[ zeml[ heloveheskyi skoty poq[]i, a sama
ne vmalq]isq, tako'; i slavny gospodar; i mno'estvo carei
otpu]aet; na ordu, a v nego bol;walo carei navheno. I my 'e
na pervorehenoe vozvratim;sq. Car[ semu Davlad.Berdi[ nem-
nogo vremq pobyvwi i tomu mimo wedw[. Sim; 'e stareiwinam;
ordinskim slywavwim;, qko slavnyi gospodar; bliz; est;, vo
pre';derehenom; grade Kievi, i pridowa sami, i poklonisqwa
emu, slavnomu ospodaru velikomu knqz[ Vitovtu, i dary mnogi
prinesowa, i prosqt; u nego cara, on 'e dal; im; carq imenem;
Magneta. Qko '; bo ot morq mno'estvo vod isxodq]i.
}wyci'g z rocznika smole<skiego, 1432–1446|
V l≠to 6940 “1432”. Gerasim;, episkop smolesky, poide ko Car[gra-
du na mitropoli[. Togo '; l≠ta poboi]e byst; vo Owmen≠.
V l≠to 6941 “1433”. Gerasim; mitropolit; vyide iz= Caragrada.
V l≠to 6943 “1435”. Wvitrigailo Gerasima mitropolita so';'e vo
Viteb;sku. Togo '; l≠ta byst; poboi]e na Vil;komiri, mno'estvo
pobiwa knqzei i boqr i mestihev, a inyx rukami poimawa.
V l≠to 6944 “1436”.
V l≠to 6945 “1437”211.
V l≠to 6946 “1438”. V tyi 'e l≠ta byst; glad velik; vo Smolen-
sku, po lesom; i po dorogam; zv≠ri qdqwe l[di, a v gorode i po
ulicam; psi qdaxu l[di, mertvyx glavy i ruki i nogi vlahaxu
psi. Ino i l[di eliko ot malyx detei ot velikogo gladu, a vo
velikoe govenie mqsa ≠li, zvirinu, po volostom; i po selom;,
a hetvertka 'ita togdy byla pod dve kope growei. I metawa vo
skudil;nici l[die em;l[]i po ulicam;. Togo '; l≠ta car;
Mixailo Met pobil moskvih;.
V l≠to 6948 “1440”. Sotvorisq zlo veliko v Litv≠, ubien; byst;
knqz; veliki "ikgimont; v Litvi vo grade Trocex vo verbnu[
nedel[ pered obedom;, i byst; mete'; velik; v Litov;skoi zemli.
A v to vr≠mq v Smolensku der'al voevodstvo ot "ikgimonta
pan; Andrei Sakovih;, i poha privoditi ko celovani[ smolnqn;%
∞Hto ' knqzi litov=ski i pany, vsq zemlq Litov=skaq, kogo
posadqt; na Vil;ni na velikom; knq'eni, i vam; ot Litov;skoi
zemli ne otstupati i velikogo knqzq litov=skogo, a ko inomu ne
pristupati, a mene vam; v sebe der'ati voevodo[ vo sebe dokole
sqdet; na Vilni knqz; velikyifi. I vladyka smolenskyi Semion i
knqzi, i boqre, i mestihi, i hernyq l[di celovali pana Andr≠q
na vsem; tom; Vilni ne otstupati i pana An;dr≠q der'ati v
sebe hestno voevodo[ na Smolensku. I po Velice dni na svqtoi
nedeli v sredu zdumawa smolnqne, hernyq l[di, kuzneci, ko'e-
mqki, perewevniki, mqs;niki, kotel;niki pana Andr≠q sognati
silo[ s goroda, a celovanie perestupili, i naredilisq vo izbroi
i so lukami212, i so strelami213, i s kosami, i z; sek≠rami214, i
zazvonili v kolokol. Pan 'e Andr≠i pohal sq raditi so boqri
smolenskimi, ' boqre emu molvili% ∞Veli, pane, dvorqnom; svo-
im; ubiratisq u zbroi, a my i s tobo[. Hi lepwei datisq im; v
rukifi. I poidowa s kopi protivu ix na konex. I byst; im; stup;
u Borisa Gl≠ba vo gorode, izbiwa mnogo hernyx l[dei kopii do
smerti, a inyi raneny 'ivy ostali, i pobegowa hernya l[di ot
pana Ondr≠q. I toi no]i vyexa pan Andrei iz goroda so 'eno[
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
i boqre smolenskyi s nim;. I iosle togo byst; mete'; velik; vo
Smolensku. Izymawe smolnqne Petryku, marwalka smolenskogo,
i utopiwa ego vo Dnepr≠, i posadiwa sob≠ voevodu v Smolensku
knqzq Andr≠q Dmitrievih; Dorogobu';kogo. Rada 'e litov=skaq
velikogo knq'eniq, knqzi i panove i vsq zemlq, doradiv=wisq
i vzqwa iz Lqxov; Kazimera koroleviha na velikoe knq'enie
Litovskoe, i posadiwa ego so hesti[ na stol;neh;nom; grade
na Vilne i na vsei Ruskoi zemli. I v to vremq215 pride knqz;
{ri Lyn;gvenevih; iz Novagoroda v Litvu, i knqz; velikii Ka-
zimir korolevih; dal; emu othinu ego Mstislavl[. Boqre 'e
smolenskyi priexali k nemu iz Litvy ko Smolensku, i her;ny
l[di ne pustiwa ix u gorod, oni 'e roz;≠xalisq po svoem;
selom;. I za tym; bysx; bran velika me'i boqr i hernyx l[dei,
i boqsq boqr216 hernyq l[di prizvawa k sob≠ ospadarem; knqzq
{rq Ligveniviha. I posla knqz; {r;i poimati boqr, i poimawa
boqr;, i pokovawa ix, im≠nie ix podavawe boqrem; svoim;. I
toi 'e oseni na Filopovy217 zapuski pride voisko litovskoe
ko Smolensku i s;toqwa poltreti nedeli, posady i cerkvi, i
manastyri po';gowa, a l[dei mnogo mno'estvo posekowa, a
'ivyx v polon povedowa, k mnoga zla sotvorisq, i poidowa proh;.
V l≠to 6951 “1443”. Byst; zyma l[ta i metilica bez;perestani s
morozom, i m;rowa l[di mnozi po lesom; i po dorogam s veli-
koi studeni. A sneg; byl velik; velmi, za mnoga l≠ta tako ne za
pomnqt=. Toi 'e vesny povod; byla velika vo Smolensku, ves;
posad ponela, malo ne dowla voda do Pokrovskyq gory. Toi 'e
zimy pristavisq arximandrat Anofrei spas;ki mesqca sentqbrq218
23, i provodiwa ego hestno.
V l≠to 6952 “1444”. Knqz; veliki Boris; tverskyi i posylal; po-
voevati zemli Velikogo Nov=goroda, a voevodax byl knqz; Andrei
Dmitrievih;. Izvoevawa volostei za pol;tretqdcat; volostei, i
mnoga zla uhiniwa. Togo '; l≠ta korol[ polskomu Vladislavu,
bratu Kazimirovu, bylo poboi]e so turskim; carem;, i ubien;
byst; na tom; poboi]i korol ugorskyi i turskyi car;.
V l≠to 6953 “1445”. Knqz; veliki Kazimer nem≠ren; so velikim;
knqzem;219 moskovskim;. I priwed moskvihi s tatary izvoevawe
Vqzim;sku[ zeml[ vs[. I toi 'e zimy knqz; velikyi Kazimer;
poslal voevod svoix, knqzi i panov, protivu togo voevati Mosko-
v=skoi zemli. Izvoevawa Kozelesk; i Verei, i Kolugu, i Mo'aes;k;,
i mnogo zla uhiniwa moskvihem, i vo polon povedowa mno'estvo
l[di. Sobrawasq moskvihi za 500 ix i pog;nawa v pogon[ za
litvo[, i dognavwi i bivwisq s litvo[. I pomo'e bog litvi, i
pobiwa moskvih;, i mnogo ix poimawa 'ivyx, i privedowa ix;
vo Smolenesk; ko vilikomu knqz[ Kazimeru. I uhiniwa togdy
velikomu knqz[ hest; i sob≠. A moskov=skogo vilikogo knqzq ne
bylo togdy v zem;li, xodil; k Muromu s tatari bitisq.
Toi 'e zimy pristavisq smolensky vladyka Semion; mesqca marta
3 na sredokrest;noi nedeli, v seredu, i providiwa so hesti[
u svqtogo Spasa, vo manastyri. Togo '; l≠ta mesqca maq knqz;
veliki mos;kovskyi bilsq s totari, so carem; Magmetem; i so
synom; ego so Mamutqkom;, i pobiwa moskvih;, a samogo knqzq
velikogo Vasiliq inqli tatarove na poboi]i i mo'aiskogo
inqli knqzq Ivana, i inyx knqzei i boqr mnogo poimawa. A bylo
to poboi]e v So'dali u svqtogo Spasa u manastyri. Togo ';
l≠ta Moskva vygore, ves; gorod, i iminiq vsq pogore, i l[dei
mno'estvo pogoriwa. I byst; na Moskve skorb velika vo l[dex.
Togo '= l≠ta pered pokrovom; za dve nedeli pokolibawasq
zemlq v no]i, qko kolybel; kolibalisq xraminy. Toi '; oseni
na svqtogo Dmitra den; car; Maxmet; i Mamutak;, syn; ego,
otpustili knqzq velikogo Vasiliq moskovskogo na okupe, dati
na sobe emu okupa mnogo mno'estvo.
V l≠to 6954 “1446”. Knqz; Dmitrei {r=evih; Wemqka izymawa
brata svoego star=wego, knqzq velikogo moskov=skogo Vasi-
liq Vasil;eviha, i vyimawa emu ohi, a sam; sqde na velikom;
knq'eni na Moskve.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
L≠topisec; velikyx knqzei litov=skyx
}spu>cizna po Giedyminie †1341| Velikogo knqzq Kedmina litov=sko-
go bylo synov 7% starewi Monvid, potom; Narimont, Oligor=d,
korolev otec;, potom; Evnutei, potom; Kestuti, otec; velikogo
knqzq Vitovta, potom; Koriqt, sedmyi L[bort. Montividu dal;
otec; Korahev da Slonim;, Narimontu Pinesk, Olgirdu, korolevu
ocu, Krevo. da k tomu knqz; vitebskyi synov ne der'al;, prinql;
ego k dot;ce, Viteb=sk; v zqti. Evnutiq osadil; vo Vil;ni na
velikom; knq'eni, a Kestuti[ Troki, Kor=qtu220 Nov=gorodok,
a L[borta prinql volodimer=skyi knqz; k dot;ce vo Volodi-
mer i v Luces;k; i vo v=s[ zeml[ Volyn;sku[. Olgird, korolev
otec;, a velikogo knqzq otec; Kestuti byli vo velikoi l[bvi
i milosti i v lasce.
}1345| Knqz; veliki Evnutei vo bolwens;tve budq ne pol[bilsq
ima, i smovili me'i sobo[ bratiq, knqz; veliki Olgird i knqz;
veliki Kestuhi, kak; by ego ottole vysaditi, a nekotoromu by
me'i ix sesti. I smolvilwi me'i sobo[ rok; uhinili, kotorogo
by dni k Vilni prignati, zasesti gorod pod bratom;, velikim;
knqzem; Evnutiem;. A knqz; veliki Ol;gird; k Vilni iz Viteb;ska
ne pospel k tomu roku, a knqz; voliki Kestutei prignal; ko
gorodu Vilni i vogna v gorod. I knqz; veliki Evnutei, vyskotiv,
ube'it; vo gury, tamo ozqbet; v nogi. Nemwe ego privezli ko
bratu ego, ko knqz[ velikomu Kestuti[, on 'e 'da brata svoego
starwego, velikogo knqzq Oligrda, posaditi ego za storo'e[, a
protivu brata svoego, velikogo knqzq Oligorda, poslal gonca,
hto i'e vo Vilni sel;, a brata, knqzq velikogo Evnutiq, inql.
Stretil; gonec; vo Kreve, i knqz; veliki Ol=gird; borzdo221 po-
spewit; i borzdo powpewit;221 ko bratu svoemu, velikomu knqz[
Kestuti[. I knqz; velikyi knqz; Kestuti rehe bratu svoemu,
velikomu knqz[ Oligrdu% ∞Tob≠ podabaet; knqzem; velikim; byti
vo Viln≠. ty starewi brat;, a q s tobo[ zaodno 'ivufi. I posadi
ego na velikom; knq'eni Vilni, a Evnuti[ dal; I'eslavl;. A
dokonha[t; me'i sebe knqz; Kestutei veliki i veliki knqz;
Olgird, wto bratii vsei posluwnu byti knqzq velikogo Olgirda,
ili kotoryi volosti, to sob≠ roz;delili, a to sob≠ dokonha[t;
- hto pridobudut;, grad li ili volosti, da to deliti napoly.
A byti im; do 'ivota v l[b=vi, vo velikoi milosti, a pravdu
me'i sebe na tom; dali ne mysliti lixom; nikomu 'e nikogo 'e.
Tako'e byli i do 'ivota svoego v toi pravde. Synov 'e bylo u
velikogo knqzq Olgirda 12, a v knqzq velikogo Kestutiq synov
6 bylo. A me'i vsix synov l[bili knqz; Olgird knqzq velikogo
Qgaila, i knqz; veliki Kestuti pol[bil; knqzq velikogo Vitovta,
i narekli pri svoix 'ivotex ix, wto im; byti na ix m≠stex,
na velikix knq'enix. Oni pak;, knqz; veliki Vitovt, gak'e vo
velikoi dru';b≠ byli pri otcex svoix.
}1377–1379| Potom; pak; knqz; veliki Olgird; umre, i knqz; ve-
liki Kestuti ne ostavi brata svoego, velikogo knqzq Olgirda.
Kak; do ego 'ivota v odinot;stve s nim; byli, pohnet; der'a-
ti knqzem; velikim vo Vilni syna ego, knqzq velikogo Qgaila.
I pohnet; pak; priez;diti ko starym; dumam;, kak; ko bratu
pri≠z;hival; ko stareiwemu. Nekto pak; byl u velikogo knqzq
Olgirda222 parobok; nevolny, xolop, zvali ego Voidilom;. Pervoe
byl pekarom;, potom; vstavili ego postel[ slati i vodu davati
sob≠ piti, i potom; pak; pol[bil=sq byl; emu, dal; byl emu
Lidu der'ati i povel; byl ego v dobryx. Potom; po 'ivote ve-
likogo knqzq Oligrda dv≠ li l≠te minulo, knqz; veliki Qgailo
povedet; ego velmi vo vysokyx, i dast; za nego sestru svoto
rodnu[, knq';n[ Mari[, wto potom; byla za knqzem; Davydom;.
Knqz[ velikomu Kestuti[ velmi nel[bost; uhinil; i 'alost;,
wto bratannu ego, a svo[ sestru, za xolopa dal;.
}1380| I byl; tot; Voidilo u velikoi moci u velikogo knqzq
Qgaila, pohal; so nem;ci sobe soimy hiniti i zapisyvatisq
gramotami protivu velikogo knqzq Kestutiq.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
}1382| Nekto pan; byl;, ostrodski kuntor, zvali ego Gunstynom;.
Tot byl kmotr velikomu knqz[ Kestuti[, krestil; knqgin[ Qnu-
wevu[, d]er; ego. Tot; povedal; knqz[ velikomu Kestuti[% ∞I
ty togo ne v≠daew;223, kak; knqz; velikii Qgailo posylaet; k
vam;224 hasto Voidila i u'e zapisal;sq s nami, kak; tebe iz;ba-
viti svoix mest;, a emu by sq dostalo i so stro[225 velikogo
knqzq Qgala tvoi m≠stafi. Knqz; veliki Kestutei v≠da, wto knqz;
veliki Vitovt226 gorazdo 'ivet; so knqzem velikim; Qgailom;, i
pohnet; 'alovatisq synu svoemu, velikomu knqz[ Vitovtu% ∞Ty
s nim; goraz;d; 'ivew;, on; v'e zapisal; sq na nas so nem;cifi.
Knqz; veliki Vitov=t rehe otcu svoemu% ∞Ne verui tomu, ah;
togo net;, zan; 'e so mno[ gorazdo 'ivet;, ahei by mne qvilfi.
Potom; pak; uhinilosq velikoe znamenie% knqz; velikii Qgailo
dal; byl; Poltesk; bratu svoemu Skirigailu, i oni ego ne pri-
nqli. I knqz; velikii Qgailo poslet; rat; svo[ vs[ litovsku[
i rusku[ so bratom; svoim;, knqzem Skrigailem;, i k Poloc;ku,
i ostupqt; gorod. I knqz= veliki Kestuti opqt nahnet; synu
svoemu, velikomu knqz[ Vitovtu, 'alovatisq i proplakivaq na
knqzq Qgaila% ∞Za i Voidila sestru dal;, mo[ bratannu, a iz
Nemec; mi qvleno, hto nem;ci zapisalisq na nas, a se pak tretee%
s kim; my sq vo[em;* S nem;ci. Oni s nimi Poloc;ka dobyva[t;.
U'e to proqvilosq, wto oni na nas polno stali s nem;cifi. I
knqz; veliki Vitovt otvehaet; otc[ svoemu, velikomu knqz[
Kestuti[% ∞E]e togo ne doverq[ gorazd;fi. A rekl to knqz; ve-
likyi Vitovt, a sam; poexal k gorodu Dorogihinu. Knqz; pak;
veliky Kestutei, sobravsq svoe[ moci[ i v'enet; vo gorod vo
Viln[, imet; knqzq velikogo Qgaila i so bratie[ i s mater;[,
i gramoty i nadet;, wto z nem;ci zapisalsq, i ko synu svoemu
gonca poslet;, k velikomu knqz[ Vitovtu k Dorogihinu, wto takaq
d≠la stalasq. I gonec; tot; naidet; knqzq velikogo v Gorodne,
on; v'e do Gorodna pri≠xal227 z Dorogihina. A knqz; veliky
Vitov=t; za odin; den; pri'enet; iz Gorodna ko otc[ svoemu
Kestuti[. On; 'e rehe synu svoemu, knqz[ vilikomu Vitovtu% ∞Ty
mn≠ ne v≠ril;, a se tye gramoty, zapisalisq byli na nas, no bog
nas; osteregl. No q knqz[ velikomu Qgailu nihego ne vhinil, ne
ruwiv esmo ni skarbov ego, ni stad, a sami u mene ne v nqtstve
xodqt;, tolko za malo[ storo'e[, a othinu ego, Vedbesk; i Kre-
vo, i vsq m≠sta, wto otec; ego der'al;, to vse da[ emu, ni u vo
hto ix ne vstupa[sq228. A to vhinil; esmi sterega svoei golovy
poh[v, wto na mene lixo myslit;fi. I knqz; velikyi Qgailo229
velikomu Vitovtu i dqdi svoemu, velikomu knqz[ Kestuti[, wto
nikoli protivu ego ne stoqti, a v;se u voli ego byti vo vsem;.
Knqz; velikyi Kestuti otpusti ego so matiri[ i so brati[, i
so skarby, i so vsim; ego. I knqz; velikyi Qgailo poide Kreivu.
Knqz; veliky Vitovt230 provodit; ego do Kreiva, i knqz; velikyi
Qgailo poidet; is Kreva ko Vitebsku. A kak; sqde knqz; velikyi
vo Vilni, Kestutei powlet; 2 heloveky k Poloc;ku, odnogo u
rat;, a drugogo k gorodu. I polohane vozradovalisq, kliknuli na
rat;, i l[di rat;ni otstupili ot Skirigaila i powli k Vil;ni k
velikomu knqz[ Kestuti[. A knqz; Skirigailo powel; u Nem;ci
u Lifqnty s malymi slugami. I knqz; pak; velikyi Kestutei
poi det; ko Sverskomu231 Novgorodku, a232 knqzq Korbutiq, a
syna svoego, knqzq vilikogo Vitovta, ostavil; v Litve. A idq
ko Siverskomu Novugorodku velit; Voidila obesiti, a knqz[233
veli vsemu233 i Qgailu s Vitebska poiti '; bylo s nim;. To
pak; velikyi Qgailo pravdu naborzde zagubil;, tam; ne powel;,
a nagovoril; mestit;234 velikyx234 i Ganulevu had;, i zaseli
Vilnu. A knqz; velikii v tovr≠mq Vitovt235 vo Trocox byl;, i
knqz; velikii Qgailo iz Vitepska so vsimi pri'inet; k Vilni.
I knqz; veliky Vitovt235 powlet; ko Siverskomu Novgorodku ko
otc[ svoemu s to[ vesti[. A nemci pak; pruskii uslywavwi
taq d≠la, i marwalko pruskyi poidet; rati[ k velikomu knqz[
Qgailu velmi naborzde. A kak uslywav to knqz; veliky Vitovt;,
hto pruski nem;ci k Vilni i k Trokom; idut;, a k;nqz; velikyi
Qgailo iz Vilni ko Trokom; 'e idet; rati[ snimatisq s nimci,
on; poidet; ko Gorodnu i so Trokov so mater;e[. A kak pristu-
pili ko Trokom; knqz; velikyi Qgailo, i Troky dadutsq emu.
I knqz; velikyi Kestutei k Gorodnu ii236 k synu svoemu, tuto
naidet; i 'enu svo[ i powlet; ei ko Beresti[, nadiqsq na knqzq
Qnuwa mazovskogo, zqtq svoego, a sam; poidet; vo "emoit;, a
syna, knqzq velikogo Vitovta, ostavit; v Gorodne.
Knqz; pak; Qnuw;, zqt; ego, zabyv dobra pride knqz[ velikomu
Qgailu. I se per=vo% lixvqnty rat; na pomo]; prixodili knqz[
Skirigailu k Poloc;ku, a potom; s marwalkom; pruskaq rat; k
Trokom; prixodila, a to v'e v tretie lixvinqskaq rat; i s nim;
'e prixodila. to u'e znaky tye vywli, wto s nim; zaodno sto-
qli protivu velikogo knqzq Kestutiq. I vystupit; na boi knqz;
veliky Kestutei so synom; svoim;, knqzem; velikim; Vitovtom;,
protivu velikogo knqzq Qgaila. I kak; newowedwm;sq pol;kom; za
tri ili za hetyry streleniq, pri'enut; knqzi i boqre ot knqzq
velikogo Qgaila do knqzq velikogo rati Kestuteevi, pohnut;
pytati velikogo knqzq Vitovta, wto byxom; pogovorili s nim;.
Pohnut; govorixi velikomu knqz[ Vitov=tu% ∞Knqz; velikyi
Qgailo poslal; nas k tob≠, wtoby esi ued;nal; nas; so otcem;
svoim;, wto byxom; der'ali svoe, a vy by svoe, a bo[ by me'i
nas; ne bylo, a kroviprolitiq ne vhinolosq237. Ty by pri≠xal238
ko bratu svoemu, knqz[ velikomu Qgailu, a my pravdu daem;,
wtoby tob≠ histo otexati v rat; svo[, ahei by me'i vas; byl;
dobryi konec;fi. Knqz; velikyi Vitovt otve]al;% ∞Pravdu u vas;
beru, wtoby tako'e knqz; Skirigailo semo pri≠xal;, a tako'e
by pravdu dal;, i q vyedufi. I oni poslali ko knqz[ Skirigailu,
i knqz; Skirigailo tako'; pravdu dal velikomu knqz[ Vitovtu,
kak; i ony. Knqz; veliki Vitovt po≠xal; k velikomu knqz[ Qgailu
i k ego rati, a polkove stoqt;, me'i sobo[ ne pohina[t; nihego.
I knqz; velikiy239 Qgailo pohnet; prositi velikogo knqzq Vito-
vta, ∞wtoby esi me'i nas uednal i krovoprolitiq by ne bylofi.
I knqz; velikyi Vitovt; pravdu vzql; v nego, u knqzq velikogo
Qgaila za otca svoego, wto otc[ ego, velikomu knqz[ Kestuti[,
s=exavsq i opqt; histo roz;≠xatisq. A e]e rehe knqz; velikyi
Vitovt; knqz[ velikomu Qgailu% ∞E]e, brate, powli Skrigaila,
wtoby on; a i q a v=hinili byxom; pravdu otc[ svoemu, i'e by
emu histo prixoditi i opqt; ot≠xati v rat;, a knqz; by Skri-
gigailo ot tebe dal pravdufi. I knqz; veliki Vitovt so knqzem
Skrigalom pridut; ko otcu svoemu, ko knqz[ velikomu Kestuti[,
v rat;, i dast; pravdu otc[ svoemu ot knqzq velikogo Qgaila, i
knqz; Skirigailo prav=du dast; ot velikogo knqzq Qgaila i ot
sebe. I knqz; velikyi Vitovt so otcem; svoim;, velikim; knqzem;
Kestutiem;, obadva po≠de v rat; ko Qglu240, nadiqsq na tyi pra-
vdy. Knqz; 'e velikyi Qgailo perestupil, molvit;% ∞Po≠d; k;
Vilni, tamo dokonhaem;fi. A v tom;, nihego ne pohinavwi, ostali.
I kak; k Vilni po≠xali, knqzq velikogo Kestutiq, dqdu svoego,
okovav, ko Krevu poslali i vsadili vo ve'[, a knqzq velikogo
ostavili Vitov=ta e]e vo Vilni. I tamo vo Kreive pqtoi no]i
knqzq velikogo Kestutiq udavili komorniky knqzq velikogo
Qgailavy% Prokwa, wto vodu daval; emu, a byli iny, Mostev
brat a Kuh[k; a Lisica "ibentqi. Takov konec; stalsq knqz[
velikomu Kestuti[.
}1382(1383| Po smerti pak; knqzq velikogo Kestutiq powlet; knqz;
velikyi Qgailo knqzq velikogo Vitovta vo Kreivo 'e i so 'ene[
i velit; ego tverdo stereti vo kom;nate. Pom]aq Voidila dvu
vel≠li na kolese rozbiti, odnogo, Vidimonta, dqd[ matki knqzq
velikogo Vitovta, othnq brata matki ego, wto der'al Ulqnu, po-
tom; pak; byla za Monvidom;, a inyx boqr mnogo postinal, pom]
aq togo Voidila. Knqz; pak; velikyi Vitovt sedel; vo Kreive za
tverdo[ storo'e[ v kam;nate, a 'once dv≠ xodili pokladyvati
knqgin[ v kamnatu, polo'iv da von poidut;, a storo'i okolo.
To pak; velikiq knqgini slywav=wi ot l[dei% imet; li knqz;
velikyi Vitov=t dol'ei sed≠ti, ahei tak'e izgada[t;, kak i
nad otcem;. I prigodila emu tak;% kak poidut; 'onki pokladati,
no by emu odnoi 'on=ki vsklati porty da vyiti von so drugo[
'onko[, a toi 'onc≠ ostati by v nego. I on, narediv=sq v odnoi
'onky porty, da za drogo[ vywel;, da ispustitsq iz goroda,
utehet; vo Nem;ci, u Prusi.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
}1383–1385| Su][ 'e emu v Nimcax v Marine gorod≠ v mistra, i
pri≠xawa k nemu mnogi knqzi i boqre litov=skyi, on 'e naha
voevati s pomoh;[ nemec;ko[ Litovsku[ zeml[. A knqz[ velikomu
su][ Qgailu so mater;[ svoe[, veliko[ knqgini[ Ulqno[, vo
Viteb;sku, a brat; ego, knqz; Skirigailo, v Litovskoi zemli u
Trocex;. A velikomu knqz[ hasto vo[]i241 Litov=sku[ zeml[,
a velikomu knqz[ Qgailu i Skirigailu nevozmo';no v'e stati
protivu ego, zan 'e bo u nego sila velika sobralasq.
}1386, pisiec powt[rzy stan posiadania pod 1386| Togda knqz; veliki
Qgailo, perezvav ego so Nemec;, i dal; emu Luhesk; so vse[
Volyn;sko[ zemle[, a v Litov=skoi zemli othinu ego.
}1385| Korolq Kazimira v 'ivote ne stalo, synov v nego ne bylo,
tolko odna dohka, imenem; Qdviga. I nahawa lqxove slati s Kra-
kova ko knqz[ velikomu Qgailu, daby prinql; kre]eniq starogo
Rima i ponql by v nix krolevnu imenem; Qdvigu sob≠ 'eno[ i
stal; by v nix krolem; vo Krakove na vsei zemli Lqdskoi. On
'e, knqz; velikyi Qgailo, zmovilisq iz svoego242 materi[, i s
veliko[ knqgini[ Ul;qno[, i so bratie[ svoe[, i so vsimi knqzi
i boqre Litovskiq zemli, i po≠xav Krakovu, v Lqdsku zeml[.
Tamo 'e sam; krestisq i bratiq ego, i knqzi, i boqre Litovskiq
zemli. I ponql; za sebe krolevnu Qdvigu, i korunovan; byst;
togo korolovstva koruno[.
}1387, zako<czenie tematu kr[la| I ottole nahawa krestiti Litvu v
latynsku[ v≠ru, i prisla arcibiskupa k Vilni v Litovsku[ zeml[,
i togda nahawa kostely staviti po vsei Litov=skoi zemli.
}1385, zima| Toi 'e zimy budu]i korol[ vo Krakove so vsimi
knqz; mi litovskymi i boqre litovs;kimi, knqz; Andr≠i polo-
c;kyi pride s nem;ci lifqnty i so vse[ latyno[243 na Litovsku
zeml[ i povoeval, po';'e mnogo m≠st; i sel, gradom 'i Lito-
vskiq zemli nihego ne vsp≠i, i pak; vozovratisq vosvoqsi. Toi
'e zimy knqz; Svec;slav smolenskyi sovet sotvori so knqzem;
Andr≠em; poloc;kym;% on v Litvu, a knqz; Svetislav ko Orwi.
Na miru mnogo zla sotvoriwa xrestqnem;, ne helov≠hesky i
ni xrestqnskyi muhiwa xrestqn;, i'e ni v poganyx ratex to
ne slywax takovyx muk; muha]e xrestqn;. Sbiraxu i zapiraxu
vo iz;bax i za'igaxu, a drugii veliki xramy ohepy podimaxu
i pl≠nnikov pod steny kladaxu glavami i za'igaxu, a inyq
'eny i d≠ti na kole tykaxu, a inyx muk; nad xrestqny, ix 'e
skaredno ne pisaxom;, qko 'e ni Ontiox sirskyi, ni Ul=qn za-
konoprestup;nyi tex muk; ne sotvori nad xrestqny, gradu 'e
Orwi nihego ne vsp≠wa i paky vozovritisq vosvoqsi. Toi 'e
zimy vo velikoe goveiie naha Sv≠toslav dumati so smolen=sky-
mi boqri na xrestqnskoe krovoprolitie, qko sv≠ripie zv≠rie,
aki ne xrestqne. Poide ko gorodu Mstislavlu i stawa u grada
Mstislavlq, i naha dobyvati i poroky biti grad, a v zeml[
Imstislavsku[ voi pusti, i mnogo prolitiq krovi xrestqn-
skyq. To 'e byst; bogu merzko zr≠ti% zovu]im;sq xrestqnem;,
a brati[ svo[ xrestqn; ne helovehesky, ni xristqnsky muhaxu.
}1386, wiosna| Knqz; 'e veliki Skirigailo, knqz; velikyi Vitov=t
priexavwi z Lqxov ot brata svoego korolq, slywav, qko knqz;
Svqtoslav smolensky pre'e byst; pod Vitebskom, a potom; k
Orwi prixodil, a pod Mstislavlem; stoit;, grad poroky biet;.
I so'alivsq knqz; velikyi Skirigailo, poide so brati[ svoe[,
so velikym; knqzem; Vitovtom; i Kostentinom;, i s Korbutom;,
i so Semenom Lyngvenem;. I pomenuwa slovo bo'ie, e'e rehe%
∞V n['e m≠ru helovek; merit;, otmiritsq emu, a hto poseet;,
to i po';net;. My, rekowa, nikoego zla emu ne sotvorixom;, a
on; s nami v dokonhani buda, perestupiv krestnoe celovanie i
dokonhanie, naw[ zeml[ vo[et; i krov xrestqn;sku[ prolivaet;.
My 'e idem; na nego, nad≠em;sq na boga i xrestqnsku[ silufi. I
pridowa ko gradu Mstislavl[. A knqz[ Svqtoslavu, stoqvwi u
goroda i bivwi poroky grad Im;stislavl; na strasnoi nedeli
v pqt;nic[, qko uslywav knqz; Svqtoslav, qko idet; na nego
knqz; Skirigailo i so bratie[, on 'e ispohi244 voq svoq i poide
protivu im;. Qko istupiwasq polci, bog 'e po Davyda proroka
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
slovu sotvori, e'e rehe% ∞Obratisq bolezn; na glavu ego, i na
verx; ego nepravda snidet;fi. I paky% ∞Rov izryv iskopa, i vpadesq
v nego, e'e sotvoril;fi. Bog pomo'e velikomu knqz[ Vitovtu,
a knqz; Svqtoslav ustremisq na b≠g; i z svoimi knqzmi, i so
boqri smolenskymi, i svoimi rat;mi. Bo'ie[ silo[ tu nemalo
h[do sotvorisq, izbito byst; voi mnogo mno'estvo, knqzei i
boqr. No i samogo knqzq velikogo Svqtoslava ubiwa, syna 'e
ego, knqzq {rq, knqz; veliky Skirigailo isceliv ego ot ran
i priveze ego ko gorodu k Smolensku i k materi ego, velikoi
knqgini Svqtoslavli, i posadi ego na velikom; knq'eni Smo-
lenskom;, zan 'e byst; za knqzem; {rem; d]i storei245 sestry
Skiragailevy. Otwedwi ot goroda Smolenskogo knqz; vlikyi246
Skirigailo i poide vo svo[ zeml[ Litovsku[, i naha knq'iti
vo Trocex, a vo Viln[ poslal; korol starostu svoego lqdskogo.
A knqz[ velikomu Vitovtu togdy der'a][ Luhesk; i vs[ zeml[
Volynsku[, a v Litovskoi zemli othinu svo[. I byst; emu nu-
';no, i'; hego pre'e ne byvalo v Litovskoi zemli, storonam;
vlad≠[];m; velikim; knq'eniem;.
}1390| Togda sv≠t; sotvori so mnogimi knqz;mi i boqry litovskimi.
Togda bo Skirigailu otexavwi k Poloc;ku, knqz; veliki Vitovt
pride k Vilni, xotq zasesti, a knqginq velikaq b≠ Anna tog;da
u Gorodne. Vilnevci 'e togda ne vdawasq emu, zane b≠ togda
pravdu dali korolu Skirigailu. On 'e togda ne vozma Vilni
i poide k mistru i z; svoe[ knqgine[, i so svoimi knqz;mi, i
so mnogimi boqrmi, ottole naha voevati Litovsku zeml[ s ne-
mec;ko[ pomoh[247. I u'e vzql; byl Litovskoi zemli po Veli[
reku, a i Pol=tesk; vdasq emu. I uzril; korol i knqz; velikyi
Skirigailo, qko v'e nevoz;mo';no uder'ati zemli Litov=skyq
pred velikim; knqzem; Vitovtom, i s nemec;kimi silami poide k
Vilni. I strete ego Skirigailo so bratom; svoim Vigontom; i s
litovskimi voi na rece na Veli u gorodka, na m≠ste naricaem≠
Vei]uwky. I stupiv=wim;sq polkom, i bog pomo'e velikomu
knqz[ Vitovtu, i pobe'eni bywa litov=ski voi, i ustremiwasq
na beg248, i pobito byst; mnogo ix. Inyx knqzei i boqr v nqt;stvo
poimali% knqzq Semena Evnuteeviha, knqzq Gl≠ba Sv≠toslavoviha
smolenskogo, knqzq Gleba249 Kostentinovih;, knqzq Ivana Tetu,
Lva Plak;siha, inyx knqzei izymano byst; mnogo. I poide knqz;
velikyi Vitovt taki k gorodu Vilni so svoimi voimi, i ostupqt;
gorod Viln[, i naha dobyvati Krivogo goroda, puwkami biti,
i vzq gorod Krivyi. togda 'e nem;ci ubiwa knqzq Skirigaila
Ol=girdovih;. A lqdskoi zastave, vo Vysokom gorode togda su]i, i
ne pustiwa vo grad; knqzq Korgaila250. Knqz; 'e velikyi Vitovt;
vozma Krivy gorod i zemli izvoeval, paky vozvratisq v Nem;ci.
}1391| Togo 'e l≠ta k velikomu Vitovtu v Nem;ci, v Mar=in; gorod,
pridowa posly iz; goroda Moskvy ot velikogo knqzq Vasiliq
Dmitrieviha, prosq d;]eri knqzq Vitovtovy za velikogo knqzq
Vasiliq Dmitrieviha. Knqz; velikyi Vitovt dast; d]er svo[,
knq';n[ Sofi[, otpusti eq iz Marina goroda, a s ne[ posla knqzq
Ivana Oligimontoviha iz grada Danska. I poidowa vo karabli za
more, i pridowa k gradu Pskovu, oni 'e veliky hti vozdawa im;
i provodiwa ix so hesti[ do grada Moskvy k velikomu Vasili[
Dmitreevih;. Knqz; 'e velikyi Vasilei posla protivu emu so
hesti[ brati[ svo[, knqzq Volodimera Andr≠eviha i knqzq An-
dr≠q Dmitreeviha, inyx knqzei i boqr mnogo.
}1394, zapis nie na miejscu, dalej, pod 1394, powt[rzenie zdarzenia|
Na vesnu knqz; velikyi Vitov=t ide i v=zq zeml[ Podolsku[.
}1392| A knqz[ Volodimeru Olgirdovih[, togda bivwi v Kieve,
i ne vsxote pokory uhiniti i helom; udariti velikomu knqz[
Vitovtu. }od 1392, przez ca=y 1393, do jesieni 1394|
}1394| Toi 'e vesny knqz; veliki Vitovt251 poide vzq grad "ito-
mir i Vruhii, i pri≠xa k nemu knqz; Volidem≠r.
}1394, c.d.| Togo '; l≠ta na osen knqz; vilikii Vitovt vyvede ego
is Kieva i dast; emu Kopyl, a na Kieve posadi252 knqzq Skiri-
gaila. Sam; 'e knqz; velikyi Vitovt poide na Podol;sku[
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
zeml[, a knqz[ Skirigailu poveli iti is Kieva ko Her=kasom;
i ko Zenigorodu253. Knqz; 'e Skirigailo bo'ie[ pomo]i[, ve-
likogo knqzq Vitovta poveleniem; vzq Herkasy i Zvinigorod i
vozovratisq paky ko Kievu.
}1397| Tu 'e paki knq'q]i emu v Kiev≠, byst; 'e nexto Foma,
hernec; Izufov, der'a nam≠snitstvo ot mitropolita u svqtoi
Sofoi na mitropoli hiem; dvore. Posxotevw[ 'e knqz[ Skiri-
gailu exati za Dnepro v lovy, toi 'e pre'erehenyi Foma naha
zvati ego na pir na mitropolihi dvor254. Knqz[ 'e Skirigailu
su][ u nego na piru, az; 'e togo ne sv≠m;, zan 'e b≠x togdy
mlad, no necei glagol[t;, i'e by tot Foma dal255 knqz[ Skiri-
gailu zelie travnoe piti. I s togo piru knqz; Skirigailo tak;
po≠xal; za Dnepr k Milolavihem;256 i tamo razbolisq. Kanon;
kanona Kre]eniq, v subotu, vxa257 v gorod vo Kiev bolen;, bo-
lev 7 dnei, prestavisq v sredu. I ponesosq na glavax ego svq]
ennici, po[]e p≠sni otxodnye, s sve]ami, iz grada Kieva ko
sveti Bogorodici Peherskoi. I polo'en; byst; h[dnyi knqz;
Skirigailo, dobryi, nareheny vo svetom; kre]eni Ioan, podle
groba svqtogo Fedosiq Peher=skogo. Knqz; 'e veliki Vitov=t
uslywav, i'; knqz; Skirigailo prestavisq, i posla knqzq Ivana
Ol=gimontovih; ko Kievu, i da emu der'ati Kiev. My 'e nad
prerehenoe vozvratim;sq.
}wypisy ze smole<skiego rocznika, dotycz'ce lat 1392–1395|
}1392| Kak; vyede iz Nemec; knqz; veliki Vitovt na velikoe
knq'enie, tak; otpusti nqt=ca svoego, knqzq Gl≠ba Svqtoslavliha,
ko Smolensku na velikoe knq'enie, a knqz[ {r;[ Svqtoslavih[
vda gorod Roslavl;.
}1393(94| Knqz[ Gl≠bu sedq]i vo Smolenste i naha ne v posluwani
byti velikomu knqz[ Vitov=tu. Knqz; 'e vilikyi Vitovt posly
svoq slawa o spravlenii, on; 'e ne vsxote ispravitisq. Togda
knqz; veliki Vitovt poide so vsimi silami ko gorodu Smolensku,
tako vdast; emu Gl≠b i z gradom; Smolenskym;. Knqz; 'e veliky
Vitovt vda grad Smolenesk; der'ati knqz[ Mantu258 i Vasili[
Boreikovih[, a knqz[ Gl≠bu vdast; gorod Polony. Sam; 'e knqz;
veliky Vitov=t vozovratisq v Litovsku[ zeml[.
}1394| Na tu 'e zimu posla knqzq Semena Lyngvena so mnogi-
mi rat;mi i smolen;skymi ratmi na knqzq Olga rezanskogo. I
spleniwa mnogoe mno'estvo Rezanskya zemli, i vozvratiwasq s
pob≠do[ vosvoqsi. Togda 'e b≠ zima velmi studena.
}1394(95| Toi 'e zimy na vesnu pri≠xal knqz; 'e velikyi
Vasilei Dmitreevih; moskovskyi ko h;][ svoemu, vilikomu
knqz[ Vitovtu, vo Smolenesk; vo velikoe gov≠nie. I uhti knqzq
velikogo Vitovta mnogimi darmi% hep;mi zolotymi i poqsy zo-
lotymi, i sobolmi, kamkami i sudy zlatymi, i baxmaty. I knqz;
'e velikyi Vitovt zqtq svoego, velikogo knqzq, uhti i udari
raz;lih;nymi darmi% sa'enymi porty i dorogimi oksamity, i
mnogocennymi kam=kami, i ginw;ty vo sedlex zolotyx snastex,
h[du dostoinyx, i otpus;ti ko gradu Moskve s veliko[ hesti[,
a sam; po≠de k Litvi.
}historia Litwy na Podolu, tzw. Kronika Podola|
Koli gospodar byl na Litovskoi zemli knqz; veliky Olgird i,
wed v pole s litov=skim; voiskom;, pobil; tatarov na Sin≠i
vode, trex bratov% knqzq Xohebiq a Kutlubugu259 a Dmitreq. A
to si tri braty, tatarskya knqzi, othihi i ded≠hi Podolskoi
zemli, a ot nix zav≠dali vtamoni a boiskaki, priez;dq[hi ot nix
utamon=v, imyvali is Podol=skoi zemli dan;. A brat; velikogo
knqzq Olgirdov der'av Nov=gorodn260 Litovskyi, knqz; Kor=qt;,
a v nego byli hetyri syny% knqz; {r=i a knqz; Aleksandro,
knqz; Kostentin, knqz; Fedor. Ino tyi knq'qtq Kor=qtevehi
tri braty% knqz; {r=i a knqz; Aleksandr, knqz; Kostentin i
knqz; Fedor so knqzq velikogo Olgirdivym prezvoleniem; i s
pomohi[ Litovskiq zemli powli v Podolsku[ zeml[. I togdy v
Podolskoi zemli ne byl; ni odin gorod ni derevom; rublenogo,
a ni kamenem budovanogo. I togdy tye knq'qta Korqtovihi priw-
li v Podolsku[ zeml[ ot tatar, i boskakom; vyxoda ne pohali
davati. I na pervoe nawli sob≠ tver'[ na rec≠ na Smotriti, a
v drugom; m≠ste byli hernici v gore, i v tom; m≠ste naredili
gorod Bakotu. I lovqhi v lovex prigodilosq im; tak% ugonili
mnogo olenei v tot ostrov, kd≠ nyn≠ Kamenskoe m≠sto le'it;.
I posekwi l≠s; gorod murovali Kamenec;, a is togo vsi Podol-
ski gorody umurovali i vs[ zeml[ Podolsku[ oseli. I zatym;
“uznal”261 polsky korol; Kazimir Lokot=kovih;262, wto ix tri
braty Korqtovihi na Podol;skoi zemli, a l[di mu';nyi, i on
prislal263 k knqz[ Kostentinu kgleitovnyi listy, so veliko[
tver=dosti[ i prosq ego, wtoby k nemu pri≠xal;. A umysliv
toe sob≠ i svoimi pany, wto v nego syna ne bylo, tolko byla
odna doh;ka, zaxotel; za nego dohku dati. I knqz; Kostentin na
klegiitovnyx listex k pol;skomu korolu ≠zdil, i tam kak; sq
emu posmotr≠lo, ne poxotel k toi v≠re pristupiti, i opqt; na
tyx 'e list≠x264 otexal265 do Podol=skoi zem;li i na svoem;
gospodar;stve umerl. A knqzq {r=q voloxove vzqli ego sob≠ vo-
evodo[ i tamo ego okormili, a knqzq Aleksandra tatarove ubili.
A zd≠ brat; hetver;tyi, knqz; Fedor Korqtovih;, Novgorodok
der'al. I uslywal to knqz; Fedor, wto bratii ego v Podolskoi
zemli ne s;talo v 'ivote, i on, wed vo Podolsku[ zeml[, zasel
Podolsku[ zeml[. A v tyq l≠ta knqz; velikyi Vitovt gospoda-
rem; stal na Litovskoi zemli, i Podol=skaq zemlq ne xotela
byla powluwna byti knqzq velikogo Vitovta i Litovskoi zemli,
kak 'e pred tym posluwna byla. I k;nqz; velikyi powel so
vsimi silami litovskymi k Podoli[. I to vslywal knqz; Fedor
Korqtovih;, vybegl is Podolskoi zem;li ko Ugrom;, a gorody
osadil voloxi, i vgorskyi knqz; Fedoru pomoh; dal. A knqz;
veliki Vitov=t pervoe priwed ko Brqslovl[, i vyma Braslovl
priwel ko Sokolc[, i Sokolec; vynql, i priwel ka Kemenc[ v
nohi, i Kamenca dobyl, a potom; Smotrih; vynql; i Skolu, i
Herlenyi gorodok;, i vsi gorody pozasedal. I voevodu knqzq
Fedora, wto na tyx gorodex, na imq Nestisa, vynel, i po vsim;
gorodom; knqz; velikyi Vitovt svoi starosty posa'al;. A dobyl
litovskimi silami, a nikto emu ni s kotoryx storon ne pomogali.
Togda pak korol pohal; prositi knqzq velikogo Vitovta, rekuhi%
∞Milyi brate, dal tob≠ bog, dobyl esi Podol;skoi zemli, uhini
mi tu[ hest;, dai mi Podol=sku[ zeml[fi. Knqz; veliki Vitovt266
dal Podolskoi zemli polovinu korol[ u dvadcati tisqhex, dal
Kamenec; a Smotrih;, i Skalu, a Her=lenyi gorodok, a Bokatu,
a na inyx na vsix Podolskyx zemlqx i gorodex knqz; veliki
Vitovt svoi starosty posa'al, na Brqslovli q na Sokolci i na
Benici. A korol v tye gorody vo dvadcati tisqhex panu Spyt;ku
zastavil, i koli knqz; velikii bil=sq na tatar=skom; poboi]
i, a pan; Spytko prixodil na pomoh; velikomu knqz[ Vitovtu,
i togdy pana Spyt;ka ubili tatarove, a pani Spytkovaq stala
vdovo[, a d≠ti maly. I korol pohal prisylati velikomu knqz[
Vitovtu, rekuhi, wto ∞esi nam; “dal”267 polovic[ Podol=skoi
zemli vo dvadcati tisqhex p≠nezex, my dali byli vo dvadcati '
tisqhex panu Spyt;ku, i pani Spyt;kovaq vdov≠la, a d≠ti maly,
a ot tar268 zemli toi nekomu boroniti.
Otdai dvadcat; tisqhei p≠nezei, a gorody opqt; poberi za sebefi.
I knqz; velikyi poslal korolu269 sorok tisqhei na imq panom;
Nemirom a Dmitriom Vasil=evihem;, luc;kym boqrinem;, a gorody
svoq opqt; poimal za sebe i starostu svoego posadil, dvorenina
svoego Granovskogo. A pod Granovskim; dal panu Petru Montiki-
grdovih;270, a pod panom; Petrom dal panu Didikgoildu. Potom;
dal panu Didikgldu Smolenesk, a panu Dol=kgirdu Podol;e dal.
Pan 'e Dol=kgir=d starostil na vsix tex gorodex na Podol=i i
do velikogo knqzq Vitovta smerti, a kak knqzq velikogo Vitovta
v 'ivote ne stalo i, pri≠xavwi lqxove, pana Dol=kgirda iz go-
roda is Kamenca sozvali na radu k sob≠ i do rady ne dopustivwi
samogo inqli i og;rabili, i Kamenec; zas≠li, i vse toe zabrali,
wto Podol=skoi zemli der'at;.271
Na tym r"kopis ko<czy si"; w Po=n. sobr. russ. ltpsej& urywa si".
Nie urywa si", lecz ko<czy – jest to ca=o>:, jak wskazuj' inne wersje,
zawieraj'ce tzw. kronik" Podola ]ta cz">: jest tam w='czona\.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
PRZYPISY 60. tak w r"kopisie; Ingwarow
1. tak w r"kopisie 61. tak w r"kopisie; brat
2. tak w r"kopisie; Ioanna 62. litery «sti» dopisane nad linijk', tym samym charakterem,
3. w innych latopisach dalej& i tako ubien byst lecz innym atramentem
4. w Nowogr. pierwszej& Maria Szwarnowa 63. tak w r"kopisie
5. tak w r"kopisie; w innych Gze 64. tak w r"kopisie
6. tak w r"kopisie; w innych& Aleksandr Newskyi 65. dalej w r"kopisie przerwa; w Nikiphor. dalej relacja(rzecz
7. tak w r"kopisie; plenienia o “wzi"ciu” ]zdobyciu\ W=adimira ]na(Kla{mie\ przez Tatar[w
8. tak w r"kopisie; w innych& 318, litera «i-i/e ^ 8» opuszczona, 66. tak w r"kopisie
i dalej opuszczone& od Aleksandra do Narodzenia Chrystusa – lat 333 67. w r"kopisie w miejsce «psi ^ 700» widnieje «p-pokoi ^ 80»
9. z=y opis w r"kopisie, poprawiony wg Nowogr. pierwszej 68. tak w r"kopisie
10. w r"kopisie 6067; «t-twierdo ^ 300» opuszczone 69. napisane na marginesie z odno>nikiem
11. tak w r"kopisie; w Nikiphor. po biele wierici 70. w Nikiphor. wes lub wies ]wsze, wszystek\
12. tak w r"kopisie; w Nikiphor. Umre Rurik i predast knia/enie 71. w Nikiphor. po 7
13. tak w r"kopisie; w innych& roda ]rodu\ 72. tak w r"kopisie
14. w r"kopisie 6089; «t ^ 300» opuszczone, poprawione wg Nikiphor. 73. w r"kopisie 6646
15. tak w r"kopisie; opuszczone «ja» w innych& prija ]przej'=\ 74. w r"kopisie 6648
16. opuszczone& lat 33, od pierwszego roku Swiatos=awa 75. «ie» przerobiopno z «o»
17. z niedok=adno>ci' roku; Rosja chrzczona 988, 9-te lato orientowane 76. w Nikiphor. p=kow
na rok 980 – pocz'tek w=adania W=odzimierza, jak mniemamo po wiekach, 77. w Nikiphor. I/erskoi
i tak obliczone ]W=odzimierz pocz'= w=ada: w 979 roku\; wskaz[wka 78. w Nikiphor. us=ysza szum
kiedy owe obliczenie wykonano – po up=ywie setek lat. 79. «der» dopisane nad linijk'
18. roku 1044, wynika z obliczenia& 988 % 56 80. tak w r"kopisie& nad rimlany; Rzymianie to Niemcy
19. tak w r"kopisie; opuszczona liczba lat, w innych& }lat| 23 – roku 1066 81. w Nikiphor. toporom
20. lat 87 orientowane na 1131 ^ 1044 % 87 82. w Nowogr. 4-tej dalej& stracha
21. b[j nad Ka=k' wzi"ty – z b="dem 5-ciu lat – z Ipat. ltpsi, jako 1224; 83. nad «e» p[= wytarta litera «ch»
liczba lat 20 orientowana jest wi"c na zdobycie Konstantynopola 1204, 84. «mi"kki znak» przerobiony z «o»
przez krzy/owc[w, nie Kijowa, a st'd – id'c dalej do ty=u& 85. w Nikiphor. jazwni
1204 – 86 ^ 1118 ]druga redakcja Powie>ci wremiennych let\ 86. w Nikiphor. na <
22. tak w r"kopisie; Dani=o 87. w Nikiphor.& mno/estwa wielblud ego i rzanija }r-z| glas stada ego.
23. tak w r"kopisie; Ioana Nowogr. 4-tej& mno/stwa rwe<ja wieloblud ego
24. tak w r"kopisie; w Nikiphor. s otrawoju ]z trucizn'\ i r/ania ot g=as stad koni ego;
25. tak w r"kopisie zdanie charakterystyczne wo=y<skiej ltpsi 1288 ˘ Ipat. 1428
26. gr. Demeter ˘ Demetrios, OE 88. w r"kopisie 6649
27. w Ipat. ltpsi& u >wi"tego Mamy ¯ Mam ]imi" m"/czyzny\ 89. w r"kopisie 6650
˘ w Supra>l. u starszego Papy ]Ojca\... 90. w r"kopisie 6654
28. tak w r"kopisie& s cerkwi – bez sensu; w Nikiphor. carewym ]cara\ 91. w r"kopisie 6655
29. tak w r"kopisie; w Nikiphor. najat /e ]naj'= wi"c ¯ na-jem(j"cie\ 92. litera «p-pokoi ^ 80» wielce nier[wno przeprawiona w «psi ^ 700»
30. tak w r"kopisie& Dwierech ]Drzwiach ¯ drzwi\; 93. litera-cyfra «a-az ^ 1» przerobiona z «p-pokoi ^ 80»
w Nikiphor. Derewiech ]Drewlanach; plemi" w zlewni rz. Prype:\ 94. w r"kopisie 6703
31. w r"kopisie 6055, litera «ou-uk ^ 400» opuszczona 95. w Nikiphor. zdarzenie to datowane 6821 }1313|
32. tak w r"kopisie; w Nikiphor. ot ]od\ co bardziej wiarygodne
33. w Nowogr. czwartej& im 96. w Nikiphor. Tokta
34. tak w r"kopisie; w innych Wruczaj ]Owrucz\; 97. w Nikiphor. po=onisza
Wruczaj ˘ Druck ˘ w Drucku, bo – by: mo/e – w Drucku by= pisany 98. przed «Togo» ]tego\ wytarta litera «i»
35. w Nowogr. czwartej& e/e bo by=a pr e/e czerniczoju ]bo uprzednio by=a 99. tak w r"kopisie
zakonnic'\, “czernica” opuszczona, wpisana dalej, ˚odno>nik 36 100. w r"kopisie 6843
36. s=owo to – “czernica” – powinno by: w ko<cu poprzedniego paragrafu, 101. dalej zatarty wyraz «knia{»
/e /ona Jaropo=ka by=a uprzednio “czernic'” ]zakonnic'\, tam opu>ci=, 102. nie ma w r"kopisie
przypomnia= sobie, lub zauwa/y= po niewczasie – tu nie na miejscu 103. tak w r"kopisie
37. tak w r"kopisie; waragi ]Waregi\ 104. w r"kopisie& posa posady
38. litery «ne» dopisane nad linijk' 105. «ja» przeprawione z «i»
39. tak w r"kopisie; ludmi ]lud{mi\ 106. tak w r"kopisie
40. tak w r"kopisie; wojewodie 107. tak w r"kopisie
41. prija{< ]przyja{<\ – s=owo bia=orusko-polskie, ˚Druck, tam ltps pisany 108. tak w r"kopisie; oczywi>cie& niedelu
42. tak w r"kopisie 109. tak w r"kopisie; w Akadem. Wo=odimeri
43. tak w r"kopisie 110. w Nikiphor. proczjaja
44. «c» przerobione z «cz» 111. w Nikiphor. /ez=
45. tak w r"kopisie; braku ]zwi'zku ma=/e<skim, po >lubie\ 112. tak w r"kopisie; a Akedem. nie
46. tak w r"kopisie; priwo/aachu 113. w r"kopisie 6860
47. w Wyszogrodzie – opuszczone – 300 114. tak w r"kopisie; na niem
48. w r"kopisie 6089; litera «ou-uk ^ 400» opuszczona 115. tak w r"kopisie; w Akadem. moskowskie
49. w r"kopisie 6499 }991|; Rosja przyj"=a chrzest 988, st'd poprawka 116. tak w r"kopisie
50. w Nikiphor. stenu ]>cian"\ 117. tak w r"kopisie; s cze=obitiem
51. w Nikiphor. ikoni miediany 118. w Nikiphor. Rodnie
52. w Nikiphor. Izas=awa 119. tak w r"kopisie
53. w r"kopisie 6467 120. w Nikiphor. pobiedisza
54. w Nowogr. 4-tej& Wo=yniu 121. tak w r"kopisie; i
55. tak w r"kopisie 122. w r"kopisie 6080
56. po «f-fert ^ 500» dwie zatarte litery-cyfry, wstawione wg Nikiphor. 123. w Akadem. dekabra 30
57. w r"kopisie 6047, poprawiono wg Nikiphor. 124. w r"kopisie 6081
58. w r"kopisie 6049, poprawiono wg Nikiphor. 125. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony
59. w r"kopisie 6645, poprawiono wg Nikiphor., kolorem cynober ]czerwonym\ z «mi"kkiego znaku»
cynobrowa ]czerwona\ litera-cyfra po 6000 wykre>lona, 126. w Nikiphor. da
za ni' wstawiona litera «p-pokoi ^ 80», nast"pnie «ch,m,e ^ 645» 127. w r"kopisie 6083
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
128. w r"kopisie 6084 200. «t» przerobione z «o»
129. w r"kopisie 6085 201. «po» dopisane nad linijk'
130. w r"kopisie 6086 202. w Nikiphor. Michai=a wiazemskogo Lwowicza
131. w r"kopisie 6088 203. w S=uckim nie moszczno
132. tak w r"kopisie 204. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»
133. pierwsze «a» przerobione z «o» 205. tak w r"kopisie; u
134. «sied» dopisane nad linijk' 206. tak w r"kopisie, w S=uckim takowo mi sja
135. w r"kopisie dwukrotnie «i za nimi» 207. «e» napisane po wytartej literze, za ni' jeszcze «o»
136. na marginesie z odno>nikiem& Wo=odira 208. tak w r"kopisie, w S=uckim tureckii
137. tak w r"kopisie; wsia 209. «szcz» przerobione z «/»
138. w r"kopisie 6093 210. «u» przerobione na «o»
139. w r"kopisie 6095 211. w r"kopisie 6045
140. «ko» dopisane nad linijk' 212. litery «uk» wpisane na wytarte miejsce
141. tak w r"kopisie; Wiatku 213. «=a» dopisane nad linijk'
142. w Nikiphor. promcze s=owa 214. «ie» przerobione z innej litery
143. tak w r"kopisie 215. dalej wytarte s=owo
144. «a» przerobione z innej litery 216. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»
145. nad tymi s=owami cynobrowe ]czerwone\ kreski, 217. tak w r"kopisie
najwyra{niej – oznaczaj'ce s=owa zbyteczne 218. w Akadem. hen}wara| ]stycznia, januara HJ, AE\
146. tak w r"kopisie; Ustiugu 219. na odwrocie karty p[{niejsze zapisy w j. polskim i =aci<skim,
147. w Nikiphor. smole<skyi, co odpowiada rzeczywisto>ci poprzedzaj'ce opis roku 6953 }1445|
148. tak w r"kopisie; poboiszcze 220. «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»
149. w Nikiphor. kniazei 50 221. tak w r"kopisie
150. «ie» przerobione z «o» 222. litery «Olgir» wpisane w wytarte miejsce
151. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego» 223. «ie» przerobione z «y»
152. w Nikiphor. a po za/itiem 224. tak w r"kopisie; nam
153. «kniazi 10» napisane po wytartych literach 225. tak w r"kopisie; sestroju
154. kreski nad drugim s=owem «plenienie», 226. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»
najwyra{niej – oznaczaj'ce s=owo zbyteczne 227. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»
155. w Nikiphor. predro/ati, a po 228. pierwotnie «wstaju», nast"pnie «ju»
156. nad tymi s=owami zygzakowata linia przeprawione w «i» i dopisane «ajusja»
157. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego» 229. w Wile<skim dalej& uradowa=sja wielmi priezdu
158. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego» kniazia wielikogo Witowta i prawdu dast
159. «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego» 230. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»
160. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego» 231. tak w r"koposie
161. w Nikiphor. Odoew 232. tak w r"kopisie; na
162. w Nikiphor. Edigei 233. tak w r"kopisie; kniaziu wielikomu
163. w Nikiphor. Perejas=awl 234. tak w r"kopisie; miesticz }mieszczan| wilenskich
164. w Nikiphor. i do Tferskogo 235. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»
165. «n» przerobione z «l» 236. tak w r"kopisie; idiet
166. po «pristawisja» litery «weli» wykre>lone czerwonym atramentem 237. tak w r"kopisie
167. «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego» 238. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»
168. w Nikiphor. korolu i Witowtu 239. tak w r"kopisie
169. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego» 240. tak w r"kopisie; Jagai=u
170. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego» 241. tak w r"kopisie; wojujuszczi ]wojuj'cy\
171. w Nikiphor. oczinie 242. tak w r"kopisie
172. «twardy znak» przerobiony z «o» 243. tak w r"kopisie; =atygo=oju
173. w Nowogr. i Akadem. Andrei Ioanowicz 244. tak w r"kopisie; ispo=czi
174. w Nikiphor. Samsona czestiju na seni ]na saniach\ 245. tak w r"kopisie; starszei
175. dalej dwa s=owa, wykre>lone na cynober, i nast"pnie wytarte 246. tak w r"kopisie
176. w r"kopisie ogo 247. po drugim «o» wytarta litera; litera «cz» nad linijk'
177. w r"kopisie ogo 248. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»
178. litery «Dmitre» napisane na marginesie z odno>nikiem 249. w Wile<skim Wasilija
179. litera «p» napisana nad linijk' 250. tak w r"kopisie; Witowta
180. w r"kopisie S. AO. KS 251. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»
181. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego» 252. dalej wykre>lone litery «na»
182. w S=uckim czas 253. tak w r"kopisie
183. «e» dopisane nad linijk' innym charakterem 254. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»
184. «ie» przerobione z «o» 255. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»
185. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego» 256. tak w r"kopisie
186. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego» 257. tak w r"kopisie
187. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego» 258. u Krasi<skiego& Jamantu
188. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego» 259. na marginesie innym charakterem i innym atramentem& Kot=ubugu
189. w Nikiphor. god 260. tak w r"kopisie
190. litera F przerobiona z ChW ]Chwaliskoe\ 261. w r"kopisie uzna= niet
191. tak w r"kopisie; Witowt zmar= 1430.10.23 262. tak w r"kopisie
192. w Nikiphor. i Odoewskyi 263. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»
193. w Nikiphor. niepriateli 264.«ie» przerobione z «i»
194. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego» 265. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»
195. tak w r"kopisie; drugyi raz 266. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»
196. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego» 267. nie ma w r"kopisie
197. tak w r"kopisie, w Nikiphor. i Akadem. Me<sku 268. tak w r"kopisie; tatar
198. w Akadem. Ruskuju, w Nikiphor. Ru>kuju ]«s»z mi"kkim znakiem\ 269. litery «orolu» wpisane na wytarte miejsce
199. tak w r"kopisie& na rece; w pierwowzore zostawione miejsce 270. po «monti» widnieje kropka
na wpisanie nazwy rzeki, w odpisach puste miejsca opuszczano 271. na tym r"kopis ko<czy si"; w Po=n. sobr. russ. ltpsej& urywa si"
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
Origo regis Jagyelo et Wytholdi ducum Lithuanie nobiscum quomodo priuaret te tuis bonis, vt ipsa adipiscatur et cum
poz. lit. 0001-17.7 lub 0001-35.6
Aput ducem magnum Lithuanie Gediminum erant septem filii.
Primus et senior Montiwid, secundus Narimuth, tercius Olgerth, pater
domini regis, quartus Iwenynti, quintus Kyestuti, pater domini magni
ducis Wythowdi, sextus Koriath, septimus Lubarth. Montiwido suus
pater dederat bona ista Bernow1 et Slonym, Narimutho Pynsk. Olgerdo
patri domini regis Crewa. Sed quia dux wytersky2 prolem non habuit
masculinam, assumsit eum ad filiam suam vnicam, Wythewsko post
eam recipiendo. Yewyntham autem locauit in Wilna in Magno ducatu.
Gyesthutho patri domini ducis Wythowdi donauit Troky, Coriatho No-
wogrodek, Lubarthim assumsit dux wladimiriensis ad filiam suam, cum
qua dedit Wladimiriam, Luczko et terram dictam Volnyczska3. Olgerth
pater domini regis et Kyestruch, pater domini ducis Wythowdi, erant in
magna dilectione et vnitate et condixerunt inter se fratres, dux magnus
Olgerth et dux magnus Kyersthuch, quomodo ipsum de hinc deponere
possent vt vnus illorum duorum succedat, et condicon4 inter se termi-
num et diem fecerunt, quibus ad Vilnam venire et castrum occupare et
capere sub fratre ipsorum duce m. Jewyntho. Tunc m. dux Olgerth de
Wythewsko non potuit ad eundem terminum venire Vilne condictum.
Dux autem m. Kyerstruki veniens festine ad Vilnam castrum ipsum
intrauit. Dux vero m. Jewynthi exiliens de castro fugit in valles et mon-
tes. Et ibidem infrigidatur pedibus. Capientes eum duxerunt ad fratrem
suum ducem m. Kyerstruky, qui, expectans fratrem suum seniorem
ducem Olgerth, posuit eum sub custodia. Et in occursum fratri suo duci
Olgyerth destinauit cursorem& quod illam Villnam occupauit et fratrem
suum ducem m. Jewynthi cepit obuiatque ille cursor in Crewa. Dux m.
Olgert eo celerius applicat Vilnam, ad fratrem suum Kyerstruchi venit,
qui dicit fratri suo duci Olgerdo& «Tibi licet esse in Vilna m. ducem,
quia es senior frater et tecum in vnitate viuo». Et locat eum in magno
ducatu Vilne, Yewynto vero dederunt Zaslaw. Et concluserunt inter se
fratres dux Olgyerth et dux Kyerstruch& quod fratres omnes obediant
duci Olgerdo. Et aliquos districtus inter se diuiserunt et hoc eciam inter
se concluserunt, vbicumque aliquid acceperint, puta& ciuitates, castra
aut districtus, id per medium diuidere et esse concluserunt mutuo in
vita in magna caritate, placencia, dilectione et fidem inter se super eo
ceperunt& nulli in vita de alio male cogitare. Et ita fuerunt vsque ad
terminum vite in hac vita.
Item aput magnum ducem Olgerth erant filii XII. Et apud magnum
ducem Kyerstruchi VII erant filii. Et inter omnes filios placuit duci
Olgerdo dux Jagello, duci autem Kyerstuchi placuit dux Vitoldus. Et
condixerunt circa vitam eorum, quod ipsi essent in eorum locis, puta, in
magnis ducatibus, post vitam eorum. Qui duo videlicet m. dux Jagello
et dux Wytoldus similiter circa patres eorum in magna societate erant.
Postremoque dux Olgerth moritur et dux m. Kyerstuch non deserens
verbum fratris sui Olgerdi sicut circa vitam eius fuit secum in vnitate.
Et tenebat5 quod m. dux Vilnam5 filium eius ducem m. Jagello. Et
veniebat similiter ad consilia ad eum sicut ad fratrem suum seniorem
venire consueuerat. Quidem autem fuit aput ducem m. Olgerdi sews6,
wulgariter chlop dictus, Woydilo primum in pistorem deputatus.
Et fuit pistor; postea constituit eum lectum facere et aquam por-
rigere sibi ad bibendum demumque placuit sibi et dedit sibi Lidam
tenere et dilexit eum fecitque eum crescere in magnum. Postea autem,
post vitam ducis Olgerdi duobus aut tribus annis preteritis, dux m.
Jagello exaltatur multum alte. Et dabit sibi in vxorem sororem suam
germanam ducissam Mariam, que postmodum erat data duci Daud, in
quo m. duci Kyerstrucho multum magnain displicenciam et dolorem
intulit, quia neptem suam et sorrorem ipsius serwo suo dedit. Hic
Woydilo in magna potestate apud ducem m. Jagello. Et cepit cum
Theuthonicis conuenciones celebrare. Et litteris se inscribere contra
ducem Kyerstruchi. Quidem autem fuit astorodensis comendator dic-
tus Smydsten. Hic fuit compater m. duci Kyerstruki, de fonte autem
baptismi leuauit filiam suam consortem ducis Mazowie domini Janusii.
Hic comendator referebat duci Kyerstrucho& «Tu nescis hoc, quomodo
dux Jagyello mittit ad nos sepius Woydilonem. Et iam inscripsit se
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
sorrore ducis m. Jagellonis». Dux autem Kyersthuk sciens, quod dux
m. Witowdus bene viuit cum duce Jagello, cepit querulare coram fiiio
duce Witowdo& «Tu secum bene viuis. Et ipse iam se inscripsit cum
Theutonicis contra nos». Dux Vitoldus respondit patri suo& «Non credo
forte hoc non est, Quia ipse mecum bene viuit, forte michi reuelaret».
Postea signum magnum factum est& dux Jagello dederat fratri suo
Sergallo. Poloczko, et polocenses eum suscipere noluerunt. Dux vero
Jagello direxit exercitum suum omnem Lithvanicum et Ruthenicum
cum fratre suo duce Sergallo in Poloczsko. Et ex alia parte magister
Liwonie venit cum suo exercitu contra Poloczsko. Dux enim Kyer-
struch iterum conqueritur coram filio suo duce Wythowdo lacrimando
contra ducem Jagello et dicens& «Ecce, Woydilony sorrorem dedit in
consortem neptam meam et a Theutunicis est intimatum quod cum
ipsis contra nos se inscripsit. Et ecce tercium& cum nos bellamus cum
Theutunicis, cum ipsis ipse Poloczko expugnauit. Iam autem manifestum
est quod ipsi ad plenum vnum sunt cum Theutunicis contra nos». Dux
vero Wythowdus respondit patri suo& «Adhuc huic non bene credo».
Et dicens hoc iuit solus ad castrum Drohiczin. Dux autem Kyerstuchi,
congregata potencia sua totali, ingreditur castrum Vilnense. Et capit m,
ducem Jagello cum matre et fratribus et litteras has invenit, quibus se
cum Theutunicis inscripserat. Et ad filium suum ducem Wytowdum in
Drohiczyn destinat cursorem referens, quod talia gesta sint. Qui cursor
invenit ducem Wythowdum in Grodno de Drohiczyn venientem. Qui
vna die de Grodno in Vilnam peruenit. Ad quem dux Kyerstuchi& «Tu
michi non credidisti. Ecce littere, quibus se inscripsit contra et deus
premuniuit. Sed ego duci Jagelloni nichil feci, non tetigi thezauros eius,
qui cum fratribus suis nec in captiuitate est solum sub parwa custodia
tenetur. Patrimoniumque suum Wytepsko et Grewa et omnes ciuitates,
quas pater suus tenuit, sibi do. Et in nichilum, quod est ipsorum, me
intromitto. Et hoc feci, custodiens caput meum, presenciens, quod michi
mala cogitaret». Dux vero Jagello, per nimium exhilaratus de aduentu
ducis Wythowdi, fidem dat. Dux vero Jagello patruo suo duci Kyer-
stutho nunquam contra ipsum esse. Sed in omnibus voluntatem suam
facere. Dux vero Kyerstruchi dimittit eum cum fratribus et thezauro
suo totali. Et ita dux m. Jagello vadit in Wytepsko. Et dum sedisset dux
Kyerstruchi in Vilna, mittit duos homines in Poloczsko, vnum ad exer-
citum, alium ad castrum. Qui ambo vt castrum. intrauerunt, Polocenses
gauisi sunt et clamauerunt contra exercitum. Et ita homines exercitantes
recesserunt a duce Sergallo et processerunt ad Vilnam ad ducem m.
Kyerstruch. Dux vero Sargello cum parwa comitiua cum Theutunicis
in Liwoniam processit. Dux autem Kyerstuch iuit ad Sywer}s|ky7
Nowogrodek contra ducem Goributh. Et filium suum ducem Wy-
towdum in Lithwania dereliquit. Et eundo illic mandauit Woydilonem
suspendi. Duxque m. Jagello debuerunt8 eciam secum ire contra ducem
Goributh. Itaque dux m. Jagello fidei sue immemor ibi non processit,
sed alloquens ciues Vilnenses, videlicet personam Hanullonis et alios,
et obsederunt Vilnam, duce m. Wythowdo in Troky existente. Duxque
magnus Jagello de Wythepsko cum omnibus suis ad Vilnam peruenit.
Et dux m. Wythowdus mittit ad patrem suum ad Swywyerky Nowogro-
dek cum hac nouitate. Theutunici autem Prussie audientes talia gesta,
marsalcus Prussie procedit cum exercitu in subsidium duci Jagelloni
multum celeriter. Et cum hoc audisset dux Wythowdus, quod theutu-
nici ad Troky vadunt, et dux Jagello eciam ad Troky progreditur cum
exercitu suo cum theutunicis conuenire, dux Wythowdus iuit ad Grodno
cum matre. Et Troky dux Jagello cum theutunicis applicuerunt. Troky
se sibi subdiderunt. Dux autem m. Kyerstruchi veniens }in Grodno|9
invenit ibi vxorem suam, matrem ducis Wythowdi. Et destinat eam in
Bresczye. Sperans de duce Mazowie Janussio genero suo, solus autem
procedit in Samagitam, filio suo in Grodno dimisso. Dux autem Janus-
sius gener suus oblitus beneficiorum amiciciarum et socris sui transit
cum exercitu suo ad Drohiczyn, capiens homines, locat in Myelnyk,
capiens hominibus fulcitur Surast, devastat Byelsk, Kamyenyecz et
circumvallat in Bresczye socrum suum. Et isto castro non acquisito,
recedit duobus castris Drohyczyn et Myelnyk, fulcitis hominibus. Dux
denique Kyerstuch, congregatis hominibus exercitibus, et de terra Sa-
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
magittie transit ad flumen Vilia. Dux vero Wythowd, congregatis de
hominibus patrimoniis exerctibus, iuit in occursum patri. Gonuenerunt
vltra Gawno duobus miliaribus. Et ibi transfretati sunt exercitus. Et
procedunt contra Troky et venientes circumvallant Troky. Auditque dux
Kyerstuch, quod dux m. Jagello de Vilna vadat cum exercitu Prussie
et Liwonie& exercitus omnes Pruenonem10 Theutunici inimici omnes
erant videlicet duci Kyerstuch et duci Jagelloni. Ecce primum exer-
citus Liwonitarum in subsidium venit duci Stergal contra Poloczsko.
Demum cum marschalko Prussie ad Troky veniebat. Et tercia vice
Livonitarum exercitus totus ad eosdem in subsidium venit. Iam signa
apparent, quod ipsi vnum erant contra ducem Kyerstuch. Tandem egre-
diuntur dux m. Kyerstuch cum filio suo duce Wythowdo ad pugnam
contra ducem Jagello. Et nondum congredientes exercitum cateruis ad
iactum trium. aut quatuor sagittamm, adueniunt duces et bthyari11 a
duce m. Jagellone ad exercitum m. ducis Kyerstuch, incipiunt interro-
gare de duce m. Wythowdo, quod cum eo loquerentur. Et dicunt sibi&
«Dux m. Jagello misit nos ad te, quod concordares nos cum patre tuo,
quod teneremus nostrum et vos vestrum et conflictus inter nos non sit
et sangwinis perfusio non foret veniesque ad fratrem tuum Jagello et
nos damus fidem. Quod secure redires ad exercitum tuum. Vt per hoc
inter nos bonus sit finis». Dux vero m. Wythowdus respondit& «Fidem
aput vos recipio. Quod eciam dux Stergald huc veniret et similiter
fidem daret. Et ego tunc exibo». Ipsi direxerunt pro duce Stergald,
qui adueniens similiter fidem dedit duci m. Wythowdo sicut ipsi. Dux
vero Wytowdus venit ad exercitum m. ducis Jagellonis caterwis inter se
nihil agentibus. Jagello incepit rogare ducem Wythowdum& «Quatenus
concordiam inter nos faceres, ne sangwinis perfusio sit». Dux autem
m. Witowdus recepta a duce m. Jagellone pro patre suo. Quod pater
suus poterit conuenire et, iterum pure disuenire secum. «Et adhuc, dicit
dux Wythowdus duci Jagelloni& adhuc dirige fratem ducem Stergal.
Quod ego et ipse fidem daremus patri meo. Quod secure veniat et re-
cedat ad suos exercitus. Et dux Stergal daret a se et a te fidem patruo
suo a duce Jagellone». Et dux Stergal dat fidem a duce Jagellone et
a se. Dux autem Wytowdus a12 patre suo duce Kyer}stuch|13 iuit de
exercitu suo confidendo de fide huiusmodi. Sed si dux Wytowdus non
equitaret et vnus pater solum equitaret forte nihil fuisset. Et ita videns,
quod ambo exierunt, ipsi fidem transgredientes circumsteterunt illos.
Et dicunt& «Veniamus Vilnam. Ibi concludemus». Et in hoc exercitus
nichil agentes remanserunt. Et dum Vilnam venissent, ducem Kyer-
struch vinctum ferreis direxerunt in Grewa in fundum turris proicientes
ducem autem Wytowdum reliquerunt Vilne adhuc et ibidem Crewe
quinta nocte patruum suum magnum ducem Kyersthuch iugulauerunt.
Et iugulauit eum cubicularius m. ducis Jagellonis Proxa dictus, qui
dabat sibi aquam. Et Bilgeny frater Mostew, Gedko Crewlanyn, Cu-
czyk, Lyszycza serws illegitimus wlgariter Zibintha. Taliter finiuit
vitam dux m. Kyersthuch. Post mortem autem ducis Kyerstuchi mittit
dux Jagello ducem Withowdum sub custodia eciam in Crewa et cum
vxore mandauit, ut firmiter custodirent ipsum in caminata. Eodem
tempore vlciscendo Woydilonem cui sorrorem suam dederat in vxorem
duos fecit in rotis distrahi. Vnum Wyndimund, patruum matris ducis
Wythowdi, patris fratrem eius germanum. Et alium Buttrim, nepotem
germanum matris eius, qui habuit Vlianam, que fuit Munuidi, alios
autem quamplures decolauerunt vindicando eundem Woydilonem. Dux
autem Wythowdus sedit in Crewa in caminata sub arta custodia, vbi
due femine ambulabant conducentes ducissam ad caminatam, dormitum
locantes eam, exeunt et custodiendo. Gircumquaque ducissa autem m.
audiens ab hominibus, si dux Wythowdus diucius sederit, forte taliter
consuleret de eo sicut de pater swasitque sibi taliter, quod ibunt femine
dormitum, quod unius femine reciperet habitum et indueret et exiret
cum alia. Et altera cum ducissa remaneret in cuius habitu exiret. Ille
vero taliter fecit induens habitum vnius cum alia discessit. Et mittens
se de caslro ad Theutunicos properauit.
„U wielkiego ksi"cia Litwy Gedimina siedmiu syn[w by=o, pierw-
szy i senior Montiwid, drugi Narimunth. Trzeci Olgerth, ojciec pana
kr[la. Czwarty Iwenynti. Pi'ty Kyestut ojciec pana wielkiego ksi"cia
Wythowda, sz[sty Koriath, si[dmy Lubarth. Montiwidowi jego ojciec
da= owe dobra Bern[w i S=onim, Narimunthowi Pi<sk. Olgerdowi,
ojcu pana kr[la, Krew". Lecz poniewa/ ksi'/" witebski ]Wyterski\ nie
posiada= m"skiego potomstwa, przybra= go do swojej jedynej c[rki,
Wythebsk po niej odzyskuj'c. Yewnuth" za> umie>ci= w Wilnie, w
Wielkim Ksi"stwie. Geysthuthowi, ojcu pana ksi"cia Wythowda
darowa= Troki. Coriathowi Nowogr[dek. Lubartha przybra= ksi'/"
w=odzimierski do swej c[rki z kt[r' da= W=odzimierz, +uck i Ziemi"
Wo=y<sk' ]Volnyczska\. Olgerth, ojciec pana kr[la i Kyerstuch, oj-
ciec pana ksi"cia Wythowda byli w wielkim powa/aniu i jedno>ci i
um[wili si" mi"dzy sob' bracia wielki ksi'/" Olgerth i wielki ksi'/"
Kyersthuch, w jaki spos[b mogliby... itd.”
Ko<czy si" o uduszeniu Kiejstuta w Krewie }†1382.08.15|,
wymieniaj'c imiona morderc[w&
Proxa, kt[ry wod" podawa=,
Bilgeny }Bielik|14 – brat Mostewa,
Gedko Krewlanin,
Cuczyk }Kuczuk|14,
Lyszycza }Lisica czyli polski Lis, J.D.| Zibintha – s=uga pospolity,
z nieprawego =o/a,
wydostaniu si" Withowda z wi"zienia podst"pem – przy pomocy
/onki, i ucieczce jego do Krzy/ak[w }1382|.
Tekst drukowany wg ksi'g& Liber legationum, tom III, z 1502 r., Moskva,
Glavnyj Arxiv= M“inisterstva”. In“ostrannyx=”. D≠l=.
Tekst drukowa= dr A. Prochaska, Kwartalnik Historyczny, ™, 196–205.
Cz">: litewskich dziej[w, opisana w Origo, kt[re Polacy ]historycy i
pisarze polscy\ zw' “zatargiem” – kr[tko, bo niewygodne. A ci, kt[rzy
schodz' do szczeg[=[w, posuwaj' si" do fa=szywych obja>nie<,
na r[wni z pod=ymi i fa=szywymi w[wczas post"pkami Jagai=y –
przysz=ego kr[la Polski.
Fa=sz cech' S=awian ]Wiernych\.
Czyny lat 1380–1382, opisane w Origo regis, s' sta=ym elementem
Latopisu Litewskiego – znajduj' si" we wszystkich jego wersjach,
od pocz'tku do ko<ca, tj. powsta=ych 1427, i ko<cz'cych si" poza
1550, z wyj'tkiem latopisu Nikiphorowa, uszkodzonego, i przez to
niekompletnego.
Czyny te nazwa=em Origo lub Origo regis, bo wy='cznie Origo
regis zawiera je jako odr"bn' ca=o>:, gdy pozosta=e kroniki maj'
do='czone inne cz">ci sk=adowe, i nie wiadomo by=oby jak' cz">:
mam na my>li – o kt[rej cz">ci rzecz.
Origo jest t=umaczeniem z j"zyka bia=oruskiego na j. =aci<ski,
powsta=e przed 1450. Wg moich docieka<, 1431(1445 ]po >mierci
Wito=da †1430.10.27\, tekst zaczerpni"ty z Supra>lskiego latopisu,
z uzupe=nieniami w imionach morderc[w Kiejstuta, i – egzemplarz
kt[ry dotrwa= do naszych czas[w – jest ju/ kopi' pierwowzoru.
ª...akt Origo musia= si" znajdowa: w Metryce koronnej ju/ bardzo wcze-
>nie, gdy/ w rejestrze bardzo starych akt[w i dokument[w, wszystkie nie
przekraczaj' po=owy XV w., znajduje si" Origo regis et Vitoldi }Witholdi|.º
0732-00-27, przypis 1
ªAkt ten }“Origo”|, pierwotnie po rusku napisany, jest podstaw' najstar-
szej cz">ci opisowej.º 0732-00-16
PRZYPISY
1. tak w r"kopisie; w innych “spisokach” ]odpisach\& Koraczow ]Koraczew\,
zapewne z “Origo” czerpa= M. Stryjkowski do swej ...Kroniki..., 1582,
bo Bernow zmieni= na Kiernow.
2. tak w r"kopisie; Wytebsky
3. tak w r"kopisie
4. tak w r"kopisie; kondictum
5. tak w r"kopisie; quasi magnum ducem Vilne
6. tak w r"kopisie; servus
7. w r"kopisie Sywerky
8. tak w r"kopisie; debuerat
9. uzupe=nione w redakcji ]w czasie redagowania\
10. tak w r"kopisie
11. tak w r"kopisie; bohyari
12. tak w r"kopisie; cum
13. tak w r"kopisie& Kyer
14. Bielik, Kuczuk w Wile<skim latopisie
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
Letopisiec welikych knzei litowskich • • • • protivu velikago knqzq Kestutiq. I vystupqt; na boi
knqz; velikii Kestutii isynom; svoim;, knqzem; Vitovtom;,
S=uckaja letopis ( S=ucki latopis pritivu velikago knqzq Qkaila. I kak; ne snemwisq polkom;
Uwarowskij spisok ]odpis Uwarowa\ za 3 ili za 4 strelenia, pri'enut; knqzi i boqqre ot knqzq
poz. lit. 0001-17.2, 0001-35.3 velikago Qgola5 do knqzq velikago5 rati Kestutievy, pohnut;
pytati velikago knqzq Vitovta, wto byxom; pogovorili s nim;.
}wydarzenia lat 1380–1382, zwane przez Polak[w “zatargiem”, lato 1382|
Pohnut; govoriti velikomu knqz[ Vitovtu% ∞Knqz; velikii
• • • • a se p“ak tretee% s kim;”1 my sq vo[“em;* S nem;ci. Oni” s
Qgoilo poslal; nas k tob≠, wtoby esi uednal; nas so otcem;
nimi Polocka “doby”va[t;. U'e to proqvili, i' oni polno na nas;
svoim;, wto byxom; d≠r'ali svoe, a vy by svoe, a bo[ by me'
stali s nem;ci. I knqz; velikii Vitovt; otvehaet; otc[ svoemu,
nas ne bylo, a krovoprolitie by ne uhinilosq. Ty by priexal;
velikomu knqz[ Kestuti[% ∞E]e tomu ne doverq[ gorazdofi. A rek
ko bratu svoemu, knqz[ velikomu Qkailu, a my pravdu daem;,
to knqz; velikyi Vitovt;, a sam; poexal k Gorodnu, k Dorogihinu.
wtoby tobe histo otexati v rat; svo[ hiz6 dy6, aby me'i vas;
Knqz; pak; veliky Kestutei sobravsq svoe[ mo”ci[ i “v'enet; vo
dobryi byl; konec;fi. Knqz; velikii Vitovt; otvehal;% ∞Pravdu
gorod vo” Viln[, ime“t; knq”zq velikago Qgaila i so brat;e[ i s
u vas; beru, wtoby tako' knqz; Skirgailo sem; priexal;, a tako
mater;[, i gramoty ty naidet;, wto s nemci zapisalsq, i k synu
' by pravdu dal;, i a vyedufi. Oni poslali ko knqz[ Skirgailu,
svoemu gonca powlet;, k velikomu knqz[ Vitovtu k Dorogihinu,
i knqz; Skirgailo take' pravdu dal; velikomu knqz[ Vitovtu,
i' takyq dela stalisq. I gonec; tot; naidet; knqzq velikago u
kak; oni. I knqz; velikii Vitovt poexal; k velikomu knqz[
Gorodn≠, a on v'≠ “do Gorodna pri≠xal z Do”rogi“hina, a knqz;
Qkailu i ko ego rati, i polkov≠ stoqt;, me'i sebe ne pohinaq
veliky” Vitov“t;” za ode“n den;” pri'enet; iz Gorodna ko otcu
nihego. I knqz; velikii Qkailo uhnet; prositi Vitovta, ∞wto-
svoemu, velikomu2 knqz[ Kestuti[. On; 'e rehe k velikomu knqz[
by esi me' nas; uednal; i krovoprolitiq by ne bylofi. I knqz;
Vitovtu, synu svoemu2% ∞Ty mn≠ ne viril;, a se ty gramoty, wto
velikii Vitovt; pravdu uzql; u knqzq velikago Qkaila za otca
zapisalisq byli na nas, no bog; oster≠gl;, ino q knqz[ velikomu
svoego, wto otc[ ego, knqz[ velikomu Kestuti[, soexavsq opqt;
Qgailu nihego ne vhinil;, ne ruwil; esmi ni skarbu ego, ni stad,
histo razexatisq. A e]e rek knqz; velikii Vitovt knqz[ veli-
a sami u men≠ u net;stv≠ xodqt;, tolko za malo[ “storo'e[, a
komu Qkailu% ∞E]e, brate, powli Skirgaila, wto byxom; otc[
othinu ego Vedbesk; i K”revo “i vsq m≠”sta, wto otec; ego der'al;,
svoemu pravdu, i' by emu histo priexati, opqt; otexati, a knqz;
to vse emu da[ i ni vo wto ix ne ustupa[sq. A to uhinil; esmi,
by Skirgailo ot teb≠ dal pravdufi. I knqz; veliki Vitovt so
steregl; osmi svoee golovy, poh[l, wto na mene lixo myslqt;fi.
knqzem; velikim; Skirgailom; priedut; ko otc[ svoemu, knqz[
I knqz; velikii Qgailo velmi uradoval;sq velikago knqzq Vi-
velikomu Kestuti[ v rat;, dast; pravdu otc[ svoemu ot knqzq
tovtovu priezdu, i pravdu d“al” knqz; Vitovt“u i” ocu, velikomu
velikago Qkaila, i knqz; Skirgailo pravdu dast; ot velikago
knqz“[ Ke”stut[, wto nikoli protivu ego ne stoqt;, a za vse u
knqzq i ot seb≠. I knqz; velikii Vitovt; so otcem; svoim;,
ego voli byt; so vsimi. I knqz; velikii Kestutei otpusti ego
velikim; knqzem; Kestutiem;, oba poedut; v rat; ko Qkailu,
so mater;[ i z bratie[ i s skarbom; svoim; so vsim;. I knqz;
nadeqsq na tyi pravdy. Knqz; 'e velikii Qkailo perestupil;
velikyi Qkailo poide Krevu. I knqz; velikii Vitov;t “provo-
tyi pravdy, molvit;% ∞Poed; k Vilni, tamo dokonhaem;fi. A v
dit; ego do Krei”va “i knqz;” velikii Qkailo poid≠t; s Kreva k
tom rati, nihego ne pohavwi, ostali. I kak; k Vilni priexav
Viteb;sku. A kak; sed knqz; velikii Kestutii u Vilni, powlet;
knqzq Kestutiq, dqd[ svoego, okovavwi, ko Krevu poslal; i
2 heloveka k Poloc;ku, odnogo v rat;, a drugago v gorod;. I po-
usadili u vi'[, a knqzq velikago Vitovta ostavili byli e]e
lohane vozradovalisq i kliknuli v rat;, i l[di ratnyi otstu-
u Vilni. I tamo u Kreve pqtyq no]i knqzq v≠likago Kestutiq
pili ot Skirgaila i powli k Vilni ko knqz[ Kestuti[. A knqz;
udavili komorniky knqzq velikago7 Qkailovy% Prokwa, wto
“Skirigailo powel;” u Nemci i v Li“flqnty” s malymi slugami.
vodu daval; emu, a byli inyi, Mostev; brat; a Kuh[k a Lisica
I knqz; pak velikyi Kestutei poid≠t; k Sever;skomu Novugo-
"ebentqi, I takov; konec; stalsq emu, knqz[ velikomu Kestuti[.
rodku na knqzq Korbuta, a svoego syna, knqzq vilikogo Vitovta,
Po smerti pak; u knqzq velikago Kestutia powlet; knqz; velikii
ostavil v Litv≠, idq ko Novugorodku velit; da obesit; Voidila.
Qkailo knqzq velikago Vitovta vo Krevo ' i 'eno[, i velit; ego
A knqz[ velikomu Qkailu iz Viteb=ska “poiti'; bylo s n”im;.
tverdo stereh; v komnat;. Pom]aq Voidila, wto byli, za nego se-
“To pak;” velikyi knqz; Qkailo pravdu svo[ zabyl; naborzde,
stru svo[ dali, dvu veleli na kolese razbiti, odnogo, Vidimonta,
tam; ne wol;, a nagovoril mestihi vilen;skii, Gan[levu had;,
dqd[ matkyna knqzq velikago Vitovta, ottnq brata matky ego, wto
a zaseli Viln[. A knqz; velikii Vitovt; v to vr≠mq u Trocex
der'al; Uliqnu, potom; pak; byla za Monividom;, a inyx boqr
byl;, i knqz; veliki Qkailo z Viteb=ska so vsimi pri'enet; k
mnogo postinal; pom]aq to Voidila. Knqz; pak velikii Vitovt
Vilni. I knqz; veliki “Vitovt” powlet; k Sever;“skomu” Novugo-
sedel; u Krev≠8 dv≠ xodili pokladyvati knqgini u komnatu, da
rodku ko otcu svoemu, velikomu knqz[ Kestuti[. A nemci pak;
polo'iv; ix da von; poidut;, a storo'a okolo. To pak velikaq
pruskii uslywavwi taq dela, i marwalok pruskii poid≠ na
knqgini slywav ot l[dii% imet li knqz; velikii Vitovt dol;'i
pomoh; rati[ k velikomu knqz[ Qgoilu velmi naborzde. A kak;
sed≠ti, ahei tak='e izgada[t;, kak; i nad otcem;. I prigadala
to uslywal; knqz; velikii Vitovt;, i' pruskii nemci k Vilni
emu tak;% kak poidut; 'onky pokladati, ino by emu odnoe 'onky
“t”qgnu“t;”, knqz; velikii Qgoilo iz Vilni k Trokom; 'e idet;
usklasti por;ty da vyiti von9 so drugo[ 'onko[, a toi 'once
rat;[ snimatisq s nemci, i on poidet; k Gorodnu is Trokov; s
ostati by v nee. On naredils; u odnoe 'onky porty da z drugo[
mater;[. A kak; pristupili k Trokom;, knqz[ velikomu Agoilu
vywel;, da spustit;sq iz goroda i utehet; u Nemci i Prusy.
Troky dadutsq emu. I knqz; velikyi Kestutii k Gorodnu ko synu
}1383(86| Su]u 'e emu u Nemcax u Mar;ine gorod≠ u mistra, i
svoemu tuto, i 'enu svo[ powl[t; [ k Berest;[, nadeqsq naz3
priexavwa k nemu mnozi knqzi i boqre litov;skii, i on 'e nahne
knqzq Qnuwa mazaviskago, zqtq svoego, a sam; poid≠ u "omoit;,
voevati pomoh[ nemec;ko[ Litovsku[ zeml[. A knqz[ velikomu
a syna svoego, velikogo knqzq Vitovta, ostavit; v Gorodk≠.
su]u Qkailu s mater;[ svoe[, veliko[ knqgine[ Ul;qno[, u Vite-
Knqz; pak; Qnuw;, zqt; ego, zabyv; dobra i priqzni ctq svoego
b=sku, a brat ego, knqz Skiirgailo, u Litov;skoi zemli u Troc≠x,
i te]i svoei i w[r;i, poid≠t; rat;[ k Dorogihinu. Dorogihin;
A velikomu knqz[ Qkailu Skirgailu10 nevozmo'no u'e stati
vozma osadit;, Sara'; izvo[et;, Kamenec; izvo[et; i ostupit;
protivu emu, zane 'e ubo u nego sila velikaq sobralasq. Togdy
Berest; i te][ svo[ u Berest;i, i Berest;q ne dobyl;, poidet;
knqz; velikii Qkailo perezval; ego iz Nemec; i dal; emu Luhesk;
proh;, osadiv; sii gorody, Dorogihin;, Xmel;nik;. A knqz; ve-
so vse[ Volyn;sko[ zemle[, a v Litov;skoi zemli ohinu ego.
likii Kestutii, sobrav; svo[ "omoit;sku[ zeml[ i vsi rati,
}1385| Korolq Kozimira pak krakov;skago v 'ivote ne stalo, a
i poid≠t; k rece k Vilni. I knqz; Vitovt;, sobrav; svo[4 • • • •
synov; u nego ne bylo, tolko odna dohka, imenem; Qdviga. I
}dalej w r"kopisie brakuje jednej karty| nahawa lqxove s Krakova slati ko knqz[ velikomu Qkailu, daby
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
prinql kre]enie starogo Rima i ponql by v nix korolevnu
Qdvigu sobe 'eno[ i stal by v nix korolem; u Krakov≠ na vsei
zemli Lqd;skoi. On; 'e, knqz; velikii Qkailo, svet sotvoril;
so mater;[ svoe[, veliko[ knqgine[ Ul;qno[, i z brate[ svoe[,
i so vsimi knqz;mi i boqry Litov;skiq zemli, i poexal; Krakovu,
u Lqd;sku[ zeml[. Tamo ' sam; krestisq i bratq ego, i knqzi, i
boqre Litov;skoe zemli. I ponql; za seb≠ korolevnu Qdvigu, i
korunanova11 byst; togo korolev;stva koruno[12 I ottol≠ nahawa
krestiti Litvu v latyn;sku[ veru, i prislal arcibiskup biskupa
k Vilni vo Litov;sku[ zeml[, i togdy nahawa kostely staviti
po vsei Litov;skoi zemli. Toi ' zemy korol[ suwu u Krakove so
vsimi knqz;mi litov;skimi i boqri13 litov;skimi, knqz; Andrei
poloc;kyi ariid≠ z nemci viflqnty14, so vse[ latygalo[ i naq15
Itov;sko[15zeml[, i povoevawa i po''e mnogo mest i sel, gradom;
Litov;skiq zemli nihego ne uspe, i paky vozvratisq vosvoqsi16.
Toi ' zimy knqz; Svqc;slavl; smolelen;skii17 sovet; sotvoriwa
so knqzem; Andreem poloc;kym;% on v Litvu, a knqz; Svqc;slavl;
k Orwi. A ne18 miru mnogo zla sotvoriv;wi xristiqn;m;, ne
heloveh;skii i ne xristiqn;skii, i' ni i na poganskyx ratex;
slywaxom; takovyx muk muhiwa xristiqn. Sobiraxu i zapiraxu
vo izbax;, za'igaxu, drugyq velikia xramy ohepy pod nimaxu i
plenikov; pod; stenu glavami kladaxu i za'igaxu, a 'ony i deti
ix; na kol;e tykaxu, a nyx; muk; nad xristiqny, i' grozy radi
ne pisaxom;, qko ' ni Oniix;19 osir;skii, ni Ul;qn zakon;pre-
stupnyi tex; muk; ne sotvorili nad xristiqny. Ko gradom; 'e
priwli, nihto'e uspewa, i paky vozvratiwasq vosvoqsi. Toe '
zimy velikago posta naha Svqc;slavl; dumati s smolen;skimi
boqry na xristiqny krovoprolitie, aky svirepii zverie, aky ne
xristiqne. Poide k gorodu M;stislavl[, sta u grada M;stislavlq
i naha dobyvati, poroky biti grad;, a v zeml[ M;stislavl;sku[
voinu svo[ pustil; i mnogo proli krovi xri stiqn;skia. To';
byst; bogu mer;zko zreti zovu]imsq xristiqnom, a20 brat[
svo[ xrestiqne20 ne heloveh;sky i ne xristiqn;skii muha.
}1386| Knqz; 'e velikii Skirgailo i knqz; velikii Vitovt; prie-
xawa iz Lqxov; ot brata svoego korolq, i slywahi, qko knqz;
Svqc;slavl; smolen;skii pre'e byst; pod Viteb;skom;, a potom;
k Orwi xodil;, a pod M;stislavlem; stoit;, grad poroky biet;.
I s'alilsq knqz; velikii Skirgailo, poidet; i s brat;e[ svoe[,
velikiim; knqzem; Vitovtom; i s Kostqn;tinom;, i s Koributom;,
i s21 synom;21 Lykven;em;. I pomenuwa slovo bo'ie, e'e rehe% ∞V
n['e helovek; meru m≠rit; i otmeritsq emu, a wto seet;22,to i
po'net;fi. Rekosta% ∞My nikoego zla sotvorwa emu, a on s nami u
dokonhanii buda i prestupil; krestnoe celovanie i dokonhanie,
naw[ zeml[ vo[et; i krov; xristiqnsku[ prolivaet;. My 'e idem;
na nego, nade[hisq na boga i na krest;nu[23 silufi. I priidowa
ko gorodu M;stislavl[. An24 knqz[ Svqtoslavu stavwu u goroda
i bivwi poroky grad M;stislavl; na tretei nedeli u pqtnic[,
qko uslywa knqz; Svqc;slavl;, qko idet; na nego knqz; velikii
Skirgailo s brat;e[, on ' spolhiv; voi svoq i poid≠ protivu
im;. Qko sostupiwasq polci25, bog; 'e po proroka Davyda slouvu
sotvori, e'e rehe% ∞Obratitsq bolezn; ego na glavu, i na verx;
ego nepravda snidet;fi. I paky% ∞Rov; izryiv iskopa26, i vpadesq
vo qmu, ['e sotvorifi. Bog; pomo'et; velikomu knqz[ Skirgailu
i velikomu27 knqz[ Vitovtu, a knqz Svqtoslav27 ustremisq na beg
i so svoimi knqzmi, i boqry smolen;skimi, i so svoimi ratmi.
Bo'ie[ silo[ tu nemalo h[do stvorisq28, izbito byst; voi mnogo
mno'stvo, knqzei i boqr. No i samogo velikago knqzq Svqc;slava
ubiwa, syna 'e ego, knqzq {r;q, knqz; velikii Skirgailo isce-
lil; ego ot ran; i privedet; ego k gorodu Smolen;sku ko materi
ego, velikoi knegini Svqc;slavli, i posadi ego na velikom;
knq'en;i Smolen;skom;, zane 'e byst; za knqzem; {r;em; d]i
starw;e sestry Skirgailavy. Otwed=we ot grada Smolen;ska
knqz; velikii i Skirgailo poid≠ u svo[ zeml[ Litovsku[ i naha
knq'iti u Trocex;, a u Vilni prislal korol; starostu svoego
lqdskago. A knqz[ velikomu togdy Vitovtu der'ahi Luhesk;
i vs[ zeml[ Volyn;sku[, a v Litov;skoi zemli ohinu svo[.
}1390| I byst; emu nu'no, i' pre'e h['ogo ne byvalo v Lito-
v;skoi zezemli29, storonam; vlade[]im; velikim Litov;skim;
knq'eniem;. Togda sovet; sotvori so mnogymi knqz;mi i boqry
litov;skimi. Togda bo Skirgailu otexavw[ k Polocku, a knqz;
velikii Vitovt; priid≠ k Vilni, xotq [ zasesti, a knegini veli-
kaa ego Anna be togda u Gorodn≠. Vilnevci 'e togda ne udawasq30
emu, zane 'e togda byli korol[ pravdu dali i Skirgailu. On;
'e togda ne vozma Vilni i poide ko mistru s svoe[ knqgine[ i
so svoimi knqz;mi i so mnogimi boqry, i ottole naha voevati
Litov;sku[ zeml[ s nemecko31 pomoh;[. I u'e uzql; byl; po-
lovinu Litov;skoe zemli po reku Vel;[32, i Poltesk grad dalsq
emu. Uzr≠ korol; i knqz; velikii Skirgailo, qko 'e u'e im;
nevozmo'no33 uder'ati Litov;skoe zemli pred velikym; knqzem;
Vitovtom;. S34 nemec;kymi silami poid≠ k Vilni34, stretit; ego
knqz; Skirgailo so bratom; svoim; Vitovtom;35 i s litov;skymi
voi na rece na Vel;i u gorodka, na meste naricaeme Veiwiw;ky.
I stupivwimsq polkom;, bog; pomo'it; velikomu knqz[ Vito-
vtu, i pobe'eni bywa litov;skii voi, i ustremiwasq na beg;, i
pobito ix; mnogo byst;. A inyx knqzei i boqr; v nqtstvo imali%
knqzq Semiona Evdut;eviha36, knqzq Gleba Svqtoslaviha smole-
n;skago, knqzq Gleba37 Kostqn;tinoviha, knqzq Ivana Petu38, Lva
Plaksiha i inyx; knqzei mnogo izyman;. I poid≠ knqz; velikii
Vitovt;39 k gorodu k Vilni i so svoimi voinami, i otstupqt;
gorod Viln[, i naha dobyvati Krivogo goroda, puwkami biti, i
vzq grad Kryvii. togda 'e nemci ubiwa knqzq Skirgaila40 Ol-
kirdoviha. A lqdskoi zastave, u Vysokom; gorode togda su]u, i
ne pustiwa u grad; knqzq Skirgaila. Knqz; 'e velikii Vitovt;
vozma Kryvy gorod i zeml[ izvoeval;, paky vozvratisq v Nem;ci.
}1391| Togo 'e leta k velikomu knqz[ Vitovtu u Nemci, u Mar;n-
rod41, priidowa posly iz goroda Moskvy ot velikago knqzq Va-
silia Dmitreeviha, prosqhi d]eri knqzq velikago Vitovtovy za
velikago knqza Vasilq Dmitroviha. Knqz; 'e velikii Vitovt;
dast; d]er; svo[, knqgin[ Sof;[, i otpusti [ iz Mar;ina goroda,
a z ne[ posla knqzq Ivana Olgimontoviha42 iz groda Kdan;ska.
I poidowa v korablex za more, i priidowa k gradu P;skovu, oni
'e velikyi hesti uzdawa im;, provodiwa ix; hsta43 do Velikago
Novagoroda. Novgorodci 'e paky hest; im; vozdawa i provodiwa
ix; i s hesti[ do Myskvy44 k velikomu knqz[ Vasil;[ Dmitre-
evihu. Knqz; velikii Vasilii poslal; protivu im; s hesti[
brat;[ svo[, knqzq Volodimera Andreeviha i knqzq Andreq
Dimitroevih;, inyx mnogo knqzei i boqr. I stretiwa veliku[
knq'nu Sof;[ s velikimi hest;mi, togda be svq]enyi mitropo-
lit; Kipriqn s arxiepiskopy i s episkopy, i s arximandrity,
igumeny, i so vsim svq]enihiskym; hinom strete i hestno so
kresty pred; gradom; pred Moskvo[. I sotvori brak hestn≠, i
venha i velikago knqzq Vasil;q Ditreeviha45 s veliko[ knq'no[
Sofe[, i byst; brak hesten i hti dostoin, i veseli[ mnogomu.
My 'e na prednie vozvratims;.
}1391| Knqz[ velikomu Vitovtu su]u v Nemcex u mistara u Mar;ine
gorod≠, prisla k nemu korol; posla i z bratomo svoim; Skirga-
ilom;, a rekuhi% ∞Bol;wi togo, brate, ne terqi zemli Litov=skoe,
ohyny nawee i svoeq, a podi, brat≠, k nam; u mir; i u veliku
l[bov bratsku[, vozmi sob≠ velikoe knq'enie u Vilni, stol
dqdi svoego, velikago knqzq Ol=kirda i otca svoego velikakogo46
knqzq Kestutiqfi. A knqz; 'e velikii Vitovt sovet sotvori so
knqz;mi svoimi, so knqzem; {r;em; Narimontovihom Bel;skim
i so knqzem; Ivanom; Olgimontovihom;, i poid≠ v Litvu i sqd≠
v Vilni, v Litv≠, na v≠likom;47 knq'en;i, na stol≠ dqdi svoego
velikago knqzq Olgirda, i otca svoego, velikago knqzq Kestutia.
I rada byla emu vsq zemlq Litov;skaq i Ruskaq. Knqz; Koribut;
Olgirdovih; nehto48 naha korati i ne u posluwannii naha byti
u nego i naha sovokuplqti49 voi svoi, i poid≠ protivu emu, i
stupiwqsq voi na meste na Nedokudove. I pobe'deni bywa voi
knqzq Kuributa, i ustremiwasq na beg. Byst; 'e ix mnogo pobito,
sam 'e knqz; Koribut ube'e v Nov=gorodok i opolhisq. tu 'e b≠
knqgini ego i d≠ti ego. Knqz; 'e velikii Vitovt sovokupi voi svoi
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
sam poid≠ k Novugorodku i ostupiwa grad i vozma Nov=gorodok,
a knqzq Koributa i knqgin[ ego i deti ego u nqt;stvo poima.
}1393| Prestavisq knqgini Olgirdovaq }1392|, korol; 'e pri-
kaza grad Viteb≠sk sokolnh≠mu50 svoemu Feodoru Vesne.
A knqz[ Wvirtigailu togda su]u mladu, i naha Feodor Vesna
vladeti gradom; Viteb;skom; i vse[ zemle[ Viteb=sko[, sovetom;
i ukazaniem; korolq Qkaila. Knqz; 'e Wvirtiigailo ne mo'aw≠
terpeti, wto Feodor Vesna gradom; vladeet;, a ego ne posluwen, on
'e Feodora ubi, a grad Viteb=sk zasqd≠. Byst; 'e korol[ Qkailu
velika 'alost; o tom; i pisa gramotu bratu svoemu, velikomu
knqz[ Vitovtu, i' by toi ego 'alosti mest; sotvoril;. I knqz;
'e velikii Vitovt ponq s sobo[ knqzq Skirgaila i sovokupi voi
mnogo i poid≠ rati[ ko gradu Viteb;sku na knqzq Wvirtigaila.
I qko priid≠ ko gradu Dr[cku, druckyi knqzi stretowa ego i
udariwa emu helom; u slu'bu. I ottol≠ poide k Orwi. rwane
zatvoriwasq u grad≠ i boroniwasq dva dni, i udawa grad. I ottol≠
poid≠ k Viteb;sku na knqzq Wvitrigaila, knqz; 'e Wvitr≠gailo
zatvorisq u gorod≠, i naha vevelikii51 knqz; dobyvati grada. Tu
'e priid≠ na pomoh; velikii knqz; smolen;skii Svetslavih;
so vsimi smolen;skimi silami i udari holom; velikomu knqz[
Vitovtu u slu'bu. I nahawa tverdo dobyvati grada Viteb;ska,
i puwki postaviwa, vitblqne 'e ne uterpewa i nahawa udava-
tisq velikomu knqz[ Vitovtu. Knqz; 'e Wvitrogailo vyidet;
von; iz grada i udari52 helom; velikomu knqz[53 Vitovtu, knqz;
'e velikii Vitovt vozma grad Vitebesk i poid≠ paky k Vilni.
}1394| Toe ' zimy na vesnu knqz; velikii Vitovt id≠ v zeml[
Podol;sku[. A knqz[ Volodimiru Olgirdovihu togda su]u v
Kiev≠ i ne vosxot≠ pokory uhiniti i holom; udariti velikomu
knqz[ Vitovtu54. Toe 'e vesny knqz; velikii Vitovt poid≠ i
vzq grad "itomir;, Ouruhi, i priexal k nemu knqz; Volodi-
mir. Togo 'e leta na osen; knqz; velikii Vitovt; vyved≠ ego s
Kieva i dal emu Kopyl;, a na Kiev≠ posadil; Skirgaila. Sam;
'e knqz; velikii Vitovt poid≠ na Podol;sku[ zeml[, a knqz[
Skirgailu povele s Kieva k Herkasom i ko Zvinigorodu. Knqz;
'e Skirgailo bo'e[ pomoh;[ i velikago knqzq Vitovta pove-
leniem; vzq Herkasy i Zvinigorod i vozvratisq opqt ko Kievu.
}1397| Tu 'e emu knq'a][ u Kiev≠, byst; 'e nekto Foma, hernec;55
Izufov, der'a namesnihestvo ot mitropolita u svqtoe Sof;i na
mitropol;em; dvor≠. Vosxotevw[ 'e knqz[ Skirgailu oexati za
Dnepr u lovy, toi 'e Foma naha zvati ego na pir na mitropolih;
dvor;. Knqz[ 'e Skirgailu su]u emu na piru, az; 'e togo ne svem;,
zane'e bex; togdy mlad, no necii movqt;, i' by tot Foma dal; knqz[
Skirgailu zelie otravnoe piti. I s togo piru knqz; Skirgailo
poexal za Dnepr k Miloslavihom; i tamo razbolesq kanon56 Kre]e-
niq u hek57 i na Kre]enie v subotu uexal u grad Kiev; bolen,
bol≠v 7 dni i prestavisq u sredu. I ponesowa ego na glavax
svq]enici, po[]e pesni otxodnyq, so sve]ami, iz grada Kieva
svqtei Bogorodici Peh;r;skoi. I polo'en byst; h[dnyi knqz;
Skirgailo, dobryi, podle groba svqtogo Fedosiq Peher;skago.
Knqz; velikii Vitovt; uslywav, a' knqz; Skirgailo presta-
visq, i poslal knqzq Ivana Ol;gimontonoviha ko Kievu, i dal
emu der'ati Kiev;. My 'e na pred=le'a]≠e58 vozvratimsq.
}wypisy z rocznika Smole<ska, 1392–1395|
}1392| Kak vyid≠ iz Nemec; knqz; velikii Vitovt; na velikoe knq'enie,
kak; otpusti tca59 svoego, knqzq Gleba Svqtslaviha, ko Smolen;sku na
velikoe knq'enie, a knqz[ {r;[ Svqtslavihu dal; gorod Roslavl;.
}1393(94| Knqz[ Glebu sedq][ u Smolen;sku i naha v neposlu-
wanii byti velikomu knqz[ Vitovtu. Knqz; 'e velikii Vitovt
posly svoq slawe k nemu otpravlenii60, on 'e ne vosxote ispra-
vitisq. Togda knqz; velikii Vitovt; so vsimi silami poide ko
gradu Smolen;sku na knqzq Gleba Svqtslaviha i kak 'e pried≠
ko Smolen=sku, tako Gleb dalsq i z gradom; Smolen;skom;.
Knqz; 'e velikii Vitovt; dal; grad Smolenesk d≠r'ati knqz[
Mantu61 i Vasil[ Boreikovih;, a knqz[ Glebu dal gorod Polo-
nyi. Sam; 'e knqz; velikii Vitovt poid≠ v Litov=sku[ zeml[.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
}1394| Na tu '; zimu posla knqzq Semiona Lykvenq so mnogymi rat;mi
smol;n;skimi silami na knqzq Olga rqzan;skago. I ispleniwa mnogoe
mno'estvo Rqzan;skoe zemli, i vozvratiwasq s pobedo[ vosvaqsi.
Togda 'e be zima velmi studena.
}1394(95| Toe ' zimy na vesnu priexal; knqz; velikii Vasilei
Dmitrovih; moskov;skii ko ocu svoemu, velikomu knqz[ Vitovtu,
ku Smolen;sku u veliki post. I uhti knqzq velikago Vitovta
mnogimi darmi% hepmi zlatymi i poqsy zolotymi, sobolmi, ka-
m;kami, sosudy zolotymi i baxmatami. Knqz; 'e velikii Vitovt
zqtq svoego, velikago knqzq, uhtiv i udariv; razlih;nymi dary%
sa'enymi porty i dorogymi oksamity, mnogocenymi kam;ka-
mi i ginypty u zolotyx sedlex; i snastex;, h[du dostoiny,
i otpusti k Moskv≠ s veliko[ hesti[ sam; poexal k Litve.
Leto 6903 “1395”. Boi byst; car[ Temer-Tiklu[ s Taktamywem;, i
progna Taktamywa v Litvu, a sam; sel; na carstvo. Togo 'e leta
knqz; Vitovt priide k Smolen;sku, a pre'e promhe slova% ∞Na
Temir-Tikluq idafi. I vyexal k nemu knqz; Gleb Svqtoslavih; ne
vo mnoze, on 'e hestiv; i dariv; ego l[bovi[, otpustil; ego,
rekwe k nim;, ∞daby est≠ vyexali vsi knqzi brateniki ko mn≠
s l[bovi[ po opasu. Slywal; esmi, hto prome'i vas niedina
hestvo i nedru'ba velika, kakovo budet; me' vami slovo ili
kakova priqzn;, i vy na mene sowlitesq, aky na tretii. Az vas
pravo su'[fi. I tako sotvori nad nimi oblest;62, i vyzva ix i
iz goroda lesti[. Oni 'e i veru emu inqli, i vyexali k nemu s
dary vsq bratiq Svqtoslavih; i vsi knqzi smolen;skii, dond≠'e
ne ostani odin; u grad≠, no i z boqry svoimi. On 'e poimav;
ix, vsix knqzei smolen;skiix;, i poslal; ix u svo[ zeml[
Litov=sku[, a sam; posad po''e i l[di mnogi poloni, tako
vse knq'enie Smolen;skoe vzql ze sebe, i namestnika svoego
posadiv;, knqzq Amonta da Vasil;a Boreikova. Se pervoe vzqt;e
smolen;skoe sentqbrq 28, vo vtorok. A knqz; {r;i Svqtoslavih;
byl v to vremq na Rezani u ctq svoego, u knqzq Olga Ivanovih;.
Leto 6906 “1398”. Byst; poboi]e knqz[ velikomu Vitovtu s Temir-
Tikluem; carem. Knqz; velikii Vitovt Kestuitevih; litov;ski
sobral; voi beshislenyi mnogo, i car; Taktamyw; s nim; svoim;
dvorom;, i litva, i nemci, lqxov≠, 'omoit;, tatarove, voloxove
i polqn≠, i s nim; bylo knqzei 50, i byst; sila ratnyx mnogo, i
so vsimi simi polky vooru'ivsq, poid≠ na carq Timir-Tikluq.
I poxvalqsq na ordu Vitovt, a movit;% ∞Poid≠m;, plenim; zeml[
Tatar;sku[, a pob;em; carq Temir-Tikluq i vzem; carstvo ego,
i posadim; carq Taktamywa, a on mq posadit; na vsei Ruskoi
zemlifi. A na tom; na vsem; powli tatar63 voevati. V to vremq
prispe Timir-Tiklui car; so mnogymi polky ratnymi i so
knqzqmi svoimi ordyn;skimi. I sretowasq s Vitovtom; na poli
na rec≠ na Vor=skl≠, a byst; im;64 boi velik avgusta 12 dn;,
vo vtorok, na dolz≠ vel;mi b;[]im;sq, i popusti bog; tata-
rom. Knqz; 'e velikii pobe'e u mal≠ dru'ine. I car; Temer-
Tiklui togdy priide k Kievu, i vzq iz goroda okup 3000 rublev
litov;skix, i silu svo[ vs[ rospusti po Litov;skoi zemli,
i voevali totarov≠ i dai' i do Velikago Lucka, i mnogo zla
sotvoriwa Litov;skoi zemli, i otide u svo[ zeml[. I se imena
izbityx knqzei litov;skix;% knqz; Andrei i polockii Olgirdo-
vih;, brat ego Dimitrei d;brqn;skii, knqz; Ivan Dimitrevih;
Kindyr;, knqz; Andrei, pasynok ego Dimitreev. knqz; Ivan
Evlaw;kovih;, knqz; Ivan Borisoveh; kiev;skii, knqz; Gleb;
Svqtoslavih; smolen;skii, knqz; Gleb Korqtovih;, brat ego knqz;
Semen;, knqz; Mixailo Podberezskii, brat ego knqz;65 Dimitrei,
knqz; Feodor; Patrikeevih; voloskii66 knqz; Amontovih;,
knqz; Ivan; {r;evih; Bel;skii, knqz;67 Spytko krakovskii67.
V leto 6909 “1401”. Knqz; {r;i Svqtoslavih; da knqz; Oleg rqza-
n;skii priidowa ko Smolen;sku, a u grade u Smolen;sku byst;
mete' i kramola68% ovii xotqxu Vitovta, a druzii knqzq {r;q
ohiha. Knqz; 'e {r;i soslavsq i smolnqny z goro'any. Smolnqne
'e ne moguhe tr=peti nasiliq ot inovernyx lqxov;69, i prinqli
knqzq {r;q, i grad emu otvorili. A knqz; Roman; brqn;skii tu
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
be. Togdy ot Vitovta ubit nu'no[ smerti[, a knqgin[ ego i deti
otpustiwa, a namestniki Vitovtovy poimali, a boqre, kotoryi ne
xoteli ohiha, knqzq {r;q, ili brqn;skix, ili smolen;skix, tex
vsix posekli. A knqz; velikii Vixovt toe ' oseni prixodil ko
Smolenesku na knqzq {r;q i stoql mnogo dnei pod Smolen;skom;, i
ne uzql grada poide u svo[ zeml[, vozma peremirie. A u Smolen=-
sku kramola byst;, l[dei mnogo posekowa, i mor; byst; na l[di.
V leto 6923 “1415”. Mesqca i[nq 7 na svqtogo Feodota izgibe solnce i
skryi luha svoq ot zemlq vo 4 has dni v god svqtoi obedni, i zvez-
dy qvilisq kak v no]i. Togdy bylo Blagove]enie u ponedelok na
strastnoi nedeli. Togdy bylo velikomu knqz[ Vasil[ Dmitr≠evihu
26 na velikom; knq'en;i. Togo 'e leta pogor≠ Moskva i Smolnesk.
V leto 6924 “1416”. Po bo'o[ popu]eni[ knqz; velikii Vitovt, umy-
sliv po svoemu xoteni[, sobral70 episkopy ruskyi70, vo oblasti
ego 'ivu]ix% Feodosii poloc;kii, grihin, Isakei hernigov;skii,
Deonisei luc;kii, Xariton volodimer;skii, Eufimei turov;skii,
i tymi episkopy postavi Kievu mitropolita Grigor;q bolgarina
Camivlaka noqbrq 15. Togo 'e leta voevawa tatarove okolo Kieva i
manastyr; Peher;skii pograbiwa i po'gowa. Togo 'e leta byst; v
Novegorode mor silen 'elezo[ i v Ladoze, i v Ruse, i v Porxove, i
v P=skov≠, i v Tor='ku, i vo Tveri, i u Dmitrov≠, i po volostem;.
V leto 6919 “1411”71. Rodisq knqz[ Lykgven;[ syn; Qroslav na
Kopor=i, narehen; vo kre]enii Feodoru.
V leto 6920 “1412”. Sentqbrq 8 v Lucku Velikom postavi episkopa
k Turovu Eufimiq. Ot Galiha poide k Moskve avgusta 1 dnq.
V leto 6926 “1418”. Knqz; Dawko Feodotovih; Ostrozkogo tako
kozn;[ vzql Kremen;c;. Knqz; velikii Vitovt u velikii hetver-
tok poslal; pre'e sebe dvux helovek, Dmitriq, Danilq72, a s
nim; zgovorq% ∞Peredaitesq slu'iti Kondratu Prusu, voevode
kremenec;komu, egda 'e az priidu k gorodu, i vy uzvod ottot-
nit≠, a most polo'itefi. Oni 'e, priexavwi, uverilisq voevode, i
priq ix; l[bovno, a togo v nix ne razume i ni poznawa. I Dawko
priexal; k gorodu v nohi vo 9 has73, a te ego svetnici u goroda
uzvod otsekli i most polo'ili, i Dawko s drugi svoimi uexa
u gorod, Kondrata voevodu ubili, a pristavov; korolevyx; i
Vitovtovyx pobili, a knqzq Wvitrigaila i'74 lez74 vypustil,
sedevwego pol 9 goda. I otole poid≠ Wvitrigailo vo Ugry,
vzqvwi Luhesk, a u volyn;skix boqr otluhil; pol;tarasta konei.
}historia Litwy na Podolu, tzw. Kronika Podola|
Koli gospodarem; byl na Litotov;skoi75 zemli knqz; velikii
Olgird i, wed; v pole s litov;skim voiskom;, pobil; tatar na
Sinei vode, trex bratov;% knqzq Xahebeq a Kutlubuga i Dmitriq.
A tyi trii braty Tatar;skoe zemli, othihi i dedihi Podol;skoi
zemli, a ott nix zavedali atamani i boiskaki, prie'da[hi ot
tyx; atamonov;, imovali s Podol;skoi zemli dan. A brat veli-
kago knqzq Ol;girdov der'al; Novgorodok; Litov;skii, knqz;
Kor;qt;, a u nego byli 4 syny% knqz; {r;i, knqz; Aleksandr,
knqz; Kostqn;tin;, knqz; Feodor. Ino tyi knq'ata Koriqtovi-
hi 3 braty so knqzq velikogo Ol;girdovym; prozvoleniem; i s
pomohi[ Litov;skoi zemli76 ne byl ni odin gorod; ni drevom;
rublenyi, a ni kameniem; budovannyi. Togda tyi knq'ata Ko-
r;qtovihi, priwed v Podol;sku[ zeml[, i vowli u priqzn; so
atamany, pohali boroniti Podol;sku[ zeml[ ot tatar; i boska-
kom vyxoda ne pohali davati. I napervei nawli sobe tver'[
na rece na Smotrihi, tut pak sobe narqdili gorod Smotrih, a
u drugom; meste byli hernici u gore, i v tom; meste narqdili
gorod Bokotu. I lovqhe v lovex prigodilosq im, kako ugonili
mnogo olenii v tot ostrov, gde nyne Kamenec;koe mesto le'it;.
I posekwi les umurovali gorod Kamenec;, a s togo vsi gorody
polockiq77 umurovali i vs[ zeml[ Podol;sku[ oseli. I za-
tym; “uznal”78 pol;skii korol; Kazimir Lokotkovih;79, wto ix
3 braty Kor;qtovihi na Podol;skoi zemli, a l[di mu'ny, i on
prislal; ko knqz[ Kostqn=tinu kleitovnyi listy80, s veliko[
tverdostwo prosq ego, wtoby k nemu priexal;. A umysliv toe
sobe i so vsimi pany, wto ' u nego syna ne bylo, tolko byla
odna dohka, i xotel za nego dohku dati, a po svoem; 'ivote
korolem; osaditi. I knqz; Kostqn;tin na kgleitovnyx listex
k pol;skomu81 korol[ ezdil;, i tam; kak sq emu posmotrelo, ne
poxotel; k toi vere pristupit;, i opqt; na tyx; 'e listex;
otexal; do Podol;skom zemli, do svoego gospodar;stva. I tuto
buda na Podol;skoi zemli, na svoem; gospodar;stv≠, umerl;.
A knqzq {r;q voloxove vozma k sobe ego voevodo[ i tamo ego
okormili, a knqzq Aleksandra tatarove ubili. A zde brat ix
4, knqz; Feodor; Korqtovih;, Nov;gorod der'al;. I uslywal;
to knqz; Feodor, wto brati ego u Podol;skoi zemli ne stalo v
'ivote, i on, wed;, Podol;sku[ zeml[ zasel;. A v tyi leta knqz;
Vitovt; gospodarem; stal; na Litov=skoi zemli, i Podol;skaq
zemlq ne xotela byla posluwna byti knqzq velikago Vitovta i
Litov;skoi zemli, kak 'e i pered; tym; posluwna ne byla. I
knqz; velikii powel; so vsimi silami litov;skimi k Podol;[.
I to uslywav; knqz; Feodor; Kor=qtovih; vybeg; s Podol;skoi
zemli ko Ugrom;, a gorody osadil; voloxi, i ugor;ski knqz[
Feodoru pomoh; dal. A knqz; velikii Vitovt; pervei priwol;
ko Brqslavl[, a vyimq Brqslavl; priwel; k Sokolc[, i Soko-
lec; vynql, i priwel ko Kamencu v nohi, i Kamenca dobyl, a
potom; Smotrih; vynql; i Skalu, i Her=vlenyi gorodok, i vsi
gorody pozasedal. I voevodu knqzq Feodorova, wto ' na tyx
gorodex;, na imq Nestaka, vynql, i po vsim; gorodom; knqz;
velikii Vitovt svoi starosty posa'al. A to bylo dobyto82 li-
tov;skimi silami, a nikto emu nikotoryx storon; ne pomagal;.
Togdy paky korol; prositi pohal; velikago knqza Vitovta, rekuhi%
∞Milyi brate, dal tobe bog;, dobyl esi Podol;skoi zemli, uhini
mi tu[ hest;, dai mi Podol;sku[ zeml[fi. I knqz; velikii dal;
polovinu Podol;skoi zemli korol[ u 20 tisqhex;, Kamenec; dal;
a Smotrih, a Skalu, a Herlenyi gorodok;, a Bakotu, a na inyx; na
vsix; Podol;skix gorodex; knqz; Vitovt svoi starosty posa'al,
na Brqslavli i na Sokolci i na Venice. A korol; tyi gorody u 20
tysqhex; panu Spytku zastavil, i koli knqz; velikii bilsq na
tatar;skom; poboi]i, a pan Spytko prixodil; na pomoh; velikomu
knqz[ Vitovtu, i togdy pana Spytka ubili tatarove na tom; boi,
a pani Spytkovaq ostala vdovo[, a deti maly. I korol; pohal
prisylatisq k velikomu knqz[ Vitovtu, rek, wto ∞esi nam dal
polovic[ Podol;skoi zemli u 20 tisqhex; penezei. i my dali
byli u 20 'e tysqhex; panu Spytku, i pani Spytkovaq ovdove-
la, a deti maly, a ot tatar; zemli nekomu boroniti. I ty otdai
20 tisqhei penqzei, a gorody poberi za sebefi. I knqz; velikii
poslal; korol[ 40 tisqhei penezei na imq panom; Nemirom; a
Dmitriem; Vasilievihom;, luckym boqrinom;, a gorody svoi
opqt; poimal; za seb≠ i starostu svoego posadil, dvorqnina
svoego Gran;skogo. A pod Granov;skim; dal panu Petru Montik-
girdovihu, a pod Petrom dal; panu Dedikgoldu83 i potom; dal;
panu Dedikgoldu Smolen;sk;, a panu Dolgordu Podol;e dal. Pan;
'e Dolkgird starostil; na vsix; tyx; gorodex; na Podol;i i
do velikago knqzq Vitovtovy smerti, a kak knqzq velikago Vito-
vta v 'ivote ne stalo, i priexavwi lexov≠, i pana Dolkgirda z
goroda Kamenca sozvali na radu sobe i do rady ne dopustili84,
samogo inqli i ograbili, wto Poidol=skoe zemli der'at;.
}zjazd w Trokach, 1430|
V leto 6939 “1430”85. Knqz; velikii Vitovt; Kestut;evih; sozvawa k
sobe korolq pol;skago Vlidislava86, knqzq moskov;skago Vasil;q
Vasil;eviha i knqzq velikago tver;skogo Borisa Aleksandre-
evih;, i mistra nemeckago i prus;kago, mewterq liflqn;skago87,
i velici posly ot naha carq carigorodc;kago87, i ot rim;skago
cesqrq prixodili, i ot dun;skago korolq posly, i ot velikago
knqzq Iona rezan;skogo, i ot voloskago voevody posly prixo-
dili, i Odoeviskii knqzi sami byli, i ot Velikago Novagoroda
i ot P;skova, i ot ordyn;skago carq posly byli, i ot inyx
knqzei zemli posly byli u velikago knqzq Vitovta 7 nedel; na
ego istrave, a na den; wlo obroka po 300 bohek medu, a qlovic;
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
trista 'e, a boranov; i veprov po trista 'e. Knqz; ve likii
Vitovt xotel; polo'iti na sebe korunu, i ego nepriqteli po-
lqnene ne perepustili karuny, i razbolesq knqz; velikii Vitovt,
i raspusti knqzei velikix;, posly carevy so mnogimi dary i s
hesti[. A korol; pol;skii Vlodoslav; byst; u velikago knqzq
Vitovta, i pri nem; prestavisq knqz; velikii Vitovt mesqca
oktqbrq na pamqt; svqtogo apostola Iqkova, brata gospodnq.
Poxvala o velikom; knqzi Vitovte
Tainu carevu taiti dobro est;, a dela velikago gospodarq
povedati dobro '; est;. Xoh[ vam; povedati o velikom; knqzi
Oleksandre Vitovt≠ litov;skom; i rus;kom;, inyx mnogix zemli
gospodari. No po nei 'e est; pisano% ∞Bratq, boga boitasq, a knqzq
htitefi. Tako'; i q xoh[ vam; povedati o slavnom; tom; gospoda-
ri, no ne mo]no ispovedati ni pisani[ predati dela velikogo
gospodarq, qko by ne mo]no komu ispytati vysota nebesnaq i
glubina mor;skaq. To ' by mo]no ispovedati sila i xrabrost;
togo slavnago gospodarq. Sii knqz; veliki Vitovt, bqwe 'e emu
dr='a]e velikoe knq'enie Litov;skoe i Ruskoe, inyi mnogyi
zemli, sprosta reku vsq Ruskaq zemlq. Ne tokmo 'e Ruskaq, no
e]e88 gospodar; Ugor=skoi zemli, zovemyi cesar; rim;skii, u
velikoi l[bvi 'ivqwe s nim;. Takovo mi sq89 uverilo89. Nekogda
su]u tomu slavnomu gospodar[, byvw[ emu u svoem; grad≠v
Lucku u Velikom; i poslal posly svoi korol[ ugor;skomu, ce-
sar[ rim;skomu i povele emu byti90 k sobe. On 'e beza vsqkogo
osluwaniq91 uskore priexal; k nemu i svoe[ korolice[, i hest;
veliku i dary mnogy podovawa im;. ottole 'e v nix; utverdisq
veliko l[bov;. Kako ne poh[dimsq hti92 velikago gospodarq, i'
kotoryi zemli na ustoce ili na zapade prixodqhe poklanq[t;sq
slavnomu gospodar[, i' est; car; nado vse[ zemle[, i toi pri-
wed poklonisq slavnomu car[ velikomu knqz[ Aleksandru. E]e
'e i turec;kii car; hest; veliku93 i dary mnogy podovawe.
Slavnomu gospodar[, blagovernomu 'e i xristol[bivomu car[
carigradskomu, i tomu s nim; u velikoi l[bvi 'ivu]u. Tako'e
i Heskoe krolev;stvo veliku hest; der'a]u nad slavnym; gos-
podarem;, i]e i don;skii korol; veliku hest; i dary mnogy
podavawe slavnomu94 gospodar[ velikomu knqz[ Vitovtu. V ta
'e leta bratu95 ego Qkailu96 der'a]u stol Krakov;skago koro-
lev;stva, a po lqdskomu 'e q97 zovemu Vladislavu, i tomu s nim
u velice l[bvi 'ivu]i. Koli slavnyi gospodar; Vitov;t na
kotoru[ zeml[ gneven byval i kotoru[ zeml[ xotqwe kazniti,
korol[ 'e Vladislavu vsegda pomo]; da[]u. E]e 'e inii cari
ustohnii slu'axut; emu. Tako'; velikii knqz; moskov;skii u
velice l[bvi 'qvqwe s nim;, e]e 'e inii velicii knqzi nemeckyi
slu'axut; emu so vsimi gorody svoimi i so zemlemi. Tyi ';
velikii knqzi nemeckii, po nmeckomu98 qzyku mistrove, e]e 'e
gospodar; zemli Moldov;skyi i Basarab;, po voloskomu qzyku
voevody, tako'; i gospodar; zemli Bolgar;skoi, po bol;gar;sko-
mu qzyku despoty, e]e '; inii velicii knqzi, velikii knqz;
tver;skii, velikii knqz; rezan;skii, velikii knqz; Edoev;skii
velikii knqz;, i Nov;gorod Velikii, Pskov; i, sprosta reku, i' ne
obretesq vo vsem; Pomorii ni grad, ni mesto, i' by ne prisluxa-
li slavnago togo gospodarq Vitovta. Tyi '; velicii gospodari,
cari, velicii knqzi i velicii zemli. E]e pisaxom; zde inii u
velicei l[bvi 'ivu]i s nimi, a inii krepko slu'axut; emu i
hest; veliku i dary velikii, i dani mnogi prinowaxu emu, ne
tokmo po vsq leta, no i po vsq dni. Slavnyi gospodar; velikii
knqz; Vitovt;, na kotoru[ zeml[ byvawe gneven i kotoru[ zem[
sam; xotqwe kazniti ili silnyx; svoix voevod poslati gde
usxohew;, i kotoromu ot tyx velikix zeml; povelevawe k sobe
byti, oni bez vsqkogo osluwaniq uskor≠ prixo'axu i so svoei
zemli k nemu. I koemu gospodar[ nekaku[ nu'[ ne mo]nu byti,
i on vsi svoi rati i sily posylawe na pomo];, na ego slu'bu.
Sii 'e knqz; velikii Vitovt u velikoi hesti i slave prebyvawe.
Bqwe emu nekolko ot svoix gradov; u velikom; grade Kiev≠, i
prisylawesq k nemu velikci knqzi ordyn;skyi, prixo'axu k
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
nemu na veliku slu'bu i prosq]e u nego carq na carstvo. Mnogo
bqwe i ordyn;skix; velikix; carei slu'axu u dvore ego, on 'e
dal; im; carq Saltana. Onomu 'e car[, i'e be na orde, slywav;
qko slavnyi toi gospodar; otpustil= svoego slugu na carstvo,
nikako 'e ne sme sprotivitisq slavnomu gospodar[, ostavi
carstvo i pobe'e. Semu 'e Saltanu dowedwu ordy i sede na
carstvvo poveleniem; velikago gospodarq Vitovta, i slu'awe
emu s veliko[ boqzni[. I99 po mnoze vremeni gonzne za 'ivot;,
inyim 'e stareiwinam; ordin;skim poslawa posly svoi s veli-
kimi dar=mi100 ko slavnomu gospodar[ i prosiwa u nego inogo
carq, on 'e dal; im inogo carq, imenem Malogo Saldana. Semu 'e
malomu Saldanu sedwu na carstvo nikako 'e ne sme osluwatisq
slavnago gospodarq% gde koli emu povelit;, i on tuda koh[et;.
Po male vremeni velicii 'e knqzi ordyn;skii nikako ne smewa
rozgnevati slavnago gospodarq velikago knqzq Vitovta, daby ne
ot ego ruky postaviti im; carq, i poslawa s veliko[ hesti[ i
prosiwa u nego carq. On 'e dal; im; inogo carq, imenem; Davlad-
Berdiq. Qko 'e reka prevosxodq]i vs[ zeml[ heloveky i skoty
napoq[]i, a sama ne umalq[]isq, tako'e i slavnyi gospodar;
i mno'stvo carei otpu]aet; na ordu, a u nego ' mno'estvo
carei. My 'e na predrehennoe vozvratimsq. Semu car[ Davladi-
Berdi[ nemnogo vremq pobyvw[, i tomu mimo wedwu. Sim; 'e
stareiwinam; ordyn;skim; slywavwim, qko slavnyi gospodar;
bliz est; Kieva, i priidowa sami, i pokloniwasq slavnomu
gospodar[ velikomu knqz[ Vitovtu, i dary mnogi prinesowa,
i prosqt; u nego carq, on; 'e dal; im; inogo carq imenem;
Magmeta. Qko 'e bo ot morq mno'estvo vod isxodq]e, tako i
ot sego mudrost; velikago gospodarq knqzq velikago Vitovta.
}wojna ZygmuntSwidrigie==o, 1432–1436|
Po smerti velikago knqzq Vitovta sqde na velikom; knq'en;i
knqz; Wvitrigailo na Vilni i na Trocex;. Knq'iv101 velikii
knqz; Wvitrigailo 2 gody102 bez dvu mesqcei, i pri svoem;
knq'en;i otpusti smol;n;skago vladyku Gerasima u Car;grad na
mitropol;[. I ne upravlqwe zemli. Litva '; posadiwa velikago
knqzq "idimonta Kestuteviha na velikoe knq'en;e na Vilni
i na Trocex mesqca sentqbrq 1 den;. I priide Wvitrigailo na
Poltesk i na Smolenesk;, i knqzi rustii, boqre posadiwa knqzq
Wvitrogaila na velikoe knq'en;e Ruskoe. Na tu 'e osen; so-
bra silu mnogu knqz; velikii Wvitrogalo103, i knqz; velikii
tver;skii Boris; Aleksandr;vih; dast; emu brata svoego, knqza
Qroslava, so vsee[ silo[ svoe[, i poide na Litvu, i ne dowed;
do Vilni za 6 mil; i stawa v Owmene, i tu stoqwe nedel[. I
knqz; velikii "idimont priide s litov;sko[ silo[, i byst;
im; boi mesqca dekabrq vo 8 den;, na pamqt; svqtogo otca Pota-
p;q, u ponedelnik. I pomo'e bog; velikomu knqz[ "idimontu, i
pobiwa knqzq velikago Wvitrogaila, a knqzi ruskii pobiwa, a
inyx poimali% gnqzq104 {r;q Lyn;kven;eviha nqli, knqzq Vasiliq
Semenoviha nqli, Fed;ka Odincevih; nqli, pana Dedikgolda qwa,
voevodu vilen;skago, i inyx mnogo mno'estvo pobili i poimali.
Toe '; zimy u drugii rqd knqz; velikii Wvitrigailo sobra
silu mnogu rusku[ i poide na Litvu, i povoevawa Litov;skoi
zemli mno'estvo, i po'gowa, i vo polon; poveli. Na leto ';
sobra silu mnogu rusku[, i mewtera liflqn;ski so vse[ silo[
svoe[ priide k Wvitrigailu na pomoh;, i knqz; velikii tve-
r;ski dal; emu svo[ silu i poidowa v Litov;sku[ zeml[. Za
pol=tory mili ot Vilni noheval; v Rudomin≠ i poide k goro-
du. Ne doxodq Trokov; poverne na Staryi Troky, a pod Troki
stoql na spasov den;, a stoql; 4 dni, i otide ot Trokov iskati
velikago knqzq "idimonta i rati litov;skoi. I stoqwa vo105
Voitqwkax106 4 dni, i vzq grad Krev murovany i so''e, a l[di
mnogo posekowa i v polon; poveli, a ottol≠ poid≠ k Molodehnu.
I priid≠ k velikomu knqz[ Wvitrigailu vest;, wto ' idet;
litva pogone[, i knqz; velikii Wvitrigailo posla na nix;
knqzq Mixaila, kiev;skago voevodu, a s nim; posla inyx; knqzei
russkix;. I pobili pana Petra Mon;tikirdovih; i litvu, a inyx;
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
poimali na Kopahex;. I ottole poid≠ k "eslavl[, i "eslavl;
vozme togo '; dne, po''e, a l[di mnogo v polon povede. I priwli
k Mensku, i vozme grad Menesk i so''≠, a l[di mnogo v polon;
poveli, mu'i i 'ony. Ide u svo[ zeml[ a mnogo zla sotvoriwa
Litov;skoi zemli. Priidowa k Borisovu, i tu izymawa knqzq
Mixaila Ivanovih; Gol;wanskago na rece na Berezyne, i posla
ego k Viteb;sku, i tamo ego povele107 vtopiti u rece u Dvine pod
Viteb;skom;, q108 nqwa ego nevinna. Ne doxodq Lukomlq za mil[,
v ozerex, mewter poide u svo[ zeml[ Liflqnty, a knqz; velikii
Wvitrigailo k Lukoml[, i tu rospusti voi svoi, knqzei i boqr,
a sam; poide Kievu. I na tu[ '; osen; knqz; velikii "idimont
sobra silu mnogu litov;sku[ i lqxi i priid≠ na Litov;sku[109
zeml[, i stawa pod M;stislavlem; mesqca oktqbrq 26, na pamqt;
svqtogo muhenika Dmitria, v sredu, i stoql 3 nedeli, ne vozma
gorod i poide u svo[ zeml[. Na leto 'e sobravsq Wvitrigailo
knqzi rosskimi, boqry i so vse[ silo[ rusko[ i poid≠ na Li-
tvu. i mew;ter[ priide svoe[ silo[ na pomo]; Wvitrigailu
m; u Brqslqvli. I bo'im poveleniem; pade na zeml[ moh; ve-
likaa, za tym; ne mo'axu v Litov;sku[ zeml[ poiti110. Knqz;
Wvitrigailo vozvratisq u svo[ zeml[, a mewter; u svo[ zeml[,
i raspusti silu svo[, knqzei i boqr k Poloc;ku, a sam; poide
k Kievu. Na tretie leto knqz; velikii Wvitrigailo so''e
Gerasima mitropolita u Viteb;sku. I sobrasq knqz; velikii
Wvitrigailo u Vitebsku s ruskimi knqz;mi i s ruskimi ratmi,
i poide k Brqslavl[, i tu u Brqslavli priide k Wvitrigailu na
pomo]; mewter viflqn;skii111 so vse[ svoe[ silo[. I poidut;
ot Brqslavlq po Zavel;skoi zemli po Zaveli[ k Vilkomiri[. I
sam; knqz; velikii "idimont; ne poid≠ na Wvitrigaila i dast;
korol; 8 sot kopei pomohi knqz[ velikomu "idimontu112, i knqz;
velikii "idimont posla syna svoe113, knqzq Mixaila, na knqzq
Wvitrigaila. I knqz; Mixailo priide svoe[ silo[ litov;sko[
i s lqxi, i byst; im; boi s Wvitrigailom; na Semen; den; na
letoprovodca. Bisq za Vilkomirem; rece114 }______|. A i za
to bog ne posobi knqz[ Wvitrigailu, wto so''e mitropolita
Gerasima, i pomo'e bog velikomu knqz[ "idimontu i ego synu
knqz[ Mixailu. I pobiwa knqzq Wvitrigaila i vs[ silu ego,
i mnogix knqzei pobiwa, a inyx rukami poimali. Ubili brata-
niha ego, knqzq "idimonta i Koributovih;, i knqzq Qroslava
Lyn;kvenevih;, i knqzq Mixaila Bolobana Semenovih;, i knqzq
Daniliq Semenoviha Gol;wanskago, i knqzq Mixaila vqzem;skago
Lvovih;, i inyx knqzei mnogo pobiwa, a rukami izymawa knqzei
42. Na imq izymawa knqzq Ioana Volodimirovih; kiev;skago i
brata ego knqzq Feodora Kerbutovih;, a liflqn;skago mewtera
samogo ubiwa, i lanmorwalka i inyx kuntorov mnogo pobiwa, i
vsix liflqnt perebiwa, a inyx; vsix; 'ivyx; poimali, newto
sq ix malo ostalo. I mnogix gostei perebiwa, rakuwan, slq'an
i hexov, i inyx rukami poimali. Posle togo pobitiq nedeli 3
spustq knqz; velikii "idimont; sobra vs[ svo[ silu litov;sku[
i posla syna svoego knqzq Mixaila na Rus;. I priwed; knqz;
Mixailo stanet; na Rwi. I smolnqne stretili knqzq Mixaila
na Rwa, i dalisq smolnq ne knqz[115 velikomu "idimon;tu i
ego synu, knqz[ Mixailu, i knqz; Mixailo ko Smolen;sku ne
poide, no poide otto Rwi k Viteb;sku. I priwed pod Vitebsk
knqzn;116 Mixailo stoql 6 nedel; i ne vzq goroda proh; po-
ide. I posle togo toe 'e zimy knqz; velikii "idimont sobra
opqt; vs[ svo[ silu litov;sku[ i panov; i poslawe k gorodu
Poloc;ku. I priwed panove stoqli pod; Poloc;kom; nedel[
i, ne dobyv goroda, powli proh;. I na leto polohane i vite-
blqne, ne h[q sob≠ pomohi niotkole, i dalisq knqz[ velikomu
"idimontu Kestut;evih[. I naha knqz; velikii "idimontu
knq'iti na velikom; vnq'enii na Litov;skoim i na Ruskom;.
}wyci'g z rocznika smole<skiego, 1377–1446|
V leto 6948 “1440”. Sotvorisq zlo veliko v Litve, ubien knqz;
velikii "idimont u Trocex; u ver;bnu[ nedel[ pered obedom;,
i byst; mqte'; velik v Litov;skoi zemli. A v to vremq Smolenesk
dr='al ot "idimonta pan Ondrei Isakovih;, i pohal privoditi
k celovani[ smolnqn% ∞Hto 'e knqz; litov;ski i pany i vsq ze-
mlq Litov;skaq kogo posadit; na velikom knq'en;i, i vam; ot
Litov;skoi zemli ne otstupiti i velikogo knqzq litov;skago,
a k inomu ne pristupati, a mene vam; der'ati u sebe voevodo[,
dokul; sqdet= na Vilni knqz; velikiifi. I vladyka smolen;skii
Semion; i knqzi, i boqre, i mestihe, i hernyi l[di celovali
panu Andre[ der'ati u sebe hestno voevodo[ na Smolensku. I po
V≠lice117 dni na svqtoi nedeli v sredu zdumali smolnqnene118,
hornyi l[di119, kuzneci, ko'omqki, wevniki, mqsniki, kotelniki
pana Andreq sovlasti120 silo[ z goroda, a celovanie perestu-
pali121, i narqdilisq vo izbroi i s sulicami, i so strelami, i s
kosami, i s sokirami, i zazvonili v kolokol;. Pan; Andrei pohal
sq raditi iz boqry smolen;skiimi, i boqre emu molvili% ∞Veli,
pane122, dvorqnom; svoim ubiratisq vo izbroi, a my s tobo[. Hi
lepwi datisq im u rukyfi. I powli s kop;i na konex protiv; im;.
I byl; im isstup u Borisa Glebavi123 gorod≠, izbiwa 'e mnogo
hornyx; l[dei kopi i do smerti, a inyi raneny 'ivi ostali, i
pobegowa hornyi l[di ot pana Andreq. Toe124 nowhi pan Andrei124
vyexal; z goroda i s 'ono[ i boqre smolen;ski s nim;. I posle
togo byst; mqte' velik u Smolensku. Izymali smolnqne Petryku,
morwalka smolen;skago i utopili ego u Dnepr, i posadili sobe
u Smolen;sku voevodu[ knqzq Andreq Dorogobu'skogo Dmitrie-
viha125. Rada '; litov;skaa velikago knq'en;a, knqzi i ponove i
vsq zemlq, doradivwesq i vzqli z Lqxov Kazimira korolevih; na
velikoe knq'en;e Litov;skoe, i posadiwa ego s hesti[ na stol-
nihnem; gorod≠ na Vilni, na vsei na Ruskoi zemli. I v to vremq
priide knqz; {r;i Lynkvenevih; iz Novagoroda v Litvu, knqz;
velikii Kazimir korolevih; dal; emu ohinu ego M;stislavl;.
Boqre 'e smolen;skii priexali z Litvy ko Smolen;sku, i hornyi
l[di ne pustili ix v gorod, oni '; rozexalisq po svoim selom. I
za tym; byst; bran; velika mi' boqr i hornyx l[dei126. Hornyi
l[di prizvali sebe gospodarem; knqzq {r;q Lykven;eviha. I
knqz; {r;i poimal boqr, i pokoval; ix, i imen;q ix podoval;
svoim; boqrom;. Toi '; oseni na Filipovy zapusty priid≠ voisko
litov;skoe ko Smolen;sku i stoqli pol;tret;i nedeli, posady
i cerkvi, i manastyri po';gli, a l[dei mno'estvo posekli, a
'ivyx v polon; poveli, i mnogo zla stvoriwa, i poidowa proh;.
V leto 6953 “1445”. Knqz; velikii Kazimir; nemiren; byl; so
knqzem; velikim moskov;skim;. I priwli moskvihi s tatary,
izvoevali Vqzem;sku[ zeml[ vs[. Toe '; zimy knqz; velikii
Kazimir; posylal voevod svoix, knqzei i panov, protivu togo
voevati moskov;skogo zemli. Izvoevawa Kozlesk, Vero[ i Ko-
lugu, i Mo'aesk, i mnogo zla uhinili moskoviham;, i v polon
poveli mnogia l[di. I sobrawasq moskvihi za127 5 ix127 i pogna-
wa pogon[ za litvo[, i dognavwe i bivwesq s litvo[. Pomo'e
bog; litv≠, pobili mnogo moskvih128, a inyx rukami poimali, i
priveli ix u Smolenesk k velikomu knqz[ Kazimiru. I uhini-
wa togdy panove velikomu knqz[ hest; i sobe. A moskov;skago
knqzq togdy ne bylo v zemli, xodil k Muromu i tatar; pobili.
V leto 6885 “1377”129. Umr“e*” knqz; velikii Olgird.
V leto 6895 “1387”. Knqz; velikii Qkailo Olgirdovih; exal 'eni-
tisq vo Ugor;sku[ zeml[ ko korol[, i tamo 'enivsq krestisq
v latyn;sku[ veru, i ottol≠ nahawa Litva krestisq v latyn;-
sku[ veru.
V leto 6928 “1420”. Priexal mitropolit Fotei v Litvu i[nn;
1, s nim; vladyka Am;brosei, i naexal velikago knqzq Vitovta
u Novegorodce. Togdy byl; posol carev Filan;tropin grihin.
Togo '; leta poid≠ mitropolit Kievu i u Slucku, krestil;
knqzq Semena Aleksandroviha, i u Mozyri vernul; mitropo-
lita knqz; velikii. Togo '; leta byst; mitropolit v Galihi.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
V leto 6929 “1421”. I vo Lvove, i u Volodimiri i priexal vo vtorok,
u kanon Ro'estva Xristova, a u Vilni byl; o Kre]enii. I ottol≠
poexal130 k Borisovu i ko Dr[cku i k Teterinu. I vo M;stislavli
byl; u knqzq Semena Lynkven;q, i u Smolen;sku zboroval; pri
knqzi Semene Ivanovihi, i priexal; na Moskvu u velikii post.
V leto 6940 “1432”. Gerasim;, episkop smolen;skii, poide ko Ca-
r[gradu na mitropol;[. Togo '; leta poboi]e byst; v Owmene,
i togo '; leta "idimont; sel; na kne'en;e.
V leto 6943 “1435”. Wvitrigailo so''e mitropolita u Viteb=sku.
Togo '; leta byst; poboi]e na Vilkomiri, mno'estvo pobiwa
knqzei i i boqr i me]an. Togo '; leta car; Maxemt131 pobil moskvih.
V leto 6919 “1411”. Rodisq knqz[ Lyn;kven;[ syn Qroslav na Ko-
por;i, narehen vo kre]enii Feodor.
V leto 6953 “1445”. Mesqca maq knqz; velikii moskov;skii bilsq
s tatary, s carem; Maxmetem; i synom; ego Mamutqkom, i pobiwa
moskvih;, a samogo knqzq velikago nqli Vasil;q tatarove na po-
boi]i i mo'aiskago knqzq Ivana nqli, inyx knqzei i i boqr mnogo
pobili. A bylo to poboi]e v Suzdali u svqtogo Spasa u manastyri.
Togo '; leta Moskva vygorela, ves; gorod, imeniq ix; pogorewa i
l[d≠132 mno'estvo. I byst; na Moskve skorb; velika v l[dex. Togo
'; leta pered Pokrovom za 2 no]i pokolebasq zemlq v no]i, aky ko-
lybel; kolibalisq xoromy. I toe '; oseni na Dmitriev den; car;
Maxmett i syn; ego Mamutqk otpustili knqzq velikago Vasilia
moskov;skogo na okupe, dati po sobe emu okupa mnogo mno'estva.
V leto 6954 “1446”. Knqz; Dmitrei {r;evih; Wemqka izymawa brata
ego starwago, knqzq velikago Vasiliq Vasil;evih;, i vyimali
emu ohi, a sam; sede na velikom; knq'en;e na Moskve. Togo ';
byst; goodu133 mor silen u Smolen;sku.
V leto 6900 “1392”. "enisq knqz; velikii Vasil;i Dmitrievih;,
ponql za sebe d]er Vitovtovu Sof;[.
Letopisec; o velikom knqzi moskovskom;,
kako daleki ot rodu Volodimirova
V leto 6000 “492”134. To pridowa z Nemec; 3 braty v Nov;goro-
dok; Truvor. Pervyi knqz;, R[rik;, priwed; iz Nemec; i rodi
knqza Igorq, a Igor; rodi Svqt;slava, i Svqt;slav; rodi Vo-
lodimira, i'e kresti Rusku[ zeml[. Vladimir rodi Qroslava,
Qroslav rodi Vsevoloda, Vsevolod rodi Vladimira Monomaxa,
Manamax rodi {r;q i {r;i rodi Vsevoloda Velikoe Gnezdo, a
Vsevolod rodi Qroslava. pri sem knqzi Batyi byl;, tatarove
vzqli Rus-ku[ zeml[. Qroslavl; rodi Aleksandra Xrabrago i
Qroslava, Aleksandra rodi Daniliq, Danilei rodi Ioana Do-
brogo Kalitu, i'e ispravi Rusku[ zeml[ o tatei i ot razbroq135,
ot vsqkogo mqte'a. Ivan136 rodi137 Dmitriq, toi bo Dmitr≠i138
nazyvaet;sq samod≠r'en;. Dmitrei rodi Vasiliq, Vasilei rodi
Vasilq ', Vasilei rody Ioan rodi Ioan, Ioann rodi Dmitrei.
V leto 6496 “988”139. U Volodimira 12 synov; bylo% 1 Vyweslav;, 2
Izqslav;, 3 Svqtopolk, 4 Qroslavl;, 5 Vsevoloda, 6 Svqtoslavl;,
7 M;stislavl;, 8 Boris;, 9 Gleb;, 10 Stanislav;, 11 Sudislav;,
12 Pozvizd;. Posadi 'e Vyweslava v Novegorode, Izqslavq v
Polocku, Svqtopolka v Turov≠.
A se episkopy, eliko v Rusi sut;. 1 Mitropolit kiev;skii vseq
Rusi, 2 Velikago Novagoroda. Arxiepiskop;q 3, Hernigov;skaq
i Bran;skaq, 4 Pereqslav;skaq episkop;q, 5 Belogorodskaq, 6
Volodimer;skaq, 7 Galickaq, 8 {r;evskaq, 9 Peremywl;skaq, 10
Luckaq, 11 Xol;m;skaq, 12 Turovskaq, 13 Rostov;skaq, 14 Poloc;kaq,
15 Smolen;skaq, 16 Tver;skaq, 17 Rezan;skaq, 18 Suzdal;skaq,
19 Sar;skaq, 20 Kolomanskaq, 21 Sambor;skaq, 22 Peremskaq.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
Letopisec ot velikogo knqzq Volodimerq140 kiev;skogo
V leto 6478 “970”. Priidowa nov;gorodci a Svqtoslavu v Kievu
prositi v nego syna, i rusti k nemu. I bqwe 'e synove Svqtoslav-
li% Qropolk, Oleg, a Volodimir; ot Maluwi, kl[hnici Ol'iny.
I rehe Svqtoslav; novgorodcem;% ∞A'; by xto wel; moix; detei
k vam;fi. Qropolk 'e otrehesq i Gleb;. I rehe Dobrynq novgo-
rodcem;% ∞Prosite Volodimirafi, be bo Maluwa sestra Dobryni,
a otec; im; Malko l[bhanin;. I rekowa novgorodci Svqtoslavu%
∞Dai 'e nam; Volodimerafi. I rehe im;% ∞Oto vy est;fi. I poqwa
novgorodci Vladimira k sob≠. Ide Vladimir; s Dobryne[, vuem;
svoim;, k Novugorodu.
V leto 6481 “973”. Naha knq'iti Qropolk v Kiev≠.
V leto 6485 “977”. Byst; emu bran; so bratom; svoim; Olgom;, i
pobedi Olga, i pobe'e u grad Ouruhii, i spade s mostu u rov;,
i tu skonhasq. Se 'e sotvorisq ot Qropolka, brata ego, qko xote
ego pre'e togo ubiti, i priq vlast; ego Qropolk. U Qropolka
'ena grekini b≠, i be byla pre'e togo hernice[, otec; bo ego
Svqtoslavl; dast; [ za Qropolka, krasoty dlq lica eq. Slywav 'e
se Vladi mir; u Novegorode, qko Qropolk ubil est; Olga i uboqsq
vsq, be'a za more, a Qropolk; posadniki svoi posadi v Novegorod≠.
V leto 6488 “980”. Priide Vladimir s vorqgi k Novugorodu i rehe
posadnikom; Qropolhim;% ∞Idite bratu moemu i rcite emu% Vla-
dimir; idet; na tq, dospevaisq protivufi. I sede v Novegorod≠,
i posla k Rogvolodu, knqz[141 polockomu, glagolq% ∞Xoh[ ponqti
d]er; tvo[ 'onu sobefi. On 'e rehe d]eri svoei% ∞Xohew li za
Volodimira*fi Ona 'e rehe% ∞Ne xoh[ der;znuti142 za142 robihiha,
no Qropolka xoh[fi. B≠143 bo Rogvolod priwol; i zamor;q, imeq
bo vlast; svo[ u Polocku. I priidowa otroci Vladimirovy i
povedawa emu vs[ reh; Rognedinu, d]eri Rogvolodovy, knqzq
polockogo. Volodimir 'e sobra voq mnogi, varqgi i sloveny, i
krivihi, h[d;, no poide na Rvgvoloda144. V se 'e vremq xotqxu
Rogned; vesti Qropolku. I priide Vladimir na Pol;tesk; i ubi
Rogvoloda i syna ego 2, a d]er; ego Rogned; poq 'ene. I poid≠
Vladimir; k Kievu s voi mnogimi, i ne mo'e Qropolk stati
protivu, no zatvorisq v Kiev≠ s l[d;mi i s Bl[dom; voevodo[,
i stoqwe Vladimir;, okryvsq na Dorogohi. Vladimir; 'e posla
ko Bludu, voevode Qropolh[, s lesti[, glagolq% ∞Popriqi mi, a]e
ub;[ brata svoego, imu tq imeti vo oca mesto i bol;w[ hest;
vozmewi ot mene> ne az; ubo nahax izbivati brate, no on> az; togo
uboqxsq i priidox;fi. I rehe Blud k poslom; Vladimirovym% ∞Az
budu tobe u serdci i u priqzn;fi. I mywlqwe ubiti Qropolka, knqzq
svoego. ∞Qdyi, rehe, xleb moi, vozvelihil; est; na mq lest;fi, i
mywlqwe knqz; be'ati, a k Volodimiru posylawe velq ko gra-
du pristupati. I rehe Blud k Qropolku, knqz[ svoemu, lesti[%
∞Kiqne sl[tsq k Volodimiru, rehe145 set u'e146% ∞Pristupai ko
gradu, qko predamy ti Qropolka. pobegni iz gradafi. I posluwa
ego Qropolk i pobe'e iz goroda, i zatvorisq v gorode Rodne
na ust; Irgi147, a Volodimir vniide v Kiev;. I sede Qropolku
v gorode. I be glad velik;, i rehe Blud k; Qropolku% ∞Vidiwi
koliko voi brata tvoego, nam; ix; ne perebiti, no stvori mir;
bratom; svoim;fi. I rehe Qropolk% ∞Budi takfi. I posla Blud k
Volodimiru% ∞Qko izbyst; mysl; tvoq, privedu k tobe Qropolk,
pristroisq ubiti egofi. Vladimir 'e to slywav, vniide vo dvor
teremnyi oth; i sede tu s voi i s dru'ino[ svoe[. I rehe Blud
k Qropolku% ∞Poidi ko bratu svoemu, rci emu% ∞Hto mi dasi, to
q priimufi. Poide 'e Qropolk, i rehe emu Varq';ko148% ∞Ne xodi,
knq'e, ubi[t; tq, pobegni u Pehenegi, prived≠wi149 voqfi. I ne
posluwa ego, priide150 Qropolk ko Vladimir[150, i qko poide vo
dveri, i podqtsq 2-ma varqgi mehama pod pazuse, Blud 'e zatvori
dveri, ne dast; nikomu vniti svoim;. I tak; ubien byst; Qropo-
l=k. Varq'ko 'e pobe'e z dvora i pobe'a u Pehenegi, i mnogo
voeva Vladimira s pehenegi, i odva privadili ego Vladimir;,
zaxodiv k rote. Volodimir 'e zale'e 'enu bratnu grekin[, i
ne prazna be, ot neq 'e rodisq Svqtopolk. Ot pere'nego koreni
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
plod zol; byvaet;, pone'e i pre'e byla hernica, drugoe 'e,
Volodimir zale'e [ ne po braku, prel[bodeec; bo be. Tem;
'e i otec; ne l[blqwe, i be bo ot dvo[ otc[% ot Qropolka i
Volodimira. Naha knq'iti Volodimir v Kieve i postavi kumi-
ry na xolmu vne dvora teremnago% Peruna derevqna, a golovu
emu srebrqnu i us zolot, i Xorsa, i Da'ba, i Disotir;boga, i
Semargaa, i Mokow;. I 'rqxu im, i naricaxu ix bogi. I privo-
'axu syny i d]eri, i oskvernisq zemlq Russkaq krov;mi. No
preblagyi bog; ne xotq smerti grewnikom% na tom xolme nyne
cerkvi stoqt;, q'e posle slsa'em;151. Volodimir 'e posadi ua
svoego Dobryn[ v Novegorod≠, i priwed Dobrynq v Novegorod≠,
i postavi kumira Peruna nad reko[ Vol;xvo[, i 'rqxu l[die
novgorod;stii, qko bogu. I be bo152 Vladimir pobe'en; 'enami153,
i bqwe emu vodimyq Rogned;, eq 'e posadi na Lybedi, ot neq 'e
rodi 4 syny% Izqslava, M;stislava, Vsevoloda i dve d]eri. a
ot grekini rodi Svqtopolka, ot hexini rodi Vyweslava, drugo-
go154 Svqtoslava i Stanislava, a ot bolgarini Borisa i Gleba. A
nalo'nic; be u nego 300 u Vywegorod≠, u Belegorod≠ 200 i na
Berestov≠. I be ne syt bluda, privodq k sobe mu'eskyq 'eny
i devici rastleq, be bo 'onol[bec;, qko '; i Solomon;. be bo
u Solomona 700 'en, a nalo'nic;155 300. Mudr; 'e be, nakonec;
popolznusq. A sei 'e neveiglas156, a nakonec157 obrete spasenie.
V leto 6489 “981”158. Ide Vladimir k lqxom; i vzq grad; ix;, Pe-
remywl; i Herven, inyi gorody. V sem; 'e lete i vqtih; pobedi
i vozlo'i na nix; dan;.
Leto 6494 “986”159. Izbirawa Vladimir; very, kaq luhwi, izbra
'e veru xrestiqn;sku[.
Leto 6494 “986”. Ide Vladimir; na Korsun;, grad; greheskii, s voi.
I zatvoriwasq160 korsunene vo grade161. Iznemogaxu korsunqne u
grade gladom;. I rehe im; Vladimir;% ∞A]e se ne udastesq, stoqt;
imam; zde za 3 letafi. I sim ne pokorivwimsq. Povele Vladimir;
prispu sypati ko gradu. I ni podpisavwe162 stenu gradsku[,
kradqxu per;st; i nowaxu sobe u grad, sypa[]e posrede grada.
I se mu' ko rsunqnin, imenem; Anastas, streli, napisav; strele%
∞Kladqzi163, q'e sut; za tobo[ na ustoce, is togo voda idet;
trubami u gorodfi. Volodimir uzrev; na nebo, rehe% ∞A]e se zbu-
detsq, to sam; kre]usqfi. I povele kopati upreki i pereqwa vodu.
Iznemogowa l[di 'a'de[ vodo[ u grad≠ i predawasq. I vnide
u grad i dru'ina ego. I posla Vladimir; ko carem; Vasil;[ i
Kostqn;tinu, reku164% ∞Se “grad”165 va[ silnyi166 vzqx, slyw[, qko
sestru imata devo[ i a]e ee ne udasta za mq, sotvor[ gradu vawe-
mu, qko 'e i semufi. I se slywav;we carie, poslali k Volodimiru,
glagola]e% ∞Qko nedostoino xristiqnom; za poganyq davati, a]e
se krestiwi, to i se poluhiwi i car;stvo nebesnoe primewi, a s
nami edinoveren budewi, a]e li sego ne sotvoriwi, ne mo'emo
dati “se”stry167 svoei za tebefi. I rehe Volodimir; k poslom;%
∞Xo]u az krestitisq, ispytax; bo cre'e six; dnii zakon; vawfi.
I se slywavwe carie radi bywa, i umolista sestru svo[ Annu, i
poslasta [ k Volodimer[, i sanovniki nekii, prozvutery. I qko
priid≠ Korsun[, izyidowa korsunqne i s polkom;168, i uvedowa u
grad, i posadiwa [ vo polate. Po bo'i[ 'e stroeni[ i to vremq
razbolesq169 Volodimira ohima170, i ne vide nihto 'e, i tu'iwa
velmi, i ne domywlqwesq, hto stvoriti. I posla k nemu carica,
rekuhi% ∞A]e xo]ewi izbyti bolezni seq, to voskor≠ krestisq, a]e
li “ni”, to ne imawi iscelitifi. Se slywav;, Volodimir rehe% ∞Da
a]e se istinna budet;, to poistinn≠ velik bog; xristiqn;skiifi.
I povele krestiti sebe. Episkop; 'e ruskyi s popy caricinymi
kresti ego, qko 'e uzlo'i na nego ruku, i abie prozr≠. Videv;
'e. se Volodimir; naprasnoe iscelenie i proslavi boga, rek%
∞To pervoe uvidex, proslavi boga istinnagofi. Se 'e videvwi
dru'ina171 ego, mnozi krestiwasq u cerkvi. Po kre]enii 'e
privede caric[ na brahnoe. Necii ubo ne vedu]e glagol[t;, qko
krestisq u Kiev≠, inii 'e rewa u Vasileve, no ne byst; tako.
Vladimir 'e poima caric[ Annu i Onastasa, i popy korsu-
n;skyq, i mo]i svqtogo Klimenta, i sosudy cerkovnyq, ikony
na blagoslovenie sobe, vzq 'e 4 ikony medqny. Dal 'e za veno
grekom; grad Korsun;, a sam priid≠ k Kievu. Povel≠ kumiry
izbiti, a inyx ognevi predati, i posla po vsemu gorodu, reku-
hi% ∞Qko a]e kto zautra ne obrq]et;sq na rec≠ ili bogat ili
ni];, protiven mi budet;fi. I se slywav=we l[die s radosti[
idqxu krestitisq. Po six 'e Volodimir; starwego syna Vywe-
slava posadi v Novegorod≠, Izqslava v Polocku, Svqtopolka v
Turove, Qroslava vo Rostove. I vmerwu172 Vyweslavu, posadi
Qroslava v Noverod≠173 i Borisa v Rostov≠, Gleba u Murom≠,
Svqtoslava v Derevex, Vsevloda Volodimire, M;stislava Tmu-
torakan[174, Stanislava u Smolen;sku, Sudislava vo P;skove,
a sam; sed≠ u Kieve i vo prohix; gradex. I zalo'' grad Kiev
bolwii, i naha staviti gorody po Desne i po Dnepru, i po Ostri,
i po Trub≠'[, i po Sul≠, i po inym; rekam;, a' i nyne sut;.
V leto 6497 “989”. Krestivsq Vladimir i vzq u Fot≠q175 vo patriarxa
pervago mitropolita Kievu Levona, a k Novugorodu arxiepiskopa
Qkima korsunqnina, a po inym; gorodom; episkopy i popy i diqkony.
Leto 6523“1015”. Xotq]u Vladimiru iti na Qraslava, syna svoego,
k Novugorodu. Qroslav; 'e posla za more i prived≠ varqgi, bo-
qsq otca svoego, no bog; ne dast; diqvolu radosti. V to vremq
Vladimir razbolesq i176 umre mesqca i[nq vo 15 den;. Svqtopolk
'e sqde177 v Kieve po otci svoem;. Borisu 'e vozvrativw[sq s
voiny ne doide Kieva, i tu ego ubi na Alt≠ Svqtopolk; lesti[.
I potom; posla po Gleba lesti[ ', glagolq% ∞Otec; tq zovet;fi.
I prilo'i i sego vbiti na Smqdyni u Smolen;sku. I potom; ubi
Svqtoslava, be'a]a vo Ugry.
V leto 6524 “1016”. Poide Qroslav; na Svqtopolka, i byst; seha
velika, i oblomisq na ledu dru'ina Svqtopolkova, a Svqtopolk
pobe'e v Lqxi, a Qroslav sede v Kiev≠.
Leto 6525 “1017”. Priid≠ Boleslav; so Svqtopolkom; i s lqxi
na Qroslava. Qroslav; 'e sovokupiv; rus;, varqgi i sloveny
priide 'e v Polyn[178 i stawa ob reku Bog. I pobedi Boleslav
Qroslava, i vniide v Kiem;179 so Svqtopolkom;. I Qroslav; be'a
k Novugorodu, i novgorodci qwasq po nem;, poidowa na Svqto-
polka, a Svqtopolk; be'a v Pehenegi.
Leto 6527 “1019”. Priide Svqtopolk s pehenegi na Qroslava, i Qro-
slav sobra voi mno'estvo, poide protivu semu na Alto, ide'e ubi
Svqtopolk Borisa. I rehe Qroslav;% ∞Krov brata moego vopiet; k
tobe, vladyko, m;sti krov; pravednago segofi. I rehe% ∞Brata moq.
A]e telom; ottowla esta otsudu, no molitvo[ va[ pomozita mi
na protivnago ubiicufi. I byst; seha zlaq, qko 'e ne byst; v Rusi,
i byst; k veheru odol≠ Qroslav;, a Svqtopolk pobe'a. Mnozi bo
vernii videwa angely, pomoga[]i Qroslavu. I napade strax na
Svqtopolka, i pobe'a nikim 'e gonim;. I nahawa ego na nosilex;
nositi, i pribegosta k Berest;[. On 'e glagolawe% ∞Pobegnite so
mno[, qko 'enut; po nasfi. I ne mo'awe terpeti na edinom; meste,
i probe'ali Lqdsku[ zeml[ gonim; gnevom; bo'iim;. I pribe'e u
pustynu me'i Hexi i Lqxi, tu isprover'e 'ivot; svoi okaqnnyi.
Leto 6529 “1021”. Priid≠ Brqhislav, syn Izqslavl;, na Novgorodod180
is Polocka, i vzq Nov;gorod, i v polon povede samyx;, i imen;e ix;
razgrabi, i poide k Poloc;ku. To slywav; Qroslav is Kieva za 7
den; posti'e i pobedi ego, a novgorodcevo voroti ix so imeniem;.
Leto 6545 “1037”. Sverwen; byst; grad Kiev;. V to 'e leto sozda
Qroslava181 svqtu[ Sof=[. V to 'e leto svq]ena byst; cerkvi
svqtaq Sofq v Kiev≠.
Leto 6547 “1039”. Svq]ena byst; cerkvi svqtaq Bogorodica, ['e
sozda Volodimir;, otec; Qroslavl;.
Leto 6549 “1041”. Posla Qroslav; syna svoego Vladimir na
Greki, dav; emu voi mnogi, idowa v lod;qx. Greki 'e, videv-
we voi mnogi, nahawa pogru'ati hestnyq kresty s mo]mi u
mor≠, i vozmutisq mor≠, i korabli potopi mnogi. Volodimir
'e priide Kievu u male. To 'e oseni dast; Qroslav; sestru
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
svo[ za Kazimira, i xodi Qroslav; v'182 na mozavwany. Sei
'e Kazimir vdast; sestru svo[ za Izqslava, syna Qroslavlq.
Leto 6553 “1045”. Zalo'i Vladimir;, syn; Qroslavl;, svqtu[
Sof;[ v Novegorod≠.
Leto 6555 “1047”. Ide Qroslav; tretie na mazavwany i pobi ix, i
knqzq ix; ubi Moslava, i pokori zeml[ tu Kazimiru.
Leto 6558 “1050”. Svq]ena byst; cerkvi svqtaq Sof;q na Voz-
dvi'enie poveleniem; knqzq Qroslava i syna ego Volodimira.
Leto 6562 “1054”. Prestavisq knqz; veliki Qroslav;, 'it let 76.
Leto 6581 “1073”. Osnovana byst; cerkvi svqtaq Bogorodica Pe-
her;skaq igumenom; Feodosiem;.
Leto 6582 “1074”. Prestavisq igumen183 peher;skii.
}przerwa w zapisach lat 1075–1236, jak w Supra>lskim|
Leto 6745 “1237”. Popu]eniem; bo'iim;184 priidowa so vostohnoi
strany bezbo';nyi tatarove so carem; Batyem; na zeml[ Reza-
n;sku[ lesom;. I priwedwe pervo stawa stanom; v Onuze, i vzqwa
[, i ottole poslawa posly svoi, 'enu harod≠ic[ i 2 mu'a s ne[
ko knqzem; rezan;skim;, prosqhi u nix; desqtin vo vsem% u knqzex;
i u l[dex;, u konex desqtoe, u belyx 15 i u buryx 15, u voronyx;
15, v ry'ix; 15, u pegix 15. Knqz; 'e rezan;skii {r;i Novgo-
rv;odoskii185, brat ego Oleg Inonovgorodovih; i murom;skii, i
pron;skii knqzi, ne pustqhe k gorodom; svoim;, vyexali protivu
im; vo Borone'186, i rekli% ∞Koli nas ne budet; vsix;, to vse
vam; budet;fi. I ottole pustiwa ix; ko {r;evu, i v Volodimir;.
I pohawa voevati zeml[ Rezan;sku[, popleniwa i do Pron;ska,
a iz Volodimira pustili ix ottole v Totary. Poslali ix knqz[
rezan;skii ko {r;[, knqz[ volodimir;skomu, prosqhi pomoh;
ili samomu poiti. {r;i 'e sam; ne ide, ni posluwawa187 knqzei
rezan;skiix molby, no xotq sam osob; bran; tvoriti. A inoplemen-
nici grad; opusti188 Rezan; dekabrq 16, a vo 21 vzqwa i po'gowa
ves;, a knqzq {r;q ubiwa i knq'at 12 ix; i poidowa na Kolomnu.
I Vsevolod {r;evih i Roman; Inovgorodovih; idowa protiv
ix. A iz Volodimirq {r;i posla u storo'ex; voevodo[ Eremeq
Gleboviha, i snqsq so Vsevolodom; i Romanom. I otstupiwa ix
tatarove u Kolomny, prigoniwa ix k nadolobom;, i tu ubiwa
knqzq Romana i Eremeq voevodu, a Vsevolod be'a k Volodimiru, a
moskvih k Moskv≠. I tatarove vzqwa Moskvu, i voevodu Filippa
Nqnka ubiwa, a knqzq {r;q Vladimiroviha qwa, a l[di izbiwa.
Oni ' krovoqd;ci priidowa k Volodimiru i stawa fevralq vo 3
den;. A volodimir=ci zatvorilisq i so synymi189 {r;evymi i so
Vsevolodom;, i M;stislavom;, i voevoda be v nix; Petr Oslqtev.
Volodim≠rcem;190 'e ne ottvorq]imsq, a tatarove priexali ko
Zolotym; vorotam;, vodq]e s sobo[ Volodimira {r;eviha, i
nahawa govoriti% ∞Est; li knqz; {r;i191 u gorod≠*fi Volodimirci
'e pustiwa na n;x po strele, i oni pustiwa protiv; na grad i na
Zoloty vorota. I rekli tatarov≠ vlodimircem;% ∞Ne strelqitefi.
I pokazali im; Vladimira, rekuhi% ∞Znaete li sego knq'iha*fi
Be bo unylym; licem; i ne mogl bedo[ ott nu'i. Vsevolod 'e
i M;stislav; stoqli na Zelotyx192 vorotex; i poznali svoego
brata. O umilenoe videnie i slez dostoino. I vsi gra'ane ego,
vidqhe, plokaxusq, a oni, zlii, otwedwe ot Zolotyx vorot; i
ob;exali ves; grad, a stawa stany na zreime, a inyi otwedwe
vzqwa Suzdal; i l[di izbiwa, a inyx svedowa u stany svoi i
k Volodimiru. I v subotu mqsopusnu[ nahawa narq'ati lesy i
poroky staviti do vehera, a na noh ogorodili tynom; okolo
vsego goroda. I byst; nautriq videwa gra'ene, qko u'e uzqtu
byti gradu, i vnidowa u cerkov Prehistu[, i stregowasq ot
vladyki Mitrofana vsi. I oni, zlii, pristupili k gorodu vo 6
den; fevralq v nedel[ po zautrinii i zawli ot Zolotyx; vorot
svqtogo Spasa, i vnidowa po primetu heres gorod;. a s[da ot
severnyq storony ot Lybedi ko Orininym; vorotom;, a sudy ot
Klq'my k Volo'skim;. I tako vzqwa skoro grad novyi do obe-
da, zapaliwa ognem;. Be'awe Vsevolod i M;stislav; v Hernyi
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
grad, a episkop; Mitrofan i knqgini {r;eva so d]eri[, so
snaxami i so unuhaty i prohaq knqgini, i mno'estvo boqr, i
l[di zatvorilisq u cerkvi svqtyq Bogorodica v polatax. Tata-
rov≠, i' vysekli dveri, ottvorili cerkov; a navolohili lesa
okolo cerkvi, za'gli cerkov; i bez milosti zapalili svqtu[
Bogorodic[. i tako skonhawasq vsi su]ii u cerkvi. I grad ves;
ognevi predali, i sqkowa vsq oru'iem; ot staryx i do malyx;,
ot mu'ska pola i do 'en;ska, i ereskii hin ves;, i hernoriskii.
A vse izobla'no i porugano gorko[ smerti”[” nu'no[. Predawa
duwa svoq gospodovi vo 6 den; fevralq v mqsopusnu[ nedel[.
I vsi cerkvi porugali i rozgrabili, i dvor knq' izlo'iwa i
ognevi predali. A inyx rukami ima[hi, rugalisq 'en;skomu polu,
qko 'e ne dostoit glagolati, i hernicam; i popad;qm193 • • • •
• • • • radostnymi ohima da ska'“et”194 im; stany, obrete bo ix.
Stoq]u bo emu pri krai morq, stregu]u obo[ putei. I prebyst;
vs[ noh; ne spq, qko 'e naha usxoditi solnce, i uslywavwim;195
strawnyi po mor[, i vide nasad grebu];, i posredi nasada
stoq]a Borisa i Gleba i vo ode'ax hervenyx, i besta ruki
dr='a]e na ramex, grebci 'e sedq]e aki u molnii odeqnii. I
rehe Boris% ∞Brate Glebe. Veli gresti, da pomo'mo srodniku
nawemu Aleksandrufi. Vid≠v; 'e Pevgusii takoe videnie i takoe
slywanie, i stoqw≠ trepeten, donde'e otide nasad iz oh;[ ego.
Potom skoro poexa ko knqz[ Aleksandru. Videv;196 'e Pevgusii
takoe videnie i takoe slywanie i stoqwa trepeten;196. Ispove-
da emu radost;, qko 'e ved≠ i slywa. I rehe emu knqz;% ∞Sego
ne rci nikomu 'efi, a sa“m;”197 t]isq naexati s nawimi. U 6 has
dni byst; seha velika nad rimlqny198, i izbi mno'estvo ix;, i
samomu korolevi vozlo'i pehat; na lice ego ostrym; svoim;
kopiem;. Zde 'e qviwasq u polku Aleksandrovi 6 mu' xrabryx,
i'e mu'estvovawa s nim; krepko. Gavril; Aleks≠evih;199. Sii
naexav na w;neku i vid≠v; koroleviha mha]a pod ruku, i izexav;
po dskoe, po nei 'e xo'axu do samogo korolq200. I vtekwa v ko-
rabl; pred nim;, izvergowa go i s konem; u more. Bo'ie[ vole[
ot tyx izyde ne vre'en. I opqt; naexa i bisq s; samym; voevo-
do[ posrede polku ix, i tu ubien byst; voevoda ix; Spiridon
i episkop; ix. I drugii 'e novgorodec; Svislav; Qkunovih;.
Sii naexav mnogo biwasq edinym; toporom;, ne imea u serdci,
i pad≠ nekolko ot ruk ego, i vsi divilisq sile ego i xrabrosti
ego. Treti 'e Qkov polohanin, lovhii byl; u knqzq. Sei naexav;
na polk s mehem; i mu'estvovav; oted≠ proh;, i poxvali ego
knqz;. 4 'e novgorodci201, Miwa imenem;. Sei pew so dru'ino[
svoe[ natehe i pobi trii korabli rimlqn. 5 ot molodyx, ego202
Sava imenem. Si naexav water velikyi i zlotoverxii, podsehe
stolp velii weternyi, i pade water, i polci Aliksandrovi,
videvwi padenie watra togo, i v=zradovawesq. 6 ot slug ego,
Ratimir imenem. Sii bisq p;'wi203, i ostupiwa ego mnozii, on
'e ot mnogix ne iznemo'e uskor≠, no mu'estvova na nix kr≠pko,
posl≠de 'e iznemo'e ot mnogyx ran, iznesom; 'e, i skonhawasq.
Novgorodcev 'e ubili vs≠x 20 mu'; i s lado'any. Byst; 'e
togda hodo Z% pobedi Aleksand“r” karabli, a ony obapol reky
I'ery, ide'e ne be prixodno polku Aleksandrovu, zde obretowasq
mnogo mno'estvo mertvyx, izb;enyx ot angel bo'iix. Ostanky
ix be'awe, a trupiq mertvyx svoix star;wix mu' nakladwi204
karabli i potopiwa ix na more, a inym; skopawa qmy i metali v
nix bezhisleno mno'estvo, a inii mnozii qzveni bywa, otbegli
konehn≠. “R”ostislav205 'e smolen;skyi Mstislasvih; sede v Kyevi,
Danil 'e brat ego Mixailo vyexal na nego i qt ego, i dast; Kyev
Dmitreevi obet der'ati protivu inopl≠menik bezbo';nyx totar.
“T”ogda206 priide Batyi Kyevu mnogom mno'estvom sily svoq, i
okru'i grad, i ostupi sila totar;skaq, i byst; v obder'anii
velice. I bega207 tyi207 v gorod, i otroci ego obes≠dqxu, i ne be
slywati grad, skripaniq tele'nago, i mno'estva reveniq ver;-
bl[di, i rzaniq glas stadnyix. I be spolnena zemlq Rus;kaq
ratnyx. Imqwe 'e v nix totarina, imenem Tovrul, toi ispoveda
vs[ silu i q'e bqxu v nix silnyx voevody% Urdu, Baidar, Bir[i,
Kadan, Behak, Men;gui, Ku[k, i'e vrati vedal smert; kanovu. I
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
be kan ot roda ego, no be voevoda ego pervyi Sebed≠ bogotyr;, 31. s=owo ko<czy litera «o», dalej wytarte litery
Burundai, i'e v=zq Bogatyr;sku[208 zeml[ i Suzdalsku[, i inyx 32. przed i za tym s=owem zmyte litery
bes hesla voevod, ix 'e ne mo];no umestiti zde. I postavi 'e 33. dalej wytarte litery «ko»
34. w Racz. i poidiet knia{ welikii Witowt z niemieckimi si=ami do Wilni
Batyi poroky k gorodu Kyevu, a tu baxu lednica podli vorota,
35. wyraz p[=wytarty, w Supra>l. Wigontom;
i priw;lo debrie. Porokom 'e nepristano b;[him209 den; i noh;, na prawym marginesie dopisano& Jako pobiedi Witowt Skirgai=a
vybili steny, i tu bewo lom; kopeinyi, i ]itom; skepeniem;, 36. tak w r"kopisie
strely omrahiwa svet. Pobe'aem byvwim gra'anom;, Dmitrovi 37. w Wile<skim Wasilja
krepko xrobravavw[, i vzdowa tatarove na steny izviennyi, 38. «P» przerobione z «T» ]omal identyczne gdy r"cznie pisane\
stre'axutsq den; i noh;. Gra'ane 'e gradiwa drugii grad 39. dalej wytarte litery& taky
okolo svqtyq Bogorodica. Nautriq 'e priidowa na nq, i byst; 40. tak w r"kopisie, w Akadem. Korgai=a
bran; me'e ima oboix velika, l[dem; 'e uzbegwim; na cerkov; 41. tak w r"kopisie, w Supra>l. Mari< gorod
42. za «to» dwie wytarte litery
i na komory cerkovnyq i s tovary svoimi, o tq'esti 'e prova-
43. tak w r"kopisie, przy tym litera «s» powy/ej linijki
lilisq komory cerkovyq, i priqt byst; Kiev na Nik“o”lin den;. 44. tak w r"kopisie
Dmitra 'e izvedowa qzvena, ne ubili ego mu'stva dlq. Batyi 45. tak w r"kopisie
'e vzem; grad i slywavwe o Danile, qko vo Ugrex est;, i poide 46. tak w r"kopisie
sam k Volodimiru, i priid≠ k gorodu Kolodq'nu, i postavi 47. «ie» przerobione z «i»
poroky 2, ne210 mogii razbiti steny. Naha peremovlqti l[di, i 48. przed s=owem wytarta litera «i»
onix 'e, posluwavwi ego, predalisq emu, izb;eni bywa. I priid 49. dalej p[=wytarte i przekre>lone litery «wou emou»
Kamen;c[, i ne moga rozbiti steny, i k "aslavl[, i zvq211 ego. 50. «ie» przerobione z «i»
51. tak w r"kopisie
I pride ko Kremen;c[, vide 'e Kremenec; grad tver=d212 • • • •
52. «a» przerobione z «i»
53. napisane nad linijk'
Po=o/y=em nacisk by tre>: wszystkich latopis[w przytoczy: 54. w rogu dolnego marginesu po przek'tnej, tym samym charakterem
zgodnie z Po=n. sobr. russ. ltpsej. Nie mniej, sporadycznie, mo- pisma i tym samym atramentem kt[rym pisany r"kopis& prt mno
g' trafi: si" literowe r[/nice, z przyczyn ode mnie niezale/nych 55. «c» przerobione z «szcz»
]nie mam dost"pu do latopis[w – nie mog" dokona: weryfikacji\. 56. dalej wytarte s=owo «kanu»
Tre>: ta powinna by: ponownie sprawdzona przed reprodukcj' 57. tak w r"kopisie, przy tym «k» nad linijk', u Kras. czetwerg
we fragmentach lub ca=o>ci, przed cytowaniem, itp. 58. «ie» i «e» przerobione z «i»$ Ch
59. tak w r"kopisie, w Supra>l. piat’ca
60. tak w r"kopisie, w Supra>l. o sprawlenii
PRZYPISY 61. u Kras. Jamontu
1. litery w kwadratowych nawiasach przytoczone z Supra>l. ltpsi 62. litery «ob» wykre>lone
2. dopisane na dolnym marginesie bardziej drobnym charakterem, 63. dalej wytarta litera
z odno>nikiem 64. «i» wpisane po wytartej «y»
3. tak w r"kopisie; na 65. w Supra>l. dalej& Oleksandro, knia{ Michai=o Dani=owicz,
4. dalej w r"kopisie brakuje karty brat ego knia{
5. dopisane na dolnym marginesie bardziej drobnym charakterem, 66. w Supra>l. wo=y<skyi
z odno>nikiem 67. dopisane na dolnym marginesie z odno>nikiem
6. tak w r"kopisie, u Kras. aczei by 68. «l» nad linijk' dopisane po wytartej «/» }kramo=a – zwada, J.D.|
7. «e» przerobione z «i» 69. na dolnym marginesie innym atramentem dopisane&
8. w Supra>l. dalej& za twerdoju storo/eju w komnatie, a /once ros pat m$
9. po «o» wytarta litera 70. podkre>lone atramentem
10. w Supra>l. i Skirgai=u 71. w r"kopisie 6019
11. po pierwszym «o» wytarta litera «u» 72. w Supra>l. dani=u$
12. na prawym bocznym marginesie z odno>nikiem, 73. w Supra>l. cze=owiek
w kolorze cynobrowym ]czerwonym\, skoropisem dopisane& 74. tak w r"kopisie, w Supra>l. iz zelez
Jako kresti Jaka=o wsju Litwu w rimskuju wieru 75. tak w r"kopisie
13. «i» przerobione z innej litery 76. w Supra>l. dalej& poszli w Podolskuju zemlu. I togdy w Podolskoi zemli
14. «w» przerobione z «i» 77. tak w r"kopisie, w Supra>l. Podolski
15. tak w r"kopisie, w Supra>l. na Litowsku 78. nie ma w r"kopisie
16. dopisane na dolnym marginesie bardziej drobnym charakterem, 79. tak w r"kopisie
i innym atramentem, z odno>nikiem& jako Swiatos=aw proli krowi 80. «l» i «y» przerobione z innych liter
chrestia<skoe mnogo 81. po drugim «o» wytarta litera
17. tak w r"kopisie 82. dopisane na dolnym marginesie z odno>nikiem tym samym charakterem
18. w Supra>l. na i tym samym atramentem
19. nad drugim «i» zmyta litera, by: mo/e, 83. litery «oldu» dopisane na lewym marginesie z odno>nikiem
to jest w takim wypadku, pierwotnie by=o Ontiich 84. po literach «pu» wytarte litery «do»
20. dopisane na dolnym marginesie, z odno>nikiem 85. tak w r"kopisie, Witowt zmar= 1430.10.23
21. w Supra>l. so Semenom 86. tak w r"kopisie
22. po drugim «e» wytarta litera 87. na dolnym marginesie dopisane skoropisem, z odno>nikiem
23. «k» i «n» przerobione z innych liter 88. pierwsze «e» przerobione z «i»
24. tak w r"kopisie, w Supra>l. a 89. na dolnym marginesie
25. na prawym marginesie skoropisem napisane& 90. dalej cztery litery wytarte
tako pobiedi Witowt Swiatos=awa 91. «sza» dopisane nad linijk' nad wytart' liter' «/»
26. «i» napisano innym atramentem po wytartej literze 92. w Supra>l. czesti
27. po «wielikomu» widoczne wytarte litery& Sw}iato|s=aw }sob|ra, 93. dalej wytarte litery
bo w Supra>l.& on }Swiatos=aw| /e ]wi"c\ ispo=czi woja swoja ˘ 94. «m» przerobione z «so»
w S=uckim& on / spo=cziw woi swoja, 95. «u» wpisane w linj"
w miejscu «Sw»widnieje odno>nik, i na dolnym marginesie 96. nast"puje dalej krzy/ i litera «d» nad nim wytarta
skoropisem napisane& kniaziu Witowtu, a kniaz Swiatos=aw 97. tak w r"kopisie, w Supra>l. jazyku tomu
28. dalej wytarta litera 98. tak w r"kopisie
29. tak w r"kopisie 99. w Supra>l. nie
30. litery «da» dopisane innym charakterem
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
100. «twardy znak» przerobiony z «a» 165. skraj karty oderwany
101. «/» i «w» nad linijk' dopisane innym charakterem 166. nad s=owem, litera powy/ej linijki wykre>lona
102. po «go» dwie wytarte litery 167. skraj karty oderwany
103. ostatnie «o» przerobione z «a» 168. w Supra>l. pok=onom
104. tak w r"kopisie 169. po «le» trzy wytarte litery
105. nadpisane nad linijk' innym atramentem 170. «a» przerobione z «twardego znaku»
106. «Wo» dopisane po innych literach, w Supera>l. Wekszuszkach 171. «a» przerobione z dw[ch liter
107. dalej dwie wytarte litery 172. mi"dzy «sz» i «u» dwie wytarte litery
108. tak w r"kopisie, w Supra>l. a 173. tak w r"kopisie
109. u Kras., Racz., Nikiphor., Ewrein.& Ruskuju 174. po pierwszym «t» wytarta litera
110. na dolnym marginesie z odno>nikiem dopisek& i knias Szwitrigai=o 175. dalej wytarte s=owo
111. litery «wi» dopisane innym atramentem 176. «i» wpisane w wytarte miejsce, przed «i» wytarta litera
112. pierwsze «i» i «m» przerobione z innych liter 177. dopisane tym/e charatkerem i tym atramentem
113. tak w r"kopisie z odno>nikiem na g[rnym marginesie
114. tak w r"kopisie& na rece; zostawione wolne miejsce na wpisanie 178. tak w r"kopisie; Wo=yniu
nazwy rzeki – miejsce, kt[rego nie zape=niono 179. tak w r"kopisie
115. dalej s=owo ]obj"te w ramk"\ wykre>lono 180. tak w r"kopisie
116. tak w r"kopisie 181. tak w r"kopisie
117. «ie» przerobione z «i» 182. tak w r"kopisie
118. tak w r"kopisie 183. «twardy znak» w ko<cu s=owa przerobiony z «o»,
119. dalej trzy wytarte litery nast"puj'ce dalej litery «mi» wykre>lone
120. tak w r"kopisie, w Supra>l. sognati 184. dalej wykre>lone s=owa& przeczszczeniem bo/iim
121. nad «l» wytarte do po=owy, nad linijk' «ja» 185. odoskii dopisane nad linijk' tym samym charakterem i atramentem
122. «e» wpisane w p[=wytarte «a» 186. tak w r"kopisie
123. «a» przerobione z «o», «i» z «c» 187. drugie «sza» dopisane nad linijk'
124. dopisane na dolnym marginesie tym samym charakterem 188. tak w r"kopisie; ostupisza
i tym samym atramentem 189. tak w r"kopisie
125. «a» przerobione z «mi"kkiego znaku» 190. «ie» przeprawione z «i»
126. dalej wytarte dwa s=owa, drugie s=owo& bojar 191. dalej wykre>lone& ewicz i naczasza go
127. tak w r"kopisie, w Supra>l. za 500 ich, 192. tak w r"kopisie
w Akadem. mo/aiczi za 9000 ich 193. dalej w r"kopisie opuszczenie
128. «s» przerobione z «o» 194. litery «et» zatar=y si"
129. w r"kopisie 6055 195. w Nikiphor. us=ysza szum
130. dalej wykre>lone i p[=wytarte s=owa& wo wtorok 196. s=owa lekko wykre>lone
131. tak w r"kopisie 197. litery «mi» zatar=y si"
132. «ie» przerobione z «i» 198. tak w r"kopisie& nad rimlany. Byli to Niemcy, katolicy, i – bardziej
133. tak w r"kopisie istotne – rycerze Íwi"tego Cesarstwa Rzymskiego ]ang. Holy Roman
134. tak w r"kopisie; Rurik z bra:mi przybyli 864 A.D. Empire\, istniej'cego od 962, gdy papie/ koronowa= Ottona ¡, w='cza-
do rejonu Nowogrodu Wielkiego j'c Niemcy do og[lnej, politycznej jedno>ci Ko>cio=a, nad kt[r' papie/
135. tak w r"kopisie; rozboja mia= duchow' kontrol"\, i ko<cz'cego si" 1806, wraz z rezygnacj'
136. pierwotnie& Iwana austriackiego Francisa ™; nie Szwedzi, jak s'dz' Rosjanie, z b="dem,
137. dalej wykre>lone& i ot Iona nie pierwszym, i nie ostatnim, od pochodzenia Rurika, Wareg[w, do
138. «ie» przerobione z «e» s=[w pospolitych w='cznie – na domys=& fofuda, za/ycie, itp.
139. {le w r"kopisie, s=awia<skimi literami& pierwsza litera oznacza 6000, 199. «ie» przerobione z «a»
druga – 700, trzecia – 200, i ostatnia – 8 200. w Supra>l. karablia
140. «rja» dopisane innym atramentem 201. tak w r"kopisie
141. dopisane nad linijk' innym atramentem 202. odt'd innym atramentem
142. tak w r"kopisie, w Supra>l. rozuti 203. tak w r"kopisie, w Supra>l. piesz
143. «ie» przerobione z «i» 204. tak w r"kopisie
144. tak w r"kopisie 205. litera «R» zatar=a si"
145. «cz» dopisane nad linijk' innym atramentem 206. litera «T» zatar=a si"
146. «/» dopisane nad linijk' innym atramentem, 207. w Supra>l. i bie Baty
w Supra>l. w miejsce& recze set u/e – rekuczi 208. w Supra>l. Bolgarskuju
147. tak w r"kopisie, w Supra>l. Rosi 209. odt'd uprzedni, by=y, charakter
148. «a» przerobione z «ja» 210. odt'd charakter kt[rym pisane karty 104–106,
149. «ie» przerobione z «i» tj.od zwyci"stwa Aleksandra Newskiego }1242.04.05| nad Niemcami
150. drugie «i» w s=owie «priide» dopisane na wytartym miejscu; ]o jego sze>ciu m"/ach, od Miszy, /e ... z dru/yn' swoj' “natiecze” –
innym atramentem dopisane «Jaropo=k» z odno>nikiem; dop"dzi= i wybi= trzy “korable rimlan” – okr"ty katolik[w, Teuton[w\,
w s=owie «W=adimiru» dwie ostatnie litery wpisane w wytarte miejsce; do zdobycia Kijowa przez Batego }1240.12.06| ]gdy ludzie zbiegli “na
za tymi s=owami jeszcze wytarte s=owo cerkow i na komory cerkownya z towary swoimi” – z dobytkiem swym;
151. tak w r"kopisie komory – sklepienia ¯ komora – sklep, sk=ad ˘ lepszy, =adniejszy\.
152. dalej wytarte s=owo Nowgorod W latopisie przestawiona kolejno>: wydarze<& 1242 ˘ 1240.
153. dopisane na dolnym marginesie, z odno>nikiem, 211. tak w r"kopisie; wzia ]“wzi'=” – zdoby=\
tym samym charakterem, lecz innym atramentem 212. na tym r"kopis urywa si"
154. przed s=owem wytarta litera «a»
155. litery «na» przerobione z «li», nast"puj'ce za nimi «a» wytarte
156. «a» przerobione w «=o»
157. dalej przekre>lone i wytarte s=owo popolznus
158. w r"kopisie 6089
159. w r"kopisie 6094
160. dalej wytarta litera
161. dalej wytarta litera
162. tak w r"kopisie, w Nikiphor. podkopawsze
163. «i» przerobione z «twardego znaku»
164. nad linijk' innym atramentem «ka»
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
nazwa nieznana w oryginale, przyj"ta od Wile<skiej Publ. Biblioteki Knqz; velikyi Kestutei v≠dal, wto knqz; velikyi Vitovt gorazda
'ivet; s knqzem velikym Qgailom, i pohnet; 'alovatisq synu
Wile<skij spisok ( Letopis Awraamki svoemu, velikomu knqz[ Vitovtu% ∞Ty s nim gorazdo 'ivew, a on
poz. lit. 0001-17.5, 0001-35.4 u'e zapisqlsq s n≠mci na nasfi. I knqz; velikyi Vitovt rek otcu
svoemu% ∞Ne v≠rui tomu, zan 'e s mno[ gorazdo 'ivet;, ahei by
U velikogo knqzq Kgedimina litovskogo 7 synov bylo% starwii
mi qvilfi. Potom pak qvidosq velikoe znamenie% knqz; velikyi
Montivid, potom Naramont, potom Olkgird, potom Evnutii, potom
Qgailo dal byl Poltesk bratu svoemu, knqzu Skirgailu5, i oni
Kestutii, potom Koriat, semyi L[bort. Montividu otec; dal
ego ne prinqli. I knqz; velikyi Qgailo powlet; rat;6 svo[ vs[
Karahev i Slonim;, a Naramontu Pinesk, Olkgirdu, korelevu otcu,
litovsku[ i rusku[ i z bratom svoim, s knqzem Skirgailom, k
Krevo. da k tomu knqz; vitebskyi synov ne dr='al, prinql ko
Polocku, i ostupqt; gorod. I knqz; velikyi Kestutii opqt;
dohce v Vitebesk. Evnutq osadil v Vilni na velikom knq'en;i,
pohal 'alovatisq synu svoemu, velikomu knqz[ Vitovtu, i
a Kestut[ dal Troky, a Kor;qtu Novgorodok, a L[borta prinql
proplakivaq na knqzq Qgaila% ∞Za Voidila sestru svo[ dal, a
volynskyi knqz; v vs[ zeml[ Volynsku[. Olkgird, korolev
mo[ bratannu, a z N≠mci qvleno, wto n≠mci zapisalisq na nas,
otec;, a velikogo knqzq Vitovta otec; Kestutii b;tli u velikoi
a se pak tretie% s kim; sq my vo[em* S n≠mci. A oni s nimi
milosti i v lasce. Knqz; velikyi Evnutii v bol;win;stv≠ buda
Polocka dobyva[t;. U'e to proqvilosq, wto oni zaodno pevno
ne pol[bilsq ima, i zmovilisq me'i sobo[ bratq, knqz; velikyi
stali na nas s n≠mcifi. I knqz; velikyi Vitovt rekl otcu svoemu,
Olkgird i knqz; velikyi Kestutii, kak by im ego ottol≠ vysa-
velikomu knqz[ Kestut;[% ∞E]e tomu ne dov≠rq[ gorazdofi. A
diti, a kotoromu by prome'u ix s≠sti. I smovivwi me'u sobo[
rekl to velikyi knqz; Vitov=t i poexal k gorodu Dorogihinu.
i rok uhinili, kotorogo by dnq k Vilni prignati i zas≠sti
Knqz; velikyi pak Kestute[, s=brav=sq s vs“i”mi7 voi svoimi,
gorod pod bratom, velikym knqzem; Evnut;em;. Knqz; velikyi
i v'enet; u Viln[, i imet; velikogo knqzq Qgaila i s materyo
Olpgird1 s Viteb;ska ne posp≠l k tomu roku k Vilni, a knqz;
ego i z brat;e[, i gramoty naidet;, wto sn≠m=ci zapisalisq, i
velikyi Kestutei prignal k gorodu k Vilni i v=gnal v gorod. I
k synu svoemu gonca powlet;, k velikomu knqz[ Vitovtu k Do-
Knqz; velikyi Evnutii vyskohil i ub≠'al v gory i v dol i tamo
rogihinu, wto taq d≠la stalasq. I gonec; toi naidet; velikogo
ozqbe v nogy. I emwe ego priveli k bratu ego, k knqz[ velikomu
knqzq Vitovta u Gorodn≠, i knqz; velikyi Vitovt za odin den;
Kestut[. On 'da brata svoego starwogo, velikogo knqzq Olkgir-
z Gorodna pri'enet; k otcu svoemu, velikomu knqz[ Kestut;[.
da, posadit; ego za storo'e[, a protivu brata svoego, velikogo
On 'e rekl synu svoemu, velikomu knqz[ Vitovtu% ∞Ty mn≠ ne
knqzq Olkgirda, powlet; gonca, wto v'e v Vilni s≠l, a brata
v≠ril, a se tyi gramoty, wto zapisalisq na nas, no bog nas oste-
svoego, velikogo knqzq Evnutq, inql. I stretit; ego gonec; u
reg, ino q velikomu knqz[ Qgailu nihogo8 ne vd≠lal, ne ruwil
Krev≠, i knqz; velikyi Olkgird borzd≠i pospewit; exati k bratu
esmi ni skarbov ego, ni stad, a sami u mene u nqtstv≠ xodqt;
svoemu, ko knqz[ velikomu Kestut[. I knqz; velikyi Kestutii
za malo[ storo'o[, a9 othin, a othinu9 ego, Vitebsk i Krevo i
rehe bratu svoemu, velikomu knqz[ Olkgirdu% ∞Tob≠ podobaet;
vsq m≠sta, wto otec; ego dr='al, a toe vse emu da[, ni v wto
knqzem; velikym byti u Vilni, starwii brat, a q s tobo[ zaodno
ne v=stupa[sq. A to vd≠lal esmi sterega golovy svei10. I pohul
'ivufi. I posadi ego na velikom knq'eni u Vilni, a Evnut;[ dali
esmi, wto na mene11 lixo myslqt;fi. I knqz; velikyi Qgailo ura-
"aslavl;. A dokonha ot; me'i sebe knqz; velikyi Kestutii, wto
dovalsq velmi priezdu knqzq velikogo Vitovta, i pravdu dast;
brati svoei posluwnym byti velikogo knqzq Olkgirda, a to sob≠
knqz; velikyi Qgailo velikomu knqz[ Vitovtu i dqdi svoemu
v=p≠vnqt;% wto pridobudut;, gory2 ili volosti, da to d≠liti
velikomu knqz[ Kestut[, wto nikoli protivu emu ne staqti, a
napoly. A byti ima do 'ivota u l[bvi i u velikoi milosti, a
zavse u ego voli byti. I knqz; velikyi Kestutii otpustil ego z
prisqgli prome'i sobo[, wto nikomu me'i ix zla ne pomysliti.
brate[ ego i z mater;[ ego, i s vsim skarbom ego. I knqz; velikyi
Tako'e i byli po rehennoi pravd≠ i do svoego 'ivota. Synov
Qgailo poedet; do Kreva, a knqz; velikyi Vitovt provodit; ego
'e bylo u velikogo knqzq Olkgirda 12, a u velikogo kknqzq3
do Kreva, a Qgailo poedet; s Kreva k Viteb;sku. A kak s≠d knqz;
Kestutq 6 synov bylo. A me'i vsix synov svoix l[bil velikyi
velikyi Kestutii u Vilni, powlet; dva heloveky k Polocku,
knqz; Olkgird knqzq velikogo Qkgaila, i velikyi knqz; Kestutii
odnogo heloveka u rat;, a drugoga k gorodu. I polohane urado-
pol[bil velikogo knqzq Vitovta. I narekli pri svoix 'ivotex,
valisq i kliknuli na rat;, i l[di ratnyi opspupili11 ot knqzq
wto im byti na svoix m≠st≠x, na velikyx knq'en;qx. Oni pak,
Skirgaila i powli k Vilni k veliku12 knqz[ Kestut[. I knqz;
knqz; velikyi Qgailo i knqz; velikyi Vitovt tak'e u velikyx
Skirgailo poidet; u N≠mci u Liflqnty s malymi slugami. Knqz;
dru'bax byli pri otcex svoix. Potom pak knqz; velikyi Olgird
pak velikyi Kestutii poed≠t; k Sever;skomu Novugorodku na
umre, i knqz; velikyi Kestutii, ne ostavq slova brata svoego,
knqzq Korbuta, a syna svoego, velikago knqzq Vitovta, ostavil u
velikogo knqzq Olkgirda, tak i do svoego 'ivota u-v odinac-
Vilni. A ida k S≠verskomu Novugorodku velit; Voidila obesiti,
stv≠ s nim byli, pohnet; dr='ati knqzem velikym v Vilni syna,
a knqz[ velikomu Qgailu s Vitebska poiti bylo s nim 'e. To
knqzq Qkgaila, i pohnet; tak'e prie'dati k starym dumam, kak
pak velikyi knqz; Qgailo pravdu svo[ v=borz≠ zabyl, tam ne
i k bratu prie'dival k starwemu. N≠xto pak u velikogo knqzq
powol i nagovoril m≠stihi vilenskyi i Ganulevu had; zas≠sti
Olkgirda xolop Voidilo. Pr=voe byl pekarcom, a potom ustavil
Viln[. A u tot has knqz; velikyi Vitovt u Trocex byl, i knqz;
ego postel[ sob≠ slati i vodu davati sob≠ piti, potom pak po-
velikyi Qgailo s Vitebska s vsimi l[dmi svoimi pri'enet; k
l[bilsq emu velmi, i dal byl emu Lidu dr='ati, i povel ego
Vilni. I knqz; velikyi Vitovt powlet; k S≠verskomu Novugorodku
u velikyx. Potom po 'ivot≠ velikogo knqzq Olgirda dv≠ l≠t≠
k otcu svoemu s to[ v≠styo. A n≠mci pak i prusy uslywavwi
bolwi l; bylo, knqz; velikyi Qgailo povedet; ego velmi u vy-
taq d≠la, i marwalko prusskyi poide na pomoh; rat[ veliko[
sokyx i dast; za nego sestru svo[ rodnu[, knqgin[ Mar;[, wto
knqz[ Qgailu v=skore. A kak uslywavwi to knqz; velikyi Vitovt,
potom byla za knqzem Davydom. Knqz[ Kestut[ veliku[ nel[bov
wto prusy i n≠mci k Vilni i k Trokom idut;, a knqz; velikyi
i 'alost; vd≠lal, wto bratannu ego, a sestru svo[, za xolopa
Qgailo z Vilni k Trokom 'e idet; rat[ s n≠mci snimatisq, a
dal. I byl toi Voidilo u velikoi moci u velikogo knqzq Qgaila,
on poedet; s Trokov k Gorodnu s mater;[. A kak pristupit; k
i pohal v n≠m;ci sob≠ soimy hiniti i zapisyvatisq gramotami
Trokom knqz; velikyi Qgailo, i Troky dadut;sq emu. I knqz;
protivu velikogo knqzq Kestuta. N≠xto pak byl ostrozkyi kuntur,
velikyi Kestutii syna svoego i 'enu svo[ v Gorodn≠ naedet;
zvali ego Gunstynom. Toi byl kmotr knqz[ velikomu Kestut[,
i powlet; ee k Berest;[, nad≠qsq na knqzq Qnuwa mazoveckogo,
krestil knqgin[ Qnuwevu, dohku ego. Toi pov≠dal knqz[ veli-
zqtq svoego, a sam poide u "omoit;, a syna svoego, velikogo
komu Kestut[% ∞Ty togo ne v≠daew;, kak knqz; velikyi Qgailo
knqzq Vitovta, ostavil u Gorodn≠. Knqz; pak Qnuw zabyl dobra
posylaet; k nam hqsto Voidila i u'e zapisalsq s nami kak teb≠
i priqzni ctq svoego i te]i i wur;i svoei, poidet; rat[ k
izbaviti svoix m≠st, a emu sq by dostalo i s mater;[4 velikogo
Dorogihinu, Dogohin14 v=zm≠t; i Melnik osadit;, Sara', Kame-
knqzq Qgaila tvoi m≠stafi.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
nec; izvo[et;, i ostupit; v Berest;i te]u svo[. Berest;q n≠
dobyl poide proh, osadiv tyi dva gorody, Dorogihin i Melnik.
A knqz; velikyi Kestutii s=brav vs[ svo[ 'omoit;, poide k
rec≠ Velii, i knqz; velikyi Vitovt, s=brav vs[ svo[ rat; othiny
svoei, poide iz Gorodna naprotivu otca svoego, i s=imut;sq na
Vel;i vywei Kovna dv≠ mili. I tu perevez≠t;sq rat; i poidut;
k Trokom i, priwedwi, ostupqt; Troky. I pohuet; velikyi knqz;
Kestutei, wto velikyi knqz; Qgailo z Vilni idet; rat[, a s nim
nemeckaq rat; i liflqnskaa. Ino perv≠i n≠mci oboim nepriateli
byli, knqz[ velikomu Kestut[ i knqz[ velikumu Qgailu. A se
pr=voe% liflqnskaa rat; na pomoh; prixodila knqz[ Skirgailu k
Polockomu, a potom s marwalkom pruskaa rat; k Trokom prixodila,
a wto v'e liflqnskaq rat; tretie s nim 'e prixodila. to v'e
znakomityi vywli, wto s nimi zaodno stali protivu velikomu
knqz[ Kestut[. I vystupit; velikyi knqz; Kestutei i s synom
svoim, velikym knqzem Vitovtom, protivu velikogo knqzq Qgaila.
I e]e ne s=wedwimsq polkom za tri ili za hetyri strelenq, i
pri'enut; knqzi i boqre ot knqzq velikogo Qgaila do knqzq ve-
likogo rati Kestutev≠, pohnut; pytati velikogo knqzq Vitovta,
wto byxmo s nim pogovorili. Pohnut; govoriti velikomu knqz[
Vitovtu% ∞Knqz; velikyi Qgaila poslal nas k tob≠15, wtoby esi
udnal nas s otcem svoim15, wto byxmo der'ali svoe, a vy svoe, a
bo[ by me'i nas ne bylo i krovoprolitq. Ty by priexal k bratu
svoemu, k velikomu knqzu Qgailu, a my tob≠ na tom pravdu daem,
wto tob≠ histo opqt; u voisko svoe otexati, ahei by me'i vawei
milosti wto dobrogo stalosqfi. Knqz; velikyi Vitovt rekl im tak%
∞Pravdu u vas b≠ru, wtoby tako' knqz; Skirgailo u moe voisko
priexal, a take' by pravdu dal, a q vyedufi. I oni poslali k kkqz[
Skirgailu. Take' pravdu dal velikomu knqz[ Vitovtu, kak oni
pravdu dali. I knqz; velikyi Vitovt poexal k knqz[ velikomu
Qgailu v ego voisko, a gufy stoqt;, prome'i sebe ne pohinaa
nihogo. I knqz; velikyi Qgailo pohnet; prositi velikogo knqzq
Vitovta% ∞wtoby esi prome'i nas uednal, a krovoprolit;q by
ne bylofi. I knqz; velikyi Vitovt pravdu vzql u velikogo knqzq
Qgaila za otca svoego, wto otcu ego, velikomu knqz[ Kestut;[,
s=exavsq otqt;16 histo rozexatisq. A rekl velikyi knqz; Vitovt
knqz[ Qgailu% ∞E]e, brate, powli do knqzq Skirgaila, wtoby on i
q dali byxmo pravdu otcu svoemu, i'e by emu histo priexati i
opqt; otexati u rat;, a knqz; by Skirgailo ot tebe dal pravdufi. I
knqz; velikyi Vitovt s knqzem Skirgailom uedet; k otcu svoemu,
velikomu knqz[ Kestut[, u voisko i dast; pravdu otcu svoemu,
ot knqzq velikogo i ot sebe. I knqz; Vitovt s otcem; svoim, s
velikym knqzem Kestutem, oba poidut; i z voisky, nad≠qsq na
tyi pravdy. Knqz; 'e velikyi Qgailo perespupiv17 svoi sl[b i
pravdu, movit;% ∞Poed;18 k Vilni, i tamo dokonhaem;fi. A v tom
voiska nihego ne pohinali i ostavili. A kak k Vilni priexav,
knqzq velikogo Kestuta okovavwi i poslal k Krevu i vsadili u
ve'u, a knqzq velikogo Vitovta ostavili e]e u Vilni. I tamo v
Krev≠ pqtoe no]i knqzq velikogo Kestutq udavili komorniky
knqzq velikogo Qgailovy% Prokwa, wto vodu daval emu, a B≠lik
Mostev19 brat, a Kuhuk, a Lisica "iben=tqi. Takova smert; pri-
godilasq knqz[ velikomu Kestut[. Po smerti pak velikogo knqzq
Kestuta powlet; velikyi knqz; Qgailo knqzq velikogo Vitovta
u Krevo i s 'eno[, a velit; ego tverdo d=r'ati u komnot≠.
Pom]aq Voidila, wto byl `a nego sestru svo[ dal, dvu vel≠l
na koles≠ rozbiti, odnogo, Vidimonta, dqd[ matky velikogo
knqzq Vitovta. On, brat matky ego, wto dr='al Ul;qnu, potom
byla za Monividom. a inyx boqr mnogo postinali, pom]aq togo
Voidila. Knqz; pak velikyi Vitovt sed≠l u Kreve u komnat≠ za
tverdo[ “s”toro'o[20, a 'onc≠ dv≠ xodili pokladyvat; knqzq u
komnotu, polo'iv da von idut;, a storo'i okolo. To pak velikaq
knqgini slywav ot l[dei% imet; l[dei velikyi knqz; Vitovt
dol'ei s≠d≠ti, al; pak tak'e izgada[t; nad nim;, kak i nad
otcem; ego. I prigadala emu tak% kak 'onky priidut; pokladat;,
ino emu odnoe 'on=ky porty uskladwi da vyiti von i z drugo[
'onko[, a toi 'once ostati u nee, u kotoroe portex vywol. A
tak ego nauhit;. I on tak vd≠laet;, da i spustilsq z goroda i
utek z goroda v N≠mci i u Prusy.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
}1383–1385| Byvwu 'e emu v N≠mcex i u Marin≠ grad≠ u mistra,
priexawa k nemu mnozi knqzi i boqre litov=skyi, on 'e pohql
voevati Litovsku[ zeml[, a s pomoh[ nemecko[. A knqz; veli-
kyi Qgailo s mater;[, veliko[ knqgine[ Ul;ano[, u Vitebsku, a
brat ego, knqz; Skirgailo, u Litovskoi zemli u Trocex. A knqz[
velikomu Vitovtu21 hqsto vo[hi22 Litovsku[ zeml[, a velikomu
knqz[ Qgailu i Skirgailu nev=zmo'no im stati protivu emu,
zane'e bo v nego s=bralasq velikaq sila.
}1386| Togda knqz; Agailo perezvav ego s N≠mci i dal emu Luhesk
s vse[ Volynsko[ zem;le[, a u Litovskoi zemli u othin≠ ego.
}1385| Korolq Kazimira krokovskogo v 'ivot≠ ne stalo, i synov v
nego ne bylo, tol;ko odna dohka Qdviga. I pohali lqxove slati s
Krakova k velikomu knqz[ Qgailu, aby prinql kre]enie starogo
Rima i ponql by v nix korolevnu Qdvigu i stal by v nix koro-
lem v Krakov≠ i na vsei Lqdskoi zemli. I on 'e, velikyi knqz;
Qgailo, pohal sq raditi s mater;[ svoe[, knqgine[ Ul;qno[,
i s brate[, i s vsimi knqzi i boqry Litovskoe zemli, i poexal
k Krakovu, v Lqdsku[ zeml[. Tamo sq krestil “i”23 bratq ego, i
mnozi boqre Litovskoe zemli. I ponql za sebe korolevnu Qdvigu,
“i k”orunovan24 togo korolevstva koruno[. I ottol≠ pohal kre-
stiti Litvu u latynsku[ v≠ru, i prislal arcibiskup biskupa
k Vilni v Litovsku[ zeml[, i togda nahqwa stavi25 kostely v
vsei Litov=koi26 zemli.
}1385| Toe 'e zimy korol“[”27 byvwu u Krakov≠ s vsimi knqzmi
litovskymi, knqz; Andr≠i polockyi priid≠ s n≠mci s liflqnty,
s vse[ latygolo[ na Litovsku[ zeml[ i, povoevav, mnogo po''e
m≠st i sel, gradom 'e v Litovskoi zemli nihogo ne vhini i paky
v=zvratisq v svoqsi.
}1386| Toe 'e zimy knqz; Svqtoslav smolen;skyi sov≠t s knqzem;
Andr≠em; polockym s=tvori% on v Litvu, a knqz; Svqtoslav ko
Rwi. I miru mnogo zla uhini, xrestiany ne heloveh;sky muhiwa,
ni'e ni na poganyx ratex slywaxom takyx muk. I zbiraxu bo ix
i zapiraxu u svoix izbax i za'igaxu, a drugyi velikyi xra“m”y28
ohapy podnimaxu i xristiane pod st≠nu glavami kladaxu i
za'igaxu, a inyi 'ony i d≠ti na kol;e tykaxu, i inyx muk nad
xrestiany, ix 'e srama radi ne pisaxu, qko 'e ni Antiox sir-
skyi, ni Ulian prestupnik takyx muk ne s=tvoril nad xrestiany,
gradu 'e Rwi nihogo ne usp≠wa i paky v=zvratiwasq v svoqsi.
Toe 'e zimy na vesnu u velikyi post nahq Svqtoslav dumati s
smolen;skymi boqry na xrestianskoe krovoprolite, aky sver≠pii
zv≠rie, qko ne xrestiane. I poide k gradu Mstislavl[, i sta u
grada Mstislavlq, i poha dobyvati grad, oporoky biti grad, a v
zeml[ Mstislavsku[ ustupi, mnogo prolitia krovi xrestianskoe.
Byst; bogu merzko zr≠ti% zovu]imsq xrestiany, a brat[ svo[
xrestiany ne heloveh;sky muhiwq. Knqz; 'e velikyi Skirgailo
i knqz; velikyi Vitovt priexawa iz Lqxov ot brata svo“eg”o29
korolq i slywawe, qko knqz; Svqtoslav smolenskyi pre'e byl pod
Viteb;skom, a potom ko Rwi prixodil, a pod Mstislavlem stoit;
oporoky b;et;. I z='alivsq velikyi knqz; Skirgailo, poide z
brate[ svoe[, s velikym knqz[m; Vitovtom i s Kostqntinom, i s
Korbutom, i s Semenom i s Lokvenem. I pomqnu slovo bo'ie, i'e
rehe% ∞V n['e m≠ru m≠rite otm≠ritsq v nem, a wto s≠ete, to i
po'netefi. I rekowq% ∞My emu nikoego zla ne s=tvoriwq, a on s
nami u dokonhanii buda i perestupiv xrestian;skoe c≠lovanie
nawu zeml[ vo[et;, i krov; xrestian;sku[ prolivaet;. My 'e
poidem na n;, nad≠qsq na bog i na krestnu[ silufi. Priidowa k
gradu Mstislavl[. A knqz[ Svqtoslavu stoqvwu u grada i vy-
nemwi30 poroky grad Mstislavl; na strostnoi nedeli v pqtnicu,
a kak uslywav knqz; Svqtoslav, wto idet; na n“eg”o31 velikyi
knqz; Skirgailo i z brate[, i on ispol=hiv voq svoq, i poide
protivu im. Qko is=tupiwasq polci, bog 'e po Davyda proroka
slovu s=tvori, i'e rehe% ∞Obratisq bol≠zn; ego na glavu ego, i
na vr=x ego nepravda ego snidet;fi. I paky% ∞Rov izryi i iskopav,
i vpadesq v qmu, ['e s=tvorifi. Bog 'e pomo'e velikomu knqz[
Skirgailu i knqz[ Vitovtu, a knqz; Svqtoslav pob≠'e s vsimi
knqzmi i s boqry smolenskymi. Bo'e[ silo[ tuto nemalo izbito
byst; rati, i mno'estvo knqzei i boqr. I samogo velikogo knqzq
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
Svqtoslava ubiwa, syna 'e ego, knqzq {r;q, knqz; velikyi Skir-
gailo obret≠ u trupex mnogo ranena, tolko 'iva. I vzqt ego, i
naha lehiti mnogy l≠kar;stvy, i glavu emu postri'e, zan 'e
mno32 ranen i othaql sob≠ 'ivota. Knqz; 'e velikyi Skirgailo,
isc≠liv ego ot ran i priveze k materi ego, velikoi knqgini
Svqtoslavli, i posadi ego na vekom33 knq'en;i v Smolensku,
zan 'e byst; za knqzem; {r;em dohka starwei sestry Sk“irg”a-
ilovy34. Otwed 'e ot grada Smolenska velikyi knqz; Skirgailo
i poide u svo[ zeml[ Litov;sku[, i naha 'iti v Trocex, i...
}1386, ci'g dalszy – biadolenie, ubolewanie Witowta 1386–1390|
...i v Viln[ prislal korol; starostu lqdskogo. A knqz; velikyi
Vitovt togda dr='al Luhesk i vs[ zeml[ Volyn;sku[, a v Li-
tovskoi zemli, u ohin≠ ego. Byst; emu nu'no, i'e hogo pered
tym ne bylo u Litovskoi zemli, staronam vlad≠[him velikym
knq'n;em;.
}1390 – powt[rna ucieczka Witowta do Krzy/ak[w, obl"/enie Wilna|
Togda sov≠t s=tvoriwq s mnogymi knqzmi i pany Litovskoe
zemli. Togda bo Skirgailu otexavwu k Pololocku35, i knqz;
velikyi Vitovt priede u Viln[, xotq [ zas≠sti, a knqginq ego
velikaa Anna v Gorodn≠. Vilnevci 'e togda ne vdawasq emu, zane
by togda pravdu dali korol[ Skirgailu. On 'e togda ne ozem
Vilni i pode k mistru i s svoe[ knqgine[, i s svoimi knqzmi,
i boary i ottole nahqt voevati Litovsku[ zeml[ s n≠mci. U'e
vzql byl Litovskoe zemli po r≠ku Vel;[, i Podtesk grad dast;sq
emu. I uzri korol; i knqz; velikyi Skirgailo36 }____|, qko u'e
ne mogut; udr='ati zemli Litovskoe pered velikym knqzem
Vitovtom, i knqz; velikyi Vitovt s nemeckymi silami poide k
Vilni. I str≠ti ego Skergailo i z bratom svoim Vigontom i s
litovskymi voi na rec≠ na Vel;i, u gorodka, na m≠st≠ narehenom
Veikuliwky. I s=stupivwem;sq polkom, i bog pomo'e velikomu
knqz[ Vitovtu, i pob≠'eni bywa litva, i pob≠gla, i pobito ix
mno'estvo. A inyx knqzei i panov mnogo poimali i v nqtstvo
dali% knqzq Semena Evtuteevihq, knqzq Gl≠ba Svqtoslavihq smo-
len;skogo, knqzq Vasil;q Kostqntinovihq, knqzq Ivana Tetu, Lva
Plaksiha i inyx knqzei ioimano bylo mnogo. I poide velikyi
knqz; Vitovt k gradu Vilni s vsimi svoimi voi, i ostupi grad
Viln[, i pohq dobyvati Krivogo goroda, puwkami biti, i dobyl.
togda 'e n≠mci ubiwq knqzq Korgaila Olkgirdovihq. A lqdskoi
zastav≠, togda byv=wu “u Vy”sokom37 gorode, i ne pustiwa u gorod
knqzq Korgailo38. Knqz; 'e velikyi Vitovt ozma Krivyi gorod i
zeml[ zvoeval i vernesq u N≠mci.
}1391, stycze< – zam'/p[j>cie Zofii za Wasila Dmitrejewicza|
Togo 'e l≠ta k velikomu knqz[ Vitovtu u Nemci, v Mar;ingrad,
priidowa posly s Moskvy ot velikogo knqzq Vasilq Dmitreeviha,
prosq dohky velikogo knqzq Vitovta za velikogo knqzq Vasil;a
Dmitreeviha. Knqz; 'e velikyi Vitovt dast; dohku svo[, knq'nu
Sof[, i otpusti [ z Mar;inagrada, i s ne[ posla knqzq Ivana
Olkgimontovihq iz grada Danska. I poidowa korabli za more, i
priidowa ko gradu P;skovu, oni 'e veliku hest; v=zdawa im,
provodiwa ix s hest;[ do Velikogo Novagoroda39. Novgorodci 'e
paky im hest; v=zdawq, provodiwa ix s hest;[ do grada Moskvy
k velikomu knqz[ Vasil;[ Dmitreevihu. Knqz; velikyi posla
protivu im s hest;[ brat[ svo[% knqzq Volodimera Andr≠evihq,
knqzq {r;q, knqzq40 Andr≠q Dmitreeviha i inyx knqzei bor41
mnogo. Str≠towq veliku[ knq'nu Sof;[ s velikymi hestmi.
Togda 'e svq]enno mitropolit Kiprian s episkopy s vs≠m
“svq]ennih”iskym42 hinom sr≠te hestno s kresty pred gorodom
Mos=kvo[. I s=tvori brak hesten, i v≠nhaet velikogo knqzq Va-
sil;q Dmitreevihq i s veliko[ knq'no[ Sof;e[, i byst; brak
huden z≠lo i h;sti dostoen, i byst; vesel;e mnogo. My 'e na
prednee v=zvratim;sq.
}1392 – pojednanie Witowta z Olgierdowiczami, b[j u “Niedokudowa”|
Knqz[ 'e buda u mistra v N≠mcex, u Marin≠ grad≠, i prisla k
n≠mu korol; posla z bratom svoim knqzem “S”kirgailom43, a rek%
∞Bolwe, brate, ne terqi zemli Litovskoe, othiny nawee i svoe,
poidi k nam u mir i v veliku[ l[bov bratsku[, v=zmi sob≠ knq'n;e
velikoe u Vilni, stol dqdi svoego, velikogo knqzq Olkgirda, i
otca svoego, velikogo knqzq Kestutafi. Knqz; 'e velikyi Vitovt
sov≠t s=tvori s knqzmi svoimi, s knqzem {r;em Narimontovi-
hom B≠l;skym i s knqzem; Ivanom Olkgimontovihom, i poide
u Litvu i sqde v grad≠ Vilni na stol≠ dqdi svoego, velikogo
knqzq Olkgirda, i otca svoego, velikogo knqzq Kestutq. I radi
emu vsq zemlq Litov;skaq i Russkaq. Knqz; Korbut Olgirdovih;
nahq v neposluwenstv≠ byti u velikogo knqzq Vitovta, i nahat
zbirati voi svoi, i poide protivu. Knqz; 'e velikyi Vitovt
posla voi svoi, “Vas”ilq44 Boreikovihq i Kginivila protivu
emu, i stupiwasq voi na m≠sto na Nedokudov≠, i pobe'eni bywa
voi knqzq Korbuta, i pohawa b≠gati, i pobito ix mnogo. Sam 'e
knqz; velikyi Korbut be'i v Nov=gorodok45 i opolhisq, tu 'e
be i knqgini ego i deti. Knqz; 'e velikyi Vitovt s=bra vsi voi
svoi i sam; poide k Novogorodku i Novgorodok ozma i knqzq
Korbuta i knqgin[ ego i d≠ti v nqcstvo posla.
}1393 – zap"d Swidrygie==y, z nawi'zaniem do >mierci Juliany 1392|
Prestavisq knqgini velikaa Olkgerdovaa. Korol; 'e velikyi
prikaza grad Vitebsk sokolnihemu svoemu Fedoru Vesn≠. A knqz[
Wvitriilu46 togda mladu byvwu, i nahq Fedor; Vesna vlad≠ti
gradom Viteb;skom i vse[ zemle[ prikazaniem korolq Qgaila.
Knqz; 'e Wvitrigailo ne mo'awe tr=p≠ti, wto Fedor Vesna gra-
dom volod≠et;, a ego ne posluwan, on 'e Feodora ubi, a gorod
Vitebsk zasqde. Byst; 'e korol[ Qgailu velikaa 'alost; o tom,
i pisa gramotu bratu svoemu, velikomu knqz[ Vitovtu, i'e by ego
'alosti mest; s=tvoril. Knqz; velikyi Vitovt ponql s sobo[
Skirgaila, i s=v=“kupi47 voisko velikoe litovskoe i pri”de k
gradu Vitebsku “na knqzq” Skirigaila. I priide k gradu Drucku,
druc“kyi” 'e knqzi str≠towa ego i udariwa holom u slu'bu. I
ottudu poidut; k gradu Rwi. Rwane 'e zatvoriwasq v grad≠ i
boroniwasq dva dni, i udawa grad. I ottudu poide k gradu Vi-
tebsku na knqzq Wvitrigaila. Knqz; 'e Wvitrigailo zatvorisq v
grad≠, i naha velikyi knqz; Vitovt dobyvati grada. tu 'e priide
na pomoh smolenskyi velikyi knqz; {r;i Svqtoslavih; s vs≠mi
smolenskymi silami i udari holom velimu48 knqz[ Vitovtu u
slu'bu. I nahqwa tverdo dobyti grada Vitebska, puwky posta-
viwa. Vit=blqne ne utr=p≠wa, nahawa davatisq velikomu knqz[
Vitovtu. Knqz; 'e velikyi Wvitrigailo vyide von iz grada i
udari holom velikomu knqz[ Vitovtu. Knqz; 'e velikyi Vitovt
ozma grad Viteb;sk “po”ide pak k Litv≠.
}1393 – Wo=y<, niepos=uszny W=odzimierz; 1394 – Witowt na Podole|
Toe 'e zimy velik“yi k”nqz; Vitovt poide vzmq “zeml”[ Podol;-
sku[. A knqz[ Vladimiru Ol“girdovih”[, togda byvwu v Kiev≠, i
“ne vsxot≠” pokory s=tvoriti veli“komu49 knqz[ Vitovtu, i p”ri-
de veliky knqz; Vitovt “i vzq” mesto Vruhii i priexa “k nemu”
knqz; Vladimir.
}1394 – osadzenie Skirgie==y w Kijowie, powt[rzenie& Witowt na Podole|
Togo 'e l≠ta na osen; knqz; v“elik”yi Vitovt svede ego s Kieva
i dast; emu Kopyl;, a na Kieve posadit; knqzq Skirgaila. Sam
velikyi knqz; Vitovt poide na Podol;“sk”u[ zeml[, a knqz[
Skirgailu povel≠ iti s Kieva k Herkasom i k Zvinigorodu.
Knqz; 'e velikyi Skirgailo bo'e[ pomoh[ i velikogo knqzq
Vitovta povel≠niem v=zql Herkasy i Zvinigorod i v=zvratisq
paky k Kyevu.
}1397 – >mier: Skirgie==y z podejrzeniem o otrucie go, mnich Thomas|
To ' knq'a]u emu v Kiev≠, byst; 'e n≠kto hernec; Foma Iz-
ufov, dr='a nam≠stnicstvo ot mitropolita u svqtoi So“f≠i na”
mitropolihom dvor≠. V=“sxot≠vwu” 'e knqz[ Skirgailu exati
“za Dnepr u lovy, to”i 'e Foma “pozval ego na pir”. Knqz[ 'e
Skirgailu, “buduhi emu na piru, az 'e” togo ne v≠m, zane 'e “b≠x
togda mlad, no n≠cii” glagol[t - toi Foma dal “knqz[ Skirgailu”
zel;e otravnoe piti. “I s togo piru knqz; Skirgailo po≠xal;”
za Dnepr k M“iloslavihom”50 • • • •
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
PRZYPISY
1. tak w r"kopisie
2. tak w r"kopisie, w Supra>l. grad
3. tak w r"kopisie
4. tak w r"kopisie; sestroju
5. dalej wytartych kilka liter, widoczne >lady litery «u»
6. dopisane z odno>nikiem na dole karty
7. po «s» wytarta litera
8. pierwsze «o» przerobione z «e»
9. tak w r"kopisie
10. tak w r"kopisie
11. drugie «e» przerobione z «a»
12. tak w r"kopisie
13. tak w r"kopisie
14. tak w r"kopisie
15. dopisane na marginesie tym samym charakterem pisma i atramentem
z odno>nikiem
16. tak w r"kopisie
17. tak w r"kopisie
18. tak w r"kopisie
19. Bielik Mostew brat ]brat Mostewa\;
Bielik ]niski, ma=y\, Mostew ]wysoki\
20. karta, gdzie by=a litera «S», wyci"ta
21. dalej karty r"kopisu przemieszane
22. tak w r"kopisie
23. atrament wyblak=
24. atrament wyblak=
25. tak w r"kopisie
26. tak w r"kopisie
27. litera «ju» oderwana
28. miejsce, gdzie by=a litera «m», wygryzione przez mola
29. miejsce, gdzie by=y litery «eg», wygryzione przez mola
30. tak w r"kopisie, w Supra>l. biwszi
31. miejsce, gdzie by=y litery «eg», wygryzione przez mola
32. tak w r"kopisie
33. tak w r"kopisie; wielikom
34. miejsce, gdzie by=y litery «irg», wygryzione przez mola
35. tak w r"kopisie
36. dalej niewype=nione(czyste miejsce d=ugo>ci pi"ciu liter
37. miejsce, gdzie by=y litery «u Wy», wygryzione przez mola
38. tak w r"kopisie – prawid=owo# Polska za=oga osadza=a Wysoki Gr[d
i nie wpu>ci=a kniazia Korygie==", gdy Niemcy wdarli si" do pierwsze-
go pier>cienia obrony, i zbiedzy ze< chcieli schroni: si" w Wysokim.
Tak zgin'= Korygie==o, 1390.
Nie wpu>ci=a Korygie==" w obawie, by za zbiegami nie wtargn"li Niemcy
do ostatniego pier>cienia obrony.
?e nie wpu>ci=a oblegaj'cego z Niemcami Witowta – rzecz oczywista. Nie
po to broni=a cz">ci grodu, zwanego Krzywym, by wpu>ci: do Wysokiego.
Innymi s=owy, je/eli broni=a dolny, ni/szy, ale te/ na wzniesieniu ¯ kriw,
krew ^ u(wz-niesienie, to i – konsekwentnie – Wysoki, i wpuszczenie
wroga – tym samym – by=o wykluczone.
Nie>wiadomi redaktorzy Po=n. sobr. russ. ltpsej, dobrze wpisan' nazw"
]Korygie==o nie wpuszczony\, poprawili w odno>niku na Witowta ]Witowta
nie wpu>cili do Wysokiego grodu...\, wprowadzaj'c w b='d czytelnika i
przysz=ych badaczy dziej[w.
Tak te/ przy opisie zab[jstwa Jaropo=ka 979 ]pod 980 r.\, /e najpierw go
zabili& “podnie>li go mieczami pod pazuch"” ]d{gn"li go w to miejsce\,
a nast"pnie w jaki spos[b dokonano zamachu& zamykaj'c drzwi za
nim i odcinaj'c w ten spos[b reszt" “swoich” tj. os[b towarzysz'cych
Jaropo=kowi, id'cemu na spotkanie z W=odzimierzem.
39. ostatnie «a» zalane atramentem
40. dalej trzy litery wytarte
41. tak w r"kopisie
42. miejsce, gdzie by=y litery «swiaszczennicz», wygryzione przez mola
43. litera «S» oderwana
44. miejsce, gdzie by=o s=owo, wygryzione przez mola
widoczne >lady liter «ilja»
45. dalej wytarte s=owo
46. tak w r"kopisie
47. dalej cz">: karty zgni=a, cz"sto zachowane litery obj"to nawiasami
niekt[re s=owa redaktorzy Po=n. sobr. przytoczyli z Kras. i Racz.
48. tak w r"kopisie
49. cz">: karty zgni=a, s=owo i litery dostawione wg Kras. i Racz.
50. na tym r"kopis urywa si"

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.

 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
LIETOPISIEC WIELIKICH KNIAZEJ LITOWSKICH
L±TOPISEC: VELIKIX+ KNQZEI
LITOV+SKYX+
Latopis Ody<cewicza, 1519,
zwany te/ – myl'co – Latopisem Dani=owicza,
bo przez Ignacego Dani=owicza wydany w Wilnie 1827
]istnia= r[d Dani=owicz[w na Wo=yniu 1205–1304\
poz. lit. 0160
Obszerne fragmenty&
}zjazd w Trokach, >mier: Wito=da 1430|
W leto 6931 ]1431\ knia{ wieliki Witowt kestutewicz sozwasza ksobie&
• korola polskogo W=adis=awa,
• kniazia welikogo Moskowskogo Wasilija Wasiljewicz,
• i kniazia wielikogo Tferskogo Borisa Aleksandrowicza,
• i mistra niemieckogo i pruskogo,
• mistra Liflanskogo,
• i wielici pos=y ot Iwana Cara Carigorodskogo,
• i ot Rimskogo Cesara prichodili,
• i ot donskogo }du<skiego| korola pos=y prichodili.
• Podojewskyja kniazi sami byli,
• ot wielikogo Nowagoroda, i oto Pskowa,
• i oto Ordynskogo cara pos=y byli,
• i oto inych kniaziej i zieml pos=y byli.
imiona uczestnik[w zjazdu w Sofijskich latopisach 0732-00-44,
na podstawie 0001-05-264 i 0001-06-143 ]Sofijskie, tom 5 i 6\
I tyi koroli, i wielici kniazi, i pos=y, bysza u wielikogo kniazia Witowta
VII niediel, na jego strawie; a na die< sz=o obroka& po trista boczok
miedu, a ja=owic trista, a baranow, i wieprow, po trista.
Knia{ wieliki Witowt chotie= na siebie po=o/iti korunu, i jego niepriniali
Polanie, niepropustisza koruny, i za tym niepo=o/i na siebie koruny.
I razbolisia knia{ wieliki Witowt, i rozpusti kniaziej wielikich, i pos=y
carewy so mnogimi darami i czestiju. A korol Polskij W=adis=aw i
byst’ u wielikogo kniazia Witowta, i pri niem prestawisia wieliki knia{
Witowt miesaca oktabra XXIII, na pamiet’ swiatogo Jakowa brata
hospodnia }Boga; Jezusa Chrystusa, Bogiem zwanego|.
Wito=d zmar= w Trokach. Tak i A. Prochaska, /e zmar= w Trokach,
pisz'c, /e zjazd w +ucku mylnym jest& kompilator ªdomy>li= si" mylnie
/e zjazd ten odby= si" w +ucku ...itd... ka/e Wito=dowi powraca: do
+ucka, rozchorowa: si" tam/e i umrze: w tem mie>cie, co jak wiadomo
jest zupe=nie mylnem.º 0732-00-35
Kompilatora wtr'ci=, nie wiedz'c kiedy i gdzie [w kompilator pisa=, i
sk'd sam ]Prochaska\ o kompilatorze wniosek wyci'gn'=.
A w przypisie& ªW oryginale nie by=o oznaczone w kt[rem miejscu zjazd
nast'pi=; /e jest tu mowa o zje{dzie w Trokach, kt[ry si" odby= we
wrze>niu 1430 r. nie ulega w'tpliwo>ci. R"kopis Pozn. a w=a>ciwie [w
kompilator wzi'= mylnie zjazd Trocki za zjazd odbyty w +ucku 1429 r. i
mylna ta wiadomo>: powtarza si" ju/ w Stryjkowskim, co dowodzi, /e
Stryjkowski zna= r"kopis Pozna<ski.º 0732-00-35, przypis 2
Witowt zmar= w Wielkim +ucku, wg Spisoka grafa Krasi<skiego, na
kt[rym grafa Raczy<skiego, i nie wiadomo w ilu jeszcze spisokach,
nie mo/e to by: dowodem. Logika ka/e taki dow[d odrzuci:.
}historia wojny domowej Zygmunta ze Swidrygie==', 1432–1436|
historia wojny domowej mi"dzy Zygmuntem a Swidrygie==' zaczyna
si" od >mierci Wito=da †1430, po zje{dzie w Trokach, w sprawie jego
koronacji.Tak i w latopisie S=uckim& zjazd w Trokach, panegiryk, wojna
domowa.
Ko<cowa cz">: Latopi>ca, tzw. “historia Litwy na Podolu” – zaczyna
si" od zwyci"stwa Olgierda w bitwie z Tatarami nad Sin' Wod'
]rz. Siniuch'\, na Podolu, 1362. Ale bitwa nie jest osobn' cz">ci',
wtr"tem poza wszelk' kolejno>ci', lecz integralnym ]nieroz='cznym\
pocz'tkiem opowiadania – z sensem.
Witowt zmar= w Trokach, 1430, pa{dziernika 23. Po >mierci – wojna.
B="dnie rok 1431 opisany, mo/e jako pocz'tek wojny, bo za wojn' jest
Pochwa=a Wito=da, z my>l' o roku 1430 ]>mier: Wito=da\, lub 1431]
po >mierci pisana\.
I siadie na wielikoje knia/enije knia{ wielikij Szwitrigaj=o, na Wilni i na
Trociech, i knia/y wieliki Szwitrigaj=o II }2| gody bez dwu miesiacej.
do sierpnia 1432 w='cznie, wynika z obliczenia, 22 miesi'ce.
I pri swojem Knia/enii otpusti smolenskogo w=adyku Herasima wo
Cargrad na mitropoliu. I niewprawliasze ziemli. i Litwa/e posadisza
wielikogo kniazia Zigimonta Kestutewicz na wielikoje knia/enije na
Wilni, i na Trocech miesiaca sentabr, I de<.
1 wrze>nia 1432, poprzednie obliczenie okaza=o si" dobre.
I pride Szwitrigaj=o na Po=otesk, i na Smolensk, i kniazi ruskyj i bojare
posadisza kniazia Szwitrigai=a na wielikoje knia/enije na ruskoje.
I na tu/e ose< sobra si=u mnogu knia{ wieliki Szwitrigaj=o; i knia{
wieliki Tferskyj Boris Aleksandrowicz dast’ jemu brata swojego kniazia
Jaros=awa so wseju si=oju swojeju. I pojde na Litwu, i niedoszed do
Wilni za szest’ mil i stasza w Oszmeni, i tu stojasza niedielu.
Knia{ wielikij Zigimont, pridie s Litowskuju si=oju. i byst’ im boj miesaca
dekabra w VIII die<, na pamiat’ swiatago otca Potapia w poniedie=ok.
I po,o/e bog wielikomu kniaziu Zigimontu, i pobisza kniazia wielikogo
Szwitrigaj=a. a kniazi ruskii pobisza, a inych pojmasza& kniazia Juria
Lykgweniewicz iniasza, kniazia Wasilija Semenowicza jasza, i knia-
zia Fedora Odi<cewicza iniasza, pana Dedigolda jasza wojewodu
Wilenskogo, a inych mno/estwo pobisza i pojmasza.
Toje/e zimy }1432| wo Drubyj grad knia{ wieliki Szwitrigaj=o, sobra
si=u mnogu ruskuju, i pojdie na Litwu, i powojewasza litowskoj ziemli
mno/estwo, i po/gosza, i po=on powiedosza }uprowadzili|.
Na leto/ }1433|, sobra si=u mnogu ruskuju, i meszter }mistrz| Lifla-
<skyj so wseju si=oju swojeju, i pride ko Szwitrigaj=u na pomoszcz. I
knia{ wieliki Tferskyj dast’ jemu swoju si=u. I pojdosza w Litowskuju
ziemlu, za po=tari mili ot Wilni naczowa= w Rudomeni, i pojde k goro-
du, i niedochodia Trokow, i powernie na staryi Troki, a pod Trokami
stoja= na spasow die< }Przemienienia Pa<skiego|, a stoja= IV dni. I
pojdie ot Trokow iskati wielikogo kniazia Zigimonta i rati litowskoj. I
stojasza wo Wekszuszkach IV dni }w Ejszyszkach|, i pojde na Ru>
wo swoju ziemlu. I pridie ko Krejwu }Krewie|, i stojasza dwa dni,
wziasza Krejwu murowanny i so//e, a ludej mnogo posiekosza, i
po=on powiedosza.
I ot tole pridosza k Mo=odecznu, i pridie k wielikomu kniaziu Szwitri-
gaj=u wiest’, szto/ idiet’ Litwa pogoneju. I Knia{ wieliki Szwitrigai=o
pos=a na nich kniazia Michai=a Kijewskogo wojewodu, i snim pos=a
inych kniaziej Ruskych. I pobisza pana Pietrasza Mongirdowicz i
Litwu, a inych pojma na kopaczech }nazwa miejscowo>ci|, i ot tole
pojde ko Zes=awlu }Zas=awl, 24 km NW od Mi<ska|, i Zes=awl wozmie,
togo/e dni po//e; a ludiej mnogo w po=on powiedosza.
I prijdosza ko Smolensku, i wo{mie grad Menesk }dzi> Mi<sk| i so//e,
a ludi mnogi w po=on powiedosza mu/i i /eny, ide wo swoju ziemlu,
a mnoga z=a sotworisza Litowskoj ziemli. I pridosza Borisowu, i tu
izymasza kniazia Michaj=a Iwanowicz Holsza<skogo, i na riece na
Berezinie, i pos=asza jego ko gorodu k Witebsku, a tamo powieli jego
wtopiti w riece wo Dwinie pod gorodom pod Witebskom, a niasza jego
niewinno. Niedochodia +ukomla za milu w ozerech, meszter pojde
wo swoju ziemliu, w Lifanty, a knia{ wieliki Szwitrigaj=o k +ukomlu,
i tu rospusti woi swoi kniazej i bojar, a sam pojde ko Kijewu.
Na tu/e osie< }1433| knia{ wieliki Zigomont sobra si=u mnogu Litow-
skuju i Lachi, i pride na Litowskuju ziemlu i stasza pod Mstis=awlem
miesaca oktob. XXVI die< na pamiet’ swiatogo muczenika Dmitrija
wo srodu.
26 pa{dziernika wypada=& w 1432 – w niedziel"; w 1433 – w poniedzia=ek;
w 1434 – we wtorek, w 1435 – we >rod". B='d w dacie, dobra XXVIII.
Na leto/ sobraszasia Szwitrigaj=o so kniazi Ruskimi i so wseju
si=oju Ruskuju pojde na Litwu. A Meszter i swojeju si=oju prijdie na
pomoszcz Szwitrigaj=u, i soniasza }zjachali si", do='czyli| Szwitri-
gaj=om wo Bras=owli }Brac=awiu|.
Meszter pisany z du/ej litery, po niemiecku – ma przed sob' dokument
niemiecki, lub zna j"zyk niemiecki na tyle, by wiedzie: o tym.
W por[wnaniu z innymi danymi& Aleman Alnpeka, Memoria= Wito=da 1390
podstaw' do napisania Origo – pisali na podst. niemieckich danych.
I bozijm powielenie}m| padie na ziemlu mocza wielika }mocza ¯ mok-
rza ^ mokrota ]ulewa, ci'g=y opad deszczu, plucha\| za tym niemo-
/achu w Litowskuju ziemlu pojti. Knia{ Szwitrigaj=o wozwratisia wo
swoju ziemlu, a Meszter wo swoju ziemlu. I raspusti si=u swoju kniazej
i bojar w Po=ocku, a sam pojdie ko Kijewu. Na treteje leto knia{ wielikij
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
Szwitrigaj=o zo//e Herasima mitropolita u Witebsku }1435|.
jak w wypisach z rocznika. Smole<skiego.
}1435| I sobrasza knia{ wieliky Szwitrigaj=o u Witebsku so ruskimi kniaz-
mi, i so ruskimi rat’mi i pojdie ko Bras=awlu; i tu wo Bras=owli prijde ko
Szwitrigaj=u na pomoszcz Meszczer Liflanskij so wseju swojeju si=oju,
i pojdut’ ot Bras=owla po Zawielskoj ziemli, poza Weliju k Wi=komiru.
Zawilejskiej ^ Nadwilejskiej, le/'cej nad Wilij' ¯ rz. Wilija.
Sam knia{ wieliki Zigimont nie pojdie na Szwitrigaj=a, i dast’ Korol
VIII sot }osiemset| kopej pomoszczi kniaziu wielikomu Zigimontu. I
knia{ wieliki Zigimont pos=a sina swojego kniazia Michai=a na kniazia
Szwitrigaj=a. I knia{ Michai=o pride so wseju si=oju Litowskoju i s
Lachi, i byst’im boj so Szwitrigaj=om na Semen die< leto prowodca
}$|, a bi}sza|sia za Wi=komirem rece. I za to bog niesposobie kniaziu
Szwitrigaj=u, szto so//e mitropolita Herasima. I pomo/e bog wielikomu
kniaziu Zigimontu, i jego sinu kniaziu Michaj=u, i pobisza kniazia Szwit-
rigaj=a, i wsiu si=u jego, i mnogich kniazej pobiszas, a inych rukama
pojmasza. Ubili bratanicza jego kniazia Zigimonta Korbutowicz, i
kniazia Jaros=awa Ligwenicza, inych kniazej mnogo pobisza. I kniazia
Michai=a Bo=obana }Ba=abana OA| Semenowicza, i kniazia Dani=a
Semenowicza Holsza<skogo, i kniazia Michai=a Wiazemskogo Wo=o-
wicza, i inych kniazej mnogo pobisza. A rukami i zymasza kniazej XLII
}42; izymasza ¯ iz % imasza ¯ ima: ]j':, po(chwyci:\|.
No imia izimasza kniazia Iwana Wo=odimierowicza Kijewskogo, a
brata jego kniazia Fedora Korbutowicza. A Lifla<skogo mestera
samogo ubisza i la<marsza=ka, inych kutorow mnogo pobisza,
a ]i\; Liflanty ]Inflanty|, mester ]mistrz, master AE\, landmarsza=ek,
komtur; zwyci"stwo n(rz. Swenta wg Wlk. Encyklop. Powszechnej PWN.
i wsich Lifant perebisza, a inych /iwych perejmasza, neczto sia ich
ma=o osta=o. I mnogo inych gostej perebisza Ruku/an }Rakuszan|,
i Sla/an }Íl"/an ¯ Íl'sk|, i Czechow a inych rukama pojmasza.
A poslie togo pobitia III niedieli spusta; knia{ wieliki/e Zikgimont,
sobra wsiu swoju si=u Litowskuju, i pos=a swojego sina kniazia
Michai=a na Ru>. I priszed knia{ Michaj=o staniet’ na }rzece| Rszi. I
dalisia Smolnianie kniaziu wielikomu Zikgimontu, i jego sinu kniazziu
Michaj=u. I kna{ Michaj=o k Smole<sku nie pojdie, no pojdie ot Orszi
k Witebsku. I priszed pod Witebsk knia{ Michaj=o stoja= VI niedeiel,
i nie wzia goroda, procz pojdie. I posle togo, toj/e zimy }1435|, knia{
wieliki Zikgimont sobra opiat’ wsiu swoju Litowskuju si=u, i panow,
i pos=asza k gorodu k Po=ocku, i priszed panowie, pod Po=ockom
stojali niedielu i nie dobyw goroda procz poszli.
I na leto }1436| Po=otianie, i Widblianie, nieczuja sobie pomoszczi
ni otkula; i daszasia kniazziu wielikomu Zikgimontu Kestutewicz.
Nacza knia{ wieliki Zikgimont knia/iti na wielikom knia/enii, na
Litowskom i Ruskom.
wielki knia{ Zygmunt, syn Kiejstuta, zamordowany 1440.03.20.
tym ko<cz' si" dzieje litewskie w Latopisie litewskim.
szczeg[=owe opisy wydarze< lat 1430–1435 wskazuj' na naocznego
>wiadka – bliskiego im w czasie i geografii.
}Pochwa=a Wito=da, orientowana na 1431|
Tajnu taiti Carewu dobro jest, a die=a welika hospodara powedati,
dobro/ jest }ko>lawa przer[bka biblijnego& Tajemnice cara przystojnie
chroni:, a o dzie=ach Bo/ych donosi: chwa='; Stary Testament, Druga
ksi"ga kr[lestwa, Tobiasz XII, 7|.
Taino taiti carewu... itd, czy& Tainou carewu taiti... itd. 0732-00-34
Choczu wam powedati o welikom kniazi Aleksandri, zowemu Witowti,
Litowskomu, i Ruskomu, inych mnogich zeml, hospodare, no ponej/e
po pisanomu jest& bratie Boga bojetesja, a kniazia cztitie; tako/e i
wam choszczu wam az }ja| powedati, o s=awnom tom hospodari. No
nemoszczno ispowedati, ni pisaniu predati die=a welikogo kniazia.
Jako /eby moszczno komu ispytati wysota niebiesnaja, i g=ubina
morskaja, to /eby ispowedati moszczno si=a, i chrabrost’, togo
s=awnogo hospodara.
dalszy tekst opu>ci=em, bo nie ma w nim nic konkretnego, poza czci' i
szacunkiem, pos=usze<stwem, jakim cieszy= si" wielki knia{ Witowt u
wszystkich dooko=a, i obsypywany by= darami i pok=onami&
• ca=a Ruska ziemia,
• hospodar Ugorskoj ziemli, zwany cesarzem Rzymskim,
• czeskie kr[lestwo cze>: oddaj'ce,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
• du<ski kr[l – wielk' czci' i darami,
• kr[l Polski – W=adys=aw, kt[remu Witowt dawa= pomoc,
• wielki knia{ Moskiewski – w wielkiej przyja{ni,
• kniaziowie niemieccy mu s=u/'cy, ze wszystkimi grodami i ziemiami,
z poja>nieniem, /e «knia{» w j. niemieckim to «mistr» – b="dnie,
bo «herzog»; pisiec mia= zapewne na my>li Prusy i Krzy/ak[w,
• hospodar ]wojewoda\ ziemi Mo=dawskiej i Bassarabskiej,
• }g(h|ospodar ziemi Bu=garskiej, po bu=g. deispota }¯ deisus ¯ deus|,
• inni wielcy kniaziowie& Twerski, Reza<ski, Odojewski,
• wielki Nowgorod i wielki Pskow
so prosta reku& i/e nieobretesia wo wsem Pomori, ni grad, ni miesto,
i/eby nieprichodili k s=awnomu hospodaru Witowtu. ...itd.
w sprawie Tatar[w, Witowt da= Ordzie cara So=tana, jednego z wielu
}tatarskich| car[w s=u/'cych na jego dworze. P[{niej da= im drugiego,
o imieniu ma=y So=tan. Potem da= im
inogo cara imieniem Dawladberdia,
po metaforze o s=awnym “hospodarze” ]panie – Wito=dzie\ wraca&
i my/e na pierwo reczenoje wozwratimsia }˚wypisy z rocznik[w Smo-
le<ska, ten sam, charakterystyczny zwrot|. Caru semu Dawladberdiju
niemnogo wremia pobywszi, i tomu mimoszedsziju... itd.
wspomniany Dawlaberdij – Dowlet-berdi sta= si" nieprzyjacielem
Wito=da w 1426. 0726-00-36, przypis 1, W ko<cu da= im Mahmeta ]Ma-
hommeda\,
da= im cara imieniem Mahneta, jako/ ot moria mno/estwo wod
ichodiaszczi.
metafora w kt[rej Wito=d jest morzem ]dobroci\, i wiele w[d od niego
pochodzi, jest ostatnim zdaniem cz">ci pt. Pochwa=a Witowta.
Tak dalece przesadzona opinia o wielko>ci Wito=da nakazuje nam zacho-
wa: ostro/no>:, czy przypadkiem fakty w innych cz">ciach Latopisu nie zo-
sta=y podporz'dkowane celowi wyrobienia mu opinii wielkiego cz=owieka,
charakterem i pozycj' – rzeczywisto>: przerabiona na jego korzy>:.
}wypisy z rocznika Smole<ska|
w latopisie Ody<cewicza ]wydanego przez Dani=owicza, 1827\ brak
wypis[w z rocznika smole<skiego, z lat 1395÷1418, kt[re s' w
latopisie S=uckim “1485 ±5” ]0732-00-7, 8, 9\, za> w S=uckim ltpsie
nie ma lat 6940, 6941, 6943–6946 }1432÷1438| 0732-00-33.
W leto 6940 ]1432\ Herasim Episkop Smolensky pojde ko caru
gradu na Mitropolu }metropolu EI ¯ gr. metropolis|.
Togo/ leta poboiszcze byst’ wo Oszmianie }dekabra VIII|.
W leto 6941 ]1433\ Herasim Mitropolit wyjde iz Cara grada.
W leto 6943 ]1435\ Szwitrigaj=o Herasima mitropolita so//e
wo Witebsku.
Togo/ leta byst’ poboiszcze na Wi=komiri. Mno/estwo pobisza
Kniazej, i bojar, i mesticzew, a inych rukami pojmasza.
W leto 6944 ]1436\
W leto 6945 ]1437\
W leto 6946 ]1438\ W tyj/e leta byst’ g=ad welik wo Smolensku.
Po lesom i po dorogam, zwieri jadasze ludi, a w gorode, i po
ulicam, psi jadachu ludi mertwych g=awy i ruki nogi w=aczachu
}wleczachu| psi. lno }ino ^ nawet| i ludi jeli kot, ma=ych detej, ot
welikogo g=adu. A wo wielikoje gowienie }wielki post| miasa jeli,
zwierinu, po wo=ostom, i po sie=om.A czetwiertka /ita togdy by=a
po dwie kope groszyj. I mietasza wo skudilnici }do glinianych
do=[w| ludie, jemluszczy po ulicam }pochwyconych ¯ j':|.
To/ leta Car Michai=o miet pobi= Moskowicz.
W leto 6948 ]1440\ sotworisza z=o wieliko w Litwie, ubijen byst’ knia{
wieliki Zikgimont w Litwi, wo grade Trocech, wo wierbnuju nie-
dielu pered obiedom,
wskaz[wka& Zygmunt zgin'= w palmow' niedziel" przed obiadem, gdy
«niedziela» w j. s=aw.-ros. to «woskrese<je».
Takiego b="du nie m[g= pope=ni: Rusin. Tak i przy przepisywaniu wo-
=y<skiej letopisi – pomylili Dniepr z Dniestrem.
i byst’ miete/ welik w Litowskoj ziemli. A w to wremia wo Smole<-
sku dier/a= wojewodstwo ot Zikgimonta pan Andrej Sakowicz, i
pocza priwoditi ko ce=awaniju }zmusza: do przysi"gi| Smolnian,
czto/ kniazi Litowsii, i pany }rz'dcy, namiestnicy|, wsia ziemla
litowskaja, kogo posadiat na Wilni na wielikom knia/enii, i wam
ot Litowskoj ziemli nieotsupati i wielikogo kniazia Litowskogo, a
ko inomu niepristupati, a mienie wam wsebie dier/ati Wojewo-
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
doju wo sebie, dokole siadet’ na Wilni knia{ wielikyj. I W=adyka
Smole<skij Semion, i kniazi, i bojare, i miesticzi, i czernyja ludi
}poddani| ce=owali pana Andreja na wsem tom& Wilni nieotstupati, i
pana Andreja dier/ati w siebie czestno Wojewodoju na Smole<sku.
I po Welicedni }po Wielkanocy| na swiatoj niedieli w sredu, zduma-
sza smolnianie& czernija ludi, ku{niecy, ko/emiaki, pereszewniki,
miasniki, kotelniki }kowale; garbarze ¯ ko/a ]sk[ra\; licho=aci
¯ lichacz % =ata: ]=ataj'cy u/ywane buty, szewcy\; pere ]przy\
% szew; rze{nicy, kotlarze| pana Andreja sognati si=oju s goroda,
a ce=owanije perestupiti. I naredilisia wo izbroi }przybrali si" w
zbroje, opatrzyli w bro<|. i so =ukami, i so stre=ami i skosami, iz
siekierami, i zazwonili w ko=oko= }dzwon|. Pan/e Andrej pocza=sia
raditi so bojari Smole<skimi, i bojare jemu molwili& weli panie
dworanim swoim ubiratisia u zbroi, a my istoboju; czi lepszej
datisia imo w ruki$ I pojdosza skopii protiwu ich na koniech, i
byst’ im stup }spotkanie, zej>cie si", starcie|, u Borisa Hleba wo
gorodie; i zbisza mnogo czernych ludiej kopii do smierti, a inyi
ranieny, /iwy ostali. I pobiegosza czernyja ludi od pana Ondreja.
I toj noszczi wyjecha pan Andrey iz goroda so /enoju i bojare
Smolenskyi s nim. I posle togo byst’ miete/ }rozruchy uliczne|
wo Smolensku. I zymasze smolnianie Petriku Marsza=ka Smo-
lenskogo i utopisza jego w Dniepre. I posadisza sobie Wojewodu
w Smolensku kniazia Andreja Dmitrijewicz Dorohobu/skogo.
Rada /e Litowskaja, wielikogo knia/enija, kniazi, i panowie i wsia
ziemla doradiwszysia, wziasza iz Lachow Kazimiera korolewicza
na wielikoje knia/enije Litowskoje. I posadisza jego z czestiju na
sto=ecznom grad na Wilnie, i na wsej ruskoj ziemli. I wto wremia
prijde knia{ Jurij Lyngnewicz iz nowa goroda }z Nowogrodu| w
Litwu. I knia{ wielikij Kazimir korolewicz da= jemu otczinu jego
Mstis=awlu. Bojere/e smolenskyi prijechali kniemu iz Litwy ko
Smolensku. I czernyi ludi niepustisza ich u }UW| gorod oni/e
}oni wi"c| rozjechalisia po swoim sie=om. I za tym byst’ bra<
wielika mie/i bojar i czernych ludej, i bojasia bojar czernyja ludi,
prizwasza k sobie Ospodarem kniazia Juria Lignewicza. I pos=a
knia{ Jurij pojmati bojar, i pojmasza bojar, i pokowasza ich,
imienije }i mienie, dobytek| ich podawasze bojarem swoim.
I toj/e oseni, na filipowy zapuski, prijdie wojsko Litowskoje
ko Smolensku, i stojasza po=treti }dwie i p[=| niedieli, posady i
Cerkwi, i manastiri po/gosza, a ludej mnogo mno/estwo posie-
kosaza, a /iwych w po=on powiedosza, i mnoga z=a sotworisia,
i pojdosza precz.
W let 6951 ]1443\ byst’ zima luta, i mietlica bez perestani s moro-
zom. I mrosza ludi mnozi po lesom, i po dorogam zwielikoj
studeni }ch=odu|. A snieg by= wielik wielmi, za mnoga leta tako
niezapomniat’. Toj/e wiesny }sam koniec roku 1443| powod’
ponie=a, ma=o niedosz=a woda do Pokrowskyja gory. Toj/e zimy,
pristawisia archimandrant }archimadryta| Anofrej }Onufry OA|
spaskij miesiac sent. }sentabra| 23, i prowodisza jego czestno.
W leto 6952 ]1444\ knia{ wieliki Boris Twerskyj i posy=a= powojewati
/emli wielikogo nowgoroda. A wojewoda ich by= knia{ Andrej
Dmotrewicz; i zwojewasza wo=ostej zapo=tretiadcat’ }25| wo=ostej,
i mnoiga z=a uczinisza.
Togo/ leta korolu Polskomu. W=ads=awu bratu kazimrowu by=o
poboiszcze so Turskim Carem i ubijen byst na tom poboiszczi
korol Ugorskyj i Turskyj car }w bitwie pod Warn'; W=adys=aw
Warne<czyk ¿1424.10.31 ÷ †1444.11.10 ¯ W=ad. Jagie==o|.
W leto 6953 ]1445\ kniaz’ weliki Kazimier niemeren welikim kniazem
w tym miejscu ca=a stronica 166 r"kopisu verso }na odwrocie;
tylna strona karty| czyst' zostawiona. P[{niej, po =acinie,
genealogi' ksi'/'t zapisana.
Moskowskim, i priszed moskwiczi s tatary, i zwojewasze Wja-
zimskuju zemlu wsiu.
I toje/e zimy knia{ welikyj Kazimier pos=a= wojewod swoich,
kniazej i panow, protiwu togo wojewati moskowskoj zemli.
I zwojewasza Kozielsk i Werej, i Ko=ugu }Ka=ug"|, i Mo/ajesk,
i mnogo z=a uczinisza moskwiczem, i wo po=on powiedosza
mno/estwo ludi. Sobraszasia moskwiczi za 500 ich i pognasza
w pogoniu za Litwoju, i dognawszi i biwszisia. I pomo/e bog
}B[g| Litwi, i pobisza moskwicz, i mnogo ich pojmasza /iwych, i
priwiedosza ich wo Smolenesk ko welikomu kniaziu Kazimieru,
I uczinisza togdu welikomu kniaziu czest’ i sobie. A moskow-
skogo welikogo kniazia nieby=o togdy w zemli, chodi= k Muromu
s Tatary bitisia.
Toje/e zimy pristawisia smole<skyj w=adyka Semion miesiaca
marta III na sredkrestnoj niedieli w sredu, i prowidisza so czestiju
u swiatogo spasa wo monastyri.
3 marca 1445 wypada=o w niedziel", w 1444 – we wtorek, 1446 –
w pi'tek, tak i w s'siednich latach 1442÷1448 – nie we >rod".
Togo/ leta miesjaca maja, knia{ weliki moskowskyj bi=sia s
tatari, so carem mahmetem, i so sinom jego so Manutakom.
i pobisza moskwicz, a samogo kniazia welikogo Wasila iniali
}imali| tatarowie na poboiszczi. I mo/ajskogo kniazia iniali Iwana,
i inych kniazej, i bojar mnogo pojmasza, a by=o to poboiszcze w
so/dali }Suzdalu| u swiatogo Spasa u Monastyri.
Togo/ leta Moskwa wygore wes’ gorod, i iminja wsia pogore,
i ludej mno/estwo pogorisza, i byst’ na moskwie skorb welika
w ludiech.
Togo/ leta pered pokrowom za dwie niedieli, pokoli baszasia
zemla wnoszczi jak ko=ybel’ kolibalisia chraminy }trz"sienie ziemi
by=o w nocy ]noc'\ jak ko=yska ko=ysa=y si" >wi'tynie|.
Toi/ oseni na swiatogo Dmitra die< Car Machmet i mamutak
syn jego, otpustili kniazia welikogo Wasila moskowskogo na
okupie, dati na sobie jemu okupa mnogo mno/estwo.
W leto 6954 ]1446\ kniaz’ Dimitrej Juriewicz Szemiaka, izymasza brata
swojego starszego, kniazia welikogo moskowskogo Wasila Wasi-
lewicza, i wyjmasza jemu Oczi, a sam siade na welikom knia/enii
na Moskwie.
W leto 6956 }nie mam odbitej strony z tre>ci' zapisek, ale ko<cz'
si" na roku 1449, jak ustali= A. Prochaska, 1890. 0732-00-32(33, 48|&
Stawiam rok 1449 za ko<cow' zapisk" owego latopisu Smole<skiego z
kt[rego czerpa= Latopis Litwy. Jak wiadomo ostatnie zapiski annalistycz-
ne w kod. Od. i S=. ko<cz' si" na 1446 r. Kod. Pozn. ma nadto zapisk",
jakoby pod tym samym rokiem nast"pn'& T o h o / g odu knia{ welikij
K a z i m i r z M o s k o w s k i m p e r e m i r i e w z i a = i p r ysi a h u p r o m e /ku
sobie wczynili, i/ pokoju me/i ich ziemlami byti. Wieleby zabra=o
miejsca a/eby dowie>:, /e fakt ten nie mo/e si" odnosi: do wskazanego
roku ani do wcze>niejszego jak 1449 r. Wystarcza powiedzie:, /e w 1445
r. Kazimierz knowa= spisek przeciwko Wasylowi, by go zrzuci: z tronu a
ten/e, wywdzi"czaj'c si" r[wn' miar', spiskowa= z wygnanym z Litwy
Micha=em Kiejstutowiczem. Dopiero 31 sierpnia r. 1449 zawar= Kazimierz
pok[j z Wasilem, ]ob. Akty zap. Rossyi I. N. 50. Por. Dani=owicz Skar-
biec II. str. 192\ do tego wi"c tylko roku mo/e si" odnosi: annalistyczna
zapiska kodeksu Pozn. o zawarciu p e r e m i r i a . º 0732-00-48, przypis 3
«wieleby zabra=o miejsca» przeczy «wystarcza powiedzie:», ale
taki by= A. Prochaska, poza samym zak=adaniem i dowodzeniem&
...a/eby dowie>:... ˚Prochaska nr 924, punkt 11 has=a P.
ªNa poz[r sztuczna i skomplikowana rekonstrukcya pomnik[w
zebranych pod og[ln' nazw' Latopis litewski, jest jednak u prof.
S. bardzo prost' i zdoln' =atwo trafi: do przekonania.º 0732-00-5
– to inne zdanie Prochaski mieszaj'ce my>l czytelnika, bo «na
poz[r» jest zaprzeczeniem «skomplikowanej», a wi"c «prosta»,
by nast"pnie potwierdzi:, /e jest jednak «prosta».
poz[r – z=uda, zmy=ka, co>, co jest nie takie, jak powinno by:;
¯ po % z[r ]patrze:, {re:\ ˘ {renica, spojrze-:(nie, nadz[r ]dogl'danie\.
}tre>: Origo regis Jagyelo et Wytholdi..., pisana 1449$|
pozosta=o>: po Giedyminie †1341
Welikogo kniazia Kedmina Litowskogo by=o sinow VII stareszij
Monwid, potom Narimont, Oligord Korolew otec’, potom Jewnutej,
potom Kestuti otec’ welikogo kniazia Witowta, potom Koriat, sedmyj
Lubort.
Montiwidu da= otec’ Koraczew da }tak/e| S=onim, Narimuntu Pinesk,
Olgirdu Korolewu otcu }ojcu kr[la Jagie==y| Krewo da ktomu knia{
Witebskyj sinow nieder/a=, prinia= jego kdotce }do c[rki|, Witebsk
wziali. Jewnutija osadi= wo Wilni. W. }Welikom| na welikom knia/enii,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
a Kestutu Troki, Kortatu Nowgorodok, a Luborta prinia= Wo=odi-
merskij knia{ kdotce, wo Wo=odimer i w +ucesk, i wo wsiu ziemlu
Wo=ynskuju.
usuni"cie Jewnuty, 1345
Olgird Korolew otiec, a welikogo kniazia otiec Kestutij, byli wo weli-
koj lubwi i mi=ost i w=asce. Knia{ welikij Jewnutej wo bolsze<stwie
budia, niepolubi= sia ima,
Jewnuta mia= by: nieudolny.
i smowili me/i soboju bratia& Knia{ welikij Olgird, i knia{ welikij
Kestuczij, kak by jego ot tole wysaditi, a niekotoromu by mie/i ich
siesti. I smolwilszi me/i soboju, rok uczinili }naznaczyli sobie czas
pewien|, kotorogo by dni k Wilni prignati }i| zasiesti gorod pod bratom
welikim kniaziem Jewnutijem. A knia{ welikij Olgird k Wilni iz Witebska
niepospie= }nie zd'/y=| ktomu roku, a knia{ wielikij Kestutej prigna=
}przyp"dzi=| ko gorodu Wilni, i wogna }wpad=| w gorod;
przyp"dzi=, wpad= – elementy zaskoczenia, by nie by=o rozlewu krwi.
i knia{ wieliki Jewnutej wyskotiw, ubie/it wo gory, tamo oziabet w
nogi }zmarz=, zazi"bi= si" od n[g, wg I. Dani=owicza – odmrozi= nogi|,
niemsze jego, priwezli ko bratu jego kniaziu wielikomu Kestutiju, on/e
/da brata swojego starszego welikogo kniazia Olgirda, posaditi jego
za storo/eju, a protiwu brata swojego welikogo kniazia Oligorda,
pos=a= go<ca, czto i/e wo Wilni sie=. Streti= goniec wo Krewie, i
Knia{ welikij Olgird, borzdo }r-z| pospieszit’, i borzdo pospieszit’ ko
bratu swojemu welikomu kniazju Kestutiju,
prawo do tytu=u wielkiego ksi"cia mia= pierwszy syn ostatniej /ony.
W przypadku Giedymina – Jewnuta po Jewenie †1344 ]poprzednie /ony
Giedymina& Wida †1277 i Olga †1299\. Po Jewnucie – Kiejstut ]drugi
syn Giedymina i Jeweny\; Olgierd – syn Giedymina i Olgi ]poprzedniej
/ony\ by= wykluczony. Nic dziwnego, /e nie po>pieszy= Kiejstutowi z
pomoc', i goniec go powiadomi= o rozwoju wypadk[w.
Ca=e opowiadanie o umawianiu si", o ucieczce Jewnuty w g[ry }kt[re to,
z nazwy| najwyra{niej – jest zmy>leniem pi>ca, dobre dla czytelnika, poza
faktem, /e Kiejstut usun'= Jewnut". Jawnuta mia= stra/ przy sobie, a tu
zakrawa, /e sam ucieka=, bez but[w, i – mimo to – jako> go odnaleziono.
Bez but[w – zakrawa na zmy>lenie pi>ca, by podkre>li: nag=o>:.
i knia{ welikij knia{ Kestutij, recze bratu swojemu, welikomu kniaziu
Olgirdu& tobie podobajet’ kniaziem welikim byti wo Wilnie, ty starejszij
brat, a ja stoboju za odno /iwu. I posadi jego na wielikom knia/enii
}w| Wilnii, a Jawnutiju da= Izes=awl }Izas=awl, pol. Zas=awl ˘ ksi'/"ta
Zas=awscy, z ich Spisoka przepisywa= M. Stryjkowski, 1582|.
tu Kiejstut pope=ni= b='d, dziel'c w=adz" z przyrodnim bratem, bo za gest
zap=aci= /yciem w 1382, sierpnia 15, gdy zausznicy Jagie==y pozbawili
/ycia 80-letniego starca; m[g= umrze: i z wysi=ku – wieziony od Trok
do Krewy ]95 km w linii prostej\ i trzymany w ciemnicy.
wyb[r syna na wielkiego kniazia
Sinow’/e by=o u welikogo kniazia Olgirda XII, a w kniazia Kestutija
sinow VI by=o. A me/i wsich sinow lubili& knia{ Olgird kniazia welikogo
Jagai=a, i knia{ welikij Kestutij polubi= kniazia welikogo Witowta;
zgadywa= pisiec, bo prawo do w=adzy po ojcu mia= najstarszy syn ostat-
niej /ony; u Olgerda – Jagai=o, po Julianie twerskiej ]poprzednia /ona –
Maria witebska\, a u Kestutija – Wito=d, po Birucie z Po=ongi ]poprzednia
/ona, nieznana z imienia, jej pokolenie /yje odpowiednio wcze>niej\.
i narekli pri swoich /iwotech ich, szto im byti na ich miestech, na
welikich knia/eniach. Oni pak knia{ weliki Witowt, tak/e wo welikoj
dru/bie byli, pri otcech swoich.
miesta ]miasta\ ¯ j. polskiego; s=aw. by=oby& gorodach.
Jagai=o zdradza Kejstuta, 1380, wydarzenia lat 1380–1382
Nekto pak by= u welikogo kniazia Olgirda parobok newolnyj cho=op.
zwali jego Wojdi=om.
kimkolwiek Wojty=a nie by= – nie by= niewolnikiem. Nordyckie nazwisko
zdradza stan nie ni/szy od bojara.
perwoje by= piekarom, potom wstawili jego postelu s=ati, i wodu dawati
sobie piti, i totom pak pokubi=sja by= jemu, da= jemu Lidu der/ati,
i powe= by= jego w dobrych. Potom po /ywotie welikogo kniazia
Olgirda }†1377| dwie li lete minu=u }ze dwa lata, tj. ok. 1379|, knia{
weliki Jagai=o powedet jego welmi wo wysokich. i dast’ za niego
siestru swoju rodnuju knia/iniu Mariu, szto potom by=a za kniaziem
Dawydom.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
Kniaziu welikomu Kestutiju welmi nielubost’ uczyni= i /atost’, szto
bratannu }bratanic"| jego, a swoju siestru za ch=opa da=. I by= tot
Wojdi=o w welikoj mocy, u welikogo kniazia Jagai=a. pocza= so niem-
ci, sobie sojmy cziniti, i zapisiwatisja gramotami, protiwu welikogo
kniazia Kestutija }1380|.
Nekto }jaki>| to pan, by= Ostrodski Kuntor, zwali jego Hunstynom.
pan ]rz'dca, namiestnik\, Ostrodski ]z Ostr[dy, w Prusach, niem. Ostero-
de\, kuntor ]kmotr, kum, ojciec chrzestny c[rki Kiejstuta, a /ony Janusza
maz., katolika, /ona musia=a by: ochczon'\. Hunstyn – nazwisko jego nie
jest zupe=nie pewne, by= to Kuno de Sundstein – by=y komtur Osterody,
zwany tu by=ym, lub Kuno von Hattenstein, w 1382 – marsza=ek Zakonu;
w “Origo regis” – Smydsten ˘ Hounstyn ˘ Hunstyn ˘ Hnupyn ˘ Augustyn
w J(Ewrein. spisoku 1524 i tak u u poety-historyka M. Stryjkowskiego
1582; wg Miechowity – Sundstein, chyba w=a>ciwie.
tot by= kmotr welikomu kniaziu Kestutiju, kresti= kniaginiu Januszewuju
dszczer jego. Tot powieda= kniaziu welikomu Kestutiju }1382|& i ty togo
niewiedajesz kak knia{ welikij Jagai=o posy=ajet kwam }b='d pi>ca&
k nam| czasto Wojdi=a, nu/e zapisa= sia snami, kak tiebie izbawiti
swoich }zn[w b='d pi>ca& twoich| miest, a jemu by sia dosta=o, i so
siestroju welikogo kniazia Jagai=a twoi miesta }miasta|.
w j. s=aw. by=oby& gorodow ]grod[w\, miest ]miast\ zdradza pochodzenie
pi>ca – osoba maj'ca kontakt z j. polskim.
swoich miast tj. Kiejstuta; problematyczne u/ycie «swoich» lub «twoich».
Knia{ weliki Kestutej wieda, szto knia{ weliki Witowt gorazdo /iwet
}dobrze, w przyja{ni, J.D.| so kniaziem welikim Jagai=om, i poczniet’
/a=owati sia }skar/y: si", J.D.| sinu swojemu welikomu kniaziu Wi-
towtu& ty snim gorazdo /iwiesz, on w/e }wszak, jednak| zapisa=sia
nas so niemci. Knia{ weliki Witowt, recze otcu swojemu, ne weruj
tomu, acz togo niet, za</e somnoju }ze mn', J.D.| hora{do /iwet,
a czej by mne jawi=.
Potom pak uczini=osja wielikoje znamienie; knia{ wielikij Jagai=o
da= by= P=otesk bratu swojemu Skirigai=u, i oni jego nieprijali. I
knia{ wielikij Jagaj=o poslet ra: swoju wsiu Litowskuju i Ruskuju so
bratom swoim kniaziem Skirigai=em, ko Po=ocku, i ostupat’ gorod. I
knia{ wielikij Kestuti opiat’ naczniet’ /a=owatisja, i prop=akiwaja na
kniazia Jagai=a; zaj Wojdi=a siestru da= moju bratannu, a iz niemiec
mi jawleno, czto niemci zapisalisja na nas, a se pak treteje skim my
sia wojujem sniemci, oni snimi Po=ocka dobywajut.
ca=y w'tek Wojty=y – zmy>leniem pi>ca, /e Kiejstutowi nie podoba=o
si", /e Jagie==o wyda= sw' siostr" – Mari" – za ch=opa o imieniu Wojty=a,
potem Kiejstut poleci= Wojty=" powiesi: ]w Dubrownie, podczas wypra-
wy do Nowogrodu Siewierskiego\, i Jagie==o m>ci= si" na stornnikach
Kiejstuta za powieszenie Wojty=y.
Wojty=a – najwyra{niej – pow"drowa= do Krakowa, za Jagie==', w
1385 roku ]tj. prze/y= wydarzenia 1382\, i tam osiad=. St'd r[d Wojty=[w
w okolicach Krakowa, do 1989, gdy Karol Wojty=a zosta= papie/em
Janem Paw=em II ]1989–2005\. A /e Wojty=a znikn'= z widowni litewskiej
– skusi=o to pi>ca do wprowadzenia go na scen" rozgrywek politycznych
Litwy 1380–1382. B=ah' przyczyn' rozd{wi"ku ]zwi'zkiem Wojty=y z
Mari'\ zaszkodzi= wi"cej Kiejstutowi, ni/ Jagielle.
Wojty=a nie by= te/ ch=opem, brzmienie i pisownia nazwy przeczy.
U/e to projawi=osja szto oni nas po=no stali s niemci. I knia{ wieliki
Witowt otwieczajet otcu swojemu wielikomu kniaziu Kestutju& jesz-
cze togo niedowieraju horazd. A rek= to knia{ wielikij Witowt, a sam
pojecha= k gorodu Dorohicziniu.
Knia{ pak wielikij Kestutej, sobrawsia swojeju mociju, i w/eniet
wo gorod wo Wilnju, imiet’ kniazia wielikogo Jagai=a, so bratijeju,
i smateriju, i gramoty, i najdiet szto z niemci zapisa=sia. I ko sinu
swojemu go<ca poszlet’, k wielikomu kniaziu Witowtu, k Dorohiczi-
nu, szto takaja die=a sta=asia. I goniec tot najdiet kniazia wielikogo
w Gorodnie, on /e w/e }u/e, tj. ju/, J.D.| do Gorodna prijecha= z
Dorohiczina. A knia{ wieliky Witowt, za odin die< pri/eniet iz Go-
rodna ko otcu swojemu Kestuyiju. On/e recze sinu swojemu kniaziu
wielikomu Witowtu& ty mnie niewieri=, a se tyje gramoty, zapisalisja
byli na nas no Boh nas ostreg=.
w mojej opinii, przyczyn' rozk=adu Unii Litwy z Polsk' 1413 by=y na-
pi"cia etniczno-wyznaniowe. Prawos=awni pisarze na r[wni nie lubili
Witowta ]chocia/ ochrzczony Aleksandrem – imi" wiary prawos=awnej,
¯ gr., traktowali go jako odst"pc"\, jak i Lach[w, Niemc[w, i Tatar[w.
Ale – w ko<cu – stan"li za nim, bli/szy im by= od pozosta=ych. Kodowali
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
w pod>wiadomo>ci czytelnika krzywdy wyrz'dzane Litwinom przez kato-
lik[w ]nie bez dozy prawdy\. B[g nas ostrzeg= – dodatek prawos=awnego
pi>ca; w cokolwiek Kiejstut nie wierzy= – nie by= to chrze>cija<ski B[g.
I poucza= czytelnika o rzeczywisto>ci ustami Kiejstuta – wk=adaj'c w
jego usta s=owa niewypowiedziane, bo zbyteczne&
No ja kniaziu wielikomu Jagai=u, ni czego niewczini=, nierusziw, jes’-
mo ni skarbow jego, ni stad, a sami u menie nie wnat’stwie chodiat
tolko za ma=oju storo/eju. A otczinu jego Wedbesk i Krewo, i wsja
miesta szto otiec jego dier/a=, a to wse daju jemu, i nuwoczto ich
niewstupajusia, a to wczini= jesmi stercha swojej go=owy, pocziuw
szto na menie licho my>lit’.
I knia{ wieliky Jagai=o, wielikomu Witowtu, i diadi swojemu wielikomu
kniaziu Kestutiju }co$; opuszczone& «przyrzek=, zobowi'za= si"»|&
szto nikoli protiwu jego niestojati, a wse u woli jego byti so wsiem.
Knia{ wielikij Kestuti, otpusti jego so matiriju, i so bratiju, i so skarby,
i so wsim jego. I knia{ wielikij Jagai=o pojde Krejwu; knia{ wieliky
Witowt, prowadit jego do Krejwa. I kniaz wieliky Jagai=o, pojdet is
Krewa ko Witebsku. A kak siade knia{ wieliky wo Wilni Kestutej,
poszlet 2 cze=owieku k Po=ocku, odnogo u rat’, a drugogo k goro-
du. I Po=czanie wozradowalisja, kliknuli na rat’, i ludi ratni otstupili
ot Skirgai=a, i poszli k Wilni k wielikomu kniaziu Kestutiju. A knia{
Skirgaj=o posze= u niemci u Lifiant, sma=ymi s=ugami.
I knia{ pak wieliky Kestutiej pojdiet, ko Swerskomu Nowgorodku; a
kniazia Koributija, a sina swojego kniazia wielikogo Witowta ostawi=
w Litwie. A ida ko Siwerskomu Nowugorodku, wielit Wojdi=a obesiti.
A kniaztwu wieli wsemu, i Jagaj=u s Witebska pojti/ by=o snim. To
pak wieliky Jagai=o prawda na borzde zagubi=, tam nieposze=, a
nagowori= miestit wielikich, i Hanulewu czad, i zasieli Wilnu }zasie-
dli w Wilnie, J.D.|. A knia{ wielikij w to wremja Witowt wo Trocech
by=. A knia{ wielikij Jagai=o iz Witepska so wsimi pri/niet k Wilni, i
knia{ wielikij Witowt, poszlet ko Siwerskomu Nowgorodku, ko otcu
swojemu s toju westiju. A niemci pak Pruskii, us=yszawszi taja die=a,
i marsza=ko Pruskij pojdiet ratiju k wielikomu kniaziu Jagaj=u, wielmi
naborzde.
A kak us=yszaw to knia{ wielikij Witowt, czto Pruski niemci k Wilni i k
Trokom idut, a knia{ wielikij Jagai=o is Wilni do Trokom/e idiet ratiju
snimati snimci; on pojdiet ko Gorodnu iso Trokow so materju.
A kak pristupili ko Trokom knia{ wielikij Jagai=o, i Troky datusja
jemu. I knia{ wielikij Kestutej k Gorodnu }co$, «przy-jecha=(by=, J.D.|
i k sinu swojemu. Tu to }tutaj, J.D.| najdiet i /enu swoju, i poszlet
jej ko Berestiu, nadijasia na kniazia Janusza mazowieckogo ziatia
swojego, a sam pojdiet wo Zemoit, a sina kniazia wielikogo Witowta,
ostawit w Grodnie.
Knia{ pak Janusz ziat’ jego zabyw dobra, pride kniaziu wielikomu
Jagai=u.
przyczyna nie wyjawiona.
I se pierwo Lichwianty rat’, na pomoszcz prichodili kniaziu Skirigai=u,
k Po=ocku, a potom s marsza=kom Pruskaja rat’ k Trokom pricho-
di=a, a to w/e w tretije Lichwiniaskaja rat’ i snim/e prichodi=a. To
u/e znaky tyje wyszli, szto snim zaodno stojali protiwu wielikogo
kniazia Kestutija.
I wystupit’ na boj knia{ wielikij Kestutej, so sinom swoim kniaziem
wielikim Witowtom, protiwu wielikogo kniazia Jagai=a. I kak nieszo-
szedszimsja po=kom, za tri ili czetyry strelenija, pri/enut’ kniazi, i
bojare, ot kniazia wielikogo Jagaj=a, do kniazia wielikogo rati Ke-
stutejewi, pocznut goworiti wielikomu kniaziu Witowtu& knia{ wielikij
Jagai=o pos=a= nas k tobie, sztoby jesi ujedna= nas so otcem swoim,
sztobychom dier/ali swoje, a wyby swoje, a boju by mie/i na nieby-
=o, a krowi prolitia niewczini=osja; tyby prijecha= ko bratu swojemu
kniaziu wielikomu Jagai=u, a my prawdu dajem sztoby tobie czisto
otjechati wrat swoju, a czej by mie/i was by= dobryj koniec. Knia{
wielikij Witowt otwieszcza=, prawdu u was bieru, sztoby tako/e knia{
Skirigai=o semu prijecha=, a tako/e by prawdu da=, i ja wyjedu. I oni
pos=ali ko kniaziu Skirigaj=u, i knia{ Skirigaj=o tako/ prawdu da=
wielikomu kniaziu Witowtu.
Kak i onyj knia{ wieliki Witowt, pojecha= k wielikomu kniaziu Jagaj=u i
jego rati, a po=kowe stojat mie/i soboju niepoczinajut niczego; i knia{
wieliky Jagai=o poczniet prositi wielikogo kniazia Witowta& sztoby jesi
mie/i nas ujedna=, i krowoprolitija by nieby=o. I knia{ wielikij Witowt,
prawdu wzia= wnego u kniazia wielikogo Jagai=a, za otca swojego,
szto otcu jego, wielikomu kniaziu Kestutiju sjechawsja, i opiat’ czisto
rozjechatisja. A jeszcze recze knia{ wielikij Witowt, kniaziu wielikomu
Jagai=u& jeszcze bratie poszli Skirigaj=a, sztoby on a i ja a wczinili-
bychom prawdu, otcu swojemu, i /eby jemu czisto prichoditi, i opiat’
otjechati wrat’, a knia{ by Skirigaj=o ot tiebie da= prawdu.
I knia{ wieliki Witowt, so kniaziem Skirigaj=om pridut’ ko otcu swojemu
ko kniaziu wielikowu }wielikomu, J.D.| Kestutiju wrat’. I dast’ prawdu
otcu swojemu, ot kniazia wielikogo Jagai=a; i knia{ Skirigai=o prawdu
dast’ ot wielikogo kniazia Jagai=a, i ot siebie. I knia{ wielikij Witowt,
so otcem swoim wielikim kniaziem Kestutijem, obadwa pojedie wrat’
ko Jagaj=u, nadija sja na tyi prawdy.
Knia{ /e wielikij Jagai=o perestupi=, molwit’& pojed’ k Wilni, tamo
dokonajem, a wtom niczego niepoczinawszi ostali. I kak k Wilni
pojechali, kniazia wielikogo Kestutia diadiu swojego okowaw, ko
Krewu pos=ali, i wsadili wo wie/u, a kniazia wielikogo ostawili Wi-
towta jeszcze wo Wilni.
I tamo wo Krejwie, piatoj noszczi, kniazia wielikogo Kestutija udawili
komorniky kniazia wielikogo Jagaj=awy& Proksza szto wodu dawa=
jemu, a byli inyi& Mostew brat, a Kucziok, a Lisica ?ibentiaj.
Takow koniec sta=sja kniaziu wielikomu Kestutiju.
ci'g wypadk[w 1382 opisa=em te/ w rozdziale pt. Wypisy nr 1056.
Po smierti pak kniazia wielikogo Kestutija }1382.08.15|, poszlet knia{
wielikuj Jagai=o, kniazia wielikogo Witowta wo Krejwo/e i so /enoju,
i welit’ jego twerdo stereti wo komnatie. Pomszczaja Wojdi=a, dwu
wieleli na kolese rozbiti, odnogo Widimonta diadu matki kniazia
wielikogo Witowta, otczina brata matki jego, szto dier/a= Ulianu,
potom pak by=a za Moniwidom.
czyli& jednego }z nich, z dwu| Widymunda stryja matki kniazia wielkiego
Wito=da, brata ojca matki jego, kt[ry mia= Julian" }za /on"|...
fragment ten sta= si" przedmiotem rozwa/a< kim Widymunt by= dla
Wito=da, i jak go wyt=umaczy:. Wynika w niego /e&
˘ Widymunt i Juliana
˘ ojciec Biruty ˘ Biruta †1382 ˘ Wito=d †1430
Zak=adaj'cy i udowadniaj'cy A. Prochaska, 1890 ]poz. lit. 0732\
nazwa= t" koligacj" anachronizmem, w znaczeniu nie na czasie, lapsus
pi>ca, bo poza r[/nic' wieku, Wito=d nie >cierpia=by, by w oficjalnym do-
kumencie figurowa= jaki> zwi'zek poddanego z Wito=dem& ªCzy/ >mia=by
pisarz Wito=da, pisz'cy pod nadzorem i natchnieniem wielkiego ksi"cia
Litwy }Wito=da|, chwali: Moniwida, wykazuj'c stopie< pokrewie<stwa
tego/ do Wito=da$ Moniwid wszak/e by= starost', p[{niej wojewod'
Wile<skim, sta=ym senatorem Litwy, ale tylko poddanym dumnego wiel-
kiego ksi"cia, kt[ry nie >cierpia=by, aby w akcie urz"dowym figurowa=o
wykazanie pokrewie<stwa ksi"cia z poddanym.º 0732-00-30 Nie wiem o
tym. Jest to czysta spekulacja. Zdania retoryczne, rozpoczynaj'ce si"
od «czy/», czyli przes=anki po>rednie, s' bardzo cz"sto fa=szywe.
“Origo regis...” pisane 1431(1445, by: mo/e w Supra>lu lub Wilnie.
W dalszej cz">ci& ª?e Moniwid by= krewnym Wito=da, /e mia= jak'> Juliann"
ksi"/niczk" za /on", nie ulega w'tpliwo>ci. Wie o tem i D=ugosz ]X. p. 491.
wydanie Prze{dzieckiego\, i nazywa t" Juliann" siostr' rodzon' ksi"/-
niczki Anny /ony Wito=da, wdow" po Narymuncie ]sic\ zabitym w 1390 r.
pod murami Wilna, kt[ra po zej>ciu m"/a mia=a p[{niej wyj>: za Moni-
wida, ]cuius sc. ducis Narimunt uxorem Juliannam, sororem germenem
Annae consortis Withawdi ducis, Monivid Lithuanus processu temporis
in uxorem habuerat\.º 0732-00-31 }X. – tom 10, p. – paginat, strona|
Je/eli J. D=ugosz pomyli= Korygie==" w[wczas zabitego pod murami Wilna,
z Narymundem, a Narymunda pomylono z Widymundem ]gdzie$\, to
Juliana mog=a by: /on' Korygie==y. Lecz ªWersya D=ugosza, jakkolwiek
temu nie sta=y otworem {r[d=a litewskie, jest prawdopodobniejsz', a
lubo zawiera b='d co do osoby zabitego ksi"cia ]zamiast Narymunta
powinno sta: Korygie==y\, nie ma jednakowo/ ra/'cego anachronizmu,
jaki zawarty jest w urz"dowym akcie litewskim. 0732-00-31
U J. D=ugosza, Jagie==o ªrozbi: na kole kaza=& Widimunth, patruum ger-
manum relictae Kiejstuthi et matris Withawdi, alterum Butrim, nepotem
germanum...º 0732-00-31, przypis 1
W “Origo regis...” vnum Wyndimund patruum matris ducis Wythowdi
patris fratrem eius germanum. Et alium Buttrim nepotem germanum
matris eius qui habuit Vlianam que fuit Munuidi alios autem quamplures
decolauerunt vindicando eundem Woydilonem. 0001-17-7
...szto dier/a= Ulianu, potom pak by=a za Moniwidom. A inych bojar
mnogo postina=, popmszczaja togo Wojdi=a. Knia{ pak wielikij Witowt
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
siedie= wo Krejwie za twierdoju storo/eju w komnatie. A /once }panny,
kobietki| dwie chodili pok=adywati }pos=ugiwa:| kniaginiu w komnatu,
po=o/iw, da won pojdut, a storo/i oko=o. To pak wielikaja kniagini,
s=yszawszi od ludej, imiet’ li knia{ wielikij Witow= do=/ej siedieti, a
czej tak/e izgadajut, kak i nad otcem; i prigodi=a }poradzi=a, dos=.
przygada=a OA| jemu tak& kak pojdut’ /onki pok=adati, noby jemu
odnoj /onki wsk=ati porty }zgrzebn' odzie/|, da wyjti won so drugoju
/onkoju, a toj /once ostati by wniego. I on narediwsja }przybra= si"|
wodnoj /onki porty, da za drugoju wysze=, da ispustit sia iz goroda,
utieczet’ wo niemci, u }UW| Prusi.
tak ko<czy si" “Origo regis...”& Ille vero taliter fecit induens habitum vnius
cum alia discessit. Et mittens se de castro ad Theutunicos properauit.
0001-17.07-226
}stosunki Jagie==o–Witowt, 1383÷1397|
tymczasowe pojednanie Jagie==y z Wito=dem, 1386
A kniaziu welikomu suszczu Jagai=u so mat|e|ru swojeju kniaginiu
Ulianoju wo Witebsku, a brat jego knia{ Skirgai=o w Litowskoj ziemli,
u }UW| Trocech. A welikomu kniaziu }Wito=dowi| czasto wojuszczi
Litowskuju ziemlu, a wielikomu kniaziu Jagai=u i Skirgai=u, niewozmo/
no w/e stati protiwu jego, zani/e }albowiem, poniewa/| bo u niego si=a
wielika brosa=asia. Togda knia{ wieliki Jagai=o, perezwaw }przywo-
=a=| jego z niemiec, i da= jemu +ucesk so wsieju Wo=ynskoju ziemleju,
a w Litowskoj ziemli, otczinu jego }13...|.
nie jest jasne, jak' to ojcowizn" przywr[ci= Jagie==o Wito=dowi, skoro
Wito=d mia= prawo do Trok po ojcu, i ich nie otrzyma=. M. Stryjkowski,
1582, ca=e Podlasie Wito=dowi ust'pi: ka/e.
Jagai=o kr[lem w Polsce, >lub w ko<cu roku 1385
Korola Kazimira w/iwotie niesta=o }†1370|, sinow wnego nieby=o,
tolko odna doczka, imieniem Jadwiga.
Jadwiga, kr[lowa Polski, 1384–†1399, by=a c[rk' Ludwika w"g. –
siostrze<ca Kazimierza ]siostra Kazimierza by=a matk' Ludwika, za>
Ludwik – siostrze<cem, a sam Kazimierz – wujecznym dziadkiem J.\&
+okietek ˘ Kazimierz Wielki †1370 ˘ Maria sprzeciw W=odzimierza, 1392(93; Podole 1394
˘ El/bieta †1380 ˘ Ludwik Wielki 1370–1382 ˘ Jadwiga
Kazimierz †1370, Jadwiga ¿1373 – nie mo/e by: c[rk' Kazimierza.
I naczasza Lachowie s=ati s Krakowa ko kniaziu welikomu Jagai=u,
daby prinia= kreszczenija starogo Rima,
oznacza to, /e by= Nowy Rzym – Konstantynopol.
i ponia=by wnich }u nich, UW| krolewnu imieniem Jadwigu, sobie /e-
noju, i sta=by wnich korolem wo Krakowie na wsej zemli Ladskoj.
warunki ustalone w sierpniu 1385, s' dokumenty na to.
On/e knia{ welikij Jagaj=o, zmowilisia }naradzi= si"| iz swojego
materiju i swelikoju kniaginju Ulianoju }Julian', U ^ Ju|, i so brati-
jeju swojeju, i so wsimi kniazi i bojare Litowskija ziemli, i pojechaw
Krakowu w Ladskuju ziemlu,
w ko<cu stycznia 1385, tj. w ko<cu roku 1385 ]Julia<skiego kalend.\; w
1386 wg autor[w operuj'cych Gregor. kalend. wprowadzonym 1582, w
Watykanie, rozpoczynaj'cym rok od 1 stycznia; w Polsce po 1586.
tamo/e sam krstisia i bratija jego, i kniazi i bojare Litowskija ziemli.
1385. 02. 15 chrzest Jagie==y w Krakowie, imi" chrzestne W=adys=aw,
1385. 02. 18 >lub W=adys=awa Jagie==y z Jadwig' – kr[low' Polski,
1385. 03. 04 koronacja Jagie==y na kr[la Polski, Krak[w,
I ponia= za siebie krolewnu Jadwigu i koronowan byst’ togo korolew-
stwa koronoju, i ot tole naczasza krstiti Litwu w=atinskuju wieru,
tego kr[lestwa ]obcego nam\, w =aci<sk' wiar" ]obc', nie nasz'\;
litewski Jagie==o, lat 34 ]ur. 1351\ z w"g. Jadwig', lat 12 ]ur. 1273\.
i pris=a arcibiskupa k Wilni w Litowskuju ziemlu, i togda naczasza
kostie=y }OE| stawiti po wsej Litowskoj ziemli }1387|.
Toj/e zimy }1385| buduszczi korolu wo Krakowie so wsimi knia{mi
Litowskymi, i bojare Litowskimi; knia{ Andrej Po=ockij pride s Niemci
Liflanty }z Inflant|, i so wseju +atynoju }+otwakami, +otw'|, na Litow-
skoju ziemlu; i powojewa= po//e mnogo miest i sie= }miast i si[= ¯ sio=o
]wie>\|, gradom/e }grodom za>| Litowskija ziemli, niczego niewspiej
}bez powodzenia, “u>piechu”|, i pak wozwratisia wo swojasi.
Toje/e zimy }1385| knia{ Swiecis=aw }Swiatos=aw| Smole<skyj,
sowiet sotwori so kniaziem Andrejem po=ockym, on }Andrej| w Litwu,
a knia{ Swietis=aw ko Orszi.
pisiec ma przed sob' rocznik Smole<ski.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
Na miru }na >wiecie| mnogo z=a sotworisza chrestijanem, niecze=o-
wieczeskij ni christianskyj mucziszcza christijan, i/e ni wpoganych
ratech }wojnach| to }tego| nies=yszach takowych muk. Muczaszcze
christian, sbirachu i zapirachu wo izbach i za/igachu; a drugii i we-
likii chramy }>wi'tynie|, oczepy podnimachu, i plennikow pod steny
k=adachu g=awami i za/igachu; a inyja /eny i dieti, na kole tykachu, a
inych muk chrestiany i/e skaredno }a/ strach|, niepisachom. Jako/e
ni Ontioch Sirkyj, ni Ulian zakonoprestupnyj, tiech muk niestwori
nad chrestijany. Gradu /e }za>| Orszi niczego niewspiesza, i paku
wozwritisia wo swojasi.
Antioch Syryjski – posta: z wo=y<skiego latopisu, tak o post"powaniu
Trojdena, w Ipat. ltpsi pod 1270& bezzakonny jak Antioch Syryjski, Herod
Jerozolimski, i Neron Rzymski. 0001-02-869 Autor Latopisu zaznajomiony
jest z wo=. latopisem 1288, b'd{ kopi' wo=y<skiego – Ipatiewsk' 1428,
to nie przypadek. To z wo=y<skiego ltpsu zaczerpn'= te/ imiona Dowsz-
prunga i Zywibunda, tylko w nim znajduj'ce si", i wci'gn'= je do tre>ci
Spisoka grafa Krasinskago ]™\ – od Palemona w"druj'cego z Rzymu,
kt[ry by= – wg mej opinii – rycerzem Alemanem, /yj'cym ok. 1254, wg
Alnpeka, niemieckiego kronikarza, /yj'cego 1290. Antioch Syryjski jest
kolejnym >ladem kopiowania wo=. latopisu w rodzie Sapieh[w – litewskich
graf[w XV wieku. Poszczeg[lne cz'stki uk=adanki powoli zaczynaj'
tworzy: jeden obraz.
>lub Zofii, c[rki Witowta, 1391
Togo/e leta k wielikomu Witowtu, w niemci w Marin gorod, pridosza
pos=y iz goroda Moskwy, ot wielikogo kniazia Wasila Dmitrewicza,
prosia dszczery kniazia Witowtowy za wielikogo kniazia Wasila Dmi-
trewicza. Knia{ wielikij Witowy dast’ dszczer swoju kniazniu Sofiu,
otpusti jeja iz Marina goroda, a snieju }z ni'| pos=a kniazia Iwana
Oligimontowicza, iz grada Da<ska }Gda<ska ¯ g % da<sk ]du<ski\|.
I pojdosza wo karabli za more, i pridosza k gradu Pskowu. Oni/e
wieliky czti wozdasza im }wielk' cze>: im oddali|, i prowodisza ich
s so czestiju do grada Moskwy k wielikomu Wasiliju Dmitrejewicz.
Na wiesnu }1394| knia{ wielikij Witowt, ide i wzia ziemlu Podolskoju,
a kniaziu Wo=odimieru Olgirdowiczu, togda biwszi w Kijewie, i nie
wschotie pokory ucziniti, i cze=om udariti wielikomu kniaziu Witowtu.
daty ªnie da si" >ci>le okre>li:, w ka/dym razie pod dat' 28. pa{dzier-
nika tego/ roku mamy zapisany wydatek kr[la Jagie==y dla ?bor/ka
puszkarza, kt[rego kr[l sam na wypraw" Kijowsk' wys=a= ]z odno>nikiem&
Prze{dziecki 1. c. 35, 109\. Wiadomo>: ta o pomocy Jagie==y przeciwko
W=odzimierzowi Kijowskiemu, ='czy si" >ci>le ze znanym aktem z grudnia
1392 r. w kt[rym kr[l Jagie==o godz'c Wito=da ze Skirgie==' zezwala=, /eby
Skirgie==o ow=adn'= Kijowem; zdawa= przeto ksi"cia W=odzimierza na
=ask" lub nie=ask" Wito=da ]dok. z dnia 6. grudnia 1392 Cod. ep. XV. saec.
I. Nr. XIX. i XX. i trafna uwaga A. Soko=owskiego str. 18\.º 0732-00-20(21
pobyt Witowta na Wo=yniu, 1394
Toj/e wiesny }OE| knia{ wieliki Witowt, pojde wzja grad Zitomir
i Wruczij }Owrucz|, i prijecha kniemu Wolidemier }syn Olgierda|.
cel niewiadomy, mo/e prosi= Wito=da o opuszczenie kr[la Jagie==y.
Wito=d osadza Skirgie==" w Kijowie, 1394, jesieni'
Togo/ leta na osie<, knia{ wilikij Witowt, wywiedie jego is Kijewa, i dast’
jemu Kopyl, a na Kijewie posadi kniazia Skirgai=a, sam/e knia{ wielikij
Witowt, pojdie na Podolskuju ziemlu. A kniaziu Skirgaj=u powieli iti is
Kijewa ko Czerkasom i ko Zwenigorodu. Knia{ /e Skirgaj=o bo/ijeju
pomoszcziju, wielikogo kniazia Witowta powielenijem, wzia Czerkasii
i Zwinigorod, i wozwratisia paku ko Kijewu. Tu/e paki kniaziaszczi
jemu w Kijewie byst niechto }pewien| Foma }Thoma]s\, nieme S|...
w dokumencie z dnia ª18 lutego 1394 w kt[rym ksi'/"ta Wito=d, Skir-
gie==o z zarazem i ksi'/" W=odzimierz Kijowski daj' por"k" Jagielle
za brata swego Andrzeja ]Cod. ep. Vit. N. CIX.\ akt ten dowodzi, /e
mi"dzy Wito=dem a W=odzimierzem Kijowskim przed t' dat' zasz=o
jakie> porozumienie, gdy/ obaj zgodnie przyk=adaj' piecz": do tego
aktu.º 0732-00-21
A. Prochaska, 1890, operuj'cy w my>li kalendarzem gregoria<skim,
zapocz'tkowanym w pa{dzierniku 1582, w Watykanie, umieszcza=
dokumenty w z=ej kolejno>ci pomi"dzy wydarzeniami, i wyci'ga= st'd
wnioski.
W kalendendarzu julia<skim& po jesieni 1394 nast"powa= luty 1394.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
otrucie Skirgie==y †1397.01.10
...byst niechto Foma }Thoma]s\|, czerniec }mnich| iz Ufow, dier/a
namiestnistwo ot Mitropolita u Swiatoj Sofii }Sophii| na mitropoli
czijem dwore. Poschotewszu/e kniaziu Skirgaj=u jechati za Dniepr
w=owy, toj/e pre/ereczonyj foma, nacza zwati jego na pir }uczt"|,
na mitropoliczj dwor. Kniaziu/e Skirgaj=u, suszczu u niego na piru&
a/ /e togo nieswiem zane/e biech togdy m=ad, no niecej g=agolut’
i/eby tot foma da= kniaziu Skirgaj=u, ziele trawnoje piti. I stogo piru
knia{ Skirgaj=o tak pojecha= za Dniepr, k Mi=o=awiczem, i tamo ra-
zbolisia kanon kanona kreszczenija w subotu }6 stycznia|, wjecha
w gorod wo Kijew bolew VII dnej, prestawisia wsredu.
kanon kanona kreszczenia ]>wi"to Trzech Kr[li, 6 stycznia\.
W kronice Chomi<skich z Olszewa, 1550, poja>nienie& Skirgie==o “zanie-
m[g=” ]rozchorowa= si"\ w czwartek }4 stycznia|, i natychmiast przyby=
do Kijowa }mo/e w sobot", 6 stycznia|, a zmar= po 7-miu dniach choroby,
we >rod" }10 stycznia|. Chrzczenie – chrzest wody, >wi"conej odt'd.
Skirgie==o zmar= 10 stycznia 1397, wg I. Dani=owicza ]†1843\, Skirgie==o
zmar= 1392. 0160-00-47, przypis 83
ª...ja tego nie wiem, albowiem by=em w[wczas m=odym...º – wa/na prze-
s=anka, wskazuj'ca wiek pi>ca ]ur. ok. 1380\, i – tym samym – kiedy [w
dokument by= pisany& 1420÷1440 – to jest, gdy nie by= ju/ m=odym.
w dalszej cz">ci opis pogrzebu Skirgie==y, cudnego i dobrego cz=eka –
tak zwykle o nieboszczykach, panegiryk.
}wypisy z rocznik[w Smole<ska, 1392–1395|
My/e }my za>| nad prereczenoje wozwratimsia.
ko<czy pisiec opowiadanie o pogrzebie Skirgie==y w 1397, by wr[ci: do
rocznika Smole<skiego. ˚Pochwa=a Witowta, ten sam zwrot, i Ipat. ltps
1428 w posiadaniu Herasima& My /e na pre/naje wozwratimsja 0001-02-
890 ¯ Po sem /e my na predle/aszczeje wozwratimsja. ]Chlebn., Pogodin.\.
}1392| Kak wyjedie iz niemiec knia{ wieliki Witowt, na wielikoje knia-
/enije, tak otpusti niatca }wi"{nia wojennego ¯ j': ]po(chwyci:\|,
swojego kniazia Gleba Swiatos=awlicza ko Smolensku, na welikoje
knia/enje, a kniaziu Juriu Swiatos=awiczu wda gorod Ros=awl.
wa/na wskaz[wka, dobrze w S=uckim “1485 ± 10” i Ody<cewicza 1519
}z Drucka| – w geografii, obaj pisarze bli/ej Ros=awla; Ros=awl zepsuty
nast"pnie w Spisoku grafa Raczinskago “1515(18” na Zas=awl.
}1393(94| Kniaziu Glebu siediaszczi wo Smolenste, i nacza nie-
wpos=uszani byti wielikomu kniaziu Witowtu. Knia{/e wielikij Witowt
pos=y swoja s=asza osprawlenii; on/e niewschotie isprawitisia. Togda
knia{ wieliki Witowt, pojde so wsimi si=ami ko gorodu Smolensku,
tako wdast’ jemu Gleb }podda= si"|, iz gradom Smolenskym. Knia{/e
wieliky Witowt, wda grad Smolenesk dier/ati kniaziu Mantu }Jamontu,
opuszczone «ja» w postaci jednej litery|, i Wasiliju Borejkowiczu; a
kniaziu Glebu wdast’ gorod Po=ony. Sam/e Knia{ wieliky Witowt,
wozwratisia w litowskuju ziemlu.
}1394| Na tu/e }tej/e| zimu, pos=a Semena Lyngwena, so mnogimi
rat’nymi, i Smolenskymi rat’nymi, na kniazia Olga Reza<skogo; i
splenisza mnogoje mno/estwo Rezanskyja ziemli, i wozwratiszasia
spobiedoju wo wojasi. Togda/e bie zima welmi studena.
}1394(95| Toj/e zimy na wesnu prijecha= Knia{/e welikyj Wasilej
Dmitrejewicz Moskowskyj, ko czszcziu }te>ciowi|, swojemu wielikomu
kniaziu Witowtu, wo Smole<sk, wo wielikoje Gowienije }wielki post| i
uczti kniazia wielikogo Witowta mnogimi darami& czepmi }=a<cucha-
mi| zo=otymi, i sobolmi, kamkami }materia=ami, tkaninami drogimi|,
i sudy z=atymi }kielichami, drobnymi naczyniami zwykle do pos=ug
cerkiewnych|, i bachmaty }ko<mi|.
I knia{/e wieliky Witowt, zietia swojego welikogo kniazia uczti, i udari
}obdarzy| razlicznymi darami, sa/enymi porty }pasami do mieczy,
porty r[/ne od port[w – zgrzebnej odzie/y|, i dorogimi oksamity, i
mnogocennymi kamkami, i ginszty }koralami| wo sedlech zo=otych,
snastech }osprz"towaniem okr"towym| czudu dostoynych; i otpusti
ko gradu Moskwie swelikoju czestiju, a sam pojedie k Litwi.
}d=uga luka w dziejach, bo 30-letnia|
u Od. brak wypis[w z rocznika smole<skiego, z lat 1395÷1418,
kt[re s' w latopisie S=uckim }“1485 ±5”|. 0732-00-7, 8, 9
}“kronika Podola”, “historia” Litwy na Podolu|
cz">: wspominkowa, osobny rozdzia= latopisu, przez to pisiec pozwoli=
sobie pocz': wydarzenia od czas[w Olgierda †1377, gdy pokona= Tatar[w
w bitwie nad Siniuch', 1363, i odt'd je poci'gn':, bez dat, i z b="dami.
Koli hospodar by= na Litowskoj ziemli knia{ weliky Olgird, i szed w
pole s Litowskim wojskom, pobi= tatarow na sinij wode }1363|,
na Sinej Wodzie, wyra{nie w liczbie pojedy<czej, dzi> rz. Siniucha, dop=yw
rz. Boh, wpadaj'cy do Bohu od p[=nocy tu/ powy/ej Olwiopola. A /e
zaraz jest Tamon – Tama<ski p[=wysep przy uj>ciu Morza Azowskiego
do Czarnego, liczni autorzy zmienili na Sine Wody, liczb" mnog', jak
morze – to wody. I tak od A. Prochaski, 1890, do Wielkiej Encyklop.
Powszechnej ]WEP\, 1962–1967, tom 8, str. 210, has=o Olgierd.
... pobi= tatarow na sinij wode, trech bratow& Kniazia Choczebija, a
Kut=ubugu, a Dmitreja; a to si tri braty tatarskyja kniazi otcziczi, i
diediczi podolskoj ziemli. A ot nich zawiedali w Tamonai, a boiskaki
prijezdajuczi ot nich u Tamonow, imywali is Podolskoj ziemli da<.
w dalszej cz">ci jak to Litwini – synowie Koriata& Juri, Aleksandro, Ko-
stentin, i Fedor – budowali grody na Podolu, gdzie nie by=o...
...ni odin gorod, ni drewom rublenogo, ani kamieniem budowanogo
...ani jednego grodu drewnem zr"bowanego, ani kamieniem...
Kazimierz }kr[l Polski †1370| syn +okietka, wzywa= Konstantina poprzez
listy glejtowe ]/elazne zabezpieczenie nietykalno>ci\, i chcia= wyda: za
niego sw' c[rk", bo nie mia= syn[w& ª...szto w nego sina nieby=o, tolko
by=a odna doczka; zachotie= za niego doczku dati.º Czyli powt[rzenie
historii z Jadwig' †1399 – “c[rk'” Kazimierza, wydanego za Jagaj=" w
samym ko<cu roku 1385 ]1386 kalend. gregoria<skiego\.
Ale Konstantin, gdy popatrzy= – przyjrza= si", nie chcia= przyst'pi: do tej
wiary, i powr[ci= do siebie, na Podole, na tych/e listach, i tam zmar=.
...szto w nego sina nieby=o, tolko by=a odna doczka; zachotie= za
niego doczku dati. I knia{ Kostentin na glegijtownych listech k Pol-
skomu korolu jezdi=, i tam kaksia jemu posmotrie=o, niepochotie= k
toj wiere pristupiti, i opiat’ na tych/e listiech otjecha= do Podolskoj
ziemli, i na swojem hospodarstwie umer=.
A kniazia Jurija, wo=ochowe wziali jego sobie wojewoduju, i tamo
jego okormili }otruli|.
nie po to brali, by otru:. By= im okupantem lub konkurentem.
A kniazia Aleksandra tatarowie ubili. Azdie brat czetwertyj, knia{
Fedor Koriatowicz, nowgorodok dier/a=. I us=ysza= to knia{ Fedor,
szto bratii jego, w podolskoj ziemli niesta=o w /iwotie; i on szed wo
Podolskuju ziemlu, zasie= podolskuju ziemlu.
w ca=ym tek>cie jawne fa=sze, pocz'wszy od budowy grod[w przez
Litwin[w, z my>l' zanoszenia pretensji do Polak[w, kt[rzy zagarn"li
Podole po >mierci Wito=da †1430. Tekst jest wi"c po 1430 pisany.
Podole by=o ukrai<skie, nie polskie, ani tym bardziej – litewskie, dlatego oku-
pancitakko<czyli–tak'>mierci'.Bilisi"oniePolacy,Litwini, Tatarzy, i Wo=osi.
Dalej o pos=usznym Podolu dla Litwy za Korjatowicz[w, lecz niepo-
s=usznym za Wito=da, Witowt wyprawi= si" ze wszemi si=ami, poskromi=
i poobsadza= swymi namiestnikami.
A doby= litowskimi si=ami, a nikto jemu niskotorych storon niepomagali.
podkre>li= pisiec, by sytuacja w sporze z Polakami by=a czysta dla czy-
telnika, z prawnego punktu widzenia. Mimo /e Podole wy='cznie sw[j
wzrost Litwie zawdzi"cza=o – na pro>by kr[la polskiego, Kazimierza –
Witowt podzieli= si" z nim&
Knia{ wieliki Witowt da= podolskoj ziemli po=owinu korolu, u dwadcati
tysiaczech& da= Kamieniec, a Smotricz i Ska=u, a Czerlenyj gorodok,
a Bokatu }Bakot" n(Dnieprem|. A na inych na wsiech podolskich
ziemlach i gorodech, knia{ wieliki Witowt, swoi starosty posa/a=;
na Bras=owli, i na Sokolci, i na Wenici. A korol w tyje gorody, wo
dwadcati tisiaczech, panu Spytku zastawi=. I koli knia{ wielikij bi=sie
na tatarskom poboiszczi }nad Worskl', 1399|, a pan Spytko prichodi=
na pomoszcz wielikomu kniaziu Witowtu; i togdy pana Spytka ubili
tatarowie. A pani Spytkowaja sta=a wdowoju, a dieti ma=y. ...itd.
Lista poleg=ych nad Worskl' w bitwie z Tatarami ˚nr 1620 Worskla.
W dalszej cz">ci& Wito=d...
Potom da= panu Didikgoj=du Smolenesk, a panu Do=kgirdu podole da=.
Didikgoj=d – Dedigold, EI, i tak w wielu innych miejscach, uprzednio i
nast"pnie ]Olgird ^ Olgerd\, mam nadziej", /e czytelnik to wychwyci=;
pan – namiestnik, rz'dca, wojewoda.
Pan/e Do=kgird starosti= na wsich tech gorodech, na podoli, i do
wielikogo kniazia Witow=a smerti }1430|. A kak kniazia wielikogo
Witowta niesta=o, i prijechawszi Lachowie, pana Do=kgirda iz goro-
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2006.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
da is Kamie<ca sozwali na radu k sobie, i do rady niedopustiwszi,
samogo iniali, i ograbili, i Kamieniec zasieli, i wse toje zabrali szto
podolskoj ziemli dier/at’.
Tym ko<czy si" r"kopis pt. Latopisiec Litewski, i cz">: o Podolu –
zaznaczy= Ignacy Dani=owicz, w przypisie nr 102.
Ignacy Dani=owicz, wydawca Latopisca Litwy i Kroniki Ruskiej, 1827
]poz. lit. 0160\ zmieni= segmenty Latopisca, i mo/e to wprowadzi:
w b='d wielu, /e tak' kolejno>: mia=y one w r"kopisie.
Zmieni= segmenty, lecz zostawi= >lad, w jaki spos[b, bo opisa= strony r"kopisu&
strony nazwa segmentu, cz">ci sk=adowej
r"kopisu Dani=owicza
140–142 54 zjazd w +ucku czyli >mier: Wito=da †1430,
142–151 60 wojna domowa Swidrygie==oZygmunt 1432÷1436
151–159 60 pochwa=a Wito=da, panegiryk }pisany 1449(50|
159–169 65 rocznik Smole<ski 1432–1446
169–189 27 tre>: “Origo regis...” czyli dzieje 1341–1382 ]“zatarg”\
189–204 40 Jagie==o i Wito=d, czyli dzieje 1385–1397
204–211 49 historia Litwy na Podolu; “kronika Podolska” z 1449
Ja za> utrzyma=em w kolejno>ci stron r"kopisu Akademickiego i Sup-
ra>lskiego, sk'd g=[wnie przepisa= Gregory Ody<cewicz, 1519.
Wnioski&
• Pierwowz[r Latopisu Litwy powsta= 1427. Pod 1427 zapis o trzech
rzekach& Dnieprze, Dwinie, i Wo=dze, wyp=ywaj'cych z lasu Okow-
skiego. Wo=ga, wpadaj'ca 70-ma }czyt. wieloma| uj>ciami do morza
Chwaliskiego, pochodzi ze Wst"pu do Powie>ci wrem. let.
• Z pierwowzoru Latopisu Litwy powsta=y&
Akademicki, i nast"pnie – Supra>lski, z nich – inne.
• Latopisiec Litwy kontynuowany po >mierci Wito=da †1430 ]Zjazd w
+ucku\& wojna domowa lat 1431÷1436 ]Wojna domowa 1431÷1436\
i panegiryk na jego cze>: ]Pochwa=a, pisana 1449$\;
w S=uckim w kolejno>ci& >mier:, pochwa=a, wojna.
• Herasim, z W=odz. Wo=., wyby= do Konstantynopola w 1432, sk'd
powr[ci= na Ru>, do Smole<ska, w 1433, i zosta= spalony w Witebsku,
1435, przez Swidrygie==" trzymaj'cego z Krzy/akami.
• Po Zje{dzie w +ucku, 1430 – wypisy z rocznika Smole<skiego,
doprowadzone do 1449 w='cznie ]Wypisy do 1449\, i tre>: “Origo”
]w[wczas te/ by=o pisane, ok. 1449, po >mierci Wito=da †1430, a
“przed po=ow' XV w.”, tj. ok. 1450\, na podstawie tzw. Memoria=u
Wito=da 1390, pisanego u Krzy/ak[w, po =acinie, w 1390, w kt[rym
Wito=d wy=uszcza dygnitarzom Zakonu przyczyn" swej ucieczki.
• Cz">ci te& Zjazd w +ucku 1430, Wojna domowa 1431÷1436 – przez
Herasima ]w 1397 – w czasie >mierci Skirgie==y – m=odym by=\, a
Pochwa=a, Wypisy doprowadzone do 1449, pisane by=yby przez
anonimowego kontynuatora, w Smole<sku ]lat 1480-tych$\.
Pisa= czasem z du/ej litery& Korol ]kr[l\, Mitropolita ]metropolita\,
Car, Wojewoda, W=adyka, Meszter ]mistrz\ – jak w j. niemieckim.
• Dokument ko<czy za> “kronika” Litwy na Podolu, czyli naiwna
opowie>:, jak naiwna opowie>: o Palemonie p=yn'cym do Litwy stat-
kiem, wkr[tce po Chrystusie ]Spisok grafa Krasinskogo z ok. 1480\.
ª...rzecz o Podolu powsta=a w latach 1449–51 postaramy si" dowie>:
w innem miejscu.º 0732-00-26
• W opowiadaniach s' b="dy r[/nej natury& genealogicznej ]˚Widi-
munt †1382, Jadwiga †1399\ i faktograficznej, >wiadcz'ce, /e
dokument powsta= z dala od miejsc i czas[w – z dala od Krakowa
]troch" w geografii, wi"cej w entice i religii – we W=odz. Wo=.\ i w
latach 1430÷1450 ]gdy os[b o kt[rych mowa w Latopisie dawno
nie by=o przy /yciu\.
• Opowiadania ulega=y przestawianiu przy wykonywaniu kopii; inna
kolejno>: jest w S=uckim ltpsie “1485” a inna w Ltpsie Ody<cewicza
1519. A. Prochaska, 1890, pisa=, /e Pochwa=a Wito=da jest nie na
miejscu w kodeksie Ody<cewicza, 1519&
ªDalej uk=ad owej kroniki o Wito=dzie i Zygmuncie jest w kodeksie S=.
prawid=owy, gdy kodeks Od. ma poprzerzucan' t" cz">: w ten spos[b,
/e panegiryk Wito=da jest w miejscu zupe=nie niestosownym i trudno zda:
sobie spraw" z przerzucenia kart, jakie znalaz= by= kopista Hrehory w
kodeksie, z kt[rego wiern' kopi" sporz'dzi=.º 0732-00-6
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
z=y j. polski& ...trudno zda: sobie spraw" z przerzucenia kart – zapewne
mia= na my>li& trudno mi znale{: wym[wk", albo& trudno zarzuci: Ody<ce-
wiczowi b='d powsta=y z przerzucenia kart, czyli bierne przepisanie stanu
istniej'cego; Prochaska pos'dzi= Ody<cewicza o celowe przerzucenie
tre>ci; Prochaska nie zna= tre>ci innych latopis[w, w tym Akad. i Supra>l.,
sk'd przepisywa= H. Ody<cewicz – kolejno>ci w nich nie przemiesza=.
Ignacy Dani=owicz †1843 – drukuj'c w 1827 Latopis Ody<cewicza 1519
– zmieni= kolejno>: cz">ci sk=adowych, ale pozostawi= numeracj" stron
r"kopisu. A. Prochaska, 1890, czytaj'c publikacj" I. Dani=owicza 1827,
wyci'gn'= st'd wniosek, /e to H. Ody<cewicz dokona= takiej zmiany.
• Opuszczane s' opisy lat w jednym ]S=uckim\, a w zamian – doda-
wane, i na odwr[t w drugim latopisie ]Ody<cewicza\.
• Latopis Ody<cewicza 1519 nie jest wi"c bezpo>redni' kopi' S=uc-
kiego “1485”, lecz jego wersj', bo oba posiadaj' te same b="dy, z t'
r[/nic', /e w Ody<cewicza 1519 jest ich wi"cej – b='d w S=uckim
psuty jest ponownie& Ejszyszki ]poprawna nazwa\ ˘ Wejszyszki ]w
S=uckim “1485”\ ˘ Wejszczuszki ]w Ody<cewicza 1519\.
A. Prochaska i inni, operuj' terminami& S=ucki i Ody<cewicza – raz
nazwa miejscowo>ci, a raz nazwisko, czyli por[wnuj'c gruszk" do
jab=ka. A gdyby Ody<cewicz /y= w S=ucku, co wtedy$
Ody<cewicz /y= w pasie d=ugo>ci od Poznania do Moskwy, i szerokim
od Ba=tyku po Morze Czarne. Dobrze by=oby ustali: miejscowo>:,
lecz /aden ze znawc[w nie uzna= za stosowne, konieczne.
R[d Ody<cewicz[w jest ga="zi' kniazi[w Druckich, tak jak i Holcow-
skich, Bahrynowskich, wg J[zefa Wolffa, 1895 ]poz. lit. 1235\. Synowie
“Fedora” }Theodora|& Dymitri, Bohdan, Hrehory, i Iwan, /yli 1499.
A Druck jest miejscowo>ci' w g[rnym biegu rz. Drut, na drodze z
Supra>la, przez S=uck, do Moskwy. +atwiej jest powi'za: w[wczas
Supra>l–S=uck–Druck–Smole<sk–Moskwa ]Twer, Woskresensk\.
I tak powstawa=y odpisy, w tej kolejno>ci, wraz z nimi – i b="dy.
S=ucki “1485” za nim Ody<cewicza 1519. Doszed=em do takiego
wniosku por[wnuj'c teksty i zepsucia w obu, lokalizacj" cz">ci sk=a-
dowych. Takiego zdania by= prof. Smolka, i Popow, kt[ry wyda= latopis
S=ucki, w 1854, /e pochodzi z ™ po=. XV wieku ]1450÷1500\&
L≠topis; vel. knqzej Lit. w& Uhenyq zapiski 2. otd. “otrqd”
imn. Akad. Nauk. 1854. tom II, str. 21÷58. 0732-00-6. Wi"cej o wsp[l-
nocie i r[/nicach ˚nr 894, 896. Ale A. Prochaska, 1890, na opak,
/e w kolejno>ci& macierz, po rusku ˘ “Origo”, przek=ad macierzy ˘
kodeks Od. 1519 ˘ S=ucki ˘ Woskres. spisok 1541 ˘ Spisok grafa
Raczinskago, czyli kodeks “Pozna<ski” 1547.
Gmatwacz, maj'cy obsesj" na punkcie hipotezy i dowodu – zak=ada=
i udawadnia=. W innych aspektach pope=nia= r[wnie grube b="dy.
Nie swoje spostrze/enia, wnioski innych autor[w, nie powinny by:
bezmy>lnie powielane, bo zawieraj' do>: cz"sto ra/'ce b="dy.
Szczeg[lnie dociekania w pocz'tkowej fazie zawieraj' lapsusy, gdy
wielkim osi'gni"ciem by=o to, co dzi> na pierwszy rzut oka wida:,
jak to, /e Latopis litewski posiada w sobie wypisy z rocznika smole<-
skiego, i gdy daleko id'ce wnioski wyci'gali badacze na podstawie
dw[ch czy trzech latopis[w, jak wniosek A. Prochaski, 1890, /e
Ody<cewicz przemiesza= cz">ci sk=adowe Litewskiego Latopisu, a
J. I. Kraszewskiego, 1847, /e M. Stryjkowski, 1582, utworzy= wielk'
ga='{ genealogiczn' litewskich w=adc[w i dorobi= im herby.
Tak pisa=em w 2008 roku, zanim otrzyma=em zestaw latopis[w z
tomu 35-go ]letopisi bie=orussko-litowskie\, a – nast"pnie – 17-go
]zapadnorusskija letopisi\. W rezultacie pracy nad nimi, powsta=
punkt 846& Powi'zania, i do='czony do punktu schemat pt. W"ze=
Gordyjski litewskiego ruchu kronikarskiego.
W podpunkcie numeru 802 pt. Wprowadzenie do kronik litewskich,
zawar=em sw[j os'd w sprawie genezy Latopisu Litwy.
Uwagi o dociekaniach A. Prochaski zawar=em w numerze 924.
Tym samym, powy/sza tre>: uleg=a ci"ciom i znalaz=a si" w r[/nych
miejscach mej ksi'/ki, ze zmianami wynik=ymi w mi"dzyczasie.
M[g=bym j' opu>ci:, tu zachowa=em w pierwotnej formie, bo miejsce
jest na stronie, za druk kt[rej i tak p=ac".
San Francisco, 9 maja 2010.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
nazwa przyj"ta ]nieznana w oryginale\
Wo=y<ski kr[tki
poz. lit. 0001-35.7
Nahalo ruskyx knqzei ruskago knq'en;q
V l≠to 6370 “862”. Izbrawa ot N≠mec; 3 brata s rody svoimi.
R[rik s≠de v Nov≠gorod≠, a Sineus, brat ego, na B≠l≠ozer≠, a
Truvor; v Izbor;sk≠. I ot tyx varqg; prozvawasq Rus, potomu
'; zovetsq Ruskaq zemlq.
V l≠to 6374 “866”. Byst; v Carigrad≠ car; Mixailo i mati ego
blagov≠rnaq Feodora. Pri sem; prixodiwa rus; na Carqgrad,
Askold i Dir;, R[rikovyx boqr;, i'e Kiev; vzqwa za sebe. V
R[rika 'e byst; syn Igor;, voevoda 'e u Igorq Oleg;, syn; 'e
byst; u Igorq Svqtoslav leg;kyi. Byst; 'e v Svqtoslava dva
syna% Vladimer, Qropolk;.
V l≠to 6488 “980”. Naha knq'iti Vladimer, i b≠ v nego synov 12%
Vyweslav;, Izqslav;, Svqtopolk, Qroslav, Vsevolod, Svqtoslav,
Boris, Gleb≠, Stanislav, Pozvid, Sudislav1.
V l≠to 6496 “988”. Kre]ena byst; Ruskaq zemlq knqzem; Vladi-
merom;.
V l≠to 6523 “1015”. Prestavisq blagovernyi knqz; Volodimer;. A
Svqtopolk; Okaqn;nyi knq'iv; l≠t 33, biasq i z bratom svoim
Qroslavom. Qroslav; knq'iv; l≠t 40, a Volodimer; Qroslavlih;
l≠t 4. V=lodimera Qroslaviha synove% Mstislav, Vsevolod,
Qropolky, Vqheslav;, {r;i, Andr≠i. U Vsqvoloda Qroslavih;
synove% Volodimer; Manamanax, Rostislavl;, Qropolk. U {r;q
Volodimeroviha synove% Qroslav, Rostislav, Andr≠i Bogol[bi-
vyi G, Mixalko, Vsevolod, Svqtoslav, M;stislav;, Boris. Andreq
Bogol[bivago synove% Izqslav, M;stislav;, Gl≠b. A Vsevoloda
{r;eviha synove% K=stqn;tin;, Boris, {r;i, Feodor, Qroslav,
Dmitrii, Gavril, Vasilii, Svqtoslav, Volodimer;, Ivan. {r;q
Vsevolodoviha synove% Vsev=lod, Volodimer;, M;stislav. Qro-
slava Vsev=lodoviha synove% Feodor;, Vasilei, Aleksandr;,
Andrei, Afanasii, K=stqntin;, Mixail;, Qroslav, Danilo. Danila
Qroslaviha2 synove loskov;skago3% {r;i, Ivan;, Boris, Seon;4,
Andr≠i, Aleksandr, Afanasii. Ivana Danil;eviha synove% Semen,
Danilo, Ivan, Andrei. Semena Ivanoviha synove% Vasilii, Ko-
stqntin, Danilo, Mixail, Ivan, Semen. Ivana Ivanoviha synove%
Dmitrii, Ivan;. Dmitr;ev; syn Vasilei. Vasil;ev; syn Vasilei
Slepyi. Vasil;ev; syn; Ivan; Velikyi, samoder='ec; vseq zemli
Ruskoe, test; knqzq velikago Aleksandra litov=skago. Ivanov
syn Ivan;. Za tym voloskago doh;ka Stefanova. Vasilei, {r;i,
Dmitrei, Semeon, Andrei. Ivanov syn Dmitrii.
V l≠to 6536 “1028”. Znamenie zmievo qvisq na nebesi, qko vid≠ti
vsii zemli.
V l≠to 6543 “1035”. Zalo'i Volodimer; Qroslavih; svqtu[ Sofi[
v Nov≠grad≠.
V l≠to 6560 “1052”. Prestavisq Vladimer;, syn Qroslavl. Nahalo
Peherskomu manastyru ot Antonia.
V l≠to 6562 “1054”. Prestavisq velikyi knqz; Qroslav;.
V l≠to 6563 “1055”. Naha knq'iti v Kiev≠ Izqslav; Qroslavih; i
Vqheslav; v Smolen;sku. Pri six byst; Feodosii Peher;skyi.
V l≠to 6569 “1061”. Pervoe naxo'denie poganyx polovec na Rus-
ku[ zeml[.
V l≠to 6573 “1065”. Byst; znamenie na nebesi. I na zapadn≠i stran≠
zv≠zda prevelika, luha krovavy, v=sxod≠]i s vehera po zaxod≠
solnehn≠m;, i prebyst; za 7 dnii.
I sei 'e proqvlqwesq ne na dobro% po vsemu bo bywa usobi]
a mnogy, nawestvie poganyx na Rusku[ zeml[, sia bo zv≠zda
proqvlewasq krovoprolitie. V siq 'e vremena byst; d≠ti];
v=ver;'en; v S≠toml;, sego 'e d≠ti]a izvlekowa rybolove v
n≠vod≠, ego 'e pozorovaxom do vehera, i paky v=ver=gowa ego v
vodu. Bqwe sii d≠ti];% na lici emusramnii udove, a inago n≠lz≠
skazati srama radi. Pred sim 'e vremenem solnce premenisq i
ne byst; sv≠tlo, no qko i mesqc;, ego 'e nev≠glasi glagolat;%
«Si≠da emu su][». Sia 'e znamenia byva[t; ne na dobro, my bo
po semu razumeem;, qko 'e drevle pri Antiosi v Erusalim≠. Vne-
zapu kl[hisq po vsemu gradu za 40 dnii qvlqtisq na v=zdus≠, na
konex ezdqwe v oru'ii, zlatyi imu ode'da, i polky ob;qvlqemy i
oru'iem; dviza[]imsq> se 'e proqvlqwe naxo'denie Antioxovo
nawestvie na Ierusalim;. Po tomu '= pri Neron≠ cari v tom
'e Ierusalime vosia zv≠zda obrazom kopiinym; nad gradom> se
'e proqvlewe rati naxo'denie ot rimlqno. I paky sice byst;
pri Ust≠qn≠ cari, zv≠zda v=sia na zapad≠, ispu]a[]i luha,
i byst; blista[]i 20 dnii. Po sem 'e byst; zv≠zdam tehenie
s vehera do utra i mn≠ti vs≠m;, qko pada[t; zv≠zdy, i tako
solnce bez; luh; siqwe> po sem kramoly helovekom i umertviq
bywa. Paky 'e pri Mavrikii cari se byst;% 'ena d≠ti]; rodi
bez; ohi[, bez; ruky, v hreslex emu rybei xvost;. Inoe 'e% pes;
qvisq o westi nogax. V Afrikii 'e dva d≠ti]a roditisq% edin;
o hetyrex nogax, a drugii o dvu glavax. Po sem; 'e byst; pri
Kostqntin≠ ikonoborci syna Leonova tehenie zv≠zdam; na nebesi
ottorgaxusq ubo na zeml[, qko vidq]im konhinu su]u> togda 'e
i v=zdux v=znosqsq poveliku. V Sirii 'e byst; strus velik;,
zemli raz=s≠dwisq trei popri]; i izyide divno iz; zemli
m;ska, helovehkym glasom glagola]i, pripov≠da[]i nawestvie
qzyk, ei 'e i byst;% naidowa srahini na zeml[ Palestin;sku[.
Znamenia bo v nebesi ili v zemli, ili v zv≠zdax, ili v solnci
i lun≠, ili eterom; him ne blago byva[t;; ili rati, ili glad,
ili smert; proqvlq[t;.
V l≠to 6582 “1074”. Prestavisq Antonii, igumen peher;skyi, bla-
gosloviv i znamenav; m≠sto cerkvi svqtyq Bogorodica. I togo
'e l≠ta prestavisq igumen; Feodosii Peher;skyi.
V l≠to 6596 “1088”. Byst; znamenie v solnci. Togo 'e l≠ta Vse-
volodu, lovy d≠[][ zv≠rinyq za Vywegorodom;, vnezapu spade
prevelik; zmii ot nebesi, i uzasowasq vsi l[die, i zemlq stuknu,
qko mnoz≠ slywawa.
V l≠to 65975 “1089”. Prenesowa mo]i svqtago Nikoly ot Mira v
Bar=grad pri cari Aleksii i pri pastriars≠6 Nikol≠, i pri
knqzi Vsevolod≠ kiev;skom;.
V l≠to 6598 “1090”. Osvq]ena byst; cerkov; Peher;skaa pri veli-
kom; knqzi Vsevolodi Qroslavihi mitropolitom Ivanom.
V l≠to 6599 “1091”. Prinesenie mo]ei Feodosia is pehery v
cerkov.
V l≠to 6600 “1092”. Byst; kazn; na polohan≠x, h[do predivno v
Poloc;ku% v=iny v meht≠, topot; konevyi h[ti i kopyta vidi-
ti, pustno stenqwe v no] po ulicam, qko vo mno'estvo, a paki
heloveci b≠si7 r;]u]e i v dni qvlqxusq i uqzvlqxusq l[di
poloc;kyi i s togo umiraxu. I a]e kto vylqzqwe i xraminy,
xotqwe vid≠ti, iuqzveni byvaxu nevidimo i umiraxu, tako'e i
v oblast;ix. V siq 'e vr≠mena mnoga znamenia bywa, i knqzem
usobica bywa ruskym;, i naxo'denie inoplemennik, i vzqwa
polovci grad Tripesohnyi Perevolok.
V l≠to 6602 “1094”. Priidowa pr[zi na Rus;ku[ zeml[ avgusta 26 i
poqdowa vsqku travu i mnoga 'ita, i ne b≠ sego slywano v dnex
pervyx v zemli Rust≠i, q'e videsta ohi nawi za gr≠xy nawa.
V l≠to 6603 “1095”. Vtoroe nahadowa8 pruzi avgusta 22 i pokrywa
zeml[, i bi vid≠ti strawno, idqxu k poluno];nym stranam;,
qdu]e travu i prosa.
V l≠to 6608 “1100”. Volodimer; Monamax zalo'i cerkov svqtyq
Bogorodica v Smolen;sc≠ marta 7, na sredokrestie. Togo 'e l≠ta
byst; znamenie na nebesi gen;varq 29 po 3 dni% aky po'ar;naq
zarq ot vostoka i [ga i zapada i s≠vera, i sv≠tqwe vs[ no];,
aky o9 luny.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
V l≠to 6612 “1104”. Byst; znamenie% stoqwe solnce v krugu, a posred
krest;, a posred kresta solnce, a vne kruga drugago obapoly
dv≠ solnci, a nad solncem krom≠ kruga drugago rogama na sev=r,
tako'e znamenie n≠ tim 'e obrazom.
V l≠to 6616 “1108”. Byst; znamenie v Peher;skom monastyri mesqca
fevruaria 11% qvisq stolp ognenyi ot zemlq do nebesi.
V l≠to 6622 “1114”. S≠de Volodimer; Monamanax10 na velikom; knq'e-
n;i na stol≠ otca svoego Vsevoloda i ustroi most; hres Dn≠pr.
V l≠to 6632 “1124”. Byst; po'ar; velik; v Kiev≠, qko cerkvei
edinix izgor≠ 600, i[nq 23.
V l≠to 6633 “1125”. Prestavisq Monamonax11 Vladimer, knq'iv v
Kiev≠ l≠t 13. S≠de na knq'en=i ego star≠iwi syn; Mstislav.
V l≠to 6653 “1145”. Zalo'iwa cerkov; kamenu svqtago Borisa i
Gl≠ba v Smolen;sc≠ na Smqdyni.
V l≠to 6662 “1154”. Rostislav M;stislavih s≠de na knq'en;i
velikom;.
V l≠to 6663 “1155”. Ide Rostislav; k Smolen;sku, a syna svoego
Svqtoslava posadi v Nov≠gorod≠, a Davyda v Nov≠ Tor;';ku.
Togo 'e l≠ta zalo'i knqz; Andr≠i v Volodimeri cerkov; svqtu[
Bogorodicu[.
V l≠to 6673 “1165”. Prestavisq Rostislav; Mstislavlih. Sii Rosti-
slav; Mstislav;lih narehen; v svqtom; kre]enii Mixail, vnuk;
Vladimera Monamaxa, svqtu[ Bogorodic[ stroil v Smolen;sc≠
marta 21, knq'iv; l≠t 9 v Kiev≠.
V l≠to 6674 “1166”. Vzqtie kievskoe ot Mstislava knqzq, ot Andr≠q
i iz Suzdalq.
V l≠to 6685 “1177”. Knqzi izimani bywa na poboi]i% Mstislav;,
Qropolk. Oni 'e ix osl≠pivwi otpustiwa. Priidowa k Smolen;sku
i vnidowa v cerkov svqtogo muhenika Borisa i Gleba na Smqdyni,
i tu prozr≠sta sentevriq 5. I na zimu priidowa v Nov;gorod, i
Mstislava posadiwa na stol≠ u sebe, i brata svoego Qropolka
na Novom Tor;gu.
V l≠to 6700 “1192”. Znamenie qvisq velie na nebesi% nebo uhiniwa-
sq aky krovavo, i byst; v edinu no];, i potehe nebo vse, byst;
herio, po zemli 'e sn≠g i po xramom. Mn≠ti 'e vsem helovekom
zrq]e, qko u'e konhina, i vidit≠, qko krov pol;qnu po sn≠gu.
V l≠to 6712 “1204”. Vzqwa latynq Car;grad.
V l≠to 6732 “1224”. Byst; boi na Kolkax s tatary, i ubiwa knqzq
velikago Mstislava i s nim; 10 kiqzii12, Aleksandr; Popoviha,
i s nim; 10 bogatyrei, l[dei 'e n≠st; hisla.
V l≠to 6738 “1230”. Prestavisq knqz; smolen;skyi Mstislav; Davy-
dovih. Mesqca maq 3 trqsesq zemlq, a 14 solnce pomerhe. “T”ogo13
'; l≠ta v Smolen;sku s=tvoriwa 4 skudilnici, v dvu 16000, a v
tretei 7000, a v 4 - 9 sot. Se 'e zlo byst; pod dv≠ l≠ta.
V l≠to 6745 “1237”. Naxo'denie Batyq carq na Rusku zeml[.
V l≠to 6748 “1240”. Vzqtie Kiev;skoe ot carq Batyq. “T”ogo14 'e
l≠ta poboi]e Ledove.
V l≠to 6776 “1268”. Rakov;skoe poboi]e.
V l≠to 6835 “1327”. }el;kov;]ina.
V l≠to 6849 “1341”. Smol;nesk; pogor≠l; na Spasov den. Toi ';
zimy vyide iz ordy Tovlubii, pu]en carem k Smolen=sku, i stoq
mnogo dnii, a grada ne v;zq molitvami svqtyq Bogorodici.
V l≠to 6854 “1346”. Prixodil knqz; Olgerd litov;skyi k Novu-
gorodu.
V l≠to 6856 “1348”. Or≠xov;]ina.
V l≠to 6879 “1371”. Rodisq knqz[ Dmitri[ Ivanovih[ syn knqz;
Vasilei.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
V l≠to 6880 “1372”. Knqz; Mixailo tfer=skyi dodvel rat; li-
tov;sku[ vtai, knqzq Kestut;q i Andr≠iq poloc;kogo, Dmitria
druc;kogo da Vitovta i inyi knqzi mnozi litov;skii, i poima-
wa gradov; ruskyx 5% D;mitrov;, Pereqslavl;, Kawin, Tor'ok;,
L[butesk. Na tretiel≠to prixodil knqz; Dmitrii Ivanovih; k
Tferi, s nim; 'e mnozi knqzi rustii.
V l≠to 6885 “1377”. Umre v Litv≠ knqz; Olgerd Gedimonovih;.
Bqwe 'e v Gedimona synov≠% Narimont;, Olgerd, Evnutii, Kestu-
tii, K=riad, L[bort;, Mantovit. V vsei bratii svoei prevzyide
Olgerd vlasti[ i sanom;, i knq'enie der'a. Imqwe 'e Olgerd
synov; 12; ot pervya 'eny pqt;, a ot drugyq, ot tfer;skoi, 7
synov Olgerdovih;% Andr≠i, Dmitrei, Kostintin, Volodimer;,
Koribut, Feodor, Skrigailo, Lugvenii, Wvitrigailo, Qgailo,
knqz; Semeon, knqz; Kerbut drugii. Vsi 'e knq'en;q i grady
razdal 5> star≠iwinstvo i knq'en;e prikaza synu svoemu Qgai-
lu, togo bo l[blqwe.
V l≠to 6886 “1378”. Byst; boi za reko[ za Piqno[. Knqz; Dmitrei
suzdal;skyi posla syna svoego knqzq Ivana.
V l≠to 6888 “1380”. Poboi]e na Donu knqz[ Dmitri[ Ivanovih[
s Mamaem. Dmitrievy rati 200000.
V l≠to 6889 “1381”. Byst; mqte'; v Litv≠, v=stawa sami na sq
i ubiwa knqzq velikago Kestut;q Gediminoviha i boqr; ego, a
syn; ego Vitov;t b≠'a v N≠mci, i mnogo zla s=tvori Litov;skoi
zemli, pod=ql bo bqwe knq'en;e pod Qgailom Kestutii. Togda
o'enisq Qgailo i poqt; za sebe n≠ku[ korolic[, togo 'e radi
dostalosq emu korolev;stvo v Lqdskoi zemli.
V l≠to 6890 “1382”. Vzqtie Moskvy Taxtamywem. Egda 'e otide
bezbo'nyi Taxtamyw, i priide knqz; Dmitrii Ivanovih;, i vid≠
grad vzqt i l[di poseheni le'a]a, i povele telesa mertvyx
xoroniti i dast; ot sta helovek po r[bl[ ot pogrebania, i
s=htowa, obretesq rublev 500, a povedowa v plen nehisleno. Sie
'e byst; za grexy nawa.
V l≠to 6894 “1386”. A biwasq litva s smolnqny pod gradom pod
Mstislavlem, i ubiwa knqzq velikago smolen;skago Svqtoslava i
brata ego, knqzq Ivana, a knqzq Gleba izymawa. Toi 'e zimy pri-
xodil knqz; velikyi Dmitrii Ivanovih; rat;[ k Novugorodu.
V l≠to 6898 “1390”. Sede na velikom knq'en;i Vasilei Dmitrie-
vih;. Togo 'e l≠ta byst; mor v gorod≠.
V l≠to 6901 “1393”. S≠de na velikom knq'eni knqz; Vitovt Ke-
stut;evih;.
V l≠to 6903 “1395”. Knqz; Vitovt litovskii vzq grad Smolnesk
i nam≠stniky svoq posadi, a knqz; {rii Svqtoslavih; b≠'a v
Rqzan;.
V l≠to 6907 “1399”. Byst; boi Vitovtu s T≠mir;-Kotluem carem za
Taxtamywa carq, i pobi Temir;-Kotlui Vitovta i ubiwa knqzei
74, a voevod i boqr; litvy n≠st; hisla. A Vitovt b≠gusq15 qt;15
mesqca avgusta 5 za 500 verst za Kievom.
V l≠to 6909 “1401”. Priqwa smolnqne knqzq svoego {r;q Svqtosla-
viha na knq'ene, a nam≠stnika Vitovtova, knqzq Romana, ubiwa
brqnskogo Kiwku, bo s lx≠bom16 el. I prixodil knqz; Vitovt s
vse[ silo[ litov;sko[ k Smolen;sku, i stoq pod gorodom 4
nedeli, i otide ot goroda, mir vs≠17 po starin≠. A smolnqne s
knqzem {r;em boqr; svoix izbiwa, kotoryi prev≠t; dr='ali k
Vitov;tu.
V l≠to 6911 “1403”. Vzqwe knqz; Semeon Olgerdovih; gorod Smo-
l;nesk;i Vqzmu, a nnqzq18 Ivana Svqtoslaviha izyma, drugago
knqzq Aleksandra Mixailoviha.
V l≠to 6912 “1404”. Prixodiwa knqz; Semeon Olgerdovih i brat
ego knqz; Wvitrigailo s vse[ silo[ svoe[ k gradu Smolensku,
i stoawe pod gorodom; 3 mesqci i otidowa, ne vzemwe.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
V l≠to 6913 “1405”. Vitovt s Olgerdovihem s Korbutom, s Lugve-
niem;, s Wvitrigailom i s vse[ silo[ priide k Smolen;sku,
a knqz; {rii zatvorisq v gorod≠ s vsimi smolnqny. Vitovt
'e vesnu v=s[ stoql, kolko sq bil i puwkami biv;, ne mo'e
ego vybiti i otide proh, a volostem mnogo zla s=tvori. Knqz;
'e {rii s=slasq s knqzem; Vasiliem; s moskovskym i vyexa i
Smolenska ne v mnoz≠ dru'in≠, a knqgin[ svo[ i boqr; ostaviv
v grad≠ i prikaza 'dati sebe na srok na pr=vyi i na drugyi i
na tretii, a sam priexa na Moskvu i bil holom knqz[ velikomu
Vasili[, prosq v nego pomo]i. Knqz; 'e Vasilii ob≠]a emu dati
silu svo[ i udr='a ego na tyq sroky, a norovq t;st[ svoemu
Vitovtu. Egda 'e byst; knqz; {rii na Moskv≠, a v to vremq s=bra
Vitovt silu mnogu i stav Smolen;ska. Gra'dane 'e ne do'dawa
na srok; knqzq {r;q i ne mogu]e terpeti v grad≠, gladom izne-
mo'enie ot vsqkyq istomy, i grad Smolnesk predawa Vitovtu. Se
'e byst; posl≠dnee plenenie Smolnesku ot Vitov;ta, v Petrov
post mesqca i[nq 26, v hetvertok. I tako Vitovt vzq grad i vse
Smolen;skoe knq'enee za sebe, a v Smolen=sku svoi namestniki
posadi i lqxom predast; grad dr='ati.
V l≠to 6923 “1415”. Mesqca i[nq 7 tma byst; v 3 has dne i priido-
wa do poluhasa, i paky miloserdyi gospod; sv≠t nam darova.
Togo 'e l≠ta Moskva i Smolenesk; pogore.
V l≠to 692519 “1417”. Byst; mor strawen; v Nov≠gorod≠.
V l≠to 6936 “1428”. Prixodil; Vitovt k Novugorodu rat[.
V l≠to 6937 “1429”. Narehen; byst; na vladyhestvo k prestolu
svqtya Sofia svq]ennoinok Eufimii.
V l≠to 6938 “1430”. Umre knqz; velikyi Vitovt litovskyi.
V l≠to 6939 “1431”. Prestavisq na Moskv≠ mitropolit; Fotii.
V l≠to 6941 “1433”. Priexa knqz; {rii Semenovih; iz Litovskoi
zemli v Nov;gorod.
V l≠to 6942 “1434”. Priezdil knqz; velikyi Vasil;evih; v Nov=go-
rod. Togo 'e l≠ta postavlen; byst; arxiepispopom20 v Velikom
Nov≠gorod≠ svq]enoinok Eufimii mitropolitom Gerasimom; v
Smolen;sc≠ grad≠ pri velikom knqzi litovskom Wvitrigail≠.
V l≠to 6948 “1440”. Ubien; byst; v Litv≠ knqz; "idimont, i po-
sadiwa21 na knq'eni v Litv≠ Kazimira koroleviha21, Qgailova
syna. Togo 'e l≠ta vyexa iz Novagoroda v Litvu knqz; {r;i.
Knqz; 'e litovskyi podava emu othinu ego, on 'e Smolenesk;
zasqde, potom 'e uboqv;sq s=exa na Moskvu.
V l≠to 6949 “1441”. Prixodil knqz; velikyi Vasilii Vasil;evih;
k Novugorodu rat[.
V l≠to 6969 “1461”. Prestavisq preosvq]ennyi arxiepiskopp Ve-
likago Novagoroda kir Eufimii mesqca marta 11 den;, na pamqt;
i'e v svqtyx otca nawego S=fronia, arxiepiskopa ierusalim-
skago, 4 nedeli posta v 9 has no]i, sv≠ta[]i dni subotnomu.
Pas cerkov; bo'i[ 24 l≠ta i 5 mesqc;, prepodobnym 'e 5 l≠t i
mesqc; 6, vs≠x 'e let 30 bez; edinogo mesqca.
V l≠to 6961 “1453”. Popu]eniem; bo'iim vzqt; byst; Car;grad
carem; tur;skym mesqca maq 29.
V l≠to 6991 “1483”, indikta 1. Popu]eniem; bo'iim; vzqt byst;
Kiev; ot bezbo'nyx tatar perekopskix mesqca sentqbrq 1.
V l≠to 6989 “1481”, indikta 14. Mesqca avgusta 30 korol; pol;skii
i litov;skii Kazimir povel≠ stqti knqzq Mixaila Olelkoviha
a knqzq Ivana {r;eviha> vina ix bogu edinomu sv≠du]u> pri
voevod≠ vilenskom panu Olexnu Sudimontovihu a trockomu panu
Martinu Kgastov;tovihu.
V l≠to 6994 “1486”. Mesqca sentevria 12, na pamqt; svqtago mu-
henika Avtonoma vzql grad Tfer; i vse velikoe knq'en;stvo
Tfer;skoe velikii22 knqz; moskovskii Ivan Vasilevih;22, pod
velikym knqzem Mixailom Borisovihom tfer;skym izrado[
svoix emu boqr;, sam 'e pribe'e v Litvu s malo[ dru'ino[,
a mater; ego, veliku[ knqgin[ Nastas[, v polon vzqwa k Mo-
skv≠, pri vladyce tfer;skom Vas;qne. I tako skonhasq velikoe
knq'enstvo Tfer;skoe.
V l≠to 6995 “1487”. Postaviwa episkopom Vas;qna Vladimir[ i
Berest;[ Semeonom.
V l≠to 6996 “1488”. Prestavisq mitropolit; Semeon.
V l≠to 6997 “1489”. Prestasq23 velikyi knqz; moskov;skyi Ioan;
mlad pri otci svoem velikom knqzi Ivane Vasil;evihi, osta-
vil syna svoego knqzq Dmitria mala, a knqgin[ mladu vdovo[,
'ivwi s ne[ devet; l≠t. B≠ bo za nim dohka Stefana, voevody
voloskogo.
V l≠to 6999 “1491”. Prixodiwa tatarove zavol;skyi na Volyn;sku[
zeml[ desqt; tysq];, mnogo zla s=tvoriwa u Volyn;skoi zemli i
v Lqdskoi. Volodimeri cerkvi bo'ii po'gli i veliku[ cerkov;
Prehistoe murovanu[ i m≠sto, a l[dei po m≠stom i po selom, i
po dorogam bez hisla posekli i v polon pobrali. I s=brawasq
volynci z lqxi, bo'ie[ pomo]i[ i prehiste ego matere ugoniwa
ix nedalehe ot "eslavlq i pobiwa poganyx i polon otpoloni-
wa, malo nehto vteklo ix i tyq ot zimy izmrowa, ne dowedwix
svoix vlusov. Nad volynci byl starosto[ luckim knqz; Semeon
{r;evih; Golwanskyi. Togdy nevidimo mo'e24 bog xristianom
nad pogaci, malo nehto nawix ubito, ni'e i desqti, a ix ubityx
pogancov; 8000.
V l≠to 6999 “1491”, indikta 9. Mesqca maiq i byst; znamenie% v
solnci dv≠ hasti iz;gib≠.
V l≠to 7000 “1492”, indikta 10. Mesqca i[nq25 7 den;, v hetver=tok
7 nedeli posli Velikogo dnq, v vtoryi has dnq prestavisq Kazi-
mer;, korol; polskyi Qkgoilovih; i velikyi knqz; litovskyi i
ruskyi, spravedlivyi, dobryi pri mitropolit≠ kiev;skom Ione
Glezne, pri episkop≠26 vladimer;skom i beresteiskom Vas;ane.
S bo episkop; Vasian; obnovi cerkov; Prehistoe u Volodimeri
veliku[ murovanu[ murom, ikonami i rizami i s=sudy, pahe '
knigamy i svqtosti[ v l≠to 7002 “1494”, indikta 13, na Vvede-
nie Prehistoe den;, s episkopom luckim Iono[ i s episkopom
xolmskim Semeonom.
V l≠to 7000 “1492”. Vzqwa na velikoe knq'en;estvo Litov;skoe
Aleksandr; koroleviha, Kazimirova syna, mesqca i[lq 28, na
pamqt; svqtyx alpostop27 Proxora, pri voevode vilenskom Mi-
kolai Radivilovihi a Petre Qnovihi trockom.
V l≠to 7001 “1493”. Vzqwa molkvihi28 grad Vqzmu i knqzq Mixaila
Dmitreeviha v polon; svedowa k Moskv≠, tamo i 'ivot svoi
skonha v zatohen;i, a knqzei i boqr; smolenskyx izvede mnogo
na Moskvu z grada Serpeiska i z M≠zecka, a oni tamo u zastave
b≠wa i v nqtstvo posadi i mnogiq grady i volosti zabra. Ottol≠
nahhawa moskvihi vlad≠ti Vqzem;sko[ zemle[, a pre'e togo
otstupiwa ot Velikago knqzq'en;stva29 Litov=skago k Moskv≠
i svoimi gorody knqzi Vorotynskyi i Odoev=skyi, Bel≠vskyi,
Peremysl;skyi, Mezockii.
V l≠to 7002 “1494”, sxodq. Privedowa dohku velikogo knqzq mo-
skov;skago Ivana Vasil;eviha za velikogo knqzq Aleksandra
litovskago knq'nu Olenu fevralq 15, za nedel[ pred mqsopusty,
na pamqt; svqtogo apostola Onisima, a ezdili na dokonhan;e z
Litvy k Moskv≠ pan; Petr Qnovih, voevoda trockyi, i v svatex, a
pan Stanislav; Qnovih, starosta 'omoit;skii. A z Moskvy togo
l≠ta priezdil po dokonhan;e posle ix k Litv≠ knqz; Vasilei
Ivanovih; Kosyi a knqz; Semeon; Rapolovskyi, a diak; knqzq
velikago Kurihin. Togdy ' i smolen;skyx knqzei i boqr; vypu-
sti z nqtstva i priidowa do Smolenska avgusta 15. A knqgin[
veliku[ koli priveli, togdy v starwix s ne[ byl z Moskvy knqz;
Semeon Rqpolov=skyi a Mixailo Rusalka, a z Litvy ot knqzq
velikogo Aleksandra ezdil po knq'nu knqz; Aleksandro {r;e-
vih;, namestnik goroden;skyi, pan vilenskyi, a pan Qn {r;evih;
Zaberezynskyi, nam≠stnik polockyi, pan trockii.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
V l≠to 7003 “1495”. Prixodiwa tatarove perekop;skyi, syn; carev;
Mendli-Kgireev;, u Volyn;sku[ zeml[ i malo ne dobywa grada
Korca, i ubi ix n≠koliko knqz; Semeon; {r;evih;, starosta
luckii, marwal;ko Volyn;skoi zemli, z litvo[ a z volynci, a
prohii tatarove otbegowa ot Korca. Togo 'e l≠ta s=brawasq
episkopi volodimerskii Vasiqn;, polockii Luka, turov;skyi
Vas;qn;, luckii Iona i postaviwa mitropolitom Makaria arxi-
mandrita, por≠klom Horta, Kievu i vsea Rusi, a do patriarxa
po blagoslovenie poslawa starca Deoniseq, a Germana diakona
inoka. Togo 'e l≠ta prestavisq episkop luckii Iona, b≠ bo tog-
da mor u Litovskoi zemli i v Lqdskoi, i Volynskoi, i po inym
stranam. Nas 'e gospod; bog izbavil radi molitov prehistoe ego
matere. Togo 'e l≠ta postavlen episkopom gradu Lucku Kiril
arximan;drit Makarei mitropolitom.
V l≠to 7004 “1496”. Prixodiwa v Volyn;sku[ zeml[ synove pere-
kopskogo carq Men-Kgireq s vse[ ordo[ Perekopsko[, i mnogo
zla s=tvoriwa Volyn;skoi zemli% i cerkov; i monastyr; svqtogo
Nikoly v "idyhine s='gowa, i polonu bezhisleno vzqwa, a iny
posekowa, i obognawa knqzq Semena {r;eviha i pana Vasilq30
Xreptoviha, nam≠stnika volodimer;skago, i knqzq Kostqntina
Ostrozkago i vs≠x volyncov v grad≠ Rovnom. I nahawa tatarove
ne v mnoz≠ priez'ati k gradu, nawi 'e ne vid≠vwe, qko mno-
';stvo ix, i rekowa k sob≠% «S=tvorim hto mu'sko». I vyexawa
protivu ix pred m≠sto, i biwasq kr≠pko s nimi, i ubiwa ot nix
n≠koliko. I vystupiwa mno'estvo tatar;, i vid≠v; knqz; Se-
men;, qko nev=zmo'no stati protivu im, i v=zvratisq v grad. I
polovci 'e m≠sto s='gowa i malo n≠hto iz grada okupa vzemwe,
i s vs≠m plenom v=zvratiwasq vsvoqsi. Toi 'e oseni priide is
Carigrada ot patriarxa Nifonta posol keleinii ego, starec;
Isaf;, i mitropolita kievskago Makaria posly s nim, Deoni-
sei starec a German diakon, i prinesowa listy blagoslovenyi
pod velikimi pehat;mi olovqnymi velikomu knqz[ a velikoi
knqgi31, i mitropolitu, i episkopom, i knqzem, i boqrom, i vs≠32
pravoslavnym xristiqnom. Tokmo prirehe patriarw; posol
episkopom% «Da ne postavite potom; mitropolita, a]e ne pre-
'e ot nas blagoslovenie berete, krome velikoe nu'da». Oni 'e
rekowa% «My ne otme]emsq drevnyx obyhaev; s=bornyq cerkve
carigradckia i blagoslovenia otca nawego patriarxa, nu za
nu'[ s=stvorixomse, qko 'e i pre'e nas s=tvoriwa bratia
nawa, episkopi, pri velikom knqzi Vitovte postaviwa mitropo-
litom Grigoriq Cemivlaka, qko 'e i pravilex svqtyx apostol
i svqtyx otec; pisano est=% «Dva ili tri episkopi bezo vsqko-
go prekoslovia episkopa da postavqt». Posol 'e rehe% «Dobre
s=tvoriste, qko nu'da radi i zakonu izm≠nenie byvaet;». Toi
'e oseni velikyi knqz; Aleksandr i korol; polskyi Ol;braxt;,
brat velikago knqzq, snimalisq v Par;ceve; nikto 'e ne v≠st;
hego radi snimawasq, slywaxom bo sami n≠ ot kotoryx vel;mo'
ix, qko i panove ix rada o sem ne v≠dali. Byst; 'e sii snem u
post pred Ro'estvom Xristovym, na pamqt; prepodobnago otca
nawego Alimpia stolpnika, v 26 noevr≠q mesqca, a v 28 togo
' mesqca, na pamqt; prepodobnago muhenika Stefana novago
ispovednika, priide u zeml[ Volyn;sku[ brata ego '; syn,
bezbo'nago perekopskago carq Men;dli-Kgir≠q, Eponhak soltan
s mno'estvom voi okaqnix33 agarqn. I pleniwa us[ Volyn;sku[
zeml[ 33 malo ne do konca, i Lqdskoi zemli nemalo i mno'estvo
bezhisleno xristian; pl≠niwa, a inyx razlihnymi smert;mi
umoriwa i vozvratiwasq vosvoqsi.
Bogu popustivw[ gr≠x radi nawix i vsq s=ver=wisq na nas he-
res usta Davyda proroka v psalm≠ 78% «Bo'ie priidowa qzyci v
dostoqnie tvoe i prohaa» v konec;. Ne bogu nas ostavlq[][, no
nam ego ne v=zyska[]im, sego radi vsq priide na ny sia. N≠kogda
bo pristupiwa wodei k bogu nawemu Isusu Xristu, glagola]e%
«Qko Pilat; krov i s 'ertvami ix smesi». I rehe im Isus%
«Stolp Siluam=skii pade i 18 mu' pobi, mnite li, qko sii vs≠x
gr≠w;n≠iwix* No a]e ne pokaetesq, vsi tako'de pogibnete, vsi
bo uklonixomsq ot boga ukupe i nekl[himi byxom, n≠st; tvorqi
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
blagostynq, n≠st; do edinago. Ino a]e s=gr≠wixom, gospodi,
i uklonixomsq do konca na zlaa, no tebe edinago boga nawego
ne otstupixom, ni vozd≠xom ruk nawix k bogu tu'demu. Ty bo
s=vesi tainaq serdec; nawix, qko tvoego radi imeni umer=w-
lqemi esmi umenixomsq, qko ovha zakoleni[, no da ne nalqgut;
supostati do konca na nas i da ne rekut;% «Kde est; bog vaw;,
na n; 'e upovaste. Ruka nawa vysokaq, ne gospod; s=tvori six.
Pomqni, gospodi, ponowenie rab tvoix im 'e ponosiwa vrazi
tvoi. Gospodi, izmeneniem; Xrista tvoego v=skresni, gospodi,
pomozi nam i razgoni qzyky agarqn;skia, xotq]aq branem i
izbavi nas imeni tvoego radi i ispov≠mysq tob≠ v rod i rod i
vozv≠stixom xvalu tvo[».
V l≠to 7005 “1497”. Mesqca marta 2 den; prixodiwa tatarove i s
turki u Volyn;sku[ zeml[ i voevawa okolo Kremqnca i s hetyri-
sta duw; pl≠na vozemwi, vozvratiwqsq vo svoq. I sobrasq knqz;
Mixailo Ostroz;kii i s svoimi l[dmi, i ugna ix za Polonym,
i izbi ix vs≠x, i pl≠n ves; vozvrati i vozvratisq s poxvalo[
v othest[ svoe, blagodar=stv≠nyq p≠sni bogu vosp≠vaq, qko
ruko[ ego spase pl≠nennyq i izbi hada agarqn;skia. Togo 'e
l≠ta priidowa tatarove perekop;skii i popl≠niwa mno'stvo
pl≠na u vo Ol≠v=skoi volosti i v Mozyr;skoi, i vgoniwa ix
knqz; Mixailo a knqz; Kostqntin Ostrozskii s dvorqny knqzq
velikogo na drugoi nedeli u subotu po Velice dni u zemli
Brqslov=skoi na Soroce rece, na Kowilavskix seli]ax, a drugix
verx Umy reki u mogily Petuxovy izbiwa ix vs≠x do konca, a
pl≠n ves; otpl≠niwa. Ubili careviha Akmanlu i vlana Mamyw[
Biru, ulanova syna, a vsix ix ubito trista i sorok, a nawix
odin helovek i to ot prostyx. S≠ u'e vtoroe znamq gospod; bog
s=tvori, pobedu darova pravoslavnym edinogo l≠ta nad bezbo'-
nymi agarqny. A]e obratimsq k gospodu bogu istinnym serdcem
i do konca s=kruwit ix. Sim 'e pravov≠rnym knqzem; darui,
gospodi, mnogol≠tnoe zdravie i ukr≠pi desnic[ ix i grozny
ix sotvori supostatom nawim, da proslavim tq, edinogo boga, i
helovekal[bca. Togo 'e l≠ta mesqca maiq u pervyi den; westoe
nedeli po Velice dni, u ponedelok, ubili bezbo'nyi tatarove
perekop;skyi preosvq]ennago mitropolita kiev;skogo i vseq
Rusi arxiepiskopa Makariq, poreklom Horta, u sele Skrigolov≠
na Bhihi rece, za pqt; mil; ot Mozyrq. Tu ego nagnawa ne v≠du][
o nix nikomu'do, bez vesti uvoidowa u zeml[ i vs≠x, e'e s nim,
pobiwa, a inyx u pl≠n pobrali, i mnogo inyx volost≠i vozemwi
i m≠st po'ogwi, i l[dei bezshisleno plenivwi, v=zvratiwasq
vosvoqsi. Bogu popu]a[][ gr≠x radi34 nawix, s=gr≠wixom bo
ot nog i do glavy. No upova[ na gospoda boga, qko semu arxie-
re[ bo'i[ sia sluhisq smert; k bolwomu ego mzdovozdani[, a
k nawomu nakazani[, zane'e byl poexal do Kieva, xotq pomo]i
cerkvi bo';ei Sofii, razorenoi tymi 'e agarqny pre'de. Ino
bogu tako popustivw[ o nem, imi ' sudbami svoimi vest=, sudby
bo ego bezna mnoga. Sego radi u'asnemsq, bratie, a]e svqtomu
arxiere[ bo'i[ tako sluhisq, bogu popustivw[, a my kako izbe-
'im pravednago gn≠va ego po delom nawim. A pre'e skonhania
ego osm;q sedmic; qvi emu nekto razluhenie duwi ot mira sego,
no ne kako usumnesq o sem;, qko helovek plot; nosq, no a]e u
surov≠ tako sod≠lasq, u suse hto budet* No gospodi, gospodi,
poterpi e]e na nas, ne sotvori nam qko Ierusalimu, ostavivwim
tq i ne xodivwim u puti tvoq, no v=zri na nas milostivno, qko
inogda na nevvitqne, zane'e prax ne mo'et; stoqti protivu
buri, tako ni my ne mo'em; sterpeti gn≠va tvoego.
Malo kazni, a mnogomilostivno isc≠li, ne mo'em bo dolgo no-
siti gn≠va tvoego, 'estoko est; piti haw[ pelyna gn≠va tvoego.
Nikogda bo sie sluhisq u Ruskoi zemli pre'e sego, otnele 'e
i priqxom kre]enie, qko nyn≠ sotvorisq tomu arxiere[ bo'i[
ot poganyx. No sia vsq pravednym tvoim sudom navel esi na ny
gr≠x radi nawix v sud i ponowenie byxom gr≠x radi nawix. No
ne predai 'e nas do konca imeni tvoego radi, da ne rekut; nam
supostati nawi% «Gde est; bog vaw;, na n; 'e upovaete». Mo'ew;,
vladyko, eliko poxo]ew;, pomozi nam, qko nizpadaem. Togo 'e l≠ta
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
poide velikyi knqz; Aleksandr so vsimi voi svoimi litovskimi
i ruskimi, 'omoitskimi i inymi protivku carq perekop;skogo
i stoq v "eslavli i ottole poide do Brqslovlq, i tamo gorod
zarubi i opqt; v=zvratisq vo svo[ zeml[ so vsimi voi svoimi, a
car; ne sm≠ opolhitisq protivu ego. Togo 'e l≠ta xodi korol;
polskii Olbraxt v zeml[ Volosku[ so vsimi voi svoimi, i mnoga
zla voi ego s=tvoriwa cerkvam i obrazom bo'iim, sram i pisani[
predati. I vzq mir s voloskim heres brata svoego, posly korolq
heskogo i vgor;skogo Vladislava, i v=zvratisq v svo[ zeml[ so
vsimi voi svoimi. I kotoro[ dorogo[ pov≠le emu poiti volo-
skii v svo[ zeml[, tuda ne vosxot≠ poiti i poide prosto do
Snqtina po Bukovin;[, i preidowa voloxove i turkove na nego i
mnogo ot voi ego ubiwa, a sam korol; v toi has b≠ bolq. Togo 'e
godu prestavisq Vas;qn svq]ennyi, episkop; volodimir;skyi.
V l≠to 7006 “1498”. Mesqca maia 30 den;, indikta 1, velikii knqz;
Aleksandr litov;skyi dade mitropol;[ Kiev;sku[ i vseq Rusi
Iosifu, episkopu smolenskomu, s episkop;e[ Smolensko[.
V l≠to 7008 “1500”. Mesqca maia 10 den;, indikta 3, postaviwa
mitropolita kiev;skogo i vseq Rusi Iosifa, episkopa smolen-
skogo. Priexa posol s Carigrada ot patriqrxa Ioakima kresto-
nosec; Avramie i episkop litov;skii, Luka polockyi, Kiril
luckii, Vas;qn turovskyi. Togo 'e l≠ta pobra velikii knqz;
Ivan Vasilevih moskovskii gorody litovskii ne sam, no l[di
svoi posylawe, mnogyi sily, bez vesti, i vzq grady Mc≠nesk,
L[butesk, Brqnesk, Trubhesk, Novgorodok S≠ver;skyi, Rado-
go];, Pohopov, Gomei, Starodub, Hernigov. G tymi trema grady
predast; knqz; Semen Ivanovih;, izm≠niv celovanie% Rylesk,
Dorogobu', M;glin.
V l≠to 6000-noe 957-e “1449”, indikta 12. Mesqca maq 29, na
den; svqtoe muhenici Feodosii car; turecki Magmet vzql
Car;grad.
V l≠to 6000-e 991-e “1483”, indikta 1. Na den; svqtago Simeona pri
koroli Kazimire Qkgeilovihi car; perekop;skyi Min-Kgirei
A'-Kgireev syn, slavnyi veliky grad Kiev, matere gradovom
dobyl i ';'og, i voevodu kiev=skogo pana Ivana Xodkoviha v
Ordu zvel.
V l≠to 6999-e “1492”, indikta 9. Prestavisq Kazimir Qkgeilovih;,
korol; polsky i velikii knqz; litovskyi, mesqca i[nq 7 den;
po V=znesenii Xristov≠, v hetvertok, rano v=sxodq]u solncu
v grad≠ v Gorodne.
V l≠to 7023 godu “1514”, indikta 2. Mesqca avgusta 1 velikyi knqz;
Vasilei Ivanovih; moskovskii vzql slavnyi velikyi grad Smol-
nesk, i togo dnq sam v grad uexal i voevodu smolen;skogo pana
{r;q Sologuboviha otpustil v Litvu, a vladyku smolen;skogo
Varsonofia zvel na Moskvu.
V l≠to 7023 godu “1515”, indikta 2. Avgusta 1 den;. Vasilei Iva-
novih;, velikyi knqz; moskovskyi, prestupiv dokonhanie i
krestnoe svoe c≠lovanie ot menwago na bl=wee zlo podvignulsq,
im≠a nenasytnu[ utrobu lixoim≠nia, nekotoryi gorody, ohinu
i d≠dinu velikago slavnago gospodarq "ikgimonta, korolq pol-
skogo i velikago knqzq litovskogo i ruskogo, knq'ati pruskogo,
'omoitskogo i inyx pohal posedati i slavnyi velikyi grad
Smolnesk vzql, bo net pu]ago heloveku kak v='delene h['ogo
im≠nia, i krotkago i smir≠nago nemilostiva i nekrotka hinit;.
Onyi velikoslavnyi korol; "ikgimont svo[ pravdu dr='al
emu neporuwno i nevystupno v vsem, i vidqhi ego nasilovanie
i xotqhi boroniti svoee ohiny, Litovskoe zemli, v=zma boga na
pomoh; i svo[ pravdu pred sobo[ im≠a z svoimi knqzi i pany,
i xrabrymi vdatnymi vitqzi svoego dvora kralevskogo naprotiv
ego dowol, pomqnuvwi slovo proroh;skoe, wto gospod; gr=dym
protivitsq, a smirennym milost; i pomo]; posylaet;. I priwed
stal v Borisov≠ na velikoi r≠ce B≠rezyni i naprotiv nepri-
qt≠lq svoego, velikogo knqzq moskovskogo, otpravil i poslal
svoego velikago voevodu i slavnago i velikoumnogo getmana
knqzq Kostqntina Ivanoviha Ostrozskogo, pana vilenskogo, sta-
rostu luckogo i brqslavl;skogo i inyx, marwalka Volynskoe
zemli, s nekotorymi velmo'ami, knqzi i pany-radami svoimi,
i z svoego dvora vdatnymi i xrabrymi voi litovskymi i ru-
skymi. I v to vr≠mq priexali do velikogo korolq "ikgimonta
na pomoh panove lqdskii i dvorqne vdatnyi, riceri koruny
Polskoe i vsi pospole vozma boga na pomoh i v=oru'eni byvwe
gospodarq svoego "ikgimonta korolq nauko[, sm≠lo dr=znuwa
i poidowa naprotivku mnogo mno'stva l[dei velikogo knqzq
moskovskogo. Onym 'e v to'e vr≠mq buduhim na Dr[ckix polqx
i vslywavwi silu litovsku[, ottolq otstupiwa za Dnepr reku
veliku[. Uspomqnem slovo velikogo Nifonta, kak piwet= k
v≠rnym xristianom% «Tainu carevu godno taiti», rekuhi% rady
gospodar;skoe zamknutoe negodno vsim pov≠dati, ale d≠lo i
xrabrost; mu'estva dobrogo i sm≠logo heloveka godno vsim
ob;qvlqti, aby napotom inwii tomu vhili i sm≠lost; m≠li kak
'e i v nynewnee vr≠mq sluhisq nam vid≠ti togo dobrogo a xra-
brogo voina, poreklom stratilata knqzq Kostqntina Ivanoviha
Ostrozskogo, navywwego getmana litovskogo. Napr=v≠i bo'e[
pomoh[ i prikazanem i nauko[ gospodarq svoego, velikogo korolq
"ikgimonta, sluwnoe ispravlen;e voiska, bratskoe l[bov=noe
s=edinenie laskave zluhil i postavil. I kako preide do reki
Dnepra pod Orwo[ gradom kamenym i vide, qko byst; ne borzo
prexodim put; vodnyi, i qko bogoboqznivyi mu' i spravca voen-
nyi, tot slavnyi velikyi getman knqz; Kostqntin Ivanovih; beg
do cerkvii svqtoi 'ivonahalnoi Troici i k svqtomu velikomu
h[dotvorcu Xristovu Nikole i, pad, pomolisq bogu. I v=spomqnu
spravu i sm≠lost; xrabrogo Antioxa i velikogo getmana carq
Aleksandra Makidon;skogo, kako on voisku persidskomu reku
Arsinarsku[ preiti povel≠, pr=vii skvasiwqsq, a poslednii qko
po suxu preidowa, tak te' i on perednim l[dem plyti povel≠, a
posl≠dnii v'e qko po brodu preidowa. I tako sp≠wno na veli-
kom poli Rowskom naprotivu moskvih v=oru'awisq. O velikyi
vdatnyi vitqzi litovskii, upodobilisq este svoim mu'stvom
xrabrym makidonqnom, spravo[ i nauko[ knqzq Kostqntina
Ivanoviha, vtorago Antioxa, getmana voiska makedon;skogo. I
tak svoego heloveh;stva sm≠lost; vkazal, qko xrabryi rycer;
i v≠rnyi sluga svoego gospodarq s tymi velikomnogomo'nymi
voi litovskymi, na]adqhi sami sebe na velikoe mno'stvo l[dei
nepriqt≠lskyx sqgnuli i vdarili, i mno'stvo l[dei voiska ego
porazili i smerti predali na osm=desqt; tysqh, a inyx 'ivyx v
pl≠n poimali% navywwego voevodu i getmana voiska moskovskogo
knqzq Mixaila Ivanoviha Bulgakova Golicu, a brata ego knqzq
Dimitriq, Ivana Andr≠eviha Helqdnina, knqzq Ivana Dmitrieviha
Pronskogo, Dimitria Vasileviha Kitaeva, Danilq Andr≠eviha
Ple]eva, Ivana a Volodimira S≠menovihov, knqzq Borisa Romo-
danovskogo, knqzq Ivana S≠menoviha Starodubskago, knqzq Petra
Putqckogo, knqzq S≠mena Qnoviha i inyx, ix 'e im≠n zd≠ vpisati
ne vm≠stixom. Tak svoe[ v≠rno[ poslugo[ gospodar[ svoemu,
velikomu korol[ "ikgimontu radost; vhinil% napr=v≠i cerkvi
bo';i xristian;skii i mnogyx mu'ei i 'on ot ix nasilovan;q
oboronil. Zd≠ ispolnilosq slovo svqtogo otca Efr≠ma% «Silnyi
iznemo'e, a zdorovyi razbol≠lsq, a radovavyisq v=splakal, a
dr='ai pogubil». Mn≠ sq gr≠wnomu vidit;% nyne vse to sq stalo
velikomu knqz[ Vasil[ moskovskomu. Pomqnem slovo proroka
Isaiq, syna Amosova, wto proroh;stvoval o posl≠dnix dnex,
providev duxom svqtym, tak rehe% «Za umno'enie zloby l[dei i
mnogyi ix nepravdy prolietsq krov ix, qko voda silna, xorobryi
i gr=dyi ot m≠hov padut;, odin ratnyi spravedlivyi pogonit;
nespravedlivyx 100, a ot sta pob≠gneta 1000 i plot; ix budet na
sn≠d; zv≠rem i pticam, i kosti ix na pozor vsqkomu 'ivotnu».
Nyne tym proroh;stvom podaril bog knqzq Kostqntina Ivanoviha,
navywwego getmana litovskogo, wto ego spravo[ i zrq'eniem
voiska pl=kov i ego sm≠logo serdca i ruky sqgnen;em l[di
moskovskogo pobili i tyx zbityx ploti zv≠ri i ptici qdqt;, po
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
zemli kosti volohahi, a stoplenyx vodami ryby kl[[t;. O pre-
hestnaa mudraa glavo, kako tq nareku i poxval[. Korot=kosti[
qzyka moego i xudo'stvom uma moego ne mogu sq domysliti, ku[
slavu i hest; v=zdati tvoego spravleni[ d≠lu% mu'stva tvoego
kr≠post; ravna est; velikomu car[ indiiskomu Poru, kotoromu
'e mnogii cari i knqzi protivnii byti ne mogowa, ego 'e d≠lu
i hesti oblihnost; tvoego velmo'stva pokazuet; tq, kak 'e
nyn≠ miqosti[ bo';e[ i te' ]ast;em velikoslavnogo gospodarq
"ikgimonta, korolq i velikogo knqzq, takovomu silnomu panu,
velikomu knqz[ moskovskomu otpor vhinili este svoix ruk d≠lom
i z xrabrymi ryceri onymi vdatnymi vitqzi, s knqzi i s pany i
z dvorqny gospodar;skymi Velikogo knq'stva Litovskogo i Ru-
skogo, i s posobi[ velikoslavnyx i wlqxotnyx rycerei vdatnyx
panov polqkov psopolite35, s vsimi tvoimi dobrymi pomohniky i
v≠rnymi, qko odny, ot dobryx voi svoe mu'stvo pokazali este, i
mnogyi zamky stolehnyi i m≠sta slavnyi Velikogo knq'stva Li-
tovskogo i Ruskogo privpokoili este, za wto' ty, velikoslavnyi
getmane, ot gospodarq tvoego velikoe i vysokoe hesti dostoin esi.
Prirovnani este velikym, xrabrym rycerem slavnago grada Ro-
dosa, kotoryi ix svoim mu'stvom mnogii zamki xristian;skii
ot pogan;skix ruk vpokoiny hinqt;. Vawego mu'stva otporom
takovomu silnomu panu, toe ' slavy i hesti spodobilsq este,
to[ vawe[ poslugo[ gospodar[ tvoemu, velikomu korol[ "ikgi-
montu radost; vhinil esi. Za takovyi vhinok ne tolko zd≠wnix
velikyx stolehnyx gorodov na nix s≠deti dostoin esi, ale i
samogo bo';qgo grada Ierusalima dostoin esi vladeti. Mu'stva
tvoego kr≠post; ot vostoka do zapada slywati budet ne tokmo
edinomu sob≠, ale i vsemu knq'estvu Litovskomu tu[ slavu
i vysokost; mu'stva vhinil esi. E]e ti prilo'u sm≠losti i
xrabrost;% upodobilsq esi synu Rovoavovu Avn[, wto voeval
na desqt; kolen Izrailev i v=bil z nix silnyx l[dei za edin
den; pqt;sot tisqh;, ego 'e d≠lu i ty nasl≠dnik qvisq, moskvih
izbivaa ne v c≠lyi den;, ale vo dni 3 godiny na osm=desqt tisqh
pobil. I tako mu'stva ti xrabrost; podobna Tigranisu, car[
armenskomu, o kotorom 'e premudryi filosof Frolos ot Liviq
piwet;% «Priwedwi Tigranis, car; armenskii, i s;sekl=sq s
Antioxom i izmog voisko ego i samogo iz grada vygnal, Antioxu
'e b≠'avwu pred nim v Persku[ storonu». Tako i ty, hestnaq
i v≠leumnaa glavo, s=tvori s≠hu z velikym knqzem Vasil;em
moskovskim i pobil voisko l[dei ego i samogo vygnal z grada
Smolenska. Velikomu ' knqz[ Vasil[ pred tobo[ be'avwu u
Moskovsku[ storonu u svoi vostohnyi grady, i posle sebe i
vladyku smolenskogo Varsonofiq zvel s Smolenska na Moskvu.
Knqz[ ' Kostqntinu byvwi pod Smolen;skom i ot Smolenska
v=zvrativwusq i vzql grady tyi, kotoryi v'e slu'ili velikomu
knqz[ moskov=skomu% M;stislavl;, Krihev, Dubrovnu i povel≠
im po pr=vomu slu'iti k Velikomu knq'stvu Litovskomu, a
sam poide v Litovsku[ zeml[ k gospodar[ svoemu, velikomu
korol[ "ikgimontu. Korol; 'e, uslywavwi priexan;e ego i
vsi voi svoix litovskix i ruskyx vdatnyx vitqzei, prinql ix z
veliko[ hesti[ u svoem stolehnom grad≠ Vilni dekabrq 3 den;
na svqtogo proroka Sofoniq. Velikoslavnomu gospodar[ korol[
"ikgimontu Kazimirovihu budi hest; i slava na v≠ky, pob≠di-
vwemu nedruga svoego velikogo knqzq Vasilia moskovskogo, a
getmanu ego, vdatnomu knqz[ Kostqntinu Ivanovihu Ostrozskomu
dai bo'e zdorov;e i ]ast;e vpered l≠pwee kak nyn≠> pobil silu
veliku[ moskovsku[, aby tak pobival silnu[ rat; tatarsku[,
proliva[hi krov ix besurmen;sku[.
V l≠to ot nahala miru 7052-e “1544”, indiktiona 2. Septemvriq
mesqca 16, v ned≠l[, na pamqt; velikomuhenici Evfimii vsexval-
noe, "ikgimunt Avgust, korol polskyi, velikii knqz; litovskyi
i inyx panstv gospodar; i d≠dih, korolq "ikgimuntov syn i
Kazimira Qkgailoviha vnuk, byst; v domu Bogorodici obiteli
Suprqsl=skoe s mnogymi velmo'ami svoimi, cerkovnago radi
i m≠stnago videniq i molebnago peniq, v svqtoi presv≠tloi
cerkvi Bogorodici ot nahala da'e i do konca sluwav, i vnutr
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
svqtili]a sireh oltarq byv, i na svqtoi trapeze, svqtyx evan-
gelii i hestnyx krestov i vsex sosudov svq]ennyx oglqdev, i
po monastyr[ poxodiv, i v trapeznicy byv, i milostinu vbogym
dav. I abie paki vo svoq so vmileniem i krotosti[ Bogorodicu
blagodar=stvuq, so vsemi q'e o nem, vozvratisq.
Po=o/y=em nacisk by tre>: wszystkich latopis[w przytoczy:
zgodnie z Po=n. sobr. russ. ltpsej. Nie mniej, sporadycznie, mo-
g' trafi: si" literowe r[/nice, z przyczyn ode mnie niezale/nych
]nie mam dost"pu do latopis[w – nie mog" dokona: weryfikacji\.
Tre>: ta powinna by: ponownie sprawdzona przed reprodukcj'
we fragmentach lub ca=o>ci, przed cytowaniem, itp.
PRZYPISY
1. wyliczonych 11-tu, opuszczony Mstis=aw
2. tak w r"kopisie; w innych& Aleksandrowicza
3. tak w r"kopisie, w innych& moskowskago ]moskiewskiego\
4. tak w r"kopisie, w innych& Semeon
5. w r"kopisie 6097; litera «f-fert ^ 500» opuszczona
6. tak w r"kopisie; patriarchu
7. tak w r"kopisie; w innych& aky biesi ]jak biesy\
8. tak w r"kopisie; napadosza
9. tak w r"kopisie
10. w r"kopisie; Monomach
11. tak w r"kopisie; Monomach
12. tak w r"kopisie
13. w r"kopisie& ogo
14. w r"kopisie& ogo
15. tak w r"kopisie; w innych& bi=sja ]bi= si"\
16. tak w r"kopisie& bo z chlebem }co$| jad= }mi"so, kiszk"$|
17. tak w r"kopisie; w innych& wziem ]wzi'=\
18. tak w r"kopisie; kniazia
19. tak w r"kopisie 6025; litera «c-cy ^ 900» opuszczona
20. tak w r"kopisie
21. s=owo «posadisza» wykre>lone, po wt[re, s=owo to i nast"pne s=owa
pisane drugim charakterem ]drug' r"k'\ i innym atramentem,
na dolnym marginesie
22. dopisane na prawym marginesie
23. tak w r"kopisie; prestawisja ]zmar=\
24. tak w r"kopisie; pomo/e ¯ pomoc ¯ po % moc
25. dopisane na marginesie z odno>nikiem do tekstu
26. wykre>lone nast"puj'ce dalej s=owo «Wasjanie»
27. tak w r"kopisie; aposto= ]aposto=[w\
28. tak w r"kopisie& moskwiczi ]Moskwiczanie\
29. tak w r"kopisie; knia/estwa
30. pierwotnie& Wasjana, wytarte litery& `jana
31. tak w r"kopisie; kniagini
32. tak w r"kopisie; wsiem ]wszem\
33. od liter «`nich» w s=owie «okajanich» do «zemlu»
dopisane na dolnym marginesie z odsy=aczem ]odno>nikiem\
34. dopisane na prawym marginesie z odno>nikiem
35. tak w r"kopisie; pospolite
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
Spisok grafa Krasinskogo reku Svqtu[, i treti[ reku Wirventu, i nawol ozero, lukami
poz. lit. 0001-17.8, 0001-35.8
L≠topisec; Velikogo knqz;stva Litov=skogo i "omoic;skogo
Stalosq est; voplo]ene syna bo';ego ot svqtago duxa z blago-
slovenoe devici prehistoe Marii ot pohatku sotvorenia vsego
sv≠ta l≠ta pqttysqhnogo pqtsotnogo dvqdcat;1 westogo. Onogo
hasu panstvo Rimskoe bylo pred cesarem Avgustom, kotoryi i'e
ne tolko odnomu Rimu, ale i vsemu sv≠tu panoval. Qko ' vywei
pisano, hasu cesar;stva Avgustova syn bo'ii narodilsq, a hasu
Tiviria cesarq, vtorogo po Avguste, na krest≠ volnu[ muku
prinql dlq zbavenq i otkupenq ro'a[ helovehego. Za kotorogo '
Tiviriq cesarq vsi r≠hi i prorohestva napolnivwi, po vostani[
iz mertvyx vstupil na nebo i sel na pravici boga otca, otkole
' dnq sudnogo maet; priiti suditi 'ivyx i mertvyx i otdati
komu'do podlug zaslugi ego. A po smerti Tiviriq cesarq byl
cesarem Gaios, po Gai[se Klavdii, po Klavdii carstvoval syn
ego Neron, kotoryi 'e Neron byl pan okrutnyi a nev=stavihnyi,
vlasnu[ matku svo[ i doktorq svoego navyw;wogo svoe[ ruko[
zabil bez ko'doe prihiny o smer;t; pripravil, i nekolko krot
m≠sto Rimskoe kazal zapalivati, a ni dlq hogo, tolko dlq togo,
i' by sq tomu divoval, a potexu s togo meval. I knq'atam,
i panqtom rimskim, i wlqxtam, i vsemu pospolstvu krivdy i
vtisnenq velikiq hinil, dlq hogo ' vsqkim poddanym ego, dlq
velikogo okrutenstva ego i nev=stavihnosti, ne byl nixto peven
a ni bezpehen ne tolko imenei al;bo skarbov, ale i zdorov=q
svoego. A tak mnogye, opuska[hi imenq a skarby svoi, vtekali
do rozmaityx zeml;, nasledu[hi spravedlivosti pokoq.
Gde ' odno knq'e rimskoe imenem Polemon, kotoryi 'e cesaru
Neronu byl krovnyi, zabral=sq z 'ono[ i z d≠tmi, i z skarby
svoimi, i pod=dannymi svoimi, s kotorym 'o knq'etem sobralosq
pqtsot wlqxty z 'onami i z d≠tmi i z mnogymi l[dmi. I vzemwi
s sobo[ odnogo ostronoma, i powli v korablex morem po zaxodu
slonca, xotehi sobe znaiti na zemli mesco sluwnoe, igde bys;
meli poseliti a mewkati s pokoem. A s tymi wlqxty hotyri byli
ro'ai naivywwie, imenem Kitovrasy, Kol[mny, Ro'i, Urgy. A tak
oni ne malyi has po mor[ xodehi, priwli Me'izemskogo morq
i dowli do reki do Wuma i to[ reko[ Wumo[ v more okiqn, i
morem okiqnom dowli do ust;q, igde reka Nemon vpadyvaet; v
more okiqn. Potom powli Nemnom u verx, a'; v more zovemoe
Maloe, kotoroe nazyvaetsq more Nemnovoe, a s toe prihiny toe
more Nemnovoe nazyvaetsq, i'; v toe more vpadaet; Nemon dva-
nadcatmi ust;i i ko'doe zovetsq svoim imenem, Skilq. I powli
tym ust;em uverx, i dowli c≠logo Nemna, gde v'o on sam vo odnom
mesci tehet; ves;, a u verx Nemnom powli do reki Dubisy, gde '
vwedwi v tu[ reku Dubisu, i nad ne[ nawli gory vysokie, i na
onyx gorax rovniny velikie, i dubrovy roskownye i rozmaitoe
ofitosti napolnenyx roznogo ro'a[ zverei, to est; napervei
turov, zubrei, losei, elenei, sern, rysei, kunic;, lisic;, b≠lok,
gornastaev, lasic; i inyx rozmaityx ro'aev. I tu te' v rekax
veliku[ ob=fitos; ryb nepospolityx, i' ne tolko tye ryby,
kotorye v tyx sq rekax plodqt;, ale mno';stvo ryb rozmaityx
a divnyx z morq prixodqt;, a to za to[ prihino[, i'e nedaleko
ust;e Nemnovoe, gde Nemon v more vpadyvaet;. Nad kotorymi '
rekami, nad Dubiso[ i nad Nemnom, i nad {ro[, tam sq poselili
i pohali rozmno'ivatisq, i ono mew;kan;e ix nad tymi rekami
velmi im podobalosq, i nazvali tu[ zeml[ sloven;skim qzykom.
Pobere'naq zemlq, a litov=skim qzykom nazvali "emoitskaq
zemlq. A potom vywerehenoe knq'e Palemon vrodil trex synov%
starwii Borkg, drugyi Kunas, tretii Spera. Starwii 'e syn,
Borkg, vhinil gorod na {re rece, i zlo'eno imq togo knq'ati
pospole z reko[, i' imq rece {ra, a knq'ati Borg, i nazval
tot gorod {rbork. A serednii syn, Kunas, priwol na ust;e reki
Neva'i, igde ona vpadaet; v Nemon, i vhinil tut gorod i nazval
ego imenem svoim, Kunasov gorod. A tretii syn, Spera, powol
dalei v pu]i k vosxodu slonca i, perewodwi reku Nevq'u i
i rozmaitym derevom okraweno, gde ' to pol[bivwi nad tym
ozerom poselilsq, i toe ozero imenem svoim nazval, Spera. I
panoval mnogo let, a potom zmer bez plodu. I poddanyi ego, mi-
lu[hi ego, a podle rimskogo obyhaq vhinili bolvana na pamet;
ego i nazvali Spera. I potom onye l[di, mew;ka[hi okolo nego,
i pohali oferi hiniti i za boga meti, a potom, koli tot bolvan
skazilsq, i oni toe ozero i toe mestco xvalili, i meli za boga.
I po nem me'i sobo[ gospodarq ne m≠li i mewkali bez pana. I
navrativwisq vospak.
Po malyx hasex brat ego Borkg, kotoryi mewkal na {rborku,
vmer ne ma[hi detei, ino brat ego Kunas vozmet; i tu[ hast;
brata svoego Borka i gorod {rbork, i to[ hast[ ego budet;i
gorod {rbork panovati. Onoe knq'a Kunas mel dvux synov,
odnogo Kernusa, a drugogo Kgin=bunta. Panu[hi emu v zemli v
"omoit;skoi, pohal sq mno'iti i rozwirqti i vyxoditi za reku
Vel;[, v zeml[ Zavelsku[. I prowod reku Svqtu[ vywei i nawol
mesto velmi xorowo, i spodobalosq emu toe mestcovelmi, i on
tam poselilsq i nazval toe mestce imenem syna svoego Kernu-
sa, Kernovo, i dal tomu synu svoemu Kernusu, a potom umre. I
pohnet; syn ego panovati Kernus na vsei zemli Zavelskoi po
granicu Latygal=sku[ i po Zaveleiskii Brqslavl;, a' po reku
Dvinu. A brat ego Kginbunt na {r=borku a na Kunasove, i na vsei
zemli "omoit;skoi. A v tot has, gde Kernus panoval na Zavelei-
skoi storon≠, l[di tyi ego, wto za Vele[ poseli, igryvali na
trubax dubasnyx, i prozval tot Kernus bereg po v=losku, gd≠
sq l[di ego mno'at;, litus, a truba, wto na nix igra[t; - tuba.
I dal imq tym l[dem svoim po-latine, zlo'ivwi bereg - Litus
a truba - Tuba, i dal im imq Litustuba. To pak prostye l[di
ne vm≠li zvati po-latine i pohali zvati Litva, i ot togo hasu
panstvo Litov=skoe pohalosq zvati i mno'iti ot "omoiti.
Knqz; velikyi Kernus panoval na Litve, a knqz; Kginbunt na
"omoiti, i ne malyi has panovali a 'ili me'i sobo[ vo-v po-
koi. Knqz; pak Kernus ne mel synov, tolko odnu dohku, imenem
Poqtu. A buduhi on v starosti svoei a ne xotehi panstva svoego
ot dohki svoee otdaliti, i prinql do nee zqtem sobe s Kitavrasu
imenem Kgirusa, a sam umre. A po nem naha knq'iti na zemli
Litov=skoi tot zqt; ego s Kitavrasu imenem Kgirus, a Kginbut
na "omoitskoi zemli. I panu[hi Kginbutu na "omoiti, umre, a
syna svoego Montvila zostavit; na "omoit;skom knqz;stve. I
Mon=tvil mnogo knq'il na "omoiti a mel dvux synov, odnogo
Nemonosa, a drugogo Skirmonta.
I hasu panovanyq Kunasova pov=stav car; Batyi i powol na Ru-
sku[ zeml[, i vs[ zeml[ Rusku[ zvoeval, i knqzei ruskix mnogyx
postinal, a inyx v polon povel, i stolec; vsee Ruskoe zemli gorod
Kiev s='og i pust vhinil. A knqz; velikii kiev=skii Dmitrei,
boqhisq velikoe sily i moci ego, zbeg s Kieva v gorod Hernigov,
i potom dov≠dalsq, wto gorod Kiev ska'en i vsq zemlq Ruskaq
spustowena. A v=slywav, i'; mu'iki mewka[t; bez gospodarq a
zovutsq druhane. I on, sobrav=wisq z l[dmi, powol ko Drucku,
i zeml[ Drucku[ posel, i gorod Druhesk zarubil, i nazvalsq
knqzem velikim druc;kym. A v tot has dovedalsq knqz; velikii
Montivil 'omoitskii, i' Ruskaq zemlq spustela i knqzi ruskii
rozognany, i on, davwi voisko synu svoemu Skirmontu, i poslal
s nim panov svoix radnyx, napervei s Kol[mnov imenem Kgrum-
pa, a drugogo so Vrsinom imenem Ekwis, a tretego z Ro' imenem
Kgrov='is. I zawli za reku Vel[, i potom perewli reku Nemon
i nawli v hetyrex milqx ot reki Nemna goru krasnu[, i spodo-
balasq im, i vhinili na nei gorod i nazvali ego Nov=gorodok.
I vhinil sob≠ knqz; velikii v nem stolec;, i nazvalsq knqzem
velikim nov=gorodskim. A powodwi z Navagorodka i zarubil
Goroden gorod, i potom powol do Berestq i nawol Berestei i
Dorogihin, i Melnik ot Batyq spustowony i ska'eny, i on tye
gorody zarubil i pohal na nix knq'iti. I potom umre knqz;
velikii Moltivil 'omoitski, i po nem s≠l na velikom knq'en;i
"omoitskom syn ego Nemonos. A drugyi vywerehenyi syn ego,
Skirmont, imet; knq'iti na Novegorodce i na tyx vywerehe-
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
nyx gorodex. I podaval tym panom svoim, kotorye s nim vywli,
ostrovy pu]i% Krump[ dal ostrov okolo reki Owmeny, kotoroe
ninehi zovetsq Owmena, i vse prile'ahoe k Owmene, wto nyn≠
knqzi i panove v pov≠te Owmen;skom der'at;. A Eikwevi dal
ostrov, kotoryi po nem nazvan est; Eikwiwki i vs≠ prile'ahoe k
pov≠tu Eikwiskomu. A Kgrov='u dal ostrov, kotoryi ego imenem
nazval Kgrov'iwki, i ves; povet prile'ahii ku Krov'iwkam.
I s Krumpq narodilsq Kgawtovt, a ss2 Eikwa narodilsq Dovoin,
a z Kgrov='a narodilsq Monvid. Za tym v=zvrativsq v=spak.
Panu[hi velikomu knqz[ Nemonosu v "omoit;skoi zemli, a Skir-
montu v Nov≠gorodce a v tyx vywerehenyx gorodex, i zatym umre
velikyi knqz; Nemonos. I po nem nahnet; knq'iti Kgirus, knqz;
litov=skii, kotoryi vywol s Kitovrasu, ob≠ma tymi knq'en;i,
Litvo[ i "omoit;[ a Skirmont na Novegorodce i na mnogyx ru-
skix gorodex. I mnogo l≠t knq'ivwi Skgir'gatu na tyx gorodex
i umre, a po nem nahnet; knq'iti syn ego Min=kgailo.
Sobravwi voiska svoi i poide na gorod Poltesk i na mu'i
polohane, kotoryi vehm spravovalisq, qko Velikii Novgorod
i P=skov. I napervei priwli k gorodu ix, rehenomu Gorodec;,
i mu'i polohane, opol=hivwisq polki svoimi, i str≠tili ix
pod Gorodcom. A velikii boi i s≠hu me'i sobo[ vhinili, i
pomo'e bog velikomu knqz[ Minkgailu, i pobil mu'ov polohan
nagolovu, i gorod ix Gorodec; so''e, i gorod Poltesk vozmet;,
i ostal velikim knqzem polockim. I panoval mnogo l≠t i umre.
I ostavit; po sobe dvux synov svoix, odnogo Wvarna, a drugogo
Kginvila, i Wvarn pohne knq'iti na Novegorodce, a Kginvil na
Polocku. I poimet; Kginvil dohku u velikogo knqzq tver;skogo
Borisa imenem Mar;[, dlq kotoroe '; okristilsq v rusku v≠ru,
i dali emu imq t=stq ego, knqzq tverskogo, Boris. I tot Kginvil,
narehennyi Boris, vhinil gorod na imq svoe na rec≠ Berezyni i
nazval ego Borisov. I buduhi emu rusinom, byl velmi nabo'en i
vhinil cerkov kamenu[ v Polocku svqtoe Sofii, drugu[ svqtogo
Spasa, devih monastyr; uverx reki Poloty ot grada u polumili,
treti[ cerkov na Belnici svqtyx Borisa i Gl≠ba manastyr;. I
panu[hi emu v Polocku byl laskav na poddanyx svoix i dal im,
poddanym svoim, volnosti i v≠ho m≠ti i v zvon zvoniti, i po
tomu sq spravovati, qko u Velikom Nov≠gorode i P=skov≠. I tot
knqz; Boris s to[ 'ono[ mel dvoe detei, syna Gl≠ba a dohku
Paraskovgi[. I sam umre, a po sobe na Polocku zostavit; syna
svoego Gl≠ba. A dohka Paraskovgiq ob≠cala devitstao svoe za-
xovati v celosti do 'ivota svoego i postryglasq v hernici u
svqtogo Spasa v monastyri nad Poloto[, i mewkala tam sem l≠t,
bogu slu'ehi i knigi. piwuhi na cerkov. A potom zabralasq do
Rima, i v Rime slu'ila bogu pilne, i mew;kala kolko godov, i
okrestilasq, kotoru[ nazyva[t; svqtaa Praksedys, a po-ruskii
Paraskovgiq, kotoroi 'e v Rime i kostel zbudovali na imq ee
svqtoe, tam 'e ee polo'ili. A brat ee, knqz; Gl≠b polockii, v
molodyx l≠tex svoix, knq'ivwi nemnogo l≠t v Polocku, i umre,
i polo'en byst; u svqtoe Sofii v Poloc;ku so otcom svoim vo
odnom grobe. A polohane potom pohali za sq vehom spravovatisq,
kak u V≠likom Novegorode i P=skov≠, a pana nad sobo[ ne meli.
I v=zvratimisq vospak.
Wvarnove knq'ahi na Novegorodce, knqz; M;stislav luckii i
pin=skii pohnet; voinu s knqzem Wvarnom, xotqhi ego vygnati s
ohizny svoee, z Berest;q, z Melnika, z Gorodna i z Novagorodka. I
Wvarno powlet; poslov svoix do velikogo knqzq litovskogo, wto
vywol s Kitovrasu do Kgirusa, prosqhi ego, aby pomoh dal emu
naprotivku rusi. I knqz; velikii litov=skyi Kgirus powlet;
emu na pomoh syna svoego starwogo Kukovoitq so vsimi silami
svoimi litovskimi i 'omoitskimi. I poidet; knqz; velikyi
Wvarno s Kukovoitem i so vsimi silami naprotiv M;stislava,
knqzq luckogo i pinskogo. I na sei storone reky Qs≠ldy pora-
zil knqz; Qmont knqzq M;stislava luckogo i pinskogo nagolovu
i vs[ rus;, tolko knqz; M;stislav v male dru'ine ledvo sam
vtehet; v gorod Luhesk. A knqz; velikyi Wvarno vozmet= gorod
Pinesk i Turov. I v=skrihala Rus; velikym golosom i s plahem,
i' tak okrutne vsi sut; pobity ot bezv≠rnoe litvy, A knqz;
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
velikii Wvarno syna velikogo knqzq litovskogo Kgirusova Ku-
kovoitq obdorovavwi bezhislennym mno'estvom zlata i srebra i
borzdymi konmi, i otpustil hestno do otca ego, velikogo knqzq
Kgirusa litovskogo. I malo pri otci svoem pobyvwi, i potom
knqz; velikyi litovskii i 'omoitskii Kgirus s Kitovrasu
vmer, a syn ego Kukovoiti sel na velikom knq'an;i Litovskom
i "omoit;skom.
Buduhi v tot has carem zavolg=skim car; Bulaklai, prislal
poslov svoix do velikogo knqzq Wvarna, wtoby emu vyxody ego
daval i baskaki ego xoval po tym gorodom, kak s tyx gorodov
xo'ivalo za predkov ego, knqzei ruskix. I knqz; velikyi Wvarno
pod toe sq poddati ne xotel, i tym poslom ego nosy i guby, i
uwi kazal povrezati i do nego otpustil. I potom car; na l≠to,
sobravwisq z mnogymi silami i ordami tatarskimi, powol na
Rusku[ zeml[ i mnogo zla v Ruskoi zemli vhinil. A knqz; veli-
kyi Wvarno, s=bravwi vsi voiska svoi, i potkal ego na granici
svoei v Koidanove, i porazil togo carq, i vs[ ego moc; tatarsku[
pobil, i samogo carq vbil, i “z” zvyte'stvom velikym powol na
Rusku[ zeml[, i vzql gorod Mozyr, Hernigov, Starodub, Karahev,
i so vsim v c≠losti, zvyte'stvo oder'avwi, vernulsq nazad. I
mel knqz; velikyi Qmont trex synov% starwii Skirgailo, drugii
L[bort, tretii Pisimont. A potom knqz; velikyi umre, i L[bort
sqdet; na Karahove i nazovetsq velikim knqzem korahevskim, a
Pisimont na Turove, a Skirgailo na Novegodce3> i panu[hi im
na tyx gorodex mnogo l≠t.
V tye l≠ta knqzq velikomu litovskomu i 'omoitskomu Kukovo-
it[ umre u velikoi starosti mati ego Poqta. I knqz; velikyi
Kukovoiti, milu[hi matku svo[, a vhinil bolvana na obraz ee,
hinqhi ei pamqt;, i postavil togo bolvana imenem matki svoee
Poqty vywei ozera "oslei, kotoru[ ' oxvalili i m≠li za boga
tu[ Poqtu. A potom, koli tot bolvan zgnil i na tom m≠stci lipy
vyrosli, i tyi lipy xvalili i za boga ix m≠li na imq toe Poqty.
Zatym knqz; velikii litovskii i 'omoitskii buduhi u velikoi
spravedlivosti i milu[hi poddanyx svoix, sam knqz; Kuvoiti4
umre. I zostavit; po sobe syna na Velikom knqz;stve Litovskom
i "omoitskom Utenusa, kotoryi 'e syn, milu[hi otca svoego,
velikogo knqzq Kukovoitq, vhinil bolvana na pamqtku otca svo-
ego i postavil ego na odnoi gore nad reko[ Svqto[ nedaleko
Dqviltova, kotorogo ' bolvana xvalili. Potom tot bolvan zgnil,
a tam gai vyros, i l[di tyi xvalili tot gai, a prozvali ego
imenem pana svoego Kukovoitq. Vozovrativwisq vospak.
I panu[hi Skirgailu na Nov≠gorodc≠, v tot has car; zovolg=skii
Kudras povstal z mnogymi ratmi tatarskimi na Ruskii zemli.
I knqz; Skirgailo zberetsq z brate[ svoe[, s knqzem L[bortom
korahovskim a s knqzem Pisimontom turovskim, i so vsimi silami
svoimi, a k tomu - oboslalsq s knqz;mi ruskimi, knqzem Semenom
Mixailovihom dr[ckim i knqzem Davydom M;stislavihom luckim.
I sovokupivwisq im s odnogo, i powli naprotiv carq Kurdasa
i vsei rati ego zovolg=skoi. I potkalisq s nim za Mazyrem na
rece Okunevce, i vdarilisq polki me'i sobo[, i vhinili boi
l[t ot poranka a' do vehera, i pomo'e bog velikomu knqz[
Skirgailu i knqzem ruskim, i' carq Kurdasa i vse voisko ego
nagolovu porazili, ledve sam vtek do ordy v maloi dru'ine. I v
tom bo[ vbili dvu bratov knqzq Skirgailovyx% knqzq Pisimonta
turovskogo a knqzq L[borta korahevskogo, a knqzq Semenova syna
druckogo Mixaila, a knqzq Davydova syna luckogo Andr≠q, i
inyx boqr mnogyx vbili. I knqz; velikyi Skirgailo, oder'avwi
zvite'stvo i dobytku velikogo, zlata i srebra, kamenq, 'emhugu,
i wat dorogyx nabravwi, otide vosvoqsi, a knqzi ruskii tak'e u
svoi gorody otidowa. I panu[hi knqz[ Skirgailu ne malo l≠t,
i umre, i zostavit; po sob≠ syna svoego na velikom knq'eni
Novgorodskom Olkgimonta. I Ol;kgimont ne malo knq'iv l≠t, i
umre, i zostavit; po sob≠ syna svoego Rynkgolta na velikom
knq'en;i Novgorodskom. I knq'ehi Rynkgoltu ne malo na Nov≠go-
rodce i na mnogyx gorodex ruskix, i vhinqt; znovu5 me'i sebe
knqzi ruskii, pohati valku protiv velikogo knqzq Rynkgolta,
xotqhi ego sognati so ohizny, svoix gorodov ruskix, napervei
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
Svqtoslav kievskii a Lev volodimirskii, a Dmitrei dr[ckyi.
Sobravwisq vsi tri s polki svoimi i powli protiv velikogo
knqzq Rynkgolta, i vzqli tye knqzi ruskii na pomoh sob≠ ot carq
zavolg=skogo nekolko tysqh tatar. I knqz; velikii Rynkgolt
potkal ix na rec≠ Nemn≠ na Mogylnoi, i vhinili s nimi boi
l[t, i bilisq me'i sobo[ velmi krepko, pohanwi ot poranka a'
do vehara samogo. I pomo'e bog velikomu knqz[ Rynkgaltu, a'
knqzei ruskix i vs[ silu ix i ordu tatar;sku[ nagolovu porazil
i sam, zvite'stvo oder'avwi, z velikim veseliem i dobytkom
zolota, serebra i z velikim nabytkom skarbov i vozvrativwi-
sq vosvoqsi. I priwed do Novagorodka, i roznemo'esq, i umre
bez plodu> tut sq dokonal rod knq'ati rimskogo Polemona.
I panove, 'alu[hi gospodarq svoego priro'enogo, i vzqli sob≠
gospodarem syna velikogo knqzq litovskogo i 'omoitskogo Ute-
nusova s Kitovrasu, Wvintoroga. I malo knq'ivwi Wvintorrgu
na Nov≠gorodce i na ruskix gorodex, otec; ego, velikyi knqz;
litovskii i 'omoitskii Vtenus, umre, i syn ego Wvintorog po
smerti otca svoego nahnet; knq'iti na velikom knq'eni Lito-
vskom, "omoit;skom i Novgorodskom, i Ruskom. I vrodil Wvin-
torog syna Skirmonta. I obret; sob≠ velikii knqz; Wvintorog
m≠stce na pu]i velmi xorowo podle reki Veli, gde reka Vilnq
u Vel[ vpadyvaet;, i prosil syna svoego Kgirmonta, aby na tom
m≠stci ';gliw]e bylo vhineno, gd≠ by ego smertnago so'gli.
I prikazal synu svoemu, aby po smerti ego na tom m≠stci, gd≠
by ego z'og, vsix knqzei litovskix i znamenityx boqr so''eno,
i wtoby v'o nigd≠ inde telesa mertvyx ne byli ';'eny, odno
tam, bo pered tym 'igali t≠la mertvyx na tom m≠stci, gde xto
umret;. I prikazavwi tye slova Kgirmontu, synu svoemu, velikii
knqz; Wvintorog i umre.
I syn ego Kgirmont zostal po otci svoem na velikom knq'eni
Litovskom i "omoitskom, Ruskom. I podlug prikazan;q otca
svoego na tom m≠stci, na ust;i reki Vilni, gde u Vel[ upady-
vaet;, vhinil ';gli]o, i tam t≠lo otca svoego, i konq ego, na
kotorom e'hival, i watu ego, kotoru[ nowival, i milosnika
ego, na kotorogo on laskav byl, i sokola, i xorta ego so'og. I
ot tyx hasov velikyi knqz; litovskii i boqre tam telesa ix
'igali, i dlq togo toe mesce prozvano ot tyx hasov Wvintoroga,
na imq togo knqzq velikogo. I koli kotorogo knqzq litovskogo
abo pana so''eno t≠lo, togdy pri nix kladyvali nog=ti rysi
abo medve';i dlq togo, i' meli v≠ru tu[, i' by den; sudnyi
mel byti, a tak znamenovali sobe, i' by bog mel priiti i se-
d≠ti na gore vysokoi, suditi 'ivyx i mertvyx, na kotoru[ '
goru trudno budet; uzoiti bez nogtei tyx rysix abo medve'ix,
i dlq togo podle nix tye nogti kladyvali, na kotoryx meli na
tu[ lezti i na sud do boga iti. A tak, ah;kolvek pogani byli,
a v'dy potomu sob≠ znamenovali i v boga odnogo v≠rili, i'
sudnyi den; mel byti, i verili iz mertvyx vostanq i odnogo
boga, kotoryi maet; suditi 'ivyx i mertvyx.
I panu[hi velikomu knqz[ Kgirmontu, i sobravwisq mu'iki
latygala, kotorye sedeli na beregu morskom, okiqnom morem,
i priwli v zeml[ "omoitsku[, i wkody mnogye pohinili, i
krovoprolit;q v l[dex 'omoitskix ot nix mnogo stalo. I knqz;
velikii Kgirmont, sobravwisq z silami svoimi, poide na nix
zeml[, i ix samix vystinax, a inwix v polon povel, i zeml[ ix
pustu vhinil. I v tot 'e has po vyexan[ velikogo knqzq Kgir-
monta iz zemli Latygalskoe, priwli nemci iz-za morq do toe ';
zemli Latygor;skoe, i tu[ zeml[ zaseli i pany toi latygole
zostali, i nazvalisq Liflqnty. I potom mnogyi l≠ta panoval
Kgirmont i zostavit; dvux synov, Trabusa a Kolikgina, i knqz;
Trabus pohnet; knq'iti na zemli "omoitskoi, a Kolikgin na
zemli Litovskoi i Ruskoi, i knq'il Kolikgin mnogie l≠ta i umre.
I pohnet; po nem knq'iti syn ego Roman. I po malom hase umre
knqz; velikii 'omoitski Trabus, dqdq knqzq Romanov. I nahnet;
knq'iti knqz; velikii Roman na zemli Litovskoi i "omoitskoi,
i Ruskoi. I Roman vrodil pqt; synov% starwi Narimont, drugyi
Domon, treti Golwa, hetvertyi Kgedrus, pqtyi Droiden.
I vmerwi Romanu, nahnet; knq'iti syn ego starwii Narimont,
i vhinit; gorod Knrnov6, i znese z Novagorodka stolec do Ker-
nova, i nahal knq'iti, i nazovetsq velikim knqzem litovskim,
novgorodskii i 'omoit;skii. A brat ego Domont sqdet; na ohizne
svoei, na Vtine, i nazovetsq knqzem vtenskim. Atretii brat ego,
Kgerdus, zarubil gorod i nazovet; ego Kgedroiti, i nazovet;sq
knqzem kgedroiskim. A hetvertyi brat ego, Golwis, perewed reku
Vel[, i nawol goru krasnu me'i gorami nad reko[ Vilne[ v
mili ot ust;q reki Vilni, gd≠ vpadyvaet; v reku Vel;[, protiv
Rakontiwok, i vhinil gorod, i nazovet; imenem svoim, Gol;wan≠.
I nemnogo byvwi tam, i ezdqhi ottol≠ v lovy v pu]u za deset;
mil; ot togo goroda svoego, i naidet; goru krasnu i z rovninami
velikimi obleglu[ i ob=fitostqmi napolnenu[, i spodobalosq
emu tam, i on i tam sq poselil, i na toi gore vhinil nad reko[
Korablem, i perenesetsq ottul;, i tam nahnet; knq'iti, i na-
zovetsq knqzem Golwanskim. A pqtyi brat ego, Troiden;, mewkal
pri brate svoem, velikom knqzi Narimonte. I dov≠dalsq knqz;
velikyi Narimont, i' mewka[t; mu'iki na pu]i Doinova qtve',
a pana nad sobo[ ne ma[t;. I powol na nix, i oni ne protivqhisq
poddalisq i poklonilisq emu, i on, ostav=wi im gospodarem i
vzqv=wi ix, dal bratu svoemu Troiden[ za vd≠l. I knqz; velikyi
Troiden; naidet; goru krasnu i xorowu nad reko[ Bobro[, i tam
zarubit; gorod, i nazovet; ego Raigorod, i prozovetsq velikim
knqzem qt;vezskim i doinov=skim. I buduhi emu tam na tom
knq'en;i, velikii valki hinil z lqxi i z rus;[ i z mazov=wany,
i zav='dy zyskival, i nad zemlqmi ix silnye okrutenstva hinil,
wto ' vywei opisuetsq v ruskoi kroinice, i'; gorwi byl tym
zemlqm, ni';li Antiox sirskii i Irod erusalim=skii, i Neron
rimskii, wto tak byl okrutnyi a valehnyi7.
Kroiniki o velikix knqzex litov=skyx
Naperv≠i u velikogo knqzq Kg≠dimina sem synov bylo% starwii
syn byl Montivid, potom Narimont, a potom Ol;kgird, korolev
otec;, a Evnutei, potom Kerstutei, otec; knqzq velikogo Vito-
vta, a potom Korqt, a semyi L[bornt. Koli ' ix otec; pod≠lil,
naperv≠i dal Montividu Korahov a Slonim, Narimontu dal Pi-
nesk, Olikgirdu dal Krevo. a k tomu knqz; viteb=skii synov ne
der'al, i on prinql Olkgirda k dohc≠ svoei, Viteb=sk, v zqti.
A Evnut;q osadil na Vil;n[, a Kerstut;[ dal Troki, Korqtu dal
Novgorodok, a L[borta prinql volodimer;skii knqz; k dohc≠
svoei u Volodimer i v Luhesk i v vs[ zeml[ Volynsku[. Ol;k-
gird, korolev otec;, a knqz; velikii Kerstutei byli s sobo[ u
milosti velikoi i v lasc≠, a knqz; velikii Evnutei byl me'i
ix v bol;wei pohestnosti, knq'il na Vilni. I ne pol[bilsq
knqz[ Ol;kgirdu i Kerstut[ i zmovili me'i sobo[ bratq tak,
kak by z Vilni ego s=saditi, a n≠koromu8 by m≠'i ix na Vilni
sesti. I zmovivwi me'i sobo[ rok uhinili, kotorogo by dnq
naexati na Viln[ i zasesti gorod pod bratom svoim, knqzem
velikim Evnutem. Tak'e knqz; velikii Ol;kgird z Viteb=ska
do Vilni borzdo ne prispel, a knqz; velikii Kerstutei vognal
v gorod. I knqz; velikii Evnutei s straxu vybe'i z goroda z
Vilni i v=tehe v gury bos, i tam ozqbet; v nogi. I nem=wi ego
tam, i privezli ego do brati, i oni posadili za storo'o[ ego.
Togdy knqz; velikii Kerstutei rehet; bratu svoemu, knqz[ ve-
likomu Ol;kgirdu% ∞Tob≠, brate, goditsq knqzem velikim byti
na Vilni. ty me'i nas starwii brat, a q s tobo[ zaodno 'ivufi.
I osadit; ego na velikom knq'eni na Vilni, a Evnut;[ dali
"eslavl;. A zmovqt; me'i sobo[ knqz; velikii K≠rstutei a
knqz; velikii Ol;kgird, wto ' vs≠i brati posluwnu byti knqzq
velikogo Olkgirda, a to sob≠ tak umovili - wto sob≠ pridobu-
dut;, gorody a l[bo volosti, to napoly pod≠liti. A byti im do
smerti u velikoi milosti i v lasc≠, a prisqgu me'i sobo[ na
tom dali ne mysliti zla me'i ix nikomu na seb≠. Take' byli v
toi spravedlivosti, oli ' do 'ivota svoego. U velikogo knqzq
Ol;kgirda synov bylo dvanadcat;, a u knqzq velikogo Kerstut;q
west; synov bylo. A me'i sebe l[bili me'i vsix synov knqz;
velikii Ol;kgird knqzq velikogo Qkgaila, a knqz; velikyi
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
Kerstutei pol[bil knqzq velikogo Vitovta. I zmovili me'i
sobo[ tak% ∞Po nawom 'ivot≠ tyi nawi d≠ti budut; na knq'eni
velikom Litov=skom knq'itifi. Knqz; pak velikyi Vitovt take'
u velikoi milosti byli z Qkgailom pri otcex svoix. Potom pak
knqz; velikyi Ol;kgird umer, i knqz; velikyi Kerstutei, ne
xotqhi ostaviti wl[bu brata svoego, knqzq velikogo Ol;kgirda,
i posadit; brataniha svoego na Vilni knqzem velikim Qkgaila
Olkgirdoviha. Nexto pak byl pred tym u knqzq velikogo Ol;k-
girda parobok nevolnyi, xolop, zvali ego Voidilom. Pervo byl
pekarom u knqzq velikogo Ol;kgirda, potom dal sob≠ postel[
slati emu i vodu sob≠ piti davati, potom pol[bilsq emu byl, i
dal emu Lidu der'ati, i povel ego v dobryi dni. Potom pak, po
'ivote knqzq velikogo Ol;kgirda, knqz; velikii Qkgailo povel
Voidila velmi vysoko, i dast; za nego sestru svo[ rodnu[,
knqgin[ Mar[, wto potom byla za knqzem Davydom, Knqz; veli-
kyi Qkgailo knqz[ velikomu Kerstutyo, bratu9 svoemu9, veliku[
'alost; uhinil, wto bratannu ego, a svo[ sestru, za xolopa dal.
I byl tot Voidilo u velikoi moci u velikogo knqzq Qkgaila, i
pohnet tot Voidilo z nem=cy soimy hiniti i zapisyvatsq li-
sty a stoqti protivku knqzq velikogo Kerstutq. Nexto pak byl
liflqnskii kuntor, zvali ego Gustynom. Tot byl kmotor knqz[
velikomu Kerstut;[. Tot povedal velikomu knqz[ Kerstut[% ∞Ty
togo ne v≠daew;, wto knqz; velikyi Qkgailo posylaet; k nam
hasto Voidila i v'e zapisalsq s nami, kak teb≠ maet; zbaviti
gorodov, a emu by sq dostalo s svoe[ 'ono[, s sestro[ knqzq
velikogo Qkgailafi. I knqz; velikii Kerstutei v≠dal toe, wto
' knqz; velikyi Vitovt gorazdo 'ivet; s knqzem velikym Qk-
gailom, i pohn≠t; Kerstutei 'alovatca synu svoemu, velikomu
knqz[ Vitovtu, rekuhi% ∞Ty s nim gorazdo 'ivew;, a Qkgailo u'e
zapisalsq z nemcy na nasfi. I knqz; velikyi Vitovt rehe otcu
svoemu, knqz[ velikomu Kerstut;[% ∞Ne v≠r; tomu, othe, bo togo
net me'i nas, zan[ ' Qkgalo 'ivet; so mno[ gorazdfi. Potom pak
uhinilosq velikoe znamq% dast; knqz; velikyi Qkgailo Polt≠sk
bratu svoemu Skirgailu, i polohan≠ prinqti ego n≠ xot≠li na
Poltesk. I knqz; velikyi Qkgailo powlet; voinu litov=sku[ i
rusku[ z bratom svoim, knqzem v≠likym Skirgailom, k Polocku,
i ostupqt; gorod Poltesk, i nemec;kii mistr powlet; na pomoh
k Poloc;ku dobyvati goroda. I knqz; velikyi Kerstutei pohnet;
opqt; 'alovatsq, proplakiva[hi, synu svoemu, knqz[ velikomu
Vitovtu, na Qkgaila, r≠kuhi% ∞Sestru tvo[ dal, a mo[ bratannu
za xolopa za Voidila, wto ' z n≠mcy zapisalsq na nas voevati, z
Nemec; mi qvleno, a se drugoe% s kim sq my vo[em* Z nemcy. A oni
s nimi Poloc;ka dobyva[t;. A u'e qvleno, i' oni stali na nas
z nemcyfi. I knqz; velikyi Vitovt otka'et; otcu svoemu, knqz[
velikomu Kerstut[, rekuhi% ∞E]o tomu ne dov≠rq[ gorazdofi.
A potom knqz; v≠likyi Vitovt poexal k Dorogihinu, a knqz;
velikii Kerstutei, sobravwi svo[ silu, i so vsim svoim dvorom
v zbroqx i v='enut; v gorod u Viln[, i poimaet; knqzq velikogo
Qkgaila i z brate[ ego i z mater[, i tyi listy naidet; u nego,
wto z nemcy sq zapisal, i powlet; k synu svoemu gonca, k ve-
likomu knqz[ Vitovtu, k Dorogihinu, n≠veda[hi10 emu togo, i'
takovoe d≠lo stalosq est;. I tot gonec; znaidet; knqzq velikogo
Vitovta v Gorodn≠, i knqz; velikyi Vitovt, poslywavwi to, za
odin den; pri'enet; z Gorodna do Vilni do otca svoego, knqzq
v≠likogo K≠rstutq. I rehe Kerstutei velikomu knqz[ Vitovtu,
synu svoemu% ∞Ty mn≠ ne v≠ril, o se tyi listy, wto zapisalisq
nemcy na nas s knqzem Qkgailom, ni'li v tom nas bog ostereg. A
q knqz[ velikomu Qkgailu ne vhinil esmi nihogo, n≠ ruwil esmi
skarbov ego a ni stad, a sam Qkgailo v nqtctv≠ v mene xodit; za
malo[ storo'e[, a othinu ego, Vitebsko i Krevo, i vsi m≠sta,
wto otec; ego der'al, to vse emu otda[, i ni u vo wto v ix ne
vstupa[sq. A to vhinil esmi dlq svoei golovy, ostrega[hi sebe
v tom, pohul esmi, wto na men≠ lixo myslqt;fi. Knqz; velikyi
Qkgailo v≠lmi sq uradoval priezdu knqzq velikomu Vitov=tovu,
na tyx m≠st knqz; velikyi Qkgailo dast; pravdu knqz[ velikomu
Kerstut;[ i knqz[ velikomu Vitov=tu, wto nikoli protiv im ne
stoqti, a zav='dy v ix voli byti vo vsem. I knqz; velikyi Ker-
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
stutei otpustit; ego z mater[ i z brate[, i so vsim ego skarbom,
i so vsimi statki. I knqz; v≠likyi Qkgailo poidet; naperv≠i do
Kreva, a knqz; v≠likyi Vitovt provodit; ego do Kreva, i potom
knqz; v≠likyi Qkgailo s Kreva poidet; do Vitebska. A knqz;
v≠likyi Ker;stuxei, kak sedwi na Viln[, i powlet; do Polocka
dva pany litovskie z voiskom. L[di polohan≠ uslywavwi e11 i
vzradova12 i kliknuli na rat; Skirgailovu, i l[di ratnyi ot
Skirgaila otstupili i powli do Vilni ko knqz[ Kerstut;[. A
knqz; Skirgailo powol v N≠mcy v Liflqnty z malym l[dom. I
knqz; velikyi Kerstutei poidet; k Severskomu Novogorodku a13
knqzq Korbuta, a syna svoego, knqzq v≠likogo Vitovta, ostavit;
v Litv≠. A knqz; velikyi Qkgailo z Vitebska s Kerstutem 'e mel
poiti pospol, naborzdei prisqgi svoee zabyl, i ne wol emu na
pomoh, a namovil mes]an vilenskix, aby zas≠li Viln[. A knqz;
velikyi Vitovt v tot has byl v Troc≠x, a knqz; v≠likii Qkgailo
z Vitebska so vsimi prib≠'it; naborzd≠i do Vilni. A knqz;
velikyi Vitovt14 k Severskomu Novugorodku k bratu svoemu14,
ko knqz[ v≠likomu Ker;stut[. I nemcy pruskii, uslywavwi
tu[ reh, marwalok pruskii poidet; na pomoh rat[ k velikomu
knqz[ Qkgailu velmi naborzd≠i. A kak uslywal to knqz; v≠li-
kii Vitovt, i'; pruskii nemcy do Vilni i do Trokov tqgnut;,
a knqz; velikii Qkgailo z Vilni do Trokov 'e idet; voiskom
v≠likym znimatisq z n≠mcy, i knqz; velikii Vitovt s Trokov
vybe'it; z mater[ svoe[, poed≠ k Gorodnu. A kak knqz; v≠likyi
Qkgailo pristupil k Trokom, tak'e i Troki dalisq emu. I knqz;
v≠likyi Kerstutei borzo k Gorodnu k synu svoemu priedet; i
tut 'enu svo[ naidet; i powlet; ee k Berestyo, nad≠[hisq na
mazovec;kogo knqzq, na zqtq svoego, i sam knqz; velikyi Kestu-
tei poidet; v "omoit;, a syna svoego, knqzq vilikogo Vitovta,
ostavit; v Gorodn≠. Togdy pak knqz; Qnuw mazovec=kii, zaby-
vwi dobra i priqzni t;stq svoego, knqzq v≠likogo Kerstutq, i
poidot; voiskom k Dorogihinu, Dorogihin vozm≠t; i osadit;,
Sara' zvo[et; i Kamenec zvo[et; i podstupit; pod Berestei.
Berest;q ne dobyvwi i poidet; proh, osadivwi Dorogihin i
M≠lnik. I knqz; v≠likii Kestutei, sobravwi vs[ 'omoicsku[
rat;, i mnogi l[di powli k n≠mu na pomoh, i priidet; k r≠ce k
Veli, i knqz; velikyi Vitovt sobral svo[ rat; svoee othizny i
poidet; z Gorodna na pomoh k otcu svoemu, i soimutsq na Veli
voiska vywe Kovna dv≠ mili. I tut voiska perevezlisq i poidut;
k Trokom i, priwedwi, i stupqt; Troki. I priidet; v≠st; ko knqz[
velikomu Kestut[, wto ' knqz; v≠likii Qkgailo z Vilni idet;
velikim voiskom, a s nim idet; nemeckaq rat;, liflqnt=skaa.
Ino pered tym nemcy na ob≠ storone nepriqteli byli, i knqz[
velikomu Kestut[, i knqz[ velikomu Qkgailu, bo pred tym li-
flqntskaq rat; xodili na pomoh knqz[ Skirgailu poloc;komu, a
potom z marwalkom nem≠ckim pruskaq rat; prixodila k Trokom,
a to v'e v tretee liflqntskaq rat; s nim 'e prixodila. i to
v'e tomu znaki viwli15, wto z nimi zaodno stoqt; protiv knqz[
velikomu Kestut[.
I vyexal na bitvu knqz; velikii Kestutei s synom svoim, knqzem
velikim Vitovtom, protiv v≠likogo knqzq Qkgaila. Kak 'e e]e
polkov≠ ne snqlisq me'i sebe za tri abo za hotyri strelenq,
na tyx m≠st pri'enut; knqzi i boqr≠ ot knqzq velikogo Qkga-
ila do knqzq velikogo Kestutevy rati i pohnut; pytati knqzq
Vitovta, wto byxom s nim pogovorili. I nahnut; govoriti knqz[
velikomu Vitovtu% ∞Knqz; v≠likii Qkgailo poslal nas k tob≠,
wtoby esiv=ednal nas s otcem svoim, wto byxmo m≠li svoe, a
vy by svoe, a bitvy by m≠'i nas ne bylo, a krovi prolitq aby
sq m≠'i nas ne vhinilo, a ty b priexal do brata svoego, knqzq
velikogo Qkgaila, a my prisqgu dadim, wto ' tob≠ histo vo svoe
voisko opqt; otexati, ahei by me'i nas dobryi konec; stalsqfi.
I knqz; velikyi Vitovt otkazal% ∞Prisqgu u vas beru, a do nas
take' aby knqz; Skirgailo priexal, a tak'e by prisqgu nam
dal, i q k vam vyedufi. I oni poslali k knqz[ Skirgailu, i knqz;
Skirgailo prisqgu dal knqz[ velikomu Vitovtu, i knqz; velikii
Vitovt poexal k velikomu knqz[ Qkgailu i ku ego voisku, a polki
stoqt;, nihogo m≠'i seb≠ ne pohina[t;. I knqz; velikyi Qkgailo
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
nahnet; prositi knqzq v≠likogo Vitovta, rekuhi% ∞Brate milyi,
wtoby esi me'i nas v=odnal, i' by krovi prolitq ne bylofi. I
knqz; v≠likyi Vitovt prisqgu vzql u velikogo knqzq Qkgaila za
otca svoego, wto ' otcu ego, knqz[ velikomu Kestut[, z=exav=sq
i opqt; histo razexatisq. I e]e knqz; velikii Vitovt rek knqz[
velikomu Qkgailu% ∞E]o, brate, powli knqzq Skirgaila, wtoby
on zdal prisqgu knqz[ velikomu Kestut[, otcu nawomu, d“q”di16
tvoemu, i' by emu bylo priexati histo i opqt za sq otexati i
dal by nam prisqgu ot tebefi. I knqz; velikyi Vitovt s knqzem
Skirgailom priedut; k otcu svoemu, ko knqz[ velikomu Kestut[,
v rat; i dast; prisqgu knqz[ velikomu Kestut[ ot knqzq v≠likogo
Qkgaila i ot sebe. I knqz; velikyi Vitovt s otcom svoim, knqzem
velikym Kestut;em, obadva poedut; u voiska Qkgailovo na tyi
prisqgi nad≠[hisq. I knqz; v≠likyi Qkgailo tye prisqgi pre-
stupiv i rek tak% ∞Poedmo do Vilni, tam pravdu vs[ dokanaemfi17.
A v tom voiska nihogo n≠ pohinavwi ostali. I kak do Vilni
priexavwi, tak knqz; velikyi Qkgailo knqzq v≠likogo Kestutq,
dqd[ svoego, okovavwi, do Kreva poslal i vsadil uve'u, a knqzq
v≠likogo Vitovta ostavili byli e]o u Vilni. I tam u Krev≠
knqzq v≠likogo Kestutq pqtoe nohi. udavili komorniki knqzq
velikogo Qkgailovy% Prokwo[ ego zvali, wto vodu emu daval piti,
a byl drugii, Mostev brat a Kuhuk a Lisica "ibentqi. Takii
konec; stalsq knqz[ v≠likomu Kestut[. O Kestut[ dokonalo sq.
Po smerti knqzq v≠likogo Kestutq powlet; knqz; v≠likyi Qkga-
ilo brata svoego, knqzq v≠likogo Vitovta, v nqctvo do Kr≠va '
i z 'ono[ ego, i v≠lit; ego tverdo sterehi v komnat≠, a to vse
pom]iva[hi Voidila. Knqz; velikyi Vitovt sed≠l u Kreve za
tverdo[ storo'o[ u komnat≠, a 'onkam dv≠ma prizvoleno bylo
xoditi do komnat; knqgin[ s nim pokladati, a polo'ivwi ix
von vyxodqt;, a storo'a zav'dy okolo byla. I knqginq v≠likaq
Vitovtovaq slywala ot l[dei, wto ' knqz; velikyi Vitovt dolgo
maet; s≠deti s n≠[. Tak'e sob≠ zgada[t;% kak 'onki bodut; nas
pokladyvati, togdy tob≠ odnoe 'onki plate vskladhi i vyiti
z drugo[ 'onko[ von s komnaty, a toi 'onc≠ ostat; by u nee v
komor≠. I Vitovt, posluxavwi 'ony svoe rady, i narqdiv=wisq
odnoe 'onki v plate, i vyidet; z drugo[ 'onko[ von, i spustitsq
z goroda, i utehet; do Nemec; k mistru do Marina gorodka. Sto-
ro'i to vid≠li i n≠ dogadalisq tomu, tvor≠li18 'onka z 'onko[
vywla. Knqz[ v≠likomu pak Vitovtu, tam m≠wka[hi v N≠mcax,
i priexali k n≠mu mnogie knqzi i boqr≠ litovskie, i pohnet;
Vitovt voevati zeml[ Litov=sku[ s pomoh[ n≠mecko[. A v tot
has knqz; v≠likyi Qkgailo z mater[ svoe[, z veliko[ knqgin≠[,
byl u Vitebsku, a brat ego, knqz; Skirgailo, u Troc≠x byl. Ta-
k'e knqz; v≠likii Vitovt mnogo povoeval Litov=skoe zemli, a
v≠likomu knqz[ Qkgailu i knqz[ Skirgailu, n≠ moguhi stoqti
protiv knqz[ v≠likomu Vitovtu, zan[ ' u'o u knqzq v≠likogo
Vitovta bolwaq sila togdy sobralasq byla. Togdy knqz; v≠likii
Qkgailo preprosit; knqzq v≠likogo Vitovta i dast; emu Lucko
so vse[ zemle[ Volynsko[ i s Podolem, a v Litovskoi zemli
othina ego. A knqz; v≠likii Vitovt pokoru svo[ uhinil pered
starwim bratom svoim, knqzem velikym Qkgailom i prinql Luhesk
so vse[ zemle[ Volynsko[.
A potom korolq polskogo Kazimira v 'ivot≠ ne stalo, a synov
u nego 'adnogo n≠ bylo, tolko odna dohka byla u nego, na imq
Qdviga. I pohali polqki slati posly hasto s Krakova ko knqz[
velikomu Qkgailu, rekuhi, wtoby prinql kre]en;e starogo Rima
a ponql by u nix korolevnu Qdvigu sob≠ 'ono[ i stal by u nix
korolem u Krakov≠, na vs≠i zemli Lqdkoi. I knqz; velikyi Qkgailo
radu sob≠ uhinil s svoe[ mater[, veliko[ knqgine[ Ul;qno[,
i z brate[ svoe[, i so vsimi knqzi i boqry Litovskoe zemli, i
posxal do Krakova, v Lqdsku[ zeml[. Tak19 'e sam oxristilsq i
bratq ego, knqzi i boqre, poxristilisq.
I ponql za seb≠ korolevu[, i korunovan byl togo krolev=stva
koruno[. I ottul; pohali xristiti litvu v latinsku[ v≠ru, i
prislal arcybiskup biskupa do Vilni na Litov=sku[ zeml[,
i togdy pohali kostely staviti po vsei zemli Litov=skoi.
Toe '; zimy buduhi korol[ v Krakov≠ so vsimi knqzi i boqry
litov=skimi.
Potom pak stalasq novina% priidet; knqz; Andr≠i poloc;kii z
voiskom z nemeckim z liflqnty, so vse[ latygolo[ na Litovsku[
zeml[, i voevali i po'gli mnogo m≠st i sel, a gorodom lito-
vskim nihigo ne mogli uhiniti i vernulisq vo svo[ zeml[. Toe
'; opqt; zimy knqz; Svqclav smolenskii uhinit; sob≠ s=em i
radu s knqzem Ondrem polockim% knqz; Ondrei v Litvu, a knqz;
Svqcslav k Orwi. I zexavwisq mnogo lixogo xrest;qnom uhinili,
n≠ po-xrest;qnskii a ni poheloveheskii muhili l[di, a ni m≠'i
poganskix voinax takix muk n≠ bylo. Muhili l[di nemilostivo,
ima[hi i zapira[hi u-v yzbax i za'igali izby z l[dmi, a inwie
l[di pod stenu golovami klali, lancuxi v≠likimi podnima[hi
xoromy, i z zadu l[di 'gli, a inyx 'onok i mu'ikov i d≠tok
malyx na kole tykali, a inyx muk n≠ mohi vypisati, kotorye
muki l[dem xrest;qnskim hinili. Takovyx muk v≠likyx ni Ontiox
sir=skyi a ni Ul;qn zakonopr≠stupnyi tyi pogancy takix muk
nad xrest;qny n≠ hinili, a gorodom nihogo ne mogli uhiniti
i v≠rnulisq opqt vo svo[ zeml[.
Toe 'e opqt zimy v≠likogo postu pohal knqz; Sv≠toslav mysli-
ti “z” smolenskii boqre, i poidut; ko M=stislavl[, i stanut;
u goroda Mstislavlq, i pohnut; goroda dobyvati, a v z≠ml[
Mstislavl;sku[ voisko svoe poslali, i mnogo krovi prolitq
nad xrest;qny stalosq. Milostivyi bog togo ne xot≠l terp≠ti,
wto ' brat[ svo[ krov xrest;qnsku[ tak ne po-xrest;qnskii
muhat;. Tak'e knqz; v≠likyi Skirgailo i knqz; v≠likii Vitovt
priexali z Lqxov ot brata svoego korolq i slywali, wto ' knqz;
Sv≠toslav smolenskii byl pod Vitebskom, a potom k Orwi pri-
xodil, a pod Mstislavlem stoit;, goroda dobyvaet;. I zmovilsq
knqz; Skirgailo s knqzem v≠likim Vitovtom i z brate[ svoe[, s
knqzem Kostqntinom i s Koributom, i z Semenom Lynkvenevihom,
i rekli tak% ∞Bo'e vywnii, pomo'i nam na n≠priqt≠li nawi, a
xto wto s≠et;, tot to i po'net;. My zla nikomu ne uhinili, a
on s nami v dokonhani buduhi i v prisqz≠, i perestupil svo[
prisqgu i dokonane, nawu zeml[ vo[em, i krov xrest;qnsku[
proliva[t;fi. Po20 dva20 bratq na nego, nad≠[hisq na boga i na
svo[ spravedlivost;, i poexali sp≠we ko Mstislavl[.
A knqz[ Sv≠toslavu, stoqhi pod Mstislavlem gorodom i goroda
dobyva[hi, kak uslywal knqz; Sv≠toslav, wto ' idet; na nego
knqz; Skirgailo s knqzem v≠likim Vitovtom i z brate[ svoe[, i
knqz; Sv≠toslav, sobravwi voisko svoe, i poidet; protivku im.
Kak polki pospol stupilisq i nahnut; bitvu, bog pomo'et; po
proroka Davydovu slovu, rehe% ∞Obratisq bolezn; ego na glavu
ego, i na verx ego nepravda snidet;fi. I potom rek% ∞Rov izryi
iskopai, i vpadesq vo qmufi. Pomo'et; bog za tymi slovy knqz[
v≠likomu Vitovtu i Skirgailu i ix brati poraziti knqzq Sv≠to-
slava, i sam knqz; Sv≠toslav borzo pob≠'it; s=voimi knqz;mi i
z boqry smolenskimi. I tut nemalo uhinilosq divov, i pobito
bylo mnogoe mno'estvo l[dei, knqzei i boqr. I samogo knqzq
Sv≠cslava ubili, i syna ego, knqzq {rq, ubili. I knqz; Skirga-
ilo knqzq {rq Sv≠toslavoviha vygoil ego ot ran i privezet;
ego k gorodu Smolensku k materi ego, knqgini Sv≠toslavovoi,
i posadit; ego na velikom knq'eni Smolenskom. I powli proh
ot Smolenska knqz; Skirgailo i knqz; v≠likii Vitovt v svo[
zeml[ Litov=sku[.
I pohnet; Skirgailo knq'iti na Troc≠x, a do Vilni v tot has
korol; pol;skii prislal starostu svoego, lqdckogo pana. A knqz;
v≠likyi togdy Vitovt der'al Luhesk i vs[ zeml[ Volynsku[,
a v Litovskoi zemli othinu svo[ m≠l. Togdy i stalo Vitovtu
smutno velmi i 'alost; velikaq, i' pered tym v Litovskoi ze-
mli hu'ogo d≠r'avcy ne byvalo, i mnogim volostem litovskim
prisluxa[hi emu. Togdy Vitovt uhinit; sob≠ radu z mnogimi
knqz;mi i z boqry litovskimi. A Skirgailo togdy otexal k Po-
locku, a knqz; Vitovt poexal do Vilni, xotqhi Viln[ zas≠sti, a
knqginq Vitovtovaq Anna byla togdy v Gorodn≠. I vilnevcy togdy
ne xot≠li Vitovta u Vilni pustiti, oli ' by korol[ Qkgailu
zdali pravdu i Skirgailu. I Vitovt togdy ne vozemwi Vilni i
poidet; do Nemec; k mistru svoe[ knqgine[ i svoimi knqzmi i
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
boqry, i z n≠m≠cko[ silo[ ottol; pohal voevati Litov=sku[ Vitebsku na knqzq Wvitrigaila. Naperv≠i knqz; v≠likyi Vitovt
zeml[. I u'o knqz; v≠likii Vitovt polovinu Litovskoe zemli priidet; ko Drucku, druckii knqzi str≠tili knqzq v≠likogo
vzql, po r≠ku po V≠l;[, i Poltesk gorod podalsq. I uznal korol; Vitovta s hest;[ v≠liko[ i udarili emu holom v slu'bu. I
i Skirgailo, i' n≠ mogut; protiv stoqti Vitovta i ne mogut; ottolq knqz; v≠likii Vitovt priidet; k Orwi. rwan≠ v gorod≠
zader'ati u'e Litovskoe zemli pred velikym knqzem Vitovtom, zatvorilisq i boronilisq dva dni, i potom goroda dobyli. I
i poidet; knqz; v≠likyi Vitovt z nemeckimi silami do Vilni. I ottol≠ knqz; v≠likii Vitovt pristupit; k Vitebsku na knqzq
str≠tit; ego knqz; Skirgailo z bratom svoim Vigontom i svoim Wvitrigaila, i knqz; Wvitrigailo zatvorilsq v gorode, i pohal
voiskom na r≠ce na Veli u gorodka. I postupili voiska pospol, knqz; velikyi Vitovt goroda dobyvati. tut 'o priidet; knqz[
i udarilisq, i pomo'et; bog knqz[ v≠likomu Vitovtu, i pobegut; velikomu Vitovtu na pomoh knqz; Svetoslavovih23 smolenskii
borzo Skirgailovo voisko i brata ego Vigontovo voisko, i pobili so vsimi smolenskimi silami, i vdaril holom velikomu knqz[
ix mnogo voiska. A inyx 'ivyx v nqc;stvo pov≠li, knqzei i boqr% Vitovtu v slu'bu. I pohali tverdo dobyvati goroda Vitebska, i
knqzq Semena Evnut;eviha, knqzq Gl≠ba Sv≠toslavoviha, knqzq vitezblane ne mogli uterpeti i pohali davatisq knqz[ velikomu
Gl≠ba Kostqntinoviha, knqzq Ivana, Lva Plaksiha, inyx knqzei Vitovtu. I knqz; Wvitrigailo vyidet; von z goroda i udaril
mnogo poimali. I poid≠ taki knqz; v≠likii Vitovt k gorodu k holom knqz[ velikomu Vitovtu. I knqz; v≠likyi Vitovt vozma
Vilni svoim voiskom, i ostupqt; gorod Viln[, i pohnut; nape- gorod Vitebsk i osadil i poidet; opqt; do Vilni.
rv≠i dobyvati Krivogo goroda, i rozbili gorod Krivyi puwkami.
Toe '; opqt vesny na l≠to idet; knqz; velikyi Vitovt k Podol[, a
togdy n≠mci ubili knqzq Skirgaila Olkgirdoviha. A ot korolq
knqz[ Volodimer[ Olkgirdovihu togdy buduhi v Kiev≠, i ne xotel
polskogo zastava byla lqdskaq na Vysokom gorod≠, i ne pustili
sq pokoriti knqz[ v≠likomu Vitovtu. I knqz; v≠likii Vitovt,
v gorod knqzq Vitovta. I knqz; v≠likyi Vitovt Krivyi gorodok
powodwi, i vzql gorod "itomir i Vruhii. Tak'e priede k nemu
v=zemwi i zeml[ Litov=sku[ zvoevavwi i opqt; v≠rnulsq v N≠mcy.
knqz; Volodimer. I knqz; velikyi Vitovt Kiev opqt;24 vse ego24
Togo 'e l≠ta k v≠likomu knqz[ Vitovtu priwli posly iz goro-
i dast; emu Kopyl;, a na Kieve osadit; Skirgaila. A sam knqz;
da z Moskvy ot v≠likogo knqzq Vasilq Dmitr=eviha, prosqhi u
velikyi Vitovt poidet; na Podolsku[ zeml[, a knqz[ Skirgailu
nego dohki za knqzq Vasilq Dmitr=eviha. Knqz; v≠likyi Vitovt
velel knqz; velikyi s Kieva k Herkasom exati i k Zvinigorodu.
dast; knq'nu svo[ na imq Sof[ za v≠likogo knqzq Vasilq Dmi-
I knqz; Skirgailo bo'e[ pomoh[ i velikogo knqzq Vitovtavym
tr=eviha, i otpustil ee z Marina goroda, a s n≠[ poslal knqzq
prikazanem vzql Herkasy i Zvinigorod i v≠rnulsq opqt do Kieva.
Ivana Olkgimintoviha so Kgdanska. I powli s knq'no[ u velikix
Tut knqz[ Skirgailu, buduhi v Kieve, byl 'o nekto v Kieve Xoma
karablex morem, i priexali ko Pskovu. Pskovihi v≠liku[ hest;
hernec Izufov, der'al nam≠snic;stvo ot mitropolita u svqtoe
im dali i provodili ix hesno do V≠likogo Novagoroda. Take'
Sof≠i. Togdy knqz; Skirgailo usxohet; exati u lovy za Dnepr,
nov=gorodcy v≠liku[ hest; im vzdali i provodili ix s hestigo
togdy tot Foma hernec; pohnet; ego prositi na mitropolihii
do Moskvy k velikomu knqz[ Vasil[ Dmitr=evihu. Knqz; v≠likii
dvor na hest;, i knqz; Skirgailo do nego zaexal. I tot Foma
Vasilei poslal protiv im brat[ svo[% knqzq Andr≠q Volodim≠ro-
hernec; dast; knqz[ Skirgailu z≠l;e otravnoe piti, i knqz;
viha21, knqzq Andr≠q Dmitroviha i inyx knqzei mnogo i boqr, i
Skirgailo togo n≠ veda[hi. I s togo piru taki poexal v lovy
str≠tili v≠liku[ knq'nu Sof[ z v≠liko[ hestyo. Togdy byl s
za Dnepr k Miloslavovihom, i tam v lovex rozbolelsq na kanun
nimi svq]ennyi mitropolit Kupriqn so mnogimi vladykami i
kre]enq, u hetverg, i na tyx m≠st v≠rnulsq do Kieva n≠mocon,
so arximandrity, igumeny i so vsimi svq]enniki. I str≠tili
bolel 'e knqz; Skirgailo sem dnei i vmer v seredu. I kiqn≠ vsi
ee hesno so kresty pered Moskvo[, i byl zbor v≠likii hesnyi,
pon≠sli ego na golovax, svq]ennici po[]e p≠sni otxodnyi, s
i venhan;e stalosq. Tak 'e knqz[ v≠likomu Vitovtu, buduhi v
sv≠]ami, iz goroda Kieva do svqtoe Bogorodici Peher;skoe, i
N≠mcax u mistra, u Marinom gorodku, prislal k n≠mu korol
polo'on knqz; Skirgailo hudnyi i dobryi podl≠ groba svqto-
polskii Qkgailo posla z bratom svoim Skirgailom, a rekuhi
go Fedos;q Peher;skogo. I knqz; v≠likyi Vitovt poslal knqzq
emu% ∞Brat≠ milyi, bolwei togo n≠ kazi zemli Litovskoe i ne
Ivana Ol;kgimintoviha na Kiev, a knqzq Gl≠ba Sv≠toslavoviha
pustowi othizny svoee i nawoe, i poidi k nam u ednane i v
otpustil knqz; v≠likyi Vitovt k Smolensku, a knqz[ {r;[
v≠liku[ bratsku[ priqzn;, vozmi sob≠ velikoe knq'ene Viln[
Sv≠toslavovihu dast; knqz; v≠likii Vitovt "oslavl; gorod. I
i sqd; na stolcy dqdi svoego, v≠likogo knqzq Olkgirda, i otca
knqz[ Gl≠bu sedqhi na Smolensku i budet; ne v posluwenstv≠
svoego, v≠likogo knqzq Kestutqfi. I knqz; v≠likyi Vitovt, to
v≠likomu knqz[ Vitovtu, i knqz; v≠likyi Vitovt posly svoi
slywavwi, uhinit; sob≠ radu s knqzmi svoimi i s pany litov-
poslal k nemu o spravlen;i, i on n≠ xot≠l sq spraviti. Togdy
skimi, s knqzem {r;em Narimontovihom, s tymi poradivwi i
knqz; v≠likyi Vitovt so vsimi silami svoimi priidet; k gorodu
poid≠ v Litvu i sqd≠ na v≠likom knq'en;i Litovskom na Vilni.
k Smolensku na knqzq Gl≠ba Sv≠toslavoviha, i kak priidet; k
I byli emu rady vsq zemlq Litovskaq i Ruskaq. A knqz; Koribut
Smolensku, tak Gl≠b podaet;sq knqz[ v≠likomu Vitovtu z goro-
Olkgirdovih n≠wto pohn≠t; na to raditi i ne v posluwenstv≠
dom Smolenskim. I knqz; v≠likii Vitovt dast; Smolensk knqz[
byti u knqzq v≠likogo Vitovta, i pohn≠t; voisko svoe zbirati.
Qmantu i Vasil[ Boreikovihu, a knqz[ Gl≠bu dal gorod Polonyi,
I stupilisq voiska na m≠st≠ na Dokudov≠22, i stalasq bitva, i
a sam knqz; v≠likyi Vitovt poid≠ v Litovsku[ zeml[. Toe '
pob≠gut; voisko Koributovo, i bylo voiska Koributova mnogo
zimy knqz; v≠likyi Vitovt powlet; knqzq Semena Lyn=kvena z
pobito. A sam knqz; Koribut ube'it; u gorod Novgorodok, a tut
mnogim voiskom, smolenskimi silami, na knqzq Olga rezanskogo,
byla knqginq i d≠ti ego. I knqz; v≠likii Vitovt, sobravwi opqt
i oni, exavwi, spustowili mnogoe mno'estvo Rezanskoe zemli
voisko svoe sam k Novugorodku, i ostupil gorod Novgorodok, i
i v≠rnulisq opqt; u svoe knqzstvo Litovskoe zyskavwi bitvy
vzql, a knqzq Koributa i knqgiwo ego i d≠ti ego v nqtstvo vzql.
Rezanskoe. A togdy zima byla velmi l[ta. Toe '; zimy na vesnu
A potom knqginq Olkgirdovaq vmerla, i korol; pol;skyi Qkgailo
priexal k knqz[ velikomu Vitovtu knqz; Vasilei Dmitr=evih
prikazal Vitebsko der'ati sokolnihomu svoemu Feodoru V≠sn≠.
moskovskii ko c;st[ svoemu, velikomu knqz[ Vitovtu, do Smo-
A knqz[ Wvitrigailu togdy molodu buduhi, i budet; Fedor V≠sna
lenska u velikii post. I uhstil ego knqz; v≠likyi Vitovt i
der'ati gorod Vitebsk i vs[ zeml[ Viteb=sku[ prikazanem koro-
mnogie kowtovnye dary podaet; emu% lancuxi zolotyi, poqsy
lq Qkgaila. Knqz; Wvitrigailo ne mog togo t≠rpeti, wto Fedor
zolotyi, sobolmi, kamkami dorogimi, sudy zolotymi i baxmaty.
V≠sna volod≠et; gorodom Vitebskom, a ego ne posluwon est;, i
I vhtiv=wi ego razmaitymi dary, sa'onymi porti]i, dorogimi
knqz; Wvitrigailo Fedora ubil, a gorod Vitebsk zasqd≠. Byla
oksamity, mnogoc≠nnymi kamkami i ginwty v zolotyx sedlax i
'e korol[ Qkgailu 'alost; v≠likaq o tom, i pisal list do brata
u zbroqx darovavwi, i otpustil ego proh k Moskv≠ z veliko[
svoego, do v≠likogo knqzq Vitovta, i' by on toe ego 'alosti
hesti[, a sam k Litv≠ poexal.
pomstil. Knqz; v≠likyi Vitovt vzql s sobo[ kiqzq Skirgaila
i sobral voisko v≠likoe litovskoe i poid≠t; voino[ k gorodu
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
O Podol;skoi zemli
Koli pak knqz; v≠likyi Vitovt poexal z Litvy do velikogo Lucka,
a knqz; v≠likyi Ol;kgird powol v pol≠ z litovskim voiskom i
pobil tatarov na Sinei Vod≠, ubil trex bratov, tatar;skix knqzei,
Xahebeq, Sakutlubuga a Dmitreq. A tyi try braty, tatarskie
knqzi, othihi i d≠dihi Podolskoe zemli byli, a zav≠dali ot nix
otamany, a prie'ha[hi u-v otamanov dan; birali s Podolskoe
zemli. A brat knqzq Olkgirdov, knqz; Korqt, der'al Novgorodok
Litovskii, a v togo knqzq Korqta hotyri syny byli% knqz; {rei
a knqz; Oleksandro, a knqz; Kostqntin, a knqz; Fedor. I tyi
knq'ata Korqtovihi s knqzq Olkgirdovo[ vole[ i s pomoh[ powli
u Podolsku[ zeml[. A togdy u Podolskoi zemli n≠ bylo e]e ni
odnogo goroda murovanago a ni derevqnogo. I togdy tye knq'ata
Korqtovihi, priwod u Podol;sku[ zeml[, i vowli u priqzn; so
atamany i pohali ix boroniti ot tatar i dani tatarom ne pohali
davati. I napervei nawli sob≠ tver'icu na r≠ce na Smotrihi,
i tut sob≠ gorod Smotrih; postavili, a na drugom m≠st≠ na
Smotrihi v gor≠ hernci 'ili, i oni v tom m≠st≠ gorod Bakotu
postavili. A potom, lovqhi v lovex, prigodilosq im mnogo ole-
nei naexati na tom m≠ste, gd≠ teper Kameneckoe m≠sto l≠'it;.
I tyi knq'ata, rozsekwi l≠s, na tom m≠ste gorod zmurovali
Kamenec;, a s togo vsi Podolekie25 murovali i vsi Podolskie
gorody oseli tyi Korqtovihi. A potom odin ix brat poexal do
ugorskogo korolq, knqz; Kostqntin, i tam umer, a knqzq {r;q
voloxov≠ ubili, a knqzq Aleksandra tatarov≠ ubili.
Qk tyx trex bratov ne stalo, ino ix hetvertyi brat v Litv≠
der'al Nov=gorodok, knqz; Fedor, i k tomu e]e Gomel. I wed-
wi z litovskim voiskom i zasqdet; Podolsku[ zeml[ k Litv≠.
Tak'e knqz; v≠likyi Vitovt osel na vsei zemli, na v≠likom
knq'eni Litov=skom. I knqz; Fedor Korqtovih; ne xotel byl
knqz[ v≠likomu Vitovtu s Podolsko[ zemle[ slu'iti, i knqz;
v≠likyi Vitovt powol so vsim litov=skim voiskom k Podol;[.
A knqz; Fedor Kor;qtovih uslywal toe i pobe'it; k ugrom, a
gorody osadit; voloxi, i ugorskii dast; emu pomoh; na Vitovta.
A knqz; v≠likyi Vitovt pervo priwol k Brqslovl[, Brqslovl;
vzql, a potom Sokolec; gorod vzql, a potom knqz; v≠likyi Vi-
tovt priwol pod Kamenec; i nahoval, i poranu Kamenca dobyl. A
dalei Smotr≠h i Skalu vynql, i Herlenyi gorodok, i vsi gorody
pobral, i voevodu knqzq Fedorova poimal, i po vsim gorodom
podol;skim svoi starosty osadil. A dobyl knqz; v≠likyi Vitovt
Podolskoe zemli litov=skimi silami, a nixto emu s hu'ix sto-
ron ne pomagal. Potom pak korol polskyi Qkgailo pohal knqzq
v≠likogo Vitovta, brata svoego, prositi, rekuhi% ∞Brate milyi,
dal tob≠ bog tu[ hest;, dobyl esi zemli Podol;skoe, uhini
te' mn≠ hest;, dai mi polovinu zemli Podol;skoe v p≠nqzexfi.
I knqz; v≠likyi Vitovt dast; korol[ u dvadcati tisqhax kopax
growei Kamenec; gorod, Smotrih a Skalu, Herlenyi gorod, a na
inyx gorodex podolskix svoi starosty posa'al% na Brqslovli,
na Sokolcy, na Venici. A korol tye gorody v tyx p≠nqzex dast;
panu Spytku. Koli pak knqz; v≠likyi Vitovt bilsq s tatary, i
pana Spytka tatarov≠ ubili, i pani Spytkovaq vdovo[ zostala,
a d≠tki maly. I korol pohal opqt prisylati do v≠likogo knqzq
Vitovta, wto ∞esi dal nam polovinu zemli Podolskoe u p≠nqzex,
i my tyi gorody dali byli panu Spytku u dvadcati tisqhax
kopax. Ino teper pani Spytkovaq vdovo[ zostala, a detki maly,
a ot tatarov n≠komu boroniti zemli. Otdai mn≠ 20 tisqh moix, a
gorody svoi opqt poberi za sebefi. I knqz; v≠likyi Vitovt poslal
korol[ 20 tisqh, i poslal do korolq tyi p≠nqzi panom Nemirom
a Dmitrom Vasilevihom, luckim boqrinom, a gorody svoi opqt
pobral za seb≠, i starostu svoego na tyx gorodex osadil na imq
Granovskago. A potom dal Podole vse panu Petru Montikgirdo-
vihu, a posl≠ pana Petra dal Podole panu D≠dikoldu, a potom
panu D≠dikoldu dal Smolenesk, a panu Dovkgirdu dal Podole.
Pan Dovkgird na tyx gorodex starostil i do v≠likogo knqzq
Vitovtovy smerti. A kak knqzq v≠likogo Vitovta v 'ivot≠ ne
stalo i, priexavwi, lqxov≠ pana Dovkgirda s Kamenca sozvali k
sob≠ na radu, i do rady ne dopustivwi samogo obrali i zabili,
i Kamenec; zas≠li, inyi podolskie gorody. I do six hasov tym
Podole za lqxi zawlo, i teper der'at;.
O Vitov=t≠ z mitropolitom kievskim
Togo 'e l≠ta knqz; v≠likyi Vitovt priidet; k Smolensku i
powlet; Promheslova26 i knqzq Gl≠ba Sv≠toslavoviha na Hemir-
Tikluq, a sam knqz; v≠likyi Vitovt so svoim voiskom za nimi
poidet;26. Car; Taktamyw svoim l[dom poidet; Vitovtu na po-
moh. I litva, i nemcy, lqxov≠, 'omoit;, tatarov≠ i voloxov≠, i
s nim bylo knqzei pqtdesqt, i byla sila ratnyx mnoga. I powli
na carq Timir-Tikluq tatarskogo. I poxvalil=sq na ordu Vi-
tovt, a movit;% ∞Poidem a spustowim zeml[ Tatarsku[ i ubiem
carq Timir-Tikluq, i vozem carstvo ogo, i posadim na carstv≠
Taktamowa, a Taktamyw mq posadit; na vsei Ruskoi zemlifi. I
v=movivwi to i powli tatar voevati. I v tot has pospeet Ti-
mir-Tiklui car; z mnogimi polky tatarskimi, s knqz;mi i su
ulany ordynskimi. I str≠tilisq z Vitovtom na poli, na rec≠
na Vorskl≠, i byla im bitva v≠likaq avgusta vtoryi na desqt;
den;, vo vtorok, dolgo v≠lmi bilisq, i pomo'et; bog tatarom
poraziti Vitovtovo voisko. I knqz; v≠likyi Vitovt pobe'it; u
maloi dru'in≠. I car; Timir-Tiklui togdy priidet; pod Kiev,
i stoql pod Kievom 3 dni, i kiqn≠ dali z goroda okupu za seb≠
tri tisqhei rublev litovskix. I Timir-Tiklui tatarsku[ ordu
rospustil po Velikom knq'stv≠ Litovskom, i voevali tatarov≠
oli ' do V≠likogo Lucka, i mnogo zla uhinili Litov=skoi zemli,
i opqt; poidet; vo svo[ zeml[. A kotoryx zbitogo voiska im≠na
sut; knqzei litovskix% knqz; Ondrei Olkgirdovih polockii,
brat ego knqz; Dmitrei brqnskii, knqz; Ivan Dmitr=evih, knqz;
Andr≠i pasynok knqzq Dmitrov, knqz; Ivan Borisovih kiev=skii,
knqz; Gl≠b Sv≠toslavovih smolenskii, knqz; Gl≠b Korqtovih,
brat ego knqz; Semen, knqz; Mixailo Podberezskii a brat ego
knqz; Dmitrei, knqz; Fedor Patrikeevih voloskii27. knqz; Ivan
{r;bvih Belskii, pana Spytka krakovskogo.
Togo 'e godu knqz; {rei Sv≠toslavovih, knqz; Oleg rezanskii
priwli k Smolensku. I byla v tot has zamqtnq v≠likaa v Smo-
lensku% in;wii xot≠li vzqti sob≠ gospodarem Vitovta, a drugie
xot≠li knqzq {r;q, othiha. Togdy ' {rei zmovilsq smolnqny
z goro'any. Smolnqn≠ ne mogli terpeti v≠likoe nalogi ot ne-
v≠rnyx lqxov i prinqli sob≠ othiha, knqzq {rq, i gorod emu
otvorili. a knqz; Roman brqnskii v tot has byl tut. Togdy knqz;
v≠likyi Vitovt v≠lel togo Romana ubiti, a nam≠stniki byl svoi
poslal k Smolenskomu, i oni nam≠sniki Vitovtovy poimali, a
tyx boqr smolenskix i druckix, kotoryi ne xot≠li othiha m≠ti
knqzq {r;q, tyx vsix postinali. I knqz; v≠likyi Vitovt toe
'e oseni prixodil k Smolensku na knqzq {r;q i stoql mnogo
dnei pod Smolenskom, i ne vzql goroda, i poidet; opqt; vo svo[
zeml[ Litovsku[, vzemwi peremire. A v tot has u Smolensku
byla zamqtnq v≠likaq, mnogo l[dei pos≠kli, i mor byl v≠lik na
l[di. Togo 'e l≠ta meseca i[nq voevali tatarov≠ okolo Kieva i
manastyr Peherskii sobrali i po'gli s korenq. Toto28 'e godu
byl v Nov≠gorod≠ mor silen v≠lmi, i na Moskv≠. i v Ladoz≠, i v
Porxov≠, i u vo P=skov≠, i v Tor'ku, i vo Tveri, i v Dmitrov≠,
i po vsim Ruskim volostem.
Togo 'e godu na V=zvestovane matki bo'i v pon≠delok na strast;-
noi nedeli bylo znamq v≠likoe% kak by u-v ob≠dnu[ poru zv≠zdy
qvilisq kak by v nohi, slonce potemn≠lo, strax byl v≠likii na
zeml[ Rusku[. Togo 'e l≠ta Moskva vsq zgor≠la i Smolenesk.
A knqz; v≠likyi Vitovt sobral togdy vsi vladyky Litovskoe
zemli, polockogo i hernigovskogo, i turovskogo, i luckogo,
i volodimer=skogo, i tymi vladykami postavil u Velikom
knq'stv≠ Litovskom mitropolita na imq Grigorq z Bolgarskoe
zemli Camivlaka.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
V l≠to 6926 “1418”. Knqz; Dawko Fedorovih vzql Kremenec; u ve-
likii hetvertok. I knqz; v≠likyi Vitovt sam naexal, i powlet;
pere' seb≠ dvux svoix panov, Dmitreq a Danilq29, a rekuhi%
∞Peredaitesq mn≠ slu'iti, a koli q priidu k gorodu, i vy uzvod
opustit≠ i na most polo'itefi. I oni ot Vitovta priexali, i
zv≠rilsq im voevoda, i l[bezno prinql ix, a togo po nix ne znal
i ne veril, wtoby oni priexali gorod zasesti. A Dawko togdy v
nohi priexal, a s nim desqt; helovekov zbroinogo l[du bylo.
I na tyx m≠st uzvod otsekli i na mostu polo'ili, i v=exal
Dawko v gorod z bursniki svoimi, Kondrata voevodu ubili, a
'olnerov korolevyx pobili, a knqzq Wvitrigaila iz 'elez vy-
pustili, wto ' knqz; Wvitrigailo sedel na Kremqncu devqt;
l≠t. Wvitrigailo ottol≠, s=bravwisq, s prikazanem Vitovtovym,
wodwi u-v Ugorsku[ zeml[, mnogo zemli Ugorskoe spustowil i
gorodov pobral, i Lucosk V≠likyi vzql, a u vynskix30 knqzei i
boqr pqtsot31 kon≠i vzqli i do Vitovta privel.
Poxvala o v≠likom knqzi Vitovt≠
Knqz; v≠likii Vitovt der'al v≠likoe knq'ene Litovskoe i
Ruskoe i inyi mnogii zemli. I m≠wka[hi emu u Velikom Lucku
i xot≠l byl na sebe korunu vzlo'iti, i ego nepriqteli polqki
ne perepustili emu koruny. }mo/e w +ucku powsta= zamys=, ale zjazd
odby= si" w Trokach, 1430| I togdy prizval k sob≠ korolq polskogo
Vladislava, cesarq rimskogo s c≠sarevo[, moskovskogo v≠likogo
knqzq Vasilq Vasileviha, korolq ugorskogo s korolevo[, i knqz;
v≠likii tverskii Boris Aleksandrovih byl, i mistr pruskii,
n≠meckii i liflqnskii mistr. I in=wii v≠likie posly byli%
ot Ivana carq carqgorodckogo i ot mirskogo32 carq posly pri-
xodili, i ot donskogo korolq posly prixodili, i ot velikogo
knqzq rezanskago posly prixodili, Odoevskie knqzi sami byli,
i ot V≠likogo Novagoroda i ot Pskova posly prixodili i ot
voloskogo voevody, i ot inyx n≠meckix zeml; byli.
I mewkali vsi tyi gosti u velikogo knqzq Vitovta sem ned≠l;
na ego strav≠, a na den; vyxodilo im obroku po pqtisot bohok
medu a po pqtisot qlovic;, po pqtisot baranov, po pqtisot
v≠prov, a po stu zubrev, po stu losei, a inwix r≠hei lihby n≠t.
Togdy c≠sar rim=skii u v≠likoi milosti byl z Vitovtom. I
byvwi emu vo svoem gorod≠ v Lucku, i tam tyx gostei hestiv i
daroval razmaitymi dary kowtovnymi. I ot togo sq utverdila
velikaq milost; me'i nix, i' ne mo'em vypisati, o cti i o
darex togo v≠likogo gospodarq. Kotoryi zemli na vostoc≠ abo
na zapade byli i, prixodqhi, klanqlisq silnomu gospodar[
v≠likomu knqz[ Vitovtu. I car; tureckii hest; v≠liku[ i
dary mnogoc≠nnye hasto prisylal silnomu gospodar[, i drugii
car;, carigradskii, i tot s nim u v≠likoi milosti 'il. I te'
Heskoe krolev=stvo i Ugorskoe, i Polskoe v≠liku[ hest; der-
'ali nad slavnym gospodarem, i e]e i donskii korol v≠liku[
hest; i dary mnogii podavali slavnomu gospodar[ v≠likomu
knqz[ Vitovtu. A bratu ego, v≠likomu knqz[ Qkgailu, der'ahi
emu stolec; Polskogo krolevstva, i tomu te' s nim u velikoi
milosti 'ivuhi. Koli slavnyi gospodar;, knqz; v≠likyi Vitovt,
na kotoru[ zeml[ gn≠v m≠val i kotoru[ zeml[ xot≠l skazniti,
korol polskyi Vladislav zav'dy emu pomo]; daval. I vsi cari
tatarskii slu'ili emu, i sami svoimi golovami na pomo]; emu
wli i sluxali ego. Take' knqz; v≠likyi moskovskii u velkoi
milosti 'il; s nim, inyi knq'ata n≠meckie sluxali ego i na
pomoh; davali na bitvu, gd≠ emu budet; potreba. I e]e gospo-
dar; zemli Moldovskoe i Basarabskoe, voevoda voloskii ego vo
vsem byl posluwon. I knqz; v≠likyi tverskii, i knqz; v≠likii
r≠zanskii, i Odoevskie knqzi u velikom posluwen stv≠ byli u
v≠likogo knqzq Vitovta, V≠likii Novgorodok33 i v≠likii Pskov
vsi byli posluwni gospodarq v≠likogo knqzq Vitovta. Tyi
v≠likii gospodari i cari, v≠likie knqzi, tye u v≠likoi lasc≠
s nim 'ili, a inyi slu'ili emu i hest; v≠liku[, i dary veli-
kie, i dani mnogie prinosili emu ne tolko po vs≠ l≠ta, ale na
ko'dyi den;. I koli slavnyi gospodar; v≠likyi knqz; Vitovt,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
na kotoru[ zeml[ byval gneven i kotoru[ zeml[ xot≠l skazniti,
a l[bo silnyx svoix voevod gd≠ xot≠l poslati, i komu koli ot
tyx zeml; v≠lel k sob≠ byti, i oni bez vsqkogo osluwenstva
svoei zemli priwli k n≠mu i vezd≠ emu na pomoh byli, gd≠ koli
emu bylo nadob≠. I knqz; v≠likyi Vitovt u velikoi slav≠ i u
velikoi hti prebyval po vsim zemlqm. Car; ordynskii i knqzi
ordynskie prie'hali k v≠likomu knqz[ na slu'bu, i prosqhi
sob≠ carq na carstvo> mnogo bylo ordynskix carei i knqzei,
wto v dvor≠ ego slu'ili. I napervei dal im carq do ordy, carq
Soltana. Tot car; byl na carstv≠ i ne sm≠l nikoli protivitisq
silnomu gospodar[, i ostavivwi carstvo34. I knqzi ordynskie
poslali posly svoi do slavnogo gospodarq, prosqhi sob≠ inogo
carq. On dal im inogo carq, malogo Soltana. Tot malyi Soltan
s≠l na carstvo i ne sm≠l nikoli osluxatisq silnogo gospodarq,
gd≠ koli emu knqz; v≠likii Vitovt v≠lit; kohovati, tam kohuet;.
Po malom hasu v≠likie knqzi ordynskie, n≠ sme[hi rozgn≠vati
slavnogo gospodarq v≠likogo knqzq Vitovta, i ne pol[bilsq im
tot car;, i oni inwogo carq prosili sob≠ u slavnogo gospodarq,
i on im dast; carq Davlad-Berdeq. Tomu ' Davlad-Berde[ nemnogo
car;stvovavwi na carstv≠ i umret;, a knqz; v≠likyi Vitovt v
tot has byl v Kiev≠. I priwli k nemu cari ordynskie so mno-
gimi dary mnogoc≠nnymi, prosili sob≠ inogo carq> on im dal
inogo carq imenem Maxmeta. Tam knqz; v≠likyi mewkal u Kiev≠
i ottol≠ opqt poexal do Lucka do V≠likogo, i tam rozbolevsq
knqz; v≠likyi Vitovt i rospustil knqzei svoix i boqr s hesti[
v≠liko[. A korol; pol;skyi Vladislav v tot has byl s knqzem
v≠likim Vitovtom u Lucku, i pri nem taki i vmer knqz; v≠likii
Vitovt mesqca oktqbrq na svqtogo Qkova, brata gospodnq. I sqd≠
na litovskom knq'eni knqz; v≠likii Wvitrigailo, i knq'il
Wvitrigailo tolko dva gody b≠z dvu m≠sqcei, i powol na Rus;
Wvitrigailo na Poltesk.
O "ikgimont≠, kak Litvu der'al
Litva osadili na v≠likom knq'en;i Litovskom v≠likogo knqzq
"ikgimonta Kestuteviha na Vilni i na Troc≠x mesqca sentqbrq
v pervyi den;. A Wvitrigailo v tot has byl v Polocku i poidet;
na Smolnesk. Knqzi ruskii i boqre, zemlq, poposadili35 knqzq
Wvitrigaila na v≠likoe knq'en;e Ruskoe. Na tu[ ' osen; knqz;
Wvitrigailo sobral silu v≠liku[, i knqz; v≠likyi tv≠rskii
Boris Aleksandrovih dal emu brata svoego, knqzq Eroslava, so
vse[ silo[ svoe[. I poidet; knqz; Wvitrigailo so vse[ silo[
svoe[ na Litvu, i n≠ dowed do Vilni za west; mil;, i stoqli
pod Owm≠no[ n≠del[. I knqz; v≠likyi "ikgimont priidet; z
litovsko[ silogo, i byla im bitva na Owm≠ne dekabra v semyi36
den;, i pomo'et; bog v≠likomu knqz[ "ikgimontu, i pobili
v≠likogo knqzq Wvitrigaila, i knqzi ruskii pobili, a inyi
poimali, knqzq {rq Lynkv≠neviha ubili, a knqzq Vasilq37 Se-
menoviha inqli, Xv≠dka Odinc≠viha inqli, pana Dedikgolda
inqli, voevodu vilenskogo, a inyx mnogoe mno'stvo l[dei
pobili i poimali.
Wvitrigailo
Toe '; zimy v drugii raz knqz; v≠likyi Wvitrigailo sobral
silu v≠liku[ rusku[ i poidet; na Litvu, i povoevali Litovskoe
zemli mnogoe mno'stvo, i pobili, i v polon poveli.
Wvitrigailo
Na toe ' l≠to knqz; Wvitrigailo sobral mnogu[ silu rusku[ i
mistra liflqnskogo so vse[ silo[ n≠mecko[, i priidet; mistr
liflqnskii Wvitrigailu na pomoh;, a knqz; v≠likyi tverskii
dal emu silu svo[ i powli mocno v Litovsku[ zeml[. I nahoval
na poltori mili ot Vilni v Rudomin≠, i minuvwi Viln[ i pover-
net= na Staryi Troki, i stoql pod Starymi Trokami hotyri dni,
na Spasov den; i poidet; ot Trokov proh iskati knqzq v≠likogo
"ikgimonta i voiska litovskogo.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
O Wvitrigail≠ i vidblqn≠, ne huq sob≠ pomohi ni otkolq, i podalisq knqz[
v≠likomu "ikgimontu Kestutevihu, i pohal knqz; v≠likyi
I stoql Wvitrigailo vo Ieiwiwkax hotyri dni, i poidet;
"ikgimont knq'iti na knq'eni Litovskom i Ruskom.
proh ot Trokov na svo[ zeml[ Rusku[, i naperv≠i priidet; ko
Kr≠vu. I stoql 2 nedeli i dobyl Kr≠va goroda murovanogo, i V l≠to 6946 “1438”. U Smolensku byl golod v≠lmi v≠likii, po
vy''e ognem, a l[dii mnogo pos≠kowa i v polon pov≠li. I ot- selom i po dorogam zveri l[di edali, a v gorod≠ v Smolensku
tol≠ knqz; Wvitrigailo poidet; na Molodehno. I priidet; do i po m≠stu po ulicam psy l[di edali, golovy po ulicam volo-
knqzq Wvitrigaila v≠st;, wto ' litva idet; za nim u pogon[, hili, ruki i nogi heloveh;i, i l[di l[di edali, i malyx d≠tok
i knqz; v≠likyi Wvitrigailo poslal na Litvu knqzq Mixaila, matki eli ot velikogo golodu, a u velikii post mqso edali po
kiev=skogo voevodu, a s nim poslal inyx knqzei ruskix mnogo, selom i po volostem, a v tot has hetvertka 'ita byla po try
i pobili pana P≠tra Montikgirdoviha i vs[ litvu, a inyx po- kopy growei. Mnogo lixogo togo godu uhinilosq po vsei zemli
imali. I ottol≠ poidet; Wvitrigailo k "eslavl[, i "eslavlq Litovskoi i Ruskoi i mnogo krovi prolitq stalosq, brat brata
odnogo dnq dobyl, i m≠sto z'og, a l[dei mnogo v polon pov≠li, ro'enogo ubil, matka detq svoe z=ela z golodu, otec; syna svo-
i priwli k Mensku. I M≠nsko vzqli i vy'gli, i l[dei mnogo v ego. Tak'e mory byli strawnyi, i' o takom straxu l[di staryi
polon pov≠li, mu'ei i 'on, i mnogo lixa uhinivwi knqz;stvu ne mogut; pometati.
velikomu Litovskomu, i powli vo svo[ zeml[ Rusku[. I priwli
k Borisovu, i tam zymali knqzq Mixaila Ivanoviha Golwanskogo O "ikgimontovoi smerti
na rec≠ na Berezyni, i poslali ego k Vitebsku, i tam ego velel
Togo 'e knqzq v≠likogo "ikgimonta v Troc≠x zar≠zali u verbnu[
utopiti pod Vitebsk u Dvin≠, a inqli ego nevinnogo. A potom
nedel[ peredo obedom, i byla zamqtnq v≠likaa v Litovskoi zemli.
mistr liflqnskii poidet; vo svo[ zeml[ z liflqnty, a knqz;
A v tot has Smolensk der'al ot "ikgimonta pan Andr≠i Sakovih.
velikii Wvitrigailo poidet= k Lukoml[. I tut voisko svoe
I pohal smolnqn privoditi k prisqze, rekuhi% ∞Koli knqzi, pany
rospustil, knqzei i boqr, a sam poidet; do Skleva38. I na tu[ '
Litovskoe zemli, kogo posadqt; na velikom knq'eni Litovskom,
osen; knqz; v≠likii "ikgimont sobral silu mnogu[ litovsku[
a vam by ot Litovskoe zemli ne otstupiti, ot v≠likogo knqzq
i lqxi, i priidet; na Rusku[ zeml[, i stali pod Mstislavlem
litovskogo za gospodarq sob≠ m≠ti, a mene vam s=b≠ der'ati
meseca oktqbrq 26 den;. I stoql "ikgimont 3 nedeli pod Msti-
voevodo[ dokul; knqz; v≠likyi na Litv≠ sqdet; na Vilni i na
slavlem, i Mstislavlq ne dobyvwi i vernulsq vo svo[ zeml[.
Troc≠xfi. I vladyka smolenskii, i knqzi, i boqry, i m≠stihi smo-
Na l≠to sobralsq Wvitrigailo s knqzmi svoimi ruskimi i z
lenskie, i hornyi l[di prisqgnuli na tom, i svqtost; c≠lovali
boqry, i so vs≠[ zemle[ Rusko[ i silo[, i poidet; na Litvu.
pana Andr≠q der'ati v sebe voevodo[ dohesno na Smolensku. I
Mistr liflqnskii s kuntory svoimi priidet; Wvitrigailu na
po V≠lic≠ dni na svqtoi nedeli v sredu zdumali hornyi l[di
pomo];, i snqlisq “z”39 Wvitrigailom v Brqslovli. A v tot has
smolnqne radu sob≠, kuznecy, ko'emqki, wevhiki, mqsniki, ko-
v≠likaq mokrost; do'hu padet; na zeml[, zatym n≠ mogli do
telniki pana Andr≠q soslati silo[ z goroda, a prisqgu svo[
Litovskoe zemli exati, knqz; Wvitrigailo vernulsq vo svo[
perestupili. I narqdilisq v zbroi, s sulicami i so str≠lami,
zeml[, rospustil silu knqzei i boqr v Polocku, a sam poidet;
i s kosami, i s sokirami, i zazvonili v kolokol ratnyi. I pan
do Kieva. Tak'e na tretee l≠to knqz; v≠likii Wvitrigailo z'og
Andr≠i pohal sq rqditi z boqry smolenskimi, i boqre emu go-
mitropolita u Vitebsku na imq Garasima, i sobralsq so vse[
vorili% ∞V≠li, pan≠, dvorqnom svoim v zbroi ubiratisq, a my s
silo[ svoe[ u Vitebsku, so vsimi knqzmi ruskimi i z boqry. I
tobo[. Hi lepwi tob≠ datsq i ruki hernifi. I pan Andr≠i powol
poidet; ko Brqslovl[ po Zavelskoi storon≠, a v Brqslovli prii-
na nix s kop=i na konex, i byla im bitva u gorod≠ na svqtogo
det; Wvitrigailu na pomoh; mistr liflqnskii so vse[ silo[
Borisa i Gl≠ba, i pobili mnogo l[dei herni, i pobegli hornyi
svoe[, i poidut; ot Brqslovlq k Vilkumir[. A knqz; v≠likyi
l[di ot pana Andr≠q. I toe nohi pan Andr≠i z goroda vyexal i
"ikgimont ne powol na Wvitrigaila sam, dast; emu korol; po-
z 'ono[, i boqr≠ smolenskii s nim byli. I posl≠ togo zamqtna
l;skii osmsot k=peinikov pomohi, i knqz; v≠likyi "ikgimoit
byla v≠likaq v Smolensku, izymali smolnqne marwalka smolen-
poslal syna svoego, knqzq Mixaila, na knqzq Wvitrigaila. I
skogo P≠triku i utopili ego v Dnepr, i posadili sob≠ voevodo[
knqz; Mixailo priidet; so vse[ silo[ litovsko[ i z lqxi, i
u Smolensku knqzq Andr≠q Dorobu'skogo. Togdy rada Litovskaq
byla im bitva s Wvitrigailom na Sem40 den; u-v osen; i bilisq za
knq'ene, knqzi i panov≠ i vsq zemlq, doradivwisq, i vzqli sob≠
Velkomirom na rec≠. I pomo'e bog v≠likomu knqz[ "ikgimontu
z Lqxov knqzem v≠likim Kazimira korol≠viha i posadili ego
i ego synu knqz[ Mixailu, i pobili knqzq Wvitrigaila i vs[
s hesti[ na stolehnom gorod≠ na Vilni i na Troc≠x i na vsei
silu ego, i mnogix knqzei pobili, a nyx 'ivyx poimali. Ubili
zemli Litovskoi i na Ruskoi. I v tot has pridet; knqz; {rei
togdy brataniha ego, knqzq Koributoviha "idimina, i knqzq
Lynkv≠nevih iz Novagoroda v Litvu, i knqz; v≠likii Kazimir
Eroslava Lynkveneviha, i knqzq Mixaila Semenoviha, i knqzq
korolevih dal emu othinu ego M=stislavl;. I boqr≠ smolenskii,
Danilq Semenoviha Golwanskogo, i knqzq Mixaila vqzemskogo
priexavwi k Smolensku z Litvy, i hornyi l[di smolnqn≠ n≠
L;voviha, i inyx knqzei mnogo pobili, a 'ivyx knqzei inqli 42.
pustili ix v gorod, i boqr≠ sq rozexali po svoim selom. I zatym
Na imq izymali knqzq Ivana Volodimeroviha kiev=skogo i brata
byla bitva v≠likaq boqrom s hornymi l[dmi, i hornyi l[di
ego knqzq Fedora Koributoviha, a liflqnskogo mistra samogo
zaperlisq na gorod≠ i prizvali sob≠ gospodarem na Smolensko
ubili i lanmarwalka ubili, i inyx mnogix kuntorov pobili, i
knqzq {rq Lynkv≠neviha. I knqz; {r;i poimal boqr smolenskix
vsix liflqnt pobili, a inyx mnogix 'ivyx poimali i mnogo s
i pokoval ix, imenq ix podaval svoim boqrom.
nimi gostei perebili, rakuwan i sle'akov, i hexov.
Toe ' oseni na zapusty Filipovy priidet; voisko litovskoe
Posle togo poboi]a, tretee nedeli spustqhi, knqz; v≠likyi "ik-
k Smolensku, i stoqli v Smolensku poltr≠t;i nedeli, m≠sto i
gimont sobral svo[ vs[ silu litovsku[ i powlet; syna svoego,
cerkvi, i manastyri vy'gli, a l[dei mnogoe mno'stvo posekli,
knqzq Mixaila, na Rus;. I priwedwi knqz; Mixailo stanet; na
a 'ivyx u polon pov≠li, i mnogo lixa uhinili Ruskoi zemli
Rwi, i podalisq smolnqn≠ knqz[ v≠likomu "ikgimontu i synu
Smolenskoi.
ego, knqz[ Mixailu. I knqz; Mixailo k Smolensku ne iduhi i
Togo 'e godu zima byla v≠lmi l[ta, met≠lica bezprestani z
poidet; ot Orwi k Vitebsku, i priwedwi knqz; Mixailo stoql
morozom byla, i pomerli l[di mnogie po l≠som i po dorogam z
pod Vitebskom west; nedel;, i n≠ vozemwi goroda, proh ottolq
v≠likoe studeni, a sn≠g v≠lik byl v≠lmi, za mnogie l≠ta takovoe
powol. I posle togo toe ' zimy knqz; v≠likii "ikgimont sobral
zimy n≠ byvalo, i' starye l[di n≠ pomn≠li. I toe ' zimy voda
vs[ zeml[ Litovsku[, panov, i poslal pany litovskie k gorodu
byla v≠lmi v≠likaq v Smolensku, vse m≠sto byla ponqla, malo
k Polocku. Priwedwi panov≠ stoqli pod Poloc;kom nedel[, i
n≠ dowla voda do Pokrov=skoe gory.
n≠ dobyvwi goroda i powli proh. I na drugoe l≠to polohan≠
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
O moskv≠41 poboi]i
Po=o/y=em nacisk by tre>: wszystkich latopis[w przytoczy:
Togo 'e l≠ta knqz; v≠likyi Kazimir nemiren byl s knqzem v≠likym zgodnie z Po=n. sobr. russ. ltpsej. Nie mniej, sporadycznie, mo-
moskovskim, i priwedwi moskvihi s tatary kazanskimi izvoevali g' trafi: si" literowe r[/nice, z przyczyn ode mnie niezale/nych
Vqzemsku[ zeml[ vs[. Toe ' pak zimy knqz; v≠likyi Kazimir ]nie mam dost"pu do latopis[w – nie mog" dokona: weryfikacji\.
posylal voevod svoix, knqzei i panov litov=skix, protiv togo Tre>: ta powinna by: ponownie sprawdzona przed reprodukcj'
voevati Moskovskogo zemli, izvoevali Kozelesk, V≠re[ i Kolugu, we fragmentach lub ca=o>ci, przed cytowaniem, itp.
i Mo'aisko, i mnogo lixa uhinili moskovskogo42 zemli, i v polon
pov≠li v Litov=sku[ zeml[. I moskvihi, sobravwisq za devqt;
dnei, i pognalisq vsled za litvo[, i, dogonivwi, bilisq z litvo[.
I pomog bog litv≠, pobili mnogo moskvih litva, a mnogo 'ivyx
poimali i priv≠li ix k Smolensku k velikomu knqz[ Kazimiru,
i vhinili togdy knqzi i pany litovskie v≠liku[ hest; knqz[
v≠likomu Kazimiru korolevihu. A moskovskogo knqzq togdy u
Moskovskoi zemli n≠ bylo, xodil k Muroml[ s tatary bitisq,
s carem Maxm≠tom i z synom ego Momotqkom. I pobili moskvih
nagolovu, a samogo knqzq v≠likogo moskovskogo, knqzq Vasilq,
inqli, i mo'aiskogo knqzq Ivana inqli, i inyx knqzei i boqr
moskvihov mnogo pobili, inyx 'ivyx43 • • • •
bogate s=ownictwo Bia=oczerwonych w j"zyku bia=oruskim.
PRZYPISY
1. tak w r"kopisie
2. tak w r"kopisie
3. tak w r"kopisie; w innym& Nowegorodce
4. tak w r"kopisie
5. tak w r"kopisie; w Racz. zmowu
6. tak w r"kopisie$; w Racz. Kernow
7. S. Ptaszycki odnotowa=, /e pierwsza cz">: urywa si"
w >rodku karty 72;
tekst Kroniki rozpoczyna si" od karty nr 78
8. tak w r"kopisie; niekotoromu ]niekt[remu, jednemu z nich\
9. tak w r"kopisie
10. tak w r"kopisie; w Racz. powiedajuszy
11. tak w r"kopisie; w Racz. toe
12. tak w r"kopisie; w Racz. uradowalisja
13. tak w r"kopisie; «na»
14. tak w r"kopisie; w Racz. Witowt poszlet
w Nowgorodku Siewierskomu ko otcu
15. tak w r"kopisie
16. w r"kopisie& ddi
17. tak w r"kopisie; w Racz. dokonczaem
18. tak w r"kopisie; w Racz. downimali
19. tak w r"kopisie; w Racz. tam
20. tak w r"kopisie; w Racz. poidut
21. tak w r"kopisie; w Supra>l. i Wile<skim& Wo=odimera Andrieewicza
22. tak ]Dokudowie\ jeszcze w Racz., Rum., Olsz.,
w S=uckim i Wile<skim& Niedokudowie;
w Jewrein. Kulowie
23. w Archeolog. Juri Swietos=awicz
24. tak w r"kopisie; w Racz. ot niego otnja=
25. w Supra>l. podolskie gorody
26. w Nikiphor. a pre/e promcze s=owa, reksze&
«Na Temir-Kut=uja ida». I wyecha k niemu knia{
Hleb Swjatow=awicz ne w mnozie
27. tak w r"kopisie; w Racz. Bielskii
28. tak w r"kopisie; togo ]tego\
29. w Supra>l. da Ilju
30. tak w r"kopisie; w Racz. wo=ynskich
31. w S=uckim& poltrasta
32. tak w r"kopisie; w innym rimskogo
33. tak w r"kopisie
34. w Racz. dalej& i echa= na inszoe miestco darstwowati
35. tak w r"kopisie
36. w Rumianc. 8 dekabra; w Jewrein. 18 dekabra;
w Racz. osmogonadca: dekabra
37. w Racz., Rumianc. Jurja
38. tak w r"kopisie; w Racz. Kiewa
39. dodane przez redaktor[w Po=n. sobr. russ. ltpsej
40. tak w r"kopisie; Semen
41. tak w r"kopisie; w Racz. moskowskom
42. tak w r"kopisie; moskowskoi
43. na tym r"kopis urywa si"
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
nazwa przyj"ta od Biblioteki grafa Raczy<skiego w Poznaniu O knq'ati Palemone i o trex synov ego
SPISOK GRAPHA RACZINSKAGO Knqz; Palemon vrodil trex synov% starwyi Bork, a drugii
SPISOK+ GRAFA RAHINSKAGO Kunas, a tretii Sp`ra. Starwyi 'e syn, Bork, vhynil gorod na
L±TOPISEC: VELIKOGO KNZSTVA rec` {re, i zlo'ono imq togo knq'ati pospol z reko[> imq rec`
{ra, a knq'ati Bork, i nazval tot zamok {r=bork. A serednii
LITOV+SKOG. I "OMOIT+SKOGO.
syn, Kunas, prywol na ust;e reki Nevq'y, gd≠ ona vpadyvaet; u
poz. lit. 0001-17.10, pisownia wg 0001-35.9
Nemon, i tut uhynil gorod i nazval ego imenem svoim, Kunosov
gorod. A tretii syn, Sp`ra, potpol dalei u pu]u ko vsxodu
L≠topisec Velikogo knqzstva Litov=skogo i "omoit=skogo
slonca i, perewed=wy reku Nevq'u i reku Svqtu[, i tret[[
reku, Wyrvintu, znawol ozero, lukami i rozmaitym derevom
Stalosq est voplo]ene syna bo'ogo ot duxa svqtogo z bla-
ukraweno, gde ' zl[bivwy i nad tym ozerom poselil=sq, i toe
goslovennoe devicy hystoe Mar≠i ot pohaku1 sotvorenq sv≠ta
ozero imenem svoim nazval, Sp`ra. I panoval mnogie l≠ta, i
l≠ta2 pqttisehnogo pqt;sotnogo dvadcat;2 wostogo. Odnogo hasu
byl vel;mi laskav poddanym svoim, i potom umer b`s plodu. I
panstvo Rymskoe bylo pod c`sarom Avgustom, kotoryi 'e ne
poddanye ego, milu[hy ego, i podle rymskogo obyha[ vhynili
tolko odnomu Rymu, ino i vsemu sv≠tu panoval. Qko 'e vyw`i
sob≠ bal=vana i nazvali ego Sp`ra na pamet; ego8. I potom onye
pisano, i' hasu c`sarstva Avgustova syn bo'yi voplotilsq,
l[di, mewka[hy okolo nego, i pohali emu ofery hyniti i za
a3 hasu Tivir≠q c`sara, vtorogo po Avguste, na kreste volnu[
boga ego m≠ti, i potom, koli tot balvan skazil=sq, i oni toe
muku prynql dlq zbavenq i otkupen;q rodu holov≠heskogo. Za
ozero i m≠stco xvalili i m≠li za boga9. I po nem me'y sobo[
kotorogo ' Tivir≠q vsi r≠hy i proroh`stva popolnivwy, po
gospodara ne meli i mewkali bez pana.
vstani z mertvyx vstupil na nebo i s≠l na pravicy v boga otca,
Po malyx 'e hasex umret; brat ego, kotoryi mewkal na
otkole ' dnq sudnogo maet; pryiti suditi 'yvyx i mertvyx i
{rbor=ku, ne ma[hy detei, i brat ego Kunos ozmet; i tu[ hast;
otdati ko'domu vodle zaslugi ego. Po smerti Tivir≠q c`sara byl
brata svoego Borka i gorod {r=bork, i v toi hasti ego budet;
c`sar`m Gaios, a po Gaiose4 Klavd≠i, a po Klavd≠i carstvoval
panovati. I onoe knq'e Kunos m≠l dvux synov, odnogo Kernusa,
syn ego Neron, kotoryi 'e Neron byl pan okrutnyi a nev=sta-
a drugogo Kginbunta. I panu[hy emu v zemli "omoitskoi, po-
vihnyi, i' vlastnu[ matku svo[ i doktora svoego navywwogo
hal sq mno'yti i rozwyrati i vyxoditi na reku Vel[, v zeml[
S`noku b`z ko'doe pryhyny ku smerti prypravil, i kolko raz
Zavel;sku[. I perewod=wy reku Svqtu[ vywei i nawol m≠sto
kazal m≠sto Rymskoe zapalivat;, a ni dlq hogo inwogo, tolko dlq
vel;mi xorowe, i spodobalosq emu toe m≠stco vel;mi. Togdy on
togo, i' by sq tomu divoval a potexu m≠l. A5 knq'atom i panom
tam poselil syna svoego Kernusa, i nazvalosq toe mestco po
rymskim, wlqxte i vsemu pospolstvu kryvdy i vtiski velikie
Kernuse Kernovo10, a potom Kunus umre. I po nem pohnet; syn
hynil, dlq hogo ' vsqkii poddanyi ego, dlq velikogo okruten-
ego Kernus panovati na vsei zemli Zavel;skoi po granicu Laty-
stva i nevstavihnosti ego, ne byl nixto p`v`n a ni b`zpehon ne
gol;sku[ i po Zavel;skii Bras=lavl;, oli ' po reku Dvinu. A
tolko im≠nei albo skarbov, ale i zdorovq svoego. A tak mnogie,
brat ego Kginbunt na {rbor=ku i na Kunusove, i na vsei zemli
opuska[hy im≠n;q i skarby svoe, vtekalisq do rozmaityx zeml;,
"omoitskoi. A v tot has, gd≠ Kernus panoval na Zavel;skoi
naslqdu[hy spravedlivogo upoko[.
storone, l[di ego tye, wto za Vele[ os≠li, igrivali11 na trubax
Gde ' odno knq'a rymskoe imenem Palemon, kotoryi 'e ca-
dubasnyx, i prozval tot Ker=nus bereg svoim qzykom vlastnym,
ru6 Neronu byl krevnyi, zabralsq z 'ono[ i z d≠tmi svoimi, i
po-latyni% Litus, gde sq l[di ego mno'at;, a truby, wto na nix
s poddanymi, i skarby svoimi, s kotorym 'o knq'atem pqtsot
igra[t; - tuba. I dal imq tym l[dem svoim qzykom po-latine,
wlqxty, tak'e z 'onami i z d≠tmi i z mnogimi silami. I vzqvwy
zlo'yvwy bereg s trubo[% Litusba. I prostye l[di ne vmeli
z sobo[ odnogo ostronoma, kotoryi sq znal po zv≠zdax, i powli u
zvati po latine i pohali zvati Litvo[, i ot togo hasu pohali
korablex morem po zaxodu soln=ca, xotehi sob≠ znaiti na zemli
zvati panstvo Litovskoe i mno'ytisq ot "omoiti. I knqz; ve-
m≠stc` sluwnoe, gd≠ by sq meli poseliti a mewkati s pokoem.
likii Kernus panoval na Litve, a knqz; Kginbunt na "omoiti, i
A s tymi wlqxty hotyry ro'ai, navywwye imeny, imenem s Ki-
ne malyi has panovali i 'yli me'y sobo[ vo-v pokoi. I knqz;
tavrus Dovsprun=kg7, a s Kol[mnov Prewpor, a z Rusi Ul;qnus,
Kernus ne m≠l synov, tolko odnu dohku, imenem Poqtu. I buduhy
a z Ro' Ek=tor. A tak onye l[di ne malyi has po moru xodili
on u starosti svoei i ne xotehy panstva svoego ot dohki svoee
i prywli Me'izemskogo mora, i powli do reki do Wuma i to[
otdaliti, i prynql do nei, i12 zqtem svoim ego vhynil sob≠ s
reko[ Wumo[ v more okiqn, i morem okiqnom dowli do reki
Kitavrusa imenem svoim Kirusa, syna Dovprunkgova z Dqvil;to-
ust;q, gde Nemon upadyvaet; u more okiqn. I potom powli reko[
va, i sam umer. A po nem nahne knq'yti na zemli Litovskoi tot
Nemnom uverx, oli ' u more Maloe, kotoroe nazyvaetsq more
zqt; ego s Kitavrus Kgirus. A Kgin=bunt, panu[hy na "omoiti
Nemnovoe, a dlq toe pryhyny toe more Nem=novoe nazyvaetsq,
i umer, a syna svoego Montvila zostavit; na knqz;stve "omo-
i' v toe more Nemon upadyvaet; dvanadcatma ust;i, a ko'doe
itskom. I Montvil mnogo l≠t knq'yl na "omoiti i m≠l dvux13
zovet;sq osobnym imenem, me'y kotorymi ' ust;i odno zovetsq
synov, odnogo Nemonosa, a drugogo Skir=monta. A v inwyx tyx
Kgil;q. I powli tym ust;em uverx, i dowli c`logo Nemna, gd≠
'` nazyva% Vikenta i Erdvila.
v'e on sam uves; u-v odnom m≠stcu tehet;, i verx Nemna dowli
I hasu panovan;q Montvilova povstal car Batyi i powol na
do reki Dubisy. Qko ' vwed=wy v tu[ reku Dubisu, i nawli nad
Rusku[ zeml[, i vs[ Rusku[ zeml[14 zvoeval, i knqzei ruskix
ne[ gory vysokie i rovniny velikie, i dubrovy roskownye i
postinal, a inwyx u polon povel, i stolec vsee Ruskoe zemli
rozmaityx ob=fitostei napolneno u zv≠rex roznogo ro'a[, to
gorod Kiev z='og ipust uhynil. A knqz; velikii kievskii
est napervei turov, zubrev, losei, olenei, sarn, rysei, kunic,
Dmitr, boehysq velikoe sily i mocy ego, zb≠g s Kieva do goro-
lisic, b≠lok, gornostaev i inyx rozmaityx ro'aev. I t`' u re-
da Hernigova, i potom dov≠dal=sq, wto gorod Kiev so''on i
kax veliku[ ofitost; ryb nepospolityx, i' ne tolko tye ryby,
vsq zemlq Ruskaq spustowona. I slywal, i' mu'yki mew=ka[t;
kotorye sq v tyx rekax plodqt;, ale mno'estvo ryb rozmaityx
bez gospodara a zovutsq druhane. I on, sobravwysq z l[dmi
a divnyx pryxodqt; z mora za to[ pryhyno[, i' nedaleko ust;e
svoimi, i powol ko Drucku, i zeml[ Drucku[ pos≠l, i gorod
Nemnovoe, gd≠ Nemon u more vpadyvaet;. Nad kotorymi ' rekami,
Druhesk zarubil, i nazval=sq velikim knqzem druckim. I v tot
nad Duboso[ i nad Nemnom, i nad {ro[, tam sq poselili i pohali
has dovedalsq velikii knqz; Montvil 'omoitskii, i' Ruskaq
rozmno'yvatisq, i onoe mewkane ix nad tymi rekami vel;mi sq
zemlq spustowona i knqzi ruskie rozognany, i on, davwy voisko
im podobalo, i nazvali tu[ zeml[ "omoit;.
synu svoemu Er=divilu, i poslal z nim panov15 svoix rad=nyx,
napervei s Kol[mnov Trum=pq, a drugogo z Ur=sinov imenem
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
~ik=wysa, a tretego z Ro' imenem Kgrov'ysa. I zawli za reku
Vel[, i potom perewli reku Nemon i nawli v hotyrox milqx
ot reki Nemna goru krasnu, i spodobalosq im, i vhynili na nei
gorod i nazvali ego Novgorodok16. I vhynil sob≠ knqz; velikii
v nem stolec, i nazvalsq velikim knqzem novgorodskim. I powe-
dwy z Novagorodka i zarubil gorod Gorodno, i potom powol do
Berest;q i nawol Berest≠i i Dorogihyn, i Mel;nik ot Batyq
spustowony i poka'eny, i on tye gorody zarubil17 i pohal na
ix knq'yti. A potom umer knqz; velikii Montvil 'omoitskii.
Po nem s≠l na velikom knq'en;i "omoitskom Vikent. A dru-
gii vywerehenyi syn ego, Erdivil, pohnet; mewkati i panovati
na Novegorodcy i na tyx vyweirehenyx gorodex. I podaval
panom svoim, kotorye z nim vywli, ostrovy i pu]y% Grump[
dal ostrov kolo reki Owmeny, kotoroe teper zovet;sq Owmena,
i vse pryle'ahoe k Owmene, wto teper knqzi i panove v povete
Owmenskom der'at;. A ~ik=wn`vi dal ostrov, kotoryi po nem
nazvan18 est ~iwywki, i vse pryle'ahoe k pov≠tu ~iwywskomu. A
Kgrov'u dal ostrov, kotoryi ego imenem nazvan est, Kgrov'ywki,
i uves; pov≠t Kgrov='yskii. I s Trumpq narodilsq Kgawtolt, a
z ~ik=wa narodilsq Dovoina, a z Kgrov'a narodilsq Mon=vid,
a potom umer18.
Panu[hy velikomu knqz[ Vikentu v "omoitskoi zemli, a
Erdivilu u Novegorodc` i v ynwyx gorodex. Potom umer knqz;
velikii Viken19. I po nem nahnet; knq'yti "yvinbut s Kitavrusu,
knqz; litovskii, obema tymi knq'an;i, Litvo[ i "omoit;[, a
Erdivil na Novegorodc` i na vsix tyx gorodex ruskix. I mnogo
l≠t knq'yvwy Erdivil na tyx gorodex i umer, i po nem pohal
syn ego knq'yti Mingailo.
Po smerti pak otca svoego knqz; velikii Mingailo, sobravwy
voisko svoe, i poidet; na gorod Polt`sk, ino mu'y polohane,
kotorye v≠hem spravovalisq, qk Velikii Novgorod i Pskov.
I napervei prywli k gorodu ix, rehenomu Gorod=cu, i mu'y
polohane, sobravwysq s pol=ki svoimi, i str≠tili ix pod Go-
rodcom. I velikii boi i s≠hu me'y sobo[ m≠li, i pomo'et; bog
velikomu knqz[ Minkgailu20, i pobil mu'ei polohan nagolovu,
i gorod ix z='og na imq Gorodec, i gorod Polt`sk vozmet;, i
zostal velikim knqzem polockim. I buduhy emu velikim knqzem
novgorodskim i polockim, panoval mnogo l≠t i vmer. I ostavil
po sob≠ dvux synov svoix, odnogo Skirmonta, a drugogo Kginvi-
la, i Skirmont pohnet; knq'yti na Novegorod=cy, a Kginvil na
Polocku. I poimet; Kginvil dohku u velikogo knqzq tverskogo
u Borysa imenem Mar[, dlq kotoroe sq okrestil u rusku[ v≠ru,
i dali emu imq Borys. I m≠l s ne[ syna imenem Rogvoloda, ko-
torogo nazval ruskim imenem Vasilei. I tot Kgin=vil, rehenyi
Borys, vhynil gorod na imq svoe na rec` Berezyni i nazval ego
Borysov. I buduhy emu rusinom, byl velmi nabo'on i vhynil
c`rkov kamenu[ v Polocku svqtoe Sof≠i, a drugu[ svqtogo Spasa,
devihyi manastyr uverx reki Poloty ot goroda u polumil[, a
tret[[ c`rkov - manastyr na Bel;hycy svqtogo Borysa i Gl≠ba.
I panu[hy emu v Polocku byl laskav na poddanye svoi i dal im
volnost; v≠hem sq suditi i v zzon zvoniti, i po tomu sq spra-
vovati, qk u Velikom Novegorode i P=skove, i wto knqz; Borys
m≠l v to[ 'ono[ syna Rogvoloda, narehenogo Vasilq. I po nem
pohnet; knq'yti syn ego Vasilei u Polocku, a sam umer. I knqz;
Vasilei knq'ehy na Polocku m≠l syna Gl≠ba a dohku Paraskov≠[.
I taq Paraskov≠q obecalasq d≠vstvo svoe zaxovati v c`losti
do 'yvota svoego i postryglasq v herncy u svetogo Spasa u
manastyry nad Poloto[, i mewkala tam sem l≠t, bogu slu'ehy
i knigi piwuhy na c`rkov. A potom zabralasq do Ryma, i v Ryme
mewka[hy bogu slu'yla pilne, i mewkala kolko god, i osvetilasq,
kotoru[ nazyva[t; sankta Preksedys, i po-ruskii Paroskov≠q,
kotoroi 'e v Ryme i kostel zbudovan na imq ee svqtoe, tam '`
ee i polo'yli. A brat ee, knqz; Gl≠b polockii, u molodyx l≠tex
svoix, kne'yvwy u Polocku nemnogo l≠t, i vmer, i polo'on est
u Polocku u svqtoe Sof≠i, u Polocku so otc`m svoim u-v odnom
grobe. A polohane pohali po tomu spravovatisq, qk u Velikom
Novgorode i v P=skove, a pana nad sobo[ ne m≠li.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
Skirmon=tu ' kne'ehy na Novegorodcy. I knqz; M=stislav
luckii i pinskii pohnet; val;ku s knqzem Skirmontom, xotehy
ego vygnati z ot=hyzny svoee, z Berestq a z Mel;nika, i z Go-
rodna, i z Novagorodka. I Skirmont powlet; poslov svoix do
velikogo knqzq litovskogo, wto vywol s Kitavrusa, do "yvin-
buta, prosehy ego, aby pomoh dal emu naprotivko rusi. I knqz;
velikii litovskii "yvinbut powlet; emu na pomoh syna svo-
ego starwogo Kukovoitq so vsimi silami svoimi litovskimi i
'omoitskimi. I poidet; knqz; velikii Skirmont s Kukovotem i
so vsimi silami naprotivku M=stislava, knqzq luckogo i pin-
skogo. I na sei storone reki Qsel=dy porazit; knqz; Skirmont
knqzq luckogo i pinskogo nagolovu i vs[ radu rusku[, tolko
knqz; Mstislav v maloi dru'yne ledve sam utek u gorod Lucko.
A knqz; velikii Skirmont vozmet; gorod Pinsk i gorod Turov.
I zaplakala Rus; velikim plahom, i' tak okrutne vsi pobity
ot bozbo'noe litvy21. I knqz; velikii Skirmont, syna velikogo
knqzq litovskogo "yvinbutova Kukovotq hostovavwy i darovavwy
bezhyslenoe mno'estvo zolota i serebra i bor=zdymi konmi, i
otpustil pohstive do otca ego, do velikogo knqzq "yvinbuta
litovskogo. I koli Kukovot pryidet; do otca svoego "yvinbu-
ta, i ne mnogo pry otcy svoem pobyvwy, i potom knqz; velikii
"yvinbut litovskii i 'omoitskii umer. Togdy syn ego Kukovot
s≠l na velikom kne'eni Litovskom i "omoitskom.
Buduhy pak v tot has carem zavol;skim imenem Bulaklai, i
pryslal poslov svoix do velikogo knqzq Skirmonta, wtoby emu
vyxody ego daval i baskaki ego xoval po tym gorodom po tomu, qk
s tyx gorodov xo'yvali za predkov ego, knqzei ruskix. I knqz;
velikii Skirmont pod toe poddatisq ne xot≠l, i tym poslom
ego nosy, guby i uwy ur≠zati kazal i do nego otpustil22. I tot
car na l≠to, sobravwysq z mnogimi silami svoimi i or=dami
tatarskimi, i powol na Rusku[ zeml[ i mnogo zla Ruskoi zemli
uhynil. A knqz; velikii Skirmont, sobravwy vsi voiska23 svoi,
i podkal ego na granicy svoei u Koidonove24, i porazil togo
cara, i vs[ rat; tatarsku[ pobil, i samogo cara ubil, i z zvi-
tq'stvom velikim powol na Rusku[ zeml[, i vzql gorod Mozyr,
Hernigov i Starodub, i Korahev25 i so vsimi v c`losti, zvitq'stvo
oder'avwy, vernul=sq nazad. I m≠l knqz; velikii Skir=mont
trex synov% starwyi Tronqta, drugii L[bort, tretii Pisimont.
Knqz; velikii Skirmont u velikoi starosti svoei umer, a syn
ego L[bort sqdet; na Koraheve i nazovetsq knqz; korahevskii,
a Pisimont na Turove sqdet;, a Tronqta na Novegorodc`> i pa-
novali na tyx gorodex mnogo l≠t.
V tyx l≠tex mati knqzq velikogo litovskogo i 'omoitskogo
Kukovoteva Poqta umerla u velikoi starosti svoei. I knqz;
velikii Kukovoit;, milu[hy matku svo[, i vhynil balvana26 na
obraz ee, hynehy ei pametku, i postavil togo balvana imenem
matki svoee Poqty vywei ozera "oslii, kotoryi 'e obraz xva-
lili i za boga ego meli. A potom tot balvan z=gnil, i na tom
m≠stcy lipy vyrosli, i tye lipy xvalili i za boga ix m≠li
vo imq toe Poqty, oli ' i do sego dnq. A zatym knqz; velikii
litovskii i 'omoitskii Kukovoit;, milu[hy pod=danyx svoix,
i sam umer. I zostavil po sob≠ syna na velikom kne'eni Lito-
vskom i "omoitskom imenem Utenusa27, kotoryi 'e syn, milu[hy
otca svoego, velikogo knqzq Kukovoita, i vhynil bal=vana na
pamet; otca svoego28 i postavil ego na gore odnoi nad reko[
Svqto[ nedaleko Dqviltova, kotorogo ' xvalili i za boga meli.
A potom tot balvan zgnil i tam gai vyros, i l[di tym xvalili
i prozvali ego imenem pana svoego Kukovoita.
Tronqte panu[hy na Novegorodc`29, i v tot has car zavol;skii
Kurdas povstal z mnogimi silami tatarskimi na Ruskie zemli.
I knqz; Tronqta zberetsq z brate[ svoe[, s knqzem Pisimontom
turovskim a s knqzem L[bortom karahevskim, i so vsimi sila-
mi, i k tomu oboslal=sq s knqzmi ruskimi, s knqzem Semenom
Mixailovihom druckim30 i s knqzem Davydom M=stislavovihom
luckim, i Svetoslavom kievskim. I sobravwysq s odnogo, i powli
protiv cara Kurdasa i vsee rati ego zavol;skoe. I potkalisq s
nim za Mozyrem ≠ Okunev=cy, i vdarylisq v polki me'y sobo[, i
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
vhynili boi vel;mi velikii ot poranq oli ' do vehora, i pomo-
'et; bog velikomu knqz[ Tronqte i knqzem ruskim% cara Kurdysa
i vse voisko nagolovo pobili, ledve sam car u maloi dru'yne
vtek. I v tom bo[ ubili dvux bratov knqzq Tronqtinyx% knqzq
Pisimonta turovskogo a knqzq L[borta korahev=skogo, a knqzq
Semena31 syna knqzq32 druckogo Mixaila, a knqzq Davydova syna
luc=kogo An=dreq, i inyx boqr mnogo pobili33. I knqz; velikii
Tronqta, zvitq'stvo oder'avwy i dobytku velikogo, zolota i
serebra, i kamenq, i '`m=hugu, i wat dorogix nabravwy34, i po-
wol u svo[ zeml[, a knqzi ruskie tak'e u svoi gorody powli.
I panu[hy knqz[ Tronqte ne malo l≠t35, potom umer, i zostavil
syna po sobe na velikom kne'eni Novgorodskom Ol;kgimonta36.
I kne'yv Ol;kgimont ne malo, potom umer, i zostavil po sob≠
syna imenem Rynkgolta na velikom kne'eni Novgorod=skom. I
kne'ehy Rynkgoltu ne malo l≠t na Novegorodcy i na inwyx go-
rodex ruskix37, i vhynqt; zmovu me'y sobo[ knqzi ruskie, pohati
val;ku protiv velikogo knqzq Rynkgol=ta, i xotehy ego sognati
z othyzny svoee, gorodov ruskix, naperv`i Svetoslav kievskii,
a Lev volodymer=skii, i Dmitrei drudkii. I sobravwysq vsi
try polki, i powli protiv velikogo knqzq Rynkgol=ta, i vzqli
tye ruskie knqzi tatar na pomoh sob≠ ot cara zavolskogo38
nekolko tiseh tatar. I knqz; velikii Rynkgol=t pot=kal ix na
rec` Nemne na Mogil;noi, i vhynil z nimi boi vel;mi velikii,
i bilisq me'y sobo[ velmi39 kr≠pko, pohonwy ot poranq oli
' do vehera40. I pomo'e bog velikomu knqz[ Rynkgoltu, i'
knqzei ruskix i vs[ silu ix i ordu tatarsku[ nagolovu pobil
i sam, zvitq'stvo oder'avwy, z velikim ves`l;em i dobytkom
zolota i serebra, i z velikim nabytem skarbov i prywol k svoim
gorodom. I prywedwy do Novagorodka roznemog=sq i vmer bez
plodu. tut sq dokonal rod knq'ati rymskogo Palemona. A inye
poveda[t;, rekuhy, bytot Rynkgolt, prywedwy z onogo poboi]a
do Novagorodka, i byl u Novegorodcy, i qko by m≠l uroditi trex
synov, i zostavit; po sob≠ na velikom kne'eni Novgorod=skom
imenem Voiwvilaka. Ino dalei o tom Voiwvilaku ne piwet;41.
O knq'ati litovskom Wvin=toroze, syne Utenusove 42
Po smerti Rynkgoltove panove, 'alu[hy gospodara svoego
pryro'onogo, i vzqli sob≠ gospodarem velikogo knqzq litov=sko-
go i 'omoitskogo, syna Utenusova s Kitavrusu, Wvin=toroga. I
malo kne'yvwy Wvintorogu na Novegorod=cy i na ruskix gorodax,
i otec ego, knqz; velikii litovskii i 'omoitskii Utenus, umer,
i syn ego Wvin=torog po smerti otca svoego nahnet; kne'yti
na velikom kne'eni Litovskom i "omoitskom, i Novgorodskom,
i Ruskom. I vrodil Wvintorog syna Skirymonta43. I oberet;
sob≠ velikii knqz; Wvin=torog m≠stco na pu]y velmi xorowo
podle reki Vel;i, gd≠ reka Vilnq upadyvaet; u Vel[, i prosil
syna svoego Skirymonta44, aby na tom mestcu bylo '=gli]o
vhyneno, gd≠ by ego mertvogo so'gli. I prykazal synu svo-
emu, 'eby po smerti ego na tom m≠stcu, gd≠ by ego z='og, vsix
knqzei litovskix i znamenityx boqr so'='eno bylo, i wtoby
v'e nigd≠ in=de t≠la mertvyx ne byli z='eny, tolko tam, bo i
pered tym 'ygali t≠la mertvyx na tom m≠stcu, xto gd≠ umret;.
I prykazavwy tye slova synu svoemu Skirymontu, knqz; velikii
Wvin=torog i vmer.
O velikom knqze Skirymonte
Velikii knqz; Skirymont45 zostal po otcy svoem na Velikom
knqzstve Litovskom, "omoitskom i Ruskom. I podlug prykazanq
otca svoego na tom m≠stcy, na usti reki Vilni, gd≠ u Vel;[
upadyvaet;, vhynil '=gli]o, i tam t≠lo otca svoego z='og, i
konq ego, na kotorom e'dhyval, i watu ego, kotoru[ nowyval,
i milosnika ego, na kotorogo on byl laskav, i sokola, i xorta
ego z='og. I ot tyx hasov knqzi velikie litovskie t≠la ix na
tom m≠stcu 'ygali, i dlq togo toe m≠stco ot tyx hasov prozva-
no Wvintoroga, na imq togo velikogo knqzq46. I koli kotorogo
knqzq velikogo litovskogo albo pana so''eno bylo t≠lo, tog-
dy pry nix kladyvali nog=ti rysi albo medve'i dlq togo, i'
v≠ru tu[ meli, qko by sudnyi den; m≠l byti, i tak znamenali
sob≠, i' by bog m≠l pryiti i sed≠ti na gor≠ vysokoi, i suditi
'yvyx i mertvyx, na kotoru[ ' goru trudno budet; uzyiti b`z
tyx nog=tei rysix albo medve'yx, i dlq togo tye nogti podle
ix kladyvali, na kotoryx m≠li na tu[ goru l≠zti i na sud
do boga iti. I tak, ahkolvek pogany byli, a v='dy potom sebe
znamenali i v boga odnogo v≠ryli, i' sudnyi den; m≠l byti, i
v≠ryli z mertvyx v=stan[47 i odnogo boga, kotory m≠l suditi
'yvyx i mertvyx47.
O mu'ax latygol;skix, qk prywli u "omoit;
Panu[hy velikomu knqz[ Skirymontu48, i sobralisq mu'y
latygolove, kotorye sedeli nad beregom morskim, okiqnom mo-
rem, i prywli v zeml[ "omoitsku[, i wkody mnogie pohynili, i
krovoprolit;q v l[dex 'omoitskix ot nix mnogo stalo. I knqz;
Skirmont, sobravwysq z silami svoimi, i poidet; na nix v zeml[
ix i ix samyx vystinal, a inwyx u polon vyvel, i zeml[ ix pu-
stu vhynil. I v tot has po vyexan[ knqzq velikogo Skirmonta z
zemli Latygod;skoe49, prywli n≠mcy z-za morq do toe ' zemli
Latygolskoe, i tu[ zeml[ zaseli, i panove toi latygole zostali,
i nazvalisq Iflqnty. I potom mnogo l≠t panoval velikii knqz;
Skirmont i zostavil dvux synov, Trabusa a Kolikgina, i Trabus
pohnet; kne'yti na zemli "omoitskoi, a Kolikgin na zemli
Litovskoi i Ruskoi, i kne'yl mnogo l≠t i vmer. I pohnet; po
nem kne'yti syn ego Roman. I po malom hase umre knqz; velikii
'omoitskii Trabus, dqdko knqzq Romanov50.
I po nem pohnet; kne'yti knqz; velikii Roman na zemli
"omoit=skoi i Litovskoi, i Ruskoi. I Roman m≠l pqti synov%
starwyi byl Narymont, drugii Dovmont, tretii Gol;wa, hetver-
tyi Kgedrus, pqtyi Troiiden;.
O pqti synex Romanovyx
Po smerti velikogo knqzq Romana51 pohnet; kne'yti syn ego
starwyi Narymont, i vhynil gorod Kernov, i zneset; stolec
svoi z Novagorodka do Kernova, i pohnet= kne'yti, i nazovetsq
velikii knqz; litovskii i novgorodskii, i 'omoitskii. A brat
ego Dovmont sedit; na othyzne svoei, na Utene, i nazovetsq
knqzem utenskim. A tretii brat ego, Kgedrus, zarubil gorod i
nazovet; ego imenem svoim Kgedroiti, i prozovet;sq knqzem
kgedroit;skim. A hetvertyi brat ego, Gol;wa, peredwy52 reku
Vel[, i nawol goru krasnu[ me'y gorami nad reko[ Vilne[ u
mili ot ust;q reki Vel;i53, gd≠ upadyvaet; v reku Vel[, pro-
tiv Rakontiwok, i vhynil gorod, i nazovet; ego imenem svoim,
Gol;wane. I nemnogo byvwy tam, i ezdehy ottol; u lovy u pu]u
za deset; mil; ot togo goroda svoego, i naidet; goru krasnu[ i
rov=ninami velikimi ob=lqglu[ i obfitostqmi napol=nenu[, i
spodobalosq emu tam, i on tam poselil=sq, i na toi gore uhynil
gorod nad r≠hko[ Korablem, i pereneset;sq ottole, i tam po-
hnet; kne'yti, i nazovet;sq knqzem gol;wanskim. A pqtyi brat,
Troiiden;, mewkal pry brate svoem, velikom knqzi Narymon=te.
I dov≠dalsq knqz; velikii Narymont, wto ' knqzi qtvez=skie
pomerli, a l[di ix mewka[t; bez gospodara. I knqz; Narymont
poidet; na nix, i oni ne protivehysq poddalisq i poklonilisq
emu, a tak on, ostavwy im gospodarem i vzemwy ix, dal bratu
svoemu Troiiden[ za vd≠l. I knqz; velikii Troiiden;54 naidet;
goru krasnu[ nad reko[ Bebre[, i spodobalosq emu tam vel;mi,
i zarubil gorod, i nazovet; ego Raigorod, i prozovet;sq knqzem
qtvezskim i doinov=skim. I buduhy emu tam na kne'eni, velikie
val;ki hynil z lqxi55 i z rus[, i z mazovwany, i zav'dy zyskival,
i nad zemlqmi ix silnye okrutenstva hynil, wto ni'ei opisuet;
u ruskoi kroinic`, i' gor=wyi byl tym zemlqm i okrutneiwyi
na nix, ni'li Antiox sirskii i Irod ierusalimskii, i Neron
rymskii, wto tak byl okrutnyi i valehnyi. Knqz; 'e velikii
Narymont poimet; 'onu u iflqntskogo rehenogo Flqdry, dohku
ego, i brat ego Dov=mont u togo 'e Flqdry drugu[ dohku ego.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
I nemalyi has 'yvuhy, roznemo'etsq 'ona knqzq Domon=tova
utenskogo i vmerla. I knqz; velikii Narymont, slywavwy smert;
nev≠stki svoee, 'aloval vel;mi, i buduhy sam nemocon, i poslal
'onu svo[ do brata svoego Dovmon=ta, 'alu[hy 'alosti ego.
I koli pryexala 'ona Narymontova do Uteny, 'alu[hy devera
svoego, knqzq Dov=monta, i knqz; Dovmont, videvwy nev≠stku
svo[, vozradovalsq vel;mi, i rekl tak% ∞Mn≠ bylo 'ony iskati,
a se mn≠ bog 'onu dalfi. I ponql ee za sebe. I v tom stala velikaq
bran; i rostyr'=ka me'y brate[, velikim knqzem Narymontom i
knqzem Dov=montom56. I knqz; velikii Narymont, videhy 'alost;
svo[ veliku[, i' brat ego 'onu ego za sebe kgvaltom vzql, i
oboslal brat[ svo[, knqzq Kgedroitq i knqza Gol;wu, i knqzq
Troiidenq, i testq svoego, Flqdra iflqntskogo. I sobravwysq
z brate[ i so vsimi l[dmi svoimi, i potqgnul na brata svoego,
knqzq Dovmon=ta, i obognal ego u gorode ego Utene. I porozumel
knqz; Dovmont, wto sq ne mog emu oboroniti, i prosil goro'an
svoix, aby emu ne podali goroda, pokol; by on prowol voisko
Narymuntovo. I sam spustil=sq z goroda, i prowodwy voisko
Narymuntovo, i pobe'yt; i pryidet; k gorodu P=skovu. Ino mu'y
p=skovskie, videhy ego mu'a dobra i hestna i rozumna, i vzqli
ego sob≠ gospodar`m i nazvali ego velikim knqzem p=skovskim57.
A Narymunt, uzqvwy gorod Utenu i 'onu svo[, i knq'yl58 na
Kernove i na Novegorodcy, i na "omoiti, a Dov=mont na P=skove,
i obadva nemalyi has kne'yli. Troiiden; pak poimet; 'onu
u knq'ati mazov`ckogo, dohku ego, i m≠l z ne[ syna, rehenago
Rymonta. I koli syn ego Rymont dorostal l≠t svoix, i otec; ego
Troiiden; dal ego dlq nauki qzyka ruskogo do L;va M=stisla-
viha, kotoryi zalo'yl gorod vo imq svoe, L;vov. I mewka[hy
Rymontu u knqzq L;va, i navhylsq qzyka ruskogo, i spodobalasq
emu v≠ra xrestiqnskaq i okrestil=sq, i vrozum≠l, i' tot sv≠t
nihogo ne est, i opustivwy sv≠t i postryg=sq v hern=cy, i na-
zvano imq emu Vasilii59, a prozvi]om59 Lavryw. I buduhy emu
v hern=cox, prywol do dqdka svoego Narymonta i prosil ego,
aby emu dal v Novogorodskom pov≠te m≠stco na pu]y podle reki
Nemna, gd≠ by sob≠ manastyr zbudovati m≠l, i on emu dopustil.
I on sob≠ tam manastyr zbudoval, i postavil napervei cer=kov
svqtogo Voskresen;q, i ottole prozvano Lavrywov manastyr60. I
buduhy emu u manastyry, dqdko ego umret;, i panove litovskie
i 'omoitskie vzqli sob≠ velikim knqzem Troidenq61. I panu[hy
velikomu knqz[ Troiden[, i knqz; velikii Dovmont, prywod=wy
zo P=skova, vozmet; gorod Pol=t`sk i pohnet; knq'yti na P=sko-
ve i na Polocku. I 'al; emu bylo togo velmi, i' brat menwyi
os≠l panstvo u Litve, i pohal o tom mysliti, qk by ego m≠l o
smert; prypraviti. A v tyx hasex panu[hy Troiden[, umerli
emu obadva braty, knqz; Gol;wa a knqz; Kgedrus. A z onoe vywe-
ipisanoe vazni knqz; velikii Dovmont napravil west; mu'ykov
na brata svoego Troidenq zabiti, qko ' on wol b`zpehne sob≠ z
lazni v Novgorodku, i tye mu'yki ego zradne zabili. A sam Do-
vmont, sobravwysq z l[dmi svoimi p=skovskimi i polockimi, i
potqgnul do Litvy, xotehy byti knqzem litovskim i 'omoitskim.
I rehenyi hernec Lavryw, po-litovskii zovemyi Lavrymont, a
po-ruskii Vasilei i 'alu[hy smerti velikogo knqzq Troidenq,
otca svoego, i ostavivwy hyn herneheskii i prywol do panov.
I sobravwysq so vsqkimi silami svoimi litovskimi, i potqgnul
protivko Dovmonta, xotehy pomstiti krov otca svoego. I na-
pravivwysq s pol=ki svoimi, i pot=kalisq z Dovmontom nad
ozerom, i koli zywlisq polki s obu storon, i byl me'y nimi
boi i s≠ha velikaq s poranku, oli ' do vehera, i pomo'et; bog
Lavrywu, i vse voisko dqdka svoego Dovmonta nagolovu porazil
i samogo ego ubil, i gorod Polt`sk vzql. I vernuvwysq nazad
k stol;cu otca svoego do Kernova, i rek panom% ∞Koli mn≠ bog
dal pomstiti krov otca svoego, q sv≠ta togo otreka[sq, vzql
esmi na sebe hornu[ ryzu, a gospodarstva q ne xohu. Vozmite
sob≠ gospodarem, kogo volq vawa budet;. A ved 'e q ra'u vam%
ah=kolvek est bratq moq, Gol;wyn syn Ol;kgimont, a Kgedrusov
syn Kginvil. Ino e]e oni maly sut;, ne godqt;sq na panstvo, bo
dqdko moi Narymont, koli s≠l na Velikom knqzstve Litovskom,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
g`rb svoi Kitavrus zostavil brati svoei, a sob≠ vd≠lal gerb
- holoveka na koni z mehom62, a to znamenu[hy herez tot gerb
pana doroslogo l≠t, xto by mog boroniti mehom othyzny svoee.
A pro to oberyte sob≠ gospodara dobrogo, xto by m≠l boroniti
togo panstva, Velikogo knqzstva Litovskogo. I tak mi sq vidit;,
i' by k tomu byl godnyi Vitenq, kotoryi byl marwal=kom u-v
otca moegofi. I panove ne xoteli perestupiti rady a voli go-
spodara svoego pryro'onogo, syna velikogo knqzq Troideneva,
vhynili tak% videhy mu'a mudrogo a godnogo Vitenq, kotoryi
byl z ro'a[, a s pokolen;q s Kol[mnov, z ym≠nq der='ahogo v
"omoiti, rehenogo Airakgola, vzqli ego sobe velikim knqzem
litovskim i 'omoitskim, bo knqz; velikii Troiden;, buduhy v
"omoiti, exal herez im≠n;e ego Airakgolu i uzral onogo Viten[
e]e malym mladencom, i vbahyl onoe ditq oblihem velmi xoro-
wo i v=zrostu cudnogo, igra[hy z d≠tmi malymi, i vzql ego k
sob≠. I byl u nego komornikom, i buduhy v nego v komore ko'du[
reh cudne a radne pansku[ xoval i spravoval. A tak on, bahehy
cnotu ego i dobroe zaxovane, vhynil ego v sebe marwal=kom, i
byl v nego milosnikom i vsqkim spravco[, i zatym po smerti ego
vzqli ego na Velikoe knqzstvo Litov=skoe. Tut sq dokonal rod
s Kitavrusov a nahalo velikoe knq'`n;e Vitenevo, rod velikix
knqzei litovskix s pokolenq a z rodu s Kol[mnov63.
O velikom knqzi Vitene
Buduhy velikomu knqz[ Viten[ na Velikom knqzstve Lito-
vskom, "omoitskom i Ruskom, i ianoval mnogo l≠t, oli ' do
starosti svoee vo-v poko[, i rodil=sq emu syn Kgimidin. A
potom umer knqz; velikii Vitenq, a posle ego s≠l na velikom
knq'eni Litovskom, "omoitskom i Ruskom vyweirehenyi syn
ego Kgimidin.
O velikom knqzi Kgidimine
Buduhy velikomu knqz[ Kgidiminu64 po smerti otca svoego
Vitenq na Velikom knqzstve Litovskom, Ruskom i "omoitskom,
i sedehy na stol;cy otca svoego na Kernove. I panoval nemnogo
l≠t po smerti otca svoego, povstali protiv ego n≠mcy, prusi
i liflqnty, i vtegnuli z velikim mno'estvom l[dei svoix v
zeml[ "omoitsku[, xotehi ee sob≠ os≠sti.
I knqz; Kgidimin ne pospel tak ryxlo sobrati voiska svoego
protiv n≠mcov i poslal starwogo g`tmana svoego z malymi l[dmi
na gorod Kunosov, umocnq[hy ego ot n≠mcov, a tot byl g`tman
ego na imq Kgawtol=t z rodu s Kol[mnov65. I n≠mcy togo g`tmana
ego obognav=wy, i tot gorod Kunosov ob=legli, i z velikix d≠l
usego ego zbili, i togo g`tmana s togo goroda zveli i v polon ego
poveli, i zeml[ "omoitsku[ pos≠li. I knqz; velikii Kgidimin
vhynit; umovu z n≠mcy o togo g`tmana svoego, i dal za nego
trydcat; tisehei zolotyx66. I na drugiigod, sobravwy vsi svoi
sily litovskie i ruskie, i powli na N≠mcy. N≠mcy, iflqnty i
prusove, i 'omoit; z sobo[ vzemwy, i potkali velikogo knqzq
Kgidimina na rec` Owmene, na sei storone "`imov dv≠ mili. I
pomo'et; bog velikomu knqz[ Kgidiminu, i' n≠mcov usix na-
golovu porazil, a 'omoit; ot nemcov otstupili, i prystupili
k gospodaru svoemu pryro'onomu Kgidiminu tak, i' n≠mcov
vsix nagolovu pobili i vse voisko n≠meckoe. I tut, zvitq'=stvo
oder='avwy nad n≠mcy, i 'omoit; k sob≠ vzql, i powol s tymi
silami i z 'omoit;[ v zeml[ Nemecku[, i vzql gorod Til'u a
drugii Rakgnetu, i inwyx gorodov mnogo pobral, i zeml[ vs[
spustowyl67 i v polon povel, i nevymovnoe mno'estvo krovo-
prolite v N≠mcox uhynil i zvitq'stvo oder='avwy, i z velikim
ves`lem u svo[ zeml[ prywol.
O velikom knqze Kgidimine i o bitve s knqzem Volodymerem
volodimerskim
I vpokoivwy zeml[ ot n≠mcov "omoitsku[, i powol na knqzi
ruskie, i pryide napervei k gorodu Volodymeru. I knqz; Volo-
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
dymer volodymerskii, sobravwysq z l[dmi svoimi , i vhynit; boi
velikii s knqzem velikim Kgidiminom. I pomo'et; bog knqz[ ve-
likomu Kgidiminu, i' knqzq Volodymera volodymerskogo samogo
ubil i voisko ego vse pobil, i gorod Volodymer ozmet;68. I potom
poidet; na knqzq L;va luckogo. I knqz; Lev uslywal, wto knqzq
Volodymera litva ubila i gorod Volodymer uzqli, i on ne sm≠l
protiv ego stati, i pobe'yt; do knqzq Romana, do zqtq svoego, ko
Bransku. A knqzi i boqre volynskie bili helom velikomu knqz[
Kgidiminu, 'eby v nix panoval i gospodarem v nix byl, a zemli
ix ne kazid69. I knqz; velikii Kgidimin, ukrepivwy ix prysqgo[
i ostavivwy nam≠stnikov svoix v nix, i tam pohnet; knq'yti.
A potom na zimu powol do Berestq i z Berestq vsi voiska svoi
rospustil, a sam u Beresti zimoval. I skoro Velik den; minul,
i on, sobravwy vsi svoi sily litovskie, 'moitskie i ruskie,
i na drugoi ned≠li po Velic` dni poidet; na knqzq Stanisla-
vlq70 kiev=skogo i, prywodwy, vozmet; gorod Ovruhyi i gorod
"ytomir. I knqz; Stanislavl; kievskii, oboslavwysq s knqzem
Ol;gom pereqslavskim i s knqzem Romanom branskim, i s knqzem
volynskim, kotorogo knqz; velikii Kgidimin vygnal z Luc=ka,
i sobralisq vsi u velikom mno'estve l[dei, i spot=kalisq vsi
s knqzem velikim Kgidiminom na rec` na R=peni pod B≠lym go-
rodom, v westi milqx ot Kieva. I vhynili boi i s≠hu veliku[,
i pomo'et; bog velikomu knqz[ Kgidiminu, pob=et; vsix knqzei
ruskix nagolovu, i voisko ix vse pobito na plqcu zostalo, i knqzq
L;va luc=kogo, i knqzq Ol;ga pereqslavskogo ubili71, i v maloi
dru'yne Stanislavl; kiev=skii i z Romanom branskim utekut;
do Branska, a knqz; velikii Kgidimin ostupit; B≠l=gorod. I
goro'ane videhy, i' gospodar ix z voiska pob≠g proh, a voisko
vse nagolovu pobito, i oni, ne xotehy protivitisq voisku tak
velikomu litovskomu, i peredalisq z gorodom knqz[ Kgidiminu,
i prysqgu vhynili slu'yti k Velikomu knqzstvu Litovskomu. I
zatym knqz; velikii Kgidimin powol so vsimi silami svoimi do
Kieva i oblq'et; gorod Kiev, i kiqne pohalisq emu boroniti72.
I le'al knqz; velikii Kgidimin pod Kievom m≠sec, a zatym zdu-
mali me'y sobo[ goro'ane kievskie, i' mocy velikogo knqzq
ne mogli terpeti i bolw togo bez gospodara svoego, velikogo
knqzq Stanislavlq kievskogo. I v=slywali toe, i' gospodar ix
Stanislavl; vtek ot Kgidimina i voisko gospodara ix pobito,
a v nix zastavy knqz; ix nikotoroe ne zostavil. I oni, zmovi-
vwysq odnoemyslne, i podalisq velikomu knqz[ Kgidiminu73,
i powodwy z goroda so kresty igumeny, popy i d=qkony, i vo-
rota gorodovye otvoryli, i str≠tili velikogo knqzq hestno, i
vdaryli emu holom, i poddalisq slu'yti emu, i prysqgu svo[
velikomu knqz[ Kgidiminu na tom dali, i bili holom veli-
komu knqz[ Kgidiminu, wtoby ot nix othyzny ix ne otnimal.
I knqz; Kgidimin pry tom ix zostavil i sam hestno u gorod
Kiev uexal74. I v=slywali toe prygorodki kievskie, Vywegorod,
Herkasy, Kanev, Putivl;, Slepovrod, wto kiqne peredalisq z
gorodom, a gospodarq svoego slywali, i' vtek do Branska, a
voisko ego vse pobito, i vsi prywli do velikogo knqzq Kgidi-
mina, i s tymi vyweirehenymi prygorodki kiev=skimi podalisq
slu'yti, i prysqgu na tom dali velikomu knqz[ Kgidiminu75. I
pereqslavlene slywali, i' Kiev i prygorodki kievskie poda-
lisq velikomu knqz[ Kgidimi“nu”76, a gospodar ix, knqz; Olg, ot
velikogo knqzq Kgidimina ubit, i oni, pryexavwi, i podalisq z
gorodom slu'yti velikomu knqz[ Kgidiminu, i prysqgu svo[ na
tom dali77. I knqz; veliki Kgidimin, vzqvwy Kiev i Pereqslavl;
i vsi tye prygorodki, i posadil na nix knqzq Mindovgova syna
Ol;kgimonta, velikogo knqzq Gol;wanskogo, a sam z velikim
ves`lem do Litvy pryexal.
O knqzi Stanislavli kievskom, kotorogo vygnal knqz; Kgidimin
s Kieva
V tot has buduhy knqz[ Stanislavl[ kievskomu u Bransku,
vygnanomu ot velikogo knqzq Kgidimina, i pryslal k nemu knqz;
r`zanskii Ivan. Buduhy u starosti svoei, prosehy ego, aby do
nego exal i dohku v nego ponql, imenem Ol;gu, bo syna ne m≠l,
dohku tolko odnu, i po smerti ego, aby byl velikim knqzem
rezanskim. I knqz; Stanislavl; do nego exal, i doh=ku v nego
ponql, i po smerti ego byl velikim knqzem rezanskim78. A knqz;
velikii Kgidimin, prognavwy knqzei ruskix i ot nemec zeml[
svo[ upokoivwy, i panoval mnogo l≠t vo-v pokoi.
O velikom knqzi Kgidimine, qk Troki zarubil i Viln[
Nekotorogo hasu poexal knqz; velikii Kgidimin z stolca
svoego, s Kernova, v lovy za pqt; mil; za reku Vel;[, i naidet;
u pu]y goru krasnu[, dubrovami i rovninami oblqglu[, i
spodobalosq emu vel;mi, i on tam poselilsq, i zalo'yl gorod,
i nazovet; imq emu Troki, gd≠ teper Starye Troki, i s Kernova
pereneset; stolec svoi na Troki. I v malyx hasex poexal posle
togo knqz; velikii Kgidimin v lovy ot Trok za hotyri mili, i
naidet; goru krasnu[ nad reko[ Vilne[, na kotoroi znaidet;
zvera velikogo tura, i vb=et; ego na toi gore, gd≠ teper zovut;
Turq gora. I velmi bylo pozno do Trokov exati, i stanet; na luc`
na Wvintoroze, gd≠ perwyx velikix knqzei 'ygali, i obnohoval
tut. I spehi emu tam, son videl, wto ' na gore, kotoru[ zyvali
Kryvaq, a teper Lysaq, stoit; vol=k 'el≠znyi velikii, a v nem
revut;, qk by sto vil;kov. I ohutil=sq ot sna svoego i movit;
voro'bitu svoemu, imenem Lizdeiku, kotoryi byl naiden u-v
orlove gnezde, i byl tot Lizdeiko u knqzq Kgidimina voro'bi-
tom naivyw=wym, a potom popom poganskim% ∞Videl dei esmi son
divnyifi i spovedal emu v=se, wto sq emu u-vo sne videlo, I tot
Lizd≠iko movit; gospodaru% ∞Knq'e, volk velikii '`l≠znyi
znamenuet; - gorod stolehnyi tut budet;, a wto v nem vnutry
revut;, to slava ego budet; slynuti na ves; sv≠tfi79. I knqz;
velikii Kgidymin nazavtree ', ne ote'dha[hy, i poslal po
l[di i zalo'yl gorod, odin na Wvin=toroze Ni'nii, a drugii
na Kryvoi gore, kotoru[ teper zovut; Lyso[, i narehet; imq
tym gorodom Vilnq80. I zbudovavwy gorody pereneset; stolec
svoi s Trokov na Viln[, i vhynit; perwym voevodo[ u Vilni
g`tmana svoego Kgawtolta s81 Kol[mnov81, kotoryi byl poiman
ot n≠mcov na Kunosove. I kne'yl knqz; velikii Kgidimin mnogo
l≠t na knqzstve Litovskom, Ruskom i "omoitskom, i byl spra-
vedlivyi, i mnogo val;k meval, i zav='dy zyskival, i panoval
fortunlive, oli ' do velikoe starosti svoee.
O velikom knqzi Kgidimine i o semi synex ego
Buduhy velikomu knqz[ Kgidiminu82 pry starosti svoei, i
splodil sem synov, a osmu[ dohku, imenem Gannu, kotoru[ dal
do Lqxov v mal'enstvo synu Kazymerovu Vladislavu Loketku,
koli pisano ot bo'ogo naro'enq tiseha trysta dvadcatogo godu.
I buduhy knqz; velikii Kgidimin u velikoi starosti svoei,
i pry svoem 'yvote rozdelil vsix synov svoix, i pqti synov
svoix posadil na vd≠lex, to est starwogo syna Montivida na
Korahove da na Slonime, a Narymunta na Pinsku, a Olkgirda na
Kreve, a k tomu knqz; vitebskii synov ne m≠l, tolko dohku, i on
za Olkgirda dal dohku svo[ i prynql ego u zeml[ Vitebsku[.
A Kor=qtu dal Novgorodok, a L[bortu dal Volodimer i
Luhesk, i zeml[ Volynsku[. A starwyx83 dvux synov svoix po-
sadil na velikix knqzstvax% Evnutq na stol;cy svoem na Vilni
i na Velikom knqzstve Litovskom, a Kestutq na Troc`x i na
vsei zemli "omoitskoi. I rozdelivwy ix sam pohestne umer.
I panu[hy Kestut[ na Troc`x i na "omoiti, i vslywal d≠vku
na Polon=dz`84, imenem Birutu85, kotoraq ' d≠vka bogom svoim
podlug obyha[ poganskogo powl[bila hystost; xovati, i sama
byla xvalena ot l[dei za bogin[. I pryexal tam knqz; Kestuti
sam, i spodobalasq emu vel;mi, i' byla velmi krasna taq d≠vka
i rozumna, i prosil ee, aby emu byla mal'onko[, i ona ne xo-
t≠la pryzvoliti, i otkazala emu, i' ∞q powl[bila bogom svoim
hystost; xovati do 'yvota svoegofi. I knqz; Kestutei vzql ee
mocno s togo m≠sta i provadil ee do stol;ca svoego u velikoi
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
pohestnosti do Trokov. I oboslavwy brat[ svo[, uhynil veli-
koe ves`le z brat;e[ svoe[, i ponql tu[ pannu Birutu sob≠ za
'onu. I ezdehy knqz[ velikomu Kestut;[ ot Trokov za mil[, i
spodobalosq emu m≠stco velmi podobno me'y ozer, i on tam
poselil=sq, i gorod zalo'yl, i nazval ego Novye Troki, i pe-
reneset; stolec svoi na Novye Troki z Staryx Trokov. A syn ego
Vitovt rodil=sq u Staryx Trokax, i na tom m≠stcu, gd≠ rodilsq
Vitovt, sam po smerti otca svoego Vitovt i Kestutei86 kostel
zalo'yl u Zvestovane panny Maryi, i mnixi ustavil zakonu togo,
wto u Krakove est klqwtor svqtogo Av=kguwtyna na Styncu.
O knqzi Ol;kgirde i o Kestuti
Po smerti velikogo knqzq Kgidimina knqz; Olkgird a knqz;
velikii Kestutei byli me'y sobo[ u velikoi milosti i v lasc`,
a knqz; velikii Evnutei byl me'y ix u bolwoi pohestnosti i
knq'yl na Vilni87. I ne pol[bilsq knqz[ Ol;kgirdu88 Evnutei,
i zmovili me'y sobo[ tak brat;q% qk by ego z=saditi z Vilni i
odnomu me'y ix s≠sti na Vilni. I zmovivwy rok vd≠lali, ko-
torogo dnq naexati na Viln[ i zas≠sti gorod pod bratom svoim,
knqzem velikim Evnut;em.
L≠ta 6873 “1365”89, a ot naro'enq Xrysta 1365 knqz; velikii
Ol;kgird z Vitebska borzdo pryspel90, a knqz; velikii Kestutei
ugnal u gorod Viln[, i knqz; velikii Evnutei so straxu vybe'yt;
z goroda Vilni, i vtehet; u gury bos, i tam ozqbet; u nogi. I
nqvwy ego tam, pryveli do brat;i i posadili ego za storo'o[.
Togdy velikii knqz; Kestutei rehe bratu svoemu, velikomu knqz[
Ol;kgirdu% ∞Tob≠ goditsq, brate, knqzem velikim na Vilni byti.
ty me'y nami starwyi brat, q s tobo[ zaodno 'yvufi. I posadit;
ego na Vilni, na Velikom knqzstve Litovskom91 a Evnut;[ dal
"eslavl;. I zmovit; me'y sobo[ knqz; velikii Kestutei a knqz;
velikii Ol;kgird, wto vsei brat;i posluwnoi byti velikogo knqzq
Ol;kgirda92, a wto prydobudem sob≠ gorodov albo volostei, to
vse napoly podeliti. A byti im u velikoi milosti i v lasc` a'
do smerti, i prysqgu sob≠ na tom dali, i' ne mysliti zla odin
drugomu. Tak'e byli u toi spravedlivosti, oli ' do 'yvota
svoego. U velikogo knqzq Ol;kgirda synov bylo dvanadcat;% ot
pervoe 'ony pqt;, a ot drugoe, tveran=ki, sem. A to sut; imena
ix% An=drei, Dmitrei, Kostqntin, Volodimer, Fedor, Korybut,
Skrygailo, Qkgeilo, Korygailo, Lukgveni, Wvitrygailo93 }_____|.
A u velikogo knqzq Kestut;q synov bylo west;. A l[bili me'y
sobo[ synov svoix knqz; velikii Ol;kgird knqzq velikogo Qk-
geila, a knqz; velikii Kestutei Vitovta. I tak zmovili me'y
sobo[, i' ∞po nawom 'yvote tye dva budut; na Velikom knqzstve
Litovskom knq'ytifi. I knqz; velikii Vitovt tak'e u velikoi
milosti byli z Qkgeilom pry otcox svoix. Potom knqz; velikii
Ol;kgird umre v l≠to bo'ogo naro'enq 1377. Panoval na Vilni
dvanadcat; l≠t. A knqz; velikii Kestutei, ne xotehy wl[bu brata
svoego zmeniti, knqzq velikogo Olkgirda, i posadit; brataniha
svoego na Vilni knqzem velikim Qkgeila Olkgirdoviha94.
N≠xto pak byl pered tym u knqzq velikogo Olkgirda paro-
bok nevol;nyi, xolop, zvali ego Voidilom. Pervo byl pekarem
u velikogo knqzq Olkgirda, a potom on sob≠ dal emu post≠l;
slati i vodu sob≠ piti davati, potom pak pol[bil=sq emu, i
dal emu Lidu der'ati, i povel ego u dobrye dni. I potom, po
'yvote knqzq velikogo Ol;kgirda, knqz; velikii Qkgeilo povel
Voidila velmi vysoko, i dast; za nego sestru svo[ ro'onu[,
knqgin[ Mar[, wto byla za knqzem Davydom. I knqz; velikii
Qkgeilo knqz[ velikomu Kestut[, dqdku svoemu, 'alost; veli-
ku[ vhynil, i' bratannu ego, a svo[ sestru, za xolopa dal. I
byl tot Voidilo u velikoi lasc` u knqzq velikogo Qkgeila, i
pohne tot Voidilo z n≠mcy soimy hyniti i listy sq zapisyva-
ti a stoqti protiv velikogo knqzq Kestutq95 }____|. N≠xto pak
byl iflqnskii kuntor, imenem Avkguwtyn. Tot kuntor knqz[
velikomu Kestut;[ spovedal% ∞Ty togo ne v≠daew, wto veliki
knqz; Qkgeilo posylaet; k nam hasto Voidila i v'o zapisalsq
z nami, qk maet; tebe izbaviti gorodov, a emu by sq dostali z
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
ego 'ono[, sestro[ knqzq velikogo Qkgeilafi. I knqz; velikii
Kestutei v≠dal toe, wto knqz; velikii Vitovt garazd 'yvet; s
knqzem velikim Qkgeilom, i pohnet; Kestutei 'alovatisq synu
svoemu Vitovtu, movehy% ∞Ty z nim garazd 'yvew, a Qkgeilo v'e
zapisalsq z n≠mcy na nasfi. I knqz; velikii Vitovt rehet; otcu
svoemu, velikomu knqz[ Kestut;[% ∞Ne v≠r tomu, othe, bo togo
me'y nami n≠t, zan[ ' Qkgeilo 'yvet; so mno[ garazdfi. Potom
pak vhynil velikoe zname% dast; knqz; velikii Qkgeilo Poltesk
bratu svoemu Skirgailu96, i polohane prynqti ego ne xoteli na
Pol=tesk. I knqz; velikii Qkgeilo powlet; voisko litovskoe i
ruskoe z bratom svoim Skirgailom k Polocku, i ostupqt; gorod
Pol=tesk, i mistr nemec=kii powlet; n≠m=cov na pomoh doby-
vati goroda Poloc=ka. I knqz; velikii Kestutei pohnet; opqt;
'alovatisq, plahuhy, synu svoemu, knqz[ velikomu Vitovtu, na
Qkgeila, rekuhy% ∞I' sestru tvo[, a mo[ bratannu dal za xolo-
pa Voidila i z n≠mcy zapisalsq nas voevati, a to mn≠ z N≠mec
qvleno. A drugoe% s kim my vo[emsq* Z n≠mcy. I oni im Polocka
dobyva[t;. A to t`' povedano, i' im stoqti na nas z n≠mcyfi.
I knqz; velikii Vitovt otka'`t; otcu svoemu, velikomu knqz[
Kestut[, rekuhy% ∞Q tomu e]e ne v≠rufi.
O velikom knqzi Kestut[ i o velikom knqzi Qkgeile
Potom knqz; velikii Vitovt poexal k Dorogihynu, i knqz;
velikii Kestut;i, sobravwy silu svo[, i so vsim svoim dvorom
u zbroqx i v'enut; u gorod u Viln[, i poimaet; knqzq veliko-
go Qkgeila i z brate[ ego i z mater[, i tye listy znaidet; u
nego, wto sq z n≠mcy zapisali, i powlet; gonca svoego k synu
svoemu, knqz[ velikomu Vitovtu, k Dorogihynu, poveda[hy emu,
i' takovoe sq d≠lo stalo. I tot gonec znaidet; knqzq velikogo
Vitovta97 u Gorodne97 }___|, i knqz; velikii Vitovt poslywal
toe, i za odin den; prybe'yt; z Gorodna do Vilni do otca svo-
ego, knqzq Kestut;q. I rehet; Kestutei synu svoemu Vitovtu%
∞Ty mn≠ ne v≠ryl, synu, o se tye listy, wto z n≠mcy zapisalsq
na nas knqz; velikii Qkgeilo, ni'li v tom nas bog ostereg. A
knqz[ velikomu Qkgeilu nihogo esmo ne vhynili, skarbu esmi
ne ruwyl a ni stad, a sam Qkgeilo u mene v netstve xodit; za
malo[ storo'o[, a othyznu ego, Vitebsk i Krevo, i vsi m≠sta,
wto otec ix der'al, to vse emu otda[, i ni vo wto sq ne vstu-
pu[, a to vse uhynil esmi dlq svoe golovy, osterega[hy sebe
v tom, poslywal esmi, wto na mene lixo myslqt;fi. I knqz;
velikii Qkgeilo vel;mi sq uradoval pryezdu velikogo knqzq
Vitov=ta, i na tyx m≠st dast; knqz; velikii Qkgeilo prysqgu
knqz[ velikomu Kest[t[ i synu ego Vitovtu na tom, wto niko-
li ne protivitisq a ni stoqti protiv ix, a zav'dy u ix byti
po volnosti u svoem domu. I knqz; velikii Kestutei otpustil
ego z mater[ ego i z brate[, i so vsim ego skarbom, i so vsimi
statki, a Voidila ob≠sil. I knqz; velikii Qkgeilo poidet; na-
pervei do Kreva, a knqz; velikii Vitovt provadil ego do Kr`va,
a potom s Kreva poidet; do Vitebska. A knqz; velikii Kestutei,
s≠dwy na Vilni, i powlet; do Polocka dva pany litovskix z
voiskom. I Polohane, uslywavwy toe, uradovalisq i kryknuli
na rat; Skirgailovu, i l[di ratnye ot Skirygaila otstupili i
powli do Vilni do knqzq velikogo Kestutq. A knqz; Skirgailo
powol v N≠mcy u Iflqnty z malym voiskom. A knqz; velikii
Keistut; poidet; k Novgorodku S≠v≠r=skomu98, a knqzq Vitovta
ostavit; s knqzem Korybutom u Litve. A knqz; velikii Qkgeilo
m≠l z Vit`b=ska s Keistutem 'e poiti pospolu, i v ryxlom hase
prysqgi svoe zabyl, i ne99 wol emu na pomoh, i namovil panov
vilenskix, 'eby zas≠li Viln[. A knqz; velikii Vitovt v tot
has byl u Troc`x, i knqz; velikii Qkgeilo z Viteb=ska borzdo
prybe'yt; do Vilni z voiskom. I knqz; velikii Vitovt powlet;
k Novgorodku S≠ver=skomu ko otcu svoemu Kestut[. I mistr
pruskii, uslywavwy tu[ reh, i poidet; na pomoh rat;[ veli-
ko[ knqz[ Qkgeilu nabor=zde. I to uslywavwy knqz; velikii
Vitovt, i' prusy i n≠mcy do Vilni tqgnut;, a knqz; velikii
Qkgeilo z Vilni do Trokov idet; voiskom velikim znimatisq z
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
n≠mcy, i knqz; velikii Nitovt is Trokov vybe'yt; i z mater[
svoe[ i poidet; k Gorodnu. A knqz; velikii Qkgeilo prystupit;
k Trokam, i trohane podalisq100 emu. I knqz; velikii Kestutei
borzdo k Gorodnu pryidet; k synu svoemu i tut znaidet; 'onu
svo[ i powlet; ee k Berest[, nad≠[hysq na mazoveckogo, zqtq
svoego, knqzq Qnuwa, a sam knqz; velikii Kestutei poidet; v
"omoit;, a syna svoego Vitovta ostavit; v Gorodne. Togdy knqz;
Qnuw mazoveckii, zabyvwy dobroe pryqzni t;stq svoego, knqzq
velikogo Kestutq, i poidet; voiskom k Dorogihynu, i Dorogi-
hyn ozmet; i osadit;, i Sara' zvo[et;, i Kamenec vozmet;, i
podstupit; pod Berestei. I Berestq ne vzemwy poidet; proh, i
osadit; Dorogihyn i Mel;nik. I knqz; velikii Kestutei, sobra-
vwy vs[ 'omoitsku[ silu i mnogie l[di, i poidet; pod Troki, i
pryidet; k rec` Vel;i, a knqz; velikii Vitovt, sobravwy voisko
po vsei othyzne svoei, poidet; z Gorodna na pomoh otcu svoemu,
i soimut;sq voiska na Vel;i vywei Kovna dv≠ mili. Tut voisko
Kestutevo perevezlisq i poidut; k Trokam i ostupqt; Troki. I
pryidet; v≠st; ko knqz[ velikomu Kestut[, wto knqz; velikii
Qkgeilo idet; z Vilni z velikim voiskom, i z nim rat; nemeckaq
i iflqntskaq. Ino pered tym n≠mcy byli na obe storone nepry-
qteli knqz[101 velikomu Qkgeilu101, bo pered tym iflqntskaq
rat; xodila na pomoh knqz[ Skirgailu poloc=komu, a potom z
mistrom= nemeckim pruskaq rat; pryxodilak102 Trokom102, a to
v'e tretii raz iflqntskaq rat; s nimi 'e pryxodila. a tomu
znaki est, wto z nim zaodno stoqt; protiv knqz[ Kestut[. I
vyexal na bitvu knqz; velikii Kestutei z synom svoim, knqzem
velikim Vitovtom, protiv velikogo knqzq Qkgeila. I e]e sq
voiska ne snqli me'y sebe za try abo za hotyry strel;bi]a, na
tyx m≠st pry'enut; knqzi i boqre ot velikogo knqzq Qkgeila
do knqzq velikogo Kestutq i pohnut; pytati knqzq velikogo
Vitovta, wtoby z nimi pogovoryli. I pohnut; govoryti knqz[
velikomu Vitovtu% ∞Knqz; velikii Qkgeilo poslal nas k tob≠,
wtoby esi nas z=ednal so otc`m svoim, wto byxmo m≠li my svoe,
a vy svoe, a bitvy i krovoprolitq 'eby ne bylo me'i nas, a ty
by pryexal do brata svoego knqzq velikogo Qkgeila, a my tob≠
prysqgu dadim, wto tob≠ hysto opqt; u svoe voisko otexati,
nexai by me'y vas dobryi konec stalsqfi. I knqz; velikii Vitovt
otkazal, i' ∞q prysqgu vawu u vas beru, ale do nas 'eby tak='e
Skir=gailo pereexal, a prysqgu by nam dal, a q k vam edufi. I
oni poslali do knqzq Skirgaila, i pryexal knqz; Skirgailo, i
prysqgu dal knqz[ Vitovtu, i knqz; velikii Vitovt poexal do
knqzq velikogo Qkgeila k ego voisku, a pol=ki stoqt;, nihogo
me'y sobo[ ne pohyna[t;. I knqz; Qkgeilo pohnet; prositi
Vitovta, rekuhy% ∞Brate milyi, z=ednai nas, wtoby ne bylo
krovoprolit;qfi. I knqz; Vitovt prysqgu uzql u knqzq Qkgeila,
wto otcu ego, knqz[ velikomu Kestut[, z Qkgeilom z=exatisq
i opqt; hysto rozexatisq. I e]e knqz; velikii Vitovt rehet;
knqz[ Qkgeilu% ∞Powli, brate, e]e ko knqz[ velikomu Skirgailu,
wtoby on dal prysqgu knqz[ velikomu Kestut[, otcu nawemu,
i' by emu bylo pryexati hysto i opqt zasq otexati, i dal by
nam prysqgu ot sebefi. Knqz; Skirgailo z Vitovtom pryidet;
ko knqz[ velikomu Kestut[, i dast; prysqgu Skirgailo knqz[
velikomu Kestut[ ot knqzq velikogo Qkgeila i ot sebe. I knqz;
velikii Vitovt s knqzem velikim Kestutem, otcom svoim, oba-
dva poedut; u voisko Qkgeilovo, na tye prysqgi nad≠[hysq. I
knqz; Qkgeilo tye prysqgi perestupil, i rek tak% ∞Poed;mo do
Vilni i tam dokonhaem svoe prysqgifi. I za tym voiska nihogo
ne pohynali i ostavili. I qk do Vilni pryexavwy, tam knqz;
velikii Qkgeilo knqzq velikogo Kestut;q, dqd[ svoego, okovavwy,
do Kreva poslal i vsadil u tver'u103, a knqzq velikogo Vitovta
ostavili byli u Vilni. I tam u Kreve knqzq velikogo Kestutq
udavili pqtoe nohy komorniki knqzq Qkgeilovy, odnogo zvali
Prok=wo[, wto emu vodu daval, a drugii byl Mostev brat a Kuhuk
a Lisica "ebentqi. Tak sq konec stal knqz[ velikomu Kestut[.
Po smerti knqzq velikogo Kestutq powlet; knqzq velikogo
Vitovta knqz; velikii Qkgeilo v nqtstvo do Kreva z 'ono[ i
velit; tver=do sterehy, a to vse pom]yva[hysq Voidila. Knqz;
velikii Vitovt sed≠l u Kreve za storo'o[ u komore, a 'on=kam
dvema pryzvoleno bylo xoditi do komory> i knqgin[ s nim po-
sadili, a polo'yvwy ix von vyxodqt;, a storo'a zav'dy okolo
byla. I knqginq velikaq Vitovtovaq slywala ot l[dei, wto knqz;
Vitovt maet; dolgo sed≠ti s ne[, i zmyslila sobe% ∞Qk 'on=ki
budut; nas pokladati, togdy tob≠ odnoe 'onki plate uskladwy,
vyiti von z drugo[ 'onko[, a toi 'onc` ostati by sq z ne[ u
komorefi. I Vitovt, posluxavwy 'ony svoee porady, i naradilsq
u 'onhyno plat;e, i vywol von z drugo[ 'onkogo, i spustitsq
z goroda, i vtehet; do Nemec k mistru do Maranina gorodka. A
storo'i toe videli i ne dogadalisq, dovnimali 'onka vywla
z 'onko[. I knqz[ velikomu Vitovtu, mewka[hi tam u N≠mcox,
pryexali tam knqzi mnogie i boqre litovskie, i pohnet= Vitovt
voevati zeml[ Litov=sku[ s pomoh[ nemecko[. A v tot has knqz;
velikii Qkgeilo i z mater[ svoe[ byli u Viteb=sku, a brat ego
Skirgailo u Troc`x byl. I knqz; velikii Vitovt povoeval mnogo
zemli Litovskoe, a knqz; velikii Qkgeilo i brat ego Skirgailo
ne mogli stoqti protiv velikogo knqzq Vitovta, bo u Vitovta
bolwaq sila byla. Togdy knqz; velikii Qkgeilo pereprosil knqzq
velikogo Vitovta i dast; emu Luhesk so vse[ zemle[ Volynsko[
i s Podol;em, a u Litve othyzna ego104. I knqz; velikii Vitovt
pokoru svo[ uhynil pered starwym bratom svoim Qkgeilom i
prynql Luhesk so vse[ zemle[ Volynsko[ i Podolsko[105.
I potom korolq pol;skogo Vladislava u 'yvot≠ ne stalo, a
syna 'adnogo ne m≠l, tolko odnu dohku m≠l, na imq Edvigu. I
pohali polqki hasto posylati posly z Krakova ko knqz[ velikomu
Qkgeilu, rekuhy, 'eby prynql kre]ene starogo Rymu a ponql
v nix krolevnu Edvigu sob≠ 'ono[ i stal by v nix korolem u
Krakove, na vsei zemli Lqdskoi. I knqz; velikii Qkgeilo radu
sobe uhynil z mater[ svoe[, knqg“i”ne[ Ul;qno[, i z brat;e[
svoe[, i so vsimi knqzi i boqry Litovskoe zemli, i poexal do
Krakova u Polsku[ zeml[106. Tam 'e sam krestil=sq i bratq ego,
i knqzi, i boqre, i ponql sob≠ krolevnu Edvigu, i korunovan
byl. I ottol; pohala krestitisq litva u lqd=sku[ v≠ru abo
rymsku[, i pryslal arcybiskup biskupa do Vilni na Litovsku[
zeml[, i ot tyx hasov pohali kostely staviti po vsei zemli
Litovskoi, Toe ' zimy korol[ buduhy u Krakove so vsimi knqzi
i boqry litov=skimi.
O knqzi Andr≠i polockom
Potom pak stalasq novina% pryidet; knqz; Andr≠i polockii
z voiskom nemeckim i z iflqnty i so vse[ latygolo[, i voevali
i po'=gli mnogo sel i m≠st, a gorodom litovskim nihogo ne vhy-
nili i vernul=sq u svo[ zeml[. Toe ' opqt zimy knqz; Svetoslav
smolenskii uhynit; sob≠ s=em i radu s knqzem An=dr≠em poloc-
kim% knqz; Andrei u Litvu, a Svetoslavl; k Orwy. I z=exavwysq
mnogo lixa xrestqnom uhynili, ne po-xrestiqnskii muhyli l[di
nemilostivo, ima[hi i zapirali u-v yzbax i za'ygali, a inwyx
l[dei pod stenu golovami klali, lan=cugi velikimi xoromy
pod=nima[hi, i z zadu l[di '=gli, a inyx 'onok i mu'ykov i
malyx d≠tok na kol;e tykali, a inyx muk ne mogli vypisati,
kotorye muki xrestqnom hynili. Takovyx muk ni An=tiox sirskii
107
a ni Ul;qn zakonoprestup=nik, i tye pogan=cy takovyx muk
nad xrestiqny ne108 hinili, a gorodom ne mogli nihogo uhyniti
i vernulisq opqt u svo[ zeml[.
O knqzi Svetoslavli smolenskom
Toe ' opqt zimy velikogo postu pohal mysliti knqz; Sveto-
slavl; smolenskii z boqry, i poidut; ko Mstislavl[, i stanut;
pod gorodom goroda dobyvati, a v zeml[ Mstislavskugo powl[t;
voisko, i mnogo krovoprolitqstalosq nad xrestqny. I milostivyi
bog ne xot≠l togo terp≠ti, wto brat[ svo[, krov xrestiqnsku[
ne po-xrestqnskii muhat;.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
O knqzi Skirgaile i o knqzi velikom Vitovte, qk powli na knqzq
Svetoslavlq smolenskogo
Togdy knqz; velikii Skirgailo i knqz; velikii Vitovt pry-
exali z Lqxov ot brata svoego, knqzq velikogo Qkgeila, i usly-
wali, wto knqz; Sv≠toslavl;109 smolenskii byl pod Vitebskom,
a potom k Or=wy pryxodil, a pod M=stislavom stoehy, goroda
dobyval. I zmovili knqz; Skirgailo a knqz; velikii Vitovt z
brate[ svoe[, knqzem Kostentinom i Korybutom, i s knqzem Se-
menom Lynkg=venihom, i rekli tak% ∞Bo'e vywnii, pomo'y nam
nad nepryqtel=mi nawimi. My zla nikomu ne vhynili, a on z
nami v dokonan[ buduhy i v tverdoi prysqze, i perestupil svo[
prysqgu, i nawu zeml[ vo[et;, i krov xrestiqnsku[ prolivaet;fi.
I poidut; brat;q na nego, nad≠[hysq na boga i na svo[ spraved-
livost;, i poexali borzdo ko M=stislavl[. I knqz; Svetoslavl;,
stoehy pod Mstislavom dobyva[hy goroda, i uslywal toe, wto
idet; na nego Skirgailo s knqzem velikim Vitovtom i z brate[
svoe[, i sobravwy voisko svoe, i poidet; protiv ix. I qk polki
stupilisq i nahnut; bitvu, i bog stvorytel; pomo'et; po pro-
roka Davydovu slovu% ∞Obratit;sq110 bolezn; ego na glavu ego,
i na verx ego nepravda ego snidet;fi110. I pomo'et; bog svqtymi
slovy knqz[ velikomu Vitovtu i Skirgailu i ix brati poraziti
knqzq Svetoslavlq, i sam knqz; Svetoslav pobe'yt; so vsimi
knqzi i boqry smolenskimi. I tut nemaloe uhynilosq divo,
pobito mno'estvo knqzei i boqr, i samogo knqzq Svetoslavlq
ubili, i syna ego, knqzq {rq, zrubali111. I knqz; Skirgailo knqzq
{rq ot ran vygoil i pryvez ego k gorodu Smolensku k matery
ego, knqgini Svetoslavovoi, i posadit; ego na velikom kne'eni
Smolenskom. I sami powli proh, knqz; velikii Vitovt s knqzem
Skirgailom, u svo[ zeml[ Litovsku[.
I pohnet; Skirgailo kne'yti na Troc`x, a do Vilni pryslal
v tot has korol; polskii starostu svoego, lqd=skogo pana112
}_______|. A knqz; velikii Vitovt togdy der'al Luhesk i vs[
zeml[ Volynsku[, a v Litovskoi zemli togdy m≠l othyznu svo[.
I stalo Vitovtu velmi smutno i 'alost; velikaq, i' pered tym
u Litovskoi zemli der'avcy hu'ogo ne byvalo, i mnogim volo-
stqm litovskim prysluxa[hy emu. Togdy Vitovt uhynit; sob≠
radu z mnogimi knqzi i boqry litov=skimi. A Skirgailo togdy
exal k Polocku, a knqz; Vitovt poexal do Vilni, xotehy Viln[
zasesti. A knqzq Vitovta togdy ne xoteli pustiti do Vilni, oli
' by korol[ Qkgeilu dali prysqgu i Skirgailu. I Vitovt togdy
ne vzemwy Vilni, i poidet; do Nemec k mistru s knegine[ svoe[
i s knqzi, i boqry svoimi, i z nemec=ko[ silo[ pohnet; ottul;
voevati Litovsku[ zeml[. I v'o knqz; Vitovt Litovskoe zemli
polovinu vzql, po reku Vel;[, i Polt`sk gorod podalsq emu. I
vznal toe knqz; Skirgailo, i' ne mogut; protiv Vitovtu stoqti
i Litovskoe zemli oder'ati.
I poidet; knqz; velikii Vitovt z nemeckimi silami do Vilni,
i str≠tit; ego knqz; Skirgailo z voiskom na rec` na Veli u go-
rodka }________|. I stupilisq voiska, i vdarylisq, i pomo'et;
bog knqz[ velikomu Vitovtu, i pobe'yt; voisko Skirgailovo, i
pobito ix mnogo. A inyx 'yvyx poimano i v netstvo poveli, knqzei
i boqr% knqzq Semena Evnuteviha a knqzq Gl≠ba Svetoslavoviha,
knqzq Ivana Ilvoviha, i inyx knqzei mnogo poimali. I poidet;
knqz; velikii Vitovt k Vilni s voiskom svoim, i ostupit; gorod
Viln[, i pohnut; napervei Kryvogo goroda dobyvati, i rozbi-
li puwkami Kryvyi gorod, i Skirgailova brata Olkgirdoviha
ubili113 }________|. A korolq polskogo byla zastava lqdskaq
na Vywwom gorod≠, i ne pustili knqzq Vitovta u gorod. I knqz;
Vitovt Kryvyi gorod vzemwy i zeml[ Litovsku[ zvoevavwy i
opqt vernulsq v N≠mcy.
Knqz; Vitovt kne'nu svo[ otdal za velikogo knqzq moskovskogo
Vasilq D=mitroviha
Togo 'e l≠ta do knqzq velikogo Vitovta posly prywli ot
velikogo knqzq moskovskogo Vasilq D=mitroviha. I knqz; velikii
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
Vitovt dal kne'nu svo[ Zof≠[114 za knqzq Vasilq D=mitroviha
i otpustit; ee z Maryina gorodka, a s ne[ poslal knqzq Ivana
Olkgimontoviha so Kgdanska. I powli s kne'no[ morem u kora-
blex, i pryexali k P=skovu. I p=skovihy im veliku[ hest; dali
i provadili ix do Velikogo Novogoroda. Take' i novogorod=cy
veliku[ hest; im davali, oli ' do Moskvy. A knqz; Vasilei
poslal protiv ix brat[ svo[% knqzq Andr≠q Volodimeroviha i
inyx knqzei i boqr. I str≠tili kne'nu Zof≠[ z veliko[ hest[.
Togdy byl z nimi sve]`n=nyi mitropolit Kipryqn z mnogimi
vladykami i arxymandryty, igumeny, i so vsimi sve]en=niki.
I str≠tili ee hestno so kresty pered Moskvo[, i byl sobor
velikii i venhan;e, i bylo hesti i ves`lq dosyt;, i' ne mo-
'et; vypisati.
O knqzi Vitovte, qk korol; pol;skii Qkgeilo pryslal do nego,
prosehy ego
Take' knqz[ Vitovtu, buduhy v N≠mcox v mistra, v Maryinom
gorodku, pryslal k nemu korol; polskii Qkgeilo, rekuhy% ∞Brate
milyi, bol;w togo ne kazi zemli Litovskoe i ne pustowy othy-
zny svoe i nawoe, a poidi k nam u ednane i u veliku[ bratsku[
pryqzn;, vozmi sob≠ velikoe kne'ene Viln[ i sqd; na stolcy
dqdka svoego, velikogo knqzq Olkgirda, i velikogo knqzq Kestutq,
otca svoegofi. I knqz; velikii Vitovt slywavwy toe, i vhynit;
sob≠ radu s knqz;mi svoimi i pany litovskimi, s knqzem {rem
Narymuntovihom B≠l;skim i s knqzem Ivanom Ol;kgimontovihom,
i s tymi sq poradil, i poidet; u Litvu i sqdet; na velikom
kne'eni Litov=skom u Vilni115. I byli rady vsq zemlq Lito-
vskaq i Ruskaq. A knqz; Korybut Ol;kgirdovih novgorodskii116
pohnet; na to raditi i v neposluwenstve byti u knqzq velikogo
Vitovta, i pohnet; voisko svoe zbirati. I stupilisq voiska na
m≠ste na Dokudove, i stalasq im bitva, i pobe'yt; voisko Kory-
butovo, i pobito ix mnogo, i sam Korybut ube'yt; u Novgorodok
S≠verskii117, i tu byla knqginq i d≠ti ego. I knqz; velikii
Vitovt, sobravwy voisko, i ostupit; Novgorodok, i vzqli ego,
a118 knqzq Korybuta i knqgin[, i d≠ti ego v nqtstvo vzqli119. A
potom knqginq Olkgirdovaq umerla, i korol; pol;skii pryslal
Viteb=ska der'ati sokol=nihogo120 svoego Fedora Vesnu. A knqz;
Wvitrygailo togdy e]e molod, i budet; Fedor Vesna der='ati
Vitebsk s prykazanq korolq Qkgeila121. I Wvitrygailo ne mog
terp≠ti, wto Fedor Vesna der'yt; Vitebsk ne z ego posluwenstva,
i knqz; Wvitrygailo gorod Vitebsk zas≠li Fedora Vesnu ubil.
Togdy bylo korol[ Qkgeilu o tom 'alost; velikaq, i pisal do
brata svoego Vitovta, i' by on toe pomstil. I knqz; Vitovt uzql
z sobo[ Skirgaila i sobral voisko velikoe litovskoe, i poidet;
k gorodu k Vitebsku na knqzq Wvitrygaila. I napervei Vitovt
powol ko Drucku, i druckie knqzi str≠tili Vitovta z veliko[
hest[, i vdaryli emu holom, i pohali slu'yti. A ottole knqz;
velikii Vitovt pryidet; k Orwy. or=wane u gorode zatvorylisq
dva dni, a potom gorod uzqli. I ottole Vitovt prystupil k gorodu
Vitebsku, i knqz; Wvintrygailo u gorode zatvorylsq, i pohal
Vitovt goroda Vitebska dobyvati. I tut 'e prywol k Vitovtu
Svetoslavih122 smolenskii, i vdaryt; holom knqz[ Vitovtu. I
pohali tverdo dobyvati goroda, i vitblene ne mogli terp≠ti i
dalisq Vitovtu. I knqz; Wvitrygailo vyidet; von z goroda i
vdaryt; holom knqz[ velikomu Vitovtu. I knqz; Vitovt vzemwy
gorod Viteb=sk i osadit=, a sam poidet; do Vilni123.
Qk knqz; Vitovt powol k Podol[ i Podol;e vzql
Toe ' opqt vesny poidet; knqz; Vitovt k Podol[, a knqz;
Volodimer Ol;kgirdovih togdy byl u Kieve i der='al Kiev124 i
ne xot≠l pokorytisq knqz[ velikomu Vitovtu. I knqz; velikii
Vitovt, powodwy, i vzql gorod "ytomir. I pryidet; k nemu
knqz; Volodimer, i knqz; Vitovt Kiev ot nego otnql i dal emu
Kopyl; der'ati125, i na Kieve posadil Skirgaila. I sam Vitovt
poidet; na Podolsku[ zeml[, a Skirgailu velel knqz; Vitovt
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
k Herkasom poiti i k Zvinegorodu. I knqz; Skirgailo s pomoh[
bo'[ i knqzq Vitov=tovym prykazan;em vzql Herkasy i Zvini-
gorod i vernul=sq do Kieva. I buduhy knqz[ Skirgailu v Kieve,
byl n≠xto u Kieve Foma hernec Izuf, der'al nam≠stnicstvo ot
mitropolita u svqtoe Sof≠i. Togdy knqz; Skirgailo usxohet;
poexati v lovy za Dnepr, i tot Foma pohnet; prositi knqzq
Skirgaila na mitropolii dvor na hest;, i knqz; Skirgailo do
nego zaexal. I tot Foma dal knqz[ Skirgailu z≠l;e otravnoe
piti, i knqz; Skir=gailo togo ne v≠da[hy. I s togo piru poexal
u lovy za Dnepr k Miloslavovihom, i tam u lovex rozbol≠losq
na kanon kre]enq, u hetverg, i na tyx m≠st do Kieva pryexal
nemocon, i bolel sem den, i vmer u seredu126. I kiqne vsi ponesli
ego na golovax, sve]ennicy p≠li otxodnye p≠sni, so sve]ami, z
goroda s Kieva do svqtoe Bogorodicy Peherskoe, i polo'on est
knqz; Skirgailo hudnyi i dobryi podle groba svqtogo Feodosq
Peherskago. I knqz; velikii Vitovt poslal knqzq Ivana Olkgi-
montoviha na Kiev, a knqzq Gl≠ba Svetoslavoviha otpustil k Smo-
lensku127, a knqz[ {r=[ Svetoslavovihu "aslavl; dast;. I knqz;
Gl≠b Svetoslavovih sedehy na Smolensku i budet; neposluwon
knqzq velikogo Vitovta, i knqz; Vitovt poslal k nemu posly o
spravu, i on sq togo ne spravil. I knqz; velikii Vitovt so vsimi
silami poidet; k Smolensku na knqzq Gl≠ba Svetoslavoviha, i qk
pryidet; k Smolensku, tak Gl≠b podastsq emu z gorodom Smolen-
skim128, i knqz; Vitovt dast; Smolensk knqz[ Vasil;[ Borysovi-
hu, a knqz[ Gl≠bu dast; gorod Polonyi, a sam poidet; u Litvu.
Toe ' zimy knqz; velikii Vitovt powlet; knqzq Semena
Lynkgoviha z mnogim voiskom smolenskim na knqzq Ol;ga re-
zanskogo, i oni, exavwy, mnogo spustowili zemli Rezanskoe, i
opqt vernulisq u svoe knqzstvo Litovskoe. A togdy zima byla
velmi l[ta.
Toe ' zimy na vesnu pryexal do knqzq velikogo Vitovta
knqz; velikii moskovskii Vasilei Dmitr`evih do Smolenska u
velikii post. I uhestvoval ego knqz; velikii Vitovt, i mnogie
kowtovnye dary podaval emu% lancugi zolotye, poesy zolotye,
soboli, dorogimi kub=kami zolotymi i baxmaty. I darovavwy ego
rozmaitymi darmi i mnogoc`nnym kowtom129 }______| v zolotyx
sedlex i v zbroqx, i otpustil ego k Moskve z veliko[ hest;[, a
sam poexal do Litvy.
O Podol;skoi zemli
Koli Vitovt powol u pole z litov=skim voiskom i pobil
tatar i knqzei tatarskix na imq Xaheq a Kolobuta130, a Dmitreq.
A tye try braty tatar=skie, othyhy i d≠dihy Podol;skoe zemli,
i zav≠dali ot nix otamany a prye'dha[hy dani v nix birali u-v
otamanov s Podol;skoe zemli131. A knqz; Korqt, brat knqzq Ol;k-
girdov, der'al Novgorodok Litovskii, a v togo Korqta hotyry
syny byli% knqz; {ri a knqz; Aleksandro, a knqz; Kostentin, a
knqz; Fedor. I tye knq'ata Kor=qtovihy knqzq Vitovtovo[ po-
moh[ i vole[ powli u Podol;sku[ zeml[. A togdy u Podolskoi
zemli ne bylo e]e ni odnogo goroda murovanogo a ni derevqnogo.
Togdy tye knq'ata Korqtovihy, priwedwy u Podol;sku[ zeml[,
vowli u pryqzn; z otamany i pohali boroniti ix ot tatar i dani
tatarom ne pohali davati. Neperv`i nawli sob≠ tver='ycu na
rec` na Smotrihy, i tut sob≠ gorod Smotryh ud≠lali, a v drugom
mestcy na Smotryhy ' gorod Bokut postavili. A potom, lovehy
u lovex, i prygodilosq im stado olenei naexati na tom m≠ste,
gd≠ teper Kameneckoe m≠sto le'yt;. I tye knq'ata rozselilisq
na tom m≠stcu i gorod zmurovali Kamenec, a s togo vsi gorody
Podol;skie pomurovali i oselilisq tye Korqtovihy. A potom
odin brat ix otexal do vgorskogo krolq, knqz; Kostentin, i tam
umer, a knqzq {rq voloxove ubili, a knqzq Aleksandra tatarove
ubili. I qk tyx trex bratov ne stalo, ino ix hetvertyi brat u
Litve der'al Novgorodok, knqz; Fedor, i k tomu e]e der'al
Gomel. I powodwy z litovskim voiskom zasqdet; Podol;sku[
zeml[ k Litve132.
O knqzi Vitovte, koli zasel na velikom knq'eni Litovskom
Take' koli knqz; velikii Vitovt os≠l na vsei zemli, na
velikom knq'eni Litovskom133. I knqz; Fedor Kor=qtovih ne
xot≠l byl slu'yti knqz[ Vitovtu so vse[ zemle[ Podol;sko[,
i knqz; Vitovt powol so vse[ zemle[ Litovsko[ k Podol;[. I
knqz; Fedor Kor=qtovih uslywal toe i pobe'yt; k ugrom, a go-
rody osadit; voloxi, i vgor=skii dast; emu pomoh na Vitovta134.
A knqz; Vitovt cervo powol do Braslavlq i Braslavl; vzql, a
potom prywol do Kamenca Podol;skogo i na drugii den; Kamenec
vzql, potom Smotryh i Bokut135 vynql, i Herlenyi gorodok, i vsi
gorody pobral, i voevodu knqzq Fedorovogo poimal, i po vsim
gorodom podol;skim svoi starosty posadil.
O pol;skom koroli Qkgeile, qk prosil Podol;q
Potom pak korol; pol;skii Qkgeilo pohal prositi brata
svoego, knqzq Vitovta rekuhy% ∞Brate milyi, dal tob≠ bog veli-
ku[ hest;, dobyl esi zemli Podol;skoe litovskimi sidami, a s
hu'yx storon nixto tob≠ ne pomogal, uhyni t`' ty mn≠ hest;,
dai mi polovicu zemli Podol;skoe u p≠nezqxfi. I knqz; velikii
Vitovt dast; korol[ u dvadcati tisehei kopax growei Kamenec
gorod, a k tomu Skalu, Smotryh i Herlenyi gorodok, a v ynwyx
gorodex podol;skix svoi starosty posadil% na Braslavli a na
Sokol;cy, i na V≠nicy. A korol; tye gorody v tyx penqzqx dast;
panu136 knqzqx Spytku136 der'ati. Koli pak knqz; velikii Vitovt
bilsq s tatary, togdy pana Spytka tatarove ubili137, a pani
Spytkovaq vdovo[ zostala, a d≠tki maly byli. I korol; opqt
pohal prysylati do velikogo knqzq Vitovta, wto ∞esi dal nam
polovinu zemli Podol;skoe, i my tye gorody dali panu Spytku
u dvadcati tisehei kopax growei. A tak teper pani Spytkovaq
vdovo[ zostala a d≠tki maly, a ot tatar zemli nikomu boroniti.
Otdai moix dvadcat; tiseh kop growei, a gorody svoe k sob≠
vozmifi. I knqz; velikii Vitovt poslal korol[ dvadcat; tiseh
kop growei panom Nemirom a Dmitrom Vasil;evihom, loskim138
boqrynom, a gorody svoe pobral za sebe, i starosty svoe na tyx
gorodex posadil, dvoranina svoego na imq Gronovskogo139. A
potom dal Podol;e panu Petru Montkgirdovihu, a po panu Petru
dal D`dikgoldu140, i potom dal panu D`dikgol=tu Smolensk, a
Podol;e Dovkgirdu141. I pan Dovkgird der'al tye gorody do
smerti velikogo knqzq Vitovta. A koli Vitovta u 'yvot≠ ne
stalo i, pryexavwy, lqxove pana Dovkgirda s Kamenca sozvali
k sob≠ u radu, i do rady ego ne dopustili, i zabili, a Kamenec
zas≠li i inwye gorody podol;skie. I do six hasov tym Podol;e
za lqxi zawlo, i teper der='at;142.
O knqzi Vitovte, qk powol voevati Mir-Tikluq
Togo 'e l≠ta knqz;143 velikii Vitovt powlet; Promhyslava i
knqzq Gl≠ba Svetoslavoviha na Timir-Tikluq, a sam knqz; velikii
Vitovt so vsim voiskom za nim poidet;143. A car Taktomyw so
vsim l[dom poidet; Vitovtu na pomoh. Litva, n≠mcy i lqxove,
i tatarove, i s nim bylo knqzei pqtdesqt, i byla sila ratnyx
vel;mi velikaq. I powli na cara Timir-Tikluq tatarskogo. I
poxvalilsq na ordu Vitovt rekl% ∞Podemo pustowehi zeml[ Ta-
tarsku[ i zabiimo cara Timir=Tikluq, i osadim carq Toktomywa
na carstve ego, a Taktamyw mene posadit; na vsei zemli Ruskoifi.
I movivwy to i powli tatar voevati. A v tom hase posp≠et;
Timir-Tiklui car z mnogimi silami tatarskimi, i str≠tilisq
s knqzem Vitovtom na poli na rec` na Vorskl≠, i byla im bitva
velikaq l≠ta 6907, mesqca avgusta dvanadcatogo dnq. I dolgo
vel;mi bilisq, i pobili tatarove144 Vitovtovo voisko. I knqz;
velikii Vitovt pobe'yt; u maloi dru'yne. I car Timir-Tiklui
poidet; pod Kiev, i stoql pod Kievom try dni145, i kiqne dali za
sebe okup, try tisehy rublev litovskix. I Timir-Tiklui tatar-
sku[ ordu rospustil po Velikomu knqzstvu Litovskomu voevati
oli ' do Velikago Lucka, i mnogo lixa uhynili velikoi zemli
Litovskoi, i opqt powli u svo[ zeml[. A kotoryx pobito knqzei
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
litovskix imena% knqz; Andr≠i Ol;kgirdovih polockii a brat
ego knqz; D=mitrei bran;skii, knqz; Ivan D=mitreevih, knqz;
Andrei, pasynok ego, knqz; Ivan Borysovih kievskii, knqz; Gl≠b
Svetoslavovih smolenskii, knqz; Gl≠b Korqtovih a brat ego knqz;
Semen, knqz; Mixailo Pod=berezskii a brat ego knqz; D=mitrei,
knqz; Fedor Patryk≠evih B≠l;skii, a pan Spytko krakovskii.
Togo 'e godu knqz; {rei Svetoslavovih a knqz; Ol;g rezanskii
prywli k Smolensku, i byla v tot has zamqtnq velikaq% in=wye
xoteli vzqti gospodarem Vitovta, a drugie xot≠li vzqti knqzq
{rq, othyha. Togdy {rei zmovil=sq z smolnqny, i smolnqne ne
mogli terpeti velikoe nalogi iz lqxov, prynqli sob≠ othyha,
knqzq {rq, i gorod emu otvoryli146, i knqz; Roman branskii v
tot has byl tut. Togdy vel≠l byl Vitovt togo Romana ubiti, i
nam≠stnika svoego poslal k Smolensku, i oni nam≠stnika Vito-
vtova poimali, a boqr smolenskix i druckix, kotorye ne xoteli
m≠ti othyha, knqzq {rq, tyx vsix postinali v l≠to 6909. I knqz;
velikii Vitovt toe ' oseni pryxodil k Smolensku na knqzq {rq
i stoql mnogo pod Smolenskom, i ne vzql goroda, powol opqt
u svo[ zeml[, vzemwy peremire. A v tot has byla u Smolensku
velikaq zamqtnq, i mnogo l[dei posekli, kotorye147 spryqli
Vitoltu147, i mor byl velikii na l[di. Togo 'e godu voevali
tatarove okolo Kieva148, i manastyr Peher=skii sobrali i vy'gli
mesqca i[nq. Togo 'e godu v Novegorod≠ byl mor silen velmi i
na Moskve, i v Lavze149, i v Porxove, i vo P=skove, i v Tor'ku, i
v Tvery, i v D=mitrove, i po vsim ruskim volostqm150.
Togo 'e godu na Blagov≠]`ne u poned≠lok na strastnoi ned≠li
bylo znamq velikoe% qko by u-v obed veremq zv≠zdy sq qvili, qk
by v nohy, i soln=c` potemn≠lo, i strax byl velikii na zemli
Ruskoi. Togo 'e l≠ta Moskva zgor≠la i Smolensk. A knqz; ve-
likii Vitovt sobral vsi vladyki Litovskoe zemli% polockogo,
hernigov=skogo, turovskogo, luckogo, volodimer=skogo, i tymi
vladykami postavil u Velikom knqzstve Litovskom mitropolita
na imq Grygorq z Bolgarskoe zemli151.
O knqzi Dawku Fedorovihu, koli Kremqnec vzql
V l≠to 6926 “1418”. Knqz; Dawko Fedorovih152 vzql Kremqnec u
velikii hetverg. I knqz; velikii Vitovt sam ne exal153, a powlet;
napered sebe dvux panov svoix, D=mitreq a Danil;q, rekuhy%
∞Peredaitesq emu slu'yti, a koli q pryedu k gorodu, i vy uzvod
otpustite na mostfi. I oni ot Vitovta pryexali, i zv≠rylisq im,
i voevoda ix l[bovno prynql, a togo nixto ne znal a ni v≠ryli,
wto oni pryexali goroda dobyvati i zas≠sti.
I Dawko togdy v nohy pryexal, a z nim tol;ko deset; holo-
v≠kov l[du zbroinogo. I na tyx m≠st uzvod otsekli i na mostu
ego polo'yli, i v=exavwy Dawko s tovarywy svoimi, Kondrata
voevodu vbili, i 'olnerov korolevskix pobili, i knqzq Wvit-
rygaila vypustili z 'elez, bo sed≠l na Kremencu devet; l≠t.
I ottole Wvitrygailo, sobravwysq, s prykazanem Vitovtovym,
wed=wy, Ugorsku[ zeml[ spustowyl i gorodov mnogo pobral,
i Luhesk Velikii vzql i “u”154 volynskix knqzei i “u”154 boqr
pqt;sot konei vzql i do Vitovta pryvel.
V l≠to 6912 “1404”. Pryxodil knqz; Vitovt, a s nim knqz; Semen,
knqz; Wvitrygailo so vse[ silo[ svoe[ k Smolensku, i stoqli
pod gorodom try mesecy, i powli proh u svo[ zeml[ ne vzqvwy
goroda Smolenska.
V l≠to 6912, a ot bo'ogo naro'enq 1404155 godu. Knqz; velikii
Vitovt s Korybutom a z Lukgvenem, i z Wvitrygailom Ol;kgirdovi-
hy, i so vse[ silo[ pryide k Smolensku, i knqz; {rei zatvorylsq
v gorode so vsimi smolnqny, i knqz; velikii Vitovt stoql vs[
vesnu, a goroda ne vzql, a volostqm mnogo zla vhynivwy i powol
u svo[ zeml[. A potom knqz; {rei Svetoslavovih smolenskii
poexal ko knqz[ Vasil;[ moskovskomu ne v mnoze dru'yne, a
knqgin[ svo[ i boqr zostavil v gorode i prykazal im sebe 'dati
na try roki, a sam, pryexavwy na Moskvu, prosil knqzq velikogo
Vasil;q, aby emu pomoh dal, i knqz; Vasilei obecalsq emu na
pomoh l[dei svoix poslati, i samogo knqzq {rq zader='al v sebe
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
na tye roki, norovehy test[ svoemu velikomu knqz[ Vitovtu. I
koli on byl na Moskve, v tot has Vitovt, sobravwy silu mnogu[,
i pryide k Smolensku, i smolnqne knqzq {rq ne do'davwy na
roki, i ne moguhy terpeti ot golodu, gorod Smolensk podali
Vitovtu. Togdy bylo poslednee vzqt;e Smolensku ot Vitovta v
Petrov post. dvadcat; wostogo dnq i[nq v hetverg vzql Vitovt
gorod Smolensko i vse Smolenskoe knq]ene156, i ostavil u Smo-
lensku svoi nam≠stniki, i lqxom dal der'ati.
V l≠to 6936 “1428”. Xodil knqz; velikii Vitovt k Novugoro-
du Velikomu so vsim voiskom, i mnogo zla vhynil, a goroda ne
vzqvwy i opqt powol do Litvy.
Poxvala o velikom knqzi Vitovte
Knqz; velikii Vitovt der'al knqzstvo Litovskoe i Ruskoe i
inye mnogie zemli. I buduhy emu u Velikom Lucku i xot≠l byl
na sebe korunu vzlo'yti, ino nepryqteli ego polqki togo emu
ne dopustili, koruny uzlo'yti.
}mo/e w +ucku powsta= zamys= bo zjazd odby= si" w Trokach, 1430|
V tot has Vitovt pryzval k seb≠ korolq pol;skogo Qkgeila i
c`sara rymskogo, i velikogo knqzq Vasil;q moskovskogo, zqtq
svoego, i korolq uger=skogo s korolevo[, i knqz; velikii tver-
skii Borys Aleksandrovih byl, i mistr pruskii i iflqntskii.
A ot inwyx zeml; posly velikie byli% ot Ivana carigorodskogo
posly pryxodili, ot velikogo knqzq r`zanskogo posly pryxodi-
li, a Odoevskie knqzi sami byli, ot Velikogo Novagoroda i ot
P=skova posly pryxodili, i ot ordynskix carei i “ot” voloxov
ot voevody posly pryxodili. I mewkali vsi tye gosti u veli-
kogo knqzq Vitovta sem ned≠l;, a obroku im vyxodilo na stravu
na ko'dyi den; po pqtisot bohok medu, po pqtisot qlovic, po
pqtisot baranov, po pqtisot veprov, po stu zubrov, a po stu
losei, a inyx r≠hei i hysla ne bylo. Togdy c`sar rymskii z Vi-
tovtom u velikoi milosti byli. I tam u Lucku Vitovt tye gosti
hestoval i daroval rozmaitymi darmi kowtovnymi. I ot togo
sq byla utverdila velikaq milost; me'y nimi, i' ne mo'et; i
vypisati, o hesti i o darex togo velikogo gospodara slavnogo
Vitovta. I kotorye zemli na vostoc` abo na zapade, vsi pryxodehy
klanqlisq velikomu knqz[ Vitovtu. I car tureckii daval emu
hest; veliku[ i dary mnogoc`nnye hasto prysylyval k silnomu
gospodaru Vitovtu, i drugii car, carogorodskii, i tot z nim u
velikoi lasc` byl. I tu t`' Heskoe korolevstvo i Vgorskoe, i
Pol;skoe veliku[ hest; der'ali nad slavnym gospodarem Vi-
tovtom, i korol; dunskii veliku[ slavu i dary daval slavnomu
gospodaru velikomu knqz[ Vitovtu i bratu ego velikomu korol[
Qkgeilu, der='ehy emu stolec Pol;skogo korolevstva. Koli sla-
vnyi gospodar Vitovt na kotoru[ zeml[ gn≠v m≠l i kotoru[ zeml[
xot≠l kazniti, korol polskii Qkgeilo zav'dy emu pomoh daval.
I cary tatarskie slu'yli emu, i sami svoimi golovami na pomoh
emu xodili i sluxali ego. Tak'e i knqz; velikii moskovskii u
velikoi milosti byl z nim, i knq'ata nemeckie sluxali ego i
pomoh davali na bitvu, gd≠ emu byla potreba. I e]e gospodar
zemli Mal=davskoe i voevoda voloskii byli ego posluwny vo
vsem. I knqz; velikii rezanskii i knqzi Odoev=skie u velikom
posluwenstve byli, i Velikii Novgorod, i velikii P=skov vsi
byli posluwny velikogo knqzq Vitovta. Cary i knqzi u velikoi
lasc` z nim byli, a inye slu'yli emu i hest; veliku[, i dary
mnogie prynosili emu ne tolko po vsi l≠ta, ale na ko'dyi
den;. I byl knqz; velikii Vitovt silnyi gospodar i slaven po
vsim zemlqm, i mnogo carei i knqzei slu'yli u dvoru ego. A
inwye, prye'dha[hy, klanqlisq emu, prosehy sobe v nego cara
na carstvo Ordynskoe. On napervei dal im cara do ordy Soltana.
I tot Sol=tan sed≠l na carstve, i nikoli ne sm≠l protivitisq
silnomu gospodaru, i ostavivwy carstvo i exal na inwoe m≠stco
carstvovati. I knqzi ordynskie posly svoi posylali do slavnogo
gospodara, prosehy sob≠ inogo cara. I on im dal inogo cara,
malogo Soltana. I tot malyi Soltan buduhy na carstve, ne sm≠l
osluxatisq slavnogo gospodara, gd≠ koli velel emu kohevati,
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
on tam koheval. I po malom hase tot car knqzem ordynskim ne
l[b byl, i oni inwogo cara sob≠ prosili u slavnogo gospodara
Vitovta, i on im dal carem Davled.Berdeq. I tot Davled-Berdei
na carstve vmer, a knqz; velikii Vitovt v tot has byl u Kieve.
I prywli k nemu knqzi ordynskie, posly, do Kieva z mnogimi
darmi i prosili sob≠ inogo cara, i on im dal cara Maxmeta. I
mewkavwy knqz; velikii Vitovt v Kieve, i ottol; opqt poexal
do Velikogo Lucka i tam sq rozbolel knqz; velikii Vitovt,
i rostustil knqzei svoix i boqr z veliko[ hest;[. A korol;
pol;skii Qkgeilo v tot has byl s knqzem Vitovtom u Lucku.
V l≠to 6938 “1430”, a ot bo'ogo naro'enq 1430. Umer knqz;
Velikii Vitovt u Lucku mesqca oktqbra 23 dnq na den; svqtogo
Qkova brata gospodnq po ploti. A panoval na Velikom knqzstve
Litovskom i Ruskom trydcat; sem god. Togo 'e godu po smerti
knqzq velikogo Vitovta pryexavwy lqxove pana Dovkgirda s
Kamenca Podol;skogo pozvali k sob≠ na radu i, ne dopuska[hy
ego do rady, ubili, i Kamenec zas≠li, i vse Podole zabrali,
wto i teper der='at;. Togo 'e godu s≠l na Velikom knqzstve
Litovskom knqz; velikii Wvitrygailo Ol;kgirdovih, i panoval
tolko dva gody i mesec, i powol k Polocku knq'yti.
O "ikgimonte, qk Litvu der='al
Litva vzqli sob≠ knqzem velikim litovskim velikogo knqzq
"ykgimonta Kestut;eviha, brata ro'onogo Vitovtovogo, i
posadili ego na Vilni i na Troc`x v l≠to 6941 “1433”, mesqca
sentqbra 1 dnq. A Wvitrygailo v tot has byl u Polocku i po-
wol na Smolensk, i knqzi ruskie, i boqre, i vsq zemlq posadili
Wvitrygaila na Velikom knqzstve Ruskom. Toe ' oseni knqz;
Wvitrygailo sobral silu veliku[, i knqz; velikii tverskii
Borys Aleksan=drovih dal emu na pomoh brata svoego, knqzq
Eroslava, so vse[ silo[ svoe[. I powol knqz; Wvitrygailo na
Litvu, i ne dowedwy Vilni za west; mil; stoqli pod Owmeno[
ned≠l[. I knqz; velikii "ykgimont prywol z litovsko[ silo[,
i byla im bitva na Owmene dekabra osmogonadcat;157 dnq, i pomog
bog velikomu knqz[ "ykgimontu, i pobili ix, a inyx poimali,
knqzq {rq Lyn=kgveneviha ubili, a knqzq {rq158 Semenoviha
poimali, Fedka Odinc`viha, a pana Didikgolda poimali, i inyx
velikoe mno'estvo l[dei pobili i poimali.
O knqzi Wvitrygaile, qk voeval Litvu
Toe ' zimy drugii raz knqz; Wvitrygailo sobral silu ve-
liku[ rusku[ i powol na Litvu, i povoevali Litovskoe zemli
velikoe mno'estvo, i pobili, a inyx v polon poveli. Togo 'e
l≠ta knqz; Wvitrygailo, sobravwy veliku[ silu rusku[ i mistra
iflqntskogo so vsimi iflqnty podnql sob≠ na pomoh, i knqz;
velikii tverskii dal emu silu svo[ na pomoh, i powli mocno v
Litovsku[ zeml[. I noheval za pol=tory mili ot Vilni v Rudomine
i, minuvwy Viln[, powli na Starye Troki, i stoql pod Starymi
Trokami hotyry dni, i ne dobyvwy powol proh iskati knqzq
velikogo "ykgimonta i voiska litovskogo. I stoql u ~iwywkax
hotyry dni, i powol proh opqt u svo[ zeml[. I napervei prywol
do Kreva i stoql dva dni, i dobyl goroda murovanogo Kreva, i
vy'og ognem, i l[dei mnogo posekli i v polon poveli. I ottol;
powol na Molodehno. I prywla do nego v≠st;, wto litva idet;
u pogon[, i knqz; velikii Wvitrygailo poslal na litvu knqzq
Mixaila, voevodu kievskogo, i inyx knqzei mnogo ruskix, i
pobili pana Petra Monkgirdoviha g`tmana i vs[ litvu, a inyx
'yvyx poimali. I ottol; powol Wvitrygailo k "eslavl[, i
za odin den; "eslavl; vzqli, i m≠sto vy'gli, a l[dei mnogo v
polon poveli, i mnogo lixa pod≠lali Velikomu knqzstvu Lito-
vskomu, i powli u svo[ zeml[ Rusku[. I prywol k Borysovu, i
tam poimali knqzq Mixaila Ivanoviha Polohanskogo159 na rec`
Berezyni i poslali ego k Viteb=sku, i tam veleli ego vtopiti,
a poimali ego nevinnogo heloveka. A potom mistr iflqntskii
powol u svo[ zeml[, a knqz; Wvitrygailo velikii k Lukoml[
powol. I tam voisko svoe rospustil, knqzei i boqr, a sam za sq
powol do Kieva. Na tu[ 'e osen; knqz; velikii "ykgimont, so-
bravwy silu veliku[, litvu i lqxi, i powol na Rusku[ zeml[,
i stal podo Mstislavlem meseca sentqbra wostogonadcat; dnq,
i stoql pod gorodom hotyry ned≠li, i goroda ne vzqvwy opqt
vernulsq u svo[ zeml[.
O knqzi Wvitrygaile
Na l≠to Wvitrygailo, sobravwysq s knqzi ruskimi i z boqry,
i so vse[ silo[ rusko[, i powol na Litvu. I mistr iflqntskii
i s kuntory svoimi prywol k Wvitrygailu na pomoh, i znqlisq
iz Wvitrygailom u Vraslovlq. I v tot has mokrost; velikaq
ot do'dhu nawla na zeml[, i zatym ne mogli exati do zemli
Litovskoe, i Wvitrygailo powol u svo[ zeml[, i rospustil
voisko u Polocku, a sam poexal do Kieva. Na tretee l≠to knqz;
Wvitrygailo z='og mitropolita u Vitebsku na imq Garasima,
i potom sobral=sq so vse[ silo[ svoe[ u Viteb=sku s knqzi i
boqry ruskimi, i powol k Braslavl[ po Zavel;skoi storone. I
tut prysp≠l k nemu mistr liflqntskii so vsimi silami svoimi,
i powli ot Vraslavlq k Vil;komir[. I knqz; velikii "ykgimont
poslal naprotivko ix syna svoego, knqzq Mixaila, i so vsimi
silami svoimi litovskimi i z lqxi, bo korol; pol;skii poslal
emu na pomoh osm tisehei l[dei kon=nyx. I potkal knqz; Mixailo
z voiskom svoim Wvitrygaila mesqca genvara160 pervogo dnq za
Vil;komir=[ na rec` }_____|, i byla me'y ix bitva velikaq. I
pomog bog "ykgimontu i synu ego Mixailu, i pobili Wvitry-
gaila i vs[ silu ego nagolovu, i mnogo knqzei pobili, a inyx
'yvyx poimali. Ubili togdy brataniha Korybutova "ydimina a
knqzq Eroslava Lynkgveneviha, knqzq Mixaila Semenoviha, knqzq
Mixaila vqzemskogo Ilvoviha, i iflqntskogo mistra samogo, i
marwal=ka ego, i mnogo kuntorov, i vsix iflqntov pobili, a
inyx poimali, me'y kotorymi bylo mnogo rakuwan i slovakov161,
i hexov> a 'yvyx poimali knqzei dvux u golovax, knqzq Ivana
Volodimeroviha kiev=skogo a brata knqzq Fedora Korbutoviha,
i inyx162 mnogo 'yvyx poimali qko rusi, tak i n≠mcov.
O knqzi Mixaile, "ykgimontove syne
Posle togo poboi]a na tretei ned≠li knqz; velikii "ykgi-
mont sobral svo[ silu litovsku[ i poslal syna svoego, knqzq
Mixaila, na Rus;. I prywedwy knqz; Mixailo stoql pod Vite-
b=skom west; nedel;, i ne vzqvwy goroda proh powol. Posle togo
toe ' zimy knqz; velikii "ykgimont sobral us[ silu litovsku[
i panov poslal pod Pol=tesk. I prywedwy voisko stoqlo pod
Polockom ned≠l[, i ne dobyvwy goroda powli proh. Na drugoe
l≠to polohane i vid;blene, ne slywehy sob≠ ni ot kogo pomohy,
podalisq knqz[ velikomu "ykgimontu, i pohal panovati knqz;
velikii "ykgimont na knqzstve Litovskom i Ruskom163.
V l≠to 6946 “1438”164. Byl golod velikii, po selam i po go-
rodom zv≠ry l[dei edali, a v gorode u Smolensku po m≠stu i
po ulicam sobaki l[dei edali, golovy, ruki i nogi helovehye
psy po ulicam volohyvali, l[di l[dei edali, matki d≠tok
svoix eli ot velikogo golodu, a v post u velikii mqso edali
po selom i po volostqm, a v tot has hetvert; 'yta byla po try
kopy growei. I mnogo lixa togo godu vhynilosq po vsei zemli
Litovskoi i Ruskoi, i mnogo krovoprolit;q stalosq, brat brata
svoego ro'onogo ubival, i mor byl velmi velikii na l[d, i' o
takovom straxu l[di starye ne mogut; pametati.
O knqzi velikom "ykgimonte, qk ego zarezali
V l≠to 6948, a ot bo'ogo naro'enq 1440. Knqzq velikogo "yk-
gimonta Kestut;eviha u Troc`x zar≠zali u verb=nu[ ned≠l[
pered ob≠dom odin z domu knqzei Hortoryskix, ale z vole[ vsix
panov i knqzei litovskix, a panoval na Litovskom panstve sem
god i west; mesec`i> to ot Vitovtovy smerti do "ykgimontovy
smerti deset; l≠t. I byla v tot has zamqtnq velikaq u zemli
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
Litovskoi. A Smolensk na tot has der'al pan An=dr≠i Sakovih
ot "ykgimonta Kestut;eviha, i iohal smol;nqn pryvoditi ku
prysqze, movehy% ∞Koli kogo knqzem litovskim posadqt; na Veli-
kom knqzstve, vam ot Litovskoi zemli ne otstupati, a velikogo
knqzq litovskogo vam sob≠ za gospodara m≠ti, a mene vam byti
posluwnym do togo hasu, poki knqz; velikii na Litve sqdet;
na Vilni i na Troc`xfi. I vladyka smolenskii, knqzi i boqre, i
hornye l[di na tom prysqgnuli, wto im pana Andreq der'at; u
sebe voevodo[ pohestno na Smolensku. To pak po Velic` dni na
svqtoi nedeli v seredu zdumali hornye l[di smol;nqne, i radu
sob≠ uhynili, remestniki prome'ku sebe, to est kovali, ko'emqki,
w`vcy, mesniki, kotelniki pana An=dreq soslati silo[ z goroda, a
prysqgu svo[ zmeniti. I nar≠dilisq165 u zbroi, z vlohnqmi, z luki,
s kosami, s toporami, i zazvonili u zvon ratnyi. I pan An=drei
pohal sq raditi z boqry smolenskimi, so vsim dvorom svoim, i
nawol166 na nix z drev=cy na konex, i byla im bitva v gorode na
den; svqtogo Borysa i Gl≠ba, i pobili mnogo hornyx l[dei, i
pobogli hornye l[di ot pana Andr≠q. I toi nohy paq Andr≠i z
goroda vyexal z 'ono[, i boqre s nim smolenskie byli. I posle
togo zamqtnq byla velikaq u Smolensku, i poimali smol;nqne
marwal=ka smolenskogo Petryku i vtopili ego u Dnepr, i cosa-
dili sob≠ voevodo[ u Smolensku knqzq Andr≠q Dorogobu'skogo.
O rade panov litovskix, qk sob≠ gospodara vzqli na Velikoe
knqzstvo Litovskoe
V l≠to 6948, a ot bo'ogo naro'enq 1440. Knqzi i panove i
vsq zemlq Litovskaq, doradivwysq, i vzqli sob≠ knqzem velikim
Kazimera Qkgeiloviha, syna korolevskogo, z Lqxov, i posadi-
li pohstive na stolehnyx gorodex, na Vilni i na Troc`x, i na
vsei zemli Litovskoi i Ruskoi. I v tot has prywol knqz; {ryi
Lynkgvenevih z Novogoroda u Litvu, i knqz; velikii Kazimer
dal emu othyznu ego, Mstislavl;. I boqre smolenskie pryexali
k Smolensku z Litvy, i hornye l[di smol;nqne ne pustili ix v
gorod, i boqre rozexalisq po svoim selam. I zatym byla bitva
velikaq boqrom s hornymi l[dmi, i zaperlisq hornye l[di na
gorode, i vzqli sobe gospodarem knqzq {rq Lynkgveneviha, i
knqz; {ryi poimal boqr smolenskix i pookoval ix, a im≠nq ix
podaval svoim boqrom.
V l≠to bo'ogo naro'enq 1432. Umer v Pol;]y korol; Qkge-
ilo167.
L≠ta bo'ogo naro'enq 1434. Obrali polqcy na korolevstvo
Pol;skoe syna ego Vladislava, kotoryi 'e Vladislav byl ko-
rolem pol;skim i ugerskim i fortun=ne s turkami val;hyl,
mnogokrot; ix pobival, a potom sam z voiskom pol;skim i
ug`rskim pod Varno[ ot turkov pora'on i zabit, l≠ta bo'ogo
naro'enq 1444168.
Po smerti korolq Vladislava, zabitogo pod Varno[, u try
l≠ta, to est leta bo'ogo naro'enq 1447, vzqli na korolevstvo Po-
l;skoe polqcy knqzq velikogo litovskogo Kazimera Qkgeiloviha
i korunovali ego v ned≠l[ na zavtrei po svqtom Qne Krestitel[
v Krakove. I byl Kazimer korolem pol;skim i velikim inqzem
litovskim, ruskim i 'omoitskim169.
Toe 'e oseni na zapusty Filipovy prywlo voisko litovskoe170
k Smolensku, i stoqli pod Smolenskom pol=treti ned≠li, m≠sto
i c`rkvi vy'gli i gorod vzqli, l[dei velikoe mno'estvo vy-
stinali, i manastyry vy'gli, i mnogo lixa Smolenskoi zemli
vhynili. A knqz; {ryi e]e pered pryxodom ix k Smolensku,
poboqvwysq, z=exal na Moskvu. Togo 'e godu zima byla velmi
l[ta i metelicy bezprestani z morozom zav'dy byla, i mnogo
l[dei z st[deni pomerlo po selam i po gorodom, bo velmi veli-
kaq st[den;, a sneg byl velmi velik, i' za mnogie l≠ta ne bylo
sn≠gu tak velikogo i zimy tak velmi l[toe. A voda toe vesny
byla velmi velika u Smolensku, use m≠sto ponela byla, malo
wtos; ne dowla voda byla do Pokrovskoe gory.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
O moskovskom poboi]y
Togo 'e l≠ta knqz; velikii Kazimer ne miren byl s knqzem
velikim moskovskim. I prywodwy moskvihy s tatary kazanskimi
zvoevali Vqzemsku[ zeml[. Toe ' pak zimy knqz; velikii Kazimer,
sam buduhy u Smolensku, poslal voevod svoix, knqzei i panov
litovskix, protiv toto voevati Moskovskoe zemli, izvoevali
Kozelesk, Vere[, Kalugu, Mo'aisko, i mnogo lixa vhynili Mosko-
v=skoi zemli, i mnogo l[dei u polon poveli u Litovsku[ zeml[.
I moskvihy, sobravwysq za devet; dnei, pognalisq za litvo[, i,
dogonivwy, bilisq z litvo[. I pomog bog litve, i' pobili mnogo
moskvih litva, i mnogo 'yvyx poimali i pryveli ix k Smolensku
ko knqz[ velikomu Kazimeru, i vhynili togdy knqzi i panove
veliku[ hest; knqz[ velikomu Kazimeru korolevihu.
A moskovskogo knqzq velikogo ne bylo v tot has na Moskovskoi
zemli, xodil k Muroml[ bitisq s carem Maxmetem i z synom
ego Montqkom. I tam t`' pobili moskvih nagolovu, i samogo
knqzq Vasilq moskovskogo i mo'aiskogo knqzq Ivana poimali,
i inyx knqzei i boqr mnogo pobili, a inyx 'yvyx poimali. A
byla im bitva na Suzdali u manastyra svqtogo Spasa. I byla
togdy Moskva u velikom straxu. A potom car Maxmet i syn ego
Montqk dali knqzq velikogo moskovskogo na okup, i vzqli za
nego velikoe mno'estvo rublev i sobolei, i mir z Moskvo[ v
tot has vzqli. Togo 'e godu knqz; velikii Kazimer z moskovskim
peremire vzql i prysqgu prome'ku sebe vhynili, i' poko[
me'y ix zemlqmi byti. I buduhy Kazimeru Qkgeilovihu korolem
pol;skim i velikim knqzem litovskim i ruskim, i 'omoitskim,
i panu[hy emu fortunlive na tyx panstvax, i m≠l v sebe westi
synov na imq Vladislava, Kazimera, Ol;braxta, Aleksandra,
"ykgimonta a Fryd`ryka. Vladislav, syn korolq Kazimerov
starwyi, zostal napervei korolem heskim, a potom byl korolem
ugerskim i heskim.
}czasy bie/'ce, wsp[=czesne kontynuatorowi|
V l≠to bo'ogo naro'enq 1482. Na uvedene presvqtoe Bogorodicy
vzqli tatarove Kiev i voevodu kievskogo pana Ivana Xodkeviha i
s pane[, i z synom panom Aleksandrom vzqli, i pusto vhynivwy,
zamok so'=gli, i sami powli proh.
L≠ta bo'ogo naro'enq 1492, i[nq semogo dnq. Umer korol;
pol;skii i velikii knqz; litovskii Kazimer Qkgeilovih u Go-
rodne, panovavwy fortunne na korolev=stve Pol;skom l≠t 45, a
na velikom kne'`n;i Litovskom l≠t 52, bo byl pervei na knqzstvo
Litovskoe vzqt, ni' na korolevstvo Pol;skoe semma gody.
Togo 'e roku 1492. Vzqli sob≠ polqcy na korolevstvo Pol;-
skoe syna korolq Kazimerovogo Qna Ol;braxta, kotorogo potom
voloxove z voiskom ego lqdz=kim porazili na Bukovine l≠ta
bo'ogo naro'enq 1497 takim sposobom, i' i voloskii voevoda
uzql s korolem Ol;braxtom mir, i kgdy korol; Olbraxt voisko
svoe rospustil i sam bezpehne ku Korune wol, voloxove ego
voisko zradne porazili, i' samogo xorogo ledve do Pol;ski
otprovadili. A knqz; velikii litovskii Aleksandro Kazimero-
vih z litvo[ na tot has pod Braslavlem byl, bo tak'e korol[
Al;braxtu na pomoh wol.
Togo 'e roku bo'ogo naro'enq 1492. Aleksandra, syna korolq
Kazimerovogo, Litva na knqzstvo Litovskoe gospodarem sob≠
vzqli. A hetvertyi syn korolq Kazimera, Kazimer, pervei otca
svoego, korolq Kazimera, u Vilni umer l≠ta bo'ogo naro'enq
1483 i poxovan est u Vilni v kostele svqtogo Stanislava172. Pqtyi
syn korolq Kazimerov, "ykgimont, ostal knq'atem opavskim i
kglokgovskim l≠ta bo'ogo naro'enq 1500. A wostyi syn korolq
Kazimerov, Fryd`ryk, byl biskupom krakovskim i kardynalom.
L≠ta bo'ogo naro'enq 1500. Velikii knqz; moskovskii voeval
Rusku[ zeml[, i knqz; velikii litovskii Aleksandro poslal
voisko svoe litovskoe, i zexalosq voisko litovskoe z moskovskim
na Vedrowy, i uhynili me'y sobo[ boi i sehu veliku[, i pobila
moskva litvu, i mnogix 'yvyx poimali, to est tyx panov poimano%
pana Grygorq Ostikoviha, voevodu trockogo, knqzq Kostqntina
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
Ivanoviha Ostrozskogo i inyx l[dei dobryx nemalo. Togo 'e
l≠ta knqz; moskovskii zabral vsi zamki Siverskie i vs[ Siver, u
golovax zamki Branesk, Starodub, Novgorod Siverskii, Trubehesk,
Hernigov, Putivl; i inyx po Sivery zamkov vsix west;desqt.
L≠ta bo'ogo naro'enq 1501. Umer v Torun[ korol; pol;skii
Qn Ol;braxt, byl korolem pol;skim l≠t osm i mesec`i osm, v≠ku
svoego roku 40 i mesec 1.
Togo 'e roku 1501. Po smerti korolq pol;skogo Ol;braxta
Kazimeroviha vzqli sob≠ polqcy na korolevstvo velikogo knqzq
litovskogo Aleksandra Kazimeroviha. I buduhy Aleksandru ko-
rolem pol;skim i velikim knqzem litovskim, ruskim, pruskim i
'omoitskim, byl velmi laskav na poddanyx svoix, ]odroblive
ix vsqkim datkom i dary opatru[hy, za kotorym obranem Alek-
sandra na korolevstvo Pol;skoe z=ednohene sq stalo Korune
Pol;skoi z Velikim knqzstvom Litovskim.
L≠ta bo'ogo naro'enq 1505. Korol; Aleksandro byl na soime
v Beresti s pany-radami Koruny Pol;skoe i Velikogo knqzstva
Litovskogo, i byl v tot has korol; gn≠ven na panov litovskix
za dan;em spravy i namovo[ Mixaila Glinskogo, i ne sm≠li pa-
nove litovskie do172 korolq do zamku xoditi, boehysq karnosti.
A' panove lqdz=kie gn≠v korolev=skii pereprosili, zvla]a Qn
z Laska, kancl≠r korunnyi. A ved '` u Zaberezinskogo za tym
gn≠vom voevod=stvo Trockoe vzqto i dano Mikola[ Radivilu,
podhawomu Velikogo knqzstva Litovskogo. A potom panove li-
tovskie, spravu[hysq v≠rnost; poddanstva svoego qvnymi znaki
okazovali, a na Mixaila Glinskogo togo dovodili, i' on sam
podstupok gospodaru svoemu uhyniti i toe panstvo, Velikoe
knqzstvo Litovskoe, osesti xot≠l.
Togo 'e roku 1505. Tatarove perekopskie z carem svoim M`ndy.
Kgirom zsml[ Litovsku[ i Rusku[ voevali i veliku[ wkodu v
tyx panstvax udelali, l[dei sto tisehei v polon vzqli.
L≠ta bo'ogo naro'enq 1506. Korol; Aleksandro rosxor≠lsq,
i' ego pov≠tr`e ruwylo, v kotoroi xorobe n≠qkiis; Balinskii
ot Ol;kuwa, slavnyi l≠kar v korune Pol;skoi, byl pryprova'on
do Vilni, i tam '`, korol[ l≠karstva hynehy, gorw zdorove
ego psoval, qko n≠kotorye rozumeli, i' to hynil z napravy
Mixaila Glinskogo. I v tot has tatarove u zeml[ Litovsku[
vtorgnuli, protiv kotoryx za namovo[ Mixaila Glinskogo, sam
korol; Aleksandro velmi xoryi ruwylsq z Vilni do Lidy, i
ottul; z Lidy dlq xoroby svoee dalei exati ne moguhy, pro-
tivku tatar otpravil voisko litovskoe, a nad nimi g`tmanom
Stanislava Kiwku. Kotoryi g`tman Kiwka vel;mi sq rosxor≠l,
i' dlq xoroby svoee i na kon[ exati ne mog i, poruhyvwy vrad
svoi g`tmanskii Mixailu Glinskomu, vse voisko litovskoe
protivku tatar vypravil. A tatarove u Klecka kowom stoqli,
i tam 'e pod Kleckom nad C`pro[ byla bitva Litve s tatary u
spasov post, i pomog bog litve, i' tatarov nagolovu pobili,
a inwye, kotorye vtekali, mnogo ix v rec` potonulo. I kgdy
korolq Aleksandra xorogo do Vil;ni prynesli v lek=tyc`,
ma[hy v≠domost; o tom korol;, i' tatarov pobili, velmi sq
radoval i tak'e z dobro[ pamet;[ s tym sv≠tom i z slugami
svoimi rostalsq togo roku vywei pomenenogo 1506. M≠l v≠ku
svoego l≠t 45, panoval na korolevstve Pol;skom l≠t 4, mssec`i
8, a na knqzstve Litovskom panoval l≠t 14, mesecy 2. T≠lo ego
poxovano est u Vilni v kostele svqtogo Stanislava v kap=licy
podle brata ego koroleviha Kazimera.
Togo 'e roku 1506. Obrali sob≠ litva velikim knqzem lito-
vskim knq'e opavskoe i kglokgovskoe "ykgimonta Kazimeroviha,
kotorogo potom roku 1506 meseca genvara i polqcy sobe korolem
vzqli, i byl "ykgimont korolem pol;skim i velikim knqzem
litovskim, ruskim i 'omoitskim.
Biskup vilenskii Tabor umer v l≠to bo'ogo naro'enq 1507173.
Knqz; Kostentin Ivanovih Ostrozskii z vez`nq z Moskvy
prybeg do Litvy v l≠to bo'ogo naro'enq 1508. Togo 'e godu v
Litve knqz; Mixailo Glinskii Zaberezinskogo zabil takim spo-
sobom, i' videl Glinskii, 'e byl ot vsix opu]on. S toe nelaski
korolevskoe, ma[hy s`rc` skrvavenoe protiv Qnovi Zaberezin-
skomu, rozume[hy, to z ego pryhyny byti. Skoro korol; vyexal
z Litvy na s`im do Petrykova, zostal v Litve. ugledevwy svoi
has z=exal na Qna Zaberezinskogo, marwal=ka velikogo do dvora
ego, kotoryi est herez r`ku ot m≠sta Gorodna koncu mostu, o
perwoi godine v nohy vzql ego z lo'a u odnoi kowuli, i kazal
stqti turhynu, svoemu sluze. Golovu ego herez m≠sto Gorodno
na drevcu nesti kazal, potom u ozero v kolku milqx ukineno.
Rozum≠l tomu Glinskii, i' poruwyl korolq i pany litovskie,
pryqteli nebo'hykovy, protiv sob≠. Zbiral pryqteli odny
krevnye, drugie za penqzi tak z rusi, qko z litvy, zvla]a brata
Vasilq Glinskogo, kotoryi emu podal zamki korolevskie i svoe
l[di, k tomu za p≠nezi prynqvwy umyslil moc[ korol[ otpirat;.
A potom obahylsq, i' mocy takos m≠ti ne mog, z=exal do Moskvy
z skarby i z pryqtely svoimi do knqzq velikogo moskovskogo
Vasil;q Ivanoviha. I mnogo v tot has zamkov ruskix podali ve-
likomu knqz[ moskovskomu, to est knqz; Mixailo M=stislavskii
podalsq z gorodom svoim Mstislavlem, knqzi Druckie podalisq
z gorodom svoim Druckom, Or=wu, Kryh`v i Mozyr za pryvodom
Glinskogo Moskva byli os≠li.
Korol; "ykgimont, buduhy v tot has v Pol]y, poslywavwy o
tom, i kazavwy sq sobrati voisku litovskomu i polskomu l[du
slu'`bnomu, 'oln≠rom, nad kotorymi g`tmanom polnym byl
Firlei z Qnov=ca, pervei voisko litovskoe vypravil, a potom
i sam powol za Mixailom Glinskim. O hom uslywavwy Glinskii,
ne sm≠[hy 'dati na zamkox ruskix korolq "ykgimonta, pob≠g
k Moskve, a tye knqzi, knqz; Mixailo M=stislav=skii i knqzi
druckie z gorody svoimi, a k tomu Or=wa i Kryhev, i Mozyr opqt
podalisq korol[ "ykgimontu. I b;tla u Litve posle Glinskogo
zamqtnq velmi velikaq, i panov tyx imali, kotorye z Glinskim
mewkali gorazd, a n≠kotoryx wlqxtu i muhono. Koroli174 "yk-
gimont v'e zam=ki ruskie uspokoivwy, a Glinskogo ot M≠nska
otstrawyvwy, bo byl v'e M≠nska Glinskii dobyvati pohal,
g`tmana litovskogo Kiwku v zeml[ Moskov=sku[ z voiskom dlq
pustow`nq i ka'enq zemli Moskovskoe poslal, kotoroe voisko
ne malo volostei Moskov=skix mehom i ognem popustowyvwy i
voisko moskovskoe prognavwy, v c`le vernulisq. Zahym knqz;
velikii moskovskii Vasilei Ivanovih slal do korolq, prosehy o
peremire, i oder'al to, i' prynqli per`mire do 'yvotov svoix,
vqzni s obu storon sob≠ povorohali, knqz[ Mixailu Glinskomu
'onu i pryqteli z Litvy do Moskvy pustili, kotoryx pryqtelei
knqzq Mixaila Glinskogo, qko v kroinikax pol;skix piw`t;,
o dv≠ste nazad do korolq z Moskvy povtekalo. I kgdy korol;
"ykgimont voiska svoi rospustil, togdy voiska nazad iduhy
u svo[ zeml[ trafili voisko tatarskoe nedaleko ot Slucka, i
toe voisko tatarskoe za pomoh[ bo'[ litva pobili. I tak togo
roku zvyw= pisanogo tiseha pqtsot osmogo ot nepryqtel svoix,
moskvy i tatar, litva pokoi z laski bo'oe oder'ali.
L≠ta bo'ogo naro'enq 1509. Polqcy voloxov porazili.
L≠ta bo'ogo naro'enq 1510. Tatarove voevali v Litv≠ i c`lo
do ordy zvernulisq.
L≠ta bo'ogo naro'enq 1512. Prynesena korol[ "ykgimontu
v mal'`nstvo Barbara, dohka St`fana, voevody sedmikgrodsko-
go, o kotoroi piwut; kroinikar`, i' byla velikoe pobo'nosti
i cnoty. Togo 'e roku litva i polqcy voisko tatarskoe na
Lopuwne pobili, nad litvo[ byl g`tmanom knqz; Kostentin
Ostrozskii, a nad polqkami Mikolai Kameneckii. Tam, piwut;,
tatarov zbityx dvadcat; hotyry tisehy ot malogo voiska po-
l;skogo i litovskogo bo, qko piwut; kroinikare, i' pol;skogo
i litovskogo voiska bol;wei ne bylo, tolko west; tisehei,
gd≠ znahna laska bo'q byla, kgdy ' wesnadcat; tisehei vqznev
otgromili, i korysti velikie, konei tatarskix okolo deseti
tisehei vzqli. Po kotoroi bitve car perekop=skii s korolem
zgody potreboval, i dlq up`vnen;q poko[ syna svoego Dzala-
l=dyna do Litvy v zaklade dal, kotoryi syn ego v Litve borzdo
vmer, zahym t`' i pokoi i tatary ne dolgo trval. Knqz; velikii
moskovskii Vasilei, zabyvwy peremirq i prysqgi svoee, do pa-
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
n=stva Ruskogo175 voisko svoe vsylal i wkody nepryqtel;skim
obyhaem hynil, i sam z voiskom svoim moskovskim pod Smole-
n=sk pryxodil i, ne dobyv]y goroda, na tot has proh odywol.
L≠ta po naro'en[ Isusa Xrysta syna bo'ego 1513. Korol[
"ykgimontu urodilasq dohka s korolevoe Barbary v Poznan;[,
kotoru[ nazvano Edviga. Togo 'e roku u Vil;ni zamok nadol;nyi
zgor≠l, kotoryi na on has derevenyi byl.
L≠ta bo'ogo naro'enq 1514. Meseca maq 16 dnq za tyiden;
po svqtom Mikole po vesne u-vo vtorok prywol knqz; velikii
moskovskii pod Smolensk i stoql pod gorodom, dobyva[hy i
byohy z d≠l dvanadcat; ned≠l;. Korol; "ykgimont, uslywavwy
toe, powol boroniti Smolen=ska. Z Vilni vyexal meseca i[lq
dvadcat; vtorogo dnq v subotu za nedel[ pered spasovymi za-
pusty, i smol;nqne, ne do'davwy oborony, za prak=tykami i
postraxami Mixala Glinskogo, podali zamok Smolensk knqz[
velikomu moskovskomu meseca avgusta pervogo dnq. A v tot has
na Smolensku byl voevodo[ ot korolq176 }____| Sologubovih,
a byl pod panovan;em litovskim Smolensk ot togo hasu, qk ego
Vitovt vzql do podan;q moskovskomu devenosto177 l≠t178> v178 kro-
inic` polskoi sto. Na tot hqs korol; u'e byl u M≠n;sku, kgdy
Smolensk podano. I malo na tom ma[hy, moskovskii poslal l[di,
voisko velikoe, k Or=wy i ko Drucku, roskazavwy im gluboko
voevati zeml[ Litovsku[. A korol; "ykgimont powol z M≠nska
k Borysovu, i z Borysova poslal protiv voiska moskovskogo
getmana svoego, knqzq Kosten=tina Ivanoviha Ostrozskogo, z
voiskom. I storo'ovye pol=ki litovskogo voiska z storo'o-
vymi pol=ki moskovskimi spotkalisq na Bobr` rec`, i tam vs[
moskov=sku[ storo'u pobili i mnogo 'yvyx poimali, i na
Drovi179 tak'e moskvu bili i 'yvyx poimali. I nawol knqz;
Kosten=tin voisko moskovskoe za Orwo[ gorodom, za Dneprom,
na rec` Kropivnicy, i perebroivwysq so vsim voiskom i z d≠ly
herez Dnepr, i vdarylisq voiska me'y sobe u pqtnicu meseca
sen=tqbra osmogo dnq na samyi praznik ro'estva prehystoe
Bogomatery, i byl boi velmi velikii, bo ne rovno bylo% mo-
skvy u pqt; krot; bol;wei, ni'li litvy. I pomog bog korol[
"ykgimontu i voisku litovskomu, i' moskvu nagolovu pobili,
i voevod wto nastarwyx usix poimali, na imq knqzq Mixaila
Ivanoviha Bul=gokova a brata ego ro'onogo knqzq D=mitreq, a
Ivana Andr≠eviha Helqdina, knqzq Ivana D=mitreeviha Pronsko-
go, Dmitreq Vasil;eviha Kitaeva, Danila Andr≠eviha Ple]`eva,
Ivana a Volodimera Semenovyx detei Kolyhova, knqzq Borysa i
syna ego knqzq Petra Romadanovskix, knqzq Ivana Semenoviha
Selexovskogo, knqzq Borysa i knqzq Ivana syna Starodubskogo,
knqzq Petra Putqtiha a brataniha ego knqzq Semena Ivanoviha,
a On=dreq Semenoviha syna Kolyhovova, Borysa Ivanoviha Ple-
]`eva, Ivana Vasil;eviha Kulewova, Filipa Ivanoviha Kiseleva,
{rq D=mitr`eviha Lys=cova, An=dreq Filipoviha Na]okina,
Ivana Andreeviha Erop=kina, Matfeq Ivanoviha Unukova, Timo-
f≠q D=mitr`eviha Hubarova, knqzq {rq Ivanoviha Divu, Ivana
Dmitreeviha Kop=nika, Artema Lupandina, Nekl[da Par=fen;e-
viha Bar=dina, Andreq Poluqtoviha Ob=neeva, Kob=ca Mitina,
syna qsel;nihogo Budaq Kuhukova, Fedora Ivanoviha Novose-
l;cova, Semana180 Fedoroviha Vuzskogo, Grygor=q Borysoviha
Bezumnogo, Mikitu Ozar=eva, a detei boqr=skix i inyx mnogo
'yvyx poimali i do korolq "ykgimonta 'yvyx pryvedeno vsix
u lihbe trysta osmdesqt. Detei boqr=skix tyx vsix po zamkox
litovskix poslano u vez`ne, a prostyx l[dei, kotoryx 'yvyx
poimali, n≠l;ze i vypisatimno'estva dlq. A knqz; velikii mo-
skovskii v tot has byl u Smolensku, i uslywavwy to, i' l[dei
ego nagolovu pobito, i mnogie voevody i d≠ti boqrskie 'yvy
poimany, poboql=sq sam i pob≠g z Smolen=ska k Moskve, a zamok
osadil moskvo[, a smolnqn vsix vyvel k Moskve i tam imim≠n;q
podaval na Moskv≠, amoskvihom podaval im≠n;q u Smolen=sku.
Potom u hotyrox ned≠lqx knqz; Kostentin Ivanovih Ostrozskii z
voiskom litov=skim xodil pod Smolensko, zam=ku ne vzql, m≠stu
i volostqm Smolenskim mnogo lixa vhynivwy i opqt ver=nulisq
do svoee zem=li u Litvu.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
L≠ta po naro'en[ Isusa Xrysta syna bo'ego 1515. Z=ezd c`sara
xrestiqnskogo s korol;mi, to est pol;skim, vgorskim i heskim
u V≠dn[. Togo ' roku i smert; korolevoe Barbary.
L≠ta bo'ogo naro'enq 1517. Korol; "ykgimont poslal voisko
litovskoe i 'ol=nerov, lqxov mnogo, a getmanom nad voiskom knqz;
Kostentin Ivanovih Ostrozskii, a nad 'ol=n≠r=mi byl pan Svir]
ovskii, i xodili pod Opoh=ku, i mnogo lixa Moskovskoi zemli
vhynili, a goroda ne vzqv=wy i vernulisq u svo[ zeml[.
L≠ta po naro'en[ Isusa Xrysta syna bo'ogo 1518. Za namo-
vo[ c`sara Maksymiliqna prynesena v mal='enstvo korol[
"ykgimontu Bona s kraev Vloskix, z Apul;lii, z m≠sta Baru,
dohka Qna Sforcy`go, knq'ati m`dyolqnskogo, i korunovana na
zam=ku Krakovskom v kostele velikom ostatku dnei kv≠tnevyx
herez ar=cybiskupa gn≠znenskogo Qna z Laska.
L≠ta po naro'ewo Isusa Xrysta syna bo'ego 1519, mesqca
avgusta. Tatarove, vtor=gnuvwy do zemli B`l=z=skoe, velikie
wkody hynili, zahym sobravwysq polqcy, do kotoryx i knqz;
Kostentin Ostrozskii priexal181, ma[hy ne mnogo pry sob≠ litvy
i rusi> bilisq s tatary u Sokalq, premo'eni i pobiti sut; nawy
ot velikosti tatarov182.
L≠ta po naro'en[ Isusa Xrysta syna bo';ego 1520, mesqca
avgusta 1 dnq. Urodil=sq korol[ "ykgimontu syn s korolevoe
Bony, kotoromu imq dano "ykgiiont vtoryi, a prylo'yvwy do
togo imq c`sarskoe Avgust, nazvano ego "ykgimont Avgust. Na
tot has, kgdy sq rodil Avgust v Krakove, korol; "ykgimont
byl v Torun[.
L≠ta bo'ogo naro'enq 1521. Mistr pruskii za prozbo[ svoe[
oder'al s korolem peremire do hotyrox l≠t.
L≠ta bo'ogo naro'enq 1523. Posol moskovskii pryxodil do
korolq "ykgimonta do Krakova v pqtisot konei i postanovil s
korolem peremire na pqt; l≠t.
L≠ta bo'ogo naro'enq 1524. Byl velikii utisk v Ruskix kra-
inaxokolo L;vova ot turkov i tatar, nepoodnokrot; utorgnen;e
hynehy183, i' Premysl;sku[ zeml[ vs[ popalili, Sanocku[,
L;vovsku[, B`lzsku[, Podol;sku[ ognem i mehom popustowyli,
okrutnye mordy i velikie wkody hynehy, me'y kotorymi v mu-
'skix uberax i nev≠st tatarskix n≠kol;ko ubili.
L≠ta po naro'en[ Isusa Xrysta syna bo'ego 1525, mesqca
marca 10 dnq. Voit≠x, pruskii mistr, buduhy ot korolq "ykgi-
monta pervo val;ko[ utisnenyi, togo dnq zvywmenovanogo gol=d
v Krakove posered rynku korol[ "ykgimontu hynil, i ot togo
hasu v'e knq'a pruskoe gol=dovnikom korolq pol;skogo i ve-
likogo knqzq litovskogo stal=sq184, i mistrom pruskim pisatisq
ne pohal, kapicu mniw=sku[ i pla] s kry'ykom z sebe skinul,
i v mal='enstvo za sebe ponql sestru korolq dunskogo. A pered
tym mistrove pruskie 'on ne mevali.
L≠ta po naro'en[ Isusa Xrysta syna bo'ogo 1526. Ma[hy
korol; "ykgimont v≠domost;, i' kgdan]ane protivko emu bunty
v=]yna[t; i roskazanq ego ne sut; posluwni, a na zdorov=e ego
potaemne stoqt;, dlq hogo mesqca apr≠lq po velikodni togo roku
zvywmenovanogo korol; so vsim dvorom svoim i s pany.radami
do Kgdanska pryexavwy znahnye podobenstva togo umyslu ix
vidql, v hom za povodom sluwnym buduhy uznani, karnost; na
sob≠ uterpeli, i' ix stqli perv≠iwesti, a potomsemi starwyx
postinano185, a in=wyx po zamkox u vezene rozoslano, drugie
za more povtekali. Togo 'e roku zvywpisanogo, zaraz po smerti
Qnuwa knq'ati mazovec=kogo, korol; "ykgimont v knqzstvo
Mazoveckoe i v m≠sto Varwovu, stolicu togo knqzstva, uveza-
l=sq lennym pravom, i ot togo hasu knqzstvo Mazoveckoe est
pryluhono do koruny Pol;skoe186.
L≠ta bo'ogo naro'enq 1527. Tatarove perekopskie voevali
knqzstvo Litovskoe, i korol; poslal protiv ix voisko litovskoe,
a nad voiskom getmanom knqzq Kostentina Ostrozskogo. Togdy,
pogonivwy, knqz; Kostentin Ivanovih Ostrozskii z voiskom
litovskim tatar pobil na Ol;wanicy zime187. Togo 'e roku cara
zavol;skogo pu]ono z Litvy po Velic` dni, kotoryi sed≠l v Litv≠.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
L≠ta bo'ogo naro'enq 1528. Korol; "ykgimont s korolevo[
Bono[ pryexal do Litvy s Pol;]y napervei. Togo 'e roku vs[
zeml[ Litovsku[ popisyvali.
L≠ta po naro'en[ Isusa Xrysta syna bo'=ego 1529. Koroleviha
molodogo "ykgimonta Avgusta na velikoe knq'ene Litovskoe
Litva obrali na den; svetogo Luki `vangelista, a emu v tot
has bylo devet; l≠t188. Togo 'e roku prava pisanye dany vsei
zemli Velikogo knqzstva Litovskogo na svetyi Mixal ot korolq
"ykgimonta Starogo.
L≠ta bo'ogo naro'enq 1530. M≠sto i zamok Vilenskii gor≠l,
i' sq velikaq a znahnaq wkoda m≠stu Vilenskomu ot ogn[ na
tot has stala.
L≠ta bo'ogo naro'enq 1530. "ykgimont vtoryi Avgust, syn
"ykgimonta korolq, v'e na on has buduhy velikii knqz; li-
tovskii, za 'yvota otca svoego na korolevstvo Pol;skoe byl
pomazan i korunovan mesqca fevralq dvadcat; pervogo dnq, a emu
v tot has bylo l≠t desqt;189. Togo 'e roku tatarove pryxodili
u Litvu, kotorye sut; pobity ot 'ol=nerov, p≠ne'nyx l[dei,
nad kotorymi byl getmanom knqz; Ivan Dubrovickii, a pobito
ix na vrohy]ax na Gol=v≠ i na Polozor;i.
L≠ta bo'ogo naro'enq 1531. Polqcy voloxov porazili u Ob`r-
tyna, gd≠ znahnoe zvitq'stvo nad voloxi i koryst; oder'ali,
to sq d≠qlo roku zvywpisanogo mesqca avgusta dnq dvadcat;
vtorogo, gd≠, piwut;, i' pqt;desqt d≠l s toe bitvy polqcy
vzqli, oproh malyx, a vqznei bol;w tisehy190.
L≠ta bo'ogo naro'enq 1533. Knqz; Kostentin umer po vzqt;i
v nebo panny Maryi.
L≠ta bo'ogo naro'enq 1534, in=dikta semogo sxodehy. Knqz;
velikii moskovskii vmer, a korol; "ykgimont poslal voisko
svoe litovskoe, i getman velikii pan vilenskii, pan {ryi
Mikolaevih Radivil, le'al z voiskom velikim u Mogileve, a
voevodu kievskogo posylal k Starodubu> pod Starodubom Ovhynu
pogromili, a pod Radogo]om191 • • • •
• • • • Tivunstvo Vilenskoe dano panu Voit≠xu {ndilu.
Marwal;stvo dvornoe dano panu Ivanu Gornosta[.
Togo ' l≠ta prywla saranha na Lqdsku[ zeml[ i na Lito-
vsku[, okolo Berestiq i okolo M≠nska, i Sver'na, i Koidonova,
Ivenca, i okolo Vilni videli leta[hyx, i poeli 'yto i qrynu,
i travu. See 'e vse stalosq dlq grexov nawyx192.
L≠ta bo'ego naro'enq 1542. Meseca oktqbra 10 dnq, in=dik-
ta pervogo, z ovtorka na seredu hetvertoe godiny v noh byst;
znamen;e na nebesi% qvilisq stol;py sv≠t=lye qk ogon;, mnogie
xodili, mnogo zbiralisq u-v odin stol=p velikii i rozywlisq,
odny powli na pol=noh i tam pogibli, a drugie powli na po-
luden;, i tye otwed=wy pogibli193.
Togo 'e godu pan Stanislav Ol;braxtovih Kgawtol;t, voevoda
trockii, umer s poned≠l=ka na ovtorok pqtoe godiny v noh, za
tyiden; pered bo'im naro'`nem.
L≠ta bo'ego naro'enq 1543. Meseca aprelq 11 dnq, indik=ta
pervogo, pan Matei Voitexovih Qnoviha, starosta 'omoitskii,
umer na tretei ned≠li po Velic` dni.
L≠ta 1543. Meseca maq 15 dnq u subotu, wostoe ned≠li po
Velikodni, indikta pervogo, ~l;'b≠ta korolevna, dohka korolq
rymskogo F`rdynanda, c`sara Karla pqtogo bratan=ka, pryne-
sena do Pol;ski do Krakova v mal'`nskii stan "ykgimontu
Avgustu, korol[ pol;skomu molodomu, pohstive i ox`ndo'ne, z
radost;[ vsix obyvat`lev Koruny Pol;skoe i Velikogo knqzstva
Litovskogo> v ned≠l[ byla korunovana, a v poned≠lok dana ko-
rolevi v mal'enstvo194.
L≠ta bo'ego naro'enq 1544. Meseca genvara 24 dnq, indikta
vtorogo, u hetverg pered poludnem moglo byt; za godinu bylo
znamenie% prywlo temnost; velikaq, prave qko by sq m≠lo zmer-
kati, i sol=n=c` bylo videti, qko by serp abo m≠sec molodyi,
rogami stoql na zaxod slonca, a potom bylo videti rogami na
vsxod. I videli dv≠ zvezd≠ v tot 'e has na zaxod ot slonca,
odna b≠la, a drugaq herlena. A vsego togo moglo byti pol=tori
godiny, a potom temnost; odywla proh, a taq temnost; byla
prywla ot zaxodu slonca195.
Togo 'e l≠ta 44. Pryexal korol; staryi "ykgimont do Bere-
st;q na desqtoi nedeli po Velikodni u seredu s Pol;ski, a syn
ego, korol; molodyi, z Vilni pered svqtym Il;e[ u seredu ',
i byl s`im velikii u Ber`st;i, i s togo soimu spustil korol;
staryi synu svoemu "ykgimontu Avgustu, korol[ molodomu,
Velikoe knqzstvo Litovskoe po Pokrove prehystoe Bogorodicy
u tyiden;, indikta tr`tego i vrady rozdavwy, poexal korol;
staryi do Lqxov, a molodyi korol; "ykgimont Avgust z svoe[
korolevo[ poexal do Vilni196.
A vrady v tot has rozdany tym osobam ni'`i opisanym, to est
Panu Grygor[ Grygorevihu Ostikoviha panstvo Vilenskoe.
Knqz[ Qnuwu Dubrovickomu voevodstvo Trockoe.
Panu Eronimu Xodkevihu panstvo Troc=koe.
Panu Mikola[ Qnovihu Radivilu marwal;stvo zem=skoe.
Panu Aleksandru Xodkevihu voevodstvo Novgorodskoe197.
Knqz[ Semenu Pronskomu voevodstvo Kiev=skoe.
Panu Stanislavu Petrovihu Kiwhyhu voevodstvo Vit`bskoe.
Panu Mikola[ {revihu Radivilu podhawoe.
Panu Qnu Qnovihu Radivilu kraihoe.
Panu Grygor[ Xodkeviha podkomore.
L≠ta bo'ego naro'enq 1545. Meseca i[nq u Petrov post, za
dve nedeli pered svqtym Petrom u poned≠lok, u Vilni umer-
la korolevaq molodaq korolevaq ~l;'b≠ta, i pogreb ee byl
u svqtogo Stanislava, u kaplicy velebnogo Kazimera, meseca
avgusta 24 dnq u poned≠lok, a na zavtr`e u-vo vtorok obyxod byl
z marami, a mar bylo trydcat;198. Togo ' godu, meseca avgusta
31 dnq, in=dikta tretego, korol; molodyi "ykgimont Avgust
dal starostvo "omoitskoe panu trockomu panu Eronimu Alek-
san=drovihu Xodkevihu199.
Potom korol; Avgust, kgdy poxoval t≠lo korolevoe mal'onki
svoee, buduhy pan molodyi, ne moguhy zder='ati pryro'onoe
xtivosti svoei ku b≠lym golovam, pohal milovati pani[ Barbaru
Radivilovnu, kotoraq ostala vdovo[ po pane Stanislave Ol;bra-
xtovihu Kgawtol=te, voevode trockom, i mewkala na tot has pry
matc` svoei, pani Mikolaevoi Radivilovoi, pani vilenskoi, i
brate svoem panu Mikola[ Radivilu, podhawom. I korol; pohal
do nee xoditi noh=[, kudy sobe xo'`n;e byl uhynil s polacu
a' do domu ee, i tam v nee byval hasto. I bylo to slywat; po
vsei zemli Pol;skoi i Litovskoi, i brat;q ee prosili korolq,
aby togo perestal i do sestry ix ne xodil, i toe neslavy domu
ix ne hynil. Korol; im obecal herez to do nee ne xoditi i ne
xodil nemalyi has, potom krevkosti pryro'onoe dalei terpeti
ne mog, i powol za sq do nee noh=[, i odno samo tret;. A panove
Radivilove togo pilne steregli, i kgdy korol; do sestry ix
uwol, oni togo ' hasu tam do korolq prywli i movili emu% ∞Mi-
lostivyi korol[, ne m≠l esi herez to do sestry nawoe xoditi, a
teper dlq hogo esi prywol*fi Korol; im povedil% ∞A wto v≠daete,
mo'`t; teperewnee pryist;e moe ku sestre vawei vhyniti vam
bol;wu[ slavu, hest; i po'ytokfi. Oni rekli% ∞Bo'e, dai tofi - i
togo ' hasu plebana pryveli, kotorogo na to gotovogo meli,
i otdali korolq z sestro[ svoe[ potaemne, nixto s panov-rad
duxovnyx i svetskix, a ni t`' z dvoru korolevskogo ne byli o
tom v≠domi, tolko Radivilove a Kgez=gailo, a pleban, wto wl[b
daval200. A ved 'e korol; i wl[b z ne[ vzqvwy togo ne malyi
has tail, i pred sq ona mew=kala pry mat=c` i u brata svoego.
Potom korol; molodyi l≠ta bo'ego naro'enq 1547 u Filipov
post exal do Pol;]y do otca svoego, nave'a[hy ego, i tam toe
o'`nen;e svoe pov≠dil knqz[ Mat≠evskomu, biskupu krakovskomu,
a panu Qnu Tarnovskomu, panu krakovskomu, Oni emu togo dozvo-
lili, i on za sq s Pol;]y pryexal do Vilni.
L≠ta bo'ego naro'enq 1548. U velikii post i panove-rada do
Velikogo knqzstva vsi do Vilni k korol[ z=exalisq, i kgdy to
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
uslywali i dov≠dali p`vnosti201, panove-rada Velikogo knqzstva,
i' korol; s to[ pane[ potaemne wl[b bral i s`rd`hne togo
'alovali, i pohali upominati i prositi korolq slezno, aby
togo ne hynil i nerovni sob≠, poddanoe svoee, za mal='onku ne
bral202. Potom vsim l[dem i vsei zemli toe o'`nen;e korolevskoe
bylo vel;mi ne milo, a mnogie tomu v≠ry dopustiti ne xot≠li, i
mnogie pawkvil[sy pisali o tom, u zamku k stenam i k ratuwy,
i k panskim domom k vorotam prybivali, kotorye mnogie i do
korolq byvali prynowony. A potom i do korolq starogo, otca i
mat=ki ego, korolevoe staroe, do Krakova to dowlo. Oni velmi
srokgo do syna svoego pisali, aby togo ne hynil, i za mal'onku
ee sobe ne bral. Korol; Avgust o to nihogo ne d=bal, a korolq
starogo, otca svoego, tak i panov-rad korunnyx i Velikogo knqz-
stva upominan;q i prowen;q sluxati ne xot≠l203.
L≠ta bo'ego naro'enq 1547. Korol; "ykgimont Staryi, buduhy
v Petr=kove na soime valnom, postanovivwy varovne vsi potr`by
R≠hy Pospolitoe, buduhy v starosti l≠t svoix roz=nemogsq,
v kotoroi xorobe v'o napolyumerlyi pryvezen do Krakova i
tam'` umer “v sa”myi204 Velik den; treteenadcat;205 godiny na
zupolnom z`kgary206, z 'alost;[ ne tolko vsix poddanyx svoix,
ale i panstv okolihnyx xrestiqnskix, kgdy ' byl pan velmi
dobryi, spravedlivyi i miloserdnyi ku poddanym svoim, m≠l
v≠ku svoego l≠t osm=desqt odin god, m≠secy dva, dnii sem,
panovavwy na Korune Pol;skoi i Velikom knqzstve Litovskom,
Ruskom, Pruskom, "omoitskom, Mazoveckom i inyx l≠t sorok i
pol=tora. O kotoroi smerti korolevskoi prynesena v≠domost;
korol[ molodomu "ykgimontu Avgustu s Krakova do Vilna u
tyiden; po Velic` dni v ned≠l[ rano, i na toi '` ned≠li u pqt-
nicu korol; "ykgimont Avgust u Vilni obyxod hynil z marami
i svehami po vsim kostelom, a na tr`tei nedeli po Velic` dni
u-vo vtorok meseca apr≠lq semnadcatogo dnq devqtoenadcat;
godiny zupolnogo z`kgara roku zvywmenovanogo poslal korol;
panov do rad, do dvora pana Radivila, podhawogo Velikogo knqz-
stva Litovskogo, po pani[ Kgaw=tol=tovu[, s kotoro[ pervei
potaemne wl[b bral. I panove, vodlug roskazan;q korolev=sko-
go, vzqvwy onu[ pani Kgawtol=tovu[, powl[beiu[ mal'onku
korolevsku[, sestru pana podhawogo Radivila, provadili ee
do zam=ku Vilenskogo, a' do palacu korolevskogo. I korol; ee
potkal u s≠nex u dverei, i tut, z ne[ pryvitavwysq, opovedal
usim panom, i' sq v'e z ne[ davno otdal, i wl[b bral, i prova-
dili ee panove i dvorqne korolevskie do palacu, gd≠ i pervye
korolevye mewkali, a korol; powol do svoego upoko[. Kotoromu
to o'`nen;[ korolevskomu panove i vsq wlqxta ryc`r=stvo,
oproh domu Radivilovogo207, ne byli radi, i vel;mi smutilisq,
ale togo v'e inahei odmenit; ne mogli208 • • • •
PRZYPISY
1. tak w r"kopisie
2. przy tych s=owach, na marginesie 5526
3. na marginesie, po polsku ]=aci<skimi literami\&
Tywiryi cesarz wtory po Awguscie
4. na marginesie, po polsku ]=ac. literami\& Smierc Tywersia cesarza,
by= cesarzem Haios
5. przerobione z innej litery
6. na marginesie& Palemon
7. «s» przerobione z innej litery
8. na marginesie& Ba=wan
9. na marginesie, po polsku ]=ac. literami\& Ba=wany chwalili
10. na marginesie& Kernowo
11. na marginesie, po polsku ]=ac. literami\& Gra=y dubasny. Litus
12. przerobione z innej litery
13. na marginesie dopisek tym samym charakterem&
pomy=ka w lietopiscie
14. na marginesie& Woewanie ot Batyja roku po naro/enju pana Christusa.
Ni/ej& Odruck
15. litery «pa» przerobione
16. na marginesie& Nowogorodok za=o/eno
17. na marginesie& Gorodno, Berestei, Dorogiczyn
18. podkre>lone na cynober ]kolorem czerwonym\, na marginesie
dopis po polsku ]=ac. literami\& Grwa/ y Montwi= nowi. Kto bi=
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
19. na marginesie& Kgasztolt, Dowoino, Moniwid
20. na marginesie& Minikgai=o
21. na marginesie& Ru> pobita ot litwy
22. na marginesie, innym charakterem& Pos=ow /e uszanowago
23. «a» przeprawione z innej litery
24. na marginesie& Koidanow granicy Litwy
25. na marginesie& Litwa Ru> powoewa=a
26. na marginesie& Ba=wan Pojaty
27. na marginesie& Utenus
28. na marginesie& Ba=wan Kukowoita
29. na marginesie& Tronjata
30. na marginesie& Knja{ druckii
31. nast"puj'ce za tym s=owo «nowogo» wykre>lone
32. dopisane nad linijk'
33. na marginesie& Wygranie bitwy nie bez prolitja krowi swoee
34. dopisane nad linijk'
35. na marginesie& Tronjata
36. na marginesie& Olkgimont
37. na marginesie& Rynkgolt
38. pierwsze «o» przerobione z innnej litery
39. dopisane nad linijk'
40. na marginesie& Bitwa s tatary na Mogilnoi u Niemna
41. na marginesie& Skonczenie rodu Palemonowa
i kne/ensa ich na Rynkgolto
42. tytu= odkre>lony od poprzedniego tekstu rz"dem kresek, koloru cyno-
ber ]czerwonego\. Ni/ej dopisek cynobrem, po polsku ]=ac. literami\&
Wtora psamika ]#\ na litewskie panowanie na Litwie
43. «y» przerobione z «i»
44. na marginesie& togo Skirymonta inde }indziej, w innym miejscu, J.D.|
pisze Skirmontom
45. na marginesie& Skirymont
46. na marginesie& Szwintroga nazwesko }nazwisko, J.D.|
47. dopisane po zapisce bardziej drobnym charakterem
48. na marginesie& Skirymont
49. «L» przerobione z innej litery;
na marginesie& Ifljantow pryszli ot Niemcow
50. na marginesie& Trabus a Kolikgin, Roman
51. na marginesie& Narymont, Dowmont, Kgedrus, Holsz
52. tak w r"kopisie.
53. tak w r"kopisie – dobrze& o mil" od uj>cia rzeki Weliji;
redaktorzy Po=n. sobr. russ. ltpsej “poprawili” na& ...}rzeki| Wilni
54. na marginesie& Troide< ]«d» przerobione z «z»\
55. na marginesie& Walki z lachami
56. na marginesie& Domont /onu brata swoego Narymonta wzia=
57. na marginesie& Domont prinjat ot pskowjan za gospodara
58. «knja» dopisane nad linijk'
59. dopisane na marginesie z odno>nikiem
60. na marginesie& Manastyr +awryszow
61. na marginesie& Troide<
62. na marginesie& Herb w Litwie& Pogonia. Witenia
63. na marginesie& Zakonczenie knia/enia w Litwie z rodu i herbu Kitawrusa.
Dalej kilka s=[w zaznaczonych kreskami, na cynober ]kolor czerwo-
ny\, i kilka s=[w po polsku
64. na marginesie& Kgidimin
65. na marginesie& Kgasztolt hetman poiman;
s=owa «s Kolumnow» z g[ry i z do=u odkre>lone na cynober
66. na marginesie& Kgasztolt okupien z wjazenja za 30 tisjaczei zo=otych
67. na marginesie& Kgidiman niemcow pobi=
68. na marginesie& Kgidiman Ru> pobi=;
dalej innym charakterem& i Wo=odimer wzja=
69. na marginesie& Wo=y< Kgidiman opanowa=
70. litery «lja» przerobione
71. na marginesie& Kgidimin ru> i knia/at ich pobi=
72. na marginesie& Kgidimin Kiewa dobywaet
73. na marginesie& Podali Kiew
74. na marginesie& Kgidimin Kiew osie= }osiad=, J.D.|
75. na marginesie& Prygorodki kiewskie podalisja Kgidiminu
76. w r"kopisie Kgidimi
77. na marginesie& Perejas=awl poda=sja
78. na marginesie& Stanis=awl zosta= knjaziem rezanskim
79. na marginesie, na cynober& Lizdeiko; atramentem& Lizdeiko woro/bit
80. na marginesie& Wilno zbudowano
81. dopisane nad linijk'; na marginesie&
Ggasztowt s. Trumpja uro/onyi woewoda pierwszyi
82. na marginesie& Kgidimin
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
83. w Archeolog. tych; na marginesie& Kgidimin synow dieli=
84. «z» przerobione z innej litery
85. na marginesie& Kestut, Biruta
86. tak w r"kopisie
87. na marginesie& Ewnutei knja/y= na Wilni
88. w Krasin. Olkgirdu i Kestutju
89. w tek>cie daty wsz"dzie oznaczone literemi s=awia<skiego alfabetu
90. tak w r"kopisie; w Krasin. nie prispie=
91. na marginesie& Olkgird knia/y= na Wilni
92. w Krasin. dalej& a to sobie tak umowili
93. dalej czyste miejsce d=ugo>ci 10 liter na wpisanie 12-go imienia,
bo wyliczonych tylko 11; Wigant opuszczony
94. na marginesie& Jagei=o knia/y= na Wilni
95. dalej czyste miejsce na 6–7 liter
96. na marginesie& Skirgai=o knia/y= na Po=tesku
97. «Witowta» dopisane na marginesie;
po «Grodnie» czyste miejsce na 5–6 liter
98. pierwsze «ie» przerobione z «e obrotnoe»;
po przerwie, na pierwsze «s» troszk" na=o/ona nowa litera
99. «e» przerobione z innej litery
100. litery «po» przerobione z «ne»
101. w Krasin. kniazju wielkomu Kestutju i kniazju wielikomu Jagoi=u
102. napisane nad linijk'
103. na marginesie& Jakgei=o prysjagi nie dier/a=& kniazja Kestutja udawili
104. na marginesie& Wo=y< Witowtowi i Litwy dano
105. litery «lskoju» dopisane nad linijk'
106. na marginesie& To sie dieja=o po naro}/eniju| Christa 1377.
Jakgei=o korol polskii. Biskup
107. dopisane nad linijk'
108. dopisane nad linijk'
109. litery «wiet» przerobione z innych liter
110. dopisane p[=ustawowym
111. na marginesie& Ru> pobita ot Litwy
112. na marginesie& Skirgai=o do Wilni; starostoju lacha dano;
“panem” ]namiestnikiem\ by= Klemens Moskorzewski, 1386, w pier-
wowzorze by= czyste miejsce na wpisanie nazwy, kt[re opuszczono
przy kopiowaniu
113. dalej czyste miejsce d=ugo>ci 12–14 liter; Korygie==" zabili 1390
114. na marginesie& Knia/na Zophieja }Zofia, J.D.|
115. na marginesie& Witowt na kniazstwie Li}towskom|
116. dopisane nad linijk'
117. dopisane nad linijk', litery «wie» nier[wno;
na marginesie z odno>nikiem, jeszcze raz Siewierskii
118. dopisane po literze «k»
119. «i» przerobione z «mi"kkiego znaku»
120. «czo» przerobione z innych liter
121. na marginesie& Szwitrigai=o
122. w Archeolog. Juri Swietos=awicz
123. na marginesie& Witowt Witebsk wzja=
124. dopisane nad linijk'
125. na marginesie& Witowt Kiew wzja= u Wo=odimera Olkgirdowicza;
Skirgai=o
126. na marginesie& Skirgai=o. Skirgai=o otrut
127. na marginesie& Iwan, Hleb
128. na marginesie& Smolensk Witowt wzja=
129. dalej czyste miejsce na 10 liter
130. «t» przerobione z innej litery
131. na marginesie& Podole by=o tatarskoe
132. na marginesie& Podole k Litwie
133. na marginesie& Witowt knia/y= na kniazstwie Litowskom
134. na marginesie& Witowt Podole wzja= ot kniazia Fedora }Theodora, J.D.|
135. tak w r"kopisie, w Rumianc. Ska=u
136. tak w r"kopisie
137. na marginesie& Spytko
138. tak w r"kopisie; w Supra>l. =uckim
139. na marginesie& Gronowskii
140. «e obrotn.» przerobione z innej litery; na marginesie& Dedikgolt
141. na marginesie& Dowkgird
142. na marginesie& Lachowie Podole wzjali
143. w Nikiphor. priide knia{ Witowt k Smole<sku, a pre/e promcze s=owa,
reksze& «na Temir-Tuk=uja ida». I wyecha k niemu knia{ Hleb Swia-
tos=awicz nie w mnozie
144. na marginesie& tatary
145. na marginesie& Temir-Tuk=ui Witowtowo woisko porazi=
146. na marginesie& Knia{ Jurja
147. dopisane na marginesie i nad linijk'
148. na marginesie& Tatary
149. tak w r"kopisie; u Krasin. +adozie
150. drugie «o» przerobione z «i»
151. na marginesie& Mitropolit napierwie
152. na marginesie& Daszko
153. w Krasin. naecha= }najecha=, J.D.|
154. uzupe=nione przez redakcj" Po=n. sobr. russ. ltpsiej
155. cyfry dopisane literami s=awia<skiego alfabetu;
nad nimi innym atramentem cyfry arabskie
156. na marginesie& Witowt wzja= Smolensko
157. w Krasin., Rumianc. 8 dekabra, w Jewrein. 18 dekabra
158. w Kras. Wasila
159. w Kras. Holszanskogo
160. tak w r"kopisie; w Jewrein. sentabra
161. pierwsze «o» przerobione z innej litery
162. dopisane nad linijk'
163. na marginesie& Po=ock i Witebsk poddalisja wielikomu kniaziu
lit}owskomu|
164. tak jeszcze w Krasin. i Rumianc.; w Jewrein. 6942-go
165. «ie» przerobione z innej litery
166. tak w r"kopisie; w Krasin. poszo=
167. kr[l W=adys=aw Jagie==o zmar= 1434.05.31(1434.06.01
168. na marginesie& Smiert’ W=adis=awa Jakgie=owicza
169. na marginesie& Kazimier Jakgiei=owicz, korol polskii,
wielikii knia{ litowskii
170. litery «lit» przerobione z innych liter
171. na marginesie& I tot, piszut, /e by= wielmi =askaw i datny }udatny|
172. «d» przerobione z «o»
173. w Jewrein. 1508 r.
174. tak w r"kopisie
175. tak w r"kopisie; Litowskogo
176. dalej czyste miejsce d=ugo>ci 7–8 liter; Jurij ]So=ohubowicz\
177. dalej dopisane nad linijk'
178. dopisane na marginesie z odno>nikiem
179. tak w r"kopisie; oczywi>cie – Dnieprze
180. tak w r"kopisie
181. dopisane nad linijk'
182. na marginesie& Pobity naszy u Sokala
183. na marginesie& Utisk ruskich krain
184. na marginesie& Ho=d mistra pruskogo
185. na marginesie& Kgdanszczan stinano
186. na margin.& Pry=uczenie Warszawy do koruny Polskoe z Mazowszem
187. na marginesie& Pora/ka tatarow na Olszanicy
188. na marginesie& Obrano korola Awgusta na panstwo Litowskoe
189. na marginesie& ?ykgimont Awgust na korolowstwo Polskoe
}wzjat i korunowan|
190. na marginesie& Pora/ka wo=ochow
191. tak w r"kopisie, zdanie niezako<czone; dalej brakuje karty
192. na marginesie& Po/ewanie /yta i trawy ot sananczy
193. na marginesie& Znamienie na niebie
194. na margin.& El/bieta korolewna priniesiena w ma=/enstwo korolu
Awgustu
195. s=owo dopisano nad linijk', na marginesie& Tiemnost’ i so=<ce,
jako by sierp okaza=osie by=o
196. na marginesie& Staryi korol ?ykgimont opusti= panstwo
abo kniazostwo Litowskoe korolu mo=odomu Awgustu
197. na marginesie& Razdawanie wrjadow }urz"d[w, J.D.| panom litowskim
198. na marginesie& Smiert’ korolowoe El/biety
199. na marginesie& Mi=ost’ korola ?ykgimonta Awgusta
z Barbaroju Radziwi=owoju
200. na marginesie& Szlub korola Awgusta z Barbaroju
201. «e obrotnoje» przerobione z «e»
202. na marginesie& Prozba panow litowskich korolju Awgustu,
aby Barbary w ma=/enstwo nie poimowa=
203. na marginesie& Pisanie ot starogo korola ?ykgimonta do korola
Awgusta aby Barbary w ma=/enstwo nie bra=
204. po s=owie «umier» widoczne >lady wytartych liter;
przytoczone z XVII tomu Po=n. sobr, russ. ltpsiej jako istniej'ce
205. «n» przerobione z «a»
206. na marginesie& Smiert’ korola ?ykgimonta
207. pierwotnie po literach «=o» sta= dwukropek,
«wogo» dopisano p[{niej
208. na tym r"kopis urywa si", a raczej – ko<czy. Jakby desperackie
kroki by uchroni: kr[la od choroby wenerycznej, na kt[r' zmar=.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
Spisok Archeologiczeskago obszczestwa vyrosli lipy, i tyi
poz. lit. 0001-17.9, 0001-35.5
• • • • tilasq, kotoru[ nazyva[t svqtaq Priksedy, a po-ruski
Poroskoveq, kotoroi 'e u Rime i kostel zbudovan na imq e≠
svqtoe, i tam 'e e≠ i polo'ili. A brat e≠, knqz; Gl≠b polockii,
u molodyx letex svoix knq'ivwi u Polocku nemnogo l≠t, i umre,
i polo'on byl u svqtoe Sofei u Polotcku so otcem svoim u
odnom grobe. A polohane pohali potom spravovatisq za se kak
u Belikom Novegorode i P=skove, a pana nad sobo[ ne m≠li. I
vozvratimsq vospqt.
O knq'ati Skirmonte
Skirmontu 'e knq'uhi na Novegorodcy knqz; Istislav luckii i
pinskii pohnet valku i s knqzem Skirmontom, xotqhi ego vygnati z
othizny svoe≠, i z Beretq1, i z Melnika, z Gorodna i z Novagorodka.
I Skirmont powlet poslov svoix do velikogo knqzq litovskogo,
wto vywol is Kitavrusa do "ivinbudq, prosqhi ego, aby pomoh
dal emu naprotivku rusi. Knqz; velikii "ivinbud litovskii
powlet emu na pomoh syna svoego starwogo Kukovoitq i so vsimi
silami naprotivu Mstislava, knqzq luckogo i pinskogo. I na sei
storone reki Qseldy porazit knqz; Skirmont knqzq luckogo i
pinskogo nagolovu, i vs[ radu rusku[, tolko knqz; Mstislav v
male dru'ine ledva sam utehet v gorod Luckoi. A knqz; velikii
Skirmont vozmet gorod Pinesk i gorod Turov. I vozglasi Rus;
velikim plahem, i' tak okrutne vsi sut; pobity ot bezv≠rnoe
litvy. I knqz; velikii Skirmont syna velikogo knqzq litovskago
"ivinbudeva Kukovoitq hestovavwi i obdarivwi bezhislenoe
mno'estvo zolota, srebra i borzdymi konmi, i otpustil, pohtiv,
do otca ego, do velikogo knqzq "ivinbudq litovskago. I koli
Kukovoit priidet do otca svoego "ivinbudq, i malo pri otcy
svoem pobyvwi, i potom velikii knqz; litovskii i 'omoitskii
"ivinbud; umre, a syn ego Kukovoit s≠l na velikom knq'eni
Litovskom i "omoitskom.
O cari zavolzkom Bulaklai
Buduhi v tot has carem zavolskim imenem Bulaklai, i prislal
poslov svoix do velikogo knqzq Skirmonta, wtoby emu vyxody
ego dal i baskaki ego xoval po tym gorodom po tomu, kak s tyx
gorodov xo'ival za predkov ego, knqzei ruskix. Knqz; velikoi
Skirmont pod toe sq poddati ne xot≠l, i tym poslom ego nosy,
guby, uwi kazal povrezyvati i do nego otpustil. I tot has na
leto sobravwisq z mnogimi silami, ordami tatarskimi, i powol
na Rusku[ zeml[, i mnogo zla u Ruskoi zemli uhinil. A knqz;
velikii Skirmont, sobravwi vsi voiska svoi, i potkal ego na
granicy svoei v Koidonove, i porazil togo carq i vs[ rat;
tatarsku[ i pobil, i samogo carq ubil, i zvite'stvom velikim
powol na Rusku[ zeml[, i vzql gorod Mozyr i Hernigov, Starodub,
Karahev, i zo vsimi silami v celosti, zvite'stvo oder'avwi,
vernulsq nazad. Imel knqz; velikii Skirmont trex synov% star-
wii Tronqta, drugii L[bort, tretii Pisimont.
O trex synex Skirmontovyx
Knqz; velikii Skirmont u velikoi starosti svoei umre, a syn
ego L[bort sqde na Karahove i nazovetsq knqz; karahenskii2, a
Pisimont na Turove sqdet, a Tronqta na Novegorodcy; i panovali
na tyx gorodex mnogo let. Vozvratimsq vospqt.
O materi Kukovoitove i o samom Kukovoit≠
V tyx letex mati knqzq velikogo litovskogo i 'omoitskogo Ku-
kovoitqva Poqta umre u velikoi starosti svoei. Knqz; velikii
Kukovoit, milu[hi matku svo[, i uhinil bolvana obrazom e≠,
hinqhi ei pamqt;, i postavil togo bolvana imenem matki svoei
Poqty vywei ozera 'osli, kotoryi 'e obraz falili i za boga
m≠li tu[ Poqtu. I potom tot bolvan zginul, i na tom mescy
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
lipy xvalili i za boga ix meli na imq
toe Poqty a' i do sego dnq. A zatym knqz; velikii litovskii i
'omoitskii u velikoi spravedlivosti, milu[hi poddanyx svoix,
i sam Kukovoit umre. I zostavil po sobe syna na velikom knq'eni
Litovskom i "omoitskom Utenusa, kotoryi 'e syn, milu[hi otca
svoego, velikogo knqzq Kukovoitq, i uhinil bolvana na pamqt;
otca svoego i postavil ego na gor≠ odnoi nad reko[ Sveto[
nedaleko Diviltova, kotorogo ' falili i za boga ego m≠li. I
potom togo3 bolvana zginul3, gai vyros i l[di tym falili i
prozvali ego imqnem pana svoego Kukovoitq.
O cari zavolskom Kurdas≠
Tronqte panu[hi na Novegorodcy, v tot has car; zavolskii
Kurdas povstal z mnogimi silami tatarskimi na Rusku[ zeml[.
I knqz; Tronqta zberesq z brate[ svoe[, s knqzem Pisimontom
turovskim a s knqzem L[bortom karahevskim, i so vs≠mi silami,
i k tomu oboslalisq knqzi ruskimi, s knqzem Semenom Mixailo-
vihem druckim i s knqzem Davydom Mstislavihom xuckim4, i
S“vq”toslavom kievskim. I sovokupivwimsq im s odnogo, powli
protivu carq Kerdusa i vsee rati ego zavolskoi. I potkalisq
z nim za Mozyrom ne rec≠ Okunevci, i vdarilisq polki me'i
sobo[, i uhinili boi l[t ot poranku a'; do vehera, i pomo'et
bog velikomu knqz[ Tronqte i knqzem ruskim, i' carq Kirdasq
i vse voisko nagolovu pobili, ledva sam car; u male dru'ine
utek. I v tom bo[ ubili dvux bratov knqzq Tronqtinyx% knqzq
Pisimonta turovskogo a knqzq L[borta karahevskogo, a knqzq
Semenova syna druckogo Mixaila, a knqzq Davydova syna luc-
kogo Andreq, i inyx boqr mnogo ubili. I knqz; velikii Troqta,
zvite'stvo oder'avwi i dobytku velikogo, zolota i srebra i
kamenq, i 'emhugu, i wat dorogix nabravwi, otoide vosvoqsi,
a knqzi ruskii tak'e vo svoq grady otidowa. I panu[hi knqz;
Tronqta ne malo l≠t i umret, i zostavit po sobe syna Rinkgolta5
na velikom knq'eni Novgorodskom Olkgimonta5. I Olkgimont
knq'iv ne malo, i umre, i zostavit po sobe syna Rinkgolta na
velikom knq'eni Novgorodskom. I knq'ahi Rinkgoltu ne malo
l≠t na Novegorodcy i na mnogix gorodex ruskix, i uhinqt zmovu
me'i sebe knqzi ruskii, pohati valku protiv velikogo knqzq
Rinkgolta, a xotqhi ego sognati z othizn svoix, gorodov ruskix,
naipervei Svqtoslav kievskii a Lev volodimerskii, a Dmitrei
druckii. I sobravwisq vsi tri polki svoimi, i powli protiv
velikogo knqzq Rinkgvilta, i uzqli tyi ruskii knqzi tatar na
pomoh sobe ot carq zavolskogo nekolko tysqh. I knqz; velikii
Rinkgolt potkal ix na rece Nemne na Mogilnoi, i vhinil z nimi
boi l[t, i bilisq me'i sobo[ velmi krepko, pohonwi ot poranku
u' do vehera samogo. I pomo'e bog velikomu knqz[ Rinkgoltu, i'
knqzei ruskix i vs[ silu ix i ordu tatarsku[ nagolovu porazil i
sam zvite'stvom oder'avwi, z velikim veseliem i dobytkom zlata
i srebra, i velikim nabytem skarbov, i vozvratilsq vosvoqsi. I
priwed do Novagorodka, i roznemo'esq, i umre bez plodu; tot
sq dokonal rod knq'ati rimskogo Palemona. A inyi poveda[t,
rekuhi% i tot Rinkgolt, priwodwi z onogo poboi]a do Novago-
rodka, i byl u Novegorodcy i urodil trex synov, i zostavit po
sebe na velikom knq'en[ Novgorodskom Voiwvilka, i sam umre.
Ino dalei o tom Voiwvilke i ne piwet. Tomu konec.
O knq'ati litovskom Wvintoroze, syne Utenusov≠
Po smerti Rinkgoltov≠ “panove”6, 'alu[hi gospodarq svoego
priro'onogo, i uzqli sobe gospodarem knqzq litovskago i 'omo-
itskogo, syna Utenusova s Kitavrasu, Wvintrogamlo7 Knq'ivwi
Wvintrogu na Novegorodcy i na ruskix gorodex, i otec ego,
knqz; velikii litovskii i 'omoitskii Utenus, umre, i syn ego
Wvintorog po smerti otca svoego nahnet knq'iti na Velikom
knq'estve Litovskom i "omoitskom, i Novgorodskom, i Ruskom. I
urodil Wvintorog syna Kgirmonta. I oberet sobe velikii knqz;
Wvintorog mesco na pu]i velmi xorowo podle reki Veli, gde reka
Vilnq upadyvaet u Vel[, i prosil syna svoego Skirmonta, aby
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
na tom mescy bylo 'gli]o uhineno, gde by ego mertvogo so'gli.
I prikazal synu svoemu, aby po smerti ego na tom mescy, gde
by ego z'og, i vsix knqzei litovskix i znamenityx boqr so'eno
bylo, i wtoby v'o nigde inde telesa mertvyx ne byli so'eny,
tolko tam, bo i pered tym 'ygali tela mertvyx na tom mescy,
xto gde umret. I prikazavwi tyi slova synu svoemu Skirmontu,
velikii knqz; Wvintorog i umre.
O velikom knqze Skirmonte
Velikii knqz; Skirmont zostal po otcy svoem na Velikom
knqz;stve Litovskom i "omoitskom, i Ruskom. I podlug otca
svoego prikazan[ na tom mescy, na usti reki Vilni, gde u Vel[
upadyvaet, vhinil 'gli]o, i tam 'e t≠lo otca svoego so'eg, i
konq ego, na kotorom e'dival, i watu ego, kotoru[ nowival, i
xorta ego z='og. I ot tyx hasov prozvano Wvintrogoro i na imq
togo velikogo knqzq. I koli kotorogo velikogo knqzq litovskogo
albo pana so''ono telo, togdy pri nix kladyvali kogti rysi
abo medve'i dlq togo, i' veru tu[ meli, i' sudnyi den; mel
byti, i tak znamenali sobe, i' by bog mel priiti i sedeti na
gor≠ vysokoi i suditi 'ivym i mertvym, na kotoru[ budet goru
trudno vzyiti bez tyx nogtei rysix abo medve'ix, i dlq togo
tyi nogti podle tyx kladyvali, na kotoryx meli na tu[ goru
lezti i na sud do boga iti. A tak, ahkolvek poganyi byli, a v'i'
potom sobe znamenali i v boga odnogo v≠rilq, i' sudnyi den;
mel byti, i v≠rili z mertvyx vostan[ i odnogo boga, kotoryi
maet suditi 'ivym i mertvym.
O mu'ax latynskix8 kak priwli v "omoit;
I panu[hi velikomu knqz[ Skirmontu, i sobralisq mu'i laty-
golove, kotoryi sedeli nad beregom morskim, okiqnom morem,
i priwli v zeml[ "omoitsku[, i wkody mnogii pohinili, i
krovoprolitq v l[dex 'omoitskix ot nix mnogo stalo. I knqz;
Skirmont, sobravwisq s silami svoimi i poide na nix v zeml[
ix, i ix samix vystinal, i inwix v polon vyvel, i zeml[ ix
pustu vhinil. I v tot has po vyexani velikogo knqzq Skirmonta
z; zemli Latyngolskie priwli nemcy z-zo morq do toe 'e zemli
Lotygolskie, i tu[ 'e zeml[ zaselili, i pany toe Latygolskoe
zemli nazyvalisq Vyflqnty. I potom mnogii l≠ta panoval knqz;
velikii Skirmont, zostavit dvux synov, Trabusa a Kolikina, i
Trabus nahnet knq'iti na zemli "omoitskoi, a Kolikgin na zemli
Litovskoi9 i Ruskoi. Knq'il mnogo l≠t i umre. I pohnet potom
knq'iti syn ego Roman. I po malom hasu umre knqz; velikii
Trobus, dqdq knqzq Romanov10. Knq'iti knqz; velikii Roman na
zemli Litovskoi i "omoitskoi i Ruskoi. I Roman urodil pqt;
synov% starwyi Narimont, drugii Dovmont, tretii Golwa, he-
tvertyi Kendrus, pqtyi Trokgent.
O pqti syn≠x Romanovyx
Po smerti velikogo knqzq Romana nahnet knq'iti syn ego star-
wii Narimont, i uhinit gorod Kernov, i zneset z Novagorodka
stolec do Kernova, i nahal knq'iti, i nazovetsq velikii knqz;
litovskii i novgorodskii i 'omoitskii. A bratq ego Dovmont
sqdet na othizne svoei, na Utene, i nazovetsq knqzem utenskim.
A tretii brat ego, Golwa, perewod reku Vel[, i nawol goru
krasnu me'i gorami nad reko[ Vilne[ u mili ot ust;q reki
Veli11, gde upadyvaet u reku Vel[, protiv Rakontiwok, i uhinil
gorod, i nazovet ego imenem svoim, Golwa. I nemnogo byvwi tam,
ezdehi ottole v lovy v pu]u za desqt; mil; ot togo goroda
svoego, naidet goru krasnu i rovninami velikimi beblqhnu[12
i obfitostqmi napolnenu[, i spodobalosq emu tam, i on i tam
poselilsq, i na toi gore uhinil gorod nad reko[ Korabsem13, i
perenesetca ottole, i tam nahnet knq'iti, i nazovetca knqzem
Golwanskim. I pqtyi brat, Troiden;, mewkal pri brate svoem,
velikom knqze Narimonte. I dovedolsq velikii knqz; Narimont,
wto 'e knqz;14 qtvezkii izmerli, a l[di ix bez gospodarq mewka[t.
I knqz; Narimont poidet na nix i oni ne protivqhisq poddalisq
i poklonilisq emu, i on, ostavivwi15 im gospodarem15 i vzemwi
ix, dal bratu svoemu Troiden[ za vdel.
I knqz; velikii Troiden; naide goru krasnu nad reko[ B≠bre[,
i spodobalosq emu tam velmi, i zarubit gorod, i nazovet ego
Raigorod, i prozovetsq knqzem qtvezskim i donovskim. I buduhi
emu tam na kne'eni, velii valki hinil z lqxi i z rus[ i z mozo-
vwany, i zav'dy zyskival, i nad zemlqmi ix silnyi okrutenstva
hinil, wto ' vywei opisuet u ruskoi kroinice, i' gorwii byl
tym zemlqm i okrutneiwii na nix, ni'li Antiox sirskii i Irod
erusalimskii, i Neron rimskii, tak byl okrutnyi i valehnyi.
Knqz; 'e velikii Narimont poimet 'enu u liflqnskogo rehenogo
Flqdryi, dohku ego, i brat ego Dovmont v togo 'e Flqdra dru-
gu[ dohku ego. I nemalyi has 'ivuhi, roznemo'esq 'ena knqzq
Domontova utenskogo i umre. Knqz; velikii Narimont, slywav
smert; nevestki svoei, 'aloval velmi, i buduhi sam nemo]en, i
poslal 'enu svo[ do brata svoego Domonta, 'alu[hi 'alosti
ego. I koli priexala 'ena Narimontova do Usteny16, 'alu[hi
deverq svoego, knqzq Domontq, knqz; Domont, videvwi nevestku
svo[, vozradovalsq velmi, a rek tak% ∞Mn≠ bylo 'ony iskati, a
ce mne bog 'onu dalfi. I ponql ee za sebe. I v tom stala velikaq
bran; i rostor'ka me'i brate[, velikim knqzem Narimontom i
knqzem Domontom. Knqz; velikii Narimont, videhi 'alost; svo[
veliku[, i' brat ego 'enu ego za sebe kgvaltom vzql, i oboslal
brat[ svo[, knqzq Kgedroitq, i knqzq Golwu, i knqzq Troidenq,
i testq svoego Fladra viflqnskogo. I sobravwisq z brate[ i so
vsimi l[dmi svoimi, i potqgnuv na brata svoego, knqzq Domonta,
i obognal ego u gorode Utene. I porazumel knqz; Domont, wto ne
mog sq emu oboroniti, i prosil goro'an svoix, aby ne podali
emu goroda, pokol; by on prowol voisko Narimontovo. I sam
spustilsq z goroda, i prowedwi voisko, i pobe'it i priidet k
gorodu Pskovu. I mu'i pskovihi, videvwi ego mu'a hestna i ra-
zumna, i uzqli ego sobe gospodarem i nazvali ego velikim knqzem
pskovskim. I Narimont, uzqvwi gorod Uten[, knq'il na Kernove
i na Novgorodcy, i na "omoiti, i Davmont na Pskove, i obadva
nemalyi has knq'ili. I Troiden pak poimet 'enu u knq'ati
mazoveckogo dohku, i mel z ne[ syna, rehenogo Rimonta. I koli
syn ego Rimont dorostal l≠t svoix, i otec ego Troiden dal ego
dlq nauhenq qzyka ruskogo do L;va Mstislaviha, kotoryi zalo-
'il gorod vo imq svoe, L;vov. I mewka[hi Rimontu u knqzq Lva,
navhilsq qzyku ruskomu, i spodobalasq emu vera xristiqnskaq i
okrestilsq, i vrazumel, i' tot svet nihogo ne est;, i otpustivwi
svet postrygsq u herncy, i nazvano imq emu Lavryw. I buduhi
u herncox, priwol do dqdka svoego Narimonta i prosil ego,
aby emu dal u Novgorodskom povete mesco na pu]i podle reki
Nemna, gde by sobe monastyr zbudovati mel, i on emu dopustil.
I on sobe tam monastyr zbudoval, i postavil napervei cerkov
svqtogo Voskreseniq, i ottole prozvano Lavrywov monastyr. I
buduhi emu u monastyri, dqdko ego umret, i panove litovskii i
'omoitskii vzqli velikim knqzem Troidenq. I panu[hi velikomu
knqz[ Troiden[, i knqz; velikii Dovmont, priwodwi zo Pskova,
vozmet gorod Poltesk i imet knq'iti na Pskove i na Polocku. I
'al; bylo emu togo velmi, i' brat ego menwii os≠d panstva u
Litve, i pohal o tom mysliti, kak by ego o smert; pripraviti.
A v tyx hasex Troiden[ panu[hi, zmerli emu obadva brata, knqz;
Golwa i knqz; Kedrus. A z onoe vyweipisanoe vazni knqz; veli-
kii Domont napravil west; mu'ikov na brata svoego Troidenq
zabiti, gde ' on wol bezpehne z lazni, i tyi mu'iki ego zradne
zabili. A sam Domont, sobravwisq z l[dmi svoimi pskovskimi i
polockimi, i potqgnul do Litvy, xotqhi byti knqzem litovskim i
'omoitskim. I rehennyi hernec Lavryw, po-litovski zovemyi Ri-
mont, a po-ruskii Vasilei, 'alu[hi smert; otca svoego velikogo
knqzq Troidenq, ostavivwi hin herneheskii i priwol do panov,
sobravwisq so vsimi silami litovskimi, i potqgnul protivu
Domonta, xotqhi pomstiti krov otca svoego. I opolhivwisq s
polki svoimi, i potkalisq z Domontom nad ozerom, i swedwimsq
im s polki svoimi s obu storon, i byl me'i nimi boi i s≠ha ne
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
mala zradnaq17 a' do vehera, i pomo'e bog Lavrywu, i vse voisko i zeml[ spustowil us[ i v polon povel, i nevymovnoe mno'e-
dqdi svoego Domonta porazil i samogo ubil, i gorod Poltesk stvo krovoprolitie v Nemcox uhinil zvite'stvo oder'avwy, i
vzql. I vozvrativwisq k stolcu otca svoego do Kernova, i rek z velikim veseliem vosvoqsi otide.
panom% ∞Kdy mn≠ bog dal pomstiti krov otca svoego, a q sveta
togo otreksq i vzql esmi na sebe hornu[ rizu, gospodar=stva O velikom knqzi Kgindimine i o bitve s knqzem Vladimerom
ne xohu. Vozmite sobe gospodarq, kogo volq vawa budet. A ved 'e volodimerskim
ra'u vam% ahkolvek est; bratq moq, Golwyn syn Olkgiskimont18, a
I vpokoivwi zeml[ "omoitsku[ ot nemcov, i powol na knqzi
Kerdov syn Kginvil. Ino e]e maly sut;, ne godqtsq na panstvo,
ruskii, i pride napervei k gorodu Volodimeru. I knqz; Vladimer
bo dqdko moi Narimont, koli sel na Velikom knq'estve Lito-
volodimerskii, sobravwisq s l[dmi svoimi, i vhinit boi l[t s
vskom, gerb svoi Kitavrus zostavi bratii svoei, a sobe udelal
knqzem velikim Kgidiminom. I pomo'e bog velikomu knqz[ Kgi-
gerb — heloveka na koni z mehom, a to znamenu[hi herez tot gerb
diminu, i' knqzq Volodimera volodimerskogo ubil i rat; ego
pana doroslogo, xto by mog boroniti mehom othizny svoeq. Pro
vs[ pobil, i gorod Volodimer vozmet. I potom poide na knqzq
to berite sobe gospodarq dobrogo, xto by mel boroniti togo
Lva luckogo. I knqz; Lev uslywal, wto knqzq Volodimera litva
panstva, Velikogo knq'estva Litovskogo. I tak mi sq vidit, i'
ubila i gorod Volodimer uzqli, i on ne smel protivu ego stati,
by k tomu godnyi byl Viteny, kotoryi byl marwalkom u otca
i pobe'it do knqzq Rvoegana22, do zqtq svoego, k Brqnsku. A knqzi
moegofi. I panove ne xoteli perestupiti rady a voli gospodarq
i boqre volynskii bili helom velikomu knqz[ Kgindiminu, aby
svoego priro'onogo, syna velikogo knqzq Troidenqva, vhinili
v nix panoval i gospodarem u nix byl, a zemli ix ne kazil. I
tak% videhi mu'a mudrogo a godnogo Vitenq, kotoryi 'e byl z
knqz; velikii Kgindimin, ukrekrepivwi23 ix prisqgo[ i osta-
ro'a[ a s pokolenq Kol[mnov, z ymenq der'anogo v "omoiti,
vivwi namestnikov svoix u nix tam, i nahne knq'iti.
rehenogo Airqkgola, vzqli ego sobe velikim knqzem litovskim
A potom na zimu wol do Berest;q i z Berest;q vsi voiska svoi
i 'omoitskim. Exal herez imenq ego Airqkgolu i uzrql ono-
rospustil, a sam u Berest;i zimoval. I skoro Velik den; minul,
go Vitenq e]e malym mladencom, i vbahil onoe ditq oblihem
i on, sobravwi vsi sily litovskii i 'omoitskii, i ruskii, i
xorowo i vozrostu podobnogo, i vzql ego k sobe. I byl u nego
poide na drugoi nedeli po Velice dni na knqzq Stanislava kie-
komornikom, i buduhi v komore ko'du[ reh hudne a rqdne pan-
vskogo, i priwed vozmet gorod Ouruhei i gorod "itomir. I knqz;
sku[ xoval i spravoval. I on, bahehi cnotu ego i dobroe zaxo-
Stanislav kievskii, oboslavwisq s knqzem Olgom pereqslavskim
vane, uhinil ego u sebe marwalkom, i byl u nego milostnikom
i s knqzem Romanom brqnskim, i s knqzem volynskim, kotorogo
i vsqkim spravam gorodnym19 spravco[ byl uzqtym, a zatym po
knqz; velikii Kgindimin vygnal z Lucka, i sobralisq vsi u ve-
smerti ego vzqt est; na Velikoe knq'estvo Litovskoe. I tut
likom mno'estve l[dei svoix ruskix, i potkalisq vsi s knqzem
skonhalsq rod s Kitavrassov a nahalo velikoe knq'ene Vitenevo,
velikim Kgindiminom na rec≠ na Rpeni pod Belym gorodom, u
rod velikix knqzei litovskix s pokolenq a z rodu Kol[mnov.
westi milqx ot Kieva. I vhinili boi i s≠hu veliku, i pomo'e
bog velikomu knqz[ Kgindiminu, i pobet usix knqzei ruskix
O velikom knqzi Viten[
nagolovu, i voisko ix vse pobitoe na mescu zostalo, i knqzq Lva
I buduhi velikomu knqz[ Viten[ na velikom knq'eni Litovskom luckogo, knqzq Olga pereqslavskogo ubil, i v male dru'ine Sta-
i "omoitskom, i Ruskom, i panoval mnogo let, a' do starosti nislav kievskii z Romanom brqnskim utekut do Brqnska, a knqz;
svoei vo-v pokoi, i rodilsq emu syn Kgindimin. I potom umre velikii Skindimin24 ostuiit Belgorod. I goro'ane videhi, i'
velikii knqz; Vitenq, a po nem sel na velikom knq'eni Litovskom gospodar; ix z voiska pobeg, a voisko vse nagolovu pora'ono, i
i "omoitskom, i Ruskom vyweirehennyi syn ego Kgindimin. oni, ne xotehi protivitisq voisku tak velikomu litovskomu25. I
zatym knqz; velikii Kgindimin powol so vsimi silami svoimi
Nahalo knq'ene velikogo20 knqzq Kgindimina na knqzstve Lito- do Kieva i oblq'e gorod Kiev, i kiqne pohalisq emu boroniti.
vskom i "omoitskom, i Ruskom. I le'al knqz; velikii Kgindimin pod Kievom mesqc, a zatym
zdumali me'i sobo[ goro'ane kievskii, i' mocy velikogo
O velikom knqzi Kgindimine knqzq ne mogli terpeti bolwi togo bez gospodarq svoego, veli-
kogo knqzq Stanislava kievskogo. I vslywali to, i' Stanislav
Buduhi velikomu knqz[ Kgindiminu po smerti otca svoego Vite-
utek ot Kgindimina i voisko gospodarq ix pobito, a v nix net
nq na Velikom knq';stve Litovskom i "omoitskom, i Ruskom, i
zostavy nikotoroe, a knqz; ix ni zostavil. I oni, zmovivwisq
sedqhi na stolcy otca svoego u Kernove. I panu[hi emu nemnogo
odnomyslenn≠, poddalisq velikomu knqz[ Kgindiminu, i wedwi
let po smerti otca svoego, povstali protiv ego nemcy, prusy
z goroda so kresty igumeny i popy i d;qkony, i vorota gorodo-
i liflqnty, i vtegnuli z velikim mno'estvom l[dei svoix v
vyi ottvorili, i stretili velikogo knqzq Kgindimina hestno,
zeml[ "omoitsku[, xotehi ee sobe otsesti. I knqz; Kgindimin
i vdarili emu helom, i poddalisq slu'iti emu, i prisqgu svo[
voskore ne posp≠ sobrati voiska svoego protiv nemcov i poslal
velikomu knqz[ Kgindiminu na tom dali, i bili helom veliko-
naistarwogo getmana svoego z malymi l[dmi na gorod Kunosov,
mu knqz[ Kgindiminu, wtoby ot nix othizny ix ne otnimal. I
i vmocnq[hi ego ot nemcov, a tot byl getman na imq Kgawtolt z
knqz; Kgindimin pri tom zostavil i sam hestno u gorod Kiev
ro'a[ s Kol[mnov. I nemcy togo getmana ego obognavwi, i tot
uexal. I slywali to prigorodki kievskii, Vywegorod, Herkasy,
gorod oblegli, i z velikix del vsego zbili, i togo getmana s togo
Kanev, Putiml;, Slepovrod, wto kiqne peredalisq z gorodom, a
goroda zveli i v polon poveli, i zeml[ "omoitsku[ poseli. I
gospodarq svoego slywali, i' vtek do Brqnska, a silu ego vs[
knqz; velikii Kgidimin vhinit umovu z nemcy ot21 togo getmana
pobitu, i vsi priwli do velikogo knqzq Kgindimina i s tymi
svoego, i dal za nego tritcat; tisqh zolotyx. A na drugii god,
vywerehennymi prigorodki kievskimi podalisq slu'iti, i pri-
sobravwi vsi svoi sily litovskii i ruskii, potqgnul na Nem-
sqgu na tom dali velikomu knqz[ Kgindiminu. I pereqslavlqne
cy. A nemcy, viflqnty i prusove, i 'omoit; s sobo[ vzemwi, i
slywali, i' Kiev i prigorodki kievskii podalisq velikomu
potkali velikogo knqzq Kgidimina na rec≠ na Owm≠ne, na sei
knqz[ Kgindiminu, a gospodar; ix knqz; Olg ot velikogo knqzq
storone 'eimov dve mili. I pomo'e bog velikomu knqz[ Kgidi-
Kgindimina ubit, i oni, priexavwi, i podalisq z gorodom slu-
minu, i' nemcov vsex nagolovu porazil, a 'omoit; ot nemcov
'iti velikomu knqz[ Kgindiminu, i prisqgu svo[ na tom dali. I
otstupili, i pristupili k gospodar[ svoemu priro'onomu
knqz; velikii Kgindimin, uzqvwy Kiev i Pereqslavl; i vsi tyi
Kgidiminu, i' nemcov porazili i pobili vse voisko nemeckoe.
vyweirehewwi prigorodki, i posadil na nix knqzq Mindovgova
I tu ', zvite'stvo oder'avwi nad nemcy i 'omoit; k sobe vzql,
syna Olkgimonta, velikogo knqzq Olwanskogo, a sam z velikim
i powol s tymi silami i z 'omoit[ u zeml[ Nemecku[, i vzql
veseliem u Litvu vozvratisq.
gorod Til'u a drugii Rakgnetu, i inwix gorodov mnogo pobral,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
O knqzi Stanislave kievskom, kotorogo vygnal knqz; Kgindimin
s Kieva
V tot has buduhi knqz[ Stanislavu kievskomu u Brqnsku, vygnanomu
ot velikogo knqzq Kgindimina, i prislal emu knqz; rezanskii
Ivan, buduhi u starosti svoei, drosqhi ego, aby do nego exal
i dohku u nego ponql, imenem Olgu, bo syna ne mel, tolko odnu
dohku, i po smerti ego, aby byl velikim knqzem rezanskim. I
knqz; Stanislav do nego exal, i dohku u nego ponql, i po smerti
ego byl velikim knqzem rezanskim. A knqz; velikii Kgindimin,
prognavwi knqzei ruskix i ot nemec zeml[ svo[ upokoivwi, i
panoval mnogo l≠t vo-v pokoi.
O velikom knqzi Kgindimine, kak Troki zarubil i Viln[
I nekotorogo hasu poexal knqz; velikii Kgindimin so stolca
svoego Kernova v lovy za pqt; mil; za reku Vel[, i naide v pu]
i goru krasnu, dubrovami i rovninami oblqglu[, i spodobalosq
emu velmi, i on tam poselilsq, i zalo'il gorod, i nazove imq emu
Troki, gde nyne Staryi Troki sut;, i s Kernova perenes stolec
svoi na Troki. I v malyx hasex poexal posle togo knqz; velikii
Kgidimin v lovy ot Trokov za hetyre mili, i naide goru krasnu
nad reko[ Vilne[, na kotoroi naide zverq, velikogo tura, i ub;et
ego na toi gor≠, gd≠ nyn≠ zovut Turq gora. I velmi bylo pozno
do Trokov exati, i stanet na luc≠ na Wvintoroze, gde perwix
velikix knqzei 'igali, i obnahoval. I spq]u emu tam, son vide,
wto ' na gore, kotoru[ zvali Krivaq, teper Lysaq, stoit volk
'eleznyi velik, a v nem revet, kak by sto volkov vylo. I ohutivsq
ot sna svoego i rehe voro'bitu svoemu, imenem Lizdeiku, kotoroi
byl naiden u-v orlove gnezde, i byl tot Lizdeiko u knqzq Kgin-
dimina voro'bitom navywwim, potom popom poganskim% ∞Videx
dei son divnyifi, i spov≠da emu vse, wto se emu u-vo sie videlo.
I tot Lizdeiko rehe gospodar[% ∞Knq'e velikii, volk 'eleznyi
znamenuet — gorod stolehnyi tut budet, a wto v nem unutri re-
vet, to slava ego budet slynuti na ves; sv≠tfi. I knqz; velikii
Kgindimin nazavtree ', ae ote'da[hi, poslal po l[di i zalo'il
gorod odin na Wvintoroze Ni'nii, a drugii na Krivoi gor≠,
kotoru[ nyn≠ zovut Lyso[, i narehet imq tym gorodom Vilnq.
I zbudovavwi gorody pereneset stolec svoi s Trov26 na Viln[, i
uhinit pervwim voevodo[ u Vilni getmana svoego Kgawtolta s
Kol[mnov, kotoroi sq narodil s Kumpq, kotoroi byl poiman ot
nemcov na Kunosove. I knq'il velikii knqz; Kgindimin mnogo
l≠t na knq'estve Litovskom i Ruskom, i "omoitskom, i byl
spravedlivyi, i mnogo valk meval, a zav'dy zyskival, i panom
fortunlive, a' do starosti velikoe svoei.
O velikom knqze Kgindimine i o osmi synex ego
I buduhi velikomu knqz[ Kgindiminu pri starosti svoei, i
splodil 7 synov, osmu[ dohku, imenem Gannu, kotoru[ dal do
Lqxov v mal'enku synu Kazimirovu Vladislavu Loketku, kol27
pisano ot bo'ego naro'enq 1320 godu. I buduhi velikii knqz;
Kgindimin u velikoi starosti svoei, i pri svoem 'ivote roz-
delil usix synov svoix, i pqti synov svoix posadil na vdelex,
to vst; starwogo syna Montivida na Karahove da na Konime
28
, a Narimonta na Pinsku, a Olgirda na Kreve, a k tomu knqz;
vitebskii synov mel29 tolko30, i on za nego dal dohku svo[ i
prinql ego v zeml[ Vitebsku[. Korqtu dal Novgorod, L[bortu
dal Volodimer i Luhesk, i zeml[ Volynsku[. A tyx dvux synov
svoix posadil na velikix knqzstvax% Evnutq na stolcy svoem
na Vilni i na Velikom knqzstve Litovskom, a Kestutq na Trocex
i vsei zemli "omoitskoi. I rozdelivwi ix sam pohesne umre. I
panu[hi Kestut[ na Trocex i na "omoiti, i vslywal devku na
Polonde, imenem Bir[tu, kotoraq ' devka bogom svoim podlug
obyha[ poganskogo powl[bila histost; xovati, i sama byla
xvalena ot l[dei za bogin[. I priexal tam knqz; Kestutei sam,
i spodobalosq emu velmi, i' byla velmi krasna taq devka i
rozumna, i prosil ee, aby byla emu mal'onko[, i ona ne xotela
zvoliti, i otkazala emu, i' ∞q powl[bila bogom svoim hystost;
xovati do 'ivota svoegofi. I knqz; Kestutei vzql ee mocno s togo
mesca i provadil ee do stolca svoego u velikoi pohesnosti do
Trokov. I oboslavwi brat[ svo[, uhinil velikoe vesele z brate[
svoe[, i ponql tu[ pannu Bir[tu sobe za 'onu. I ezdehi knqz[
Kestut[ ot Trokov za mil[, i spodobalosq emu mesco velmi po-
dobno me'i ozer, i on tam poselilsq, i gorod zalo'il, i narehe
imq emu Troki Novyi, i perenese stolec svoi na Novyi Troki z
Staryx Trokov. A ved 'e syn ego Vitovt rodilsq u Staryx Trocex,
i na tom mescy, gde se Vitovt rodil, sam po smerti otca svoego
Vitovt i kostel zalo'yl u Zvestovanie matki bo'oi, mnixi
ustavil zakonu togo ', wto u Krakove est; klqwtyr svetogo
Avguwtyna na Styncu. Navrotisq vospak.
O knqzi Olkgirde i o Kestuti
Po smerti velikogo knqzq Kgindimina knqz; Olkgird a knqz; ve-
likii Kestutei beli31 me'i sobo[ u milosti i u velikoi lasce,
a knqz; velikii Evnutei me'y ix byl u bolwinstve, knq'il na
Vilni. I ne pol[bilosq knqz[ Olkgirdu Evnutei, i zmovili me'y
sobo[ bratq% kak by ego ssaditi z Vilni i odnomu by me'i nix
sesti na Vilni. I zmovivwi me'i sobo[ vdelali rok - kotorogo
dnq naexati na Viln[ i zasesti gorod pod bratom svoim, knqzem
velikim Evnutem. Tak'e knqz; velikii Olkgird z Vibska32 borzdo
prispel, a knqz; velikii Kestutei ugnal u gorod, a knqz; velikii
Evnutei so straxu vybe'it z goroda z Vilni, utek v gury bos i
tam uzqbnet u nogi. I nqvwi ego, priveli do brata i posadili
za storo'e[. Togdy knqz; velikii Kestutei rehet bratu svoemu,
velikomu knqz[ Olkgirdu% ∞Tobe goditsq byti, brate, knqzem ve-
likim na Vilni; a tyi33 me'i nami starwaq bratq, s tobo[ zaodno
'ivutfi33. I sadqt ego na Viln[ na velikoe knqzstvo, a Evnuti[
dali 'eslavl;. A zmovet me'i sobo[ knqz; velikii Kestutei a
knqz; velikii Olkgird, wto vsei brati posluwnoi byti knqz;34
velikii Olkgird34, a tyi, wto pridobudut sobe gorodov abo
volostei, to napoly podeliti, a byti im i do smerti u velikoi
milosti i v lasce35, i prisqgu sobe na tom dali, ne mysliti za36
me'y ix nikomu ni na kogo. Tak'e byli v toi spravedlivosti,
a' do 'ivota svoego. Velikogo ' knqzq Olkgirda synov bylo 12,
a u velikogo knqzq Kestutq synov bylo 6. A me'i sobo[ l[bili
synov svoix knqz; velikii Olkgird knqzq velikogo Olkgirda37,
a knqz; velikii Kestutei knqzq velikogo Vitovta. I zmovili
me'i sobo[% ∞Po nawom 'ivote tyi budet38 na Velikom knqzstve
Litovskom knq'itifi.
I knqz; pak velikii Vitovt take ' u velikoi milosti byli z;
Qkgoilom pri otcex svoix. Potom knqz; velikii Ol;kgird umre. A
knqz; velikii Kestutei, ne xotehi wl[bu brata svoego izmeniti,
knqzq velikogo Olkgirda, posadit bratoniha svoego na Vilni
knqzem velikim Qkgoilom Olkgirdoviha. Nexto pak byl pered
tym v knqzq velikogo Olkgirda parobok nevolnyi, xolop, zvalj
ego Voidilom. Pervo byl pekarem u knqzq velikogo Olkgirda,
potom dal sobe postel[ slati emu i vodu sobe piti davati,
potom pak pol[bilsq byl emu, i dal emu Lidu der'ati i povel
ego v dobryq dni. I potom, po 'ivote knqzq velikogo Olkgirda,
knqz; velikii Qkgoilo povel Voidila velmi vysoko, i dast za
nego sestru svo[ knqgin[ Mar[, wto byla za knqzem Davydom. I
knqz; velikii Qkgoila knqz[ velikomu Kestut[, dqdku svoemu,
vo vsem veliku[ 'alost;39 uhinil, bratonnu ego, a sestru svo[
za xolopa otdal. I byl tot Voidilo u velikoi mocy u knqzq ve-
likogo Qkgoila, i pohnet tot Voidilo z nemcy soimy hiniti i
listy sq zapisivati, a stoqti pritiv40 velikogo knqzq Kestutq.
N≠xto byl pak kuntar liflqnskii, zvali ego Avguwtynom. Tot
kuntar liflqnskii knqz[ velikokomu41 Kestut[ spovedal% ∞Ty
togo ne vidaew;, wto velikii knqz; Qkgoilo posylaet k nam
hastokrot; Voidila i v'o zapisalsq s nami, kak maet tebe izba-
viti gorodov, a emu by sq dostalo i ego 'eno[, sestro[ knqzq
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
velikogo Qkgoilafi. I i knqz; velikii Kestutei vedal toe, wto
knqz; velikii Vitovt gorazdo 'ivet s knqzem velikim Qkgoilom,
i pohnet Kestutei 'alovaxisq synu svoemu Vitovtu, rekuhi% ∞Ty
z nim gorazdo 'ivew. Qkgoilo v'e zapisalsq z nemcy na nasfi. I
knqz; velikii Vitovt rehe otcu svoemu, velikomu knqz[ Kestut[%
∞Ver;42 tomu, othe, togo me'i nami net, zan[ ' Qkgoilo 'ivet so
mno[ gorazdofi. Potom pak uhinilosq velikoe zname% dast velikii
knqz; Qkgoilo Poltesk bratu svoemu Skirgailu, i polohane pri-
nqti ego ne xoteli na Poltesk. I knqz; velikii Qkgoilo43 • • • •
• • • • i z mater[ svoe[ i poidet k Gorodnu, a knqz; velikii
Qkgoilo pristupil k Trokom i trohane44 ne dalisq emu44. I
knqz; velikii Kestutei borzdo k gorodu pridet k synu svoemu
i tut naidet 'enu svo[ i powlet ee k Berest[, nade[hisq na
mazoveckogo, zqtq svoego, knqzq Qnuwa, a sam knqz; velikii Ke-
stutei poidet v "omoit;, a samogo Vitovta ostavit u Gorodne.
Togdy knqz; Qnuw; mazoveckii, zabyvwi dobro i priqzni t;stq
svoego, knqzq velikogo Kestutq, i poide voiskom k Dorogyhynu,
i Dorogyhin vozmet i osadit, a Sara' zvo[et i podstupit pod
Berest;, i Berestq ne vzemwi poidet proh i osadit Dorogyhin
i Melnik. I knqz; velikii Kestutii, sobravwi svo[ 'omoitsku[
silu i mnogii l[di i poidet pod Troki, i priidet k rec≠ Vil-
ni45, a knqz; velikii Vitovt, sobravwi rat; po svoei othizne,
poidet z Gorodna na pomoh otcu svoemu, i soimutsq na Vilni46
voiska vywei Kovna dve mili. Tut voisko Kestutevo perevezli
i poidut k Trokom i ostupqt Troki. I priidet v≠st; knqz[ ve-
likomu Kestut[, wto knqz; velikii Qkgoilo idet z Vilni veli-
kim voiskom, a s nim nemec“kaq ra”t;47 i liflqnskaq. Ino pered
tym n≠mcy byli na obe storone nepriqteli, knqz[ bo velikomu
Qkgoilu pered tym liflqnt=skaq rat; xodila na pomoh knqz[
Skirgailu polockomu, a potom z marwalkom O nemeckim pruskaq
rat; prixodila, a to u'o tretii raz liflqnskaq rat; tretii
raz prixodila s nim, a k tomu znai49 mest49, wto z nim zaodno
stoqt protiv knqz[ velikomu Kestut[. I vyexal na bitvu i knqz;
velikii Kestutei z synom svoim, knqzem velikim Kestutem50 i50
Vitovtom potom protiv velikogo knqzq Qkgoilu. E]e sq voiska
ne sneli za tri abo za hatyri strelbi]a, a na tyx mest pri'e-
nut knqzi i boqre ot velikogo knqzq Qkgoila do velikogo knqzq
Kestutq. I pohnet pytati knqzq velikogo Vitovta, wtoby z nim
pogovoril. I nahnut govoriti knqz[ velikomu Vitovtu% ∞Knqz;
velikii Qkgoilo poslal nas k tobe, wtoby esi nas ednal so otcem
svoim, wto byx meli svoe, a vy svoe, bitvy by i krovoprolitiq ne
bylo me'i nas, a ty by priexal do brata svoego, knqzq velikogo
Qkgoila, a my tobe prisqgu dadim, wto tobe histo opqt; vo svoe
voiske otexat;, ahei by me' nas dobryi konec stalsqfi. A knqz;
velikii Vitovt otkazal% ∞Prisqgu u vas beru, a d“o n”as51 tak'e
wtoby “Skir”gailo priexal, a prisqgu by dal, q k “vam” edu. I
oni poslali k knqz[ Skir“gailu, i” priexal knqz; Skirgai“lo i
p”risqgu dal knqz[ Vitovtu. Knqz; veli“kii” Vitovt poexal do
knqzq veli“kogo Q”kgoila i k ego voisku, a polki “sto”qt, nihogo
me'i s“ob”o[ ne pohi“na[”t51.
I knqz; Qkgoilo nahnet prositi Vitovta, rekuhi% ∞Brate mi-
lyi, zaednai nas, wtoby ne bylo krovoprolitqfi. I knqz; Vitovt
prisqgu vzql u knqzq Qkgoila, wto otcu ego, knqz[ velikomu
Kestut[, z Qkgoilom z=exatisq i opqt; histo rozexatisq. I e]e
knqz; velikii Vitovt rehe knqz[ Qkgoilu% ∞Powli, brate, e]e ko
knqz[ velikomu Skirgailu, wto on dal prisqgu velikomu knqz[
Kestut[, otcu nawomu, i' by emu bylo priexati histo i “opqt”
za sq “ot”exati “i” dal by nam pri“sqgu” ot tebefi. Knqz; Skirgailo
so kn“qzem” so V“ito”vtom priidut ko knqz[ velikomu Kestut[, “i
pri”sqgu52 Skirgailo knqz[ vel“iko”mu Kestut[ ot knqzq velikogo
Q“kga”i“la” i ot sebe. Knqz; velikii Vitovt “s knq”z“e”m velikim
Kestutem otcem obadva poidut u v“o”isko Qkgoilovo na tyi
prisqgi nad≠[hisq. I knqz; Qkgoilo tyi prisqgi prestupil i
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
rek tak% ∞Poidem do Vilni i tam dokonha[ svoee pravdyfi. V tom
voiska nihogo ne pohinili, ostavili. I kak do Vilni priexa-
vwi, tak knqz; velikii Qkgoilo knqzq velikogo Kestutq, dqd[
svoego, okovavwi, do Kreva poslal, usadil u tver'u, a knqzq
velikogo Vitovta ostavili byli u Vilni. I tam u Kreva knqzq
velikogo Kestut;q udavili pqtoe nohi knqzq Qkgoilovy komor-
niki% odnogo zvali Prokowo[, wto emu vodu daval, a drugii byl
Mesteev brat a Kuhok, a Lisica 'ebentqi. A tak sq konec stal
knqz[ velikomu Kestut[.
Po smerti knqzq velikogo Kestutq powlet knqzq velikogo Vitovta
knqz; veliki Qkgoilo u nqtstvo do Kreva i z 'ono[, velit tverdo
sterehi, a toe pom]iva[hisq Voidila. Knqz; velikii Vitovt sedel
u Kreve za storo'o[ v komnate, a 'onkam dvema prozvoleno bylo
xoditi do komnaty, i knqgin[ z nim posadili, a polo'ivwi ix
von vyxodqt, a storo'a zav'dy okolo byla. I knqginq velikaq
Vitovtova slywala ot l[dei, wto knqz; Vitovt dolgo maet sede-
ti s ne[ i zmyslila sobe, kak 'on53 nas ma[t pokladati, togdy
tobe odnoe 'onki plate uskladwi, vyiti von z drugo[ 'onko[,
a toi 'once ostatisq by s ne[ u komore. I Vitovt, posluxavwi
'ony svoee porady, i vyidet von z drugo[ 'onko[, i spustitsq
z goroda, ivtehet do N≠mec k vistru52 do Mar;ina gorodka. A
storo'y toe videli, ne dogadalisq, domnimali 'onka vywla
z 'onko[. I knqz[ velikomu Vitovtu, tam mewka[hi v Nemcex,
priexali tam knqzi mnogie i boqre litovskie, n pohnet voevati
Vitovt zeml[ Litovsku[ s pomoh[ nemecko[. A v tot has knqz;
velikii Qkgoilo i v mater;[ svoe[ byl u Vitebsku, a brat ego
Skirgailo byl u Trocex. I knqz; velikii Vitovt povoeval mnogo
zemli Litovskoe, a knqz; velikii Qkgoilo i brat ego Skirgailo
ne mogli stoqti protiv velikogo knqzq Vitovta, zane'e u Vitovta
sila bolwaq byla. Togdy knqz; velikii Qkgoilo preprosit knqzq
velikogo Vitovta i dast emu Luhesk so vse[ zemle[ Volynsko[
i s Podol;em, a “v” Litve othizna ego. I knqz; velikii Vitovt
pokoru svo[ uhinil pered starwim bratom svoim Qkgoilom,
prinql Luhesk Velikii so vse[ zemle[ Volynsko[.
I potom korolq pol;skogo Vladislava v 'ivot≠ ne stalo, a syna
'adnogo ne mel, tolko odna dohka byla u nego, na imq Edviga. I
pohali polqxi55 hasto slati posly iz Krakova ko knqz[ velikomu
Qkgoilu, rekuhi, wtoby prinql kre]enie starogo Rimu a ponql
v nix korolevnu Edvigu sobe 'eno[ i stal by v nix korolem u
Krakove, na vsei zemli Qdskoi56. I knqz; velikii Qkgoilo radu
sob≠ uhinil so svoe[ mater;[, s knqgine[ Ulqno[, i z brate[
svoe[, i so vs≠mi knqzi i boqry Litovskoe zemli, i po≠xal do
Krakova, u Polsku[ zeml[. Tam 'e sam krestilsq i bratq ego,
knqzi i boqre. I ponql sobe korolevnu Qdvigu, i korunovan byl.
I ottolq pohali krestiti litvu u lqdsku[ v≠ru, i prislal ar-
cybiskup biskupa do Vilni na Litovsku[ zeml[, i o tyx mest
pohali kostely staviti po vsei zemli Litovskoi. Toe ' zimy57
korol[ buduhi u Kpakove so vsimi knqzi i boqry litovskimi.
O knqzi Ondrei polockom
Potom pak stalasq novina% priidet knqz; Andrei polockii i z
voiskom nemeckim z viflqnty, so vse[ latygo[ 58, i voevali i
po'gli mnogo mest i sel, a gorodom litovskim nihego ne hinili59
i vernulsq vo svo[ zeml[. Toe 'e opqt; zimy knqz; Svetoslav
smolenskii uhinit sobe radu i sonm s knqzem Andr≠em poloc-
kim% knqz; Andrei u Litvu, a Svetoslav k Orwe. I zexavwysq
mnogo lixa xristiqnom uhinili, ne po-xristiqnskii a ni po-
helov≠heskii muhili l[dei i milostivno 60, ima[hi zapirali
u-v yzbax, za'igali, a inwix l[dei pod stenu golovami klali,
lancugi velikimi podnima[hi xoromy, i z zadu l[di 'gli, a
inyx 'onok i mu'ikov i malyx detok na kole tykali, a inyx
muk ne mohi vypisati, kotorye muki xristiqnom hinili. Takix
muk ni Antiox, ni u61 zakonoprestupnik tyi pogancy takix muk
nad xristiqny ne hinili, a gorodom ne mogli nihogo ne vhinili
i vernulisq opqt u svo[ zeml[.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
O knqzi Svqtoslavli smolenskom
Toe ' opqt zimy velikogo postu pohal mysliti knqz; Svetoslav
smolenskii z boqry, i poidut k Mstislavl[, i stanut pod goro-
dom, goroda dobyvati. Mstislavsku[ 62 powl[t voisko i mnogo
krovoprolit;q stalosq nad xristiqny. I milostivyi bog togda
ne xot≠l terp≠ti, wto brat[ svo[ krov; xristiqnsku[ tak ne
po-xristiqnskii muhat.
O knqzi Skirgaile i knqzi velikom Vitovte, kak powli na knqzq
Svetoslava smolenskovo
I togdy knqz; velikii Skirgailo i knqz; velikii Vitovt po≠xali
z Lqxov ot brata svoego, knqzq velikogo Qkgoila, i slywali, wto
knqz; Svetoslav smolenskii byl pod Vitebskom, a potom k Orwy
prixodil, a pod Mstislavlem stoql, goroda dobyval. I zmovilisq
knqz; Skirgailo a knqz; velikii Vitovt z brate[ svoe[, s knqzem
Konstqntinom i s Korbutom, i knqzem Semenom Lynkvenihom, i
rek tak% ∞Bo'e vywnii, pomozi nam na nepriqteli nawi, a wto
xto seest;63, to i 'net. My zla nikomu ne vhinili, on s namiu
dokonhanii buduhi iv tverdoi prisqge, i perestupil svo[ prisqgu
i nawu zeml[ vo[et, i krov; xristiqnsku[ prolivaet. I poidet64
bratq na nego, nad≠[hisq na boga i na svo[ spravedlivost;fi. I
poexali borzdo ko Mstislavl[. I knqz; Svetoslav, stoqhi pod
Mstislavlem i dobyva[hi gorod, uslywal, wto idet na nego
Skirgailo s knqzem velikim Vitovtom i z brate[ svoe[ i, so-
bravwi voisko svoe, poidet protiv ix. I kak polki stupilisq i
nahnut bitvu, i bog pomo'e po proroka Davydovu slovu, rehenomu%
∞Obratisq bol≠zn; ego na glavu ego, na verx ego nepravda ego
snidetfi. I potom rehe% ∞Rov izryi iskopai, vpadesq v qmu, ['e
sotvorifi. Pomo'et bog svqtymi slovesy knqz[ velikomu Vitovtu
i Skirgailu i ix brati poraziti velikogo knqzq Svqtoslava, i
sam Svqtoslav pobe'it s svoimi knqzi i boqry smolenskimi. I
tut nemalo uhiniloeq divo, ubito mno'estvo knqzei i boqr. I
samogo knqzq Svetoslava ubili, i syna ego, knqzq [rq, zrubili.
I knqz; Skirgailo knqzq [rq Svetoslavoviha ot ran vygail i
privez ego k gorodu Smolensku i k materi ego, knqgine Svqto-
slavovoi, i posadit ego na velikom knq'eni Smolenskom. I sami
powli proh knqz; velikii Vitovt s knqzem Skirgailom u svo[
zeml[ Litovsku[.
I pohnet knq'iti Skirgailo na Trocex, a do Vilni prislal
tot has korol polskii starostu svoego, lqdskogo pana. A knqz;
velikii Vitovt togdy der'al Luhesk i vs[ veml[ Volynsku[,
a v Litovskoi zemli togdy othyznu m≠l svo[. I stalo Vitovtu
smutno velmi i 'alost; velikaq, i' pered tym Litovskoi ze-
mli der'avcy hu'ogo ne byvalo, i mnogim volostem litovskim
prisluxa[him emu. Togdy Vitovt uhinit sobe radu so mnogimi
s knqzi i boqry litovskimi. A Skirgailo togdy exal k Polocku,
a knqz; Vitovt poexal do Vilni, xotehi Viln[ zasesti. Knqzq
Vitovta togdy ne xot≠li upustiti u Viln[, oli ' by korol[
Qkgoilu dali pravdu i Skirgailu. Vitovt togdy ne vzql Vilni,
i poidet do Nemec i k mistru s svoe[ knqgine[ i svoimi knqzi
i boqry, i z nemecko[ silo[ ottole pohal voevati Litovsku[
zeml[. I v'o knqz; Vitovt Litovskoe zemli polovinu uzql, po
reku Vel[, i Poltesk gorod podalsq emu. I uznal toe knqz; Skir-
gailo, i' ne mogut protivu Vitovta stoqti i Litovskoe zemli
oder'ati, i poidet knqz; velikii Vitovt i z nemeckimi silami
do Vilni. I stretit ego knqz; Skirgailo z voiskom na rec≠ na
Veli u gorodka. I sstupilisq voiska, i vdarilisq, i pomo'e bog
velikomu knqz[ Vitovtu, i pobegut voisko Skirgailovo, i pobito
ix mnogo, a inyx 'ivyx poimano. I poveli knqzei i boqr% knqzq
Semena Evnuteviha, knqzq Gl≠ba Svqtoslavoviha, knqzq Ivana
Ilvoviha i inyx knqzei mnogo poimali. I poide knqz; velikii
Vitovt k Vilni z velikim voiskom, ostupqt gorod Viln[ i pohnut
napervei Krivogo gorodka dobyvati, i rozbili puwkami Krivyi
gorod, i Skirgailova brata Olikgirdoviha. A korolq polskogo
byla zostava lqdskaq na Vysokom gorode, i ne pustili knqzq
Vitovta u gorod. I knqz; Vitovt Krivyi gorod uzemwi i zeml[
Litovsku[ zvoevavwi, opqt vernulsq u Nemcy.
Knqz; Vitovt knq'nu svo[ otdal za moskovskogo knqzq Vasilq
Dmitroviha
Togo 'e l≠ta knqz[ velikomu Vitovtu posly priwli ot velikogo
knqzq moskovskogo Vasilq Dmitreeviha. Knqz; velikii Vitovt
dal knq'nu svo[ Sofi[ za knqzq Vasilq Dmitreeviha, otpustil
ee z Marina gorodka, a s ne[ poslal knqzq Ivana Olkgimontoviha
so Kdanska. I powli so knq'no[ u velikix korablex morem, i
priexali ko Pskovu. I pskovihi im veliku[ dali hest; i provo-
dili ix do Velikogo Novagrada. Tako' i novgorodcy im veliku[
hest; davali do Moskvy velikomu knqz[ Vasil[ Dmitreevihu.
A knqz; Vasilei poslal im protiv brat[ svo[% knqzq Ondreq
Vladimeroviha da knqzq Ondr≠q Dmitreeviha i inyx knqzei i
boqr. I str≠tili knq'nu Sofi[ s veliko[ hest;[. Togdy byl z
nimi svq]ennyi Kipriqn Mitropolit so mnogimi vladykami i
arximandrity, i igumeny, i so vs≠mi svq]enniki. I str≠tili eq
hestno so kresty pered Moskvo[, i byl zbor velikii, i venhanq sq
stalo, i bylo hesti i veselq dosyti, i'e ne mo'et vypisati.
O knqzi Vitovte, kak korol; pol;skii Qkgoilo prislal do nego,
prosqhi ego
Tak'e knqz[ Vitovtu, buduhi v Nemcox u mistra, u Marinom go-
rodku, prislal k nemu korol polskii Qkgoilo, rekuhi emu% ∞Brate
milyi, bolwi togo ne kazi zemli Litovskoe, ne pustowi othiny
svoee i nawoe, a poidi k nam u ednane i u veliku[ bratsku[
priqzn;, vozmi sob≠ knq'ene velikoe Viln[ i sqdi na stolcy
dqdi svoego, velikogo knqzq Olkgirda, i velikogo knqzq Kestutq,
otca svoegofi. I knqz; velikii Vitovt, uslywavwi, uhinit sob≠
radu s knqzmi svoimi i s pany svoimi litovskimi, knqzem [r;em
Narimontovihom Belskim i knqzem Ivanom Olkgimontovihom, i
s tymi radilsq i poidet u Litvu, i sqdet na velikom knq'eni
Litovskom na Vilni. I byli radi usq zemlq Litovskaq i Ruskaq.
A knqz; Koribut Olkgirdovih newto pohnet na to raditi i ne
v sluwnosti byti knqzq veliko 65 Vitovta, i pohnet voisko svoe
zbirati. I sstupilisq voiska na m≠ste na Dokudove, i stalosq
bitva, i pobe'it voisko Koribotovo, i pobito ix mnogo. I sam
Koribut ube'it u Novgorodok, i tut byla knqginq i d≠ti ego. I
knqz; velikii Vitovt, opqt; sobravwi voisko, i ostupit gorodok,
i vzql, a knqzq Koributa i knqgin[ ego i d≠ti ego u nqtstvo
uzql. I potom knqginq Olkgirdovoq umerla, i korol polskii
prislal Vitebska der'ati sokolnihogo svoego Fedora Vesnu. A
knqz; Wvintrigailo byl molod, i budet Fedor Vesna der'ati
Vitebesk s prikazanq korolq Qkgoila. I Wvintrigailo ne mog
terp≠ti, wto Fedor der'it Vitebsk ne z ego bosluwenstva66, i
knqz; Wvintrigailo gorod Vitebsk zas≠l i Fedora ubil. Byla '
korol[ Qkgoilu v tom 'alost; velikaq, i pisal do brata svoego
Vitovta, i' by on toe pomstil. I knqz; Vitovt uzql sobo[ Skirga-
ila i bral67 voisko velikoe litovskoe i poidet k gorodu Vitebsku
na knqzq Wvintrigaila. I napervei Vitovt poidet ko Drucku, i
druckii knqzi stretili Vitovta z veliko[ hest;[ i vdarili emu
helom u slu'bu. Ottole knqz; velikii Vitovt priidet k Orwy, i
orwane zatvorilisq v gorode dva dni, i potom gorod uzqli. I ot
togo Vitovt pristupil k gorodu Vitebsku, i knqz; Wvintrigailo
zatvorilsq u gorode Vitebsku, i pohal Vitovt goroda Vitebska
dobyvati, i tut 'e priidet na pomoh knqz[ Vitovtu knqz; [ri
Svetoslavih smolenskii, i vdarit helom knqz[ velikomu Vito-
vtu u slu'bu. I pohali tverdo dobyvati goroda, i vitblqne ne
mogli terp≠ti i dalisq Vitovtu. Knqz; Wvintrigailo vyidet
von z goroda i vdarit helom knqz[ Vitovtu. I knqz; Vitovt vzem
gorod Vitebsk i osadit, i sam poidet do Vilni.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
Kak knqz; Vitovt Podole izvoeval
Toe 'e opqt vesny poidet knqz; Vitovt k Podol[, a knqz; Vo-
lodimer Olkgirdovih togdy byl u Kieve i der'al, i ne xot≠l
pokoritisq knqz[ Vitovtu. I knqz; velikii Vitovt, wodwi, vzql
gorod "itomir. I priidet k nemu knqz; Volodimir. I knqz;
Vitovt Kiev ot nego otnql i emu dal Kopyl, a na Kieve ostavit
Skirgaila. I sam Vitovt poidet na Podolsku[ zeml[, a Skirgailu
velel knqz; velikii Vitovt poiti k Herkasom s Kieva i k Zvini-
gorodu. I knqz; Skirgailo bo'ie[ pomo]i[ i knqzq Vitovtovym
prikazanem uzql Herkasy i Zvinigorod i vernulsq do Kieva. I
buduhi knqz[ Skirgailu u Kieve, i byst; n≠xto u Kieve Foma
hernec Izufov, der'al namestnic=stvo ot mitropolita u svqtyq
Sofei. Togdy knqz; Skirgailo usxohet exati u lovy za Dnepr, i
Foma tot pohnet prositi na mitropolei dvor na hest;, i knqz;
Skirgailo do nego aaexal. I tot Foma dal knqz[ Skirgailu ze-
l;e otravnoe piti, i knqz; Skirgailo togo ne v≠da[hi. I s togo
piru poexal u lovy za Dnepr k Mlostlovihom68, i tam u lovex
razbol≠lsq nakanun≠ kre]eniq, u hetverg, i na tyx mest do Kieva
priexal nemohen, i bol≠l 7 dnei i umer u seredu. I kiqne vsi
ponesli ego na golovax, svq]ennicy po[]e otxodnyq p≠sni, so
sv≠]ami, iz goroda Kieva do svqtyq Bogorodica Peherskie, i
polo'on knqz; Skirgailo hudnyi i dobryi podle groba svqta-
go Feodosiq Peherskago. I knqz; velikii Vitovt poslal knqzq
Ivana Ol;kgimontoviha na Kiev, a knqzq Gl≠ba Svqtoslavoviha
otpustil69 k Smolensku69 A knqz[ [r;[70 Svqtoslavovihu sedehi
na Smolensku budet neposluwon velikogo knqzq Vitovta, i knqz;
Vitovt poslal k nemu posly o ispravu, i on sq togo ne spravil.
I knqz; velikii Vitovt so vsimi silami poidet k Smolensku
na knqzq Gl≠ba Svqtoslavoviha. Kak priidet k Smolensku, tak
Gl≠b podast=ca emu z gorodom Smolenskom. I knqz; Vitovt dast
Smolenesk knqz[ Vasil[ Borakovihu, a knqz[ Gl≠bu dast gorod
Polnyi71, a sam poidet u Litvu. Toe 'e zimy knqz; Vitovt powlet
knqzq Semena Lynkgoviha so mnogim voiskom smolenskim na knqzq
Olga rezanskogo, i oni, exavwi, mnogo mno'estvo spustowili
Rezanskie zemli i opqt vernulisq u svoe knq'estvo Litovskoe. A
togdy byla zima velmi l[ta. Toe ' zimy na vesnu priexal knqz[
velikomu Vitovtu knqz; velikii Vasilei Dmitreevih; moskovskii
do Smolenska u velikii post. I uhestil ego knqz; velikii Vitovt,
i mnogii kowtovnyi dary podaet% lancugi zolotyi, sobolmi i
kamkami dorogimi, sosudy zolotymi i baxmaty. I darovavwi
ego razmaitymi darmi i porty 'emhugom sa'enymi, i oksamity
mnogoc≠nnymi, i ginwty u zolotyx sedlex i zbroex, i otpustil
k Moskve z veliko[ hest;[, a sam po≠xal do Litvy.
O Podolskoi zemli
Opqt otsele pohnem. Koli knqz; Olkgird powol u pole z litovskim
voiskom i pobil tatarov, tatarskix knqzei, Kaheq72 • • • •
PRZYPISY
1. tak w r"kopisie& i z Beretia }iz Berestia, z Bere>cia n(Bugiem, J.D.|
2. tak w r"kopisie& karaczenskii }koraczewski ¯ Koraczew, J.D.|
3. tak w r"kopisie, w Racz. potom tot ba=wan zgni= i tam gaj wyros
4. tak w r"kopisie& chuckim }ch ^ k, J.D.|, w Kras. i Racz. +uckim
5. tak w r"kopisie& panowie
6. dostawione przez redaktor[w Po=n. sobr. russ. ltpsej
7. tak w r"kopisie& Szwintrogai=o
8. tak w r"kopisie& latynskich }=aci<skich|, w Rumianc. O +atygalskich
9. «k» przerobione z innej litery
10. w innych latopisach dalej& i naczniet
11. w Kras. Wilni }{le; rzeka Welija, nie Wilna, J.D.|
12. bebliacznuju }...$|, w Kras. obliaguju }obleg=', tj. otoczon', J.D.|
13. Korabcem, w Kras., Racz. Korablem
14. tak w r"kopisie& knia{ }w liczbie poj., kniaziowie jatwiezkii izmierli|
15. tak w r"kopisie& ostawiwszi }ostawszi, J.D.|
16. tak w r"kopisie& Usteny } ¯ uj>cie|, w innym& Uteny } ¯ Utana, J.D.|
17. tak w r"kopisie& zradnaja, w innym& rana ¯ rano ]od rana a/ do...\
18. litery «kgi» nadpisane nad linijk'
19. tak w r"kopisie& gorodnym } ¯ gorod, J.D.|, w Rumianc. godnym
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
20. «k» przerobione z innej litery
21. w Racz. o
22. tak w r"kopisie& Rwoegana, w Racz, Rumianc. Romana
23. tak w r"kopisie& ukrekrepiwszy }podw[jne kre-kre, J.D.|
24. tak w r"kopisie& Skindimin
25. w Racz. dalej& i peredalisja z gorodom kniaziu Kgidiminu,
i prisiagu wczinili s=u/yti k Welikomu kniazstwu Litowskomu
26. tak w r"kopisie& Trow, w innym& Trokow } ¯ Troki|
27. tak w r"kopisie& kol, w Racz., Rumianc. koli
28. tak w r"kopisie& Konimie, w Racz., Rumianc. S=onimie
29. tak w r"kopisie& mie=, w Racz. nie mie= }nie mia=, J.D.|
30. tak w r"kopisie& tolko, w Racz., Rumianc. dalej& doczku
31. tak w r"kopisie& beli, w Racz., Rumianc. byli
32. tak w r"kopisie& Wibska, w innym& Witebska
33. w Racz. ty mie/i nami starszyi brat, ja s toboju zaodno /ywu
34. tak w r"kopisie, w liczbie poj., w Racz. welikogo kniazia Olkgirda
35. «a» przerobione z «e»
36. tak w r"kopisie& za, w Racz., P$ z=a
37. tak w r"kopisie& Olkgirda, w Racz. Jakgei=a
38. tak w r"kopisie& budiet }b"dzie, zamiast ]ty\ budiesz ^ b"dziesz, J.D.|
39. litery «t’» przerobione z innych liter
40. tak w r"kopisie& pritiw }protiw ^ przeciw, J.D.|
41. tak w r"kopisie& wielikokomu }ko-ko, jedno «ko» zbyteczne, J.D.|
42. tak w r"kopisie& wier, w innym& nie wier }nie wierz, J.D.|
43. dalej w r"kopisie brakuje jednej karty tj. dw[ch stron. W skr[cie&
Jagai=o wys=a= Skirgie==" z wojskiem litewskim i ruskim, do Po=ocka, i
mistrz niemiecki po>pieszy= mu z pomoc'. Kiejstut ubolewa=, /e Jagie==o
wyda= sw' siostr" za Wojdy=="-ch=opa. Z kim my wojujem$ Z Niemcami,
oni Po=ocka dobywaj'.
Dalej nag=[wek& O wielkim kniaziu Kestucie i o wielkim kn. Jageile
Witowt do Drohiczyna, Kiejstut chwyta Jagie==" w Wilnie, znajduje traktat,
wzywa Witowta, Jagie==o sk=ada zapewnienie wierno>ci, wypuszczony na
wolno>:, Wojdy=o powieszony w drodze do Nowogrodu Siewierskiego,
Jagie==o nie po>pieszy= Kiejstutowi z pomoc' w wyprawie. Gdy Witowt w
Trokach, Jagai=o z wojskiem, z Witebska do Wilna, Witowt z wiadomo>ci'
do Kiejstuta w drodze, Witowt z matk' do Grodna, Kiejstut z wyprawy – do
Grodna, nadzieja na poparcie Janusza maz. – zi"cia Kiejstuta...
44. tak w r"kopisie& troczanie nie dalisja jemu,
w Wile<skim& Troky datut’sja }j|emu,
w Racz. i troczanie podalisja }j|emu
45. tak w r"kopisie& na rece Wilni }Weliji, J.D.|, w P. Weli
46. tak w r"kopisie& Wilni }Weliji, J.D.|, w Racz., P. Weli
47. litery «kaja ra» zatar=y si"
48. litera «o» napisana “niejasno” ]niewyra{nie\
49. tak w r"kopisie& znai miest, w Racz. znaki }j|est’
50. tak w r"kopisie& Kiejstut z synem swoim... Kiejstutem i Witowtem
51. litery wzi"te w kwadratowe klamry, zupe=nie niczytelne,
tekst przekazany tak, jak w tomie XVII Po=n. sobr, russ. ltpsej
52. w Olsz. da= prisjagu ]przysi"g"\
53. tak w r"kopisie, w Kras. i Racz. /onki
54. tak w r"kopisie& wistru, w Kras., Racz. mistru
55. tak w r"kopisie& poliachi }ch ^ k, polaki ^ Polacy, J.D.|
56. tak w r"kopisie& Jadskoi, w Kras. Ladkoi, w Racz. Ladskoj
57. litery «i» i «y» przerobione z innych liter
58. tak w r"kopisie& =atygoju, w Racz. =atyga=oju }zepsute, J.D.|
59. w Racz. wczynili, w A. ]$\ =atygo=oju
60. tak w r"kopisie& mi=ostiwno, w Kras., Racz. niemi=ostiwo
61. tak w r"kopisie u }Uljan, J.D.|, w Racz. Uljan.
62. tak w r"kopisie, w Rumianc. z w zemlu Mstis=awskuju smolenskii
63. tak w r"kopisie& seest’ }to jest, bez sensu J.D.|, w S=uckim& seet }siejet|,
w Supra>l. poseet ]co kto po(za-sieje, to i ma\
64. tak w r"kopisie& poidet, w Ody<c. poidut
65. tak w r"kopisie& wieliko }wielikogo, J.D.|
66. tak w r"kopisie& bos=uszenstwa }PB, J.D.|, w innym& pos=uszenstwa
67. tak w r"kopisie& i bra=, w Kras., Racz. sobra=
68. tak w r"kopisie& M=ost=owiczom, w S=uckim& Mi=os=awiczom,
w Kras., Racz. Mi=os=awowiczom, w Ody<c. Mis=awiczom
69. w Kras. otpusti= knia{ wielikyi Witowt k Smolensku, a kniaziu Juriju
Swietos=awowiczu dast’ knia{ wielikyi Witowt ?os=awl gorod
70. tak w r"kopisie& Juriju, w Kras. Glebu
71. tak w r"kopisie& Po=nyi }Pe=ny ¯ pe=en|,
w Kras., Racz. Po=onyi } ¯ po=onina ]sk=on\, na zboczu$|
72. na tym r"kopis urywa si"
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
nazwa przyj"ta od “Rumiancewskogo Muzeja” –
Muzeum im. Petra A. Rumiancewa
Letopisiec welikych knzei litowskich
Rumiancewskaja letopis
latopis Rumiancewa
poz. lit. 0001-35.11
Z= kroiniki Velikago knq'estva Litovskogo i "omoitskago
Zahalosq est; ot voplo]enia syna bo'iq ot duxa svqtago iz
blagoslovenyq d≠vicy ot nahala sotvoreniq sv≠ta l≠ta pqt;ty-
sq]nago pqt;sotnago 26-go. Odnogo hasu panstvo Rimskoe bylo
pod cysarem Avgustom, kotoryi 'e ne tolko odnomu Rimu, no i
vsemu sv≠tu panoval. Qko ' vywe pisano, hasu cesarstva Avgu-
stova syn bo'ii voplotilsq, a hasu Tiviriq cesarq, vtorago
po Avguste, na krest≠ volnu[ muku prinql dlq izbavleniq i
otkupeniq roda helov≠heskago. Za kotorogo ' Tiviriq vsi rehi
i prorohestva popolnivwi, po vostanii iz mertvyx voznesesq
na nebo i s≠l odesnu[ boga otca, otkolq 'e dnq sudnago imat;
priiti suditi 'ivym i mertvym i vozdati komu'do po d≠lom
ego. I po smerti Tiviriq carq byl cesarem Gaios, a po Gaios≠
Klavdei, a po Klavd≠i carstvoval syn ego Neron, kotoryi '
Neron byl pan okrutnyi a neustavihnyi, vlastnu[ mater; svo[
i doktora svoego navy]wego Seniku bez ko'doe prihiny k smerti
pripravil, i nekolko krat m≠sto Rimskoe kazal zapaliti, a ne
dlq inwogo, tolko dlq togo, i'e by sq tomu divoval, a potelu1
mel. I knq'atom, i panom rymskim, i wlqxte, i vsemu pospolstvu
krivdy i vtiski velikii hinil, dlq hogo ' vsqkii poddanyi ego,
dlq velikogo okrutinstva i neustavihnosti ego, ne byl nixto
p≠ven a ni bezpehon ne tolko imenei abo skarbov, ale i zdorovq
svoego. A tak mnogii, otpuska[hi im≠nq i skarby svoi, utekali
do razmaityx zemel;, nasl≠du[hi spravedlivogo poko[.
Gd≠ ' odno knq'e rimskoe imenem Palemon, kotoryi 'e byl
cesar[ Neronu krovnyi, zabralsq z 'eno[ i z detmi svoimi,
i poddanymi svoimi, i skarby svoimi, s kotorym 'e knq'atem
pqt;sot wlqxty, tak'e z 'enami i z d≠tmi i mnogimi silami. I
vzemwi s sobo[ odnogo ostronoma, i powli v korablex morem po
zaxodu slonca, xotqhi sob≠ naiti na zemli m≠stco sluwnoe, gd≠
by sq im≠li poselit; a mewkati s pokoem. A s tymi wlqxty byli
hetyre ro'ai, naivywwii imeny im≠li% s Kitavrus Daveprunkg,
a s Kol[mnuv Prewpor, a z Rusin Iul;qnus, a z Ro' Ektor. A
tak onyi nemalyi has po mor[ xodqhi, priwli Me'izemskago
morq i dowli do reki do Wumy, to[ reko[ Wumo[ v more okiqn
i morem okiqnom dowli do ustiq, gd≠reka Nemon upadyvaet v
more okiqn. Potom powli reko[ Nemnom vverx, a'e more, zovo-
moe Maloe, kotoroe nazyvaetsq more Nemnovoe, a s toe prihiny
etoe mor≠ Nemnovoe nazyvaetsq, i' v to more Nemon vpadaet
dvanadesqtma ust;i, a ko'doe zovetsq osobnym imenem, me'i
kotorymi dvanatcetma ust;i odno zovetsq ust;e imenem Skiliq.
I powli tym ust;em vverx, i dowli c≠lago Nemna, gd≠ u'o on
sam ves; v odnom m≠stcy to2 est;2, i verx Nemna dowli do reki
Dubisy, gd≠ ' vwedwi v tu[ reku Dubisu, i nad ne[ nawli gory
vysokii, i na onyx gorax rovniny velikii, dubrovy roskownyi i
rozmaityi ofitosti napolneno, zv≠rei roznogo ro'a[, to kt;3,
napervei turov, zubrev, losei, olenei, sern, rysei, kunic, lisic,
b≠lok, gornostaev i inyx rozmaityx ro'aev. I tut 'e v rekax
velikoi ofitosti ryb nepospolityx, i'e ne tolko tyi ryby,
kotoryi sq v tyx rekax plodqt, ale mno'estvo ryb rozmaityx i
divnyx prixodqt iz morq za to[ prihino[, i' nedaleko ust;e
Nemnovoe, gd≠ Nemon v more vpadyvaet. Nad kotorymi ' r≠kami,
nad Dubiso[ i nad Nemnom, i nad {ro[, tam sq poselili i po-
hali rozmno'ivati, i onoe mewkan;e nad tymi r≠kami velmi im
spodobalosq, i nazvali tu[ zeml[ "omoity[.
O knq'ati Palemone i o trex syn≠x ego
Knqz; Palemon urodil trex synov% starwii Bork, 2-i Kunas, 3-i
Istra. Star≠iwii 'e syn, Bork, uhinil gorod na rec≠ {re, i
zlo'eno imq togo knq'ati pospol s reko[, i'e imq rec≠ {rq,
a knq'ati Bork, i nazval tot zamok {rbork. A serednii syn,
Kunas, priwod na ust; reki Nevq'i, gd≠ ona vpadyvaet v Nemon,
i tut uhinil gorod i nazval ego imenem svoim Kunosov gorod.
A tretei syn, Spera, powol dalei v pu]u ko vsxodu solnca i,
perewodwi reku Nevq'u i reku Svetu[ i tret[[ r≠ku Wirvin-
tu, nawol ozero, lukami i s rozmaitym drevom ukraweno, gd≠
' vozl[bivwi, i nad tym ozerom poselilsq, i to ozero imenem
svoim nazval, Spera. I panoval mnogo l≠t i byl laskov poddanym
svoim i potom umer bes plodu. I poddanyi ego, milu[hi4 ego,
i podl≠ rymskago obyhaq uhinili bolvana i nazvali Spera, na
pamqt; ego. I potom onyi l[di, mewka[hi okolo ego, i pohali
emu ofery hiniti i za boga ego im≠ti. Potom, koli tot bolvan
skazilsq, i oni to ozero i m≠sto xovali, i m≠li za boga. I po
nem me'i soboto gospodarq ne im≠li i mewkali bez pana.
O knq'ati Borku i o brate ego Kunos≠
Po malyx has≠x umre brat ego, kotoryi mewkal na {rborku, ne
im≠[hi d≠tei, i brat ego Kunos vozmet i tu[ hast; brata svoego
Borka i gorod {rbork, i v toi hasti ego budet panovati. I onoi
knq'a Kunos im≠l dvux synov, odnogo Kernusa, a drugago Kgin-
but;q. I panu[hi emu v zemli "omoitskoi, pohal sq mno'iti
i razwirqti i vyxoditi na reku Veli[, v zeml[ Zavelsku[. I
prowedwi r≠ku Svetu[. vywel i nawel m≠stco velmi xorowo,
i spodobalosq emu to m≠stco velmi, i on tam poselil syna
svoego Kernusa, i nazvalosq to m≠stco po Kernuse Kernovo, a
potom Kunos umre. I po nem pohnet syn ego Kernus panovati na
vsei zemli Zavelskoi po granicu Latygon=sku[ i po Zavelskii
Braslavl;, a'e po reku Dvinu. A brat ego Kginbut na {rborku
i na Kunosove, i na vsei zemli "omoitskoi. A v tot has, gd≠
Kernus panoval na Zavelskoi storon≠, l[die tyi ego, wto za
Vele[ os≠li, igryvali na trubax dubasnyx, i prozval tot Kernus
bereg svoim qzykom vlasnym, po-latyne, litus, gd≠ sq l[di ego
mno'at, a truby, wto na nix igra[t, tuba. I dal imq tym l[dem
svoim qzykom po-latyne, slo'ivwe bereg s trobo[5% Litusba. I
prostyi l[di ne veleli6 zvati po-latyne i pohali zvati prosto
Litvo[, i ot togo hasu pohalosq zvati panstvo Litovskoe i
mno'iti ot "omoiti. Knqz; velikii Kernus panoval na Litv≠, a
knqz; Kginbut na "omoiti, i ne malyi has panovali me'i sobo[
vo upokoi. I knqz; Ker=nus ne im≠l synov, tolko odnu dohku,
imenem Paqtu. I buduhi on v starosti svoei i ne xotqhi panstva
svoego ot dohki svoee otdaliti, i prinql do nee i zqtem svoim
sob≠ uhinil s Kitavrusa imenem svoim Kgirusa, syna Dovsprun-
skova z Dqviltova, i sam umre. a po kem nahne knq'iti na zemli
Litovskoi tot zqt; ego s Kitavrus Kgirus. A Kginbut, panu[hi na
"omoiti, i umre, a syna svoego Montvila ostavi na knq'estv≠
"omoitskom. I Mon=tvil mnogo l≠t knq'il na "omoiti, i m≠l
dvux synov, odnogo Nemonosa, a drugogo Skirmonta.
O knq'ati Montvile, Kginbutove syn≠
I hasu panovanq Montvilova povstal car; Batyi i powol na
Rusku[ zeml[, i vs[ zeml[ Rusku[ povoeval, i knqzei ruskix
mnogix postinal, a in;wix v polon povel, i stolec vsee Ruskoe
zemli i gorod Kiev z'og i pust uhinil. A knqz; velikii kievskii
Dmitrei, boqhisq velikoi sily i mocy ego, zb≠g s Kieva v gorod
Hernigov, i potom dov≠dalsq, wto gorod Kiev soz'en i vsq zemlq
Ruskaq spustowona, i slywal, i' mu'iki mewka[t bez gospodarq
a zovuxsq druhane. I on, sobravwisq s l[dmi, i powol ko Drucku,
i zeml[ Drucku[ pos≠l, i gorod Druhesk zarubil, i nazvalsq
velikim knqzem druckim. A v tot has dov≠dalsq velikii knqz;
Mondvil 'omoitskoi, i'e Ruskaq zemlq spustowona i knqzi
ruskii rozognany i on, davwi voiska synu svoemu Erdivilu, i
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
poslal s nim panov svoix radnyx, napervei s Kol[mnov Kgrumnq,
a drugago so Ursinov imenem Liwkis, a tret;ego z Ro' imenem
Igrov'is. I zawli za reku Bel[, i potom perewli reku Nemon i
nawli v hetyrex milex ot reki Nemna goru krasnu, i spodobalosq
im, i uhinili na nei gorod i nazvali ego Nov=gorodok. I uhinil
sob≠ v nem knqz; velikii stolec, i nazvalsq velikim knqzem no-
vgorodckim. I powodwi iz Novagorodka, zarubil gorod Goroden,
i potom powol do Berest;q i nawol Berestei i Dorogihin, i
Melnik ot Batyq opustoweny i poka'eny, a on tyi gorody zarubil
i pohal na nix knq'iti. I potom umre knqz; velikii Montvil
'omoitskii, i po nem s≠l na Velikom knq'estv≠ "omoit=skom
Vinint. A drugii vywerehenyi ego syn, Erdivil, imet knq'iti
na Novegorodce i na tyx vywereheny gorodcex, i podaval panom
svoim, kotoryi s nim vywli, ostrovy i pu]i% Kump[ dal ostrov
okolo reki Owmeny, kotoroe nyn≠ zovetsq Owmena, i vse prile-
'anoe k Owmene, wto na nem knqzi i panove v pov≠te Owmen=skom
der'at. A Eik=wevi dal ostrov, kotoryi po nem nazvan est;
Eiwiwki, i vse prile'anoe k pov≠tu Eiwiwskomu. A Kgrov'u
dal ostrov, kotoryi ego imenem nazvan est; Kgrov'iwki, i ves;
pov≠t Kgrov'iwskoi. I s Kumpq narodilsq Kgawtol, a iz Eikwa
narodilsq Dovoina, a iz Kgrov'a narodilsq Monvid. I vozvra-
timsq vspqt;. Tut Dovoina.
O knqzi Vikente i o knqzi Erdivile
Panu[hi velikomu knqz[ Vikentu v "omoitskoi zemli, a Erdi-
vilu v Nov≠gorodcy i v tyx vywerehenyx gorodex, i zatym umre
knqz; velikii Vikent, i po nem nahnet kn'iti7 "ivinbui, knqz;
litovskii, ob≠ma tymi knq'eni, Litvo[ i "omoit[, a Erdivil
na Nov≠gorodcy i na vs≠x t≠x vywerehenyx gorodex ruskix. I
mnogo l≠t knq'ivwi Erdivil na tyx gorod≠x i umre, i po nem
nahnet knq'iti syn ego Minkgailo.
O knqzi velikom Minkgaile
Po smerti otca svoego knqz; velikii Minkgailo, sobravwi voisko
svoe, i poide na gorod Polotsk, ino mu'i polohane, kotoryi vehom
ispravovalisq, kak Velikii Nov=gorod i Pskov. I napervei priwli
k gorodu ix rehenomu Gorodec, i mu'i polohane, opolhivwisq
polki svoimi, i str≠tili ix pod Gorodcom. I velik boi i s≠h[
me'[ sobo[ uhinili, i pomo'e bog velikomu knqz[ Minkgailu,
i pobil mu'ei polohan nagolovu, i gorod ix soz'e, rehennyi
Gorodec, i grad Polhesk vozmet, i ostal velikim knqzem polotc-
kim. I buduhi emu velikim knqzem novgorodckim i polockim, i
panoval mnogo l≠t i umre. I ostavil po sob≠ dvux synov, odnogo
Skirmonta, a drugago Kginvila, i Skirmont pohne knq'iti na
Nov≠gorodcy, a Kginvil na Polotcku. I poimet Kginvil dohku u
velikago knqzq tverskago u Borisa imenem Mari[, dlq kotoroe 'e
okresxilsq v rusku[ v≠ru, i dali emu imq Boris. I tot Kginvil,
rekomyi Boris, uhinil gorod na imq svoe na rec≠ Berezyni i
nazval ego Borisov. I buduhi emu rusinom, byl velmi nabo'en
i uhinil cerkov; kamennu[ v Polocku svqtu[ Sof≠[, drugu[
svqtogo Spasa, d≠vih monastyr; vverx reki Poloty ot goroda v
polumili, treti[ cerkov;, monastyr na Belhicy svqtago Bori-
sa i Gl≠ba. I panu[hi emu8 v Polocku byl laskav na poddanyx
svoix i dal im, poddanym svoim, volnost; vehom im≠ti i v zvon
zvoniti, i po tomu se spravovati, kak v Velikom Nov≠gorod≠ i
vo Pskov≠. I wto knqz; Boris s to[ 'eno[ im≠l syna Rogvoloda,
nazvanogo Vasilem. I po nem nahne knq'iti syn ego Vasilei v
Polocku, a sam umre. I knqz; Vasilei, knq'ahi na Polacku, im≠l
syna Gl≠ba a dohku Paraskov[. I taq dohka Paraskoviq obeca-
lasq devih;stvo svoe zaxavati v c≠losti do 'ivota svoego i
postriglasq v hernicy u svqtago Spasa v monastyri nad Poloto[,
i mewkala tam 7 l≠t, bogu slu'ahi i knigi piwuhi na cerkov;.
A potom zabralasq do Ryma, i v Ryme mewka[hi, bogu slu'ila
pilne. I mewkaq kolko l≠t, i osvqtilasq,hkotoru[ nazyva[t
svqtaq Preksydys, a po-ruski Paraskoviq, kotoroi 'e v Rim≠ i
kostel zbudovan na imq ee svqtoe, i tam 'e ee i polo'ili. A brat
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
ee, knqz; Gl≠b polotckii, v molodyx l≠tex svoix, knq'ivwi v
Polotcku nemnogo l≠t, i umre, i polo'en byst; u svqtoi Sof≠i
v Polocku so otcom svoim v odnom grob≠. A polohane pohali
po tomu spravovati za sq, kak v Velikom Nov≠gorod≠ i Pskov≠,
a pana nad sobo[ ne im≠li. I vozvratimsq vspak.
O knq'ati Skirmonte
Skirmontu knq'ahi na Nov≠gorodcy, i knqz; Mstislav luckii i
pinskii pohnet valku i so knqzem Skirmontom, xotqhi ego vygnati
iz othiny svoee, z Berestq i z Melnika, z Gorodna i z Novagorodka.
I Skirmont powlet poslov svoix do velikogo knqzq litov=skogo,
wtoby wol is Kitavrusa do "ivinbuda, prosqhi ego, daby pomoh
dal emu naprotivku rusi. I knqz; velikii litovskoi "ivinbud
powlet emu na pomoh syna svoego starwago Kukovoitq i so vs≠mi
silami naprotivku Mstislava, knqzq luckogo i pinskogo. I na
sei storon≠ r≠ki Qseldy porazit knqz; Skirmont knqzq luckogo
i pinskogo nagolovu i vs[ radu rusku[, tolko knqz; Mstislav v
mal≠ dru'in≠ edva sam utehe v gorod Luckoi, a knqz; velikii
Skirmont vozmet gorod Pihenkt9 i gorod Turov.
I vozglasi Rus; velikim plahem, i' tak okrutne vsi sut; pobity
ot bezv≠rnye litvy. I knqz; velikii Skirmont syna velikogo
knqzq litovskogo "ivinbudeva Kukovoihq hestovavwi i obdari-
vwi bezhislenoe mno'estvo zolota i srebra i borzdymi konmi,
i otpustil pohtiv≠ do otca ego, velikogo knqzq "ivinbudq li-
tovskogo. I koli Kukovoit priidet do otca svoego "ivinbudq, i
malo pri otcy svoem pobyvwi, i potom velikii knqz; litovskii
i 'omoitskii "ivinbud umre, a syn ego Kukovoit s≠l na Velikom
knq'estv≠ Litovskom i "omoitskom.
O cari zavolskom Buklai
Buduhi v tot has carem zavolskim imenem car; Buklai, i prislal
poslov svoix do velikogo knqzq Skirmonta, wtoby emu vyxody
ego daval i baskaki ego xoval po tym gorodom po tomu, kak s tyx
gorodov xa'ivala za predkov ego, knqzei ruskix. I knqz; velikii
Skirmont pod toq sq poddati ne xot≠l, i tym poslom ego nosy,
guby, uwi kazal pour≠zyvati i do nego otpustil. I tot car;10,
sobravwisq na l≠to so mnogimi silami i ordami tatarskimi i
powol na Rusku[ zeml[, i mnogo zla v11 Ruskoi zemli uhinil.
A knqz; velikii Skirmont, sobravwi vsi voiska svoi, i potkal
ego na granicy svoei v Koidonove, i porazil togo carq, i vs[
rat; ego tatarsku[ pobil, i samogo carq ubil, i z zvite'stvom
velikim powol na Rusku[ zeml[, i vzql gorod Mozyr, Hernigov,
Starodub, Karahev i so vs≠mi v c≠losti, zvite'stvo oder'a-
vwi, vernulsq nazad. I m≠l knqz; velikii Skirmont 3-x synov%
starwji Tronqta, drugii L[bort, 3-i Pisimont. Knqz; velikii
Skirmont v12 velikoi starosti svoei umre, a syn ego L[bort
sqdet na Karahove i nazovetsq knqz; karahev=skii, a Pisimont
na Turove sqdet, a Tronqta na Nov≠gorodcy; i panovali na tyx
gorod≠x mnogo l≠t. Vozvratimsq vspak.
O materi Kukovoitov≠ i o samom Kukovoite
V tyx l≠t≠x mati knqzq velikogo litovskogo i 'omoitskovo Ku-
kovoitqva Poqta umre v velikoi starosti svoei. I knqz; velikii
Kukovoit, milu[hi matku svo[, i uhinil bolvana na obraz ei,
hinqhi ei pamqt;, i postavil togo bolvana imenem matki svoee
Poqty vywe ozera 'osli, kotoryi 'e obraz xvalili i za boga
im≠li tu[ Poqtu. I potom tot bolvan zgnil i na tom m≠stcy
vyrosli lipy, i tyi lipy xvali13 i za boga ix im≠li na imq toe
Poqty, a' i do sego dni. Zatym knqz; velikii litovskii i 'omo-
itskii, v velikoi spravedlivosti milu[hi poddanyx svoix, i
sam Kukovoit umre. I ostavil po seb≠ syna na velikom knq'enii
Litovskom i "omoitskom Utenuta, kotoryi 'e syn, milu[hi otca
svoego, velikogo knqzq Kukovoitq, i uhinil bolvana na pamqt;
otca svoego i postavil ego na gor≠ odnoi nad reko[ Svqto[
nedaleko Dqviltova, kotorogo ' xvalili i za boga ego im≠li. A
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
potom tot bolvan zgnil, i tam gai vyros, i l[di tym14 xvalili
i prozvali ego imenem pana svoego Kukovoitq.
O cari zavolskom Kurdas≠
Tronqte, panu[hi na Nov≠gorodcy, v tot has car; zavolskii Kurdas
povstav so mnogimi silami tatarskimi na Rusku[ zeml[, i knqz;
Pronqta zberetsq z brate[ svoe[, s knqzem Pisimontom turovskim
i s knqzem L[bortom karahevskim, i so vs≠mi silami, i k tomu
oboslalisq s knqzi ruskimi, s knqzem Semenom Mixailovihem
druckim, i knqzem Davydom Mstislavihom luckim, i Svqtoslavom
kievskim. I sovokupivwemsq im s odnovo, i powli protivu carq
Kurdasa i vsee rati ego zavolskoi. I potkalisq s nim za Mozyrom
na rec≠ Okunevcy, i udarilisq polki me'i sobo[, i uhinili
boi l[t ot poranku i do vehera, i pomo'e bog velikomu knqz[
Tronqte i knqzem ruskim, i'e carq Kirdasa i vse voisko nagolovu
pobili, edva sam car; v mal≠ dru'in≠ utek. I v tom bo[ ubili
dvux bratov knqzq Tronqtinyx% knqzq Pisimonta turovskago da
knqzq L[borta karahevskogo, da knqzq Semenova syna druckovo
Mixaila, da knqzq Davydova syna luckogo Andr≠q, i inyx boqr
mnogo ubili. I knqz; velikii Tronqta, zvite'stvo oder'avwi
i dobytku velikogo, zlata i srebra, i kamenq, i 'emh[gu, i wat
dorogix, i nabravwi otide vosvoqsi, a knqzi ruskie tak'e vo
svoq grady otidowa. I panu[hi knqz[ Tronqte ne malo l≠t i
umre, i zostavil po sob≠ syna na velikom knq'enii Novgorodskom
Olkgimonta. I Olkgimont, knq'iv ne malo, i umre i zostavil
po sob≠ syna Rinkgolta na velikom knq'enii Novgorodskom. I
knq'ahi Rinkgoltu ne malo l≠t na Nov≠gorodci i na mnogix go-
rod≠x ruskix, i uhinqt v=zmovu me'i sebq knqzi ruskii, pohati
valku protiv velikogo knqzq Rynkgolta, a xotehi ego sognati
s othin svoix, grrodov ruskix, naiperv≠i Svqtoslav kievskii
da Lev volodimerskii, i Dmitrei druckii. I sobravwisq vsi
tri polki svoimi, i powli protiv velikogo knqzq Rinkgolta,
i vzqli tyi ruskii knqzi tatar na pomoh; sob≠ ot carq zavol-
skogo n≠kolko tysqh; tatar. I knqz; velikii Rinkgolt potkal
ix na rec≠ Nemne na Mogilno, i uhinil boi l[t, i bilisq me'i
sobo[ velmi kr≠pko, pohenwi ot poranku i do vehera samogo, i
pomo'e bog velikomu knqz[ Rynkgoltu, i'e knqzei ruskix i vs[
silu ix i ordu tatarsku[ nagolovu porazil i sam, zvite'stvo
oder'avwi, s velikim veseliem i dobytkom zolota i serebra, i
s velikim nabytem skarbov i vozvratilsq vosvoqsi. I priwed do
Novagorodka i roznemo'esq i umre bes ploda. Tut sq dokonal
rod knq'ati rimskogo Palemona.
A inyi pov≠da[t, rekuhi% «Tot Rynkgolt, priwodwi s onogo
poboi]a do Novagorodka, i byl v Nov≠gorodcy i urodil trex
synov, i zostavil po sob≠ na velikom knq'eni Novgorodskom i
Ruskom Voiwvilka, i sam umre». Ino dalei o tom Voiwvilku ne
piwet. Tomu konec.
O knq'i litovskom Wvintoroze, syne Utenusove
Po smerti Rynkgoltov≠ panove, 'alu[hi gospodarq svoego pri-
ro'onago, i vzqli sob≠ gospodarem velikogo knqzq litovskogo
i 'omoitskogo syna Utenusova s Kitavrasu, Wvintoroga. I malo
knq'ivwi Wvintorogu na Nov≠gorodcy i na ruskix gorod≠x, i
otec ego, knqz; velikii litovskii i 'omotskii Utenus, umre,
i syn ego Wvintorog po smerti otca svoego nahnet knq'iti na
Velikom knq'estve Litovskom i "omoitskom, i Novgorodskom,
i Ruskom. I urodil Wvintorog syna Skirmonta. I oberet sob≠
velikii knqz; Wvintorog m≠stco na pu]i velmi xorowo i podl≠
reki Veli, gd≠ reka Velnq vpadyvaet v Vel[, i prosil syna svoego
Skirmonta, daby na tom m≠stcy bylo 'egli]e uhineno, gd≠ by ego
mertvogo so'gli. I prikazal synu svoemu, aby po smerti ego na
tom m≠stcy, gd≠ by ego z'og, vsix knqzei litovskix i znamenityx
boqr soz'enie bylo, i wtoby u'o nigd≠ inde telesa mertvyx ne
byli soz'eny, tolko tam, bo i pered tym 'igali telesa mertvyx
na tom m≠stcy, kto gd≠ umret. I prikazavwi tyi slova synu
svoemu Skirmontu, velikii knqz; Wvintorog i umre.
O velikom knqzi Skirmonte
Velikii Skirmont knqz; zosta po otcy svoem na Velikom knq'e-
stve Litovskom i "omotskom, i Ruskom. I podlug otca svoego
prikazanq na tom m≠stcy, na ust;i reki Vilni, gd≠ v Vel[
vpadyvaet, uhinil 'gli]o, i tam 'e t≠lo so'og otca svoego, i
konq ego, na kotorom on ez'ival, i watu ego, kotoru[ nowival,
i milostnika ego, do kotoro15 ' on byl laskov, i sokola ego, i
xorta z'og, i ot tyx hasov velikii knqz; litovskii i boqre t≠la
ix tam 'igali, i dlq togo toe m≠stco ot tyx hasov prozvano
Wvintoroga, na imq togo velikogo knqzq.
I koli kotorago velikago knqzq ili pana so''eno t≠lo, togdy
pri nix kladyvali nogti rysi ili medve'i dlq togo, i' v≠ru
tu[ im≠li, i' sudnyi den; im≠l byti, i tak znamenali sob≠, i'
by bog im≠l priiti i s≠d≠ti na gor≠ vysokoj i suditi 'ivym i
mertvym, na kotoru[ ' budet goru trudno vzyiti bez tyx nogtei
rys;ix abo medv≠'ix, i dlq togo tyi nogti podl≠ ix kladyva-
li, na kotoryx im≠li na tu[ goru l≠zti, na sud do boga iti. A
tak, ahkolv≠k pogany byli, a v'dy ' potom sobe znamenali i
v boga odnogo v≠rili, i' sudnyi den; im≠l byti, i v≠rili iz
mertvyx vostani[ i odnogo boga, kotoryi maet priiti suditi
'ivym i mertvym.
O mu'ex latygalskix, kak priwli v "omot
I panu[hi velikomu knqz[ Skirmontu, i sobralisq mu'i laty-
golove, kotoryi sed≠li nad beregom morskim, okiqnom morem,
i priwli v zeml[ "omotsku[, i wkody mnogii pohinili, i
krovi prolitiq v l[dex 'omotskix ot nix mnogo stalo. I knqz;
Skirmont, sobravwisq s silami svoimi, i poide na nix v zeml[
ix i ix samix vystinal, a inwix v polon vyvel, i zeml[ ix pu-
stu uhinil. I v tot has po vyexani knqzq velikogo Skirmonta
z-zemli Latigonskoe, priwli n≠mcy z-za morq do toei 'e zemli
Latygonskoe, i tu[ zeml[ zas≠li i pany v toi Latygole zostali,
i nazvalisq Vyflqnty. I potom mnogie l≠ta panoval velikii
knqz; Skirmont i zostavil dvux synov, Trabusa da Kolikgina, i
Trabus nahnet knq'iti na zemli "omotskoi, a Kolikgin na zemli
Litovskoi i Ruskoi knq'il i mnogii l≠ta, i umre. I pohnet po
nem knq'iti syn ego Roman. I po malom hasu umre knqz; velikii
'omotskii Trabus, dqdq knqzq Romanov. I nahnet knq'iti knqz;
velikii Roman na zemli Litovskoi i "omoitskoi, i Ruskoi. I
Roman urodil 5 synov% starwii Narymut, 2 Dovmont, 3 Golwa, 4
Kedrus, 5 Trowen16.
O pqti syn≠x Romanovyx
Po smerti velikogo knqzq Romana nahnet knq'iti syn ego starwii
Narimunt, i uhinit gorod Kernov, i znese z Novagorodka stolec do
Kernova, i nahal knq'iti, i nazovetsq velikii knqz; litovskii,
novgorodskii i 'omotskii. A brat ego Dovmont sqdet na othine
svoei, na Utene, i nazovetsq knqzem utenskim. A tretii brat ego,
Golwa, perewed reku Vel;[, i nawol reku17 krasnu me'i gorami
nad r≠ko[ Vilne[, v mil≠ ot ust;q reki Veli18, gd≠ vpadyvaet
v reku Vel[, protiv Rakontiwkov, i uhinil gorod i nazovet ego
imenem svoim, Golwane. I nemnogo byvwi tam, i ≠zdehi ottol≠
v lovy v pu]u za desqt; mil; ot togo goroda svoego, i naidet
goru krasnu i rovninami velikimi oblqglu[ i ofitostqmi
napolnenu[, i spodobalose emu tam, i on i tam poselilsq, i
na toi gor≠ uhinil gorod nad reko[ Korablem, i perenesetsq
ottol≠, i tam nahnet knq'iti, i nazovetsq knqzem Golwinskim.
A pqtyi brat, Troiden, mewkal pri brat≠ svoem, velikom knqz≠
Narimonte. I dov≠dalsq velikii knqz; Narimont, wto ' knqzi
qtvezskii izmerli, a l[di ix bez gospodarq mewka[t, i knqz;
Narymont poidet na nix i oni ne protivqhisq poddalisq19 i
poklonilisq19 emu, i on, ostavwi im20 gospodarem21 i vzemwi ix,
dal bratu svoemu Troiden[ za ud≠l. I knqz; velikii Troiden
naide goru krasnu nad reko[ Bebre[, i spodobalosq emu tam
velmi i zarubit gorod, i nazovet ego Raigorod, i prozovetsq
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
knqzem qtvezskim i donovskim. I buduhi emu tam na knq'eni,
velikii valki hinil z sqli22, s rus;[ i s mozovwany, i zav'dy
syskival, i nad zemlqmi ix silnyi okrutenstva hinil, wto '
vywei opisuet v ruskoi kroinice, i' gorwi byl tym zemlqm i
okrutn≠iwi na nix, ne'eli Antiox sirskii i Irod erusali-
m=skii, i Neron rimskii, wto tak byl okrutnyi i valehnyi.
Knqz; 'e velikii Narymont poimet 'enu u liflqnskogo rehennago
Flqdry, dohku ego, i brat ego Dovmont u togo ' Flqdra drugu[
dohku ego. I nemalyi has 'ivuhi, roznemo'esq 'ena knqzq Do-
montova utenskogo i umre. I knqz; velikii Narimont, slywavwi
smert; nev≠stki svoee, 'aloval velmi, i buduhi sam nemo]on, i
poslal 'enu svo[ do brata svoego Domonta, 'alu[hi 'alosti
ego. I koli priexala 'ena Narymontova do Uteny, 'alu[hi de-
verq svoego, knqzq Domonta, i knqz; Domont, vid≠vwi nev≠stku
svo[ vozradovalsq velmi, a rek tak% «Mn≠ bylo 'eny iskati, a
se mn≠ bog 'enu dal». I ponql ee za sebe; i v tom stala velikaq
bran; i rozstyd'ka me'i brat;i, velikim knqzem Narymontom
i knqzem Domontom. I knqz; velikii Narimont, videhi 'alost;
svo[ velikuπe, i' brat ego 'enu ego za sebq kgvaltom vzql i
oboslal brat;[ svo[, knqzq Kgedroitq i knqzq Golwu i knqzq
Troidena, i testq svoego Flqdra viflqn=skogo. I sobravwisq z
brat;e[ i so vs≠mi l[dmi svoimi, i potqgnul na brata svoego,
knqzq Domonta, i obognal ego v gorod≠ ego Utene. I porazum≠l
knqz; Domont, wto ne moh; sq emu oboroniti, i prosil goro'an
svoix, aby emu ne podali goroda, pokol; by on prowol voisko
Narymontovo. I sam spustilsq z goroda, i prowodwi voisko
Narymontovo, i pob≠'it i priidet k gorodu Pskovu. I mu'i
pskovihi, vid≠vwi ego mu'a hestna i razumna, i vzqli ego sob≠
gospodarem i nazvali ego velikim knqzem pskovskim. A Nary-
mont, vzqvwi gorod Utenu i 'onu svo[, i knq'il na Kernov≠ i
na Nov≠gorodci, i na "omoiti, a Domont na Pskov≠, i obadva
nemalyi has knq'ili. Troiden paki poimet 'enu u knq'eti ma-
zoveckogo dohku, i im≠l s ne[ syna, rehennogo Rimonta. I koli
syn ego Rimont dorostal l≠t svoix, i otec ego Troiden dal ego
dlq nauki qzyka ruskogo do Lva Mstislaviha, kotoryi zalo'il
gorod vo imq svoe, Lvov. I mewka[hi Rymontu u knqzq Lva, na-
uhilsq qzyku ruskomu, i spodobalose emu v≠ra xristiqnskaq, i
okrestilsq i vrazum≠l, i'e tot sv≠t nihogo ne est;, i opustivwi
sv≠t postrigsq v herncy, i nazvano imq emu Lavryw. I buduhi v
herncox, priwol do dqtka svoego Narymonta i prosil ego, aby
emu dal v Novgorodskom pov≠te m≠stco na pu]i podl≠ reki Nemna,
gd≠ by sob≠ monastyr; zbudovati im≠l, i on emu dopustil, i on
sob≠ monastyr; zbudoval, i postavil naperv≠i cerkov; svqtogo
Voskresenq, i ottol≠ prozvano Lavry]ov monastyr;. I buduhi
emu v monastyri, dqtko ego umre, i panove litovskii i 'omoit-
skii vzqli velikim knqzem Troidenq. I panu[hi velikomu knqz[
Troiden[, i knqz; velikii Domont, priwodwo zo Pskova, vozmet
gorod Poltesk i imet knq'iti na Pskov≠ i na Polocku. I 'al;
bylo emu togo velmi, i' brat ego menwii osel v Litv≠ panstvo,
i pohal o tom mysliti, kak by emu smert; pripraviti. A v tyx
has≠x Troiden[ panu[hi, i zmerli emu obadva brata, knqz; Golwa
da knqz; Kedrus. A z onoe vyweipisanoe vazni knqz; velikii
Domont napravil west; mu'ikov na brata svoego Troidenq za-
biti, gd≠ ' on wel bezpehne z laski23, i tyi mu'iki ego zdradne
zabili, a sam Domont, sobravwisq s l[dmi svoimi pskovskimi i
polockimi, i potqgnul do Litvy, xotqhi byti knqzem litovskim
i 'omoitskim. I rehennyi hernec Lavryw, po-litovski zovomyi
Rymon, a po-ruski Vasilei, 'alu[hi smerti otca svoego, velikogo
knqzq Troidenq, i ostavivwi hin herneckii i priwol do panov.
I sobravwisq vo vs≠mi silami litovskimi, i potqgnul protivku
Domonta, xotqhi pomstiti krov otca svoego. I opolhivwisq s
polki svoimi, potkalisq z Domontom nad ozerom. I swedwimsq
im s polki svoimi s obu storon, i byl me'i imi boi i s≠ha ne-
mala z ranq da'e do vehera, i pomo'e bog Lavruwu, i vse voisko
dqdi svoego Domonta porazil i samogo ubil, i gorod Poltesk
vzql. I vozvrativwisq k stolcu otca svoego do Kernova, i rek
panom% «Kgdy mn≠ bog dal pomstiti krov; otca svoego, q sv≠ta
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
sego otreksq, vzql esmi na sebe hernu[ rizu, gospodar;stva ne
xoh[. Vozmite sob≠ gospodarq, kogo volq vawa budet. A ved 'e
ra'u vam% ah;kolvek est; brat;q moq, Golwin syn Olkgimont, da
Kedrov syn Kginvil. Ino e]e maly sut;, ne godqtsq na panstvo,
bo dqtko moi Narymont, koli s≠l na Velikom knqz;stv≠ Lito-
vskom, gerb svoi Kitavros zostavil bratii svoei, a sob≠ ud≠lal
gerb - helov≠ka na koni s mehom, a to znamenu[hi herez tot gerb
pana doroslogo, xto by mog boroniti mehom othiny svoee. A pro
to berite sob≠ gospodarq dobrogo, xto by mog boroniti togo
panstva, Velikogo knqzstva Litovskago. I tak mi sq vidit, i'
by k tomu godnyi byl Viteni, kotoryi byl marwalnikom u otca
moego». I panove ne xot≠li perestupiti rady a voli gospodarq
svoego priro'enogo, syna velikogo knqzq Troidenqva, uhinili
tak% vid≠hi mu'a mudrago a godnogo Vitenq, kotoryi 'e byl s
ro'a[ a s pokolenq Kol[mnov, z ymen;q, der'anogo v "omorti24,
rehennogo Airqkgola, vzqli ego sob≠ velikim knqzem litovskim
i 'omoitskim, bo knqz; velikii Troiden, buduhi u "omoiti,
≠xal herez im≠n=q ego Airakgolu i uzr≠l onogo Vitenq e]e
malym mladencem, i ubahil onoe ditq oblih;em xorowo i vo-
zrastu podobnogo, i vzql ego k sob≠, i byl u nego komornikom,
i buduhi v komor≠ ko'du[ r≠h; h[dne a radne pansku[ xoval
i spravoval. I on, bahehi cnotu ego i dobroe zaxovane, uhinil
ego u sebe mor]alnikom, i byl u nego milostnikom i vsqkim
spravam godnym spravco[ byl, a zatym po smerti ego vzqt est;
na Velikoe knqzstvo Litovskoe. I tut skonhalsq rod s Kitav-
rusov a nahalo velikoe knq'ene Vitenevo, rod velikix knqzei
litov=skix s pokolenq a z rodu Kol[mnov.
O velikom knqze Viteni
I buduhi velikomu knqz[ Viten[ na Velikom knqz;stve Litovskom
i "omoitskom, i Ruskom, i panoval mnogo l≠t, a' do starosti
svoee vo upokoi, i rodilsq emu syn Kgidimin. I potom umre ve-
likii knqz; Vitenq, a po nem s≠l na velikom knq'eni Litovskom
i "omoitskom, i Ruskom vywerehenyi syn ego Kgidimin.
Nahalo knq'ene velikogo knqzq Kgidimina na knqzstv≠ Litovskom
i "omoitskom, i Ruskom
O velikom knqze Kgidimine
Buduhi velikomu knqz[ Kgidiminu po smerti otca svoego Vite-
nq na Velikom knqzstv≠ Litovskom i "omoit=skom, i Ruskom, i
s≠dqhi na stolci otca svoego v Kernove. I panu[hi emu nemnogo
l≠t po smerti otca svoego, povstali protiv ego n≠mcy, prusy,
liflqnty, i vtegnuli s velikim mno'estvom l[dei svoix v zeml[
"omoitsku[, xotqhi ee sob≠ os≠sti. I knqz; Kgidimin vskor≠ ne
posp≠ sobrati voiska svoego protiv n≠mcov, i poslal naistarwago
getmana svoego s malymi l[dmi na gorod Kunosov, umocnq[hi
ego ot n≠mcov, a tot byl getman ego na imq Kgawtolt, z ro'a[
s Kol[mnov. I n≠mcy togo getmana ego obognavwi, i tot gorod
Kunosov oblegli, i z velikix d≠l vsego zbili, i togo getmana s
togo goroda sveli i v polon poveli, i zeml[ "omoitsku[ pos≠li.
I knqz; velikii Kgidimin uhinit umovu s n≠mcy o togo getmana
svoego, i dal za nego 30000 zolotyx. I na drugii god, sobravwi
vsi svoi sily litovskii i ruskii, potqgnul na N≠mcy. A n≠mcy
i vyflqnty, i prusove, i 'omoity z sobo[ vzemwi, i potkali
velikogo knqzq Kgidimina na rec≠ na Owmene, na sei storon≠
'eimov dve mili. I pomo'e bog velikomu knqz[ Kgidiminu, i'
n≠mcov vs≠x nagolovu porazil, a 'omoity ot n≠mcov otstupili
i pristupili k gospodar[ svoemu priro'enomu Kgidiminu, i'
n≠mcov vs≠x nagolovu porazili i pobili vse voisko nemeckoe. I
tu' zvite'stvo oder'avwi nad n≠mcy, i 'omoit k sob≠ vzql, i
powol s tymi silami i '25 'omoit;[ v zeml[ Nemecku[, i vzql
gorod Til'u a drugii Rakgnetu, i inwix gorodov mnogo pobral,
i zeml[ spustowil vs[ i v polon povel, i nevymovnoe mno'e-
stvo krovoprolite v N≠mcox uhinil zvite'=stvo oder'avwi, i
s velikim veseliem vosvoqsi otide.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
O velikom knqzi Kgidimine i o bigve s knqzem Volodimerom
volodimerskim
I upokoivwi zeml[ "omoitcku[ ot n≠mcov, i powol na knqzi
ruskii, i priide naperv≠i k gorodu Volodimir[, i knqz; Vo-
dodimir volodimirskii, sobravwisq s l[dmi svoimi, i uhinit
boi l[t s knqzem velikim Kgidiminom. I pomo'e bog velikomu
knqz[ Kgidiminu, i' knqzq Volodimera volodimerskogo samogo
ubil i rat; ego vs[ pobil, i gorod Volodimir vozmet, i potom
poidet na knqzq Lva luckogo. I knqz; Lev uslywal, wto knqzq
Volodimira litva ubili i gorod Volodimer vzqli, i on ne smel
protivu stati emu, i pob≠'it do knqzq Romana, do zqtq svoego, k
Brqnsku. A knqzi i boqre volynskii bili helom velikomu knqz[
Kgidiminu, aby u nix panoval i gospodarem u nix byl, a zemli
ix ne kazil. I knqz; velikii Kgidimin, ukrepivwi ix prisqgo[
i ostavivwi namestnikov svoix u nix tam, i nahne knq'iti. A
potom na zimu wol do Berest;q i z Berest;q vsi voiska svoi
rospustil, a sam v Berezt≠ zimoval. I skoro Velik den; minul, i
on, sobravwi vsi26 svoi sily litovskiq i 'omoitskiq, i ruskiq,
poide na drugoi nedeli po Velice dni na knqzq Stanislava ki-
ev=skogo i, priwed, vozmet gorod Uruhei i gorod "itomir.
I knqz; Stanislav kievskii, oboslavwisq s knqzem Olgom pere-
qslavskim i s knqzem Romanom brqnskim, i s knqzem volynskim,
kotorago knqz; velikii Kgidimin vygnal s Lucka, i sobralisq
vsi v velikom mno'estv≠ l[dei svoix ruskix, i potkalisq vsi
s knqzem velikim Kgidiminom na rec≠ na Rpeni pod B≠lym go-
rodom, v westi milqx ot Kieva. I uhinili boi i s≠h[ veliku,
i pomo'e bog velikomu knqz[ Kgidiminu, pob=et vs≠x knqzei
ruskix nagolovu, i voisko ix vse pobitoe na m≠stcu zostalo, i
knqzq Lva luckogo, i knqzq Olga pereqslavskogo ubil, i v mal≠
dru'ine Stanislav kiev=skii s Romanom brqnskim utekut do
Brqnska, a knqz; velikci Kgidimin ostupit B≠l=grad. I goro'ane
vidqhi, i' gospodar; ix s voiska pobeg, a voisko vse nagolovu
pora'eno, i oni, ne xotqhi protivitisq voisku tak velikomu
litovskomu, i peredalisq z gorodom knqz[ Kgidiminu, i prisqgu
uhinili slu'iti k Velikomu knqzstvu Litovskomu. I zatym
knqz; velikii Kgidimin powol so vs≠mi silami svoimi do
Kieva, i oblq'a gorod Kiev, i kiqne pohali sq emu boroniti. I
le'al knqz; velikii Kgidimin pod Kievom mesqc, a zatym sdu-
mali me'i sobo[ goro'ane kievskii, i' moh; velikogo knqzq
ne mogli terp≠ti bolwi togo bez gospodarq svoego, velikogo
knqzq Stanislavlq kiev=skogo. I uslywali to, i' Stanislav
utek ot Kgidimina i voisko gospodarq ix pobito, a u nix n≠t
zostavy nikotoroe i knqz; ix ne zostavit. I oni, smolvivwisq
odnomyslen≠, podalisq velikomu knqz[ Kgidiminu, i vywedwi
iz goroda s kresty, igumeny i popy, i diqkony, i vorota goro-
dovye otvorili, i str≠tili velikogo knqzq Kgidimina hestno,
i udarili emu helom, i poddalisq slu'iti, i prisqgu svo[
velikomu knqz[ Kgidiminu na tom dali, i bili helom velikomu
knqz[ Kgidiminu, htoby ot nix othiny ix ne otnimal. I knqz;
Kgidimin pri tom ix zostavil i sam hestno v gorod Kiev v=≠xal.
I uslywali to prigorodki kievskii, Vywegorod, Herkasy, Kanev,
Putevl;, Slepovrox, wto kiqne peredalisq z gorodom, a gospodarq
svoego slywali, i' utek do Brqnska, a silu ego vs[ pobili, i
vsi priwli do velikogo knqzq Kgidimina, i s tymi pre'erehen-
nymi prigorodkami kievskimi podalisq slu'iti i prisqgu na
tom dali velikomu knqz[ Kgidiminu. I pereqslavlqne slywali,
i' Kiev i prigorodki kievskii podalisq velikomu knqz[ Kgi-
diminu, a gosudar; ix, knqz; Olg, ot velikogo knqzq Kgidimina
ubit, i oni, pri≠xavwi, i podalisq z gorodom slu'iti velikomu
knqz[ Kgidiminu, i prisqgu svo[ na tom dali. I knqz; velikii
Kgidimin, vzqvwi Kiev i Pereqslavl; i vsi tyi vywerehennyi
prigorodki, i posadil na nix knqzq Min\l.44ob.\dovgova syna
Olkgimonta, velikogo knqzq Olwanskago, a sam s velikim vese-
liem v Litvu vozvratisq.
O knqzi Stanislavli kiev=skom, kotorogo vygnal
knqz; Kgidimin s Kieva
V tot has buduhi knqz[ Stanislavl[ kievskomu v Brqnsku, vy-
gnanomu ot velikogo knqzq Kgidimina, i prislal k nemu knqz;
rezanskii Ivan. Buduhi v starosti svoei, prosqhi ego, aby do
nego ≠xal i dohku ego ponql, imenem Olgu, ibo syna ne im≠l,
tolko odnu dohku, i po smerti ego, aby byl velikim knqzem
rezan=skim. I knqz; Stanislavl; do nego ≠xal, i dohku u nego
nonql, i po smerti ego byl velikim knqzem rezanskim. A knqz;
velikii Kgidimin, prognavwi knqzei ruskix i ot n≠mec zeml[
upokoivwi, i panoval mnogo l≠t v pokoi.
O velikom knqzi Kgidimine, kak Troki zarubil i Viln[
I n≠kotorogo hasu po≠xal knqz; velikii Kgidimin s stolca
svoego, Kernova, v lovy za pqt; mil; za reku Vel[, i naide v
pu]i goru krasnu, dobrovami i rovinami27 oblqglu[, i spodoba-
losq emu velmi, i on tam poselilsq, i zalo'il gorod, i nazove
imq emu Troki, gd≠ nyn≠ Staryi Troki. I v malyx has≠x po≠xal
posl≠ togo knqz; velikii Kgidimin v lovy ot Trokov za 4 mili,
i naide goru krasnu nad reko[ Vilne[, na kotoroi naide zv≠rq
velikogo tura, i ub;et ego na toi gor≠, gd≠ nyn≠ zovut Turq
gora. I velmi bylo pozno do Trokov ≠xati i stanet na luc≠ na
Wvintoroz≠, gde pervwix velikix knqzei 'igali, i obnohoval. I
spqhi emu tam, son vid≠, wto ' na gor≠, kotoru[ zvali Krivaq,
toper Lysaq, stoit volk 'el≠znyi velik, a v nem revet, kak by
sto volkov bylo. I oh[tilsq ot sna svoego i rehet voro'bitu
svoemu, imenem Lizd≠iku, kotoryi byl naiden v orlov≠ gnezd≠,
i byl tot Lizd≠iko u knqzq Kgidimina voro'bitom navywwim,
potom popom poganskim% «Videx dei son divnyi», i spov≠da emu
vse, wto sq emu vo sn≠ vid≠lo. I tot Lizdeiko rehe gospodar[%
«Knq'e velikii. Volk 'el≠znyi znamenuetsq gorod stoleh;nyi
tut budet, a wto v nem vnutri revet, to slava ego budet slynuti
na ves; sv≠t». I knqz; velikii Kgidimin nazavtree ', ne ote-
'dq[hi, poslal po l[di i zalo'il gorod odin na Wvintoroz≠
Ni'nii, a drugii na Krivoi gor≠, kotoru[ nyn≠ zovut Lyso[, i
narehet imq tym gorodom Vilnq. I zbudovavwi gorody pereneset
stolec svoi s Trokov na Viln[ i uhinit pervwim voevodo[ v
Vilne getmana svoego Kgawtolta s Kol[mnov, kotoryi sq narodil
s Kumpq, kotoryi byl poiman ot nemcov na Kunosov≠. I knq'il
velikii knqz; Kgidimin mnogo l≠t na knqz;stv≠ Litovskom i
Ruskom, i "omoitskom, i byl spravedlivyi, i mnogo valk me-
val a zav'dy zyskival, i panoval fortunlive a' do velikoe
starosti svoee.
O velikom knqzi Kgidimin≠ i o semi syn≠x ego
I buduhi velikomu knqz[ Kgidiminu pri starosti svoei, i
splodil 7 synov, osmu[ dohku, imenem Gannu, kotoru[ dal do
Lqxov v mal'enku synu Kazimirovu, Vladislavu Loskt;ku28, koli
pisano ot bo'ego naro'enq 1320-go godu. I buduhi velikii knqz;
Kgidimin v velikoi starosti, i pri svoem 'ivot≠ rozd≠lil vs≠x
synov svoix, i 5 synov svoix posadil na ud≠l≠x, to est; star-
wogo syna Montvida na Karahove da na Slonime, a Narymonta na
Pinsku, a Olkgirda na Kreve; a k tomu knqz; vitebskii synov ne
im≠l, tolko dohku, i on za nego dal dohku svo[ i prinql ego v
zeml[ Vitebsku[. Korqtu dal Novgorod, L[bortu dal Volodimer
i Luhesk i zeml[ Volynsku[. A tyx dvux synov svoix posadil
na velikix knqzstvax% Evnut;q na stolcy svoem na Vilne i na
Velikom knqzstve Litovskom, a Kestut;q na Trocex i vsei zemli
"omoitskoi. I rozd≠livwi ix sam pohestn≠ umre.
I panu[hi Kestut[ na Troc≠x i na "omoiti, i uslywal d≠vku
na Polonzd≠, imenem Birutu, kotoraq ' d≠vka bogom svoim pod-
lug obyhaq poganskogo posl[bila histost; xovati, i sama byla
xvalena ot l[dei za bogin[. I pri≠xal tam knqz; Kestutei sam,
i spodobalosq emu velmi, i' byla velmi krasna taq d≠vka i
razumna, i prosil ee, aby byla emu mal'enko[, i ona ne xot≠la
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
izvoliti i otkazala emu, i' «q pol[bila29 bogom svoim histost;
xovati do 'ivota svoego».
I knqz; Kestutei vzql ee mocno s togo m≠stca i provadil ee do
stolca svoego v velikoi pohestnosti do Trokov. I oboslavwi
brat;[ svo[, i uhinil velikoe veselie z brat;e[ svoe[, i ponql
tu[ pannu, Birutu sob≠ za 'onu. I ≠zdehi knqz[ Kestut;[ ot
Trokov za mil[, i spodobalosq emu m≠stco velmi podobno me'i
ozer, i on tam poselil=sq, i gorod zalo'il, i narehe imq emu
Novyi Troki, i perenese stolec svoi na Novyi Troki z Staryx
Trokov. A ved 'e syn ego Vitovt rodilsq v Staryx Troc≠x, i po
tom m≠stcy, gd≠ sq Vitovt rodil, sam po smerti otca svoego
Vitovt i kostel zalo'il u Zvestovane matki bo'oi, i mnixi
ustavil zakonu togo ', wto v Krakov≠ est; klqwtor svqtogo
Avkgustyna30 na Tyncu. Navratimsq vspak.
O knqzi Olkgirde i o Kestute
Po smerti velikogo knqzq Kgidimina knqz; Olkgird da knqz;
velikii Kestutei byli me'i sobo[ v milosti i u velikoi lasc≠,
a knqz; velikii Evnutei me'i ix byl v bolwinstv≠, knq'il na
Viln≠. I ne pol[bilsq knqz[ Olkgirdu31 Evnutei, i smolvili
me'i sobo[ brat;q% kak by ego izsaditi s Vilni i odnomu by
me'i ix s≠sti na Viln≠. I smolvivwi me'u sobo[, ud≠lali rok
— kotorago dnq na≠xati na Viln[ i zas≠sti gorod pod bratom
svoim, knqzem velikim Evnut;em. Tak'e knqz; velikii Olkgird
iz Vitebska borzo prisp≠l32, a knqz; velikii Kestutei ugnal v
gorod, a knqz; velikii Evnutei so straxu vyb≠'it iz goroda iz
Vilni i utek v gory bos, i tam ozqbnut emu nogi. I nqvwi ego,
priveli do brata i posadili za storo'a[. Togdy knqz; velikii
Kestutei rehet bratu svoemu, velikomu knqz[ Olkgirdu% «Tobe
goditsq byti, brate, knqzem velikim na Viln≠; a ty me'i nami
starwaq brat;q, s tobo[ zaodno 'ivut». I sadqt ego na Viln[,
na velikoe knq'estvo, a Evnut;[ dali "eslavl;. A zmovqt
me'i sobo[ knqz; velikii Kestutei da knqz; velikii Olgird,
wto vsei brat;i posluwnoi byti knqzq velikogo Olkgirda, a
tyi wto pridobudut sob≠ gorodov abo volostei, to napoly
pod≠liti. A byty im i do smerti v velikoi milosti i v lasc≠,
i prisqgu sob≠ na tom dali, ne mysliti zla me'i ix nikomu
nikakogo. Tak-'e byli v spravedlivosti da'e do 'ivota svo-
ego. U velikogo 'e knqzq Olkgirda synov bylo 12, a u velikogo
knqzq Kestut;q synov bylo 6. A me'i sobo[ l[bili synov svoix
knqz; velikii Olkgird knqzq velikogo Qkgoila, a knqz; velikii
Kestustei knqzq velikogo Vitolta. I izmolvili me'i sobo[%
«Po nawom 'ivot≠ tyi budut na Velikom knqz;stv≠ Litovskom
knq'iti». Knqz; pan velikii Vitovt tako' v velikoi milosti
byli s Qkgoilom pri otc≠x svoix. Potom knqz; velikii Olkgird
umre, a knqz; velikii Kestutei, ne xotqhi wl[bu brata svoego
izmeniti, knqzq velikogo Olkgirda, posadit brataniha svoego
na Vilni knqzem velikim Qkgoila Olkgirdoviha. N≠xto paki
byl pered tym u knqzq velikogo Olkgirda parobkom nevolnym,
xolop, zvali ego Voidimom. Pervo byl pekarem u knqzq velikogo
Olkgirda, potom dal sob≠ postel[ slat; emu i vodu sob≠ piti
davati, potom paki pol[bilsq byl emu, i dal emu Lidu der'ati,
i povel ego v dobryi dni. I potom, po 'ivot≠ knqzq velikogo
Olkgirda, knqz; velikii Qkgoilo povel Voidima velmi vysoko,
i dast za nego sestru svo[, knqgin[ Mar[, wto byla za knqzem
Davydom. I knqz; velikii Qkgoilo knqz[ velikomu Kestut[,
dqtku svoemu, vo vsem veliku[ 'alost; uhinil% bratonnu ego,
svo[ sestru, za xolopa otdal. I byl tot Voidilo v velikoi mocy
u knqzq velikogo Qkgoila, i pohnet tot Voidilo s n≠mcy soimy
i listy sq zapisyvati a stoqti protiv velikogo knqzq Kestut;q.
N≠kto paki byl liflqnskii kuntar, zvali ego Av=kguwtynom. Tot
kuntar knqz[ velikomu Kestut;[ spov≠dal% «Ty togo ne v≠daew;,
wto velikii knqz; Qkgoilo posylaet k nam hasto Voidila i u'o
zapisalsq s nami, kak maet tebe izbaviti gorodov, a emu by sq
dostalo i'e s ego 'eno[, sestro[ knqzq velikogo Qkgoila».
I knqz; velikii Kestutei v≠dal to, wto knqz; velikii Vitovt
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
gorazdo 'ivet s knqzem velikim Qkgolom, i pohnet Kestutei
'alovatisq synu svoemu Vitovtu, rekuhi% «Ty s nim gorazdo
'ivew;, a Qkgoilo u'o zapisalsq s n≠mcy na nas». I knqz;
velikii Vitovt rehe otcu svoemu, velikomu knqz[ Kestut;[%
«V≠r;33 tomu, othe, bo togo me'i nami n≠t, za[ 34 '34 Qkgoilo
'ivet so mno[ gorazdo». Potom paki uhinilosq velikoe znamq%
dast velikii knqz; Qkgoilo Poltesk bratu svoemu Skirgailu,
i polohane prinqti ego ne xot≠li na Poltesk. I knqz; velikii
Qkgoilo powlet voinu litovsku[ z bratom svoim Skirgailom k
Polocku, i ostupqt gorod Poltesk, i n≠mcy, mistr, powlet na
pomo]; k Polocku dobyvati goroda. I knqz; velikii Kestutei
pohnet opqt; 'alovatisq, proplakiva[hi, synu svoemu, knqz[
velikomu Vitovtu, na Qkgoila, rekuhi% «Sestru tvo[ dal za xo-
lopa Voidila, wto s n≠mcy zapisalsq nas voevati, a to mn≠ iz
Nemec qvleno. A drugoe% s kim my vo[emsq* S n≠mcy. A onim35 i
Polotca35 dobyva[t. A to qvleno, i' im stoqti na nas s n≠mcy».
I knqz; velikii Vitovt otka'et otcu svoemu, velikomu knqz[
Kestut;[, rekuhi% «E]e q tomu ne dov≠riva[».
O velikom knqze Kestut;e i o velikom knqzi Qkgoile
Potom knqz; velikii Vitovt po≠xal k Dorogihinu, i knqz; ve-
likii Kestutei, sobravwi silu svo[, i so vs≠m dvorom svoim
vo zbroqx i u'enut vo grad v Viln[, i poimaet knqzq velikogo
Qk=goila i s materi[ ego i z brate[ ego, i tyi listy znaidet
u nego, wto s n≠mcysq zapisali, i powlet gonca k synu svoemu,
knqz[ velikomu36 Vitovtu, k Dorogihinu, pov≠da[hi emu, i'e
takovo est; d≠lo stalosq. I tot gonec znaidet knqzq velikogo
Vitovta v Gorodne, i knqz; velikii Vitovt poslywal toe i za
odin den; prib≠'it do Vilni z Gorodna do otca svoego, knqzq
velikogo Kestut;q. I rehet Kestutei synu svoemu Vitovtu% «Ty
mn≠ ne v≠ril, vo se toi list, wto s n≠mcy zapisalsq na nas knqz;
velikii Qkgoilo, ni'li v tom nas bog ostereg. A knqz[ veliko-
mu Qkgoilu ne uhinil esmi nihego, kqrbu37 esmi ne ruwal a ni
stad, i sam Qkgoilo u mene v nqstve xodit za malo[ storo'o[,
a othinu ego, Vitebsk i Krevo i vsi m≠sta, wto otec ix der'al,
to vse emu otda[, i ni v wto ix ne vstupa[sq, a to uhinil esmi
dlq svoee golovy, osterega[hi sebe v tom, poslywal esmi, wto na
mene lixo myslqt». Knqz; velikii Qkgoilo velmi sq v=zradoval
pri≠zdu velikogo knqzq Vitovta, i na tyx m≠st knqz; velikii Qk-
goilo skazal pravdu knqz[ velikomu Kestut[ i synu ego Vitovtu,
wto nikoli ' ne protivitisq a ni stoqti protiv ix, a zav'dy
v ix byti povolnosti v svoem domu. I knqz; velikii Kestutei
otpustil ego s mater;[ i z brat;e[ ego, i so vs≠m ego skarbom,
i so vs≠mi statki. I knqz; velikii Qkgoilo poidet napervei do
Kreva, a knqz; velikii Vitovt provadit ego do Kreva, a potom
is Kreva poidet do Vitebska. A knqz; velikii Kestutei, s≠dwi
na Vilne, i powlet do Polocka dva pany litovskix s voiskom.
I polohane, uslywavwi to, vzradovalisq i kliknuli na rat;
Skirgailovu, i l[di ratnyi ot38 Skirgaila38 i powli do Vilni,
k knqz[ velikomu Kestut[. A knqz; Skirgailo powol v N≠mcy v
Liflqnty s malym voiskom. A knqz; velikii Kestutei poidet
k S≠verskomu Novugorodku, a knqzq Vitovta ostavit s knqzem
Korybutom v Litv≠. A knqz; velikii Qkgoilo im≠l z Vitebska
s Kestut;em 'e poiti pospol, i naborzd≠ prisqgi svoee zabyl,
ne wol emu na pomoh; iz namovy panov vilenskix, aby zas≠li
Viln[. A knqz; velikii Vitovt v tot has byl v Troc≠x, i knqz;
velikii Qkgoilo iz Vitebska borzdo prib≠'it do Vilni i s vo-
iskom, i knqz; velikii Vitovt powlet k S≠verskomu Novugorodku
ko otcu svoemu Kestut[. A marwalok pruskii, uslywavwi tu[
r≠h, i poidet na pomoh rat;[ veliko[ knqz[ Qkgailu naborzde.
I to uslywav knqz; velikii Vitovt, i' prusy i n≠mcy do Vilni
i do Trokov tqgnut, a knqz; velikii Qkgoilo iz Vilni do Trokov
'e idet voiskom velikim snimatisq s n≠mcy, i knqz; velikii
Vitovt iz Trokov vyb≠'it i s mater[ svoe[ i poidet k Gorodnu.
A knqz; velikii Qkgoilo pristupit k Trokom, i trohane ne da-
lise emu. I knqz; velikii Kestutei borzdo k Gorodnu priidet
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
k synu svoemu i tut naidet 'enu svo[ i powlet ee k Berest;[,
nad≠[hisq na mazoveckogo, zqtq svoego, knqzq Qnuwa, a sam knqz;
velikii Kestutei poidet v "omoity, a syna svoego Vinovta39
ostavit v Gorodne. Togdy knqz; Qnuw; mazoveckii, zabyvwi dobroe
priqzni tstq svoego, knqzq velikogo Kestut;q, i poide voiskom
k Dorogihinu40, i Dorogihen vozmet i osadit, i Sara' zvo[et,
i podstupit pod Berest;q. I Berest;q ne vzemwi poidet proh, i
osadit Dorogihin i Melnik. I knqz; velikii Kestutei, sobra-
vwi vs[ 'omoitsku[ silu i mnogii l[di, i poide pod Troki, i
priidet k rec≠ k Veli, a knqz; velikii Vitovt, sobravwi rat; po
svoei othin≠, poide z Gorodna na pomoh otcu svoemu, i soimut-
sq na Veli voiska vywe Kovna dve mili. Tut voiska Kestuteva
perevezli i poidut k Trokom i otstupqt Troki. I poidet v≠st;
ko knqz[ velikomu Kestut;[, wto knqz; velikii Qkgoilo idet
iz Vilni velikim voiskom, a s nim nemeckaq rat; i liflqnskaq.
Ino pered tym nemcy byli na obe storony nepriqteli knqz[41
velikomu Qkgoilu41; bo pered tym liflqnskaq rat; xodila na
pomoh knqz[ Skirgailu polockomu, a potom s mor]alkom nemec-
kim pruskaq rat; prixodila, a to u'e tretei raz liflqnskaq
rat; s nim 'e prixodila, a tomu znaki est;, wto s nim zaodno
stoqt protivu knqz[ velikomu Kestut[. I vy≠xal na bitvu knqz;
velikii Kestutei s synom svoim, knqzem velikim Vitovtom,
protiv velikogo knqzq Qkgoila. I e]e sq voiska ne sneli pro-
me'i sebe za tri abo zas42 4 strelbi]a, na tyx m≠sto pri'enut
knqzi i boqre ot velikogo knqzq Qkgoila do knqzq Kestut;q i
pohnet pytati knqzq velikogo Vitovta, wtoby s nim pogavorili.
I nahnut govoriti knqz[ velikomu Vitovtu% «Knqz; velikii Qk-
goilo poslal nas k tob≠, wtoby esi nas izednal so otcem svoim,
wto byxmo im≠li svoe, a vy svoe, bitvy by i krovi prolitiq ne
bylo me'i nas, a ty by pri≠xal do brata svoego, knqzq veli-
kogo Qkgoila, a my tob≠ prisqgu dadim, wto tob≠ histo opqt;
v svoe voisko ot≠xati, ahe by me'i nas dobryi konec stalsq».
I knqz; Vitovt otkazal% «Prisqgu u vas beru, a do nas tak'e
wtoby Skirgailo pri≠xal, a prisqgu by nam dal, q k vam ≠du».
I oni poslali ko knqz[ Skirgailu, i pri≠xal knqz; Skirgailo,
i prisqgu dal knqz[ Vitovtu, i knqz; velikii Vitovt po≠xal
do knqzq velikogo Qkgoila i k ego voisku, a polki stoqt, ni-
hego menw sobo[ ne pohina[t. I knqz; Qkgoilo nahnet prositi
Vitovta, rekuhi% «Brate milyi, s=ednai nas, wtoby ne bylo
krovoprolit;q». I knqz; Vitovt prisqgu vzql u knqzq Qkgoila,
wto otcu ego, knqz[ velikomu Kestut[, s Qkgoilom s=≠xatisq i
opqt; histo roz≠xatisq. I e]e knqz; velikii Vitovt rehe knqz[
Qkgoilu% «Powli, brate, e]e knqz[ velikomu Skirgailu, wto on
dal prisqgu knqz[ velikomu Kestut;[, otcu nawemu, i' by emu
bylo pri≠xati histo i opqt; za se ot≠xati, i dal by nam prisqgu
ot tebe». Knqz; Skirgailo s knqzem Vitovtom priidut ko knqz[
velikomu Kestut;[, i dast prisqgu Skirgailo knqz[ velikomu
Kestut;[ ot knqzq velikogo Qkgaila i ot sebq. I knqz; velikii
Vitovt s knqzem velikim Kestut;em, otcem svoix43, obadva poidut
v voisko Qkgoilovo, na tyi prisqgi nad≠[hisq. I knqz; Qkgoilo
tyi prisqgi perestupil, i rek tak% «Poidemo do Vilni i tam
dokonhaem svoee pravdy». I v tom voiska nihego ne pohinali,
ostavili. I kak do Vilni pri≠xavwi, tak knqz; velikii Qkgoilo
knqzq velikogo Kestutq, dqd[ svoego, okovavwi, do Kreva poslal
i vsadil v tver'u, a knqzq velikogo Vitovta ostavili byli v
Vilni. I tam v Krev≠ knqzq velikogo Kestut;q udavili pqtoe
nohi komorniki knqzq Qkgoilovy% odnogo zvali Prokowko[, wto
emu vodu daval, a drugii byli Most≠ev brat a Kuh[k da Lisica
"ebentqi. Tak sq konec stal knqz[ velikomu Kestut;[.
Po smerti knqzq velikogo Kestut;q powlet knqzq velikogo Vito-
vta knqz; velikii Qkgoila v nqtstvo do Kreva i z 'eno[ i velit
tverdo sterehi, a to vse pom]iva[hise Voidila. Knqz; velikii
Vitovt sed≠l v Krev≠ za storo'a[ v komnat≠, a 'onkam dvema
prizvoleno bylo xoditi do komnaty; i knqgin[ s nim posadili,
a polo'ivwi ix von vyxodqt, a storo'a zav'dy okolo byla. I
knqginq velikaq Vitovtovaq slywala ot l[dei, wto knqz; Vitovt
dolgo maet sed≠ti s ne[, i zmyslila sob≠% «Kak 'onki nas budut
pokladati, togdy tob≠ odnoe 'onki plate vsklavwi, vyiti von
z drugo[ 'onko[, a toi 'onc≠ ostatis; by s ne[ v komor≠». I
Vitovt, posluwavwi 'ony svoee porady i narqdilsq v odnoe
'onki plate,.i vyidet von z drugo[ 'onko[, i spustitsq z goroda,
i utehet do N≠mec k mistru do Marina gorodka. A storo'i toe
vid≠li i ne dogodalisq, domnimali 'onka vywla z 'onko[. I
knqz[ velikomu Vitovtu tam, mewka[hi v N≠mcex, pri≠xali tam
knqzi mnogie i boqre litovskii, i pohnet voevati Vitovt zeml[
Litovsku[ s pomoh[ nemecko[. A v tot has knqz; velikii Qkgoilo
i s mater[ svoe[ byl v Vitebsku, a brat ego Skirgailo v Troc≠x
byl. I knqz; velikii Vitovt povoeval mnogo zemli Litovskoe44,
a knqz; velikii Qkgoilo i brat ego Skirgailo ne mogli stoqti
protiv velikogo knqzq Vitovta, zane' u Vitovta sila bolwaq
byla. Togdy knqz; velikii Qkgoilo pereprosit knqzq velikogo
Vigovta i dast emu Luhesk so vse[ zemle[ Volynsku[ i s Podo-
lem, a v Litv≠ othizna ego. I knqz; velikii Vitovt pokoru svo[
uhinil pered starwim bratom svoim Qkgoilom i prinql Luhesk
Velikii so vse[ zemle[ Volynsko[.
I potom korolq polskogo Vladislava v 'ivot≠ ne stalo, a syna
'adnago ne im≠l, golko odna dohka byla u nego, na imq Edviga. I
pohali polqki hasto slati posly iz Krakova ko knqz[ velikomu
Qkgoilu, rekuhi, wtoby priql kre]enie starogo Rimu a ponql by
u nix korolevnu Edvigu sob≠ 'eno[ i stal by u nix korolem v
Krakov≠, na vsej zemli Lqdskoi. I knqz; velikii Qkgoilo radu
sob≠ uhinil s svoe[ mater;[, knqgine[ Ulqno[, i z brat;e[
svoe[, i so vs≠mi knqzi i boqry Litovskie zemli, i po≠xal do
Krakova v Polsku[ zeml[. Tam 'e samkrestilsq i bratiq ego,
i knqzi, i boqre, i ponql sob≠ korolevnu Qdvigu, i korunovan
byl. I ottole pohali krestiti litvu v lqdsku[ v≠ru, i prislal
artibiskup biskupa do Vilni na Litovsku[ zeml[, i ot tyx m≠st
pohali kostely staviti po vsei zemli Litovskoi. Toe ' zimy
korol[ buduhi v Krakov≠ so vs≠mi knqzi i boqry litovskimi.
O knqzi Andr≠i polockom
Potom paki stalosq novina% priidet knqz; Andr≠i polockii i s
voiskom nemeckim, s viflqnty, so vse[ latygolo[, i voevali i
po'gli mnogo m≠st i sel, a gorodom litovskim nihego ne uhini-
li i vernulsq v svo[ zeml[. Toe ' opqt; zimy knqz; Sv≠toslav
smolenskii uhinit sob≠ s=em i radu s knqzem Ondr≠em polockim%
knqz; Ondr≠i v Litvu, a Sv≠toslavl; k Orwi. I s=≠xav=wisq
mnogo lixa xristiqnom uhinili, ne po-xrestiqnski ni po-he-
lov≠heski muhili l[di nemilostivno, ima[hi zapirali v yzbax
i za'igali, a inyx l[dei pod stenu golovami klali, lancugi
velikimi podnima[hi xoromy, i z zadu l[di 'gli, a inyx 'onok
i mu'ikov i malyx d≠tok na kol;e tykali, a inyx muk ne mohi
vypisati, kotoryi muki xrestiqnom hinili. Takix muk ni An-
tiox45 zakonoprestupnik45 hinil, kak tyi pogancy xristiqnom
hinili, a gorodom ne mogli nihego uhiniti i vernulisq opqt;
v svo[ zeml[.
O knqzi Sv≠toslavli smolenskom
Toe ' opqt; zimy velikogo postu pohal mysliti knqz; Sv≠to-
slavl; smolenskii z boqry, i poidut ko Mstislavl[, i stanut
pod gorodom goroda dobyvati, a v zeml[ Mstislavsku[ pow;l[t
voisko, i mnogo krovoprolitiq stalosq nad krestiqny. I mi-
lostivyi bog togo ne xot≠l terp≠ti, wto brat[ svo[, krov;
xristiqnsku[, tak ne po-xrestiqnski muhat.
O knqzi Skirgail≠ i o knqzi velikom Vitovte, qk powli na knqzq
smolenskogo Sv≠toslava
I togdy knqz; velikii Skirgailo i knqz; velikii Vitovt pri≠xali
iz Lqxov ot brata svoego, knqzq velikogo Qkgoila, i slywali,
wto knqz; Sv≠toslavl; smolenskii byl pod Vitebskom, a potom
k Orwi prixodil, a podo M=stislavlem stoq, goroda dobyval.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
I smolvilisq knqz; Skirgailo da knqz; velikii Vitovt z bra- knq'nu Zof≠[ s veliko[ hesti[. Togdy byl s nimi svq]ennyi
t;e[ svoe[, s knqzem Kostqntinom i s Korbutom, i s knqzem mitropolit Kipriqn so mnogimi vladykami i arximandrity, i
Semenom Lynkvenihom, i rekli tak% «Bo'e vywnii, pomozi nam igumeny, i so vs≠mi svq]enniki. I str≠tili ee hestno so kresty
na nepriqteli nawi, a wto kto s≠et, to i 'net. My zla nikomu pered Moskvo[, i byl sobor velikii i venhanq sq stalo, i bylo
ne uhinili, a on s nami v dokonhanii buduhi i v tverdoi pri- hesti i veseliq dosyti, i' ne mo'et vypisati.
sqze, i perestupil svo[ prisqgu, i nawu zeml[ vo[et, i krov;
xrestiqnsku[ prolivaet». I poidet brat;q na nego, nad≠[hisq O knqzi Vitovt≠, kak korol; polskii Qkgoilo prislal do nego,
na boga i na svo[ spravedlivost;, i po≠xali borzo ko Msti- prosqhi ego
slavl[. I knqz; Sv≠toslav, stoqhi pod Mstislavlem i dobyva[hi
Tak'e knqz[ Vitovtu, buduhi v N≠mc≠x u mistra, v Marinom
goroda, uslywal, wto idet na nego Skirgailo s knqzem velikim
gorodku, prislal k nemu korol; polskii Qkgoilo, rekuhi emu%
Vitovtom i z brat;e[ svoe[, i sobravwi voisko svoe, poidet
«Brate milyi, bolwi togo ne kazi zemli Litovskoe i ne pusto-
protiv ix. I kak polki zstupilisq i nahnut bitvu, i bog pomo-
wi othizny svoee i nawie, a podi k nam v ednanie i v veliku[
'et po proroka Davida slovu rehenomu% «Obratisq bol≠zn; ego
bratsku[ priqzn;, vozmi sob≠ knq'enie Viln[ i sqd; na stolcy
na glavu ego, i na verx ego nepravda ego snidet». I potom rehe%
dqdi svoego, velikogo knqzq Olkgirda i velikogo knqzq Kestutq,
«Rov izry i iskopa, i vpadesq v qmu, ['e sotvori». I pomo'e bog
otca svoego». I knqz; velikii Vitovt slywavwi, uhinit sob≠
svqtymi slovy knqz[ velikomu Vitovtu i Skirgailu i ix brat;i
radu s knqzmi svoimi i pany svoimi litovskimi, s knqzem {rem
poraziti knqzq Sv≠toslava, i sam knqz; Sv≠toslav pob≠'it so
Narymuntovihem B≠lskim i s knqzem Ivanom Olkgimontovihom, i
vs≠mi knqzi i boqry smolenskimi. I tut nemalo uhinilosq divo,
s tymi poradilsq, poide v Litvu, i sqdet na velikom knq'enii
pobito mno'estvo knqzei i boqr, i samogo knqzq Sv≠toslava
Litovskom na Viln≠. I byli radi vsq zemlq Litovskaq i Ruskaq.
ubili, i syna ego, knqzq {rq Sv≠toslavoviha, srubali. I knqz;
A knqz; Korybut Olkgirdovih n≠wo50 pohnet na to raditi i ne v
Skirgailo knqzq {rq ot ran vygakl46 i privez ego k gorodu
sluwnosti byti u knqzq velikogo Vitovta, i pohnet voisko svoe
Smolensku k materi ego, knqgini Sv≠toslavovoi, i posadit ego
zbirati. I zstupilisq voiska na m≠ste na Dokudov≠, i stalasq
na velikom knq'enii Smolenskom. I sami powli proh;, knqz;
bitva, i pob≠gut voiska Korybutovy, i pobito ix mnogo, i sam
velikii Vitovt s knqzem Skirgailom, v svo[ zeml[ Litovsku[.
Korybut ub≠'it v Novgorodok, i tut byla knqginq i d≠ti ego.
I pohnet Skirgailo knq'iti na Troc≠x, a do Vilni prislal
I knqz; velikii Vitovt opqt;, sobravwi voisko, i ostupit;
tothas korol; polskii starostu svoego, lqdskago pana. A knqz;
Novgorodok, i vzql knqzq Korybuta i knqgiwo ego, i d≠ti ego v
velikii Vitovt togdy der'al Luhesk i vs[ zeml[ Volynsku[,
nqtstvo vzql. I potom knqginq Olkgirdovaq umerla, i korol;
a v Litovskoi zemli togdy othiznu im≠l svo[. I stalo Vitovtu
polskii prislal Vitebska der'ati sokolnihego svoego Fedora
smutno velmi i 'alost; velikaq, i' pered tym Litovskoi47 zemli
Vesnu. A knqz; Wvintrygailo togdy e]o molod, i budet Fedor
der'avca h['ogo ne byvalo, i mnogim volostem litovskim pri-
Vesna der'ati Vitebsk s prikazanq korolq Qkgoila. I Wintry-
sluxa[him emu. Togdy Vitovt uhinit sob≠ radu so mnogimi knqzi
gailo ne mog terp≠ti, wto Fedor der'it Vitebsk iz51 ego po-
i boqry litovskimi. A Skirgailo togdy exal k Polocku, a knqz;
sluwenstva, i knqz; Wintrygailo gorod Vitebsk zas≠l i Fedora
Vitovt po≠xal do Vilni, xotqhi Viln[ zas≠sti. I knqzq Vitovta
ubil. Byla ' korol[ Qkgoilu o tom 'alost; velikaq, i pisal
togdy ne xot≠li vpustiti v Viln[, oli ' by kral[ Qkgoilu dali
do brata svoego Vitovta, i' by on toe pomstil. I knqz; Vitovt
pravdu i Skirgailu. I Vitovt togdy ne vzem Vilni, i poidet do
vzql s sobo[ Skirgaila i sobral voisko velikoe litovskoe, i
N≠mec k mistru z svoe[ knqgine[ i z svoimi knqzi i boqry, i s
poidet k gorodu Vitebsku na knqzq Wvintrygaila. I naperv≠i
nemecko[ silo[ pohal ottol≠ voevati Litovsku[ zeml[. I u'e
Vitovt poidet ko Drucku, i druckyi knqzi str≠tili Vitovta s
knqz; Vitovt Litovskie zemli polovinu vzql, po reku Vel[, i
veliko[ hesti[, i udarili emu helom v slu'bu. Ottol≠ knqz;
Poltesk gorod podalsq emu. I uznal toe knqz; Skirgailo, i'
velikii Vitovt priidet k Orwi; orwane v gorode zatvorilisq dva
ne mogut protiv Vitovta stoqti i Litovskoe zemli oder'ati.
dni, i potom gorod vzqli. I ot togo Vitovt pristupil k gorodu
I poidet knqz; velikii Vitovt s nemeckimi silami do Vilni, i
Vitebsku, i knqz; Wvintrygailo zatvorilsq v gorod≠ Vitebsku,
str≠tit ego knqz; velikii Skirgailo s voiskom na rec≠ na Vili
i pohal Vitovt goroda Vitebska dobyvati. I tut 'e priidet na
u gorodka. I zstupilisq voiska, i udarilisq, i pomo'et bog ve-
pomoh ko knqz[ Vitovtu Sv≠toslavovih52 smolenskii, i udarit
likomu knqz[ Vitovtu, i pob≠gut voiska Skirgailovo, i pobito
helom knqz[ velikomu Vitovtu v slu'bu. I pohali tverdo do-
ix mnogo. A inyx 'ivyx poimano i v qt;stvo poveli knqzei i
byvati goroda, i viteblene ne mogli terp≠ti, i dalisq Vitovtu.
boqr% knqzq Semena Evnuteviha, knqzq Gl≠ba Svqtoslavoviha48,
I knqz; Wvintrygailo vyidet von z goroda i udarit helom
knqzq Ivana Lvoviha, i inyx knqzei mnogo poimali.
knqz[ Vitovtu, i knqz; Vitovt vzem gorod Vitebsk i osadit, i
I poidet knqz; velikii Vitovt k Viln≠ z svoim voiskom, ostu-
sam poidet do Vilni.
pqt gorod Viln[ i pohnut naperv≠i Kryvogo goroda dobyvati,
i rozbili puw;kami Kryvyi gorod Skirgailova brata Olkgir-
Kak knqz; Vitovt Podol[ zvoeval
doviha. A korolq polskogo byla zostava lqdskaq na Vysokom
gorod≠, i ne pustili knqzq Vitovta v gorod. I knqz; Vitovt Toe ' opqt; vesny poidet knqz; Vitovt k Podol[, a knqz; Vo-
Kryvyi gorod vzemwi i zeml[ Litovsku[ vzvoevavwi, opqt; lodimer Olkgirdovih togdy byl v Kiev≠ i der'al, i ne xot≠l
vernulsq v N≠mcy. pokoritisq knqz[ Vitovtu. I knqz; velikij Vitovt, wodwi, vzem
Knqz; Vitovt knq'nu svo[ otdal za moskovskogo knqzq velikogo gorod "itomir. I priidet k nemu knqz; Volodimer. I knqz;
Vasilq Dmitreeviha. Vitovt Kiev ot nego otnql i emu dal Kopyl;, i na Kiev≠ osadit
Togo 'e l≠ta knqz[ velikomu Vitovtu posly priwli ot velikogo Skirgaila. I sam Vitovt poidet na Podolsku[ zeml[, a Skirga-
knqzq moskovskogo Vasilq Dmitreeviha. Knqz; veliki49 Vitovt ilu vel≠l knqz; velikii Vitovt poiti k Herkasom s Kieva i k
dal knq'nu svo[ Zofe[ za knqzq Vasilq Dmitr≠eviha i otpu- Zvenigorodu. I knqz; Skirgailo bo'ie[ pomo]i[ i knqzq Vito-
stil ee z Marina gorodka, i s ne[ poslal knqzq Ivana Olkgi- vtovym prikazaniem vzql Herkasy i Zvinigorod i vernulsq do
montoviha so Kdanska. I powli so knq'no[ v velikix korablex Kieva. I buduhi knqz[ Skirgailu v Kiev≠, i byl n≠kto v Kiev≠
morem, i pri≠xali ko Pskovu. I pskovihi im veliku[ dali hest; Foma hernec Izufov, der'al nam≠stnihstvo ot mitropolita u
i provodili ix do Velikogo Novagoroda. Tako' i novgorodcy svqtoe Sof≠i. Togdy knqz; Skirgailo v=sxohet ≠xati v lovy za
im veliku[ hest; davali do Moskvy k velikomu knqz[ Vasil[ Dn≠pr, i Foma tot pohnet prositi na mitropolei dvor na hest;,
Dmitr≠evih[. A knqz; velikii poslal im protiv brat;[ svo[% i knqz; Skirgailo do nego za≠xal. I tot Foma dal knqz; Skirga-
knqzq Ondr≠q Volodimeroviha i inyx knqzei i boqr. I str≠tili ilu zelie otravnoe piti, i knqz; Skirgailo togo ne v≠da[hi. I
s togo piru po≠xal v lovy za Dn≠pr k Milost;lovihom, i tam v
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
lov≠x razbol≠vsq na kanun kre]enq, v hetverg, i na tyx m≠st do O polskom korol≠ Qkgoil≠, kak prosil Podolq
Kieva pri≠xal nemohen, bol≠l 7 dnei i umer v seredu. I kiqne
Potom kak korol; polskii Qk=goilo pohal prositi u brata svo-
vsi ponesli ego na golovax, svq]ennicy po[]e otxodnye p≠sni,
ego knqzq Vitovta, rekuhi% «Brate milyi, dal tob≠ bog veliku[
so sv≠hami, iz goroda Kieva do svqtoe Bogorodicy Peherskoe, i
hest;, dobyl esi zemli Podolskoe litovskimi silami, a s h['ix
polo'on knqz; Skirgailo h[dnyi i dobryi podl≠ groba svqta-
storon nixto ne pomogal, uhini te' mn≠ hest;, dai mn≠ polovinu
go Feodosiq Peherskago. I knqz; velikii Vitovt poslal knqzq
zemli Podolskoe v p≠nezex». I knqz; velikii Vitovt dal korol[
Ivana Solkgimontoviha na Kiev, a knqzq Gl≠ba Sv≠toslavoviha
v dvatceti tysehax kopax Kamenec gorod da Smotryh, da Skalu,
otpustil k Smolensku, a knqz[ {r[ Sv≠toslavih[53 s≠dehi na
da Herlenyi gorod, a v ynyx gorod≠x podolskix svoi starosty
Smolensku budet neposluwon knqzq velikogo Vitovta, i knqz;
posa'aet% na Braslavli da na Sokolcy, da na Belicy57. A korol;
Vitovt poslal k nemu posly o isprave, i on sq togo ne spravil.
tyi gorody v tyx p≠nezex dast panu Spytku. Koli pak knqz;
I knqz; velikii Vitovt so vs≠mi silami poidet k Smolensku
velikii Vitovt bilsq s tatary, i pana Spytka tatarove ubili,
na knqzq Gl≠ba Sv≠toslavoviha. I kak priidet k Smolensku, tak
i panii Spytkovaq vdovo[ zostala, a d≠tki ei maly. I korol;
Gl≠b podast=sq emu z gorodom Smolenskom, i knqz; Vitovt dast
opqt; pohal prisylati do velikogo knqzq Vitovta, wto «esi
Smolensk knqz[ Vasil[ Borakovih[, i knqz[ Gl≠bu dast gorod
dal nam polovinu zemli Podolskoe, i my tyi gorody dali panu
Polnyi, a sam poidet v Litvu. Toe 'e zimy knqz; Vitovt powlet
Spytku v dvatceti tysqhax kopax. Ino teper pan;q Spytkovaq
knqzq Semena Lynkgoviha so mnogim voiskom smolenskim na knqzq
vdovo[ zostala i d≠tki maly, ot tatar n≠komu zemli boroniti.
Olga rezanskago, i oni, ≠xavwi, mnogo mno'estvo spustowili
Otdai moix osm;58 tyseh kop, a gorody svoi opqt; za sebq pobe-
Rezanskoe zemli, i opqt; vernulisq v svoe knqzstvo Litovskoe.
ri». I knqz; velikii Vitovt poslal korol[ osm;58 tysqh; kop
A togdy zima byla velmi l[ta. Toe ' zimy na vesnu pri≠xal k
growei panom Nemirom a Dmitrom Vasilevihem, a gorody svoi
knqz[ velikomu Vitovtu knqz; velikii Vasilei Dmitreevih;
pobral za sebq, i starostu na tyx gorod≠x svoego osadil na imq
moskovskii do Smolenska v velikii post. I uhestil ego knqz;
Gronovskogo. A potom dal Podole Dadikgoldu, a potom dal panu
velikii Vitovt i mnogi kowtovitny dary podaet% lancugi zo-
Dadikgoldu Smolensk, i potom Podole Dovkgirdu. I pan Dovkgird
lotyi, sobolmi, kamkami dorogimi, sudy zolotymi i baxmaty. I
der'al tyi gorody do smerti velikogo knqzq Vitovta. A koli
darovavwi ego rozmaitymi darmi i porty, 'emh[gom sa'enyi,
Vitovta v 'ivot≠ ne stalo, i, pri≠xavwi, lqxove pana Dovkgirda
oksamity mnogoc≠nnymi, i ginwty v zolotyx s≠dl≠x i zbroqx,
s Kamenca sozvali k sob≠ na radu, i do rady ne pustili, ego
i otpustit k Moskv≠ s veliko[ hesti[, a sam po≠xal do Litvy.
zabili, a Kamenec zas≠li i inyi gorody podolskii, i do six
hasov Podole za lqxi zawlo, i teper der'at.
O Podolskoi zemli
Opqt; otsel≠ pohnem, koli knqz; Olkgird powol v pol≠ s litovskim O knqzi Vitovt≠, kak powel voevati Tivir-Tikluq
voiskom i pobil tatarov, tatarskix knqzei Xah≠q A Kolobuga,
Togo ' l≠ta knqz;59 velikii Vitovt powlet Promhislava i knqzq
a Dmitriq. A tyi tri braty tatarskii, othihi i d≠dihi Podol-
Gl≠ba Sv≠toslavoviha na Timir-Tikluq, a sam knqz; velikii
skie zemli byli, i zav≠dali ot nix otamany a priez'a[hi dani
Vitovt so vs≠m voiskom za nimi poidet59 I car; Toxtamaw; so
birali u-v otamanov s Podolskoe zemli. A brat knqzq Olkgirdov,
vs≠mi l[dmi poidet Vitovtu na pomoh. Litva i n≠mcy, i lqxo-
knqz; Koryqt, der'al Nov=gorodok Litovskii, a u togo Koryq54
ve, i tatarov, s nim bylo knqzei 50, i byla sila ratnyx velmi
4 syny byli% knqz; {ri, knqz; Aleksandra, knqz; Kostqntin,
velika. I powli na carq Tivir-Tikl[q tatarskogo, i poxvalilsq
knqz; Fedor. I tyi knq'ata Korqtovihi knqzq Olkgirdovo[55
na ordu Vitovt% «Poidem pustowehi zeml[ Tatarsku[ i ubiem
pomoh[ i vole[ powli v Podolsku[ zeml[56, ne bylo e]e ni
carq Timitir-Kl[q i posadim carq Taktamywa, a Taktomywleno60
odnogo goroda muravanogo ni derevenogo. Togdy tyi knq'ata
posadit; na vsei Ruskoi zemli». I molvivwi to, pogali tatar
Korqtovihi, priwodwi v Podolsku[ zeml[, vowli i priqzn; s
voevati. I v tom has≠ posp≠et Tivir-Tiklui car; so mnogimi
otamony i pohali boroniti ix ot tatar i dani tatarom ne pohadi
silami tatarskimi, s knqzi i slavnymi61 ordynskimi, i vstr≠ti-
davati. Napervei nawli sob≠ tver'icu na rec≠, na Smotryhi, i
lis; so knqzem Vitovtom na pol≠ na rec≠ na Vorgl≠, i byla im
tut sob≠ gorod Smotryh zd≠lali, a v drugom m≠ste na Smotry 'e
bitva velikaq avgusta v 12 den;.
gorod Bukutu postavil. A potom, lovqhi v lov≠x, prigodilosq
Dolgo velmi bilisq, i porazili tatarove Vitovtovo voisko. I
im stado olenei na≠xati na tom m≠ste, gd≠ teper; Kamenickoe
knqz; velikii Vitovt pob≠'it v mal≠ dru'in≠. I car; Timir-
m≠sto le'it. I tyi knq'ata rozselilisq na tom m≠ste i gorod
Tiklui poidet pod Kiev, i stoql pod Kievom tri dni, i kiqne
smurovali Kamenec, a s togo vsi gorody podolskie pomurovali
dali za sebq okup, tri tysqhi rublev litovskix. I Timir-Tiklui
i oselilisq tyi Korqtovihi. A potom odin ix brat ot=≠xal do
tatarsku[ ordu rospustil po Velikomu knqzstvu Litovskomu, i
ugor=skogo korolq, knqz; Kostqntin, i tak umer, a knqz; {rq
voevali tatarove oli ' do Velikogo Lucka, i mnogo lixa uhinili
voloxov≠ ubili, a knqzq Aleksandra tatarove ubili. I kak t≠x
Litovskoi zemli, i opqt; powli v svo[ zeml[. A kotoryx pobito
trex bratov ne stalo, i po nix hetvertyi brat v Litv≠ der'al
knqzei litovskix imena% knqz; Andr≠i Olkgirdovih polockii da
Nov=gorodok, knqz; Fedor, i k tomu e]e der'al Gomei. I wedwi
brat ego knqz; Dmitrei brqnskii, knqz; Ivan Dmitreevih;, knqz;
s litov=skim voiskom zasqdet Podolsku[ zeml[ k Litv≠.
Andr≠i, pasynok knqzq, Dmitreev syn, knqz; Ivan Borisovih
kievskii, knqz; Gl≠b Sv≠toslavovih; smolenskii, knqz; Gl≠b
O knqzi Vitovt≠, koli zas≠l na velikom knq'enii Litovskom
Korqtovih da brat ego knqz; Semen, knqz; Mixailo Podberezskii
Tako' koli knqz; velikii Vitovt os≠l na vs≠i zemli, na veli- da brat ego knqz; Dmitrei, knqz; Fedor Patryk≠evih Belskii,
kom knq'enii na Litovskom. I knqz; Fedor Korqtovih ne xot≠l pan Spyt;ka krakovskii.
byl slu'iti knqz[ Vitovtu so vse[ zemle[ Podolsko[, i knqz; Togo ' godu knqz; {ri Sv≠toslavovih; da knqz; Olg rezanskii
Vitovt powol so vs≠m voiskom litovskim k Podol[. I knqz; priwli k Smolensku, i byla v tot has zamqtnq velikaq v Smolen-
Fedor Korqtovih; uslywal to i pob≠'it k ugrom, i gorody sku% inwii xot≠li vzqti gospodarem Vitovta, a drugii xot≠li
osadit voloxi, i ugorskii dast emu pomoh na Vitovta. A knqz; vzqti knqzq {rq, othiha. Togdy {ri smolvilsq s smolqny z go-
pervo powol do Braslovlq i Braslov vzql, a potom priwol do ro'any, i smolqne ne mogli terp≠ti velikoe nalogi iz lqxov,
Kamenca Podolskogo i na drugii den; Kamenec vzql, potom Smo- prinqli sob≠ othiha, knqzq {rq, i gorod emu ottvorili, i knqz;
tryh i Skalu vynql, i Herlenyi gorod, i vsi gorody pobral, Roman brqnskii v tot has byl tut. Togdy vel≠l byl Vitovt togo
i voevodu knqzq Fedora poimal, i po vs≠m gorodom podolskim Romana ubiti, i nam≠stnika svoego poslal k Smolensku, i oni
svoi starosty osadil. i nam≠stnika Vitovtova poimali, a boqr smolenskix i druckix,
kotoryi ne xot≠li im≠ti othiha knqzq {rq, t≠x vs≠x postinali. I
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
knqz; velikii Vitovt toe ' oseni prixodil k Smolensku na knqzq
{rq i stoql mnogo pod Smolenskom, i ne vzql goroda, poidet v
svo[ zeml[, vzem peremire. A v tot has byla v Smolensku velikaq
zamqtnq, i mnogo l[dei pos≠kli, i mor byl na l[di. Togo ' godu
m≠sqca i[nq voevali tatarov≠ okolo Kieva, i monastyr; Peher-
skii zabrali i so'gli. Togo ' godu v Nov≠gorodc≠ byl mor silen
velmi i na Moskv≠, i62 nam v Ladz≠62, i v Porxov≠, i vo Pskov≠,
i v Tor'ku, i vo Tveri, i Utrov≠63, i po vs≠m ruskim volostem.
Togo 'e godu na Blagov≠]enie v poned≠lnik na strastnoi ne-
deli bylo zname velikoe% qko by v ob≠d vremq zv≠zdy qvilisq,
kak by v polnohi, i solnce potemn≠lo, i strax byl velikii na
zeml[ Rusku[. Togo ' l≠ta Moskva zgor≠la i Smolensk. A knqz;
velikii Vitovt vsi64 vladyki Litovskoi zemli% polockovo,
hernigov=skogo, turovskogo, luckovo, volodimerskovo, i tym
vladykam postavil v Velikom knqzstv≠ Litovskom mitropolita
na imq Grigoriq z Bolgarskoe zemli.
O knqzi Dawku Fedorovih[, koli Kremenec vzql
V l≠to 6926-e “1418”. Knqz; Dawka Fedorovih vzql Kremenec v ve-
likii hetverg. I knqz; velikii Vitovt sam ne po≠xal, i powlet
perv≠i sebe dvux synov65 svoix, Dmitreq da Danilq, rekuhi%
«Peredaitesq emu slu'iti, a koli q pri≠du k gorodu, i vy
vzvod opustite na most». I oni ot Vitovta pri≠xali, i zv≠ri-
lisq im, i voevoda ix l[bezno prinql, a togo nixto ne znal a
ni v≠rili, wto oni pri≠xali goroda zas≠st;. I Dawko togdy
v nohi pri≠xal, a s nim tolko 10 helov≠k z=broinogo l[du. I
na tyx m≠st vzvod ots≠kli i na mostu, ots≠kwi, polo'ili. I
v=≠xavwi Dawko s tovary]i svoimi, Kondrata voevodu zabito,
a 'olnerev korolevyx pobito, knqzq Wvintrygaila vypustili
iz 'el≠z, wto ' knqz; ]vintrygailo sed≠l na Kremencu 4 l≠ta.
I Wvintrygailo ottol≠, sobravwisq, s prikazanem Vitovtovym,
wedwi vo Ugorsku[ zeml[, mnogo zemli Ugorskoe spustowil i
gorodov pobral, i Luhesk Velikii vzql, a u volynskix knqzei i
boqr pqt;sot konei vzql i do Vitovta privel.
Poxvala o velikom knqze Vitovte
Knqz; velikii Vitovt der'al Velikoe knq'estvo Litovskoe i
Ruskoe i inoe zemli mnogo. I mewka[hi emu v Velikom Lucku i
xot≠l byl na sebq korunu vozlo'iti, i ego nepriqteli polqki
ne perepustili emu koruny. Togdy prizval k sob≠ korolq pol-
skogo i velikogo knqzq Vasilq Vasileviha, korolq ugorskogo s
korolevo[ i knqz; velikii tverskii Boris Aleksandrovih byl,
i mistr pruskii i nemeckii i liflqnskii. I inwii posly byli%
ot Ivana carqgorodskogo i rimskogo carq prixodili posly, ot
velikogo knqzq rezanskogo posly byli, Odoevskii knqzi sami
byli, ot Velikogo Novagoroda posly prixodili, ot Pskova posly,
ot ordynskix carei posly prixodili, i ot voloskago voevody
posly byli. I mewkali vsi tyi gosti u velikogo knqzq Vitovta
sem ned≠l; na istrav≠, a nadxodilo 66 im obroku po pqtisot
bohek medu da po pqtisot qlovic, da po pqtisot boranov, po
pqtisot veprev, po stu zubrev, po stu losei, a inyx rehei hisla
n≠tu. Togdy cesar rimskii v velikoi milosti s Vitovtom byl.
I tam u Lucku tyi gosti hestoval i daroval rozmaitymi dary
kowtovnymi. I ottol≠ sq utverdila velikaq milost; me'i imi.
Ne mo'et vypisati o hesti i o dar≠x togo velikogo gospoda-
rq, kotoryi zemli na vostoc≠ ili na zapade, i priklanqlisq
velikomu gospodar[ knqz[ Vitovtu. I car; tureckii daval
hest; veliku[ i dary mnogoc≠nny hasto prisylyval k silnomu
gospodar[, drugii, car;gorodskii, tot s nim v velikoi lasc≠
byl. I t≠' Heskoe korolevstvo i Ugorskoe, i Polskoe veliku[
hest= der'ali nad slavnym gospodarem, e]e i danskii korol;
veliku[ hest= i dary podaval slavnomu gospodar[ Vitovtu i
bratu ego, velikomu korol[ Qkgoilu, der'ahi emu stolecy Po-
l;skogo korolev=stva. Koli slavnyi gospodar;, knqz; velikii
Vitovt, na kotoru[ zeml[ gn≠v im≠l i kotoru[ zeml[ xot≠l
skaziti, korol; polskii Vladislav zav='dy emu poklon daval.
I vsi cari tatarskii slu'ili emu, i sami svoimi golovami na
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
pomoh xodili i sluwali ego. Tako' knqz; velikii moskovskii v
velikoi milosti byl s nim, i inyi knq'ata nemeckii sluwali
ego i pomoh emu davali na bitvu, gd≠ emu potreba. I e]e gospo-
dar; zemli Mogdavskoe67 i Basarabskoe, voevoda voloskii byl
posluwen ego vo vsem.
I knqz; velikii rezanskii i Odoevskii knqzi v velikom po-
sluwestv≠ byli, Velikii Nov=gorod i velikii Pskov, vsi byli
posluwny gospodarq Vitovta. Cari i knqzi v velikoi lasc≠ s
nim byli, a inyi slu'ili emu i hest; veliku[, i dary mnogii,
i dani prinosili emu ne tolko po vsq l≠ta, no i po vsq dni. I
byl knqz; velikii Vitovt sil;nyi gospodar; slaven po vs≠m
zemlqm, i mnogo knqzei i carei slu'ili vo dvor≠ u nego. A
inyi, pri≠zdqhi, klanqlisq i prosqhi seb≠ carq. I carstvo
Ordyn=skoe i naperv≠i; i dal im carq do ordy Soltana. Tot
Saltan byl na carstve, i ne im≠l nikoli protivitisq silnomu
gospodar[, i ostavivwi carstvo pob≠'it na inoe m≠sto car-
stvovati. I knqzi ordynstii poslali posly svoi do slavnago
gospodarq, prosqhi seb≠ inogo carq, malago Saltana. I tot malyi
Saltan buduhi na carstv≠, ne sm≠l nikoli osluwatisq silnogo
gospodarq% gd≠ koli vel≠l emu kohevati, tam on koheval. I po
malom hasu tot gospodar; im, knqzem ordynskim, ne68 byl, i oni
inwogo gospodarq prosili sob≠ slavnago Vitovta, i on dast im
gospodarq Dovlqd-Berd≠q. I tot Dovlqd-Berd≠i carstvovavwi,
umret, a knqz; velikii Vitovt tot has v Kiev≠ byl. I priwli k
nemu knqzi ordynskii do Kieva so mnogimi darmi i prosili sob≠
inogo carq, i on dal im carq Maxmeta. I mewkavwi knqz; velikii
Vitovt v Kiev≠, i ottol≠ po≠xal do Lucka Velikogo opqt;, i
tam razbol≠lsq knqz; velikii Vitovt, i rospustil knqzei svoix
i boqr s veliko[ hesti[. A korol; polskii Vladislav tot has
byl so knqzem Vitovtom v Lucku, pri nem taki i umer knqz; ve-
likii Vitovt m≠sqca oktqbrq v 23 den; na svqtago Iqkova, brata
gospodnq po ploti, v l≠to 6938-e. I sqdet na Velikom knqzstv≠
Litovskom knqz; velikii Wvintrygailo, i byl tolko dva gody
i m≠sqc, i powol na Rus; na Poltesk.
O "ikgimonte, kak Litvu der'al
Litva posadila na velikom knq'eni Litovskom velikogo knqzq
"ikgimonta Kestuteviha na Viln≠ i na Troc≠x m≠sqca septevriq v
1 den;. A Wvintrygailo tot has byl v Polocku i poidet v Smolensk,
i knqzi ruskii i boqre i vsq zemlq i posadili Wvintrygaila na
Velikom knq'enii Ruskom. A tu[ ' osen; knqz; Wvintrygailo
sobral silu veliku[, i knqz; velikii Boris Aleksandrovih;
tverskii dal emu na pomoh brata svoego, knqzq Qroslava, so
vse[ silo[ svoe[. I poidet knqz; Wvintrygailo na Litvu, i
ne dowol Vilni za west; mil;, stoqli pod Owmeno[ ned≠l[. I
knqz; velikii "ikgimont pri≠det s litov=sko[ silo[, i byla
im bitva na Owmene dekabrq vo 8 den;, i pomo'et bog velikomu
knqz[ "ikgimontu, i pobili Wvyntrygailovu silu, a inyx po-
imali, k“nqzq”69 {rq Lynkgeeviha ubili, a knqzq {rq Semenoviha
poimali, Fedka Iodinc≠eviha poimali, pana Didikgolda poimali,
a inyx mnogo mno'estvo l[dei pobili i poimali.
O knqzi Wvintrygaile, kak voeval Litvu
Toe ' zimy drugii raz knqz; Wvintrygailo sobral silu rusku[
veliku[ i poidet na Litvu, i povoevali Litovskoe Litvy70 vem-
li mnogo mno'estvo, i pobili, a inyx v polon poveli. Da togo
' l≠ta knqz; Wvintrygailo, sobravwi mnogu[ silu rusku[ i
mistra “li”flqnskogo71 so vs≠mi liflqnty podoimet sob≠ na
pomoh, a knqz; velikii72 dast emu svo[ silu, i mocno poidut v
Litovsku[ zeml[. I koheval73 za poltory mili ot Vilni u Ru-
domini i, minuvwi Viln[, poidut na Staryi Troki, i stoql pod
Starymi Trokami 4 dni, i ne dobyvwi poidet proh; iskati knqzq
velikogo "ikgimonta i voiska litovskogo. I stoql u Eiwiwkax
4 dni, i poidet opqt; v svo[ zeml[. I naperv≠i priidet k Kre-
vu, stoql dva dni, i dobyl goroda Kreva murovanogo, i vy'og,
i l[dei mnogo pos≠kli i v polon poveli. I ottole poidet na
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
Molodehno. I priidet do nego v≠st;, wto litva v pogon[ idet,
i knqz; velikii Wvintrygailo poslal na imq knqzq Mixaila,
kievskogo voevodu, da inyx poslal ruskix knqzei mnogo, i pobili
pana Petra Monkgirdovjha i vs[ litvu, a inyx poimali. I ottol≠
poidet Wvintrygailo k "eslavl[, i odnogo dnq vozmet, i m≠sto
vy'gli, i l[dei v polon poveli, i mnogo lixa zd≠lali velikomu
knqz[ litovskomu i powli v svo[ zeml[ Rusku[, k Borisovu. I
tam poimali knqzq Mixaila Ivanoviha Palahanskogo74 na rec≠
Berezyni i poslali ego k Vitebsku, i tam vel≠l utopiti, a po-
imali ego odnogo75. A potom mistr liflqnskii poidet v zeml[
v Liflqnty, a knqz; velikii Wvintrygailo k Lukoml[. I tam
voisko svoe rospustit, knqzei i boqr, i sam poidet do Kieva, Na
tu[ ' osen; knqz; velikii "ikgimont, sobravwi silu veliku[,
litvu i lqxi, i poidet na Rusku[ zeml[ i stal pod Mstislavlem
m≠sqca sentqbrq v 16 den;, i stoql 4 nedeli, i Mstislavlq ne
dobyvwi i vernulsq v svo[ zeml[.
O knqzi Wvintrygaile
Togo ' l≠ta Wvintrygailo, sobrav=wisq s knqz;mi ruskimi i
z boqry, so v=se[ silo[ rusko[, i poidet na Litvu. I mistr
liflqnskii i s kuntory svoimi priidet k Wvintrygailu na
pomoh;, i znqlisq Wvintrygailom u Braslovli. I tot has mo-
krost; do'du padaet na zeml[, zatym ne mogli do Litovskie
zemli ≠xati, i Wvintrygailo powlet v svo[ zeml[, i rospustil
svo[ silu vs[, a sam poidet do Kieva. Na tretie l≠to knqz;
Wvintrygailo z'og mitropolita v Vitebsku na imq Gerasima,
i potom sobralsq s silo[ svoe[ v Vitebsk s knqzi i boqry
ruskimi, i poidet k Braslovl[ po Zavelskoi storon≠. Tut
prisp≠et k nemu mistr liflqnskii so vs≠mi silami svoimi, i
poidut ot Braslovlq k Vilkomir[. Knqz; velikii "ikgimont
ne powol sam na Wvintrygaila, dast emu korol; polskii na
pomoh; 8000 kopeinikov i powlet syna svoego, knqzq Mixaila,
na Wvintrygaila. I knqz; Mixailo priidet so vs≠mi silami
svoimi litovskimi i s lqxi, i byla im bitva na Semen den; v
vosen; za Vilkomir[ na rec≠. I pomo'e bog "ikgimontu i ego
synu Mixailu, i pobili Wvintrygaila i vs[ silu ego, i mnogo
knqzei pobili, a inyx 'ivyx poimali. Ubili togdy brataniha
knqzq Korbutova "idimina da knqzq Qroslava "inkgveneviha,
knqzq Mixaila Semenoviha i knqzq Mixaila vqzemskogo Lvoviha,
a inyx knqzei pobili i 'ivyx poimali 42 knqzei, a govlovax76
naperv≠i knqzq Ivana Volodimiroviha kievskogo da brata ego
Fedora Korbutoviha, a liflqnskogo mistra i mor]alka ego i
mnogo kuntorov pobili, i vsix pobili i poimali i mnogo s nimi
bylo raku77, slavakov i hexov.
O knqzi Mixaile, "ikgimontov≠ syne
Posl≠ togo poboi]a, na tret[[ nedel[ spustivwi, knqz; veli-
kii "ikgimont sobral svo[ silu i powlet knqzq Mixaila, syna
svoego, na Rus;. I priwol knqz; Mixailo, stoql pod Vitebskom 6
nedel;, i ne vzem goroda proh powel. I posl≠ togo toe 'e zimy
velikii "ikgimont sobral vs[ silu litovsku[ i poslal pod
Polotsk. I priwedwi rat; stoqla pod Polockom ned≠l[, i ne
dobyvwi goroda powli proh. I na drugoe l≠to polohane, sob≠ ni
otkudy pomohi ne nawli, i podalisq knqz[ velikomu "ikgimontu,
i pohal knq'iti "ikgimont na knq'eni Litovskom i Ruskom.
V l≠to 6946-e “1438”. Byl golod velmi velikii, po selom i po
gorodom zv≠ri l[dei qdali, a v gorode v Smolensku i po m≠stu
i po ulicam psy l[dei edali, golovy po ulicam volohili, i
ruki i nogi helov≠h;i, matki d≠tok svoix ≠li ot velikogo go-
lodu, a v velikii post mqso qdali po selom i po volostem, a v
tot has hetvert; byla 'ita po tri kopy growei. I mnogo lixa
togo godu uhi\l.89ob.\nilasq po vsei zemli Litovskoi i Ruskoi,
i mnogo krovoprolitq stalosq, brat brata rodnogo svoego ubi-
val, i mory byli velikii. O takovom dei straxu l[di starye
ne mogut pamqtovati.
O knqzi velikom "ikgimonte, kak ego zar≠zali
Togo ' godu knqzq velikogo "ikgimonta u Trocex zar≠zali v
verbnu[ ned≠l[ pered ob≠dom, i byla zamqtnq velikaq v zemli
Litovskoi. V tot has Smolensk der'al ot "ikgimonta pan Andr≠i
Isakovih. Pohal smol;qn privodit; k prisqz≠, rekuhi% «Knqz;
litovskii na velikom knq'enii, a vam ot Litovskoe zemli na
otstupati, a velikogo knqzq litovskogo vam sob≠ za gospodarq
im≠ti, a mene vam byti posluw;nym dotol;, poka knqz; na Litv≠
sqdet, na Viln≠ i na Trocex». I vladyka smolenskii, i knqzi, i
boqre, i hornyi l[di na tom prisqgnuli, wto ' im pana Andr≠q
im≠ti seb≠ voevodo[ pohesnost; na Smolensku. I po Velice dni
na svqtoi ned≠li v seredu zdumali hornyi l[di smolqne, radu
sob≠ uhinili, vkovami78, ko'omqki, wevhiki, mqsniki, kotelniki,
pana Andr≠q soslat; silo[ z goroda, a prisqgu svo[ izm≠niti.
I naredilisq vo zbrogax79, s volohnqmi, s luki, s kosami, s to-
porkami, i zazvonili v zvon ratnyi. I pan Andr≠i pohal sq80 s
boqry smolenskimi, i81 so vs≠m dvorom svoim na nix s kop;i na
konex, i byla im bitva v gorode v den; Borisa i Gl≠ba, i pobili
mnogo hornyx l[dei, i bigi82 hornye l[di ot pana Andr≠q. I toe
nohi Andr≠i iz goroda vy≠xal i.z 'eno[, i boqre smolenskii
byli. I posl≠ togo zamqtnq byla velikaq v Smolensku, i poimali
smolqne mor]alka smolenskogo Petryku, i utopili ego v Dnepr≠,
i postavili sob≠ voevodu v Smolensku knqzq An83 • • • •
}brakuje jednej karty czyli dw[ch stron|
• • • • prestani s morozom byla, i merli l[di mnogii po selom i
po dorogam s velikie studeni i sn≠g byl velmi velik, za mnogii
l≠ta takovoe zimy ne bylo i takovoe vesny. Voda byla velmi
velikaq v Smolensku, vse m≠sto ponqlo bylo, malo ne dowla do
Pokrovskoe gory.
O litovskom84 poboi]i
Togo ' l≠ta knqz; velikii Kazimir nemiren byl s knqzem velikim
moskovskim. I priwedwi moskvihi s tatary kazanskimi izvoevali
Vqzem=sku[ vs[ zeml[. Toe ' tak zimy knqz; velikii Kazimir
poslal voevod svoix, knqzei i panov litovskix, protiv togo
voevati Moskovskoi zemli, izvoevali Kozelesk, Vere[, Kolugu,
Mo'aesk, i mnogo lixa uhinili Moskovskoi zemli, i v polon
poveli v Litovsku[ zeml[. I moskvihi, sobravwisq za 9 dnei,
i pognalisq za litvo[, i, dogonivwi, bilisq s litvo[. I pomog
bog litv≠, pobili mnogo moskvih;, litva pobila, i mnogo 'ivyx
poimali i priveli ix k Smolensku k velikomu knqz[ Kazimiru,
i uhinili knqzi togdy veliku[ hest; knqz[ velikomu Kazimiru
korolevih[. Moskovskogo pobili tatarove.
A moskovskogo knqzq velikogo ne bylo v Moskovskoi zemli, xo-
dil k Muromu s tatary bitisq, s carem Maxmetom i z synom ego
Momotqkom. I pobili moskvih; nagolovu, a samogo knqzq mosko-
vskogo Vasilq i mo'aiskogo knqzq Ivana poimali, i inyx knqzei
i boqr mnogo pobili, a inyx poimali byli na Suzdali, u svqtago
monastyrq. I byla togda Moskva v velikom straxu. I potom car;
Maxmet i Momotqk dali knqzq velikogo moskovskogo na okup, i
dali na nem okupa mnogo mno'estvo rublei i sobolei, i mir
s moskovskim. Na drugoe l≠to vzqli primire s knqzem velikim
Kazimirom korolevihom, i dohku svo[ emu vydal. A po smerti
togo Kazimira Qkgoiloviha s≠l na velikom knq'en;i Litovskom
korol; Aleksandr, syn ego. I tot nemnogo der'avwi umre.
V l≠to 7013 “1505”. M≠sqca avgusta v 15 den;, indikta85, v Vilen-
skom m≠ste po smerti korolq Aleksandra, na velikom knq'enii
Litovskom brat ego, korolevih "ikgimont Kazimirovih;.
V l≠to 7000 “1492”. Sen“tqbrq” 21 den;, indikta v 10, vo vtornik,
11 toe ' zimy i korunu vzql.
V l≠to 7015 “1507”. 2586, indikta 11, v subbotu, prib≠'it s Moskvy
knqz; Kostqntin Ivanovih Ozstorozskii. Toe ' zimy m≠sqca
fevralq 5 den; stql Glinskii Zaberezynskogo.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
V l≠to 7022, indikta 12 “1514”. M≠sqca maiq 16 den;, na pamqt;
svqtago otca nawego Grigoriq, ty'dni po svqtom Nikoline dni
vewnem, vo vtornik. Pri≠xali moskvihi v Smolensk i stoqli pod
Smolenskom 12 ned≠l;. A potom smolqne podalisq moskovskomu
v poned≠lnik, avgusta 1 den;, i na zavtriq moskovskii knqz;
11 velikii v=≠xal v gorod. A potom gospodar; naw, korol; ego
milost;, sam powol protiv nepriqtelq svoego moskovskogo. I
vy≠xal ego milost; z Vilni m≠sqca i[lq v 22 den;, na pamqt;
svqtyq Marii Magdalyni, v subotu, pered matki bo'i zapusty, o
9 godin≠ dnq. I stoql gospodar; korol; ego milost; v Borisove,
a getmana svoego, knqzq Kostqntina Ivanoviha Ostrozskogo, s vo-
iskom poslal protiv moskovskogo. I s=≠xalisq voiska za Orwo[,
na Kropivn≠, i udarilisq v pqtok, m≠sqca sentqbrq, v 8 den;, na
Ro'estvo presvqtyq Bogorodica, ino tam ee svqtoe toe milosti
molitvami bog pomog gospodar[ nawemu, korol[ "ikgimontu,
moskvih; nagolovu pobiti. I voevod ix starwix poimali, na imq%
knqzq Mixaila Ivanoviha Bulgakova da brata ego knqzq Dmitreq,
Ivana Ondr≠eviha Helqdnina, knqzq Ivana Dmitreeviha Pron-
skogo, Dmitreq Vasileviha Kitaeva, Danila Ondr≠eviha Ple]e-
eva, Ivana da Volodimera Semenovyx detei Kolyhova. A detei
boqrskix% knqzq Borisa i syna ego knqzq Petra Romodanovskix,
knqzq Ivana Semenoviha Waxovskogo, knqzq Borisa knqzq Ivanova
syna Starodubskogo, knqzq Petra Putqtina da brataniha ego,
knqzq Semena Ivanoviha, Andr≠q Semenoviha Kolyhova, Borisa
Ivanoviha Ple]eeva, Ivana87 }______| syna Kulewina, Filipa
Ivanova syna, {rq Dmitreeva syna Lynkova, Andr≠q Filipa
Na]okina, Ivana Andr≠eva syna Eropkina88 }______|, Matv≠eva
syna Vlukova, Timof≠q Dmitreeva syna, knqzq {rq Ivanoviha
D≠eva, Ivana Dmitreeviha Sokolnika, Istomu Lupandina, Nekl[da
Ple]≠eva syna Bordina, Andr≠q Poluextova syna, Kobca Miti-
na, syna qselnihogo Budodora Ivanoviha Novosilcova, Semena
Fedoroviha, Grigoriq Borisoviha Bezumnago.
V≠ra zakonu rimskogo ustavlena v Litv≠ herez korolq polskogo
i herez velikogo knqzq litovskogo Aleksandra Vitovta l≠ta
bo'q naro'enq 1386.
Korol; Qkgoilo, otec Kazimirov, porazil n≠mcov l≠ta bo'q
naro'enq 133189.
Litva vzqla Poltesk l≠ta bo'q naro'enq 136090.
Korolq Olbraxta porazili voloxove l≠ta bo'q naro'enq 1497.
Velebnyi korol; Kazimir umer l≠ta bo'q naro'enq 1080 godu.
Vitovt okre]on v Krakov≠ pospol s Qkgoilom l≠ta bo';q na-
ro'enq 1386.
Vitovt umer po bo'em naro'en[ 1430.
Andr≠i Kazimir umer l≠ta bo'q naro'enq 148891.
Panov poimano na Vedrowi l≠ta bo'q naro'enq 1500 godu.
Tatarov pobito pod Kletcom l≠ta bo'q naro'enq 150092 godu.
Korol; Aleksandr umer, a "ikgimonta na velikoe knqz;stvo vzqli
l≠ta bo'q naro'enq 1506 godu, na den; svqtogo Simona I[dy.
Tabar umer l≠ta bo'q naro'enq 1507.
Glinskii stql93 Zaberezynskogo i z zemli pob≠g na Moskvu l≠ta
bo'q naro'enq 1520 godu.
Moskvu pobito pod Orwe[ l≠ta bo'q naro'enq 1514 godu, sentqbrq
8 na ro'estvo Bogorodicy.
Zaxar;qw lekgat byl v Viln≠ l≠ta bo'q naro'enq 1520 godu.
Zolota ulohka byla otvorena l≠ta bo'q naro'enq 1524 godu.
Korol; "ikgimont dan]an stinal l≠ta bo'q naro'enq 1526
godu.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
Tatar pobito na Golwanicy l≠ta bo'q naro'enq 1527 godu.
Togo ' godu 27 i carq zavolskogo z Litvy proh vypustili.
Korolevaq Bona naperv≠i do Litvy pri≠xala dnem l≠ta bo'q
naro'enq 1528 godu. A togo ' l≠ta spisyvali vs[ zeml[, a
"ikgimonta Avgusta molodogo posadili na Velikom knqz;stv≠
Litovskom v poned≠lnik, na den; svqtago Luki Evangelista, a
emu togdy bylo 9 l≠t.
Togo ' godu prava pisanyi dany Velikomu knqz;stvu Litovskomu
na svqtogo Mixaila den;.
M≠sto i zamok Vilenskii gor≠l l≠ta bo'q naro'enq 1530 godu.
Togo ' godu tatarov pobito na Goltve, a togdy byl knqz; Ivan
Dubrovickii94 • • • •
}brakuje jednej karty czyli dw[ch stron|
• • • • i le'ali pod Starodubom 5 ned≠l; iz d≠l b;[hi, oli '
podkopavwisq porox zapalili, i vykinulo 4 gorodni i zamok
vzqli. Ovhinu knqzq Fedora i mnogo knq'at i detei boqrskix
v polon pobrali, a iwpix postinali, boicov 10000, a 30000 po-
lonu vzqli.
V l≠to 7053, a pod l≠ty bo'q naro'enq 153595 M≠sqca i[lq den;,
indikta 3, v poned≠lnik, 16 godiny zupolnoge zekgarq presta-
vilasq velikaq korolevaq Ol'beta "ikgimontovaq Avgustovaq,
molodaq dwer Ferdynandova, korolq heskogo i rakuskogo, brata
rodnogo cesarq xristiqnskogo, na tret;em godu ee prineseniq do
Koruny Polskoe i Velikogo knq'eniq Litovskago. Tut v Litv≠, v
grade Viln≠, na palacu muravanom, za voevodu vilenskogo pana
Qna {reviha Gl≠boviha.
L≠ta bo'q naro'enq 1563 roku. M≠sqca fevralq v 15 den;, zago-
v≠vwi mqsom na maslenoi ned≠li, v poned≠l;nik iz za velikogo
korolq polskogo "ikgimonta Avgusta, knqzq litovskogo, a za
voevody polockogo Stanislava Stanislavoviha Davoiny, pri
narehennom arxiepiskop≠ vladyc≠ polockom Arsenii Wisce,
izvoleniem otca i pospeweniem syna i soverweniem svqtago
duxa, car; i velikii knqz; Ivan Vasilevih; moskovskii vzql grad
velikii Polotesk, i voevodu polockogo Dovoinu vzql i z 'eno[
ego s pane[, i vladyku Arseniq, i knqzei i boqr z 'enami i z
d≠tmi vs≠x nagolovu vyvel polonom, prostyx l[dei vs≠x pobil
i v polon pobral na koren;, z 'enami i z detmi vyplenil.
L≠ta bo'q naro'enq 1564 godu. Pobili litva Wuiskogo knqzq
Petra Ivanoviha s silo[ veliko[ moskovsko[ na Evanskom.
L≠ta bo'q naro'enq 1565 godu. V osen; vzqli moskvihi Ozeri]
a s voevodo[ carevym i velikogo knqzq Ivana Vasileviha, so
knqzem {rem Ivanovihem Tokmakovym.
L≠ta bo'q naro'enq 1566-go. M≠sqca oktqbrq v 28 den;, protiv
vtornika na Simona I[dy, stalosq znamenie na nebe v mesqce, i
byl mesqc, qko krov;, stoql godiny 3 v zatmeni.
Roku 1567-go. M≠sqca apr≠lq v 9 den;, v sredu, na radunihnoi
ned≠le, bylo solnce v zatmenii vse, i potom qko m≠sec stalo,
na polden; rogami na veher.
L≠ta bo'q naro'enq 1567. Pobili litva posoxu moskovsku[, na
Suwi gorod stavqhi, i voevod moskov=skix, Serebrqnogo knqzq
Petra.
L≠ta 7075 “1567” godu. V tom 'e godu na beregu protiv krymskogo
stoql knqz; Volodimer Andr≠evih;, s nim carq i velikogo knqzq
boqre i voevody96 • • • •
Po=o/y=em nacisk by tre>: wszystkich latopis[w przytoczy:
zgodnie z Po=n. sobr. russ. ltpsej. Nie mniej, sporadycznie, mo-
g' trafi: si" literowe r[/nice, z przyczyn ode mnie niezale/nych
]nie mam dost"pu do latopis[w – nie mog" dokona: weryfikacji\.
Tre>: ta powinna by: ponownie sprawdzona przed reprodukcj'
we fragmentach lub ca=o>ci, przed cytowaniem, itp.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
PRZYPISY 70. nad s=owem trzy odno>niki, lecz na marginesie zapisu nie ma
1. tak w r"kopisie; w Racz. potiechu 71. skraj karty oberwany; brak liter «li»
2. w Kras. tieczet wies’ 72. tak w r"kopisie; w Kras. wielikii twerskii
3. tak w r"kopisie; w Racz. iest 73. tak w r"kopisie; w Kras. noczewa=
4. pierwotnie& minujuczie; poprawione na cynober ]na czerwono\ 74. w Kras. Holszanskogo
5. tak w r"kopisie 75. tak w r"kopisie; w Racz. niewinnogo cze=owieka
6. tak w r"kopisie& nie wiedzieli; w Racz. wmieli }umieli, UW, J.D.| 76. tak w r"kopisie; w Racz. w go=owach
7. tak w r"kopisie; w Racz. kniazyti 77. tak w r"kopisie; w S=uckim& rakuszan
8. s=owo napisane dwukrotnie 78. tak w r"kopisie; w Racz. kowali
9. tak w r"kopisie; w Racz. Pinsk 79. tak w r"kopisie; w Racz. zbroi
10. na marginesie, tym samym charakterem, wyblak=ym atramentem, 80. w Racz. dalej& raditi
z odno>nikiem& na leto 81. w Kras. dalej& poszo=
11. dopisane nad linijk' tym samym charakterem, lecz innym atramentem 82. tak w r"kopisie; w Racz. pobiegli
12. litera dopisana w linijce innym charakterem i innym atramentem 83. dalej brakuje jednej karty
13. tak w r"kopisie; w Racz. chwalili 84. tak w r"kopisie; w Racz. moskowskom
14. tak w r"kopisie; w Kras. tyi 85. indykt nie ukazany
15. tak w r"kopisie 86. miesi'c nie ukazany; 25-go w sobot",
16. tak w r"kopisie; w innych latopisach& Troiden w 1507 wypada=o we wrze>niu i w grudniu;
17. tak w r"kopisie; w Racz. goru zima ko<czy=a si" 24 marca, do pierwszych dni kwietnia
18. tak w r"kopisie; w Kras. Wilni 87. dalej czyste miejsce na 6–7 liter
19. litery «psja i po» wpisane po wytartych literach «to» 88. dalej czyste miejsce na 7–8 liter
20. «i» dopisane po wytartej literze 89. tak w r"kopisie
21. «h» dopisane po wytartej literze 90. tak w r"kopisie; 1306
22. tak w r"kopisie; w Racz. lachy 91. tak w r"kopisie; 1492
23. tak w r"kopisie; w Racz. =azni 92. tak w r"kopisie; 1506
24. tak w r"kopisie 93. po «t» wytarta litera
25. tak w r"kopisie 94. dalej brakuje jednej karty
26. dalej litery «wo» wykre>lone na cynober ]na czerwono\ 95. tak w r"kopisie; 1545
27. tak w r"kopisie 96. na tym r"kopis urywa si"
28. tak w r"kopisie; +okietku
29. tak w r"kopisie; w Racz. poszlubi=a
30. litery «na» dopisane nad linijk' innym charakterem i innym atramentem
31. w Kras. Olkgirdu i Kerstutju
32. tak w r"kopisie; w Kras. nie prispie=
33. tak w r"kopisie; w Racz. nie wier
34. tak w r"kopisie; w Racz. znaju /
35. tak w r"kopisie; w Racz. oni im Po=ocka
36. dalej nast"puje «Witow»
37. tak w r"kopisie; w Racz. skarbu
38. w Racz. ot Skirygai=a otstupili
39. tak w r"kopisie
40. pierwotnie& Dorodiczinu; poprawione cynobrem& «di»,
a «gi» dopisane na marginesie, z odno>nikiem
41. tak w r"kopisie; w Kras. kniaziu wielikomu Kestutju
i kniaziu wielikomu Jakgoi=u
42. dopisane nad linijk' nieco innym atramentem
43. tak w r"kopisie
44. drugie «o» przerobione z «i»
45. w Racz. ni Antioch sirskii, a ni Uljan zakonoprestupnik
46. tak w r"kopisie; w Racz. wygoi=
47. tak w r"kopisie; w Racz. u Litowskoi
48. litery «wo» dopisane nad linijk'
49. dalej jeszcze raz «wielikii»
50. tak w r"kopisie; nieszto
51. po «iz» litera «e»; w Racz. nie z
52. w Archeolog. Juri Swietos=awicz
53. w Kras. dalej& dast knia{ wielikii Witowt ?os=awl gorod. I kniaziu Hlebu
54. tak w r"kopisie; Koryjata
55. tak w r"kopisie; w Racz. Witowtowoju
56. tak w r"kopisie; w Racz. dalej& a togdy u Podolskoi zemli
57. tak w r"kopisie; w Racz. Wienicy
58. tak w r"kopisie; w Racz. dwadcat’
59. tak w r"kopisie; w Kras. priide knia{ Witowt k Smolensku
a pre/e promcze s=owa, reksze& «Na Temir-Kut=uja ida».
I wyecha k niemu knia{ Hleb Swiatos=awicz nie w mnozie
60. tak w r"kopisie; w Kras. Taktamysz mja
61. tak w r"kopisie; w Kras. s u=any
62. tak w r"kopisie; w Kras. +adozie
63. tak w r"kopisie; w Kras. Dmitrowie
64. tak w r"kopisie; w Kras. sobra= togdy wsi
65. tak w r"kopisie; w Racz. panow
66. tak w r"kopisie; w Kras. na die< wychodi=o
67. tak w r"kopisie; w Kras. Mo=dowskoe
68. tak w r"kopisie; w Racz. nie lub
69. skraj karty oberwany, widoczna tylko litera «k»
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
nazwa od posiadacza – P. Jewreinowa, 1814
}J|Ewreinowskij spisok, odpis Jewreinowa
poz. lit. 0001-17.11, 0001-35.12
Kniga Velikogo knq'estva Litovskago i "e“mo”ickogo1
Byst; voplo]eniq syna bo'iq ot duxa svqtago iz preblagosloven-
nyq devicy Marii ot nahala miru tretiei tysq]i devqtsot
west;desqt, carstvovaniq 'e Rimskago 769 g., l≠ta ot naro'eniq
gospoda nawego Iisusa Xrista l≠ta westagonadesqt;. V to vremq
carstvo Rimskoe bylo pod cysarem rimskim, on 'e n≠ tokmo
odnomu Rimu, no i vsemu sv≠tu carstvoval. Qko 'e vywe pisano,
i vo vremq carstva Avgustova syn bo'ii voplotisq, i vo vremq
carstva Tiviriq cesarq, vtorago po Avguste, na kreste volnu[
strast; prinql izbavleniq radi ot iskupleniq roda helove-
heskago. Po tom 'e Tivirii vs≠ r≠hi i prorohestva ispolnivwi,
po vostanii iz merxvyx voznesesq na n≠besa i sqde odesnu[
boga otca, ottudu 'e v den; sudnyi imat priiti suditi 'ivym i
mertvym i vozdati komu'do po d≠lam ego. Po smerti 'e Tiviriq
cesarq byst; carem Gaios, a po Gaios≠ Klavdii, a po Klavdii
carstvoval syn ego Neron. Toi ubo car; Neron byst; l[tyi i
neustavihnyi, rodnu[ svo[ mater; i doxtora svoevo Sen≠ku bez
vsqkie viny na smert; predal, i nekoliko krat grad Rim vel≠l
za'igati naprasno, ni dlq hevo inogo, tolko dlq togo, htoby
sq tomu divoval i pot≠xi im≠l. I knq'itom2, i panom rimskim,
i wlqxte, i vsemu narodu nepravdy i ubytki hinil, dlq togo
vsqkii podruhnyi ego, dlq velikiq l[tosti i neustavihnosti
ego, ne byl nixto izv≠stno n≠ tokmo othiny im≠niq ili skarbu,
no zdraviq svoego. Dlq istogo3 radi mnogie, ostavlqq othiny
i skarby svoi, i b≠gali v razlihnye strany, nasl≠du[hi prav-
divago upoko[.
Edin 'e knqz; rimskii imenem Poslesmon4, i'e byl cesar[
Neronu bl[knii, v rodstve, sobravsq z 'eno[ i z d≠tmi svoimi,
i s podruhnymi svoimi, i z skarby, i so im≠niem, i s t≠m 'e
knqzem vywlo pqtsot wlqxty, tako' z 'enami i z d≠tmi, i so
mnogimi silami. I vzemwe s sobo[ edinago astronoma, i powli
v korablex morem na zaxod slonca, xotq seb≠ naiti na zemli
m≠sto podobnoe, gd≠ by sq im≠li poseliti i 'iti s pokoem. A
s t≠mi wlqxty byli hetyre rody, navywwii imeny, s Kitavruh5
Dodepronkg6, Prew=por, a z Urusin7 Iuliqn, a za8 Ro'en Nektor8.
I tako oni ne malo vremq po mor[ xodq, priwli Me'izemskago
morq i dowli r≠ki do Wuma i to[ r≠ko[ Wumo[ v mor≠ akiqn,
a morem akiqnom dowli do ust;q, gd≠ rehka Nemmonon9 i vpady-
vaet v mor≠ akiqn. Potom r≠ko[ Nemnonom10 powli vverx v more,
zovomoe Maloe, e'e nazyvaetsq more Nemnovoe, i s toe prihiny
to more Nemnovoe nazyvaetsq, i'e v to more Nemno vpadyvaet
12 ustii, a vsqkoe nazyvaetsq osobnym imqnem, me'i kotorymi
ust;i odno zovetsq ustie imenem11 Qkgiliq11. I powli t≠m ustiem
vverx, i dowli celogo Nemna, gde on edin ves; v odnom m≠ste
tehet, i verx Nemna dowli do r≠ki Dubisy. I vwedwi v tu r≠ku
Dubisu, i nad ne[ nawli gory vysokii, i na inyx gorax ravniny
velikii i dubrovy roskownyi i razlihnyi i afotosti12 napaqeno13
v zv≠rex raznogo ro'a[, to sut; pervie turov, zubrei, los;i i
olenei i serny, rysi, kunicy, lisicy, b≠lok, gornostaev i inyx
razlihnyx ro'aev. Itu ' v t≠x r≠kax veliku[ obilnost; ryb
nepospolityx, i' ne tolke t≠x, kotorye sq v t≠x r≠kax plodqt14,
no mno'estvo ryb razlihnyx i divnyx prixodqt iz morq za to[
prihino[, nedaleka ustie Nemnovoe, gd≠ on v more vpadyvaet.
Nad kotorymi ' r≠kami, nad15 Dubiso[ i Mnom16 nad goro[17, tam
sq poselix i uhali sq razmno'ivatsq, i inoe 'itie nad t≠mi
r≠kami, i velmi im pol[bi, i nazvali tu[ zeml[ "emoit.
O knq'ati Polemone i o tr≠x synex ego
Knqz; Polemon rodil tri syny% stariiwi Borkg18, drugii Ku-
nas, tretii Spera. Star≠iwii 'e syn, Borkgk, uhinil gorod na
r≠ce {re, i zlo'eno “imq”19 togo knq'ati pospol; s reko[, i'e
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
imq r≠ce {ra, a knq'ati Bor=kg, nazval tot grad {r=box=rok.
A srednii syn, Kunas, priwel na ustie r≠ki Nevq'i, id≠ ona
pala v Nemnon, i tut uhinil gorod i nazval ego imenem svoim,
Kunas gorod. A tretii syn, Spera, powel dalei v l≠s ko vsxodu
slonca, i, perewedwi r≠ku Nevq'u i r≠ku Svqtu[, i treti[ r≠ku,
Wirvintu, nawel ozero, lukami i razlihnymi drevesy ukraweno,
i vozl[bivwii to m≠sto, nad t≠m ozerom poselilsq, i to ozero
nazval svoim imenem, Spera. I gospodar;stvoval mnogo l≠t, i
byl velmi l[boven podruhnym svoim, i potom umer bes plodu.
I podruhnye, l[bq ego, po rimskomu obyha[ uhinili bolvana i
nazvali Spera na pamqt; ego. I potom inye l[die ego, 'ivuhi
okolo ego, i pohali emu 'ertvy hinit; i za boga ego im≠ti, i
potom tot bolvan razruwilsq, i oni to ozero i m≠sto im≠li i
xvalili za boga. I po nem me'i sobo[ gospodarq ne 20 im≠li i
'ili bez gospodarq.
O knq'ati Borku i o brat≠ ego Kunase
Potom po mal≠x vremenax umre brat ego, kotoroi 'il na {rborku,
ne im≠l d≠tei, i brat ego Kunas21 vzql hast; brata svoego Borka
i gorod {r=borok, i v toi hasti ego uhal gospodarstvovati. I
onoe knq'e Kunas im≠l dvux synov, odnogo Kernusa, a drugago
Skinbunta. I vlad≠[hi emu v zemli "emoitskoi i nahal sq mno'iti
i razwirqtis; i v=xoditi na r≠ku Veli[, v zeml[ Zavelsku[. I
prowed r≠ku Svqtu[, vywol, i nawol m≠sto velmi xorowoe, i
pol[bilosq emu m≠sto velmi. I on tam vselil syna svoevo Ker-
nusa, i zvalosq m≠sto Kernuse Nernova22, i potom Kunas umre. I
po nem naha syn ego Kernas knq'iti na svoei23 zemli Zavelskoi
po granicu24 Latygorsku[ i po Zovelskii Braslovl;, a'e po
r≠ku po Dvinu. Brat ego Kgvin=bunt na {rborku i na Kunove,
i na vsei zemli "emoitskoi. I v toi has, de Kernus vlad≠l na
Zavelskoi zemli, i t≠ l[di ego, hto za Vele[ os≠li, igryvali
na trubax dubasnyx, i prozval tot Kernus bereg svoi qzykom
rodnym po-latyne25% litus25, gde sq l[di ego mno'at, a truby hto
na nix26. I uslywal, i'e mu'iki 'ivut bez gospodarq A zovutsq
druhany. I on, sobravwisq s l[dmi, i powel k Drutcku, i zeml[
Drutcku[ posel, i gorod Druhek zarubil, i nazvalsq velikim
knqzem drutckim. I v to vremq dovedalsq velikii knqz; Montvin
'emoitckii, i' Ruskaq zemlq spustowena i knqzi ruskie rozo-
gnany, i on, davwi voisko synu svoemu Skilmontu, i poslal s nim
panov svoix damnyx27, napervoi s Kol[mnov Gkrumpq, a drugovo
s Ibr;sinov28 imqnem Ekwa, a tretqgo Ro'a imqnem Kgrov'is. I
zawli za r≠ku Veli[, i potom perewli Nemon i nawli v hetyrex
milqx ot r≠ki Nemna goru krasnu, i pol[bilasq im, i uhinili
gorod i nazvali ego Nov=gorodok. I uhinil seb≠ knqz; velikii
Montvin v nem stolec, i nazvalsq velikim knqzem novgorodckim. I
powli iz Novagorodka, zarubili Berestei i Dorogohin, i M≠lnik,
ot Batyq spustowenyi i razruwenyi; on t≠ gorody zarubil i
pohal na nix knq'iti, na Nov≠gorodc≠ i na t≠x vyweimenityx.
I potom umre knqz; velikii Montvin 'emoitckii, a drugii vy-
werehennyi ego29 syn Skirmont, knq'ihi na Nov≠gorodce i na
t≠x vywerehennyx gorod≠x. I podaval panom svoim, kotorye iz
zemli Voloskie vywli, ostrovy i pi]i30% Kgrump[ dal ostrovy
okolo r≠ki Owmeny, kotorye nyn≠ zovetsq Osmena, i vs≠ prile'a]
ie ko Omwen≠31, hto nyn≠ knqzi i panove v pov≠te Omwenskom
der'at. Kekwesvisu32 dal ostrov, kotoryi po nem nazval est;
Ekwikwi, i vs≠ pril≠'a]ie k pov≠tu Ekwiwkomu. A Kgrov'u
dal ostrov, kotoryi ego imqnem nazvan est;, Krov'iwpi. I s
Kgrumpq narodilsq Kgawtolt, a iz Kwa33 narodilsq Dovoin, a iz
Kgrokwa34 narodilsq Moltvin.
O knq'atax 'emoitckix Nemonose i o Skirmonte
Knq'ahi velikomu knqz[ Nemonosu v "emoitckoi zeml≠, a Skir-
montu v Nov≠gorodc≠ i na t≠x vywerehennyx gorod≠x, i umre v
poko[, a knqz; velikii Nemonos nahat po nem knq'ati na "emonti
i umre v poko[. I po nem nahat knq'iti Kgirus, knqz; litovskii,
kotoryi vywol s Kitavrus, ob≠ma t≠mi knq'eni, i Litvo[ i
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
"emont;[, a Minkgailo knqzq, Skirmontov syn, nahat knq'iti
na Nov≠gorodc≠ i na vs≠x t≠x vywerehennyx gorod≠x.
O knqzi velikom Minkgailei35
Po smerti otca svoego Skirmonta knqz; velikii Minkgailo
sobral voiska svoego i powol ko gradu Polotcku, ino mu'i
polohane vehom sq sprovvalisq, qko Velikii Novgorod i Pskov. I
napervei priwli k gorodu, rehennomu Gorodec, i mu'i polohane,
sobravwisq polki svoimi, i str≠ti pod Gorodcem. I velik boi
i s≠h[ prome'i sobo[ uhinili, i pomo'e bog velikomu knqz[
Mikgailu, i pobil volohan36 nagolovu, i Gorodec so''e, i gorod
Pos≠k37 vzql, i stal velikim knqzem polotckim. I buduhi emu
velikim knqzem novgorodckim i polotckim, i knq'il mnogo l≠t
i umre. I ostavil po sob≠ dvu synov svoix, odnogo Wkvarna, a
drugovo Kgin=vila, Wkvarno 'e nahat knq'it; na Nov≠gorodc≠,
a Kginval na Polotcku. I ponql Kginvil doh u velikogo knqzq
Borisa tverskago imenem Mari[, i eq dlq krestilsq v rusku[
v≠ru, i dali emu imq Boris. I toi Kginvil, narehennyi Boris,
uhinil gorod na imq svoe na r≠ce Berezyni i nazvali ego Bori-
sov. I buduhi emu rusinom, byl velmi nabo'en i uhinil cerkov;
kamenu[ v Polotcku svqtaq Sof≠q, a drugu[ cerkov; svqtago
Spasa, devih; monastyr; vverx r≠ki Poloty ot goroda s polmili,
treti[ cerkov; svqtago Borisa i Gl≠ba - manastyr na Belhicy. I
knq'ahi38 emu v Polotcku byl laskov do poddanyx svoix i dal im
volosti i vehe miti, i “v”39 zvon zvoniti, i po tomu sq spravovo-
qti, qko sq rqdet v Velikom Nov≠gorode i vo Pskove. I toi knqz;
Boris s to[ 'eno[ Marie[ i m≠l d≠tei dvoe, syna Gl≠ba i doh
Paraskovg≠[. Sam umre, a po sob≠ na Polotcku ostavil knqzem
Gl≠ba, syna svoego. A doh Paraskovgiq ob≠]alasq devihestvo svoe
xraniti v celosti do 'ivota svoego i postriglasq v hernicy u
svqtago Spasa v monastyr≠ pod40 Polato[, i 'ila sedm; l≠t, bogu
slu'a i knigi piwu]e na cerkov;. A potom v Rim po≠xala, i v
Rim≠ bogu slu'ila pril≠'no n≠koliko l≠t, i osvqtilasq, ['e
nazyva[t svqtaq Praskydus, a po-ruski Paraskoviq, e'e v Rim≠
i cerkov; uhinili vo imq eq svqtoe, v nei 'e i polo'ili eq. A
brat eq, knqz; Gl≠b polockii, v mladyx l≠tex svoix knq'a ne
mnogo l≠t, i umre, i polo'en byst; u svqtoi Sof≠i v Polocku
so otcem svoim v odnom grob≠. I polohane potom pohali vehom
spravovatisq, kak v Velikom Nov≠grade i vo Pskove, gospodarq
nad sobo[ ne im≠li.
O knq'ati Wkvarn≠
Wkvarnovi knq'ihi na Novegorodc≠. I knqz; Mstislav luckii
“i” pinskii nahal voinu s knqzem Wkvarnom, xotq ego vygnati
izo othiny svoeq, iz Beresti i iz M≠lnika, i iz Gorodka41, i iz
Novagorodka. I Wkarna42 poslal poslov svoix k velikomu knqz[
litovskomu Kgirusu, hto vywol s Kitavrusu, molq ego, daby
dal pomoh emu protiv rusi. I knqz; velikii litovskii Kgirus
poslal emu na pomo] syna svoego Kukovoitq so vs≠mi svoimi
litovskimi i 'emoitckimi. I poide velikii knqz; Wkvarno s
Kunovoitom i so vs≠mi silami protiv Mstislavlq, knqzq lutckago
i pinskago. I na sei storon≠ r≠ki Qsidy 43 i porazil knqz;
Amont knqzq Mstislavlq, knqzq lutckago i pinskago, nagolovu,
vs[ Rus;, tolko knqz; Mstislavl; v maloi dru'in≠ i edva sam
utehe v gorod Luhesk. A knqz; velikii Wkvarno vzql gorod
Pinescy44 i gorod Turov. I vozopi Rus; velikim plahem, i'e
tako l[to pobity vs≠ sut; ot bezv≠rnye litvy. I knqz; velikii
Wkvarno, syna velikogo knqzq Kgirusova litovskago Kunovoita
odarovavwi bezhislennoe mno'estvo zlata i srebra i borzymi
konmi, i otpustil hestno ko otcu ego, velikomu knqz[ Kgirusu
litovskomu. I koli Kukovoit pri≠xal ko otcu svoemu Kgirusu,
i malo u otca svoego pobyv, i potom velikii knqz; litovskii i
'emoitskii Kgirus s Kitavrusu umer. I syn ego Kovoit s≠l na
Velikom knq'estv≠ Litovskom i "emoitskom.
O cari zavolskom Bulaklai45
Prebyvaq v to vremq carem zavolskim imenem car; Bulaklai,
prislal poslov svoix k velikomu knqz[ Wkvarnu, htoby emu
vyxody dal i baskaki ego der'al po gorodom po tomu, kak s
t≠x gorodov xa'ivala ot prednix ego, knqzei ruskix. I knqz;
velikii Wkvarno pod toe sq poddat; ne xotel, i t≠m poslom ego
nosy i guby, i uwi vel≠l ur≠zati i k nemu otpustil. I potom na
l≠to car;, sobravwisq so mnogimi silami i ordami tatarskimi,
i powel na Rusku[ zeml[ i mnogo zla v Ruskoi zemli uhinil.
I knqz; velikii Wkvarno, sobravwi vse voisko svoe, i str≠til
ego, togo carq, i vs[ ego silu tatarsku[ pobili, i samago carq
ubil, i s pob≠do[ veliko[ powol na Rusku[ zeml[, i vzql gorod
Mozyr; i Hernigov, i Starodub, i Karahev i so vs≠m v celosti
i s pob≠do[ oder'avwi, powol nazad. I im≠l knqz; velikii
Wkvarno tr≠x synov% star≠iwii Skirgailo, drugii L[bort,
tretii Pisimont.
O tr≠x synex Wkvarnovyx
Knqz; velikii Wkvarno v velikoi starosti svoei umre, a syn
ego L[bort s≠l na Karaheve i nazvalsq knqzem korahevskim, a
Pisidon46 s≠l na Turove, a Skrigailo na Nov≠gorodc≠; i knq'ili
oni na t≠x gorod≠x mnogo l≠t
O materi Kukovoitove i o samom Kukovoi†e
V t≠ l≠ta mati knqzq velikago litovskago i 'emoitskago Ku-
kovoitova imqnem Posta o47 umre. I knqz; Kukovoit, l[bq svo[
mater;, i uhinil bolvana na obraz eq, hinq ei pamqt;, i postavil
togo bolvana imqnem materi svoei Poqty vywe ozera Kozli48,
ego ' xvalili i za boga im≠li toe Postu49. A potom tot bolvan
izgnil, na tom m≠ste lipy vyrosli, i t≠ lipy xvalili i za boga
ix im≠li i vo imq toe Poqty. Potom knqz; velikii litovskii i
'emoitskii, prebyvaq v velikoi spravedlivosti, l[bq podruhnyx
svoix, sam knqz; Kunovoit umre i ostavil po seb≠ syna svoego
Uptqnusa na Velikom knq'estv≠ Litovskom i "emoitskom. Toi
'e syn, l[bq otca svoego velikogo knqzq Kukovoita, uhinil
bolvana na pamqt; otca svoego i podstavil nad r≠ko[ Svqto[
nedaleko Dqviltova, i togo bolvana xvalili. Potom tot bolvan
zgnil i tam gai vysl50, i l[di t≠ ego xvalili toi gai i prozvali
ego imqnem gospodarq svoego Kutovoita.
O cari zavolskom Kurdas≠
Skrigailu, knq'ihi na Novegorodce, v to vremq car; zavolskii
Kurdas vstal so mnogimi ratmi totarskimi na Rusku[ zeml[. I
knqz; Skrigailo sobravsq z brate[ svoe[, so knqzem Pisimintom,
velikim knqzem turovskim, i so vs≠mi silami svoimi, i k tomu
oboslalsq s knqzi ruskimi, so knqzem Semenom Mixailovihem
druckim i so knqzem Davydom Mstislovihem drutckim51, i so
Sv≠toslavom kievskim. I so vs≠mi sovokupivwesq za odnogo,
i powli protiv carq Kurdusa i vsei rati ego zavolskoi. I
vstr≠tilisq s nim za Mazyrem na r≠ce Okunevc≠, i udarilisq
polki me'i sobo[, i uhinili boi l[t ot utra ' i do vehera, i
pomo'e bog velikomu knqz[ Skrigailu i knqzem ruskim% i carq
Kurdusa i vs≠ voisko ego nagolovu pobili, edva sam car; v maloi
dru'ine vo ordu uwel. I na tom bo[ ubili dvu bratov knqzq
Skrikgailovyx% knqzq Pisimunta turavskago da knqzq L[borta
karahevskago, da knqzq Mixaila Semenova syna druckova, da knqzq
Andr≠q Davydova syna lutckago, i inyx boqr mnogix pobili. I
knqz; velikii Skrigailo, oder'avwi pob≠du i dobytka velikago,
zlata i srebra, i kameniq, i 'emh[gu, i platq dragago nabravwi,
i otide vosvoqsi, a knqzi ruskie tako' vo svoi gorody otidowa.
I knq'ihi Skrigailu ne malo l≠t i umre, i ostavil po seb≠
syna svoego Akgimonta na Velikom knq'estv≠ Novgorodskom. I
Olkgidyont52 knq'iv ne malo l≠t i umre, i ostavi po seb≠ Ryn-
golta na velikom knq'eni Novgorodckom. I knq'iv ne malo ti
Ryngolt na Mov≠gorodce i na mnogix gorod≠x ruskix, i uhinili
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
sov≠t me'; sobo[ knqzi ruskie, i nahati voinu protiv Ryn-
golta, xotq ego sognati iz vothin svoix, gorodov ruskix, pervy
Svqtoslavl; kievskii da Lev kievskii53, da Dmitrei drutckii.
I sobravwisq vs≠ tri s polki svoimi, i powli protiv velikogo
knqzq Rynkgolta, i vzqli t≠ knqzi ruskie na pomoh sob≠ ot
carq zavolskogo n≠kolko tysq] tatar. I knqz; velikii Rynkgolt
str≠til ix na r≠ce Nemn≠ na Mogilnom, i uhinil s nimi boi
l[t, i bilisq me'i sobo[ ot utra da'e i do vehera. I pomo'e
bog velikomu knqz[ Rynkgoltu, a'e knqzei ruskix i vs[ silu
ix i ordu tatarsku[ nagolovu porazil i sam s pob≠do[ i s
velikim veseliem, i dobytkom zlata i srebra, i s velikim do-
bytkom skarbom vozvratilsq vosvoqsi. I priwed v Nov=gorodok
i raznemogsq i umre bez plodu; i tut sq dokonhal knq'iti
rimskago Polemona.
O knq'iti litovskom Wvintoroze, syne Utenusove
Po emerti Ryngoltove panove, 'alu[hi gospodarq svoego
prirod'ennago54, vzqli sobe gospodarem syna55 velikago knqzq
litovskago i 'emoitckago Ut≠nusova s Kitavrusa, Wvintoroga.
I malo knq'iv Wvintorog na Nov≠gorodc≠ i na ruskix gorod≠x,
i otec ego, velikii knqz; litovskii, Utenus, umre, i syn ego
Wvintorog po smerti otca svoego naha knq'iti na Velikom
knq'estv≠ Litovskom i "emoitckom i nad Gorodcom i56 ruskim56.
I rodiv Wvintorog syna Kgomonta57. I zobral sobe velikii
knqz; Wvintorog m≠steico na l≠su velmi xorowo podl≠ r≠ki
Vel;i, gd≠ r≠ka Vilna v Vel[ vpadyvaet, i molil syna svoego
Kgirmenta, daby na tom m≠ste bylo 'ili]e58 uhineno, gd≠ by
ego mertvago so'gli. I prikazal synu svoemu, daby po smerti
ego na tom m≠ste by ego z'og i vs≠x knqzei litovskix i slavnyx
boqr soz'eno, i htoby nigd≠ inde tel≠sa mertvyx ne z'eny,
toliko tam59, ibo 60 pered tem 'igali tel≠sa mertvyx gd≠ xto
umre. I prikazavwi t≠ slova synu svoemu Kgirmontu, velikii
knqz; Wvintorog umre.
O velikom knqzi Kgirmonte
Velikii knqz; Kgirmont stal po otcy svoem na Velikom knq'estv≠
Litovskom i "emoitckom, i Ruskom. I po prikazu otca svoego
na tom m≠ste, na ustii r≠ki Vilna, gde v Veli[ vcadyvaet,
uhinil 'goi]e61, im 'e t≠lo 62 otca svoego 63 i konq ego, na
kotorom≠z'ival, i watu ego, kotoru[ nawival, i milost;snika64
ego 64, do kotorogo on byl laskov, i sokola i xor=ta65 ego z'og.
I ot togo vremqni knqz; velikii litovskii i boqre tam ix
t≠lesa 'igali, i dlq togo to m≠sto ot togo vremqni prozvano
Wvintoroga, vo imq togo velikogo knqzq. I koli kotorogo ve-
likogo knqzq litovskogo ili pana soz'eno t≠lo, togda s nimi
kladyvali nogti rysi ili medv≠'i dlq togo, i'e v≠ru im≠li
toe, i'e by sudnyi den; im≠l byt;, i kak znamenali sob≠, i'e
by bog im≠l priiti i sid≠ti na gor≠ vysokoi, i suditi 'ivyx i
mertvyx, i'e na tu goru trudno budet v=zl≠sti bez t≠x nogtei
rysix ili medv≠';ix, i dlq togo t≠ nogti podl≠ ix klali, na
kotoryx im≠li na tu goru l≠sti na sud k bogu iti. A tako, a]
e i pogany byli, a vsegda potom sob≠ znamenali, i'e sudnyi
den; im≠l byti, i v≠rili iz m≠rtvyx vostani[ i odnogo boga,
kotoryi imat suditi 'ivyx i mertvyx.
I knq'ihi velikomu knqz[ Kgirmontu, i sobralisq mu'iki
latygala, kotorye sid≠li na66 bregu66 morskom, nad okiqnom
morem, i priwli v zeml[ "emoicku[, i wkody mnogie pohinili, i
krovoprolitiq v l[d≠x 'emoitckix ot nix mnogo stalo. I knqz;
velikii Kgirmont, sobravwisq s silami svoimi, i poide na ix
zeml[ i ix sam≠x golovy stinal, a inyx v polon povel, i zeml[
pustowil. I v to vremq po vy≠xanii knqzq velikago Kgirmonta
iz zemli Latygalskoi, i tu zeml[ zas≠li nemcy, criwli iz-za
morq, i gospodari stali toi latygole, i nazvalisq Liflqnty.
I potom mnogie l≠ta knq'il velikii knqz; Kgirmont i ostavil
dvu synov, Trubasa i Kolikginusa, i Trubas67 naha knq'iti na
zemli "emoitckoi, a Kolikgin na zemli Litovskoi i Ruskoi,
knq'il mnogie l≠ta i umre.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
o Romane, velikom knqze, i o syne ego
I pohen po Kgilingine knq'iti syn ego Roman, i po male vremqni
umre knqz; velikii 'emoitckii Trubas, dqdq knqzq68 Romanov,
i naha knq'iti knqz; velikii Roman na zemli Litovskoi i
"emoitckoi, i Ruskoi. I urodisq pqt; synov% star≠iwii69> drugoi
Dovmont, tretii Golwa, hetvertyi Kgedrus, pqtyi Troikgen. I
um≠rivwu70 Romanu70 i nahat knq'iti syn ego star≠iwii Nari-
mont, i uhinil gorod Kernov, i snese iz Novagorodka stolec v
Kernov, i naha knq'iti, i nazvasq velikii knqz; litovskii i
novgorodckii, i 'emoitckii.
A brat ego Dovmant sqde na othine svoei, na Ustine71, i nazvasq
knqzem ustinskim72. A tretii Kgerdus, brat ego, zarubil gorod
i nazva ego imqnem svoim Kgedrutii73, i prozvasq knqzem kge-
druvskim. A hetvertyi Golwis, prewedwi r≠ku Veli[, i nawol
goru krasnu me' gorami nad r≠ko[ Vilne[ v mili ot ustiq
r≠ki Vilni, gd≠ vpadyvaet v r≠ku Veli[, protiv Rokontiwon74,
i uhinil gorod i nazval ego imanem svoim, Golwane. I nemnogo
byvwi tam, i ≠xathi ottol≠ v lovy v l≠s za desqt; mil; ot togo
goroda svoego, i75 naide goru krasnu i ravninami velikimi
obleglu[ i obilii velikimi ispolnenu, i pol[bisq to m≠sto
emu, i on tam poselilsq, i na toi gor≠ uhinil gorod nad r≠ko[
Narablem76, i perenesesq ottol≠, i tam naha knq'iti, i nazvasq
knqzem77 Golwanskim. A pqtyi brat ego, Troikgen, 'il u velikogo
knqzq Narimenta, brata svoego. I dovedalsq knqz; velikii Nari-
mont, i'≠ 'ivut mu'iki na l≠su Dionova, qtvez;, a gospodarq
nad sobo[ ne im≠[t, i powol na nix, i oni, ne protivqsq emu,
i poklonilisq. I on, stavwi im gospodarem i vzemwi ix, dal
bratu svoemu Troikgen[ v ud≠l. I knqz; Troikgen78 nawol goru
krasnu i xorowu nad reko[ Bebro[, i zarubil gorod, i nazva ego
Raigorod, i prozvasq velikim knqzem tverskim79 i danovskim. I
prebyva[hi emu tam na tom 'e knq'enii, velikii voiny uhinil s
lqxi i s rus;[, i z mazovwany80, i vsegda pobival, i nad zemlqmi
ix silnye l[tosti hinil, hto v ruskoi kroinice vywe opisuet,
i' gorwii byl t≠m zemlqm, ne'eli Ont≠x81 sqr=kii81, Irod82 ie-
rosalimskii i Neron rimskii, i'e takov byl l[tyi i voevnyi.
I knqz; velikii Narimont ponql 'enu u liflqnskogo Flqndry,
doh ego, a brat ego Domant ponql togo ' Flqndra drugu[ doh;
ego. I ne malo vremq 'ivuhi, raznemo'esq 'ena knqzq Domanta
utenskogo i umr≠. I knqz; velikii Narimont, slywavwi smert;
nev≠stki svoeq, 'aloval velmi i, buduhi sam nemo]en, poslal
'enu svo[ k bratu svoemu Domantu, 'alu[hi 'alosti[. I kak
pri≠xala 'ena Narimonta k Utinu, 'al≠q 'alosti dev≠rq svoego,
knqzq Domanta, i knqz; Domant, vidq nev≠stku svo[ vozradovasq
velmi, i rekl% «Mn≠ bylo 'eny iskati, a mn≠ bog 'enu dal». I
ponql za sebq. I v tom stalasq velikaq bran; i razstor'ka me'
brate[, velikim knqzem Narimontom i knqzem Domantom. I knqz;
velikii Narimont, vidq 'alost; svo[ veliku[, i'e brat ego 'enu
ego za sobq vzql nasiliem, i oboslavsq z brate[ svoe[, so knqzem
Kg≠droitom i so knqzem Golwom, i so knqzem Troidenem, i so
testem svoim, Flqndrom liflqnskim. I sobravsq z brate[ svoe[ i
so vs≠mi l[dmi svoimi, i poide na brata svoego, knqzq Domanta,
i oboide ego v gorode ego Utene. I porazum≠l knqz; Domant, hto
ne mo]no sq emu oboroniti, i molil gra'an svoix, daby emu ne
otdali goroda, dokole on83 proidet voisko Narimontovo. I sam
spustilsq z goroda, i prowedwi voisko Narimontovo, i priwol
k gorodu Pskovu. I mu'i pskovihi, vid≠vwa ego mu'a hesna i
razumna, vzqli ego gospodarem i nazvali84 ego velikim knqzem
pskovskim. A Narimont, vzemwi gorod Ustenu i 'enu svo[, i knq'il
na Kernove i na Novegorodc≠, i na "emoiti, a Domant na Pskov≠
i obadva nemalo vremq knq'ili85. Troikgen 'e ponql 'enu doh
knq'ati mazoveckogo, i m≠l s ne[ syna, rehennago Rymonta. I
kogda syn ego Rymont dorostal l≠t svoix, i otec ego Troikgen
dal ego dlq nauki qzyka ruskago Lvu Mstislavih[, i' zalo'il
gorod Lvov vo imq svoe. I 'ivuhi Rimontu u knqzq Lva, nauhilsq
qzyku russkomu, i pol[bilasq emu v≠ra krest;qnskaq i krestisq,
i kr≠stivwisq urazum≠l, i'e sei svet nihto 'e est; i, ostavq
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
mir, postri'esq v herncy i nazvan imqnem Lavruw86. I preby v
herncax, i priwel k dqde svoemu Narimantu i prosil u nego,
daby emu dal v Novogorodckom pov≠te m≠sto na l≠su podle r≠ki
Nemna, gd≠ by monastyr; sorudil sob≠, i on emu oslobodil. I on
seb≠ tam monastyr; zd≠lal, i postavil pervoe cerkov; svqtogo
Voskreseniq87, i ottol≠ prozval Lavriwev monastyr;. I preby
emu v monastyre, a dqdq ego, knqz; velikii, umre.
O velikom knqze litovskom i 'emoitckom Troikgene
Panove litovskie i 'emoitckie vzqli velikim knqzem Troikgena.
I knq'ihi velikomu knqz[ Troikgen[, i knqz; velikii Domant
priwol izo Pskova i vzql gorod Poltek88 i uhal knq'iti na
Pskov≠ i na Polotcku. I wal; im bylo togo velmi emu, i'e brat
menwoi Troikgen os≠l v Litv≠, i pohal mysliti potom, kak by
ego smerti predati.
I v to vremq Troikgen[ knq'ihi, umerli emu oba brata, knqz;
Golwiv i knqz; Kdedrus. Iz onoe vywepisanoe vazni i knqz;
velikii Domant napravil west; mu'ikov na brata svoego Troik-
gena i poda velikie posuly, i gd≠ 'e on wol bez meha iz bani,
it≠mu'ikiego izm≠no[ ubili. A sam Domant, sobra voisko svoe
pskovskoe i polotckoe, i powol na Litvu, xotq byti velikim
knqzem litovskim i "emoitckim. I rehennyi hernec Lavraw, po-
litoskii zovomyi Rimont, a po-ruski Vasilei, 'alu[hi smerti
otca svoego, velikago knqzq Troikgena, ostavil hin herneheskii
i priwol x panom litovskim. I sobravwisq so vs≠mi silami
litovskimi, i powel protiv Domanta, xotq mstiti krov; otca
svoego. I opolhivwisq polki svoimi, i zstupilisq z Domantom
nad ozerom. I swedwimsq im s polki svoimi s ob≠ix storon, i
byl me' imi boi vremq ne malo, ot utra da'e i do vehera, i
pomo'e bog Gavruwi89, i vse voisko dqdi svoego Domanta pora-
zil i samogo ubil, i gorod Polotesk vzql, i rek panom% «Koli
mn≠ bog dal otmstiti krov otca svoego, az miru sego otreksq,
vzql esmi na sebq rizu hernu[, gospodarstva ne xoh[. Vozmite
seb≠ gospodarq kogo volq vawa budet, a qz vam duma[% xotq est;
bratiq moq, Golwin syn Alykgimont, Aleksandrov90 syn Ginvil.
Ino e]e maly sut;, ne dostoiny na gospodarstvo, ibo dqdq moi
Narimont, koli s≠l na Velikom knq'estv≠ Litovskom, gerb svoi
Kitovras ostavil brati svoei, a seb≠ zd≠lal gerb; gospodarq91
doroslogo, kto by im≠l boroniti mehom vothiny svoei. A dlq
togo izberite sob≠ gospodarq doroslogo, kto b boroniti gospo-
darstva i Velikago knq'estva. I tak mi sq vidit, i'e by k tomu
dostoinym byl Viten, kotoryi byl u otca moego marwalkom». I
panove, ne xotqhi prestupiti rody92 i voli gospodarq svoego
priro'enago, syna velikogo knqzq Troikgeneva, i uhinili tak%
vidqhi mu'a mudrago i dostoinogo Vitqnq, kotoryi byl iz
radu93 i pokol≠niq Kol[mnov, iz othiny i iz deravy94 "emoiti94,
rehennago Airqkgoly, i vzqli sob≠ velikim knqzem litovskim i
'emoitskim, i'e knqz; velikii Troikgen prebyvaq v "emoiti,
≠xal hrez vothinu ego Airqkgolu, uzr≠l onogo Vitqnq e]e malym
mladencem, i uvidql onoe ditq oblihiem xorowago i vozrastu
podobnago, i vzq ego k sob≠. I byl u nego komornikom, i buduhi
v komor≠ vsqku[ ve] h[dne i urqdne xranil gospodarsku[ i
ispravlql. I on, vidq ego blagorodstvo i dobroe xranenie ego,
i uhinil ego u sobq marwalkom, i byl u nego l[bovnikom i vs≠m
spravam gospodarskim dostoinym pravitelem ego, i potom po
smerti ego vzqt byst; na Velikoe knq'estvo ego. I tu skonhalsq
rod s Kitovrasov i nahalosq velikoe knq'enie Vitenovo, rod
velikix knqzei litovskix is pokol≠nq i iz rodu.
O velikom knqzi Viteni
I prebywa velikii knqz; Viten na Velikom knq'estv≠ Litovskom
i "emoitckom, i Ruskom, rodilsq ot nego syn imenem Kgidimin. I
umerwu velikomu knqz[ Viten[, po nem s≠l na Velikom knq'estv≠
Litovskom vywerehennyi syn ego Kgidimin.
O velikom knqzi Kgidimine
Prebyvaq 'e velikii knqz; Kgidimin po smerti otca svoego
Vitenq na Velikom knq'estv≠ Litovskom i "emoitckom, i Ruskom
sedq9 na stolcy otca svoego v Pernove 96, i knq'ihi emu mnogo
l≠t. I po smerti otca svoego vstali protiv ego n≠mcy, prusy i
liflqnta, i powli s velikim mno'estvom l[dei svoix v zeml[
"emoitcku[, xotqwe eq seb≠ osesti97. I Kgidimin98 vskor≠ ne
posp≠l sobrati voiska svoego protivu ix, i poslal star≠iwago
getmana svoego s malymi l[dmi na gorod Kunosov, na pomo] ot
nemec, a tot getman ego Kgawtolt ot rodu s Kol[mnov. I nemcy
togo getmana obognali, i gorod Kunosov oblegli, i s porokov
velikix vs≠go99 razbi, i togo getmana iz goroda sveli i v polon
poveli, i "emoitcku[ zeml[ pos≠li. I knqz; velikii Kgidimin
uhinil peremire s n≠mcy, i za togo getmana svoego dal za nego
tritcat; tysqh;100 zolotyx otkupu.
I na drugoi god, sobravwi vs≠ l[di svoi i voisko litovskoe
i ruskoe, i powol na N≠mcy. A nemcy, liflqnty i pusove101, i
"emoit s sobo[ vzemwi, vstr≠tili velikogo knqzq Kgidimina na
r≠ke na Onmen≠102, na sei storon≠ "emoin103 dv≠ mili. I pomo'e
bog velikomu knqz[ Kgidiminu, i'e n≠mec vs≠x nagolovu po-
razil, i 'emoit otstupili, i pristupili k gospodar[ svoemu
priro'enomu Kgidimonu, i tam 'e n≠mec pobili. I pobivwi vs≠
voisko nem≠ckoe i 'emoit vzqvwi, i powel s t≠mi ' silami v
zeml[ Nem≠cku[, i vzql gorod Til'u A drugoi Krakgainu104, i
inyx gorodov mnogo pobral, i zeml[ vs[ ispustowil i v polon
povel, i mno'estvo krovoprolitiq v N≠mcex uhinivwi i pob≠du
oder'avwi, s velikim veseliem otide vosvoqsi.
O velikom knqze Kgidimine i o bitv≠ so knqzem Vladimerom
vladimerskim, i o vzqtii grada Kieva
I umirivwi knqz; velikii Kgidimin zeml[ "emoitcku[ ot nemec,
i wol na knqzi ruskie, i priide pre' k gorodu k Volodimer[. I
knqz; velikii Volodimer, sobravwisq s polki svoimi, i uhinili
boi so knqzem velikim Kgidiminom. I pomo'e bog velikomu knqz[
Kgidiminu, i knqzq Volodimera volodimerskago samago ubil,
i rat; ego vs≠e nagolovu porazil, i gorod Volodimer vzql. I
poide na knqzq Lva lutckago. I knqz; Lev uslywav, hto knqzq
Vladimera litva ubila i gorod Volodimer vzqli, i on ne sm≠l
protivu ego stati, i pob≠'al ko knqz[ Romanu, zqt[ svoemu, ko
Brqnsku. A knqzi i boqre volynskie bili helom velikomu knqz[
Kgidiminu, daby u nix gospodarem byl i zeml[ ix ne isportil.
I knqz; velikii Kgidimin i ukr≠pivwi ix prisqgo[ i ostavwi
O u nix nam≠stnikov svoix, i tam naha knq'iti. I potom na zimu
powol k Beresti i iz Beresti voisko svoe razpustil, a sam v
Beresti zimoval. I skoro Velik den; minul, i on, sobravwi vs≠
sily svoe i litov=skie, i 'emoitckie, i ruskie, po Velice dni
na drugoi nedeli poide na knqzq Stanislava kievskago, i, priwed,
vzql gorod Vruhei i "itomir. I knqz; Stanislav=l; kievskii
s Romanom brqnskim oba ub≠'ali v Brqnesk. I knqz; velikii
Kgidimin ostupil B≠l=grad, i gra'ane vidqhi, a'e gospodar;
ix s voiskom pob≠g i voisko nagolovu pora'eno, i ne xotq pro-
tivitisq voisku velikomu litovskomu, i predalisq z gorodom
knqz[ Kgidiminu, i prisqgu uhinili slu'iti knqz[ litovskomu.
I potom knqz; velikii Kgidimin so vs≠mi silami svoimi powol
x Kievu i oblq'e ego, i kiqne uhalisq boroniti. I le'al knqz;
velikii Kgidimin mesqc, i potom zdumali me' sobo[ gra'ane
kievskie, i'e sily velikogo knqzq bolwi terp≠ti ne mogli bez
gospodarq svoego, velikogo knqzq Stanislavlq kievskago. I us-
lywali to, q'e gospodar; ix Stonislavl; pob≠g ot Gidimina i
voisko gospodarq ix pobito, a u nix voiska knqzq ix nikotorago
ne bylo. I oni, smolvivwisq105 edinomyslenno, podatisq velikomu
knqz[ Kgidiminu, i powli iz107 goroda s popy i s ygumeny, i s
herncy i, vzqvwi s sobo[ kresty, i vorota gorodovye otvorili,
i vstr≠tili velikogo knqzq Kgidimina hestno, i udarili emu
helom slu'iti emu, i prisqgu svo[ emu dali, i bili helom,
htoby vothin ix ne otimal. I knqz; velikii Kgidimin v tom ix
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
po'aloval, i v gorod hestno v=≠xal. I uslywav to prigorodki
kievskie, Vywegorod, Herkasy i Kanev, Putivl;, Slepobrod, hto
kiqne predalisq z gorodom, a gospodarq svoego slywali, hto
pob≠'al v Brqnesk, a sila ego vsq pobita, i vs≠ priwli k velikomu
knqz[ litovskomu Kgidiminu. I pereslavlqne slywahi, a'e Kiev
i prigorodki kievskie dalisq velikomu knqz[ Kgidiminu, a
gospodar; ix, knqz; Oleg, ubit ot Gidimina, i oni, pri≠xavwi,
podalisq z gorodom slu'iti velikomu knqz[ Kgidiminu, i pris-
qgu svo[ na tom dali. I knqz; velikii Kgidimin, pobravwi vs≠
gorody kievskie i samyi Kiev i Pereslavl;, i posadil na Kiev≠
i na vs≠x gor;d≠x, hto zadalisq za nego knqzq {lkgimonta108
Golwanskogo, syna Golwina, velikogo knqzq golwanskogo108, a
sam s velikim veseliem v Litvu vozvratilsq.
O knqzi Stanislavle kievskom, kotorogo vygnal knqz; Kgidimin
is Kieva
V to vremq prebyva[hi knqz[ Stanislavl[, vygnanomu is Kieva
v Brqnesk, i prislal k109 nemu109 knqz; Ivan rqzanskii. Buduhi v
starosti svoei i molq ego, daby ≠xal k nemu i doh; u nego ponql,
imqnem Olgu, ibo syna ne im≠l, tolko doh; odnu, i po smerti
ego, daby knqzem byl rezanskim. I knqz; Stanislavl; pri≠xal
k nemu, i po smerti ego byl velikim knqzem rqzanskim. A knqz;
velikii Kgidimin, prignavwi knqzei ruskix i ot nemec zeml[
svo[ umiril, i gosudarstvoval l≠ta v miru.
N≠ v koe vremq po≠xal110 knqz; velikii Kgidimin iz stolca svoego,
Kernova, v lovy za pqt; mil; za r≠ku Vel[, i na≠xal v l≠su goru
krasnu, i dubrovami i rovninami obleglu[, i pol[bilosq emu,
i on tam poselilsq, i zalo'il gorod, i nazval imq emu Troki,
gd≠ nyn≠ Starye Troki sut;, i is Kernova prinese stolec svoi
na Troki. I v mal≠ vremeni i v malyx l≠tex posl≠ togo po≠xal
velikii knqz; Kgidimin v lovy ot Trok hetyre mili, i naide goru
vysoku nad reko[ Vilne[, na kotoroi naide velikogo zv≠rq tura,
i ubil ego. I velmi bylo poz=dno111 do Trok do≠xati, i stali
na luc≠ nad r≠ko[ Vel;e[112 i na ustii r≠ki Velny113, kotoru[
zovut luku Wvintorogi, gd≠ pervyx velikix knqzei 'igali, i
on na toi r≠ce stal i obnohoval. I vidql son, hto na gor≠, ko-
toru[ zvali Krivaq, i nyn≠ Lysa, stoit volk 'el≠znyi velik,
a v nem revet, kak by sto volkov vzvyvalo. I ohistilsq ot sna114
svoego i rehe voro'bitu svoemu, imqnem Lizd≠iku, kotoroi byl
naiden v orlove gn≠zde, i byl tot Lizd≠iko u knqzq Kgidimina
voro'bitom i navyiwwix popom poganskim. I r≠he emu knqz;
Kgidimin% «Vid≠x son divnyi», i ispov≠da emu vs≠, hto sq emu
vid≠lo vo sn≠. I Lizd≠iko voro'bit rehe gospodar[% «Knq'e
velikii, volk 'eleznyi znamenuet - gorod stolnoi tut budet, a
hto v nem vnutri revet, to slava ego budet slyti na ves; sv≠t».
I knqz; velikii Kgidimin nautrie ', ne ot≠z'a[hi, poslal po
l[di i zalo'il gorod, odin na Wvitoro≠, a drugoi na Krivoi
gor≠, kotoru[ nyn≠ zovut Lyso[, i nar≠he imq t≠m gorodom
Vilna. I zd≠lal115 gorody perenese stol; svoi is Trok na Vilnu
i uhil116 pervym voevodo[ v Viln≠ getmana svoego Kgawtalta s
Kol[mnov, kotoryi rodilsq s Kumpq, kotoroi byl poiman ot nem≠c
na Kunosov≠. I knq'il knqz; velikii Kgidimint mnogo l≠t na
knq'estv≠ Litovskom i Ruskom, i "emoitckom, byl knqz; pravdi-
vyi i mnogo valk imoval, a vs≠gda izyskival, i gospodar;stvoval
farntulive da'e i do velikoi starosti svoei.
I prebyva[hi velikomu knqz[ Kgidiminu pri starosti svoei,
splodil sedm; synov, a osmu[ doh;, imenem Annu, kotoru[ dal
v Lqxi v 'enu synu Kazimerovu Vladislavu. I prebyva[]e v ve-
likoi starosti svoei, i pri svoem 'ivot≠ razd≠lil vs≠x synov
svoix, i pqt; synov svoix posadi na ud≠lex% star≠iwago syna
Mantvida na Karaheve da na Slonim≠, a Narimonte na Pinsku,
a Olgrirda117 na Kr≠kove118, a knqz; vitepskii synov119 ne im≠l,
tolko odnu doh;, i on dal za nego doh; svo[ i prinq ego v zeml[
Vitepsku[. Koqrtu120 dal Nov=gorodok, L[bortu Volodimer i
Luhesk, i zeml[ Volynsku[. A t≠x dvu synov posadil svoix
na velikix knq'estvax% Evnutq na stolcy svoem na Viln≠ i na
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
Velikom knq'estv≠ Litovskom, a Kestutq na Troc≠x i na vsei
zemli "emoitckoi. Razd≠livwi ix i umre.
O velikom knqze Kestutii i Olkgirde i o synex ego
I gospodar;stvu[]u Kestut[ na Trocex i na "emoiti, i uslywal
devicu na Polkge121, imenem Bor[tu. U'e ta devica bogom svoim
po obyha[ poganskomu ob≠]alasq histotu xraniti, i sama byla
xvalena ot122 l[dei za bogin[. I pri≠xal tam Kestustei sam, i
pol[bilasq emu ta devica, a'e byla velmi krasna i razumna,
i molilsq, daby za nego powla, i ona ne xot≠la izvoliti, i
otkazala emu, a'e «az, ob≠]ala bogom svoim hest; xraniti do
'ivota svoego». I knqz; Kestutei vaql eq silo[ is togo m≠sta
i provodil eq do stolca svoego v Troki v velikoi hesti. I
poslal po brati[ svo[, i ponql toe devicu za 'enu seb≠. I
≠zdqhi Kestut[ knqz[ ot Trok za mil[, i pol[bilosq emu m≠sto
velmi ugodno me' ozer, i on tam poselilsq, i gorod zalo'il,
i narehe imq emu Novye Troki, i prinese stolec svoi na Novye
Troki. Pone'e syn ego Vitovt rodilsq v Staryx Trocex, na tom
m≠ste kostel, gd≠ sq rodi, Blagove]enie materi bo'ii i mnixi
ustavleny zakonu123 svqtago Avgustina. Togo 'e zakonu v Krakove
est; klqwtor na Tyncu.
I knqz[ velikomu Olgirdu, star≠iwemu bratu ix, i knqz[ velikomu
Kestut[ ne pol[bilosq im na Vilne na knqs'tv≠ Litovskom
dlq n≠kotoryx prihin, htob brat ix na tom knq'estv≠ sid≠l.
I smyslili me' sobo[ knqz; velikii Olkgerd i knqz; velikii
Kestutei, kako b brata svoego, knqzq velikogo Evnutq, iz Velikogo
knq'estva izgnati A me'i b ix odnomu na gospodarstv≠ s≠st;. I
smolvivwisq, me'u sobo[ srok uhinili, kotorogo by dnq, prig-
navwi, Vilna zasti pod bratom svoim knqzem Evnutiem.
I knqz; Olgird k Viln≠ iz Vitepska ne posp≠l k tomu sroku, a
knqz; velikii Kestutei skoro prignal k Viln≠, gorod Vilno
zas≠l. I knqz; velikii Evnutei, uslywav to, ub≠g v gory i tam
v nohi ozqb. I emwi ego, privezli k bratu ego, knqz[ velikomu
Kestuti[, i on, 'duhi brata svoego, velikogo knqzq124 Olgirda,
posadil za storo'i, a protiv brata svoego velikogo knqzq
Olkgirda poslal gonca pov≠da[hi125, hto Vilno zas≠l, a brata
velikogo knqzq Evnutiq, poimal. I str≠til ego gonec v Krakove126,
i knqz; velikii posp≠wil vborz≠ i pri≠xal k bratu svoemu,
velikomu knqz[ Kestuti[, i knqz; velikii Kestutei r≠k bratu
svoemu Olkgirdu, velikomu knqz[% «Teb≠ dostoit byti velikim
knqzem v Vil;n≠; ty nam star≠iwii brat, a qz s tobo[ zaodno
'ivu». I posadil ego na velikom knq'enii v Vilne, a Evnuti[
dali 'eslavl;. I dokonhali me' sobo[ knqz; velikii Olkgird i
knqz; velikii Kestutii, hto brati vsei posluwnym byti velikogo
knqzq Olkgirda, a volosti i sela me' sobo[ razd≠lili, i hto
seb≠ pridobudut gorodov ili volostei, ito im d≠lit; napoly.
A byti im do 'ivota svoego v velikoi pravd≠ i l[bvi bratckoi,
i na tom me' sobo[ prisqgu127 uhinili, hto im seb≠ na ob≠ sto-
rony lixa ne myslit;. Tak'e byli i do 'ivota svoego v velikoi
pravde. Synov 'e bylo u velikogo knqzq Olkgirda dvenatcat;.
To sut; synove ego s to[ 'eno[, hto donql knqzq vitebskago, s
koe[ Vitepsk vzql, im≠l sem;128 synov% pervoi Vladimer, i'e ud≠l
im≠l Kiev; drugoi knqz; Ivan 'edevih;, i'e im≠l Podolsku[
zeml[; tretii knqz; Semen Lykgvennyi, ud≠l ego Trubhesk;
pqtyi Kostqntin, ud≠l ego Hernigov i Hertoryzskost;129> westoi
syn ego Nuwko130 Fedor, ud≠l ego L[boml;.
Po smerti ' velikie knqgini Anny ponql knqz; velikii Olkgird
doh knqzq velikago tverskago knq'nu Ulqnu {r;evnu i m≠l s
ne[ west; synov% star≠iwii Qkgailo, drugoi Skrigailo, tretei
Wvitrigailo131, hetvertyi Koribodr, pqtyi knqz; Dmitrei Ko-
reckii, westyi knqz; Vasilei.
Velikii knqz; Kolkird132 Kgidimontovih litovskii, ispravlq[hi
urqdno gospodar;stvo svoe, nemalo vremq gospodarstvoval v Ve-
likom knq'estv≠ Litovskom, byl v konhani[ i v dobroi pri≠zni
s velikim knqzem133 Dimitriem Ivanovihem moskovskim. Toi 'e
knqz; velikii Dimitrei Ivanovih; bez vsqkie viny ostavil
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
dokonhalu[ pri≠zn;, prislal k velikomu knqz[ Olkgirdu posla
svoego s yzv≠tom, i prislal k nemu ogon; da sabl[, izv≠]aq emu
v≠dati to% «Budu v zemli tvoei po krasnoi v≠sne i po tixomu
l≠tu». I knqz; velikii Olkgird vynql iz ogniva gubku da kremen;,
i zapaliv gubku, dav poslu i rek% «Dai to gospodar[ svoemu i
ska'i emu, hto u nas v Litv≠ ogon; est134, 'e son izv≠haet mn≠,
xotqhi v moei zeml≠ byti po krasnoi v≠sne i po tixomu l≠tu.
A qz u nego budu na Velik den; i poceluq ego krasnym qicom, ]
itom i s sulice[, a bo'ie[ pomo]i[ k gorodu Moskv≠ kopie svoe
prislon[, ibo ne to voin, hto vremeni podobnago vo[et, no to
voin, kogda ne vo vremq voiny nad nepriqtelem svoim nepri≠zdni
dovodit». I otpustivwi posla i sobral voisko svoe litovskoe
i ruskoe i powel iz Vitepska prosto. I na samyi Velik den;
rano knqz; velikii s knqzi i z bolqry wol iz cerkvi, a knqz;
velikii Olkgird so vs≠mi voiski svoimi pokazalsq pod Moskvo[
na Poklonnoi gor≠. Vidq knqz; velikii Dimitrei Ivanovih;, hto
Olkgird podle slova svoego stoit silno i silno priwol, i ne
mog emu ni edinago oporu135 uhiniti, poslal k136 nemu136, daby
ego iz vothiny ego s Moskvy ne vygnal i gn≠v svoi otpustil
i vzql by u nego, hto xotel. I knqz; velikii Olkgird; l[bov;
svo[137 nad nim uhinil, s nim mir vzql i potom, smolvu uhini-
vwi, i sam knqz; velikii Dimitrei Ivanovih k nemu vy≠xal i s
nim vidqlsq, i dary mnogie velikogo knqzq Olkgirda daroval,
i wkodu138, hto on v zeml[ iduhi prinql, to emu zastupil. I
potom knqz; Olkgird rek velikomu knqz[% «A]e esmi s tobo[
i pomirilsq, no mn≠ sq inohe ne xohet A ni dostoit, tolk≠140
xoh[ pod gorodom tvoim Moskvo[ kopie svoe prikloniti, a
tu slavu uhiniti, hto velikii knqz; litovskii i ruskii, i
'emoitckii Olkgerd kopie svoe pod Moskvo[ priklonil».
I vs≠dwi sam na kon;, i kopie svoe vzemwi v ruki, i pri≠xav
k gorodu, i kopie svoe k gorodu priklonil i, ≠duhi nazad i
r≠k tak velikim glasom% «Knq'e velikii moskovskii, pamqtui,
hto to kopie litovskoe stoqlo pod Moskvo[». I potom knqz;
velikii Olkgird; so vs≠mi voiski svoimi s veliko[ hesti[
i so141 mnogim141 dobytkom ne ispov≠dimym142 i so mnogim po-
lonom, izvoevav i gorody mnogie pobravwi, i granicu uhinil
po Mo'aesk da po Kolomnu i mnogo l[dei poplenil. U brata '
velikogo knqzq Olkgirdava Kestutiq, kotoroi byl na Troc≠x,
bylo west; synov% pervoi Vitovt, i kogda skrestil v rusku[ v≠ru
dano emu imq {rei, a kogda kre]en v lqtcku[ v≠ru dano emu
imq Aleksandr; drugoi brat ego knqz; Andr≠i Gorbatoi143, i'e
knq'il v Polocku; tretei "ikgimont, togo v Troc≠x zarezali;
A tri v molodosti svoei bez plodu i bez ud≠lov pomerli. A
me' sobo[ l[bili synov svoix knqz; velikii Olkgird Qkgaila,
a knqz; velikii Kestutei144 Vitofta, i govorili me' sobo[%
«Po nawem 'ivot≠ tut budut “na”145 velikix knq'estvax, na Li-
tovskom i na "emoitckom gosudarstvovati». Knqz; 'e velikii
Vitovt v velikoi l[bvi byli s knqzem Qkgailom pri otc≠x svoix.
Potom knqz; velikii Olkgird umer l≠ta po Xristove voplo]
enii 1377-go godu, a knq'il na Viln≠ dvenatcat; l≠t. A knqz;
velikii Kestutei, ne xotq brata svoego ob≠tu izm≠niti, knqzq
velikago Olkgirda, i posadil brataniha svoego na Viln≠ knqzem
velikim146 Qkgaila Ol=gerdoviha147. Nekto byl parabok nevolnyi,
xolop148, imenem Voidul. Pervoi byl dekarcem u knqzq Olkgirda,
i potom dal seb≠ postel[ slati i vodu davati piti, i potom ubo
pol[bilsq emu, dal emu Lidu der'ati i povel ego v dobrye dni.
I po smerti Olkgirdove knqz; velikii Qkgailo togo vel Voidola
velmi vysoko voznes, dal za nego sestru svo[ rodnu[ knq'nu
Mar;[, hto byla za knqzem Davydom. I v tom knqz; velikii Qk-
gailo knqz[ velikomu Kestuti[ veliku[ 'alost; uhinil, hto
bratonnu ego, a svo[ sestru, za xolopa dal. I byl tot Voidul v
velikoi sil≠ u velikago knqzq Qkgaila, i uhinil tot Voidul s
n≠mcy s;≠zdy hiniti i zapisyvatsq gramotami i stoqti protiv
velikogo knqzq Kestutiq. N≠kto ubo byl liflqnskii kuntor, zvali
ego Avgustom. I tot kuntor knqz[ velikomu Kestuti[ pov≠dal%
«Ty togo ne v≠daew, hto knqz; velikii Qkgailo posylaet k nam
hasto Voidila, i' zapisalsq s nami, kak tebq xohet izbaviti
gorodov i z tvoe[ bratano[ i sestro[ knqzq velikago Qkgaila». I
knqz; velikii Kestutei v≠dal, hto knqz; velikii Vitovt dru'no
'ivet s velikim knqzem Qkgailom, i uhal Kestutei 'alovatisq
synu svoemu Vitovtu% «Pohto s nim dru'no 'ivew* Qkgailo 'e
napisalsq s n≠mcy na nas». I knqz; velikii Vitoft rehe otcu
svoemu, knqz[ velikomu Kestuti[% «Ne v≠rui tomu, ibo togo
net149 me' nas, zane 'e Qkgailo dru'no 'ivet so mno[». I potom
ubo uhinil velikoe znamq% dal knqz; velikii Qkgailo Polotesk
bratu svoemu Skirgailu, i polohane prinqti ego ne xot≠li na
Polotesk. I knqz; velikii Qkgailo poslal voisko litovskoe i
ruskoe z bratom svoim Skirgailom k Polotcku, i ostupiwa Po-
lock, i nem≠ckii mistr poslal na pomo] k Polotcku dobyvat;
goroda. I knqz; Kestutei naha 'alovatisq s plahem synu svoemu
Vitovtu na Qkgaila% «Sestru tvo[, a mo[ bratannu dal za xopa150
svoego Voidila, i e]e s n≠mcy zapisalsq na nas voevati, a to mi
iz Nem≠c qvleno. I e]e drugoe% s k≠m sq my vo[em* S n≠mcy. A
oni s nimi Polotcka dobyva[t, a u'e ti mn≠ qvleno, u'e stali
na nas s n≠mcy». I Vitovt otkazal otcu svoemu Kestuti[, r≠k%
«Tomu e]e ne v≠ru gorazdo».
I potom knqz; velikii Vitoft po≠xal k Dorogohilu151, a knqz;
velikii Kestutei, sobravwi silu svo[, i o vs≠m dvorom svoim
v zbruqx i prigonili v gorod Vilnu, i poimal knqzq velikago
Qkgaila i z bratie[ ego i s materi[ ego, i t≠ gramoty nawol u
nego, hto s n≠mcy zapisalsq, i poslal k synu svoemu Vitovtu
gonca k Dorogohinu, pov≠da[hi emu, u'e takovoe d≠lo stalosq
est;. I tot gonec nawol velikogo knqzq Vitovta v Gorodne, i knqz;
Vitovt uslywavwi, za odin den; prignal k Vilnu z Gorodnq ko
otcu svoemu Kestuti[. I rehe Kestutei Vitovtu, synu svoemu%
«Ty mn≠ ne v≠ril, a se t≠ gramoty, hto on zapisalsq s n≠mcy na
nas so knqzem Qkgailom, i nas v tom bog ostereg, ibo qz knqz[
Qkgailu ne uhinil esm; nihego, ne ruwil esmi skorbov ego, ni
stad, a sam Qkgailo v n≠tstv≠ u mene xodit s malo[ storo'e[, a
vothinu ego, Vitepsk i Krevo, i vs≠ m≠sta, hto on der'al, otda[,
ni vo hto ' ix ne vstupa[sq, a to uhinil emu dlq svoei golovy,
osterega[hi seb≠ v tom, uslywal esmi, hto na mene lixo myslit».
I knqz; Qkgailo vozradovalsq pri≠zdu Vitovtova, na tom m≠scy
dati pravdu knqz[ Kestuti[ i knqz[ Vitoftu, hto nikoli protiv
im ne stoqti, a vsegd u nix voli byti. I knqz; velikii Kestutei
otpustil ego s materi[ i z brate[, i so vs≠m skarbom ego, i so
vs≠mi statki. A knqz; Qkgailo poide napervo do Kreva, a potom
poide do Vitepska, a knqz; Kestutei, kak s≠dwi na Viln≠, poslal
k Polotcku dva pana litovskie s voiskom. I polohanq, usly-
wav to, vozradovalisq i kliknuli na rat; Skirgailovu, i l[di
ratnye ot nego otstupili i powli k Viln≠ ko knqz[ Kestuti[.
A knqz; Skrikgailo powol v N≠mcy, a knqz; velikii Kestutei
k S≠verskomu Novugorodku, a knqz; Korbuta da syna svoego ve-
likogo knqzq Vitofta ostavil v Litv≠. A knqz; velikii Qkgailo
iz Vitepska s Kestutiem, i'e im≠li poiti skor≠e pospolu, a
potom prisqgi svoi zabyl, ne powol na pomo] emu, i nagovoril
me]an vilenskix, daby zas≠li Vilno. A knqz; Vitovt v to vremq
byl v Troc≠x. Uslywal to knqz; Vitovt, poslal k Sev≠rskomu No-
vugorodku ko otcu svoemu Kestuti[. I n≠mcy prusskie uslywali
tu[ reh;, i marwalok pruskii poide na pomo] velikomu knqz[
Qkgailu velmi naborz≠. I uslywal to knqz; Vitovt, a'e prusy
idut i n≠mcy k Viln≠ i k Trokom, a knqz; velikii Qkgailo iz
Vilny k Trokom 'e idet s voiskom velikim snimatisq s n≠mcy,
a knqz; Vitovt is Trok vyb≠'al i z materi[ i poide k Gorodn[.
I knqz; velikii Qkgailo pristupil k Trokom, i Troki dalisq
emu. I knqz; velikii Kestutei skoro k Gorodn[ priwol k synu
svoemu i tut 'enu svo[ obr≠l i poslal k Beresti[, nad≠[hisq
na mozoveckogo knqzq, i knqzq Vitovta ostavil v Gorodne. Togda
' knqz; Qnuw mozoveckii zabyl dobra i pri≠zni testq svoego,
knqzq Kestutiq, i poide voiskom velikim k Dorogohinu, i vzql
Dorogohin i osadil, i Kamenec vzql, i powol pod Beresti[. I u
Berest;q ne byl, powol proh, i osadil Dorogohin i Melnik. I
knqz; velikii Kestutei sobral vs≠e 'emoitcku[ rat; i mnogie
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
l[di, i powol pod Troki, i priwol k r≠ce Veli. I knqz; Vitovt,
sobravwi svo[ rat; svoeq vothiny, i poide z Gorodnq na pomo]
otcu svoemu, i snqlisq na Veli voiska vywlo152 na dvenatcat;153
mil;. I voisko pereveswisq i powli k Trokom i, priwed, i ostu-
pili Troki. I pride v≠st; knqz[ Kestuti[, hto knqz; velikii
Qkgailo iz Vilna idet velikim voiskom, a s nim idet nem≠ckaq
rat; i liflqnskaq. Napred t≠m na ob≠ storony nepriqteli154
byli knqz[ Kestuti[ i knqz[ Qkgailu, ibo pered t≠m liflqnskaq
rat; xodila na pomo] knqz[ Skrigailu polotckomu, a potom s
morwalkom nem≠ckim pruskaq rat; prixodili k Trokom, a to u'e
tretie liflqnskoe voisko prixodit; i u' tomu znaki izv≠stny,
hto s nim stoqt zaodno protiv velikogo knqzq Kestutiq. I knqz;
velikii Kestutei s synom svoim Vitoftom vy≠xal na bitvu
protiv Qkgaila. I kak e]e polki ne snqlisq me' sobo[ za tri
ili hetyre strelbi]a, i prigonili ko knqz[ boqre ot velikogo
knqzq Qkgaila v Kestutievo voisko, i uhali pytati velikogo
knqzq Vitovta, htoby s nim pogovorili. I uhali govoriti knqz[
Vitovtu% «Knqz; velikii Qkgailo poslal nas k teb≠, htob esi
smiril ego so otcem svoim, vy by im≠li svoe v miru, a bitvy b
i krovoprolitiq me' vas155 ne bylo, a ty b ≠xal k bratu svoemu
Qkgailu, a my teb≠ prisqgu dadim, htob teb≠ hestno v svoe voisko
ot≠xati i htob me' vas dobryi konec stalsq». A knqz; Vitovt
otkazal% «Prisqgu u vas beru, a k vam tak'e by knqz; Skrigailo
pri≠xal i prisqgu dal, i qz k vam po≠du». I poslali po knqzq
Skrigaila, i knqz; Skrigailo po≠xal, i pri≠xav, prisqgu dal
knqz[ Vitovtu, i knqz; Vitovt po≠xal ko knqz[ Qkgailu v ego
voisko, a polki stoqt, me' sobo[ nihevo ne pohina[t. I knqz;
Qkgailo uhal moliti Vitovta, rek% «Brate milyi, pomiri nas,
htob ne bylo krovoprolitiq». I knqz; Vitovt prisqgu vzql u
knqzq Qkgaila, htob otcu, velikomu knqz[ Kestuti[, z Qkgai-
lom s;≠xatisq i opqt hestno raz≠xatisq. I e]e knqz; r≠k knqz[
Qkgailu% «Powli, brate, e]e ko knqz[ Skrigailu, htob on dal
prisqgu knqz[ velikomu Kestuti[, otcu nawemu, i'e by emu
bylo pri≠xat; histo i opqt; ot≠xati, i dal by nam prisqgu
ot teb≠». I knqz; Skrigailo so knqzem Vitoftom pri≠xali ko
knqz[ Kestuti[, i dal prisqgu knqz; Skrigailo knqz[ Kestuti[
ot knqzq Qkgaila i ot seb≠. I knqz; velikii Vitovt so knqzem
s Kestutiem, otcem svoim, obadva po≠xali v voisko Qkgailovo,
nad≠qsq na t≠ prisqgi. I knqz; Qkgailo t≠ prisqgi perestupil,
i rek tak% «Po≠dem k Viln≠ i tam vs≠ pravdy dokonhaem». A v
tom voiska nihego ne pohinavwi ostavili. I pri≠xav k Viln≠
knqz; Qkgailo i knqzq velikogo Kestutiq, dqd[ svoego, poimal i,
okovav, v156 Krep156 poslal i osadil v tver'u157, a knqzq velikogo
Vitovta ostavil v Viln≠. A knqzq velikago Kestutiq v Krev≠
udavili toe nohi komorniki knqzq Qkgailovy% odnogo zvali
Prokwe[, hto emu vodu daval, a drugoi Mostov brat A Kuh[k da
Lisica 'ivintqi. I tak sq konec stal knqz[ velikomu Kestuti[.
Po smerti 'e knqzq Kestutiq poslal knqzq Vitovta v nqtstvo v
Krev z 'eno[ i povel≠l ego tverdo sterehi v komnate, a to vse
uhinil dlq Voidila otm]aq. I knqz; Vitovt sid≠l v Kreve za
storo'e[ v komnate, a 'onkam dvema proizvoleno bylo xoditi v
komnatu; knqgin[ s nim kladyvali, i polo'iv ix von vyxodili,
a storo'a vsegda okolo ix byla. I knqginq Vitoftova slywala
ot l[dei, hto knqz; Vitovt dolgo imet sid≠ti, i s158 ne[ us-
lywali158 sob≠% «Kak 'enki budut nas klast;, togda teb≠ odnoe
'enki plate vskladwi na sebq, vytti von z drugo[ 'enko[, a toi
'onki ostaviti by v n≠koei komore». I Vitovt posluwal 'eny
svoeq rady i narqdilsq u odnoi 'enki v plate, i vywol von z
drugo[ 'enko[, i spustilsq z goroda, i utek v N≠mcy k mistru
Mar;ina gorodka. A storo'i to vid≠li A ne dogadilisq, haqli
'onka da vywla s 'onko[. I knqz[ Vitovtu, 'ivuhi v N≠mcax,
i pri≠xali k nemu mnogie i boqre litovskie, i uhal voevati
zeml[ Litovsku[ Vitovt s pomo]i[ nem≠cko[. I v to vremq
knqz; velikii Qkgailo s materi[ svoe[ byl v Vitepsku, a brat
ego Skrigaido v Trocex byl. A knqz; Vitovt povoeval159 mnogo
zemli Litovskoi, a knqz; velikii Qkgailo i brat ego Skrigailo
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
ne mogli stoqti protiv velikogo knqzq Vitovta, zane'e u Vitovta
sila bolwaq byla togda. Knqz; velikii Qkgailo molil knqzq
velikogo Vitovta i dal emu Luhesk so vse[ zemle[ Volynsko[
i s Podolem160, a v Litv≠ vothinu161 ego. I knqz; velikii Vitoft
pokorenie svoe uhinil pered star≠iwim bratom svoim Qkgailom,
i prinql Luhesk so vse[ Volynsko[ zemle[ i Podolie.
I potom korolq polskago Vladislava v 'ivot≠ ne stalo, a synov
ni odnogo n≠ im≠l, tolko odna doh byla u nego, imenem Qdviga. I
uhali polqki hasto posylati posly iz Krakova knqz[ velikomu
Qkgailu, htob prinql kres]enie starogo Rima A ponql by u
nix korolevnu Qdvigu seb≠ 'eno[ i stal by u nix korolem v
Krakove, na vsei zemli Lqdskoi. I knqz; velikii Qkgailo sov≠t
sob≠ uhinili s svoe[ brate[ i s materi[, knqgine[ Ul;qno[, i
so vs≠mi knqzi i z boqry Litovskie zemli, i po≠xal v Krakov v
Polsku[ zeml[, i tam krestisq i bratq ego, i knqzi, i boqre, i
ponql za sebq korolevnu Qdvigu, i korunoval byl togo korolq
koruno[. I ottol≠ pohali krestiti litvu v lqdcku[ v≠ru, i
poslal arcybiskub biskupa v Vilno na Litovsku[ zeml[, iot
t≠x m≠st pohali kostely staviti po vsei zemli Litovskoi. Toe
'e zimy162 korol[ prebyva[hi v Krakove so vs≠mi knqzi i boqry
litovskimi. I potom priwla v≠st;, hto priwol knqz; Andr≠i
polockoi s voiskim nem≠ckim i liflqnty i so vse[ latygalo[,
i voevali i po'gli mnogo m≠st i s≠l, a gorodom litovskim ni-
hego ne uhinili, i vozvratilis v svo[ zeml[. Toe ' zimy opqt;
knqz; Svqtoslav smolenskii s;≠xavwisq uhinil seb≠ s;em i
sov≠t so knqzem Andr≠em polotckim% knqz; Andr≠i v Litvu, a
knqz; Svqtoslav k Orwi. I mnogo zla xristiqnom uhinili, ne
pokrest;qnski, a ne po-heloveheski163 muhili l[dei nemilos-
tivno, zapiraq v yzbax i za'igali izby s l[dmi, a inyx l[dei
pod stenu golovami klali i hepmi velikimi podnimali xoromy,
i zzadi l[dei 'gli, a inyx 'e i mu'ikov i malyx d≠tei muk ne
mohno vypisati164, kotorye muki l[dem xrestiqnskim hinili,
i'e takix muk ni Antiox sirskii i ni Uliqn zakonoprestupnik
tye pogancy takix muk ne hinili, a gorodom ne mogli nihego
uhiniti i vozvratilisq v svo[ zeml[.
Toe ' zimy velikogo postu uhal; knqz; Svqtoslav mysliti s
smolenskimi boqry o voin≠, i powli ko Mstislavl[, i stali
pod gorodom, i uhali gorod dobyvati, a v zeml[ Mstislavsku[
voisko posylati, i mnogo togda stalosq krovoprolitiq nad
xrestiqny. I milostivyi bog ne xot≠l terp≠ti, hto brat[ svo[,
krov xrestiqnsku[ aki ne krest;qn muhat.
Togda knqz; velikii Skrigailo i knqz; velikii Vitoft pri≠xali
iz Lqxov ot brata svoego, korolq Qkgaila, i uslywal to knqz;
Svqtoslav smolenskii byv pod Vitepskom, a potom k Orwi prix-
odil, H A pod Mstislavlem stoit goroda dobyvaet. I zgovorilsq
knqz; Skrigailo s knqzem velikim Vitoftom i z brate[ svoe[,
s knqzem Konstqntinom i s Korybutom, i s knqzem Semionom
Lykgvenievihem, i r≠kli tak% «Bo'e vywnii, pomozi nam na165
nepriqteli nawi, a kto hto s≠et, to i po'net, a m;t zla nikomu
ne uhinili, a on s nami buduhi v dokonhanii i v prisqg≠, per-
estupil svo[ prisqgu, i nawu zeml[ vo[et, i krov xrestiqnsku[
prolivaet. Poidem, bratiq, na nego, nad≠qsq na boga i na svo[
pravdu». I po≠xali skoro ko Mstislavl[. I knqz; Svqtoslavl;,
stoq pod Mstislavlem i dobyvaq goroda, uslywal, hto idet na
nego Skrikgailo s knqzem Vitovtom i z brate[ svoe[. Sobrav
voisko svoe, poide protiv ix. I polki sstupilisq166 i nahali
bitvu, i bog pomo'e knqz[ velikomu Vitovtu i Skrikgailu i
ix bratie, i porazit knqzq Svqtoslava, i sam knqz; pob≠'al i
z svoimi knqzi i z boqry smolenskimi. I tu ne malo uhinilosq
divo, pobito mno'estvo l[dei, knqzei i boqr, i knqzq Svqto-
slava ubili, i syna ego, knqzq {rq, ranili. I knqz; Skrigailo
knqzq {rq izl≠hil ot ran i privez ego v Smolenesk k materi
ego, knqgini Svqtoslavova, i posadil ego na velikom knq'enii
Smolenskom. A sami proh powli, knqz; velikii Vitovt s knqzem
Skrigailom, v svo[ zeml[ Litovsku[.
I uhal Skrigailo knq'iti na Troc≠x, a v Vilno tot has prislal
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
korol polskoi starostu svoego, lqtckogo pana. A knqz; velikii
Vitovt togda der'al Luhesk i vs[ zeml[ Volynsku[, a v Litovskoi
zemli svo[ vothinu im≠l. I stalo togda Vitovtu skorbno velmi
i 'alost; velikaq, i'e pred t≠m v Litovskoi zemli der'avca
h['ago ne byvalo, i mnogim volostem prisluha[hi emu. Togda
Vitovt uhinil sov≠t so mnogimi knqzi i boqry litovskimi. A
Skrigailo togda ot≠xal k Polotcku, a knqz; Vitovt po≠xal k Viln≠,
xotq Vilno zas≠sti. I knqzq Vitofta togda ne xot≠li pustiti
v Vilno, ali ' by korol[ Qkgailu dali pravdu i Skrigailu. I
Vitovt togda ne vzemwi Vilny, i powol v N≠mcy k mistru i s
svoe[ knqgine[, i z svoimi knqzi, i z boqry, i s n≠mecko[ silo[
i ottol≠ pohal voevati Litovsku[ zeml[. I Litovskie zemli
polovinu vzql, po r≠ku Vel[o, i Polotesk gorod poddalsq emu.
I uznal to knqz; Skrigailo, i' ne mogut protiv Vitovta stoqti
i Litovskie zemli oder'ati. I powel knqz; Vitovt s nem≠ckimi
silami k Viln≠, i vstr≠til ego knqz; Skrigailo svoim voiskom
na r≠ce Velie u gorodka. I sstupilisq oba voiska, i udarilisq,
i pomo'e bog knqz[ Vitovtu, i pob≠'alo voisko Skrigailovo,
i pobito ix mnogo. A inyx 'ivyx v nqtstvo poveli, knqzei i
boqr% knqzq Semena Evnuteviha, knqzq Gl≠ba Svqtoslaviha, knqzq
Ivana Lvoviha, i in≠x knqzei mnogo poimali. I powol knqz; Vi-
tovt k Viln≠ s voiskom svoim, i ostupil Vilno, i uhal pervoe
Krivogo gorodka dobyvati, i rozbili puwkami Krivoi gorodok. A
korolq polskago zastava byla lqdckaq A na Vysokom gorode, ne
pustili knqzq Vitovta v gorod. I knqz; Vitovt Krivoi gorodok
vzemwi i zeml[ Litovsku[ izvoevavwi vozvratilsq v N≠mcy.
Togo 'e l≠ta k velikomu knqz[ Vitovtu posly priwli ot velikogo
knqzq moskovskago Vasiliq Dmitr≠eviha prositi u nego doheri
za knqzq Vasilq Dmitr≠eviha. I knqz; velikii Vitovt dal za
velikogo knqzq Vasilq Dmitr≠eviha d]er svo[ knq'nu Sofi[ i
otpustil eq iz Marina gorodka, a s ne[ poslal knqzq Ivana Ali-
girmontoviha. I powli izo Kdanska v velikix korablex morem, i
pri≠xali ko Pskovu. I pskovihi veliku[ im hest; dali i ix hestno
do Velikogo Novagrada. I tako' i novogorodcy veliku[ hest;
im davali i provodili ix do Moskvy s hesti[ k velikomu knqz[
Vasili[ Dmitr≠evih[. A knqz; velikii Vasilei Dmitr≠evih;
poslal im protiv brati[ svo[% knqzq Andr≠q Dmitr≠eviha da
knqzq Andr≠q Volodimeroviha167 i in≠x boqr mnogo. I str≠tili
knq'nu Sofi[ s veliko[ hesti[. Togda byl s nimi svq]ennyi
Kipriqn mitropolit so mnogimi vladyki i arximarity, i igu-
meny, i so vs≠mi svq]enniki. Stretili eq hestno so kresty pred
Moskvo[, i byl sobor velikii i venhanie stalo, i bylo hesti
i veseliq dovolno, i'e ne mo]no vypisati.
Prebyva[hi 'e knqz[ Vitovtu v Nemcax u mistra Marina gorodka,
i prislal k nemu korol polskii Qkgailo, rekuhi emu% «Brate
milyi, bolwii ne razruwai zemli Litovskie i ne pustowi othiny
svoeq i nawei, poidi k nam vo smirenie i v veliku[ priqzn;,
vozmi seb≠ Velikoe knq'estvo Vilno i sqd; na stolcy dqdi
svoego, velikogo knqzq Olkgirda, i velikogo knqzq Kestutiq». I
knqz; velikii Vitoft uhinil sob≠ sov≠t s knqz;mi svoimi i s
pany litovskimi, so knqzem {rem Namontovihem168 B≠lskim i so
knqzem Ivanom Olkgirmontovihem, i s t≠mi podumavwi powel v
Litvu i sel na velikom knq'enii na Vilen;skom169 i Litovskom
na Viln≠. I byli radi vsq zemlq Litovskaq i Ruskaq. A knqz;
Koribut Olgirdovih n≠hto uhal na to dumati i ne v posluwen-
stv≠ byti u velikogo knqzq Vitovta, i uhal voisko zbirati. I
spustilisq170 voiska na m≠ste na Dulove171, i stalasq bitva, i
pob≠glo voisko Koributovo, i pobito ix mnogo, a sam Koribut
uwel b≠gom v Nov=gorodok, i tam byla knqginq ego i d≠ti. I
knqz; Vitovt sobral voisko svoe i otpustil172 v U Nov=gorodec,
i vzql Karibulta173 i knqgin[, i d≠ti ego i v nqtstvo.
I potom knqginq Ol=kgirdova umerla, i korol; polskii i Vitepsk
zder'ati sokolniheva Fedora Vesnu. A knqz; Wvidrigailo togda
e]e mlad byl, a Fedor V≠sna der'al Vitepsk ot poveleniq ko-
rolq Qkgailova. I Widrigailo ne mog terp≠ti, hto Fedor der'it
Vitepsk ni on174 evo posluwenstva, i knqz; Wvidrigailo Vitepsk
zas≠l i Fedora ubil. I byla korol[ Qkgailu o tom 'alost;
velikaq, i pisal k bratu svoemu Vitovtu, htob on pomstil. I
knqz; Vitoft vzql s sobo[ Skrigaila, i sobrav voisko velikoe
litovskoe175, i powel k gorodu Vitepsku na knqzq Wvidrigaila.
I pervoe Vitovt k Drucku, i druckie knqzi stretili Vitovta s
veliko[ hesti[ i udarili helom. I ottol≠ knqz; velikii Vi-
tovt priwol k Orwi, i orwane zatvorilasq176 v gorode dva dni,
i potom vzqli gorod. I ottol≠ pristupil k gorodu Vitepsku, i
knqz; Wvidrigailo zatvorilsq v gorode, i pohal Vitovt goroda
Vitepska dobyvati, i naha tverdo dobyvati goroda, i vitqblqne
ne mogli terp≠ti i dalisq Vitovtu. I knqz; Wvidrigailo vywol
von iz goroda i udaril helom knqz[ Vitovtu. I knqz;, vzemwi
gorod, Vitepsk osadil, i sam powol k Viln≠.
Toe ' v≠sny powel knqz; Vitovt k Podol[, a knqz; Volodimer
Olgirdovih; togda byl v Kieve i ne xotel pokoritisq knqz[ Vi-
tovtu. I knqz; velikii Vitovt, wedwi, vzql "itomir. I priwol
k nemu knqz; Volodimer, i knqz; Vitovt otnql u nego Kiev i dal
emu Kopyl;, a na Kieve posadil Skrigaila. A sam Vitovt powol
na Podolsku[ zeml[, a Skrigailu vel≠l poiti k Herkasom is
Kieva i k Zvenigorodu. A knqz; Skrigailo z bo'ie[ pomo]i[
i knqzq Vitoftovym povel≠niem Herkasy vzql i Zvenigorod; i
vozvratilsq v Kiev. I prebyval knqz; Skrigailo v Kieve, n≠kto
hernec Foma Izufov der'al nam≠stnihestvo ot mitropolita
u svqt≠i Sofii. Togda knqz; Skrigailo vosxot≠l ≠xati v lovy
za Dnepr, i tot Foma uhal moliti ego na hest; na mitropolii
dvor, i knqz; Skrigailo po≠xal k nemu. I toi Foma hernec dal
knqz[ Skrigailu piti zelie otravnoe, i knqz; Skrigailo ne
v≠daq togo. I s togo piru po≠xal v lovy za Dnepr k Mistlovihem,
i potom v lov≠x razbolelsq i pri≠xal v Kiev, i nemo]en byl
sedm; dnei, i umer. I kiqne vs≠ ego ponesli na golovax, a svq]
ennicy peli otxodnye p≠sni, so sv≠]ami, iz goroda Kieva ko
svqtei Bogorodicy Peherskoi. I knqz; Vitovt poslal knqzq Ivana
Olkgimoqtoviha na Kiev, a knqzq Gl≠ba Svqtoslaviha poslal k
'eslavl[. I knqz; Gl≠b Svqtoslavih; sqde v Smolensku, neposlu-
wan stal knqzq Vitovta, i knqz; Vitovt posla na ispravu, i on
sq v tom ne ispravil. I knqz; velikii Vitovt so vs≠mi silami
powel na nego k Smolensku, i kak priwol k Smolensku, i knqz;
Gl≠b podalsq emu z gorodom Smolenskim, i knqz; Vitovt dal
Smolenesk knqz[ Vasil[ Baranovih[177, a knqz[ Gl≠bu dal gorod
Polnyi178, a sam powol v Litvu. Toe ' zimy knqz; Vitovt poslal
knqzq Semena Lyngoviha so mnogim voiskom smolenskim na knqzq
Olga rqzanskogo, i oni ≠xali mnogo mno'estvo, i spustowili
zeml[ Rezansku[, i vozvratilisq v svo[ zeml[ Litovsku[ v svoe
knq'estvo. A togda zima byla velmi l[ta. Toe ' zimy na v≠snu
pri≠xal ko knqz[ Vitovtu knqz; velikii Vasilei Dmitr≠evih;
moskovskii179 v Smolenesk v velikii post. I pohtil ego velikii
knqz; Vitovt, i mnogie dorogie dary podaval% hepi zolotye i
poqsy zolotye, sobolmi i kamkami dorogimi, i sudy zolotye, i
baxmatami. I daroval ego razlihnymi darmi i porty 'emh[gom
sa'eny, i aksamity mnogoc≠nnymi, ginwty v zolotyx sedlax i
v zbroiqx, i otpustil k Moskv≠ s veliko[ hesti[.
I potom knqz; Orkgird v pole s litovskim voiskom powol voevati
tatar, i pobil tatarskix knqzei, Xoheq i Lobusa180, i Dmitr≠q. A
t≠ tri brata tatarskie, othihi i d≠dihi Podolskoi zemli byli,
i zapov≠dali ot nix atamany i pri≠z'aq dani brali u otamanov
s Podolskie zemli. A brat knqzq Olkgirdov, knqz; Kirqk181,
der'al Novgorodok Litovskoi, a u togo knqzq Korqta byli he-
tyre syny% knqz; {r;e da knqz; Aleksandr, da knqz; Konstqtin,
da182 knqz; Fedor. I t≠ knq'ata Korqtovihi knqzq Olkgerdovo[
pomo]i[ i vole[ powli v Podolsku[ zeml[. Ne bylo e]e ni
odnogo goroda muravanago i ni derevqnogo. Togda i t≠ knq'ata
Korqtoviha, priwedwi v Podolsku[ zeml[, v priqzn; vowli s
atamany i uhali boroniti ix ot tatar, i dani ns uhali davati
tatarom. I pervoe nawli sob≠ tver'icu, na r≠ce ne183 Smotrqhi
'e gorodok184 Bukut postavili, a v drugom m≠ste na Smotrihi '
gorod Smotrih zd≠lali.
I potom, lovqhi v lov≠x, priluhilosq im stado olenei na≠xati
na tom m≠ste, gde nyn≠ Kamennoe m≠sto le'it. I t≠ knq'ata raz-
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
selilisq na tom m≠ste i gorod smuravali Kamenec Podolskii, i po-
tom vs≠ gorody pomuravali Podolskie i oselilisq t≠ Korqtovihi.
I potom odin ix brat ot≠xal ko ugorskomu korol[, a knqz; Kostqn-
tin tam umer, a knqzq {rq v Vloxove ubili. I kak t≠x trex bratov
ne stalo, i po nix hetvertyi brat Fedor der'al k tomu e]e Some-
ni186, wed s litovskim voiskom, zas≠l Podolsku[ zeml[ v Litv≠.
I potom velikii knqz; Vitovt osel na svoei zemli, na Velikom
knq'estv≠ Litovskom. I knqz; Fedor Kostqntinovih; ne vosxot≠l
slu'iti knqz[ Vitovtu so vse[ zemle[ Podolsko[, i knqz;
Vitovt powel so vs≠m voiskom litovskim k Podoli[. I knqz;
Fedor Korqtovih; uslywav to pob≠g ko ugram, a gorody osadil
voloxi, i ugorskoi dal emu pomo] na Vitovta. I knqz; Vitovt
pervoe powol k Kamencu Podolskomu i na drugoi den; vzql ego, i
potom Smotreh i Bakut gorody pobravwi, i voevodu knqzq Fedora
poimal, i po vs≠m gorodom podolskim svoi voevody osadil.
I potom korol polskii Qkgailo uhal moliti brata svoego, kn-
qzq Vitovta, rekuhi emu. «Brate186 milyi, dal teb≠ bog veliku[
hest;, dobyl esi i vs[ zeml[ Podolsku[ litovskimi silami, a
s h['ix storon nikto ne pomogal, uhini tako mn≠ hest;, dai mi
polovinu zemli Podolskie v penez≠x». I knqz; Vitovt dal korol[
v 20 000 kopax Kamenec gorod, Smotroh; i Skalu, i Herlenyi
gorod, a v vywnix gorod≠x podolskix svoi voevody posa'al%
na Brqslovli i na Sokolcy. A korol t≠ gorody v t≠x peneze≠x
dal panu Spytku. I kogda knqz; Vitovt bilsq s tatary i pana
Spytka tatarovq ubili, i paniq Spytkova vdovo[ ostalasq, a
d≠ti maly. I korol uhal posylati k velikomu knqz[ Vitovtu,
hto «esi dal nam polovinu zemli Podolskoi, i my t≠ gorody
dali Spytku v 20 000 kopax, ino panq Spytkova vdovo[ ostalasq,
a d≠ti maly, a ot tatar zemli boroniti n≠komu. Otdai moix 20
000 kop growei». I knqz; Vitovt poslal korol[ Qkgailu 20 000
kop growei panom Nemirom i Dmitriem Vasilevihem, i loskim187
Borenkom187, a gorody k seb≠ poimal i posadil na nix voevodu
svoevo dvorqnina Granovskago, a po Granovskom dal panu Petru
Mantikgardovih[, i pod panom Petrom dal panu Didikgoldu,
potom panu dal188 Didikgoldu Smolenesk.
Togo 'e l≠ta knqz; velikii Vitovt189 i sobrav silu litovsku[
poslal Promhislava i knqzq Gl≠ba Svqtoslaviha na Mirkluq189, a
sam knqz; velikii Vitovt so vs≠m voiskom za nim powol. I car;
Tokmomyw so vs≠mi l[dmi powol na pomo] k Vitoftu. Litva
i n≠mcy, lqxove i tatarove, i bylo s nim pqtdesqt knqzei, i
byla sila ratnaq velmi velika. I powol na carq Tymir-Tikluq
tatarskago. I poxvalilsq na ordu Vitovt, r≠kuhi% «Poidem pus-
towiti zeml[ Tatarsku[ i ubiem carq Timir-Tikluq, i osadim
carq Tokmomywa na carstv≠ ego, a Tokmomyw posadit mene na
vsei zemli Ruskoi». I molvivwi to powli tatar voevati. I v tot
has posp≠l car; Timir-Tiklui so mnogimi silami tatarskimi,
so knqzi i ulany ordynskimi, i str≠tilisq so knqzem Vitovt
na pol≠, na r≠ce na Vorskli, i byla im bitva velikaq190 l≠ta190
6907, mesqca avgusta v 12 den;. I porazili tatarovq vse voisko
Vitovtovo. A sam knqz; velikii Vitovt ub≠'al v maloi dru'ine.
A car; Timir-Tiklui powel pod Kiev, i stoql pod Kievom tri
dni, i kiqne dali za sebq otkupu tri tysqhi rublev litovskix. I
Timir-Tiklui tatarsku[ ordu rospustil po Velikomu knq'=stvu
Litovskomu, i povoevali tatarovq da'e do Velikago Lutcka, i
mnogo lixa uhinili zemli Litovskoi, i powli v svo[ zeml[.
A kotoryx pobito pobito knqzei litovskix, se imqna im% knqzq
Andr≠q, pasynka knqzq Dmitrieva, da knqzq Andr≠q Olkgirdoviha
polotckogo, da brata ego knqzq Dmitriq brqnskogo, knqzq Ivana
Borisoviha kievskago da knqzq Gleba Svqtoslaviha, da brata
evo knqzq Semena, da knqzq Mixaila Podberezskago i brata ego
knqzq Dmitriq, da knqzq Fedora Patrik≠eviha B≠lskogo, da na191
Spytka, kotoryi der'al Podolie.
Togo '; godu knqz; {re Svqtoslavih; i knqz; Golg192 rqzanskii
priwli k Smolenku, i v tom vremqni byla zamqtnq velikaq v
Smolensku knqzei% xot≠li vzqti knqzq {rq othiha svoego, a inye
xot≠li Vitovta. Togda smolqnq ne mogli terp≠ti velikie nalogi
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
ot lqxov, prinqlisob≠ knqzq {rq gospodarem, othiha svoego, i
gorod emu otvorili; i knqz; Roman brqnskii v tot has tut byl.
Togda Vitov193 togo Romana povel≠l ubiti, i nam≠stnika svoego
poslal k Smolensku, i smolqne Vitovtova nam≠stnika poimali i
boqr smolenskix u194 drutckix, kotorye ne xot≠li im≠ti othiha
knqzq {rq, t≠x vs≠x postinali.
L≠ta 6909 “1401”. Toe ' os≠ni knqz; Vitovt prixodil k Smolensku
na knqzq {rq Svqtoslaviha i stoql pod gorodom hetyre nedeli,
i ne vzqv goroda powol vo svo[ zeml[, vzemwi mir. V to vremq v
Smolenku zamqtnq velikaq byla, i mnogo l[dei svoix pos≠kli,
kotorye prinqli Vitoftu, i mor byl velikii.
Togo 'e godu mesqca i[nq povoevali tatarove okolo Kieva,
i monastyr;195 Peherskoi vygrabili i vy'gli. Togo 'e godu v
Novegorode i na Moskv≠, i v Ladog≠, i v Porxove, i v T≠sove196,
i v Tor'ku, i vo Tveri, i v Dmitrove, i po vsem ruskim volostem
bylo pov≠trie velmi veliko.
Toe ' v≠sny na Blagov≠]enie v den; v poned≠lnik na strawnoi197
nedele bylo znamenie% qko by v no]i solnce potemnelo i zv≠zdy
qvilis;, qko v ob≠d, i strax byl velikii na vs[ zeml[ Rusku[.
Togo 'e godu Moskva i Smolenesk pogor≠li.
L≠ta 6909 “1401”. Knqz; velikii Vitovt sobravwi vs≠ vladyki Li-
tovskie zemli% polotckogo, hernigovskogo, turovskogo, lutckogo,
volodimerskogo, i t≠m vladykom postavil mitropolita v Velikom
knq'estv≠ Litovskom imenem Grigoriq Bolgorskie zemli.
Togo 'e godu198 v velikii hetverg knqz; Dawko Fedorovih; vzql
Kamenec za pospaniem199 Vitovtovym. I knqz; Vitovt poslal per-
voe dvu canov svoix, Dmitr≠q i Danila, rekuhi% «Peredaitesq
emu slu'iti, a kogda qz pridu k gorodu, i vy v=zvod otpustite
na most». I oni ot Vitovta pri≠xali, uv≠rilisq im, i voevoda
ix laskovo prinql, a togo nixto ne v≠dal A ni v≠rili, hto
oni pri≠xali goroda zas≠sti. I Dawko togda v nohi pri≠xal,
a s nim tolke 10 zbruinogo l[du. I v tu poru vzvod ots≠kli200
i na mostu polo'ili, i v=≠xali Dawko s tovary]i svoimi, i
Kokradta201 voevodu ubili, i 'alnerov korolevskix pobili, i
knqzq Wvidrigaila vypustili iz 'el≠z, i'e sid≠l na Kromencu
devqt l≠t. I ottol≠ Wvidrigailo sobralsq, povel≠niem Vitov-
tovym, wedwi, Ugorsku[ zeml[ vypustowil, i gorody pobral, i
Luhesk Velikii, knqzei202 i “u”203 volynskix knqzei i “u” boqr na
pqtsot konex vzql i k Vitovtu privel.
L≠ta 6912 “1404”. Prixodil Vitovt, a s nim knqz; Semen so vse[
silo[ svoe[ k Smolensku powli, i stoqli pod gorodom tri
mesqcy, i powli proh; v svo[ zeml[, a goroda ne vzqli.
L≠ta 6913 “1405”204. Knqz; velikii Vitovt s Kuriburtom i s Lukve-
nem, i so Wvidrigailom Olkgerdovihem, i so vs≠[ silo[ pride k
Smolensku, i knqz; {ri zatvorilsq v gorode so vs≠mi smolqny, i
knqz; Vitovt vs[ vesnu stoql, a goroda ne vzql, a volostem mnogo
zla uhinil i powol v svo[ zeml[. Potom knqz; {ri Svqtoslavih;
smolenskii po≠xal k velikomu knqz[ Vasilwo Dmitr≠evih[ mosk-
ovskomu ne vo mnoz≠ dru'in≠, a knqgin[ svo[ i boqr ostavil v
gorode i prikazal sobq '=dati na tri stroki, a sam pri≠xal k
Moskve i prosil u velikogo knqzq Vasiliq Dmitr≠eviha, daby
emu dal emu pomoh, i knqz; velikii Vasilei reksq emu na pomoh
l[dei svoix poslati, a samogo knqzq {r;q205 zader'al u sobq
na t≠ sroki, norovq test[ svoemu knqz[ Vitovtu. I v to vremq
“Vitovt”206 sobral silu mnogu i priide k Smolensku, i smolqne
knqzq {rq ne do'davsq na sroki, i ne mogli terp≠ti ot golodu,
i gorod Smolenesk otdali Vitovtu. Togda bylo posl≠dnee vzqtie
Smolenska ot Vitovta v Petrov post, i[nq v 26 den; v hetverg. I
vzql Vitovt207 Smolenesk i vs≠ Smolenskoe knq'enie i ostavil
v Smolensku svoi nam≠stniki i lqxom dal der'ati.
L≠ta 6936-go “1428” godu xodil knqz; velikii Vitovt k Novugorodu
Velikomu so vs≠m voiskom, i mnogo zla uhinil, a goroda ne vzql
i powel v Litvu.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
O poxval≠ velikogo knqzq Vitovta litovskago dva goda i mesqc, i powol k Polotcku. I Litva v to vremq vzqli
seb≠ knqzem litovskim velikogo knqzq "ikgimonta Kestuteviha i
Knqz; velikii Vitovt der'al knq'estvo Litovskoe i Ruskoe i
posadili ego na Viln≠ i na Troc≠x l≠ta 6941-go, mesqca sentqbrq
inyx mnogix zemel;. I prebyvaq v Velikom Lucku xot≠l na sobq
v 1-go dnq. Wvidrigailo v to vremq byl v Polotcku i powol na
koronu vzlo'iti, i ego nepriqtelq polqki ne dopustili emu ko-
Smolenesk, i knqzi ruskie i boqre i vsq zemlq posadili Wvid-
runy. }mo/e w +ucku powsta= zamys=, ale zjazd odby= si" w Trokach, 1430|
rigaila na Velikom knq'estv≠ Ruskom. Toe ' oseni knqz; Wvid-
Togda Vitovt prizval k seb≠ korolq polskogo Qkgaila i cysarq
rigailo sobral silu veliku[, i knqz; velikii tverskii Boris
rimskago, i velikogo knqzq Vasil;q208 Dmitr≠eviha moskov-
Aleksandrovih dal emu na pomo] brata svoego, knqzq Qroslava,
skago, zqtq svoego, i korolq ugorskago s korolevo[, i knqz; ve-
so vse[ silo[ svoe[. I powel knqz; Wvidrigailo na Litvu, i
likii tverskii Boris Aleksandrovih, i burmistry pruskii209 i
ne dowol Vilny za west; mil;, stoqli pod Owmeno[ nedel[. I
liflqnskii. I ot in≠x zemel; velikii posly byli% ot Ivanna, carq
knqz; velikii "ikgimont priwol s litov;sko[ silo[, i byla
carqgradckogo, posly pri≠xali, i ot velikogo knqzq rqzanskogo
im bitva na Owmene dekabrq v 18 den;, i pomo'e bog velikomu
posly, i Odoevskie knqzi sami pri≠xali, i byli ot Velikogo
knqz[ "ikgimontu, i pobili ix, a inyx poimali, knqzq {rq
Novagrada i ot Pskova posly, i ot ordynskix carei, i e]e ot
Lykgen;eviha ubili, a knqzq {rq Semenoviha poimali, Fedka
voloskogo voevody posly byli. I 'ili t≠ vs≠ gosti u velikogo
Odinceviha, Ivana Kdigolda poimali.
knqzq Vitovta sedm; nedel; i vyxodili s obroku na istravu na
Toe ' zimy v drugie knqz; Wvidrigailo sobral silu veliku[
vsqk den; po 500 bohek muki i po 500 baranov, i po 500 veprov,
rusku[ i powol na Litvu, i povoevali Litovskie zemli ne malo,
i po 100 zubrev, i po 100 losei, i inyx ve]ei hisla n≠t.
i mno'estvo velikoe pobili, a inyx poimali. Togo 'e l≠ta
Togda cysar rimskii s Vitovtom v velikoi l[bvi byl. I tam v
sobral Wvidrigailo veqiku[ silu i mistra liflqnskogo so
Lutcku t≠ gosti hestvoval i daroval razlihnymi darmi mnogo-
vs≠mi liflqnty vzql seb≠ na pomo], a knqz; velikii tverskii
cennymi. I ot togo utverdila velikaq l[bov; me' imi, i' ne
dal emu svo[ silu na pomo], i powli silno v Litovsku[ zeml[.
mohno ispisati o hesti i o dar≠x togo velikago knqzq. Kotorye
I koheval215 za poltory mili ot Vilni v Rudomine, i, minuvwi
zemli na vostoc≠ i na zapade, vs≠ prixodq]e klanqlisq velikomu
Vilnu, powol na Starye Troki, i stoql pod Troki hetyre dni, i
knqz[ Vitovtu. I car; tureckii daval emu veliku[ hest; i
ne dobyl, powol proh iskati "ikgimonta i voisko ego. I stoql
dary mnogohestnyi hasto prisylal, i car; caregradskii i tot
u Ewiwka hetyre dni, i powol proh vo svo[ zeml[. I pervoe
s nim v velikoi l[bvi byl, tako' i Hevskoe210 korolevstvo i
priwol k Krevu i stoqli dva dni, i dobyl goroda kamenogo
Ugorskoe, i Polskoe veliku[ hest; der'ali, i e]e i i datckii
Kreva, i vy'eg ognem, i l[dei mnogo pos≠kli i v polon poveli.
korol; veliku[ slavu i dary dal slavnomu gospodar[ knqz[
I ottol≠ powli na Molodeino216. I priwla k nemu v≠st;, hto
velikomu Vitovtu i bratu ego, korol[ Qkgailu, der'a]emu stol
litva idet za nim v pogon[, i knqz; Wvidrigailo poslal na
korolevstva Polskago. Togda slavnyi gospodar; Vitovt na ko-
litvu knqzq Mixaila, voevodu kievskago, i inyx knqzei mnogix
toru[ zeml[ gn≠v im≠l i xotel kazniti, i korol polskii Qkgailo
ruskix, i pobili pana Petra Monkgirdoviha i vs[ litvu, a inyx
vsegda emu pomogal i pomoh daval. I cari tureckie211 slu'ili
'ivyx poimali. I ottol≠ powel Wvidrigailo k 'eslavl[, i v
emu, sami svoimi golovami na pomoh emu xodili i sluwali ego.
odin den; 'eslavl; vzql, i posad vy'gli, i l[dei mnogo v polon
Tako' i knqz; velikii moskovskii v velikoi l[bvi byl s nim,
poveli, i mnogo lixa uhinili Velikomu knq'estvu Litovskomu,
i knq'ata212 nemeckie sluwali ego i pomoh davali na bitvu,
i powli v svo[ zeml[ Rusku[. I priwli k Borisovu, i tam poi-
gd≠ emu byla potreba. I e]e gospodar; zemli Moldavskie i vo-
mali knqzq Mixaila Ivanoviha polockago217 na rec≠ Berezyne i
evoda voloskii byli emu213 posluwni vo vsem. I knqz; velikii
poslali ego k Vitebsku, i tam vel≠li ego utopiti, a poimali ego
rqzanskii, i knqzi Odoevskii v velikom posluwestv≠ byli, i
nepovinnago heloveka. A potom mistr liflqnskii powel v svo[
Velikii Novgorod i Pskov vs≠ posluwni byli. Cari i knqzi v
zeml[, a knqz; velikii Wvidrigailo k Lukoml[. I tam voisko
velikoi l[bvi byli s nim, a inye slu'ili emu i hest; veliku[
svoe razpustil, knqzei i boqr, a sam po≠xal x Kievu. Na tu 'e
i dary mnogie prinosili emu ne tolke po vsq l≠ta, no i na vsqk
osen; knqz; velikii "ikgimont sobral silu veliku[, litvu i
den;. I byl knqz; velikii Vitovt silnyi gospodar; slaven po
lqxi, i powel na Rusku[ zeml[, i stoql pod Mstislavlem hetyre
vs≠m zemlqm, i mnogo carei i knqzei slu'ili emu vo dvor≠
nedeli, mesqca sentqbrq v 16 den; i goroda ne vzql, vozvratilsq
ego. A inye, pri≠z'a[hi, klanqlisq emu, prosq]e seb≠ carq na
vo svo[ zeml[.
carstvo Ordynskoe. Pervoe dal im carq v ordu Saltana. I tot
Togo 'e l≠ta Wvidrigailo sobral knqzei i boqr ruskix so vse[
Saltan sel na carstv≠, i nikoli ne sm≠l protivitisq silnomu
silo[ rusko[ i powol na Litvu. I mistr liflqnskii i s kuptari
gospodar[, i ostaviv carstvo ≠xal na ino carstvovati m≠sto. I
svoimi priwol k Wvidrigailu na pomo], i s;≠xalisq s Wvid-
knqzi ordynskie poslali posly svoi, prosqhi seb≠ inogo carq,
rigailom v Brqslovli. I v to vremq mokrost; velikaq do'du
malogo Saltana. I tot malyi Saltan prebyvaq na carstv≠ ne sm≠l
nawlo na zeml[, i zat≠m ne mogli v Litovsku[ zeml[ ≠xati, i
osluwatisq slavnogo gospodarq, gd≠ koli vel≠l emu kohevati,
Wvidrigailo powol v svo[ zeml[, a voisko razpustil v Polotcku,
tam on i koheval. I po male vremeni tot car; knqzem ordynskim
a sam po≠xal v Kiev. Na tretie l≠to knqz; Wvidrigailo z'og
ne l[b byl, i oni seb≠ prosili inogo carq, i on dal im carq
mitropolita v Vitebsku imenem Gerasima, a powol sobralsq s
Dovled-Berdiq, i tot Dovled-Berdii na carstv≠ umer, a knqz;
silo[ svoe[ v Vitebsku s knqzi i z boqry ruskimi, i powol k
Vitovt v to vremq v Kieve byl. I priwli k nemu knqzi ordinskie
Brqslavl[ po Zavelskoi zemli. I tamo prisp≠l k nemu mistr
v Kiev so mnogimi darmi i prosili seb≠ inogo carq, i on dal im
liflqnskii so vs≠mi silami svoimi, i powli ot Brqslavlq k
carq Maxmeta. I po'iv214 knqz; velikii Vitovt v Kieve, i po≠xal
Vilkomiru. I knqz; velikii "ikgimont poslal protivu ix syna
k Lucku Velikomu, i tam sq razbolel, i razpustil knqzei svoix
svoego, knqzq Mixaila, so vs≠mi silami litovskimi i s lqxi,
i boqr s veliko[ hesti[. A korol polskii Qkgailo v to vremq
i' prislal k nemu korol polskii na pomo] 8000 l[dei konnyx.
byl s knqzem Vitovtom v Lutcku.
I str≠til knqz; Mixailo s voiskom svoim Wvidrigaila mesqca
L≠ta 6938-go, a l≠t bo'ie naro'enie 1430. Umer knqz; velikii sentqbrq v 1 den; za Vilkomir[ na r≠ce, i byla me' ix bitva
Vitoft v Lutcku mesqca oktqbrq v 23 den;. A knq'il na Velikom velika. I pomo'e bog "ikgimontu i ego synu Mixailu, i pobili
knq'estv≠ Litovskom i Ruskom 37 l≠t. Togo 'e l≠ta po smerti Wvidrigaila i vs[ silu ego nagolovu, i mnogo knqzei pobili, a
knqzq velikago Vitovta i pri≠xali lqxove pana Olkgirda s inyx 'ivyx poimali. I ubili brataniha Kuributova "idimana
Kamenca Podolskogo prizvali k seb≠ na radu, i do rady ego ne da knqzq Qroslava Kveneviha218, da knqzq Mixaila rqzanskogo219
pustili, i samogo ubili, i Kamenec zas≠li, i vse Podole pobrali, Lvoviha, da liflqnskogo mistra, i marwalka ego ubili, i mnogo
hto i do sego dni der'at. Togo 'e godu s≠l na Velikoe knq'enie kunturev, i vs≠x liflqnt220 pobili, a inyx poimali, me' koto-
Litovskoe knqz; velikii Wvidrigailo Olkgirdovih, i knq'il
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
rymi bylo mnogo rakuwan i slovakov i hexov; da 'ivyx poimali
dvu knqzei, knqzq Ivana Volodimeroviha kievskago da brata ego
Fedora Kurbatoviha221, i inyx mnogix poimali kak rusi i n≠mcov.
Posl≠ togo poboi]a na treteei nedele knqz; velikii "ikgimont
sobral silu svo[ litovsku[ i poslal syna svoego Mixaila na
Rus;. I priwedwi knqz; Mixailo na Rus; stoql pod Vitepskom
west; nedel;, i goroda ne vzql, powol proh. Posl≠ togo toe '
zimy knqz; velikii "ikgimont sobral vs[ silu litovsku[ i
panov poslal pod Polock. I priwedwi s voiskom stoqli pod
Polotckom nedel[, i ne dobyvwi goroda powli proh;. Na drugoe
l≠to polohanq i viteblqne, slywahi222 seb≠ ni ot kogo pomohi,
i podalisq knqz[ velikomu "ikgimontu, i uhal knq'iti "ik-
gimont na knq'estv≠ Litovskom i Ruskom.
L≠ta 6942-go “1434”223. Byl golod velikii, po selom i po gorodom
zver; l[dei qdal, a v gorode Smolensku po posadu i po ulicam
l[di l[dei qdali, psy golovy, ruki i nogi helovehi volahiva-
lis; po selom i po volostqm, i v to vremq hetvert; byla 'ita
po tri kopy growei. I mnogo lixa togo l≠ta uhinilosq vo vsei
zemli Litovskoi, i mnogo prolitiq krovi stalosq, brat brata
ro'enago svoego ubival, i mory byli silnye. O takovom straxu
l[di starye ne mogut pametovati.
L≠ta 6948-go, A l≠t po bo'i[ ro'deni[ 1440. Knqzq velikogo
"ikgimonta v Troc≠x zar≠zali v Verbnu[ nedel[ pered ob≠dom,
A knq'il na Velikom knq'enii sedm; l≠t i west; mesqc, A ot
Vitovtovoi smerti do "ikgimontovy smerti desqt; l≠t. I byla
v to vremq zamqtnq velikaq v Litovskoi zemli. A Smolenesk v to
vremq der'al pan Andr≠i Sakovih ot "ikgimonta Kestuteviha,
i uhal smolqn privoditi ko prisqge, rekuhi% «Knqzq litovskago
posaditi na Velikom knq'estv≠, A vam ot Litovskoi zemli ne
otstupati, A velikogo knqzq litovskago vam za gospodarq im≠ti,
A mene vam byti posluwnym dotol≠, paki224 knqz; velikii na
Litv≠ sqdet na Viln≠ i na Troc≠x». I vladyka smolenskii,
knqzi i boqre, i hernye l[di na tom prisqgnuli, hto im pana
Andr≠q der'ati u sebq voevodo[ pahesno na Smolensku. I po
Velice dni na svqtoi nedeli v sredu zdumali hernye l[di,
na tom prisqgnuli, i uhali kuznecy, ko'evniki, wvecy, ma]
anhiki225, kotelniki pana Andr≠q soslati iz goroda, A prisqgu
svo[ izmenili. I vooru'ilisq v zbroi, s volohnqmi, s luki, s
kosami, s topor;t, i zazvonili v kolokol ratnoi. I pan Andr≠i
uhal dumati z boqry smolenskimi i so vs≠m dvorom svoim, i
powol na nix voiskom na kon≠x, i byla im bitva v gorode podl≠
cerkvi Borisa i Gl≠ba, i pobili l[dei hernyx mnogo, i pob≠gli
hernye l[di ot pana Andr≠q. I toe nohi pan Andr≠i iz goroda
vy≠xal z 'eno[, i boqre s nim smolenskie. I byla posle togo
zamqtnq velikaq v Smolensku, i poimali smolnqne marwalka
smolenskogo Petrika i utopili ego v Dnepru, i posadili seb≠
v Smolensku voevodo[ knqzq Andr≠q Dorogobu'skago.
L≠ta bo'iq naro'eniq 1440-go. Knqzi i panove litovskie i
vsq zemlq Litovskaq, dorodivwisq, vzqli sob≠ knqzem velikim
Kazimera Qkgailova syna, koroleviha, iz Lqxov i posadili
ego pohtive na stolnyx gorod≠x, na Viln≠ i na Troc≠x, i na
vsei zemli Litovskoi i Ruskoi. I v to vremq priwol knqz; {ri
Lykven;evih iz Novagorodka v Litvu, i knqz; velikii Kazimir
dal emu othinu ego, Mstislavl;. I boqre smolenskie pri≠xali
k Smolensku iz Litvy, i hernye l[di smolqne ne pustili ix v
gorod, i boqre roz≠xalisq po svoim selam. I potom bitva byla
velikaq boqrom s hernymi l[dmi, i l[di hernye zaperlisq v
gorode, i vzqli seb≠ gospodarem knqzq {r;q Lykveneviha, i
knqz; {re poimal boqr smolenskix i pokoval ix, A sela ix i
vothiny podaval svoim boqram.
L≠ta po bo'i[ naro'eni[ 1447-go. Korol polskoi Qkgailo umer226.
Togo 'e godu syna ego Kazimera vzqli korolem i korunoval v
Krakov≠. Toe ' oseni na zagoveino Filipovo priwlo voisko
litovskoe k Smolensku, i stoqli pod gorodom poltretq dni, pos-
ady i cerkvi vy'gli i gorod vzqli, i l[dei velikoe mno'estvo
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
pos≠kli, i monastyri vy'gli, i mnoga lixa Smolenskoi zemli
uhinili. I knqz; {re Lykgvenevih; e]e pered prixodom ix k
Smolensku, poboqvsq, s;≠xal k Moskv≠. Togo 'e godu zima byla
velmi l[ta i metelica bezprestani s morozom byla, i mnogo
l[dei pomerlo po selom i po gorodom ot velikie studosti, i
sn≠g byl velik, za mnogie l≠ta takovye zimy ne byvalo. I toe
vesny voda byla velika velmi v Smolensku, ves; posad podnqlo,
malo ne dowla voda do Pokrovskoi gory.
Togo 'e godu knqz; velikii Kazimir ne miren byl s velikim
knqzem. I priwedwi moskvihi s tatary kazanskimi Vqzemsku[ vs[
zeml[ izvoevali. Toe ' ubo zimy u'e tretiego godu knq'niq227
svoego knqz; velikii Kazimer, prebyvaq v Smolensku, poslali
voevod svoix, knqzei i panov svoix litovskix, protiv togo vo-
evati Moskovskoi zemli, i povaevali Kozelesk, Vere[, Kalugu,
Mo'aesk, i mnogo lixa uhinili Moskovskoi zemli, i mnogo
l[dei v polon poveli v Litvu. I moskvihi, sobravsq za devqt;
dnei, pognalis; za litvo[. I pomo'≠ bog litv≠, pobili mnogo
moskvih i mnogo 'ivyx poimali, i priveli k Smolensku ko knqz[
Kazimeru korolevih[, i uhinili togda panove veliku[ hest;
knqz[ velikomu Kazimeru.
A s Moskvy velikago knqzq ne bylo v Moskovskoi zemli, xodil
k Muroml[ bitisq s carem Maxmetom i z synom ego Momotqkom.
I pobili moskvih nagolovu, A samogo velikogo knqzq Ivana
Vasileviha i mo'aiskogo knqzq Ivana poimali, i inyx knqzei
i boqr mnogo pobili, A inyx 'ivyx poimali. A bitva im byla
pod Suzdalem u monastyrq svqtago Spasa. I byla togda Moskva
v velikom straxu. I potom car; Maxm≠t i syn ego Momotqk dali
knqzq velikago moskovskago na okup, i vzqli za nego velikoe
mno'estvo rublei i sobolei, i mir s moskovskim vzqli. Togo 'e
godu knqz; velikii Kazimer s moskovskim mir vzql i prisqgu
me' sobo[ uhinili, i'e miru me' zemlqm byti.
}1449| I prebyvaq Kazimer korolem polskim i velikim knqzem
litovskim, i ruskim, i 'emoitckim, i vlad≠q shastlivo na t≠x
gospodarstvax, i m≠l u sobq pqt; synov% Vladislava, Kazimera,
Olbraxta, Aleksan=dra, "ikgimonta. Vladislav stal korolem
ugorskim. Olbrat s polqki xodil na voloxi, i voloskii voevoda
vzql mir s korolem Olbraxtom, i kogda korol Olbraxt voisko
svoe rospustil i sam bezpehne wol, i voloxove ego porazili
izm≠nno na Bukovini.
L≠ta bo'iq naro'eniq 1452228. Na vvedenie prehistoi Bogorodicy
vzqli tatarovq Kiev i voevodu kievskogo pana Ivana Xodk≠eviha
i s pane[, i s synom ego s panom Aleksandrom vzqli, i pusto
uhinili, i gorod so'gli, i powli proh. A tretei syn ego velebny
korol Kazimer v kostel≠ svqtago Stanislava v gorod229
Potom korol; Andr≠i Kazimer Qkgailovih umer v Gorodn≠ l≠ta
po bo'iq naro'deniq 1492 g., i knq'il na svoix knq'stvax velmi
fortunlile230 ot togo vremeni, kak vzqt na Velikoe knq'stvo
Litovskoe byl velmi molod. I po nem s≠l na Velikom knq'stv≠
Litovskom i Ruskom, i "emoitckom syn ego korol polskii Alek-
sandr togo ' godu, i byl velmi l[boven ne tolke i panom, no
i k dvorqnom svoim, velmi l[bil ix i daval im pom≠st;qmi i
penezmi, i odomawkami, i kamkami, sukny postavami, konmi. Kto
hego sm≠l prositi, to i prinimal.
L≠t bo'iq naro'deniq 1500-go. Byl boi velikii litv≠ s moskvo[
na Vedrowi, i pobili litvu, i panov 'ivyx poimali, pana Grigorq
Ostikoviha, voevodu trockago, dq knqzq Kostqntina Ivanoviha
Ostroskago i inyx 'ivyx poimali. Togo 'e l≠ta “knqz;”231 mosk-
ovskii pobral vs≠ gorody Sev≠rskie i vs≠e Sev≠ru, v golovax
gorody Brqnesk, Starodub, Nov=gorodok Sev≠rskii, Trubhesk,
Hernigov, Putivl; i inyx west;desqt gorodov vzql.
L≠t bo'iq naro'deniq 1506-go. V stov232 post tatar pobili litva
pod Kleckom, velikix l[dei, A etmanom byl v toi bitv≠ knqz;
Mixailo Glinskoi. Da korol Aleksandr byl v Lide, tam 'e i
raznemogsq. I pqtyi syn korolq Kazimera, "ikgimont, byl na ud≠le
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
na Knqkgov≠233, i skoro po Kleckoi bitve umer korol Aleksandr, L≠ta bo'iq naro'deniq 1517. Korol; "ikgimont poslal voisko
"ikgimonta, brata evo, vzqli na Velikoe knq'estvo Litovskoe. litovskoe i 'elnerov i lqxov mnogo, A nad voiskom getmanom
A korol; Aleksandr knq'il na t≠x panstvax hetyrnatcat; l≠t. byl knqz; Kostqntin, A nad 'olnermi pan Svir]ovskoi, i xodili
Knqz; velikii "ikgimont togo 'e godu korunu vzql i stal korolem pod Apohku, i mnogo uhinili Moskovskoi zemli, i goroda ne
polskim i velikim knqzem litovskim, i ruskim, i 'emoitckim. vzqli i vorotilisq vo svo[ zeml[.
Potom vstal na korolq "ikgimonta mistr pruskii s voiskom
Biskub vilenskii Tabor umer bo'iq naro'deniq 1508 g.
svoim, i korol; sobral voisko i powol do Toruna, i mnogo iz
Togo 'e l≠ta knqz; Mixailo Glinskoi Zaberezynskago ubil v
Litvy wlo na svo[ xorh; knq'at i panqt s panom {r;em Niku-
Gorodn≠ i po≠xal k Moskve z bratom svoim, s knqzem Vasilem
laevihem Rodivilom, i pod gorody nekoliko bitv im≠li, i nemec
Glinskim. I mnogie l[di pristali k nemu i mnogo gorodov pere-
pobivali, i potom korol "ikgimont pobil243 mistra pruskago
dalosq byli k Moskv≠% knqz; Mixailo Mstislavih i z gorodom
pod svoi gold i dal emu knq'stvo Pruskoe, i ottol≠ pohalsq
svoim Drutckim, i Rwu, i Krihov, i Mozyr moskva byla os≠li.
mistr pruskii pisatisq knq'etem pruskim.
I korol "ikgimont sobrav voisko litovskoe, poslal za knqzem
Mixawom Glinskim, za nim powol. I Glinskii, uslywav to, L≠t bo'iq naro'deniq 1526. Korol;244 "ikgimont byl v Kdansku
powol iz gorodov ruskix k Moskv≠, A t≠ klqzi, knqz; Mixailo po Velice dni i kdanhan, kotorye byli protivni emu, vel≠l
Mstislavskii i knqz; drutckii z gorodami svoimi, Rwa i Kri- postinati. Pervoe stqli west; helovek, potom star≠iwix i inyx
hev, i Mozyr otdalisq korol[ "ikgimontu. I byla v Litv≠ rozoslali v nqtstvo po gorodom. Toe ' oseni zemlq Mozoveckaq
posl≠ Glinskago zamqtnq velmi velikaq, panov imali, kotorye spadkom priwla na korolq "ikgimonta, pone'e ubo ix pany oth-
za Glinskim v dru'b≠ 'ili. innye vymerli. I izo Kdanska korol s=≠xal k Varwevu, i potom
pos≠l panstvo Mozoveckoe, po≠xal x Krakovu.
L≠ta bo'iq naro'deniq 1514-go. Nedelq po svqtom Nikol≠ v≠wnem
vo vtornik priwel knqz; velikii Vasilei Ivanovih; moskovskii L≠t bo'iq naro'deniq 1527. Pobil v zim≠ tatar knqz; Kostqntin
pod Smolenesk i stoql pod gorodom, i dobyval, i bil is puwek Ostroskii 20 000 na Alwanicy velmi s malymi l[dmi. Toe '
dvenatcat; nedel;. I korol; "ikgimont, uslywav to, i powol vesny po Velice dni carq zavolskogo pu]eno iz Litvy na carstvo
boroniti Smolenska. I vy≠xal iz Vilny mesqca i[lq v 22 den;, Zavolskoe k synu ego, i provodili ego mnogo pov≠tov do Kieva,
A smolqne, ne do'davsq oborony ot korolq, i otdali gorod A is Kieva peneznye l[di na pol≠ u'e str≠tili ego, kotorye
Smolenesk knqz[ velikomu moskovskomu mesqca avgusta v 1 den;; protivu ego poslany byli ot syna ego. T≠ ego v ordu Zavolskie
A korol u'e byl v Mensku. I malo im≠q na tom, moskovskii volosti245 doprovodili, A potom ego sami ' zar≠zali. Korol
poslal l[dei i voisko velikoe k Orwi i ko Drucku. A korol; "ikgimont pri≠xa k Viln≠ i s nim koroleva, ibo to pervoi
"ikgimont powol iz M≠nska k Borisovu, A iz Borisova poslal pri≠zd ego byl v Vilno.
protiv voiska moskovskogo getmana svoego, knqzq Kostqntina
L≠ta bo'iq naro'deniq 1528-go godu. Vs[ zeml[ Litovsku[
Ivanoviha Ostroskogo, s voiskom. I storo'i str≠tilisq “so”234
popisali.
storo'ami moskovskimi na Bobr≠, i tam vs≠x moskvih 'ivyx
Koroleviha "ikgimonta Avgusta, "ikgimontova syna, na Velikoe
poimali. I na≠xal knqz; Kostqntin voisko moskovskoe za Orwe[
knq'stvo Litovskoe i Ruskoe, i "emoitckoe podnoweno na den;
gorodom, za Dneprom, na Kropivn≠ i perenrovadivwisq so vs≠m
svqtago Luki Evangelista l≠ta bo'iq naro'deniq 1529. V tot
voiskom i z d≠ly herez Dnepr, i udarilisq235 voiska me'u sobq
den; bylo emu naro'enie i podnowenie togo 'e godu. I toe '
v pqtnicu mesqca sentqbrq v 8 den;, i byl boi velmi velik, ibo
oseni, mesqca oktqbrq v 18 den; "ikgimonta, narehennago Avgusta,
nerovno bylo% moskvy v pqt; krat bolwi, ne'eli litvy. I pomog
maistat byl v Viln≠ v velikix s≠nex na polac≠x velikix maistat
bog korol[ "ikgimontu i voisku litovskomu, moskvu nagolovu
i senno246, hto ne ubit byl246. Pervoe biskupove prelo'enye
vs≠x pobili, i voevod star≠iwix poimali, na imq knqzq Mixaila
prelati, knq'ata i panove-rady i zemli m≠sca svoi os≠li vs≠,
Ivanoviha Bulgakova da brata ego ro'enogo knqzq Dmitr≠q, da
potom maistat korol s≠l "ikgimont i vozl≠ posadil sebq syna
Ivana Andr≠eviha Helqdnina236, da knqzq Ivana Dmitr≠eviha
svoego "ikgimonta, narehennago Avgusta, i vozl≠ syna svoego
Pronskogo, da Ivana da Volodimera Semenovyx d≠tei Kolyheva,
s≠la koroleva i Bona. Provoi ruk≠ sid≠li biskopov≠, knq'ata%
da knqzq Borisa i syna ego Petra Romodanovskogo, da Ivana
pervoe biskub vilenskii knqz; Qn, potom knq'a Sluckoe knqz;
Semenoviha Selexovskogo, da knqzq Borisa knqz Ivanova syna
{re Semenovih;, potom knqz; Pavel Aleksandrovih; Golwanskii,
Starodubskago, da knqzq Putqtiha, da bratoniha ego knqzq
knqz; biskup 'emoitckii, potom Vewkelovih, knqz; biskup ki-
Semena Ivanoviha, da Dmitr≠q Vasileviha Kitaeva, da Danila
evskii i m=stislavskii, potom knqz; Mixailo 'eslavskii, potom
Andr≠eviha Ple]≠eva, da Andr≠q Semenova syna Kolyheva, da
knqz; Fedor Mixailovih; Hertorizskii, potom knqz; Andr≠i
Ivana Vasileviha Kuweleva237, da Borisa Ivanoviha Ple]≠eva, da
Send[kovih;, potom i innye knq'ata mnogie.
Filipa Ivanoviha Kiseleva, da {r;q Dmitr≠eviha Lyncova, da
Na leve maistatu sid≠l voevoda trockii i getman navywwii i
Andr≠q Filip;eviha Na]okina, da Ivana Andr≠eviha Repkina, da
starosta braslavskii i venickii, knqz; Kostqntin Ivanovih; Os-
Matv≠q Ivanoviha Vnukova, da Timof≠q Dmitr≠eviha Gubareva,
troskii, potom voevoda vilenskii, kanvler navywwii i starosta
da knqzq {rq Ivanoviha Devu, da Ivana Dmitr≠eviha Kopnina, da
b≠lskii pan Olbraxt Martinovih Gawtov, potom pan vilenskii,
Orlumpq238 {dina, da Nekl[da Parfeneviha Bardina, da Andr≠q
starosta gorodenskii pan {re Nikulaevih; Radivilovih, potom
Poluektoviha Obn≠eva, da Kopca Mitina, syna qilnogo239 Budaq
pan trockii, starosta 'emoitckii pan Qn Stanislavih, potom
Kuh[kova, Fedora Ivanoviha Novosilcova, Semena Fedoroviha
marwalok velikii, voevoda novgorodckii, der'avca mereckii
Buzskogo, Grigorq Borisoviha Bezumnavo240, Nikitu Nazareviha,
i dovkovyiskii247 pan Qn Qnovih; Zaberezynskii, potom voevoda
A d≠tei 380241 boqrskix mnogo 'ivyx privedeno vs≠x v shete.
polotckii, der'avca perlomskii pan Petr Stanislavovih;
T≠x vsex po gorodom litovskim poslany v nqtstva, A prostyx
Kiwhih, potom voevoda vitepskii pan Qn {r;evih; Gl≠bovih;,
l[dei, kotoryx 'ivyx ponimali, nelz≠ bylo vypisati mno'estvo
potom voevoda podlqckii pan Ivan Bogdanovih; Spe'ih248, po-
d≠lq. A knqz; velikii Vasilei Ivanovih; moskovskii “i”242 vsea
tom starosta berestenskii pan Aleksandr Ivanovih; Xotk≠vih,
Rusii v to vremq byl v Smolensku i po≠xal k Moskve, i boqrom
potom podskarbii zemskii, slonimskii starosta i kamenickii
smolenskim pom≠st;q podav na Moskv≠, A moskviham v Smolensku
pan Boruw249 Bogovitinovih, potom podskomirii250 pan Mikolai
pom≠st;q podaval. Potom v hetyrex nedelqx knqz; Kostqntin Os-
Pacevih, potom starosta pinskii, kl≠ckii i gorodeckii i roga-
trowskoi s voiskom litovskim prixodil pod Smolenesk i goroda
hevskii pan Ivawko, potom kon[wei dvornyi, der'avca aenskii
ne vzql, posadu i volostem smolenskim mnogo lixa uhinili i
pan Vasilei Bogdanovih "ih;251, potom starosta mstislavskii
po≠xali v Litvu.
pan Qn {r;evih; Ilywih;, potom panove mnogie sid≠li i panove
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
lqdckie sid≠li ' me' sebq, A protiv moistatu blisko sid≠li dva
careviha na lavkax, A na zemli sid≠li po pravoi storon≠ i l≠vo
stolca po tri ulany, A protiv maistatu po pravo sid≠li panove
kievskie, A vozl≠ ilan252 sid≠li smolqne i polohane, A vozl≠
polohan novgorodcy, A vozl≠ ix vitqblqne, A vozl≠ vitqblen
'emoitcy; i volyncy ne s≠li za sporom z "emoiti[. Podhawemu
i kravhemu osobu[ lavku dali, i morwalkove tako' na osobnoi
lavk≠ sid≠li. Togo ' godu v Krakove korunovanie i prava pisany
dany Velikomu “knqzstvu”253 Litovskomu i Ruskomu, i "emoitckomu.
Posad i gorod Vel≠nskii gor≠l l≠ta bo'iq naro'eniq 1530-go.
Togo 'e l≠ta tatar pobili na Golvi i na Poluzari knqz; Ivan
Dubrovskii s p≠ne'nymi l[dmi. A knqz; Kostqntin Ivanovih; Os-
trozskii umer l≠t bo'iq naro'eniq 1530-go, avgusta mesqca.
L≠ta bo'iq naro'eniq 1534-go. Korol "ikgimont Staryi i syn
ego korol; "ikgimont Avgust poslali Moskvy voevati voisko
litovskoe, A s t≠m voiskom bylo panov, pan {re Nikolaevih;
Rodivil. V to vremq pri≠xali s Moskvy knqz; Semen B≠lskii da
Ivan Luckii, A s nimi bylo hetyresta254 konei254, i str≠tili
voisko 'ivu]≠e litovskoe v Magileve. Tam 'e v Magileve get-
man litovskii {re Radivil s voiskom le'al pqt dnii i poslal
getmana dvornogo pana Andr≠q Nemiroviha, voevodu kievskago
i pana Vasilq Hi'a, kon[wego dvornogo, s voiskom na Sev≠ru. I
priwli pod Starodub, Othinu255 pogromili, A s nim bylo 3000
l[dei, A sam Ovhina utek, i mnogo l[dei 'ivyx poimali. I ot
Staroduba powli proh do Radogo]a, i pod Radogo]om knqzq
Borbowina pobili i Radogo] gorod so'gli i mnogo polonu po-
brali, i ottol≠ xodili pod Pohap, zamkom ne vzqli i powli vo
svo[ zeml[ k256 Litvu256 na Krihev. A z drugimi l[dmi posylal
pan {r;e Rodivil knqzq Andr≠q Koverskago257 da knqzq Ivana
Viwneveckogo pod Smolenesk. I Smolensku[ zeml[ izvoevali i
pod gorodom byli, i goroda ne vzqli, i v svo[ zeml[ k Magi-
levu v celosti priwli do domov svoix. Toe ' zimy prixodila
moskva k Polocku i k Vitebsku i ot Dolginova vorotilisq, vse
povoevali, A gorodom nihego ne uhinili. I knqz; Ivan Wuiskii
ot nix otvernul i prib≠g k Vitepsku, A litva za nim pognali
da ne dognali.
L≠ta bo'iq naro'eniq 1535-go. Korol; "ikgimont Staryi i
milodyi258 poslali getmana litovskago pana {r;q Rodivila s
voiskom litovskim na moskovskogo, A s nim bylo polqkov mnogo
≠zdnyx i p≠wix, naemnyx litovskix na penezqx, A nad nimi byl
getman pan Tarnovskii i polskii. K tomu zemlq Polskaq dala259
na pomoh za svoi penezi 2000 l[dei, A nad nimi byl getman
pan poznanskii. I t≠x vs≠x lqxov popisali v Beresti i powli
k Rehicy, tam sq s;≠xali s litovskim voiskom, obnehovalisq u
R≠hicy i ot R≠hicy powli k Gom;[, i Gomei gorod vzqli, i ot
Gom≠q powli k Starodubu, i pod Starodubom stoqli hetyre ne-
deli i ne mogli evo dostat. I ≠zdil boqhi260, ibo l[dei bylo v
gorode pribylyx s Moskvy i z gorodov Sev≠rskix velmi mnogo, i
strelba velikaq. Oli ' lqxove, kotorye s t≠m razum≠li Erburd s
tory]i261 svoimi pohalisq kopat; pod stenu gorodovu[, i kogda
podkopali i podlo'ili zeliq pod stenu z bohkami, i za'gli
knotom, i vykinulo hetyre gorodni v nedel[ na sqtago Ivanna.
V tot has vs≠ lqxove kinulis s vorony k toi dir≠, i moskva po-
hala boronitisq, i byla bitva velikaq nad to[ diro[. Tu pobili
moskvih i gorod za'gli, i vs≠x voevod i d≠tei boqrskix 'ivyx
poimali, i voevodu starodubskago knqz; Fedora Obolenskovo
Ovinu262 vzqli, i inyx dobryx l[dei. Detei boqrskix getman
polskii Tornovskii vel≠l stinati iz stanov vyvodq, i stinali
ix tot de263 s c≠lyi263, i mnogo trupov mertvyx stinenyx le'awe
do tysehi. A i' na perepisi bylo y knqzq Fedora Ovhiny, hto
v tom gorode Starodub≠ bylo vs≠x l[dei i z 'enami i z detmi
24 000, i vs≠ tam pogibli, mnogo prostyx l[dei i 'en i d≠tei v
polon k Litv≠ otvedeno. I uslywali to moskva v drugom gorode,
v Pohepe, i uboqlisq togo ', sami gorod so'gli i pob≠gli ko
Brqnsku. I potom litva i lqxove ottol≠ powli v svo[ zeml[,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
mnogo lixa uhinivwi Moskovskoi zemli. Togo l≠ta knqz; {re
Semenovih; Sluckii so vs≠mi l[dmi svoimi i pan Nikolaevih
Radivil, i starosta 'emoickii so vse[ zemle[ "emoicko[, i pan
Qn Gl≠bovih, voevoda polotckii, so vs≠mi polohany, i voevoda
vitepskii pan Matv≠i Voitexovih Qnoviha s vitqblqny, le'ali
v Polotcku dlq bere'eniq ot Moskvy toe ukrainy.
Potom v god l≠ta bo'iq naro'eniq 1536-go pan vilenskii, et-
man litovskii pan {re Rodivil le'al s voiskom litovskim za
Druckom na Druvi v Repuxove vs≠ l≠to da'e do Pokrova, i tam
vs≠ voisko svoe razspustil.
L≠ta bo'iq naro'eniq 1538. Knqz; Ivan Viwneveckii i pan
Grigorei Aleksandrovih Xotk≠evih s p≠ne'nymi l[dmi v Kieve
e]e byl, A pan Grigorei Xodk≠evih ne priwol, i pan Andr≠i
Iemirovih, voevoda kievskii, pobil tatar Beleka murzu; s nim
bylo tatar 600 000264.
L≠ta bo'iq naro'eniq 1539. Umer voevoda vilenskii pan Olbraxt
Martinovih; Kgalw=tat v Kgerennax.
L≠t bo'iq naro'eniq 1541. Umer pan vilenskii i getman velikii
pan {r;e Mikolaevih Radivil.
L≠t bo'iq naro'eniq 1545-go, genvarq. Umer pan Qn Mikolaevih;
Radivil, sxarosta 'emoickii. Togo ' godu po Velice dni umer
knqz; {re Semenovih; Slutckii.
L≠ta bo'iq naro'eniq 1542, na westoi nedeli po Velice dni,
korol "ikgimont Staryi s molodymi ≠duhi iz Litvy da powli
rozdali urqdy novye zd≠ x Vilny, A inwei na dorog≠%
Panu {r[ Gl≠bovih[ voevodstvo dali Vilenskoe i Bruhesk265.
Panu Stanislavu Olbraxtovih[ Kgawtaltu voevodstvo Trockoe
dali, A Upatu ot Trokov otnqli.
Panu Matv≠[ Voit≠xovih[ Qnoviha dali staratstvo "emoit=ckoe.
Knqz[ Qnuwu Dubrovickomu knq'iti Kgolwanskomu dali vo-
evodstvo Kievskoe.
Panu Stanislavu Stanislavih[ Dovoinu dali voevodstvo Viteb-
skoe.
Panu Qronimu Aleksandrovih[ Xotk≠evih[ dali podhawie i
Radnu.
Panu Ivannu Gornosta[ dali morwalstvo dvornoe.
Panu Viktexu {ndilu dali tivunstvo Vilenskoe.
Togo ' l≠ta priwla saranha na Litovsku[ zeml[ i Lqdcku[,
i okolo Beresti, okolo Pinska, i okolo Menska, i Sver'ona, i
Koidovova266, Ivenca i polo267 'ito i qri, i travu. Se 'e vs≠
bylo gr≠x radi nawix.
L≠t bo'iq naro'eniq 1542. Umer pan Stanislav Olbraxtovih;
Kgalwtot, voevoda trockii; i tu sq izvel gorod268 Kgawtaltov.
L≠t bo'iq naro'eniq “1543”269. Umer pan Matv≠i Voitukovih
Qnoviha, starogo270 'emoitckii.
L≠t bo'iq naro'eniq 1543. Mesqca maiq v 15 den; prinesena
korolevoq heskaq Al'ebeta, doh korolq Fardynandova, brata
rodnova krest;qnskovo, za korony271 molodovo "igimonta Av-
gusta v Krokov i dlq vasilq272 korolevskova mnogie pamqti273 iz
Litvy s velikimi kowty ≠zdili do Krakova; t≠ sut pan Grinim274
Aleksandrovih; Xotk≠eviha, podhawe[ litovskii, i brat ego
pan Grigorei, i pan {r;e Xotk≠evih, i pan Nikolai, i pan Qn
marwkalkovih Rodivil i275 pan Nikolai {revih Rodivily275,
Rodivil, syn pana vilenskogo. I toe korolevnu Al'itu korol
molodyi "ikgimont Avgust str≠til pohtivo s velikim wtom276
ot Krakova polmili; na tom m≠ste i watry byli razbity, i tam
sq vitali, i v Krakov po≠xali, i na zavtr≠e v nedel[ korunoc≠q
byla, A v ponedelnik pokladanie bylo.
L≠t bo'iq naro'eniq 1544. Pri≠xal korol "ikgimont v Ber-
est; na desqtoi nedel≠ po Velice dni v sredu iz Lqxov, i
syn ego, korol; molodyi, z Vilny pri≠xal, i byl s;≠zd ve-
likii v Beresti, i v tom s;≠zde spustil korol staryi svoemu
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
korol[ molodomu Velikoe knq'estvo Litovskoe po Pokrove
Prehistoi Bogorodicy. V toi 'e den; i urqdy rozdal, i
roz≠xalisq koroli, korol; staryi v Lqxi, A molodyi ko-
rol; "ikgimont Avgust i s svoe[ korolevo[ po≠xal k Viln≠.
A urqdy na tom s;≠zde Berestenskom rozdali%
Panu Grigor;[ Grigor;evih[ Ostakoviha panstvo Vilenskoe.
A Novgorodskoe voevodstvo ot nego otnqto i dali panu Alek-
sandru Xotk≠evih[, staroste berestenskomu.
Knq'ati Golwanskomu knqz[ Qnuwu Dubrovickomu voevodstvo
Trockoe dali.
Panu Eranimu Aleksandrovih[ Xotk≠eviha panstvo Trockoe dali.
Panu Nikula[ Rodivilu marwalstvo zemskoe dali.
Knqz[ Semenu Pronskomu voevodstvo Kievskoe dali.
Panu Stanislavu Petrovih[ Kiwhiha voevodstvo Vitepskoe dali.
Panu Grigor[ Aleksandrovih[ Xotk≠eviha podkamore dali.
L≠t bo'iq ro'eniq 1545. Po Velice dni korol; molodoi "ikgi-
mont Avgust ≠zdil v Krakov ko otcu svoemu, i buduhi v Krakove u
otca svoego umerla koroleva ego Al'beta v Viln≠ na 11 nedeli
po Velice dni. I uslywal tu v≠st; korol; molodoi "ikgimont,
'alost; svo[, i po≠xal s Krakova k Viln≠ i uhinil ei pogrebenie
“u”277 svqtago Stanislava, v kaplicy velebnago Kazimera, mesqca
avgusta v ponedelnik v 24 den;, A na zavtr≠e vo vtornik obxod
byl po vs≠m kostelom s marami, A mar bylo 30.
L≠t bo'iq ro'eniq 1545. Avgusta v 31 den; korol molodoi
"ikgimont Avgust dal panu trockomu Eronimu Xotk≠evih[
starost;stvo "emoickoe.
L≠t bo'iq ro'eniq 1548. Na samyi Velik den; umer korol
staroi "ikgimont Kazimerovih; v Krakove tretei na desqt;
godiny polnago zgengarq278. Panoval na korun≠ Polotckoi279 i
Velikom knq'estv≠ Litovskom i Ruskom, Pruskom, "emoitckom
i inyx 42 l≠ta. Priwla v≠st; korol[ molodomu i velikomu
knqz[ "ikgimantu Avgustu is Krakova v Vilno o smerti korolq
starogo, otca evo, po Velice dni v toi 'e den; v nedel[ velmi
rano. I o smerti ego korol molodoi i panove-rada, i vsq zemlq
Litovskaq velmi 'alovala, pone'e ubo byl gospodar; velmi
dobryi, spravedlivyi i miloserdyi k poddannym svoim. Na toi
' nedeli v pqtnicu korol "ikgimont Avgust obxody hinil z
marami i z sve]ami po vs≠m kostelom280.
L≠t bo'iq ro'eniq 1548. Na tretei nedeli po Velice dni mesqca
apr≠lq v 16 den; vo ftornik korol polskii "ikgimont Avgust
vzql seb≠ v molo'enstvo doh pana {r;q Mikulaeviha Radivila,
pana vilenskago, kotoraq ostalasq vdovo[ po neboghiku panu
Stanislavu Olbrextovih[ Kgawtoltu, voevode trockomu, panu
Balbaru, ibo kogda korol s ne[ bral wl[b, togda ni edin pan
izd281 ravy281 ne byl tomu sv≠dom, ibo v tot has kak prinesena
v gorod v polatu, i korol vstr≠til ≠q v s≠nqx i, vitavwi eq,
powol do svoego upoko[, A eq poveli vverx do eq upoko[. I
korol pov≠dal panom, kotorye ego otvodili ot togo veseliq,
i'e on s ne[ davno otdal i wl[b bral. I panove, a]e i ne byli
tomu wl[ 282 sv≠doma, xot≠li umolknuti i ne tolko panom ili
wlqxte, no i prostam l[dem po vsei zemli Litovskoi to veselie
korolevskoe bylo nel[bo, A to dlq toe prihiny, i'e ona byla
vosm;283 l≠t zamu'em, A d≠tei ne im≠la.
Polskaq kronika piwet% rod Alkrirdov - 12 synov% Qkgailo,
Skrigailo, Wvidrigailo, Boris, Kuribut, Vikgunt, Korikgal,
Norimont, Lankgvin, L[bord, Andr≠i, Butav284.
Po=o/y=em nacisk by tre>: wszystkich latopis[w przytoczy:
zgodnie z Po=n. sobr. russ. ltpsej. Nie mniej, sporadycznie, mo-
g' trafi: si" literowe r[/nice, z przyczyn ode mnie niezale/nych.
Tre>: ta powinna by: ponownie sprawdzona przed reprodukcj'
we fragmentach lub ca=o>ci, przed cytowaniem, itp.
PRZYPISY
1. w r"kopisie ?eickogo
2. tak w r"kopisie, w Racz. knia/atom
3. tak w r"kopisie
4. tak w r"kopisie, w Racz. Palemon
5. «u» przerobione z «a»
6. tak w r"kopisie, w Racz. Dowsprunkg
7. tak w r"kopisie, w Racz. Rusi
8. tak w r"kopisie, w Racz. a z Ro/ Ektor }a z R[/y Hektor, przy. J.D.|
9. drugie «n» przerobione z innej litery; drugie «m» nad linijk';
powinno by: Nemon
10. pierwsze «n» przerobione z «m»
11. dopisane na dolnym marginesie z odno>nikiem tym samym charak-
terem pisma i tym samym atramentem; za wyrazem «ustie» wykre>lone
«is pruslija»
12. tak w r"kopisie, w Racz. obfitostei
13. tak w r"kopisie, w Racz. napo=nieno
14. «t» przerobione z «ch»
15. «n» przeronione z «p»
16. tak w r"kopisie, w Racz. Nemnoam
17. tak w r"kopisie, w Racz. nad Juroju
18. litery «kg» przerobione z «m»
19. nie ma w r"kopisie
20. dopisane nad linijk' bardziej ciemnym atramentem
21. litery «ti» nast"puj'ce za wyrazem Kunas, wykre>lone
22. tak w r"kopisie, w Racz. Kernowo
23. tak w r"kopisie, w Racz. wsei
24. «u» przerobione z innej litery
25. po-=atynie& «li» dopisane po zmytym tek>cie
26. dalej brak opowiadania o Pojacie, istniej'cych w Kras. i Racz.
27. tak w r"kopisie, w Racz. radnych
28. tak w r"kopisie, w Racz. Ursinow
29. dopisane nad linijk'
30. tak w r"kopisie, w Racz. puszczy
31. tak w r"kopisie, powinno by:& Oszmienie
32. tak w r"kopisie, w Racz. Eikesznewi
33. tak w r"kopisie, w Racz. Eikszcza
34. drugie «k» przerobione z innej litery
35. «k» przerobione z innej litery
36. tak w r"kopisie, w Racz. po=oczan
37. tak w r"kopisie, w innym& Po=tesk
38. «a» przerobione innym atramentem z «i»
39. dodane przez redaktor[w Po=. sobr. russ. ltpsej
40. tak w r"kopisie, w Racz. nad
41. tak w r"kopisie, w innych latopisach& Gorodna
42. tak w r"kopisie
43. tak w r"kopisie, w Racz. Jasie=dy
44. tak w r"kopisie, w Racz. Pinsk
45. litery «=ai» dopisane po zmytym tek>cie
46. tak w r"kopisie, w Racz. Pisimont
47. tak w r"kopisie, w Racz. Pojata
48. tak w r"kopisie, w Racz. ?oslii
49. «s» przerobione z innej litery
50. tak w r"kopisie, w innych& wyros=
51. tak w r"kopisie, w Racz. =uckim
52. tak w r"kopisie, w Racz. Olkgimont
53. tak w r"kopisie, w Racz. wo=odymierskii
54. «/» dopisane po dw[ch literach
55. dopisane nad linijk'
56. tak w r"kopisie, w Racz. i Nowgorodskom, i Ruskom
57. tak w r"kopisie, w Racz. Skirymonta
58. tak w r"kopisie, w Racz. /gliszczo
59. pierwotnie «stammi» ]jedno «m» nad linijk'\, za tym inne litery wykre>lone
60. «i» przerobione z innej litery, w Racz. bo i
61. tak w r"kopisie, w Racz. /gliszczo
62. tak w r"kopisie, w Racz. i tam
63. tak w r"kopisie, w Racz. dalej& z/og
64. «nika ego» dopisane nad linijk'; w linijce, po «mi"kkim znaku» wykre>lone
«e»; nad linijk' wykre>lone litery «go»; pierwotnie by=o& mi=ost ego
65. «ch» przerobione z innej litery;
nad «twardym znakiem» wykre>lona litera nad linijk'
66. wyrazy napisane dwukrotnie
67. «a» przerobione z «i»
68. dopisane nad linijk'
69. w r"kopisie opuszczenie, w Racz. dalej& Narymont
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
70. tak w r"kopisie, w Racz. po smerti welikogo kniazia Romana 139. «k» przerobione z innej litery
71. tak w r"kopisie, w Racz. Utenie 140. «ie» przerobione z «i»
72. tak w r"kopisie, w Racz. utenskim 141. «so mno» dopisane nad linijk'; pierwotnie dopisane «s weli» wykre>lone
73. tak w r"kopisie, w Racz. Kgedroiti 142. «my» dopisane nad linijk'
74. tak w r"kopisie, w Racz. Rakontiszok 143. nast"puj'cy za tym wyraz «toi» wykre>lone
75. litera przerobiona z «m» 144. drugie «t» przerobione z «i»
76. tak w r"kopisie, w Racz. Korablem 145. dodane przez redaktor[w Po=n. sobr. russ. ltpsej
77. «z» przerobione z «e» 146. dalej wykre>lone wyrazy& na Wilnie
78. «n» przerobione z «m» 147. pierwsze «o» dopisane cz">ciowo po «l»
79. tak w r"kopisie, w Racz. jatwiezskim 148. dopisane nad linijk'
80. «m» przerobione z innej litery 149. dopisane nad linijk'
81. tak w r"kopisie, w Racz. Antioch sirskii 150. tak w r"kopisie
82. dopisane nad linijk' 151. tak w r"kopisie, w innym& Dorohiczinu
83. «o» przerobione z innej litery 152. tak w r"kopisie, w racz. wyszei
84. «i» przerobione z «twardego znaku» 153. w Racz. dwie
85. litery «knja» nad linijk' 154. «nie» dopisane nad linijk'
86. «L» przerobione z dw[ch liter 155. tak w r"kopisie, w Racz. nas
87. «ja» przerobione z «e» 156. tak w r"kopisie, litera «p» poprawiona; w Racz. do Krewa
88. tak w r"kopisie, nad linijk' «l» przerobione z «d» 157. «u» przerobione z innej litery
89. tak w r"kopisie, w Racz. +awryszu 158. w Racz. zmysli=a
90. «l» przerobione z innej litery 159. «po» dopisane nad linijk'
91. dopisane nad linijk' 160. «o» dopisane po literze «m»
92. tak w r"kopisie, w Racz. rady 161. «u» przerobione z «ie»
93. tak w r"kopisie, w Racz. ro/aju }rodzaju, przyp. J.D.| 162. «i» i «y» przerobione z innych liter
94. w Racz. z ymienja, dier/aczogo w ?omoiti 163. drugie «cz» przerobione z «e»
95. «e» i «ja» przerobione z innych liter 164. «wy» dopisane nad linijk'
96. tak w r"kopisie, w Racz. Kernowie, «n» przerobione z innej litery 165. dopisane nad linijk'
97. «os» przerobione z innych liter 166. pierwsze «s» przerobione z «z»
98. napisane dwukrotnie, drugi raz – wykre>lone 167. w Supra>l. i Wile<skim& Wo=odimerja Andriejewicza
99. litera «go» nad linijk', litery «ch» wykre>lone; by=o& wsiech 168. tak w r"kopisie, w Racz. Narimuntowiczem
100. dopisane nad linijk' 169. «s» przerobione z «twardego znaku»
101. tak w r"kopisie, w innym& prusowie 170. tak w r"kopisie, w Racz. stupilis
102. tak w r"kopisie, w Racz. Oszmienie 171. tak w r"kopisie, w Racz. Dokudowie
103. tak w r"kopisie, w Racz. ?eimow 172. tak w r"kopisie, w Racz. ostupit
104. tak w r"kopisie, w Racz. Rakgnetu 173. tak w r"kopisie
105. tak w r"kopisie, w Racz. ostawiwszy 174. tak w r"kopisie, w innym& ot
106. pierwsze «s» przerobione z innej litery 175. dopisane nad linijk'
107. «i» przerobione z «z» 176. tak w r"kopisie
108. tak w r"kopisie, w Racz. Mindowgowa syna Olkgimonta, 177. tak w r"kopisie, w Racz. Borysowiczu
wielikogo kniazia Holszanskogo 178. tak w r"kopisie, w Racz. Po=onyi
109. dopisane nad linijk' 179. «m» przerobione z «w»
110. dopisane nad linijk' 180. tak w r"kopisie, w Kras. i Racz. Ko=obuta
111. litery «p» i «twardy znak» przerobione z innych liter 181. tak w r"kopisie, w Racz. Korjat
112. pierwsze «e» i «mi"kki znak» przerobione z innych liter 182. litera «d» zamazana
113. «e» przerobione z «i» 183. tak w r"kopisie
114. nad wyrazem wykre>lona litera nad linijk' 184. litera «k» nad linijk' przerobiona z innej
115. pierwsze «l» przerobione z «z» 185. tak w r"kopisie, w Racz. Homel
116. tak w r"kopisie, litery «na pred uczi=» wykre>lone w Racz. wczinit 186. dalej wykre>lony wyraz& Witowtie
117. litera «s» przed wyrazem wykre>lona 187. tak w r"kopisie, w S=uckim& =uckim bojarinom
118. tak w r"kopisie, w Racz. Krewi 188. dopisane nad linijk'
119. «s» przerobione z «u» 189. tak w r"kopisie, w Nikiphor. priide kniazi, Witowt k Smolensku,
120. tak w r"kopisie, w innych latopisach Korjatu a pre/de promcze s=owa, persze «na Temir-Kut=uja ida»
121. tak w r"kopisie, w Racz. Po=ondze 190. po «wielikaja» czyste miejsce na 10–12 liter;
122. «o» przerobione z «u» wyraz «leta» z du/ej litery od nowej linijki
123. «u» przerobione z «a» 191. tak w r"kopisie, w innym& pana
124. dopisane nad linijk' 192. tak w r"kopisie, w Racz. Oleg
125. «ju» przerobione z innej litery; «cz» wielce niewyra{nie 193. tak w r"kopisie
126. tak w r"kopisie, w innych latopisach& Krewie 194. tak w r"kopisie, w Racz. «i»
127. «s» przerobione z «t» 195. «mi"kki znak» przerobiony z innej litery;
128. pierwotnie «szest’» }sze>:|, nast"pnie s=owo to wykre>lono litera O w linijce oraz «i» nad linijk' wykre>lone
i nad linijk' wpisano «siem» }siedem, przyp. J.D.| 196. tak w r"kopisie, w Racz. Pskowie
129. pierwsze «o» przerobione z innej litery; 197. tak w r"kopisie, w Racz. strastnyje
litery «ry» w linijce i kilka liter nad linijk' wykre>lone; 198. w Racz. w leto 6926
litery «ryzkost’» dopisane za wykre>lonymi; 199. tak w r"kopisie, w innym& pos=aniem
w Racz. Czartoryesk 200. «o» przerobione z «nie»
130. tak w r"kopisie, w Racz. Thedor Sanguszko }Theodor, J.D.| 201. pierwsze «k» przerobione z innej litery ]s$\; w Racz. Kondrata
131. «wi» przerobione z innych liter 202. tak w r"kopisie, w Kras., Racz. wzia=
132. tak w r"kopisie 203. dodane przez redaktor[w Po=n. sobr. russ. ltpsej
133. dopisane nad linijk' 204. w Supra>l., Racz. 6912 god
134. po «e» przerobiona na drug' wielce niewyra{nie 205. dalej wykre>lone «i»
135. po raz drugi dopisane s=owo «oporu» wykre>lone 206. dodane przez redaktor[w Po=n. sobr. russ. ltpsej
136. dopisane nad linijk' 207. dalej wykre>lona litera «y»
137. dopisane nad linijk' 208. «as» przerobione z innych liter
138. dopisane za «d» nad linijk' }$, istnieje w przypisach pod liter' «ju», 209. drugie «i» przerobione z «e»
ale w tek>cie odno>nika «ju» nie ma, J.D.| 210. tak w r"kopisie, w Racz. Czeskoje
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
211. tak w r"kopisie, w Racz. tatarskie 279. tak w r"kopisie, w innym& Polskoi
212. drugie «a» przerobione z innych dw[ch liter 280. «k» przerobione z «s»
213. «e» przerobione z innych trzech liter; ostatnia e }co$, przyp. J.D.| 281. tak w r"kopisie, w innym& iz rady
214. pierwotnie& po=o/iw, nast"pnie «=o» wykre>lono 282. tak w r"kopisie, w innym& szluby ]>luby ¯ >lub(owanie\
215. tak w r"kopisie, w Racz. noczewa= 283. «w» przerobione z «g»
216. tak w r"kopisie, w Racz. Mo=odeczno 284. rozpis w postaci przypisu na ostatniej karcie r"kopisu;
217. tak w r"kopisie, w Kras. Holszanskogo Narymunt, Lubart byli synami Giedymina †1341,
218. tak w r"kopisie, w Racz. Lynkgwenowicza Boris ^ Butaw ]Butowt\ – synem Kiejstuta †1382, wnukiem Giedymina
219. w Racz. wiazemskogo Imiona przytoczone z Kroniki S=awnego Kr[lestwa Polskiego –
220. dalej wykre>lone dwa znaki& litera «w» i «twardy znak» Jana D=ugosza †1480.
221. tak w r"kopisie, w Racz. Korybutowicza
222. tak w r"kopisie, w Racz. nie s=yszeczi Przypisy nie s' wielce szczeg[=owe.
223. w Kras., Racz., Rumianc. 6946 Wystarczy przeczyta: je pod numerami 138, 213, 242.
224. tak w r"kopisie, w Racz. poki
Ale – og[lnie – dobrze s' zrobione.
225. tak w r"kopisie, w Racz. miesniki
226. Jagie==o zmar= noc' 1434.05.31(1434.06.01, Redaktorzy Po=n. sobr. russ. ltpsej – najwyra{niej – zmagali si" z
syn jego – W=adys=aw, zgin'= w bitwie pod Warn', 1444.11.10, ogromem materia=u r"kopi>miennego, by wy=owi: z niego od razu
zatem w 1447 kr[lem Polski zosta= brat W=adys=awa – Kazimierz najstarsze egzemplarze i z nimi por[wnywa: ich odpisy.
]¿1427.11.30 ÷ †1492.04.07\ Ja widzia=em nie tylko usterki wy/ej wymienione – tak/e spos[b ich
227. tak w r"kopisie oznakowania w kilku miejscach wskazuje, /e wracali do nich nie mniej
228. w Racz. 1482 ni/ jeden raz i uzupe=niali je, ale por[wnania nie s' kompleksowe
229. zdanie nie zako<czone ]r[/nice nie ze wszystkimi latopisami wykazane, chaos por[wna<
230. tak w r"kopisie, w innych& fortunliwie
do pewnego stopnia\. Sporadycznie b="dy w przypisach do innych
231. dopisane przez redaktor[w Po=n. sobr. russ. ltpsej
232. tak w r"kopisie, w innym& 6 spasow r"kopis[w.
233. tak w r"kopisie, w innym& Kh=ogowie }kh ^ ch| Do dzi> kolejno>: odpis[w nie jest ustalona, pracowali troch" na
234. dopisane przez redaktor[w Po=n. sobr. russ. ltpsej wyczucie. A/ ja wzi'=em si" za problem kolejno>ci, a przy okazji
235. «dar» dopisane innym atramentam – wprowadzi=em jednolity, numeryczny system odno>nik[w, i za-
236. «d» dopisane po innej literze mie>ci=em je na ko<cu ka/dego latopisu, w spos[b przejrzysty – ile
237. «el» napisane po literze «m» ich jest i jakiego rodzaju, mo/liwo>: b=yskawicznego przegl'du.
238. tak w r"kopisie, w Racz. Artema +upandina Od razu wida: sk'd by= przepisany – ze Spisoka grafa Raczinskago,
239. tak w r"kopisie, w Racz. jasielniczogo
a szereg poprawek wskazuje, /e na Mazowszu lub w Bia=orusi by=
240. «w» przerobione «g»
241. litera «N» }40| przerobiona z «P» }80|; co> {le z przypisem Redakcji& pisany, np. Po=ondze ]przypis 121\ ¯ Po=onga, i inne w tek>cie,
«M» }40|, «N» }50|, «P» }80|, i przerobieniem – chyba odwrotnie& zwieraj'ce liter" «y», jak dzi> w Polsce, gdzie s=awia<ska widnia-
«P» widnieje, przerobione z «N», skoro ostateczna liczba 380 =aby «i» w tym miejscu.
}«T» ^ 300, «P» ^ 80| Wym[g ustalenia kolejno>ci odpis[w oci'gn'=by druk latopis[w na
242. dopisane przez redaktor[w Po=n. sobr. russ. ltpsej d=ugie lata, mierzone w dekadach, i, by: mo/e, zupe=nie powstrzy-
243. tak w r"kopisie, w innym& podbi= ma=by opublikowanie tre>ci r"kopis[w – ugrz"{liby w zadaniu
244. wyraz napisany dwukrotnie przekraczaj'cym ich mo/liwo>ci my>lowe i czasowe. Dlatego
245. «wo» dopisane po innych literach
dobrze /e redaktorzy omin"li ten etap pracy nad r"kopisami –
246. tak w r"kopisie
247. tak w r"kopisie , w innym& wo=kowyskii w ten spos[b nie narazili zadania na potencjalne fiasko.
248. tak w r"kopisie, w innym& Sapie/ic Latopisy, pisane w r[/nych wiekach i r[/nymi charakterami r'k,
249. tak w r"kopisie, winnym& Bogusz samo odczytanie tekst[w r"kopis[w by=o ogromnym dzie=em i
250. tak w r"kopisie, w innym& podkomori osi'gni"ciem, by zajomwa: si" szczeg[=owo drugoplanowym
251. tak w r"kopisie, w innym& Czi/ aspektem w rodzaju& kt[ry z kt[rego zosta= przepisany.
252. tak w r"kopisie, przy czym «l» dopisane w linijce, w innym& u=an
253. dopisane przez redaktor[w Po=n. sobr. russ. ltpsej
254. dopisane nad linijk' innym atramentem,
w linijce wykre>lone s=owo «u=anowo»
255. tak w r"kopisie, w innym& Owczinu
256. tak w r"kopisie
257. tak w r"kopisie, w innym& Koszirskogo Sanguszko
258. tak w r"kopisie
259. «l» przerobione z «w»
260. «jacz» przerobione z innych liter
261. tak w r"kopisie
262. tak w r"kopisie, w innym& Owczinu
263. tak w r"kopisie, najwyra{niej& do< cie=yi
264. w r"kopisie... tys. «X» }600|$
265. tak w r"kopisie, w innym& Bobrujsk
266. tak w r"kopisie, w innym& Koidonowa }Kojdanowa|
267. tak w r"kopisie, w innym& poeli }pojedli, czyli zjedli|
268. tak w r"kopisie, w innym rod ]r[d\
269. dopisane przez redaktor[w Po=n. sobr. russ. ltpsej
270. tak w r"kopisie, w innym& starosta
271. tak w r"kopisie, «ko» dopisane za literami «ny»
272. tak w r"kopisie, w innym& weselja
273. tak w r"kopisie, w innym& panjaty
274. tak w r"kopisie, w innym& Hieronim
275. dopisane na marginesie innym atramentem, z odno>nikiem
276. tak w r"kopisie, w innym& pocztom ]pocztem\
277. dopisane przez redaktor[w Po=n. sobr. russ. ltpsej
278. tak w r"kopisie, w innym& zekgarja ]zegara\
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
nazwa od Biblioteki A. S. Chomi<skiego w maj'tku Olszew,
w “uje{dzie” ]powiecie\ Swenciany, guberni Wile<skiej
¢vielkiego xi'stwa Litewskiego i Zmodskiego
kronika
znana tak/e jako Olszewskij spisok ]ros.\
i Kodeks Olszewski Chomi<skich ]pol.\,
r"kopis z 1550 roku,
wydany przez S. Ptaszyckiego w Wilnie 1907
poz. lit. 0840, lub 0001-17.14
Istniej' znaczne r[/nice w wydaniach S. Ptaszyckiego 1907,
i Po=nogo sobrania russkich letopisej, 1969, czyli
ªWolno: Tomku w swoim domkuº ]w swej publikacji\.
Zakrawa, /e obie strony “macza=y palce” w r"kopisie – ci'gn"=y w swoje
strony; naci'ga=y pisowni" orygina=u do swych zasad, mniema< ]os'du\&
• pobo/ny S. Ptaszycki pisa= «Boga» z du/ej litery ]w Íredniowieczu,
w cyrylicy, Boga pisano z du/ej litery, gdy Rosjanie – z ma=ej ]b[g\,
• Rosjanie pisali te/ nazwy plemion z ma=ej& druczanie, po=oczanie – ci'g-
n"li w swoj' stron" ]wg ich zasad pisowni\, lecz niezgodnie z r"kopisem.
S. Ptaszycki numerowa= opowiadania ]dostawi= numery do tytu=[w opowia-
da<\, a Rosjanie dostawiali przecinki ],\, kropki ].\, dwukropki ]&\, >redniki
];\, otwierali i zamykali cudzys=owy ]«–»\, wprowadzili znaki zapytania ]$\,
u=atwiaj'ce zrozumienie, d=ugie zdania – rozbijali na kr[tsze, a pocz'tek
}tak rozbitych| zda< rozpoczynali z du/ej litery. Zrozumienie tre>ci przez
czytelnika XX wieku mieli na uwadze, zacieraj'c zasady i styl ]spos[b uj"cia,
my>lenia\ czas[w, w kt[rych dokument [w by= pisany.
Dostawili szereg znak[w – z jednej, a opu>cili znaki interpunkcji u/ywane
w Íredniowieczu – z drugiej strony& ]§\, ]‡\, ]fl\.
Rozbijaniem ko<sko d=ugich zda< na kr[tsze, przecinkami i kropkami, dwu-
kropkami i >rednikami, cudzys=owami, oraz du/ymi literami na pocz'tkach
rozbitych w ten spos[b zda<, zamian' L ˘ +, czyli “usprawnieniami” na
ich mod=", Rosjanie wprowadzili nimi tak znaczn' zmian", tak odbiegli od
pisowni orygina=u, /e przy przedrukowaniu kierowa=em si" raczej pisowni'
wed=ug S. Ptaszyckiego, 1907.
Oto kr[tka lista r[/nic w pocz'tkowej cz">ci Kroniki&
u S. Ptaszyckiego 1907 w Po=n. sobr. russkich ltpsej 1969
du/ymi i ma=ymi literami
Bog, Bo/i, Rzimskiego bog, bo/i, rzimskiego
Druczanie, Poloczanie druczanie, poloczanie
Twirskiego, Luczki, Pinski twirskiego, luczki, pinski
Rusi, Litewski, Litewskiego rusi, litewski, litewskiego
Luczkiego, Pinskiego luczkiego, pinskiego
Latihola, Niemci, Ifflanti latihola, niemci, ifflanti
Iathvinskim i Donovskim iathvinskim i donowskim
Vtenskiego, Pskovskie vtenskiego, pskovskie
Mazowe:kiego, Polczani mazove:kiego, polczani
littus tuba Littus Tuba
r[/nice w pisowni
trzech ]synow Palemona\ trech ]synow Palemona\
pocz"li, i podlug poczuli, podlug
gdziebi, pokibi, iakbi, ktoribi, iszbi gdzie bi, poki bi, iak bi, ktori bi, isz bi
przezw'no, niedzwiedzie przezwano, nied{wiedzie
rzek' Korablem, przeniesi" si" rzek' Korabiem, przeniesie si"
tegosz, zrana, na glova tego, z rana, naglova
as }pokolenia Kolumnow|, wzieli i s }pokolenia Kolumnow|, wzi"li
Bed'cz }vielkiemu xi"dzu| B"d'cz }vielkiemu xi"dzu|
bed'c }na stolcu oycza| b"d'c }na stolcu oycza|
]tak i u mnie, na podst. Ptaszyckiego\
Rimont Rimonth
L˘+
siadl, zaslugi, pospolu, szedl siad=, zas=ugi, pospo=u, szed=
laskaw, pocz'l, spodobalo =askaw, pocz'=, spodoba=o
lacinie, powstal, zbiegl =acinie, powsta=, zbieg=
posiadl, pocz'l, silami posiad=, pocz'=, si=ami
wbiegl, wzi'l, poslow wbieg=, wzi'=, pos=ow
balw'n zgnil, ciala, kladli ba=w'n zgni=, cia=a, k=adli
poczinili, zniosl, obiegl' poczini=i, znios=, obieg=a
napelnion', spodobalo, wzi'l nape=nion', spodoba=o, wzi'=
W otrzymanej p=ycie CD, r[/nica L+ jest wynikiem komputerowej aplikacji
Optical Character Recognition ]OCR\; litery + nie ma w r"kopisie i druku.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
Z narodzenia sina Bo/ego od Ducha swi"tego stalo si" z blogo-
slavienstwa dzievice panni Mariey z pocz'tku stworzenia swiata
bo/ego lata pi": tisi':. pi": set dwadziescia i szes: 5526. ied-
nego czassu panstwo Rzimskie bilo pod cesarzem Augustem
ktori nie tilko iednemu Rzimv ale i wszitkiemv swiatu panoval
iakosz vissey pis'no czassu cesarstwa Augustovego gdi sin
Bo/i narodzil. a czassu Tiberya cesarza wtorego po Augustie
na Krzi/v voln' m"ka przy'l dla zbavienia i odkupienia rodu
czlovieczego za ktoregosz Tiberiussa wszitki rzeczi i prorostwa
popelnivssi. powstawssi s martwi1 i wst'pil do boga i siadl na
pravici boga oycza. sk'd dnia s'dnego ma przidz s'dzic /ivich
i martwich i odda: ka/demv vedla zaslugi iego. i po smerci Tiber-
iussa cesarza bil cesarzem Agyus. a po Agiussie. Klaudius a po
Klaudiusie kroleval sin iego Neron. ktori Nero bil pan okruthni. a
nevtaviczni matk' sw' i doctora swego navissego Senec' przes2
/adney przicziny ku smierci prziprawil i na kilkokro: miasto Rzim-
skie kazal zapaliva: ani dla czego inssego iedno dla tego /ebi
si" themu dzivoval a pocieszenie s tego mial. xi'/'tom i panom
Rzimskiem sliachcie i wszitkiemv pospolstuu krziwdi i vciski vielkie
czinil dla czegosz ka/di poddani iego i dla vielkiego okrucienstwa
i nievstavicznisci iego nie bil nigd pevien ani przespieczen imienia
abo skarbow ale i zdrovia swego. a tak ka/di opusczai': imienia
i skarbi vciekali do rozmagitich ziem nasladui': spraviedliuosci
w pokoiv. gdzie iedno xi'/e Rzimskie imieniem Palemon ktori bil
cesarzu Neronv krewni zebral si" z /on' i z dzieczmi swoiemi i s
skarbi s ktorim. pi"cz seth sliachti z /onami i s dziatkami i z viel-
kiemi silami s sob' wzi'wssi iednego astronoma. szli w korabiach
morzem gdziebi sobie nalezli ziemi' miescze slusne gdziebi si"
mieli posadovi: a mi'szkac s pokoiem a s niemi sliachti bolo czteri
rodzaie navisse imieniem s Kitaurus. s Kolumnus3.
a tak oni niemali czasz po morzu chodz': prziszli Miedziziemskiego
morza i poszli do rzeki do Szuma i t' rzek' Szum' veszli w morze
occe'n i morzem occeanem doszli do vscya gdzie rzeka Niemien
wpada w morze occean. potim poszli rzek' Niemnem w vierzch asz
w morze nazvane Male. ktore si" naziva morze Niemnowe. a dla
tey prziczini to morze Niemnove naziva si" isz w to morze Niemien
wpada a dwanasciema vscia a ko/de si" zovie imieniem osobnim
miedzi ktoremi dwanascie vsciami iedno si" zovie vscie imieniem
Kilya i poszli tim vsciem w vierzch czalego Niemna gdzie on s'm w
iednim miesczv ciecze w vierzch Niemna i poszli do rzeki Dubissi
gdziesz wszedssi w t' rzek' Dubiss' nad ni' nalezli gori visokie i na
onich gorach rownini vielkie i d'brovi roskossne i rosmaytemi okwi-
tosciami napelnione a zvierz'd roznych w rodzaiv. to iest napiervey
turow. z'brow. losy. ieleni. sarn. rissi. kunicz. bialek. gronostaiow
i inich rozmaitich rodzaiow. i tu tesz w rzekach vielka okwitos: rib
niepospolitich isz nietilko tich rib ktore si" w tych rzekach plodz'
ale mnostwo rib rosmaytich i dziwnich przichodzi z morza za th'
prziczin' isz niedaleko vscie Niemnove gdzie Niemien w morze
wpadiva nad ktoremi rzekami nad Dubiss' i nad Niemnem i nad4
ni' rot'm4 si" posiedlili i poczali si" rozmno/iva: a ono mi'szkanie
nad themi rzekami barzo si" im spodobalo i nazvaly th' ziemi' ?modz.
O xi'/"civ Palemonie i o iego trzech sinyeh
Kxi'dz Palemon vrodzil trzech synow& starssi Bork. drugi Kunas.
trzeci Spera. starssi sin Bork vczinil zamek na rzece Iurze i zlo/ono
imi' tego xi'/'cia pospolu z rzek' isz imi' rzece Iura a xi'/"civ
Bork i nazval ten zamek lurbork. a zrzedni sin Kunas prziszedl na
vscie rzeki Nieviezi gdzie ona wpadiva w Niemien a tam vczinil
zamek i nazval go imieniem swoym Kunaszew a trzeci sin Spera
szedl daley w puscz' po wschodu sloncza i przeszedwssi rzek'
Nievie/' i rzek' Swi"ta a trzeci' rzek' Czirvinta nalasl iezioro. lukali5
i rosmaytem drzevem okraszone gdzies to zlvbiwssi sobie nat tim
ieziorem posiedlil si" i tho ieziora nazval imieniem swoym Spera
i panoval viele lath i bil barzo laskaw na poddane swoie. potim vmarl
bes plodu i poddani iego milvi'cz vedla Rzimskiego obiczaya vczinili
balv'na i nazvali Sper' na pami"cz iego. potim ony lvdzy mi'szkai'cz
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
okolo iego pocz"li iemv offiari czinicz i za boga iego miecz. a potim O xi'/"civ Vikincie i Erdwile
gdi ten balv'n skazil si" i ony tho iezioro y miescze chwalili i mieli
Panui'ci vielkiemu xi'dzv Vikintv w Zmodskiey ziemi a Erdwilv w
za boga a ponym miedzi sob' pana ni mieli i mi'szkali bes pana.
Nouogrodku i w tich vissey rzeczonich zamkach i zatim vmrze xi'dz
vielki Vikint i po nim pocznie panovacz ?ivimbuth xi'dz Litewski.
O xi'/eciv Borku i o bracie iego Kunasie
obiema thimy xi'stwi Litw' i Zmodz' Erdivil na Nouogrodku na wszit-
Po malich czasiech vmrze brat iego ktori mi'szkal na Iurborku ni kich tich vissei rzeczonich zamkach i viele lat panovawssi Erdivil na
mai'cz dzieci i brat iego Kunas vezmie i t' cz's: iego brata swego tich zamkach vmrze a po nim pocznie panova: sin iego Michailo.
Borka i zamek Iurbork i w tei cz'sci iego bidzie panoval i ono xi'/e
Kunas mial duu sinu iednego Kiernussa a drugiego Kimbuta i panui'cz O xi'/"civ vielkim Michaile
iemv w ziemi Zmodskiey pocz'l si" mno/i: i rosszerza: i vichodzi: na
Po smierci oicza swego xi'dz vielki Michal zebrawssi voysko swe
rzeka Viely' }w|6 ziemie Zavielskie i przeszedwsii rzek' Svi"t' i nalasl
i szedl na zamek Poloczk. lvdzie Poloczanie ktorzi vieczni czasz /
miesce vielmi pi'kne i spodobalo si" iemv to miesce barzo i on tam
ili iak Vielki Nouogrod i Pskow i napervey prziszli kv hrodv ich rzec-
posiedlil sina swego Kiernussa i nalazlo7 si" tho miescze po Kiernusie
zonemu Horodzie:. y mu/e Poloczanie huphi swemi potkali ich pot
Kiernovo. a potim Kunas vmrze po nim sin iego Kiernus pocznie
Horodcem i vielki boy medzi sob' czinily i pomo/e Bog vielkiemu
panovacz na wszitkiey ziemi Zavielyskiey po granicz' Lathiolsk' i
xi"dzu Michailv i pobil mu/e Poloczani na glova i zamki ich popalil
po Zavielysky Braslaw. asz po Dzwin' rzek'. a brat iego Kimbuth
Horodzie: i horod Poloczk vezmie. i ostal vielkim xi'dzem Poloczkim.
na lurborku i na Kunasovie i i na wszitkiey ziemi Zmodskiey. a w ten
i b"d'cz iemv vielkim xi"dzem Novogrodskim i Poloczkim i panoval
czasz Keirnus panoval a lvd iego za Viely' osiedli i graval na tr'bach
viele lat y vmrze i ostavil duu sinow po sobie. iednego Skirmunta
dubasnich. y nazval ten Kiernus brzeg swim iazikiem wlasnim po
a drugiego Kinvila. i Skirmont pocznie panova: na Nouogrodku a
lacinie littus gdzie to iego lvdzie mno/' si" i tr'bi czo na nich igray'
Kinvil na Poloczku i poimie Kinvil doczk' v vielkiego xi"dza Twir-
tub' i dal imi' tim lvdzi'm swim iazikiem po lacinie zlo/iwssi brzeg
skiego v Borisa imieniem Marya dla ktorey okrcil si" w Rusk' viar'
s tr'b' littus tuba a prosci lvdzie nie vmieli zva: po lacinie i pocz'li
i dali imi' iemv Boris. i ten Kinvil rzeczoni Boris vczinil zamek na
zva: prosto Litwa i od tego czasv pocz'li si" zva: panstwo Litewskie
imi' swe a zval go Borisow i b"d'cz mu Rusinem bil barzo nabozni.
i Zmodskie i mno/i: od xi'/at vielkich. Kiernus panoval na Litwie a
vczinil cerkyew kamienn' w Poloczkv sw"tego Zophiego a drug'
xi'dz Kimbuth na Zmodzi i niemali czasz panovali i /ili miedzi sob'
swi"tego Spassa w vierzch rzeki Poloti od zamku w pol mile. trzeci'
w pokoiv a xiadz Kiernus ni mial sinow tilko iedn' doczk' imieniem
cerkiew monaster na Bielczici swi"tego Borissa i Hleba panui'ci
Poi't' i b"d': on w starosci swey niechcz': panstwa swego od
iemv w Poloczkv bil laskaw na poddanich swich i dal im poddanim
doczki swoiey oddalicz i przy'l do niey zi"ciem sobie vczinil s Ki-
swem volnos: vieczn' mie: w zvoni zwonicz po temu si" spravova:
taurussa imieniem swim Kirussa sina Dovspankow z Dzievialtova a
iako w Vielkim Nouogrodzie i Pskovie. czo xi'dz Boris mial s t' /
s'm vmrze a po nim pocznie xi'/i: na ziemi Litewskiey ten zi": iego
on' sina Rochovoloda nazvanego Vasila po nim pocznie panovacz
s Kitavrus Kirus. i Kimbuth panui'ci na Zmodzi vmrze i sina swego
sin iego Vasil w Poloczkv a s'm vmrze a xi'dz vielki Vasiley mia10
Montwila zostavil na xi'stwie Zmodskim. i Montwil viele lat panoval na
sina Gleba na Poloczkv i doczk' Paraskoviei' i ta doczka Parask-
Zmodzi i mial duu sinow iednego mianov'no Erdwil a drugi Krimunt.
ovieia obieczala dzievicztwo swoie zachova: w czalosci do /ivota
swoiego i pospieszila si" w cernce w monaster swi"tego Spasa nat
O xi'z"civ Monthwile Kimbutovim sinye
Polot' rzek' i mi'szkala tam siedm lat slu/': Bogu i ksi'gi pisa:
Cassu panovania Montwilovego powstal czar Batyey i szedl na na cerkiew. a potim si" sebrala do Rzima i w Rzimie mi'szkai'cz
Rusk' ziemi' i wszitk' ziemi' Rusk' zvoioval i xi'/ath Ruskich Bogu sluszila pilnie i mi'szkala kilka lat i okrcila si" ktor' nazwano
vielie poscinal a inssich w polon poviodl i stolecz wszitkiey Ruskiey swi"ta Praxedis a po Rusku. Paraskovieya. ktorey w Rzimie i kosciol
ziemi i zamek Kyow spalil i pusti vczinil. a xi'dz vielki Kyowski z zbudov'n na imie iey swi"tey i tam/e i' polo/ili. i brat iey xi'dz Hleb
moci iego zbiegl s Kyova na zamek Czernichow i potim doviedzial w mlodich leciech panovawssi w Poloczku nieviele lat vmrze i polo-
si" i8 zamek Kyow spalon i wszitka ziemia Ruska spustossona i /on bil v swi"tego Zophiego w Poloczku z oycem swim w grobie
lvdzie mi'szkali bes pana i zovi' si" Druczanie8 i on sebrawssi si" iednim. i Poloczanie pocz'li si" po temu spravova: iak w Vielkim Nouo-
z lvdzmi i szedl ku Odruczku i ziemi' Odruczk' posiadl i zamek grodzie i ve Pskovie a pana nat sob' ni mieli i wrocil11 si" na wspak.
Druczk zar'bil i nazval si" vielkim xi'/'ciem Druczkim. a w ten
czasz doviedzial vielki xi'dz Montwil. }isz| Zmodsk'9 i Rusk' ziemi' O xi'/"civ Skirmuncye
spustoszon' i xi'dz ruski rozegn'n. i on dawssi voysko sinu swemu
Skirmuntu panui'ci na Nouogrodzie i xi'dz Mscislaw Luczki i
Erdwilv i poslal s nim panow swoich radnich. napiervey s Kolumnov
Pinski pocznie valk' s xi'dzem Skirmuntem chcz': go vip"dzi:
Kumpia. drugiego z Arsusinow Iuliana. a trzeciego z Rosz Gravssa.
z oyczizni swey z Brzescia. z Mielnika z Grodna i z Nouogrodka.
i zaszli za rzek' Niemien i nalezil ve czterech milach od rzeki Niemna
i Skirmunt posle poslow swoich do vielkiego xi"dza Litewskiego
gor' pi'kn' i spodobalo si" ym i vczinili na niey zamek i nazvali go
ktori viszedl s Kitaurussa do ?ivimbuda prosz'cz go abi mu dal
Nouogrodek i vczinil sobie xi'dz vielki stolecz w nim i nazval si"
pomocz naprzeciwko Rusi. i xi'dz vielki Litewski ?ivimbut posle
vielkim xi"dzem Nouogrodskim i szedwssi z Nouogorodka i potim
mu na pomoc sina swego starszego Kukovoyta. ze wszitkiemi
szedl zar'bil zamek Grodno i szedl do Brzescia i nalasl Brzescie.
silami Litewskiemi i Zmodskiemi. i poydzie xi'/e vielkie Skirmont
Drogiczin. Mielnik. od Batya spustoszoni i ska/oni a on thi zamki
s Kukovoitem i ze wszitkiemi silami naprzeciwko Mscislava xi'/a
zar'bil i pocz'l na nich panova:. i potim vmrze xi'dz vielki Montwil
Luczkiego i Pinskiego. i na tey stronie rzeki Iaseldi porazil xi'dz
Zmodsky a po nim siadl na vielkim xi'stwie Zmodskim Vikinth. a
Skirmont xi'dza Luczkiego i Pinskiego i wszitk' rad' iego Rusk'.
drugi starssi sin iego Erdivil i pocznie panova: na Nouogrodku i na
iedno xi'dz Mscislaw w maley dru/inie lvdzi sam wbiegl w zamek
tich vissey rzeczonich zamkach i podaval panom swim ktorzi s niem
Luczko. a xi'dz vielki Skirmont wzi'l zamek Pinsko i zamek Turow. i
viszli ostrovi i puszcze dal Kumpiv ostrow okolo rzeki Oszmiani ktori
wsl'kwssi12 Rus z vielkim placzem isz tak wszitci s' okrutnie pobiczi
teras zovie si" Oszmiana i wszitky przisluchai'ce ku Oszmianie czo
od besvierney Litwi. i xi'dz vielki Skirmont sina vielkiego xi"dza
teras xi'/a i panovie w poviecie Oszmianskim trzimay' a Eykszevi
Litewskiego ?ivimbuda Kukovoita czestovawssi i obdarovawssi
dal ostrow ktori po nim nazv'n iest Eyksziski i wszitki przisluchai'ce
niezliczona vielkosci' darow zlota zrebra i richlemi konmi odpuscil
w poviecie Eykssiskyem a Grau/v dal ostrow ktori iego imieniem
poczcivie do oycza iego vielkiego xi"dza ?ivimbuda i malo przi oyczv
nazv'n Grau/iski i s Kumpia narodzil si" Gastolt a z Eykssa narodzil
pomi'szkawssi potym vielki xi'dz Litewski i Zmodski vmrze ?ivimbuth.
si" Dovoyno a z Grau/a narodzil si" Montwid i wrocil si" nazad.
a sin iego Kukovoit siadl na Vielkim xi'stwie Litewskim i Zmodskim.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
O czaru zavolskim Boloklove Druczki zebrawssi si" trzemi vphami swemi i poszli przeciw vielkiego
xi"dza Rinkolta i wzi"li czi Rusci xi'/'ta Tatar na pomocz sobie od
Bed'cz na ten czasz czarem zavolskim imieniem czar Boloklai i
czara Zawolskiego na kilka tisi'cz Tatar i xi'dz vielki Rinkolt potkal
przislal poslow swich do vielkiego xi"dza Skirmunta bi mu dochodi
ich na rzece Niemnie na Mohilney i vczinil s niemi boy vielki i bili
iego daval i bachmati13 iego choval po tem zamkom po temus
si" miedzi sob' vielmi moczno pocz'wssi z rania asz do vieczora
iako s tich zamkow vichadzivali za przotkow iego xi'/'th Ruskich.
samego. i pomo/e Bog vielkiemu xi"dzu Rinkoltu isz xi'/'t Ruskich i
i xi'dz vielki Skirmont nie chcial si" pot to podda: i tim poslom iego
wszitk' pomo: ich i ord' Tatarsk' naglov' porazil i s'm, swici'stwo
nosi. g'bi. vssi kazal poobrzeziva: i do niego odpuscil. i ten czar na
odzier/awssi z vielkim veselim i dobitkiem zlota i zrebra i skarbow
latho sebrawssi si" z vielkiemi silami i ordami Tatarskiemi i szedl na
wroczil si" nazad i szedl do Nouogrodka. i rozniemo/e si" i vmrze
Rusk' ziemi' i viele zlego na Ruskiei ziemi poczinil a xi'dz vielki
bes plodv tv si" dokonal plod14 xi'/'cia Palemona Rzimskiego a
Skirmonth, zebrawssi wszitko voysko swoie i potkal iego na granici
drudzi poviedai' iakobi ten Rinkolt prziszedwssi z onego poboiv
swey w Koyd'novie i porazil tego czara i wszitk' rot' Tatarsk' pobil
do Nouogrodku i bil w Nouogrodku i vrobil sinow trzech i zostavi
i samego czara vbil i zwici'stwem vielkim szedl na Rusk' ziemi' i
po sobie na vielkim panstwie Nouogrodskim i Ruskim Voyszvilka
wzi'l zamek Mozir Czernichow. Starodup. Koraczew. i po wszitkiemi w
i sam vmrze ino o thim Voyszvilkv daley nie pisse temu konie:.
czalosci, zvici'stwo odzier/awssi, wrocil si" nazad. i mial xi'dz vielki
Skirmont sinow trzech. starssi Tronat. drugi Lvbiort trzeci Pisimont.
O xi'/'civ Litewskim Swintorozie sinie Vtenovem
O trzech sinyech Skirmontovych Po smierci Rinkoltovei. panovie /alui'cz pana swego przirodzonego
i wzi"li sobie hospodarem vielkiego xi"dza Litewskiego i Zmodskiego
Kxi'dz vielki Skirmont w vielkyey starosci swei vmrze. sin iego
sina Vtenussovego s Kitaurussa Swintoroha. i malo panovawssi
si'dzie Lvbiort na Koraczevie. i nazval si". xi'dzem Koraczewskim.
Swintorohu na Nouogrodku i na Ruskich zamkach. i ociecz iego,
a Pisimont na Turovie a Tronath na Nouogrodzie i panovali na tich
xi'dz vielki Litewski i Zmodski vmrze Vtenus i sin iego Swintorog
zamkach viele lath i wrocil si" nazad.
po smierci oycza swego pocznie panovacz na vielkim xi'stwie
Litewskim Zmodskim. Nouogrodskim. i Ruskim i vrodzi Swintorog
O matce Kukovoitovei i o samem Kukovoycie
sina Skirmunta. i obierze sobie vielki xi'dz Swintorog miescze na
V tich leciech matka Kukovoytova xi"dza vielkiego ?ivimbuda vmrze pusci barzo czudne podle rzeki Vielyey gdzie rzeka Vilna wpada
Poyata w vielkiey starosci swey. A xi'dz vielki Kukovoith milui'cz w Viely'. i prosil sina swego Skirmunta. a15 na tim mieszcv bilo
matk' sw' i vczinil balv'na na obras iey, czini'cz pami'tk' i postavil zgliszcze vcziniono gdziebi go vmarlego spalono. i przikazal sinv
tego balvana imieniem matki swoiey Poyati visszei ieziora ?osli. ktori swemu abi go po smierci na tim mieszcv. gdziebi go szegl wszitkich
obras chwalili i za boga mieli t' Poyat'. i potim ten balv'n zgnil i na xi'/'t Litewskih i znamienitich boyar palono bilo a/ebi nigdzie indziey
tim miesczv lippi virosli i thi lipi chwalili i za boga ich mieli na imie ciala vmarlich nie bili /szone tilko tam. bo i przettim /egali cia-
they Poyati asz i do tego dnia. zatim xi'dz vielki Litewski i Zmodski, la vmarlich na tim miesczv ktori gdzie vmrze i przikazawssi ti slowa
w vielkiey spraviedlivosci may'cz poddanich swoych miluy'cz i sam sinu swoiemv Skirmuntv vielki xi'dz Swintorog i vmrze.
Kukovoyth vmrze i zostavil po sobie sina na vielkim xi'stwie Litews-
kim i Zmodskim Vtenusa. ktori sin milvi': oycza swego Kukovoyta O vielkym xi"dzv Litewskym Skirmuncye
i vczinil balv'na na pami'cz oycza swego i postavil go na gorze
Vielki xi'dz Skirmunt zostal po oyczv swim na vielkim xi'stwie Lite-
iedney nad rzek' Swi"t', niedaleko Dzievialtova ktoregosz chwalili.
wskim. Zmodskim i Ruskim i podlug oycza swego przikazania, na tim
i za boga jego mieli. a potim ten balv'n zgnil i tam gay virosl i lvdzie
miesczv na vscie rzeki Vilni gdzie w Viely' wpadiva vczinil zhliscze.
ten chwalili i nazvali go imieniem pana swego Kukovoytem.
tam /e //egl oycza swego. i konia iego, na ktorim ie/dzival i szath'
iego, ktor' noszival i milosnika iego na ktorego on bil laskaw. sokola
O czaru Kvrdasie Zavolskim.
i charta iego //egl. i od tich czasow xi'/a vielci Litewsci i boyare
O vielkim czaru Kurdasie Zavolskym Tatarskim
ciala ich tam palili. a dla tego to miescze od tich czaszow przezv'no
Tronat, panui'ci na Nouogrodzie w ten czasz czar Zavolski Kurdas Swintoroga na ymi" tego vielkiego xiedza. a kiedi ktorego vielkiego
powstal. i z vielkiemi silami Tatarskiemi na Rusk' ziemi. i xi'dz xi"dza Litewskiego abo pana spalono ciala ich tegdi kladli przi nich
Tronata sebral si" z braci' sw' z xi'dzem Pisimontem Turowskim. pasnokti risie abo niedzwiedzie dla tego, isz viar' t' mieli isz s'dni
a s xi'dzem Lvbiortem Koraczewskim i ze wszitkiemi silamy, i k dzien mial bi: i tam16 znamionovali sobie isz bi Bog mial przidz i
temu obeslal si" s xi'/'ti Ruskiemi. z xi'dzem Siemionem. a z siedzie: na gorze visokiey i s'dzi: zivich i martwich na ktor' gor'
xiadem Dauidem Mscislawskim i Swiatoslavem Kyewskym i soko- b"dzie trudno wni: krom tich pasnoktow risich abo niedzwiedzich, i
piwssi si" z iednego szli przeciwko czara Kurdassa i wszitkiey roti dla tego ti pasnokti kladly vedla ich na ktorich mieli na t' gor' Ies: i
iego Zavolskei i potkali si" s nim za Mo{irem na rzece Okuniew- na s'd do boga idz a tak aczkolvie poganie bili. a w/di sobie znami-
czi, i vderzili vphami miedzi sob' i vczinili boy lvd od porankv asz onovaly w boga iednego vierzali, isz s'dni dzien mial przid i vierzili
do vieczora. i pomo/e Bog vielkiemv xi"dzu Tronacie i xi'dzom zmartwiwstacz iednego boga ktori ma przidz s'dzicz /ivich i martwich.
Ruskim isz czara Kurdasza i wszitko voysko naglov' pobili ledwie
s'm czar w maley dru/inie vciekl. i w tim boiv duuh bratow vbili. O m"/ach latiholskich, iako prziszly w Zmodz
xi"dza Pisimonta Turowskiego a xi"dza Lubiorta Koraczewskiego.
I panui'ci vielkiemu xi"dzv Skirmuntu zebrali si" mu/e Latihola.
xi"dza Siemiona sina Druczkiego Michaila xi"dza Dauidovego sina
ktorzi siedzieli nat brzegiem morskim occeanem morzem i szli w
Luczkiego Andrzeya i inich boyar viele vbili. i xi'dz vielki Tronath
ziemi' Zmodsk' i szkodi vielkie poczinili i krwie rozlianie i lvdzi
zvici'stwo otrzimawssi i dobitku vielkiego. zlota i zrebra. kamienia.
Zmodskich od nich viele sgin'lo. i xi'dz Skirmunt zebrawssi si" s
perel. szat dobrich nabrawssi wrocil si" nazad. a xi'dz Ruski tak/e
silami swemi i poydzie na nich w ziemi' ich samich i ich poscinal
do swego odeidzie. panui'ci xi'dzu Tronatu nie malo lath vmrze i
i inssich w polon viviodl i ziemi' ich pust' vczinil i w ten czasz po
ostavi sina swego po sobie na vielkim xi'stwie Nouogrodskim Oki-
vigechaniv xi"dza vielkiego Skirmunta z ziemi Latiholskiey. prziszli
monta. i Okimont niemalo panovawssi vmrze i pozostavi po sobie
Niemci z za morza do tei ziemi Latiholskiey i t' ziemi' osiedli i
syna Rinkolta na vielkim xi'stwie Nouogrodskim i panui'cz Rinkoltu
pany Lathiholskiemi zostali i nazvali si" Ifflanti. a potim vielki xi'dz
niemalo lat w Nouogrodku i na vielv zamkach Ruskich. i vczini'
Skirmunt zostavi duu sinow Trabussa a Kolikina i Trabvsz17 pocznie
zmov' miedzi sob' xi'/'ta Ruskie pocz': valk' przeciw vielkiego
panovacz w ziemi Zmodskiey. Litewskiei i Ruskiey17 i panoval viele
xi"dza Rinkolta chcz'cz go zegnacz z oyczi/ni swoiey z zamkow
lat i vmrze. i pocznie panova: po nim sin iego Rom'n. po malim
Ruskich. napiervey Swiatoslaw Kyewski. a Lew Wlodimirski i Dmitr
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
czasie vmrze xi'dz vielki Zmodski Trabus stry xi'dza Romanow i gdzie bi sobie monaster zbudoval. i on iemv dopuscil. i on sobie tam
pocznie panova: xi'dz vielky Rom'n na ziemi. Zmodskiey. Lite- monaster zbudoval i postavil napiervey cerkiew Swi"tego Vkrzi/
wskiei i Ruskiey. i Roman vrodzil pi": sinow. starssi Narimonth. ovania i st't przezv'no Lawrissow monaster. i b"d'c mu w mona-
drugi Domonth. trzeci Olsza. czwarti Giedrus. pi'ti Troidzien. stirze stry iego vmrze. i panovie Litewsci i Zmodsczi wzi"li vielkim
xi'dzem Troidzienia. panui'cz vielkiemv xi"dzu Troydzieniv. xi'dz
O pi'cy sinieh Romanovih vielki Domont prziszedwssi ze Pskova vezmie zamek Poloczk. i
pocznie panovacz na Pskovie i na Poloczku. i /al mv bilo tego barzo
Po smierci vielkiego xi'dza Romana pocznie panova: sin iego
isz brat iego mnieyssi osiadl panstwo w Litwie i pocz'l o tim misli:
starssi Narimont, i vczinil zamek Kiernouo, i zniosl z Nouogrodka
iakbi go kv smierci przipravi:. i w tich czasiech Troidzieniv panui'ci
stolec do Kiernova, i pocz'l panova:, i nazowie si" vielkim xi"dzem
zmarli mv obadwa brati xi'dz Olsza i xi'dz Giedrus. a z oney vis-
Litewskim Nouogrodskim i Zmodskim. i brat iego Domonth si'dzie
szei pisaney vasni. xi'dz vielki Domonth napravil szes: mu/ikow
na oycziznie swoiey na Vcianie i nazovie si" xi'dzem Vcianskim a
na brata swego Troydzienia zabi:. i on szedl przespiecznie z lazni i
trzeci brat iego Giedrus zar'bil zamek. i nazovie go imieniem swim
czi mu/iki zradnie go zabili. a s'm Domonth zebrawssi si" z lvdzmi
Giedrocie. i przezovie si" xi"dzem Giedroczkim. a czwarti brat
swoiemi Pskowskimi i poci'gn'l do Lithwi i s Poloczani. chcz':
iego Olssa przeszedwssi rzek' Vely' i naszedl gor' krasn' miedzi
bi: xi'dzem Litewskim i Zmodskim i rzeczoni czernie: Lawrisz po
gorami nath rzek' Viln' w mili od vscya rzeki Vielyey gdzie wpadiva
Litewskiemv zoviemi Rimonth a po Rusku Vasiley. /alvi'cz oycza
w rzek' Viely' przeciw Rakunciszek vczinil zamek i nazovie go imi-
swego smierci vielkiego xi"dza Troydzienia. i ostavywssi obras
eniem swoym Olszany. i nieviele /iwssi tam ie/dz'cz od tey w lovi w
czerznieczki szedl do panow sebrawssi si" ze wszitkiemi silami
puscz' za dziesi'cz mil od tego zamku swego i naydzie gor' krasna i
Litewskiemi i przici'gnal przeciwko Domontu chcz'cz pomscicz krwie
rowninami vielkiemi obiegl' i okwitosciami napelnion' i spodobalo si"
oycza swego. i oblicziwssi si" vphi swemi potkali si" z Domontem
iemv tam i on tam posiedlil si" i na tey gorze vczinil zamek nad rzek'
nad ieziorem i /szedwssi si" im hvphi swemi bil miedzy iemi boy z
Korabiem i przeniesie si" od tey i tam pocznie panovacz i nazovie
rana asz do vieczora. i pomo/e Bog Lawrissv isz wszitko voysko
si" xi"dzem Olszanskim a pi'ti brat Trokien abo Troidzien mi'szkal
strya swego porazil i samego zabil i zamek Poloczk wzy'l i wrocil
przi bracie swim vielkim xi'dzu Narimoncie i doviedzial si" vielki
si" do domu k stolczv oycza swego do Kiernova i rzeki panom. gdi
xi'dz Narimonth isz xi'/'ta Iathwinskie18 zmarli a lvdzie bes pana
mnie dal pan Bog pomsci: si" krwie oycza swego a swiata tego
mi'szkay'. i xi'dz Narimonth poydzie na nich i ony nie przeciviai'cz
odrzeklem si" wzi'lem na si" czarn' ri/' panstwa nie chcz' vesmicie
si" podali i poklonili si" iemv i on zostawssi iem panem, wzi'wssi
sobie pana kogo vola vassa b"dzie a ia v'm radz' aczkolvie s'
ich dal bratu swemv Troydzieniv zaviedac19 i xi'dz vielki Troydzien
bracia moya Olszin sin Okimonth. Giedrow sin Kinvil iedno s' iescze
naydzie gor' krasn' nad rzek' Biebrzey', i spodobalo si" iemv tam
mali nie godz" si" na panstwo. bo stry moy Narimonth. kiedi siadl
barzo i zar'bil zamek i nazovie go Rayhrod i przezovie si" xi'dzem
na vielkim xi'stwie Litewskim. herb swoi Gitaurus zostavil braciey
Iathvinskim i Donovskim i b"d'c mu tam na panstwie vielkie valki czinil
swei. a sobie vdzielal herb swoy czlovieka na koniv z mieczem. a
z Lachi. z Rusi' i z Mazowszani i zawzdy ziskival i nad ziemiani20
tho znamionui'cz pana przes ten herb. dobrego. czobi mogl bronicz
ich silne okrucienstwa czinil, czo vissei opisvie w Ruskiei kronice isz
mieczem oyczi/ni swey. a przeto vesmicie sobie pana dobrego ktori
gorszi bil tim ziemi'm i okruthnieyssi na nich. niszli Antyoch Sirski.
bi vmial bronicz tego panstwa vielkiego xi'stwa Litewskiego. i tak mi
Herod Ierosolimski. i Neron Rzimski isz tak bil okrutni i valeczni21
si" vidzi isz bi k temu godni Vithyen. ktori bil marszalkiem v oycza
i xi'dz vielki Narimont vezmie /on' v Ifflantskiego rzeczonego
moyego. i panovie niechcz': przest'pi: radi a voley pana swego
Flandri doczk' iego. Brat iego Domonth v tegosz Phlandra drug'
przirodzonego sina vielkiego xi"dza Troydzienia vczinili tak vidz':
doczk' iego wzi'l i niemali czasz /ivi': rozniemo/e si" /ona xi"dza
m"/a mo/nego a godnego Vithyena. ktori bil z rodzaiv i s pokolenia
Domontova Vtenskiego i vmrze i xi'dz vielki Narimont, vsliszawssi
Kolvmnow z imienia dzier/'cego Zmodz. wzieli sobie vielkim xi'dzem
smiercz nieviestki swei, /aloval barzo. i b"da: s'm niemoczni poslal
Litewskim i Zmodskim bo xi'dz vielki Troydzien b"d'cz w Zmodzi
/on' sw' do brata swego Domonta, /alui'cz /alosci iego. i kiedi
iechal przes imienie iego Raygol' i vyrzal onego Vithyenna iescze
przyechala /ona Narimontowa do Vciani szalvi'c dzievierza swego
malem mlodziencem vbaczil ono dzieci" obliczem pi'kne wrostu
xi'dza Domonta. i xi'dz Domont widziawssi nieviestk' sw' vradoval
podobnego wzi'l go k sobie i bil v niego komornikiem. b"dacz w
si" barzo i rzekl. mnie bilo /ony szuka:. ale mnie otho Bog /on' dal.
komorze. ko/d' rzecz czudnie i rz'dnie pansk' choval i spravoval.
i poy'l i' sobie. i w tim stala si" vielka bra< y rostirk miedzi braci'
obiczaiv cznot i dobrego zachovania bil uczinil go v siebie marszalkiem
vielkim xi'dzem Narimontem i Domontem. i vidz'cz /alos: sw'
i bil v niego milosnikiem i wszelkim sprav'm godni sprawcza bil a
isz brat iego /on' iego za si" gwaltem wzi'l. i obeslal braci' sw'.
zatim po smierci iego wzi'th iest na vielkie xi'stwo Litewskie. i tu si"
xi"dza Giedrocia. xi"dza Olsz'. Troydzienia i czcia swego Flandra
skonczil rod s Kitaurusow i pocz'lo si" vielkie panstwo Vityennouo
Ifflantskiego. i zebrawssi si" z braci' sw' i ze wszitkiemi lvdzmy
rod vielkich xi'/ath Litewskych s pokolenia a z rodu Kolumnow.
poci'gn'l na brata swego xi"dza Domonta i ost'pil go w zamku iego
Vcianye i porozumial xi'dz Domonth, isz nie mogl si" iemv obronicz
O vielkym xi'/acyv litewskym Vityennye
i prosi lvdzi abi iemv nie podali zamku, pokibi on przeszedl voisko
Narimontovo i s'm spuscil si" z zamkv i przeszedwssi voysko Na- I b"d'cz vielkiemu xi"dzv Vithyennie na vielkim xi'stwie
rimontove i pobie/al i prziszedl do zamku Pskova i mu/i. Pskowskie Litewskim. Zmodskim. i Ruskim. panoval viele lat asz do
vyrzawssi iego musza rozumnego i wzi"li go sobie panem i nazvali go starosci swei s pokoiem22, i mial sina Iedimonta. a potim vm-
vielkim xi'dzem Pskowskim. a Narimonth wzi'wssi zamek Vciana i rze xi'dz vielky Vityenna. a potim siadl na vielkim xi'stwie
/on' sw' i panoval na Kiernovie. Nouogrodku i na ?modzi a Domont Litewskim. Zmodskim i Ruskim. przerzeczoni xi'dz Iedimin.
na Pskovie obadwa niemali czasz panowali. potim Troidzien poimie
/on', xi'/'cia Mazove:kiego doczk' i mial s ni' sina rzeczonego O vielkim xi"dzv Litewskim Zmodskym i Ruskim Iediminie Vitenovim sinie
Rimontha. a kiedy sin iego dorastal lat swich. i ocie: iego Troidzien
B"d'cz vielkiemu xi"dzv Iedimontu po smierci oycza swego Vitena na
dal go dla navki i"zika Ruskiego do Lwa Mscislavicza ktori zalozil
vielkim xi'stwie Litew}skim|. Zmods}kym|. i Ruskym, bed'c na stolcu
zamek na imi" swe Lvow. i mi'skai': Rimonthv v xi"dza Lwa navc-
oycza svego w Kiernovie i panui'ci iemv na viele lath po smierci oycza
zil si" i"ziku Ruskiemv i spodobala si" iemv viara krzescianska i
swego powstali przeciwko iemv Niemci. Rusz23, Iflanti i przici'gn'li
ochkrcil si" i zrozumial isz ten swiat ni: nie iest. i opusciwssi swiat
z vielkim mnostwem lvdv swego w ziemi' Zmodsk', chcz'c go24
postrzikl si" w czern:e, i nazv'no imi" iemv Lawrisz. i b"d'cz w
sobie osiesdz i xi'dz Iedimonth wrichle nie moga: sebra: voyska
czernczach prziszedl do strya swego Narimonta i prosil go abi mv
swoiego przeciwko Niemczom. i poslal nastarszego hetmana swego
dal w Nouogrodskim poviecie miesce na pusczi podle rzeki Niemna
z malemi ludzmi na zamek Kunassew, broni'cz go od Niemczow.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
a ten bil hetman iego na imi" Gastolt z rodzaiv Kolumnow. i Niemci
tego hetmana iego obegnawssi, i ten zamek Kunassew obiegli i z
vielkich dzial wszitek zbili i tego hetmana s tego zamku zviedli i w
polon poviedli. ziemi' Zmodsk' osiedli. i vczini vmov' z Niemci i
tegosz hetmana swego vikupil, dal z'n trzidziesci tisi'c zlotich. A na
drugi rok, sebrawssi wszitki voyska swe litewskie i ruskie, poci'gn'l
na niemci, i ifflanti i prussovie, zmodz s sob' wzi'wssi. I potkali
vielkiego xi"dza Iedimonta na rzecze Oszmianie na ovey stronie
?eimow dwe mili, i pomo/e p'n bog vielkiemu xi"dzu Iedimontu, isz
niemczow wszitkich naglov" porazil, i zmodz od niemczow odst'pili
i przist'pili do pana swego przirodzonego Iedimina, isz niemczow
wszitkich naglov", porazili i pobili wszitko voysko niemieczkie. I tusz,
zvici'stwo odzier/awssi, zmodz k sobie wzi'l, i szedl s temi silami i
zmodzi' w ziemi' Niemieczk', i wzi'l zamek Til/' a drugi Raksm"t',
i inssich zamkow viele pobral, ziemi' spustosziwssi, i w polon lvdzi
poviodl, i nievimowne krwie rozlenia mnostwo w Niemczach vczinil,
swici'stwo odzier/awssi z vielkim si" veselim do domu wrocil.
O vielkim xi'/aciv Iedimoncie i o bithwie z xi"dzem Volodimyrem
volodimyrskym
I vpokoiwssi ziemi' Zmodsk' i niemczow, szedl na xi'/'ta ruskie. I
przidze napiervey ku zamku Wlodimiru, i xi'dz Volodimir volodimir-
ski, zebrawszi si" z lvdzmi swoiemi i vczini bithwa vielk' z xi'dzem
vielkim Iedimonthem. I pomo/e bog vielkiemu xi'dzu Iediminu, isz
xi'dza Volodimira volodimirskiego samego vbil i rot' iego wszitk'
pobil, i zamek Wlodimir wzi'l. I potim szedl na xi"dza Lwa luczkiego.
I xi'dz Lew vslissal, isz xi"dza Volodimira litwa vbili i zamek wzi"li
Volodimir, i on nie smial przeciwko iemv sta:, i poslie do xi"dza
Romana, do zi"cia swego. A xi'dz i boiare volinskie bili czolem
xi'dzv Iedimontu, abi v nich panoval i panem bil v nich, a ziemie ich
nie kazil. I xi'dz vielki Iedimont, vkrociwssi ich przisi'g' i ostaviwssi
namiestnikow swich w nich, i tam pocznie panovacz. I potim szedl
do Brzescia, a z Brzescia wszitki voyska swoie rospuscil i s'm w
Brzesciv zimoval. Skoro Vielka no: min'la i on, sebrawssi wszitki
sili litewskie, zmodskie i ruskie na drugiey niedzieli po Vielkim dniv
szedl na xi"dza Stanislava kyewskiego, i prziszedl, i wzi'l zamek
Vr"czei, i zamek Zitomir. I xi'dz Stanislaw kyewski, obeslawszi si"
s xi'dzem Olhem pereiaslowskim i z xi'dzem Romanem branskim
i z xi'dzem volinskim, ktorego xi'dz vielki Iedimont vignal z Luczka,
i zebrawssi si" wszitci vielkim mnostwem lvdu swego ruskiego, i
powstali wszitci naprzeciwko xi"dzv vielkiemv Iedimontu na rzece
na Rpieni pot Bialem zamkiem w szesci milach od Kyeva, vczinili
boi i sieczenie vielkie. I pomo/e bog vielkiemv xi"dzv Iedimontu
pobi: wszitkich xi'/ath ruskich naglov', i voysko wszitko ich po-
bite na miesczv zostalo xi"dza Lwa luczkiego, xi"dza Olha pere-
iaslowskiego vbil. W maley dru/inie Stanislaw kyewski z Romanem
branskim vciek' do Bra<ska, a xi'dz vielki Iedimont ost'pi zamek
Biali. I vidza: ludzie zamku tego, isz p'n ich z voiska vcziekl i
voysko wszitko naglov" pora/ono, ony nie chcz': przecivi: si"
voysku tak vielkiemu litewskiemu, i przedali si" z zamkiem xi"dzv
Iedimontu, przisi'g' vczinili sluszi: Vielkiemv xiastuu Litewskiemu.
A zatim xi'dz vielki Iedimont szedl ze wszitkiemi silami swemi do
Kyeva, i obiegi zamek Kyow, i kyovianie poczali si" iemu broni:.
I le/al xi'dz vielki Iedimin pot Kyevem miesi':, a zatim zdumali
si" miedzi sob' kyovianie zo hrodu, isz moczi vielkiego xi"dza nie
mogly sczierzpie: tego vi"ncey bes pana swego, vielkiego xi"dza
Stanislava kyewskiego. Vsliszeli to, isz p'n ich Stanislaw vciekl
od Iedimina i voysko ich pana pobytho, a v nich zastavi xi'dz ich
niktorei nie zostavil, i ony, zmoviwssi si", iednego mislenia, podali
si" vielkiemv xi'dzv Iedimontv z zamku, s krzi/ami hvmieni, popi,
dyakovie wrota zamkove othworzili i potkali vielkiego xi"dza Iedimina
s poczlivoscza, i vderzili iemv czolem, i pot przisi'g', sw' vielk' dali
krzesti xi"dzu Iediminv, i bili czolem vielkiemu xi"dzu Iediminu, /
ebi od nich oyczizni ich wlasney nie odeimoval. I xi'dz Iedimin przi
tem ich zostavil i s'm poczlivie w zamek Kyew wiechal. I vsliszeli
to przihoro/anie kyewstzi i z zamki Cerkassi, Kaniew, Putewle, Sle-
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
powrod, isz kyanie przedali si" z zamkiem, a pana swego slisseli,
isz vciekl do Branska, a zast"p iego wszitek pobito, i prziszli wszitci
do vielkiego xi"dza Iedimina i s temy vissey mienionemi, ktorzi przi
zamku mi'szkali kyewskim, podali si" slu/i: i przisi'g' na tim dali
vielkiemu xi"dv Iedimontv. A przyaslowlanie szlisz':, isz Kyew i
przihorodki Kyewskie podali si" vielkiemu xi"dzv Iedimontu, a p'n
ich xi'dz Olha od vielkiego xi"dza Iedimina vbith, i oni, przyechawssi,
podali si" z zamki slu/i: vielkiemv xi"dzu Iediminu i przisi'gli na tim.
I xi'dz vielki Iedimin wziawssi Kyow i wzi'l wszitki vissei rzeczone
zamki i posadzi na nich xi"dza Mindolhova sina Olkimonta, vielkiego
xi"dza Olszanskiego, i s'm z vielkim veselim w Litw', wrocil si".
O xi"dzv Stanislavie kyewskim, ktorego vignal s Kyeva xi'dz Iedimonth
W ten czasz b"d'ci xi"dzu Stanislauu kyewskiemu w Bransku,
vignanemu od xi"dza vielkiego Iedimina, i przislal k niemu xi'dz
rzezanski Iv'n. B"d'cz w starosci swoiey, prosz'cz go, abi do
niego iechal i doczk' v niego poy'l, po smierci iego bil vielkim
xi'dzem rzezanskim. I xi'dz Stanislaw do niego iechal i doczk'
v niego poi'l, i po smierci iego bil vielkim xi'dzem rzezanskim.
A xi'dz vielki Iedimin, po/egnawssi kniaziey ruskich i od ni-
emie: ziemi' sw' vpokoiwssi, i mi'szkal niemalo lath w pokoiv.
O vielkim xi'/'civ litewskim Iediminie, iako zar'bil Troki i Vilno
I niektorego czassu iechal xi'dz vielki Iedimont stolcza25 swego, s
Kiernova, w lovi za pi'cz mil za rzek' Vely', i nalasl w puszci gor'
krasn', d'browami i rowninami obiegla, i spodobalo si" iemu barzo,
i on tam posiedlil si" i zalo/il zamek, i nazovie go Troki, gdzie teras
Starsze Troki s', a s Kiernova przeniesie stole: swoy do Trok. I w
malich czasiech iechal potim xi'dz vielki Iedimin w lovi od Trokow
za czteri mile, i naydzie gor' krasn' nad rzek' Viln', nat ktor'
nalasl zwierz' tura i vbil go na tey gorze, gdzie teras zovi' Turova
gora. I barzo bilo pozno do Trokow iecha:, i stan'l na l'ce na
Swintorozie, gdzie pierwszich vielkich xi'/'th /egali, i obnoczoval.
I spi'cz iemu tamo, isz iako bi na gorze, ktor' zov' Turova, a teras
Lis', snilo mv si" tak& stoi vilk /elazny vielki, a w nim riczi iako bi
sto vilkow vilo. I oczkn'l si" od snv swego i rzekl wrozbitu swemu
imieniem Lizdzieiku, ktory bil naydzion v orlovim gniazdzie, i bil ten
Lizdzeiyko v xi"dza Iedimina wro/bitem, navissem potim26 poganski.
Vydziale:, povieda, sen dziwni, i poviedzial iemv, czo si" iemv
przes sen vidzialo wszitko. I ten Lizdzieyko rzecze& «Spodarv,
xia/e vielki. Vilk /elazni znamionuie si" zamek y stole: tu b"dzie,
a czo w nim wnatrz riczi, to slava iego b"dzie slin'la na wszitek
swiat». I xi'dz vielki Iedimin nie odie/dzai'cz, i poslal po lvdzie, i /
alo/il zamek ieden na Swintorozie Ni/ni, a drugi na Krzivei gorze,
ktor' teras zov' Lis', i nazovie temu zamku Vilno. I zbudovawssi
zamek przeniosl stole: swoy s Trokow do Vilna, i vczini napiervey
voievod' vilenskiego hetmana swego Gastolta s Kolumnow,
ktori si" narodzil s Kumpia, ktori bil poym'n od niemczow na Ku-
nasovie. I panoval xi'dz vielki Iedimin na xi'stwie vielkim Litew}
skim|. Zmods}kim| i Ruskim, i bil spraviedlivem, i viele valk czinil
i zawszdi ziskival, i fortunnie panoval asz do vielkiey staroscy.
O vielkim xi"dzu litewskim Iedimine i o iego siedmy synyech
B"d': vielkiemu xi"dzu Iedimontu przi starosci swei, i mial siedm
sinow, osm' doczk', imieniem Ann', ktor' dal do Lachow mal/onk'
sinovi Kazimirovemu, Wladislauu Lubiertu27, gdi pisano od bo/ego
narodzenia 1320, tisi': trzista lath i dwadziescia. I b"d'cz vielki
xi'dz Iedimin w vielkiey starosci swego /ivota, rozdzielil wszitkich
sinow swoich siedmi i posadzil ich na dziale, to iest starssego sina
Montivida na Koraczevie i na Slonimie, Narimonta na Pinsku, Olgilrda
na Krevie, a xi'dz vitepski sina ni mial tilko doczk', i przy'l go w
ziemi' Vitepsk'. Koryatu dal Nouogrodek, Lubiortu Wlodimir, Luczk
i Volinsk' ziemi'. Iewnucia osadzil na Vilnie, a Kiestucia na Trocech
i na ?modzi. I potim Kiestuciey iech'l do Poloczka28 i vszlissala
tho dziewka, imieniem Biruta, isz idzie na Poloczk29 Kiestuci, ktora
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
dziewka bogom swim czistos: poslubila chova:, i sama bila chwalona
od lvdzi za boga. I przyechal tam xi'dz Kiestuciey, i spodobala si"
iemu barzo, i bila vielmi krasna ta dziewka i rozumna, i prosil iey,
abi mu bila mal/onk', i ona nie chciala przizvoli: i rzekla iemu, i/
em poslubila bogom swim chova: czistos: do /ivota swego. I xi'dz
Kiestuci wzi'l i' moczno s tego miescza i provadzil i' do stolcza
swego w vielkiey poczesznosci do Trok. I obeslawssi braci' sw',
czinil vielkie vesele z braci' sw', i poy'l t' Biruta sobie za /on'. I
iad'cz xi"dzv Kiestuciv za mil' od Trok, spodobalo si" iemv mies:e
barzo pi'kne miedzi ieziori, i on tam posiedlil si", i zamek /alo/il, i
nazval imi" iemu Nove Troki, i przeniosl stolec swoi na Nove Troki z
Starih Trokow. A sin iego Vitolt rodzil si" w Starich Trocech, i na tim
miesczu, gdzie si" Vitolt rodzil s'm po smierci oycza swego kosciol
/alo/il Ziastovanie Matki Bo/ei, i mnichi vstavil zakonu tegosz, ktori
w Kracovie iest swi"tego Augustina. Na ostatkv wrocil si" nazad.
O vielkim xi"dzu Olgirdzie i o xiedzv Kiestuciv
Po smierci xi"dza vielkiego Iedimina xi'dz Olgird a xi'dz vielki
Kiestuciey bili miedzi sob' w milosci i w vielkiey lasce, a xi'dz
vielki Iewnucis miedzi iemi bil w bolszim xi'stwie na Vilnie. I nie
polubil si" xi"dzv Olgirdu Iewnuci, i zmovili miedzi sob' bracia iako
bi go ssadzi: z Vilnia i iednemu bi miedzi iemi siesdz na Vilnie. I
zmoviwssi si" miedzi sob' vczinily rok, ktorego dnia iecha: na Vilno
i zasiesdz zamek pot bratem swim, xi'dzem vielkim I"wnuciem.
Iakosz vielki xi'dz Olgird z Vitebska richlo30 przispieszil, i xi'dz
Kiestuciey wiechal w zamek, i xi'dz vielki Iawnuci s strachv vibie/
al z zamku z Vilna i vciekl miedzi gori, i tam pozi"bli mu nogi.
I vchphaciwssi go prziviedli do brata i posadzili za stro/a. Tedi
xi'dz vielki Kiestuciey rzekl bratu swemu, vielkiemv xi"dzu Olgirdu&
«Tobie godzi si" bi:, bracie, xi"dzem vielkim na Vilnie, ty miedzi
nami starszi brat, s tob' za iedno /iv' i chcz' ci' osadzi: na vielkim
xi'stwie na Vilnie», a Iewnuciv dal Zeslaw. A zmov' miedzi sob'
vczinili xi'dz vielki Kiestuci a xi'dz vielki Olgird, /ebi wszitci bracia
poslussny bili vielkiego xi"dza Olgirda, a czi czo dostan' sobie,
zamkow abo wlosci, to napoli dzieli:, a bi: iem do smierci w vielkiey
milosci, i przisi'g' sobie na tim dali – nie misli: zlego miedzi niemi
nikomv ni na kogo. Iakosz bili w tey spraviedlivosci asz do /ivota
swego. V vielkiego xi"dza Olgirda sinow bilo dwanascie, a v xi"dza
Kiestucia siedm sinow bilo, a miedzi sob' lvbilii sinow swich xi'dz
vielki Olgird xi"dza vielkiego Iagaila, a xi'dz vielki Kiestuci xi"dza
vielkiego Vitolta. I zmovili miedzi sob'& «Po nassim /ivocie ci b"d'
na Vielkim xi'sthwie Litewskim panova:» A xi'dz vielki Vitolt tak-
iesz w vielkiei milosci bili z Iagailem miedzi sob'. Potim xi'dz vielki
Olgird vmrze, a xi'dz vielki Kiestuci nie chcz'cz slubu brata swego
przest'pi:, xi"dza vielkiego Olgirda, posadzil bratanicza swego na
Vilnie xi'dzem vielkim litewskim Iagaila Olgirdovicza. Niektori tesz
bil przet tim v xi"dza vielkiego Olgirda parobek nievolni, chlop,
zvali go Voydilem. Pirvei bil piekarzem v vielkiego xi"dza Olgirda,
potim dal sobie posciel sla: i vod' sobie nosi:, potym podobal si"
iemv i dal mv Lid' dzier/ec, i wviodl go w dobre dni. A potim, po /
ivocie xi"dza vielkiego Olgirda, xi'dz vielki Iagailo poviodl Voydila
barzo visoko, i da z'n siostr' swoy', kni'/n' Mary', ktora bila za
xi"dzem Dauidem vielkim. Iagailo xi"dzv vielkiemv Kiestuciv, stryv
swemv, ve wszitkim vielk' /alos: vczinil, isz bratanka iego, a sw'
siostr' za parobka dal. I bil tel Voydilo w vielkiey moci v xi"dza
vielkiego Iagaila, i pocznie ten Voydilo z niemci seymi i listi si"
zapisova: i sta: przeciw vielkiego xi"dza Kiestucia. Niektori tesz
ifflantski kontor bil, ktorego zvali Augustinem. Ten kontor xi"dzu
vielkiemu Kiestuciv poviedzial, movi': «Ti tego nie viesz, isz vielki
xi'dz Iagailo posila k nam czasto Voidila i iusz si" zapisal z nami
iako ma zbavi: ciebie z zamkow i iemu bi si" dostalo z iego zona i
siostra iego xi"dza vielkiego Iagaila». I xi'dz vielki Kiestuci viedzial,
isz xi'dz vielki Vitolt dobrze s nim /ivie, s xi'dzem vielkim Iagailem.
I pocznie Kiestuci /alova: si" sinu swemu Vitoltu, rzek'cz& «Ti
s nim dobrze mi'szkasz, a Iagailo iusz si", zapisal z niemci na
nasz». I xi'dz vielki Vitolt rzecze oyczv swemv, vielkie}mu| xi"}dziv|
Kiestuciv& «Vierz31 temu, oycze, /e tego miedzi nami nie masz, bo
Iagailo /ivie se mn' dobrze». Potim vielki xi/dz Iagailo Poloczk bratu
swemu Skirgailv dal, i poloczanie przy'cz go nie chcieli, i pocz'li
xi'dz vielki Iagailo sla: voysko litewskie z bratem swim Skirgailem
ku Poloczku, i ost'pil zamek Poloczk. I niemiecki mistrz posle na
pomocz ku Poloczku dostava: zamku, a xi'dz vielki Kiestuci pocznie
za si" /alova: s placzem sinu swemv, xi"}dziv| viel}kiemv| Vitoltu,
na Iagaila, rzek'c& «Siostra twoy' dal za parobka Voydilo, czo z
niemci zapisal nasz voieva:, a to mnie z Niemiec povied'no. A
drugie – s kim mi voiuiem$ Z niemci. I oni im Poloczka dostavay'.
A mnie iaviono, isz im sta: na nasz z niemci». A xi'dz vielki Vi-
tolt xi"}dziv| Kiestuciv rzecze& «Ieszcze ia temu nie dovierz'm».
O vielkim xi"dzu Kiestu:yv i o vielkim xiedzv Vitolcie, i o vielkiey
zdradze a przisi'dzie xi"dza Iagalovey ktor' przest'pyl
Potimf xi'dz vielki Vitolt iechal ku Drogiczynu, i xi'dz vielki Kiestucie,
sebrawssy si" /e wszitkiemi silami i z dworem swim w sbroiach, i
wiedzie w zamek Vilno. I poyma xi"dza vielkiego Iagaila z braci' i z
matk' iego, i thi listi naidzie v niego, /e si" z niemci zapisali, i poslie
honcza do sina swego do xi"dza vielkiego Vitolta ku Drogiczinu,
poviedai':, isz si" to tak stalo. I ten honie: nalasl xi"dza Vitolta w
Grodnie, i xi'dz Vitolt vsliszawssi to za ieden dzien przebie/al do
Vilna z Grodna do oycza swego Kiestucia. I rzekl Kiestuci sinu swemu
Vitoltu& «Ty mnie nie poviedal o tich listach, isz si" z niemci zapisal
na nas xi"dz vielki Iagailo, iedno w tim nas bog ostrzegl. A xi'dzv
Iagailv nie vczinilem nicz, skarbu nie ruszil a ni stada, s'm Iagailo
v mnie w iastwie chodzi za mal' stro/', a oyczizn' iego, Vitepsk i
Krevo, i wszitki miastha, ktore ociecz ich dzier/al, to wszitko iemv
oddav'm a ni w czasi" iego nie wstapui'; a tom vczinil dla swey
glovy ostrzegai'cz siebie, a w tim slissalem, isz na mi' zlos: misli'».
Xi'dz Iagailo vielmi si" vradoval przyazdv vielkiego xi"dza Vitolta, i
natichmiast xi'dz Iagailo wierzal xi"dzv Kiestuciv i sinu iego Vitoltu,
isz nigdi si" nie przecivia: a ni sta: przeciwko ich i zawszdi iem bi:
povolni w swem domu. I xiadz vielki Kiestucy odpuscil go z matk'
i z bracia i skarbem iego wszitkiem, i statki, i xi'dz Iagailo szedl
napiervey do Kreva, a xi'dz vielky Vitolt poviedzie go do Kreva, a
potim s Kreva poydzie do Vitebska. I xi'dz vielki Kiestuciey szedssi
na Vilno, poslie do Poloczka duu panow litewskich z voyski. I poloc-
zanie, vszliszawssi to, zavolali na roth' Skirgailov', i ludzie radni
od Skirgaila odst'pili i poszli do Vilna do xi"dza vielkiego Kiestucia,
a xi'dz Skirgailo szedl do Niemie:, do Ifflant, z malem voyskiem.
I xi'dz vielki Kiestuci szedl k Sieverskiemu Nouogrodku, a xi"dza
Vitolta zostavil w Litwie s xi"dz"m Koributem. A xi'dz vielki Iagailo
mial z Vitepska s Kiestuciem si" zeydz pospolv, i dla richlei przisi'gi
swey zapami'tania nie szedl na pomocz, i namovi panow vilenskich,
abi zasiedli Vilno. A xi'dz vielki Vitolt w ten czasz bil w Troczech i
xi'dz Iagailo z Vitebska barzo richlo przibie/al do Vilna z voyskiem,
i xi'dz Vitolt poslie k Sievierskiemu Nouogrodku ku oyczu swemu
Kiestuciv day'cz znacz. I marszalek pruski vsliszawssi t' rzecz i
szedl na pomocz roth' vielkiemv Iagailv wrichle. I to vszliszal xi'dz
vielki Vitolt, isz pruszi i niemci do Vilna i do Trok ci'gn', a xi'dz
vielki Iagailo z Vilna do Trok idzie vielkim voyskiem, i xi'dz vielki
Vitolt s Trok vibiezi z matk' swoy' i poydzie ku Hrodnv, a xi'dz vielki
Iagailo przist'pil ku Trok'm i troczanie si" nie dali. A xi'dz vielki
Kiestuciej richlo ku zamku przyedzie ku sinu swemu, i thv nalasl /
on' swoy' i poslal ku Brzesciv, nadzievai': si" na mazoveczkiego
szi"cia swego, xi"dza Ianussa. A s'm xi'dz vielki Kiestuciey szedl
w ?modz, a sina swego Vitolta ostavi w Grodnie. Tedi xi'dz Ianusz
mazoveczki, zabacziwssi dobrei przyasni czci' swego, xi"dza viel-
kiego Kiestucia, szedl voyskiem ku Drogiczinu i Drogiczin vezmie
i osadzi, Sarasz zvoiuie i Kamienie: vezmie, i st'pi pot Brzes: i,
nie wzi'wszi, szedl precz i osadzil Drogiczin i Mielnik. I xi'dz vielki
Kiestuciey, sebrawssi wszitk' sil' /eymodsk' i viele lvdzi i szedl
pot Troki, i przydzie kv rzece Vielyey. A xi"dz vielki Vitolt, sebrawssi
rotha po swei oycziznie, i szedl z Grodna na pomodz oyczv swemu
i seym' si" na Viley voyska, a Kiestuciove przeviezli si", i poyd' ku
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
Trok'm i ost'pi' Troki. I przidzie viescz xi}"dziv| Kiestuciv, isz xi'dz
vielki Iagailo idzie z Vilna z vielkim voyskiem, a s nym niemieczka
i ifflantska rota. Ino przeth tim niemci bili na obie stronie nieprzya-
ciele xi"dzv vielkiemu Kiestuciv, bo przet tim ifflantska rota chodzila
na pomocz xi"dzv Skirgailv poloczkiemu, a potim z marszalkiem
niemie:zkim pruska rotha przichodzila, a to iusz trzeci ras ifflantska
rota s nim /e przichodzila. A temu znaki s', isz s nim z iednego
stoy' przeciw Kiestucia. I vyechal na bithw' xi'dz vielki Kiestuciei
s sinem swim Vitolthem przeciw vielkiego xi"dza Iagaila. I iescze
si" voyska oboye miedzi sob' za trzi abo za czteri strzelbiscza nie
zeszli, natichmiast przibie/' xi'/'ta i boiarovie od vielkiego xi"dza
Iagaila do xi"dza vielkiego Kiestucia i poczn' pita: xi"dza vielkiego
Vitolta, /ebi s niemi movily. I poczn' movicz xi"dzu vielkiemu Vitoltu&
«Xi'dz vielki Yagailo poslal nas k tobie, /ebis nas ziednal z oy:em
swim, /ebich mi mieli swe a vy swe, a bitwi bi i krwie przelenia nie
bilo miedzi nami, a ti bi sz przyechal do brata swego, vielkiego xi"dza
Iagaila, a my tobie przisi'gniem, isz tobie volno s twym voiskiem
od nas nazad odiecha:, azali bi ktori dobri miedzi nami stal si"
koniecz». I xi'dz Vitolt odka/al& «Przisi'g' v vas bierz', a do nas /
ebi Skirgailo przyechal i przisi'g' bi n'm dal; ia k w'm iad'». I oni
poslali xi"dza Skirgaila, i xi'dz Skirgailo przyechal i przisi'g' dal
xi"dzv Vitoltu, i xi'dz vielki Vitolt iechal do xi"dza vielkiego Iagaila
ku iego voyskv, a huphi stoy', ni: miedzi sob' nie poczinay'. I
xi'dz Iagailo pocz'l prosi: Vitolta, rzek'cz& «Bracie mili, ziednay
nas, /ebi nie bilo krwie przelenia». I xi'dz Vitolt przisi'g' wzi'l od
xi"dza Iagaila, /ebi oyczu iego, xi"dzv Kiestuciv, volno z Iagailem
ziecha: si" i za si" dobrze rosiecha: si". I iescze xi'dz vielki Vitolt
rzecze xi'dzv Jagailv& «Sli, bracie, iescze kv xi"dzu Skirgailv, /ebi
on dal przisi'g' xi"dzu vielkiemu Kiestuciv, oyczu nassemu, abi
mu bilo przyecha: czisto i nazad odiecha:, i dal bi n'm od tiebie
przisi'g' xi"dzv vielkiemv Kiestuciv». I xi'dz Skirgailo z xi'dzem
Vitoltem przyad' ku xi'dzu Kiestuciv i dal przisi'g' Skirgailo xi"dzv
vielkiemv Kiestuciv od xi"dza Iagaila i od siebie. I xi'dz vielki Vitolt
z xi'dzem vielkim Kiestuciem, oy:em swim, obadwa poy'd' w
voysko Iagailovo, na ich przisi'g' spodzievai': si". I xi'dz Iagailo t'
przisi'g' przest'pil, i rzekl& «Poydziem do Vilna, a tam dokonczemi
swey rzeczy i prawdi». A w tim voyska nicz nie poczinawssi i ostavili.
A iako do Vilna przyechawssi, xi'dz vielki Iagailo xi"dza Kiestucia,
strya swego, okovawssi, do Kreva poslal i wsadzil w twierdz', a xi"dza
Vitolta ostavili bili w Vilnie. I tam w Krevie xi"dza vielkiego Kiestucia
vdavili pi'tey noci komornici xi'dza Iagalovi, iednego zv'no Proksz',
czo mu vodi daval, a drugi bil Moszczeiow brat, Kuczek, Lisicza,
czo swiecil. I tak si" koniecz stal xi"dzv Kiestuciv. Po smierci xi"dza
vielkiego Kiestucia posli' xi"dza Vitolta do Kreva xi'dz Iagailo w
j":two i z /on' i kazal moczno stre:, a to wszitko mscz'cz si" Voydila.
Xi'dz vielki Vitolt siedzial w Krevie za stro/a w kownacie, a /onk'
dwema przizvolono bilo chodzicz do kownati kni'hini', s nim pokladali,
a polo/iwssi ich vichodzili, a stro/a zawszdi okolo bila. I kni'hini
Vitoltova szlissala od ludzi, isz xi'dz vielki Vitolt dlugo ma siedzie:
s ni' i smislila sobie& «Iako nieviasti nas b"d' poklada:, tedi tobie
iedney nieviasti placie wzlo/iwssi vinidz s drug' nieviast', a tv drugiey
nieviescie osta: si" s ni' w komorze». I Vitolt, posluchawssi /ony swey
poradi, narz'dzil si" w iedney /onki placie, a z drug' /onk' vinidzie
i st'pi z zamku, i vciecze do niemiec do mistrza do Nouogrodka32.
I stro/a to vidziala i nie domislili si", mnymali bi /onka visla z /onk'.
I xi'dzv Vitoltu tam mi'szkai'ci w Niemczach przyechali tamo do
niego xi'/'ta i panovie litewsci, i pocznie voievacz ziemi' Litewsk'.
A w ten czasz xi'dz vielki Iagailo z matka sw' bil w Vitebsku i brat
iego Skirgailo w Trocech. I xi'dz vielki Vitolt povoieval ziemie Lite-
wskiey viele, i xi'dz vielki Iagailo i brath iego Skirgailo nie mogli
stacz przeciw vielkiego Vitolta, isz v Vitolta sil' vi"tsza bila. Tedi
xi'dz Iagailo przeprosi xi"dza vielkiego Vitolta i da iemu Luczk /e
wszitk' ziemia Volinsk' i s Podolem, a w Litwie oyczy/n" iego. I
xi'dz vielki Vitolt pokor' sw' vczinil przet starssim bratem swoym
Iagailem i przy'l Luczk Vielki33 ze wszitk' ziemi' Volinsk' ku swey
oycziznie. I potim krola polskiego Wladislava w /ivocie nie stalo, a
sina /adnego ni mial, tilko iedna doczka bila v niego na imia Iad-
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
wiga. I poczali polakow cz'sto sla: s Kracova kv xi'dzv vielkiemv
Iagailovi, movi':, /ebi przy'l krczenye starego Rzimv i przy'l bi v nich
krolewn' Iadwig' sobie za /on' i ostal bi v nich krolem w Kracovie
na wszitkiey ziemi Laczkiey. I xi'dz vielki Iagailo r'd' sobie vczinil s
sw' matk', s kni'hini' Iulian', i z braci' sw' i /e wszitkiemi xi'/'ti
i pani litewskiemi, i iechal do Cracova w Polsk' ziemi', tam /e si"
s'm okrcil i brat iego, i xi'/'ta, i panovie, i poy'l sobie krolewn'
Iadwiga, i koronov'n bil. I poczali s tego krcicz si" lithwa w l'czk'
viar', i przislal arcibiskup biskupa do Vilna na Litewsk' ziemi', i s tich
czasow poczali s' koscioli stavi: po wszitkiey ziemi Litewskiey. Tey /e
zimi b"d'cz krolv w Kracovie /e wszitkiemi xi'dzi i pany litewskiemi.
O vielkim xi"dzv Andrzeyv poloczkym
Potym przydzie xi'dz Andrzey polo:ky z voyskiem niemieczkim z
Ifflanti i ze wszitk' latihol', i voievali, i po/gli viele miast i siol, zamkom
litewskim nicz nie vczinili i wrocil si" w sw' ziemi'. Tey ze zas zimi
xi'dz Swiatoslaw smolinski vczini sobie siem i rad' s xi'dzem An-
drzeiem poloczkim, i xi'dz Andrzey w Lithwa, a Swiatoslaw do Orssi.
I podzielawssi vele zlego krzescyanom vczinili nie po krzescyansku,
ani lvdsko, ale niemiloscivie imay'cz lvdzi zapierali w isbach i za/egali,
a inssich lvdzi pot scian' kladli, lanczuchi vielkiemi potwdeymui'ci
izby; a z zadu lvdzi /gli, a inich /onek i mu/ow i malich dziatek na
kole sadzali, i inich m"k niemalo czinili, ktorich nie mole vipisacz iakie
m"ki krzescyanom czinili. Takych m"k any Antyoch siryski, any Vly'n,
zakonuprzest'pcza pogani, takich m"k nat krzescyani nie czinily,
a zamkom nie mogli ni: vczini: i wrocili si" nazad w swa ziemi'.
O vielkim xi"dzv Swiatoslavie smolinskym
Tey/e zas zimi vielkiego postu pocz'l misli: xi'dz Swiatoslaw
smolinsky z boyari i k Mscislaviv poyd' i stan' pot zamkiem, zamka
dobivay'ncz, a w ziemi' Mscislawsk' poslie voysko i viele krwie przele-
nia stalo si" nad krzesciany. I miloscivi bog nie chcial czierzpie: tego,
czo bracia sw' krew krzescy'nska tak nie po krzescyansku m"cz'.
O vielkim xiedzv Vitolcie i o xi"dzv Skirgaile, iako szly na xi"dza
Swatoslava smolinskiego
Tedi xiadz vieliki Skirgailo i xi'dz vielki Vitolt przyechali z Lachow
od brata swego, xi'dza Iagaila, i vszliszeli, isz xi'dz Swi"toslaw
smolinski bil pot Vitepskiem, a potim ku Orssi przichodzil, a potim
Mscislawskiego zamku dobival. I zmovili xi'dz Skirgailo a xi'dz
vielki Vitolt z braci' sw', z xi'dzem Constantinem, s Koributem i
s Siemionem Lingwieieviczem, i rzekli tak& «Bo/e wssechmog'ci,
pomo/i n'm na nieprzyaciele nasse. A czo kto sieye, to i /nie. Mi
nicz zlego nie vczinili nikomv, on z nami b"d'cz twardei przysi'gy
przest'pil sw' przisi'g', nasz' ziemi' voiuie, krew krzescy'nsk'
rozleva». I poszli bracia na niego, nadzievai'cz sie na boga i sw'
spraviedlivos:, iechali richlo ku Mscislaviv. I xi'dz vielki Swi"toslaw,
stoi': pot Mscislaviem dobivai': zamku, vszliszal, isz idzie n'n Skir-
gailo s xi'dzem vielkim Vitoltem i z braci' sw' i, zebrawszi voysko
swe, poydzie naprzeciw ich, i iako vphi zeszli si" i naczn' bitw'.
I bog pomo/e iako prorok movi& «Obroci si" bolesc iego na glov'
iego i na vierzch iego zlos: iego st'pi». I iescze& «I wpadnie w iam',
ktor' s'm vikopal». I pomo/e bog swi"temi slovi xi"dzv vielkiemv
Vitoltu i Skirgailv i braciey ich porazicz xi"dza Swi"toslava. I s'm
xi'dz Swi"toslaw pobie/i /e wszitkimi kniazi i boyari smolinskiemi,
i tam niemalo vczinilo si" dzivow, pobito mnostwo xi'/'t i boyar, i
samego xi"dza Stanislava34 vbili, i sina iego, xi"dza Iurgia, zr'bali. I
xi'dz Skirgailo xi"dza Iurgia Swi"toslavovicza od r'n vigoil i prziviosl
go do zamku Smolinska k matce iego, kni'hiniey Swi"toslavovey,
i posadzili go na vielkim xi'stwie Smolinskim. I samy poszli precz,
xi'dz Vitolt s xi'dzem Skirgailem w ziemi' Litewsk', i pocznie
Skirgailo panovacz na Trocech. A w ten czasz do Vilna przislal
krol polski starost' swego laczkiego. Xi'dz vielki Vitolt tedi dzier/
al Luczk i wszitk' ziemi' Volinsk', a w Litewskiey ziemi oyczizna
i iego ostala. Vitoltu sm"tno i /alobno bilo barzo, isz przet tim w
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
Litewskiey ziemi dzier/awce czudzego nie bivalo, i viele litewskiey
volosci przisluchalo iemv. Tedi Vitolt vczini sobie rad' z viel' xi'/'th
i pani litewskiemi. I Skirgailo tedi iechal ku Poloczkv, a xi'dz Vitolt
iechal do Vilna, chcz': Vilno zasies:. Xi"dza Vitolta tedi nie chcieli
wpusci: w Vilno, alisz bi krolv Iagailv dal prawd" i Skirgailv, i Vitolt
tedi nie wziawssi Vilna szedl do Niemiecz do mistrza i sw' kni'hini'
i swemi xi'/'ti i boyari, i z niemieczka sil' st'mt't pocz'l voieva:
ziemi' Litewsk'. Iusz xi'dz Vitolt Litewskiey ziemie polovicza wzi'l, po
rzek' Viely', i Poloczk zamek podal si" iemv, i wzi'l to. I vsliszawssi
tho xi'dz Skirgailo, isz nie mo/e przeciw Vitolta sta: i Litewskiey
ziemie odzier/":, Szedl xi'dz vielki Vitolt z niemieczkiemi silamy do
Vilna i potkal go xi'dz vielki Skirgailo z voyskiem na rzecze Viely v
horoda35 zamkv. I voiska sszedwssi vderzili si", i pomo/e p'n bog
vielkiemv xi"dzv Vitoltu, i vciecze voysko Skirgailovo, i pobito ich
viele, a inich /ivich poym'no w i"cztwo xi'/'th i boyar, xi"dza Sie-
miona Iewnucievicza, xi"dza Hleba Swi"toslavovicza, xi"dza Ivana
Lwovicza i inich xi'/'th viele poymali. I poydzie xi'dz vielki Vitolt ku
Vilno swoym voyskiem, i ost'pi zamek Vilno, i pocznie naprzod Kr-
zivego zamku dobivacz, i rosbili puskami Krzivi zamek, Skirgailovego
brata Olgirdovicza vbily. A krola polskiego bila zastava na Visokim
zamku laczka, i nie puscili xi"dza vielkiego Vitolta, i xi'dz Vitolt Krzivi
zamek wziawssi i ziemi' Litewsk' zvoiowawssy szedl do Niemiecz.
Xi'dz vielki Vitolt ksi'/n' sw' oddal za moskiewskiego xi"dza
vielkiego Vasila Dmitrevicza
Tegosz roku xi"dzv vielkiemu Vitoltu posli prziszli od vielkiego xi"dza
moskiewskiego Vasila Dmitrevicza, prosz'cz v niego dziewki iego za
xi"dza Vasila Dmitrevicza. I odpuscil i' z Marina zamku, a s ni' poslal
xi"dza Ivana Olgimuntovicza ze Gd'nska. I posial s kni'hini' w vielkich
korabiach morzem i przyechali ku Pskouu, i pskovianie dali im vielk'
czes: i provadzili ich do Vielkiego Nouogrodka36, i davali im vielk'
czes:, i provadzili ych do Moskwi ku vielkiemu Vasilv Dmitrovyczv.
A xi'dz Vasil posial k nim naprzeciwko braci' sw', xi"dza Andrzeya
Wlodimirovicza, a xi"dza Andrzeya Dmitrovicza i inich xi'/'th i panow,
i potkali xi'/n' Zophia, z vielk' czci'. Tedi bil s niemi swi"szczennik,
metropolith Cvpry'n s swemi wladikami, archimendriti, humieni i ze
wszitkimi popi. I strzecili i' poczlivie s krestami s kni'zi z Moskw'
i bil zbor vielki i vienczovanie si" stalo, i bila czes: i vesele vielkie.
O xi"dzu vielkim Vitolcie, iako krol polski Iagalo przislal do Vielkiego
Vitolta, prosz'cz iego
Tak/e xi'dzu Vitoltu, b"d'c v mistrza w Marinom zamku, przislal k
niemu krol polski Iagailo, rzek'cz mu& «Bracie mili starssi, tego nie
racz czinicz a ziemy Litewskiey pustoszi:, oyczizni swey i nassei, i
poydzi k n'm w iednanie i vielk' przyasn, vesmi sobie Vielkie xi'stwo
Litewskie i si'dz na stolczv strya swego, vielkiego xi"dza Olgirda, i
vielkiego xi"dza Kiestucia, oycza swego». I xi'dz vielki Vitolt vszlis-
sawssi to, vczinil sobie rad' s xi'/'ti litewskiemi, s xi'dzem Iurgiem
Narimontoviczem Belskim, s xi'dzem Iwanem Olgimuntoviczem, i s
temi si" poradziwssi poiedzie w Litw', i si'dzie na Vielkim xi'stwie
Litewskim na Vilnie; i bila rada wszitka ziemia Litewska i Ruska. I
xi'dz Koributh Olgirdovicz pocznie sobie nieczo na tho radzi: a nie
w sluszenstwie bi: v xi"dza vielkiego Vitolta, i pocznie voysko swe
zbiera:. I zebrali si" voyska na miesce Dokudova, i stal' s" bitwa, i
pobieglo voysko Koributovo, i pobito ich viele, i s'm Koributh wbie/i
w Nouogrodek; i thv bila kniahini i dzieci iego. I xi'dz Vitolt vielki
za si", zebrawssi voysko i ost'pi Nouogrodek, i wzi'l xi"dza Kor-
ibuta, kni'hini' i dzieci iego w i"cztwo. A potim kni'hini' Olgirdova
vmarla, a krol polski przislal Vitepsk dzier/e: sokolniczego swego
Chwiodora Viosn'. A xi'dz Switrigailo tedi ieszcze mlodi bil, i b"dzye
Chwiedor Viosna dzier/el Vitepsk s przikazania krolia Iagaila. I
Switrigailo nie mogl czierzpie:, isz Chwiedor dzier/i Vitepsk i37 ieg37
posluszenstwa, i xi'dz Switrigailo zamek zasiadl i Chwiedora vbil.
I krolv Iagailv bila o thim /alos: vielka, i pisal do brata swego Vitolta,
/ebi si" on tego pomscil. Xi'dz Vitolt wzi'l s sob' Skirgaila i sebral
voysko vielkie litewskie i szedl ku zamkv Vitepsku na xi"dza Switri-
gaila. I naprzod Vitolt szedl kv Odroczkv, i druczkie xi'/'ta potkali go
Vitolta z vielk' poczlivosci' i vderzili iemv czolem i slu/b'. St'd xi'dz
vielki Vitolth przydzie ku Orssi, i orssanie w zamku si" zamkli dwa dny,
i potim zamek wzi'l. Ast'th Vitolt przist'pil ku zamkv Vitepsku, i xi'dz
Zwitrigailo zamkn'l si" w zamku Vitepskv, i pocz'l Vitolt zamku Vitep-
ska dobiva:. I tv przydzie na pomocz xi"dzv Vitoltv Swi'toslavovicz
smolinski, i vderzi czolem xi"dzv vielkiemv Vitoltu i slu/b', i poczali
moczno dobivacz zamkv. I viteblanie nie mogli czierzpiecz i po-
dali si" Vitoltu, i xi'dz Switrigailo vinidzie z zamkv i vderzi czolem
xi"dzv Vytoltu. I xi'dza Switrigaila osadzi i sam poydzie do Vilna.
Iako xi'dz Vitolt szedl kv Podolv y zvoieval ye
Teyze za si" viosni szedl xi'dz Vitolt ku Podolv, i xi'dz Volodimir
Olgirdovi: tedi bil w Kyevie i dzierzal y i nie chcial si" vpokorzicz
xi"dzv Vitoltu. I xi'dz Vitolt wzi'l zamek ?itomirz, i przydzie do niego
xi'dz Wlodimir, i xi'dz Vitolt Kyew od niego odi'l, a na Kyevie osadzi
Skirgaila. I s'm Vitolt poiedzie na Podolsk' ziemi', a Skirgailv kazal
xi'dz vielki Vitolt& «Podz ku Czerkasom s Kyeva ku Swinohrody».
I xi'dz Skirgailo bo/' pocz'38 a kniazia Vitolta przikazanim wzi'l
Czerkassi i Swinohrod i wrocil si" do Kyeva. I b"d'c xi"dzv Skirgailv
w Kyevie, bil niektori czernie: Choma, swi"tego Zophiego dzier/
al monasterstwo od metropolita. Tedi xi'd/ Skirgailo b'dzie chcial
iecha: w lovi za Niepr, i Choma then pocznie prosi: na metropolitow
dworzecz i xi'dz Skirgailo do niego zaiechal. I ten Choma dal xi"dzv
Skirgailv siele oprawnie picz, i xi'dz Skirgailo tego nie viedziawssi
iechal w lovi za Niepr k Misloviczom, i tam w loviech rosniemogl
si" na Vodokrczenie v czwartek i natichmiasth do Kyeva przyechal
niemoczen, i niemogl siedm dni, i vmarl vey zrzod'. A kyanie wsz-
itci poniesli go na glovach s swi"szczenniki, spievai'cz obichod39
i piesny, s swieczami, z zamku Kyeva do swi"tey Bohorodzice
Pieczerskiey, i polo/on kni's Skirgailo, czudni i dobri, vedla grobv
swi"tego Chwiedozieia Pieczerskiego. Xi'dz vielki Vitolt posial na
Kyew xi"dza Ivana Olgimontovicza, a xi"dza Hleba Swi"toslavovicza
odpuscy do Smolinska, a xi'dzv Iurgiv Swi"toslavoviczu da Zeslaw.
I xi"dzv Hlebv Swi"toslavoviczv siedz'c na Smolinskv b"dzie
nieposlussen vielkiego xi"dza Vitolta, i xi'dz Vitolt posial do niego
posli, i on si" tego nie spravil. I xi'dz vielki Vitolt szedl ze wszitkiemi
silami ku Smolinsku na xi"dza Hleba Swi"toslavovicza. I iako przidzie
ku Smolinsku, tako Chleb poda si" iemv z zamkiem Zmolinskim.
I xi'dz Vitolt dal Smolinsk xi"dzv Vasilv Boroskoviczv, a xi"dzv
Chlebu dal zamek Polni, a s'm poydzie w Litw'. Tey/e zimi xi'dz
Vitolt posli" xi"dza Siemiona Lingwieieyicza ze wszitkiem voyskiem
smolinskiem na xi"dza Olha rzezanskiego, i ony, iechawssi, mnoho
spustoszili ziemie Rzezanskiey i zas si" wrocili w sw" xi'stwo Lite-
wskie; a w ten czasz zima bila barzo twarda. Tey/e zimi na viosn'
przyechal ku xi"dzv Vitoltu xi'dz vielki Vasil Dmitrovi: moskiewski
do Smolinska w vielki post. I vczcil go xi'dz vielki Vitolt, i viele kosz-
townich darow da iemv, lanczuchi zlotemi, pasmi zlotemi, sobolmi,
kamchami drogiemi, siodlami, zbroyami i, darovawssi znamienicie,
i odpuscil do Moskwi z vielk' poczcivosci', a s'm iechal do Litwi.
Iako xi'dz vielki Vitold z Litwi iechal do Podola
Potem, gdi xi'dz vielki Vitolt do Podolskiey ziemie iechal z Litwi
do Vielkiego Luczka, a xi'dz Olgird poszedl w pole z litewskim
voyskiem i pobil tatarow na Siney Vodzie, vbil trzech bratow, tatar-
skich xi'/'t, Chaczabeia, Kukubuha, Dmitreia. A czi trzey bracia
tatarskie, oycziczi bili i dziedzice ziemie Podolskiey, i trzimali od
nich othamoni, a przye/dzai': samy danie brali v swich otamonow
s Podolskiey ziemie. A brat xi"dza Olgirdow, xi'dz Koryat, dzier-
zal Nouogrodek Litewski, a v tego xi"dza Koryata bili czteri siny,
xi'dz Iurgy, Alexander, Constanti i xi'dz Chwiedor. I czy xi'/'ta
Koryatoviczi xi'dza Olgirdov' pomocz' i z volia poszli w Podolsk'
ziemi'. A tedi w Podolskiey ziemi /adnego zamkv murovanego i
drzevianego nie bilo, tedi thy xi'/'ta Koryatoviczi prziszedwssi w
Podolsk' ziemi', veszli w przyasn z athamoni i poczali ich bronicz
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
od tatarow i dani tatarom poczali nie dava:. Napiervey nalezli sobie trzi tisi'cie rublow litewskich. I Timir-Tiklvi tatarsk' ord' rospuscil po
twierzicz' na rzece Smotrzicy i tam sobie zamek Smotr/i: vdzielaly, Vielkim xi'stwie Litewskim i voevali tatarovie asz do Vielkiego Luczka,
a w drugim miesczv na Szmotrziczv sz zamek Bogut' postavili. A i viele zlego vczinili ziemi Litewskiey, i zas poszli w swoy' ziemy'.
potim, loviacz w loviech, przidalo si" ym stado ieleny nadiechacz,
gdzie teras Kamienieczkie miasto iest, i czi xi'/'ta posiekli las, na Ktorich xi'/'th pobyl czarz Timir-Tiklvy
tim /e miesczv Kamieniecz zamek zmurowali. A s tego wszitki zamki
Imiona, ktorich tam xi'/'t litewskich pobito& xi'dz Andrzey Olgirdovicz
Podolskie zmurovali i osedli czi Koryatoviczi. A potim ieden ich brat
poloczki, brat iego xi'dz Dmitrey bransky, xi'dz Iv'n Dmitrovi: xi'dz
odiechal do v"gierskiego krola, xi'dz Constantin, i tam zmarl; a
Andrzei, pasinek xi'dza Dmitrow; xi'dz Ivan Borissevi: kyewski,
xi"dza Iurgia volochovie vbili, xi"dza Alexandr' tatarovie tesz vbili.
xi'dz Hleb Swi'toslavovi: smolinski, xi'dz Koryatovicz; brat iego
Iako tich trzech bratow w /ivocie nie stalo i po nich czwarti brat w
xi'dz Siemion, xi'dz Michailo Potbereski, brat iego xi'dz Dmitrey;
Litwie dzierzal Nouogrodek, xi'dz Chwiedor, i ku temv ieszcze dzier/
xi'dz Dmitrey Patrikievicz Voloski42, xi'dz Iv'n Iurgevicz Bielski,
al Homel, zszedwssi z litewskim voyskiem zasi'dzie Podolsk' ziemi'
p'n Spitko Grakowski.
kv Litwie. Takiesz xi'dz vielki Vitolt osiadl na wszitkiey ziemi, na
vielkim xi'stwie Litewskim, i xi'dz Chwiedor Koryatoyycz nie chcial
O xi"dzv Iurgiu Swi"toslavoviczv smolinskim, o povietrzu, niesgodzie,
bil slu/i: xi"dzv vielkiemv Vitoltu /e wszitk' ziemi' Podolsk', i xi'dz
pogor/ely smolinskiey
vielki Vitolt poszedl ze wssitkim voyskiem do Podola litewskim. I
xi'dz Chwiedor vsliszal to Koryatovicz i pobie/i do V"gier, a zamki
Tegosz roku xi'dz Iurgi Swi"toslavovicz a xi'dz Olyech rzezanski
osadzi volochi, i vegierski da iemu pomoc na Vitolta. A xi'dz vielki
prziszli do Smolinska, i bila w ten czasz barzo vielka trudnos: w
Vitolt pervei szedl do Braslava i Braslaw wzi'l, a potim prziszedl
Smolinsku& inssi chcieli mie: sobie xi"dzem Vitolta, a drudzi chcieli
pot Kamienie: i na drugi dzien Kamieniecz wzi'l, i dalei Smotrzi:,
mie: xi"dza Iurgia oyczycza. Tedi xi'dz Iurgi smovil si" zmolniani
Skal", Czerzniew zameczek, i wszitki zamki pobral i voievod' xi"dza
i z horo/ani, i smolnianie nie chciely czierzpie: vielkiey nalazi od
Chwiedora poymal, i po wszitkich zamkach podolskich swoye sta-
lachow i przi'ly sobie oyczicza xi"dza Iurgia, i otworzili iemv zamek,
rosti poosadzal. Potem tes/ krol polski Iagailo pocz'l prosi: xi"dza
a xi'dz Rom'n branski w ten czas bil tu. Tedi Vitolt kazal bil tego
vielkiego Vitolta, movi'c/& «Bracie mili, dal tobie mili bog t' czes:,
Romana zabi:, a namiestnika swego posial do Smolinska, i ony
dostales ziemie Podolskiey litewskim voyskiem, a s czudzich stron
namiestnika xi"dza Vitoltovego poymali, a tich boiar smolinskich i
nigd tobie nie pomogl, vczin tesz t' mnie czes:, day mi polovin"
druczkich, ktorzi nie chcieli mie: oyczicza, xi"dza Iurgia, tich wsz-
ziemie Podolskiei w pieni'dzach dzier/ecz». I xi'dz vielki Vitolt
itkich poscinali. I xi'dz vielki Vitolth tey /e iesieny przichodzil do
dal krolv ve duudziestu tisi': kopach Kamieniec zamek, Smotrzi:,
Smolinska na xi"dza Iurgia i stal viele pot Smolinskiem i nie wzi'l
Skal' i Czierzniew zamek, a na inssich zamkach podolskich swoie
zamku, i zas szedl w swoi' ziemi', a wzi'l smolniani przimierze.
starosti vstanovil, na Braslaviv, na Sokolczv i na Vinnici; a krol ti
A w ten czas bila w Smolinsku barzo vielka trudnos:, i viele lvdzi
zamki w tich pieni'dzach dal panu Spitkv dzier/e:. Kiedi xi'dz vielki
barzo posieczono, i mor bil vielki na lvdzie. Tegosz roku miesi'cza
Vitolth bil si" s tatari, i pana Spitka tatarovie vbili, i pani Spitkova
iunia voievali tatarovie okolo Kyeva i klasztor Kyewski zvoievali i
wdov' zostala, i dzi'tky male, i krol polski zas pocz'l posilacz do
vi/gly. Tegosz zas roku bil w Nouogrodzie mor barzo vielki i na
vielkiego xi"dza Vitolta& «czosz n'm dal polovicz' ziemie Podolskiey,
Moskwie, w Ladozie, w Porchovie, ve Pskovie, w Torsku, w Twier-
i my thi zamki bili dali panu Spitku ve duudziestu tisi'cz kopach
ssi, w Dmitrovie i po wszitkiey ziemi Ruskiey i po wlosci'm. Tegosz
grossi, a tak teras pani Spitkova wdova zostala, i dziatki male, a od
za si" roku na Ziastovanie panni Mariey w poniedzialek na Vierz-
tatar nymasz ziemie komv bronicz. Day moych mnie dwadziescia
bney niedzieli bilo vielkie znami', iako bi v obiat gwiazdi iavili si",
tisi'cz kop grossi, a zamki swoie zas swoie pobierzi k sobie». I
iako bi w noci, i sionce pociemnialo, i strach bil barzo vielki na
xi'dz vielki Vitolt poslal krolv dwadziescia tisi'cz kop grossi panem
ziemi' Rusk'. Tegosz lata Moskwa zgorzala y Smolinsko. A xi'dz
Niemirem a Dmitrem Vasileviczem, a zamki swoye pobral za siebie
vielki Vitolt sebral tedi wszitki wladiki litewskiey ziemie, poloczk/
i starost' swego na tich zamkach osadzil na imi" Hornowskiego,
ego, czernichowskiego, turowskiego, luczkiego, wlodimirskiego,
a potim dal Podole wszitko panu Piotrv Montigirdoviczv, a potim
i tem wszitkim wladik'm postavil w Vielkim xi'stwie Litewskim
dal Podole panu Dedigoldv, a potim dal Dedigoldv Smolinsko, a
starssego metropolita na ymie Grzegorza z Bolharskiey ziemie.
Podole dal panu Dolgirdv. A pan Dolgird trzimal ti zamki do smierci
vielkiego xi"dza Vitolta, i kiedi Vitolt smerl i przyechawssi lachovie,
O xi"dzv Daszku Ghwiedoroviczv
pana Dolgirda s Kamienca zezvali do siebie na rad' i, do radi nie
dopusciwssi, iego zabili, i Kamienie: zasiedli i insse Podolskie Kxi'dz Daszko Chwiedorovi: wzi'l Krzemieniec w vielki czwartek. I
zamki, i do tich czassow tym Podole za lachi zaszlo, i teras dzier/'. xi'dz vielki Vitolt s'm nie iechal, i poslie wprzodi siebie duuch panow
swoych, Dmitra a Danila, movi'cz& «Przedaycie si" iem slu/i:, a
O Vitolcie, gdi na Timir-Tikluia szedl s pochwal' kiedi ia przyad" k zamku i vi wzvod odpusczcie na mosth». I ony od
Vitolta przyechali, i zvierzili si" yem, voievoda ich wdzi"cznie przy'l,
Potim tegosz roku xi'dz vielki Vitolt przydzie i posle40 promcilov'
a tego nigd nie znal i nie vierzil, /e ony przyechali zamku zasiesdz.
xi"dza Hleba Swi"toslavovicza40 na Timir-Tikluia. A s'm xi'dz Vitolt
A Daszko w ten czasz w noci przyechal, a s niemy dziesiacz43 tisi'cz
ze wssitkim voyskiem, za nim thesz poydzie czarz Taktamis s swoym
czloviekow43 zbroynego lvdu. I natichmiasth wzvod odsiekli i na most
lvdem Vitoltu na pomocz. Litwa, niemci, lachovie, tatarovie i volo-
polo/ili, i wiechal Daszko s tovarzizmi swemi, Condrata voievod'
chovie, i s nim bilo xi'/'t pi"thdziesi't, i bilo voysko barzo vielkie, i
vbil i zolnierzow krolewskich pobili, a xi"dza Switrigaila vipuscil
poszli na czara Timir-Tikluia tatarskiego. I pochwalil si" na ord' Vitolt,
z /elas, iako xi'dz Switrigailo siedzial na Krzemienczv dzievi'cz
i rzekl& «Poydziem pustosz'c ziemi' Tatarska i vbyem czara Timir-
lat. Xi'dz Switrigailo stamtat, sebrawssi si" przikazanim xi"dza
Tikluia, i posadziem czara Taktamisa na czarstwie iego, i Taktamis
Vitoltovim, szedwssi do V"gierskiey ziemie, barzo viele spustoszil
posadzi mnie na wszitkiey ziemi Ruskiey». I moviwssi tho poszli
V"gierskiey ziemie i zamkow niemalo pobrali, i Luczko Vielkie wzi'l,
tatarow voievacz. I w tim czasie richlo pospiessi si" Timir-Tiklvi czarz
a volinskich xi'/'th i boyar pi"czseth koni wzi'l a do Vitolta prziviodl.
z vielkym voyskiem tatarskim s xi'/'ti i vl'ni ordinskiemi, i potkali si"
z Vitoltem na rzece Vorknie41 i na polv, i bila im bitwa barzo vielka,
Pochwala o vielkim xi"dzu Vitolcie Kiestv:eviczv
miesi'ca augusta dwanastego dnia, ve wtorek, i dlugo bili si" barzo,
i porazili tatarovie voysko Vitoltovo, i xi'dz vielki Vitolt pobie/i precz Kxi'dz vielki Vitolt dzier/al Vielkie xi'stwo Litewskie i Ruskie i inssich
z malem voyskiem. I czarz Timir-Tiklvi poydzie s swoym voyskiem vielie ziem. I mi'szkai'cz iemv w Vielkim Lvczkv i chcial bil na siebie
pot Kyow i stal pot Kyevem trzi dny, i kyovianie dali za siebie okupu, wlo/icz coron', i iego nieprzyaciele polaci nie przepuscili iemu koroni.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
}mo/e w +ucku zachcia=o mu si", ale zjazd odby= si" w Trokach, 1430| O Vielkim xi"dzu Zigmuncie, iako dzier/al Lithw'
Miecz44 tedi sz przizival do siebie krola polskiego Wladislava, cesarza
I Litwa osadzili na Vielkim xi'stwie Litewskim vielkiego xi"dza Ki-
i vielkiego xi"dza Vasila Vasilevicza, krola v"gierskiego s krolov',
estucievicza Zigmunta na Vilnie i na Trocech miesiacza septembra
xi'dz vielki twerski Boris Alexandrovicz, mistrz pruski niemieczki,
w dzien pirwssi. A Switrigailo w ten czasz bil w Poloczku i poydzie
ifflantski. I inssich viele poslow bilo& od Ivana, czarahorodskiego45,
na Smolinsku, i xi'/'ta ruskie i boyarowie i wszitka ziemia pos-
od rzimskiego czara, od gdanskiego46 krola, od vielkiego xi"dza
adzili Switrigaila na Vielkim xi'stwie Ruskim. Na t'sz iesien xi'dz
rzezanskiego, Odoiewskie xi'/'ta sami bili, od Vielkiego Nouogroda,
Switrigailo zebral sil', voysko barzo vielkie, i xi'dz vielky twerski
od Pskova, od ordinskich czarow, od wloskiego voievodi i od inssich
Boris Alexandrovicz dal iemv na pomocz brata swego Ieroslava ze
ziem niemieczkich poslovie bili. I mi'szkali ti wszitki goscie w viel-
wssitkim voiskiem. I poydzie xi'dz Switrigailo na Lithw', i nie do-
kiego xi"dza Vitolta siedm niedziel na stravie. Na strav' vichodzilo
szedwssi Vilna za szes: mil stoiali pod Oszmian' niedziel'. I xi'dz
im na dzien obroku po pi'ciset miodv beczek, po pi'ciset ialovicz,
vielki Zigmunt przidzie z litewskim voyskiem i s sil' barzo vielk', i bila
po pi'ciset baranow, po pi'ciszeth vieprzow, po stv zabrow, po stu
iem bithwa na Oszmianie miesi'cza decembra osmi dzien, i pomo/e
lossi, a inich rzeczi liczbi niemasz. Tedi czarz rzimski w milosci bil z
p'n bog vielkiemu xi"dzu Zigmuntovi, i pobily Switrigaila, xi'/'th
Vitoltem. I tam w Luczkv ti goscie czestoval i daroval rosmaythemi
ruskich pobili, a inssich poymali, xi"dza Iurgia Lingwieievicza vbito,
darmi kosztownemi, i od tich miast vmocznila si" milos: vielka
xi"dza Vasila Siemionovicza poymano, Chwieczka Odzinczevicza
miedzi iemi, isz nie mo/e vipisa:, o czci tego pana vielkiego, ktori
poymali i pana Dedigolda i inssich viele xi'/'th i panow poymali, i
bil od wschodv sloncza asz do zachodv sloncza, p'n barzo mo/ni
tesz pobili vielk' vielkos:. Theyze zimi drugi ras xi'dz Switrigailo
wszitkiey ziemie. A przichodz': klaniali si" iemv, barzo mo/nemv
sebral voysko barzo vielkie ruskie i poydzie w Litw', i povoievali
hospodarv, vielkiemv xi"dzv Vitoltv. I czar tureczki czes: barzo vielk'
ziemie Litewskiey barzo viele, i vielkos: vielk' pobili, a inssich w
i dari barzo drogie cz'sto przisilal ku mocznemv czarv i hospodarv,
i"stwo poymano. Na tosz lato xi'dz Switrigailo, sebrawssi vielk'
drugi czar, horodski47, ten s nim vielki milosci bil. I tesz Czeskie
sil' rusk' i mistrza iflantskiego /e wssitkiemi ifflanti podeymie sobie
krolestwa, i Polskie krolestwa vielk' czes: trzimali nad slawnim
na pomocz ich, a xi'dz vielky twerski dal iemv sil' swoi', i poydzie
hospodarem, ieszcze i gdanski48 krol vielk' czescz i dari barzo
moczno w Litw'. I noczoval za poltori mile od Vilna na Rudominie, i
vielkie podaroval mo/nemv Vitoltu i tesz bratu iego Iagailv, trzimali
min'wssi Vilno poydzie na Stare Troki, i stal pot Trokamy czteri dny,
iemv stole: vielkiego krolestwa Polskiego, a ku temu tesz barzo w
a niedostawssi poszedl precz szuka: xi"dza vielkiego Zigmunta i
vielkiey milosci s niem bili. Kiedi slawni xi'dz vielki Vitolt na ktor
voyska litewskiego. I stal v Eykssikach czteri dny. I poydzie precz
ziemi' gniew mial i ktor' ziemi' chcial skazicz, tedi zvoioval. Krol
zas w swoy' ziemi', i napiervey przidzie do Kreva, i stal pot Krevem
polski Wladislaw /awdi iemv pomocz daval i wszitci xi'/'ta i czarovie
dwa dni, i dostal zamku murovanego Kreva, i popalil ogniem, a
tatarskie slu/ili iemv, i sami swemi glovami na pomocz iemu szli, i
lvdzi barzo viele poscinano i w i"cztwo pobrano. I stamtat szedl na
sluchali go /aw/di. Takiesz xi'dz vielki moskiewski barzo w vielkiei
Mlodzieczno. I przydzie na niego viescz, /e litwa idzie w pogoni',
milosci mi'szkal s nim i insse xi/'ta niemieczkye bili poslussni i
i xi'dz Switrigailo posial na litw' xi"dza Michaila, kyewskiego voi-
pomocz iemv davali na bithw', gdzie iemu bila potrzeba. I iescze
evod', a inssich tesz poslal ruskich xi'/'th viele. I pobili pana Piotra
hospodar ziemie Moladawskiey i Barasabskiey49, i voievoda voloski
Montigirdovicza i wszitka litw', a inssich poymali. I stamtat poydzie
bil s nim w dobrey zgodzie i bil go poslussen ve wssitkim, i xi'dz
Switrigailo do Zeslawa, i Zeslaw iednego dnia wzi'l i miasto vi/gli,
vielki twersky, xi'dz vielki rzezanski, Odoiewskie xi'/'ta w vielkim
i lvdzi barzo viele w i"cztwo poviedli. I prziszedl do Minska, i Minsk
posluszenstwie bili v niego, i Vielki Nouogrod, Pskow, i wszitci bili
iednego dnia wzi"li, i miasto vy/gli, i lvdzi barzo viele poviedziono
posluszni iego, czarze i xi'/'ta czi wszitczi w vielkiey lasce s niem
w i"cztwo, i viele zlego vdzielali Vielkiemv xi"stuu Litewskiemv, i
bili. A inssi slu/ili iemv i czescz barzo vielk', i dari silno vielkie, i dari
poszli w swoy', ziemi' Rusk'. I prziszli do Borissova, i tam poymali
przinosili iemv nie tilko na wszitki lata, ale na ka/di dzien i czasz.
xi"dza Michala Ivanovicza Poloczkiego50 na rzece Beresnie, i posiali
I bil xi'dz Vitolt mo/nem panem na wszitkiey ziemi Litewskiey i po
go do Vitepska, i tam kazal vtopi:, a poymali xi"dza nievinnego.
inssem ziemi'm bil slavien, i viele czarow i xi'/'th slu/ili iemv na
A potim mistrz iflantski poydzie s svim lvdem w sw' ziemi' If-
dworze iego, a inssi przye/dzai'cz klaniali si" iemv. A proszacz sobie
lantsk', a xi'dz vielki Switrigailo szedl do Lukomla i tam swoie
czara na czarstwo ordinskie, i napiervey dal im czara do ordi Soltana.
voysko rospuscil, xi'/'t i boyar, i s'm poiedzie do Kyeva. Na t'sz
I ten czarz bil na czarstwie, i nie smial nigdi przecivicz si" silnemu
iesien xi'dz vielki Zigmunt, sebrawssi sil' barzo vielk', litw' i lachi
hospodara, i ostaviwssi czarsthwo pobie/i na czarstwo insse. I xi'/'ta
i przydzie na Rusk' ziemi' i stal pot Mscislaviem miesi':a octobra
ordinsci posiali posli swoye ku slawnemu hospodaru, proszacz sobie
osmnastego dnia. I stal pot Mscislaviem trzi niedziele, Mscislavia nie
inssego hospodara czara, i on dal im inssego czara Malego Szolt'na.
wzi'wssi, zas wrocil si" do Lithwi. Na latho Switrigailo, sebrawssi
B"d'cz na czarstwie i nie smial nigdi przecivicz si" i osluchacz
si' s xi'/'ti ruskiemi i tesz s swemi boyari i ze wssitkim voiskiem
barzo mocznemu hospodaru& gdzie ieno kazal iemv koczova: tam
ruskim, i poydzie na Litw'. I mistrz iflantski s kontori swemi przydzie
on koczoval. A po malem czasie ten czarz nie spodobal si" xi'dzom
Switrigailv na pomocz, i ziali si" s Switrigailem w Braslaviv. A w ten
ordinskim, i oni inszego czara prosili sobie v slawnego hospodara,
czasz mokros: desczv bila barzo vielka na ziemi', zatim nie mogli
i on dal czara yem Dawlad-Bierdeya i ten Dawlad-Bierdey nie viele
przidz do Litewskiey ziemie, i Swytrigailo szedl zas w swoy' ziemi',
czarstwovawssi zmarl, a xi'dz vielki Vitolt w ten czas byl w Kyevie. I
i rospuscil wszitko swoie voysko w Poloczkv, a s'm iechal do Kyeva.
prziszli do niego xi'/'ta ordinsczi do Kyeva z vielkiemi dari i prosily
Na trzecie lato xi'dz Switrigailo metropolita w Vitepsku na ymi"
sobie czara inssego, i on ym dal czara Machmeta. A mi'szkai'cz
Harasima spalil, i potim sebral si" ze wssitkiem voyskiem swoym
xi'dz vielki Vitolt w Kyevie, stamt't poiechal do Luczka Vielkiego.
w Vitepsku, s xi'/'ti i tesz s swimi boyari ruskiemi, i poydzie do
Braslavia po Zavielyskiei stronie. I tam przispial do niego na pomocz
O smierci vielkiego xi"dza litewskiego Vitolta
mistrz iflantski ze wszitkiem voyskiem swim, i poyd' od Braslavia
A tak, gdi przyechal s Kyeva vielki xi'dz Vitolt do Luczka, tam si" do Vilkomeryey. A xi'dz vielki Zigmunt nie szedl s'm na Switrigaila.
iusz rozbolal i rospuscil swoych xi'/'t i boyar z vielk' poczcivosci',
a krol polski Wladislaw w ten czasz bil s xi'dzem vielkim Vitoltem O xi"dzu Michaile Zigmuntoviczu, iako porazil xi"dza Switrigaylo.
w Luczku przi niem, gdi xi'dz vielki Vitolt zmerl, miesiacza octobra
I xi'dz Zigmunt s'm nie ie/d/'c na Switrigaila, ale dal iemv pomocz
dwadziestego trzeciego dnia, na dzien swi"tego Iacova brata bo/e-
krol polski, pi"czdziesi't tisi'cz kopynikow, i poslie sina swego,
go bliskiego }Witowt zmar= w Trokach|. I si'dzie na Vielkim xi'stwie
xi"dza Michaila, na Switrigaila. I xi'dz Michailo poydzie /e ws-
Litewskim xi'dz vielki Switrigailo. I xi'/il iedno dwa hodi i miesi'cz
sitkiemi silami litewskiemi i tesz s polaki, i bila iem bitwa na dzien
i poszedl na Rusz na Poloczko.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
swi"tego Simona Iudi w iesieny za Vilkomergi' na rzecze, i pomo/e Iako Lithwa wzi'li sobie Kazimirza krolevicza xiedzem vielkim litewskim
p'n bog xi"dzv Zigmuntu i iego sinu, xi"dzv Michalv, i pobili Switri-
Tegosz czassu t'di rada litewska, xi'/'ta, panovie i wszitka ziemia
gaila i wszitk' sil' iego s xi'/'ti, i vielkos: vielk' pobili, a inssich /
doradziwssi si", i wzi'li sobi" z Lacho w xi'dzem vielkim Kazimirza
ivich poymali. Vbili tedi bratanica xi"dza Koributovego, ?idzimina,
krolewicza i posadzili go poczcivie na stolecznich zamkach, na
xi"dza Ieroslava Lingwieievicza, xi"dza Michaila Siemionovicza,
Vilnie i na Trocech i na wszitkiey ziemi Litewskiey i Ruskiey. W ten
xi"dza Michaila Vyciemskiego51 Lwovicza i inssich xi'/'th barzo
czas przydzie Iurgi Lingwieievicz z Novogrodka do Lithwi i xi'dz
viele pobili, a inssich poymali, sorok i dwoie xi'/'th, a w glovach
Kazimirz, krolevicz, dal iemv oyczizn' iego Mscislaw, i boyarowie
na ymie& xi"dza Michaila Lwovicza kyewskiego a brata iego, xi"dza
smolinsci przyechali do Smolinska z Lithwi, i czarni lvdzie smolni-
Ghwiedora Koributovicza; i ifflantskiego mistrza samego vbili, i
anie nie puscili ich w zamek, i boyarowie rosiechawssi si" po swim
marszalka iego, i viele kontorow pobili, a inssich /ivich poymali, i viele
wlosci'm. I zatim bila bitwa barzo vielk' boiarom s czarnim lvdem, i
s niemi bilo rakuszan, sli'/akow i czechow. Poslie tego poboyscza,
zamkn"li si" czarni lvdzie na zamku, i przizvali do siebie xi"dza Iurgia
trzeciey niedziele spusciwssi, xi'dz vielki Zigmunt zebral wszitko
Lingwieievicza hospodarem. I xi'dz Iurgi poymal smolinskich boyar
voysko litewskye i posial xi"dza Michaila, sina swego, na Rusz. I
i pokoval ich, a imienie ich podaval swim boyarom. Tey/e iesieni na
prziszedl xi'dz Michailo i stan'l na Orssi, i smolnianie potkali go
zapusti Philipove przydzie voysko litewskie do Smolinska, i stali w
na Orssi i podaly si" iemv slu/icz, i xi'dz Michailo do Smolinska
Smolinsku poltrzeci niedzieli, miasto i cerkwie vi/gli, a lvdzi vielkos:
nie ie/dz'cz przyedzie od Orssi do Vitebska. I prziszedwssi xi'dz
vielk' posiekli, i monaster vi/gli, i viele zlego vczinili Smolinskiey
Michailo stal pot Vitebskiem szes: niedziel, i nie wzi'wssi zamku
ziemi. Tego roku zima barzo zla bila, miecielicza przesprzestania
szedl precz. I poslie tego tey zimi xi'dz vielki Zigmunt sebral wszitk'
z mrozem, lvdzi viele pomarlo po wzi'm i po drog'm z vielkiego
sil' litewsk' i panow, i posial pot Poloczko. I prziszetssi voyska
zimna, a snieg barzo vielki bil; za dawne lata takovey zimi nie bi-
stali pot Poloczkiem niedziel' i, nie dostawssi zamku, szedl precz.
valo. A tey /e viosny voda bila barzo vielka w Smolinsku, wszitko
A na drugi rok poloczanie i viteblanie, ni may'cz sobie ni od kogo
miasto poy'la bila, malo nie doszla voda do Prokopskiey gory.
/adney pomoci, i podali si" xi"dzv vielkiemu Zigmuntu, i pocz'l
bi: xi'dzem vielkim Zigmunt n' xi"stwie Litewskim i Ruskim.
O Moskiewskim poboiszczv
O vielkim glodu i drogosci w Smolinsku Tegosz lata xi'dz vielki Kazimirz niemirem bil s xi'dzem vielkim mosk-
iewskim, i prziszedwssi moskwiczi s xi'dzem i s tatari kozanskiemi
Tegosz czassu w Smolinsku bil glod vielki barzo, isz po drogam i po
i voievali wszitka ziemi' Vasiemsk'. Tey zas zimi poslal voievod
wsi'm zvierz iadal ludzi, i w Smolinsku w zamku i w miescie, i po
swich xi'/'t i pani'th litewskich przeciw tego voievacz Moskiews-
vliczach psy lvdzy iedli, glovi, r'ce, nogi po vliczach wloczili, lvdzie
kiey ziemie, i zvoievali Kozielesk, Vereye, Kolvh', Mo/aysko i viele
lvdzi iadali, matki dziatki swoie iedli od vielkiego glodv, a od vielkiego
zlego vczinili Moskiewskiey ziemi, a lvd vielki poviedli w Moskiewsk'
glodu lvdzie w post mi"so iedli po wsiach i po wlosciach. A w ten czasz
ziemi'. I moskwiczi, zebrawssi si" za dzievi'cz dni, a pognali w siad
czwartka /ita bila po trzi kopi grossi. I viele zlego tego roku podzialo sie
za litw', i pobili viele moskwiczow litwa, a inssich /ivich poymali i
po wszystkiey ziemi Litewskiey i tesz Ruskiey, i viele krwie przelania
dogoniwssi moskw' bili si" z lithw'. I pomogl bog litwie i prziviedli
stalo si", brat brata rodzonego vbyal, i mori bili barzo vielkie, /e takovi
moskw' do Smolinska do xi"dza vielkiego Kazimirza, i vczinili tedi
strach za dawnich czasow nie bil i lvdzie starzi nie mog' pami'tacz.
xi'/'ta i panovie vielk' czes: vielkiemv xi'dzv Kazimirzv kroleviczv.
O smierci vielkiego xi"dza Zigmunta, iako iego w Trocech zarzezaly
Vielkiego xiedza moskiewskiego pobili tatarovie
Tegosz roku xi"dza vielkiego Zigmunta w Trocech zarzezali na vierzb-
A moskiewskiego tedi xi'dza nie bilo w Smolinskiey ziemi, chodzil do
ney niedzieli przed obiadem. I bila trudnos: barzo vielka w Litwie. W
Murowla bi: si" s tatari, s czarem Machmetem i s sinem iego Momot-
ten czasz Smolinsk dzier/al od Zigmunta p'n Andrzey Sakovicz, i
akiem. I pobili moskw' naglov' tatarovie, i samego moskiewskiego
pocz'l smolni'n przivodzi: ku przisi'dze, movi'cz& «Kiedi xi'/'ta
Vasila; Ivana54 i"li, a inich xi'/'th viele pobili, a inssich poimali. A bila
litewsczi posadz' na Vielkim xi'stwie Litewskim xi'dza, a v'm bi
iem bitwa na Szudalisza55 swi"tego monastera, i bila tedi Moskwa w
tesz od Litewskiey ziemie nie odst'povacz, a vielkiego xi"dza lite-
vielkim strachv. A potim czarz Machmet i sin iego Momotak dali xi"dza
wskiego v'm sobie za pana mie:, a mnie vam bi: poslussnim dot'd,
moskiewskiego na okup, i wzi"li z'n vielkoscz vielk' rublow i sobolow.
poky xi'dz litewski vielki na Litwie si'dzie na Vilnie i na Trocech». I
Z vielkim xi'dzem moskiewskim mir na lato Moskiewski wzi'l przimierze z
wladika smolinski, xi'/'ta i panovie, boyarovie, miesczanie i czarni
xi'dzem vielkim Kazimierzem kroleyiczem i przisi'ga iemu swoy' dal56 . . .
lvd }poddani, karni, KCz| na tim przisi'gli, /e mi pana Andrzeya
b"dziem miecz v siebie voievod' poczesno na Smolinskv.
}W|ielkiego xi"stwa Litewskiego kronyczka krotko pisana
O rostirku i o barzo vielkiei trudnosci w Smolinskv Od przy'cia viari rzimskiego zakonu vstaviona przes krola polskiego
Iagayla i vielkiego xi"dza litewskiego Vitolta pot lati bo/ego naro-
Tedi po Vielkiey noczi na Swi"tey niedzieli vey zrzod' smislili czarni
52 52
dzenya tisi': trzista osmdziesi't szes: }1386|.
lvdzie smolnianie i rad' sobie vczinili, kovale, ko/omi'ki, szewci,
mi'sniki, kocielnici pana Andrzeya zesla: sil' z zamkv, a przisi'ga Krol Iagailo ociecz Kazimirzow niemczov porazil pot lati bo/ego
swoy' smienili i narz'dzili si" w broya53 z gliczami, strzalmi, s ko- narodzenia tisi'c trzista trzidziestego iednego }1331|.
sami, s siekierami i zadwonili w dzwon rathni. I p'n Andrzey pocz'l Litwa wzi"li Poltewsk pot lati bo/ego narodzenia tysiacz trzista
si" radzicz z boyary smolinskiemi i ze wszitkiem dworem swoim, i siodmego }1307|.
poszedl na nich z drzewci na koniech, i bila im bitwa w zamku na
swi"tego Borisa, Hleba, i pobili viele lvdzi czarnich, i pobiegli czarni Krola Olbrachta porazili na Bukovynie volochovie pot lati bo}/ego|57
lvdzie od pana Andrzeya. I tey /e noczi p'n Andrzey z zamku naro}dzenia| tisi'c czterista trzidziestego siodmego }1437|.
precz ziechal z /on'm, i boyarovie smolinsci s nim bily. A posle Vielebni Kazimirz vmarl pot lati bo/ego narodzenia tisi'c czterista
tego trudnos: bila barzo vielka w Smolinsku, i poymali smolnianie dzievi"czdziesi't czwartego }1494|.
marszalka smolinskiego Pietrzig' i potopili go w Nieprze, a posadzili
sobie voiewod' w Smolinsku xi"dza Andrzeya Dorohobuskiego. Krol Andrzei Kazimir vmarl lata bo/ego narodzenia tisi'cz
pi"czsethnego }1500|.
Tatar pobito pot Klieczkiem w dzien panni Mariey Snie/ney pot lathi
bo/ego naro}dzenia| tisi'cz pi":siet szostego }1506|.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
Panow poym'no na Viedrossi lata bo/ego narodzenia tysiacz
pi"czsetnego }1500|.
Krol vielki x'dz Alexander vmarl, a Zigmunta na vielkie x'stwo
wzi'to na dzien swi"tego Simona Iudi pot lati bo/ego naro}dzenia|
tisi'c szet szostego }1506|.
Biskup Tabor vmarl pot lati bo/ego naro}dzenia| tisi'cz pi":set
siodmego }1507|.
Glinski Zabrzezinskiego zabil pot lati bo/ego narodzenia tisi'c
pi":set osmego }1508|.
Moskwa pot Orss' pobito pot lati bo/ego naro}dzenia| tisi'c pi":set
dzievi'tego }1509|.
Zacharias legat bil w Litwie pot lathi bo/ego narodzenia tisi'c pi":set
dwadziestego }1520|.
Zlota vli:zka bila othworzona pot lati bo/ego narodzenia tisi'c pi":set
dwadziestego czwartego }1524|.
Krol Zigmunt kazal gdansci'n scina: pot lati tisi'c pietset dwadzi-
estego pi'tego }1525|.
Tatarow pobito za Kyevem ve czterdziesci milach o gromniczach na
Holssanici poth lati tisiacz pietset dwadziestego siodmego }1527|.
Czara zavolskiego z Litwi pusczono pot lati bo/e}go| naro}dzenia|
tisi': pi":set dwadziestego osmego }1528|.
Krol Zigmunt nas hospodar s krolov' swoy' Bon', przyechal do Litwi.
Tegosz roku wszitk' ziemi' popisov'no pot lati bo/e}go|
na}rodzenia| tisi'c pi":set dwadziestego osmego }1528|.
Krolevicza mlodego Zigmunta Augusta na vielkim xi'stwie Litews-
kim posadzono, a w ten czas bilo iemv dzievi': lat pot lati bo/ego
narodze}nia| tisi'c pie:seth dwadziestego dzievi'tego }1529|.
Prava pisane dane wszitkiey ziemi Litewskiey tisi'c pi":set dwadzi-
estego dzievi'tego na dzien swi"tego Michala }1529|.
Miasto i zamek Vilenski gorzal. Tegosz lata pobito tatar na Holvey58 i
na Polu/niey p'n Andrzey Nimirovicz voievoda kyewski i knias Iwan
Iurgievi: Dabroviczki z dworzani, ktorzi bili na pieni'dzach, pot lati
bo/ego naro}dzenia| tisi'c pi":set trzidziestego }1530|.
Xi'dz Constanti vmarl, voievoda troczki i hetman, po Wniebowzi'civ
panni Mariey pot lati bo/e}go| naro}dzenia| tisi'c pie:seth trzidzies-
tego }1530|.
Panu Stanislauu Gastoltu dano Troczkie voievodstwo w vielki post po
lathi bo/ego naro}dzenia| tisi'c pi":set trzidziestego pirvego }1531|
Vielki xi'dz moskiewski Vasil vmarl pot lati bo/e}go| narodze}nia|
tisi'c pi":set trzidziestego trzeciego }1533|.
Metropolith kyewski i haliczki Janffor59 smarli pot lati bo/e}go| naro
}dzenia| tisi': pi":set trzidziesti czwarti }1534|.
Pan Piotr Kyszka starosta zmodski vmarl. Tegosz roku dano panu
Iurgiv Radzivilv, panu vilenskiemv, pot lati bo/ego narodze}nia| tisi'c
pi":set trzidziestego pi'tego }1535|.
Radohoscz zezgli pan Andrzei Mirovicz, voievoda kyewski, a pan
Czisz, konivssy krolewski, tisi'c pi":set tridziecci pi'ti }1535|.
Homel wzi"li w pi'tek i Starodup tegosz roku kopanim na dzien
swi"tego Iana Sci'ciela w niedziel', a na ten czasz bil hetmanem nad
voyskiem polskim pan Tarnowski, a nad pienia/nim p'n poznanski,
a nad litewskim p'n Iurgi Radwilovi: pot lati 1535.
Tegosz czassu Poczepow wzi'li i xi'dza Owczin' Staroduba.
Tegosz roku krol vidal krolewn' zam'sz s Kracova pot lati bo/emi
tisi': pi"czset trzidziestego pi'tego.
Xi'dz Ianusch z xi'sz'th litewskich vyechal z Lithwi biskup vielnski.
Tegosz czassu po nym60 • • • •
Po=o/y=em nacisk by tre>: wszystkich latopis[w przytoczy:
zgodnie z Poln. sobr. russ. ltpsej. Nie mniej, sporadycznie, mo-
g' trafi: si" literowe r[/nice, z przyczyn ode mnie niezale/nych.
Tre>: ta powinna by: ponownie sprawdzona przed reprodukcj'
we fragmentach lub ca=o>ci, przed cytowaniem, itp.
Przypisy
1. tak w r"kopisie; w Racz. mertwych
2. tak w r"kopisie; w Racz. bez
3. w Olsz. r"kopisie, wmiejsce czterech nazw – dwie rodziny
4. tak w r"kopisie, w Racz. nad Juroju ]rz. Jur'\
5. tak w r"kopisie; w Racz. =ukami ]='kami\
6. dodano przy redagowaniu
7. tak w r"kopisie; w Racz. nazwa=osja
8. tak w r"kopisie; w Racz. i/ mu/iki mieszkajut bez hospodara,
a zowutsja druczanie
9. tak w r"kopisie; w Racz. Montwi= /omoitskii;
«isz» dodano przez redakcj" Po=n. Sobr. Russ. ltpsej
10. tak w r"kopisie; w Racz. mie= ]mia=\
11. tak w r"kopisie; w Racz. wrocim
12. tekst zepsuty, w Racz. zap=aka=a
13. tak w r"kopisie; w Racz. baskaki
14. tak w r"kopisie; w innych& rod
15. tak w r"kopisie; w innych& aby
16. tak w r"kopisie& w innych& tak
17. w Racz. Trabus poczniet kne/yti na zemli ?omoitskoi,
a Kolikin na zemli Litowskoi i Ruskoi
18. tak w r"kopisie; w Racz. jatwiezskie
19. tak w r"kopisie; w Racz. za wdie=
20. tak w r"kopisie; w Racz. zemliami
21. zdanie charakterystyczne z wo=. 1288, st'd do Ipat. ltpsi 1428
22. napisano na marginesie
23. tak w r"kopisie; w Racz. prusi
24. tak w r"kopisie ]go\; j' }ziemi" ?mudzk'|
25. tak w r"kopisie; w innych& z stolcza
26. tak w r"kopisie; w innych& popom
27. tak w r"kopisie; w Racz. +oketku
28. tak w r"kopisie; w innych& Polongi
29. tak w r"kopisie; w innych Polongu
30. tak w r"kopisie& innych& nie richlo
31. tak w r"kopisie; w Racz. nie wier
32. tak w r"kopisie; w Kras. Marina gorodka
33. wyraz dopisany na marginesie
34. tak w r"kopisie; w innych& Swi"toslawa
35. tak w r"kopisie; w Racz. u gorodka
36. tak w r"kopisie; w Racz. dalej& take/ i nowgorodcy
37. tak w r"kopisie; w Racz. nie z ego ]nie z jego\
38. tak w r"kopisie; w innych& pomocz'
39. tak w r"kopisie; w Racz. otchodnye
40. tak w r"kopisie; w Nowogr. promcze s=owa
41. tak w r"kopisie; w Racz. Worskle
42. tak w r"kopisie; w Racz. Fedor-}Theodor| Patrykiewicz Bielskii
43. w Racz. deset ]dziesi":\;
wyraz czlowiekow napisano na marginesie
44. tak w druku& ...iemu koroni. Miecz tedi sz przizval do siebie.., itd.,
w=a>ciwie& ...nie przepuscili iemu koroni miecz }mie:|. Tedi sz...
45. w Racz. carigorodskago
46. b="dnie& w Racz. dunskoho ]w Racz. nie ma tych/e pos=[w\
47. tak w r"kopisie; w Racz. carogorodskii
48. tak w r"kopisie; w Racz. dunskii
49. tak w r"kopisie; Basarabskiej
50. tak w r"kopisie; w Kras. Holszanskogo
51. tak w r"kopisie; w Racz. wjazemskogo
52. w Racz. w seredu
53. tak w r"kopisie; w innych& zbroy'
54. w Racz. i mo/aiskogo kniazia Iwana
55. tak w r"kopisie; w Racz. Suzdali
56. na tym r"kopis urywa si"
57. tu i dalsze litery, wzi"te w kwadratowe nawiasy, dodane przez redakcj"
Po=n. sobr. Russ. ltpsej
58. tak w r"kopisie; w innych& Holtwie
59. tak w r"kopisie; w innych& Jozef
60. na tym r"kopis urywa si"
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
SKAZANIE O WIELIKOM KNIAZIE WITOFTIE
Skazanπe o velikom= knqze Vitofte
poz. lit. 0001-17.22
Xo]u vam= pov≠dati o vekikom= knqze Eleksandre
Kestut;evπhe, zovomom= Vitofte, Litovskom= i Ruskom=.
Ne mo]no ubo est; ispov≠dati silu i xrabrost; ego. Semu
'= ubo velikomu knqz[ Vitoftu mnogπe koroli prislu-
'axu emu π xristol[bivyi car; Caregradskπi i Ugorskπi
i Tureckπi i Hewskπi i Donskπi. I t≠m= v= velicei l[bvi
s nim= 'ivu]e i hest; veliku[ emu vozdaxu. "ivu]u 'e
emu vo grade Kπev≠, prisylaxu k nemu velicyi Ordinstyi
knqzi, prosq]e u nego carq carstvovati. Mnogo bo bqwe
Ordinskyx= carei π knqzei, slu'a]e emu. On 'e daqwe im=
carq na carstvo. Egda 'e toi umre, knqzi 'e Ordinstuπ
nikako'e sm≠[]e ne ot= ego ruki postaviti carq, daby
ne progn≠vali ego, no posy=axu k= nemu s veliko[ hest[,
prosq]e u nego πnogo carq> on 'e daqwe im= πnogo carq.
V l≠to 6939. Velikπi knqz; Vitoft= Kestut;evih=
Litovskπi π Ruskπi prizva k= seb≠ velikogo knqzq Vasil;q
Vasil;evπha Moskovskogo π korolq Polskogo Vladislava π
velikogo knqzq Borisa Aleksandrovπha Tverskogo i mewtera
Nemeckago π Pruskago mewtera i Lixvanskogo π Liƒlqnskogo>
π velicyi posly ot= carq Ivana Caregradskogo, π ot= Rim-
skogo cesarq posly prixodili i ot= Donskago korolq, π
ot= velikogo knqzq Ivana Rqzanskogo, π ot= Volo'skogo
voevody posly prixodili, π Odoevskπe knqzi sami byli, π
ot= velikogo Novagrada π Pskova, i ot= Ordinskago carq
posly bywa i ot= inyx= zeml; knqzi bywa. ∏ tyq velikπq
knqzi π koroli i posly bywa u velikogo knqzq Vitofta 7
ned≠l; na ego kormu, a na den; wlo velikim= knqzem= i
korolem= po 300 bohek= medu na obrok=, po 300 qlovic=.
A xot≠l= velikπi knqz; polo'iti na sebq korunu, π ego
neprπqteli Polqne ne propustiwa koruny, π za t≠m= ne
polo'i na sebq koruny. I razbol≠sq knqz; velikπi Vi-
toft= i raspusti velikix= knqzei i korolei π poslov=
carevyx= π prothix= poslov so mnogimi dary. ∏ prestavπsq
m≠sqca dekabrq v= 3 dn;. I po nem= sqde na velikoe
knq'enπe vlikπi knqz; Wvitrigailo Olgerdovih=, knq'enπq
ego 2 l≠ta bez= dvux= m≠sqcev=. I pri svoem= knq'enπi
otpusti Smolenskogo vladyku Gerasima v= Car;grad= na
mitropolπ[ Kπevsku[. I po velikom= knqze Wvitrigaile
Litva posadi velikogo knqzq "igimonta Kestut;evπha na
velikoe knq'enπe.
V l≠to 6948 v= verbnu[ ned≠l[ ubien= byst; knqz; velikiπ
"igimont= Kestut;evih= Litovskπi v Trocex=.
Tekst drukowany gra/dank' – natychmiast rzuca si" w oczy, i
>redniowieczne zasady zapisu d{wi"k[w te/ zmienione.
Witoft zmar= 27 pa{dziernika 1430, w Trokach, tu – 3 grudnia.
Skazanie zostanie wplecione w spisoki XV i VI wieku, i znane
b"dzie jako Pochwa=a Witowtu.
Tu jest chyba pierwowz[r tekstu, bo p[{niej tekst zaopatrzony b"dzie w
nag=[wek& Tajemnice cara tai: dobrem jest, a o dzie=ach wielkich Pana }
Boga| opowiada: – dobrym jest; b"d'cym przer[bk' s=[w Biblii& Tajemnice
cara przystojnie chroni:, a o dzie=ach Bo-
/ych objawia: chwa='. Tekst Skazania zostanie te/ rozbudowany – uzu-
pe=niony o szczeg[=y zas=ug Wito=da dla narod[w, a szczeg[lnie dla
Tatar[w.
Zjazd w sprawie koronacji odby= si" 1430 w +ucku, Wito=d zmar=
w Trokach. Tu obie te dane opuszczone ]pierwowz[r\. Nast"pni
dopisz'& zjazd w +ucku, po czym Wi=o=d rozchorowa= si" i zmar=.
A Prochaska, 1890, doszed=, /e Wito=d zmar= w Trokach, wi"c
napisa=, /e zjazdu w +ucku nie by=o – w sprawie koronacji Wito=da
odby= si" w Trokach; i obszernie na ten temat napisa=, spekuluj'c,
w jaki spos[b powsta=a pomy=ka, gdy sam by= w b="dzie.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
SPISOK GRAPHA KRASINSKAGO }¡|
SPISOK+ GRAFA KRASINSKAGO
KROINIKI | VELIKIX+ KNZEX LITOV+SKYX+
poz. lit. 0001-17.4
Naperv≠i ou veliko© kn˛zœ Kg≠dimina. sem= sn˛ov= bylo.
starwii sn˛= byl Montivi∂. potom Narimont= a potom
|l;kgird= korolev \c˛;. a ´vn¨teπ. potom; Kerst¨tei. \c˛;
kn˛zœ veliko© Vitoƒta. a potom= Kor≥t=. a semyπ L[bornt=.
koli ' ix= \c˛; pod≠lil. naperv≠i dal Montivid¨ Korahov
a Slonim. Narim\nt¨ dal. Pinesk=. |likgird¨ dal Krevo.
a k tom¨ kn˛z; Viteb=skii sn˛ov= ne der'al. i \n prinœl
|lkgirda. k dohc≠ svoéπ Viteb=sk= vzœti. a ´vn¨t;≥ \sa-
dil= na Vil;n[. a Kerst¨t;[ dal Troki. Kor≥t¨ dal=
Novgorodok. a L[borta prinœl= Volo∂πmer;skiπ kn˛z; k
dohc≠ svoéi ou Volo∂πmer=. i v L¨hesk= i v= vs[ zeml[
Volynsk¨[.
|l;kgird= korolev= \c˛;. a kn˛z; velikiπ Kerst¨tei byli
s= sobo[ ou milosti velikoi i v lasc≠. A kn˛z; velikii
´vn¨tei byl me'i ix v bol;weπ pohestnosti kn˛'il= na
Vilni. i ne pol[bilsœ kn˛z[ |l;kgird¨ i Kerst¨†[ i
zmovilπ me'i sobo[ bra†œ. tak= kak= by z Vilni égo
s=sa∂πti. a n≠korom¨ by m≠'i ix na Vilni sesti. i zmo-
vivwi me'i sobo[ rok= ¨hinilπ kotorogo by dn˛œ naéxa†π
na Viln[. i zasesti goro∂ po∂ bratom svoim kn˛zem velikim
´vnou†ém=. tak= ' kn˛z; velikiπ. |l;kgir∂= z Viteb=ska
do Vilni borzdo ne prispel. A kn˛z; velikiπ Kerst¨tei
vognal v goro∂. i kn˛z; velikiπ ´vn¨tei s= straxu vybe'i
z goroda z= Vilni i v=tehe v g¨ry bos=. i tam \zœbe†
v= nogi. i iem;wi égo tam i privezli égo do bra†i.
I \ni posa∂ili za storo'o[ égo tog∂y kn˛z; velikii Ker-
st¨tei. rehe† bra†u svoém¨ kn˛z[ velikom¨ |l;kgir∂¨.
tob≠ brate go∂πtsœ kn˛zem= velikim by†π na Vilni. ty me'i
nas starwii bra†, a ≥ s tobo[ za \dno. 'iv¨ i \sadi† égo
na velikom kn˛'eni na Vilni. a ´vn¨t;[ dali "eslavl;. a
zmovœ† me'i sobo[ kn˛z; velikiπ K≠rst¨teπ a kn˛z; velikii
|l;kgird= wto ' vs≠i bra†i poslouwn¨ byti....
„Pierwej u welikogo kn]ia\za Kgedimina siedmiu syn[w by=o. starszii
s]y\n by= Montiwid. potem Narimont a potem Olkgird kr[la ojciec.
a Ewnutei. potem Kerstutei. otec kniazja welikog Witofta. a potem
Korjat. a si[dmy Lubort. mi"dzy nich ojciec podzieli=. pierwszemu
da= Montiwidu Koraczow i S=onim. Narimontu da=. Pinesk. Olkgirdu
da= Krewo. a ten kn]ia\z Witebskii s]y\nov ne der≈a=. i on przyj'=
Olkgirda c[rce swojej Witebsk wzi':. a Ewnutja osadi= na Wilnju.
a Kerstytju da= Troki. Korjatu da= Nowogorodok. a Luborta prinia=
Wo=odimerskii kn]ia\{ do c[rki swej, do Wo=odimera i +ucka i ca=ej
ziemi Wo=y<skiej.
Olkgird – ojciec kr[la, i knia{ wielki Kerstutej /yli ze sob' w przyja{ni
wielkiej i =asce ]przychylno>ci\. Knia{ wielki Jewnutej by= mi"dzy
nimi w znacznym powa/aniu kniaziuj'c w Wilnie. I nie podoba=o si"
kniaziowi i Kerstutowi – um[wili si" mi"dzy sob' bracia. Tak, by usun':
go z Wilna, i kt[remu> z nich zasi'>: w Wilnie }na stolcu|... itd.”
Rosjanie, w druku 17-go tomu – najwyra{niej – wymienili s=aw. znak
litery «j» ]π\ na znak w cyrylicy nieistniej'cy ]u\. Ja poszed=em za
zgodno>ci' z alfabetem cyrylicy, wymieni=em&
«j» w publikacji ]u\ – na ]π\ w cyrylicy.
Rosjanie dokonuj' zmian w druku& cz">ciowo podstawiaj' znaki
gra/danki w miejsce znak[w cyrylicy, i nie ostrzegaj'.
Nie pierwszy to wypadek. Przy druku Ipatiewskiej ltpsi, w przypisach,
cytuj'c wo=y<sk', wymienili kilka znak[w na nieistniej'ce w cyrylicy,
bo pierwotne by=yby tak ma=e, /e nie w spos[b wykona: dla nich
kroje czcionki drukarskiej, ze wszystkimi szczeg[=ami; podstawiali&
œ ˘ q, ø ˘ \†.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
SPISOK GRAPHA KRASINSKAGO }™|
SPISOK+ GRAFA KRASINSKAGO
L±TOPISEC: VELIKOGO KNQZ:STVA
LITOVSKOGO. I "OMOIC:KOGO.
poz. lit. 0001-17.8, lub 0001-35.8
Stalosœ ést; voplo]ene sn˛a B'˛;ego ø st˛go Dx˛a z=
blsvenoe dv˛ci prhstoe Mr˛ˆi ø poha†k¨ sotvorenπa vsego
sv≠ta. l≠ta pœ†tysœhnogo pœ†sotnogo dva∂cat; westogo.
\no© hasu panstvo Rimskoe. bylo pre∂ cesarem Avg¨stom.
kotoryπ i'e ne tolko \dnomou Rim¨. ale i vsemou sv≠t¨
panoval. ≥ko' vywei pisano hasu cesar;stva Avg¨stova.
sn˛= B'˛∑i naro∂πlsœ. a hasu Tiviria cesarœ vtorogo po
Avg¨ste na krst≠ voln¨[ mouk¨ prinœl dlœ zbaven≥. i
øk¨pen≥ ro'a[ hlv˛hego.
za kotorogo ' Tiviriœ cesarœ. vsi r≠hi i prorhestva
napolnivwi po vostan∑[ iz mr˛tvyx vstoupil= na n˛bo i sel=
na pravici Bg˛a \c˛a. økole ' dn˛œ sou∂nogo maet; pr∑iti
souditi 'ivyx= i mr˛tvyx i odati komou'do podlæg=
zaslougi ego.
a po sm˛rti Tπvirœ cesarœ. byl= cesarem= Gai\s=. a po
Gai[se. Klavdiπ. po Klavd∑i cr“s”tvoval sn˛= ego Ner\n.
kotoryi ' Neron= byl= pan= \kr¨tnyi a nev=stavihnyi
vlasn¨[ ma†kou svo[ i doktorœ svoego navyw;wogo. svoe[
ræko[ zabil bez ko'doe prihiny. \ sm˛rt; pripravil=. i
nekolko kro† m≠sto Rimskoe. kazal zapalivati. a ni dlœ
hogo tolko dlœ to©. i' by sœ tomou divoval. a potex¨ s
togo meval=. i kn˛'atam i panœtom Rimskim. i wlœxtam i
vsem¨ pospolstv¨ krivdy i vtislen≥ velikiœ hinil. dlœ
hogo ' vsœkim po∂danym ego. dlœ velikogo \kr¨tenstva
ego i nev=stavihnosti ne byl nixto peven= a ni bezpehen.
ne tolko imenei. al;bo skarbov= ale i zdorov≥ svoego. a
tak= mnogye \p¨ska[hi imen≥ a skarby svoi vtekali do
rozmaityx zeml; nasledæ[hi sprave∂livosti pokoœ.
gde ' \dno kn'e Rimskoe imenem Polemon. kotoryi 'e
cesar¨ Neron¨ byl krovnyi. zabral=sœ z 'ono[ i z d≠tmi
i z skarby svoimi i pod=dannymi svoimi s kotorym 'o
kn˛'etem sobralosœ pœ†. so† wlœxty z 'onami i z d≠tmi.
i z mnogymi l[∂mi. i vzemwi s sobo[ \dnogo \stronoma
i powli v korablex morem po zaxadæ sln˛ca xotehπ sobe
znaiti na zemli mesco slouwnoe. i gde bys meli poseliti.
a mewkati s pokoem=,
a s tymi wlœxty hotyri byli ro'ai naπvywwie imenem
Kitovrasy Kol[mny Ro'i Ourgy a kak oni ne malyi has po
mor[ xodehi priwli Me'izemskogo morœ. i dowli do reki
do W¨ma. i to[ reko[ Woumo[ v more \ki≥n=. i morem
\ki≥nom dowli do oust;≥. i gde reka Nemon vpadyvae†.
v more \ki≥n=. potom powli Nemnom ou verx=. a'; v more
zovomoe Maloe kotoroe nazyvaetsœ. more Nemnovoe. a s toe
prihiny toé more Nemnovoe nazyvaetsœ. i'; v toe more
vpadaet; Nemon dvana∂ca†mi oust;i i ko'doe zovetsœ
svoim imenem Skil≥.
i powli tym oust;em= ou verx= i dowli c≠logo Nemna.
gde v'o \n= sam= vo \dnom mesci tehe† ves; a ou verx=
Nemnom= powli do reki D¨bisy gde ' vwe∂wi v t¨[ rek¨
D¨bis¨. i na∂ ne[ nawli gory vysokie. i na \nyx gorax
rovniny velikie i d¨brovy roskownye. i rozmaitoe \ƒi-
tosti napolnenyx roznogo ro'a[. zvereπ to est; napervei.
tourov= zoubrei losei elenei sern= rysei k¨nic; lisic;
b≠lok= gornastaev= lasic;. i innyx rozmaityx ro'aev=.
i t¨ te' v rekax velikæ[ obƒ∑tos ryb nepospolityx. i'
ne tolko tye ryby kotoryé v tyx sœ rekax plodœ†. ale
mno';stvo ryb= rozmaityx a divnyx z morœ prixodœ† a to
za to[ prihino[. i'e nedaleko oust;e Nemnovoé gde Nemon
v more vpadyvaet;. na∂ kotorymi ' rekami na∂ D¨biso[.
i nad Nemnom i na∂ {ro[. tam sœ poselili.
i pohali rozmno'ivatisœ. i \no mew;kan;é ix= na∂
tymi rekami velmi im= po∂obalosœ. i nazvali tou[ zeml[
sloven;skim ≥zykom pobere'na≥ zemlœ. a Litov=skim=
≥zykom nazvali "emoi†ska≥ zemlœ.
a potom vywerehenoe kn˛'e Palemon vrodil= trex sn˛ov=
starw∑i Borkg=. dr¨gyπ Kounas. tret∑i Spera starwii '
sn˛= Borkg= vhinil goro∂ na {re rece i zlo'eno imœ
togo kn'˛ati pospole z reko[. i' imœ rece {ra a kn˛'ati
Borg=. i nazval tot= goro∂ {rbork=. a sredn∑i sn˛= Ko-
unas priwol na oust;é reki Neva'i i gde \na vpadaet; v
Nemon i vhinil tou† goro∂ i nazval ego imienem svoim
K¨nasov= goro∂ a tret∑i sn˛= Spera powol daleπ v pou]
i k vosxod¨ sln˛ca. i perewo∂wi rekou Nevœ'ou. i rek¨
Sv˛t¨[ i treti[ rek¨ Wirvent¨ i nawol= \zero loukami
i rozmaitym derevom \kraweno. gde ' to pol[biwi na∂
tym \zerom poselilsœ.
Spisok ko<czy si" opowiadaniem o Trojdenie }†1282|, /e Narymunt
dowiedzia= si", i/ ch=opi w puszczy Doinowa mieszkaj' – Jatwie/, a
pana ]rz'dcy\ nad sob' nie maj' – “poszed=” ]wyruszy=\ na nich&
kn˛z; velikyi Narimont= i' mewka[t;. mou'iki na pou]i
Doinova ¯tve' a pana na∂ sobo[ ne ma[t;. i powol na nix.
i \ni ne protivœhisœ po∂dalisœ. i poklonilisœ emou. i \n
\stav=wi ix= gsdrem= i vzœv=wi ix= dal bratou svoemæ
Troiden[ za vd≠l=. i kn˛z; velikyi Troiden; naidet; goræ
krasn¨. i xorow¨ na∂ reko[ Bobro[ i tam zar¨bit; goro∂.
i nazovet; égo Raigoro∂. i prozovetsœ velikim kn˛zem=
¯t;vezskim= i Doinov=skim. i bædæhi emou tam na tom
kn'˛en;π velik∑i valki hinil. z Lœxi i z R¨s;[. i z Mazov=-
wany i zav='dy zyskival. i na∂ zemlœmi ix= silnye
\krætenstva hinil. wto ' vywei \pisouetsœ v R¨skoi
kroinice. i'; gorwi byl= tym zemlœm ni';li Anti\x=
Sirsk∑i. i Ir\∂ Erslm=sk∑i. i Neron= Rimskiπ. wto tak=
byl= \kr¨tnyπ a valehnyi.
• Pisiec popisywa= si" znajomo>ci' historii Rzymu;
nast"powali po sobie& August ˘ Tiberius ˘ Gaius ˘ Klaudius ˘
Neron ]Neron by= adoptowanym synem\.
• Palemon, wg mego mniemania, to rycerz Aleman, /yj'cy na ?mudzi
ok. 1254, wspomniany przez Alnpeka – niem. kronikarza, 1290.
Autor Spisoka grafa Krasinskago zna= – najwyra{niej j"zyki obce.
Z j"zyka =aci<skiego t=umaczy= na j. “litewski” tj. laszsko-mazowiec-
ko-bia=oruski. W dalszej cz">ci Dowszprung i Zywibund z wo=.
Mo/e zna= niemiecki, b'd{ korzysta= z t=umaczenia z j. niemiec-
kiego na j. =aci<ski. M[g= by: autorem “Origo regis...” 1431(45.
Mo/e mia= przed sob' tzw. Memoria= Wito=da 1390, pisany u Krzy/a-
k[w, w j. =aci<skim, bo i Jan D=ugosz †1480, t=umacz'cy z krzy/ac-
kich {r[de=, tak/e zna charakterystyczny b='d, ten sam co w
“Origo”, w sprawie Widymunta i Juliany, kt[ra po zabiciu jej m"/a,
by=a “za Moniwidom” ]wysz=a ponownie za m'/ za Moniwida\.
• Aleman to Szwajcar lub Szwab, niegdy> ich legiony na us=ugach
Rzymian, p[{niej, bo od 962 A.D., po koronacji Ottona ¡ przez pa-
pie/a Jana XII, w Rzymie, cesarzowie niemieccy nosili tytu= w=adcy
Íwi"tego Cesarstwa Rzymskiego ]ang. Holy Roman Empire\ – w
symbolicznej jedno>ci z papie/em, maj'cym duchow' kontrol".
Tytu= zarzucony w 1806 roku, wraz z rezygnacj' Francisa z Austrii.
• “Origo regis...” powi'zane jest z Palemonem poprzez Spisoki
grafa Krasinskago, bo jeden “spisok” jest =aci<sk' wersj' “Origo”,
drugi – te/ grafa z Krasina – zawiera Palemona.
• S=ownictwo obce j. rosyjskiemu – cho: tekst pierwotnie pisany
cyrylic'. Polacy natychmiast dopatrz' si" znajomych znacze< i
brzmie<, koncepcji s=owotw[rczych&
bezpieczen – bezopasnyj; czas – wremja; gura ]g[ra\ – gora;
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
krowny, krewny – srodnik, dwoju(troju-rodnyj brat;
miesto ]miasto\ – gorod; panowa: – wo=odiet;
pod=ug – podle; pospolity – obszczij; prawica – odesna;
swiet ]swiat\ – mir; walka – bra<; waleczny – chrabor, chrabr;
wolno – miedlenno; woschod – wostok; zachod – zapad;
zbawienie – spasanie; zapaliwati – za/eczi,
i wiele innych, jak szlachta, a skarby o znacz. sprz"t kuchenny
zmieni= – najwyra{niej – na kosztowno>ci.
Przybyli na ?mud{ i zacz"li si" mno/y: ]czyt. rozp=adza:, zalud-
nia:\, jak ryby, o kt[rych by=a mowa w poprzedniej my>li – wywi[d=
nazw" ?mud{ od mno/enia – krewny Nerona z j. polskiego termin
zaczerpn'= dla nazwy ?mudzi....
Gr[d Jurbork, Kaunas i jezioro Spera wywi[d= od trzech syn[w
Palemona o imionach& Bork – najstarszy, Kaunas – m=odszy, i
Spera – najm=odszy, daj'cy swe imi" jezioru, nad kt[rym osiedli= si".
W rzeczywisto>ci ]wg mego os'du\&
Jurbork ]prawy gr[d, po prawej stronie Niemna\ ¯ jura % bork;
jura ]prawo\ ˘ jurysdykcja ]1. prawo s'dzenia, 2. zakres orzecz-
nictwa s'd[w krajowych w sprawach cywilnych i karnych\.
Kaunas ]starolas\ ¯ kow, k[w, kiw, kau ]las\ % `no ]staro`\.
• Trojden rezydowa= w Rajgrodzie – wa/ne# Pozwala to ustali: oko-
liczno>ci jego >mierci 1282 – zgin'= ko=o Drohiczyna n(Bugiem,
w odwrocie do Rajgrodu, po naje{dzie na Lublin 1282.
• /e gorszy by= tym ziemiom ni/ Antioch Syryjski, Herod Jerozolim-
ski, i Neron Rzymski – charakterystyczne zdanie z wo=. latopisu,
kt[ry nazywa Rusk' kronik'. ˚0001-02-869
Wed=ug mego os'du, Spiska pisa= Sapieha, ok. 1478–1482 ˘ Spisok
grafa Raczy<skiego ˘ Rumianc. ˘ Jewrein.
Istnieje jaki> zwi'zek mi"dzy Twerem a dziejopisarstwem o Litwie,
wynikiem kt[rego& 1. Ginwi= w Spisokach ma za /on" Mari" – c[rk"
Borisa, kniazia Tweru, 2. Trojden †1282 mia= syna kt[ry by= w=a-
dyk' w Twerze ]szczeg[=u tego nie ma w Ipat. ltpsi, jest w Naczale
gosudarei litowskich, chyba w Twerze pisanego; wo=. ltps ko<cz'cy
Ipat. – Brze>: Lit. n(Bugiem z dala od Tweru, a w czasie – ko<cz'cy
si" na 1292, a wi"c mo/e te/ przed czasem tego/ w=adyki\, 3. wg
Preds=owia o wielikich kniaziech Litowskich& ªW lato 6835 ]1327\,
w lata wielkiego kniazia Iwana Dani=owicza Moskiewskiego }Alek-
sander Newski ˘ Dani=o †1303 ˘ Iwan Kaleta †1341| i w lata wiel-
kiego kniazia Aleksandra Michaj=owicza Twerskiego }Micha= †1320 ˘
Aleksander 1328–†1338|, po uprowadzeniach Batego }1240|, uciek=
z niewoli pewien knia{ o imieniu Witeniec }†1315|, Smole<skich
kniazi Rostis=awa Mstis=awicza....º }W=ad. Monomach †1125 ˘
Mstis=aw ¿1076–†1131 ˘ Rostis=aw Chrobry †1168.03.14|; wyra{ne
zmy>lenie b"d'ce wynikiem kompilacji, poza tym, Baty, po zdobyciu
Kijowa w grudniu 1240, przez W=odzimierz Wo=., Lublin, ruszy=
do Sandomierza n(Wis=' – trasa przemarszu daleko na p=d. od
Litwy; Krzemieniec i Halicz zburzone; Witena nie by=o na >wiecie,
4. knia{ Aleksander Michaj=owicz Twerski wys=a= Borejk" ªna
Wo=y<sk' ziemi" i na Kijowsk'º, tak/e wys=a= ªGedimanika z jego
siedmioma synami po tej stronie Niemna...º }z siedmioma synami,
bo tylu ich mia=; nieprawdopodobne|, 5.Olgerd †1377 mia= /on" –
Julian" †1392, c[rk" Aleksandra Michaj=owicza, kn. twerskiego, a w
rosyjskiej ga="zi litewskich kronik, Twer jako potencjalnie docelowe
miejsce przesy=ania litewskiej tw[rczo>ci dziejopisarskiej pojawia
si", i – by: mo/e – dokumenty te by=y kopiowane i rozbudowywane
w tre>ci oraz genealogii ]innym takim miejscem jest Moskwa\; o
w'tku tym w dalszej cz">ci. Z Kroniki Litewskiej&
W leto 6952 ]1444\ knia{ wieliki Boris Twerskyj i posy=a= powojewati
/emli wielikogo nowgoroda.
W tym czasie, 1420–1450, powsta=o kilka dokument[w, o r[/nej
tre>ci, i w wi"cej ni/ jednym j"zyku, tworz'ce fundament dziejopi-
sarstwu i nadaj'ce my>lowe kierunki& gdy jedne – na wychod{c[w
z Rzymu ]litewskie\, inne – na kniaz[w po=ockich ]pro-rosyjskie\.
Ipatiewskaja ltps w[wczas powsta=a, 1428, Origo regis Jagyelo et
Wytholdi ducum Lithuanie 1431, Pochwa=a Witowtu 1431, Supra>lski
spisok “1446”, i Spisok grafa Krasi<skiego “1450”.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
SPISOK GRAPHA RACZINSKAGO
SPISOK+ GRAFA RAHINSKAGO
L±TOPISEC: VELIKOGO KNZSTVA
LITOV+SKOG. I "OMOIT+SKOGO.
poz. lit. 0001-17.10 lub 0001-35.9
Stalosœ est= voplo]ené syna Bo'ogo ø Duxa svœtogo z
blagoslovennoe devici hystoe Mar≠i ø pohaku sotvoren≥
sv≠ta l≠ta pœ†tisehnogo pœt;so†nogo dva∂cat; wostogo.
|dnogo hasu panstvo Rymskoe bylo po∂ c`sarom Avgustom
kotoryπ 'e ne tolko \dnomu Rymu πno i vsemu sv≠tu pa-
noval ≥ko ' vyw`π pisano i' hasu c`sarstva Avgustova
syn= Bo'yπ voplotilsœ a hasu Tivir≠≥ c`sara vtorogo
po Avguste na kreste volnu[ muku prinœl dlœ zbaven≥ i
økupen;≥ rodu holov≠heskogo §
za kotorogo ' Tivir≠œ vsi r≠hy i proroh`stva popol-
nivwy po vstani z mertvyx vstupil= na nebo i s≠l= na
pravicy v Boga øca økole ' dn˛œ su∂nogo maet; pryπti
suditi 'yvyx i mertvyx i odati ko'domu vodle zaslugi
ego §
Po smerti Tivir≠œ c`sara byl= c`sar`m= Gaπ\s=, a po
Gaπ\se Klavd≠π, a po Klavd≠π carstvoval= syn= égo Neron,
kotoryπ 'e Neron byl= pan= \krutnyπ a nev=stavihnyπ
i' vlas†nu[ ma†kou svo[ i doktora svoego navywwogo
S`noku bez ko'doe pryhyny ku smerti prypravil, i kolko
raz kazal= mesto Rymskoé zapalivat; a ni dlœ hogo inwogo
tolko dlœ togo i' by sœ tomu divoval a potexu m≠l= a
knœ'atom= i panom Rymskim= wlœxte i vsemu pospolstvu
kryvdy i vtiski velikié hinil= dlœ hogo ' vsœkiπ po∂danyπ
ego dlœ velikog \krutenstva i nevstavihnosti ego ne byl
nixto p`v`n a ni b`zpehon= ne tolko imeneπ albo skarbov=,
ale i zdorovœ svoego, a tak= mnogié \puska[hi im≠n;œ
i skarby svoe vtekalisœ do rozmaityx zeml; naslœdu[hy
sprave∂livogo ¨poko[ §
Gde '= \dno knœ'a Rymskoé imenem Palemon=, kotoryπ
'e caru Neronu byl krevnyπ. zabralsœ z= 'ono[ i z
d≠†mi svoimi i s po∂danymi i skarby svoimi s kotorym
'o knœ'etem pœ† so† wlœxty tak'e z= 'onami i z d≠tmi
i z mnogimi silami i vzœvwy s sobo[ \dnogo \stronoma
kotoryπ sœ znal po zv≠zdax= i powli ¨ korablex morem=
po zaxadu soln=ca xotehi sob≠ znaπti na zemli m≠s†c`
sluwnoé gde by sœ meli poseliti a mewkati s pokoém, a
s tymi wlœxty hotyry ro'ai navywwyé imeny imenem s
Kitavrus= Dovsprun=kg= a s Kol[mnov= Prewpor, a z R¨si
¨l;œnus, z a Ro'= ´k=tor= a tak \nyé l[di ne malyπ has
po mor[ xodili i priwli Me'πzemskogo morœ i dowli do
reki do Wuma, i to[ reko[ Wumo[ v more \ki≥n, i morem
\ki≥nom= dowli do reki ¨st;≥ i gde Nemon ¨padyvaet; ¨
more \ki≥n, potom powli reko[ Nemnom ¨ verx= \li' ¨
more Maloe kotoroé nazyvae†sœ more Nemnovoé, a dlœ toe
pryhyny toé more Nem=novoe nazyvaetsœ i'; v toé more
Nemon ¨padyvaet; dvana∂ca†ma ¨st;i i ko'doé zovet;sœ...
• Spisok grafa Raczinskago jest w miar" wiern' kopi' Spisoka gra-
fa Krasinskago; r[/nice s' literowe, niekt[re wyrazy opuszczo-
ne, lub zamienione& narodi=sja ˘ wop=oti=sja, pod=ug ˘ wodle,
dostawiony Seneka, swoeju rukoju zabi= bez ko/doe pricziny, o
smert’ priprawi= ˘ bez ko/doe pryczyny ku smerti pryprawi=,
i niekolko krot ˘ i tolko raz, a ni dla czogo ˘ a ni dla czogo in-
szogo, wtislenia ˘ wtiski, skarby swoi wtekali ˘ swoe wtekalisia,
zabra= si" z /on' i dzie:mi i ze skarbami swoimi i poddanymi
swoimi ˘ ... z /on' i z dzie:mi swoimi i z poddanymi i ze skar-
bami swoimi, opuszczone& sobra=sia, mnogymi ludmi ˘ mnogimi
si=ami, dodane o astronomie& kt[ry zna= si" na gwiazdach,
i dodany Dowsprunkg, Preszpor, Julianus, Hektor, itp;
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
eliminowa= jeden znak «u», i zast"powa= czasem «i» przez «y»;
w Spisoku grafa z Krasina wi"cej skr[t[w, tak, jak w wo=. ltpsie.
• wg mego os'du, id'c wstecz&
– Spisok grafa Raczinskago – ok. 1475 ]“1475”\, bo w opuszczone
miejsce na wpisanie imienia brata Jagie==y ]Wiganda\ – wpisano Minigaj="
kt[ry bratem nie by= ]Moskowskij letopisnyj swod 1479(80\.
– Spisok grafa Krasinskago powsta= w latach 1450(75 ]“1450”\.
– Origo regis Jagyelo et Wytholdi ducum Lithuanie, opisuj'ce wy-
padki lat 1380÷1382, pisane 1431(45, po >mierci Wito=da †1430.
• Spisoki graf[w..., gr. graphein ]pisa:\ ˘ graf ^ hrabia ]GH, BF\
^ pisarz ^ wojewoda ]rz'dca w czasach pokoju, namiestnik\ ˘
hrabstwo ^ wojew[dztwo.
Autorami Spisok[w – wg mej wiedzy – by= r[d Sapieh[w-pisarzy.
Dwa pokolenia& Semen Sopeha, i Semena dw[ch syn[w&
Bohdan Sopeha – okolniczy smole<ski, i jego brat – Iwaszko.
To st'd Latopisiec Litwy oparty jest na rocznikach smole<skich.
Bardziej szczeg[=owo o rodzie Sapieh[w w rozdziale pt. Kroniki.
SPISOK ARCHEOLOGICZESKAGO OBSZCZESTWA
SPISOK+ ARXEOLOGIHESKAGO OB}ESTVA
KROINIKI VELIKAGO KNQ"STVA
LITOVSKOG I "OMOITSKAG.
poz. lit. 0001-17.9 lub 0001-35.5
Zahalosœ est= ø voplo]enia sn˛a B'˛iœ ø Dx˛a stg˛o iz
bl˛goslovennyœ dv˛cy ø nahala sotvoreni≥ sv≠ta l≠ta
pœt;tysœ]nago pœt;sotnago. k˛. ߲.-go “5526” odnogo has¨
panstvo Rimskoe bylo po∂ cysarem Avg¨stom= kotoryi
'e ne tolko odnomu Rim¨ no ˆ vsem¨ sv≠tu panoval œko '
vywepisano has¨ cesarstva Avg¨stova sn˛= B'˛iπ voplotilsœ
a hasu Tiviriœ cesar≥ vtorago po Avg¨ste na krst≠
volnu[ muk¨ prinœl dlœ izbavleniœ i øk¨peniœ roda
hl˛heskago za kotorogo ' Tiviria vsi r≠hi i prorohestva
popolnivwi po vostanii iz mertvyx voznesesœ na nebo i
s≠l odesn¨[ Bg˛a øca økolœ 'e dn˛œ s¨∂nago imat; priiti
s¨diti 'ivym i mertvym ˆ vozdati kom¨'do po d≠lom égo.
i po smr˛ti Tiviriœ carœ byl= cesarem= Gaios. a po Gaios≠
Klavdei a po Klavd≠π crstvoval sn˛= égo Neron=, kotoryi '
Neron byl pan \kr¨tnyπ a ne¨stavihnyπ vlastn¨[ mt˛r; svo[
i doktora svoego navywwego Senik¨ bez ko'doe prihiny
k smerti pripravil. i nekolko krat= m≠sto Rimskoe kazal
zapaliti, a ne dlœ inwog tolko dlœ togo i'e by sœ tom¨
divoval, a potex¨ mel, i knœ'atom i panom Rymskim= i
wlœxte ˆ vsem¨ pospolstv¨ krivdy ˆ vtiski velikiπ hinil
dlœ hogo ' vsœkiis po∂danyπ ego dlœ velikogo \krutinstva
i ne¨stavihnosti ego ne byl nixto p≠ven= a ni bezpehon=
ne tolko imenei abo skarbov= ale i zdorovœ svoego. a
tak mnogii øpuska[hi im≠nœ i skarby svoi utekali do
rozmaityx (tak=@) zemel nasl≠d¨[hi sprave∂livogo poko[.
Gde ' odno knœ'e Rimskoe, ˆmenem Palemon=, kotoryi '
byl cesar[ Neron¨ krovnyπ. zabralsœ z 'eno[ i z detmi
svoimi i po∂danymi svoimi i skarby svoimi. s kotorym 'e
knœ'atem= pœt; s\t= wlœxty tak'e z 'enami i z d≠tmi i
mnogimi silami i vzemwi s sobo[ odnogo ostronoma i powli
v korablex morem po zaxod¨ sl˛nca xotœhi sob≠ naiti. na
zemli m≠stco sl¨wnoe, gde by sœ im≠li poselit; a mewkati
s pokoem. a s tymi wlœxty byli hetyre ro'ai naˆvywwiπ
imeny im≠li, s Kitavr¨s= Davepr¨nkg= a s Kol[mn¨v=
Prewpor a z Rusin= Iul;œn¨s, z a Ro' Ektor a kak= onyπ ne
malyπ has= po mor[ xodœhi priwli Me'izemskago morœ...
Spisok Archeol. Obszczestwa wzorowny jest na Spisoku grafa Raczin-
skago “1475”, ale opu>ci= astronoma ªkt[ry zna= si" na gwiazdachº ze
Spisoka grafa Raczinskago ]zwrotu tego nie ma w Krasi<skiego “1450”\,
i z Krasi<skiego przepisa= lapsus o wielokrotnym podpaleniu Rzymu
]czyt. pisiec mia= przed sob' starsz' wersj" – Krasi<skiego – tak/e\.
SPISOK BYCHOWCA
SPISOK+ BYXOVCA
poz. lit. 0001-17.16, 0001-32.1.B
Wydawcy Po=n. sobr. russ. ltpsei oparli si" na publikacji Teodora Narbutta –
Pomniki do dziej[w Litwy, Wilno 1846. R"kopis by= w posiadaniu Aleksandra
Bychowca – cz=onka Wo=kowyskiego granicznego s'du ]Grodzie<skiej
guberni\. R"kopis jego nie dotrwa= do czas[w wydania tomu, i innego
odpisu nie uda=o si" redaktorom odnale{:.
Pocz'tku Spisoka nie ma w r"kopisie. Maciej Stryjkowski by= w posiadaniu
spisoka znalezionego u kniazi[w Zas=awskich w Brestowicy ]Grodzie<skiej
guberni\, z niego przepisa= do swej Kroniki ca=e miejsca; brakuj'cy pocz'tek
przedrukowano wi"c z Kroniki M. Stryjowskiego.
T. Narbutt, najwyra{niej, przeliterowa= z cyrylicy ]lub gra/danki\, podsta-
wiaj'c – nieprawid=owo – liter" H w miejsce G ]GH\, a znak E, kryj'cy
w sobie d{wi"k IE, pisa= jako E, dos=ownie; b='d kt[ry pope=ni= Ignacy
Dani=owicz, wydaj'c Latopisiec Litwy, 1827. Obaj transliterowali s=aw. U
jako JU, odchodz'c w ten spos[b od poprawnego brzmienia w j. polskim&
gdie ]gdzie\ ˘ hde, ludie ]ludzie\ ˘ liude, i inne.
W klamrach brakuj'cy, obszerny pocz'tek Spisoka, przedrukowany z
Kroniki – M. Stryjkowskiego 1582, dalej z publikacji T. Narbutta, 1846.
}Roku Bo/ego 401, powsta= jest Atila, kt[ry zwan jest Bicz Bo/y, kt[ry
wyszed= od rzeki Juhri, a Jura i teraz jest w ziemi Iwaka cara, ojca
iego zwali Mandazig, wyszed= z trzema braty swoimi& Aczar, Rohas
i Bled', wyszed= morzem oceanem i przyszed= w morze ziemskie,
kt[re mi"dzy Franci' i Hispani', a gdy wszed= w to morze, w ten
czas niesiono z Britaniej kr[lewn" imieniem Orsul", za syna kr[la
Angelskiego, przy kt[rej kr[lewnie by=o jedena>cie tysi'c panien.
Atila sam' kr[lewn" i tych wszystkich jedena>cie tysi'c panien przy
niej zabi=, a ony dla imienia Christusowego sta=y si" m"czennicami.
To pierwsze uczyni= okrucie<stwo nad narodem chrze>cija<skim.
Potym obszed= ziemi" Francuzk' i W=osk' i poszed= morzem do
ziemie Charwackiej, tam wyszed= z morza i wzi'= przez moc ziemi"
Karwack'. Pobi= te/ ziemi" W"giersk' i zbudowa= zamek Budzy< i
nazwa= si" kr[lem W"gierskim, a bracia jego Athar i Rohas pomarli.
A gdy budowa= Budzy< i obwodzi= mur oko=o miasta, a sam kr[lowa=
na wszystkiej ziemi W"gierskiej i pobi= pod moc swoj" wiele pa<stw
i opanowa= ich i jeszcze z pocz'tku jako prze>ladowa= chrze>cia<-
stwo, tak osiadwszy w tym pa<stwie, w /adnej rzeczy umys=u swego
nie odmieni=, ale si" jeszcze tym wi"kszym prze>ladowc' sta= dla
chrze>ciany. I zebrawszy pi": set ludu swojego, poci'gn'= na ziemi"
W=osk', i przyszed= pod miasto, kt[re zowi' Aquileja, kt[re miasto
w ten czas by=o pod cesarzem Marcianem, i obegna= Aquilej',
a to miasto by=o bardzo mocne, i rycerstwem Rzymskim dobrze
opatrzone, przeto gdy go nie m[g= rych=o dosta:, nie chcia= d=u/
ej czasu trawi:, poci'gn'= dalej w ziemi" W=osk' ku Rzymowi, a
xi'/"ta i senatorowie kt[rzy...|
¶ ¶ ¶ ¶ byli u tom miste, baczeczy tak welikuiu si=u ludey ieho byli
ohorneny strachom welikim, y rozbehlisia z mesta, a niekotoryie
pobehli, do rybo=ow swoich y tam sia poczali budowat na ostrowe,
to si" nazwa=a Wenecya.
A knia/a imenem Apolon1\, kotoroie te/ u tom meste by=o zabrawszysia
zo wsim, y pry nem by=o piat sot semen2\ szlachty Rymskoie, a me/y
nimi czotyry ro/aj3\ na wyspie szlachty Rymskoie imenem z herbu
Kitowrasowa Dowsprunkow, herbu z Kolumnow Preszpor Cezarinus,
a z herbu Urseynow Julianus, a z herbu Ro/y Toroho4\ poszo= morem
me/y zemli5\, y wzia= so soboju odnoho astronoma, kotory astronom
zna=sia po zwizdach, y poszli na korablech morem na po=nocz, y
obszedszy Francyiu i Angiliju, y woszli sut u korolewstwo Du<skoie,
a w korolewstwe Du<skom uwoszli u more Akijan6\, y morem Akija-
nom doszli do ustija hde reka Nemon wpadajet w more Akijan po-
tym poszli rekcju Nemnom u werch a/ w more zowemoje Ma=oie,
kotoroie nazywaietsia more Nemnowoje. ...itd.
Spisok Bychowca jest ju/ po cz">ci po='czeniem spisok[w graf[w z tre>ci'
wo=. latopisu, przez to rwie si" genealogia litewskich kunigas[w, starannie
opisywana w spisokach, od Palemona do czas[w Giedymina. Pisiec zna
charakterystyczne nazwy i zwroty wo=y<skiego.
1\ Palemon, 2\ samej; typowy b='d s=aw. IN, 3\ cztery rodzaje, 4\ Hector,
5\ Mi"dzyziemnym ]dzi> Ír[dziemnym\, 6\ Akijan ]Ocean, OA, CK\.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK LITEWSKICH
LETOPIS PANCYRNOGO I AWIERKI
LETOPISÚ PANCYRNOGO I AVERKI
poz. lit. 0001-32.2.B
Wypis z lat 1200–1500, w kolejno>ci jak w latopisie ]bo lata s'
cz">ciowo wymieszane\.
Roku 1211. By=a kometa wielka na niebie. Trwaiono }trwa=a ino|
dni osimna>cie, maionc ogon roztoczony na zachod s=onca. Znaczy=a
tatar pierwsze wey>cie do Polski i Rusi, ktorych przed to kometo
nie bywa=o.
Roku 1323. Giedymin xion/e zaczo= sie fundowa:, wystawi=
miasto Wilno, oto przez taki spos[b.
}tu legenda za=o/enia Wilna| Giedymin, poluj'c w puszczy zabi=
wielkiego /ubra, a noc', >pi'c na +ysej g[rze, przy>ni= mu si" wielki
wilk. Lezdejko wyja>ni= mu, /e w tym miejscu ma by: miasto, za=o-
/one przez ciebie, a od wycia wilk[w – Wilno, stolica Litwy. Ura-
dowany Giedymin nada= Lizdejce imi" i fortun", a /e radzi= Wilno
wystawi: – nazwa= go Radziwi==em|.
Roku 1307. Stolec papieski przeniesiony iest z Rzymu do Awenio-
nu }Avignon|, miasta francuzkiego, przez papie/a Klimunta Piontego
}Clement V, 1305÷1316|.
Roku 1376. Stolec papieski znowu iest nazad z Aweniona, miasta
francuzkiego, przeniesiony do R/ymu przez papie/a Gr/egor/a
Iedynastego }Gregory XI, 1370÷1378|.
Roku 1387. Littowski xion/e Jagie==o iest okrszczony, poio=
krolewne polsko, z=onczywszy Litwe z Polsko.
Roku 1452. Miesionca septenbra turek Konstantynopol od cesa-
rza greckiego odebra= }1453, maja 29, pod wodz' Mohammeda ™|.
Roku 1439. Izydor, metropolit kiiowski, iezdzi= na sobor do
F=orencyi, tam go wczyni= ociec swienty kardyna=em, lecz za przy-
byciem do Kiiowa powrociwszy z Florencyi tego kniaz moskowski
nielubiwszy, kaza= osadzi: go w Smolensku w wienzieniu, zkond
do Polski salwowa= sie y uciek=.
Roku 1453. Swienty Kazimier/, krolewicz polski, syn Kazimier/a
krola polskiego wielkiego, w Wilnie umar=.
Roku 1453. Symon Delipnika, bernardyn, umar=.
Roku 1332. Xion/e littewskie Olgierd poio= /one xion/encia twier-
skiego corke Marine, alias Ullane. Dano mu w posagu od xion/encia
twerskiego Witebsk Olgerdowi; sp=odzi= z nio dwunastu synow. Ta
Ullana wymurowa=a cerkiew Swientego Ducha roku 1345.
}• Maria witebska †1346 uto/samiona z Julian' twersk' †1392.
• dwunastu syn[w od jednej /ony – cecha J. D=ugosza †1480.
• Juliana zbudowa=a cerkiew w Wilnie – Preds=owie o wlk. kn. Lit.|
Ciewiwke, staroste witebskiego, a Harasima w=adyke spalono
na Kamieniu /ydowskim za zdrade roku 1415 }spalony 1435|.
Czercow b=ahoczestywych }czer<c[w bogobojnych| pionciu kaza=
powiesza: Olgierd }†1377|, ktore s' teraz w kalendar/u ruskim.
Roku 1495. Emanuel, krol portugalski, pos=a= do Indyi dwuch
bieg=ych w gwiazdarskiey nauce mor/em na wschod slo<ca, Krysz-
tofa Kolumbusa. Pierwszy raz pr/e to za ych rozumem w podziemne
kraie droga sie nalaz=a.
Itd.
CHRONIKA LITOWSKAJA I ?MOJTSKAJA
XRONIKA LITOVSKAŒ I ÆMOJTSKAŒ
Vyvod i pohatok
o velikom knqzstv≠ Litovskom i Æmojstkom
otkol; vzmoglisq i powli
poz. lit. 0001-32.1.A
Ukazalismy tut u'e dostatehne i dovodne, v kotoryx
krainax sv≠ta synove Noevy i potomkove ego os≠li, vyve-
lismo te' pevnu[ enelogi[ narodov rozmaityx, pohatki i
rozmno'enq ix, tut u'e o litovskom i slavnom i 'omojt-
skim narod≠, otkol by pevnyq i dostatehnyq pohatki i
rozmno'enq ix bylo, za pomoh] bo'e[ reh; nawu pohnem.
L≠topiscy litovskie n≠kotorye tak provadqr reh; o prist[
Palemonowom ze Vlox do "omondi i do Litvy.
Stalosq vt≠lene syna bi'iq prez duxa svqtago s pre-
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
histoj devy Marii ot pohatku sv≠ta 5508 l≠ta. A onogo
hasu bylo panstvo Rimskoe pod cesarom Avgustom, kotorij
Rimom i vs≠m sv≠tom panoval, qko napisano est;, i' za
hasu Avgusta cesara syn bo'ij vt≠lilsq, a za hasu Kira,
vtorogo cesara po Avgust≠ raspqt byst; dlq spaseniq na-
wego, i voskres, i voznesesq na nebo, otkol; maet priiti
suditi 'ivyx i mertvyx.
A po smerti Kirovoj byl Gajq cesarom, a po Gaji Kla-
vdij, a po Klavdi[ syn ego Neron> tak byl okrutnyj, 'e
i vlasnu[ matku svo[ i nauhitelq svoego Seneku bez pri-
hiny kazal zabiti i kiklokrot kazal m≠sto Rim zapaliti
ne dlq hogo inwogo, tylko, aby sq na ogon; smotr≠l i
t≠wil. Knq'atom i panom rimskim i vsej rehi pospolitoj
velikie krivdy i utiski hinil, a tak ko'dyj poddanyj
dlq velikoj okrutnosti ego ne byl maetkov; i zdorovq
svoego bezpehen. I tak mnogie, pokidavwi maetnosti svoi,
ut≠kali do inwix panstv, wuka[hi poko[.
V toj has odno knq'a rimskoe, Palqmon, Neronov povin-
nyj, zobravwisq z 'ono[ i d≠tmi svoimi i poddanymi,
zo ws≠mi skarby, z kotorym bylo o pqt;sot ot wlqxty
rimskoj, tak'e z 'onami i d≠tmi, vzqvwi z sobo[ ednogo
avstronoma, powli v okrutax morem, wuka[hi sob≠ m≠stca
sluwnogo, gde by m≠ly pos≠litisq i mewkati v poko[.
A me'i to[ wlaxto[ byli hetyri domy najvywwii%
perwij z gerbu Katovrusa Dosprongus, drugij z gerbu
Kol[mnov Prosperce Sprimnus, Korsinus i Uliqnus, i
Gektor z gerbu Ro'ej.
I tak onyj nemalyj has po moru xodqhi, priwli v Me'i-
zemskoe more i dowli do reki Kisaga, a to[ reko[ v samoe
more Okiqn (maet byti more Baltickoe abo Venedickoe), a
morem Okiqnom vywli do ustq reki v Korlqnskogo morq,
gde Nemen r≠ka v toe more vpavwi (nedaleko ot Klojpedy
abo Lanela, zamku velmi oboronnogo pruskogo),...
Kometa roku 1211 zwiastuj'ca Tatar[w 1240 ]1241 kalend. gre-
goria<skiego\, spowodowa=a przesuni"cie wydarze< o 30 lat.
Opowiadania zaopatrzone w tytu=y, z latami je rozpoczynaj'cymi&
Wyprawa Litwy do Ruskich krain. Roku 1256... Roku 1258...
nazwy w=asne& Montwi= Gimbrundowicz, ?iwinbud.
O pos=ach tatarskich do Litwy najpierszej. Roku 1263...
nazwy w=asne& Kodan }Kojdan|, Radiwi= i jego syn – Mikgaj=o }Minigaj=o|,
Wikint Montwi=owicz ]patronimik `wicz nie u/ywany na Litwie\.
O po=ockoj swobodnosti abo Wenecii.
O wzjatiu Po=ocka prez Migai=a knia/ati. Roku 1265... Roku 1268...
O pora/ce Litwy nad Mstis=awom. Roku 1269...
Knia/enie Borisa w Po=ocku, b=agoczestiwego kniazia.
Pos=y tatarskie po da< do Litwy. Roku 1272...
O pora/ce barzo wielikoj Rusi nad tatarami. Roku 1276... Roku 1284...
O Mendogu wielikom i walecznom knjaziu, abo krolu litowskom i
/omojtskom. Roku 1286... Potom, 1289... Potom, 1290... 1296...
O zabitiu kniazia Wojse=ka ot Lwa kniazia ruskogo. Roku 1298...
Knia/enie na Litwie Swindoroga. Roku 1299... Roku 1300...
Pogreby ]pogrzeby\ jakie byli litowskie.
Knia/enie Ramunta na Litowskom kniazstwie. Roku 1306...
Knia/enie Narimonta w Litwie.
Knia/enie w Litwie Trojdeny. Roku 1308...
O pora/ce +awrentija nad Dowmontom. Roku 1309...
Sejm litowskij na poli Kiernowskom.
Knia/enie Witena w Litwie. Roku 1310...
Leszko Czornyj Litwu porazi=. Roku 1312... Roku 1315...
O zabiciu Kazimira, kniazia =enczinskogo. Roku 1317...
Itd.
Chronika Litowskaja i ?mojtskaja, spisok XVII wieku, znana w dw[ch
kopiach& Patryjarszym spisoku i Barku=abowskiej letopisi.
W XVIII wieku przepisano Barku=abowsk' – powsta=y trzy& Tobolkskij
spisok, Leningradskij spisok, i Krasnojarskij spisok.
Pisana j"zykiem polsko-bia=oruskim. Znikoma warto>: poznawcza
w zestawieniu z poprzednimi – spisokami graf[w Krasi<skiego i
Raczy<skiego.
W r"kopisieTobolskiego spisoka, na str. 457 krzy/
w druku, na str. 22, kszta=t jego zamieniony na •
 TEKSTY KRONIK “LITEWSKICH”
litowskomou rodou poczinok
Y Litovskomou r\dou pohinok=.
Litovskomou r\dou pohinok=.
poz. lit. 0001-17.6
Litovskomou r\dou pohinok=. per;voe Xvost=. a sn˛= ou
nego Volk=. a ou Volka sn˛= Troen. a ou Troena Viten;. a
ou Vitena sn˛= Ediman. a ou Edimana. z˛. sn˛v=. a˛. Montivi∂.
v˛. Narimant=. g˛. |lgerd=. d˛. Evn¨tiπ. e˛. Kest¨teπ. ߲. Kor≥†.
z˛. L[bort=.
´dimana Litovskago bylo. z≈. sn˛v=. Star≠iwiπ Mantivi∂.
Potom Narimant=. Potom |lger∂= korolev \c˛=. Potom
Evnuti∑“.” potom Kest¨ti∑ \c˛; velikogo kn˛z≥ Vitovta“.”
Potom Kor;≥†. Sedmyπ L[bort=.
Montivid¨ ' \c˛; dal Korahev da Slonim. Narimont¨
Penesk=. |lger∂¨ korolev¨ øc˛¨ Krev. Da k tomou knaz
Vitepski∑. sn˛v= ne der'al. a prin≥l |lger∂a v Vitepsk=
k doher≠ svoei a seb≠ v z≥ti. a Evn¨ti≥ \sa∂π v Vilne
na velikom kn˛'eni∑. a Kest¨ti[ dast; Troky“.” Kori≥t¨
Novgorodok= Litovskii. A L[borta prin≥l Volo∂imerskiπ
kn˛z; ko reh; “ko doh;ce”. Volo∂imer= i L¨hosk=. vo vs[
zeml[ Volynsk¨[.
a |lgerd= korolev øc˛; K≠st¨tei. a velikogo kn˛z≥ \c˛;
Kestoutei. Byli v v≠likoi mlsti v lastec; kn˛z; veliki
Evn¨tei i v boln;wistve ne pol[bilsq bratie i smolviwa
me'[ sobo[ brati≥. Kn˛z; velikiπ |lgerd=. Kn˛z; veli-
ki Kest¨tei. Kak= by brata svoego. Evn¨t;≥ s velikogo
knq'estva vysadit; nikom¨b me' ix ne s≠sti i smolviwa
me'[ sobo[ bratπ≥ srok= ouhiniti kotoro© dn˛i. k Viln≠
prigoniti i zas≠sti Viln¨ po∂ bratom svoim= velikim=
kn˛zem= Evn¨tiem“.” kn˛z; veliki |lgerd= iz Vitebska k tom¨
srok¨ ne posp≠l. Kn˛z; veliki Kest¨tei prignal k= gorod¨
k Vilne i v=gna v goro∂. I kn˛z; veliki Evn¨t≠i vyskohiv
iz Vilny ¨be'it= v gory v ¨gry “g¨ri” i tamo \z≥bet; i
\znobi si nogi. I t¨to ego ≥wa. i priv≠li k velikom¨
kn˛z[ Kest¨ti[“.” Kest¨t≠i izo'da brata svoego veliko©
kn˛z≥ |lgerda. ∏ ´vn¨t;≥ posa∂i za storo'e[. I protiv
brata svoego veliko© kn˛z≥ |lgerda gonca poslal. A to ou'
Kest¨tei i v Viln≠ sid≠l. A brata svoego Evn¨t;≥ ≥l.
Gonec= ' velikogo kn˛z≥ |lgerda vstretit; v Krakov≠. i
skaza to v≠likom¨ kn˛z[ |lgerd¨“.” Kn˛z; veliki |lgerd=
bor'e pospewi k= brat¨ svoemu velikom¨ kn˛z[ Kest¨ti[ k
Viln≠. i kak= pri≠xal. I kn˛z; veliki Kest¨tei reh brat¨
svoem¨ velikom¨ kn˛z[ |lgerdou. Tebe |lgerd= brate po-
dobaet= byti v Vilne velikim= kn˛zem= ty mn≠. star≠iwii
brat= za tobo[ za \∂no 'iv¨ posadπ Kest¨tei |lgerda na
velikom= kn˛'eniπ v Vil;ne. I Evn¨ti[ dal Ni'slavl;. I
dokonha[t= me'i sob≥ kn˛z; veliki |lgerd= i kn˛z; veli-
ki Kest¨tei to brate vs≠m= mo]no byti ¨ velikogo kn˛z≥
|lgerda hto b¨det; gorodov i volost≠i to im= seb≠ na
poly deliti i byti im= do 'ivota v l[bvi i v velikoi
m;sti pravd¨ me' sob≥ dali na tom= hto ni \∂nom¨ ni
na \∂nogo lixa ne mysliti i kak byl v toi prorade i do
'ivota. Ou vcelikogo ' kn˛z≥ |lgerda bylo dvena†ca†
sn˛v= a ¨ velikogo kn˛z≥ ou Kest¨ti≥. ߲. sn˛v=....
Z wyj'tkiem pierwszego paragrafu, tre>: jest wiernym przek=adem
“Origo regis...” 1431(1445& wszystkie nazwy w=asne, ich kolejno>:
]nast"powanie po sobie\, i opis wydarze< 1345.
Krewo ]w Litwie\ w “Origo regis” sta=o si" Krakowem ]w Polsce\,
czyli dzie=o pisane w Moskwie, gdzie Krak[w znano, a o Krewie
nikt tam nie s=ysza= ]˚Woskresenski ltpsc ¯ Arch. “Rost. ltpsc”\.
W S=uckiej “1485 ±10” i Ody<cewicza “1519” – w=a>ciwe – Ros=awl.
W Spisoku grafa Raczy<skiego “1515(18” widnieje – zepsute –
Zas=awl; tu Zas=awl zepsuto na Ni/}e|s=awl...
St'd przepisa=o Rodos=owie ]0001-17.12\& Witen ˘ Edinman, i
Rodstwo ]0001-17.17\& Widen ˘ Gedimin.
RODSTWO WIELIKICH KNIAZEJ LITOWSKICH
Rodstvo velikix= knqzei Litov=skix=.
Rodstvo velikix= knqzei Litov=skix=.
poz. lit. 0001-17.18
V= l≠to 6830 “1322”. Po plenenπi bezbo'nago Batyq,
izbe'al= ot= pl≠nu ego n≠kπi knqzec= imenem= Vitenec=
roda Smolenskix= knqzei i vselilsq v "emoiti u n≠koego
bortnika i poqt= u nego d]er; v 'enu seb≠ i prebyst; s
ne[ l≠t= 30 bezd≠ten= i ubien= byst; gromom=.
I posledi knqzq Vitenca poqt= 'enu ego rab= ego, kon[wec=,
imenem= Gedimanik= i rodi ot= neq sedm; synov=% pervoe
Narimant=, vtoroe Evnutik=, tret;e Olgerdik=, hetvertoe
Kestutik=, pqtoe Skirgailik=, westoe Koriqd= sedmoe
Mantonik= “Monivid=”.
V= l≠to 6825 “1317”. Knqz; {r;i Danilovih; Moskov=skoi
i knqz; Mixailo Qroslavih; Tƒer;skoi poidowa v ordu
o velikom= knq'enπi Vladimer;skom= v= spore. I knqz;
Mixailo Qroslavih; Tƒer;skoi oubien= byst; v ord≠, a
knqz; {r;i Danilovih; prπide iz ordy na velikoe knq'enπe
i vid≠ mnogi grady zapust≠vwπa i l[dei malo sobira[]asq,
pehalπ[ oder'im= b≠. Po oubienπi knqzq Mixaila Hernigov=-
skogo, razsypawasq Izmailtqne po vsei zemli Russkoi,
qko pticy poletawa, i xrist;qnskπi rod=, ov≠x= mehem=
zakala[]e, drugix= 'e pl≠n= otvo'axu, a os=tavl;waq
smert; i glad= pogublqwe. Sπa sluhiwasq nam= gr≠x= radi
nawix=. Knqz; 'e velikπi naha rozsylati po gradom= i
m≠stom= sobrati ostavwaq l[di. Posla ubo sego Gedima-
nika na Volossku[ zeml[ i na Kiev=sku[ i ob s[ stranu
M≠nska napolnqti plenenyq grady i vesi, a u ostavwix=
imati dani car;skπa. I s nim= posla n≠koego mu'a slavna
imenem= Bor≠ika i inyx= mno'aiwix=. Sei 'e rehennyi
Gedimanik= b≠ mou'; xrabr= zelo i velika razuma, naha
brati dani na l[dex= i sokrovi]a izyskivati i oboga-
tisq z≠lo. I sobra k= seb≠ mno'estvo l[dei, daq im=
potrebnaq neskudno, i nahat= vlad≠ti mnogimi zemlqmi
i nazvasq ot= nix= knqz; velikπi Gediman= Litov=skπi
pervyi, a velikix= gosudarei Russkyx= nesoglas;em= i
me'iusobnymi branmi.
V= l≠to 6859 “1351”. Knqz; velikπi Semion= Ivanovih; s≠de
na velikom= knq'enπi Vladimer;skom= i Moskovskom=. V=
to 'e l≠to prestavisq Gediman= knqz; velikπi Litov=skyi
pr;vyi, i po nem= sed≠ na velikom= knq'enπi Litov=skom=
syn= ego pervyi Narimant=. I byst; emu bran; so inople-
menniki i vpade v= ruc≠ ix=, v= to vremq byvwu velikomu
knqz[ Ivanu Danilovih[ v ord≠, i okupil= knqz; velikπi
Narimanta u Tatar= i otpustil= ego k= Litv≠. On= 'e
po svoemu ob≠tu, ne dowed= svoeq othiny, krestisq, i
narehen= byst; b= svqtom= kre]enπi Gl≠b=. I togo radi
bratπa ego ne dawa emu velikogo knq'enπa. I sed≠ na ve-
likom= knq'enπi brat= ego Olgerd=, a Narimant= otide v
Velikπi Nov=gorod=. Evnug= 'e vselisq id≠'e nyne Vilna,
a Skir;gailo z bratom= svoim= Kestut;em= vselisq pri
n≠koem= ozer≠ za 20 popri]= ot= Vilny. I vsta Skir;gailo
na brata svoego Kestut;q i ubi ego. Syn= 'e Kestut;ev=
Vitoƒt= be'a v N≠mcy i tamo sobra seb≠ druzi mnozi. I
priwed= ottudu, oubi dqd[ svoego Skirgaila i dva syna
ego, i vselisq na m≠ste otca svoego i dqdi svoego. I nare-
he imq m≠stu tomu Troky. I sovokupisq l[bovi[ z dqde[
svoim Olgerdom=. Toi bo Olgerd= vina ne pπawa i velik=
razoum= im≠awe, zemlq i knq'enπa pritq'a k= seb≠ mnozi
i uder'a veli“ko”[ vlast;.
V l≠to 6858 “1350”. Knqz; velikπi Olgerd= Litov=skπi
prisla posly svoi k velikomu knqz[ Semenu Ivanovih[
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK “LITEWSKICH”
na Moskvu so mnogimi dary, prosq mira i 'ivota bratπi
svoei. Knqz; 'e velikπi Semion= po'aloval= Olgerda
i bratπ[ ego Korπada i inyx= otpustil= k nemu. I paki
prislal= Olgerd= k velikomu knqz[ Semionu Ivanovih[,
prosq za sebq svesti ego, doheri velikogo knqzq Alek-
sandra Mixailoviha Tƒer;skago. I knqz; velikπ Semion=,
po blagoslovenπ[ otca svoego Ïeognasta mitropolita
vsea Rusπi i vdast= za nego svest; svo[ veliku[ knq'nu
Oulπanπ[. I rodiwasq ot= neq sedm; synov=% 1 knqz; Ondr≠i
Polteskπi, 2 Volodimer= B≠lskπi, 3 Ivan= Ostro'skπi,
4 ∏qkov=, 5 Legben; Volynskyi, 6 Vasilei Hertori'skπi,
7 Olelko Kiev=skπi.
Po sem= vremena malo preide, knqz; velikπi Olgerd= v
nedug= vpade i nahat= rqd= hiniti, i vozl[bi syna svoego
∏akova pahe vs≠x= i dast= emu velikoe knq'enπe i grad=
Vilnu, a prohix= synov= svoix= po ud≠lom= oustroil=.
Blagov≠rnaq 'e velikaq knqgini Ulπanπa vid≠ svoego mu'a
Olgerda posl≠dnee dywu]a i pehalovawesq o spasenπi ego i
sozva syny svoq i otca svoego duxovnago Davyda arximad-
rita Peher;skago i uv≠]a svoego mu'a sov≠tom= blagim=,
k Bo'iim= posp≠wenπem= sposobi ego svqtago kre]enπa, i
narehen= byst; v= svqtom= kre]enπi Aleksandr=.
I posledi togo velikim= hinom= inoheskim= odeqsq i
svqto[ skimo[ velikim= aggel;skim= obrazom= oukrasi-
vsq, i vm≠sto Aleksandra Aleks≠i narehen= byst;. I po
malex= dnex= prestavisq. I polo'iwa t≠lo ego v= cerkvi
svqtyq Bogorodica v= Vilne, ['e sam= sozda.
Tekst drukowany gra/dank', ze zmian' >redniowiecznych zasad
zapisu d{wi"k[w.
Trudno o bardziej ba=amutne dane& Witenec zbieg=y z tatarskiej
niewoli, rodu smole<skich kniazi[w, /eni si" u bartnika, bezdzietny
przez 30 lat, zabity gromem. Jego /on" pojmuje jego s=uga, koniuch,
o imieniu Gedymanik i ma z ni' siedmiu syn[w& Narimunta, Jewnut",
Olgerda, Kiestuta, Skirgaj=", Koriada, i Mantonika }Moniwida|.
Giedymin umiera 1351 ]w rzeczywisto>ci 1341\, po Giedyminie –
Narymunt. Ten bi= si" z “cudzoziemcami” ]rzeczywi>cie, i zgin'=
w[wczas, w bitwie z Krzy/akami 1347, nad Streb'\, ale tu, na kartach
dzie=a – wpada w ich ]cudzoziemc[w\ r"ce, wykupiony od Tatar[w
przez Iwana Dani=owicza, chrzci si", imi" chrzestne Gleb, Skirgie==o
bratem Kiejstuta, Witoft – syn Kiejstuta zabija stryja swego – Skir-
gie==", w>r[d siedmiu syn[w Olgerda i Juliany& 1. Andrzej Po=ocki, 2.
W=odzimierz Bielski, 3. Iwan Ostro/ski, 4. Jakub, 5. Lehbe< Wo=y<ski,
6. Wasilej Czartory/ski, 7. Olelko Kijowski – tylko Jakub ]Jagie==o\ i
Langwen nimi byli, trzej& Andrzej, W=odzimierz, i Wasilej ]Konstan-
ty\ – od pierwszej /ony Olgerda – Marii, a pozostali& Iwan i Olelko
nie byli synami Olgerda, Olgerd “polubi=” syna Iakowa ]Jagie=="\, i
przed >mierci' }1377| ochrzczony by=, im" chrzestne – Aleksander,
gdy zmar= – z=o/yli jego cia=o w cerkwi >w. Bogurodzicy w Wilnie,
kt[r' sam zbudowa= ]w rzecz. poga<skim zwyczajem, spalony na
stosie w Mejszagole; nigdy chrztu nie przyj'=\.
Autorem Rodstwa nie by= Litwin, lecz twerski lub moskiewski mnich.
Tak tam by=o, tak jest dzisiaj, i tak b"dzie.
Fa=sz cech' S=awian ]Wiernych\ }Bogu| – w religii, Nauce, i polityce, we
wszystkim co mo/liwe; narody wydaj'ce pisarzy maj'cych zapa= do fikcji, i
czytelnik[w – mi=uj'cych j'.
W rozprawie s'dowej chcia=em wykaza: prawd" – przegra=em;
w uzasadnieniu mam fa=sz opiecz"towany Or=em Bia=ym.
Fa=sz pobo/nych, cech" t" Polacy przypisuj' Krzy/akom, tak, jakby rodacy-
katolicy innymi byli.
Na fa=szywej przes=ance zapocz'tkowany by= komunizm w Rosji, i fa=szem
dalej budowany, w krajach Wiernych, a/ upad= w ko<cu; mi"dzy innymi,
drog" do n"dzy zwali drog' do dobrobytu.
Konstytucja od Boga dana – domagali si" pobo/ni Polacy w roku 1996(97.
Na ca=ym cywilizowanym >wiecie zdarza si" ten sam rodzaj spraw, lecz
nie tak cz"sto i nie na tak' skal" jak w Rosji i Polsce. St'd w stosunku do
Europy Wschodniej stosowane s' dodatkowe >rodki, kroki zabezpieczaj'ce,
bariery, filtry.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
NACZA+O GOSUDAREJ LITOWSKICH
Nahalo gosudarei Litovskix=.
Nahalo gosoudarei Litovskix=.
poz. lit. 0001-17.19
V l≠to 6637 “1129”. Priide na Polotckie knqzi na Ro-
gvolodovihi knqz; velikii Mstislav= Volodπmerovih;
Manamaw; i Poloteck= vzql=, a Rogvolodovihi zabe'ali
v Car;grad=. Litva v tu poru dan; daawe knqzem= Polotc-
kim=, a vladoma svoπmi gedmany, a gorody Lπtovskie togda,
π'e sut; nyne za kralem=, obladany knqzmi Kievskimi,
πnye Hernigovskimi, πnye Smolenskimi, inye Polotckimi.
∏ ottole Vπl;na prilo'isq dan; daqti korol[ Ugorskomu
za straxovan;e velikogo knqzq Mstislava Volodimerovi-
ha, π Vil;nqne vzqwa sob≠ πs Carqgrada knqzq Polotckogo
Rostislava Rogvolodoviha detei% Davila knqzq da brata
ego Movkolda knqzq. ∏ toi na Vil;ne pervyπ knqz; Davil=,
brat= Movkoldov= bol;woπ, a d≠ti ego% Vid=, ego'e l[dπ
Volkom= zvali, da Erden; knqz;. A Erdenev= syn= kre-
stilsq, byl vladyka vo Tveri, kotoroi na Petra h[do-
tvorca volnenie uhinil=> zvali ego Andr≠em=> pisal=
na h[dotvorca l'ivye slovesa. A u Movkolda knqzq syn
Mindovg=. U Mindovga knqzq d≠ti% Vywelg= da Domant=.
Togo 'e Vywelga izbra Gospod; pobornika po pravoi v≠re,
i ide v goru v= Sinaisku[ ot= otca svoego i pozna v≠ru
krest;qnsku[ π krestπsq vo imq Otca i Syna π Svqtago Duxa
π nauhisq svqtym= knigam= π postri'esq vo mniweskii
hin= vo Svqteπ Gore i prebyst; vo Svqteπ Gore tri l≠ta π
poide v= zeml[ svo[ π priide πs Sinaiskie Gory ko otcu
k Mindovgu π manastyr; seb≠ sozda. Otec= 'e ego mnogo
laskawe π mukami pretqwe> on= 'e nπkako laskan;q slu-
wawe ni pre]en;q boqwesq π 'ivqwe v manastyr≠, i slavq
svqtu[ Troicu, Otca π Syna i Svqtago Duxa.
I v l≠to 6773-go “1265”. Pobiwasq Litva me'i sobq
Bo';πm= popu]eniem= π ubπwa Mindovga knqzq Movkoldo-
va syna. Erden; knq'; Davilov= syn=, zdumav= s svoimi
sov≠tnikπ ubπ knqzq Mindovga Movkoldova syna, srodnika
svoego. I Vywelg= 'e, po ub;eniπ 'e otca svoego Mindo-
vga na vremq snq s seb≠ rizy herneheskiq π obe]asq Bogu
opqt; priqti rizy herneheskiq na tret;e l≠to, a ustava
mniweskago ne ostasq. I sovokupi seb≠ voπ mnogi i otca
svoego priqteli π pomolqsq Bogu i ide na poganu[ Lπtvu
π pobedπ q i pleni vs[ zeml[ ix=. A drugoπ Mindovgov=
syn=, a Vywelgov= brat= menweπ Domont= πde vo Pskov= na
drugoe l≠to π knq'ista vo Pskove i krestisq π narehen=
byst; vo svqtom= kre]eniπ Timof≠i. I po velikom= knqze
Mindovge sede na velikom= knq'eniπ Litovskom Davilov=
syn= Vid=, ego'e l[dπ zvali Volkom=, i tot= prπbavil=
Derevskie zemli mnogo. A po nem= sed≠ na velikom= knq'en;π
Vidov= syn= Proiden;, π tot= pribavil= Qtvqg=. A potom
sed≠ na velikom= knq'eniπ Proidenev= syn= Vπten;, i tot=
pribavil= zemli Litovskie mnogo π do Bugu. A Vitenev=
syn= Gedπman= knqz; velikiπ, a Gedπmanovy d≠ti% pervoi
Mondovid= bezd≠ten=, drugoπ Narπmant= posle otca svo-
ego Gedπmina s≠l= na velikom= knq'en;π na Litovskom=
Narimont=, π byst; emu bran; s Tatary i vpade v rucy
Totarom=. V to 'e vremq, byvwu velikomu knqz[ Ivanu
Danilovih[ v ord≠ π Narimanta vykupil= π otpustil=
ego na velikoe knq'en;e. Narimant= 'e ne dowed= svoeq
othiny, krestπsq po svoemu obe]an;[ π narehen= byst;
vo svqtom= kre]eniπ Gl≠b=. ∏ togo dlq brat;q ego i vsq
zemlq Litovskaq ne dawa emu velikogo kn“q”'en;q, a po-
sadiwa na velikoe knq'en;e Olgerda, a Narπmanta vzqli v
Velikiπ Novgorod= na prigorody. A treteπ syn= Gedπmanov=
 TEKSTY KRONIK “LITEWSKICH”
Evnutei, a hetvertoπ Olgerd=, a pqtoi Kestutei, a westoπ
Koribut=, a sedmoi L[bort=. A u Narimonta byl syn= knqz;
Patrek≠i, a u Patrek≠q byli tri syny% knqz; Fedor=, ot=
togo powli Xovanskie, da knqz; {r;i, byla za nim= dohi
velikogo knqzq Vasil;eva, da knqz; Oleksandr=. A knq';
Fedorov= syn= knqz; Vasileπ Xovanskoπ> knq'; Vasil;evy
d≠ti% knqz; Ivan= da knqz; Fedor= Krivoπ> a knq'; ∏va-
novy d≠ti% knqz; Vasilei Lu]ixa da knqz; ∏van= Uwatoi,
a knq'; Vasil;evy d≠ti Lu]ixina% knqz; {r;i da knqz;
Petr= da knqz; Ivan= Xariqk= da knqz; Vasilei Ovhina%
I tak do ko<ca dokumentu. W ko<cowej jego cz">ci&
Olgerd mia= 7-miu syn[w z Julian'&
1. Jakow, o/eniony z c[rk' polskiego kr[la, u kt[rego syn[w “nie sta=o”
]nie mia= syn[w, dos=. zabrak=o\; dzie:mi Jakowa&
a. W=adys=aw – kr[l w"gierski, zabity przez Turk[w,
b. Andrzej-Kazimierz ˘ 1. W=adys=aw, 2. Kazimierz,
c. Olbracht, d. Aleksander, e. Ferdina=, f. ?igimont }Stary|
“dzisiejszy }obecny| kr[l” }1506÷1548| maj'cy syna Augusta,
2. Skirigai=o – bezdzietny,
3. Semen-Luhwen ˘ a. Jurej, b. tak/e Jaros=aw – bezdzietny,
4. Wigant, 5. Kirigai=o }Korygie==o|,
6. Minigai=o }kt[ry synem Olgerda nie by=|, 7. Szwitrigai=o.
Kestut, synowie& 1. Luhwenej, 2. Witoft, 3. Skirigai=o, 4. ?igimont,
5. Rimowid, 6. Szwitrigai=o.
Koriad& Oleksandr, Konstantin, Theodor – wszyscy bezdzietni.
Lubart& Theodor, od niego “Sa=kuszkowskie kniazi” ]Sanguszko-
wie\ i Kobry<scy }ten “Fedor” – Theodor – by= synem Olgerda;
Kobry<scy za> po Milejce ¯ Milejko ¯ Kinstut(Keystutt †1382;
synami Lubarta byli& Dowgerd, Wissegerd, Montigerd, Tawtigerd|.
Znowu, tekst drukowany gra/dank', ze zmian' >redniowiecznych
zasad zapisu d{wi"k[w.
I nie jest to dokument pisany przez Litwina. ªPobi=a si" Litwa mi"dzy
sob', Bo/ym popuszczeniem i zabili Mendouga kniazia – Mowko=da
syna.º To Rusin, mnich z rejonu Tweru lub Moskwy, nie znaj'cy litew-
skiej genealogii ]Korybut synem Giedymina\, i o zas=udze swego
pisz'cy ]kn. Iwan Dani=owicz wykupi= Narymunta z niewoli u Tatar[w\.
Poprzedni tekst poprawiony. Pisiec ma przed sob' Ipatiewsk'
letopis, i inny ruski latopis ]Pskowsk' ltps\, bo wie&
• /e syn “Erdenia” ]Herdena, lecz chyba Trojdena, jak wyniknie z
dalszej tre>ci\ ochrzci= si" i by= w=adyk' w Twerze ]szczeg[=u tego
nie ma w Ipatiewskiej a/ z dw[ch powod[w jednocze>nie& miejsca
i czasu pisania wo=y<skiej ltpsi, ko<cz'cej Ipatiewsk'; wo=. pisana
1288(89 w Brze>ciu n(Bugiem, lub Lubomli – na p=n. skraju Wo=ynia,
z dala od Tweru, bo ok. tysi'ca km w linii prostej, i zapewne przed
czasem w=adyki\; Nacza=o w Twerze by=o pisane.
• Ale pisa=, /e Mindowg ]Mendoug EI, UW\ mia= dw[ch syn[w&
Wysze=ga i Domanta ]Dowmont akurat zabi= Mendouga 1263\,
• /e Wojsze=k a/ do Synajskiej G[ry doszed= i ªby= tam trzy lataº
]szczeg[= z Ipatiewskiej zawieraj'c' wo=y<sk' 1205÷1292\,
• /e Erde<, syn Dawi=a zamy>li= sobie zabi: Mendouga ]jak Trojnat
z Dowmontem 1263; Trojnat z Trojdenem pomieszany\,
• /e drugi syn Mendouga, a m=odszy brat Wysze=ka – Dowmont, na
drugi rok pojecha= do Pskowa, tam ochrzci= si" i dano mu na imi"
Timofiej }gr. Timotheos ¯ time ]honor\ % theos ]B[g, Boga, Bogu... itd.\|,
• /e po Medougu zasiad= na stolcu Wid, jego ludzie Wilkiem zwali,
• /e po Widzie w=ada= Projden }Trojden, TP r"cznie pisane|,
• po Projdenie – jego syn, Witen, po Witenie – jego syn Giedyman,
a w>r[d jego syn[w Narymunt, kt[ry w bitwie z Tatarami dosta= si"
do tatarskiej niewoli i wykupion by= przez ruskiego kniazia – Iwana
Dani=owicza, ochrzci= si" w drodze powrotnej z Ordy na Litw", imi"
chrzestne Gleb – jak w Rodstwie ]i jak Wid – Wo=kiem zwany\,
• za> sz[stym synem Giedymina by= Korybut }w rzecz. syn Olgerda|.
Wystarczaj'co du/y fragment by zwi'za: z poprzednim dokumen-
tem – Rodstwem wielikich kniazej Litowskich, za> lapsus za lapsusem
– by pow'tpiewa: w wiarygodno>: wszystkich danych.
RODSTWO WIELIKICH KNIAZIEJ LITOWSKICH
Rodstvo velikix= knqzei Litovskix=.
Rodstvo velikix= knqzei Litovskix=.
poz. lit. 0001-17.17
U velikago knqzq Volodimera Svqtoslaviha drugoi syn=
Izqslav=, u Izqslava syn= Brqhislav=, u Brqhislava syn=
Vseslav=, u Vseslava syn= Boris=, u Borisa syn= Ragvolod=,
u Ragvoloda syn= Rostislav=, u Rostislava syn= Davil=, u
Davila syn= Vid=, ego'e l[di Vol=kom= zvali, u Vida syn=
Troen=, u Troena syn= Viden=, u Vitenq syn= Gediman=,
u Gedimana 7 syn=v=% pervyi Mondovid=, 2. Narimant=, 3.
Olgerd=, 4. Evnutei, pqtyi Kestutei, 6. Korqd=, 7. L[bort=.
Mondovidu 'e otec; dal= Karqhev= da Slonim=, Nari-
mantu Pinesk=, Olgerd=du Krev=. Da k= tomu knqz; Vitep-
skoi syn=v= ne der'al=, a prinql= Olgerda Vitepsk= k=
doheri svoei, a k seb≠ v zqti, a Evnutiq ostavi v Vilne
na velikom= knq'eniπ, a Kestuti[ dade Troki, a Koriqdu
Novgorod= Litovskiπ, a L[borta prinql= Volodimerskiπ
knqz; Koceh= v Luhesk= i vo vs[ zeml[ Volyn=sku[. I
Olgerd= korolev= otec= Agailov=, da Kestutei, velikogo
knqzq otec= Vitiƒtovih=, bywa me'i sobq v velikai l[bvi
i ne vosxot≠wa brata svoego Evnutiq na velikom= knq'eniπ
v Vilne i nahawa sov≠tovati, kak= by im= brata svoego
Evnutiq sognati s velikovo knq'eniq, daby me'i ix= ne
sid≠l= ni on=, ni on= ni toi 'e, i tako sov≠tovavwe,
srok= uhinivwe i den= narakowa von; 'e priπti izgonom=
k Vilne i zas≠sti Vilnu. Kestutei 'e na urehennyi den=
pride izgonom= ko gradu Vilne i vo grad vnide, a Olgerd=
na urehennyi den; k Vilne iz Vitepska ne usp≠ priiti.
Brat= 'e ix] Evnutei preve'esq hrez stenu i be'a iz
Vilny v gory, vo Ugry, i tamo oznobi nogi, i tako qwa
ego i privedowa k bratu ego, k velikomu knqz[ Kestuti[
v Vilnu. Kestutei 'e posadi ego za storo'y, a protivu
brata svoego Olgarda posla gonca. Gonec= 'e sr≠te Olgerda
v Krakove i spov≠da emu vsq byvwaq...
Pisiec wyd=u/y= wstecz genealogi" Nacza=a a/ do W=odzimierza
Swiatos=awicza& Swiatos=aw †972 ˘ W=odzimierz †1015 ˘ Izas=aw
˘ Braczes=aw ˘ Wses=aw ˘ Boris ˘ Rogwo=od ˘ Rostis=aw ˘ Dawi=
˘ Wid “Wo=kiem” zwany ˘ Trojen ˘ Widen–Witen ˘ Gediman.
Dalej tre>: “Origo regis...” 1431, z charakterystycznymi zwrotami&
• }o Olgerdzie| Tak/e temu }Olgerdowi| knia{ Witepski syn[w nie
mia=, i ªprzyj'= Olgerd Witepsk ku c[rce swej, a sobie zi"cia,º
• a Lubarta przyj'= Wodimierski knia{ ªKocecz w +uczeskº i na
wsz' ziemi" Wo=y<sk'.
• i Olgerd ojciec kr[la Jagai=y, tak/e Kestutej – ojciec wielkiego
kniazia Witofta, byli ze sob' w wielkiej przyja{ni, i nie chcieli brata
swego – Jewnut" – na ªwielikim knia/eniiº ]na stolcu wielkiego
kniazia\, i um[wili si" na dzie< pewien; Olgerd nie zd'/y= na czas
przyby:, Jewnuta zbieg= z Wilna w g[ry i tam ªoznobi nogiº, itd.
Pol. g[ry, pisane cyrylic' fonetycznie }gury| “poprawi=” na ªwo Ugryº
]na W"gry\, a wys=any do Olgerda goniec dopad= Olgerda w Krakowie,
nie w Krewie gdzie Olgerd przebywa=, ˚Litowskomu rodu poczinok.
Kmotr z Ostr[dy staje si" tu “Ostrowskim kupcemº o imieniu Hnupyn.
Z b="d[w j"zykowych& ª...knia{ Witepski syn[w nie dzier/a=º ]dos=.
nie mia=\, ale powinno by:& nie imie= ]nie mia=\, bo «dzier/a=» ]mia=\
w znacz. trzyma=, utrzymywa=, posiada= ]nie spotka=em wyrazu
«dzier/a=» w tekstach >redniowiecznych, najwyra{niej, urobiony w
XVI wieku\; wielikowo pisane fonetycznie, powinno by:& wielikogo. S'
i inne oznaki j"zyka mazowieckiego& Jagai=o ªuczyni= tego Woini="
u siebie wielkim wielmo/'º.
Olgerd Giedymanowicz, Kestutej Giedymanowicz – patronimik
`wicz nie u/ywany na Litwie w latach 1320÷1380, a tym bardziej w
stosunku do tych/e os[b – Olgerda i Kejstuta.
sojuz pisany souz }suz|, czyli gubione, wymieniane, litery przy
przepisywaniu, itp.
Wdzi"czny materia= do uwag r[/nego rodzaju.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK “LITEWSKICH”
RODOS+OWIE WIELIKICH KNIAZEJ LITOWSKICH
Rodoslovπe velikπx= knqzei Litovskix=.
Rodoslovπe velikπx= knqzei Litovskix=.
poz. lit. 0001-17.21
(Spisano iz= l≠topisca svqt≠iwago patriarxa
Germogena Moskovskogo i vsea Rossπi)
V= l≠to 6636 “1128”. Priide na Polockie knqzi na Rog-
volodihev= knqz; velikπi Mstislav= Volodimerovih= Ma-
namaw= Smolenskπi i Poltesk= vzql=... ]˚Nacza=o ....17.19\
∏ po knqze Mindovte sqde na knq'enπi na Litovskom=
knqz; Davilov= syn= Vid=, ego'e l[di Volkom= zvali,
i toi knqz; Vid= pribavil= Derevskie zemli mnogo, π po
nem= sqde na knq'enπi knqz; Trojden=, Vidov= syn=, i
toj pribavil= Qtvqg=. ∏ po nem= sqde na knq'enπi knqz;
Vitqn= Troidenov= syn=. ∏ toi pribavil= Litovskie zemli
mnogo π do Bogu r≠ki. ∏ po nem= sqde na velikoe knq'enπe
na Litovskoe knqzq vi†qnec “Vitqnca” rab=, kon[wec= ego,
knqz; velikπj Gediman= Litovskπj. I byst; u nego 7 synov=%
1 Mindovit=, 2 Narimont=, 3 Evnutej, 4 Olgerd=, 5 Kestu-
tej, 6 Koribut=, 7 L[bort=.
Knqz; 'e velikπj e∂imanov= “Gediman=” d≠tej svoix= po-
sadi po gradom=. Knqz[ Mindovtu dade Karahev=, knqz[
Narimantu Pinesk=, knqz[ Olgerdu, korolevu otcu, Krevu.
∏ v to vremq knqz; Vitevskπj synov= ne im≠l= i prinql=
knazq Olgerda k= dohc≠ svoej i v= Vitesk=. A knqzq Ev-
nut;q posadil= otec= knqz; velikπj Gediman= na velikom=
knq'enπi v= Vilne. A knqz[ Kestut;[ dade Troki. A knqz[
Koributu dade Nov=gorodok=. A knqzq L[borta prinql=
knqz; Volynskoj vo vs[ zeml[ Volynsku[.
Cyrylica wymieniona na gra/dank".
Rodos=owie jest kontynuacj' Nacza=a gosudarej Litowskich ]poz. lit.
0001-17.19\ – charakterystyczny pocz'tek, ='cznie z Widem kt[rego
ludzie Wilkiem zwali, i kt[ry “przybawi=” ]zaj'=\ ziemi" Derewsk'.
Nast"powali po sobie, kolejno ]do Witenesa – synowie\& Dawi=
˘ Wid zwany Wo=kiem ˘ Trojden ˘ Witan ˘ Giedymin, s=uga i
koniuszy Witanca ]nie by= jego synem\, kt[ry mia= 7-miu syn[w;
dane charakterystyczna dla “Origo regis...” ale nie przepisywane
bezpo>rednio, zepsute imi" Moniwid ˘ Mindowt.
Koriad ]syn Gedymina\ zostaje tu Korybutem ]syn Olgerda\ –
czyli b="dy powsta=e przy przepisywaniu.
Dobrze by=oby ustali:, kiedy /y= patriarcha Hermogen. Pozwoli=o-
by to upewni:, je/eli nie pom[c w ustaleniu, kiedy ta informacja
zosta=a zapisana, tj. kiedy, w kt[rych latach mog=o powsta: dzie=o.
PREDS+OWIE O WIELIKICH KNIAZIECH LITOWSKICH
Predslovie o velikix= knqzex= Litovskix=, otkudu
oni powli. A se o nix= pisanie predlo'im=.
Predslovie o velikix= knqzex= Litovskix=.
poz. lit. 0001-17.20
Pride na Polockiq knqzi na Rogvolodovihi knqz; Msti-
slov= Volodimerovih= Manamaw; i Polotesk= vzql=, a
Rogvolodovihi zbe'qli vo Car;gorod=. A Litva v tu poru
daqwe dan; knqzem= Polockim=, a vladoma svoimi gemanty,
a gorody Litovskie togdy, i'e sut; nyn≠ za korolem=,
obladany byli knqzmi Kievskimi, a inye Hernigovskimi,
a inye Smolenskimi, a inye Polockimi. I ottolq Vilna
prilo'isq dan; daqti korol[ Ugorskomu za straxovan;e
velikogo knqzq Mstislova Volodim≠roviha, i Vilnenq
vzqwa sebe iz= Carqgrada knqzq Polockogo Rastislova
Rogvolodovihq detei% knqzq Dovila da brata ego knqzq
Movkolda. I tot= na Vilne pervyi knqz; Davil= brat=
Molkovdov= bolwoi, a deti ego% Vid=, ego'e l[di Volkom=
zvali, da Erden; knqz;. A u Erdenq syn= Ondr≠i i krestilsq
i byl vladyka vo Tveri, kotoroi na Petra na h[dotvorca
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
volnenie uhinil= i pisa na h[dotvorca l'ivy slovesa,
a u Molkovda knqzq syn=% knqz; Mindovg=, a u Mingovda
knqzq deti% Vywelg= da Domant=. Togo 'e Vywelka izbra
Gospod; pobornika po pravoi vere i ide v goru Sinaisku[
ot= otca svoego i pozna veru krest;qnsku[ i krestisq
vo imq Otca i Syna i Svqtogo Duxa i nauhisq svqtym=
knigam i postri'esq vo mniweskii hin= vo Svqtoi Gore
tri leta i poide v zeml[ svo[ ko otcu svoemu k Mindovgu
i manastir; sebe sozda.
Otec= 'e ego mnogo laskawe i mukami pretqwe otvre]isq
Xrista> on= 'e nikako laskaniq sluwqwe ni pre]eniq bo-
q]esq i 'ivqwe v manastyre i slavqwe svqtu[ Troicu.
I pobiwesq Litva me'i sobo[ Bo'iim= popu]eniem= i
ubiwq Mindovga Movkoldova syna, a ubil= knqzq Mendovga,
Movkoldova syna, srodnik= ego Erden; knqz;, Davilov=
syn=, zdumav= s svoimi sovetniki. I Vywelg= 'e, po ub;eniπ
otca svoego Mindovga na vremq snq s sebq rizy herneheskiq
na tretee leto, ustava mniweskago ne ostasq i sovokupi
sebe voi mnogi i otca svoego priqteli, i pomolqsq Bogu,
i ide na poganu[ Litvu i pobedi q i pleni vs[ zeml[ ix=,
a drugoi Mendovgov= syn= Domont; i ide vo Pskov= na
drugoe leto, knq'ista vo Pskove i krestisq i narehen=
byst; vo svqtom= kre]enii Timoƒei...
Pocz'tek jak w Naczale gosudarei Litowskich, 0001-17.19. Ale&
• psute& hedman ˘ hemant, togda ˘ togdy, ottole ˘ ottola,
Wilnianie ˘ Wilnenia, Rostis=aw ˘ Rastis=ow, =/ywye ˘ =/ywy
u Mowko=da ˘ u Mo=kowda, u Mindowga ˘ u Mingowda,
• zamienione& Po=otckimi ˘ Po=ockimi, Dawi=a kniazia ˘ kniazia
Dowi=a, Mowko=da kniazia ˘ kniazia Mowko=da ]tytu=y kniaziowskie
przed imieniem – cecha p[{niejszego odpisu, zwykle XV-go i XVI
wieku\, s=awia ˘ s=awiasze, sobja ˘ soboju,
• dodane& byli, kniazia }Dowi=a|, Erdena syn }g=ucho| chrzci=... dalej&
zwali jego Andrejem ˘ Erdena syn Ondrei }Andrei, OA| chrzci=,
dodane& otwreszczisja Christa ]zaprzeczy: si" Chrystusa, dos=.
odrzuci:\,
• gubione& sut ]s'\; opuszczone& Ojca i Syna i >w. Ducha, }Mindowga|
kniazia; opuszczone, uprzednio powt[rzone zdanie& ubi kniazia
Mindowga Mowko=dowa syna, srodnika jego; opuszczone& i obieca=
Bogu zn[w w=o/y: szaty mnisze }na trzecie lato...|,
• jest kilka zmian literowych.
W tym dokumencie wi"cej opuszczano ni/ dodawano, ale na pra-
wid=ow' kolejno>: odpis[w wskazuje opisana genealogia, psucia.
Dalej w skr[cie, cechy charakterystyczne&
• Wojsze=k przebywa= trzy lata na Íwi"tej G[rze ]Synaju\.
• Pobi=a si" Litwa mi"dzy sob' Bo/ym popuszczeniem.
• Dowmont – syn Mendoga – do Pskowa, na chrzcie Timofiej.
• Po Mindowgu – Wid, jego/e ludzie Wo=kiem zwali ]Wilkiem\.
• Wid “przybawi=” Drewlan, po Widzie – Projden, zaj'= Jatwie/,
po Projdenie – Witen, rodem Smole<skich kniazi[w, przybawi=
ziem po Bugu, zabity gromem, bezdzietny. Po Witenie – Gedymin.
• Gedymanik, rab ]s=uga\ i koniuch }marsza=ek| Witena, zbieg od
W=odzimierskich kniazi[w “nareczen bys:” ]nazwanym zosta=\
kniaziem wielkim Litewskim Gedimanem. I oto o nim pisanie
“pred=o/ym” ]wy=o/ymy\.
• “W lato 6835” }1327| w latach wielkiego kniazia Iwana Dani=owicza
Moskiewskiego i w latach wielkiego kniazia Aleksandra Michai-
=owicza Twerskiego }Aleksander 1328–†1338 ¯ Michai= †1320 ¯
Jaros=aw †1272|, po “plenieniu” ]po uprowadzeniu, po zniewoleniu,
po podbojach\ Batego, zbieg= pewien knia{ z niewoli jego o imieniu
Witeniec, Smole<skich kniazi[w Rostis=awa Mstis=awicza, i o/eni=
si" na ?mudzi u pewnego bartnika – poj'= jego c[rk" za /on",
“przeby=” ]prze/y=\ z ni' 30 lat, bezdzietnie, zabity gromem.
• Po >mierci Witena, poj'= jego /on" s=uga o imieniu Gedimanik,
koniuch jego, i urodzi=a mu siedmiu syn[w& 1 Mandawit, 2 Nare-
mant, 3 Ewnutej, 4 Olgerd, 5 Kestutej, 6 Korejat, 7 Lubort.
 TEKSTY KRONIK “LITEWSKICH”
• }Aleksander 1328–†1338 ¯ Michai= †1320 ¯ Jaros=aw †1272|
dalej o wk=adzie Aleksandra Michaj=owicza Twerskiego w popra-
w" stanu Rusi, odskocznia do Michai=a Czernihowskiego, zamor-
dowanego w Ordzie }1245|, wraz z bojarzynem Fedorem }The-
odorem|.
Po wyludnieniu Rusi podbojami Batego }1240|, i po zab[jstwie wiel-
kiego kniazia Michai=a Czernihowskiego wraz z bojarzynem The-
odorem }1245|, Aleksander Michaj=owicz Twerski pocz'= wysy=a:
“po ispalenym gradom i miestom” pewnego m"/a o imieniu Borejko
˘ zniekszta=c. Bereisko, Berisko, do Wo=y<skiej i Kijowskiej ziemi,
by zebra= “ostawszych” ludzi, by=/e ten Bereisko wielce “chrabr”
]waleczny\. Tak i wys=a= Gedimanika, by=ego koniuszego u knia-
zia Witena Smole<skiego, a z nim siedmiu syn[w “po tej stronie
Niemna” }do Litwy|.
Knia{ wielki Aleksander Michai=owicz zostawi= Twer, “otide” ]prze-
ni[s= si"\ do Nowogrodu Wielkiego, st'd do Pskowa, w Pskowie
przeby= 10 lat, “paki” ]p[ki, a/ do\ wyjazdu do Ordy, gdzie zosta=
zamordowany “z synem swoim kniaziem Theodorem”.
Aleksander Michaj=owicz twerski zamordowany 1338 w Ordzie
wraz z synem Theodora ]Akadem., Supra>l. ltps\
• “W lato 6849” }1341| zmar= Gediman, po nim osiad= Narimant, syn
jego; wzi"ty do niewoli, ‘wyszed= z niej”, ochrzci= si", i pojecha=
do Nowogrodu Wielkiego, a w Litwie osiad= Olgerd, w Wilnie.
• “W lato 6858” ]1350\ knia{ wielki Semen Iwanowicz wyda= sw'
szwagierk" – wielk' kniagini" Uljan", c[rk" wielkiego kniazia Alek-
sandra Michai=owicza Twerskiego, za wielkiego kniazia Olgerda
Gedimanowicza. I by=o u niego 12 syn[w, od pierwszej kniagini
}Marii| – 5-ciu syn[w, a od tej za> – Juliany, c[rki Aleksandra
Michai=owicza Twerskiego – 7 syn[w.
• Olgerd – tu/ przed >mierci' – ochrzczony Aleksandrem& ªi nare-
czen byst Olgerd wo kreszczenie imianem Oleksandr.º, zmar=
6885 ]1377\, cia=o z=o/one w cerkwi >w. Bogurodzicy w Wilnie,
kt[r' zbudowa=a jego ma=/onka, b=ogos=awiona wlk. kniagini Uljana
}w rzeczywisto>ci trup spalony na stosie, w maju 1377, w Mejsza-
gole| – r"ka mnicha.
Syn jego Jakow-Jagai=o “sta= w Lack' wiar"” i Witoft zasiad= w
Wilnie, pocz'= “sozidati” ]budowa:\ wiele grod[w, “zarubi=” ]za=o/y=
zr'b\ Kijowa i Czernihowa }$#|, zdoby= Bria<sk i Smole<sk; odst'pili
od niego wszyscy kniaziowie ‘pograniczni”. Oto co wiadomym jest.
P r eds = owia o w i e l i k i c h / e k n i a z i e c h L i to wski ch
U wielkiego kniazia Litewskiego u Gedimanika, zwanego Gedimanem,
u by=ego s=ugi Witena – 7 syn[w& Mandowit, Narimant, Ewnutej,
Olgerd Kestutej, Korijat, Lubort.
W dalszej cz">ci przytoczona w skr[cie tre>: “Origo regis...”, czyli
wydarzenia lat 1380–1382, zwane “zatargiem” przez Polak[w, z
charakterystycznymi nazwami& Woide= v. Woidi=, Hunstyn protopop
Ostro/ski – kum Kestuta, wyprawa Kestuta do Nowodrodu Siewier-
skiego, pozostawiony w Wilnie namiestnik – “Hanelewy dieti” ]synem
Hanula\, z=amanie “prawdy” przez Jagie==", pochwycenie Kiejstuta,
ud=awienie go w Krewie, uwi"ziony Witoft wydostaje si" z opresji
fortelem ]przy pomocy “/onki”\.
U kr[la Kazimierza syn[w nie by=o, tylko jedna c[rka – Jadwiga,
Jagie==o o/eni= si" z ni', i pocz'= stawia: w Litwie ko>cio=y.
Wskaz[wka, /e w Moskwie dzie=o pisane& Jawnuta, po usuni"ciu
go od w=adzy, 1345, ucieka do Moskwy, nie w g[ry, w Moskwie
chrzci si" na imi" Iwan, a Narymunt ucieka do Ordy ]wg wydawc[w
– Moskwie pisane\.
Zaraz za skr[tem “Origo” ci'g dalszy& zbieg=y do Niemiec Witoft
zebra= si=y i pocz'= wojowa: ziemi" Litewsk', Agaj=o z bratem
Skirgaj=', widz'c /e nie mog' stawi: czo=a, przywo=uj' Witofta i
daj' mu +uck i ziemi" Wo=y<sk'.
Knia{ za> wielki Jagaj=o “sta= w Lack' wiar"”, poj'= “tszczer” ]c[rk"\
Kazimierza – Ewgini" ]Jadwig"\, koronowan, odt'd pocz'= stawia:
ko>cio=y i “prinimati” }chrzci: Litw" w| wiar" +aci<sk'.
R [d w i el ki ch kni azi [w Li tew ski ch i kr [l[w
od nich poszli Bielscy, M>cis=awscy, Trubeccy, Golicyni,
Szczeniatewscy, Kuraki<scy, Chowa<scy.
Pierwszy Litewski knia{ wielki Gediman, zmar=y 6049 }6849, tj. 1341|,
a u niego by=o 7 syn[w& 1. Mandowit, 2 Narimant... itd.
Zn[w rozpoczyna si" od 7-mi syn[w Gedimina, tym razem o po-
koleniach ka/dego z nich, po kt[rych te nazwiska. Wiarygodno>ci
informacji nie znam, nie sprawdzi=em, bo nie mam dost"pu do {r[de=.
G'szcz imion i nazwisk. Dokument ten jest kopalni' rodowodowych
informacji w zestawieniu z poprzednimi.
PRI+O?ENIE ]PRZE+O?ENIE czyli Przek=ad, T=um.\
Prilo'enie
poz. lit. 0001-33.3
O pl[ndrovan[ ruskogo panstva ot litvy i pora'c≠ ix.
Roku 1224. Montvil, knqz; 'montskij “'moitskij, în”,
uhuvwi, 'e tatare vojsko knqzej ruskix porazili, a po-
lovcov, narod valehnyj, z pol; dikix vygnali, zobral
vojsko z "ivonbudom knqzem litovskim, i perelo'il ego
getmanom nad svoim i litovskim vojskom, poslal ix do
Rusi, ma[hi po tomu zimu tverdu[ dlq perebyvanq r≠k,
ozer i brodov. A gdy zeml[ Rusku[ vwir i dol', poki im
xot≠losq, srogost[ pogansko[ pl[ndrovali, i z velikimi
lupami do Litvy sp≠wno uxodili, zobralsq na nix knqz;
Qroslav Vsevolodovyh z novgoro'any i, dogonivwi, litvu
porazil nad Dvino[ r≠ko[ ne bez wkody i svoix, gde i
knqz; Davyd toropeckij zabit ot litvy zostal, a polon
ruskij otnql Qroslav i dodomu vernulsq v poko[.
Tekst pisany j"zykiem bia=oruskim&
• Roku 1224 – «rok» jak w j. polskim; 1224 «od narodz. Chrystusa»,
gdy Ru> u/ywa=a «od pocz'tku >wiata».
• s=ownictwo i koncepcje s=owotw[rcze& waleczny, wygnali, zobra=
wojsko ]OE\, hetman, majuczi ]maj'c\, gdy, wszerz i wzd=u/, p[ki
im chcia=o si", srogo>ci', plondrowali, =upy, >piesznie uchodzili,
zobra= si" ]OE\, dogoniwszy, szkoda ]w znacz. strata\, zabity
zosta=, dodomu ]do domu\, pok[j.
• zdania niemi=osiernie d=ugie, bo tylko dwa w tym akapicie.
Tyle informacji ju/ w pierwszym akapicie – gdzie i kiedy dzie=o by=o
pisane – w okresie Renesansu ]po 1550 – d=u/yzny j"zykowe\ i na
Bia=orusi, by: mo/e, w S=ucku czy Drucku. I dalej
• akapity opatrzone tytu=ami, ='cznie z pierwszym, o czym tre>: w
ich >rodku, czyli praca edytorska – kosmetyka tekstu, kt[re wydaw-
cy poprawili drukuj'c je t=ustym drukiem. I tu – najwyra{niej wynik
nieporozumienia – oderwali tytu= od pierwszego akapitu i umie-
>cili centralnie nad ca=o>ci' tekstu na stronie, tak, jakby dotyczy=
wszystkich innych akapit[w, pozosta=ych ]bo inne – nie\, jakby by=
nadrz"dnym dla nich – z b="dem.
Oto moje uwagi&
O pl[ndrovan[ ruskogo panstva ot litvy i pora'c≠ ix.
O tre>ci jak wy/ej, Montwi= wys=a= ?iwonduda z wojskiem na os=abione
ziemie Rusi najazdem Tatar[w, ale Litwini ponie>li kl"sk" nad Dwin', 1224.
Litva znovu pora'ena. Litwa wojowa=a ksi"stwo Po=ockie, pobita
przez Mstis=awa Dawidowicza z rycerstwem smole<skim.
S=ownictwo& gdy, zaraz, rycerstwo, bezpieczny ]bez pieczy, ochrony\.
O qtvigax, pobratimax litovskix. Jatwa wojuje wsie ko=o
Pi<ska, Ocho/e, Busowki i Dorohiczyna – ponie>li kl"sk" dogonieni przez
Wasylk" Romanowicza }¿1203–†1271|, jak >wiadczy Nestor – kronikarz
peczerski }†1157|, zabito czterdziestu }40 ^ wiele|.
Pi<sk, Ocho/e i Busowno – z wo=. ltpsu, pisanego 1288(89, wchodz'cego
w sk=ad Ipat. ltpsu 1428. Ocho/e i Busowno najechane 1246.
Pora'ka nad litvo[. Tego roku }1286| knia{ Dani=o z Wasilk'
wojowali Jatwie/ i Litw". Dani=o z wojskiem na Inflanty, a/ za Ryg". Porazili
Krzy/ak[w i Niemc[w i ze zdobyczami wr[cili do dom[w. Potem Bela – kr[l
w"gierski – prosi= o pomoc. Dani=o, maj'c lud gotowy, poci'gn'= z wojskiem,
i po zwyci"stwie nad Niemcami, by= uszanowany przez Bell", i z wielkimi
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
 TEKSTY KRONIK “LITEWSKICH”
darami wr[ci= do dom[w, i wojsko “ukontentowane” }#, zadowolone| wsze.
Dani=o †1264, wyprawi= si" na Jatwie/ 1256, w 1286 ju/ nie /y=.
Dani=o wyprawi= si" na zdobycie czeskiej Opawy 1252, do spo=u z
Lachami, nam[wionymi przez w"g. Kunegund" “King"” – grodu nie
zdobyli, miecz dostali w podarku, i tak wr[cili do swoich.
S=ownictwo& zwitjastwo ]zwyci"stwo\, wojska ich barzo ]bardzo\ wielikie
zbiwszi, ogniem i mieczem, z niewoli ich wyswobodiwszi, opanowali,
tjagnu= ]ci'gn'=\, kri/akow ]krzy/ak[w\, dobycz ]zdobycz\, gotowy – tak
wiele, /e nie w spos[b mi by=o wy=apa: wszystkie, w ka/dym paragrafie.
O plendrovan[ Rusi ot litvy.
Erdiwi= albo Radiwi=, Tentil albo Theophil; =upy i zdobycze, kilka.
Zvitqzstvo Danila Romanoviha nad n≠mcami. Roku 1257.
zwyci"stwo...
Danilo krol; zgoldoval qtvigov.
... krol zho=dowa=...
Roku 1262... Mendok, knia{ litewski spali= zamek Lubelski,
kt[ry w tym czasie drewniany by=, i miasto spustoszy= “do ostatka” po spu-
stoszeniu przez }tatarskiego| Borundaja. “Zatem” ]potem\ Dani=o, kr[l ruski,
z wojskiem przyci'gn'= do ziemi spustoszonej i “zaraz” j' Rusi' osadzi= i
zamek Lubelski “zmurowa=” z wie/' pi"kn' “wpo>r[d” ]wewn'trz\ zamku
dla obrony, miasto “te/ obwarowa=” i wsz' Lubelsk' i Sandomiersk' ziemi"
“opanowa=”. Itd.
Roku 1263 Michai= Paleoliog znowu “opanowa=” Konstantynopolskie greckie
carstwo, wygnawszy Francuz[w z Baldwinem kr[lem ich. I tak znowu do
Grek[w od +acinnik[w “pa<stwo to przysz=o”, kt[re by=o pod “sprawowaniem”
ich przez lat 50, o czym pisze Bielski, list 123.
Joachim Bielski, ¿1540–†1599, kronikarz polski, autor “Kroniki polskiej
Marcina Bielskiego” doprowadzonej do 1586 roku, wydanej w Krakowie
1597. Kronika przed=u/eniem dzie=a pisanego przez Marcina Bielskiego
†1575, herbu Prawdzic, ur. ok. 1495, we wsi Bia=a pod Paj"cznem, w
ziemi sieradzkiej.
graf Baldwin ¡ z Flandrii i Hainault ]¿1172–†1206\, w 1263 dawno nie /y=.
Roku 1264. Dani=o, kr[l ruski, pocz'= “wojsko zbiera:” z Wasilk' swoim
bratem, kniaziem wo=odzimierskim, przeciw Mendogowi, kniaziowi litewskie-
mu i /mudzkiemu, “chc'c” Nowogr[dka i “ostatka” ruskich kniazstw, kt[re
Litwa posiada=a... itd.
Roku 1265. Dani=o kr[l ruski, dawszy Mendogowi “primire” ]przymierze\ i
z='czywszy wojsko swoje z jego wojskiem, uczyni= hetmanem siostrze<ca
swego Swarna, a Mendog sam “osob' swoj' iszo=” z wojskiem swoim na
Mazowsze... itd.
“Zbiegli ]ubiegli\ niespodziewanie” Ziemowita z synem jego – Konradem,
ze wszem “dworem w folwarku” w Wjazdowie. Tam Swarno r"k' sw' >ci'=
Ziemowita, a Mendog uprowadzi= Konrada i “wielce =askawie obchodzi=
si" z nim”.
Wydarzenie z 1262 roku. Mendog wyprawi= si" na Ziemowita, lecz bez Rusi.
Swarno i jego udzia= – zmy>leniem, ˚nr 1054 pod tym rokiem ]1262\.
Svarno, knqz; ruskij, Pol]u spl[ndroval. Roku 1266.
Swarno, ksi'/" ruskie, z wojskiem ruskim i litewskim, na drugi rok “prze-
prawiwszy si" przez Wis=", Boles=awowi Wstydliwemu, kr[lowi polskiemu,
oko=o Krakowa i Sandomierza “wielkie szkody poczyniwszy, zdobyczami”
wielkiemi obci'/ywszy si", wr[cili do swoich “kraj[w” z pokojem.
Opis wydarzenia z 1268, Litwa z Rusi' wojowa=a ko=o Skaryszewa.
Roku 1267. Danilo, korol russkij, pomier, zosta“vi”vwi
po sob≠ synov dvox% Lva i Romana...
Dani=o zmar= 1264, zostawi= po sobie 4-ch syn[w, Mstis=aw i Szwarno
tu nie wymieni ]opu>ci= ich pisiec\.
Nast"pne tyty=y opatrzone tre>ci' wskazuj'c' na czasy pisania&
Roku 1268. Lwa Dani=owicza Leszek Czarny porazi=... itd.
Familja ks. Ostrozskich ]Kromer czyni= wzmiank" w ksi"dze swej dziewi'tej\...
Litwa Ru> wojuje. Roku 1274. Kgermont Swintrogowicz...“wtargn'=” na Wo=y<,
w “dzier/aw"” Lwa Dani=owicza, poczyni= szkody, wr[ci= do domu.
Gedimin, knia{ wielki litewski, Ru> pl'druje. Roku 1285. Kgedimin Witene-
sowicz... Niemc[w “na g=ow" poraziwszy przyci'gn'= znienacka”....
Na tym urywam cytowanie ]zajmowanie si" tym dokumentem\ z powod[w&
• jest tak bardzo usieczone fa=szem, /e nie warto sp"dzi: dni by je wszystkie
wychwyci:, i komentowa: ]zwraca: uwag", poprawia:\;
• dzie=o bez warto>ci, nieudaczny wyci'g z Ipatiewskiej letopisi, po='czony z
fantazj' – warto>ci literackiej; szkoda miejsca na stronie; Po=n. Sobr. Russ.
Ltpsej przeznaczy=o wystarczaj'co du/o uwagi.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.
y SUPRAÍLSKIJ SPISOK
S¨prasl;skˆi spisok=
fragment, dla pogl'du i zape=nienia strony
V l≠† 6749 “1241”. ro∂isœ kn˛z[ Aleksandr[ sn˛;
Vasilei.
i pri≠xa Alksandr= v Nov=goro∂. i za Kopor=[ Ne-
mec; izbiwa.
V l≠† 6750 “1242”. ide
Alksandr; ko Baty[ cr˛ü. i Oleg
rezan;skyi ide ko kanovi. a Baty slywal; mu'estvo
Alksandrovo i vozl[bi i øpüsti so hesti[.
V l≠† 6754 “1246”. ezdil; Aleksandr= vtoroe ko Batyevi
‡
i øopü]en bys so hesti[
V l≠† 6755 “1247”. übien; bys vo \rd≠ kn˛z; Mixailo
Hernigov=sky i Fe\dor;. bo≥rin; ego. ø Batya za
v≠ru xrestqnskü[. sentqbrq kg˛ “23” ‡
voeva kn˛z; Aleksandr; s Novgoro∂ci.
V l≠† 6761 “1253”.
V l≠† 6766 “1258”. bys hislo na vs[ Rüskü[ zeml[
cr˛;stva Batyeva.
V l≠† 6771 “1263”. prestavisq kn˛z; Aleksandr; ¯rosla-
vih;. kn˛'iv ˆ≈ “10” l≠† vo Volodimeri.
Kiril mitropolit; kryl c˛rkov= \
V l≠† 6788 “1280”.
lovom; sv˛tü[ Bc˛[ vo Volodimeri.
V l≠† 6793 “1285”. zalo'ena bys kamena cr˛kvi. na Tveri
sv˛ty Sp˛s; i \sve]ana bys v l≠† .... “6798”.
V l≠† 6791 “1283”. postavlen; bys Maksim;, mitropolit;
Greheskyi. na treti go∂ ko S¨zdali[.
V l≠† 6811 “1303”. pristavisq
kn˛z; Danilo Moskovskyi
marta d˛ “4”. a kn˛'iv l≠t aˆ≈ “11”.
V l≠† 6813 “1305”. kn˛z; Mixailo Tverskyi ¯roslavih;
i pride izo \rdy. i s≠de na velikom; kn˛'eni. i xodi
k Moskve i vzq so Danilovihom; mir;. toi 'e zimy
pristavisq vo Volodimeri Maksim; mitropolit;.
dekebra v ߈≈ “16”. togo ' l≠† vyede kn˛z; Mixailo
izo \rdy Tversky na velikoe kn˛'enie ‡
postavlen; Petr= mitropolit= v=
V l≠† 6814 “1306”.
Rüskü[ zeml[. priexav na Süz;dal; v l≠† ....
“6817”.
V l≠† 6818 “1310”. po kre˛]eni poexa prosve]eni mitropo-
lit= Petr= ko Brqnskü. v to 'e vr≠mq pride rat;[
Tatar=sko[. kn˛z; Vasilei na St˛oslava Brqn;skogo.
mitropolit= 'e Petr= rehe St˛oslavu. podelisq
synü kn˛'eniem; svoim; so bratanihem; Vasiliem;.
St˛oslav= 'e nadi≥sq na svo[ silü. Brqnci gspd˛ie
ne püstqt; mq. xotqt; za mene svoi golovy polo-
'iti. i ne poslüwa slova mitr\poliha ni pomenü
'e ≥ko ' rehe pisanie. sn˛; \slüwliv; priim; mest;
nad≠[]i bo sq sile svoei pogibnüt;. sii ubo St˛oslav=
vyexav= vo sile tq';ce. pol; dn˛i “poide” protivu
rati i pot;knüwa me'i sobo[ kopi≥. Brqnci 'e.
povergowa \rü'i≥ ø St˛oslava be'awa kn˛zq vy-
dawa. St˛oslav= 'e biv=sq. i z svoim; dvorom; i
übien; bys mitropolit; 'e zatvorisq vo cr˛kvi.
i cel= soxranen; bys ø takovogo naxo';deni≥
pagannyx. ≥ko 'e rehe izbavl[ izbrannogo moego
\ru'i≥ l[ta i soxran[ voxody ego.
 DOTYCHCZASOWY STAN WIEDZY
G
1100 P rzyj"=o si" zamieszcza: sprawozdanie pod tym
tytu=em. Przyj"=o si" te/ zamieszcza: na samym pocz'tku pracy.
Ja zrobi=em to odwrotnie w zupe=nie zamierzonym celu.
1102 Ka/dy, kto przeszed= przez dotychczasowe rozdzia=y ma
dostateczne poj"cie, jak ten stan wygl'da, przynajmniej co ja o
tym s'dz".
Dotychczasowy stan wiedzy rozrzucony jest na poszczeg[lne
cz">ci tej pracy, tu mo/naby z=o/y: go, robi'c stosowne z nich
wyci'gi&
– z kronik, numery& 664, 680, 710÷758, 788, 914, 916, 922÷924,
– z etymologii& 608 ]inne opuszczone w druku\,
– ze szlachectwa i heraldyki& 540÷566,
– z genezy nazwisk& 454 ]pozosta=e opuszczone w druku\,
– z kolejno>ci sk=adania podpis[w& 438,
– z systemu nadawania nazw osobowych& 352, 358.
1104 Gdybym chcia= zamie>ci: taki rozdzia= na samym pocz'tku
pracy, uprzednie spostrze/enia zapewne nigdy nie doczeka=yby
si" na swoj' kolej. Publikacji jest bowiem kilkaset na ten temat,
niekt[re wielotomowe. ?ycia by mi nie wystarczy=o, by cho:by
przytoczy: je tu po cz">ci.
1106 Ogrom materia=u pisanego, tony papieru – znikomej warto>ci
pod wzgl"dem badawczym(naukowym. Po przeczytaniu zaledwie
kilka celnych zda< utkwi=o mi w pami"ci, kt[re mog" przytoczy: w
przybli/eniu, nie podaj'c nawet autor[w, bo ju/ nie pami"tam&
• Po naje{dzie na Lublin 1282, nikt z Jatwy nie wyszed= z pogromu
pod Drohiczynem, mieli tam tak/e zgin': g=[wnodowodz'cy
wypraw' ]w zestawieniu z inn' przes=ank', /e Trojden rezydo-
wa= w Rajgrodzie – wyja>niaj' si" okoliczno>ci jego >mierci\.
• Po starszym bracie w=adz" sprawowa= m=odszy brat ]wyja>nia si"
przejmowanie w=adzy w 1345, gdy Olgerd nie stawi= si" na czas
do Wilna, by usun': Jawnut" ze stolca wielkoksi'/"cego; stosunki
Olgerd †1377 – Keystutt †1382, doprowadzaj'ce w ko<cu do kon-
fliktu ich syn[w& Jagai=" †1434 zmagaj'cego si" z Wito=dem †1430.
• Do Unii Litwy z Polsk' w Horodle 1413.10.02 sam Wito=d wybie-
ra= uczestnik[w strony litewskiej ]dlatego wybra= najwi"cej z
rodu swego ojca\.
I jeszcze kilka tego rodzaju.
1108 Niemal ca=o>: dotychczasowego stanu wiedzy nie ma
podstaw i automatycznie nadaje si" do odrzucenia.
Dotychczasowy stan wiedzy powsta= g=[wnie w XlX wieku, oparty jest na 1114 Je/eli rzeczy oczywiste nie s' podawane ]s'dz'c, /e czytelnik
Wieku Legend ]1450–1600\. Innymi s=owy, tw[rczo>: pisarska XlX wieku
da=a podstaw" dzisiejszym mniemaniom o poga<skiej Litwie i nada=a
obecny kierunek badaniom. Poszczeg[lni autorzy przepisywali wzajemnie
od siebie wiadomo>ci, z kt[rych zaledwie kilku bazowa=o na materia=ach
powsta=ych w XVl w., np. na kronice Macieja Stryjkowskiego 1582 – w
stosunku do Xlll wieku i tak ju/ bardzo p[{nym. Praktyka pokazuje, /e nie
mo/na polega: na dokumentach powsta=ych w 300 lat po wydarzeniach;
1200 % 300 ^ 1500 ]czyt. do roku 1500\.
1110 Kilku, kt[rzy przez przypadek mieli jak'> kronik" pod r"k'
]czy pojedy<czy dokument\, pisali na jej podstawie, nie ogarniaj'c
ca=ej, kronikarskiej tw[rczo>ci. Wielu autor[w zapewne nie zda-
wa=o sobie sprawy, jak bardzo bogata ona jest, kiedy powsta=a
i na ile jest wiarygodna. Kilku z nich ponosi=a przy tym fantazja&
Teodora Narbutta, J[zefa Ignacego Kraszewskiego, Ignacego
Dani=owicza, Aleksandra Br¥cknera i innych. Powo=uj'c si" na
kroniki, pisali co im przysz=o na my>l, wtr'cali swoje zdania tak,
by wygl'da=y na popierane przez orygina=y. S' to dzie=a klarow-
nie literackiej warto>ci, bez naukowego podej>cia do zagadnienia.
O selekcji kronik nie by=o w[wczas mowy ]by wybra: orygina=y, z
du/ej ich liczby\, skoro nie wiadomo by=o, ile ich istnieje. By=y to
pocz'tki ich rozpowszechniania – wyci'gania r"kopis[w z archi-
w[w bibliotek i druku ich na powszechny u/ytek.
1112 Brak dat, utar=o si" nie podawa: danych oczywistych i nie jest
to pierwszy z=y zwyczaj, w Polsce i o>ciennych krajach.
Nie podaje si" danych oczywistych& fakt[w, dat i lokalizacji miejsc
– by nie obra/a: czytelnika podejrzeniem, /e m[g=by ich nie
zna:. Mamy wi"c zdania w rodzaju pisanych przez&
• W=. Dworzaczka 1959&
„Za cara Paw=a ¡ pozbawiono deputacje wywodowe
wydawania patent[w.”
Za cara Miko=aja ¡ po Powstaniu Listopadowym...”
• St. Ptaszyckiego 1887&
„Metryk" Litewsk' wywie{li Szwedzi za Jana Kazimierza.”
• I. Dani=owicza 1860&
„Latopis doprowadzony do czas[w kr[la Zygmunta ¡.”
• J.I. Kraszewskiego 1847&
„... byli to Goci, przybysze ze znanego dobrze w >redniowieczu
“Gockiego brzegu”, ze skandynawskiej p[=nocy.” 0305-00-34
Stawiam pytanie& ale gdzie on by=$
Skutek tego jest nast"puj'cy&
– dla pierwszych kilku pokole< — sprawy oczywiste,
– dla dalszych — dobrze znane,
– dla nast"pnych — na wyczucie ]czasokres, wiek\,
– dla kolejnych — ledwie mog'cych ustali:,
– w ko<cu — zupe=nie nieznane, niemo/liwe do ustalenia.
Angloj"zyczni nie maj' tego rodzaju skrupu=[w – podaj' wszystko dok=ad-
nie, nawet je/eli wczoraj si" to wydarzy=o ]z dobrym skutkiem na przy-
sz=o>:\. Dla mnie, je/eli autor nie podaje bli/szych danych na
omawiany temat – oznacza, /e sam nie wie. Tak prosto. Podaje
na tyle – na ile wie, czasem mo/e czuje, nie opisuje jednak, by
unikn': nie>cis=o>ci. Taka jest oczywisto>:. Dow[d poni/ej.
Autorzy obarczaj' czytelnika, /e czytelnik powinien o tym wiedzie:,
gdy sami nic nie wiedz' w kwestii, dlatego nie podaj'.
Jest to ich wym[wka. Bior' si" za o>wiecanie, a zdaj' si" na
o>wiecone ]ju/\ umys=y....
o tym wie\ to prosz" mi powiedzie:, gdzie by=y nast"puj'ce miejs-
ca geograficzne, o kt[rych czyta=em – zobaczymy jak to z t' oczy-
wisto>ci' jest. Bez oparcia o m' prac", gdzie by=o&
s=ynne Romowe, Onkaim ]Ouken, obecnie Ugiany n(Dubiss'\, Po-
grauden, Mogilna n(Niemnem, Poszt[w, Aszerade, Ikskul ]Ikeskola
n(Daugav'\, Welona, Ragneta, Utena, Plotele, Bissena, Thoreida
n(Gauj' i Wenden, Kokenhausen i Lenward, Wruss, Tweryment,
Nenemiten, jez. Apeitensee, pustynia Wiltenisse, Heiligenwald,
Wiswilt, kamie< Rod, droga Brenhelska, Medenau, Rumbork, zamek
Ropa, Karkus, Nowy M=yn, Brestowica, Czysty B[r nad rz. Dwina;
rzeki& Durba, Strawa ]Sternawa, Strebe\, Elholffe, Meriey “de Heyde”;
gdzie /y=y plemiona Semigall[w i Bart[w; gdzie by=y krainy Samb-
landia ]Samlandia, Sambia\, Pogezania i Natangia
– tak to jest z t' oczywisto>ci'....
Lokalizacja znacznej ich cz">ci zupe=nie nieznana autorom,
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco 1986(87.
 DOTYCHCZASOWY STAN WIEDZY
dlatego bli/szych danych brak. To nie z oczywisto>ci nie ma o
nich wzmia-nek. Cz">: czuj' i zaledwie niekt[re mogliby opi-
sa:. Roi si" przy tym od nie>cis=o>ci i zgadywania, np. Bissena&
• „...oblega= na ?mudzi gr[dek Bisseny niedaleko uj>cia
Dubissy le/'cy.” J.I. Kraszewski, 0405-02-127
• mi"dzy uj>ciem Mitwy i Niewia/y do Niemna,
lub uj>cia kt[rej> z nich. St. Zaj'czkowski. 1265-00-29
Z opisem wydarze< latami podobnie, np. bitwa pod Mogiln'&
1235 rok – J[zef I. Kraszewski, 0405-01-38
1237 rok – Samuel Olgerbrand, 0201-17-193
1258 rok – J[zef Ba=aban. 0065-00-138
1116 Podobnie z innymi danymi&
J[zef Ignacy Kraszewski twierdzi, /e ostatnim kriwe-kriwejto by=
Aleps ochrzczony 1265, 0405-00-157÷159
Joachim Lelewel twierdzi, /e ostatnim kriwe-kriwejto by= Gintowt
zmar=y 1414, 0450-00-134
Ignacy Dani=owicz dodaje, /e poga<skiego kap=ana pojmano w
1363 roku. 0165-01-205
1118 Brak odno>nik[w, brak map, brak schemat[w genealogicz-
nych, uzasadnie<, analiz prawdziwo>ci materia=u {r[d=owego, brak
spisu literatury, analizy b="du ]dlaczego przyj"to tak' pisowni"(
brzmienie, a nie inn'\, itp.
Cz">: publikacji spe=nia wszystkie te warunki, cz">: za> w wi"k-
szo>ci. Jeden za='cza map", drugi schemat, trzeci co innego.
Materia= niejednorodny zakresem opisu problemu, r[/ne dane u
autor[w, r[/ne opinie na te same tematy, nie brak skrajno>ci, np.
– gdy Samuel Orgelbrand pisze, /e na Litwie by=a tak wielka
bieda, /e podatek wielkiemu ksi"ciu p=acono kor' drzewn',
– Teodor Narbutt sugeruje, /e by= to kraj mlekiem i miodem p=y-
n'cy&
„Rolnictwo jako jedyna ga='{ wy/ywienia by=o w szczeg[lnym powa/aniu
i udoskonalaniu.”
„My>listwo niema=ym przemys=em i nie ma=o zyskownym by=o.”
„Pszczelnictwo by=o przedmiotem wielkiego znaczenia....”
„?eglug" morsk' nadbrze/ne ludy zna=y brzegow' i ryback'....”
„Handel mia= powag" i opiek" praw cywilnych, wojennych i religijnych.”
„Bogactwo by=o w chleba i trzod dostatku....”
„Rabunki& w cudzych krajach najwi"cej ubiegano si" za bra<c[w i bydl't
nabyciem.” Podkre>lenia J.D., 0545-00-48, 49.
Trz[d – rzekomo – by=o pod dostatkiem, lecz dalej „byd=o naby-
wano”.... Rolnictwo jedyn' ga="zi', zaraz za tym my>listwo,
pszczelnictwo, rybactwo....
Bogactwo niemal/e we wszystko, lecz zostawiona te/ furtka do
ty=u& „Pod Zywibundem ubiory i mieszkania litewskie by=y n"dzne, ubogie
i do u/ywanych do zdzicza=ego ludu zbli/one....” str. 58
Pod tym wzgl"dem ca=a jego praca, jak cyganka, masz dwie wer-
sje, i wybieraj sobie, kt[r' chcesz. Nie lepszy w tym od Macieja
Stryjkowskiego 1582.
1118 Naros=a literatura jest do>: cz"sto >wietnym materia=em
do badania postaw moralnych poszczeg[lnych autor[w. Np. na
podst. Justyna Narbutta 1820 mo/na by wyci'gn': wniosek, /e
Jagie==o lubi= Keystutta i Witofta 1382, przymkn'= tylko oko na
moment, by w tym czasie zabi: stryja, a Witofta uwi"zi:&
„Jagie==o, oczy>ciwszy swe Pa<stwo z chytrych naiezdc[w da= wst"p do
serca swoiego wy/szym uczuciom nad zemst", kt[rey porywcze zap"dy
czas i uwag" zwalniaj'c, o/ywi=y u>pione na moment dla Witolda obowi'zki
wdzi"czno>ci i przyja{ni, wiele ku temu pomog=o szanowne, a podobno
bezprzyk=adne w naszych wiekach po>wi"cenie si" kobiety dla wywolnienia
ukochanego ma=/onka; Jagie==o sam iej w=asn' r"k' otworzy= wi"zienie.
Dusza wspania=a i wielka# Uczu=a ca=' si=' i dzielno>: post"pku# Natych-
miast wys=a= do Witolda, zapraszaj'c do iedno>ci i zgody; w nagrod" za>
grubego obey>cia si" Powiaty& Grodzie<ski i Brzeski z Miastami& Drohiczy-
nem, Mielnikiem, Bielskiem, Sura/em, Kamie<cem i Wo=kowyskiem z ich
przyleg=o>ciami Witoldowi ust'pi=.” 0540-00-27, 28 ]podkr. J.D.\.
Dusza wspania=a i wielka, grube obchodzenie si" z drugiej strony
– nie lepszy od Teodora Narbutta.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco 1986(87.
Keystutta uduszono, Witoftowi uda=o si" zbiec w przebraniu kobiety,
odwiedzaj'ca go “/onka” ]kobietka\ pozosta=a w celi.
Podobnie J[zef Ignacy Kraszewski 1847, brzydkie cechy Mindowsa
†1263 ujmuje w ten spos[b, by wygl'da=y jak zalety, np. zdradli-
wo>:. Pisze nast"pnie panegiryk na jego cze>:, /e by= najwi"kszym
cz=owiekiem Litwy w wiekach >rednich.... Najwi"kszym cz=owiekiem
Litwy w wiekach >rednich by= Keystutt †1382. Po Keystutcie po-
zosta=y do dzi> legendy, po Mendogu jedynie zapisy w kronikach.
Keystutta szanowali nawet Krzy/acy, liczyli si" z jego s=owem, jak
co obieca= – to dotrzyma=.
1120 Z ogromu materia=u wy=aniaj' si" charaktery ludzkie&
sk=onno>ci, zdolno>ci i u=omno>ci poszczeg[lnych autor[w&
– jeden =aje M. Stryjkowskiego 1582, lecz nie opuszcza go ani na
chwil" ]J.I. Kraszewski, 1847\,
zaklina si", /e b"dzie m[wi= tylko prawd" ]tylko to, co zawieraj'
{r[d=a\ i co chwil" dodaje od siebie,
– drugi /ongluje lud{mi w czasie, przesuwa ich po 100, 50, 70
a nawet 200 lat ]T. Narbutt, 1847\,
– trzeci nadmiernie podejrzliwy – wsz"dzie w"szy fa=sze
i dyskwalifikuje ]J. Lelewel, 1839\,
– czwarty, niemiecka pracowito>:, olbrzymi zapa= do pracy i znajo-
mo>: warsztatu technicznego, lecz zupe=ny brak wiedzy,
zw=aszcza tre>ci ruskich kronik – rzemie>lnik, przy tym najzupe=niej
nie ma wyczucia ]J. Wolff, 1895\,
– pi'ty przepisuje z b="dami, publikuje chyba dlatego,
by przy okazji zamie>ci: sw' rodzin" ]A. Ílizie<, 1878\,
– sz[sty podbarwia; w'tek erotyczny pomi"dzy m=odym Gedimi-
nem i ]star' ju/\ /on' Witenesa ]J. Narbutt, 1820\,
– si[dmy pedant w pisowni imion& czy Budikid ]j. s=aw. % cyrylica\
i Bytegeyde ]ucho niemieckie\ to jedna i ta sama osoba$
]J. Puzyna, 1935\; ij ^ ey ]flam.\,
– [smy robi proste, arytmetyczne i logiczne b="dy ]I. Dani=owicz
†1843, wym[wka& wydanie po>miertne 1860 – dopiski wydaw-
c[w, i ustawia wydarzenia wg kalendarza gregoria<skiego\.
1122 Palemon nie istnia=, krewe-krewejto nie by=o, Dormonimunda
nie by=o, Romowe nie by=o, Dowmont w'tpliwy, Dowszprung
urojony – te i podobne stwierdzenia znajduj' si" w literaturze
historyczno-heraldycznej, jak J[zef Wolff 1895, Joachim Lelewel
1839 i inni.
Wymys=, dzieje bajeczne, pseudokniaziowie – u/ywane terminy,
nie dlatego, /e takich os[b czy miejsc nie by=o, lecz /e autorzy
do niczego nie dotarli; nie znaj' tre>ci kronik, stosownych doku-
ment[w – s' to ich wymys=y. W sprawie Litwy Xlll wieku, wiedz"
sw' oparli na materia=ach powsta=ych w latach 1500÷1600 ]...\,
rzadko w ko<cu XlV wieku.
„Takim sposobem powsta=y urojone postacie Worony ksi"cia Rus-
kiego, Dorsprunga Towarzysza Palemona bohatera litewskiego...”
– J. Wolff „Kniaziowie...”, poz. lit. 1275, podkr. J.D., ˚402; Dowszprung
wymieniony w akcie pokoju Litwy z Rusi' 1246 ]w Ipat. ltpsi pod
rokiem 1215\. W kronikach J. Wolff nie wyszed= poza wiadomo>ci
Kroniki Litewskiej, egzemplarza ]jednego z wielu\ z XVl wieku i M.
Stryjkowskiego 1582....
Romowe nie by=o& „Pocz'wszy od wyspy Sallin i ni/ej Romey-
werder... itd.” ]w pierwowzorze pracy za='czy=em bieg granicy\.
Dowmont w'tpliwy, z Pskowskiej ™, w kopii z ok. 1486&
„V l≠to 6773. Knœz; Domont= prib≠'e vo Pskov=, i krestisœ.
V= l≠to 6775. Knœz; Domont; s= mu'i svoimi Pskovihi ide k=
Rakovoru, i biwasœ s= N≠mci, i odol≠wa. Togo 'e l≠ta, m≠sœca
aprilœ 23, knœz; Domont= izbi N≠mec; 8 sot;, na r≠c≠ na Mi-
ropovn≠. I potom paky, togo 'e l≠ta, knœz; mester= sovokupi
voœ mnogy i prπide ko Pskovu, i knœz; Domont= pob≠di ≥, i
tako pob≠gowa posramleni, m≠sœca π[nœ 8, na pamœt; svœtago
muhenika Feodora Stratilata....
V= l≠to 6807, m≠sœca marta v= 4, izgoniwa N≠mci posad= u
Pskova, i knœz; Domont= s= malo[ dru'ino[ vy≠xav=, pob≠di
≥ na brez≠ u svœtyx= Apostol= Petra i Pavla. Togo 'e l≠ta
 DOTYCHCZASOWY STAN WIEDZY
prestavisœ blagov≠rnyj knœz; Domont;, m≠sœca maπa v= 20. Togo
'e l≠ta byst; mor= zol= na l[dex= vo Pskov≠.” 0001-05.1-10, 11
1126 Jest kilka przesuni": dat i okres[w bez uzasadnienia,
wbrew materia=om {r[d=owym&
• rok urodzin Gedimina 1257 na 1275
]Paszkiewicz XlX w., za nim inni\,
• pok[j Litwy z Rusi' 1246 na 1240 ]J.I. Kraszewski 1847\;
w Ipat. ltpsi pod rokiem 1215,
• data >mierci Wojsze=ka 1269 na tu/ przed 1282
]I. Dani=owicz †1843; wyd. po>miertne 1860\,
• okres panowania Trojdena 1270÷1282 na 1277÷1289
]I. Dani=owicz †1843\, by bezpo>rednio poprzedza= okres
panowania Witenesa 1289÷1315. By: mo/e, sprawa wydawcy.
W tym ostatnim wypadku, schematyczne rozumowania, by wpa-
sowa: do okresu Witenesa. W uproszczonym rozumowaniu wykluczo-
no potencjalny okres tzw. bezkr[lewia, nie m[wi'c o regionizacji w=adzy;
gdy w=adza ogranicza=a si" do rejonu, po >mierci jednego w=adcy,
rozci'gano j' na drugi obszar.
Zagadnienie jest bardziej z=o/one, je/eli nawet wiadomo, /e
Trojden w=ada= przez 12 lat. Zachodzi pytanie& gdzie$ Jakiego
obszaru ta w=adza dotyczy=a$
1128 Kilku autor[w ='czy=o dane w mechaniczny spos[b&
• Zb. Leszczyc 1908& Dowmont 1282,
Siesicki jego potomkiem – nazwisko Siesicki w 1280 r.
]nazwisk w 1280 roku na Litwie nie by=o...\.
• I. Dani=owicz 1860& Tokowil chocia/ „W aktach Pruskich
wsz"dzie on si" zwie Tokowyl” 0165-01-284, podkr. J.D., zapisano
go raz pomy=kowo „Tewtewil”, I. Dani=owicz za tym&
„W raporcie Witolda zwany on jest Tewtewil, co wymawiali Litwi-
ni Towciwi=. 0165-01-284.
Litwini wymawiali Towciwi==, bo /y= on w po=. Xlll wieku,
zabity 1264 przez Trojnata “Trenat"” ¯ niem. treu } troj |.
Kogo ta nazwa dotyczy=a, Dani=owicz nie zada= sobie takiego
pytania i automatycznie dorzuci= na szal" argument[w do osoby
/yj'cej w 100 lat p[{niej, w mechaniczny spos[b.
Wi"kszo>: takich “pewnik[w” – zda< twierdz'cych powstaje
u historyk[w na podst. po>rednich przes=anek, przy zatajeniu innych
okoliczno>ci – jak wy/ej; wyci'gni"tych na podstawie szczeg[=u, jed-
norazowej pomy=ki, bez ogl'dania si" na og[= zagadnienia – jak wy-
/ej; zlepek kilku r[/nych informacji, tj. bez zwi'zku ze sob' – jak wy/ej.
1130 Trzeba by: czu=ym na zdania kompomowane tak, by w=asne
– na dodatek b="dne – sugestie autora wygl'da=y jak poparte przez
orygina=, cytat z kroniki, pr[ba przemycenia fa=szu w >rodku zdania,
np. przytoczony tu J[zef Wolff 1895, o rodzie Gasztold[w, /e „wg
Kroniki Litewskiej” protoplast' ich „...by= Grumpi herbu Kolumna nie
knia{, towarzysz litewskiego ksi"cia Erdziwi==a.” Fa=sz podkre>li=em.
Kronika Litewska tak nie podaje, /e nie by= kniaziem, a J. Wolf si" 1136 Stwierdzenie, /e lata liczono niejednostajnie i czasem znie-
na ni' powo=uje.
I. Dani=owicz, 1860, do='czy= niem. Strat do Strut, tak i S. B.
Linde, 1807, obces do obsesji w t=umaczeniu M'czy<skiego.
1132 Mo/na spotka: kilka hipotez nie popartych przyk=adami,
za> te co s' – s' akurat z=e&
W=odzimierz Dworzaczek ]poz. lit. 0190\&
„Fa=szerze nie mieli na celu pozostawienie efekt[w swej niecnej
dzia=alno>ci w historii lecz wy=udzenie pieni"dzy od naiwnych
pretendent[w do szlachectwa, dora{ne korzy>ci materialne.
Wypisywali wi"c wszystko, czego /yczyli sobie klienci, czym
mogli ich ucieszy: bez wzgl"du na zgodno>: z prawem. Miejsca 1138 Kopista nie stawia kropki po >mierci Olgerda †1377, opisuj'c
fa=szerstw s' wyra{nie wydrapane, atrament nieco inny a styl
pisma nie odpowiadaj'cy epoce.”
Tak by=o, ale przyk=ad[w na to u niego brak.
J[zef Wolff ]poz. lit. 1235\& „Podobie<stwo nazwisk, przydomk[w,
patronim[w, herb[w, b="dy kronikarskie ]w orygina=ach\, omy=ki
przepisywaczy dokument[w eksploatowano w najlepszy spos[b.”
1235-00-649.
„Po ka/dym rodzie kt[ry wymiera=, wyst"powa= po pewnym czasie
r[d szlachecki z podobnym nazwiskiem podaj'c si" za potomk[w
owych kniazi[w, kt[rzy ju/ nie istniej'c, faktowi temu zaprzeczy: nie
mogli.” 1235-00-657 „Powstawa=y znaczne ilo>ciowo, boczne ga="zie
znanych rodzin.”
1134 Niemal wsz"dzie przebija powierzchowno>:&
• Stanis=aw Ptaszycki 1906(07 – specjalista od opisu dokument[w,
miesza Kronik" Litewsk', powsta=' na “oryginale 1427” z jej
rusk' ga="zi', zaliczaj'c do tej samej grupy Rodos=owie we-
likich knjazej Litowskago knja≈estwa ]$#\ 0320-00-]V\, a Spisoka
Bychowca – b"d'cego uzupe=nion' i rozbudowan' wersj' Kro-
niki do osobnej grupy. Przy tym, ustanawia 3 grupy, by p[{niej
zmieni: w nich kolejno>:&
grupa 1 – od Palemona z W=och ]np. Kras., lub Racz., przyp. J.D.\,
grupa 2 – r"kopis ks. Zas=awskich w Brestowicy ]pokr. Bych.\,
grupa 3 – latopis Supra>lski ]przy omawianiu M. Stryjkowskiego\.
A nast"pnie, /e latopisy litewskie daj' si" podzieli: na „trzy
grupy zasadnicze”& ]przy petersburskiej komisji archeograficznej\
grupa 1 – przedstawicielem jest dawny kodeks supra>lski,
grupa 2 – przedstawicielem kodeks Raczy<skich,
grupa 3 – kodeks Bychowca. ]Bychowca wersj' ks. Zas=aw.\
Ju/ od pocz'tku jest zamieszanie, sam' zmian' porz'dku w
grupach. Je/eli mia= zamiar nast"pnie i>: wg drugiej klasyfikacji, to
pierwsza by=a nie potrzebna, lub trzeba by=o j' przerobi: tak, by sz=a
w zgodzie z drug'. Kodeks Raczy<skich nale/y do tej samej grupy co
Bychowca ]w obu dzieje od Palemona\....
Gdy – z jednej strony – tworzy= sztuczne, nadmierne podzia=y, z drugiej
– miesza=, co wyra{nie nie nale/a=o do /adnej z dw[ch, ustanowionych
grup, opr[cz u/ytego w dokumencie j"zyka ]Rodos=owie 0001-17.12\.
• herb[w w sensie znak[w zacz"to u/ywa: na Litwie dopiero
po Unii Horodelskiej 1413,
• J. I. Kraszewski sugeruje, /e nie warto dochodzi: kto czyim by=
synem ]...\ 0405-01-593, gdy ustalenie takie bardzo pomaga w
umiejscowieniu osoby w czasie, np. Xl czy Xlll w$ Grau/a, Ejsys i
Grumpia pomagaj' Erdziwi==owi ]z Xlll w.\ przeciw Jaros=awowi M'dre-
mu ]z Xl w.\ – wynik takiego rozumowania, za T, Narbuttem 1847, ten
za> na M. Stryjkowskim 1582,
• Joachim Lelewel twierdzi, /e Wojse=k–Lauras ]Wawrzyniec\–
Rimunt to jedna i ta sama osoba. Na tej podstawie wyci'ga
wniosek& chrzcili si" po kilka razy.
Jest to pr[ba si=owego pokonania problemu. Wojse=k ginie 1269 ]Ipat.
ltps\, Rimunt mia= /y: 1281÷83 – nie mo/e to by: jedna i ta sama osoba.
Obja>nienie spekulacji i parafraz ˚nr 872.
• lata liczono niejednostajnie – to tak/e cytat z publikacji
J. Lelewela. Lata liczono jednostajnie, lecz systemy by=y r[/ne – r[/nie
je oznakowano, ˚Kalendarz. Istnia=y w u/yciu r[/ne style kalendarza
]r[/ne systemy ich odliczania od pocz'tku >wiata\ – przyczyna licznych
powt[rek, przy kompilacji latopis[w.
kszta=cano nazwy osobowe i geograficzne, pozwoli=o na zmiany
czasookresu ich /ycia o dziesi'tki lat, czasem nawet o setki ]...\,
za> Utenes – Dangeruthem,
Fedor – Teodorem, Fedkiem, Chwedorem i Pheczkiem,
Kezigal WOSTOLTowicz – Kesgaylo WOLIMUNTowiczem Bute-
geyde – Bujwidem ]$\,
Ajksza 1349 – Jaksz'$ ]m=odym Jagie==', urodzonym 1351#\,
Erik]us\ – Kruss*em, Grecyke – Carogrodem, itp.
Grecyke – prawdop. Gerzike ]dzi> Jersika\ n(Daugav', poni/ej
D¥naburga, szer. geogr. p=n. 56°15*. Gerzike ˘ grecki Carogr[d....
dalej wypadki 1381. Miechowita wyci'ga wniosek& Olgerd zmar=
1381. Na nim opiera si" M. Stryjkowski 1582. Na Stryjkowskim
Wojciech Koja=owicz 1648÷1658. Adam Naruszewicz 1733÷96
kt[ry spostrzeg= omy=k", ba= si" poprawi: – nie wstawi= wi"c
daty. ]za I. Dani=owiczem 0165-01-223\.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco 1986(87.
 DOTYCHCZASOWY STAN WIEDZY
1140 Ludwik Bazylow zastosowa= metod" innego rodzaju&
• „...cz">: tych ziem otrzymali ksi'/"ta Wo=odar i Wasylko, syno-
wie Ro>cis=awa ]wnuka Jaros=awa M'drego\.” str. 47
– w tablicy genealog. Rurykowicz[w, na ko<cu ksi'/ki, ich brak. Na str. 59&
• „W=adz" ksi'/"c' oddali nowogrodzianie nowemu wielkiemu
ksi"ciu Jaros=awowi ]jednemu z braci Aleksandra Newskiego\...” kirjekirjejto – A. Ílizienia. Amen.
– w tablicy genealog. Rurykowicz[w, na ko<cu ksi'/ki, ich brak.
• o Iwanie Kalicie „...dziel'c w testamencie ksi"stwo pomi"dzy
trzech syn[w.” str. 67 ]0077-00-67\
w tablicach jest dw[ch, trzeci – Dymitr – jest synem Iwana ™ Pi"knego.
Na str. 69 Dymitr jest ju/ synem Iwana ™ Pi"knego.
1142 ENCYKLOPEDIE
Wielka Encyklopedia Powszechna PWN, 1962÷1967, 13 tom[w,
12 000 stron, 82 000 hase=
t. 4, str. 223, has=o Gedymin „ur. ok. 1275, zm. w zimie 1341 pod
Wielon'...” – „ok. 1275” – wynik spekulacji opartej na przestawie-
niu 1257 na 1275 ]˚Gedimin\.
t. 6, str. 564, has=o Litwa „W IX – XII w. terytorium L. dzieli=o si"
na ˚?mud{, czyli kraj dolny, i ˚Auksztot", kraj g[rny.”
W dalszej cz">ci& „W pocz. XIII w. powsta= pod hegemoni' w=adc[w Kier-
nowa zwi'zek pa<stewek plemiennych, obejmuj'cy ksi'/'t auksztockich i
/mudzkich. Na jego czele sta= 1219 ?ywinbud;
ok. 1235 w=adz" zwierzchni' zdoby= Mendog.”
t. 6, str. 621, has=o Lubart Dymitr
„najm=odszy syn Gedymina.” ]˚Woin\.
t. 11, str. 654, h. Trojden „zamordowany przez przeciwnik[w”.
Niezorientowany czytelnik nie wie, /e jest to “naukowe” uog[lnienie naiw-
nych parafraz >mierci Treunaty ]Trojnata\ †1264 ]˚Parafrazy, nr 872\.
Trojden zgin'= k(Drohiczyna, 1282, w odwrocie wyprawy na Lublin.
Wielka Radziecka Encyklopedia, 51 tom[w, 1949÷1957.
Bol;waq sovetskaq `nciklopediq ]sovetovat; – radzi:\
t. 18, str. 337(338 „Wed=ug za=o/enia A. A. Szachmatowa, Ipat.
ltps w='czy=a Powie>: wremiennych let 3-ciej redakcji, kt[ra
ko<czy=a si" na 1117. Bezpo>rednim przed=u/eniem Powie>ci
okazuje si" Kijowska ltps, doprowadzona do 1199.”
Niezorientowany czytelnik nie wie, /e Szachmatow za=o/y= 3 redakcje do
Nestora; id'c wstecz& Nestora, Silwestra i pierwsza, z ok. 1050÷1080 –
wersja Powie>ci, kt[rej nie by=o; dlatego te/ odtworzenie jej okaza=o si"
dla Szachmatowa za trudnym.
t. 20, str. 593(594 Kijewo-Peczerska +awra
„ok. 1113 w Kijewo-Peczerskim Monasterze by= z=o/ony pami"t-
nik staroruskiego pisania Powest wremiennych let, zestawienie
kt[rej przypisuj' Nestorowi.”
Latopis – Silwestra, 1110–1116; Powie>: wrem. let – Nestora, 1118.
Wydubeckij Michaj=owskij monastyr znajdowa= si" obok Kijowa. Posado-
wiony w 1070 r. przez Wsewo=oda †1093 – ojca W=adimira Monomacha.
1144 Tylko dwie i p[= pracy zyska=o w mych oczach rang" poziomu
naukowego. S' to&
• “Akta Unii Polski z Litw' 1385–1791”
– St. Kutrzeby i W=. Semkowicza 1932, poz. lit. 0447,
• “Geneaolgia Jagiellon[w” – Zygmunta Wdowiszewskiego,
poz. lit. 1190 ]poza problematycznym Pukuwerem, przy tym,
mo/na to zrozumie: i wybaczy: – punkt kierunkowy\ oraz
• “Skarbiec diplomat[w...”
– I. Dani=owicza 1860, poz. lit. 0165,
sk'd zaczerpn'=em nieco danych. Wida:, /e pisali je zawodowcy
– ludzie z przygotowaniem. Pozosta=e publikacje to bagno – nie
wiadomo komu zaufa: i w jakim zakresie, chocia/ i Dani=owiczowi
mo/na zarzuci: uchybienia na r[/nych p=aszczyznach, dlatego je-
go dzie=o uzyska=o w mych oczach tylko p[= punktu – w po=owie
praca naukowa.
Je/eli zwa/y: lata w kt[rych pisa= i /e jest to wydanie po>miertne
– trudno przewidzie: jaki poziom mia=aby, gdyby Dani=owicz sam
doprowadzi= swe dzie=o ko<cowego stadium, tj. do druku. Jeszcze
dzi> jest to – bez w'tpienia – dzie=o na naukowym poziomie, w
por[wnaniu z innymi.
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco 1986(87.
1146 Znaczna cz">: autor[w przetransformowa=a poga<skie imiona
na chrze>cija<skie, w stylu Minigai=o–Micha=, Petras–Piotr ]jak-
kolwiek niekt[rzy po chrzcie takie nosili\, Dani=o wo=. – Danielem,
najzupe=niej nie zdaj'c sobie sprawy, jak' szkod" tym wyrz'dzaj'.
Szczytem niedorzeczno>ci jest transformacja krewe-krewejto na
1148 Dotychczasowy stan wiedzy to nieko<cz'cy si" temat, z kt[re-
go nasuwa si" jeden wniosek, podany na samym pocz'tku tego
rozdzia=u&
po wykorzystaniu nielicznych wskaz[wek i fragment[w – ca=o>:
nadaje si" do odrzucenia, bez porywania si" na opisanie.
Szkoda na to czasu i energii. Prac" nale/y zacz': od podstaw –
od ustalenia orygina=[w kronik i od skorygowania w nich dat.
Tak/e od dok=adnej pisowni imion i pozosta=ych nazw.
1150 Maj'c wzorzec, mo/na por[wna: w[wczas prace innych
autor[w i wy=owi: z nich b="dy. Jak dotychczas, wzorca takiego
nie ma, patrz Od Autora, nr 6 i 1102÷1106. Wiadomo>ci o >rednio-
wiecznej Litwie kt[re dzi> znamy obarczone s' b="dami tw[rczo>ci XlX
wieku, gdy dost"pu do {r[de= nie by=o; te, co by=y – by=y sk'pe ]pojedy<-
cze egzemplarze kronik, z dalszymi tego skutkami\, a naukowe podej>cie
do zagadnienia by=o w powijakach ]raczej pisarskie, tw[rczo>: literacka,
dla zaspokojenia pr[/no>ci czytelnika, z doz' fantazji i fikcji\.
1152 ZWIÅZKI AUTORØW Z PRZESZ+OÍÇIÅ LITWY
Znaczna cz">: historyk[w–badaczy zainteresowa=a si" przesz=o-
>ci' Litwy spotykaj'c w niej wzmianki o przodkach swego rodu;
przyk=ady&
Dani=owicz, Ignacy ]poz. lit. 0160, 0165\
– potomek Dani=y †1264 z Wo=ynia.
Koja=owicz-Wijuk, Wojciech ]poz. lit. 0330, 0335\
– mjsc. Wija w Litwie,
Kosi<ski, Adam ]poz. lit. 0375, 0385\
– Kosi<ski Adam, pisarz ziemski drohicki 1563÷1569, mjsc. Kosin 7 km
E. od Wo=kowyska, Kosina – p=n.-wsch. od Wilna.
Kraszewski, J[zef Ignacy ]poz. lit. 0405\, nazwisko litewskie,
– Nekrasz z Wasiliszek 1434. 02. 27, poz. 31, patrz Tabele w cz">ci pt.
Kolejno>: podpis[w,
Lelewel, Joahim ]poz. lit. 0450\
– nazwisko wybitnie litewskie ]Le-le-wel\, por. 332,
Narbuttowie, Justyn i Teodor ]poz. lit. 0535, 0560\
– pierwotnie Narybut, potomkowie Narymunta, r[d Ostyk[w i Radziwi==[w,
Naruszewicz, Adam – Narusch in Medniki tenutarii – >wiadek
w Grodnie 1434, mjsc. Naruszewicze,
Puzyna, J[zef ]poz. lit. 0930\ – miejscowo>ci&
Puzynowce ]3 km S od trasy Lida-Skidel\, Puzyniszki, tak/e Puzyna
bratem H=azyny, r[d znany – ksi'/"ta,
Skirmuntt, Konstancja ]poz. lit. 1020\ – Skirmunt z Kroniki Litwy
]pierwowz[r z lat 1480÷1485, liczne kopie\, na jej egzemplarzach opar=
si" M. Stryjkowski 1582, K. Skirmuntt na Stryjkowskim,
Ílizie<, A. ]poz. lit. 1025\ – Ílizie<, dworzanin kr[lewski 1540,
Smolka – mjsc. Smolki ]20 km S. od jez. Disne,
11 km W. od rz. U>wiata\.
Inny, Bazylow, Ludwik ]poz. lit. 0077\ – Historia Rosji...
Wykazanie zwi'zku autor[w z przedmiotem pracy jest niezwykle wa/ne, jak
i predyspozycje do parania si" tematem. Poszukajmy w publikacjach tych/e
informacji – kt[ry to z nich przyzna si" do czego.... Taki jest dotychczasowy
stan wiedzy o nich – nic prawie nie wiemy o naukowcach....
Ka/da ksi'/ka bez wykazania tego zwi'zku jest podejrzanej intencji
autora i warto>ci. Wszystkie do nich nale/'#
Ja, np. nie mam przygotowania w tym kierunku, lecz znam za to kilka j"zyk[w
na tyle, /e mog" w nich czyta: i rozumie:.
Moi przodkowie tak/e wywodz' si" z Litwy, nast"pnie z Wo=ynia ]patrz nr
16\, zawsze czuli si" Polakami, lecz /adna ze stron nie jest mi cieplejsz',
ponad drug'. Jestem tylko sob' – cz=owiekiem; wyros=em z nacjonalizmu
i narodowych sympatii; ka/d' jednostk" oceniam indywidualnie, ka/d' po-
staw" ludzk'. Wszyscy s' mi wi"c jednacy – bliscy i dalecy jednocze>nie.
Zdarzy=o si", /e urodzi=em si" w Polsce i tam wychowa=em – w=adam tym
j"zykiem, nie najlepiej, bo nie si"gam “naukowego poziomu” i sposobem
my>lenia tak/e, przykro mi poniek'd z tego powodu, /e&
 DOTYCHCZASOWY STAN WIEDZY
• nie chc" wik=a: rzeczy prostych ]patrz St. Ptaszycki, nr 922, 1134\,
• nie prowadz" akademickich dyskusji nad sytuacjami,
kt[re nigdy nie zdarzy=y si" i o sprawach, kt[rych nie by=o,
• nie trzymam zazdro>nie wiedzy do kt[rej sam doszed=em,
• u/ywam bezpo>rednich s=[w ]patrz J. Dowiat, nr 984\ i
• nie kompiluj" b="d[w, np. XIX-wiecznego wymys=u – Auksztoty;
ka/dy kto u/ywa tego terminu – nie czyta= >redniowiecznych dokument[w,
jest zwyk=ym przepisywaczem-kompilatorem, id'cym po naukowej drodze
podej>cia do zagadnienia& co inni na ten temat pisali....
Dotychczasowy stan wiedzy jest wymogiem kanonu narzuconego przez grup"
ludzi, kt[rzy doszli do swych pozycji, id'c pewn' drog' my>lenia i wymagaj'
tego samego od swych nast"pc[w, w tym kompilacji dotychczasowych danych.
Jest w tym du/o racji i ja akceptuj" pomys=... w znacznej cz">ci&
• utrwala: dotychczasowy dorobek,
• by nie duplikowa: rzeczy ju/ znanych, je/eli w pracy nie ma nic nowego,
• jak i wskaza:, na czym autor si" opiera=, poza samymi odno>nikami;
jest to obszerne ich zabezpieczenie,
• eliminowa: b="dy poprzednik[w ]samokorekta Nauki\.
Akceptuj" pomys=, z nast"puj'c' modyfikacj'.
Publikacji na temat Litwy jest obecnie oko=o 100 tom[w. Z nich, oko=o 20÷
25 tom[w dotyczy Litwy >redniowiecznej, gdy dokument[w z tego okresu
jest oko=o 1÷2 tomy – reszta jest zmy>lon' tre>ci'. Uwzgl"dniaj'c konieczne
obja>nienia tych/e dokument[w ]ok. 3 tomy\ – oko=o 20 tom[w zmy>le<.
Przytoczenie ca=o>ci dotychczasowego stanu wiedzy mija si" z celem, nawet
w jego znacznych streszczeniach, np. pi": tom[w streszcze< ]...\. By=oby
to zwyk=' kompilacj' zmy>le< i b="d[w, i strat' czasu przy tym.
I tak te/ jest, okres Íredniowiecza mamy zamkni"ty od pi"ciuset lat, a infor-
macji stale przybywa, dzi"ki zmy>leniom i ich kompilacji. Coraz to nowsza
generacja pisz'cych dorzuca co> od siebie, inni kompiluj' dane – obj"to>:
uros=a ju/ do monstrualnych rozmiar[w, nie tylko w sprawie Litwy.
Publikacja powina zawiera: w sobie&
• materia= {r[d=owy ]to, co ich zawiera – 100@\, plus
• 100÷200@ jego obja>nie< ]np. komentarzy w formie przypis[w, przez
autora publikacji, por[wna< z innymi dokumentami\,
• ze 30@ kompilacji najwa/niejszych osi'gni": i wiedzy, z ostatnich stu lat
]wszystkie wykryte dotychczas b="dy w latopisach powinny by: zbierane,
tak/e >cis=e daty, znaczenia wymar=ych s=[w – archaizmy\ i
• ze 20@ poprawek i dyskusji o b="dach poprzednich badaczy ]tak/e ostat-
nich dekad; pierwociny obarczone s' du/ymi b="dami, nie ma sensu i>:
z przegl'dem przez stulecia\.
Tre>: dotychczasowego stanu wiedzy nie powinna przekroczy: ok. 30@
tre>ci >redniowiecznych dokument[w, w tym wypadku, a ca=o>: – ='cznie
z za='czonym materia=em {r[d=owym – 350@, czyli 100@ {r[de= i 250@
pozosta=ych. Inaczej nigdy nie ograniczymy zmy>le< i tym samym tre>: b"dzie
ros=a w niesko<czono>:. Teksty za> wielu ksi'/ek by=yby – si=' rzeczy –
bliskie sobie, musia=aby by:. Badacze musieliby trzyma: si" j'dra – tre>ci
dokument[w, i nie budowaliby domku z kart – bazuj'c jeden na drugim ]czyt.
bez oparcia o podstaw", tj. bez zagl'dania do orygina=[w\.
Okres Íredniowiecza jest zamkni"ty i ilo>: materia=u pisanego w tej sprawie
powinna by: tak/e. Je/eli nie by: kompletnie zamkni"ta, to drastycznie
ograniczona i coraz to mniejsza.
Sfrustrowany r[/nicami, wynik=ymi z kompilacji zmy>le<, poszed=em inn'
drog', si"gn'=em tak/e do tre>ci >redniowiecznych dokument[w, nie
ograniczy=em si" do czytania tw[rczo>ci ostatnich dekad, i dlatego by=em
w stanie ujrze: w nich rzeczy nowe, dotychczas nieznane i nie jest to zbyt
naukowe – nie jest to konieczny wym[g dla naukowego podej>cia do zagad-
nienia. Wszyscy si" z tym zgodzimy. Rzeczy nowe, kt[rych b=yskotliwo>:
“naukowego poziomu” nie by=a w stanie, b'd{ te/ system ich – naukowc[w
– do tego nie nak=oni= ]spos[b pisania prac; wystarczy powo=a: si", jeden
na drugiego...\.
“Naukowy poziom”, to kompilacja danych, tak/e po>piech i zwi"z=o>: uj"cia
temat[w, co za tym idzie – pobie/no>:, prowadz'ca do najr[/niejszego 1154 Profesorowie wy/szych uczelni pisz' podr"czniki historii,
rodzaju b="d[w. Historia niemal polityk' si" staje, zaledwie jeden stopie<
poni/ej, w kilkuszczeblowej, spo=ecznej drabinie, o kszta=cie piramidy, na
kt[rej g[rze s' liderzy narodu, na jej dole ludzie pracy i specjali>ci. Nie tak,
jak by=o, lecz jak powinno by: ]przekazane czytelnikowi, by>my mieli dobre
mniemanie o sobie i swym kraju\, i nic dziwnego, /e taki jest dotychczasowy 1156 Taki jest dotychczasowy stan wiedzy w sprawie dziej[w
stan wiedzy – bardzo powierzchowny. Wsz"dzie to widzia=em, g=[wnie w
podr"cznikach historii.
I gdy m[j opiniodawca tak/e mi sugerowa= identyczny warsztat – nic w tym
nowego nie by=o, ˚nr 1220÷1230.
Ka/dy polski podr"cznik historii nadmienia >mier: Ziemowita Mazowieckiego
†1262, zabitego przez Litwin[w. Ale dlaczego Litwini go zabili – trudno wypat-
rze:. To za pomoc udzielon' Krzy/akom, w zwalczaniu Litwin[w. Utyskujemy
na Krzy/ak[w, ale im pomogli>my, gdy bliscy byli zupe=nego wyt"pienia. Ile/ to
by=o p=aczu przez nast"pne wieki, ale z=o mog=o by: w[wczas zlikwidowane,
niemal/e w zarodku. Trzeba by=o powiedzie: prawd", /e Litwini i Prusacy
byli tu stron' winn', bo inicjowali wyprawy rabunkowe, ale do pomocy Krzy-
/akom przyzna: si", w tym kontek>cie. Jednak/e katastrofalnie z=a postawa
Krzy/ak[w w nast"pnych wiekach nakaza=y przemilcze:, by uraz do nich
by= jednoznaczny, tym bardziej, /e Litwa po='czy=a si" z Polsk' w bitwie
pod Grunwaldem 1410 i Uni' w Horodle 1413.
Ímier: Korygie==y 1390 w Wilnie. Za=oga polska broni=a zamku, z drugiej
strony – Witoft z Niemcami. Polacy byli w Wilnie tak, jak Szwedzi w Polsce
– obca si=a, na stra/y interes[w kr[la Jagie==y †1434, kt[ry wszed= w po-
siadanie w=adzy w najzupe=niej brzydki spos[b, pod ka/dym wzgl"dem.
O >mierci Dowgirda †1445, pana ]rz'dcy\ Wo=ynia i Podola, tak/e nie wie-
dzia=em z podr"cznik[w historii, dop[ki nie zajrza=em do >redniowiecznych
dokument[w. Po >mierci Witofta †1430, Polacy wezwali go z Kamie<ca
Podolskiego na narad", pochwycili go, zabili lub ograbili i Kamieniec zaj"li,
wraz z ca=ym Podolem. Przytaczam tre>: ]0170-00-55\&
„Pan/e Do=khird starosti= na wsiech tech horodech, na podoli, i do welikogo
kniazia Witowta smerti. A kak kniazia welikogo Witowta w ziwote nesta=o, i
prijechawszi Liachowe, pana Do=khirda iz goroda is Kamencia sozwali na radu
k sobie, i do rady niedopustiwszi, samogo iniali, i ograbili, i Kamenec zasieli, i
wse toje zabrali szto podolskoj zemli der/at.”
Podobnie w Spisoku grafa Raczinskago ]w transliteracji\&
„Togo/ godu po smerti knjazja welikogo Witovta pryechavßy Ljachove pana
Dowkgirda s Kamenca Podolskogo pozwali k sobie na radu, i nedopuskajuçy ego
do rady ubili i Kamenec zasieli i wse Podole zabrali ßto i teper der/at.”
Przytacza= tak/e A. Prochaska 1907, poz lit. 0732-00-36
O tych i podobnych sprawach trudno wyczyta: w polskich podr"cznikach
historii, jak uprzednio nadmieni=em, opuszczane s', chocia/ si" zdarzy=y,
by>my dobrze si" czuli, /e wszystko by=o w porz'dku, z naszej strony –
historia polityk' si" staje....
Wszyscy si" zgodzimy, /e s' to kosmetyczne poprawki.
Urodzi=em si" w Polsce i tam wychowa=em do lat doros=ych, w=adam j"zykiem
polskim, nie najlepiej, jak powiedzia=em, lecz nie nie darz" sympati' /ad-
nego z wymienionych w tej pracy miejsc i kraj[w. Polski i Polak[w mia=em
tak dosy:, /e wyemigrowa=em z niej, do USA. To Polacy doprowadzili mnie
do wyjazdu, nie kto inny.
Element nacjonalizmu odgrywa znaczn' rol" w na>wietlaniu historii, dla-
tego ka/dy kraj ma j' nieco inn', na tyle r[/n', by wynie>: sw[j nar[d,
ponad drugie ]narody\.
Ustalenie zwi'zku autor[w z dziejami Litwy mo/e czasem wyt=umaczy:,
dlaczego autor tak je wyk=ada=, nie inaczej, dlaczego mia= taki stosunek
do Litwy. Np.
• Aleksander Br¥ckner, 1904, ]poz. lit. 0110\ – o niemieckim nazwisku –
pisa=, jak to Krzy/acy dobrze traktowali Langwina, /e siedzia= sobie
za biesiadnym sto=em w Rydze&
„...jedz'c opatrzy= =opatk" ]wieprzow' czy inn'\....” por. 982.
• Inny, cytowany wielokrotnie J[zef Wolff, z Krakowa, 1895, Niemiec z
pochodzenia, zrobi= krzy/ack' robot" w litewskich dziejach i heraldyce,
>wiadomomie, czy te/ nie, patrz numery 540÷562, 1130, z inteligencj' i
sposobem na swe czasy.
• Nast"pny, Ignacy Dani=owicz 1827–1843, potomek Dani=owicz[w z
Wo=ynia, wojuj'cych z Litw', pisa= o Litwinach&
bardziej }coraz bardziej| – opuszczone w druku, przyp. J.D.,
„Grubi poganie widz'c coraz } bardziej | szerz'ce si" chrze>cija<stwo i
pomykaj'cy swe zabory zakon, p"kali ze z=o>ci.” 0165-01-104
Zakon za> pomyka= sobie, myk, myk, mieczami po g=owach opornych.
z ukrytym celem, i nie wyjawiaj'c zakresu znajomo>ci tematu,
swego przygotowania, przy tym – nie daj'c czytelnikowi mo/liwo>ci
kontroli, tj. bez za='czenia materia=u {r[d=owego, skutki ˚nr 1620.
Litwy w XIII wieku i takie metody dociekania do nich, wyk=adania,
motywy jak i pobudki, kt[re poda=em w tym rozdziale.
z
Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco 1986(87.
 21 22 23 24 25 26 27

ROMOWE
lokalizacja 57
57
Romowe by=o cyplem,
wskazuje etymologia –
Rømø werder,
nie wysp' na rzece,
jak wielu pisarzy dotych-
czas utrzymywa=o.

56
56

55
55

25 26 27

54

21 22 23 24

GRANICE ZAKONU Z LITWÅ, W ZAMIARZE wg traktatu z 1398 i 1402 roku

Uwagi J. Dargiewicza Tekst opisu wg I Dani=owicza 1860, 0165-01-329 Odno>niki ]komentarz J.Dargiewicza\
punkt w"z=owy opisu 1 ªPocz'wszy od wyspy Sallin 1\ Aa ^ strumyk, rzeczka, wskazuje , /e jest to g[rny
s=ynne ROMOWE i ni/ej Romeywerder, odcinek rzeki Mußa ]Musza\ obie nazwy s' tu r[wno-
przy uj>ciu Niewia/y kt[ra to wyspa Sallin ca=a dostanie si" zakonowi; rz"dne, stosowanie jednej z nich do ca=o>ci,
jest gwa=tem drugiej.
2 dalej id'c po rzece Niewia/y,
2\ Po stawie Apeiten ]jez. Sirvine\ pozosta=a
>wi"ty las 3 dolin' a/ do lasu zwanego Heiligenwald rzeka Apaßçia, nad kt[r' le/' obecnie Bir/e.
obecnie Vaißvilçiai 4 i do Wiswilt, 3\ Rzeka Merieya, )de Heyde) – bagnista, na trz"sawis-
w rejonie Pasvalys 5 nast"pnie do wielkiego kamienia zwanego Roda, kach, nad ni' Thoreida – gdy suszyli>my, osuszali>my.
g[rny odcinek rz. Mußa 6 le/'cego na rzece Aa1 4\ Wpadaj'cej do Meriey ko=o Wolmaru.
i gminnie mianowanego Roda; 5\ Nad kt[rym le/y dzi> August[w. Ponadto nie ma
jez. Sirvine k(Bir/ 7 od kamienia do stawu lub jeziora Apeitensee2 drugiego jeziora, z kt[rego wyp=ywa=aby rzeka o tej
droga Bir/e–Ryga 8 i do drogi zwanej Brenhelsk', samej nazwie.
obecnie Jaunjelgava 9 odt'd prosto do Nenemiten,
obecnie Gauja 10 stamt'd do ko<ca czyli wierzcho=ka Meriey3
bagnist', na trz"sawiskach zwanej w gminnej mowie de Heyde,3 a/ do {r[de=
obecnie mjsc. Smiltene 11 od kt[rego to {r[d=a prosto do pustyni zw'cej si" Wiltenisse
wpadaj'cej do Meriey 12 tam gdzie jest {r[d=o rzeki Elholffe,4
13 od tej pustyni Wiltenisse prosto do granic pskowskich
kt[re to wszystkie miejsca s' na granicy Livonii.
1 Od strony za> pruskiej, pocz'wszy od wyspy powy/ej Sallin
obecnie Sesupe 14 prosto do rzeki Suppe zwanej,
15 a/ do {r[de=,
obecnie Necko, Netes 16 od niej prosto do rzeki wyp=ywaj'cej z jeziora zwanego Mettensee5
obecnie Netes 17 od niego bior'cej nazwisko
obecnie Biebrza 18 id'c t' rzek' a/ ku rzece Beber,
a dalej id'c po tej rzece a/ do granic Mazowsza.º