15SamA02 PDF

SuttantapiÔake SaÑyuttanikÈye
NidÈnavaggapÈÄiyÈ ca KhandhavaggapÈÄiyÈ ca
SaÑvaÓÓanÈbh|tÈ
BhadantamahÈbuddhaghosattherena katÈ
SÈratthappakÈsinÊ nÈma
SA¥YUTTA®®HAKATHŒ
(Dutiyo bhÈgo)
____
Buddhavasse 2552 Marammavasse 1370 AD. 2008

Romanized from Myanmar version published in 1957
© BuddhasÈsana Society
AÔÔhakathÈ Series 15
First published in 2008 by Ministry of Religious Affairs

Yangon, Myanmar
THE PŒ£I ALPHABET
IN BURMESE AND ROMAN CHARACTERS
____
VOWELS
ta tm È Ä £i þÊ Ou OD | {e Mo o
CONSONANTS WITH VOWEL “A”
u ka c kha * ga C gha i ~a
p ca q cha Z ja ps jha Ó Òa
# Ôa X Ôha ! Éa ¡ Éha P Óa
w ta x tha ' da " dha e na
y pa z pha A ba b bha r ma
, ya & ra v la 0 va o sa [ ha V Äa HÑ
VOWELS IN COMBINATION
-m -g = È èd = i èD = Ê -k -K = u -l -L = | a- = e a-m a-g = o
u ka um kÈ ud ki uD kÊ uk ku ul k| au ke aum ko
c kha cg khÈ cd khi cD khÊ ck khu cl kh| ac khe acg kho ...
CONJUNCT-CONSONANTS
uú kka CF ~gha P² ÓÔha "s dhya y’ pla v’ lla
u© kkha pö cca @ ÓÉa "G dhva yÁ pba vs lya
us kya pä ccha PÖ ÓÓa EÅ nta AÇ bbha vS lha
Bud kri ZÆ jja PS Óha EÉ ntva As bya 0S vha
u’ kla Zöß jjha wå tta E¦ ntha jA bra oå sta
uG kva n ÒÒa w¬ ttha E´ nda rÜ mpa ~oå stra
cs khya Í§ Òha wG tva `E´ ndra ræ mpha oé sna
cG khva Íö Òca ws tya E¨ ndha rÁ mba os sya
*¾ gga Íä Òcha Mw tra Eé nna rÇ mbha ó ssa
*¢ ggha ÍÆ Òja '´ dda Es nya r® mma o® sma
*s gya Íöß Òjha '¨ ddha ES nha rs mya oG sva
j* gra ¥ ÔÔa 's dya yÜ ppa rS mha [® hma
uF ~ka | ÔÔha j' dra yæ ppha ,s yya [G hva
cF ~kha × ÉÉa 'G dva ys pya ,S yha V§ Äha
*F ~ga
1 2 3 4 5 6 7 8 9 0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 0
NidÈnavaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ
____
MÈtikÈ PiÔÔha~ka
1. NidÈnasaÑyutta
1. Buddhavagga
1. PaÔiccasamuppÈdasuttavaÓÓanÈ ... ... 1
2. Vibha~gasuttavaÓÓanÈ ... ... 10
3. PaÔipadÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 18
4. VipassÊsuttavaÓÓanÈ ... ... 19
5-10. SikhÊsuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 21
2. ŒhÈravagga
1. ŒhÈrasuttavaÓÓanÈ ... ... 21
2. MoÄiyaphaggunasuttavaÓÓanÈ ... ... 28
3. SamaÓabrÈhmaÓasuttavaÓÓanÈ ... ... 30
4. DutiyasamaÓabrÈhmaÓasuttavaÓÓanÈ ... ... 31
5. KaccÈnagottasuttavaÓÓanÈ ... ... 31
6. DhammakathikasuttavaÓÓanÈ ... ... 32
7. AcelakassapasuttavaÓÓanÈ ... ... 33
8. TimbarukasuttavaÓÓanÈ ... ... 36
9. BÈlapaÓÉitasuttavaÓÓanÈ ... ... 36
10. PaccayasuttavaÓÓanÈ ... ... 38
3. Dasabalavagga
1. DasabalasuttavaÓÓanÈ ... ... 41
2. DutiyadasabalasuttavaÓÓanÈ ... ... 41
3. UpanisasuttavaÓÓanÈ ... ... 49
ii NidÈnavaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ
4. AÒÒatitthiyasuttavaÓÓanÈ ... ... 52

5. Bh|mijasuttavaÓÓanÈ ... ... 53
7. PaccayasuttavaÓÓanÈ ... ... 55
9. SamaÓabrÈhmaÓasuttavaÓÓanÈ ... ... 55
4. KaÄÈrakhattiyavagga
1. Bh|tasuttavaÓÓanÈ ... ... 56
2. KaÄÈrasuttavaÓÓanÈ ... ... 57
3. ©ÈÓavatthusuttavaÓÓanÈ ... ... 62
4. DutiyaÒÈÓavatthusuttavaÓÓanÈ ... ... 63
5. AvijjÈpaccayasuttavaÓÓanÈ ... ... 63
6. Dutiya-avijjÈpaccayasuttavaÓÓanÈ ... ... 64
7. NatumhasuttavaÓÓanÈ ... ... 65
8. CetanÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 65
9. DutiyacetanÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 67
10. TatiyacetanÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 67
5. Gahapativagga
1. PaÒcaverabhayasuttavaÓÓanÈ ... ... 67
2. DutiyapaÒcaverabhayasuttavaÓÓanÈ ... ... 68
3. DukkhasuttavaÓÓanÈ ... ... 69
4. LokasuttavaÓÓanÈ ... ... 69
5. ©ÈtikasuttavaÓÓanÈ ... ... 69
6. AÒÒatarabrÈhmaÓasuttavaÓÓanÈ ... ... 70
7. JÈnussoÓisuttavaÓÓanÈ ... ... 70
8. LokÈyatikasuttavaÓÓanÈ ... ... 70
9. AriyasÈvakasuttavaÓÓanÈ ... ... 70
10. Dutiya-ariyasÈvakasuttavaÓÓanÈ ... ... 71
NidÈnavaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ iii
6. Dukkhavagga
1. ParivÊmaÑsanasuttavaÓÓanÈ ... ... 71

2. UpÈdÈnasuttavaÓÓanÈ ... ... 75
3. SaÑyojanasuttavaÓÓanÈ ... ... 77
4. DutiyasaÑyojanasuttavaÓÓanÈ ... ... 77
5. MahÈrukkhasuttavaÓÓanÈ ... ... 77
6. DutiyamahÈrukkhasuttavaÓÓanÈ ... ... 78
7. TaruÓarukkhasuttavaÓÓanÈ ... ... 79
10. NidÈnasuttavaÓÓanÈ ... ... 79
7. MahÈvagga
1. AssutavÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 90

2. Dutiya-assutavÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 93
3. PuttamaÑs|pamasuttavaÓÓanÈ ... ... 94
4. AtthirÈgasuttavaÓÓanÈ ... ... 105
5. NagarasuttavaÓÓanÈ ... ... 106
6. SammasasuttavaÓÓanÈ ... ... 110
7. NaÄakalÈpÊsuttavaÓÓanÈ ... ... 112
8. KosambisuttavaÓÓanÈ ... ... 113
9. UpayantisuttavaÓÓanÈ ... ... 114
10. SusimasuttavaÓÓanÈ ... ... 114
8. SamaÓabrÈhmaÓavagga
1. JarÈmaraÓasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 118
9. AntarapeyyÈla
1. SatthusuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 118

iv NidÈnavaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ
2. AbhisamayasaÑyutta
1. NakhasikhÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 119

2. PokkharaÓÊsuttavaÓÓanÈ ... ... 119
3. SaÑbhejja-udakasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 119
5. PathavÊsuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 120
3. DhÈtusaÑyutta
1. NÈnattavagga
1. DhÈtunÈnattasuttavaÓÓanÈ ... ... 121

2. PhassanÈnattasuttavaÓÓanÈ ... ... 121
3. NophassanÈnattasuttavaÓÓanÈ ... ... 121
4. VedanÈnÈnattasuttavaÓÓanÈ ... ... 122
5. DutiyavedanÈnÈnattasuttavaÓÓanÈ ... ... 122
6. BÈhiradhÈtunÈnattasuttavaÓÓanÈ ... ... 122
7. SaÒÒÈnÈnattasuttavaÓÓanÈ ... ... 122
8. NopariyesanÈnÈnattasuttavaÓÓanÈ ... ... 123
9. BÈhiraphassanÈnattasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 123
2. Dutiyavagga
1. SattadhÈtusuttavaÓÓanÈ ... ... 124

2. SanidÈnasuttavaÓÓanÈ ... ... 125
3. GiÒjakÈvasathasuttavaÓÓanÈ ... ... 128
4. HÊnÈdhimuttikasuttavaÓÓanÈ ... ... 129
5. Ca~kamasuttavaÓÓanÈ ... ... 129
6. SagÈthÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 131
7. AssaddhasaÑsandanasuttavaÓÓanÈ ... ... 131
8-12. Assaddham|lakasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 132
NidÈnavaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ v
3. Kammapathavagga
1-2. AsamÈhitasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 132
3-5. PaÒcasikkhÈpadasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 133
6. AÔÔha~gikasuttavaÓÓanÈ ... ... 140
7. Dasa~gasuttavaÓÓanÈ ... ... 140
4. Catutthavagga
1. CatudhÈtusuttavaÓÓanÈ ... ... 141
2. PubbesambodhasuttavaÓÓanÈ ... ... 141
3. AcariÑsuttavaÓÓanÈ ... ... 143
4. NocedaÑsuttavaÓÓanÈ ... ... 144
5. EkantadukkhasuttavaÓÓanÈ ... ... 144
6-10. AbhinandasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 144
4. AnamataggasaÑyutta
1. PaÔhamavagga
1. TiÓakaÔÔhasuttavaÓÓanÈ ... ... 145
2. PathavÊsuttavaÓÓanÈ ... ... 145
3. AssusuttavaÓÓanÈ ... ... 146
4. KhÊrasuttavaÓÓanÈ ... ... 146
5. PabbatasuttavaÓÓanÈ ... ... 146
6. SÈsapasuttavaÓÓanÈ ... ... 147
7. SÈvakasuttavaÓÓanÈ ... ... 147
8-9. Ga~gÈsuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 147
10. PuggalasuttavaÓÓanÈ ... ... 147
2. Dutiyavagga
1. DuggatasuttavaÓÓanÈ ... ... 148
2. SukhitasuttavaÓÓanÈ ... ... 148
vi NidÈnavaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ
3. TiÑsamattasuttavaÓÓanÈ ... ... 148

4-9. MÈtusuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 148
10. VepullapabbatasuttavaÓÓanÈ ... ... 149
5. KassapasaÑyutta
1. SantuÔÔhasuttavaÓÓanÈ ... ... 150
2. AnottappÊsuttavaÓÓanÈ ... ... 153
3. Cand|pamasuttavaÓÓanÈ ... ... 154
4. Kul|pakasuttavaÓÓanÈ ... ... 158
5. JiÓÓasuttavaÓÓanÈ ... ... 158
6. OvÈdasuttavaÓÓanÈ ... ... 161
7. Dutiya-ovÈdasuttavaÓÓanÈ ... ... 162
8. Tatiya-ovÈdasuttavaÓÓanÈ ... ... 162
9. JhÈnÈbhiÒÒasuttavaÓÓanÈ ... ... 162
10. UpassayasuttavaÓÓanÈ ... ... 163
11. CÊvarasuttavaÓÓanÈ ... ... 164
12. ParaÑmaraÓasuttavaÓÓanÈ ... ... 185
13. Saddhammappatir|pakasuttavaÓÓanÈ ... ... 186
6. LÈbhasakkÈrasaÑyutta
1. PaÔhamavagga
1. DÈruÓasuttavaÓÓanÈ ... ... 190
2. BaÄisasuttavaÓÓanÈ ... ... 190
3-4. KummasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 190
5. MÊÄhakasuttavaÓÓanÈ ... ... 191
6. AsanisuttavaÓÓanÈ ... ... 191
7. DiddhasuttavaÓÓanÈ ... ... 191
8. Si~gÈlasuttavaÓÓanÈ ... ... 192
NidÈnavaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ vii
9. VerambhasuttavaÓÓanÈ ... ... 192

10. SagÈthakasuttavaÓÓanÈ ... ... 192
2. Dutiyavagga
1-2. SuvaÓÓapÈtisuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 193
3-10. SuvaÓÓanikkhasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 193
3. Tatiyavagga
1-2. MÈtugÈmasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 193
3-6. EkaputtakasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 193
7. TatiyasamaÓabrÈhmaÓasuttavaÓÓanÈ ... ... 194
8. ChavisuttavaÓÓanÈ ... ... 194
9. RajjusuttavaÓÓanÈ ... ... 194
10. BhikkhusuttavaÓÓanÈ ... ... 194
4. Catutthavagga
1-4. BhindisuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 194
5. AcirapakkantasuttavaÓÓanÈ ... ... 195
6. PaÒcarathasatasuttavaÓÓanÈ ... ... 195
7-13. MÈtusuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 195
7. RÈhulasaÑyutta
1. PaÔhamavagga
1-8. CakkhusuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 196
9. DhÈtusuttavaÓÓanÈ ... ... 196
10. KhandhasuttavaÓÓanÈ ... ... 197
2. Dutiyavagga
11. AnusayasuttavaÓÓanÈ ... ... 197
12. ApagatasuttavaÓÓanÈ ... ... 197
viii NidÈnavaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ
8. LakkhaÓasaÑyutta
1. PaÔhamavagga
1. AÔÔhisuttavaÓÓanÈ ... ... 199
2. PesisuttavaÓÓanÈ ... ... 201
3. PiÓÉasuttavaÓÓanÈ ... ... 201
4. NicchavisuttavaÓÓanÈ ... ... 201
5. AsilomasuttavaÓÓanÈ ... ... 202
6. SattisuttavaÓÓanÈ ... ... 202
7. UsulomasuttavaÓÓanÈ ... ... 202
8. S|cilomasuttavaÓÓanÈ ... ... 202
9. Dutiyas|cilomasuttavaÓÓanÈ ... ... 202
10. KumbhaÓÉasuttavaÓÓanÈ ... ... 203
2. Dutiyavagga
1. SasÊsakasuttavaÓÓanÈ ... ... 203
2. G|thakhÈdasuttavaÓÓanÈ ... ... 203
3. NicchavitthisuttavaÓÓanÈ ... ... 203
4. Ma~gulitthisuttavaÓÓanÈ ... ... 204
5. OkilinÊsuttavaÓÓanÈ ... ... 204
6. AsÊsakasuttavaÓÓanÈ ... ... 204
7-11. PÈpabhikkhusuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 205
9. OpammasaÑyutta
1. K|ÔasuttavaÓÓanÈ ... ... 206
2. NakhasikhasuttavaÓÓanÈ ... ... 206
3. KulasuttavaÓÓanÈ ... ... 206
4. OkkhÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 206
5. SattisuttavaÓÓanÈ ... ... 207
NidÈnavaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ ix
6. DhanuggahasuttavaÓÓanÈ ... ... 207

7. ŒÓisuttavaÓÓanÈ ... ... 209
8. Kali~garasuttavaÓÓanÈ ... ... 211
9. NÈgasuttavaÓÓanÈ ... ... 212
10. BilÈrasuttavaÓÓanÈ ... ... 213
11. Si~gÈlasuttavaÓÓanÈ ... ... 213
12. Dutiyasi~gÈlasuttavaÓÓanÈ ... ... 213
10. BhikkhusaÑyutta
1. KolitasuttavaÓÓanÈ ... ... 214
2. UpatissasuttavaÓÓanÈ ... ... 214
3. GhaÔasuttavaÓÓanÈ ... ... 215
4. NavasuttavaÓÓanÈ ... ... 216
5. SujÈtasuttavaÓÓanÈ ... ... 216
6. LakuÓÉakabhaddiyasuttavaÓÓanÈ ... ... 217
7. VisÈkhasuttavaÓÓanÈ ... ... 219
8. NandasuttavaÓÓanÈ ... ... 219
9. TissasuttavaÓÓanÈ ... ... 220
10. TheranÈmakasuttavaÓÓanÈ ... ... 222
11. MahÈkappinasuttavaÓÓanÈ ... ... 223
12. SahÈyakasuttavaÓÓanÈ ... ... 227
NidÈnavaggasaÑyuttaÔÔhakathÈya mÈtikÈ niÔÔhitÈ.

KhandhavaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ
_____
1. KhandhasaÑyutta
1. Nakulapituvagga
1. NakulapitusuttavaÓÓanÈ ... ... 229
2. DevadahasuttavaÓÓanÈ ... ... 236
3. HÈliddikÈnisuttavaÓÓanÈ ... ... 238
4. DutiyahÈliddikÈnisuttavaÓÓanÈ ... ... 241
5. SamÈdhisuttavaÓÓanÈ ... ... 241
6. PaÔisallÈÓasuttavaÓÓanÈ ... ... 241
7. UpÈdÈparitassanÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 241
8. Dutiya-upÈdÈparitassanÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 242
9. KÈlattaya-aniccasuttavaÓÓanÈ ... ... 242
10-11. KÈlattayadukkhasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 242
2. Aniccavagga
1-10. AniccasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 242
3. BhÈravagga
1. BhÈrasuttavaÓÓanÈ ... ... 243
2. PariÒÒasuttavaÓÓanÈ ... ... 244
3. AbhijÈnasuttavaÓÓanÈ ... ... 244
4-9. ChandarÈgasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 244
10. Agham|lasuttavaÓÓanÈ ... ... 244
11. Pabha~gusuttavaÓÓanÈ ... ... 244
xii KhandhavaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ
4. NatumhÈkavagga
1. NatumhÈkasuttavaÓÓanÈ ... ... 244
2. DutiyanatumhÈkasuttavaÓÓanÈ ... ... 245
3. AÒÒatarabhikkhusuttavaÓÓanÈ ... ... 245
4. Dutiya-aÒÒatarabhikkhusuttavaÓÓanÈ ... ... 245
5-6. ŒnandasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 245
7-10. AnudhammasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 246
5. AttadÊpavagga
1. AttadÊpasuttavaÓÓanÈ ... ... 247
2. PaÔipadÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 247
3. AniccasuttavaÓÓanÈ ... ... 248
4. Dutiya-aniccasuttavaÓÓanÈ ... ... 248
5. SamanupassanÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 248
6. KhandhasuttavaÓÓanÈ ... ... 249
7-8. SoÓasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 250
9-10. NandikkhayasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 250
(6) 1. Upayavagga
1. UpayasuttavaÓÓanÈ ... ... 250
2. BÊjasuttavaÓÓanÈ ... ... 250
3. UdÈnasuttavaÓÓanÈ ... ... 251
4. UpÈdÈnaparipavattasuttavaÓÓanÈ ... ... 254
5. SattaÔÔhÈnasuttavaÓÓanÈ ... ... 255
6. SammÈsambuddhasuttavaÓÓanÈ ... ... 256
7. AnattalakkhaÓasuttavaÓÓanÈ ... ... 256
8. MahÈlisuttavaÓÓanÈ ... ... 256
9. ŒdittasuttavaÓÓanÈ ... ... 257
10. NiruttipathasuttavaÓÓanÈ ... ... 257
KhandhavaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ xiii
(7) 2. Arahantavagga
1. UpÈdiyamÈnasuttavaÓÓanÈ ... ... 258

2. MaÒÒamÈnasuttavaÓÓanÈ ... ... 258
3. AbhinandamÈnasuttavaÓÓanÈ ... ... 258
4-6. AniccasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 258
7. AnattaniyasuttavaÓÓanÈ ... ... 258
8-10. RajanÊyasaÓÔhitasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 259
(8) 3. KhajjanÊyavagga
1-3. AssÈdasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 259

4. ArahantasuttavaÓÓanÈ ... ... 259
5. Dutiya-arahantasuttavaÓÓanÈ ... ... 261
6. SÊhasuttavaÓÓanÈ ... ... 261
7. KhajjanÊyasuttavaÓÓanÈ ... ... 266
8. PiÓÉolyasuttavaÓÓanÈ ... ... 274
9. PÈlileyyasuttavaÓÓanÈ ... ... 279
10. PuÓÓamasuttavaÓÓanÈ ... ... 282
(9) 4. Theravagga
1. ŒnandasuttavaÓÓanÈ ... ... 283

2. TissasuttavaÓÓanÈ ... ... 284
3. YamakasuttavaÓÓanÈ ... ... 284
4. AnurÈdhasuttavaÓÓanÈ ... ... 286
5. VakkalisuttavaÓÓanÈ ... ... 287
6. AssajisuttavaÓÓanÈ ... ... 289
7. KhemakasuttavaÓÓanÈ ... ... 289
8. ChannasuttavaÓÓanÈ ... ... 291
9-10. RÈhulasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 292
xiv KhandhavaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ
(10) 5. Pupphavagga
1. NadÊsuttavaÓÓanÈ ... ... 292
2. PupphasuttavaÓÓanÈ ... ... 293
3. PheÓapiÓÉ|pamasuttavaÓÓanÈ ... ... 293
4-6. GomayapiÓÉasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 297
7. GaddulabaddhasuttavaÓÓanÈ ... ... 298
8. DutiyagaddulabaddhasuttavaÓÓanÈ ... ... 299
9. VÈsijaÔasuttavaÓÓanÈ ... ... 300
10. AniccasaÒÒÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 303
(11) 1. Antavagga
1. AntasuttavaÓÓanÈ ... ... 304
2-3. DukkhasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 304
4. PariÒÒeyyasuttavaÓÓanÈ ... ... 304
5-10. SamaÓasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 304
(12) 2. Dhammakathikavagga
1-2. AvijjÈsuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 305
3. DhammakathikasuttavaÓÓanÈ ... ... 305
4. DutiyadhammakathikasuttavaÓÓanÈ ... ... 305
5-9. BandhanasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 305
10. SÊlavantasuttavaÓÓanÈ ... ... 305
11. SutavantasuttavaÓÓanÈ ... ... 306
12-13. KappasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 306
(13) 3. AvijjÈvagga
1-10. SamudayadhammasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 306
(14) 4. KukkuÄavagga
1-14. KukkuÄasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 306
KhandhavaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ xv
(15) 5. DiÔÔhivagga
1-9. AjjhattasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 307
10. ŒnandasuttavaÓÓanÈ ... ... 307
2. RÈdhasaÑyutta
1. PaÔhamavagga
1. MÈrasuttavaÓÓanÈ ... ... 308
2-10. SattasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 308
2. Dutiyavagga
1-12. MÈrasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 308
3-4. ŒyÈcanavaggÈdi
1-11. MÈrÈdisutta-ekÈdasakavaÓÓanÈ ... ... 309
3. DiÔÔhisaÑyutta
1. SotÈpattivagga
1. VÈtasuttavaÓÓanÈ ... ... 310
2-4. EtaÑmamasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 310
5. NatthidinnasuttavaÓÓanÈ ... ... 311
6. KarotosuttavaÓÓanÈ ... ... 312
7. HetusuttavaÓÓanÈ ... ... 313
8-10. MahÈdiÔÔhisuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 313
11-18. AntavÈsuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 316
2. DutiyagamanÈdivaggavaÓÓanÈ ... 317
4. OkkantasaÑyutta
xvi KhandhavaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ
5. UpÈdasaÑyuttavaÓÓanÈ ... 318
6. KilesasaÑyuttavaÓÓanÈ ... 318
7. SÈriputtasaÑyutta
1-9. VivekajasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 318
10. SucimukhÊsuttavaÓÓanÈ ... ... 318
8. NÈgasaÑyutta
1. SuddhikasuttavaÓÓanÈ ... ... 319
2-50. PaÓÊtatarasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 320
9. SupaÓÓasaÑyuttavaÓÓanÈ ... 320
10. GandhabbakÈyasaÑyuttavaÓÓanÈ ... 321
11. ValÈhakasaÑyuttavaÓÓanÈ ... 321
12. VacchagottasaÑyuttavaÓÓanÈ ... 323
13. JhÈnasaÑyutta
1. SamÈdhim|lakasamÈpattisuttavaÓÓanÈ ... ... 323
2-55. SamÈdhim|lakaÔhitisuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 323
KhandhavaggasaÑyuttaÔÔhakathÈya mÈtikÈ niÔÔhitÈ.

NidÈnavagga
SaÑyuttaÔÔhakathÈ
_____
Namo tassa Bhagavato Arahato SammÈsambuddhassa.
1. NidÈnasaÑyutta
1. Buddhavagga
1. PaÔiccasamuppÈdasuttavaÓÓanÈ
1. EvaÑ me sutanti NidÈnavagge paÔhamaÑ PaÔiccasamuppÈdasuttaÑ.
TatrÈyaÑ anupubbapadavaÓÓanÈ–tatra kho BhagavÈ bhikkh| ÈmantesÊti
ettha1 tatrÈti desakÈlaparidÊpanaÑ. TaÑ hi “yaÑ samayaÑ viharati, tatra2
samaye, yasmiÒca Jetavane viharati, tatra Jetavane”ti dÊpeti. BhÈsitabbayutte
vÈ desakÈle3 dÊpeti. Na hi BhagavÈ ayutte dese kÈle ca dhammaÑ bhÈsati.
“AkÈlo kho tÈva bÈhiyÈ”ti-Èdi4 cettha sÈdhakaÑ. Khoti padap|raÓamatte,
avadhÈraÓe5 ÈdikÈlatthe vÈ nipÈto. BhagavÈti lokagarudÊpanaÑ. Bhikkh|ti
kathÈsavanayuttapuggalavacanaÑ. Apicettha “bhikkhakoti bhikkhu,
bhikkhÈcariyaÑ ajjh|pagatoti bhikkh|”ti-ÈdinÈ6 nayena vacanattho
veditabbo. ŒmantesÊti Èlapi abhÈsi sambodhesi, ayamettha attho. AÒÒatra
pana ÒÈpanepi7 hoti. YathÈha
______________________________________________________________
1. Tattha (SÊ), tatra (SyÈ) 2. TasmiÑ (SÊ) 3. DesakÈleti (SÊ)
4. Khu 1. 85 piÔÔhe. 5. AvadhÈraÓatthe (SÊ)
6. Vi 1. 28; Abhi 2. 254 piÔÔhesu. 7. ViÒÒÈpanepi (SyÈ)
2 SaÑyuttanikÈya
“ÈmantayÈmi vo bhikkhave, paÔivedayÈmi vo bhikkhave”ti. Pakkosanepi.

YathÈha “ehi tvaÑ bhikkhu mama vacanena SÈriputtaÑ ÈmantehÊ”ti1.
Bhikkhavoti ÈmantanÈkÈradÊpanaÑ. TaÒca
bhikkhanasÊlatÈdiguÓayogasiddhattÈ vuttaÑ. BhikkhanasÊlatÈguÓayuttopi hi
bhikkhu, bhikkhanadhammatÈguÓayuttopi bhikkhane
sÈdhukÈritÈguÓayuttopÊti saddavid| maÒÒanti. Tena ca tesaÑ
bhikkhanasÊlatÈdiguÓayogasiddhena vacanena hÊnÈdhikajanasevitavuttiÑ
pakÈsento uddhatadÊnabhÈvaniggahaÑ karoti. “Bhikkhavo”ti iminÈ ca
karuÓÈvipphÈrasommahadayanayananipÈtapubba~gamena vacanena2 te
attano abhimukhe karonto teneva kathetukamyatÈdÊpakena nesaÑ vacanena
sotukamyataÑ janeti, teneva ca sambodhanatthena sÈdhukaÑ manasikÈrepi
niyojeti. SÈdhukaÑ manasikÈrÈyattÈ3 hi sÈsanasampatti.
Aparesupi devamanussesu vijjamÈnesu kasmÈ bhikkh|yeva ÈmantesÊti
ce. JeÔÔhaseÔÔhÈsannasadÈsannihitabhÈvato. SabbaparisasÈdhÈraÓÈ hi
Bhagavato dhammadesanÈ, parisÈya jeÔÔhÈ bhikkh| paÔhamaÑ uppannattÈ,
seÔÔhÈ anagÈriyabhÈvaÑ ÈdiÑ katvÈ SatthucariyÈnuvidhÈyakattÈ
sakalasÈsanapaÔiggÈhakattÈ ca, ÈsannÈ tattha nisinnesu SatthusantikattÈ,
sadÈsannihitÈ SatthusantikÈvacarattÈti. Apica te dhammadesanÈya bhÈjanaÑ
yathÈnusiÔÔhaÑ paÔipattisabbhÈvato. Visesato ca ekacce bhikkh|yeva
sandhÈya ayaÑ desanÈpÊti evaÑ Èmantesi.
KimatthaÑ pana BhagavÈ dhammaÑ desento paÔhamaÑ bhikkh|
Èmantesi, na dhammameva desesÊti. SatijananatthaÑ. Bhikkh| aÒÒaÑ
cintentÈpi vikkhittacittÈpi dhammaÑ paccavekkhantÈpi kammaÔÔhÈnaÑ
manasikarontÈpi nisinnÈ honti, te anÈmantetvÈ dhamme desiyamÈne “ayaÑ
desanÈ kiÑnidÈnÈ kiÑpaccayÈ katamÈya aÔÔhuppattiyÈ desitÈ”ti
sallakkhetuÑ asakkontÈ duggahitaÑ vÈ gaÓheyyuÑ, na vÈ gaÓheyyuÑ, tena
nesaÑ satijananatthaÑ BhagavÈ paÔhamaÑ ÈmantetvÈ pacchÈ dhammaÑ
deseti.
Bhadanteti gÈravavacanametaÑ, Satthuno paÔivacanadÈnaÑ vÈ.
Apicettha “bhikkhavo”ti vadamÈno BhagavÈ bhikkh| Èlapati. “Bhadante”ti
vadamÈnÈ te BhagavantaÑ paccÈlapanti. TathÈ hi “bhikkhavo”ti BhagavÈ
ÈbhÈsati,
______________________________________________________________
1. AÑ 3. 181 piÔÔhe. 2. ...nihitapubba~gamavacanena (SÊ)
3. ManasikÈrayuttÈ (SyÈ)
NidÈnavaggaÔÔhakathÈ 3
“bhadante”ti paccÈbhÈsanti. “Bhikkhavo”ti paÔivacanaÑ dÈpeti, “bhadante”ti

paÔivacanaÑ denti. Te bhikkh|ti ye1 BhagavÈ Èmantesi, te. Bhagavato
paccassosunti Bhagavato ÈmantanaÑ pati-assosuÑ, abhimukhÈ hutvÈ
suÓiÑsu sampaÔicchiÑsu paÔiggahesunti attho. BhagavÈ etadavocÈti
BhagavÈ etaÑ idÈni vattabbaÑ sakalasuttaÑ avoca. EttÈvatÈ yaÑ ÈyasmatÈ
Œnandena atthabyaÒjanasampannassa BuddhÈnaÑ
desanÈÒÈÓagambhÊrabhÈvasaÑs|cakassa imassa suttassa
sukhÈvagÈhaÓatthaÑ kÈladesadesakaparisÈpadesappaÔimaÓÉitaÑ nidÈnaÑ
bhÈsitaÑ, tassa atthavaÓÓanÈ samattÈ.
IdÈni paÔiccasamuppÈdaÑ voti-ÈdinÈ nayena BhagavatÈ nikkhittassa
suttassa saÑvaÓÓanÈya okÈso anuppatto. SÈ panesÈ suttavaÓÓanÈ yasmÈ
suttanikkhepaÑ vicÈretvÈ vuccamÈnÈ pÈkaÔÈ hoti, tasmÈ suttanikkhepaÑ
tÈva vicÈressÈma. CattÈro hi suttanikkhepÈ–attajjhÈsayo, parajjhÈsayo,
pucchÈvasiko, aÔÔhuppattikoti. Tattha yÈni suttÈni BhagavÈ parehi anajjhiÔÔho
kevalaÑ attano ajjhÈsayeneva katheti, seyyathidaÑ?
DasabalasuttantahÈrako2 CandopamavÊÓopamasammappadhÈna-iddhipÈda-
indriyabalabojjha~gamagga~gasuttantahÈrakoti evamÈdÊni, tesaÑ
attajjhÈsayo nikkhepo.
YÈni pana “paripakkÈ kho RÈhulassa vimuttiparipÈcanÊyÈ dhammÈ,
yaÑn|nÈhaÑ RÈhulaÑ uttariÑ ÈsavÈnaÑ khaye vineyyan”ti3 evaÑ paresaÑ
ajjhÈsayaÑ khantiÑ nijjhÈnakkhamaÑ4 manaÑ abhinÊhÈraÑ
bujjhanabhÈvaÒca apekkhitvÈ parajjhÈsayavasena kathitÈni, seyyathidaÑ?
C|ÄarÈhulovÈdasuttaÑ MahÈrÈhulovÈdasuttaÑ DhammacakkappavattanaÑ
AnattalakkhaÓasuttaÑ ŒsÊvisopamasuttaÑ DhÈtuvibha~gasuttanti
evamÈdÊni, tesaÑ parajjhÈsayo nikkhepo.
BhagavantaÑ pana upasa~kamitvÈ catasso parisÈ cattÈro vaÓÓÈ nÈgÈ
supaÓÓÈ gandhabbÈ asurÈ yakkhÈ mahÈrÈjÈno TÈvatiÑsÈdayo devÈ
mahÈbrahmÈti evamÈdayo “bojjha~gÈ bojjha~gÈti bhante vuccanti, nÊvaraÓÈ
nÊvaraÓÈti bhante vuccanti5, ime nu kho bhante paÒcupÈdÈnakkhandhÈ,
kiÑs|dha vittaÑ purisassa seÔÔhan”ti-ÈdinÈ6 nayena paÒhaÑ pucchanti.
EvaÑ puÔÔhena BhagavatÈ
______________________________________________________________
1. Ye ca (SÊ, Ka)
2. SakalasuttantahÈrako (SÊ), vasalasuttantahÈrako (SyÈ)
3. SaÑ 2. 324; Ma 3. 325 piÔÔhesu. 4. NijjhÈjakkhamataÑ (SÊ)
5. SaÑ 3. 75 piÔÔhe. 6. SaÑ 1. 216; Khu 1. 306 piÔÔhesu.
4 SaÑyuttanikÈya
yÈni kathitÈni bojjha~gasaÑyuttÈdÊni, yÈni vÈ panaÒÒÈnipi DevatÈsaÑyutta

MÈrasaÑyutta BrahmasaÑyutta SakkapaÒha C|Äavedalla MahÈvedalla
SÈmaÒÒaphala-ÈÄavaka S|ciloma KharalomasuttÈdÊni, tesaÑ pucchÈvasiko
nikkhepo.
YÈni pana tÈni uppannaÑ kÈraÓaÑ paÔicca kathitÈni, seyyathidaÑ?
DhammadÈyÈdaÑ C|ÄasÊhanÈdasuttaÑ puttamaÑs|pamaÑ
dÈrukkhandh|pamaÑ aggikkhandh|pamaÑ pheÓapiÓÉ|pamaÑ
pÈricchattak|pamanti evamÈdÊni, tesaÑ aÔÔhuppattiko nikkhepo.
Evametesu cat|su nikkhepesu imassa paÔiccasamuppÈdasuttassa
parajjhÈsayo nikkhepo. ParapuggalajjhÈsayavasena hidaÑ BhagavatÈ
nikkhittaÑ. KatamesaÑ puggalÈnaÑ ajjhÈsayavasenÈti? UgghaÔitaÒÒ|naÑ.
CattÈro hi puggalÈ ugghaÔitaÒÒ| vipaÒcitaÒÒ| neyyo padaparamoti. Tattha
yassa puggalassa saha udÈhaÔavelÈya dhammÈbhisamayo hoti, ayaÑ vuccati
puggalo ugghaÔitaÒÒ|. Yassa puggalassa saÑkhittena bhÈsitassa vitthÈrena
atthe vibhajiyamÈne dhammÈbhisamayo hoti,ayaÑ vuccati puggalo
vipaÒcitaÒÒ|. Yassa puggalassa uddesato paripucchato yoniso manasikaroto
kalyÈÓamitte sevato bhajato payirupÈsato anupubbena dhammÈbhisamayo
hoti, ayaÑ vuccati puggalo neyyo. Yassa puggalassa bahumpi suÓato
bahumpi dhÈrayato bahumpi vÈcayato na tÈya jÈtiyÈ dhammÈbhisamayo
hoti, ayaÑ vuccati puggalo padaparamo. Iti imesu cat|su puggalesu
ugghaÔitaÒÒ|puggalÈnaÑ1 ajjhÈsayavasena idaÑ suttaÑ nikkhittaÑ.
TadÈ kira paÒcasatÈ janapadavÈsikÈ bhikkh| sabbeva ekacarÈ dvicarÈ
ticarÈ catucarÈ paÒcacarÈ sabhÈgavuttino dhuta~gadharÈ ÈraddhavÊriyÈ
yuttayogÈ vipassakÈ saÓhaÑ sukhumaÑ2 suÒÒataÑ paccayÈkÈradesanaÑ
patthayamÈnÈ sÈyanhasamaye BhagavantaÑ upasa~kamitvÈ vanditvÈ
rattakambalasÈÓiyÈ parikkhipamÈnÈ viya desanaÑ paccÈsÊsamÈnÈ3
parivÈretvÈ nisÊdiÑsu. TesaÑ ajjhÈsayavasena BhagavÈ idaÑ suttaÑ Èrabhi.
YathÈ hi cheko cittakÈro aparikammakatabhittiÑ labhitvÈ na Èditova r|paÑ
samuÔÔhÈpesi, mahÈmattikalepÈdÊhi pana bhittiparikammaÑ tÈva katvÈ
______________________________________________________________
1. UgghaÔitaÒÒ|naÑ puggalÈnaÑ (SÊ) 2. SaÓhasukhumaÑ (SÊ)
3. PaccÈsiÑsamÈnÈ (SÊ, SyÈ)
kataparikammÈya bhittiyÈ r|paÑ samuÔÔhÈpeti, kataparikammaÑ pana

bhittiÑ labhitvÈ bhittiparikammabyÈpÈraÑ akatvÈ ra~gajÈtÈni yojetvÈ
vaÔÔikaÑ vÈ t|likaÑ vÈ ÈdÈya r|pameva samuÔÔhÈpeti, evameva BhagavÈ
akatÈbhinivesaÑ ÈdikammikakulaputtaÑ labhitvÈ nÈssa Èditova
arahattapadaÔÔhÈnaÑ saÓhaÑ sukhumaÑ suÒÒataÑ vipassanÈlakkhaÓaÑ
Ècikkhati, sÊlasamÈdhikammassakatÈdiÔÔhisampadÈya pana yojento
pubbabhÈgapaÔipadaÑ tÈva Ècikkhati. YaÑ sandhÈya vuttaÑ–
“TasmÈtiha tvaÑ bhikkhu Èdimeva visodhehi kusalesu dhammesu.
Ko cÈdi kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ. SÊlaÒca suvisuddhaÑ diÔÔhi ca ujukÈ.
Yato kho te bhikkhu sÊlaÒca suvisuddhaÑ bhavissati diÔÔhi ca ujukÈ.
Tato tvaÑ bhikkhu sÊlaÑ nissÈya sÊle patiÔÔhÈya cattÈro satipaÔÔhÈne
tividhena bhÈveyyÈsi1. Katame cattÈro, idha tvaÑ bhikkhu ajjhattaÑ vÈ
kÈye kÈyÈnupassÊ viharÈhi ÈtÈpÊ sampajÈno satimÈ vineyya loke
abhijjhÈdomanassaÑ. BahiddhÈ vÈ kÈye -pa-. AjjhattabahiddhÈ vÈ kÈye
-pa-. Dhammesu dhammÈnupassÊ viharÈhi ÈtÈpÊ sampajÈno satimÈ
vineyya loke abhijjhÈdomanassaÑ. Yato kho tvaÑ bhikkhu sÊlaÑ
nissÈya sÊle patiÔÔhÈya ime cattÈro satipaÔÔhÈne evaÑ tividhena
bhÈvessasi, tato tuyhaÑ bhikkhu yÈ ratti vÈ divaso vÈ Ègamissati,
vuddhiyeva pÈÔika~khÈ kusalesu dhammesu, no parihÈnÊ”ti2.
EvaÑ Èdikammikakulaputtassa sÊlakathÈya parikammaÑ kathetvÈ
arahattapadaÔÔhÈnaÑ saÓhaÑ sukhumaÑ suÒÒataÑ vipassanÈlakkhaÓaÑ
Ècikkhati.
ParisuddhasÊlaÑ pana ÈraddhavÊriyaÑ yuttayogaÑ vipassakaÑ labhitvÈ
nÈssa pubbabhÈgapaÔipadaÑ Ècikkhati, ujukameva pana arahattapadaÔÔhÈnaÑ
saÓhaÑ3 sukhumaÑ suÒÒataÑ vipassanÈlakkhaÓaÑ Ècikkhati. Ime paÒcasatÈ
bhikkh| pubbabhÈgapaÔipadaÑ parisodhetvÈ ÔhitÈ sudhantasuvaÓÓasadisÈ
suparimajjitamaÓikkhandhasannibhÈ, eko lokuttaramaggova nesaÑ anÈgato,
iti tassÈgamanatthÈya SatthÈ tesaÑ ajjhÈsayaÑ apekkhamÈno idaÑ suttaÑ
Èrabhi4.
______________________________________________________________
1. ManasikareyyÈsi (SÊ) 2. SaÑ 3. 124 piÔÔhe.
3. TesaÑ ajjhÈsayaÑ saÓhaÑ (Ka) 4. Œhari (SyÈ)
6 SaÑyuttanikÈya
Tattha paÔiccasamuppÈdanti paccayÈkÈraÑ. PaccayÈkÈro hi

aÒÒamaÒÒaÑ paÔicca sahite dhamme uppÈdeti, tasmÈ paÔiccasamuppÈdoti
vuccati. Ayamettha sa~khepo, vitthÈro pana Visuddhimaggato gahetabbo.
Voti ayaÑ vo-saddo paccatta-
upayogakaraÓasampadÈnasÈmivacanapadap|raÓesu dissati. “Kacci pana vo
AnuruddhÈ samaggÈ sammodamÈnÈ”ti-ÈdÊsu1 hi paccatte dissati.
“Gacchatha bhikkhave paÓÈmemi vo”ti-ÈdÊsu2 upayoge. “Na vo mama
santike vatthabban”ti-ÈdÊsu2 karaÓe. “VanapatthapariyÈyaÑ vo bhikkhave
desessÈmÊ”ti-ÈdÊsu3 sampadÈne. “SabbesaÑ vo SÈriputta subhÈsitan”ti-
ÈdÊsu4 sÈmivacane. “Ye hi vo ariyÈ parisuddhakÈyakammantÈ”ti-ÈdÊsu5
padap|raÓamatte. Idha panÈyaÑ sampadÈne daÔÔhabbo. Bhikkhaveti
patissavena abhimukhÊbh|tÈnaÑ puna ÈlapanaÑ. DesessÈmÊti
desanÈpaÔijÈnanaÑ. TaÑ suÓÈthÈti taÑ paÔiccasamuppÈdaÑ taÑ desanaÑ
mayÈ vuccamÈnaÑ suÓÈtha.
SÈdhukaÑ manasi karothÈti ettha pana sÈdhukaÑ sÈdh|ti
ekatthametaÑ. AyaÒca sÈdhusaddo
ÈyÈcanasampaÔicchanasampahaÑsanasundaradaÄhÊkammÈdÊsu dissati.
“SÈdhu me bhante BhagavÈ saÑkhittena dhammaÑ deset|”ti-ÈdÊsu6 hi
ÈyÈcane dissati. “SÈdhu bhanteti kho so bhikkhu Bhagavato bhÈsitaÑ
abhinanditvÈ anumoditvÈ”ti-ÈdÊsu7 sampaÔicchane. “SÈdhu sÈdhu
SÈriputtÈ”ti-ÈdÊsu8 sampahaÑsane.
“SÈdhu dhammarucÊ rÈjÈ, sÈdhu paÒÒÈÓavÈ naro.
SÈdhu mittÈnamaddubbho9, pÈpassa akaraÓaÑ sukhan”ti–
ÈdÊsu10 sundare. “Tena hi brÈhmaÓa sÈdhukaÑ suÓÈhÊ”ti-ÈdÊsu11
sÈdhukasaddoyeva daÄhÊkamme, ÈÓattiyantipi vuccati. Idha panÈyaÑ ettheva
daÄhÊkamme ÈÓattiyÈ ca attho veditabbo, sundaratthepi vaÔÔati.
DaÄhÊkaraÓatthena hi “daÄhaÑ imaÑ dhammaÑ suÓÈtha suggahitaÑ
gaÓhantÈ”, ÈÓatti-atthena “mama ÈÓattiyÈ suÓÈtha”, sundaratthena
“sundaramimaÑ bhaddakaÑ dhammaÑ
______________________________________________________________
1. Ma 1. 266; Vi 3. 498 piÔÔhesu. 2. Ma 2. 120 piÔÔhe.
3. Ma 1. 149 piÔÔhe. 4. Ma 1. 281 piÔÔhe. 5. Ma 1. 20 piÔÔhe.
6. AÑ 1. 571; SaÑ 2. 294; SaÑ 3. 143 piÔÔhesu. 7. Ma 3. 66 piÔÔhe.
8. DÊ 3. 226 piÔÔhe. 9. MittÈnamadrubbho (SyÈ, Ka)
10. Khu 6. 45 piÔÔhe JÈtake. 11. AÑ 2. 197 piÔÔhe.
suÓÈthÈ”ti etaÑ dÊpitaÑ hoti. Manasi karothÈti Èvajjetha, samannÈharathÈti

attho. AvikkhittacittÈ hutvÈ nisÈmetha, citte karothÈti adhippÈyo.
IdÈnettha taÑ suÓÈthÈti sotindriyavikkhepanivÈraÓametaÑ. SÈdhukaÑ
manasi karothÈti manasikÈre daÄhÊkammaniyojanena
manindriyavikkhepanivÈraÓaÑ. PurimaÑ cettha
byaÒjanavipallÈsagÈhanivÈraÓaÑ, pacchimaÑ atthavipallÈsagÈhanivÈraÓaÑ.
Purimena ca dhammassavane niyojeti, pacchimena sutÈnaÑ dhammÈnaÑ
dhÈraÓ|paparikkhÈsu. Purimena ca “sabyaÒjano ayaÑ dhammo, tasmÈ
savanÊyo”ti dÊpeti, pacchimena “sÈttho, tasmÈ manasi kÈtabbo”ti.
SÈdhukapadaÑ vÈ ubhayapadehi yojetvÈ “yasmÈ ayaÑ dhammo
dhammagambhÊro ca desanÈgambhÊro ca, tasmÈ suÓÈtha sÈdhukaÑ. YasmÈ
atthagambhÊro ca paÔivedhagambhÊro ca, tasmÈ sÈdhukaÑ manasi karothÈ”ti
evaÑ yojanÈ veditabbÈ1. BhÈsissÈmÊti desessÈmi. “TaÑ suÓÈthÈ”ti ettha
paÔiÒÒÈtaÑ desanaÑ saÑkhittatova na desessÈmi, apica kho vitthÈratopi
naÑ bhÈsissÈmÊti vuttaÑ hoti. Sa~khepavitthÈravÈcakÈni hi etÈni padÈni.
YathÈha Va~gÊsatthero–
“SaÑkhittenapi deseti, vitthÈrenapi bhÈsati.
SÈÄikÈyiva nigghoso, paÔibhÈnaÑ udÊrayÊ”ti2.
EvaÑ vutte ussÈhajÈtÈ hutvÈ evaÑ bhanteti kho te bhikkh| Bhagavato
paccassosuÑ Satthu vacanaÑ sampaÔicchiÑsu, paÔiggahesunti vuttaÑ hoti.
Atha nesaÑ BhagavÈ etadavoca etaÑ idÈni vattabbaÑ “katamo ca
bhikkhave paÔiccasamuppÈdo”ti-ÈdiÑ sakalaÑ suttaÑ avoca. Tattha katamo
ca bhikkhave paÔiccasamuppÈdoti kathetukamyatÈpucchÈ. PaÒcavidhÈ hi
pucchÈ adiÔÔhajotanÈpucchÈ diÔÔhasaÑsandanÈpucchÈ vimaticchedanÈpucchÈ
anumatipucchÈ kathetukamyatÈpucchÈti, tÈsaÑ idaÑ nÈnattaÑ–
KatamÈ adiÔÔhajotanÈpucchÈ3. PakatiyÈ lakkhaÓaÑ aÒÒÈtaÑ hoti
adiÔÔhaÑ atulitaÑ atÊritaÑ avibh|taÑ avibhÈvitaÑ, tassa ÒÈÓÈya
______________________________________________________________
1. KÈtabbÈ (SÊ) 2. SaÑ 1. 191; Khu 2. 370 piÔÔhesu.
3. Khu 7. 263; Khu 8. 50 piÔÔhÈdÊsu.
8 SaÑyuttanikÈya
dassanÈya tulanÈya tÊraÓÈya vibh|tÈya1 vibhÈvanatthÈya paÒhaÑ pucchati,

ayaÑ adiÔÔhajotanÈpucchÈ.
KatamÈ diÔÔhasaÑsandanÈ pucchÈ. PakatiyÈ lakkhaÓaÑ ÒÈtaÑ hoti
diÔÔhaÑ tulitaÑ tÊrataÑ vibh|taÑ vibhÈvitaÑ, so aÒÒehi paÓÉitehi saddhiÑ
saÑsandanatthÈya paÒhaÑ pucchati, ayaÑ diÔÔhasaÑsandanÈpucchÈ.
KatamÈ vimaticchedanÈpucchÈ. PakatiyÈ saÑsayapakkhando2 hoti
vimatipakkhando dveÄhakajÈto “evaÑ nu kho, na nu kho, kathaÑ nu kho”ti,
so vimaticchedanatthÈya paÒhaÑ pucchati, ayaÑ vimaticchedanÈpucchÈ.
KatamÈ anumatipucchÈ. BhagavÈ bhikkh|naÑ anumatiyÈ paÒhaÑ
pucchati “taÑ kiÑ maÒÒatha bhikkhave r|paÑ niccaÑ vÈ aniccaÑ vÈ”ti,
aniccaÑ bhante. YaÑ panÈniccaÑ, dukkhaÑ vÈ taÑ sukhaÑ vÈti, dukkhaÑ
bhante. YaÑ panÈniccaÑ dukkhaÑ vipariÓÈmadhammaÑ, kallaÑ nu taÑ
samanupassituÑ “etaÑ mama esohamasmi eso me attÈ”ti, no hetaÑ
bhanteti3. AyaÑ anumatipucchÈ.
KatamÈ kathetukamyatÈpucchÈ. BhagavÈ bhikkh|naÑ
kathetukamyatÈya puÒhaÑ pucchati “cattÈrome bhikkhave satipaÔÔhÈnÈ.
Katame cattÈro”ti4, ayaÑ kathetukamyatÈpucchÈti.
Tattha BuddhÈnaÑ purimÈ tisso pucchÈ natthi. KasmÈ? BuddhÈnaÑ hi
tÊsu addhÈsu kiÒci sa~khataÑ addhÈvimuttaÑ vÈ asa~khataÑ adiÔÔhaÑ
ajotitaÑ atulitaÑ atÊritaÑ avibh|taÑ avibhÈvitaÑ nÈma natthi, tena nesaÑ
adiÔÔhajotanÈpucchÈ natthi. YaÑ pana BhagavatÈ attano ÒÈÓena paÔividdhaÑ,
tassa aÒÒena samaÓena vÈ brÈhmaÓena vÈ devena vÈ mÈrena vÈ brahmunÈ
vÈ saddhiÑ saÑsandanakiccaÑ natthi, tenassa diÔÔhasaÑsandanÈpucchÈ
natthi. YasmÈ panesa akathaÑkathÊ tiÓÓavicikiccho sabbadhammesu
vihatasaÑsayo, tenassa vimaticchedanÈpucchÈ natthi. ItarÈ pana dve pucchÈ
Bhagavato atthi, tÈsu ayaÑ kathetukamyatÈpucchÈti veditabbÈ.
IdÈni tÈva pucchÈya puÔÔhaÑ5 paccayÈkÈraÑ vibhajanto avijjÈpaccayÈ
bhikkhave sa~khÈrÈti-ÈdimÈha. Ettha ca yathÈ nÈma “pitaraÑ kathessÈmÊ”ti
______________________________________________________________
1. Vibh|tatÈya (SÊ), vibh|tatthÈya (Khu 8. 50 piÔÔhe C|Äaniddese.)
2. SaÑsayapakkhanto (SÊ) 3. SaÑ 2. 73 piÔÔhÈdÊsu.
4. DÊ 2. 230 piÔÔhÈdÊsu. 5. SaddhiÑ (SyÈ), suddhaÑ (Ka)
Èraddho “Tissassa pitÈ SoÓassa pitÈ”ti paÔhamataraÑ puttampi katheti,

evameva BhagavÈ paccayaÑ kathetuÑ Èraddho “avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ”ti-
ÈdinÈ nayena sa~khÈrÈdÊnaÑ paccaye avijjÈdidhamme kathento
paccayuppannampi kathesi. ŒhÈravaggassa pana pariyosÈne
“paÔiccasamuppÈdaÒca vo bhikkhave desessÈmi paÔiccasamuppanne ca
dhamme”ti1 ubhayaÑ ÈrabhitvÈ ubhayampi kathesi. IdÈni avijjÈpaccayÈ
sa~khÈrÈti-ÈdÊsu pana avijjÈ ca sÈ paccayo cÈti avijjÈpaccayo. TasmÈ
avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ sambhavantÊti iminÈ nayena attho veditabbo.
Ayamettha sa~khepo, vitthÈrena pana sabbÈkÈrasampannÈ
anulomapaÔiccasamuppÈdakathÈ Visuddhimagge kathitÈ, tasmÈ sÈ tattha
kathitavaseneva gahetabbÈ.
PaÔilomakathÈyaÑ pana avijjÈya tvevÈti avijjÈya tu eva.
AsesavirÈganirodhÈti virÈgasa~khÈtena maggena asesanirodhÈ.
Sa~khÈranirodhoti sa~khÈrÈnaÑ anuppÈdanirodho hoti. EvaÑnirodhÈnaÑ
pana sa~khÈrÈnaÑ nirodhÈ viÒÒÈÓÈdÊnaÒca nirodhÈ nÈmar|pÈdÊni
niruddhÈniyeva hontÊti dassetuÑ sa~khÈranirodhÈ viÒÒÈÓanirodhoti-ÈdÊni
vatvÈ evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hotÊti Èha. Tattha
kevalassÈti sakalassa, suddhassa vÈ, sattavirahitassÈti attho.
DukkhakkhandhassÈti dukkharÈsissa. Nirodho hotÊti anuppÈdo hoti. Iti
BhagavÈ anulomato dvÈdasahi padehi vaÔÔakathaÑ kathetvÈ tameva vaÔÔaÑ
vinivaÔÔetvÈ paÔilomato dvÈdasahi padehi vivaÔÔaÑ kathento arahattena
desanÈya k|ÔaÑ gaÓhi. DesanÈpariyosÈne te paÒcasatÈ ÈraddhavipassakÈ
ugghaÔitaÒÒ|puggalÈ s|riyarasmisamphuÔÔhÈni paripÈkagatÈni padumÈni
viya2 saccÈni bujjhitvÈ3 arahattaphale patiÔÔhahiÑsu.
Idamavoca BhagavÈti idaÑ vaÔÔavivaÔÔavasena sakalasuttaÑ BhagavÈ
avoca. AttamanÈ te bhikkh|ti tuÔÔhacittÈ te paÒcasatÈ khÊÓÈsavÈ bhikkh|.
Bhagavato bhÈsitaÑ abhinandunti karavÊkarutamaÒjunÈ kaÓÓasukhena
paÓÉitajanahadayÈnaÑ amatÈbhisekasadisena brahmassarena bhÈsato
______________________________________________________________
1. SaÑ 1. 264 piÔÔhe.
2. S|riyarasmisamphuÔÔhÈni viya paripÈkagatÈni padumÈni (SÊ)
3. PaÔivijjhitvÈ (SÊ), vibujjhitvÈ (SyÈ)
10 SaÑyuttanikÈya
Bhagavato vacanaÑ abhinandiÑsu, anumodiÑsu ceva sampaÔicchiÑsu cÈti

attho. TenetaÑ vuccati–
“SubhÈsitaÑ sulapitaÑ, sÈdhu sÈdh|ti tÈdino.
AnumodamÈnÈ sirasÈ, sampaÔicchiÑsu bhikkhavo”ti.
PaÔhamapaÔiccasamuppÈdasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
2. Vibha~gasuttavaÓÓanÈ
2. Dutiyepi vuttanayeneva suttanikkhepo veditabbo. AyaÑ pana
viseso–paÔhamaÑ ugghaÔitaÒÒ|puggalÈnaÑ vasena sa~khepato dassitaÑ,
idaÑ vipaÒcitaÒÒ|naÑ vasena vitthÈratoti. ImasmiÒca pana sutte catasso
vallihÈrakapuris|pamÈ vattabbÈ, tÈ Visuddhimagge vuttÈ eva. YathÈ hi
vallihÈrako puriso valliyÈ aggaÑ disvÈ tadanusÈrena m|laÑ pariyesanto taÑ
disvÈ valliÑ m|le chetvÈ ÈdÈya kamme upaneyya, evaÑ BhagavÈ
vitthÈradesanaÑ desento paÔiccasamuppÈdassa aggabh|tÈ jarÈmaraÓÈ1
paÔÔhÈya yÈva m|labh|taÑ avijjÈpadaÑ, tÈva desanaÑ ÈharitvÈ puna
vaÔÔavivaÔÔaÑ desento niÔÔhapesi.
TatrÈyaÑ jarÈmaraÓÈdÊnaÑ vitthÈradesanÈya atthanicchayo–
jarÈmaraÓaniddese tÈva tesaÑ tesanti2 ayaÑ sa~khepato anekesaÑ sattÈnaÑ
sÈdhÈraÓaniddesoti viÒÒÈtabbo. YÈ Devadattassa jarÈ, yÈ SomadattassÈti
evaÑ hi divasampi kathentassa neva sattÈ pariyÈdÈnaÑ gacchanti, imehi
pana dvÊhi padehi na koci satto apariyÈdinno hoti. TasmÈ vuttaÑ “ayaÑ
sa~khepato anekesaÑ sattÈnaÑ sÈdhÈraÓaniddeso”ti. Tamhi tamhÊti ayaÑ
gatijÈtivasena anekesaÑ sattanikÈyÈnaÑ sÈdhÈraÓaniddeso. SattanikÈyeti
sÈdhÈraÓaniddesena niddiÔÔhassa sar|panidassanaÑ. JarÈ jÊraÓatÈti-ÈdÊsu
pana jarÈti sabhÈvaniddeso. JÊraÓatÈti ÈkÈraniddeso. KhaÓÓiccanti-Èdayo
tayo kÈlÈtikkame kiccaniddesÈ, pacchimÈ dve pakatiniddesÈ. AyaÑ hi jarÈti
iminÈ padena sabhÈvato dÊpitÈ, tenassÈyaÑ
______________________________________________________________
1. Aggabh|tajarÈmaraÓato (SÊ) 2. YÈ tesaÑ tesanti (SÊ)
sabhÈvaniddeso. JÊraÓatÈti iminÈ ÈkÈrato, tenassÈyaÑ ÈkÈraniddeso.

KhaÓÉiccanti iminÈ kÈlÈtikkame dantanakhÈnaÑ
khaÓÉitabhÈvakaraÓakiccato. PÈliccanti iminÈ kesalomÈnaÑ
palitabhÈvakaraÓakiccato. ValittacatÈti iminÈ maÑsaÑ milÈpetvÈ
tacavalibhÈva1karaÓakiccato dÊpitÈ. TenassÈ ime khaÓÉiccanti-Èdayo tayo
kÈlÈtikkame kiccaniddesÈ. Tehi imesaÑ vikÈrÈnaÑ dassanavasena
pÈkaÔÊbh|tÈ pÈkaÔajarÈ dassitÈ. Yatheva hi udakassa vÈ vÈtassa vÈ aggino vÈ
tiÓarukkhÈdÊnaÑ saÑbhaggapalibhaggatÈya2 vÈ jhÈmatÈya vÈ gatamaggo
pÈkaÔo hoti, na ca so gatamaggo tÈneva udakÈdÊni, evameva jarÈya
dantÈdÊsu khaÓÉiccÈdivasena gatamaggo pÈkaÔo, cakkhuÑ ummÊletvÈpi
gayhati, na ca khaÓÉiccÈdÊneva jarÈ. Na hi jarÈ cakkhuviÒÒeyyÈ hoti.
Œyuno saÑhÈni indriyÈnaÑ paripÈkoti imehi pana padehi

kÈlÈtikkameyeva abhibyattÈya ÈyukkhayacakkhÈdi-indriyaparipÈkasaÒÒitÈya
pakatiyÈ dÊpitÈ. Tenassime pacchimÈ dve pakatiniddesÈti veditabbÈ. Tattha
yasmÈ jaraÑ pattassa Èyu hÈyati, tasmÈ jarÈ “Èyuno saÑhÈnÊ”ti
phal|pacÈrena vuttÈ. YasmÈ ca daharakÈle suppasannÈni sukhumampi attano
visayaÑ sukheneva gaÓhanasamatthÈni cakkhÈdÊni indriyÈni jaraÑ pattassa
paripakkÈni ÈluÄitÈni avisadÈni, oÄÈrikampi attano visayaÑ gahetuÑ
asamatthÈni honti, tasmÈ “indriyÈnaÑ paripÈko”ti phal|pacÈreneva vuttÈ.
SÈ panÈyaÑ evaÑ niddiÔÔhÈ sabbÈpi jarÈ pÈkaÔÈ paÔicchannÈti duvidhÈ

hoti. Tattha dantÈdÊsu khaÓÉÈdibhÈvadassanato3 r|padhammesu jarÈ
pÈkaÔajarÈ nÈma, ar|padhammesu pana jarÈ tÈdisassa vikÈrassa adassanato
paÔicchannajarÈ nÈma. Tattha yvÈyaÑ khaÓÉÈdibhÈvo dissati, so tÈdisÈnaÑ
dantÈdÊnaÑ suviÒÒeyyattÈ vaÓÓoyeva, taÑ cakkhunÈ disvÈ manodvÈrena
cintetvÈ “ime dantÈ jarÈya pahaÔÈ”ti jaraÑ jÈnÈti udakaÔÔhÈne baddhÈni
gosÊsÈdÊni oloketvÈ heÔÔhÈ udakassa atthibhÈvaÑ jÈnanaÑ viya.
______________________________________________________________
1. Tace valittabhÈva (Abhi-®Ôha 2. 92; Ma-®Ôha 1. 220 piÔÔhesu)
2. SambhaggavibhaggatÈya (SÊ) 3. KhaÓÉabhÈvÈdidassanato (Ka)
12 SaÑyuttanikÈya
puna avÊci savÊcÊti evampi duvidhÈ hoti. Tattha

maÓikanakarajatapavÈÄacandas|riyÈdÊnaÑ viya1 mandadasakÈdÊsu pÈÓÊnaÑ
viya ca pupphaphalapallavÈdÊsu ca apÈÓÊnaÑ viya antarantarÈ
vaÓÓavisesÈdÊnaÑ duviÒÒeyyattÈ jarÈ avÊcijarÈ nÈma, nirantarajarÈti attho.
Tato aÒÒesu pana yathÈvuttesu antarantarÈ vaÓÓavisesÈdÊnaÑ suviÒÒeyyattÈ
jarÈ savÊcijarÈ nÈmÈti veditabbÈ.
Ito paraÑ tesaÑ tesanti-Èdi vuttanayeneva veditabbaÑ. Cuti cavanatÈti-
ÈdÊsu pana cutÊti cavanakavasena vuccati,
ekacatupaÒcakkhandhasÈmaÒÒavacanametaÑ2. CavanatÈti bhÈvavacanena
lakkhaÓanidassanaÑ. Bhedoti cutikkhandhÈnaÑ bha~guppattiparidÊpanaÑ.
AntaradhÈnanti ghaÔasseva bhinnassa bhinnÈnaÑ cutikkhandhÈnaÑ yena
kenaci pariyÈyena ÔhÈnÈbhÈvaparidÊpanaÑ. Maccu maraÓanti
maccusa~khÈtaÑ maraÓaÑ, tena samucchedamaraÓÈdÊni nisedheti. KÈlo
nÈma antako, tassa kiriyÈ kÈlakiriyÈ. EvaÑ tena lokasammutiyÈ maraÓaÑ
dÊpeti.
IdÈni paramatthena dÊpetuÑ khandhÈnaÑ bhedoti-ÈdimÈha.
Paramatthena hi khandhÈyeva bhijjanti, na satto nÈma koci marati.
Khandhesu pana bhijjamÈnesu satto marati, bhinnesu matoti vohÈro hoti.
Ettha ca catupaÒcavokÈravasena khandhÈnaÑ bhedo, ekavokÈravasena
kaÄevarassa nikkhepo. CatuvokÈravasena ca khandhÈnaÑ bhedo,
sesadvayavasena kaÄevarassa nikkhepo veditabbo. KasmÈ? Bhavadvayepi
r|pakÈyasa~khÈtassa kaÄevarassa sabbhÈvato3. Atha vÈ yasmÈ
CÈtumahÈrÈjikÈdÊsu khandhÈ bhijjanteva, na kiÒci nikkhipati, tasmÈ tesaÑ
vasena khandhÈnaÑ bhedo, manussÈdÊsu kaÄevarassa nikkhepo. Ettha ca
kaÄevarassa nikkhepakÈraÓato4 maraÓaÑ “kaÄevarassa nikkhepo”ti vuttanti
evamattho daÔÔhabbo. Iti ayaÒca jarÈ idaÒca maraÓaÑ, idaÑ vuccati
bhikkhaveti idaÑ ubhayampi ekato katvÈ jarÈmaraÓanti kathÊyati.
______________________________________________________________
1. ...s|riyÈdÊnaÑ (Abhi-®Ôha 2. 93; Ma-®Ôha 1. 221 piÔÔhesu)
2. EkacatupaÒcakkhandhÈyatanasÈmaÒÒavacanametaÑ (SyÈ)
3. Sambhavato (SÊ) 4. NikkhepakaraÓato (SyÈ)
JÈtiniddese jÈti saÒjÈtÊti-ÈdÊsu jayanaÔÔhena jÈti, sÈ

aparipuÓÓÈyatanavasena yuttÈ1. SaÒjÈyanaÔÔhena saÒjÈti, sÈ
paripuÓÓÈyatanavasena yuttÈ. OkkamanaÔÔhena okkanti, sÈ
aÓÉajajalÈbujavasena yuttÈ. Te hi aÓÉakosaÒca vatthikosaÒca okkamantÈ2
pavisantÈ viya paÔisandhiÑ gaÓhanti. AbhinibbattanaÔÔhena abhinibbatti, sÈ
saÑsedaja-opapÈtikavasena yuttÈ. Te hi pÈkaÔÈyeva hutvÈ nibbattanti. AyaÑ
tÈva vohÈradesanÈ.
IdÈni paramatthadesanÈ hoti. KhandhÈyeva hi paramatthato
pÈtubhavanti, na satto. Tattha ca khandhÈnanti ekavokÈrabhave ekassa,
catuvokÈrabhave catunnaÑ, paÒcavokÈrabhave paÒcannampi gahaÓaÑ
veditabbaÑ. PÈtubhÈvoti uppatti. ŒyatanÈnanti ettha tatra tatra
uppajjamÈnÈyatanavasena sa~gaho veditabbo. PaÔilÈbhoti santatiyaÑ
pÈtubhÈvoyeva. PÈtubhavantÈneva hi tÈni paÔiladdhÈni nÈma honti. AyaÑ
vuccati bhikkheva jÈtÊti iminÈ padena vohÈrato paramatthato ca desitÈya
jÈtiyÈ nigamanaÑ karotÊti.
Bhavaniddese kÈmabhavoti kammabhavo ca upapattibhavo ca. Tattha
kammabhavo nÈma kÈmabhav|pagakammameva3. TaÑ hi tattha
upapattibhavassa kÈraÓattÈ “sukho BuddhÈnaÑ uppÈdo4, dukkho pÈpassa
uccayo”ti-ÈdÊni5 viya phalavohÈrena bhavoti vuttaÑ. Upapattibhavo nÈma
tena kammena nibbattaÑ upÈdiÓÓakkhandhapaÒcakaÑ. TaÑ hi tattha
bhavatÊti katvÈ bhavoti vuttaÑ. SabbathÈpi idaÑ kammaÒca upapattiÒca
ubhayampetamidha “kÈmabhavo”ti vuttaÑ. Esa nayo r|pÈr|pabhaves|ti.
UpÈdÈnaniddese kÈmupÈdÈnanti-ÈdÊsu vatthukÈmaÑ upÈdiyanti etena,
sayaÑ vÈ taÑ upÈdiyatÊti kÈmupÈdÈnaÑ, kÈmo ca so upÈdÈnaÒcÈti
kÈmupÈdÈnaÑ. UpÈdÈnanti daÄhaggahaÓaÑ vuccati. DaÄhattho hi ettha
upasaddo upÈyÈsa-upakaÔÔhÈdÊsu viya. PaÒcakÈmaguÓikarÈgassetaÑ
adhivacanaÑ. Ayamettha sa~khepo, vitthÈrato panetaÑ “tattha katamaÑ
kÈmupÈdÈnaÑ, yo kÈmesu kÈmacchando”ti6 vuttanayeneva veditabbaÑ.
______________________________________________________________
1. VuttÈ (SÊ) 2. Okkamanti, okkamantÈ (SyÈ, Ka)
3. KÈmabhav|pagatakammameva (SyÈ) 4. Khu 1. 42 piÔÔhe.
5. Khu 1. 30 piÔÔhe. 6. Abhi 1. 241; Abhi 2. 389 piÔÔhesu.
14 SaÑyuttanikÈya
TathÈ diÔÔhi ca sÈ upÈdÈnaÒcÈti diÔÔhupÈdÈnaÑ. Atha vÈ diÔÔhiÑ1

upÈdiyati, upÈdiyanti vÈ etena diÔÔhinti diÔÔhupÈdÈnaÑ. UpÈdiyati hi
purimadiÔÔhiÑ uttaradiÔÔhi, upÈdiyanti ca tÈya diÔÔhiÑ2. YathÈha “sassato
attÈ ca loko ca idameva saccaÑ moghamaÒÒan”ti-Èdi3. SÊlabbatupÈdÈna-
attavÈdupÈdÈnavajjassa sabbadiÔÔhigatassetaÑ adhivacanaÑ. Ayamettha
sa~khepo, vitthÈrato panetaÑ “tattha katamaÑ diÔÔhupÈdÈnaÑ, natthi
dinnan”ti4 vuttanayeneva veditabbaÑ.
TathÈ sÊlabbatamupÈdiyanti etena, sayaÑ vÈ taÑ upÈdiyati, sÊlabbataÒca
taÑ upÈdÈnaÒcÈti vÈ sÊlabbatupÈdÈnaÑ. GosÊlagovatÈdÊni hi “evaÑ
suddhÊ”ti4 abhinivesato sayameva upÈdÈnÈnÊti. Ayamettha sa~khepo,
vitthÈrato panetaÑ “tattha katamaÑ sÊlabbatupÈdÈnaÑ, ito bahiddhÈ
samaÓabrÈhmaÓÈnaÑ sÊlena suddhÊ”ti vuttanayeneva veditabbaÑ.
IdÈni vadanti etenÈti vÈdo, upÈdiyanti etenÈti upÈdÈnaÑ, kiÑ vadanti
upÈdiyanti vÈ? AttÈnaÑ. Attano vÈdupÈdÈnaÑ attavÈdupÈdÈnaÑ.
AttavÈdamattameva vÈ attÈti upÈdiyanti etenÈti attavÈdupÈdÈnaÑ.
VÊsativatthukÈya sakkÈyadiÔÔhiyÈ ekaÑ adhivacanaÑ. Ayamettha sa~khepo,
vitthÈrato panetaÑ “tattha katamaÑ attavÈdupÈdÈnaÑ, idha assutavÈ
puthujjano ariyÈnaÑ adassÈvÊ”ti5 vuttanayeneva veditabbaÑ.
TaÓhÈniddese r|pataÓhÈ -pa- dhammataÓhÈti etaÑ cakkhudvÈrÈdÊsu
javanavÊthiyÈ pavattÈya taÓhÈya “seÔÔhiputto brÈhmaÓaputtho”ti evamÈdÊsu
pitito nÈmaÑ viya pitisadisÈrammaÓato nÈmaÑ. Ettha ca r|pÈrammaÓÈ
taÓhÈ, r|pe taÓhÈti r|pataÓhÈ. SÈ kÈmarÈgabhÈvena r|paÑ assÈdentÊ
pavattamÈnÈ kÈmataÓhÈ, sassatadiÔÔhisahagatarÈgabhÈvena “r|paÑ niccaÑ
dhuvaÑ sassatan”ti evaÑ assÈdentÊ pavattamÈnÈ bhavataÓhÈ,
ucchedadiÔÔhisahagatarÈgabhÈvena “r|paÑ ucchijjati vinassati pecca na
bhavatÊ”ti6 evaÑ assÈdentÊ pavattamÈnÈ vibhavataÓhÈti r|pataÓhÈ evaÑ
tividhÈ hoti. YathÈ ca r|pataÓhÈ, tathÈ saddataÓhÈdayopÊti evaÑ tÈni
aÔÔhÈrasa taÓhÈvicaritÈni honti. TÈni ajjhattar|pÈdÊsu aÔÔhÈrasa,
bahiddhÈr|pÈdÊsu aÔÔhÈrasÈti chattiÑsa. Iti atÊtÈni chattiÑsa, anÈgatÈni
chattiÑsa,
______________________________________________________________
1. DiÔÔhi (SyÈ) 2. DiÔÔhiyÈ (Ka)
3. Ma 3. 22 piÔÔhe. 4. Abhi 1. 241 piÔÔhe.
5. Abhi 1. 241; Abhi 2. 389 piÔÔhesu. 6. Na bhavissatÊti (Ma-®Ôha 1. 224 piÔÔhe)
paccuppannÈni chattiÑsÈti evaÑ aÔÔhasataÑ taÓhÈvicaritÈni1 honti.

“Ajjhattikassa upÈdÈya asmÊti hoti2, itthasmÊti hotÊ”ti3 vÈ evamÈdÊni
ajjhattikar|pÈdinissitÈni aÔÔhÈrasa, “bÈhirassa upÈdÈya iminÈ asmÊti hoti,
iminÈ itthasmÊti hotÊ”ti4 vÈ evamÈdÊni bÈhirar|pÈdinissitÈni aÔÔhÈrasÈti
chattiÑsa, iti atÊtÈni chattiÑsa, anÈgatÈni chattiÑsa, paccuppannÈni
chattiÑsÈti evampi aÔÔhasataÑ taÓhÈvicaritÈni honti. Puna sa~gahe
kariyamÈne r|pÈdÊsu ÈrammaÓesu chaÄeva taÓhÈkÈyÈ tissoyeva
kÈmataÓhÈdayo hontÊti. EvaÑ–
Niddesatthena niddesa, vitthÈrÈ vitthÈrassa ca5.
Puna sa~gahato taÓhÈ, viÒÒÈtabbÈ vibhÈvinÈti.
VedanÈniddese vedanÈkÈyÈti vedanÈsam|hÈ.
CakkhusamphassajÈvedanÈ -pa- manosamphassajÈvedanÈti etaÑ
“cakkhusamphassajÈvedanÈ atthi kusalÈ, atthi akusalÈ, atthi abyÈkatÈ”ti
evaÑ Vibha~ge6 ÈgatattÈ cakkhudvÈrÈdÊsu pavattÈnaÑ
kusalÈkusalÈbyÈkatavedanÈnaÑ “SÈriputto MantÈÓiputto”ti evamÈdÊsu
mÈtito nÈmaÑ viya mÈtisadisato vatthuto nÈmaÑ. Vacanattho panettha–
cakkhusamphassahetu jÈtÈ vedanÈ cakkhusamphassajÈvedanÈti. Eseva nayo
sabbattha. AyaÑ tÈvettha sabbasa~gÈhikÈ kathÈ. VipÈkavasena pana
cakkhudvÈre dve cakkhuviÒÒÈÓÈni, dve manodhÈtuyo, tisso
manoviÒÒÈÓadhÈtuyoti etÈhi sampayuttavasena vedanÈ veditabbÈ. Eseva
nayo sotadvÈrÈdÊsu. ManodvÈre manoviÒÒÈÓadhÈtusampayuttÈva.
Phassaniddese cakkhusamphassoti cakkhumhi samphasso. Esa nayo
sabbattha. Cakkhusamphasso -pa- kÈyasamphassoti ettÈvatÈ ca
kusalÈkusalavipÈkÈ paÒcavatthukÈ dasa phassÈ vuttÈ honti.
Manosamphassoti iminÈ sesabÈvÊsatilokiyavipÈkamanasampayuttÈ phassÈ.
SaÄÈyatananiddese cakkhÈyatananti-ÈdÊsu yaÑ vattabbaÑ, taÑ
Visuddhimagge khandhaniddese ceva Èyatananiddese ca vuttameva.
______________________________________________________________
1. AÔÔhasatataÓhÈvicaritÈni (SyÈ) 2. Sati (SÊ, SyÈ, Ka)
3. Abhi 2. 406 piÔÔhe. 4. Abhi 2. 410 piÔÔhe.
5. EvaÑ niddesavitthÈrÈ, vitthÈrassa ca sambhavÈ (Ka) 6. Abhi 2. 16 piÔÔhe.
16 SaÑyuttanikÈya
NÈmar|paniddese namanalakkhaÓaÑ nÈmaÑ. RuppanalakkhaÓaÑ

r|paÑ. Vibhajane panassa vedanÈti vedanÈkkhandho, saÒÒÈti
saÒÒÈkkhandho, cetanÈ phasso manasikÈroti sa~khÈrakkhandho veditabbo.
KamaÒca aÒÒepi sa~khÈrakkhandhasa~gahitÈ dhammÈ santi, ime pana tayo
sabbadubbalesupi cittesu santi, tasmÈ etesaÑyeva vasenettha
sa~khÈrakkhandho dassito. CattÈro ca mahÈbh|tÈti ettha cattÈroti
gaÓanaparicchedo. MahÈbh|tÈti pathavÊ-ÈpatejavÈyÈnametaÑ adhivacanaÑ.
Yena pana kÈraÓena tÈni mahÈbh|tÈnÊti vuccanti, yo cettha aÒÒo
vinicchayanayo, so sabbo Visuddhimagge r|pakkhandhaniddese vutto.
CatunnaÒca mahÈbh|tÈnaÑ upÈdÈyÈti ettha pana catunnanti upayogatthe
sÈmivacanaÑ, cattÈri mahÈbh|tÈnÊti vuttaÑ hoti. UpÈdÈyÈti upÈdiyitvÈ,
gahetvÈti attho. NissayÈtipi eke. “VattamÈnan”ti ayaÒcettha pÈÔhaseso.
Sam|hatthe vÈ etaÑ sÈmivacanaÑ, catunnaÑ mahÈbh|tÈnaÑ sam|haÑ
upÈdÈya vattamÈnaÑ r|panti ettha attho veditabbo. EvaÑ sabbathÈpi yÈni ca
cattÈri pathavÊ-ÈdÊni mahÈbh|tÈni, yaÒca catunnaÑ mahÈbh|tÈnaÑ upÈdÈya
vattamÈnaÑ cakkhÈyatanÈdibhedena AbhidhammapÈÄiyameva vuttaÑ
tevÊsatividhaÑ r|paÑ, taÑ sabbampi r|panti veditabbaÑ.
ViÒÒÈÓaniddese cakkhuviÒÒÈÓanti cakkhumhi viÒÒÈÓaÑ, cakkhuto vÈ
jÈtaÑ viÒÒÈÓanti cakkhuviÒÒÈÓaÑ. EvaÑ sotaghÈnajivhÈkÈyaviÒÒÈÓÈni.
ItaraÑ pana manoyeva viÒÒÈÓanti manoviÒÒÈÓaÑ.
DvipaÒcaviÒÒÈÓavajjitatebh|makavipÈkacittassetaÑ adhivacanaÑ.
Sa~khÈraniddese abhisa~kharaÓalakkhaÓo sa~khÈro. Vibhajane panassa
kÈyasa~khÈroti kÈyato pavattasa~khÈro. KÈyadvÈre copanavasena
pavattÈnaÑ kÈmÈvacarakusalato aÔÔhannaÑ, akusalato dvÈdasannanti
vÊsatiyÈ kÈyasaÒcetanÈnametaÑ adhivacanaÑ. VacÊsa~khÈroti vacanato
pavattasa~khÈro, vacÊdvÈre vacanabhedavasena pavattÈnaÑ vÊsatiyÈ eva
vacÊsaÒcetanÈnametaÑ adhivacanaÑ. Cittasa~khÈroti cittato
pavattasa~khÈro, kÈyavacÊdvÈre copanaÑ akatvÈ raho nisÊditvÈ
cintentassapavattÈnaÑ lokiyakusalÈkusalavasena
ek|natiÑsamanosaÒcetanÈnametaÑ adhivacanaÑ.
AvijjÈniddese dukkhe aÒÒÈÓanti dukkhasacce aÒÒÈÓaÑ, mohassetaÑ

adhivacanaÑ. Esa nayo dukkhasamudaye aÒÒÈÓanti-ÈdÊsu. Tattha cat|hi
kÈraÓehi dukkhe aÒÒÈÓaÑ veditabbaÑ antogadhato vatthuto ÈrammaÓato
paÔicchÈdanato ca. TathÈ hi taÑ dukkhasaccapariyÈpannattÈ dukkhe
antogadhaÑ, dukkhasaccaÒcassa nissayapaccayabhÈvena vatthu,
ÈrammaÓapaccayabhÈvena ÈrammaÓaÑ, dukkhasaccaÑ etaÑ paÔicchÈdeti
tassa yÈthÈvalakkhaÓapaÔivedhanivÈraÓena ÒÈÓappavattiyÈ cettha
appadÈnena.
Dukkhasamudaye aÒÒÈÓaÑ tÊhi kÈraÓehi veditabbaÑ vatthuto
ÈrammaÓato paÔicchÈdanato ca. Nirodhe paÔipadÈya ca aÒÒÈÓaÑ ekeneva
kÈraÓena veditabbaÑ paÔicchÈdanato. NirodhapaÔipadÈnaÑ hi
paÔicchÈdakameva aÒÒÈÓaÑ tesaÑ yÈthÈvalakkhaÓapaÔivedhanivÈraÓena
tesu ca ÒÈÓappavattiyÈ appadÈnena, na pana taÑ tattha antogadhaÑ tasmiÑ
saccadvaye apariyÈpannattÈ, na tassa taÑ saccadvayaÑ vatthu asahajÈtattÈ,
nÈrammaÓaÑ tadÈrabbha appavattanato. PacchimaÑ hi saccadvayaÑ
gambhÊrattÈ duddasaÑ, na tattha andhabh|taÑ aÒÒÈÓaÑ pavattati. PurimaÑ
pana vacanÊyattena1 sabhÈvalakkhaÓassa duddasattÈ gambhÊraÑ, tattha
vipallÈsagÈhavasena pavattati2.
Apica “dukkhe”ti ettÈvatÈ sa~gahato vatthuto ÈrammaÓato kiccato ca
avijjÈ dÊpitÈ. “Dukkhasamudaye”ti ettÈvatÈ vatthuto ÈrammaÓato kiccato ca.
“Dukkhanirodhe dukkhanirodhagÈminiyÈ paÔipadÈyÈ”ti ettÈvatÈ kiccato.
Avisesato pana “aÒÒÈÓan”ti etena sabhÈvato niddiÔÔhÈti ÒÈtabbÈ.
Iti kho bhikkhaveti evaÑ kho bhikkhave. Nirodho hotÊti anuppÈdo hoti.
Apicettha sabbeheva tehi nirodhapadehi nibbÈnaÑ desitaÑ. NibbÈnaÑ hi
Ègamma te te dhammÈ nirujjhanti, tasmÈ taÑ tesaÑ tesaÑ nirodhoti vuccati.
Iti BhagavÈ imasmiÑ sutte dvÈdasahi padehi vaÔÔavivaÔÔaÑ desento
arahattanik|Ôeneva desanaÑ niÔÔhapesi. DesanÈpariyosÈne vuttanayeneva
paÒcasatÈ bhikkh| arahatte patiÔÔhahiÑ s|ti.
Vibha~gasuttaÑ dutiyaÑ.
______________________________________________________________
1. VacanÊyatthena (SyÈ, Ka), vaÒcanÊyatthena (Ma-®Ôha 1. 228 piÔÔhe)
2. Na saÑvattati (SyÈ)
18 SaÑyuttanikÈya
3. PaÔipadÈsuttavaÓÓanÈ
3. Tatiye micchÈpaÔipadanti ayaÑ tÈva aniyyÈnikapaÔipadÈ. Nanu ca
avijjÈpaccayÈ puÒÒÈbhisa~khÈropi atthi ÈneÒjÈbhisa~khÈropi, so kathaÑ
micchÈpaÔipadÈ hotÊti. VaÔÔasÊsattÈ. YaÑ hi kiÒci bhavattayasa~khÈtaÑ
vaÔÔaÑ patthetvÈ pavattitaÑ, antamaso paÒcÈbhiÒÒÈ aÔÔha vÈ pana
samÈpattiyo, sabbaÑ taÑ vaÔÔapakkhiyaÑ vaÔÔasÊsanti vaÔÔasÊsattÈ
micchÈpaÔipadÈva hoti. YaÑ pana kiÒci vivaÔÔaÑ nibbÈnaÑ patthetvÈ
pavattitaÑ, antamaso uÄu~kayÈgumattadÈnampi paÓÓamuÔÔhidÈnamattampi,
sabbaÑ taÑ vivaÔÔapakkhiyaÑ vivaÔÔanissitaÑ, vivaÔÔapakkhikattÈ
sammÈpaÔipadÈva hoti. Appamattakampi hi paÓÓamuÔÔhimattadÈkusalaÑ vÈ
hotu mahantaÑ velÈmadÈnÈdikusalaÑ vÈ, sace vaÔÔasampattiÑ patthetvÈ
vaÔÔanissitavasena micchÈ ÔhapitaÑ hoti, vaÔÔameva ÈharituÑ sakkoti, no
vivaÔÔaÑ. “IdaÑ me dÈnaÑ ÈsavakkhayÈvahaÑ hot|”ti evaÑ pana vivaÔÔaÑ
patthentena vivaÔÔavasena sammÈ ÔhapitaÑ arahattampi
paccekabodhiÒÈÓampi sabbaÒÒutaÒÒÈÓampi dÈtuÑ sakkotiyeva, na
arahattaÑ appatvÈ pariyosÈnaÑ gacchati. Iti anulomavasena
micchÈpaÔipadÈ, paÔilomavasena sammÈpaÔipadÈ desitÈti veditabbÈ. Nanu
cettha paÔipadÈ pucchitÈ1, nibbÈnaÑ bhÈjitaÑ, niyyÈtanepi paÔipadÈva
niyyÈtitÈ. Na ca nibbÈnassa paÔipadÈti nÈmaÑ, savipassanÈnaÑ pana
catunnaÑ maggÈnametaÑ nÈmaÑ, tasmÈ pucchÈniyyÈtanehi padabhÈjanaÑ
na sametÊti. No na sameti, kasmÈ? Phalena paÔipadÈya dassitattÈ. Phalena
hettha paÔipadÈ dassitÈ. “AvijjÈya tveva asesavirÈganirodhÈ
sa~khÈranirodho”ti etaÑ2 nirodhasa~khÈtaÑ nibbÈnaÑ yassÈ paÔipadÈya
phalaÑ, ayaÑ vuccati bhikkhave sammÈpaÔipadÈti ayamettha attho.
ImasmiÒca atthe asesavirÈganirodhÈti ettha virÈgo nirodhasseva vevacanaÑ,
asesavirÈgÈ asesanirodhÈti ayaÑ hettha adhippÈyo. Yena vÈ
virÈgasa~khÈtena maggena asesanirodho hoti, taÑ dassetuÑ etaÑ
padabhÈjanaÑ vuttaÑ. EvaÑ hi sati sÈnubhÈvÈ paÔipadÈ vibhattÈ hoti. Iti
imasmimpi sutte vaÔÔavivaÔÔameva kathitanti. . TatiyaÑ.
______________________________________________________________
1. PucchitvÈ (SÊ) 2. EvaÑ (SÊ)
4. VipassÊsuttavaÓÓanÈ
4. Catutthe vipassissÈti tassa kira bodhisattassa yathÈ
lokiyamanussÈnaÑ kiÒcideva passantÈnaÑ parittakammÈbhinibbattassa
kammajapasÈdassa dubbalattÈ akkhÊni vipphandanti, na evaÑ vipphandiÑsu.
Balavakammanibbattassa pana kammajapasÈdassa balavattÈ avipphandantehi
animisehi eva akkhÊhi passi seyyathÈpi devÈ TÈvatiÑsÈ. Tena vuttaÑ
“Animisanto kumÈro pekkhatÊti kho bhikkhave Vipassissa kumÈrassa
“VipassÊ VipassÊ’tveva samaÒÒÈ udapÈdÊ”ti1. AyaÑ hettha adhippÈyo–
antarantarÈ nimisajanitandhakÈravirahena visuddhaÑ passati, vivaÔehi vÈ
akkhÊhi passatÊti VipassÊ. Ettha ca kiÒcÈpi pacchimabhavikÈnaÑ
sabbabodhisattÈnaÑ balavakammanibbattassa kammajapasÈdassa balavattÈ
akkhÊni na vipphandanti, so pana bodhisatto eteneva nÈmaÑ labhi.
Apica viceyya viceyya passatÊti VipassÊ, vicinitvÈ vicinitvÈ passatÊti
attho. EkadivasaÑ kira vinicchayaÔÔhÈne nisÊditvÈ atthe anusÈsantassa raÒÒo
ala~katapaÔiyattaÑ mahÈpurisaÑ ÈharitvÈ a~ke ÔhapayiÑsu. Tassa taÑ a~ke
katvÈ palÈÄayamÈnasseva2 amaccÈ sÈmikaÑ assÈmikaÑ akaÑsu. Bodhisatto
anattamanasaddaÑ nicchÈresi. RÈjÈ “kimetaÑ3 upadhÈrethÈ”ti Èha.
UpadhÈrayamÈnÈ aÒÒaÑ adisvÈ “aÔÔassa4 dubbinicchitattÈ evaÑ kataÑ
bhavissatÊ”ti puna sÈmikameva sÈmikaÑ katvÈ “ÒatvÈ nu kho kumÈro evaÑ
karotÊ”ti vÊmaÑsantÈ puna sÈmikaÑ assÈmikamakaÑsu. Puna bodhisatto
tatheva saddaÑ nicchÈresi. Atha rÈjÈ “jÈnÈti mahÈpuriso”ti tato paÔÔhÈya
appamatto ahosi. Tena vuttaÑ “viceyya viceyya kumÈro atthe panÈyati
ÒÈyenÈti kho bhikkhave Vipassissa kumÈrassa bhiyyoso mattÈya ‘VipassÊ
VipassÊ’tveva samaÒÒÈ udapÈdÊ”ti5.
Bhagavatoti bhÈgyasampannassa. Arahatoti rÈgÈdi-arÊnaÑ hatattÈ,
saÑsÈracakkassa vÈ arÈnaÑ hatattÈ, paccayÈnaÑ vÈ arahattÈ arahÈti evaÑ
guÓato uppannanÈmadheyyassa. SammÈsambuddhassÈti sammÈ nayena
hetunÈ sÈmaÑ paccattapurisakÈrena cattÈri saccÈni Buddhassa. Pubbeva
______________________________________________________________
1. DÊ 2. 17 piÔÔhe. 2. UpalÈÄayamÈnasseva (SÊ) 3. KimetaÑ kimetaÑ (SyÈ)
4. Atthassa (SyÈ) 5. DÊ 2. 18 piÔÔhe.
20 SaÑyuttanikÈya
sambodhÈti sambodho vuccati cat|su maggesu ÒÈÓaÑ, tato pubbeva.

Bodhisattasseva satoti ettha bodhÊti ÒÈÓaÑ, bodhimÈ1 satto bodhisatto,
ÒÈÓavÈ paÒÒavÈ paÓÉitoti attho. PurimabuddhÈnaÑ hi pÈdam|le
abhinÊhÈrato paÔÔhÈya paÓÉitova so satto, na andhabÈloti bodhisatto. YathÈ
vÈ udakato uggantvÈ ÔhitaÑ paripÈkagataÑ padumaÑ
s|riyarasmisamphassena avassaÑ bujjhissatÊti bujjhanakapadumanti vuccati,
evaÑ BuddhÈnaÑ santike byÈkaraÓassa laddhattÈ avassaÑ anantarÈyena
pÈramiyo p|retvÈ bujjhissatÊti bujjhanakasattotipi bodhisatto. YÈ ca esÈ
catumaggaÒÈÓasa~khÈtÈ bodhi, taÑ patthayamÈno pavattatÊti bodhiyaÑ satto
Èsattotipi bodhisatto. EvaÑ guÓato uppannanÈmavasena bodhisattasseva
sato. Kicchanti dukkhaÑ. Œpannoti anuppatto. IdaÑ vuttaÑ hoti–aho ayaÑ
sattaloko dukkhaÑ anuppattoti. Cavati ca upapajjati cÈti idaÑ aparÈparaÑ
cutipaÔisandhivasena vuttaÑ. NissaraÓanti nibbÈnaÑ. TaÑ hi
jarÈmaraÓadukkhato nissaÔattÈ tassa nissaraÓanti vuccati. KudÈssu nÈmÈti
katarasmiÑ nu kho kÈle.
Yoniso manasikÈrÈti upÈyamanasikÈrena pathamanasikÈrena. Ahu
paÒÒÈya abhisamayoti paÒÒÈya saddhiÑ2 jarÈmaraÓakÈraÓassa abhisamayo
samavÈyo samÈyogo ahosi, “jÈtipaccayÈ jarÈmaraÓan”ti idaÑ tena diÔÔhanti
attho. Atha vÈ yoniso manasikÈrÈ ahu paÒÒÈyÈti yoniso manasikÈrena ca
paÒÒÈya ca abhisamayo ahu, “jÈtiyÈ kho sati jarÈmaraÓan”ti evaÑ
jarÈmaraÓakÈraÓassa paÔivedho ahosÊti attho. Esa nayo sabbattha.
Iti hidanti evamidaÑ. Samudayo samudayoti ekÈdasasu ÔhÈnesu
sa~khÈrÈdÊnaÑ samudayaÑ sampiÓÉetvÈ niddisati. Pubbe ananussutes|ti
“avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈnaÑ samudayo hotÊ”ti evaÑ ito pubbe ananussutesu
dhammesu, cat|su vÈ ariyasaccadhammesu. Cakkhunti-ÈdÊni
ÒÈÓavevacanÈneva. ©ÈÓameva hettha dassanaÔÔhena cakkhu, ÒÈtaÔÔhena3
ÒÈÓaÑ, pajÈnanaÔÔhena paÒÒÈ, paÔivedhanaÔÔhena vijjÈ, obhÈsanaÔÔhena
Èlokoti
______________________________________________________________
1. BodhiyÈ (SÊ) 2. Sati (SÊ)
3. ©ÈÓaÔÔhena (SÊ, SyÈ), ÒÈtakaraÓaÔÔhena (DÊ-®Ôha 2. 52 piÔÔhe.)
vuttaÑ. TaÑ panetaÑ cat|su saccesu lokiyalokuttaramissakaÑ niddiÔÔhanti

veditabbaÑ. NirodhavÈrepi iminÈva nayena attho veditabbo. . CatutthaÑ.
5-10. SikhÊsuttÈdivaÓÓanÈ
5-10. PaÒcamÈdÊsu Sikhissa bhikkhaveti-ÈdÊnaÑ padÈnaÑ “Sikhissapi
bhikkhave”ti na evaÑ yojetvÈ attho veditabbo. KasmÈ? EkÈsane adesitattÈ.
NÈnÈÔhÈnesu hi etÈni desitÈni, attho pana sabbattha sadisoyeva.
SabbabodhisattÈnaÑ hi Bodhipalla~ke nisinnÈnaÑ na aÒÒo samaÓo vÈ
brÈhmaÓo vÈ devo vÈ mÈro vÈ brahmÈ vÈ Ècikkhati “atÊte bodhisattÈ
paccayÈkÈraÑ sammasitvÈ BuddhÈ jÈtÈ”ti. YathÈ pana paÔhamakappikakÈle
deve vuÔÔhe udakassa gatamaggeneva aparÈparaÑ vuÔÔhi-udakaÑ gacchati,
evaÑ tehi tehi purimabuddhehi gatamaggeneva pacchimÈ pacchimÈ
gacchanti. SabbabodhisattÈ hi ÈnÈpÈnacatutthajjhÈnato vuÔÔhÈya paccayÈkÈre
ÒÈÓaÑ otÈretvÈ taÑ anulomapaÔilomaÑ sammasitvÈ BuddhÈ hontÊti
paÔipÈÔiyÈ sattasu suttesu BuddhavipassanÈ nÈma kathitÈti.
Buddhavaggo paÔhamo.
_____
2. ŒhÈravagga
1. ŒhÈrasuttavaÓÓanÈ
11. ŒhÈravaggassa paÔhame ÈhÈrÈti paccayÈ. PaccayÈ hi Èharanti attano
phalaÑ, tasmÈ ÈhÈrÈti vuccanti. Bh|tÈnaÑ vÈ sattÈnanti-ÈdÊsu bh|tÈti jÈtÈ
nibbattÈ. Sambhavesinoti ye sambhavaÑ jÈtiÑ nibbattiÑ esanti gavesanti.
Tattha cat|su yonÊsu aÓÉajajalÈbujÈ sattÈ yÈva aÓÉakosaÑ vatthikosaÒca na
bhindanti, tÈva sambhavesino nÈma, aÓÉakosaÑ vatthikosaÒca bhinditvÈ
bahi nikkhantÈ bh|tÈ nÈma. SaÑsedajÈ opapÈtikÈ ca paÔhamacittakkhaÓe
sambhavesino nÈma, dutiyacittakkhaÓato pabhuti bh|tÈ nÈma. Yena vÈ
iriyÈpathena jÈyanti, yÈva tato aÒÒaÑ na pÈpuÓanti, tÈva sambhavesino
nÈma, tato paraÑ bh|tÈ nÈma. Atha vÈ bh|tÈti jÈtÈ abhinibbattÈ, ye bh|tÈ
abhinibbattÈyeva1, na
______________________________________________________________
1. Ye bh|tÈyeva (SÊ, SyÈ, Ma-®Ôha 1. 211 piÔÔhe ca)
22 SaÑyuttanikÈya
puna bhavissantÊti sa~khaÑ gacchanti, tesaÑ khÊÓÈsavÈnaÑ etaÑ

adhivacanaÑ. SambhavamesantÊti sambhavesino.
AppahÊnabhavasaÑyojanattÈ Èyatimpi sambhavaÑ esantÈnaÑ
sekkhaputhujjanÈnametaÑ adhivacanaÑ. EvaÑ sabbathÈpi imehi dvÊhi
padehi sabbasatte pariyÈdiyati. VÈsaddo cettha sampiÓÉanattho, tasmÈ
bh|tÈnaÒca sambhavesÊnaÒcÈti ayamattho veditabbo.
®hitiyÈti ÔhitatthaÑ. AnuggahÈyÈti anuggahatthaÑ. Vacanabhedoyeva
cesa, attho pana dvinnampi padÈnaÑ ekoyeva. Atha vÈ ÔhitiyÈti tassa tassa
sattassa uppannadhammÈnaÑ anuppabandhavasena avicchedÈya.
AnuggahÈyÈti anuppannÈnaÑ uppÈdÈya. Ubhopi cetÈni “bh|tÈnaÑ vÈ ÔhitiyÈ
ceva anuggahÈya ca, sambhavesÊnaÑ vÈ ÔhitiyÈ ceva anuggahÈya cÈ”ti evaÑ
ubhayattha daÔÔhabbÈnÊti.
KabaÄÊkÈro ÈhÈroti kabaÄaÑ katvÈ ajjhoharitabbako ÈhÈro,
odanakummÈsÈdivatthukÈya ojÈyetaÑ adhivacanaÑ. OÄÈriko vÈ sukhumo
vÈti vatthu-oÄÈrikatÈya oÄÈriko, sukhumatÈya sukhumo. SabhÈvena pana
sukhumar|papariyÈpannattÈ kabaÄÊkÈro ÈhÈro sukhumova hoti. SÈpi cassa1
vatthuto oÄÈrikatÈ sukhumatÈ ca upÈdÈyupÈdÈya veditabbÈ. KumbhÊlÈnaÒhi
ÈhÈraÑ upÈdÈya morÈnaÑ ÈhÈro sukhumo. KumbhÊlÈ kira pÈsÈÓe gilanti, te
ca nesaÑ kucchippattÈ vilÊyanti. MorÈ sappavicchikÈdipÈÓe khÈdanti.
MorÈnaÑ pana ÈhÈraÑ upÈdÈya taracchÈnaÑ ÈhÈro sukhumo. Te kira
tivassachaÉÉitÈni visÈÓÈni ceva aÔÔhÊni ca khÈdanti, tÈni ca nesaÑ kheÄena
temitamattÈneva kandam|laÑ viya mudukÈni honti. TaracchÈnaÑ ÈhÈraÑ
upÈdÈya hatthÊnaÑ ÈhÈro sukhumo. Te hi nÈnÈrukkhasÈkhÈdayo khÈdanti.
HatthÊnaÑ ÈhÈrato gavayagokaÓÓamigÈdÊnaÑ ÈhÈro sukhumo. Te kira
nissÈrÈni nÈnÈrukkhapaÓÓÈdÊni khÈdanti. Tesampi ÈhÈrato gunnaÑ2 ÈhÈro
sukhumo. Te allasukkhatiÓÈni khÈdanti. TesaÑ ÈhÈrato sasÈnaÑ ÈhÈro
sukhumo. SasÈnaÑ ÈhÈrato sakuÓÈnaÑ ÈhÈro sukhumo. SakuÓÈnaÑ ÈhÈrato
paccantavÈsÊnaÑ ÈhÈro sukhumo. PaccantavÈsÊnaÑ ÈhÈrato
gÈmabhojakÈnaÑ
______________________________________________________________
1. SÈpi cassÈyaÑ (SÊ, Ka) 2. GoÓÈnaÑ (SÊ)
ÈhÈro sukhumo. GÈmabhojakÈnaÑ ÈhÈrato rÈjarÈjamahÈmattÈnaÑ ÈhÈro

sukhumo. Tesampi ÈhÈrato cakkavattino ÈhÈro sukhumo. Cakkavattino
ÈhÈrato bhummÈnaÑ devÈnaÑ ÈhÈro sukhumo. BhummÈnaÑ devÈnaÑ
ÈhÈrato CÈtumahÈrÈjikÈnaÑ. EvaÑ yÈva ParanimmitavasavattÊnaÑ ÈhÈrÈ
vitthÈretabbÈ1. TesaÑ panÈhÈro sukhumotveva niÔÔhaÑ patto.
Ettha ca oÄÈrike vatthusmiÑ ojÈ parittÈ hoti dubbalÈ, sukhume balavatÊ.

TathÈ hi ekapattap|rampi yÈguÑ pÊto2 muhutteneva jighacchito hoti
yaÑkiÒcideva khÈditukÈmo, sappiÑ pana pasatamattaÑ pivitvÈ divasaÑ
abhottukÈmo hoti. Tattha vatthu kammajatejasa~khÈtaÑ parissayaÑ
vinodeti, na pana sakkoti pÈletuÑ. OjÈ pana pÈleti, na sakkoti parissayaÑ
vinodetuÑ. Dve pana ekato hutvÈ parissayaÒceva vinodenti pÈlenti cÈti.
Phasso dutiyoti cakkhusamphassÈdi chabbidhopi phasso etesu cat|su

ÈhÈresu dutiyo ÈhÈroti veditabbo. DesanÈnayo eva cesa, tasmÈ iminÈ nÈma
kÈraÓena dutiyo tatiyo cÈti idamettha na gavesitabbaÑ. ManosaÒcetanÈti
cetanÈva vuccati. ViÒÒÈÓanti cittaÑ. Iti BhagavÈ imasmiÑ ÔhÈne
upÈdiÓÓaka-anupÈdiÓÓakavasena ekarÈsiÑ katvÈ cattÈro ÈhÈre dasseti.
KabaÄÊkÈrÈhÈro hi upÈdiÓÓakopi atthi anupÈdiÓÓakopi, tathÈ phassÈdayo.
Tattha sappÈdÊhi gilitÈnaÑ maÓÉ|kÈdÊnaÑ vasena
upÈdiÓÓakakabaÄÊkÈrÈhÈro daÔÔhabbo. MaÓÉ|kÈdayo hi sappÈdÊhi gilitÈ
antokucchigatÈpi kiÒci kÈlaÑ jÊvantiyeva. Te yÈva upÈdiÓÓakapakkhe
tiÔÔhanti, tÈva ÈhÈratthaÑ na sÈdhenti. BhijjitvÈ pana anupÈdiÓÓakapakkhe
ÔhitÈ sÈdhenti. TadÈpi upÈdiÓÓakÈhÈroti vuccantÊti. IdaÑ pana ÈcariyÈnaÑ
na ruccatÊti AÔÔhakathÈyameva paÔikkhipitvÈ idaÑ vuttaÑ–imesaÑ
sattÈnaÑ khÈdantÈnampi akhÈdantÈnampi bhuÒjantÈnampi abhuÒjantÈnampi
paÔisandhicitteneva sahajÈtÈ kammajÈ ojÈ nÈma atthi, sÈ yÈvapi sattamÈ
divasÈ3 pÈleti,
______________________________________________________________
1. ŒhÈro vitthÈretabbo (SyÈ) Ma-®Ôha 1. 212 piÔÔhe ca. 2. Pivato (Ka)
3. YÈva sattamampi divasaÑ (SÊ), yÈva sattamÈpi divasÈ (SyÈ)
24 SaÑyuttanikÈya
ayameva upÈdiÓÓakakabaÄÊkÈrÈhÈroti veditabbo1. Tebh|makavipÈkavasena

pana upÈdiÓÓakaphassÈdayo veditabbÈ, tebh|makakusalÈkusalakiriyavasena
anupÈdiÓÓakÈ. LokuttarÈ pana r|ÄhÊvasena kathitÈti.
EtthÈha–“yadi paccayaÔÔho ÈhÈraÔÔho, atha kasmÈ aÒÒesupi sattÈnaÑ
paccayesu vijjamÈnesu imeyeva cattÈro vuttÈ”ti? Vuccate–
ajjhattikasantatiyÈ visesapaccayattÈ. Visesapaccayo hi
kabaÄÊkÈrÈhÈrabhakkhÈnaÑ sattÈnaÑ r|pakÈyassa kabaÄÊkÈro ÈhÈro,
nÈmakÈye vedanÈya phasso, viÒÒÈÓassa manosaÒcetanÈ, nÈmar|passa
viÒÒÈÓaÑ. YathÈha “seyyathÈpi bhikkhave ayaÑ kÈyo ÈhÈraÔÔhitiko ÈhÈraÑ
paÔicca tiÔÔhati, anÈhÈro no tiÔÔhati2, tathÈ phassapaccayÈ vedanÈ,
sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|pan”ti3.
Ko panettha ÈhÈro kiÑ ÈharatÊti? KabaÄÊkÈrÈhÈro ojaÔÔhamakar|pÈni
Èharati, phassÈhÈro tisso vedanÈ, manosaÒcetanÈhÈro tayo bhave,
viÒÒÈÓÈhÈro paÔisandhinÈmar|panti.
KathaÑ? KabaÄÊkÈrÈhÈro tÈva mukhe Ôhapitamatteyeva aÔÔha r|pÈni
samuÔÔhÈpeti, dantavicuÓÓitaÑ pana ajjhohariyamÈnaÑ ekekaÑ sitthaÑ
aÔÔhaÔÔhar|pÈni samuÔÔhÈpetiyeva. EvaÑ kabaÄÊkÈrÈharo ojaÔÔhamakar|pÈni
Èharati. PhassÈhÈro pana sukhavedanÊyo phasso uppajjamÈnoyeva sukhaÑ
vedanaÑ ÈhÈrati, dukkhavedanÊyo dukkhaÑ, adukkhamasukhavedanÊyo
adukkhamasukhanti evaÑ sabbathÈpi phassÈhÈro tisso vedanÈ Èharati.
ManosaÒcetanÈhÈro kÈmabhav|pagaÑ kammaÑ kÈmabhavaÑ Èharati,
r|pÈr|pabhav|pagÈni taÑ taÑ bhavaÑ. EvaÑ sabbathÈpi
manosaÒcetanÈhÈro tayo bhave Èharati. ViÒÒÈÓÈhÈro pana ye ca
paÔisandhikkhaÓe taÑsampayuttakÈ tayo khandhÈ, yÈni ca tisantavasena
tiÑsa r|pÈni uppajjanti, sahajÈtÈdipaccayanayena tÈni ÈharatÊti vuccati.
EvaÑ viÒÒÈÓÈhÈro paÔisandhinÈmar|paÑ ÈharatÊti. Ettha ca “manosaÒcetanÈ
tayo bhave ÈharatÊ”ti sÈsavakusalÈkusalacetanÈva vuttÈ.
______________________________________________________________
1. Veditabboti (SÊ) 2. SaÑ 3. 58 piÔÔhe.
3. SaÑ 1. 243; Abhi 2. 142 piÔÔhÈdÊsu.
“ViÒÒÈÓaÑ paÔisandhinÈmar|paÑ ÈhÈratÊ”ti paÔisandhiviÒÒÈÓameva vuttaÑ.

Avisesena pana taÑsampayuttataÑsamuÔÔhÈnadhammÈnaÑ1 ÈharaÓatopete
“ÈhÈrÈ”ti veditabbÈ.
Etesu cat|su ÈhÈresu kabaÄÊkÈrÈhÈro upatthambhento ÈhÈrakiccaÑ

sÈdheti, phasso phusantoyeva, manosaÒcetanÈ Èy|hamÈnÈva, viÒÒÈÓaÑ
vijÈnantameva. KathaÑ? KabaÄÊkÈrÈhÈro hi upatthambhentoyeva
kÈyaÔÔhapanena sattÈnaÑ ÔhitiyÈ hoti. Kammajanitopi hi ayaÑ kÈyo
kabaÄÊkÈrÈhÈrena upatthaddho dasapi vassÈni vassasatampi yÈva
ÈyuparimÈÓÈ tiÔÔhati. YathÈ kiÑ? YathÈ mÈtuyÈ janitopi dÈrako dhÈtiyÈ
thaÒÒÈdÊni pÈyetvÈ posiyamÈno ciraÑ tiÔÔhati, yathÈ ca upatthambhena
upatthambhitaÑ gehaÑ. Vuttampi cetaÑ–
“YathÈ mahÈrÈja gehe papatante aÒÒena dÈrunÈ upatthambhitaÑ

santaÑ eva taÑ gehaÑ na patati, evameva kho mahÈrÈja ayaÑ kÈyo
ÈhÈraÔÔhitiko ÈhÈraÑ paÔicca tiÔÔhatÊ”ti.
EvaÑ kabaÄÊkÈro ÈhÈro upatthambhento ÈhÈrakiccaÑ sÈdheti.
EvaÑ sÈdhentopi ca kabaÄÊkÈro ÈhÈro dvinnaÑ r|pasantatÊnaÑ paccayo

hoti ÈhÈrasamuÔÔhÈnassa ca upÈdiÓÓakassa ca. KammajÈnaÑ anupÈlako
hutvÈ paccayo hoti, ÈhÈrasamuÔÔhÈnÈnaÑ janako hutvÈti. Phasso pana
sukhÈdivatthubh|taÑ ÈrammaÓaÑ phusantoyeva sukhÈdivedanÈpavattanena
sattÈnaÑ ÔhitiyÈ hoti. ManosaÒcetanÈ kusalÈkusalakammavasena
Èy|hamÈnÈyeva bhavam|lanipphÈdanato sattÈnaÑ ÔhitiyÈ hoti. ViÒÒÈÓaÑ
vijÈnantameva nÈmar|pappavattanena sattÈnaÑ ÔhitiyÈ hotÊti.
EvaÑ upatthambhanÈdivasena ÈhÈrakiccaÑ sÈdhayamÈnesu panetesu

cattÈri bhayÈni daÔÔhabbÈni. SeyyathidaÑ? KabaÄÊkÈrÈhÈre nikantiyeva
bhayaÑ, phasse upagamanameva, manosaÒcetanÈya Èy|hanameva, viÒÒÈÓe
abhinipÈtoyeva bhayanti. KiÑ kÈraÓÈ? KabaÄÊkÈrÈhÈre hi
______________________________________________________________
1. TaÑtaÑsampayuttÈnaÑ taÑtaÑsamuÔÔhÈnadhammÈnaÑ (SÊ, SyÈ)
26 SaÑyuttanikÈya
nikantiÑ katvÈ sÊtÈdÊnaÑ purakkhatÈ sattÈ ÈhÈratthÈya

muddÈgaÓanÈdikammÈni karontÈ anappakaÑ dukkhaÑ nigacchanti. Ekacce
ca imasmiÑ sÈsane pabbajitvÈpi vejjakammÈdikÈya anesanÈya ÈhÈraÑ
pariyesantÈ diÔÔheva dhamme gÈrayhÈ honti, samparÈyepi “tassa saÑghÈÔipi
ÈdittÈ sampajjalitÈ”ti-ÈdinÈ LakkhaÓasaÑyutte1 vuttanayena samaÓapetÈ
honti. IminÈ tÈva karaÓena kabaÄÊkÈre ÈhÈre nikanti eva bhayanti veditabbÈ.
PhassaÑ upagacchantÈpi phassassÈdino paresaÑ rakkhitagopitesu
dÈrÈdÊsu bhaÓÉesu aparajjhanti, te saha bhaÓÉena bhaÓÉasÈmikÈ gahetvÈ
khaÓÉÈkhaÓÉikaÑ vÈ chinditvÈ sa~kÈrak|Ôe chaÉÉenti, raÒÒo vÈ niyyÈdenti.
Tato te rÈjÈ vividhÈ kammakÈraÓÈ kÈrÈpeti, kÈyassa ca bhedÈ duggati tesaÑ
pÈÔika~khÈ hoti. Iti phassassÈdam|lakaÑ diÔÔhadhammikampi
samparÈyikampi bhayaÑ sabbamÈgatameva2 hoti. IminÈ kÈraÓena
phassÈhÈre upagamanameva bhayanti veditabbaÑ.
KusalÈkusalakammÈy|hane pana tamm|lakaÑ tÊsu bhavesu bhayaÑ
sabbaÑ Ègatameva hoti. IminÈ kÈraÓena manosaÒcetanÈhÈre Èy|hanameva
bhayanti veditabbaÑ.
PaÔisandhiviÒÒÈÓaÒca yasmiÑ yasmiÑ ÔhÈne abhinipatati3, tasmiÑ
tasmiÑ ÔhÈne paÔisandhinÈmar|paÑ gahetvÈva nibbattati. TasmiÒca nibbatte
sabbabhayÈni nibbattÈniyeva honti tamm|lakattÈti iminÈ kÈraÓena
viÒÒÈÓÈhÈre abhinipÈtoyeva bhayanti veditabboti.
KiÑnidÈnÈti-ÈdÊsu nidÈnÈdÊni sabbÈneva kÈraÓavevacanÈni. KÈraÓaÑ hi
yasmÈ phalaÑ nideti, “handa naÑ gaÓhathÈ”ti appeti viya, tasmÈ nidÈnanti
vuccati. YasmÈ taÑ tato samudeti jÈyati pabhavati, tasmÈ samudayo jÈti
pabhavoti vuccati. AyaÑ panettha padattho–kiÑnidÈnaÑ etesanti
kiÑnidÈnÈ. Ko samudayo etesanti kiÑsamudayÈ. KÈ jÈti etesanti kiÑjÈtikÈ.
Ko pabhavo etesanti kiÑpabhavÈ. YasmÈ pana tesaÑ taÓhÈ yathÈvuttena
atthena nidÈnaÒceva
______________________________________________________________
1. SaÑ 1. 451 piÔÔhe. 2. SamÈgatameva (SyÈ, Ka) 3. Abhinibbattati (Ka)
samudayo ca jÈti ca pabhavo ca, tasmÈ “taÓhÈnidÈnÈ”ti-ÈdimÈha. EvaÑ

sabbapadesu attho veditabbo.
Ettha ca ime cattÈro ÈhÈrÈ taÓhÈnidÈnÈti paÔisandhiÑ ÈdiÑ katvÈ
attabhÈvasa~khÈtÈnaÑ ÈhÈrÈnaÑ purimataÓhÈnaÑ vasena1 nidÈnaÑ
veditabbaÑ. KathaÑ? PaÔisandhikkhaÓe tÈva paripuÓÓÈyatanÈnaÑ sattÈnaÑ
sattasantativasena, sesÈnaÑ tato |na-|nasantativasena
uppannar|pabbhantaraÑ jÈtÈ ojÈ atthi, ayaÑ taÓhÈnidÈno
upÈdiÓÓakakabaÄÊkÈrÈhÈro. PaÔisandhicittasampayuttÈ pana phassacetanÈ
sayaÒca cittaÑ viÒÒÈÓanti ime taÓhÈnidÈnÈ
upÈdiÓÓakaphassamanosaÒcetanÈviÒÒÈÓÈhÈrÈti evaÑ tÈva
purimataÓhÈnidÈnÈ paÔisandhikÈ ÈhÈrÈ. YathÈ ca paÔisandhikÈ, evaÑ tato
paraÑ paÔhamabhava~gacittakkhaÓÈdinibbattÈpi2 veditabbÈ.
YasmÈ pana BhagavÈ na kevalaÑ ÈhÈrÈnameva nidÈnaÑ jÈnÈti,
ÈhÈranidÈnabh|tÈya taÓhÈyapi, taÓhÈya nidÈnÈnaÑ vedanÈdÊnampi nidÈnaÑ
jÈnÈtiyeva, tasmÈ taÓhÈ cÈyaÑ bhikkhave kiÑnidÈnÈti-ÈdinÈ nayena vaÔÔaÑ
dassetvÈ vivaÔÔaÑ dassesi. ImasmiÒca pana ÔhÈne BhagavÈ atÊtÈbhimukhaÑ
desanaÑ katvÈ atÊtena vaÔÔaÑ dasseti. KathaÑ? ŒhÈravasena hi ayaÑ
attabhÈvo gahito.
TaÓhÈti imassattabhÈvassa janakaÑ kammaÑ,
vedanÈphassasaÄÈyatananÈmar|paviÒÒÈÓÈni yasmiÑ attabhÈve ÔhatvÈ
kammaÑ Èy|hitaÑ, taÑ dassetuÑ vuttÈni, avijjÈsa~khÈrÈ tassattabhÈvassa
janakaÑ kammaÑ. Iti dvÊsu ÔhÈnesu attabhÈvo, dvÊsu tassa janakaÑ
kammanti sa~khepena kammaÒceva kammavipÈkaÒcÈti dvepi dhamme
dassentena atÊtÈbhimukhaÑ desanaÑ katvÈ atÊtena vaÔÔaÑ dassitaÑ.
TatrÈyaÑ desanÈ anÈgatassa adassitattÈ aparipuÓÓÈti na daÔÔhabbÈ,
nayato pana paripuÓÓÈtveva daÔÔhabbÈ. YathÈ hi cakkhumÈ puriso
udakapiÔÔhe nipannaÑ suÑsumÈraÑ disvÈ tassa parabhÈgaÑ olokento gÊvaÑ
passeyya, orato piÔÔhiÑ, pariyosÈne na~guÔÔham|laÑ, heÔÔhÈ kucchiÑ
olokento pana udakagataÑ aggana~guÔÔhaÒceva cattÈro ca hatthapÈde na
passeyya, so na ettÈvatÈ “aparipuÓÓo suÑsumÈro”ti gaÓhÈti, nayato pana
paripuÓÓotveva gaÓhÈti, evaÑsampadamidaÑ veditabbaÑ.
______________________________________________________________
1. PurimataÓhÈvasena (SyÈ) 2. PaÔhamabhava~gacittakkhaÓÈdippattÈpi (SÊ)
28 SaÑyuttanikÈya
UdakapiÔÔhe nipannasuÑsumÈro viya hi tebh|makavaÔÔaÑ. TÊre Ôhito

cakkhumÈ puriso viya yogÈvacaro. Tena purisena udakapiÔÔhe
suÑsumÈrassa diÔÔhakÈlo viya yoginÈ ÈhÈravasena imassattabhÈvassa
diÔÔhakÈlo. Parato gÊvÈya diÔÔhakÈlo viya imassattabhÈvassa janikÈya
taÓhÈya diÔÔhakÈlo piÔÔhiyÈ diÔÔhakÈlo viya yasmiÑ attabhÈve
taÓhÈsa~khÈtaÑ kammaÑ kataÑ, vedanÈdivasena tassa diÔÔhakÈlo.
Na~guÔÔham|lassa diÔÔhakÈlo viya tassattabhÈvassa janakÈnaÑ
avijjÈsa~khÈrÈnaÑ diÔÔhakÈlo. HeÔÔhÈ kucchiÑ olokentassa pana
aggana~guÔÔhaÒceva cattÈro ca hatthapÈde adisvÈpi “aparipuÓÓo
suÑsumÈro”ti agahetvÈ nayato paripuÓÓotveva gahaÓaÑ viya yattha yattha
paccayavaÔÔaÑ PÈÄiyaÑ na ÈgataÑ, tattha tattha “desanÈ aparipuÓÓÈ”ti
agahetvÈ nayato paripuÓÓÈtveva gahaÓaÑ veditabbaÑ. Tattha ca
ÈhÈrataÓhÈnaÑ antare eko sandhi, taÓhÈvedanÈnaÑ antare eko,
viÒÒÈÓasa~khÈrÈnaÑ antare ekoti evaÑ tisandhicatusa~khepameva vaÔÔaÑ
dassitanti. . PaÔhamaÑ.
2. MoÄiyaphaggunasuttavaÓÓanÈ
12. Dutiye sambhavesÊnaÑ vÈ anuggahÈyÈti imasmiÑ yeva ÔhÈne
BhagavÈ desanaÑ niÔÔhÈpesi. KasmÈ? DiÔÔhigatikassa nisinnattÈ. TassaÑ hi
parisati MoÄiyaphagguno nÈma bhikkhu diÔÔhigatiko nisinno, atha SatthÈ
cintesi “ayaÑ uÔÔhahitvÈ maÑ paÒhaÑ pucchissati, athassÈhaÑ
vissajjessÈmÊ”ti pucchÈya okÈsadÈnatthaÑ desanaÑ niÔÔhÈpesi.
MoÄiyaphaggunoti moÄÊti c|ÄÈ vuccati. YathÈha–
“ChetvÈna moÄiÑ varagandhavÈsitaÑ,
VehÈyasaÑ ukkhipi Sakyapu~gavo.
RatanÈca~koÔavarena1 vÈsavo,
sahassanetto sirasÈ paÔiggahÊ”ti.
SÈ tassa gihikÈle mahantÈ ahosi. Tenassa “moÄiyaphagguno”ti sa~khÈ
udapÈdi. Pabbajitampi naÑ teneva nÈmena saÒjÈnanti. EtadavocÈti
desanÈnusandhiÑ ghaÔento etaÑ “ko nu kho bhante
______________________________________________________________
1. SuvaÓÓaca~goÔavarena (SÊ, SyÈ)
viÒÒÈÓÈhÈraÑ ÈhÈretÊ”ti vacanaÑ avoca. Tassattho–bhante ko nÈma so, yo

etaÑ viÒÒÈÓÈhÈraÑ khÈdati vÈ bhuÒjati vÈti.
KasmÈ panÈyaÑ itare tayo ÈhÈre apucchitvÈ imameva pucchatÊti.
JÈnÈmÊti laddhiyÈ. So hi mahante1 piÓÉe katvÈva kabaÄÊkÈrÈhÈraÑ bhuÒjante
passati, tenassa taÑ jÈnÈmÊti laddhi. TittiravaÔÔakamorakukkuÔÈdayo pana
mÈtusamphassena yÈpente disvÈ “ete phassÈhÈrena yÈpentÊ”ti tassa laddhi.
KacchapÈ pana attano utusamaye mahÈsamuddato nikkhamitvÈ samuddatÊre
vÈlikantare aÓÉÈni ÔhapetvÈ vÈlikÈya paÔicchÈdetvÈ mahÈsamuddameva
otaranti. TÈni mÈtu-anussaraÓavasena na p|tÊni honti. TÈni
manosaÒcetanÈhÈrena yÈpentÊti tassa laddhi. KiÒcÈpi therassa ayaÑ laddhi,
na pana etÈya laddhiyÈ imaÑ paÒhaÑ pucchati. DiÔÔhigatiko hi
ummattakasadiso. YathÈ ummattako pacchiÑ gahetvÈ antaravÊthiÑ otiÓÓo
gomayampi pÈsÈÓampi g|thampi khajjakhaÓÉampi taÑ taÑ manÈpampi
amanÈpampi gahetvÈ pacchiyaÑ pakkhipati, evameva diÔÔhigatiko yuttampi
ayuttampi pucchati. So “kasmÈ imaÑ pucchasÊ”ti na niggahetabbo,
pucchitapucchitaÔÔhÈne pana gahaÓameva nisedhetabbaÑ. Teneva naÑ
BhagavÈ “kasmÈ evaÑ pucchasÊ”ti avatvÈ gahitagÈhameva tassa mocetuÑ
no kallo paÒhoti-ÈdimÈha.
Tattha no kalloti ayutto. ŒhÈretÊti ahaÑ na vadÈmÊti ahaÑ koci satto vÈ
puggalo vÈ ÈhÈretÊti na vadÈmi. ŒhÈretÊti cÈhaÑ vadeyyanti yadi ahaÑ
ÈhÈretÊti vadeyyaÑ. Tatrassa kallo paÒhoti tasmiÑ mayÈ evaÑ vutte ayaÑ
paÒho yutto bhaveyya. Kissa nu kho bhante viÒÒÈÓÈhÈroti bhante ayaÑ
viÒÒÈÓÈhÈro katamassa dhammassa paccayoti attho. Tatra kallaÑ
veyyÈkaraÓanti tasmiÑ evaÑ pucchite paÒhe imaÑ veyyÈkaraÓaÑ yuttaÑ
“viÒÒÈÓÈhÈro ÈyatiÑ punabbhavÈbhinibbattiyÈ paccayo”ti. Ettha ca
viÒÒÈÓÈhÈroti paÔisandhicittaÑ. ŒyatiÑ punabbhavÈbhinibbattÊti teneva
viÒÒÈÓena sahuppannanÈmar|paÑ. TasmiÑ bh|te sati saÄÈyatananti tasmiÑ
punabbhavÈbhinibbattisa~khÈte nÈmar|pe jÈte sati saÄÈyatanaÑ hotÊti attho.
______________________________________________________________
1. Mahante mahante (SyÈ)
30 SaÑyuttanikÈya
SaÄÈyatanapaccayÈ phassoti idhÈpi BhagavÈ uttari paÒhassa okÈsaÑ

dento desanaÑ niÔÔhÈpesi. DiÔÔhigatiko hi navapucchaÑ uppÈdetuÑ na
sakkoti, niddiÔÔhaÑ niddiÔÔhaÑyeva pana gaÓhitvÈ pucchati, tenassa BhagavÈ
okÈsaÑ adÈsi. Attho panassa sabbapadesu vuttanayeneva gahetabbo. “Ko nu
kho bhante bhavatÊ”ti kasmÈ na pucchati? DiÔÔhigatikassa hi satto nÈma
bh|to nibbattoyevÈti1 laddhi, tasmÈ attano laddhiviruddhaÑ idanti na
pucchati. Apica idappaccayÈ idaÑ idappaccayÈ idanti bah|su ÔhÈnesu
kathitattÈ saÒÒattiÑ upagato, tenÈpi na pucchati. SatthÈpi “imassa bahuÑ
pucchantassÈpi titti natthi, tucchapucchameva2 pucchatÊ”ti ito paÔÔhÈya
desanaÑ ekÈbaddhaÑ katvÈ desesi. ChannaÑ tvevÈti yato paÔÔhÈya
desanÈruÄhaÑ3, tameva gahetvÈ desanaÑ vivaÔÔento4 evamÈha. ImasmiÑ
pana sutte viÒÒÈÓanÈmar|pÈnaÑ antare eko sandhi, vedanÈtaÓhÈnaÑ antare
eko, bhavajÈtÊnaÑ antare ekoti. . DutiyaÑ.
3. SamaÓabrÈhmaÓasuttavaÓÓanÈ
13. Tatiye samaÓÈ vÈ brÈhmaÓÈ vÈti saccÈni paÔivijjhituÑ asamatthÈ

bÈhirakasamaÓabrÈhmaÓÈ. JarÈmaraÓaÑ nappajÈnantÊti-ÈdÊsu jarÈmaraÓaÑ
na jÈnanti dukkhasaccavasena, jarÈmaraÓasamudayaÑ na jÈnanti saha
taÓhÈya jÈti jarÈmaraÓassa samudayoti samudayasaccavasena,
jarÈmaraÓanirodhaÑ na jÈnanti nirodhasaccavasena, paÔipadaÑ na jÈnanti
maggasaccavasena. JÈtiÑ na jÈnanti dukkhasaccavasena, jÈtisamudayaÑ na
jÈnanti saha taÓhÈya bhavo jÈtisamudayoti samudayasaccavasena. EvaÑ
saha taÓhÈya samudayaÑ yojetvÈ sabbapadesu catusaccavasena attho
veditabbo. SÈmaÒÒatthaÑ vÈ brahmaÒÒatthaÑ vÈti ettha ariyameggo
sÈmaÒÒaÒceva brahmaÒÒaÒca. UbhayatthÈpi pana attho nÈma ariyaphalaÑ
veditabbaÑ. Iti BhagavÈ imasmiÑ sutte ekÈdasasu ÔhÈnesu cattÈri saccÈni
kathesÊti. . TatiyaÑ.
______________________________________________________________
1. NipphattoyevÈti (®ÊkÈ) 2. Tucchameva (SÊ)
3. DesanÈya Èr|ÄhaÑ (SÊ, SyÈ) 4. Vivajjento (Ka)
4. DutiyasamaÓabrÈhmaÓasuttavaÓÓanÈ
14. Catutthe ime dhamme katame dhammeti ettakaÑ papaÒcaÑ katvÈ
kathitaÑ, desanaÑ paÔivijjhituÑ samatthÈnaÑ puggalÈnaÑ ajjhÈsayena ime
dhamme nappajÈnantÊti-Èdi vuttaÑ. SesaÑ purimasadisameva. . CatutthaÑ.
5. KaccÈnagottasuttavaÓÓanÈ
15. PaÒcame sammÈdiÔÔhi sammÈdiÔÔhÊti yaÑ paÓÉitÈ devamanussÈ tesu
tesu ÔhÈnesu sammÈdassanaÑ vadanti, sabbampi taÑ dvÊhi padehi
sa~khipitvÈ pucchati. Dvayanissitoti dve koÔÔhÈse nissito. YebhuyyenÈti
iminÈ ÔhapetvÈ ariyapuggale sesamahÈjanaÑ dasseti. Atthitanti sassataÑ.
Natthitanti ucchedaÑ. Lokasamudayanti loko nÈma sa~khÈraloko, tassa
nibbatti. SammappaÒÒÈya passatoti sammÈpaÒÒÈ nÈma savipassanÈ
maggapaÒÒÈ, tÈya passantassÈti attho. YÈ loke natthitÈti sa~khÈraloke
nibbattesu dhammesu paÒÒÈyantesveva1 yÈ natthÊti ucchedadiÔÔhi
uppajjeyya, sÈ na hotÊti attho. Lokanirodhanti sa~khÈrÈnaÑ bha~gaÑ. YÈ
loke atthitÈti sa~khÈraloke bhijjamÈnesu dhammesu paÒÒÈyantesveva yÈ
atthÊti sassatadiÔÔhi uppajjeyya, sÈ na hotÊti attho.
Apica lokasamudayanti anulomapaccayÈkÈraÑ. Lokanirodhanti
paÔilomapaccayÈkÈraÑ. Lokanissaye passantassÈpi hi paccayÈnaÑ
anucchedena2 paccayuppannassa anucchedaÑ3 passato yÈ natthÊti
ucchedadiÔÔhi uppajjeyya, sÈ na hoti. PaccayanirodhaÑ passantassÈpi
paccayanirodhena paccayuppannanirodhaÑ passato yÈ atthÊti sassatadiÔÔhi
uppajjeyya, sÈ na hotÊti ayampettha attho.
UpayupÈdÈnÈbhinivesavinibandhoti upayehi4 ca upÈdÈnehi ca
abhinivesehi ca vinibandho5. Tattha upayÈti dve upayÈ taÓhupayo ca
diÔÔhupayo ca. UpÈdÈnÈdÊsupi eseva nayo. TaÓhÈdiÔÔhiyo hi yasmÈ ahaÑ
mamanti-ÈdÊhi ÈkÈrehi tebh|makadhamme upenti upagacchanti, tasmÈ
______________________________________________________________
1. PaÒÒÈyamÈnesveva (Ka) 2. Anupacchedena (SÊ) 3. AnupacchedaÑ (SÊ)
4. UpÈyehi (SÊ, SyÈ) 5. Vinibaddho (SÊ)
32 SaÑyuttanikÈya
upayÈti vuccanti. YasmÈ pana te dhamme upÈdiyanti ceva abhinivisanti ca,

tasmÈ upÈdÈnÈti ca abhinivesÈti ca vuccanti. TÈhi cÈyaÑ loko vinibandho.
TenÈha “upayupÈdÈnÈbhinivesavinibandho”ti.
TaÒcÈyanti taÒca upayupÈdÈnaÑ ayaÑ ariyasÈvako. Cetaso
adhiÔÔhÈnanti cittassa patiÔÔhÈnabh|taÑ. AbhinivesÈnusayanti
abhinivesabh|taÒca1 anusayabh|taÒca. TaÓhÈdiÔÔhÊsu hi akusalacittaÑ
patiÔÔhÈti, tÈ ca tasmiÑ abhinivisanti ceva anusenti ca, tasmÈ tadubhayaÑ
cetaso adhiÔÔhÈnaÑ abhinivesÈnusayanti ca Èha. Na upetÊti na upagacchati.
Na upÈdiyatÊti na gaÓhÈti. NÈdhiÔÔhÈtÊti na adhiÔÔhÈti, kinti? AttÈ meti.
DukkhamevÈti paÒcupÈdÈnakkhandhamattameva. Na ka~khatÊti
“dukkhameva uppajjati, dukkhaÑ nirujjhati, na aÒÒo ettha satto nÈma
atthÊ”ti ka~khaÑ na karoti. Na vicikicchatÊti na vicikicchaÑ uppÈdeti.
AparappaccayÈti na parappaccayena, aÒÒassa apattiyÈyetvÈ
attapaccakkhaÒÈÓamevassa ettha hotÊti. EttÈvatÈ kho KaccÈna sammÈdiÔÔhi
hotÊti evaÑ sattasaÒÒÈya pahÊnattÈ ettakena sammÈdassanaÑ nÈma hotÊti
missakasammÈdiÔÔhiÑ Èha. Ayameko antoti esa eko nik|Ôanto lÈmakanto
paÔhamakaÑ sassataÑ. AyaÑ dutiyoti esa dutiyo sabbaÑ natthÊti
uppajjanakadiÔÔhisa~khÈro nik|Ôanto lÈmakanto dutiyako ucchedoti attho.
Sesamettha uttÈnamevÈti. . PaÒcamaÑ.
6. DhammakathikasuttavaÓÓanÈ
16. ChaÔÔhe nibbidÈyÈti nibbindanatthÈya. VirÈgÈyÈti virajjanatthÈya.
NirodhÈyÈti nirujjhanatthÈya. PaÔipanno hotÊti ettha sÊlato paÔÔhÈya yÈva
arahattamaggÈ paÔipannoti veditabbo. DhammÈnudhammappaÔipannoti
lokuttarassa nibbÈnadhammassa anudhammabh|taÑ paÔipadaÑ paÔipanno.
Anudhammabh|tanti anur|pasabhÈvabh|taÑ. NibbidÈ virÈgÈ nirodhÈti
nibbidÈya ceva virÈgena ca nirodhena ca. AnupÈdÈ vimuttoti cat|hi
upÈdÈnehi kiÒci dhammaÑ anupÈdiyitvÈ vimutto.
DiÔÔhadhammanibbÈnappattoti diÔÔheva dhamme nibbÈnappatto. AlaÑ
vacanÈyÈti evaÑ vattabbataÑ arahati, yutto anucchavikoti
______________________________________________________________
1. Nivesabh|taÒca (SÊ)
attho. Evamettha ekena nayena dhammakathikassa pucchÈ kathitÈ, dvÊhi taÑ

visesetvÈ sekkhÈsekkhabh|miyo niddiÔÔhÈti. . ChaÔÔhaÑ.
7. AcelakassapasuttavaÓÓanÈ
17. Sattame acelo Kassapoti li~gena acelo niccelo, nÈmena Kassapo.
D|ratovÈti mahatÈ bhikkhusaÑghena parivutaÑ ÈgacchantaÑ d|rato eva
addasa. KiÒcideva desanti kiÒcideva kÈraÓaÑ. OkÈsanti paÒhabyÈkaraÓassa
khaÓaÑ kÈlaÑ. Antaragharanti “na pallatthikÈya antaraghare nisÊdissÈmÊ”ti
ettha antonivesanaÑ antaragharaÑ. “Okkhittacakkhu antaraghare
gamissÈmÊ”ti ettha indakhÊlato paÔÔhÈya antogÈmo. IdhÈpi ayameva
adhippeto. YadÈka~khasÊti yaÑ icchasi.
KasmÈ pana BhagavÈ kathetukÈmo yÈvatatiyaÑ paÔikkhipÊti.
GÈravajananatthaÑ. DiÔÔhigatikÈ hi khippaÑ kathiyamÈne gÈravaÑ na
karonti, “samaÓaÑ GotamaÑ upasa~kamitumpi pucchitumpi sukaraÑ,
pucchitamatteyeva kathetÊ”ti vacanampi na saddahanti. Dve tayo vÈre
paÔikkhitte pana gÈravaÑ karonti, “samaÓaÑ GotamaÑ upasa~kamitumpi
paÒhaÑ pucchitumpi dukkaran”ti yÈvatatiyaÑ yÈcite kathiyamÈnaÑ
suss|santi saddahanti. Iti BhagavÈ “ayaÑ suss|sissati saddahissatÊ”ti
yÈvatatiyaÑ yÈcÈpetvÈ kathesi. Apica yathÈ bhisakko telaÑ vÈ phÈÓitaÑ vÈ
pacanto mudupÈkakharapÈkÈnaÑ pÈkakÈlaÑ ÈgamayamÈno pÈkakÈlaÑ
anatikkamitvÈva otÈreti, evaÑ BhagavÈ sattÈnaÑ ÒÈÓaparipÈkaÑ
ÈgamayamÈno “ettakena kÈlena imassa ÒÈÓaÑ paripÈkaÑ gamissatÊ”ti
ÒatvÈva yÈvatatiyaÑ yÈcÈpesi.
MÈ hevaÑ KassapÈti Kassapa mÈ evaÑ bhaÓi. “SayaÑkataÑ
dukkhan”ti hi vattuÑ na vaÔÔati, attÈ nÈma koci dukkhassa kÈrako natthÊti
dÊpeti. Paratopi eseva nayo. Adhiccasamuppannanti akÈraÓena yadicchÈya
uppannaÑ. Iti puÔÔho samÈnoti kasmÈ evamÈha? EvaÑ kirassa ahosi “ayaÑ
‘sayaÑkataÑ dukkhan’ti-ÈdinÈ puÔÔho ‘mÈ hevan’ti vadati, ‘natthÊ’ti puÔÔho
‘atthÊ’ti vadati, ‘bhavaÑ Gotamo dukkhaÑ na jÈnÈti na passatÊ’ti puÔÔho
‘jÈnÈmi khvÈhan’ti vadati, kiÒci nu kho mayÈ virajjhitvÈ pucchito”ti
34 SaÑyuttanikÈya
m|lato paÔÔhÈya attano pucchameva sodhento evamÈha. Œcikkhatu ca me

bhante BhagavÈti idha Satthari saÒjÈtagÈravo “bhavan”ti avatvÈ “BhagavÈ”ti
vadati.
So karotÊti-Èdi “sayaÑkataÑ dukkhan”ti laddhiyÈ paÔisedhanatthaÑ
vuttaÑ. Ettha ca satoti idaÑ bhummatthe sÈmivacanaÑ, tasmÈ evamattho
daÔÔhabbo–so karoti so paÔisaÑvedayatÊti kho Kassapa Èdimhiyeva evaÑ
sati pacchÈ sayaÑkataÑ dukkhanti ayaÑ laddhi hoti. Ettha ca dukkhanti
vaÔÔadukkhaÑ adhippetaÑ. Iti vadanti etassa purimena Èdisaddena
anantarena ca sassatasaddena sambandho hoti, “dÊpeti gaÓhÈtÊ”ti ayaÑ
panettha pÈÔhaseso. IdaÑ hi vuttaÑ hoti–iti evaÑ vadanto Èditova sassataÑ
dÊpeti, sassataÑ gaÓhÈti, kasmÈ? Tassa hi taÑ dassanaÑ etaÑ pareti,
kÈrakaÒca vedakaÒca ekameva gaÓhantaÑ etaÑ sassataÑ upagacchatÊti
attho.
AÒÒo karotÊti-Èdi pana “paraÑkataÑ dukkhan”ti laddhiyÈ
paÔisedhanatthaÑ vuttaÑ. “Œdito sato”ti idaÑ pana idhÈpi ÈharitabbaÑ.
AyaÑ hettha attho–aÒÒo karoti aÒÒo paÔisaÑvediyatÊti kho pana kassapa
Èdimhiyeva evaÑ sati pacchÈ “kÈrako idheva ucchijjati, tena kataÑ aÒÒo
paÔisaÑvediyatÊ”ti evaÑ uppannÈya ucchedadiÔÔhiyÈ saddhiÑ sampayuttÈya
vedanÈya abhitunnassa viddhassa sato “paraÑkataÑ dukkhan”ti ayaÑ laddhi
hotÊti. Iti vadanti-Èdi vuttanayeneva yojetabbaÑ. TatrayaÑ yojanÈ–evaÒca
vadanto Èditova ucchedaÑ dÊpeti, ucchedaÑ gaÓhÈti. KasmÈ? Tassa hi taÑ
dassanaÑ etaÑ pareti, etaÑ ucchedaÑ upagacchatÊti attho.
Ete teti ye sassatucchedasa~khÈte ubho ante (Anupagamma TathÈgato
dhammaÑ deseti, ete te Kassapa ubho ante)1 anupagamma pahÈya
anallÊyitvÈ majjhena TathÈgato dhammaÑ deseti, majjhimÈya paÔipadÈya
Ôhito desetÊti attho. KataraÑ dhammanti ce? YadidaÑ avijjÈpaccayÈ
sa~khÈrÈti. Ettha hi kÈraÓato phalaÑ, kÈraÓanirodhena cassa nirodho dÊpito,
na koci kÈrako vÈ vedako
______________________________________________________________
1. ( ) Etthantare pÈÔho SÊhaÄa-potthake na dissati.
vÈ niddiÔÔho. EttÈvatÈ sesapaÒhÈ paÔisedhitÈ honti. Ubho ante anupagammÈti

iminÈ hi tatiyapaÒho paÔikkhitto. AvijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈti iminÈ
adhiccasamuppannatÈ ceva ajÈnanaÒca paÔikkhittanti veditabbaÑ.
Labheyyanti idaÑ so Bhagavato santike bhikkhubhÈvaÑ patthayamÈno
Èha. Atha BhagavÈ yonena1 Khandhake2 titthiyaparivÈso paÒÒatto, yaÑ
aÒÒatitthiyapubbo sÈmaÓerabh|miyaÑ Ôhito “ahaÑ bhante itthannÈmo
aÒÒatitthiyapubbo imasmiÑ dhammavinaye Èka~khÈmi upasampadaÑ,
svÈhaÑ bhante saÑghaÑ cattÈro mÈse parivÈsaÑ yÈcÈmÊ”ti-ÈdinÈ nayena
samÈdiyitvÈ parivasati, taÑ sandhÈya yo kho Kassapa aÒÒatitthiyapubboti-
ÈdimÈha. Tattha pabbajjanti vacanasiliÔÔhatÈvasena vuttaÑ.
AparivasitvÈyeva hi pabbajjaÑ labhati. Upasampadatthikena pana nÈtikÈlena
gÈmappavesanÈdÊni aÔÔha vattÈni p|rentena parivasitabbaÑ. ŒraddhacittÈti
aÔÔhavattap|raÓena tuÔÔhacittÈ. Ayamettha sa~khepo, vitthÈrato panesa
titthiyaparivÈso SamantapÈsÈdikÈya VinayaÔÔhakathÈya
PabbajjakkhandhakavaÓÓanÈyaÑ3 vuttanayeneva veditabbo.
Apica mayÈti ayamettha pÈÔho, aÒÒattha pana “apica metthÈ”ti.
PuggalavemattatÈ viditÈti puggalanÈnattaÑ viditaÑ. “AyaÑ puggalo
parivÈsÈraho, ayaÑ na parivÈsÈraho”ti idaÑ mayhaÑ pÈkaÔanti dasseti. Tato
Kassapo cintesi “aho acchariyaÑ BuddhasÈsanaÑ, yattha evaÑ ghaÑsitvÈ
koÔÔetvÈ yuttameva gaÓhanti, ayuttaÑ cheÉÉentÊ”ti. Tato suÔÔhutaraÑ
pabbajjaya saÒjÈtussÈho sace bhanteti-ÈdimÈha. Atha BhagavÈ tassa
tibbacchandataÑ viditvÈ “na Kassapo parivÈsaÑ arahatÊ”ti aÒÒataraÑ
bhikkhuÑ Èmantesi “gaccha bhikkhu KassapaÑ nahÈpetvÈ pabbÈjetvÈ
ÈnehÊ”ti. So tathÈ katvÈ taÑ pabbÈjetvÈ Bhagavato santikaÑ agamÈsi.
BhagavÈ gaÓe nisÊditvÈ upasampÈdesi. Tena vuttaÑ alattha kho acelo
Kassapo Bhagavato santike pabbajjaÑ, alattha upasampadanti.
Acir|pasampannoti-Èdi sesaÑ brÈhmaÓasaÑyutte4 vuttamevÈti. . SattamaÑ.
______________________________________________________________
1. Yena (SÊ, Ka) 2. Vi 3. 98 piÔÔhe.
3. Vi-®Ôha 3. 272 piÔÔhe. 4. SaÑ 1. 163 piÔÔhe DhanaÒjÈnisuttavaÓÓanÈyaÑ.
36 SaÑyuttanikÈya
8. TimbarukasuttavaÓÓanÈ
18. AÔÔhame sÈ vedanÈti-Èdi “sayaÑkataÑ sukhadukkhan”ti laddhiyÈ
nisedhanatthaÑ vuttaÑ. EtthÈpi satoti bhummattheyeva sÈmivacanaÑ.
TatrÈyaÑ atthadÊpanÈ–“sÈ vedanÈ, so vediyatÊ”ti kho Timbaruka
Èdimhiyeva evaÑ sati “sayaÑkataÑ sukhadukkhan”ti ayaÑ laddhi hoti.
EvaÑ hi sati vedanÈya eva vedanÈ katÈ hoti. EvaÒca vadanto imissÈ
vedanÈya pubbepi atthitaÑ1 anujÈnÈti, sassataÑ dÊpeti sassataÑ gaÓhÈti1.
KasmÈ? Tassa hi taÑ dassanaÑ etaÑ pareti, etaÑ sassataÑ upagacchatÊti
attho. PurimaÑ hi atthaÑ sandhÈyevetaÑ BhagavatÈ vuttaÑ bhavissati,
tasmÈ AÔÔhakathÈyaÑ taÑ yojetvÈvassa attho dÊpito. EvampÈhaÑ na
vadÈmÊti ahaÑ “sÈ vedanÈ, so vediyatÊ”ti evampi na vadÈmi, “sayaÑkataÑ
sukhadukkhan”ti evampi na vadÈmÊti attho.
AÒÒÈ vedanÈti-Èdi “paraÑkataÑ sukhadukkhan”ti laddhiyÈ
paÔisedhanatthaÑ vuttaÑ. IdhÈpi ayaÑ atthayojanÈ–“aÒÒÈ vedanÈ aÒÒo
vediyatÊ”ti kho Timbaruka Èdimhiyeva evaÑ sati pacchÈ yÈ purimapakkhe
kÈrakavedanÈ, sÈ ucchinnÈ. TÈya2 pana kataÑ aÒÒo vediyatÊti evaÑ
uppannÈya ucchedadiÔÔhiyÈ saddhiÑ sampayuttÈya vedanÈya abhitunnassa
sato “paraÑkataÑ sukhadukkhan”ti ayaÑ laddhi hoti. EvaÒca vadanto
kÈrako ucchinno, aÒÒena paÔisandhi gahitÈti ucchedaÑ dÊpeti, ucchedaÑ
gaÓhÈti. KasmÈ? Tassa hi taÑ dassanaÑ etaÑ pareti, etaÑ ucchedaÑ
upagacchatÊti attho. IdhÈpi hi imÈni padÈni AÔÔhakathÈyaÑ ÈharitvÈ
yojitÈneva. ImasmiÑ sutte vedanÈsukhadukkhaÑ kathitaÑ, taÒca kho
vipÈkasukhadukkhameva vaÔÔatÊti vuttaÑ. . AÔÔhamaÑ.
9. BÈlapaÓÉitasuttavaÓÓanÈ
19. Navame avijjÈnÊvaraÓassÈti avijjÈya nivÈritassa. EvamayaÑ kÈyo
samudÈgatoti evaÑ avijjÈya nivÈritattÈ taÓhÈya ca sampayuttattÈyeva ayaÑ
kÈyo nibbatto. AyaÒceva kÈyoti ayaÒcassa attano saviÒÒÈÓako kÈyo.
BahiddhÈ ca nÈmar|panti bahiddhÈ ca paresaÑ saviÒÒÈÓako kÈyo. Attano
ca parassa ca
______________________________________________________________
1-1. AnujÈnÈmÊti sassataÑ gaÓhÈti (SÊ) 2. SayaÑ (SÊ)
paÒcahi khandhehi chahi Èyatanehi cÈpi ayaÑ attho dÊpetabbova. ItthetaÑ

dvayanti evametaÑ dvayaÑ. DvayaÑ paÔicca phassoti aÒÒattha
cakkhur|pÈdÊni dvayÈni paÔicca cakkhusamphassÈdayo vuttÈ, idha pana
ajjhattikabÈhirÈni ÈyatanÈni. MahÈdvayaÑ nÈma kiretaÑ. SaÄevÈyatanÈnÊti
saÄeva phassÈyatanÈni phassakÈraÓÈni. Yehi phuÔÔhoti yehi kÈraÓabh|tehi
Èyatanehi uppannena phassena phuÔÔho. AÒÒatarenÈti ettha
paripuÓÓavasena1 aÒÒataratÈ veditabbÈ. TatrÈti tasmiÑ bÈlapaÓÉitÈnaÑ
kÈyanibbattanÈdimhi. Ko adhippayÈsoti ko adhikapayogo.
BhagavaÑm|lakÈti BhagavÈ m|laÑ etesanti BhagavaÑm|lakÈ. IdaÑ
vuttaÑ hoti–ime bhante amhÈkaÑ dhammÈ pubbe
KassapasammÈsambuddhena uppÈditÈ, tasmiÑ parinibbute ekaÑ
BuddhantaraÑ aÒÒo samaÓo vÈ brÈhmaÓo vÈ ime dhamme uppÈdetuÑ
samattho nÈma nÈhosi, BhagavatÈ pana no ime dhammÈ uppÈditÈ.
BhagavantaÑ hi nissÈya mayaÑ ime dhamme ÈjÈnÈma paÔivijjhÈmÈti evaÑ
BhagavaÑm|lakÈ no bhante dhammÈti. BhagavaÑnettikÈti BhagavÈ hi
dhammÈnaÑ netÈ vinetÈ anunetÈ, yathÈsabhÈvato pÈÔiyekkaÑ pÈÔiyekkaÑ
nÈmaÑ gahetvÈ dassetÈti dhammÈ BhagavaÑnettikÈ nÈma honti.
BhagavaÑpaÔisaraÓÈti catubh|makadhammÈ sabbaÒÒutaÒÒÈÓassa ÈpÈthaÑ
ÈgacchamÈnÈ Bhagavati paÔisaranti nÈmÈti BhagavaÑpaÔisaraÓÈ.
PaÔisarantÊti samosaranti. Apica MahÈbodhimaÓÉe nisinnassa Bhagavato
paÔivedhavasena phasso Ègacchati “ahaÑ BhagavÈ kinnÈmo”ti. TvaÑ
phusanaÔÔhena phasso nÈma. VedanÈ, saÒÒÈ, sa~khÈrÈ, viÒÒÈÓaÑ Ègacchati
“ahaÑ BhagavÈ kinnÈman”ti, tvaÑ vijÈnanaÔÔhena viÒÒÈÓaÑ nÈmÈti evaÑ
catubh|makadhammÈnaÑ yathÈsabhÈvato pÈÔiyekkaÑ pÈÔiyekkaÑ nÈmaÑ
gaÓhanto BhagavÈ dhamme paÔisaratÊti BhagavaÑpaÔisaraÓÈ.
BhagavantaÑyeva paÔibhÈt|ti Bhagavatova etassa bhÈsitassa attho upaÔÔhÈtu,
tumheyeva no kathetvÈ dethÈti attho.
SÈ ceva avijjÈti ettha kiÒcÈpi sÈ avijjÈ ca taÓhÈ ca kammaÑ javÈpetvÈ
paÔisandhiÑ ÈkaÉÉhitvÈ niruddhÈ, yathÈ pana ajjÈpi yaÑ hiyyo bhesajjaÑ
pÊtaÑ, tadeva bhojanaÑ bhuÒjÈti sarikkhakattena2 tadevÈti vuccati,
evamidhÈpi sÈ ceva avijjÈ sÈ ca taÓhÈti idampi sarikkhakattena vuttaÑ.
______________________________________________________________
1. ParipuÓÓÈparipuÓÓavasena (SÊ, SyÈ) 2. SarikkhakaÔÔhena (SÊ, SyÈ)
38 SaÑyuttanikÈya
Brahmacariyanti maggabrahmacariyaÑ. DukkhakkhayÈyÈti vaÔÔadukkhassa

khayatthÈya. KÈy|pago hotÊti aÒÒaÑ paÔisandhikÈyaÑ upagantÈ hoti.
YadidaÑ brahmacariyavÈsoti yo ayaÑ maggabrahmacariyavÈso, ayaÑ
bÈlato paÓÉitassa visesoti dasseti. Iti imasmiÑ sutte sabbopi sapaÔisandhiko
puthujjano “bÈlo”ti, appaÔisandhiko khÊÓÈsavo “paÓÉito”ti vutto.
SotÈpannasakadÈgÈmi-anÈgÈmino pana “paÓÉitÈ”ti vÈ “bÈlÈ”ti vÈ na
vattabbÈ, bhajamÈnÈ pana paÓÉitapakkhaÑ bhajanti. . NavamaÑ.
10. PaccayasuttavaÓÓanÈ
20. Dasame paÔiccasamuppÈdaÒca vo bhikkhave desessÈmi
paÔiccasamuppanne ca dhammeti SatthÈ imasmiÑ sutte paccaye ca
paccayanibbatte ca sabhÈvadhamme desessÈmÊti ubhayaÑ Èrabhi. UppÈdÈ
vÈ TathÈgatÈnanti TathÈgatÈnaÑ uppÈdepi, Buddhesu uppannesu
anuppannesupi jÈtipaccayÈ jarÈmaraÓaÑ, jÈtiyeva jarÈmaraÓassa paccayo.
®hitÈva sÈ dhÈt|ti Ôhitova so paccayasabhÈvo, na kadÈci jÈti jarÈmaraÓassa
paccayo na hoti. DhammaÔÔhitatÈ dhammaniyÈmatÈti imehipi dvÊhi
paccayameva katheti. Paccayena hi paccayuppannÈ dhammÈ tiÔÔhanti, tasmÈ
paccayova “dhammaÔÔhitatÈ”ti vuccati. Paccayo dhamme niyameti, tasmÈ
“dhammaniyÈmatÈ”ti vuccati. IdappaccayatÈti imesaÑ jarÈmaraÓÈdÊnaÑ
paccayo idappaccayÈ, idappaccayÈva idappaccayatÈ. Tanti taÑ paccayaÑ.
AbhisambujjhatÊti ÒÈÓena abhisambujjhati. AbhisametÊti ÒÈÓena
abhisamÈgacchati. ŒcikkhatÊti katheti. DesetÊti dasseti1. PaÒÒÈpatÊti
jÈnÈpeti. PaÔÔhapetÊti ÒÈÓamukhe Ôhapeti. VivaratÊti vivaritvÈ dasseti.
VibhajatÊti vibhÈgato dasseti. UttÈnÊkarotÊti pÈkaÔaÑ karoti. PassathÈti
cÈhÈti passatha iti ca vadati. Kinti? JÈtipaccayÈ bhikkhave jarÈmaraÓÈnti-
Èdi.
Iti kho bhikkhaveti evaÑ kho bhikkhave. YÈ tatrÈti yÈ tesu “jÈtipaccayÈ
jarÈmaraÓan”ti-ÈdÊsu. TathatÈti-ÈdÊni paccayÈkÈrasseva vevacanÈni. So tehi
tehi paccayehi an|nÈdhikeheva tassa tassa dhammassa sambhavato tathatÈti,
sÈmaggiÑ upagatesu paccayesu muhuttampi tato nibbattÈnaÑ dhammÈnaÑ2
asambhavÈbhÈvato avitathatÈti,
______________________________________________________________
1. Desayati (SyÈ)
2. NibbattanadhammÈnaÑ (SÊ), nibbattanibbattÈnaÑ dhammÈnaÑ (SyÈ)
aÒÒadhammapaccayehi aÒÒadhammÈnuppattito anaÒÒathatÈti,

jarÈmaraÓÈdÊnaÑ paccayato vÈ paccayasam|hato vÈ idappaccayatÈti vutto.
TatrÈyaÑ vacanattho–imesaÑ paccayÈ idappaccayÈ, idappaccayÈ eva
idappaccayatÈ, idappaccayÈnaÑ vÈ sam|ho idappaccayatÈ. LakkhaÓaÑ
panettha saddasatthato veditabbaÑ.
Aniccanti hutvÈ abhÈvaÔÔhena aniccaÑ. Ettha ca aniccanti na
jarÈmaraÓaÑ aniccaÑ, aniccasabhÈvÈnaÑ pana khandhÈnaÑ jarÈmaraÓattÈ
aniccaÑ nÈma jÈtaÑ. Sa~khatÈdÊsupi eseva nayo. Ettha ca sa~khatanti
paccayehi samÈgantvÈ kataÑ. PaÔiccasamuppannanti paccaye nissÈya
uppannaÑ. Khayadhammanti khayasabhÈvaÑ. Vayadhammanti
vigacchanakasabhÈvaÑ. VirÈgadhammanti virajjanakasabhÈvaÑ.
Nirodhadhammanti nirujjhanakasabhÈvaÑ. JÈtiyÈpi vuttanayeneva aniccatÈ
veditabbÈ. JanakapaccayÈnaÑ vÈ kiccÈnubhÈvakkhaÓe diÔÔhattÈ1 ekena
pariyÈyenettha aniccÈti-ÈdÊni yujjantiyeva. BhavÈdayo aniccÈdisabhÈvÈyeva.
SammappaÒÒÈyÈti2 savipassanÈya maggapaÒÒÈya. Pubbantanti
purimaÑ atÊtanti3 attho. AhosiÑ nukhoti-ÈdÊsu “ahosiÑ nu kho nanu kho”ti
sassatÈkÈraÒca adhiccasamuppatti-ÈkÈraÒca nissÈya atÊte attano
vijjamÈnataÒca avijjamÈnataÒca ka~khati. KiÑ kÈraÓanti na vattabbaÑ,
ummattako viya bÈlaputhujjano yathÈ vÈ tathÈ vÈ pavattati. KiÑ nu kho
ahosinti jÈtili~gupapattiyo nissÈya “khattiyo nu kho ahosiÑ
brÈhmaÓavessasuddagahaÔÔhapabbajitadevamanussÈnaÑ aÒÒataro”ti
ka~khati. KathaÑ nu khoti saÓÔhÈnÈkÈraÑ nissÈya “dÊgho nu kho ahosiÑ
rassa-odÈtakaÓhapamÈÓika-appamÈÓikÈdÊnaÑ aÒÒataro”ti ka~khati. Keci
pana “issaranimmÈnÈdÊni nissÈya ‘kena nu kho kÈraÓena ahosin’ti hetuto4
ka~khatÊ”ti vadanti. KiÑ hutvÈkiÑ ahosinti jÈti-ÈdÊni nissÈya “khattiyo
hutvÈ nu kho brÈhmaÓo ahosiÑ -pa- devo hutvÈ manusso”ti attano
paramparaÑ ka~khati. Sabbattheva pana addhÈnanti kÈlÈdhivacanametaÑ.
Aparantanti anÈgataÑ antaÑ. BhavissÈmi nu kho nanu khoti sassatÈkÈraÒca
ucchedÈkÈraÒca nissÈya anÈgate attano vijjamÈnataÒca avijjamÈnataÒca
ka~khati. Sesamettha vuttanayameva.
______________________________________________________________
1. NiddiÔÔhattÈ (SÊ) 2. PaÒÒÈyÈti (SÊ)
3. PurimaÑ antaÑ atÊtanti (SÊ) ®ÊkÈpi passitabbÈ. 4. HetuÑ (Ka)
40 SaÑyuttanikÈya
Etarahi vÈ paccuppannaÑ addhÈnanti idÈni vÈ paÔisandhimÈdiÑ katvÈ

cutipariyantaÑ sabbampi vattamÈnakÈlaÑ gahetvÈ. AjjhattaÑ kathaÑkathÊ
bhavissatÊti attano khandhesu vicikicchÊ bhavissati. AhaÑ nu khosmÊti
attano atthibhÈvaÑ ka~khati. YuttaÑ panetanti? YuttaÑ ayuttanti kÈ ettha
cintÈ. Apicettha idaÑ vatthumpi udÈharanti–c|ÄamÈtÈya kira putto muÓÉo,
mahÈmÈtÈya putto amuÓÉo, taÑ puttaÑ muÓÉesuÑ, so uÔÔhÈya “ahaÑ nu
kho c|ÄamÈtÈya putto”ti cintesi. EvaÑ ahaÑ nu khosmÊti ka~khÈ hoti. No
nu khosmÊti attano natthibhÈvaÑ ka~khati. TatrÈpi idaÑ vatthu–eko kira
macche gaÓhanto udake ciraÔÔhÈnena sÊtibh|taÑ attano |ruÑ macchoti
cintetvÈ pahari. Aparo susÈnapasse khettaÑ rakkhanto bhÊto sa~kuÔito1 sayi,
so paÔibujjhitvÈ attano jaÓÓukÈni dve yakkhÈti cintetvÈ pahari. EvaÑ no nu
khosmÊti ka~khati.
KiÑ nu khosmÊti khattiyova samÈno attano khattiyabhÈvaÑ ka~khati.
Eseva nayo sesesupi. Devo pana samÈno devabhÈvaÑ ajÈnanto nÈma natthi,
sopi pana “ahaÑ r|pÊ nu kho ar|pÊ nu kho”ti-ÈdinÈ nayena ka~khati.
KhattiyÈdayo kasmÈ na jÈnantÊti ce. ApaccakkhÈ tesaÑ tattha tattha kule
uppatti. GahaÔÔhÈpi ca potthalikÈdayo2 pabbajitasaÒÒino, pabbajitÈpi
“kuppaÑ nu kho me kamman”ti-ÈdinÈ nayena gahaÔÔhasaÒÒino, manussÈpi
ca rÈjÈno viya attani devasaÒÒino honti. KathaÑ nu khosmÊti
vuttanayameva. KevalaÑ hettha abbhantare jÊvo nÈma atthÊti gahetvÈ tassa
saÓÔhÈnÈkÈraÑ nissÈya “dÊgho nu khosmi rassacaturassachaÄaÑsa-
aÔÔhaÑsasoÄasaÑsÈdÊnaÑ aÒÒatarappakÈro”ti ka~khanto kathaÑ nu khosmÊti
ka~khatÊti veditabbo. SarÊrasaÓÔhÈnaÑ pana paccuppannaÑ ajÈnanto nÈma
natthi. Kuto Ègato so kuhiÑ gÈmÊ bhavissatÊti attabhÈvassa ÈgatigatiÔÔhÈnaÑ
ka~khanto evaÑ ka~khati. AriyasÈvakassÈti idha sotÈpanno adhippeto,
itarepi pana tayo avÈritÈyevÈti. . DasamaÑ.
ŒhÈravaggo dutiyo.
______________________________________________________________
1. Sa~kucito (SÊ) 2. PotalikÈdayo (SÊ), potalakÈdayo (SyÈ)
3. Dasabalavagga
1. DasabalasuttavaÓÓanÈ
21. Dasabalavaggassa paÔhamaÑ dutiyasseva sa~khepo.
2. DutiyadasabalasuttavaÓÓanÈ
22. DutiyaÑ BhagavatÈ attano ajjhÈsayassa vasena vuttaÑ. Tattha
DasabalasamannÈgatoti dasahi balehi samannÈgato. BalaÒca nÈmetaÑ
duvidhaÑ kÈyabalaÒca ÒÈÓabalaÒca. Tesu TathÈgatassa kÈyabalaÑ
hatthikulÈnusÈrena veditabbaÑ. VuttaÑ hetaÑ porÈÓehi–
“KÈÄÈvakaÒca ga~geyyaÑ, paÓÉaraÑ tambapi~galaÑ.
Gandhama~galahemaÒca, uposathachaddantime dasÈ”ti1–
ImÈni dasa hatthikulÈni. Tattha kÈÄÈvakanti pakatihatthikulaÑ daÔÔhabbaÑ.
YaÑ dasannaÑ purisÈnaÑ kÈyabalaÑ, taÑ ekassa kÈÄÈvakassa hatthino.
YaÑ dasannaÑ kÈÄÈvakÈnaÑ balaÑ, taÑ ekassa ga~geyyassa. YaÑ
dasannaÑ ga~geyyÈnaÑ, taÑ ekassa paÓÉarassa. YaÑ dasannaÑ
paÓÉarÈnaÑ, taÑ ekassa tambassa. YaÑ dasannaÑ tambÈnaÑ, taÑ ekassa
pi~galassa. YaÑ dasannaÑ pi~galÈnaÑ, taÑ ekassa gandhahatthino. YaÑ
dasannaÑ gandhahatthÊnaÑ, taÑ ekassa ma~galassa. YaÑ dasannaÑ
ma~galÈnaÑ, taÑ ekassa hemavatassa. YaÑ dasannaÑ hemavatÈnaÑ, taÑ
ekassa uposathassa. YaÑ dasannaÑ uposathÈnaÑ, taÑ ekassa chaddantassa.
YaÑ dasannaÑ chaddantÈnaÑ, taÑ ekassa TathÈgatassa. NÈrÈyanasa~ghÈta2
balantipi idameva vuccati. TadetaÑ pakatihatthigaÓanÈya hatthÊnaÑ3
koÔisahassÈnaÑ, purisagaÓanÈya dasannaÑ purisakoÔisahassÈnaÑ balaÑ
hoti. IdaÑ tÈva TathÈgatassa kÈyabalaÑ. “DasabalasamannÈgato”ti ettha
pana etaÑ sa~gahaÑ na gacchati. EtaÑ hi bÈhirakaÑ lÈmakaÑ
tiracchÈnagatÈnaÑ sÊhÈdÊnampi hoti. EtaÑ hi nissÈya dukkhapariÒÒÈ vÈ
samudayappahÈnaÑ vÈ maggabhÈvanÈ vÈ phalasacchikiriyÈ vÈ natthi.
AÒÒaÑ pana dasasu ÔhÈnesu akampanatthena upatthambhanatthena ca
dasavidhaÑ ÒÈÓabalaÑ nÈma atthi, taÑ sandhÈya vuttaÑ
“dasabalasamannÈgato”ti.
______________________________________________________________
1. Ma-®Ôha 1. 331; Abhi-®Ôha 2. 380 piÔÔhesu.
2. Sa~khÈtaÑ (SÊ, SyÈ) 3. PakatihatthÊnaÑ (Ka)
42 SaÑyuttanikÈya
KatamaÑ pana tanti? ®hÈnÈÔÔhÈnÈdÊnaÑ yathÈbh|taÑ jÈnanaÑ.

SeyyathidaÑ? ®hÈnaÒca ÔhÈnato aÔÔhÈnaÒca aÔÔhanato jÈnanaÑ ekaÑ,
atÊtÈnÈgatapaccuppannÈnaÑ kammasamÈdÈnÈnaÑ ÔhÈnaso hetuso
yathÈbh|taÑ vipÈkajÈnanaÑ ekaÑ, sabbatthagÈminipaÔipadÈjÈnanaÑ ekaÑ,
anekadhÈtunÈnÈdhÈtulokajÈnanaÑ ekaÑ, parasattÈnaÑ parapuggalÈnaÑ
nÈnÈdhimuttikatÈjÈnanaÑ ekaÑ, tesaÑyeva indriyaparopariyattajÈnanaÑ
ekaÑ, jhÈnavimokkhasamÈdhisamÈpattÊnaÑ
saÑkilesavodÈnavuÔÔhÈnajÈnanaÑ ekaÑ, pubbenivÈsajÈnanaÑ ekaÑ,
sattÈnaÑ cut|papÈtajÈnanaÑ ekaÑ, ÈsavakkhayajÈnanaÑ ekanti.
Abhidhamme pana–
“Idha TathÈgato ÔhanaÒca ÔhÈnato aÔÔhÈnaÒca aÔÔhÈnato
yathÈbh|taÑ pajÈnÈti. Yampi TathÈgato ÔhÈnaÒca ÔhÈnato aÔÔhÈnaÒca
aÔÔhÈnato yathÈbh|taÑ pajÈnÈti, idampi TathÈgatassa TathÈgatabalaÑ
hoti, yaÑ balaÑ Ègamma TathÈgato ÈsabhaÑ ÔhÈnaÑ paÔijÈnÈti,
parisÈsu sÊhanÈdaÑ nadati, brahmacakkaÑ pavattetÊ”ti.
ŒdinÈ1 nayena vitthÈrato ÈgatÈneva. AtthavaÓÓanÈpi nesaÑ
Vibha~gaÔÔhakathÈyaÒceva2 PapaÒcas|daniyÈ ca MajjhimaÔÔhakathÈya3
sabbÈkÈrato vuttÈ. SÈ tattha vuttanayeneva gahetabbÈ.
Cat|hi ca vesÈrajjehÊti ettha sÈrajjapaÔipakkhaÑ vesÈrajjaÑ, cat|su
ÔhÈnesu vesÈrajjabhÈvaÑ paccavekkhantassa
uppannasomanassamayaÒÈÓassetaÑ nÈmaÑ. Katamesu cat|su?
“SammÈsambuddhassa te paÔijÈnato ime dhammÈ anabhisambuddhÈ”ti-ÈdÊsu
codanÈvatth|su. TatrÈyaÑ PÈÄi–
“CattÈrimÈni bhikkhave TathÈgatassa vesÈrajjÈni -pa-. KatamÈni
cattÈri? ‘SammÈsambuddhassa te paÔijÈnato ime dhammÈ
anabhisambuddhÈ’ti tatra vata maÑ samaÓo vÈ brÈhmaÓo vÈ devo vÈ
mÈro vÈ brahmÈ vÈ koci vÈ lokasmiÑ saha dhammena paÔicodessatÊti
nimittametaÑ bhikkhave na samanupassÈmi. EtamahaÑ bhikkhave
nimittaÑ asamanupassanto khemappatto abhayappatto vesÈrajjappatto
viharÈmi. ‘KhÊÓÈsavassa te
______________________________________________________________
1. Abhi 2. 329 piÔÔhe ©ÈÓavibha~ge. 2. Abhi-®Ôha 2. 380 piÔÔhe.
3. Ma-®Ôha 1. 331 piÔÔhÈdÊsu.
paÔijÈnato ime ÈsavÈ aparikkhÊÓÈ’ti tatra vata maÑ -pa-. ‘Ye kho pana
te antarÈyikÈ dhammÈ vuttÈ, te paÔisevato nÈlaÑ antarÈyÈyÈ’ti, tatra
vata maÑ -pa-. ‘Yassa kho pana te atthÈya dhammo desito, so na
niyyÈti takkarassa sammÈ dukkhakkhayÈyÈ’ti tatra vata maÑ samaÓo vÈ
brÈhmaÓo vÈ -pa- vesÈrajjappatto viharÈmÊ”ti1.
ŒsabhaÑ ÔhÈnanti seÔÔhaÔÔhÈnaÑ uttamaÔÔhÈnaÑ. ŒsabhÈ vÈ
pubbabuddhÈ, tesaÑ ÔhÈnanti attho. Apica gavasatajeÔÔhako usabho,
gavasahassajeÔÔhako vasabho, vajasatajeÔÔhako vÈ usabho,
vajasahassajeÔÔhako vasabho, sabbagavaseÔÔho sabbaparissayasaho seto
pÈsÈdiko mahÈbhÈravaho asanisatasaddehipi asampakampiyo nisabho, so
idha usabhoti adhippeto. Idampi hi tassa pariyÈyavacanaÑ. Usabhassa idanti
ÈsabhaÑ. ®hÈnanti cat|hi pÈdehi pathaviÑ uppÊÄetvÈ avaÔÔhÈnaÑ2. IdaÑ
pana ÈsabhaÑ viyÈti ÈsabhaÑ. Yatheva hi nisabhasa~khÈto usabho
usabhabalena samannÈgato cat|hi pÈdehi pathaviÑ uppÊÄetvÈ acalaÔÔhÈnena
tiÔÔhati, evaÑ TathÈgatopi dasahi TathÈgatabalehi samannÈgato cat|hi
vesÈrajjapÈdehi aÔÔhaparisapathaviÑ uppÊÄetvÈ sadevake loke kenaci
paccatthikena paccÈmittena akampiyo acalaÔÔhÈnena tiÔÔhati. EvaÑ
tiÔÔhamÈno ca taÑ ÈsabhaÑ ÔhÈnaÑ paÔijÈnÈti upagacchati na paccakkhÈti,
attani Èropeti. Tena vuttaÑ “ÈsabhaÑ ÔhÈnaÑ paÔijÈnÈtÊ”ti.
ParisÈs|ti “aÔÔha kho imÈ SÈriputta parisÈ. KatamÈ aÔÔha? KhattiyaparisÈ
brÈhmaÓaparisÈ gahapatiparisÈ samaÓaparisÈ CÈtumahÈrÈjikaparisÈ
TÈvatiÑsaparisÈ mÈraparisÈ brahmaparisÈ”ti3 imÈsu aÔÔhasu parisÈsu.
SÊhanÈdaÑ nadatÊti seÔÔhanÈdaÑ abhÊtanÈdaÑ nadati, sÊhanÈdasadisaÑ vÈ
nÈdaÑ nadati. Ayamattho SÊhanÈdasuttena dÊpetabbo. YathÈ vÈ sÊho
sahanato ceva hananato ca sÊhoti vuccati, evaÑ TathÈgato lokadhammÈnaÑ
sahanato parappavÈdÈnaÒca hananato sÊhoti vuccati. EvaÑ vuttassa sÊhassa
nÈdaÑ sÊhanÈdaÑ. Tattha yathÈ sÊho sÊhabalena samannÈgato sabbattha
visÈrado vigatalomahaÑso
______________________________________________________________
1. AÑ 1. 315 piÔÔhe. 2. AcalaÔÔhÈnaÑ (Ma-®Ôha 1. 332 piÔÔhe.) 3. Ma 1. 104 piÔÔhe.
44 SaÑyuttanikÈya
sÊhanÈdaÑ nadati, evaÑ TathÈgatasÊhopi TathÈgatabalehi samannÈgato

aÔÔhasu parisÈsu visÈrado vigatalomahaÑso “iti r|pan”ti-ÈdinÈ nayena,
nÈnÈvidhadesanÈvilÈsasampannaÑ sÊhanÈdaÑ nadati. Tena vuttaÑ “parisÈsu
sÊhanÈdaÑ nadatÊ”ti.
BrahmacakkaÑ pavattetÊti ettha brahmanti seÔÔhaÑ uttamaÑ,
visuddhassa dhammacakkassetaÑ adhivacanaÑ. TaÑ pana dhammacakkaÑ
duvidhaÑ hoti paÔivedhaÒÈÓaÒca desanÈÒÈÓaÒca. Tattha paÒÒÈpabhÈvitaÑ
attano ariyaphalÈvahaÑ paÔivedhaÒÈÓaÑ, karuÓÈpabhÈvitaÑ sÈvakÈnaÑ
ariyaphalÈvahaÑ desanÈÒÈÓaÑ. Tattha paÔivedhaÒÈÓaÑ uppajjamÈnaÑ
uppannanti duvidhaÑ. TaÑ hi abhinikkhamanato paÔÔhÈya yÈva
arahattamaggÈ uppajjamÈnaÑ, phalakkhaÓe uppannaÑ nÈma.
Tusitabhavanato vÈ yÈva MahÈbodhipalla~ke arahattamaggÈ uppajjamÈnaÑ,
phalakkhaÓe uppannaÑ nÈma. DÊpa~karato vÈ paÔÔhÈya yÈva arahattamaggÈ
uppajjamÈnaÑ, phalakkhaÓe uppannaÑ nÈma. DesanÈÒÈÓampi
pavattamÈnaÑ pavattanti duvidhaÑ. TaÑ hi yÈva AÒÒÈsi1koÓÉaÒÒassa
sotÈpattimaggÈ pavattamÈnaÑ, phalakkhaÓe pavattaÑ nÈma. Tesu
paÔivedhaÒÈÓaÑ lokuttaraÑ, desanÈÒÈÓaÑ lokiyaÑ. Ubhayampi panetaÑ
aÒÒehi asÈdhÈraÓaÑ BuddhÈnaÑyeva orasaÒÈÓaÑ.
IdÈni yaÑ iminÈ ÒÈÓena samannÈgato sÊhanÈdaÑ nadati, taÑ dassetuÑ
iti r|panti-ÈdimÈha. Tattha iti r|panti idaÑ r|paÑ ettakaÑ r|paÑ, ito
uddhaÑ r|paÑ natthÊti ruppanasabhÈvaÒceva bh|tupÈdÈyabhedaÒca ÈdiÑ
katvÈ lakkhaÓarasapaccupaÔÔhÈnapadaÔÔhÈnavasena anavasesar|papariggaho
vutto. Iti r|passa samudayoti iminÈ evaÑ pariggahitassa r|passa samudayo
vutto. Tattha itÊti evaÑ samudayo hotÊti attho. Tassa vitthÈro
“avijjÈsamudayÈ r|pasamudayo, taÓhÈsamudayÈ, kammasamudayÈ2,
ÈhÈrasamudayÈ r|pasamudayoti nibbattilakkhaÓaÑ passantopi
r|pakkhandhassa udayaÑ passatÊ”ti3 evaÑ veditabbo. Attha~gamepi
“avijjÈnirodhÈ r|panirodho -pa- vipariÓÈmalakkhaÓaÑ passantopi
r|pakkhandhassa nirodhaÑ passatÊ”ti ayaÑ vitthÈro.
Iti vedanÈti-ÈdÊsupi ayaÑ vedanÈ ettakÈ vedanÈ, ito uddhaÑ vedanÈ
natthi, ayaÑ saÒÒÈ, ime sa~khÈrÈ, idaÑ viÒÒÈÓaÑ ettakaÑ
______________________________________________________________
1. AÒÒÈ (SÊ, SyÈ) 2. Kammasamudayo (SÊ, Ka) 3. Khu 9. 53 piÔÔhe.
viÒÒÈÓaÑ, ito uddhaÑ viÒÒÈÓaÑ natthÊti vedayitasaÒjÈnana-

abhisa~kharaÓavijÈnanasabhÈvaÒceva
sukhÈdir|pasaÒÒÈdiphassÈdicakkhuviÒÒÈÓÈdibhedaÒca ÈdiÑ katvÈ
lakkhaÓarasapaccupaÔÔhÈnapadaÔÔhÈnavasena
anavasesavedanÈsaÒÒÈsa~khÈraviÒÒÈÓapariggaho vutto. Iti vedanÈya
samudayoti-ÈdÊhi pana evaÑ pariggahitÈnaÑ
vedanÈsaÒÒÈsa~khÈraviÒÒÈÓÈnaÑ samudayo vutto. TatrÈpi itÊti evaÑ
samudayo hotÊti attho. Tesampi vitthÈro “avijjÈsamudayÈ
vedanÈsamudayo”ti1 r|pe vuttanayeneva veditabbo. AyaÑ pana viseso–tÊsu
khandhesu “ÈhÈrasamudayÈ”ti avatvÈ “phassasamudayÈ”ti vattabbaÑ,
viÒÒÈÓakkhandhe “nÈmar|pasamudayÈ”ti, attha~gamapadampi tesaÑyeva
vasena yojetabbaÑ. Ayamettha sa~khepo, vitthÈrato pana
udayabbayavinicchayo sabbÈkÈraparip|ro Visuddhimagge vutto.
ImasmiÑ sati idaÑ hotÊti ayampi aparo sÊhanÈdo. Tassattho–imasmiÑ
avijjÈdike paccaye sati idaÑ sa~khÈrÈdikaÑ phalaÑ hoti. ImassuppÈdÈ idaÑ
uppajjatÊti imassa avijjÈdikassa paccayassa uppÈdÈ idaÑ sa~khÈrÈdikaÑ
phalaÑ uppajjati. ImasmiÑ asati idaÑ na hotÊti imasmiÑ avijjÈdike paccaye
asati idaÑ sa~khÈrÈdikaÑ phalaÑ na hoti. Imassa nirodhÈ idaÑ nirujjhatÊti
imassa avijjÈdikassa paccayassa nirodhÈ idaÑ sa~khÈrÈdikaÑ phalaÑ
nirujjhati. IdÈni yathÈ taÑ hoti ceva nirujjhati ca, taÑ vitthÈrato dassetuÑ
yadidaÑ avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈti-ÈdimÈha.
EvaÑ svÈkkhÈtoti evaÑ paÒcakkhandhavibhajanÈdivasena suÔÔhu
akkhÈto kathito. Dhammoti paÒcakkhandhapaccayÈkÈradhammo. UttÈnoti
anikujjito. VivaÔoti vivaritvÈ Ôhapito. PakÈsitoti dÊpito jotito.
Chinnapilotikoti pilotikÈ vuccati chinnaÑ bhinnaÑ tattha tattha
sibbitagaÓÔhitaÑ jiÓÓavatthaÑ, taÑ yassa natthÊti aÔÔhahatthaÑ navahatthaÑ
vÈ ahatasÈÔakaÑ nivattho, so chinnapilotiko nÈma. Ayampi dhammo tÈdiso.
Na hettha kohaÒÒÈdivasena chinnabhinnasibbitagaÓÔhitabhÈvo atthi. Apica
khuddakasÈÔakopi pilotikÈti vuccati, sÈ yassa natthi, aÔÔhanavahattho
mahÈpaÔo atthi, sopi chinnapilotiko, apagatapilotikoti attho. TÈdiso ayaÑ
dhammo. YathÈ hi catuhatthaÑ
______________________________________________________________
1. Khu 9. 54 piÔÔhe.
46 SaÑyuttanikÈya
sÈÔakaÑ gahetvÈ1 pariggahaÓaÑ karonto puriso ito cito ca aÒchanto

kilamati, evaÑ bÈhirakasamaye pabbajitÈ attano parittakaÑ dhammaÑ
“evaÑ sati evaÑ bhavissatÊ”ti kappetvÈ kappetvÈ vaÉÉhentÈ kilamanti.
YathÈ pana aÔÔhahatthanavahatthena pariggahaÓaÑ karonto yathÈruci
pÈrupati na kilamati, natthi tattha aÒchitvÈ vaÉÉhanakiccaÑ, evaÑ
imasmimpi dhamme kappetvÈ kappetvÈ vibhajanakiccaÑ natthi, tehi tehi
kÈraÓehi mayÈva ayaÑ dhammo suvibhatto suvitthÈritoti idampi sandhÈya
“chinnapilotiko”ti Èha. Apica kacavaropi pilotikÈti vuccati, imasmiÒca
sÈsane samaÓakacavaraÑ nÈma patiÔÔhÈtuÑ na labhati. TenevÈha–
“KÈraÓÉavaÑ niddhamatha, kasambuÑ apakassatha2.
Tato palÈpe vÈhetha, assamaÓe samaÓamÈnine.
NiddhamitvÈna pÈpicche, pÈpa-ÈcÈragocare.
SuddhÈ suddhehi saÑvÈsaÑ, kappayavho patissatÈ.
Tato samaggÈ nipakÈ, dukkhassantaÑ karissathÈ”ti3.
Iti samaÓakacavarassa chinnattÈpi ayaÑ dhammo chinnapilotiko nÈma
hoti.
AlamevÈti yuttameva. SaddhÈpabbajitenÈti saddhÈya pabbajitena.
KulaputtenÈti dve kulaputtÈ ÈcÈrakulaputto jÈtikulaputto ca. Tattha yo yato
kutoci kulÈ pabbajitvÈ sÊlÈdayo paÒca dhammakkhandhe p|reti, ayaÑ
ÈcÈrakulaputto nÈma. Yo pana YasakulaputtÈdayo viya jÈtisampannakulÈ
pabbajito, ayaÑ jÈtikulaputto nÈma. Tesu idha ÈcÈrakulaputto adhippeto.
Sace pana jÈtikulaputto ÈcÈravÈ hoti, ayaÑ uttamoyeva. Evar|pena
kulaputtena. VÊriyaÑ Èrabhitunti catura~gasamannÈgataÑ vÊriyaÑ kÈtuÑ.
IdÈnissa catura~gaÑ dassento kÈmaÑ taco cÈti-ÈdimÈha. Ettha hi taco ekaÑ
a~gaÑ, nhÈru ekaÑ, aÔÔhi ekaÑ, maÑsalohitaÑ ekanti. IdaÒca pana
catura~gasamannÈgataÑ vÊriyaÑ adhiÔÔhahantena navasu ÔhÈnesu
samÈdhÈtabbaÑ purebhatte pacchÈbhatte purimayÈme majjhimayÈme
pacchimayÈme gamane ÔhÈne nisajjÈya sayaneti.
______________________________________________________________
1. LabhitvÈ (SyÈ) 2. KasambuÒcÈpakassatha (SÊ) 3. AÑ 3. 18 piÔÔhe.
DukkhaÑ bhikkhave kusÊto viharatÊti imasmiÑ sÈsane yo kusÊto

puggalo, so dukkhaÑ viharati. BÈhirasamaye pana yo kusÊto, so sukhaÑ
viharati. VokiÓÓoti missÊbh|to. Sadatthanti sobhanaÑ vÈ atthaÑ sakaÑ vÈ
atthaÑ, ubhayenÈpi arahattameva adhippetaÑ. ParihÈpetÊti hÈpeti na
pÈpuÓÈti. KusÊtapuggalassa hi cha dvÈrÈni aguttÈni1 honti, tÊÓi kammÈni
aparisuddhÈni, ÈjÊvaÔÔhamakaÑ sÊlaÑ apariyodÈtaÑ, bhinnÈjÊvo kul|pako
hoti. So sabrahmacÈrÊnaÑ akkhimhi patitarajaÑ viya upaghÈtakaro hutvÈ
dukkhaÑ viharati, pÊÔhamaddano2 ceva hoti laÓÉap|rako ca3, Satthu
ajjhÈsayaÑ gahetuÑ na sakkoti, dullabhaÑ khaÓaÑ virÈdheti, tena bhutto
raÔÔhapiÓÉopi na mahapphalo hoti.
ŒraddhavÊriyo ca kho bhikkhaveti ÈraddhavÊriyo puggalo
imasmiÑyeva sÈsane sukhaÑ viharati. BÈhirasamaye pana yo ÈraddhavÊriyo,
so dukkhaÑ viharati. Pavivittoti vivitto viyutto hutvÈ. SadatthaÑ
parip|retÊti ArahattaÑ pÈpuÓÈti. ŒraddhavÊriyassa hi cha dvÈrÈni suguttÈni
honti, tÊÓi kammÈni parisuddhÈni, ÈjÊvaÔÔhamakaÑ sÊlaÑ pariyodÈtaÑ,
sabrahmacÈrÊnaÑ akkhimhi susÊtalaÒjanaÑ viya dhÈtugatacandanaÑ4 viya
ca manÈpo hutvÈ sukhaÑ viharati, Satthu ajjhÈsayaÑ gahetuÑ sakkoti.
SatthÈ hi–
CiraÑ jÊva mahÈvÊra, kappaÑ tiÔÔha mahÈmunÊ”ti5–
EvaÑ GotamiyÈ vandito “na kho Gotami TathÈgatÈ evaÑ vanditabbÈ”ti
paÔikkhipitvÈ tÈya yÈcito vanditabbÈkÈraÑ Ècikkhanto evamÈha–
ŒraddhavÊriye pahitatte, niccaÑ daÄhaparakkame.
Samagge sÈvake passa, esÈ BuddhÈna vandanÈ”ti5.
EvaÑ ÈraddhavÊriyo Satthu ajjhÈsayaÑ gahetuÑ sakkoti, dullataÑ
khaÓaÑ na virÈdheti. Tassa hi BuddhuppÈdo dhammadesanÈ
saÑghasuppaÔipatti saphalÈ hoti sa-udrayÈ, raÔÔhapiÓÉopi tena bhutto
mahapphalo hoti.
______________________________________________________________
1. AguttÈni arakkhitÈni (SÊ) 2. Sivamaddano (SÊ)
3. LeÉÉupÈtano ca (SÊ), laÓÉasÈdano ca (SyÈ) 4. BÈhugatacandanaÑ (SÊ)
5. Khu 4. 212 piÔÔhe TherÊ-apadÈne.
48 SaÑyuttanikÈya
HÊnena aggassÈti hÊnÈya saddhÈya hÊnena vÊriyena hÊnÈya satiyÈ hÊnena

samÈdhinÈ hÊnÈya paÒÒÈya aggasa~khÈtassa arahattassa patti nÈma na hoti.
Aggena ca khoti aggehi saddhÈdÊhi aggassa arahattassa patti hoti.
MaÓÉapeyyanti pasannaÔÔhena maÓÉaÑ, pÈtabbaÔÔhena peyyaÑ. YaÑ hi
pivitvÈ antaravÊthiyaÑ patito visaÒÒÊ attano sÈÔakÈdÊnampi assÈmiko hoti,
taÑ pasannampi na pÈtabbaÑ, mayhaÑ pana sÈsanaÑ evaÑ pasannaÒca
pÈtabbaÒcÈti dassento “maÓÉapeyyan”ti Èha.
Tattha tividho maÓÉo desanÈmaÓÉo paÔiggahamaÓÉo
brahmacariyamaÓÉoti. Katamo desanÈmaÓÉo? CatunnaÑ ariyasaccÈnaÑ
ÈcikkhanÈ desanÈ paÒÒÈpanÈ paÔÔhapanÈ vivaraÓÈ vibhajanÈ uttÈnÊkammaÑ,
catunnaÑ satipaÔÔhÈnÈnaÑ -pa- ariyassa aÔÔha~gikassa maggassa ÈcikkhanÈ
-pa- uttÈnÊkammaÑ, ayaÑ desanÈmaÓÉo. Katamo paÔiggahamaÓÉo?
Bhikkh| bhikkhuniyo upÈsakÈ upÈsikÈyo devÈ manussÈ ye vÈ panaÒÒepi
keci viÒÒÈtÈro, ayaÑ paÔiggahamaÓÉo. Katamo brahmacariyamaÓÉo?
Ayameva ariyo aÔÔha~giko maggo, seyyathidaÑ? SammÈdiÔÔhi -pa-
sammÈsamÈdhi, ayaÑ brahmacariyamaÓÉo. Apica adhimokkhamaÓÉo
saddhindriyaÑ, assaddhiyaÑ kasaÔo, assaddhiyaÑ kasaÔaÑ chaÉÉetvÈ
saddhindriyassa adhimokkhamaÓÉaÑ pivatÊti maÓÉapeyyanti-ÈdinÈpi1
nayenettha attho veditabbo. SatthÈ sammukhÊbh|toti idamettha
kÈraÓavacanaÑ. YasmÈ SatthÈ sammukhÊbh|to, tasmÈ vÊriyasampayogaÑ
katvÈ pivatha etaÑ maÓÉaÑ. BÈhirakaÑ hi bhesajjamaÓÉampi vejjassa
asammukhÈ pivantÈnaÑ pamÈÓaÑ vÈ uggamanaÑ vÈ niggamanaÑ vÈ na
jÈnÈmÈti Èsa~kÈ hoti, vejjasammukhÈ pana “vejjo jÈnissatÊ”ti nirÈsa~kÈ
pivanti, evameva amhÈkaÑ DhammassÈmi SatthÈ sammukhÊbh|toti vÊriyaÑ
katvÈ pivathÈti maÓÉapÈne nesaÑ niyojento tasmÈtiha bhikkhaveti-ÈdimÈha.
Tattha saphalÈti sÈnisaÑsÈ. Sa-udrayÈti savaÉÉhi. IdÈni niyojanÈnur|paÑ
sikkhitabbataÑ niddisanto attatthaÑ vÈ hi bhikkhaveti-ÈdimÈha. Tattha
attatthanti attano atthabh|taÑ arahattaÑ. AppamÈdena sampÈdetunti
appamÈdena sabbakiccÈni kÈtuÑ. Paratthanti paccayadÈyakÈnaÑ
mahapphalÈnisaÑsaÑ. SesaÑ sabbattha uttÈnamevÈti. . DutiyaÑ.
______________________________________________________________
3. UpanisasuttavaÓÓanÈ
23. Tatiye “jÈnato ahan”ti-ÈdÊsu jÈnatoti jÈnantassa. Passatoti
passantassa. Dvepi padÈni ekatthÈni, byaÒjanameva nÈnaÑ. EvaÑ santepi
“jÈnato”ti ÒÈÓalakkhaÓaÑ upÈdÈya puggalaÑ niddisati. JÈnanalakkhaÓaÑ hi
ÒÈÓaÑ. “Passato”ti ÒÈÓappabhÈvaÑ upÈdÈya. PassanappabhÈvaÑ hi ÒÈÓaÑ,
ÒÈÓasama~gÊpuggalo cakkhumÈ viya cakkhunÈ r|pÈni, ÒÈÓena vivaÔe
dhamme passati. ŒsavÈnaÑ khayanti ettha ÈsavÈnaÑ pahÈnaÑ asamuppÈdo
khÊÓÈkÈro natthibhÈvoti ayampi Èsavakkhayoti vuccati, bha~gopi
maggaphalanibbÈnÈnipi. “ŒsavÈnaÑ khayÈ anÈsavaÑ cetovimuttin”ti-ÈdÊsu1
hi khÊÓÈkÈro Èsavakkhayoti vuccati. “Yo ÈsavÈnaÑ khayo vayo bhedo
paribhedo aniccatÈ antaradhÈnan”ti2 ettha bha~go.
Sekkhassa sikkhamÈnassa, ujumaggÈnusÈrino.
KhayasmiÑ paÔhamaÑ ÒÈÓaÑ, tato aÒÒÈ anantarÈ”ti3–
Ettha maggo. So hi Èsave khepento v|pasamento uppajjati, tasmÈ ÈsavÈnaÑ
khayoti vutto. “ŒsavÈnaÑ khayÈ samaÓo hotÊ”ti ettha phalaÑ. TaÑ hi
ÈsavÈnaÑ khÊÓante uppajjati, tasmÈ ÈsavÈnaÑ khayoti vuttaÑ.
“ŒsavÈtassa vaÉÉhanti, ÈrÈ so ÈsavakkhayÈ”ti4–
Ettha nibbÈnaÑ. TaÑ hi Ègamma ÈsavÈ khÊyanti, tasmÈ ÈsavÈnaÑ khayoti
vuttaÑ. Idha pana maggaphalÈni adhippetÈni. No ajÈnato no apassatoti yo
pana na jÈnÈti na passati, tassa no vadÈmÊti attho. Ete na ye ajÈnato
apassatopi saÑsÈrÈdÊhiyeva suddhiÑ vadanti, te paÔikkhittÈ honti. Purimena
padadvayena upÈyo vutto, iminÈ anupÈyaÑ paÔisedheti.
IdÈni yaÑ jÈnato ÈsavÈnaÑ khayo hoti, taÑ dassetukÈmo kiÒca
bhikkhave jÈnatoti pucchaÑ Èrabhi. Tattha jÈnanÈ bahuvidhÈ. DabbajÈtiko5
eva hi koci bhikkhu chattaÑ kÈtuÑ jÈnÈti, koci cÊvarÈdÊnaÑ aÒÒataraÑ,
tassa ÊdisÈni kammÈni vattasÊse ÔhatvÈ karontassa
______________________________________________________________
1. Ma 1. 353; Abhi 2. 358 piÔÔhesu. 2. Abhi 2. 199 piÔÔhe, atthato samÈnaÑ.
3. Khu 1. 231 piÔÔhe. 4. Khu 1. 50 piÔÔhe Dhammapade.
5. SippajÈtiko (Ka)
50 SaÑyuttanikÈya
sÈ jÈnanÈ saggamaggaphalÈnaÑ1 padaÔÔhÈnaÑ na hotÊti na vattabbaÑ. Yo

pana sÈsane pabbajitvÈ vejjakammÈdÊni kÈtuÑ jÈnÈti, tassevaÑ jÈnato ÈsavÈ
vaÉÉhantiyeva. TasmÈ yaÑ jÈnato passato ca ÈsavÈnaÑ khayo hoti, tadeva
dassento iti r|panti-ÈdimÈha. EvaÑ kho bhikkhave jÈnatoti evaÑ
paÒcannaÑ khandhÈnaÑ udayabbayaÑ jÈnantassa. ŒsavÈnaÑ khayo hotÊti
ÈsavÈnaÑ khayante jÈtattÈ “ÈsavÈnaÑ khayo”ti laddhanÈmaÑ arahattaÑ
hoti.
EvaÑ arahattanik|Ôena desanaÑ niÔÔhapetvÈ idÈni khÊÓÈsavassa
ÈgamanÊyaÑ pubbabhÈgapaÔipadaÑ dassetuÑ yampissa taÑ bhikkhaveti-
ÈdimÈha. Tattha khayasmiÑ khayeÒÈÓanti Èsavakkhayasa~khÈte
arahattaphale paÔiladdhe sati paccavekkhaÓaÒÈÓaÑ. TaÑ hi
arahattaphalasa~khÈte khayasmiÑ paÔhamavÈraÑ uppanne pacchÈ
uppannattÈ khayeÒÈÓanti vuccati. Sa-upanisanti sakÈraÓaÑ sappaccayaÑ.
VimuttÊti arahattaphalavimutti. SÈ hissa upanissayapaccayena paccayo hoti.
EvaÑ ito paresupi labbhamÈnavasena paccayabhÈvo veditabbo.
VirÈgoti maggo. So hi kilese virÈjento2 khepento uppanno, tasmÈ
virÈgoti vuccati. NibbidÈti nibbidÈÒÈÓaÑ. Etena balavavipassanaÑ dasseti.
BalavavipassanÈti bhayat|paÔÔhÈne ÒÈÓaÑ ÈdÊnavÈnupassane ÒÈÓaÑ
muÒcitukamyatÈÒÈÓaÑ sa~khÈrupekkhÈÒÈÓanti catunnaÑ ÒÈÓÈnaÑ
adhivacanaÑ. YathÈbh|taÒÈÓadassananti yathÈsabhÈvajÈnanasa~khÈtaÑ
dassanaÑ. Etena taruÓavipassanaÑ dasseti. TaruÓavipassanÈ hi
balavavipassanÈya paccayo hoti. TaruÓavipassanÈti sa~khÈraparicchede
ÒÈÓaÑ ka~khÈvitaraÓe ÒÈÓaÑ sammasane ÒÈÓaÑ maggÈmagge ÒÈÓanti
catunnaÑ ÒÈÓÈnaÑ adhivacanaÑ. SamÈdhÊti pÈdakajjhÈnasamÈdhi. So hi
taruÓavipassanÈya paccayo hoti. Sukhanti appanÈya pubbabhÈgasukhaÑ.
TaÑ hi pÈdakajjhÈnassa paccayo hoti. PassaddhÊti darathapaÔippassaddhi. SÈ
hi appanÈpubbabhÈgassa sukhassa paccayo hoti. PÊtÊti balavapÊti. SÈ hi
darathapaÔippassaddhiyÈ paccayo hoti. PÈmojjanti dubbalapÊti. SÈ hi
balavapÊtiyÈ paccayo hoti. SaddhÈti aparÈparaÑ uppajjanasaddhÈ. SÈ hi
dubbalapÊtiyÈ paccayo hoti. Dukkhanti vaÔÔadukkhaÑ. TaÑ hi
aparÈparasaddhÈya paccayo hoti. JÈtÊti savikÈrÈ
______________________________________________________________
1. MaggaphalÈnaÑ (SÊ) 2. Virajjento (SÊ)
khandhajÈti. SÈ hi vaÔÔadukkhassa paccayo hoti. Bhavoti kammabhavo. (So

hi savikÈrÈya jÈtiyÈ paccayo hoti.)1 EtenupÈyena sesapadÈnipi veditabbÈni.
Thullaphusitaketi mahÈphusitake. PabbatakandarapadarasÈkhÈti ettha
kandaraÑ nÈma ‘kan’tiladdhanÈmena udakena dÈrito udakabhinno
pabbatapadeso, yo “nitambo”tipi “nadÊkuÒcho”tipi vuccati. PadaraÑ nÈma
aÔÔhamÈse2 deve avassante phalito bh|mippadeso. SÈkhÈti
kusumbhagÈminiyo khuddakamÈtikÈyo. KusobbhÈti khuddaka-ÈvÈÔÈ.
MahÈsobbhÈti mahÈ-ÈvÈÔÈ. Kunnadiyoti khuddakanadiyo. MahÈnadiyoti
Ga~gÈyamunÈdikÈ mahÈsaritÈ. Evameva kho bhikkhave avijj|panisÈ
sa~khÈrÈti-ÈdÊsu avijjÈ pabbatoti daÔÔhabbÈ, abhisa~khÈrÈ meghoti,
viÒÒÈÓÈdivaÔÔaÑ kandarÈdayoti, vimutti sÈgaroti.
YathÈ pabbatamatthake devo vassitvÈ pabbatakandarÈdÊni p|rento
anupubbena mahÈsamuddaÑ sÈgaraÑ p|reti, evaÑ avijjÈpabbatamatthake
tÈva abhisa~khÈrameghassa vassanaÑ veditabbaÑ. AssutavÈ hi
bÈlaputhujjano avijjÈya aÒÒÈÓÊ hutvÈ taÓhÈya abhilÈsaÑ katvÈ
kusalÈkusalakammaÑ Èy|hati, taÑ kusalÈkusalakammaÑ
paÔisandhiviÒÒÈÓassa paccayo hoti, paÔisandhiviÒÒÈÓÈdÊni nÈmar|pÈdÊnaÑ.
Iti pabbatamatthake vuÔÔhadevassa kandarÈdayo p|retvÈ mahÈsamuddaÑ
Èhacca ÔhitakÈlo viya avijjÈpabbatamatthake vuÔÔhassa
abhisa~khÈrameghassa paramparapaccayatÈya anupubbena
viÒÒÈÓÈdivaÔÔaÑ3 p|retvÈ ÔhitakÈlo. BuddhavacanaÑ pana PÈÄiyaÑ
agahitampi “idha TathÈgato loke uppajjati, agÈrasmÈ anagÈriyaÑ
pabbajatÊ”ti imÈya PÈÄiyÈ vasena gahitamevÈti veditabbaÑ. YÈ hi tassa
kulagehe nibbatti, sÈ kammabhavapaccayÈ savikÈrÈ jÈti nÈma. So
BuddhÈnaÑ4 vÈ BuddhasÈvakÈnaÑ vÈ sammukhÊbhÈvaÑ Ègamma
vaÔÔadosadÊpakaÑ lakkhaÓÈhaÔaÑ dhammakathaÑ sutvÈ vaÔÔavasena pÊÄito
hoti, evamassa savikÈrÈ khandhajÈti vaÔÔadukkhasa paccayo hoti. So
vaÔÔadukkhena pÊÄito aparÈparaÑ saddhaÑ janetvÈ agÈrasmÈ anagÈriyaÑ
pabbajati, evamassa vaÔÔadukkhaÑ aparÈparasaddhÈya paccayo hoti. So
pabbajjÈmatteneva asantuÔÔho |napaÒcavassakÈle
______________________________________________________________
1. ( ) SyÈ-Ka-potthakesu natthi. 2. AÉÉhamÈse (SyÈ)
3. ViÒÒÈÓÈdikandaravaÔÔaÑ (SÊ) 4. PubbabuddhÈnaÑ (SyÈ), sutabuddhÈnaÑ (Ka)
52 SaÑyuttanikÈya
nissayaÑ gahetvÈ vattapaÔipattiÑ p|rento dvemÈtikÈ paguÓaÑ katvÈ

kammÈkammaÑ uggahetvÈ yÈva arahattÈ nijjaÔaÑ katvÈ kammaÔÔhÈnaÑ
gahetvÈ araÒÒe vasanto pathavÊkasiÓÈdÊsu kammaÑ Èrabhati, tassa
kammaÔÔhÈnaÑ nissÈya dubbalapÊti uppajjati. Tadassa saddh|panisaÑ
pÈmojjaÑ, taÑ balavapÊtiyÈ paccayo hoti. BalavapÊti
darathapaÔippassaddhiyÈ, sÈ appanÈpubbabhÈgasukhassa, taÑ sukhaÑ
pÈdakajjhÈnasamÈdhissa. So samÈdhinÈ cittakallataÑ janetvÈ
taruÓavipassanÈya kammaÑ karoti. Iccassa pÈdakajjhÈnasamÈdhi
taruÓavipassanÈya paccayo hoti, taruÓavipassanÈ balavavipassanÈya,
balavavipassanÈ maggassa, maggo phalavimuttiyÈ, phalavimutti
paccavekkhaÓaÒÈÓassÈti. EvaÑ devassa anupubbena sÈgaraÑ p|retvÈ
ÔhitakÈlo viya khÊÓÈsavassa vimuttisÈgaraÑ p|retvÈ ÔhitakÈlo veditabboti. .
TatiyaÑ.
4. AÒÒatitthiyasuttavaÓÓanÈ
24. Catutthe pÈvisÊti paviÔÔho. So ca na tÈva paviÔÔho, “pavisissÈmÊ”ti
nikkhantattÈ pana evaÑ vutto. YathÈ kiÑ? YathÈ “gÈmaÑ gamissÈmÊ”ti
nikkhantapuriso taÑ gÈmaÑ appattopi “kahaÑ itthannÈmo”ti vutte “gÈmaÑ
gato”ti vuccati, evaÑ. Atippagoti tadÈ kira therassa atippagoyeva
nikkhantadivaso ahosi, atippagoyeva nikkhantabhikkh| bodhiya~gaÓe
cetiya~gaÓe nivÈsanapÈrupanaÔÔhÈneti imesu ÔhÈnesu yÈva bhikkhÈcÈravelÈ
hoti, tÈva papaÒcaÑ karonti. Therassa pana “yÈva bhikkhÈcÈravelÈ hoti, tÈva
paribbÈjakehi saddhiÑ ekadvekathÈvÈre karissÈmÊ”ti cintayato
yaÑn|nÈhanti etadahosi. ParibbÈjakÈnaÑ ÈrÈmoti so kira ÈrÈmo
dakkhiÓadvÈrassa ca VeÄuvanassa ca antarÈ ahosi. IdhÈti imesu cat|su
vÈdesu. KiÑvÈdÊ kimakkhÈyÊti kiÑ vadati kiÑ Ècikkhati, kiÑ ettha
samaÓassa Gotamassa dassananti pucchanti. Dhammassa cÈnudhammaÑ
byÈkareyyÈmÈti bhotÈ Gotamena yaÑ vuttaÑ kÈraÓaÑ, tassa anukÈraÓaÑ
katheyyÈma. Sahadhammiko vÈdÈnupÈtoti parehi vuttakÈraÓena sakÈraÓo
hutvÈ samaÓassa Gotamassa vÈdÈnupÈto vÈdappavatti viÒÒ|hi garahitabbaÑ
kÈraÓaÑ koci appamattakopi kathaÑ nÈgaccheyya. IdaÑ vuttaÑ hoti–
kathaÑ sabbÈkÈrenapi samaÓassa Gotamassa vÈde gÈrayhaÑ kÈraÓaÑ na
bhaveyyÈti.
Iti vadanti phassapaccayÈ dukkhanti evaÑ vadantoti attho. TatrÈti tesu

cat|su vÈdesu. Te vata aÒÒatra phassÈti idaÑ “tadapi phassapaccayÈ”ti
paÔiÒÒÈya sÈdhakavacanaÑ. YasmÈ hi na vinÈ phassena
dukkhapaÔisaÑvedanÈ atthi, tasmÈ jÈnitabbametaÑ yathÈ “tadapi
phassapaccayÈ”ti ayamettha adhippÈyo.
SÈdhu sÈdhu ŒnandÈti ayaÑ sÈdhukÈro SÈriputtattherassa dinno,
Œnandattherena pana saddhiÑ BhagavÈ Èmantesi1. EkamidÈhanti ettha
idhÈti nipÈtamattaÑ, ekaÑ samayanti attho. IdaÑ vacanaÑ “na kevalaÑ
SÈriputtova RÈjagahaÑ paviÔÔho, ahampi pÈvisiÑ. Na kevalaÒca tassevÈyaÑ
vitakko uppanno, mayhampi uppajji. Na kevalaÒca tasseva sÈ titthiyehi
saddhiÑ kathÈ jÈtÈ, mayhampi jÈtapubbÈ”ti dassanatthaÑ vuttaÑ.
AcchariyaÑ abbhutanti ubhayampetaÑ vimhayadÊpanameva.
Vacanattho panettha accharaÑ paharituÑ yuttanti acchariyaÑ.
Abh|tapubbaÑ bh|tanti abbhutaÑ. Ekena padenÈti “phassapaccayÈ
dukkhan”ti iminÈ ekena padena. Etena hi sabbavÈdÈnaÑ paÔikkhepattho
vutto. Esevatthoti esoyeva phassapaccayÈ dukkhanti paÔiccasamuppÈdattho.
TaÒÒevettha paÔibhÈt|ti taÒÒevettha upaÔÔhÈtu. IdÈni thero jarÈmaraÓÈdikÈya
paÔiccasamuppÈdakathÈya taÑ atthagambhÊraÒceva gambhÊrÈvabhÈsaÒca
karonto sace maÑ bhanteti-ÈdiÑ vatvÈ yaÑm|lakÈ kathÈ uppannÈ, tadeva
padaÑ gahetvÈ vivaÔÔaÑ dassento channaÑtvevÈti-ÈdimÈha. SesaÑ
uttÈnamevÈti. . CatutthaÑ.
5. Bh|mijasuttavaÓÓanÈ
25-26. PaÒcame Bh|mijoti tassa therassa nÈmaÑ. SesamidhÈpi
purimasutte vuttanayeneva veditabbaÑ. AyaÑ pana viseso–yasmÈ idaÑ
sukhadukkhaÑ na kevalaÑ phassapaccayÈ uppajjati, kÈyenapi kariyamÈnaÑ
karÊyati, vÈcÈyapi manasÈpi, attanÈpi kariyamÈnaÑ karÊyati, parenapi
kariyamÈnaÑ karÊyati, sampajÈnenapi kariyamÈnaÑ karÊyati,
asampajÈnenapi, tasmÈ tassa aparampi paccayavisesaÑ dassetuÑ kÈye vÈ
hÈnanda satÊti-ÈdimÈha. KÈyasaÒcetanÈhet|ti kÈyadvÈre uppannacetanÈhetu.
VacÊsaÒcetanÈmanosaÒcetanÈsupi eseva nayo. Ettha ca kÈyadvÈre
______________________________________________________________
1. Manteti (SÊ)
54 SaÑyuttanikÈya
kÈmÈvacarakusalÈkusalavasena vÊsati cetanÈ labbhanti, tathÈ vacÊdvÈre.

ManodvÈre navahi r|pÈr|pacetanÈhi saddhiÑ ek|natiÑsÈti tÊsu dvÈresu
ek|nasattati cetanÈ honti, tappaccayaÑ vipÈkasukhadukkhaÑ dassitaÑ.
AvijjÈpaccayÈ cÈti idaÑ tÈpi cetanÈ avijjÈpaccayÈ hontÊti dassanatthaÑ
vuttaÑ. YasmÈ pana taÑ yathÈvuttacetanÈbhedaÑ kÈyasa~khÈraÒceva
vacÊsa~khÈraÒca manosa~khÈraÒca parehi anussÈhito sÈmaÑ
asa~khÈrikacittena karoti, parehi kÈriyamÈno sasa~khÈrikacittenÈpi karoti,
“idaÑ nÈma kammaÑ karoti, tassa evar|po nÈma vipÈko bhavissatÊ”ti evaÑ
kammaÒca vipÈkaÒca jÈnantopi karoti, mÈtÈpit|su cetiyavandanÈdÊni
karontesu anukarontÈ dÈrakÈ viya kevalaÑ kammameva jÈnanto “imassa
pana kammassa ayaÑ vipÈko”ti vipÈkaÑ ajÈnantopi karoti, tasmÈ taÑ
dassetuÑ sÈmaÑ vÈ taÑ Œnanda kÈyasa~khÈraÑ abhisa~kharotÊti-Èdi
vuttaÑ.
Imesu Œnanda dhammes|ti ye ime “sÈmaÑ vÈ taÑ Œnanda
kÈyasa~khÈran”ti-ÈdÊsu cat|su ÔhÈnesu vuttÈ chasattati dvesatÈ
cetanÈdhammÈ, imesu dhammesu avijjÈ upanissayakoÔiyÈ anupatitÈ. Sabbepi
hi te “avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ”ti ettheva sa~gahaÑ gacchanti. IdÈni vivaÔÔaÑ
dassento avijjÈya tvevÈti-ÈdimÈha. So kÈyo na hotÊti yasmiÑ kÈye sati
kÈyasaÒcetanÈpaccayaÑ ajjhattaÑ sukhadukkhaÑ uppajjati, so kÈyo na hoti.
VÈcÈmanesupi eseva nayo. Apica kÈyoti cetanÈkÈyo, vÈcÈpi cetanÈvÈcÈ,
manopi kammamanoyeva. DvÈrakÈyo vÈ kÈyo. VÈcÈmanesupi eseva nayo.
KhÊÓÈsavo cetiyaÑ vandati, dhammaÑ bhaÓati, kammaÔÔhÈnaÑ manasi
karoti, kathamassa kÈyÈdayo na hontÊti?1 AvipÈkattÈ. KhÊÓÈsavena hi kataÑ
kammaÑ neva kusalaÑ hoti nÈkusalaÑ, avipÈkaÑ hutvÈ kiriyÈmatte tiÔÔhati,
tenassa te kÈyÈdayo na hontÊti vuttaÑ.
KhettaÑ taÑ na hotÊti-ÈdÊsupi viruhanaÔÔhena taÑ khettaÑ na hoti,
patiÔÔhÈnaÔÔhena vatthu na hoti, paccayaÔÔhena ÈyatanaÑ na hoti,
kÈraÓaÔÔhena adhikaraÓaÑ na hoti. SaÒcetanÈm|lakaÑ hi ajjhattaÑ
______________________________________________________________
1. Athassa kÈyo khettaÑ na hotÊti (SÊ)
sukhadukkhaÑ uppajjeyya, sÈ saÒcetanÈ etesaÑ viruhanÈdÊnaÑ atthÈnaÑ1

abhÈvena tassa sukhadukkhassa neva khettaÑ, na vatthu, na ÈyatanaÑ, na
adhikaraÓaÑ hotÊti. ImasmiÑ sutte vedanÈdÊsu2 sukhadukkhameva kathitaÑ,
taÒca kho vipÈkamevÈti. . PaÒcamaÑ.
ChaÔÔhaÑ upavÈÓasuttaÑ uttÈnameva. Ettha pana vaÔÔadukkhameva
kathitanti. . ChaÔÔhaÑ.
7. PaccayasuttavaÓÓanÈ
27-28. Sattame paÔipÈÔiyÈ vuttesu pariyosÈnapadaÑ gahetvÈ katamaÒca
bhikkhave jarÈmaraÓanti-Èdi vuttaÑ. EvaÑ paccayaÑ pajÈnÈtÊti evaÑ
dukkhasaccavasena paccayaÑ jÈnÈti. PaccayasamudayÈdayopi
samudayasaccÈdÊnaÑyeva vasena veditabbÈ. DiÔÔhisampannoti
maggadiÔÔhiyÈ sampanno. Dassanasampannoti tasseva vevacanaÑ. Œgato
imaÑ saddhammanti maggasaddhammaÑ Ègato. PassatÊti
maggasaddhammameva passati. Sekkhena ÒÈÓenÈti maggaÒÈÓeneva.
SekkhÈya vijjÈyÈti maggavijjÈya eva. DhammasotaÑ samÈpannoti
maggasa~khÈtameva dhammasotaÑ samÈpanno. Ariyoti puthujjanabh|miÑ
atikkanto. NibbedhikapaÒÒoti nibbedhikapaÒÒÈya samannÈgato.
AmatadvÈraÑ Èhacca tiÔÔhatÊti amataÑ nÈma nibbÈnaÑ, tassa dvÈraÑ
ariyamaggaÑ Èhacca tiÔÔhatÊti. AÔÔhamaÑ uttÈnameva. . Sattama-aÔÔhamÈni.
9. SamaÓabrÈhmaÓasuttavaÓÓanÈ
29-30. NavamaÑ akkharabhÈÓakÈnaÑ bhikkh|naÑ ajjhÈsayena vuttaÑ.
Te hi parÊti upasaggaÑ pakkhipitvÈ vuccamÈne paÔivijjhituÑ sakkonti. .
NavamaÑ.
Dasame sabbaÑ uttÈnameva. Imesu dvÊsu suttesu catusaccapaÔivedhova
kathito. . DasamaÑ.
Dasabalavaggo tatiyo.
______________________________________________________________
1. AttÈnaÑ (SÊ) 2. VedanÈdi (SÊ)
56 SaÑyuttanikÈya
4. KaÄÈrakhattiyavagga
1. Bh|tasuttavaÓÓanÈ
31. KaÄÈrakhattiyavaggassa paÔhame AjitapaÒheti AjitamÈÓavena
pucchitapaÒhe. Sa~khÈtadhammÈseti sa~khÈtadhammÈ vuccanti
ÒÈtadhammÈ tulitadhammÈ tÊritadhammÈ. SekkhÈti satta sekkhÈ. Puth|ti
teyeva satta jane sandhÈya puth|ti vuttaÑ. IdhÈti imasmiÑ sÈsane. Nipakoti
nepakkaÑ vuccati paÒÒÈ, tÈya samannÈgatattÈ nipako1, tvaÑ paÓÉito
pabr|hÊti yÈcati. Iriyanti vuttiÑ ÈcÈraÑ gocaraÑ vihÈraÑ paÔipattiÑ.
MÈrisÈti BhagavantaÑ Èlapati. SekkhÈnaÒca sa~khÈtadhammÈnaÒca
khÊÓÈsavÈnaÒca paÔipattiÑ mayÈ pucchito paÓÉita mÈrisa mayhaÑ kathehÊti
ayamettha sa~khepattho.
TuÓhÊ ahosÊti kasmÈ yÈva tatiyaÑ puÔÔho tuÓhÊ ahosi, kiÑ paÒhe
ka~khati, udÈhu ajjhÈsayeti. AjjhÈsaye ka~khati, no paÒhe. EvaÑ kirassa
ahosi “SatthÈ maÑ sekkhÈsekkhÈnaÑ ÈgamanÊyapaÔipadaÑ kathÈpetukÈmo,
sÈ ca khandhavasena dhÈtuvasena Èyatanavasena paccayÈkÈravasenÈti
bah|hi kÈraÓehi sakkÈ kathetuÑ, kathaÑ kathento nu kho Satthu ajjhÈsayaÑ
gahetvÈ kathetuÑ sakkhissÈmÊ”ti. Atha SatthÈ cintesi “thapetvÈ maÑ aÒÒo
pattaÑ ÈdÈya caranto sÈvako nÈma paÒÒÈya SÈriputtasamo natthi, ayampi
mayÈ paÒhaÑ puÔÔho yÈva tatiyaÑ tuÓhÊ eva, paÒhe nu kho ka~khati, udÈhu
ajjhÈsaye”ti. Atha “ajjhÈsaye”ti ÒatvÈ paÒhakathanatthÈya nayaÑ dadamÈno
bh|tamidanti SÈriputta passasÊti Èha.
Tattha bh|tanti jÈtaÑ nibbattaÑ, khandhapaÒcakassetaÑ nÈmaÑ. Iti
SatthÈ “paÒcakkhandhavasena SÈriputta imaÑ paÒhaÑ kathehÊ”ti therassa
nayaÑ deti. SahanayadÈnena pana therassa tÊre Ôhitapurisassa vivaÔo
eka~gaÓo mahÈsamuddo viya nayasatena nayasahassena paÒhabyÈkaraÓaÑ
upaÔÔhÈsi. Atha naÑ byÈkaronto bh|tamidanti bhanteti-ÈdimÈha. Tattha
bh|tamidanti idaÑ nibbattaÑ khandhapaÒcakaÑ. SammappaÒÒÈya passatÊti
saha vipassanÈya maggapaÒÒÈya sammÈ passati. PaÔipanno hotÊti sÊlato
paÔÔhÈya yÈva arahattamaggÈ
______________________________________________________________
1. SamannÈgato nipako (SyÈ), samannÈgataÑ TathÈgataÑ nipako (Ka)
nibbidÈdÊnaÑ atthÈya paÔipanno hoti. TadÈhÈrasambhavanti idaÑ kasmÈ

Èrabhi? EtaÑ khandhapaÒcakaÑ ÈhÈraÑ paÔicca ÔhitaÑ, tasmÈ taÑ
ÈhÈrasambhavaÑ nÈma katvÈ dassetuÑ idaÑ Èrabhi. Iti iminÈpi pariyÈyena
sekkhapaÔipadÈ kathitÈ hoti. TadÈhÈranirodhÈti tesaÑ ÈhÈrÈnaÑ nirodhena.
IdaÑ kasmÈ Èrabhi? TaÑ hi khandhapaÒcakaÑ ÈhÈranirodhÈ nirujjhati,
tasmÈ taÑ ÈhÈranirodhasambhavaÑ nÈma katvÈ dassetuÑ idaÑ Èrabhi. Iti
iminÈpi pariyÈyena sekkhasseva paÔipadÈ kathitÈ. NibbidÈti-ÈdÊni sabbÈni
kÈraÓavacanÈnÊti veditabbÈni. AnupÈdÈ vimuttoti cat|hi upÈdÈnehi kaÒci
dhammaÑ agahetvÈ vimutto. SÈdhu sÈdh|ti iminÈ therassa byÈkaraÓaÑ
sampahaÑsetvÈ sayampi tatheva byÈkaronto puna “bh|tamidan”ti-
ÈdimÈhÈti. . PaÔhamaÑ.
2. KaÄÈrasuttavaÓÓanÈ
32. Dutiye KaÄÈrakhattiyoti tassa therassa nÈmaÑ. DantÈ panassa kaÄÈrÈ
visamasaÓÔhÈnÈ, tasmÈ “KaÄÈro”ti vuccati. HÊnÈyÈvattoti hÊnassa
gihibhÈvassa atthÈya nivatto. AssÈsamalatthÈti assÈsaÑ avassayaÑ patiÔÔhaÑ
na hi n|na1 alattha, tayo magge tÊÓi ca phalÈni n|na nÈlatthÈti dÊpeti. Yadi
hi tÈni labheyya, na sikkhaÑ paccakkhÈya hÊnÈyÈvatteyyÈti ayaÑ therassa
adhippÈyo. Na khvÈhaÑ Èvusoti ahaÑ kho Èvuso “assÈsaÑ patto, na patto”ti
na ka~khÈmi. Therassa hi sÈvakapÈramÊÒÈÓaÑ avassayo, tasmÈ so na
ka~khati. ŒyatiÑ panÈvusoti iminÈ “ÈyatiÑ paÔisandhi tumhÈkaÑ ugghÈÔitÈ,
na ugghÈÔitÈ”ti arahattappattiÑ pucchati. Na khvÈhaÑ Èvuso vicikicchÈmÊti
iminÈ thero tattha vicikicchÈbhÈvaÑ dÊpeti.
Yena BhagavÈ tenupasa~kamÊti “imaÑ sutakÈraÓaÑ Bhagavato
ÈrocessÈmÊ”ti upasa~kami. AÒÒÈ byÈkatÈti arahattaÑ byÈkataÑ. KhÊÓÈ jÈtÊti
na therena evaÑ byÈkatÈ, ayaÑ pana thero tuÔÔho pasanno evaÑ
padabyaÒjanÈni ÈropetvÈ Èha. AÒÒataraÑ bhikkhuÑ ÈmantesÊti taÑ sutvÈ
SatthÈ cintesi “SÈriputto dhÊro gambhÊro, na so kenaci kÈraÓena evaÑ
byÈkarissati, saÑkhittena pana paÒho
______________________________________________________________
1. Nahan|na (SÊ)
58 SaÑyuttanikÈya
byÈkato bhavissati, pakkosÈpetvÈ naÑ paÒhaÑ byÈkarÈpessÈmÊ”ti aÒÒataraÑ

bhikkhuÑ Èmantesi.
Sace taÑ SÈriputtÈti idaÑ BhagavÈ “na esa attano dhammatÈya aÒÒaÑ
byÈkarissati, paÒhametaÑ pucchissÈmi, taÑ kathentova aÒÒaÑ
byÈkarissatÊ”ti aÒÒaÑ byÈkarÈpetuÑ evaÑ pucchi. YaÑnidÈnÈvuso jÈtÊti
Èvuso ayaÑ jÈti nÈma yaÑpaccayÈ, tassa paccayassa khayÈ khÊÓasmiÑ
jÈtiyÈ paccaye jÈtisa~khÈtaÑ phalaÑ khÊÓanti viditaÑ. IdhÈpi ca thero paÒhe
aka~khitvÈ ajjhÈsaye ka~khati. EvaÑ kirassa ahosi “aÒÒÈ nÈma taÓhÈ khÊÓÈ,
upÈdÈnaÑ khÊÓaÑ, bhavo khÊÓo, paccayo khÊÓo, kilesÈ khÊÓÈti-ÈdÊhi bah|hi
kÈraÓehi sakkÈ byÈkÈtuÑ, kathaÑ kathento pana Satthu ajjhÈsayaÑ gahetuÑ
sakkhissÈmÊ”ti.
KiÒcÈpi evaÑ ajjhÈsaye ka~khati, paÒhaÑ pana aÔÔhapetvÈva
paccayÈkÈravasena byÈkÈsi. SatthÈpi paccayÈkÈravaseneva
byÈkarÈpetukÈmo, tasmÈ esa byÈkarontova ajjhÈsayaÑ gaÓhi. TÈvadeva
“gahito me Satthu ajjhÈsayo”ti aÒÒÈsi. Athassa nayasatena nayasahassena
paÒhabyÈkaraÓaÑ upaÔÔhÈsi. YasmÈ pana BhagavÈ uttari paÒhaÑ pucchati,
tasmÈ tena taÑ1 byÈkaraÓaÑ anumoditanti veditabbaÑ.
KathaÑ jÈnato pana teti idaÑ kasmÈ Èrabhi? Savisaye sÊhanÈdaÑ
nadÈpetuÑ. Thero kira s|karanikhÈtaleÓadvÈre DÊghanakhaparibbÈjakassa
VedanÈpariggahasutte kathiyamÈne tÈlavaÓÔaÑ gahetvÈ SatthÈraÑ
bÊjayamÈno2 Ôhito tisso vedanÈ pariggahetvÈ sÈvakapÈramÊÒÈÓaÑ adhigato,
ayamassa savisayo. ImasmiÑ savisaye Ôhito sÊhanÈdaÑ nadissatÊti naÑ
sandhÈya SatthÈ idaÑ paÒhaÑ pucchi. AniccÈti hutvÈ abhÈvaÔÔhena aniccÈ.
YadaniccaÑ taÑ dukkhanti ettha kiÒcÈpi sukhÈ vedanÈ ÔhitisukhÈ
vipariÓÈmadukkhÈ, dukkhÈ vedanÈ ÔhitidukkhÈ vipariÓÈmasukhÈ,
adukkhamasukhÈ ÒÈÓasukhÈ aÒÒÈÓadukkhÈ, vipariÓÈmakoÔiyÈ pana sabbÈva
dukkhÈ nÈma jÈtÈ. Viditanti yasmÈ evaÑ vedanÈttayaÑ dukkhanti viditaÑ,
tasmÈ yÈ3 tattha taÓhÈ, sÈ na upaÔÔhÈsÊti dasseti.
______________________________________________________________
1. NetaÑ (SÊ) 2. VÊjayamÈno (SÊ), vÊjiyamÈno (SyÈ) 3. MaÑ yÈ (SÊ)
SÈdhu sÈdh|ti therassa vedanÈparicchedajÈnane sampahaÑsanaÑ.

Thero hi vedanÈ ekÈti vÈ dve tisso catassoti vÈ avuttepi vuttanayena tÈsaÑ
tissoti paricchedaÑ aÒÒÈsi, tena taÑ BhagavÈ sampahaÑsanto evamÈha.
Dukkhasminti idaÑ BhagavÈ iminÈ adhippÈyena Èha “SÈriputta yaÑ tayÈ
‘iminÈ kÈraÓena vedanÈsu taÓhÈ na upaÔÔhÈsÊ’ti byÈkataÑ, taÑ subyÈkataÑ.
‘Tisso vedanÈ’ti vibhajantena pana te atippapaÒco kato, taÑ ‘dukkhasmin’ti
byÈkarontenapi hi te subyÈkatameva bhaveyya. YaÑkiÒci vedayitaÑ, taÑ
dukkhanti ÒÈtamattepi hi vedanÈsu taÓhÈ na tiÔÔhati”.
KathaÑ vimokkhÈti katarÈ vimokkhÈ, katarena vimokkhena tayÈ aÒÒÈ
byÈkatÈti attho. AjjhattaÑ vimokkhÈti1 ajjhattavimokkhena,
ajjhattasa~khÈre pariggahetvÈ patta-arahattenÈti attho. Tattha catukkaÑ
veditabbaÑ–ajjhattaÑ abhiniveso ajjhattaÑ vuÔÔhÈnaÑ, ajjhattaÑ
abhiniveso bahiddhÈ vuÔÔhÈnaÑ, bahiddhÈ abhiniveso bahiddhÈ vuÔÔhÈnaÑ,
bahiddhÈ abhiniveso ajjhattaÑ vuÔÔhÈnanti. AjjhattaÑ hi abhinivesitvÈ
bahiddhÈdhammÈpi daÔÔhabbÈyeva, bahiddhÈ abhinivesitvÈ
ajjhattadhammÈpi. TasmÈ koci bhikkhu ajjhattaÑ sa~khÈresu ÒÈÓaÑ
otÈretvÈ te vavatthapetvÈ bahiddhÈ otÈreti, bahiddhÈpi pariggahetvÈ puna
ajjhattaÑ otÈreti, tassa ajjhattasa~khÈre sammasanakÈle maggavuÔÔhÈnaÑ
hoti. Iti ajjhattaÑ abhiniveso ajjhattaÑ vuÔÔhÈnaÑ nÈma. Koci ajjhattaÑ
sa~khÈresu ÒÈÓaÑ otÈretvÈ te vavatthapetvÈ bahiddhÈ otÈreti, tassa bahiddhÈ
sa~khÈre sammasanakÈle maggavuÔÔhÈnaÑ hoti. Iti ajjhattaÑ abhiniveso
bahiddhÈ vuÔÔhÈnaÑ nÈma. Koci bahiddhÈ sa~khÈresu ÒÈÓaÑ otÈretvÈ te
vavatthapetvÈ ajjhattaÑ otÈreti, ajjhattampi pariggahetvÈ puna bahiddhÈ
otÈreti, tassa bahiddhÈ sa~khÈre sammasanakÈle maggavuÔÔhÈnaÑ hoti. Iti
bahiddhÈ abhiniveso bahiddhÈ vuÔÔhÈnaÑ nÈma. Koci bahiddhÈ sa~khÈresu
ÒÈÓaÑ otÈretvÈ te vavatthapetvÈ ajjhattaÑ otÈreti, tassa ajjhattasa~khÈre
sammasanakÈle maggavuÔÔhÈnaÑ hoti. Iti bahiddhÈ abhiniveso ajjhattaÑ
vuÔÔhÈnaÑ nÈma. Tatra thero “ajjhattasa~khÈre pariggahetvÈ tesaÑ
vavatthÈnakÈle maggavuÔÔhÈnena arahattaÑ pattosmÊ”ti dassento ajjhattaÑ
vimokkhÈ khvÈhaÑ Èvusoti Èha.
______________________________________________________________
1. AjjhattavimokkhÈti (SÊ, SyÈ)
60 SaÑyuttanikÈya
SabbupÈdÈnakkhayÈti sabbesaÑ catunnampi upÈdÈnÈnaÑ khayena.

TathÈ sato viharÈmÊti tenÈkÈrena satiyÈ samannÈgato viharÈmi. YathÈ sataÑ
viharantanti yenÈkÈrena maÑ satiyÈ samannÈgataÑ viharantaÑ. ŒsavÈ
nÈnussavantÊti cakkhuto r|pe savanti Èsavanti sandanti pavattantÊti evaÑ
chahi dvÈrehi chasu ÈrammaÓesu savanadhammÈ kÈmÈsavÈdayo ÈsavÈ
nÈnussavanti nÈnuppavaÉÉhanti, yathÈ me na uppajjantÊti attho. AttÈnaÒca
nÈvajÈnÈmÊti attÈnaÒca na avajÈnÈmi. IminÈ omÈnapahÈnaÑ1 kathitaÑ.
EvaÑ hi sati pajÈnanÈ pasannÈ2 hoti.
SamaÓenÈti BuddhasamaÓena. TesvÈhaÑ na ka~khÈmÊti tesu ahaÑ
“kataro kÈmÈsavo, kataro bhavÈsavo, kataro diÔÔhÈsavo, kataro avijjÈsavo”ti
evaÑ sar|pabhedatopi, “cattÈro ÈsavÈ”ti evaÑ gaÓanaparicchedatopi na
ka~khÈmi. Te me pahÊnÈti na vicikicchÈmÊti te mayhaÑ pahÊnÈti
vicikicchaÑ na uppÈdemi. IdaÑ BhagavÈ “evaÑ byÈkarontenapi tayÈ
subyÈkataÑ bhaveyya, ‘ajjhattaÑ vimokkhÈ khvÈhaÑ Èvuso’ti-ÈdÊni pana te
vadantena atippapaÒco kato”ti dassento Èha.
UÔÔhÈyÈsanÈ vihÈraÑ pÈvisÊti paÒÒattavarabuddhÈsanato uÔÔhahitvÈ
vihÈraÑ antomahÈgandhakuÔiÑ pÈvisi asambhinnÈya eva parisÈya. KasmÈ?
BuddhÈ hi aniÔÔhitÈya desanÈya asambhinnÈya parisÈya uÔÔhÈyÈsanÈ
GandhakuÔiÑ pavisantÈ puggalathomanatthaÑ vÈ pavisanti
dhammathomanatthaÑ vÈ. Tattha puggalathomanatthaÑ pavisanto SatthÈ
evaÑ cintesi “imaÑ mayÈ saÑkhittena uddesaÑ uddiÔÔhaÑ vitthÈrena ca
avibhattaÑ dhammapaÔiggÈhakÈ bhikkh| uggahetvÈ ŒnandaÑ vÈ
KaccÈyanaÑ vÈ upasa~kamitvÈ pucchissanti, te mayhaÑ ÒÈÓena
saÑsandetvÈ kathessanti, tatopi dhammapaÔiggÈhakÈ puna maÑ
pucchissanti, tesamahaÑ ‘sukathitaÑ bhikkhave Œnandena, sukathitaÑ
KaccÈyanena, maÑ cepi tumhe etamatthaÑ puccheyyÈtha, ahampi naÑ
evameva byÈkareyyan’ti evaÑ te puggale thomessÈmi, tato tesu gÈravaÑ
janetvÈ bhikkh| upasa~kamissanti, tepi bhikkh| atthe ca dhamme ca
niyojessanti, te tehi niyojitÈ tisso sikkhÈ parip|retvÈ dukkhassantaÑ
karissantÊ”ti.
______________________________________________________________
1. OsÈnapahÈnaÑ (SÊ) 2. PajÈnanasamannÈgato (Ka)
Atha vÈ panassa evaÑ hoti “esa mayi pakkante attano ÈnubhÈvaÑ

karissati, atha naÑ ahampi tatheva thomessÈmi, taÑ mama thomanaÑ sutvÈ
gÈravajÈtÈ bhikkh| imaÑ upasa~kamitabbaÑ, vacanaÒcassa sotabbaÑ
saddhÈtabbaÑ maÒÒissanti, taÑ tesaÑ bhavissati dÊgharattaÑ hitÈya
sukhÈyÈ”ti dhammathomanatthaÑ pavisanto evaÑ cintesi yathÈ
DhammadÈyÈdasutte1 cintesi. Tatra hissa evaÑ ahosi “mayi vihÈraÑ
paviÔÔhe ÈmisadÈyÈdaÑ garahanto dhammadÈyÈdaÒca thomento
imissaÑyeva parisati nisinno SÈriputto dhammaÑ desessati, evaÑ
dvinnampi amhÈkaÑ ekajjhÈsayÈya matiyÈ desitÈ ayaÑ desanÈ aggÈ ca
garukÈ ca bhavissati pÈsÈÓacchattasadisÈ”ti.
Idha pana ÈyasmantaÑ SÈriputtaÑ ukkaÑsetvÈ2 pakÈsetvÈ
ÔhapetukÈmo3 puggalathomanatthaÑ uÔÔhÈyÈsanÈ vihÈraÑ pÈvisi. ¢disesu
ÔhÈnesu BhagavÈ nisinnÈsaneyeva antarahito cittagatiyÈ vihÈraÑ pavisatÊti
veditabbo. Yadi hi kÈyagatiyÈ gaccheyya, sabbÈ parisÈ BhagavantaÑ
parivÈretvÈ gaccheyya, sÈ ekavÈraÑ bhinnÈ puna dussannipÈtÈ bhaveyyÈti
BhagavÈ adissamÈnena kÈyena cittagatiyÈ eva pÈvisi.
EvaÑ paviÔÔhe pana Bhagavati Bhagavato adhippÈyÈnur|pameva
sÊhanÈdaÑ naditukÈmo tatra kho ÈyasmÈ SÈriputto acirapakkantassa
Bhagavato bhikkh| Èmantesi. Pubbe appaÔisaÑviditanti idaÑ nÈma
pucchissatÊti pubbe mayÈ aviditaÑ aÒÒÈtaÑ. PaÔhamaÑ paÒhanti “sace taÑ
SÈriputta evaÑ puccheyyuÑ kathaÑ jÈnatÈ pana tayÈ Èvuso SÈriputta
kathaÑ passatÈ aÒÒÈ byÈkatÈ khÊÓÈ jÈtÊ”ti imaÑ paÔhamaÑ paÒhaÑ.
DandhÈyitattanti Satthu ÈsayajÈnanatthaÑ dandhabhÈvo asÊghatÈ. PaÔhamaÑ
paÒhaÑ anumodÊti “jÈti panÈvuso SÈriputta kiÑnidÈnÈ”ti imaÑ dutiyaÑ
paÒhaÑ pucchanto “yaÑnidÈnÈvuso jÈtÊ”ti evaÑ vissajjitaÑ paÔhamaÑ
paÒhaÑ anumodi.
EtadahosÊti BhagavatÈ anumodite4 nayasatena nayasahassena paÒhassa
eka~gaÓikabhÈvena pÈkaÔÊbh|tattÈ etaÑ ahosi. DivasampÈhaÑ Bhagavato
etamatthaÑ byÈkareyyanti sakaladivasampi ahaÑ Bhagavato5 etaÑ
______________________________________________________________
1. Ma 1. 15 piÔÔhe. 2. OkkametvÈ (Ka) 3. ThometukÈmo (Ka)
4. Anumoditena (SyÈ) 5. BhagavatÈ (SÊ, SyÈ)
62 SaÑyuttanikÈya
paÔiccasamuppÈdatthaÑ puÔÔho sakaladivasampi aÒÒamaÒÒehi

padabyaÒjanehi byÈkareyyaÑ. Yena BhagavÈ tenupasa~kamÊti evaÑ kirassa
ahosi “thero uÄÈrasÊhanÈdaÑ nadati, sukÈraÓaÑ etaÑ, Dasabalassa naÑ
ÈrocessÈmÊ”ti. TasmÈ yena BhagavÈ tenupasa~kami.
SÈ hi bhikkhu SÈriputtassa dhammadhÈt|ti ettha dhammadhÈt|ti
paccayÈkÈrassa vivaÔabhÈvadassanasamatthaÑ sÈvakapÈramÊÒÈÓaÑ.
SÈvakÈnaÑ hi sÈvakapÈramÊÒÈÓaÑ sabbaÒÒutaÒÒÈÓagatikameva hoti. YathÈ
BuddhÈnaÑ atÊtÈnÈgatapaccuppannÈ dhammÈ sabbaÒÒutaÒÒÈÓassa pÈkaÔÈ
honti, evaÑ therassa sÈvakapÈramÊÒÈÓaÑ sabbepi sÈvakaÒÈÓassa
gocaradhamme jÈnÈtÊti. . DutiyaÑ.
3. ©ÈÓavatthusuttavaÓÓanÈ
33. Tatiye taÑ suÓÈthÈti taÑ ÒÈÓavatthudesanaÑ suÓÈtha.
©ÈÓavatth|nÊti cettha ÒÈÓameva ÒÈÓavatth|ti veditabbaÑ. JarÈmaraÓe
ÒÈÓanti-ÈdÊsu cat|su paÔhamaÑ savanamayaÒÈÓaÑ sammasanaÒÈÓaÑ
paÔivedhaÒÈÓaÑ paccavekkhaÓaÒÈÓanti catubbidhaÑ vaÔÔati, tathÈ dutiyaÑ.
TatiyaÑ pana ÔhapetvÈ sammasanaÒÈÓaÑ tividhameva hoti, tathÈ catutthaÑ.
Lokuttaradhammesu hi sammasanaÑ nÈma natthi. JÈtiyÈ ÒÈÓanti-ÈdÊsupi
eseva nayo. IminÈ dhammenÈti iminÈ catusaccadhammena vÈ
maggaÒÈÓadhammena vÈ.
DiÔÔhenÈti-ÈdÊsu diÔÔhenÈti ÒÈÓacakkhunÈ diÔÔhena. ViditenÈti paÒÒÈya
viditena. AkÈlikenÈti kiÒci kÈlaÑ anatikkamitvÈ paÔivedhÈnantaraÑyeva
phaladÈyakena. PattenÈti adhigatena. PariyogÈÄhenÈti pariyogÈhitena
paÒÒÈya anupaviÔÔhena. AtÊtÈnÈgate nayaÑ netÊti “ye kho kecÊ”ti-ÈdinÈ
nayena atÊte ca anÈgate ca nayaÑ neti. Ettha ca na catusaccadhammena vÈ
maggaÒÈÓadhammena vÈ sakkÈ atÊtÈnÈgate nayaÑ netuÑ, catusacce pana
maggaÒÈÓena paÔividdhe parato paccavekkhaÓaÒÈÓaÑ nÈma hoti, tena
nayaÑ netÊti veditabbÈ. AbbhaÒÒaÑs|ti abhi-aÒÒaÑsu jÈniÑsu.
SeyyathÈpÈhaÑ etarahÊti yathÈ ahaÑ etarahi catusaccavasena jÈnÈmi.
Anvaye ÒÈÓanti anu-aye ÒÈÓaÑ, dhammaÒÈÓassa anugamane ÒÈÓaÑ,
paccavekkhaÓaÒÈÓassetaÑ nÈmaÑ. Dhamme ÒÈÓanti maggaÒÈÓaÑ.
ImasmiÑ sutte khÊÓÈsavassa sekkhabh|mi kathitÈ hoti. . TatiyaÑ.
4. DutiyaÒÈÓavatthusuttavaÓÓanÈ
34. Catutthe sattasattarÊti satta ca sattari ca. ByaÒjanabhÈÓakÈ kira te
bhikkh|, bahubyaÒjanaÑ katvÈ vuccamÈne paÔivijjhituÑ sakkonti, tasmÈ
tesaÑ ajjhÈsayena idaÑ suttaÑ vuttaÑ. DhammaÔÔhitiÒÈÓanti paccayÈkÈre
ÒÈÓaÑ. PaccayÈkÈro hi dhammÈnaÑ pavattiÔÔhitikÈraÓattÈ dhammaÔÔhitÊti
vuccati, ettha ÒÈÓaÑ dhammaÔÔhitiÒÈÓaÑ, etasseva chabbidhassa ÒÈÓassetaÑ
adhivacanaÑ. Khayadhammanti khayagamanasabhÈvaÑ. Vayadhammanti
vayagamanasabhÈvaÑ. VirÈgadhammanti virajjanasabhÈvaÑ.
Nirodhadhammanti nirujjhanasabhÈvaÑ. SattasattarÊti ekekasmiÑ satta satta
katvÈ ekÈdasasu padesu sattasattari. ImasmiÑ sutte vipassanÈpaÔivipassanÈ1
kathitÈ. . CatutthaÑ.
5. AvijjÈpaccayasuttavaÓÓanÈ
35. PaÒcame samudayo hotÊti SatthÈ idheva desanaÑ osÈpesi.
KiÑkÈraÓÈti? DiÔÔhigatikassa okÈsadÈnatthaÑ. TassaÑ hi parisati
upÈrambhacitto diÔÔhigatiko atthi, so paÒhaÑ pucchissati, athassÈhaÑ
vissajjessÈmÊti tassa okÈsadÈnatthaÑ desanaÑ osÈpesi. No kallo paÒhoti
ayutto paÒho, duppaÒho esoti attho. Nanu ca “katamaÑ nu kho bhante
jarÈmaraÓan”ti idaÑ supucchitanti? KiÒcÈpi supucchitaÑ, yathÈ pana
satasahassagghanike2 suvaÓÓathÈle vaÉÉhitassa subhojanassa matthake
Èmalakamattepi g|thapiÓÉe Ôhapite sabbaÑ bhojanaÑ dubbhojanaÑ hoti
chaÉÉetabbaÑ, evameva “kassa ca panidaÑ jarÈmaraÓan”ti iminÈ
satt|paladdhivÈdapadena g|thapiÓÉena taÑ bhojanaÑ dubbhojanaÑ viya
ayampi sabbo3 duppaÒhova jÈtoti.
BrahmacariyavÈsoti ariyamaggavÈso. TaÑ jÊvaÑ taÑ sarÊranti yassa hi
ayaÑ diÔÔhi, so “jÊve ucchijjamÈne sarÊraÑ ucchijjati, sarÊre ucchijjante
jÊvitaÑ ucchijjatÊ”ti gaÓhÈti. EvaÑ gaÓhato sÈ diÔÔhi “satto ucchijjatÊ”ti
gahitattÈ ucchedadiÔÔhi nÈma hoti. Sace pana sa~khÈrÈva uppajjanti ceva
nirujjhanti cÈti gaÓheyya, sÈsanÈvacarÈ sammÈdiÔÔhi nÈma bhaveyya.
Ariyamaggo ca nÈmeso vaÔÔaÑ nirodhento vaÔÔaÑ samucchindanto
______________________________________________________________
1. VipassanÈpattivipassanÈ nÈma (SÊ, SyÈ) 2. Sahassagghanake (SÊ) 3. PaÒho (SyÈ)
64 SaÑyuttanikÈya
uppajjati, tadeva taÑ vaÔÔaÑ ucchedadiÔÔhiyÈ gahitÈkÈrassa sambhave1 sati

vinÈva maggabhÈvanÈya nirujjhatÊti maggabhÈvanÈ niratthakÈ hoti. Tena
vuttaÑ “brahmacariyavÈso na hotÊ”ti.
Dutiyanaye aÒÒaÑ jÊvaÑ aÒÒaÑ sarÊranti yassa ayaÑ diÔÔhi, so

“sarÊraÑ idheva ucchijjati, na jÊvitaÑ, jÊvitaÑ pana paÒjarato sakuÓo viya
yathÈsukhaÑ gacchatÊ”ti gaÓhÈti. EvaÑ gaÓhato sÈ diÔÔhi “imasmÈ lokÈ
jÊvitaÑ paralokaÑ gatan”ti gahitattÈ sassatadiÔÔhi nÈma hoti. AyaÒca
ariyamaggo tebh|makavaÔÔaÑ vivaÔÔento uppajjati, so ekasa~khÈrepi nicce
dhuve sassate sati uppannopi vaÔÔaÑ vivaÔÔetuÑ na sakkotÊti maggabhÈvanÈ
niratthakÈ hoti. Tena vuttaÑ “aÒÒaÑ jÊvaÑ aÒÒaÑ sarÊranti vÈ bhikkhu
diÔÔhiyÈ sati brahmacariyavÈso na hotÊ”ti.
Vis|kÈyikÈnÊti-Èdi sabbaÑ micchÈdiÔÔhivevacanameva. SÈ hi

sammÈdiÔÔhiyÈ vinivijjhanaÔÔhena vis|kamiva2 attÈnaÑ ÈvaraÓato3
vis|kÈyikaÑ, sammÈdiÔÔhiÑ ananuvattitvÈ tassÈ virodhena pavattanato
visevitaÑ, kadÈci ucchedassa kadÈci sassatassa gahaÓato vir|paÑ
phanditaÑ vipphanditanti vuccati. TÈlÈvatthukatÈnÊti tÈlavatthu viya katÈni,
puna aviruhaÓaÔÔhena matthakaccinnatÈlo viya sam|laÑ tÈlaÑ uddharitvÈ
tassa patiÔÔhitaÔÔhÈnaÑ viya ca katÈnÊti attho. AnabhÈvaÑkatÈnÊti anu-
abhÈvaÑ katÈnÊti4. . PaÒcamaÑ.
6. Dutiya-avijjÈpaccayasuttavaÓÓanÈ
36. ChaÔÔhe iti vÈ bhikkhave yo vadeyyÈti tassaÑ parisati diÔÔhigatiko

paÒhaÑ pucchitukÈmo atthi, so pana avisÈradadhÈtuko uÔÔhÈya DasabalaÑ
pucchituÑ na sakkoti, tasmÈ tassa ajjhÈsayena sayameva pucchitvÈ
vissajjento SatthÈ evamÈha. . ChaÔÔhaÑ.
______________________________________________________________
1. SabbhÈve (SÊ) 2. S|kamiva (SÊ, SyÈ)
3. ŒcaraÓato (SÊ), ÈdhÈraÓato (SyÈ) 4. AnabhÈvakatÈnÊti anu-abhÈvakatÈnÊti (SÊ)
7. NatumhasuttavaÓÓanÈ
37. Sattame na tumhÈkanti attani hi sati attaniyaÑ nÈma hoti. AttÈyeva

ca natthi, tasmÈ “na tumhÈkan”ti Èha. Napi aÒÒesanti aÒÒo nÈma1 paresaÑ
attÈ, tasmiÑ sati aÒÒesaÑ nÈma siyÈ, sopi natthi, tasmÈ “napi aÒÒesan”ti
Èha. PurÈÓamidaÑ bhikkhave kammanti nayidaÑ purÈÓakammameva,
purÈÓakammanibbatto panesa kÈyo, tasmÈ paccayavohÈrena evaÑ vutto.
Abhisa~khatanti-Èdi kammavohÈrasseva vasena purimali~gasabhÈgatÈya
vuttaÑ, ayaÑ panettha attho–abhisa~khatanti paccayehi katoti daÔÔhabbo.
AbhisaÒcetayitanti cetanÈvatthuko cetanÈm|lakoti daÔÔhabbo. Vedaniyanti2
vedaniyavatth|ti daÔÔhabbo. . SattamaÑ.
8. CetanÈsuttavaÓÓanÈ
38. AÔÔhame yaÒca bhikkhave cetetÊti yaÑ cetanaÑ ceteti, pavattetÊti

attho. YaÒca pakappetÊti yaÑ pakappanaÑ pakappeti, pavatteticceva attho.
YaÒca anusetÊti yaÒca anusayaÑ anuseti, pavatteticceva attho. Ettha ca
cetetÊti tebh|makakusalÈkusalacetanÈ3 gahitÈ, pakappetÊti aÔÔhasu
lobhasahagatacittesu taÓhÈdiÔÔhikappÈ gahitÈ, anusetÊti dvÈdasannaÑ
cetanÈnaÑ sahajÈtakoÔiyÈ ceva upanissayakoÔiyÈ ca anusayo gahito.
ŒrammaÓametaÑ hotÊti (cetanÈdidhammajÈte sati kammaviÒÒÈÓassa
uppattiyÈ avÈritattÈ)4 etaÑ cetanÈdidhammajÈtaÑ paccayo hoti. Paccayo hi
idha ÈrammaÓanti adhippeto. ViÒÒÈÓassa ÔhitiyÈti kammaviÒÒÈÓassa
ÔhitatthaÑ. ŒrammaÓe satÊti tasmiÑ paccaye sati. PatiÔÔhÈ viÒÒÈÓassa hotÊti
tassa kammaviÒÒÈÓassa patiÔÔhÈ hoti. TasmiÑ patiÔÔhite viÒÒÈÓeti tasmiÑ
kammaviÒÒÈÓe patiÔÔhite. Vir|Äheti kammaÑ javÈpetvÈ paÔisandhi-
ÈkaÉÉhanasamatthatÈya nibbattam|le jÈte. PunabbhavÈbhinibbattÊti
punabbhavasa~khÈtÈ abhinibbatti.
______________________________________________________________
1. AÒÒesaÑ nÈma (Ka) 2. Vedayitanti (SÊ)
3. Tebh|makakusalacetanÈ (SÊ) 4. ( ) etthantare pÈÔho SÊ-SyÈ-potthakesu na dissati.
66 SaÑyuttanikÈya
No ce bhikkhave cetetÊti iminÈ tebh|makacetanÈya appavattanakkhaÓo

vutto. No ce pakappetÊti iminÈ taÓhÈdiÔÔhikappÈnaÑ appavattanakkhaÓo.
Atha ce anusetÊti iminÈ tebh|makavipÈkesu parittakiriyÈsu r|peti ettha
appahÊnakoÔiyÈ anusayo gahito. ŒrammaÓametaÑ hotÊti anusaye sati
kammaviÒÒÈÓassa uppattiyÈ avÈritattÈ etaÑ anusayajÈtaÑ paccayova hoti.
No ceva cetetÊti-ÈdÊsu paÔhamapade tebh|makakusalÈkusalacetanÈ

nivattÈ, dutiyapade aÔÔhasu cittesu taÓhÈdiÔÔhiyo, tatiyapade vuttappakÈresu
dhammesu yo appahÊnakoÔiyÈ anusayito anusayo, so nivatto.
Apicettha asammohatthaÑ ceteti pakappeti anuseti, ceteti na pakappeti

anuseti, na ceteti na pakappeti anuseti, na ceteti na pakappeti na anusetÊti
idampi catukkaÑ veditabbaÑ. Tattha paÔhamanaye dhammaparicchedo
dassito. Dutiyanaye cetetÊti tebh|makakusalacetanÈ ceva catasso ca
akusalacetanÈ gahitÈ. Na pakappetÊti aÔÔhasu cittesu taÓhÈdiÔÔhiyo nivattÈ.
AnusetÊti tebh|makakusale upanissayakoÔiyÈ, cat|su akusalacetanÈsu
sahajÈtakoÔiyÈ ceva upanissayakoÔiyÈ ca anusayo gahito. Tatiyanaye na
cetetÊti tebh|makakusalÈkusalaÑ nivattaÑ, na pakappetÊti aÔÔhasu cittesu
taÓhÈdiÔÔhiyo nivattÈ, anusetÊti sutte ÈgataÑ vÈretvÈ
tebh|makakusalÈkusalavipÈkakiriyÈr|pesu appahÊnakoÔiyÈ upanissayo
gahito. Catutthanayo purimasadisova.
TadappatiÔÔhiteti tasmiÑ appatiÔÔhite. Avir|Äheti kammaÑ javÈpetvÈ

paÔisandhi-ÈkaÉÉhanasamatthatÈya anibbattam|le. Ettha pana kiÑ kathitanti?
Arahattamaggassa kiccaÑ, khÊÓÈsavassa kiccakaraÓantipi
navalokuttaradhammÈtipi vattuÑ vaÔÔati. Ettha ca viÒÒÈÓassa ceva ÈyatiÑ
punabbhavassa ca antare eko sandhi, vedanÈtaÓhÈnamantare eko,
bhavajÈtÊnamantare ekoti. . AÔÔhamaÑ.
9. DutiyacetanÈsuttavaÓÓanÈ
39. Navame viÒÒÈÓanÈmar|pÈnaÑ antare eko sandhi,
vedanÈtaÓhÈnamantare eko, bhavajÈtÊnamantare ekoti. . NavamaÑ.
10. TatiyacetanÈsuttavaÓÓanÈ
40. Dasame natÊti taÓhÈ. SÈ hi piyar|pesu r|pÈdÊsu namanaÔÔhena
“natÊ”ti vuccati. Œgatigati hotÊti Ègatimhi1 gati hoti, Ègate paccupaÔÔhite
kamme vÈ kammanimitte vÈ gatinimitte vÈ paÔisandhivasena viÒÒÈÓassa gati
hoti. Cut|papÈtoti evaÑ viÒÒÈÓassa Ègate paÔisandhivisaye gatiyÈ sati ito
cavanasa~khÈtÈ cuti, tatth|papattisa~khÈto upapÈtoti ayaÑ cut|papÈto nÈma
hoti. EvaÑ imasmiÑ sutte natiyÈ ca ÈgatigatiyÈ ca antare ekova sandhi
kathitoti. . DasamaÑ.
KaÄÈrakhattiyavaggo catuttho.
_____
5. Gahapativagga
1. PaÒcaverabhayasuttavaÓÓanÈ
41. Gahapativaggassa paÔhame yatoti yadÈ. BhayÈni verÈnÊti
bhayaveracetanÈyo. SotÈpattiya~gehÊti duvidhaÑ sotÈpattiyÈ a~gaÑ,
(SotÈpattiyÈ ca a~gaÑ,)2 yaÑ pubbabhÈge sotÈpattipaÔilÈbhÈya saÑvattati,
“sappurisasaÑsevo saddhammassavanaÑ yonisomanasikÈro
dhammÈnudhammappaÔipattÊ”ti3 evaÑ ÈgataÑ, paÔiladdhaguÓassa ca
sotÈpattiÑ patvÈ Ôhitassa a~gaÑ, yaÑ sotÈpannassa a~gantipi vuccati,
Buddhe aveccappasÈdÈdÊnaÑ etaÑ adhivacanaÑ. Idamidha adhippetaÑ.
Ariyoti niddoso nirupÈrambho. ©Èyoti paÔiccasamuppannaÑ ÒatvÈ
ÔhitaÒÈÓampi paÔiccasamuppÈdopi. YathÈha “ÒÈyo vuccati
paÔiccasamuppÈdo, ariyopi aÔÔha~giko maggo ÒÈyo”ti. PaÒÒÈyÈti
aparÈparaÑ uppannÈya vipassanÈpaÒÒÈya. SudiÔÔho hotÊti aparÈparaÑ
uppajjitvÈ dassanavasena suÔÔhu diÔÔho.
______________________________________________________________
1. Œgatamhi (SÊ, SyÈ) 2. ( ) SÊhaÄa-potthake natthi. 3. DÊ 3. 190 piÔÔhe.
68 SaÑyuttanikÈya
KhÊÓanirayoti-ÈdÊsu ÈyatiÑ tattha anuppajjanatÈya khÊÓo nirayo

mayhanti so ahaÑ khÊÓanirayo. Esa nayo sabbattha. SotÈpannoti
maggasotaÑ Èpanno. AvinipÈtadhammoti na vinipÈtasabhÈvo. Niyatoti
paÔhamamaggasa~khÈtena sammattaniyÈmena niyato. SambodhiparÈyanoti
uttarimaggattayasa~khÈto sambodhi paraÑ ayanaÑ mayhanti sohaÑ
sambodhiparÈyano, taÑ sambodhiÑ avassaÑ abhisambujjhanakoti attho.
PÈÓÈtipÈtapaccayÈti pÈÓÈtipÈtakammakÈraÓÈ. BhayaÑ veranti atthato
ekaÑ. VeraÒca nÈmetaÑ duvidhaÑ hoti bÈhiraÑ ajjhattikanti. Ekena hi
ekassa pitÈ mÈrito hoti, so cintesi “etena kira me pitÈ mÈrito, ahampi
taÑyeva mÈressÈmÊ”ti nisitaÑ satthaÑ ÈdÈya carati. YÈ tassa abbhantare
uppannaveracetanÈ, idaÑ bÈhiraÑ veraÑ nÈma. YÈ pana itarassa “ayaÑ kira
maÑ mÈressÈmÊti carati, ahameva naÑ paÔhamataraÑ mÈressÈmÊ”ti cetanÈ
uppajjati, idaÑ ajjhattikaÑ veraÑ nÈma. IdaÑ tÈva ubhayampi
diÔÔhadhammikameva. YÈ pana taÑ niraye uppannaÑ disvÈ “etaÑ
paharissÈmÊ”ti jalitaÑ ayamuggaraÑ gaÓhato nirayapÈlassa cetanÈ uppajjati,
idamassa samparÈyikaÑ bÈhiraveraÑ. YÈ cassa “ayaÑ niddosaÑ maÑ
paharissÈmÊti Ègacchati, ahameva naÑ paÔhamataraÑ paharissÈmÊ”ti cetanÈ
uppajjati, idamassa samparÈyikaÑ ajjhattaveraÑ. YaÑ panetaÑ
bÈhiraveraÑ, taÑ AÔÔhakathÈyaÑ “puggalaveran”ti vuttaÑ. DukkhaÑ
domanassanti atthato ekameva. YathÈ cettha, evaÑ sesapadesupi “iminÈ
mama bhaÓÉaÑ haÔaÑ, mayhaÑ dÈresu cÈrittaÑ ÈpannaÑ, musÈ vatvÈ attho
bhaggo, surÈmadamattena idaÑ nÈma katan”ti-ÈdinÈ nayena veruppatti
veditabbÈ. AveccappasÈdenÈti adhigatena1 acalappasÈdena. AriyakantehÊti
paÒcahi sÊlehi. TÈni hi ariyÈnaÑ kantÈni piyÈni, bhavantaragatÈpi ariyÈ tÈni
na vijahanti, tasmÈ “ariyakantÈnÊ”ti vuccanti. Sesamettha yaÑ vattabbaÑ
siyÈ, taÑ sabbaÑ Visuddhimagge2 anussatiniddese vuttameva. . PaÔhamaÑ.
2. DutiyapaÒcaverabhayasuttavaÓÓanÈ
42. Dutiye bhikkh|naÑ kathitabhÈvamattameva viseso. . DutiyaÑ.
______________________________________________________________
1. Avihatena (SÊ) 2. Visuddhi 1. 215 piÔÔhe.
3. DukkhasuttavaÓÓanÈ
43. Tatiye dukkhassÈti vaÔÔadukkhassa. Samudayanti dve samudayÈ
khaÓikasamudayo ca paccayasamudayo ca. PaccayasamudayaÑ passantopi
bhikkhu khaÓikasamudayaÑ passati, khaÓikasamudayaÑ passantopi
paccayasamudayaÑ passati. Attha~gamopi accantattha~gamo
bhedattha~gamoti1 duvidho. Accantattha~gamaÑ passantopi
bhedattha~gamaÑ passati, bhedattha~gamaÑ passantopi accantattha~gamaÑ
passati. DesessÈmÊti idaÑ vaÔÔadukkhassa2 samudaya-attha~gamaÑ
nibbattibhedaÑ nÈma desessÈmi, taÑ suÓÈthÈti attho. PaÔiccÈti
nissayavasena ceva ÈrammaÓavasena ca paccayaÑ katvÈ. TiÓÓaÑ sa~gati
phassoti tiÓÓaÑ sa~gatiyÈ phasso. AyaÑ kho bhikkhave dukkhassa
samudayoti ayaÑ vaÔÔadukkhassa nibbatti nÈma. Attha~gamoti bhedo. EvaÑ
hi vaÔÔadukkhaÑ bhinnaÑ hoti appaÔisandhiyaÑ. . TatiyaÑ.
4. LokasuttavaÓÓanÈ
44. Catutthe lokassÈti sa~khÈralokassa. Ayamettha viseso. . CatutthaÑ.
5. ©ÈtikasuttavaÓÓanÈ
45. PaÒcame ÒÈtiketi dvinnaÑ ÒÈtakÈnaÑ gÈme. GiÒjakÈvasatheti
iÔÔhakÈhi kate mahÈpÈsÈde. DhammapariyÈyanti dhammakÈraÓaÑ.
UpassutÊti3 upassutiÔÔhÈnaÑ, yaÑ ÔhÈnaÑ upagatena sakkÈ hoti Bhagavato
saddaÑ sotuÑ, tattha Ôhitoti attho. So kira
gandhakuÔipariveÓasammajjanatthaÑ Ègato attano kammaÑ pahÈya
Bhagavato dhammaghosaÑ suÓanto aÔÔhÈsi. AddasÈti tadÈ kira Bhagavato
Èditova paccayÈkÈraÑ manasikarontassa “idaÑ iminÈ paccayena hoti, idaÑ
iminÈ”ti Èvajjato yÈva bhavaggÈ eka~gaÓaÑ ahosi, SatthÈ manasikÈraÑ
pahÈya vacasÈ sajjhÈyaÑ karonto yathÈnusandhinÈ desanaÑ niÔÔhapetvÈ “api
nu kho imaÑ dhammapariyÈyaÑ koci assosÊ”ti Èvajjento taÑ
bhikkhumaddasa. Tena vuttaÑ “addasÈ kho BhagavÈ”ti.
______________________________________________________________
1. Rodhattha~gamoti (SÊ) 2. VaÔÔadukkhe (Ka) 3. Upassutinti (SÊ)
70 SaÑyuttanikÈya
Assosi noti assosi nu. Atha vÈ assosi noti amhÈkaÑ bhÈsantÈnaÑ

assosÊti. UggaÓhÈhÊti-ÈdÊsu sutvÈ tuÓhÊbh|tova paguÓaÑ karonto uggaÓhÈti
nÈma. PadÈnupadaÑ ghaÔetvÈ vÈcÈya paricitaÑ karonto pariyÈpuÓÈti nÈma.
UbhayathÈpi paguÓaÑ ÈdhÈrappattaÑ karonto dhÈreti nÈma. AtthasaÑhitoti
kÈraÓanissito. Œdibrahmacariyakoti maggabrahmacariyassa Èdi
patiÔÔhÈnabh|to. Iti tÊsupi imesu suttesu vaÔÔavivaÔÔameva kathitaÑ. .
PaÒcamaÑ.
6. AÒÒatarabrÈhmaÓasuttavaÓÓanÈ
46. ChaÔÔhe aÒÒataroti nÈmavasena apÈkaÔo aÒÒataro brÈhmaÓo. .
ChaÔÔhaÑ.
7. JÈÓussoÓisuttavaÓÓanÈ
47. Sattame JaÓussoÓÊti ÔhÈnantaravasena evaÑladdhanÈmo
asÊtikoÔivibhavo mahÈpurohito. . SattamaÑ.
8. LokÈyatikasuttavaÓÓanÈ
48. AÔÔhame LokÈyatikoti vitaÓÉasatthe lokÈyate kataparicayo.
JeÔÔhametaÑ lokÈyatanti paÔhamaÑ lokÈyataÑ. LokÈyatanti ca lokasseva
ÈyataÑ1, bÈlaputhujjanalokassa ÈyataÑ1, mahantaÑ gambhÊranti
upadhÈritabbaÑ2 parittaÑ bhÈvaÑ diÔÔhigataÑ3. Ekattanti ekasabhÈvaÑ,
niccasabhÈvamevÈti pucchati. Puthuttanti purimasabhÈvena nÈnÈsabhÈvaÑ,
devamanussÈdibhÈvena paÔhamaÑ hutvÈ pacchÈ na hotÊti ucchedaÑ
sandhÈya pucchati. Evamettha “sabbamatthi, sabbamekattan”ti imÈ dvepi
sassatadiÔÔhiyo, “sabbaÑ natthi, sabbaÑ puthuttan”ti imÈ dve
ucchedadiÔÔhiyoti veditabbÈ. . AÔÔhamaÑ.
9. AriyasÈvakasuttavaÓÓanÈ
49. Navame kiÑ nu khoti saÑsayuppatti-ÈkÈradassanaÑ4. SamudayatÊti
uppajjati. . NavamaÑ.
______________________________________________________________
1. ŒyatanaÑ (SyÈ, Ka)
2. UpaÔÔhitaÑ (SÊ), upatiÔÔhaÑ (SyÈ)
3. SÈsavaÑ diÔÔhigataÑ (SÊ), chavadiÔÔhigataÑ (SyÈ) 4. ŒkÈranidassanaÑ (SyÈ)
10. Dutiya-ariyasÈvakasuttavaÓÓanÈ
50. Dasame dvepi nayÈ ekato vuttÈ. Idameva purimena nÈnattaÑ, sesaÑ
tÈdisamevÈti. . DasamaÑ.
Gahapativaggo paÒcamo.
_____
6. Dukkhavagga
1. ParivÊmaÑsanasuttavaÓÓanÈ
51. Dukkhavaggassa paÔhame parivÊmaÑsamÈnoti upaparikkhamÈno.
JarÈmaraÓanti kasmÈ jarÈmaraÓaÑ ekameva “anekavidhaÑ
nÈnappakÈrakan”ti vatvÈ gahitanti ce? TasmiÑ gahite sabbadukkhassa
gahitattÈ. YathÈ hi c|ÄÈya gahite purise so puriso gahitova hoti, evaÑ
jarÈmaraÓe gahite sabbadukkhaÑ gahitameva hoti. TasmÈ “yaÑ kho idaÑ
anekavidhaÑ nÈnappakÈrakaÑ dukkhaÑ loke uppajjatÊ”ti nhatvÈ1 ÔhitaÑ
purisaÑ viya sabbadukkhaÑ dassetvÈ taÑ c|ÄÈya gaÓhanto viya
jarÈmaraÓaÑ gaÓhi.
JarÈmaraÓanirodhasÈruppagÈminÊti jarÈmaraÓanirodhassa
sÈruppabhÈvena nikkilesatÈya parisuddhatÈya sadisÈva hutvÈ gÈminÊti attho.
TathÈ paÔipanno ca hotÊti yathÈ taÑ paÔipannoti vuccati, evaÑ paÔipanno
hoti. AnudhammacÈrÊti nibbÈnadhammaÑ anugataÑ paÔipattidhammaÑ
carati, p|retÊti attho. DukkhakkhayÈya paÔipannoti sÊlaÑ ÈdiÑ katvÈ
jarÈmaraÓadukkhassa nirodhatthÈya paÔipanno. Sa~khÈranirodhÈyÈti
sa~khÈradukkhassa nirodhatthÈya. EttÈvatÈ yÈva arahattÈ2 desanÈ kathitÈ.
IdÈni arahattaphalapaccavekkhaÓaÑ satatavihÈraÒca dassetvÈ desanÈ
nivattetabbÈ siyÈ, tathÈ akatvÈ avijjÈgatoti idaÑ kasmÈ gaÓhÈtÊti?
KhÊÓÈsavassa samatikkantavaÔÔadukkhadassanatthaÑ. Apica puna vaÔÔaÑ
ÈrabhitvÈ vivaÔÔe kathiyamÈne bujjhanakasatto cettha atthi, tassa
ajjhÈsayavasenÈpi idaÑ gaÓhÈtÊti veditabbo. Tattha avijjÈgatoti
______________________________________________________________
1. VatvÈ (Ka) 2. YÈva arahattaÑ (SÊ)
72 SaÑyuttanikÈya
avijjÈya gato upagato samannÈgato. Purisapuggaloti purisoyeva puggalo.

UbhayenÈpi sammutikathaÑ katheti. BuddhÈnaÑ hi sammutikathÈ
paramatthakathÈti dve kathÈ honti. Tattha “satto naro puriso puggalo tisso
nÈgo”ti evaÑ pavattÈ sammutikathÈ nÈma. “KhandhÈ dhÈtuyo ÈyatanÈnÊ”ti
evaÑ pavattÈ paramatthakathÈ nÈma. ParamatthaÑ kathentÈpi sammutiÑ
amuÒcitvÈ kathenti. Te sammutiÑ kathentÈpi paramatthaÑ kathentÈpi
saccameva kathenti. Teneva vuttaÑ–
“Duve saccÈni akkhÈsi, sambuddho vadataÑ varo.
SammutiÑ paramatthaÒca, tatiyaÑ n|palabbhati.
Sa~ketavacanaÑ saccaÑ, lokasammutikÈraÓaÑ1.
ParamatthavacanaÑ saccaÑ, dhammÈnaÑ bh|talakkhaÓan”ti2.
PuÒÒaÑ ce sa~khÈranti terasacetanÈbhedaÑ puÒÒÈbhisa~khÈraÑ.
Abhisa~kharotÊti karoti3. PuÒÒ|pagaÑ hoti viÒÒÈÓanti kammaviÒÒÈÓaÑ
kammapuÒÒena upagataÑ sampayuttaÑ hoti, vipÈkaviÒÒÈÓaÑ
vipÈkapuÒÒena. ApuÒÒaÑ ce sa~khÈranti dvÈdasacetanÈbhedaÑ
apuÒÒÈbhisa~khÈraÑ abhisa~kharoti. ŒneÒjaÑ ce sa~khÈranti
catucetanÈbhedaÑ ÈneÒjÈbhisa~khÈraÑ. ŒneÒj|pagaÑ hoti viÒÒÈÓanti
kammÈneÒjena kammaviÒÒÈÓaÑ, vipÈkÈneÒjena vipÈkaviÒÒÈÓaÑ upagataÑ
hoti. Ettha ca tividhassa kammÈbhisa~khÈrassa gahitattÈ dvÈdasapadiko
paccayÈkÈro gahitova hoti. EttÈvatÈ vaÔÔaÑ dassitaÑ.
IdÈni vivaÔÔaÑ dassento yato kho bhikkhaveti-ÈdimÈha. Tattha avijjÈti
cat|su saccesu aÒÒÈÓaÑ. VijjÈti arahattamaggaÒÈÓaÑ. Ettha ca4
paÔhamameva avijjÈya pahÊnÈya vijjÈ uppajjati. YathÈ pana catura~gepi tame
rattiÑ padÊpujjalena andhakÈro pahÊyati, evaÑ vijjuppÈdÈ avijjÈya pahÈnaÑ
veditabbaÑ. Na kiÒci loke upÈdiyatÊti loke kiÒci dhammaÑ na gaÓhÈti na
parÈmasati. AnupÈdiyaÑ na paritassatÊti anupÈdiyanto agaÓhanto neva
taÓhÈparitassanÈya, na bhayaparitassanÈya paritassati, na taÓhÈyati na
bhÈyatÊti attho. PaccattaÒÒevÈti sayameva attanÈva parinibbÈyati, na aÒÒassa
ÈnubhÈvena.
______________________________________________________________
1. LokasammutikÈraÓÈ (SÊ, SyÈ)Ma-®Ôha 1. 143 piÔÔhe ca.
2. Bh|talakkhaÓÈti (SÊ), bh|takÈraÓÈti (Ma-®Ôha 1. 143 piÔÔhe)
3. Pakaroti (SÊ) 4. Ettha ca pana (SÊ)
So sukhaÑ ce vedananti idaÑ kasmÈ Èrabhi? KhÊÓÈsavassa

paccavekkhaÓaÒÈÓaÑ dassetvÈ satatavihÈraÑ dassetuÑ Èrabhi. AnajjhositÈti
taÓhÈya gilitvÈ pariniÔÔhapetvÈ agahitÈ. Atha dukkhavedanÈ kasmÈ vuttÈ,
kiÑ tampi abhinandanto atthÊti? Œma atthi. SukhaÑ abhinandantoyeva hi
dukkhaÑ abhinandati nÈma dukkhaÑ patvÈ sukhaÑ patthanato sukhassa ca
vipariÓÈmadukkhatoti. KÈyapariyantikanti kÈyaparicchinnaÑ1, yÈva
paÒcadvÈrakÈyo pavattati, tÈva pavattaÑ paÒcadÈrikavedananti attho.
JÊvitapariyantikanti jÊvitaparicchinnaÑ2, yÈva jÊvitaÑ pavattati, tÈva
pavattaÑ manodvÈrikavedananti attho.
Tattha paÒcadvÈrikavedanÈ pacchÈ uppajjitvÈ paÔhamaÑ nirujjhati,
manodvÈrikavedanÈ paÔhamaÑ uppajjitvÈ pacchÈ nirujjhati. SÈ hi
paÔisandhikkhaÓe vatthur|pasmiÑyeva patiÔÔhÈti. PaÒcadvÈrikÈ pavatte
paÒcadvÈravasena pavattamÈnÈ paÔhamavaye vÊsativassakÈle
rajjanadussanamuyhanavasena adhimattÈ balavatÊ hoti, paÓÓÈsavassakÈle
ÔhitÈ hoti, saÔÔhivassakÈlato paÔÔhÈya parihÈyamÈnÈ asÊtinavutivassakÈle
mandÈ hoti. TadÈ hi sattÈ “cirarattaÑ ekato nisÊdimhÈ nipajjimhÈ”ti
vadantepi “na saÒjÈnÈmÈ”ti vadanti. AdhimattÈnipi r|pÈdi-ÈrammaÓÈni “na
passÈma na suÓÈma”, “sugandhaÑ duggandhaÑ vÈ sÈduÑ asÈduÑ vÈ
thaddhaÑ mudukanti vÈ na jÈnÈmÈ”ti vadanti. Iti nesaÑ
paÒcadvÈrikavedanÈ bhaggÈ hoti, manodvÈrikÈva pavattati. SÈpi anupubbena
parihÈyamÈnÈ maraÓasamaye hadayakoÔiÑyeva nissÈya pavattati. YÈva
panesÈ pavattati, tÈva satto jÊvatÊti vuccati. YadÈ nappavattati, tadÈ mato
niruddhoti vuccati.
SvÈyamattho vÈpiyÈ dÊpetabbo–
YathÈ hi puriso paÒca-udakamaggasampannaÑ vÈpiÑ kareyya,
paÔhamaÑ deve vuÔÔhe paÒcahi udakamaggehi udakaÑ pavisitvÈ
antovÈpiyaÑ ÈvÈÔe p|reyya, punappunaÑ deve vassante udakamagge
p|retvÈ gÈvutaÉÉhayojanamattaÑ3 ottharitvÈ udakaÑ tiÔÔheyya tato tato
vissandamÈnaÑ, atha niddhamanatumbe vivaritvÈ khettesu kamme
kariyamÈne udakaÑ nikkhamantaÑ, sassapÈkakÈle (udakaÑ
nikkhamantaÑ,)4 udakaÑ parihÊnaÑ “macche gaÓhÈmÈ”ti vattabbataÑ
Èpajjeyya,
______________________________________________________________
1. KÈyantikaÑ kÈyaparicchinnaÑ (SÊ) 2. JÊvitantikaÑ jÊvitaparicchinnaÑ (SÊ)
3. GÈvutaÉÉhayojanamaggaÑ (SyÈ) 4. ( ) SÊhaÄa-potthake natthi.
74 SaÑyuttanikÈya
tato1 katipÈhena ÈvÈÔesuyeva udakaÑ saÓÔhaheyya. YÈva pana taÑ ÈvÈÔesu

hoti, tÈva “mahÈvÈpiyaÑ udakaÑ atthÊ”ti sa~khaÑ gacchati. YadÈ pana
tattha chijjati, tadÈ “vÈpiyaÑ udakaÑ natthÊ”ti vuccati, evaÑsampadamidaÑ
veditabbaÑ.
PaÔhamaÑ deve vassante paÒcahi maggehi udake pavisante ÈvÈÔÈnaÑ2
p|raÓakÈlo viya hi paÔhamameva paÔisandhikkhaÓe manodvÈrikavedanÈya
vatthur|pe patiÔÔhitakÈlo, punappunaÑ deve vassante paÒcannaÑ maggÈnaÑ
p|ritakÈlo viya pavatte paÒcadvÈrikavedanÈya pavattikÈlo,
gÈvutaÉÉhayojanamattaÑ ajjhottharaÓaÑ viya paÔhamavaye vÊsativassakÈle
rajjanÈdivasena tassÈ adhimattabalavabhÈvo, yÈva vÈpito udakaÑ na
niggacchati, tÈva p|rÈya vÈpiyÈ ÔhitakÈlo viya paÒÒÈsavassakÈle tassÈ
ÔhitakÈlo, niddhamanatumbesu vivaÔesu kammante kariyamÈne udakassa
nikkhamanakÈlo viya saÔÔhivassakÈlato paÔÔhÈya tassÈ parihÈni, udake
bhaÔÔhe udakamaggesu parittodakassa ÔhitakÈlo viya asÊtinavutivassakÈle
paÒcadvÈrikavedanÈya mandakÈlo, ÈvÈÔesuyeva udakassa patiÔÔhÈnakÈlo
viya hadayavatthukoÔiÑ nissÈya manodvÈrikavedanÈya pavattikÈlo, ÈvÈÔesu
parittepi udake sati “vÈpiyaÑ udakaÑ atthÊ”ti vattabbakÈlo viya yÈva sÈ
pavattati, tÈva “satto jÊvatÊ”ti vuccati. YathÈ pana ÈvÈÔesu udake chinne
“natthi vÈpiyaÑ udakan”ti vuccati, evaÑ manodvÈrikavedanÈya
appavattamÈnÈya “satto mato”ti vuccati. ImaÑ3 vedanaÑ sandhÈya vuttaÑ
“jÊvitapariyantikaÑ vedanaÑ vediyamÈno”ti.
KÈyassa bhedÈti kÈyassa bhedena. JÊvitapariyÈdÈnÈ uddhanti
jÊvitakkhayato uddhaÑ. IdhevÈti paÔisandhivasena parato agantvÈ idheva.
SÊtÊbhavissantÊti pavattivipphandadaratharahitÈni sÊtÈni
appavattanadhammÈni bhavissanti. SarÊrÈnÊti dhÈtusarÊrÈni. AvasissantÊti
avasiÔÔhÈni bhavissanti.
KumbhakÈrapÈkÈti kumbhakÈrassa bhÈjanapacanaÔÔhÈnato.
PaÔisisseyyÈti4 Ôhapeyya. KapallÈnÊti saha mukhavaÔÔiyÈ ekÈbaddhÈni5
kumbhakapallÈni.
______________________________________________________________
1. Tato tato (SyÈ, Ka) 2. Anto-ÈvÈÔÈnaÑ (SÊ, Ka) 3. IdaÑ (SyÈ)
4. PativiseyyÈti (SÊ), patiÔÔhapeyyÈti (SyÈ) 5. EkabandhanÈni (Ka)
Avasisseyyunti tiÔÔheyyuÑ. Evameva khoti ettha idaÑ

opammasaÑsandanaÑ–ÈdittakumbhakÈrapÈko viya hi tayo bhavÈ
daÔÔhabbÈ, kumbhakÈro viya yogÈvacaro, pÈkato kumbhakÈrabhÈjanÈnaÑ
nÊharaÓadaÓÉako viya arahattamaggaÒÈÓaÑ, samo bh|mibhÈgo viya
asa~khataÑ nibbÈnatalaÑ1, daÓÉakena uÓhakumbhaÑ ÈkaÉÉhitvÈ same
bh|mibhÈge kumbhassa ÔhapitakÈlo viya Èraddhavipassakassa r|pasattakaÑ
ar|pasattakaÑ vipassantassa kammaÔÔhÈne ca paguÓe vibh|te
upaÔÔhahamÈne tathÈr|paÑ utusappÈyÈdiÑ labhitvÈ ekÈsane nisinnassa
vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ aggaphalaÑ arahattaÑ patvÈ cat|hi apÈyehi
attabhÈvaÑ uddharitvÈ phalasamÈpattivasena asa~khate nibbÈnatale
ÔhitakÈlo daÔÔhabbo. KhÊÓÈsavo pana uÓhakumbho viya
arahattappattadivaseyeva na parinibbÈti2, sÈsanappaveÓiÑ pana
ghaÔayamÈno paÓÓÈsasaÔÔhivassÈni ÔhatvÈ3 carimakacittappattiyÈ4
upÈdiÓÓakakkhandhabhedÈ anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbÈti.
Athassa kumbhassa viya kapallÈni anupÈdiÓÓakasarÊrÈneva avasissantÊti.
SarÊrÈni avasissantÊti pajÈnÈtÊti idaÑ pana khÊÓÈsavassa
anuyogÈropanatthaÑ vuttaÑ.
ViÒÒÈÓaÑ paÒÒÈyethÈti paÔisandhiviÒÒÈÓaÑ paÒÒÈyetha. SÈdhu sÈdh|ti
therÈnaÑ byÈkaraÓaÑ sampahaÑsati. Evametanti yadetaÑ tividhe
abhisa~khÈre asati paÔisandhiviÒÒÈÓassa appaÒÒÈÓanti-Èdi, evameva etaÑ.
AdhimuccathÈti sanniÔÔhÈnasa~khÈtaÑ adhimokkhaÑ paÔilabhatha. Esevanto
dukkhassÈti ayameva vaÔÔadukkhassa anto ayaÑ paricchedo, yadidaÑ
nibbÈnanti. . PaÔhamaÑ.
2. UpÈdÈnasuttavaÓÓanÈ
52. Dutiya upÈdÈniyes|ti catunnaÑ upÈdÈnÈnaÑ paccayesu
tebh|makadhammesu. AssÈdÈnupassinoti assÈdaÑ anupassantassa. TatrÈti
tasmiÑ aggikkhandhe. TadÈhÈroti taÑpaccayo5. TadupÈdÈnoti tasseva
vevacanaÑ. Evameva khoti ettha aggikkhandho viya hi tayo bhavÈ,
tebh|makavaÔÔantipi etadeva, aggijaggakapuriso viya vaÔÔanissito
bÈlaputhujjano, sukkhatiÓagomayÈdipakkhipanaÑ viya assÈdÈnupassino
______________________________________________________________
1. NibbÈnathalaÑ (Ka) 2. Na parinibbÈyati (SÊ, SyÈ) 3. CaritvÈ (SÊ), vicaritvÈ (SyÈ)
4. PurimakacittappavattiyÈ (SyÈ) 5. Tappaccayo (SyÈ)
76 SaÑyuttanikÈya
puthujjanassa taÓhÈdivasena chahi dvÈrehi kusalÈkusalakammakaraÓaÑ,

tiÓagomayÈdÊsu khÊÓesu punappunaÑ tesaÑ pakkhipanena aggikkhandhassa
vaÉÉhanaÑ viya bÈlaputhujjanassa uÔÔhÈya samuÔÔhÈya
yathÈvuttakammÈy|hanena aparÈparaÑ vaÔÔadukkhanibbattanaÑ.
Na kÈlena kÈlaÑ sukkhÈni ceva tiÓÈni pakkhipeyyÈti taÑ hi koci
atthakÈmo evaÑ vadeyya–“bho1 kasmÈ uÔÔhÈya samuÔÔhÈya kalÈpe
bandhitvÈ2 sukkhatiÓakaÔÔhÈnaÑ pacchiyaÑ ca3 p|retvÈ sukkhagomayÈni
pakkhipanto etaÑ aggiÑ jÈlesi, api nu te atthi itonidÈnaÑ kÈci vaÉÉhÊti4.
VaÑsÈgatametaÑ bho amhÈkaÑ, itonidÈnaÑ pana me avaÉÉhiyeva, kuto
vaÉÉhi. AhaÑ hi imaÑ aggiÑ jagganto neva nhÈyituÑ na bhuÒjituÑ na
nipajjituÑ labhÈmÊti. Tena hi bho kiÑ te iminÈ niratthakena aggijÈlanena5,
ehi tvaÑ etÈni ÈbhatÈni tiÓÈdÊni ettha nikkhipa6, tÈni sayameva jhÈyissanti,
tvaÑ pana asukasmiÑ ÔhÈne sÊtodakÈ pokkharaÓÊ atthi, tattha nhatvÈ
mÈlÈgandhavilepanehi attÈnaÑ maÓÉetvÈ sunivattho supÈrutova pÈdukÈhi
nagaraÑ pavisitvÈ pÈsÈdavaramÈruyha vÈtapÈnaÑ vivaritvÈ mahÈvÊthiyaÑ
virocamÈno nisÊda ekaggo sukhasamappito hutvÈ, tattha te nisinnassa
tiÓÈdÊnaÑ khayena sayameva ayaÑ aggi appaÓÓattibhÈvaÑ gamissatÊ”ti. So
tathÈ kareyya. Tatheva ca tattha nisinnassa so aggi upÈdÈnakkhayena
appaÓÓattibhÈvaÑ gaccheyya. IdaÑ sandhÈyetaÑ “na kÈlena kÈlan”ti-Èdi
vuttaÑ.
Evameva khoti ettha pana idaÑ opammasaÑsandanaÑ–cattÈlÊsÈya
kaÔÔhavÈhÈnaÑ jalamÈno mahÈ-aggikkhandho viya hi tebh|makavaÔÔaÑ
daÔÔhabbaÑ, aggijagganakapuriso viya vaÔÔasannissitako yogÈvacaro,
atthakÈmo puriso viya SammÈsambuddho, tena purisena tassa dinna-ovÈdo
viya TathÈgatena “ehi tvaÑ bhikkhu tebh|makadhammesu nibbinda, evaÑ
vaÔÔadukkhÈ muccissasÊ”ti tassa tebh|makadhammesu kammaÔÔhÈnassa
kathitakÈlo, tassa purisassa yathÈnusiÔÔhaÑ paÔipajjitvÈ pÈsÈde nisinnakÈlo
viya
______________________________________________________________
1. Hambho (SÊ, SyÈ) 2. MadditvÈ (SyÈ)
3. PacchiyÈ ca (SyÈ), pacchiyeva (Ka), pacchiyo (?) 4. KÈcipi vuÉÉhÊti (SyÈ)
5. Aggijalanena (SyÈ), aggiÑ jalantena (Ka) 6. NikkhipitÈni (SyÈ)
yogino SugatovÈdaÑ sampaÔicchitvÈ suÒÒÈgÈraÑ paviÔÔhassa

tebh|makadhammesu vipassanaÑ paÔÔhapetvÈ anukkamena yathÈnur|paÑ
ÈhÈrasappÈyÈdiÑ labhitvÈ ekÈsane nisinnassa aggaphale patiÔÔhitakÈlo, tassa
nhÈnavilepanÈdÊhi sudhotamaÓÉitakÈyattÈ tasmiÑ nisinnassa
ekaggasukhasamappitakÈlo viya yogino ariyamaggapokkharaÓiyaÑ
maggaÒÈÓodakena sunhÈtasudhotakilesamalassa hirottappasÈÔake nivÈsetvÈ
sÊlavilepanÈnulittassa arahattamaÓÉanena attabhÈvaÑ maÓÉetvÈ
vimuttipupphadÈmaÑ piÄandhitvÈ iddhipÈdapÈdukÈ Èruyha nibbÈnanagaraÑ
pavisitvÈ dhammapÈsÈdaÑ Èruyha satipaÔÔhÈnamahÈvÊthiyaÑ virocamÈnassa
nibbÈnÈrammaÓaÑ phalasamÈpattiÑ appetvÈ nisinnakÈlo, tassa pana
purisassa tasmiÑ nisinnassa tiÓÈdÊnaÑ khayena aggikkhandhassa
appaÓÓattigamanakÈlo viya khÊÓÈsavassa yÈvatÈyukaÑ ÔhatvÈ
upÈdiÓÓakakkhandhabhedena anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbutassa
mahÈvaÔÔav|pasamo daÔÔhabbo. . DutiyaÑ.
3. SaÑyojanasuttavaÓÓanÈ
53. Tatiye saÑyojaniyes|ti dasannaÑ saÑyojanÈnaÑ paccayesu.
JhÈyeyyÈti jaleyya. TelaÑ ÈsiÒceyya vaÔÔiÑ upasaÑhareyyÈti
dÊpapaÔijagganatthaÑ telabhÈjanaÒca mahantaÒca vaÔÔikapÈlaÑ gahetvÈ
samÊpe niccaÑ Ôhitova tele khÊÓe telaÑ ÈsiÒceyya, vaÔÔiyÈ khÊÓÈya vaÔÔiÑ
upasaÑhareyya. Sesamettha saddhiÑ opammasaÑsandanena
purimanayeneva veditabbaÑ. . TatiyaÑ.
4. DutiyasaÑyojanasuttavaÓÓanÈ
54. Catutthe upamaÑ paÔhamaÑ katvÈ pacchÈ attho vutto. SesaÑ
tÈdisameva. . CatutthaÑ.
5. MahÈrukkhasutavaÓÓanÈ
55. PaÒcame uddhaÑ ojaÑ abhiharantÊti pathavÊrasaÒca ÈporasaÒca
upari Èropenti. OjÈya ÈropitattÈ hatthasatubbedhassa rukkhassa a~kuraggesu
bindubind|ni viya hutvÈ sineho tiÔÔhati. IdaÑ panettha
78 SaÑyuttanikÈya
opammasaÑsandanaÑ–mahÈrukkho viya hi tebh|makavaÔÔaÑ, m|lÈni viya

ÈyatanÈni, m|lehi ojÈya ÈrohanaÑ viya chahi dvÈrehi kammÈrohanaÑ,
ojÈya abhiruÄhattÈ mahÈrukkhassa yÈvakappaÔÔhÈnaÑ1 viya
vaÔÔanissitabÈlaputhujjanassa chahi dvÈrehi kammaÑ Èy|hantassa
aparÈparaÑ vaÔÔassa vaÉÉhanavasena dÊgharattaÑ ÔhÈnaÑ.
KuddÈlapiÔakanti kuddÈlaÒceva pacchibhÈjanaÒca. KhaÓÉÈkhaÓÉikaÑ
chindeyyÈti khuddakamahantÈni khaÓÉÈkhaÓÉÈni karonto chindeyya. IdaÑ
panettha opammasaÑsandanaÑ–idhÈpi hi mahÈrukkho viya
tebh|makavaÔÔaÑ, rukkhaÑ nÈsetukÈmo puriso viya yogÈvacaro, kuddÈlo
viya ÒÈÓaÑ, pacchi viya samÈdhi, rukkhacchedanapharasu viya ÒÈÓaÑ,
rukkhassa m|le chinnakÈlo viya yogino Ècariyasantike kammaÔÔhÈnaÑ
gahetvÈ manasikarontassa paÒÒÈ, khaÓÉÈkhaÓÉikaÑ chindanakÈlo viya
sa~khepato catunnaÑ mahÈbh|tÈnaÑ manasikÈro, phÈlanaÑ viya
dvecattÈlÊsÈya koÔÔhÈsesu vitthÈramanasikÈro, sakalikaÑ sakalikaÑ
karaÓakÈlo viya upÈdÈr|passa ceva r|pakkhandhÈrammaÓassa viÒÒÈÓassa
cÈti imesaÑ vasena nÈmar|papariggaho, m|lÈnaÑ upacchedanaÑ2 viya
tasseva nÈmar|passa paccayapariyesanaÑ, vÈtÈtape visosetvÈ agginÈ
ÉahanakÈlo viya anupubbena vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ aÒÒataraÑ sappÈyaÑ
labhitvÈ kammaÔÔhÈne vibh|te upaÔÔhahamÈne ekapalla~ke nisinnassa
samaÓadhammaÑ karontassa aggaphalappatti, masikaraÓaÑ3 viya
arahattappattadivaseyeva aparinibbÈyantassa yÈvatÈyukaÑ ÔhitakÈlo,
mahÈvÈte opunanaÑ nadiyÈ pavÈhanaÑ viya ca
upÈdiÓÓakakkhandhabhedena anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbutassa
vaÔÔav|pasamo veditabbo. . PaÒcamaÑ.
6. DutiyamahÈrukkhasuttavaÓÓanÈ
56. ChaÔÔhepi upamaÑ paÔhamaÑ vatvÈ pacchÈ attho vutto, idameva
nÈnattaÑ. . ChaÔÔhaÑ.
______________________________________________________________
1. YÈvatakaÑ ÔhÈnaÑ (SÊ) 2. UddharaÓaÑ (SyÈ) 3. MaÑsikÈro (Ka)
7. TaruÓarukkhasuttavaÓÓanÈ
57-59. Sattame taruÓoti ajÈtaphalo. PalimajjeyyÈti1 sodheyya. PaÑsuÑ
dadeyyÈti thaddhapharusapaÑsuÑ haritvÈ mudugomayacuÓÓamissaÑ
madhurapaÑsuÑ2 pakkhipeyya. Vuddhinti vuddhiÑ ÈpajjitvÈ pupph|pago
pupphaÑ, phal|pago phalaÑ gaÓheyya. IdaÑ panettha
opammasaÑsandanaÑ–taruÓarukkho viya hi tebh|makavaÔÔaÑ,
rukkhajaggako puriso viya vaÔÔanissito puthujjano, m|laphalasantÈnÈdÊni3
viya tÊhi dvÈrehi kusalÈkusalakammÈy|hanaÑ, rukkhassa vuÉÉhi-ÈpajjanaÑ
viya vuthujjanassa tÊhi dvÈrehi kammaÑ Èy|hato aparÈparaÑ vaÔÔappavatti.
VivaÔÔaÑ vuttanayeneva veditabbaÑ. AÔÔhamanavamÈni uttÈnatthÈneva. .
SattamÈdÊni.
10. NidÈnasuttavaÓÓanÈ
60. Dasame Kur|su viharatÊti Kur|ti evaÑ bahuvacanavasena
laddhavohÈre janapade viharati. KammÈsadhammaÑ4 nÈma Kur|naÑ
nigamoti evaÑnÈmako Kur|naÑ nigamo, taÑ gocaragÈmaÑ katvÈti attho.
ŒyasmÈti piyavacanametaÑ garuvacanametaÑ. Œnandoti tassa therassa
nÈmaÑ. EkamantaÑ nisÊdÊti cha nisajjadose vivajjento
dakkhiÓajÈÓumaÓÉalassa abhimukhaÔÔhÈne chabbaÓÓÈnaÑ BuddharasmÊnaÑ
anto pavisitvÈ pasannalÈkhÈrasaÑ vigÈhanto viya suvaÓÓapaÔaÑ pÈrupanto
viya rattakambalavitÈnamajjhaÑ5 pavisanto viya DhammabhaÓÉÈgÈriko
ÈyasmÈ Œnando nisÊdi. Tena vuttaÑ “ekamantaÑ nisÊdÊ”ti.
KÈya pana velÈya kena kÈraÓena ayamÈyasmÈ BhagavantaÑ
upasa~kamantoti? SÈyanhavelÈya paccayÈkÈrapaÒhaÑ pucchanakÈraÓena.
TaÑ divasaÑ kira ayamÈyasmÈ kulasa~gahatthÈya gharadvÈre gharadvÈre
sahassabhaÓÉikaÑ nikkhipanto viya kammÈsadhammaÑ piÓÉÈya caritvÈ
piÓÉapÈtapaÔikkanto Satthu vattaÑ dassetvÈ Satthari gandhakuÔiÑ paviÔÔhe
SatthÈraÑ vanditvÈ attano divÈÔÔhÈnaÑ gantvÈ antevÈsikesu vattaÑ dassetvÈ
paÔikkantesu divÈÔÔhÈnaÑ paÔisammajjitvÈ cammakkhaÓÉaÑ paÒÒapetvÈ
udakatumbato udakena
______________________________________________________________
1. PalisattheyyÈti (SÊ), palisajjeyyÈti (SyÈ) 2. ... cuÓÓamayamadhurapaÑsuÑ (Ka)
3. M|lapalisatthanÈdÊni (SÊ) 4. KammÈsadammaÑ (Ka)
5. RattuppalavitÈnamajjhaÑ (SÊ), rattuppalamÈlÈvitÈnamajjhaÑ (DÊ-®Ôha 2. 75 piÔÔhe)
80 SaÑyuttanikÈya
hatthapÈde sÊtalaÑ katvÈ palla~kaÑ ÈbhujitvÈ nisinno

sotÈpattiphalasamÈpattiÑ samÈpajjitvÈ. Atha paricchinnakÈlavasena
samÈpattito vuÔÔhÈya paccayÈkÈre ÒÈÓaÑ otÈresi. So “avijjÈpaccayÈ
sa~khÈrÈ”ti-Èdito paÔÔhÈya antaÑ, antato paÔÔhÈya ÈdiÑ, ubhayantato
paÔÔhÈya majjhaÑ, majjhato paÔÔhÈya ubho ante pÈpento tikkhattuÑ
dvÈdasapadaÑ paccayÈkÈraÑ sammasi. TassevaÑ sammasantassa
paccayÈkÈro vibh|to hutvÈ uttÈnakuttÈnako viya upaÔÔhÈsi. Tato cintesi
“ayaÑ paccayÈkÈro sabbabuddhehi gambhÊro ceva gambhÊrÈvabhÈso cÈti
kathito, mayhaÑ kho pana padesaÒÈÓe Ôhitassa sÈvakassa sato uttÈno viya
vibh|to pÈkaÔo hutvÈ upaÔÔhÈti, mayhaÑyeva nu kho esa uttÈnako viya
upaÔÔhÈti, udÈhu aÒÒesampÊti attano upaÔÔhÈnakÈraÓaÑ Satthu ÈrocessÈmÊ”ti
nisinnaÔÔhÈnato1 uÔÔhÈya cammakkhaÓÉaÑ papphoÔetvÈ ÈdÈya
sÈyanhasamaye BhagavantaÑ upasa~kami. Tena vuttaÑ “sÈyanhavelÈyaÑ
paccayÈkÈrapaÒhaÑ pucchanakÈraÓena upasa~kamanto”ti.
YÈva gambhÊroti ettha yÈvasaddo pamÈÓÈtikkame. Atikkamma
pamÈÓaÑ gambhÊro, atigambhÊroti attho. GambhÊrÈvabhÈsoti gambhÊrova
hutvÈ avabhÈsati, dissatÊti attho. EkaÑ hi uttÈnameva gambhÊrÈvabhÈsaÑ
hoti p|tipaÓÓarasavasena kÈÄavaÓÓaÑ purÈÓa-udakaÑ viya. TaÑ hi
jÈÓuppamÈÓampi sataporisaÑ viya dissati. EkaÑ gambhÊraÑ
uttÈnÈvabhÈsaÑ hoti maÓibhÈsaÑ2 vippasanna-udakaÑ viya. TaÑ hi
sataporisampi jÈÓuppamÈÓaÑ viya khÈyati. EkaÑ uttÈnaÑ uttÈnÈvabhÈsaÑ
hoti pÈti-ÈdÊsu3 udakaÑ viya. EkaÑ gambhÊraÑ gambhÊrÈvabhÈsaÑ hoti
SinerupÈdakamahÈsamudde udakaÑ viya. EvaÑ udakameva cattÈri nÈmÈni
labhati. PaÔiccasamuppÈde panetaÑ natthi. AyaÑ hi gambhÊro ca
gambhÊrÈvabhÈso cÈti ekameva nÈmaÑ labhati. Evar|po samÈnopi atha ca
pana me uttÈnakuttÈnako viya khÈyati, tadidaÑ acchariyaÑ bhante,
abbhutaÑ bhanteti evaÑ attano vimhayaÑ pakÈsento paÒhaÑ pucchitvÈ
tuÓhÊbh|to nisÊdi.
______________________________________________________________
1. NisÊdanaÔÔhÈnato (SyÈ) 2. MaÓiga~gÈya (SyÈ)DÊ-®Ôha 2. 76 piÔÔhe ca.
3. CÈÔi-ÈdÊsu (SyÈ)
BhagavÈ tassa vacanaÑ sutvÈ “Œnando BhavaggagahaÓÈya hatthaÑ

pasÈrento viya SineruÑ bhinditvÈ miÒjaÑ nÊharituÑ vÈyamamÈno viya vinÈ
nÈvÈya mahÈsamuddaÑ taritukÈmo viya pathaviÑ parivattetvÈ pathavojaÑ
gahetuÑ vÈyamamÈno viya BuddhavisayaÑ paÒhaÑ attano uttÈnuttÈnanti
vadati, handassa gambhÊrabhÈvaÑ ÈcikkhÈmÊ”ti cintetvÈ mÈ hevanti-
ÈdimÈha.
Tattha mÈ hevanti ha-kÈro nipÈtamattaÑ, evaÑ mÈ bhaÓÊti1 attho. “MÈ
hevan”ti ca idaÑ vacanaÑ BhagavÈ ÈyasmantaÑ ŒnandaÑ ussÈdentopi
bhaÓati apasÈdentopi. Tattha ussÈdentopÊti Œnanda tvaÑ mahÈpaÒÒo
visadaÒÈÓo2, tena te gambhÊropi paÔiccasamuppÈdo uttÈnako viya khÈyati,
aÒÒesaÑ panesa uttÈnakoti na sallakkhetabbo, gambhÊroyeva ca so
gambhÊrÈvabhÈso ca.
Tattha catasso upamÈ vadanti–cha mÈse subhojanarasapuÔÔhassa kira
katayogassa3 MahÈmallassa samajjasamaye katamallapÈsÈÓaparicayassa
yuddhabh|miÑ4 gacchantassa antarÈ mallapÈsÈÓaÑ dassesuÑ. So “kiÑ
etan”ti Èha. MallapÈsÈÓoti. Œharatha nanti. “UkkhipituÑ na sakkomÈ”ti
vutte sayaÑ gantvÈ “kuhiÑ imassa bhÈriyaÔÔhÈnan”ti vatvÈ dvÊhi hatthehi
dve pÈsÈÓe ukkhipitvÈ kÊÄÈguÄe viya khipitvÈ agamÈsi. Tattha Mallassa
mallapÈsÈÓo lahukoti na aÒÒesampi lahukoti vattabbo. Cha mÈse
subhojanarasapuÔÔho Mallo viya hi kappasatasahassaÑ abhinÊhÈrasampanno
ÈyasmÈ Œnando. YathÈ Mallassa mahÈbalatÈya mallapÈsÈÓo lahuko, evaÑ
therassa mahÈpaÒÒatÈya paÔiccasamuppÈdo uttÈnoti vattabbo, so aÒÒesaÑ
uttÈnoti na vattabbo.
MahÈsamudde ca5 Timi nÈma mahÈmaccho dviyojanasatiko, Timi~galo
tiyojanasatiko, Timirapi~galo paÒcayojanasatiko, Œnando Timinando
AjjhÈroho MahÈtimÊti ime cattÈro yojanasahassikÈ. Tattha
Timirapi~galeneva dÊpenti. Tassa kira dakkhiÓakaÓÓaÑ cÈlentassa
paÒcayojanasate padese udakaÑ calati, tathÈ vÈmakaÓÓaÑ, tathÈ
na~guÔÔhaÑ, tathÈ sÊsaÑ. Dve pana kaÓÓe cÈletvÈ
______________________________________________________________
1. MÈ bhaÓÈti (SyÈ) 2. VisÈradaÒÈÓo (SyÈ) 3. Katayoggassa (SÊ)
4. Katamallanepacchassa yuddhabh|miÑ (SÊ)
5. MahÈsamudde ca satta mahÈmacchÈ honti (SÊ)
82 SaÑyuttanikÈya
na~guÔÔhena paharitvÈ sÊsaÑ aparÈparaÑ katvÈ kÊÄituÑ Èraddhassa

sattaÔÔhayojanasate ÔhÈne bhÈjane pakkhipitvÈ uddhane ÈropitaÑ viya
udakaÑ pakkuthati. Yojanasatamatte1 padese udakaÑ piÔÔhiÑ chÈdetuÑ na
sakkoti. So evaÑ vadeyya “ayaÑ mahÈsamuddo gambhÊroti2 vadanti,
kutassa gambhÊratÈ, mayaÑ piÔÔhimattacchÈdanampi udakaÑ na labhÈmÈ”ti.
Tattha kÈy|papannassa Timirapi~galassa mahÈsamuddo uttÈnoti aÒÒesaÒca
khuddakamacchÈnaÑ uttÈnoti na vattabbo, evameva ÒÈÓ|papannassa
therassa paÔiccasamuppÈdo uttÈnoti aÒÒesampi uttÈnoti na vattabbo.
SupaÓÓarÈjÈ ca diyaÉÉhayojanasatiko hoti, tassa dakkhiÓapakkho
paÒÒÈsayojaniko hoti, tathÈ vÈmapakkho, piÒchavaÔÔi ca saÔÔhiyojanikÈ, gÊvÈ
tiÑsayojanikÈ3, mukhaÑ navayojanaÑ, pÈdÈ dvÈdasayojanikÈ, tasmiÑ
supaÓÓavÈtaÑ dassetuÑ Èraddhe sattaÔÔhayojanasataÑ ÔhÈnaÑ nappahoti. So
evaÑ vadeyya “ayaÑ ÈkÈso anantoti4 vadanti, kutassa anantatÈ, mayaÑ
pakkhavÈtappattharaÓokÈsampi5 na labhÈmÈ”ti. Tattha kÈy|papannassa
supaÓÓaraÒÒo ÈkÈso parittoti aÒÒesaÒca khuddakapakkhÊnaÑ parittoti na
vattabbo, evameva ÒÈÓ|papannassa therassa paÔiccasamuppÈdo uttÈnoti
aÒÒesampi uttÈnoti na vattabbo.
RÈhu Asurindo pana pÈdantato yÈva kesantÈ yojanÈnaÑ cattÈri
sahassÈni aÔÔha ca satÈni honti, tassa dvinnaÑ bÈhÈnaÑ antare
dvÈdasayojanasatikaÑ, bahalattena chayojanasatikaÑ, hatthapÈdatalÈni
tiyojanasatikÈni, tathÈ mukhaÑ, eka~gulipabbaÑ paÒÒÈsayojanaÑ, tathÈ
bhamukantaraÑ, nalÈÔaÑ tiyojanasatikaÑ, sÊsaÑ navayojanasatikaÑ. Tassa
mahÈsamuddaÑ otiÓÓassa gambhÊraÑ udakaÑ jÈÓuppamÈÓaÑ hoti. So evaÑ
vadeyya “ayaÑ mahÈsamuddo gambhÊroti vadanti, kutassa gambhÊratÈ,
mayaÑ jÈÓuppaÔicchÈdanamattampi udakaÑ na labhÈmÈ”ti. Tattha
kÈy|papannassa RÈhuno mahÈsamuddo uttÈnoti aÒÒesaÒca uttÈnoti na
vattabbo, evameva ÒÈÓ|papannassa therassa paÔiccasamuppÈdo
______________________________________________________________
1. Tiyojanasatamatte (SyÈ) DÊ-®Ôha 2. 77 piÔÔhe ca. 2. GambhÊro gambhÊroti (SÊ)
3. TiyojanikÈ (SÊ) 4. Ananto anantoti (SÊ)
5. PakkhavÈtappaharaÓokÈsampi (SÊ), pakkhavÈtappasÈraÓokÈsampi (SyÈ)
uttÈnoti aÒÒesampi uttÈnoti na vattabbo. EtamatthaÑ sandhÈya BhagavÈ mÈ

hevaÑ Œnanda mÈ hevaÑ ŒnandÈti Èha.
Therassa hi cat|hi kÈraÓehi gambhÊro paÔiccasamuppÈdo uttÈnoti
upaÔÔhÈsi. Katamehi cat|hi? Pubb|panissayasampattiyÈ titthavÈsena
sotÈpannatÈya bahussutabhÈvenÈti.
Ito kira satasahassime kappe Padumuttaro nÈma SatthÈ loke uppajji.
Tassa HaÑsavatÊ nÈma nagaraÑ ahosi, Œnando nÈma rÈjÈ pitÈ, SumedhÈ
nÈma devÊ mÈtÈ, bodhisatto UttarakumÈro nÈma ahosi. So puttassa
jÈtadivase mahÈbhinikkhamanaÑ nikkhamma pabbajitvÈ padhÈnamanuyutto
anukkamena sabbaÒÒutaÑ patvÈ “anekajÈtisaÑsÈran”ti udÈnaÑ udÈnetvÈ
sattÈhaÑ Bodhipalla~ke vÊtinÈmetvÈ “pathaviyaÑ pÈdaÑ ÔhapessÈmÊ”ti
pÈdaÑ abhinÊhari1. Atha pathaviÑ bhinditvÈ mahantaÑ padumaÑ uÔÔhÈsi.
Tassa dhurapattÈni navutihatthÈni, kesaraÑ tiÑsahatthaÑ, kaÓÓikÈ
dvÈdasahatthÈ, navaghaÔappamÈÓÈ reÓu ahosi.
SatthÈ pana ubbedhato aÔÔhapaÒÒÈsahattho ahosi, tassa ubhinnaÑ
bÈhÈnamantaraÑ aÔÔhÈrasahatthaÑ, nalÈÔaÑ paÒcahatthaÑ, hatthapÈdÈ
ekÈdasahatthÈ. Tassa ekÈdasahatthena pÈdena dvÈdasahatthÈya kaÓÓikÈya
akkantamattÈya navaghaÔappamÈÓÈ reÓu uÔÔhÈya aÔÔhapaÒÒÈsahatthaÑ
padesaÑ uggantvÈ okiÓÓamanosilÈcuÓÓaÑ viya paccokiÓÓaÑ. TadupÈdÈya
BhagavÈ “padumuttaro”tveva paÒÒÈyittha. Tassa Devilo ca SujÈto ca dve
aggasÈvakÈ ahesuÑ, AmitÈ ca AsamÈ ca dve aggasÈvikÈ, Sumano nÈma
upaÔÔhÈko. Padumuttaro BhagavÈ pitusa~gahaÑ kurumÈno
bhikkhusatasahassaparivÈro HaÑsavatiyÈ rÈjadhÈniyÈ vasati.
KaniÔÔhabhÈtÈ panassa SumanakumÈro nÈma. Tassa rÈjÈ HaÑsavatito
vÊsayojanasate bhogaÑ adÈsi, so kadÈci ÈgantvÈ pitaraÒca SatthÈraÒca
passati. AthekadivasaÑ paccanto kupito2. Sumano raÒÒo sÈsanaÑ pesesi.
RÈjÈ “tvaÑ mayÈ tÈta kasmÈ Ôhapito”ti paÔipesesi. So core v|pasametvÈ
“upasanto deva janapado”ti raÒÒo pesesi. RÈjÈ tuÔÔho “sÊghaÑ mama putto
Ègacchat|”ti Èha.
______________________________________________________________
1. AbhinÊharitvÈ (SyÈ) 2. Kuppito (SyÈ, Ka)
84 SaÑyuttanikÈya
Tassa sahassamattÈ amaccÈ honti. So ( )1 tehi saddhiÑ antarÈmagge mantesi

“mayhaÑ pitÈ tuÔÔho sace me varaÑ deti, kiÑ gaÓhÈmÊ”ti. Atha naÑ ekacce
“hatthiÑ gaÓhatha, assaÑ gaÓhatha, janapadaÑ gaÓhatha, sattaratanÈni
gaÓhathÈ”ti ÈhaÑsu. Apare “tumhe pathavissarassa puttÈ, na tumhÈkaÑ
dhanaÑ dullabhaÑ, laddhampi cetaÑ sabbaÑ pahÈya gamanÊyaÑ,
puÒÒameva ekaÑ ÈdÈya gamanÊyaÑ, tasmÈ deve varaÑ dadamÈne temÈsaÑ
PadumuttaraÑ BhagavantaÑ upaÔÔhÈtuÑ varaÑ gaÓhathÈ”ti. So “tumhe
mayhaÑ kalyÈÓamittÈ nÈma, mametaÑ cittaÑ natthi, tumhehi pana
uppÈditaÑ, evaÑ karissÈmÊ”ti gantvÈ pitaraÑ vanditvÈ pitarÈ Èli~getvÈ
matthake cumbitvÈ “varaÑ te putta demÊ”ti vutte “icchÈmahaÑ mahÈrÈja
BhagavantaÑ temÈsaÑ cat|hi paccayehi upaÔÔhahanto jÊvitaÑ avaÒjhaÑ
kÈtuÑ, idaÑ me varaÑ dehÊ”ti Èha. Na sakkÈ tÈta, aÒÒaÑ varehÊti. Deva
khattiyÈnaÑ nÈma dvekathÈ natthi, etameva me dehi, na mamaÒÒena atthoti.
TÈta BuddhÈnaÑ nÈma cittaÑ dujjÈnaÑ, sace BhagavÈ na icchissati, mayÈ
dinnampi kiÑ bhavissatÊti. “SÈdhu deva ahaÑ Bhagavato cittaÑ jÈnissÈmÊ”ti
vihÈraÑ gato.
Tena ca samayena bhattakiccaÑ niÔÔhÈpetvÈ BhagavÈ GandhakuÔiÑ
paviÔÔho hoti. So maÓÉalamÈÄe sannisinnÈnaÑ bhikkh|naÑ santikaÑ
agamÈsi. Te taÑ ÈhaÑsu “rÈjaputta kasmÈ ÈgatosÊ”ti. BhagavantaÑ
dassanÈya, dassetha me Bhagavantanti. “Na mayaÑ rÈjaputta
icchiticchitakkhaÓe SatthÈraÑ daÔÔhuÑ labhÈmÈ”ti. Ko pana bhante labhatÊti.
Sumanatthero nÈma rÈjaputtÈti. So “kuhiÑ bhante thero”ti therassa
nisinnaÔÔhÈnaÑ pucchitvÈ gantvÈ vanditvÈ “icchÈmahaÑ bhante
BhagavantaÑ passituÑ, dassetha me Bhagavantan”ti Èha. Thero “ehi
rÈjaputtÈ”ti taÑ gahetvÈ GandhakuÔipariveÓe ÔhapetvÈ GandhakuÔiÑ Èruhi.
Atha naÑ BhagavÈ “Sumana kasmÈ ÈgatosÊ”ti Èha. RÈjaputto bhante
BhagavantaÑ dassanÈya Ègatoti. Tena hi bhikkhu ÈsanaÑ paÒÒapehÊti.
Thero ÈsanaÑ paÒÒapesi. NisÊdi BhagavÈ paÒÒatte Èsane. RÈjaputto
BhagavantaÑ vanditvÈ paÔisanthÈraÑ akÈsi “kadÈ Ègatosi rÈjaputtÈ”ti.
Bhante tumhesu GandhakuÔiÑ paviÔÔhesu, bhikkh| pana “na mayaÑ
icchiticchitakkhaÓe BhagavantaÑ daÔÔhuÑ labhÈmÈ”ti maÑ therassa
santikaÑ pÈhesuÑ, thero pana ekavacaneneva dassesi, thero bhante
______________________________________________________________
1. (Tattha Ègacchanto) (SÊ)
tumhÈkaÑ sÈsane vallabho maÒÒeti. Œma rÈjakumÈra vallabho esa bhikkhu

mayhaÑ sÈsaneti. Bhante BuddhÈnaÑ sÈsane kiÑ katvÈ vallabho hotÊti.
DÈnaÑ datvÈ sÊlaÑ samÈdiyitvÈ uposathakammaÑ katvÈ kumÈrÈti. BhagavÈ
ahampi thero viya BuddhasÈsane vallabho hotukÈmo, temÈsaÑ me
vassÈvÈsaÑ adhivÈsethÈti. BhagavÈ “atthi nu kho gatena1 attho”ti oloketvÈ
“atthÊ”ti disvÈ “suÒÒÈgÈre kho rÈjakumÈra TathÈgatÈ abhiramantÊ”ti Èha.
KumÈro “aÒÒÈtaÑ BhagavÈ, aÒÒÈtaÑ sugatÈ”ti vatvÈ “ahaÑ bhante
purimataraÑ gantvÈ vihÈraÑ kÈremi, mayÈ pesite bhikkhusatasahassena
saddhiÑ ÈgacchathÈ”ti paÔiÒÒaÑ gahetvÈ pitu santikaÑ gantvÈ “dinnÈ me
deva BhagavatÈ paÔiÒÒÈ, mayÈ pahite tumhe BhagavantaÑ peseyyÈthÈ”ti
pitaraÑ vanditvÈ nikkhamitvÈ yojane yojane vihÈraÑ kÈretvÈ
vÊsayojanasataÑ addhÈnaÑ gato. GantvÈ attano nagare vihÈraÔÔhÈnaÑ
vicinanto Sobhanassa nÈma kuÔumbikassa uyyÈnaÑ disvÈ satasahassena
kiÓitvÈ satasahassaÑ vissajjetvÈ vihÈraÑ kÈresi. Tattha Bhagavato
GandhakuÔiÑ, sesabhikkh|naÒca rattiÔÔhÈnadivÈÔÔhÈnatthÈya
kuÔileÓamaÓÉape kÈrÈpetvÈ pÈkÈraparikkhepaÑ dvÈrakoÔÔhakaÒca
niÔÔhÈpetvÈ pitu santikaÑ pesesi “niÔÔhitaÑ mayhaÑ kiccaÑ, SatthÈraÑ
pahiÓathÈ”ti.
RÈjÈ BhagavantaÑ bhojetvÈ “BhagavÈ Sumanassa kiccaÑ niÔÔhitaÑ,
tumhÈkaÑ ÈgamanaÑ paccÈsÊsatÊ”ti. BhagavÈ satasahassabhikkhuparivÈro
yojane yojane vihÈresu vasamÈno agamÈsi. KumÈro “SatthÈ ÈgacchatÊ”ti
sutvÈ yojanaÑ paccuggantvÈ gandhamÈlÈdÊhi p|jayamÈno vihÈraÑ
pavesetvÈ–
“Satasahassena me kÊtaÑ, satasahassena mÈpitaÑ.
SobhanaÑ nÈma uyyÈnaÑ, paÔiggaÓha MahÈmunÊ”ti–
VihÈraÑ niyyÈtesi. So vass|panÈyikadivase dÈnaÑ datvÈ attano puttadÈre ca
amacce ca pakkosÈpetvÈ Èha–“SatthÈ amhÈkaÑ santikaÑ d|rato Ègato,
BuddhÈ ca nÈma dhammagarunova, nÈmisagarukÈ2. TasmÈ ahaÑ imaÑ
temÈsaÑ dve sÈÔake nivÈsetvÈ dasa sÊlÈni samÈdiyitvÈ
______________________________________________________________
1. Tattha gatena (DÊ-®Ôha 2. 80 piÔÔhe) 2. NÈmisacakkhukÈ (SÊ, SyÈ)
86 SaÑyuttanikÈya
idheva vasissÈmi, tumhe khÊÓÈsavasatasahassassa iminÈva nÊhÈrena temÈsaÑ

dÈnaÑ dadeyyÈthÈ”ti.
So Sumanattherassa vasanaÔÔhÈnasabhÈgeyeva ÔhÈne vasanto yaÑ thero
Bhagavato vattaÑ karoti, taÑ sabbaÑ disvÈ “imasmiÑ ÔhÈne ekantavallabho
esa thero, etasseva ÔhÈnantaraÑ patthetuÑ vaÔÔatÊ”ti cintetvÈ upakaÔÔhÈya
pavÈraÓÈya gÈmaÑ pavisitvÈ sattÈhaÑ mahÈdÈnaÑ datvÈ sattame divase
bhikkhusatasahassassa pÈdam|le ticÊvaraÑ ÔhapetvÈ BhagavantaÑ vanditvÈ
“bhante yadetaÑ mayÈ magge yojanantarikavihÈrakÈrÈpanato paÔÔhÈya
puÒÒaÑ kataÑ, taÑ neva SakkasampattiÑ, na mÈrabrahmasampattiÑ
patthayantena, Buddhassa pana upaÔÔhÈkabhÈvaÑ patthentena kataÑ. TasmÈ
ahampi BhagavÈ anÈgate Sumanatthero viya ekassa Buddhassa upaÔÔhÈko
homÊ”ti paÒcapatiÔÔhitena patitvÈ vanditvÈ nipanno. BhagavÈ “mahantaÑ
kulaputtassa cittaÑ, ijjhissati nu kho, no”ti1 olokento “anÈgate ito
satasahassime kappe Gotamo nÈma Buddho uppajjissati, tasseva upaÔÔhÈko
bhavissatÊ”ti ÒatvÈ–
“IcchitaÑ patthitaÑ tuyhaÑ, sabbameva2 samijjhatu.
Sabbe p|rentu sa~kappÈ, cando pannaraso yathÈ”ti–
Èha. KumÈro sutvÈ “BuddhÈ nÈma advejjhakathÈ hontÊ”ti dutiyadivaseyeva
tassa Bhagavato pattacÊvaraÑ gahetvÈ piÔÔhito piÔÔhito gacchanto viya ahosi.
So tasmiÑ BuddhuppÈde vassasatasahassaÑ dÈnaÑ datvÈ sagge nibbattitvÈ
KassapabuddhakÈlepi piÓÉÈya carato therassa pattaggahaÓatthaÑ
uttarisÈÔakaÑ datvÈ p|jaÑ akÈsi. Puna sagge nibbattitvÈ tato cuto
BÈrÈÓasirÈjÈ hutvÈ aÔÔhannaÑ PaccekabuddhÈnaÑ paÓÓasÈlÈyo kÈretvÈ
maÓi-ÈdhÈrake upaÔÔhapetvÈ cat|hi paccayehi dasavassasahassÈni
upaÔÔhÈnaÑ akÈsi. EtÈni pÈkaÔaÔÔhÈnÈni.
KappasatasahassaÑ pana dÈnaÑ dadamÈnova amhÈkaÑ bodhisattena
saddhiÑ Tusitapure nibbattitvÈ tato cuto Amitodanasakkassa3 gehe
paÔisandhiÑ gahetvÈ anupubbena katÈbhinikkhamano sammÈsambodhiÑ
patvÈ paÔhamagamanena KapilavatthuÑ ÈgantvÈ tato nikkhamante4
Bhagavati Bhagavato
______________________________________________________________
1. Na nukhoti (SÊ) 2. Khippameva (SÊ)
3. Amitodanasakyassa (SyÈ) 4. Nikkhante (SÊ)
parivÈratthaÑ rÈjakumÈresu pabbajantesu BhaddiyÈdÊhi saddhiÑ

nikkhamitvÈ Bhagavato santike pabbajitvÈ1 nacirasseva Èyasmato PuÓÓassa
MantÈÓiputtassa santike dhammakathaÑ sutvÈ sotÈpattiphale patiÔÔhahi.
Evamesa ÈyasmÈ pubb|panissayasampanno, tassimÈya
pubb|panissayasampattiyÈ gambhÊropi paÔiccasamuppÈdo uttÈnako viya
upaÔÔhÈsi.
TitthavÈsoti pana gar|naÑ santike
uggahaÓasavanaparipucchanadhÈraÓÈni vuccanti. So therassa ativiya
parisuddho. TenÈpissÈyaÑ gambhÊropi uttÈnako viya upaÔÔhÈsi.
SotÈpannÈnaÒca nÈma paccayÈkÈro uttÈnako hutvÈ upaÔÔhÈti, ayaÒca2
ÈyasmÈ sotÈpanno. BahussutÈnaÑ catuhatthe ovarake padÊpe jalamÈne
maÒcapÊÔhaÑ viya nÈmar|paparicchedo pÈkaÔo hoti, ayaÒca ÈyasmÈ
bahussutÈnaÑ aggo. Iti bÈhusaccabhÈvenapissa gambhÊropi paccayÈkÈro
uttÈnako viya upaÔÔhÈsi. PaÔiccasamuppÈdo cat|hi gambhÊratÈhi gambhÊro.
SÈ panassa gambhÊratÈ Visuddhimagge vitthÈritÈva. SÈ sabbÈpi3 therassa
uttÈnakÈ4 viya upaÔÔhÈsi. Tena BhagavÈ ÈyasmantaÑ ŒnandaÑ ussÈdento
mÈ hevanti-ÈdimÈha. AyaÑ hettha adhippÈyo–Œnanda tvaÑ mahÈpaÒÒo
visadaÒÈÓo, tena te gambhÊropi paÔiccasamuppÈdo uttÈnako viya khÈyati,
tasmÈ “mayhameva nu kho esa uttÈnako viya hutvÈ upaÔÔhÈti, udÈhu
aÒÒesampÊ”ti mÈ evaÑ avaca.
YaÑ pana vuttaÑ “apasÈdento”ti, tatthÈyamadhippÈyo–Œnanda “atha
ca pana me uttÈnakuttÈnako viya khÈyatÊ”ti mÈ hevaÑ avaca. Yadi hi te esa
uttÈnakuttÈnako viya khÈyati, kasmÈ tvaÑ attano dhammatÈya sotÈpanno
nÈhosi, mayÈ5 dinnanaye ÔhatvÈ sotÈpattimaggaÑ paÔivijjhi. Œnanda idaÑ
nibbÈnameva gambhÊraÑ, paccayÈkÈro pana uttÈnako jÈto, atha kasmÈ
oÄÈrikaÑ kÈmarÈgasaÑyojanaÑ paÔighasaÑyojanaÑ, oÄÈrikaÑ
kÈmarÈgÈnusayaÑ paÔighÈnusayanti ime cattÈro kilese samugghÈtetvÈ
sakadÈgÈmiphalaÑ na sacchi karosi, teyeva aÓusahagate cattÈro kilese
samugghÈtetvÈ anÈgÈmiphalaÑ na sacchikarosi,
______________________________________________________________
1. Pabbajito (SÊ) 2. AyaÑ pana (SÊ, Ka) 3. So sabbopi (SÊ)
4. UttÈnako (SÊ, SyÈ) 5. MayÈ ca (SÊ, SyÈ, Ka)
88 SaÑyuttanikÈya
r|parÈgÈdÊni paÒca saÑyojanÈni, mÈnÈnusayaÑ bhavarÈgÈnusayaÑ

avijjÈnusayanti ime aÔÔha kilese samugghÈtetvÈ arahattaÑ na sacchikarosi.
KasmÈ vÈ satasahassakappÈdhikaÑ ekaÑ asa~khyeyyaÑ p|ritapÈramino
SÈriputtamoggallÈnÈ viya sÈvakapÈramÊÒÈÓaÑ na paÔivijjhasi,
satasahassakappÈdhikÈni dve asa~khyeyyÈni p|ritapÈramino PaccekabuddhÈ
viya ca paccekabodhiÒÈÓaÑ na paÔivijjhasi1. Yadi vÈ te sabbathÈva esa
uttÈnako hutvÈ upaÔÔhÈsi, atha kasmÈ satasahassakappÈdhikÈni cattÈri aÔÔha
soÄasa vÈ asa~khyeyyÈni p|ritapÈramino BuddhÈ viya sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ na
sacchikarosi, kiÑ anatthikosi etehi visesÈdhigamehi, passa yÈva ca te
aparaddhaÑ, tvaÑ nÈma sÈvakapadesaÒÈÓe Ôhito atigambhÊraÑ
paccayÈkÈraÑ “uttÈnako viya me upaÔÔhÈtÊ”ti vadasi, tassa te idaÑ vacanaÑ
BuddhÈnaÑ kathÈya paccanÊkaÑ hoti, tÈdisena nÈma bhikkhunÈ BuddhÈnaÑ
kathÈya paccanÊkaÑ kathetabbanti na yuttametaÑ. Nanu mayhaÑ Œnanda
imaÑ paccayÈkÈraÑ paÔivijjhituÑ vÈyamantasseva kappasatasahassÈdhikÈni
cattÈri asa~khyeyyÈni atikkantÈni. PaccayÈkÈrapaÔivijjhanatthÈya ca pana me
adinnadÈnaÑ nÈma natthi, ap|ritapÈramÊ nÈma natthi. “Ajja paccayÈkÈraÑ
paÔivijjhissÈmÊ”ti pana me nirussÈhaÑ viya mÈrabalaÑ vidhamantassa ayaÑ
mahÈpathavÊ dva~gulamattampi nÈkampi, tathÈ paÔhamayÈme
pubbenivÈsaÑ, majjhimayÈme dibbacakkhuÑ sampÈdentassa.
PacchimayÈme pana me balavapacc|sasamaye “avijjÈ sa~khÈrÈnaÑ navahi
ÈkÈrehi paccayo hotÊ”ti diÔÔhamatteyeva dasasahassilokadhÈtu ayadaÓÉena
ÈkoÔitakaÑsathÈlo viya viravasataÑ viravasahassaÑ muÒcamÈnÈ vÈtÈhate
paduminipaÓÓe udakabindu viya pakampittha. EvaÑ gambhÊro cÈyaÑ
Œnanda paÔiccasamuppÈdo gambhÊrÈvabhÈso ca, etassa Œnanda dhammassa
ananubodhÈ -pa- nÈtivattatÊti.
Etassa dhammassÈti etassa paccayadhammassa. AnanubodhÈti
ÒÈtapariÒÒÈvasena ananubujjhanÈ. AppaÔivedhÈti
tÊraÓappahÈnapariÒÒÈvasena appaÔivijjhanÈ. TantÈkulakajÈtÈti tantaÑ viya
ÈkulajÈtÈ. YathÈ nÈma dunnikkhittaÑ m|sikacchinnaÑ pesakÈrÈnaÑ tantaÑ
tahiÑ tahiÑ ÈkulaÑ hoti, “idaÑ aggaÑ, idaÑ m|lan”ti aggena vÈ aggaÑ,
m|lena vÈ m|laÑ samÈnetuÑ dukkaraÑ hoti, evameva sattÈ imasmiÑ
paccayÈkÈre khalitÈ ÈkulÈ byÈkulÈ
______________________________________________________________
1. Na sacchikarosi (Ka)
honti, na sakkonti paccayÈkÈraÑ ujuÑ kÈtuÑ. Tattha tantaÑ

paccattapurisakÈre ÔhatvÈ sakkÈpi bhaveyya ujuÑ kÈtuÑ, ÔhapetvÈ pana dve
bodhisatte aÒÒo satto attano dhammatÈya paccayÈkÈraÑ ujuÑ kÈtuÑ
samattho nÈma natthi. YathÈ pana ÈkulaÑ tantaÑ kaÒjiyaÑ datvÈ kocchena
pahaÔaÑ tattha tattha guÄakajÈtaÑ hoti gaÓÔhibaddhaÑ, evamime sattÈ
paccayesu pakkhalitvÈ paccaye ujuÑ kÈtuÑ asakkontÈ
dvÈsaÔÔhidiÔÔhigatavasena guÄakajÈtÈ honti gaÓÔhibaddhÈ. Ye hi keci diÔÔhiyo
sannissitÈ, sabbe te paccayaÑ ujuÑ kÈtuÑ asakkontÈyeva.
KulÈgaÓÔhikajÈtÈti1 kulÈgaÓÔhikaÑ vuccati PesakÈrakaÒjiyasuttaÑ. KulÈ
nÈma sakuÓikÈ, tassÈ kulÈvakotipi eke. YathÈ hi tadubhayampi ÈkulaÑ
aggena vÈ aggaÑ, m|lena vÈ m|laÑ samÈnetuÑ dukkaranti
purimanayeneva yojetabbaÑ.
MuÒjapabbajabh|tÈti muÒjatiÓaÑ viya pabbajatiÓaÑ2 viya ca bh|tÈ
tÈdisÈ jÈtÈ. YathÈ hi tÈni tiÓÈni koÔÔetvÈ katarajju jiÓÓakÈle katthaci patitaÑ
gahetvÈ tesaÑ tiÓÈnaÑ “idaÑ aggaÑ, idaÑ m|lan”ti aggena vÈ aggaÑ,
m|lena vÈ m|laÑ samÈnetuÑ dukkaraÑ, tampi paccattapurisakÈre ÔhatvÈ
sakkÈ bhaveyya ujuÑ kÈtuÑ, ÔhapetvÈ pana dve bodhisatte aÒÒo satto attano
dhammatÈya paccayÈkÈraÑ ujuÑ kÈtuÑ samattho nÈma natthi, evamayaÑ
pajÈ paccayaÑ ujuÑ kÈtuÑ asakkontÊ diÔÔhigatavasena gaÓÔhikajÈtÈ hutvÈ
apÈyaÑ duggatiÑ vinipÈtaÑ saÑsÈraÑ nÈtivattati.
Tattha apÈyoti nirayatiracchÈnayonipettivisaya-asurakÈyÈ. Sabbepi hi te
vaÉÉhisa~khÈtassa ayassa abhÈvato “apÈyo”ti vuccati, tathÈ dukkhassa
gatibhÈvato duggati, sukhasamussayato vinipatitattÈ vinipÈto. Itaro pana–
KhandhÈnaÒca paÔipÈÔi, dhÈtu-ÈyatanÈna ca.
AbbhocchinnaÑ vattamÈnÈ, saÑsÈroti pavuccati.
TaÑ sabbampi nÈtivattati nÈtikkamati, atha kho cutito paÔisandhiÑ,
paÔisandhito cutinti evaÑ punappunaÑ cutipaÔisandhiyo gaÓhamÈnÈ tÊsu
bhavesu
______________________________________________________________
1. GuÄÈguÓÔhikajÈtÈti (SÊ), guÄÊguÓÔhikajÈtÈti (SyÈ) 2. BabbajatiÓaÑ (SÊ)
90 SaÑyuttanikÈya
cat|su yonÊsu paÒcasu gatÊsu sattasu viÒÒÈÓaÔÔhitÊsu navasu sattÈvÈsesu

mahÈsamudde vÈtakkhittÈ1 nÈvÈ viya yante yuttagoÓo viya ca
paribbhamatiyeva. Iti sabbametaÑ BhagavÈ ÈyasmantaÑ ŒnandaÑ
apasÈdento Èha. Sesamettha vuttanayamevÈti. . DasamaÑ.
Dukkhavaggo chaÔÔho.
_____
7. MahÈvagga
1. AssutavÈsuttavaÓÓanÈ
61. MahÈvaggassa paÔhame assutavÈti khandhadhÈtu-
ÈyatanapaccayÈkÈrasatipaÔÔhÈnÈdÊsu uggahaparipucchÈvinicchayarahito.
Puthujjanoti puth|naÑ nÈnappakÈrÈnaÑ kilesÈdÊnaÑ jananÈdikÈraÓehi
puthujjano. VuttaÑ hetaÑ “puthu kilese janentÊti puthujjanÈ”ti2 sabbaÑ
vitthÈretabbaÑ. Apica puth|naÑ gaÓanapathamatÊtÈnaÑ
ariyadhammaparammukhÈnaÑ nÊcadhammasamÈcÈrÈnaÑ janÈnaÑ
antogadhattÈpi puthujjano, puthu vÈ ayaÑ visuÑyeva sa~khaÑ gato,
visaÑsaÔÔho sÊlasutÈdiguÓayuttehi ariyehi janoti puthujjano. Evametehi
“assutavÈ puthujjano”ti dvÊhipi padehi ye te–
“Duve puthujjanÈ vuttÈ, BuddhenÈdiccabandhunÈ.
Andho puthujjano eko, kalyÈÓeko puthujjano”ti–
Dve puthujjanÈ vuttÈ, tesu andhaputhujjano gahito. Imasminti
paccuppannapaccakkhakÈyaÑ dasseti. CÈtumahÈbh|tikasminti
catumahÈbh|takÈye, catumahÈbh|tehi nibbatte catumahÈbh|tamayeti3 attho.
NibbindeyyÈti ukkaÓÔheyya. VirajjeyyÈti na rajjeyya. VimucceyyÈti
muccitukÈmo bhaveyya. Œcayoti vuÉÉhi. Apacayoti parihÈni. ŒdÈnanti
nibbatti. Nikkhepananti bhedo.
TasmÈti yasmÈ ime cattÈro vuÉÉhihÈninibbattibhedÈ paÒÒÈyanti, tasmÈ
taÑkÈraÓÈti attho. Iti BhagavÈ cÈtumahÈbh|tike kÈye
______________________________________________________________
1. VÈtukkhittÈ (SyÈ) 2. Khu 7. 192 piÔÔhe MahÈniddese.
3. Nibbatto catumahÈbh|tamayoti (SyÈ, Ka)
r|paÑ pariggahetuÑ ayuttar|paÑ katvÈ ar|paÑ pariggahetuÑ yuttar|paÑ

karoti. KasmÈ? TesaÑ hi bhikkh|naÑ r|pasmiÑ gÈho balavÈ adhimatto,
tena tesaÑ r|pe gÈhassa pariggahetabbar|pataÑ dassetvÈ nikkaÉÉhanto
ar|pe patiÔÔhÈpanatthaÑ evamÈha.
Cittanti-Èdi sabbaÑ manÈyatanasseva nÈmaÑ. TaÑ hi cittavatthutÈya
cittagocaratÈya sampayuttadhammacittatÈya ca cittaÑ, mananaÔÔhena mano,
vijÈnanaÔÔhena viÒÒÈÓanti vuccati. NÈlanti na samattho. Ajjhositanti taÓhÈya
gilitvÈ pariniÔÔhapetvÈ gahitaÑ. MamÈyitanti taÓhÈmamattena mama idanti
gahitaÑ. ParÈmaÔÔhanti diÔÔhiyÈ parÈmasitvÈ gahitaÑ. EtaÑ mamÈti
taÓhÈgÈho, tena aÔÔhasatataÓhÈvicaritaÑ gahitaÑ hoti. EsohamasmÊti
mÈnagÈho, tena nava mÈnÈ gahitÈ honti. Eso me attÈti diÔÔhigÈho, tena
dvÈsaÔÔhi diÔÔhiyo gahitÈ honti. TasmÈti yasmÈ evaÑ dÊgharattaÑ gahitaÑ,
tasmÈ nibbindituÑ na samattho.
VaraÑ bhikkhaveti idaÑ kasmÈ Èha? PaÔhamaÑ hi tena1 r|paÑ
pariggahetuÑ ayuttar|paÑ kataÑ, ar|paÑ yuttar|paÑ, atha “tesaÑ
bhikkh|naÑ r|pato gÈho nikkhamitvÈ ar|paÑ gato”ti ÒatvÈ taÑ
nikkaÉÉhituÑ imaÑ desanaÑ Èrabhi. Tattha attato upagaccheyyÈti attÈti
gaÓheyya. BhiyyopÊti vassasatato uddhampi. KasmÈ pana BhagavÈ evamÈha,
kiÑ atirekavassasataÑ tiÔÔhamÈnaÑ r|paÑ nÈma2 atthi, nanu paÔhamavaye
pavattaÑ r|paÑ majjhimavayaÑ na pÈpuÓÈti, majjhimavaye pavattaÑ
pacchimavayaÑ, purebhatte pavattaÑ pacchÈbhattaÑ, pacchÈbhatte
pavattaÑ paÔhamayÈmaÑ, paÔhamayÈme pavattaÑ majjhimayÈmaÑ,
majjhimayÈme pavattaÑ pacchimayÈmaÑ na pÈpuÓÈti, tathÈ gamane
pavattaÑ ÔhÈnaÑ, ÔhÈne pavattaÑ nisajjaÑ, nisajjÈya pavattaÑ sayanaÑ na
pÈpuÓÈti, eka-iriyÈpathepi pÈdassa uddharaÓe pavattaÑ atiharaÓaÑ,
atiharaÓe pavattaÑ vÊtiharaÓaÑ, vÊtiharaÓe pavattaÑ vossajjanaÑ,
vossajjane pavattaÑ sannikkhepanaÑ, sannikkhepane pavattaÑ
sannirujjhanaÑ3 na pÈpuÓÈti, tattha tattheva odhi odhi pabbaÑ pabbaÑ
hutvÈ tattakapÈle pakkhittatilÈ viya paÔapaÔÈyantÈ4 sa~khÈrÈ bhijjantÊti?
SaccametaÑ5. YathÈ pana padÊpassa jalato6 jÈlÈ taÑ taÑ vaÔÔippadesaÑ
anatikkamitvÈ tattha tattheva bhijjati, atha ca pana paveÓisambandhavasena
sabbarattiÑ jalito
______________________________________________________________
1. PaÔhamaÑ hÊnena (SyÈ) 2. TiÔÔhamÈnaÑ nÈma (SÊ) 3. SannirumbhanaÑ (SÊ)
4. TaÔataÔÈyantÈ (SÊ, SyÈ) 5. SaccametaÑ evaÑ (Ka) 6. PadÊpassujjalato (SÊ)
92 SaÑyuttanikÈya
padÊpoti vuccati, evamidhÈpi paveÓivasena ayampi kÈyo evaÑ ciraÔÔhitiko

viya katvÈ dassito.
RattiyÈ ca divasassa cÈti rattimhi ca divase ca. Bhummatthe hetaÑ
sÈmivacanaÑ. AÒÒadeva uppajjati, aÒÒaÑ nirujjhatÊti yaÑ rattiÑ uppajjati
ca nirujjhati ca, tato aÒÒadeva divÈ uppajjati ca nirujjhati cÈti attho. AÒÒaÑ
uppajjati, anuppannameva aÒÒaÑ nirujjhatÊti evaÑ pana attho na gahetabbo.
“RattiyÈ ca divasassa cÈ”ti idaÑ purimapaveÓito parittakaÑ1 paveÓiÑ
gahetvÈ paveÓivaseneva vuttaÑ, ekarattiÑ pana ekadivasaÑ vÈ ekameva
cittaÑ ÔhÈtuÑ samatthaÑ nÈma natthi. EkasmiÑ hi accharÈkkhaÓe anekÈni
cittakoÔisatasahassÈni uppajjanti. Vuttampi cetaÑ milindapaÒhe–
“VÈhasataÑ2 kho mahÈrÈja vÊhÊnaÑ, aÉÉhac|ÄaÒca vÈhÈ,
vÊhisattambaÓÈni, dve ca tumbÈ, ekaccharÈkkhaÓe 3pavattassa cittassa
ettakÈ vÊhÊ lakkhaÑ ÔhapÊyamÈnÈ parikkhayaÑ pariyÈdÈnaÑ
gaccheyyun”ti3.
Pavaneti4 mahÈvane. TaÑ muÒcitvÈ aÒÒaÑ gaÓhÈti, taÑ muÒcitvÈ
aÒÒaÑ gaÓhÈtÊti iminÈ na so gaÓhitabbasÈkhaÑ alabhitvÈ bh|miÑ otarati,
atha kho tasmiÑ mahÈvane vicaranto taÑ taÑ sÈkhaÑ gaÓhantoyeva caratÊti
ayamattho dassito.
Evameva khoti ettha idaÑ opammasaÑsandanaÑ–araÒÒamahÈvanaÑ
viya hi ÈrammaÓavanaÑ veditabbaÑ. TasmiÑ vane vicaraÓamakkaÔo viya
ÈrammaÓavane uppajjanakacittaÑ. SÈkhÈgahaÓaÑ viya ÈrammaÓe
lubbhanaÑ5. YathÈ so araÒÒe vicaranto makkaÔo taÑ taÑ sÈkhaÑ pahÈya
taÑ taÑ sÈkhaÑ gaÓhÈti, evamidaÑ ÈrammaÓavane vicarantaÑ cittampi
kadÈci r|pÈrammaÓaÑ gahetvÈ uppajjati, kadÈci saddÈdÊsu aÒÒataraÑ,
kadÈci atÊtaÑ, kadÈci anÈgataÑ vÈ paccuppannaÑ vÈ, tathÈ kadÈci ajjhattaÑ,
kadÈci bÈhiraÑ. YathÈ ca so araÒÒe vicaranto makkaÔo sÈkhaÑ alabhitvÈ
oruyha bh|miyaÑ nisinnoti na vattabbo, ekaÑ pana
______________________________________________________________
1. ParittataraÑ (SyÈ) 2. VÈhasatÈnaÑ (SÊ, SyÈ, Ka)
3-3. Pavattitassa cittassa sa~khampi na upenti, kalampi kalabhÈgampi na
upentÊti (SÊ, SyÈ) Khu 11. 109 piÔÔhe passitabbaÑ.
4. BrahÈvaneti (SyÈ) 5. ŒrammaÓalabhanaÑ (SyÈ)
paÓÓasÈkhaÑ gahetvÈva nisÊdati, evameva ÈrammaÓavane vicarantaÑ

cittampi ekaÑ olubbhÈrammaÓaÑ alabhitvÈ uppannanti na vattabbaÑ,
ekajÈtiyaÑ pana ÈrammaÓaÑ gahetvÈva uppajjatÊti veditabbaÑ. EttÈvatÈ ca
pana BhagavatÈ r|pato nÊharitvÈ ar|pe gÈho patiÔÔhÈpito, ar|pato nÊharitvÈ
r|pe.
IdÈni naÑ ubhayato nikkaÉÉhitukÈmo tatra bhikkhave sutavÈ
ariyasÈvakoti desanaÑ Èrabhi. AyaÑ panattho ÈsÊvisadaÔÔh|pamÈya
dÊpetabbo–eko kira puriso ÈsÊvisena daÔÔho, athassa visaÑ harissÈmÊti
cheko bhisakko ÈgantvÈ vamanaÑ kÈretvÈ heÔÔhÈ garuÄo, upari nÈgoti
mantaÑ parivattetvÈ visaÑ upari Èropesi. So yÈva akkhippadesÈ
ÈruÄhabhÈvaÑ ÒatvÈ “ito paraÑ abhiruhituÑ na dassÈmi, daÔÔhaÔÔhÈneyeva
ÔhapessÈmÊ”ti upari garuÄo, heÔÔhÈ nÈgoti mantaÑ parivattetvÈ kaÓÓe
dhumetvÈ1 daÓÉakena paharitvÈ visaÑ otÈretvÈ daÔÔhaÔÔhÈneyeva Ôhapesi.
Tatrassa ÔhitabhÈvaÑ ÒatvÈ agadalepena visaÑ nimmathetvÈ nhÈpetvÈ
“sukhÊ hohÊ”ti vatvÈ yenakÈmaÑ pakkÈmi.
Tattha ÈsÊvisena daÔÔhassa kÈye visapatiÔÔhÈnaÑ viya imesaÑ
bhikkh|naÑ r|pe adhimattagÈhakÈlo, cheko bhisakko viya TathÈgato,
mantaÑ parivattetvÈ upari visassa ÈropitakÈlo viya TathÈgatena tesaÑ
bhikkh|naÑ r|pato gÈhaÑ nÊharitvÈ ar|pe patiÔÔhÈpitakÈlo, yÈva
akkhippadesÈ ÈruÄhavisassa upari abhiruhituÑ adatvÈ puna mantabalena
otÈretvÈ daÔÔhaÔÔhÈneyeva2, ÔhapanaÑ viya SatthÈrÈ tesaÑ bhikkh|naÑ
ar|pato gÈhaÑ nÊharitvÈ r|pe patiÔÔhÈpitakÈlo, daÔÔhaÔÔhÈne Ôhitassa visassa
agadalepena nimmathanaÑ viya ubhayato gÈhaÑ nÊharaÓatthÈya imissÈ
desanÈya ÈraddhakÈlo veditabbo. Tattha nibbindaÑ virajjatÊti iminÈ maggo
kathito, virÈgÈ vimuccatÊti phalaÑ, vimuttasminti-ÈdinÈ paccavekkhaÓÈ. .
PaÔhamaÑ.
2. Dutiya-assutavÈsuttavaÓÓanÈ
62. Dutiye sukhavedaniyanti sukhavedanÈya paccayaÑ. Phassanti
cakkhusamphassÈdiÑ. Nanu ca cakkhusamphasso sukhavedanÈya paccayo
na hotÊti? SahajÈtapaccayena na hoti, upanissayapaccayena pana
javanavedanÈya
______________________________________________________________
1. Dh|mitvÈ (SÊ), phusitvÈ (SyÈ), dhametvÈ (Ka) 2. DaÔÔhaÔÔhÈne (SyÈ)
94 SaÑyuttanikÈya
hoti, taÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ. SotasamphassÈdÊsupi eseva nayo. Tajjanti

tajjÈtikaÑ tassÈruppaÑ, tassa phassassa anur|panti attho.
Dukkhavedaniyanti-Èdi vuttanayeneva veditabbaÑ.
SaÑghaÔÔanasamodhÈnÈti saÑghaÔÔanena ceva samodhÈnena ca,
saÑghaÔÔanasampiÓÉanenÈti attho. UsmÈti uÓhÈkÈro. Tejo abhinibbattatÊti
aggicuÓÓo nikkhamatÊti na gahetabbaÑ, usmÈkÈrasseva pana etaÑ
vevacanaÑ. Tattha dvinnaÑ kaÔÔhÈnanti dvinnaÑ araÓÊnaÑ. Tattha adho-
araÓÊ viya vatthu, uttarÈraÓÊ viya ÈrammaÓaÑ, saÑghaÔÔanaÑ viya phasso,
usmÈdhÈtu viya vedanÈ. . DutiyaÑ.
3. PuttamaÑs|pamasuttavaÓÓanÈ
63. Tatiye cattÈrome bhikkhave ÈhÈrÈti-Èdi vuttanayameva. YasmÈ
panassa aÔÔhuppattiko1 nikkhepo, tasmÈ taÑ dassetvÈvettha
anupubbapadavaÓÓanaÑ karissÈmi. KatarÈya pana idaÑ aÔÔhuppattiyÈ
nikkhittanti? LÈbhasakkÈrena2. Bhagavato kira mahÈlÈbhasakkÈro uppajji,
yathÈ taÑ cattÈro asa~khyeyye p|ritadÈnapÈramÊsaÒcayassa. SabbadisÈsu
hissa yamakamahÈmegho vuÔÔhahitvÈ mahoghaÑ viya sabbapÈramiyo
“ekasmiÑ attabhÈve vipÈkaÑ dassÈmÈ”ti sampiÓÉitÈ viya
lÈbhasakkÈramahoghaÑ nibbattayiÑsu. Tato tato
annapÈnayÈnavatthamÈlÈgandhavilepanÈdihatthÈ khattiyabrÈhmaÓÈdayo
ÈgantvÈ “kahaÑ Buddho, kahaÑ BhagavÈ, kahaÑ Devadevo NarÈsabho
PurisasÊho”ti BhagavantaÑ pariyesanti, sakaÔasatehipi paccaye ÈharitvÈ
okÈsaÑ alabhamÈnÈ samantÈ gÈvutappamÈÓampi sakaÔadhurena
sakaÔadhuraÑ Èhacca tiÔÔhanti ceva anuppavattanti ca
AndhakavindabrÈhmaÓÈdayo viya. SabbaÑ Khandhake3 tesu tesu suttesu4
ca Ègatanayena veditabbaÑ.
YathÈ Bhagavato, evaÑ bhikkhusaÑghassÈpi. VuttaÒcetaÑ–
“Tena kho pana samayena BhagavÈ sakkato hoti garukato mÈnito
p|jito apacito lÈbhÊ cÊvarapiÓÉapÈtasenÈsanagilÈnapaccayabhesajja-
parikkhÈrÈnaÑ. BhikkhusaÑghopi kho sakkato hoti -pa-
parikkhÈrÈnan”ti4.
______________________________________________________________
1. AÔÔhuppattito (Ka) 2. LÈbhasakkÈre (SÊ)
3. Vi 3. 335 piÔÔhe. 4. Khu 1. 89; SaÑ 1. 340 piÔÔhÈdÊsu.
TathÈ “yÈvatÈ kho Cunda etarahi saÑgho vÈ gaÓo vÈ loke uppanno,

nÈhaÑ Cunda aÒÒaÑ ekasaÑghampi samanupassÈmi evaÑ
lÈbhaggayasaggapattaÑ yatharivÈyaÑ Cunda bhikkhusaÑgho”ti1.
SvÈyaÑ Bhagavato ca saÑghassa ca uppanno lÈbhasakkÈro ekato hutvÈ
dvinnaÑ mahÈnadÊnaÑ udakaÑ viya appameyyo ahosi. Atha SatthÈ
rahogato cintesi “mahÈlÈbhasakkÈro atÊtabuddhÈnampi evar|po ahosi,
anÈgatÈnampi evar|po bhavissati, kiÑ nu kho bhikkh| ÈhÈrapariggÈhakena
satisampajaÒÒena samannÈgatÈ majjhattÈ nicchandarÈgÈ hutvÈ ÈhÈraÑ
paribhuÒjituÑ sakkonti, na sakkontÊ”ti.
So addasa ekacce adhunÈ pabbajite kulaputte apaccavekkhitvÈ ÈhÈraÑ
paribhuÒjamÈne. DisvÈnassa etadahosi “mayÈ kappasatasahassÈdhikÈni
cattÈri asa~khyeyyÈni pÈramiyo p|rentena na cÊvarÈdihetu p|ritÈ,
uttamaphalassa pana arahattassatthÈya p|ritÈ. Imepi bhikkh| mama santike
pabbajantÈ na cÊvarÈdihetu pabbajitÈ, arahattasseva pana atthÈya pabbajitÈ.
Te idÈni asÈrameva sÈraÑ2 anatthameva ca atthaÑ karontÊ”ti evamassa
dhammasaÑvego udapÈdi. Tato cintesi “sace paÒcamaÑ pÈrÈjikaÑ
paÒÒapetuÑ sakkÈ abhavissa, apaccavekkhitÈhÈraparibhogo paÒcamaÑ
pÈrÈjikaÑ katvÈ paÒÒapetabbo bhaveyya. Na pana sakkÈ evaÑ kÈtuÑ,
dhuvapaÔisevanaÔÔhÈnaÑ hetaÑ sattÈnaÑ. YathÈ pana kathite3 paÒcamaÑ
pÈrÈjikaÑ viya naÑ passissanti, evaÑ dhammÈdÈsaÑ saÑvaraÑ mariyÈdaÑ
ÔhapessÈmi, yaÑ ÈvajjitvÈ ÈvajjitvÈ anÈgate bhikkh| cattÈro paccaye
paccavekkhitvÈ paribhuÒjissantÊ”ti. ImÈya aÔÔhuppattiyÈ4 imaÑ
PuttamaÑs|pamasuttantaÑ nikkhipi. Tattha cattÈrome bhikkhave ÈhÈrÈti-
Èdi heÔÔhÈ vuttatthameva.
CattÈro pana ÈhÈre vitthÈretvÈ idÈni tesu ÈdÊnavaÑ dassetuÑ kathaÒca
bhikkhave kabaÄÊkÈro ÈhÈro daÔÔhabboti-ÈdimÈha. Tattha jÈyampatikÈti5
jÈyÈ ceva pati ca. ParittaÑ sambalanti puÔabhattasattumodakÈdÊnaÑ
aÒÒataraÑ appamattakaÑ pÈtheyyaÑ. KantÈramagganti kantÈrabh|taÑ
maggaÑ, kantÈre vÈ maggaÑ. KantÈranti6 corakantÈraÑ vÈÄakantÈraÑ
amanussakantÈraÑ nirudakakantÈraÑ appabhakkhakantÈranti paÒcavidhaÑ.
Tesu yattha corabhayaÑ
______________________________________________________________
1. DÊ 3. 104 piÔÔhe. 2. AssÈdameva sÈdaÑ (Ka) 3. YathÈ kathaÒci pana (SyÈ)
4. ImÈyaÑ aÔÔhuppattiyaÑ (SÊ, SyÈ) 5. JayampatikÈti (SÊ, ®ÊkÈyaÑ ca.)
6. KantÈraÑ hi (SÊ)
96 SaÑyuttanikÈya
atthi, taÑ corakantÈraÑ. Yattha sÊhabyagghÈdayo vÈÄÈ atthi, taÑ

vÈÄakantÈraÑ. Yattha balavÈmukhayakkhini-ÈdÊnaÑ amanussÈnaÑ vasena
bhayaÑ atthi, taÑ amanussakantÈraÑ. Yattha pÈtuÑ vÈ nhÈyituÑ vÈ
udakaÑ natthi, taÑ nirudakakantÈraÑ. Yattha khÈditabbaÑ vÈ bhuÒjitabbaÑ
vÈ antamaso kandam|lÈdimattampi natthi, taÑ appabhakkhakantÈraÑ nÈma.
Yattha panetaÑ paÒcavidhampi bhayaÑ atthi, taÑ kantÈrameva. TaÑ
panetaÑ ekÈhadvÊhatÊhÈdivasena nittharitabbampi atthi, na taÑ idha
adhippetaÑ. Idha pana nirudakaÑ appabhakkhaÑ yojanasatikakantÈraÑ1
adhippetaÑ. Evar|pe kantÈre maggaÑ2. PaÔipajjeyyunti chÈtakabhayena
ceva rogabhayena ca rÈjabhayena ca upaddutÈ paÔipajjeyyuÑ “etaÑ
kantÈraÑ nittharitvÈ dhammikassa raÒÒo nirupaddave raÔÔhe sukhaÑ
vasissÈmÈ”ti maÒÒamÈnÈ.
Ekaputtakoti ukkhipitvÈ gahito anukampitabbayutto athirasarÊro3
ekaputtako. Vall|raÒca soÓÉikaÒcÈti ghanaghanaÔÔhÈnato gahetvÈ vall|raÑ,
aÔÔhinissitasirÈnissitaÔÔhÈnÈni gahetvÈ s|lamaÑsaÒcÈti4 attho. PaÔipiseyyunti
pahareyyuÑ. KahaÑ ekaputtakÈti ayaÑ tesaÑ paridevanÈkÈro.
AyaÑ panettha bh|tamatthaÑ katvÈ Èdito paÔÔhÈya sa~khepato
atthavaÓÓanÈ–dve kira jÈyampatikÈ puttaÑ gahetvÈ parittena pÈtheyyena
yojanasatikaÑ kantÈramaggaÑ paÔipajjiÑsu. TesaÑ5 paÒÒÈsa yojanÈni
gantvÈ6 pÈtheyyaÑ niÔÔhÈsi, te7 khuppipÈsÈturÈ viraÄacchÈyÈyaÑ nisÊdiÑsu.
Tato puriso bhariyaÑ Èha “bhadde ito samantÈ paÒÒÈsayojanÈni gÈmo vÈ
nigamo vÈ natthi, tasmÈ yaÑ taÑ purisena kÈtabbaÑ bahumpi
kasigorakkhÈdikammaÑ, na dÈni sakkÈ taÑ mayÈ kÈtuÑ, ehi maÑ mÈretvÈ
upaÉÉhamaÑsaÑ khÈditvÈ upaÉÉhaÑ pÈtheyyaÑ katvÈ puttena saddhiÑ
kantÈraÑ nittharÈhÊ”ti. Puna sÈpi taÑ Èha “sÈmi mayÈ dÈni yaÑ taÑ itthiyÈ
kÈtabbaÑ bahumpi suttakantanÈdikammaÑ, taÑ kÈtuÑ na sakkÈ, ehi maÑ
mÈretvÈ upaÉÉhamaÑsaÑ khÈditvÈ upaÉÉhaÑ pÈtheyyaÑ katvÈ puttena
saddhiÑ kantÈraÑ nittharÈhÊ”ti. Puna sopi taÑ Èha “bhadde
mÈtugÈmamaraÓena dvinnaÑ maraÓaÑ paÒÒÈyati. Na hi mando kumÈro
mÈtarÈ
______________________________________________________________
1. YojanasataÑ kantÈraÑ (SÊ, Ka)
2. Evar|paÑ kantÈramaggaÑ (SÊ), evar|pe kantÈre maggaÑ kantÈramaggaÑ (SyÈ)
3. KÊsasarÊro (SyÈ), abhisarÊro (Ka) 4. Th|lamaÑsaÒcÈti (SyÈ, Ka)
5. Te (SyÈ) 6. GatÈnaÑ (SÊ) 7. PÈtheyye niÔÔhÈpite (SyÈ)
vinÈ jÊvituÑ sakkoti. Yadi pana mayaÑ jÊvÈma. Puna dÈrakaÑ labheyyÈma.
Handa dÈni puttakaÑ mÈretvÈ maÑsaÑ gahetvÈ kantÈraÑ nittharÈmÈ”ti.
Tato mÈtÈ puttamÈha “tÈta pitusantikaÑ gacchÈ”ti, so agamÈsi. Athassa pitÈ
“mayÈ ‘puttakaÑ posessÈmÊ’ti kasigorakkhÈdÊhi anappakaÑ
dukkhamanubh|taÑ, na sakkomi ahaÑ puttaÑ mÈretuÑ, tvaÑyeva tava
puttaÑ mÈrehÊ”ti vatvÈ “tÈta mÈtusantikaÑ gacchÈ”ti Èha. So agamÈsi.
Athassa mÈtÈpi “mayÈ puttaÑ patthentiyÈ
govatakukkuravatadevatÈyÈcanÈdÊhipi tÈva anappakaÑ dukkhamanubh|taÑ,
ko pana vÈdo kucchinÈ pariharantiyÈ, na sakkomi ahaÑ puttaÑ mÈretun”ti
vatvÈ “tÈta pitusantikameva gacchÈ”ti Èha. EvaÑ so dvinnamantarÈ
gacchantoyeva mato. Te taÑ disvÈ paridevitvÈ vuttanayena maÑsÈni
gahetvÈ khÈdantÈ pakkamiÑsu.
TesaÑ so puttamaÑsÈhÈro navahi kÈraÓehi paÔik|lattÈ neva davÈya
hoti, na madÈya, na maÓÉanÈya, na vibh|sanÈya, kevalaÑ
kantÈranittharaÓatthÈyeva hoti. Katamehi navahi kÈraÓehi paÔik|loti ce?
SajÈtimaÑsatÈya ÒÈtimaÑsatÈya puttamaÑsatÈya piyaputtamaÑsatÈya
taruÓamaÑsatÈya ÈmakamaÑsatÈya abhogamaÑsatÈya1 aloÓatÈya
adh|pitatÈyÈti. EvaÑ hi te2 navahi kÈraÓehi paÔik|laÑ taÑ puttamaÑsaÑ
khÈdantÈ na sÈrattÈ giddhamÈnasÈ3 hutvÈ khÈdiÑsu, majjhattabhÈveyeva
pana nicchandarÈgaparibhoge ÔhitÈ khÈdiÑsu. Na
aÔÔhinhÈrucammanissitaÔÔhÈnÈni apanetvÈ th|lath|laÑ varamaÑsameva
khÈdiÑsu, hatthasampattaÑ maÑsameva pana khÈdiÑsu. Na yÈvadatthaÑ
kaÓÔhappamÈÓaÑ katvÈ khÈdiÑsu, thokaÑ thokaÑ pana ekadivasaÑ
yÈpanamattameva khÈdiÑsu. Na aÒÒamaÒÒaÑ maccharÈyantÈ khÈdiÑsu,
vigatamaccheramalena pana parisuddheneva cetasÈ khÈdiÑsu. Na aÒÒaÑ
kiÒci migamaÑsaÑ vÈ moramaÑsÈdÊnaÑ vÈ aÒÒataraÑ khÈdÈmÈti
samm|ÄhÈ khÈdiÑsu, piyaputtamaÑsabhÈvaÑ pana jÈnantÈva khÈdiÑsu. Na
“aho vata mayaÑ punapi evar|paÑ puttamaÑsaÑ khÈdeyyÈmÈ”ti patthanaÑ
katvÈ khÈdiÑsu, patthanaÑ pana vÊtivattÈva hutvÈ khÈdiÑsu. Na “ettakaÑ
kantÈre khÈditvÈ avasiÔÔhaÑ kantÈraÑ atikkamma loÓambilÈdÊhi yojetvÈ
khÈdissÈmÈ”ti sannidhiÑ akaÑsu, kantÈrapariyosÈne pana “pure mahÈjano
passatÊ”ti bh|miyaÑ vÈ nikhaÓiÑsu,
______________________________________________________________
1. AgorasatÈya (SyÈ), agorasamaÑsatÈya (Ma-®Ôha 1. 216 piÔÔhe) 2. Tehi (SyÈ)
3. BhijjamÈnasÈ (SyÈ)
98 SaÑyuttanikÈya
agginÈ vÈ jhÈpayiÑsu. Na “koci aÒÒo amhe viya evar|paÑ puttamaÑsaÑ

khÈdituÑ na labhatÊ”ti mÈnaÑ vÈ dappaÑ vÈ akaÑsu, nihatamÈnÈ pana
nihatadappÈ hutvÈ khÈdiÑsu. “KiÑ iminÈ aloÓena anambilena adh|pitena
duggandhenÈ”ti na hÊÄetvÈ khÈdiÑsu, hÊÄanaÑ pana vÊtivattÈ hutvÈ
khÈdiÑsu. Na “tuyhaÑ bhÈgo mayhaÑ bhÈgo tava putto mama putto”ti
aÒÒamaÒÒaÑ atimaÒÒiÑsu. SamaggÈ pana sammodamÈnÈ hutvÈ khÈdiÑsu.
ImaÑ nesaÑ evar|paÑ nicchandarÈgÈdiparibhogaÑ sampassamÈno SatthÈ
bhikkhusaÑghampi taÑ kÈraÓaÑ anujÈnÈpento taÑ kiÑ maÒÒatha
bhikkhave, api nu te davÈya vÈ ÈhÈraÑ ÈhÈreyyunti-ÈdimÈha. Tattha davÈya
vÈti-ÈdÊni Visuddhimagge1 vitthÈritÈneva. KantÈrassÈti nittiÓÓÈvasesassa
kantÈrassa.
Evameva khoti navannaÑ pÈÔikulyÈnaÑ vasena piyaputtamaÑsasadiso
katvÈ daÔÔhabboti attho. KatamesaÑ navannaÑ? GamanapÈÔikulyatÈdÊnaÑ.
GamanapÈÔikulyataÑ paccavekkhantopi hi kabaÄÊkÈrÈhÈraÑ pariggaÓhÈti,
pariyesanapÈÔikulyataÑ paccavekkhantopi, paribhoganidhÈna-
ÈsayaparipakkÈparipakkasammakkhaÓanissandapÈÔikulyataÑ
paccavekkhantopi. TÈni panetÈni gamanapÈÔikulyatÈdÊni Visuddhimagge2
ÈhÈrapÈÔikulyatÈniddese vitthÈritÈneva. Iti imesaÑ navannaÑ pÈÔikulyÈnaÑ
vasena puttamaÑs|pamaÑ katvÈ ÈhÈro paribhuÒjitabbo.
YathÈ te jÈyampatikÈ pÈÔikulyaÑ piyaputtamaÑsaÑ khÈdantÈ na sÈrattÈ
giddhamÈnasÈ hutvÈ khÈdiÑsu, majjhattabhÈveyeva nicchandarÈgaparibhoge
ÔhitÈ khÈdiÑsu, evaÑ nicchandarÈgaparibhogaÑ katvÈ paribhuÒjitabbo.
YathÈ ca te na aÔÔhinhÈrucammanissitaÑ apanetvÈ th|lath|laÑ
varamaÑsameva khÈdiÑsu, hatthasampattameva pana khÈdiÑsu, evaÑ
sukkhabhattamandabyaÒjanÈdÊni3 piÔÔhihatthena apaÔikkhipitvÈ4 vaÔÔakena
viya kukkuÔena viya ca odhiÑ adassetvÈ tato tato
sappimaÑsÈdisaÑsaÔÔhavarabhojanaÑyeva vicinitvÈ abhuÒjantena sÊhena
viya sapadÈnaÑ paribhuÒjitabbo.
YathÈ ca te na yÈvadatthaÑ kaÓÔhappamÈÓaÑ khÈdiÑsu, thokaÑ
thokaÑ pana ekekadivasaÑ yÈpanamattameva khÈdiÑsu, evameva
ÈharahatthakÈdibrÈhmaÓÈnaÑ aÒÒatarena viya yÈvadatthaÑ
udarÈvadehakaÑ abhuÒjantena catunnaÑ paÒcannaÑ
______________________________________________________________
1. Visuddhi 1. 30 piÔÔhe. 2. Visuddhi 1. 336 piÔÔhe.
3. SukkhabhattabaddhabyaÒjanÈdÊni (SÊ), sukkhabhattathaddhabyaÒjanÈdÊni (SyÈ)
4. ApakkhipitvÈ (Ka)
vÈ ÈlopÈnaÑ okÈsaÑ ÔhapetvÈva DhammasenÈpatinÈ viya paribhuÒjitabbo.

So kira paÒcacattÈlÊsa vassÈni tiÔÔhamÈno “pacchÈbhatte
ambiluggÈrasamuÔÔhÈpakaÑ katvÈ ekadivasampi ÈhÈraÑ na ÈhÈresin”ti
vatvÈ sÊhanÈdaÑ nadanto imaÑ gÈthamÈha–
“CattÈro paÒca Èlope, abhutvÈ udakaÑ pive.
AlaÑ phÈsuvihÈrÈya, pahitattassa bhikkhuno”ti1.
YathÈ ca te na aÒÒamaÒÒaÑ maccharÈyantÈ khÈdiÑsu,
vigatamalamaccherena pana parisuddheneva cetasÈ khÈdiÑsu, evameva
piÓÉapÈtaÑ labhitvÈ amaccharÈyitvÈ “imaÑ sabbaÑ gaÓhantassa sabbaÑ
dassÈmi, upaÉÉhaÑ gaÓhantassa upaÉÉhaÑ, sace gahitÈvaseso bhavissati,
attanÈ paribhuÒjissÈmÊ”ti sÈraÓÊyadhamme2 Ôhiteneva paribhuÒjitabbo.
YathÈ ca te na “aÒÒaÑ kiÒci mayaÑ migamaÑsaÑ vÈ moramaÑsÈdÊnaÑ vÈ
aÒÒataraÑ khÈdÈmÈ”ti samm|ÄhÈ khÈdiÑsu, piyaputtamaÑsabhÈvaÑ pana
jÈnantÈva khÈdiÑsu, evameva piÓÉapÈtaÑ labhitvÈ “ahaÑ khÈdÈmi
bhuÒjÈmÊ”ti att|paladdhisammohaÑ anuppÈdetvÈ “kabaÄÊkÈrÈhÈro na jÈnÈti
‘cÈtumahÈbh|tikakÈyaÑ vaÉÉhemÊ’ti, kÈyopi na jÈnÈti ‘kabaÄÊkÈrÈhÈro maÑ
vaÉÉhetÊ’ti”, evaÑ sammohaÑ pahÈya paribhuÒjitabbo.
SatisampajaÒÒavasenÈpi cesa asamm|Äheneva hutvÈ paribhuÒjitabbo.
YathÈ ca te na “aho vata mayaÑ punapi evar|paÑ puttamaÑsaÑ
khÈdeyyÈmÈ”ti patthanaÑ katvÈ khÈdiÑsu, patthanaÑ pana vÊtivattÈva hutvÈ
khÈdiÑsu, evameva paÓÊtabhojanaÑ laddhÈ “aho vatÈhaÑ svepi
punadivasepi evar|paÑ labheyyaÑ”, l|khaÑ vÈ pana laddhÈ “hiyyo viya me
ajja paÓÊtabhojanaÑ na laddhan”ti patthanaÑ vÈ anusocanaÑ vÈ akatvÈ
nittaÓhena–
“AtÊtaÑ nÈnusocÈmi, nappajappÈminÈgataÑ3.
Paccuppannena yÈpemi, tena vaÓÓo pasÊdatÊ”ti4–
ImaÑ ovÈdaÑ anussarantena “paccuppanneneva yÈpessÈmÊ”ti
paribhuÒjitabbo.
YathÈ ca te na “ettakaÑ kantÈre khÈditvÈ avasiÔÔhaÑ kantÈraÑ
atikkamma loÓambilÈdÊhi yojetvÈ khÈdissÈmÈ”ti sannidhiÑ akaÑsu,
______________________________________________________________
1. Khu 2. 343 piÔÔhe TheragÈthÈyaÑ. 2. SÈrÈÓÊyadhamme (SÊ, SyÈ)
3. NappajappÈmanÈgataÑ (SÊ) 4. Khu 6. 156 piÔÔhe JÈtake.
100 SaÑyuttanikÈya
kantÈrapariyosÈne pana “pure mahÈjano passatÊ”ti bh|miyaÑ vÈ

nikhaÓiÑsu, agginÈ vÈ jhÈpayiÑsu, evameva–
“AnnÈnamatho pÈnÈnaÑ,
KhÈdanÊyÈnaÑ athopi vatthÈnaÑ.
LaddhÈ na sannidhiÑ kayirÈ,
Na ca parittase tÈni alabhamÈno”ti1–
ImaÑ ovÈdaÑ anussarantena cat|su paccayesu yaÑ yaÑ labhati, tato tato
attano yÈpanamattaÑ gahetvÈ sesaÑ sabrahmacÈrÊnaÑ vissajjetvÈ sannidhiÑ
parivajjantena paribhuÒjitabbo. YathÈ ca te na “koci aÒÒo amhe viya
evar|paÑ puttamaÑsaÑ khÈdituÑ na labhatÊ”ti mÈnaÑ vÈ dappaÑ vÈ
akaÑsu, nihatamÈnÈ pana nihatadappÈ hutvÈ khÈdiÑsu, evameva
paÓÊtabhojanaÑ labhitvÈ “ahamasmi lÈbhÊ cÊvarapiÓÉapÈtÈdÊnan”ti na mÈno
vÈ dappo vÈ kÈtabbo. “NÈyaÑ pabbajjÈ cÊvarÈdihetu, arahattahetu panÈyaÑ
pabbajjÈ”ti paccavekkhitvÈ nihatamÈnadappeneva paribhuÒjitabbo.
YathÈ ca te “kiÑ iminÈ aloÓena anambilena adh|pitena duggandhenÈ”ti
hÊÄetvÈ na khÈdiÑsu, hÊÄanaÑ pana vÊtivattÈ hutvÈ khÈdiÑsu, evameva
piÓÉapÈtaÑ labhitvÈ “kiÑ iminÈ assagoÓabhattasadisena l|khena nirasena,
suvÈnadoÓiyaÑ taÑ pakkhipathÈ”ti evaÑ piÓÉapÈtaÑ vÈ, “ko imaÑ
bhuÒjissati, kÈkasunakhÈdÊnaÑ dehÊ”ti evaÑ dÈyakaÑ vÈ ahÊÄentena–
“Sa pattapÈÓi vicaranto, am|go m|gasammato.
AppaÑ dÈnaÑ na hÊÄeyya, dÈtÈraÑ nÈvajÈniyÈ”ti2–
ImaÑ ovÈdaÑ anussarantena paribhuÒjitabbo. YathÈ ca te na “tuyhaÑ
bhÈgo, mayhaÑ bhÈgo, tava putto, mama putto”ti aÒÒamaÒÒaÑ
atimaÒÒiÑsu, samaggÈ pana sammodamÈnÈ hutvÈ khÈdiÑsu, evamevaÑ
piÓÉapÈtaÑ labhitvÈ yathÈ ekacco “ko tumhÈdisÈnaÑ dassati nikkÈraÓÈ
ummÈresu pakkhalantÈnaÑ ÈhiÓÉantÈnaÑ3, vijÈtamÈtÈpi vo dÈtabbaÑ na
maÒÒati, mayaÑ
______________________________________________________________
1. Khu 1. 422 piÔÔhe SuttanipÈte. 2. Khu 1. 389 piÔÔhe.
3. PakkhalantÈ ÈhiÓÉatha (SÊ, SyÈ)
pana gatagataÔÔhÈne paÓÊtÈni cÊvarÈdÊni labhÈmÈ”ti sÊlavante sabrahmacÈrÊ

atimaÒÒati, yaÑ sandhÈya vuttaÑ–
“So tena lÈbhasakkÈrasilokena abhibh|to pariyÈdiÓÓacitto aÒÒe
pesale bhikkh| atimaÒÒati. TaÑ hi tassa bhikkhave moghapurisassa hoti
dÊgharattaÑ ahitÈya dukkhÈyÈ”ti1.
EvaÑ kaÒci anatimaÒÒitvÈ sabbehi sabrahmacÈrÊhi saddhiÑ samaggena
sammodamÈnena hutvÈ paribhuÒjitabbaÑ.
PariÒÒÈteti ÒÈtapariÒÒÈ tÊraÓapariÒÒÈ pahÈnapariÒÒÈti imÈhi tÊhi
pariÒÒÈhi pariÒÒÈte. KathaÑ? Idha bhikkhu “kabaÄÊkÈrÈhÈro nÈma ayaÑ
savatthukavasena ojaÔÔhamakar|paÑ hoti, ojaÔÔhamakar|paÑ kattha
paÔihaÒÒati? JivhÈpasÈde, jivhÈpasÈdo kinnissito? CatumahÈbh|tanissito. Iti
ojaÔÔhamakaÑ jivhÈpasÈdo tassa paccayÈni mahÈbh|tÈnÊti ime dhammÈ
r|pakkhandho nÈma, taÑ pariggaÓhato uppannÈ phassapaÒcamakÈ dhammÈ
cattÈro ar|pakkhandhÈ. Iti sabbepime paÒcakkhandhÈ sa~khepato
nÈmar|pamattaÑ hotÊ”ti pajÈnÈti. So te dhamme sarasalakkhaÓato
vavatthapetvÈ tesaÑ paccayaÑ pariyesanto anulomapaÔilomaÑ2
paÔiccasamuppÈdaÑ passati. EttÈvatÈnena kabaÄÊkÈrÈhÈramukhena
sappaccayassa nÈmar|passa yÈthÈvato diÔÔhattÈ kabaÄÊkÈrÈhÈro
ÒÈtapariÒÒÈya pariÒÒÈto hoti. So tadeva sappaccayaÑ nÈmar|paÑ aniccaÑ
dukkhaÑ anattÈti tÊÓi lakkhaÓÈni ÈropetvÈ sattannaÑ anupassanÈnaÑ vasena
sammasati. EttÈvatÈnena so tilakkhaÓapaÔivedhasammasanaÒÈÓasa~khÈtÈya
tÊraÓapariÒÒÈya pariÒÒÈto hoti. TasmiÑyeva3 nÈmar|pe
chandarÈgÈvakaÉÉhanena anÈgÈmimaggena parijÈnatÈ pahÈnapariÒÒÈya
pariÒÒÈto hotÊti.
PaÒcakÈmaguÓikoti paÒcakÈmaguÓasambhavo rÈgo pariÒÒÈto hoti.
Ettha pana tisso pariÒÒÈ ekapariÒÒÈ sabbapariÒÒÈ m|lapariÒÒÈti. KatamÈ
ekapariÒÒÈ? Yo bhikkhu jivhÈdvÈre ekarasataÓhaÑ parijÈnÈti, tena
paÒcakÈmaguÓiko rÈgo pariÒÒÈtova hotÊti. KasmÈ? TassÈyeva tattha
uppajjanato. SÈyeva hi taÓhÈ cakkhudvÈre uppannÈ
______________________________________________________________
1. SaÑ 1. 426 piÔÔhe. 2. AnulomaÑ (SyÈ, Ka) 3. TasmiÑyeva pana (SyÈ)
r|parÈgo nÈma hoti, sotadvÈrÈdÊsu uppannÈ saddarÈgÈdayo. Iti yathÈ

ekasseva corassa paÒcamagge hanato ekasmiÑ magge gahetvÈ sÊse chinne
paÒcapi maggÈ khemÈ honti, evaÑ jivhÈdvÈre rasataÓhÈya pariÒÒÈtÈya
paÒcakÈmaguÓiko rÈgo pariÒÒÈto hotÊti ayaÑ ekapariÒÒÈ nÈma.
KatamÈ sabbapariÒÒÈ? Patte pakkhittapiÓÉapÈtasmiÑ hi ekasmiÑyeva

paÒcakÈmaguÓikarÈgo labbhati. KathaÑ? ParisuddhaÑ tÈvassa vaÓÓaÑ
olokayato r|parÈgo hoti, uÓhe sappimhi tattha ÈsiÒcante paÔapaÔÈti saddo
uÔÔhahati, tathÈr|paÑ khÈdanÊyaÑ vÈ khÈdantassa murumur|ti saddo
uppajjati, taÑ assÈdayato saddarÈgo. JÊrakÈdivasagandhaÑ1 assÈdentassa
gandharÈgo, sÈdurasavasena rasarÈgo. MudubhojanaÑ phassavantanti
assÈdayato phoÔÔhabbarÈgo. Iti imasmiÑ ÈhÈre satisampajaÒÒena
pariggahetvÈ nicchandarÈgaparibhogena paribhutte sabbopi so pariÒÒÈto
hotÊti ayaÑ sabbapariÒÒÈ nÈma.
KatamÈ m|lapariÒÒÈ? PaÒcakÈmaguÓikarÈgassa hi kabaÄÊkÈrÈhÈro

m|laÑ. KasmÈ? TasmiÑ sati tassuppattito. BrÈhmaÓatissabhaye kira
dvÈdasa vassÈni jÈyampatikÈnaÑ upanijjhÈnacittaÑ nÈma nÈhosi. KasmÈ?
ŒhÈramandatÈya. Bhaye pana v|pasante yojanasatiko TambapaÓÓidÊpo
dÈrakÈnaÑ jÈtama~galehi ekama~galo ahosi. Iti m|labh|te ÈhÈre pariÒÒÈte
paÒcakÈmaguÓiko rÈgo pariÒÒÈtova hotÊti ayaÑ m|lapariÒÒÈ nÈma.
Natthi taÑ saÑyojananti tena rÈgena saddhiÑ pahÈnekaÔÔhatÈya

pahÊnattÈ natthi. EvamayaÑ desanÈ yÈva anÈgÈmimaggÈ kathitÈ. “Ettakena
pana mÈ vosÈnaÑ ÈpajjiÑs|”ti etesaÑyeva r|pÈdÊnaÑ vasena paÒcasu
khandhesu vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ yÈva arahattÈ kathetuÑ vaÔÔatÊti. .
PaÔhamÈhÈro niÔÔhito.
______________________________________________________________
1. JirakÈdisambhÈragandhaÑ (SÊ, SyÈ)
Dutiye niccammÈti khurato paÔÔhÈya yÈva si~gam|lÈ sakalasarÊrato

uddÈlitacammÈ kiÑsukarÈsivaÓÓÈ. KasmÈ pana aÒÒaÑ hatthi-assagoÓÈdi-
upamaÑ agahetvÈ niccammagÈv|pamÈ gahitÈti? TitikkhituÑ
asamatthabhÈvadÊpanatthaÑ. MÈtugÈmo hi uppannaÑ dukkhavedanaÑ
titikkhituÑ adhivÈsetuÑ na sakkoti, evameva phassÈhÈro abalo dubbaloti
dassanatthaÑ sadisameva upamaÑ Èhari. KuÔÔanti silÈkuÔÔÈdÊnaÑ aÒÒataraÑ.
KuÔÔanissitÈ pÈÓÈ nÈma uÓÓanÈbhisarab|m|sikÈdayo. RukkhanissitÈti
uccÈli~gapÈÓakÈdayo. UdakanissitÈti macchasuÑsumÈrÈdayo. ŒkÈsanissitÈti
ÉaÑsamakasakÈkakulalÈdayo. KhÈdeyyunti luÒcitvÈ khÈdeyyuÑ. SÈ tasmiÑ
tasmiÑ ÔhÈne taÑtaÑÔhÈnasannissayam|likaÑ pÈÓakhÈdanabhayaÑ
sampassamÈnÈ neva attano sakkÈrasammÈnaÑ, na
piÔÔhiparikammasarÊrasambÈhana-uÓhodakÈni icchati, evameva bhikkhu
phassÈhÈram|lakaÑ kilesapÈÓakakhÈdanabhayaÑ sampassamÈno
tebh|makaphassena anatthiko hoti.
Phasse bhikkhave ÈhÈre pariÒÒÈteti tÊhi pariÒÒÈhi pariÒÒÈte. IdhÈpi

tisso pariÒÒÈ. Tattha “phasso sa~khÈrakkhandho, taÑsampayuttÈ vedanÈ
vedanÈkkhandho, saÒÒÈ saÒÒÈkkhandho, cittaÑ viÒÒÈÓakkhandho, tesaÑ
vatthÈrammaÓÈni r|pakkhandho”ti evaÑ sappaccayassa nÈmar|passa
yÈthÈvato dassanaÑ1 ÒÈtapariÒÒÈ. Tattheva tilakkhaÓaÑ ÈropetvÈ sattannaÑ
anupassanÈnaÑ vasena aniccÈdito tulanaÑ tÊraÓapariÒÒÈ. TasmiÑyeva pana
nÈmar|pe chandarÈganikkaÉÉhano arahattamaggo pahÈnapariÒÒÈ. Tisso
vedanÈti evaÑ phassÈhÈre tÊhi pariÒÒÈhi pariÒÒÈte tisso vedanÈ pariÒÒÈtÈva
honti tamm|lakattÈ taÑsampayuttattÈ ca. Iti phassÈhÈravasena desanÈ yÈva
arahattÈ kathitÈ. . DutiyÈhÈro.
Tatiye a~gÈrakÈs|ti a~gÈrÈnaÑ kÈsu. KÈs|ti rÈsipi vuccati ÈvÈÔopi.

______________________________________________________________
1. YathÈvasarasadassanaÑ (SyÈ)
“A~gÈrakÈsuÑ apare phuÓanti1,

NarÈ rudantÈ paridaÉÉhagattÈ.
BhayaÑ hi maÑ vindati s|ta disvÈ,
PucchÈmi taÑ MÈtali devasÈrathÊ”ti2–
Ettha rÈsi “kÈs|”ti vutto.
“Kinnu santaramÈnova, kÈsuÑ khanasi sÈrathÊ”ti3–
Ettha ÈvÈÔo. IdhÈpi ayameva adhippeto. SÈdhikaporisÈti atirekaporisÈ
paÒcaratanappamÈÓÈ. VÊtaccikÈnaÑ vÊtadh|mÈnanti etenassa
mahÈpariÄÈhataÑ dasseti. JÈlÈya vÈ hi dh|me vÈ sati vÈto4 samuÔÔhÈti,
pariÄÈho mahÈ na hoti, tadabhÈve vÈtÈbhÈvato pariÄÈho mahÈ hoti.
ŒrakÈvassÈti d|reyeva bhaveyya.
Evameva khoti ettha idaÑ opammasaÑsandanaÑ–a~gÈrakÈsu viya hi
tebh|makavaÔÔaÑ daÔÔhabbaÑ. JÊvitukÈmo puriso viya vaÔÔanissito
bÈlaputhujjano. Dve balavanto purisÈ viya kusalÈkusalakammaÑ. TesaÑ
taÑ purisaÑ nÈnÈbÈhÈsu gahetvÈ a~gÈrakÈsuÑ upakaÉÉhanakÈlo viya
puthujjanassa kammÈy|hanakÈlo. KammaÑ hi Èy|hiyamÈnameva
paÔisandhiÑ ÈkaÉÉhati nÈma. A~gÈrakÈsunidÈnaÑ dukkhaÑ viya
kammanidÈnaÑ vaÔÔadukkhaÑ veditabbaÑ.
PariÒÒÈteti tÊhi pariÒÒÈhi pariÒÒÈte. PariÒÒÈyojanÈ panettha phasse
vuttanayeneva veditabbÈ. Tisso taÓhÈti kÈmataÓhÈ bhavataÓhÈ
vibhavataÓhÈti imÈ pariÒÒÈtÈ honti. KasmÈ? TaÓhÈm|lakattÈ
manosaÒcetanÈya. Na hi hetumhi appahÊne phalaÑ pahÊyati. Iti
manosaÒcetanÈhÈravasenapi yÈva arahattÈ desanÈ kathitÈ. . TatiyÈhÈro.
Catutthe ÈgucÈrinti pÈpacÈriÑ dosakÈrakaÑ. KathaÑ so purisoti so
puriso kathaÑbh|to, kiÑ yÈpeti, na yÈpetÊti pucchati. Tatheva deva jÊvatÊti
yathÈ pubbe, idÈnipi tatheva jÊvati.
______________________________________________________________
1. Thunanti (SyÈ), punanti (Ka) 2. Khu 6. 189 piÔÔhe JÈtake.
3. Khu 6. 149 piÔÔhe. 4. PariÄÈho mahÈvÈto (SyÈ)
Evameva khoti idhÈpi idaÑ opammasaÑsandanaÑ–rÈjÈ viya hi

kammaÑ daÔÔhabbaÑ, ÈgucÈrÊ puriso viya vaÔÔasannissito bÈlaputhujjano,
tÊÓi sattisatÈni viya paÔisandhiviÒÒÈÓaÑ, ÈgucÈriÑ purisaÑ “tÊhi sattisatehi
hanathÈ”ti raÒÒÈ ÈÓattakÈlo viya kammaraÒÒÈ vaÔÔasannissitaputhujjanaÑ
gahetvÈ paÔisandhiyaÑ pakkhipanakÈlo. Tattha kiÒcÈpi tÊÓi sattisatÈni viya
paÔisandhiviÒÒÈÓaÑ, sattÊsu pana dukkhaÑ natthi, sattÊhi
pahaÔavaÓam|lakaÑ1 dukkhaÑ, evameva paÔisandhiyampi dukkhaÑ natthi,
dinnÈya pana paÔisandhiyÈ pavatte vipÈkadukkhaÑ sattipahaÔavaÓam|lakaÑ
dukkhaÑ2 viya hoti.
PariÒÒÈteti tÊheva pariÒÒÈhi pariÒÒÈte. IdhÈpi pariÒÒÈyojanÈ phassÈhÈre
vuttanayeneva veditabbÈ. NÈmar|panti viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|paÑ.
ViÒÒÈÓasmiÑ hi pariÒÒÈte taÑ pariÒÒÈtameva hoti tamm|lakattÈ
sahuppannattÈ ca. Iti viÒÒÈÓÈhÈravasenapi yÈva arahattÈ desanÈ kathitÈti. .
CatutthÈhÈro. . TatiyaÑ.
4. AtthirÈgasuttavaÓÓanÈ
64. Catutthe rÈgoti-ÈdÊni lobhasseva nÈmÈni. So hi raÒjanavasena rÈgo,
nandanavasena nandÊ, taÓhÈyanavasena taÓhÈti vuccati. PatiÔÔhitaÑ tattha
viÒÒÈÓaÑ vir|Ähanti kammaÑ javÈpetvÈ3 paÔisandhi-ÈkaÉÉhanasamatthatÈya
patiÔÔhitaÒceva vir|ÄhaÒca. YatthÈti tebh|makavaÔÔe bhummaÑ, sabbattha vÈ
purimapurimapade etaÑ bhummaÑ. Atthi tattha sa~khÈrÈnaÑ vuddhÊti
idaÑ imasmiÑ vipÈkavaÔÔe Ôhitassa ÈyativaÔÔahetuke sa~khÈre sandhÈya
vuttaÑ. Yattha atthi ÈyatiÑ punabbhavÈbhinibbattÊti yasmiÑ ÔhÈne ÈyatiÑ
punabbhavÈbhinibbatti atthi.
Evameva khoti ettha idaÑ opammasaÑsandanaÑ–rajakacittakÈrÈ viya
hi sahakammasambhÈraÑ kammaÑ, phalakabhittidussapaÔÈ viya
tebh|makavaÔÔaÑ. YathÈ rajakacittakÈrÈ parisuddhesu phalakÈdÊsu r|paÑ
samuÔÔhÈpenti, evameva sasambhÈrakakammaÑ bhavesu r|paÑ
samuÔÔhÈpeti. Tattha yathÈ akusalena cittakÈrena samuÔÔhÈpitaÑ r|paÑ
vir|paÑ hoti dussaÓÔhitaÑ amanÈpaÑ, evameva
______________________________________________________________
1. PahaÔavaÓamukham|laÑ (SyÈ)
2. SattÊhi pahatavaÓamukham|ladukkhaÑ (SyÈ),
sattipahaÔavaÓam|laÑ khedaÑ dukkhaÑ (Ka)
3. JirÈpetvÈ (SyÈ)
ekacco kammaÑ karonto ÒÈÓavippayuttena cittena karoti, taÑ kammaÑ

r|paÑ samuÔÔhÈpentaÑ cakkhÈdÊnaÑ sampattiÑ adatvÈ dubbaÓÓaÑ
dussaÓÔhitaÑ1 mÈtÈpit|nampi amanÈpaÑ r|paÑ samuÔÔhÈpeti. YathÈ pana
kusalena cittakÈrena samuÔÔhÈpitaÑ r|paÑ sur|paÑ hoti susaÓÔhitaÑ
manÈpaÑ, evameva ekacco kammaÑ karonto ÒÈÓasampayuttena cittena
karoti, taÑ kammaÑ r|paÑ samuÔÔhÈpentaÑ cakkhÈdÊnaÑ sampattiÑ datvÈ
suvaÓÓaÑ susaÓÔhitaÑ ala~katapaÔiyattaÑ viya r|paÑ samuÔÔhÈpeti.
Ettha ca ÈhÈraÑ viÒÒÈÓena saddhiÑ sa~khipitvÈ ÈhÈranÈmar|pÈnaÑ
antare eko sandhi, vipÈkavidhiÑ nÈmar|pena sa~khipitvÈ
nÈmar|pasa~khÈrÈnaÑ antare eko sandhi, sa~khÈrÈnaÒca Èyatibhavassa ca
antare eko sandhÊti veditabbo.
K|ÔÈgÈranti ekakaÓÓikaÑ gÈhÈpetvÈ2 kataÑ agÈraÑ. K|ÔÈgÈrasÈlÈti dve
kaÓÓike gahetvÈ katasÈlÈ. Evameva khoti ettha khÊÓÈsavassa kammaÑ
s|riyarasmisamaÑ veditabbaÑ. S|riyarasmi pana atthi, sÈ kevalaÑ
patiÔÔhÈya abhÈvena appatiÔÔhÈ nÈma jÈtÈ, khÊÓÈsavassa kammaÑ natthitÈya
eva appatiÔÔhaÑ. Tassa hi kÈyÈdayo atthi, tehi pana katakammaÑ
kusalÈkusalaÑ nÈma na hoti, kiriyamatte ÔhatvÈ avipÈkaÑ hoti. Evamassa
kammaÑ natthitÈya eva appatiÔÔhaÑ nÈma jÈtanti. . CatutthaÑ.
5. NagarasuttavaÓÓanÈ
65. PaÒcame nÈmar|pe kho sati viÒÒÈÓanti ettha “sa~khÈresu sati
viÒÒÈÓan”ti ca “avijjÈya sati sa~khÈrÈ”ti ca vattabbaÑ bhaveyya,
tadubhayampi na vuttaÑ. KasmÈ? AvijjÈsa~khÈrÈ hi tatiyo bhavo, tehi
saddhiÑ ayaÑ vipassanÈ na ghaÔÊyati. MahÈpuriso hi
paccuppannapaÒcavokÈravasena abhiniviÔÔhoti.
Nanu ca avijjÈsa~khÈresu adiÔÔhesu na sakkÈ Buddhena bhavitunti.
SaccaÑ na sakkÈ, iminÈ pana te bhava-upÈdÈnataÓhÈvasena diÔÔhÈva. TasmÈ
yathÈ nÈma godhaÑ anubandhanto puriso taÑ k|paÑ paviÔÔhaÑ disvÈ
otÈretvÈ3 paviÔÔhaÔÔhÈnaÑ khaÓitvÈ godhaÑ gahetvÈ pakkameyya, na
parabhÈgaÑ
______________________________________________________________
1. DussaÓÔhÈnaÑ (SÊ) 2. GahetvÈ (SyÈ) 3. OtaritvÈ (SÊ)
khaneyya, kasmÈ? Kassaci natthitÈya. EvaÑ mahÈpurisopi godhaÑ

anubandhanto puriso viya Bodhipalla~ke nisinno jarÈmaraÓato paÔÔhÈya
“imassa ayaÑ paccayo, imassa ayaÑ paccayo”ti pariyesanto yÈva
nÈmar|padhammÈnaÑ paccayaÑ disvÈ tassapi paccayaÑ pariyesanto
viÒÒÈÓameva addasa. Tato “ettako1 paÒcavokÈrabhavavasena
sammasanacÈro”ti2 vipassanaÑ paÔinivattesi, parato tucchak|passa
abhinnaÔÔhÈnaÑ3 viya avijjÈsa~khÈradvayaÑ atthi, tadetaÑ heÔÔhÈ
vipassanÈya gahitattÈ pÈÔiyekkaÑ sammasan|pagaÑ na hotÊti na aggahesi.
PaccudÈvattatÊti paÔinivattati. KatamaÑ panettha viÒÒÈÓaÑ
paccudÈvattatÊti? PaÔisandhiviÒÒÈÓampi vipassanÈviÒÒÈÓampi4. Tattha
paÔisandhiviÒÒÈÓaÑ paccayato paÔinivattati, vipassanÈviÒÒÈÓaÑ5
ÈrammaÓato. Ubhayampi nÈmar|paÑ nÈtikkamati, nÈmar|pato paraÑ na
gacchati. EttÈvatÈ jÈyetha vÈti-ÈdÊsu viÒÒÈÓe nÈmar|passa paccaye honte,
nÈmar|pe viÒÒÈÓassa paccaye honte, dvÊsupi aÒÒamaÒÒapaccayesu hontesu
ettakena jÈyetha vÈ upapajjetha vÈ. Ito hi paraÑ kimaÒÒaÑ jÈyetha vÈ
upapajjetha vÈ, nanu etadeva jÈyati ca upapajjati cÈti.
EvaÑ saddhiÑ aparÈparacutipaÔisandhÊhi paÒca padÈni dassetvÈ puna
taÑ ettÈvatÈti vuttamatthaÑ niyyÈtento yadidaÑ nÈmar|papaccayÈ
viÒÒÈÓaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|panti vatvÈ tato paraÑ
anulomapaccayÈkÈravasena viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|pam|lakaÑ
ÈyatijarÈmaraÓaÑ dassetuÑ nÈmar|papaccayÈ saÄÈyatananti-ÈdimÈha.
AÒjasanti maggasseva vevacanaÑ. UddhÈpavantanti Èpato uggatattÈ
uddhÈpanti6 laddhavohÈrena pÈkÈravatthunÈ samannÈgataÑ. RamaÓÊyanti
samantÈ catunnaÑ dvÈrÈnaÑ abbhantare ca nÈnÈbhaÓÉÈnaÑ sampattiyÈ
ramaÓÊyaÑ. MÈpehÊti mahÈjanaÑ pesetvÈ vÈsaÑ kÈrehi. MÈpeyyÈti vÈsaÑ
kÈreyya. KÈrento ca paÔhamaÑ aÔÔhÈrasa manussakoÔiyo pesetvÈ
“sampuÓÓan”ti pucchitvÈ “na tÈva sampuÓÓan”ti vutte aparÈni paÒcakulÈni
peseyya. Puna pucchitvÈ “na tÈva sampuÓÓan”ti vutte aparÈni
paÒcapaÒÒÈsakulÈni peseyya. Puna pucchitvÈ “na tÈva sampuÓÓan”ti vutte
aparÈni
______________________________________________________________
1. Ettake (Ka) 2. SammasanaÑ karoti (Ka)
3. AbhindanaÔÔhÈnaÑ (SÊ), abhindaÔÔhÈnaÑ (SyÈ) 4. VipassanÈÒÈÓampi (SÊ)
5. VipassanÈÒÈÓaÑ (SÊ) 6. UddÈpanti (SÊ)
tiÑsa kulÈni peseyya. Puna pucchitvÈ “na tÈva sampuÓÓan”ti vutte aparaÑ
kulasahassaÑ peseyya. Puna pucchitvÈ “na tÈva sampuÓÓan”ti vutte aparÈni
ekÈdasanahutÈni kulÈni peseyya. Puna pucchitvÈ “na tÈva sampuÓÓan”ti
vutte aparÈni caturÈsÊtikulasahassÈni peseyya. Puna “sampuÓÓan”ti pucchite
“mahÈrÈja kiÑ vadesi, mahantaÑ nagaraÑ asambÈdhaÑ, iminÈ nayena
kulÈni pesetvÈ na sakkÈ p|retuÑ, bheriÑ pana carÈpetvÈ ‘amhÈkaÑ
nagaraÑ imÈya ca imÈya ca sampattiyÈ sampannaÑ, ye tattha vasitukÈmÈ,
yathÈsukhaÑ gacchantu, imaÒcimaÒca parihÈraÑ labhissantÊ’ti nagarassa
ceva vaÓÓaÑ lokassa ca parihÈralÈbhaÑ ghosÈpethÈ”ti vadeyya. So evaÑ
kareyya. Tato manussÈ nagaraguÓaÒceva parihÈralÈbhaÒca sutvÈ sabbadisÈhi
samosaritvÈ nagaraÑ p|reyyuÑ. TaÑ aparena samayena iddhaÒceva assa
phÊtaÒca. TaÑ sandhÈya tadassa nagaraÑ aparena samayena iddhaÒceva
phÊtaÒcÈti-Èdi vuttaÑ.
Tattha iddhanti samiddhaÑ subhikkhaÑ. PhÊtanti sabbasampattÊhi
pupphitaÑ1. BÈhujaÒÒanti bah|hi ÒÈtabbaÑ, bahujanÈnaÑ hitaÑ vÈ.
“Bahujanan”tipi pÈÔho. ŒkiÓÓamanussanti manussehi ÈkiÓÓaÑ nirantaraÑ
phuÔÔhaÑ. VuÉÉhivepullappattanti vuÉÉhippattaÒceva vepullappattaÒca,
seÔÔhabhÈvaÒceva vipulabhÈvaÒca pattaÑ, dasasahassacakkavÈÄe
agganagaraÑ jÈtanti attho.
Evameva khoti ettha idaÑ opammasaÑsandanaÑ–araÒÒapavane
caramÈnapuriso viya hi DÊpa~karapÈdam|lato paÔÔhÈya pÈramiyo
p|rayamÈno mahÈpuriso daÔÔhabbo, tassa purisassa pubbakehi manussehi
anuyÈtamaggadassanaÑ viya mahÈsattassa anupubbena Bodhipalla~ke
nisinnassa pubbabhÈge aÔÔha~gikassa vipassanÈmaggassa dassanaÑ,
purisassa taÑ ekapadikamaggaÑ anugacchato aparabhÈge
mahÈmaggadassanaÑ viya mahÈsattassa uparivipassanÈya ciÓÓante
lokuttaramaggadassanaÑ, purisassa teneva maggena gacchato purato
nagaradassanaÑ viya ThathÈgatassa nibbÈnanagaradassanaÑ, bahinagaraÑ
panettha aÒÒena diÔÔhaÑ, aÒÒena manussavÈsaÑ kataÑ, nibbÈnanagaraÑ
SatthÈ sayameva passi, sayaÑ vÈsamakÈsi. Tassa purisassa catunnaÑ
dvÈrÈnaÑ diÔÔhakÈlo viya TathÈgatassa catunnaÑ maggÈnaÑ diÔÔhakÈlo,
tassa cat|hi dvÈrehi nagaraÑ paviÔÔhakÈlo viya TathÈgatassa cat|hi
______________________________________________________________
1. VaÉÉhitaÑ (SyÈ)
maggehi nibbÈnaÑ paviÔÔhakÈlo, tassa nagarabbhantare

bhaÓÉavavatthÈnakÈlo viya TathÈgatassa paccavekkhaÓaÒÈÓena
paropaÓÓÈsakusaladhammavavatthÈnakÈlo. Nagarassa agÈrakaraÓatthaÑ1
kulapariyesanakÈlo viya Satthu phalasmÈpattito vuÔÔhÈya veneyyasatte
volokanakÈlo, tena purisena yÈcitassa raÒÒo ekaÑ mahÈkuÔumbikaÑ
diÔÔhÈkÈlo viya mahÈbrahmunÈ yÈcitassa Bhagavato AÒÒÈsikoÓÉaÒÒattheraÑ
diÔÔhakÈlo, raÒÒo mahÈkuÔumbikaÑ pakkosÈpetvÈ “nagaravÈsaÑ karohÊ”ti
pahitakÈlo viya Bhagavato ekasmiÑ pacchÈbhatte aÔÔhÈrasayojanamaggaÑ
gantvÈ ÈsÈÄhipuÓÓamadivase BÈrÈÓasiyaÑ IsipatanaÑ pavisitvÈ theraÑ
kÈyasakkhiÑ katvÈ dhammaÑ desitakÈlo, mahÈkuÔumbikena aÔÔhÈrasa
purisakoÔiyo gehetvÈ nagaraÑ ajjhÈvuÔÔhakÈlo viya TathÈgatena
dhammacakke pavattite therassa aÔÔharasahi brahmakoÔÊhi saddhiÑ
sotÈpattiphale patiÔÔhitakÈlo, evaÑ nibbÈnanagaraÑ paÔhamaÑ ÈvÈsitaÑ,
tato sampuÓÓaÑ nagaranti pucchitvÈ na tÈvÈti vutte paÒca kulÈni ÈdiÑ katvÈ
yÈva caturÈsÊtikulasahassapesanaÑ viya TathÈgatassa paÒcamadivasato
paÔÔhÈya AnattalakkhaÓasuttÈdÊni desetvÈ paÒcavaggiye ÈdiÑ katvÈ
YasapamukhÈ paÒcapaÓÓÈsa kulaputtÈ, tiÑsa BhaddavaggiyÈ,
sahassapurÈÓajaÔilÈ, BimbisÈrapamukhÈni ekÈdasapurisanahutÈni,
tirokuÔÔÈnumodane caturÈsÊtisahassÈnÊti ettakassa janassa ariyamaggÑ
otÈretvÈ nibbÈnanagaraÑ pesitakÈlo, atha tena nayena nagare ap|riyamÈne
bheriÑ carÈpetvÈ nagarassa vaÓÓaghosanaÑ kulÈnaÑ
parihÈralÈbhaghosanaÑ viya ca mÈsassa aÔÔha divase tattha tattha nisÊditvÈ
dhammakathikÈnaÑ nibbÈnavaÓÓassa ceva nibbÈnappattÈnaÑ
jÈtikantÈrÈdinittharaÓÈnisaÑsassa ca ghosanaÑ, tato sabbadisÈhi ÈgantvÈ
manussÈnaÑ nagarasamosaraÓaÑ viya tattha tattha dhammakathaÑ sutvÈ
tato tato nikkhamitvÈ pabbajjaÑ ÈdiÑ katvÈ anulomapaÔipadaÑ
paÔipannÈnaÑ aparimÈÓÈnaÑ kulaputtÈnaÑ nibbÈnasamosaraÓaÑ
daÔÔhabbaÑ.
PurÈÓaÑ magganti ariyaÑ aÔÔha~gikaÑ maggaÑ. AyaÑ hi ariyamaggo
pavÈraÓasutte2 avattamÈnakaÔÔhena “anuppannamaggo”ti vutto, imasmiÑ
sutte avaÄaÒjaÔÔhena “purÈÓamaggo”ti. Brahmacariyanti
sikkhattayasa~gahaÑ sakalasÈsanaÑ. Iddhanti
______________________________________________________________
1. ŒvÈsakaraÓatthaÑ (SyÈ) 2. SaÑ 1. 192 piÔÔhe.
jhÈnassÈdena samiddhaÑ subhikkhaÑ. PhÊtanti abhiÒÒÈbharaÓehi1

pupphitaÑ. VitthÈrikanti vitthiÓÓaÑ. BÈhujaÒÒanti bahujanaviÒÒeyyaÑ.
YÈva devamanussehi suppakÈsitanti yÈva dasasahassacakkavÈÄe
devamanussehi paricchedo atthi, etasmiÑ antare suppakÈsitaÑ sudesitaÑ
TathÈgatenÈti. . PaÒcamaÑ.
6. SammasasuttavaÓÓanÈ
66. ChaÔÔhe ÈmantesÊti kasmÈ Èmantesi? YasmÈssa sukhumÈ
tilakkhaÓÈhatÈ dhammadesanÈ upaÔÔhÈsi. TasmiÑ kira janapade manussÈ
sahetukÈ paÒÒavanto. SiniddhÈni kirettha bhojanÈni, tÈnisevato janassa
paÒÒÈ vaÉÉhiti, te gambhÊraÑ tilakkhaÓÈhataÑ dhammakathaÑ
paÔivijjhituÑ samatthÈ honti. Teneva BhagavÈ dÊghamajjhimesu
MahÈsatipaÔÔhÈnÈni2, MahÈnidÈnaÑ3, ŒneÒjasappÈyaÑ4, SaÑyuttake
C|ÄanidÈnÈdisuttanti5 evamÈdÊni aÒÒÈni gambhÊrÈni suttÈni tattheva kathesi.
Sammasatha noti sammasatha nu. AntaraÑ sammasanti6 abbhantaraÑ
paccayasammasanaÑ. Na so bhikkhu Bhagavato cittaÑ ÈrÈdhesÊti
paccayÈkÈravasena byÈkÈrÈpetukÈmassa Bhagavato tathÈ abyÈkaritvÈ
dvattiÑsÈkÈravasena byÈkaronto ajjhÈsayaÑ gahetuÑ nÈsakkhi.
EtadavocÈti desanÈ yathÈnusandhiÑ na gatÈ, desanÈya
yathÈnusandhigamanatthaÑ etadavoca. TenahÈnanda suÓÈthÈti idaÑ
TepiÔake Buddhavacane asambhinnapadaÑ7. AÒÒattha hi evaÑ vuttaÑ nÈma
natthi. UpadhinidÈnanti khandhupadhinidÈnaÑ. KhandhapaÒcakaÑ hettha
upadhÊti adhippetaÑ. UppajjatÊti jÈyati. NivisatÊti punappunaÑ
pavattivasena patiÔÔhahati.
YaÑ kho loke piyar|paÑ sÈtar|panti yaÑ lokasmiÑ piyasabhÈvaÒceva
madhurasabhÈvaÒca. CakkhuÑ loketi-ÈdÊsu lokasmiÑ hi cakkhÈdÊsu
mamattena8 abhiniviÔÔhÈ sattÈ sampattiyaÑ patiÔÔhitÈ attano cakkhuÑ
ÈdÈsÈdÊsu nimittaggahaÓÈnusÈrena vippasannapaÒcapasÈdaÑ9
suvaÓÓavimÈne ugghÈÔitamaÓisÊhapaÒjaraÑ viya maÒÒanti, sotaÑ
rajatapanÈÄikaÑ viya pÈma~gasuttaÑ10
______________________________________________________________
1. AbhiÒÒÈkÈraÓehi (SyÈ) 2. DÊ 2. 231; Ma 1. 70 piÔÔhesu. 3. DÊ 2. 47 piÔÔhe.
4. Ma 3. 48 piÔÔhe. 5. SaÑ 1. 317 piÔÔhe. 6. Sammasananti (SÊ)
7. AbhinnakapadaÑ (SyÈ) 8. PamattÈ (SÊ), mamattÈ (Ka) 9. ...paÒcapasÈdÈ (Ka)
10. PÈma~gasuttakaÑ (SyÈ)
viya ca maÒÒanti, tu~ganÈsÈti laddhavohÈraÑ ghÈnaÑ vaÔÔetvÈ

ÔhapitaharitÈlavaÔÔiÑ viya maÒÒanti, jivhaÑ rattakambalapaÔalaÑ viya
mudusiniddhamadhurarasadaÑ1 maÒÒanti, kÈyaÑ sÈlalaÔÔhiÑ viya
suvaÓÓatoraÓaÑ viya ca maÒÒanti, manaÑ aÒÒesaÑ manena asadisaÑ
uÄÈraÑ maÒÒanti.
Niccato addakkhunti niccanti addasaÑsu. Sesapadesupi eseva nayo. Na
parimucciÑsu dukkhasmÈti sakalasmÈpi vaÔÔadukkhÈ na parimucciÑsu.
DakkhissantÊti passissanti. ŒpÈnÊyakaÑsoti sarakassa nÈmaÑ. YasmÈ
panettha ÈpaÑ pivanti, tasmÈ “ÈpÈnÊyo”ti vuccati. ApÈnÊyo ca so kaÑso cÈti
ÈpÈnÊyakaÑso. SurÈmaÓÉasarakassetaÑ nÈmaÑ. “VaÓÓasampanno”ti-
Èdivacanato pana kaÑse ÔhitapÈnameva evaÑ vuttaÑ. GhammÈbhitattoti
ghammena abhitatto. Ghammaparetoti ghammena phuÔÔho, anugatoti attho.
Pivato hi kho taÑ chÈdessatÊti pivantassa taÑ pÈnÊyaÑ vaÓÓÈdisampattiyÈ
ruccissati, sakalasarÊraÑ vÈ pharitvÈ tuÔÔhiÑ uppÈdayamÈnaÑ Ôhassati.
AppaÔisa~khÈti apaccavekkhitvÈ.
Evameva khoti ettha idaÑ opammasaÑsandanaÑ–ÈpÈnÊyakaÑso viya
hi loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ ÈrammaÓaÑ daÔÔhabbaÑ,
ghammÈbhitattapuriso viya voÔÔanissito puthujjano, ÈpÈnÊyakaÑsena
nimantanapuriso viya loke piyar|pena sÈtar|pena ÈrammaÓena
nimantakajano, ÈpÈnÊyakaÑse sampattiÒca ÈdÊnavaÒca Èrocento
ÈpÈnakamanusso viya ÈcariyupajjhÈyÈdiko kalyÈÓamitto. Yatheva hi tassa
purisassa apalokitamanusso ÈpÈnÊyakaÑse guÓaÒca ÈdÊnavaÒca Èroceti,
evameva Ècariyo vÈ upajjhÈyo vÈ bhikkhuno paÒcasu kÈmaguÓesu
assÈdaÒca nissaraÓaÒca katheti.
Tattha yathÈ ÈpÈnÊyakaÑsamhi guÓe ca ÈdÊnave ca Èrocite so puriso
piyavaÓÓÈdisampadÈyameva saÒjÈtavego “sace maraÓaÑ bhavissati, pacchÈ
jÈnissÈmÊ”ti sahasÈ appaÔisa~khÈya taÑ pivitvÈ maraÓaÑ vÈ maraÓamattaÑ
vÈ dukkhaÑ nigacchati, evameva bhikkhu “paÒcasu kÈmaguÓesu
dassanÈdivasena uppannasomanassamattameva assÈdo, ÈdÊnavo pana
diÔÔhadhammikasamparÈyiko bahu nÈnappakÈro, appassÈdÈ kÈmÈ
bahudukkhÈ
______________________________________________________________
1. ...madhurassaraÑ (SÊ, SyÈ)
bahupÈyÈsÈ”ti evaÑ ÈcariyupajjhÈyehi ÈnisaÑsaÒca ÈdÊnavaÒca kathetvÈ

“samaÓapaÔipadaÑ paÔipajja, indriyesu guttadvÈro bhava bhojane mattaÒÒ|
jÈgariyaÑ anuyutto”ti evaÑ ovaditopi assÈdabaddhacittatÈya “sace
vuttappakÈro ÈdÊnavo bhavissati, pacchÈ jÈnissÈmÊ”ti ÈcariyupajjhÈye
apasÈdetvÈ uddesaparipucchÈdÊni ceva vattapaÔipattiÒca pahÈya
lokÈmisakathaÑ kathento kÈme paribhuÒjitukÈmatÈya sikkhaÑ paccakkhÈya
hÊnÈyÈvattati. Tato duccaritÈni p|rento sandhicchedanÈdikÈle “coro ayan”ti
gahetvÈ raÒÒo dassito idheva hatthapÈdÈdichedanaÑ patvÈ samparÈye cat|su
apÈyesu mahÈdukkhaÑ anubhoti.
PÈnÊyena vÈ vinetunti sÊtena vÈrinÈ harituÑ. DadhimaÓÉakenÈti
dadhimaÓÉanamattena1. BhaÔÔhaloÓikÈyÈti saloÓena sattupÈnÊyena.
LoÓasovÊrakenÈti sabbadhaÒÒaphalakaÄÊrÈdÊni pakkhipitvÈ loÓasovÊrakaÑ
nÈma karonti, tena.
OpammasaÑsandanaÑ panettha–ghammÈbhitattapuriso viya
vaÔÔasannitakÈle yogÈvacaro daÔÔhabbo, tassa purisassa paÔisa~khÈ
ÈpÈnÊyakaÑsaÑ pahÈya pÈnÊyÈdÊhi pipÈsassa vinodanaÑ viya bhikkhuno
ÈcariyupajjhÈyÈnaÑ ovÈde ÔhatvÈ chadvÈrÈdÊni pariggahetvÈ anukkamena
vipassanaÑ vaÉÉhentassa arahattaphalÈdhigamo, pÈnÊyÈdÊni cattÈri pÈnÈni
viya hi cattÈro maggÈ, tesu aÒÒataraÑ pivitvÈ surÈpipÈsitaÑ vinodetvÈ
sukhino yenakÈmaÑ gamanaÑ viya khÊÓÈsavassa catumaggapÈnaÑ pivitvÈ
taÓhaÑ vinodetvÈ agatapubbaÑ nibbÈnadisaÑ gamanakÈlo veditabbo. .
ChaÔÔhaÑ.
7. NaÄakalÈpÊsuttavaÓÓanÈ
67. Sattame kiÑ nu kho Èvusoti kasmÈ pucchati? “EvaÑ puÔÔho kathaÑ
nu kho byÈkareyyÈ”ti therassa ajjhÈsayajÈnanatthaÑ. Apica atÊte dve
aggasÈvakÈ imaÑ paÒhaÑ vinicchayiÑs|ti anÈgate bhikkh| jÈnissantÊtipi
pucchati. IdÈneva kho mayanti idaÑ thero yassa nÈmar|passa viÒÒÈÓaÑ
paccayoti vuttaÑ, tadeva nÈmar|paÑ viÒÒÈÓassa
______________________________________________________________
1. DadhimatthunÈ (SÊ), dadhimaÔÔhanÈ (SyÈ)
paccayoti vuttattÈ Èha. NaÄakalÈpiyoti idha pana ayakalÈpÈdivasena upamaÑ

anÈharitvÈ viÒÒÈÓanÈmar|pÈnaÑ abaladubbalabhÈvadassanatthaÑ ayaÑ
upamÈ ÈbhatÈ.
Nirodho hotÊti ettake ÔhÈne paccayuppannapaÒcavokÈrabhavavasena

desanÈ kathitÈ. ChattiÑsÈya vatth|hÊti heÔÔhÈ vissajjitesu dvÈdasasu padesu
ekekasmiÑ tiÓÓaÑ tiÓÓaÑ vasena chattiÑ sÈya kÈraÓehi. Ettha ca paÔhamo
dhammakathikaguÓo, dutiyÈ paÔipatti, tatiyaÑ paÔipattiphalaÑ. Tattha
paÔhamanayena desanÈsampatti kathitÈ, dutiyena sekkhabh|mi, tatiyena
asekkhabh|mÊti. . SattamaÑ.
8. KosambisuttavaÓÓanÈ
68. AÔÔhame aÒÒatrevÈti ekacco hi parassa saddahitvÈ yaÑ esa bhaÓati,

taÑ bh|tanti gaÓhÈti. Aparassa nisÊditvÈ cintentassa yaÑ kÈraÓaÑ ruccati,
so “atthi etan”ti ruciyÈ gaÓhÈti. Eko “cirakÈlato paÔÔhÈya evaÑ anussavo
atthi, bh|tametan”ti anussavena gaÓhÈti. AÒÒassa vitakkayato ekaÑ
kÈraÓaÑ upaÔÔhÈti, so “atthetan”ti ÈkÈraparivitakkena gaÓhÈti. Aparassa
cintayato ekÈ diÔÔhi uppajjati, yÈyassa taÑ kÈraÓaÑ nijjhÈyantassa khamati,
so “atthetan”ti diÔÔhinijjhÈnakkhantiyÈ gaÓhÈti. Thero pana paÒcapi etÈni
kÈraÓÈni paÔikkhipitvÈ paccakkhaÒÈÓena1 paÔividdhabhÈvaÑ pucchanto
aÒÒatreva Èvuso Musila saddhÈyÈti-ÈdimÈha. Tattha aÒÒatrevÈti saddhÈdÊni
kÈraÓÈni ÔhapetvÈ, vinÈ etehi kÈraÓehÊti attho. Bhavanirodho nibbÈnanti
paÒcakkhandhanirodho nibbÈnaÑ.
TuÓhÊ ahosÊti thero khÊÓÈsavo, ahaÑ pana khÊÓÈsavoti vÈ na vÈti vÈ

avatvÈ tuÓhÊyeva ahosi. ŒyasmÈ NÈrado ÈyasmantaÑ PaviÔÔhaÑ etadavocÈti
kasmÈ avoca? So kira cintesi “bhavanirodho nibbÈnaÑ nÈmÈti sekhehipi2
jÈnitabbo paÒho esa, ayaÑ pana thero imaÑ theraÑ asekhabh|miyÈ kÈreti3,
imaÑ ÔhÈnaÑ jÈnÈpessÈmÊ”ti etaÑ avoca.
______________________________________________________________
1. SapaccakkhaÒÈÓena (Ka) 2. Sekhehipi asekhehipi (SyÈ) 3. Karoti (SÊ)
SammappaÒÒÈya sudiÔÔhanti saha vipassanÈya maggapaÒÒÈya suÔÔhu

diÔÔhaÑ. Na camhi arahanti anÈgÈmimagge ÔhitattÈ arahaÑ na homÊti dÊpeti.
YaÑ panassa idÈni1 “bhavanirodho nibbÈnan”ti ÒÈÓaÑ, taÑ ek|navÊsatiyÈ
paccavekkhaÓaÒÈÓehi vimuttaÑ paccavekkhaÓaÒÈÓaÑ. UdapÈnoti
vÊsatiÑsahatthagambhÊro pÈnÊyakupo. UdakavÈrakoti udaka-
ussiÒcanavÈrako. Udakanti hi kho ÒÈÓaÑ assÈti tÊre Ôhitassa olokayato evaÑ
ÒÈÓaÑ bhaveyya. Na ca kÈyena phusitvÈti udakaÑ pana nÊharitvÈ kÈyena
phusitvÈ viharituÑ na sakkuÓeyya. UdapÈne udakadassanaÑ viya hi
anÈgÈmino nibbÈnadassanaÑ, ghammÈbhitattapuriso viya anÈgÈmÊ,
udakavÈrako viya arahattamaggo, yathÈ ghammÈbhitattapuriso udapÈne
udakaÑ passati, evaÑ anÈgÈmÊ paccavekkhaÓaÒÈÓena “upari
arahattaphalasamayo2 nÈma atthÊ”ti jÈnÈti. YathÈ pana so puriso
udakavÈrakassa natthitÈya udakaÑ, nÊharitvÈ kÈyena phusituÑ na labhati,
evaÑ anÈgÈmÊ arahattamaggassa natthitÈya nibbÈnaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ
arahattaphalasamÈpattiÑ appetvÈ nisÊdituÑ na labhati. . AÔÔhamaÑ.
9. UpayantisuttavaÓÓanÈ
69. Navame upayantoti udakavaÉÉhanasamaye upari gacchanto.
MahÈnadiyoti Ga~gÈyamunÈdikÈ mahÈsaritÈyo. UpayÈpetÊti upari yÈpeti,
vaÉÉheti p|retÊti attho. AvijjÈ upayantÊti avijjÈ upari gacchantÊ sa~khÈrÈnaÑ
paccayo bhavituÑ sakkuÓantÊ. Sa~khÈre upayÈpetÊti sa~khÈre upari yÈpeti
vaÉÉheti. EvaÑ sabbapadesu attho veditabbo. Apayantoti apagacchanto
osaranto. AvijjÈ apayantÊti avijjÈ apagacchamÈnÈ osaramÈnÈ upari
sa~khÈrÈnaÑ paccayo bhavituÑ na sakkuÓantÊti attho. Sa~khÈre apayÈpetÊti
sa~khÈre apagacchÈpeti. Esa nayo sabbapadesu. . NavamaÑ.
10. SusimasuttavaÓÓanÈ
70. Dasame garukatoti sabbehi devamanussehi pÈsÈÓacchattaÑ viya
cittena garukato. MÈnitoti manena piyÈyito. P|jitoti
______________________________________________________________
1. IdaÑ (SÊ) 2. ArahattaphalÈbhisamayo (SÊ)
catupaccayap|jÈya p|jito. Apacitoti nÊcavuttikaraÓena apacito. SatthÈraÑ hi

disvÈ manussÈ hatthikkhandhÈdÊhi otaranti maggaÑ denti, aÑsak|Ôato
sÈÔakaÑ apanenti, Èsanato vuÔÔhahanti vandanti. EvaÑ so tehi apacito nÈma
hoti. Susimoti evaÑnÈmako veda~gesu kusalo paÓÉitaparibbÈjako. Ehi
tvanti tesaÑ kira etadahosi “samaÓo Gotamo na jÈtigottÈdÊni Ègamma
lÈbhaggappatto jÈto, kaviseÔÔho panesa uttamakavitÈya sÈvakÈnaÑ ganthaÑ
bandhitvÈ deti, taÑ te uggaÓhitvÈ upaÔÔhÈkÈnaÑ upanisinnakathampi
anumodanampi sarabhaÒÒampÊti evamÈdÊni kathenti, te tesaÑ pasannÈ
lÈbhaÑ upasaÑharanti. Sace mayaÑ yaÑ samaÓo Gotamo jÈnÈti, tato
thokaÑ jÈneyyÈma, attano samayaÑ tattha pakkhipitvÈ mayampi
upaÔÔhÈkÈnaÑ katheyyÈma, tato etehi lÈbhitarÈ bhaveyyÈma. Ko nu kho
samaÓassa Gotamassa santike pabbajitvÈ khippameva uggaÓhituÑ
sakkhissatÊ”ti. Te evaÑ cintetvÈ “Susimo paÔibalo”ti disvÈ taÑ
upasa~kamitvÈ evamÈhaÑsu.
YenÈyasmÈ Œnando tenupasa~kamÊti kasmÈ upasa~kami? EvaÑ kirassa
ahosi “kassa nu kho santikaÑ gantvÈ ahaÑ imaÑ dhammaÑ khippaÑ
laddhuÑ sakkhissÈmÊ”ti. Tato cintesi “samaÓo Gotamo garu tejussado
niyamamanuyutto, na sakkÈ akÈle upasa~kamituÑ, aÒÒepi bah|
khattiyÈdayo samaÓaÑ GotamaÑ upasa~kamanti, tasmimpi samaye na
sakkÈ upasa~kamituÑ. SÈvakesupissa SÈriputto mahÈpaÒÒo
vipassanÈlakkhaÓamhi etadagge Ôhapito, MahÈmoggallÈno
samÈdhilakkhaÓasmiÑ etadagge Ôhapito, MahÈkassapo dhuta~gadharesu,
Anuruddho dibbacakkhukesu, PuÓÓo MantÈÓiputto dhammakathikesu,
UpÈlitthero vinayadharesu etadagge Ôhapito, ayaÑ pana Œnando bahussuto
TipiÔakadharo, SatthÈpissa tattha tattha kathitaÑ dhammaÑ ÈharitvÈ katheti,
paÒcasu ÔhÈnesu etadagge Ôhapito, aÔÔhannaÑ varÈnaÑ lÈbhÊ, cat|hi
acchariyabbhutadhammehi samannÈgato, tassa samÊpaÑ gato1 khippaÑ
dhammaÑ laddhuÑ sakkhissÈmÊ”ti. TasmÈ yenÈyasmÈ Œnando
tenupasa~kami.
______________________________________________________________
1. Gate (SÊ)
Yena BhagavÈ tenupasa~kamÊti kasmÈ sayaÑ apabbÈjetvÈ upasa~kami?

EvaÑ kirassa ahosi “ayaÑ titthiyasamaye pÈÔiyekko ‘ahaÑ SatthÈ’ti
paÔijÈnanto carati, pabbajitvÈ sÈsanassa alÈbhÈyapi parisakkeyya. Na kho
panassÈhaÑ ajjhÈsayaÑ ÈjÈnÈmi, SatthÈ jÈnissatÊ”ti. TasmÈ taÑ ÈdÈya
BhagavÈ tenupasa~kami. TenahÈnanda susimaÑ pabbÈjethÈti1 SatthÈ kira
cintesi “ayaÑ paribbÈjako titthiyasamaye ‘ahaÑ pÈÔiyekko SatthÈ’ti
paÔijÈnamÈno carati, ‘idha maggabrahmacariyaÑ carituÑ icchÈmÊ’ti kira
vadati, kiÑ nu kho mayi pasanno, udÈhu mayhaÑ sÈvakesu, udÈhu mayhaÑ
vÈ mama sÈvakÈnaÑ vÈ dhammakathÈya pasanno”ti. Athassa ekaÔÔhÈnepi
pasÈdÈbhÈvaÑ ÒatvÈ “ayaÑ mama sÈsane dhammaÑ thenessÈmÊti pabbajati,
itissa ÈgamanaÑ aparisuddhaÑ, nipphatti nu kho kÊdisÈ”ti olokento “kiÒcÈpi
‘dhammaÑ thenessÈmÊ”ti pabbajati, katipÈheneva pana ghaÔetvÈ arahattaÑ
gaÓhissatÊ”ti ÒatvÈ “tenahÈnanda SusimaÑ pabbÈjethÈ”ti1 Èha.
AÒÒÈ byÈkatÈ hotÊti te kirabhikkh| Satthu santike kammaÔÔhÈnaÑ
gahetvÈ temÈsaÑ vassaÑ vasantÈ tasmiÑyeva antotemÈse ghaÔentÈ
vÈyamantÈ arahattaÑ paÔilabhiÑsu. Te “paÔiladdhaguÓaÑ Satthu
ÈrocessÈmÈ”ti pavÈritapavÈraÓÈ2 senÈsanaÑ saÑsÈmetvÈ Satthu santikaÑ
ÈgantvÈ attano paÔiladdhaguÓaÑ ÈrocesuÑ. TaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ.
AÒÒÈti arahattassa nÈmaÑ. ByÈkatÈti ÈrocitÈ. AssosÊti so kira ohitasoto3
hutvÈ tesaÑ tesaÑ bhikkh|naÑ ÔhitaÔÔhÈnaÑ gacchati taÑ taÑ kathaÑ
suÓitukÈmo. Yena te bhikkh| tenupasa~kamÊti kasmÈ upasa~kami? TaÑ
kirassa pavattiÑ sutvÈ etadahosi “aÒÒÈ nÈma imasmiÑ sÈsane
paramappamÈÓaÑ4 sÈrabh|tÈ ÈcariyamuÔÔhi maÒÒe bhavissati, pucchitvÈ
naÑ jÈnissÈmÊ”ti. TasmÈ upasa~kami.
Anekavihitanti anekavidhaÑ. Iddhividhanti iddhikoÔÔhÈsaÑ.
ŒvibhÈvaÑ tirobhÈvanti ÈvibhÈvaÑ gahetvÈ tirobhÈvaÑ, tirobhÈvaÑ
gahetvÈ ÈvibhÈvaÑ kÈtuÑ sakkothÈti pucchati. TirokuÔÔanti parakuÔÔaÑ.
______________________________________________________________
1. PabbÈjehÊti (SÊ) 2. ParisuddhapavÈraÓÈ (SyÈ)
3. Ohitasotova (SyÈ) 4. ParimÈÓaÑ (SyÈ)
Itarapadadvayepi eseva nayo. Ummujjanimujjanti ummujjanaÒca

nimujjanaÒca. Palla~kenÈti, palla~kabandhanena. KamathÈti nisÊdituÑ vÈ
gantuÑ vÈ1 sakkothÈti pucchati. PakkhÊ sakuÓoti pakkhayutto sakuÓo.
Ayamettha sa~khepo, vitthÈrato pana imassa iddhividhassa, ito paresaÑ
dibbasotÈdÊnaÒca vaÓÓanÈnayo Visuddhimagge vuttanayena veditabboti.
SantÈ vimokkhÈti a~gasantatÈya ceva ÈrammaÓasantatÈya ca santÈ
ÈruppavimokkhÈ. KÈyena phusitvÈti nÈmakÈyena phusitvÈ paÔilabhitvÈ.
PaÒÒÈvimuttÈ kho mayaÑ Èvusoti Èvuso mayaÑ nijjhÈnakÈ
sukkhavipassakÈ paÒÒÈmatteneva vimuttÈti dasseti. ŒjÈneyyÈsi vÈ tvaÑ
Èvuso Susima, na vÈ tvaÑ ÈjÈneyyÈsÊti kasmÈ evamÈhaÑsu? EvaÑ kira
nesaÑ ahosi “mayaÑ imassa ajjhÈsayaÑ gahetvÈ kathetuÑ na sakkhissÈma,
DasabalaÑ pana pucchitvÈ nikka~kho bhavissatÊ”ti. DhammaÔÔhitiÒÈÓanti
vipassanÈÒÈÓaÑ, taÑ paÔhamataraÑ uppajjati. NibbÈne ÒÈÓanti vipassanÈya
ciÓÓante pavattamaggaÒÈÓaÑ, taÑ pacchÈ uppajjati. TasmÈ BhagavÈ
evamÈha.
ŒjÈneyyÈsi vÈti-Èdi kasmÈ vuttaÑ? VinÈpi samÈdhiÑ evaÑ
ÒÈÓuppattidassanatthaÑ. IdaÑ hi vuttaÑ hoti–Susima maggo vÈ phalaÑ vÈ
na samÈdhinissando, na samÈdhi-ÈnisaÑso, na samÈdhissa nipphatti,
vipassanÈya paneso nissando, vipassanÈya ÈnisaÑso, vipassanÈya nipphatti,
tasmÈ jÈneyyÈsi vÈ tvaÑ, na vÈ tvaÑ jÈneyyÈsi, atha kho
dhammaÔÔhitiÒÈÓaÑ pubbe, pacchÈ nibbÈne ÒÈÓanti.
IdÈnissa paÔivedhabhabbataÑ ÒatvÈ teparivaÔÔaÑ dhammadesanaÑ
desento2 taÑ kiÑ maÒÒasi Susima, r|paÑ niccaÑ vÈ aniccaÑ vÈti-ÈdimÈha.
TeparivaÔÔadesanÈvasÈne pana thero arahattaÑ patto. IdÈnissa anuyogaÑ
Èropento jÈtipaccayÈ jarÈmaraÓanti Susima passasÊti-ÈdimÈha. Api pana
tvaÑ SusimÈti idaÑ kasmÈ Èrabhi? NijjhÈnakÈnaÑ
sukkhavipassakabhikkh|naÑ pÈkaÔakaraÓatthaÑ. AyaÑ hettha adhippÈyo–
na kevalaÑ tvameva nijjhÈnako sukkhavipassako, etepi bhikkh|
evar|pÈyevÈti. SesaÑ sabbattha pÈkaÔamevÈti. . DasamaÑ.
MahÈvaggo sattamo.
______________________________________________________________
1. GahetuÑ vÈ (SyÈ) 2. Dassento (SÊ)
8. SamaÓabrÈhmaÓavagga
1. JarÈmaraÓasuttÈdivaÓÓanÈ
71-72. SamaÓabrÈhmaÓavagge jarÈmaraÓÈdÊsu ekekapadavasena
ekekaÑ katvÈ ekÈdasa suttÈni vuttÈni, tÈni uttÈnatthÈnevÈti.
SamaÓabrÈhmaÓavaggo aÔÔhamo.
_____
9. AntarapeyyÈla
1. SatthusuttÈdivaÓÓanÈ
73. Ito paraÑ “SatthÈ pariyesitabbo”ti ÈdinayappavattÈ dvÈdasa
antarapeyyÈlavaggÈ nÈma honti, te sabbepi tathÈ tathÈ bujjhanakÈnaÑ
veneyyapuggalÈnaÑ ajjhÈsayavasena vuttÈ. Tattha satthÈti Buddho vÈ hotu
sÈvako vÈ, yaÑ nissÈya maggaÒÈÓaÑ labhati, ayaÑ satthÈ nÈma, so
pariyesitabbo. SikkhÈ karaÓÊyÈti tividhÈpi sikkhÈ kÈtabbÈ. YogÈdÊsu yogoti
payogo. Chandoti kattukamyatÈkusalacchando. UssoÄÊti sabbasahaÑ
adhimattavÊriyaÑ. AppaÔivÈnÊti anivattanÈ. Œtappanti
kilesatÈpanavÊriyameva. SÈtaccanti satatakiriyaÑ. SatÊti jarÈmaraÓÈdivasena
catusaccapariggÈhikÈ sati. SampajaÒÒanti tÈdisameva ÒÈÓaÑ. AppamÈdoti
saccabhÈvanÈya appamÈdo. SesaÑ sabbattha uttÈnamevÈti.
AntarapeyyÈlo navamo.
NidÈnasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
2. AbhisamayasaÑyutta
1. NakhasikhÈsuttavaÓÓanÈ
74. AbhisamayasaÑyuttassa1 paÔhame nakhasikhÈyanti maÑsaÔÔhÈnena
vimutte nakhagge. NakhasikhÈ ca nÈma lokiyÈnaÑ mahatÊpi hoti, Satthu
pana rattuppalapattakoÔi viya sukhumÈ. KathaÑ panettha paÑsu patiÔÔhitoti?
AdhiÔÔhÈnabalena. BhagavatÈ hi atthaÑ ÒÈpetukÈmena adhiÔÔhÈnabalena
tattha patiÔÔhÈpito. SatimaÑ kalanti mahÈpathaviyÈ paÑsuÑ satakoÔÔhÈse
katvÈ tato ekekoÔÔhÈsaÑ. Paratopi eseva nayo. AbhisametÈvinoti paÒÒÈya
ariyasaccÈni abhisametvÈ Ôhitassa. PurimaÑ dukkhakkhandhaÑ
parikkhÊÓaÑ pariyÈdiÓÓaÑ upanidhÈyÈti etadeva bahutaraÑ dukkhaÑ,
yadidaÑ parikkhÊÓanti evaÑ paÔhamaÑ vuttaÑ dukkhakkhandhaÑ
upanidhÈya, ÒÈÓena taÑ tassa santike ÔhepetvÈ upaparikkhiyamÈneti attho.
KatamaÑ panettha purimadukkhaÑ nÈma? YaÑ parikkhÊÓaÑ. KatamaÑ
pana parikkhÊÓaÑ? YaÑ paÔhamamaggassa abhÈvitattÈ uppajjeyya.
KatamaÑ pana upanidhÈya? YaÑ sattasu attabhÈvesu apÈye aÔÔhamaÒca
paÔisandhiÑ ÈdiÑ katvÈ yattha katthaci uppajjeyya, sabbaÑ taÑ
parikkhÊÓanti veditabbaÑ. Sattakkhattunti satta vÈre, sattasu attabhÈves|ti
attho. ParamatÈti idamassa paraÑ pamÈÓanti2 dasseti. Mahatthiyoti mahato
atthassa nipphÈdako. . PaÔhamaÑ.
2. PokkharaÓÊsuttavaÓÓanÈ
75. Dutiye pokkharaÓÊti vÈpÊ. UbbedhenÈti gambhÊratÈya. SamatittikÈti
mukhavaÔÔisamÈ. KÈkapeyyÈti sakkÈ hoti tÊre Ôhitena kÈkena pakatiyÈpi
mukhatuÓÉikaÑ otÈretvÈ pÈtuÑ. . DutiyaÑ.
3. SaÑbhejja-udakasuttÈdivaÓÓanÈ
76-77. Tatiye yatthimÈti yasmiÑ sambhijjaÔÔhÈne imÈ. SaÑsandandhÊti
samÈgantvÈ sandanti. SamentÊti samÈgacchanti. Dve vÈti vÈti dve vÈ tÊÓi vÈ.
UdakaphusitÈnÊti udakabind|ni. SaÑbhejja-udakanti aÒÒÈhi nadÊhi saddhiÑ
sambhinnaÔÔhÈne udakaÑ. CatutthaÑ uttÈnatthameva. . TatiyacatutthÈni.
______________________________________________________________
1. Abhisamayavaggassa (SÊ, SyÈ) 2. ParimÈÓanti (SÊ)
5. PathavÊsuttÈdivaÓÓanÈ
78-84. PaÒcame mahÈpathaviyÈti cakkavÈÄabbhantarÈya mahÈpathaviyÈ
uddharitvÈ. KolaÔÔhimattiyoti padaraÔÔhipamÈÓÈ. GuÄikÈti mattikaguÄikÈ.
UpanikkhipeyyÈti ekasmiÑ ÔhÈne Ôhapeyya. ChaÔÔhÈdÊsu vuttanayeneva
attho veditabbo. PariyosÈne pana
aÒÒatitthiyasamaÓabrÈhmaÓaparibbÈjakÈnaÑ adhigamoti bÈhirakÈnaÑ
sabbopi guÓÈdhigamo paÔhamamaggena adhigataguÓÈnaÑ satabhÈgampi
sahassabhÈgampi satasahassabhÈgampi na upagacchatÊti. . PaÒcamÈdÊni.
AbhisamayasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
3. DhÈtusaÑyutta
1. NÈnattavagga
1. DhÈtunÈnattasuttavaÓÓanÈ
85. DhÈtusaÑyuttassa1 paÔhame nissattaÔÔhasuÒÒataÔÔhasa~khÈtena
sabhÈvaÔÔhena dhÈt|ti laddhanÈmÈnaÑ dhammÈnaÑ nÈnÈsabhÈvo
dhÈtunÈnattaÑ. CakkhudhÈt|ti-ÈdÊsu cakkhupasÈdo cakkhudhÈtu,
r|pÈrammaÓaÑ r|padhÈtu, cakkhupassadavatthukaÑ cittaÑ
cakkhuviÒÒÈÓadhÈtu. SotapasÈdo sotadhÈtu, saddÈrammaÓaÑ saddadhÈtu,
sotapasÈdavatthukaÑ cittaÑ sotaviÒÒÈÓadhÈtu. GhÈnapasÈdo ghÈnadhÈtu,
gandhÈrammaÓaÑ gandhadhÈtu, ghÈnapasÈdavatthukaÑ cittaÑ
ghÈnaviÒÒÈÓadhÈtu. JivhÈpasÈdo jivhÈdhÈtu, rasÈrammaÓaÑ rasadhÈtu,
jivhÈpasÈdavatth|kaÑ cittaÑ jivhÈviÒÒÈÓadhÈtu. KÈyapasÈdo kÈyadhÈtu,
phoÔÔhabbÈrammaÓaÑ phoÔÔhabbadhÈtu, kÈyapasÈdavatthukaÑ cittaÑ
kÈyaviÒÒÈÓadhÈtu. Tisso manodhÈtuyo manodhÈtu, vedanÈdayo tayo
khandhÈ sukhumar|pÈni nibbÈnaÒca dhammadhÈtu, sabbampi
manoviÒÒÈÓaÑ manoviÒÒÈÓadhÈt|ti. Ettha ca soÄasa dhÈtuyo kÈmÈvacarÈ,
avasÈne dve catubh|mikÈti. . PaÔhamaÑ.
2. PhassanÈnattasuttavaÓÓanÈ
86. Dutiye uppajjati phassanÈnattanti nÈnÈsabhÈvo phasso uppajjati.
Tattha cakkhusamphassÈdayo cakkhuviÒÒÈÓÈdisampayuttÈ, manosamphasso
manodvÈre paÔhamajavanasampayutto, tasmÈ manodhÈtuÑ paÔiccÈti
manodvÈrÈvajjanaÑ kiriyÈmanoviÒÒÈÓadhÈtuÑ paÔicca
paÔhamajavanasamphasso uppajjatÊti ayamettha attho. . DutiyaÑ.
3. NophassanÈnattasuttavaÓÓanÈ
87. Tatiye no manosamphassaÑ paÔicca uppajjati manodhÈt|ti
manodvÈre paÔhamajavanasampayuttaÑ phassaÑ paÔicca
ÈvajjanakiriyÈmanoviÒÒÈÓadhÈtu no uppajjatÊti evamattho daÔÔhabbo. .
TatiyaÑ.
______________________________________________________________
1. NÈnattavaggassa (SyÈ, Ka)
4. VedanÈnÈnattasuttavaÓÓanÈ
88. Catutthe cakkhusamphassajÈ vedanÈti sampaÔicchanamanodhÈtuto
paÔÔhÈya sabbÈpi tasmiÑ dvÈre vedanÈ vatteyyuÑ, nibbattiphÈsukatthaÑ1
pana anantaraÑ sampaÔicchanavedanameva gahetuÑ vaÔÔatÊti vuttaÑ.
ManosamphassaÑ paÔiccÈti manodvÈre ÈvajjanasamphassaÑ paÔicca
paÔhamajavanavedanÈ, paÔhamajavanasamphassaÑ paÔicca
dutiyajavanavedanÈti ayamadhippÈyo. . CatutthaÑ.
5. DutiyavedanÈnÈnattasuttavaÓÓanÈ
89. PaÒcame tatiyacatutthesu vuttanayÈva ekato katvÈ desitÈti. Iti
dutiyÈdÊsu cat|su suttesu manodhÈtuÑ manodhÈt|ti agahetvÈ
manodvÈrÈvajjanaÑ manodhÈt|ti gahitaÑ. SabbÈni cetÈni tathÈ tathÈ kathite
bujjhanakÈnaÑ ajjhÈsayena desitÈni. Ito paresupi eseva nayo. . PaÒcamaÑ.
6. BÈhiradhÈtunÈnattasuttavaÓÓanÈ
90. CheÔÔhe pana paÒca dhÈtuyo kÈmÈvacarÈ, dhammadhÈtu
catubh|mikÈti. . ChaÔÔhaÑ.
7. SaÒÒÈnÈnattasuttavaÓÓanÈ
91. Sattame r|padhÈt|ti ÈpÈthe patitaÑ2 attano vÈ parassa vÈ
sÈÔakaveÔhanÈdivatthukaÑ r|pÈrammaÓaÑ. R|pasaÒÒÈti
cakkhuviÒÒÈÓasampayuttÈ saÒÒÈ3. R|pasa~kappoti sampaÔicchÈnÈdÊhi tÊhi
cittehi4 sampayutto sa~kappo. R|pacchandoti r|pe chandikataÔÔhena chando.
R|papariÄÈhoti r|pe anuÉahanaÔÔhena pariÄÈho. R|papariyesanÈti pariÄÈhe
uppanne sandiÔÔhasambhatte gahetvÈ tassa r|passa paÔilÈbhatthÈya
pariyesanÈ. Ettha ca saÒÒÈsa~kappachandÈ ekajavanavÈrepi
nÈnÈjavanavÈrepi labbhanti, pariÄÈhapariyesanÈ pana nÈnÈjavanavÈreyeva
labbhantÊti. EvaÑ kho bhikkhave dhÈtunÈnattanti ettha ca evaÑ
r|pÈdinÈnÈsabhÈvaÑ dhÈtuÑ paÔicca r|pasaÒÒÈdinÈnÈsabhÈvasaÒÒÈ
uppajjatÊti iminÈ nayena attho veditabbo. . SattamaÑ.
______________________________________________________________
1. NipphattiphÈsukatthaÑ (SÊ) 2. ®hitaÑ (SÊ, SyÈ)
3. R|pasaÒÒÈ (SyÈ) 4. TÊhi (SÊ)
8. NopariyesanÈnÈnattasuttavaÓÓanÈ
92. AÔÔhame no dhammapariyesanaÑ paÔicca uppajjati
dhammapariÄÈhoti evaÑ ÈgataÑ paÔisedhamattameva nÈnaÑ. . AÔÔhamaÑ.
9. BÈhiraphassanÈnattasuttÈdivaÓÓanÈ
93-94. Navame uppajjati r|pasaÒÒÈti vuttappakÈre ÈrammaÓe uppajjati
saÒÒÈ. R|pasa~kappoti tasmiÑ yeva ÈrammaÓe tÊhi cittehi
sampayuttasa~kappo. R|pasamphassoti tadevÈrammaÓaÑ phusamÈno
phasso. VedanÈti tadeva ÈrammaÓaÑ anubhavamÈnÈ vedanÈ. ChandÈdayo
vuttanayÈva. R|palÈbhoti pariyesitvÈ laddhaÑ saha taÓhÈya ÈrammaÓaÑ
“r|palÈbho”ti vuttaÑ. AyaÑ tÈva sabbasa~gÈhikanayo ekasmiÑ
yevÈrammaÓe sabbadhammÈnaÑ uppattivasena vutto. Aparo
ÈgantukÈrammaÓamissako hoti–r|pasaÒÒÈ r|pasa~kappo phasso vedanÈti
ime tÈva cattÈro dhammÈ dhuvaparibhoge nibaddhÈrammaÓe honti.
NibaddhÈrammaÓaÑ hi iÔÔhaÑ kantaÑ manÈpaÑ piyaÑ yaÑkiÒci viya
upaÔÔhÈti, ÈgantukÈrammaÓaÑ pana yaÑkiÒci samÈnampi khobhetvÈ tiÔÔhati.
TatridaÑ vatthu–eko kira amaccaputto gÈmiyehi parivÈrito
gÈmamajjhe ÔhatvÈ kammaÑ karoti. TasmiÒcassa samaye upÈsikÈ nadiÑ
gantvÈ nhatvÈ ala~katapaÔiyattÈ dhÈtigaÓaparivutÈ gehaÑ gacchati. So
d|rato disvÈ “ÈgantukamÈtugÈmo bhavissatÊ”ti saÒÒaÑ uppÈdetvÈ “gaccha
bhaÓe jÈnÈhi, kÈ esÈ”ti purisaÑ peseti. So gantvÈ taÑ disvÈ paccÈgato “kÈ
esÈ”ti puÔÔho yathÈsabhÈvaÑ Èrocesi. EvaÑ ÈgantukÈrammaÓaÑ khobheti.
TasmiÑ uppanno chando r|pacchando nÈma, tadeva ÈrammaÓaÑ katvÈ
uppanno pariÄÈho r|papariÄÈho nÈma, sahÈye gaÓhitvÈ tassa pariyesanaÑ
r|papariyesanÈ nÈma, pariyesitvÈ laddhaÑ saha taÓhÈya ÈrammaÓaÑ
r|palÈbho nÈma.
UruvalliyavÈsÊ1 C|Äatissatthero panÈha–“kiÒcÈpi BhagavatÈ
phassavedanÈ PÈÄiyÈ majjhe gahitÈ, PÈÄiÑ pana parivaÔÔetvÈ vuttappakÈre
ÈrammaÓe uppannÈ saÒÒÈ r|pasaÒÒÈ, tasmiÑyeva sa~kappo r|pasa~kappo
______________________________________________________________
1. UruvelÈyavÈsÊ (SÊ, SyÈ, Ka)
tasmiÑ chando r|pacchando, tasmiÑ pariÄÈho r|papariÄÈho, tasmiÑ

pariyesanÈ r|papariyesanÈ, pariyesitvÈ laddhaÑ saha taÓhÈya ÈrammaÓaÑ
r|palÈbho. EvaÑ laddhÈrammaÓe pana phusanaÑ phasso, anubhavanaÑ
vedanÈ. R|pasamphasso r|pasamphassajÈ vedanÈti idaÑ dvayaÑ labbhatÊ”ti.
Aparampi avibh|tavÈraÑ nÈma gaÓhanti. ŒrammaÓaÑ hi sÈÓipÈkÈrehi vÈ
parikkhittaÑ tiÓapaÓÓÈdÊhi vÈ paÔicchannaÑ hoti, taÑ “upaÉÉhaÑ diÔÔhaÑ
me ÈrammaÓaÑ, suÔÔhu naÑ passissÈmÊ”ti olokayato tasmiÑ ÈrammaÓe
uppannÈ saÒÒÈ r|pasaÒÒÈ nÈma, tasmiÑ yeva uppannÈ sa~kappÈdayo
r|pasa~kappÈdayo nÈmÈti veditabbÈ. EtthÈpi ca
saÒÒÈsa~kappaphassavedanÈchandÈ ekajavanavÈrepi nÈnÈjavanavÈrepi
labbhanti, pariÄÈhapariyesanÈlÈbhÈ nÈnÈjavanavÈreyevÈti. DasamaÑ
uttÈnamevÈti. . NavamadasamÈni.
NÈnattavaggo paÔhamo.
_____
2. Dutiyavagga
1. SattadhÈtusuttavaÓÓanÈ
95. Dutiyavaggassa paÔhame ÈbhÈdhÈt|ti ÈlokadhÈtu. Œlokassapi
ÈlokakasiÓe parikammaÑ katvÈ uppannajjhÈssÈpÊti sahÈrammaÓassa
jhÈnassa etaÑ nÈmaÑ. SubhadhÈt|ti subhakasiÓe uppannajjhÈnavasena
sahÈrammaÓajjhÈnameva. ŒkÈsÈnaÒcÈyatanameva ÈkÈsÈnaÒcÈyatanadhÈtu.
SaÒÒÈvedayitanirodhova saÒÒÈvedayitanirodhadhÈtu. Iti BhagavÈ
anusandhikusalassa bhikkhuno tattha nisÊditvÈ paÒhaÑ pucchitukÈmassa
okÈsaÑ dento desanaÑ niÔÔhÈpesi.
AndhikÈraÑ paÔiccÈti andhakÈro hi Èlokena paricchinno, Èlokopi
andhÈkÈrena. AndhakÈrena hi so pÈkaÔo hoti, tasmÈ “andhakÈraÑ paÔicca
paÒÒÈyatÊ”ti Èha. AsubhaÑ paÔiccÈti etthÈpi eseva nayo. AsubhaÑ hi
subhena, subhaÒca asubhena paricchinnaÑ, asubhe sati subhaÑ paÒÒÈyati,
tasmÈ evamÈha. R|paÑ paÔiccÈti r|pÈvacarasamÈpattiÑ paÔicca.
R|pÈvacarasamÈpattiyÈ hi sati ÈkÈsÈnaÒcÈyatanasamÈpatti
nÈma hoti r|pasamatikkamo vÈ, tasmÈ evamÈha. ViÒÒÈÓaÒcÈyatanadhÈtu-

ÈdÊsupi eseva nayo. NirodhaÑ paÔiccÈti catunnaÑ khandhÈnaÑ paÔisa~khÈ-
appavattiÑ paÔicca. KhandhanirodhaÑ hi paÔicca nirodhasamÈpatti nÈma
paÒÒÈyati, na khandhapavattiÑ, tasmÈ evamÈha. Ettha ca catunnaÑ
khandhÈnaÑ nirodhova nirodhasamÈpattÊti veditabbo.
KathaÑ samÈpatti pattabbÈti kathaÑ samÈpattiyo kÊdisÈ samÈpattiyo
nÈma hutvÈ pattabbÈti. SaÒÒÈsamÈpatti pattabbÈti saÒÒÈya atthibhÈvena
saÒÒÈsamÈpattiyo saÒÒÈsamÈpattiyo nÈma hutvÈ pattabbÈ.
Sa~khÈrÈvasesasamÈpatti pattabbÈti sukhumasa~khÈrÈnaÑ avasiÔÔhatÈya
sa~khÈrÈvasesasamÈpatti nÈma hutvÈ pattabbÈ. NirodhasamÈpatti pattabbÈti
nirodhova nirodhasamÈpatti noridhasamÈpatti nÈma hutvÈ pattabbÈti attho. .
PaÔhamaÑ.
2. SanidÈnasuttavaÓÓanÈ
96. Dutiye sanidÈnanti bhÈvanapuÑsakametaÑ, sanidÈno sapaccayo
hutvÈ uppajjatÊti attho. KÈmadhÈtuÑ bhikkhave paÔiccÈti ettha
kÈmavitakkopi kÈmadhÈtu kÈmÈvacaradhammÈpi, visesato sabbÈkusalampi.
YathÈha–
“Tattha katamÈ kÈmadhÈtu? KÈmapaÔisaÑyutto takko vitakko
sa~kappo appanÈ byappanÈ cetaso abhiniropanÈ micchasa~kappo, ayaÑ
vuccati kÈmadhÈtu. HeÔÔhato AvÊcinirayaÑ pariyantaÑ karitvÈ uparito
ParanimmitavasavattÊ deve antokaritvÈ yaÑ etasmiÑ antare etthÈvacarÈ
etthapariyÈpannÈ khandhadhÈtu-ÈyatanÈ r|pÈ vedanÈ saÒÒÈ sa~khÈrÈ
viÒÒÈÓaÑ, ayaÑ vuccati kÈmadhÈtu. Sabbepi akusalÈ dhammÈ
kÈmadhÈt|”ti1.
Ettha sabbasa~gÈhikÈ asambhinnÈti dve kathÈ honti. KathaÑ?
KÈmadhÈtuggahaÓena hi byÈpÈdadhÈtuvihiÑsÈdhÈtuyo gahitÈ hontÊti ayaÑ
sabbasa~gÈhikÈ. TÈsaÑ pana dvinnaÑ dhÈt|naÑ visuÑ ÈgatattÈ
sesadhammÈ kÈmadhÈt|ti ayaÑ asambhinnakathÈ. Ayamidha gahetabbÈ.
ImaÑ kÈmadhÈtuÑ ÈrammaÓavasena vÈ sampayogavasena vÈ paÔicca
kÈmasaÒÒÈ nÈma uppajjati.
______________________________________________________________
1. Abhi 2. 88 piÔÔhe.
kÈmasaÒÒaÑ paÔiccÈti kÈmasaÒÒaÑ pana sampayogavasena vÈ

upanissayavasena vÈ paÔicca kÈmasa~kappo nÈma uppajjati. IminÈ nayena
sabbapadesu attho veditabbo. TÊhi ÔhÈnehÊti tÊhi kÈraÓehi. MicchÈ
paÔipajjatÊti ayÈthÈvapaÔipadaÑ aniyyÈnikapaÔipadaÑ paÔipajjati.
ByÈpÈdadhÈtuÑ bhikkhaveti ettha byÈpÈdavitakkopi byÈpÈdadhÈtu
byÈpÈdopi. YathÈha–
“Tattha katamÈ byÈpÈdadhÈtu? ByÈpÈdapaÔisaÑyutto takko vitakko
-pa-. AyaÑ vuccati byÈpÈdadhÈtu. Dasasu ÈghÈtavatth|su cittassa
ÈghÈto paÔivirodho kopo pakopo -pa- anattamanatÈ cittassa, ayaÑ
vuccati byÈpÈdadhÈt|”ti1.
ImaÑ byÈpÈdadhÈtuÑ sahajÈtapaccayÈdivasena paÔicca byÈpÈdasaÒÒÈ
nÈma uppajjati. SesaÑ purimanayeneva veditabbaÑ.
VihiÑsÈdhÈtuÑ bhikkhaveti ettha vihiÑsÈvitakkopi vihiÑsÈdhÈtu
vihiÑsÈpi. YathÈha–
“Tattha katamÈ vihiÑsÈdhÈtu? VihiÑsÈpaÔisaÑyutto takko vitakko
-pa-. AyaÑ vuccati vihiÑsÈdhÈtu. Idhekacco pÈÓinÈ vÈ leÉÉunÈ vÈ
daÓÉena vÈ satthena vÈ rajjuyÈ vÈ aÒÒataraÒÒatarena vÈ satte viheÔheti.
YÈ evar|pÈ heÔhanÈ viheÔhanÈ hiÑsanÈ vihiÑsanÈ rosanÈ par|paghÈto,
ayaÑ vuccati vihiÑsÈdhÈt|”ti1.
ImaÑ vihiÑsÈdhÈtuÑ sahajÈtapaccayÈdivasena paÔicca vihiÑsÈsaÒÒÈ
nÈma uppajjati. SesamidhÈpi purimanayeneva veditabbaÑ.
TiÓadÈyeti tiÓagahane araÒÒe. Anayabyasananti avuÉÉhiÑ vinÈsaÑ.
Evameva khoti sukkhatiÓadÈyo viya ÈrammaÓaÑ daÔÔhabbaÑ, tiÓukkÈ viya
akusalasaÒÒÈ, tiÓakaÔÔhanissitÈ pÈÓÈ viya ime sattÈ. YathÈ sukkhatiÓadÈye
ÔhapiyaÑ tiÓukkaÑ khippaÑ vÈyamitvÈ anibbÈpentassa te pÈÓÈ
anayabyasanaÑ pÈpuÓanti, evameva ye samaÓÈ vÈ brÈhmaÓÈ
______________________________________________________________
vÈ uppannaÑ akusalasaÒÒaÑ vikkhambhanatada~gasamucchedappahÈnehi

nappajahanti, te dukkhaÑ viharanti.
Visamagatanti rÈgavisamÈdÊni anugataÑ akusalasaÒÒaÑ. Na
khippameva pajahatÊti vikkhambhanÈdivasena sÊghaÑ nappajahati. Na
vinodetÊti na nÊharati. Na byantÊkarotÊti bha~gamattampi anavasesento na
vigatantaÑ karoti. Na anabhÈvaÑ gametÊti na anu-abhÈvaÑ gameti. EvaÑ
sabbapadesu na-kÈro Èharitabbo. PÈÔika~khÈti pÈÔika~khitabbÈ icchitabbÈ.
NekkhammadhÈtuÑ bhikkhaveti ettha nekkhammavitakkopi
nekkhammadhÈtu sabbepi kusalÈ dhammÈ. YathÈha–
“Tattha katamÈ nekkhammadhÈtu? NekkhammapaÔisaÑyutto takko
vitakko -pa- sammÈsa~kappo, ayaÑ vuccati nekkhammadhÈt|”ti1.
IdhÈpi duvidhÈ kathÈ. NekkhammadhÈtuggahaÓena hi itarÈpi dve
dhÈtuyo gahaÓaÑ gacchanti kusaladhammapariyÈpannattÈ, ayaÑ
sabbasa~gÈhikÈ. TÈ pana dhÈtuyo visuÑ dÊpetabbÈti tÈ ÔhapetvÈ sesÈ
sabbakusalÈ nekkhammadhÈt|ti ayaÑ asambhinnÈ. ImaÑ
nekkhammadhÈtuÑ sahajÈtÈdipaccayavasena paÔicca nekkhammasaÒÒÈ
nÈma uppajjati, saÒÒÈdÊni paÔicca vitakkÈdayo yathÈnur|paÑ.
AbyÈpÈdadhÈtuÑ bhikkhaveti ettha abyÈpÈdavitakkopi abyÈpÈdadhÈtu
abyÈpÈdopi. YathÈha–
“Tattha katamÈ abyÈpÈdadhÈtu? AbyÈpÈdapaÔisaÑyutto takko -pa-.
AyaÑ vuccati abyÈpÈdadhÈtu. YÈ sattesu metti mettÈyanÈ mettÈyitattaÑ
mettÈcetovimutti, ayaÑ vuccati abyÈpÈdadhÈt|”ti2.
ImaÑ abyÈpÈdadhÈtuÑ paÔicca vuttanayeneva abyÈpÈdasaÒÒÈ nÈma
uppajjati.
AvihiÑsÈdhÈtuÑ bhikkhaveti etthÈpi avihiÑsÈvitakkopi avihiÑsÈdhÈtu
karuÓÈpi. YathÈha–
______________________________________________________________
1. Abhi 2. 88 piÔÔhe. 2. Abhi 2. 89 piÔÔhe.
“Tattha katamÈ avihiÑsÈdhÈtu? AvihiÑsÈpaÔisaÑyutto takko -pa-.

AyaÑ vuccati avihiÑsÈdhÈtu. YÈ sattesu karuÓÈ karuÓÈyanÈ
karuÓÈyitattaÑ karuÓÈcetovimutti, ayaÑ vuccati avihiÑsÈdhÈt|”ti1.
ImaÑ avihiÑsÈdhÈtuÑ paÔicca vuttanayeneva avihiÑsÈsaÒÒÈ nÈma
uppajjati. SesaÑ sabbattha vuttÈnusÈreneva veditabbaÑ. . DutiyaÑ.
3. GiÒjakÈvasathasuttavaÓÓanÈ
97. Tatiye dhÈtuÑ bhikkhaveti ito paÔÔhÈya ajjhÈsayaÑ dhÈt|ti dÊpeti.
Uppajjati saÒÒÈti ajjhÈsayaÑ paÔicca saÒÒÈ uppajjati, diÔÔhi uppajjati,
vitakko uppajjatÊti. IdhÈpi “kaccÈno paÒhaÑ pucchissatÊ”ti tassa
okÈsadÈnatthaÑ ettÈvatÈva desanaÑ niÔÔhÈpesi. AsammÈsambuddhes|ti
chasu satthÈresu. SammÈsambuddhÈti mayamasma SammÈsambuddhÈti.
KiÑ paÔicca paÒÒÈyatÊti kismiÑ sati hotÊti SatthÈrÈnaÑ uppannaÑ diÔÔhiÑ
pucchati. AsammÈsambuddhesu tesu SammÈsambuddhÈ eteti evaÑ
uppannaÑ titthiyasÈvakÈnampi diÔÔhiÑ pucchatiyeva.
IdÈni yasmÈ tesaÑ avijjÈdhÈtuÑ paÔicca sÈ diÔÔhi hoti, avijjÈdhÈtu ca
nÈma mahatÊ dhÈtu, tasmÈ mahatiÑ dhÈtuÑ paÔicca tassÈ uppattiÑ dÊpento
mahatÊ kho esÈti-ÈdimÈha. HÊnaÑ kaccÈna dhÈtuÑ paÔiccÈti hÊnaÑ
ajjhÈsayaÑ paÔicca. PaÓidhÊti cittaÔÔhapanaÑ. SÈ panesÈ itthibhÈvaÑ vÈ
makkaÔÈditiracchÈnabhÈvaÑ vÈ patthentassa uppajjati. HÊno puggaloti
yassete hÊnÈ dhammÈ uppajjanti, sabbo so puggalopi hÊno nÈma. HÊnÈ vÈcÈti
yÈ tassa vÈcÈ, sÈpi hÊnÈ. HÊnaÑ ÈcikkhatÊti so Ècikkhantopi hÊnameva
Ècikkhati, desentopi hÊnameva desetÊti sabbapadÈni yojetabbÈni. UpapattÊti
dve upapattiyo paÔilÈbho ca nibbatti ca. Nibbatti hÊnakulÈdivasena
veditabbÈ, paÔilÈbho cittuppÈdakkhaÓe hÊnattikavasena. KathaÑ? Tassa hi
paÒcasu nÊcakulesu uppajjanato hÊnÈ nibbatti, vessasuddakulesu uppajjanato
majjhimÈ, khattiyabrÈhmaÓakulesu uppajjanato paÓÊtÈ.
DvÈdasÈkusalacittuppÈdÈnaÑ pana
______________________________________________________________
paÔilÈbhato hÊno paÔilÈbho, tebh|makadhammÈnaÑ paÔilÈbhato majjhimo,

navalokuttaradhammÈnaÑ paÔilÈbhato paÓÊto. ImasmiÑ pana ÔhÈne
nibbattiyeva adhippetÈti. . TatiyaÑ.
4. HÊnÈdhimuttikasuttavaÓÓanÈ
98. Catutthe saÑsandantÊti ekato honti. SamentÊti samÈgacchanti,
nirantarÈ honti. HÊnÈdhimuttikÈti hÊnajjhÈsayÈ. KalyÈÓÈdhimuttikÈti
kalyÈÓajjhÈsayÈ. . CatutthaÑ.
5. Ca~kamasuttavaÓÓanÈ
99. PaÒcame passatha noti passatha nu. Sabbe kho eteti SÈriputtatthero
BhagavatÈ “etadaggaÑ bhikkhave mama sÈvakÈnaÑ bhikkh|naÑ
mahÈpaÒÒÈnaÑ yadidaÑ SÈriputto”ti1 mahÈpaÒÒesu etadagge Ôhapito. Iti
naÑ “khandhantaraÑ dhÈtvantaraÑ ÈyatanantaraÑ
satipaÔÔhÈnabodhipakkhiyadhammantaraÑ tilakkhaÓÈhataÑ gambhÊraÑ
paÒhaÑ pucchissÈmÈ”ti mahÈpaÒÒÈva parivÈrenti. Sopi tesaÑ pathaviÑ
pattharento viya SinerupÈdato vÈlikaÑ uddharanto viya cakkÈvÈÄapabbataÑ
bhindanto viya SineruÑ ukkhipanto viya ÈkÈsaÑ vitthÈrento viya
candimas|riye uÔÔhÈpento viya ca pucchitapucchitaÑ katheti. Tena vuttaÑ
“sabbe kho ete bhikkhave bhikkh| mahÈpaÒÒÈ”ti.
MahÈmoggallÈnopi BhagavatÈ “etadaggaÑ bhikkhave mama sÈvakÈnaÑ
bhikkh|naÑ iddhimantÈnaÑ yadidaÑ MahÈmoggallÈno”ti1 iddhimantesu
etadagge Ôhapito. Iti naÑ “parikammaÑ ÈnisaÑsaÑ adhiÔÔhÈnaÑ
vikubbanaÑ pucchissÈmÈ”ti iddhimantova parivÈrenti. Sopi tesaÑ
vuttanayeneva pucchitapucchitaÑ katheti. Tena vuttaÑ “sabbe kho ete
bhikkhave bhikkh| mahiddhikÈ”ti.
MahÈkassapopi BhagavatÈ “etadaggaÑ bhikkhave mama sÈvakÈnaÑ
bhikkh|naÑ dhutavÈdÈnaÑ2 yadidaÑ MahÈkassapo”ti1 dhutavÈdesu
etadagge Ôhapito. Iti naÑ “ehuta~gaparihÈraÑ ÈnisaÑsaÑ samodhÈnaÑ
adhiÔÔhÈnaÑ bhedaÑ pucchissÈmÈ”ti dhutavÈdÈva3 parivÈrenti. Sopi tesaÑ
tatheva pucchitapucchitaÑ byÈkaroti. Tena vuttaÑ “sabbe kho ete
bhikkhave bhikkh| dhutavÈdÈ”ti.
______________________________________________________________
1. AÑ 1. 23 piÔÔhe. 2. Dhuta~gadharÈnaÑ (Ka) 3. DhutadharÈva (SÊ)
Anuruddhattheropi BhagavatÈ “etadaggaÑ bhikkhave mama sÈvakÈnaÑ

bhikkh|naÑ dibbacakkhukÈnaÑ yadidaÑ Anuruddho”ti1 dibbacakkhukesu
etadagge Ôhapito. Iti naÑ “dibbacakkhussa parikammaÑ ÈnisaÑsaÑ
upakkilesaÑ pucchissÈmÈ”ti dibbacakkhukÈva parivÈrenti. Sopi tesaÑ
tatheva pucchitapucchitaÑ katheti. Tena vuttaÑ “sabbe kho ete bhikkhave
bhikkh| dibbacakkhukÈ”ti.
PuÓÓattheropi BhagavatÈ “etadaggaÑ bhikkhave mama sÈvakÈnaÑ
bhikkh|naÑ dhammakathikÈnaÑ yadidaÑ PuÓÓo MantÈÓiputto”ti2
dhammakathikesu etadagge Ôhapito. Iti naÑ “dhammakathÈya
sa~khepavitthÈragambhÊruttÈnavicitrakathÈdÊsu taÑ taÑ ÈkÈraÑ
pucchissÈmÈ”ti dhammakathikÈva parivÈrenti. Sopi tesaÑ “Èvuso
dhammakathikena nÈma Èdito parisaÑ vaÓÓetuÑ vaÔÔati, majjhe suÒÒataÑ
pakÈsetuÑ, ante catusaccavasena k|ÔaÑ gaÓhitun”ti evaÑ taÑ taÑ
dhammakathÈnayaÑ Ècikkhati. Tena vuttaÑ “sabbe kho ete bhikkhave
bhikkh| dhammakathikÈ”ti.
UpÈlittheropi BhagavatÈ “etadaggaÑ bhikkhave mama sÈvakÈnaÑ
bhikkh|naÑ vinayadharÈnaÑ yadidaÑ UpÈlÊ”ti3 vinayadharesu etedagge
Ôhapito. Iti naÑ “garukalahukaÑ satekiccha-atekicchaÑ ÈpattÈnÈpattiÑ
pucchissÈmÈ”ti vinayadharÈva parivÈrenti. Sopi tesaÑ pucchitapucchitaÑ
tatheva katheti. Tena vuttaÑ “sabbe kho ete bhikkhave bhikkh|
vinayadharÈ”ti.
Œnandattheropi BhagavatÈ “etedaggaÑ bhikkhave mama sÈvakÈnaÑ
bhikkh|naÑ bahussutÈnaÑ yadidaÑ Œnando”ti3 bahussutesu etedagge
Ôhapito. Iti naÑ “dasavidhaÑ byaÒjanabuddhiÑ aÔÔhuppattiÑ anusandhiÑ
pubbÈparaÑ pucchissÈmÈ”ti bahussutÈva parivÈrenti. Sopi tesaÑ “idaÑ
evaÑ vattabbaÑ, idaÑ evaÑ gahetabban”ti sabbaÑ katheti. Tena vuttaÑ
“sabbe kho ete bhikkhave bhikkh| bahussutÈ”ti.
Devadatto pana pÈpiccho icchÈpakato, tena naÑ
“kulasa~gaÓhanaparihÈraÑ nÈnappakÈrakaÑ kohaÒÒataÑ pucchissÈmÈ”ti
pÈpicchÈva parivÈrenti. Sopi tesaÑ taÑ taÑ niyÈmaÑ Ècikkhati. Tena
vuttaÑ “sabbe kho ete bhikkhave bhikkh| pÈpicchÈ”ti.
______________________________________________________________
1. AÑ 1. 23 piÔÔhe. 2. AÑ 1. 24 piÔÔhe. 3. AÑ 1. 25 piÔÔhe.
KasmÈ panete avid|re ca~kamiÑ s|ti. “Devadatto Satthari paduÔÔhacitto

anatthampi kÈtuÑ upakkameyyÈ”ti ÈrakkhaggahaÓatthaÑ. Atha Devadatto
kasmÈ ca~kamÊti. “AkÈrako ayaÑ, yadi kÈrako bhaveyya, na idha
ÈgaccheyyÈ”ti attanÈ katadosapaÔicchÈdanatthaÑ. KiÑ pana Devadatto
Bhagavato anatthaÑ kÈtuÑ samattho, Bhagavato vÈ ÈrakkhakiccaÑ atthÊti.
Natthi. Tena vuttaÑ “aÔÔhÈnametaÑ Œnanda anavakÈso, yaÑ TathÈgato
par|pakkamena parinibbÈyeyyÈ”ti1. Bhikkh| pana Satthari gÈravena ÈgatÈ.
Teneva BhagavÈ evaÑ vatvÈ “vissajjehi Œnanda bhikkhusaÑghan”ti
vissajjÈpesi. . PaÒcamaÑ.
6. SagÈthÈsuttavaÓÓanÈ
100. ChaÔÔhe g|tho g|thena saÑsandati sametÊti samuddantare
janapadantare cakkavÈÄantare Ôhitopi vaÓÓenapi gandhenapi rasenapi
nÈnattaÑ anupagacchanto saÑsandati sameti, ekasadisova hoti nirantaro2.
Sesesupi eseva nayo. AyaÑ pana aniÔÔha-upamÈ hÊnajjhÈsayÈnaÑ hÊna-
ajjhÈsayassa sarikkhabhÈvadassanatthaÑ ÈhaÔÈ, khÊrÈdivisiÔÔhopamÈ3
kalyÈÓajjhÈsayÈnaÑ ajjhÈsayassa sarikkhabhÈvadassanatthaÑ.
SaÑsaggÈti dassanasavanasaÑsaggÈdivatthukena taÓhÈsnehena.
Vanatho jÈtoti kilesavanaÑ jÈtaÑ. AsaÑsaggena chijjatÊti ekato
ÔhÈnanisajjÈdÊni akarontassa asaÑsaggena adassanena chijjati. SÈdhujÊvÊti
parisuddhajÊvitaÑ jÊvamÈno. SahÈvaseti sahavÈsaÑ vaseyya. . ChaÔÔhaÑ.
7. AssaddhasaÑsandanasuttavaÓÓanÈ
101. Sattame assaddhÈ assaddhehÊti-ÈdÊsu Buddhe vÈ dhamme vÈ
saÑghe vÈ saddhÈvirahitÈ nirojÈ nirasÈ puggalÈ4 samuddassa orimatÊre ÔhitÈ
pÈrimatÊrepi Ôhitehi assaddhehi saddhiÑ tÈya assaddhatÈya ekasadisÈ
nirantarÈ honti. TathÈ ahirikÈ bhinnamariyÈdÈ alajjipuggalÈ ahirikehi,
anottappino pÈpakiriyÈya abhÈyamÈnÈ anottappÊhi, appassutÈ sutavirahitÈ
appassutehi, kusÊtÈ
______________________________________________________________
1. Vi 4. 355 piÔÔhe. 2. Ekasadiso ceva hoti nirantaro ca (SyÈ)
3. KhÊrÈdiviÔÔhopamÈ (SyÈ), sa~khÈrÈnaÑ iÔÔhopamÈ (Ka)
4. NissÈrapuggalÈ (SyÈ)
ÈlasiyapuggalÈ kusÊtehi, muÔÔhassatino

bhattanikkhittakÈkamaÑsanikkhittasi~gÈlasadisÈ muÔÔhassatÊti, duppaÒÒÈ
khandhÈdiparicchedikÈya paÒÒÈya abhÈvena nippaÒÒÈ tÈdiseheva
duppaÒÒehi, saddhÈsampannÈ cetiyavandanÈdikiccapasutÈ saddhehi,
hirimanÈ lajjipuggalÈ hirimanehi, ottappino pÈpabhÊrukÈ ottappÊhi,
bahussutÈ sutadharÈ ÈgamadharÈ tantipÈlakÈ vaÑsÈnurakkhakÈ bahussutehi,
ÈraddhavÊriyÈ paripuÓÓaparakkamÈ ÈraddhavÊriyehi, upaÔÔhitassatÊ
sabbakiccapariggÈhikÈya satiyÈ samannÈgatÈ upaÔÔhitassatÊhi, paÒÒavanto
mahÈpaÒÒehi vajir|pamaÒÈÓehi paÒÒavantehi saddhiÑ d|re ÔhitÈpi tÈya
paÒÒÈsampattiyÈ saÑsandanti samenti. . SattamaÑ.
8-12. Assaddham|lakasuttÈdivaÓÓanÈ
102-106. AÔÔhamÈdÊni teyeva assaddhÈdidhamme tikavasena katvÈ
desitÈni. Tattha aÔÔhame assaddhÈdim|lakÈ kaÓhapakkhasukkapakkhavasena
paÒca tikÈ vuttÈ, navame ahirikam|lakÈ cattÈro, dasame anottappam|lakÈ
tayo, ekÈdasame appassutam|lakÈ dve, dvÈdasame kusÊtam|lako eko tiko
vuttoti sabbepi paÒcasu suttantesu pannarasa tikÈ honti. Pannarasa cete
suttantÈtipi vadanti. AyaÑ tikapeyyÈlo nÈma. AÔÔhamÈdÊni.
Dutiyo vaggo.
_____
3. Kammapathavagga
1-2. AsamÈhitasuttÈdivaÓÓanÈ
107-108. Ito paresu paÔhamaÑ assaddhÈdipaÒcakavasena vuttaÑ, tathÈ
dutiyaÑ. PaÔhame pana asamÈhitapadaÑ catutthaÑ, dutiye dussÊlapadaÑ.
EvaÑ vuccamÈne bujjhanakapuggalÈnaÑ ajjhÈsayena hi etÈni vuttÈni. Ettha
asamÈhitÈti upacÈrappanÈsamÈdhirahitÈ. DussÊlÈti nissÊlÈ. .
PaÔhamadutiyÈni.
3-5. PaÒcasikkhÈpadasuttÈdivaÓÓanÈ
109-111. TatiyaÑ paÒcakammapathavasena bujjhanakÈnaÑ
ajjhÈsayavasena vuttaÑ, catutthaÑ sattakammapathavasena, paÒcamaÑ
dasakammapathavasena. Tattha tatiye surÈmerayamajjappamÈdaÔÔhÈyinoti
surÈmerayasa~khÈtaÑ majjaÑ yÈya pamÈdacetanÈya pivanti, sÈ
“surÈmerayamajjappamÈdo”ti vuccati, tasmiÑ tiÔÔhantÊti
surÈmerayamajjappamÈdaÔÔhÈyino. AyaÑ tÈvettha asÈdhÈraÓapadassa attho.
PaÒcame pÈÓaÑ atipÈtentÊti pÈÓÈtipÈtino, pÈÓaghÈtikÈti attho. AdinnaÑ
ÈdiyantÊti adinnÈdÈyino, parassahÈrinoti attho. VatthukÈmesu kilesakÈmena
micchÈ carantÊti kÈmesumicchÈcÈrino. MusÈ vadantÊti musÈvÈdino, paresaÑ
atthabhaÒjakaÑ tucchaÑ alikaÑ vÈcaÑ bhÈsitÈroti attho. PisuÓÈ vÈcÈ
etesanti pisuÓavÈcÈ. MammacchedikÈ pharusÈ vÈcÈ etesanti pharusavÈcÈ.
SamphaÑ niratthakaÑ vacanaÑ palapantÊti samphappalÈpino.
AbhijjhÈyantÊti abhijjhÈluno, parabhaÓÉe lubbhanasÊlÈti attho. ByÈpannaÑ
p|tibh|taÑ cittametesanti byÈpannacittÈ. MicchÈ pÈpikÈ viÒÒugarahitÈ
etesaÑ diÔÔhÊti micchÈdiÔÔhikÈ, kammapathapariyÈpannÈya “natthi dinnan”ti-
ÈdivatthukÈya micchattapariyÈpannÈya aniyyÈnikadiÔÔhiyÈ samannÈgatÈti
attho. SammÈ sobhanÈ viÒÒupasatthÈ etesaÑ diÔÔhÊti sammÈdiÔÔhikÈ,
kammapathapariyÈpannÈya “atthi dinnan”ti-ÈdikÈya kammassakatadiÔÔhiyÈ
sammattapariyÈpannÈya maggadiÔÔhiyÈ ca samannÈgatÈti attho. IdaÑ
tÈvettha anuttÈnÈnaÑ padÈnaÑ padavaÓÓanÈmattaÑ.
Yo pana tesaÑ pÈÓÈtipÈto adinnÈdÈnaÑ kÈmesumicchÈcÈro musÈvÈdo
pisuÓavÈcÈ pharusavÈcÈ samphappalÈpo abhijjhÈ byÈpÈdo micchÈdiÔÔhÊti
kaÓhapakkhe dasavidho attho hoti, tattha pÈÓassa atipÈto pÈÓÈtipÈto,
pÈÓavadho pÈÓaghÈtoti vuttaÑ hoti. PÈÓoti cettha vohÈrato satto,
paramatthato jÊvitindriyaÑ. TasmiÑ pana pÈÓe pÈÓasaÒÒino
jÊvitindriyupacchedaka-upakkamasamuÔÔhÈpikÈ kÈyavacÊdvÈrÈnaÑ
aÒÒataradvÈrappavattÈ vadhakacetanÈ pÈÓÈtipÈto. So guÓavirahitesu
tiracchÈnagatÈdÊsu pÈÓesu khuddake pÈÓe appasÈvajjo, mahÈsarÊre
mahÈsÈvajjo. KasmÈ?
payogamahantatÈya, payogasamattepi vatthumahantatÈya. GuÓavantesu

manussÈdÊsu appaguÓe appasÈvajjo, mahÈguÓe mahÈsÈvajjo. SarÊraguÓÈnaÑ
pana samabhÈve sati kilesÈnaÑ upakkamÈnaÒca mudutÈya appasÈvajjo,
tibbatÈya mahÈsÈvajjoti veditabbo.
Tassa paÒca sambhÈrÈ honti pÈÓo, pÈÓasaÒÒitÈ, vadhakacittaÑ,
upakkamo, tena maraÓanti. Cha payogÈ sÈhatthiko, ÈÓattiko, nissaggiyo,
thÈvaro, vijjÈmayo, iddhimayoti. ImasmiÑ panatthe vitthÈriyamÈne
atippapaÒco hoti, tasmÈ taÑ na vitthÈrayÈma aÒÒaÒca evar|paÑ. Atthikehi
pana SamantapÈsÈdikaÑ VinayaÔÔhakathaÑ1 oloketvÈ gahetabbo.
Adinnassa ÈdÈnaÑ adinnÈdÈnaÑ, parassaharaÓaÑ theyyaÑ corikÈti
vuttaÑ hoti. Tattha adinnanti parapariggahitaÑ, yattha paro
yathÈkÈmakÈritaÑ Èpajjanto adaÓÉÈraho anupavajjo hoti. TasmiÑ pana
parapariggahite parapariggahitasaÒÒino tadÈdÈyaka-upakkamasamuÔÔhÈpikÈ
theyyacetanÈ adinnÈdÈnaÑ. TaÑ hÊne parasantake appasÈvajjaÑ, paÓÊte
mahÈsÈvajjaÑ. KasmÈ? VatthupaÓÊtatÈya. Vatthusamatte sati guÓÈdhikÈnaÑ
santake vatthusmiÑ mahÈsÈvajjaÑ, taÑ taÑ guÓÈdhikaÑ upÈdÈya tato tato
hÊnaguÓassa santake vatthusmiÑ appasÈvajjaÑ.
Tassa paÒca sambhÈrÈ honti parapariggahitaÑ, parapariggahitasaÒÒitÈ,
theyyacittaÑ, upakkamo, tena haraÓanti. Cha payogÈ sÈhatthikÈdayova. Te
ca kho yathÈnur|paÑ theyyÈvahÈro, pasayhÈvahÈro, paÔicchannÈvahÈro,
parikappÈvahÈro, kusÈvahÈroti imesaÑ avahÈrÈnaÑ vasena pavattÈti
ayamettha sa~khepo, vitthÈro pana SamantapÈsÈdikÈyaÑ2 vutto.
KÈmesumicchÈcÈroti ettha pana kÈmes|ti methunasamÈcÈresu.
MicchÈcÈroti ekantanindito lÈmakÈcÈro. LakkhaÓato pana
asaddhammÈdhippÈyena kÈyadvÈrappavattÈ
agamanÊyaÔÔhÈnavÊtikkamacetanÈ kÈmesumicchÈcÈro. Tattha
agamanÊyaÔÔhÈnaÑ nÈma purisÈnaÑ tÈva mÈturakkhitÈ piturakkhitÈ
mÈtÈpiturakkhitÈ bhÈturakkhitÈ bhaginirakkhitÈ
______________________________________________________________
1. Vi-®Ôha 2. 39 piÔÔhe. 2. Vi-®Ôha 1. 263 piÔÔhe.
ÒÈtirakkhitÈ gottarakkhitÈ dhammarakkhitÈ sÈrakkhÈ saparidaÓÉÈti

mÈturakkhitÈdayo dasa, dhanakkÊtÈ chandavÈsinÊ bhogavÈsinÊ paÔavÈsinÊ
odapattakinÊ obhatacumbaÔÈ1 dÈsÊ ca bhariyÈ ca kammakÈrÊ ca bhariyÈ ca
dhajÈhaÔÈ muhuttikÈti etÈ dhanakkÊtÈdayo dasÈti vÊsati itthiyo. ItthÊsu pana
dvinnaÑ sÈrakkhasaparidaÓÉÈnaÑ, dasannaÒca dhanakkÊtÈdÊnanti
dvÈdasannaÑ itthÊnaÑ aÒÒe purisÈ. IdaÑ agamanÊyaÔÔhÈnaÑ nÈma. So
panesa micchÈcÈro sÊlÈdiguÓarahite agamanÊyaÔÔhÈne appasÈvajjo,
sÊlÈdiguÓasampanne mahÈsÈvajjo. Tassa cattÈro sambhÈrÈ–
agamanÊyavatthu, tasmiÑ sevanacittaÑ, sevanappayogo,
maggenamaggapaÔipatti-adhivÈsananti. Eko payogo sÈhatthiko eva.
MusÈti visaÑvÈdanapurekkhÈrassa atthabhaÒjanako vacÊpayogo
kÈyappayogo vÈ, visaÑvÈdanÈdhippÈyena panassa2
paravisaÑvÈdanakÈyavacÊpayogasamuÔÔhÈpikÈ cetanÈ musÈvÈdo. Aparo
nayo–musÈti abh|taÑ atacchaÑ vatthu. VÈdoti tassa bh|tato tacchato
viÒÒÈpanaÑ. LakkhaÓato pana atathaÑ vatthuÑ tathato paraÑ
viÒÒÈpetukÈmassa tathÈviÒÒattisamuÔÔhÈpikÈ cetanÈ musÈvÈdo. So
yamatthaÑ bhaÒjati, tassa appatÈya appasÈvajjo, mahantatÈya mahÈsÈvajjo.
Apica gahaÔÔhÈnaÑ attano santakaÑ adÈtukÈmatÈya natthÊti-Èdinayappavatto
appasÈvajjo, sakkhinÈ hutvÈ atthabhaÒjanatthaÑ vutto mahÈsÈvajjo.
PabbajitÈnaÑ appakampi telaÑ vÈ sappiÑ vÈ labhitvÈ hasÈdhippÈyena “ajja
gÈme telaÑ nadÊ maÒÒe sandatÊ”ti p|raÓakathÈnayena pavatto appasÈvajjo,
adiÔÔhaÑyeva pana “diÔÔhan”ti-ÈdinÈ nayena vadantÈnaÑ mahÈsÈvajjo. Tassa
cattÈro sambhÈrÈ honti–atathaÑ vatthu, visaÑvÈdanacittaÑ, tajjo vÈyÈmo,
parassa tadatthavijÈnananti. Eko payogo sÈhatthikova. So kÈyena vÈ
kÈyapaÔibaddhena vÈ vÈcÈya vÈ paravisaÑvÈdakakiriyÈkaraÓe daÔÔhabbo.
TÈya ce kiriyÈya paro tamatthaÑ jÈnÈti, ayaÑ
kiriyÈsamuÔÔhÈpikacetanÈkkhaÓeyeva musÈvÈdakammunÈ bajjhati.
PisuÓavÈcÈti-ÈdÊsu yÈya vÈcÈya, yassa taÑ vÈcaÑ3 bhÈsati, tassa
hadaye attano piyabhÈvaÑ, parassa ca suÒÒabhÈvaÑ karoti, sÈ
______________________________________________________________
1. ObhatacumbitÈ (SyÈ) 2. Parassa (SyÈ) 3. Parassa vÈcaÑ (SÊ, SyÈ, Ka)
pisuÓavÈcÈ. YÈya pana attÈnampi parampi pharusaÑ karoti, yÈ vÈcÈ

sayampi pharusÈ, neva kaÓÓasukhÈ na hadaya~gamÈ1, ayaÑ pharusavÈcÈ.
Yena pana samphaÑ palapati niratthakaÑ, so samphappalÈpo. TesaÑ
m|labh|tÈ cetanÈpi pisuÓavÈcÈdinÈmameva labhati. SÈ eva ca idha
adhippetÈti.
Tattha saÑkiliÔÔhacittassa paresaÑ vÈ bhedÈya, attano piyakamyatÈya vÈ
kÈyavacÊpayogasamuÔÔhÈpikÈ cetanÈ pisuÓavÈcÈ. SÈ yassa bhedaÑ karoti,
tassa appaguÓatÈya appasÈvajjÈ, mahÈguÓatÈya mahÈsÈvajjÈ. TassÈ cattÈro
sambhÈrÈ–bhinditabbo paro, iti ime nÈnÈ bhavissanti, vinÈ bhavissantÊti
bhedapurekkhÈratÈ, iti ahaÑ piyo bhavissÈmi vissÈsikoti piyakamyatÈ vÈ,
tajjo vÈyÈmo, tassa tadatthavijÈnananti.
Parassa mammacchedakakÈyavacÊpayogasamuÔÔhÈpikÈ
ekantapharusacetanÈ pharusavÈcÈ. TassÈ ÈvibhÈvatthamidaÑ vatthu–eko
kira dÈrako mÈtu vacanaÑ anÈdiyitvÈ araÒÒaÑ gacchati. MÈtÈ taÑ
nivattetuÑ asakkontÊ “caÓÉÈ taÑ mahiÑsÊ anubandhat|”ti akkosi. Athassa
tatheva araÒÒe mahiÑsÊ uÔÔhÈsi. DÈrako “yaÑ mama mÈtÈ mukhena kathesi,
taÑ mÈ hotu, yaÑ cittena cintesi, taÑ hot|”ti saccakiriyaÑ akÈsi. MahiÑsÊ
tattheva baddhÈ viya aÔÔhÈsi. EvaÑ mammacchedakopi payogo2
cittasaÓhatÈya pharusavÈcÈ na hoti. MÈtÈpitaro hi kadÈci puttake evaÑ
vadanti “corÈ vo khaÓÉÈkhaÓÉikaÑ karont|”ti, uppalapattampi ca nesaÑ
upari patantaÑ na icchanti. ŒcariyupajjhÈyÈ ca kadÈci nissitake evaÑ
vadanti “kiÑ ime ahirikÈ anottappino caranti3, niddhamatha ne”ti, atha ca
nesaÑ ÈgamÈdhigamasampattiÑ icchanti. YathÈ ca cittasaÓhatÈya
pharusavÈcÈ na hoti, evaÑ vacanasaÓhatÈya apharusavÈcÈpi na hoti. Na hi
mÈrÈpetukÈmassa “imaÑ sukhaÑ sayÈpethÈ”ti vacanaÑ apharusavÈcÈ hoti,
cittapharusatÈya panesÈ pharusavÈcÈva. SÈ yaÑ sandhÈya pavattitÈ, tassa
appaguÓatÈya appasÈvajjÈ, mahÈguÓatÈya mahÈsÈvajjÈ. TassÈ tayo
sambhÈrÈ–akkositabbo paro, kupitacittaÑ, akkosanÈti.
______________________________________________________________
1. Na hadayasukhÈ vÈcÈ (SyÈ), na hadayasukhÈ vÈ (Ma-®Ôha 1. 203 piÔÔhe)
2. VacÊpayogo (SyÈ) 3. Vadanti (SyÈ)
AnatthaviÒÒÈpikÈ kÈyavacÊpayogasamuÔÔhÈpikÈ akusalacetanÈ

samphappalÈpo. So ÈsevanamandatÈya appasÈvajjo, ÈsevanamahantatÈya
mahÈsÈvajjo. Tassa dve sambhÈrÈ–
bhÈratayuddhasÊtÈharaÓÈdiniratthakakathÈpurekkhÈratÈ,
tathÈr|pÊkathÈkathanaÒcÈti.
AbhijjhÈyatÊti abhijjhÈ. ParabhaÓÉÈbhimukhÊ hutvÈ tanninnatÈya
pavattatÊti attho. SÈ “aho vata idaÑ mamassÈ”ti evaÑ
parabhaÓÉÈbhijjhÈyanalakkhaÓÈ. AdinnÈdÈnaÑ viya appasÈvajjÈ
mahÈsÈvajjÈ ca. TassÈ dve sambhÈrÈ–parabhaÓÉaÑ attano pariÓÈmanaÒca.
ParabhaÓÉavatthuke hi lobhe uppannepi na tÈva kammapathabhedo hoti,
yÈva na “aho vatidaÑ mamassÈ”ti attano pariÓÈmetÊti.
HitasukhaÑ byÈpÈdayatÊti byÈpÈdo. So paravinÈsÈya
manopadosalakkhaÓo. PharusavÈcÈ viya appasÈvajjo mahÈsÈvajjo ca. Tassa
dve sambhÈrÈ–parasatto ca, tassa ca vinÈsacintÈ. Parasattavatthuke hi
kodhe uppannepi na tÈva kammapathabhedo hoti, yÈva na “aho vatÈyaÑ
ucchijjeyya vinasseyyÈ”ti tassa vinÈsaÑ cinteti.
YathÈbhuccagahaÓÈbhÈvena micchÈ passatÊti micchÈdiÔÔhi. SÈ “natthi
dinnan”ti-ÈdinÈ nayena viparÊtadassanalakkhaÓÈ. SamphappalÈpo viya
appasÈvajjÈ mahÈsÈvajjÈ ca. Api ca aniyatÈ appasÈvajjÈ, niyatÈ mahÈsÈvajjÈ.
TassÈ dve sambhÈrÈ–vatthuno ca gahitÈkÈraviparÊtatÈ, yathÈ ca naÑ
gaÓhÈti, tathÈbhÈvena tassÈ upaÔÔhÈnanti.
ImesaÑ pana dasannaÑ akusalakammapathÈnaÑ dhammato koÔÔhÈsato
ÈrammaÓato vedanÈto m|latoti paÒcahÈkÈrehi vinicchayo veditabbo. Tattha
dhammatoti etesu hi paÔipÈÔiyÈ satta cetanÈdhammÈva honti, abhijjhÈdayo
tisso cetanÈsampayuttÈ. KoÔÔhÈsatoti paÔipÈÔiyÈ satta, micchÈdiÔÔhi cÈti ime
aÔÔha kammapathÈ eva honti, no m|lÈni, abhijjhÈbyÈpÈdÈ kammapathÈ ceva
m|lÈni ca. AbhijjhÈ hi m|laÑ patvÈ lobho akusalam|laÑ hoti, byÈpÈdo
doso akusalam|laÑ.
ŒrammaÓatoti pÈÓÈtipÈto jÊvitindriyÈrammaÓato sa~khÈrÈrammaÓo
hoti, adinnÈdÈnaÑ sattÈrammaÓaÑ vÈ sa~khÈrÈrammaÓaÑ vÈ, micchÈcÈro
phoÔÔhabbavasena sa~khÈrÈrammaÓova, sattÈrammaÓotipi eke. MusÈvÈdo

sattÈrammaÓo vÈ sa~khÈrÈrammaÓo vÈ, tathÈ pisuÓavÈcÈ. PharusavÈcÈ
sattÈrammaÓÈva. SamphappalÈpo diÔÔhasutamutaviÒÒÈtavasena
sattÈrammaÓo vÈ sa~khÈrÈrammaÓo vÈ, tathÈ abhijjhÈ. ByÈpÈdo
sattÈrammaÓova. MicchÈdiÔÔhi tebh|makadhammavasena sa~khÈrÈrammaÓÈ.
VedanÈtoti pÈÓÈtipÈto dukkhavedano hoti. KiÒcÈpi hi rÈjÈno coraÑ
disvÈ hasamÈnÈpi “gacchatha naÑ ghÈtethÈ”ti vadanti, sanniÔÔhÈpakacetanÈ
pana nesaÑ dukkhasampayuttÈva hoti. AdinnÈdÈnaÑ tivedanaÑ, micchÈcÈro
sukhamajjhattavasena dvivedano, sanniÔÔhÈpakacitte pana majjhattavedano
na hoti. MusÈvÈdo tivedano, tathÈ pisuÓavÈcÈ. PharusavÈcÈ dukkhavedanÈ,
samphappalÈpo tivedano, abhijjhÈ sukhamajjhattavasena dvivedanÈ, tathÈ
micchÈdiÔÔhi. ByÈpÈdo dukkhavedano.
M|latoti pÈÓÈtipÈto dosamohavasena dvim|lako hoti, adinnÈdÈnaÑ
dosamohavasena vÈ lobhamohavasena vÈ, micchÈcÈro lobhamohavasena.
MusÈvÈdo dosamohavasena vÈ lobhamohavasena vÈ, tathÈ pisuÓavÈcÈ
samphappalÈpo ca. PharusavÈcÈ dosamohavasena, abhijjhÈ mohavasena
ekam|lÈ, tathÈ byÈpÈdo. MicchÈdiÔÔhi lobhamohavasena dvim|lÈti.
PÈÓÈtipÈtÈ paÔiviratÈti-ÈdÊsu pÈÓÈtipÈtÈdayo vuttattÈ eva. YÈya pana
viratiyÈ ete1 paÔiviratÈ nÈma honti, sÈ bhedato tividhÈ hoti sampattavirati
samÈdÈnavirati samucchedaviratÊti. Tattha asamÈdinnasikkhÈpadÈnaÑ attano
jÈtivayabÈhusaccÈdÊni paccavekkhitvÈ “ayuttaÑ amhÈkaÑ evar|paÑ
kÈtun”ti sampattaÑ vatthuÑ avÊtikkamantÈnaÑ uppajjamÈnÈ virati
sampattaviratÊti veditabbÈ SÊhaÄadÊpe Cakkana-upÈsakassa viya. Tassa kira
daharakÈleyeva mÈtu rogo uppajji. Vejjena ca “allasasakamaÑsaÑ laddhuÑ
vaÔÔatÊ”ti vuttaÑ. Tato Cakkanassa bhÈtÈ “gaccha tÈta khettaÑ ÈhiÓÉÈhÊ”ti
CakkanaÑ pesesi. So tattha gato. TasmiÒca samaye eko saso taruÓasassaÑ
khÈdituÑ Ègato hoti. So taÑ disvÈ vegena dhÈvanto valliyÈ baddho “kiri
kirÊ”ti
______________________________________________________________
1. Etehi (SÊ)
saddamakÈsi. Cakkano tena saddena gantvÈ taÑ gahetvÈ cintesi “mÈtu

bhesajjaÑ karomÊ”ti. Puna cintesi “na metaÑ patir|paÑ, yvÈhaÑ mÈtu
jÊvitakÈraÓÈ paraÑ jÊvitÈ voropeyyan”ti. Atha naÑ “gaccha araÒÒe sasehi
saddhiÑ tiÓodakaÑ paribhuÒjÈ”ti muÒci1. BhÈtarÈ ca “kiÑ tÈta saso
laddho”ti pucchito taÑ pavattiÑ Ècikkhi. Tato naÑ bhÈtÈ paribhÈsi. So mÈtu
santikaÑ gantvÈ “yatohaÑ jÈto, nÈbhijÈnÈmi saÒcicca pÈÓaÑ jÊvitÈ
voropetÈ”ti saccaÑ vatvÈ aÔÔhÈsi, tÈvadeva cassa mÈtÈ arogÈ ahosi.
SamÈdinnasikkhÈpadÈnaÑ pana sikkhÈpadasamÈdÈne ca tatuttari2ca
attano jÊvitaÑ pariccajitvÈ vatthuÑ avÊtikkamantÈnaÑ uppajjamÈnÈ virati
samÈdÈnaviratÊti veditabbÈ Uttara3vaÉÉhamÈnapabbatavÈsÊ-upÈsakassa
viya. So kira AmbariyavihÈravÈsÊpi~galabuddharakkhitattherassa santike
sikkhÈpadÈni gahetvÈ khettaÑ kasati. Athassa goÓo naÔÔho, so taÑ
gavesanto Uttara3vaÉÉhamÈnapabbataÑ Èruhi, tatra naÑ mahÈsappo
aggahesi. So cintesi “imÈya tikhiÓÈya vÈsiyÈ sÊsaÑ chindÈmÊ”ti. Puna cintesi
“na metaÑ patir|paÑ, yvÈhaÑ bhÈvanÊyassa garuno santike sikkhÈpadaÑ
gahetvÈ bhindeyyan”ti. EvaÑ yÈvatatiyaÑ cintetvÈ “jÊvitaÑ pariccajÈmi, na
sikkhÈpadan”ti aÑse ÔhapitaÑ tikhiÓadaÓÉavÈsiÑ araÒÒe chaÉÉesi.
TÈvadeva mahÈvÈÄo naÑ muÒcitvÈ agamÈsÊti.
AriyamaggasampayuttÈ pana virati samucchedaviratÊti veditabbÈ, yassÈ
uppattito pabhuti pÈÓaÑ ghÈtessÈmÊti ariyapuggalÈnaÑ cittampi na
uppajjatÊti.
YathÈ ca akusalÈnaÑ, evaÑ imesampi kusalakammapathÈnaÑ
dhammato koÔÔhÈsato ÈrammaÓato vedanÈto m|latoti paÒcahÈkÈrehi
vinicchayo veditabbo. Tattha dhammatoti etesu hi paÔipÈÔiyÈ satta cetanÈpi
vaÔÔanti viratiyopi, ante tayo cetanÈsampayuttÈva.
KoÔÔhÈsatoti paÔipÈÔiyÈ satta kammapathÈ eva, na m|lÈni, ante tayo
kammapathÈ ceva m|lÈni ca. AnabhijjhÈ hi m|laÑ4 patvÈ
______________________________________________________________
1. ParibhuÒjÈhÊti muÒcitvÈ gehamÈgato (SÊ) 2. TatuttariÑ (SÊ), taduttariÑ (SyÈ)
3. Antara... (SÊ, Ka) 4. KammapathaÑ (SyÈ, Ka)
alobho kusalam|laÑ hoti, abyÈpÈdo adoso kusalam|laÑ, sammÈdiÔÔhi

amoho kusalam|laÑ.
ŒrammaÓatoti pÈÓÈtipÈtÈdÊnaÑ ÈrammaÓÈneva etesaÑ ÈrammaÓÈni.
VÊtikkamitabbavatthutoyeva hi virati nÈma hoti. YathÈ pana
nibbÈnÈrammaÓo ariyamaggo kilese pajahati, evaÑ jÊvitindriyÈdi-
ÈrammaÓÈpete kammapathÈ pÈÓÈtipÈtÈdÊni dussÊlyÈni pajahantÊti veditabbÈ.
VedanÈtoti sabbe sukhavedanÈ vÈ honti majjhattavedanÈ vÈ. KusalaÑ
patvÈ hi dukkhavedanÈ nÈma natthi.
M|latoti paÔipÈÔiyÈ satta ÒÈÓasampayuttacittena viramantassa alobha-
adosa-amohavasena tim|lÈ honti, ÒÈÓavippayuttacittena viramantassa
dvim|lÈ. AnabhijjhÈ ÒÈÓasampayuttacittena viramantassa dvim|lÈ hoti,
ÒÈÓavippayuttacittena ekam|lÈ. Alobho pana attanÈva attano m|laÑ na hoti.
AbyÈpÈdepi eseva nayo. SammÈdiÔÔhi alobha-adosavasena dvimulÈvÈti. .
TatiyÈdÊni.
6. AÔÔha~gikasuttavaÓÓanÈ
112. ChaÔÔhaÑ aÔÔhamagga~gavasena bujjhanakÈnaÑ ajjhÈsayavasena
vuttaÑ. . ChaÔÔhaÑ.
7. Dasa~gasuttavaÓÓanÈ
113. SattamaÑ dasamicchattasammattavasena. Tattha micchÈÒÈÓinoti
micchÈpaccavekkhaÓena1 samannÈgatÈti attho. MicchÈvimuttinoti
aniyyÈnikavimuttino kusalavimuttÊti2 gahetvÈ ÔhitÈ. SammÈÒÈÓinoti
sammÈpaccavekkhaÓÈ. SammÈvimuttinoti niyyÈnikÈya phalavimuttiyÈ
samannÈgatÈti. . SattamaÑ.
Kammapathavaggo tatiyo.
______________________________________________________________
1. MicchÈviÒÒÈÓÈ micchÈpaccavekkhaÓena (SÊ)
2. AkusalaÑ vimuttÊti (SÊ, SyÈ) ®ÊkÈ passitabbÈ.
4. Catutthavagga
1. CatudhÈtusuttavaÓÓanÈ
114. Catutthavaggassa paÔhame pathavÊdhÈt|ti patiÔÔhÈdhÈtu.
ŒpodhÈt|ti ÈbandhanadhÈtu. TejodhÈt|ti paripÈcanadhÈtu1. VÈyodhÈt|ti
vitthambhanadhÈtu2. Ayamettha sa~khepo, vitthÈrato pana
vÊsatikoÔÔhÈsÈdivasena etÈ kathetabbÈ. . PaÔhamaÑ.
2. PubbesambodhasuttavaÓÓanÈ
115. Dutiye ayaÑ pathavÊdhÈtuyÈ assÈdoti ayaÑ pathavÊdhÈtunissayo
assÈdo. SvÈyaÑ kÈyaÑ abbhunnÈmetvÈ udaraÑ pasÈretvÈ “idha me a~gulaÑ
pavesituÑ vÈyamathÈ”ti vÈ hatthaÑ pasÈretvÈ “imaÑ nÈmetuÑ
vÈyamathÈ”ti vÈ vadati, evaÑ pavattÈnaÑ vasena veditabbo. AniccÈti-ÈdÊsu
hutvÈ abhÈvÈkÈrena aniccÈ, paÔipÊÄanÈkÈrena dukkhÈ, sabhÈvavigamÈkÈrena
vipariÓÈmadhammÈ. AyaÑ pathavÊdhÈtuyÈ ÈdÊnavoti yena ÈkÈrena sÈ aniccÈ
dukkhÈ vipariÓÈmadhammÈ, ayamÈkÈro pathavÊdhÈtuyÈ ÈdÊnavoti attho.
ChandarÈgavinayo chandarÈgappahÈnanti nibbÈnaÑ Ègamma
pathavÊdhÈtuyÈ chandarÈgo vinÊyati ceva pahÊyati ca, tasmÈ nibbÈnamassÈ
nissaraÓaÑ.
AyaÑ ÈpodhÈtuyÈ assÈdoti ayaÑ ÈpodhÈtunissayo assÈdo. SvÈyaÑ
aÒÒaÑ ÈpodhÈtuyÈ upaddutaÑ disvÈ “kiÑ ayaÑ nipannakÈlato paÔÔhÈya
passÈvaÔÔhÈnÈbhimukho nikkhamati ceva pavisati ca, appamattakampissa
kammaÑ karontassa sedatintaÑ vatthaÑ3 pÊÄetabbatÈkÈraÑ pÈpuÓÈti,
anumodanamattampi kathentassa tÈlavaÓÔaÑ4 gaÓhitabbaÑ hoti, mayaÑ
pana sÈyaÑ nipannÈ pÈtova uÔÔhahÈma, mÈsapuÓÓaghaÔo5 viya no sarÊraÑ,
mahÈkammaÑ karontÈnaÑ sedamattampi no na uppajjati, asanisaddena viya
dhammaÑ kathentÈnaÑ sarÊre usumÈkÈramattampi no natthÊ”ti evaÑ
pavattÈnaÑ vasena veditabbo.
______________________________________________________________
1. ParipÈcanÊyadhÈtu (SÊ) 2. UpatthambhadhÈtu (SyÈ)
3. Sede sati taÑ vatthampi (SyÈ) 4. TÈlapaÓÓaÑ (SÊ) 5. SampuÓÓaghaÔo (SÊ)
AyaÑ tejodhÈtuyÈ assÈdoti ayaÑ tejodhÈtunissayo assÈdo. SvÈyaÑ

sÊtagahaÓike disvÈ “kiÑ ime kiÒcideva yÈgubhattakhajjamattaÑ ajjhoharitvÈ
thaddhakucchino nisÊditvÈ sabbarattiÑ a~gÈrakaÔÈhaÑ pariyesanti,
phusitamattesupi sarÊre patitesu a~gÈrakaÔÈhaÑ ottharitvÈ1 pÈrupitvÈva
nipajjanti, mayaÑ pana atithaddhampi maÑsaÑ vÈ p|vaÑ vÈ khÈdÈma,
kucchip|raÑ bhattaÑ bhuÒjÈma, tÈvadeva no sabbaÑ pheÓapiÓÉo2 viya
vilÊyati, sattÈhavaddalikÈya3 vattamÈnÈya sarÊre sÊtÈnudahanamattampi4 no
natthÊ”ti evaÑ pavattÈnaÑ vasena veditabbo.
AyaÑ vÈyodhÈtuyÈ assÈdoti ayaÑ vÈyodhÈtunissayo assÈdo. SvÈyaÑ
aÒÒe vÈtabhÊruke disvÈ “imesaÑ appamattakampi kammaÑ karontÈnaÑ
anumodanamattampi kathentÈnaÑ sarÊraÑ vÈto vijjhati, gÈvutamattampi
addhÈnaÑ gatÈnaÑ hatthapÈdÈ sÊdanti, piÔÔhi rujjati,
kucchivÈtasÊsavÈtakaÓÓavÈtÈdÊhi niccupaddutÈ telaphÈÓitÈdÊni
vÈtabhesajjÈneva karontÈ atinÈmenti, amhÈkaÑ pana mahÈkammaÑ
karontÈnampi tiyÈmarattiÑ dhammaÑ kathentÈnampi ekadivaseneva dasa
yojanÈni gacchantÈnampi hatthapÈdasaÑsÊdanamattaÑ vÈ
piÔÔhirujjanamattaÑ vÈ na hotÊ”ti evaÑ pavattÈnaÑ vasena veditabbo. EvaÑ
pavattÈ hi etÈ dhÈtuyo assÈdenti nÈma.
AbbhaÒÒÈsinti abhivisiÔÔhena ÒÈÓena aÒÒÈsiÑ. AnuttaraÑ
sammÈsambodhinti uttaravirahitaÑ sabbaseÔÔhaÑ sammÈ sÈmaÒca bodhiÑ,
atha vÈ pasatthaÑ sundaraÒca bodhiÑ. BodhÊti rukkhopi maggopi
sabbaÒÒutaÒÒÈÓampi nibbÈnampi. “Bodhirukkham|le
paÔhamÈbhisambuddho”ti5 ca “antarÈ ca bodhiÑ antarÈ ca gayan”ti6 ca
ÈgataÔÔhÈnesu hi rukkho bodhÊti vuccati. “Bodhi vuccati cat|su maggesu
ÒÈÓan”ti7 ÈgataÔÔhÈne maggo. “Pappoti bodhiÑ varabh|rimedhaso”ti8
ÈgataÔÔhÈne sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ. “PatvÈna bodhiÑ amataÑ asa~khatan”ti
ÈgataÔÔhÈne nibbÈnaÑ. Idha pana Bhagavato arahattamaggo adhippeto.
______________________________________________________________
1. OtaritvÈ (SÊ) 2. KheÄapiÓÉo (SÊ), pheÓupiÓÉo (SyÈ)
3. SattÈhavaddhalikÈya (SyÈ) 4. SÊtamattampi (SÊ)
5. Vi 3. 1; Khu 1. 77 piÔÔhesu. 6. Vi 3. 11; Ma 1. 227 piÔÔhesu.
7. Khu 8. 231 piÔÔhe C|Äaniddese. 8. DÊ 3. 129 piÔÔhe.
SÈvakÈnaÑ arahattamaggo anuttarÈ bodhi hoti, na hotÊti? Na hoti.

KasmÈ? AsabbaguÓadÈyakattÈ. TesaÑ hi kassaci arahattamaggo
arahattaphalameva deti, kassaci tisso vijjÈ, kassaci cha abhiÒÒÈ, kassaci
catasso paÔisambhidÈ, kassaci sÈvakapÈramÊÒÈÓaÑ. PaccekabuddhÈnampi
paccekabodhiÒÈÓameva deti. BuddhÈnaÑ pana sabbaguÓasampattiÑ deti
abhiseko viya raÒÒo sabbalokissariyabhÈvaÑ. TasmÈ aÒÒassa kassacipi
anuttarÈ bodhi na hoti.
Abhisambuddhoti1 paccaÒÒÈsinti “abhisambuddho ahaÑ patto2
paÔivijjhitvÈ Ôhito”ti evaÑ paÔijÈniÑ. ©ÈÓaÒca pana me dassanaÑ udapÈdÊti
adhigataguÓadassanasamatthaÑ paccavekkhaÓaÒÈÓaÒca me udapÈdi.
AkuppÈ me vimuttÊti “ayaÑ mayhaÑ arahattaphalavimutti akuppÈ”ti evaÑ
ÒÈÓaÑ udapÈdi. Tattha dvÊhÈkÈrehi akuppatÈ veditabbÈ kÈraÓato ca
ÈrammaÓato ca. SÈ hi cat|hi maggehi samucchinnakilesÈnaÑ puna
anivattanatÈya kÈraÓatopi akuppÈ, akuppadhammaÑ nibbÈnaÑ ÈrammaÓaÑ
katvÈ pavattatÈya ÈrammaÓatopi akuppÈ. AntimÈti pacchimÈ. Natthi dÈni
punabbhavoti idÈni puna aÒÒo bhavo nÈma natthÊti.
ImasmiÑ sutte cattÈri saccÈni kathitÈni. KathaÑ? Cat|su hi dhÈt|su
assÈdo samudayasaccaÑ, ÈdÊnavo dukkhasaccaÑ, nissaraÓaÑ
nirodhasaccaÑ, nirodhappajÈnano maggo maggasaccaÑ. VitthÈravasenapi
kathetuÑ vaÔÔatiyeva. Ettha hi yaÑ pathavÊdhÈtuÑ paÔicca uppajjati sukhaÑ
somanassaÑ, ayaÑ pathavÊdhÈtuyÈ assÈdoti mahÈnapaÔivedho
samudayasaccaÑ. YÈ pathavÊdhÈtu aniccÈ dukkhÈ vipariÓÈmadhammÈ,
ayaÑ pathavÊdhÈtuyÈ ÈdÊnavoti pariÒÒÈpaÔivedho dukkhasaccaÑ. Yo
pathavÊdhÈtuyÈ chandarÈgavinayo chandarÈgappahÈnaÑ, idaÑ
pathavÊdhÈtuyÈ nissaraÓanti sacchikiriyÈpaÔivedho nirodhasaccaÑ. YÈ imesu
tÊsu ÔhÈnesu diÔÔhi sa~kappo vÈcÈ kammanto ÈjÊvo vÈyÈmo sati samÈdhi,
ayaÑ3 bhÈvanÈpaÔivedho maggasaccanti. . DutiyaÑ.
3. AcariÑsuttavaÓÓanÈ
116. Tatiye acarinti ÒÈÓacÈrena acariÑ, anubhavanacÈrenÈti attho.
YÈvatÈti yattako. . TatiyaÑ.
______________________________________________________________
1. Abhisambuddho (SÊ, SyÈ) 2. Abhisampatto (SÊ) 3. AyaÑ maggoti (SÊ)
4. NocedaÑsuttavaÓÓanÈ
117. Catutthe nissaÔÈti-ÈdÊni Èdito vutapaÔisedhena yojetvÈ “na nissaÔÈ,
na visaÑyuttÈ, na vippamuttÈ, na vimariyÈdikatena cetasÈ vihariÑs|”ti
evaÑ veditabbÈni. Dutiyanaye vimariyÈdikatenÈti nimmariyÈdikatena1.
Tattha duvidhÈ mariyÈdÈ kilesamariyÈdÈ vaÔÔamariyÈdÈti. Tattha ca yassa
upaÉÉhÈ kilesÈ pahÊnÈ, upaÉÉhÈ appahÊnÈ, vaÔÔaÑ vÈ pana upaÉÉhaÑ
pahÊnaÑ, upaÉÉhaÑ appahÊnaÑ, tassa cittaÑ pahÊnakilese vÈ vaÔÔaÑ vÈ
sandhÈya vimariyÈdikataÑ, appahÊnakilese vÈ vaÔÔaÑ vÈ sandhÈya na
vimariyÈdikataÑ. Idha pana ubhayassÈpi pahÊnattÈ “vimariyÈdikatena
cetasÈ”ti vuttaÑ, mariyÈdaÑ akatvÈ Ôhitena atikkantamariyÈdena cetasÈti
attho. Iti tÊsupi imesu suttesu catusaccameva kathitaÑ. . CatutthaÑ.
5. EkantadukkhasuttavaÓÓanÈ
118. PaÒcame ekantadukkhÈti atikkamitvÈ Ôhitassa tattakÈro2 viya
ekanteneva dukkhÈ. DukkhÈnupatitÈti dukkhena anupatitÈ.
DukkhÈvakkantÈti dukkhena okkantÈ otiÓÓÈ. SukhÈti sukhavedanÈya
paccayabh|tÈ. EvaÑ sabbattha attho veditabbo. ImasmiÑ sutte
dukkhalakkhaÓaÑ kathitaÑ. . PaÒcamaÑ.
6-10. AbhinandasuttÈdivaÓÓanÈ
119-123. ChaÔÔhasattamesu vivaÔÔaÑ, avasÈne tÊsu catusaccamevÈti. .
ChaÔÔhÈdÊni.
Catuttho vaggo.
DhÈtusaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. NimmariyÈdena katena (SÊ, SyÈ)
2. VÊtassa suttabhÈro (SÊ), vÊtassa tantabhÈvo (SyÈ)
4. AnamataggasaÑyutta
1. PaÔhamavagga
1. TiÓakaÔÔhasuttavaÓÓanÈ
124. AnamataggasaÑyuttassa paÔhame anamataggoti anu amataggo,

vassasataÑ vassasahassaÑ ÒÈÓena anugantvÈpi amataggo aviditaggo, nÈssa
sakkÈ ito vÈ etto vÈ aggaÑ jÈnituÑ, aparicchinnapubbÈparakoÔikoti attho.
SaÑsÈroti khandhÈdÊnaÑ avicchinnappavattÈ paÔipÈÔi. PubbÈ koÔi na
paÒÒÈyatÊti purimamariyÈdÈ na dissati. Yadaggena cassa purimÈ koÔi na
paÒÒÈyati, pacchimÈpi tadaggeneva na paÒÒÈyati, vemajjheyeva pana sattÈ
saÑsaranti1. PariyÈdÈnaÑ gaccheyyÈti idaÑ upamÈya khuddakattÈ vuttaÑ.
BÈhirasamayasmiÑ hi attho paritto hoti, upamÈ mahatÊ. “HatthÊ viya ayaÑ
goÓo, goÓo viya s|karo, samuddo viya taÄÈkan”ti hi vutte na tesaÑ tÈdisaÑ
pamÈÓaÑ hoti. Buddhasamaye pana upamÈ parittÈ, attho mahÈ. PÈÄiyaÑ hi
eko JambudÊpo gahito, evar|pÈnaÑ pana JambudÊpÈnaÑ satepi sahassepi
satasahassepi tiÓÈdÊni tena upakkamena pariyÈdÈnaÑ gaccheyyuÑ, na tveva
purisassa mÈtu mÈtaroti. DukkhaÑ paccanubh|tanti tumhehi dikkhaÑ
anubh|taÑ. Tibbanti tasseva vevacanaÑ. Byasananti ÒÈtibyasanÈdi-
anekavidhaÑ. KaÔasÊti susÈnaÑ, pathavÊyeva vÈ. SÈ hi2 punappunaÑ
marantehi sarÊranikkhepena vaÉÉhitÈ. AlamevÈti yuttameva. . PaÔhamaÑ.
2. PathavÊsuttavaÓÓanÈ
125. Dutiye mahÈpathavinti cakkavÈÄapariyantaÑ mahÈpathaviÑ.

NikkhipeyyÈti taÑ pathaviÑ bhinditvÈ vuttappamÈÓaÑ guÄikaÑ karitvÈ
ekamantaÑ3 Ôhapeyya. . DutiyaÑ.
______________________________________________________________
1. Sa~kamanti (SÊ) 2. SÈ hi tehi (SyÈ) 3. Ekamante (SyÈ)
3. AssusuttavaÓÓanÈ
126. Tatiye kandantÈnanti sasaddaÑ rudamÈnÈnaÑ1. Passannanti
sanditaÑ pavattaÑ2. Cat|su mahÈsamuddes|ti SinerurasmÊhi paricchinnesu
cat|su mahÈsamuddesu. Sinerussa hi pÈcÊnapassaÑ rajatamayaÑ,
dakkhiÓapassaÑ maÓimayaÑ, pacchimapassaÑ phalikamayaÑ,
uttarapassaÑ suvaÓÓamayaÑ. PubbadakkhiÓapassehi nikkhantÈ
rajatamaÓirasmiyo ekato hutvÈ mahÈsamuddapiÔÔhena gantvÈ
cakkavÈÄapabbataÑ Èhacca tiÔÔhanti, dakkhiÓapacchimapassehi nikkhantÈ
maÓiphalikarasmiyo, pacchimuttarapassehi nikkhantÈ
phalikasuvaÓÓarasmiyo, uttarapÈcÊnapassehi nikkhantÈ
suvaÓÓarajatarasmiyo ekato hutvÈ mahÈsamuddapiÔÔhena gantvÈ
cakkavÈÄapabbataÑ Èhacca tiÔÔhanti. TÈsaÑ rasmÊnaÑ antaresu cattÈro
mahÈsamuddÈ honti. Te sandhÈya vuttaÑ “cat|su mahÈsamuddes|”ti.
©Ètibyasananti-ÈdÊsu byasananti vi-asanaÑ3, vinÈsoti attho. ©ÈtÊnaÑ
byasanaÑ ÒÈtibyasanaÑ, bhogÈnaÑ byasanaÑ bhogabyasanaÑ. Rogo pana
sayameva ÈrogyaÑ viyasati4 vinÈsetÊti byasanaÑ, rogova byasanaÑ
rogabyasanaÑ. . TatiyaÑ.
4. KhÊrasuttavaÓÓanÈ
127. Catutthe mÈtuthaÒÒanti ekanÈmikÈya manussamÈtu khÊraÑ.
ImesaÑ hi sattÈnaÑ gaÓÉuppÈdakipillikÈdÊsu vÈ macchakacchapÈdÊsu vÈ
pakkhijÈtesu vÈ nibbattakÈle mÈtukhÊrameva natthi, ajapasumahiÑsÈdÊsu
nibbattakÈle khÊraÑ atthi, tathÈ manussesu. Tattha ajÈdikÈle ca manussesu
cÈpi “devÊ SumanÈ TissÈ”ti evaÑ nÈnÈnÈmikÈnaÑ kucchiyaÑ nibbattakÈle
aggahetvÈ TissÈti5 ekanÈmikÈya eva mÈtu kucchiyaÑ nibbattakÈle pÊtaÑ
thaÒÒaÑ cat|su mahÈsamuddesu udakato bahutaranti veditabbaÑ. .
CatutthaÑ.
5. PabbatasuttavaÓÓanÈ
128. PaÒcame sakkÈ pana bhanteti so kira bhikkhu cintesi “SatthÈ
anamataggassa saÑsÈrassa dÊghatamattÈ ‘na sukaraÑ na sukaran’ti katheti-
______________________________________________________________
1. RudamÈnÈnaÑ (SÊ), sattaÑ rudamÈnÈnaÑ (SyÈ)
2. Passandanti sanditaÑ pavattaÑ (SÊ), pasandanti sandantaÑ pavattaÑ (SyÈ)
3. ViyasanaÑ (Ka) 4. Viyassati (SÊ), byasati (Vi-®Ôha 1. 193 piÔÔhe.)
5. Tissa tissÈti (SyÈ)
yeva, kathaÑ nacchindati, sakkÈ nu kho upamaÑ kÈrÈpetun”ti. TasmÈ

evamÈha. KÈsikenÈti tayo kappÈsaÑs| ekato gahetvÈ kantitasuttamayena
atisukhumavatthena. Tena pana parimaÔÔhe1 kittakaÑ khÊyeyyÈti.
SÈsapamattaÑ. . PaÒcamaÑ.
6. SÈsapasuttavaÓÓanÈ
129. ChaÔÔhe ÈyasaÑ nagaranti Èyasena pÈkÈrena parikkhittaÑ
nagaraÑ, na pana anto Èyaseti ekabh|mikÈdipÈsÈdehi ÈkiÓÓanti daÔÔhabbaÑ.
. ChaÔÔhaÑ.
7. SÈvakasuttavaÓÓanÈ
130. Sattame anussareyyunti ekena kappasatasahasse anussarite aparo
tassa ÔhitaÔÔhÈnato aÒÒaÑ satasahassaÑ, aÒÒopi aÒÒanti evaÑ cattÈropi
cattÈrisatasahassÈni anussareyyuÑ. . SattamaÑ.
8-9. Ga~gÈsuttÈdivaÓÓanÈ
131-132. AÔÔhame yÈ etasmiÑ antare vÈlikÈti yÈ etasmiÑ ÈyÈmato
paÒcayojanasatike antare vÈlikÈ. Navame vattabbaÑ natthi. .
AÔÔhamanavamÈni.
10. PuggalasuttavaÓÓanÈ
133. Dasame aÔÔhika~kaloti-ÈdÊni tÊÓipi rÈsivevacanÈneva. ImesaÑ pana
sattÈnaÑ sa-aÔÔhikÈlato anaÔÔhikÈlova bahutaro.
GaÓÉuppÈdakÈdipÈÓabh|tÈnaÑ hi etesaÑ aÔÔhimeva natthi,
macchakacchapÈdibh|tÈnaÑ pana aÔÔhimeva bahutaraÑ, tasmÈ
anaÔÔhikÈlaÒca bahu-aÔÔhikÈlaÒca2 aggahetvÈ samaÔÔhikÈlova3 gahetabbo.
Uttaro Gijjhak|ÔassÈti Gijjhak|Ôassa uttarapasse Ôhito. MagadhÈnaÑ
Giribbajeti MagadharaÔÔhassa Giribbaje, giriparikkhepe Ôhitoti attho. SesaÑ
sabbattha uttÈnamevÈti. . DasamaÑ.
PaÔhamo vaggo.
_____________________________________________________________
1. ParimaÔÔhena (SyÈ), parimajje (Ka) 2. Atibahu-aÔÔhikÈlaÒca (SyÈ)
3. AppaÔÔhikÈlova (SÊ)
2. Dutiyavagga
1. DuggatasuttavaÓÓanÈ
134. Dutiyavaggassa paÔhame duggatanti daliddaÑ kapaÓaÑ.
Dur|petanti dussaÓÔhÈnehi hatthapÈdehi upetaÑ. . PaÔhamaÑ.
2. SukhitasuttavaÓÓanÈ
135. Dutiye sukhitanti sukhasamappitaÑ mahaddhanaÑ mahÈbhogaÑ.
Susajjitanti ala~katapaÔiyattaÑ hatthikkhandhagataÑ mahÈparivÈraÑ. .
DutiyaÑ.
3. TiÑsamattasuttavaÓÓanÈ
136. Tatiye pÈveyyakÈti pÈveyyadesavÈsino. Sabbe ÈraÒÒikÈti-ÈdÊsu
dhuta~gasamÈdÈnavasena tesaÑ ÈraÒÒikÈdibhÈvo veditabbo. Sabbe
sasaÑyojanÈti sabbe sabandhanÈ, keci sotÈpannÈ, kece sadÈgÈmino, keci
anÈgÈmino. Tesu hi puthujjano vÈ khÊÓÈsavo vÈ natthi. Gunnanti-ÈdÊsu
setakÈÄÈdivaÓÓesu ekekavaÓÓakÈlova gahetabbo. PÈripantakÈti paripanthe
tiÔÔhanakÈ panthaghÈtacorÈ1. PÈradÈrikÈti paradÈracÈrittaÑ ÈpajjanakÈ. .
TatiyaÑ.
4-9. MÈtusuttÈdivaÓÓanÈ
137-142. CatutthÈdÊsu li~ganiyamena ceva cakkavÈÄaniyamena ca attho
veditabbo. PurisÈnaÑ hi mÈtugÈmakÈlo, mÈtugÈmÈnaÒca purisakÈloti
evamettha li~ganiyamo. ImamhÈ cakkavÈÄÈ sattÈ paracakkavÈÄaÑ,
paracakkavÈÄÈ ca imaÑ cakkavÈÄaÑ saÑsaranti. Tesu imasmiÑ cakkavÈÄe
mÈtugÈmakÈle mÈtubh|taÒÒeva dassento yo namÈtÈbh|tapubboti Èha. Yo
napitÈbh|tapubboti-ÈdÊsupi eseva nayo. . CatutthÈdÊni.
______________________________________________________________
1. SandhighÈtacorÈ (SyÈ)
10. VepullapabbatasuttavaÓÓanÈ
143. Dasame bh|tapubbanti atÊtakÈle ekaÑ apadÈnaÑ ÈharitvÈ dasseti.
SamaÒÒÈ udapÈdÊti paÓÓatti ahosi. Cat|hena ÈrohantÊti idaÑ thÈmamajjhime
sandhÈya vuttaÑ. Agganti uttamaÑ. Bhaddayuganti sundarayugalaÑ.
TÊhena ÈrohantÊti ettÈvatÈ kira dvinnaÑ BuddhÈnaÑ antare yojanaÑ pathavÊ
ussannÈ, so pabbato tiyojanubbedho jÈto.
AppaÑ vÈ bhiyyoti vassasatato uttariÑ appaÑ dasa vÈ vÊsaÑ vÈ
vassÈni. Puna vassasatameva jÊvanako nÈma natthi, uttamakoÔiyÈ pana saÔÔhi
vÈ asÊti vÈ vassÈni jÊvanti. VassasataÑ pana appatvÈ
paÒcavassadasavassÈdikÈle mÊyamÈnÈva bahukÈ. Ettha ca Kakusandho
BhagavÈ cattÈlÊsavassasahassÈyukakÈle, KoÓÈgamano
tiÑsavassasahassÈyukakÈle nibbattoti1 idaÑ anupubbena parihÊnasadisaÑ
kataÑ, na pana evaÑ parihÊnaÑ, vaÉÉhitvÈ vaÉÉhitvÈ parihÊnanti
veditabbaÑ. KathaÑ? Kakusandho tÈva BhagavÈ imasmiÑyeva kappe
cattÈlÊsavassasahassÈyukakÈle nibbatto ÈyuppamÈÓaÑ paÒca koÔÔhÈse katvÈ
cattÈro ÔhatvÈ2 paÒcame vijjamÈneyeva parinibbuto. TaÑ Èyu
parihÈyamÈnaÑ dasavassakÈlaÑ patvÈ puna vaÉÉhamÈnaÑ asa~kheyyaÑ
hutvÈ tato3 parihÈyamÈnaÑ tiÑsavassasahassÈyukakÈle ÔhitaÑ, tadÈ
KoÓÈgamano nibbatto. Tasmimpi tatheva parinibbute taÑ Èyu
dasavassakÈlaÑ patvÈ puna vaÉÉhamÈnaÑ asa~kheyyaÑ hutvÈ parihÈyitvÈ
vÊsavassasahassakÈle ÔhitaÑ, tadÈ Kassapo BhagavÈ nibbatto. Tasmimpi
tatheva parinibbute taÑ Èyu dasavassakÈlaÑ patvÈ puna vaÉÉhamÈnaÑ
asa~kheyyaÑ hutvÈ parihÈyitvÈ4 vassasatakÈlaÑ pattaÑ, atha amhÈkaÑ
SammÈsambuddho nibbatto. EvaÑ anupubbena parihÈyitvÈ vaÉÉhitvÈ
vaÉÉhitvÈ parihÊnanti veditabbaÑ. Tattha ca yaÑ ÈyuparimÈÓesu mandesu
BuddhÈ nibbattanti, tesampi tadeva ÈyuparimÈÓaÑ hotÊti. . DasamaÑ.
Dutiyo vaggo.
AnamataggasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. ...kÈleti (SÊ, SyÈ) 2. KhepetvÈ (SÊ) 3. TaÑ (SyÈ) 4. ParihÈyamÈnaÑ (SyÈ)
5. KassapasaÑyutta
1. SantuÔÔhasuttavaÓÓanÈ
144. KassapasaÑyuttassa paÔhame santuÔÔhÈyanti santuÔÔho ayaÑ.
ItarÊtarenÈti na th|lasukhumal|khapaÓÊtathirajiÓÓÈnaÑ yena kenaci, atha
kho yathÈladdhÈdÊnaÑ itarÊtarena yena kenaci santuÔÔhoti attho. CÊvarasmiÑ
hi tayo santosÈ yathÈlÈbhasantoso yathÈbalasantoso yathÈsÈruppasantosoti.
PiÓÉapÈtÈdÊsupi eseva nayo.
TesaÑ ayaÑ pabhedasaÑvaÓÓanÈ–idha bhikkhu cÊvaraÑ labhati
sundaraÑ vÈ asundaraÑ vÈ, so teneva yÈpeti, aÒÒaÑ na pattheti, labhantopi
na gaÓhÈti. Ayamassa cÊvare yathÈlÈbhasantoso. Atha pana pakatidubbalo vÈ
hoti ÈbÈdhajarÈbhibh|to vÈ, garucÊvaraÑ pÈrupanto kilamati, so sabhÈgena
bhikkhunÈ saddhiÑ taÑ parivattetvÈ lahukena yÈpentopi santuÔÔhova hoti.
Ayamassa cÊvare yathÈbalasantoso. Aparo paÓÊtapaccayalÈbhÊ hoti, so
paÔÔacÊvarÈdÊnaÑ1 aÒÒataraÑ mahagghacÊvaraÑ bah|ni vÈ cÊvarÈni labhitvÈ
“idaÑ therÈnaÑ cirapabbajitÈnaÑ2, idaÑ bahussutÈnaÑ anur|paÑ, idaÑ
gilÈnÈnaÑ, idaÑ appalÈbhÊnaÑ hot|”ti datvÈ tesaÑ purÈÓacÊvaraÑ vÈ
sa~kÈrak|ÔÈdito vÈ pana nantakÈni uccinitvÈ tehi sa~ghÈÔiÑ katvÈ
dhÈrentopi santuÔÔhova hoti. Ayamassa cÊvare yathÈsÈruppasantoso.
Idha pana bhikkhu piÓÉapÈtaÑ labhati l|khaÑ vÈ paÓÊtaÑ vÈ, so teneva
yÈpeti, aÒÒaÑ na pattheti, labhantopi na gaÓhÈpi. Ayamassa piÓÉapÈte
yathÈlÈbhasantoso. Yo pana attano pakativiruddhaÑ vÈ byÈdhiviruddhaÑ vÈ
piÓÉapÈtaÑ labhati, yenassa paribhuttena aphÈsu hoti, so sabhÈgassa
bhikkhuno taÑ datvÈ tassa hatthato sappÈyabhojanaÑ bhutvÈ
samaÓadhammaÑ karontopi santuÔÔhova hoti. Ayamassa piÓÉapÈte
yathÈbalasantoso. Aparo bahuÑ paÓÊtaÑ piÓÉapÈtaÑ labhati, so taÑ
cÊvaraÑ viya cirapabbajitabahussuta-appalÈbhagilÈnÈnaÑ
______________________________________________________________
1. PattacÊvarÈdÊnaÑ (SyÈ, Ka) 2. CirapabbajitÈnaÑ anur|paÑ (SyÈ)
datvÈ tesaÑ vÈ sekakaÑ piÓÉÈya vÈ caritvÈ missakÈhÈraÑ bhuÒjantopi

santuÔÔhova hoti. Ayamassa piÓÉapÈte yathÈsÈruppasantoso.
Idha pana bhikkhu senÈsanaÑ labhati manÈpaÑ vÈ amanÈpaÑ vÈ, so
tena neva somanassaÑ na paÔighaÑ uppÈdeti, antamaso tiÓasanthÈrakenÈpi
yathÈladdheneva tussati. Ayamassa senÈsane yathÈlÈbhasantoso. Yo pana
attano pakativiruddhaÑ vÈ byÈdhiviruddhaÑ vÈ senÈsanaÑ labhati,
yatthassa vasato aphÈsu hoti, so taÑ sabhÈgassa bhikkhuno datvÈ tassa
santake sappÈyasenÈsane vasantopi santuÔÔhova hoti. Ayamassa senÈsane
yathÈbalasantoso. Aparo mahÈpuÒÒo leÓamaÓÉapak|ÔÈgÈrÈdÊni bah|ni
paÓÊtasenÈsanÈni labhati, so tÈni cÊvarÈdÊni viya cirapabbajitabahussuta-
appalÈbhagilÈnÈnaÑ datvÈ yattha katthaci vasantopi santuÔÔhova hoti.
Ayamassa senÈsane yathÈsÈruppasantoso. Yopi “uttamasenÈsanaÑ nÈma
pamÈdaÔÔhÈnaÑ, tattha nisinnassa thinamiddhaÑ okkamati, niddÈbhibh|tassa
paÔibujjhato pÈpavitakkÈ pÈtubhavantÊ”ti paÔisaÒcikkhitvÈ tÈdisaÑ
senÈsanaÑ pattampi na sampaÔicchati, so taÑ paÔikkhipitvÈ
abbhokÈsarukkham|lÈdÊsu vasanto santuÔÔhova hoti. Ayampi senÈsane
yathÈsÈruppasantoso.
Idha pana bhikkhu bhesajjaÑ labhatil|khaÑ vÈ paÓÊtaÑ vÈ, so yaÑ
labhati, teneva tussati, aÒÒaÑ na pattheti, labhantopi na gaÓhÈti. Ayamassa
gilÈnapaccaye yathÈlÈbhasantoso. Yo pana telenatthiko phÈÓitaÑ labhati, so
taÑ sabhÈgassa bhikkhuno datvÈ tassa hatthato telaÑ gahetvÈ vÈ aÒÒadeva
vÈ pariyesitvÈ bhesajjaÑ karontopi santuÔÔhova hoti. Ayamassa
gilÈnapaccaye yathÈbalasantoso. Aparo mahÈpuÒÒo bahuÑ
telamadhuphÈÓitÈdipaÓÊtabhesajjaÑ labhati, so taÑ cÊvaraÑ viya
cirapabbajitabahussuta-appalÈbhagilÈnÈnaÑ datvÈ tesaÑ Èbhatena yena
kenaci yÈpentopi santuÔÔhova hoti. Yo pana ekasmiÑ bhÈjane
muttaharÊtakaÑ ÔhapetvÈ ekasmiÑ catumadhuraÑ “gaÓha bhante
yadicchasÊ”ti vuccamÈno sacassa tesu aÒÒatarenapi rogo v|pasammati, atha
“muttaharÊtakaÑ nÈma BuddhÈdÊhi vaÓÓitan”ti catumadhuraÑ paÔikkhipitvÈ
muttaharÊtakena bhesajjaÑ karonto
paramasantuÔÔhova hoti. Ayamassa gilÈnapaccaye yathÈsÈruppasantoso. Iti

ime tayo santose sandhÈya “santuÔÔhÈyaÑ bhikkhave Kassapo itarÊtarena
cÊvarenÈ”ti vuttaÑ.
VaÓÓavÈdÊti eko santuÔÔho hoti, santosassa vaÓÓaÑ na katheti. Eko na
santuÔÔho hoti, santosassa vaÓÓaÑ katheti. Eko neva santuÔÔho hoti, na
santosassa vaÓÓaÑ katheti. Eko santuÔÔho ca hoti, santosassa ca vaÓÓaÑ
katheti. AyaÑ tÈdisoti dassetuÑ itarÊtaracÊvarasantuÔÔhiyÈ ca vaÓÓavÈdÊti
vuttaÑ. Anesananti d|teyyapahiÓagamanÈnuyogappabhedaÑ nÈnappakÈraÑ
anesanaÑ. AladdhÈti alabhitvÈ. YathÈ ca ekacco “kathaÑ nu kho cÊvaraÑ
labhissÈmÊ”ti puÒÒavantehi bhikkh|hi saddhiÑ ekato hutvÈ kohaÒÒaÑ
karonto uttasati paritassati, ayaÑ evaÑ aladdhÈ ca cÊvaraÑ na paritassati.
LaddhÈ cÈti dhammena samena labhitvÈ1. Agadhitoti vigatalobhagedho.
Amucchitoti adhimattataÓhÈya mucchaÑ anÈpanno. AnajjhÈpannoti taÓhÈya
anotthaÔo2 apariyonaddho. ŒdÊnavadassÈvÊti anesanÈpattiyaÒca
gadhitaparibhoge ca ÈdÊnavaÑ passamÈno. NissaraÓapaÒÒoti “yÈvadeva
sÊtassa paÔighÈtÈyÈ”ti vuttanissaraÓameva jÈnanto3 paribhuÒjatÊti attho.
ItarÊtarena piÓÉapÈtenÈti-ÈdÊsupi yathÈladdhÈdÊnaÑ yena kenaci
piÓÉapÈtena, yena kenaci senÈsanena, yena kenaci
gilÈnapaccayabhesajjaparikkhÈrenÈti evamattho daÔÔhabbo.
Kassapena vÈ hi vo bhikkhave ovadissÈmÊti ettha yathÈ
MahÈkassapatthero cat|su paccayesu tÊhi santosehi santuÔÔho, tumhepi
tathÈr|pÈ bhavathÈti ovadanto Kassapena ovadati nÈma. Yo vÈ panassa
Kassapasadisoti etthÈpi yo vÈ panaÒÒopi Kassapasadiso MahÈkassapatthero
viya cat|su paccayesu tÊhi santosehi santuÔÔho bhaveyya, tumhepi tathÈr|pÈ
bhavathÈti ovadanto Kassapasadisena4 ovadati nÈma. TathattÈya
paÔipajjitabbanti “SammÈsambuddhassa imÈya imasmiÑ santuÔÔhisutte
vuttasallekhÈcÈrapaÔipattiyÈ kathanaÑ nÈma bhÈro, amhÈ
______________________________________________________________
1. Dhammena labhitvÈ (SÊ, SyÈ) 2. Anottharito (Ka)
3. PaÔijÈnanto (SyÈ) 4. KassapÈdisena (SÊ, SyÈ)
kampi imaÑ paÔipattiÑ parip|raÑ katvÈ p|raÓaÑ bhÈroyeva, Ègato kho

pana bhÈro gahetabbo”ti cintetvÈ yathÈ mayÈ kathitaÑ, tathattÈya
tathÈbhÈvÈya tumhehipi paÔipajjitabbanti. . PaÔhamaÑ.
2. AnottappÊsuttavaÓÓanÈ
145. Dutiye anÈtÈpÊti yaÑ vÊriyaÑ kilese Ètapati, tena rahito.
AnottappÊti nibbhayo kilesuppattito kusalÈnuppattito ca bhayarahito.
SambodhÈyÈti sambujjhanatthÈya. NibbÈnÈyÈti nibbÈnasacchikiriyÈya.
Anuttarassa yogakkhemassÈti arahattassa taÑ hi anuttaraÒceva cat|hi ca
yogehi khemaÑ.
AnuppannÈti-ÈdÊsu ye pubbe appaÔiladdhapubbaÑ cÊvarÈdiÑ vÈ
paccayaÑ upaÔÔhÈkasaddhivihÈrika-antevÈsÊnaÑ vÈ aÒÒatarato
manuÒÒavatthuÑ1 paÔilabhitvÈ taÑ subhaÑ sukhanti ayoniso gaÓhantassa
aÒÒataraÑ vÈ pana ananubh|tapubbaÑ ÈrammaÓaÑ yathÈ vÈ tathÈ vÈ
ayoniso Èvajjentassa lobhÈdayo pÈpakÈ akusalÈ dhammÈ uppajjanti, te
anuppannÈti veditabbÈ. AÒÒathÈ hi anamatagge saÑsÈre anuppannÈ nÈma
pÈpakÈ dhammÈ natthi. Anubh|tapubbepi ca vatthumhi ÈrammaÓe vÈ yassa
pakatibuddhiyÈ vÈ uddesaparipucchÈya vÈ
pariyattinavakammayonisomanasikÈrÈnaÑ vÈ aÒÒataravasena pubbe
anuppajjitvÈ pacchÈ tÈdisena paccayena sahasÈ uppajjanti, imepi “anuppannÈ
uppajjamÈnÈ anatthÈya saÑvatteyyun”ti veditabbÈ. Tesuyeva pana
vatthÈrammaÓesu punappunaÑ uppajjamÈnÈ nappahÊyanti nÈma, te
“uppannÈ appahÊyamÈnÈ anatthÈya saÑvatteyyun”ti veditabbÈ. Ayamettha
sa~khepo, vitthÈrato pana uppannÈnuppannabhedo ca
pahÈnappahÈnavidhÈnaÒca sabbaÑ Visuddhimagge
ÒÈÓadassanavisuddhiniddese kathitaÑ.
AnuppannÈ me kusalÈ dhammÈti appaÔiladdhÈpi2
sÊlasamÈdhimaggaphalasa~khÈtÈ anavajjadhammÈ. UppannÈti teyeva
paÔiladdhÈ. NirujjhamÈnÈ anatthÈya saÑvatteyyunti tesÊlÈdidhammÈ
parihÈnivasena puna anuppattiyÈ nirujjhamÈnÈ anatthÈya saÑvatteyyunti
veditabbÈ. Ettha ca lokiyÈ parihÈyanti, lokuttarÈnaÑ parihÈni natthÊti.
“UppannÈnaÑ kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ ÔhitiyÈ”ti
______________________________________________________________
1. AÒÒataramanuÒÒavatthuÑ (SÊ), aÒÒataraÑ manuÒÒavatthuÑ (SyÈ)
2. AppaÔiladdhÈ (SyÈ)
imassa pana sammappadhÈnassa vasenÈyaÑ desanÈ katÈ. Dutiyamaggo vÈ

sÊghaÑ anuppajjamÈno, paÔhamamaggo nirujjhamÈno anatthÈya
saÑvatteyyÈti evampettha attho daÔÔhabbo. Iti imasmiÑ sutte ime cattÈro
sammappadhÈnÈ pubbabhÈgavipassanÈvasena kathitÈti. . DutiyaÑ.
3. Cand|pamasuttavaÓÓanÈ
146. Tatiye cand|pamÈti candasadisÈ hutvÈ. KiÑ parimaÓÉalatÈya? No,
apica kho yathÈ cando gaganatalaÑ pakkhandamÈno na kenaci saddhiÑ
santhavaÑ vÈ sinehaÑ vÈ ÈlayaÑ vÈ nikantiÑ vÈ patthanaÑ vÈ
pariyuÔÔhÈnaÑ vÈ karoti, na ca na1 hoti mahÈjanassa piyo manÈpo, tumhepi
evaÑ kenaci saddhaÑ santhavÈdÊnaÑ akaraÓena bahujanassa piyÈ manÈpÈ
cand|pamÈ hutvÈ khattiyakulÈdÊni cattÈri kulÈni upasa~kamathÈti attho.
Apica yathÈ cando andhakÈraÑ vidhamati, ÈlokaÑ pharati, evaÑ
kilesandhakÈravidhamanena ÒÈÓÈlokapharaÓena cÈpi cand|pamÈ hutvÈti
evamÈdÊhipi nayehi ettha attho daÔÔhabbo.
Apakasseva kÈyaÑ apakassa cittanti teneva santhavÈdÊnaÑ akaraÓena
kÈyaÒca cittaÒca apakassitvÈ2, apanetvÈti attho. Yo hi bhikkhu araÒÒepi na
vasati, kÈmavitakkÈdayopi vitakketi, ayaÑ neva kÈyaÑ apakassati, na
cittaÑ. Yo hi araÒÒepi kho viharati, kÈmavitakkÈdayo pana vitakketi, ayaÑ
kÈyameva apakasati, na cittaÑ. Yo gÈmante vasati, kÈmavitakkÈdayopi kho
na ca vitakketi, ayaÑ cittameva apakassati, na kÈyaÑ. Yo pana araÒÒe ceva
vasati, kÈmavitakkÈdayo ca na vitakketi, ayaÑ ubhayampi apakassati.
Evar|pÈ hutvÈ kulÈni upasa~kamathÈti dÊpento “apakasseva kÈyaÑ apakassa
cittan”ti Èha.
NiccanavakÈti niccaÑ navakÈva, ÈganthukasadisÈ eva hutvÈti attho.
Œgantuko hi paÔipÈÔiyÈ sampattagehaÑ pavisitvÈ sace naÑ3 gharasÈmikÈ
disvÈ “amhÈkaÑ puttabhÈtaro vippavÈsaÑ gatÈ evaÑ vicariÑs|”ti
anukampamÈno nisÊdÈpetvÈ bhojenti, bhuttamattoyeva “tumhÈkaÑ
______________________________________________________________
1. Apica (SÊ) 2. ApakassitvÈ ÈkaÉÉhitvÈ (SyÈ) 3. YaÑ (SÊ), maÑ (SyÈ)
bhÈjanaÑ gaÓhathÈ”ti uÔÔhÈya pakkamati, na tehi saddhiÑ santhavaÑ vÈ

karoti, na kiccakaraÓÊyÈni vÈ saÑvidahati, evaÑ tumhepi paÔipÈÔiyÈ
sampattagharaÑ pavisitvÈ yaÑ iriyÈpathesu pasannÈ manussÈ denti, taÑ
gahetvÈ chinnasanthavÈ tesaÑ kiccakaraÓÊye abyÈvaÔÈ hutvÈ nikkhamathÈti
dÊpeti.
Imassa pana niccanavakabhÈvassa ÈvibhÈvatthaÑ dvebhÈtikavatthu
kathetabbaÑ–VasÈÄanagaragÈmato1 kira dve bhÈtikÈ nikkhamitvÈ
pabbajitÈ, te C|ÄanÈgatthero ca MahÈnÈgatthero cÈti paÒÒÈyiÑsu. Te
Cittalapabbate tiÑsa vassÈni vasitvÈ arahattaÑ pattÈ “mÈtaraÑ passissÈmÈ”ti
ÈgantvÈ VasÈÄanagaravihÈre vasitvÈ punadivase mÈtu gÈmaÑ piÓÉÈya
pavisiÑsu. MÈtÈpi tesaÑ uÄu~kena yÈguÑ nÊharitvÈ ekassa patte Èkiri. TassÈ
taÑ olokayamÈnÈya puttasineho uppajji. Atha naÑ Èha “tvaÑ tÈta mayhaÑ
putto MahÈnÈgo”ti. Thero “pacchimaÑ theraÑ puccha upÈsike”ti vatvÈ
pakkÈmi. Pacchimatherassapi yÈguÑ datvÈ “tÈta tvaÑ mayhaÑ putto
C|ÄanÈgo”ti pucchi. Thero “kiÑ upÈsike purimaÑ theraÑ na pucchasÊ”ti
vatvÈ pakkÈmi. EvaÑ mÈtarÈpi saddhiÑ chinnasanthavo bhikkhu
niccanavako nÈma hoti.
AppagabbhÈti na pagabbhÈ, aÔÔhaÔÔhÈnena kÈyapÈgabbhiyena,
catuÔÔhÈnena vacÊpÈgabbhiyena, anekaÔÔhÈnena manopÈgabbhiyena ca
virahitÈti attho. AÔÔhaÔÔhÈnaÑ kÈyapÈgabbhiyaÑ nÈma
saÑghagaÓapuggalabhojanasÈlÈjantÈgharanahÈnatitthabhikkhÈcÈramagga-
antaragharappavesanesu kÈyena appatir|pakaraÓaÑ. SeyyathidaÑ?
Idhekacco saÑghamajjhe pallatthikÈya vÈ nisÊdati pÈde pÈdaÑ ÈdhÈyitvÈ2
vÈti evamÈdi3. TathÈ gaÓamajjhe. GaÓamajjheti4 catuparisasannipÈte vÈ
suttantikagaÓÈdisannipÈte vÈ. TathÈ vuÉÉhatare puggale. BhojanasÈlÈya pana
vuÉÉhÈnaÑ ÈsanaÑ na deti, navÈnaÑ ÈsanaÑ paÔibÈhati. TathÈ jantÈghare.
VuÉÉhe cettha anÈpucchÈ aggijalanÈdÊni karoti. NhÈnatitthe ca yadidaÑ
“daharo vuÉÉhoti pamÈÓaÑ akatvÈ ÈgatapaÔipÈÔiyÈ nhÈyitabban”ti vuttaÑ,
tampi anÈdiyanto pacchÈ ÈgantvÈ udakaÑ otaritvÈ vuÉÉhe ca nave ca
bÈdhati. BhikkhÈcÈramagge pana aggÈsana
______________________________________________________________
1. VasoÄana garagÈmato (SyÈ) 2. AccÈdhÈyitvÈ (SÊ), ÈdiyitvÈ (SyÈ)
3. Khu 7. 305 piÔÔhe tannissitapÈÄi. 4. TathÈ gaÓamajjhepi (SÊ)
aggodaka-aggapiÓÉÈnaÑ atthÈya purato1 gacchati bÈhÈya bÈhaÑ paharanto.

Antaragharappavesane vuÉÉhehi paÔhamataraÑ pavisati, daharehi saddhiÑ
kÈyakÊÄanakaÑ karotÊti evamÈdi.
CatuÔÔhÈnaÑ vacÊpÈgabbhiyaÑ nÈma saÑghagaÓapuggala-

antaragharesu appatir|pavÈcÈnicchÈraÓaÑ. SeyyathidaÑ? Idhekacco
saÑghamajjhe anÈpucchÈ dhammaÑ bhÈsati. Tattha pubbe vuttappakÈrassa
gaÓassa majjhe puggalassa ca santike tattheva manussehi paÒhaÑ puÔÔho
vuÉÉhataraÑ anÈpucchÈ vissajjeti. Antaraghare pana “itthannÈme kiÑ atthi,
kiÑ yÈgu, udÈhu khÈdanÊyaÑ bhojanÊyaÑ, kiÑ me dassasi, kiÑ ajja
khÈdissÈma, kiÑ bhuÒjissÈma, kiÑ pivissÈmÈ”ti-ÈdÊni bhÈsati.
AnekaÔÔhÈnaÑ manopÈgabbhiyaÑ nÈma tesu tesu ÔhÈnesu kÈyavÈcÈhi

ajjhÈcÈraÑ anÈpajjitvÈpi manasÈva kÈmavitakkÈdÊnaÑ vitakkanaÑ. Apica
dussÊlasseva sato “sÊlavÈti maÑ janojÈnÈt|”ti evaÑ pavattÈ pÈpicchatÈpi
manopÈgabbhiyaÑ. Iti sabbesampi imesaÑ pÈgabbhiyÈnaÑ abhÈvena
appagabbhÈ hutvÈ upasa~kamathÈti vadati.
JarudapÈnanti jiÓÓak|paÑ. Pabbatavisamanti pabbate visamaÑ

papÈtaÔÔhÈnaÑ. NadÊvidugganti nadiyÈ viduggaÑ chinnataÔaÔÔhÈnaÑ2.
Apakasseva kÈyanti tÈdisÈni ÔhÈnÈni yo khiÉÉÈdipasuto kÈyaÑ anapakassa
ekatobhÈriyaÑ akatvÈva vÈyupatthambhakaÑ3 aggÈhÈpetvÈ cittampi
anapakassa “ettha patito hatthapÈdabhaÒjanÈdÊni pÈpuÓÈtÊ”ti
anÈdÊnavadassÈvitÈya anubbejetvÈ sampiyÈyamÈno oloketi, so patitvÈ
hatthapÈdabhaÒjanÈdi-anatthaÑ pÈpuÓÈti. Yo pana udakatthiko vÈ aÒÒena vÈ
kenaci kiccena oloketukÈmo kÈyaÑ apakassa ekatobhÈriyaÑ katvÈ
vÈyupatthambhakaÑ gÈhÈpetvÈ cittampi apakassa ÈdÊnavadassanena
saÑvejetvÈ oloketi, so na patati, yathÈruciÑ oloketvÈ sukhÊ yenakÈmaÑ
pakkamati.
______________________________________________________________
1. Purato purato (SyÈ) 2. ChinnakaÔÔhÈnaÑ (SyÈ)
3. DhÈtupatthambhakaÑ (SÊ, SyÈ) 4. ŒdÊnava-adassÈvitÈya (SÊ)
Evameva khoti ettha idaÑ opammasaÑsandanaÑ–jarudapÈnÈdayo

viya hi cattÈri kulÈni, olokanapuriso viya bhikkhu. YathÈ
anapakaÔÔhakÈyacitto tÈni olokento puriso tattha patati, evaÑ arakkhitehi
kÈyÈdÊhi kulÈni upasa~kamanto bhikkhu kulesu bajjhati, tato nÈnappakÈraÑ
sÊlapÈdabhaÒjanÈdi-anatthaÑ pÈpuÓÈti. YathÈ pana apakaÔÔhakÈyacitto
puriso tattha na patati, evaÑ rakkhiteneva kÈyena rakkhitehi cittehi
rakkhitÈya vÈcÈya suppaÔÔhitÈya satiyÈ apakaÔÔhakÈyacitto hutvÈ kulÈni
upasa~kamanto bhikkhu kulesu na bajjhati. Athassa yathÈ tattha apatitassa
purisassa na pÈdÈ bhaÒjanti, evaÑ sÊlapÈdo na bhijjati. YathÈ hatthÈ na
bhaÒjanti, evaÑ saddhÈhattho na bhijjati. YathÈ kucchi na bhijjati, evaÑ
samÈdhikucchi na bhijjati. YathÈ sÊsaÑ na bhijjati, evaÑ ÒÈÓasÊsaÑ na
bhijjati. YathÈ ca taÑ khÈÓukaÓÔakÈdayo na vijjhanti, evamimaÑ
rÈgakaÓÔakÈdayo na vijjhanti. YathÈ so nirupaddavo yathÈruci oloketvÈ
sukhÊ yenakÈmaÑ pakkamati, evaÑ bhikkhu kulÈni nissÈya cÊvarÈdayo
paccaye paÔisevanto kammaÔÔhÈnaÑ vaÉÉhetvÈ sa~khÈre1 sammasanto
arahattaÑ patvÈ lokuttarasukhena sukhito yenakÈmaÑ agatapubbaÑ
nibbÈnadisaÑ gacchati.
IdÈni yo hÊnÈdhimuttiko micchÈpaÔipanno evaÑ vadeyya
“SammÈsambuddho ‘tividhaÑ pÈgabbhiyaÑ pahÈya niccanavakattena
cand|pamÈ kulÈni upasa~kamathÈ’ti vadanto aÔÔhÈne Ôhapeti, asayhaÑ
bhÈraÑ Èropeti, yaÑ na sakkÈ kÈtuÑ, taÑ kÈretÊ”ti, tassa vÈdapathaÑ
pacchinditvÈ “sakkÈ evaÑ kÈtuÑ, atthi evar|po bhikkh|”ti dassento
Kassapo bhikkhaveti-ÈdimÈha.
ŒkÈse pÈÓiÑ cÈlesÊti nÊle gaganantare yamakavijjutaÑ cÈrayamÈno2
viya heÔÔhÈbhÈgaÑ uparibhÈgaÑ ubhatopassesu pÈÓiÑ saÒcÈresi. IdaÒca
pana TepiÔake Buddhavacane asambhinnapadaÑ nÈma. Attamanoti
tuÔÔhacitto sakamano, na domanassena pacchinditvÈ3 gahitamano.
Kassapassa bhikkhaveti idampi purimanayeneva paravÈdaÑ pacchinditvÈ
atthi evar|po bhikkh|ti dassanatthaÑ vuttaÑ.
______________________________________________________________
1. Sa~khÈresu (SyÈ) 2. HaramÈno (SyÈ) 3. AcchinditvÈ (SÊ)
PasannÈkÈraÑ kareyyunti cÊvarÈdayo paccaye dadeyyuÑ. TathattÈya

paÔipajjeyyunti sÊlassa ÈgataÔÔhÈne sÊlaÑ p|rayamÈnÈ,
samÈdhivipassanÈmaggaphalÈnaÑ ÈgataÔÔhÈne tÈni tÈni sampÈdayamÈnÈ
tathÈbhÈvÈya paÔipajjeyyuÑ. Anudayanti rakkhaÓabhÈvaÑ1. Anukampanti
muducittataÑ. UbhayaÒcetaÑ kÈruÒÒasseva vevacanaÑ. Kassapo
bhikkhaveti idampi purimanayeneva paravÈdaÑ pacchinditvÈ atthi evar|po
bhikkhuti dassanatthaÑ vuttaÑ. Kassapena vÈti ettha candopamÈdivasena
yojanaÑ katvÈ purimanayeneva attho veditabbo. . TatiyaÑ.
4. Kul|pakasuttavaÓÓanÈ
147. Catutthe kul|pakoti kulagharÈnaÑ upagantÈ. Dentuyeva meti
dadantuyeva mayhaÑ. SandÊyatÊti aÔÔÊyati pÊÄiyati. Sesamettha
vuttanayÈnusÈreneva veditabbaÑ. . CatutthaÑ.
5. JiÓÓasuttavaÓÓanÈ
148. PaÒcame jiÓÓoti thero mahallako. GarukÈnÊti taÑ Satthu santikÈ
laddhakÈlato paÔÔhÈya chinnabhinnaÔÔhÈne suttasaÑsibbanena ceva
aggaÄadÈnena ca anekÈni paÔalÈni2 hutvÈ garukÈni jÈtÈni. NibbasanÈnÊti
pubbe BhagavatÈ nivÈsetvÈ apanÊtatÈya evaÑladdhanÈmÈni. TasmÈti yasmÈ
tvaÑ jiÓÓo ceva garupaÑsuk|lo ca. GahapatÈnÊti paÑsuk|lika~gaÑ
vissajjetvÈ gahapatÊhi dinnacÊvarÈni dhÈretÊti vadati. NimantanÈnÊti
piÓÉapÈtika~gaÑ vissajetvÈ salÈkabhattÈdÊni nimantanÈni bhuÒjÈhÊti vadati.
Mama ca santiketi ÈraÒÒika~gaÑ vissajjetvÈ gÈmantasenÈsaneyeva vasÈhÊti
vadati.
Nanu ca yathÈ rÈjÈ senÈpatiÑ senÈpatiÔÔhÈne ÔhapetvÈ tassa
rÈj|paÔÔhÈnÈdinÈ attano kammena ÈrÈdhentasseva taÑÔhÈnantaraÑ gahetvÈ
aÒÒassa dadamÈno ayuttaÑ nÈma karoti, evaÑ SatthÈ MahÈkassapattherassa
paccuggamanatthÈya tigÈvutaÑ maggaÑ gantvÈ RÈjagahassa ca NÈÄandÈya
ca antare Bahuputtakarukkham|le nisinno tÊhi ovÈdehi upasampÈdetvÈ tena
saddhÑ attano cÊvaraÑ parivattetvÈ theraÑ jÈti-ÈraÒÒika~gaÒceva
______________________________________________________________
1. RakkhamÈnabhÈvaÑ (SÊ) 2. AnekasatÈni (SÊ), anekapaÔÈni (SyÈ)
jÈtipaÑsuk|lika~gaÒca akÈsi, so tasmiÑ kattukamyatÈchandena Satthu

cittaÑ ÈrÈdhentasseva paÑsuk|lÈdÊni vissajjÈpetvÈ
gahapaticÊvarapaÔiggahaÓÈdÊsu niyojento ayuttaÑ nÈma karotÊti. Na karoti.
KasmÈ? AttajjhÈsayattÈ. Na hi SatthÈ dhuta~gÈni vissajjÈpetukÈmo, yathÈ
pana aghaÔÔitÈ bheri-Èdayo saddaÑ na vissajjenti, evaÑ aghaÔÔitÈ evar|pÈ
puggalÈ na sÊhanÈdaÑ nadantÊti nadÈpetukÈmo sÊhanÈdajjhÈsayena evamÈha.
Theropi Satthu ajjhÈsayÈnur|peneva “ahaÑ kho bhante dÊgharattaÑ
ÈraÒÒiko cevÈ”ti-ÈdinÈ nayena sÊhanÈdaÑ nadati.
DiÔÔhadhammasukhavihÈranti diÔÔhadhammasukhavihÈro nÈma
ÈraÒÒikasseva labbhati, no gÈmantavÈsino. GÈmantasmiÑ hi vasanto
dÈrakasaddaÑ suÓÈti, asappÈyar|pÈni passati, asappÈye sadde suÓÈti, tenassa
anabhirati uppajjati. ŒraÒÒiko pana gÈvutaÑ vÈ aÉÉhayojanaÑ vÈ
atikkamitvÈ araÒÒaÑ ajjhogÈhetvÈ vasanto dÊpibyagghasÊhÈdÊnaÑ sadde
suÓÈti, yesaÑ savanapaccayÈ amÈnusikÈsavanarati1 uppajjati. YaÑ sandhÈya
vuttaÑ–
“SuÒÒÈgÈraÑ paviÔÔhassa, santacittassa bhikkhuno.
AmÈnusÊ rati hoti, sammÈ dhammaÑ vipassato.
Yato yato sammasati, khandhÈnaÑ udayabbayaÑ.
LabhatÊ pÊtipÈmojjaÑ, amataÑ taÑ vijÈnataÑ.
Purato pacchato vÈpi, aparo ce na vijjati.
Tattheva3 phÈsu bhavati, ekassa ramato4 vane”ti.
TathÈ piÓÉapÈtikasseva labbhati, no apiÓÉapÈtikassa. ApiÓÉapÈtiko hi
akÈlacÈrÊ hoti, turitacÈraÑ5 gacchati, parivatteti, palibuddhova gacchati,
tattha ca bahusaÑsayo hoti. PiÓÉapÈtiko pana na akÈlacÈrÊ hoti, na
turitacÈraÑ gacchati, na parivatteti, apalibuddhova gacchati, tattha ca na
bahusaÑsayo hoti.
KathaÑ? ApiÓÉapÈtiko hi gÈmato d|ravihÈre vasamÈno kÈlasseva
“yÈguÑ vÈ pÈrivÈsikabhattaÑ vÈ lacchÈmi, ÈsanasÈlÈya vÈ
______________________________________________________________
1. AmÈnusikÈbhirati (SÊ) 2. Khu 1. 67 piÔÔhe Dhammapade.
3. AtÊ va (Khu 2. 301 piÔÔhe) 4. Vasato (Khu 2. 301 piÔÔhe)
5. TuritacÈrÊ (SyÈ)
pana uddesabhattÈdÊsu kiÒcideva mayhaÑ pÈpuÓissatÊ”ti makkaÔakasuttÈni

chindanto sayitagor|pÈni uÔÔhÈpento pÈtova gacchanto akÈlacÈrÊ hoti.
Manusse khettakammÈdÊnaÑ atthÈya gehÈ nikkhanteyeva sampÈpuÓituÑ
migaÑ1 anubandhanto viya vegena gacchanto turitacÈrÊ hoti. AntarÈ
kiÒcideva disvÈ “asuka-upÈsako vÈ asuka-upÈsikÈ vÈ gehe, no gehe”ti
pucchati, “no gehe”ti sutvÈ “idÈni kuto labhissÈmÊ”ti aggidaÉÉho viya
pavedhati, sayaÑ pacchimadisaÑ gantukÈmo pÈcÊnadisÈya salÈkaÑ labhitvÈ
aÒÒaÑ pacchimadisÈya laddhasalÈkaÑ upasa~kamitvÈ “bhante ahaÑ
pacchimadisaÑ gamissÈmi, mama salÈkaÑ tumhe gaÓhatha, tumhÈkaÑ
salÈkaÑ mayhaÑ dethÈ”ti salÈkaÑ parivatteti. EkaÑ vÈ pana salÈkabhattaÑ
ÈharitvÈ paribhuÒjanto “aparassÈpi salÈkabhattassa pattaÑ dethÈ”ti
manussehi vutte “bhante tumhÈkaÑ pattaÑ detha, ahaÑ mayhaÑ patte
bhattaÑ pakkhipitvÈ2 tumhÈkaÑ pattaÑ dassÈmÊ”ti aÒÒassa pattaÑ dÈpetvÈ
bhatte ÈhaÔe3 attano patte pakkhipitvÈ pattaÑ paÔidento pattaÑ parivatteti
nÈma. VihÈre rÈjarÈjamahÈmattÈdayo mahÈdÈnaÑ denti, iminÈ ca bhiyyo
d|ragÈme salÈkÈ laddhÈ, tattha agacchanto puna sattÈhaÑ salÈkaÑ na
labhatÊti alÈbhabhayena gacchati, evaÑ gacchanto palibuddho hutvÈ
gacchati nÈma. Yassa cesa salÈkabhattÈdino atthÈya gacchati, “taÑ dassanti
nu kho me, udÈhu na dassanti, paÓÊtaÑ nu kho dassanti, udÈhu l|khaÑ,
thokaÑ nu kho, udÈhu bahukaÑ, sÊtalaÑ nu kho, udÈhu uÓhan”ti evaÑ
tattha ca bahusaÑsayo hoti.
PiÓÉapÈtiko pana kÈlasseva vuÔÔhÈya vattapaÔivattaÑ katvÈ sarÊraÑ
paÔijaggitvÈ vasanaÔÔhÈnaÑ pavisitvÈ kammaÔÔhÈnaÑ manasikatvÈ kÈlaÑ
sallakkhetvÈ mahÈjanassa uÄu~kabhikkhÈdÊni dÈtuÑ pahonakakÈle gacchatÊti
na akÈlacÈrÊ hoti, ekekaÑ padavÈraÑ cha koÔÔhÈse katvÈ vipassanto
gacchatÊti na turitacÈrÊ hoti, attano garubhÈvena “asuko gehe, na gehe”ti na
pucchati, salÈkabhattÈdÊniyeva na gaÓhÈti, agaÓhÈnto kiÑ parivattessati, na
aÒÒassa vasena palibuddhova
______________________________________________________________
1. MigavaÑ (Ka)
2. AhaÑ bhattaÑ mayhaÑ patte pakkhipitvÈ (SÊ), ahaÑ bhante mayhaÑ patte bhatte
pakkhipitvÈ (Ka)
3. ŒharetaÑ (SyÈ), ÈharitvÈ (Ka)
hoti, kammaÔÔhÈnaÑ manasikaronto yathÈruci gacchati, itaro viya na

bahusaÑsayo hoti. EkasmiÑ gÈme vÈ vÊthiyÈ vÈ alabhitvÈ aÒÒattha carati.
Tasmimpi alabhitvÈ aÒÒattha caranto missakodanaÑ saÑkaÉÉhitvÈ amataÑ
viya paribhuÒjitvÈ gacchati.
PaÑsuk|likasseva labbhati, no apaÑsuk|likassa. ApaÑsuk|liko hi
vassÈvÈsikaÑ pariyesanto carati, na senÈsanasappÈyaÑ pariyesati.
PaÑsuk|liko pana na vassÈvÈsikaÑ pariyesanto carati,
senÈsanasappÈyameva pariyesati. TecÊvarikasseva labbhati, na itarassa.
AtecÊvariko hi bahubhaÓÉo bahuparikkhÈro hoti, tenassa phÈsuvihÈro natthi.
AppicchÈdÊnaÒceva labbhati, na itaresanti. Tena vuttaÑ–“attano ca
diÔÔhadhammasukhavihÈraÑ sampassamÈno”ti. . PaÒcamaÑ.
6. OvÈdasuttavaÓÓanÈ
149. ChaÔÔhe ahaÑ vÈti kasmÈ Èha? TheraÑ attano ÔhÈne ÔhapanatthaÑ.
KiÑ SÈriputtamoggallÈnÈ natthÊti. Atthi. EvaÑ panassa ahosi “ime na ciraÑ
Ôhassanti, Kassapo pana vÊsavassasatÈyuko, so mayi parinibbute
SattapaÓÓiguhÈyaÑ nisÊditvÈ dhammavinayasa~gahaÑ katvÈ mama sÈsanaÑ
paÒcavassasahassaparimÈÓakÈlapavattanakaÑ karissati, attano taÑ ÔhÈne
Ôhapemi, evaÑ bhikkh| Kassapassa suss|sitabbaÑ1 maÒÒissantÊ”ti. TasmÈ
evamÈha. DubbacÈti dukkhena vattabbÈ. DovacassakaraÓehÊti
dubbacabhÈvakaraÓehi. AppadakkhiÓaggÈhinoti anusÈsaniÑ sutvÈ
padakkhiÓaÑ na gaÓhanti yathÈnusiÔÔhaÑ na paÔipajjanti, appaÔipajjantÈ
vÈmagÈhino nÈma jÈtÈti dasseti. AccÈvadanteti atikkamma vadante,
sutapariyattiÑ nissÈya ativiya vÈdaÑ karonteti attho. Ko bahutaraÑ
bhÈsissatÊti dhammaÑ kathento ko bahuÑ bhÈsissati, kiÑ tvaÑ, udÈhu
ahanti. Ko sundarataranti eko bahuÑ bhÈsanto asahitaÑ amadhuraÑ
bhÈsati, eko sahitaÑ madhuraÑ, taÑ sandhÈyÈha “ko sundarataran”ti. Eko
pana bahuÒca sundaraÒca kathento ciraÑ na bhÈsati, lahuÒÒeva uÔÔhÈti, eko
addhÈnaÑ pÈpeti, taÑ sandhÈyÈha “ko cirataran”ti. . ChaÔÔhaÑ.
______________________________________________________________
1. Suss|yitabbaÑ (SÊ)
7. Dutiya-ovÈdasuttavaÓÓanÈ
150. Sattame saddhÈti okappanasaddhÈ. VÊriyanti kÈyikacetasikaÑ
vÊriyaÑ. PaÒÒÈti kusaladhammajÈnanapaÒÒÈ. Na santi bhikkh| ovÈdakÈti
imassa puggalassa ovÈdakÈ anusÈsakÈ kalyÈÓamittÈ natthÊti idaÑ1 bhante
parihÈnanti dasseti. . SattamaÑ.
8. Tatiya-ovÈdasuttavaÓÓanÈ
151. AÔÔhame tathÈ hi panÈti pubbe sovacassatÈya, etarahi ca
dovacassatÈya kÈraÓapaÔÔhapane nipÈto. TatrÈti tesu theresu. Ko nÈmÈyaÑ
bhikkh|ti ko nÈmo ayaÑ bhikkhu, kiÑ Tissatthero kiÑ NÈgattheroti. TatrÈti
tasmiÑ evaÑ sakkÈre kayiramÈne. TathattÈyÈti tathÈbhÈvÈya,
ÈraÒÒikÈdibhÈvÈyÈti attho. SabrahmacÈrikÈmoti “ime maÑ parivÈretvÈ
carant|”ti evaÑ kÈmeti icchati patthetÊti sabrahmacÈrikÈmo. TathattÈyÈti
lÈbhasakkÈranibbattanatthÈya. BrahmacÈrupaddavenÈti yo sabrahmacÈrÊnaÑ
cat|su paccayesu adhimattacchandarÈgo upaddavoti vuccati, tena upaddutÈ.
AbhipatthanÈti adhimattapatthanÈ. BrahmacÈri-abhipatthanenÈti
brahmacÈrÊnaÑ adhimattapatthanÈsa~khÈtena catupaccayabhÈvena. .
AÔÔhamaÑ.
9. JhÈnÈbhiÒÒasuttavaÓÓanÈ
152. Navame yÈvadeva Èka~khÈmÊti yÈvadeva icchÈmi. YÈni pana ito
paraÑ vivicceva kÈmehÊti-ÈdinÈ nayena cattÈri r|pÈvacarajjhÈnÈni, sabbaso
r|pasaÒÒÈnaÑ samatikkamÈti-ÈdinÈ nayena catasso ar|pasamÈpattiyo,
sabbaso nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanaÑ samatikkamma saÒÒÈvedayitanirodhanti
evaÑ nirodhasamÈpatti, anekavihitaÑ iddhividhanti-ÈdinÈ nayena paÒca
lokikÈbhiÒÒÈ ca vuttÈ. Tattha yaÑ vattabbaÑ siyÈ, taÑ sabbaÑ
anupadavaÓÓanÈya ceva bhÈvanÈvidhÈnena ca saddhiÑ Visuddhimagge2
vitthÈritameva. ChaÄabhiÒÒÈya pana ÈsavÈnaÑ khayÈti ÈsavÈnaÑ khayena.
AnÈsavanti ÈsavÈnaÑ apaccayabh|taÑ. Cetovimuttinti
arahattaphalasamÈdhiÑ. PaÒÒÈvimuttinti arahattaphalapaÒÒaÑ. . NavamaÑ.
______________________________________________________________
1. IdaÑ vatthuÑ (SÊ) 2. Visuddhi 1. 135 piÔÔhe.
10. UpassayasuttavaÓÓanÈ
153. Dasame ÈyÈma bhanteti kasmÈ bhikkhunÊ-upassayagamanaÑ
yÈcati? Na lÈbhasakkÈrahetu, kammaÔÔhÈnatthikÈ panettha bhikkhuniyo
atthi, tÈ ussukkÈpetvÈ kammaÔÔhÈnaÑ kathÈpessÈmÊti yÈcati. Nanu ca so
sayampi1 TepiÔako bahussuto, kiÑ sayaÑ kathetuÑ na sakkotÊti? No na
sakkoti. BuddhapaÔibhÈgassa pana sÈvakassa kathaÑ saddhÈtabbaÑ
maÒÒissÈntÊti yÈcati. Bahukicco tvaÑ bahukaraÓÊyoti kiÑ thero
navakammÈdipasuto, yena naÑ evamÈhÈti? No, Satthari pana parinibbute
catasso parisÈ ŒnandattheraÑ upasa~kamitvÈ “bhante idÈni kassa
pattacÊvaraÑ gahetvÈ caratha, kassa pariveÓaÑ sammajjatha, kassa
mukhodakaÑ dethÈ”ti rodanti paridevanti. Thero “aniccÈ sa~khÈrÈ,
vuddhasarÊrepi nillajjova maccurÈjÈ pahari, esÈ sa~khÈrÈnaÑ dhammatÈ, mÈ
socittha mÈ paridevitthÈ”ti parisaÑ saÒÒÈpeti. Idamassa bahukiccaÑ. TaÑ
sandhÈya thero evamÈha. SandassesÊti paÔipattiguÓaÑ dasseti. SamÈdapesÊti
gaÓhÈpesi. SamuttejesÊti samussÈhesi. SampahaÑsesÊti paÔiladdhaguÓena
modÈpesi.
ThullatissÈti sarÊrena th|lÈ, nÈmena TissÈ. Vedehamuninoti
paÓÉitamunino. PaÓÉito hi ÒÈÓasa~khÈtena vedena Êhati sabbakiccÈni karoti,
tasmÈ “Vedeho”ti vuccati. Vedeho ca so muni cÈti vedehamuni. DhammaÑ
bhÈsitabbaÑ maÒÒatÊti TipiÔakadharassa DhammabhaÓÉÈgÈrikassa
sammukhe sayaÑ araÒÒavÈsÊ paÑsuk|liko samÈno “dhammakathiko ahan”ti
dhammaÑ bhÈsitabbaÑ maÒÒati, idaÑ kiÑ pana, kathaÑ panÈti
avajÈnamÈnÈ bhaÓati. AssosÊti aÒÒena ÈgantvÈ Èrocitavasena assosi.
Œgamehi tvaÑ Èvusoti tiÔÔha tvaÑ Èvuso. MÈ te saÑgho uttari upaparikkhÊti
mÈ bhikkhusaÑgho2 atireka-okÈse taÑ upaparikkhÊti. IdaÑ vuttaÑ hoti–
“Œnandena BuddhapaÔibhÈgo sÈvako vÈrito, ekÈ bhikkhunÊ na vÈritÈ, tÈya
saddhiÑ santhavo vÈ sineho vÈ bhavissatÊ”ti mÈ taÑ saÑgho evaÑ
amaÒÒÊti3.
______________________________________________________________
1. Nanu sayampi (SyÈ), nanu ca tesaÑ sayampi (Ka)
2. BhikkhusaÑgho uttariÑ (SÊ) 3. MaÒÒasÊti (Ka)
IdÈni attano BuddhapaÔibhÈgabhÈvaÑ dÊpento taÑ kiÑ maÒÒasi

Èvusoti-ÈdimÈha. Sattaratananti sattahatthappamÈÓaÑ. NÈganti hatthiÑ.
AÉÉhaÔÔharatanaÑ vÈti aÉÉharatanena |na-aÔÔharatanaÑ, purimapÈdato
paÔÔhÈya yÈva kumbhÈ vidatthÈdhikasattahatthubbedhanti attho.
TÈlapattikÈyÈti taruÓatÈlapaÓÓena. CavitthÈti cutÈ, na matÈ vÈ naÔÔhÈ vÈ,
BuddhapaÔibhÈgassa pana sÈvakassa upavÈdaÑ vatvÈ MahÈkassapatthere
chahi abhiÒÒÈhi sÊhanÈdaÑ nadante tassÈ kÈsÈvÈni kaÓÔakasÈkhÈ viya
kacchusÈkhÈ1 viya ca sarÊraÑ khÈdituÑ ÈraddhÈni, tÈni hÈretvÈ setakÈni
nivatthakkhaÓeyevassÈ cittassÈdo udapÈdÊti. . DasmaÑ.
11. CÊvarasuttavaÓÓanÈ
154. EkÈdasame DakkhiÓÈgirisminti RÈjagahaÑ parivÈretvÈ Ôhitassa
girino dakkhiÓabhÈge janapado DakkhiÓÈgiri nÈma, tasmiÑ cÈrikaÑ caratÊti
attho. CÈrikÈ ca nÈma duvidhÈ hoti turitacÈrikÈ ca aturitacÈrikÈ ca. Tattha
yaÑ ekacco ekaÑ kÈsÈvaÑ nivÈsetvÈ ekaÑ pÈrupitvÈ pattacÊvaraÑ aÑse
laggetvÈ chattaÑ ÈdÈya sarÊrato sedehi paggharantehi divasena
sattaÔÔhayojanÈni gacchati, yaÑ vÈ pana BuddhÈ kiÒcideva
bodhaneyyasattaÑ disvÈ yojanasatampi yojanasahassampi khaÓena
gacchanti, esÈ turitacÈrikÈ nÈma. DevasikaÑ pana gÈvutaÑ aÉÉhayojanaÑ
tigÈvutaÑ yojananti ettakaÑ addhÈnaÑ ajjatanÈya nimantanaÑ adhivÈsayato
janasa~gahaÑ karoto gamanaÑ, esÈ aturitacÈrikÈ nÈma. AyaÑ idha
adhippetÈ.
Nanu ca thero paÒcavÊsati vassÈni chÈyÈ viya Dasabalassa pacchato
pacchato gacchantova ahosi, “kahaÑ Œnando”ti vacanassa okÈsameva na
adÈsi, so kismiÑ kÈle bhikkhusaÑghena saddhiÑ cÈrikaÑ carituÑ okÈsaÑ
labhatÊti? Satthu parinibbÈnasaÑvacchare. Parinibbute kira Satthari
MahÈkassapatthero Satthu parinibbÈne sannipatitassa bhikkhusaÑghassa
majjhe nisÊditvÈ dhammavinayasa~gÈyanatthaÑ paÒcasate bhikkh| uccinitvÈ
“Èvuso mayaÑ RÈjagahe vassaÑ vasantÈ dhammavinayaÑ sa~gÈyissÈma,
tumhe
______________________________________________________________
1. Kacchusa~khÈ (Ka)
pure vass|panÈyikÈya attano palibodhaÑ ucchinditvÈ1 RÈjagahe

sannipatathÈ”ti vatvÈ attanÈ RÈjagahaÑ gato. Œnandattheropi Bhagavato
pattacÊvaraÑ ÈdÈya mahÈjanaÑ saÒÒÈpento SÈvatthiÑ gantvÈ tato
nikkhamma RÈjagahaÑ gacchanto DakkhiÓÈgirismiÑ cÈrikaÑ cari. TaÑ
sandhÈyetaÑ vuttaÑ.
Yebhuyyena kumÈrabh|tÈti ye te hÊnÈyÈvattÈ nÈma, te yebhuyyena
kumÈrakÈ2 daharÈ taruÓÈ ekavassikadvevassikÈ bhikkh| ceva
anupasampannakumÈrakÈ ca. KasmÈ panete pabbajitÈ, kasmÈ hÊnÈyÈvattÈti?
TesaÑ kira mÈtÈpitaro cintesuÑ “Œnandatthero Satthu vissÈsiko aÔÔha vare
yÈcitvÈ upaÔÔhahati, icchiticchitaÔÔhÈnaÑ SatthÈraÑ gahetvÈ gantuÑ sakkoti,
amhÈkaÑ dÈrake etassa santike pabbÈjema, so SatthÈraÑ gahetvÈ
Ègamissati, tasmiÑ Ègate mayaÑ mahÈsakkÈraÑ kÈtuÑ labhissÈmÈ”ti. IminÈ
tÈva kÈraÓena nesaÑ ÒÈtakÈ te pabbÈjesuÑ. Satthari pana parinibbute tesaÑ
sÈ patthanÈ upacchinnÈ, atha te ekadivaseneva uppabbÈjesuÑ.
YathÈbhirantanti yathÈruciyÈ yathÈ-ajjhÈsayena. TikabhojanaÑ
paÒÒattanti idaÑ “gaÓabhojane aÒÒatra samayÈ pÈcittiyan”ti3 idaÑ sandhÈya
vuttaÑ. Tattha hi tiÓÓaÑ janÈnaÑ akappiyanimantanaÑ sÈdiyitvÈ ekato
paÔiggaÓhantÈnampi anÈpatti, tasmÈ “tikabhojanan”ti vuttaÑ.
Dumma~k|naÑ puggalÈnaÑ niggahÈyÈti dussÊlapuggalÈnaÑ
niggaÓhanatthaÑ. PesalÈnaÑ bhikkh|naÑ phÈsuvihÈrÈyÈti dumma~k|naÑ
niggaheneva pesalÈnaÑ uposathapavÈraÓÈ vattanti, samaggavÈso hoti, ayaÑ
tesaÑ phÈsuvihÈro hoti, imassa phÈsuvihÈrassa atthÈya. MÈ pÈpicchÈ
pakkhaÑ nissÈya saÑghaÑ bhindeyyunti yathÈ Devadatto sapariso kulesu
viÒÒÈpetvÈ bhuÒjanto pÈpicche nissÈya saÑghaÑ bhindi, evaÑ aÒÒepi
pÈpicchÈ gaÓabandhena kulesu viÒÒÈpetvÈ bhuÒjamÈnÈ gaÓaÑ vaÉÉhetvÈ
taÑ pakkhaÑ nissÈya mÈ saÑghaÑ bhindeyyunti, iti iminÈ kÈraÓena
paÒÒattanti attho. KulÈnuddayatÈya cÈti bhikkhusaÑghe uposathapavÈraÓaÑ
katvÈ samaggavÈsaÑ
______________________________________________________________
1. UpacchinditvÈ (SÊ), pacchinditvÈ (SyÈ) 2. KumÈrabh|tÈ (SÊ, SyÈ)
3. Vi 2. 98 piÔÔhe.
vasante manussÈ salÈkabhattÈdÊni datvÈ saggaparÈyaÓÈ bhavanti, iti imÈya

kulÈnuddayatÈya ca paÒÒattanti attho.
SassaghÈtaÑ maÒÒe carasÊti sassaÑ ghÈtento viya ÈhiÓÉasi.
Kul|paghÈtaÑ maÒÒe carasÊti kulÈni upaghÈtento viya hananto viya
ÈhiÓÉasi. OlujjatÊti visesena palujjati bhijjati. Palujjanti kho te Èvuso
navappÈyÈti Èvuso ete tayhaÑ pÈyena yebhuyyena navakÈ
ekavassikaduvassikÈ daharÈ ceva sÈmaÓerÈ ca palujjanti bhijjanti. Na vÈyaÑ
kumÈrako mattamaÒÒÈsÊti ayaÑ kumÈrako attano pamÈÓaÑ na jÈnÈtÊti
theraÑ tajjento Èha.
KumÈrakavÈdÈ na muccÈmÈti kumÈrakavÈdato na muccÈma. TathÈ hi
pana tvanti idamassa evaÑ vattabbatÈya kÈraÓadassanatthaÑ vuttaÑ. AyaÑ
hettha adhippÈyo–yasmÈ tvaÑ imehi navehi bhikkhuhi
indriyasaÑvararahitehi saddhiÑ vicarasi, tasmÈ kumÈrakehi saddhiÑ
vicaranto kumÈrakoti vattabbataÑ arahasÊti.
AÒÒatitthiyapubbo samÈnoti idaÑ yasmÈ1 therassa imasmiÑ sÈsane
neva Ècariyo na upajjhÈyo paÒÒÈyati, sayaÑ kÈsÈyÈni gahetvÈ nikkhanto,
tasmÈ anattamanatÈya aÒÒatitthiyapubbataÑ ÈropayamÈno Èha.
SahasÈti ettha rÈgamohacÈropi sahasÈcÈro, idaÑ pana dosacÈravasena
vuttaÑ. AppaÔisa~khÈti appaccavekkhitvÈ. IdÈni attano pabbajjaÑ sodhento
yatvÈhaÑ Èvusoti-ÈdimÈha. Tattha aÒÒaÑ satthÈraÑ uddisitunti ÔhapetvÈ
BhagavantaÑ aÒÒaÑ mayhaÑ satthÈti evaÑ uddisituÑ na jÈnÈmi. SambÈdho
gharÈvÈsoti-ÈdÊsu sacepi saÔÔhihatthe ghare yojanasatantarepi vÈ dve
jÈyampatikÈ vasanti, tathÈpi tesaÑ sakiÒcanasapalibodhaÔÔhena gharÈvÈso
sambÈdhoyeva. RajÈpathoti rÈgarajÈdÊnaÑ uÔÔhÈnaÔÔhÈnanti MahÈ-
aÔÔhakathÈyaÑ vuttaÑ. “Œgamanapatho”tipi vatthuÑ vaÔÔati. AlagganaÔÔhena
abbhokÈso viyÈti abbhokÈso. Pabbajito hi
K|ÔÈgÈraratanamayapÈsÈdadevavimÈnÈdÊsu pihitadvÈravÈtapÈnesu
paÔicchannesu vasantopi neva laggati na sajjati na bajjhati, tena
______________________________________________________________
1. Œyasmato (SÊ)
vuttaÑ “abbhokÈso pabbajjÈ”ti. Apica sambÈdho gharÈvÈso kusalakiriyÈya

okÈsÈbhÈvato, rajÈpatho asaÑvutasa~kÈraÔÔhÈnaÑ viya rajÈnaÑ,
kilesarajÈnaÑ sannipÈtaÔÔhÈnato, abbhokÈso pabbajjÈ kusalakiriyÈya
yathÈsukhaÑ okÈsasabbhÈvato.
NayidaÑ sukaraÑ -pa- pabbajeyyanti ettha ayaÑ sa~khepakathÈ–
yadetaÑ sikkhattayabrahmacariyaÑ ekampi divasaÑ akhaÓÉaÑ katvÈ
carimakacittaÑ pÈpetabbatÈya ekantaparipuÓÓaÑ caritabbaÑ, ekadivasampi
ca kilesamalena amalÊnaÑ katvÈ carimakacittaÑ pÈpetabbatÈya
ekantaparisuddhaÑ, sa~khalikhitaÑ likhitasa~khasadisaÑ
dhotasa~khasappaÔibhÈgaÑ caritabbaÑ, idaÑ na sukaraÑ agÈraÑ
ajjhÈvasatÈ agÈramajjhe vasantena ekantaparipuÓÓaÑ -pa- carituÑ,
yaÑn|nÈhaÑ kesamassuÑ ohÈretvÈ kasÈyarasapÊtatÈya kÈsÈyÈni
brahmacariyaÑ carantÈnaÑ anucchavikÈni vatthÈni acchÈdetvÈ paridahitvÈ
agÈrasmÈ nikkhamitvÈ anagÈriyaÑ pabbajeyyanti. Ettha ca yasmÈ agÈrassa
hitaÑ kasivaÓijjÈdikammaÑ agÈriyanti vuccati, taÑ pabbajjÈya natthi, tasmÈ
pabbajjÈ anagÈriyÈti ÒÈtabbÈ, taÑ anagÈriyaÑ. Pabbajeyyanti
paÔipajjeyyaÑ1.
PaÔapilotikÈnanti jiÓÓapilotikÈnaÑ. Terasahatthopi hi navasÈÔako
dasÈnaÑ chinnakÈlato paÔÔhÈya pilotikÈti vuccati. Iti mahÈrahÈni vatthÈni
chinditvÈ kataÑ sa~ghÈÔiÑ sandhÈya “paÔapilotikÈnaÑ sa~ghÈÔin”ti vuttaÑ.
AddhÈnamaggappaÔipannoti aÉÉhayojanato paÔÔhaya maggo addhÈnanti
vuccati, taÑ addhÈnamaggaÑ paÔipanno, dÊghamaggaÑ paÔipannoti attho.
IdÈni yathÈ esa pabbajito, yathÈ ca addhÈnamaggaÑ paÔipanno,
imassatthassa ÈvibhÈvatthaÑ abhinÊhÈrato paÔÔhÈya anupubbikathÈ
kathetabbÈ–atÊte kira kappasatasahassamatthake Padumuttaro nÈma SatthÈ
udapÈdi, tasmiÑ HaÑsavatÊnagaraÑ upanissÈya Kheme migadÈye viharante
Vedeho nÈma kuÔumbiko asÊtikoÔidhanavibhavo pÈtova subhojanaÑ
bhuÒjitvÈ uposatha~gÈni2 adhiÔÔhÈya gandhapupphÈdÊni gahetvÈ vihÈraÑ
gantvÈ SatthÈraÑ p|jetvÈ vanditvÈ ekamantaÑ nisÊdi. TasmiÑ KhaÓe SatthÈ
MahÈnisabhattheraÑ nÈma tatiyasÈvakaÑ “etadaggaÑ bhikkhave mama
______________________________________________________________
1. ParivajeyyaÑ (Ka) 2. Uposatha~gaÑ (SyÈ), uposathaÑ (Ka)
sÈvakÈnaÑ bhikkh|naÑ dhutavÈdÈnaÑ yadidaÑ Nisabho”ti etadagge

Ôhapesi. UpÈsako taÑ sutvÈ pasanno dhammakathÈvasÈne mahÈjane uÔÔhÈya
gate SatthÈraÑ vanditvÈ “bhante sve mayhaÑ bhikkhaÑ adhivÈsethÈ”ti Èha.
MahÈ kho upÈsaka bhikkhusaÑghoti. Kittako BhagavÈti.
AÔÔhasaÔÔhibhikkhusatasahassanti. Bhante ekaÑ sÈmaÓerampi vihÈre
asesetvÈ bhikkhaÑ adhivÈsethÈti. SatthÈ adhivÈsesi. UpÈsako Satthu
adhivÈsanaÑ viditvÈ gehaÑ gantvÈ mahÈdÈnaÑ sajjetvÈ punadivase Satthu
kÈlaÑ ÈrocÈpesi. SatthÈ pattacÊvaramÈdÈya bhikkhusaÑghaparivuto
upÈsakassa gharaÑ gantvÈ paÒÒattÈsane nisinno dakkhiÓodakÈvasÈne
yÈgubhattÈdÊni sampaÔicchanto bhattavissaggaÑ akÈsi. UpÈsakopi Satthu
santike nisÊdi.
TasmiÑ antare MahÈnisabhatthero piÓÉÈya caranto tameva vÊthiÑ
paÔipajji. UpÈsako disvÈ uÔÔhÈya gantvÈ theraÑ vanditvÈ “pattaÑ bhante no
dethÈ”ti Èha. Thero pattaÑ adÈsi. Bhante idheva pavisatha, SatthÈpi gehe
nisinnoti. Na vaÔÔissati upÈsakÈti. UpÈsako therassa pattaÑ gahetvÈ
piÓÉapÈtassa p|retvÈ nÊharitvÈ adÈsi. Tato1 theraÑ anugantvÈ nivatto Satthu
santike nisÊditvÈ evamÈha “bhante MahÈnisabhatthero ‘satthÈ gehe nisinno’ti
vuttepi pavisituÑ na icchi, atthi nu kho etassa tumhÈkaÑ guÓehi atireko
guÓo”ti. BuddhÈnaÒca vaÓÓamaccheraÑ nÈma natthi. Atha SatthÈ evamÈha
“upÈsaka mayaÑ bhikkhaÑ ÈgamayamÈnÈ gehe nisÊdÈma, so bhikkhu na
evaÑ nisÊditvÈ bhikkhaÑ udikkhati. MayaÑ gÈmantasenÈsane vasÈma, so
araÒÒasmiÑ yeva vasati. MayaÑ channe vasÈma, so abbhokÈsamhiyeva
vasati. Iti tassa ayaÒca ayaÒca guÓo”ti mahÈsamuddaÑ p|rayamÈnova
kathesi. UpÈsako pakatiyÈpi jalamÈnapadÊpo telena Èsitto viya suÔÔhutaraÑ2
pasanno hutvÈ cintesi “kiÑ mayhaÑ aÒÒÈya sampattiyÈ, anÈgate ekassa
Buddhassa santike dhutavÈdÈnaÑ3 aggabhÈvatthÈya patthanaÑ karissÈmÊ”ti.
So punapi SatthÈraÑ nimantetvÈ teneva niyÈmena satta divasÈni dÈnaÑ
datvÈ sattame divase aÔÔhasaÔÔhibhikkhusatasahassassa ticÊvarÈni datvÈ
Satthu pÈdam|le nipajjitvÈ evamÈha “yaÑ me bhante satta divasÈni dÈnaÑ
______________________________________________________________
1. TaÑ (Ka) 2. SuÔÔhu (SÊ) 3. Dhuta~gadharÈnaÑ (SÊ)
dentassa mettaÑ kÈyakammaÑ mettaÑ vacÊkammaÑ mettaÑ

manokammaÑ, iminÈhaÑ na aÒÒaÑ devasampattiÑ vÈ
SakkamÈrabrahmasampattiÑ vÈ patthemi, idaÑ pana me kammaÑ anÈgate
ekassa Buddhassa santike MahÈnisabhattherena pattaÔÔhÈnantaraÑ
pÈpuÓanatthÈya terasadhuta~gadharÈnaÑ aggabhÈvassa paccayo hot|”ti.
SatthÈ “mahantaÑ ÔhÈnaÑ iminÈ patthitaÑ, samijjhissati nu kho”ti olokento
samijjhanabhÈvaÑ disvÈ Èha “manÈpaÑ te ÔhÈnaÑ patthitaÑ, anÈgate
satasahassakappamatthake Gotamo nÈma Buddho uppajjissati, tassa tvaÑ
tatiyasÈvako MahÈkassapatthero nÈma bhavissatÊ”ti. TaÑ sutvÈ upÈsako
“BuddhÈnaÑ dve kathÈ nÈma natthÊ”ti punadivase pattabbaÑ viya taÑ
sampattiÑ amaÒÒittha. So yÈvatÈyukaÑ sÊlaÑ rakkhitvÈ tattha kÈla~kato
sagge nibbatti.
Tato paÔÔhÈya devamanussesu sampattiÑ anubhavanto ito
ekanavutikappe vipassimhi SammÈsambuddhe BandhumatÊnagaraÑ nissÈya
kheme migadÈye viharante devalokÈ cavitvÈ aÒÒatarasmiÑ parijiÓÓe
brÈhmaÓakule nibbatti. TasmiÒca kÈle “VipassÊ BhagavÈ sattame sattame
saÑvacchare dhammaÑ kathetÊ”ti mahantaÑ kolÈhalaÑ hoti.
SakalajambudÊpe devatÈ “SatthÈ dhammaÑ kathessatÊ”ti Èrocenti, brÈhmaÓo
taÑ sÈsanaÑ assosi. Tassa ca nivÈsanasÈÔako eko hoti, tathÈ brÈhmaÓiyÈ,
pÈrupanaÑ pana dvinnampi ekameva. Sakalanagare “EkasÈÔakabrÈhmaÓo”ti
paÒÒÈyati. BrÈhmaÓÈnaÑ kenacideva kiccena sannipÈte sati brÈhmaÓiÑ
gehe ÔhapetvÈ sayaÑ gacchati, brÈhmaÓÊnaÑ sannipÈte sati sayaÑ gehe
tiÔÔhati, brÈhmaÓÊ taÑ vatthaÑ pÈrupitvÈ gacchati. TasmiÑ pana divase
brÈhmaÓo brÈhmaÓiÑ Èha “bhoti kiÑ rattiÑ dhammassavanaÑ suÓissasi,
divÈ”ti. “MayaÑ mÈtugÈmajÈtikÈ nÈma rattiÑ sotuÑ na sakkoma, divÈ
sossÈmÊ”ti brÈhmaÓaÑ gehe ÔhapetvÈ vatthaÑ pÈrupitvÈ upÈsikÈhi saddhiÑ
divÈ gantvÈ SatthÈraÑ vanditvÈ ekamante nisinnÈ dhammaÑ sutvÈ
upÈsikÈhiyeva saddhiÑ ÈgamÈsi. Atha brahmaÓo brÈhmaÓiÑ gehe ÔhepetvÈ
vatthaÑ pÈrupitvÈ vihÈraÑ gato.
TasmiÑ ca samaye SatthÈ parisamajjhe ala~katadhammÈsane
sannisinno cittabÊjaniÑ ÈdÈya ÈkÈsaga~gaÑ otÈrento viya SineruÑ
matthaÑ1
______________________________________________________________
1. SinerumatthakaÑ (SyÈ), SineruÑ matthakaÑ (Ka)
katvÈ sÈgaraÑ nimmathento viya dhammakathaÑ katheti. BrÈhmaÓassa

parisante1 nisinnassa dhammaÑ suÓantassa paÔhamayÈmasmiÑ yeva
sakalasarÊraÑ p|rayamÈnÈ paÒcavaÓÓÈ pÊti uppajji. So pÈrutavatthaÑ
saÑgharitvÈ2 “Dasabalassa dassÈmÊ”ti cintesi. Athassa ÈdÊnavasahassaÑ
dassayamÈnaÑ maccheraÑ uppajji, so “brÈhmaÓiyÈ ca mayhaÒca ekameva
vatthaÑ, aÒÒaÑ kiÒci pÈrupanaÑ natthi, apÈrupitvÈ ca nÈma bahi carituÑ na
sakkÈ”ti sabbathÈpi adÈtukÈmo ahosi. Athassa nikkhante paÔhamayÈme
majjhimayÈmepi tatheva pÊti uppajji, so tatheva ca cintetvÈ tatheva
adÈtukÈmo ahosi. Athassa majjhimayÈme nikkhante pacchimayÈmepi
tatheva pÊti uppajji, so “taraÓaÑ vÈ hotu maraÓaÑ vÈ3, pacchÈpi
jÈnissÈmÊ”ti vatthaÑ saÑgharitvÈ Satthu pÈdam|le Ôhapesi. Tato
vÈmahatthaÑ ÈbhujitvÈ dakkhiÓena hatthena tikkhattuÑ apphoÔetvÈ “jitaÑ
me, jitaÑ me”ti tayo vÈre nadi.
TasmiÑ ca samaye BandhumarÈjÈ dhammÈsanassa pacchato
antosÈÓiyaÑ nisinno dhammaÑ suÓÈti. RaÒÒo ca nÈma “jitaÑ me”ti saddo
amanÈpo hoti. So purisaÑ pesesi “gaccha etaÑ puccha kiÑ vadesÊ”ti, so
tena gantvÈ pucchito Èha “avasesÈ hatthiyÈnÈdÊni Èruyha asicammÈdÊni
gahetvÈ parasenaÑ jinanti, na taÑ acchariyaÑ, ahaÑ pana pacchato
Ègacchantassa k|ÔagoÓassa muggarena sÊsaÑ bhinditvÈ taÑ palÈpento viya
maccheracittaÑ madditvÈ4 pÈrutavatthaÑ Dasabalassa adÈsiÑ, taÑ me
macchariyaÑ jitan”ti Èha. Puriso gantvÈ taÑ pavattiÑ raÒÒo Èrocesi. RÈjÈ
Èha “amhe bhaÓe Dasabalassa anur|paÑ na jÈnimhÈ, brÈhmaÓo pana
jÈnÊ”ti5 vatthayugampi pesesi. TaÑ disvÈ brÈhmaÓo cintesi “ayaÑ mayhaÑ
tuÓhÊ nisinnassa paÔhamaÑ kiÒci adatvÈ Satthu guÓe kathentassa adÈsi,
Satthu guÓe paÔicca uppannena mayhaÑ ko attho”ti tampi vatthayugaÑ
Dasabalasseva adÈsi. RÈjÈ “kiÑ brÈhmaÓena katan”ti pucchitvÈ “tampi tena6
vatthayugaÑ TathÈgatasseva dinnan”ti sutvÈ aÒÒÈni dve vatthayugÈni pesesi.
So tÈnipi adÈsi. RÈjÈ aÒÒÈnipi cattÈrÊti evaÑ yÈva dvattiÑsavatthayugÈni
pesesi. Atha
______________________________________________________________
1. Pariyante (SyÈ) 2. SaÑharitvÈ (SÊ) 3. MaraÓaÑ vÈ hotu amaraÓaÑ vÈ (SyÈ, Ka)
4. CajetvÈ (SyÈ) 5. JÈnÈtÊti (SÊ, Ka) 6. Tampi dinnaÑ (SÊ)
brÈhmaÓo “idaÑ vaÉÉhetvÈ gahaÓaÑ viya hotÊ”ti attano atthÈya ekaÑ,

brÈhmaÓiyÈ atthÈya ekanti dve vatthayugÈni gahetvÈ tiÑsa yugÈni
TathÈgatasseva adÈsi. Tato paÔÔhÈya ca Satthu vissÈsiko jÈto.
Atha naÑ rÈjÈ ekadivasaÑ sÊtasamaye Satthu santike dhammaÑ

suÓantaÑ disvÈ satasahassagghanikaÑ attano pÈrutaÑ rattakambalaÑ datvÈ
Èha “ito paÔÔhÈya imaÑ pÈrupitvÈ dhammaÑ suÓÈhÊ”ti. So “kiÑ me iminÈ
kambalena imasmiÑ p|tikÈye upanÊtenÈ”ti cintetvÈ antogandhakuÔiyaÑ
TathÈgatamaÒcassa upari vitÈnaÑ katvÈ agamÈsi. Atha ekadivasaÑ rÈjÈ
pÈtova vihÈraÑ gantvÈ antogandhakuÔiyaÑ Satthu santike nisÊdi. TasmiÒca
samaye chabbaÓÓÈ Buddharasmiyo kambalaÑ paÔihaÒÒanti, kambalo ativiya
virocati. RÈjÈ uddhaÑ olokento saÒjÈnitvÈ Èha “bhante amhÈkaÑ esa
kambalo, amhehi EkasÈÔakabrÈhmaÓassa dinno”ti. Tumhehi mahÈrÈja
brÈhmaÓo p|jito, brÈhmaÓena ahaÑ p|jitoti. RÈjÈ “brÈhmaÓo yuttakaÑ
aÒÒÈsi, na mayan”ti pasÊditvÈ yaÑ manussÈnaÑ upakÈrabh|taÑ, taÑ
sabbaÑ aÔÔhaÔÔhakaÑ katvÈ sabbaÔÔhakaÑ nÈma dÈnaÑ datvÈ purohitaÔÔhÈne
Ôhapesi. Sopi “aÔÔhaÔÔhakaÑ nÈma catusaÔÔhi hotÊ”ti catusaÔÔhi salÈkabhattÈni
upanibandhÈpetvÈ1 yÈvajÊvaÑ dÈnaÑ datvÈ sÊlaÑ rakkhitvÈ tato cuto sagge
nibbatti.
Puna tato cuto imasmiÑ kappe KoÓÈgamanassa ca Bhagavato

Kassapadasabalassa cÈti dvinnaÑ BuddhÈnaÑ antare BÈrÈÓasiyaÑ
kuÔumbiyaghare nibbatto, so vuddhimanvÈya gharÈvÈsaÑ vasanto
ekadivasaÑ araÒÒe ja~ghavihÈraÑ carati. TasmiÒca samaye Paccekabuddho
nadÊtÊre cÊvarakammaÑ karonto anuvÈte appahonte saÑgharitvÈ ÔhapetuÑ
Èraddho. So disvÈ “kasmÈ bhante saÑgharitvÈ ÔhapethÈ”ti Èha. AnuvÈto
nappahotÊti. “IminÈ bhante karothÈ”ti sÈÔakaÑ datvÈ “nibbattanibbattaÔÔhÈne
me kenaci parihÈni mÈ hot|”ti patthanaÑ paÔÔhapesi. Gharepissa bhaginiyÈ
saddhiÑ bhariyÈya kalahaÑ karontiyÈ Paccekabuddho piÓÉÈya pÈvisi.
______________________________________________________________
1. UpanÈmetvÈ (SyÈ)
Athassa bhaginÊ Paccekabuddhassa piÓÉapÈtaÑ datvÈ tassa bhariyaÑ

sandhÈya1 “evar|paÑ bÈlaÑ yojanasatena parivajjeyyan”ti patthanaÑ
paÔÔhapesi. SÈ gehadvÈre ÔhitÈ taÑ sutvÈ “imÈya dinnaÑ bhattaÑ esa mÈ
bhuÒjat|”ti pattaÑ gahetvÈ piÓÉapÈtaÑ chaÉÉetvÈ kalalassa p|retvÈ adÈsi.
ItarÈ disvÈ “bÈle maÑ tÈva akkosa vÈ pahara vÈ, evar|passa pana dve
asa~kheyyÈni p|ritapÈramissa pattato bhattaÑ chaÉÉetvÈ kalalaÑ dÈtuÑ na
yuttan”ti Èha. Athassa bhariyÈya paÔisa~khÈnaÑ uppajji. SÈ “tiÔÔhatha
bhante”ti kalalaÑ chaÉÉetvÈ pattaÑ dhovitvÈ gandhacuÓÓena ubbaÔÔetvÈ
pavarassa catumadhurassa p|retvÈ upari Èsittena padumagabbhavaÓÓena
sappinÈ vijjotamÈnaÑ Paccekabuddhassa hatthe ÔhapetvÈ “yathÈ ayaÑ
piÓÉapÈto obhÈsajÈto, evaÑ obhÈsajÈtaÑ me sarÊraÑ hot|”ti patthanaÑ
paÔÔhapesi. Paccekabuddho anumoditvÈ ÈkÈsaÑ pakkhandi2. Tepi
jÈyampatikÈ3 yÈvatÈyukaÑ kusalaÑ katvÈ sagge nibbattitvÈ puna tato
cavitvÈ upÈsako BÈrÈÓasiyaÑ asÊtikoÔivibhavassa seÔÔhino putto hutvÈ
nibbatti, itarÈ tÈdisasseva dhÊtÈ hutvÈ nibbatti.
Tassa vuddhippattassa tameva seÔÔhidhÊtaraÑ ÈnayiÑsu. TassÈ pubbe
adinnavipÈkassa tassa kammassa ÈnubhÈvena patikulaÑ paviÔÔhamattÈya
ummÈrabbhantare sakalasarÊraÑ ugghÈÔitavaccakuÔi viya duggandhaÑ
jÈtaÑ. SeÔÔhikumÈro “kassÈyaÑ gandho”ti pucchitvÈ “seÔÔhikaÒÒÈyÈ”ti sutvÈ
“nÊharatha nÊharathÈ”ti ÈbhataniyÈmeneva4 kulagharaÑ pesesi. SÈ eteneva
nÊhÈrena sattasu ÔhÈnesu paÔinivattitÈ cintesi “ahaÑ sattasu ÔhÈnesu
paÔinivattÈ, kiÑ me jÊvitenÈ”ti attano ÈbhÈraÓabhaÓÉaÑ bhÈÒjÈpetvÈ
suvaÓÓiÔÔhakaÑ kÈresi ratanÈyataÑ vidatthivitthataÑ catura~gulubbedhaÑ.
Tato haritÈlamanosilÈpiÓÉaÑ gahetvÈ aÔÔha uppalahatthake ÈdÈya
Kassapadasabalassa cetiyakaraÓaÔÔhÈnaÑ gatÈ. TasmiÒca khaÓe ekÈ
iÔÔhakapanti parikkhipitvÈ ÈgacchamÈnÈ ghaÔaniÔÔhakÈya |nÈ hoti. SeÔÔhidhÊtÈ
vaÉÉhakiÑ Èha “imaÑ iÔÔhakaÑ ettha ÔhapethÈ”ti. Amma bhaddake kÈle
ÈgatÈsi, sayameva ÔhapehÊti. SÈ Èruyha telena haritÈlamanosilaÑ yojetvÈ
tena bandhanena iÔÔhakaÑ patiÔÔhapetvÈ
______________________________________________________________
1. SandhÈya evamÈha (SyÈ) 2. Pakkhando (SÊ, Ka)
3. JÈyapatikÈ (SyÈ) 4. Œgatanayeneva (Ka)
upari aÔÔhahi uppalahatthakehi p|jaÑ katvÈ vanditvÈ “nibbattanibbattaÔÔhÈne

me kÈyato candanagandho vÈyatu, mukhato uppalagandho”ti patthanaÑ
katvÈ cetiyaÑ vanditvÈ padakkhiÓaÑ katvÈ agamÈsi.
Atha tasmiÑyeva khaÓe yassa seÔÔhiputtassa paÔhamaÑ gehaÑ nÊtÈ,
tassa taÑ Èrabbha sati udapÈdi. Nagarepi nakkhattaÑ saÑghuÔÔhaÑ hoti. So
upaÔÔhÈke Èha “tadÈ idha ÈnÊtÈ seÔÔhidhÊtÈ atthi, kahaÑ sÈ”ti. Kulagehe
sÈmÊti1. Œnetha naÑ, nakkhattaÑ kÊÄissÈmÈti. Te gantvÈ taÑ vanditvÈ ÔhitÈ
“kiÑ tÈtÈ ÈgatatthÈ”ti tÈya puÔÔhÈ taÑ pavattiÑ ÈcikkhiÑsu. TÈtÈ mayÈ
ÈbharaÓabhaÓÉena cetiyaÑ p|jitaÑ, ÈbharaÓaÑ me natthÊti. Te gantvÈ
seÔÔhiputtassa ÈrocesuÑ. Œnetha naÑ, piÄandhanaÑ labhissÈmÈti. Te
ÈnayiÑsu. TassÈ saha gharappavesena sakalagehaÑ candanagandhaÒceva
nÊluppalagandhaÒca vÈyi.
SeÔÔhiputto taÑ pucchi “paÔhamaÑ tava sarÊrato duggandho vÈyi, idÈni
pana te sarÊrato candanagandho, mukhato uppalagandho vÈyati, kiÑ etan”ti.
SÈ Èdito paÔÔhÈya attano katakammaÑ Èrocesi. SeÔÔhiputto “niyyÈnikaÑ vata
BuddhÈnaÑ sÈsanan”ti pasÊditvÈ yojanikaÑ suvaÓÓacetiyaÑ
kambalakaÒcukena parikkhipitvÈ tattha tattha rathacakkappamÈÓehi
suvaÓÓapadumehi ala~kari. TesaÑ dvÈdasahatthÈ olambakÈ honti. So tattha
yÈvatÈyukaÑ ÔhatvÈ sagge nibbattitvÈ tato cuto BÈrÈÓasito yojanamatte
ÔhÈne aÒÒatarasmiÑ amaccakule nibbatti. SeÔÔhikaÒÒÈ devalokato cavitvÈ
rÈjakule jeÔÔhadhÊtÈ hutvÈ nibbatti.
Tesu vayappattesu kumÈrassa vasanagÈme nakkhattaÑ saÑghuÔÔhaÑ, so
mÈtaraÑ Èha “sÈÔakaÑ me amma dehi, nakkhattaÑ kÊÄissÈmÊ”ti. SÈ
dhotavatthaÑ nÊharitvÈ adÈsi. Amma th|laÑ idanti. AÒÒaÑ nÊharitvÈ adÈsi,
tampi paÔikkhipi. AÒÒaÑ nÊharitvÈ adÈsi, tampi paÔikkhipi. Atha naÑ mÈtÈ
Èha “tÈta yÈdise gehe mayaÑ jÈtÈ, natthi no ito sukhumatarassa paÔilÈbhÈya
puÒÒan”ti. LabhanaÔÔhÈnaÑ gacchÈmi ammÈti. Putta ahaÑ ajjeva tuyhaÑ
BÈrÈÓasinagare rajjapaÔilÈbhampi icchÈmÊti. So mÈtaraÑ vanditvÈ Èha
“gacchÈmi ammÈ”ti. Gaccha tÈtÈti. EvaÑ kirassÈ cittaÑ
______________________________________________________________
1. Vasati sÈmÊti (SÊ)
ahosi “kahaÑ gamissati, idha vÈ ettha vÈ gehe nisÊdissatÊ”ti. So pana

puÒÒaniyÈmena nikkhamitvÈ BÈrÈÓasiÑ gantvÈ uyyÈne ma~galasilÈpaÔÔe
sasÊsaÑ pÈrupitvÈ nipajji. So ca BÈrÈÓasiraÒÒo kÈla~katassa sattamo divaso
hoti.
AmaccÈ raÒÒo sarÊrakiccaÑ katvÈ rÈja~gaÓe nisÊditvÈ mantayiÑsu

“raÒÒo ekÈ dhÊtÈva atthi, putto natthi, arÈjakaÑ rajjaÑ na tiÔÔhati, ko rÈjÈ
hotÊ”ti mantetvÈ “tvaÑ hohi, tvaÑ hohÊ”ti. Purohito Èha “bahuÑ oloketuÑ
na vaÔÔati, phussarathaÑ1 vissajjemÈ”ti. Te kumudavaÓÓe cattÈro sindhave
yojetvÈ paÒcavidhaÑ rÈjakakudhabhaÓÉaÑ setacchattaÒca rathasmiÑyeva
ÔhapetvÈ rathaÑ vissajjetvÈ pacchato t|riyÈni paggaÓhÈpesuÑ. Ratho
pÈcÊnadvÈrena nikkhamitvÈ uyyÈnÈbhimukho ahosi, “paricayena
uyyÈnÈbhimukho gacchati, nivattemÈ”ti keci ÈhaÑsu. Purohito “mÈ
nivattayitthÈ”ti Èha. Ratho kumÈraÑ padakkhiÓaÑ katvÈ Èrohanasajjo hutvÈ
aÔÔhÈsi. Purohito pÈrupanakaÓÓaÑ apanetvÈ pÈdatalÈni olokento “tiÔÔhatu
ayaÑ dÊpo, dvisahassadÊpaparivÈresu cat|su dÊpesu esa rajjaÑ kÈtuÑ
yutto”ti vatvÈ “punapi t|riyÈni paggaÓhÈtha punapi paggaÓhÈthÈ”ti
tikkhattuÑ t|riyÈni paggaÓhÈpesi.
Atha kumÈro mukhaÑ vivaritvÈ oloketvÈ “kena kammena ÈgatatthÈ”ti

Èha. Deva tumhÈkaÑ rajjaÑ pÈpuÓÈtÊti. RÈjÈ kahanti. DevattaÑ gato2
sÈmÊti. Kati divasÈ atikkantÈti. Ajja sattamo divasoti. Putto vÈ dhÊtÈ vÈ
natthÊti. DhÊtÈ atthi deva, putto natthÊti. Tena hi karissÈmi rajjanti. Te
tÈvadeva abhisekamaÓÉapaÑ katvÈ rÈjadhÊtaraÑ sabbÈla~kÈrehi ala~karitvÈ
uyyÈnaÑ ÈnetvÈ kumÈrassa abhisekaÑ akaÑsu.
Athassa katÈbhisekassa satasahassagghanikaÑ vatthaÑ upahariÑsu. So

“kimidaÑ tÈtÈ”ti Èha. NivÈsanavatthaÑ devÈti. Nanu tÈtÈ th|lanti.
ManussÈnaÑ paribhogavatthesu ito sukhumataraÑ natthi devÈti. TumhÈkaÑ
rÈjÈ evar|paÑ nivÈsesÊti. Œma devÈti. Na maÒÒe puÒÒavÈ
______________________________________________________________
1. PussarathaÑ (SyÈ) 2. DivaÑgato (SyÈ)
tumhÈkaÑ rÈjÈ, suvaÓÓabhi~gÈraÑ1 Èharatha, labhissÈma vatthanti.

SuvaÓÓabhi~gÈraÑ ÈhariÑsu. So uÔÔhÈya hatthe dhovitvÈ mukhaÑ
vikkhÈletvÈ hatthena udakaÑ ÈdÈya puratthimadisÈya abbhukkiri,
ghanapathaviÑ bhinditvÈ aÔÔha kapparukkhÈ uÔÔhahiÑsu. Puna udakaÑ
gahetvÈ dakkhiÓaÑ pacchimaÑ uttaranti evaÑ catasso disÈ abbhukkiri,
sabbadisÈsu aÔÔha aÔÔha katvÈ dvattiÑsa kapparukkhÈ uÔÔhahiÑsu. So ekaÑ
dibbadussaÑ nivÈsetvÈ ekaÑ pÈrupitvÈ “NandaraÒÒo vijite suttakantikÈ
itthiyo mÈ suttaÑ kantiÑs|ti evaÑ bheriÑ cÈrÈpethÈ”ti vatvÈ chattaÑ
ussÈpetvÈ ala~katapaÔiyatto hatthikkhandhavaragato nagaraÑ pavisitvÈ
pÈsÈdaÑ Èruyha mahÈsampattiÑ anubhavi.
EvaÑ kÈle gacchante ekadivasaÑ devÊ raÒÒo sampattiÑ disvÈ “aho
tapassÊ”ti2 kÈruÒÒÈkÈraÑ dassesi. “KimidaÑ devÊ”ti ca puÔÔhÈ “atimahatÊ
deva sampatti, atÊte BuddhÈnaÑ saddahitvÈ kalyÈÓaÑ akattha, idÈni
anÈgatassa paccayaÑ kusalaÑ na karothÈ”ti Èha. Kassa dassÈmi, sÊlavanto
natthÊti. “AsuÒÒo deva JambudÊpo arahantehi, tumhe dÈnameva sajjetha,
ahaÑ arahante lacchÈmÊ”ti Èha. RÈjÈ punadivase pÈcÊnadvÈre dÈnaÑ
sajjÈpesi. DevÊ pÈtova uposatha~gÈni adhiÔÔhÈya uparipÈsÈde
puratthÈbhimukhÈ urena nipajjitvÈ “sace etissÈ disÈya arahanto atthi,
Ègacchantu amhÈkaÑ bhikkhaÑ gaÓhant|”ti Èha. TassaÑ disÈyaÑ arahanto
nÈhesuÑ. TaÑ sakkÈraÑ kapaÓaddhikayÈcakÈnaÑ adaÑsu.
Punadivase dakkhiÓadvÈre dÈnaÑ sajjetvÈ tatheva akÈsi, punadivase
pacchimadvÈre. UttaradvÈre sajjitadivase pana deviyÈ tatheva nimantentiyÈ
Himavante vasantÈnaÑ PadumavatiyÈ puttÈnaÑ paÒcasatÈnaÑ
PaccekabuddhÈnaÑ jeÔÔhako MahÈpadumapaccekabuddho bhÈtike Èmantesi
“mÈrisÈ NandarÈjÈ tumhe nimanteti, adhivÈsetha tassÈ”ti. Te adhivÈsetvÈ
punadivase anotattadahe mukhaÑ dhovitvÈ ÈkÈsena ÈgantvÈ uttaradvÈre
otariÑsu. ManussÈ gantvÈ “paÒcasatÈ deva PaccekabuddhÈ ÈgatÈ”ti raÒÒo
ÈrocesuÑ. RÈjÈ saddhiÑ deviyÈ gantvÈ vanditvÈ pattaÑ gahetvÈ
Paccekabuddhe pÈsÈdaÑ ÈropetvÈ tesaÑ dÈnaÑ datvÈ bhattakiccÈvasÈne
______________________________________________________________
1. SuvaÓÓabhi~kÈraÑ (SÊ) 2. Aho vata tapassÊti (SyÈ)
rÈjÈ saÑghatherassa, devÊ saÑghanavakassa pÈdam|le nipajjitvÈ “ayyÈ

paccayehi na kilamissanti, mayaÑ puÒÒena na hÈyissÈma, amhÈkaÑ
yÈvajÊvaÑ idha nivÈsÈya paÔiÒÒaÑ dethÈ”ti paÔiÒÒaÑ kÈretvÈ uyyÈne paÒca
paÓÓasÈlÈsatÈni paÒca ca~kamanasatÈnÊti sabbÈkÈrena nivÈsaÔÔhÈnaÑ
sampÈdetvÈ tattha vasÈpetuÑ.
EvaÑ kÈle gacchante raÒÒo paccanto kupito. “AhaÑ paccantaÑ
v|pasametuÑ gacchÈmi, tvaÑ Paccekabuddhesu mÈ pamajjÊ”ti deviÑ
ovaditvÈ gato. TasmiÑ anÈgateyeva PaccekabuddhÈnaÑ Èyusa~khÈrÈ khÊÓÈ.
MahÈpadumapaccekabuddho tiyÈmarattiÑ jhÈnakÊÄaÑ kÊÄitvÈ aruÓuggamane
ÈlambanaphalakaÑ ÈlambitvÈ Ôhitakova anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ
parinibbÈyi, etenupÈyena sesÈpÊti sabbepi parinibbutÈ. Punadivase devÊ
PaccekabuddhÈnaÑ nisÊdanaÔÔhÈnaÑ harit|palittaÑ kÈretvÈ pupphÈni
vikiritvÈ dh|paÑ datvÈ1 tesaÑ ÈgamanaÑ olokayantÊ nisinnÈ ÈgamanaÑ
apassantÊ purisaÑ pesesi “gaccha tÈta jÈnÈhi, kiÑ ayyÈnaÑ kiÒci
aphÈsukan”ti. So gantvÈ MahÈpadumassa paÓÓasÈlÈya dvÈraÑ vivaritvÈ
tattha apassanto ca~kamanaÑ gantvÈ ÈlambanaphalakaÑ nissÈya ÔhitaÑ
disvÈ vanditvÈ “kÈlo bhante”ti Èha. ParinibbutasarÊraÑ kiÑ kathessati, so
“niddÈyati maÒÒe”ti gantvÈ piÔÔhipÈde hatthena parÈmasi. PÈdÈnaÑ
sÊtalatÈya ceva thaddhatÈya ca parinibbutabhÈvaÑ ÒatvÈ dutiyassa santikaÑ
agamÈsi, evaÑ tatiyassÈti sabbesaÑ parinibbutabhÈvaÑ ÒatvÈ rÈjakulaÑ
gato. “KahaÑ tÈta PaccekabuddhÈ”ti puÔÔho “parinibbutÈ devÊ”ti Èha. DevÊ
kandantÊ rodantÊ nikkhamitvÈ nÈgarehi saddhiÑ tattha gantvÈ sÈdhukÊÄitaÑ
kÈretvÈ PaccekabuddhÈnaÑ sarÊrakiccaÑ katvÈ dhÈtuyo gahetvÈ cetiyaÑ
patiÔÔhÈpesi.
RÈjÈ paccantaÑ v|pasametvÈ Ègato paccuggamanaÑ ÈgataÑ deviÑ
pucchi “kiÑ bhadde Paccekabuddhesu nappamajji, nirogÈ ayyÈ”ti.
ParinibbutÈ devÈti. RÈjÈ cintesi “evar|pÈnampi paÓÉitÈnaÑ maraÓaÑ
uppajjati, amhÈkaÑ kuto mokkho”ti. So nagaraÑ agantvÈ2 uyyÈnameva
pavisitvÈ jeÔÔhaputtaÑ pakkosÈpetvÈ tassa rajjaÑ paÔiyÈdetvÈ sayaÑ
samaÓakapabbajjaÑ3 pabbaji,
______________________________________________________________
1. P|jaÑ katvÈ (SyÈ, Ka) 2. AnÈgantvÈ (SÊ), ÈgantvÈ (Ka)
3. SamaÓapabbajjaÑ (SÊ, SyÈ)
devÊpi “imasmiÑ pabbajite ahaÑ kiÑ karissÈmÊ”ti tattheva uyyÈne

pabbajitÈ. Dvepi jhÈnaÑ bhÈvetvÈ tato cutÈ brahmaloke nibbattiÑsu.
Tesu tattheva vasantesu amhÈkaÑ SatthÈ loke uppajjitvÈ
pavattitavaradhammacakko anupubbena RÈjagahaÑ pÈvisi. AyaÑ
PippalimÈÓavo1 MagadharaÔÔhe MahÈtitthabrÈhmaÓagÈme
KapilabrÈhmaÓassa aggamahesiyÈ kucchimhi nibbatto, ayaÑ BhaddÈ
KÈpilÈnÊ MaddaraÔÔhe SÈgalanagare KosiyagottabrÈhmaÓassa aggamahesiyÈ
kucchismiÑ nibbattÈ. TesaÑ kho anukkamena vaÉÉhamÈnÈnaÑ
PippalimÈÓavassa vÊsatime vasse BhaddÈya soÄasame vasse sampatte
mÈtÈpitaro puttaÑ oloketvÈ “tÈta tvaÑ vayappatto, kulavaÑso nÈma
patiÔÔhapetabbo”ti ativiya nippÊÄayiÑsu. MÈÓavo Èha “mayhaÑ sotapathe
evar|paÑ kathaÑ mÈ kathetha, ahaÑ yÈva tumhe dharatha, tÈva
paÔijaggissÈmi, tumhÈkaÑ pacchato nikkhamitvÈ pabbajissÈmÊ”ti. Te
katipÈhaÑ atikkamitvÈ puna kathayiÑsu, sopi tatheva paÔikkhipi. Puna
kathayiÑsu, punapi paÔikkhipi. Tato paÔÔhÈya mÈtÈ nirantaraÑ kathetiyeva.
MÈÓavo “mama mÈtaraÑ saÒÒÈpessÈmÊ”ti rattasuvaÓÓassa
nikkhasahassaÑ datvÈ suvaÓÓakÈrehi ekaÑ itthir|paÑ kÈrÈpetvÈ tassa
majjanaghaÔÔanÈdikammapariyosÈne taÑ rattavatthaÑ nivÈsÈpetvÈ
vaÓÓasampannehi pupphehi ceva nÈnÈ-ala~kÈrehi ca ala~kÈrÈpetvÈ mÈtaraÑ
pakkosÈpetvÈ Èha “amma evar|paÑ ÈrammaÓaÑ labhanto gehe vasÈmi,
alabhanto na vasÈmÊ”ti. PaÓÉitÈ brÈhmaÓÊ cintesi “mayhaÑ putto puÒÒavÈ
dinnadÈno katÈbhinÊhÈro, puÒÒaÑ karonto na ekakova akÈsi, addhÈ etena
saha katapuÒÒÈ suvaÓÓar|pakapaÔibhÈgÈ bhavissatÊ”ti aÔÔha brÈhmaÓe
pakkosÈpetvÈ sabbakÈmehi santappetvÈ suvaÓÓar|pataÑ rathaÑ ÈropetvÈ
“gacchatha tÈtÈ, yattha amhÈkaÑ jÈtigotthabhogehi samÈnakule evar|paÑ
dÈrikaÑ passatha, imameva suvaÓÓar|pakaÑ paÓÓÈkÈraÑ katvÈ dethÈ”ti
uyyojesi.
Te “amhÈkaÑ nÈma etaÑ kamman”ti nikkhamitvÈ “kattha gamissÈmÈ”ti
cintetvÈ “MaddaraÔÔhaÑ nÈma itthÈkaro, MaddaraÔÔhaÑ2 gamissÈmÈ”ti
MaddaraÔÔhe
______________________________________________________________
1. PipphalimÈÓavo (SÊ, SyÈ) 2. Tattha (SÊ)
SÈgalanagaraÑ agamiÑsu. Tattha taÑ suvaÓÓar|pakaÑ nhÈnatitthe1

ÔhapetvÈ ekamantaÑ nisÊdiÑsu. Atha BhaddÈya dhÈtÊ BhaddaÑ nhÈpetvÈ
ala~karitvÈ sirigabbhe nisÊdÈpetvÈ nhÈyituÑ ÈgacchantÊ taÑ r|pakaÑ disvÈ
“ayyadhÊtÈ me idhÈgatÈ”ti saÒÒÈya tajjetvÈ “dubbinite kiÑ tvaÑ idhÈgatÈ”ti
talasattikaÑ uggiritvÈ “gaccha sÊghan”ti gaÓÉapasse2 pahari. Hattho pÈsÈÓe
paÔihato viya kampittha. SÈ paÔikkamitvÈ “evaÑ thaddhaÑ nÈma mahÈgÊvaÑ
disvÈ ‘ayyadhÊtÈ me’ti saÒÒaÑ uppÈdesiÑ, ayyadhÊtÈya hi me ayaÑ
nivÈsanapaÔiggÈhikÈpi3 ayuttÈ”ti Èha. Atha naÑ te manussÈ parivÈretvÈ
“evar|pÈ te sÈmidhÊtÈ”ti pucchiÑsu. KiÑ esÈ, imÈya sataguÓena
sÈhassaguÓena mayhaÑ ayyÈ abhir|patarÈ, dvÈdasahatthe gabbhe nisinnÈya
padÊpakiccaÑ natthi, sarÊrobhÈseneva tamaÑ vidhamatÊti. “Tena hi
ÈgacchÈ”ti taÑ gahetvÈ suvaÓÓar|pakaÑ rathaÑ ÈropetvÈ Kosiyagottassa
gharadvÈre ÔhatvÈ ÈgamanaÑ nivedayiÑsu.
BrÈhmaÓo paÔisanthÈraÑ katvÈ “kuto ÈgatatthÈ”ti pucchi.
MagadharaÔÔhe MahÈtitthagÈme KapilabrÈhmaÓassa gharatoti. KiÑ kÈraÓÈ
ÈgatÈti. IminÈ nÈma kÈraÓenÈti. “KalyÈÓaÑ tÈtÈ, samajÈtigottavibhavo
amhÈkaÑ brÈhmaÓo, dassÈmi dÈrikan”ti paÓÓÈkÈraÑ gaÓhi. Te
KapilabrÈhmaÓassa sÈsanaÑ pahiÓiÑsu “laddhÈ dÈrikÈ, kattabbaÑ
karothÈ”ti. TaÑ sÈsanaÑ sutvÈ PippalimÈÓavassa ÈrocayiÑsu “laddhÈ kira
dÈrikÈ”ti. MÈÓavo “ahaÑ na labhissÈmÊti cintesiÑ, ime laddhÈti ca vadanti,
anatthiko hutvÈ paÓÓaÑ pesissÈmÊ”ti rahogato paÓÓaÑ likhi “bhaddÈ attano
jÈtigottabhogÈnur|paÑ gharÈvÈsaÑ labhatu, ahaÑ nikkhamitvÈ
pabbajissÈmi, mÈ pacchÈ vippaÔisÈrinÊ ahosÊ”ti. BhaddÈpi “asukassa kira
maÑ dÈtukÈmÈ”ti sutvÈ rahogatÈ paÓÓaÑ likhi “ayyaputto attano
jÈtigottabhogÈnur|paÑ gharÈvÈsaÑ labhatu, ahaÑ nikkhamitvÈ
pabbajissÈmi, mÈ pacchÈ vippaÔisÈrÊ ahosÊ”ti. Dvepi paÓÓÈni antarÈmagge
samÈgacchiÑsu. “IdaÑ kassa paÓÓan”ti. PippalimÈÓavena BhaddÈya
pahitanti. IdaÑ kassa paÓÓanti. BhaddÈya PippalimÈÓavassa pahitanti ca
vutte dvepi vÈcetvÈ “passatha dÈrakÈnaÑ kamman”ti phÈletvÈ araÒÒe
______________________________________________________________
1. NadÊtitthe (Ka) 2. BhaddaÑ passe (SyÈ) 3. NivÈsanapaÔiggÈhikÈyapi (SÊ)
chaÉÉetvÈ samÈnapaÓÓaÑ likhitvÈ ito ca etto ca pesesuÑ. Iti tesaÑ

anicchamÈnÈnaÑyeva samÈgamo ahosi.
TaÑdivasaÑyeva ca mÈÓavopi ekaÑ pupphadÈmaÑ ganthÈpesi,

BhaddhÈpi ekaÑ ganthÈpesi. TÈni Èsanamajjhe ÔhapetvÈ bhuttasÈyamÈsÈ
ubhopi “sayanaÑ ÈruhissÈmÈ”ti samÈgantvÈ mÈÓavo dakkhiÓapassena
sayanaÑ Èruhi. BhaddÈ vÈmapassena ÈruhitvÈ Èha “yassa passe pupphÈni
milÈyanti, tassa rÈgacittaÑ uppannanti vijÈnissÈma, imaÑ pupphadÈmaÑ na
allÊyitabban”ti. Te pana aÒÒamaÒÒassa sarÊrasamphassabhayena
tiyÈmarattiÑ niddaÑ anokkamantÈva vÊtinÈmenti, divÈ pana hasitamattampi
na hoti. Te lokÈmisena asaÑsaÔÔhÈ yÈva mÈtÈpitaro dharanti, tÈva kuÔumbaÑ
avicÈretvÈ tesu kÈla~katesu vicÈrayiÑsu. MahatÊ mÈÓavassa sampatti,
ekadivasaÑ sarÊraÑ ubbaÔÔetvÈ chaÉÉetabbaÑ suvaÓÓacuÓÓameva
magadhanÈÄiyÈ dvÈdasanÈÄimattaÑ laddhuÑ vaÔÔati. YantabaddhÈni saÔÔhi
mahÈtaÄÈkÈni, kammanto dvÈdasayojaniko, anurÈdhapurappamÈÓÈ cuddasa
dÈsagÈmÈ, cuddasa hatthÈnÊkÈ, cuddasa assÈnÊkÈ, cuddasa rathÈnÊkÈ.
So ekadivasaÑ ala~kataÑ assaÑ Èruyha mahÈjanaparivuto kammantaÑ

gantvÈ khettakoÔiyaÑ Ôhito na~galehi bhinnaÔÔhÈnato kÈkÈdayo sakuÓe
gaÓÉuppÈdakÈdipÈÓe uddharitvÈ khÈdante disvÈ “tÈtÈ ime kiÑ khÈdantÊ”ti
pucchi. GaÓÉuppÈdake ayyÈti. Etehi kataÑ pÈpaÑ kassa hotÊti. TumhÈkaÑ
ayyÈti. So cintesi “sace etehi kataÑ pÈpaÑ mayhaÑ hoti, kiÑ me karissati
satta-asÊtikoÔidhanaÑ, kiÑ dvÈdasayojano kammanto, kiÑ yantabaddhÈni
saÔÔhi mahÈtaÄÈkÈni, kiÑ cuddasa gÈmÈ, sabbametaÑ BhaddhÈya kÈpilÈniyÈ
niyyÈtetvÈ nikkhamitvÈ pabbajissÈmÊ”ti.
BhaddÈpi KÈpilÈnÊ tasmiÑ khaÓe abbhantaravatthumhi tayo tilakumbhe

patthÈrÈpetvÈ dhÈtÊhi parivutÈ nisinnÈ kÈke tilapÈÓake khÈdamÈne disvÈ
“ammÈ kiÑ ime khÈdantÊ”ti pucchi. PÈÓake ayyeti. AkusalaÑ kassa hotÊti.
TumhÈkaÑ ayyeti. SÈ cintesi “mayhaÑ catuhatthavatthaÑ
nÈÄikodanamattaÒca laddhuÑ vaÔÔati, yadi ca panetaÑ ettakena janena kataÑ
akusalaÑ mayhaÑ hoti, bhavasahassenapi vaÔÔato sÊsaÑ ukkhipituÑ na
sakkÈ, ayyaputte Ègatamatteyeva sabbaÑ tassa niyyÈtetvÈ nikkhamma

pabbajissÈmÊ”ti.
MÈÓavo ÈgantvÈ nhatvÈ pÈsÈdaÑ Èruyha mahÈrahe palla~ke nisÊdi,
athassa cakkavattino anucchavikaÑ bhojanaÑ sajjayiÑsu. Dvepi bhuÒjitvÈ
parijane nikkhante rahogatÈ phÈsukaÔÔhÈne nisÊdiÑsu. Tato mÈÓavo
BhaddaÑ Èha “bhadde tvaÑ imaÑ gharaÑ ÈgacchantÊ kittakaÑ dhanaÑ
ÈharÊ”ti. PaÒcapaÓÓÈsa sakaÔasahassÈni ayyÈti. “EtaÑ sabbaÑ, yÈ ca
imasmiÑ ghare satta-asÊtikoÔiyo, yantabaddhÈ saÔÔhitaÄÈkÈdibhedÈ sampatti
atthi, sabbaÑ tuyhaÑyeva niyyÈtemÊ”ti. Tumhe pana ayyÈti. AhaÑ
pabbajissÈmÊti. Ayya ahampi tumhÈkaÑyeva ÈgamanaÑ olokayamÈnÈ
nisinnÈ, ahampi pabbajisÈmÊti. TesaÑ ÈdittapaÓÓakuÔi viya tayo bhavÈ
upaÔÔhahiÑsu. Te “pabbajissÈmÈ”ti vatvÈ antarÈpaÓato kasÈyarasapÊtÈni
vatthÈni mattikÈpatte ca ÈharÈpetvÈ aÒÒamaÒÒaÑ kese ohÈretvÈ “ye loke
arahanto, te uddissa amhÈkaÑ pabbajjÈ”ti pabbajitvÈ thavikÈsu patte
osÈpetvÈ1 aÑse laggetvÈ pÈsÈdato otariÑsu. Gehe dÈsesu ca kammakÈresu
ca na koci saÒjÈni.
Atha ne brÈhmaÓagÈmato nikkhamma dÈsagÈmadvÈrena gacchante
Èkappakuttavasena dÈsagÈmavÈsino saÒjÈniÑsu. Te rudantÈ pÈdesu nipatitvÈ
“kiÑ amhe anÈthe karotha ayyÈ”ti ÈhaÑsu. “MayaÑ bhaÓe ‘ÈdittapaÓÓesÈlÈ
viya tayo bhavÈ’ti pabbajimhÈ, sace tumhesu ekekaÑ bhujissaÑ karoma,
vassasatampi nappahoti, tumheva tumhÈkaÑ sÊsaÑ dhovitvÈ bhujitvÈ hutvÈ
jÊvathÈ”ti vatvÈ tesaÑ rodantÈnaÑyeva pakkamiÑsu. Thero purato
gacchanto nivattitvÈ olokento cintesi “ayaÑ BhaddhÈ KÈpilÈnÊ
sakalajambudÊpagghanikÈ itthÊ mayhaÑ pacchato Ègacchati. ®hÈnaÑ kho
panetaÑ vijjati, yaÑ kocideva evaÑ cinteyya ‘ime pabbajitvÈpi vinÈ
bhavituÑ na sakkonti, ananucchavikaÑ karontÊ’ti. Koci vÈ pana manaÑ
pad|setvÈ apÈyap|rako2 bhaveyya. ImaÑ pahÈya mayÈ gantuÑ vaÔÔatÊ”ti
cittaÑ uppÈdesi.
______________________________________________________________
1. OsÈretvÈ (SÊ) 2. ApÈy|pago (SÊ)
So purato gacchanto dvedhÈpathaÑ disvÈ tassa matthake aÔÔhÈsi.

BhaddÈpi ÈgantvÈ vanditvÈ aÔÔhÈsi. Atha naÑ Èha “bhadde tÈdisiÑ itthiÑ
mama pacchato ÈgacchantiÑ disvÈ ‘ime pabbajitvÈpi vinÈbhavituÑ na
sakkontÊ’ti cintetvÈ amhesu paduÔÔhacitto mahÈjano apÈyap|rako bhaveyya,
imasmiÑ dvedhÈpathe tvaÑ ekaÑ gaÓha, ahaÑ ekena gamissÈmÊ”ti. “Œma
ayya pabbajitÈnaÑ mÈtugÈmo nÈma malaÑ, ‘pabbajitvÈpi vinÈ na
bhavantÊ’ti amhÈkaÑ dosaÑ passanti1, tumhe ekaÑ maggaÑ gaÓhatha, vinÈ
bhavissÈmÈ”ti tikkhattuÑ padakkhiÓaÑ katvÈ cat|su ÔhÈnesu
paÒcapatiÔÔhitena vanditvÈ dasanakhasamodhÈnasamujjalaÑ aÒjaliÑ
paggayha “satasahassakappappamÈÓe addhÈne kato mittasanthavo ajja
bhijjatÊ”ti vatvÈ “tumhe dakkhiÓajÈtikÈ nÈma, tumhÈkaÑ dakkhiÓamaggo
vaÔÔati, mayaÑ mÈtugÈmÈ nÈma vÈmajÈtikÈ, amhÈkaÑ vÈmamaggo vaÔÔatÊ”ti
vanditvÈ maggaÑ paÔipannÈ. TesaÑ dvedhÈbh|takÈle ayaÑ mahÈpathavÊ
“ahaÑ cakkavÈÄagirisinerupabbate dhÈretuÑ sakkontÊpi tumhÈkaÑ guÓe
dhÈretuÑ na sakkomÊ”ti vadantÊ viya viravamÈnÈ akampi, ÈkÈse asanisaddo
viya pavatti, cakkavÈÄapabbato unnadi.
SammÈsambuddho VeÄuvanamahÈvihÈre GandhakuÔiyaÑ nisinno
pathavÊkampanasaddaÑ sutvÈ “kassa nu kho pathavÊ kampatÊ”ti Èvajjento
“pippalimÈÓavo ca BhaddhÈ ca KÈpilÈnÊ maÑ uddissa appameyyaÑ
sampattiÑ pahÈya pabbajitÈ, tesaÑ viyogaÔÔhÈne ubhinnampi guÓabalena
ayaÑ pathavÊkampo jÈto, mayÈpi etesaÑ sa~gahaÑ kÈtuÑ vaÔÔatÊ”ti
gandhakuÔito nikkhamma sayameva pattacÊvaraÑ ÈdÈya asÊtimahÈtheresu
kaÒci anÈmantetvÈ tigÈvutaÑ maggaÑ paccuggamanaÑ katvÈ RÈjagahassa
ca NÈÄandÈya ca antare Bahuputtakanigrodharukkham|le palla~kaÑ
ÈbhujitvÈ nisÊdi. NisÊdanto pana aÒÒataro paÑsuk|liko viya anisÊditvÈ
BuddhavesaÑ gahetvÈ asÊtihatthÈ ghanabuddharasmiyo vissajjento nisÊdi. Iti
tasmiÑ khaÓe paÓÓachattasakaÔacakkak|ÔÈgÈrÈdippamÈÓÈ Buddharasmiyo
ito cito ca vipphandantiyo2 vidhÈvantiyo candimasahassas|riyasahassa-
uggamanakÈlo viya kurumÈnÈ taÑ vanantaraÑ ekobhÈsaÑ akaÑsu.
DvattiÑsamahÈpurisalakkhaÓÈnaÑ siriyÈ samujjalitatÈrÈgaÓaÑ viya
gaganaÑ, supupphitakamalakuvalayaÑ viya salilaÑ, vanantaraÑ virocittha.
Nigrodharukkhassa nÈma khandho
______________________________________________________________
1. Dassanti (SyÈ) 2. Vippharantiyo (SyÈ)
seto hoti, pattÈni nÊlÈni pakkÈni rattÈni. TasmiÑ pana divase satasÈkho
nigrodharukkho suvaÓÓavaÓÓo ahosi.
Iti yÈ sÈ addhÈnamaggappaÔipannoti padassa atthaÑ vatvÈ “idÈni yathÈ
esa pabbajito, yathÈ ca addhÈnamaggaÑ paÔipanno, imassa atthassa
ÈvibhÈvatthaÑ abhinÊhÈrato paÔÔhÈya ayaÑ anupubbikathÈ kathetabbÈ”ti
vuttÈ, sÈ evaÑ veditabbÈ.
AntarÈ ca RÈjagahaÑ antarÈ ca NÈÄandanti RÈjagahassa ca NÈÄandÈya
ca antare. SatthÈraÒca vatÈhaÑ passeyyaÑ Bhagavantameva passeyyanti
sace ahaÑ SatthÈraÑ passeyyaÑ, imaÑyeva BhagavantaÑ passeyyaÑ. Na hi
me ito aÒÒena SatthÈrÈ bhavituÑ sakkÈti. SugataÒca vatÈhaÑ passeyyaÑ
Bhagavantameva passeyyanti sace ahaÑ sammÈpaÔipattiyÈ suÔÔhu gatattÈ
sugataÑ nÈma passeyyaÑ, imaÑyeva BhagavantaÑ passeyyaÑ. Na hi me
ito aÒÒena sugatena bhavituÑ sakkÈti. SammÈsambuddhaÒca vatÈhaÑ
passeyyaÑ Bhagavantameva passeyyanti sace ahaÑ sammÈ sÈmaÒca
saccÈni buddhattÈ SammÈsambuddhaÑ nÈma passeyyaÑ, imaÑyeva
BhagavantaÑ passeyyaÑ. Na hi me ito aÒÒena SammÈsambuddhena
bhavituÑ sakkÈti ayamettha adhippÈyo. EvaÑ dassaneneva “Bhagavati1
‘ayaÑ SatthÈ, ayaÑ Sugato, ayaÑ SammÈsambuddho’ti nikka~kho ahaÑ
Èvuso ahosin”ti dÊpeti. SatthÈ me bhanteti idaÑ kiÒcÈpi dve vÈre ÈgataÑ,
tikkhattuÑ pana vuttanti veditabbaÑ. IminÈ hi so “evaÑ tikkhattuÑ
sÈvakattaÑ sÈvesiÑ Èvuso”ti dÊpeti.
AjÈnaÒÒevÈti ajÈnamÈnova. Dutiyapadepi eseva nayo. MuddhÈpi tassa
vipateyyÈti yassa aÒÒassa “ajÈnaÑyeva jÈnÈmÊ”ti paÔiÒÒassa bÈhirakassa
Satthuno evaÑ sabbacetasÈ samannÈgato pasannacitto sÈvako evar|paÑ
paramanipaccakÈraÑ kareyya, tassa vaÓÔachinnatÈlapakkaÑ viya gÊvato
muddhÈpi vipateyya, sattadhÈ pana phaleyyÈti attho. KiÑ vÈ etena, sace
MahÈkassapatthero iminÈ cittappasÈdena imaÑ paramanipaccakÈraÑ
mahÈsamuddassa kareyya, tattakapÈle pakkhitta-udakabindu viya vilayaÑ
gaccheyya. Sace cakkavÈÄassa kareyya, thusamuÔÔhi viya vikireyya. Sace
Sinerupabbatassa kareyya, kÈkatuÓÉena pahaÔapiÔÔhamuÔÔhi viya
______________________________________________________________
1. Bhagavanti (SÊ, Ka)
viddhaÑseyya. Sace mahÈpathaviyÈ kareyya, vÈtÈhatabhasmapuÒjo viya

vikireyya. Evar|popi pana therassa nipaccakÈro Satthu suvaÓÓavaÓÓe
pÈdapiÔÔhe lomamattampi vikopetuÑ nÈsakkhi. TiÔÔhatu ca MahÈkassapo,
MahÈkassapasadisÈnaÑ bhikkh|naÑ sahassampi satasahassampi
nipaccakÈradassanena neva Dasabalassa pÈdapiÔÔhe lomamattampi
vikopetuÑ paÑsuk|lacÊvare vÈ aÑsumattampi cÈletuÑ sakkoti. EvaÑ
mahÈnubhÈvo hi SatthÈ.
TasmÈtiha te KassapÈti yasmÈ ahaÑ jÈnanto eva “jÈnÈmÊ”ti, passanto
eva ca “passÈmÊ”ti vadÈmi, tasmÈ Kassapa tayÈ evaÑ sikkhitabbaÑ.
Tibbanti bahalaÑ mahantaÑ. Hirottappanti hirÊ ca ottappaÒca.
PaccupaÔÔhitaÑ bhavissatÊti paÔhamatarameva upaÔÔhitaÑ bhavissati. Yo hi
therÈdÊsu hirottappaÑ upaÔÔhapetvÈ upasa~kamati, therÈdayopi taÑ sahirikÈ
sa-ottappÈ ca hutvÈ upasa~kamantÊti ayamettha ÈnisaÑso.
Kusal|pasaÑhitanti kusalasannissitaÑ. AÔÔhiÑ katvÈti attÈnaÑ tena
dhammena aÔÔhikaÑ katvÈ, taÑ vÈ dhammaÑ “esa mayhaÑ attho”ti aÔÔhiÑ
katvÈ. Manasi katvÈti citte ÔhapetvÈ. SabbacetasÈ samannÈharitvÈti cittassa
thokampi bahi gantuÑ adento sabbena samannÈhÈracittena samannÈharitvÈ.
Ohitasototi Ôhapitasoto, ÒÈÓasotaÒca pasÈdasotaÒca odahitvÈ mayÈ desitaÑ
dhammaÑ sakkaccameva suÓissÈmÊti evaÑ hi te sikkhitabbaÑ. SÈtasahagatÈ
ca me kÈyagatÈsatÊti asubhesu ceva ÈnÈpÈne ca paÔhamajjhÈnavasena
sukhasampayuttÈ kÈyagatÈsati. Yo ca panÈyaÑ tividho ovÈdo, therassa
ayameva pabbajjÈ ca upasampadÈ ca ahosi.
SaraÓoti sakileso sa-iÓo hutvÈ. RaÔÔhapiÓÉaÑ bhuÒjinti saddhÈdeyyaÑ
bhuÒjiÑ. CattÈro hi paribhogÈ theyyaparibhÈgo iÓaparibhogo
dÈyajjaparibhogo sÈmiparibhogoti. Tattha dussÊlassa saÑghamajjhe nisÊditvÈ
bhuÒjantassÈpi paribhogo theyyaparibhogo nÈma. KasmÈ? Cat|su
paccayesu anissaratÈya. SÊlavato apaccavekkhitaparibhogo iÓaparibhogo
nÈma. SattannaÑ sekhÈnaÑ paribhogo dÈyajjaparibhogo nÈma.
KhÊÓÈsavassa paribhogo sÈmiparibhogo nÈma. Iti khÊÓÈsavova sÈmÊ hutvÈ
anaÓo paribhuÒjati. Thero
attanÈ puthujjanena hutvÈ paribhuttaparibhogaÑ iÓaparibhogaÑyeva

karonto evamÈha. AÔÔhamiyÈ aÒÒÈ udapÈdÊti aÔÔhame divase arahattaphalaÑ
uppajji.
Atha kho Èvuso BhagavÈ maggÈ okkammÈti maggato okkamanaÑ
paÔhamataraÑ taÑdivaseyeva ahosi, arahattÈdhigamo pacchÈ. DesanÈvÈrassa
pana evaÑ ÈgatattÈ arahattÈdhigamo paÔhamaÑ dÊpito. KasmÈ pana BhagavÈ
maggÈ okkantoti? EvaÑ kirassa ahosi “imaÑ bhikkhuÑ jÈti-ÈraÒÒikaÑ
jÈtipaÑsuk|likaÑ jÈti-ekÈsanikaÑ karissÈmÊ”ti. TasmÈ okkami.
MudukÈ kho tyÈyanti mudukÈ kho te ayaÑ. ImaÒca pana vÈcaÑ
BhagavÈ taÑ cÊvaraÑ padumapupphavaÓÓena pÈÓinÈ antantena parÈmasanto
Èha. KasmÈ evamÈhÈti? Therena saha cÊvaraÑ parivattetukÈmatÈya. KasmÈ
parivattetukÈmo jÈtoti? TheraÑ attano ÔhÈne ÔhapetukÈmatÈya. Thero pana
yasmÈ cÊvarassa vÈ pattassa vÈ vaÓÓe kathite “imaÑ tumhÈkaÑ
gaÓhathÈ”tivacanaÑ cÈrittameva, tasmÈ “paÔiggaÓhÈtu me bhante
BhagavÈ”ti Èha. DhÈressasi pana me tvaÑ Kassapa sÈÓÈni paÑsuk|lÈni
nibbasanÈnÊti Kassapa tvaÑ imÈni paribhogajiÓÓÈni paÑsuk|lÈni pÈrupituÑ
sakkhissasÊti vadati. TaÒca kho na kÈyabalaÑ sandhÈya, paÔipattip|raÓaÑ
pana sandhÈya evamÈha. AyaÑ hettha adhippÈyo–ahaÑ imaÑ cÊvaraÑ
puÓÓaÑ nÈma dÈsiÑ pÈrupitvÈ ÈmakasusÈne chaÉÉitaÑ taÑ susÈnaÑ
pavisitvÈ tumbamattehi pÈÓakehi samparikiÓÓaÑ te pÈÓake vidhunitvÈ
mahÈ-ariyavaÑse ÔhatvÈ aggahesiÑ, tassa me imaÑ cÊvaraÑ gahitadivase
dasasahassacakkavÈÄe mahÈpathavÊ mahÈviravaÑ viravamÈnÈ kampittha,
ÈkÈso taÔataÔÈyi1, cakkavÈÄadevatÈ sÈdhukÈramadaÑsu “imaÑ cÊvaraÑ
gaÓhantena bhikkhunÈ jÈtipaÑsuk|likena jÈti-ÈraÒÒikena jÈti-ekÈsanikena
jÈtisapadÈnacÈrikena bhavituÑ vaÔÔati, tvaÑ imassa cÊvarassa anucchavikaÑ
kÈtuÑ sakkhissasÊ”ti. Theropi attanÈ paÒcannaÑ hatthÊnaÑ balaÑ dhÈreti, so
taÑ atakkayitvÈ “ahametaÑ paÔipattiÑ p|ressÈmÊ”ti ussÈhena
sugatacÊvarassa anucchavikaÑ kÈtukÈmo “dhÈressÈmahaÑ bhante”ti Èha.
PaÔipajjinti paÔipannosmi. EvaÑ pana cÊvaraparivattanaÑ katvÈ ca therena
pÈrutacÊvaraÑ
______________________________________________________________
1. ŒkÈse vÈto vÈyi (SÊ)
BhagavÈ pÈrupi, Satthu cÊvaraÑ thero. TasmiÑ samaye mahÈpathavÊ

udakapariyantaÑ katvÈ unnadantÊ kampittha.
Bhagavato puttoti-ÈdÊsu thero BhagavantaÑ nissÈya ariyÈya jÈtiyÈ jÈtoti
Bhagavato putto. Urena vasitvÈ mukhato nikkhanta-ovÈdavasena pabbajjÈya
ceva upasampadÈya ca patiÔÔhitattÈ oraso mukhato jÈto. OvÈdadhammato
jÈtattÈ ovÈdadhammena ca nimmitattÈ dhammajo dhammanimmito.
OvÈdadhammadÈyÈdaÑ navalokuttaradhammadÈyÈdameva vÈ arahatÊti
dhammadÈyÈdo. PÈÔiggahitÈni sÈÓÈnipaÑsuk|lÈnÊti SatthÈrÈ pÈrutaÑ
paÑsuk|lacÊvaraÑ pÈrupanatthÈya paÔiggahitaÑ1.
SammÈ vadamÈno vadeyyÈti yaÑ puggalaÑ “Bhagavato putto”ti-ÈdÊhi
guÓehi sammÈ vadamÈno vadeyya, mamaÑ taÑ sammÈ vadamÈno vadayya,
ahaÑ evar|poti. EttÈvatÈ therena pabbajjÈ ca parisodhitÈ hoti. AyaÑ hettha
adhippÈyo–Èvuso yassa na upajjhÈyo paÒÒÈyati, na Ècariyo, kiÑ so
anupajjhÈyo anÈcariyo nhÈpitamuÓÉako sayaÑgahitakÈsÈvo
“titthiyapakkantako”ti sa~khaÑ gato evaÑ tigÈvutaÑ maggaÑ
paccuggamanaÑ labhati, tÊhi ovÈdehi pabbajjaÑ vÈ upasampadaÑ vÈ
labhati, kÈyena kÈyaÑ cÊvaraparivattanaÑ labhati, passa yÈva dubbhÈsitaÑ
vacanaÑ ThullanandÈya bhikkhuniyÈti. EvaÑ pabbajjaÑ sodhetvÈ idÈni
chahi abhiÒÒÈhi sÊhanÈdaÑ nadituÑ ahaÑ kho Èvusoti-ÈdimÈha. SesaÑ
purimanayeneva veditabbaÑ. . EkÈdasamaÑ.
12. ParaÑmaraÓasuttavaÓÓanÈ
155. DvÈdasame TathÈgatoti satto. Na hetaÑ Èvuso atthasaÑhitanti
Èvuso etaÑ diÔÔhigataÑ atthasannissitaÑ na hoti. NÈdibrahmacariyakanti
maggabrahmacariyassa pubbabhÈgapaÔipadÈpi na hoti. EtaÑ hi Èvuso
atthasaÑhitanti Èvuso etaÑ catusaccakammaÔÔhÈnaÑ atthasannissitaÑ. EtaÑ
Èdibrahmacariyakanti etaÑ maggabrahmacariyassa Èdi pubbabhÈgapaÔipadÈ.
. DvÈdasamaÑ.
______________________________________________________________
1. PaÔiggahetÈ (SÊ), paÔiggahitÈni (SyÈ)
13. Saddhammappatir|pakasuttavaÓÓanÈ
156. Terasame aÒÒÈya saÓÔhahiÑs|ti arahatte patiÔÔhahiÑsu.
Saddhammappatir|pakanti dve saddhammappatir|pakÈni
adhigamasaddhammappatir|pakaÒca pariyattisaddhammappatir|pakaÒca.
Tattha–
“ObhÈse ceva ÒÈÓe ca, pÊtiyÈ ca vikampati.
PassaddhiyÈ sukhe ceva, yehi cittaÑ pavedhati.
Adhimokkha ca paggÈhe, upaÔÔhÈne ca kampati.
UpekkhÈvajjanÈya ceva1, upekkhÈya ca nikantiyÈ.
ImÈni dasa ÔhÈnÈni, paÒÒÈ yassa paricitÈ2.
Dhammuddhaccakusalo3 hoti, na ca sammoha gacchatÊ”ti4–
IdaÑ vipassanÈÒÈÓassa upakkilesajÈtaÑ adhigamasaddhammappatir|pakaÑ
nÈma. Tisso pana sa~gÊtiyo anÈruÄhaÑ dhÈtukathÈ ÈrammaÓakathÈ
asubhakathÈ ÒÈÓavatthukathÈ vijjÈkaraÓÉakoti imehi paÒcahi kathÈvatth|hi
paribÈhiraÑ guÄhavinayaÑ guÄhavessantaraÑ guÄhamahosadhaÑ
vaÓÓapiÔakaÑ A~gulimÈlapiÔakaÑ RaÔÔhapÈlagajjitaÑ ŒÄavakagajjitaÑ
VedallapiÔakanti5 abuddhavacanaÑ pariyattisaddhammappatir|pakaÑ nÈma.
JÈtar|pappatir|pakanti suvaÓÓarasavidhÈnaÑ6 Èrak|ÔamayaÑ
suvaÓÓavaÓÓaÑ ÈbharaÓajÈtaÑ. ChaÓakÈlesu hi manussÈ
“ÈbharaÓabhaÓÉakaÑ gaÓhissÈmÈ”ti ÈpaÓaÑ gacchanti. Atha ne ÈpaÓikÈ
evaÑ vadanti “sace tumhe ÈbharaÓatthikÈ, imÈni gaÓhatha. ImÈni hi ghanÈni
ceva vaÓÓavantÈni ca appagghÈni cÈ”ti. Te tesaÑ sutvÈ “kÈraÓaÑ ime
vadanti, imÈni piÄandhitvÈ sakkÈ nakkhattaÑ kÊÄituÑ, sobhanti ceva
appagghÈni cÈ”ti tÈni gahetvÈ gacchanti. SuvaÓÓabhaÓÉaÑ avikkiyamÈnaÑ
nidahitvÈ ÔhapetabbaÑ hoti. EvaÑ taÑ jÈtar|pappatir|pake uppanne
antaradhÈyati nÈma.
Atha saddhammassa antaradhÈnaÑ hotÊti adhigamasaddhammassa
paÔipattisaddhammassa pariyattisaddhammassÈti tividhassÈpi saddhammassa
antaradhÈnaÑ hoti.
______________________________________________________________
1. UpekkhÈ vajjane ceva (SÊ), upekkhÈvaÔÔanÈ ceva (SyÈ)
2. ParÊcitÈ (SÊ, SyÈ) 3. Sa tattha kusalo (SÊ)
4. Khu 9. 292 piÔÔhe PaÔisambhidÈmagge. 5. VedallapiÔakÈdi (Ka)
6. SuvaÓÓarasaviddhaÑ (SÊ), suvaÓÓakÈrassa viddhaÑ (SyÈ)
paÔhamabodhiyaÑ hi bhikkh| paÔisambhidappattÈ ahesuÑ. Atha kÈle

gacchante paÔisambhidÈ pÈpuÓituÑ na sakkhiÑsu, chaÄabhiÒÒÈ ahesuÑ. Tato
cha abhiÒÒÈ pÈpuÓituÑ asakkontÈ tisso vijjÈ pÈpuÓiÑsu. IdÈni kÈle
gacchante tisso vijjÈ pÈpuÓituÑ asakkontÈ ÈsavakkhayamattaÑ pÈpuÓissanti.
Tampi asakkontÈ anÈgÈmiphalaÑ, tampi asakkontÈ sakadÈgÈmiphalaÑ,
tampi asakkontÈ sotÈpattiphalaÑ. Gacchante kÈle sotÈpattiphalampi
pattuÑna sakkhissanti. Atha nesaÑ yadÈ vipassanÈ imehi upakkilesehi
upakkiliÔÔhÈ ÈraddhamattÈva Ôhassati, tadÈ adhigamasaddhammo antarahito
nÈma bhavissati.
PaÔhamabodhiyaÑ hi bhikkh| catunnaÑ paÔisambhidÈnaÑ
anucchavikaÑ paÔipattiÑ p|rayiÑsu. Gacchante kÈle taÑ asakkontÈ
channaÑ abhiÒÒÈnaÑ, tampi asakkontÈ tissannaÑ vijjÈnaÑ, tampi asakkontÈ
arahattaphalamattassa. Gacchante pana kÈle arahattassa anucchavikaÑ
paÔipattiÑ p|retuÑ asakkontÈ anÈgÈmiphalassa anucchavikaÑ paÔipattiÑ
p|ressanti, tampi asakkontÈ sakadÈgÈmiphalassa, tampi asakkontÈ
sotÈpattiphalassa. YadÈ pana sotÈpattiphalassapi anucchavikaÑ paÔipadaÑ
p|retuÑ asakkontÈ sÊlapÈrisuddhimatteva Ôhassanti, tadÈ
paÔipattisaddhammo antarahito nÈma bhavissati.
YÈva pana TepiÔakaÑ BuddhavacanaÑ vattati, na tÈva sÈsanaÑ
antarahitanti vattuÑ vaÔÔati. TiÔÔhantu tÊÓi vÈ, AbhidhammapiÔake antarahite
itaresu dvÊsu tiÔÔhantesupi1 antarahitanti na vattabbameva. dvÊsu antarahitesu
VinayapiÔakamatte Ôhitepi, tatrÈpi KhandhakaparivÈresu antarahitesu
Ubhatovibha~gamatte, mahÈvinaye antarahite dvÊsu PÈtimokkhesu
vattamÈnesupi sÈsanaÑ anantarahitameva. YadÈ pana dve PÈtimokkhÈ
antaradhÈyissanti, atha pariyattisaddhammassa antaradhÈnaÑ bhavissati.
TasmiÑ antarahite sÈsanaÑ antarahitaÑ nÈma hoti. PariyattiyÈ hi
antarahitÈya paÔipatti antaradhÈyati, paÔipattiyÈ antarahitÈya adhigamo
antaradhÈyati. KiÑ kÈraÓÈ? AyaÑ hi pariyatti paÔipattiyÈ paccayo hoti,
paÔipatti adhigamassa. Iti paÔipattitopi pariyattimeva pamÈÓaÑ.
______________________________________________________________
1. Vattantesupi (SyÈ)
Nanu ca KassapasammÈsambuddhakÈle Kapilo nÈma

anÈrÈdhakabhikkhu1 “pÈtimokkhaÑ uddisissÈmÊ”ti bÊjaniÑ gahetvÈ Èsane
nisinno “atthi imasmiÑ vattantÈ”ti pucchi, atha tassa bhayena yesampi
PÈtimokkho vattati, tepi “mayaÑ vattÈmÈ”ti avatvÈ “na vattÈmÈ”ti vadiÑsu,
so bÊjaniÑ ÔhapetvÈ uÔÔhÈyÈsanÈ gato, tadÈ SammÈsambuddhassa sÈsanaÑ
osakkitanti? KiÒcÈpi osakkitaÑ, pariyatti pana ekanteneva pamÈÓaÑ. YathÈ
hi mahato taÄÈkassa pÈÄiyÈ thirÈya udakaÑ na ÔhassatÊti na vattabbaÑ, udake
sati padumÈdÊni pupphÈni na pupphissantÊti na vattabbaÑ, evameva
mahÈtaÄÈkassa thirapÈÄisadise TepiÔake Buddhavacane sati mahÈtaÄÈke
udakasadisÈ paÔipattip|rakÈ kulaputtÈ natthÊti na vattabbÈ, tesu sati
mahÈtaÄÈke padumÈdÊni pupphÈni viya sotÈpannÈdayo ariyapuggalÈ natthÊti
na vattabbÈti evaÑ ekantato pariyattiyeva pamÈÓaÑ.
PathavÊdhÈt|ti dve satasahassÈni cattÈri ca nahutÈni bahalÈ

mahÈpathavÊ. ŒpodhÈt|ti pathavito paÔÔhÈya yÈva SubhakiÓhabrahmalokÈ
uggataÑ kappavinÈsakaÑ udakaÑ. TejodhÈt|ti pathavito paÔÔhÈya yÈva
ŒbhassarabrahmalokÈ uggato kappavinÈsako aggi. VÈyodhÈt|ti pathavito
paÔÔhÈya yÈva VehapphalabrahmalokÈ uggato kappavinÈsako vÈyu. Etesu hi
ekadhammopi Satthu sÈsanaÑ antaradhÈpetuÑ na sakkoti, tasmÈ evamÈha.
Idheva te uppajjantÊti lohato lohakhÈdakaÑ malaÑ viya imasmiÑ
mayhaÑyeva sÈsane te uppajjanti. MoghapurisÈti tucchapurisÈ.
Œdikeneva opilavatÊti ettha ÈdikenÈti ÈdÈnena gahaÓena. OpilavatÊti

nimujjati. IdaÑ vuttaÑ hoti–yathÈ udakacarÈ2 nÈvÈ bhaÓÉaÑ gaÓhantÊ
nimujjati, evaÑ pariyatti-ÈdÊnaÑ p|raÓena saddhammassa antaradhÈnaÑ na
hoti. PariyattiyÈ hi hÈyamÈnÈya paÔipatti hÈyati, paÔipattiyÈ hÈyamÈnÈya
adhigamo hÈyati. PariyattiyÈ p|rayamÈnÈya pariyattidharÈ puggalÈ
paÔipattiÑ p|renti, paÔipattip|rakÈ adhigamaÑ p|renti. Iti
______________________________________________________________
1. AnÈrÈdhikabhikkhu (SÊ), anÈcÈro bhikkhu (SyÈ) 2. UdakagatÈ (SyÈ)
navacando1 viya pariyattiyÈdÊsu vaÉÉhamÈnÈsu mayhaÑ sÈsanaÑ

vaÉÉhatiyevÈti dasseti.
IdÈni yehi dhammehi saddhammassa antaradhÈnaÒceva Ôhiti ca hoti, te
dassento paÒcakhoti-ÈdimÈha. Tattha okkamanÊyÈti avakkamanÊyÈ,
heÔÔhÈgamanÊyÈti attho. Satthari agÈravÈti-ÈdÊsu agÈravÈti gÈravarahitÈ.
AppatissÈti appatissayÈ anÊcavuttikÈ. Tattha yo cetiya~gaÓaÑ Èrohanto
chattaÑ dhÈreti, upÈhanaÑ dhÈreti, aÒÒato oloketvÈ kathaÑ kathento
gacchati, ayaÑ Satthari agÈravo nÈma.
Yo dhammassavanassa kÈle saÑghuÔÔhe daharasÈmaÓerehi parivÈrito
nisÊdati, aÒÒÈni vÈ navakammÈdÊni karoti, dhammassavanagge nisinno
niddÈyati, vikkhitto vÈ aÒÒaÑ kathento nisÊdati, ayaÑ dhamme agÈravo
nÈma.
Yo therupaÔÔhÈnaÑ gantvÈ avanditvÈ nisÊdati, hatthapallatthikaÑ
dussapallatthikaÑ karoti, aÒÒaÑ vÈ pana hatthapÈdakukkuccaÑ karoti,
vuÉÉhÈnaÑ santike anajjhiÔÔho katheti, ayaÑ saÑghe agÈravo nÈma.
Tisso pana sikkhÈ ap|rentova sikkhÈya agÈravo nÈma hoti. AÔÔha
samÈpattiyo anibbattento tÈsaÑ vÈ pana nibbattanatthÈya payogaÑ akaronto
samÈdhismiÑ agÈravo nÈma. Sukkapakkho vuttavipallÈseneva veditabboti.
. TerasamaÑ.
KassapasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. VaÉÉhanacando (Ka)
6. LÈbhasakkÈrasaÑyutta
1. PaÔhamavagga
1. DÈruÓasuttavaÓÓanÈ
157. LÈbhasakkÈrasaÑyuttassa paÔhame dÈruÓoti thaddho.
LÈbhasakkÈrasilokoti ettha lÈbho nÈma catupaccayalÈbho. SakkÈroti
tesaÑyeva sukatÈnaÑ susa~khatÈnaÑ lÈbho. Silokoti vaÓÓaghoso. KaÔukoti
tikhiÓo. Pharusoti kharo. AntarÈyikoti antarÈyakaro. . PaÔhamaÑ.
2. BaÄisasuttavaÓÓanÈ
158. Dutiye bÈÄisikoti baÄisaÑ gahetvÈ caramÈno macchaghÈtako.
Œmisagatanti ÈmisamakkhitaÑ. Œmisacakkh|ti Èmise cakkhu dassanaÑ
assÈti Èmisacakkhu. GilabaÄisoti gilitabaÄiso. AnayaÑ Èpannoti dukkhaÑ
patto. ByasanaÑ Èpannoti vinÈsaÑ patto. YathÈkÈmakaraÓÊyoti
yathÈkÈmena yathÈruciyÈ yatheva1 naÑ bÈÄisiko icchati, tathevassa
kattabboti attho. YathÈkÈmakaraÓÊyo pÈpimatoti yathÈ kilesamÈrassa kÈmo,
evaÑ kattabbo, nirayaÑ vÈ tiracchÈnayoniÑ vÈ pettivisayaÑ vÈ pÈpetabbo.
. DutiyaÑ.
3-4. KummasuttÈdivaÓÓanÈ
159-160. Tatiye MahÈkummakulanti mahantaÑ aÔÔhikacchapakulaÑ.
AgamÈsÊti “ettha addhÈ kiÒci khÈditabbaÑ atthi, taÑ maccharÈyanto maÑ
esa nivÈretÊ”ti saÒÒÈya agamÈsi. PapatÈyÈti papatÈ vuccati
dÊgharajjukabaddho2 ayakantakosake3 daÓÉakaÑ pavesetvÈ gahito
kaÓÓikasallasaÓÔhÈno ayakaÓÔako, yasmiÑ vegena patitvÈ kaÔÈhe laggamatte
daÓÉako nikkhamati, rajjuko ekÈbaddho gacchateva. So kummoti
______________________________________________________________
1. YathÈ vÈ (SÊ) 2. DÊgharajjukabaddha (SÊ) 3. Ayakosake (®ÊkÈ)
so viddhakummo1. Yena so kummoti udakasaddaÑ sutvÈ sÈsa~kaÔÔhÈnaÑ

bhavissatÊti nivattitvÈ yena so atthakÈmo kummo. Na dÈni tvaÑ amhÈkanti
idÈni tvaÑ amittahatthaÑ gato, na amhÈkaÑ santakoti attho. EvaÑ
sallapantÈnaÑyeva ca nesaÑ nÈvÈya Ôhito luddo rajjukaÑ ÈkaÉÉhitvÈ
kummaÑ gahetvÈ yathÈkÈmaÑ akÈsi. Sesamettha ito anantarasutte ca
uttÈnameva. . TatiyacatutthÈni.
5. MÊÄhakasuttavaÓÓanÈ
161. PaÒcame mÊÄhakÈti g|thapÈÓakÈ. G|thÈdÊti g|thabhakkhÈ.
G|thap|rÈti anto g|thena bharitÈ2. PuÓÓÈ g|thassÈti idaÑ purimasseva
atthadÊpanaÑ. AtimaÒÒeyyÈti pacchimapÈde bh|miyaÑ ÔhapetvÈ
purimapÈde g|thassa upari ÈropetvÈ ÔhitÈ “ahamhi g|thÈdÊ”ti bhaÓantÊ
atimaÒÒeyya. PiÓÉapÈto cassa p|roti aparopissa pattap|ro paÓÊtapiÓÉapÈto
bhaveyya. . PaÒcamaÑ.
6. AsanisuttavaÓÓanÈ
162. ChaÔÔhe kaÑ bhikkhave asanivicakkanti bhikkhave kaÑ puggalaÑ
matthake patitvÈ maddamÈnaÑ3 sukkÈsanicakkaÑ Ègacchatu.
AppattamÈnasanti anadhigatÈrahattaÑ. Iti BhagavÈ na sattÈnaÑ
dukkhakÈmatÈya, ÈdÊnavaÑ pana dassetuÑ evamÈha. AsanicakkaÑ hi
matthake patitaÑ ekameva attabhÈvaÑ nÈseti, lÈbhasakkÈrasilokena
pariyÈdiÓÓacitto nirayÈdÊsu anantadukkhaÑ anubhoti. . ChaÔÔhaÑ.
7. DiddhasuttavaÓÓanÈ
163. Sattame diddhagatenÈti gatadiddhena4. VisallenÈti visamakkhitena.
SallenÈti sattiyÈ5. . SattamaÑ.
______________________________________________________________
1. BiÄakummo (SÊ), baÄisakummo (Ka) 2. P|ritÈ (SyÈ) 3. PatamÈnaÑ (Ka)
4. DiÔÔhigatenÈti gatadiÔÔhena (SyÈ), diÔÔhagatenÈti gatadiÔÔhena (Ka)
5. VisallenÈti visamakkhittena sallena, sattiyÈti attho (SÊ)
8. Si~gÈlasuttavaÓÓanÈ
164. AÔÔhame si~gÈloti jarasi~gÈlo. YathÈ hi suvaÓÓavaÓÓopi kÈyo
p|tikÈyo tveva, taÑkhaÓaÑ gaÄitampi1 ca muttaÑ p|timuttantveva vuccati,
evaÑ tadahujÈtopi si~gÈlo jarasi~gÈlotveva vuccati. UkkaÓÔakena nÈmÈti
evaÑnÈmakena rogena. So kira sÊtakÈle uppajjati. TasmiÑ uppanne
sakalasarÊrato lomÈni patanti, sakalasarÊraÑ nillomaÑ hutvÈ samantato
phuÔati, vÈtabbhÈhatÈ vaÓÈ rujjanti. YathÈ ummattakasunakhena daÔÔho
puriso anavaÔÔhitova bhamati, evaÑ tasmiÑ uppanne bhamitabbo2 hoti,
asukaÔÔhÈne sotthi bhavissatÊti na paÒÒÈyati. . AÔÔhamaÑ.
9. VerambhasuttavaÓÓanÈ
165. Navame verambhavÈtÈti evaÑnÈmakÈ mahÈvÈtÈ. KÊdise pana
ÔhÈne te vÈtÈ vÈyantÊti? Yattha Ôhitassa cattÈro dÊpÈ uppalinipattamattÈ hutvÈ
paÒÒÈyanti. Yo pakkhÊ gacchatÊti navavuÔÔhe deve viravanto vÈtasakuÓo
tattha gacchati, taÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ. Arakkhiteneva kÈyenÈti-ÈdÊsu
hatthapÈde kÊÄÈpento khandhaÔÔhiÑ vÈ nÈmento kÈyaÑ na rakkhati nÈma,
nÈnÈvidhaÑ duÔÔhullakathaÑ kathento vÈcaÑ na rakkhati nÈma,
kÈmavitakkÈdayo vitakkento cittaÑ na rakkhati nÈma. AnupaÔÔhitÈya
satiyÈti kÈyagatÈsatiÑ anupaÔÔhapetvÈ. . NavamaÑ.
10. SagÈthakasuttavaÓÓanÈ
166. Dasame asakkÈrena c|bhayanti asakkÈrena ca ubhayena.
SamÈdhÊti arahattaphalasamÈdhi. So hi tena na vikampati.
AppamÈÓavihÈrinoti appamÈÓena phalasamÈdhinÈ viharantassa. SÈtatikanti
satatakÈriÑ. SukhumaÑdiÔÔhivipassakanti arahattamaggadiÔÔhiyÈ
sukhumadiÔÔhiphalasamÈpatti-atthÈya vipassanaÑ paÔÔhapetvÈ ÈgatattÈ
vipassakaÑ3. UpÈdÈnakkhayÈrÈmanti upÈdÈnakkhayasa~khÈte nibbÈne
rataÑ. Œhu sappuriso itÊti sappurisoti kathentÊti. . DasamaÑ.
PaÔhamo vaggo.
______________________________________________________________
1. Gahitampi (SÊ, SyÈ) 2. Gamitabbo (SÊ, SyÈ) 3. SukhumadiÔÔhivipassanaÑ (SyÈ)
2. Dutiyavagga
1-2. SuvaÓÓapÈtisuttÈdivaÓÓanÈ
167-168. Dutiyavaggassa paÔhame sampajÈnamusÈ bhÈsantanti
appamattakenapi kÈraÓena sampajÈnameva musÈ bhÈsantaÑ. “SÊlaÑ
p|ressÈmÊ”ti saÑvihitabhikkhuÑ Sinerumattopi paccayarÈsi cÈletuÑ na
sakkoti. YadÈ pana sÊlaÑ pahÈya sakkÈranissito hoti, tadÈ
kuÓÉakamuÔÔhihetupi musÈ bhÈsati, aÒÒaÑ vÈ akiccaÑ karoti. DutiyaÑ
uttÈnamevÈti. . PaÔhamadutiyÈni.
3. 10. SuvaÓÓanikkhasuttÈdivaÓÓanÈ
169. TatiyÈdÊsu suvaÓÓanikkhassÈti ekassa kaÒcananikkhassa.
Si~gÊnikkhassÈti si~gÊsuvaÓÓanikkhassa. PathaviyÈti cakkavÈÄabbhantarÈya
mahÈpathaviyÈ. ŒmisakiÒcikkhahet|ti kassacideva Èmisassa hetu antamaso
kuÓÉakamuÔÔhinopi. JÊvitahet|ti aÔaviyaÑ corehi gahetvÈ jÊvite
voropiyamÈne tassapi hetu. JanapadakalyÈÓiyÈti janapade uttamitthiyÈ. .
TatiyÈdÊni.
Dutiyo vaggo.
_____
3. Tatiyavagga
1-2. MÈtugÈmasuttÈdivaÓÓanÈ
170-171. Tatiyavaggassa paÔhame na tassa bhikkhave mÈtugÈmoti na
tassa raho ekakassa nisinnassa tena dhammena atthikopi mÈtugÈmo cittaÑ
pariyÈdÈtuÑ sakkoti, yassa lÈbhasakkÈrasiloko cittaÑ pariyÈdÈtuÑ sakkotÊti
attho. DutiyaÑ uttÈnamevÈti. . PaÔhamadutiyÈni.
3-6. EkaputtakasuttÈdivaÓÓanÈ
172-175. Tatiye saddhÈti sotÈpannÈ. Sesamettha uttÈnameva. TathÈ
catutthe paÒcame chaÔÔhe ca. . TatiyÈdÊni.
7. TatiyasamaÓabrÈhmaÓasuttavaÓÓanÈ
176. Sattame samudayanti-ÈdÊsu saha pubbakammena attabhÈvo
kolaputtiyaÑ vaÓÓapokkharatÈ kalyÈÓavÈkkaraÓatÈ dhutaguÓÈvÊkaraÓaÑ
cÊvaradhÈraÓaÑ parivÈrasampattÊti evamÈdi lÈbhasakkÈrassa samudayo
nÈma, taÑ samudayasaccavasena nappajÈnÈti, nirodho ca paÔipadÈ ca
nirodhasaccamaggasaccavaseneva veditabbÈ. . SattamaÑ.
8. ChavisuttavaÓÓanÈ
177. AÔÔhame yasmÈ lÈbhasakkÈrasiloko narakÈdÊsu, nibbattento
sakalampi imaÑ attabhÈvaÑ nÈseti, idhÈpi maraÓampi maraÓamattampi
dukkhaÑ Èvahati, tasmÈ chaviÑ chindatÊti-Èdi vuttaÑ. . AÔÔhamaÑ.
9. RajjusuttavaÓÓanÈ
178. Navame vÈÄarajjuyÈti suttÈdimayÈ rajju mudukÈ hoti vÈÄarajju
kharÈ pharusÈ, tasmÈ ayameva gahitÈ. . NavamaÑ.
10. BhikkhusuttavaÓÓanÈ
179. Dasame diÔÔhadhammasukhavihÈrÈti phalasamÈpattisukhavihÈrÈ.
TesÈhamassÈti tesaÑ ahaÑ assa. KhÊÓÈsavo hi lÈbhÊ puÒÒasampanno
yÈgukhajjakÈdÊni gahetvÈ ÈgatÈgatÈnaÑ anumodanaÑ karonto dhammaÑ
desento paÒhaÑ vissajjento phalasamÈpattiÑ appetvÈ nisÊdituÑ okÈsaÑ na
labhati, taÑ sandhÈya vuttanti. . DasamaÑ.
Tatiyo vaggo.
_____
4. Catutthavagga
1-4. BhindisuttÈdivaÓÓanÈ
180-183. Catutthavaggassa paÔhamaÑ uttÈnameva. DutiyÈdÊsu
kusalam|lanti alobhÈditividhakusaladhammo. Sukko dhammoti tasseva
pariyÈyadesanÈ. AyaÑ panettha sa~khepattho–yassa

kusalam|lÈdisa~khÈtassa anavajjadhammassa asamucchinnattÈ Devadatto
sagge vÈ nibbatteyya, maggaphalÈni vÈ adhigaccheyya, svÈssa
samucchedamagamÈ sabbaso samucchinno vinaÔÔho. . PaÔhamÈdÊni.
5. AcirapakkantasuttavaÓÓanÈ
184. PaÒcame parÈbhavÈyÈti avaÉÉhiyÈ vinÈsÈya. AssatarÊti vaÄavÈya
kucchismiÑ gadrabhassa jÈtÈ. AttavadhÈya gabbhaÑ gaÓhÈtÊti taÑ assena
saddhiÑ sampayojenti, sÈ gabbhaÑ gaÓhitvÈ kÈle sampatte vijÈyituÑ na
sakkoti, pÈdehi bh|miyaÑ paharantÊ tiÔÔhati, athassÈ cattÈro pÈde cat|su
khÈÓukesu bandhitvÈ kucchiÑ phÈletvÈ potaÑ1 nÊharanti, sÈ tattheva marati.
TenetaÑ vuttaÑ. . PaÒcamaÑ.
6. PaÒcarathasatasuttavaÓÓanÈ
185. ChaÔÔhe bhattÈbhihÈroti abhiharitabbaÑ bhattaÑ. Tassa pana
pamÈÓaÑ dassetuÑ paÒca ca thÈlipÈkasatÈnÊti vuttaÑ. Tattha eko thÈlipÈko
dasannaÑ purisÈnaÑ bhattaÑ gaÓhÈti. NÈsÈya pittaÑ bhindeyyunti
acchapittaÑ vÈ macchapittaÑ vÈssa nÈsapuÔe pakkhipeyyuÑ. . ChaÔÔhaÑ.
7-13. MÈtusuttÈdivaÓÓanÈ
186-187. Satteme mÈtupi het|ti “sace musÈ bhaÓasi, mÈtaraÑ te
vissajjessÈma. No ce bhaÓasi, na vissajjessÈmÈ”ti evaÑ corehi aÔaviyaÑ
pucchamÈno tassÈ corahatthagatÈya mÈtuyÈpi hetu sampajÈnamusÈ na
bhÈseyyÈti attho. Ito paresupi eseva nayoti. . SattamÈdÊni.
LÈbhasakkÈrasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. PotakaÑ (SÊ)
7. RÈhulasaÑyutta
1. PaÔhamavagga
1-8. CakkhusuttÈdivaÓÓanÈ
188-195. RÈhulasaÑyuttassa paÔhame ekoti cat|su iriyÈpathesu

ekavihÈrÊ. V|pakaÔÔhoti vivekaÔÔho nissaddho. Appamattoti satiyÈ
avippavasanto. ŒtÈpÊti vÊriyasampanno. Pahitatto vihareyyanti
visesÈdhigamatthÈya pesitatto hutvÈ vihareyyaÑ. Aniccanti hutvÈ
abhÈvÈkÈrena aniccaÑ. Atha vÈ uppÈdavayavantatÈya tÈvakÈlikatÈya
vipariÓÈmakoÔiyÈ niccapaÔikkhepatoti imehipi kÈraÓehi aniccaÑ. Dukkhanti
cat|hi kÈraÓehi dukkhaÑ dukkhamanaÔÔhena dukkhavatthukaÔÔhena
satatasampÊÄanaÔÔhena sukhapaÔikkhepenÈti. Kallanti yuttaÑ. EtaÑ mamÈti
taÓhÈgÈho. EsohamasmÊti mÈnagÈho. Eso me attÈti diÔÔhigÈho. TaÓhÈgÈho
cettha aÔÔhasatataÓhÈvicaritavasena, mÈnagÈho navavidhamÈnavasena,
diÔÔhigÈho dvÈsaÔÔhidiÔÔhivasena veditabbo. NibbindaÑ virajjatÊti ettha
virÈgavasena cattÈro maggÈ kathitÈ, virÈgÈ vimuccatÊti ettha vimuttivasena
cattÈri sÈmaÒÒaphalÈni.
Ettha ca paÒcasu dvÈresu pasÈdÈva gahitÈ, manoti iminÈ tebh|makaÑ

sammasanacÈracittaÑ. Dutiye paÒcasu dvÈresu ÈrammaÓameva. Tatiye
paÒcasu dvÈresu pasÈdavatthukacittameva, manoviÒÒÈÓena tebh|makaÑ
sammasanacÈracittaÑ gahitaÑ. EvaÑ sabbattha nayo netabbo. ChaÔÔhe
tebh|makadhammÈ. AÔÔhame pana taÓhÈti tasmiÑ tasmiÑ dvÈre
javanappattÈva labbhati. . PaÔhamÈdÊni.
9. DhÈtusuttavaÓÓanÈ
196. Navame viÒÒÈÓadhÈtuvasena nÈmaÑ, sesÈhi r|panti nÈmar|paÑ

kathitaÑ. . NavamaÑ.
10. KhandhasuttavaÓÓanÈ
197. Dasame r|pakkhandho kÈmÈvacaro, sesÈ cattÈro
sabbasa~gÈhikaparicchedena catubh|makÈ. Idha pana tebh|makÈti
gahetabbÈ. . DasamaÑ.
PaÔhamo vaggo.
_____
2. Dutiyavagga
198-199. Dutiye dasa uttÈnatthÈneva. . PaÔhamÈdÊni.
11. AnusayasuttavaÓÓanÈ
200. EkÈdasame imasmiÒca saviÒÒÈÓake kÈyeti attano
saviÒÒÈÓakakÈyaÑ dasseti, bahiddhÈ cÈti parassa saviÒÒÈÓakaÑ vÈ
aviÒÒÈÓakaÑ vÈ. Purimena vÈ attano ca parassa ca viÒÒÈÓameva1 dasseti,
pacchimena bahiddhÈ anindriyabaddhar|paÑ.
Aha~kÈramama~kÈramÈnÈnusayÈti ahaÑkÈradiÔÔhi ca mamaÑkÈrataÓhÈ ca
mÈnÈnusayÈ ca. Na hontÊti ete kilesÈ kathaÑ jÈnantassa etesu vatth|su na
hontÊti pucchati. SammappaÒÒÈya passatÊti2 saha vipassanÈya
maggapaÒÒÈya suÔÔhu passati3. . EkÈdasamaÑ.
12. ApagatasuttavaÓÓanÈ
201. DvÈdasame aha~kÈramama~kÈramÈnÈpagatanti ahaÑkÈrato ca
mamaÑkÈrato ca mÈnato ca apagataÑ. VidhÈ samatikkantanti mÈnakoÔÔhÈse
suÔÔhu atikkantaÑ. SantaÑ suvimuttanti kilesav|pasamena santaÑ,
kileseheva suÔÔhu vimuttaÑ. SesaÑ uttÈnamevÈti. . DvÈdasamaÑ.
Dutiyo vaggo.
______________________________________________________________
1. SaviÒÒÈÓakameva (SÊ) 2. Passatoti (SÊ) 3. Passantassa (SÊ)
DvÊsupi asekkhabh|mi kathitÈ. PaÔhamo panettha ÈyÈcantassa desito,

dutiyo anÈyÈcantassa. Sakalepi pana RÈhulasaÑyutte therassa
vimuttiparipÈcanÊyadhammÈva kathitÈti.
RÈhulasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
8. LakkhaÓasaÑyutta
1. PaÔhamavagga
1. AÔÔhisuttavaÓÓanÈ
202. LakkhaÓasaÑyutte yvÈyaÑ ÈyasmÈ ca LakkhaÓoti LakkhaÓatthero
vutto, esa jaÔilasahassabbhantare ehibhikkh|pasampadÈya upasampanno
ŒdittapariyÈyÈvasÈne arahattaÑ patto eko mahÈsÈvakoti veditabbo. YasmÈ
panesa lakkhaÓasampannena sabbÈkÈraparip|rena brahmasamena
attabhÈvena samannÈgato, tasmÈ “LakkhaÓo”ti sa~khaÑ gato.
MahÈmoggallÈno pana pabbajitadivasato sattame divase arahattaÑ patto
dutiyo aggasÈvako.
SitaÑ pÈtvÈkÈsÊti mandahasitaÑ pÈtu-akÈsi, pakÈsayi dassesÊti vuttaÑ
hoti. KiÑ pana disvÈ thero sitaÑ pÈtvÈkÈsÊti? Upari PÈÄiyaÑ ÈgataÑ
aÔÔhikasa~khalikaÑ1 ekaÑ petaloke nibbattaÑ sattaÑ disvÈ. TaÒca kho
dibbena cakkhunÈ, na pasÈdacakkhunÈ. PasÈdacakkhussa hi ete attabhÈvÈ na
ÈpÈthaÑ Ègacchanti. Evar|paÑ pana attabhÈvaÑ disvÈ kÈruÒÒe kattabbe
kasmÈ sitaÑ pÈtvÈkÈsÊti? Attano ca BuddhaÒÈÓassa ca sampattiÑ
samanussaraÓato. TaÑ hi disvÈ thero “adiÔÔhasaccena nÈma puggalena
paÔilabhitabbÈ evar|pÈ attabhÈvÈ mutto ahaÑ, lÈbhÈ vata me, suladdhaÑ
vata me”ti attano ca sampattiÑ anussaritvÈ “aho Buddhassa Bhagavato
ÒÈÓasampatti, ‘yo kammavipÈko bhikkhave acinteyyo na cintetabbo’ti
deseti, paccakkhaÑ vata katvÈ2 BuddhÈ desenti, suppaÔividdhÈ BuddhÈnaÑ
dhammadhÈt|”ti evaÑ BuddhaÒÈÓasampattiÒca anussaritvÈ sitaÑ
pÈtvÈkÈsÊti.
Atha LakkhaÓatthero kasmÈ na addasa, kimassa dibbacakkhu natthÊti?
No natthi, MahÈmoggallÈno pana Èvajjento addasa, itaro pana anÈvajjanena
na addasa. YasmÈ pana khÊÓÈsavÈ nÈma na akÈraÓÈ sitaÑ karonti, tasmÈ taÑ
LakkhaÓatthero pucchi ko nu kho Èvuso MoggallÈna hetu, ko paccayo
sitassa pÈtukammÈyÈti. Thero
______________________________________________________________
1. AÔÔhisa~khalikaÑ (SÊ, SyÈ, Ka) 2. PaccakkhaÒca taÑ katvÈ (SyÈ)
pana yasmÈ yehi ayaÑ upapatti sÈmaÑ adiÔÔhÈ, te dussaddhÈpayÈ honti,

tasmÈ BhagavantaÑ sakkhiÑ katvÈ byÈkÈtukÈmatÈya akÈlo kho Èvusoti-
ÈdimÈha. Tato Bhagavato santike puÔÔho idhÈhaÑ Èvusoti-ÈdinÈ nayena
byÈkÈsi.
Tattha aÔÔhikasa~khalikanti setaÑ nimmaÑsalohitaÑ aÔÔhisa~ghÈtaÑ1.
GijjhÈpi kÈkÈpi kulalÈpÊti etepi yakkhagijjhÈ ceva yakkhakÈkÈ ca
yakkhakulalÈ ca paccetabbÈ. PÈkatikÈnaÑ pana gijjhÈdÊnaÑ ÈpÈtthampi
etaÑ r|paÑ2 nÈgacchati. AnupatitvÈ anupatitvÈti anubandhitvÈ
anubandhitvÈ. VitudentÊti asidhÈr|pamehi tikhiÓehi lohatuÓÉakehi vijjhitvÈ
vijjhitvÈ ito cito ca caranti3 gacchanti. SÈ sudaÑ aÔÔassaraÑ karotÊti ettha
sudanti nipÈto, sÈ aÔÔhikasa~khalikÈ aÔÔassaraÑ ÈturassaraÑ karotÊti attho.
AkusalavipÈkÈnubhavanatthaÑ kira yojanappamÈÓÈpi4 tÈdisÈ attabhÈ vÈ
nibbattanti, pasÈdussadÈ ca honti pakkagaÓÉasadisÈ. TasmÈ sÈ
aÔÔhikasa~khalikÈ balavavedanÈturÈ tÈdisaÑ saddamakÈsÊti5.
EvaÒca pana vatvÈ puna ÈyasmÈ MahÈmoggallÈno “vaÔÔagÈmisattÈ
nÈma evar|pÈ attabhÈvÈ na muccantÊ”ti sattesu kÈruÒÒaÑ paÔicca uppannaÑ
dhammasaÑvegaÑ dassento tassa mayhaÑ Èvuso etadahosi acchariyaÑ
vata bhoti-ÈdimÈha. Tato BhagavÈ therassa ÈnubhÈvaÑ pakÈsento
cakkhubh|tÈ vata bhikkhave sÈvakÈ viharantÊti-ÈdimÈha. Tattha cakkhu
bh|taÑ jÈtaÑ uppannaÑ etesanti cakkhubh|tÈ, bh|tacakkhukÈ
uppannÈcakkhukÈ cakkhuÑ uppÈdetvÈ viharantÊti attho. Dutiyapadepi eseva
nayo. Yatra hi nÈmÈti ettha yatrÈti kÈraÓavacanaÑ. TatrÈyaÑ atthayojanÈ–
yasmÈ nÈma sÈvakopi evar|paÑ Òassati vÈ dakkhati vÈ sakkhiÑ vÈ
karissati, tasmÈ avocumha “cakkhubh|tÈ vata bhikkhave sÈvakÈ viharanti,
ÒÈÓabh|tÈ vata bhikkhave sÈvakÈ viharantÊ”ti. Pubbeva me so bhikkhave
satto diÔÔhoti BodhimaÓÉe sabbaÒÒutaÒÒÈÓapaÔivedhena appamÈÓesu
cakkavÈÄesu appamÈÓe sattanikÈye bhavagatiyoniÔÔhitinivÈse ca paccakkhaÑ
karontena mayÈ pubbeva so satto diÔÔhoti vadati.
______________________________________________________________
1. AÔÔhisa~ghÈÔaÑ (SÊ, SyÈ) 2. Evar|paÑ (SÊ) 3. KhÈdantÈ (SÊ)
4. TiyojanapamÈÓÈpi (SyÈ) 5. VissaramakÈsi (SyÈ)
GoghÈtakoti gÈvo vadhitvÈ aÔÔhito maÑsaÑ1 mocetvÈ vikkiÓitvÈ

jÊvikaÑ kappanakasatto. Tassova kammassa vipÈkÈvasesenÈti tassa
nÈnÈcetanÈhi Èy|hitassa aparÈpariyakammassa. Tatra hi yÈya cetanÈya
narake paÔisandhi janitÈ, tassÈ vipÈke parikkhÊÓe avasesakammaÑ vÈ
kammanimittaÑ vÈ ÈrammaÓaÑ katvÈ puna petÈdÊsu paÔisandhi nibbattati,
tasmÈ sÈ paÔisandhi kammasabhÈgatÈya ÈrammaÓasabhÈgatÈya vÈ “tasseva
kammassa vipÈkÈvaseso”ti vuccati. AyaÒca satto evaÑ uppanno. TenÈha
“tasseva kammassa vipÈkÈvasesenÈ”ti. Tassa kira narakÈ cavanakÈle
nimmaÑsakatÈnaÑ2 gunnaÑ aÔÔhirÈsiyeva nimittaÑ ahosi. So
paÔicchannampi taÑ kammaÑ viÒÒ|naÑ pÈkaÔaÑ viya karonto
aÔÔhisa~khalikapeto jÈto. . PaÔhamaÑ.
2. PesisuttavaÓÓanÈ
203. MaÑsapesivatthusmiÑ goghÈtakoti gomaÑsapesiyo katvÈ
sukkhÈpetvÈ vall|ravikkayena anekÈni vassÈni jÊvikaÑ kappesi, tenassa
narakÈ cavanakÈle maÑsapesiyeva nimittaÑ ahosi. So maÑsapesipeto jÈto.
. DutiyaÑ.
3. PiÓÉasuttavaÓÓanÈ
204. MaÑsapiÓÉavatthusmiÑ sÈkuÓikoti sakuÓe gahetvÈ vikkiÓanakÈle
nippakkhacamme3 maÑsapiÓÉamatte katvÈ vikkiÓanto jÊvikaÑ kappesi,
tenassa narakÈ cavanakÈle maÑsapiÓÉova nimittaÑ ahosi. So
maÑsapiÓÉapeto jÈto. . TatiyaÑ.
4. NicchavisuttavaÓÓanÈ
205. NicchavivatthusmiÑ tassa orabbhikassa eÄake vadhitvÈ vadhitvÈ
niccamme katvÈ kappitajÊvikassa purinamayeneva niccammaÑ eÄakasarÊraÑ
nimittaÑ ahosi. So nicchavipeto jÈto. . CatutthaÑ.
______________________________________________________________
1. AÔÔhimaÑsaÑ (Ka) 2. NimmaÑsÊkatÈnaÑ (SÊ), nimmaÑsakÈnaÑ (SyÈ)
3. Nippattacamme (SyÈ)
5. AsilomasuttavaÓÓanÈ
206. AsilomavatthusmiÑ so s|kariko dÊgharattaÑ nivÈpapuÔÔhe s|kare

asinÈ vadhitvÈ vadhitvÈ dÊgharattaÑ jÊvikaÑ kappesi, tassa
ukkhittÈsikabhÈvova nimittaÑ ahosi. TasmÈ asilomapeto jÈto. . PaÒcamaÑ.
6. SattisuttavaÓÓanÈ
207. SattilomavatthusmiÑ so mÈgaviko ekaÑ migaÒca sattiÒca gahetvÈ

vanaÑ gantvÈ tassa migassa samÊpaÑ ÈgatÈgate mige sattiyÈ vijjhitvÈ
mÈresi, tassa sattiyÈ vijjhanakabhÈvoyeva nimittaÑ ahosi. TasmÈ
sattilomapeto jÈto. . ChaÔÔhaÑ.
7. UsulomasuttavaÓÓanÈ
208. UsulomavatthusmiÑ kÈraÓikoti rÈjÈparÈdhike anekÈhi kÈraÓÈhi

pÊÄetvÈ avasÈne kaÓÉena vijjhitvÈ mÈraÓakapuriso. So kira “amukasmiÑ
padese viddho maratÊ”ti ÒatvÈva vijjhati. TassevaÑ jÊvikaÑ kappetvÈ narake
uppannassa tato pakkÈvasesena idh|papattikÈle usunÈ vijjhanabhÈvoyeva
nimittaÑ ahosi. TasmÈ usulomapeto jÈto. . SattamaÑ.
8. S|cilomasuttavaÓÓanÈ
209. S|cilomavatthusmiÑ s|toti assadamako. Godamakotipi

vadantiyeva. Tassa patodas|ciyÈ vijjhanabhÈvoyeva nimittaÑ ahosi. TasmÈ
s|cilomapeto jÈto. . AÔÔhamaÑ.
9. Dutiyas|cilomasuttavaÓÓanÈ
210. Dutiye s|cilomavatthusmiÑ s|cakoti pesuÒÒakÈrako. So kira

manussa aÒÒamaÒÒaÒca bhindi, rÈjakule ca “imassa idaÑ nÈma atthi, iminÈ
idaÑ nÈma katan”ti s|cetvÈ s|cetvÈ anayabyasanaÑ pÈpesi. TasmÈ yathÈ
tena s|cetvÈ manussÈ bhinnÈ, tathÈ s|cÊhi
bhedanadukkhaÑ1 paccanubhotuÑ kammameva nimittaÑ katvÈ

s|cilomapeto jÈto. . NavamaÑ.
10. KumbhaÓÉasuttavaÓÓanÈ
211. AÓÉabhÈrivatthusmiÑ gÈmak|Ôakoti2 vinicchayÈmacco. Tassa
kammasabhÈgatÈya kumbhamattÈ mahÈghaÔappamÈÓÈ aÓÉÈ ahesuÑ. So hi
yasmÈ raho paÔicchanne ÔhÈne laÒjaÑ gahetvÈ k|Ôavinicchayena pÈkaÔaÑ
dosaÑ karonto sÈmike assÈmike akÈsi, tasmÈssa rahassaÑ a~gaÑ pÈkaÔaÑ
nibbattaÑ. YasmÈ daÓÉaÑ paÔÔhapento paresaÑ asayhaÑ bhÈraÑ Èropesi,
tasmÈssa rahassaÑ a~gaÑ asayhabhÈro hutvÈ nibbattaÑ. YasmÈ yasmiÑ
ÔhÈne Ôhitena samena bhavitabbaÑ, tasmiÑ ÔhatvÈ visamo ahosi, tasmÈssa
rahassa~ge visamÈ nisajjÈva ahosÊti. . DasamaÑ.
PaÔhamo vaggo.
_____
2. Dutiyavagga
1. SasÊsakasuttavaÓÓanÈ
212. PÈradÈrikavatthusmiÑ so satto parassa rakkhitagopitaÑ
sassÈmikaÑ phassaÑ phusanto mÊÄhasukhena kÈmasukhena cittaÑ
ramayitvÈ kammasabhÈgatÈya g|thaphassaÑ phusanto
dukkhamanubhavituÑ tattha nibbatto. . PaÔhamaÑ.
2. G|thakhÈdasuttavaÓÓanÈ
213. DuÔÔhabrÈhmaÓavatthu pÈkaÔameva. . DutiyaÑ.
3. NicchavitthisuttavaÓÓanÈ
214. NicchavitthivatthusmiÑ yasmÈ mÈtugÈmo nÈma attano phasse
anissaro, sÈ ca taÑ sÈmikassa santakaÑ phassaÑ thenetvÈ paresaÑ
abhiratiÑ uppÈdesi, tasmÈ kammasabhÈgatÈya sukhasamphassÈ vaÔÔitvÈ3
dukkhasamphassaÑ anubhavituÑ nicchavitthÊ hutvÈ uppannÈ. . TatiyaÑ.
______________________________________________________________
1. TodanadukkhaÑ (SÊ) 2. GÈmak|Ôoti (SÊ, SyÈ)
3. CavitvÈ (SÊ), dhaÑsitvÈ (Vi-®Ôha 2. 100 piÔÔhe), vattitvÈ (Ka)
4. Ma~gulitthisuttavaÓÓanÈ
215. Ma~gulitthivatthusmiÑ ma~gulinti vir|paÑ duddasikaÑ
bÊbhacchaÑ. SÈ kira yakkhadÈsikammaÑ1 karontÊ “iminÈ ca iminÈ ca evaÑ
balikamme kate ayaÑ nÈma tumhÈkaÑ vaÉÉhi bhavissatÊ”ti mahÈjanassa
gandhapupphÈdÊni vaÒcanÈya gahetvÈ mahÈjanaÑ duddiÔÔhiÑ micchÈdiÔÔhiÑ
gaÓhÈpesi, tasmÈ tÈya kammasabhÈgatÈya gandhapupphÈdÊnaÑ thenitattÈ
duggandhÈ, duddassanassagÈhitattÈ duddasikÈ vir|pÈ bÊbhacchÈ hutvÈ
nibbattÈ. . CatutthaÑ.
5. OkilinÊsuttavaÓÓanÈ
216. OkilinÊvatthusmiÑ uppakkaÑ okiliniÑ okirininti sÈ kira
a~gÈracitake nipannÈ vipphandamÈnÈ viparivattamÈnÈ paccati, tasmÈ
uppakkÈ ceva hoti uÓhena agginÈ pakkasarÊrÈ, okilinÊ ca kilinnasarÊrÈ,
bind|nissÈ2 sarÊrato paggharanti, okirinÊ ca a~gÈrasamparikiÓÓÈ. TassÈ hi
heÔÔhatopi kiÑsukapupphavaÓÓÈ a~gÈrÈ, ubhayapassesupi, ÈkÈsatopissÈ
upari patanti. Tena vuttaÑ “uppakkaÑ okiliniÑ okirinin”ti. SÈ issÈpakatÈ
sapattiÑ a~gÈrakaÔÈhena okirÊti tassa kira raÒÒo ekÈ nÈÔakinÊ a~gÈrakaÔÈhaÑ
samÊpe ÔhapetvÈ gattato udakaÑ puÒchati, pÈÓinÈ ca sedaÑ karoti. RÈjÈpi
tÈya saddhiÑ kathaÒca karoti, parituÔÔhÈkÈraÒca dasseti. AggamahesÊ taÑ
asahamÈnÈ issÈpakatÈ hutvÈ acirapakkantassa raÒÒo taÑ a~gÈrakaÔÈhaÑ
gahetvÈ tassÈ upari a~gÈre okiri. SÈ taÑ kammaÑ katvÈ tÈdisaÑyeva
vipÈkaÑ paccanubhavituÑ petaloke nibbattÈ. . PaÒcamaÑ.
6. AsÊsakasuttavaÓÓanÈ
217. CoraghÈtavatthusmiÑ so raÒÒo ÈÓÈya dÊgharattaÑ corÈnaÑ sÊsÈni
chinditvÈ petaloke nibbattanto asÊsakaÑ kabandhaÑ hutvÈ nibbatti. .
ChaÔÔhaÑ.
______________________________________________________________
1. IkkhaÓikÈkammaÑ (SyÈ, Vi-®Ôha 2. 100 piÔÔhe ca)
2. Sedabind|nissÈ (SÊ), bindubind|ni hissÈ (Vi-®Ôha 2. 100 piÔÔhe)
7-11. PÈpabhikkhusuttÈdivaÓÓanÈ
218-222. BhikkhuvatthusmiÑ pÈpabhikkh|ti lÈmakabhikkhu. So kira
lokassa saddhÈdeyye cattÈro paccaye paribhuÒjitvÈ kÈyavacÊdvÈrehi
asaÑyato1 bhinnÈjÊvo cittakeÄiÑ2 kÊÄanto vicari. Tato ekaÑ BuddhantaraÑ
niraye paccitvÈ petaloke nibbattanto bhikkhusadiseneva attabhÈvena
nibbatti. BhikkhunÊsikkhamÈnÈsÈmaÓerasÈmaÓerÊvatth|supi ayameva
vinicchayo. . SattamÈdÊni.
LakkhaÓasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. AsaÒÒato (SyÈ) 2. CittakÊÄaÑ (SyÈ)
9. OpammasaÑyutta
1. K|ÔasuttavaÓÓanÈ
223. OpammasaÑyuttassa paÔhame k|ÔaÑ gacchantÊti k|Ôa~gamÈ.
K|ÔaÑ samosarantÊti k|ÔasamosaraÓÈ. K|ÔasamugghÈtÈti k|Ôassa
samugghÈtena1. AvijjÈsamugghÈtÈti arahattamaggena avijjÈya
samugghÈtena. AppamattÈti satiyÈ avippavÈse ÔhitÈ hutvÈ. . PaÔhamaÑ.
2. NakhasikhasuttavaÓÓanÈ
224. Dutiye manussesu paccÈjÈyantÊti ye manussalokato cutÈ
manussesu jÈyanti, te evaÑ appakÈti adhippÈyo. AÒÒatra manussehÊti ye
pana manussalokato cutÈ ÔhapetvÈ manussalokaÑ cat|su apÈyesu
paccÈjÈyanti, te mahÈpathaviyaÑ paÑsu viya bahutarÈ. ImasmiÒca sutte
devÈpi manusseheva sa~gahitÈ. TasmÈ yathÈ manussesu jÈyantÈ appakÈ,
evaÑ devesupÊti veditabbÈ. . DutiyaÑ.
3. KulasuttavaÓÓanÈ
225. Tatiye suppadhaÑsiyÈnÊti suviheÔhiyÈni. KumbhatthenakehÊti ye
paragharaÑ pavisitvÈ dÊpÈlokena oloketvÈ parabhaÓÉaÑ haritukÈmÈ ghaÔe
dÊpaÑ katvÈ pavisanti, te kumbhatthenakÈ nÈma, tehi kumbhatthenakehi.
SuppadhaÑsiyo hoti amanussehÊti mettÈbhÈvanÈrahitaÑ paÑsupisÈcakÈ
vidhaÑsayanti2, pageva uÄÈrÈ amanussÈ. BhÈvitÈti vaÉÉhitÈ. BahulÊkatÈti
punappunaÑ katÈ. YÈnÊkatÈti yuttayÈnaÑ viya katÈ. VatthukatÈti
patiÔÔhÈnaÔÔhena vatthu viya katÈ. AnuÔÔhitÈti adhiÔÔhitÈ3. ParicitÈti
samantato citÈ suvaÉÉhitÈ. SusamÈraddhÈti cittena suÔÔhu samÈraddhÈ.
TatiyaÑ.
4. OkkhÈsuttavaÓÓanÈ
226. Catutthe okkhÈsatanti mahÈmukha-ukkhalÊnaÑ sataÑ. DÈnaÑ
dadeyyÈti paÓÊtabhojanabharitÈnaÑ mahÈ-ukkhalÊnaÑ sataÑ dÈnaÑ
dadeyya. “UkkÈsatan”tipi
______________________________________________________________
1. K|ÔasamugghÈtena (SÊ) 2. PaÑsupisÈcakÈpi dhaÑsayanti (SÊ) 3. AvaÔÔhitÈ (SÊ)
pÈÔho, tassa daÓÉadÊpikÈsatanti attho. EkÈya pana dÊpikÈya yattake ÔhÈne

Èloko hoti, tato sataguÓaÑ ÔhÈnaÑ sattahi ratanehi p|retvÈ dÈnaÑ dadeyyÈti
attho. Gadduhanamattanti goduhanamattaÑ, gÈviyÈ ekavÈraÑ
aggathanÈkaÉÉhanamattanti attho. Gandha-|hanamattaÑ vÈ1, dvÊhi a~gulÊhi
gandhapiÓÉaÑ gahetvÈ ekavÈraÑ ghÈyanamattanti attho. Ettakampi hi
kÈlaÑ yo pana gabbhapariveÓavihÈr|pacÈraparicchedena vÈ
cakkavÈÄaparicchedena vÈ aparimÈÓÈsu lokadhÈt|su vÈ2 sabbasattesu
hitapharaÓaÑ mettacittaÑ bhÈvetuÑ sakkoti, idaÑ tato ekadivasaÑ
tikkhattuÑ dinnadÈnato mahapphalataraÑ. . CatutthaÑ.
5. SattisuttavaÓÓanÈ
227. PaÒcame paÔileÓissÈmÊti-ÈdÊsu agge paharitvÈ kappÈsavaÔÔiÑ viya
nÈmento niyyÈsavaÔÔiÑ viya ca ekato katvÈ alliyÈpento paÔileÓeti nÈma.
Majjhe paharitvÈ nÈmetvÈ dhÈrÈya vÈ paharitvÈ dvepi dhÈrÈ ekato
alliyÈpento paÔikoÔÔeti nÈma. KappÈsavaÔÔanakaraÓÊyaÑ3 viya pavattento
cirakÈlaÑ saÑvellitakilaÒjaÑ pasÈretvÈ puna saÑvellento viya ca paÔivaÔÔeti
nÈma. . PaÒcamaÑ.
6. DhanuggahasuttavaÓÓanÈ
228. ChaÔÔhe daÄhadhammÈ dhanuggahÈti daÄhadhanuno issÈsÈ.
DaÄhadhanu nÈma dvisahassathÈmaÑ vuccati, dvisahassathÈmaÑ nÈma
yassa Èropitassa jiyÈbaddho4 lohasÊsÈdÊnaÑ bhÈro daÓÉe gahetvÈ yÈva
kaÓÉappamÈÓÈ5 ukkhittassa pathavito muccati. SusikkhitÈti
dasadvÈdasavassÈni Ècariyakule uggahitasippÈ. KatahatthÈti yo sippameva
uggaÓhÈti, so katahattho na hoti, ime pana katahatthÈ ciÓÓavasÊbhÈvÈ.
Kat|pÈsanÈti rÈjakulÈdÊsu dassitasippÈ.
Tassa purisassa javoti evar|po aÒÒo puriso nÈma na bh|tapubbo,
bodhisattasseva pana JavanahaÑsakÈlo nÈma Èsi. TadÈ bodhisatto
______________________________________________________________
1. Gandh|hanamattaÑ vÈ (SÊ), gandha-ohanamattaÑ vÈ (SyÈ) 2. LokadhÈt|su (SÊ)
3. KappÈsavaÔÔanakaÄÈyaÑ (SÊ), kappÈsavaÔÔanakayaÑ (SyÈ) 4. JiyÈbandho (SÊ, Ka)
5. KaÓÔhappamÈÓÈ (SÊ)
cattÈri kaÓÉÈni Èhari. TadÈ kirassa kaniÔÔhabhÈtaro “mayaÑ bhÈtika s|riyena

saddhiÑ javissÈmÈ”ti ÈrocesuÑ. Bodhisatto Èha “s|riyo sÊghajavo, na
sakkhissatha tumhe tena saddhiÑ javitun”ti. Te dutiyaÑ tatiyampi tatheva
vatvÈ ekadivasaÑ “gacchÈmÈ”ti YugandharapabbataÑ ÈruhitvÈ nisÊdiÑsu.
Bodhisatto “kahaÑ me bhÈtaro”ti pucchitvÈ “s|riyena saddhiÑ javituÑ
gatÈ”ti vutte “vinassissanti tapassino”ti te anukampamÈno sayampi gantvÈ
tesaÑ santike nisÊdi. Atha s|riye uggacchante dvepi bhÈtaro s|riyena
saddhiÑyeva ÈkÈsaÑ pakkhantÈ, bodhisattopi tehi saddhiÑyeva pakkhanto.
Tesu ekassa apatteyeva antarabhattasamaye pakkhantaresu aggi uÔÔhahi, so
bhÈtaraÑ pakkositvÈ “na sakkomÊ”ti Èha. TamenaÑ bodhisatto “mÈ bhÈyÊ”ti
samassÈsetvÈ pakkhapaÒjarena paliveÔhetvÈ darathaÑ vinodetvÈ “gacchÈ”ti
pesesi.
Dutiyo yÈva antarabhattÈ javitvÈ pakkhantaresu aggimhi uÔÔhahite
tathevÈha. Tampi so tatheva katvÈ “gacchÈ”ti pesesi. SayaÑ pana yÈva
majjhanhikÈ javitvÈ “ete bÈlÈti mayÈpi bÈlena na bhavitabban”ti nivattitvÈ
“adiÔÔhasahÈyakaÑ BÈrÈÓasirÈjaÑ passissÈmÊ”ti BÈrÈÓasiÑ agamÈsi.
TasmiÑ nagaramatthake paribbhamante dvÈdasayojanaÑ nagaraÑ
pattakaÔÈhena otthaÔapatto viya ahosi. Atha paribbhamantassa
paribbhamantassa tattha tattha chiddÈni paÒÒÈyiÑsu. Sayampi
anekahaÑsasahassasadiso paÒÒÈyi. So vegaÑ paÔisaÑharitvÈ
rÈjagehÈbhimukho ahosi. RÈjÈ oloketvÈ “Ègato kira me piyasahÈyo
JavanahaÑso”ti vÈtapÈnaÑ vivaritvÈ ratanapÊÔhaÑ paÒÒÈpetvÈ olokento
aÔÔhÈsi. Bodhisatto ratanapÊÔhe nisÊdi.
Athassa rÈjÈ sahassapÈkena telena pakkhantarÈni makkhetvÈ madhulÈje
ceva madhurapÈnakaÒca adÈsi. Tato naÑ kataparibhogaÑ “samma kahaÑ
agamÈsÊ”ti pucchi. So taÑ pavattiÑ ÈrocetvÈ “athÈhaÑ mahÈrÈja yÈva
majjhanhikÈ javitvÈ ‘natthi javitena attho’ti nivatto”ti Ècikkhi. Atha1 rÈjÈ
“ahaÑ sÈmi tumhÈkaÑ s|riyena saddhiÑ
______________________________________________________________
1. Atha naÑ (SyÈ)
javanavegaÑ passitukÈmo”ti. DukkaraÑ mahÈrÈja, na sakkÈ tayÈ passitunti.

Tena hi sÈmi sarikkhakamattampi dassehÊti. Œma1 mahÈrÈja dhanuggahe
sannipÈtehÊti. RÈjÈ sannipÈtesi. HaÑso tato cattÈro gahetvÈ nagaramajjhe
toraÓaÑ kÈretvÈ attano gÊvÈya ghaÓÉaÑ2 piÄandhÈpetvÈ toraÓassa upari
nisÊditvÈ “cattÈro janÈ3 toraÓaÑ nissÈya catudisÈbhimukhÈ ekekaÑ kaÓÉaÑ
khipant|”ti vatvÈ sayaÑ paÔhamakaÓÉeneva saddhiÑ uppatitvÈ taÑ kaÓÉaÑ
aggahetvÈva dakkhiÓÈbhimukhaÑ gatakaÓÉaÑ dhanuto ratanamattÈpagataÑ
gaÓhi. DutiyaÑ dviratanamattÈpagataÑ, tatiyaÑ tiratanamattÈpagataÑ,
catutthaÑ bh|miÑ appattameva gaÓhi. Atha naÑ cattÈri kaÓÉÈni gahetvÈ
toraÓe nisinnakÈleyeva addasaÑsu. So rÈjÈnaÑ Èha “passa mahÈrÈja,
evaÑsÊgho amhÈkaÑ javo”ti. EvaÑ bodhisatteneva JavanahaÑsakÈle tÈni
kaÓÉÈni ÈharitÈnÊti veditabbÈni.
Purato dhÈvantÊti aggato4 javanti. Na panetÈ sabbakÈlaÑ puratova
honti, kadÈci purato, kadÈci pacchato honti. ŒkÈsaÔÔhakavimÈnesu hi
uyyÈnÈnipi honti pokkharaÓiyopi, tÈ tattha nahÈyanti, udakakÊÄaÑ kÊÄamÈnÈ
pacchatopi honti, vegena pana gantvÈ puna puratova dhÈvanti.
Œyusa~khÈrÈti r|pajÊvitindriyaÑ sandhÈya vuttaÑ. TaÒhi tato sÊghataraÑ
khÊyati. Ar|padhammÈnaÑ pana bhedo na sakkÈ paÒÒÈpetuÑ. . ChaÔÔhaÑ.
7. ŒÓisuttavaÓÓanÈ
229. Sattame dasÈrahÈnanti evaÑnÈmakÈnaÑ khattiyÈnaÑ. Te kira
satato dasabhÈgaÑ gaÓhiÑsu, tasmÈ “dasÈrahÈ”ti paÒÒÈyiÑsu. Œnakoti
evaÑladdhanÈmo mudi~go. Himavante kira mahÈkuÄÊradaho ahosi. Tattha
mahanto kuÄÊro otiÓÓotiÓÓaÑ hatthiÑ khÈdati. Atha hatthÊ upaddutÈ ekaÑ
kareÓuÑ sakkariÑsu “imissÈ puttaÑ nissÈya amhÈkaÑ sotthi bhavissatÊ”ti.
SÈpi mahesakkhaÑ puttaÑ vijÈyi. Te tampi sakkariÑsu. So vuddhippatto
mÈtaraÑ pucchi “kasmÈ maÑ ete sakkarontÊ”ti. SÈ taÑ pavattimÈcikkhi. So
“kiÑ mayhaÑ kuÄÊro pahoti, etha gacchÈmÈ”ti
______________________________________________________________
1. SÈdhu (SyÈ) 2. GhaÓÉaÑ (SÊ), kaÓÉaÑ (SyÈ)
3. DhanuggahÈ janÈ (SyÈ) 4. Aggato aggato (SyÈ)
mahÈhatthiparivÈro tattha gantvÈ paÔhamameva otari. KuÄÊro

udakasaddeneva ÈgantvÈ taÑ aggahesi. Mahanto kuÄÊrassa aÄo, so taÑ ito vÈ
etto vÈ cÈletuÑ asakkonto mukhe soÓÉaÑ pakkhipitvÈ viravi. Hatthino
“yaÑ nissÈya mayaÑ ‘sotthi bhavissatÊ’ti amaÒÒimhÈ, so paÔhamataraÑ
gahito”ti tato tato palÈyiÑsu.
Athassa mÈtÈ avid|re ÔhatvÈ “mayaÑ thalanÈgÈ, tumhe udakanÈgÈ
nÈma, nÈgehi nÈgo na viheÔhetabbo”ti kuÄÊraÑ piyavacanena vatvÈ imaÑ
gÈthamÈha–
“Ye kuÄÊrÈ samuddasmiÑ, Ga~gÈya YamunÈya ca.
TesaÑ tvaÑ vÈrijo seÔÔho, muÒca rodantiyÈ pajan”ti1.
MÈtugÈmasaddo nÈma purise khobhetvÈ tiÔÔhati, tasmÈ so gahaÓaÑ
sithilaÑ akÈsi. Hatthipoto vegena ubho pÈde ukkhipitvÈ taÑ piÔÔhiyaÑ
akkami. Saha akkamanÈ piÔÔhi mattikabhÈjanaÑ viya bhijji. Atha naÑ
dantehi vijjhitvÈ ukkhipitvÈ thale chaÉÉetvÈ tuÔÔharavaÑ ravi. Atha naÑ
hatthÊ ito cito ca ÈgantvÈ maddiÑsu. Tassa eko aÄo paÔikkamitvÈ pati, taÑ
Sakko devarÈjÈ gahetvÈ gato.
Itaro pana aÄo vÈtÈtapena sukkhitvÈ pakkalÈkhÈrasavaÓÓo ahosi, so deve
vuÔÔhe udakoghena vuyhanto dasabhÈtikÈnaÑ rÈj|naÑ uparisote jÈlaÑ
pasÈrÈpetvÈ Ga~gÈya kÊÄantÈnaÑ ÈgantvÈ jÈle laggi. Te kÊÄÈpariyosÈne
jÈlamhi ukkhipiyamÈne taÑ disvÈ pucchiÑsu “kiÑ etan”ti. KuÄÊra-aÄo
sÈmÊti. “Na sakkÈ esa ÈbharaÓatthÈya upanetuÑ, pariyonandhÈpetvÈ bheriÑ
karissÈmÈ”ti pariyonandhÈpetvÈ pahariÑsu, saddo dvÈdasayojanaÑ nagaraÑ
avatthari. Tato ÈhaÑsu “na sakkÈ idaÑ divase divase vÈdetuÑ,
chaÓadivasatthÈya ma~galabherÊ hot|”ti ma~galabheriÑ akaÑsu. TasmiÑ
vÈdite mahÈjanÈ anhÈyitvÈ apiÄandhitvÈ2 hatthiyÈnÈdÊni Èruyha sÊghaÑ
sannipatanti. Iti mahÈjanaÑ pakkositvÈ viya ÈnetÊti Ènakotvevassa nÈmaÑ
ahosi.
______________________________________________________________
1. Patinti (Khu 5. 78 piÔÔhe JÈtake) 2. NhÈyitvÈ piÄandhitvÈ (SÊ)
AÒÒaÑ ÈÓiÑ odahiÑs|ti aÒÒaÑ suvaÓÓarajatÈdimayaÑ ÈÓiÑ

ghaÔayiÑsu. ŒÓisa~ghÈÔova avasissÊti suvaÓÓÈdimayÈnaÑ ÈÓÊnaÑ
sa~ghÈÔamattameva avasesaÑ ahosi. Athassa dvÈdasayojanappamÈÓo saddo
antosÈlÈyampi dukkhena suyyittha.
GambhÊrÈti PÈÄivasena gambhÊrÈ SallasuttasadisÈ1. GambhÊratthÈti
atthavasena gambhÊrÈ MahÈvedallasuttasadisÈ2. LokuttarÈti lokuttara-
atthadÊpakÈ. SuÒÒatappaÔisaÑyuttÈti sattasuÒÒatadhammamattameva
pakÈsakÈ saÑkhittasaÑyuttasadisÈ. UggahetabbaÑ pariyÈpuÓitabbanti
uggahetabbe ca pariyÈpuÓitabbe ca. KavikatÈti3 kavÊhi katÈ4. ItaraÑ tasseva
vevacanaÑ. CittakkharÈti vicitra-akkharÈ. ItaraÑ tasseva vevacanaÑ.
BÈhirakÈti sÈsanato bahibh|tÈ. SÈvakabhÈsitÈti tesaÑ tesaÑ sÈvakehi
bhÈsitÈ. Suss|sissantÊti akkharacittatÈya ceva savanasampattiyÈ ca attamanÈ
hutvÈ sÈmaÓeradaharabhikkhumÈtugÈmamahÈgahapatikÈdayo “esa
dhammakathiko”ti sannipatitvÈ sotukÈmÈ bhavissanti. TasmÈti yasmÈ
TathÈgatabhÈsitÈ suttantÈ anuggayhamÈnÈ antaradhÈyanti, tasmÈ. .
SattamaÑ.
8. Kali~garasuttavaÓÓanÈ
230. AÔÔhame kali~gar|padhÈnÈti kali~garaghaÔikaÑ sÊs|padhÈnaÒceva
pÈd|padhÈnaÒca katvÈ. AppamattÈti sippuggahaÓe appamattÈ. ŒtÈpinoti
uÔÔhÈnavÊriyÈtÈpena yuttÈ. UpÈsanasminti sippÈnaÑ abhiyoge ÈcariyÈnaÒca
payirupÈsane. Te kira tadÈ pÈtova uÔÔhÈya sippasÈlaÑ gacchanti, tattha
sippaÑ uggahetvÈ sajjhÈyÈdÊhi abhiyogaÑ katvÈ mukhaÑ dhovitvÈ
yÈgupÈnÈya gacchanti. YÈguÑ pivitvÈ puna sippasÈlaÑ gantvÈ sippaÑ
gaÓhitvÈ sajjhÈyaÑ karontÈ pÈtarÈsÈya gacchanti. KatapÈtarÈsÈ samÈnÈ “mÈ
pamÈdena ciraÑ niddokkamanaÑ ahosÊ”ti khadiraghaÔikÈsu sÊse ca pÈde ca
upadahitvÈ thokaÑ nipajjitvÈ puna sippasÈlaÑ gantvÈ sippaÑ gahetvÈ
sajjhÈyanti. SÈyaÑ sajjhÈyaÑ karontÈ ca gehaÑ gantvÈ bhuttasÈyamÈsÈ
paÔhamayÈmaÑ sajjhÈyaÑ katvÈ sayanakÈle tatheva
______________________________________________________________
1. SallekhasuttasadisÈ (SÊ) 2. Ma 1. 365 piÔÔhe.
3. KavitÈti (AÑ 2. 94 piÔÔhe, ®ÊkÈyaÑ ca.) 4. KathitÈ (Ka)
kali~garaÑ upadhÈnaÑ katvÈ sayanti. EvaÑ te akkhaÓavedhino vÈlavedhino

ca ahesuÑ. IdaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ.
OtÈranti vivaraÑ. ŒrammaÓanti paccayaÑ. PadhÈnasminti
padhÈnabh|miyaÑ vÊriyaÑ kurumÈnÈ. PaÔhamabodhiyaÑ kira bhikkh|
bhattakiccaÑ katvÈva kammaÔÔhÈnaÑ manasi karonti. TesaÑ
manasikarontÈnaÑyeva s|riyo atthaÑ gacchati. Te nhÈyitvÈ puna ca~kamaÑ
otaritvÈ paÔhamayÈmaÑ ca~kamanti. Tato “mÈ ciraÑ niddÈyimhÈ”ti
sarÊradarathavinodanatthaÑ nipajjantÈ kaÔÔhakhaÓÉaÑ upadahitvÈ nipajjanti,
te puna pacchimayÈme vuÔÔhÈya ca~kamaÑ otaranti. Te sandhÈya idaÑ
vuttaÑ. Ayampi dÊpo tiÓÓaÑ rÈj|naÑ kÈle ekaghaÓÉinigghoso
ekapadhÈnabh|mi ahosi. NÈnÈmukhe1 pahaÔaghaÓÉi2 pilicchikoÄiyaÑ
osarati, kalyÈÓiyaÑ pahaÔaghaÓÉi nÈgadÊpe osarati. “AyaÑ bhikkhu
puthujjano, ayaÑ puthujjano”ti a~guliÑ pasÈretvÈ dassetabbo ahosi.
EkadivasaÑ sabbe arahantova ahesuÑ. TasmÈti yasmÈ
kali~gar|padhÈnÈnaÑ mÈro ÈrammaÓaÑ na labhati, tasmÈ. . AÔÔhamaÑ.
9. NÈgasuttavaÓÓanÈ
231. Navame ativelanti atikkantavelaÑ kÈlaÑ atikkantappamÈÓaÑ
kÈlaÑ. Kima~gaÑ panÈhanti ahaÑ pana kiÑkÈraÓÈ na upasa~kamissÈmi.
BhisamuÄÈlanti bhisaÒceva muÄÈlaÒca. AbbuhetvÈti3 uddharitvÈ.
Bhi~kacchÈpÈti hatthipotakÈ. Te kira abhiÓhaÑ bhi~kÈrasaddaÑ karonti,
tasmÈ bhi~kacchÈpÈti vuccanti. PasannÈkÈraÑ karontÊti pasannehi
kattabbÈkÈraÑ karonti, cattÈro paccaye denti. DhammaÑ bhÈsantÊti ekaÑ
dve jÈtakÈni vÈ suttante vÈ uggaÓhitvÈ asambhinnena sarena4 dhammaÑ
desenti. PasannÈkÈraÑ karontÊti tesaÑ tÈya desanÈya pasannÈ gihÊ paccaye
denti. Neva vaÓÓÈya hoti na balÈyÈti neva guÓavaÓÓÈya, na ÒÈÓabalÈya hoti,
guÓavaÓÓe pana parihÈyante sarÊravaÓÓopi sarÊrabalampi parihÈyati, tasmÈ
sarÊrassa neva vaÓÓÈya na balÈya hoti. . NavamaÑ.
______________________________________________________________
1. ®hÈnamukhena (Ka) 2. PahaÔagaÓÉi (SÊ, SyÈ)
3. AbbhuggahetvÈti (SyÈ) 4. Saddena (SyÈ)
10. BiÄÈrasuttavaÓÓanÈ
232. Dasame sandhisamalasaÑkaÔÊreti ettha sandhÊti bhinnagharÈnaÑ
sandhi1, samaloti gÈmato g|thanikkhamanamaggo, saÑkaÔÊranti
sa~kÈraÔÔhÈnaÑ. Mudum|sinti mudukaÑ m|sikaÑ. VuÔÔhÈnaÑ paÒÒÈyatÊti
desanÈ paÒÒÈyati. . DasamaÑ.
11. Si~gÈlasuttavaÓÓanÈ
233. EkÈdasame yena yena icchatÊti so jarasi~gÈlo icchiticchitaÔÔhÈne
iriyÈpathakappanena sÊtavÈt|pavÈyanena ca antarantarÈ cittassÈdampi
labhatÊti dasseti. SakyaputtiyapaÔiÒÒoti idaÑ DevadattaÑ sandhÈya vuttaÑ.
So hi ettakampi cittassÈdaÑ anÈgate attabhÈve na labhissatÊti. .
EkÈdasamaÑ.
12. Dutiyasi~gÈlasuttavaÓÓanÈ
234. DvÈdasame kataÒÒutÈti katajÈnanaÑ. KataveditÈti
katavisesajÈnanaÑ. TatridaÑ jarasi~gÈlassa kataÒÒutÈya vatthu–satta kira
bhÈtaro khettaÑ kasanti, tesaÑ sabbakaniÔÔho khettapariyante ÔhatvÈ gÈvo
rakkhati. AthekaÑ jarasi~gÈlaÑ ajagaro gaÓhi, so taÑ disvÈ yaÔÔhiyÈ
pothetvÈ vissajjÈpesi. Ajagaro si~gÈlaÑ vissajjetvÈ tameva gaÓhi. Si~gÈlo
cintesi “mayhaÑ iminÈ jÊvitaÑ dinnaÑ, ahampi imassa dassÈmÊ”ti
yÈgughaÔassa upari ÔhapitaÑ vÈsiÑ mukhena ÉaÑsitvÈ tassa santikaÑ
agamÈsi. Itare bhÈtaro2 disvÈ “Si~gÈlo vÈsiÑ haratÊ”ti anubandhiÑsu. So
tehi diÔÔhabhÈvaÑ ÒatvÈ vÈsiÑ tassa santike chaÉÉetvÈ palÈyi. Itare ÈgantvÈ
kaniÔÔhaÑ ajagarena gahitaÑ disvÈ vÈsiyÈ ajagaraÑ chinditvÈ taÑ gahetvÈ
agamaÑsu. EvaÑ jarasi~gÈle siyÈ yÈ kÈci kataÒÒutÈ kataveditÈ.
SakyaputtiyapaÔiÒÒeti idampi Devadattassa ÈcÈrameva sandhÈya vuttanti. .
DvÈdasamaÑ.
OpammasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. DvinnaÑ gharÈnaÑ sandhi (SÊ) 2. KhÈdamÈnÈ (SÊ), kasamÈnÈ (SyÈ)
10. BhikkhusaÑyutta
1. KolitasuttavaÓÓanÈ
235. BhikkhusaÑyuttassa paÔhame Èvusoti sÈvakÈnaÑ ÈlÈpo. BuddhÈ hi
Bhagavanto sÈvake ÈlapantÈ “bhikkhave”ti Èlapanti, sÈvakÈ pana “Buddhehi
sadisÈ mÈ homÈ”ti “Èvuso”ti paÔhamaÑ vatvÈ pacchÈ “bhikkhave”ti
bhaÓanti. Buddhehi ca Èlapite bhikkhusaÑgho “bhante”ti paÔivacanaÑ deti,
sÈvakehi “Èvuso”ti. AyaÑ vuccatÊti yasmÈ dutiyajjhÈne vitakkavicÈrÈ
nirujjhanti, yesaÑ nirodhÈ saddÈyatanaÑ appavattiÑ gacchati, tasmÈ
yadetaÑ dutiyaÑ jhÈnaÑ nÈma, ayaÑ vuccati “ariyÈnaÑ tuÓhÊbhÈvo”ti
ayamettha yojanÈ. “DhammÊ vÈ kathÈ ariyo vÈ tuÓhÊbhÈvo”ti ettha pana
kammaÔÔhÈnamanasikÈropi paÔhamajjhÈnÈdÊnipi ariyo tuÓhÊbhÈvotveva
sa~khaÑ gatÈni.
VitakkasahagatÈti vitakkÈrammaÓÈ. SaÒÒÈmanasikÈrÈti saÒÒÈ ca
manasikÈro ca. SamudÈcarantÊti pavattanti. Therassa kira dutiyajjhÈnaÑ na
paguÓaÑ1. Athassa tato vuÔÔhitassa vitakkavicÈrÈ na santato2 upaÔÔhahiÑsu.
Iccassa dutiyajjhÈnampi saÒÒÈmanasikÈrÈpi hÈnabhÈgiyÈva ahesuÑ, taÑ
dassento evamÈha. SaÓÔhapehÊti sammÈ Ôhapehi. EkodibhÈvaÑ karohÊti
ekaggaÑ karohi. SamÈdahÈti sammÈ Èdaha Èropehi. MahÈbhiÒÒatanti
chaÄabhiÒÒataÑ. SatthÈ kira iminÈ upÈyena satta divase therassa
hÈnabhÈgiyaÑ samÈdhiÑ vaÉÉhetvÈ theraÑ chaÄabhiÒÒataÑ pÈpesi. .
PaÔhamaÑ.
2. UpatissasuttavaÓÓanÈ
236. Dutiye atthi nu kho taÑ kiÒci lokasminti idaÑ ati-uÄÈrampi sattaÑ
vÈ sa~khÈraÑ vÈ sandhÈya vuttaÑ. Satthupi khoti idaÑ yasmÈ
Œnandattherassa Satthari adhimatto chando ca pemaÒca, tasmÈ “kiÑ nu kho
imassa therassa Satthu vipariÓÈmenapi sokÈdayo nuppajjeyyun”ti
jÈnanatthaÑ pucchati. DÊgharattanti s|karakhataleÓadvÈre
DÊghanakhaparibbÈjakassa VedanÈpariggahasuttantaÑ desitadivasato
paÔÔhÈya atikkantakÈlaÑ sandhÈyÈha.
______________________________________________________________
1. PaguÓaÑ (SÊ) 2. Santato (SÊ), sandato (SyÈ)
tasmiÑ hi divase therassa ime vaÔÔÈnugatakilesÈ sam|hatÈti. . DutiyaÑ.
3. GhaÔasuttavaÓÓanÈ
237. Tatiye ekavihÈreti ekasmiÑ gabbhe. TadÈ kira bah| ÈgantukÈ

bhikkh| sannipatiÑsu. TasmÈ pariveÓaggena vÈ vihÈraggena vÈ senÈsanesu
apÈpuÓantesu dvinnaÑ therÈnaÑ eko gabbho sampatto. Te divÈ pÈÔiyekkesu
ÔhÈnesu nisÊdanti, rattiÑ pana nesaÑ antare cÊvarasÈÓiÑ pasÈrenti. Te attano
attano pattapattaÔÔhÈneyeva nisÊdanti. Tena vuttaÑ “ekavihÈre”ti. OÄÈrikenÈti
idaÑ oÄÈrikÈrammaÓataÑ sandhÈya vuttaÑ.
DibbacakkhudibbasotadhÈtuvihÈrena hi so vihÈsi, tesaÒca
r|pÈyatanasaddÈyatanasa~khÈtaÑ oÄÈrikaÑ ÈrammaÓaÑ. Iti dibbacakkhunÈ
r|passa diÔÔhattÈ dibbÈya ca sotadhÈtuyÈ saddassa sutattÈ so vihÈro oÄÈriko
nÈma jÈto. Dibbacakkhu visujjhÊti Bhagavato r|padassanatthÈya visuddhaÑ
ahosi. DibbÈ ca sotadhÈt|ti sÈpi Bhagavato saddasuÓanatthaÑ visujjhi.
Bhagavatopi therassa r|padassanatthaÒceva saddasuÓanatthaÒca tadubhayaÑ
visujjhi. TadÈ kira thero “kahaÑ nu kho etarahi SatthÈ viharatÊ”ti ÈlokaÑ
vaÉÉhetvÈ dibbena cakkhunÈ SatthÈraÑ Jetavane vihÈre GandhakuÔiyaÑ
nisinnaÑ disvÈ tassa dibbÈya sotadhÈtuyÈ saddaÑ suÓi. SatthÈpi tatheva
akÈsi. EvaÑ te aÒÒamaÒÒaÑ passiÑsu ceva, saddaÒca assosuÑ.
ŒraddhavÊriyoti paripuÓÓavÊriyo paggahitavÊriyo. YÈvadeva

upanikkhepanamattÈyÈti tiyojanasahassavitthÈrassa himavato santike ÔhapitÈ
sÈsapamattÈ pÈsÈÓasakkharÈ “himavÈ nu kho mahÈ, ayaÑ nu kho
pÈsÈÓasakkharÈ”ti evaÑ yÈva upanikkhepanamattasseva atthÈya bhaveyyÈti
vuttaÑ hoti. Paratopi eseva nayo. Kappanti ÈyukappaÑ. LoÓaghaÔÈyÈti
cakkavÈÄamukhavaÔÔiyÈ ÈdhÈrakaÑ1 katvÈ mukhavaÔÔiyÈ brahmalokaÑ
Èhacca ÔhitÈya loÓacÈÔiyÈti dasseti.
______________________________________________________________
1. AvÈrakaÑ (SyÈ)
Ime pana therÈ upamaÑ ÈharantÈ sarikkhakeneva ca vijjamÈnaguÓena

ca ÈhariÑsu. KathaÑ? AyaÑ hi iddhi nÈma accuggataÔÔhena ceva
vipulaÔÔhena ca HimavantasadisÈ, paÒÒÈ catubh|makadhamme anupavisitvÈ
ÔhitaÔÔhena sabbabyaÒjanesu anupaviÔÔhaloÓarasasadisÈ. EvaÑ tÈva
sarikkhakaÔÔhena ÈhariÑsu. SamÈdhilakkhaÓaÑ pana
MahÈmoggallÈnattherassa vibh|taÑ pÈkaÔaÑ. KiÒcÈpi SÈriputtattherassa
avijjamÈna-iddhi nÈma natthi, BhagavatÈ pana “etadaggaÑ bhikkhave mama
sÈvakÈnaÑ bhikkh|naÑ iddhimantÈnaÑ yadimaÑ MahÈmoggallÈno”ti1
ayameva etadagge Ôhapito. VipassÈnÈlakkhaÓaÑ pana SÈriputtattherassa
vibh|taÑ pÈkaÔaÑ. KiÒcÈpi MahÈmoggallÈnattherassÈpi paÒÒÈ atthi,
BhagavatÈ pana “etadaggaÑ bhikkhave mama sÈvakÈnaÑ bhikkh|naÑ
mahÈpaÒÒÈnaÑ yadidaÑ SÈriputto”ti1 ayameva etadagge Ôhapito. TasmÈ
yathÈ ete aÒÒamaÒÒassa dhuraÑ na pÈpuÓanti, evaÑ vijjamÈnaguÓena
ÈhariÑsu. SamÈdhilakkhaÓasmiÑ hi MahÈmoggallÈno nipphattiÑ gato,
vipassanÈlakkhaÓe SÈriputtatthero, dvÊsupi etesu SammÈsambuddhoti. .
TatiyaÑ.
4. NavasuttavaÓÓanÈ
238. Catutthe appossukkoti nirussukko. Sa~kasÈyatÊti viharati.
VeyyÈvaccanti cÊvare kattabbakiccaÑ. ŒbhicetasikÈnanti abhicittaÑ
uttamacittaÑ nissitÈnaÑ. NikÈmalÈbhÊti icchiticchitakkhaÓe
samÈpajjanasamatthatÈya nikÈmalÈbhÊ. AkicchalÈbhÊti jhÈnapÈripanthike2
sukhena vikkhambhetvÈ samÈpajjanasamatthatÈya adukkhalÈbhÊ.
AkasiralÈbhÊti yathÈparicchedena vuÔÔhÈnasamatthatÈya vipulalÈbhÊ,
paguÓajjhÈnoti attho. SithilamÈrabbhÈti sithilavÊriyaÑ pavattetvÈ. .
CatutthaÑ.
5. SujÈtasuttavaÓÓanÈ
239. PaÒcame abhir|poti aÒÒÈni r|pÈni atikkantar|po. DassanÊyoti
daÔÔhabbayutto. PÈsÈdikoti dassanena cittaÑ pasÈdetuÑ samattho.
VaÓÓapokkharatÈyÈti chavivaÓÓasundaratÈya3. . PaÒcamaÑ.
______________________________________________________________
1. AÑ 1. 23 piÔÔhe.
2. JhÈnaparipanthike (SÊ), jhÈnapÈripanthaÑ (SyÈ), jhÈnaparibandhike (Ka)
3. VaÓÓasundaratÈya (SÊ, SyÈ)
6. LakuÓÉakabhaddiyasuttavaÓÓanÈ
240. ChaÔÔhe dubbaÓÓanti vir|pasarÊravaÓÓaÑ. OkoÔimakanti rassaÑ.
Paribh|tar|panti pamÈÓavasena paribh|tajÈtikaÑ. TaÑ kira chabbaggiyÈ
bhikkh| “Èvuso Bhaddiya Èvuso BhaddiyÈ”ti tattha tattha parÈmasitvÈ
nÈnappakÈraÑ kÊÄanti ÈkaÉÉhanti parikaÉÉhanti. Tena vuttaÑ
“paribh|tarupan”ti. KasmÈ panesa evar|po jÈto? AyaÑ kira atÊte eko
mahÈrÈjÈ ahosi, tassa mahallakÈ ca mahallakitthiyo ca1 paÔik|lÈ honti. So
sace mahallake passati, tesaÑ c|ÄaÑ ÔhapÈpetvÈ kacchaÑ bandhÈpetvÈ
yathÈruci kÊÄÈpeti. Mahallakitthiyopi disvÈ tÈsampi icchiticchitaÑ
vippakÈraÑ katvÈ yathÈruci kÊÄÈpeti. TesaÑ puttadhÊtÈdÊnaÑ santike
mahÈsÈrajjaÑ uppajjati. Tassa pÈpakiriyÈ pathavito paÔÔhÈya chadevaloke
ekakolÈhalaÑ akÈsi2.
Atha Sakko cintesi “ayaÑ andhabÈlo mahÈjanaÑ viheÔheti, karissÈmissa
niggahan”ti3. So mahallakagÈmiyavaÓÓaÑ katvÈ yÈnake ekaÑ takkacÈÔiÑ
ÈropetvÈ yÈnaÑ pesento4 nagaraÑ pavisati. RÈjÈpi hatthiÑ Èruyha nagarato
nikkhanto saÑ disvÈ “ayaÑ mahallako takkayÈnakena amhÈkaÑ abhimukho
Ègacchati, vÈretha vÈrethÈ”ti Èha. Manussa ito cito ca pakkhandantÈpi na
passanti. Sakko hi “rÈjÈva maÑ passatu, mÈ aÒÒe”ti evaÑ adhiÔÔhahi. Atha
tesu manussesu “kahaÑ deva kahaÑ devÈ”ti vadantesu eva rÈjÈ saha
hatthinÈ vaccho viya dhenuyÈ yÈnassa heÔÔhÈ pÈvisi. Sakko takkacÈÔiÑ
bhindi.
RÈjÈ sÊsato paÔÔhÈya takkena kilinnasarÊro ahosi. So sarÊraÑ
ubbaÔÔÈpetvÈ uyyÈnapokkharaÓiyaÑ nhatvÈ ala~katasarÊro nagaraÑ
pavisanto puna taÑ addasa, disvÈ “ayaÑ so amhehi diÔÔhamahallako puna
dissati, vÈretha vÈretha nan”ti Èha. ManussÈ “kahaÑ deva kahaÑ devÈ”ti ito
cito ca vidhÈviÑsu. So paÔhamavippakÈrameva puna pÈpuÓi. TasmiÑ khaÓe
Sakko goÓe ca yÈnaÒca antaradhÈpetvÈ
______________________________________________________________
1. KÈÓakuÔÔhino ca (SyÈ) 2. Ahosi (SyÈ)
3. NiggaÓhananti (SyÈ) 4. PÈjento (SÊ)
ÈkÈse ÔhatvÈ Èha “andhabÈla tvaÑ mayi ‘TakkavÈÓijako eso’ti saÒÒaÑ

karosi, sakkohaÑ devarÈjÈ, ‘tavetaÑ pÈpakiriyaÑ nivÈressÈmÊ’ti Ègato, mÈ
puna evar|paÑ akÈsÊ”ti santajjetvÈ agamÈsi. IminÈ kammena so dubbaÓÓo
ahosi.
VipassÊsammÈsambuddhakÈle panesa Cittapattakokilo nÈma hutvÈ
kheme migadÈye vasanto ekadivasaÑ HimavantaÑ gantvÈ madhuraÑ
ambaphalaÑ tuÓÉena gahetvÈ Ègacchanto bhikkhusaÑghaparivÈraÑ
SatthÈraÑ disvÈ cintesi “ahaÑ aÒÒesu divasesu rittako TathÈgataÑ passÈmi,
ajja pana me imaÑ ambapakkaÑ atthi, Dasabalassa taÑ dassÈmÊ”ti otaritvÈ
ÈkÈse carati. SatthÈ tassa cittaÑ ÒatvÈ upaÔÔhÈkaÑ olokesi. So pattaÑ
nÊharitvÈ DasabalaÑ vanditvÈ Satthu hatthe Ôhapesi. Kokilo Dasabalassa
patte ambapakkaÑ patiÔÔhÈpesi. SatthÈ tattheva nisÊditvÈ taÑ paribhuÒji.
Kokilo pasannacitto punappunaÑ Dasabalassa guÓe ÈvajjetvÈ DasabalaÑ
vanditvÈ attano kulÈvakaÑ gantvÈ sattÈhaÑ pÊtisukheneva vÊtinÈmesi. IminÈ
kammena saro madhuro ahosi.
KassapasammÈsambuddhakÈle pana cetiye Èraddhe “kiÑ pamÈÓaÑ
karoma, sattayojanappamÈÓaÑ. AtimahantaÑ etaÑ, chayojanappamÈÓaÑ
karoma. Idampi atimahantaÑ, paÒcayojanaÑ karoma, catuyojanaÑ,
tiyojanaÑ, dviyojanan”ti. AyaÑ tadÈ jeÔÔhakavaÉÉhakÊ hutvÈ “evaÑ bho
anÈgate sukhapaÔijaggitaÑ kÈtuÑ vaÔÔatÊ”ti vatvÈ rajjuÑ ÈdÈya
parikkhipanto gÈvutamattake ÔhatvÈ “ekekaÑ mukhaÑ gÈvutaÑ hotu,
cetiyaÑ yojanÈvaÔÔaÑ yojanubbedhaÑ bhavissatÊ”ti Èha. Te tassa vacane
aÔÔhaÑsu. CetiyaÑ sattadivasasattamÈsÈdhikehi sattahi saÑvaccharehi
niÔÔhitaÑ. Iti appamÈÓassa Buddhassa pamÈÓaÑ akÈsÊti. Tena kammena
okoÔimako jÈto.
Hatthayo pasadÈ migÈti hatthino ca pasadamigÈ ca. Natthi kÈyasmiÑ1
tulyatÈti kÈyasmiÑ pamÈÓaÑ nÈma natthi, akÈraÓaÑ kÈyapamÈÓanti attho. .
ChaÔÔhaÑ.
______________________________________________________________
1. KÈyasmi (®ÊkÈyaÑ)
7. VisÈkhasuttavaÓÓanÈ
241. Sattame poriyÈ vÈcÈyÈti puravÈsÊnaÑ nagaramanussÈnaÑ
vÈcÈsadisÈya aparihÊnakkharapadÈya madhuravÈcÈya. VissaÔÔhÈyÈti
asandiddhÈya1 apalibuddhÈya, pittasemhehi anupahatÈyÈti attho.
AnelagalÈyÈti yathÈ dandhamanussÈ mukhena kheÄaÑ gaÄantena vÈcaÑ
bhÈsanti, na evar|pÈya, atha kho niddosÈya visadavÈcÈya. PariyÈpannÈyÈti
catusaccapariyÈpannÈya cattÈri saccÈni amuÒcitvÈ pavattÈya. AnissitÈyÈti
vaÔÔanissitaÑ katvÈ akathitÈya. Dhammo hi isinaÑ dhajoti
navavidhalokuttaradhammo isÊnaÑ dhajo nÈmÈti. . SattamaÑ.
8. NandasuttavaÓÓanÈ
242. AÔÔhame ÈkoÔitapaccÈkoÔitÈnÊti ekasmiÑ passe pÈÓinÈ vÈ
muggarena vÈ ÈkoÔanena ÈkoÔitÈni, parivattetvÈ ÈkoÔanena paccÈkoÔitÈni.
AÒjetvÈti aÒjanena p|retvÈ. AcchaÑ pattanti vippasannavaÓÓaÑ
mattikÈpattaÑ. KasmÈ pana thero evamakÈsÊti. Satthu ajjhÈsayajÈnanatthaÑ.
EvaÑ kirassa ahosi “sace SatthÈ ‘sobhati vata me ayaÑ kaniÔÔhabhÈtiko’ti
vakkhati, yÈvajÊvaÑ iminÈvÈkÈrena carissÈmi. Sace ettha dosaÑ dassati2,
imaÑ ÈkÈraÑ pahÈya sa~kÈracoÄaÑ gahetvÈ cÊvaraÑ katvÈ dhÈrento
pariyantasenÈsane vasanto carissÈmÊ”ti. AssasÊti bhavissasi.
AÒÒÈtuÒchenÈti abhilakkhitesu issarajanagehesu
kaÔukabhaÓÉasambhÈraÑ sugandhaÑ bhojanaÑ pariyesantassa uÒcho
ÒÈtuÒcho nÈma. GharapaÔipÈÔiyÈ pana dvÈre Ôhitena laddhaÑ
missakabhojanaÑ aÒÒÈtuÒcho nÈma. Ayamidha adhippeto. KÈmesu
anapekkhinanti vatthukÈmakilesakÈmesu nirapekkhaÑ. ŒraÒÒiko cÈti-Èdi
sabbaÑ samÈdÈnavaseneva vuttaÑ. KÈmesu ca anapekkhoti idaÑ suttaÑ
devaloke accharÈyo dassetvÈ Ègatena aparabhÈge kathitaÑ. Imassa
kathitadivasato paÔÔhÈya thero ghaÔento vÈyamanto katipÈheneva arahatte
patiÔÔhÈya sadevake loke aggadakkhiÓeyyo jÈto. . AÔÔhamaÑ.
______________________________________________________________
1. AvisaddhitÈya (SyÈ), asanniÔÔhÈya (Ka) DÊ-®Ôha 1. 252 piÔÔhepi passitabbaÑ.
2. Dasseti (SÊ), dissati (SyÈ, Ka)
9. TissasuttavaÓÓanÈ
243. Navame dummanoti uppannadomanasso. KasmÈ panÈyaÑ evaÑ
dukkhÊ dummano jÈtoti? Khattiyapabbajito hesa, tena naÑ pabbÈjetvÈ
dupaÔÔasÈÔakaÑ nivÈsÈpetvÈ varacÊvaraÑ pÈrupetvÈ akkhÊni aÒjetvÈ
manosilÈtelena sÊsaÑ makkhesuÑ. So bhikkh|su rattiÔÔhÈnadivÈÔÔhÈnaÑ
gatesu “bhikkhunÈ nÈma vivittokÈse nisÊditabban”ti ajÈnanto bhojanasÈlaÑ
gantvÈ mahÈpÊÔhaÑ ÈruhitvÈ nisÊdi. DisÈvacarÈ ÈgantukÈ paÑsuk|likÈ
bhikkh| ÈgantvÈ “iminÈva nÊhÈrena rajokiÓÓehi gattehi na sakkÈ DasabalaÑ
passituÑ, bhaÓÉakaÑ tÈva ÔhapessÈmÈ”ti bhojanasÈlaÑ agamaÑsu. So tesu
mahÈtheresu Ègacchantesu niccalo nisÊdiyeva. AÒÒe bhikkh| “pÈdavattaÑ
karoma, tÈlavaÓÔena1 bÊjÈmÈ”ti Èpucchanti. AyaÑ pana nisinnakova
“kativassatthÈ”ti pucchitvÈ “mayaÑ avassikÈ, tumhe pana kativassatthÈ”ti
vutte “mayaÑ ajja pabbajitÈ”ti Èha. Atha naÑ bhikkh| “Èvuso adhunÈ
chinnac|Äosi, ajjÈpi te sÊsam|le |kÈgandho vÈyatiyeva, tvaÑ nÈma ettakesu
vuÉÉhataresu vattaÑ Èpucchantesu nissaddo niccalo nisinno,
apacitimattampi te natthi, kassa sÈsane pabbajitosÊ”ti parivÈretvÈ taÑ
vÈcÈsattÊhi paharantÈ “kiÑ tvaÑ iÓaÔÔo vÈ bhayaÔÔo vÈ jÊvituÑ asakkonto
pabbajito”ti ÈhaÑsu. So ekampi theraÑ olokesi, tena “kiÑ maÑ olokesi
mahallakÈ”ti vutte aÒÒaÑ olokesi, tenapi tatheva vutte athassa “ime maÑ
parivÈretvÈ vÈcÈsattÊhi vijjhantÊ”ti khattiyamÈno uppajji. AkkhÊsu
maÓivaÓÓÈni ass|ni saÒcariÑsu. Tato ne Èha “kassa santikaÑ ÈgatatthÈ”ti.
Te “kiÑ pana tvaÑ ‘mayhaÑ santikaÑ ÈgatÈ’ti amhe maÒÒasi
gihibyaÒjanabhaÔÔhakÈ”ti2 vatvÈ “sadevake loke aggapuggalassa Satthu
santikaÑ ÈgatamhÈ”ti ÈhaÑsu. So “mayhaÑ bhÈtu santike ÈgatÈ tumhe, yadi
evaÑ idÈni vo Ègatamaggeneva gamanaÑ karissÈmÊ”ti kujjhitvÈ nikkhanto
antarÈmagge cintesi “mayi iminÈva3 nÊhÈrena gate SatthÈ ete na
nÊharÈpessatÊ”ti dukkhÊ dummano ass|ni pavattayamÈno agamÈsi. IminÈ
kÈraÓena esa evaÑ jÈtoti.
______________________________________________________________
1. TÈlapaÓÓena (Ka) 2. GihibyaÒjana-atthikÈti (SÊ), gihibyaÒjana-atthakÈti (SyÈ)
3. IminÈ tÈva (SyÈ, Ka)
VÈcÈsannitodakenÈti1 vacanapatodena. SaÒjambharimakaÑs|ti

saÒjambharitaÑ nirantaraÑ phuÔaÑ akaÑsu, upari2 vijjhiÑ s|ti vuttaÑ hoti.
VattÈti pare yadicchakaÑ vadatiyeva. No ca vacanakkhamoti paresaÑ
vacanaÑ khamituÑ na sakkoti. IdÈni tÈva tvaÑ iminÈ kopena iminÈ3
vuttavÈcÈsannitodakena viddho, atÊte pana raÔÔhato ca pabbÈjitoti. EvaÑ
vutte “katarasmiÑ kÈle BhagavÈ”ti bhikkh| BhagavantaÑ yÈciÑsu.
SatthÈ Èha–atÊte BÈrÈÓasiyaÑ BÈrÈÓasirÈjÈ rajjaÑ kÈresi. Atheko

JÈtimÈ, eko MÈta~goti dve isayo BÈrÈÓasiÑ agamaÑsu. Tesu JÈtimÈ
puretaraÑ gantvÈ kumbhakÈrasÈlÈyaÑ nisÊdi. MÈta~go tÈpaso pacchÈ gantvÈ
tattha okÈsaÑ yÈci kumbhakÈro “atthettha paÔhamataraÑ paviÔÔho pabbajito,
taÑ pucchÈ”ti Èha. So attano parikkhÈraÑ gahetvÈ sÈlÈya dvÈram|le ÔhatvÈ
“amhÈkampi Ècariya ekarattivÈsÈya okÈsaÑ dethÈ”ti Èha. Pavisa bhoti.
PavisitvÈ nisinnaÑ “bho kiÑ gottosÊ”ti pucchi. CaÓÉÈlagottomhÊti. Na sakkÈ
tayÈ saddhiÑ ekaÔÔhÈne nisÊdituÑ, ekamantaÑ gacchÈti. So ca tattheva
tiÓasanthÈrakaÑ4 pattharitvÈ nipajji, JÈtimÈ dvÈraÑ nissÈya nipajji. Itaro
passÈvatthÈya nikkhamanto taÑ urasmiÑ akkami. “Ko eso”ti ca vutte
“ahaÑ ÈcariyÈ”ti Èha. Re caÓÉÈla, kiÑ aÒÒato maggaÑ na passasi, atha me
ÈgantvÈ akkamasÊti. Œcariya adisvÈ me akkantosi, khama5 mayhanti. So
mahÈpurise bahi nikkhante cintesi “ayaÑ paccÈgacchantopi itova
ÈgamissatÊ”ti parivattetvÈ nipajji. MahÈpurisopi “Ècariyo ito sÊsaÑ katvÈ
nipanno, pÈdasamÊpena gamissÈmÊ”ti pavisanto puna urasmiÑ yeva akkami.
“Ko eso”ti ca vutte “ahaÑ ÈcariyÈ”ti Èha. “PaÔhamaÑ tÈva te ajÈnantena
kataÑ, idÈni maÑ ghaÔentova akÈsi, s|riye te uggacchante sattadhÈ muddhÈ
phalat|”ti sapi. MahÈpuriso kiÒci avatvÈ pure-aruÓeyeva s|riyaÑ gaÓhi,
nÈssa uggantuÑ adÈsi. ManussÈ ca hatthi-assÈdayo ca pabujjhiÑsu.
______________________________________________________________
1. VÈcÈya sannitodakenÈti (SyÈ, Ka, ®ÊkÈyaÑ ca) DÊ-®Ôha 1. 311 piÔÔhepi passitabbaÑ.
2. Upari upari (SÊ) 3. Iti tvaÑ iminÈ kopena idha (SÊ)
4. TiÓasantarikaÑ (SÊ, SyÈ) 5. Akkanto, khamatha (SÊ), akkamato khamasi (SyÈ)
ManussÈ rÈjakulaÑ gantvÈ “deva sakalanagare appabuddho nÈma

natthi, na ca aruÓuggaÑ paÒÒÈyati, kiÑ nu kho etan”ti. Tena hi nagaraÑ
parivÊmaÑsathÈti. Te parivÊmaÑsantÈ kumbhakÈrasÈlÈyaÑ dve tÈpase disvÈ
“imesaÑ etaÑ kammaÑ bhavissatÊ”ti gantvÈ raÒÒo ÈrocesuÑ. RaÒÒÈ ca
“pucchatha ne”ti vuttÈ ÈgantvÈ JÈtimantaÑ pucchiÑsu “tumhehi
andhakÈraÑ katan”ti. Na mayÈ kataÑ, esa pana k|ÔajaÔilo chavo
anantamÈyo, taÑ pucchathÈti. Te ÈgantvÈ mahÈpurisaÑ pucchiÑsu “tumhehi
bhante andhakÈraÑ katan”ti. Œma ayaÑ Ècariyo maÑ abhisapi, tasmÈ mayÈ
katanti. Te gantvÈ raÒÒo ÈrocesuÑ. RÈjÈpi ÈgantvÈ mahÈpurisaÑ “tumhehi
kataÑ bhante”ti pucchi. Œma mahÈrÈjÈti. KasmÈ bhanteti. IminÈ
abhisapitomhi, sace maÑ eso khamÈpessati, s|riyaÑ vissajjessÈmÊti. RÈjÈ
“khamÈpetha bhante etan”ti Èha. Itaro “mÈdiso JÈtimÈ kiÑ evar|paÑ
caÓÉÈlaÑ khamÈpessati, na khamÈpemÊ”ti.
Atha naÑ manussÈ “na kiÑ tvaÑ attano ruciyÈ khamÈpessasÊ”ti vatvÈ
hatthesu ca pÈdesu ca gahetvÈ pÈdam|le nipajjÈpetvÈ “khamÈpehÊ”ti
ÈhaÑsu. So nissaddo nipajji. Punapi naÑ “khamÈpehÊ”ti ÈhaÑsu. Tato
“khama mayhaÑ ÈcariyÈ”ti Èha. MahÈpuriso “ahaÑ tÈva tuyhaÑ khamitvÈ
s|riyaÑ vissajjessÈmi, s|riye pana uggate tava sÊsaÑ sattadhÈ phalissatÊ”ti
vatvÈ “imassa sÊsappamÈÓaÑ mattikÈpiÓÉaÑ matthake ÔhapetvÈ etaÑ nadiyÈ
galappamÈÓe udake ÔhapethÈ”ti Èha. ManussÈ tathÈ akaÑsu. EttÈvatÈ
saraÔÔhakaÑ rÈjabalaÑ sannipati. MahÈpuriso s|riyaÑ muÒci. S|riyarasmi
ÈgantvÈ mattikÈpiÓÉaÑ pahari, so sattadhÈ bhijji. TÈvadeva so nimujjitvÈ
ekena titthena uttaritvÈ palÈyi. SatthÈ imaÑ vatthuÑ ÈharitvÈ “idÈni tÈva
tvaÑ bhikkh|naÑ santike paribhÈsaÑ labhasi, pubbepi imaÑ kodhaÑ
nissÈya raÔÔhato pabbÈjito”ti anusandhiÑ ghaÔetvÈ atha naÑ ovadanto na
kho te taÑ Tissa parir|panti-ÈdimÈha. . NavamaÑ.
10. TheranÈmakasuttavaÓÓanÈ
244. Dasame vaÓÓavÈdÊti ÈnisaÑsavÈdÊ. YaÑ atÊtaÑ taÑ pahÊnanti atÊte
khandhapaÒcake chandarÈgappahÈnena taÑ pahÊnaÑ nÈma hoti. AnÈgatanti
anÈgatampi khandhapaÒcakaÑ tattha chandarÈgapaÔinissaggena
paÔinissaÔÔhaÑ nÈma
hoti. SabbÈbhibhunti sabbÈ khandhÈyatanadhÈtuyo ca tayo bhave ca

abhibhavitvÈ ÔhitaÑ. Sabbavidunti taÑ vuttappakÈraÑ sabbaÑ viditaÑ
pakaÔaÑ katvÈ ÔhitaÑ. Sabbesu dhammes|ti tesveva dhammesu
taÓhÈdiÔÔhilepehi anupalittaÑ. SabbaÒjahanti tadeva sabbaÑ tattha
chandarÈgappahÈnena jahitvÈ ÔhitaÑ. TaÓhakkhaye vimuttanti
taÓhakkhayasa~khÈte nibbÈne tadÈrammaÓÈya vimuttiyÈ vimuttaÑ. .
DasamaÑ.
11. MahÈkappinasuttavaÓÓanÈ
245. EkÈdasame MahÈkappinoti evaÑnÈmako abhiÒÒÈbalappatto
asÊtimahÈsÈvakÈnaÑ abbhantaro mahÈthero. So kira gihikÈle
KukkuÔavatÊnagare tiyojanasatikaÑ rajjaÑ akÈsi. PacchimabhavikattÈ pana
tathÈr|paÑ sÈsanaÑ sotuÑ ohitasoto1 vicarati. AthekadivasaÑ
amaccasahassaparivuto uyyÈnakÊÄikaÑ agamÈsi. TadÈ ca Majjhimadesato
ja~ghavÈÓijÈ taÑ nagaraÑ gantvÈ bhaÓÉaÑ paÔisÈmetvÈ “rÈjÈnaÑ
passissÈmÈ”ti paÓÓÈkÈrahatthÈ rÈjakuladvÈraÑ gantvÈ “rÈjÈ uyyÈnaÑ gato”ti
sutvÈ uyyÈnaÑ gantvÈ dvÈre ÔhitÈ paÔihÈrassa ÈrocayiÑsu. Atha raÒÒo
nivedite rÈjÈ pakkosÈpetvÈ niyyÈtitapaÓÓÈkÈre vanditvÈ Ôhite “tÈtÈ kuto
ÈgatatthÈ”ti pucchi. SÈvatthito devÈti. Kacci vo raÔÔhaÑ subhikkhaÑ,
dhammiko rÈjÈti. Œma devÈti. Atthi pana tumhÈkaÑ dese kiÒci sÈsananti.
Atthi deva, na pana sakkÈ ucchiÔÔhamukhehi kathetunti. RÈjÈ
suvaÓÓabhi~gÈrena udakaÑ dÈpesi. Te mukhaÑ vikkhÈletvÈ
DasabalÈbhimukhÈ aÒjaliÑ paggaÓhitvÈ “deva amhÈkaÑ dese
BuddharatanaÑ nÈma uppannan”ti ÈhaÑsu. RaÒÒo “Buddho”ti vacane
sutamatte sakalasarÊraÑ pharamÈnÈ pÊti uppajji. Tato “Buddhoti tÈtÈ
vadathÈ”ti Èha. Buddhoti deva vadÈmÈti. EvaÑ tikkhattuÑ vadÈpetvÈ
“Buddhoti padaÑ aparimÈÓaÑ, nÈssa sakkÈ parimÈÓaÑ kÈtun”ti tasmiÑ
yeva pasanno satasahassaÑ datvÈ puna “aÒÒaÑ kiÑ sÈsanan”ti pucchi. Deva
dhammaratanaÑ nÈma uppannanti. Tampi sutvÈ tatheva tikkhattuÑ
paÔiÒÒaÑ gahetvÈ aparampi satasahassaÑ datvÈ puna “aÒÒaÑ kiÑ sÈsanan”ti
pucchi, saÑgharatanaÑ deva uppannanti. Tampi sutvÈ tatheva tikkhattuÑ
paÔiÒÒaÑ gahetvÈ aparampi
______________________________________________________________
1. Ohitasotova (SyÈ)
satasahassaÑ datvÈ dinnabhÈvaÑ paÓÓe likhitvÈ “tÈtÈ deviyÈ santikaÑ

gacchathÈ”ti pesesi. Tesu gatesu amacce pucchi “tÈtÈ Buddho loke uppanno,
tumhe kiÑ karissathÈ”ti. Deva tumhe kiÑ kattukÈmÈti. AhaÑ
pabbajissÈmÊti. Mayampi pabbajissÈmÈti. Te sabbepi gharaÑ vÈ kuÔumbaÑ
vÈ anapaloketvÈ ye asse Èruyha gatÈ, teheva nikkhamiÑsu.
VÈÓijÈ AnojÈdeviyÈ santikaÑ gantvÈ paÓÓaÑ dassesuÑ. SÈ vÈcetvÈ

“raÒÒÈ tumhÈkaÑ bah| kahÈpaÓÈ dinnÈ, kiÑ tumhehi kataÑ tÈtÈ”ti pucchi.
PiyasÈsanaÑ devi ÈnÊtanti. Amhepi sakkÈ tÈtÈ suÓÈpetunti. SakkÈ devi,
ucchiÔÔhamukhehi pana vattuÑ na sakkÈti. SÈ SuvaÓÓabhi~gÈrena udakaÑ
dÈpesi. Te mukhaÑ vikkhÈletvÈ raÒÒo Èrocitanayeneva ÈrocesuÑ. SÈpi sutvÈ
uppannapÈmojjÈ teneva nayena ekekasmiÑ pade tikkhattuÑ paÔiÒÒaÑ
gahetvÈ paÔiÒÒÈgaÓanÈya tÊÓi tÊÓi katvÈ navasatasahassÈni adÈsi. VÈÓijÈ
sabbÈnipi dvÈdasasatasahassÈni labhiÑsu. Atha ne “rÈjÈ kahaÑ tÈtÈ”ti
pucchi. PabbajissÈmÊti nikkhanto devÊti. “Tena hi tÈtÈ tumhe gacchathÈ”ti te
uyyojetvÈ raÒÒÈ saddhiÑ gatÈnaÑ amaccÈnaÑ mÈtugÈme pakkosÈpetvÈ
“tumhe attano sÈmikÈnaÑ gataÔÔhÈnaÑ jÈnÈtha ammÈ”ti pucchi. JÈnÈma
ayye, raÒÒÈ saddhiÑ uyyÈnakÊÄikaÑ gatÈti. Œma gatÈ, tattha pana gantvÈ
“Buddho uppanno, dhammo uppanno, saÑgho uppanno”ti sutvÈ
“Dasabalassa santike pabbajissÈmÈ”ti gatÈ, tumhe kiÑ karissathÈti. Tumhe
pana ayye kiÑ kattukÈmÈti. AhaÑ pabbajissÈmi, na tehi vantavamanaÑ
jivhagge Ôhapeyyanti. “Yadi evaÑ mayampi pabbajissÈmÈ”ti sabbÈ rathe
yojÈpetvÈ nikkhamiÑsu.
RÈjÈpi amaccasahassena saddhiÑ Ga~gÈya tÊraÑ pÈpuÓi. TasmiÒca

samaye Ga~gÈ p|rÈ hoti. Atha naÑ disvÈ “ayaÑ Ga~gÈ p|rÈ
caÓÉamacchÈkiÓÓÈ, amhehi saddhiÑ ÈgatÈ dÈsÈ vÈ manussÈ vÈ natthi, ye no
nÈvaÑ vÈ uÄumpaÑ vÈ katvÈ dadeyyuÑ, etassa pana Satthu guÓÈ nÈma
heÔÔhÈ AvÊcito upari yÈva bhavaggÈ patthaÔÈ, sace esa SatthÈ
SammÈsambuddho, imesaÑ assÈnaÑ khurapiÔÔhÈni mÈ tement|”ti
udakapiÔÔhena asse
pakkhandÈpesuÑ. Eka-assassÈpi khurapiÔÔhamattaÑ1 na temi, rÈjamaggena

gacchantÈ viya paratÊraÑ patvÈ purato aÒÒaÑ mahÈnadiÑ pÈpuÓiÑsu.
Tattha aÒÒÈ saccakiriyÈ natthi, tÈya eva saccakiriyÈya tampi
aÉÉhayojanavitthÈraÑ nadiÑ atikkamiÑsu. Atha tatiyaÑ CandabhÈgaÑ
nÈma mahÈnadiÑ patvÈ tampi tÈya eva saccakiriyÈya atikkamiÑsu.
SatthÈpi taÑdivasaÑ pacc|sasamaye mahÈkaruÓÈsamÈpattito vuÔÔhÈya
lokaÑ olokento “ajja MahÈkappino tiyojanasatikaÑ rajjaÑ pahÈya
amaccasahassaparivÈro mama santike pabbajituÑ ÈgacchatÊ”ti disvÈ mayÈ
tesaÑ paccuggamanaÑ kÈtuÑ yuttan”ti pÈtova sarÊrapaÔijagganaÑ katvÈ
bhikkhusaÑghaparivÈro SÈvatthiyaÑ piÓÉÈya caritvÈ pacchÈbhattaÑ
piÓÉapÈtapaÔikkanto sayameva pattacÊvaraÑ gahetvÈ ÈkÈse uppatitvÈ
CandabhÈgÈya nadiyÈ tÊre tesaÑ uttaraÓatitthassa2 abhimukhe ÔhÈne
mahÈnigrodharukkho atthi, tattha palla~kena nisÊditvÈ parimukhaÑ satiÑ
upaÔÔhapetvÈ chabbaÓÓabuddharasmiyo vissajjesi. Te tena titthena uttarantÈ
ca chabbaÓÓabuddharasmiyo ito cito ca vidhÈvantiyo olokentÈ Dasabalassa
puÓÓacandasassirikaÑ3 mukhaÑ disvÈ “yaÑ SatthÈraÑ uddissa mayaÑ
pabbajitÈ, addhÈ so eso”ti dassaneneva niÔÔhaÑ gantvÈ diÔÔhaÔÔhÈnato
paÔÔhÈya onatÈ vandamÈnÈ Ègamma SatthÈraÑ vandiÑsu. RÈjÈ gopphakesu
gahetvÈ SatthÈraÑ vanditvÈ ekamantaÑ nisÊdi saddhiÑ amaccasahassena.
SatthÈ tesaÑ dhammaÑ kathesi. DesanÈpariyosÈne sabbe arahatte patiÔÔhÈya
SatthÈraÑ pabbajjaÑ yÈciÑsu. SatthÈ “pubbe ime cÊvaradÈnassa dinnattÈ
attano cÊvarÈni gahetvÈva ÈgatÈ”ti suvaÓÓavaÓÓaÑ hatthaÑ pasÈretvÈ “etha
bhikkhavo svÈkkhÈto dhammo, caratha brahmacariyaÑ sammÈ dukkhassa
antakiriyÈyÈ”ti Èha. SÈva tesaÑ ÈyasmantÈnaÑ pabbajjÈ ca upasampadÈ ca
ahosi, VassasaÔÔhikattherÈ4 viya SatthÈraÑ parivÈrayiÑsu.
AnojÈpi devÊ rathasahassaparivÈrÈ Ga~gÈtÊraÑ patvÈ raÒÒo atthÈya
ÈbhataÑ nÈvaÑ vÈ uÄumpaÑ vÈ adisvÈ attano byattatÈya cintesi “rÈjÈ
saccakiriyaÑ katvÈ gato bhavissati, so pana SatthÈ na kevalaÑ
______________________________________________________________
1. KhurapiÔÔhimattaÑ (SÊ) 2. Uttaranadititthassa (SyÈ)
3. PuÓÓacandasarikkhakaÑ (SÊ) 4. VassasatikattherÈ (SÊ)
tesaÑyeva atthÈya nibbatto, sace so SatthÈ SammÈsambuddho, amhÈkaÑ

rathÈ mÈ udake nimujjiÑs|”ti udakapiÔÔhe rathe pakkhandÈpesi. RathÈnaÑ
nemivaÔÔimattampi na temi. DutiyatatiyanadÊpi teneva saccakÈrena
uttaramÈnÈyeva nigrodharukkham|le SatthÈraÑ addasa. SatthÈ “imÈsaÑ
attano sÈmike passantÊnaÑ chandarÈgo uppajjitvÈ maggaphalÈnaÑ
antarÈyaÑ kareyya, so evaÑ kÈtuÑ na sakkhissatÊ”ti yathÈ aÒÒamaÒÒe na
passanti, tathÈ akÈsi. TÈ sabbÈpi titthato uttaritvÈ DasabalaÑ vanditvÈ
nisÊdiÑsu. SatthÈ tÈsaÑ dhammaÑ kathesi, desanÈpariyosÈne sabbÈpi
sotÈpattiphale patiÔÔhÈya aÒÒamaÒÒe passiÑsu. SatthÈ “uppalavaÓÓÈ
Ègacchat|”ti cintesi. TherÊ ÈgantvÈ sabbÈ pabbÈjetvÈ ÈdÈya bhikkhunÊnaÑ
upassayaÑ gatÈ. SatthÈ bhikkhusahassaÑ gahetvÈ ÈkÈsena JetavanaÑ
agamÈsi. ImaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ “MahÈkappinoti evaÑnÈmako
abhiÒÒÈbalappatto asÊtimahÈsÈvakÈnaÑ abbhantaro mahÈthero”ti.
Janetasminti janite, pajÈyÈti attho. Ye gottapaÔisÈrinoti ye “mayaÑ
VÈseÔÔhÈ GotamÈ”ti gottaÑ paÔisaranti paÔijÈnanti, tesaÑ khattiyo seÔÔhoti
attho. VijjÈcaraÓasampannoti aÔÔhahi vijjÈhi ceva pannarasadhammabhedena
caraÓena ca samannÈgato. TapatÊti virocati. JhÈyÊ tapati brÈhmaÓoti
khÊÓÈsavabrÈhmaÓo duvidhena jhÈnena jhÈyamÈno tapati virocati1. TasmiÑ
pana khaÓe KÈludÈyitthero duvidhena jhÈnena jhÈyamÈno avid|re nisinno
hoti. Buddho tapatÊti SabbaÒÒubuddho virocati. Sabbama~galagÈthÈ kiresÈ.
BhÈtikarÈjÈ kira ekaÑ p|jaÑ kÈretvÈ ÈcariyakaÑ2 Èha “tÊhi ratanehi
amuttaÑ ekaÑ jayama~galaÑ vadathÈ”ti. So TepiÔakaÑ BuddhavacanaÑ
sammasitvÈ imaÑ gÈthaÑ vadanto “divÈ tapati Èdicco”ti vatvÈ
attha~gamentassa s|riyassa aÒjaliÑ paggaÓhi. “RattimÈbhÈti candimÈ”ti
uÔÔhahantassa candassa aÒjaliÑ paggaÓhi. “Sannaddho khattiyo tapatÊ”ti
raÒÒo aÒjaliÑ paggaÓhi. “JhÈyÊ tapati brÈhmaÓo”ti bhikkhusaÑghassa
aÒjaliÑ paggaÓhi. “Buddho tapati tejasÈ”ti vatvÈ pana mahÈcetiyassa
aÒjaliÑ paggaÓhi. Atha naÑ rÈjÈ “mÈ hatthaÑ otÈrehÊ”ti ukkhittasmiÑyeva
hatthe sahassaÑ Ôhapesi. . EkÈdasamaÑ.
______________________________________________________________
1. Ativirocati (SyÈ) 2. BhÈÓakaÑ (SÊ)
12. SahÈyakasuttavaÓÓanÈ
246. DvÈdasame cirarattaÑsametikÈti1 dÊgharattaÑ saÑsanditvÈ
sametvÈ Ôhitaladdhino. Te kira2 paÒcajÈtisatÈni ekatova vicariÑsu. Sameti
nesaÑ saddhammoti idÈni imesaÑ ayaÑ sÈsanadhammo saÑsandati sameti.
Dhamme Buddhappavediteti Buddhena pavedite3 dhamme etesaÑ
sÈsanadhammo sobhatÊti attho. SuvinÊtÈ kappinenÈti attano upajjhÈyena
ariyappavedite dhamme suÔÔhu vinÊtÈ. SesaÑ sabbattha uttÈnamevÈti. .
DvÈdasamaÑ.
BhikkhusaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
Iti SÈratthappakÈsiniyÈ SaÑyuttanikÈyaÔÔhakathÈya
NidÈnavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. SamÈhitÈti (SÊ), samenikÈti (SyÈ) 2. Te kira pabbajitÈ (SyÈ)
3. Paveditamhi (SyÈ)
Khandhavagga
SaÑyuttaÔÔhakathÈ
_____
Namo Tassa Bhagavato Arahato SammÈsambuddhassa.
1. KhandhasaÑyutta
1. Nakulapituvagga
1. NakulapitusuttavaÓÓanÈ
1. Khandhiyavaggassa1 paÔhame Bhagges|ti evaÑnÈmake janapade.

SusumÈragireti SusumÈragiranagare. TasmiÑ kira mÈpiyamÈne susumÈro
saddamakÈsi, tenassa “SusumÈragiran”tveva nÈmaÑ akaÑsu.
BhesakaÄÈvaneti BhesakaÄÈya nÈma yakkhiniyÈ adhivutthattÈ
evaÑladdhanÈme vane. Tad eva migagaÓassa2 abhayatthÈya dinnattÈ
migadÈyoti vuccati. BhagavÈ tasmiÑ janapade taÑ nagaraÑ nissÈya tasmiÑ
vanasaÓÉe viharati. NakulapitÈti Nakulassa nÈma dÈrakassa pitÈ.
JiÓÓoti jarÈjiÓÓo. VuÉÉhoti vayovuÉÉho. Mahallakoti jÈtimahallako.

Addhagatoti tiyaddhagato. Vayo-anuppattoti tesu tÊsu addhesu
pacchimavayaÑ anuppatto. ŒturakÈyoti gilÈnakÈyo. IdaÒhi sarÊraÑ
suvaÓÓavaÓÓampi niccapaggharaÓaÔÔhena ÈturaÑ yeva
______________________________________________________________
1. Khandhakavaggassa (SÊ), nakulapituvaggassa (SyÈ) 2. MigÈnaÑ (SÊ)
nÈma. Visesena panassa jarÈturatÈ byÈdhÈturatÈ maraÓÈturatÈti tisso ÈturatÈ

honti. TÈsu kiÒcÈpi eso mahallakattÈ jarÈturova, abhiÓharogatÈya panassa
byÈdhÈturatÈ idha adhippetÈ. AbhikkhaÓÈta~koti abhiÓharogo nirantararogo.
AniccadassÈvÊti tÈya ÈturatÈya icchiticchitakkhaÓe ÈgantuÑ asakkonto
kadÈcideva daÔÔhuÑ labhÈmi, na sabbakÈlanti attho. ManobhÈvanÊyÈnanti
manavaÉÉhakÈnaÑ. Yesu hi diÔÔhesu1 kusalavasena cittaÑ vaÉÉhati, te
SÈriputtamoggallÈnÈdayo mahÈtherÈ manobhÈvanÊyÈ nÈma. AnusÈsat|ti
punappunaÑ sÈsatu. PurimaÑ hi vacanaÑ ovÈdo nÈma, aparÈparaÑ
anusÈsanÊ nÈma. OtiÓÓe vÈ vatthusmiÑ vacanaÑ ovÈdo nÈma, anotiÓÓe
tantivasena vÈ paveÓivasena vÈ vuttaÑ anusÈsanÊ nÈma. Api ca ovÈdoti vÈ
anusÈsanÊti vÈ atthato ekameva, byaÒjanamattameva nÈnaÑ.
Œturo hÈyanti Èturo hi ayaÑ, suvaÓÓavaÓÓo piya~gusÈmopi samÈno
niccapaggharaÓaÔÔhena Èturo yeva. AÓÉabh|toti aÓÉaÑ viya bh|to dubbalo.
YathÈ kukkuÔaÓÉaÑ vÈ may|raÓÉaÑ vÈ geÓÉukaÑ viya gahetvÈ khipantena
vÈ paharantena vÈ na sakkÈ kÊÄituÑ, tÈvadeva bhijjati, evamayampi kÈyo
kaÓÔakepi khÈÓukepi pakkhalitassa bhijjatÊti aÓÉaÑ viya bh|toti aÓÉabh|to.
Pariyonaddhoti sukhumena chavimattena pariyonaddho. AÓÉaÑ hi
sÈratacena pariyonaddhaÑ, tena2 ÉaÑsamakasÈdayo nilÊyitvÈpi chaviÑ
chinditvÈ y|saÑ paggharÈpetuÑ na sakkonti. ImasmiÑ pana chaviÑ
chinditvÈ yaÑ icchanti, taÑ karonti. EvaÑ sukhumÈya chaviyÈ
pariyonaddho. KimaÒÒatra bÈlyÈti bÈlabhÈvato aÒÒaÑ kimatthi? BÈlo yeva
ayanti attho. TasmÈti yasmÈ ayaÑ kÈyo evar|po, tasmÈ.
Tenupasa~kamÊti raÒÒo cakkavattissa upaÔÔhÈnaÑ gantvÈ anantaraÑ
pariÓÈyakaratanassa upaÔÔhÈnaÑ gacchanto rÈjapuriso viya
Saddhammacakkavattissa Bhagavato upaÔÔhÈnaÑ gantvÈ anantaraÑ
DhammasenÈpatissa apacitiÑ kÈtukÈmo yenÈyasmÈ SÈriputto,
tenupasa~kami. VippasannÈnÊti suÔÔhupasannÈni. IndriyÈnÊti manacchaÔÔhÈni
indriyÈni. Parisuddhoti niddoso.
______________________________________________________________
1. DiÔÔhesu diÔÔhesu (SÊ), diÔÔhesu kulesu (Ka) 2. Tenettha (SyÈ), tena thaddhaÑ (Ka)
KhandhavaggaÔÔhakathÈ 231
PariyodÈtoti tass’eva vevacanaÑ. NirupakkilesatÈ yeva hi esa pariyodÈtoti

vutto, na setabhÈvena. Etassa ca pariyodÈtataÑ disvÈva indriyÈnaÑ
vippasannataÑ aÒÒÈsi. NayaggÈhapaÒÒÈ kir’esÈ Therassa.
KathaÑ hi no siyÈti kena kÈraÓena na laddhÈ bhavissati? LaddhÈ yevÈti

attho. IminÈ kiÑ dÊpeti? Satthu vissÈsikabhÈvaÑ. AyaÑ kira Satthu
diÔÔhakÈlato paÔÔhÈya pitipemaÑ, upÈsikÈ cassa mÈtipemaÑ paÔilabhati.
Ubhopi “mama putto”ti SatthÈraÑ vadanti. Bhavantaragato hi nesaÑ sineho.
SÈ kira upÈsikÈ paÒca jÈtisatÈni TathÈgatassa mÈtÈ’va, so ca gahapati pitÈ’va
ahosi. Puna paÒca jÈtisatÈni upÈsikÈ mahÈmÈtÈ, upÈsako mahÈpitÈ, tathÈ
c|ÄamÈtÈ c|ÄapitÈti. EvaÑ SatthÈ diyaÉÉha-attabhÈvasahassaÑ tesaÑ yeva
hatthe vaÉÉhito. Ten’eva te yaÑ n’eva puttassa, na pitu santike kathetuÑ
sakkÈ, taÑ Satthu santike nisinnÈ kathenti. IminÈ yeva ca kÈraÓena BhagavÈ
“etadaggaÑ bhikkhave mama sÈvakÈnaÑ upÈsakÈnaÑ vissÈsikÈnaÑ
yadidaÑ NakulapitÈ gahapati, yad idaÑ NakulamÈtÈ gahapatÈnÊ”ti1 te
etadagge Ôhapesi. Iti so imaÑ vissÈsikabhÈvaÑ pakÈsento kathaÑ hi no
siyÈti Èha. Amatena abhisittoti n’ass’idha aÒÒaÑ kiÒci jhÈnaÑ vÈ vipassanÈ
vÈ maggo vÈ phalaÑ vÈ “amatÈbhiseko”ti daÔÔhabbo,
madhuradhammadesanÈ yeva2 pana “amatÈbhiseko”ti veditabbo. D|ratopÊti
tiroraÔÔhÈpi tirojanapadÈpi.
AssutavÈ puthujjanoti idaÑ vuttatthameva. AriyÈnaÑ adassÈvÊti-ÈdÊsu

ariyÈti ÈrakattÈ kilesehi, anaye na iriyanato, aye iriyanato, sadevakena ca
lokena araÓÊyato BuddhÈ ca PaccekabuddhÈ ca BuddhasÈvakÈ ca vuccanti.
BuddhÈ eva vÈ idha ariyÈ. Yath’Èha–“sadevake bhikkhave loke -pa-
TathÈgato ariyoti vuccatÊ”ti3. SappurisÈnanti ettha pana PaccekabuddhÈ
TathÈgatasÈvakÈ ca sappurisÈti veditabbÈ. Te hi lokuttaraguÓayogena
sobhanÈ purisÈti sappurisÈ. Sabb’eva vÈ ete dvedhÈpi vuttÈ. BuddhÈpi hi
ariyÈ ca sappurisÈ ca, PaccekabuddhÈ BuddhasÈvakÈpi. Yath’Èha–
______________________________________________________________
1. AÑ 1. 27 piÔÔhe. 2. MadhuradhammasavanaÑyeva (SÊ) 3. SaÑ 3. 381 piÔÔhe.
“Yo ve kataÒÒ| katavedi dhÊro,

KalyÈÓamitto daÄhabhatti ca hoti.
Dukhitassa sakkacca karoti kiccaÑ,
KathÈvidhaÑ sappurisaÑ vadantÊ”ti1.
“KalyÈÓamitto daÄhabhatti ca hotÊ”ti ettÈvatÈ hi BuddhasÈvako vutto,
kataÒÒutÈdÊhi PaccekabuddhabuddhÈti. IdÈni yo tasaÑ ariyÈnaÑ
adassanasÊlo, na ca dassane sÈdhukÈrÊ, so “ariyÈnaÑ adassÈvÊ”ti veditabbo.
So ca cakkhunÈ adassÈvÊ, ÒÈÓena adassÈvÊti duvidho. Tesu ÒÈÓena adassÈvÊ
idha adhippeto. MaÑsacakkhunÈ hi dibbacakkhunÈ vÈ ariyÈ diÔÔhÈpi
adiÔÔhÈ’va honti tesaÑ cakkh|naÑ vaÓÓamattaggahaÓato na
ariyabhÈvagocarato. SoÓasi~gÈlÈdayopi cakkhunÈ ariye passanti, na c’ete
ariyÈnaÑ dassÈvino nÈma.
Tatr’idaÑ vatthu–CittalapabbatavÈsino kira khÊÓÈsavattherassa
upaÔÔhÈko vuÉÉhapabbajito ekadivasaÑ therena saddhiÑ piÓÉÈya caritvÈ
therassa pattacÊvaraÑ gahetvÈ piÔÔhito Ègacchanto theraÑ pucchi “ariyÈ
nÈma bhante kÊdisÈ”ti. Thero Èha “idhekacco mahallako ariyÈnaÑ
pattacÊvaraÑ gahetvÈ vattapaÔivattaÑ2 katvÈ sahacarantopi neva ariye jÈnÈti,
evaÑ dujjÈnÈvuso ariyÈ”ti. EvaÑ vuttepi so neva aÒÒÈsi. TasmÈ na
cakkhunÈ dassanaÑ dassanaÑ, ÒÈÓena dassanameva dassanaÑ. YathÈha–
“kiÑ te Vakkali iminÈ p|tikÈyena diÔÔhena. Yo kho Vakkali dhammaÑ
passati, so maÑ passati. Yo maÑ passati, so dhammaÑ passatÊ”ti3. TasmÈ
cakkhunÈ passantopi ÒÈÓena ariyehi diÔÔhaÑ aniccÈdilakkhaÓaÑ apassanto,
ariyÈdhigataÒca dhammaÑ anadhigacchanto ariyakaradhammÈnaÑ
ariyabhÈvassa ca adiÔÔhattÈ “ariyÈnaÑ adassÈvÊ”ti veditabbo.
Ariyadhammassa akovidoti satipaÔÔhÈnÈdibhede ariyadhamme akusalo.
Ariyadhamme avinÊtoti ettha pana–
Duvidho vinayo nÈma, ekamekettha paÒcadhÈ.
AbhÈvato tassa ayaÑ, avinÊtoti vuccati.
______________________________________________________________
1. Khu 6. 10 piÔÔhe JÈtake. 2. VattapaÔipattiÑ (Ka) 3. SaÑ 2. 98 piÔÔhe.
AyaÑ hi saÑvaravinayo pahÈnavinayoti duvidho vinayo. Ettha ca

duvidhepi vinaye ekameko vinayo paÒcadhÈ bhijjati. SaÑvaravinayopi hi
sÊlasaÑvaro satisaÑvaro ÒÈÓasaÑvaro khantisaÑvaro vÊriyasaÑvaroti
paÒcavidho. PahÈnavinayopi tada~gappahÈnaÑ vikkhambhanappahÈnaÑ
samucchedappahÈnaÑ paÔippassaddhippahÈnaÑ nissaraÓappahÈnanti
paÒcavidho.
Tattha “iminÈ pÈtimokkhasaÑvarena upeto hoti samupeto”ti1 ayaÑ
sÊlasaÑvaro. “Rakkhati cakkhundriyaÑ, cakkhundriye saÑvaraÑ ÈpajjatÊ”ti2
ayaÑ satisaÑvaro.
“YÈni sotÈni lokasmiÑ, (AjitÈti BhagavÈ)
Sati tesaÑ nivÈraÓaÑ.
SotÈnaÑ saÑvaraÑ br|mi,
PaÒÒÈyete pidhÊyare”ti3–
AyaÑ ÒÈÓasaÑvaro. “Khamo hoti sÊtassa uÓhassÈ”ti4 ayaÑ khantisaÑvaro.
“UppannaÑ kÈmavitakkaÑ nÈdhivÈsetÊ”ti5 ayaÑ vÊriyasaÑvaro. Sabbopi
cÈyaÑ saÑvaro yathÈsakaÑ saÑvaritabbÈnaÑ vinetabbÈnaÒca
kÈyaduccaritÈdÊnaÑ saÑvaraÓato “saÑvaro”, vinayanato “vinayo”ti vuccati.
EvaÑ tÈva saÑvaravinayo paÒcadhÈ bhijjatÊti veditabbo.
TathÈ yaÑ nÈmar|paparicchedÈdÊsu vipassanÈÒÈÓesu
paÔipakkhabhÈvato dÊpÈlokeneva tamassa, tena tena vipassanÈÒÈÓena tassa
tassa anatthassa6 pahÈnaÑ. SeyyathidaÑ? NÈmar|pavavatthÈnena
sakkÈyadiÔÔhiyÈ, paccayapariggahena ahetuvisamahetudiÔÔhÊnaÑ, tasseva
aparabhÈgena ka~khÈvitaraÓena kathaÑkathÊbhÈvassa, kalÈpasammasanena
“ahaÑ mamÈ”ti gÈhassa, maggÈmaggavavatthÈnena amagge maggasaÒÒÈya,
udayadassanena ucchedadiÔÔhiyÈ, vayadassanena sassatadiÔÔhiyÈ,
bhayadassanena sabhaye abhayasaÒÒÈya, ÈdÊnavadassanena assÈdasaÒÒÈya,
nibbidÈnupassanÈya7
______________________________________________________________
1. Abhi 2. 255 piÔÔhe. 2. DÊ 1. 66; Ma 1. 238; SaÑ 2. 384; AÑ 1. 111 piÔÔhÈdÊsu.
3. Khu 1. 434; Khu 8. 30 piÔÔhesu. 4. Ma 1. 13: AÑ 2. 433; AÑ 3. 341 piÔÔhesu.
5. Ma 1. 14; AÑ 2. 432; AÑ 3. 342 piÔÔhesu.
6. A~gassa (SÊ) 7. NibbidÈnupassanena (SyÈ, Ka)
abhiratisaÒÒÈya, muccitukamyatÈÒÈÓena amuccitukÈmatÈya. UpekkhÈÒÈÓena

anupekkhÈya, anulomena dhammaÔÔhitiyaÑ nibbÈne ca paÔilomabhÈvassa,
gotrabhunÈ sa~khÈranimittagÈhassa pahÈnaÑ, etaÑ tada~gappahÈnaÑ nÈma.
YaÑ pana upacÈrappanÈbhedena samÈdhinÈ pavattibhÈvanivÈraÓato
ghaÔappahÈreneva udakapiÔÔhe sevÈlassa, tesaÑ tesaÑ
nÊvaraÓÈdidhammÈnaÑ pahÈnaÑ, etaÑ vikkhambhanappahÈnaÑ nÈma.
YaÑ catunnaÑ ariyamaggÈnaÑ, bhÈvitattÈ taÑtaÑmaggavato attano santÈne
“diÔÔhigatÈnaÑ pahÈnÈyÈ”ti-ÈdinÈ1 nayena vuttassa samudayapakkhikassa
kilesagaÓassa accantaÑ appavattibhÈvena2 pahÈnaÑ, idaÑ
samucchedappahÈnaÑ nÈma. YaÑ pana phalakkhaÓe paÔippassaddhattaÑ
kilesÈnaÑ, etaÑ paÔippassaddhippahÈnaÑ nÈma.
YaÑ sabbasa~khatanissaÔattÈ pahÊnasabbasa~khataÑ nibbÈnaÑ, etaÑ
nissaraÓappahÈnaÑ nÈma. Sabbampi cetaÑ pahÈnaÑ yasmÈ cÈgaÔÔhena
pahÈnaÑ, vinayanaÔÔhena vinayo, tasmÈ “pahÈnavinayo”ti vuccati.
TaÑtaÑpahÈnavato3 vÈ tassa tassa vinayassa sambhavatopetaÑ
“pahÈnavinayo”ti vuccati. EvaÑ pahÈnavinayopi paÒcadhÈ bhijjatÊti
veditabbo.
EvamayaÑ sa~khepato duvidho, bhedato ca dasavidho vinayo
bhinnasaÑvarattÈ pahÈtabbassa ca appahÊnattÈ yasmÈ etassa assutavato
puthujjanassa natthi, tasmÈ abhÈvato tassa ayaÑ “avinÊto”ti vuccatÊti. Esa
nayo sappurisÈnaÑ adassÈvÊ sappurisadhammassa akovido
sappurisadhamme avinÊtoti etthÈpi. NinnÈnÈkaraÓaÑ hi etaÑ atthato.
YathÈha–
“Yeva te ariyÈ, teva te sappurisÈ. Yeva te sappurisÈ, teva te ariyÈ.
Yo eva so ariyÈnaÑ dhammo, so eva so sappurisÈnaÑ dhammo. Yo eva
so sappurisÈnaÑ dhammo, so eva so ariyÈnaÑ dhammo. Yeva te
ariyavinayÈ, teva te sappurisavinayÈ. Yeva te
______________________________________________________________
1. Abhi 1. 72; Abhi 2. 276 piÔÔhesu.
2. AccantaÑ appavattabhÈvena (SÊ), accanta-appavattibhÈvena (SyÈ)
3. TaÑtaÑpahÈna~gato (SÊ)
sappurisavinayÈ, teva te ariyavinayÈ. Ariyeti vÈ sappuriseti vÈ,

ariyadhammeti vÈ sappurisadhammeti vÈ, ariyavinayeti vÈ
sappurisavinayeti vÈ esese eke ekaÔÔhe same samabhÈge tajjÈte
taÒÒevÈ”ti.
R|paÑ attato samanupassatÊti idhekacco r|paÑ attato samanupassati,
“yaÑ r|paÑ, so ahaÑ, yo ahaÑ, taÑ r|pan”ti r|paÒca attaÒca advayaÑ
samanupassati. SeyyathÈpi nÈma telappadÊpassa jhÈyato yÈ acci, so vaÓÓo.
Yo vaÓÓo, sÈ accÊti acciÒca vaÓÓaÒca advayaÑ samanupassati, evameva
idhekacco r|paÑ attato samanupassati -pa- advayaÑ samanupassatÊti evaÑ
r|paÑ “attÈ”ti diÔÔhipassanÈya passati. R|pavantaÑ vÈ attÈnanti ar|paÑ
“attÈ”ti gahetvÈ chÈyÈvantaÑ rukkhaÑ viya taÑ r|pavantaÑ samanupassati.
Attani vÈ r|panti ar|pameva “attÈ”ti gahetvÈ pupphasmiÑ gandhaÑ viya
attani r|paÑ samanupassati. R|pasmiÑ vÈ attÈnanti ar|pameva “attÈ”ti
gahetvÈ karaÓÉake1 maÓiÑ viya taÑ attÈnaÑ r|pasmiÑ samanupassati.
PariyuÔÔhaÔÔhÈyÊti pariyuÔÔhÈnÈkÈrena2 abhibhavanÈkÈrena Ôhito, “ahaÑ
r|paÑ, mama r|pan”ti evaÑ taÓhÈdiÔÔhÊhi gilitvÈ pariniÔÔhapetvÈ gaÓhanako
nÈma hotÊti attho. Tassa taÑ r|panti tassa taÑ evaÑ gahitaÑ r|paÑ.
VedanÈdÊsupi eseva nayo.
Tattha “r|paÑ attato samanupassatÊ”ti suddhar|pameva attÈti kathitaÑ.
“R|pavantaÑ vÈ attÈnaÑ, attani vÈ r|paÑ, r|pasmiÑ vÈ attÈnaÑ, vedanaÑ
attato -pa- saÒÒaÑ, sa~khÈre, viÒÒÈÓaÑ attato samanupassatÊ”ti imesu
sattasu ÔhÈnesu ar|paÑ attÈti kathitaÑ. “VedanÈvantaÑ vÈ attÈnaÑ, attani vÈ
vedanaÑ, vedanÈya vÈ attÈnan”ti evaÑ cat|su khandhesu tiÓÓaÑ tiÓÓaÑ
vasena dvÈdasasu ÔhÈnesu r|pÈr|pamissako attÈ kathito. Tattha “r|paÑ
attato samanupassati, vedanaÑ, saÒÒaÑ, sa~khÈre, viÒÒÈÓaÑ attato
samanupassatÊ”ti imesu paÒcasu ÔhÈnesu ucchedadiÔÔhi kathitÈ, avasesesu
sassatadiÔÔhÊti evamettha pannarasa bhavadiÔÔhiyo paÒca vibhavadiÔÔhiyo
honti, tÈ sabbÈpi maggÈvaraÓÈ, na saggÈvaraÓÈ, paÔhamamaggavajjhÈti
veditabbÈ.
______________________________________________________________
1. KaraÓÉaya (SyÈ, Ka) 2. PariyuÔÔhaÔÔhena (SÊ), pariyuÔÔhÈnena (SyÈ)
EvaÑ kho gahapati ÈturakÈyo ceva hoti Èturacitto cÈti kÈyo nÈma
BuddhÈnampi Èturoyeva. CittaÑ pana rÈgadosamohÈnugataÑ ÈturaÑ nÈma,
taÑ idha dassitaÑ. No ca Èturacittoti idha nikkilesatÈya cittassa
anÈturabhÈvo dassito. Iti imasmiÑ sutte lokiyamahÈjano ÈturakÈyo ceva
Èturacitto cÈti dassito, khÊÓÈsavÈ ÈturakÈyÈ anÈturacittÈ, satta sekhÈ neva
ÈturacittÈ, na anÈturacittÈti veditabbÈ. BhajamÈnÈ pana anÈturacittataÑyeva1
bhajantÊti. . PaÔhamaÑ.
2. DevadahasuttavaÓÓanÈ
2. Dutiye Devadahanti devÈ vuccanti rÈjÈno, tesaÑ ma~galadaho,
sayaÑjÈto vÈ so dahoti, tasmÈ “Devadaho”ti vutto. Tassa avid|re nigamo
Devadahantveva napuÑsakali~gavasena sa~khaÑgato.
PacchÈbh|magamikÈti pacchÈbh|maÑ aparadisÈyaÑ niviÔÔhaÑ janapadaÑ
gantukÈmÈ. NivÈsanti temÈsaÑ vassÈvÈsaÑ. Apalokitoti Èpucchito.
ApalokethÈti Èpucchatha. KasmÈ theraÑ ÈpucchÈpeti? Te sabhÈre
kÈtukÈmatÈya. Yo hi ekavihÈre vasantopi santikaÑ na gacchati pakkamanto
anÈpucchÈ pakkamati, ayaÑ nibbhÈro nÈma. Yo ekavihÈre vasantopi
ÈgantvÈ passati, pakkamanto Èpucchati, ayaÑ sabhÈro nÈma. Imepi bhikkh|
BhagavÈ “evamime2 sÊlÈdÊhi vaÉÉhissantÊ”ti sabhÈre kÈtukÈmo ÈpucchÈpeti.
PaÓÉitoti dhÈtukosallÈdinÈ catubbidhena paÓÉiccena samannÈgato.
AnuggÈhakoti ÈmisÈnuggahena ca dhammÈnuggahena cÈti dvÊhipi
anuggahehi anuggÈhako. Thero kira aÒÒe bhikkh| viya pÈtova piÓÉÈya
agantvÈ sabbabhikkh|su gatesu sakalaÑ saÑghÈrÈmaÑ anuvicaranto
asammaÔÔhaÔÔhÈnaÑ sammajjati, achaÉÉitaÑ kacavaraÑ chaÉÉeti,
saÑghÈrÈme dunnikkhittÈni maÒcapÊÔhadÈrubhaÓÉamattikÈbhaÓÉÈni
paÔisÈmeti. KiÑ kÈraÓÈ? MÈ aÒÒatitthiyÈ vihÈraÑ paviÔÔhÈ disvÈ paribhavaÑ
akaÑs|”ti. Tato gilÈnasÈlaÑ gantvÈ gilÈne assÈsetvÈ “kenattho”ti pucchitvÈ
yena attho hoti,
______________________________________________________________
1. ŒturacittataÑyeva (SÊ) 2. Evamimehi (Ka)
tadatthaÑ tesaÑ daharasÈmaÓere ÈdÈya bhikkhÈcÈravattena vÈ

sabhÈgaÔÔhÈne vÈ bhesajjaÑ pariyesitvÈ tesaÑ datvÈ “gilÈnupaÔÔhÈnaÑ nÈma
Buddhapaccekabuddhehi vaÓÓitaÑ, gacchatha sappurisÈ appamattÈ hothÈ”ti
te pesetvÈ sayaÑ piÓÉÈya caritvÈ upaÔÔhÈkakule vÈ bhattakiccaÑ katvÈ
vihÈraÑ gacchati. IdaÑ tÈvassa nibaddhavÈsaÔÔhÈne ÈciÓÓaÑ.
Bhagavati pana cÈrikaÑ caramÈne “ahaÑ aggasÈvako”ti upÈhanaÑ
Èruyha chattaÑ gahetvÈ purato purato na gacchati. Ye pana tattha mahallakÈ
vÈ ÈbÈdhikÈ vÈ atidaharÈ vÈ, tesaÑ rujjanaÔÔhÈnÈni telena makkhÈpetvÈ
pattacÊvaraÑ attano daharasÈmaÓerehi gÈhÈpetvÈ taÑdivasaÑ vÈ
dutiyadivasaÑ vÈ te gaÓhitvÈva gacchati. EkadivasaÑ hi taÒÒeva
ÈyasmantaÑ ativikÈle sampattattÈ senÈsanaÑ alabhitvÈ cÊvarakuÔiyaÑ
nisinnaÑ disvÈ SatthÈ punadivase bhikkhusaÑghaÑ sannipÈtÈpetvÈ
hatthivÈnaratittiravatthuÑ1 kathetvÈ “yathÈvuÉÉhaÑ senÈsanaÑ dÈtabban”ti
sikkhÈpadaÑ2 paÒÒÈpesi. EvaÑ tÈvesa ÈmisÈnuggahena anuggaÓhÈti.
Ovadanto panesa satavÈrampi sahassavÈrampi tÈva ovadati, yÈva so puggalo
sotÈpattiphale patiÔÔhÈti, atha naÑ vissajjetvÈ aÒÒaÑ ovadati. IminÈ nayena
ovadato cassa ovÈde ÔhatvÈ arahattaÑ pattÈ gaÓanapathaÑ atikkantÈ. EvaÑ
dhammÈnuggahena anuggaÓhÈti.
Paccassosunti te bhikkh| “amhÈkaÑ neva upajjhÈyo, na Ècariyo, na
sandiÔÔhasambhatto, kiÑ tassa santike karissÈmÈ”ti tuÓhÊbhÈvaÑ anÈpajjitvÈ
“evaÑ bhante”ti Satthu vacanaÑ sampaÔicchiÑsu. EÄagalÈgumbeti3
gacchamaÓÉapake4. So kira eÄagalÈgumbo dhuvasalilaÔÔhÈne jÈto. Athettha
cat|hi pÈdehi maÓÉapaÑ katvÈ tassa upari taÑ gumbaÑ ÈropesuÑ, so taÑ
maÓÉapaÑ chÈdesi. Athassa heÔÔhÈ iÔÔhakÈhi paricinitvÈ vÈlikaÑ okiritvÈ
ÈsanaÑ paÒÒÈpayiÑsu. SÊtalaÑ divÈÔÔhÈnaÑ udakavÈto vÈyati. Thero
tasmiÑ nisÊdi. TaÑ sandhÈya vuttaÑ “eÄagalÈgumbe”ti.
NÈnÈverajjagatanti ekassa raÒÒo rajjato nÈnÈvidhaÑ rajjagataÑ.
Virajjanti aÒÒaÑ rajjaÑ. YathÈ hi sadesato aÒÒo videso, evaÑ
nivuttharajjato
______________________________________________________________
1. Vi 4. 310; Khu 5. 9 piÔÔhesu. 2. Vi 4. 310 piÔÔhe. 3. EÄakÈÄagumbeti (®ÊkÈ)
4. GacchamaÓÉape (SÊ), gudhe jigucchamaÓÉapake (SyÈ)
aÒÒaÑ rajjaÑ virajjaÑ nÈma, taÑ verajjanti vuttaÑ. KhattiyapaÓÉitÈti

BimbisÈrakosalarÈjÈdayo paÓÉitarÈjÈno. BrÈhmaÓapaÓÉitÈti
Ca~kÊtÈrukkhÈdayo paÓÉitabrÈhmaÓÈ. GahapatipaÓÉitÈti CittasudattÈdayo
paÓÉitagahapatayo. SamaÓapaÓÉitÈti SabhiyapilotikÈdayo
paÓÉitaparibbÈjakÈ. VÊmaÑsakÈti atthagavesino. KiÑvÈdÊti kiÑ attano
dassanaÑ vadati, kiÑladdhikoti attho. KimakkhÈyÊti kiÑ sÈvakÈnaÑ
ovÈdÈnusÈsaniÑ Ècikkhati. Dhammassa cÈnudhammanti BhagavatÈ
vuttabyÈkaraÓassa anubyÈkaraÓaÑ. Sahadhammikoti sakÈraÓo.
VÈdÈnuvÈdoti BhagavatÈ vuttavÈdassa anuvÈdo. “VÈdÈnupÈto”tipi pÈÔho,
Satthu vÈdassa anupÈto anupatanaÑ, anugamananti attho. IminÈpi vÈdaÑ
anugato vÈdoyeva dÊpito hoti.
AvigatarÈgassÈti-ÈdÊsu taÓhÈvaseneva attho veditabbo. TaÓhÈ hi
rajjanato rÈgo, chandiyanato chando, piyÈyanaÔÔhena pemaÑ,
pivitukÈmaÔÔhena pipÈsÈ, anudahaÔÔhena pariÄÈhoti vuccati. Akusale cÈvuso
dhammeti-Èdi kasmÈ ÈraddhaÑ? PaÒcasu khandhesu avÊtarÈgassa ÈdÊnavaÑ,
vÊtarÈgassa ca ÈnisaÑsaÑ dassetuÑ. Tatra avighÈtoti niddukkho.
AnupÈyÈsoti nirupatÈpo. ApariÄÈhoti niddÈho. EvaÑ sabbattha attho
veditabbo. . DutiyaÑ.
3. HÈliddikÈnisuttavaÓÓanÈ
3. Tatiye avantÊs|ti AvantidakkhiÓÈpathasa~khÈte AvantiraÔÔhe.
Kuraraghareti1 evaÑnÈmake nagare. PapÈteti ekato papÈte. Tassa kira
pabbatassa ekaÑ passaÑ chinditvÈ pÈtitaÑ viya ahosi. “Pavatte”tipi pÈÔho,
nÈnÈtitthiyÈnaÑ laddhipavattaÔÔhÈneti attho. Iti thero tasmiÑ raÔÔhe taÑ
nagaraÑ nissÈya tasmiÑ pabbate viharati. HÈliddikÈnÊti evaÑnÈmako.
AÔÔhakavaggiye MÈgaÓÉiyapaÒheti aÔÔhakavaggikamhi MÈgaÓÉiyapaÒho
nÈma atthi, tasmiÑ paÒhe. R|padhÈt|ti r|pakkhandho adhippeto.
R|padhÈturÈgavinibaddhanti r|padhÈtumhi rÈgena vinibaddhaÑ. ViÒÒÈÓanti
kammaviÒÒÈÓaÑ. OkasÈrÊti gehasÈrÊ ÈlayasÈrÊ.
______________________________________________________________
1. Kulaghareti (Ka)
KasmÈ panettha “viÒÒÈÓadhÈtu kho gahapatÊ”ti na vuttanti?

SammohavighÈtatthaÑ. “Oko”ti hi atthato paccayo vuccati, purejÈtaÒca
kammaviÒÒÈÓaÑ pacchÈjÈtassa kammaviÒÒÈÓassapi vipÈkaviÒÒÈÓassapi,
vipÈkaviÒÒÈÓaÒca vipÈkaviÒÒÈÓassapi kammaviÒÒÈÓassapi paccayo hoti,
tasmÈ “kataraÑ nu kho idha viÒÒÈÓan”ti sammoho bhaveyya, tassa
vighÈtatthaÑ taÑ agahetvÈ asambhinnÈva desanÈ katÈ. Apica
ÈrammaÓavasena catasso abhisa~khÈraviÒÒÈÓaÔÔhitiyo vuttÈti tÈ dassetumpi
idha viÒÒÈÓaÑ na gahitaÑ.
UpayupÈdÈnÈti taÓh|payadiÔÔh|payavasena dve upayÈ, kÈmupÈdÈnÈdÊni
cattÈri upÈdÈnÈni ca. Cetaso adhiÔÔhÈnÈbhinivesÈnusayÈti akusalacittassa
adhiÔÔhÈnabh|tÈ ceva abhinivesabh|tÈ ca anusayabh|tÈ ca. TathÈgatassÈti
SammÈsambuddhassa. Sabbesampi hi khÊÓÈsavÈnaÑ ete pahÊnÈva, Satthu
pana khÊÓÈsavabhÈvo loke atipÈkaÔoti uparimakoÔiyÈ evaÑ vuttaÑ.
ViÒÒÈÓadhÈtuyÈti idha viÒÒÈÓaÑ kasmÈ gahitaÑ?
KilesappahÈnadassanatthaÑ. KilesÈ hi na kevalaÑ cat|suyeva khandhesu
pahÊnÈ pahÊyanti, paÒcasupi pahÊyantiyevÈti kilesappahÈnadassanatthaÑ
gahitaÑ. EvaÑ kho gahapati anokasÈrÊ hotÊti evaÑ kammaviÒÒÈÓena okaÑ
asarantena anokasÈrÊ nÈma hoti.
R|panimittaniketavisÈravinibandhÈti r|pameva kilesÈnaÑ
paccayaÔÔhena nimittaÑ, ÈrammaÓakiriyasa~khÈtanivÈsanaÔÔhÈnaÔÔhena1
niketanti r|panimittaniketaÑ. VisÈro ca vinibandho ca visÈravinibandhÈ.
Ubhayenapi hi kilesÈnaÑ patthaÔabhÈvo ca vinibandhanabhÈvo ca vutto,
r|panimittanikete visÈravinibandhÈti r|panimittaniketavisÈravinibandhÈ,
tasmÈ r|panimittaniketamhi uppannena kilesavisÈrena ceva
kilesabandhanena cÈti attho. NiketasÈrÊti vuccatÊti ÈrammaÓakaraÓavasena
nivÈsanaÔÔhÈnaÑ sÈrÊti vuccati. PahÊnÈti te
r|panimittaniketakilesavisÈravinibandhÈ pahÊnÈ.
KasmÈ panettha paÒcakkhandhÈ “okÈ”ti vuttÈ, cha ÈrammaÓÈni
“niketan”ti? ChandarÈgassa balavadubbalatÈya. SamÈnepi hi etesaÑ
ÈlayaÔÔhena visayabhÈve okoti niccanivÈsanaÔÔhÈnagehameva vuccati,
______________________________________________________________
1. ...sa~khÈtena nivÈsaÔÔhena (SÊ), ...sa~khÈtena nivÈsanaÔÔhena (SyÈ)
niketanti “ajja asukaÔÔhÈne kÊÄissÈmÈ”ti katasa~ketaÔÔhÈnaÑ nivÈsaÔÔhÈnaÑ

uyyÈnÈdi. Tattha yathÈ puttadÈradhanadhaÒÒapuÓÓagehe chandarÈgo balavÈ
hoti, evaÑ ajjhattikesu khandhesu. YathÈ pana uyyÈnaÔÔhÈnÈdÊsu tato
dubbalataro hoti, evaÑ bÈhiresu chasu ÈrammaÓes|ti chandarÈgassa
balavadubbalatÈya evaÑ desanÈ katÈti veditabbÈ.
Sukhitesu sukhitoti upaÔÔhÈkesu dhanadhaÒÒalÈbhÈdivasena sukhitesu

“idÈnÈhaÑ manÈpaÑ bhojanaÑ labhissÈmÊ”ti gehasitasukhena sukhito hoti,
tehi pattasampattiÑ1 anubhavamÈno viya carati. Dukkhitesu dukkhitoti
tesaÑ kenacideva kÈraÓena dukkhe uppanne sayaÑ dviguÓena dukkhena
dukkhito hoti. KiccakaraÓÊyes|ti kiccasa~khÈtesu karaÓÊyesu. Tesu yogaÑ
ÈpajjatÊti upayogaÑ sayaÑ tesaÑ kiccÈnaÑ kattabbataÑ Èpajjati. KÈmes|ti
vatthukÈmesu. EvaÑ kho gahapati kÈmehi aritto hotÊti evaÑ kilesakÈmehi
aritto hoti anto kÈmÈnaÑ bhÈvena atuccho. Sukkapakkho tesaÑ abhÈvena
ritto tucchoti veditabbo.
PurakkharÈnoti vaÔÔaÑ purato kurumÈno. EvaÑr|po siyanti-ÈdÊsu

dÊgharassakÈÄodÈtÈdÊsu r|pesu “evaÑr|po nÈma bhaveyyan”ti pattheti.
SukhÈdÊsu vedanÈsu evaÑvedano nÈma, nÊlasaÒÒÈdÊsu saÒÒÈsu evaÑsaÒÒo
nÈma, puÒÒÈbhisa~khÈrÈdÊsu sa~khÈresu evaÑsa~khÈro nÈma,
cakkhuviÒÒÈÓÈdÊsu viÒÒÈÓesu “evaÑviÒÒÈÓo nÈma bhaveyyan”ti pattheti.
ApurakkharÈnoti vaÔÔaÑ purato akurumÈno. SahitaÑ me, asahitaÑ teti

tuyhaÑ vacanaÑ asahitaÑ asiliÔÔhaÑ, mayhaÑ sahitaÑ siliÔÔhaÑ
madhurapÈnasadisaÑ. AdhiciÓÓaÑ te viparÈvattanti yaÑ tuyhaÑ dÊghena
kÈlena paricitaÑ suppaguÓaÑ, taÑ mama vÈdaÑ Ègamma sabbaÑ khaÓena
viparÈvattaÑ nivattaÑ. Œropito te vÈdoti tuyhaÑ doso mayÈ Èropito. Cara
vÈdappamokkhÈyÈti taÑ taÑ ÈcariyaÑ upasa~kamitvÈ uttari pariyesanto
imassa vÈdassa mokkhÈya cara ÈhiÓÉÈhi. NibbeÔhehi vÈ sace pahosÊti atha
sayameva pahosi, idheva nibbeÔhehÊti. . TatiyaÑ.
______________________________________________________________
1. LaddhasampattiÑ (SÊ), pattasampattiÑ attano (SyÈ)
4. DutiyahÈliddikÈnisuttavaÓÓanÈ
4. Catutthe SakkapaÒheti c|ÄasakkapaÒhe, mahÈsakkapaÒhepetaÑ
vuttameva. TaÓhÈsa~khayavimuttÈti taÓhÈsa~khaye nibbÈne tadÈrammaÓÈya
phalavimuttiyÈ vimuttÈ. AccantaniÔÔhÈti antaÑ atikkantaniÔÔhÈ satataniÔÔhÈ.
Sesapadesupi eseva nayo. . CatutthaÑ.
5. SamÈdhisuttavaÓÓanÈ
5. PaÒcame samÈdhinti idaÑ BhagavÈ te bhikkh| cittekaggatÈya
parihÈyante disvÈ “cittekaggataÑ labhantÈnaÑ imesaÑ kammaÔÔhÈnaÑ
phÈtiÑ gamissatÊ”ti1 ÒatvÈ Èha. AbhinandatÊti pattheti. AbhivadatÊti tÈya
abhinandanÈya “aho piyaÑ iÔÔhaÑ kantaÑ manÈpan”ti vadati. VÈcaÑ
abhindantopi ca taÑ ÈrammaÓaÑ nissÈya evaÑ lobhaÑ uppÈdento
abhivadatiyeva nÈma. AjjhosÈya tiÔÔhatÊti gilitvÈ pariniÔÔhapetvÈ gaÓhÈti. YÈ
r|pe nandÊti yÈ sÈ r|pe balavapatthanÈsa~khÈtÈ nandÊ. TadupÈdÈnanti taÑ
gahaÓaÔÔhena upÈdÈnaÑ. NÈbhinandatÊti na pattheti. NÈbhivadatÊti
patthanÈvasena na “iÔÔhaÑ kantan”ti vadati. VipassanÈcittena cetasÈ
“aniccaÑ dukkhan”ti vacÊbhedaÑ karontopi nÈbhivadatiyeva. . PaÒcamaÑ.
6. PaÔisallÈÓasuttavaÓÓanÈ
6. ChaÔÔhe paÔisallÈÓeti2 idaÑ BhagavÈ te bhikkh| kÈyavivekena
parihÈyante disvÈ “kÈyavivekaÑ labhantÈnaÑ imesaÑ kammaÔÔhÈnaÑ
phÈtiÑ3 gamissatÊ”ti ÒatvÈ Èha. . ChaÔÔhaÑ.
7. UpÈdÈparitassanÈsuttavaÓÓanÈ
7. Sattame upÈdÈparitassananti gahaÓena uppannaÑ paritassanaÑ.
AnupÈdÈ-aparitassananti aggahaÓena aparitassanaÑ.
R|pavipariÓÈmÈnuparivattiviÒÒÈÓaÑ hotÊti “mama r|paÑ vipariÓatan”ti vÈ
“ahu vata metaÑ, dÈni vata me natthÊ”ti vÈ ÈdinÈ nayena kammaviÒÒÈÓaÑ
r|passa bhedÈnuparivatti hoti. VipariÓÈmÈnuparivattijÈti vipariÓÈmassa
anuparivattito
______________________________________________________________
1. PhÈti bhavissatÊti (SÊ, Ka) 2. PaÔisallÈneti (SÊ, SyÈ) 3. ®hitaÑ (SÊ, Ka)
vipariÓÈmÈrammaÓacittato jÈtÈ. ParitassanÈ dhammasamuppÈdÈti

taÓhÈparitassanÈ ca akusaladhammasamuppÈdÈ ca. Cittanti kusalacittaÑ.
PariyÈdÈya tiÔÔhantÊti pariyÈdiyitvÈ tiÔÔhanti. UttÈsavÈti sa-uttÈso.
VighÈtavÈti savighÈto sadukkho. ApekkhavÈti sÈlayo. UpÈdÈya ca
paritassatÊti gaÓhitvÈ paritassako nÈma hoti. Na r|pavipariÓÈmÈnuparivattÊti
khÊÓÈsavassa kammaviÒÒÈÓameva natthi, tasmÈ r|pabhedÈnuparivatti na
hotÊti vattuÑ vaÔÔati. . SattamaÑ.
8. Dutiya-upÈdÈparitassanÈsuttavaÓÓanÈ
8. AÔÔhame taÓhÈmÈnadiÔÔhivasena desanÈ katÈ. Iti paÔipÈÔiyÈ cat|su
suttesu vaÔÔavivaÔÔameva kathitaÑ. . AÔÔhamaÑ.
9. KÈlattaya-aniccasuttavaÓÓanÈ
9. Navame ko pana vÈdo paccuppannassÈti paccuppannamhi kathÈva
kÈ, aniccameva taÑ. Te kira bhikkh| atÊtÈnÈgataÑ aniccanti sallakkhetvÈ
paccuppanne kilamiÑsu, atha nesaÑ ito atÊtÈnÈgatepi1 “paccuppannaÑ
aniccan”ti vuccamÈne2 bujjhissantÊti ajjhÈsayaÑ viditvÈ SatthÈ
puggalajjhÈsayena imaÑ desanaÑ desesi. . NavamaÑ.
10-11. KÈlattayadukkhasuttÈdivaÓÓanÈ
10-11. DasamekÈdasamÈni dukkhaÑ anattÈti padehi visesetvÈ
tathÈr|peneva puggalajjhÈsayena kathitÈnÊti. . DasamekÈdasamÈni.
Nakulapituvaggo paÔhamo.
_____
2. Aniccavagga
1-10. AniccasuttÈdivaÓÓanÈ
12-21. Aniccavagge pariyosÈnasuttaÑ pucchÈvasikaÑ, sesÈni tathÈ
tathÈ bujjhanakÈnaÒca vasena desitÈnÊti. . PaÔhamÈdÊni.
Aniccavaggo dutiyo.
______________________________________________________________
1. AtÊtÈnÈgatatopi (SÊ), atÊtÈnÈgatopi (Ka) 2. VuccamÈno (Ka)
3. BhÈravagga
1. BhÈrasuttavaÓÓanÈ
22. BhÈravaggassa paÔhame paÒcupÈdÈnakkhandhÈtissa vacanÊyanti

paÒcupÈdÈnakkhandhÈ iti assa vacanÊyaÑ, evaÑ vattabbaÑ bhaveyyÈti
attho. AyaÑ vuccati bhikkhave bhÈroti ye ime paÒcupÈdÈnakkhandhÈ, ayaÑ
bhÈroti vuccati. KenaÔÔhenÈti? ParihÈrabhÈriyaÔÔhena. EtesaÒhi
ÔhÈpanagamananisÊdÈpananipajjÈpananhÈpanamaÓÉanakhÈdÈpanabhuÒjÈpanÈ
diparihÈro bhÈriyoti parihÈrabhÈriyaÔÔhena bhÈroti vuccati. EvaÑnÈmoti
Tisso Dattoti-ÈdinÈmo. EvaÑgottoti KaÓhÈyano VacchÈyanoti-Èdigotto. Iti
vohÈramattasiddhaÑ puggalaÑ “bhÈrahÈro”ti katvÈ dasseti. Puggalo hi
paÔisandhikkhaÓeyeva khandhabhÈraÑ ukkhipitvÈ dasapi vassÈni vÊsatipi
vassasatampÊti yÈvajÊvaÑ imaÑ khandhabhÈraÑ nhÈpento bhojento
mudusamphassamaÒcapÊÔhesu nisÊdÈpento nipajjÈpento pariharitvÈ
cutikkhaÓe chaÉÉetvÈ puna paÔisandhikkhaÓe aparaÑ khandhabhÈraÑ
Èdiyati, tasmÈ bhÈrahÈroti jÈto.
PonobhavikÈti punabbhavanibbattikÈ. NandÊrÈgasahagatÈti nandirÈgena

saha ekattameva gatÈ. TabbhÈvasahagataÑ hi idha adhippetaÑ. Tatra
tatrÈbhinandinÊti upapattiÔÔhÈne vÈ r|pÈdÊsu vÈ ÈrammaÓesu tattha tattha
abhinandanasÊlÈva. KÈmataÓhÈdÊsu paÒcakÈmaguÓiko rÈgo kÈmataÓhÈ
nÈma, r|pÈr|pabhavarÈgo jhÈnanikanti sassatadiÔÔhisahagato rÈgoti ayaÑ
bhavataÓhÈ nÈma, ucchedadiÔÔhisahagato rÈgo vibhavataÓhÈ nÈma.
BhÈrÈdÈnanti bhÈragahaÓaÑ. TaÓhÈya hi esa bhÈraÑ Èdiyati.
AsesavirÈganirodhoti-Èdi sabbaÑ nibbÈnasseva vevacanaÑ. TaÒhi Ègamma
taÓhÈ asesato virajjati nirujjhati cajiyati paÔinissajjiyati vimuccati, natthi
cettha kÈmÈlayo vÈ diÔÔhÈlayo vÈti nibbÈnaÑ etÈni nÈmÈni labhati. Sam|laÑ
taÓhanti taÓhÈya avijjÈ m|laÑ nÈma. AbbuyhÈti arahattamaggena taÑ
sam|lakaÑ uddharitvÈ. NicchÈto parinibbutoti nittaÓho parinibbuto nÈmÈti
vattuÑ vaÔÔatÊti. . PaÔhamaÑ.
2. PariÒÒasuttavaÓÓanÈ
23. Dutiye pariÒÒeyyeti parijÈnitabbe, samatikkamitabbeti attho.
PariÒÒanti accantapariÒÒaÑ, samatikkamanti attho. RÈgakkhayoti-Èdi
nibbÈnassa nÈmaÑ. TaÒhi accantapariÒÒÈ nÈma. . DutiyaÑ.
3. AbhijÈnasuttavaÓÓanÈ
24. Tatiye abhijÈnanti abhijÈnanto. IminÈ ÒÈtapariÒÒÈ kathitÈ,
dutiyapadena tÊraÓapariÒÒÈ, tatiyacatutthehi pahÈnapariÒÒÈti imasmiÑ sutte
tisso pariÒÒÈ kathitÈti. . TatiyaÑ.
4-9. ChandarÈgasuttÈdivaÓÓanÈ
25-30. CatutthÈdÊni dhÈtusaÑyutte vuttanayeneva veditabbÈni.
PaÔipÈÔiyÈ panettha paÒcamachaÔÔhasattamesu cattÈri saccÈni kathitÈni,
aÔÔhamanavamesu vaÔÔavivaÔÔaÑ. . CatutthÈdÊni.
10. Agham|lasuttavaÓÓanÈ
31. Dasame aghanti dukkhaÑ. Evamettha dukkhalakkhaÓameva
kathitaÑ. . DasamaÑ.
11. Pabha~gusuttavaÓÓanÈ
32. EkÈdasame pabha~gunti pabhijjanasabhÈvaÑ. Evamidha
aniccalakkhaÓameva kathitanti. . EkÈdasamaÑ.
BhÈravaggo tatiyo.
_____
4. NatumhÈkavagga
1. NatumhÈkasuttavaÓÓanÈ
33. NatumhÈkavaggassa paÔhame pajahathÈti chandarÈgappahÈnena
pajahatha. TiÓÈdÊsu tiÓaÑ nÈma antopheggu bahisÈraÑ tÈlanÈÄikerÈdi.
KaÔÔhaÑ nÈma antosÈraÑ bahipheggu khadirasÈlasÈkapanasÈdi1. SÈkhÈ

nÈma rukkhassa bÈhÈ viya nikkhantÈ. PalÈsaÑ nÈma tÈlanÈÄikerapaÓÓÈdi.
. PaÔhamaÑ.
2. DutiyanatumhÈkasuttavaÓÓanÈ
34. DutiyaÑ vinÈ upamÈya bujjhanakÈnaÑ ajjhÈsayena vuttaÑ. .
DutiyaÑ.
3. AÒÒatarabhikkhusuttavaÓÓanÈ
35. Tatiye r|paÑ ce bhante anusetÊti yadi r|paÑ anuseti. Tena
sa~khaÑ gacchatÊti kÈmarÈgÈdÊsu yena anusayena taÑ r|paÑ anuseti,
teneva anusayena “ratto duÔÔho m|Äho”ti paÓÓattiÑ gacchati. Na tena
sa~khaÑ gacchatÊti tena abh|tena anusayena “ratto duÔÔho m|Äho”ti
sa~khaÑ na gacchatÊti. . TatiyaÑ.
4. Dutiya-aÒÒatarabhikkhusuttavaÓÓanÈ
36. Catutthe taÑ anumÊyatÊti taÑ anusayitaÑ r|paÑ marantena
anusayena anumarati. Na hi ÈrammaÓe bhijjamÈne tadÈrammaÓÈ dhammÈ
tiÔÔhanti. YaÑ anumÊyatÊti yaÑ r|paÑ yena anusayena anumarati. Tena
sa~khaÑ gacchatÊti tena anusayena “ratto duÔÔho m|Äho”ti sa~khaÑ
gacchati. Atha vÈ yanti karaÓavacanametaÑ, yena anusayena anumÊyati,
tena “ratto duÔÔho m|Äho”ti sa~khaÑ gacchatÊti attho. . CatutthaÑ.
5-6. ŒnandasuttÈdivaÓÓanÈ
37-38. PaÒcame Ôhitassa aÒÒathattaÑ paÒÒÈyatÊti dharamÈnassa
jÊvamÈnassa jarÈ paÒÒÈyati. ®hitÊti hi jÊvitindriyasa~khÈtÈya anupÈlanÈya
nÈmaÑ. AÒÒathattanti jarÈya. TenÈhu porÈÓÈ–
“UppÈdo jÈti akkhÈto, bha~go vutto vayoti ca.
AÒÒathattaÑ jarÈ vuttÈ, ÔhitÊ ca anupÈlanÈ”ti.
EvaÑ ekekassa khandhassa uppÈdajarÈbha~gasa~khÈtÈni tÊÓi lakkhaÓÈni
honti. YÈni sandhÈya vuttaÑ “tÊÓimÈni bhikkhave sa~khatassa
sa~khatalakkhaÓÈnÊ”ti2.
______________________________________________________________
1. KhadirasÈlapiyÈlÈdi (SyÈ) 2. AÑ 1. 150 piÔÔhe.
Tattha sa~khataÑ nÈma paccayanibbatto yo koci sa~khÈro. Sa~khÈro ca

na lakkhaÓaÑ, lakkhaÓaÑ na sa~khÈro, na ca sa~khÈrena vinÈ lakkhaÓaÑ
paÒÒÈpetuÑ sakkÈ, nÈpi lakkhaÓaÑ vinÈ sa~khÈro, lakkhaÓena pana
sa~khÈro pÈkaÔo hoti. YathÈ hi na ca gÈvÊyeva lakkhaÓaÑ, lakkhaÓameva na
gÈvÊ, nÈpi gÈviÑ muÒcitvÈ lakkhaÓaÑ paÒÒÈpetuÑ sakkÈ, nÈpi lakkhÈÓaÑ
muÒjitvÈ gÈviÑ, lakkhaÓena pana gÈvÊ pÈkaÔÈ hoti, evaÑsampadamidaÑ
veditabbaÑ.
Tattha sa~khÈrÈnaÑ uppÈdakkhaÓe sa~khÈropi uppÈdalakkhaÓampi
kÈlasa~khÈto tassa khaÓopi paÒÒÈyati. “UppÈdopÊ”ti vutte sa~khÈropi
jarÈlakkhaÓampi kÈlasa~khÈto tassa khaÓopi paÒÒÈyati. Bha~gakkhaÓe
sa~khÈropi taÑlakkhaÓampi kÈlasa~khÈto tassa khaÓopi paÒÒÈyati. Apare
pana vadanti “ar|padhammÈnaÑ jarÈkhaÓo nÈma na sakkÈ paÒÒÈpetuÑ,
SammÈsambuddho ca ‘vedanÈya uppÈdo paÒÒÈyati, vayo paÒÒÈyati, ÔhitÈya
aÒÒathattaÑ paÒÒÈyatÊ’ti vadanto ar|padhammÈnampi tÊÓi lakkhaÓÈni
paÒÒÈpeti, tÈni atthikkhaÓaÑ upÈdÈya labbhantÊ”ti vatvÈ–
“AtthitÈ sabbadhammÈnaÑ, Ôhiti nÈma pavuccati.
Tasseva bhedo maraÓaÑ, sabbadÈ sabbapÈÓinan”ti–
ImÈya ÈcariyagÈthÈya tamatthaÑ sÈdhenti. Atha vÈ santativasena ÔhÈnaÑ
ÔhitÊti veditabbanti ca vadanti. YasmÈ pana sutte ayaÑ viseso natthi, tasmÈ
ÈcariyamatiyÈ suttaÑ apaÔibÈhetvÈ suttameva pamÈÓaÑ kattabbaÑ.
ChaÔÔhaÑ uttÈnameva. . PaÒcamachaÔÔhÈni.
7-10. AnudhammasuttÈdivaÓÓanÈ
39-42. Sattame dhammÈnudhammappaÔipannassÈti navannaÑ
lokuttaradhammÈnaÑ anulomadhammaÑ pubbabhÈgapaÔipadaÑ
paÔipannassa. Ayamanudhammoti ayaÑ anulomadhammo hoti.
NibbidÈbahuloti ukkaÓÔhanabahulo hutvÈ. ParijÈnÈtÊti tÊhi pariÒÒÈhi
parijÈnÈti. ParimuccatÊti maggakkhaÓe uppannÈya pahÈnapariÒÒÈya
parimuccati. EvaÑ imasmiÑ sutte maggova1 kathito hoti, tathÈ ito paresu
tÊsu. Idha pana anupassanÈ aniyamitÈ,
______________________________________________________________
1. Maggo (SÊ)
tesu niyamitÈ. TasmÈ idhÈpi sÈ tattha niyamitavaseneva niyametabbÈ. Na hi

sakkÈ tÊsu aÒÒataraÑ anupassanaÑ vinÈ nibbindituÑ parijÈnituÑ vÈti. .
SattamÈdÊni.
NatumhÈkavaggo catuttho.
_____
5. AttadÊpavagga
1. AttadÊpasuttavaÓÓanÈ
43. AttadÊpavaggassa paÔhame attadÊpÈti attÈnaÑ dÊpaÑ tÈÓaÑ leÓaÑ
gatiÑ parÈyaÓaÑ patiÔÔhaÑ katvÈ viharathÈti attho. AttasaraÓÈti idaÑ
tasseva vevacanaÑ. AnaÒÒasaraÓÈti idaÑ aÒÒassa
saraÓapaÔikkhepavacanaÑ. Na hi aÒÒo aÒÒassa saraÓaÑ hoti aÒÒassa
vÈyÈmena aÒÒassa asijjhanato, vuttampi cetaÑ–
“AttÈ hi attano nÈtho,
Ko hi nÈtho paro siyÈ”ti1.
TenÈha “anaÒÒasaraÓÈ”ti. Ko panettha attÈ nÈma? Lokiyalokuttaro
dhammo. TenevÈha “dhammadÊpÈ dhammasaraÓÈ anaÒÒasaraÓÈ”ti. YonÊti
kÈraÓaÑ “yoni hesÈ bh|mija phalassa adhigamÈyÈ”ti-ÈdÊsu2 viya.
KiÑpahotikÈti kiÑpabhutikÈ, kuto pabhavantÊti attho. R|passa tvevÈti idaÑ
tesaÑyeva sokÈdÊnaÑ pahÈnadassanatthaÑ ÈraddhaÑ. Na paritassatÊti na
gaÓhÈti na gahati3. Tada~ganibbutoti tena vipassana~gena kilesÈnaÑ4
nibbutattÈ tada~ganibbuto. ImasmiÑ sutte vipassanÈva kathitÈ. . PaÔhamaÑ.
2. PaÔipadÈsuttavaÓÓanÈ
44. Dutiye dukkhasamudayagÈminÊ samanupassanÈti yasmÈ sakkÈyo
dukkhaÑ, tassa ca samudayagÈminÊ paÔipadÈ nÈma “r|paÑ attato
samanupassatÊ”ti
______________________________________________________________
1. Khu 1. 37 piÔÔhe Dhammapade. 2. Ma 3. 182 piÔÔhe.
3. Na gayhati na bhÈyati (SÊ), na gaÓhiyati na tÈsati (SyÈ) 4. SokÈnaÑ (SÊ)
evaÑ diÔÔhisamanupassanÈ vuttÈ, tasmÈ dukkhasamudayagÈminÊ

samanupassanÈti ayamettha attho hoti. DukkhanirodhagÈminÊ
samanupassanÈti ettha saha vipassanÈya catumaggaÒÈÓaÑ
“samanupassanÈ”ti vuttaÑ. Iti imasmiÑ sutte vaÔÔavivaÔÔaÑ kathitaÑ. .
DutiyaÑ.
3. AniccasuttavaÓÓanÈ
45. Tatiye sammappaÒÒÈya daÔÔhabbanti saha vipassanÈya
maggapaÒÒÈya daÔÔhabbaÑ. Virajjati vimucatÊti maggakkhaÓe virajjati,
phalakkhaÓe vimuccati. AnupÈdÈya ÈsavehÊti anuppÈdanirodhena niruddhehi
Èsavehi agahetvÈ iti vimuccati. R|padhÈtuyÈti-Èdi
paccavekkhaÓadassanatthaÑ vuttaÑ. Saha phalena
paccavekkhaÓadassanatthantipi vadantiyeva. ®hitanti
uparikattabbakiccÈbhÈvena ÔhitaÑ. ®hitattÈ santussitanti pattabbaÑ
pattabhÈvena1 santuÔÔhaÑ. PaccattaÑyeva parinibbÈyatÊti sayameva
parinibbÈyati. . TatiyaÑ.
4. Dutiya-aniccasuttavaÓÓanÈ
46. Catutthe pubbantÈnudiÔÔhiyoti pubbantaÑ anugatÈ aÔÔhÈrasa diÔÔhiyo
na honti. AparantÈnudiÔÔhiyoti aparantaÑ anugatÈ catucattÈlÊsa diÔÔhiyo na
honti. ThÈmaso2 parÈmÈsoti diÔÔhithÈmaso ceva diÔÔhiparÈmÈso ca na hoti3.
EttÈvatÈ paÔhamamaggo dassito. IdÈni saha vipassanÈya tayo magge ca
phalÈni ca dassetuÑ r|pasminti-Èdi ÈraddhaÑ. Atha vÈ diÔÔhiyo nÈma
vipassanÈya eva pahÊnÈ, idaÑ pana upari saha vipassanÈya cattÈro magge
dassetuÑ ÈraddhaÑ. . CatutthaÑ.
5. SamanupassanÈsuttavaÓÓanÈ
47. PaÒcame paÒcupÈdÈnakkhandhe samanupassanti etesaÑ vÈ
aÒÒataranti paripuÓÓagÈhavasena paÒcakkhandhe samanupassanti,
aparipuÓÓagÈhavasena etesaÑ aÒÒataraÑ. Iti ayaÒceva samanupassanÈti iti
ayaÒca diÔÔhisamanupassanÈ. AsmÊti cassa avigataÑ4 hotÊti yassa ayaÑ
samanupassanÈ atthi, tasmiÑ asmÊti taÓhÈmÈnadiÔÔhisa~khÈtaÑ
papaÒcattayaÑ avigatameva5 hoti.
______________________________________________________________
1. SantuÔÔhabhÈvena (Ka) 2. ThÈmasÈ (SÊ)
3. DiÔÔhiyÈ thÈmabhÈve diÔÔhiparÈmÈso ca na hoti (SÊ) 4. AdhigataÑ (SyÈ)
5. Adhigatameva (SyÈ)
paÒcannaÑ indriyÈnaÑ avakkanti yotÊti tasmiÑ kilesajÈte sati

kammakilesapaccayÈnaÑ paÒcannaÑ indriyÈnaÑ nibbatti hoti.
Atthi bhikkhave manoti idaÑ kammamanaÑ sandhÈya vuttaÑ.
DhammÈti ÈrammaÓaÑ. AvijjÈdhÈt|ti javanakkhaÓe avijjÈ.
AvijjÈsamphassajenÈti avijjÈsampayuttaphassato jÈtena. Apica manoti
bhava~gakkhaÓe vipÈkamanodhÈtu, ÈvajjanakkhaÓe kiriyamanodhÈtu.
dhammÈdayo vuttappakÈrÈva. AsmÊtipissa hotÊti taÓhÈmÈnadiÔÔhivasena
asmÊti evampissa hoti. Ito paresu ayamahamasmÊti r|pÈdÊsu kiÒcideva
dhammaÑ gahetvÈ “ayaÑ ahamasmÊ”ti attadiÔÔhivasena vuttaÑ. Bhavissanti
sassatadiÔÔhivasena. Na bhavissanti ucchedadiÔÔhivasena. R|pÊ bhavissanti-
ÈdÊni sabbÈni sassatameva bhajanti. AthetthÈti atha tenevÈkÈrena Ôhitesu
etesu indriyesu. AvijjÈ pahÊyatÊti cat|su saccesu aÒÒÈÓabh|tÈ avijjÈ pahÊyati.
VijjÈ uppajjatÊti arahattamaggavijjÈ uppajjati. Evamettha asmÊti
taÓhÈmÈnadiÔÔhiyo1. Kammassa paÒcannaÒca indriyÈnaÑ antare eko sandhi,
vipÈkamanaÑ paÒcindriyapakkhikaÑ katvÈ paÒcannaÒca indriyÈnaÑ
kammassa ca antare eko sandhÊti. Iti tayo papaÒcÈ atÊto addhÈ, indriyÈdÊni
paccuppanno addhÈ, tattha kammamanaÑ ÈdiÑ katvÈ anÈgatassa paccayo
dassitoti. . PaÒcamaÑ.
6. KhandhasuttavaÓÓanÈ
48. ChaÔÔhe r|pakkhandho kÈmÈvacaro, cattÈro khandhÈ catubh|makÈ.
SÈsavanti ÈsavÈnaÑ ÈrammaÓabhÈvena paccayabh|taÑ. UpÈdÈniyanti
tatheva ca upÈdÈnÈnaÑ paccayabh|taÑ. Vacanattho panettha–ÈrammaÓaÑ
katvÈ pavattehi saha ÈsavehÊti sÈsavaÑ. UpÈdÈtabbanti upÈdÈniyaÑ. IdhÈpi
r|pakkhandho kÈmÈvacaro, avasesÈ tebh|makÈ vipassanÈcÈravasena vuttÈ.
Evamettha r|paÑ rÈsaÔÔhena khandhesu paviÔÔhaÑ, sÈsavarÈsaÔÔhena
upÈdÈnakkhandhesu. VedanÈdayo sÈsavÈpi atthi, anÈsavÈpi atthi. Te
rÈsaÔÔhena sabbepi khandhesu paviÔÔhÈ, tebh|makÈ panettha sÈsavaÔÔhena
upÈdÈnakkhandhesu paviÔÔhÈti. . ChaÔÔhaÑ.
______________________________________________________________
1. AsmÊti taÓhÈmÈnadiÔÔhiyo, evamettha (SÊ)
7-8. SoÓasuttÈdivaÓÓanÈ
49-50. Sattame seyyohamasmÊti visiÔÔho uttamo ahamasmi. KimaÒÒatra
yathÈbh|tassa adassanÈti yathÈbh|tassa adassanato aÒÒaÑ kiÑ bhaveyya,
adassanaÑ aÒÒÈÓameva bhaveyyÈti attho. IdÈnissa teparivaÔÔaÑ
vajirabhedadesanaÑ Èrabhanto taÑ kiÑ maÒÒasi soÓÈti-ÈdimÈha. AÔÔhamaÑ
uttÈnameva. . Sattama-aÔÔhamÈni.
9-10. NandikkhayasuttÈdivaÓÓanÈ
51-52. Navamadasamesu nandikkhayÈ rÈgakkhayo, rÈgakkhayÈ
nandikkhayoti idaÑ nandÊti vÈ rÈgoti vÈ imesaÑ atthato ninnÈnÈkaraÓatÈya
vuttaÑ. NibbidÈnupassanÈya vÈ nibbindanto nandiÑ pajahati,
virÈgÈnupassanÈya virajjanto rÈgaÑ pajahati. EttÈvatÈ vipassanaÑ
niÔÔhapetvÈ “rÈgakkhayÈ nandikkhayo”ti idha maggaÑ dassetvÈ
“nandirÈgakkhayÈ cittaÑ vimuttan”ti phalaÑ dassitanti. . NavamadasamÈni.
AttadÊpavaggo paÒcamo.
M|lapaÓÓÈsako samatto.
_____
(6) 1. Upayavagga
1. UpayasuttavaÓÓanÈ
53. Upayavaggassa1 paÔhame upayoti2 taÓhÈmÈnadiÔÔhivasena
paÒcakkhandhe upagato. ViÒÒÈÓanti kammaviÒÒÈÓaÑ. ŒpajjeyyÈti
kammaÑ javÈpetvÈ paÔisandhi-ÈkaÉÉhanasamatthatÈya vuddhi-ÈdÊni
Èpajjeyya. ViÒÒÈÓupayanti padassa aggahaÓe kÈraÓaÑ vuttameva.
VocchijjatÈrammaÓanti paÔisandhi-ÈkaÉÉhanasamatthatÈya abhÈvena
ÈrammaÓaÑ vocchijjati. PatiÔÔhÈ viÒÒÈÓassÈti kammaviÒÒÈÓassa patiÔÔhÈ na
hoti. TadappatiÔÔhitanti taÑ appatiÔÔhitaÑ. Anabhisa~khacca vimuttanti
paÔisandhiÑ anabhisa~kharitvÈ vimuttaÑ. . PaÔhamaÑ.
2. BÊjasuttavaÓÓanÈ
54. Dutiye bÊjajÈtÈnÊti bÊjÈni. M|labÊjanti vacaÑ vacattaÑ haliddaÑ
si~giveranti evamÈdi. KhandhabÊjanti assattho nigrodhoti evamÈdi.
______________________________________________________________
1. UpÈyavaggassa (SyÈ) 2. UpÈyoti (SyÈ)
PhalubÊjanti ucchu veÄu naÄoti evamÈdi. AggabÊjanti ajjukaÑ phaÓijjakanti

evamÈdi. BÊjabÊjanti sÈlivÊhi-Èdi pubbaÓÓaÒceva muggamÈsÈdi aparaÓÓaÒca.
AkhaÓÉÈnÊti abhinnÈni. BhinnakÈlato paÔÔhÈya bÊjaÑ bÊjatthÈya na
upakappati. Ap|tikÈnÊti udakatemanena ap|tikÈni. P|tibÊjaÑ hi bÊjatthÈya na
upakappati. AvÈtÈtapahatÈnÊti vÈtena ca Ètapena ca na hatÈni, nirojataÑ na
pÈpitÈni. NirojaÑ hi kasaÔaÑ bÊjaÑ bÊjatthÈya na upakappati. SÈrÈdÈnÊti
gahitasÈrÈni patiÔÔhitasÈrÈni. NissÈraÒhi bÊjaÑ bÊjatthÈya na upakappati.
SukhasayitÈnÊti cattÈro1 mÈse koÔÔhe pakkhittaniyÈmeneva sukhaÑ sayitÈni.
PathavÊti heÔÔhÈ patiÔÔhÈnapathavÊ. Œpoti uparisnehana-Èpo. Catasso
viÒÒÈÓaÔÔhitiyoti kammaviÒÒÈÓassa ÈrammaÓabh|tÈ r|pÈdayo cattÈro
khandhÈ. Te hi ÈrammaÓavasena patiÔÔhÈbh|tattÈ pathavÊdhÈtusadisÈ.
NandirÈgo sinehanaÔÔhena ÈpodhÈtusadiso. ViÒÒÈÓaÑ sÈhÈranti
sappaccayaÑ kammaviÒÒÈÓaÑ. TaÑ hi bÊjaÑ viya pathaviyaÑ
ÈrammaÓapathaviyaÑ viruhati. . DutiyaÑ.
3. UdÈnasuttavaÓÓanÈ
55. Tatiye udÈnaÑ udÈnesÊti balavasomanassasamuÔÔhÈnaÑ udÈnaÑ
udÈhari. KiÑ nissÈya panesa Bhagavato uppannoti. SÈsanassa
niyyÈnikabhÈvaÑ. KathaÑ? EvaÑ kirassa ahosi “tayome upanissayÈ
dÈn|panissayo sÊl|panissayo bhÈvan|panissayo cÈ”ti. Tesu
dÈnasÊl|panissayÈ dubbalÈ, bhÈvan|panissayo balavÈ. DÈnasÊl|panissayÈ hi
tayo magge ca phalÈni ca pÈpenti, bhÈvan|panissayo arahattaÑ pÈpeti. Iti
dubbal|panissaye patiÔÔhito bhikkhu ghaÔento vÈyamanto
paÒcorambhÈgiyÈni bandhanÈni chetvÈ tÊÓi maggaphalÈni nibbatteti, “aho
sÈsanaÑ niyyÈnikan”ti Èvajjentassa ayaÑ udapÈdi.
Tattha “dubbal|panissaye ÔhatvÈ ghaÔamÈno tÊÓi maggaphalÈni
pÈpuÓÈtÊ”ti imassatthassÈvibhÈvanatthaÑ Milakattherassa2 vatthu
veditabbaÑ–so kira gihikÈle pÈÓÈtipÈtakammena jÊvikaÑ kappento araÒÒe
pÈsasataÒceva ad|halasataÒca yojesi. AthekadivasaÑ a~gÈrapakkamaÑsaÑ
khÈditvÈ pÈsaÔÔhÈnesu vicaranto pipÈsÈbhibh|to ekassa
______________________________________________________________
1. Te cattÈro (SÊ, Ka) 2. Milakkhattherassa (SÊ)
araÒÒavÈsittherassa vihÈraÑ gantvÈ therassa ca~kamantassa avid|re ÔhitaÑ

pÈnÊyaghaÔaÑ vivari, hatthatemanamattampi udakaÑ nÈddasa. So kujjhitvÈ
Èha “bhikkhu bhikkhu tumhe gahapatikehi dinnaÑ bhuÒjitvÈ bhuÒjitvÈ
supatha, pÈnÊyaghaÔe aÒjalimattampi udakaÑ na Ôhapetha, na yuttametan”ti.
Thero “mayÈ pÈnÊyaghaÔo p|retvÈ Ôhapito, kiÑ nu kho etan”ti gantvÈ
olokento paripuÓÓaghaÔaÑ disvÈ pÈnÊyasa~khaÑ p|retvÈ adÈsi. So
dvattisa~khap|raÑ pivitvÈ cintesi “evaÑ p|ritaghaÔo nÈma mama kammaÑ
Ègamma tattakapÈlo viya jÈto, kiÑ nu kho anÈgate attabhÈve bhavissatÊ”ti
saÑviggacitto dhanuÑ chaÉÉetvÈ “pabbÈjetha maÑ bhante”ti Èha. Thero
tacapaÒcakakammaÔÔhÈnaÑ ÈcikkhitvÈ taÑ pabbÈjesi.
Tassa samaÓadhammaÑ karontassa bah|naÑ migas|karÈnaÑ
mÈritaÔÔhÈnaÑ pÈsa-ad|halÈnaÒca yojitaÔÔhÈnaÑ upaÔÔhÈti. TaÑ anussarato
sarÊre dÈho uppajjati, k|ÔagoÓo viya kammaÔÔhÈnampi vÊthiÑ na paÔipajjati.
So “kiÑ karissÈmi bhikkhubhÈvenÈ”ti anabhiratiyÈ pÊÄito therassa santikaÑ
gantvÈ vanditvÈ Èha “na sakkomi bhante samaÓadhammaÑ kÈtun”ti. Atha
naÑ thero “hatthakammaÑ karohÊ”ti Èha. So “sÈdhu bhante”ti vatvÈ
udumbarÈdayo allarukkhe chinditvÈ mahantaÑ rÈsiÑ katvÈ “idÈni kiÑ
karomÊ”ti pucchi. JhÈpehi nanti. So cat|su disÈsu aggiÑ datvÈ jhÈpetuÑ
asakkonto “bhante na sakkomÊ”ti Èha. Thero “tena hi apehÊ”ti pathaviÑ
dvidhÈ katvÈ AvÊcito khajjopanakamattaÑ aggiÑ nÊharitvÈ tattha pakkhipi.
So tÈva mahantaÑ rÈsiÑ sukkhapaÓÓaÑ viya khaÓena jhÈpesi. Athassa thero
AvÊciÑ dassetvÈ “sace vibbhamissasi, ettha paccissasÊ”ti saÑvegaÑ janesi.
So AvÊcidassanato paÔÔhÈya pavedhamÈno “niyyÈnikaÑ bhante
BuddhasÈsanan”ti pucchi, ÈmÈvusoti. Bhante1 BuddhasÈsanassa niyyÈnikatte
sati milako attamokkhaÑ2 karissati, mÈ cintayitthÈti. Tato paÔÔhÈya
samaÓadhammaÑ karoti ghaÔeti3, tassa vattapaÔivattaÑ p|reti, niddÈya
bÈdhayamÈnÈya tintaÑ palÈlaÑ4 sÊse ÔhapetvÈ pÈde soÓÉiyaÑ otÈretvÈ
nisÊdati. So ekadivasaÑ
______________________________________________________________
1. SÈdhu bhante (SÊ) 2. Attano mokkhaÑ (SyÈ)
3. GhaÔÔeti vÈyamati (SyÈ) 4. PalÈsaÑ (SyÈ)
pÈnÊyaÑ parissÈvetvÈ ghaÔaÑ |rumhi ÔhapetvÈ udakamaÓikÈnaÑ pacchedaÑ

ÈgamayamÈno aÔÔhÈsi. Atha kho thero sÈmaÓerassa imaÑ uddesaÑ deti–
“UÔÔhÈnavato satÊmato,
Sucikammassa nisammakÈrino.
SaÒÒatassa dhammajÊvino,
Appamattassa yasobhivaÉÉhatÊ”ti1.
So catuppadikampi taÑ gÈthaÑ attaniyeva upanesi “uÔÔhÈnavatÈ nÈma
mÈdisena bhavitabbaÑ, satimatÈpi mÈdiseneva -pa- appamattenapi
mÈdiseneva bhavitabban”ti. EvaÑ taÑ gÈthaÑ attani upanetvÈ tasmiÑ yeva
padavÈre2 Ôhito paÒcorambhÈgiyÈni saÑyojanÈni chinditvÈ anÈgÈmiphale
patiÔÔhÈya haÔÔhatuÔÔho–
“AllaÑ palÈlapuÒjÈhaÑ3, sÊsenÈdÈya4 ca~kamiÑ.
Pattosmi tatiyaÑ ÔhÈnaÑ5, ettha me natthi saÑsayo”ti6–
ImaÑ udÈnagÈthaÑ Èha. EvaÑ dubbal|panissaye Ôhito ghaÔento vÈyamanto
paÒcorambhÈgiyÈni saÑyojanÈni chinditvÈ tÊÓi maggaphalÈni nibbatteti.
TenÈha BhagavÈ–“no cassaÑ, no ca me siyÈ, nÈbhavissa, na me
bhavissatÊti evaÑ adhimuccamÈno bhikkhu chindeyya orambhÈgiyÈni
saÑyojanÈnÊ”ti.
Tattha no cassaÑ, no ca me siyÈti sace ahaÑ na bhaveyyaÑ, mama
parikkhÈropi na bhaveyya. Sace vÈ pana me atÊte kammÈbhisa~khÈro
nÈbhavissa, idaÑ me etarahi khandhapaÒcakaÑ na bhaveyya. NÈbhavissa,
na me bhavissatÊti idÈni pana tathÈ parakkamissÈmi, yathÈ me ÈyatiÑ
khandhÈbhinibbattako kammasa~khÈro na bhavissati, tasmiÑ asati ÈyatiÑ
paÔisandhi nÈma na me bhavissati. EvaÑ adhimuccamÈnoti evaÑ
adhimuccanto bhikkhu dubbal|panissaye Ôhito paÒcorambhÈgiyÈni
saÑyojanÈni chindeyya. EvaÑ vutteti evaÑ sÈsanassa niyyÈnikabhÈvaÑ
Èvajjentena BhagavatÈ
______________________________________________________________
1. Khu 1. 16 piÔÔhe. 2. OvÈde (SÊ) 3. AllapalÈsapuÒjÈhaÑ (SyÈ)
4. SirenÈdÈya (SyÈ), sire katvÈna (Ka) 5. TatiyaphalaÑ (SyÈ)
6. Aho lÈbhÈ te mÈrisÈti (SyÈ), ahonubhÈvo mÈrisÈti (Ka)
imasmiÑ udÈne vutte. R|paÑ vibhavissatÊti r|paÑ bhijjissati. R|passa

vibhavÈti vibhavadassanena sahavipassanena. SahavipassanakÈ hi cattÈro
maggÈ r|pÈdÊnaÑ vibhavadassanaÑ nÈma. TaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ. EvaÑ
adhimuccamÈno bhante bhikkhu chindeyyÈti bhante evaÑ adhimuccamÈno
bhikkhu chindeyyeva paÒcorambhÈgiyÈni saÑyojanÈni, kasmÈ na
chindissatÊti.
IdÈni upari maggaphalaÑ pucchanto kathaÑ pana bhanteti-ÈdimÈha.
Tattha anantarÈti dve anantarÈni ÈsannÈnantaraÒca d|rÈnantaraÒca.
VipassanÈ maggassa ÈsannÈnantaraÑ nÈma, phalassa d|rÈnantaraÑ nÈma.
TaÑ sandhÈya “kathaÑ pana bhante jÈnato kathaÑ passato vipassanÈnantarÈ
‘ÈsavÈnaÑ khayo’ti sa~khaÑ gataÑ arahattaphalaÑ hotÊ”ti pucchati.
AtasitÈyeti atasitabbe abhÈyitabbe ÔhÈnamhi. TÈsaÑ ÈpajjatÊti bhayaÑ
Èpajjati. TÈso hesoti1 yÈ esÈ “no cassaÑ, no ca me siyÈ”ti evaÑ pavattÈ
dubbalavipassanÈ, sÈ2 yasmÈ attasinehaÑ pariyÈdÈtuÑ na sakkoti, tasmÈ
assutavato puthujjanassa tÈso nÈma hoti. So hi “idÈnÈhaÑ ucchijjissÈmi, na
dÈni kiÒci bhavissÈmÊ”ti attÈnaÑ papÈte patantaÑ viya passati aÒÒataro
brahmaÓo viya. LohapÈsÈdassa kira haÔÔhÈ TipiÔakac|ÄanÈgatthero
tilakkhaÓÈhataÑ dhammaÑ parivatteti. Atha aÒÒatarassa brahmaÓassa
ekamante ÔhatvÈ dhammaÑ suÓantassa sa~khÈrÈ suÒÒato upaÔÔhahiÑsu. So
papÈte patanto viya hutvÈ vivaÔadvÈrena tato palÈyitvÈ gehaÑ pavisitvÈ
puttaÑ ure sayÈpetvÈ “tÈta sakyasamayaÑ Èvajjento manamhi3 naÔÔho”ti
Èha. Na heso4 bhikkhu tÈsoti esÈ evaÑ pavattÈ balavavipassanÈ sutavato
ariyasÈvakassa na tÈso nÈma hoti. Na hi tassa evaÑ hoti “ahaÑ
ucchijjissÈmÊ”ti vÈ “vinassissÈmÊ”ti vÈti. EvaÑ pana hoti “sa~khÈrÈva
uppajjanti, sa~khÈrÈva nirujjhantÊ”ti. . TatiyaÑ.
4. UpÈdÈnaparipavattasuttavaÓÓanÈ
56. Catutthe catuparivaÔÔanti ekekasmiÑ khandhe catunnaÑ
parivaÔÔanavasena5. R|paÑ abbhaÒÒÈsinti r|paÑ dukkhasaccanti
abhiÒÒÈsiÑ. EvaÑ sabbapadesu
______________________________________________________________
1. HesÈti (sabbattha) 2. DubbalavipassanÈ (SÊ, Ka) 3. Panamhi (SÊ, SyÈ)
4. Na hesÈ (sabbattha) 5. CatunnaÑ catunnaÑ parivattÈnaÑ vasena (SÊ)
catusaccavaseneva attho veditabbo. ŒharasamudayÈti ettha sacchandarÈgo

kabaÄÊkÈrÈhÈro ÈhÈro nÈma. PaÔipannÈti sÊlato paÔÔhÈya yÈva arahattamaggÈ
paÔipannÈ honti. GÈdhantÊti patiÔÔhahanti. EttÈvatÈ sekkhabh|miÑ kathetvÈ
idÈni asekkhabh|miÑ kathento ye ca kho keci bhikkhaveti-ÈdimÈha,
SuvimuttÈti arahattaphalavimuttiyÈ suÔÔhu vimuttÈ. Kevalinoti sakalino
katasabbakiccÈ. VaÔÔaÑ tesaÑ natthi paÒÒÈpanÈyÈti yena te avasiÔÔhena
vaÔÔena paÒÒÈpeyyuÑ, taÑ nesaÑ vaÔÔaÑ natthi paÒÒÈpanÈya. Atha vÈ
vaÔÔanti kÈraÓaÑ, paÒÒÈpanÈya kÈraÓaÑ natthÊti. EttÈvatÈ asekkhabh|mivÈro
kathito. . CatutthaÑ.
5. SattaÔÔhÈnasuttavaÓÓanÈ
57. PaÒcame sattaÔÔhÈnakusaloti sattasu okÈsesu cheko. VusitavÈti
vusitavÈso. Uttamapurisoti seÔÔhapuriso. Sesamettha vuttanayeneva
veditabbaÑ. IdaÑ pana suttaÑ ussadanandiyaÒceva palobhanÊyaÒcÈti
veditabbaÑ. YathÈ hi rÈjÈ vijitasa~gÈmo sa~gÈme vijayino yodhe uccaÔÔhÈne
ÔhapetvÈ tesaÑ sakkÈraÑ karoti, kiÑ kÈraÓÈ? EtesaÑ sakkÈraÑ disvÈ sesÈpi
s|rÈ bhavituÑ maÒÒissantÊti, evameva BhagavÈ appameyyaÑ kÈlaÑ
pÈramiyo p|retvÈ MahÈbodhimaÓÉe kilesamÈravijayaÑ katvÈ SabbaÒÒutaÑ
patto SÈvatthiyaÑ JetavanamahÈvihÈre nisÊditvÈ imaÑ suttaÑ desento
khÊÓÈsave ukkhipitvÈ thomesi vaÓÓesi. KiÑ kÈraÓÈ? EvaÑ avasesÈ
sekkhapuggalÈ arahattaphalaÑ pattabbaÑ maÒÒissantÊti. EvametaÑ suttaÑ
khÊÓÈsavÈnaÑ ukkhipitvÈ pasaÑsitattÈ ussadanandisaÑ, sekkhÈnaÑ
palobhitattÈ palobhanÊyanti veditabbaÑ.
EvaÑ kho bhikkhave bhikkhu sattaÔÔhÈnakusalo hotÊti ettÈvatÈ cettha
maggaphalapaccavekkhaÓavasena desanaÑ niÔÔhapetvÈpi puna
kathaÒcabhikkhave bhikkhu tividh|paparikkhÊ hotÊti idaÑ “khÊÓÈsavo
yasmiÑ ÈrammaÓe satatavihÈrena viharati, taÑ satto vÈ puggalo vÈ na hoti,
dhÈtu-Èdimattameva pana hotÊ”ti evaÑ khÊÓÈsavassa satatavihÈraÒca, “imesu
dhammesu kammaÑ katvÈ ayaÑ Ègato”ti ÈgamanÊyapaÔipadaÒca dassetuÑ
vuttaÑ. Tattha dhÈtuso upaparikkhatÊti dhÈtusabhÈvena passati oloketi.
Sesapadadvayepi eseva nayo. . PaÒcamaÑ.
6. SammÈsambuddhasuttavaÓÓanÈ
58. ChaÔÔhe ko adhippayÈsoti ko adhikapayogo. AnuppannassÈti imaÒhi
maggaÑ KassapasammÈsambuddho uppÈdesi, antarÈ aÒÒo SatthÈ uppÈdetuÑ
nÈsakkhi, iti BhagavÈ anuppannassa maggassa uppÈdetÈ nÈma.
NagaropamasmiÑ hi avaÄaÒjanaÔÔhÈnesu purÈÓamaggo jÈto, idha
avattamÈnaÔÔhena anuppannamaggo nÈma. AsaÒjÈtassÈti tasseva vevacanaÑ.
AnakkhÈtassÈti akathitassa. MaggaÑ jÈnÈtÊti maggaÒÒ|. MaggaÑ viditaÑ
pÈkaÔaÑ akÈsÊti maggavid|. Magge ca amagge ca kovidoti maggakovido.
MaggÈnugÈti maggaÑ anugacchantÈ. PacchÈ samannÈgatÈti ahaÑ
paÔhamaÑ gato, sÈvakÈ pacchÈ samannÈgatÈ. . ChaÔÔhaÑ.
7. AnattalakkhaÓasuttavaÓÓanÈ
59. Sattame paÒcavaggiyeti AÒÒÈsi1koÓÉaÒÒattherÈdike paÒca jane
purÈÓupaÔÔhÈke. ŒmantesÊti ÈsÈÄhipuÓÓamadivase
Dhammacakkappavattanato paÔÔhÈya anukkamena SotÈpattiphale patiÔÔhite2
“idÈni nesaÑ ÈsavakkhayÈya DhammaÑ desessÈmÊ”ti paÒcamiyaÑ
pakkhassa Èmantesi. EtadavocÈti etaÑ “r|paÑ bhikkhave anattÈ”ti-
ÈdinayappavattaÑ AnattalakkhaÓasuttaÑ avoca. Tattha anattÈti pubbe
vuttehi cat|hi kÈraÓehi anattÈ. TaÑ kiÑ maÒÒatha bhikkhaveti idaÑ kasmÈ
ÈraddhaÑ? Ettakena ÔhÈnena anattalakkhaÓameva kathitaÑ, na
aniccadukkhalakkhaÓÈni, idÈni tÈni dassetvÈ samodhÈnetvÈ tÊÓipi lakkhaÓÈni
dassetuÑ idamÈraddhanti veditabbaÑ. TasmÈti yasmÈ ime paÒcakkhandhÈ
aniccÈ dukkhÈ anattÈ, tasmÈ. YaÑkiÒci r|panti-ÈdÊsu vitthÈrakathÈ
Visuddhimagge paÒÒÈbhÈvanÈdhikÈre khandhaniddese vuttÈva. SesaÑ
sabbattha vuttÈnusÈreneva veditabbaÑ. ImasmiÑ pana sutte
AnattalakkhaÓameva kathitanti. . SattamaÑ.
8. MahÈlisuttavaÓÓanÈ
60. AÔÔhame ekantadukkhanti-ÈdÊni dhÈtusaÑyutte vuttanayÈneva. .
AÔÔhamaÑ.
______________________________________________________________
1. AÒÒÈ... (SÊ, SyÈ), aÒÒÈta... (Ka) 2. Tesu patiÔÔhitesu (Ka)
9. ŒdittasuttavaÓÓanÈ
61. Navame Èdittanti ekÈdasahi aggÊhi ÈdittaÑ pajjalitaÑ. Iti dvÊsupi
imesu suttesu dukkhalakkhaÓameva kathitaÑ. . NavamaÑ.
10. NiruttipathasuttavaÓÓanÈ
62. Dasame niruttiyova niruttipathÈ, atha vÈ niruttiyo ca tÈ
niruttivasena viÒÒÈtabbÈnaÑ atthÈnaÑ pathattÈ pathÈ cÈti niruttipathÈ.
Sesapadadvayepi eseva nayo. TÊÓipi cetÈni aÒÒamaÒÒavevacanÈnevÈti
veditabbÈni. AsaÑkiÓÓÈti avijahitÈ, “ko imehi attho”ti vatvÈ achaÉÉitÈ.
AsaÑkiÓÓapubbÈti atÊtepi na jahitapubbÈ. Na saÑkÊyantÊti etarahipi
“kimetehÊ”ti na chaÉÉÊyanti. Na saÑkÊyissantÊti anÈgatepi na chaÉÉÊyissanti.
AppaÔikuÔÔhÈti appaÔibÈhitÈ. AtÊtanti attano sabhÈvaÑ bha~gameva vÈ
atikkantaÑ. Niruddhanti desantaraÑ asa~kamitvÈ tattheva niruddhaÑ
v|pasantaÑ. VipariÓatanti vipariÓÈmaÑ gataÑ naÔÔhaÑ. AjÈtanti
anuppannaÑ. ApÈtubh|tanti apÈkaÔÊbh|taÑ.
UkkalÈti ukkalajanapadavÈsino. VassabhaÒÒÈti vasso ca bhaÒÒo ca.
Dvepi hi te m|ladiÔÔhigatikÈ. AhetukavÈdÈti-ÈdÊsu “natthi hetu natthi
paccayo”ti gahitattÈ ahetukavÈdÈ. “Karoto na karÊyati pÈpan”ti gahitattÈ
akiriyavÈdÈ. “Natthi dinnan”ti-ÈdigahaÓato natthikavÈdÈ. Tattha ime dve
janÈ, tisso diÔÔhiyo, kiÑ ekekassa diyaÉÉhÈ hotÊti? Na tathÈ, yathÈ pana eko
bhikkhu paÔipÈÔiyÈ cattÈripi jhÈnÈni nibbatteti, evamettha ekeko tissopi
diÔÔhiyo nibbattesÊti veditabbo. “Natthi hetu natthi paccayo”ti punappunaÑ
Èvajjentassa Èharantassa abhinandantassa assÈdentassa maggadassanaÑ viya
hoti, so micchattaniyÈmaÑ okkamati, so ekantakÈÄakoti vuccati. YathÈ pana
ahetukadiÔÔhiyaÑ, evaÑ “karoto na karÊyati pÈpaÑ, natthi dinnan”ti imesupi
ÔhÈnesu micchattaniyÈmaÑ okkameti.
Na garahitabbaÑ nappaÔikkositabbaÑ amaÒÒiÑs|ti ettha “yadetaÑ
atÊtaÑ nÈma, nayidaÑ atÊtaÑ, idamassa anÈgataÑ vÈ paccuppannaÑ vÈ”ti
vadanto garahati nÈma. Tattha dosaÑ dassetvÈ “kiÑ iminÈ garahitenÈ”ti
vadanto paÔikkosati nÈma. Ime pana niruttipathe tepi accantakÈÄakÈ

diÔÔhigatikÈ na garahitabbe na paÔikkositabbe maÒÒiÑsu. AtÊtaÑ pana
atÊtameva, anÈgataÑ anÈgatameva, paccuppannaÑ paccunnameva
kathayiÑsu. NindÈghaÔÔanabyÈrosa-upÈrambhabhayÈti viÒÒ|naÑ santikÈ
nindÈbhayena ca ghaÔÔanabhayena ca dosÈropanabhayena ca
upÈrambhÈbhayena ca. Iti imasmiÑ sutte catubh|mikakhandhÈnaÑ paÓÓatti
kathitÈti. . DasamaÑ.
Upayavaggo paÔhamo.
_____
(7) 2. Arahantavagga
1. UpÈdiyamÈnasuttavaÓÓanÈ
63. Arahantavaggassa paÔhame upÈdiyamÈnoti taÓhÈmÈnadiÔÔhivasena
gaÓhamÈno1. Baddho mÈrassÈti mÈrassa pÈsena baddho nÈma. Mutto
pÈpimatoti pÈpimato pÈsena muttho nÈma hoti. . PaÔhamaÑ.
2. MaÒÒamÈnasuttavaÓÓanÈ
64. Dutiye maÒÒamÈnoti taÓhÈmÈnadiÔÔhimaÒÒanÈhi maÒÒamÈno. .
DutiyaÑ.
3. AbhinandamÈnasuttavaÓÓanÈ
65. Tatiye abhinandamÈnoti taÓhÈmÈnadiÔÔhi-abhinandanÈhiyeva
abhinandamÈno. . TatiyaÑ.
4-6. AniccasuttÈdivaÓÓanÈ
66-68. Catutthe chandoti taÓhÈchando. PaÒcamachaÔÔhesupi eseva nayo.
. CatutthÈdÊni.
7. AnattaniyasuttavaÓÓanÈ
69. Sattame anattaniyanti na attano santakaÑ, attano parikkhÈrabhÈvena
suÒÒatanti attho. . SattamaÑ.
______________________________________________________________
1. GayhamÈno (SÊ)
8-10. RajanÊyasaÓÔhitasuttÈdivaÓÓanÈ
70-72. AÔÔhame rajanÊyasaÓÔhitanti rajanÊyena ÈkÈrena saÓÔhitaÑ,
rÈgassa paccayabhÈvena Ôhitanti attho. NavamadasamÈni RÈhulasaÑyutte
vuttanayeneva veditabbÈnÊti. . AÔÔhamÈdÊni.
Arahantavaggo dutiyo.
_____
(8) 3. KhajjanÊyavagga
1-3. AssÈdasuttÈdivaÓÓanÈ
73-75. KhajjanÊyavaggassa Èdito tÊsu suttesu catusaccameva kathitaÑ. .
PaÔhamÈdÊni.
4. ArahantasuttavaÓÓanÈ
76. Catutthe yÈvato bhikkhave sattÈvÈsÈti bhikkheve yattakÈ sattÈvÈsÈ
nÈma atthi. YÈvatÈ bhavagganti yattakaÑ bhavaggaÑ nÈma atthi. Ete aggÈ
ete seÔÔhÈti ete aggabh|tÈ ceva seÔÔhabh|tÈ ca. YadidaÑ arahantoti ye ime
arahanto nÈma. Idampi suttaÑ purimanayeneva ussadanandiyaÒca
palobhanÊyaÒcÈti veditabbaÑ.
AthÈparaÑ etadavocÈti tadatthaparidÊpanÈhi ceva visesatthaparidÊpanÈhi
ca gÈthÈhi etaÑ “sukhino vata arahanto”ti-ÈdivacanaÑ avoca. Tattha
sukhinoti jhÈnasukhena maggasukhena phalasukhena ca sukhitÈ. TaÓhÈ
tesaÑ na vijjatÊti tesaÑ apÈyadukkhajanikÈ taÓhÈ na vijjati. EvaÑ te
imassapi taÓhÈm|lakassa abhÈvena sukhitÈva. AsmimÈno samucchinnoti
navavidho asmimÈno arahattamaggena samucchinno. MohajÈlaÑ padÈlitanti
ÒÈÓena avijjÈjÈlaÑ phÈlitaÑ.
Anejanti ejÈsa~khÈtÈya taÓhÈya pahÈnabh|taÑ arahattaÑ. AnupalittÈti
taÓhÈdiÔÔhilepehi alittÈ. Brahmabh|tÈti seÔÔhabh|tÈ. PariÒÒÈyÈti tÊhi
pariÒÒÈhi parijÈnitvÈ. SattasaddhammagocarÈti saddhÈ
hirÊ ottappaÑ bÈhusaccaÑ ÈraddhavÊriyatÈ upaÔÔhitassatitÈ paÒÒÈti ime satta

saddhammÈ gocaro etesanti sattasaddhammagocarÈ.
SattaratanasampannÈti sattahi bojjha~garatanehi samannÈgatÈ.
AnuvicarantÊti lokiyamahÈjanÈpi anuvicarantiyeva. Idha pana khÊÓÈsavÈnaÑ
nirÈsa~kacÈro nÈma gahito. TenevÈha “pahÊnabhayabheravÈ”ti. Tattha
bhayaÑ bhayameva, bheravaÑ balavabhayaÑ. Dasaha~gehi sampannÈti
asekkhehi dasahi a~gehi samannÈgatÈ. MahÈnÈgÈti cat|hi kÈraÓehi
mahÈnÈgÈ. SamÈhitÈti upacÈrappanÈhi samÈhitÈ. TaÓhÈ tesaÑ na vijjatÊti
“|no1 loko atitto taÓhÈdÈsoti kho mahÈrÈja tena BhagavatÈ”ti2 evaÑ vuttÈ
dÈsakÈrikÈ taÓhÈpi tesaÑ natthi. IminÈ khÊÓÈsavÈnaÑ bhujissabhÈvaÑ
dasseti.
AsekhaÒÈÓanti arahattaphalaÒÈÓaÑ. AntimoyaÑ samussayoti pacchimo
ayaÑ attabhÈvo. Yo sÈro brahmacariyassÈti sÈro nÈma phalaÑ. TasmiÑ
aparapaccayÈti tasmiÑ ariyaphale na aÒÒaÑ pattiyÈyanti, paccakkhatova
paÔivijjhitvÈ ÔhitÈ. VidhÈsu na vikampantÊti tÊsu mÈnakoÔÔhÈsesu na
vikampanti. Dantabh|minti arahattaÑ. VijitÈvinoti rÈgÈdayo vijetvÈ ÔhitÈ.
Uddhanti-ÈdÊsu uddhaÑ vuccati kesamatthako, apÈcÊnaÑ pÈdatalaÑ,
tiriyaÑ vemajjhaÑ. UddhaÑ vÈ atÊtaÑ, apÈcÊnaÑ anÈgataÑ, tiriyaÑ
paccuppannaÑ. UddhaÑ vÈ vuccati devaloko, apÈcÊnaÑ apÈyaloko, tiriyaÑ
manussaloko. NandÊ tesaÑ na vijjatÊti etesu ÔhÈnesu sa~khepato vÈ
atÊtÈnÈgatapaccuppannesu khandhesu tesaÑ taÓhÈ natthi. Idha
vaÔÔam|lakataÓhÈya abhÈvo dassito. BuddhÈti catunnaÑ saccÈnaÑ buddhattÈ
BuddhÈ.
IdaÑ panettha sÊhanÈdasamodhÈnaÑ–“vimuttisukhenamhÈ sukhitÈ,
dukkhajanikÈ3 no taÓhÈ pahÊnÈ, paÒcakkhandhÈ pariÒÒÈtÈ, dÈsakÈrikataÓhÈ
ceva vaÔÔam|likataÓhÈ ca pahÊnÈ, anuttaramhÈ asadisÈ, catunnaÑ saccÈnaÑ
buddhattÈ BuddhÈ”ti bhavapiÔÔhe ÔhatvÈ abhÊtanÈdasa~khÈtaÑ sÊhanÈdaÑ
nadanti khÊÓÈsavÈti. . CatutthaÑ.
______________________________________________________________
1. Ono (SyÈ) 2. Ma 2. 256 piÔÔhe. 3. DukkhajÊvikÈ (SyÈ, Ka)
5. Dutiya-arahantasuttavaÓÓanÈ
77. PaÒcamaÑ1 vinÈ gÈthÈhi suddhikameva katvÈ kathiyamÈnaÑ2
bujjhanakÈnaÑ ajjhÈsayena vuttaÑ. . PaÒcamaÑ.
6. SÊhasuttavaÓÓanÈ
78. ChaÔÔhe sÊhoti cattÈro sÊhÈ–tiÓasÊho kÈÄasiho paÓÉusÊho
kesarasÊhoti. Tesu tiÓasÊho kapotavaÓÓagÈvisadiso tiÓabhakkho ca hoti.
KÈÄasÊho kÈÄagÈvisadiso tiÓabhakkhoyeva. PaÓÉusÊho
paÓÉupalÈsavaÓÓagÈvisadiso maÑsabhakkho. KesarasÊho
lÈkhÈrasaparikammakateneva mukhena aggana~guÔÔhena cat|hi ca
pÈdapariyantehi samannÈgato, matthakatopissa paÔÔhÈya lÈkhÈt|likÈya katÈ
viya tisso rÈjiyo piÔÔhimajjhena gantvÈ antarasatthimhi dakkhiÓÈvattÈ hutvÈ
ÔhitÈ, khandhe panassa satasahassagghanikakambalaparikkhepo viya
kesarabhÈro hoti, avasesaÔÔhÈnaÑ parisuddhaÑ
sÈlipiÔÔhasa~khacuÓÓapicuvaÓÓaÑ hoti. Imesu cat|su sÊhesu ayaÑ
kesarasÊho idha adhippeto.
MigarÈjÈti migagaÓassa rÈjÈ. ŒsayÈti vasanaÔÔhÈnato suvaÓÓaguhato vÈ
rajatamaÓiphalikamanosilÈguhato vÈ nikkhamatÊti vuttaÑ hoti.
NikkhamamÈno panesa cat|hi kÈraÓehi nikkhamati andhakÈrapÊÄito vÈ
ÈlokatthÈya, uccÈrapassÈvapÊÄito vÈ tesaÑ vissajjanatthÈya, jighacchÈpÊÄito
vÈ gocaratthÈya, sambhavapÊÄito vÈ assaddhammapaÔisevanatthÈya. Idha
pana gocaratthÈya nikkhantoti adhippeto.
VijambhatÊti suvaÓÓatale3 vÈ rajatamaÓiphalikamanosilÈtalÈnaÑ vÈ
aÒÒatarasmiÑ dve pacchimapÈde samaÑ patiÔÔhÈpetvÈ purimapÈde purato
pasÈretvÈ sarÊrassa pacchÈbhÈgaÑ ÈkaÉÉhitvÈ purimabhÈgaÑ abhiharitvÈ
piÔÔhiÑ nÈmetvÈ gÊvaÑ ukkhipitvÈ asanisaddaÑ karonto viya nÈsapuÔÈni
pothetvÈ sarÊralaggaÑ rajaÑ vidhunanto vijambhati.
Vijambhanabh|miyaÒca pana taruÓavacchako viya aparÈparaÑ javati.
Javato panassa sarÊraÑ andhakÈre paribbhamantaÑ alÈtaÑ viya khÈyati.
______________________________________________________________
1. PaÒcame (SÊ) 2. KathiyamÈne (SÊ)
3. SuvaÓÓaphalakÈnaÑ (SyÈ), suvaÓÓaphalake (Ka)
AnuviloketÊti kasmÈ anuviloketi? ParÈnuddayatÈya. TasmiÑ kira

sÊhanÈdaÑ nadante papÈtÈvÈÔÈdÊsu visamaÔÔhÈnesu carantÈ
hatthigokaÓÓamahiÑsÈdayo pÈÓÈ papÈtepi ÈvÈÔepi patanti, tesaÑ
anuddayÈya anuviloketi. KiÑ panassa luddakammassa paramaÑsakhÈdino
anuddayÈ nÈma atthÊti? Œma atthi. TathÈ hesa “kiÑ me bah|hi ghÈtitehÊ”ti
attano gocaratthÈyapi khuddake pÈÓe na gaÓhÈti, evaÑ anuddayaÑ karoti.
VuttampicetaÑ “mÈhaÑ kho khuddake pÈÓe visamagate sa~ghÈtaÑ
ÈpÈdesin”ti1.
SÊhanÈdaÑ nadatÊti tikkhattuÑ tÈva abhÊtanÈdaÑ nadati. EvaÒca
panassa vijambhanabh|miyaÑ ÔhatvÈ nadantassa saddo samantÈ
tiyojanapadesaÑ ekaninnÈdaÑ karoti, tamassa ninnÈdaÑ sutvÈ
tiyojanabbhantaragatÈ dvipadacatuppadagaÓÈ yathÈÔhÈne ÔhÈtuÑ na
sakkonti. GocarÈya pakkamatÊti ÈhÈratthÈya gacchati. KathaÑ? So hi
vijambhanabh|miyaÑ ÔhatvÈ dakkhiÓato vÈ vÈmato vÈ uppatanto
usabhamattaÑ ÔhÈnaÑ gaÓhÈti, uddhaÑ uppatanto cattÈripi aÔÔhapi usabhÈni
uppatati, samaÔÔhÈne ujukaÑ pakkhandanto soÄasa-usabhamattampi vÊsati-
usabhamattampi ÔhÈnaÑ pakkhandati, thalÈ vÈ pabbatÈ vÈ pakkhandanto
saÔÔhi-usabhamattampi asÊti-usabhamattampi ÔhÈnaÑ pakkhandati,
antarÈmagge rukkhaÑ vÈ pabbataÑ vÈ disvÈ taÑ pariharanto vÈmato vÈ
dakkhiÓato vÈ2 usabhamattampi apakkamati. TatiyaÑ pana sÊhanÈdaÑ
naditvÈ teneva saddhiÑ tiyojane ÔhÈne paÒÒÈyati. TiyojanaÑ gantvÈ
nivattitvÈ Ôhito attanova nÈdassa anunÈdaÑ suÓÈti. EvaÑ sÊghena javena
pakkamatÊti.
YebhuyyenÈti pÈyena. BhayaÑ saÑvegaÑ santÈsanti sabbaÑ
cittutrÈsasseva nÈmaÑ. SÊhassa hi saddaÑ sutvÈ bah| sattÈ bhÈyanti, appakÈ
na bhÈyanti. Ke pana teti? SamasÊho hatthÈjÈnÊyo assÈjÈnÊyo usabhÈjÈnÊyo
purisÈjÈnÊyo khÊÓÈsavoti. KasmÈ panete na bhÈyantÊti? SamasÊho nÈma
“jÈtigottakulas|rabhÈvehi samÈnosmÊ”ti na bhÈyati, hatthÈjÈnÊyÈdayo attano
sakkÈyadiÔÔhibalavatÈya na bhÈyanti, khÊÓÈsavo sakkÈyadiÔÔhipahÊnattÈ na
bhÈyati.
______________________________________________________________
1. AÑ 3. 282 piÔÔhe. 2. DakkhiÓato vÈ uddhaÑ vÈ (SyÈ)
BilÈsayÈti bile sayantÈ1 bilavÈsino ahinakulagodhÈdayo. DakÈsayÈti

udakavÈsino macchakacchapÈdayo. VanÈsayÈti vanavÈsino hatthi-
assagokaÓÓamigÈdayo. PavisantÊti “idÈni ÈgantvÈ gaÓhissatÊ”ti maggaÑ
olokentÈva pavisanti. DaÄhehÊti thirehi. VarattehÊti cammarajj|hi.
Mahiddhikoti-ÈdÊsu vijambhanabh|miyaÑ ÔhatvÈ dakkhiÓapassÈdÊhi
usabhamattaÑ, ujukaÑ vÊsati-usabhamattÈdila~ghanavasena mahiddhikatÈ,
sesamigÈnaÑ adhipatibhÈvena mahesakkhatÈ, samantÈ tiyojane saddaÑ
sutvÈ palÈyantÈnaÑ vasena mahÈnubhÈvatÈ veditabbÈ.
Evameva khoti BhagavÈ tesu tesu suttesu tathÈ tathÈ attÈnaÑ kathesi.
“SÊhoti kho bhikkhave TathÈgatassetaÑ adhivacanaÑ Arahato
SammÈsambuddhassÈ”ti2 imasmiÑ tÈva sutte sÊhasadisaÑ attÈnaÑ kathesi.
“Bhisakko sallakattoti kho Sunakkhatta TathÈgatassetaÑ adhivacanan”ti3
imasmiÑ vejjasadisaÑ. “BrÈhmaÓoti bhikkhave TathÈgatassetaÑ
adhivacanan”ti4 imasmiÑ brÈhmaÓasadisaÑ. “Puriso maggakusaloti kho
tissa TathÈgatassetaÑ adhivacanan”ti5 imasmiÑ maggadesakapurisasadisaÑ.
“RÈjÈhamasmi selÈ”ti6 imasmiÑ rÈjasadisaÑ. “SÊhoti kho TathÈgatassetaÑ
adhivacanan”ti2 imasmiÑ pana sutte sÊhasadisameva katvÈ attÈnaÑ kathento
evamÈha.
TatrÈyaÑ sadisatÈ–sÊhassa kaÒcanaguhÈdÊsu vasanakÈlo viya hi
TathÈgatassa DÊpa~karapÈdam|le katÈbhinÊhÈrassa aparimitakÈlaÑ
pÈramiyo p|retvÈ pacchimabhave paÔisandhiggahaÓena ceva mÈtukucchito
nikkhamanena ca dasasahassilokadhÈtuÑ kampetvÈ vuddhimanvÈya
dibbasampattisadisaÑ sampattiÑ anubhavamÈnÈssa tÊsu pÈsÈdesu nivÈsakÈlo
daÔÔhabbo. SÊhassa kaÒcanaguhÈdito nikkhantakÈlo viya TathÈgatassa
ek|natiÑse7 saÑvacchare vivaÔena dvÈrena KaÓÉakaÑ8 Èruyha
ChannasahÈyassa nikkhamitvÈ tÊÓi rajjÈni atikkamitvÈ AnomÈnadÊtÊre
brahmunÈ dinnÈni
______________________________________________________________
1. VasantÈ (SyÈ) 2. AÑ 2. 107; AÑ 3. 282 piÔÔhesu.
3. Ma 3. 47 piÔÔhe. 4. AÑ 3. 153 piÔÔhe.
5. SaÑ 2. 89 piÔÔhe. 6. Khu 1. 368 piÔÔhe.
7. Ek|natiÑsatime (SÊ) 8. KanthakaÑ (SÊ), KaÓÔhakaÑ (SyÈ)
kÈsÈyÈni1 paridahitvÈ pabbajitassa satteme divase RÈjagahaÑ gantvÈ tattha

piÓÉÈya caritvÈ PaÓÉavagiripabbhÈre katabhattakiccassa sammÈsambodhiÑ
patvÈ paÔhamameva MagadharaÔÔhaÑ ÈgamanatthÈya yÈva raÒÒo2
paÔiÒÒÈdÈnakÈlo.
SÊhassa vijambhanakÈlo viya TathÈgatassa dinnapaÔiÒÒassa
ŒÄÈrakÈlÈma-upasa~kamanaÑ ÈdiÑ katvÈ yÈva SujÈtÈya dinnapÈyÈsassa
ek|napaÓÓÈsÈya piÓÉehi paribhuttakÈlo veditabbo. SÊhassa
kesaravidhunanaÑ viya sÈyanhasamaye Sottiyena3 dinnÈ aÔÔha tiÓamuÔÔhiyo
gahetvÈ dasasahassacakkavÈÄadevatÈhi thomiyamÈnassa gandhÈdÊhi p|jiya-
mÈnassa tikkhattuÑ bodhiÑ padakkhiÓaÑ katvÈ BodhimaÓÉaÑ Èruyha
cuddasahatthubbedhe ÔhÈne tiÓasantharaÑ santharitvÈ catura~gavÊriyaÑ
adhiÔÔhÈya nisinnassa taÑkhaÓaÑyeva mÈrabalaÑ vidhamitvÈ tÊsu yÈmesu
tisso vijjÈ visodhetvÈ anulomapaÔilomaÑ paÔiccasamuppÈdamahÈsamuddaÑ
yamakaÒÈÓamanthanena manthentassa sabbaÒÒutaÒÒÈÓe paÔividdhe
tadanubhÈvena dasasahassilokadhÈtukampanaÑ veditabbaÑ.
SÊhassa catuddisÈvilokanaÑ viya paÔividdhasabbaÒÒutaÒÒÈÓassa
sattasattÈhaÑ BodhimaÓÉe viharitvÈ paribhuttamadhupiÓÉikÈhÈrassa
ajapÈlanigrodham|le mahÈbrahmuno dhammadesanÈyÈcanaÑ paÔiggahetvÈ
tattha viharantassa ekÈdasame divase “sve ÈsÈÄhipuÓÓamÈ bhavissatÊ”ti
pacc|sasamaye “kassa nu kho ahaÑ paÔhamaÑ dhammaÑ deseyyan”ti
ŒÄÈrudakÈnaÑ kÈla~katabhÈvaÑ ÒatvÈ dhammadesanatthÈya
paÒcavaggiyÈnaÑ olokanaÑ daÔÔhabbaÑ. SÊhassa gocaratthÈya tiyojanaÑ
gamanakÈlo viya attano pattacÊvaramÈdÈya “PaÒcavaggiyÈnaÑ
dhammacakkaÑ pavattessÈmÊ”ti pacchÈbhatte AjapÈlanigrodhato vuÔÔhitassa
aÔÔhÈrasayojanamaggaÑ gamanakÈlo.
SÊhanÈdakÈlo viya TathÈgatassa aÔÔhÈrasayojanamaggaÑ gantvÈ
paÒcavaggiye saÒÒÈpetvÈ acalapalla~ke nisinnassa dasahi
cakkavÈÄasahassehi sannipatitena devagaÓena parivutassa “dveme bhikkhave
antÈ pabbajitena na sevitabbÈ”ti-ÈdinÈ4 nayena
DhammacakkappavattanakÈlo veditabbo. ImasmiÒca pana pade desiyamÈne
TathÈgatasÊhassa dhammaghoso heÔÔhÈ AvÊciÑ upari BhavaggaÑ gahetvÈ
______________________________________________________________
1. KÈsÈvÈni (SyÈ, Ka) 2. MagadharaÒÒo (Ka)
3. Sotthiyena (sabbattha) 4. SaÑ 3. 368; Vi 3. 14 piÔÔhesu.
dasasahassilokadhÈtuÑ paÔicchÈdesi. SÊhassa saddena khuddakapÈÓÈnaÑ

santÈsaÑ ÈpajjanakÈlo viya TathÈgatassa tÊÓi lakkhaÓÈni dÊpetvÈ cattÈri
saccÈni soÄasahÈkÈrehi saÔÔhiyÈ ca1 nayasahassehi vibhajitvÈ dhammaÑ
kathentassa dÊghÈyukadevatÈnaÑ ÒÈÓasantÈsassa uppattikÈlo veditabbo.
YadÈti yasmiÑ kÈle. TathÈgatoti aÔÔhahi kÈraÓehi BhagavÈ TathÈgato–
tathÈ Ègatoti TathÈgato, tathÈ gatoti TathÈgato, tathalakkhaÓaÑ Ègatoti
TathÈgato, tathadhamme yÈthÈvato abhisambuddhoti TathÈgato,
tathadassitÈya TathÈgato, tathÈvÈditÈya TathÈgato, tathÈkÈritÈya TathÈgato.
AbhibhavanaÔÔhena TathÈgatoti. TesaÑ vitthÈro brahmajÈlavaÓÓanÈyampi2
m|lapariyÈyavaÓÓanÈyampi3 vuttoyeva. Loketi sattaloke. UppajjatÊti
abhinÊhÈrato paÔÔhÈya yÈva Bodhipalla~kÈ vÈ arahattamaggaÒÈÓÈ vÈ
uppajjati nÈma, arahattaphale pana patte uppanno nÈma. ArahaÑ
SammÈsambhuddhoti-ÈdÊni Visuddhimagge BuddhÈnussatiniddese
vitthÈritÈni.
Iti r|panti idaÑ r|paÑ ettakaÑ r|paÑ, na ito bhiyyo r|paÑ atthÊti.
EttÈvatÈ sabhÈvato sarasato pariyantato paricchedato paricchindanato4
yÈvatÈ cattÈro ca mahÈbh|tÈ catunnaÒca mahÈbh|tÈnaÑ upÈdÈyar|paÑ, taÑ
sabbaÑ dassitaÑ hoti. Iti r|passa samudayoti ayaÑ r|passa samudayo
nÈma. EttÈvatÈ hi “ÈhÈrasamudayÈ r|pasamudayo”ti-Èdi sabbaÑ dassitaÑ
hoti. Iti r|passa attha~gamoti ayaÑ r|passa attha~gamo. IminÈpi
“ÈhÈranirodhÈ r|panirodho”ti-Èdi sabbaÑ dassitaÑ hoti. Iti vedanÈti-ÈdÊsupi
eseva nayo.
VaÓÓavantoti sarÊravaÓÓena vaÓÓavanto. DhammadesanaÑ sutvÈti
imaÑ paÒcasu khandhesu paÓÓÈsalakkhaÓapaÔimaÓÉitaÑ TathÈgatassa
dhammadesanaÑ sutvÈ. YebhuyyenÈti idha loke Ôhapeti? AriyasÈvake deve.
TesaÒhi khÊÓÈsavattÈ cittutrÈsabhayampi na uppajjati, saÑviggassa yoniso
padhÈnena
______________________________________________________________
1. SaddhiÑ yÈva (SyÈ) 2. DÊ-®Ôha 1. 59 piÔÔhe.
3. Ma-®Ôha 1. 47 piÔÔhe. 4. ParivaÔumato (SÊ)
pattabbaÑ pattatÈya ÒÈÓasaÑvegopi. ItaresaÑ pana devÈnaÑ “tÈso heso

bhikkh|”ti aniccataÑ manasikarontÈnaÑ cittutrÈsabhayampi,
balavavipassanÈkÈle1 ÒÈÓabhayampi uppajjati. Bhoti
dhammÈlapanamattametaÑ. SakkÈyapariyÈpannÈti
paÒcakkhandhapariyÈpannÈ. Iti tesaÑ SammÈsambuddhe vaÔÔadosaÑ
dassetvÈ tilakkhaÓÈhataÑ katvÈ dhammaÑ desente ÒÈÓabhayaÑ nÈma
okkamati.
AbhiÒÒÈyÈti jÈnitvÈ. Dhammacakkanti paÔivedhaÒÈÓampi desanÈÓampi.
PaÔivedhaÒÈÓaÑ nÈma yena ÒÈÓena Bodhipalla~ke nisinno cattÈri saccÈni
soÄasahÈkÈrehi saÔÔhiyÈ ca nayasahassehi paÔivijjhi. DesanÈÒÈÓaÑ nÈma
yena ÒÈÓena tiparivaÔÔaÑ dvÈdasÈkÈraÑ dhammacakkaÑ pavattesi.
Ubhayampi taÑ Dasabalassa ure jÈtaÒÈÓameva. Tesu idha desanÈÒÈÓaÑ
gahetabbaÑ. TaÑ panesa yÈva aÔÔhÈrasahi brahmakoÔÊhi saddhiÑ
AÒÒÈsikoÓÉaÒÒattherassa sotÈpattiphalaÑ uppajjati, tÈva pavatteti nÈma.
TasmiÑ uppanne pavattitaÑ nÈma hotÊti veditabbaÑ. AppaÔipuggaloti
sadisapuggalarahito. Yasassinoti parivÈrasampannÈ. TÈdinoti lÈbhÈlÈbhÈdÊhi
ekasadisassa. . ChaÔÔhaÑ.
7. KhajjanÊyasuttavaÓÓanÈ
79. Sattame pubbenivÈsanti na idaÑ abhiÒÒÈvasena anussaraÓaÑ
sandhÈya vuttaÑ, vipassanÈvasena pana pubbenivÈsaÑ anussarante
samaÓabrÈhmaÓe sandhÈyetaÑ vuttaÑ. TenevÈha “sabbete
paÒcupÈdÈnakkhandhe anussaranti, etesaÑ vÈ aÒÒataren”ti abhiÒÒÈvasena hi
samanussarantassa khandhÈpi upÈdÈnakkhandhÈpi khandhapaÔibaddhÈpi
paÓÓattipi ÈrammaÓaÑ hotiyeva. R|paÑyeva anussaratÊti evaÑ hi
anussaranto na aÒÒaÑ kiÒci sattaÑ vÈ puggalaÑ vÈ anussarati, atÊte pana
niruddhaÑ r|pakkhandhameva anussarati. VedanÈdÊsupi eseva nayoti. .
SuÒÒatÈpabbaÑ niÔÔhitaÑ.
IdÈni suÒÒatÈya lakkhaÓaÑ dassetuÑ kiÒca bhikkhave r|paÑvadethÈti-
ÈdimÈha. YathÈ hi naÔÔhaÑ goÓaÑ pariyesamÈno puriso gogaÓe caramÈne
rattaÑ vÈ2 kÈÄaÑ balÊbaddaÑ disvÈpi na ettakeneva “ayaÑ mayhaÑ goÓo”ti
______________________________________________________________
1. BalavavipassanÈkÈrena (Ka) 2. SetaÑ vÈ rattaÑ vÈ (Ka)
sanniÔÔhÈnaÑ kÈtuÑ sakkoti. KasmÈ? AÒÒesampi tÈdisÈnaÑ atthitÈya.

SarÊrapadese panassa sattis|lÈdilakkhaÓaÑ disvÈ “ayaÑ mayhaÑ santako”ti
sanniÔÔhÈnaÑ hoti, evameva suÒÒatÈya kathitÈyapi yÈva suÒÒatÈlakkhaÓaÑ
na kathÊyati, tÈva sÈ akathitÈva hoti, lakkhaÓe pana kathite kathitÈ nÈma
hoti. GoÓo viya hi suÒÒatÈ, goÓalakkhaÓaÑ viya suÒÒatÈlakkhaÓaÑ. YathÈ
goÓalakkhaÓe asallakkhite goÓo na suÔÔhu sallakkhito hoti, tasmiÑ pana
sallakkhite so sallakkhito nÈma hoti, evameva suÒÒatÈlakkhaÓe akathite
suÒÒatÈ akathitÈva hoti, tasmiÑ pana kathite sÈ kathitÈ nÈma hotÊti
suÒÒatÈlakkhaÓaÑ dassetuÑ kiÒca bhikkhave r|paÑ vadethÈti-ÈdimÈha.
Tattha kiÒcÈti kÈraÓapucchÈ, kena kÈraÓena r|paÑ vadetha, kena

kÈraÓenetaÑ r|paÑ nÈmÈti attho. RuppatÊti khoti ettha itÊti kÈraÓuddeso,
yasmÈ ruppati, tasmÈ r|panti vuccatÊti attho. RuppatÊti kuppati ghaÔÔÊyati
pÊÄÊyati, bhijjatÊti attho. SÊtenapi ruppatÊti-ÈdÊsu sÊtena tÈva ruppanaÑ
Lokantarikaniraye pÈkaÔaÑ. TiÓÓaÑ tiÓÓaÒhi cakkavÈÄÈnaÑ antare ekeko
Lokantarikanirayo nÈma hoti aÔÔhayojanasahassappamÈÓo. Yassa neva
heÔÔhÈ pathavÊ atthi, na upari candimas|riyadÊpamaÓi-Èloko, niccandhakÈro.
Tattha nibbattasattÈnaÑ tigÈvuto attabhÈvo hoti, te vagguliyo viya
pabbatapÈde dÊghaputhulehi nakhehi laggitvÈ avaÑsirÈ olambanti. YadÈ
saÑsappantÈ aÒÒamaÒÒassa hatthapÈsÈgatÈ honti, atha “bhakkho no
laddho”ti maÒÒamÈnÈ tattha byÈvaÔÈ viparivattitvÈ lokasandhÈrake udake
patanti, vÈte paharantepi madhukaphalÈni viya chijjitvÈ udake patanti,
patitamattÈva accantakhÈre udake tattatele patitapiÔÔhapiÓÉi viya
paÔapaÔÈyamÈnÈ vilÊyanti. EvaÑ sÊtena ruppanaÑ Lokantarikaniraye
pÈkaÔaÑ. MahiÑsakaraÔÔhÈdÊsupi himapÈtasÊtalesu padesesu etaÑ
pÈkaÔameva. Tattha hi sattÈ sÊtena bhinnasarÊrÈ jÊvitakkhayampi pÈpuÓanti.
UÓhena ruppanaÑ AvÊcimahÈniraye pÈkaÔaÑ hoti. JighacchÈya

ruppanaÑ pettivisaye ceva dubbhikkhakÈle ca pÈkaÔaÑ. PipÈsÈya ruppanaÑ
KÈlakaÒjikÈdÊsu pÈkaÔaÑ. Eko kira KÈlakaÒjika-asuro pipÈsaÑ adhivÈsetuÑ
asakkonto yojanagambhÊravitthÈraÑ MahÈga~gaÑ otari, tassa

gatagataÔÔhÈne udakaÑ chijjati, dh|mo uggacchati, tatte piÔÔhipÈsÈÓe
ca~kamanakÈlo viya hoti. Tassa udakasaddaÑ sutvÈ ito cito ca
vicarantasseva ratti vibhÈyi. Atha naÑ pÈtova bhikkhÈcÈraÑ gacchÈntÈ
tiÑsamattÈ piÓÉacÈrikabhikkh| disvÈ “ko nÈma tvaÑ sappurisÈ”ti
pucchiÑsu. Petohamasmi bhenteti. KiÑ pariyesasÊti. pÈnÊyaÑ bhanteti.
AyaÑ ga~gÈ paripuÓÓÈ, kiÑ tvaÑ na passasÊti. Na upakappati bhanteti.
Tena hi Ga~gÈpiÔÔhe nipajja, mukhe te pÈnÊyaÑ ÈsiÒcissÈmÈti. So
vÈlikÈpuÄine1 uttÈno nipajji. Bhikkh| tiÑsamatte patte nÊharitvÈ udakaÑ
ÈharitvÈ tassa mukhe ÈsiÒciÑsu. TesaÑ tathÈ karontÈnaÑyeva velÈ
upakaÔÔhÈ jÈtÈ. Tato “bhikkhÈcÈrakÈlo amhÈkaÑ sappurisa, kacci te
assÈdamattÈ laddhÈ”ti ÈhaÑsu. Peto “sace me bhante tiÑsamattÈnaÑ
ayyÈnaÑ tiÑsapattehi Èsitta-udakato aÉÉhapasatamattampi paragalaÑ
gataÑ, petattabhÈvato mokkho mÈ hot|”ti Èha. EvaÑ pipÈsÈya ruppanaÑ
pettivisaye pÈkaÔaÑ.
aÑsÈdÊhi ruppanaÑ ÉaÑsamakkhikÈdibahulesu padesesu pÈkaÔaÑ.
Ettha ca ÉaÑsÈti pi~galamakkhikÈ. MakasÈti makasÈva. VÈtÈti
kucchivÈtapiÔÔhivÈtÈdivasena veditabbÈ. SarÊrasmiÑ hi vÈtarogo uppajjitvÈ
hatthapÈdapiÔÔhi-ÈdÊni bhindati, kÈÓaÑ karoti, khujjaÑ karoti, pÊÔhasappiÑ
karoti. Œtapoti s|riyÈtapo. Tena ruppanaÑ marukantÈrÈdÊsu pÈkaÔaÑ. EkÈ
kira itthÊ marukantÈre rattiÑ satthato ohÊnÈ divÈ s|riye uggacchante
vÈlikÈya tappamÈnÈya pÈde ÔhapetuÑ asakkontÊ sÊsato pacchiÑ otÈretvÈ
akkami. Kamena pacchiyÈ uÓhÈbhitattÈya ÔhÈtuÑ asakkontÊ tassÈ upari
sÈÔakaÑ ÔhapetvÈ akkami. Tasmimpi santatte attano a~kena gahitaputtakaÑ
adhomukhaÑ nipajjÈpetvÈ kandantaÑyeva akkamitvÈ saddhiÑ tena
tasmiÑyeva ÔhÈne uÓhÈbhitattÈ kÈlamakÈsi.
SarÊsapÈti ye keci dÊghajÈtikÈ sarantÈ gacchanti. TesaÑ samphassena
ruppanaÑ ÈsÊvisadaÔÔhakÈdÊnaÑ vasena veditabbaÑ. Iti BhagavatÈ yÈni
imÈni sÈmaÒÒapaccattavasena dhammÈnaÑ dve lakkhaÓÈni, tesu
r|pakkhandhassa tÈva paccattalakkhaÓaÑ dassitaÑ. R|pakkhandhasseva hi
etaÑ, na vedanÈdÊnaÑ, tasmÈ
______________________________________________________________
1. VÈlikÈpiÔÔhe (SÊ)
paccattalakkhaÓanti vuccati. AniccadukkhÈnattalakkhaÓaÑ pana

vedanÈdÊnampi hoti, tasmÈ taÑ sÈmaÒÒalakkhaÓanti vuccati.
KiÒca bhikkhave vedanaÑ vadethÈti-ÈdÊsu purimasadisaÑ
vuttanayeneva veditabbaÑ. YaÑ pana purimena asadisaÑ, tassÈyaÑ
vibhÈvanÈ–sukhampi vedayatÊti sukhaÑ ÈrammaÓaÑ vedeti anubhavati.
Parato padadvayepi eseva nayo. KathaÑ panetaÑ ÈrammaÓaÑ sukhaÑ
dukkhaÑ adukkhamasukhaÑ nÈma jÈtanti? SukhÈdÊnaÑ paccayato.
SvÈyamattho “yasmÈ ca kho MahÈli r|paÑ sukhaÑ sukhÈnupatitaÑ
sukhÈvakkantan”ti imasmiÑ MahÈlisutte1 Ègatoyeva. VedayatÊti ettha ca
vedanÈva vedayati, na aÒÒo satto vÈ puggalo vÈ. VedanÈ hi
vedayitalakkhaÓÈ, tasmÈ vatthÈrammaÓaÑ paÔicca vedanÈva vedayatÊti.
Evamidha BhagavÈ vedanÈyapi paccattalakkhaÓameva bhÈjetvÈ dassesi.
NÊlampi saÒjÈnÈtÊti nÊlapupphe vÈ vatthe vÈ parikammaÑ katvÈ
upacÈraÑ vÈ appanaÑ vÈ pÈpento saÒjÈnÈti. AyaÑ hi saÒÒÈ nÈma
parikammasaÒÒÈpi upacÈrasaÒÒÈpi appanÈsaÒÒÈpi vaÔÔati, nÊlaÑ nÊlanti
uppajjanasaÒÒÈpi vaÔÔatiyeva. PÊtakÈdÊsupi eseva nayo. IdhÈpi BhagavÈ
saÒjÈnanalakkhaÓÈya saÒÒÈya paccattalakkhaÓameva bhÈjetvÈ dassesi.
R|paÑ r|pattÈya2 sa~khatamabhisa~kharontÊti yathÈ yÈgumeva
yÈguttÈya,3 p|vameva p|vattÈya pacati nÈma, evaÑ paccayehi samÈgantvÈ
katabhÈvena sa~khatanti laddhanÈmaÑ r|pameva r|pattÈya yathÈ
abhisa~khataÑ r|paÑ nÈma hoti, tathattÈya4 r|pabhÈvÈya abhisa~kharoti
Èy|hati sampiÓÉeti, nipphÈdetÊti attho. VedanÈdÊsupi eseva nayo. AyaÑ
panettha sa~khepo–attanÈ saha jÈyamÈnaÑ r|paÑ sampayutte ca
vedanÈdayo dhamme abhisa~kharoti nibbattetÊti. IdhÈpi BhagavÈ
cetayitalakkhaÓassa sa~khÈrassa paccattalakkhaÓameva bhÈjetvÈ dassesi.
Ambilampi vijÈnÈtÊti amba-ambÈÔakamÈtulu~gÈdi-ambilaÑ “ambilan”ti
vijÈnÈti. Eseva nayo sabbapadesu. Api cettha tittakanti
nimbapaÔolÈdinÈnappakÈraÑ. KaÔukanti pippalimaricÈdinÈnappakÈraÑ.
Madhuranti
______________________________________________________________
1. SaÑ 2. 57 piÔÔhe. 2. R|patthÈya (SÊ) 3. YÈgutthÈya (SÊ)
4. TathÈ tadatthÈya (SÊ), tathÈ tÈya (SyÈ)
sappiphÈÓitÈdinÈ nappakÈraÑ. KhÈrikanti vÈti~gaÓanÈÄikera1

caturassavallivetta~kurÈdinÈnappakÈraÑ. AkhÈrikanti yaÑ vÈ taÑ vÈ
phalajÈtaÑ kÈrapaÓÓÈdimissakapaÓÓaÑ. LoÓikanti
loÓayÈguloÓamacchaloÓabhattÈdinÈnappakÈraÑ. AloÓikanti aloÓayÈgu-
aloÓamaccha-aloÓabhattÈdinÈnappakÈraÑ. TasmÈ viÒÒÈÓanti vuccatÊti
yasmÈ imaÑ ambilÈdibhedaÑ aÒÒamaÒÒavisiÔÔhena ambilÈdibhÈvena jÈnÈti,
tasmÈ viÒÒÈÓanti vuccatÊti. EvamidhÈpi BhagavÈ vijÈnanalakkhaÓassa
viÒÒÈÓassa paccattalakkhaÓameva bhÈjetvÈ dassesi.
YasmÈ pana ÈrammaÓassa ÈkÈrasaÓÔhÈnagahaÓavasena saÒÒÈ pÈkaÔÈ
hoti, tasmÈ sÈ cakkhudvÈre vibhattÈ. YasmÈ vinÈpi ÈkÈrasaÓÔhÈnÈ
ÈrammaÓassa paccattabhedagahaÓavasena viÒÒÈÓaÑ pÈkaÔaÑ hoti, tasmÈ
taÑ jivhÈdvÈre vibhattaÑ. ImesaÑ pana saÒÒÈviÒÒÈÓapaÒÒÈnaÑ2
asammohato sabhÈvasallakkhaÓatthaÑ saÒjÈnÈti, vijÈnÈti, pajÈnÈtÊti ettha
visesÈ veditabbÈ. Tattha upasaggamattameva viseso, jÈnÈtÊti padaÑ pana
aviseso. Tassapi3 jÈnanaÔÔhena viseso veditabbo. SaÒÒÈ hi nÊlÈdivasena
ÈrammaÓasaÒjÈnanamattameva, aniccaÑ dukkhamanattÈti
lakkhaÓapaÔivedhaÑ pÈpetuÑ na sakkoti. ViÒÒÈÓaÑ nÊlÈdivasena
ÈrammaÓaÒceva jÈnÈti, aniccÈdivasena lakkhaÓapaÔivedhaÒca pÈpeti,
ussakkitvÈ pana maggapÈtubhÈvaÑ pÈpetuÑ na sakkoti. PaÒÒÈ nÊlÈdivasena
ÈrammaÓampi jÈnÈti, aniccÈdivasena lakkhaÓapaÔivedhampi pÈpeti,
ussakkitvÈ maggapÈtubhÈvampi pÈpeti.
YathÈ hi heraÒÒikaphalake kahÈpaÓarÈsimhi kate ajÈtabuddhidÈrako
gÈmikapuriso mahÈheraÒÒikoti tÊsu janesu oloketvÈ Ôhitesu
ajÈtabuddhidÈrako kahÈpaÓÈnaÑ cittavicittacaturassamaÓÉalÈdibhÈvameva4
jÈnÈti, “idaÑ manussÈnaÑ upabhogaparibhogaÑ ratanasammatan”ti na
jÈnÈti. GÈmikapuriso cittÈdibhÈvaÒca jÈnÈti, manussÈnaÑ
upabhogaparibhogaratanasammatabhÈvaÒca, “ayaÑ k|Ôo, ayaÑ cheko, ayaÑ
karaÔo, ayaÑ saÓho”ti na jÈnÈti. MahÈheraÒÒiko cittÈdibhÈvampi
ratanasammatabhÈvampi k|ÔÈdibhÈvampi jÈnÈti. JÈnanto ca
______________________________________________________________
1. VÈti~gaÓanÊlikaramadda (SÊ), vÈti~gatÈlaketakÊkaÄÊranÈÄikera (SyÈ)
2. SaÒÒÈviÒÒÈÓÈnaÑ (Ka) 3. Tassa (SÊ) 4. ...maÓÉalÈdi-ÈkÈrameva (SÊ)
pana r|paÑ disvÈpi saddaÑ sutvÈpi gandhaÑ ghÈyitvÈpi rasaÑ sÈyitvÈpi

hatthena garulahubhÈvaÑ upadhÈretvÈpi “asukagÈme kato”tipi jÈnÈti,
“asukanigame asukanagare asukapabbatacchÈyÈya asukanadÊtÊre kato”tipi,
“asukÈcariyena kato”tipi jÈnÈti. Evameva saÒÒÈ ajÈtabuddhidÈrakassa
kahÈpaÓadassanaÑ viya nÊlÈdivasena ÈrammaÓamattameva jÈnÈti. ViÒÒÈÓaÑ
gÈmikapurisassa kahÈpaÓadassanaÑ viya nÊlÈdivasena ÈrammaÓampi jÈnÈti,
aniccÈdivasena lakkhaÓapaÔivedhampi pÈpeti. PaÒÒÈ mahÈheraÒÒikassa
kahÈpaÓadassanaÑ viya nÊlÈdivasena ÈrammaÓampi jÈnÈti, aniccÈdivasena
lakkhaÓapaÔivedhampi pÈpeti, ussakkitvÈ maggapÈtubhÈvampi pÈpeti.
So pana nesaÑ viseso duppaÔivijjho. TenÈha ÈyasmÈ NÈgaseno–
“DukkharaÑ mahÈrÈja BhagavatÈ katanti. KiÑ bhante NÈgasena
BhagavatÈ dukkaraÑ katanti. DukkaraÑ mahÈrÈja BhagavatÈ kataÑ,
imesaÑ ar|pÊnaÑ cittacetasikÈnaÑ dhammÈnaÑ ekÈrammaÓe
vattamÈnÈnaÑ vavatthÈnaÑ akkhÈtaÑ ‘ayaÑ phasso, ayaÑ vedanÈ,
ayaÑ saÒÒÈ, ayaÑ cetanÈ, idaÑ cittan’ti”1.
YathÈ hi tilatelaÑ sÈsapatelaÑ madhukatelaÑ eraÓÉakatelaÑ vasÈtelanti
imÈni paÒca telÈni ekacÈÔiyaÑ2 pakkhipitvÈ divasaÑ yamakamanthehi
manthetvÈ tato “idaÑ tilatelaÑ, idaÑ sÈsapatelan”ti ekekassa pÈÔiyekkaÑ
uddharaÓaÑ nÈma dukkaraÑ, idaÑ tato dukkarataraÑ. BhagavÈ pana
sabbaÒÒutaÒÒÈÓassa suppaÔividdhattÈ dhammissaro dhammarÈjÈ imesaÑ
ar|pÊnaÑ dhammÈnaÑ ekÈrammaÓe vattamÈnÈnaÑ vavatthÈnaÑ akÈsi.
PaÒcannaÑ mahÈnadÊnaÑ samuddaÑ paviÔÔhaÔÔhÈne “idaÑ Ga~gÈya
udakaÑ, idaÑ YamunÈyÈ”ti evaÑ pÈÔiyekkaÑ udakuddharaÓenÈpi
ayamattho veditabbo.
Iti paÔhamapabbena suÒÒataÑ, dutiyena suÒÒatÈlakkhaÓanti dvÊhi
pabbehi anattalakkhaÓaÑ kathetvÈ idÈni dukkhalakkhaÓaÑ dassetuÑ tatra
bhikkhaveti-ÈdimÈha. Tattha khajjÈmÊti na r|paÑ sunakho viya maÑsaÑ
luÒcitvÈ luÒcitvÈ khÈdati, yathÈ pana kiliÔÔhavatthanivattho tatonidÈnaÑ
pÊÄaÑ sandhÈya “khÈdati
______________________________________________________________
1. Khu 11. 94 piÔÔhe MilindapaÒhe. 2. EkapÈtiyaÑ (SÊ)
maÑ vatthan”ti bhaÓati, evamidampi pÊÄaÑ uppÈdentaÑ khÈdati nÈmÈti

veditabbaÑ. PaÔipanno hotÊti sÊlaÑ ÈdiÑ katvÈ yÈva arahattamaggÈ
paÔipanno hoti. Yo panettha balavaÒÈÓo tikkhabuddhi ÒÈÓuttaro
yogÈvacaro1 padhÈnabh|miyaÑ vÈyamanto khÈÓunÈ vÈ kaÓÔakena vÈ
viddho Èvudhena vÈ pahaÔo byagghÈdÊhi vÈ gahetvÈ khajjamÈno taÑ
vedanaÑ abbohÈrikaÑ katvÈ m|lakammaÔÔhÈnaÑ sammasanto arahattameva
gaÓhÈti, ayaÑ vedanÈya nibbidÈya virÈgÈya nirodhÈya paÔipanno nÈma
vuccati PÊtamallatthero2 viya KuÔumbiyaputtamahÈtissatthero viya vattani-
aÔaviyaÑ tiÑsamattÈnaÑ bhikkh|naÑ aÒÒataro byagghamukhe
nipannabhikkhu viya kaÓÔakena viddhatthero viya ca.
DvÈdasasu kira bhikkh|su ghaÓÔiÑ3 paharitvÈ araÒÒe
padhÈnamanuyuÒjantesu eko s|riye attha~gatamatteyeva ghaÓÔiÑ paharitvÈ
ca~kamaÑ oruyha ca~kamanto tiriyaÑ nimmathento tiÓapaÔicchannaÑ
kaÓÔakaÑ akkami. KaÓÔako piÔÔhipÈdena nikkhanto. TattaphÈlena
vinividdhakÈlo viya vedanÈ vattati. Thero cintesi “kiÑ imaÑ kaÓÔakaÑ
uddharÈmi, udÈhu pakatiyÈ vijjhitvÈ ÔhitakaÓÔakan”ti. Tassa evamahosi
“iminÈ kaÓÔakena viddhattÈ nirayÈdÊsu bhayaÑ4 nÈma natthi, pakatiyÈ
vijjhitvÈ ÔhitakaÓÔakaÑyevÈ”ti. So taÑ vedanaÑ vedanaÑ abbohÈrikaÑ
katvÈ sabbarattiÑ ca~kamitvÈ vibhÈtÈya rattiyÈ aÒÒassa saÒÒaÑ adÈsi. So
ÈgantvÈ “kiÑ bhante”ti pucchi. KaÓÔakenamhi Èviso viddhoti. KÈya velÈya
bhanteti. SÈyameva Èvusoti. KasmÈ na amhe pakkosittha, kaÓÔakaÑ
uddharitvÈ tattha telampi siÒceyyÈmÈti. PakatiyÈ vijjhitvÈ ÔhitakaÓÔakameva
uddharituÑ vÈyamimhÈ Èvusoti. SakkuÓittha bhante uddharitunti.
Ekadesamattena me Èvuso uddhaÔoti. Sesavatth|ni
DÊghamajjhimaÔÔhakathÈsu5 SatipaÔÔhÈnasuttaniddese vitthÈritÈneva.
TaÑ kiÑ maÒÒatha bhikkhaveti kasmÈ ÈraddhaÑ? ImasmiÑ pabbe
dukkhalakkhaÓameva kathitaÑ, na aniccalakkhaÓaÑ, taÑ dassetuÑ
idamÈraddhaÑ. TÊÓi lakkhaÓÈni samodhÈnetvÈ dassetumpi Èraddhameva.
ApacinÈti no ÈcinÈtÊti vaÔÔaÑ vinÈseti, neva cinÈti. Pajahati na upÈdiyatÊti
tadeva vissajjeti,
______________________________________________________________
1. YogÈvacarova (SÊ), yogÈvacaro ca (Ka) 2. PÊtimallatthero (SÊ)
3. GaÓÉiÑ (SÊ, SyÈ, Ka) 4. VÈso (SÊ)
5. DÊ-®Ôha 2. 339; Ma-®Ôha 1. 238 piÔÔhesu.
na gaÓhÈti. Visineti na ussinetÊti vikirati na sampiÓÉeti. Vidh|peti na

sandh|petÊti nibbÈpeti na jÈlÈpeti.
EvaÑ passaÑ bhikkhaveti idaÑ kasmÈ ÈraddhaÑ? VaÔÔaÑ vinÈsetvÈ
ÔhitaÑ mahÈkhÊÓÈsavaÑ dassessÈmÊti ÈraddhaÑ. Ettakena vÈ ÔhÈnena
vipassanÈ kathitÈ, idÈni saha vipassanÈya cattÈro magge dassetuÑ idaÑ
ÈraddhaÑ. Atha vÈ ettakena ÔhÈnena paÔhamamaggo kathito, idÈni saha
vipassanÈya tayo magge dassetuÑ idamÈraddhaÑ. Ettakena vÈ ÔhÈnena tÊÓi
maggÈni kathitÈni, idÈni saha vipassanÈya arahattamaggaÑ dassetumpi
idamÈraddhameva.
SapajÈpatikÈti saddhiÑ pajÈpatinÈ devarÈjena. ŒrakÈva namassantÊti
d|ratova namassanti, d|repi ÔhitaÑ namassantiyeva ÈyasmantaÑ
nÊtattheraÑ1 viya.
Thero kira pupphacchaÉÉakakulato nikkhamma pabbajito,
khuraggeyeva arahattaÑ patvÈ cintesi “ahaÑ ajjeva pabbajito ajjeva me
pabbajitakiccaÑ matthakaÑ pattaÑ,
catupaccayasantosabhÈvanÈrÈmamaÓÉitaÑ mahÈ-ariyavaÑsapaÔipadaÑ
p|ressÈmÊ”ti. So paÑsuk|latthÈya sÈvattiÑ pavisitvÈ coÄakaÑ pariyesanto
vicari. Atheko mahÈbrahmÈ samÈpattito vuÔÔhÈya manussapathaÑ olokento
theraÑ disvÈ “ajjeva pabbajitvÈ ajjeva khuragge arahattaÑ patvÈ mahÈ-
ariyavaÑsapaÔipadaÑ p|retuÑ coÄakaÑ pariyesatÊ”ti aÒjaliÑ paggayha
namassamÈno aÔÔhÈsi. TamaÒÒo mahÈbrahmÈ disvÈ “kaÑ namassasÊ”ti
pucchi. NÊtattheraÑ namassÈmÊti. KiÑ kÈraÓÈti. Ajjeva pabbajitvÈ ajjeva
khuragge arahattaÑ patvÈ mahÈ-ariyavaÑsapaÔipadaÑ p|retuÑ coÄakaÑ
pariyesatÊti. Sopi naÑ namassamÈno aÔÔhÈsi. AthaÒÒo, athaÒÒoti sattasatÈ
mahÈbrahmÈno namassamÈnÈ aÔÔhaÑsu. Tena vuttaÑ–
“TÈ devatÈ sattasatÈ uÄÈrÈ,
BrÈhmÈ vimÈnÈ abhinikkhamitvÈ.
NÊtaÑ namassanti pasannacittÈ,
‘KhÊÓÈsavo gaÓhati paÑsuk|laÑ’.
______________________________________________________________
1. NÊlattheraÑ (SÊ)
TÈ devatÈ sattasatÈ uÄÈrÈ,

BrahmÈ vimÈnÈ abhinikkhamitvÈ.
NÊtaÑ namassanti pasannacittÈ,
‘KhÊÓÈsavo kayirati paÑsuk|laÑ’.
‘KhÊÓÈsavo dhovati paÑsuk|laÑ’,
‘KhÊÓÈsavo rajati paÑsuk|laÑ’,
‘KhÊÓÈsavo pÈrupati paÑsuk|lan’ti”.
Iti BhagavÈ imasmiÑ sutte desanaÑ tÊhi bhavehi vinivattetvÈ
arahattassa k|ÔaÑ gaÓhi. DesanÈpariyosÈne paÒcasatÈ bhikkh| arahatte
patiÔÔhahiÑsu. . SattamaÑ.
8. PiÓÉolyasuttavaÓÓanÈ
80. AÔÔhame kismiÒcideva pakaraÓeti kismiÒcideva kÈraÓe.
PaÓÈmetvÈti nÊharitvÈ. KismiÑ pana kÈraÓe ete BhagavatÈ paÓÈmitÈti?
EkasmiÑ hi antovasse BhagavÈ SÈvatthiyaÑ vasitvÈ vutthavasso pavÈretvÈ
mahÈbhikkhusaÑghaparivÈro SÈvatthito nikkhamitvÈ janapadacÈrikaÑ
caranto KapilavatthuÑ patvÈ NigrodhÈrÈmaÑ pÈvisi. SakyarÈjÈno “SatthÈ
Ègato”ti sutvÈ pacchÈbhatte kappiyÈni telamadhuphÈÓitÈdÊni ceva pÈnakÈni
ca kÈjasatehi1 gÈhÈpetvÈ vihÈraÑ gantvÈ saÑghassa niyyÈtetvÈ SatthÈraÑ
vanditvÈ paÔisanthÈraÑ karontÈ ekamante nisÊdiÑsu. SatthÈ tesaÑ
madhuradhammakathaÑ kathento nisÊdi. TasmiÑ khaÓe ekacce bhikkh|
senÈsanaÑ paÔijagganti, ekacce maÒcapÊÔhÈdÊni paÒÒÈpenti, sÈmaÓerÈ
appaharitaÑ karonti. BhÈjanÊyaÔÔhÈne2 sampattabhikkh|pi atthi,
asampattabhikkh|pi atthi. SampattÈ asampattÈnaÑ lÈbhaÑ gaÓhantÈ
“amhÈkaÑ detha, amhÈkaÑ Ècariyassa detha, upajjhÈyassa dethÈ”ti kathentÈ
mahÈsaddamakaÑsu. SatthÈ sutvÈ theraÑ pucchi “ke pana te Œnanda
uccÈsaddÈ mahÈsaddÈ kevaÔÔÈ maÒÒe macchavilope”ti. Thero etamattaÑ
Èrocesi. SatthÈ sutvÈ “Èmisahetu Œnanda bhikkh| mahÈsaddaÑ karontÊ”ti
Èha. Œma bhanteti. AnanucchavikaÑ Œnanda appatir|paÑ.
______________________________________________________________
1. KÈjakasatehi (SÊ) 2. BhÈjanÊyaÔÔhÈnaÑ (SÊ)
Na hi mayÈ kappasatasahassÈdhikÈni cattÈri asa~khyeyyÈni cÊvarÈdihetu

pÈramiyo p|ritÈ, nÈpi ime bhikkh| cÊvarÈdihetu agÈrasmÈ anagÈriyaÑ
pabbajitÈ, arahattahetu pabbajitvÈ anatthaÑ atthasadisaÑ asÈraÑ
sÈrasadisaÑ karonti, gacchÈnanda te bhikkh| paÓÈmehÊti.
PubbaÓhasamayanti dutiyadivase1 pubbaÓhasamayaÑ. BeluvalaÔÔhikÈya
m|leti taruÓabeluvarukkham|le. PabÈÄhoti pabÈhito. PavÈÄhotipi pÈÔho,
pavÈhitoti2 attho. Ubhayampi nÊhaÔabhÈvameva dÊpeti. SiyÈ aÒÒathattanti
pasÈdaÒÒathattaÑ vÈ bhÈvaÒÒathattaÑ vÈ bhaveyya. KathaÑ?
“SammÈsambuddhena mayaÑ lahuke kÈraÓe paÓÈmitÈ”ti pasÈdaÑ mandaÑ
karontÈnaÑ pasÈdaÒÒathattaÑ nÈma hoti. Sali~geneva titthÈyatanaÑ
pakkamantÈnaÑ bhÈvaÒÒathattaÑ nÈma. SiyÈ vipariÓÈmoti ettha pana
“mayaÑ Satthu ajjhÈsayaÑ gaÓhituÑ sakkhissÈmÈti pabbajitÈ, naÑ gahetuÑ
asakkontÈnaÑ kiÑ amhÈkaÑ pabbajjÈyÈ”ti sikkhaÑ paccakkhÈya
hÊnÈyÈvattanaÑ vipariÓÈmoti veditabbo. VacchassÈti khÊr|pakavacchÈssa3.
AÒÒathattanti milÈyana-aÒÒathattaÑ. KhÊr|pako hi vaccho mÈtu adassanena
khÊraÑ alabhanto milÈyati kampati pavedhati. VipariÓÈmoti maraÓaÑ. So hi
khÊraÑ alabhamÈno khÊrapipÈsÈya sussanto patitvÈ marati.
BÊjÈnaÑ taruÓÈnanti udakena anuggahetabbÈnaÑ vir|ÄhabÊjÈnaÑ.
AÒÒathattanti milÈyanaÒÒathattameva. TÈni hi udakaÑ alabhantÈni
milÈyanti. VipariÓÈmoti vinÈso. TÈni hi udakaÑ alabhantÈni sukkhitvÈ
vinassanti, palÈlameva honti. Anuggahitoti ÈmisÈnuggahena ceva
dhammÈnuggahena ca anuggahito. AnuggaÓheyyanti dvÊhipi etehi
anuggahehi anuggaÓheyyaÑ. AcirapabbajitÈ hi sÈmaÓerÈ ceva
daharabhikkh| ca cÊvarÈdipaccayavekalle vÈ sati gelaÒÒe vÈ SatthÈrÈ vÈ
ÈcariyupajjhÈyehi vÈ ÈmisÈnuggahena ananuggahitÈ kilamantÈ na sakkonti
sajjhÈyaÑ vÈ manasikÈraÑ vÈ kÈtuÑ, dhammÈnuggahena ananuggahitÈ
uddesena ceva ovÈdÈnusÈsaniyÈ ca parihÈyamÈnÈ na sakkonti akusalaÑ
parivajjetvÈ kusalaÑ bhÈvetuÑ. Imehi pana dvÊhi anuggahehi anuggahitÈ
kÈyena akilamantÈ sajjhÈyamanasikÈre pavattitvÈ yathÈnusiÔÔhaÑ
______________________________________________________________
1. Punadivase (SyÈ) 2. PagÈÄhotipi pÈÔho, pagÈhitoti (Ka)
3. KhÊrapakavacchassa (SÊ, SyÈ)
paÔipajjamÈnÈ aparabhÈge haÑ anuggahaÑ alabhantÈpi teneva

purimÈnuggahena laddhabalÈ sÈsane patiÔÔhahanti, tasmÈ Bhagavato evaÑ
parivitakko udapÈdi.
Bhagavato purato pÈturahosÊti Satthu cittaÑÒatvÈ “ime bhikkh|
BhagavatÈ paÓÈmitÈ, idÈni nesaÑ anuggahaÑ kÈtukÈmo evaÑ cintesi,
kÈraÓaÑ BhagavÈ cintesi, ahamettha ussÈhaÑ janessÈmÊ”ti purato pÈkaÔo
ahosi. Santettha bhikkh|ti idaÑ so mahÈbrahmÈ yathÈ nÈma byatto s|do
yadeva ambilaggÈdÊsu1 rasajÈtaÑ raÒÒo ruccati, taÑ abhisa~khÈrena
sÈdutaraÑ katvÈ punadivase upanÈmeti, evameva attano byattatÈya
BhagavatÈ ÈhaÔa-upamaÑyeva evametaÑ BhagavÈti-Èdivacanehi
abhisa~kharitvÈ BhagavantaÑ yÈcanto bhikkhusaÑghassa
anuggahakaraÓatthaÑ vadati. Tattha abhinandat|ti “mama santikaÑ
bhikkhusaÑgho Ègacchat|”ti evamassa ÈgamanaÑ sampiyÈyamÈno
abhinandatu. Abhivadat|ti Ègatassa ca ovÈdÈnusÈsaniÑ dadanto abhivadatu.
PaÔisallÈnÈti ekÊbhÈvÈ. IddhÈbhisa~khÈraÑ abhisa~khÈsÊti iddhiÑ akÈsi.
EkadvÊhikÈyÈti ekeko ceva dve dve ca hutvÈ. SÈrajjamÈnar|pÈti
ottappamÈnasabhÈvÈ bhÈyamÈnÈ. KasmÈ pana BhagavÈ tesaÑ tathÈ
upasa~kamanÈya iddhimakÈsÊti? HitapatthanÈya. Yadi hi te vaggavaggÈ
hutvÈ ÈgaccheyyuÑ, “BhagavÈ bhikkhusaÑghaÑ paÓÈmetvÈ araÒÒaÑ
paviÔÔho, ekadivasampi tattha vasituÑ nÈsakkhi, vegeneva2 Ègato”ti keÄimpi
kareyyuÑ. Atha nesaÑ neva BuddhagÈravaÑ paccupaÔÔhaheyya, na
dhammadesanaÑ sampaÔicchituÑ samatthÈ bhaveyyuÑ. SabhayÈnaÑ pana
sasÈrajjÈnaÑ ekadvÊhikÈya ÈgacchantÈnaÑ BuddhagÈravaÒceva
paccupaÔÔhitaÑ bhavissati, dhammadesanaÒca sampaÔicchituÑ sakkhissantÊti
cintetvÈ3 tesaÑ hitapatthanÈya tathÈr|paÑ iddhiÑ akÈsi.
NisÊdiÑs|ti tesu hi sÈrajjamÈnar|pesu Ègacchantesu eko bhikkhu
“mamaÑyeva SatthÈ oloketi, maÑyeva maÒÒe niggaÓhitukÈmo”ti saÓikaÑ
ÈgantvÈ vanditvÈ nisÊdi, athaÒÒo, athaÒÒoti evaÑ paÒcabhikkhusatÈni
nisÊdiÑsu. EvaÑ nisinnaÑ pana bhikkhusaÑghaÑ sÊdantare sannisinnaÑ
mahÈsamuddaÑ viya nivÈte padÊpaÑ viya ca niccalaÑ disvÈ SatthÈ cintesi
______________________________________________________________
1. AmbilÈdÊsu (SyÈ) 2. Bhikkhugavesaneneva (SyÈ) 3. ViditvÈ (SyÈ)
“imesaÑ bhikkh|naÑ kÊdisÊ dhammadesanÈ vaÔÔatÊ”ti. Athassa etadahosi

“ime ÈhÈrahetu paÓÈmitÈ, piÓÉiyÈlopadhammadesanÈva nesaÑ sappÈyÈ, taÑ
dassetvÈ matthake tiparivaÔÔadesanaÑ desessÈmi, desanÈpariyosÈne sabbe
arahattaÑ pÈpuÓissantÊ”ti. Atha nesaÑ taÑ dhammadesanaÑ desento
antamidaÑ bhikkhaveti-ÈdimÈha.
Tattha antanti pacchimaÑ lÈmakaÑ. YadidaÑ piÓÉolyanti yaÑ evaÑ
piÓÉapariyesanena jÊvikaÑ kappentassa jÊvitaÑ. AyaÑ panettha padattho–
piÓÉÈya ulatÊti piÓÉolo, piÓÉolassa kammaÑ piÓÉolyaÑ, piÓÉapariyesanena
nipphÈditajÊvitanti attho. AbhisÈpoti akkoso. KupitÈ1 hi manussÈ attano
paccatthikaÑ “cÊvaraÑ nivÈsetvÈ kapÈlaÑ gahetvÈ piÓÉaÑ pariyesamÈno
carissatÊ”ti2 akkosanti. Atha vÈ pana “kiÑ tuyhaÑ akÈtabbaÑ atthi, yo tvaÑ
evaÑ balavÈ vÊriyasampannopi hirottappaÑ pahÈya kapaÓo viya piÓÉolo
vicarasi pattapÈÓÊ”ti evampi akkosantiyeva. TaÒca kho etanti evaÑ taÑ
abhisÈpaÑ samÈnampi piÓÉolyaÑ. KulaputtÈ upenti atthavasikÈti mama
sÈsane jÈtikulaputtÈ ca ÈcarakulaputtÈ ca atthavasikÈ kÈraÓavasikÈ hutvÈ
kÈraÓavasaÑ paÔicca upenti.
RÈjÈbhinÊtÈti-ÈdÊsu ye raÒÒo santakaÑ khÈditvÈ raÒÒÈ bandhanÈgÈre
bandhÈpitÈ palÈyitvÈ3 pabbajanti, te rÈjÈbhinÊtÈ nÈma. Te hi raÒÒÈ
bandhanaÑ abhinÊtattÈ rÈjÈbhinÊtÈ nÈma. Ye pana corehi aÔaviyaÑ gahetvÈ
ekaccesu mÈriyamÈnesu4 ekacce “mayaÑ sÈmi tumhehi vissaÔÔhÈ gehaÑ
anajjhÈvasitvÈ pabbajissÈma, tattha yaÑ yaÑ Buddhap|jÈdipuÒÒaÑ5
karissÈma, tato tumhÈkaÑ pattiÑ dassÈmÈ”ti tehi vissaÔÔhÈ6 pabbajanti, te
corÈbhinÊtÈ nÈma. Tepi hi corehi mÈretabbataÑ abhinÊtÈti corÈbhinÊtÈ nÈma.
Ye pana iÓaÑ gahetvÈ paÔidÈtuÑ asakkontÈ palÈyitvÈ pabbajanti, te iÓaÔÔÈ
nÈma, iÓapÊÄitÈti attho. IÓaÔÔhÈtipi pÈÔho, iÓe ÔhitÈti attho. Ye
rÈjacorachÈtakarogabhayÈnaÑ aÒÒatarena abhibh|tÈ upaddutÈ pabbajanti, te
bhayaÔÔÈ nÈma, bhayapÊÄitÈti attho. BhayaÔÔhÈtipi pÈÔho,
______________________________________________________________
1. AkkositukÈmÈ (SÊ) 2. VicarasÊti (SyÈ) 3. PalÈyitvÈ palÈyitvÈ (SyÈ)
4. HariyamÈnesu (SyÈ) 5. Pupphagandhap|jÈdipuÒÒaÑ (SÊ)
6. Tehi te vissaÔÔhÈ (SyÈ)
bhaye ÔhitÈti attho. ŒjÊvikÈpakatÈti ÈjÊvikÈya upaddutÈ abhibh|tÈ,

puttadÈraÑ posetuÑ asakkontÈti attho. OtiÓÓÈmhÈti anto anupaviÔÔhÈ.
So ca hoti abhijjhÈl|ti idaÑ so kulaputto “dukkhassa antaÑ
karissÈmÊ”ti-Èdivasena cittaÑ uppÈdetvÈ pabbajito, aparabhÈge taÑ
pabbajjaÑ tathÈr|paÑ kÈtuÑ na sakkoti, taÑ dassetuÑ vuttaÑ. Tattha
abhijjhÈl|ti parabhaÓÉÈnaÑ abhijjhÈyitÈ. TibbasÈrÈgoti bahalarÈgo.
ByÈpannacittoti p|tibhÈvena vipannacitto. PaduÔÔhamanasa~kappoti
tikhiÓasi~go viya goÓo duÔÔhacitto. MuÔÔhassatÊti bhattanikkhittakÈko viya
naÔÔhassati, idha kataÑ ettha nassati. AsampajÈnoti nippaÒÒo.
KhandhÈdiparicchedarahito. AsamÈhitoti caÓÉasote baddhanÈvÈ viya
upacÈrappanÈbhÈvena asaÓÔhito. Vibbhantacittoti bandhÈruÄhamago1 viya
bhantamano. PÈkatindriyoti yathÈ gihÊ puttadhÊtaro olokento asaÑvutindriyo
hoti, evaÑ asaÑvutindriyo.
ChavÈlÈtanti chavÈnaÑ daÉÉhaÔÔhÈne alÈtaÑ. UbhatopadittaÑ majjhe
g|thagatanti pamÈÓena aÔÔha~gulamattaÑ dvÊsu ÔhÈnesu ÈdittaÑ majjhe
g|thamakkhitaÑ. Neva gÈmeti sace hi taÑ
yugana~galagopÈnasipakkhapÈsakÈdÊnaÑ atthÈya upanetuÑ sakkÈ assa,
gÈme kaÔÔhatthaÑ phareyya. Sace khettakuÔiyaÑ kaÔÔhattharamaÒcakÈdÊnaÑ
atthÈya upanetuÑ sakkÈ, araÒÒe kaÔÔhatthaÑ phareyya. YasmÈ pana
ubhayathÈpi na sakkÈ, tasmÈ evaÑ vuttaÑ. GihibhogÈ ca parihÊnoti yo
agÈre vasantehi gihÊhi dÈyajje bhÈjiyamÈne bhogo2 laddhabbo assa, tato ca
parihÊno. SÈmaÒÒatthaÒcÈti ÈcariyupajjhÈyÈnaÑ ovÈde ÔhatvÈ
pariyattipaÔivedhavasena pattabbaÑ sÈmaÒÒatthaÒca. ImaÒca pana upamaÑ
SatthÈ na dussÊlassa vasena Èhari, parisuddhasÊlassa pana alasassa
abhijjhÈdÊhi dosehi upahatassa puggalassa imaÑ upamaÑ Èhari.
Tayome bhikkhaveti kasmÈ ÈraddhaÑ? Imassa puggalassa
chavÈlÈtasadisabhÈvo neva mÈtÈpit|hi kato, na ÈcariyupajjhÈyehi, imehi
pana pÈpavitakkehi katoti dassanatthaÑ ÈraddhaÑ. AnimittaÑ vÈ
______________________________________________________________
1. PaÓÔhÈruddhÈmitto (SyÈ) 2. BhÈgo (SÊ)
samÈdhinti vipassanÈsamÈdhiÑ. So hi niccanimittÈdÊnaÑ samugghÈtanena

animittoti vuccati. Ettha ca cattÈro satipaÔÔhÈnÈ missakÈ, animittasamÈdhi
pubbabhÈgo. AnimittasamÈdhi vÈ missako, satipaÔÔhÈnÈ pubbabhÈgÈti
veditabbÈ.
DvemÈ bhikkhave diÔÔhiyoti idaÑ pana na kevalaÑ
animittasamÈdhibhÈvanÈ imesaÑyeva tiÓÓaÑ mahÈvitakkÈnaÑ pahÈnÈya
saÑvattati, sassatucchedadiÔÔhÊnampi pana samugghÈtaÑ karotÊti
dassanatthaÑ vuttaÑ. Na vajjavÈ assanti niddoso bhaveyyaÑ. Sesamettha
uttÈnameva, Iti BhagavÈ imasmimpi sutte desanaÑ tÊhi bhavehi vinivattetvÈ
arahattena k|ÔaÑ gaÓhi. DesanÈvasÈne paÒcasatÈ bhikkh| saha
paÔisambhidÈhi arahattaÑ pÈpuÓiÑs|ti. . AÔÔhamaÑ.
9. PÈlileyyasuttavaÓÓanÈ
81. Navame cÈrikaÑ pakkÈmÊti KosambikÈnaÑ bhikkh|naÑ kalahakÈle
SatthÈ ekadivasaÑ DÊghÊtissa KosalaraÒÒo vatthuÑ ÈharitvÈ “na hi verena
verÈni, sammantÊdha kudÈcanan”ti-ÈdÊhi1 gÈthÈhi ovadati. TaÑdivasaÑ
tesaÑ kalahaÑ karontÈnaÑyeva ratti vibhÈtÈ. Dutiyadivasepi BhagavÈ
tameva vatthuÑ kathesi. TaÑdivasampi tesaÑ kalahaÑ karontÈnaÑyeva
ratti vibhÈtÈ. Tatiyadivasepi BhagavÈ tameva vatthuÑ kathesi. Atha naÑ
aÒÒataro bhikkhu evamÈha “appossukko bhante BhagavÈ
diÔÔhadhammasukhavihÈraÑ anuyutto viharatu, mayametena bhaÓÉanena
kalahena viggahena vivÈdena paÒÒÈyissÈmÈ”ti. SatthÈ “pariyÈdiÓÓar|pacittÈ
kho ime moghapurisÈ, na ime sakkÈ saÒÒÈpetun”ti cintetvÈ “kiÑ mayhaÑ
imehi, ekacÈravÈsaÑ vasissÈmÊ”ti so pÈtova sarÊrapaÔijagganaÑ katvÈ
KosambiyaÑ piÓÉÈya caritvÈ kaÒcipi anÈmantetvÈ ekova adutiyo cÈrikaÑ
pakkÈmi.
YasmiÑ Èvuso samayeti idaÑ thero yasmÈssa ajja BhagavÈ ekena
bhikkhunÈ saddhiÑ pakkamissati, ajja dvÊhi, ajja satena, ajja sahassena, ajja
ekakovÈti sabbo Bhagavato cÈro vidito pÈkaÔo paccakkho, tasmÈ Èha.
______________________________________________________________
AnupubbenÈti gÈmanigamapaÔipÈÔiyÈ piÓÉÈya caramÈno ekacÈravÈsaÑ

tÈva vasamÈnaÑ bhikkhuÑ passitukÈmo hutvÈ BÈlakaloÓakÈragÈmaÑ
agamÈsi. Tattha Bhaguttherassa sakalapacchÈbhattaÒceva tiyÈmarattiÒca
ekacÈravÈse ÈnisaÑsaÑ kathetvÈ punadivase tena pacchÈsamaÓena piÓÉÈya
caritvÈ taÑ tattheva nivattetvÈ “samaggavÈsaÑ vasamÈne tayo kulaputte
passissÈmÊ”ti pÈcÊnavaÑsamigadÈyaÑ agamÈsi. Tesampi
sakalapacchÈbhattaÒceva tiyÈmarattiÒca ekacÈravÈse ÈnisaÑsaÑ kathetvÈ te
tattheva nivattetvÈ ekakova PÈlileyya1nagarÈbhimukho pakkamitvÈ
anupubbena PÈlileyyanagaraÑ sampatto. Tena vuttaÑ “anupubbena cÈrikaÑ
caramÈno yena pÈlileyyakaÑ, tadavasarÊ”ti.
BhaddasÈlam|leti PÈlileyyavÈsino Bhagavato dÈnaÑ datvÈ PÈlileyyato
avid|re rakkhitavanasaÓÉo nÈma atthi, tattha Bhagavato paÓÓasÈlaÑ katvÈ
“ettha vasathÈ”ti paÔiÒÒaÑ kÈretvÈ vÈsayiÑsu. BhaddasÈlo pana2 tattheko
manÈpo laddhako3 sÈlarukkho. BhagavÈ taÑ nagaraÑ upanissÈya tasmiÑ
vanasaÓÉe paÓÓasÈlasamÊpe tasmiÑ rukkham|le viharati. Tena vuttaÑ
“bhaddasÈlam|le”ti.
EvaÑ viharante panettha TathÈgate aÒÒataro hatthinÈgo hatthinÊhi
hatthipotakÈdÊhi gocarabh|mititthogÈhanÈdÊsu ubbÈÄho y|the ukkaÓÔhito
“kiÑ me imehi hatthÊhÊ”ti y|thaÑ pahÈya manussapathaÑ gacchanto
PÈlileyyakavanasaÓÉe BhagavantaÑ disvÈ ghaÔasahassena nibbÈpitasantÈpo
viya nibbuto hutvÈ Satthu santike aÔÔhÈsi. So tato paÔÔhÈya Satthu
vattapaÔivattaÑ karonto mukhadhovanaÑ deti, nhÈnodakaÑ Èharati,
dantakaÔÔhaÑ deti, pariveÓaÑ sammajjati, araÒÒato madhurÈni phalÈphalÈni
ÈharitvÈ Satthuno deti. SatthÈ paribhogaÑ karoti.
EkadivasaÑ SatthÈ rattibhÈgasamanantare ca~kamitvÈ pÈsÈÓaphalake
nisÊdi. HatthÊpi avid|re ÔhÈne aÔÔhÈsi. SatthÈ pacchato oloketvÈ na kiÒci
addasa, evaÑ purato ca ubhayapassesu ca. Athassa “sukhaÑ vatÈhaÑ
aÒÒatra tehi bhaÓÉanakÈrakehi vasÈmÊ”ti cittaÑ uppajji. Hatthinopi “mayÈ
nÈmitasÈkhaÑ aÒÒe khÈdantÈ natthÊ”ti-ÈdÊni cintetvÈ “sukhaÑ vata
______________________________________________________________
1. PÈrileyya (SÊ) 2. NÈma (SÊ) 3. Tattheva koci nÈgo bhaddako (SyÈ)
ekakova vasÈmi, Satthu vattaÑ kÈtuÑ labhÈmÊ”ti cittaÑ uppajji. SatthÈ

attano cittaÑ oloketvÈ “mama tÈva ÊdisaÑ cittaÑ, kÊdisaÑ nu kho
hatthissÈ”ti tassÈpi tÈdisameva disvÈ “sameti no cittan”ti imaÑ udÈnaÑ
udÈnesi–
“EtaÑ nÈgassa nÈgena, ÊsÈdantassa hatthino.
Sameti cittaÑ cittena, yadeko ramatÊ vane”ti1.
Atha kho sambahulÈ bhikkh|ti atha evaÑ TathÈgate tattha viharante
paÒcasatÈ disÈsu vassaÑvutthÈ bhikkh|. YenÈ yasmÈ Œnandoti “SatthÈ kira
bhikkhusaÑghaÑ paÓÈmetvÈ araÒÒaÑ paviÔÔho”ti attano dhammatÈya Satthu
santikaÑ gantuÑ asakkontÈ yenÈyasmÈ Œnando, tenupasa~kamiÑsu.
AnantarÈ ÈsavÈnaÑ khayoti maggÈnantaraÑ arahattaphalaÑ.
Vicayasoti vicayena, tesaÑ tesaÑ dhammÈnaÑ sabhÈvavicinanasamatthena
ÒÈÓena paricchindi tvÈti attho. Dhammoti sÈsanadhammo. CattÈro
satipaÔÔhÈnÈti-Èdi ye ye koÔÔhÈse paricchinditvÈ dhammo desito, tesaÑ
pakÈsanatthÈya vuttaÑ. SamanupassanÈti diÔÔhisamanupassanÈ. Sa~khÈro
soti diÔÔhisa~khÈro so. Tatojo so sa~khÈroti tato taÓhÈto so sa~khÈro jÈto.
TaÓhÈsampayuttesu cittesupi cat|su cittesu esa jÈyati. SÈpi taÓhÈti sÈ
diÔÔhisa~khÈrassa paccayabh|tÈ taÓhÈ. SÈpi vedanÈti sÈ taÓhÈya
paccayabh|tÈ vedanÈ. Sopi phassoti so vedanÈya paccayo avijjÈsamphasso.
SÈpi avijjÈti sÈ phassasampayuttÈ avijjÈ.
No cassaÑ, no ca me siyÈti sace ahaÑ na bhaveyyaÑ, mama
parikkhÈropi na bhaveyya. NÈbhavissaÑ, na me bhavissatÊti sace pana
Èyatimpi ahaÑ na bhavissÈmi, evaÑ mama parikkhÈropi na bhavissati.
Ettake ÔhÈne BhagavÈ tena bhikkhunÈ gahitagahitadiÔÔhiÑ2 vissajjÈpento
Ègato puggalajjhÈsayenapi desanÈvilÈsenapi. Tatojo so sa~khÈroti
taÓhÈsampayuttacitte vicikicchÈva natthi, kathaÑ vicikicchÈsa~khÈro
taÓhÈto jÈyatÊti? AppahÊnattÈ. Yassa3 hi taÓhÈya appahÊnÈya
______________________________________________________________
1. Vi 3. 500 piÔÔhe. 2. GahitaÑ diÔÔhiÑ (Ka) 3. YassÈ (SyÈ)
so uppajjati, taÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ. DiÔÔhiyÈpi eseva nayo labbhatiyeva.

Cat|su hi cittuppÈdesu sampayuttadiÔÔhi nÈma natthi. YasmÈ pana taÓhÈya
appahÊnattÈ sÈ uppajjati, tasmÈ taÑ sandhÈya tatrÈpi ayamattho yujjati. Iti
imasmiÑ sutte tevÊsatiyÈ ÔhÈnesu arahattaÑ pÈpetvÈ vipassanÈ kathitÈ. .
NavamaÑ.
10. PuÓÓamasuttavaÓÓanÈ
82. Dasame tadahuposatheti-Èdi PavÈraÓasutte vitthÈritameva.
KiÒcideva desanti kiÒci kÈraÓaÑ. Sake Èsane nisÊditvÈ puccha
yadÈka~khasÊti kasmÈ evamÈha? So kira bhikkhu paÒcasatabhikkhuparivÈro.
Œcariye pana Ôhitake pucchante sace te bhikkh| nisÊdanti, Satthari gÈravaÑ
kataÑ hoti, Ècariye agÈravaÑ. Sace uÔÔhahanti, Ècariye gÈravaÑ kataÑ hoti,
Satthari agÈravaÑ. Iti nesaÑ cittaÑ anekaggaÑ bhavissati, desanaÑ
sampaÔicchituÑ na sakkhissanti. TasmiÑ pana nisÊditvÈ pucchante tesaÑ
cittaÑ ekaggaÑ bhavissati, desanaÑ sampaÔicchituÑ sakkhissantÊti ÒatvÈ
BhagavÈ evamÈha. Ime nu kho bhanteti ayaÑ thero paÒcannaÑ
bhikkhusatÈnaÑ Ècariyo, paÒcakkhandhamattampi nappajÈnÈtÊti na vattabbo.
PaÒhaÑ pucchantena pana “ime paÒcupÈdÈnakkhandhÈ, na aÒÒe”ti evaÑ
jÈnantena viya hutvÈ pucchituÑ na vaÔÔati, tasmÈ ajÈnanto viya pucchati.
Tepi cassa antevÈsikÈ “amhÈkaÑ Ècariyo ‘ahaÑ jÈnÈmÊ’ti na katheti,
sabbaÒÒutaÒÒÈÓena pana saddhiÑ saÑsanditvÈva kathetÊ”ti sotabbaÑ
saddhÈtabbaÑ maÒÒissantÊtipi ajÈnanto viya pucchati.
Chandam|lakÈti taÓhÈchandam|lakÈ. Na kho bhikkhu taÒÒeva
upÈdÈnaÑ te paÒcupÈdÈnakkhandhÈti yasmÈ chandarÈgamattaÑ
paÒcakkhandhÈ na hoti, tasmÈ idaÑ vuttaÑ. YasmÈ pana sahajÈtato vÈ
ÈrammaÓato vÈ khandhe muÒcitvÈ upÈdÈnaÑ natthi, tasmÈ nÈpi aÒÒatra
paÒcahi upÈdÈnakkhandhehi upÈdÈnanti vuttaÑ. TaÓhÈsampayuttasmiÑ hi
citte vattamÈne taÑcittasamuÔÔhÈnar|paÑ r|pakkhandho, ÔhapetvÈ taÑ
taÓhaÑ sesÈ ar|padhammÈ cattÈro khandhÈti sahajÈtatopi khandhe muÒcitvÈ
upÈdÈnaÑ natthi. UpÈdÈnassa pana r|pÈdÊsu aÒÒataraÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ
uppajjanato ÈrammaÓatopi paÒcakkhandhe muÒcitvÈ upÈdÈnaÑ natthi.
ChandarÈgavemattatÈti chandarÈganÈnattaÑ. EvaÑ kho bhikkh|ti evaÑ
r|pÈrammaÓassa
chandarÈgassa vedanÈdÊsu aÒÒataraÑ ÈrammaÓaÑ akaraÓato siya

chandarÈgavemattatÈ. KhandhÈdhivacananti khandhÈti1 ayaÑ paÒÒatti.
AyaÑ pana anusandhi na ghaÔiyati, kiÒcÈpi na ghaÔiyati, sÈnusandhikÈva
pucchÈ, sÈnusandhikaÑ vissajjanaÑ. AyaÑ hi thero tesaÑ tesaÑ
bhikkh|naÑ ajjhÈsayena pucchati, SatthÈpi tesaÑ tesaÑ ajjhÈsayeneva
vissajjeti. SesaÑ sabbattha uttÈnameva. . DasamaÑ.
Imassa ca pana vaggassa ekekasmiÑ sutte paÒcasatÈ paÒcasatÈ bhikkh|
arahattaÑ pattÈti.
KhajjanÊyavaggo tatiyo.
_____
(9) 4. Theravagga
1. ŒnandasuttavaÓÓanÈ
83. Theravaggassa paÔhame MantÈÓiputtoti2 MantÈÓiyÈ nÈma
brÈhmaÓiyÈ putto. UpÈdÈyÈti Ègamma Èrabbha sandhÈya paÔicca. AsmÊti
hotÊti asmÊti evaÑ pavattaÑ taÓhÈmÈnadiÔÔhipapaÒcattayaÑ hoti. Daharoti
taruÓo. YuvÈti yobbanena samannÈgato. MaÓÉanakajÈtikoti
maÓÉanakasabhÈvo maÓÉanakasÊlo. Mukhanimittanti mukhapaÔibimbaÑ.
TaÑ hi parisuddhaÑ ÈdÈsamaÓÉalaÑ paÔicca paÒÒÈyati. KiÑ pana taÑ
olokayato sakamukhaÑ paÒÒÈyati, paramukhanti? Yadi sakaÑ bhaveyya,
parammukhaÑ hutvÈ paÒÒÈyeyya. Atha parassa bhaveyya, vaÓÓÈdÊhi
asadisaÑ hutvÈ paÒÒÈyeyya. TasmÈ na taÑ attano, na parassa, ÈdÈsaÑ pana
nissÈya nibhÈsar|paÑ nÈma taÑ paÒÒÈyatÊti vadanti. Atha yaÑ udake
paÒÒÈyati, taÑ kena kÈraÓenÈti? MahÈbh|tÈnaÑ visuddhatÈya. Dhammo me
abhisamitoti3 mayÈ ÒÈÓena catusaccadhammo abhisamÈgato4, sotÈpannosmi
jÈtoti kathesi. . PaÔhamaÑ.
______________________________________________________________
1. KhandhÈnaÑ (SÊ) 2. MantÈniputtoti (SyÈ)
3. Abhisametoti (SÊ, SyÈ) 4. Abhisammato (Ka)
2. TissasuttavaÓÓanÈ
84. Dutiye madhurakajÈto viyÈti saÒjÈtagarubhÈvo viya akammaÒÒo.
DisÈpi meti ayaÑ puratthimÈ ayaÑ dakkhiÓÈti evaÑ disÈpi mayhaÑ na
pakkhÈyanti, na pÈkaÔÈ hontÊti vadati. DhammÈpi maÑ na paÔibhantÊti
pariyattidhammÈpi mayhaÑ na upaÔÔhahanti, uggahitaÑ sajjhÈyitaÑ na
dissatÊti vadati. VicikicchÈti no mahÈvicikicchÈ. Na hi tassa “sÈsanaÑ
niyyÈnikaÑ nu kho, na nu kho”ti vimati uppajjati. EvaÑ panassa hoti
“sakkhissÈmi nu kho samaÓadhammaÑ kÈtuÑ, udÈhu
pattacÊvaradhÈraÓamattameva karissÈmÊ”ti.
KÈmÈnametaÑ adhivacananti yathÈ hi ninnaÑ pallalaÑ olokentassa
dassanarÈmaÓeyyakamattaÑ atthi1, yo panettha otarati, taÑ
caÓÉamÊnÈkulatÈya ÈkaÉÉhitvÈ anayabyasanaÑ pÈpeti, evamevaÑ paÒcasu
kÈmaguÓesu cakkhudvÈrÈdÊnaÑ ÈrammaÓe rÈmaÓeyyakamattaÑ atthi1, yo
panettha gedhaÑ Èpajjati, taÑ ÈkaÉÉhitvÈ nirayÈdÊsu eva pakkhipanti.
AppassÈdÈ hi kÈmÈ bahudukkhÈ bahupÈyÈsÈ, ÈdÊnavo ettha bhiyyoti imaÑ
atthavasaÑ paÔicca “kÈmÈnametaÑ adhivacanan”ti vuttaÑ.
AhamanuggahenÈti ahaÑ dhammÈmisÈnuggahehi anuggaÓhÈmi.
AbhinandÊti sampaÔicchi. Na kevalaÒca abhinandi, imaÑ pana Satthu santikÈ
assÈsaÑ labhitvÈ ghaÔento vÈyamanto katipÈhena arahatte patiÔÔhÈsi. .
DutiyaÑ.
3. YamakasuttavaÓÓanÈ
85. Tatiye diÔÔhigatanti sace hissa evaÑ bhaveyya “sÈ~khÈrÈ uppajjanti
ceva nurujjhanti ca, sa~khÈrappavattameva appavattaÑ hotÊ”ti, diÔÔhigataÑ
nÈma na bhaveyya, sÈsanÈvacarikaÑ ÒÈÓaÑ bhaveyya. YasmÈ panassa
“satto ucchijjati vinassatÊ”ti ahosi, tasmÈ diÔÔhigataÑ nÈma jÈtaÑ. ThÈmasÈ
parÈmÈsÈti diÔÔhithÈmena ceva diÔÔhiparÈmÈsena ca.
YenÈyasmÈ SÈriputtoti yathÈ nÈma paccante kupite taÑ v|pasametuÑ
asakkontÈ rÈjapurisÈ senÈpatissa vÈ raÒÒo vÈ santikaÑ gacchanti, evaÑ
diÔÔhigatavasena tasmiÑ there kupite taÑ v|pasametuÑ asakkontÈ te
bhikkh| yena DhammarÈjassa DhammasenÈpati ÈyasmÈ
______________________________________________________________
1. Natthi (SÊ)
SÈriputto, tenupasa~kamiÑsu. EvaÑbyÈkhoti tesaÑ bhikkh|naÑ santike

viya therassa sammukhÈ paggayha vattuÑ asakkonto olambantena hadayena
“evaÑbyÈkho”ti Èha. TaÑ kiÑ maÒÒasi Èvusoti idaÑ thero tassa vacanaÑ
sutvÈ “nÈyaÑ attano laddhiyaÑ dosaÑ passati, dhammadesanÈya assa taÑ
pÈkaÔaÑ karissÈmÊ”ti cintetvÈ tiparivaÔÔaÑ desanaÑ desetuÑ Èrabhi.
TaÑ kiÑ maÒÒasi Èvuso yamaka, r|paÑ TathÈgatoti idaÑ kasmÈ

ÈraddhaÑ? AnuyogavattaÑ dÈpanatthaÑ1. TiparivaÔÔadesanÈvasÈnasmiÑ hi
thero sotÈpanno jÈto. Atha naÑ anuyogavattaÑ dÈpetuÑ2 “taÑ kiÑ
maÒÒasÊ”ti-ÈdimÈha. TathÈgatoti satto. R|paÑ vedanÈ saÒÒÈ sa~khÈrÈ
viÒÒÈÓanti ime paÒcakkhandhe sampiÓÉetvÈ “TathÈgato”ti samanupassasÊti
pucchati. Ettha ca te Èvusoti idaÑ therassa anuyoge bhummaÑ. IdaÑ
vuttaÑ hoti–ettha ca te ettake ÔhÈne diÔÔheva dhamme saccato thirato satte
anupalabbhiyamÈneti. Sace taÑ Èvusoti idametaÑ aÒÒaÑ byÈkarÈpetukÈmo
pucchati. YaÑ dukkhaÑ taÑ niruddhanti yaÑ dukkhaÑ, tadeva niruddhaÑ,
aÒÒo satto nirujjhanako nÈma natthi, evaÑ byÈkareyyanti attho.
Etasseva atthassÈti etassa paÔhamamaggassa. Bhiyyoso mattÈya

ÒÈÓÈyÈti atirekappamÈÓassa ÒÈÓassa atthÈya, sahavipassanakÈnaÑ upari ca
tiÓÓaÑ maggÈnaÑ ÈvibhÈvatthÈyÈti attho. Œrakkhasampannoti anto-
Èrakkhena ceva bahi-Èrakkhena ca samannÈgato. AyogakkhemakÈmoti
cat|hi yogehi khemabhÈvaÑ anicchanto. PasayhÈti pasayhitvÈ abhibhavitvÈ.
AnupakhajjÈti anupavisitvÈ.
PubbuÔÔhÈyÊti-ÈdÊsu d|ratova ÈgacchantaÑ disvÈ Èsanato paÔhamataraÑ

vuÔÔhÈtÊti pubbuÔÔhÈyÊ. Tassa ÈsanaÑ datvÈ tasmiÑ nisinne pacchÈ nipatati
nisÊdatÊti pacchÈnipÈtÊ. PÈtova vuÔÔhÈya “ettakÈ kasituÑ gacchatha, ettakÈ
vapitun”ti vÈ sabbapaÔhamaÑ vuÔÔhÈtÊti pubbuÔÔhÈyÊ. SÈyaÑ sabbesu attano
attano vasanaÔÔhÈnaÑ gatesu gehassa samantato ÈrakkhaÑ saÑvidhÈya
dvÈrÈni thaketvÈ sabbapacchÈ nipajjanatopi pacchÈnipÈtÊ. “KiÑ
______________________________________________________________
1. AnuyogavattapÈpanatthaÑ (SyÈ) 2. PÈpetuÑ (SyÈ)
karomi ayyaputta, kiÑ karomi ayyaputtÈ”ti mukhaÑ olokento kiÑkÈraÑ

paÔisÈvetÊti kiÑkÈrapaÔissÈvÊ. ManÈpaÑ caratÊti manÈpacÈrÊ. PiyaÑ vadatÊti
piyavÈdÊ. Mittatopi naÑ saddaheyyÈti mitto me ayanti saddaheyya.
VissÈsaÑ ÈpajjeyyÈti ekato pÈnabhojanÈdiÑ karonto vissÈsiko bhaveyya.
SaÑvissatthoti suÔÔhu vissattho.
Evameva khoti ettha idaÑ opammasaÑsandanaÑ–bÈlagahapatiputto
viya hi vaÔÔasannissitakÈle assutavÈ puthujjano, vadhakapaccÈmitto viya
abaladubbalÈ paÒcakkhandhÈ, vadhakapaccÈmittassa “bÈlagahapatiputtaÑ
upaÔÔhahissÈmÊ”ti upagatakÈlo viya paÔisandhikkhaÓe upagatÈ
paÒcakkhandhÈ, tassa hi “na me ayaÑ sahÈyo, vadhakapaccatthiko ayan”ti
ajÈnanakÈlo viya vaÔÔanissitaputhujjanassa paÒcakkhandhe “na ime
mayhan”ti agahetvÈ “mama r|paÑ, mama vedanÈ, mama saÒÒÈ, mama
sa~khÈrÈ, mama viÒÒÈÓan”ti gahitakÈlo, vadhakapaccatthikassa “mitto me
ayan”ti gahetvÈ sakkÈrakaraÓakÈlo viya “mama ime”ti gahetvÈ paÒcannaÑ
khandhÈnaÑ nhÈpanabhojanÈdÊhi1 sakkÈrakaraÓakÈlo, “ativissattho2 me
ayan”ti ÒatvÈ sakkÈraÑ karontasseva asinÈ sÊsacchindanaÑ viya vissatthassa
bÈlaputhujjanassa tikhiÓehi bhijjamÈnehi khandhehi jÊvitapariyÈdÈnaÑ
veditabbaÑ.
UpetÊti upagacchati. UpÈdiyatÊti gaÓhÈti. AdhiÔÔhÈtÊti adhitiÔÔhati. AttÈ
meti ayaÑ me attÈti. SutavÈ ca kho Èvuso ariyasÈvakoti yathÈ pana paÓÉito
gahapatiputto evaÑ upagataÑ paccatthikaÑ “paccatthiko me ayan”ti ÒatvÈ
appamatto tÈni tÈni kammÈni kÈretvÈ anatthaÑ pariharati, atthaÑ pÈpuÓÈti,
evaÑ sutavÈ ariyasÈvakopi “na r|paÑ attato samanupassatÊ”ti-ÈdinÈ nayena
paÒcakkhandhe ahanti vÈ mamanti vÈ agahetvÈ “paccatthikÈ me ete”ti ÒatvÈ
r|pasattaka-ar|pasattakÈdivasena vipassanÈya yojetvÈva tatonidÈnaÑ
dukkhaÑ parivajjetvÈ aggaphalaÑ arahattaÑ pÈpuÓÈti. Sesamettha
uttÈnameva. . TatiyaÑ.
4. AnurÈdhasuttavaÓÓanÈ
86. Catutthe araÒÒakuÔikÈyanti tasseva vihÈrassa paccante
paÓÓasÈlÈyaÑ. TaÑ TathÈgatoti tumhÈkaÑ SatthÈ TathÈgato taÑ
______________________________________________________________
1. PÈnabhojanadÊhi (SÊ) 2. Ativiya saÑvisaÔÔho (SyÈ)
sattaÑ TathÈgataÑ. AÒÒatra imehÊti tassa kira evaÑ ahosi “ime sÈsanassa
paÔipakkhÈ paÔivilomÈ, yathÈ ime bhaÓanti, na evaÑ SatthÈ paÒÒÈpessati,
aÒÒathÈ paÒÒÈpessatÊ”ti. TasmÈ evamÈha. EvaÑ vutte te aÒÒatitthiyÈti evaÑ
therena attano ca paresaÒca samayaÑ ajÈnitvÈ vutte ekedesena
sÈsanasamayaÑ jÈnantÈ therassa vÈde dosaÑ dÈtukÈmÈ te aÒÒatitthiyÈ
paribbÈjakÈ ÈyasmantaÑ AnurÈdhaÑ etadavocuÑ.
TaÑ kiÑ maÒÒasi anurÈdhÈti SatthÈ tassa kathaÑ sutvÈ cintesi “ayaÑ
bhikkhu attano laddhiyaÑ dosaÑ na jÈnÈti, kÈrako panesa yuttayogo,
dhammadesanÈya eva naÑ jÈnÈpessÈmÊ”ti tiparivaÔÔaÑ desanaÑ desetukÈmo
“taÑ kiÑ maÒÒasi AnurÈdhÈ”ti-ÈdimÈha. Athassa tÈya desanÈya
arahattappattassa anuyogavattaÑ Èropento taÑ kiÑ maÒÒasi AnurÈdha,
r|paÑ TathÈgatoti-ÈdimÈha. DukkhaÒceva paÒÒapemi, dukkhassa ca
nirodhanti vaÔÔadukkhaÒceva vaÔÔadukkhassa ca nirodhaÑ nibbÈnaÑ
paÒÒapemi. Dukkhanti vÈ vacanena dukkhasaccaÑ gahitaÑ. TasmiÑ gahite
samudayasaccaÑ gahitameva hoti tassa m|lattÈ. Nirodhanti vacanena
nirodhasaccaÑ gahitaÑ. TasmiÑ gahite maggasaccaÑ gahitameva hoti tassa
upÈyattÈ. Iti pubbe cÈhaÑ AnurÈdha etarahi ca catusaccameva paÒÒapemÊti
dasseti. EvaÑ imasmiÑ sutte vaÔÔavivaÔÔameva kathitaÑ. . CatutthaÑ.
5. VakkalisuttavaÓÓanÈ
87. PaÒcame kumbhÈkÈranivesaneti kumbhakÈrasÈlÈyaÑ. Thero kira
vutthavasso pavÈretvÈ BhagavantaÑ dassanÈya Ègacchati. Tassa
nagaramajjhe mahÈ-ÈbÈdho uppajji, pÈdÈ na vahanti. Atha naÑ
maÒcakasivikÈya kumbhakÈrasÈlaÑ ÈhariÑsu. SÈ ca sÈlÈ tesaÑ kammasÈlÈ,
na nivasanasÈlÈ. TaÑ sandhÈya vuttaÑ “kumbhakÈranivesane viharatÊ”ti.
BÈÄhagilÈnoti adhimattagilÈno. SamadhosÊti samantato adhosi, calanÈkÈrena
apacitiÑ dassesi. VattaÑ1 kiretaÑ bÈÄhagilÈnenapi vuÉÉhataraÑ disvÈ
uÔÔhÈnÈkÈrena apaciti dassetabbÈ. Tena pana “mÈ cali mÈ calÊ”ti vattabbo.
SantimÈni ÈsanÈnÊti BuddhakÈlasmiÒhi ekassapi
______________________________________________________________
1. YuttaÑ (SÊ), vuttaÑ (Ka)
bhikkhuno vasanaÔÔhÈne “sace SatthÈ Ègacchissati, idha nisÊdissatÊ”ti ÈsanaÑ

paÒÒattameva hoti antamaso phalakamattampi paÓÓasanthÈramattampi.
KhamanÊyaÑ yÈpanÊyanti kaccidukkhaÑ khamituÑ iriyÈpathaÑ vÈ yÈpetuÑ
sakkÈti pucchati. PaÔikkamantÊti nivattanti. AbhikkamantÊti adhigacchanti.
PaÔikkamosÈnanti paÔikkamo etÈsaÑ. SÊlato na upavadatÊti sÊlaÑ Èrabbha
sÊlabhÈvena na upavadati. CirapaÔikÈhanti cirarapaÔiko ahaÑ, cirato paÔÔhÈya
ahanti attho. P|tikÈyenÈti attano suvaÓÓavaÓÓampi kÈyaÑ BhagavÈ
dhuvapaggharaÓaÔÔhena evamÈha. Yo kho Vakkali dhammanti idha BhagavÈ
“dhammakÈyo kho mahÈrÈja TathÈgato”ti vuttaÑ dhammakÈyataÑ dasseti.
Navavidho hi lokuttaradhammo TathÈgatassa kÈyo nÈma.
IdÈni therassa tiparivaÔÔadhammadesanaÑ Èrabhanto taÑ kiÑ
maÒÒasÊti-ÈdimÈha. KÈÄasilÈti KÈÄasilÈvihÈro. VimokkhÈyÈti
maggavimokkhatthÈya. Suvimutto vimuccissatÊti arahattaphalavimuttiyÈ
vimutto hutvÈ vimuccissati. TÈ kira devatÈ “yena nÊhÈrena iminÈ vipassanÈ
ÈraddhÈ, anantarÈyena arahattaÑ pÈpuÓissatÊ”ti ÒatvÈ evamÈhaÑsu.
ApÈpakanti alÈmakaÑ. SatthaÑ ÈharesÊti thero kira adhimÈniko ahosi. So
samÈdhivipassanÈhi vikkhambhitÈnaÑ kilesÈnaÑ samudÈcÈraÑ apassanto
“khÊÓÈsavomhÊ”ti saÒÒÊ hutvÈ “kiÑ me iminÈ dukkhena jÊvitena, satthaÑ
ÈharitvÈ marissÈmÊ”ti tikhiÓena satthena kaÓÔhanÈÄaÑ chindi. Athassa
dukkhÈ vedanÈ uppajji. So tasmiÑ khaÓe attano puthujjanabhÈvaÑ ÒatvÈ
avissaÔÔhakammaÔÔhÈnattÈ sÊghaÑ m|lakammaÔÔhÈnaÑ ÈdÈya sammasanto
arahattaÑ pÈpuÓitvÈva kÈlamakÈsi. PaccavekkhaÓÈ panassa ca kathaÑ
ahosÊti? KhÊÓÈsavassa ek|navÊsati paccavekkhaÓÈ na sabbÈva avassaÑ
laddhabbÈ, tikhiÓenÈpi pana asinÈ sÊse chijjante ekaÑ dve ÒÈÓÈni avassaÑ
uppajjanti.
Vivattakkhandhanti parivattakkhandhaÑ. SemÈnanti sayamÈnaÑ. Thero
kira uttÈnako nipanno satthaÑ Èhari. Tassa sarÊraÑ yathÈÔhitameva ahosi.
SÊsaÑ pana dakkhiÓapassena parivattitvÈ aÔÔhÈsi. AriyasÈvakÈ hi
yebhuyyena dakkhiÓapasseneva kÈlaÑ karonti. Tenassa sarÊraÑ
yathÈÔhitaÑyeva ahosi. SÊsaÑ pana dakkhiÓapassena parivattitvÈ ÔhitaÑ.
TaÑ sandhÈya vivattakkhandho nÈma jÈtotipi vadanti. Dh|mÈyitattanti
dh|mÈyanabhÈvaÑ. TimirÈyitattanti timirÈyanabhÈvaÑ, dh|mavalÈhakaÑ

viya timiravalÈhakaÑ viya cÈti attho. . PaÒcamaÑ.
6. AssajisuttavaÓÓanÈ
88. ChaÔÔhe KassapakÈrÈmeti KassapaseÔÔhinÈ kÈrite ÈrÈme.
KÈyasa~khÈreti assÈsapassÈse. So hi te catutthajjhÈnena passambhitvÈ
passambhitvÈ vihÈsi. EvaÑ hotÊti idÈni taÑ samÈdhiÑ appaÔilabhantassa
evaÑ hoti. No cassÈhaÑ parihÈyÈmÊti kacci nu kho ahaÑ sÈsanato na
parihÈyÈmi. Tassa kira ÈbÈdhadosena appitappitÈ samÈpatti parihÈyi, tasmÈ
evaÑ cintesi. SamÈdhisÈrakÈ samÈdhisÈmaÒÒÈti samÈdhiÑyeva sÈraÒca
sÈmaÒÒaÒca maÒÒanti. MayhaÑ pana sÈsane na etaÑ sÈraÑ,
vipassanÈmaggaphalÈni sÈraÑ. So tvaÑ samÈdhito parihÈyanto kasmÈ
cintesi “sÈsanato parihÈyÈmÊ”ti evaÑ theraÑ assÈsetvÈ idÈnissa tiparivaÔÔaÑ
dhammadesanaÑ Èrabhanto taÑ kiÑ maÒÒasÊti-ÈdimÈha. Athassa
tiparivaÔÔadesanÈvasÈne arahattaÑ pattassa satatavihÈraÑ dassento so
sukhaÑ ce vedanaÑ vedayatÊti-ÈdimÈha. Tattha anabhinanditÈti pajÈnÈtÊti
sukhavedanÈya tÈva abhinandanÈ hotu, dukkhavedanÈya kathaÑ hotÊti?
DukkhaÑ patvÈ sukhaÑ pattheti, yadaggena sukhaÑ pattheti, tadaggena
dukkhaÑ patthetiyeva. SukhavipariÓÈmena hi dukkhaÑ Ègatameva hotÊti
evaÑ dukkha abhinandanÈ veditabbÈ. SesaÑ pubbe vuttanayamevÈti. .
ChaÔÔhaÑ.
7. KhemakasuttavaÓÓanÈ
89. Sattame attaniyanti attano parikkhÈrajÈtaÑ. AsmÊti adhigatanti
asmÊti evaÑ pavattÈ taÓhÈmÈnÈ adhigatÈ. SandhÈvanikÈyÈti punappunaÑ
gamanÈgamanena. Upasa~kamÊti BadarikÈrÈmato gÈvutamattaÑ
GhositÈrÈmaÑ agamÈsi. DÈsakatthero pana catukkhattuÑ gamanÈgamanena
taÑdivasaÑ dviyojanaÑ addhÈnaÑ ÈhiÓÉi. KasmÈ pana taÑ therÈ
pahiÓiÑsu? Vissutassa dhammakathikassa santikÈ dhammaÑ suÓissÈmÈti.
SayaÑ kasmÈ na gatÈti? Therassa vasanaÔÔhÈnaÑ araÒÒaÑ sambÈdhaÑ,
tattha saÔÔhimattÈnaÑ therÈnaÑ ÔhÈtuÑ vÈ nisÊdituÑ vÈ okÈso natthÊti na
gatÈ. “IdhÈgantvÈ amhÈkaÑ dhammaÑ
kathet|”tipi kasmÈ pana na pahiÓiÑs|ti? Therassa ÈbÈdhikattÈ. Atha kasmÈ

punappunaÑ pahiÓiÑs|ti? Sayameva ÒatvÈ amhÈkaÑ kathetuÑ ÈgamissatÊti.
Theropi tesaÑ ajjhÈsayaÑ ÒatvÈva agamÈsÊti.
Na khvÈhaÑ Èvuso r|panti yo hi r|pameva asmÊti vadati, tena itare

cattÈro khandhÈ paccakkhÈtÈ honti. Yo aÒÒatra r|pÈ vadati, tena r|paÑ
paccakkhÈtaÑ hoti. VedanÈdÊsupi eseva nayo. Therassa pana sam|hato
paÒcasupi khandhesu asmÊti adhigato, tasmÈ evamÈha. HotevÈti hotiyeva.
Anusahagatoti sukhumo. seti chÈrikÈkhÈre. KhÈreti |sakhÈre.
SammadditvÈti temetvÈ khÈdetvÈ1.
Evameva khoti ettha idaÑ opammasaÑsandanaÑ–kiliÔÔhavatthaÑ viya

hi puthujjanassa cittÈcÈro, tayo khÈrÈ viya tisso anupassanÈ, tÊhi khÈrehi
dhotavatthaÑ viya desanÈya madditvÈ Ôhito anÈgÈmino cittÈcÈro,
anusahagato |sÈdigandho viya arahattamaggavajjhÈ kilesÈ,
gandhakaraÓÉako viya arahattamaggaÒÈÓaÑ, gandhakaraÓÉakaÑ Ègamma
anusahagatÈnaÑ |sagandhÈdÊnaÑ samugghÈto viya arahattamaggena
sabbakilesakkhayo, gandhaparibhÈvitavattaÑ nivÈsetvÈ chaÓadivase
antaravÊthiyaÑ sugandhagandhino vicaraÓaÑ viya khÊÓÈsavassa
sÊlagandhÈdÊhi dasa disÈ upavÈyantassa yathÈkÈmacÈro.
Œcikkhitunti kathetuÑ. Desetunti pakÈsetuÑ. PaÒÒÈpetunti jÈnÈpetuÑ.

PaÔÔhapetunti patiÔÔhÈpetuÑ. Vivaritunti vivaÔaÑ kÈtuÑ. Vibhajitunti
suvibhattaÑ kÈtuÑ. UttÈnÊkÈtunti uttÈnakaÑ kÈtuÑ. SaÔÔhimattÈnaÑ
therÈnanti te kira therena kathitakathitaÔÔhÈne vipassanaÑ paÔÔhapetvÈ
upar|pari sammasantÈ desanÈpariyosÈne arahattaÑ pÈpuÓiÑsu. Theropi
aÒÒena nÊhÈrena akathetvÈ vipassanÈsahagatacitteneva kathesi. TasmÈ sopi
arahattaÑ pÈpuÓi. Tena vuttaÑ “saÔÔhimattÈnaÑ therÈnaÑ bhikkh|naÑ
anupÈdÈya Èsavehi cittÈni vumucciÑsu Èyasmato Khemakassa cÈ”ti. .
SattamaÑ.
______________________________________________________________
1. KhÈretvÈ (SÊ), kilenetvÈ (SyÈ)
8. ChannasuttavaÓÓanÈ
90. AÔÔhame ÈyasmÈ Channoti TathÈgatena saddhiÑ ekadivase jÈto
mahÈbhinikkhamanadivase saddhiÑ nikkhamitvÈ puna aparabhÈge Satthu
santike pabbajitvÈ “amhÈkaÑ Buddho amhÈkaÑ dhammo”ti evaÑ makkhÊ
ceva paÄÈsÊ ca hutvÈ sabrahmacÈrÊnaÑ pharusavÈcÈya saÑghaÔÔanaÑ
karonto thero. AvÈpuraÓaÑ ÈdÈyÈti kuÒcikaÑ gahetvÈ. VihÈrena vihÈraÑ
upasa~kamitvÈti ekaÑ vihÈraÑ pavisitvÈ tato aÒÒaÑ, tato aÒÒanti evaÑ tena
tena vihÈrena taÑ taÑ vihÈraÑ upasa~kamitvÈ. Etadavoca ovadantu manti
kasmÈ evaÑ mahantena ussÈhena tattha tattha gantvÈ etaÑ avocÈti?
UppannasaÑvegatÈya. Tassa hi parinibbute Satthari
dhammasa~gÈhakattherehi pesito ÈyasmÈ Œnando KosambiÑ gantvÈ
brahmadaÓÉaÑ adÈsi. So dinne brahmadaÓÉe saÒjÈtapariÄÈho visaÒÒÊbh|to
patitvÈ puna saÒÒaÑ labhitvÈ vuÔÔhÈya ekassa bhikkhuno santikaÑ gato, so
tena saddhiÑ kiÒci na kathesi. AÒÒassa santikaÑ agamÈsi, sopi na kathesÊti
evaÑ sakalavihÈraÑ vicaritvÈ nibbinno pattacÊvaraÑ ÈdÈya BÈrÈÓasiÑ
gantvÈ uppannasaÑvego tattha tattha gantvÈ evaÑ avoca.
Sabbe sa~khÈrÈ aniccÈti sabbe tebh|makasa~khÈrÈ aniccÈ. Sabbe
dhammÈ anattÈti sabbe catubh|makadhammÈ anattÈ. Iti sabbepi te bhikkh|
theraÑ ovadantÈ aniccalakkhaÓaÑ anattalakkhaÓanti dveva lakkhaÓÈni
kathetvÈ dukkhalakkhaÓaÑ na kathayiÑsu. KasmÈ? EvaÑ kira nesaÑ ahosi
“ayaÑ bhikkhu vÈdÊ dukkhalakkhaÓe paÒÒÈpiyamÈne r|paÑ dukkhaÑ -pa-
viÒÒÈÓaÑ dukkhaÑ, maggo dukkho, phalaÑ dukkhanti ‘tumhe dukkhappattÈ
bhikkh| nÈmÈ’ti gahaÓaÑ gaÓheyya, yathÈ gahaÓaÑ gahetuÑ na sakkoti,
evaÑ niddosamevassa katvÈ kathessÈmÈ”ti dveva lakkhaÓÈni kathayiÑsu.
ParitassanÈ upÈdÈnaÑ uppajjatÊti paritassanÈ ca upÈdÈnaÒca uppajjati.
PaccudÈvattati mÈnasaÑ, atha ko carahi me attÈti yadi r|pÈdÊsu ekopi
anattÈ, atha ko nÈma1 me attÈti evaÑ paÔinivattati “mayhaÑ mÈnasan”ti.
AyaÑ kira thero paccaye apariggahetvÈ vipassanaÑ paÔÔhapesi, sÈssa2
dubbalavipassanÈ attagÈhaÑ pariyÈdÈtuÑ asakkuÓantÊ sa~khÈresu
______________________________________________________________
1. Ko nukho (SÊ) 2. SÈyaÑ (SÊ, Ka)
suÒÒato upaÔÔhahantesu “ucchijjissÈmi vinassissÈmÊ”ti ucchedadiÔÔhiyÈ ceva

paritassanÈya ca1 paccayo ahosi. So ca attÈnaÑ papÈte papatantaÑ viya
disvÈ “paritassanÈ upÈdÈnaÑ uppajjati, paccudÈvattati mÈnasaÑ, atha ko
carahi me attÈ”ti Èha. Na kho panevaÑ dhammaÑ passato hotÊti
catusaccadhammaÑ passantassa evaÑ na hoti. TÈvatikÈ vissaÔÔhÊti2 tattako
vissÈso. SammukhÈ metanti thero tassa vacanaÑ sutvÈ “kÊdisÈ nu kho
imassa dhammadesanÈ sappÈyÈ”ti cintento TepiÔakaÑ BuddhavacanaÑ
vicinitvÈ KaccÈnasuttaÑ3 addasa “idaÑ Èditova diÔÔhiviniveÔhanaÑ katvÈ
majjhe BuddhabalaÑ dÊpetvÈ saÓhasukhumapaccayÈkÈraÑ pakÈsayamÈnaÑ
gataÑ4, idamassa desessÈmÊ”ti taÑ dassento “sammukhÈ metan”ti-ÈdimÈha.
. AÔÔhamaÑ.
9-10. RÈhulasuttÈdivaÓÓanÈ
91-92. NavamadasamÈni RÈhulasaÑyutte5 vuttatthÈneva. KevalaÑ
hetÈni ayaÑ theravaggoti katvÈ idhÈgatÈnÊti6. . NavamadasamÈni.
Theravaggo catuttho.
_____
(10) 5. Pupphavagga
1. NadÊsuttavaÓÓanÈ
93. Pupphavaggassa paÔhame pabbateyyÈti pabbate pavattÈ. OhÈrinÊti
sote patitapatitÈni tiÓapaÓÓakaÔÔhÈdÊni heÔÔhÈhÈrinÊ. D|ra~gamÈti
nikkhantaÔÔhÈnato paÔÔhÈya catupaÒcayojanasatagÈminÊ. SÊghasotÈti
caÓÉasotÈ. KÈsÈti-ÈdÊni sabbÈni tiÓajÈtÈni. RukkhÈti eraÓÉÈdayo
dubbalarukkhÈ. Te naÑ ajjholambeyyunti te tÊre jÈtÈpi onamitvÈ aggehi
udakaÑ phusantehi adhi-olambeyyuÑ, upari lambeyyunti attho.
Palujjeyyunti sam|lamattikÈya saddhiÑ sÊse pateyyuÑ. So tehi ajjhotthaÔo
vÈlukamattikodakehi mukhaÑ pavisantehi mahÈvinÈsaÑ pÈpuÓeyya.
______________________________________________________________
1. ParitÈsassa ca (Ka) 2. VissatthÊti (®ÊkÈ) 3. SaÑ 1. 257 piÔÔhe.
4. VuttaÑ (SyÈ) 5. SaÑ 1. 439 piÔÔhe. 6. IdhÈnÊtÈnÊti (SÊ)
Evameva khoti ettha sote patitapuriso viya vaÔÔasannissito1

bÈlaputhujjano daÔÔhabbo, ubhatotÊre kÈsÈdayo viya dubbalapaÒcakkhandhÈ,
“ime gahitÈpi maÑ tÈretuÑ2 na sakkhissantÊ”ti tassa purisassa ajÈnitvÈ
gahaÓaÑ viya ime khandhÈ “na mayhaÑ sahÈyÈ”ti bÈlaputhujjanassa
ajÈnitvÈ cat|hi gÈhehi gahaÓaÑ, gahitagahitÈnaÑ palujjanattÈ3 purisassa
byasanappatti viya cat|hi gÈhehi gahitÈnaÑ khandhÈnaÑ vipariÓÈme
bÈlaputhujjanassa sokÈdibyasanappatti veditabbÈ. . PaÔhamaÑ.
2. PupphasuttavaÓÓanÈ
94. Dutiye vivadatÊti “aniccaÑ dukkhaÑ anattÈ asubhan”ti
yathÈsabhÈvena vadantena saddhiÑ “niccaÑ sukhaÑ attÈ subhan”ti vadanto
vivadati. Lokadhammoti khandhapaÒcakaÑ. TaÑ hi lujjanasabhÈvattÈ
lokadhammoti vuccati. Kinti karomÊti kathaÑ karomi. MayhaÑ hi
paÔipattikathanameva bhÈro, paÔipattip|raÓaÑ pana kulaputtÈnaÑ bhÈroti
dasseti. ImasmiÑ sutte tayo lokÈ kathithÈ. “NÈhaÑ bhikkhave lokenÈ”ti
ettha hi sattaloko kathito, “atthi bhikkhave loke lokadhammo”ti ettha
sa~khÈraloko, “TathÈgato loke jÈto loke saÑvaÉÉho”ti ettha okÈsaloko
kathito. . DutiyaÑ.
3. PheÓapiÓÉ|pamasuttavaÓÓanÈ
95. Tatiye Ga~gÈya nadiyÈ tÊreti ayujjhapuravÈsino
aparimÈÓabhikkhuparivÈraÑ cÈrikaÑ caramÈnaÑ TathÈgataÑ attano
nagaraÑ sampattaÑ disvÈ ekasmiÑ Ga~gÈya nivattanaÔÔhÈne
mahÈvanasaÓÉamaÓÉitappadese Satthu vihÈraÑ katvÈ adaÑsu. BhagavÈ
tattha viharati. TaÑ sandhÈya vuttaÑ “Ga~gÈya nadiyÈ tÊre”ti. Tatra kho
BhagavÈ bhikkh| ÈmantesÊti tasmiÑ vihÈre vasanto BhagavÈ
sÈyanhasamayaÑ GandhakuÔito nikkhamitvÈ Ga~gÈtÊre
paÒÒattavarabuddhÈsane nisinno Ga~gÈya nadiyÈ ÈgacchantaÑ mahantaÑ
pheÓapiÓÉaÑ disvÈ “mama sÈsane paÒcakkhandhanissitaÑ4 ekaÑ dhammaÑ
kathessÈmÊ”ti cintetvÈ parivÈretvÈ nisinne bhikkh| Èmantesi.
______________________________________________________________
1. VaÔÔajalasannissito (Ka) 2. PatÈretuÑ (SÊ, Ka)
3. PalujjanatÈya (SÊ), paluttattÈ (SyÈ) 4. PaccakkhanissitaÑ (Ka)
MahantaÑ pheÓapiÓÉanti uÔÔhÈnuÔÔhÈne badarapakkappamÈÓato1

paÔÔhÈya anusotÈgamanena2 anupubbena pavaÉÉhitvÈ pabbatak|ÔamattaÑ
jÈtaÑ, yattha udakasappÈdayo anekapÈÓayo nivasanti, evar|paÑ mahantaÑ
pheÓapiÓÉaÑ. ŒvaheyyÈti Èhareyya. So panÈyaÑ pheÓapiÓÉo uÔÔhitaÔÔhÈnepi
bhijjati, thokaÑ gantvÈpi, ekadviyojanÈdivasena d|raÑ gantvÈpi, antarÈ
pana abhijjantopi mahÈsamuddaÑ patvÈ avassameva bhijjati. NijjhÈyeyyÈti
olokeyya. Yoniso upaparikkheyyÈti kÈraÓena upaparikkheyya. KiÑ hi siyÈ
bhikkhave pheÓapiÓÉe sÈroti bhikkhave pheÓapiÓÉamhisÈro nÈma kiÑ
bhaveyya, vilÊyitvÈ viddhaÑseyyeva.
Evameva khoti yathÈ pheÓapiÓÉÈ nissÈro, evaÑ r|pampi
niccasÈradhuvasÈra-attasÈravirahena nissÈrameva. YathÈ ca so “iminÈ
pattaÑ vÈ thÈlakaÑ vÈ karissÈmÊ”ti gahetuÑ na sakkÈ, gahitopi tamatthaÑ
na sÈdheti, bhijjati eva, evaÑ r|pampi niccanti vÈ dhuvanti vÈ ahanti vÈ
mamanti vÈ gahetuÑ na sakkÈ, gahitampi na tathÈ tiÔÔhati, aniccaÑ dukkhaÑ
anattÈ asubhaÒÒeva hotÊti evaÑ pheÓapiÓÉasadisameva hoti. YathÈ vÈ pana
pheÓapiÓÉo chiddÈvachiddo anekasandhighaÔito bah|naÑ udakasappÈdÊnaÑ
pÈÓÈnaÑ ÈvÈso, evaÑ r|pampi chiddÈvachiddaÑ anekasandhighaÔitaÑ,
kulavasenevettha asÊti kimikulÈni vasanti, tadeva tesaÑ s|tigharampi
vaccakuÔipi gilÈnasÈlÈpi susÈnampi, na te aÒÒattha gantvÈ
gabbhavuÔÔhÈnÈdÊni karonti, evampi pheÓapiÓÉasadisaÑ.
YathÈ ca pheÓapiÓÉo Èdito badarapakkamatto hutvÈ anupubbena
pabbatak|Ôamattopi hoti, evaÑ r|pampi Èdito kalalamattaÑ hutvÈ
anupubbena byÈmamattampi gomahiÑsahatthi-ÈdÊnaÑ vasena
pabbatak|ÔÈdimattaÑ hoti macchakacchapÈdÊnaÑ vasena
anekayojanasatapamÈÓampi, evampi pheÓapiÓÉasadisaÑ. YathÈ ca
pheÓapiÓÉo uÔÔhitamattopi bhijjati, thokaÑ gantvÈpi, d|raÑ gantvÈpi,
samuddaÑ patvÈ pana avassameva bhijjati, evamevaÑ r|pampi
kalalabhÈvepi bhijjati abbudÈdibhÈvepi, antarÈ pana abhijjamÈnampi
vassasatÈyukÈnaÑ vassasataÑ patvÈ avassameva bhijjati, maraÓamukhe
cuÓÓavicuÓÓaÑ hoti, evampi pheÓapiÓÉasadisaÑ.
______________________________________________________________
1. BadaraÔÔhipamÈÓato (SÊ), badaracakkapamÈÓato (SyÈ) 2. AnusotÈgamane (SyÈ)
KiÑ hi siyÈ bhikkhave vedanÈya sÈroti-ÈdÊsu vedanÈdÊnaÑ

pubbuÄÈdÊhi1 evaÑ sadisatÈ veditabbÈ. YathÈ hi pubbuÄo asÈro, evaÑ
vedanÈpi. YathÈ ca so abalo agayh|pago, na sakkÈ taÑ gahetvÈ phalakaÑ vÈ
ÈsanaÑ vÈ kÈtuÑ, gahitopi bhijjateva, evaÑ vedanÈpi abalÈ agayh|pagÈ, na
sakkÈ niccÈti vÈ dhuvÈti vÈ gahetuÑ, gahitÈpi na tathÈ tiÔÔhati, evaÑ
agayh|pagatÈyapi vedanÈ pubbuÄasadisÈ. YathÈ pana tasmiÑ tasmiÑ
udakabindumhi pubbuÄo uppajjati ceva bhijjati ca, na ciraÔÔhitiko hoti, evaÑ
vedanÈpi uppajjati ceva bhijjati ca, na ciraÔÔhitikÈ hoti, ekaccharakkhaÓe
koÔisatasahassasa~khÈ uppajjitvÈ nirujjhati. YathÈ ca pubbuÄo udakatalaÑ,
udakabinduÑ, udakajallaÑ2, sa~kaÉÉhitvÈ puÔaÑ katvÈ gahaÓavÈtaÒcÈti
cattÈri kÈraÓÈni paÔicca uppajjati, evaÑ vedanÈpi vatthuÑ ÈrammaÓaÑ
kilesajallaÑ phassasaÑghaÔÔanaÒcÈti cattÈri kÈraÓÈni paÔicca uppajjati.
Evampi vedanÈ pubbuÄasadisÈ.
SaÒÒÈpi asÈrakaÔÔhena marÊcisadisÈ, tathÈ agayh|pagaÔÔhena. Na hi
sakkÈ taÑ gahetvÈ pivituÑ vÈ nhÈyituÑ vÈ bhÈjanaÑ vÈ p|retuÑ. Apica
yathÈ marÊci vipphandati, saÒjÈt|mivegÈ viya khÈyati, evaÑ
nÊlasaÒÒÈdibhedÈ saÒÒÈpi nÊlÈdi-anubhavanatthÈya phandati vipphandati.
YathÈ ca marÊci mahÈjanaÑ vippalambheti, “puÓÓavÈpi viya puÓÓanadÊ viya
dissatÊ”ti vadÈpeti, evaÑ saÒÒÈpi vippalambheti, “idaÑ nÊlakaÑ subhaÑ
sukhaÑ niccan”ti vadÈpeti. PÊtakÈdÊsupi eseva nayo. EvaÑ saÒÒÈ
vippalambhanenÈpi marÊcisadisÈ.
AkukkukajÈtanti3 anto asaÒjÈtaghanadaÓÉakaÑ. Sa~khÈrÈpi
asÈrakaÔÔhena kadalikkhandhasadisÈ, tathÈ agayh|pagaÔÔhena. Yatheva hi
kadalikkhandhato kiÒci gahetvÈ na sakkÈ gopÈnasi-ÈdÊnaÑ atthÈya
upanetuÑ, upanÊtampi na tathÈ hoti, evaÑ sa~khÈrÈpi na sakkÈ
niccÈdivasena gahetuÑ, gahitÈpi na tathÈ honti. YathÈ ca kadalikkhandho
bahupattavaÔÔisamodhÈno hoti, evaÑ sa~khÈrakkhandho
bahudhammasamodhÈno. YathÈ ca kadalikkhandho nÈnÈlakkhano.
AÒÒoyeva hi bÈhirÈya pattavaÔÔiyÈ vaÓÓo, aÒÒo tato abbhantara-
abbhantarÈnaÑ, evameva
______________________________________________________________
1. BubbuÄÈdÊhi (SÊ) 2. UdakajÈlakaÑ (SyÈ), udakajallakaÑ (Ka)
3. AkusajÈtanti (SÊ), akukkujakajÈtanti (SyÈ)
sa~khÈrakkhandhepi aÒÒadeva phassassa lakkhaÓaÑ, aÒÒÈ cetanÈdÊnaÑ,

samodhÈnetvÈ pana sa~khÈrakkhandhova vuccatÊti evampi
sa~khÈrakkhandho kadalikkhandhasadiso.
CakkhumÈ purisoti maÑsacakkhunÈ ceva paÒÒÈcakkhunÈ cÈti dvÊhi
cakkh|hi cakkhumÈ. MaÑsacakkhumpi hissa parisuddhaÑ vaÔÔati
apagatapaÔalapiÄakaÑ, paÒÒÈcakkhumpi asÈrabhÈvadassanasamatthaÑ.
ViÒÒÈÓampi asÈrakaÔÔhena mÈyÈsadisaÑ, tathÈ agayh|pagaÔÔhena. YathÈ ca
mÈyÈ ittarÈ lahupaccupaÔÔhÈnÈ, evaÑ viÒÒÈÓaÑ. TaÒhi tatopi ittarataraÒceva
lahupaccupaÔÔhÈnataraÒca. Teneva1 hi cittena puriso Ègato viya gato viya
Ôhito viya nisinno viya hoti. AÒÒadeva ca ÈgamanakÈle cittaÑ, aÒÒaÑ
gamanakÈlÈdÊsu. Evampi viÒÒÈÓaÑ mÈyÈsadisaÑ. MÈyÈ ca mahÈjanaÑ
vaÒceti, yaÑkiÒcideva “idaÑ suvaÓÓaÑ rajataÑ muttÈ”ti gÈhÈpeti,
viÒÒÈÓampi mahÈjanaÑ vaÒceti. Teneva hi cittena ÈgacchantaÑ viya
gacchantaÑ viya ÔhitaÑ viya nisinnaÑ viya katvÈ gÈhÈpeti, aÒÒadeva ca
Ègamane cittaÑ, aÒÒaÑ gamanÈdÊsu. Evampi viÒÒÈÓaÑ mÈyÈsadisaÑ.
Bh|ripaÒÒenÈti saÓhapaÒÒena ceva vipulavitthatapaÒÒena ca. Œy|ti
jÊvitindriyaÑ. UsmÈti kammajatejodhÈtu. Parabhattanti nÈnÈvidhÈnaÑ
kimigaÓÈdÊnaÑ bhattaÑ hutvÈ. EtÈdisÈyaÑ santÈnoti etÈdisÊ ayaÑ
paveÓÊmatakassa yÈva susÈnÈ ghaÔÔÊyatÊti. MÈyÈyaÑ bÈlalÈpinÊti yvÈyaÑ
viÒÒÈÓakkhandho nÈma, ayaÑ bÈlamahÈjanalapÈpanikamÈyÈ nÈma.
Vadhakoti dvÊhi kÈraÓehi ayaÑ khandhasa~khÈto vadhako
aÒÒamaÒÒaghÈtanenapi, khandhesu sati vadho paÒÒÈyatÊtipi. EkÈ hi
pathavÊdhÈtu bhijjamÈnÈ sesadhÈtuyo gahetvÈva bhijjati, tathÈ ÈpodhÈtu-
Èdayo. R|pakkhandho ca bhijjamÈno ar|pakkhandhe gahetvÈva bhijjati,
tathÈ ar|pakkhandhesu vedanÈdayo saÒÒÈdike. CattÈropi cete vatthur|panti
evaÑ aÒÒamaÒÒavadhanenettha vadhakatÈ veditabbÈ. Khandhesu pana sati
vadhabandhanacchedÈdÊni sambhavanti, evaÑ etesu sati vadhabhÈvatopi
vadhakatÈ veditabbÈ. SabbasaÑyoganti sabbaÑ dasavidhampi saÑyojanaÑ.
AccutaÑ padanti nibbÈnaÑ. . TatiyaÑ.
______________________________________________________________
1. Ekeneva (SÊ)
4-6. GomayapiÓÉasuttÈdivaÓÓanÈ
96-98. Catutthe sassatisamanti SinerumahÈpathavÊcandimas|riyÈdÊhi
sassasÊhi samaÑ. ParittaÑ gomayapiÓÉanti appamattakaÑ
madhukapupphappamÈÓaÑ gomayakhaÓÉaÑ. Kuto panÈnenetaÑ laddhanti.
ParibhaÓÉakaraÓatthÈya Èbhatato gahitanti eke. Atthassa pana
viÒÒÈpanatthaÑ iddhiyÈ abhisa~kharitvÈ hatthÈruÄhaÑ katanti veditabbanti.
AttabhÈvapaÔilÈbhoti paÔiladdha-attabhÈvo. Na yidaÑ brahmacariyavÈso
paÒÒÈyethÈti ayaÑ maggabrahmacariyavÈso nÈma na paÒÒÈyeyya. Maggo hi
tebh|makasa~khÈre vivaÔÔento uppajjati. Yadi ca ettako attabhÈvo nicco
bhaveyya, maggo uppajjitvÈpi sa~khÈravaÔÔaÑ vivaÔÔetuÑ na sakkuÓeyyÈti
brahmacariyavÈso na paÒÒÈyetha.
IdÈni sace koci sa~khÈro nicco bhaveyya, mayÈ MahÈsudassanarÈjakÈle
anubh|tÈ sampatti niccÈ bhaveyya, sÈpi ca aniccÈti taÑ dassetuÑ
bh|tapubbÈhaÑ bhikkhu rÈjÈ ahosinti-ÈdimÈha. Tattha
KusÈvatÊrÈjadhÈnippamukhÈnÊti KusÈvatÊrÈjadhÈnÊ tesaÑ nagarÈnaÑ
pamukhÈ, sabbaseÔÔhÈti attho. SÈramayÈnÊti rattacandanasÈramayÈni.
UpadhÈnaÑ pana sabbesaÑ suttamayameva. GoÓakatthatÈnÊti1
catura~gulÈdhikalomena kÈÄakojavena atthatÈni, yaÑ mahÈpiÔÔhiyakojavoti
vadanti. PaÔikatthatÈnÊti ubhatolomena uÓÓÈmayena setakambalena atthatÈni.
PaÔalikatthakÈnÊti ghanapupphena uÓÓÈmaya-attharaÓena atthatÈni.
KadalimigapavarapaccattharaÓÈnÊti kadalimigacammamayena
uttamapaccattharaÓena atthatÈni. TaÑ kira paccattharaÓaÑ setavatthassa
upari kadalimigacammaÑ attharitvÈ sibbetvÈ karonti. Sa-uttaracchadÈnÊti
saha uttaracchadena, upari baddhena rattavitÈnena saddhinti attho.
Ubhatolohitak|padhÈnÊti sÊs|padhÈÒca pÈd|padhÈnaÒcÈti palla~kÈnaÑ
ubhatolohitak|padhÈnÈni. VejayantarathappamukhÈnÊti ettha Vejayanto
nÈma tassa raÒÒo ratho, yassa cakkÈnaÑ indanÊlamaÓimayÈ nÈbhi,
sattaratanamayÈ arÈ, pavÈÄamayÈ nemi, rajatamayo akkho,
indanÊlamaÓimayaÑ upakkharaÑ, rajatamayaÑ kubbaraÑ. So tesaÑ
rathÈnaÑ pamukho aggo. Duk|lasandÈnÈnÊti duk|lasantharÈni.
KaÑs|padhÈraÓÈnÊti rajatamayadohabhÈjanÈni. VatthakoÔisahassÈnÊti
______________________________________________________________
1. GonakatthatÈnÊti (SyÈ)
yathÈrucitaÑ paribhuÒjissatÊti nhatvÈ ÔhitakÈle upanÊtavatthÈneva

sandhÈyetaÑ vuttaÑ. BhattÈbhihÈroti abhiharitabbabhattaÑ.
YamahaÑ tena samayena ajjhÈvasÈmÊti yattha vasÈmi, taÑ ekaÒÒeva
nagaraÑ hoti, avasesesu puttadhÊtÈdayo ceva dÈsamanussÈ ca vasiÑsu.
PÈsÈdak|ÔÈgÈrÈdÊsupi eseva nayo. Palla~kÈdÊsu ekaÑyeva sayaÑ
paribhuÒjati, sesÈ puttÈdÊnaÑ paribhogÈ honti. ItthÊsu ekÈva paccupaÔÔhÈti,
sesÈ parivÈramattÈ honti. VelÈmikÈti khattiyassa vÈ brÈhmaÓiyÈ,
brÈhmaÓassa vÈ khattiyÈniyÈ kucchismiÑ jÈtÈ. ParidahÈmÊti ekaÑyeva
dussayugaÑ nivÈsemi, sesÈni parivÈretvÈ vicarantÈnaÑ
asÊtisahassÈdhikÈnaÑ soÄasannaÑ purisasatasahassÈnaÑ hontÊti dasseti.
BhuÒjÈmÊti paramappamÈÓena nÈÄikodanamattaÑ bhuÒjÈmi, sesaÑ
parivÈretvÈ vicarantÈnaÑ cattÈlÊsasahassÈdhikÈnaÑ aÔÔhannaÑ
purisasatasahassÈnaÑ hotÊti dasseti. EkathÈlipÈko hi dasannaÑ janÈnaÑ
pahoti.
Iti imaÑ MahÈsudassanakÈle sampattiÑ dassetvÈ idÈni tassÈ aniccataÑ
dassento iti kho bhikkh|ti-ÈdimÈha. Tattha vipariÓatÈti pakatijahanena
nibbutapadÊpo viya apaÓÓattikabhÈvaÑ gatÈ. EvaÑ aniccÈ kho bhikkhu
sa~khÈrÈti evaÑ hutvÈ-abhÈvaÔÔhena aniccÈ. EttÈvatÈ BhagavÈ yathÈ nÈma
puriso satahatthubbedhe campakarukkha nisseÓiÑ bandhitvÈ abhiruhitvÈ
campakapupphaÑ ÈdÈya nisseÓiÑ muÒcanto otareyya, evamevaÑ nisseÓiÑ
bandhanto viya anekavassakoÔisatasahassubbedhaÑ
MahÈsudassanasampattiÑ Èruyha sampattimatthake ÔhitaÑ aniccalakkhaÓaÑ
ÈdÈya nisseÓiÑ muÒcanto viya otiÓÓo. EvaÑ addhuvÈti evaÑ
udakapubbuÄÈdayo viya dhuvabhÈvarahitÈ. EvaÑ anassÈsikÈti evaÑ
supinake pÊtapÈnÊyaÑ viya anulittacandanaÑ viya ca assÈsavirahitÈ. Iti
imasmiÑ sutte aniccalakkhaÓaÑ kathitaÑ. PaÒcame sabbaÑ vuttanayameva.
ChaÔÔhaÑ tathÈ bujjhanakassa ajjhÈsayena vuttaÑ. . CatutthÈdÊni.
7. GaddulabaddhasuttavaÓÓanÈ
99. Sattame yaÑ mahÈsamuddoti yasmiÑ samaye paÒcame s|riye
uÔÔhite mahÈsamuddo ussussati. Dukkhassa antakiriyanti cattÈri saccÈni
appaÔivijjhitvÈ avijjÈya nivutÈnaÑyeva sataÑ vaÔÔadukkhassa antakiriyaÑ
paricchedaÑ na vadÈmi. SÈ gaddulabaddhoti1 gaddulena baddhasunakho.

KhÊleti pathaviyaÑ ÈkoÔite mahÈkhÊle. Thambheti nikhaÓitvÈ Ôhapite
thambhe. Evameva khoti ettha sunakho viya vaÔÔanissito bÈlo, gaddulo viya
diÔÔhi, thambho viya sakkÈyo, gaddularajjuyÈ thambhe
upanibaddhasunakhassa thambhÈnuparivattanaÑ viya diÔÔhitaÓhÈya sakkÈye
baddhassa puthujjanassa sakkÈyÈnuparivattanaÑ veditabbaÑ. . SattamaÑ.
8. DutiyagaddulabaddhasuttavaÓÓanÈ
100. AÔÔhame tasmÈti yasmÈ diÔÔhigaddulanissitÈya taÓhÈrajjuyÈ
sakkÈyathambhe upanibaddho vaÔÔanissito bÈlaputhujjano sabbiriyÈpathesu
khandhapaÒcakaÑ nissÈyeva pavattati, yasmÈ vÈ dÊgharattamidaÑ cittaÑ
saÑkiliÔÔhaÑ rÈgena dosena mohena, tasmÈ. CittasaÑkilesÈti sunhÈtÈpi hi
sattÈ cittasaÑkileseneva saÑkilissanti, malaggahitasarÊrÈpi cittassa
vodÈnattÈ visujjhanti. TenÈhu porÈÓÈ–
“R|pamhi saÑkiliÔÔhamhi, saÑkilissanti mÈÓavÈ.
R|pe suddhe visujjhanti, anakkhÈtaÑ mahesinÈ.
Cittamhi saÑkiliÔÔhamhi, saÑkilissanti mÈÓavÈ.
Citte suddhe visujjhanti, iti vuttaÑ mahesinÈ”ti.
CaraÓaÑ nÈma cittanti vicaraÓacittaÑ. Sa~khÈ nÈma
brÈhmaÓapÈsaÓÉikÈ honti, te paÔakoÔÔhakaÑ katvÈ tattha nÈnappakÈrÈ
sugatiduggativasena sampattivipattiyo lekhÈpetvÈ “imaÑ kammaÑ katvÈ
idaÑ paÔilabhati, idaÑ katvÈ idan”ti dassentÈ taÑ cittaÑ gahetvÈ vicaranti.
Citteneva cittitanti cittakÈrena cintetvÈ katattÈ cittena cintitaÑ nÈma.
CittaÒÒeva cittataranti tassa cittassa upÈyapariyesanacittaÑ tatopi
cittataraÑ. TiracchÈnagatÈ pÈÓÈ citteneva cittitÈti2 kammacitteneva cittitÈ3.
TaÑ pana kammacittaÑ ime vaÔÔakati ttirÈdayo “evaÑ cittÈ bhavissÈmÈ”ti
Èy|hantÈ nÈma natthi. KammaÑ pana yoniÑ upaneti, yonim|lako tesaÑ
cittabhÈvo. Yoni-upagatÈ hi sattÈ taÑtaÑyonikehi sadisacittÈva honti. Iti
yonisiddho cittabhÈvo, kammasiddhÈ yonÊti veditabbÈ.
______________________________________________________________
1. Gadd|labandhoti (SyÈ) 2. CintitÈti (SyÈ) 3. CintitÈ (SyÈ), cittikatÈ (Ka)
apica cittaÑ nÈmetaÑ sahajÈtaÑ sahajÈtadhammacittatÈya bh|micittatÈya

vatthucittatÈya dvÈracittatÈya ÈrammaÓacittatÈya kammanÈnattam|lakÈnaÑ1
li~ganÈnattasaÒÒÈnÈnattavohÈranÈnattÈdÊnaÑ anekavidhÈnaÑ cittÈnaÑ
nipphÈdanatÈyapi tiracchÈnagatacittato cittatarameva2 veditabbaÑ.
Rajakoti vatthesu ra~gena r|pasamuÔÔhÈpanako. So pana acheko
amanÈpaÑ r|paÑ karoti, cheko manÈpaÑ dassanÊyaÑ, evameva puthujjano
akusalacittena vÈ ÒÈÓavippayuttakusalena vÈ cakkhusampadÈdivirahitaÑ
vir|paÑ samuÔÔhÈpeti, ÒÈÓasampayuttakusalena
cakkhusampadÈdisampannaÑ abhir|paÑ. . AÔÔhamaÑ.
9. VÈsijaÔasuttavaÓÓanÈ
101. Navame seyyathÈpi bhikkhave kukkuÔiyÈ aÓÉÈnÊti imÈ
kaÓhapakkhasukkapakkhavasena dve upamÈ vuttÈ. TÈsu kaÓhapakkha-
upamÈ atthassa asÈdhikÈ, itarÈ sÈdhikÈti. Sukkapakkha-upamÈya evaÑ attho
veditabbo–seyyathÈti opammatthe nipÈto, apÊti sambhÈvanatthe.
UbhayenÈpi seyyathÈ3 nÈma bhikkhaveti dasseti. KukkuÔiyÈ aÓÉÈni aÔÔha vÈ
dasa vÈ dvÈdasa vÈti ettha pana kiÒcÈpi kukkuÔiyÈ vuttappakÈrato
|nÈdhikÈnipi aÓÉÈni honti, vacanasiliÔÔhatÈya pana evaÑ vuttaÑ. EvaÒhi
loke siliÔÔhavacanaÑ hoti. TÈnass|ti tÈni assu, tÈni bhaveyyunti attho.
KukkuÔiyÈ sammÈ adhisayitÈnÊti tÈya ca janettiyÈ kukkuÔiyÈ pakkhe
pasÈretvÈ tesaÑ upari sayantiyÈ sammÈ adhisayitÈni. SammÈ pariseditÈnÊti
kÈlena kÈlaÑ utuÑ gaÓhÈpentiyÈ suÔÔhu samantato seditÈni usmÊkatÈni.
SammÈ paribhÈvitÈnÊti kÈlena kÈlaÑ suÔÔhu samantato bhÈvitÈni,
kukkuÔagandhaÑ gÈhÈpitÈnÊti attho. KiÒcÈpi tassÈ kukkuÔiyÈti tassÈ
kukkuÔiyÈ iminÈ tividhakiriyÈkaraÓena appamÈdaÑ katvÈ kiÒcÈpi na evaÑ
icchÈ uppajjeyya. Atha kho bhabbÈva teti atha kho te kukkuÔapotakÈ
vuttanayena sotthinÈ abhinibbhijjituÑ bhabbÈva. Te hi yasmÈ tÈya
kukkuÔiyÈ evaÑ tÊhÈkÈrehi tÈni aÓÉÈni paripÈliyamÈnÈni na
______________________________________________________________
1. KammanÈnattaÑ, kammanÈnattatÈya kammanÈnattam|lakÈnaÑ (SÊ)
2. CittaÑ cittatarameva (SÊ) 3. SeyyathÈpi (SÊ, SyÈ)
p|tÊni honti, yo nesaÑ allasineho, sopi pariyÈdÈnaÑ gacchati, kapÈlaÑ

tanukaÑ hoti, pÈdanakhasikhÈ ca mukhatuÓÉakaÒca kharaÑ hoti, sayampi
pariÓÈmaÑ gacchanti, kapÈlassa tanuttÈ bahi Èloko anto paÒÒÈyati, tasmÈ
“ciraÑ vata mayaÑ sa~kuÔitahatthapÈdÈ sambÈdhe sayimhÈ, ayaÒca bahi
Èloko dissati, ettha dÈni no sukhavihÈro bhavissatÊ”ti nikkhamitukÈmÈ hutvÈ
kapÈlaÑ pÈdena paharanti, gÊvaÑ pasÈrenti, tato taÑ kapÈlaÑ dvedhÈ
bhijjati. Atha te pakkhe vidhunantÈ taÑkhaÓÈnur|paÑ viravantÈ
nikkhamantiyeva, nikkhamitvÈ ca gÈmakkhettaÑ upasobhayamÈna vicaranti.
Evameva khoti idaÑ opammasampaÔipÈdanaÑ. TaÑ evaÑ atthena
saÑsanditvÈ veditabbaÑ–tassÈ kukkuÔiyÈ aÓÉesu tividhakiriyÈkaraÓaÑ viya
hi imassa bhikkhuno bhÈvanÈnuyogaÑ anuyuttakÈlo, kukkuÔiyÈ
tividhakiriyÈsampÈdanena aÓÉÈnaÑ ap|tibhÈvo viya
bhÈvanÈnuyogamanuyuttassa bhikkhuno tividhÈnupassanÈsampÈdanena
vipassanÈÒÈÓassa aparihÈni, tassÈ tividhakiriyÈkaraÓena
allasinehapariyÈdÈnaÑ viya tassa bhikkhuno tividhÈnupassanÈsampÈdanena
bhavattayÈnugatanikantisinehapariyÈdÈnaÑ, aÓÉakapÈlÈnaÑ tanubhÈvo viya
tassa bhikkhuno avijjaÓÉakosassa tanubhÈvo, kukkuÔapotakÈnaÑ
pÈdanakhasikhamukhatuÓÉakÈnaÑ thaddhakharabhÈvo viya bhikkhuno
vipassanÈÒÈÓassa tikkhakharavippasanna1 s|rabhÈvo, kukkuÔapotakÈnaÑ
pariÓÈmakÈlo viya bhikkhuno vipassanÈÒÈÓassa pariÓÈmakÈlo vaÉÉhitakÈlo
gabbhaggahaÓakÈlo, kukkuÔapotakÈnaÑ pÈdanakhasikhÈya vÈ
mukhatuÓÉakena vÈ aÓÉakosaÑ padÈletvÈ pakkhe papphoÔetvÈ sotthinÈ
abhinibbhidÈkÈlo viya tassa bhikkhuno vipassanÈÒÈÓagabbhaÑ2 gaÓhÈpetvÈ
vicarantassa tajjÈtikaÑ utusappÈyaÑ vÈ bhojanasappÈyaÑ vÈ
puggalasappÈyaÑ vÈ dhammassavanasappÈyaÑ vÈ labhitvÈ ekÈsane
nisinnasseva vipassanaÑ vaÉÉhentassa anupubbÈdhigatena arahattamaggena
avijjaÓÉakosaÑ padÈletvÈ abhiÒÒÈpakkhe papphoÔetvÈ sotthinÈ
arahattapattakÈlo veditabbo. YathÈ pana kukkuÔapotakÈnaÑ pariÓatabhÈvaÑ
ÒatvÈ mÈtÈpi aÓÉakosaÑ bhindati, evaÑ tathÈr|passa bhikkhuno
ÒÈÓaparipÈkaÑ ÒatvÈ SatthÈpi–
______________________________________________________________
1. Tikkhavisada (SÊ) 2. VipassanÈÒÈÓaÑ gabbhaÑ (SÊ, SyÈ)
“Ucchinda sinehamattano, kumudaÑ sÈradikaÑva pÈÓinÈ.

Santimaggameva br|haya, nibbÈnaÑ Sugatena desitan”ti1–
ÈdinÈ nayena obhÈsaÑ pharitvÈ gÈthÈya2 avijjaÓÉakosaÑ paharati. So
gÈthÈpariyosÈne avijjaÓÉakosaÑ bhinditvÈ arahattaÑ pÈpuÓÈti. Tato
paÔÔhÈya yathÈ te kukkuÔapotakÈ gÈmakkhettaÑ upasobhayamÈnÈ tattha
vicaranti, evaÑ ayampi mahÈkhÊÓÈsavo nibbÈnÈrammaÓaÑ phalasamÈpattiÑ
appetvÈ saÑghÈrÈmaÑ upasobhayamÈno vicarati.
PalagaÓÉassÈti vaÉÉhakissa. So hi olambakasa~khÈtaÑ palaÑ dhÈretvÈ3
dÈr|naÑ gaÓÉaÑ haratÊti palagaÓÉoti vuccati. VÈsijaÔeti vÈsidaÓÉakassa
gahaÓaÔÔhÈne. EttakaÑ vata me ajja ÈsavÈnaÑ khÊÓanti pabbajitassa hi
pabbajjÈsa~khepena uddesena paripucchÈya yoniso manasikÈrena
vattapaÔipattiyÈ ca niccakÈlaÑ ÈsavÈ khÊyanti. EvaÑ4 khÊyamÈnÈnaÑ pana
tesaÑ “ettakaÑ ajja khÊÓaÑ, ettakaÑ hiyyo”ti evamassa ÒÈÓaÑ na hotÊti
attho. ImÈya upamÈya vipassanÈyÈnisaÑso dÊpito. HemantikenÈti
hemantasamayena. PaÔippassambhantÊti thirabhÈvena parihÈyanti.
Evameva khoti ettha mahÈsamuddo viya sÈsanaÑ daÔÔhabbaÑ, nÈvÈ
viya yogÈvacaro, nÈvÈya mahÈsamudde pariyÈdÈnaÑ viya imassa bhikkhuno
|napaÒcavassakÈle ÈcariyupajjhÈyÈnaÑ santike vicaraÓaÑ, nÈvÈya
mahÈsamuddodakena khajjamÈnÈnaÑ bandhanÈnaÑ tanubhÈvo viya
bhikkhuno pabbajjÈsa~khepena uddesaparipucchÈdÊhi ceva saÑyojanÈnaÑ
tanubhÈvo, nÈvÈya thale ukkhittakÈlo viya bhikkhuno nissayamuccakassa
kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ araÒÒe vasanakÈlo, divÈ vÈtÈtapena saÑsussanaÑ
viya vipassanÈÒÈÓena taÓhÈsnehasaÑsussanaÑ, rattiÑ himodakena temanaÑ
viya kammaÔÔhÈnaÑ nissÈya uppannena pÊtipÈmojjena cittatemanaÑ,
rattindivaÑ vÈtÈtapena ceva himodakena ca parisukkhaparitintÈnaÑ
bandhanÈnaÑ dubbalabhÈvo viya ekadivasaÑ utusappÈyÈdÊni laddhÈ
vipassanÈÒÈÓapÊtipÈmojjehi saÑyojanÈnaÑ bhiyyoso mattÈya dubbalabhÈvo,
pÈvussakamegho viya arahattamaggaÒÈÓaÑ, meghavuÔÔhi-udakena nÈvÈya
bandhe p|tibhÈvo viya
______________________________________________________________
1. Khu 1. 54 piÔÔhe Dhammapade. 2. PharamÈnagÈthÈya (SÊ)
3. TÊretvÈ (SÊ) 4. Ettha (SÊ, Ka)
Èraddhavipassakassa r|pasattakÈdivasena vipassanaÑ vaÉÉhentassa

okkhÈyamÈne pakkhÈyamÈne kammaÔÔhÈne1 ekadivasaÑ utusappÈyÈdÊni
laddhÈ ekapalla~kena nisinnassa arahattaphalÈdhigamo, p|tibandhanÈvÈya
kaÒci kÈlaÑ ÔhÈnaÑ viya khÊÓasaÑyojanassa arahato mahÈjanaÑ
anuggaÓhantassa yÈvatÈyukaÑ ÔhÈnaÑ, p|tibandhanÈvÈya anupubbena
bhijjitvÈ apaÓÓattikabhÈv|pagamo viya khÊÓÈsavassa
upÈdiÓÓakkhandhabhedena anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbutassa
apaÓÓattikabhÈv|pagamoti imÈya upamÈya saÑyojanÈnaÑ dubbalatÈ dÊpitÈ.
. NavamaÑ.
10. AniccasaÒÒÈsuttavaÓÓanÈ
102. Dasame aniccasaÒÒÈti aniccaÑ aniccanti bhÈventassa
uppannasaÒÒÈ. PariyÈdiyatÊti khepayati. SabbaÑ asmimÈnanti navavidhaÑ
asmimÈnaÑ. M|lasantÈnakÈnÊti santÈnetvÈ Ôhitam|lÈni. MahÈna~galaÑ viya
hi aniccasaÒÒÈ, khuddÈnukhuddakÈni m|lasantÈnakÈni viya kilesÈ, yathÈ
kassako kasanto na~galena tÈni padÈleti, evaÑ yogÊ aniccasaÒÒaÑ bhÈvento
aniccasaÒÒÈÒÈÓena kilese padÈletÊti idamettha opammasaÑsandanaÑ.
OdhunÈtÊti heÔÔhÈ dhunÈti. NiddhunÈtÊti papphoÔeti. NicchoÔetÊti2
papphoÔetvÈ cheÉÉeti. IdhÈpi pabbajÈni viya kilesÈ, lÈyanaÑ nicchoÔanaÑ3
viya aniccasaÒÒÈÒÈÓanti iminÈ atthena upamÈ saÑsandetabbÈ.
VaÓÔacchinnÈyÈti tiÓhena khurappena vaÓÔacchinnÈya. TadanvayÈni
bhavantÊti taÑ ambapiÓÉiÑ anugacchanti, tassÈ patamÈnÈya ambÈni
bh|miyaÑ patanti. idhÈpi ambapiÓÉi viya kilesÈ, tiÓhakhurappo viya
aniccasaÒÒÈ, yathÈ khurappena chinnÈya ambapiÓÉiyÈ sabbÈni ambÈni
bh|miyaÑ patanti, evaÑ aniccasaÒÒÈÒÈÓena kilesÈnaÑ m|labh|tÈya
avijjÈya chinnÈya sabbakilesÈ samugghÈtaÑ gacchantÊti idaÑ
opammasaÑsandanaÑ.
K|Ôa~gamÈti k|ÔaÑ gacchanti. K|ÔaninnÈti k|ÔaÑ pavisanabhÈvena
k|Ôe ninnÈ. K|ÔasamosaraÓÈti k|Ôe4 samosaritvÈ ÔhitÈ. IdhÈpi k|ÔaÑ viya
aniccasaÒÒÈ, gopÈnasiyo viya catubh|makakusaladhammÈ, yathÈ
______________________________________________________________
1. VipassanÈkammaÔÔhÈne (SÊ) 2. NicchedetÊti (SÊ), nipphoÔetÊti (SyÈ)
3. NicchedanaÑ (SÊ) 4. K|ÔaÑ (SÊ)
sabbagopÈnasÊnaÑ k|ÔaÑ aggaÑ, evaÑ kusaladhammÈnaÑ aniccasaÒÒÈ

aggÈ. Nanu ca aniccasaÒÒÈ lokiyÈ, sÈ lokiyakusalÈnaÑ tÈva aggaÑ hotu,
lokuttarÈnaÑ kathaÑ agganti? Tesampi paÔilÈbhakaraÓatthena agganti
veditabbÈ. IminÈ upÈyena sabbÈsu upamÈsu opammasaÑsandanaÑ
veditabbaÑ. PurimÈhi panettha tÊhi aniccasaÒÒÈya kiccaÑ, pacchimÈhi
balanti1. . DasamaÑ.
Pupphavaggo paÒcamo.
MajjhimapaÓÓÈsako samatto.
_____
(11) 1. Antavagga
1. AntasuttavaÓÓanÈ
103. Antavaggassa paÔhame antÈti koÔÔhÈsÈ. IdaÑ suttaÑ
catusaccavasena paÒcakkhandhe yojetvÈ antoti vacanena bujjhanakÈnaÑ
ajjhÈsayavasena vuttaÑ. . PaÔhamaÑ.
2-3. DukkhasuttÈdivaÓÓanÈ
104-105. Dutiyampi paÒcakkhandhe catusaccavasena yojetvÈ dukkhanti
bujjhanakÈnaÑ ajjhÈsayena kathitaÑ. Tatiyampi tatheva sakkÈyoti
bujjhanakÈnaÑ ajjhÈsayena kathitaÑ. . DutiyatatiyÈni.
4. PariÒÒeyyasuttavaÓÓanÈ
106. Catutthe pariÒÒeyyeti parijÈnitabbe samatikkamitabbe. PariÒÒanti
samatikkamaÑ. PariÒÒÈtÈvinti tÈya pariÒÒÈya parijÈnitvÈ samatikkamitvÈ
ÔhitaÑ. RÈgakkhayoti-ÈdÊhi nibbÈnaÑ dassitaÑ. . CatutthaÑ.
5-10. SamaÓasuttÈdivaÓÓanÈ
107-112. PaÒcamÈdÊsu cat|su cattÈri saccÈni kathitÈni.
Navamadasamesu kilesappahÈnanti. . PaÒcamÈdÊni.
Antavaggo paÔhamo.
______________________________________________________________
1. Phalanti (SÊ)
(12) 2. Dhammakathikavagga
1-2. AvijjÈsuttÈdivaÓÓanÈ
113-114. Dhammakathikavaggassa paÔhame ettÈvatÈ ca avijjÈgato hotÊti
yÈvatÈ imÈya cat|su saccesu aÒÒÈÓabh|tÈya avijjÈya samannÈgato, ettÈvatÈ
avijjÈgato hotÊti attho. Dutiyepi eseva nayo. . PaÔhamadutiyÈni.
3. DhammakathikasuttavaÓÓanÈ
115. Tatiye paÔhamena dhammakathiko, dutiyena sekhabh|mi, tatiyena
asekhabh|mÊti evaÑ dhammakathikaÑ pucchitena visesetvÈ dve bh|miyo
kathitÈ. . TatiyaÑ.
4. DutiyadhammakathikasuttavaÓÓanÈ
116. Catutthe tissannampi pucchÈnaÑ tÊÓi vissajjanÈni kathitÈni. .
CatutthaÑ.
5-9. BandhanasuttÈdivaÓÓanÈ
117-121. PaÒcame atÊradassÊti tÊraÑ vuccati vaÔÔaÑ, taÑ na passati.
ApÈradassÊti pÈraÑ vuccati nibbÈnaÑ, taÑ na passati. Baddhoti
kilesabandhanena baddho hutvÈ jÊyati ca1 mÊyati ca asmÈ lokÈ paraÑ lokaÑ
gacchatÊti. ImasmiÑ sutte vaÔÔadukkhaÑ kathitanti. ChaÔÔhÈdÊni
uttÈnatthÈneva. . PaÒcamÈdÊni.
10. SÊlavantasuttavaÓÓanÈ
122. Dasame aniccatoti-ÈdÊsu hutvÈ abhÈvÈkÈrena aniccato,
paÔipÊÄanÈkÈrena dukkhato, ÈbÈdhaÔÔhena rogato, antodosaÔÔhena gaÓÉato,
tesaÑ tesaÑ gaÓÉÈnaÑ paccayabhÈvena vÈ khaÓanaÔÔhena vÈ sallato,
dukkhaÔÔhena aghato, visabhÈgamahÈbh|tasamuÔÔhÈna-ÈbÈdhapaccayaÔÔhena
ÈbÈdhato, asakaÔÔhena parato, palujjanaÔÔhena
______________________________________________________________
1. JÈyati ca jÊyati ca (SÊ, SyÈ)
palokato, sattasuÒÒataÔÔhena suÒÒato, attÈbhÈvena anattato. Evamettha

“aniccato palokato”ti dvÊhi padehi aniccamanasikÈro, “suÒÒato anattato”ti
dvÊhi anattamanasikÈro, sesehi dukkhamanasikÈro vuttoti veditabbo.
Sesamettha uttÈnameva. . DasamaÑ.
11. SutavantasuttavaÓÓanÈ
123. TathÈ ekÈdasame. DasamasmiÑ hi “sÊlavatÈ”ti catupÈrisuddhisÊlaÑ
vuttaÑ, idha sutavatÈti kammaÔÔhÈnasutaÑ. Idameva nÈnÈkaraÓaÑ. .
EkÈdasamaÑ.
12-13. KappasuttÈdivaÓÓanÈ
124-125. DvÈdasamaterasamÈni RÈhulovÈdasadisÈnevÈti. .
DvÈdasamaterasamÈni.
Dhammakathikavaggo dutiyo.
_____
(13) 3. AvijjÈvagga
1-10. SamudayadhammasuttÈdivaÓÓanÈ
126-135. AvijjÈvaggo uttÈnatthova. ImasmiÑ hi vagge sabbasuttesu
catusaccameva kathitaÑ.
AvijjÈvaggo tatiyo.
_____
(14) 4. KukkuÄavagga
1-14. KukkuÄasuttÈdivaÓÓanÈ
136-149. KukkuÄavaggassa paÔhame kukkuÄanti santattaÑ ÈdittaÑ
chÈrikarÈsiÑ viya mahÈpariÄÈhaÑ. ImasmiÑ sutte dukkhalakkhaÓaÑ
kathitaÑ, sesesu aniccalakkhaÓÈdÊni. SabbÈni cetÈni pÈÔiyekkaÑ
puggalajjhÈsayena kathitÈnÊti.
KukkuÄavaggo catuttho.
(15) 5. DiÔÔhivagga
1-9. AjjhattasuttÈdivaÓÓanÈ
150-158. DiÔÔhivaggassa paÔhame kiÑ upÈdÈyÈti kiÑ paÔicca. Dutiye
kiÑ abhinivissÈti kiÑ abhinivisitvÈ, paccayaÑ katvÈti attho. TatiyÈdÊsu
diÔÔhÊti-ÈdÊni puggalajjhÈsayena vuttÈni. . PaÔhamÈdÊni.
10. ŒnandasuttavaÓÓanÈ
159. Dasame1 upasa~kamÊti aÒÒe bhikkh|
paÒcakkhandhakammaÔÔhÈnaÑ kathÈpetvÈ yuÒjitvÈ ghaÔetvÈ arahattaÑ patvÈ
Satthu santike aÒÒaÑ byÈkaronte disvÈ “ahampi
paÒcakkhandhakammaÔÔhÈnaÑ kathÈpetvÈ yuÒjanto ghaÔento arahattaÑ
patvÈ aÒÒaÑ byÈkarissÈmÊ”ti cintetvÈ upasa~kami. SatthÈ pana attano
dharamÈnakÈle therassa uparimaggattayavajjhÈnaÑ kilesÈnaÑ pahÈnaÑ
apassantopi “imassa cittaÑ gaÓhissÈmÊ”ti kathesi. Tassapi ekaÑ dve vÈre
manasi katvÈva BuddhupaÔÔhÈnavelÈ jÈtÈti gantabbaÑ hoti. Itissa cittaÑ
sampahaÑsamÈno vimuttiparipÈcanÊyadhammova so kammaÔÔhÈnÈnuyogo
jÈtoti. . DasamaÑ.
DiÔÔhivaggo paÒcamo.
UparipaÓÓÈsako2 samatto.
KhandhasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. Œnandasutte (Ka) 2. C|ÄapaÓÓÈsako (SÊ, Ke)
2. RÈdhasaÑyutta
1. PaÔhamavagga
1. MÈrasuttavaÓÓanÈ
160. RÈdhasaÑyuttassa paÔhame mÈro vÈ assÈti maraÓaÑ vÈ bhaveyya.
MÈretÈ vÈti mÈretabbo vÈ. Yo vÈ pana mÊyatÊti yo vÈ pana marati.
Nibbidatthanti nibbidÈÒÈÓatthaÑ. NibbÈnatthÈti phalavimutti nÈmesÈ
anupÈdÈnibbÈnatthÈti attho. AccayÈsÊti1 atikkantosi. NibbÈnogadhanti
nibbÈne patiÔÔhitaÑ. IdaÑ maggabrahmacariyaÑ nÈma nibbÈnabbhantare
vussati, na nibbÈnaÑ atikkamitvÈti attho. NibbÈnapariyosÈnanti nibbÈnaÑ
assa pariyosÈnaÑ, nipphatti niÔÔhÈti attho. . PaÔhamaÑ.
2-10. SattasuttÈdivaÓÓanÈ
161-169. Dutiye satto sattoti laggapucchÈ2. Tatra satto tatra visattoti
tatra laggo tatra vilaggo. PaÑsvÈgÈrakehÊti paÑsugharakehi. KeÄÈyantÊti
kÊÄanti. DhanÈyantÊti dhanaÑ viya maÒÒanti. MamÈyantÊti “mama idaÑ,
mama idan”ti mamattaÑ karonti, aÒÒassa phusitumpi na denti. VikÊÄaniyaÑ
karontÊti “niÔÔhitÈ kÊÄÈ”ti te bhindamÈnÈ kÊÄÈvigamaÑ karonti. Tatiye
bhavanettÊti bhavarajju. CatutthaÑ uttÈnameva. PaÒcamÈdÊsu cat|su cattÈri
saccÈni kathitÈni, dvÊsu kilesappahÈnanti. . DutiyÈdÊni.
PaÔhamo vaggo.
_____
2. Dutiyavagga
1-12. MÈrasuttÈdivaÓÓanÈ
170-181. Dutiyavaggassa paÔhame mÈro mÈroti maraÓaÑ pucchati.
YasmÈ pana r|pÈdivinimuttaÑ maraÓaÑ nÈma natthi, tenassa BhagavÈ
r|paÑ kho RÈdha
______________________________________________________________
1. AccasarÈti (SÊ) 2. PuggalapucchÈ (SyÈ)
mÈroti-ÈdimÈha. Dutiye mÈradhammoti maraÓadhammo. EtenupÈyena

sabbattha attho veditabboti.
Dutiyo vaggo.
_____
3-4. ŒyÈcanavaggÈdi
1-11. MÈrÈdisutta-ekÈdasakavaÓÓanÈ
182-205. Tato paraÑ uttÈnatthameva. AyaÑ hi RÈdhatthero
PaÔibhÈniyatthero nÈma. TathÈgatassa imaÑ theraÑ disvÈ sukhumaÑ
kÈraÓaÑ upaÔÔhÈti. Tenassa BhagavÈ nÈnÈnayehi dhammaÑ deseti. EvaÑ
imasmiÑ RÈdhasaÑyutte Èdito dve vaggÈ pucchÈvasena desitÈ, tatiyo
ÈyÈcanena, catuttho upanisinnakakathÈvasena. Sakalampi panetaÑ
RÈdhasaÑyuttaÑ therassa vimuttiparipÈcanÊyadhammaseneva gahitanti1
veditabbaÑ.
RÈdhasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. Gatanti (SÊ), katanti (SyÈ)
3. DiÔÔhisaÑyutta
1. SotÈpattivagga
1. VÈtasuttavaÓÓanÈ
206. DiÔÔhisaÑyutte na vÈtÈ vÈyantÊti-ÈdÊsu evaÑ kira tesaÑ diÔÔhi–

“yepi ete rukkhasÈkhÈdÊni bhaÒjantÈ vÈtÈ vÈyanti, na ete vÈtÈ, vÈtaleso
nÈmeso, vÈto pana esikatthambho viya pabbatak|ÔaÑ viya ca Ôhito. TathÈ
yÈpi etÈ tiÓakaÔÔhÈdÊni vahantiyo nadiyo sandanti, na ettha udakaÑ sandati,
udakaleso nÈmesa, udakaÑ pana esikatthambho viya pabbatak|ÔaÑ viya ca
ÔhitaÑ. YÈpimÈ gabbhiniyo vijÈyantÊti ca vuccanti, kiÒcÈpi tÈ milÈtudarÈ
honti, gabbho pana na nikkhamati, gabbhaleso nÈmeso, gabbho pana
esikatthambho viya pabbatak|ÔaÑ viya ca Ôhito. Yepi ete candimas|riyÈ
udenti vÈ apenti vÈ, neva te udenti na apenti, candimas|riyaleso nÈmesa,
candimas|riyÈ pana esikatthambho viya pabbatak|ÔaÑ viya ca ÔhitÈ”ti.
2-4. EtaÑmamasuttÈdivaÓÓanÈ
207-209. DiÔÔhanti-ÈdÊsu diÔÔhaÑ r|pÈyatanaÑ. SutaÑ saddÈyatanaÑ.

MutaÑ gandhÈyatanaÑ rasÈyatanaÑ phoÔÔhabbÈyatanaÑ. TaÑ hi patvÈ
gahetabbato mutanti ca vuttaÑ. AvasesÈni sattÈyatanÈni viÒÒÈtaÑ nÈma.
Pattanti pariyesitvÈ vÈ apariyesitvÈ vÈ pattaÑ. Pariyesitanti pattaÑ vÈ
apattaÑ vÈ pariyesitaÑ. AnuvicaritaÑ manasÈti cittena anusaÒcaritaÑ.
LokasmiÑ hi pariyesitvÈ pattampi atthi, pariyesitvÈ nopattampi, apariyesitvÈ
pattampi, apariyesitvÈ nopattampi. Tattha pariyesitvÈ pattaÑ pattaÑ nÈma,
pariyesitvÈ nopattaÑ pariyesitaÑ nÈma. ApariyesitvÈ pattaÒca apariyesitvÈ
nopattaÒca manasÈnuvicaritaÑ nÈma. Atha vÈ pariyesitvÈ pattampi
apariyesitvÈ pattampi pattaÔÔhena pattaÑ nÈma, pariyesitvÈ nopattameva
pariyesitaÑ nÈma, apariyesitvÈ nopattaÑ manasÈnuvicaritaÑ nÈma. SabbaÑ
vÈ etaÑ manasÈ anuvicaritameva.
5. NatthidinnasuttavaÓÓanÈ
210. Natthi dinnanti-ÈdÊsu natthi dinnanti dinnassa phalÈbhÈvaÑ

sandhÈya vadanti. YiÔÔhaÑ vuccati mahÈyÈgo. Hutanti paheÓakasakkÈro1
adhippeto. Tampi ubhayaÑ phalÈbhÈvameva sandhÈya paÔikkhipanti.
SukatadukkaÔÈnanti sukatadukkÈtÈnaÑ, kusalÈkusalÈnanti attho. PhalaÑ
vipÈkoti yaÑ phalanti vÈ vipÈkoti vÈ vuccati, taÑ natthÊti vadanti. Natthi
ayaÑ lokoti paraloke Ôhitassa ayaÑ loko natthi. Natthi paro lokoti idha loke
Ôhitassapi paro loko natthi, sabbe tattha tattheva ucchijjantÊti dassenti. Natthi
mÈtÈ natthi pitÈti tesu sammÈpaÔipattimicchÈpaÔipattÊnaÑ phalÈbhÈvavasena
vadanti. Natthi sattÈ opapÈtikÈti cavitvÈ uppajjanakasattÈ nÈma natthÊti
vadanti. Natthi loke samaÓabrÈhmaÓÈti loke sammÈpaÔipannÈ
samaÓabrÈhmaÓÈ nÈma natthÊti vadanti.
CatumahÈbh|tikoti catumahÈbh|tamayo. PathavÊ pathavÊkÈyanti

ajjhattikÈ pathavÊdhÈtu bÈhiraÑ pathavÊdhÈtuÑ. AnupetÊti anuyÈti.
AnupagacchatÊti tasseva vevacanaÑ, anugacchatÊtipi attho. UbhayenÈpi
upeti upagacchatÊti dassenti. ŒpÈdÊsupi eseva nayo. IndriyÈnÊti
manacchaÔÔhÈni indriyÈni. Sa~kamantÊti ÈkÈsaÑ pakkhandanti.
ŒsandipaÒcamÈti nipannamaÒcena paÒcamÈ, maÒco ceva, cattÈro
maÒcapÈde gahetvÈ ÔhitÈ cattÈro purisÈ cÈti attho. YÈva ÈÄÈhanÈti yÈva
susÈnÈ. PadÈnÊti “ayaÑ evaÑ sÊlavÈ ahosi, evaÑ dussÊlo”ti-ÈdinÈ nayena
pavattÈni guÓÈguÓapadÈni. SarÊrameva vÈ ettha padÈnÊti adhippetaÑ.
KÈpotakÈnÊti kapotakavaÓÓÈni, pÈrÈvatapakkhavaÓÓÈnÊti attho. BhassantÈti
bhasmantÈ. Ayameva vÈ PÈÄi. Œhutiyoti yaÑ paheÓakasakkÈrÈdibhedaÑ
dinnadÈnaÑ, sabbaÑ taÑ chÈrikÈvasÈnameva hoti, na tato paraÑ
phaladÈyakaÑ hutvÈ gacchatÊti attho. DattupaÒÒattanti datt|hi
bÈlamanussehi paÒÒattaÑ. IdaÑ vuttaÑ hoti–bÈlehi abuddhÊhi
paÒÒattamidaÑ dÈnaÑ, na paÓÉitehi. BÈlÈ denti, paÓÉitÈ gaÓhantÊti dassenti.
______________________________________________________________
1. MahÈlÈbhasakkÈro (SyÈ), pahonakasakkÈro (Ka)
6. KarotosuttavaÓÓanÈ
211. Karototi sahatthÈ karontassa. KÈrayatoti ÈÓattiyÈ kÈrentassa.

Chindatoti paresaÑ hatthÈdÊni chindantassa. ChedÈpayatoti parehi
chedÈpentassa. Pacatoti daÓÉena pÊÄentassa. PacÈpayatoti parehi daÓÉÈdinÈ
pÊÄÈpentassa. Socato socÈpayatoti parassa bhaÓÉaharaÓÈdÊhi sokaÑ sayaÑ
karontassÈpi parehi kÈrentassÈpi. Kilamato kilamÈpayatoti
ÈhÈrupacchedabandhanÈgÈrapavesanÈdÊhi sayaÑ kilamentassapi parehi
kilamÈpentassapi. Phandato phandÈpayatoti paraÑ phandantaÑ
phandanakÈle1 sayampi phandato parampi phandÈpayato.
PÈÓamatipÈtayatoti pÈÓaÑ hanantassapi hanÈpentassapi. EvaÑ sabbattha
karaÓakÈrÈpanavaseneva attho veditabbo.
Sandhinti gharasandhiÑ. Nillopanti mahÈvilopaÑ. EkÈgÈrikanti

ekameva gharaÑ parivÈretvÈ vilumpanaÑ. Paripanthe tiÔÔhatoti
ÈgatÈgatÈnaÑ2 acchindanatthaÑ magge tiÔÔhato. Karoto na karÊyati pÈpanti
yaÑkiÒci pÈpaÑ karomÊti saÒÒÈya karotopi pÈpaÑ na karÊyati, natthi
pÈpaÑ. SattÈ pana karomÈti evaÑsaÒÒino hontÊti dÊpenti.
KhurapariyantenÈti khuraneminÈ, khuradhÈrasadisapariyantena vÈ.
EkamaÑsakhalanti ekamaÑsarÈsiÑ. PuÒjanti tasseva vevacanaÑ.
TatonidÈnanti ekamaÑsakhalakaraÓanidÈnaÑ.
DakkhiÓanti dakkhiÓatÊre manussÈ kakkhaÄÈ dÈruÓÈ, te sandhÈya

hanantoti-Èdi vuttaÑ. Uttaranti uttaratÊre saddhÈ honti pasannÈ
BuddhamÈmakÈ dhammamÈmakÈ saÑghamÈmakÈ, te sandhÈya dadantoti-
Èdi vuttaÑ. Tattha yajantoti mahÈyÈgaÑ karonto. DamenÈti indriyadamena
uposathakammena3. SaÑyamenÈti sÊlasaÑyamena. SaccavajjenÈti
saccavacanena. Œgamoti ÈgamanaÑ, pavattÊti attho. SabbathÈpi
pÈpapuÒÒÈnaÑ kiriyameva paÔikkhipanti.
______________________________________________________________
1. BandhanakÈle (SÊ) 2. ŒgatÈgataÑ (SÊ, SyÈ)
3. Uposathakammena vÈ (DÊ-®Ôha 1. 145 piÔÔhe) ®ÊkÈpi passitabbÈ.
7. HetusuttavaÓÓanÈ
212. Natthi hetu natthi paccayoti ettha paccayoti hetuvevacanameva.
UbhayenÈpi vijjamÈnameva kÈyaduccaritÈdÊnaÑ saÑkilesapaccayaÑ,
kÈyasucaritÈdÊnaÒca visuddhipaccayaÑ paÔikkhipanti. Natthi balanti yamhi
attano bale patiÔÔhitÈ ime sattÈ devattampi mÈrattampi brahmattampi
sÈvakabodhimpi paccekabodhimpi sabbaÒÒutampi pÈpuÓanti, taÑ balaÑ
paÔikkhipanti. Natthi vÊriyanti-ÈdÊni sabbÈni aÒÒamaÒÒavevacanÈneva.
“IdaÑ no1 vÊriyena, idaÑ purisathÈmena, idaÑ purisaparakkamena
pattan”ti2 evaÑ pavattavacanapaÔikkhepakaraÓavasena panetÈni visuÑ
Èdiyanti.
Sabbe sattÈti oÔÔhagoÓagadrabhÈdayo anavasese pariggaÓhanti. Sabbe
pÈÓÈti ekindriyo pÈÓo, dvindriyo pÈÓoti-Èdivasena vadanti. Sabbe bh|tÈti
aÓÉakosavatthikesesu bh|te sandhÈya vadanti. Sabbe jÊvÈti
sÈliyavagodhumÈdayo sandhÈya vadanti. Tesu hi te viruhanabhÈvena
jÊvasaÒÒino. AvasÈ abalÈ avÊriyÈti tesaÑ attano vaso vÈ balaÑ vÈ vÊriyaÑ
vÈ natthi. Niyatisa~gatibhÈvapariÓatÈti ettha niyatÊti niyatatÈ. Sa~gatÊti
channaÑ abhijÈtÊnaÑ tattha tattha gamanaÑ. BhÈvoti sabhÈvoyeva. EvaÑ
niyatiyÈ ca sa~gatiyÈ ca bhÈvena ca pariÓatÈ nÈnappakÈrataÑ pattÈ. Yena hi
yathÈ bhavitabbaÑ, so tatheva bhavati. Yena na bhavitabbaÑ, so na
bhavatÊti dassenti. ChasvevÈbhijÈtÊs|ti chasu eva abhijÈtÊsu ÔhatvÈ sukhaÒca
dukkhaÒca paÔisaÑvedenti, aÒÒÈ sukhadukkhabh|mi natthÊti dassenti.
8-10. MahÈdiÔÔhisuttÈdivaÓÓanÈ
213-215. AkaÔÈti akatÈ. AkaÔavidhÈti akatavidhÈnÈ, “evaÑ karohÊ”ti
kenaci kÈritÈpi na hontÊti attho. AnimmitÈti iddhiyÈpi na nimmitÈ.
AnimmÈtÈti animmÈpitÈ. “AnimmitabbÈ”tipi pÈÔho, na nimmitabbÈti attho.
VaÒjhÈti vaÒjhapasuvaÒcyatÈlÈdayo viya aphalÈ kassaci ajanakÈ.
Pabbatak|ÔaÑ viya ÔhitÈti k|ÔaÔÔhÈ. EsikaÔÔhÈyino viya hutvÈ ÔhitÈti
esikaÔÔhÈyiÔÔhitÈ, yathÈ sunikhÈto esikatthambho niccalo tiÔÔhati, evaÑ ÔhitÈti
attho. Na iÒjantÊti esikatthambho viya
______________________________________________________________
1. Tena (SyÈ) 2. Pattabbanti (SyÈ, Ka)
ÔhitattÈ na calanti. Na vipariÓamantÊti pakatiÑ na vijahanti. Na

aÒÒamaÒÒaÑ byÈbÈdhentÊti aÒÒamaÒÒaÑ na upahananti. NÈlanti na
samatthÈ. PathavÊkÈyoti-ÈdÊsu pathavÊyeva1 pathavÊkÈyo, pathavÊsam|ho vÈ.
SattannaÑtveva kÈyÈnanti yathÈ muggarÈsi-ÈdÊsu pahaÔaÑ satthaÑ
muggarÈsi-ÈdÊnaÑ antareneva pavisati, evaÑ sattannaÑ kÈyÈnaÑ antarena
chiddena vivarena satthaÑ pavisati. Tattha “ahaÑ imaÑ jÊvitÈ voropemÊ”ti
kevalaÑ saÒÒÈmattameva hotÊti dassenti.
YonipamukhasatasahassanÊti pamukhayonÊnaÑ uttamayonÊnaÑ
cuddasasatasahassÈni aÒÒÈni ca saÔÔhisatÈni aÒÒÈni ca chasatÈni. PaÒca ca
kammuno satÈnÊti paÒcakammasatÈni cÈti kevalaÑ takkamattakena
niratthakadiÔÔhiÑ dÊpenti. PaÒca ca kammÈni tÊÓi ca kammÈnÊti-ÈdÊsupi
eseva nayo. Keci panÈhu “paÒca kammÈnÊti paÒcindriyavasena gaÓhanti,
tÊÓÊti kÈyakammÈdivasenÈ”ti. Kamme ca aÉÉhakamme cÈti ettha panassa
kÈyakammavacÊkammÈni kammanti laddhi, manokammaÑ
upaÉÉhakammanti. DviÔÔhipaÔipadÈti dvÈsaÔÔhipaÔipadÈti vadanti.
DvaÔÔhantarakappÈti ekasmiÑ kappe catusaÔÔhi antarakappÈ nÈma honti,
ayaÑ pana aÒÒe dve ajÈnanto evamÈha.
ChaÄÈbhijÈtiyoti kaÓhÈbhijÈti nÊlÈbhijÈti lohotÈbhijÈti haliddÈbhijÈti
sukkÈbhijÈti paramasukkÈbhijÈtÊti imÈ cha abhijÈtiyo vadanti. Tattha
orabbhikÈ s|karikÈ sÈkuÓikÈ mÈgavikÈ luddÈ macchaghÈtakÈ corÈ
coraghÈtakÈ bandhanÈgÈrikÈ, ye vÈ panaÒÒepi keci kur|rakammantÈ, ayaÑ
kaÓhÈbhijÈtÊti vadanti. Bhikkh| nÊlÈbhijÈtÊti vadanti. Te kira cat|su
paccayesu kaÓÔake pakkhipitvÈ khÈdanti, “bhikkh| ca kaÓÔakavuttikÈ”ti2
ayaÑ hissa PÈÄi eva. Atha vÈ kaÓÔakavuttikÈ eva nÈma eke3 pabbajitÈti
vadanti. LohitÈbhijÈti nÈma nigaÓÔhÈ ekasÈÔakÈti vadanti. Ime kira purimehi
dvÊhi paÓÉaratarÈ. GihÊ odÈtavasanÈ acelakasÈvakÈ haliddÈbhijÈtÊti vadanti.
EvaÑ attano paccayadÈyake nigaÓÔhehipi jeÔÔhakatare karonti. ŒjÊvakÈ
ÈjÊviniyo ayaÑ sukkÈbhijÈtÊti vadanti. Te kira purimehi cat|hi
______________________________________________________________
1. PaÔhavÊdhÈtuyeva (SÊ) 2. AÑ 2. 337 piÔÔhe. 3. EvaÑnÈmikÈ (SyÈ, Ka)
paÓÉaratarÈ. Nando vaccho, Kiso saÑkicco1, Makkhali gosÈlo

paramasukkÈbhijÈtÊti vadanti. Te kira sabbehi paÓÉaratarÈ.
AÔÔha purisabh|miyoti mandabh|mi khiÉÉÈbh|mi vÊmaÑsakabh|mi
ujugatabh|mi sekhabh|mi samaÓabh|mi jÈnanabh|mi pannabh|mÊti imÈ
aÔÔha purisabh|miyoti vadanti. Tattha jÈtadivasato paÔÔhÈya satta divase
sambÈdhaÔÔhÈnato nikkhantattÈ sattÈ mandÈ honti mom|hÈ, ayaÑ
mandabh|mÊti vadanti. Ye pana duggatito ÈgatÈ honti, te abhiÓhaÑ rodanti
ceva viravanti ca2, sugatito ÈgatÈ taÑ anussaritvÈ anussaritvÈ hasanti, ayaÑ
khiÉÉÈbh|mi nÈma. MÈtÈpit|naÑ hatthaÑ vÈ pÈdaÑ vÈ maÒcaÑ vÈ pÊÔhaÑ
vÈ gahetvÈ bh|miyaÑ padanikkhipanaÑ vÊmaÑsakabh|mi nÈma. PadasÈ
gantuÑ samatthakÈlo ujugatabh|mi nÈma. SippÈni sikkhanakÈlo sekhabh|mi
nÈma. GharÈ nikkhamma pabbajanakÈlo samaÓabh|mi nÈma. ŒcariyaÑ
sevitvÈ3 jÈnanakÈlo jÈnanabh|mi nÈma. “Bhikkhu ca pannako jino4 na kiÒci
ÈhÈ”ti evaÑ alÈbhiÑ samaÓaÑ pannabh|mÊti vadanti.
Ek|napaÒÒÈsa ÈjÊvakasateti ek|napaÒÒÈsa ÈjÊvavuttisatÈni.
ParibbÈjakasateti paribbÈjakapabbajjÈsatÈni. NÈgavÈsasateti
nÈgamaÓÉalasatÈni. VÊse indriyasateti vÊsa indriyasatÈni. TiÑ se nirayasateti
tiÑsa nirayasatÈni. RajodhÈtuyoti raja-okiraÓaÔÔhÈnÈni.
HatthapiÔÔhipÈdapiÔÔhÈdÊni sandhÈya vadati. Satta saÒÒÊgabbhÈti
oÔÔhagoÓagadrabha-ajapasumigamahiÑ se sandhÈya vadati. Satta
asaÒÒÊgabbhÈti sÈliyavagodhumamuggaka~guvarakakudr|sake sandhÈya
vadati. NigaÓÔhÊgabbhÈti gaÓÔhimhi jÈtagabbhÈ, ucchuveÄunaÄÈdayo
sandhÈya vadati. Satta devÈti bah| devÈ, so pana sattÈti vadati. ManussÈpi
anantÈ, so sattÈti vadati. Satta pesÈcÈti pisÈcÈ mahantamahantÈ5, sattÈti
vadati. SarÈti mahÈsarÈ. KaÓÓamuÓÉarathakÈra-
anotattasÊhappapÈtachaddantamucalinda6kuÓÈladahe gahetvÈ vadati.
PavuÔÈti gaÓÔhikÈ. PapÈtÈti mahÈpapÈtÈ. PapÈtasatÈnÊti
khuddakapapÈtasatÈni. SupinÈti mahÈsupinÈ. SupinasatÈnÊti
khuddakasupinasatÈni. MahÈkappinoti mahÈkappÈnaÑ. Ettha ekamhÈ
mahÈsarÈ
______________________________________________________________
1. Sa~kiccho (Ka) 2. Paridevanti ca (Ka)
3. SevitvÈ sevitvÈ (SÊ, SyÈ) 4. Jinno (SÊ) 5. MahantÈ (Ma-®Ôha 3. 161 piÔÔhe)
6. ...kuÄÊramucalinda (Ma-®Ôha 3. 161 piÔÔhe), chaddantamandÈkinÊ (SyÈ, DÊ-®Ôha 1. 148.
piÔÔhe ca.)
vassasate vassasate kusaggena ekaÑ udakabinduÑ nÊharitvÈ sattakkhattuÑ

tamhi sare nirudake kate eko mahÈkappoti vadati. Evar|pÈnaÑ
mahÈkappÈnaÑ caturÈsÊtisatasahassÈni khepetvÈ bÈle ca paÓÉite ca1
dukkhassantaÑ karontÊti ayamassa laddhi. PaÓÉitopi kira antarÈvisujjhituÑ
na sakkoti, bÈlopi tato uddhaÑ na gacchati.
SÊlena vÈti acelakasÊlena vÈ aÒÒena vÈ yena kenaci. VatenÈti tÈdiseneva

vatena. TapenÈti tapokammena. AparipakkaÑ paripÈceti nÈma yo “ahaÑ
paÓÉito”ti antarÈ visujjhati. ParipakkaÑ phussa phussa byantÊkaroti nÈma
yo “ahaÑ bÈlo”ti vuttaparimÈÓakÈlaÑ atikkamitvÈ yÈti. HevaÑ natthÊti
evaÑ natthi. TaÑ hi ubhayampi na sakkÈ kÈtunti dÊpeti. DoÓamiteti doÓena
mitaÑ viya. Sukhadukkheti sukhadukkhaÑ. Pariyantakateti vuttaparimÈÓena
kÈlena katapariyanto. Natthi hÈyanavaÉÉhaneti natthi hÈyanavaÉÉhanÈni, na
saÑsÈro paÓÉitassa hÈyati, na bÈlassa vaÉÉhatÊti attho. UkkaÑsÈvakaÑseti
ukkaÑsÈvakaÑsÈ. HÈyanavaÉÉhanÈnamevetaÑ vevacanaÑ. IdÈni tamatthaÑ
upamÈya sÈdhento2 seyyathÈpi nÈmÈti-ÈdimÈha. Tattha suttaguÄeti veÔhetvÈ3
katasuttaguÄe. NibbeÔhiyamÈnameva paletÊti pabbate vÈ rukkhagge vÈ ÔhatvÈ
khittaÑ suttappamÈÓena nibbeÔhiyamÈnameva gacchati, sutte khÊÓe tattheva
tiÔÔhati, na gacchati, evameva bÈlÈ ca paÓÉitÈ ca kÈlavasena nibbeÔhiyamÈnÈ
sukhadukkhaÑ palenti, yathÈvuttena kÈlena atikkamantÊti dasseti.
11-18. AntavÈsuttÈdivaÓÓanÈ
216-223. AntavÈ lokoti ekato vaÉÉhitanimittaÑ lokoti gÈhena vÈ

takkena vÈ uppannadiÔÔhi. AnantavÈti sabbato vaÉÉhitaÑ appamÈÓanimittaÑ
lokoti gÈhena vÈ takkena vÈ uppannadiÔÔhi. TaÑ jÊvaÑ taÑ sarÊranti jÊvaÒca
sarÊraÒca ekamevÈti uppannadiÔÔhi. SesaÑ sabbattha uttÈnamevÈti. ImÈni
tÈva sotÈpattimaggavasena aÔÔhÈrasa veyyÈkaraÓÈni ekaÑ gamanaÑ.
______________________________________________________________
1. BÈlo ca paÓÉito ca (SyÈ) 2. Dassento (SÊ) 3. VaÔÔetvÈ (SyÈ)
2. DutiyagamanÈdivaggavaÓÓanÈ
224-301. DutiyaÑ gamanaÑ dukkhavasena vuttaÑ. TatrÈpi aÔÔhÈraseva
veyyÈkaraÓÈni, tato parÈni “r|pÊ attÈ hotÊ”ti-ÈdÊni aÔÔha veyyÈkaraÓÈni, tehi
saddhiÑ taÑ dutiyapeyyÈloti vutto.
Tattha r|pÊti ÈrammaÓameva “attÈ”ti gahitadiÔÔhi. Ar|pÊti jhÈnaÑ
“attÈ”ti gahitadiÔÔhi. R|pÊ ca ar|pÊ cÈti ÈrammaÓaÒca jhÈnaÒca “attÈ”ti
gahitadiÔÔhi. Neva r|pÊ nÈr|pÊti takkamattena gahitadiÔÔhi. EkantasukhÊti
lÈbhÊtakkÊjÈtissarÈnaÑ uppannadiÔÔhi. JhÈnalÈbhinopi hi atÊte ekantasukhaÑ
attabhÈvaÑ manasikaroto evaÑ diÔÔhi uppajjati. Takkinopi “yathÈ etarahi
ahaÑ ekantasukhÊ, evaÑ samparÈyepi bhavissÈmÊ”ti uppajjati. JÈtissarassapi
sattaÔÔhabhave sukhitabhÈvaÑ passantassa1 evaÑ uppajjati, ekantadukkhÊti-
ÈdÊsupi eseva nayo.
TatiyapeyyÈlo aniccadukkhavasena tehiyeva chabbÊsatiyÈ suttehi vutto,
catutthapeyyÈlo tiparivaÔÔavasenÈti.
DiÔÔhisaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
4. OkkantasaÑyutta
302-311. OkkantasaÑyutte adhimuccatÊti saddhÈdhimokkhaÑ
paÔilabhati. Okkanto sammattaniyÈmanti paviÔÔho ariyamaggaÑ. Abhabbo
ca2 tÈva kÈlaÑ kÈtunti iminÈ uppanne magge phalassa anantarÈyataÑ dÊpeti.
UppannasmiÑ hi magge phalassa antarÈyakaraÓaÑ nÈma natthi. TenevÈha
“ayaÒca puggalo sotÈpattiphalasacchikiriyÈya paÔipanno assa, kappassa ca
uÉÉayhanavelÈ assa, neva tÈva kappo uÉÉayheyya, yÈvÈyaÑ puggalo na
sotÈpattiphalaÑ sacchikaroti, ayaÑ vuccati puggalo ÔhitakappÊ”ti3. Mattaso
nijjhÈnaÑ khamantÊti pamÈÓato olokanaÑ khamanti. SesaÑ sabbattha
uttÈnamevÈti.
OkkantasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. Sarantassa (SyÈ) 2. Abhabbova (SÊ, SyÈ) 3. Abhi 3. 116 piÔÔhe.
5. UppÈdasaÑyuttavaÓÓanÈ
312-321. UppÈdasaÑyutte sabbaÑ pÈkaÔameva.
UppÈdasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
6. KilesasaÑyuttavaÓÓanÈ
322-331. KilesasaÑyutte cittasseso upakkilesoti kataracittassa?
Catubh|makacittassa. Tebh|makacittassa tÈva hotu, lokuttarassa kathaÑ
upakkileso hotÊti? UppattinivÈraÓato. So hi tassa uppajjituÑ appadÈnena
upakkilesoti veditabbo. Nekkhammaninnanti navalokuttaradhammaninnaÑ.
Cittanti samathavipassanÈcittaÑ. AbhiÒÒÈsacchikaraÓÊyesu dhammes|ti
paccavekkhaÓaÒÈÓena abhijÈnitvÈ sacchikÈtabbesu chaÄabhiÒÒÈdhammesu,
ekaÑ dhammaÑ vÈ gaÓhantena1 nekkhammanti gahetabbaÑ. SesaÑ
sabbattha uttÈnamevÈti.
KilesasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
7. SÈriputtasaÑyutta
1-9. VivekajasuttÈdivaÓÓanÈ
332-340. SÈriputtasaÑyuttassa paÔhame na evaÑ hotÊti
aha~kÈramama~kÈrÈnaÑ pahÊnattÈ evaÑ na hoti. DutiyÈdÊsupi eseva nayo. .
PaÔhamÈdÊni.
10. SucimukhÊsuttavaÓÓanÈ
341. Dasame sucimukhÊti evaÑnÈmikÈ. Upasa~kamÊti theraÑ
abhir|paÑ dassanÊyaÑ suvaÓÓavaÓÓaÑ samantapÈsÈdikaÑ disvÈ “iminÈ
saddhiÑ parihÈsaÑ karissÈmÊ”ti upasa~kami. Atha therena tasmiÑ vacane
paÔikkhitte
______________________________________________________________
1. GaÓhantena nibbÈnameva (SyÈ)
“idÈnissa vÈdaÑ ÈropessÈmÊ”ti maÒÒamÈnÈ tena hi samaÓa ubbhamukho1

bhuÒjasÊti Èha. DisÈmukhoti catuddisÈmukho, catasso disÈ olokentoti attho.
VidisÈmukhoti catasso vidisÈ olokento.
VatthuvijjÈtiracchÈnavijjÈyÈti vatthuvijjÈsa~khÈtÈya tiracchÈnavijjÈya.
VatthuvijjÈ nÈma lÈbuvatthukumbhaÓÉavatthum|lakavatthu-ÈdÊnaÑ
vatth|naÑ phalasampattikÈraÓakÈlajÈnanupÈyo. MicchÈjÊvena jÊvikaÑ
kappentÊti teneva vatthuvijjÈtiracchÈnavijjÈsa~khÈtena micchÈjÊvena jÊvikaÑ
kappenti, tesaÑ vatthunaÑ sampÈdanena pasannehi manussehi dinne
paccaye paribhuÒjantÈ jÊvantÊti attho. AdhomukhÈti vatthuÑ oloketvÈ
bhuÒjamÈnavasena adhomukhÈ bhuÒjanti nÈma. EvaÑ sabbattha yojanÈ
kÈtabbÈ. Api cettha nakkhattavijjÈti “ajja imaÑ nakkhattaÑ iminÈ
nakkhattena gantabbaÑ, iminÈ idaÒcidaÒca kÈtabban”ti evaÑ jÈnanavijjÈ.
D|teyyanti d|takammaÑ, tesaÑ tesaÑ sÈsanaÑ gahetvÈ tattha tattha
gamanaÑ. PahiÓagamananti ekagÈmasmiÑ yeva ekakulassa sÈsanena
aÒÒakulaÑ upasa~kamanaÑ. A~gavijjÈti itthilakkhaÓapurisalakkhaÓavasena
a~gasampattiÑ ÒatvÈ “tÈya a~gasampattiyÈ idaÑ nÈma labbhatÊ”ti evaÑ
jÈnanavijjÈ. VidisÈmukhÈti a~gavijjÈ hi taÑ taÑ sarÊrakoÔÔhÈsaÑ Èrabbha
pavattattÈ vidisÈya pavattÈ nÈma, tasmÈ tÈya vijjÈya jÊvikaÑ kappetvÈ
bhuÒjantÈ vidisÈmukhÈ bhuÒjanti nÈma. EvamÈrocesÊti “dhammikaÑ
samaÓÈ”ti-ÈdÊni vadamÈnÈ sÈsanassa niyyÈnikaÑ guÓaÑ kathesi. TaÒca
paribbÈjikÈya kathaÑ2 sutvÈ paÒcamattÈni kulasatÈni sÈsane otariÑs|ti.
SÈriputtasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
8. NÈgasaÑyutta
1. SuddhikasuttavaÓÓanÈ
342. NÈgasaÑyutte aÓÉajÈti aÓÉe jÈtÈ. JalÈbujÈti vatthikose jÈtÈ.
SaÑsedajÈti saÑsede jÈtÈ. OpapÈtikÈti
______________________________________________________________
1. UddhaÑmukho (SÊ) 2. PariyÈyakathaÑ (SÊ)
upapatitvÈ viya jÈtÈ. IdaÒca pana suttaÑ aÔÔhuppattiyÈ vuttaÑ. Bhikkh|naÑ

hi “kati nu kho nÈgayoniyo”ti kathÈ udapÈdi. Atha BhagavÈ puggalÈnaÑ
nÈgayonÊhi uddharaÓatthaÑ1 nÈgayoniyo Èvikaronto imaÑ suttamÈha.
2-50. PaÓÊtatarasuttÈdivaÓÓanÈ
343-391. DutiyÈdÊsu vossaÔÔhakÈyÈti ahituÓÉikaparibuddhaÑ2 agaÓetvÈ
vissaÔÔhakÈyÈ. DvayakÈrinoti duvidhakÈrino, kusalÈkusalakÈrinoti attho.
Sacajja mayanti sace ajja mayaÑ. SahabyataÑ upapajjatÊti sahabhÈvaÑ
Èpajjati. Tatrassa akusalaÑ upapattiyÈ paccayo hoti, kusalaÑ upapannÈnaÑ
sampattiyÈ. Annanti khÈdanÊyabhojanÊyaÑ. PÈnanti yaÑkiÒci pÈnakaÑ.
Vatthanti nivÈsanapÈrupanaÑ. YÈnanti chattupÈhanaÑ ÈdiÑ katvÈ yaÑkiÒci
gamanapaccayaÑ. MÈlanti yaÑkiÒci sumanamÈlÈdipupphaÑ. Gandhanti
yaÑkiÒci candanÈdigandhaÑ. Vilepananti yaÑkiÒci chavirÈgakaraÓaÑ.
SeyyÈvasathapadÊpeyyanti maÒcapÊÔhÈdiseyyaÑ ekabh|mikÈdi-ÈvasathaÑ
vaÔÔitelÈdipadÊp|pakaraÓaÒca detÊti attho. TesaÑ hi dÊghÈyukatÈya ca3
vaÓÓavantatÈya ca sukhabahulatÈya ca patthanaÑ katvÈ imaÑ dasavimaÑ
dÈnavatthuÑ datvÈ taÑ sampattiÑ anubhavituÑ tattha nibbattanti. SesaÑ
sabbattha uttÈnamevÈti.
NÈgasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
9. SupaÓÓasaÑyuttavaÓÓanÈ
392-437. SupaÓÓasaÑyutte pattÈnaÑ vaÓÓavantatÈya garuÄÈ supaÓÓÈti
vuttÈ. IdhÈpi paÔhamasuttaÑ purimanayeneva aÔÔhuppattiyaÑ vuttaÑ.
HarantÊti uddharanti. UddharamÈnÈ ca pana te attanÈ hÊne vÈ same vÈ
uddharituÑ sakkonti, na attanÈ paÓÊtatare. SattavidhÈ hi anuddharaÓÊyanÈgÈ
nÈma paÓÊtatarÈ kambalassatarÈ dhataraÔÔhÈ sattasÊdantaravÈsino
pathaviÔÔhakÈ pabbataÔÔhakÈ vimÈnaÔÔhakÈti. ( )4 tatra5 aÓÉajÈdÊnaÑ
jalÈbujÈdayo
______________________________________________________________
1. UkkaÓÔhanatthaÑ (SÊ, SyÈ) 2. ...parivutthaÑ (Sa), ...paripanthaÑ (SyÈ)
3. DÊghÈyukabhÈve ca (SyÈ, Ka) 4. (Tatra paÓÊtatarÈ nÈma yonito ukkaÔÔhatarÈ)(SÊ)
5. TathÈ hi (SÊ)
paÓÊtatarÈ, te tehi anuddharaÓÊyÈ. KambalassatarÈ pana nÈgasenÈpatino, te

yattha katthaci disvÈ yo koci supaÓÓo uddharituÑ na sakkoti. DhataraÔÔhÈ
pana nÈgarÈjÈno, tepi koci uddharituÑ na sakkoti. Ye pana sattasÊdantare
mahÈsamudde vasanti, te yasmÈ katthaci vikampanaÑ kÈtuÑ na sakkÈ,
tasmÈ koci uddharituÑ na sakkoti. PathaviÔÔhakÈdÊnaÑ nilÊyanokÈso atthi,
tasmÈ tepi uddharituÑ na sakkoti. Ye pana mahÈsamudde |mipiÔÔhe vasanti,
te yo koci samo vÈ paÓÊtataro vÈ supaÓÓo uddharituÑ sakkoti. SesaÑ
NÈgasaÑyutte vuttanayamevÈti.
SupaÓÓasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
10. GandhabbakÈyasaÑyuttavaÓÓanÈ
438-549. GandhabbakÈyasaÑyutte m|lagandhe adhivatthÈti yassa
rukkhassa m|le gandho atthi, taÑ nissÈya nibbattÈ. So hi sakalopi rukkho
tesaÑ upakappati. Sesapadesupi eseva nayo. Gandhagandheti
m|lÈdigandhÈnaÑ gandhe. Yassa hi rukkhassa sabbesampi m|lÈdÊnaÑ
gandho atthi, so idha gandho nÈma. Tassa gandhassa gandhe, tasmiÑ
adhivatthÈ. Idha m|lÈdÊni sabbÈni tesaÑyeva upakappanti. So dÈtÈ hoti
m|lagandhÈnanti so kÈÄÈnusÈrikÈdÊnaÑ m|lagandhÈnaÑ dÈtÈ hoti. EvaÑ
sabbapadesu attho veditabbo. EvaÑ hi sarikkhadÈnampi datvÈ patthanaÑ
Ôhapenti, asarikkhadÈnampi. TaÑ dassetuÑ so annaÑ detÊti-Èdi dasavidhaÑ
dÈnavatthu vuttaÑ. SesaÑ sabbattha uttÈnamevÈti.
GandhabbakÈyasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
11. ValÈhakasaÑyuttavaÓÓanÈ
550-606. ValÈhakasaÑyutte valÈhakakÈyikÈti valÈhakanÈmake
devakÈye uppannÈ ÈkÈsacÈrikadevÈ. SÊtavalÈhakÈti sÊtakaraÓavalÈhakÈ.
Sesapadesupi eseva nayo. CetopaÓidhimanvÈyÈti cittaÔÔhapanaÑ Ègamma.
SÊtaÑ hotÊti yaÑ vassÈne vÈ
hemante vÈ sÊtaÑ hoti, taÑ utusamuÔÔhÈnameva. YaÑ pana sÊtepi atisÊtaÑ,

gimhe ca uppannaÑ sÊtaÑ, taÑ devatÈnubhÈvena nibbattaÑ sÊtaÑ nÈma.
UÓhaÑ hotÊti yaÑ gimhÈne uÓhaÑ, taÑ utusamuÔÔhÈnikaÑ pÈkatikameva.
YaÑ pana uÓhepi ati-uÓhaÑ, sÊtakÈle ca uppannaÑ uÓhaÑ, taÑ
devatÈnubhÈvena nibbattaÑ uÓhaÑ nÈma. AbbhaÑ hotÊti abbhamaÓÉapo1
hoti. IdhÈpi yaÑ vassÈne ca sisire ca abbhaÑ uppajjati, taÑ
utusamuÔÔhÈnikaÑ pÈkatikameva. YaÑ pana abbheyeva ati-abbhaÑ,
sattasattÈhampi candas|riye chÈdetvÈ ekandhakÈraÑ karoti, yaÒca
cittavesÈkhamÈsesu abbhaÑ, taÑ devatÈnubhÈvena uppannaÑ abbhaÑ
nÈma. VÈto hotÊti yo tasmiÑ tasmiÑ utumhi uttaradakkhiÓÈdipakativÈto
hoti, ayaÑ utusamuÔÔhÈnova. Yopi pana rukkhakkhandhÈdipadÈlano ativÈto
nÈma atthi, ayaÒceva, yo ca aÒÒopi akÈlavÈto, ayaÑ devatÈnubhÈvanibbatto
nÈma. Devo vassatÊti yaÑ vassike cattÈro mÈse vassaÑ, taÑ
utusamuÔÔhÈnameva. YaÑ pana vasseyeva ativassaÑ, yaÒca
cittavesÈkhamÈsesu vassaÑ, taÑ devatÈnubhÈvanibbattaÑ nÈma.
TatridaÑ vatthu–eko kira vassavalÈhakadevaputto
Talak|ÔakavÈsi2khÊÓÈsavattherassa santikaÑ gantvÈ vanditvÈ aÔÔhÈsi. Thero
“kosi tvan”ti pucchi. AhaÑ bhante vassavalÈhakadevaputtoti. TumhÈkaÑ
kira cittena devo vassatÊti. Œma bhanteti. PassitukÈmÈ mayanti. Temissatha
bhanteti. MeghasÊsaÑ vÈ gajjitaÑ vÈ na paÒÒÈyati, kathaÑ temissÈmÈti.
Bhante amhÈkaÑ cittena devo vassati, tumhe paÓÓasÈlaÑ pavisathÈti. SÈdhu
devaputtÈti so pÈde dhovitvÈ paÓÓasÈlaÑ pÈvisi. Devaputto tasmiÑ
pavisanteyeva ekaÑ gÊtaÑ gÈyitvÈ hatthaÑ ukkhipi. SamantÈ
tiyojanaÔÔhÈnaÑ ekameghaÑ ahosi. Thero addhatinto paÓÓasÈlaÑ paviÔÔhoti.
Apica devo nÈmesa aÔÔhahi kÈraÓehi vassati nÈgÈnubhÈvena
supaÓÓÈnubhÈvena devatÈnubhÈvena saccakiriyÈya utusamuÔÔhÈnena
mÈrÈvaÔÔanena iddhibalena vinÈsameghenÈti.
ValÈhakasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. AbbhamaÓÉalo (SÊ) 2. HimÈlayak|ÔavÈsÊ (SÊ), TagarakuÔivÈsÊ (SyÈ)
12. VacchagottasaÑyuttavaÓÓanÈ
607-661. VacchagottasaÑyutte aÒÒÈÓÈti aÒÒÈÓena. EvaÑ sabbapadesu
karaÓavaseneva attho veditabbo. SabbÈni cetÈni aÒÒamaÒÒavevacanÈnevÈti.
ImasmiÒca pana saÑyutte ekÈdasa suttÈni paÒcapaÒÒÈsa veyyÈkaraÓÈnÊti
veditabbÈni.
VacchagottasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
13. JhÈnasaÑyutta
1. SamÈdhim|lakasamÈpattisuttavaÓÓanÈ
662. JhÈnasaÑyuttassa paÔhame samÈdhikusaloti paÔhamaÑ jhÈnaÑ
paÒca~gikaÑ dutiyaÑ tiva~gikanti evaÑ a~gavavatthÈnakusalo. Na
samÈdhismiÑ samÈpattikusaloti cittaÑ hÈsetvÈ kallaÑ katvÈ jhÈnaÑ
samÈpajjituÑ na sakkoti. IminÈ nayena sesapadÈnipi veditabbÈni.
2-55. SamÈdhim|lakaÔhitisuttÈdivaÓÓanÈ
663-716. DutiyÈdÊsu na samÈdhismiÑ Ôhitikusaloti jhÈnaÑ ÔhapetuÑ
akusalo, sattaÔÔha-accharÈmattaÑ jhÈnaÑ ÔhapetuÑ na sakkoti. Na
samÈdhismiÑ vuÔÔhÈnakusaloti jhÈnato vuÔÔhÈtuÑ akusalo,
yathÈparicchedena vuÔÔhÈtuÑ na sakkoti. Na samÈdhismiÑ kallitakusaloti
cittaÑ hÈsetvÈ kallaÑ kÈtuÑ akusalo. Na samÈdhismiÑ ÈrammaÓakusaloti
kasiÓÈrammaÓesu akusalo. Na samÈdhismiÑ gocarakusaloti
kammaÔÔhÈnagocare ceva bhikkhÈcÈragocare ca akusalo. Na samÈdhismiÑ
abhinÊhÈrakusaloti kammaÔÔhÈnaÑ abhinÊharituÑ akusalo. Na samÈdhismiÑ
sakkaccakÈrÊti jhÈnaÑ appetuÑ sakkaccakÈrÊ na hoti. Na samÈdhismiÑ
sÈtaccakÈrÊti jhÈnappanÈya satatakÈrÊ na hoti, kadÈcideva karoti. Na
samÈdhismiÑ sappÈyakÈrÊti samÈdhissa sappÈye upakÈrakadhamme
p|retuÑ na sakkÈti. Tato paraÑ samÈpatti-ÈdÊhi
padehi yojetvÈ catukkÈ vuttÈ. TesaÑ attho vuttanayeneva veditabbo.

SakalaÑ panettha jhÈnasaÑyuttaÑ lokiyajjhÈnavaseneva kathitanti.
JhÈnasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
Iti SÈratthappakÈsiniyÈ SaÑyuttanikÈyaÔÔhakathÈya
KhandhavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
SaÑyuttanikÈyaÔÔhakathÈya dutiyo bhÈgo.
NidÈnavaggakhandhavaggasaÑyuttaÔÔhakathÈya
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko
[A] [A]
AkaÔavidhÈ 313 AjÈtaÑ 257
AkaÔÈ 313 AjÈnaÒÒeva 182
AkasiralÈbhÊ 216 AjitapaÒhe 56
AkÈlikena 62 AjjhattaÑ kathaÑkathÊ 40
AkicchalÈbhÊ 216 AjjhattaÑ vimokkhÈ 59
AkukkukajÈtaÑ 295 AjjhosÈya 241
AkuppÈ me vimutti 143 AjjhositaÑ 91
AkhaÓÉÈni 251 AÒjasaÑ 107
AÒjetvÈ 219
Agadhito 152
AÒÒataro 70
AgamanÊyaÔÔhÈnaÑ 134
AÒÒatra phassÈ 53
AgÈravÈ 189
AÒÒatreva 113
AgÈriyaÑ 167
AÒÒÈtucchena 219
AggaÑ 149
AÒÒÈ byÈkatÈ 57, 116
AggabÊjaÑ 251
AÒÒaÑ ÈÓiÑ 211
A~gavijjÈ 319 AÒÒaÑ jÊvaÑ 64
A~gÈrakÈsu 103 AÒÒaÑ sarÊraÑ 64
Aghato 305 AÒÒaÑ satthÈraÑ 166
AghaÑ 244 AÔÔhaÔÔhÈnaÑ
AcariÑ 143 kÈyapÈgabbhiyaÑ 155
Acelo Kassapo 33 AÔÔhika~kalo 147
AccantaniÔÔhÈ 241 AÔÔhiÑ katvÈ 183
AccayÈsi 308 AÔÔhikasa~khalikaÑ 200
AccÈvadante 161 AÔÔhuppattiko 4
AccutaÑ padaÑ 296 AÓÉajÈ 319
AcchariyaÑ abbhutaÑ 53 AÓÉabh|to 230
AcchaÑ pattaÑ 219 Atippago 52
326 NidÈnavaggakhandhavaggasaÑyuttaÔÔhakathÈya

[A] [A]
AtimaÒÒeyya 191 AdhomukhÈ 319
AtivelaÑ 212 AnajjhÈpanno 152
AtÊtaÑ 257 AnajjhositÈ 73
AtÊradassÊ 305 AnaÒÒathatÈ 39
AturitacÈrikÈ 164 AnaÒÒasaraÓÈ 247
AtÊtaÑ 257 Anattato 306
Attha~gamo 69 AnattaniyaÑ 258
AttajjhÈsayo 3 AnanubodhÈ 88
AttatthaÑ 48 AnantarÈ 254, 281
Attato upagaccheyya 91 AnantavÈ 316
AttadÊpÈ 247
AnabhÈvaÑkatÈni 64
AttaniyaÑ 289
AnabhinanditÈ 289
Attani vÈ r|paÑ 235
Anabhisa~khacca vimuttaÑ 250
Attamano 157
Anamataggo 145
AttavadhÈya gabbhaÑgaÓhÈti 195
AnayaÑ Èpanno 190
AttavÈdupÈdÈnaÑ 14
AnÈgataÑ 222
AttasaraÓÈ 247
AnÈtÈpÊ 153
AttÈnaÒca nÈvajÈnÈmi 60
AtthasaÑhito 70 AnÈsavaÑ 162
AtthitaÑ 31 AniccaÑ 39, 196
AdiÔÔhajotanÈpucchÈ 7 Aniccato 305
AdinnÈdÈnaÑ 134 AniccadassÈvÊ 230
AdinnÈdÈyino 133 AniccasaÒÒÈ 303
Addhagato 229 AniccÈ 58, 141
AddhÈnamaggappaÔipanno 167 AnimmÈtÈ 313
AdhigamasaddhammappaÔi- AnimmitÈ 313
r|pakaÑ 186 AnissitÈya 219
AdhiccasamuppannaÑ 33 AnukampaÑ 158
AdhiÔÔhÈti 286 AnuggahÈya 22
Adhimuccati 317 AnuggÈhako 236
Adhimuccatha 75 AnuÔÔhitÈ 206
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 327

[A] [A]
Anuttarassa yogakkhemassa 153 AntarÈyiko 190
AnuttaraÑ sammÈsambodhiÑ 142 AntavÈ loko 316
AnudayaÑ 158 AntimÈ 143
AnudhammacÈrÊ 71 AntimoyaÑ samussayo 260
Anudhammabh|taÑ 32 AntaÑ 277, 304
AnupaÔÔhitÈya 192 AnnaÑ 320
AnupatitvÈ anupatitvÈ 200 Apakasseva kÈyaÑ 154, 156
AnupalittÈ 259 Apakassa cittaÑ 154
AnupÈdÈ 32 Apacayo 90
AnupÈdÈ-aparitassanaÑ 241 Apacito 115
AnupÈdÈya Èsavehi 248 Apayanto 114
AnupÈdÈvimutto 57
AparantaÑ 39
AnupÈdiyaÑ na paritassati 72
AparappaccayÈ 32
AnupÈyÈso 238
Apalokito 236
Anupeti 311
Apaloketha 236
AnumatipucchÈ 8
ApÈcÊnaÑ 260
Anuvicaranti 260
ApÈtubh|taÑ 257
AnuvicaritaÑ manasÈ 310
ApÈpakaÑ 280
Anuviloketi 262
ApÈyo 89
Anusahagato 290
ApÈradassÊ 305
AnusÈsatu 230
Anuseti 65, 245 ApuÒÒaÑ ce sa~khÈraÑ 72
AnussareyyuÑ 147 ApurakkharÈno 240
AnekaÔÔhÈnaÑ Ap|tikÈni 251
manopÈgabbhiyaÑ 156 ApekkhavÈ 242
AnekavihitaÑ 116 AppaÑ vÈ bhiyyo 149
AnejaÑ 259 AppagabbhÈ 155
AnelagaÄÈya 219 AppaÔikuÔÔhÈ 257
AnesanaÑ 152 AppaÔipuggalo 266
AnottappÊ 153 AppaÔivÈnÊ 118
AntaragharaÑ 33 AppaÔivedhÈ 88

[A] [A]
AppaÔisa~khÈ 166 AbhisametÈvino 119
AppatissÈ 189 Abhisameti 38
AppattamÈnasaÑ 191 Abhisambujjhati 38
AppadakkhiÓaggÈhino 161 AbhisÈpo 277
AppamattÈ 206, 211 Abhisitto 231
Appamatto 196 AmatadvÈraÑ 55
AppamÈdena sampÈdetuÑ 48 Amucchito 152
AppamÈdo 118 AyaÑ ÈpodhÈtuyÈ 141
Appossukko 216 AyaÑ tejodhÈtuyÈ 142
Abbuyha 243 AyaÑ dutiyo 32
AbbuhetvÈ 212 AyaÑ pathavÊdhÈtuyÈ 141
AbbhaÒÒaÑsu 62
AyaÑ vÈyodhÈtuyÈ 142
AbbhaÒÒÈsiÑ 142
Ayameko anto 32
AbyÈpÈdadhÈtuÑ 127
AyogakkhemakÈmo 285
AbhikkhaÓÈta~ko 230
Arakkhiteneva kÈyena 192
AbhijÈnaÑ 244
AraÒÒakuÔikÈyaÑ 286
AbhijjhÈ 137
Arahato 19
AbhijjhÈluno 133
Ariyakantehi 68
AbhiÒÒÈya 266
Ariyadhammassa akovido 232
AbhinanduÑ 9
AriyasÈvakassa 40
Abhinandati 241
AbhinandamÈno 258 AriyÈ 231
Abhinibbatti 13 Ariyo 55, 67
AbhinivesÈnusayaÑ 32 Ar|pÊ 317
AbhipatthanÈ 162 AlaÑ vacanÈya 32
Abhir|po 216 AladdhÈ 152
Abhivadati 241 Alameva 46, 145
Abhisa~khataÑ 65 AvantÊsu 238
Abhisa~kharoti 72 AvasÈ 313
AbhisaÒcetayitaÑ 65 Avasissanti 74

[A] [A]
AvasisseyyuÑ 75 Aha~kÈramama~kÈra-
AvÈtÈtapahatÈni 251 mÈnÈnusayÈ 197
AvÈpuraÓaÑ ÈdÈya 291 Ahu paÒÒÈya abhisamayo 20
AvighÈto 238
[Œ]
AvijjÈ 72
ŒkÈsanissitÈ 103
AvijjÈ upayanti 114
ŒkÈse pÈÓiÑ cÈlesi 157
AvijjÈgato 71
ŒkiÓÓamanussaÑ 108
AvijjÈdhÈtu 249
ŒkoÔitapaccÈkoÔitÈni 219
AvijjÈnÊvaraÓassa 36
Œgatigati 67
AvijjÈsamugghÈtÈ 206
Œgamo 312
AvijjÈsamphassajena 249
ŒgucÈriÑ 104
AvitathatÈ 38
Œcayo 90
AvinipÈtadhammo 68
ŒcÈrakulaputto 46
AvihiÑsÈdhÈtuÑ 127
Œcikkhati 38
AveccappasÈdena 68
AsaÑkiÓÓapubbÈ 257 Œcikkhatu 34
AsaÑkiÓÓÈ 257 ŒÓisa~ghÈÔova 211
AsaÑsaggena chijjati 131 ŒtappaÑ 118
AsakkÈrena c|bhayaÑ 192 ŒtÈpino 211
AssatarÊ 195 ŒtÈpÊ 196
AssÈdÈnupassino 75 ŒturakÈyo 229
AsanivicakkaÑ 191 Œturo hÈyaÑ 230
AsammÈsambuddhesu 128 ŒdÈnaÑ 90
AssÈsamalattha 57 Œdikena 188
AssutavÈ 90 ŒdittaÑ 257
AsekhaÒÈÓaÑ 260 Œdibrahmacariyako 70
AsmimÈno samucchinno 259 ŒdÊnavadassÈvÊ 152
Assasi 219 Œnako 209
Assosi 70, 116 Œnando 79

[Œ] [Œ]
ŒneÒj|pagaÑ 72 Œhutiyo 311
ŒneÒjaÑ ce sa~khÈraÑ 72 ŒÄÈhanÈ 311
ŒpÈnÊyakaÑso 111
[I]
ŒpodhÈtu 141
IÒjanti 313
ŒbÈdhato 305
IÓaÔÔÈ 277
ŒbhÈdhÈtu 124
IÓaparibhogo 183
ŒbhicetasikÈnaÑ 216
ItarÊtarena 150
Œmantesi 1, 110
Iti r|paÑ 44, 265
ŒmisakiÒcikkhahetu 193
Iti hidaÑ 20
ŒmisagataÑ 190
IdappaccayatÈ 38
Œmisacakkhu 190
Idha 52
ŒyasmÈ 79
IddhaÑ 108
Œyu 296
IddhividhaÑ 116
Œyusa~khÈrÈ 209
IndriyÈni 230, 311
ŒrakÈvassa 104
IriyaÑ 56
Œrakkhasampanno 285
ŒraddhacittÈ 35 [U]
ŒraddhavÊriyo 47, 215 UkkalÈ 257
ŒrammaÓato 137, 140 UkkaÓÔakena 192
ŒrammaÓaÑ 212 UkkaÑsÈvakaÑse 316
ŒrÈdhesi 110 UggaÓhÈhi 70
Œloko 20 UgghaÔitaÒÒ| 4
Œvaheyya 294 UÔÔhÈyÈsanÈ vihÈraÑ pÈvisi 60
ŒvibhÈvaÑ tirobhÈvaÑ 116 Uttamapuriso 255
ŒsandipaÒcamÈ 311 Uttaro Gijjhak|Ôassa 147
ŒsabhaÑ ÔhÈnaÑ 43 UttÈnÊkaroti 38
ŒsayÈ 261 UttÈno 45
ŒsavÈnaÑ khayÈ 49, 162 UttÈsavÈ 242
ŒsavÈ nÈnussavanti 60 UdakanissitÈ 103
ŒhÈrÈ 21 UdakaphusitÈni 119

[U] [U]
UdakavÈrako 114 UmmujjanimmujjaÑ 117
UdapÈno 114 UsmÈ 94, 296
UdÈnaÑ udÈnesi 251 UssoÄhÊ 118
UddhÈpavantaÑ 107
[]
UddhaÑ 260
se 290
UddhaÑ ojaÑ 77
Upakkileso 318 [E]
UpadhinidÈnaÑ 110 EkattaÑ 70
Upanikkhipeyya 120 EkantaparipuÓÓaÑ 167
Upapajjati 320 EkantaparisuddhaÑ 167
Upayanto 114 EkantadukkhaÑ 144, 256
UpayÈ 31 EkantasukhÊ 317
UpayÈpeti 114 EkamantaÑ nisÊdi 79
Upayo 250 EkapariÒÒÈ 101
UpayupÈdÈnÈ 239 Ekaputtako 96
Upasa~kami 289
EkamaÑsakhalaÑ 312
Upassuti 69
EkavihÈre 215
UpÈdÈnaÑ 13
EkÈgÈrikaÑ 312
UpÈdÈnakkhayÈrÈmaÑ 192
Ek|napaÒÒÈsa ÈjÊvakasate 315
UpÈdÈparitassanaÑ 241
Eko 196
UpÈdÈniyesu 75
EkodibhÈvaÑ 214
UpÈdÈya 16, 283
EtaÑ mama 91, 196
UpÈdiyati 32
UpÈdiyamÈno 258 Etadahosi 61
UpÈsanasmiÑ 211 EttÈvatÈ ca avijjÈgato 305
Upeti 286 EÄagalÈgumbe 237
UppakkaÑ 204 EvaÑgotto 243
Ubbedhena 119 EvaÑnÈmo 243
Ubhatolohitak|padhÈnÈni 297 EvaÑbyÈkho 285

[E] [ Ka ]
EsikaÔÔhÈyiÔÔhitÈ 313 KaÔÔhaÑ 245
Esevanto dukkhassa 75 KataÒÒutÈ 213
Eso me attÈ 91, 196 KataveditÈ 213
Esohamasmi 91, 196 KatahatthÈ 207
Ehi tvaÑ 115 Kat|pÈsanÈ 207
KathaÑ vimokkhÈ 59
[O]
KathetukamyatÈpucchÈ 8
OkÈsaÑ 33 Kadalimigapavara-
OkiliniÑ 204 paccattharaÓÈni 297
OkiriniÑ 204 KantÈraÑ 95
OkoÔimako 323 KantÈramaggaÑ 95
OkoÔimakaÑ 217 KandantÈnaÑ 146
Okkanti 13 KandaraÑ 51
Okkanto sammattaniyÈmaÑ 317 KappaÑ 215
OkkamanÊyÈ 189 KabaÄÊkÈro 22
OkkhÈsataÑ 206 KammÈsadhammaÑ 79
OtÈraÑ 212 Karoto 312
OdahiÑsu 211 Kali~gar|padhÈnÈ 211
OdhunÈti 303 KallaÑ 196
OpapÈtikÈ 319 KavikatÈ 211
Opilavati 188 KapallÈni 74
Oraso 185 KassapakÈrÈme 289
Olujjati 166 KÈkapeyyÈ 119
KÈpotakÈni 311
OhÈrinÊ 292
KaÄÈrakhattiyo 57
Ohitasoto 183
KÈmataÓhÈ 14, 243
OÄÈrikena 215
KÈmabhavo 13
OÄÈriko 22
KÈmupÈdÈnaÑ 13
[ Ka ] KÈmesu 134, 240
KaÔasi 145 KÈmesu anapekkhinaÑ 219
KaÔuko 190 KÈmesumicchÈcÈro 134

[ Ka ] [ Ka ]
KÈyapariyantikaÑ 73 Kunnadiyo 51
KÈyasa~khÈre 289 KumÈrakavÈdÈ 166
KÈyasa~khÈro 16 KumbhakÈranivesane 287
KÈyasaÒcetanÈhetu 53 KumbhakÈrapÈkÈ 74
KÈyassa bhedÈ 74 Kumbhatthenakehi 206
KÈy|pago 38 Kuraraghare 238
KÈraÓiko 202 Kur|su viharati 79
KÈrayato 312 Kulaputtena 46
KÈlakiriyÈ 12 KulÈgaÓÔhikajÈtÈ 89
KÈsikena 147 KulÈnuddayatÈya 165
KÈsu 103 Kul|pako 158
KÈÄasilÈ 288 Kul|paghÈtaÑ 166
KÈÄasÊho 261 Kusalam|laÑ 194
KÈÄÈvakaÑ 41 Kusal|pasaÑhitaÑ 183
KiccakaraÓÊyesu 240 KusobbhÈ 51
KicchaÑ 20 K|Ôa~gamÈ 206, 303
KiÒcideva desaÑ 33 K|ÔÈgÈraÑ 106
KiÑjÈtikÈ 26 K|ÔaÔÔhÈ 313
KiÑnidÈnÈ 26 K|ÔaninnÈ 303
KiÑ nu kho 39, 70, 112 K|ÔasamugghÈtÈ 206
KiÑpabhavÈ 26 K|ÔasamosaraÓÈ 206, 303
KiÑpahotikÈ 247 K|ÔÈgÈrasÈlÈ 106
KiÑvÈdÊ 52, 238 Kevalassa 9
KiÑsamudayÈ 26 Kevalino 255
KukkuÄaÑ 306 KesarasÊho 261
KuÔÔanissitÈ 103 KeÄÈyanti 308
KuÔÔaÑ 103 Ko adhippayÈso 37, 256
KudÈssu 20 KoÔÔhÈsato 137, 139
KuddÈlapiÔakaÑ 78 KolaÔÔhimattiyo 120

[ Pa ] [ Ga ]
KhajjÈmi 271 GÈmak|Ôako 203
KhaÓÉÈkhaÓÉikaÑ 78 GijjhÈpi kÈkÈpi 200
KhaÓÉiccaÑ 11 GiÒjakÈvasathe 69
KhattiyapaÓÉitÈ 238 GilabaÄiso 190
KhantisaÑvaro 233 GuÄikÈ 120
KhandhabÊjaÑ 250 G|thap|rÈ 191
KhandhÈnaÑ 13 G|tho g|thena 131
KhamanÊyaÑ yÈpanÊyaÑ 288 GoghÈtako 201
KhayadhammaÑ 39, 63 GoÓakatthatÈni 297
KhayasmiÑ khayeÒÈÓaÑ 50 GocarÈya pakkamati 262
KhÈdeyyuÑ 103 [ Gha ]
KhÈrikaÑ 270 Ghammapareto 111
KhÈre 290 GhammÈbhitatto 111
KhÊÓanirayo 68
[ Ca ]
KhÊle 299
CakkhumÈ puriso 296
Khurapariyantena 312
Cakkhubh|tÈ 200
[ Ga ] CakkhuviÒÒÈÓaÑ 16
Ga~gÈya nadiyÈ tÊre 293 CakkhusamphassajÈ vedanÈ 15
GaÓamajjhe 155 Cakkhusamphasso 15
GadduhanamattaÑ 207 CatuÔÔhÈnaÑ vacÊpÈgabbhiyaÑ 156
Gaddulabaddho 299 CatuparivaÔÔaÑ 254
GandhaÑ 320 Cat|hi ca vesÈrajjehi 42
GambhÊratthÈ 211 Cat|su mahÈsamuddesu 146
GambhÊrÈvabhÈso 80 Cat|hena Èrohanti 149
Garukato 114 CattÈro 16
GarukÈni 158 Cand|pamÈ 154
GahapatÈni 158 Cavati 20
GahapatipaÓÉitÈ 238 Cavittha 164
GÈdhanti 255 CÈtumahÈbh|tikasmiÑ 90

[ Ca ] [ Ja ]
CÈtumahÈbh|tiko 311 JÈÓussoÓi 70
CittaÑ 91, 242 JÈtar|pappatir|pakaÑ 186
CittasaÑkilesÈ 299 JÈti 13, 50
CittakkharÈ 211 JÈtikulaputto 46
CittaÒÒeva cittataraÑ 299 JÈyampatikÈ 95
Cittasa~khÈro 16 JiÓÓo 158, 229
Cittasseso 318 JÊvitapariyantikaÑ 73
CirapaÔikÈhaÑ 288 JÊvitahetu 193
Cut|papÈto 67 JeÔÔhametaÑ 70
CetanÈ phasso 16 [ Jha ]
Cetaso adhiÔÔhÈnaÑ 32, 239 JhÈyÊ tapati brÈhmaÓo 226
Ceteti 65, 66 JhÈyeyya 77
CetovimuttiÑ 162
[ ©a ]
[ Cha ] ©ÈÓaÑ 20
ChattiÑsÈya vatth|hi 113 ©ÈÓavatth|ni 62
Chandam|lakÈ 282 ©ÈÓasaÑvaro 233
ChandarÈgavinayo 141 ©Ètike 69
ChandarÈgappahÈnaÑ 141 ©ÈtibyasanaÑ 146
ChandarÈgavemattatÈ 282 ©Èyo 67
Chando 118, 238
[ ®ha ]
ChasvevÈbhijÈtÊsu 313
®hitattÈ santussitaÑ 248
ChaÄÈbhijÈtiyo 314
®hitiyÈ 22
Chindato 312
Chinnapilotiko 45 [ a ]
aÑsÈ 268
[ Ja ]
JanapadakalyÈÓiyÈ 193 [ Ta ]
JanetasmiÑ 226 TajjaÑ 94
JarudapÈnaÑ 156 TaÒÒevettha paÔibhÈtu 53
JalÈbujÈ 319 TaÓhakkhaye vimuttaÑ 223

[ Ta ] [ Ta ]
TaÓhÈ 196 TiÓÓaÑ sa~gati phasso 69
TaÓhÈsa~khayavimuttÈ 241 TitthavÈso 87
Tatojo 281 TibbaÑ 145, 183
TatonidÈnaÑ 312 TimirÈyitattaÑ 289
TaÑ jÊvaÑ taÑ sarÊraÑ 63, 316 TiriyaÑ 260
Tatra tatrÈbhinandinÊ 243 TirokuÔÔaÑ 116
TathatÈ 38 TÊhena Èrohanti 149
TathattÈya paÔipajjeyyuÑ 158 TuritacÈrikÈ 164
TathÈgato 185, 265 TejodhÈtu 141
TathÈgatassa 239
[ Tha ]
Tada~ganibbuto 247
Thambhe 299
Tada~gappahÈnaÑ 234
ThullatissÈ 163
TadappatiÔÔhitaÑ 66, 250
Thullaphusitake 51
TadÈhÈranirodhÈ 57
Theyyaparibhogo 183
TadÈhÈro 75
TadupÈdÈnaÑ 241 [ Da ]
TadupÈdÈno 75 DakÈsayÈ 263
TantÈkulakajÈtÈ 88 DakkhiÓaÑ 312
Tapati 226 DakkhiÓÈgirismiÑ 164
Tapena 316 DattupaÒÒattaÑ 311
TaruÓavipassanÈ 50 DadhimaÓÉakena 112
TaruÓo 79 Dantabh|miÑ 260
TÈdino 266 DandhÈyitattaÑ 61
TÈlapattikÈya 164 Damena 312
TÈlÈvatthukatÈni 64 DasabalasamannÈgato 41
TÈvatikÈ vissaÔÔhi 292 Dasaha~gehi sampannÈ 260
TikabhojanaÑ paÒÒattaÑ 165 DasÈrahÈnaÑ 209
TiÓaÑ 244 Dassanasampanno 55
TiÓadÈye 126 DassanÊyo 216
TiÓasÊho 261 Daharo 283

[ Da ] [ Da ]
DaÄhadhammÈ dhanuggahÈ 207 Dumma~k|naÑ puggalÈnaÑ
DaÄhehi 263 niggahÈya 165
DÈyajjaparibhogo 183 Dur|petaÑ 148
DÈruÓo 190 DussÊlÈ 132, 217
D|ra~gamÈ 292
DiÔÔhaÑ 310
DevadahaÑ 236
DiÔÔhasaÑsandanÈpucchÈ 8
DesanÈÒÈÓaÑ 266
DiÔÔhadhammanibbÈnappatto 32
DesanÈmaÓÉo 48
DiÔÔhadhammasukhavihÈrÈ 194 DesessÈmi 6, 69
DiÔÔhadhammasukhavihÈraÑ 159 DoÓamite 316
DiÔÔhisampanno 55 DovacassakaraÓehi 161
DiÔÔhupÈdÈnaÑ 14 DvaÔÔhantarakappÈ 314
DiÔÔhena 62 DvaÔÔhipaÔipadÈ 314
Diddhagatena 191 Dvayanissito 31
DisÈmukhÈ 319 DvinnaÑ kaÔÔhÈnaÑ 94
DÊgharattaÑ 214 [ Dha ]
Duk|lasandÈnÈni 297 DhanÈyanti 308
DukkhaÑ 34, 50, 196 DhammaÑ bhÈsitabbaÑ
Dukkhakkhandhassa 9 maÒÒati 163
DukkhakkhayÈya 38, 71 DhammacakkaÑ 266
Dukkhato 305 Dhammajo 185
DukkhanirodhagÈminÊ DhammaÔÔhitatÈ 38
samanupassanÈ 248 DhammaÔÔhitiÒÈÓaÑ 63, 117
Dhammato 137, 139
DukkhasamudayagÈminÊ 247
DhammadÈyÈdo 185
DukkhÈnupatitÈ 144
Dhammanimmito 185
DukkhÈvakkantÈ 144
DhammaniyamatÈ 38
Dukkhe aÒÒÈÓaÑ 17 DhammapariyÈyaÑ 69
DuggataÑ 148 DhammÈ 249
Duggati 89 DhammÈnudhammappaÔi-
DubbacÈ 161 pannassa 246
Dummano 220 DhammasotaÑ samÈpanno 55

[ Dha ] [ Na ]
Dhamme agÈravo 189 NÈmaÑ 16
Dhamme ÒÈÓaÑ 62 NÈmar|paÑ 105
Dhammena dÈraÑ posenti 322 NÈlaÑ 91
DhÈtunÈnattaÑ 121 NÈsÈya pittaÑ bhindeyyuÑ 195
Dh|mÈyitattaÑ 288 NikÈmalÈbhÊ 216
Nikkhipeyya 145
[ Na ]
NikkhepanaÑ 90
NakhasikhÈyaÑ 119
Niccato addakkhuÑ 111
NakkhattavijjÈ 319
NiccanavakÈ 154
Nati 67
NiccammÈ 103
Na tumhÈkaÑ 65
NicchÈto 243
Natthi ayaÑ loko 311
NicchoÔeti 303
Natthi taÑ 31
NijjhÈyeyya 294
Natthi dÈni punabbhavo 143 NibbidÈya 32
Natthi balaÑ 313 Nibbindeyya 90
Natthi mÈtÈ 311 NibbedhikapaÒÒo 55
Natthi vÊriyaÑ 313 NimantanÈni 158
Natthi sattÈ opapÈtikÈ 311 Niyati 313
Natthi hÈyanavaÉÉhane 316 Niyato 68
Natthi hetu natthi paccayo 313 NirujjhamÈnÈ 153
NadÊviduggaÑ 156 NiruttipathÈ 257
NandÊrÈgasahagatÈ 243 NiruddhaÑ 257
NandÊ 241 NirodhadhammaÑ 39, 63
Na paritassati 247 NirodhasamÈpatti 125
Na saÑkÊyanti 257 NirodhÈya 32
NaÄakalÈpiyo 113 NillopaÑ 312
NÈgavÈsasate 315 NivÈsaÑ 236
NÈnÈverajjagataÑ 237 Nivisati 110
NÈbhinandati 241 NissaraÓaÑ 20
NÈbhivadati 241 NissaraÓappahÈnaÑ 234

[ Na ] [ Pa ]
NekkhammadhÈtuÑ 127 PaÔileÓeti 207
NekkhammaninnaÑ 318 PaÔivedhaÒÈÓaÑ 266
Neyyo 4 PaÔisaranti 37
[ Pa ] PaÔisallÈne 241
PakkhÊ sakuÓo 117 PaÔisisseyya 74
Pacato 312 PaÔÔhapeti 38
PaccattaÒÒeva 72 PaÓÈmetvÈ 274
PaccassosuÑ 3, 237 PaÓidhi 128
PaccudÈvattati 107 PaÓÉito 236
PacchÈnipÈtÊ 285 PaÓÉusÊho 261
PacchÈbh|magamikÈ 236 PatiÔÔhÈ viÒÒÈÓassa 65, 250
PaÒcakÈmaguÓiko 101 PattaÑ 310
PaÒÒÈ 20, 162 Pattena 62
PaÒÒÈvimuttiÑ 162 PathaviyÈ 193
PaÔapilotikÈnaÑ 167 PathavÊ 251
PaÔalikatthatÈni 297 PathavÊ pathavÊkÈyaÑ 311
PaÔikatthatÈni 297 PathavÊdhÈtu 141, 188
PaÔikkamosÈnaÑ 288 Padaparamo 4
PaÔiggahamaÓÉo 48 PadaraÑ 51
PaÔicca 69 PadÈni 311
PaÔiccasamuppannaÑ 39 PadhÈnasmiÑ 212
PaÔiccasamuppÈdaÑ 3, 6 PapÈtÈ 315
PaÔipajjiÑ 184 PabÈÄho 275
PaÔipanno 32, 56 PabbajeyyaÑ 167
PaÔippassaddhippahÈnaÑ 234 PabbatavisamaÑ 156
PaÔipiseyyuÑ 96 PabbateyyÈ 292
PaÔibhÈtu 37, 53 Pabha~guÑ 244
PaÔilÈbho 13 ParajjhÈsayo 3
PaÔivaÔÔeti 207 ParatthaÑ 48

[ Pa ] [ Pa ]
ParabhattaÑ 296 ParihÈpeti 47
ParamatÈ 119 PariÄÈho 238
ParÈbhavÈya 195 Palimajjeyya 79
ParÈmaÔÔhaÑ 91 PalujjeyyuÑ 292
ParicitÈ 206 Paleti 316
PariÒÒaÑ 244 Palla~kena 117
PariÒÒÈtÈviÑ 304 Pavane 92
PariÒÒÈte 101, 104 Pavivitto 47
PariÒÒÈya 259 PavuÔÈ 315
PariÒÒeyye 244, 304 Pasayha 285
PariÓatÈ 313 Passaddhi 50
Paritassati 242
PassannaÑ 146
ParittaÑ gomayapiÓÉaÑ 297
PahÈnavinayo 233
ParittaÑ sambalaÑ 95
Pahitatto 196
ParidahÈmi 298
PahinagamanaÑ 319
Paripanthe 312
PÈkaÔindriyo 278
ParibbÈjakasate 315
PÈÓÈtipÈtapaccayÈ 68
ParibbÈjakÈnaÑ ÈrÈmo 52
PÈÓÈtipÈtino 133
Paribh|tar|paÑ 217
PÈtubhÈvo 13
Pariyattisaddhammappati-
PÈnaÑ 320
r|pakaÑ 186
PariyÈdÈnaÑ 145 PÈnÊyena 112
PariyÈdiyati 303 PÈpabhikkhu 205
PariyÈpannÈya 219 PÈmojjaÑ 50
PariyuÔÔhaÔÔhÈyÊ 235 PÈradÈrikÈ 148
PariyogÈÄhena 62 PÈripanthakÈ 148
PariyodÈto 231 PÈliccaÑ 11
Pariyonaddho 230 PÈvisi 52
ParivÊmaÑsamÈno 71 PÈveyyakÈ 148
ParisÈsu 43 PiÓÉolyaÑ 277
Parisuddho 230 PipÈsÈ 238

[ Pa ] [ Pha ]
Piyar|paÑ sÈtar|paÑ 110 PhalubÊjaÑ 251
PisuÓavÈcÈ 133 PhassaÑ 93
PÊti 50 PhassanÈnattaÑ 121
PuggalavemattakÈ 35 PhÊtaÑ 108, 110
PucchÈvasiko 4 [ Ba ]
PuÒÒaÑ ce sa~khÈraÑ 72 Baddho 305
Puthu 56 Baddho mÈrassa 258
Puthujjano 90 BalavavipassanÈ 50
PuthuttaÑ 70 BahukaraÓÊyo 163
PubbaÓhasamayaÑ 275 Bahukicco 163
PubbantÈnudiÔÔhiyo 248 BahulÊkatÈ 206
Pubbe ananussutesu 20 BÈhirakÈ 211
PubbÈ koÔi na paÒÒÈyati 145 BÈhujaÒÒaÑ 108, 110
PubbuÔÔhÈyÊ 285 BÈÄisiko 190
PubbenivÈsaÑ 266 BÈÄhagilÈno 287
Pubbeva sambodhÈ 20 BilÈsayÈ 263
PurakkharÈno 240 BÊjajÈtÈni 250
PurÈÓaÑ maggaÑ 109 BÊjabÊjaÑ 251
P|jito 114 BÊjÈnaÑ taruÓÈnaÑ 275
P|tikÈyena 288 BuddhÈ 260
PesalÈnaÑ 165 Buddho tapati 226
PokkharaÓÊ 119 BeluvalaÔÔhikÈya m|le 275
PonobhavikÈ 243 Bodhi 20, 142
PoriyÈ vÈcÈya 219 Bodhisatto 20
PaÑsuÑ dadeyya 79 ByasanaÑ 145
[ Pha ] ByÈpannacittÈ 133
PhandÈpayato 312 ByÈpÈdadhÈtuÑ 126
PharusavÈcÈ 133 ByÈpÈdo 137
Pharuso 190 ByÈbÈdhenti 314

[ Ba ] [ Bha ]
BrahmacakkaÑ pavatteti 44 Bhikkhavo 2
BrahmacariyaÑ 38, 109 Bhikkhu 1
BrahmacariyamaÓÉo 48 BhisamuÄÈlaÑ 212
BrahmacariyavÈso 38, 63 BhuÒjÈmi 298
BrahmacÈrupaddavena 162 Bh|taÑ 56
Brahmabh|tÈ 259 Bh|tapubbaÑ 149
BrÈhmaÓapaÓÉitÈ 238 Bh|tamidaÑ 56
Bh|tÈ 21
[ Bha ]
Bh|mijo 53
BhagavaÑnettikÈ 37
Bh|ripaÒÒena 296
BhagavaÑpaÔisaraÓÈ 37
BheravaÑ 260
BhagavaÑm|lakÈ 37
BhesakaÄÈvane 229
Bhagavato 3, 19
Bho 266
Bhagavato bhÈsitaÑ 9
BhogabyasanaÑ 146
BhagavantaÑyeva paÔibhÈtu 37
BhagavÈ 1 [ Ma ]
Bhaggesu 229 MakasÈ 268
BhaÔÔhaloÓikÈya 112 MagadhÈnaÑ giribbaje 147
BhattÈbhihÈro 195, 298 Ma~guliÑ 204
Bhadante 2 MaÒÒamÈno 258
BhaddayugaÑ 149 MaÓÉanakajÈtiko 283
BhaddasÈlam|le 280 MaÓÉapeyyaÑ 48
BhayaÑ veraÑ 68 MadhurakajÈto 284
BhavataÓhÈ 14 ManasikatvÈ 183
Bhavanirodho nibbÈnaÑ 113 Manussesu paccÈjÈyanti 206
Bhavanetti 308 Mano 91, 196
Bhavo 51 ManobhÈvanÊyÈnaÑ 230
BhÈrÈdÈnaÑ 243 ManoviÒÒÈÓaÑ 16
BhÈsissÈmi 7 ManosaÒcetanÈ 23
Bhi~kacchÈpÈ 212 Manosamphasso 15

[ Ma ] [ Ma ]
MantÈÓiputto 283 M|labÊjaÑ 250
MamÈyanti 308 M|lasantÈnakÈni 303
MamÈyitaÑ 91 Moghapurisa 188
Mahatthiyo 119 MohajÈlaÑ 259
MahantaÑ pheÓapiÓÉaÑ 294 MoÄiyaphagguno 28
Mahallako 229
[ Ya ]
MahÈkappino 223
Yajanto 312
MahÈkummakulaÑ 190
Yatra 200
MahÈnadiyo 51, 114
YathÈbhirantaÑ 165
MahÈnÈgÈ 260
YathÈbh|taÒÈÓadassanaÑ 50
MahÈpathaviyÈ 120
YadÈka~khasi 33
MahÈbhiÒÒataÑ 214
YadidaÑ arahanto 259
MahÈbh|tÈ 16
Yasassino 266
MÈtuthaÒÒaÑ 146
YÈnaÑ 320
MÈnito 114
YÈnÊkatÈ 206
MigarÈjÈ 261
YÈva ÈÄÈhanÈ 311
MicchÈÒÈÓino 140
YÈva gambhÊro 80
MicchÈpaÔipadaÑ 18
YÈvatÈ 143
MicchÈvimuttino 140
YiÔÔhaÑ 311
MÊÄhakÈ 191
YuvÈ 283
MukhanimittaÑ 283
Yogo 118
MuÒjapabbajabh|tÈ 89
Yoni 247
MuÔÔhassati 278
YonipamukhasatasahassÈni 314
MutaÑ 310
Yoniso upaparikkheyya 294
Mudum|siÑ 213
Yoniso manasikÈrÈ 20
MuddhÈpi tassa vipateyya 182
MusÈvÈdino 133 [ Ra ]
MusÈ 135 Rajako 300
M|lato 138, 140 RajanÊyasaÓÔhitaÑ 259
M|lapariÒÒÈ 102 RajÈpatho 166

[ Ra ] [ La ]
RajodhÈtuyo 315 LÈbhasakkÈrasiloko 190
RaÔÔhapiÓÉaÑ 183 Lokadhammo 293
RamaÓÊyaÑ 107 LokanirodhaÑ 31
RÈgakkhayo 244, 304 LokasamudayaÑ 31
RÈgo 105, 238 LokÈyataÑ 70
RÈjÈbhinÊtÈ 277 LokÈyatiko 70
RukkhanissitÈ 103 LokuttarÈ 211
RukkhÈ 292 LoÓaghaÔÈya 215
Ruppati 267 LoÓasovÊrakena 112
R|paÑ 16
[ Va ]
R|paÑ attato samanupassati 235
VacÊsa~khÈro 16
R|paÑ abbhaÒÒÈsiÑ 254
Vacchassa 275
R|pacchando 122
VaÒjhÈ 313
R|pataÓhÈ 14
VaÓÔacchinnÈya 303
R|padhÈtu 122, 238
R|padhÈturÈgavinibaddhaÑ 238 VaÓÓapokkharatÈya 216
R|panimittaniketavisÈra- VaÓÓavanto 265
vinibandhÈ 239 VaÓÓavÈdÊ 152, 222
R|papariyesanÈ 122 Vatena 316
R|papariÄÈho 122 VatthaÑ 320
R|palÈbho 123 VatthakoÔisahassÈni 297
R|pavantaÑ 235 VatthukatÈ 206
R|pasa~kappo 122 VatthuvijjÈtiracchÈnavijjÈya 319
R|pasaÒÒÈ 122 Vanatho jÈto 131
R|pasamphasso 123 VanÈsayÈ 263
R|pasmiÑ vÈ attÈnaÑ 235 VayadhammaÑ 39, 63
R|passa vibhavÈ 254 Vayo-anuppatto 229
R|pÊ 317 Varattehi 263
Rogato 305 ValittacatÈ 11
RogabyasanaÑ 146 Vall|raÒca 96

[ Va ] [ Va ]
VassabhaÒÒÈ 257 VipariÓÈmÈnuparivattijÈ 241
VÈcÈsannitodakena 221 VipassÊ 19
VÈdÈnuvÈdo 238 VipphanditaÑ 64
VÈdo 135 Vibhajati 38
VÈyodhÈtu 141 VibhavataÓhÈ 14
VÈsijaÔe 302 VimaticchedanÈpucchÈ 8
VÈÄarajjuyÈ 194 VimariyÈdikatena 144
VikÊÄaniyaÑ 308 Vimutti 50
VikkhambhanappahÈnaÑ 234 Virajjeyya 90
Vijambhati 261 VirajjaÑ 237
Vijitasa~gÈma 321 VirÈgadhammaÑ 39, 63
VijitÈvino 260 VirÈgÈya 32
VijjÈ 20, 72 VirÈgÈ vimuccati 93, 196
VijjÈcaraÓasampanno 226 Vir|Ähe 65
ViÒÒÈÓaÑ 23, 91 VilepanaÑ 320
ViÒÒÈÓaÑ paÒÒÈyetha 75 VivaÔo 45
ViÒÒÈÓaÑ sÈhÈraÑ 251 Vivadati 293
ViÒÒÈÓassa ÔhitiyÈ 65 Vivarati 38
ViÒÒÈÓÈhÈro 29 Visallena 191
ViÒÒÈÓupayaÑ 250 Visineti na ussineti 273
VitakkasahagatÈ 214 VisevitaÑ 64
VitthÈrikaÑ 110 VissaÔÔhÈya 219
VidhÈ samatikkantaÑ 197 Vis|kÈyikaÑ 64
VidhÈsu na vikampanti 260 VihiÑsÈdhÈtuÑ 126
VinipÈto 89 VÊtaccikÈnaÑ 104
VinetuÑ 112 VÊmaÑsakÈ 238
VipaÒcitaÒÒ| 4 VÊriyasaÑvaro 233
VipariÓataÑ 257 VuÉÉhivepullappattaÑ 108
VipariÓatÈ 298 VuÉÉho 229
VipariÓamanti 314 VuddhiÑ 79

[ Va ] [ Sa ]
VusitavÈ 255 SaÒÒÈ 16
V|pakaÔÔho 196 SaÒÒÈmanasikÈrÈ 214
VedanÈ 16, 123 SaÒÒÈsamÈpatti 125
VedanÈkÈyÈ 15 SatimaÑ kalaÑ 119
VedanÈto 138, 140 SatisaÑvaro 233
VedaniyaÑ 65 SattakkhattuÑ 119
Vedehamunino 163 SattaÔÔhÈnakusalo 255
VeyyÈvaccaÑ 216 SattadevÈ 315
VerambhavÈtÈ 192 SattannaÑtveva kÈyÈnaÑ 314
VelÈmikÈ 298 SattaratanaÑ 164
Vo 6 SattaratanasampannÈ 260
VokiÓÓo 47 SattasaÒÒÊgabbhÈ 315
VocchijjatÈrammaÓaÑ 250 Sattasattari 63
VossaÔÔhakÈyÈ 320 SattasaddhammagocarÈ 259
Satto satto 308
[ Sa ] SatthÈ 118
Sa-uttaracchadÈni 297 SadatthaÑ 47
Sa-udrayÈ 48 Saddhammappatir|pakaÑ 186
Sa-upanisaÑ 50 Saddhammassa antaradhÈnaÑ 186
SakkapaÒhe 241 SaddhÈ 50, 162, 193
SakkÈyapariyÈpannÈ 266 SaddhÈpabbajitena 46
SakkÈro 190 SanidÈnaÑ 125
Sa~kasÈyati 216 SantaÑ suvimuttaÑ 197
Sa~khÈro 16 SantuÔÔhÈyaÑ 150
Sa~khataÑ 39 Sandassesi 163
Sa~khÈtadhammÈse 56 SandÊyati 158
Sa~khalikhitaÑ 167 SandhÈvanikÈya 289
Sa~gati 313 Sandhi 213, 312
Saccavajjena 312 SapajÈpatikÈ 273
SaÒjambharimakaÑsu 221 SappurisÈnaÑ 231

[ Sa ] [ Sa ]
SaphalÈ 48 Samenti 119, 129
SabbaÒjahaÑ 223 SampajaÒÒaÑ 118
SabbapariÒÒÈ 102 SampajÈnamusÈ bhÈsantaÑ 193
SabbaviduÑ 223 Sampattavirati 138
SabbÈbhibhuÑ 223 SampahaÑsesi 163
SabbupÈdÈnakkhayÈ 60 SamphappalÈpino 133
Sabbe ÈraÒÒikÈ 148 SambÈdho gharÈvÈso 166
Sabbe jÊvÈ 313 SambodhÈya 153
Sabbe dhammÈ anattÈ 291 SambodhiparÈyano 68
Sabbe pÈÓÈ 313 Sambhavesino 21
Sabbe bh|tÈ 313 SammadditvÈ 290
SammappaÒÒÈya 31, 39, 56,
Sabbe sa~khÈrÈ aniccÈ 291
114, 197
Sabbe sattÈ 313
SammÈÒÈÓino 140
Sabbe sasaÑyojanÈ 148
SammÈvimuttino 140
SabrahmacÈrikÈmo 162
SammÈsambuddhassa 19
SamaÒÒÈ udapÈdi 149
SammÈsambuddhÈ 128
SamaÓapaÓÉitÈ 238
SaraÓo 183
SamaÓÈ vÈ brÈhmaÓÈ vÈ 30
SarÈ 315
SamaÓena 60
SarÊrÈni 74
SamatittikÈ 119
SarÊsapÈ 268
Samadhosi 287 Sallato 305
SamÈdapesi 163 SassaghÈtaÑ 166
SamÈdÈnaviratÊ 139 SassatisamaÑ 297
SamÈdhi 50, 192 Sahadhammiko 52, 238
SamÈdhisÈrakÈ 289 SahabyataÑ 320
SamucchedappahÈnaÑ 234 SahÈvase 131
SamucchedaviratÊ 139 SahasÈ 166
Samuttejesi 163 SÈkuÓiko 201
SamudÈcaranti 214 SÈkhÈ 51, 245
Sam|laÑ taÓhaÑ 243 SÈtaccaÑ 118

[ Sa ] [ Sa ]
SÈtatikaÑ 192 SudiÔÔho 67
SÈdhikaporisÈ 104 SupinÈ 315
SÈdhujÊvÊ 131 SuppadhaÑsiyÈni 206
SÈdhu sÈdhu 53, 57 SubhadhÈtu 124
SÈmaÒÒatthaÑ vÈ SuvaÓÓanikkhassa 193
brahmaÒÒatthaÑ vÈ 30 SuvinÊtÈ 227
SÈmiparibhogo 183 Suvimutto 288
SÈramayÈni 297 SusajjitaÑ 148
SÈrÈdÈni 251 SusamÈraddhÈ 206
SÈsavaÑ 249 SusikkhitÈ 207
SikkhÈ karaÓÊyÈ 118
Susimo 115
Si~gÊnikkhassa 193
Suss|sissanti 211
SitaÑ pÈtvÈkÈsi 199
S|cako 202
SithilamÈrabbha 216
S|to 202
Siloko 190
Sekkhena ÒÈÓena 55
SÊghasotÈ 292
SekkhÈya vijjÈya 55
SÊlabbatupÈdÈnaÑ 14
SemÈnaÑ 288
SÊlasaÑvaro 233
SÊhanÈdaÑ 43, 262 SeyyÈvasathapadÊpeyyaÑ 320
SÊho 261 So kummo 190
SukatadukkaÔÈnaÑ 311 SotÈpattiya~gehi 67
SukhavedaniyaÑ 93 SotÈpanno 68
SukhasayitÈni 251 SvÈkkhÈto 45
SukhitaÑ 148 SaÑkaÔÊraÑ 213
SukhumaÑ diÔÔhivipassakaÑ 192 SaÑghaÔÔanasamodhÈnÈ 94
Sukhumo 22 SaÑghe dinnaÑ mahapphalaÑ 321
SuÒÒato 306 SaÑbhejja-udakaÑ 119
SutaÑ 310 SaÑyamena 312
SutavatÈ 360 SaÑvaravinayo 233
SupaÓÓÈ 320 SaÑsaggÈ 131
SuttaguÄe 316 SaÑsandanti 119, 129

[ Sa ] [ Ha ]
SaÑsÈro 89, 145 HirottappaÑ 183
SaÑsedajÈ 319 HÊnÈdhimuttikÈ 129
HÊnÈyÈvatto 57
[ Ha ] HÊnena aggassa 48
Ha-kÈro 81 HutaÑ 311
Hatthayo pasadÈ migÈ 218 Hemantikena 302
HÈliddikÈni 238 HevaÑ natthi 316
NÈnÈpÈÔhÈ
PaÔhamo m|lapÈÔho, SÊ = SÊhaÄapotthakaÑ, SyÈ = SyÈmapotthakaÑ,
KaÑ = KambojapotthakaÑ, I = I~galisapotthakaÑ, Ka = kesuci
Marammapotthakesu dissamÈnapÈÔho, Ka-SÊ = kesuci SÊhaÄapotthakesu
dissamÈnapÈÔho.
NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[A]
AkÈsi = Ahosi (SyÈ) 217
AkukkukajÈtanti = AkusajÈtanti (SÊ), AkukkujakajÈtanti (SyÈ) 295
Akkantosi, khama = Akkanto, khamatha (SÊ), Akkamato khamasi (SyÈ) 221
AgantvÈ = AnÈgantvÈ (SÊ), ŒgantvÈ (Ka) 176
AgÈrakaraÓatthaÑ = ŒvÈsakaraÓatthaÑ (SyÈ) 109
AguttÈni = AguttÈni arakkhitÈni (SÊ) 47
AggijÈlanena = Aggijalanena (SyÈ), AggiÑ jalantena (Ka) 76
AccantaÑ appavattibhÈvena = AccantaÑ appavattabhÈvena (SÊ),
Accanta-appavattibhÈvena (SyÈ) 234
AccayÈsÊti = AccasarÈti (SÊ) 308
AjjhattaÑ vimokkhÈti = AjjhattavimokkhÈti (SÊ, SyÈ) 59
AÒÒatarato manuÒÒavatthuÑ = AÒÒataramanuÒÒavatthuÑ (SÊ),
AÒÒataraÑ manuÒÒavatthuÑ (SyÈ) 153
AÒÒÈsi... = AÒÒÈ... (SÊ, SyÈ), AÒÒÈta... (Ka) 44, 256
AÒÒo nÈma = AÒÒesaÑ nÈma (Ka) 65
AÔÔassa = Atthassa (SyÈ) 19
AÔÔhamÈse = AÉÉhamÈse (SyÈ) 51
[A]
AÔÔhikasa~khalikaÑ = AÔÔhisa~khalikaÑ (SÊ, SyÈ, Ka) 199
AÔÔhito maÑsaÑ = AÔÔhimaÑsaÑ (Ka) 201
AÔÔhisa~ghÈtaÑ = AÔÔhisa~ghÈÔaÑ (SÊ, SyÈ) 200
AÔÔhuppattiko = AÔÔhuppattito (Ka) 94
AtivissaÔÔho = Ativiya saÑvisaÔÔho (SyÈ) 286
AtÊtÈnÈgatepi = AtÊtÈnÈgatatopi (SÊ), AtÊtÈnÈgatopi (Ka) 242
AttamokkhaÑ = Attano mokkhaÑ (SyÈ) 252
AtthÈnaÑ = AttÈnaÑ (SÊ) 55
Atthi = Natthi (SÊ) 284
AthirasarÊro = KÊsasarÊro (SyÈ), AtisarÊro (Ka) 96
Adhigatena = Avihatena (SÊ) 60
AdhiÔÔhitÈ = AvaÔÔhitÈ (SÊ) 206
Anatthassa = A~gassa (SÊ) 233
Anantoti = Ananto anantoti (SÊ) 82
AnÈturacittataÑyeva = ŒturacittataÑyeva (SÊ) 236
AnÈdÊnavadassÈvitÈya = ŒdÊnava-adassÈvitÈya (SÊ) 156
AnÈrÈdhakabhikkhu = AnÈrÈdhikabhikkhu (SÊ), AnÈcÈro bhikkhu (SyÈ) 188
Anu-abhÈvaÑ katÈnÊti = AnabhÈvakatÈnÊti anu-abhÈvakatÈnÊti (SÊ) 64
Anucchedena = Anupacchedena (SÊ) 31
AnucchedaÑ = AnupacchedaÑ (SÊ) 31
AnuyogavattaÑ dÈpanatthaÑ = AnuyogavattapÈpanatthaÑ (SyÈ) 285
AnulomapaÔilomaÑ = AnulomaÑ (SyÈ, Ka) 101
AnusotÈgamanena = AnusotÈgamane (SyÈ) 294
AnekÈni paÔalÈni = AnekasatÈni (SÊ), AnekapaÔÈni (SyÈ) 158
AnotthaÔo = Anottharito (Ka) 152
NÈnÈpÈÔhÈ 353
[A]
ApakassitvÈ = ApakassitvÈ ÈkaÉÉhitvÈ (SyÈ) 154
ApaÔikkhipitvÈ = ApakkhipitvÈ (Ka) 98
ApÈyap|rako = ApÈy|pago (SÊ) 180
ApiÄandhitvÈ = NhÈyitvÈ piÄandhitvÈ (SÊ) 210
AbbhamaÓÉapo = AbbhamaÓÉalo (SÊ) 322
AbbuhetvÈti = AbbhuggahetvÈti (SyÈ) 212
Abhabbo ca = Abhabbova (SÊ, SyÈ) 317
AbhiÒÒÈbharaÓehi = AbhiÒÒÈkÈraÓehi (SyÈ) 110
AbhinnaÔÔhÈnaÑ = AbhindanaÔÔhÈnaÑ (SÊ), AbhindaÔÔhÈnaÑ (SyÈ) 107
Abhinivesabh|taÒca = Nivesabh|taÒca (SÊ) 32
Abhinipatati = Abhinibbattati (Ka) 26
AbhinibbattÈyeva = Ye bh|tÈyeva (SÊ, SyÈ) Ma-®Ôha 1. 211 piÔÔhe ca. 21
AbhinÊhari = AbhinÊharitvÈ (SyÈ) 83
AbhisamÈgato = Abhisammato (Ka) 283
Abhisamitoti = Abhisametoti (SÊ, SyÈ) 283
Abhisambuddhoti = Abhisambuddho (SÊ, SyÈ) 143
AbhisamayasaÑyuttassa = Abhisamayavaggassa (SÊ, SyÈ) 119
AmaÒÒÊti = MaÒÒasÊti (Ka) 163
AmÈnusikÈsavanarati = AmÈnusikÈbhirati (SÊ) 159
Amitodanasakkassa = Amitodanasakyassa (SyÈ) 86
AmbilaggÈdÊsu = AmbilÈdÊsu (SyÈ) 276
Ayakantakosake = Ayakosake (®ÊkÈ) 190
AyaÒca = AyaÑ pana (SÊ, Ka) 87
Arahattaphalasamayo = ArahattaphalÈbhisamayo (SÊ) 114
AllaÑ palÈlapuÒjÈhaÑ = AllapalÈsapuÒjÈhaÑ (SyÈ) 253
AvadhÈraÓe = AvadhÈraÓatthe (SÊ) 1
Avigahameva = Adhigatameva (SyÈ) 248
AvigataÑ = AdhigataÑ (SyÈ) 248
AsandiddhÈya = AvisaddhitÈya (SyÈ), AsanniÔÔhÈya (Ka) 219
[A]
AsambhinnapadaÑ = AbhinnakapadaÑ (SyÈ) 110
AsÈrameva sÈraÑ = AssÈdameva sÈdaÑ (Ka) 95
AsaÑyato = AsaÒÒato (SyÈ) 205
AhituÓÉikaparibuddhaÑ = ...parivutthaÑ (SÊ) ...paripanthaÑ (SyÈ) 320
Aho tapassÊ”ti = Aho vata tapassÊti (SyÈ) 175
AhaÑ patto = Abhisampatto (SÊ) 143
[Œ]
ŒkÈradassanaÑ = ŒkÈranidassanaÑ (SyÈ) 70
ŒkÈso taÔataÔÈyi = ŒkÈse vÈto vÈyi (SÊ) 184
ŒgatÈgatÈnaÑ = ŒgatÈgataÑ (SÊ, SyÈ) 312
Œgatimhi = Œgatamhi (SÊ, SyÈ) 67
ŒcariyakaÑ = BhÈÓakaÑ (SÊ) 226
ŒdhÈyitvÈ = AccÈdhÈyitvÈ (SÊ), ŒdiyitvÈ (SyÈ) 155
ŒdhÈrakaÑ = AvÈrakaÑ (SyÈ) 215
ŒbhataniyÈmeneva = Œgatanayeneva (Ka) 172
AbhogamaÑsatÈya = AgorasatÈya (SyÈ), AgorasamaÑsatÈya
(Ma-®Ôha 1. 216 piÔÔhe) 97
ŒyataÑ = ŒyatanaÑ (SyÈ, Ka) 70
Œma = SÈdhu (SyÈ) 209
Œmantesi = Manteti (SÊ) 53
ŒrammaÓe lubbhanaÑ = ŒrammaÓalabhanaÑ (SyÈ) 92
ŒvaraÓato = ŒcaraÓato (SÊ), ŒdhÈraÓato (SyÈ) 64
ŒvÈÔÈnaÑ = Anto-ÈvÈÔÈnaÑ (SÊ, Ka) 74
ŒhaÔe = ŒharetaÑ (SyÈ), ŒharitvÈ (Ka) 160
Œrabhi = Œhari (SyÈ) 5
[I]
IdÈni = IdaÑ (SÊ) 114
IdhÈgatÈnÊti = IdhÈnÊtÈnÊti (SÊ) 292
IminÈva = IminÈ tÈva (SyÈ, Ka) 220
ImaÑ = IdaÑ (SyÈ) 74
NÈnÈpÈÔhÈ 355
[U]
UkkaÑsetvÈ = OkkametvÈ (Ka) 61
UgghaÔitaÒÒ|puggalÈnaÑ = UgghaÔitaÒÒ|naÑ puggalÈnaÑ (SÊ) 4
UcchinditvÈ = UpacchinditvÈ (SÊ), PacchinditvÈ (SyÈ) 165
Uttara = Antara (SÊ, Ka) 139
UttaraÓatitthassa = Uttaranadititthassa (SyÈ) 225
UttÈnakÈ = UttÈnako (SÊ, SyÈ) 87
UdakacarÈ = UdakagatÈ (SyÈ) 188
UdakajallaÑ = UdakajÈlakaÑ (SyÈ), UdakajallakaÑ (Ka) 295
UddharaÓatthaÑ = UkkaÓÔhanatthaÑ (SÊ, SyÈ) 320
UddhÈpanti = UddÈpanti (SÊ) 107
UpacchedanaÑ = UddharaÓaÑ (SyÈ) 78
UpadhÈritabbaÑ = UpaÔÔhitaÑ (SÊ), UpatiÔÔhaÑ (SyÈ) 70
UpanibandhÈpetvÈ = UpanÈmetvÈ (SyÈ) 171
Upayavaggassa = UpÈyavaggassa (SyÈ) 250
Upayehi = UpÈyehi (SÊ, SyÈ) 31
Upayoti = UpÈyoti (SyÈ) 250
UparipaÓÓÈsako = C|ÄapaÓÓÈsako (SÊ, Ka) 307
UpassutÊti = Upassutinti (SÊ) 69
UpekkhÈvajjanÈya ceva = UpekkhÈvajjane ceva (SÊ),
UpekkhÈvaÔÔanÈ ceva (SyÈ) 186
Uposatha~gÈni = Uposatha~gaÑ (SyÈ) UposathaÑ (Ka) 167
Ubbhamukho = UddhaÑmukho (SÊ) 319
UruvalliyavÈsÊ = UruvelÈyavÈsÊ (SÊ, SyÈ, Ka) 123
[]
no = Ono (SyÈ) 260
[E]
EkacÈÔiyaÑ = EkapÈtiyaÑ (SÊ) 271
EkamantaÑ = Ekamante (SyÈ) 145
EkÈbaddhÈni = EkabandhanÈni (Ka) 74
[E]
Ek|natiÑse = Ek|natiÑsatime (SÊ) 263
EtaÑ = EvaÑ (SÊ) 18
EtaÑ r|paÑ = Evar|paÑ (SÊ) 200
Ettako = Ettake (Ka) 107
Ettha me natthi saÑsayoti = Aho lÈbhÈ te mÈrisÈti (SyÈ),
AhonubhÈvo mÈrisÈti (Ka) 253
Eva nÈma eke = EvaÑnÈmikÈ (SyÈ, Ka) 314
Evamime = Evamimehi (Ka) 236
EvaÑ = Ettha (SÊ, Ka) 302
EÄagalÈgumbeti = EÄakÈÄagumbeti (®ÊkÈ) 237
[O]
OkkamantÈ = Okkamanti, okkamantÈ (SyÈ, Ka) 13
OttharitvÈ = OtaritvÈ (SÊ) 142
OtÈretvÈ = OtaritvÈ (SÊ) 106
ObhatacumbaÔÈ = ObhatacumbitÈ (SyÈ) 135
OmÈnapahÈnaÑ = OsÈnapahÈnaÑ (SÊ) 60
OsÈpetvÈ = OsÈretvÈ (SÊ) 180
Ohitasoto = Ohitasotova (SyÈ) 116, 223
[ Ka ]
KacchusÈkhÈ = Kacchusa~khÈ (Ka) 164
KaÓÉappamÈÓÈ = KaÓÔhappamÈÓÈ (SÊ) 207
KaÓÉakaÑ = KanthakaÑ (SÊ) KaÓÔhakaÑ (SyÈ) 263
KatamallapÈsÈÓaparicayassa yuddhabh|miÑ = Katamallanepacchassa
yuddhabh|miÑ (SÊ) 81
Katayogassa = Katayoggassa (SÊ) 81
KatÈ = KathitÈ (Ka) 211
KathiyamÈnaÑ = KathiyamÈne (SÊ) 261
KantÈranti = KantÈraÑ hi (SÊ) 95
NÈnÈpÈÔhÈ 357
[ Ka ]
KappÈsavaÔÔanakaraÓÊyaÑ = KappÈsavaÔÔanakaÄÈyaÑ (SÊ),
KappÈsavaÔÔanakayaÑ (SyÈ) 207
KammaÔÔhÈne = VipassanÈkammaÔÔhÈne (SÊ) 303
KammanÈnattam|lakÈnaÑ = KammanÈnattaÑ, kammanÈnattatÈya
kammanÈnattam|lakÈnaÑ (SÊ) 300
KammasamudayÈ = Kammasamudayo (SÊ, Ka) 44
KammÈsadhammaÑ = KammÈsadammaÑ (Ka) 79
KaraÓÉake = KaraÓÉÈya (SyÈ, Ka) 235
Karoti = Pakaroti (SÊ) 72
Karoti ghaÔeti = GhaÔÔeti vÈyamati (SyÈ) 252
Kassapasadisena = KassapÈdisena (SÊ, SyÈ) 152
KasambuÑ apakassatha = KasambuÒcÈpakassatha (SÊ) 46
KÈci vaÉÉhÊti = KÈcipi vuÉÉhÊti (SyÈ) 76
KÈjasatehi = KÈjakasatehi (SÊ) 274
KÈmabhav|pagakammameva = KÈmabhav|pagatakammameva (SyÈ) 13
KÈyaparicchinnaÑ = KÈyantikaÑ kÈyaparicchinnaÑ (SÊ) 73
KÈreti = Karoti (SÊ) 113
KÈsÈyÈni = KÈsÈvÈni (SyÈ, Ka) 264
KimetaÑ = KimetaÑ kimetaÑ (SyÈ) 19
KilesÈnaÑ = SokÈnaÑ (SÊ) 247
Kupito = Kuppito (SyÈ, Ka) 83
KupitÈ = AkkositukÈmÈ (SÊ) 277
KumÈrakÈ = KumÈrabh|tÈ (SÊ, SyÈ) 165
Kuraraghareti = Kulaghareti (Ka) 238
KulÈgaÓÔhikajÈtÈti = GuÄÈguÓÔhikajÈtÈti (SÊ), GuÄÊguÓÔhikajÈtÈti (SyÈ) 89
KusalavimuttÊti = AkusalaÑ vimuttÊti (SÊ, SyÈ) ®ÊkÈ passitabbÈ. 140
K|Ôassa samugghÈtena = K|ÔasamugghÈtena (SÊ) 206
K|Ôe = K|ÔaÑ (SÊ) 303
Ko nÈma = Ko nukho (SÊ) 291
[ Kha ]
KhaÓÉÈdibhÈvadassanato = KhaÓÉabhÈvÈdidassanato (Ka) 11
KhadirasÈlasÈkapanasÈdi = KhadirasÈlapiyÈlÈdi (SyÈ) 245
KhandhÈti = KhandhÈnaÑ (SÊ) 283
Khandhiyavaggassa = Khandhakavaggassa (SÊ)
Nakulapituvaggassa (SyÈ) 229
KhÈdetvÈ = KhÈretvÈ (SÊ) KilenetvÈ (SyÈ) 290
KhÊrÈdivisiÔÔhopamÈ = KhÊrÈdiviÔÔhopamÈ (SyÈ)
Sa~khÈrÈnaÑ iÔÔhopamÈ (Ka) 131
KhÊr|pakavacchassa = KhÊrapakavacchassa (SÊ, SyÈ) 275
KhurapiÔÔhamattaÑ = KhurapiÔÔhimattaÑ (SÊ) 225
[ Ga ]
GacchamaÓÉapake = GacchamaÓÉape (SÊ)
Gudhe jigucchamaÓÉapake (SyÈ) 237
GaÓamajjheti = TathÈ gaÓamajjhepi (SÊ) 155
GaÓÉapasse = BhaddaÑ passe (SyÈ) 178
GaÓhamÈno = GayhamÈno (SÊ) 258
GaÓhantena = GaÓhantena nibbÈnameva (SyÈ) 318
Gato = Gate (SÊ) 115
GataÑ = VuttaÑ (SyÈ) 292
Gaddulabaddhoti = Gadd|labandhoti (SyÈ) 299
GantvÈ = GatÈnaÑ (SÊ) 96
GantuÑ vÈ = GahetuÑ vÈ (SyÈ) 117
Gandha-|hanamattaÑ vÈ = Gandh|hanamattaÑ vÈ (SÊ),
Gandha-ohanamattaÑ vÈ (SyÈ) 207
GahitagahitadiÔÔhiÑ = GahitaÑ diÔÔhiÑ (Ka) 281
Gahitanti = Gatanti (SÊ), Katanti (SyÈ) 309
GahetvÈ = LabhitvÈ (SyÈ) 46
GaÄitampi = Gahitampi (SÊ, SyÈ) 192
GÈmak|Ôakoti = GÈmak|Ôoti (SÊ, SyÈ) 203
GÈvutaÉÉhayojanamattaÑ = GÈvutaÉÉhayojanamaggaÑ (SyÈ) 73
GÈhÈpetvÈ = GahetvÈ (SyÈ) 106
NÈnÈpÈÔhÈ 359
[ Ga ]
GiddhamÈnasÈ = BhijjamÈnasÈ (SyÈ) 97
GihibyaÒjanabhaÔÔhakÈ”ti = GihibyaÒjana-atthikÈti (SÊ)
GihibyaÒjana-atthakÈti (SyÈ) 220
GoÓakatthatÈnÊti = GonakatthatÈnÊti (SyÈ) 297
[ Gha ]
GhaÔeti = GhaÔÔeti vÈyamati (SyÈ) 252
GhaÓÉaÑ = GhaÓÔaÑ (SÊ), KaÓÉaÑ (SyÈ) 209
GhaÓÔiÑ = GaÓÉiÑ (SÊ, SyÈ, Ka) 272
[ Ca ]
CattÈro janÈ = DhanuggahÈ janÈ (SyÈ) 209
CattÈro = Te cattÈro (SÊ, Ka) 251
CatunnaÑ parivaÔÔanavasena = CatunnaÑ catunnaÑ parivattÈnaÑ
vasena (SÊ) 254
Caranti = KhÈdantÈ (SÊ) 200
Caranti = Vadanti (SyÈ) 136
CarimakacittappattiyÈ = PurimakacittappavattiyÈ (SyÈ) 75
CarissatÊ”ti = VicarasÊti (SyÈ) 277
CÈrayamÈno = HaramÈno (SyÈ) 157
CittakeÄiÑ = CittakÊÄaÑ (SyÈ) 205
Cittatarameva = CittaÑ cittatarameva (SÊ) 300
CittitÈti = CintitÈti (SyÈ) 299
CintetvÈ = ViditvÈ (SyÈ) 276
[ Cha ]
ChavivaÓÓasundaratÈya = VaÓÓasundaratÈya (SÊ, SyÈ) 216
ChinnakaÔaÔÔhÈnaÑ = ChinnakaÔÔhÈnaÑ (SyÈ) 156
[ Ja ]
JavÈpetvÈ = JirÈpetvÈ (SyÈ) 105
JÈnÊ”ti = JÈnÈtÊti (SÊ, Ka) 170
JÈyampatikÈti = JayampatikÈti (SÊ, ®ÊkÈyaÑ ca.) 95
JÈyampatikÈ = JÈyapatikÈ (SyÈ) 172
Jino = Jinno (SÊ) 315
JiyÈbaddho = JiyÈbandho (SÊ, Ka) 207
JirakÈdivasagandhaÑ = JirakÈdisambhÈragandhaÑ (SÊ, SyÈ) 102
JÊyati ca = JÈyati ca jÊyati ca (SÊ, SyÈ) 305
[ Jha ]
JhÈnapÈripanthike = JhÈnaparipanthike (SÊ), JhÈnapÈripanthaÑ (SyÈ),
JhÈnaparibandhike (Ka) 216
[ ©a ]
©ÈtaÔÔhena = ©ÈÓaÔÔhena (SÊ, SyÈ) ©ÈtakaraÓaÔÔhena
(DÊ-®Ôha 2. 52 piÔÔhe) 20
[ ®ha ]
®hatvÈ = CaritvÈ (SÊ), VicaritvÈ (SyÈ) 75
®hatvÈ = KhepetvÈ (SÊ) 149
®hapetukÈmo = ThometukÈmo (Ka) 61
®hitassa tattakÈro = VÊtassa suttabhÈro (SÊ), VÊtassa tantabhÈvo (SyÈ) 144
[ Ta ]
TaÓhÈvicaritÈni = AÔÔhasatataÓhÈvicaritÈni (SyÈ) 15
TatiyaÑ ÔhÈnaÑ = TatiyaphalaÑ (SyÈ) 253
Tatuttari = TatuttariÑ (SÊ), TaduttariÑ (SyÈ) 139
TathattÈya = TathÈ tadatthÈya (SÊ) TathÈ tÈya (SyÈ) 269
TaraÓaÑ vÈ hotu maraÓaÑ vÈ = MaraÓaÑ vÈ hotu amaraÓaÑ vÈ (SyÈ) 170
NÈnÈpÈÔhÈ 361
[ Ta ]
Tattheko manÈpo laddhako = Tattheva koci nÈgo bhaddako (SyÈ) 280
Tatra = TathÈ hi (SÊ) 320
Talak|ÔakavÈsi = HimÈlayak|ÔavÈsÊ (SÊ), TagarakuÔivÈsÊ (SyÈ) 322
TÈretuÑ = PatÈretuÑ (SÊ, Ka) 293
TÈlavaÓÔena = TÈlapaÓÓena (Ka) 220
TÈlavaÓÔaÑ = TÈlapaÓÓaÑ (SÊ) 141
Tikkhakharavippasanna = Tikkhavisada (SÊ) 301
TiÔÔhamÈnaÑ r|paÑ nÈma = TiÔÔhamÈnaÑ nÈma (SÊ) 91
TiÔÔhantesupi = Vattantesupi (SyÈ) 187
TiÓasanthÈrakaÑ = TiÓasantharikaÑ (SÊ, SyÈ) 221
TiÑsayojanikÈ = TiyojanikÈ (SÊ) 82
Tucchapucchameva = Tucchameva (SÊ) 30
Te kira = Te kira pabbajitÈ (SyÈ) 227
Tena = Tenettha (SyÈ) Tena thaddhaÑ (Ka) 230
Teneva = Ekeneva (SÊ) 296
TesaÑ = Te (SyÈ) 96
Tehi vissaÔÔhÈ = Tehi te vissaÔÔhÈ (SyÈ) 277
TaÑtaÑpahÈnavato = TaÑtaÑpahÈna~gato (SÊ) 234
[ Tha ]
ThÈmaso = ThÈmasÈ (SÊ) 248
[ Da ]
DakkhiÓato vÈ = DakkhiÓato vÈ uddhaÑ vÈ (SyÈ) 262
DadhimaÓÉanamattena = Dadhimatth|nÈ (SÊ) DadhimaÔÔhanÈ (SyÈ) 112
DabbajÈtiko = SippajÈtiko (Ka) 49
DasabalasuttantahÈrako = SakalasuttantahÈrako (SÊ)
VasalasuttantahÈrako (SyÈ) 3
[ Da ]
Dasame = Œnandasutte (Ka) 307
Dasseti = Desayati (SyÈ) 38
DÈpetuÑ = PÈpetuÑ (SyÈ) 285
DiÔÔhattÈ = NiddiÔÔhattÈ (SÊ) 39
DiÔÔhithÈmaso ceva
diÔÔhiparÈmÈso ca na hoti = DiÔÔhiyÈ thÈmabhÈve
diÔÔhiparÈmÈso ca na hoti (SÊ) 248
DiÔÔhiÑ = DiÔÔhi (SyÈ) 14
DiÔÔhiÑ = DiÔÔhiyÈ (Ka) 14
DiÔÔhesu = DiÔÔhesu diÔÔhesu (SÊ), DiÔÔhesu kulesu (SÊ) 230
DÊgharajjukabaddho = DÊgharajjukabaddha (SÊ) 190
DÊghÈyukatÈya ca = DÊghÈyukabhÈve ca (SyÈ, Ka) 320
DukkhajanikÈ = DukkhajÊvikÈ (SyÈ, Ka) 260
Dutiyadivase = Punadivase (SyÈ) 275
DussaÓÔhitaÑ = DussaÓÔhÈnaÑ (SÊ) 106
DevattaÑ gato = DivaÑgato (SyÈ) 174
Desento = Dassento (SÊ) 117
DesanÈruÄhaÑ = DesanÈya Èr|ÄhaÑ (SÊ, SyÈ) 30
[ Dha ]
DhÈtugatacandanaÑ = BÈhugatacandanaÑ (SÊ) 47
DhÈtusaÑyuttassa = NÈnattavaggassa (SyÈ, Ka) 121
DhÈretvÈ = TÊretvÈ (SÊ) 302
DhutavÈdÈnaÑ = Dhuta~gadharÈnaÑ (Ka) (SÊ) 129, 168
DhutavÈdÈva = DhutadharÈva (SÊ) 129
DhumetvÈ = Dh|mitvÈ (SÊ) PhusitvÈ (SyÈ) DhametvÈ (Ka) 93
Dh|paÑ datvÈ = P|jaÑ katvÈ (SyÈ, Ka) 176
[ Na ]
Nanu ca so sayampi = Nanu sayampi (SyÈ) Nanu ca tesaÑ
sayampi (Ka) 163
Na paÔivijjhasi = Na sacchikarosi (Ka) 88
NappajappÈminÈgataÑ = NappajappÈmanÈgataÑ (SÊ) 99
NÈnÈpÈÔhÈ 363
[ Na ]
Navacando = VaÉÉhanacando (Ka) 189
Na hadaya~gamÈ = Na hadayasukhÈ vÈcÈ (SyÈ)
Na hadayasukhÈ vÈ (Ma-®Ôha 1. 203 piÔÔhe) 136
NÈnÈmukhe = ®hÈnamukhena (Ka) 212
NÈmisagarukÈ = NÈmisacakkhukÈ (SÊ, SyÈ) 85
Nikkhamante = Nikkhante (SÊ) 86
Niggahanti = NiggaÓhananti (SyÈ) 217
NicchoÔanaÑ = NicchedanaÑ (SÊ) 303
NicchoÔetÊti = NicchedetÊti (SÊ) NipphoÔetÊti (SyÈ) 303
NijjhÈnakkhamaÑ = NijjhÈnakkhamataÑ (SÊ) 3
Nippakkhacamme = Nippattacamme (SyÈ) 201
NibbattiphÈsukatthaÑ = NipphattiphÈsukatthaÑ (SÊ) 122
Nibbatte catumahÈbh|tamayeti = Nibbatto catumahÈbh|ta-
mayoti (SyÈ, Ka) 90
NibbÈnatalaÑ = NibbÈnathalaÑ (Ka) 75
NibbidÈnupassanÈya = NibbidÈnupassanena (SyÈ, Ka) 233
NimmariyÈdikatena = NimmariyÈdena katena (SÊ, SyÈ) 144
NimmaÑsakatÈnaÑ = NimmaÑsÊkatÈnaÑ (SÊ) NimmaÑsakÈnaÑ (SyÈ) 201
NirasÈ puggalÈ = NissÈrapuggalÈ (SyÈ) 131
NivÈsanapaÔiggÈhikÈpi = NivÈsanapaÔiggÈhikÈyapi (SÊ) 178
NisinnaÔÔhÈnato = NisÊdanaÔÔhÈnato (SyÈ) 80
NÊtattheraÑ = NÊlattheraÑ (SÊ) 273
NhatvÈ = VatvÈ (Ka) 71
NhÈnatitthe = NadÊtitthe (Ka) 178
NhÈpanabhojanÈdÊhi = PÈnabhojanÈdÊhi (SÊ) 286
[ Pa ]
Pakkhandi = Pakkhando (SÊ-Ka) 172
PakkhalantÈnaÑ ÈhiÓÉantÈnaÑ = PakkhalantÈ ÈhiÓÉatha (SÊ, SyÈ) 100
[ Pa ]
PakkhavÈtappattharaÓokÈsampi = PakkhavÈtappaharaÓokÈsampi (SÊ)
PakkhavÈtappasÈraÓokÈsampi (SyÈ) 82
PaccakkhaÒÈÓena = SapaccakkhaÒÈÓena (Ka) 113
PaccakkhaÑ vata katvÈ = PaccakkhaÒca taÑ katvÈ (SyÈ) 199
PaccÈsÊsamÈnÈ = PaccÈsiÑsamÈnÈ (SÊ, SyÈ) 4
PacchiyaÑ ca = PacchiyÈ ca (SyÈ), Pacchiyeva (Ka), Pacchiyo (?) 76
PacchinditvÈ = AcchinditvÈ (SÊ) 157
PaÒcakkhandhanissitaÑ = PaccakkhanissitaÑ (Ka) 293
PaÒÒÈyantesveva = PaÒÒÈyamÈnesveva (Ka) 31
PaÔapaÔayantÈ = TaÔataÔÈyantÈ (SÊ, SyÈ) 91
PaÔÔacÊvarÈdÊnaÑ = PattacÊvarÈdÊnaÑ (SyÈ, Ka) 150
PaÔÔitisseyyÈti = PativiseyyÈti (SÊ), PatiÔÔhapeyyÈti (SyÈ) 74
PaÔipajjeyyaÑ = PaÔivajeyyaÑ (Ka) 167
PaÔisallÈÓeti = PaÔisallÈneti (SÊ, SyÈ) 241
PaÔhamaÑ hi tena = PaÔhamaÑ hÊnena (SyÈ) 91
PattabhÈvena = SantuÔÔhabhÈvena (Ka) 248
PattasampattiÑ = LaddhasampattiÑ (SÊ), PattasampattiÑ attano (SyÈ) 240
Pattan”ti = Pattabbanti (SyÈ, Ka) 313
Patto = Abhisampatto (SÊ) 143
PatitaÑ = ®hitaÑ (SÊ, SyÈ) 122
PatiÔÔhite = Tesu patiÔÔhitesu (Ka) 256
PathavÊyeva = PaÔhavÊdhÈtuyeva (SÊ) 314
PadavÈre = OvÈde (SÊ) 253
PadÊpassa jalato = PadÊpassujjalato (SÊ) 91
PanthaghÈtacorÈ = SandhighÈtacorÈ (SyÈ) 148
Panassa = Parassa (SyÈ) 135
PabbajitvÈ = Pabbajito (SÊ) 87
PabbajatiÓaÑ = BabbajatiÓaÑ (SÊ) 89
PamÈÓanti = ParimÈÓanti (SÊ) 119
Payogo = VacÊpayogo (SyÈ) 136
NÈnÈpÈÔhÈ 365
[ Pa ]
ParamappamÈÓaÑ = ParimÈÓaÑ (SyÈ) 116
ParicitÈ = ParÊcitÈ (SÊ, SyÈ) 186
Paricchindanato = ParivaÔumato (SÊ) 265
ParitassanÈya ca = ParitÈsassa ca (Ka) 292
ParittakaÑ = ParittataraÑ (SyÈ) 92
ParipÈcanadhÈtu = ParipÈcanÊyadhÈtu (SÊ) 141
ParipuÓÓavasena = ParipuÓÓÈparipuÓÓavasena (SÊ, SyÈ) 37
ParibbÈjikÈya kathaÑ = PariyÈyakathaÑ (SÊ) 319
ParimaÔÔhe = ParimaÔÔhena (SyÈ), Parimajje (Ka) 147
PariyuÔÔhÈnÈkÈrena = PariyuÔÔhaÔÔhena (SÊ), PariyuÔÔhÈnena (SyÈ) 235
ParihÈyitvÈ = ParihÈyamÈnaÑ (SyÈ) 149
PalÈlaÑ = PalÈsaÑ (SyÈ) 252
PalÈÄayamÈnasseva = UpalÈÄayamÈnasseva (SÊ) 19
PalimajjeyyÈti = PalisattheyyÈti (SÊ), PalisajjeyyÈti (SyÈ) 79
PalujjanattÈ = PalujjanakÈya (SÊ) PaluttattÈ (SyÈ) 293
Pavattati = Na saÑvattati (SyÈ) 17
Pavaneti = BrahÈvaneti (SyÈ) 92
PavÈritapavÈraÓÈ = ParisuddhapavÈraÓÈ (SyÈ) 116
PavÈhitoti = PagÈÄhotipi pÈÔho, pagÈhitoti (Ka) 275
Pavedite = Paveditamhi (SyÈ) 227
Passati = Passantassa (SÊ) 197
Passantassa = Sarantassa (SyÈ) 317
Passanti = Dassanti (SyÈ) 181
Passannanti sanditaÑ pavattaÑ = Passandanti sanditaÑ pavattaÑ (SÊ),
Pasandanti sandantaÑ pavattaÑ (SyÈ) 146
PahaÔaghaÓÉi = PahaÔagaÓÉi (SÊ, SyÈ) 212
PahaÔavaÓam|lakaÑ = PahaÔavaÓamukham|laÑ (SyÈ) 105
PaheÓakasakkÈro = MahÈlÈbhasakkÈro (SyÈ), PahonakasakkÈro (Ka) 311
[ Pa ]
PÈti-ÈdÊsu = CÈÔi-ÈdÊsu (SyÈ) 80
PÈtheyyaÑ niÔÔhÈsi, te = PÈtheyye niÔÔhÈpite (SyÈ) 96
PÈma~gasuttaÑ = PÈma~gasuttakaÑ (SyÈ) 110
PÈlileyya = PÈrileyya (SÊ) 280
PippalimÈÓavo = PipphalimÈÓavo (SÊ, SyÈ) 177
PÊÔhamaddano = Sivamaddano (SÊ) 47
PÊtamallatthero = PÊtimallatthero (SÊ) 272
PÊto = Pivato (Ka) 23
PucchitÈ = PucchitvÈ (SÊ) 18
PuÓÓacandasassirikaÑ = PuÓÓacandasarikkhakaÑ (SÊ) 225
PupphitaÑ = VaÉÉhitaÑ (SyÈ) 108
PubbuÄÈdÊhi = BubbuÄÈdÊhi (SÊ) 295
PurimaÑ atÊtanti = PurimaÑ antaÑ atÊtanti (SÊ) ®ÊkÈpi passitabbÈ. 39
Pesento = PÈjento (SÊ) 217
PotaÑ = PotakaÑ (SÊ) 195
PotthalikÈdayo = PotalikÈdayo (SÊ), PotalakÈdayo (SyÈ) 40
PaÑsupisÈcakÈ vidhaÑsayanti = PaÑsupisÈcakÈpi dhaÑsayanti (SÊ) 206
[ Pha ]
PhandanakÈle = BandhanakÈle (SÊ) 312
PharitvÈ gÈthÈya = PharamÈnagÈthÈya (SÊ) 302
PhÈtiÑ = ®hitiÑ (SÊ, Ka) 241
PhÈtiÑ gamissatÊti = PhÈti bhavissatÊti (SÊ, Ka) 241
PhuÓanti = Thunanti (SyÈ), Punanti (Ka) 104
PhussarathaÑ = PussarathaÑ (SyÈ) 174
PheÓapiÓÉo = KheÄapiÓÉo (SÊ), PheÓupiÓÉo (SyÈ) 142
NÈnÈpÈÔhÈ 367
[ Ba ]
BadarapakkappamÈÓato = BadaraÔÔhipamÈÓato (SÊ),
PadaracakkapamÈÓato (SyÈ) 294
BandhÈruÄhamago = PaÓÔhÈruddhÈmitto (SyÈ) 278
BandhitvÈ = MadditvÈ (SyÈ) 76
Balanti = Phalanti (SÊ) 304
BalavavipassanÈkÈle = BalavavipassanÈkÈrena (Ka) 266
Bahu-aÔÔhikÈlaÒca = Atibahu-aÔÔhikÈlaÒca (SyÈ) 147
Bind|nissÈ = Sedabind|nissÈ (SÊ), Bindubind|nihissÈ
(Vi-®Ôha 2. 100 piÔÔhe) 204
BÊjayamÈno = VÊjayamÈno (SÊ), VÊjiyamÈno (SyÈ) 58
BujjhitvÈ = PaÔivijjhitvÈ (SÊ), VibujjhitvÈ (SyÈ) 9
Buddhap|jÈdipuÒÒaÑ = Pupphagandhap|jÈdipuÒÒaÑ (SÊ) 277
BodhimÈ = BodhiyÈ (SÊ) 20
[ Bha ]
Bhagavati = Bhagavanti (SÊ, Ka) 182
BhaddasÈlo pana = BhaddasÈlo nÈma (SÊ) 280
BhayaÑ = VÈso (SÊ) 272
Bhante = SÈdhu bhante (SÊ) 252
Bhamitabbo = Gamitabbo (SÊ, SyÈ) 192
BharitÈ = P|ritÈ (SyÈ) 191
BhÈveyyÈsi = ManasikareyyÈsi (SÊ) 5
BhÈvaÑ diÔÔhigataÑ = SÈsavaÑ diÔÔhigataÑ (SÊ),
ChavadiÔÔhigataÑ (SyÈ) 70
BhinnagharÈnaÑ sandhi = DvinnaÑ gharÈnaÑ sandhi (SÊ) 213
Bhedattha~gamoti = Rodhattha~gamoti (SÊ) 69
BhedanadukkhaÑ = TodanadukkhaÑ (SÊ) 203
Bho = Hambho (SÊ, SyÈ) 76
Bhogo = BhÈgo (SÊ) 278
[ Ma ]
MaÓibhÈsaÑ = MaÓiga~gÈya (SyÈ) 80
MaÓÉalÈdibhÈvameva = MaÓÉalÈdi-ÈkÈrameva (SÊ)
DÊ-®Ôha 2. 76 piÔÔhe 270
MaddamÈnaÑ = PatamÈnaÑ (Ka) 191
MaddaraÔÔhaÑ = Tattha (SÊ) 177
MadditvÈ = CajetvÈ (SyÈ) 170
MadhuradhammadesanÈyeva = MadhuradhammasavanaÑyeva (SÊ) 231
MadhurapaÑsuÑ = ... cuÓÓamayamadhurapaÑsuÑ (Ka) 79
MadhurarasadaÑ = MadhurassaraÑ (SÊ, SyÈ) 111
ManasikÈrÈyattÈ = ManasikÈrayuttÈ (SyÈ) 2
MantÈÓiputtoti = MantÈniputtoti (SyÈ) 283
Mamattena = PamattÈ (SÊ), MamattÈ (Ka) 110
MasikaraÓaÑ = MaÑsikÈro (Ka) 78
Mahallakitthiyo ca = KÈÓakuÔÔhino ca (SyÈ) 217
MahÈsamudde ca = MahÈsamudde ca satta mahÈmacchÈ honti (SÊ) 81
MÈ bhaÓÊti = MÈ bhaÓÈti (SyÈ) 81
MÈriyamÈnesu = HariyamÈnesu (SyÈ) 277
MÈsapuÓÓaghaÔo = SampuÓÓaghaÔo (SÊ) 141
MigagaÓassa = MigÈnaÑ (SÊ) 229
MigaÑ = MigavaÑ (Ka) 160
MicchÈpaccavekkhaÓena = MicchÈviÒÒÈÓÈ
micchÈpaccavekkhaÓena (SÊ) 140
MittÈnamaddubbho = MittÈnamadrubbho (SyÈ, Ka) 6
Milakattherassa = Milakkhattherassa (SÊ) 251
M|laphalasantÈnÈdÊni = M|lapalisatthanÈdÊni (SÊ) 79
M|laÑ = KammapathaÑ (SyÈ, Ka) 139
[ Ya ]
YathÈ pana kathite = YathÈ kathaÒci pana (SyÈ) 95
Yassa = YassÈ (SyÈ) 281
Yassa taÑ vÈcaÑ = Parassa vÈcaÑ (SÊ, SyÈ, Ka) 135
NÈnÈpÈÔhÈ 369
[ Ya ]
Yatheva = YathÈ vÈ (SÊ) 190
YÈguttÈya = YÈgutthÈya (SÊ) 269
YÈthÈvato dassanaÑ = YathÈvasarasadassanaÑ (SyÈ) 103
YÈvakappaÔÔhÈnaÑ = YÈvatakaÑ ÔhÈnaÑ (SÊ) 78
YuttÈ = VuttÈ (SÊ) 13
YogÈvacaro = YegÈvacarova (SÊ), YogÈvacaro ca (Ka) 272
YojanappamÈÓÈpi = TiyojanapamÈÓÈpi (SyÈ) 200
Yojanasatamatte = Tiyojanasatamatte (SyÈ) DÊ-®Ôha 2. 77 piÔÔhe ca. 82
YojanasatikakantÈraÑ = YojanasataÑ kantÈraÑ (SÊ, Ka) 96
Yonena = Yena (SÊ, Ka) 35
[ Ra ]
RakkhaÓabhÈvaÑ = RakkhamÈnabhÈvaÑ (SÊ) 158
RaÒÒo = MagadharaÒÒo (Ka) 264
RattaÑ vÈ = SetaÑ vÈ rattaÑ vÈ (Ka) 266
Ratanaca~koÔavarena = SuvaÓÓaca~goÔavarena (SÊ, SyÈ) 28
RattakambalavitÈnamajjhaÑ = RattuppalavitÈnamajjhaÑ (SÊ),
RattuppalamÈlÈvitÈnamajjhaÑ
(DÊ-®Ôha 2. 75 piÔÔhe) 79
R|pattÈya = R|patthÈya (SÊ) 269
[ La ]
LaggapucchÈ = PuggalapucchÈ (SyÈ) 308
LaÓÉap|rako ca = LeÉÉupÈtano ca (SÊ), LaÓÉasÈdano ca (SyÈ) 47
[ Va ]
VacanÊyattena = VacanÊyatthena (SyÈ, Ka), VaÒcanÊyatthena
(Ma-®Ôha 1. 228 piÔÔhe) 17
VaÔÔasannissito = VaÔÔajalasannissito (Ka) 293
[ Va ]
VaÔÔitvÈ = CavitvÈ (SÊ), DhaÑsitvÈ (Vi-®Ôha 2. 100 piÔÔhe)
VattitvÈ (Ka) 203
VattapaÔivattaÑ = VattapaÔipattiÑ (Ka) 232
VattaÑ = YuttaÑ (SÊ), VuttaÑ (Ka) 287
VassasaÔÔhikattherÈ = VassasatikattherÈ (SÊ) 225
VasÈÄanagaragÈmato = VasoÄanagaragÈmato (SyÈ) 155
VÈtakkhittÈ = VÈtukkhittÈ (SyÈ) 90
VÈti~gaÓanÈÄikera = VÈti~gaÓanÊlikaramadda (SÊ),
VÈti~gaÓatÈlaketakÊkaÄÊranÈÄikera (SyÈ) 270
VÈyupatthambhakaÑ = DhÈtupatthambhakaÑ (SÊ, SyÈ) 156
VÈlikÈpuÄine = VÈlikÈpiÔÔhe (SÊ) 268
VÈhasataÑ = VÈhasatÈnaÑ (SÊ, SyÈ, Ka) 92
Vi-asanaÑ = ViyasanaÑ (Ka) 146
VitthambhanadhÈtu = UpatthambhanadhÈtu (SyÈ) 141
Viddhakummo = BiÄakummo (SÊ) BaÄisakummo (Ka) 191
VipassakaÑ = SukhumadiÔÔhivipassanaÑ (SyÈ) 192
VipassanÈviÒÒÈÓaÑ = VipassanÈÒÈÓaÑ (SÊ) 107
Vipphandantiyo = Vippharantiyo (SyÈ) 181
Vibh|tÈya = Vibh|tatÈya (SÊ), Vibh|tatthÈya
(Khu 8. 50 piÔÔhe C|Äaniddese.) 8
Viyasati = Viyassati (SÊ) Byasati (Vi ®Ôha 1. 193 piÔÔhe) 146
Viravan”ti ca = Paridevanti ca (Ka) 315
VirÈjento = Virajjento (SÊ) 50
VivaÔÔento = Vivajjento (Ka) 30
VisadaÒÈÓo = VisÈradaÒÈÓo (SyÈ) 81
VissaÔÔhÊti = VissatthÊti (®ÊkÈ) 292
VuccamÈne = VuccamÈno (Ka) 242
Vegeneva = Bhikkhugavesaneneva (SyÈ) 276
VeÔhetvÈ = VaÔÔetvÈ (SyÈ) 316
VedallapiÔakanti = VedallapiÔakÈdi (Ka) 186
NÈnÈpÈÔhÈ 371
[ Sa ]
Sa~kuÔito = Sa~kucito (SÊ) 41
SaggamaggaphalÈnaÑ = MaggaphalÈnaÑ (SÊ) 50
Sa~ghÈta = Sa~khÈtaÑ (SÊ, SyÈ) 41
SaÒÒÈ = R|pasaÒÒÈ (SyÈ) 122
SaÒÒÈviÒÒÈÓapaÒÒÈnaÑ = SaÒÒÈviÒÒÈÓÈnaÑ (Ka) 270
SaÔÔhiyÈ ca = SaddhiÑyÈva (SyÈ) 263
Satasahassagghanike = Sahassagghanake (SÊ) 63
SattÈhavaddalikÈya = SattÈhavaddhalikÈya (SyÈ) 142
Sati vÈto = PariÄÈho mahÈvÈto (SyÈ) 104
Satti pahaÔavaÓam|lakaÑ dukkhaÑ = SattÊhi pahatavaÓamukha-
m|ladukkhaÑ (SyÈ) SattipahaÔavaÓam|laÑ khedaÑdukkhaÑ (Ka) 105
SaddamakÈsÊti = VissaramakÈsi (SyÈ) 200
SannirujjhanaÑ = SannirumbhanaÑ (SÊ) 91
SabbamÈgatameva = SamÈgatameva (SyÈ, Ka) 26
Sabbameva = Khippameva (SÊ) 86
SabbhÈvato = Sambhavato (SÊ) 12
SamaÔÔhikÈlova = AppaÔÔhikÈlova (SÊ) 147
SamaÓakapabbajjaÑ = SamaÓapabbajjaÑ (SÊ, SyÈ) 176
SamannÈgatattÈ nipako = SamannÈgato nipako (SyÈ),
SamannÈgataÑ tathÈgataÑ nipato (Ka) 56
Sammasanti = Sammasananti (SÊ) 110
SammasanacÈrosati = SammasanaÑ karoti (Ka) 107
SametikÈti = SamÈhitÈti (SÊ), SamenikÈti (SyÈ) 227
SayantÈ = VasantÈ (SyÈ) 263
Sarikkhakattena = SarikkhakaÔÔhena (SÊ, SyÈ) 37
Sarena = Saddena (SyÈ) 212
SallasuttasadisÈ = SallekhasuttasadisÈ (SÊ) 211
SÈdhento = Dassento (SÊ) 316
SÈraÓÊyadhamme = SÈrÈÓÊyadhamme (SÊ, SyÈ) 99
SÈ sabbÈpi = So sabbopi (SÊ) 87
[ Sa ]
SÈssa = SÈyaÑ (SÊ, Ka) 291
SÊtÈnudahanamattampi = SÊtamattampi (SÊ) 142
SÊsenÈdÈya = SirenÈdÈya (SyÈ), Sire katvÈna (Ka) 253
Sukkhabhattamanda-
byaÒjanÈdÊni = SukkhabhattabaddhabyaÒjanÈdÊni (SÊ),
SukkhabhattathaddhabyaÒjanÈdÊni (SyÈ) 98
SuÔÔhutaraÑ = SuÔÔhu (SÊ) 168
SuvaÓÓatale = SuvaÓÓaphalakÈnaÑ (SyÈ), SuvaÓÓaphalake (Ka) 261
SuvaÓÓabhi~gÈraÑ = SuvaÓÓabhi~kÈraÑ (SÊ) 175
SuvaÓÓarasavidhÈnaÑ = SuvaÓÓarasaviddhaÑ (SÊ),
SuvaÓÓakÈrassa viddhiÑ (SyÈ) 186
S|riyarasmisamphuÔÔhÈni
paripÈkagatÈni padumÈni viya = S|riyarasmisamphuÔÔhÈni viya
paripÈkagatÈni padumÈni (SÊ) 9
S|lamaÑsaÒcÈti = Th|lamaÑsaÒcÈti (SyÈ, Ka) 96
Sekhehipi = Sekhehipi asekhehipi (SyÈ) 113
SedatintaÑ vatthaÑ = Sede sati taÑ vatthampi (SyÈ) 141
Sottiyena = Sotthiyena (sabbattha) 264
So BuddhÈnaÑ = PubbabuddhÈnaÑ (SyÈ), SutabuddhÈnaÑ (Ka) 51
SaÑkicco = Sa~kiccho (Ka) 315
SaÑgharitvÈ = SaÑharitvÈ (SÊ) 170
SaÑbhaggapalibhaggatÈya = SambhaggavibhaggatÈya (SÊ) 11
SaÑsaranti = Sa~kamanti (SÊ) 145
SaÑsayapakkhando = SaÑsayapakkhanto (SÊ) 8
[ Ha ]
HatthÊnaÑ = PakatihatthÊnaÑ (Ka) 41
Hetuto = HetuÑ (Ka) 39

15SamA02 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

15SamA02 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SuttantapiÔake SaÑyuttanikÈye

Buddhavasse 2552 Marammavasse 1370 AD. 2008

First published in 2008 by Ministry of Religious Affairs

4. AÒÒatitthiyasuttavaÓÓanÈ ... ... 52

1. ParivÊmaÑsanasuttavaÓÓanÈ ... ... 71

1. AssutavÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 90

1. JarÈmaraÓasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 118

1. SatthusuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 118

1. NakhasikhÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 119

1. DhÈtunÈnattasuttavaÓÓanÈ ... ... 121

1. SattadhÈtusuttavaÓÓanÈ ... ... 124

3. TiÑsamattasuttavaÓÓanÈ ... ... 148

9. VerambhasuttavaÓÓanÈ ... ... 192

6. DhanuggahasuttavaÓÓanÈ ... ... 207

NidÈnavaggasaÑyuttaÔÔhakathÈya mÈtikÈ niÔÔhitÈ.

1. UpÈdiyamÈnasuttavaÓÓanÈ ... ... 258

1-3. AssÈdasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 259

1. ŒnandasuttavaÓÓanÈ ... ... 283

2. DutiyagamanÈdivaggavaÓÓanÈ ... 317

6. KilesasaÑyuttavaÓÓanÈ ... 318

9. SupaÓÓasaÑyuttavaÓÓanÈ ... 320

10. GandhabbakÈyasaÑyuttavaÓÓanÈ ... 321

11. ValÈhakasaÑyuttavaÓÓanÈ ... 321

12. VacchagottasaÑyuttavaÓÓanÈ ... 323

KhandhavaggasaÑyuttaÔÔhakathÈya mÈtikÈ niÔÔhitÈ.

Namo tassa Bhagavato Arahato SammÈsambuddhassa.

“ÈmantayÈmi vo bhikkhave, paÔivedayÈmi vo bhikkhave”ti. Pakkosanepi.

“bhadante”ti paccÈbhÈsanti. “Bhikkhavo”ti paÔivacanaÑ dÈpeti, “bhadante”ti

yÈni kathitÈni bojjha~gasaÑyuttÈdÊni, yÈni vÈ panaÒÒÈnipi DevatÈsaÑyutta

kataparikammÈya bhittiyÈ r|paÑ samuÔÔhÈpeti, kataparikammaÑ pana

Tattha paÔiccasamuppÈdanti paccayÈkÈraÑ. PaccayÈkÈro hi

suÓÈthÈ”ti etaÑ dÊpitaÑ hoti. Manasi karothÈti Èvajjetha, samannÈharathÈti

dassanÈya tulanÈya tÊraÓÈya vibh|tÈya1 vibhÈvanatthÈya paÒhaÑ pucchati,

Èraddho “Tissassa pitÈ SoÓassa pitÈ”ti paÔhamataraÑ puttampi katheti,

Bhagavato vacanaÑ abhinandiÑsu, anumodiÑsu ceva sampaÔicchiÑsu cÈti

“SubhÈsitaÑ sulapitaÑ, sÈdhu sÈdh|ti tÈdino.

AnumodamÈnÈ sirasÈ, sampaÔicchiÑsu bhikkhavo”ti.

sabhÈvaniddeso. JÊraÓatÈti iminÈ ÈkÈrato, tenassÈyaÑ ÈkÈraniddeso.

Œyuno saÑhÈni indriyÈnaÑ paripÈkoti imehi pana padehi

SÈ panÈyaÑ evaÑ niddiÔÔhÈ sabbÈpi jarÈ pÈkaÔÈ paÔicchannÈti duvidhÈ

puna avÊci savÊcÊti evampi duvidhÈ hoti. Tattha

JÈtiniddese jÈti saÒjÈtÊti-ÈdÊsu jayanaÔÔhena jÈti, sÈ

TathÈ diÔÔhi ca sÈ upÈdÈnaÒcÈti diÔÔhupÈdÈnaÑ. Atha vÈ diÔÔhiÑ1

paccuppannÈni chattiÑsÈti evaÑ aÔÔhasataÑ taÓhÈvicaritÈni1 honti.

NÈmar|paniddese namanalakkhaÓaÑ nÈmaÑ. RuppanalakkhaÓaÑ

AvijjÈniddese dukkhe aÒÒÈÓanti dukkhasacce aÒÒÈÓaÑ, mohassetaÑ

sambodhÈti sambodho vuccati cat|su maggesu ÒÈÓaÑ, tato pubbeva.

vuttaÑ. TaÑ panetaÑ cat|su saccesu lokiyalokuttaramissakaÑ niddiÔÔhanti

puna bhavissantÊti sa~khaÑ gacchanti, tesaÑ khÊÓÈsavÈnaÑ etaÑ

ÈhÈro sukhumo. GÈmabhojakÈnaÑ ÈhÈrato rÈjarÈjamahÈmattÈnaÑ ÈhÈro

Ettha ca oÄÈrike vatthusmiÑ ojÈ parittÈ hoti dubbalÈ, sukhume balavatÊ.

Phasso dutiyoti cakkhusamphassÈdi chabbidhopi phasso etesu cat|su

ayameva upÈdiÓÓakakabaÄÊkÈrÈhÈroti veditabbo1. Tebh|makavipÈkavasena

“ViÒÒÈÓaÑ paÔisandhinÈmar|paÑ ÈhÈratÊ”ti paÔisandhiviÒÒÈÓameva vuttaÑ.

Etesu cat|su ÈhÈresu kabaÄÊkÈrÈhÈro upatthambhento ÈhÈrakiccaÑ

“YathÈ mahÈrÈja gehe papatante aÒÒena dÈrunÈ upatthambhitaÑ

EvaÑ kabaÄÊkÈro ÈhÈro upatthambhento ÈhÈrakiccaÑ sÈdheti.

EvaÑ sÈdhentopi ca kabaÄÊkÈro ÈhÈro dvinnaÑ r|pasantatÊnaÑ paccayo

EvaÑ upatthambhanÈdivasena ÈhÈrakiccaÑ sÈdhayamÈnesu panetesu

nikantiÑ katvÈ sÊtÈdÊnaÑ purakkhatÈ sattÈ ÈhÈratthÈya

samudayo ca jÈti ca pabhavo ca, tasmÈ “taÓhÈnidÈnÈ”ti-ÈdimÈha. EvaÑ

UdakapiÔÔhe nipannasuÑsumÈro viya hi tebh|makavaÔÔaÑ. TÊre Ôhito

viÒÒÈÓÈhÈraÑ ÈhÈretÊ”ti vacanaÑ avoca. Tassattho–bhante ko nÈma so, yo