Symbolika buddyzmu tybetańskiego.

Część
pierwsza.
LAMA OLE NYDAHL
_________

Wykład wygłoszony w San Francisco, listopad 1995.

Żeby zrozumieć temat dzisiejszego wykładu musimy cofnąć się pamięcią w daleką przeszłość, od czasów
dzisiejszych, kiedy to góry chromowanej stali stojące dookoła każdego z nas wypluwają w przestrzeń setki
rodzajów tubek pasty do zębów lub tysiące samochodów, do epoki, kiedy wszyscy byliśmy biedni, a świat był
zaledwie najbliższą doliną. Ludzie nie byli wówczas zbyt wydajni, ponieważ nie mieli maszyn, które dzisiaj
posiadamy, wszystko wykonywali przy pomocy zwierząt. Nieustannie byli zajęci różnymi obowiązkami i może raz w
ciągu całego życia udawali się do miasta. Nie mieli środków transportu, telewizji, gazet, pozbawieni byli informacji
z zewnątrz, a już na pewno nie mieli znali polityki planowanego zużywania się towarów, wymuszającej teraz ciągłe
kupowanie coraz to nowych rzeczy. Tysiące ludzi zbierają się dzisiaj i decyduje, czy spodnie mają być szerokie na
górze, szerokie na dole, szerokie po środku, czy szerokie nigdzie, chodzi o to byście wyrzucili wszystko z szaf i
kupili nowe ubrania.

Przyjrzyjmy się więc czterdziestu tysiącom lat rozwoju ludzkości, szczególnie uważnie zaś ostatnim pięćdziesięciu
latom i naszej bogatej, cywilizowanej części świata, powstawaniu odmiennych kultur, symbolizmowi i różnym
sposobom wyrażania się ludzkiego umysłu. Marksiści zawsze będą wam mówić o dominującej roli klas w tworzeniu
społeczeństw, zaś biolodzy o uwarunkowaniach genetycznych. Jednym z powodów, dla którego tak wielu ludzi z
innych kultur ma problemy w odnalezieniu dzisiaj swojego miejsca w naszych wielkich miastach jest ich odmienny
genotyp. Po prostu nie pasują do społeczeństwa stworzonego przez północnych Europejczyków. Ich sposób
myślenia jest zupełnie odmienny. Przeprowadzono wiele badań nad jednojajowymi bliźniętami i zaobserwowano na
przykładach rozdzielonych rodzeństw, że często dwaj bracia, nawet jeżeli jeden mieszkał we wschodnich
Niemczech, a drugi w zachodnich, wybierali partnerki o tych samych imionach, podobnie nazywali zwierzęta,
stawiali identyczne domy i myśleli w ten sam sposób. Sądzę więc, że to nie komuniści mają rację, lecz naukowcy,
ponieważ ludzie żyją i zachowują się w zależności od tego, jak są ukształtowani.

Ze wszystkich kultur dzisiejszego świata, zdecydowaliśmy przyjrzeć się bliżej kulturze tybetańskiej.
Prawdopodobnie nasze poprzednie inkarnacje są związane z tą częścią świata, w jakiś sposób jest ona dla nas
ważna i interesująca. W kulturze tybetańskiej symbolika ma duże znaczenie i oddziaływuje na dwóch odmiennych
poziomach. Pierwszy z nich to zwykły światowy poziom, uwarunkowany przez historię, stosunki społeczne, środki
produkcji i procesy z tym związane. Drugi dociera do nas w zupełnie inny sposób. Nie składają się nań odbicia
pojawiające się na powierzchni lustra, uwarunkowane zjawiska, lecz stanowi go samo zwierciadło, bezpośrednie
doświadczanie umysłu i jego natury. To właśnie powoduje, że próba zintegrowania kultury tybetańskiej z zachodnią
jest dla nas tak atrakcyjna. Mamy wiele powodów, by czuć się szczęśliwymi w naszej zachodniej kulturze. Nigdy
nasze społeczeństwa nie cieszyły się większą wolnością i poszanowaniem praw jednostki, możliwością kształcenia i
korzystania z opieki socjalnej. To dzięki naszej zachodniej demokracji, która szeroko rozprzestrzeniła się po całym
świecie, mamy wszystko co najlepsze. Oczywiście przoduje tutaj Anglia, a inne kraje biorą z niej przykład i
podążają za nią. Kiedy jednak siedzimy tak dobrze odżywieni w naszych wielkich samochodach, starannie
wykształceni i posiadający wszystkie te przyjemne, umilające nam życie rzeczy, z telefonami komórkowymi i
internetem dosięgającym krańców świata, powinniśmy pójść dalej i wprowadzać do tego świata aspekt oświecenia.
O ile dobrze pamiętam amerykański prezydent Jefferson powiedział kiedyś: "Ja studiowałem rzemiosło wojenne,
moje dzieci studiują rolnictwo, ich dzieci będą mogły studiować sztukę". My możemy zrobić kolejny krok, o którym
Jefferson nie wspomniał, wyjść poza zwykły świat, przejść od sztuki do poziomu urzeczywistnienia tego, który
wszystkiego doświadcza, do realizacji natury umysłu. Praktykując buddyzm tybetański do tego właśnie zmierzamy.

Kiedy buddyzm na dobre zadomowił się w Tybecie, pojawiły się wraz z nim symbole reprezentujące to, co wydarza
się w umyśle. Jeśli przyjrzymy się dzisiaj temu, co niosą ze sobą te symbole, musimy stwierdzić, że same w sobie
nie są one jednoznacznie przejrzyste i zrozumiałe. Z naszą zachodnią tendencją krytycznego myślenia i posiadając
wyćwiczoną w szkole zdolność do pracy z abstrakcjami, powinniśmy umieć oddzielić wyraźnie od siebie czysto
kulturową warstwę nauk koncentrującą się na tym, co pojawia się w umyśle od tych, które dotykają bezpośrednio
jego natury. Powinniśmy również unikać suchych informacji, przeznaczonych głównie do studiowania, których jest
bardzo dużo w tej tradycji, ale które nie przyniosą nam bezpośredniego pożytku i nie pomogą nam lepiej żyć, lepiej
umrzeć i lepiej się odrodzić. W naszych poszukiwaniach i rozwoju musimy być w stanie odróżniać w ten sposób
rzeczy od siebie. Na przykład w medytacji ofiarowania mandali składamy w podarunku dwanaście kontynentów,
bogatych w różne miłe rzeczy, takie jak zboże rosnące samo z siebie, krowy spełniające życzenia, jabłka wpadające
do strumienia i wydające piękne dźwięki itd. Potem ofiarowujemy osiem symboli przynoszących szczęście, oraz
siedem znaków specjalnych. Na zewnętrznym poziomie obdarowują one bogactwem, urodą, długim życiem i innymi
dobrymi rzeczami. Ponieważ Tybetańczycy chcieli uniknąć tego, by wyglądało to zbyt światowo, uznali, że te ofiary
mają wyjątkowe znaczenie, ponieważ zostały pobłogosławione przez Buddę. W ten sposób uniknęli owego
rozróżniania na "zwykłe" i "wyzwalające", które my ciągle musimy stosować. Jeżeli coś odwołuje się do umysłu i
jego natury, to musimy sprawdzić, w jaki sposób działa. W tej medytacji występują również piękne boginie ofiar,
które pomagają nam, rozwijają nas i błogosławią obdarowując oświeceniem, jeśli mamy do nich stosunek pełen
oddania i szacunku. Dla mnie osobiście mogłyby odłożyć na bok te wszystkie przedmioty, które trzymają w rękach,
kwiaty, girlandy itp. i przyjść tak po prostu bez niczego (śmiech) . Jeśli pójdziemy dalej, zobaczymy, że stopniowo
symbole zaczną nabierać głębszego znaczenia. Na przykład słońce i księżyc. To dziwne, ale tylko dla
Tybetańczyków i Niemców księżyc jest męski, a słońce żeńskie. Nie wiem jaki rodzaj mądrości przywędrował do
Niemiec, ale ta która dotarła do Tybetu mówi, że księżyc jest współczuciem, że jest miły i uspokajający, słońce zaś
jest aktywne, pobudzające, może cię nawet spalić, zmusić do działania, jest mądrością drapieżną. Ma to coś
wspólnego z poglądem, że mężczyźni są bardziej szczęśliwi niż kobiety. Są bardziej nakierowani na siebie, na
własne "świecenie", nie dostrzegają wielu rzeczy, więc łatwiej jest im być szczęśliwymi. Kobiety są bardziej otwarte
na zewnątrz, "świecą" ku innym, więcej widzą, także u siebie, więc dla nich wszystko jest trudniejsze. Słońce i
księżyc są rozumiane tutaj na głębszym poziomie, a nie tylko jako źródła światła. Na końcu ofiarowania mandali
pojawia się sztandar zwycięstwa. Pokonałem swoich wrogów, powiewam nad nimi sztandarem zwycięstwa. Z
wrogami jest tylko taki problem, że im więcej ich pokonamy, tych więcej się ich pojawia. Przychodzą zewsząd.
Ponieważ wielu ludzi ma karmę, żeby ich źle traktować, jeżeli kierujesz na zewnątrz ku światu haki agresji,
wrogowie przychodzą do ciebie, kierowani karmą. Sztandar zwycięstwa oznaczać może jeszcze, że pokonałeś
swych wewnętrznych wrogów, przeszkadzające emocje, takie jak gniew, pomieszanie, dumę, przywiązanie i
zazdrość. Wtedy nieprzyjaciele już nie przychodzą, bo żaden pierścień agresji nie ma się o co zaczepić. Zawsze
spotykamy ludzi podobnych do nas. Szczęśliwi spotykają szczęśliwych, gniewni przyciągają gniewnych. Sami
stwarzamy świat, w którym żyjemy. Sztandar zwycięstwa zawiera więc w sobie również aspekt wyzwalający.

Bardziej bezpośredni związek z buddyzmem tybetańskim i jego symboliką rodzi się, kiedy już zrobimy nyndro.
Pojawia się w naszych oczach, brzmi w naszych uszach, jest obecny wszędzie. Tutaj owo przemieszanie się
właściwości wyzwalających i światowych jest już oczywiste. Jak już wspomniałem, sami Tybetańczycy nie oddzielali
ich od siebie w jakiś wyraźny sposób i właściwie obeszli ten problem dookoła mówiąc, że wszystko zostało
pobłogosławione przez Buddę. Muszę powiedzieć, że wszystkie te rzeczy mają w sobie moc. W nocy kiedy umarł
Karmapa miałem w Rumteku bardzo czytelny sen, w którym otrzymałem wszystkie bogactwa władcy wszechświata.
Najpierw pojawiła się królowa Danii, Małgorzata, zgrabna i elegancko ubrana. Objąłem ją i zapytałem: "Co robisz w
moim śnie? " To była cenna królowa. Potem byłem unoszony wysoko przez helikopter, to było cenne koło.
Następnie siedziałem na głowie olbrzymiego posągu Buddy, a dookoła mnie fruwały banknoty dolarowe i klejnoty.
To były czasy Reagana, kiedy dolar był silny. Pamiętam, że zastanawiałem się, ile ośrodków moglibyśmy zbudować
i ile dobrych rzeczy zrobić za te pieniądze. To był cenny klejnot. Z kolei pojawił się cenny koń jako motocykl BMW i
cenny słoń jako porsche. Wszystkie te rzeczy z ofiarowania mandali po prostu nieustannie spadały na ziemię. Tuż
zanim obudziła mnie Hannah, stałem na płaskiej, jak w Rżdby, ziemi. Nadeszła jedna olbrzymia fala, potem druga,
i wreszcie dookoła pojawiło się zboże rosnące samo z siebie. Ta potrzeba odróżniania rzeczy światowych od
wyzwalających nie oznacza, że należy uważać, iż któreś z nich pozbawione są mocy i przekazu. Nie powinniśmy
mówić, że to co nie dotyczy wyraźnie i bezpośrednio umysłu ma wartość podrzędną, jest czymś w rodzaju
pozbawionego błogosławieństwa "second-handu". Tysiące lat błogosławieństwa niezliczonych buddów, medytacji
wielu lamów i joginów stworzyło ich olbrzymie pole mocy. Prawdopodobnie owo błogosławieństwo i energia będą
się przesuwały w kierunku bliższym naszemu dzisiejszemu światu i temu do czego jesteśmy przyzwyczajeni, w
kierunku BMW, porsche, helikopterów itd.
Później wspomnę trochę również o sposobach jakie mamy w buddyzmie dla wykorzystywania zmysłów,
nakierowania się umysłu ku jego zawartości. Nawet jeżeli rzeczy wyglądają na typowo zewnętrzne, dzięki zręcznym
środkom medytacji i błogosławieństwu przekazu rozwijają nas i szybko dzięki nim wzrastamy.

Mówiłem na razie dużo o filozofii, teraz jednak skoncentrujmy się na zagadnieniach pożytecznych dla wszystkich,
zarówno dla tych posiadających przekaz, jak też dla tych, których Dharma na razie tylko interesuje. Jeśli
przypatrzymy się buddyzmowi tybetańskiemu z zewnątrz, w pewien sposób intelektualnie, tak jakbyśmy mieli
zapoznać z nim innych, okaże się, że jest w nim dużo rzeczy przydatnych i pożytecznych również dla ludzi nie
będących buddystami.
Główną drogą w Kagyu jest utożsamianie się. To ono daje nam moc, podnosi nas w górę, budzi nas. W
Diamentowej Drodze zachowujemy się jak budda, dopóki się nim nie staniemy, rozwijamy głębokie zaufanie do
tego, że każdy z nas posiada naturę buddy i staramy się pozostawać stale w tym stanie świadomości.
Tuż za moimi plecami widzicie tankę Dukar, wielkiego strażnika naszej linii, szczególnie zaś Zachodniego Wybrzeża
i ośrodka w San Francisco, wspaniałej Białej Parasolki. Kupiłem ją przy pomocy przyjaciół w Warszawie, w pewnym
bardzo szczęśliwym momencie, za 777,77 marek. Same siódemki, ale nie znaczy to, że jestem fanem numerologii.
Po prostu poczułem płynące od niej bardzo silne błogosławieństwo.
Chciałbym posłużyć się tutaj jej przykładem, mam nadzieję, że nie macie nic przeciwko temu, bym zapoznał was z
jej różnymi właściwościami. Więc obudźcie się i starajcie się wyglądać inteligentnie (śmiech) .

Ta tanka to jeden z wielu zwojów, jakie namalowano w Tybecie przez ponad tysiąc lat rozwoju tamtejszego
buddyzmu. Zostały one w większości zniszczone po 1959 roku, szczególnie zaś w okresie rewolucji kulturalnej w
latach 1960, 1968, kiedy to jedna czwarta populacji światowej straciła większość swojego kulturowego dziedzictwa.
Rozmiar zniszczeń w Chinach, Tybecie i Mongolii jest trudny do wyobrażenia. Tanki owe szmuglowano z Tybetu, na
ogół przez Himalaje. Wiele z nich jest przetartych pośrodku, ponieważ owijano je dookoła ciała, związywano
sznurkiem i przykrywano czubą (kożuchem, przyp. tłumacza) . Ta jest dobrze zachowana, a artysta był
wystarczająco zdolny i wiedział, w którym momencie skończyć pracę, by dodaniem zbyt wielu detali nie zasłonić
linii rysunku. Jest to forma gniewna. Zwykle formy takie są czarne, niebiesko-czarne lub brązowe. W buddyzmie
używamy różnych przeszkadzających emocji, przyjmujemy je i przekształcamy, nie udajemy, że ich nie ma. To co
było w jakiś sposób niebezpieczne i zagrażało nam, staje się ochroną. Odwracamy sytuację i mówimy: "Jeśli jesteś
silniejszy, pomóż mi, zostaniesz moim przyjacielem i będziesz pracował dla mnie".
Zanim przejdziemy dalej powinienem jednak powiedzieć coś o wyobrażeniach Buddy. Jak wiecie Budda nauczał
cztery grupy ludzi. Wielu z nich było zainteresowanych tak wieloma rzeczami, że nie mieli nawet czasu, by
uświadomić sobie, że posiadają umysł. Tym udzielił nauk krija tantry, którą znacie z praktyki njungne. Podczas jej
wykonywania nie jecie, nie pijecie, nie kochacie się, tylko mówicie mantry. Nie żartuję. To jest bardzo silna
medytacja - Ęma głębokie znaczenie, przynosi szybkie efekty i daje prawdziwą moc. Jest to jednak poziom, na
którym Budda jest duży, a wy mali. Dopiero stopniowo rozwijacie się, by spojrzeć mu w twarz. Inni praktykujący
postępowali dalej i odkrywali, że dzięki znajomości prawa przyczyny skutku mogą robić rzeczy dające szczęście i
unikać przynoszących cierpienie. Oni otrzymali nauki i inicjacje czarja tantry. Natomiast tym, którzy sami ze sobą
czuli się już dobrze i rozwinęli wystarczająco dużo energii, by myśleć również o innych, coś dla nich zrobić, oraz
odbierać wszystko mniej osobiście, Budda udzielił nauk joga tantry. Kiedy mówicie mantrę Kochających Oczu, a on
siedzi nad waszymi głowami, jest to poziom czarja tantry, gdy zaś Czenrezig łączy się z wami i jesteście nim, jest
to już poziom joga tantry. Niektórzy uczniowie nagromadzili tak dużo dobrych wrażeń w umyśle, że kiedy zetknęli
się bezpośrednio z buddami i innymi formami medytacyjnymi, od razu poczuli z nimi bliski, głęboki związek. Oni
otrzymali inicjacje form zjednoczonych, nauki mahaanuttarajoga tantry. Nazwa ta oznacza, że nie istnieją już
żadne wyższe instrukcje. Słabością większości ludzi jest niezdolność do widzenia seksualności na najwyższym,
czystym poziomie. Tylko wtedy, kiedy osiągnęło się wysoki poziom zrozumienia i dzielenia się radością z innymi,
można postrzegać męskiego partnera jako diament, żeńskiego jako lotos, a ciało jako mandalę. To wymaga czasu i
nie jest łatwe, ponieważ rozgrywa się na obszarze, na którym przeżywamy największe radości i najtrudniejsze
problemy.

Istnieją różne metody symbolicznego wyrażania zjednoczenia na najwyższym poziomie. Nie zawsze łatwe jest
odróżnienie ich od form z poziomu krija, czarja i joga tantry, bo czasami przedstawione są tylko jako pojedyncza
postać męska lub żeńska. Na przykład wydaje się, że Dordże Pamo występuje samotnie, tymczasem jej partnera
symbolizuje katłanga (trójząb, przyp. tłum.). Musimy połączyć ze sobą męską połowę i żeńską, współczucie i
mądrość z poziomu mahajany, oraz radość i przestrzeń z poziomu wadżrajany. Dlatego na poziomie najwyższym
buddowie są zawsze w zjednoczeniu, podczas gdy w krija, czarja i joga tantrze są rodzaju męskiego lub żeńskiego.

Pierwszych trzech klas tantr Budda nauczał w swojej złocistej, stojącej formie, emanując wypromieniowaniami i w
zależności od możliwości umysłowych i właściwości słuchaczy. Niezależnie od tego, czy mieli więcej mądrości,
współczucia czy aktywności, inspirował ich pokazując im ich własny potencjał i najsilniejsze właściwości na czystym
poziomie. Wibrował mantrami, które temu odpowiadały, tworząc most łączący pole energii wewnętrznych z
zewnętrznymi. Pokazywał również, jak można stapiać się z nim i stawać się od niego nieoddzielnym. Na poziomie
najwyższym, mahaanuttarajoga tantry było podobnie, z tym że transformował swoje ciało w formy zjednoczone.
Wówczas ludzie czuli, że działo się z nimi coś wyjątkowo, tak jakby zaczęli nosić w sobie dziecko mądrości. Po
pewnym czasie zaczęli się zmieniać, ponieważ metody stosowane przez Buddę nie zatrzymują się na powierzchni,
ale docierają głęboko do podświadomości i przekształcają ją. Z kolei inni obserwując te pozytywne zmiany też
chcieli podążyć ich śladem, przychodzili do nich i prosili o przekaz. Tak w małych społecznościach zaczęło pojawiać
się zaufanie do nauk Buddy. W ten sposób powstały w Indiach dwie tradycje. Jedna polegała na studiowaniu
Dharmy na dużych uniwersytetach takich jak na przykład Nalanda czy Wikramaszila, druga zaś była drogą joginów.
Znamy wiele historii, opowiadających o tym, jak tuż przed śmiercią nauczyciela pojawiał się u niego uczeń, szybko
otrzymywał nauki w bardzo osobisty i bliski sposób, po czym mistrz znikał. Jedną z przyczyn, dla których buddyzm
był dawniej tak silny było to, że przekazywano tylko te nauki i praktyki, które były dobrze znane i wykonywane,
dodatkowo wzbogacając je swoją energią i doświadczeniem. Po około 1500 latach rozwijania się w Indiach, nauki
Buddy dotarły do Tybetu. Tu sposób przekazu uległ pewnym zmianom. Tybetańczyków nie ograniczały przepisy
systemu kastowego, byli też lepiej zorganizowani niż Hindusi, bardziej otwarci i mądrzejsi w szeroko rozumianym
sensie. W Indiach przyjmowano jedną inicjację i praktykowano ją przez całe życie jako swojego jidama, tu było
inaczej. Inicjacje powiązane były w długie cykle, takie jak np. Kagyu Nagdze. Największym z nich był Rinczen
Tardze, dwa tysiące inicjacji udzielanych od siódmej rano do siódmej wieczorem przez sześć miesięcy. Wielka
rzecz. Przyjęliśmy je z Hannah w 1983 roku i nigdy nie byliśmy już tacy jak przedtem. Tym, którzy przyjęli wiele
inicjacji mogę powiedzieć, że w rzeczywistości istnieje tylko jeden damtsing, jedno zobowiązanie i jest to
zobowiązanie w stosunku do buddy, ponieważ wszystkie te formy, wszystkie jidamy wyrażają stan Buddy. To
naprawdę jest bardzo ważne. By wzmocnić aktywność i siłę działania w życiu wykonujecie praktyki strażników, w
naszym przypadku Mahakali, a dla rozwijania umysłu praktykę jidama lub lamy jako jidama. Lama jest tu źródłem
błogosławieństwa i utrzymywania wokół sobie intensywnego pola mocy. Nawet jeżeli otrzymujecie inicjacje innych
strażników, musicie wiedzieć, że wszyscy oni należą do mandali Czarnego Płaszcza i że nie są z tego powodu
nieszczęśliwi. Nie są zazdrosnymi bogami, takie myślenie możecie pozostawić chrześcijaństwu i islamowi. Mają tę
samą esencję i jeśli medytujecie na jednego z nich, medytujecie na wszystkich. Ich sposób manifestowania się jest
trochę odmienny, ale wszyscy są odwagą, współczuciem i radością wszechświata. Kiedy wykonuje się praktyki
innych strażników, nasz też tam jest, ale dla bliższego związku z naszą linią lepiej jest pozostać przy Mahakali.
Dobrze się rozwijamy, więc myślę, że warto.
Koniec części pierwszej.