Professional Documents
Culture Documents
45KhuA26 PDF
45KhuA26 PDF
45KhuA26 PDF
NettipÈÄiyÈ saÑvaÓÓanÈbh|tÈ
BhadantÈcariyadhammapÈlattherena katÈ
NETTI-A®®HAKATHŒ
____
© BuddhasÈsana Society
AÔÔhakathÈ Series 45
MÈtikÈ PiÔÔha~ka
MÈtikÈ PiÔÔha~ka
Netti-aÔÔhakathÈ
_____
GanthÈrambhakathÈ
MahÈkÈruÓikaÑ NÈthaÑ, ÒeyyasÈgarapÈraguÑ.
Vande nipuÓagambhÊra-vicitranayadesanaÑ.
VijjÈcaraÓasampannÈ, yena niyyanti lokato.
Vande tamuttamaÑ dhammaÑ, SammÈsambuddhap|jitaÑ.
SÊlÈdiguÓasampanno, Ôhito maggaphalesu yo.
Vande ariyasaÑghaÑ taÑ, puÒÒakkhettaÑ anuttaraÑ.
VandanÈjanitaÑ puÒÒaÑ, iti yaÑ ratanattaye.
HatantarÈyo sabbattha, hutvÈhaÑ tassa tejasÈ.
®hitiÑ Èka~khamÈnena, ciraÑ saddhammanettiyÈ.
DhammarakkhitanÈmena, therena abhiyÈcito.
PadumuttaranÈthassa, pÈdam|le pavattitaÑ.
PassatÈ abhinÊhÈraÑ, sampattaÑ yassa matthakaÑ.
SaÑkhittaÑ vibhajantÈnaÑ, eso aggoti tÈdinÈ.
®hapito etadaggasmiÑ, yo mahÈsÈvakuttamo.
ChaÄabhiÒÒo vasippatto, pabhinnapaÔisambhido.
MahÈkaccÈyano thero, Sambuddhena pasaÑsito.
2 KhuddakanikÈya
AriyamaggasampÈdanatoti dassanabh|mibhÈvanÈbh|misampÈdanato.
Vimuttirasatoti sÈsanassa amatapariyosÈnattÈ vuttaÑ.
ByaÒjanatthavicÈrabhÈvatoti hÈrabyaÒjanapadakammanayÈnaÑ
byaÒjanavicÈrattÈ atthapada-atthanayÈnaÑ atthavicÈrattÈ vuttaÑ.
Sa~gahavibhÈgabhÈvo parato Èvi bhavissati. Dhammavinayattha-
saÑvaÓÓanatoti sakalassÈpi pariyattisÈsanassa dhammavinayabhÈvato
vuttaÑ. LakkhaÓalakkhiyabhÈvatoti nettivacanassa lakkhaÓattÈ
udÈharaÓasuttÈnaÒca lakkhiyattÈ vuttaÑ. SabhÈgavisabhÈganiddesatoti
samÈnajÈtiyÈ dhammÈ sabhÈgÈ, paÔipakkhÈ visabhÈgÈ, taÑvicÈrabhÈvatoti
attho. SÈdhÈraÓÈsÈdhÈraÓadhammavibhÈgatoti pahÈnekaÔÔhasahajekaÔÔha-
tÈdisÈmaÒÒena ye dhammÈ yesaÑ dhammÈnaÑ nÈmavatthÈdinÈ sÈdhÈraÓÈ
tabbidhuratÈya asÈdhÈraÓÈ ca, taÑvibhÈgato duvidhanti attho.
Puggalattayaniddesatoti ugghaÔitaÒÒu-Èdi puggalattaya niddesato.
TividhakalyÈÓavibhÈgatoti ÈdikalyÈÓÈdivibhÈgato. M|lagÊti-
anugÊtisa~gÊtibhedatoti paÔhamaÑ vacanaÑ m|lagÊti, vuttasseva atthassa
sa~gahagÈthÈ anugÊti, taÑtaÑsuttatthayojanavasena vippakiÓÓassa
pakaraÓassa sa~gÈyanaÑ sa~gÊti, sÈ therassa parato pavattitÈti veditabbÈ,
etÈsaÑ tissannaÑ bhedato tividhanti attho. PaÒcakkhandhaniddesatoti
r|pÈdipaÒcakkhandhasÊlÈdipaÒcadhammakkhandhaniddesato paÒcavidhanti
attho. SuttÈdhiÔÔhÈnavibhÈgatoti lobhadosamohÈnaÑ alobhÈdosÈmohÈnaÑ
kÈyacÊmanokammÈnaÑ saddhÈdipaÒcindriyÈnaÒca vasena cuddasavidhassa
suttÈdhiÔÔhÈnassa vibhÈgavacanato cuddasavidhanti attho. SesaÑ
suviÒÒeyyanti na papaÒcitaÑ.
1. Sa~gahavÈravaÓÓanÈ
EvaÑ anekabhedavibhatte nettippakaraÓe yadidaÑ vuttaÑ
“sa~gahavibhÈgavÈravasena duvidhan”ti, tattha sa~gahavÈro Èdi. TassÈpi
“yaÑ loko p|jayate”ti ayaÑ gÈthÈ Èdi. Tattha yanti aniyamato
upayoganiddeso, tassa “tassÈ”ti iminÈ niyamanaÑ veditabbaÑ. Lokoti
kattuniddeso. P|jayateti kiriyÈniddeso. SalokapÈloti kattuvisesanaÑ. SadÈti
kÈlaniddeso. Namassati cÈti upacayena
6 KhuddakanikÈya
Sa~gahavÈravaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
2. UddesavÈravaÓÓanÈ
1. EvaÑ sa~gahavÈrena sa~khepato dassite hÈrÈdayo idÈni vibhÈgena
dassetuÑ “tattha katame soÄasa hÈrÈ”ti-ÈdidesanÈ ÈraddhÈ. Tattha tatthÈti
yaÑ vuttaÑ “soÄasahÈrÈ nettÊ”ti, tasmiÑ vacane, tissaÑ vÈ gÈthÈyaÑ, yÈni
hÈranayam|lapadÈni uddhaÔÈni, tes|ti attho. Katameti pucchÈvacanaÑ.
PucchÈ ca nÈmesÈ paÒcavidhÈ adiÔÔhajotanÈpucchÈ diÔÔhasaÑsandanÈpucchÈ
vimaticchedanÈpucchÈ anumatipucchÈ kathetukamyatÈpucchÈti. TÈsu ayaÑ
kathetukamyatÈpucchÈ. SoÄasÈti gaÓanavasena paricchedo. Tena nesaÑ na
tato uddhaÑ adho cÈti
Netti-aÔÔhakathÈ 15
UddesavÈravaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
3. NiddesavÈravaÓÓanÈ
4. EvaÑ uddiÔÔhe hÈrÈdayo niddisituÑ “tattha sa~khepato”ti-Èdi
ÈraddhaÑ. Tattha tatthÈti tasmiÑ uddesapÈÔhe. Sa~khepato netti kittitÈti
samÈsato nettippakaraÓaÑ kathitaÑ. HÈranayam|lapadÈnaÒhi
sar|padassanaÑ uddesapÈÔhena katanti. Ettha ca hÈranayÈnaÑ–
SÈmaÒÒato visesena, padattho lakkhaÓaÑ kamo.
EttÈvatÈ ca hetvÈdÊ, veditabbÈ hi viÒÒunÈ.
Tesu avisesato visesato ca hÈranayÈnaÑ attho dassito. LakkhaÓÈdÊsu
pana avisesato sabbepi hÈrÈ nayÈ ca yathÈkkamaÑ byaÒjanatthamukhena
nava~gassa sÈsanassa atthasaÑvaÓÓanalakkhaÓÈ. Visesato pana tassa tassa
hÈrassa nayassa ca lakkhaÓaÑ niddese eva kathayissÈma. KamÈdÊni ca
yasmÈ nesaÑ lakkhaÓesu ÒÈtesu viÒÒeyyÈni honti, tasmÈ tÈnipi niddesato
parato pakÈsayissÈma.
HÈrasa~khepa
1. YÈ pana assÈdÈdÊnavatÈti-ÈdikÈ niddesagÈthÈ, tÈsu assÈdÈdÊnavatÈti
assÈdo ÈdÊnavatÈti padavibhÈgo. ŒdÊnavatÈti ca ÈdÊnavo eva. Keci
“assÈdÈdÊnavato”ti paÔhanti, taÑ na sundaraÑ. Tattha assÈdÊyatÊti assÈdo,
sukhaÑ somanassaÒca. VuttaÒhetaÑ “yaÑ bhikkhave paÒcupÈdÈnakkhandhe
paÔicca uppajjati sukhaÑ somanassaÑ, ayaÑ paÒcasu
20 KhuddakanikÈya
Ègamanato kÈyÈnupassanÈdipubbabhÈgappaÔipadÈvibhÈgavisesaniddhÈraÓa-
vasena nibbÈnassa yathÈvuttapariyÈyavibhÈgavisesaniddhÈraÓavasenÈti
evaÑ nissaraÓavicayo. PhalÈdÊnaÑ taÑtaÑsuttadesanÈya
sÈdhetabbaphalassa tadupÈyassa tattha tattha suttavidhivacanassa ca
vibhÈganiddhÈraÓavasena vicayo veditabbo. EvaÑ
padapucchÈvissajjanapubbÈparÈnugÊtÊnaÑ assÈdÈdÊnaÒca
visesaniddhÈraÓavaseneva vicayalakkhaÓo “vicayo hÈro”ti veditabbo.
Nayasa~khepa
17. EvaÑ gÈthÈbandhavasena soÄasapi hÈre niddisitvÈ idÈni naye
niddisituÑ “taÓhaÒcÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha taÓhaÒca avijjampi cÈti sutte
ÈgataÑ atthato niddhÈraÓavasena vÈ gahitaÑ taÓhaÑ avijjaÒca yo netÊti
sambandho. Yo saÑvaÓÓanÈviseso, taÑ neti saÑkilesapakkhaÑ pÈpeti,
saÑkilesavasena suttatthaÑ yojetÊti adhippÈyo. SamathenÈti samÈdhinÈ.
VipassanÈyÈti paÒÒÈya, yo neti vodÈnapakkhaÑ pÈpeti, tathÈ suttatthaÑ
yojetÊti adhippÈyo. Saccehi yojayitvÈti nayanto ca taÓhÈ ca avijjÈ ca
bhavam|lakattÈ samudayasaccaÑ, avasesÈ tebh|makadhammÈ
dukkhasaccaÑ, samathavipassanÈ maggasaccaÑ, tena pattabbÈ
asa~khatadhÈtu nirodhasaccanti evaÑ imehi cat|hi saccehi yojetvÈ. AyaÑ
nayo nandiyÈvaÔÔoti yo taÓhÈvijjÈhi saÑkilesapakkhassa suttatthassa
samathavipassanÈhi vodÈnapakkhassa catusaccayojanamukhena
nayanalakkhaÓo saÑvaÓÓanÈviseso, ayaÑ nandiyÈvaÔÔo nayo nÈmÈti attho.
Ettha ca nayassa bh|mi gÈthÈyaÑ “nayo”ti vuttÈ, tasmÈ saÑvaÓÓanÈvisesoti
vuttaÑ. Na hi atthanayo saÑvaÓÓanÈ, catusaccapaÔivedhassa anur|po
pubbabhÈge anugÈhaÓanayo atthanayo. Tassa pana yÈ ugghaÔitaÒÒu-ÈdÊnaÑ
vasena taÓhÈdimukhena nayabh|miracanÈ, tattha nayavohÈro.
DvÈdasapada
23. IdÈni yesaÑ byaÒjanapadÈnaÑ atthapadÈnaÒca vasena dvÈdasa
padÈni suttanti vuttaÑ, tÈni padÈni niddisituÑ “akkharaÑ padan”ti-ÈdimÈha.
Tattha apariyosite pade vaÓÓo akkharaÑ pariyÈyavasena akkharaÓato
asaÒcaraÓato. Na hi vaÓÓassa pariyÈyo vijjati, atha vaÓÓoti kenaÔÔhena
vaÓÓo? AtthasaÑvaÓÓanaÔÔhena. VaÓÓo eva hi ittarakhaÓatÈya
aparÈparabhÈvena pavatto padÈdibhÈvena gayhamÈno yathÈsambandhaÑ
taÑ taÑ atthaÑ.
32 KhuddakanikÈya
PabhavapariÒÒÈdipaÒÒattivibhÈgamukhena
paÔiccasamuppÈdasaccÈdidhammavibhÈge kate sutte ÈgatadhammÈnaÑ
paÔiccasamuppÈdÈdimukhena avadhÈraÓaÑ sakkÈ dassetunti paÒÒatti-
anantaraÑ otaraÓo hÈro vutto. TathÈ hi “uddhaÑ adho”ti gÈthaÑ uddisitvÈ
“vippamutto”ti padena asekkhaÑ vijjaÑ niddhÈretvÈ “vijjuppÈdÈ
avijjÈnirodho”ti-ÈdinÈ paÔiccasamuppÈdaÑ udÈharissati.
DhÈtÈyatanÈdÊsu otÈritÈnaÑ sutte padatthÈnaÑ
pucchÈrambhavisodhanaÑ sakkÈ sukhena sampÈdetunti otaraÓÈnantaraÑ
sodhano hÈro vutto. TathÈ hi vakkhati “yattha evaÑ suddho Èrambho, so
paÒho vissajjito bhavatÊ”ti-Èdi.
Visodhitesu sutte padapadatthesu tattha
labbhamÈnasÈmaÒÒavisesabhÈvo sukaro hotÊti dassetuÑ sodhanÈnantaraÑ
adhiÔÔhÈno hÈro dassito. Sodhano hi adhiÔÔhÈnassa bah|pakÈro, tato eva hi
“yathÈ yathÈ vÈ pana pucchitaÑ, tathÈ tathÈ vissajjayitabban”ti1 vakkhati.
SÈmaÒÒavisesabh|tesu sÈdhÈraÓÈsÈdhÈraÓesu dhammesu paveditesu
parikkhÈrasa~khÈtassa sÈdhÈraÓÈsÈdhÈraÓar|passa paccayaheturÈsissa
pabhedo suviÒÒeyyoti adhiÔÔhÈnÈnantaraÑ parikkhÈro vutto. TathÈ hi
vakkhati “asÈdhÈraÓalakkhaÓo hetu, sÈdhÈraÓalakkhaÓo paccayo. YathÈ kiÑ
bhave, yathÈ a~kurassa nibbattiyÈ bÊjaÑ asÈdhÈraÓaÑ pathavÊ Èpo ca
sÈdhÈraÓÈ”ti-Èdi.
AsÈdhÈraÓe sÈdhÈraÓe ca kÈraÓe dassite tassa attano phalesu
kÈraÓÈkÈro tesaÑ hetuphalÈnaÑ pabhedato desanÈkÈro
bhÈvetabbapahÈtabbadhammÈnaÑ bhÈvanÈpahÈnÈni ca niddhÈretvÈ
vuccamÈnÈni sammÈ suttassa atthaÑ tathattÈvabodhÈya saÑvattantÊti
parikkhÈrÈnantaraÑ samÈropano hÈro dassitoti. IdaÑ hÈrÈnaÑ
anukkamakÈraÓaÑ.
NayÈnaÑ pana veneyyattayappayojitattÈ atthanayattay|padesassa
tadanukkameneva nandiyÈvaÔÔÈdÊnaÑ tiÓÓaÑ atthanayÈnaÑ kamo veditabbo.
UgghaÔitaÒÒu-Èdayo hi tayo veneyyÈ nandiyÈvaÔÔÈdayo payojenti. TasmÈ te
uddesaniddesapaÔiniddesÈ viya yathÈkkamaÑ tesaÑ
______________________________________________________________
1. ... pucchati, yadi ekattatÈya yadi vemattatÈya ... (SÊ)
Netti-aÔÔhakathÈ 37
NiddesavÈravaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
4. PaÔiniddesavÈra
1. DesanÈhÈravibha~gavaÓÓanÈ
5. EvaÑ hÈrÈdayo sukhaggahaÓatthaÑ gÈthÈbandhavasena sar|pato
niddisitvÈ idÈni tesu hÈre tÈva paÔiniddesavasena vibhajituÑ “tattha katamo
desanÈhÈro”ti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha katamoti kathetukamyatÈpucchÈ.
DesanÈhÈroti pucchitabbadhammanidassanaÑ. KiÒcÈpi desanÈhÈro
niddesavÈre sar|pato dassito, paÔiniddesassa pana
______________________________________________________________
1. (Te kiccatova vuttÈ) (SÊ) 2. HotÊti (SÊ)
Netti-aÔÔhakathÈ 41
DesanÈhÈravibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
2. VicayahÈravibha~gavaÓÓanÈ
11. Tattha katamo vicayo hÈroti-Èdi VicayahÈravibha~go. TatthÈyaÑ
apubbapadavaÓÓanÈ–kiÑ vicinatÊti ettha “vicinatÊ”ti etena vicayasaddasa
kattuniddesataÑ dasseti. Kinti panatthassa hÈrassa visayo pucchitoti taÑ
tassa visayaÑ dassetuÑ “padaÑ vicinatÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha padaÑ
vicinatÊti-Èdito paÔÔhÈya yÈva nigamanÈ suttassa sabbaÑ padaÑ vicinati.
AyaÒca vicayo duvidho saddato atthato ca. Tesu “idaÑ nÈmapadaÑ, idaÑ
ÈkhyÈtapadaÑ, idaÑ upasaggapadaÑ, idaÑ nipÈtapadaÑ, idaÑ itthili~gaÑ,
idaÑ purisali~gaÑ, idaÑ napuÑsakali~gaÑ, idaÑ atÊtakÈlaÑ, idaÑ
anÈgatakÈlaÑ, idaÑ vattamÈnakÈlaÑ, idaÑ kattusÈdhanaÑ, idaÑ
karaÓasÈdhanaÑ, idaÑ kammasÈdhanaÑ, idaÑ adhikaraÓasÈdhanaÑ, idaÑ
paccattavacanaÑ, idaÑ upayogavacanaÑ, yÈva idaÑ bhummavacanaÑ,
idaÑ ekavacanaÑ, idaÑ anekavacanan”ti evamÈdivibhÈgavacanaÑ, ayaÑ
saddato padavicayo. So panÈyaÑ padavicayo
aviparÊtasabhÈvaniruttisallakkhaÓeneva sampajjatÊti daÔÔhabbaÑ. Atthato
pana vicayo tena tena padena vattabba-atthasaÑvaÓÓanÈ. Sace pana padaÑ
pucchÈdivasena pavattaÑ, tassa tadatthassa ca pucchÈdibhÈvo vicetabboti
imamatthaÑ dassento “paÒhaÑ vicinatÊ”ti-ÈdimÈha.
62 KhuddakanikÈya
13. EvaÑ “paÒÒÈ ceva sati cÈ”ti padassa atthaÑ vivaritvÈ idÈni
“nÈmar|pan”ti padassa atthaÑ vivaranto “tattha ye paÒcupÈdÈnakkhandhÈ,
idaÑ nÈmar|pan”ti Èha. NÈmar|paÒca vibhÈgena dassento
sukhaggahaÓatthaÑ pÈkaÔanÈmar|pameva vibhÈvetuÑ “tattha ye”ti-
ÈdimÈha. TaggahaÓeneva hi sahacaraÓÈdinÈ tadaÒÒe cittacetasikÈ
r|padhammÈ ca gahitÈ hontÊti. NÈmaggahaÓena cettha khandhattayameva
gahitanti “nÈmar|paÑ viÒÒÈÓasampayuttan”ti vuttaÑ. TaÑ pana r|paÑ
sampayuttanti? NayidaÑ sampayuttapaccayavasena vuttaÑ. Pacurajanassa
pana avibhÈgena gahaÓÊyasabhÈvaÑ sandhÈya vuttanti daÔÔhabbaÑ.
GÈthÈya anupÈdisesÈ nibbÈnadhÈtu pucchitÈti taÑ
caturiddhipÈdamukhena ariyamaggÈdhigamena pattabbanti dassento
iddhipÈdabhÈvanÈm|labh|tÈni indriyÈni satipaÒÒÈhi niddhÈretuÑ “tattha
sati ca paÒÒÈ ca cattÈri indriyÈnÊ”ti Èha. KusalÈkusalÈnaÑ dhammÈnaÑ
gatiyo samanvesamÈnÈ sati sijjhantÊ ekantena samÈdhiÑ nipphÈdeti.
SatiggahaÓena cettha pariyuÔÔhÈnappahÈnaÑ idhÈdhippetanti Èha “sati dve
indriyÈni, satindriyaÒca samÈdhindriyaÒcÈ”ti. TathÈ
anusayasamugghÈtavidhÈyinÊ paÒÒÈ sijjhamÈnÈ na vinÈ
catubbidhasammappadhÈnavÊriyaÑ sijjhatÊti vuttaÑ “paÒÒÈ dve indriyÈni
paÒÒindriyaÒca vÊriyindriyaÒcÈ”ti.
YÈ imesu cat|su indriyes|ti imesu sati-ÈdÊsu cat|su indriyesu
nissayapaccayatÈya adhiÔÔhÈnabh|tesu taÑsahajÈtÈ eva yÈ saddahanÈ. “Imehi
cat|hi indriyehÊ”tipi PÈÄi, tassÈ imehi cat|hi indriyehi sampayuttÈti
vacanaseso, ÈrammaÓe abhippasÈdalakkhaÓÈ saddhÈ kattukÈmatÈsabhÈvassa
chandassa visesapaccayo hotÊti Èha “yÈ saddhÈdhipateyyÈ cittekaggatÈ,
ayaÑ chandasamÈdhÊ”ti. SamÈhite citteti vipassanÈsamÈdhinÈ samÈhite
citte. IdaÑ pahÈnanti vikkhambhanappahÈnasÈdhako samÈdhi pahÈnanti
vutto pajahati etenÈti katvÈ. “PadhÈnan”tipi pÈÔho, aggoti attho. TathÈ hi
“samÈdhi ekodÊ”ti vuccati.
“AssÈsapassÈsÈ”ti-ÈdinÈ kÈyavacÊcittasa~khÈrasÊsena taÑsamuÔÔhÈpakÈ
vÊriyasa~khÈrÈva gahitÈ. Tehi yÈva bhÈvanÈnipphatti tÈva ekarasena
saraÓato sa~kappetabbato ca “sarasa~kappÈ”ti vuttÈ
Netti-aÔÔhakathÈ 71
VicayahÈravibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
3. YuttihÈravibha~gavaÓÓanÈ
18. Tattha katamo yuttihÈroti-Èdi YuttihÈravibha~go. Tattha kiÑ
yojayatÊti yuttihÈrassa visayaÑ pucchati. Ko panetassa visayo? AtathÈkÈrena
gayhamÈnÈ suttatthÈ visayo, tehi tena sÈtisayaÑ yÈthÈvato yuttiniddhÈraÓena
yojetabbÈ. Itaresupi ayaÑ hÈro icchito eva. TaÑ pana bh|takathanamattaÑ
hoti. YasmÈ panÈyaÑ yuttigavesanÈ nÈma na mahÈpadesena vinÈ, tasmÈ
yuttihÈraÑ vibhajanto tassa lakkhaÓaÑ tÈva upadisituÑ “cattÈro
mahÈpadesÈ”ti-ÈdimÈha.
Tattha mahÈpadesÈti mahÈ-apadesÈ, BuddhÈdayo mahante apadisitvÈ
vuttÈni mahÈkÈraÓÈnÊti attho. Atha vÈ mahÈpadesÈti mahÈ-okÈsÈ, mahantÈni
dhammassa patiÔÔhÈnÈnÊti vuttaÑ hoti. TatrÈyaÑ vacanattho–apadissatÊti
apadeso, Buddho apadeso etassÈti BuddhÈpadeso. Esa nayo sesesupi.
“SammukhÈ metaÑ Bhagavato sutan”ti-ÈdinÈ kenaci Èbhatassa ganthassa
dhammoti vÈ adhammoti vÈ vinicchayane kÈraÓaÑ. KiÑ pana tanti? Tassa
tathÈ Èbhatassa suttotaraÓÈdi eva. Yadi evaÑ kathaÑ cattÈroti?
Apadisitabbabhedato. Dhammassa hi dve sampadÈyo BhagavÈ sÈvakÈ ca.
Tesu sÈvakÈ saÑghagaÓapuggalavasena tividhÈ. “EvamamumhÈ mayÈyaÑ
dhammo paÔiggahito”ti apadisitabbÈnaÑ bhedena cattÈro. TenÈha
“BuddhÈpadeso -pa- ekattherÈpadeso”ti. TÈni padabyaÒjanÈnÊti kenaci
Èbhatasuttassa padÈni byaÒjanÈni ca, atthapadÈni ceva byaÒjanapadÈni cÈti
attho. SaÑvaÓÓakena vÈ saÑvaÓÓanÈvasena
Netti-aÔÔhakathÈ 81
YuttihÈravibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
4. PadaÔÔhÈnahÈravibha~gavaÓÓanÈ
22. Tattha katamo padaÔÔhÈno hÈroti-Èdi PadaÔÔhÈnahÈravibha~go.
Tattha yasmÈ “idaÑ imassa padaÔÔhÈnaÑ, idaÑ imassa padaÔÔhÈnan”ti tesaÑ
tesaÑ dhammÈnaÑ padaÔÔhÈnabh|tadhammavibhÈvanalakkhaÓo padaÔÔhÈno
hÈro, tasmÈ pavattiyÈ m|labh|taÑ avijjaÑ ÈdiÑ katvÈ sabhÈvadhammÈnaÑ
padaÔÔhÈnaÑ ÈsannakÈraÓaÑ niddhÈrento avijjÈya sabhÈvaÑ niddisati
“sabbadhammayÈthÈva-asampaÔivedhalakkhaÓÈ avijjÈ”ti. Tassattho–
sabbesaÑ dhammÈnaÑ aviparÊtasabhÈvo na sampaÔivijjhÊyati etenÈti
sabbadhammayÈthÈva-asampaÔivedho. So lakkhaÓaÑ etissÈti sÈ tathÈ vuttÈ.
Etena dhammasabhÈvappaÔicchÈdanalakkhaÓÈ avijjÈti vuttaÑ hoti. Atha vÈ
sammÈ paÔivedho sampaÔivedho. Tassa paÔipakkho asampaÔivedho. Kattha
pana so sampaÔivedhassa paÔipakkhoti Èha “sabba -pa- lakkhaÓÈ”ti. YasmÈ
pana asubhe subhanti-Èdi vipallÈse sati tattha sammoho upar|pari jÈyatiyeva
na hÈyati, tasmÈ “tassÈ vipallÈsÈ padaÔÔhÈnan”ti vuttaÑ.
Piyar|paÑ sÈtar|panti piyÈyitabbajÈtiyaÑ iÔÔhajÈtiyaÒca padaÔÔhÈnaÑ.
“YaÑ loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ etthesÈ taÓhÈ uppajjamÈnÈ uppajjatÊ”ti1 hi
vuttaÑ. AdinnÈdÈnanti adinnÈdÈnacetanÈ. SÈ hi ekavÈraÑ uppannÈpi
anÈdÊnavadassitÈya lobhassa uppattikÈraÓaÑ hotÊti tassa padaÔÔhÈnaÑ
vuttaÑ. Dosassa pÈÓÈtipÈto padaÔÔhÈnaÑ, mohassa micchÈpaÔipadÈ
padaÔÔhÈnanti etthÈpi iminÈva nayena attho veditabbo.
VaÓÓasaÓÔhÈnabyaÒjanaggahaÓalakkhaÓÈti
nimittÈnubyaÒjanaggahaÓalakkhaÓÈ. SukhasaÒÒÈya phassassa
upagamanalakkhaÓatÈ phassapaccayatÈva vuttÈ. “PhuÔÔho saÒjÈnÈtÊ”ti2 hi
______________________________________________________________
1. DÊ 2. 246; Ma 1. 85; Abhi 2. 106 piÔÔhesu. 2. SaÑ 2. 292 piÔÔhe.
92 KhuddakanikÈya
PadaÔÔhÈnahÈravibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
5. LakkhaÓahÈravibha~gavaÓÓanÈ
23. Tattha katamo lakkhaÓo hÈroti-Èdi LakkhaÓahÈravibha~go. Tattha
kiÑ lakkhayatÊti lakkhaÓahÈrassa visayaÑ pucchati. “Ye dhammÈ”ti-ÈdinÈ
lakkhaÓahÈraÑ sa~khepato dassetvÈ taÑ udÈharaÓehi vibhajituÑ
“cakkhun”ti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha “vadhakaÔÔhena ekalakkhaÓÈnÊ”ti iminÈ
anavaÔÔhitabhÈvÈdinÈpi ekalakkhaÓatÈ vuttÈ evÈti daÔÔhabbaÑ.
EvaÑ Èyatanavasena ekalakkhaÓataÑ dassetvÈ idÈni khandhÈdivasena
dassetuÑ “atÊte rÈdha r|pe anapekkho hohÊ”ti-Èdi suttaÑ ÈbhataÑ.
YamakovÈdasutte1 vadhakaÔÔhena ekalakkhaÓÈ vuttÈti tasmiÑ sutte
“vadhakaÑ r|paÑ vadhakaÑ r|panti yathÈbh|taÑ nappajÈnÈtÊ”ti-ÈdinÈ
ÈgatattÈ vuttaÑ. ItÊti evaÑ, imissaÑ gÈthÈyaÑ kÈyagatÈya satiyÈ vuttÈya sati
vedanÈgatÈ sati cittagatÈ sati dhammagatÈ ca sati vuttÈ bhavati
satipaÔÔhÈnabhÈvena ekalakkhaÓattÈti adhippÈyo. DiÔÔhanti-ÈdÊnaÑ atthaÑ
parato vaÓÓayissÈma.
______________________________________________________________
1. SaÑ 2. 89 piÔÔhe.
Netti-aÔÔhakathÈ 95
LakkhaÓahÈravibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
6. Catuby|hahÈravibha~gavaÓÓanÈ
25. Tattha katamo catuby|ho hÈroti Catuby|hahÈravibha~go. Tattha
byaÒjanena suttassa neruttaÒca adhippÈyo ca nidÈnaÒca pubbÈparasandhi ca
gavesitabboti sa~khepena tÈva catuby|haÑ dasseti. “ByaÒjanenÈ”ti iminÈ
hÈrÈnaÑ suttassa byaÒjanavicayabhÈvato byaÒjanamukheneva ete
catuby|hahÈrapadatthÈ niddhÈretabbÈti dasseti. Neruttanti niruttaÑ
nibbacananti attho. Niruttameva neruttaÑ. TenevÈha yÈ
niruttipadasaÑhitÈ”ti. Tassattho–yÈ nirutti, idaÑ neruttaÑ. KÈ pana sÈ
nirutti? PadasaÑhitÈti padesu saÑhitÈ yuttÈ, li~gavacanakÈlasÈdhanapurisÈdi
visesayogena yo yo attho yathÈ yathÈ vattabbo, tathÈ tathÈ
pavattasabhÈvaniruttÊti attho. TathÈ hi vuttaÑ “yaÑ dhammÈnaÑ nÈmaso
ÒÈÓan”ti.
Tattha yanti hetu-atthe nipÈto, yÈya kÈraÓabh|tÈyÈti attho.
DhammÈnanti Òeyya dhammÈnaÑ. NÈmasoti pathavÊ phasso khandhÈ dhÈtu
Tisso Phussoti evamÈdinÈmavisesena ÒÈÓaÑ pavattati, ayaÑ sabhÈvanirutti
nÈma. PathavÊti hi evamÈdikaÑ saddaÑ gahetvÈ tato paraÑ sa~ketadvÈrena
tadatthapaÔipatti taÑtaÑaniyatanÈmapaÒÒattiggahaÓavaseneva hotÊti. Atha
vÈ padasaÑhitÈti padena saÑhitÈ. Padato hi padatthÈvabodho. So panassa
atthe pavattinimittabh|tÈya paÒÒattiyÈ gahitÈya eva hotÊti sÈ pana paÒÒatti
niruttisa~khÈtapadena saÑhitÈ padatthaÑ bodhetÊti padasaÑhitÈti vuttaÑ.
“YadÈ hi bhikkh|”ti-ÈdinÈ “dhammÈnaÑ nÈmaso ÒÈÓan”ti padassa atthaÑ
vivarati.
Tattha atthassÈti saddÈbhidheyyassa atthassa. NÈmaÑ jÈnÈtÊti
nÈmapaÒÒattivasena ayaÑ nÈmÈti nÈmaÑ jÈnÈti. DhammassÈti
sabhÈvadhammassa.
100 KhuddakanikÈya
Catuby|hahÈravibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. Khu 10. 130 piÔÔhe. 2. SaÑ 1. 121 piÔÔhe. 3. SaÑ 2. 97 piÔÔhe.
104 KhuddakanikÈya
7. ŒvaÔÔahÈravibha~gavaÓÓanÈ
29. Tattha katamo ÈvaÔÔo hÈroti ŒvaÔÔahÈravibha~go. Tattha
ÈrambhathÈti ÈrambhÈdhÈtusa~khÈtaÑ vÊriyaÑ karotha. NikkamathÈti
kosajjapakkhato nikkhantattÈ nikkamadhÈtusa~khÈtaÑ taduttarivÊriyaÑ
karotha. YuÒjatha BuddhasÈsaneti yasmÈ sÊlasaÑvaro indriyesu guttadvÈratÈ
bhojane mattaÒÒutÈ satisampajaÒÒanti imesu dhammesu patiÔÔhitÈnaÑ
jÈgariyÈnuyogavasena ÈrambhanikkamadhÈtuyo sampajjanti, tasmÈ
tathÈbh|tasamathavipassanÈsa~khÈte Bhagavato sÈsane yuttappayuttÈ hotha.
DhunÈtha maccuno senaÑ, naÄÈgÈraÑva kuÒjaroti evaÑ paÔipajjantÈ ca
tedhÈtu-issarassa maccurÈjassa vasaÑ satte netÊti tassa senÈsa~khÈtaÑ
abalaÑ dubbalaÑ yathÈ nÈma bal|papanno kuÒjaro naÄehi kataÑ agÈraÑ
khaÓeneva viddhaÑseti, evameva kilesagaÓaÑ dhunÈtha vidhamatha
viddhaÑsethÈti attho1.
IdÈni yadatthaÑ ayaÑ gÈthÈ nikkhittÈ, taÑ yojetvÈ dassetuÑ
“Èrambhatha nikkamathÈti vÊriyassa padaÔÔhÈnan”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha
Èrambhatha nikkamathÈti idaÑ vacanaÑ vÊriyassa padaÔÔhÈnaÑ
vÊriyapayogassa kÈraÓaÑ vÊriyÈrambhe niyojanato, “yogÈ ve jÈyatÊ bh|rÊ”ti2
vacanato yogo bhÈvanÈ. Tattha vipassanÈbhÈvanÈya vakkhamÈnattÈ
samÈdhibhÈvanÈ idhÈdhippetÈti vuttaÑ “yuÒjatha BuddhasÈsaneti
samÈdhissa padaÔÔhÈnan”ti. “Maccuno senan”ti vuttÈya kilesasenÈya sammÈ
dhunanaÑ ÒÈÓeneva hotÊti Èha “DhunÈtha -pa- padaÔÔhÈnan”ti. Puna
yathÈvuttavÊriyasamÈdhipaÒÒÈsampayuttesu ÈdhipaccakiccatÈya
papaÒcappahÈnasamatthÈ vaÔÔam|laÑ chinditvÈ vivaÔÔaÑ pÈpenti cÈti
dassanatthaÑ “Èrambhatha nikkamathÈti vÊriyindriyassa padaÔÔhÈnan”ti-Èdi
vuttaÑ. ImÈni padaÔÔhÈnÈni desanÈti “yÈnimÈni vÊriyassa padaÔÔhÈnan”ti-
ÈdinÈ vÊriyÈdÊnaÑ padaÔÔhÈnÈni vuttÈni, sÈ Èrambhatha nikkamathÈti-
ÈdidesanÈ, na vÊriyÈrambhavatthu-ÈdÊnÊti attho. TathÈ ceva saÑvaÓÓitaÑ.
EvaÑ yathÈnikkhittÈya desanÈya padaÔÔhÈnavasena atthaÑ niddhÈretvÈ
idÈni taÑ sabhÈgavisabhÈgadhammavasena ÈvaÔÔetukÈmo tassa bh|miÑ
______________________________________________________________
1. SaÑ-®Ôha 1. 203 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. Khu 1. 53 piÔÔhe Dhammapade.
Netti-aÔÔhakathÈ 105
ŒvaÔÔahÈravibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
8. VibhattihÈravibha~gavaÓÓanÈ
33. Tattha katamo vibhattihÈroti VibhattihÈravibha~go. Tattha
dhammavibhattibh|mivibhattipadaÔÔhÈnavibhattÊti tividhÈ vibhatti. TÈsu
yasmÈ dhammesu vibhÈgato niddiÔÔhesu tattha labbhamÈno bh|mivibhÈgo
padaÔÔhÈnavibhÈgo ca niddisiyamÈno suviÒÒeyyo hoti, tasmÈ
dhammavibhattiÑ tÈva niddisanto soÄasavidhe paÔÔhÈne yesaÑ suttÈnaÑ
vasena visesato vibhajitabbÈ, tÈni suttÈni dassetuÑ “dve suttÈni
vÈsanÈbhÈgiyaÒca nibbedhabhÈgiyaÒcÈ”ti vuttaÑ. Tattha vÈsanÈ
puÒÒabhÈvanÈ, tassÈ bhÈgo koÔÔhÈso vÈsanÈbhÈgo, tassa hitanti
vÈsanÈbhÈgiyaÑ, suttaÑ. NibbijjhanaÑ lobhakkhandhÈdÊnaÑ padÈlanaÑ
nibbedho, tassa bhÈgoti sesaÑ purimasadisameva. YasmiÑ sutte tÊÓi
puÒÒakiriyavatth|ni desitÈni, taÑ suttaÑ vÈsanÈbhÈgiyaÑ. YasmiÑ pana
sekkhÈsekkhÈ desitÈ, taÑ nibbedhabhÈgiyaÑ. AyaÒca attho PÈÄiyaÑyeva
Ègamissati.
______________________________________________________________
1. Khu 1. 121 piÔÔhe.
Netti-aÔÔhakathÈ 111
VibhattihÈravibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. PuÒÒaphalanibbattanaÔÔhena (SÊ)
Netti-aÔÔhakathÈ 115
9. ParivattanahÈravibha~gavaÓÓanÈ
35. Tattha katamo parivattano hÈroti ParivattanahÈravibha~go. Tattha
yasmÈ saÑvaÓÓiyamÈne sutte yathÈniddiÔÔhÈnaÑ kusalÈkusaladhammÈnaÑ
paÔipakkhabh|te akusalakusaladhamme pahÈtabbabhÈvÈdivasena
niddhÈraÓaÑ paÔipakkhato parivattanaÑ, tasmÈ “sammÈdiÔÔhissa
purisapuggalassa micchÈdiÔÔhi nijjiÓÓÈ bhavatÊ”ti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha
sammÈ pasatthÈ, sundarÈ diÔÔhi etassÈti sammÈdiÔÔhi, tassa. SÈ panassa
sammÈdiÔÔhitÈ pubbabhÈgasammÈdiÔÔhiyÈ vÈ lokuttarasammÈdiÔÔhiyÈ vÈ
veditabbÈ. MicchÈdiÔÔhi nijjiÓÓÈ bhavatÊti purimanaye
vipassanÈsammÈdiÔÔhiyÈ pahÊnÈ hoti, vikkhambhi tÈti attho. Pacchimanaye
paÔhamamaggasammÈdiÔÔhiyÈ pahÊnÈ samucchinnÈti attho.
Ye cassa micchÈdiÔÔhipaccayÈti micchÈbhinivesahetu ye ariyÈnaÑ
adassanakÈmatÈdayo lobhÈdayo pÈÓÈtipÈtÈdayo ca aneke lÈmakaÔÔhena
pÈpakÈ akosallasambh|taÔÔhena akusalÈ dhammÈ uppajjeyyuÑ. Imassa
Èraddhavipassakassa ariyassa ca. DhammÈti samathavipassanÈdhammÈ,
sattattiÑsabodhipakkhiyadhammÈ vÈ anuppannÈ vÈ sambhavanti uppannÈ
bhÈvanÈpÈrip|riÑ gacchanti. SammÈsa~kappassÈti-ÈdÊnampi iminÈva
nayena attho veditabbo. AyaÑ pana viseso–sammÈvimutti-ÈdÊnaÑ
micchÈvimutti avimuttÈva samÈnÈ “vimuttÈ mayan”ti evaÑsaÒÒino
avimuttiyaÑ vÈ vimuttisaÒÒino. TatrÈyaÑ vacanattho–micchÈ pÈpikÈ
vimutti vimokkho etassÈti micchÈvimutti. AÔÔha~gÈ ca micchÈvimutti
yathÈvuttenÈkÈrena micchÈbhinivesavasena ca pavattÈ antadvayalakkhaÓÈ.
SammÈvimutti pana phaladhammÈ, micchÈdiÔÔhike samÈsevato
micchÈvimokkho vÈ micchÈvimutti. MicchÈvimuttiÒÈÓadassanaÑ pana
micchÈvimokkhe micchÈdiÔÔhiyÈ ca sÈranti gahaÓavasena pavatto
akusalacittuppÈdo antamaso pÈpaÑ katvÈ “sukataÑ mayÈ”ti paccavekkhato
uppannamoho ca. SammÈvimuttiÒÈÓadassanassÈti ettha sekkhÈnaÑ
paccavekkhaÓaÒÈnaÑ sammÈvimuttiÒÈÓadassananti adhippetaÑ. TaÒhi
uttaribhÈvanÈpÈrip|riyÈ saÑvattati.
ParivattanahÈravibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. PaÔipakkhÈ (SÊ)
Netti-aÔÔhakathÈ 117
10. VevacanahÈravibha~gavaÓÓanÈ
37. Tattha katamo vevacano hÈroti VevacanahÈravibha~go. Tattha
yathÈ vevacananiddeso hoti, taÑ dassetuÑ “ekaÑ BhagavÈ dhammaÑ
aÒÒamaÒÒehi vevacanehi niddisatÊ”ti vuttaÑ. VevacanehÊti
pariyÈyasaddehÊti attho. Padattho pubbe vutto eva. KasmÈ pana BhagavÈ
ekaÑ dhammaÑ anekapariyÈyehi niddisatÊti? Vuccate–desanÈkÈle ÈyatiÒca
kassaci kathaÒci tadatthapaÔibodho siyÈti pariyÈyavacanaÑ, tasmiÑ khaÓe
vikkhittacittÈnaÑ aÒÒavihitÈnaÑ aÒÒena pariyÈyena tadatthÈvabodhanatthaÑ
pariyÈyavacanaÑ. Teneva padena puna vacane1 tadaÒÒesaÑ tattha
adhigatatÈ1 siyÈti mandabuddhÊnaÑ punappunaÑ tadatthasallakkhaÓe
asammosanatthaÑ2 pariyÈyavacanaÑ. Anekepi attho samÈnabyaÒjanÈ
hontÊti yÈ atthantaraparikappanÈ siyÈ, tassÈ parivajjanatthampi
pariyÈyavacanaÑ anaÒÒassa vacane anekÈhi tÈhi tÈhi saÒÒÈhi tesaÑ tesaÑ
atthÈnaÑ ÒÈpanatthampi pariyÈyavacanaÑ seyyathÈpi nighaÓÔusatthe.
DhammakathikÈnaÑ tanti-atthupanibandhanaparÈvabodhanÈnaÑ
sukhasikkhiyÈpi pariyÈyavacanaÑ. Attano
dhammaniruttipaÔisambhidÈppattiyÈ vibhÈvanatthaÑ, veneyyÈnaÑ tattha
bÊjÈvÈpanatthaÑ vÈ pariyÈyavacanaÑ BhagavÈ niddisati.
KiÑ bahunÈ yassÈ dhammadhÈtuyÈ suppaÔividdhattÈ SammÈsambuddhÈ
yathÈ sabbasmiÑ atthe appaÔihataÒÈÓÈcÈrÈ, tathÈ sabbasmiÑ saddavohÈreti
ekampi atthaÑ anekehi pariyÈyehi bodheti, na tattha dandhÈyitattaÑ
vitthÈyitattaÑ atthassa. NÈpi dhammadesanÈhÈni, ÈveÓikovÈyaÑ
Buddhadhammoti pariyÈyadesanaÑ dassento “ÈsÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha atthaÑ
dassento “ÈsÈ nÈma vuccati yÈ bhavissassa atthassÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha
bhavissassa atthassÈti anÈgatassa icchitabbassa atthassa. “AvassaÑ
ÈgamissatÊ”ti-ÈdinÈ tassÈ pavattiyÈkÈraÑ dasseti. AnÈgatatthavisayÈ taÓhÈ
ÈsÈ. AnÈgatapaccuppannatthavisayÈ taÓhÈ pihÈti ayametÈsaÑ viseso.
AtthanipphattipaÔipÈlanÈti yÈya icchitassa atthassa nipphattiÑ paÔipÈleti
Ègameti, yÈya vÈ nipphannaÑ atthaÑ paÔipÈleti rakkhati. AyaÑ
______________________________________________________________
1-1. Tattha tadaÒÒesaÑ adhigatatÈ (SÊ) 2. AsammohanatthaÑ (SÊ)
118 KhuddakanikÈya
VevacanahÈravibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
11. PaÒÒattihÈravibha~gavaÓÓanÈ
39. Tattha katamo paÒÒattihÈroti PaÒÒattihÈravibha~go. Tattha kÈ
panÈyaÑ paÒÒattÊti? Œha “yÈ pakatikathÈya desanÈ”ti. IdaÑ vuttaÑ hoti–
yÈ desanÈhÈrÈdayo viya assÈdÈdipadatthavisesaniddhÈraÓaÑ akatvÈ
Bhagavato sÈbhÈvikadhammakathÈya desanÈ. YÈ tassÈ paÒÒÈpanÈ, ayaÑ
paÒÒattihÈro. YasmÈ pana sÈ Bhagavato tathÈ tathÈ veneyyasantÈne
yathÈdhippetamatthaÑ nikkhipatÊti nikkhepo. Tassa cÈyaÑ hÈro
dukkhÈdisa~khÈte bhÈge pakÈrehi ÒÈpeti, asa~karato vÈ Ôhapeti, tasmÈ
nikkhepapaÒÒattÊ”ti vutto. Iti pakatikathÈya desanÈti sa~khepena
vuttamatthaÑ vitthÈrena vibhajituÑ “kÈ ca pakatikathÈya desanÈ”ti
pucchitvÈ “cattÈri saccÈnÊ”ti-ÈdimÈha.
Tattha idaÑ dukkhanti ayaÑ paÒÒattÊti kakkhaÄaphusanÈdisabhÈve
r|pÈr|padhamme atÊtÈdivasena anekabhedabhinne abhinditvÈ
pÊÄanasa~khatasantÈpavipariÓÈmaÔÔhatÈsÈmaÒÒena yÈ
kucchitabhÈvÈdimukhena ekajjhaÑ gahaÓassa kÈraÓabh|tÈ paÒÒatti, kÈ pana
sÈti? NÈmapaÒÒattinibandhanÈ tajjÈpaÒÒatti. “ViÒÒattivikÈrasahito saddo
evÈ”ti apare. IminÈ nayena tattha tattha paÒÒatti-attho veditabbo.
“PaÒcannaÑ khandhÈnan”ti-ÈdinÈ tassÈ paÒÒattiyÈ upÈdÈnaÑ dasseti.
DasannaÑ indriyÈnanti aÔÔha r|pindriyÈni manindriyaÑ vedanindriyanti
evaÑ dasannaÑ. AnubhÈvanasÈmaÒÒena hi vedanÈ ekamindriyaÑ katÈ,
tathÈ saddhÈdayo ca maggapakkhiyÈti.
KabaÄaÑ karÊyatÊti kabaÄÊkÈroti vatthuvasena ayaÑ niddeso. YÈya ojÈya
sattÈ yÈpenti, tassÈyetaÑ adhivacanaÑ. SÈ hi
______________________________________________________________
1. LokaÑ (SÊ)
122 KhuddakanikÈya
cÈyaÑ bÈlo paÓÉitÈnaÑ assirÊ viya khÈyati alakkhiko eva hutvÈ upaÔÔhÈti.
TayidaÑ sabbaÑ bÈlassa sato rÈgÈdikiÒcanato. PaÓÉitassa pana
paÒÒÈcakkhunÈ passato natthi kiÒcananti ayaÑ sa~khepattho. MohasÊsena
vipallÈsÈ gahitÈti Èha “desanÈpaÒÒatti vipallÈsÈnan”ti. ViparÊtapaÒÒattÊti
viparÊtÈkÈrena upaÔÔhahamÈnassa paÒÒÈpanÈ.
Atthi nibbÈnanti samaÓabrÈhmaÓÈnaÑ vÈcÈvatthumattameva. Natthi
nibbÈnanti paramatthato alabbhamÈnasabhÈvattÈti vippaÔipannÈnaÑ
micchÈvÈdaÑ bhaÒjituÑ BhagavatÈ vuttaÑ “atthi bhikkhave ajÈtaÑ
abh|taÑ akataÑ asa~khatan”ti. Tattha hetuÑ dassetuÑ “no cetaÑ
bhikkhave”ti-Èdi vuttaÑ. Tassattho–bhikkhave yadi asa~khatÈ dhÈtu na
abhavissa, na idha sabbassa sa~khatassa nissaraÓaÑ siyÈ. NibbÈnaÒhi
ÈrammaÓaÑ katvÈ pavattamÈnÈ sammÈdiÔÔhi-Èdayo maggadhammÈ
anavasesakilese samucchindanti, tato tividhassapi vaÔÔassa appavattÊti.
TatthÈyamadhippÈyo–yathÈ pariÒÒeyyatÈya sa-uttarÈnaÑ kÈmÈnaÑ
r|pÈnaÒca paÔipakkhabh|taÑ tabbidhurasabhÈvaÑ nissaraÓaÑ paÒÒÈyati,
evaÑ taÑsabhÈvÈnaÑ sa~khatadhammÈnaÑ paÔipakkhabh|tena
tabbidhuratÈsabhÈvena nissaraÓena bhavitabbaÑ, yaÒca taÑ nissaraÓaÑ. SÈ
asa~khatÈ dhÈtu. KiÒci bhiyyo? Sa~khatadhammÈrammaÓaÑ
vipassanÈÒÈÓaÑ. Api ca anulomaÒÈÓaÑ kilese na samucchedavasena
pajahituÑ sakkoti. SammutisaccÈrammaÓampi paÔhamajjhÈnÈdÊsu ÒÈÓaÑ
vikkhambhanamattameva karoti, kilesÈnaÑ na samucchedaÑ,
samucchedappahÈnakaraÒca ariyamaggaÒÈÓaÑ, tassa
sa~khatadhammasammutisaccaviparÊtena ÈrammaÓena bhavitabbaÑ, sÈ
asa~khatÈ dhÈtu. TathÈ nibbÈna-saddo katthaci visaye aviparÊtattho
veditabbo, upacÈravuttisabbhÈvato, yathÈ taÑ “sÊhasaddo”ti.
Atha vÈ “atthi bhikkhave ajÈtaÑ abh|taÑ akataÑ asa~khatan”ti1
vacanaÑ aviparÊtatthaÑ, BhagavatÈ bhÈsitattÈ. YaÒhi BhagavatÈ bhÈsitaÑ,
taÑ aviparÊtatthaÑ. YathÈ taÑ “sabbe sa~khÈrÈ aniccÈ, sabbe sa~khÈrÈ
dukkhÈ, sabbe dhammÈ anattÈ”ti2, evampi yuttivasena asa~khatÈya dhÈtuyÈ
paramatthato sabbhÈvo veditabbo. KiÑ vÈ etÈya yutticintÈya? YasmÈ
______________________________________________________________
1. Khu 1. 178 piÔÔhe UdÈne.
2. Ma 1. 290, 292; Abhi 4. 385; Khu 8. 30; Khu 9. 36; Ku 10. 7 piÔÔhÈdÊsu.
126 KhuddakanikÈya
PaÒÒattihÈravibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
12. OtaraÓahÈravibha~gavaÓÓanÈ
42. Tattha katamo otaraÓo hÈroti OtaraÓahÈravibha~go. Tattha
asekkhÈvimuttÊti ayaÑ tedhÈtuke vÊtarÈgatÈ asekkhÈphalavimutti. TÈniyevÈti
tÈni asekkhÈyaÑ vimuttiyaÑ saddhÈdÊni. AyaÑ indriyehi otaraÓÈti
asekkhÈya vimuttiyÈ niddhÈritehi saddhÈdÊhi indriyehi saÑvaÓÓanÈya
otaraÓÈ.
PaÒcandriyÈni vijjÈti sammÈsa~kappo viya sammÈdiÔÔhiyÈ upakÈrakattÈ
paÒÒÈkkhandhe saddhÈdÊni cattÈri indriyÈni vijjÈya upakÈrakattÈ
sa~gaÓhanavasena vuttÈni. Sa~khÈrapariyÈpannÈnÊti paÒcasu khandhesu
sa~khÈrakkhandhe antogadhÈni. Ye sa~khÈrÈ anÈsavÈti taÑ
sa~kharakkhandhaÑ viseseti. Aggaphalassa adhippetattÈ. Tato eva ca no
bhava~gÈ. DhammadhÈtusa~gahitÈti aÔÔhÈrasadhÈt|su
dhammadhÈtusa~gahitÈ. Yadipi pubbe vÊtarÈgatÈ asekkhÈvimutti dassitÈ,
tassÈ pana paÔipattidassanatthaÑ “ayaÑ ahamasmÊti anÈnupassÊ”ti
dassanamaggo idha vuttoti imamatthaÑ dassetuÑ “ayaÑ ahamasmÊti
anÈnupassÊ”ti-Èdi vuttaÑ. SabbaÑ vuttanayameva.
OtaraÓahÈravibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
13. SodhanahÈravibha~gavaÓÓanÈ
45. Tattha katamo sodhano hÈroti SodhanahÈravibha~go. Tattha
BhagavÈ padaÑ sodhetÊti “avijjÈya nivuto loko”ti1 vadanto BhagavÈ
“kenassu nivuto loko”ti1 ÈyasmatÈ Ajitena pucchÈvasena vuttaÑ padaÑ
sodheti nÈma, tadatthassa vissajjanato. No ca Èrambhanti na tÈva ÈrambhaÑ
sodheti, ÒÈtuÑ icchitassa atthassa apariyositattÈ. Suddho Èrambhoti ÒÈtuÑ
icchitassa atthassa pabodhitattÈ sodhito Èrambhoti attho.
AÒÒÈÓapakkhandÈnaÑ dveÄhakajÈtÈnaÑ vÈ pucchanakÈle pucchitÈnaÑ
pucchÈvisayo avijaÔaÑ mahÈgahanaÑ viya mahÈduggaÑ viya ca
andhakÈraÑ avibh|taÑ hoti. YadÈ ca BhagavatÈ paÓÉitehi vÈ Bhagavato
sÈvakehi apade padaÑ dassentehi nijjaÔaÑ nigumbaÑ katvÈ paÒhe vissajjite
mahatÈ gandhahatthinÈ abhibhavitvÈ obhaggapadÈlito gahanappadeso viya
vigatandhakÈro vibh|to upaÔÔhahamÈno visodhito nÈma hoti.
SodhanahÈravibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhittÈ.
______________________________________________________________
1. Khu 1. 434; Khu 8. 6, 24, 25 piÔthÈdÊsu.
Netti-aÔÔhakathÈ 129
14. AdhiÔÔhÈnahÈravibha~gavaÓÓanÈ
46. Tattha katamo adhiÔÔhÈno hÈroti AdhiÔÔhÈnahÈravibha~go. Tattha
tathÈ dhÈrayitabbÈti ekattavemattatÈsa~khÈtasÈmaÒÒavisesamattato
dhÈrayitabbÈ, na pana tattha kiÒci vikappetabbÈti adhippÈyo.
AvikappetabbatÈya kÈraÓaÑ niddesavÈravaÓÓanÈyaÑ vuttameva. TaÑ taÑ
phalaÑ maggati gavesatÊti maggo, tadatthikehi maggÊyati gavesÊyatÊti vÈ
maggo. NiratiyaÔÔhena nirassÈdaÔÔhena ca nirayo. UddhaÑ anugantvÈ
tiriyaÑ aÒcibhÈti tiracchÈnÈ. TiracchÈnÈva tiracchÈnayoni. PetatÈya petti,
ito pecca gatabhÈvoti attho. Petti eva pettivisayo. Na suranti na bhÈsanti na
dibbantÊti asurÈ. AsurÈ eva asurayoni. Dibbehi r|pÈdÊhi suÔÔhu aggÈti saggÈ.
Manassa ussannatÈya manussÈ. VÈnaÑ vuccati taÓhÈ, taÑ tattha natthÊti
nibbÈnaÑ. NirayaÑ gacchatÊti nirayagÈmÊ. Sesapadesupi eseva nayo.
Asurayoniyoti asurayoniyÈ hito, asurajÈtinibbattanakoti attho. SaggaÑ
gametÊti saggagÈmiyo. ManussagÈmÊti manussalokagÈmÊ.
PaÔisa~khÈnirodhoti paÔisa~khÈya paÔipakkhabhÈvanÈya nirodho, paÔipakkhe
vÈ tathÈ appavatte uppajjanÈharassa paÔipakkhavuttiyÈ anuppÈdo.
AppaÔisa~khÈnirodhoti sa~khatadhammÈnaÑ sarasanirodho,
khaÓikanirodhoti attho.
AdhiÔÔhÈnahÈravibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. Chedanavasena (SÊ) 2. Ma 1. 14; AÑ 1. 323; AÑ 2. 342 piÔÔhÈdÊsu.
3. SamÈnepi (SÊ)
136 KhuddakanikÈya
15. ParikkhÈrahÈravibha~gavaÓÓanÈ
49. Tattha katamo parikkhÈro hÈroti ParikkhÈrahÈvibha~go. Tattha yo
dhammo yaÑ dhammaÑ janayati, tassa so parikkhÈroti sa~khepato
parikkhÈralakkhaÓaÑ vatvÈ taÑ vibhÈgena dassetuÑ “kiÑ lakkhaÓo”ti-Èdi
vuttaÑ. Tattha hinoti attano phalaÑ paÔikÈraÓabhÈvaÑ gacchatÊti hetu.
PaÔicca etasmÈ phalaÑ etÊti paccayo. KiÒcÈpi hetupaccayasaddehi
kÈraÓameva vuccati, tathÈpi tattha visesaÑ vibhÈgena dassetuÑ
“asÈdhÈraÓalakkhaÓo”ti-Èdi vuttaÑ. SabhÈvo het|ti samÈnabhÈvo bÊjaÑ
hetu. Nanu ca bÊjaÑ a~kurÈdisadisaÑ na hotÊti? No na hoti, aÒÒato hi
tÈdisassa anuppajjanato.
“YathÈ vÈ panÈ”ti-ÈdinÈpi udÈharaÓantaradassanena hetupaccayÈnaÑ
visesameva vibhÈveti. Tattha duddhanti khÊraÑ. Dadhi bhavatÊti
ekattanayena abhedopacÈrena vÈ vuttaÑ, na aÒÒathÈ. Na hi khÊraÑ dadhi
hoti. TenevÈha “na catthi ekakÈlasamavadhÈnaÑ duddhassa ca dadhissa
cÈ”ti. Atha vÈ ghaÔe duddhaÑ pakkhittaÑ dadhi bhavati, dadhi tattha
kÈlantare jÈyati paccayantarasamÈyogena, tasmÈ na catthi
ekakÈlasamavadhÈnaÑ duddhassa ca dadhissa ca rasakhÊravipÈkÈdÊhi
bhinnasabhÈvattÈ. Evamevanti yathÈ hetubh|tassa khÊrassa phalabh|tena
dadhinÈ na ekakÈlasamavadhÈnaÑ, evamaÒÒassÈpi hetussa phalena na
ekakÈlasamavadhÈnaÑ, na tathÈ paccayassa, na hi paccayo ekantena phalena
bhinnakÈlo evÈti, evampi hetupaccayÈnaÑ viseso veditabboti adhippÈyo.
EvaÑ bÈhiraÑ hetupaccayavibhÈgaÑ dassetvÈ idÈni ajjhattikaÑ
dassetuÑ “ayaÒhi saÑsÈro”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha “avijjÈ avijjÈya het|”ti
vutte kiÑ ekasmiÑ cittuppÈde anekÈ avijjÈ vijjantÊti? Œya “purimikÈ avijjÈ
pacchimikÈya avijjÈya het|”ti. Tena ekasmiÑ kÈle hetuphalÈnaÑ
samÈvadhÈnaÑ natthÊti etamevatthaÑ samattheti. Tattha “purimikÈ avijjÈ”ti-
ÈdinÈ hetuphalabh|tÈnaÑ avijjÈnaÑ vibhÈgaÑ dasseti. “BÊja~kuro viyÈ”ti-
ÈdinÈ imamatthaÑ dasseti–yathÈ bÊjaÑ a~kurassa hetu hontaÑ
samanantarahetutÈya hetu hoti. YaÑ pana bÊjato phalaÑ nibbattati, tassa
bÊjaÑ paramparahetutÈya hetu hoti. EvaÑ avijjÈyapi hetubhÈve daÔÔhabbanti.
Netti-aÔÔhakathÈ 137
ParikkhÈrahÈravibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
16. SamÈropanahÈravibha~gavaÓÓanÈ
50. Tattha katamo samÈropano hÈroti SamÈropanahÈravibha~go. Tattha
ekasmiÑ padaÔÔhÈneti yasmiÑ kismiÒci ekasmiÑ kÈraÓabh|te dhamme
suttena gahite. YattakÈni padaÔÔhÈnÈni otarantÊti yattakÈni aÒÒesaÑ
kÈraÓabh|tÈni tasmiÑ dhamme samosaranti. SabbÈni tÈni
samÈropayitabbÈnÊti sabbÈni tÈni padaÔÔhÈnÈni padaÔÔhÈnabh|tÈ dhammÈ
sammÈ niddhÈraÓavasena ÈnetvÈ desanÈya ÈropetabbÈ, desanÈr|Ähe viya
katvÈ kathetabbÈti attho. YathÈ ÈvaÔÔe hÈre “ekamhi padaÔÔhÈne, pariyesati
sesakaÑ padaÔÔhÈnan”ti1 vacanato anekesaÑ padaÔÔhÈnÈnaÑ pariyesanÈ
vuttÈ, evamidhÈpi bah|naÑ padaÔÔhÈnÈnaÑ samÈropanÈ kÈtabbÈti dassento
“yathÈ ÈvaÔÔe hÈre”ti Èha. Na kevalaÑ padaÔÔhÈnavaseneva samÈropanÈ, atha
kho vevacanabhÈvanÈpahÈnavasenapi samÈropanÈ kÈtabbÈti dassento “tattha
samÈropanÈ catubbidhÈ”ti-ÈdimÈha.
______________________________________________________________
1. Khu 10. 3 piÔÔhe.
Netti-aÔÔhakathÈ 139
SamÈropanahÈravibha~gavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
NiÔÔhitÈ ca hÈravibha~gavaÓÓanÈ.
_____
1. DesanÈhÈrasampÈtavaÓÓanÈ
EvaÑ suparikammakatÈya bh|miyÈ nÈnÈvaÓÓÈni muttapupphÈni
pakiranto viya susikkhitasippÈcariyavicÈritesu surattasuvaÓÓÈla~kÈresu
nÈnÈvidharaÑsijÈlasamujjalÈni vividhÈni maÓiratanÈni bandhanto viya
mahÈpathaviÑ parivattetvÈ pappaÔakojaÑ khÈdÈpento viya
yojanikamadhugaÓÉaÑ pÊÄetvÈ sumadhurasaÑ pÈyento viya ca ÈyasmÈ
MahÈkaccÈno nÈnÈsuttapadese udÈharanto soÄasa hÈre vibhajitvÈ idÈni te
ekasmiÑyeva sutte yojetvÈ dassento hÈrasampÈtavÈraÑ Èrabhi. Œrabhanto
ca yÈyaÑ niddesavÈre–
DesanÈhÈrasampÈtavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
Netti-aÔÔhakathÈ 147
2. VicayahÈrasampÈtavaÓÓanÈ
53. EvaÑ desanÈhÈrasampÈtaÑ dassetvÈ idÈni vicayahÈrasampÈtaÑ
dassento yasmÈ desanÈhÈrapadatthavicayo vicayahÈro, tasmÈ desanÈhÈre
vipallÈsahetubhÈvena niddhÈritÈya taÓhÈya
kusalÈdivibhÈgapavicayamukhena vicayahÈrasampÈtaÑ dassetuÑ “tattha
taÓhÈ duvidhÈ”ti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha kusalÈti kusaladhammÈrammaÓÈ.
Kusala-saddo cettha BÈhitikasutte1 viya anavajjatthe daÔÔhabbo. KasmÈ
panettha taÓhÈ kusalapariyÈyena uddhaÔÈ? HeÔÔhÈ desanÈhÈre
vipallÈsahetubhÈvena taÓhaÑ uddharitvÈ tassÈ vasena saÑkilesapakkho
dassito. VicittapaÔibhÈnatÈya pana idhÈpi taÓhÈmukheneva vodÈnapakkhaÑ
dassetuÑ kusalapariyÈyena taÓhÈ uddhaÔÈ. Tattha saÑsÈraÑ gametÊti
saÑsÈragÈminÊ, saÑsÈranÈyikÈti attho. ApacayaÑ nibbÈnaÑ gametÊti
apacayagÈminÊ. KathaÑ pana taÓhÈ apacayagÈminÊti? Œha “pahÈnataÓhÈ”ti.
Tada~gÈdippahÈnassa hetubh|tÈ taÓhÈ. KathaÑ pana ekantasÈvajjÈya
taÓhÈya kusalabhÈvoti? SevitabbabhÈvato. YathÈ taÓhÈ, evaÑ mÈnopi
duvidho kusalopi akusalopi, na taÓhÈ evÈti taÓhÈya nidassanabhÈvena mÈno
vutto.
Tattha mÈnassa yathÈdhippetaÑ kusalÈdibhÈvaÑ dassetuÑ “yaÑ
mÈnaÑ nissÈyÈ”ti-ÈdimÈha. VuttaÒhetaÑ BhagavatÈ “mÈnamahaÑ
DevÈnaminda duvidhena vadÈmi sevitabbampi asevitabbampÊ”ti-Èdi. YaÑ
nekkhammassitaÑ domanassanti-Èdi “kusalÈ”ti vuttataÓhÈya
sar|padassanatthaÑ vuttaÑ. Tattha nekkhammassitaÑ domanassaÑ nÈma–
“Tattha katamÈni cha nekkhammassitÈni domanassÈni?
R|pÈnaÑtveva aniccataÑ viditvÈ vipariÓÈmavirÈganirodhaÑ ‘pubbe
ceva r|pÈ etarahi ca, sabbete r|pÈ aniccÈ dukkhÈ vipariÓÈmadhammÈ’ti
evametaÑ yathÈbh|taÑ sammappaÒÒÈya disvÈ anuttaresu vimokkhesu
pihaÑ upaÔÔhÈpeti ‘kudÈssu nÈmÈhaÑ tadÈyatanaÑ upasampajja
viharissÈmi, yadariyÈ etarahi ÈyatanaÑ upasampajja viharantÊ’ti. Iti
anuttaresu vimokkhesu pihaÑ upaÔÔhÈpayato
______________________________________________________________
1. Ma 2. 314 piÔhe.
148 KhuddakanikÈya
57. ItthÊ rÈjÈ cakkavattÊ siyÈti netaÑ ÔhÈnaÑ vijjatÊti yasmÈ itthiyÈ
kosohitavatthaguyhÈdÊnaÑ abhÈvena lakkhaÓÈni na parip|ranti,
Netti-aÔÔhakathÈ 159
VicayahÈrasampÈtavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
3. YuttihÈrasampÈtavaÓÓanÈ
65. EvaÑ nÈnÈnayehi vicayahÈrasampÈtaÑ vitthÈretvÈ idÈni
yuttihÈrasampÈtÈdÊni dassetuÑ “tattha katamo yuttihÈrasampÈto”ti-Èdi
ÈraddhaÑ. Tattha “tasmÈ rakkhitacittassÈ”ti gÈthÈya padattho vitthÈritoyeva.
Rakkhitacittassa sammÈsa~kappagocaro bhavissatÊti yujjatÊti
manacchaÔÔhÈni dvÈrÈni satikavÈÔena pidahitvÈ viharantassa
kÈmavitakkÈdÊnaÑ micchÈsa~kappÈnaÑ avasaro eva natthÊti
nekkhammavitakkÈdiko sammÈsa~kappo eva tassa gocaro pavattiÔÔhÈnaÑ
bhavissatÊti ayamattho yujjati. YuttiyÈ ghaÔeti saÑsandati sametÊti attho.
SammÈsa~kappagocaro sammÈdiÔÔhi bhavissatÊti vuttanayena
sammÈsa~kappagocaro puggalo aviparÊtameva vitakkato sammÈdiÔÔhi
bhavissati. SammÈdiÔÔhisa~khÈtaÑ vipassanÈÒÈÓaÑ purakkhatvÈ viharanto
maggaÒÈÓena paÒcannaÑ khandhÈnaÑ udayabbayaÑ asammohato
paÔivijjhissati. TathÈ paÔivijjhanto ca dukkhasabhÈvattÈ duggatisa~khÈtÈ
sabbÈ bhavagatiyo jahissati, tato eva sabbaÑ vinipÈtabhayaÑ
saÑsÈrabhayaÒca samatikkamissatÊti sabbopi cÈyamattho yutto evÈti.
YuttihÈrasampÈtavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
176 KhuddakanikÈya
4. PadaÔÔhÈnahÈrasampÈtavaÓÓanÈ
66. SakasampattiyÈ viya susaÑvihitasa~kappo bhavati. Indriyesu
guttadvÈratÈ sucaritapÈrip|riyÈ ÈsannakÈraÓanti Èha “rakkhitacittassÈti
tiÓÓaÑ sucaritÈnaÑ padaÔÔhÈnan”ti. Tassattho–“rakkhitacittassÈ”ti idaÑ
tiÓÓaÑ sucaritÈnaÑ padaÔÔhÈnavacananti. Nekkhammasa~kappÈdibahulassa
kÈmacchandÈdinÊvaraÓappahÈnaÑ sukaranti nekkhammasa~kappÈdayo
samathassa ÈsannakÈraÓanti Èha “sammÈsa~kappagocaroti samathassa
padaÔÔhÈnan”ti. KammassakatÈsammÈdiÔÔhiyaÑ
sappaccayanÈmar|padassanasammÈdiÔÔhiyaÒca Ôhito attÈdhÊnaÑ
saÑsÈradukkhaÑ passanto tadatikkamanupÈyaÑ vipassanaÑ ÈrabhatÊti
sammÈdiÔÔhivipassanÈya visesakÈraÓanti Èha “sammÈdiÔÔhipurekkhÈroti
vipassanÈya padaÔÔhÈnan”ti. UdayabbayadassanaÑ ussukkÈpento
sammattaniyÈmaÑ okkamatÊti taÑ paÔhamamaggÈdhigamassa kÈraÓanti Èha
“ÒatvÈna udayabbayanti dassanabh|miyÈ padaÔÔhÈnan”ti.
ŒlokasaÒÒÈmanasikÈrÈdÊhi thinamiddhassa abhibhavanaÑ vÊriyassa
ÈsannakÈraÓanti Èha “thinamiddhÈbhibh| bhikkh|ti vÊriyassa
padaÔÔhÈnan”ti. Yadipi ariyamaggakkhaÓe pahÈnabhÈvanÈ samÈnakÈlÈ1
ekÈbhisamayassa icchitattÈ, tathÈpi pahÈtabbassa pahÈnÈbhÈve
bhÈvanÈpÈrip|rÊ natthÊti pahÈnanimittÈ viya katvÈ bhÈvanÈ vuttÈ “sabbÈ
duggatiyo jaheti bhÈvanÈya padaÔÔhÈnan”ti. Atha vÈ “sabbÈ duggatiyo
jahe”ti idaÑ Bhagavato vacanaÑ yogÊnaÑ ussÈhajananatthaÑ
ÈnisaÑsakittanaÑ hotÊti bhÈvanÈya visesakÈraÓanti vuttaÑ “sabbÈ -pa-
padaÔÔhÈnan”ti.
PadaÔÔhÈnahÈrasampÈtavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
5. LakkhaÓahÈrasampÈtavaÓÓanÈ
67. Indriyesu guttadvÈratÈ satisaÑvaro, satibalena ca
nekkhammavitakkÈdibahulo hotÊti vuttaÑ “tasmÈ rakkhittacittassa
sammÈsa~kappagocaroti idaÑ satindriyan”ti. Tassattho–“tasmÈ
rakkhitacittassa sammÈsa~kappagocaro”ti ettha rakkhitacittatÈya ca
sammÈsa~kappagocaratÈ
______________________________________________________________
1. SamÈnakÈ (SÊ)
Netti-aÔÔhakathÈ 177
LakkhaÓahÈrasampÈtavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
6. Catuby|hahÈrasampÈtavaÓÓanÈ
68. RakkhÊyatÊti rakkhitaÑ. IdaÑ padavasena nibbacanaÑ. YasmÈ pana
atthavasena nibbacane vutte padavasena nibbacanaÑ vuttameva hoti, tasmÈ
“rakkhitaÑ paripÈlÊyatÊti esÈ niruttÊ”ti vuttaÑ. Tattha iti-saddo Èdyattho,
pakÈrevÈ. Tena evamÈdikÈ evaÑpakÈrÈ vÈ esÈ niruttÊti vuttaÑ hoti. TasmÈ
cintetÊti cittaÑ. Attano santÈnaÑ cinotÊti cittaÑ, paccayehi citanti cittaÑ,
cittavicittaÔÔhena cittaÑ, cittakaraÓaÔÔhena cittaÑ. SammÈ sa~kappetÊti
sammÈsa~kappoti-ÈdinÈ nirutti veditabbÈ.
AyaÑ ettha Bhagavato adhippÈyoti “rakkhitacitto assÈ”ti-ÈdinÈ
indriyasaÑvarÈdayo duggatipahÈnaÒca vadato Bhagavato ettha gÈthÈyaÑ
adhippÈyo. KokÈlikohÊti-Èdi nidÈnaniddeso. Tattha hi-saddo kÈraÓe. IdaÑ
vuttaÑ hoti–yasmÈ KokÈliko1 arakkhitacittatÈya aggasÈvakesu cittaÑ
padosetvÈ PadumanirayaÑ upapanno, tasmÈ duggatiyo jahitukÈmo
rakkhitacitto assÈti BhagavÈ sati-Èrakkhena cetasÈ samannÈgato sabbÈ
duggatiyo jahatÊti attho. Suttamhi vuttaÑ “satiyÈ cittaÑ rakkhitabban”ti
desanÈnusandhidassanaÑ.
Catuby|hahÈrasampÈtavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. SaÑ 1. 252; AÑ 3. 393; Khu 1. 379 piÔÔhesupi passitabbaÑ.
178 KhuddakanikÈya
7. ŒvaÔÔahÈrasampÈtavaÓÓanÈ
69. Nekkhammasa~kappabahulo kasiÓavasena mettÈdivasena vÈ
laddhÈya cittekaggatÈsa~khÈtÈya cittamaÒj|sÈya cittaÑ ÔhapetvÈ1
samÈdhiÑyeva vÈ yathÈladdhaÑ saÑkilesato rakkhitacitto nÈma hotÊti
vuttaÑ “tasmÈ rakkhitacittassa sammÈsa~kappagocaroti ayaÑ samatho”ti.
PaÒÒÈpadhÈnÈ vipassanÈti Èha “sammÈdiÔÔhipurekkhÈroti ayaÑ
vipassanÈ”ti. Ariyamaggena dukkhasacce pariÒÒÈte udayabbayadassanaÑ
matthakappattaÑ nÈma hotÊti vuttaÑ “ÒatvÈna udayabbayanti
dukkhapariÒÒÈ”ti. “YaÑkiÒci samudayadhammaÑ, sabbaÑ taÑ
nirodhadhamman”ti hi maggaÒÈÓassa pavattidassanÈti. ImÈni cattÈri
saccÈnÊti catusaccadhammavasena ÈvaÔÔanaÑ niÔÔhapeti. Tattha purimena
saccadvayaÔÔhapanena visabhÈgadhammavasena, pacchimena
sabhÈgadhammavasena ÈvaÔÔananti daÔÔhabbaÑ.
ŒvaÔÔahÈrasampÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
8. VibhattihÈrasampÈtavaÓÓanÈ
70. Kusalapakkho kusalapakkhena niddisitabboti rakkhitacittassÈti
satisaÑvaro, so chabbidho dvÈravasena cakkhudvÈrasaÑvaro yÈva
manodvÈrasaÑvaroti. SammÈsa~kappo tividho nekkhammasa~kappo
abyÈpÈdasa~kappo avihiÑsÈsa~kappoti. SammÈdiÔÔhi aÔÔhavidhÈ dukkhe
ÒÈÓaÑ -pa- idappaccayatÈpaÔiccasamuppannesu dhammesu ÒÈÓanti.
UdayabbayaÒÈÓaÑ paÒÒÈsavidhaÑ avijjÈsamudayÈ r|pasamudayo -pa-
vipariÓÈmalakkhaÓaÑ passantopi viÒÒÈÓakkhandhassa vayaÑ passati.
ThinamiddhÈbhibhavanaÑ catubbidhaÑ catumaggavasena. Tattha
satisaÑvaro lokiyalokuttaravasena duvidho. Tesu lokiyo kÈmÈvacarova,
lokuttaro dassanabhÈvanÈbhedato duvidho. Ekameko cettha
catusatipaÔÔhÈnabhedato catubbidho. Esa nayo sammÈsa~kappÈdÊsupi.
AyaÑ pana viseso–sammÈsa~kappo paÔhamajjhÈnavasena
r|pÈvacarotipi nÊharitabbo. PadaÔÔhÈnavibhÈgo padaÔÔhÈnahÈrasampÈte
vuttanayena
______________________________________________________________
1. ®hapento (Ka)
Netti-aÔÔhakathÈ 179
VibhattihÈrasampÈtavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
9. ParivattanahÈrasampÈtavaÓÓanÈ
71. ParivattanahÈre ÈvaÔÔahÈre vuttanayena
samathavipassanÈniddhÈraÓaÑ akatvÈ “samathavipassanÈya bhÈvitÈyÈ”ti
Èha. LokiyÈ cettha samathavipassanÈ daÔÔhabbÈ. PaÔipakkhenÈti “arakkhitena
cittenÈ”ti gÈthÈya paÔipakkhenÈti adhippÈyo. Atha vÈ vibhattihÈre
niddiÔÔhassa akusalapakkhassa paÔipakkhenÈti attho.
ParivattanahÈrasampÈtavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
10. VevacanahÈrasampÈtavaÓÓanÈ
72. “MÈnasaÑ hadayaÑ paÓÉaraÑ viÒÒÈÓaÑ viÒÒÈÓakkhandho
manoviÒÒÈÓadhÈt|”ti1 ca cittassa vevacanaÑ. “Takko vitakko sa~kappo
appanÈ byappanÈ cetaso abhiniropanÈ”ti1 ca sammÈsa~kappassa. “PaÒÒÈ
pajÈnanÈ vicayo pavicayo”ti-ÈdinÈ2 sammÈdiÔÔhiyÈ. “ThinaÑ thiyanÈ
thiyitattaÑ cittassa akallatÈ akammaÒÒatÈ onÈho parinÈho antosa~koco”ti3
thinassa. “AkallatÈ akammaÒÒatÈ kÈyÈlasiyaÑ supyaÑ supyanÈ
supitattan”ti3 middhassa. “Bhikkhako bhikkh|”ti-ÈdinÈ4 bhikkhupadassa.
“Duggati apÈyo vinipÈto vaÔÔadukkhaÑ saÑsÈro”ti-ÈdinÈ duggatiyÈ
vevacanaÑ veditabbaÑ.
VevacanahÈrasampÈtavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. Abhi 1. 18 piÔÔhe. 2. Abhi 1. 19 piÔÔhe. 3. Abhi 1. 233 piÔÔhe. 4. Vi 1. 28 piÔÔhe.
180 KhuddakanikÈya
11. PaÒÒattihÈrasampÈtavaÓÓanÈ
73. AdhiÔÔhahitvÈ rakkhantiyÈ satiyÈ rakkhiyamÈnaÑ cittaÑ tassÈ
adhiÔÔhÈnaÑ viya hotÊti katvÈ vuttaÑ “rakkhitacittassÈti padaÔÔhÈnapaÒÒatti
satiyÈ”ti. SesaÑ imasmiÑ paÒÒattihÈrasampÈte ito paresu
otaraÓasodhanahÈrasampÈtesupi apubbaÑ natthi. HeÔÔhÈ vuttanayameva.
PaÒÒattihÈrasampÈtavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
14. AdhiÔÔhÈnahÈrasampÈtavaÓÓanÈ
76. AdhiÔÔhÈnahÈrasampÈte sammÈdiÔÔhi nÈma yaÑ dukkhe ÒÈÓanti-
ÈdinÈ catusaccahetuhetusamuppannapaccayapaccayuppannasa~khÈtassa
visayassa vasena vemattataÑ dassetvÈ puna yaÑ tattha tattha yathÈbh|taÑ
ÒÈÓadassananti PÈÄipÈÄi-atthÈnaÑ avasiÔÔhavisayavaseneva vemattataÑ
dÊpeti. Tattha yaÑ saccÈgamananti yaÑ saccato apaparÊtato visayassa
ÈgamanaÑ, adhigamoti attho. “YaÑ paccÈgamanan”tipi pÈÔho, tassa yaÑ
paÔipÈÔi1 visayassa ÈgamanaÑ, taÑtaÑvisayÈdhigamoti attho. Sesamettha
parikkhÈrasamÈropanahÈrasampÈtesu yaÑ vattabbaÑ, taÑ pubbe
vuttanayattÈ uttÈnameva.
AdhiÔÔhÈnahÈrasampÈtavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
MissakahÈrasampÈtavaÓÓanÈ
Api cettha hÈrasampÈtaniddeso iminÈpi nayena veditabbo–
Manopubba~gamÈ dhammÈ, manoseÔÔhÈ manomayÈ.
ManasÈ ce pasannena, bhÈsati vÈ karoti vÈ.
Tato naÑ sukhamanveti, chÈyÈva anapÈyinÊti2.
Tattha katamo desanÈhÈrasampÈto? Manopubba~gamÈ dhammÈti
manoti khandhavavatthÈnena viÒÒÈÓakkhandhaÑ deseti.
ŒyatanavavatthÈnena
______________________________________________________________
1. PaÔipÈÔiyÈ (SÊ) 2. AnupÈyinÊti (Ka) Khu 1. 13 piÔÔhe Dhammapade.
Netti-aÔÔhakathÈ 181
MissakahÈrasampÈtavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
NayasamuÔÔhÈnavÈravaÓÓanÈ
79. EvaÑ nÈnÈsuttavasena ekasuttavasena ca hÈravicÈraÑ dassetvÈ
idÈni nayavicÈraÑ dassetuÑ “tattha katamaÑ nayasamuÔÔhÈnan”ti-Èdi
ÈraddhaÑ. KasmÈ panettha yathÈ “tattha katamo desanÈhÈro,
assÈdÈdÊnavatÈti gÈthÈ. AyaÑ desanÈhÈro kiÑ desayatÊ”ti-ÈdinÈ hÈraniddeso
Èraddho, evaÑ “tattha katamo nandiyÈvaÔÔo, taÓhaÒca avijjampi cÈti gÈthÈ,
ayaÑ nandiyÈvaÔÔo kiÑ nayatÊ”ti-ÈdinÈ anÈrabhitvÈ samuÔÔhÈnamukhena
Èraddhanti? Vuccate–hÈranayÈnaÑ visayabhedato. YathÈ hi hÈrÈ
byaÒjanamukhena suttassa atthasaÑvaÓÓanÈ, na evaÑ nayÈ. NayÈ pana
nÈnÈsuttato niddhÈritehi taÓhÈvijjÈdÊhi m|lapadehi catusaccayojanÈya
nayato anubujjhiyamÈno dukkhÈdi-attho. So hi maggaÒÈÓaÑ nayati
sampÈpetÊti nayo. PaÔivijjhantÈnaÑ pana ugghaÔitaÒÒu-ÈdÊnaÑ tiÓÓaÑ
veneyyÈnaÑ vasena m|lapadavibhÈgato tidhÈ vibhattÈ. Ekameko cettha yato
neti, yaÒca neti, tesaÑ saÑkilesavodÈnÈnaÑ vibhÈgato dvisa~gaho catucha-
aÔÔhadiso cÈti bhinno hÈranayÈnaÑ visayo. TathÈ hi vuttaÑ “hÈrÈ
byaÒjanavicayo, suttassa nayÈ tayo ca suttattho”ti1. EvaÑ visiÔÔhavisayattÈ
hÈranayÈnaÑ hÈrehi aÒÒathÈ naye niddisanto “tattha katamaÑ
nayasamuÔÔhÈnan”ti-ÈdimÈha.
______________________________________________________________
1. Khu 10. 1 piÔÔhe.
Netti-aÔÔhakathÈ 193
Ime cattÈro hutvÈ tayo honti, tayo hutvÈ dve honti. ImesaÑ dvinnaÑ
puggalÈnaÑ ayaÑ saÑkileso–avijjÈ ca taÓhÈ ca ahirÊkaÒca anottappaÒca
asati ca asampajaÒÒaÒca nÊvaraÓÈni ca saÑyojanÈni ca ajjhosÈnaÒca
abhiniveso ca ahaÑkÈro ca mamaÑkÈro ca assaddhiyaÒca dovacassatÈ ca
kosajjaÒca ayonisomanasikÈro ca vicikicchÈ ca avijjÈ ca
asaddhammassavanaÒca asamÈpatti ca.
Tattha avijjÈ ca ahirÊkaÒca asati ca nÊvaraÓÈni ca ajjhosÈnaÒca
ahaÑkÈro ca assaddhiyaÒca kosajjaÒca vicikicchÈ ca
asaddhammassavanaÒca, ayaÑ ekÈ disÈ.
TaÓhÈ ca anottappaÒca asampajaÒÒaÒca saÑyojanÈni ca abhiniveso ca
mamaÑkÈro ca dovacassatÈ ca ayonisomanasikÈro ca avijjÈ ca asamÈpatti
ca, ayaÑ dutiyÈ disÈ. DasannaÑ dukÈnaÑ dasa padÈni paÔhamÈ disÈti
kÈtabbÈni. SaÑkhittena atthaÑ ÒÈpenti paÔipakkhe kaÓhapakkhassa1
dasannaÑ dukÈnaÑ dasa padÈni dutiyakÈni, ayaÑ dutiyÈ disÈ.
Tattha katamo kusalapakkho? Samatho ca vipassanÈ ca vijjÈ ca
caraÓaÒca sati ca sampajaÒÒaÒca hirÊ ca ottappaÒca ahaÑkÈrappahÈnaÒca
mamaÑkÈrappahÈnaÒca sammÈvÈyÈmo ca yonisomanasikÈro ca sammÈsati
ca sammÈsamÈdhi ca paÒÒÈ ca nibbidÈ ca samÈpatti ca
saddhammassavanaÒca somanassaÒca dhammÈnudhammapaÔipatti ca.
DasannaÑ dukÈnaÑ samathÈdÊni somanassapariyosÈnÈni paÔhamÈni
dasa padÈni paÔhamÈ disÈ, vipassanÈdÊni
dhammÈnudhammapaÔipattipariyosÈnÈni dutiyÈni dasa padÈni dutiyÈ disÈ. Iti
akusalapakkhe kusalapakkhe ca nandiyÈvaÔÔassa nayassa catasso disÈ.
TÈsu kusalapakkhe samathÈdÊhi akusalapakkhe taÓhÈdayo pahÈnaÑ
gacchanti, tesaÑ pahÈnÈ rÈgavirÈgÈ cetovimutti, kusalapakkhe vipassanÈdÊhi
akusalapakkhe avijjÈdayo pahÈnaÑ gacchanti, tesaÑ pahÈnÈ avijjÈvirÈgÈ
paÒÒÈvimutti. Iti imÈ dve vimuttiyo nandiyÈvaÔÔanaye pariyosÈnaÑ.
______________________________________________________________
1. TaÓhÈpakkhassa (SÊ)
Netti-aÔÔhakathÈ 217
NayasamuÔÔhÈnavÈravaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
SÈsanapaÔÔhÈnavÈravaÓÓanÈ
85. EvaÑ sabbathÈ nayasamuÔÔhÈnaÑ vibhajitvÈ idÈni sÈsanapaÔÔhÈnaÑ
vibhajanto yasmÈ sa~gahavÈrÈdÊsu m|lapadeheva paÔÔhÈnaÑ sa~gahetvÈ
sar|pato na dassitaÑ, tasmÈ yathÈ m|lapadehi paÔÔhÈnaÑ niddhÈretabbaÑ,
evaÑ paÔÔhÈnatopi m|lapadÈni niddhÈretabbÈnÊti dassanatthaÑ “aÔÔhÈrasa
m|lapadÈ kuhiÑ daÔÔhabbÈ? SÈsanapaÔÔhÈne”ti Èha.
M|lapadasÈsanapaÔÔhÈnÈnaÒhi aÒÒamaÒÒasa~gaho pubbe dassito evÈti. Atha
sÈsanapaÔÔhÈnanti ko vacanattho? SÈsanassa paÔÔhÈnanti sÈsanapaÔÔhÈnaÑ,
Netti-aÔÔhakathÈ 219
SÈsanapaÔÔhÈnavÈravaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
NigamanakathÈ
EttÈvatÈ ca–
HÈre naye ca paÔÔhÈne, suvisuddhavinicchayaÑ1.
Vibhajanto nava~gassa, sÈsanassatthavaÓÓanaÑ.
NettippakaraÓaÑ dhÊro, gambhÊraÑ nipuÓaÒca yaÑ.
Adesayi mahÈthero, MahÈkaccÈyano vasÊ.
SaddhammÈvataraÔÔhÈne2, paÔÔane nÈgasavhaye.
DhammÈsokamahÈrÈja-vihÈre vasatÈ mayÈ.
CiraÔÔhitatthaÑ yÈ tassa, ÈraddhÈ atthavaÓÓanÈ.
UdÈharaÓasuttÈnaÑ, lakkhaÓÈnaÒca sabbaso.
______________________________________________________________
1. Suvid|naÑ vinicchayaÑ (SÊ) 2. SaddhammotaraÓaÔÔhÈne (SÊ)
276 KhuddakanikÈya
Netti-aÔÔhakathÈ niÔÔhitÈ.
Netti-aÔÔhakathÈya
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko
[A] [A]
AkaÓha-asukkavipÈkaÑ 166 Ajjhattiko 137
AkataÑ 120 AjjhÈcÈro 108
AkaniÔÔhagÈmÊ 271 AjjhÈpanno 116
AkaraÓaÑ 107 AjjhÈruhati 256
AkÈcaÑ 120 AjjhÈsayaÑ 201
AkÈpurisasevito 151 AjjhosÈnaÑ 105
AkiÒcanaÑ 120 AjjhosÈya 245
AkissavaÑ 226 AÒÒamaÒÒehi 85
Akusalam|laÑ 132 AÒÒÈÓena 105
AkusalÈni 18 AÒÒÈtabbaÑ 83
Akusale 29 AÒÒÈtÈvindriyaÑ 256
AkkhamÈ 135 AÒÒÈtuÒchena 233
AkkharaÑ 31 AÒÒindriyaÑ 255
Akhile 231 AÔÔhamakassa 113
AgatiÑ 221 AÔÔhiti 150
AgatigamanÈni 221 AÓumattesu 263
A~kuso 18 AtanditaÑ 240
A~gama~gÈnusÈrino 130 AtikkantamÈnusakaÑ 172
AcarimaÑ 160 AtiÓÓapubbaÑ 238
AccantadussÊlyaÑ 261 AtidhÈvanti 257
AcchariyaÑ 119 AtidhonacÈrinaÑ 223
AcchariyÈ 203 Ativattati 221
AjajjaraÑ 119 AtÊtassa 108
AjÈtaÑ 120 AtÊtÈdhivacanakusalo 100
AjjhagÈ 250 AtulaÑ 123
Ajjhattarato 123 AttakÈmo 250
278 Netti-aÔÔhakathÈya