Материјали за теоретскиот

испит по Калкулус 2
Дополнителни часови по Калкулус 2
070 255-791/dopolnitelnicasovi@gmail.com
Дополнителни часови за предметите од ФИНКИ/ФЕИТ/МФС

Втор колоквиум

1. Бескрајни редови
1.1. Дефиниција на низа и конвергенција

Деф. Низа е функција чиј што домен е множество природни броеви

. Најчесто или .
Нека . Вообичаено е наместо да се запишува . Ова е ознака
за низата
- се нарекуваат членови на низата
- Ако низата е , тогаш се наркува општ член на низата.

Деф. Низата конвергира кон границата L, ако за секој број поголем од 0 , постои
некој позитивен природен број таков што важи за . Во тој случај
запишуваме:
Ако низата не конвергира, тогаш таа се нарекува дивергентна низа.

Бројот е лимес на низата ако сите членови на низата освен првите , за некој конечен
број , се наоѓаат помеѓу , т.е.

Теорема: Нека и се две конвергентни низи со лимеси соодветно

Тогаш и низите се
конвергентни и притоа:
1)
2)
3)
4) Ако тогаш и е конвергентна низа и

Теорема: Нека е дадена функција и . Aко

тогаш и низата конвергира кон , т.е.
Обратното тврдење, во општ случај, не важи.

Деф.
1) Низата неограничено расте, ако

2) Низата неограничено опаѓа, ако ако

Теорема: Низата конвергира кон ако и само ако поднизите со членови од парните
позиции и поднизите со членови од непарните позиции конвергираат кон

Контакт: 070 255-791/dopolnitelnicasovi@gmail.com Page 2

Дополнителни часови за предметите од ФИНКИ/ФЕИТ/МФС

Теорема: (Сендвич теорема)

Нека , и се три дадени низи, така што
Ако и , тогаш

Теорема: Ако 0 тогаш

Доказ:

Според сендвич теоремата, следува дека:

Ова правило во општ случај важи само ако . Ако правилото не мора да важи.

Рекурзивно зададени функции

Пример:
Ако тогаш

Низата се состои од позитивни членови, па затоа

1.2. Монотони низи

Деф. Низата се нарекува

1) строго растечка ако
2) растечка ако
3) строго опаѓачка
4) опаѓачка
Низите кои се строго растечки/опаѓачки се нарекуваат строго монотони низи, а низите кои се
растечки/опаѓачки се нарекуваат монотони низи.

- Ако е строго растечка, тогаш секој следен член е строго поголем од претходниот

- Ако е строго растечка со позитивни членови, тогаш и

следува дека

разлика помеѓу два количник помеѓу два

монотоност
последователни члена последователни члена
строго растечка

растечка

строго опаѓачка

опаѓачка

Контакт: 070 255-791/dopolnitelnicasovi@gmail.com Page 3

Дополнителни часови за предметите од ФИНКИ/ФЕИТ/МФС

Нека е дадена функција со домен и нека

прв извод монотоност
строго растечка
растечка
строго опаѓачка
опаѓачка

Деф. Ако низата го има својството А кое важи за целата низа освен за конечен број членови од
почетокот на таа низа, тогаш за низата велиме дека го има својството А скоро секаде (т.е. секаде
освен на почетокот)

Теорема: Нека е растечка скоро секаде. Тогаш можен е само еден од следните два случаи
1) Низата е ограничена од горе, т.е. постои број М, така што и во тој
случај низата конвергира кон број
2) Низата е неограничена и е дивергентна

Теорема: Нека е опаѓачка скоро секаде. Тогаш можен е само еден од следните два
случаи
1) Низата е ограничена од доле, т.е. постои број М, така што и во тој
случај низата конвергира кон број
2) Низата е неограничена и е дивергентна

1.3. Редови

Деф. Бесконечен ред (или само ред) е израз од облик , каде што
се членови на редот

Деф. Ако е даден ред, тогаш каде што

се нарекува низа парцијални суми

Членот се нарекува n-та парцијална сума

Деф.
1) Ако низата парцијални суми конвергира кон бројот Ѕ, тогаш и редот конвергира и
неговата сума е Ѕ, т.е.
2) Ако пак, низата парцијални суми дивергира, тогаш и редот дивергира и сума за тој
ред не постои

Геометриски ред
Деф. Геометриски ред е ред од облик
- почетен член
- количник на геометриски ред

Теорема: Геометрискиот ред конвергира за , а дивергира за . Ако редот

конвергира, тогаш неговатта сума е

Контакт: 070 255-791/dopolnitelnicasovi@gmail.com Page 4

Дополнителни часови за предметите од ФИНКИ/ФЕИТ/МФС

Доказ:
 Нека , т.е. или
1) Ако тогаш

во зависност од знакот на a
Значи дивергира од што следува дека и редот дивергира
2) Ако тогаш

тогаш и тој ред дивергира

 Нека

Бидејќи па следува

1) Ако тогаш па следува дека

2) Ако
a. Нека , тогаш
Тогаш во зависност од знакот на а
b. Нека , тогаш во зависност од парноста на
степенот на n, па повторно ќе дивергира

1.4. Тестови за конвергенција

, каде што е општ член на редот

Теорема: Ако конвергира, тогаш неговиот општ член конвергира кон 0

Доказ:

Оттука

Теорема: (Тест за дивергенција)

1) Ако , тогаш редот дивергира
2) Ако тогаш редот конвергира или дивергира

Контакт: 070 255-791/dopolnitelnicasovi@gmail.com Page 5

Дополнителни часови за предметите од ФИНКИ/ФЕИТ/МФС

Доказ: За да ја докажеме теоремата ќе покажеме дека за постојат и конвергентни редови и

дивергентни редови чии што општи член тежи кон нула
1)
2) е геометриски ред со количник па редот конвергира, а
неговиот општ член
Редот е дивергентен ред, а неговиот општ член
Овој ред се нарекува хармониски ред.

Теорема:
1) Нека се конвергентни редови. Тогаш се
конвергентни редови и притоа важи:

2) Нека С е дадена константа. Тогаш редовите и имаат иста природа (или

двата конвергираат или двата дивергираат).
Во случај на конвергентност важи дека
3) Природата на редот не се менува со додавање или одземање на конечен број членови во
редот

Теорема: (Интегрален тест)

1) Нека е опаѓачка и непрекината функција на и нека
Тогаш интегралот и редот имаат иста природа (или двата
конвергираат или двата дивергираат).

Теорема: (Конвергенција на хиперхармониски редови (р-редови))

Хиперхармонискиот ред
1) конвергира ако
2) дивергира ако
Доказ: Ќе ја докажеме теоремата користејќи ги интегралниот тест за
конвергенција

Ако и следува дека редот конвергира и

неговата вредност е
Ако и следува дека редот дивергира
Ако се добива хармониски ред, кој е исто така дивергентен

Контакт: 070 255-791/dopolnitelnicasovi@gmail.com Page 6

Дополнителни часови за предметите од ФИНКИ/ФЕИТ/МФС

1.5. Тестови со споредување. Тест со количник и корен

Ќе разгледаме редови со позитивни членови, т.е.

Теорема: (Тест со споредување)

Нека и се два реда со ненегативни членови така што

1) Ако „поголемиот“ ред конвергира, тогаш и „помалиот“ ред

конвергира
2) Ако „помалиот“ ред дивергира, тогаш и „поголемиот“ ред
дивергира

Неформален принцип 1:
Константен собирок во именителот на (на секој од членовите на редот ) може да се
избрише без да се промени природата на редот.

Неформален принцип 2:
Ако во именителот или броителот на се јавува полином од степен n , тогаш сите членови освен
членот со највисок степен можат да се избришат без да се промени природата на редот

Теорема: (Граничен тест за споредување)

Нека и се два реда со позитивни членови и нека
Ако е конечно и ако тогаш и двата реда имаат иста природа (или двата конвергираат или
двата дивергираат).

Теорема: (Тест со количник (критеруим на Даламбер))

Нека е ред со позитивни членови и нека
1) Ако , редот конвергира
2) Ако , редот дивергира
3) Ако критериумот не дава одговор и мора да се примени друг тест

Теорема: (Тест со корен (критеруим на Коши))

Нека е ред со позитивни членови и нека
1) Ако , редот конвергира
2) Ако , редот дивергира
3) Ако критериумот не дава одговор и мора да се примени друг тест

1.6. Алтернативни редови. Апсолутна и условна конвергенција

Редовите од обликот

на чии членови знакот наизменично им се менува, се нарекуваат алтернативни или наизменични

редови.

Контакт: 070 255-791/dopolnitelnicasovi@gmail.com Page 7

Дополнителни часови за предметите од ФИНКИ/ФЕИТ/МФС

Теорема: (Тест за алтернативни редови (критериум на Лајбниц))

Нека е даден алтернативен ред од обликот или . Редот ќе
конвергира ако се иcполнети следните два услови:
1) Низата е опаѓачка
2)

Деф. Редот се нарекува апсолутно конверегнтен ако редот

е конвергентен

Теорема: Секој апсолутно конвергентен ред е конвергентен ред

Доказ:

Редот е конвергентен ред. Според тестот за споредба следува дека редот

е конвергентен ред како разлика од два конвергентни
реда

Деф. Алтернативниот ред кој е конвергентен, но не е апсолутно конвергентен, се нарекува

условно-конвергентен
Пример: редот е условно конвергентен ред

Теорема: (Тест со количник за апсолутна конвергенција)

Нека е даден ред и нека
1) Ако , редот е апсолутно конвергентен, па и конверегнтен
2) Ако , редот дивергира
3) Ако критериумот не дава одговор ниту за апсолутна конвергенција, ниту за
конвергенција

1.7. Маклоренов и Тајлоров полином

Локална линеарна апроксимација на функција е дадена со формулата

Според оваа формула, функцијата може да се апроксимира со

полином

 Нека . Бараме полином од втор степен така што , и

Нека , така што , и ги исполнуваат условите

Оттука следува дека: , , , па следува дека бараната

формула за локална квадратна апроксимација е:

Контакт: 070 255-791/dopolnitelnicasovi@gmail.com Page 8

Дополнителни часови за предметите од ФИНКИ/ФЕИТ/МФС

Локалната линеарна апроксимација за е

Се бара полином од степен n , така што

, ,

Деф. Ако функцијата е n-пати диференцијабилна во точката , тогаш полиномот

се нарекува Маклоренов полином на
функцијата .
Со сигма нотација, Маклореновиот полином се запишува каде

 Нека .Тогаш се бара полином од степен n

, така што
, ,
Со постапка слична на претходната, се добива:
,

Деф. Ако функцијата е n-пати диференцијабилна во точката , тогаш полиномот

се
нарекува Тајлоров полином од степен n на функцијата .
Со сигма нотација, Тајлоровиот полином се запишува каде

Забелешка: Маклореновиот полином е специјален случај на Тајлоровиот полином кој се добива

ако

При апроксимација на функцијата со Тајлоровиот полином се прави грешка:

Контакт: 070 255-791/dopolnitelnicasovi@gmail.com Page 9

Дополнителни часови за предметите од ФИНКИ/ФЕИТ/МФС

Последната формула се нарекува Тајлорова формула со остаток

Теорема: (Теорема за оцена на остаток)

Нека функцијата е (n+1)-пати диференцијабилна на интервалот што ја содржи точката и
нека постои број М така што за секој . Тогаш остатокот е:

1.8. Тајлоров и Маклоренов ред и нивна конвергентност

Деф. Неха функцијата е произволен број пати диференцијабилна во точката . Тогаш редот
од облик =
се нарекува Тајлоров ред за функцијата во околина на точката .
Специјално, ако
се добива кој се нарекува
Маклоренов ред за функцијата

Тајлоровиот и Маклореновиот полином од n –ти ред се n –ти парцијални суми на Тајлоровиот и

Маклореновиот ред, соодветно.

Нека функцијата е произволен број пати диференцијабилна во точката . Дали постои

отворен интервал кој ја содржи така што за секој ?

Теорема: Равенството важи ако и само ако

2. Поларни координати

Поларниот координатен систем се состои од фиксирана точка О, која се

нарекува пол и полуправа со почеток во О, која е наречена поларна оска.
Во поларен координатен систем секоја точка Р има координати
каде што е растојанието до полот, а е аголот помеѓу
поларната оска и полуправата OP.

Поларните координати на точката Р не се

единствени. Точката со координати
е повторно точката Р. Значи,
точката Р има координати каде
што

Контакт: 070 255-791/dopolnitelnicasovi@gmail.com Page 10

Дополнителни часови за предметите од ФИНКИ/ФЕИТ/МФС

Се договараме, ако тогаш растојанието да се нанесува на

спроттивната страна од вториот крак од аголот .

Согласно ова, ако тогаш и точките од облик

се иcто така координати на Р. Оттука следува дека ако
тогаш и паровите и се координати
на Р.

Ако се ограничиме тогаш секоја точка има единствени

координати.

Координати на полот се , каде што е било кој агол

Врска помеѓу поларни координати и Декартови правоаголни кооррдинати

Врската помеѓу координатите х и у од Декартовиот координатен систем и од поларниот
координатен систем се дадени со следните релации
 Добивање х и у кога се познати

 Добивање кога х и у се познати

График во поларни координати

График на равенка во Декартов правоаголен координатен систем е множество од сите точки во
рамнината чии координати ја задоволуваат равенката. Но, ако имаме равенка во поларни
координати (поларна равенка), тогаш со оглед на големиот број парови координати на дадена
точка, некои парови може да ја задоволуваат равенката, а некои не. Оттука, график на поларна
равенка е множеството од точки во рамнина за кои барем еден пар координати ја задоволува
поларната равенка.

Теорема: (Тестови на симетрија)

Ако точката со координати припаѓа на
Симетричност во однос на х-
графикот, тогаш и точката со координати
оска
или припаѓа на тој график
Ако точката со координати припаѓа на
Симетричност во однос на у-
графикот, тогаш и точката со координати
оска
или припаѓа на тој график
Ако точката со координати припаѓа на
Симетричност во однос на
графикот, тогаш и точката со координати
координатен почеток
или припаѓа на тој график

3.

Контакт: 070 255-791/dopolnitelnicasovi@gmail.com Page 11

Дополнителни часови за предметите од ФИНКИ/ФЕИТ/МФС

3. Функции од две и повеќе променливи

Деф. Функција од две променливи х и у е правило кое го поврзува единствениот реален број
со секоја точка во некое множество D (домен) во ху-рамнината.

Деф. Функција од n реални променливи е правило кое го поврзува единствениот

реален број со секоја точка во n-димензионален простор.

3.1. Лимеси на функции од две променливи

Лимес по должина на крива

Деф. Ако С е глатка крива параметарски зададена со равенките и . Нека
и . Дефинираме лимес на следниот начин

Деф. Нека е функција од две променливи и нека е

дефинирана во сите точки од дискот со центар , освен
евентуално во
aко за било кој постои некој
така што важи за сите точки за кои
важи

Теорема: (Врска помеѓу лимесот по должина на крива и општиот лимес)

1) Ако кога тогаш кога по
должината на било која крива
2) Ако долж некоја крива не постои или ако има различни
лимеси кога долж различни криви тогаш не
постои

3.2. Непрекинатост на функции од две променливи

Деф. Функцијата е непрекината во ако е дефинирано и ако

Ако функцијата е непрекината во секоја точка од отвореното множество, тогаш велиме дека е
непрекината на множеството. Ако функцијата е непрекината во секоја точка од ху-рамнината,
велиме дека е непрекината насекаде.

Теорема:
1) Ако е непрекината во и ако е непрекината во , тогаш е
непрекината во
2) Ако е непрекината во и е непрекината во , тогаш
композицијата е непрекината во
3) Ако е непрекината во и и се непрекинати во со и
, тогаш композицијата е непрекината во

Контакт: 070 255-791/dopolnitelnicasovi@gmail.com Page 12

Дополнителни часови за предметите од ФИНКИ/ФЕИТ/МФС

3.3. Парцијални изводи на функции од две променливи

Деф. Ако е функција од две променливи и е точка од доменот на функцијата

, тогаш парцијален извод на функцијата по х во точката е извод по на функцијата кој
се добива кога е фикcно, а е променливо.

Парцијален извод на функцијата по у во точката е извод по на функцијата кој се

добива кога е фикcно, а е променливо.

Теорема: Нека е функција од две променливи. Ако и се непрекинати на некој отворен

диск, тогаш

3.4. Верижно правило

Теорема: Нека и се две диференцијабилни функции во точка

и функцијата има парцијални изводи од прв ред во точката
. Тогаш е диференцијабилна во и притоа
изводот на по е:

Теорема: Нека и имаат први парцијални изводи во

точката и нека функцијата има први парцијални изводи во
точката . Тогаш има
први парцијални изводи во точката и притоа:

3.5. Екстремни вредности на функции од две променливи

Деф.
1) Функцијата од две променливи има локален максимум во точката ако постои
круг со центар во и радиус така што за секој пар од
тој круг
2) Функцијата од две променливи има апсолутен максимум во точката ако постои
круг со центар во и радиус така што за секој пар

3) Функцијата од две променливи има локален минимум во точката ако постои круг
со центар во и радиус така што за секој пар од тој
круг
4) Функцијата од две променливи има апсолутен минимум во точката ако постои
круг со центар во и радиус така што за секој пар

Контакт: 070 255-791/dopolnitelnicasovi@gmail.com Page 13

Дополнителни часови за предметите од ФИНКИ/ФЕИТ/МФС

Деф.
1) Точката е внатрешна точка за областа ако постои некој круг со
центар во радиус кој комплетно лежи во област
2) Точката е гранична (рабна) точка за областа ако секој круг со
центар во содржи точки кои се од и точки кои се надвор од .

Линијата составена од сите рабни точки на се нарекува рабна линија на

Ако областа ја содржи својата рабна линија тогаш е затворено

множество. Во спротивен случај, е отворено множество

Деф. Множеството е ограничено множество ако постои

правоаголник со конечни страни во кое множеството може
комплетно да се смести.

Теорема: (Теорема за екстремни вредности)

Ако функцијата е непрекината на затворена и ограничена област тогаш има и
апсолутен минимум и апсолутен максимум

Ако има локален максимум (минумум) во , тогаш ќе има локален максимум (минумум)
во , а ќе има локален максимум (минумум) во

Теорема: Ако има локален екстрем во и парцијалните изводи на од прв ред во

постојат, тогаш .
Според ова, локалните екстреми кај функција од две променливи треба да се бараат во точките
во кои првите парцијални изводи се 0, или тие не постојат. Тие точки се нарекуваат критични
точки на .
Ако функцијата има релативен максимум во , а функцијата има релативен
минимум во или обратно, тогаш е седлеста точка за функцијата .

Теорема: (Тест со втори парцијални изводи)

Нека функцијата има втори парцијални изводи кои се непрекинати на некој отворен круг со
центар во критичната точка и нека
1) Ако и (или ), тогаш има локален минимум во

2) Ако и (или ), тогаш има локален максимум во

3) Ако , има седлеста точка во

4) Ако , овој тест не дава одговор

Контакт: 070 255-791/dopolnitelnicasovi@gmail.com Page 14

Дополнителни часови за предметите од ФИНКИ/ФЕИТ/МФС

4. Двојни интеграли
4.1. Поим и дефиниција на двоен интеграл

Нека е ненегативна функција од две променливи дефинирана на област R. Се бара волуменот на

телото ограничено од горе со графикот на , а од долу со областа R по ху-рамнината.

Областа R се сместува во правоаголник со страни паралелни на оските. Тој

правоаголник се дели на потправоаголици со паралелни страни. Се замаат само
оние потправоаголници кои комплетно лежат во R (Нека се n такви).

Од секој избран потправоаголник се избира произволна точка и над

тој потправоаголник се издигнува паралопипед со висина
. Волуменот на тој паралопипед е каде што е
плоштина на основата.
Волуменот на телото Ѕ е

подразбира дека страните на сите правоаголници тежат кон нула.

Деф. Двоен интеграл од функцијата над област R се дефинира како:

Ако е ненегативна функција, волуменот на Ѕ ќе биде

Својства:
1)
2)
3)
4)

Интегралите од облик се нарекуваат парцијални интеграли од функцијата

Во општ случај, резултатот од парцијален интеграл по х е функција од у, а резултатот од
парцијален интеграл по у е функција од х.

Ја воведуваме следнава нотација.

Овие интеграли се нарекуваат итеративни интеграли.

Контакт: 070 255-791/dopolnitelnicasovi@gmail.com Page 15

Дополнителни часови за предметите од ФИНКИ/ФЕИТ/МФС

Теорема: Нека R е правоаголникот зададен со . Ако е непрекината

на R тогаш

Нека е ненегативна функција. Тогаш е волумен на телото Ѕ, од горе

ограничено со графикот на , a од доле ограничено со ху-рамнината над областа R.
Ако се фиксира y, е плоштина меѓу графикот на добиената функција и х-
оската над интервалот . е плоштина на напречниот пресек на телото Ѕ за секој
. Според методот на пресеци волуменот V на Ѕ ќе биде:

Второто равенство се добиваа со аналогна постапка, со фиксирање на х.

4.2. Двојни интеграли над неправилна област

Деф. Областа R е вертикално едноставна област (тип I) ако постојат две

непрекинати функции f и g над [a,b] така што за и
областа R може да се ограничи од долу со графикот на f , од горе со
графикот на g, а од страните со правите и .
Областа R ќе биде вертикално едноставна ако било која права освен
и ги сече границите на областа R во најмногу две точки.

Деф. Областа R е хоризонтално едноставна област (тип II) ако постојат две
непрекинати функции g и h над [c,d] така што за и
областа R може да се ограничи од лево со графикот на f , од десно со
графикот на g, а од горе и доле со правите и .
Областа R ќе биде хоризонтално едноставна ако било која права освен
и ги сече границите на областа R во најмногу две точки.

Теорема:
1) Ако R е вертикално едноставна област (тип I) тогаш
2) Ако R е хоризонтално едноставна област (тип II) тогаш

Контакт: 070 255-791/dopolnitelnicasovi@gmail.com Page 16