Download as pdf
Download as pdf
You are on page 1of 87
LEONARDO DA VINCI \ CUADERNOS DE ARTE, LITERATURA Y CIENCIA Vowumen I “Traduceion, notas ceintroduccién: José Emilio Burucéia Nicolits Kwiatkowski coumue €crAsica ———— sae sano 3p wprsoue> uarq uoranono wut uo ome WIN w 9p ‘puauat & pepardozd op sauaust36ss0] wo soiquns ap os990ud [3 "| fodna8 aso y -oqnse> ofors jap zopopasye 199019 ¥ opezuoui09 vigey anb opejgod [p ua sauoysajord su] & oxpsetno> ja oWo> seuegin sapepzanoe oduron oust [eueqeyjossesap & oduse> Jp uo suseo ueiuoyuew anb soqualuaye1s9} souenbod ap odnis lun guizoju09 98 ‘ATX offs [ap soperpaus ap warwsouaDa K voy, spifouiop sys}19 ea ej ap sped v opoy a1qos ‘sejaared sus sopuon & rexduoo ap pepyqysod wy epeniqay zaa wun ‘000d » 904 “wor vj ap soursaduse> soy» upo2zzuc vj op uoun an [2 unas ‘wosepuoie se] sauamb ‘sounuaroy souepepn $0] ‘anu seppriedas uosary saquepunoste se1zan sy ap aed wuang, “seauoque ap snyed ¥ wsualo}4 9p wuno> e| ap rapuadap © gsed anb “uy, ua opezeiduia jo equsiuooua as ‘oj anca Fury v] ap Sof nsea sorsea ‘aFMyy apuoD[p‘oueUAY nse {A wizang oping v zwidio9 opnd wuruasoy wayqndary eZ ‘9p o&eur ua ‘ourjoqeS oprized yop ayuansasuoD SE wf BOpIGOD {geet uo ootiapoy opunsas jap apron w ses) ouas199Ut [9 sod sopsuoyseoa sopod ap sosaea f soxqumystp $0] ap 30709 [2 “oflregiu uig yp] et9ND opINg ap softy soy e‘gzZI HO ua suayoEy ap [[ooH9pag “Ojai us od vpepuayas k pot ua vious -aqung | o2tlapay 10d feyteduss opnay oxo fy ex1aNg oping e ‘epewzyuco any 1e8ny [op uorsosod wy “aur, wo Offyse> un LOE aknaystion wue2soy, 9p HPI sopt09 Sot TX OFS > we vivwoorg “1 NOIDONGOWINI ‘ouyrou sop :rounyes apayy 9 6 ‘uwEoutO UY ‘up209 780 ma VNUNTOWY NIC INDld - VNLNGOUY VIN OSIWANT 22‘ Ao] m]vammut onb OHsOdap fo ONDFL reworanyoopanyjo%9 ae woranipjeonan, vunualry -sonry soong (99qs019) S19 319A meV “TS anyOD SKOKIE £-590-996- 086-846 1 wouNIOA NEST 6-£90-£90-086-826 duo "1G NEST ogpaga onedo po seojoiosd sou eed apeargmxa igo nid 9 no pea, spebyapdSwdemnans wera 9p oenpaaos ezaap ooo [Ryoupa | 9p owns sod omandonnd wt a ye 9 swdzoo9j od ondospop ‘onauen arpa ono) ‘nwa ope UB od aan 9S 2p ussninoarop waa tod epey open “Sootuyenrd er eppoadas or pond os prea oo} eur] ompmsg ede 9p ou>str ug aq oweywy uoDeUIpi009 ap aI ‘wun oj & etewses) oun, “eypelg sopeay expuna’] -jHoxp uoRINposd op odtubg Jyorpraag ouerney2¢] "to!99I09 9p sapEEIpI00%) mpg -ausu0 opty | ossaao_ | pon oan remnant AL pansy Sot wong iu Sota tig woes Sod saa | "pmoNEUEy T owwanUPEUDY g-ony "eee EIEIO | £-590-098-006-R46 NASI - fsmoser ayy ssjoog¢ A wnoning orurg 9sof:ouoyey uo eusiuo Jap woranpes, (eatetpamytea) “wo zixet Sud gop ta 1H0¢ Snap sony sown po | gong omparg eof rsaoxgeeyy Seon ap oF0jaud Uo> ‘tomy ep opmoo7 / wp wmgeioy qe ap souapen ‘opmedoor out ta. | Vill os NO BURLCEA = NICOLAS H¥MATHOUSE dle propietarios pertenecia el sefior Antonio, notario, quienen 1452 asenté en su diario la noticia siguiente: «Nacio un nietoe mio, hijo de Ser Piero, mi hijo el dia 15 de abril, sabado, alas 3 de la noche. Recibié Leonardo por nombre y lo bautizé el sacerdote Piero dle Bartolomeo de Vineis, Piero de Ser Antonio. era notario como su padre, pero la madre del nifo, Caterina, era campesina. No habia habido ni hubo matrimonio entre los javenes; Leonardo era un bastardo venido al mundo en el campo, en el caserio de Anchiano. Sin embargo, el abuelo ‘Antonio y stt padre, Piero, lo llevaron a vivir muy pronto & la miniscula ciudad de Vinci, donde Piera toms enseguida por esposa a una muchacha que no pudo tener hijos, que ammo, tiernamente al bellisimo Leonardo, pero que murié a pocos aiios del casamiento. En 1468, fallecié el abuelo Antonio y Piero, quien habia contraido enlace por segunda ver y habia comenzado a tener mievos hijos (tendrfa una docena amen de Leonardo}, resolvié instalar su oficina de notario en Florencia, adonde se trasladé junto a toda su familia, Sinos atenemosa la biografia redactada por Vasari, Leo: nardo demostré su gran ingenio artistico y su curiosidad cien \ifica cuando pint6 un basilisca de aspecto asombrosamente liguas posesiones nobiliarias que pasaron al dominio de lacomuna, florentina entre mediados del siglo XIII y finales Gel siglo XIV. La imeczadria er, en eae contexto, un ipo de arrendamiento agracio, nuy difundido en Toscana, por el que el campesino productos comprometia xentregaral proplelario eminente dela tiera la miad de las cosechas y de la predccion pacuaria obtenidas durante el aio. Vease Imbercadort, Idebrando, Mezzadrie caste tosana cn Mocumentacone india dal real 1X al cto XIV Fovencin, Valleccht 1951; Cherubini, Giovanni, «ll paesaggio ageario medievale della Toscana, Lacampagnanel ‘Buon Governa di Ambrogio Lorena in Gite Regione, 1, enero 1970, pp. 37-42: Cherubini, Ghowa ‘La mezzadcia clasica dalle originte,in Contadiniepraprctari nll Texan moderna. Ati del Concegno in onare di aria Giogt Dal edocs all'ta modern, Florencia, Ochi, 1979 pp. 131152; Her lihy, David y Christiane Klapisch Zuber, Les Toscan ews aml, ne etude dt catastoflrentin de 1427, Pass, Presses Ge la fondation nationale des seiences politiques, 1978, pp. 208277, « veridico sobre la odela de node los mecadr de spade ‘Yaar contaba que, para nsptarse, Leonardo habia nado Nenuna pia, ala ue solo ¢lenraba, lagers grandes y pequedat gril, serpents, mariposs saltamonte, mir fncombinacion de sus elementos, un animal my horrible y tatfuegor™ Lo cierto ex que, apentslegadoa «Florencia, Ser Peto ceed suhijoadolescente como apreniz en alr ly prestigioso del escultory pntor Andrea del Verrocehi, Leonardo permaneci6 alls hasta 1476, si bien es verdad que, cen elaiio mismo de su ingreso, en 1468, un poeta de Urbino aque relataba el viaje a Miln de su sedor, el duque Federico de Montefeltro, consigné en la erénica’ del itinerario, al pa sar por Florencia, el nombre de los principales artistas que descollaban en la ciudad. Figuran en esa lista: «Dos jovenes semejantes en edad y en amores / Leonardo de Vinei y el Perugino / Pedto de la Parroquia, que es un pintor divino»’. b. El taller de Verrocchio era, en aquellos aiios, una de las principales escuelas de escultura y pintura en la ciudad de Florencia. A las presencias de Leonardo y Perugino ten driamos que agregar las de Domenico Ghirlandaio, Botticel y Lorenzo de Credi, también aprendices y ayudantes, para tener una idea cabal de lo que significaba el magisterio de Andrea, Es probable que muy buena parte de su destreza en, cl dibujo y de sus habilidades de escultor, tanto en el manejo del relieve sobre piedra cuanto en las técnicas de laterracota y de Is fusién en bronce, Leonardo las haya obtenido de su 2. Vasati, Giorgio, evil de pi eelet ptr salted ancien 4. Gaetano Mifanes, Florencia, Sansoni, 1906, tomo TV, p- 24 {3 Elautr de los versos es Giovanni Sant, padre del gran Rafael Sanaio, quien redacto una Cronierimata sobre oe grandes heckos de Ia familis Montefeltro en el daendo de Urbino, Lacita se encuentra iret Carlo etal, Leonardo, Florencin, Giant 2006, p. 16. ze dt ose “upmaomnig ap owen op pan ua opson aod apurate splay pen ap prptouode odes sade std op 0 Enosenioa ab eiptinnid rzereq sod wpensifon "mpeassy sup. “9 sponses oo nr wai we ona sfosted un ap eve opens “en ap open un a 9Bton conobumongone ory eae Ps cipeones ef ap opmotep fe oprgee sepetoptoeyp esa Se sea ong ed a pan oon Go nate soy apa stg &opodsa sy ape Dons a ons ao ap amnsai fp np eun vod souope apertens redo: fp time |= euRyy 9 OTE fv epymo “nfesn op ss 9 8 a OP Detiden a seusjoas yn nod wa 8 efron wens ano dumszo 9p oHeeoR 0 wSbuy opens oe yn yo 9 [put eepetonreonouney ea sept otf usb) sap ee a a a soo oppress apm zp OPT cpu operant oe oo fone ouonsogne won [oy osm sodinaot «om nb ust spot {rye oo apeone fy wf se wna 9 9580 Sup no toe papaya 8 ‘hung ae ap eneoy op anny Mon omopou apes su un apazoid pra a 30 #8 2 She epofoonbeop es ond oto 9p see) aan rete aptop sop oxtaontapadopor so se2 Ingpr€ opennonte sound ap pepyes uo eT wes PH loa oto oxdhosnwoanede opseuony HT Se 2 9049p soy son vpafionuo an» eum ont [2 60> vq tes vf op wasrap 4 azanoy] [9p Oasnyy [> U9 EAH & omandowiNs S01 Fat ‘991 win Suag saspuc pooyryy my Potuny opus ony op spinary pana pao et "ONUeg eIoUOLY oper fp lug “eundeamnsy teeing nd ‘94 “2661 “TVaQ ‘sony souang Baguny Kay ap pny amp spp vay Hedda ap ouag Ye oy sol “omni to (gugt) eatery oe Avsipayy 9p oruoio7 ap soma s07 sy Mees ua oepeinne, cojunutog wsnaiog ronda Comehas op day ay nga 98 wioqe anb ‘onsoige afesred un uo vpewuarquie ‘evonbad upwopunuy van ‘oxqera1 jap vpapaid wf HoIse90 Je) Ua ozt[ VOU outerour, [9 te2204 ip ouunpopy pruur}| x eIOIstq 9p e1pare> _yesed sere ap oxpeno wai8 jap wingurd yf ua 1paicy tp oztoN + orauedwio9 [e owunl Sosajoud ofata ns v ope opivoary ‘gah uo wssvpoy, jenxas vpra ns aiqos aquvzypered o}29}9 Ue ‘su waste 9p “eispuay ouerour, jo 0d eprsjns worse UIMY m co1od saso4euu » orvd ou osaoord rg “euaioty ap sapeunguly so] ame tnopos ap sopucnse uoson sypery vg onl -aiga0 9p zipuasde uaaof un X opreuoary‘gzg ap onl & iq asi ssojaid o2}s9nu ue sojquinpiod so[euoFaou seazeul wprelap anb oysaq um ox2an90 ‘onyo20229, ap Jae Jop ons 989 Ue, ‘oud soured jap uefousip as srs9 anb vprpaut v sesoa se] 9p savoury soxusy so] ap woroyuyep ap oper jo ua watsazdoad, ‘enfuauy 9p sed w soot13jsounv s072999 sonanu 9p ypanbsng ap ojdwala un ‘opuoy jap safested so] ozspear & “sofeuosind sono $0] op se1eo se ua Sopezqanb 4 soatstour souioqu09 $0] 9p ayuasnjip dn soxuns stain ap oosaqese un ua aafansa! as jyuod o4no ‘epromnbzt v] ap faSlue ya ovutd opzwuos'y -e19 {UBIO} U9 SOIY) So} ap wHLa,ED ¥| UD exINoUD 9s Ko4 anb 1s ap ost nog ap o1pend fa “se>qaoioid soflauta sapuRsT ins 9p oun v gvodioou of ‘e241 & $241 annua ‘onbiod owwouta ‘ofndostp jap sarop sey epnp ure seppozde ap ogy onsaeus(f ‘epouaA HagpoNg 2 mudd Nn So] ap weed | Uo “THOaTIO) 8p ansono9 oqwatnuous jo 0 ofasleg [ap png [> *wUDIOL Ua ajoypUAeS1C Ua ‘spwigy 2p popryypatniy vf O1IOD ¥e1GO UOIDITES nb e] ap ‘8199 ap sein ‘wtrasqa}20 ap o jowspes ap sezatd ‘TeI@UL 9p Seniesa SOIPEND op votaqE] UAB Ws9 ua von>eId DMM S¥IODEL my YOR OFA ISO" x XII Jost emo suRUCUA + COLAS kWLATRONSG Iaperspectivaaérs”. Paco tiempo después, Leonatorealzd In fotaidad del cuadeo el sfomatose ha generalonds en bores de los labios, que se continuan iasensbleente on Piel de lasmejilsy del menton,alacuryadelamandibey Iredondez del euello;paraddjcamene, los rizosy cada heb del pelo han so dbujados nena linea coma que acentan el efecto atmosfrio que envuelve las faeionesy se oxtonds al paisaje oof! del fondo, eargads de ror fe no coe da bosque de enebros(gingfrien italiano) realaa ln clandad de lnretratada con un halo oncur, En el reverne dele taba ue pormedio deus flateriaconel mote Vitutenarma ere Permits identiiar a la suchacha con la Ginna de'Bore, {qe menciona tanto el Anne Gaddtaa cuanto Vasant, Entornoa 1480, os rales dominicos del conventorle San anata un gran cuadro de alta la doraclonde ls Mage Hoy gos rgistcados por el trabajo asta l 28 de sepcnone ae UBL. La pieza quedo incomplete (est ahora en lee Often Ae Florencia) es pole ver el cibujo en tad ss deta sobre la base de preparacion dela tabla con eapssde coleres de palsaje donde se desarola ln accion de los magosy ce, aradualismo y la multipicdad de los planos hacia a rofon Gidad toman vronmil el espacio represented, noes tne Inalternancie de hey oscuridad ees dlistribucion 7. Laaplcacin de segs dela perpectiva lineal contene toda brazodevecho de a Virgen vespectodelibre abet, cobse pice Drecenenar punto de desnaecanuainene 8. Vasari, ot vol IV, p39. enone xl de estratos dota de una buena dosis de misterio a la escena. La suma, ya probada en la Anunctacion y ahora enfatizada en esta tabla, de los dispostivos de las perspectivas lineal (en Jos escorzos de las escaleras)", menguante (en la imprecision creciente de los contornos de los personajes) y aérea (en las, vibraciones acustieas y atmosfericas del horizonte a la dere cha del fondo) encierra un efecto ambivalente: por un lado, brinda una imitacion precisa y exquisa defo natural; por del pintor Ocupan el primer plano in Virgen yel Ni, ls Ta confontacion del muchacto y dl vijo, probablemente el segundo derivado del primero mente deformaciones progresivasde a musculatura, de las facciones del arrazén Seo de I cars cel torso y de Ins pera, hn de ser n tapos permanente en io dibujoedal Vinclano ast el fn den vida, tn ejrcicio destinado & hacer visible el paso del tiempo en 2 cuerpo del hombre. Peo aqu, en la Advactn desinada {San Donato, I frmila desdoblada compe tambien las funcionesformalesy sinblicasde sopoctar arco oscuro de hombres y inte de todas at edades y condiciones, que han aprovimado para ser tesigos del pfania Entre ellos fe destaca un San ose curiowoy ago deerpito a In vera de In joven madre. Por deta, un paiaje ineeperado de ruins y combatesecuestres ae pierde en lox contornosexborados de montanes Iejaas, El ondo podria represents el mando paganoy el arco intermedi, cargado de Agures aludia Ia rama complejay contastada del Ansgoo Testament: las a dar alas cabeza de Maria de Jos La fran cua turedada proves también los lar del arco cl agcescen yeh ancnno, el porveniry el pasado, ala par que dee ire 9. La perpectva en el iby tori dl fondo puede verse cma igure dl conjunto «bra greene Lert da 961 Ypmeury “arm, onary oursauown ea opamosouty pa peng cyiaioyy pf o2o107 ip edu} yo ung © Uugenonns say “pay sec asta ouisiworeydoau [a & U4 ep prety an sojnaura sq sags Uownostp auagaoxa eam we Lf ‘2a 9008 "A? “do "MPSA UO" “OL ‘mst edaud ns ua opronpat vfaa as soynosa & iownid ap ofeqenr 1g “somoppedsa ap aoqwaaur 9 opeflouaass ap ‘seoxnespry seunnbeut seo £ sesnpso ‘sanbip ap zo}nansuo> ap *eszan ‘eind soranjoe & seauze ap ayestaqny 9p ‘ey oxonUaut 2p sojop ans uinjnana as ue aaatfer ap saad aonb opseu0y] ‘oqund anb wisey wopuare e| ewINPy Sopepyqey ses eqesouMUD sorasos ns eroayjo anb of ua eSiey mre9 wu URE 2p WZIOFS ‘oaxaopary anbnp |v o1qu9s9 ouw}ouLA Oxon anb $9 033989 OT, _ovaueniiany vx opseuoar] un v eqeuisesmud wpnp UIs ond ‘onan anijod X waojoudes vanppid wun » opeune ‘sanqeu04, soap Cents apa pp onda orannesns fap tod jqeananipur niseusordns wun wasaramy erensti9 wouapuasen & offlojoruo eauopuaosen azyua serureuost09 se] a1qos K 10UNe Jap satouadins see se] 2290s oyoso[y Sax» [pp wPE9,99%9 ¥| ‘ugos sejanaae sn ua K outa oatezepy ap ofnae9 [ap apied sod ‘ooquornjdandies [ap owuatusyiqnasepara uo Uequsode as anb so] epeuanb spurpepanSuy 3] ap sooyosory Asoansnre‘soongod sojapour soy anb w eradnginuo> “Fep] apsop rorpapy eae ey {40d sepin9[qusa seonyjod semxojo se] A eruowsaBoy wap nied e wpuaio] uo mpermsut “easadiutad winyno vy anb oqqpsod asareg “visite onsen v avqudnoo anb afqisia of ap anzed w sada sns A wzorermqeu yap seoneuiass souo!>uBsonur se] od ‘nb ey otjanus [opunas 9 vied owpuersrys oommawoy ap ‘s00sa4) ap sojo sof uo K osv9 ound jo wed yJaamnog ap SEPEI curd sng $9 uo asasugid) enSinue uorseatAto vf ap wax80IO1 votfgjoanbie wo.soansnsas vf 0 ousstuoyejdoau [2 uo9 sopi03 sworigsa seisondoud se 10d Sof Sopos soprente “ompayy $0] ‘aqutuyetaadsa &“eunosoy, uo sesouapod seu su] 9p soRsEOu9 sopunii s1nBasuoo zed Sepeyynogtp se uo uvioxpysox souozes sejjanbe a4 ju, -,eontoumnst as9 wqe01 opten> 0orun B01? fe seeoacouns send eis) pun apreyuarond [-] wey ap anbnp yw opepteus any eogruSes ozo oy>p [op opuens sour won fopseuo9] may» :o1adsau je 02 aiuys0q mn803 ‘ese, 10d oprroHeD A O¥SI 9p sopapayje opeisupax oqnaumaop tn ‘ourippon out guy opeure [g c0s9 poy exvd afeuosiod oxsont an solo upinQ)2 opeonp ja ua wxzuafura to}se>yns0) ap seq sesU US ap zedvo asony ‘seuio3sty ap sopeazew wong “ootsmtl o3]n989 ‘sonnd ap ugure uainb ‘ayqeiou wisn un “uvjlyy op anbup [pp osaidxa oprpad iod ‘ersuo optianb eAey‘gzpr Ua Fezmg so 9 wpevioge winfaod vy ua oueyg ouewIay ns op omwUtas [P 2psep eunuai0y eoqqndan wap sdiruad o-tun “ompoyy ap 2uas07] anb sapaons opng “zebra eouas0}g OUOpUTER A Hy Wap sanbnp soj ap ay109 »| ua aureyzoduas o}aeyuo> um gosn ‘opreuoa]anb sy sod sauozes sy ap somos soureiso oN “p open sombyens ap opekalep ops ey oLeienssoNpety ‘rf poposes ne uoa op sowetins soon sae ‘owuyut [ota eprpiod spesta he & oatuorol op tood oop wus uotsordxa sn soiei0a sap ones uno ‘sot wun ap wpeyoy #202 ap set) eeuaape ak opted afesed jo ua "ug ja ua ‘onus ft ong [op emoutp tote ‘ap ome) pesaadso ofsor un ouongo uate aaron sxojoong Uf ap pepoudond og so onb nuruuf tag ae 139) Us tago bao fe ap set lap oueru4a fo eneDy catt > um wey ssed 9p sate eanoulg op siped joreay eaugiry v ogo ef opretos and oul aayention soy a sourvus¥ oun ny ou upeqeaeurviges eT sok ap upees fe ~ousp ns ood ts wena etsy e ap softosore & sono sonuawout 3 saonen so Soper apuop Fah ‘ousuenss9 op 4a aan» p ojvrutuanpe ap ofgtan aprmid vag ets aan org oyna anes th 2p epeiap“outeasperexdap raj Pero, 9 9 ‘on ua & sais ap sodsano soy uauodsp a 9809 who Uo “esountany pra pa aso aso ered otto” fo OSMOMMN SYIOON > YEON OMIM 38OF AX xv JOSE RALO BURUGLA %Y NCOLAS KMATKOUS el proscenio para que se asiente en él la piramide luminosa, en cuya base se disponen los cuerpos de los reyes y en cuyo je se levanta la bellisima dupia madre-nifo, dotada de un suave movimiento, Ese cuerpo virtual, tan estable a pesar de. su dinamismo apenas insinuado, sirve a manera de emblema, sensible del advenimiento de la nueva ley y del cristianismo, lugar donde todos los vaivenes, los movimientos violentos y losclaroseuros de la historia encuentran su reposo, su climax y su razén de ser. La tabla inacabada no fue nunca a manos de Ios eomitentes, sino que Leonardo la confié a Amérieo Benci, el padre de Ginevra, antes de partir hacia Milan en 1482, Quizas el Vinciano dejo tras de si otra obra sin termi nar, el San Jeronimo que es hoy propiedad de la Pinacoteca Vaticana. La imagen obtiene un sesgo espectral tanto de la vision directa del dibujo en el santo, en el leén, en el paisaje donde se adivina a través de la roca la fachada de una iglesia, Alorentina, euanto de los contrastes entre la expresion sufriente de la boca de Jeronimo y su mirada perdida en el infinito, entre Ins fauces rugientes del leon y su serenidad milagrose Elerudito ermitafio ha sido despojado de cualquier sensacion de carnadura o de seduccién material. 4. No estamos seguros detas zones porlas que Leonardo bused un contacto importante en la corte dels dus de Me lényabandoné Florencia en 1482. Pudosuceder que Lorenzo de Medici, nico prinape dela replica Morena desde asexinato de su hermano Glan enlaconjrnsbortada de los Pazi en 1478, haya quer envian, por pedo exprese dl chque de Mila, a un arita notable, quien amen de pion escultor, misio, buen narador de historias ew can oe encarar obras defortfeacioneingoieria en el dueado sen mejor que nuestro personaje para oto es? El mado tino Gaddana, on document redactaio alrededor de 150 0y |p wAIaMUIOp o] vdosng ap somnjosqe sayUBUIAGOR sorautid so] ap oun wzi0yg o>s20ueag ua s04 oFP1159 o}uRd an ‘yseqf ,oarnbupuow oussTnjosqe [a ‘soadoune sopeise So} 9p uopsezitrefio ap waanur wunsoy eum wHIDs “TAX ofS op mated @ ‘nb vj ap sazajaeiv9 soy oruinse oorajod wureiSoud ns sss ug-aypttg oasooueag ap wisrueueny UOrOeSAsaNUT 9 UO!DINpEN, ap sofeqes soj orsouioud & sgueyrazoypnes ostnd eprequio| ‘anuj 2 9 ofa11 ap suararsissoj sa}qesaxvu soreus ap soper se opueaSe « oan uous ‘razypy oroombze fap woT.amp yy ole re2804 j9p 1o9:p9 a orajduro> 20d oxouar « oyun o>sa2i0}5 o1inse [ap uoranssuoD w ozuaM09 “orang 9 vas 8] 9p X ‘Up|PY Ue Tespare9 wap sego sy] ouyULAa1 “9947 uo “auzaMU Ns asny ouragod wzi0gs souad (g "#gh1 Ya IPO ap zed eH] up [eintia zed wun ap worseaqnjao e| # aznquitiog v ganeaid® as uamnb ‘oprequioy opeisa [ap 2098 oxant |e UOLa20G0201 svuviprt seuaiod su] & eded ja sopesadura 73 “UREN ap O19 ond jo 10d anbnp oppure any e23043 onsoouy satopto? [2 ‘odd ap ourak ja opuena ‘ogy wrsey worarpuarxe 98 sea od seurajnqany sey pp] Wo *NUODS!A So] ap Ou. [2 “EEL oddiyyy onanyy “ezpt ua sgn owis}uoSuedxe [a “uy 20d ‘quay wousioy Aeoaua, anua eprtos were eul, “ea U2 ‘mxougsy ‘sexed seundpe gradnoar & Z7p1 ap ated v BAREIIU! ej oworar wureyy oddiyy “oresqo ON “seyinbuo> sns op aed ‘vuang 9p uproeaiSixp »| uorwasoxd satiosea sofg sms a9 swsndsip sey “einfios uorxoue wun ap viouazoig woes ZaPT 8 prime ‘ozeajusy URIs) ap apianut wy “efatEAy BP A SOPED {01 pp ofty sue9q3¢) ap strr] wo> “eunuapeA ‘wdns why 1310 2P A onoySuy 9p [1] prenpy Aas ap ofty un uo> ozzeayeg we!) 9p afiy wun ap onuazusese. fe olnpuod ensuiy v| ap vonsPuIP woanod ef ‘ony aug “URE ap orenpazoy anbnp oxquuoe 9] oxsoouayy soperodusa [9 gge] uo ‘eouesy ap yy wenf 402 uA omonaowt a. ‘uopoonpen wana 9p syruosiad sonsnege oandeo|o ua woroyy eswaseye el ota ah (Pe store ap ges wo opesng rung ey eaqu osaig‘eit" ewes] 9p mpm eesoty uainy egy Epson et 2p an pons “rostru>onnso ied sep sod ey ny oxreaqes wei gee HG Mar] op ose sodeareh koe tone onb sen sepriaon Sopp sek ston sy 2arronmonme oresgatsny smnne mis 18 3a 9 coneyy & muooea 40) ap womans dont ob oxo co ove ip} mae piano 36 oops op opnsedeeavoid spur toona soap vane sa oe, 29[ 9 sjond myo 210 sutareagea Sp operod oe Se mp ous opto a ouoseuMtn sp oye eqn ootearsaongezr wy seven opeve ationosen ey subupy 0 epider spur eso end eury ef opopedaed rronelouas vutegr an woe opnyoromarbotey ooony ( 21gosojzo4a5 op oscuro onitutanrs set egn useing apse cpt ang P07 uo apseunoetanepnes & sprog} es spo aos mm wap ny candy dao BP onngo uy 9211 Uo ome] ap eoump topes Syn soy» vos Bron sepseqetysepepne ap he p01 ap (coy 9p semqrer sy apecteni ange suetog seg vlouseqeg 1 oor9pey ostayuua® oueatorsepelata [eP setouns ap souostojad se ezuo> ewonten! op Sodan wo epseqeuo map vides pepnin av opens qmy ovinigod ap eewanghda: waoj ey ueory 9p me soup dnat opt sige spear pose fp stony ‘0 [8 Oas0pt" ap Oxaasoe fe Gopt sey wosaread fe Geogr wo operat sgn = tpseeoe ‘apt a aly Yeh DSOMLHUNK SyioDN! ms vaonunM Ora 35Or TAX. Xv Jas ltimas guerras feudales y la derrota de los borgoniones en 1477. En 179, un nieto de Francesco Sforza, Gian Galeazzo, fue esplazacio del gobierno porsu tio, Ludovico llamado el Moro, patron de nuestro Leonardo desde 1482. Casado en 192 con |a joveneisima y exquisita Beatrice dEst, hija de los duques, de Ferrara, el Moro consolidé la vida de corte, esbozada ya por los Visconti y alentada por su padre, Francesco, y la lev, 2 un grado de complejidad ceremonial, de brillo y riqueza {que no tuvo parangon en Italia, solo comparable tal ver ala ‘magnificencia de la corte borgofiona en tiempos de Felipe el Bueno y de Carlos e Temerario. Este largo relato ha tenido por Sinalidad el mostrar que un individuo de intereses artistcos, Cientiicos y téenicos como el Vineiano, con sus maquinas, artficios, ingenios asombrosos para la comodidad de Ia vida, urbana, sus proyectos de domesticacién de In naturaleza, de seguro encontrarfa,a finales del siglo XV, un campo de accion, privilegiado en un estado protoabsolutista como el milanés, Antes que en una sigvoria del tipo de la florentina, autocracia todavia inestable que conservaba la mascara ylasinsituciones, formales de una vieja repiblica communal. La historia posterior de Florencia probaria que las dos fuerzas que se disputaban su estado atin tendrian oeasion de manifestarse con mucha, intensidad: tras la muerte de Lorenzo de Medici en 1492 y la, invasion francesa de Ktalia en 1494, el elemento republicano ddariaaluz varios experimentos poderosos: la teocracia de Savo: narola entre 1495 y 1498, larepiblica del gonfloniereSoderini enla primera década del siglo XVI y la altima repiblica de los, aris 1527-1530, que cayé bajo los embates del papa Clemente. VII Medici y del emperador Carlos V. El factor monsrquico, ‘que finalmente prevaleceria desde 1530 y hasta el siglo XVII, fundaria sin duda, en la forma del Granducado de Toscana en manos de una nueva dinastia Medici, el primer estado abso- Itista moderno. Pero volvamos al Vinciano, 4. Thidem, pp. 142-172 sirnoouccioN xix Cuenta Vasari que Leonardo Hleyo a Milan con la lira en ristre, un instramento que él mismo habia fabricado en plata, sen forma de un craneo de caballo, cosa extrafiay nueva, cuyo fin era que la armonia fuese més compleja y mas sonora en cuanto asus voces; por lo que supers a todos los miisicos que allise habian reunido para tocar», Muy pronto, el Vineiano descoll6 por su conversacién, sus relatos, los versos improvise dos la gracia de sus invenciones mecanicas,fabricadas pare, diversion del duque y los cortesanos, Vasari acota: «Fue ade- sas el mejor recitador de rimas improvisadas de su tiempo. Y al escuchar el duque los razonamientos tan admirables de Leonardo, se enamoré a tal extremo de sus virtudes que era cosa increible», Nuestro artista resulté el favorito a la hora de programar festejos y pensar en especticulos magnificos que celebrasen los mayores acontecimientos en la vida del estado, y de la corte. En enero de 1490, diseas la puesta en escena, llamada 11 Paradiso, para las bodas de Gian Galeazzo Sforza ¢ Isabel de Aragon: en el episodio de la gloria celeste, se veia, ‘un mecanismo de sie esferas giratorias, con un actor en caca una de ellas que personificaba el planeta del caso. En 1492, dibujo los trajes de los escitas y los tartaros que desfilaron en el cortejo de homenaje al matrimonio del duque, nada, menos, y de la joven Beatrice d'Este. E131 de enero de 1496, Leonardo sirmilé un vuelo en el escenario y dej6 estupefacto al publico que asisté al estreno de Ia Danas, comedia del poeta piamontés Baldassarre Taccone, en el palacio milanés de Giovan Francesco Sanseverino, conde de Caiazzo, En el otro extremo de los saberes y las téenicas, en el horizonte de Ia ingenieria de largo aliento y perdurabilidad, Leonardo planifico grandes obras de hidraulica durante su estancia en Milén, atinque solo nos consta que realiz6, dedor de 1497, una nueva traza para el canal dela Ma 15. Vasari, op. ol. IV, p. 28 16. Ibidem, pp. 2829. 186d 4p odo s2uy97 2 19) peptusoy sly ap wi 98 oWvoud ant) ostor asa ab feueuuny oust esora8isuos oxies amg) /wiaqoee sa -omprna Ns 03 {Spine ope ei mip y 7 on edd a ‘oun sauaqutd suo ozounag y ques m O fOr H opsELONT sty sna / weoursn an) “ayaou9p uod ese0Kp 30] wosaKp 2109 a] / pos wfoaiory] wwe 38 SOU!D9p anb wae / OHO P soe [ap usald miso ue ns song. covenes yp meats roses © ‘oany oj ou aiag j sue 2 snes “ogee 0803 ppad wag tA nq /wajermieN vy wou Tombs wo[darainsonu wags sO soklonsor (geet egy1) onpregay onuoyuy "emaeyy we. np sovdosoad X sgmtog syo00 [e opeardeu eq ‘06 00g oNPHRL “oro ss pupeyy soja soy-sexpuor-euojoc ‘ayo aye Lory wt 21d 190 “LCL eGbL) Pus4 MP epsouory rer4 oMNIOy HON Jp ua smuaf snyaoo un op wainmzed ey ensonu anb ootseuu un 9) A‘ (a1ano7| ap oasnyy tue) anbnp jap sontzware sey 3p bun “H[9AH) wPDOIDI] 794 [Oy “BABER|AY wep wu *pEPIOA cua so uatnb ‘aiguouey apeg epeureyy vj 9p vf “(emesOIquEY, oapo2eui, “UPI yy) stpazg ap oFRoaqury vapie sg ypeUsse “(oteg,p 2onnag esonbnp wap erzeyen as ‘seyst{ePDads9 $0210, unas) ezi0jg eHEPY worrag op a18go y supIngte oprs ue oT sonoidso> safeuosiod so1res voyesi0s 9pLop "O20 [99102 2] ap soyured outo> ‘oysandns sod ‘oyadosep as opreuoe’y “enyoso | 9p ane jap su] anb sean spre sys sauorae|de S99 "uot apsap “erspu9) 394019 ap ajqiuodstp paprauea saynber> soud ‘7jpoan> wei jap apr ¥| ap ouopuege ja te aqupyzodut o}9R) Un 498 9p uoIaIqNy wsauOSN & wsaaitess seIMbsNIOW sv] aqua wipes] ap seaz9n8 sexy sel ap ozuayn09 > £ FEEL tu mouey ap TILA sole 30d wypeiy ap uosswAt eT ‘0ll9q spt oFfe waa4], ef > ogy wore ob ear sopieig & sedoory “t921}y HOD, “seipig oo vavdizon of 35 18 ‘pdtuaiuoa of an amb open ¥ exqose 2 fosouzny ue $9 vasp ound opor an) opreuioar] un # ane opentaaous yg ON! bee Nomoneowan ‘exayeid wig» onunfuo> fap gg e08y e282, LE sesoid aude ono fontacpn) s049s [ap pevengon ey “oro op af 3804 SUE & eeu ofi3 [9p os Oxf senaaga8 ond ‘soymas9 wang sour seydoxd ‘osouniny oxeqna asa sad pan ss 09 9989 of of eI09"| sows wosata 0] P3929 & veo wou a 19 © soty us anuoUl5tsn4 0919 & rosea tea un asped jap eto 2outy a8 pena ap 9302) 8 uD anb Pa, copsaauety ap ansons9 nye}so 8» seprs9}04 sexeiv0 sop waa as anb ya ua ‘useing [ozs [ony Pounigy 1H many oursyusie vy ap ouorodeap & upprowcin? “SEAE20 ZI ita mand an gyn wp td nsnddmion auoaomy a19859p1 “oataopmry ap taiqos “ezs0}g MARY BUN A “clreUIONOIIeS sopeiaduio oxany “of ngsqnyy ap [ ouRTTUNEpY ap ovuaHEINS 29 ap sw soy so] bo opigiyxo any ‘ey[;18 o wsed U9 opwalyEa: ‘oqiaumuow [ap ¥I8969 ¥ OaPOUE TA “EGFT Ua “NISGO ON ‘ao0a Supsea ouoyas of £ uopuege of oprauoe’ ‘soleqny oyna oany onsaXoud ja ‘wisn yop & aitarrai09 jap owuseIST -uo jap sesod y ‘widos wun sod apsny svi opmmmnsns & TIEAX, offs jap epeoap wunn[n x] 9 opraazedesap ‘wang u92q0sPy “oyadanyofeg jap w20da @ ap ansanaa enywss9 wun ap oxpmso Ja earns ap ogny opieu0s’| DaUa,A tO OM{91294 [ap BGO “juaygon pp X enpeg ua ojjrewo] 40d oy>94 P7eEuNHIPD TP soulsti soapanaque soy y “t¥9jdura v ero ap sapeprue se & ayauil yap & vinpejeqn> w] ap semieiso se ap saiqisod seprpata sey ce[naqso w “oqreqea [ep UOIpUNY x] ap opoyaus |p Bwurfeur v “w2soyg oassouNsy 2p ansono9 onatunUoW [a selngip v ozuauio> ouwraur, [9 ‘6ght ap snued y “ouRsaBig, ‘ap woiaa sanbnp so ap sajetiosied sapepaydoud Sej ua ouald 2 Jap wo!DaytuOg oFaEs ap samrerzodut swoue) 9p uouE “eppy ou [2 & oup pep ef ann wigap anb reroytare wa e| DEOMI SYTOOR! = vO OMNI FOE x 2a! cost eo BuRUCEA ce MCOLAS KArKO primer plano del cuadro (Mildn, Pinacoteca Ambrosiana): el hombre podria representar a Atalante Migliorotti, compatiero de Leonardo cuando este se trasladé a Milan con su lira, o bien 4 Franchino Gaffurio, maestro de capilla del Duomo y autor dde una Pratica musica, impresa en 496 con xilografias, cuyos dlibujos tambien se presume que fueron obra del Vinciano”, Una pieza segura de la mano del artista, pintada en la corte milanesa, es la imagen deslumbrante de Cecilia Galletani Laddama del armiiza, propiedad actual del Museo Czartoryski fen Cracovia: asf como la Ginevra de'Benei fue identificada por los enebros, pintados en el anverso y el reverso del re trato, el armifio galé en griego~ sefialaria el nombre de la familia de Cecilia, quien fue el gran amor del Moro hasta, poco antes de su casamiento con Beatrice @'Este. El armitio simboliza al mismo tiempo la pureza y la castidad vigilantes, dela muchacha; la inquietud del animalito se transmite alos, dedos de Cecilia y su expresién vivaz se multiplica en los ojos, almendrados de esa cara cle mujer, una de las mas bellas en la historia de la pintura. La transmision ininterrampida del movimiento entre la bestezuela y el ser humano, la unidad de Iailuminacién y del sfumatoque ios encadena suavemente, son recursos con los que Leonardo representa lafluidez sin saltos 20, Otin della Chiesa, Angela y Masi Pomiio, Lope complete 4 Lemar pte Clase dell Sete n° 1, Mili, Rizzoli, 100,» 100, Para Cid Lopen el personaje seria nade menos que Josqute des Prd, quien extatioy vo en Milan de 1489 hana BO fen pstedel coro dela capil dal de Galessso Maria Soren estos) Servicio del cardenal AscanioSfrss,hermanode Ludovicosen tayo Séquite conv al poeta Sernfina deifAquiy al pintor Bernardino Pinturiechio:en lorafios de L483 4 499, on losqut Leonard estan en Lombardia por primera ver, Jonguin se astalé en Roma en ia pill papal nas ede, recorno el norte de lay sirvio al Guu Excole ld sie en Ferara, de manera que es ponbi que haya vuelta avisiar Mila allel Vnciano lo haya reratadodebido'aau gran fama Leonardo ei leontrdinmos,in Sule ame dLeonando, Mian, Enle provincile peril Tuctmoy 1082; ease Resp, Gustave Muse in th Renassence. Nueva York, W.W. Norton & Co 1950; 229) NtmovECION ou de la vida, la corriente del alma animal al alma racional que converte el instinto en amory espirtu Bernardo Bellincioni poeta florentino instalado en la corte de Miliin desde 1485 hasta su muerte en 1492, quien trabajé junto a Leonardo en la organizacion del expecticulo del Paraiis, compuso una écfrasis en forma de soneto sobre este euadro: [Et poeta Por qué te enojas, a quién envidias, Naturaleza? La Naturaleeat] {AL Vinci, quien vetrat6 una de tus estelas! Cecilia tan hermosa hoy es aquella Frente a cuyos bello ojos el sol parece sombra oscura. [EI poets] : Tuyo es ef honor [ xuraleza] aunque con sa pintura La haga parecer que escucha y no que habla, Piensa que cuanto mas vivaz y hermosa sea, Tanto mayor sera ta gloria en el futuro, Dale las gracias pres a Ludovico, o bien Alingenio ya la mano de Leonardo (Que a su posteridad desean eransmitrta, Quien la vea, por més tarde que lo haga, Did, al verla viva: asi nos basta Para entender qué es Natoraleza y qué el Arte 21, Befrasis esun género postico, inventaopor ls griego y cul ‘ado ys por Pindar s cosmienzos del siglo Via. Cy, que se propone describi'conpalabrasy alabersna obra e lasatesisuales pura ® escultra. A menudo, on solo éefass ls que nos han quedado dela reacioney mas moss dea plea antigua, por Seng, ae a alegoria de La Calumaiapintaia por Apel of el siglo 4:C, Lnecrano de Samosata den deserpein Kesar, Loon Batista Alberta etoms ea su tratado sobre la pntura, Mantegna y Da ia dbujaron y Botcllolmente volvo pnt. 22, Citado en Zollne, op. pp. 94-98. parti del texto inlaido fn las Rime de Bellincin’ ledado en 1400), hemos introductdo ‘aos cambios en la traduccion queelZillneeneopafl presenta, soganttur oppyso un to “efopzed waanu ‘uvsode as anb zn ‘ap soiagja So| ap { wfsiawtoa® vj ap oxpous sod peprresoes ap ‘ouguty un v soprsajster oxad “sureypton ‘safq{oou0D92somso: :1 ap opeigad ojnox> as9 ap ozIuap oprunso1 ‘soduana ‘sour ry of xunpidg 9] sey LOREPUMEY eT apsoP vf 9p ou [9 opay, “oypaiep azeaq ns X uenfuvs ap oes [pp souaxsod yiad [p “er2opy ap ex9qu> vy ap souadns oxmed 2 eBay jap vzaquo mj ap rovax9 apuog [9 ‘Sasol ap odrana Pp jaurtiad ns aaepy ap aNUotA [9 U9 FISD ONL? ‘oko eouarapunoufo wan ap oxjausEAp [a soureaLi9y anb of wo> ‘agsofop said sow saa0y A suqaany ap epee v| v Uosjanaap sou Laut, x] ap soleg sofo sory “wiay]aqe> yap seanaso seaquOs soap wre9 wap sere seaquios se op opus ja & 2109899 ‘oppor sey ‘oruay;x| 40d upetureasedsap zn] y‘ojod ap SOU s0] annua ommndeniuoo je Serpe? “Zan B] w aquorrapuyjdsas A ‘stip ‘esourainy “eyaexonea ap weaquD ns 8“ 10d “reA| SOU UB’ ap SozeIq S07] ‘OULD osafesuOUE [ap a>IPUI OPap [OP ewuo710y pj uo oondsyp wy as eimyeadn sopoosos oj UBL tun operaidioo soway anb 0} 09 “of ns asqos wprpuadsns ‘opiepy ap epzoinbes ouewt e] efoey sonpuod sou ‘fake [p ‘urea X sisal ap w2aqea 2[ lod eprutig} ‘sournsaspe s90u03 ‘a9 anb [vonsaa ® ‘ospauzsayut ns sod saxquroy so] sopor wk ond ns w spapuag 2p oyu ue out snsof ap van wv BOP Azan ns eer owen yg (peprseung we esuodstp o18149 2. aipeat ej anb uorsoqoud wap ojaquis) eqpasap ouwur ns wo ‘wewage 4 ¥90} uot, v] uatnb vont wenuas [ap windy ee wu aftuyp < waaoso | we aanposut soUr'sor}0s0u uugpuaye vse ‘pany npap ayes ‘oupeno fe sorayxo opedsa p vey watts an “opeitypoure [afiuy (q ‘souotanbydxy “ojnu19 [9 4 s9j20s98! ojnSuvya jo owo> “sojduns evas pensis oluesaUe fp Se>ISE suaqnguioad seus s¥|opiea0a7 ap ae op wfopered wa9n ‘anbune epeoutuso8fe wynsarsoysai & sepesar se] ap wurst 1 ofo soxysonus ap oplxo2as Ja aeapistod w somausrap sot ‘opueno ‘oiequie uis & “uoroeyuasazdas a ap safetosiod 50] ugoign as apuop souayur ound sound jap seyyarey aprtaesid axe Noroanaous ‘90rd "yo do sox97 ua oreanien jap oyxer fast pana “62 89 ‘opreuc preuoor ap oipena (ap ontssoduso9 wutanbso jo ‘anf eunad ‘opated onb ojpou9s wey, “,o|qeiat jap soyesoyey sere ra sapaSuy sop so] “osoaqury ® & ofqeio! yp sousope < semmpwiop sy ‘esiouwng wsmry 50) ap wiig4 vf pedoutad qe wap emmutd B 23084 990} opreUONTY “UETEW Ua apUEiE) P oostousiy ues ap vis9/% ef uo sapeazoo sot ap vytde> e| ap Indroutid ojqejad jo ze2090p { maid wind uoradaotiog epee 1 &| 9p wIpe1jog % ap opelleyap Ant OFre>KI9 UN gIqiaaL ‘eR 9p oft ua ‘oub ofeqesy ap poparaos ean sojf9 o> ous205 Mosiosqury & visyaSuvag ‘spaag ap soureusoy soy seaq09 sn © oftn as venue oxsamu “espiequia’y v opelar] souady ‘URI Uo Se}DeIQ) SEI ap vLIEYY BUG ap oaIUTEHOP o1UOAHO> [ep ovorajar vane ownye 97 4 aenutiay“oSmaszo%ey tung) may mmepapy vf *{a2asiory ‘3204 sez09f 7 op Hod, Ah 9p Uoisi09 vrouud vf sensoels sezqo ss ariuo sejasivarqa fans sejja sepoy y -anboaas auqos aydusmy & oaf9 uoD year un & soztayy» sepupeysen sujqea sop ‘seso1S4ja1 seamyutd samy owoalo opreuooy ‘spumpun oposiad sautad ns anmesngy ‘coernyou Yap eoqponUEIOU & ‘eanvieian eziony w equasajrunur anb sed ww ote utA fap ey, ¥[ 9p ryomioday wun 8 wyeamnbo wofiad w tuoRN OYE [2 10d sopipiiny “esouqurose sou ap & sapetosiod sey oquuts Sepuaiaja! ap ouiopspenuos ofont un ug oqtoqemeUr ns ap 22 Jap sotaraputoy soy “129p open ‘ouse o House soj‘seuses soap ‘sopezyjanita spt so uosngas oxan Un oxajonutsap & BGP 9p. aug jo est ofeur opsop of ua ofeqeay seats somnyoonnbre { soutpzel ap serotuy sepoSigd sy] oxtaeaidat opreuoa ajduray Te sopeuid soomso ayerpous yy asp app e[Bs ¥| “Oosa2205 ‘jst jo uo sezeu¥9 se ap wun ap ayo [Op tOrIeIOD—p ew ‘onnow ja uaneuorsiodoxd anb sonbsoq A septzoy; su ap sopenafon seponog so ua somfed X somposur soma] ‘saxoy ‘sfeyoy seu seouon 9p unmuu [oa wnt os noe] B 9p OvE}a1 [opr2joa epra 2p opun ap onstuaeup ja an soutovoN DybionLNaN SYIODNY ms Yorins Oma TSOP Abe 22) José M0 BURLELA ow WeOLAS KamATKOWSHI del mundo visible Pero hay bastante mis en cuanto asta red de tensiones formes y vermis que Leonardo pam tea fn tabla el eeu we duplca en altura y dentro de a ¥lpjaniabramoss. Se ha epeculado con que el expeetaco Gel fondo alu la caverta platonica" en todo ean, po demos proximero al texto del Vincian sobre la cueveey, de tal suerte, ln Virgen de as Rocas mnavia el misters de a naturalera, que la mente desvela paso paso con el aio irremncable de oo, y el misterfo de l Encarnacion que, no ovidemos, refactado por ef dogma dela Tomas, era el motivo fundamental del encago de fos cofrades de la Concepeisn.Agregese adem que, en lossiglos XIV 9 XV, laiterturamtcay la hermenétie eatlcs we refifon la pureza de Maria, de su propio naciientoy dem pret inedianteel sini de a mona virgen, hendida por mas de Dios y sravesaca por ia ue Algo debit dejrdiconformes los artists eno referente 24, Véanse los apartados a yb en ol capitulo que dedicamos a ileonardo pinto yet aa) 25. Chastel, ops ls pp 440-45. 26, Vease el mimeroT del spariado «Relats de f ‘acion» del eapitlo «Pesan en mace race, . 27. La creencia en la concepeion Inmaculada de lx Virgen por e besa qe Anny Jogule dion ao auc Dera cee XIV. Dans Scoto fae partidario de convertra en dogma, pero le dominicos le opasieron una resistencia tenaz, No obsamt, lo in nacalalstas ganaron terreno eunndo el papa Sia IV, dela den francieana, aepto oficialmente la erence en 147. La Sorbo sigui esos pasos en 1496. De todas maneras, suo el Cosi Vat cao Teoavisio a ia Inmaculada Concepcion de Masia en ase dee (1871. Acerea de las aquisiciones vimbalicasyalegoice en ‘orno aa preza de Maria ya infuenca en este cuadros at como sore salons ete of pine dese y Te aetna ana, son excelenes las pginas que Zollar dadicn al ssunte Sitpp.67 . rergopuccion soot al precio que ls comitents pagaron por lon rbajos de Leo eos Pred, porque alrededor de 491-93, Ambrogioy el Tincaho ae presenaron ante el dugue parasoliltar un aise 1 sTpago d'un sldo de a deuda pendent por parte de ls ¥ friday Elasuntono se resolv entones. Todava en 1503, ap opuoy ap osm ap vous] sj sourezapisuoo ig sajowsode so] S149 ap sezaqE> SH seuape Wenys a8 ysar BFO UO foUDDS9 vf ap azaqua ojNFUYIDA [ap feivozsioy wuerpaws vous] wl sod soysondedns “eyaaz0p K ‘psamnbzt v sopeapens sop zed opeanbuvg wisa “eanund vf 9p ‘ouvjdo pared ¢| uo2 opeatiasaicas fom fap fensta woPDo9s194E [ro opeuzzoj oquauas [9 s9 ope] oXn>“fext0 opeapena ues tip sontonun aout sns €safeuosied so|ap wre> uoranqunsip eum ‘eqaty & operaid oxnu [ap afoyaodns w euapi0 an ootsgti0a8 uoreunre o ren zousyed ua sowaayeury "eueIuLA wxqO YO? Uuoweredao sognben9 atte aoopyfeduza K pprraqpear ause4 sed “pared e] op nasouagus sojnuy soquse uo (romero sa sepegpotse abs esp oF a sae us ap seuaaap & sosja $910[09 ap “opratostod taiq D801} UN 198 ap sad v toxrejzonunpy ap upsyionsy wy anb safer uorreUIDse) vn & eesary eum elanpoy Bzsa;ua ‘souH SF “OpHINSqas ey mA) 2 souroroeameyseu seyanw ap oto uprumuze Xmas anbure “oneesqo ON “EIS ® 80ST AP UIT W> Alara worxjoa opreUor opens aorseazosto> ap soto seuaqosd wu) wanaurd ef an souwiaqes sand ‘oanujor omoey un any oquoutiad xa [3 “Ope ‘onoi Osta [2 23G08 ajduay & O99 ap oars 9 wacyurd ap Osan ‘oporguur un awayde ojuaqur 9 ggFT wey HUY jo uo ofeqEss onrenug [ety Dugg WER Uod 110129494 [9p g!DesODAP FL ‘stuuizoy anb opseaoa] w oB:eouo ani yo ‘sondsap oda ‘cong “ousjzowtogy ep oveuocy ® uereyfimay wun osax5 [2 2 tnd opt soanitr sodna ap oun ua ‘Sa]rey soy wred oUOTA% onan un ap uotsonsto9 vf orsomoud “ego Ua “ESS LP tqndno ey wanggn ef ‘apreqe [9 auyiuonas seouresgE OFeUOC. ojsaynbie fe ouapro “Z6p1 ap anaed y “usp ua sete Fe ap ee]A FiuRg ap a2tuTWop OjuaAUOD fo ua SeULIO}a1 BP ‘un onptooe axopy [2 OaLAOpN'T STEHT AP EPE>:P MIL co nonanco ‘00m eueny pepe nium oumesied pp enosaarewe ry kay Ban TWA 8094 Ondasta asap wats wm oxuo> epee aL aIeG DE Wt SACOM ws eNom OFA SOF HAL 20, Jost evo AURUCLA sw NcOLAS AKON por a perspective del techo. La cabeza de Cristo se encven tra en el punto de nterseccion de Ins diagonatesmayores de todo el euadro. Pasernos a deseonstuit lan perspectives gue Leonardo asd onl escent La lineal, apieada sen fn princpios bien etalecdos en el Quatrocento a prt de a Invention de Brunelleschiy Alber, parece senile peo no loes: Resta obvie que e punta cen den ted compostive aque acabamos de analiza conc, en la cavers de Crt, Gon el punto de convergencia de Ins ortogonals al plano de In pintara, esto es el punta de ge princpal oproyecion del punto de vst dene el que se ha taza el dibuo qu crea Ils del espacio tridimensional dtr de los personajes Vale decir, la perspectiva geometricarelvrza fos efectos Spticos de la componieion, st fuerte imetria axial, su estab liad y su eardter centipto. Nuestra atencion se concenten Sempre ning pre del rari, Peron ua Segunda nstaneia, descbrimos qu el ise perspective hetho de al manera qu a viga del echo visible en el horde supetior de ln esena, no correxponde sl borde del techo que cerraria virualmente el paralelpipedo del espacio compte representado, En igor de verdad, techo debera ontasy por detsis del parapeto superior que contene los uneos onde han sido pintados lox excudos de Ludovio, Bearcey sus jos. Los puntos de ntersccion dela parte visible da techo se encontrarian en ls puntos reales de encuento dl techo del efecoro conf pared de mura Amen de acentar la versinitd del espacio uorio del Cendcul, el recuaa taninesperado de Leonardo permite slemperar ol dcamisme de a foga de las ortogonate tong mayor ampli alga represemado , por ultimo, reveal panto de distancia dei onsruecion pss imaginenos que a planta del recite Concebia cusdrads, as diagonates del echo entero haa de 51. Vease el spartado a. en el capitulo sobre el pintor y arts iermoouecion 000 cure efeeivamente en los dos puntos ubicados en Ia inte sen del horzonte perspectivo con los bords laterales del ee na revtauracion reciente ba mosrado qu, en e308 vm, precisamente, han quedado las mateas de los claves Pane or Leonardo para anda las euerdas que, tendidas a ses de eso, trazaronlosrecorridsdelas oblicus ae saniclaresal pan de a pinta sega asreglsestictes Be rmulaalbertana™ La perspectva area del palsje que seve través de las abertiras dl fondo deInestatia se com fine, de manera audaz en una pintira mural, con el empleo ‘itemdtico del sfumatoen ln cara yen los piegues de a ropa oios personajes y con la aplcacion del color de los objets dle mesaen las sombras que estos proyectan sobre el mantel lance, Los sistema dela composion, de Ins perspectives cn minacion dl color xe superponen yrefueraan en haved coberente que ordena nuestre percepeon para que Urscubramos doo costs fundamentals: la verosimilitud ts 42. Esverdad que puede legar a pensarsequelaplntadela camara iusoria dele Cone bays imaginada como ua reetangulo, Pero hy otros medios para probar que Tos puntos de interseccion del ionte y los lados dela pinta son efecivamente los puntos de Gistancia dela construccion perspectiva, por ejemplo: si trazamos fescundrilétesos que crcunsctiben os platossobrela mesa, compro identticados eros dchoscuadrlatros sn cuadrados,lospltos, {creulos. los puntos que hemos sedalado son deitivamente ls puntos de distancia, Vease Innocent, Giovanni deg? & Pier Laigh Banding «Per una pid coretta metodologia della restiuzione pros patie Proposte ¢veriiches; Polzer, Joseph, e01 0p wirapeouiasap anb ‘sepafap uororen vj ap o.sunUe fap [2 so ajumsur 1g “oumtxoud osaufir jap 0 owpayeg jap weuresodsa ¥] 9p [p Tu sajorsode so] w seproutoud sesuaduio3.a1 se] 2p [2 ‘onodurey ‘oxpag ap souorze8ou sey ap uoroo1paxd vy ap [2 ot “anstivono ¥] ap WolaMNsUE wy] 9p [2 OU -oprSoZ9 [> ang o1tg sanan{ pp oot9Streaa oye fap ojuouiout gnb pupi> uo9 9 ajquasa & opseuoa’] ap vimud v| ayue woods ns ap 2 & ordoud ‘onnaquresqurnsap [9 onsiSau ‘gpl ap axquiatxp ue epeUTLaIey ago ‘uotaiodoxg ousarg’ sap YI] o{Rudeo [9 Uo ‘ORV YH] Lg "ue jap soraye { odrano jap sowaTUHyAoW! anua SeDUAP twodsati09 se] 4 sauoouta se] ap uoroeytasaudas mw agETE nb 0] uo vaanu woody wun opesnsneuy mqey nuar) Pun) YL ‘nb ap uoseyeazad 96 opseuosy] ap soauyiodiayt09 607 pepiow 2p seiquios 54] oFfsu02 teas] anbuod ‘sayuapuaiqure ‘say joys ono w a1 a apie ovepanc} ap & seansiy seponbe tn © sepepound sop o ean xep ‘aay |p zeus “onsepu 1 ssuqns se}se12 so ae ofosap asmtas kes300 9p OEE 109 apuop “eta 940°) Wf 2p 01 opuodeaso jonbe win 2) wy Sone 2 v9 Jog 19 pwnd “ypoypouE Lunquoaye of oxo> unos) upiqurey esta ayo] -oMns x19 YL 9 seinaiy ns eqesznl & nqrropsua> wqeai809 opauy ojo esp aod sezoy santa sop musi 2s aque ure 391250 Pot ae won oxt anb ‘sp nena & on ‘sap aaony sesed A sation bp aqupurenunuos vapid & 13496 2 ou vanoao apn wy eis Hu9120U ‘aot 3p oot 95 sco osqcouun ‘e2ges8 wig ontnfuo> jap gf 21 sesny 2m osu99 oroonpen nso Us son sus et tnd ee Orde [pp seizure | 9p operedjs opeiede aa 79 oistapu oom eg [0S 2 2p:p (ofp) eros oye ons uo eis aympiay paambaod ae fe aszighs wouter wave od 159908 sep pruouitzadya of & 19 0104 &“opntiattv nut fopstdoa"t] soy _ sifu « euoSoey eisai wou 0 e6ssa4 soma & anny dna om souoiiy sts 9p ante eae! PLAT maou ap soepop 9 U9 oUEDAA pp oper (ep uo.rds>s9p wun opeop ey sou olaptvg OoiepY aaondns vosouornod ss says Cun ope ase egy peste on» ope oi ‘ng to op ‘nd peproqon ues8 eam eps ianm tose an ua ona -supeuits od osisfaqen aqap anbontxjunop eyes as oun anb ny 21qos wooo a oan ensontigp or age a ab sesoep s0[ 2p esfoq nf wtp outs ns o> pase somes own ap mio ob mpi dp od ov) swpnf kpuopoung osayy jo ofng od ap sac ey snd sotonredaid soft 4] & ,ososoad on8 to eaupade anb too soxxn soy uegpnad 0 oto “seundy sey 9p soja taou {sos se 9p sited euotsous uoregpp op ofeqea ‘of ao 0294 eno un oryon opieuory saynsgcesoy ap "oyquie vy uasso991 ol sasedsp auton ap nel ‘ousep ap ux ajqis 0] ap repatir ay ad aoe ees BP opruo wy onb seu op alsarpte op orsodbo seata Soxssap so Sozeq Sy ‘ote sez sey ap stuns ee ata w seein (gg) satateuore ap eaqeysoiice op daub ap pion eau ap nq ey abo ‘ouosiod so ap soxtottutaou ot & opeyuoteidas of 9p tok Sy0oN =) wronnE arma 390° RE soo 6 BMRIO DURLCLA sw MCOLAS KWATKOWSKE de comprensién, aislamiento, sentimiento de culpa, inse guridad, negacion, vergiienza y, por fin, la desesperacién el rechazo irredimibles de Judas, Este flujo continuo de lag femociones, que llega a concatenar el arrebato mistico del joven Juan Evangelista con la consternacion abisal de Judas, se ve subrayado por la circunstancia,inédita durente todo el siglo XV, de que el Iscariote no se encuentre del otto lado de la mesa respecto de Josis, sino casi a su vera. Es mas, la mano izquierda del traidor, en gesto y postura, es la imagen especular de la mano derecha de Cristo, Escribié Pacioli Hasta tal punto de perfeceién imita la pintura ala naturaeza, Y es algo que se hace patente ante nuestra vista en el ex ito simulacto del ardiente deseo de nuestra salvacté que no es ene posible imaginar a los apéstoles prestando mayor atencién al sonido de la voz dea infalible verdad cuando dj ss vstram me tradituru et escena este estos, parece que se hablar 08 @ otros con viva y afligida n dighamente lo represent6 nuestra Leonardo admiracin: tal manifestacén visible dela variedad de nuestto'mande descubre de inmeat, Tanta fue la intensidad y gees de esta epresentacion qe la posteridad no cess de reproduc © adaptara por gentracionesy por sighs, onto para ensal Zar alos hombres cuanto para descubri el espant del que Somos capaces, para descorrer el velo sobre le sublime cue se avecinao sobre lo sublime que sepultemos por dtr de 36, Me 26,21 37, Paciol, Luca, La Divina Proporcién, con una inteoduccién por Antonio M. Gonzilez y tradueetn de Juan Calatrava, Mad Akal, 1991, p. 39 iernooveaos| sox que hicieron, por ejemplo, el cineasta aragonés Luis Busvel Are episodio de la cena de los bandidos y de la foto vaginal {fe Jos comensales en el film Viridiana (961) o el fot6grafo Marcos Lopez en su imagen del «asaditos feroz de los argen- tinos en 2001 ‘No hade escaparsenosel hecho de que, pesar de lalentitue ydel ensimismamiento que el método de Leonardo exigia para pintar tanto cuadros de caballete cuanto grandes escenas mu: Fales, encargos de semejante magnitud imponian la existencia deun taller con disefpulos yasistentes que ayudasen a preparar tablas, ordenar dibujos, moler colores, realizar partes de las ‘obras o bien copiarlas en escalas distntas y con técnieas més cexpeditivas que las del maestro. Por lo que sabemos, munca el taller de Leonardo alean76, ni por asomo, las dimensiones del de Verzocchio, pero han quedado huellas de la existencia de auxiliares en los papeles de cuentas del Vinciano. Es mas, en la primera 6poca milanesa, en 1490, Leonardo se vineuls aun ‘muchacho, Gian Giacomo Caprotti da Oreno, quien ingresd con diez afios de edad como aprendiz a la casa del artista para no abandonarla hasta 1518, un afio antes de la muerte del maestro. Leonardo tuvo wn carifio y una condescendencia especiales hacia ese adolescente, de quien dijo alguna vez que era ladrén, mentiroso, testarndo y glotén, y al que puso el sobrenombre de Salai extraido del apelativo de un diablo en el poema heroico-comico Morgante, obra de Lagi Pulei que figura en la lista de libros propiedad del Vinciano en el Codes Adanticus#, La indulgencia peculiar con que Leonardo traté siempre a Salai, la circunstancia de que Vasari haya dicho de 1 que era ehermosisimo, lleno de gracia y belleza, con bellos riaos en forma de anillos, con los que Leonardo se deleits intervencién imaginaria del Vin favor de la relaciones homoeréticas y a propésito de S: 438, Vense elapartado 6, nsmero 15 de la primera ist, en el capitulo ‘Escritos personales» de nuestia traduccion, 439, Vasa, op. et, volumen IV, pp. 3738, 1184p de oreg a9 19 Gost wo ‘ouai0|g apssenay fd owpog osnig EIN] BPTI EP 692808 4d “oun gorrrg cag um Ou IS “uty ep pron ap uomapa wr ered mousey oendiny sod epee dai soueyoutavreoan eo ap eaeZopouod9 fae e tA cP ‘soyuentea sns & sodiono soso onasoidas oumputA, [9 aptop. sopvaiojoa sofnqyp entasas so] uation ‘wiqauts ap ">HIgPd ‘womnoniqg mua Koy ‘oxoyy [wopyFn4p oxaosnurwus fa upRAoddy muaig 97 © omens wy “easaoue1y MP o1DIg ONSAELL [9 OPIS ‘aq some ono ‘giioynioe snguodies anbusnh aq jo ‘ox2qodag ‘uvg oBt0g ua soue sns apsop wipsod anb onpaur oxxa) Un 9p pein) viaiqny o[ ey “orsedso jap erawsoa8 a] 9p offonsesep auyefouras anb ajgeqosd Amur sq “sepnax [euo%od aseq ap sopnuyard su, € soustd sof “e19js9 vy uod ‘sese> Sop & wyUa398, 2p & siasquraa ap souvapauumbie sodian so] woo o[n28}4 08 (oxpavsont (9 & a1paesapep ja “oxpamo [9 ‘oxparxary 0 09 1p ‘oupaenay fais aru sapendi sojnsluy 996 yap upton ssu09 we oor AXA HOA ‘a UNIA 9] v oxnonnsuy Sour opaDey wind “UL, ep opsetoar] oxsanU 0d soypay seuianbso» «ogy ouanbads fa ua oXnyaur anb wises sua wey ary oxopy je wSonue v| anb uquutiye wot] “36H ®P anquo(oip ua opeareuy { ezs04g o91sopnr] anbnp fe ope>rpap ‘uotornfouy uric 17 a1qos opereny ns res)sn1 w sopvutnsap 80 ngip so} 2suzy7eas ab afeuosiad onsanu v opipad wee OIE ony anb ‘onuy o] od “oa189) mynsaqy: soprEuoa"] 2p spLt|ENE ‘ported sowrid jap soue so} ua sopetay opis ung ‘res0UMUa 2p sowegeoe onb seorpuaeus souorisano sy] axqos sonunde & seloy ap sopetajoo sofa sopor 4 pupeyy op ayuensoduat ouvd un & 7] ptupeyy f9 Osperay 9p offaseD [oP tO!229I0> BU moray ap gy seloy sx] ‘sozefed sor ap ojena fe opeoypap Poona jp ated ouang ‘Tp arquingysy a ‘woe °P omnsuy [PP 18 H‘D “a “V s94p99 s0] aub wwpsoo91 Ne sopyyy S9jeuue So] ap ofena ja ta wTureusporse wf ap sort asco ero Fetci dd “yp do pray ip ‘99t-For “dd uotnyon ya a248939 ep aio] win ayes ns aon np egeT pede wezeWOT Dp sod so] 6 sung se ap wxmespono wap zopaparre uegese anb sy auautyoadsa“msrana e3i9t0o$ | ap soma! soy ‘ssn so] 9p esnpedsiod y= dora ns onda m op soos ‘seantonontee semiansi9 9p olka & papa ap stuiqosd sy rodion> jp souoroodoud sy & ete ree Yontoetaot fp totes ap sotstuNSaU Son A solarede “ovsandutossoferesSua)sofdiaos exp sajod Sorso, Sone seed) saqeiouay seurbyus Se pan 2p eoruvoaut ¥aigos rofeqan wo sofquradasona sososboud “epmquio( eouese pio ns anoeanp ‘ooo erga opzeoy| saponin sod ono [ap oun fa donor roan ‘oprevoar 9p ofr oa 98 "8SUNG POP Ho 909, > pesratl apa mq on esau ap comets soso so spejpodoaouo onponus women oaerodag» moma napuers sonsuuy op oun operas ns tod ois 00 osouny #1984 yore “agra anbnp (od operat UI resed ap sont emodsrod 9p my ost oxpuaide 959 2q “epsoatay wep osm sored 305s Jp ouroD o:jodog te fog p eam “eraon or ap oso uarguimy & o2noasd oonyaroa ue pore mbe af -ontantf2ou09 (9p oso =nounoa8 ua ap aigutoy oprtu00" fesoutiaar SON 4s ons ojps9 op ¢ fp sod 907 € ssi ono op ‘nalga vos onb otad“aonnrnssie operen soatoy eso ‘ose onb outa ap retiree jaw uoonpton sou “azomy ws uo yoo wary ap esau owe on) Out) sro sexoadisod sp ap & eompta0o8 sears sap [eu [1 eyesong ero ap tedioutad ossnoop po souso: Sy ‘afeuoriad onone op pupsnxas0a4 4 9P ssovodi w ueuogeanb sotounaasopor ope os opeeo."T axdoad jo 1nd opruoa “ee26pp 204TH op oxkons Uh 9 Paid, Pants o7y anb aopetcionsy sm gn) eget 89 nasa rete ojong Bets ropes op 6199 Uh SHON SyI9O§ as YOM Ons IEF ODOR SOR. Jost LO RURUGIA NICOLAS KOUTKONS ‘como si estuvieran suspendidos por un hilo de una cartela con sus nombres y earacteristicas. Editado en Venecia,en 1509, el tratado de Pacioli se convirtis de inmediato en un clasico dela, ‘geometria que consultaron decenas de generaciones de artista, filbsolos, arquitectos y matematicas. Cualquier hombre cult, desde el Renacimiento hasta la Tlstracién, debia conocer ese libro de primera mano o bien a través de las citas y apropiacio. nes que otros autores hubieran hecho de él. Las ilustraciones del Vinciano fueron copiadas en los tratados de perspectiva y fn los textos de ensefianza de la geometsia del espacio hasta, bien entrado el siglo XIX. En las escuelas elementales de la ‘Argentina, por ejemplo, atin en los afios 50 del siglo XX, el aprendiaje de ls propiedades de los cuerpos y et caleulo de Jos perimetros de sus aristas, de las superficies totales de sus ccaras, de sus vokimenes, e fundaban en buena medida sobre cel armado minucioso de cada uno de ellos a partir del recorte ¥ plegado de sus desarrollos planos sobre tna cartulina; el resultado solia confrontarse con una imagen derivads de los, remotos dibujos de Leonardo. En la segunda mitad de 1499, el vendaval de la guerra ispersé a la ilustre y esponténea academia que habian for- mado Leonardo, Pacioli, Bramante y los poetas de la corte sforzesca. La época dorada del régimen de paz y equilibrio centre las potencias italianas, impuesto a partir de losacuerdos, dde Lodi en 1454, Hlegé 2 su fin al poco tiempo de la muerte, acaecida en 1492, de uno de sus principales garantes, Lorenzo, ‘el Magaifico, senor de Florencia. Su hijo, Piero de’Medici, ‘comenz6 a intrigar entonces con el rey Ferrante de Naples, ‘en contra de los intereses de Milan. E] Moro, algo debilitado por Ia sospechosa muerte de su sobrino Gian Galeazzo y ‘por la indiferencia veneciana, temi6 no poder enfrentar la alianza florentino-napolitana y resolvi6 aproximarse al rey de Francia, Carlos VIII de Valois, quien reclamaba, por ia descendencia de su abuela Maria de Anjou, la corona de Napoles en manos de los aragoneses. Los temores de Ludovi co Sforza llegaron a tal punto que, en septiembre de 1494, él rrROWUCCION soon inismo no duds en franquear el paso al ejército francés, con dimonarca ala cabeza, para que se dirigiera al sure hiciese alot los derechos angevinos en Napoles. El Moro no debio Mermuy consciente del desastre que estaba provocando. Los pequonos estados italiano, regidos todavia por instituciones, Pedanas medievales, como Mantua, Ferrara, Urbino, Siena, Florencia y Venecia, o regimenes feudales basados ain en los vinculos de vasallaje y la sujecion fuerte del campesinado, Como Napoles, Sicilia y las regiones bajo la autoridad ponti Fela, se vieron enfrentados en sa propia tierra con una fuerza armada que respondia alos nuevos criterios de organizacion mnilitar y éenica de una monarquia nacional centralizada ~ Francia~ muy curtida ademas por la larga experiencia bélica del conflicto de los «cien afios> con Inglaterra, El ejército francés introdujo en Italia una manera de hacer la guerra que se fundaba ya en la potencia de Ia artilleria yen los grandes rmovimientos de masa de infanteria y arqueros en las batalla. ‘A decir verdad, los enfrentamientos entre italianos habian sido, alo largo del siglo XV, meros paseos o justas militares cuando se los comparaba con las nuevas tacticas desplegadas porlos invasores franceses. La primera demostracion de todo filo no se tuvo en Lombardia, por supuesto, donde Carlos VII fue recibido como un aliado, sino en Florencia que, tras expulsar a los Medici, se resitié al avance del rey, pero se vio obligada a capitular de inmediato, a ceder Pisa y otras ciudades bajo su dominio a la proteccion del monarca, para {que sus murallas no fueran arrasadas porlaartilleria francesa. En enero de 1495, Carlos legé a Roma y, el 22 de febrero del rmisnno aio, Napoles cayé en sus manos. Pero, claro esta, la peligrosidad y la furia dela invasion encendieron las alarmas Yyse reaviv6 de tal manera el epatriotismo» italiano de todos, fos actores en la peninsula, incluido el Moro, que Venecia, Milan, el papa Alejandro VI y Ferrante de Napoles se coali igaton, con el apoyo de Fernando el Catdlico, ey de Aragon, yy del emperador Maximiliano, para obligar a Carlos VIIa retirarse de Napoles y a abandonar Italia en 1496, Sin embar 14-4 “9000 "preg sun 8 pp snow ope epaoary “use, “AON WD OF tuggonpen earont uo ereuinbyus & saqua9 opie fap ‘acon & diy "sseutabupy> opeyseds ja uo opsmoo'y 9p o1891 a9 “CP ofeonpen team ua «etutnbeut& seanua9ge ope (9p =e3tt ruapigy» opeysede [9 > <0Us!o9Uan OpmUae |e St)> 9] SEPIA “PP a sono safes fared so ap spndsp soe sooo ‘o0,5y ‘van oypots ap gt sod cusayu fp sean wolaiqe tress esuoqeeany sey pate oPepI ged ae HYMN C1 tase sunaoye [gered wi sion e] yee [oe Stremadanp vredwsperyjeota wn op ovoxp ok wean ant eun op ugfonaqus ey orqoe sop te SeTOO wee and rein pep ee sta, ns onda oop THaUTA [9 apuop aay evapuenoo soared onb soda ppnbe ta iopereaap elon esque soy ap ayoa0 >a) or sod onndaip ng yer 9 99 e # FePHUID spon oe Kon ap aby or Fenny ane weeny op oysodond a too run] 9 pep Sapa e socio 20 gsc opswaor on ok ea nrsntongo sod ser oa un age ap ogy ge butanivey ey 0981 ap oven) v9 925] ap OpE HA set opesne eqn tn gant) epmnanua sonrseoros ci ott ud woupenn wg “opreuoy' ap ego | op vadaaeased epupuosd eieponb ssonbiom ey siamo] [ap aastyy fo esosqe fay an Ores dou oftsypomrpania [a opeponb wy sou on fp MPa sponnarn ero naost ob ah °P ress e999 © ewonbrec 3 9p war eon HOR 2 non ugg op epnaed map snes opus worenepe a pratima sod war “ope nt opseuory U2 "pen sso agp ees un} fp sod ot ome 2 a ep mray sp een nko 12 Opiaios eer of apo 4 us ena Ha 9 epseuoo ‘get ap emus & gent ap ose > se Nomonaouiat ‘arduiats vivd opmasap oynsor‘ovsons [2 ap ‘anb w2s03g oosaoueag ap ansanoa oquauinuous jap sy09839, {9 ofppour ja enuo9 etiannd ns ze>naesd to UoxEZEIOS aS [EX sim] ap sesaouey; sudon sey anb sourapro9a1 ‘soduian sonst S9[ ap ofoquits un owtor “opeonp [a uareuopuege (olor wow] & opreu0dry‘exzan$ yap saz01304 80} 20d sopimasiod & sopetisnsiae “6gpt 9p souy V Z1CT ap axew vjsey ‘eouUry ap 4a2 p ‘tous oaant ns ap soit ua g}soueuiied wsiyy “epta 1s ap owsa1 [930d waioj¢ jap uorstidw ua K osondanso ovens) tun da epeurusray ‘oquarnis ou pe satieusoye sorreu99!aUs Uo ‘zi2a1 010} ja anb wuoon wun ap zesod y ‘oiquiondas 9p #1 o1mide> ue|py & okny o>tAoprry “esprequio? YL oIpeatt TIX 1] :epauow vussrw ns uo9 o10py fe o8ed 96 “oe n> 9p o¥sofe Ug ‘muowto4c ap wHanuo wap olquito & opesouey AN [P U9 [TX smn] ap s9so193U soy sotays08 Oydase wIDAUaA “66 9p or91495 wy “gp wo eesoys sof ap “uynaeeitisn vue Jst9 ‘omtayanuoape jo zod opyy ap upelap “hironsi, so, ap etx ‘Boy eures ¥ © opeonp jap osaiar jo 1hxo expod woueiy ap 491 oxo ja ‘one of 10d *f uyjyy ap anbnp sownd [ap why “nuoost, eunuare, opis eigey [TX sit] ap vfonge Wy "epUEIY ap ONO. [2 9paioy au|NOsUy-Oq¥A ap sm] ould STA So}2eD ap ayanur wy sen 'g6R) Uy “wtf ap sesz0H 9 9] U2 ojatour as0 ap aned v aydusna ap eriqey anb jaded, Te opiqap «upudes weigs (a opeure| epzo8 uainb “eqopso,) 8p zapuyusay ojezu0s wop :sajoxredsa soraiay so} ap avuas}, [e aiqniou seyywi un tod seprpuaidata souoraoe sey ap oan [pp epuanoastiog wun “pepyjeas ua ‘opis eiqey Sajoden, ap TIA sone ap worsindxo wy ‘ousapou wistjentua9 opeiso un 9p Woponnscon ef ua ‘uaBIO ap aK AS Ho ‘Sofa UaIqUTEY Soprosequie 4 soinde ua ayueniag owpad ns w reyene vied ‘ea o189 jp opueusog sod wypeyy ap ans fe sopeaat sojouredso, 404 uorqure ous ‘ayequsos ap oda ja ua souetEH 50] 2p sate sopepargap sy opmuomiodxo uegey { onrunDeUOy, [9p 391109 se ap vzanbur | u09 sopesqumnjsap opepanb uesqey, Sasaounyy so] of08 oN “eLopung ap vlea w oHEGY ¥Iqey 28 O8 NORM SIODI my wR Ona 300 a XU sos Leonardo, nart6 poéticamente Ia tragedia italiana en su Or Jando Furioso, Le bastaron dos octavas para trazar el cuadto dde una civilizacion devastada Ob, faméticas,inicuas yferoces harpias, Que sobre una Italia enceguecida y lena de errores, Para castigar tal vez culpas antiguas y crueles, Em todas las mesas un alto juico arroja Nitiosinocentes y maclres piadasas Jaen de hambre y ven que de una cena Todo lo devoran esos monstruos culpables, Todo aquello que fue sosién de ss vidas. Demasiado se equivocé quien abrié las euevas, ‘Que desde hacia muchos afios estaban cerradass De donde sian et hedor y la gala, Que para ablandar a Italia se esparcieron: La bella via se hundis entonces; Y la paz de Que en guerras, siempre, en pobreza yen afanes, Desde entonces [Italia] extuvo y estara muchos anos", Enmarzo de 1500, Leonardo regeess a Florencia. Allsfue, alprincipio, huésped de ls servitas, en cuyo establecimiente de ia Santisima Annunziatase paso a trabajar en dos proyectos importantes: una Madonna que le encargo Florimond Rober fet, secretario de Luis XII en Milén, y el carton monumental Para una Santana triple, que es probablemente el llamado scart6n de Burlington Houses, actualmente propiedad de Ja National Gallery en Londres. No sabemos si fue la fauna 47. Aciosto, Ludovico, Orlando Faria xxx, 1-2. La taduceiin 4. Santa Ana triple es el nombre que se da aun tema iconogrifico ‘ny difundio eave los agioe X1V'y XVI, gue mane Se ‘Ana con la Virgen Marfa en sus rodillas, quien postene, nv vee at nfo ests sobre el regazo. Se trata de wha representacion en eve familar, del linaje de esucrstoy de los misterion que rode Io concepcion deni madre y su propia encarnacion serReDveioN xu {que Leonardo Hevaba consigo desde Miln o el asombro de Ibs servitas al ver Ia maravilla de mimesis y gracia que des- puntaba en el carton, lo cierto es que, en 1501, esta obra fue ‘exhibida en pablico dos dias en el focal de Ia Annunziata y miles de lorentinos desfilaron para admirarla. Vasari contd el acontecimiento con detalles: Finalmente hizo un cartén y dentro de éla Nuestra Seftora y tuna Santa Ana con un Cristo, el eual no solo hizo maravill todoslosartstassino que al quedar terminado, pasaron.a vero durante dos dias hombres y mujeres, jovenesyviejos, al como sevaa las fiestas solemines, para ver las maravillas de Leonardo ron asombrarse a todo aguel pueblo; porque se ve todo lo simple y bello que puede, oh con smplicidady belles, dar gaci a una made dC querer motra I des y Is hud qu hay ena virgen, yl del alga cuando velablcza desu jo Honest mirada hac bajo descuria también un Sen Joan Sinan gestodela Santa Ana quyllena deli, va come su progenie terrenal se habia hecho celeste: consideraciones «10 y del ingenio de Leonardo”, estas, producto det intel Otro testigo de aquella procza de Leonardo en Florencia fue el fraile Pietro de Novellara, agente de la marquesa de Mantua en Toscana. E129 de marzo de 1501, Isabella eseribi6 una carta imperiosa a su delegado, en la que campea una pasién casi desenfrenada de la noble senora por la abra del Vinciano: Reverendisimo, si acaso Leonardo pintor se encuentra al en Florencia, rogamos a vuestra Reverend paternidad quiera informarse acerca de qué vida lleva, esto es, si ha comencado a dicho que en verdad hizo, y qué jguna obra, como se me 49, Vasari, op ct, volumen IV, pp. 38-39. Latraduecion es nuestra upponponuy wuss isa va exci dd aseay “26 censanus sa Ugianpen eT MPH 1S oxdpraud re epunpoxa ensons ap uoiedo reap 9 sp 19 root 9p genoce ao er gpa etaelas ek [epuesoory) an exmsnd wt sponse opens we of soonest sojuousiodxa sn ‘ssonu us “OyuES Sa[onigN 93990220409 arb geey oun w Sep esa soqes axon ey ft spe sy ‘oI ouornb sano soun: e & oqndgp ns “ete op ompauu dod ‘opreuoa"] ap saorouonut se ap waa opus ay wes wEDS| yg snus ens rious “wsoUDg oMajaONa URIS suny jp miopapy vf axqos wepese[dxo 98 we —AON “TOS 9P eqe ap FI 1g ‘onatg Aexj uoo sourefis o1ag ‘ggzt wo oudwso> ‘o[ 799U2A, uo so{Fut sopelequo jo anb msMy TAK OFS wo souviset4ea 1od osed « opuatnbpx any apuop ap ‘sasauret sig ou yeuo>.yy 0] ap ese> ua wf asrenuoaUa ap EGP LAX OFF ep soperpou e ‘anb dayiop yousrny vj ua opeasesu09 [2 9p2") Sur oysta-wruqey ‘0x30 n OpOUE UM ap IESE “ToCT WO O>mqRE ua opesisow f2 opys wiqey ase anb X“asnofy uorSpng 2p [e ‘qupsip ‘Teuownuour up}3w9 opunas un opnsrxa wisqey ab ‘eouann2su0o ua ‘ested dowy og, o40n fp oasty j 9808 oy anb apd ouy orang 9p axpeno [ap ozoqp9 un U>Kg SEE soared ‘oiaproo tn wzeige anb susaf uty em too oxuenf op ‘andy ys yanbve anb oyu) ua ‘asnogy wor suring ap [e ox! veunxoade as aq opin Spur sou timbe 10d oxdunsap [2 HO? apuodsaiso as ou anaig Ay or anb wpnte> fa an 01990 5 (ap ojsezeos ered ‘out ye wuion “way watts ap ozeBax [ap seo wieeaay os purraa 7 eoude o] anb soared & orapi09 tn edeste ‘yureus ey ap sozeaq s0{ 9p 88> aszopuaudsop ye uotn pepo ap oxre un 9p voia9 9p Ra OSL Un WARSI sagsse9 tn HD o70q9 tN Ojos tte o71y ‘eivuas0]4 uD wis9 anb apsogy“vyp fe sta saased son “epeurussiapuy Anus & epetaea #9 opsedoary ap ep e] “ sonteno sog -aqu9s9 9s 9 ta ontend eH poi ua sp A peptajan fe wouoppox9 EHSaNA ap ELIE W]34q}94 9p OEY Duy oping of v o1302 Uo “Pq 2p EID ‘urejoy eiquosy vonpuoiour bj 9p uoraeResaaur wy oFpm 59 [2 “epra ns ap oposiad asa ua ‘enauio3e afeuosiad oxysanut ‘nb [9 uo9 owiseistyu jap voz99e sajuionaa sowep wep anb X ‘pouai0j ap sen1.29850] ap wse> w] ua opreuoe"[ od sopeifeas solequn so[ ap sauorsdisasap sepuas uations anb ‘s0xn08, ‘ou wied svsoipard sese9 sop uo> oxpuodsar osiag deg opavuoary tee ota wpis4angy ensona e sop apes wet souraress of opor ap £inbe ofp jp amb oreston i opeyeiar vy onsanu apiosu6[) Jo¥ag ouNsjIsmy [2 anbxod ‘wnat onsontsp 012904 o1t0sepure wast ob aed yes 291 oBany Xp uo ferme 59 oto a9{np A oIonap “Pu 3p ovpena wn poy Mt ye 8 souoUE fe OFaRput amndoud oyuaUAd ‘oqsenuooua v ose8aq 15 022g “ouniqae ns © sopeaqy odin 12 A onunse (9 sounpief9p oponae ap asotanisa opuiena an ‘ompmiss onsonu U9 oxpeND Un 99eH 9p odswoKa p wumdare Ip 1 eouasanoy watson oFany sas w aganud A "e od fpnur ssrepanb gap fp vy sod ans 9ar9 =X “es9 #9 QO DEMON SYIOON my VAoRUNR OM BOF ANT XIVI cost nauo auRUCUA % COLA KuLKOUSE ‘como sifuese la ma propia y, hsego, al verto muy eispuesto a ‘querer gratifcar a vuesta excelencia debido a la hutnanidedd «que Te demostré en Mantua, le dije todo con libertad. Arti, epararse de ls majestad de! asia esta conchasén: que si podia rey de Francia sin desgracia para él, segin esperaba kacerio en lunes como maximo él serviria a vuesta excelencia mis que a nadie en el mundo, Pero que, de todos modes, una ver que haya proporcionado un cuadrto que él hace un al Roberteto, favorito del rey de Franca, haria enseguida el retratoy lo man. ariaavuestraexcelencia. Le he dejado dos buenosslictantes, Et cuadrito que hace es una Madinna sentada como si quisiera pasar ovillos porelhuso, 1 Nifo pane el pieen ln canasta donde estan los ovillos yha tomaela el huso y mita ate {euatro rayos que tienen Ia forma de la Cruz. ¥ coma si deseare sa Cruz rie y la sostiene firme, y no quiere devolve a ly Mam, quien parece que desea sacirsela. Esto es cuanto pude hhacer eon él. Ayer dije mi sermén, Dios quiera que rinda ante fruto cuanto ha sido eapiosamenteoido™ Laslangas citadel corespondencia entre Isbell fay Peto nos resutan muy dls para conocer lon lemon de Juco que pontanenjugo ls contompordneos de Learns lahorade sentra paomossnovedadeteica de ssobrase comers, sempre algo exriados,susiterenenn artatcoy, segan In perspective mt lana de aquellos hombres qc og alcanzaban a comprender la ampli, hera de toda ocala, el programa cultural y cognosctive de Leonardo, Tale elementos, en cuanto compte a a apreciacon sensible dl eso delmacsro no deren demasiado delosqus tonoeaen hoy tambien: lexpresivided de as figuras, sfculadecon 53. Zollnes, op. it, p. 208. La traduccion es nuestra. Para una dis ‘usion actualizada de las dos versiones de este cuao, undads eg las rlleciograias de una de ells (ln version Landsdowne), vescee deslambrante ensayo de Kemp, Martin Jy «Dallesame aicatiice dl ‘reat rinascimentale: il caso della Madonna dllaspo di Leonssdo da Vinci, en Kemp, Martin Jy Leeioni del chin, Loonarde de Pang Aicpole dell esperienca, Mili, Vita & Pensiero, 2004, pp. 267.288 inoovecion xiv lapercepcion del movimiento; la ambivalenciay la paradoja encerradas en una combinacign del prodigio de la imitacion a ultranza con un misterio emanado de la metamorfosis continua de la luz en sombra y viceversa, sobre la superficie de las cosas y las profundidadies del paisaje. 1502, la guerra otra vez. Lainvasién francesa de 1494 habia despertado ambiciones feroces de personajes oscuros. Un bas tardo del papa Alejandro VI, César Borgia, aguijoneado porsa padre, comenzé a planear la ereacién de un estado romatiolo que sojuzgara a las eiudades todavia libres del centro-norte de Italia. pontifice vefa en ese proyecto el prolegomeno de tun dominio territorial directo del papado en el corazin de la peninsula. Un viaje a Francia dio a Césay la oportunidad de tratar ef asunto con el nuevo rey Luis XH, quien alent esas ideas y otorgo al Borgia el titulo de duque de Valentinois. La segunda invasion francesa derram6 sobre la llanura paduana, las Marcas ylos Abruzos, el furor military la habilidad polities de César. Florencia, gobernada por el régimen republicano del gonfalonieve Soderini, vio con enormes recelos los progee s0s del eValentino», pero dejé actuar a la diplomacia y buses una alianza con los franceses, los nuevos sefiores de Milan. Es posible que, en ese contexto, Soderini enviase ante el Borgia ‘un experto en fortificaciones y maquinas militares, Leonar do da Vinci, para halagar al monstruo y distraerlo. Por eso, tal vez, durante todo el afto de 1302, el Vineiano recorrié las ciudades sometidas por César, Pesaro, Rimini, Cesena, Imola, Faenza, Forli, levanio mapas, dibujé murallas,fosos y torres, Aunque también pudo suceder que nuestro artista actuara moti proprio y reaccionase frente a la guerra con una de sus tantas paradojas: en este caso, la de poner sts saberes al servicio de ln fuerza més temible y destructiva. Llama la atencion el que, nel mismo 1502, Leonardo eseribiera una carta al sultén Ba. yaceto II de tenor parecido alla que, en 1482, habia redactado para Ludovico el Moro. Traducida al turco y conservada en xa lengua, la nueva carta decia: «Yo, vuestto esclavo, he oido decir que os habéis propuesto erigir un puente desde Galata e20 “ld “eget “vey ‘pup Ay nnnbso annad sory Buy prgy 9p aE MEU, oe 91 &cor-tor dd“ do ou07 fap ssonas auayamxa of osvaa ‘oraitone opsuoary an afer [op souornipuos « soBed sop upiovrenoa ef ap sazitae so] wig Ze ded op opwuey jayne woxqndary ap o8zeou9 fo ouopuLge “gost 9p oxeas ao ‘sand uone9 jo gatsos ojos [au [ons {-2}/ant v-wypa} ww Uopadaad anb peprods9y BK 10490) [3p “eziony yap “yShouo wf ap worstase we epeofon “o3tu9) ‘tv ojuoruouo> jap & $ozsoa%9 80] ap ‘our|nareta odin Pp ssooiode wiopepz9, ‘see soso 9p sazedstp spur sopep> Se] aqiyxo & sojguuuseiar seamsod so] sepoy aajonagasap anb sopnusop ap eauanoas wim ua “uapond owoo svtaz¥ 5 tseuos & asansan uenuazuy “ene [ap uapes an saaquoy sq squoseidau nosseuongyfoypeusepore weqeusxoide 28 esky 2p soy anb op wane vy oxp nvuodr otzepy oparena oF 19 U9 ungeasoijs as 2072 [pod soperqo3e ‘sopupos sof te 09 1¥ orxaid oxposida un wso waved ona pair fanSipy somrsid oj eniuoa ‘ousy fap sei w yet ap offal ap gz fa wpusan20 “puns vf tounaze oxosiay wo nioasta eipy odds 9p sgueprat ain! [9 wnu0> “opFT 9p ovEN! 9p Ge [9 #pwIGl =) 2xutid vf s0uPan sns ap soovupaSotlsuataid se ap Peogt ts sapunjap opiqes siqey wrouaioly anb sey ua sepeuso! sop ‘eussep & wergay “ouosn ap ming ie sewvasaidas k 1 oust vj uo attaxjua ap Onn ja oasay ye sed ¥1q2D [p8ury fonSiqy “oduon oust py, sonBuy 9p epporog | 225 opnayqeise wera fo :eusvonbuny rep auajng 0 wanna 9 fasts ter9 [op Hes ap SoaN So] ap ou ua enToUMUO wun wun ap upionoafa w opseu0dr] eoRe¥9 wunUaIOg 4 stig og0ST ap ouoyo ja wy “oree|atuNeyp psseapesed wu {Wo sb9p sourepod “ugg essay oye eas 1 9q> cayonse> 502 aed ap onuoxanansay un aos aysuodord ssaotsnye 2p 4-212) fu op omjosqe ousigo# fo syupe- ousseUeAd 9p =P ao abso? aut seL1e[yjunse ses9 a 2editI09 opnd ot of xe woponcons| . red 40g ‘oqodey Fr onauoyopyw exeys7 wssnoyonnig ormsg vou [hong oe 2g 41 ower gpg ozzy ewsoy. ust yy 1040 “009 SIN HIaAMNDEWY UIA OD Séiaad 1 MOIO>OIN “HTANENDEN ee ‘uaurnjoasquoyoil ap ¥101981:09 © Isp sowssspesy ousrourg jap ouostp anea to ese 96 anb trop ay 2juand tn Bonson sey ap pepiteao, eto pindineut 94 yor, Obe [Pug opseuoary ap xeaupsd voqgye ot Ye vind Hf o8e9q 4 Seng ‘ep-te dil peqt “aoqueg-nunie wroeano.t (2761-0964) Hammon UMET epHMRONT “AK-VY U9 "(2ug) sOnoHyDHe OpHEu. Ye SNP, "pforuapoy ta “199 of “wren ap exes] Jp ono wopelngip yaa and y-zet Kye] “dan do auTIO7 G91 ps "2410 Jo swayed ouumstOg wv xmpmuHa ‘ots asz990q Booim fe eq s04x9 vded jo "eI Uo -ydounyamstOZ ap eprea 21. 9p sgndsap onod enunsa ‘soyeqap ap BHawUH se peponuame ‘ino ‘T] peurmynyy upyps pe #289 voqUH9Iod ns Ho oproazed of opeimaqur soqug aoared yf og "eanoyad uo seysond visey CsepausSoui opr aey soyeslowsas seaqujod seuvjresado ant ap seouipisny seqonid seundje uoreuorazodord we4yy Welqeyy 9 ‘orsn Say “oupureyy -vsoydes o ajelfeanxe "9p! ops wy 011 orSi9AUOD ap ayons wife ap oUTuED [9 10d ‘punt Jp sey:su00a1 exed orpout a 395 ‘exon wf epeUmusay z0a mun ‘opand zopeysinbuos [p anb zesuad anbrog g4.48803 x a vandaje pepsons y erzeULEI| ojanemnbepy anb oLe-eoIT EL 8p & wanyjod v| ap ouvyd jo ua “equasaae a epzctioar|osese 6)? Puvusii9 ap vqeaysqesoane as une anb vadoana uorpezqiAiy ey 9p soutus9) soy x9 opor axqos Youows wtix7o0U axes we 2 upeprep won 9p wototid io sourreg? sogsIUpE spur sofiy shs aznta 1e30]09 wed soanous away pepreusny vf anb =| 2 euosiad voniugpt a wjos van 20d oysog9 aso { sepenie sejonbe ‘sesouiod souorouaauy seyaq saiquioy soy wma: {9 op tanjosqe erouotuaAuoour vj ap eaLaae OPK [9 & ¥o0d9 Lap sopeperdsap seus sorauzan$ soy 09 sayerauaod 0 sopeas Souorayjar sey89 18, !9u9 OLD? ;,xopswenaD prUsO oypet Nb oe ue; ‘ootw un owioa ome ‘ogea v areal] OK “00tt991 a8 fos ‘onwjaso onsatta “ox “wradniystioa of amb o3mu99) wiqee, ‘oa anbsod opeyueaa] wiquy as ou anb orad ‘jnqueieg wise DSMONIMNY SyIODK my YRDMMT OME SOP HLA 1 086 BALIO BURLCUA s© NICOLAS KUTKOUSI Jalio 1, quien comisiond al artista la jecucin de su sepulero destinado a Ia nueva iglesia de San Pedro en el Vaticano: Leonardo llegé mas lejos que st colega. Del mismo modo que Miguel Angel, el Vinciano se concentré en un instante del ‘acontecimiento, aunque seleccions el pasaje mas desgarrador de fs batalla: a lucha encarnizada de las cabalierias por el estandarte. Hay alli menor cantidad de personajes que en la Batalla de Cascina, si bien més entrelazadon, y Ia presencia arrolladora de las cabalgaduras lanzadas unas contra otras con furia equivalente a la de sus jinetes en la reftiega. Leo sardo complets el cartén a fines de 1504 y empezo » trans Portar la pintura a Ia pared, para lo que inventd un andamio [muy artificioso que, si se fo comprimia, se clevaba y, si se lo ensanchaba, descendias". Lo mismo que en el case de Ie Cena en Milin, nuestro pintor ensayé un método a sea, con incausto esta vez, tomado de la Historia natural de Plinsor 32, Ibidem, pp 61-69, Panofsky, Erwin, Studie in Konnlgy. Haman. ‘ic Themes in the Art ofthe Renaisance, Nuva York Hortoe Ran 1007, pp 18 60. Vasari, of ct, volumen LV, p. 48 GF, Pini, Miter Natural, libro XXXV, capital 41. El Anénimo Gaddiano explica el asunto en deiale: «de Plinio veces Tone com el que coloceab, pero no lo compreniié bien yal oiecrenis robs en un cuadro en In Sala del Papa fon Sama Mase 9 pues alli tabajbe, y por delane de exe, spoyado coca In eed ncendié un gran fego por medio del eval gratias al clergy Gurbones, secs por completo la dicha materi y ego quo adc, losnismo ona Sala [el Consejo, donde el fuego aeenabsin tacts baja <6, peroenio alto, debidoa i grandiasrere no lleg® el calor y is pntura colon. Es probable que Leona neck Pio ambien en Pino (libro XXXV, capitulo) pueneche ohare pee inteesaban “el parpara, el indigo, el ropimente: eres leuna superici seny entices donde adhong de una superiie himeds como bunea, por certo, ite Ia pinturaal fresco, Veese el svrRoouccin u indo pide con calor intense: La foguta que se ener prs Sulton gs solr Setconserv6, no cbsatt, I cecion cent, I esena deb disput por a bandera, Rass 1563, fecha en la qu Vasa y Su colaboradoresdeciieroncubritla obrade Leonacdos thy fran due Cosme Ide Medic Tamsin learton orginal Stinson embates de unainundacioneuyos efectos el pepo Vincino dejéasentados en el Cice Ide Madrid con fecha 6 de junio de 1505" Sin embargo, nos han queda copias tnuybellas dela pitura, omadss diectamente de la tmagen tnelmro, Le Inde ox Ofiio en Florencia y la del cole Sion Doria @ Ange en Napoes sri a Reac, o bien It Celebre copia de alguna de estes que hizo Rubens que hoy seencuentraenel Louvre, amine una canted eonserabie desibujospreparatorio estacios, desde ls dens generale Shlenctnrotasicodehombresy cabal kere coneretos de Ia sonoma de os personajes de on siales quegritan™ Leonardo deo tambien una deserpeson Heras delamejor manera ce epresentar una batallay une apes ‘thaustvosacerea de Is historia concreta de batalla de [AnghiarSemejante conjanto de documentacin exert grin nos cia imaging coro bio de vere la obras Leonardo cuando clara In abundon6, tra el desealabro 62 Vasati, op ct volumen VIII, pp. 199-223, Son fos frescos de Ie brigatavaserians low qe hoy seve en e lug, 63, Vease el nimero 2 del apartad Testimonios personales sobre bray descubrimienon del capitulo La pintaray settee sissies de nuestn tradaceldn 64, Pedtet, Carl, Lerarde da Vin iets Florencia, CF. Git RG. Barbers, 1968; pp 3386 — 65. Veanse losnimeros 3 y $5 del apartado «Paisajese de capitulo sla pintar yin are vices ara eat eee figuras ls 17 del conjunto «Oba gratens “EW uredoy soon gee at pu ery pe cpa 2at & gorgot “dane Me souey OL soy s0[ 9p widon weak tog eg Heo sagA 9 dy uatin “de eeen 93 4p ojoneg | 42 ‘onb soureaysian su anb azquso4 tm 9p & eypuyr anb offeqea un ap ‘altx anb ups un ap sojyzad $0] aziua oosajuared {9 opnusap oprwuoe'y ‘eaadg wast #80 9p ofnggp tn ua ‘anb wisono ue auan a¢ 15 “oraq «,HoraRIa}1204 ind ou ‘ouiseismius [ap uorseurejaxa e ezed wystaqe 9s anb ‘eno py { ugjoeumursarap Wo9 soquorp sof aura anb wun ‘88309 8»( 9p 1yz0d ja ua owisyo104 ou.9 un ap ein wf & so2seo sae ap sereaspul se| ua 0 ,,souofeup so] ua ayuaprtid wasaUy 9p sojeuas se] weyzeaay| eouoso}, ap $0] ‘onteraairg “wapad ] Uo sodiono sts e2ojtp anb soqure ap uoisiontioa ef ‘o[0201N 9P ro ¥f uo om Jap & ouao jap manta peprao%ey x ‘TEP? ‘809 o2s9autei4 ap wsOnAnsuoU 09 LOLs wf sper 2p ‘w2uenjn » upioseduionsap wun ap seazete sey X sempeusse { sopwoon sns ua ayreyy ap Sous so] ouMtDa1g 80] Ha aIqn>52p ssqjer asq ‘oxpens jap vpranba ej v ‘sounuasay sof 2P sopeyre sajal ‘oduiwseog ootaopn’] v X yuysig) ojoedurety © erspieq ey rereqaute sod uvund anb wypazop e ap sfeuossad 50] Ua “UBT 9p OFsiar0s erniepuay Soy soap afea ‘02s0>U834 oandope ofty nse & ouuraoig oloazin ® eognieopy uae Y ap atiatpas uorpdiosop wu] "ewanxe wiouojora & uorsojdu ap woturyurp ‘Sov> ‘uotsnyuoa ‘pepjans9 ap opsoqsep “O10 ‘euny $9 opoy, yet equo soy satiggnb Gaaey as anb vf anb Sonu} oj uoa eran souau us>eq 9s ou ‘aqER|IP vIDEY SC raid se] u09 sopezvjanura»‘sapeuitun sosa ap sop xxzuesi08 »| Aup;eutipury|‘viqes ups uoyredusoo soytaq soy Ks91qWH04, so] sepnp w 05h vlop ou sojpequs & sayous! ap ayquaenxatt fopnu jg “8ans9j eouareduso> ap ups90u ramnbpens ap sepodnue so{ ua earonouo 98 opzeu0a7 ap uo}ED [ap woI9>8 23° [PP opetiorsry wes8 yap uorse!saade vf otsesi09 fa 20g oreo? ‘us anb seysnf ap 99 eun spur soja uo wian ese, am 3090 an Nowonaouint ‘3074 I] uoumon “yy de UasEA 29 (p01990 ‘euasoyg) esnpesieqe> vf 9p opequss9p any expe) puttiag ‘aypuos he opuena tosauate 2 ap eY0stap eX Sue) wloutinos ep onoqaypuy ap wossuessonu mt (Coy) ‘Soupry} woaaory ap erates ap ito Peoueaqo, oP ‘oenonuan any ap sunos9 Fae wtaeasday jsoanon (2p 96 [9p EpED9p | us }912227] sod Soper saspuRD so, ‘Dovy ap PEpHD ob RUENDLG peptfec|“OUEIOY HUG UD sosoUIs ‘oj augjos oats [dy] wu Hotaayqo souRuas0p Sol Zep] UY “99 ‘4 yejeenyeu [pp soyesia soqueyseq Uo> ‘soduson sojjanbe ap ojqeo v seuuie ap saxquaoy ap savoroignyxa sun je» our S9["ojoeg epeorpap upra v| uo ‘sand wyjeyeq wun UeqEUasDuc 21 0299] ap saspen sosa anb ap wlzoUutaut w|oja[dtoa 10d oprpind wyqey nese, ‘gest Uy ‘Sopeuorsuo 2X sopug soja rep ap seuago sowntiqnosap seuad osuaqu SyUI aajana a8 OM _nuSieart aja aso & opnay wHD|feqRD w] ap OpLD}OD oauZOT UR sp eojurutpo| opsonoos sou opens s:3 0 ‘pepion 9p 10841 {Fy ootpoid owas [ap zapnye wy v adngzsyteo anb jwravdsa ‘uapio un erauapiad ua uauiod epetuol | ap uy [e S ozuonwos {eSoisorpuoda1z00 setaose sy ap opto} fo wo safested soy ap ‘alge wista 2 sound sorountid so ap wpypmna nua wuspuagye eanoodsiod w] sopse> sarquioy 50] £ 9809 54 S0f}"9 9 2p safejad so) & seinsod se ‘se1apung se ‘Soxass9n8 So] 9p sezaqqe sv aiqos ysv0220u $0j 0 soy euad so] ‘eanpeUsse Se ‘ez sy 40d sosancluysajensta sour] Ua sepes92u09 sauojoo & seussoy ap pepatina & pepifadiioa uns van ap rope 9] 8 aejounuod UIs o214 of 4 ‘sasauats so] ap somrsuajep soaurj $0] ueprogsap anb souruai0y sof ap sauiorodnsst sj & soureav [a “SonteoUZ}G09 soy az1u9 soLOPSEIar se] “onred wpED ap soxanusrsou so] pepise|> Uo> opensou wy ofjaa9p “ou IA [ap vonsp(dl uos>daouo9 ¥| ap oxrPUOrON|OADL Z91 END [9 sniaapo nied , oumuoy] ueg ap ayequio9 jap UorrBI0WUIIOD uy ojle099] ofong 40d sare offs pau sepeyurd seu92s0 se] luop opsncosy] ap yesnur fap seidoo se] soseduio> viseg, ‘9067 ap axquiandas wo wey fora opunas ns ap exadsta vj uo ‘opeaas ap uoroesado vf ap ur Ww 10S EAUO BURLCUA \ RACOLAS KMATHOUSE Anghiari también las fances del eaballo del fondo remedan ly bboca abierta del florentino. Por medio de la ira y el espant, Jos hombres se animalizan y los animales, paradojicamente, seasimilan alos hombres al contagiarse sus pasiones. Aunque Ja batalla real de Anghiari pudo haber sido quizas un enfren. tamiento casi ceremonial, un escarceo del viejo tipo de las Juchas entre ciudades italianas, hasta el punto de merecer ly ironfa de Maquiavelo, quien contabilizaba un solo muerto en Ja contienda, y no por heridas de guerra sino por caerse de Ja cabalgadura”, la epresentacion que hizo Leonardo de l dlisputa encarnizada por el estandarte nacié sin duda de ls condiciones nuevas de la guerra que las invasiones francesae de 1494 y 1499 impusiezon a Italia. Mas, aunque parezca algo atrasado y estrafalario, la descripcién de Vasari sintetiza perlectamence cuanto queremos decir sobre a obra vineiana cen el Salone dei Cinguecento: san soldado montado, con la fuerza de los hombres, mientras pone el caballo er fuga, dase vuelta y asta del entandarte para arrebatarlop de otros cuatro”; pues dos lo defienden sosteniéndolo con uns ‘mano eada uno mientras las otras en el age intentan cortars la fuerza delas man, asta con las espadas, en tanta que un soldada vijo que gi Londres, Pimlico, 1994, n. 85, p. 116. Véase Ia figura 18 dl conjunto «Obra grea» 72. Machiavel, Niccolo ori foentng, V, xxx, in Machivel, Niceole, Opera Milén-Roma, Rizzoli, 1939, tmmo I, p.396.¥ en tans jomadiy tan larga lh, qe duro entice eine yveinticbatro hr fhomurid mas quen hombre, y node heridaen dealin otra golpe ‘istuoro, sino que, caldo del caballo, fue piotendo y expir6. Con tanta seguridad combatien entonces fos hombres, porque al anda todos s caballo, eubjerton de armaduras y seguros ante la met, toda ver que ellos se endian, na habia razén para que debieran ‘mortal defenders as armadiras en el combate y, cto ya 0 podian combat, al rendiees 73. Vasari se equivoca: son otros tres combatentes, a menos que cl que busca huir con el pendon esté también incluido en lacuen ierRepuccion w con un gorto rojo, tiene una mano en el asta y enarbola con In otra una expada curva que furiosamente descarga un golpe destinado a cortar las manos de aquellos dos, quienes aprie- tan con fuerza los dientes y procuran, con aetitud muy feta, Uefendersu bandera. Por terra, ademas, entre las piernas de Toscaballos, ay dos figurasen escorzo que cambaten entre sy cltendido en el suelo tiene por encima un soldadl que alza el 1 puede y, con la fuerza mayor que asi consigue, brazo cu lepone en la garganta el puial para terminar con su vida, ye primero, acostaca de brazesy piernas, hace lo que puede para evitar Ia muerte. ¥ no se puede tranimiti lo que Leonardo hizo en las vestimentas de los soldadlos, variadamente variadas [sie] por [el artista) lo mismo que en las cimeras y los dems ‘ornamentos, ni tampoco la maestra increible que él demos ‘els formas y los contornos de fos eaballos, las que, mejor que cualquier otro maestro, Leonardo realizé con toda la bravura de ss misculos y su elegantebellera Ahora bien, es posible que Leonardo haya procurado, en cesta gran empresa, emulartodaslas grandezasdelarte antiguo ‘iyo recuerdo habia transmitido el mismo texto de Plinio en -que nuestro pintor hurgaba un método de pintura mural a swe, La Batalla de Angkiari babria funcionado entonces a la manera de un compendio de las maravillas que la Antigiedad habia logrado en el campo de la mimesis extetica, Analicese si acaso no reverberan en el cartén de Leonatdo varios pasajes {el capitulo 36 del libro XXXV de la Historia natural. Por sjemplo, sobre Parrasio dijo Plinio que su maestria en dar el {ontorno a sus figuras consistia en reddondearlas bellamente y asi «probar la existencia de algo més por detras de aquel y, de tal suerte, revelar lo que 6! mismo oculta=". Proyectado sobre 2 Vasa it, volume 1V pp. 2 15. Las waducciones del texto de Plinio, hechas a part {scion lsina on fine de Bill Thayer (htp://penelopesachieago.ed Thayer/LiRoman/Texts/Plny. the Elder/35* htm, nos periene ‘uosonpmn easane ua etapa st so Cnumquyd es opmndeo yop sion "age opened fo am9y 2 ofap ap» onbune ‘mquy vf uo soue onen> ofeqen wisnse pk ipseiay) wsy] wsodse ns ap orenar jo ouRUIA [OSU lopuosorg) fap oasaouedy “E8esNA ap oluownsan ja UDag ‘pesos v] ap 239 w| “empew ‘euruasoy] vood ns ap wigo avai wno vf x peu anb spun Kop euoa’] onsonu e aquaureaana usyaro. sou epeyurd wofou 2 ap peptjeios v] uo soayysoun somaya soy ap & opesas op aye [ata ofr esnse fap sezo0d seg “ssostazut opesseusap ops {wetaquy ‘opous 0390 ap ‘anb sazojoo so] w aqusos eysa}> Ugo} osingat jp ‘wyjno0 wiouwus ap ‘X auazedsuesy wzpard wut 3p $9401,» “oroumstp e919 BUN apsap opor aSBALAEGO 95 5 OM02 ‘ensta uf wred ootuowse uquijsar ise & 9 w sePpei8 opeztaets rp $010]09 80} 9p ojjag j9 wfenwon weA8 wo BUD} OFNOALT ‘tmwo01 asoxpnd & oxpena fap wa1e> wzmiamisa arab wixqno5P 9] o]0s euasaid ns zed “oajod [a & pepajans x WoD oP? [pp equarasaid so {sazojoa 90] ¥ peproeata zoset equ ofa! Te opigap ‘onb zapefjap [es ap ‘oinaso 21uxeq un woo septsqno ‘uqeiquumysoe ‘sepeutui ueqnisa seaqo sns opwancy “OHH pnd axpeatanb eta» wns uopuaaur mun ozyesta € ojesar ue szuefouos op uppestos y sv2osord wzedsojady ap aged pepoedes w] ofeigns orang “,zowed [ap sesjaax9 s9pei[s°5 So] ap oos9 orfoya ns w “une spas onwoUtA [ap meV us soureugaype anb saxo sof» ovespauiuy op wyzodsuen Som ‘onSiue afesed jp z sou ab Het ‘sarouaSiue> sus ap oun jo 40d oproouone: < sajady 20d oped ‘osourey ojfeqe> un o>e sop onuyg ~ensidox wean so8 118 s0j anb 089 {"]“pepemuaa] vzayjaq ns 9p opz18 fp U9 PS! ‘onsite oj19ur soKeur ng apie fap Sordid soj axqos SOpEIe sousea svoyiqnd wsvd own sofa uw oy) ['"] woxsypanns O19 uuosarpanaid oj anb sasoyurd sptaap soy sopos ¥ ozadns anb [>> nat Nowonact 11-99 & gett dd se ope saqos got “ezueyy “pupeyy ‘onarmoury pp 210 age pny sade 9p op084 19 nagar) HL ets ap Och ows] fs True ‘pun opbags ane “sonst: £0] od upiseseduioa ise Urey 9g “yopreuo27 wred owaidns ofapout a saypdy wys9s ‘owsondns sod ‘oiag {seStspeno ap vroase9 wun X seundly tata 9p spt 09 sesrod so] equo9 weg wun winqqye oruyg uamb v sopystay aig O? éwottad ns ap eatanut ] 10d oidurass wprpuaases ‘2 pepypes wie seur | ap waiqs “uoronoalp whno & opejuasaadan 1 j20utd jo anb ojanbe anb spur of asdurass dey sega sen ‘saruvuiy v aszepeuse opreu0s estan’ ON? yeangow DL suzf ¥| 9p ofeat fe S9]q3Sod ser2uaxRyax se] wad SoLUaEIUROD ang “esta onsonu ap soon 989 prxapiep So] ap aIHO7HON [a a arduais woratans seueturd wane9 vy euONSY ‘open [pp soaynuar X sesrmaimy sojnatt sof uoa soiquseasort so Inauaon {am iodiuy snaiorgig erourid ne o4unar opamaoe spurena ‘sguejt opouiad sauitd jap inaed v ‘anb svsuad 9 Useutop aoored ou anb oj sod ‘sepseiey se ap suze eIERE ap onpajox [ap owen v{ to sourerojdxa v« anb soyend ap pepatter ‘un ‘ouerout, [ap yernus jap wuanpe as sauolsou9 9p peproxdn {nu efaang “ered vp» sey Supoys “zaprunn & wzaray “pupae, Ceuotree “oj 830 X uptseduion ‘eauauiaya & pepiqeseydat ‘ronsnfar ‘pepyresioa “ex9]09 ‘epuMystooM -asuatUae ojqand bpp wuoSaye ns ua zensou ap zedea opis qe soquid asa anb ‘auotseudxa ap peparzes m onsiBau ouossiy | ‘oweateg qos Upyquiey, trey ap so1uazyequio> so} ap soso s9}89& sopE|e $0, 9 ‘pupisuayuy efasvd woo ‘uadaredeas oyxaa jaa sordzasap soinage sor exvutdsas opto sousapods isv9 anb ‘wze309 9 98304 Ib ap ojuowous fa ua ‘opunsas ja “zopns jap wpuotzede e] por too { opeunre juausPjdiod ‘otaraid a od spadatoo 3p oe jo wo ‘orounid fo iopaiie> wapse un ap oz1y osseazeg anb soyenaisop opzoa9s ong ‘Seuzssy| ap oun [24 vpareafod vf {te sozantand so] ap wsvur yu afzauins{ sowuajota sojwayNEAoa 20] ap uorae runs of ennuare y7pIg wsysonu Ua =nbe;oumfs UO olagip re ajquoyideso orang ap opal ja ‘apres’ ap w1H>91— GNOME SYIOON as YOO ONIN JSOF IAT LVI José sso BuRLCHA % NICOLAS KTR imperfecta». Los estudios de Martin Kemp han disipado lay dudas en torno a laidentdad del comitente,aquel Francesco y, es ms, han permitido localizar, en una propiedad de lp familia Gherardini, el belvedere donde habria posado Monng Lisa, desde ef que se divisa un paisaje panorémico que coine, de en algunos aspectos con el celebérrimo fondo del cusdiet Es probable que Leonardo se haya aplicado a esta obra ening 1503 y 1505, al mismo tiempo que se ocupaba de la Batalle 1, Anghiari. Tanto Francesco cuanto el pintor debieron de juzger gue el retrato no estaba terminado en el momento en que Leonardo partié nuevamente hacia Milan; por eso, el arti Jo llev6 consigo y lo mantuvo a su lado hasta poco antes de su muerte, ocurrida en Francia en 1519, El rey Francisec | hhubo de adquirirlo para la coleccion real cow la que, més tarde, entre 1791 y 1793, en plena Revolucion Francesa, ss formaria el Museo del Louvre. En el templo laico del manda ‘moderno por antonomasia, el euaclro de la Gioconda he sida lurante doscientos afios y es siempre el tesoro mas preciade, 4a imagen mis venerada por millones de personas que se agolpan, dia tras dia, para contemplarla, Este eulto del ate concentrado de tal forma en una de sus obras, esta idolat 4e la Gioconda, inigualada en el mundo de la creacion estétics, {uvo su contraparte en unaiconoclastia material y simbélica también sin parangén, que ha producido losataguies reales, ly caricaturas, las deformaciones, las irreverencias, los chistes is extraordinarios a propésito de tna sola imagen en tode 'a historia de la pintura. ZEstan justificados semejantes fend menos por la calidad artistica de la Gioconda que, prima faci luce un tanto remota y desleida en el Louvre, detris del adic {que Ia protege de los vandalismos, del polvo y de la hus? 20. setrata mas bien del precipitado de largosatos de fetichisme Publicitario, que abarcarian los dos siglos de ln hegemonia 78. Kemp, Leonards. op. et, pp. 40-160, Pare una hipétesis dis ‘inta sobre ie identidad de la retratad, ver Zappers, Roberto dali, ‘Mona Lisa, Buenos Aires, Kets, 2010 erRoDuCCION ux ee ees dee sm een irene ede pina om Soe ee See eee ee Cee ee iacjenaecucn cen ee ieee eae A sone sy ‘oar p “209 “sontouyp sms ap sSO}sOUIM UL sod ppeuntiop [eine opumut jpp uowsla von spun “eoqdint eayurpunp sa anb serauniod sey & sapepansiqure sey o> “oquaturjaoar ua anbisd wun ap arexas fa “wauanaasu09 ua ‘souauay, ‘wzarermeu ¥| ap ojnovioadse fop pepauioxsues af emnjatd ey ap epejaSion peprreiodaiay ey uo reyuosozdas 2p apiype [2 wzansap ap opei# ayo wysey oztywar ovodurey tu “osaramsye of anb zny bap 0 22% fap pepsstop v] ap HorreaUP ‘ow #198, tun amsoxoad 9p zedea efias amb sopensta soqule> for oma un opzeuae7 omnes apuesig wap afer ous fotoa waeny “oquozqa04 jo wIaeY Hap 98 solo soxsonet an} epipau v zapiytu ns ue awuenfuow & juzw aquoureasausord “upojeq jap {Had [p sen sowesuystp anb [9 ap ouvosa9 seus 6] ua opyya 4 aia0 ‘afesred ja opmuosazdaz opis ey anb > ‘wnd}v] sono sea w aso a1 "woBWUNE wa ap PUPHTEA eT { ezopues8 py uapssax azqumnpnsaou ayrefauras w9 X soUaiqs fof PUNK ewpylnUns{p wast wun wI>ey ALSOP 98 & wIsAIqe ‘s1s8oqe Bap apoaaid? ‘opresnio> ye uoiq spt G Zeatey WSE2E| ‘vafinip 98 4 wsjoaunjaut vy ap apuasdsap ag? cestauios vso vs apuop vr2ey &auays apuop aq]? pend4|y ns ap &sareyeav sts ap oniastur ja sourguas ‘olay oxdoud ns ua { eperenos vf 9P ‘Peep epuonon sotid op wy to o ouput quay sowsuoutiedse anb apqeure upeoeqam eye 9q "08H Doyuartayaouu jo sod suade wpesaaye eae wf ap A oyaenb odsom [pp ofeqap sod oduiay jap autuaiad sen un ouoa oystxo axd "ais anb wu [a ouatiap a8 ou 2yasap adna ‘womnbssd epta 8 ‘surse eo}owo eprae| oun wyoouepes wu “soNdO sana pep mn oom non pe bn apes 08 opstos “vj ap sowanzede sou seuiade opug:aey es snunuos < eanqued vy ype exsanu sourezsunde arb oP ste auauteat opens wey a mfr se] ap 29004 ap eed» & sojsosparsojonb veo ‘wpezaqsasrude estos ¥[ A sonuas sns ou { soyqes sns undnoo anb sypdnd seu psp uait su sof soso anb ap oa (2 otyo> we E22 ua ormunfs ja & o3nasosyp jap soutantea soy 0294 “tol | 9P ul Sef ueaauiaN2u9 a8 anb [9 uo osodas [op 10544 os10) a & so ba Nonaonount ‘O1GR Ud Af uaLUmOR 6 EMEA “ge = ‘o1pena Jo soureasasqo seuade sonjosott ap wzapode as anb ‘e199 uo ‘oWaluHtAow ap [eIaUaS uofoestos wun Sepy “adwion ns © & opseuoaT » sounxoid spur ‘sopeidajtatid sodisay ap 40} HIq 0 oUNosap LestA anb ypumeID ey ap uasieet x 9 upta ws9 ren uoouaas ozsanysa operseUtap visonD sou ON JAA #809 8 9p onus xD ou OER tel ovoqysesews of eqepisuo> of as ojrenu a eet grb euysp spur vsoa ex anb winnie tes stzuos em eg, ‘epreuos"] 10d oxpay ‘3389 uo 4 Fzonpoud vij9 anb sores so} ‘pnuait w exrnuid wy seiz0x0 ajons ab wyooua ef aera is x seorup ard ‘axa res9 uezany wy anb sauogng antatuenumos & faree> 0 onions tm uase201 storm eeqeresi ety oq “eyuoneuretgaq dnc WS waoKde | s9s204 an esos 2am gum oss (oprewox san anh scones sod inbgeny b Basu & vig wey an eroueU Yes ap speiuid opis exqey [tofu] wis9 anb apap spond os oxo set ‘Gosqnd ane waa satires seat Hop wasn e] we : elopepson aurea outs saiojo> uejaased out "1¥9 Bap opeusvona 2 spur [soe sol] 9p of ood vopnn ‘ouranxs ns uoo “eanprpuoy ns Uo "tong eT ‘seusan A supesos seamaaqe: ‘ noe Sepo1to> “seu ey Soquami ‘tunios wupod ou ae» 2p sod so sae ae soy a i wratvu | A “sper spur wo ‘Sopidi spt tao we uae 89 oj s0| 20041 3p opout ja opentasoicas sage eoqnns ue am obo sey . 09 outs 12>e4 apand 2s ott anb sya 3059 seafor seyoueua sesa sepor uegqeiss S09 3p sopapaute {sean Seuosiod se} ua sess tos ont ze onuniuo9 2p ank sapepatamy ses song sore yuo solo soy so "raj woo aud afeod enb seroma sy sepor sepantny segs je anbiod oq, > wa ua eypaasdiuad of atu “ezoqearneu ov sve "pod au jo owned anb wise suqasdaed eatin uomnbs ‘014 ou anb opuorays ¥] axqos r2e5%,, bxquato onb soureary -neajqaurmyuog wo J oostaueay ap 23109 DSHOMIMIMN SYIOON my YoDANM OM BOF CT Lav Jas rocas inclusive, Esta combinactén no ha renunciado aly belleza de un continuum que transcurre sin sobresaltos desde Ja presencia contundente de un ser hummano hasta la perdi de la mirada on el azul claro de la lejania. éSe necestaba alge ‘as para hacer de la Ginconda el icono de la experiencia viel de la civilizacién moderna? A decir verdad, cuando Mares] Duchamp llevé a eabo, en 1919, su acto iconoclasta de poner bigotes a una reproduccién de la Monna Liva y agregarle sicaliptica didascalia «4.0.09, con una irreverencia radical y desopilante, dio en el blanco sobre aquello que esta imagen fencierra: la accion ardiente en el corazén de la materia ef latido calico de la naturaleza viva Agreguemos, para finalizar nuestro andlisis del retrato dela Monna Lisa, que las radiografias del cuado, vealizadas en el Louvre en la década del 50 del siglo XX, muestran que Leonardo no trabajé a la manera de los flamencos o de los vYenecianos, esto es, no superpuso capas transhicidas de gles para produeir el claroscuro, los matices y las modulacione, €romiticas, los reflejos y Jas tonalizaciones célidas en el cuerpo de la mujer o los colores frios en el paisaje!. Un ese dio reciente ha comparado esta imagen radiogréfica con las correspondientesa las dos versiones de la Virgen de las cat He aqui que la variante del Louvre exhibe las mismas carac teriticas de ejecucion intima de la Gioconda, en tanto que ls Vingende Londres muestra claramente el dibujo preparstoria, ¢ indica que Leonardo, urgido por la premura en cumplir el viejo contrato celebrado con los cofrades milaneses de la 20. La charada de Duchamp se resuelveleyendo ls leeas por sa ombreen francés, elo que resus sale achaud ou rads celine calor en el elon, Huyghe, René, Lésnand de Vinci, La Joconde. Mase du Low Coleccion Les Chefid’CEvore Abyolus de a Printer, Feiburgo (Suieat Office du Livre, 1074, pp. 38 89. 2. Franck, Jacques, «Linvenzione dello sfuratos, en Galloz Paolo (ed, a ment di Leonardo, Nel Laborataria del Genie Univeral Flovencia, Givnt, 2006, pp. 342.397 SV svrroouccion ba Inmaculada™ habria hecho a.un lado st método personal del sfumato. Vale decir que empleé los procedimientos canonicos y més expeditivos de la fusion simple de colores, o bien de los veladuras de amplias pinceladas, inauguradas por los flamen, cos, desarrolladas por los lorentinosa partir de Ghirlandaioy por los venecianos desde que Antonelio habia trabajaden la Ciudad de la Laguna. Ahora bien, éc6mo lograba Leonarda el sfumato? Sobre la base de las comparaciones entre placas radiograficas y el examen de estratigrafias, el ensayo de Jeques Franck propone que el Vinciano yaxtaponia toques «diminutos de un mismo tono y valores dlistntos,o bien toques ddeun mismo valor ytonos distintos™. Luego cubria esa eapa con una veladura tradicional y volvia a pintar sobre ella eon las micropinceladas que acabamos de explicar, varias vecen hasta conseguir esos pasajes de luz y de color sin quiebres vi 88. Vease pp. xxvxxvar en ese mismo esto intzoductoro, 44, El valor ela cantidad de blanco que pose an color y een una wisn en blanco y negro como ts que puede beindicate ton fogs sta, ded tn ben dterminuo em exenl dor gies posibies entre el bianco el negro. Al referrnee al ol Steines que un colores claro oscuro, maso menss clave woneses {pie otto color con el que lo compara. Eltono esis que dese Gor eomotalyenadeterminudo porlasproperions ee aa pros del espectro solar que entran en su corspontion, Dectneran, fue un tono ess nose trata do aa too extra exchasiareene de un colar paro dl especto, azul jz, verde staclone ees elreatiado de una fusion hecha en i paeta del pintor aden deve depositado sobre el cud, o bien de a fuston que haces onsentne ths toques pequetios de colores alias puronenclsgore ae i imagen, un descubrimiento dptico y atistcn que estat Delete {ibien hubo preanuncios, tanto dl prinipiosuanto dela anion for lo menos a pati del Veronese de Rubens) sobee al qua !npesionistasfandaron su propuestaatstien, Verne sboes eee 15 del propio Leonardo parecen haberse aproxiiado terabiee oncepio de la fasion Spica de los colores, segin se pude or en esurado Tata de pntra en el capo Le piney tg Lee-v62 “dl go9t “ezsoye7 ang-emoy Yuen Hen HEE Ip -nuoys pa) es0y oueyy K autyaee) Ovdie) ua egIaROE ee ONL “turovBuy 9589) sopepara so wamnomyde A sorted so[ 3p open quater32ygouts ap outtans away aye oqaueat kp sozosons fs059p Goo ‘uprequio" wo ase 2sonb ered esse onsanu opontioa ab exis ap a1eeusoqo a “opzmuoa ap onsaid yp & suoutou vy 20d soqure sopess “IX. 81 ovoid pp secure v‘asroqury 9p sou. an ‘ueiy ap Kar ap oragouag wo ‘spur za van ‘ontpy euepsnbuooos K uvUSyy op vere # ta sozts sorseuaaious Sov aut “| oosPUKEy 2p O19 | “eter ua ‘pie sepy ouetd9uas O79 Jo woxese|de esas) ap v8,» 9p soperfe sns & sosaaue35 sop anb w] wo “oj apeusy 2p vpwuol wap a0s9y fo eHD8 ‘GOT Uy “wDUESy 9p [eOeIE fouStsap of amb 11x Sit ap agion Ha we} 9p OPIN P $isinbuo> ornauy ggF4 UG “MoUs Ua sjepy soUrsasod som oxpaotin a fe wa aeaquatsen as ooqo% ofS ‘soren sopupytqey sns od opeuossaudny gous eotou0t [pp ouuassow a 4 S018 ap torseatt wy sen K sojodeN 2p oruoyty Aas yop onateo ye ofan osed "gy NE EOS soy» ouas uotnb "ezs0jg wrepy o2e¥9[HF ap euosiad OBI A nuoosy, wun ap of oreynaty outoseen weir aanop 4? 1p an ootd oydurotyyorBnsoud oyonar ap surerqou: sm Sounsje sezcvoqe nied uaiquimy 4 seonad sauovrsod sts semose wrod wso2crey upensturuspe wf Uo opee tn 5082 soypmur uo onuoata ‘¥2i0}6 8] 9p 4 EoDse, £0 ap O-OUDS | ofeqsapepar>se uo opeti9} et a8 anb ‘oxaiapod opened Ig eUe:y 9p eoszeUr‘asroquIY ap Tf sop “eEPrGLIO | Acasa 11x S46] 9p jouosiad ayeejsasaicas op 291098] OPES? [pp sorreuot>uny sone 80] © sezyjdwsaar w sopeursap senbo» sovod sou too ‘as ¥ omed wetoys 0] 9p 9109 a “tsesntO> [> 4 soeto0s soaqana Yaw souau 1 soxqueo sapere? gout ottoralrenxa 4a un ap orersiopid ae “URI 2P OPEOPP +9 1opod ns opeposuoa ueiqey sao) 60 '99¢1 YEH T aa oconaouNt “1d ogo Swoptmua“pr0yx0 umdnas snbuiog pov souvsrousy yb) eosin “eyo SseacayL do 7 eteete dd ys do “ore gep weary “deny “9g ‘yuvsy sonboof ap safemiaesoconauoa sup ajuaumranoquse ousvoude a auoustfog vofen oxen (9 sata sou) sg of ou un fe an ee op ae op ruana [oye ponnoso ae aa {-oowuse ce equ 940, prpaues couyg ap uquiaea os open ns exgns [zee oyezee un X od ‘souojen ss ap aoranredinba tp otpace papreasariond wptoeareoide sin op opuiasat jon pranf 2 equartdxa umyud 2) 2p opera, ns 9p so\dansad so, juaya uma] ef uo 4 opseuc3 ap sunt | ap wsosonNets wD siosgo wus uauissiun opeseg suorvadep nr sondgarortt “oyysonpessorpmaa us atouaipg sons soraord [a sary COUN 2p pepissoaty Bt ta “pg sow sof op saul onb sowapsoooy, cg “gen weg w aagno anb uptjas jo U9 £0711 soj ua ofnpoud tupefe) f9p ost jo onb oaugsatd ea [a ‘wy 10d *€ esmpapy un 9p vy » anrefowoa wisnneg [op eloyoges x] “oruody es sp onunfde vj eed ozoqso un ua alvaosiod un ap se anb jens sepezru seusoid sus ‘7077 [ap oosamnyeatie9 [yaad jo ‘soqusw ‘opreuoor] ap wyuosdunry eoauce as anh so] ua adna jap semnay sup sainyge1v9 so] wapniie uoo opeyeuas wy Assauayy-adog of oar on & osrung un anna woxpand ompecn DitOgT Unf ung ut :uenuansua 2 wlaspoy apuop zeny ‘omuxoy uajsndeg [2 uo ayiou vuond vy aiqos sepesojoa ueuas onb 2punig ap senyeia san ap of:ea49 un opiqiaz ¥qey pINsMyy Somaottety uBsojey omyan0xieA, ap saite fap ojndiasipuoD ond thaw ng [9 ap opeFa|| wy sour an wozun wf yeznb “eaLs04 NOs "ago wun Ua o1ogejoa X wouaioyy ua oamsa “ggeT ap ozraus K 1061 ap owsofivanug souaian epmsasua owed e140] © pepN!> wun ap outa any “URRY A wPUaIO] | ana o[s0 OUMDUEA, P gost goet 2a “wHOMY ensone ap OLY je soureA;OA ‘sowanderxnk sanbor sojjanbe ap puprieinaz 2% uossiaaid ey reoune exvd quay wunspe uo> asepne 05 opreuoary anb ap sisiodiy wf ua resuad osoyatsde v3[n891 ON, ‘sa10}09 ap wlojdusoo uorsny» oporpea 2189 7 PURIHOUAP YUE] Lerpunfs ower sowaroues anb pepraatuos ap suo!anjos IMSOXAMENN SYIOON my oDANA OM ISO ALKT LXV) ose Eso BuRLEUA ow NICOLAS KUNATKOWSHE \éenicas y artisticas que habia camplido en los tiempos de Lu 1 et Moro: erigir murallas fortfcaciones, abrir canalex consiruir esclasas o diques, organizar fiestas, produciringeniog y aul6matas, pintar. Las negociaciones con la repiiblicafloren tina fueron arcuas, pues Soderini debia autorizar al Vinciano ¢ interrampir su trabajo en el mural de la Batalla de Anghiar. ‘monarea intervino personalmente en el asunto y transmits al tembajador florentino que él mismo aspiraba a hacerse retrata porel gran artista™ En septiembre de 1506, Leonards trashed ‘a Milin, donde permanecié hasta marzo del afi siguiente, fecha en la que regres6 a Florencia debido al litigio que mantenia con sus hermanos por la herencia de su padre fllecido™. Por fn, en abrilde 1508, Leonardo se establecio en Milan yallitrabajé has, septiembre de 1513. Sus actividades como ingeniero hidréulien, militar diseniador de escenografias y vestiarios, inventor de automates y animador de las fiestas de la corte parecen haberle absorbido ls mayor parte de su tiempo, Carlos de Amboise ‘murié en SII y, dado que se avecinaban épocas aciages pues Ialiga de Cambrai se habia roto y el papa, Fernando el Catlics y Venecia habian celebrado un pacto con el fin de echar alo: lranceses de Italia, Luis XII confi el gobierno de Milan a dos insignes militares, el mariscal Trivulzo yel gran Gaston de Foi, apodado «el ayo de Italia», En tal aeasion, Leonardo recbi segundo encargo de su vida para madelar, indir y levaniar us ‘monumento ecuestre, en homenaje a Gian Giacomo Trivulzo esta vez, Se han conservadl esbozos de varias ideas posiblesy qor9p209 [9 40> “oatdigu syus aureseg Yonsad fo worydosoys0K ol nt ® pepiaens uo> wzerqe wey ‘ospeny jo uy -,soxpeUs $09 ses op sausiper owen seuasiganr se sod wou n8 8 pxpunyiod ‘oqrajur opreuoary ower o sasuoqua vos sof oyuonuvtian asinb oj anb‘oiatg axped ns op wsodso wid ‘eiaiqiy pausp vy & *eiopepzon oxpeu ns *eutsayer ZOE optrena worse of oxuer anb sasafmun sop sm ap opto] ap opeayrun opronaar [9 ya ua Ota eon 89 P 2od asany ox ts onb uotsaidxe pepo ua seuvaioo wet ‘ey? aupeat wos sepratéd uy, wuyy ap oze ous asxypany 99500 {camaro tod ed oe many ‘ou o seuaqe ered i odsoou satan py “gSOxpuor] ap Lnpos uotyy of 9 YD cus fap uopreo fap v] Goo uote esa sourereduon seuade soqedioutid sanfly se 9p wosny ap sor907 0] omt900 wt onions anb soungpiod “epewid spf muy omg 0 “2027 w & axsnory [apd Duy rang WP puejitoado> y sonponutanb mere uprezttas A wTSpSE> ¥opeatjar9 ano oyunderytoa a soxrigpuoidios eigap O12 [29 “oseian| snd ns ua sone saxoqne ap sen sBUOIs 30] uostroid uoo sourwarquod K sag 2p svi sn 20 souustuexa ss anbuny ‘oprsuoor 9p jeuossad stan | j0us19 ualtio ap nSojonee v| ap { sopeageuais ap at07104 sur opanaouunt coypnasa ays uo eonygiuey opreuosr ormidea (9 aReRA “C6 jp orsadsas vpeaouepeq tasg um pepansnuy wap wpcasard fun woo souzedoy soureqeiadse ou wainb (ootiorsty faded ord -oxl ns 9p ofadto un oxioa opusn vagy opseuorTanb owerand eppou fw epuasisurwnsanu ay.ory aouury|no:red opts wy) yjaoug wys9 uo oprareur souroy 24 anb ‘onBiiue of 9p vpta B| nym 9p & wyszePurny wany|ND e| HOD OUMISUYA [ap sO]NOUEA ‘01 2p resod y -wzayeamyeu euustur yap oareus [9 u9 wuENSHD & enue sauottjau Se] ap wrouaftiasto9 vun ap ws ‘op sod “eanppuoo wopr upeiodsouy soyeasowne sofagip ap ajquioaide prprteo wun X ([psseyy a ‘Sonsanyy sola, ap Summ 9p pie ‘ournarduers ® epmqysye) separa ua safer y| uoD tnjsion epseno wun ‘(oysag ep azvsaq vpmngue Lanqst{eG wo 2youquaag ap apts [ap w9!939]09 Bap ¥|"ePIUAIO} LID 50199C) ‘oj ap vf Seuoy ua axaystiog’ wiayes v| ap vl) aid ap sof 9p wa sauogsiag ay waystXa anb ¥] ap B1qo pay w]"wUEBed wo nu 9 uo opreuoa’] ap feuoradaoxe uowsinout wun ap vyNsa oiquiw> ua ypanas ¥ ST9¢T Uo Oprqxa wo}ED fe eperrose & epliatoyy to epeaautos ayuauraiqeqoid aianor japadur ouy mung vf uorovucieong P| ap Tes]URD OUTSTAD Oa} fe aLayo 2% vig wanustzd vf :pupisaaau ns 8 0 wouaSuUOD ns v auRYE 2ub o[ ua onfyquae Anus anbune ‘oysandns od ‘oyueoduay re tn azamnbpe oxen of anb fa to “Juau of oper ap saxqatnb WS paso un ap wapr | ajgqgsia Uaoey Uy Ua seo sns. Questo \oxqurm anb spy v seurqurd sop sey *,,opreuo2] ap UAL ¥| % oouoysty 9 yeroduray “[eroedso unm un ap Y| woo set "Mp wpe asreayeuapr ® expun “peynony vs9 ap s0211)91N098 sordjaud so] ap eisuayauoa wun ua vqypuny as anb erway Tosta wap oonswuR op!oy oppvarafs un aqueApour apqE>sOu oo ‘opumur op uopou ey “ofany [ap sapmyna soy ‘oysandns 2od ‘reuuns wqeo anb soy » ante “ene *ex3an~ saperuourepttny Seiuousoa son soso ap seat swonstioyzez¥9 se ua & 9378 [9P { enffe ap ‘sopyjos sodiono so] ap owuarut sow jap s0Xay se uo peseg ‘wzopemyen e| ap [Ps0Ua$ wHOS| wun wIEY UeIsIAIp a8 ‘ojpasap sns anb snsuad v ueSiqqo sou soso ua o1qp9s9 [9 anb DBNOXAVINH SVIOON ey YOON OM ISO LAKT Let OSE REO RUILCHA NICOLAS RNATHOUSHE de la accién como un movimiento basculante entre el desep de apartar al ito del cordero, animal del sacrificio (actuads por Maria), y un dejatlos ir juntos (buscado por Ana). En bella curva que desciende de la cabeza de Ana al cuerpo de cordero, se trazael recorzido de emociones ambivalentes que suscita el misterio de la Encarnaci6n: alegria y confianza en el que Hlega para salvar a la humanidad, dolor y renuencia frente a su pasion. La operacion hermenéutica del frailee cohetente y, de seguro, verdadera, pero la insercién del grupo Jumano en el paisaje introduce otros significados. En 1949, historiador norteamericano Raymond Stites hizo un hallazgo asombroso: cerca del pie derecho de santa Ana, confundid con los guijarros que lo rodean, hay un grumo de carne y sangre que tiene la forma de un embrién*, punto de partic, de otra curva que ne las piedras, a semilla animal o humans, fl cordero y, por fin, el dzbol enhiesto y henchido de hojas Entre santa Ana y el arbol hay un encadenamiento formal dado por la contundencia de las dos verticales paralelis gue una y otro ocupan en Ia escena, y un vinculo simbélice referido ala fertilidad tardia de Ana que, como ese arbol ée follaje denso en un terreno yermo, produjo el frutoinigualabe de Maria”. Las dos secuencias, Ana Maria Jesis-corders y piedras-embrién-cordero tbol, quedan enlazadas frente aun paisaje amplisimo, de los mas panorémicos que haya hecho Leonardo en el fondo de un cuadro. Las aguas, las montaa, losazules y a luminosidad del aire nos recuerdan, por supuey to, el paisaje de la Gioconda. No obstante, no podian ser mis diferentes: el dela Gioconda esta encerrado entre macizos de +r0cas y el ojo lo explora como si penetrara en la profundidad hhacia un punto; el de la Santa Ana se dilata del centro hacia los eostados y el ojo no busca un punto donde detenerse sino que procura ir a un lado, al otro, también detrés del arbol 98, Stites, RS, «More on Freud’ Leonardon,en College Art fours ‘Viit, 1948-49, 1, p40 Cit, en Chastel op. el, p- 490. 199, Zeliner, oct, pp. 183 y 185 rermepvecon bes celeste igual a fos dems astros de la noche", En la Santa Ana 100, Véanse los nimeros 54-58 del apartado +E mundo naturals ‘Ealcapiulo sflosota,eencian y mundo naturale Ge muestra traduecidn, : 021x691 12201 tay sepauoy, smog addy 1d 98 nop yp Son tp snowninddo sony spp orion aos erag opp nudge {poured ya yon a nae tompotts Rputsind oucep ap ebigant enn useing OomeoooR ‘OtT-S8 4 “egg stan] ‘ppeTy nny Copy pera mw poping op eaep 10] “oe OO. Oh gre dnp ae sou 0) ‘nso sond “us 49 Sop fp uoxsroxt09 op wioyau os. sreaydxa anb e309 poy» opranpos ge sit op om? je anb erunse omonaaoq sonny so] 9p &soutarp softy 030 xoaun jp “ome ap sass 4] sep ap enon sp FH PW [8 Onfpapox>982304 ub ase of jp ‘anu {pur o wan ‘opeatiap wage sonroqus vopeogTas ss 9p. epar ap euorsny wy ouion a mare ont 9p m2 somiono ab ses oq enna ou opxoy oxo wed ‘opnetow nb ap sonrfo4 opepons una om tag at “ensus eauofoqe uorperendanny wun &sdqun SY 9 aoe 2] too who%sy xpe> ap osomnarus omar un opwTedeone tlgey wornb onao0g sod 7x offs fap soperpow we? sep sy ap ssp sap wboarung) alae ws9 oT 280 to paprion ues nae ooyonar a aeseZnea soem A ppeske ‘muon op sone “TX os [> PE suounid e Uo “an sosroqug ‘pry toy auott eK 2p wins a fe nd exmnpe [2 vod eponpas “ep | Peptagaja vt aqap sonteo so] yo epunson 9p THT O21? to wateidasmoim [ap sostn top 4 vigo woe] 2P LA 25190 6 0810 |p oIag ono aq seNDs9 KES equa} “outa fap swags ses sop amy 9 n8 anb some un enpino ap snus kssyfintgy 91 SEP sns sefngyp sneer ered guidsr oe opreaoory ae auton v[ 188 opnd yn asssyenord oqe> ope] on “(oman ei o> wx» ooyap ase tosogy ap anvaspen pp UOT ‘9p e841 9p ouextana un vy op) wus Peps? LP sqao82[e van 9p 0999 ues p77 op pepataodsp 2p 3 vec : ceeoyesd wig» orunfuo> (9p 6t #89 BI 2F°RA LOL {aupeu ns ap opad qe opexiaje oun fa nb softy sas sof xe po woyunvoo wun ays “Uy vPens e| 9P OPED} [AP OPOU! propeyouesus et as afesred [9 & oproaredusap wy onsnstowt eer sega ua apr 8 9p anus w| uo “mega ws retain asap Aezaemne 9p eunSed upodeuo> TePSfaugoropr oveprus op osx oweouf9 Un ge Qowanar ty opreuoor a 9 owon sxopegnizod we vretge ap aposeld pan op easoogreBew w 20.99% apne op ens oot 9 & sano 3p wt Fines acne opengn eee ap oxend un Us epenat “Shjmap 220d rpeqosre ‘oeare fp ofr [e vpee nica ogous ayuemp avaquelt oF fad “Soqmma}ogo © we an epests ap on un sa aby [oozed tong cong my DF 1) HA tonuesgyy tary & sos ogqusnv0>a, eunoe e215 HM Sropem sep op ae pp emrpord sozyous apsared 9} porate aren ean soxany 3 ap e721 Goons pp cernaondrouos a p30 se eas psoas coay ee uo sees ne peptensan ep s9ped [op Suse 1 ‘Spotaes ups safe sy sper o sondhuesoy e200 tos pen snp aeaeneqa ajay epeses erga ar eos pod ney marerecuse Ad Ccoyetpe nfo ss argon enuavon az anb oworregose oped jp season seed kono [op wade 1 9P enol ga oneure nsopeisesp ys odon om mayne ptndav ey oso 8 8 un ojp conuayndao> ous un ua apauatoyss wy do Spdapmey wopsnseea sonst epson ca coupquon so oo eae ap sepuo so 8824009 cpr doqtyeredont sop steno ab 28 28 20 Topp sane sun ap bey e| oyope aE HS "PPT pesmi syioons av von Orme OF IDNT body Jost eo MURCIA = NCOLAS KMATKOHSHL ave canta melodiosamente y, seguin escribié nuestro Leonay. do, eel cisne es blanco, sin ninguna mancha, y duleemente canta al mori, este canto termina la vidas". Hay una grag coincidencia entre Ia linea del Vinciano y la segunda parte de la interpretacion que Boccaccio dio del mito: «Quiz |, Antiglledad imagin6 a Jupiter convertido en cisne porque el Cisne canta duleemeate; por lo que es posible que pits haya convencido a Leda de amarlo y desearlo con ladulaur, de su canto, como muy a menudo vemos que ha sucedido, puesto que el eanto es uno de los garfios de Venus. O quia, _Japiter fuera viejo y, debido a la vejez, canoso, cuando am ‘a Leda; y, afectado por el deseo ardiente, andaba lamentéa dose, por lo que se imaginé que se habia transformade en Cisne, que es canoso, esto es, blanco y, proximo a la muerte, ccanoro. Que luego, como consecuencia de tal apareamient, ella pari6 huevos, no creo que esto haya sido dicho sino por gue, en la ficeién, el parto no debia parecer muy diferente del padre, visto que los pajaros suclen engendrar huevos, ¢ bien porque flos mellizos] nacieron juntos, envueltos en uni suerte de pequefia piel, tal cual vemos a veces que nacen lr pajaros de los huevos con una cierta pelusa todavia no muy bien formada como piel, No hemos encontrado ningun Inuella de a misica o del canto en nuestras representaciones De todas maneras, la cita nos abre el camino a una hipsters nueva: Leonardo, viejo, canoso, consciente de que la muerte se aproxima, pinta, vale decir, canta duleemente, como el Jupiter provecto, transido de amor por su Leda que, a part de los signos de la cabellera ondulada como el agua en mov miento, de las curvas del pecho, del vientre y de las caderat prolificas, del marco de paisajes feraces en los que todas sos variantes han sido ubicadas, no seria sino la naturaleza bell y eterna. Leonardo-cisne abraza, transido de dicha, el objeto. 105. Véase ein? 43 en el apartado sBestiario» del capitulo «Poss» cen nuesten raduceida. 106. Boceaccio, Della genealogia. op. et, £170 rernenuecon bow {07 Gombrich, Benst, eLas cabezas grotescass, en Gombrich, Et lade. pet, pp 115-153, expecialmente fig 140, p 12. El perfil marta eat ene fli 12 448 dela Roya Libraryen Windsor. Vease Inlgura 21 del conjunto «Obra grifican 108. Biden, fg. 116, p18 uuoponpen wssonu up esayrvond soqosge ojmyde>f2 ua «qpopy 9p OUR EATERS AIA urd qT uoUnyon 7 Me NEA“ sejoueSearsxo sy] ap BAnsmegXo Uo}oeIAMINND wR ap sondsap ues, wrnjouoo “eses850] s9pe) ap seIrUyUt OZ sS¥OYOSO|Y Ses0>» ap sezuEUASKID AaIWdY o Says 129% ‘red soonsyiuyy soansodsip sns‘seareamnbpe souorneyndueut sns‘volodso woo souorsefipsaat sus wtloy Ua OU>UA [APSO aasop souTestxa $0] a apse $70 BfsPUDIOp IF LUTE “yA vreordioutd sp op sonre wu ja ua resuad wwruaquton anbaod Sopeu wind aaxts ou as sus ap Ay» sonuvattasap ns gsaudx ug2'] ‘edad jo 10d uprnossraiog wage v| ap uorroo}oxd e& Luprorayfeuoy ¥| wxrearuL2 anb t09 sanquEG sy ‘of dala sod ‘sozouowr soqunse axqos sepeaidusoo seqanid uo ossadsyp 284 ofeqen ns operseuiap oftojoxd opzeuoa’ (ety sourezo oipena un aprefzeaua oxpioap “wsuauut wusey ns sod opieat ‘aamb ‘eoynuod oxdoud je opanb ap oreo sopepro4sI099%9 ‘ns ‘sonsourzodxa sus ua opeosezjua odusay Janb wo oFsi* ‘iste onsanu ‘iadared ty “seunbyus ap ajaurqal & vond ap ouoresoqy] ap arsadsa wun [9 ered owwous X “ouEanYA [PP ‘feed [ap sonau 8 aropaxjq fa ua anb soustr eye anf e801 ‘98 opreuoay anb band susoo sy o(Saure adiourid rg “ewe ‘ioureoap soprSyoudX sasopyazas sopies9 ss 9p oo" 1 ‘odinbo ns & ouvioana qe ovodioouy ouwysus “e1S1 @P 22 Y¥“otursoy nsod epeusoqo$ emg yf ua ssaqarop wus =xpra eu ‘odwon ouistu J ‘osay wrauauojy ap 10" OA2K! P 2 onsiauo> ag “ere wo saiapod ap ougy nba o12Ht [r osseidepe uo opnp ou ‘omyruod oyos je opeso7| 9% “x uo97 eded jp ouearsay Koogradyyy jap oft smN0wN anbap ap ony [a wo sasaaues} so] 20d opeerey opis HEL uagnb “>xpapy 9p Ty ouvsnig -opnousos eqns aj anb OU, ouoraiay ye & pepnea esa ® oasypaus uotttes fo 080592! ‘ouaioig wo tueapog ap waygnd xj oo aub ours “ENN ‘uorewopunqesasaasress 30] K orzjnatsy ojos ou 1ST UL veer Nocnnaoui citi ese Ay woman “ye do HA “601 seS8809 SH] SHPO} 9p wosa9e wrouaEP WIE Uod {FERIA Se K sojazau so ‘Soqnasuiut so] ap ‘ay jap woxaae tagg wey opetOzEL 24a nydso ourarp jonbe anb afqysoduay o8fe agared somos s0s9 99] nb fw X zopseos'| ap 23(aj wsodtats wf ap owes [9 woo owanf ‘emnbyja1 ean outos uprzanb wsoo 10d soquausnaop fora auan dainb “qua# X ojjaq ofota un sa Kou, owo9 se “2 2od opeure Ant ‘oyseypnur oursyjaq un via ‘oprewoary ap odwon ja ua “uaynb sgunirax arquioyuad [°] sazqui04 $0 2p euzoqwue wap soyaded soso ap ayzed wuatq sou sms 9 sa» cuvsea move ‘Zjapy 21qos “ HesKA “soqoRNUEUE 8 2p suonypuosus ensqo ans op ofseieodap jo “anaeyzody ‘seu oxapoioy ns 296» Buea} { ouwur, jap Lede as vou _pqy sees enb opeure spur iaoazed jy “onsaeus jap fedyxrad Suumnye & anwpnie jo uo onstauod as rzop¥ a>ssauy Haro! P Yost 9p axquianidas uo copzeuoary ap sai [8 aque Lodust Yopviodsoauy wun erep sguvpur opoted opunfas jaq, ‘aquaUeMUE pepRUAEp ww & ont quan exensnag wyjosoyy wap owes uea8 ye & omuarurease ap [eenronpuco anb wystuazeuar oussruemany fp uoFaR|aa9 we ‘egedionue oysq “opzeuos"] 9p myardso jp ua wuepst9 & wud savomezia1 sy ap seSojovee sy K sopwayyUis ap say 204 So] nua wo12ey:2u00 op pupryqisod zarnbyen> ap axqamnb ja wa vaurepany 07904 un 39s ap ogny ‘ouewor oporsad rap sofaq { 50| up souzouay9p [e vpinfiosua sowasvzr|pu wallop ¥xN Somquaoodonnreoussersnyuo [voysando o3uauaaas un ‘opus {8 us axquioy jap jaded ye aueze ojeno opoy u9 oUwiaUA [ap yuarnax9 omstansod [g '(opr7] » Ua) Owais fap x01205 fap © (buy opung vu) eoourjauiy| ap £ euasas wsrRoqe 9p PIT Mf oausta (ap ougepay fo Puy v]ung | U9 opemtsp woHquED 2) ronsisuouro| ap A291}2q | ap ans}x9-09 jp od sypPonpoudl se ROXIVI SYIOON ms noe OFEKE ISO MOKT XVII ose uo BoRUCOA se NCOLAS KUMATAOWSHE hacia una pasta con una especie de cera yy mientras se pasta, ba, modelaba animales afitados y huecos yal soplates dent, los hacia volar; ego, cuando el impalso cesaba, ellos catan | suelo, Sobre a espalda de una lagartija muy curiosa que hati dlescubierto uno desus servidores del Belvedere, fj, gracias ‘una mezcla de plata viva, alas hechas deescamasaarrancadass otraslagartijas,y esas alas, cuando aquellacaminaba, segui, ss movimientos;, al poner a a Ingartia otros ojo, exer y barba, la domestic6 y guardé en wna eaja, y hacta hur espanto a todos fos arnigos a quienes a mostraba. A menady ‘hacia impiar y desengrasar tripas de cordero, que se tornahay tan delgadas que cabian en ef hueco de una mano; mandate eolocar entonces, en una pieza contigua, un fuelle de fora) ‘que fijaba una extremiad del troza de ipa; soplando dent, lograba lienarcleuarto, que era grande por cierto, tal puny que quien alli se encontrase debia de refugiarse en un rien, ‘mostraba de tal manera que, transparentes e hinchados de aire, ls tro2os de tripa que al principio ocupaban tan jc Jugar habian llegado a invadir un gran espacio, y él deca que igual ocurria eon la virtud. Leonardo, aplastado por las turbulencias del mando hams »no,interrogabaa las leyes de lanaturalezaen busca deleceiones morales que atenuasen, con ciertos ribetes cémicos, los males que los hombres infligian al rmundo y a si mismos. El amo ad quadratum de sus primerosaios en Milén, ese hombre desnudo {que podria ser un autorretrato suyo alos cuatenta afios de edad, {que abre sus piernas y extiende los brazos para inscribirse en un cireulo y en un cuadrado y probar asi la armonta macio ‘microcésinica (otro fcono leonardiano repetido en el siglo XX hhastala saciedad, en los isotipos de empresas, en Ia publicidad, cen los pendones, en las tshirts", ha sido reemplazado por un 112. Vasari ap. ct, volumen IV, pp. 46-47, 113. El dibujo original est hoy en la Galeria dela Academia en Venecia ar monuecroN anciano triste y reflexivo que observa, sentado y apoyado en tm bastén, los torbellinos del agua". Estos fenémenos, que atrajeron tanto la atencién de Leonardo desde el segundo pe riodo milanés hasta su muerte, encierran una buena clave para comprender el estado de dnimo de nuestro personaje, porque ellos obedecen a las leyes de la hidrodlinamica, sin duda, a la ‘ezque insintan lairrupeién de variables de comportamiento azaroso y cadtico. Los dibujos y las notas de los manuseritos tardios en la biblioteca del Castillo de Windsor demuestran que Leonardo tuvo plena conciencia de esa complejidad eientifica 4e los remolinos liquidos' y supo extrapolar su descripeién explicativa y sus conclusiones a procesos semejantes, como los de los remolinos del aire. Del caos aparente del fir y de Iafuria de los ros paso, en los dibujos de sus afios romanos, al caos desteuctivo de las tempestades en la atmasferal, de fos estallidos de meteoros", de las trombas! de los derrumbes" por tiltimo, de a catastrofe generalizada de losdiluvios™®, No ‘erisasbitrarioasociar estas representaciones lenas de angustia 114. Windsor, Royal Library, n 12.579. Véase Popham, A-Ey The Drawings. 0. ety? 282, p. 158, Vente la figura 92 del conjures Oba grea 175, Windsor, Royal Library, n° 12 661, 12 662 y 12 660 v, Vease Popham, A. E., The Drawings. op siy'n® 279281, pp. 159-198 ‘Vez in figura 3 del conjunta “Obra gritican 116. Windsor, Royal Library, 12 409. Vease Popham, A. Ey The Drawings op. tity n° 261, p. 154, Vease ln igure I del eonjanes “Obra gree 17. Windsor, Royal Libeary,n.* 12.388, Vésse Popham, A. B The Drawings of cy 0. 388, p. 160, 118, Windsor, Royal Library, 12:37, 12380, Véase Popham, A. E, The Drown op. et, n° 292-203, pp. 160-201 12, Windsor, Royal Library, n° 12 876, 12 379. Véase Popham, ‘A. The Drawings. oct, 8° 290-291, p, 160. Vease le gore 04 ‘di conjunto «Obra gréfcan 120, Windsor, Royal Library, n° 12 382, 12 389, 12 378, Véase Pophasn, A. Es, The Drawing, op. city n® 294-286, pp. 160.16h ‘Veanse ls figuras 95 a 97 del conjunto «Obra geafiets dd 9 do ermgeg uo soy, of Eo “ataxouNe8 2402 ype ‘wow ese c24psfiouaosa eunesSord onSique jo opeaodat & ope) ‘ror pny us sana ea nn an pas st spr epee woe thu op kee ge Sf ite np sehen fe ob eae Sma eaonepon a eno vost eats oma sa 2 gn pte soy ves et 2p optaio fe nuoqia sod pamtnan eros cpap el nb Cayenneyepovodit gn ony oer Sao pray pee ap 10uas janbe ‘Ty oxpag ap ofty a ourqiy, ap anbnp ‘9!p9 2p entoxry oman woneponb sn se bon Pantin ‘ut ap pep sno any soe tq Aas waaof & onan ja ‘e1oy ap oma! ap Z1 1d Y en 9 ptr pi ow ousted wp HE mem Gay ox ote Sap & saxpoUt sy veyp sap 82208 Jponteuiayqeioxaur 9 vonzyaotl usanposd sows sour s182 poo NoopoUN nisi aan do somo 2 ores #4000 se pupeyetany sound T1439 AX bie TE POP er nsen ey iy Conny “one or sree a de do pein gan) =p ee Fas ee ctgu bau sobonpen wena ap eed ae eta opmade pes Ir Wo! 7A. TEL ‘asa So uso ones ofanf 2 wo fos 9 wizan e[ otsoa see ‘an eqestiod Par prouos' pla ns 2p e [> UF “oLoqes soutopod ON indo ernpyoad onb oynbe ap aiuedionaed & opeutusny Sotecous ung 9.04 Garg 0-20 JP Pepa PUN 9p o34qUIOS EA pete zaponoid apuop op pepetoso se rsaHay ap owund& eee mae ony sesqaos 3p OE UDG OFOPENIES Sp esnuyap epedq,m souserounde eed pepizep w] we senna opyes ey onan [p anbiog “ome sOU Sea eee eotrnana op w am 1 ap auido fered rato sop sone ap upraun{uog | 9p ei OFAPOSE9P 1 Spociad aponuatatiaons un op wore porns wf u9 ab von “ugary pesten e005 W079] 9P BODE ey asueusape soy enue a ep poop ojreds jo u9 & unl pap sous soy w2q05 of 42 25389 SO Shed hada youn osod peau wowoajed ap ope ty nlopegintnd uopurede wn aysaureansugep 59°29 rece a woo eaosap our | ap aU TLE OPT true vpanniba oven o> exe ms eas nb (07 She pang won ung “wpanon Wf, eRUOUEMIPE 29] nb adores ean souedaved soy & sin jp sopefaiSe koa =f Tonnqtnaod oto 098 TTAX of [9p sou a afested > co Canny uo ser ae} ves ap sonbo 29H0d “03800'T Soegjonanp ow wonfurg om ested wae (9p su Fanos eeag oust 9104 ofr] sopesa OL auuueindes soperuouto> ‘oprewo27 ord anb sospeno fous sop tor Uo mandeap souo}eIseAop 5889 2P PPEN, rele oneagoo 9 ezaqesni ean ap pepsaaeu oY ‘eiguiog jp pepo |v ortos Uo sonst wards GoD soot Iisoavins S7IOOR ay VED TE SOF boca BURUCUIA RICOLAS KUMATRONSHD del Parad para la esta de matrimonio, celebrada en Cony Sate el dugue de Urbino ylaprincesa Madeleine de a Tog Gauvergne Leonardo proyectaba, simullanesmente, un yy Taco veal en Romoratin, £110 de octubre de ISI, cere ‘Aimbote, ecbié una visa importante, la del ardenal Lg de Arogény su secretario Antonio de Betis, quien excrbigg su diario de viaje acerca de este encuentro. Lug pertenecg Tina de os aragoneses de Napoes que haba ido espana pore invasion rancea yl irupeidn del oto aragonts, ee Espana, Fernando el Catclico, ene teatroitallano de lapol y dele guerra papa Akjandro VI habia promovido Lug 2 cardenalato.Bljoven pela habia sabido maniobra ns Bien para genase ls favors de Julio Ty, ms tarde, ext tnibueno terminos tambien con Leta X Medic En 517 secreario de Beats dela que su seo baba deciido we porelplacere,emprendeun visa través de Europa. que dh, Permilie, ademis, conocer a su sobrino, el bisoto Cathy Me Mabsburgo, quien may pronto seria cegido Emperad, secrovromangen 319, Elane de 1517 eraexcepcionaese cco, deal para excursones de exe tipo Tengaseen cn Foe es de exe fecha a carta famosa de Erasmo al humans Toman Wolfgang Fabricio Captoen aq el Rotreda en tuguraba el comlenco de una nueva edad de or, obra dea pabattutiadoy deuna generac de monazeayjovents) Totes de las bce litera representa por Francisco , Cad de Habsburgo'y Enrique VIN de Inglaterra. El carded de Aragén hizo su periplo; su secreario lev8 una cia dlallada del visto visa en a que torprende eines 124, De Beats, Antonio, Vnage de erdinal Aragon e Alena Heine, Beige Ponca (15171318) traduccion ypoasyt Madeleibe Hvaed de is Montagne; prefaio por Henty Cac Pars erst, TOI, pp. xv. Vease Chastel, André, i i ona Un carnal del Rinascimeta sages per L Barapa, Ron Bh {itera 18 725. Lacara est ctadiaen Huiings Johaa, Erma, Gon wl fii desert, Boen08 Aes, Emeees 1986, pp. 22422 Cc ereouecin| Loca Mostra cardenal tres cuadros:elretrato de una cierta dama Florentna, pintada de! natural por eneargo delfallecido Mag- nifieo Giuliano de’Medici, un San Juan Bautista y, por fi, tina Virgen con el nif, sentada sobre las rodillas de santa a. Las tres obras estin eecutadas con una gran perfeccién, Escierto que, desde ahora, por haber sido afectado por una patil del brazo derecho, ya noes posible esperar otras cosas bras ce él; pero instruyé muy bien a wn alumno venido de Milan (Francesco MelziJ, quien trabaja de manera excels te baja su direccién. Y, aunque el dicho maesteo no pueda tolorear mis con la dulzura que le era particular, al menos se oeupa en aver dibujos y en vgilar el trabajo de los otros. Exe gentilhombre compuso una obra sobre la anatomia aplicada especialmente al estudio de a pintura, tanto de los nniembros cuanto de los misculos, los nervics, las venas, las articulaciones, fos intestinos y todo aquello que es posible cxplear, asf en el cuerpo de los hombres como en el de las anujeres: Nunca se ha hecho nada parecid Nos lo mostré y nos dijo, ademas, que habia hecho la diseecién de més de treinta ‘eros de hombres Blsefor de vole yjeres de todas las edades. conardo a escrito igualmente una buena cantidad nes sobre la naturaleza de las aguas, diversas mé- unas ot0s temas que nosindied todos estos Hbros, excitos ‘nitaliano,serim una fuente preciosa de agrado yde provecho ‘uando sean publicados™ 125. De Beatis, opt, pp. 105-108 2B. bie, pp. 100-193. ‘mpomy woatom ap & exons 0209407 9p oy 99 Ua Hon op Oma Te NHLMTGY 9p erm wf ose9n wf A ord wrt a wet wm ory + ponan koe ee OUTIE 8 enE veo J 8 ofsuas sptsop sy sopot “oposaie9 oa oe 360 9p nu ({ceT-4061) OMA Yetong wsneg tuueaip oem {od fp so ev onan ‘oso fg -poozndsap Koy peg 9 sopeoojoo 8 exe oproduion uiqey anb soe auanton sopig sy 9p uorxpa wiaunad wy erp so ake] urmmsagy aureg wa equysa dar ja anb eqanid ayuois4x9 HOP “idouoop ey oosaueay op soresq uo one ovata Ie a unos sos og wa pan se ‘nb of un9s aise ja wa opesqo saqey ou aod soxquioy so ek $2ta_oprpusz sige ontynn 9p satorrerypap O24 n WIA Yp opreuoay] guna "gLcT ap ofels 9P ZH seyjtanjtaestice soon $0] 9p 0 weojo spur paso wap ane smb ap #1908 A opsuory » Gatosaad tensa “sapeuoaresses seo¥ed eat o 9p renttdso exoewuandas 04 ap eopreayo> oypxpanu wo souod weatpnd anb seagtan Aeeayoroqy se 2p ou oumLeoud 9 Moe sou ap ooo O ortop ou sue we rep wou ns urn mote gg to snot ys "sopout o:miyppa esoprenrp soqzounop edits ‘pond ony, ap ayo opi sap op a2 sesoo sey ap oparemdsyp ["]> o1guuosa zopetsoyst 19 {puop geet ap wioustad vf 49 ou 'g9et AP SEPIA Se] ap UOEP ‘pandas va ezyuaniota 9s OUELIESEA OTea1 TET yi BAEEDW| 9 ‘Unnjonuouresseg oansruns [p stuauTEIOANp sIqo94 ostab ‘OTE tspnat doo opruad ite & opesajto3 ‘oon wuensy9 wor as ‘nies euong eaysont ap X seaygye9 68809 se] ap axeausanuaS ‘eetaiojuye op yeuy OFoqazse UN oar ouTDNA J9 aul) gisOD tnseg “oyuaursay ns oUyf29j sod tasaP20U0DeH sayeas sore ‘eouny so] anb ap oralqo fo 4D ‘asroquiy Uo 91309 ¥] EXPN smb outiayuo wey ons 8 OpIeUODT ‘GIST PIAA AP ELIT T PRBMOME PE PT 2B iguou jp ofeq azanory fo 49-859 aff WAND “PAT BHT tntpey gtoouotue opreqao] wu e] w98 UIC? ™pHwon!D Xe afonaap sou 9uqH0U 9154 "ye¥puefeng) ¥30y08¥| OL10> one ou “oil tua @ osad exoqeanyeu sod eyfoq An pre, {uy ap wouis apa wun #94 38 apuop On| THEIL IEETO van niques exgey "> ammpuappe un ovouw sire 9) (e vase yap re auotnis wip [p S92 ap owoo exeg pried jes onb otesnoz ono op 98280) 9 0 (getepse> jap OL -thos pe quoriodosd oustw opseuo7 ounas ap anb ove Sa“iypayy ap oummnee woo seauow9 wapeay wort amb?) ‘Puoeig 108 eripod anb “ {edad jo so20uo> ered ayuda a y02}20%0 op¥a) 9p JOE fs “roptsmmosuen soue so ap sero "eaiano vjoreg ODN Zod ouoronpon opnis fg z¥el Twostes"Uar0L] “OL ON ap oes © upjipe ipusad sprioud gy wasoouNiy wp OTL ratte 2261 “ee eo ‘ey epuaroig -muspou sen pep oueys op sf yep omunyy 2 asin wae sss egy 898 oH IN neat SuMgin.p ensopey up pp voubas Hp spouse syOpeEoor Oxon 9 U9 OFS! anb jaded jp sofou aruyap oflany wxed wlio map SB wun Sowrseyy“eatetany wpra Bop soperenayep se enn 4 beze]os “uoroipiag eK UoLgeIpE e] “eULANp UOHIW ef PEI ‘my sauazeod sor anon vanp ‘eazopeynoods9 £0; 70 anb opot je ap “wpeatar susie] » s9jq]oou0392 2904 S| “sonuasaid 4 aque asa ap ouoo saquasme A spend 55025 _uasaidat we so;20jtad soragnze sn doo oyun uooepeesse 4 uormydure oraueproaiau 4 aidauays soyodxo soe kp 4 So[anb sosontaiiae a sopne sonvaraepuoyua ap wUaK)> S05t ua Uy a1gos muds “ouRoutA [9p oaurerodusau0> 300A uung|aq weal wntoa® 1g “,smisnzD sop ap vanoadsiod #1 °P ‘ot49m oes [uo 298 Hs BOpraNto9 wey 9s-OHRpHUOHNT ‘otsopoq onbnp jo od sepefteoua sqenueusepany sea #88 ap soine &vuros01, uo ansodas wg off ogenbod jp pute? “soroureiy np Ovi ‘pepno wo ua anton ousmur esse oP anb saouoqua eam, ,,,trqan 9 anjajaruopy 50] 3p PE xnoorr Nowoncou ‘21a AT uauanon ye de HeHH ABEL ‘woronpesywssont ua esafensta sone sy & exmnd ee ‘yard op «esr ap operelyy opeatede fous gz Ox9uIDN Ber iw6r dd wpe zet sme aug wpeagson pein mca of onsan sp ouasu» wea v] ous eanpadsiad wy weqepnyes fee, si jap axped ‘ourgan ap zopmnowsty a mivod "hug ratreaoeey ‘oe 20g -gy240U B] epoy aysemmp ven Y| seRNyeE ABIDE si C ogans ja uesennb of soansadssad sewajgord sof anbure ‘gjp007, ojong opware, exqey ¥] oq “wUKaROY eponOsO vf wre “umutd vf 9p ojos ou ‘ouastp [ap sane sv sepoy ap jedrouad 9 Jo asany wunptp (a ‘omzaunon jap sepeagp swrouatid sop wungyy A yosoyjaunug ap apse v‘anb aqgeqord 59 x TAX. Off jap sozorta09 v soadome saroquyd Soj ap wsioKeu | 2p outs opreuoar] ap ojos ou *wopoarato9 wu ausax 94939 9881} fing orem BL 9p wow < xpuses #9 vanvodQog Te Smnpuaqeur 0 sopeouy seanpodsiad sey ap eurorqoad pe VISIY £ YONI OGUVNOT] set uyzinSunxa as ou euryy A axquao™ ns ‘SoH so 09 ‘th sesqeped sey go> spa aseaqe opiteno tne “sutatp Sodus tibessonaes ¥ opxqap arb of sod [anu ns woo ear ‘nb yur epypapd wun ous: Kopastos"] ap owaquaPe [a 109 uai0(g onqgaas anb op [2 apurea’ anj sidouresopepzan an S120 -osarsmisa an pnusap & epransap sod upiseneqey tnt) “Tmo sauopoe sns woo eqeauoy A ngrusopyy pnts & fua8e tam anb ap yea uo> ‘Sonu saagod ‘soStuu” sn sopon » 89 “aunauge d eooe ‘peprrraqny ns pooxayy “otaogd 9p wos fowoo empenoy eum X west 3p wuedased vu 9p 01391 Perio ‘eysarap ouverts doo % wnuaqora exny s3mbjen ning ‘seston ns wo “read up}ouoambyens ou fe {Ste eqreypur seiqoped sue too 4 out ousay sxnbyeno © Waios ours v19 anb ‘omadse ns 9p sopeoydeo 209 1 DsoiMN SYTOON ay YpOHN OnE ISO" TAXA ail rT xe JOSE EMO BURUCKA se MCOLAS RWATKOWE Lacuestndecémo representa os objets tridimensional en una siperfie bidimensional (plano de un cuadroode ‘muro, la supetficie curva de un abride o de una bowel, empl, con effin de crear un efecto itusoro de profundiig Y espacio, se ergié en uno de fs problomas centrale det pinlure monumental y de aballete' parr de Cimaboey Giotto, en torno al aio 1500, Gioto logo resitadoe actin mpresionants, por cero, a pinta interiors de planta ren ‘gular y edifcios vistos desde el exterior, en los frescos tanong Eeapiapacuna de ls Serovegn’ cuanto de us capa fay y Peruzzi en lniglesia franciscana de Santa Croce en Flnenes Resultados semejantes aleanzaron los Lorenzeti en ence 1 tablas que pintaron para sus comitenteseclesistios y neg de Siena Se ve, en las obras de estos artistas, la fage deg rmuros perpendiculaces al suelo hacis un horizonte leno, renga de lo tamatos de las piedras del pavimento 0 ee artesonados y las viges del tech en funcion del aumento de, distancia visual que se sipone separa progresivamente ond espacio real all repicado, esos elementos del ojo con gu mmiramos. Sin embargo, ninguno de ellos formals una tears sistemstica, basa en prncipios geométrics, dela que ding exmerse un método extable de epresentacin tridimensional sobreun plano o superficie. Alparecer, ni Giotto nilossienae, se aproximaron a ls textos inatematicos que se ocupaban dd asuntoyquecirealaban profsamente en Enropa en lon medion flosficos y cientfios. primer artista que se acereé a e literatura, fs estado y apie, por fin, al arte del dibujo fue arquitectoforentno Filippo Branellesch poco después de iis Enlabaja Edad Medi, la palabra perspectioacra ia tradve inca indads qua resi nha de seat aed sisemadela perspectivasntgon an taboo de lecture oblgaapt iene este nteresados en elma Panoeky. xin, Lo erptis fone sfoma tnbalie Barcelona, Tusquets, 1973. 144. ‘White, Jolin, Nast insite dell pao ptr. Mili, Saggiatore, 1971, pp. 62:92 y Ie ertoovecos xe sin de a opti rig: desigaba la cienia de la uz ib at ey compres el dacurs sobre a natraleen doen ee popagncin, su contacto com los objetosy con an poceton dela vin, el papel de ton ato rent dem forcas de las Cows In ran de ls cay dels isiones. La perspeetia medieval, ala 2Petigmnames communis pore tulo de un tratado de Johan se kam ry efor desde siglo XII hasa bien se eae Renacimiento (Leonardo postin ona edeton del cade Peckhan), fe una metafsicnenel Prudo Avicena Roberto Grossetexte, Witeloy Roger Bacon" asi como una wore empitiea stim ere los fldsfos nomtnalists rides eas teoras del arabe Alhazen™ scien de vistn se basaba en ln train antigua de ta pin euian, en vs postulador yen ls propostiones ‘eckdas dela elacon de proporcionalidnd entablecida entre tSangulossubtendios deste loo por lop objeto yel tara aguente de estos (axiomas 5, 6y 7 dela Opticade Eucides)"™: H geomeira gongo hubo de busca, sn dada, una relatén tee las magnitudes angolares las mages ineles come tastania de los objets al oa, pero encontro que no existe ta proporcinaidedsemejate Resultado de es compo 15. Penpecioa Communi ri ne obra compilada entre 1277 y torn sprawl on TH Ve Vth isp 189100" Un jerplar dela primera edicion aparee ene ‘Ernie sta de Hiro (aimero 4) en nest aduecon. 16. Federici Vescovns, Grail, Stud lle prosetia medial Tui, 1968, capitals lily 1. 42 Tbiden,capiles VEIL 18, Euclid, La propeia di. iseme con le Propo di Eliodoro Leva traciasf coments por RM Egatio Dea Horencia, Giant, 1373, pp. 12:1. Awioma 5: «Aquelas costs que ‘esos bao un Angulo myer, se nos aparecenrayorese; axiom © ‘uelas cosas que vemos bajo un dag enone no aparece etores: axiom 7 sAgullas cosar que vemos bajo un anguld ine nos aparecen igual» Hee WBE 8c ANT - “vre-ele “6d ‘1961 “yuosans‘e>coxo.g enunyp 2 spn oun toute HE fo wwe eat eh soe pee tos elon ef e4n cen & oud op rina aso gone eae} ‘ome od sry oss op Pops oe esos ey ae spon oft wgens ono ei ame 2 Asbo ote eert ap selon soapy sn ape AGerraoinaden ary seaqoung op oan oe oe Spat Cotte tm any 26H cob) lonley one op ee a “soit sae pow uyfuysap&sRianion vagp sou sso ob onepeome ‘Susteren ouqow0 "| ue IEA emPeny *y soeoieg Ave a wpa BH sed ns don 60-9 4961“ aed -cetepe mrs ons“ wont Sa amp pp aa [pp sepeoae worq spt souorouoqu ° tun uo ‘ozseue ypuquiog Sinqremy Aqy 9p souruey So 0? souroyidxo os “wonsine o 9p upia ew eattan¥ U9 «047 9] enooue equjayure ‘quatutrfopesed ‘onb v] ap oogria ojapons 9 so vane {289 vj unos uorpom e seoUNap ¥ doxwZtsWiOD “wOeeETTY ‘2 sons9s9 soja sopeseq ‘seiTesrAuOH 80] apuop (are Uo ‘9p 98 04109) seams vaondsiad wap 0 waido wap oduse (pt) “ono sod ‘ang ‘g ueta0j 9s feta opruretd ey op 10 Yipuodiod oXes [ap wai99 sy oyun suprre spur uaoozede seem ov] onb gation & ner09 a8p ap sontonj sowwnr ‘ap uorsuoqasde oy vied seisueistp sm 9p orseure0p 9p eouvyodun % oxquimpts uazeyty °K ois > Uy, ‘nonnasoxd ond an ap vapt wap sour oyoxsesap somnbpeno oanborg 4onb sop ja Souorpeyuasaidan Se ap oUassay Fo Ho HoISIA v| 2px sorpnisa sus ap seonppid seiouanoasuon 5 ua saprp Ng ernnsap jo viony 228 ye], “esHUaoRUas wapodsiod wn “®onas up}oas wf uoo apisine> soureymsuoa anb gzst 9p ‘ieyen snd w| ua Uorasodoid wy» suedcone onb o3t938 > pay 9¢ yes Beda SUE UODarede SEOUL SEH SH off “fq ouejd um uo uadex anb sesoa se aq sour D9p wUHaI091 [9p Smounua p sen akmuT 98 uossoesso | ap wap veo anbiod. open ns ap eworxe fo uo oppjsod “ensta ouoo [a ouyid Yoo y209 ap pepipeisod x wsojdxa ow anb owrernxa 59 ‘Ri prenmen aexsnap ofp spor sonfg0s0 999) “Biede souosuaunp se ap ized esePestp zpNpap ap SeI9p She cups? ‘ete UMP S976 ap UoRrodo:d wf unas ‘51. uos ou ‘fo jap sayensisap sepuersipv'sejojered Xsapent oruuseyy :oxp anb ‘windp v| ap oxw0 wasaioas 2 any UO!D Diwan SyIOOKK as voDTN OMS BOF IDK iia XC Jost 20 BURUCIA s HACOLAS RALATKOUS ’ s7upo las consecuencis enormese inesperadas que tang actividad’, En ese ambiente, naceriala perspective mode Pues bien, nunca nadie, hasta comienzos del siglo en el campo de ia matemética o de ls estudios sobre habia cortad la pirsmide visual, forrmada por lon rayon, desde cada punto de uno o varios objeto confayen exe on un plano vertical (el objeto matemitico eqeivleta «tudo de cualquier otra superficie del dibujo] pare anaice qué ocurria, El primero en hacerlo, al buscar une slut al problema de le representacion elas profandidades Jn tercersciamensin sobre una superficie de solo dos dig snes, fue Filippo Brunelleschi, alrededor de 1417, sobre] {abla perspectiva donde dibyjs el Baptisterio de Fore visto desde las puertas del Duomo", Brunelleschi proyect el perimetro y as arstas del edfcio de base octogonal os, um plano vertical, toms como vértice de proyeccion une sus os yaplie integramente las proposciones element de la dptica geométrica a esa representacion de Ia reat Visual. Mediante el earificio» de interponer una pantallacg tte el ojo y el objeto, obtavo una imagen regida por lat ey ‘atemaicas de la visin monocular y abrolutamente fe Brunelleschicolocd su primera tablita en un aparato espe ue permits inmovilizar el ojo activo en el proceso, anlar vision del otro ojo y, ademés, mediante un juego de espe togré reflejar el cielo realy las nubes en movimiento eee él fondo de la arquitectura dibujada. El efecto de minesie ilusin logs al punto de que los observadores que se press ban a mirara través del aparato con la imagen,a mira lege 159. Gombrich, Ernst, «Del renacimiento de las letras ala reform, de las artes: Nieéolo Niccoiy Fitppo runelleschiv en El Loa 4p. it, pp. 179-203. Burucia, Jore Emilio, sLatomiano antec, ‘rope del Quatrocento, en Nave? Quadem aot Aires, Istituto laliano ei Caltira, n° 8, 1982, pp. 8S-0r 160. Parronchi, ap. cit, pp. 226295. Edgerton, Sarnuel Y, Th Reaisanee Rediscovery of Linear Pospcive Nueva Yorks 1973, 125-154. Kemp, The sence of op. is pp. els iemoovccin xev ste os bes reset nl erpacio dela ciudad ya Seen ty vines no pula encontrar rence core To a tusiasmaba con ets Todocl mo se adaba yen eaMpjante alarde de dominio de Ia representaci6n plana de see caonal Haba nacido I peropctiva modern, I ea avn Vnwrlioctectoarerne aeecedia del artificic el plano de proyecio'# ‘Contrapuesta etn commas hata deloeioeo,que qe a ai cplca ls fendmenos de vision, la nueva perspetiv, sch practise tambien una forma de aceon sobre el | ee===s= Frame gu la contenia. NowtrdiSentoce i subsinion una pic teria un cena opt, por encima des relation tenn ee

You might also like