ÈÄÑÊ, ÌѯҺâä ýëñýã÷èä, îþóòàí, ýöýã ýõ÷¿¿ä, áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí ñóäëàà÷, îþóòàí, çàëóó÷óóäûí áàéãóóëëàãóóäàä çîðèóëàâ

ÖÀÕÈÌ ÍÎÌ
STUDENT BOOK
OÞÓÒÀÍ 2009
ÈÄÑÊ, ÌѯҺâä ýëñýã÷èä, îþóòàí, ýöýã ýõ÷¿¿ä, áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí ñóäëàà÷,
îþóòàí, çàëóó÷óóäûí áàéãóóëëàãóóäàä çîðèóëàâ

Öàõèì íîì

ÈÂÝÝÍ ÒÝÒÃÝÃ×

ÎÍ-ËÀÉÍ Ò¯ÃÝÝÃ×

Óëààíáààòàð õîò
2009
ÌÎÍÃÎËÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ÕÎËÁÎÎ
UNION OF MONGOLIAN STUDENTS

DDC
378*025
Á-34

OÞÓÒÀÍ 2009

III äóãààð õýâëýë

Ýðõëýí õýâë¿¿ëýã÷:
Õ.Áàòñàéõàí
Ìîíãîëûí îþóòíû õîëáîîíû äýä åðºíõèéëºã÷
ͯÁ-ûí Çàëóó÷óóäûí çºâëºõ õîðîîíû çîõèöóóëàã÷

Òåêñò ðåäàêòîð:
Á.̺íãºíõºëºã \Õýë áè÷ãèéí óõààíû äîêòîð (Ph.D)\
À.Ñàíæìÿòàâ \Îòãîíòýíãýð õºãæèë ñàíãèéí òýðã¿¿í\

Ýìõýòãýëä îðîëöñîí:
Í.Òýãøæàðãàë, Á.Ñàéíáàÿð, Ï.Áàÿñãàëàí, Í.Áÿìáàãýðýë, Ä.Áàòáàÿð
Ï.Áîëîðìàà, Ñ.Àëòàíöýöýã, Õ.Áàòáèëýã, Á.Ýðäýíýáàò, Æ.Æàìáàëäàãâà
Î.Íàíäèí-Ýðäýíý, Á.Ýíõáààòàð, ×.Íàíäèí-Ýðäýíý, Á.Íýðã¿é, Ã.Óóãàíáàÿð

Õýâëýëèéí ýõ: Î.Îòãîíáÿìáà, Ã.̺íõ-Îä, Ý.Áààòàðöîãò

Õýâëýëèéí õóóäàñ: 40.5 õóóäàñ
Õýâëýñýí òîî: 2000 øèðõýã

“BCI” Õýâëýëèéí êîìïàíè

Óòàñ: 319032

ISBN: 978-99929-950-3-3
 ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÒªÐÈÉÍ ÄÓÓËÀË

Äàðõàí ìàíàé òóñãààð óëñ

Äàÿàð ìîíãîëûí àðèóí ãîëîìò
Äàëàé èõ äýýäñèéí ãýãýýí ¿éëñ
Äàíäàà ýíõæèæ, ¿¿ðä ìºíõºæíº

Õàìàã äýëõèéí øóäàðãà óëñòàé

Õàìòðàí íýãäñýí ýâýý áýõæ¿¿ëæ
Õàòàí çîðèã, á¿õèé ë ÷àäëààðàà
Õàéðòàé ìîíãîë îðíîî ìàíäóóëúÿ

ªíäºð òºðèéí ìèíü ñ¿ëä èâýýæ

ªðãºí ò¿ìíèé ìèíü çàÿà ò¿øèæ
¯íäýñ ÿçãóóð, õýë ñî¸ëîî
¯ðèéí ¿ðäýý ºâëºí áàäðààÿ

Ýðýëõýã ìîíãîëûí çîëòîé àðäóóä

Ýðõ ÷ºëºº, æàðãàëûã ýäëýâ
Æàðãàëûí ò¿ëõ¿¿ð, õºãæëèéí òóëãóóð
Æàâõëàíò ìàíàé îðîí ìàíäòóãàé

ÌÎÍÃÎËÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ÒÀÍÃÀÐÀÃ

Ìîíãîë óëñûí ºíºº èðýýä¿éí ýçýí áîëñîí ÎÞÓÒÀÍ – ÁÈ ýðäýì ìýäëýãò

øàìäàí ñóðàëöàæ, áîëîâñðîëòîé, àâüÿàñ ÷àäâàðòàé, ¸ñ ñóðòàõóóíòàé, ¿íýí÷
øóäàðãà, õ¿íëýã ýíýðýíã¿é, ýõ îðîí÷ áèå õ¿í áîëîí òºëºâøèæ, ìýäëýã
÷àäâàðàà ýõ îðíûõîî õºãæèë äýâøèëä õàðàìã¿é çîðèóëàõàà ýðäýìòýí áàãø,
ãýð á¿ë, íàéç íºõºä, àðä ò¿ìýíäýý àíäãàéëàí òàíãàðàãëúÿ.
 ÒÀËÀÐÕÀË
“Îþóòàí 2009” ýìõýòãýë íîìûã á¿òýýõýä õàìòðàí àæèëëàñàí äàðààõ áàéãóóëëàãà, õóâü õ¿ì¿¿ñò
øèìòýí óíøèã÷ îþóòíóóäûíõàà õàìòààð òàëàðõàëàà èëýðõèéëæ áàéãààã õ¿ëýýí àâíà óó. Áèä á¿õíèé
áîëîâñðîëûí òºëººõ õàìòûí àæèëëàãàà Ìîíãîëûí îëîí ìÿíãàí çàëóóñûí õ¿ñýë äýìæëýãèéã õ¿ëýýæ
Ìîíãîë îðíû õºãæèë äýâøèëä èõýýõýí õóâü íýìýð îðóóëíà ãýäýãò èòãýë ä¿¿ðýí áàéíà.

Ø ÁÑØÓßàì Ø Õºäºº àæ àæóéí èõ ñóðãóóëü

Ø Ãîëîìò áàíê
Ø Õ¿íèé àþóëã¿é áàéäëûí ñóäàëãààíû òºâ
Ø Ìîíãîëûí îþóòíû õîëáîî
Ø Àðä÷èëàëûí áîëîâñðîë òºâ
Ø Í¯Á-ûí Õ¿í Àìûí Ñàí
Ø Í¯Á-ûí Çàëóó÷óóäûí çºâëºõ õîðîî
Ø Ìîíãîëûí ¿íäýñíèé íîìûí ñàí
Ø Ìîíãîëûí ìýòãýëöýýíèé íýãäñýí íèéãýìëýã
Ø Ìîíãîëûí ñóðàã÷äûí õîëáîî
Ø Ìîíãîëûí ëåêòîð òºâ
Ø Ìàíëàéëàõ óðëàã òºâ
Ø Êîìïüþòåð òàéìñ ñýòã¿¿ë
Ø ÌÓÇÍ-èéí Çàëóó÷óóäûí óëààí çàãàëìàé
Ø Íàöàãäîðæèéí íýðýìæèò Õîòûí òºâ íîìûí ñàí
Ø Gogo.mn ¯íäýñíèé ïîðòàë ñàéò
Ø Îòãîíòýíãýð õºãæèë ñàí
Ø Äý÷èíðàâæàéëèí õèéä
Ø Çàâõàí àéìãèéí çàëóó÷óóä îþóòíû
õºãæëèéí òºâ
Ø BCI õýâëýëèéí êîìïàíè
Ø Àðòñîôò õýâëýëèéí êîìïàíè
Ø Îþóíëàã ¿éëñ ÒÁÁ
Ø Òýíãýð äýýä ñóðãóóëü
Ø Õóäàëäàà ¿éëäâýðëýëèéí äýýä ñóðãóóëü
Ø Çîõèîìæ äýýä ñóðãóóëü
Ø Ðàäèî òåëåâèçèéí äýýä ñóðãóóëü
Ø Ñî¸ëûí äýýä ñóðãóóëü
Ø Ñýð¿¿ëýã äýýä ñóðãóóëü
Ø Ñèòè äýýä ñóðãóóëü
Ø Èõ çàñàã èõ ñóðãóóëü
Ø Øèõèõóòóã äýýä ñóðãóóëü
Ø Ìîíîñ äýýä ñóðãóóëü
Ø Øèíý èðãýíøèë äýýä ñóðãóóëü
Ø Óëààíáààòàð ýðäýì îþó äýýä ñóðãóóëü
Ø Ìîíãîë îëîí óëñûí äýýä ñóðãóóëü
Ø Áèëèã äýýä ñóðãóóëü
Ø À÷ àíàãààõ óõààíû äýýä ñóðãóóëü
Ø Ñîä õèéìîðü äýýä ñóðãóóëü
Ø ×èíãèñ õààí äýýä ñóðãóóëü
Ø Áàðèëãûí êîëëåæ
Ø Áàðèëãûí òåõíîëîãèéí êîëëåæ

“Îþóòàí 2008”, “Îþóòàí 2009” ýìõýòãýë íîì íü Ìîíãîë

óëñûí îþóíû ºì÷èéí ãàçðààñ çîõèîã÷èéí ýðõèéí óëñûí
á¿ðòãýëèéí 3377 äóãààðûã àâñàí áîëíî. Òóñ íîìîíä
îðñîí ìýäýý, ìàòåðèàëûã àøèãëàõäàà Ìîíãîëûí Îþóòíû
Õîëáîî áîëîí òóñ á¿òýýëèéã íîìîíä îðóóëñàí çîõèîã÷èéí
íýðèéã çààâàë äóðüäàõ áóþó çºâøººðºë àâíà.

Copyright © 2009
 ÌÝÍÄ×ÈËÃÝÝ
Ýðõýì õ¿íäýò îþóòàí, çàëóó÷óóä, ýëñýã÷èä, íàéç íàðàà

Ñàéí á¿õíèé õ¿ñëýýð æèã¿¿ðýý äýëãýí áàéãàà áîëîí îþóòíû ýðõèéí çºð÷èë çýðýã íü áîëîâñðîëûí
Ìîíãîëûí õèéìîðü çîëáîîòîé ìÿíãà ìÿíãàí ñàëáàðûí õºãæèëä ñààä áîëñîîð áàéíà.
îþóòàí, çàëóóñûíõàà àìðûã àéëòãàæ õàëóóí
Èéìýýñ äýýä áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí õºãæèë,
äîòíîîð ãàð áàðèí ìýíä÷èëüå. Èõ Ìîíãîëûí
îþóòàí ñóðãàõ, ÷àäâàðëàã áîëîâñîí õ¿÷èí áýëòãýõ
õºãæëèéí ò¿ëõ¿¿ð Òà á¿ãäèéí ãàðò áàéíà ãýæ áè
àæèë íü çºâõºí ñóðãóóëèóäûí-ñóðàëöàã÷äûí
“Îþóòàí 2008” íîìûí ýõýíä ºã¿¿ëæ áàéñàí áîë
äàíãààð õàðèóöàõ àñóóäàë áèø áºãººä Ìîíãîë
õàðèí “Ýõ îðíîî ººð÷ëºõ, õºãæ¿¿ëýõ, äýëõèéí
óëñûí òºð, áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæ, íèéò
èðãýí áîëîõ òèéì õ¿÷ àâüÿàñ Ìîíãîë çàëóóñò
èðãýä, ýöýã, ýõ÷¿¿ä áîëîí ñóðàëöàã÷äûí
áàéíà” ãýæ Îþóòàí-2009 íîìíûõîî øèãòãýý
ýðõèéã õàìãààëàã÷ îþóòíû ººðèéí óäèðäëàãûí
áîëãîí ¿ãýý ýõýëüå.
áàéãóóëëàãûí èäýâõòýé îðîëöîî, íºëººë뺺ñ øóóä
Áèäíèé àõìàä ¿å, ààâ, ýýæ á¿ãä ë õîé÷ ¿å, øàëòãààëíà ãýäãèéã áèä á¿ðýí óõàìñàðëàæ áàéãàà.
èðýýä¿é áîëñîí îþóòàí, çàëóó÷óóäûíõàà ìýäëýã
Ìîíãîëûí îþóòíû õîëáîî ýíý öàã ¿åä îþóòàí
áîëîâñðîëûã äýýøë¿¿ëýõ, õ¿ññýí ìýðãýæëýýð íü
çàëóó÷óóääàà õàìãèéí îéð áàéæ òýäíèéã
ñóðàëöóóëàõ, äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ, òºðèéí áîäëîãûí
õºãæèõºä äýìæëýã òóñëàëöààãàà áàéíãà ¿ç¿¿ëæ
¿íäñýí ÷èãëýë áîëãîõ ÿâäëûã íýí òýðã¿¿íèéõýý
èðñýí áºãººä ýíý óäàà Øèëäýã îþóòíû øèðýýíèé
çîðèëò áîëãîí äýâø¿¿ëæ, ºðõ á¿ð, îþóòàí á¿ð
íîì áîëîõ “Îþóòàí 2009” öàõèì íîì áîëîí
äîð á¿ðíýý õè÷ýýí ç¿òãýñýýð èðñýí.
õýâëýìýëýýð òà á¿ãäèéí ãàðò õ¿ðãýæ áàéíà.
¯¿íèé ¿ð ä¿íä çàëóó îðîí ãýãäýõ Ìîíãîë óëñ
Òóñ öóâðàë íü îþóòàí õ¿í ººðºº õºãæèõ
äýýä áîëîâñðîë ýçýìøèõýýð ñóðàëöàã÷äûíõàà
áîëîìæèéã íýýæ îëîõ, øèíý ç¿éëñèéã ñóðàëöàõ
òîî, ò¿¿íèéã òºãñºã÷äèéí ýçëýõ õóâü õýìæýý
õýðýãöýý òýäýíä òóëæ èðñýíèéã îéëãóóëàí ìýäýýëýõ
Ìîíãîëûí èðãýäèéí íýëýýäã¿é õóâèéã ýçëýõ
õ¿ñýëòýé þì. Òóñ íîìûã òà á¿õýíä õ¿ðãýõýä òàë
áîëñîí, ìºí ººðèéí îðîíä øààðäëàãàòàé
á¿ðèéí äýìæëýã ¿ç¿¿ëñýí ÌÎÕ-íû åðºíõèéëºã÷
ìýðãýæëèéí áîëîâñîí õ¿÷íèéã äîòîîääîî áýëòãýí
Ö.Ýíõò¿âøèí, îþóòíû áàéãóóëëàãûí õàìòðàí
õ¿íèé íººöèéí ñàíãàà á¿ðýí á¿ðä¿¿ëæ ÷àäàæ
ç¿òãýã÷èä, ÁÑØÓ-íû ÿàìíû õàìò îëîí áîëîí
áàéãàà òºäèéã¿é ãàäààäûí ºíäºð õºãæèëòýé îðîíä
ãýð á¿ë, áàéãóóëëàãà, õóâü õ¿ì¿¿ñò òàëàðõàëàà
ýëñýí ñóðàëöàõ áîëîìæ çàëóó÷óóäûí ºìíº íýýëòòýé
èëýðõèéëüå.
áîëñîí. Òºðèéí äýìæëýãòýéãýýð îëîí ìÿíãàí
çàëóó÷óóä ìààíü äýýä áîëîâñðëûã ýçýìøñýýð áàéíà.
Ãýâ÷ äýýä ìýðãýæèëòýé áîëîâñîí õ¿÷íèéã ÷àíàðûí
ºíäºð òºâøèíä, ºíººãèéí äýëõèéí ºíäºð ìýäëýã
÷àäâàð á¿õèé èðãýäòýé ºðñºëäºõ¿éö õýìæýýíä
áýëòãýæ ÷àäàõã¿é áàéãàà ãýäýãòýé õýí á¿õýí ñàíàë Ìîíãîëûí îþóòíû õîëáîîíû äýä åðºíõèéëºã÷,
íèéëýõ áîëîâ óó. ͯÁ-ûí Çàëóó÷óóäûí çºâëºõ õîðîîíû
Ó÷èð íü äýýä áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí õýò èõ çîõèöóóëàã÷
à÷ààëàë, ýðõ ç¿éí çàñâàë çîõèõ ãàæóóäàë,
ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéí õîöðîãäîë, îþóòíàà
èðãýíø¿¿ëýõ áîäëîãî, õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí
îíîâ÷ã¿é õàðèëöàà, áàãø íàðûí óð ÷àäâàð,
íýí øààðäëàãàòàé íîì ñóðàõ áè÷ãèéí íººöèéí Àëàã àäóó îâîãò Õàøáàòûí ÁÀÒÑÀÉÕÀÍ
õîìñäîë, äàäëàãûí ìàòåðèàëëàã áààçûí äóòàãäàë
 ÍÎÌÛÍ ÕªÒª×

ÖÀÕÈÌ ÍÎÌ
ÒªÐÈÉÍ ÄÓÓËÀË
ÌÎÍÃÎËÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ÒÀÍÃÀÐÀÃ
ÒÀËÀÐÕÀË
ÈËÃÝÝËÒ

Á¯ËÝà 1 __________________________________________________________________________________________________________________________ 9-134

Oþóòàí òàíüä õýðýãòýé çºâëºãºº

1.1 Ìýðãýæèëäýý ýçýí áàéÿ!
1.2 Øèíý îþóòíû àíõààðàëä
1.3 Òºãñºõ îþóòíû àíõààðàëä
1.4 Àìæèëòòàé ñóðàëöàõ àðãà óõààí
1.5 ªºðèé㺺 õºãæ¿¿ëýõ, Ìàíëàéëàõ óðëàã òºâ
1.6 Õè÷ýýëýýñ ãàäóóðõ õºãæèë
1.7 “Çàëóó õ¿íèé øèðýýíèé íîì”

Á¯ËÝà 2 ______________________________________________________________________________________________________________________ 135-290

Õóóëü òîãòîîìæ-Îþóòàí
2.1 Áîëîâñðîëûí õóóëü òîãòîîìæ, æóðàì, ìýäýýëýë
2.2 Òºðèéí ñàíãèéí çýýë, áóöàëòã¿é òóñëàìæèéí ìýäýýëýë
2.3 Ãàäààäàä ñóðàëöàõ òýòãýëýã, çàñãèéí ãàçðûí áîëîí
äîòîîäûí òýòãýëýãò õºòºëáºð
2.4 Îþóòíû øàãíàë, óðàìøóóëàë
2.5 Ìîíãîëûí îþóòíû õîëáîî
2.6 Îþóòàíä õýðýãòýé áàéãóóëëàãà, óòàñíû æàãñààëò
2.7 Îþóòíû õýâëýí íèéòëýë
Á¯ËÝà 3 __________________________________________________________________________________________________________________________ 247-290

¯ð ä¿íä ÷èãëýñýí òºñºë áîëîâñðóóëæ

ñàíàë áè÷èõ ãàðûí àâëàãà

Á¯ËÝà 4 __________________________________________________________________________________________________________________________ 291-313

Ìýäýýëëèéí òåõíîëîãè
Êîìïüþòåð òàéìñ
4.1 Êîìïüþòåð ñîíãîõ
4.2 Èíòåðíýò àøèãëàõ
4.3 Ãàð óòàñ
4.4 Îþóòàí òàíû ìýäâýë çîõèõ çàðèì ïðîãðàìóóä
4.5 Âèðóñèéí àþóë, ò¿¿íýýñ ñýðãèéëýõ
4.6 Õàìãèéí ìàðòàæ áîëîõã¿é ç¿éë
4.7 Îþóòàí õ¿íèé çààâàë ìýäýæ áàéõ ¸ñòîé ñàéòóóä

Á¯ËÝà 5 __________________________________________________________________________________________________________________________ 314

Õàâñðàëò
5.1 Èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèéí òàíèëöóóëãà
5.2 Ñóðòàë÷èëãàà, ìýäýýëýë
5.3 Ýìõòãýí õýâë¿¿ëýã÷èéí òàíèëöóóëãà
Á ¿ ë ý ã 1
ç º â ë º ã º º
à í ò à í ü ä õýðýãòýé
Oþó ò
ý ý ç ý í áàéÿ!
ä ý
ýðãýæèë
1.1 Ì àíõààðà
ëä
þ ó ò í û
èíý î
1.2 Ø û àíõààðà
ëä
þ ó ò í
ãñºõ î ãà óõààí
1.3 Òº ë ö à õ à ð â
ì æ è ë ò òàé ñóðà à é ë à õ óðëàã òº
1.4 À ã æ ¿ ¿ëýõ, Ì
àíë
õ º
ºðèé㺺
1.5 ª ó ó ð õ õºãæè
ë
ã à ä
÷ýýëýýñ é íîì”
1.6 Õè è ð ý ý í è
éø
“ Ç à ëóó õ¿íè
1.7
 ÌÝÐÃÝÆÈËÄÝÝ ÝÇÝÍ ÁÀÉß !
1.1 ÌÝÐÃÝÆÈËÄÝÝ ÝÇÝÍ ÁÀÉß !
Íîìûí ýíýõ¿¿ õýñýã òàíüä ººðèé㺺 òàíèí ìýäýõ, òàíüä ÿìàð ìýðãýæèë
òîõèðîõ, òàíûã ñýòãýëç¿é ÿìàð õýâ øèíæòýé âý ãýäãýý òàíèí ìýäýõýä
òóñëàõ áîëíî. ªºðèé㺺 òàíèí ìýäýæ ìýðãýæëýý ñîíãîõ öàã áîëëîî.
Íýýãýýä ¿ç
Ìýðãýæëèéí ¿íý öýíý
Õ¿íèé àìüäðàë ýõëýëýýñýý òºãñãºë õ¿ðòýë
ñîíãîëòîîð ä¿¿ðýí áàéäàã. Áèä á¿ãäýýðýý ë èõ
áàãà ÿìàð íýãýí õýìæýýãýýð ñàéí, ìóó ÿíç á¿ðèéí
øèéäâýð ãàðãàæ ò¿¿ãýýðýý ìºí òèéì ñîíãîëò
õèéæ áàéäàã. Òýäãýýðýýñ ìýðãýæèë ñîíãîëò íü
ýíý òýðã¿¿íä áàéõ íü ãàðöààã¿é. Õ¿í ÿìàðõóó
àìüäðàëààð àìüäðàõàà ýíýõ¿¿ øèéäâýðèéã õýðõýí
ãàðãàñíààð äàâõàð ñîíãîõ áîëíî. Õ¿ñýýã¿é, ýñâýë
íàðèéí ñóäàëãàà õèéëã¿éãýýð ñîíãîñîí ìýðãýæèë
òàíû àìüäðàëûí îí æèë¿¿äèéã ¿ã¿é õèéõ áîëíî.
Òèéìýýñ ººðººñºº ýõëýýä “Áè àëü àæëûã
ñàéí õèéæ ÷àäàõ âý?” õýìýýí àñóóõ õýðýãòýé..
Çàëóó íàñàíäàà õ¿í àìüäðàëûí øààðäëàãààð,
íèéãìèéí ñàéí õ¿ðýý, ñàéõàí ãýð á¿ë, (õàìãèéí
÷óõàë íü õóâèéí àç æàðãàë) õàìãèéí ÷óõàë áàéõ
ìýðãýæëèéã ñîíãîäîã. Õèéñýí ñóäàëãààíààñ
¿çýõýä 65-70 íàñàëñàí õ¿í àìüäðàëûíõàà áàðàã
40 æèëèéã ººðèéí ñîíãîñîí ìýðãýæèëäýý
çîðèóëæ, ò¿¿ãýýðýý àìüäàðäàã áàéíà. Ìýðãýæèë
ñîíãîõ ãýäýã íü ñàíàìñàðã¿é ç¿éë áàéõ ¸ñã¿é.
Õàðèí çºâ ìýðãýæèë ñîíãîõûí òóëä ººðèé㺺
áîëîí ìýðãýæë¿¿äèéã ñàéí ìýäñýí ñóäàëñàí áàéõ
øààðäëàãàòàé. Õ¿í ìýðãýæëýý ñîíãîõäîî äàðààõ
àñóóëòóóäûã ººðººñºº àñóóõ õýðýãòýé.
Òóõàéí ìýðãýæëèéí îíöëîã þó âý?
Ýíý ìýðãýæëýýð àæèëëàæ áóé õ¿ì¿¿ñ àæèëëàõ
õóãàöààíäàà þó õèéæ ã¿éöýòãýäýã áîëîí íààíàà
õàðàãäàæ áàéãàà áóñ öààíàà ÷óõàì ÿìàð
àæèëëàãààòàé áîëîõûã ñóäëàõ.
↖ Àæèëëàõ îð÷èí ÿìàð âý?
↖ Òóõàéí ìýðãýæèëä àþóëòàé îð÷èí ãýæ áèé þó?
↖ Àæëûí îð÷èí õýð áîëîõûã?
↖ Ãàäíà ýñâýë áàéíãà äîòîð àæèëëàäàã óó?
↖ Ýíý ìýðãýæëèéã ýçýìøèõ ñóðãàëòûí õóãàöàà
õýð óðò âý?
↖ Ñóðãóóëèà òºãñººä ººð ÿìàð íýã íýìýëò
áýëòãýë õèéõ øààðäëàãàòàé ýñýõ
12 ÎÞÓÒÀÍ 2009
↖ Óã ìýðãýæëýýð àæèëëàõûí òóëä øààðäàãäàõ
îíöëîãóóä?
↖ Íàñ, õ¿éñ, íóðóó, æèí áîëîí ãàäààä áàéäàëòàé
õîëáîîòîé îíöëîã ãýæ áèé þó?
↖ Øàëãàãäàæ, òîìèëîãäîæ, ýñâýë õóâèéí
îðîëäëîãîîð îðîõ óó?
↖ Õýäýí íàñòàé õ¿í õèéõýä òîõèðîìæòîé
áîëîõ?
↖ Íèéãìèéí äààòãàëòàé ýñýõ?
↖ Ìýðãýæëýýðýý äýâøèõ áîëîìæòîé ýñýõ ?
↖ Òóõàéí ìýðãýæëýýð äýâæèõ íü þóòàé õîëáîîòîé
âý? Àæèëëàõòàé þó, àëáàí òóøààëòàé þó?
↖ Óã ìýðãýæëýýñ ººð àæèë ðóó îðæ áîëîõ óó?
Òóõàéí ìýðãýæëèéí ýåðýã áîëîîä ñºðºã
òàëóóä?
↖ Óã ìýðãýæëýýð àæèëëàãñäûí õàìãèéí èõ
òóëãàðäàã áýðõøýýë áîëîí ýåðýã òàë íü þó
âý?
↖ Óã ìýðãýæëèéã õ¿ì¿¿ñ õýð õ¿íäýëæ ¿çäýã
áîëîõ. Àæèë îëîõ áîëîìæ? Òàíû ñîíãîõ
ãýæ áóé ìýðãýæëèéí ýðýëò õýðýãöýý õýð èõ
áàéíà?
↖ Òàíû àìüäàð÷ áóé á¿ñ áîëîí óëèðàëòàé
õîëáîîòîé òàë áèé þó?
↖ Óã ìýðãýæëèéí ýðýëò õýðýãöýýòýé
õîëáîîòîéãîîð íýìýãäýõ ýñâýë áàãàñàõ
òàëààð ÿìàð íýã ÿðèà áàéãàà ýñýõ?
↖ Òºðèéí áîëîí õóâèéí áàéãóóëëàãàä àæèëëàõ
áîëîìæîîñ ãàäíà õóâèàðàà àæèëëàõ áîëîìæ
õýð áàéãàà âý?
↖ Óã ìýðãýæëýýð àæèëëàãñàäûí îðëîãî õýð
áàéãàà âý?
↖ Îðëîãî äîëîî õîíîãîîð, ñàðààð, óëèðëààð
ýñâýë æèëýýð ãýæ ººð÷ëºãääºã ýñýõ?
Óã ìýðãýæëýýð àæèëëàæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñèéí îðîí
íóòãèéí îíöëîã øèíæ ÷àíàðààñ øàëòãààëñàí
îðëîãûí ÿëãààòàé áàéäàë áèé þó?

Õàðèí îäîî õàìòäàà çàðèì ìýðãýæë¿¿äèéí îíöëîã
áîëîí èðýýä¿éä ÿìàð áàéõ òàëààð ñîíèðõîöãîî¸.
Ñýòã¿¿ë÷, Îëîí óëñûí õàðèëöààíû òýíõìèéã
òºãñºã÷èä áîëîí ÿìàð íýã ñýäâýýð ìýðãýæèæ
áóé ñóðàëöàã÷èä ººðèéí ìýðãýæëèéí òóðøëàãûã
àõèóëàõûí òóëä ýíýõ¿¿ ìýðãýæëèéã ñîíãîæ áîëíî.
Àæèëëàõ îð÷èí íü òåëåâèç ðàäèî áîëîí ñîíèí
ñýòã¿¿ë, ìýäýýëëèéí àãåíòëàãóóä áàéõ áîëíî.
Õ¿ì¿¿ñèéí ìýäýýëýë õ¿ðòýõ õýðýãöýý íü èðýýä¿éä
óëàì íýìýãäýõ ìàãàäëàëòàé. Òèéìýýñ áè÷ãèéí
áîëîí ä¿ðñò ìýäýýëýë, õýâëýë óëàì ÷óõàë áîëíî.
ªíººãèéí ñýòã¿¿ë÷èä ÿíç á¿ðèéí ÷èãëýëèéí äàãóó
óëàì ÷àäâàðæèæ áàéíà. Èíãýñíýýð ñýòã¿¿ë÷äèéí
“á¿õ ç¿éëèéã ìýääýã” ãýñýí òîäîðõîéëîëò
ò¿¿õ áîëîí ¿ëäýæ ýõýëëýý. Á¿õ òºðëèéí çîõèîí
á¿òýýã÷, ¿éëäâýðëýëèéí ìýðãýæèëòýí Èõ, äýýä
ñóðãóóëèóäûí ýëåêòðîíèêèéí èíæåíåðèéí
àíãèóäàä 3-ð äàìæààíààñ íü ýõëýí ìèêðî
ýëåêòðîíèêèéí õè÷ýýë çààæ ýõýëäýã. Á¿õ òºðëèéí
çîõèîí á¿òýýã÷, èíæåíåðèéí ìýðãýæë¿¿äèéã
ýçýìøèõ áîëîìæòîé. Ìàíàé óëñàä ØÓ-û õ¿ðýýëýí
áîëîí èõ äýýä ñóðãóóëèóäààñ ãàäíà àæèëëàõ
îð÷èí õýäèéãýýð õÿçãààðëàãäìàë ÷ ãýñýí äýëõèé
äàõèíä ýëåêòðîíèêèéí ÷èãëýëèéí ìàø îëîí øèíý
ñàëáàðóóä íýýãäýæ áàéãàà áºãººä ìàíàéõàí ÷
ãýñýí ýíý ñàëáàðò õ¿÷ýý ñîðèõ áîëîìæòîé.
Ýð¿¿ë ìýíä, áàòëàí õàìãààëàõ áîëîí áàéãàëü
õàìãààëàë Áàéãàëü îð÷íû áàêàëàâðûí çýðýã
àâñàí áîë ¿ðãýëæë¿¿ëýýä ìåíåæåðèéí ÷èãëýëýýð
ìàãèñòðèéí çýðýã õàìãààëàõ õýðýãòýé. Áóñàä
òºðëèéí èíæåíåð¿¿äýýñ ÷ ãýñýí ýíý ñàëáàðò
øèëæèí îðîõ áîëîëöîîòîé. Ýíý ìýðãýæëèéí
õ¿ì¿¿ñ àæëûí áàéðàíä àæèëëàæ áóé õ¿ì¿¿ñèéí
ýð¿¿ë ìýíäýýñ ãàäíà òóõàéí áàéãóóëëàãà íü
áàéãàëü îð÷èíä õýð õîð õºíººëòýé àæèëëàæ
áàéãààã áàñ äàâõàð õÿíàäàã. ¯éëäâýðëýëèéí ¿éë
àæèëëàãàà íýìýãäýæ, øèíý ¿éëäâýð, áàéãóóëàìæ
àøèãëàëòàíä îðîõûí õýðýýð ýíý ñàëáàðûí
ìýðãýæèëòýí óëàì ýðýëò õýðýãöýý èõòýé áàéõ
ÌÝÐÃÝÆÈËÄÝÝ ÝÇÝÍ ÁÀÉß !
áîëíî. ¯éëäâýðèéí òîì
æèæãýýñ ¿ë õàìààðàí á¿õ
êîìïàíèóä ýíý ñàëáàðò
çºâëºõ ìýðãýæèëòýí àâ÷
àæèëëóóëàõ áîëíî.
¯ë õºäëºõ õºðºíãèéí
çºâëºõ
¯ë õºäëºõ õºðºíãèéí
çºâëºõ õýìýýõ ìýðãýæèë
äýëõèéä ýíý òýðã¿¿íèé
ìýðãýæë¿¿äèéí íýã áîëñîí ÷
ìàíàé îðîíä òºäèéëºí ñàéí
ìýäýõã¿é áàéíà. ßìàð íýã
õºðºí㺠îðóóëàëò õèéõ ¿åä ãàçàð çýðýã ¿ë õºäëºõ
õºðºíãèéí ýäèéí çàñãèéí ¿íýëãýýã òîäîðõîéëäîã
óã ìýðãýæèë àëèâàà ¿éëäâýðèéí ãàçàð áîëîí
êîìïàíèé ¿íýëãýýã ÷ õèéõ áîëîìæòîé áàéäàã.
Áàðóóíû îðíóóäàä áàíêíû áàòëàí äààëòòàé
õîëáîîòîéãîîð äýëãýðýíã¿é áîëæ áóé ¿ë õºäëºõ
õºðºíãèéí çºâëºõèéí ìýðãýæèë ìàíàé îðîíä ÷
õ¿÷ýý àâàõ òºëºâòýé áàéíà.
Õ¿íñíèé ìýðãýæèëòýí
Õ¿íñíèé ìýðãýæèëòí¿¿ä õîîë õ¿íñíèé àþóëã¿é
áàéäàë, ºäºðò õýðýãëýõ õ¿íñíèé íýð òºðºë,
ýð¿¿ë ìýíäèéã ñàõèí õàìãààëàõ, òýíöâýðòýé
õîîëëîëò çýðýã ñàëáàðò àæèëëàäàã. Ýíý òºðëèéí
ìýðãýæèë ìàíàé îðîíä ÷ ãýñýí øèíýýð áèé áîëæ
áàéãàà þì. Õºãæèíã¿é îðíóóäàä õýò òàðãàëàëò
áîëîí çîõèñã¿é õîîëîëò çýðýã íü íèéãìèéí
àñóóäàë áîëñîí òóë íýëýýä ò¿ãýýìýë ìýðãýæèëä
òîîöîãääîã.
Êîìïüþòåðèéí èíæåíåð
Êîìïüþòåðèéí èíæåíåð¿¿ä êîìïüþòåðèéí
ñèñòåìèéí á¿òýö, ò¿¿íèé òîãòîëöîî, õýðõýí
õºãæ¿¿ëýõ, àøèãëàëò çýðýã àæëóóäûã õèéæ
ã¿éöýòãýäýã. Ýíý ñàëáàðò àìæèëòàä õ¿ðýõèéí òóëä
õàðüöàíãóé ñýòãýõ ÷àäâàðòàé, ëîãèê ñýòãýëãýý,
àíõààðàë áîëîí òýâ÷ýýðòýé áàéõ øààðäëàãàòàé.
ªíºº ¿åä êîìïüþòåðèéí ìýðãýæëýýð òºãñºã÷èä
àæèë îëäîõã¿éí çîâëîí áàéõã¿é. Òºðèéí áîëîí
õóâèéí õýâøëèéí àëü ÷ ñàëáàðò ìýäýýëýë áýëòãýõ,
ìýäýýëýë áîëîâñðóóëàõ ìýðãýæèëòýí, ñèñòåìèéí
àæèëòàí áîëîí êîìïüþòåðèéí ïðîãðàìì
õàíãàìæòàé õîëáîîòîéãîîð ñàéí àæèëòàé áàéõ
áîëîìæòîé.
Áèîõèìè
Áèîõèìè íü áèîëîãèéí áèåò¿¿äèéí çîõèîí
áàéãóóëàëò, á¿òýö òîãòîëöîîã ìîëåêóëèéí
òºâøèíä ñóäàëäàã øèíæëýõ óõààíû ñàëáàð
ÎÞÓÒÀÍ 2009 13
 ÌÝÐÃÝÆÈËÄÝÝ ÝÇÝÍ ÁÀÉß !
áºãººä øèíæëýõ óõààíû ìàø îëîí ñàëáàðòàé
èõ îéðõîí õîëáîîòîé áàéäàã. Àìüä áèåòèéí
àìüäðàëûí îíöëîãòîé õîëáîîòîé õèìè, áèîëîãè,
ôèçèê çýðýã øèíæëýõ óõààíû ñàëáàðóóä, ýð¿¿ë
ìýíäèéí ñàëáàð, õîîë õ¿íñ áîëîí îð÷íû ýð¿¿ë
àõóé çýðýã ñàëáàðóóäàä òåõíîëîãèéí áîëîí
øèíæëýõ óõààíû øààðäëàãàòàé ñóäàëãààã õèéäýã,
¿ð á¿òýýëòýé àæèëëàõ ñàõèëãà áàò á¿õèé, õóâèéí
îðîëöîî ºíäºðòýé õ¿íèé íººöèéã á¿ðä¿¿ëýõèéí
òóëä áàêàëàâðûí áîëîí ìàãèñòðèéí òºâøíèé
ìýðãýæèëòýí áýëòãýõýä óã ñàëáàðûí îíöëîã,
çîðèëãî íü îðøäîã.
Òºãñºã÷èä íü õ¿íñ, ýì òàðèà, áàéãàëèéí áîëîí
ýð¿¿ë ìýíäèéí øèíæëýõ óõààíû ñàëáàðò õèìèéí
ìýðãýæèëòýí, õºäºº àæ àõóéí ýì, áýëäìýë, ãîî
ñàéõíû áîëîí ñàâàí, óãààëãûí
íóíòàãíû ¿éëäâýð¿¿äýä
áîëîí îð÷íû ñóäàëãààíû òºâ,
õ¿ðýýëýí, ëàáîðàòîðóóäàä
ñóäëàà÷, øèíæýý÷èéí àæëûã
õèéæ ã¿éöýòãýõ áîëîìæòîé.
Áîëîâñðîëûí õàðèëöàà
áîëîí òºëºâëºëò Ýíý
ñàëáàðûí ìýðãýæèëòí¿¿ä íü
áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãóóäàä
ñóðàëöàãñäàä ìýäëýã ÷àäâàð,
îëãîæ, çàí ÷àíàð òºëºâø¿¿ëæ,
ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõèéí
òóëä øààðäëàãòàé ñóðàëöàõ
îð÷èí, áîëîëöîîã á¿ðä¿¿ëýõ
áîëîìæèéã ñóäëàõ, òºëºâëºõ çýðýã àæëóóäûã
õèéíý. Òºãñºã÷èä èõýíõäýý áîëîâñðîëûí
áàéãóóëëàãóóäûí íèéãìèéí àæèëòàí þì óó,
áîëîâñðîëûí ìýðãýæèëòýí, áàãø, ñóðãàí
õ¿ì¿¿æ¿¿ëýã÷ áîëäîã.
Ýíý ìýðãýæèë, èðýýä¿éä åðºíõèé áîëîâñðîëä
õóâèéí ñóðãóóëèóä íýìýãäýõ òóñàì ìàø ÷óõàëä
òîîöîãäîõ áîëíî. Òàðõèíû ìýñ çàñàë÷, îíêîëîã
(õàâäàð ñóäëàà÷) áîëîí ñýòãýë ç¿é÷èä Èðýýä¿éä
ýð¿¿ë ìýíä, àíàãààõ óõààíû ìýðãýæèëòí¿¿ä
ãÿëàëçñààð áàéõ áîëíî. Ò¿¿íèé äóíäààñ òàðõèíû
ìýñ çàñàë÷ èðýýä¿éí õàìãèéí ÷óõàë õ¿í áàéõ
áîëíî. ¯¿íèé øàëòãààí íü ñòðåññ, äåïðåññ áîëîí
ÿäàðãàà óéòãàð, ãóíèã òàðõèíä íºëººëºõ íü èõ
áîëíî. ̺í õàâäàð ñóäëàà÷èä, àëèâàà ºâ÷íèé
øàëòãààíûã ñóäàëäàã ãåíåòèê÷èä, àìüäðàëûí
àëèâàà àñóóäàëä íóõëàãäñàí õ¿ì¿¿ñò òóñàëäàã
ñýòãýë ç¿é÷èä, õàìãèéí èõ ýðýëò õýðýãöýýòýé
õ¿ì¿¿ñ áàéõ áîëíî. Èðýýä¿éí ìýðãýæë¿¿ä
Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä õèéæ áóé õºðºí㺠îðóóëàëòòàé
õîëáîîòîéãîîð ìýðãýæëèéí òºâøíèé îëîí
14 ÎÞÓÒÀÍ 2009
àæèë çàëóóñûã õ¿ëýýæ áàéíà. Íýã ¿åä ýì÷, áàãø,
èíæåíåð õàìãèéí ÷óõàëä òîîöîãääîã áàéñàí áîë
ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ýíý ÷óõëóóäûí õ¿ðýý íýëýýä
òýëæ áàéíà. ×óõàëä òîîöîãäîæ áàéñàí çàðèì
ìýðãýæë¿¿ä îäîî ÷ áàéð ñóóðèà àëäààã¿é áàéíà.
Õàðèí øèíý òºðëèéí ìýðãýæë¿¿ä áèé áîëîõîä
ºíäºð õºãæèëòýé îðíóóäûí ¿¿ðýã ÷óõàë áèëýý.
Ìýäýýæ ÀÍÓ íýí òýðã¿¿íä áàéíà. ÀÍÓ-ûí 2000
îíîîñ õèéæ áóé õºðºí㺠îðóóëàëò èíæåíåðèéí
õýðýãöýý ìàø îëîí ñàëáàðò áèé áîëîõûã äîõèîëæ
áàéíà.
Õàðèí ýíýõ¿¿ õºðºí㺠îðóóëàëòûã á¿òýýãäýõ¿¿íèé
áîëîâñðóóëàëò áîëîí ¿éëäâýðëýë, òýýâýðëýëò,
ìýäýýëëèéí òåõíîëîãè, õàðèëöàà áîëîí
áèîòåõíîëîãè ãýñýí çóðãààí ¿íäñýí á¿ëýãò õóâààí
¿çýæ áîëíî. Îéðûí èðýýä¿éä
ìàøèí, ìåõàíèçì, êîìïüþòåð,
á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éëäâýðëýë, áàéãàëü
îð÷íû áîëîí õèìèéí èíæåíåð
çýðýã ìýðãýæë¿¿ä ÷óõàëä òîîöîãäîõ
áîëíî. ̺í ìåíåæåð, ¿íýëãýýíèé
ìýðãýæèëòýí, êîìïàíèò àæèë,
óðàìøóóëëûí øèíæýý÷èä,
÷àíàðûí èíæåíåð áîëîí çàãâàð
ñóäëàà÷èä ýðýëò èõòýé áàéõ áîëíî.
Ñóäàëãààãààð òåõíîëîãèéí õºãæèë
ìýðãýæë¿¿äýä íºëººëæ áóé íü
òîãòîîãäæýý. Òóõàéëáàë Àíãëèä
øèíýýð áèé áîëñîí áàéãóóëëàãóóäûí
73% íü òåõíîëîãè ñóóðüòàé áàéñàí
áºãººä òýäíèé õàéæ áóé ìýðãýæèëòí¿¿äèéí 58%-ã
íü òåõíîëîãèéí ìýäëýãòýé õ¿ì¿¿ñ ýçýëæ áàéæýý.
Åð íü îéðûí èðýýä¿éä õàðèëöàà õîëáîî, ýëåêòðîíèê,
êîìïüþòåð áîëîí õîëáîîíû òåõíèê÷äèéí
ýðýëò õýðýãöýý ºíäºð áàéõ ìàãàäëàëòàé áàéíà.
¯íýëãýýíèé ìýðãýæèëòí¿¿ä êîìïàíèóäûí “í¿äíèé
öºöãèé” áàéõ áîëíî ¯íýëãýýíèé ìýðãýæèëòí¿¿ä
øèíý áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿í çàõ çýýëä ãàðàõààñ ºìíº
áîäèò ¿íý, ¿íýëãýýã òîãòîîõ òàëààð ìàø èõ ÷óõàë
¿¿ðýã ã¿éöýòãýõ áºãººä õóäàëäàà ¿ðãýëæ ÷óõàë
áàéäàã ºíºº ¿åä áîëîí èðýýä¿éä òýä áàéíãà
ýðýëò õýðýãöýýòýé ë áàéõ áîëíî. Áèîòåõíîëîãè
Áèîëîãèéí ìýðãýæèë ýçýìøñýíèé äàðàà ìîëåêóë
áèîëîãè áîëîí ãåíåòèêèéí ÷èãëýëýýð ìàãèñòð
çýðýã õàìãààëàõ õýðýãòýé. Ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàð,
èõ, äýýä ñóðãóóëü áîëîí õ¿ðýýëýí, ñóäàëãààíû òºâ,
ëàáîðàòîðóóä àæëûí ãîë áàéð áàéõ áîëíî. Ýíý
òºðëèéí ìýðãýæèëòýé õ¿í äýëõèéä ºäðººñ ºäºðò
¿íý öýíýòýé áîëíî. ªºðèéí á¿òýýñýí ÿìàð íýã
áàðàà, á¿òýýãäýõ¿¿íäýý ïàòåíò àâàõ íü òýäýíä ìàø
èõ îðëîãî àâ÷ðàõ áîëíî.
ÌÝÐÃÝÆÈËÄÝÝ ÝÇÝÍ ÁÀÉß !

ÎÞÓÒÀÍ 2009 15
 ÌÝÐÃÝÆÈËÄÝÝ ÝÇÝÍ ÁÀÉß !

Çîðèëãîî òîäîðõîéëîõ àðãóóä 4. Äàðààãèéí ÷óõàë àëõàì áîë òà ººðòºº ºäºð

á¿ð 15 ìèí ãàðãàæ, òóõàéí ºäºð þó õèéæ
Çîðèëãî íü õ¿íèé àìæèëò, àç æàðãàë, ñàéí ñàéõàí
á¿òýýñíýý, þóã õèéæ äóóñãàñàí, ÿìàð àìæèëò
á¿õíèé ýõ áóëàã íü áèëýý. Òýãâýë òà çîðèëãîòîé
ãàðãàñíàà áè÷èæ áàéõ þì. Ýíý àëõàì òàíû
þó? Òà çîðèëãîî õýðõýí òîäîðõîéëäîã âý?
àìüäðàëûã ¿íýõýý𠺺ð÷èëæ ÷àäíà ãýäýãò òà
Çîðèëãî õ¿íèéã àìæèëòàíä õ¿ðãýäýã ãîë õ¿÷èí
èòãýýðýé. Ýíý àëõàìûã õèéäýã õ¿ì¿¿ñ ìàø
ç¿éë ãýäýã. Çîðèëãîã¿é õ¿í ñàëõèíû àÿñààð
áàãà áàéäàã ãýäãèéã òà ìýäýõ áàéõ. Èíãýæ
õºäëºõ öààñ àäèë áàéäàã ÷ ãýæ õýëäýã. Ãýõäýý
áè÷ñýíýýðýý òà ººðèé㺺 èäýâõæ¿¿ëæ áàéãàà
çîðèëãî òàâèíà ãýäýã íü çºâõºí òýãíý, èíãýíý ãýæ
õýðýã. ßâààíäàà òà ººðèé㺺 çîðèëãîäîî
õýëýõ áóñ, õàðèí ÿàãààä òóõàéí ç¿éëèéã çîðèëãîî
àëõàì àëõàìààð îéðòîæ áàéãààã ìýäðýõ
áîëãîõ áîëñîíîî ìýääýã, õýðõýí çîðèëãîäîî
áîëíî. 30 õîíîã èíãýæ áè÷ñýíèé äàðàà òà
õ¿ðýõ, çîðèëãîäîî õ¿ðýõèéí òóëä ÿàõ ¸ñòîé ãýýä
èíãýæ áè÷èõã¿éãýýð óíòàæ ÷àäàõàà áîëèõ
á¿õ ç¿éë òîäîðõîé áîëãîõ ¸ñòîé áàéäàã áàéíà.
áîëíî.
Ãýòýë õ¿ì¿¿ñ çîðèëãûã çºâõºí òîëãîéäîî áîäîæ
ÿâàõ ¸ñòîé ç¿éë ìýòýýð áîääîã. Ãýòýë çîðèëãûã 5. Òàíä çîðèëãîî áèåë¿¿ëýõ áîëîìæèò ìº÷
çºâõºí áîäîæ ÿâàõ íü õèé õîîñîí ìºðººäºë ë èðýõ áàéõ ãýæ òà õ¿ëýýäýã ¿¿? ×óõàì õýçýý
áîëîí õóâèðäàã. òýð ìº÷ íü èðýõèéã ÿàæ ìýäýõ þì áý ãýæ òà
áîäîæ áàéãàà áàéõ. Òýãâýë òýð ìº÷ íü “ ßã
Ýíýõ¿¿ çºâëºãººã óíøñàíûõàà äàðàà òà
îäîî” þì. Ìèíóò ñåêóíä òóòàì òàíä ÷óõàë
çîðèëãîòîé ÿâæ áàéñàí óó, ýñâýë çºâõºí
ìº÷ áàéõ ¸ñòîé. Òà õýçýý ÷ çîðèëãîäîî õ¿ðýõ
ìºðººäºæ ÿâñàí óó ãýäãýý ìýäýõ áîëíî.
¿éëäýëèéã õèéæ áîëíî. Õýçýý ÷ ýðòýäíý ãýæ
1. Çîðèëãî òîäîðõîéëîõ ÿâöàä õèéõ ¸ñòîé ¿ã¿é. Ìàðãààø ãýæ á¿¿ õýë. Äàâàà ãàðèãààñ
õàìãèéí àíõíû áºãººä õàìãèéí ÷óõàë àëõàì ýõýëíý ãýæ á¿¿ õýë. Ãàãöõ¿¿ ÿã îäîîíîîñ ýõëýõ
áîë çîðèëãîî áè÷èõ. Çîðèëãîî áè÷ñýíýýð òàíû ¸ñòîé.
çîðèëãî çºâõºí áîäîë òºäèé áàéõàà áîëèíî
6. Òà ¿ð á¿òýýëòýé áàéõûí òóëä àëèâàà ç¿éëèéã
ãýñýí ¿ã þì. Ãýõäýý çºâõºí çîðèëãîî áè÷èõ
õîéø òàâüäàã çàíã õàÿõ õýðýãòýé. Õýðâýý òàíä
íü õàíãàëòòàé áèø. Òà çîðèëãîî áè÷èõäýý “
èéì çàí áàéãàà áîë äàðààõ àðãààð çàñàæ
òýãìýýð áàéíà, òýãíý èíãýíý ãýæ áè÷èõýýñýý
áîëíî.
èë¿¿ çîðèëãîî ÿã òîäîðõîé áàéäëààð áóþó
ÿã ÿìàð áàéõûã íü íàðèéí òºëºâëºæ áè÷ñýí Äàðààãèéí óäàà òà ººðèé㺺 ÿìàð íýã ç¿éëèéã
áàéõ ¸ñòîé áàéäàã. Ãýòýë õ¿ì¿¿ñ çîðèëãîî õîéøëóóëàõ ãýæ áóéã ìýäýõ àâààñ öààñ ãàðãààä
áè÷íý ãýäãèéã ãàíö ºã¿¿ëáýðýý𠺺ðèéí áè÷èõ õýðýãòýé. Òà õóâöàñíû ø¿¿ãýýãýý ÿíçëàõ
õ¿ñëýý áè÷èõòýé àäèë ãýæ áîääîã þì. ãýæ áàéíà. Ãýòýë òàíä çàâ ãàðàõã¿é þì øèã
ñàíàãäàæ, ò¿¿íèéã õèéâýë ºäºð ºíãºð÷èõ þì
2. Çîðèëãîî áèåë¿¿ëæ ýõëýõýýñýý ºìíº òà
øèã ñàíàãäàæ áàéâàë :
ººðººñºº äàðààõ àñóóëòûã àñóóõ ¸ñòîé. Ãýõäýý
òà ìàø çºâ, áºãººä ¿íýí õàðèóëàõ ¸ñòîé þì. 7. Òàíû ¿ð á¿òýýìæèéã 125%-ð äýýøë¿¿ëýõ àðãà.
Ýñ òýãâýýñ çîðèëãîäîî õ¿ðýõ çàì òàíü áóðóó
Òà õèéæ áóé ç¿éëýýñýý òààøààë àâàõ ¸ñòîé.
áîëîõ áîëíî.
ªºðòºº ñîíèðõîëòîé áàéäëûã áèé áîëãî.
Òà ÿàãààä òóõàéí çîðèëãûã ñîíãîñîíîî Õýðâýý òà ºäºðò 3 õóóäàñ þì áè÷äýã áîë 4
ìýäýõã¿é áàéõ íü òàíûã äóóñàí äóóñòàë õóóäàñ þì áè÷èæ ÷àäàõ ýñýõèéã øàëãàæ,
çîðèëãûíõîî òºëºº ÿâàõã¿éã èëòãýæ áàéãàà
õýðýã ãýæ îéëãîæ áîëîõ þì. Òýãýõýýð òà ÿàãààä
òóõàéí çîðèëãûã ñîíãîõ áîëñíîî òîäîðõîé
øàëòãààíóóäààð íü äàðààëóóëàí áè÷èõ ¸ñòîé.
Õýäèé÷èíýý áàéõ òóñàì òà çîðèëãîäîî ¿íýí÷
áàéíà ãýñýí ¿ã.
3. Òà çîðèëãîî “òîì òàâüæ”, õàðèí çîðèëãîäîî
õ¿ðýõ çîðèëòóóäàà áàãà áàãààð õèéõ ¸ñòîé. Èíãýõ
íü òàíûã çîðèëãîòîé òàíü áàéíãà õîëáîæ áàéõ
áîëíî. Òýãýõýýð òà áàéíãà èäýâõòýé áàéäàëä
áàéõûí òóëä ºìíºõ îðîé íü ìàðãààø þó õèéõ
áèëýý ãýäãýý á¿ãäèéã íü áè÷èõ õýðýãòýé áàéäàã þì.

16 ÎÞÓÒÀÍ 2009

ººðèé㺺 ñîðèõ õýðýãòýé. Òýãýýä ººðèé㺺
õè÷íýýí õóóäàñ áè÷èæ ÷àäàõûã øàëãàæ áîëíî
ø¿¿ äýý. Òà ¿ð ä¿íã íü õàðààðàé. Òà îäîî
õèéæ áàéãààãààñàà 125% ààð èë¿¿ ç¿éëèéã
õèéæ ÷àäíà. Ýíý òàíû àìüäðàëûã á¿õëýýð íü
ººð÷ëºõ áîëíî. Òýãýõýýð òà õàìãèéí ãîë íü
àëèâàà àæëûã ñîíèðõîëòîé áîëãîõ õýðýãòýé.
Èíãýýä òà çîðèëãîäîî õ¿ðýõ, çîðèëãîî çºâ
òîäîðõîéëîõ 7 àðãààñ ñóðàëöëàà.
Îþóòàí òà ººðèé㺺 òîäîðõîéë.
Ñîíæîîãîî ýõëýõèéí ºìíº Òà:
1. Óóë
2. Ìîíãîë ãýð
3. Àâäàð
4. Ãîë
5. Çàì
6. Íàð
7. Ìàøèí
8. Õîíü. Ýäãýýðèéã öàãààí öààñàí äýýð çóð
Îäîî õàðèí...
ªºðèé㺺 ñîíæîîä ¿çýýðýé
Îäîî çóðñàí çóðãàà ñàéí àæ. Èíãýýä ä¿ðñëýë
á¿ðèéã õýðõýí çóðñàí áàéäëààð íü ÷èíèé çàíã
òîäîðõîéëíî.
1. Óóë ÷èíü øîâõ îðîéòîé
áàéâàë ÷è ìàø çîðèãòîé
þì. Õýðýâ ìîõîî îðîéòîé
áàéõ þì áîë õóë÷ãàð
áóñäûã àÿëäàí äàãàëäàã÷
àæ. Õîëèìîã áàéâàë ÷è
îð÷èíòîéãîî ãàéõàëòàé
îðøèí çîõèöîõ ÷àäâàðòàé
þì áàéíà.
2. Çóðñàí ãýðèéí ÷èíü õààëãà
äýëãýýñòýé, ÿíäàíãààñ íü
óòàà ãàð÷ áàéâàë ÷è ìàø
íýýëòòýé èëýí äàëàíã¿é þì
áàéíà. Õýðýâ ýíý á¿ãäèéã ÷è
çóðààã¿é áîë ãàíöààðäìàë,
çîæèã çàíòàé áàéæ òààðàõ íü.
3. Àâäàðûã öîîæòîé çóðñàí áîë ÷è èõ õàðàì÷
ààøòàé. Õàðèí àâäàðíû ÷èíü õààëãà íü
äýëãýýñòýé áàéõ þì áîë èõ ºãººìºð ñàéõàí
ñýòãýëòýé áàéõ þì áàéíà.
4. Ãîë íü ãýðýýñýý õîë áàéõ þì áîë ÷è àæèëñàã,
îéð áàéõ þì áîë èõ çàëõóó.
5. Çàìûã ãýðýýñ õîë çóðñàí áàéâàë ÷è
ìýäýýëëëýýñ èõ õîöîðäîã áîëõè þì áàéíà.
Õàðèí ãýðýýñ îéðõîí çóðñàí áàéâàë
ìýäýýëëèéã öàã àëäàëã¿é àâ÷ ÷àääàã àæýý.
ÌÝÐÃÝÆÈËÄÝÝ ÝÇÝÍ ÁÀÉß !
6. Íàðûã òàë çóðñàí áîë íàéç íºõºä áàãàòàé,
çîæèã , á¿òýí áàéâàë ýñýðãýýðýý. Òàâààñ äîîø
öàöðàãòàé áîë ìàø èõ ãàíöààðäìàë áàéäàã.
Öàöðàã íü 5-9 ûí õîîðîíä áàéâàë íýã èõ íàéç
íºõºäã¿é. Õàðèí 9-ººñ äýýø öàöðàãòàé áîë
íàéç íºõºä îëîíòîé àæýý.
7. Ãàíö õîíü çóðñàí áîë ÷è ìàø èõ õîéðãî, õàðèí
õîò ä¿¿ðýí õîíü çóðñàí áîë ìàø àæèëñàã.
8. ̺í ìàøèí íü çàì äýýðýý ÿâæ áàéâàë Òýð
õ¿í ìàø èõ ýìõ öýãöòýé õ¿í àæýý.
×è ÿìàð òåìïåðàìåíòòàé âý?
Àñóóëòóóäûí 15-ààñ äýýø àñóóëòàíä òèéì ãýæ
õàðèóëñàí áîë òà ººðèéíõºº çàí õàðàêòåðèéã
îëæ ÷àäíà.
Äîîðõ àñóóëòûí 16-20 íü “+” áîë òà òýð
òåìïåðàìåíòàä õàðúÿàëàãäàíà.
Õîëåðèê
1. Òîãòâîðã¿é áàéíãà õºäºëæ ãàð õóðóóãàà
îðoëääîã.
2. Îìîãòîé, îãöîì óóðòàé.
3.Òýâ÷ýýðã¿é, áèåý áàðüæ ÷àääàãã¿é.
4. Øèéäýìãèé, ñàíàà÷èëãàòàé.
5. Ǻð¿¿ä
6. Màðãààíä öýöýí äèéëýõ ãýæ
îðîëääîã
7. Yå ¿å ãýíýòèéí ¿ñðýíã¿é áàéäëààð
ò¿ðãýí àæèëëàäàã
8. Íèé íóóã¿é, øóëóóí øóäàðãà
9. Àç òóðøèõ äóðòàé
10. ªñºðõºæ óóðëàõ íü îëîí
11. Ñýòãýëèéí õºäºë㺺íòºé, õýë
ÿðèà îãöîì ò¿ðãýí
12. Õýð¿¿ë÷ çîäîîí÷
13. Áóñäûí äóòàãäëûã òýâ÷èæ
÷àääàãã¿é.
14. Ò¿ðýìãèé, äýýðýíã¿é çàõèðàíãóé
15. Ãàð í¿¿ðíèé õºäºë㺺í èõ
16. Ò¿ðãýí áîäîæ øèéääýã
17. Øèíý ç¿éëä óäààí äàñäàã
18. Çîðèëãîäîî òóóøòàé õ¿ðäýã
19. Àëõàà ãèøãýý îãöîì ò¿ðãýí
20. Ààø çàí ò¿ðãýí õóâüñàæ ººð÷ëºãääºã.
Ñàíãâèíèê
1. Õºãæèëòýé áàÿð áàÿñãàëàíòàé, ÷àíãà
õºõºðäºã
2. Ýð÷ õ¿÷òýé àæèëñàã
3. Ýõýëñíýý äóóñãàõã¿é îðõèõ íü ýëáýã
4.ªºðèé㺺 õýò ¿íýëäýã
5. Àëèâààã ò¿ðãýí îéëãîæ òóñãàæ àâäàã
6. Ñîíèó÷, òîãòâîðòîé.
ÎÞÓÒÀÍ 2009 17
 ÌÝÐÃÝÆÈËÄÝÝ ÝÇÝÍ ÁÀÉß !

7. Àëèâààä çîâæ øàíàëàõ íü áàãà

8. ßìàð ÷ íºõöºëä àìàðõàí äàñàæ çîõèöäîã
9. Øèíýëýã àæèëä äóðòàé
10. Ñîíèðõîëã¿é þìíààñàà àìàðõàí õºíäèéð÷
õîëääîã
11. Íýã àæëààñ íºãººä àìàðõàí øèëæèæ
çîõèöäîã
12. Çîõèîí áàéãóóëàõ äóðòàé
13. Íèéòý÷ , óðèàëãàõàí, íýðýëõýæ ýìýýäýãã¿é
14. Òýñâýðòýé òóóøòàé, àæèëëàõ ÷àäâàð ñàéí
15. Í¿¿ð ãàðûí õºäºë㺺í îðîëöóóëàí ò¿ðãýí
÷àíãà ÿðüäàã
16. Áèåý áàðüæ ýçýìäýõäýý ñàéí
17. Öîâîî ñýðãýëýí ààø çàíòàé
18. Ò¿ðãýí óíòàæ àìàðõàí ñýðäýã
19. Ýìõ öýãö ìóó, Þìûã ÿàð÷ øèéääýã
20. Çàðèìäàà ºíãºö õèéñâýð øèéääýã
Ôëåãìàòèê
1. Ýìõ æóðàìòàé , Íÿìáàé
2. Àëèâààä óë ñóóðüòàé õàíääàã
3. Áîëãîîìæèëäîã, áîäëîãîòîé
4. Õ¿ëýýöòýé
5. Õîîñîí ÷àë÷èõ äóðã¿é , Yã äóó öººòºé
6. Ñýòãýëèéí õºäºë㺺í áàãà, Õýë ÿðèà æèãä
òîãòóóí
7. Í¿¿ð ãàðûí õºäºë㺺í áàãà
8. Óäààí îéëãîæ ñàéí òîãòîîäîã.
9. Ýõýëñíýý ã¿éöýýäýã
10. Õ¿÷ ÷àäëàà äýìèé ¿ðäýãã¿é
11. Õýâøñýí äýã æóðìàà õàòóó ìºðääºã
12. Ñýòãýëèéí õºäëºãººíºº áàðüæ ÷àääàã
13. Ñàéøààë ø¿¿ìæëýëä ýìçýã
14. ªºðèé㺺 äîîãëîõ øîîëîõûã òîîäîãã¿é
15. Ñîíèðõîë õàðüöàà òîãòâîðòîé
16. Íýã ¿éëýýñ íºãººä øèëæèõäýý óäààí
17. Õ¿í á¿ðòýé æèãä õàðüöäàã
18. Øèíý íºõöºëä äàñ÷ çîõèöîõäîî áýðõøýýäýã
19. Çîâëîí ºâ÷èíä òýâ÷ýýðòýé
20. Óóð óöààðã¿é
Ìåëàíõîëèê
1. Á¿ðýã è÷èìõèé
2. Øèíý íºõöºëä ñàíäàð÷ òýâääýã
3. Òàíèõã¿é õ¿íýýñ áèø¿¿ðõýæ áýðõøýýäýã
4. Õ¿÷èíäýý èòãýõã¿é áýðõøýýäýã
5. Ãàíöààðäëûã àìàðõàí äàâäàã
6. Àìæèëòã¿é ç¿éëä àìàðõàí ãóòàð÷, Ñýòãýëýýð
óíàäàã
7. Áîäëîãîøèð÷ ãèå¿ðõýõ äóðòàé
8. Àìàðõàí ÿäàðäàã
9. Õýë ÿðèà ñóë 纺ëºí
10. ßðüæ áóé õ¿íèéõýý çàí òºëºâò çîõèöäîã
11. ªðºâ÷ ýìçýã óÿí ñýòãýëòýé
12. Ñàéøààë ø¿¿ìæëæëä ìýäðýìòãèé
13. ªºðòºº áîëîí áóñäàä ºíäºð øààðäëàãà
òàâüäàã
14. Õàðäàæ ñýðäýõ òàëòàé
15. ªâ÷èí çîâëîíä ýìçýã
16. Õýò ãîìäîìòãîé
17. Áîäîë ñàíàëàà áóñàäòàé õóâààëöäàãã¿é,
íèéòý÷ áèø
18. Èäýâõ ñàíàà÷èëãà áàãàòàé
19. Äóóëãàâàðòàé õ¿ëöýíã¿é
20. Áóñäààð òóñëóóëæ ºðºâä¿¿ëýõ äóðòàé
ÁÈ×ÃÈÉÍ ÕÝÂÝÝÐ Õ¯ÍÈÉà ØÈÍÆÈÕ:
Õ¿íèé áè÷ãèéí õýâýýð õóâü õ¿íèéã òîäîðõîéëæ
áîëíî.
↖ Öààñíûõàà ç¿¿í òàëä èë¿¿ èõ çàé ¿ëäýýñýí
áàéâàë àëèâààä ñàíàà÷èëãàòàé, á¿òýýë÷, áèå
äààñàí áàðäàì çàíòàé õ¿íèé øèíæ.
↖ Öààñíûõàà áàðóóí òàëûí õîîñîí çàéã ç¿¿íýýñýý
ºðãºí ãàðãàäàã áîë èðýýä¿éäýý ñàíàà çîâäîã
èòãýë çîðèã ìóóòàé õ¿íèé øèíæ.
↖ Áè÷ñýí ç¿éëèéíõýý äýýä òàëä èõ çàé ¿ëäýýñýí
áîë è÷èìõèé, áàãà ýñâýë îãò çàé ¿ëäýýãýýã¿é
áîë çîðèìîã, ýëãýìñ¿¿ áàñ õýíýãã¿é õ¿íèé
øèíæ.
↖ Äîîä òàëäàà èõ çàé ¿ëäýýñýí áîë àëèâààä
õèéñâýð ñýòãýëãýýãýýð õàíääàã õ¿íèé øèíæ àæ.
Õàðèí äýýä òàëäàà áàãàã¿é çàé ¿ëäýýñýí áîë
þìàíä áîäëîãîòîé õàíääàãèéã ãýð÷èëíý.
↖ Yã, ¿ñýã, ìºð¿¿ä õîîðîíäîî õîë çàéòàé
áîë áèå äààñàí, õýíýýñ ÷ õàðààò áóñ õ¿í
áîëîëòîé.
↖ Yñýã íü ºðãºí áîë íàéç íºõðèéí òóñ äýìèéã
ýðýëõèéëäýã, ºíäºð áîë íèéòý÷, áóñäûí

18 ÎÞÓÒÀÍ 2009

àíõààðëûí òºâä áàéõ
äóðòàé.
↖ Æèæèã ¿ñãèéí õýìæýý
õî¸ð ìì-ýýñ áàãà
áîë íîîìîé çàíòàéã,
¿¿íýýñ ºíäºð áîë
ººðèé㺺 áóñäààñ
èë¿¿ä òàâüäàã ñýõ¿¿í.
↖ Áîñîî áè÷èãòýé áîë àëèâààä áîäëîãîòîé
õàíääàã, ñýòãýëèéí õººðºë人 òýð á¿ð
õºòëºã人ä áàéäàãã¿é.
↖ Áàðóóí òèéø íü áàãà çýðýã íàëóóëæ áè÷äýã õ¿í
áàéãàà þìàíäàà ñýòãýë õàíãàëóóí, àìüäðàëûã
ñàéõàí òàëààñ íü òîëüäîõ äóðòàé
ßÌÀÐ ªÍêÍÄ ÄÓÐÒÀÉÃÀÀÐ ÍÜ
Õ¯ÍÈÉà ØÈÍÆÈÆ ÁÎËÄÎÃ
Õ¿í åðòºíöèéã ò¿ìýí ºí㺺ð õ¿ëýýí àâ÷ ìýäýðäýã
íü áàéãàëèàñ ºãñºí ãàéõàìøèãò áýëýã áèëýý.
Ãýâ÷ õ¿í àëü íýã ºíãèéã õ¿ëýýí àâàõ íü ò¿¿íèé
ñýòãýë ñàíààòàé íÿãò õîëáîîòîé ñîíèí ¿çýãäýë
þì. Õýðãèéí ãîë íü ÿìàð ºí㺠áèäíèé ñýòãýëä
èë¿¿ òààòàéä áóñ áèä ÿìàð ºí㺠ÿëãàðóóëäàã âý
ãýäýãò áàéãàà þì. Ýðäýìòýä àëü õýäèéí á¿õ àìüä
àìüòàä ãýðýëòäýã, ò¿¿íèéã íü öàõèëãààí ñîðîíçîí
òàëáàéä õàðæ áîëäãèéã íýýæýý. Òýð äóíäàà õ¿ì¿¿ñ
áèåèéí áîëîí ñýòãýë ñàíààíû áàéäëààñàà áîëæ
ÿíç á¿ðèéí öàõèëãààí ñîðîíçîí öàöðóóëàëò
ãàðãàäãèéã ñóäàëæ òîãòîîñîí áàéíà.
Öýíõýð ºíãº-¿íýí÷ øóäàðãà, óÿõàí ñýòãýëòýé
õ¿ì¿¿ñèéí øèíæ. Õýðýâ òýä äýýð íü áîëîâñðîëòîé,
óõààëàã áîë öýíõýð ºí㺠íü íîãîîíòîé õàìò,
ýñâýë äýýð íü íîãîîí òóÿà öàöðàí õàðàãääàã
áàéíà. Õýòýðõèé èõ ñýòãýëèéí çîâèóðòàé,
áîäëîãîøðîíã¿é õ¿í ã¿í óëààí ºí㺠öàöðààõ
áà ýíý íü îþóíû õºäºëìºðòýé õîëáîîòîé áîë
ãýðýëò óëààí-öýíõýð ºíãºòýé õîñîëíî. Õýíèé
÷ òºëºº þóãàà ÷ õàéðëàäàãã¿é, õýò áàÿð
áàÿñãàëàíòàé õ¿ì¿¿ñèéí öàöðóóëàõ
ºí㺠ÿãààí óëààí ýñâýë öàéâàð
ÿãààí õºõä¿¿ áàéäàã áàéíà. Õ¿í
òºðºëõòºí á¿ð ýðò äýýð ¿åýñ
ºíãºíä áýëãý òýìäãèéí óòãà
ñàíààã ºã÷ áàéæýý. Àëü ÷ øàøíû
áóðõàä èõýâ÷ëýí öýíõýð ºíãºòýé
ä¿ðñëýãäñýí áàéäãèéã ñóäëàà÷èä
àæèãëàæýý. Îð÷èí ¿åèéí áèî
ýíåðãè ñóäëàà÷èä ÷ öýíõýð ºíãº
ñýòãýë ñàíààã ºðãºæ, óéòãàð ãóíèãèéã
àðèëãàí, òàéâøðóóëæ, òýð ÷ áàéòóãàé
ÌÝÐÃÝÆÈËÄÝÝ ÝÇÝÍ ÁÀÉß !
ºâ÷èíã íàìäààã÷, áèåèéí õàëóóí, öóñíû äàðàëò
áàãàñãàäàã áîëîõûã áàòàëäàã. Áàñ ºðãºí óóäàì
áà ñýð¿¿íèéã ìýäðýõ áîëîìæ îëãîíî. Öýíõýð
ºí㺠áàñ òýâ÷ýýð õàòóóæëûí ºíãº. Ýìýãòýé÷¿¿ä
èõýâ÷ëýí öýíõýð, õºõ ºí㺠èë¿¿ öàöðààíà.
Óëààí ºí㺠õàðààä öóõàëääàã õ¿ì¿¿ñ ãîëäóó
ãàíöààðäìàë áàéõ äóðòàé õ¿ì¿¿ñ. Óëààí ºíãº
í¿äíèé õóâüä õàìãèéí ÿäàðãààòàé òºäèéã¿é îþóí
ñàíààíû ñèñòåìèéã öî÷ðîîíî. Ýíý ºí㺠àãøèí
çóóð õ¿íèé àíõààðàë òàòàõ áîëîâ÷ ìàø ò¿ðãýí
ñîíèðõîë áóóðóóëíà.
ßãààí ºí㺠纺ëºí óÿõàí ñýòãýëòýé õ¿ì¿¿ñèéíõ.
Ãýâ÷ àæèë õýðýã÷, õýò ïðàêòèê õ¿ì¿¿ñò òºäèé ë
òààëàãäàõã¿é.
Íîãîîí ºí㺠òàéâøðóóëàã÷ ºí㺠àãààä ò¿¿íä
äóðòàé õ¿ì¿¿ñ ººðèé㺺 õàðóóëàõ, ººðòºº
èòãýëòýé áàéõàä òýì¿¿ëýõ áºãººä ýíý íü òýäíèé
àìüäðàëä àìèí ÷óõàë ç¿éë þì. Íîãîîí ºíãºíä
äóðã¿é õ¿í, áè àõóéí àñóóäëóóä, õóâü òàâèëàíãèéí
ýðãýëòýýñ õýòýðõèé èõ áàéãààä áàéãàà þì áèø
áèç ãýæ áîäîõîä ãýìã¿é.
Õºõ ºí㺠õ¿íèé ñýòãýëèéí òàéâøðàëòûã
ìºí èëýðõèéëýõ áà îð÷èí òîéðíû ¿éìýýí,
áóæèãíààíûã ÷ àíçààðàõã¿é áàéæ ÷àääàã. Ýíý
ºíãºíä äóðòàé õ¿ì¿¿ñ äàðóóõàí, õàðèí ººðòºº
æààõàí èòãýë ìóóòàé óëñ. Õºõ ºí㺠í¿äýíä ñàéí,
ò¿ãø¿¿ð àðèëãàí, ç¿ðõíèé öîõèëòîíä ñàéíààð
íºëººëíº.
Øàð ºí㺠àìüäðàëûí áàÿð áàÿñãàëàíòàé,
óõààëàã õ¿ì¿¿ñèéíõ. Ýíý ºíãºíä ñîíèó÷, îëîí
íèéòý÷, ÿìàð ÷ íºõöºë áàéäàëä çîõèöîæ ÷àääàã
õ¿ì¿¿ñ äóðòàé. Õàðèí ãóòðàíã¿é, ãàíöààðäìàë,
çîæèã õ¿íèéã öóõàëäóóëäàã áàéíà. Øàð ºíãº
ìýäðýëèéí ñèñòåìèéã áýõæ¿¿ëýí, áàäðàíã¿é
ñýòãýëèéã õºã溺íº.
Óëáàð øàð ºí㺠íàðèéí çºí ìýäðýõ¿éòýé,
ìºðººäºã÷ õ¿ì¿¿ñèéíõ àæýý. Àìæèëòàíä
õ¿ðýõ ãýñýí ýðìýëçýë íü ãîëäóó
¿ð ä¿íã¿é áîëäîã.
×åðíèëýí ÿãààí
ºí㺠òóí íóóöëàã ºíãº.
Ñýòãýëèéí èõ õºäëºëòýé,
ìýäðýìòãèé, àæèë õýðýã÷
õ¿ì¿¿ñ ýíý ºíãºíä äóðòàé
ãýíý. Èä øèäýíä èòãýäýã
õ¿ì¿¿ñ ãîëöóó ýíý
ºíãèéã ýðõýìëýíý.
Õ¿ðýí ºíãº
ñýòãýë õàíãàëóóí
ÎÞÓÒÀÍ 2009 19
 ÌÝÐÃÝÆÈËÄÝÝ ÝÇÝÍ ÁÀÉß !
áóñ, ò¿ãø¿¿ðòýéã èëòãýíý. ªºðèéíõºº çîâèóð,
ñýòãýëèéã ò¿ãø¿¿ðýý äîòðîî íóóñàí õ¿ì¿¿ñ ýíý
ºíãºíä äóðòàé àæýý. Åð íü õ¿ðýí ºíãèéã äîòðîî
ò¿ðýìãèéëëýý íóóñàí, ñýòãýëèéí èõ õÿìðàëòàé
õ¿í öàöðààäàã ãýíý.
Ñààðàë ºíãèéã èäýâõã¿é ºí㺠ãýæ ¿çäýã
áà ãîëäóó ººðòºº èòãýë ìóóòàé, øèéäâýð
ãàðãàæ ÷àääàãã¿é, õýò ñýæèã-ëýìòãèé, õàðòàé,
áîëãîîìæòîé õ¿ì¿¿ñèéí ºí㺠ãýæ ¿çíý.
Õºíãºíä¿¿, òýâ÷ýýð õàòóóæèë ìóóòàé õ¿ì¿¿ñ ýíý
ºíãºíä äóðã¿é àæýý.
Õàð ºí㺠ººðòºº èòãýëã¿é, àìüäðàëûã
áàðààíààð õ¿ëýýí àâäàã, íýã èõ àç æàðãàëã¿é
õ¿ì¿¿ñèéíõ.
Öàãààí ºí㺠ìàø çîõèñòîé áºãººä áóñàä ºíãºòýé
àäèë ýëäýâ öóõàëäàë, óóð óöààð õ¿ì¿¿ñò ºãäºãã¿é
àæýý. Ãýâ÷ áèäíèé öàöðààäàã ºíãº, äóðëàäàã
ºíãºí¿¿ä ìààíü ñýòãýë ñàíàà, áèåèéí áàéäàë,
öàã àãààðààñ õ¿ðòýë õàìààðäàã àæýý. Íàñ àõèõ
òóñàì áàñ ººð÷ëºãääºã ãýíý. ̺í áèäíèé çàí
òºðõ, æèëèéí óëèðàë, öàã ¿åèéí õóâöàñíû ìàÿã
õ¿ðòýë íºëººëíº. Ãýõäýý ë ýíý á¿õýí áèäíèé
ñýòãýë ñàíàà, áîäëûí òóõàé ìýäýýëýë àãóóëæ
áàéäãèéã ìàðòàæ áîëîõã¿é. Èéìä äóðòàé,
õýðýãòýé ºíãºí人 äóðëàöãààÿ.
Àâüÿàñ ÷àäâàðàà íýýí èëð¿¿ëýõ
Àìüäðàëä õºë òàâèõààñ ºìíº øèéäýõ ¸ñòîé ÷óõàë
ñýäýâ:
Õ¿íä îëîí àâúÿàñ áàéæ áîëíî. Ãýâ÷ ãîö àâüÿàñàà
íýýãýýã¿é öàãò àìæèëò, àç æàðãàëààð á¿ðýí
ä¿¿ðýí áàéæ ÷àäàõã¿é áèëýý.
Õ¿íä ìåòàëëûí àíãèéã 5- 6 æèëä àðàé ãýæ òºãñººä
ñîíèíä ñïîðòûí ñýòã¿¿ë÷ýýð àæèëëàõ, õóóëèéí
àíãèéã àìæèëòòàé òºãññºí õýðíýý áèçíåñ ýðõýëæ
áàéãàà çàëóó, ýöýã ýõ íü ýì÷ ó÷ðààñ àíàãààõ
òºãñººä áàãøèéí àæèë õèéæ áàéãàà ñóðãàí
õ¿ì¿¿æ¿¿ëýã÷, ýäèéí çàñãèéí àíãèéí ä¿¿ðãýýä
òåëåâèçèä àìæèëò ãàðãàæ áàéãàà íýâòð¿¿ëýã÷…
ãýýä îëîí îëîí æèøýý áàéíà. Òýãâýë àñóóäëûí
20 ÎÞÓÒÀÍ 2009
ãîë íü þó âý? Ãîë íü îþóí óõààíû õºãæèë íü
á¿ðýí õºãæèæ ã¿éöäýã 6- 7 íàñàíäaà, á¿ð ò¿¿íýýñ
÷ ýðò, õàìãèéí îðîéòëîî ãýõýä èõ äýýä ñóðãóóëèéí
ýëñýëòèéí øàëãàëòàíä îðîõîîñ ºìíº ººðèéí
ãîö àâüÿàñàà íýýæ ò¿¿íèéõýý äàãóó ÷èã òîãòîîõ
õýðýãòýé.
Ýöýã ýõ, íàéç íºõºä, õàìààòàí ñàäíûõàà õýëñíýýð
ñîíãîëò õèéæ, ººðèéí ãîö àâüÿàñàà íýýæ
÷àäààã¿é õ¿ì¿¿ñ ìàø õîæóó ººðèéí ãîö àâüÿàñàà
íýýäýã. Õºãæñºí áîëîâñðîëûí ñèñòåìä, õ¿¿õäèéã
áýëòãýë àíãèä áàéõààñ íü íýýæ õºãæ¿¿ëäýã
áºãººä èíãýñíýýð òýð õ¿í àìüäðàëûíõàà òóðø
õàìãèéí äóð ñîíèðõîëòîé àæëàà õèéõ ýõèéã
òàâüæ áàéíà ãýñýí ¿ã. Ãýâ÷ çàðèì íü ¿¿íèéã íýã
èõ îéøîîäîãã¿é, ýíý ñèñòåì íü áàéõ ¸ñòîé ãýæ
¿çäýã. Õ¿¿õäèéí ãîö àâüÿàñûã íýýæ õºãæ¿¿ëýõ
áîëîâñðîëûí ñèñòåìòýé áîëæ áîëîâñîí õ¿÷íýý
áýëäýõã¿é áîë óëñ îðíû áîëîí õóâü õ¿íèé ýäèéí
çàñàãò ÷ ñºðºã íºëºº ¿ç¿¿ëíý. Ýíý ìàòåðèàëûã
áýëäýõ õóãàöààíäàà õèéñýí áÿöõàí ñóäàëãààíààñ
õàðàõàä õàìðàãäñàí õ¿ì¿¿ñèéí 80% -ààñ èë¿¿
íü ººðèéí õ¿ññýí, ñîíèðõñîí àæëàà õèéäýãã¿é
áàéëàà. Çàìûí äóíäààñ áóöàæ ººðèéí ñîíèðõëûí
äàãóó àæèëä îðñîí õ¿ì¿¿ñ àçòàéä òîîöîãäîíî.
Ó÷èð íü áóñäûí ñàíààã ÷óõàë÷ëàí ìýðãýæëýý
ñîíãîñîí õ¿ì¿¿ñ íàñàí òóðøäàà ñýòãýë õàíãàëóóí
áóñ àæèëëàíà ãýñýí ¿ã. Õ¿¿õäèéíõýý èõ äýýä
ñóðãóóëüä ýëñýõ ¿åä íü ñóðàëöàõ àíãèéã íü
ñîíãîõîä íü òóñëàõ áà õýëæ ºãºõ õî¸ðûí õîîðîíä
ìàø òîì ÿëãàà áàéäàã.
Äýëõèé äýýðõ 6 òýðáóì õ¿í òóñ á¿ð ººð ººðèéí
ãîö àâüÿàñòàé áàéäàã ãýäãèéã ìàðòàæ áîëîõã¿é.
Íýã ºíäãºí ýñèéí èõð¿¿äèéí àâüÿàñ ÷àäâàð õ¿ðòýë
ÿëãààòàé áàéäàã. Êîìïüþòåðèéí ïðîãðàììèñò
áîëîõûã ìºðººääºã õ¿¿õýä ýöýã íü ýì÷ ó÷ðààñ
àíàãààõàä ñóðàëöëàà ãýæ áîäú¸. Ãýòýë õ¿¿õýä
ýì÷ýýñ ººð ìýðãýæèëä ñîíèðõîëòîéí óëìààñ
ñóðñàí ìýðãýæëýýðýý õ¿ì¿¿ñò òóñàëæ ÷àäàõã¿é
ãýñýí ¿ã. Õýðýâ êîìïüþòåð äýýðýý àæèëëàñàí
áîë òàðõè òîëãîé íü ¿ðãýëæ ººðèéí õèéæ áàéãàà
ç¿éëä òºâëºðºõ ó÷ðààñ øèíýýð îëîí ç¿éë ñýäýæ
ãàðãàíà.
Áèäíèé àìüäàð÷ áóé ¿å íü õóðäàí õºãæëèéí
íèéãýì áèëýý. Íèéãìýý äàãààä õ¿¿õäèéí õºãæèë ÷
ýðò õóðäàí ÿâàãäàæ áàéíà. Îäîîãîîñ 40 æèëèéí
ºìíºõòýé, á¿ð 10 æèëèéí ºìíºõòýé õàðüöóóëàõàä
îäîîãèéí íèéãìèéí õºãæèë, õ¿¿õäèéí ñýòãýõ¿é
õýðõýí ººð÷ëºãäñºí áèëýý! Äóóòàé, ä¿ðñòýé,
ºíãºòýé, õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñýë íü õ¿¿õäèéí
ñýòãýõ¿é, õºãæèëä àñàð èõ íºëººëæ áàéíà.
Äýýðõýí ¿åä õèéõèéí òóëä 10 æèëä øààðäàãäàõ

áàéñàí àæëûã îäîî 1 æèëèéí äîòîð õèéíý.
Õýäõýí æèëèéí äàðàà õóãàöàà íü á¿ð áîãèíîñîõ
÷ þì áèë¿¿! Çà îäîî èíãýýä ººðèéí ãîö àâüÿàñàà
õýðõýí íýýõ òàëààð ìýäýýëýë òà á¿õýíäýý õ¿ðãýå!
Ñýòãýëèéí õºäºëãººíºº ìýäýæ, ò¿¿íèéãýý
÷èãë¿¿ëýõ, õàíäëàãà õàðüöààãàà õÿíàõ
Àâüÿàñ íü îþóí óõààíòàé õîëáîîòîé ¿éë ÿâö
ìýò õàðàãäàõ áîëîâ÷ ñýòãýëèéí õºäºë㺺íòýé
÷ îéð õîëáîîòîé áàéäàã. Ãîö àâüÿàñàà íýýõèéí
òóëä õàìãèéí ò¿ð¿¿íä ìýäýýëýë àâàõ ãàçàð
áîë ñýòãýëèéí äîòîîä õºäëºë áàéäàã. Ñýòãýë
íü õàíäëàãûã õýëáýðæ¿¿ëäýã áºãººä òàíû ãîö
àâüÿàñûã ìýäýýëýã÷ þì. Òèéìýýñ õèéõ õýðýãòýé
ç¿éë ãýâýë:
↖ Ñýòãýëèéí õºäºëãººíºº ìàø ñàéí ìýäýõ
↖ Ò¿¿íèéãýý ÷èãë¿¿ëýõ
↖ Ñýòãýëèéí õºäºëãººíººðºº ãàðãàñàí õàíäëàãà
õàðüöààãàà õÿíàõ
Èíãýæ õÿíàñíû ýöýñò òà ººðèéí ãîö ãýæ áîäîæ
áàéñàí àâúÿàñ áîëîí ýíãèéí íýã àâúÿàñ õî¸ðûí
õîîðîíäîõ ÿëãààã îëæ õàðàõ áîëíî. ªºðººð
õýëáýë ñýòãýëèéí õºäëºëºº
îëæ ò¿¿íèéãýý õÿíàæ
÷èãë¿¿ëæ ÷àäàæ áàéãàà
õ¿íèé ãîö àâúÿàñàà îëæ
÷àäàõ íü õÿëáàð áîëíî. 10-
ð àíãèéí ñóðàã÷èéí õóâüä
ýíý íü òèéì ÷ õýö¿¿ ç¿éë
áèø áèëýý. Ãýâ÷ õºãæèëòýé
îðíóóäûí ñóðãàí ÷èãë¿¿ëýõ
íîìóóäàä ýíý íàñûã àðàé
áàãààð çààñàí áàéäàã.
ªºðèé㺺 õ¿ì¿¿ñò
òàíèóëàõ
Õàð áàãà íàñíààñàà ¿éë õºäëºë ¿ã ÿðèàãààðàà
ººðèéí ãîö àâúÿàñàà èëýðõèéëæ áàéãàà õ¿¿õäèéã
îãò àíçààðäàãã¿é ýöýã ýõ÷¿¿ä ÷ áàéäàã. Õ¿¿õýä
ººðèé㺺 ýðãýí òîéðíûõîî õ¿ì¿¿ñò ñàéí
òàíèóëñíààð ãîö àâúÿàñàà íýýõ áîëîìæòîé.
Íàéç íºõºä, ýöýã ýõäýý ººðèéí çîõèîñîí ø¿ëãýý
óíøèõ äóðòàé, ìàðãààø íü øàëãàëòòàé áàéñàí ÷
ø¿ëãýý óíøèæ, àëäàðò ÿðóó íàéðàã÷äûí ø¿ëãèéã
öýýæèëæ ñóóäàã ñóðàã÷èéã óòãà çîõèîëûí àíãèä
áèø õóóëèéí àíãèä îð ãýæ ÿòãàõ íü õýð çýðýã çºâ
áý? Èðýýä¿éí Íàöàãäîðæ õóóëèéí àíãèä ñóð÷
áàéâàë íýëýýä ýìãýíýëòýé õýðýã áîëîõ áèç.
ÌÝÐÃÝÆÈËÄÝÝ ÝÇÝÍ ÁÀÉß !
Áóñäûí õàðüöàà õàíäëàãûã ÷èãë¿¿ëýõ
Ãîö àâúÿàñàà íýýõ ººð íýãýí àðãà áîë áóñäûí
õàðüöàà õàíäëàãûã ÷èãë¿¿ëýõ ÷àäâàð þì.
“×èãë¿¿ëýõ” íü ãîö àâúÿàñòàé øóóä õîëáîîòîé
þì. Åð íü àìüäðàë ãýäýã ÷èíü ÷èãëýõ ÷èãë¿¿ëýõ
¿éë ÿâö ø¿¿ äýý. Õàðèí ÷èãë¿¿ëýõ íü òýð õ¿íèé
ººðèéí àâúÿàñ áèëýãòýé øóóä õîëáîîòîé.
Ó÷èð íü áèä áóñäûã ÷èãë¿¿ëýõäýý æèíõýíý
ººðèéíõººðºº õàðäàã. Õàðèí õ¿÷ýýð ÷èãë¿¿ëýõ
íü äóðã¿éã íü õ¿ðãýíý. Õ¿¿õýä áàéõäàà ãàðòàà
ìèêðîôîíûã îðëóóëæ ÿìàð íýãýí ç¿éë áàðèàä
áóñäûã ººðë¿¿ãýý õàíäóóëæ ÷àääàã áàéñàí àëäàðò
Àáðàõàì Ëèíêîëüí, îëîí æèëèéí äàðàà ººðèéã
íü àëäàð õ¿íäýä õ¿ðãýõ óðàí ÿðóó èëòãýã÷èéí
àâúÿàñ áèëãýý íýýæ áàéñàí õýðýã. Ýöýã ýõ÷¿¿äýä
çºâëºõºä õ¿¿õäýý ñàéí àæèãëàæ áàé. ßëàíãóÿà
íàéçóóäòàéãàà òîãëîæ áàéõàä íü ãîö àâúÿàñ íü
èëýð÷ ãàðäàã. ßìàð ÷ õ¿¿õäýä ººðèéí íóóö ãîö
àâúÿàñ áàéãàà ãýäãèéã îãòõîí ÷ ìàðòàæ áîëîõã¿é.
Õàìãèéí á¿ðýã õ¿¿õäýä ÷ áèé.
ªºðèéí ¿íý öýíý, õ¿÷ýý ìýäýõ
ªºðèé㺺 ìàø ñàéí òàíèõ, ñóë
áîëîí äàâóó òàëàà îëæ
ìýäýõ, “Òèéì!” ãýæ õýëýõ,
“Òèéì!” ãýñýíäýý õ¿ðäýã
áàéõ. ªºðèé㺺 áàéãààã
ìýäð¿¿ëýõ… ªºðèéíõºº ¿íý
öýíèéã ìýäýð÷, ººðèé㺺
÷óõàë õ¿í ãýäãýý ìýäýðäýã õ¿í
áóñäàä ¿¿íèéãýý ìýäð¿¿ëäýã.
Èíãýñíýýð áóñàäòàé ÷ àæèë
õýðýã÷, íàéðñàã, á¿òýýë÷
õàðüöàà ¿¿ñãýíý. ªºðèé㺺
òàíèõ íü óðò óäààí, õýö¿¿
çàìûã òóóëàõ ãýñýí ¿ã þì.
Çàìûí òóðø òààðàëäàõ õýö¿¿
áàðòàà àìàð 纺ëºí, ÿäàðãàà ãýýä åð
íü þì á¿õýí îðíî ø¿¿ äýý. ªºðèéí ¿íý öýíèéã
áîëîí õ¿÷ýý ìýäðýõ íü: ººðèéí ãîö àâúÿàñàà
ñàéí õºãæ¿¿ëæ ÷àäàõàà, áîäîæ áàéãààãààñàà
÷ èë¿¿ èõèéã õèéæ ÷àäàõàà, àìæèëò ãàðãàíà
ãýäýãòýý èòãýæ ÷àääàã áàéõ þì.
Á¿õ àíõààðëàà ãîö àâüÿàñàíäàà õàíäóóëàõ
ªºðèé㺺 çºâ òàíèõûí òóëä àíõààðëàà ãîö
àâúÿàñàíäàà òºâëºð¿¿ëýõ õýðýãòýé áºãººä,
õóó÷èí äàäàë çóðøèë, áîäîë ñàíààãàà çºâõºí
ýíý çàìààð ë ººð÷èëæ ÷àäíà. Èíãýñíýýð òà ãîö
àâúÿàñàà õºãæ¿¿ëæ óëìààð ýíý òàíû íýã õýñýã
áîëæ ººð÷ëºãäºíº. Èõ ñóðãóóëèéí ýëñýëòèéí
ÎÞÓÒÀÍ 2009 21
 ÌÝÐÃÝÆÈËÄÝÝ ÝÇÝÍ ÁÀÉß !
øàëãàëòàíä îðîõäîî “Çà àëü íü ÷ áàéñàí ÿàõàâ.
Äàðàà íü ó÷èð íü îëäîíî áèç” ãýõ íü õàìãèéí
áóðóó þì. Ó÷èð íü òà àìüäðàëûíõàà òóðø ó÷ðûã
íü îëîõã¿é áàéæ áîëíî ø¿¿ äýý. Òýãýýä ¿ðãýëæ
“Òýð ¿åä òýãäýãã¿é áàéæ” ãýñýí õàðàìñëûí ¿ãýýð
ä¿¿ðýí àìüäðàõ áîëíî. ªºðèéí ãîö àâúÿàñûí
äàãóó ñóðúÿ ãýæ áîäîæ áàéãàà áîë æèë àëäñàí
÷ õàìààã¿é ñàéí áýëäýæ áàéãààä çààâàë õ¿ññýí
àíãèäàà îðîõ õýðýãòýé.
Àíõààðàõ ç¿éëñ
↖ Íýã õ¿íä îëîí àâúÿàñ áàéæ áîëíî. Ãýâ÷ ãàíö
íü ë áóñäààñàà ãîö áàéäàã.
↖ Õî¸ð ººð ç¿éëèéã ñîíèðõäîã íýã õ¿í õî¸óëàíä
íü àæèëëàõàä òóñ á¿ð 65% àìæèëò ¿ç¿¿ëæ
áàéâ. Õýðýâ ýíý õ¿í ººðèéí ãîö àâúÿàñûí
äàãóó àæèëëàñàí áîë ìàãàäã¿é õàìãèéí äýýä
öýã õ¿ðòýë àæèëëàõ áàéñàí áèç. Ìàø öººí
òîîíû õ¿ì¿¿ñýýñ áóñàä á¿õ õ¿í 2 ººð ñàëáàðò
100% àìæèëò ãàðãàíà ãýæ ¿ã¿é áèëýý. Õ¿í
ººðèéí ãîö àâúÿàñàà 50 íàñ á¿ð 60 íàñíààñàà
õîéø íýýñýí ÷ ò¿¿íèéõýý äàãóó áàéæ áîëíî.
Àëäàãäëàà ìýäýýä ýðãýñýí ¿å íü àøãèéí ýõëýë
þì. Õ¿í àìüäðàëûíõàà íýã ÷ ñåêóíäûí äóðã¿é
àæëàà õèéæ ºíãºðººõ ¸ñã¿é. Ãîö àâúÿàñûíõàà
äàãóó àæèëëàñàí õ¿í çàðèìäàà áóñàä õ¿íèé 10
æèëä îëîõ ¿ð àøãèéã íýã æèëä ÷ îëæ áîëîõ þì.
↖ Ãîö àâúÿàñàà íýýõ ãýæ áàéãàà õ¿í ººðèé㺺
ìàø ÷ºëººòýé áàéëãàõ õýðýãòýé. Ãýâ÷ ýíý
÷ºëººò áàéäàë íü ¸ñ ñóðòàõóóíã¿é ç¿éë
ðóó òýì¿¿ëýõ ìàÿãààð ãàð÷ èðâýë òîì÷óóä
íóõàöòàé îéëãóóëàõ õýðýãòýé.
↖ Ãîö àâüÿàñûí ìºðººäºë áîëîí ýíãèéí
ìºðººäëèéã õîîðîíä íü ÿëãàæ ñàëãàæ ñóðñàí
áàéõ õýðýãòýé. Ãîö àâüÿàñ íü äóðëàñàí ç¿ã áîëãîí
ðóóãàà òýì¿¿ëýõ ãýñýí ¿ã áèø. Õàðèí ÷ àìüäðàëûí
õàìãèéí ÷óõàë øèéäâýð¿¿äèéí íýã þì.
22 ÎÞÓÒÀÍ 2009
↖ Ä¿¿ íü àõòàéãàà, à÷ íü ºâººòýéãýý çàí
÷àíàðààðàà èæèë áàéæ áîëíî, ãýâ÷ ýíý íü
ãîö àâúÿàñ íü ÷ àäèëõàí ãýñýí ¿ã îãòõîí áèø
ãýäãèéã ñàíàæ ÿâààðàé.
↖ Õ¿¿õýä 7- 19 íàñàíäàà õ¿ññýí ìýðãýæëýý îëîí
äàõèí ñîëüæ áàéâàë ýíý íü ãýð á¿ë, îð÷èí
òîéðíûõ íü õóâèðàëòòàé õîëáîîòîé. Ãýâ÷
ýöñèéí øèéäâýð ë õàìãèéí ÷óõàë íü þì.
Ãýõäýý õóâèðàìòãàé áàéäàë íü 19 ñàðààñ áàãà
áèø áàéõ õýðýãòýé. ̺ðººäëèéí ìýðãýæèë
íü áàéíãà ñîëèãäîæ áàéäàã áîë ýíý íü ñàéíû
òýìäýã áèø þì.
↖ Ãîö àâúÿàñàà íýýæ õºãæ¿¿ëýõèéí òóëä óóëûí
ìóõàðò àìüäðàõ õýðýã ãàðñàí ÷ á¿õ õ¿÷ýý ¿¿íä
çîðèóëàõ õýðýãòýé. Ãîö àâúÿàñàà íýýõ íü ìºíãº
îëîõûí òóëä áèø, õàìãèéí ãîë íü õèéõ àæëàà
á¿ðýí õ¿ñýë ýðìýëçýë, ýð÷ õ¿÷òýé õèéõèéí òóëä
áàéíà. Èíãýñýí òîõèîëäîëä ýðò îðîé õýçýý
íýãýí öàãò àìæèëòàíä õ¿ðýõ íü ãàðöààã¿é
áºãººä ýíý ¿åä áóñàä àñóóäëóóä ÷ øèéäýãäýíý.
“Óðàí çîõèîëîîð ÷è ìºí㺠îëîõã¿é” ãýæ
õ¿¿õäèéíõýý ãîö àâúÿàñûã äàðñíààð ò¿¿íèé,
èðýýä¿éä ÿðóó ñàéõàí õýëëýãòýé óðàí ñàéõàí
èëòãýã÷ áîëæ õ¿ì¿¿ñèéã äàãóóëàí áàéëäàõ õ¿ñýë
ýðìýëçëýëèéã íü óíòðààæ áºõººæ áàéãàà þì.
Õàìãèéí ÷óõàë íü õ¿í ººðèéí ãîö àâúÿàñûíõàà
äàãóó àæèë ìýðãýæëýý ñîíãîõ õýðýãòýé. Õ¿íä
÷óõàì þó àìæèëò àâ÷èðäàã íü òîäîðõîé áèø.
Àíàãààõ þìóó õóóëèéí ñóðãóóëü òºãñººä àæèëã¿é
õîöîðñîí îëîí õ¿í áàéõàä, ýõ õýëýý óðàí ñàéõàí
ýçýìøñýí áàéäëààðàà îëîí îëîí íýâòð¿¿ëýã
õèéæ á¿õýë á¿òýí àíàãààõûí ñóðãóóëèéã ÷
õóäàëäàæ àâ÷ ÷àäàõ ÷àäàëòàé áîëñîí õ¿ì¿¿ñ èõ
áàéäãèéã áèòãèé ìàðòààðàé.
Ä¿ãíýëò
Ãîö àâüÿàñûã îëîõ íü ìàø ÷óõàë àñóóäàë þì.
Ó÷èð íü õ¿íèé àìüäðàë áîãèíî, õèéõ àæèë èõ þì.
Àìüäðàëûíõàà õàìãèéí ¿ð ºãººæòýé çàëóó íàñàà
õ¿ñýýã¿é àæëàà õèéæ ºíãºð¿¿ëýõèéã õýí õ¿ñýõ
âý? Õýäèéãýýð õºãøèðñºí ÷ ãýñýí ãîö àâüÿàñàà
íýýõýä îðîéòîîã¿é áàéäàã ÷ ýðò íýýñýí àâüÿàñàà
20 íàñòàéäàà õºãæ¿¿ëýõ áîëîìæ áàéõàä çààâàë
õºãøèðò뺺 õ¿ëýýõ íü ãàðãàõ àìæèëòûí õýäýí
õóâüä íü íºëººëºõ âý? Õýðýâ õ¿ññýí ìýðãýæèëäýý
õ¿ðýõèéí òóëä ýëñýõ õýðýãòýé àíãèäàà òýíöýæ
÷àäàõã¿é áàéâàë çààâàë ñàéí áýëäýýä äàõèí
äàõèí îðîõ õýðýãòýé. Á¿ð áîëîõã¿é áîë çààâàë
èõ äýýä ñóðãóóëüä îðîõûíõîî îðîíä ººðèé㺺
àìüäðàëûí èõ ñóðãóóëüä áýëäýõ õýðýãòýé.
 ÌÝÐÃÝÆÈËÄÝÝ ÝÇÝÍ ÁÀÉß !

ÝÐÝËÒ ÕÝÐÝÃÖÝÝÒÝÉ ÌÝÐÃÝÆÈË ÁÀ

ÎËÎÍ ÓËÑÛÍ ×Èà ÕÀÍÄËÀÃÀ

Ìîíãîëûí õàìãèéí ýðýëò 2. Ïðîãðàìèñò/Õºãæ¿¿ëýã÷ ($85000-$95000)

õýðýãöýýò ìýðãýæë¿¿ä þó âý?
Ìîíãîëä ýðýëò õýðýãöýý õàìãèéí ºíäºð áàéãàà
ìýðãýæë¿¿äèéã æàãñààí ¿çâýë äîîðõ äàðààëàë
¿¿ñýõ íü ýý.
1. պ人, àæ àõóéí ñàëáàð /Àãðîíîì÷, èíæåíåð
ãýõ ìýò/
2. Àíàãààõ óõààí
3. Áàãøëàõ áîëîâñîí õ¿÷èí
4. Ò å õ í è ê - Ê î ì ï ü þ ò å ð è é í
ìýðãýæèëòýí
3. Íÿãòëàí áîäîã÷ ($45000-$55000)
4. Íÿãòëàí áîäîã÷/Ñàíõ¿¿ãèéí ã¿éöýòãýã÷
($65000-$75000)
5. Ñ¿ëæýý/Ñèñòåìèéí óäèðäëàãà
($65000-$75000)
6. Ñóâèëàã÷ ($35000-$45000)
7. Òºñºë áîëîâñðóóëàã÷/ìåíåæìýíò
($85000-$95000)

5. Óóë óóðõàéí íàðèéí 8. Áèçíåñèéí øèíæèëãýý

ìýðãýæèëòýí, èíæåíåð ($85000-$95000)
6. Ãàäààä õàðèëöààíû 9. Áèçíåñèéí ä¿í øèíæèëãýý,
ìýðãýæèëòýí ñóäàëãàà
7. Íàðèéí ìýðãýæëèéí ($75000-$85000)
àæèëòàí /öàõèëãààí÷èí,
òîêàðü÷èí, çàìûí àæèëòàí, 10. Óäèðäëàãûí òóñëàõ
ãàãíóóð÷èí, î¸äîë÷èí, ($35000-$45000)
ëèôò÷èí ãýõ ìýò / 11. Òåõíîëîãèéí ã¿éöýòãýã÷
Õàðèí “èë¿¿äýëòýé ìýðãýæèë” ãýæ ($115000-$125000)
ìàíàé íèéãýìä íèéòýýðýý ÿðèëöäàã 12. Á¿òýýãäýõ¿¿í Ìåíåæìýíò
äîîðõ ìýðãýæë¿¿äýýð ºíººäºð îëîí ($85000-$95000)
çàëóó÷óóä ñóðàëöàæ áàéíà. ¯¿íä:
13. Ñàíõ¿¿ ($65000-$75000)
1. Õóóëü÷
14. ¯íýëãýý / ×àíàðûí áàòàëãàà ãàðãàã÷ ($65000-
2. Õýðýãëýýíèé ýäèéí çàñàã÷
$75000)
3. Íÿãòëàí áîäîã÷, ñàíõ¿¿÷
15. ªãºãäëèéí ñàíãèéí óäèðäëàãà
4. Ò¿¿õ÷, ôèëîñîôè÷, óëñ òºð ñóäëàà÷
5. Ñýòã¿¿ë÷, íèéãýì ñóäëàà÷ ãýõ ìýò ($75000-$85000)
Äýýðõ ìýðãýæë¿¿äýä òºðººñ îëãîõ çýýë, 16. Äàíñ òîîöîî ($35000-$45000)
áóöàëòã¿é òóñëàìæèéí õýìæýýã æèë á¿ð áàãàñãàæ 17. Öàõèëãààí Èíæåíåð÷ëýë ($65000-75000)
áàéãàà áºãººä õàðèí òåõíèê, òåõíîëîãèéí
ìýðãýæèëòí¿¿äýä ò¿ëõ¿¿ îëãîæ áàéãàà þì. 18. Õóäàëäààíû ã¿éöýòãýã÷ ($85000-95000)

Õàðèí øààðäëàãàòàé ìýðãýæëèéã ñàéí ýçýìøèæ 19. Ìåõàíèêèéí Èíæåíåð ($65000-$75000)

áóé îþóòíóóäàä ñóðëàãûí ÷àíàðûã ¿íýëýí òýòãýëýã, 20. Çàñãèéí ãàçðûí ãýðýý õýëýëöýýðèéí óäèðäëàãà
öàëèí îëãîõ àñóóäëûã ÁÑØÓß, Ñóðãàëòûí Òºðèéí ($55000-65000)
Ñàí ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä õºíäºí òàâüäàã áîëñîí.
21. Ýìèéí ñàí÷ ($65000-$75000)
ÀÍÓ-ä õàìãèéí èõ ýðýëò õýðýãöýýòýé 25
àæëóóäûã Jobfox-ñ 2008 îíû 5 ñàðûí áàéäëààð 22. Äàñãàëæóóëàã÷ ($55000-$65000)
øàëãàðóóëæýý. ×èíèé äóðòàé àæèë õààíà áàéãààã 23. Àõëàõ ã¿éöýòãýõ òóñëàã÷ ($45000-$55000)
õàðààðàé. (Öàëèíãèéí õýìæýý íü æèëýýð)
24. Àëáàí õààã÷ ($65000-$75000)
1. Õóäàëäààíû òºëººëºã÷/Áèçíåñèéí Óäèðäëàãà
25. Õóäàëäààíû áàíê ($35000-$45000)
(ÀÍÓ äóíäàæ öàëèí: $65000-$75000)

ÎÞÓÒÀÍ 2009 23
 ÌÝÐÃÝÆÈËÄÝÝ ÝÇÝÍ ÁÀÉß !
Human Caðital
2016 îíû øèëäýã 16 ìýðãýæèë - HC#02
“Money Magazine” ñýòã¿¿ë áîëîí Salary.com-ûí
ñóäëàà÷èä îëîí çóóí ìýðýãæèë, àëáàí òóøààëûã
èðýýä¿éä ºñºí íýìýãäýõ áàéäàë öàëèí, äàðàìò
¿¿ñýõ ò¿âøèí áîëîí áóñàä îëîí õ¿÷èí ç¿éëñýýð
íü ñóäëàí õàìãèéí èõ îðëîãîòîé áîëîí õàìãèéí
èõ õýðýãöýýòýé ìýðãýæë¿¿äèéí æàãñààëòûã
ãàðãàæýý.
Òóõàéí ñóäàëãààã ÀÍÓ-ûí ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí
ãàçðûí ìýäýýëýëä òóëãóóðëàí ÿâóóëñàí áàéíà.
Æàãñààëòûí ýõýíä Ïðîãðàì õàíãàìæèéí
èíæåíåð îðæýý. Æèëèéí îðëîãî/
öàëèí äóíäæààð 80,500 àì
äîëëàð, îéðûí 10 æèëä íýìýãäýõ
àæëûí áàéð (õàíäëàãà) 46 õóâü.
Æèëä äóíäæààð àæèëä àâ÷ áàéãàà
õ¿íèé òîî 44,800. Æàãñààëòàíä
æèëä 50 ìÿíãàí àì.äîëëàðààñ èë¿¿
äóíäàæ îðëîãîòîé, õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä,
àìü íàñàíä õàëã¿é ãýñýí øàëãóóðûã
äàâæ ãàðñàí ìýðãýæë¿¿ä áàãòñàí.
Ñóäàëãààíààñ ¿çýõýä êîìïüþòåðèéí
ñàëáàðûí ìýðãýæèëòí¿¿ä, ýìíýëãèéí
àæèëòíóóä áîëîí øèíæýý÷èä õàìãèéí
òàâëàã àæèëëàæ, àìüäàðäàã íü
òîãòîîãäñîí. Äîòðûí ýì÷,
ìýñ çàñàë÷èéí ìýðãýæèë
ýçýìøèõèéí òóëä ìàø óäààí
ñóðàëöàõ øààðäëàãàòàé, òýãýýä
÷ ýíýõ¿¿ ñàëáàðò ºðñºë人í
èõòýé òóë ýäãýýð ìýðãýæë¿¿ä
æàãñààëòàíä îðîîã¿é áîëíî. ̺í ø¿äíèé ýì÷,
õóóëü÷ íàðûí æèëèéí îðëîãî íü 100 ìÿíãàí
àì.äîëëàðîîñ äàâäàã ÷ ãýñýí ýíýõ¿¿ æàãñààëòàíä
îðîîã¿é áàéíà. Õàðèí çîðèëãî íýãòí¿¿ä ìààíü
æàãñààëòûí õýää¿ãýýðò áè÷èãäñýí áîë?
1. Ïðîãðàì õàíãàìæèéí èíæåíåð
(Software en.gineer)
Æèëèéí îðëîãî/öàëèí äóíäæààð (average salary):
80,500 àì äîëëàð.
Îéðûí 10 æèëä íýìýãäýõ àæëûí áàéð (õàíäëàãà)
(10-year growth): 46 õóâü.
Æèëä äóíäæààð àæèëä àâ÷ áàéãàà õ¿íèé òîî (av-
erage annual job openings): 44,800.
Ýíýõ¿¿ ìýðãýæëèéí äàâóó òàë íü çàéíààñ àæèëëàõ
áîëîìæ þì. Ýäèéí çàñãèéí á¿õ ñàëáàðò ýäãýýð
õ¿ì¿¿ñ ìàø èõ øààðäëàãàòàé áàéãàà ÷ ãýñýí
24 ÎÞÓÒÀÍ 2009
õýð áàðãèéí õ¿í áàñ ýíý àæëûã õèéæ ÷àäàõã¿é.
Ìýðãýæëèéí õóâüä ìàòåìàòèêèéí ìýäëýã áîëîí
ä¿í øèíæèëãýý õèéõ ÷àäâàð øààðäàãäàõààñ ãàäíà
òîìîîõîí êîìïàíèóäàä àæèëëàõàä òýð áîëãîí
íýýëòòýé, êðåàòèâ îð÷èí áàéäàãã¿é ãýäãèéã õ¿ëýýí
çºâøººðºõ ¸ñòîé áîëäîã. Ñóë òàë: ÿâààíäàà
í¿äíèé õàðàà ìóóäàæ, íóðóó ºâääºã áîëäîã.
2. Êîëëåæèéí áàãø (College professor)
̺í ïðîôåññîð ýñâýë êîëëåæèéí áàãø èõ
ýðýëò õýðýãöýýòýé áàéíà. Ó÷èð íü êîëëåæèä
ñóðàëöàã÷äûí òîî áàéíãà ºñ÷ áàéíà.
Ñóäëàà÷äûí ¿çýæ áàéãààãààð áàãø ººðºº
öàãèéíõàà õóâààðèéã ãàðãàæ, ìºí
äðåññ-êîäã¿é áàéäàã íü ÿàëò ÷
¿ã¿é ýíý ìýðãýæëèéí äàâóó òàë
ãýæýý. Ìýäýýæ õýðýã ýõýíäýý
áàãà öàëèíòàé áàéõ ÷ ãýñýí
ìýðãýæëèéí õóâüä ºñºõ á¿ðýí
áîëîìæòîé áàéäàã. Áîëîâñðîëûí
ñàëáàðò õàìãèéí ºíäºð öàëèíæäàã
àëáàí òóøààë áîë èõ ñóðãóóëèéí
åðºíõèéëºã÷ áàéäàã.
Æèëèéí îðëîãî/öàëèí
äóíäàæààð (average salary): 81,500 àì
äîëëàð.
Îéðûí 10 æèëä íýìýãäýõ àæëûí áàéð
(õàíäëàãà) (10-year growth): 31
õóâü.
Æèëä äóíäæààð àæèëä àâ÷ áàéãàà
õ¿íèé òîî (average annual job open-
ings): 95,300.
3. Ñàíõ¿¿ãèéí çºâëºõ (Financial adviser)
Æèëèéí îðëîãî/öàëèí äóíäàæààð (average sal-
ary): 122,500 àì äîëëàð.
Îéðûí 10 æèëä íýìýãäýõ àæëûí áàéð (õàíäëàãà)
(10-year growth): 26 õóâü.
Æèëä äóíäæààð àæèëä àâ÷ áàéãàà õ¿íèé òîî
(average annual job openings): 6,100. Ýíý
ìýðãýæëèéí ýðýëò õýðýãöýý óëàì ºñºí íýìýãäýõ
áîëíî, ó÷èð íü ñàíõ¿¿ãèéí òºëºâëºëòèéã áàÿí
õ¿ì¿¿ñ õèéëãýýä çîãñîõã¿é ñ¿¿ëèéí ¿åä ÷èíýýëýã
òýòãýâðèéí õ¿ì¿¿ñèéí òîî îëøèð÷ áàéãààòàé
õîëáîîòîé. Ýíý ìýðãýæëèéí äàâóó òàë íü
òîìîîõîí êîðïîðàö, ï¿¿ñýä àæèëëààä çîãñîõã¿é
ººðòºº ìºí àæèëëàõ áîëîìæòîé áàéäàãò
îðøèíî. Ñóäëàà÷èä ýíý ìýðãýæëèéí ñóë òàë áîë
ìàø èõ õýìæýýíèé öààñòàé çóóðàëäàõ ÿâäàë ãýæ
¿çæýý. Ýíýõ¿¿ ñàëáàðûí õàìãèéí ºíäºð àëáàí
 ÌÝÐÃÝÆÈËÄÝÝ ÝÇÝÍ ÁÀÉß !

òóøààë íü ¿éë÷ë¿¿ëýã÷èéí ïîðòôåëèéã õÿíàæ, 7.Êîìïüþòåð/Ìýäýýëýë òåõíîëîãèéí

óäèðääàã çºâëºõ áàéäàã.
4. Õ¿íèé íººöèéí ìåíåæåð
(Human-resources manager)
Æèëèéí îðëîãî/öàëèí äóíäàæààð (average sal-
ary): 73,500 àì äîëëàð.
Îéðûí 10 æèëä íýìýãäýõ àæëûí áàéð (õàíäëàãà)
(10-year growth): 23 õóâü.
Æèëä äóíäæààð àæèëä àâ÷ áàéãàà õ¿íèé òîî
(average annual job openings): 32,300. Õ¿íèé
íººöèéí ìýðãýæèëòýí æèëäýý ñàÿ äîëëàð õ¿ðòýë
îðëîãîòîé àæèëëàæ áîëíî. Èíãýõèéí òóëä
¿íäýñòýí äàìíàñàí êîìïàíèä àæèëëàõ ¸ñòîé.
Ýíý ìýðãýæëèéí òààòàé òàë áîë õ¿ì¿¿ñ àæèëäàà
õýðõýí õàíäàõ íü çºâõºí òàíààñ øàëòãààëæ
áàéäàã, õàðèí ìóó òàë íü ãýâýë õ¿ì¿¿ñèéã àæëààñ
õàëàõ ÿâäàë þì.
5. Ýì÷èéí òóñëàõ (Physician assistant)
Æèëèéí îðëîãî/öàëèí äóíäàæààð (average sal-
ary): 75,000 àì äîëëàð.
Îéðûí 10 æèëä íýìýãäýõ àæëûí áàéð (õàíäëàãà)
(10-year growth): 50 õóâü.
Æèëä äóíäæààð àæèëä àâ÷ áàéãàà õ¿íèé òîî
(average annual job openings): 4,000. Ýíýõ¿¿
ìýðãýæèë íü áàéíãà ýðýëò õýðýãöýýòýé, ó÷èð íü
õ¿í òºðºëõòºí õºãøèðñººð áàéãàà áèëýý. Ãýâ÷
àëáàí òóøààë àõèõ áîëîìæ õîìñ, ìºí ººðºº áèå
äààí øèéäâýð ãàðãàõ ýðõã¿é áàéäàã. Ñàéí òàë íü
áîë äîëîî õîíîãò 40 öàãààñ èë¿¿ã¿é àæèëëàäàã.
ÀÍÓ-ä ç¿ðõíèé ìýñ çàñàë÷èéí òóñëàõ íü æèëä
100 ìÿíãààñ èõ àì.äîëëàð àâäàã.
Ýðýëò õýðýãöýýãýýðýý äàðàà íü ìàðêåòèíãèéí
ñóäàëãààíû ìýðãýæèëòýí, êîìïüþòåð/ìýäýýëýë
òåõíîëîãèéí ìýðãýæèëòýí, ¿ë õºäëºõ õºðºíãèéí
¿íýëãýý÷, ýì ç¿é÷ áîëîí ñýòãýë ç¿é÷ òóñ òóñ
ýçýëñýí.
ìýðãýæèëòýí (Computer/IT analyst)
Æèëèéí îðëîãî/öàëèí äóíäàæààð (average sal-
ary): 83,500 àì äîëëàð.
Îéðûí 10 æèëä íýìýãäýõ àæëûí áàéð (õàíäëàãà)
(10-year growth): 36 õóâü.
Æèëä äóíäæààð àæèëä àâ÷ áàéãàà õ¿íèé òîî (av-
erage annual job openings): 67,300.
8. ¯ë õºäëºõ õºðºíãèéí ¿íýëãýý÷
(Real estate appraiser)
Æèëèéí îðëîãî/öàëèí äóíäàæààð (average sal-
ary): 66,000 àì äîëëàð.
Îéðûí 10 æèëä íýìýãäýõ àæëûí áàéð (õàíäëàãà)
(10-year growth): 23 õóâü.
Æèëä äóíäæààð àæèëä àâ÷ áàéãàà õ¿íèé òîî (av-
erage annual job openings): 4,500.
9. Ýì ç¿é÷ (Pharmacist)
Æèëèéí îðëîãî/öàëèí äóíäæààð (average salary):
92,000 àì äîëëàð.
Îéðûí 10 æèëä íýìýãäýõ àæëûí áàéð (õàíäëàãà)
(10-year growth): 25 õóâü.
Æèëä äóíäæààð àæèëä àâ÷ áàéãàà õ¿íèé òîî (av-
erage annual job openings): 10,100.
10. Ñýòãýë ç¿é÷ (Psychologist)
Æèëèéí îðëîãî/öàëèí äóíäàæààð (average sal-
ary): 66,500 àì äîëëàð.
Îéðûí 10 æèëä íýìýãäýõ àæëûí áàéð (õàíäëàãà)
(10-year growth): 19 õóâü.
Æèëä äóíäæààð àæèëä àâ÷ áàéãàà õ¿íèé òîî (av-
erage annual job openings): 6,800

6. Ìàðêåòèíãèéí ñóäàëãààíû ìýðãýæèëòýí

(Market research analyst)
Æèëèéí îðëîãî/öàëèí äóíäàæààð (average sal-
ary): 82,500 àì äîëëàð.
Îéðûí 10 æèëä íýìýãäýõ àæëûí áàéð (õàíäëàãà)
(10-year growth): 20 õóâü.
Æèëä äóíäæààð àæèëä àâ÷ áàéãàà õ¿íèé òîî (av-
erage annual job openings): 16,000.

ÎÞÓÒÀÍ 2009 25
 ØÈÍÝ ÎÞÓÒÍÛ ÀÍÕÀÀÐÀËÄ

1.2 ØÈÍÝ ÎÞÓÒÍÛ ÀÍÕÀÀÐÀËÄ

! Øèíý îþóòíû àíõààðàëä:

Øèíýõýí îþóòíóóäàä òóñëàõ çîðèëãîòîé íîìûí ýíýõ¿¿ õýñýãò
• Èõ äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ îþóòíû äîòóóð áàéðûí òºëáºð, õàÿã,
• óòàñ, á¿ðòã¿¿ëýõýä øààðäàãääàã áè÷èã áàðèìòóóä
• Êðåäèò öàãèéí òàëààðõè îéëãîëò
• Îþóòàí õ¿íèé çîðèëãî, àíõààðàõ ç¿éëñ ãýõ çýðýã ìýäýýëýë áèé.

Òàéëáàð: Ñóðãóóëèóäûí ñóðãàëòûí òºëáºð 2008-2009 îíû

õè÷ýýëèéí æèëä ìºðäºãäºæ áàéñàí áà ººð÷ëºëò îðæ áîëîõûã
ÒªÐÈÉÍ ªÌ×ÈÉÍ ÈÕ ÑÓÐÃÓÓËÜ àíõààðíà óó. Äèïëîì, Áàêàëàâð, Ìàãèñòð, Äîêòîð ñóðàëöàã÷äûí
òîîã äýýðýýñ äîîø äàðààëóóëàí áè÷èâ.

Äèïëîì,
Æèëèéí
Ñóðãóóëèéí á¿òýö Áàêàëàâð,
Ñóðãóóëèéí íýð òºëáºð Õàÿã, óòàñ, âåá Òàéëáàð
ìýðãýæëèéí ÷èãëýë Ìàãèñòð,
/ìÿí.òºã/
Äîêòîð

Ìàòåìàòèê,
êîìïüþåòðèéí, Îðîé, ý÷íýý àíãèòàé.
Ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí, Óëààíáààòàð õîòîä 12
Ôèçèê, Ýëåêòðîíèêèéí, á¿ðýëäýõ¿¿í ñóðãóóëü
Áèîëîãèéí, Ãàçàðç¿é, 0 ÓÁ, ÑÁÄ¿¿ðýã ôàêóëüòåò, Îðõîí, Çàâõàí
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ
Ãåîëîãèéí ôàêóëüòåò, 11437 740.000- Èõ ñóðãóóëèéí àéìàãò ñàëáàð ñóðãóóëüòàé
ÈÕ ÑÓÐÃÓÓËÜ
Îëîí óëñûí õàðèëöààíû, 1832 840.000 ãóäàìæ-1, www. Õè÷ýýëèéí 5 áàéðòàé, Ãàäààä
/ÌÓÈÑ/
Ìîíãîë õýë ñî¸ëûí, Ãàäààä 489 num.edu.mn îþóòíû äîòóóð áàéðàíä 160
õýë ñî¸ëûí, Íèéãìèéí îþóòàí, äîòîîä îþóòíû 4-í
øèíæëýõ óõààíû, áàéðàíä 1200 îþóòàí õ¿ëýýí
Õóóëüç¿éí, Ýäèéí çàñãèéí, àâàõ õ¿÷èí ÷àäàëòàé
Õèìèéí ôàêóëüòåò
êîìïüþòåð, ìýäýýëëèéí
òåõíîëîãèéí, Ìàòåìàòèê, Îðîé, ý÷íýý àíãèòàé. 12
ñòàòèñòèêèéí, Ìîíãîë á¿ðýëäýõ¿¿í ñóðãóóëüòàé,
ñóäëàëûí, Áàéãàëèéí 0 õè÷ýýëèéí 7, îþóòíû 5 äîòóóð
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ 9831
óõààíû, Ä¿ðñëýõ óðëàã, ÓÁ, ÑÁÄ¿¿ðýã áàãà áàéðòàé, Õîâä àéìãèéí
ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ 696
Òåõíîëîãèéí, Áàãøèéí, òîéðóó-14, www. áèåèéí òàìèðûí äýýä ñóðãóóëü,
ÈÕ ÑÓÐÃÓÓËÜ
Áîëîâñðîë ñóäëàëûí, msue.edu.mn àðõàíãàé, Áàÿíºëãèé àéìàã
/ÌÓÁÈÑ/
Ôèçèê, ãàäààä õýëíèé, 204 äàõü, áàãøèéí êîëëåæèóä
Ñóðãóóëèéí ºìíºõ íü òóñ ñóðãóóëèéí õàðúÿàíä
áîëîâñðîëûí, Ò¿¿õ áàãòäàã.
íèéãìèéí óõààíû
Ý÷íýý àíãèòàé. Îþóòíû äîòóóð
áàéðòàé. Òóñ ñóðãóóëèéí
Õºãæìèéí óðëàãèéí
0 õàðúÿàíä Ä¿ðñëýõ óðëàãèéí
ÑÎ¨Ë ÓÐËÀÃÈÉÍ ôàêóëüòåò, Òåàòðèéí ÓÁ, ×Ä¿¿ðýã, Áàãà
1111 650.000- äýýä ñóðãóóëü, Ñî¸ëûí äýýä
ÈÕ ÑÓÐÃÓÓËÜ óðëàãèéí ôàêóëüòåò, Ñî¸ë òîéðóó-26, www.
107 850.000 ñóðãóóëü, õºãæèì á¿æãèéí
/ÑÓÈÑ/ óðëàãèéí óäèðäëàãèéí muca.mn
40 êîëëåæ, Çàâõàí àéìàã äàõü
ôàêóëüòåò
õºãæèì á¿æãèéí êîëëåæ
áàéãààä áèå äààñàí

Áàòëàí õàìãààëàõûí
óäèðäëàãûí àêàäåìè,
ÁÀÒËÀÍ Áàòëàí õàìãààëàõ ýðäýì 0
ÓÁ, ÁÇÄ¿¿ðýã,
ÕÀÌÃÀÀËÀÕÛÍ øèíæèëãýýíèé õ¿ðýýëýí, 2186
Óëààíõóàðàí Ý÷íýý àíãèòàé
ÈÕ ÑÓÐÃÓÓËÜ Óäèðäëàãà òåõíîëîãèéí 91
www.dum.mn
/ÁÕÈÑ/ äýýä, Öýðãèéí äýýä, 56
Àõëàã÷èéí, Öýðãèéí
õºãæìèéí

Ìàë ýìíýëýã
áèîòåõíîëîãèéí,
Áèîëîãèéí íººöèéí
ժĪª ÀÆ 0 Ý÷íýý àíãèòàé. Îþóòíû 4
ìåíåæìåíòèéí, ÓÁ, ÕÓÄ¿¿ðýã,
ÀÕÓÉÍ ÈÕ 7488 585.000- äîòóóð áàéðòàé. Êàìïóñ
Èíæåíåðèéí, Çàéñàí-153, www.
ÑÓÐÃÓÓËÜ / 1120 810.000 õýëáýðýýð õºãæèæ áàéãà
Àãðîáèîëîãèéí, Ýäèéí msua.edu.mn
ÕÀÀÈÑ/ 285 ñóðãóóëü
çàñàã, áèíåñèéí, Áàéãàëèéí
óõààíû, Ýêîëîãè òåõíîëîãè
õºãæëèéí

26 ÎÞÓÒÀÍ 2009
 ØÈÍÝ ÎÞÓÒÍÛ ÀÍÕÀÀÐÀËÄ

Àíãëè, Õÿòàä, Ñîëîíãîñ,

ßïîí õýëíèé áàãø
îð÷óóëàã÷, Ñýòã¿¿ë÷,
Áèçíåñèéí ýðõ ç¿é, ÎÓ-í 0 îðîéí àíãèòàé, îþóòíû 1
ÓÁ, ÑÁÄ¿¿ðýã,
կ̯¯ÍËÝÃÈÉÍ ýðõ ç¿é, Íÿáî á¿ðòãýë, äîòóóð áàéðòàé. Îþóòíû
840.000- Òºðèéí îðäíû
ÓÕÀÀÍÛ ÈÕ Ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãà, 2790 õîòõîíä áàéðëàëòàé. Õýâëýõ
1200.000 ç¿¿í õîéíî, www.
ÑÓÐÃÓÓËÜ /ÕÈÑ/ Àÿëàë æóóë÷ëàëûí 546 ¿éëäâýðòýé. Ñàëáàð 3
humanities.mn
ìåíåæìåíò, ÎÓ-ûí 62 ñóðãóóëüòàé
õóäàëäààíû ìåíåæìåíò,
Òºðèéí çàõèðãààíû
óäèðäëàãà
Áàðèëãûí èõæåíåðèéí,
Êîìïüþòåðèéí òåõíèê,
Ìåíåæìåíòèéí, Õ¿íñíèé
áèîòåõíîëîãèéí, Ãàäààä Á¿ðýëäýõ¿¿í 13 ñóðãóóëü,
ØÈÍÆËÝÕ õýëíèé, Ãåîëîãèéí, Äàðõàí, Îðõîí, ªâºðõàíãàé,
0
ÓÕÀÀÍ ¯éëäâýðëýëèéí òåõíîëîãè, ÓÁ, ÑÁÄ¿¿ðýã, Áàãà Ñ¿õáààòàðò ñàëáàð ñóðãóóëüòàé.
21382
ÒÅÕÍÎËÎÃÈÉÍ Äèçàéíû, Ìåõàíèê òîéðóó-34, www. Õè÷ýýëèéí 7 áàéð, îþóòíû 5
1502
ÈÕ ÑÓÐÃÓÓËÜ èíæåíåðèéí, Óóë óóðõàéí, must.edu.mn äîòóóð áàéðòàé. Ìàíàé óëñûí
685
/ØÓÒÈÑ/ Ýð÷èì õ¿÷íèé èíæåíåðèéí, õàìãèéí îëîí îþóòàíòàé
Ìàòåìàòèêèéí, ñóðãóóëü.
Ìàòåðèàëûí òåõíîëîãèéí,
Õ¿ì¿¿íëýãèéí, Õîëáîî,
ìýäýýëëèéí òåõíèêèéí
Àíàãààõ óõààíû ñóðãóóëü,
Óëàìæëàëò àíàãààõûí Îðîé, ý÷íýý àíãèòàé,
ÝЯ¯Ë ÌÝÍÄÈÉÍ
ñóðãóóëü, Í¿¿ð àì ñóäëàëûí 1205 ÓÁ, ÑÁÄ, Á¿ðýëäýõ¿¿í 7 ñóðãóóëü,
ØÈÍÆËÝÕ
ñóðãóóëü, Ýì ç¿éí ñóðãóóëü, 4286 600,000- ×îéäîãèéí Ñ¿õáààòàð, Ãîâü-Àëòàé,
ÓÕÀÀÍÛ ÈÕ
Íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí 637 750.000 ãóäàìæ-3, www. Äîðíîãîâü, Äàðõàí-Óóë àéìàãò
ÑÓÐÃÓÓËÜ /
ñóðãóóëü, Áèîàíàãààõûí 203 hsum.edu.mn õàðúÿà ñóðãóóëüòàé. Îþóòíû 2
ÝÌØÓÈÑ/
ñóðãóóëü, Ñóâèëàõóéí âîòóóð áàéðòàé
ñóðãóóëü

Òºðèéí çàõèðãàà, ÓÁ, ÕÓÄ¿¿ðýã,

0 Ǻâõºí äýýä áîëîâñðîëòîé
Íèéãìèéí óõààí, Îðãèë ðàøààí
ÓÄÈÐÄËÀÃÛÍ 30 õ¿í ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýí
Ýäèéí çàñàã, áèçíåñèéí ñóâèëàëûí ç¿¿í
ÀÊÀÄÅÌÈ 294 ñóðàëöäàã òºäèéã¿é äîòóóð
óäèðäëàãà, ìåíåæìåíòèéí òàëä, www.aom.
70 áàéðòàé.
ìýðãýæë¿¿ä edu.mn

0 Õîâä àéìàã, Óðüä íü ÓÁÈÑ, ÌÓÈÑ-èéí

Íèéãìèéí óõààí, ãàäààä
ÕÎÂÄ ÈÕ 2223 Æàðãàëàíò ñóì, õàðúÿàíä áàãøèéí äýýä
õýë, Áàéãàëèéí óõààí,
ÑÓÐÃÓÓËÜ 140 01-432-22038, ñóðãóóëü ãýæ áàéñàí. Ý÷íýý
àÿëàë æóóë÷ëàë,
15 01-432-22500 àíãèòàé

0
ÓËÀÀÍÁÀÀÒÀÐÛÍ
2195 384.000- Ý÷íýý áîëîí îðîéí àíãèóäòàé.
ÈÕ ÑÓÐÃÓÓËÜ Ýäèéí çàñàã, ãàäààä õýë ÓÁ, ÁÇÄ¿¿ðýã,
134 550.000 Îþóòíû äîòóóð áàéðòàé.
/ÓÁÈÑ/
47

ÒªÐÈÉÍ ªÌ×ÈÉÍ ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ, ÊÎËËÅÆ

Äèïëîì,
Æèëèéí
Ñóðãóóëèéí á¿òýö Áàêàëàâð,
Ñóðãóóëèéí íýð òºëáºð Õàÿã, óòàñ, âåá Òàéëáàð
ìýðãýæëèéí ÷èãëýë Ìàãèñòð,
/ìÿí.òºã/
Äîêòîð
0 Ãààëèéí åðºíõèé ãàçðûí
ÓÁ, ÑÁÄ¿¿ðýã,
76 õàðúÿà ñóðãóóëü, Ãààëèéí
ÃÀÀËÜ ÝÄÈÉÍ Ãààëèéí óäèðäëàãà, ýðõ ç¿é, Äàø÷îéëîí
21 ÷èãëýëèéí äýýä áîëîâñðîëòîé
ÇÀÑÃÈÉÍ ÄÝÝÄ îëîí óëñûí ýäèéí çàñãèéí õèéäèéí õîéíî,
õ¿ì¿¿ñèéã 2.5 æèë ñóðàëöóóëàí
ÑÓÐÃÓÓËÜ õàðèëöàà www.ecustoms.
ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýí ººðèéí
0 mn
àæëûí áàéðàíä àæèëëóóëäàã.
0
ÄÈÇÀÉÍ Áàðèëãà àðõèòåêòóð
Õóâöàñ, èíòåðüåð, ãðàôèê 137
ÓÐËÀÃÈÉÍ ÄÝÝÄ 500.000 ÓÁ, ÕÓÄ¿¿ðýã, êîðïîðàöèéí õàðúÿààíä ¿éë
äèçàéí, àðõèòåêòóð 0
ÑÓÐÃÓÓËÜ àæèëëàãàà ÿâóóëäàã.
0
Ñîíãîäîã óðàí çóðàã,
įÐÑËÝÕ ÓÁ, ×Ä¿¿ðýã, Áàãà ÑÓÈÑ-èéí õàðúÿà ñóðãóóëü
õýðýãëýýíèé ÷èìýãëýõ
ÓÐËÀÃÈÉÍ ÄÝÝÄ 531 650.000 òîéðóó-26, ÑÓÈÑ- áºãººä íýã áàéðàíä
óðëàã, ñîíãîäîã ÷èìýãëýõ
ÑÓÐÃÓÓËÜ èéí áàéðàíä áàéðëàäàã.
óðëàã

ÎÞÓÒÀÍ 2009 27
 ØÈÍÝ ÎÞÓÒÍÛ ÀÍÕÀÀÐÀËÄ

Êèíî óðëàãèéí òºðºë

0 ÓÁ, ÁÇÄ¿¿ðýã,
á¿ðèéí ìýðãýæèë,
ÊÈÍÎ ÓÐËÀÃÈÉÍ 552 Êèíî ¿éëäâýðèéí Õè÷ýýëèéí ººðèéí áàéðòàé.
ò¿¿íýýñ ãàäíà ñýòã¿¿ë÷, 585.000
ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ 11 õóó÷èí áàéð, Îþóòíû 1 áàéðòàé.
äóóíû íàéðóóëàã÷ààð
0 www.kuds.mn
ìýðãýæèëòýí áýëòãýäýã

ÑÀÍÕ¯¯ ÝÄÈÉÍ
Ìåíåæìåíòèéí õóâü÷ëàëä
ÇÀÑÃÈÉÍ ÄÝÝÄ Ñàíõ¿¿, áèçíåñ, 0 ÓÁ, ÁÇÄ¿¿ðýã,
õàìðàãäñàí. Îðîé, ý÷íýý
ÑÓÐÃÓÓËÜ ìåíåæìåíòèéí, /ÎÓ/ 2586 1200.000- Àðñëàíòàé
àíãèòàé. Õè÷ýýëèéí ººðèéí
/ìåíåæìåíòèéí á¿õ òºðëèéí ìýðãýæëýýð 579 1670.000 ã¿¿ðíèé äýðãýä,
áàéð. Îþóòíû 1 äîòóóð
õóâü÷ëàëä áýëòãýäýã 0 www.ife.edu.mn
áàéðòàé.
õàìðàãäñàí/

Ñî¸ë óðëàãèéí óäèðäëàãà,

198
Íîìûí ñàí, Ò¿¿õ, Àðõèâ, Ý÷íýý àíãèòàé, ÑÓÈÑ-èéí
ÑΨËÛÍ ÄÝÝÄ 722 546.000- ÓÁ, ×Ä¿¿ðýã, Òºâ
ìóçåé, àÿëàë æóóë÷ëàëûí õàðúÿà ñóðãóóëü, îþóòíû 1
ÑÓÐÃÓÓËÜ 17 726.000 ãàë êîìàíäûí àðä
êîìïüþòåðèéí ãðàôèê, äîòóóð áàéðòàé
0
äèçàéí, äóó õºãæìèéí áàãø

ÓÁ, ÁÃÄ¿¿ðýã, 14-ð

Ðàäèî, òåëåâèçèéí
ÐÀÄÈÎ õîðîî, ìîíãîë
ñýòã¿¿ë÷, íàéðóóëàã÷, 432.000- Õè÷ýýëèéí ººðèéí áàéðòàé.
ÒÅËÅÂÈÇÈÉÍ 553 òåëåâèçèéí
îïåðàòîð, õºòëºã÷, 670.000 Îþóòàí òåàòðòàé.
ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ áàéðíû àðä www.
èíæåíåíð
rtds.mn
Áàãà àíãèéí áàãø, çóðàã 2006 îí õ¿ðòýë ÌÓÁÈÑ-
óðëàë, ìàòåìàòèê, àíãëè, Äîðíîä àéìàã, èéí õàðúÿà Áàãøèéí êîëëåæ
ÄÎÐÍÎÄ ÄÝÝÄ
îðîñ, õÿòàä, ñîëîíãîñ, 944 ×îéáàëñàí õîò, áàéñàí. Äîðíîä ìîíãîëûí
ÑÓÐÃÓÓËÜ
õýëíèé îð÷óóëàã÷ áàãø, www.dornod.mn äýýä ñóðãóóëü ãýñýí äàâõàð
íèéãìèéí àæèëòàí íýðòýé.
Ìîíãîëûí òºìºð çàìûí
Ҫ̪РÇÀÌÛÍ Òºìºð çàìûí ìýðãýæëèéí 450.000- ÓÁ, ÁÃÄ¿¿ðýã, õàðúéà, ý÷íýý àíãè,
782
ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ áîëîâñîí õ¿÷èí 550.000 www.mrwi.mn ìýðãýæëèéí ñóðãàëòûí òºâòýé.
Îþóòíû 1 äîòóóð áàéðòàé.

0
ÕÈËÈÉÍ ÓÁ, ÁÃÄ¿¿ðýã, 4- Öýðãèéí áîëîí ýíãèéíýýð
Öýðãèéí ìýðãýæë¿¿ä áîëîí 1089 300.000
ÖÝÐÃÈÉÍ ÄÝÝÄ ð ÖÑ-ûí õîéíî, ìýðãýæèëòýí áýëòãýäýã. Ý÷íýý
ýðõ ç¿é÷-õóóëü÷ /ýíãèéí/ 20 òºãðºã
ÑÓÐÃÓÓËÜ www.bti.mn àíãèòàé
0

Ýäèéí çàñàã, íÿãòëàí

áîäîõ á¿ðòãýë, õóäàëäàà ÓÁ, ÑÁÄ¿¿ðýã, Îðîéí ý÷íýý àíãèòàé,
0
ÕÓÄÀËÄÀÀ àÿëàë æóóë÷ëàë, çî÷èä Îþóòíû ãóäàìæ, Áàÿíõîíãîðò ñàëáàð
2331 480.000-
¯ÉËÄÂÝÐËÝËÈÉÍ áóóäàë, çîîãèéí ãàçàð, Ñïîðòûí òºâ ñóðãóóëüòàé. Îþóòíû 1
111 700.000
ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ ðåêëàì ñóðòàë÷èëãààíû îðäíû ç¿¿í òàëä, äîòóóð áàéðòàé, õè÷ýýëèéí 2
0
ìåíåæìåíò, áèçíåñèéí www.icb.edu.mn áàéðòàé.
ýðõ ç¿é

ÓÁ, ÁÃÄ¿¿ðýã,
ÑÓÂÈËÀÕÓÉÍ Ýì ç¿é÷, àíàãààõûí 450.000- Íýãäñýí 3-ð Îðîé, ý÷íýý àíãèòàé, ÝÌØÓÈÑ-
1850
ÑÓÐÃÓÓËÜ ñóâèëãàà 490.000 ýìíýëýãèéí ç¿¿í èéí õàðúÿàíä áàãòäàã.
õîéíî áàéðëàäàã.

57
ÓÁ, ÁÇÄ¿¿ðýã,
ÖÀÃÄÀÀÃÈÉÍ 1662 Ý÷íýý áîëîí îðîéí àíãèóäòàé.
Õóóëü, ýðõ ç¿é 520.000 Õèë÷íèé ãóäàìæ,
ÀÊÀÄÅÌÈ 100 Îþóòíû äîòóóð áàéðòàé.
www.map.edu.mn
22

ÒÀÃÍÓÓËÛÍ 0
ÅЪÍÕÈÉ 342 Ý÷íýý àíãèòàé. Ǻâõºí
Ýðõ ç¿é÷ 400.000 ÓÁ, ÑÁÄ¿¿ðýã,
ÃÀÇÐÛÍ 35 çàõèëãààð ñóðãàäàã.
ÑÓÐÃÓÓËÜ 0

ÒªÐÈÉÍ ªÌ×ÈÉÍ ÈÕ, ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ, ÊÎËËÅÆÈÓÄÛÍ ÎÐÎÍ

ÍÓÒÀÃ ÄÀÕÜ ÑÀËÁÀÐ ÑÓÐÃÓÓËÈÓÄ
Äèïëîì,
Æèëèéí
Ñóðãóóëèéí á¿òýö Áàêàëàâð,
Ñóðãóóëèéí íýð òºëáºð / Õàÿã, óòàñ, âýá Òàéëáàð
ìýðãýæëèéí ÷èãëýë Ìàãèñòð,
ìÿí.òºã/
Äîêòîð
Ìîíãîë õýë, óðàí çîõèîë,
Àðõàíãàé àéìàã,
ÌÓÁÈÑ-èéí ìàòåìàòèê, ìýäýýëýë ç¿é, îþóòíû 1 äîòóóð áàéðòàé,
Ýðäýíýáóëãàí
õàðúÿà Áàãøèéí àíãëè îðîñ, ìîíãîë õýëíèé 1695 áàðóóí á¿ñèéí áàãø
ñóì 1-ð áàã 0133-
êîëëåæ /Àðõàíãàé/ áàãø, áàãà àíãèéí áàãø, ìýðãýæèëòýí áýëòãýäýã.
31123, 99332288
íèéãìèéí àæèëòàí

28 ÎÞÓÒÀÍ 2009
 ØÈÍÝ ÎÞÓÒÍÛ ÀÍÕÀÀÐÀËÄ

ÌÓÁÈÑ-èéí Õîâä Õîâä àéìàã, îþóòíû 1 äîòóóð áàéðòàé,

äàõü áèåèéí Áèåèéí òàìèðûí áàãø, Æàðãàëàíò ñóì, áàðóóí á¿ñèéí áèåèéí
107
òàìèðûí ñàëáàð äàñãàëæóóëàã÷ 01432-23065, òàìèðûí áàãø ìýðãýæèëòýí
ñóðãóóëü 99439006 áýëòãýäýã.

Öýöýðëýãèéí áàãà àíãèéí

ÌÓÁÈÑ-èéí Áàÿí-ªëãèé
áàãø, êàçàê õýë, óðàí
õàðúÿà Áàãøèéí àéìàã, ªëãèé ñóì Ý÷íýý ñóðãàëòòàé, îþóòíû 1
çîõèîë, Ìîíãîë õýë, 752
êîëëåæ /Áàÿí- 01-442-22582, äîòóóð áàéðòàé.
ìàòåìàòèê, íèéãìèéí
ªëãèé/ 99422552
óõààí

Ýäèéí çàñàã áèçíåñèéí Çàâõàí àéìàã, Ý÷íýý ñóðãàëòòàé, îþóòíû 1

ÌÓÈÑ-èéí õàðúÿà
óäèðäëàãà, íÿ-áî, Óëèàñòàé ñóì, äîòóóð áàéðòàé. Áàðóóí á¿ñèéí
Ýäèéí çàñãèéí 817
ñàíõ¿¿, áàíê, ìàðêåòèíã, 01-462-22233, áàíê ñàíõ¿¿ãèéí ìýðãýæèëòýí
êîëëåæ /Çàâõàí/
ìåíåæìåíò 99860076 áýëòãýäýã ñóðãóóëü

Îðõîí àéìàã,
ÌÓÈÑ-èéí õàðúÿà Ý÷íýý àíãèòàé, Òóðê îþóòíóóä
Ãàäààä õýë, áàãø, ýäèéí Ýðäýíýò õîò,
Îðõîí àéìàã äàõü 1706 ñóðàëöäàã, îþóòíû 1 äîòóóð
çàñàã, íÿáî, áàíê ñàíõ¿¿ 01352-23621,
ñàëáàð ñóðãóóëü áàéðòàé
99359931

Õîâä àéìàã,
ÕÀÀÈÑ-èéí 266
Æàðãàëàíò ñóì,
õàðúÿà Àëòàéí պ人 àæ àõóéí á¿õ 0 Äèïëîìûí ñóðãàëòòàé. Îþóòíû
0143-23092,
á¿ñèéí ñàëáàð ìýðãýæëýýð 0 1 äîòóóð áàéðòàé.
99432212,
ñóðãóóëü 0
99705901

ÕÀÀÈÑ-èéí Îðõîí àéìàã,

Ýäèéí çàñàã ìàðêåòèíã,
õàðúÿà Îðõîí Áàÿí-ªíäºð ñóì,
ìåíåæìåíò, íÿáî, àæ àõóé, 495 Îþóòíû 1 äîòóóð áàéðòàé.
àéìàã äàõü ñàëáàð 01352-25803,
ìàë ç¿é, èíæåíåð-áàãø
ñóðãóóëü 99368185

ÕÀÀÈÑ-
èéí õàðúÿà Äàðõàí-Óóë àéìàã
0
Óðãàìàë, ãàçàð պ人 àæ àõóéí á¿õ Äàðõàí ñóì, 13-ð Äàðõàíû õºäºº àæ àõóéí èõ
1377
òàðèàëàíãèéí ìýðãýæèë, ýäèéí çàñàã, áàã, 01372-24132, ñóðãóóëü ãýæ íýðëýãääýã. Ý÷íýý
40
ñóðãàëò ýðäýì ñàíõ¿¿, ìåíåæìåíò 99379692, www. àíãèòàé.
0
øèíæèëãýýíèé aud,mn
õ¿ðýýëýí
Îðõîí àéìàã,
ØÓÒÈÑ-
Òåõíèê òåõíîëîãè, ìàøèí 01352-73421, “Ýðäýíýò” ¿éëäâýðèéí äýðãýäýõ
èéí õàðúÿà
ìåõàíèçì, áàðèëãà, õ¿íñ, 1099 01352-73418, Ø.Îòãîíáèëýãèéí íýðýìæèò
Òåõíîëîãèéí
êîìïüþòåð, ìýäýýëýë ç¿é 99351418, www. Òåõíîëîãèéí ñóðãóóëü
ñóðãóóëü /Îðõîí/
techinst.edu.mn
ØÓÒÈÑ-
Äàðõàí-Óóë àéìàã
èéí õàðúÿà Òåõíèê òåõíîëîãè, ìàøèí
01372-24455,
Òåõíîëîãèéí ìåõàíèçì, áàðèëãà, õ¿íñ, 2000 Îþóòíû 1 äîòóóð áàéðòàé.
99371294, www.
ñóðãóóëü /Äàðõàí- êîìïüþòåð, ìýäýýëýë ç¿é
dats.edu,mn
Óóë/
ªâºðõàíãàé
ØÓÒÈÑ-
Õ¿íñ, θäëûí òåõíîëîãè, àéìàã, Àðâàéõýýð
èéí õàðúÿà
çàãâàð çîõèîí á¿òýýã÷, ñóì, 5-ð áàã,
Òåõíîëîãèéí 702
ñàíõ¿¿, ìåíåæìåíò, àíãëè 01322-22089,
ñóðãóóëü /
õýë 99328508, www.
ªâºðõàíãàé/
tsu.edu.mn
ØÓÒÈÑ-
èéí õàðúÿà Êîìïüþòåð, òåõíîëîãè, Ñ¿õáààòàð àéìàã,
Øàòàëñàí ñóðãàëòòàé
Òåõíîëîãèéí ñàíõ¿¿, ìåíåæìåíò, òºðèéí 281 99519202, www.
ìýðãýæëèéí ñóðãàëòûí òºâ
ñóðãóóëü / çàõèðãàà tss.edu.mn
Ñ¿õáààòàð/

ÝÌØÓÈÑ-èéí Èõ ýì÷, ñóâèëàã÷, áàãà ýì÷, 0 Ãîâü-Àëòàé Îþóòíû 1 äîòóóð áàéðòàé.

õàðúÿà Àíàãààõ ýì íàéðóóëàã÷, óëàìæëàëò 597 àéìàã, Àëòàé ñóì, Áàðóóí á¿ñèéí ýìíýëýãèéí
óõààíû êîëëåæ ýì÷èëãýý, ýõ áàðèõ áàãà 568 01-482-23491, äóíä áàãà øàòíû ìýðãýæèëòýí
/Ãîâü-Àëòàé/ ýì÷ 0 24993, 99887725 áýëòãýäýã.

ÝÌØÓÈÑ-èéí 0
Ñóâèëàõóéí óõààí, ýì Äàðõàí-Óóë àéìàã,
õàðúÿà Àíàãààõ 1082
íàéðóóëàã÷, óëàìæëàëò 01372-27734, Îþóòíû 1 äîòóóð áàéðòàé.
óõààíû êîëëåæ 261
àíàãààõ óõààí 99379902
/Äàðõàí-Óóë/ 0

ÎÞÓÒÀÍ 2009 29
 ØÈÍÝ ÎÞÓÒÍÛ ÀÍÕÀÀÐÀËÄ

ÝÌØÓÈÑ-èéí 0
Äîðíîãîâü àéìàã,
õàðúÿà Àíàãààõ Èõ ýì÷, ñóâèëàã÷, áàãà ýì÷, 321 Øàòàëñàí ñóðãàëòòàé. Îþóòíû
Ñàéíøàíä ñóì,
óõààíû êîëëåæ ýõ áàðèã÷, ýì íàéðóóëàã÷ 629 1 äîòóóð áàéðòàé.
02-1522-52754
/Äîðíîãîâü/ 0

Áàÿíõîíãîð
Õ¯ÄÑ-èéí Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýë,
àéìàã, 01442-
ñàëáàð ñóðãóóëü õóäàëäàà, çî÷èä áóóäàë, 226 Ý÷íýý ñóðãàëò ÿâóóëäàã.
22531, www.icb.
/Áàÿíõîíãîð/ çîîãèéí ãàçðûí ìåíåæìåíò
edu.mn

ÒªÐÈÉÍ ªÌ×ÈÉÍ ØÀÒÀËÑÀÍ ÑÓÐÃÀËÒÒÀÉ ÊÎËËÅÆ,

ÌÝÐÃÝÆËÈÉÍ ÑÓÐÃÀËÒ ¯ÉËÄÂÝÐËÝËÈÉÍ ÒªÂ
Äèïëîì,
Æèëèéí
Ñóðãóóëèéí á¿òýö Áàêàëàâð,
Ñóðãóóëèéí íýð òºëáºð Õàÿã, óòàñ, âýá Òàéëáàð
ìýðãýæëèéí ÷èãëýë Ìàãèñòð,
/ìÿí.òºã/
Äîêòîð

Äèïëîì, áàêàëàâðûí
ÓÁ, ÁÃÄ¿¿ðýã,
ñóðãàëòòàé. Îðîéí àíãèòàé,
Áàðèëãà, àðõèòåêòóðûí á¿õ Áàðóóí 4-í çàì,
Áàðèëãûí êîëëåæ 980 400 ìýðãýæëèéí øàòàëñàí
÷èãëýëýýð 322723, 322635
ñóðãàëòòàé. Îþóòíû 1 äîòóóð
www.bc.mn
áàéðòàé.
Áàêàëàâðûí ñóðãàëòòàé, Óðüä
Ìåõàíèê, î¸äîë, ÓÁ, ÕÓÄ¿¿ðýã,
íü õºíãºí õ¿íñíèé ÒÌÑ,
Ìîíãîë- àøèãëàëòûí èíæåíåð, Öàãààí õààëãàíû
240.000- òåõíèêóì áàéñàí. Îþóòíû
Ñîëîíãîñûí Êîìïüþòåð, íýõìýë, 262 ýãö àðä, 342911,
340.000 äîòóóð áàéðòàé. ܺâ àéìãèéí
òåõíèêèéí êîëëåæ íîîñ íîîëóóð, ìîä 342856,
Áàÿí÷àíäìàíüä õàðêÿà
áîëîâñðóóëàõ, äèçàéí www.mktc.mn
ñóðãóóëüòàé.
Ä¿ðñëýõ óðëàã, ãîî ÓÁ, ÑÁÄ¿¿ðýã,
Ðàæèâ Ãàíäèéí Äèïëîì, áàêàëàâðûí
ç¿é, êîìïüþòåð, Àõóé Èõ ñóðãóóëèéí
íýðýìæèò ñóðãàëòòàé. Ìýðãýæëèéí
¿éë÷èëãýý, õºíãºí õ¿íñ,, 114 450.000 ãóäàìæ, 32-ûí
¯éëäâýð, óðëàëûí øàòàëñàí ñóðãàëòòàé. Îþóòíû
íèéòèéí àæàõóé, ãýðýë òîéðîã õ¿ðýõ çàìä
ñóðãóóëü 1 äîòóóð áàéðòàé.
çóðàã 350209
Óâñ àéìàã,
պ人 àæ àõóéí ìàøèí
Óëààíãîì ñóì,
Óëààíãîì êîëëåæ ìåõàíèçì, õºíãºí õ¿íñíèé Øàòàëñàí ñóðãàëòòàé.
164 290 01452-23473,
/Õîâä/ ¿éëäâýð, áèçíåñ, ýäèéí Áàêàëàâðûí ñóðãàëòòàé.
99452959,
çàñàã, ãàäààä õýë îð÷óóëàã÷
99454515
Õóó÷íààð Äàðõàíû
Öàõèëãààí äóëààí, ïîëèòåõíèêóì. Äèïëîì,
Äàðõàí-Óóë àéìàã,
Òåõíèêèéí êîëëåæ óóë óóðõàé, ãåîëîãè, áàêàëàâðûí ñóðãàëòòàé.
1295 315 01372-327234,
/Äàðõàí-Óóë/ ìåíåæìåíò, ýäèéí çàñàã Ý÷íýý àíãòàé. Áîð ºíäºðò óóë
23760, 99379687
õ¿íñíèé ¿éëäâýð óóðõàéí ñàëáàð ñóðãóóëüòàé.
Îþóòíû 1 äîòóóð áàéðòàé.

Òåõíèê ÓÁ, ÁÃÄ¿¿ðýã, 3-ð

Òåõíèê òåõíîëîãèéí á¿õèé 170.000-
òåõíîëîãèéí 494 ýìíýëýãèéí ç¿¿í
ë ÷èãëýëýýð 570.000
êîëëåæ òàëä, www.ttc.mn

ÓÁ, ÑÁÄ¿¿ðýã, Áàêàëàâðûí ñóðãàëòòàé.

Õºãæèì á¿æãèéí 230.000-
Ñî¸ë óðëàã 258 11-ð õîðîîëîëûí Øàòàëñàí ñóðãàëòòàé. Îþóòíû
êîëëåæ 350.000
óðä, 1 äîòóóð áàéðòàé.

Òºëáºðã¿é
Çàâõàí àéìàã,
Õºãæèì á¿æãèéí /äèïëîìûí Äèïëîìûí ñóðãàëòòàé.
Äóó÷èí á¿æèã÷èí, Óëèàñòàé õîò,
êîëëåæèéí ñàëáàð 93 ñóðãàëò Øàòàëñàí ñóðãàëòàé. ÑÓÈÑ-
õºãæèì÷èí, óðàí çóðàã 01462-21167,
ñóðãóóëü /Çàâõàí/ 250.000- èéí õàðúÿà ñóðãóóëü
99790125
280.000/
0
Õ¿íñíèé ÓÁ, ÕÓÄ¿¿ðýã, Áàêàëàâðûí ñóðãàëòòàé.
Õ¿íñíèé ñàëáàðûí áîëîí 699
òåõíîëîãèéí 420.000 www.foodtech. Îðîéí àíãèòàé. Îþóòíû 1
¿éë÷èëãýýíèé ìýðãýæë¿¿ä 11
êîëëåæ edu.mn äîòóóð áàéðòàé.
0

30 ÎÞÓÒÀÍ 2009
 ØÈÍÝ ÎÞÓÒÍÛ ÀÍÕÀÀÐÀËÄ

ÒªÐÈÉÍ ÁÓÑ ªÌ×ÈÉÍ ÈÕ ÑÓÐÃÓÓËÜ

Äèïëîì,
Æèëèéí
Ñóðãóóëèéí á¿òýö Áàêàëàâð,
Ñóðãóóëèéí íýð òºëáºð Õàÿã, óòàñ, âåá Òàéëáàð
ìýðãýæëèéí ÷èãëýë Ìàãèñòð,
/ìÿí.òºã/
Äîêòîð

ÓÁ, ÕÓÄ¿¿ðýã,
Õýë øèíæëýëèéí ñóðãóóëü,
Óëààíáààòàð õè÷ýýëèéí áàéð, 120 îþóòàí
Àÿëàë æóóë÷ëàë, ýäèéí 0
õèâñ êîìïàèàñ õ¿ëýýí àâàõ õ¿÷èí ÷àäàëòàé.
ÎÐÕÎÍ ÈÕ çàñãèéí ñóðãóóëü, õóóëü 1684 300.000-
óðàãø, 70110657, Çàâõàí àéìàãò ñàëáàð
ÑÓÐÃÓÓËÜ ç¿éí ñóðãóóëü, íàðèéí 38 690.000
341276, 342697, ñóðãóóëüòàé. Ý÷íýý îðîé
áè÷ãèéí äàðãà, õýëìýð÷èéí 8
342696, www. ñóðãàëò ÿâóóëäàã.
ñàëáàð
orkhon.edu.mn

ÓÁ, ÁÇÄ¿¿ðýã,
Æóêîâûí ìóçåéí
Õ¿ì¿¿íëýãèéí ñóðãóóëü, 0 ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ä.Îþóíõîðîë
ç¿¿í òàëä, 458635,
ÎÒÃÎÍÒÝÍÃÝÐ ÈÕ Õóóëü ç¿éí ñóðãóóëü, 2093 650.000- ¿¿ñãýí áàéãóóëñàí. Õè÷ýýëèéí
453933, www.
ÑÓÐÃÓÓËÜ Ýäèéí çàñàã áèçíåñèéí 56 700.000 3 áàéðòàé. Ý÷íýý îðîéí
otgontenger.edu.
óäèðäëàãûí äýýä ñóðãóóëü 6 ñóðãàëò ÿâóóëäàã.
mn, www.dats.
edu.mn
Õóóëü ç¿éí ñóðãóóëü, ×èíãýñ
òóð àÿëàë æóóë÷ëàëûí
ñóðãóóëü, Ìàòåìàòèê,
ìýäýýëýë òåõíîëîãèéí Õàìãèéí îëîí îþóòàíòàé
ñóðãóóëü, Ýäèéí çàñàã, 0 ÓÁ, ÁÇÄ¿¿ðýã, õóâèéí èõ ñóðãóóëü, 2
ÈÕ ÇÀÑÀÃ ÈÕ íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí 6264 750 äîëëàð, 455736, 457771, öîãöîëáîð, õè÷ýýëèéí 8
ÑÓÐÃÓÓËÜ ñóðãóóëü, ×èíðèñ Ñîîñý 121 580.000, 458545, www. áàéðòàé, îþóòíû áàéð,
îëîí óëñûí õàðèëöààíû 15 ikhzasag.edu.mn äýðãýäýý ëèöåé, ÌѯҺâòýé.
ñóðãóóëü, ÁÍÕÀÓ-ûí Õýáýéí Ý÷íýý ñóðãàëò ÿâóóëäàã.
èõ ñóðãóóëèéí ñàëáàð,
ªâºðìîíãîëûí áàãøèéí èõ
ñóðãóóëü

ÒªÐÈÉÍ ÁÓÑ ªÌ×ÈÉÍ ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ, ÊÎËËÅÆ

Áàêàëàâð, Æèëèéí
Ñóðãóóëèéí á¿òýö
Ñóðãóóëèéí íýð ìàãèñòð, òºëáºð Õàÿã, óòàñ, âåá Òàéëáàð
ìýðãýæëèéí ÷èãëýë
äîêòîðàíò /ìÿí.òºã/

ÓÁ, ÁÇÄ¿¿ðýã, Ñîëîíãîñûí 100% õºðºíãº

Áèçíåñ ýäèéí çàñàã, 0 Íàðàíòóóë çàõûí îðóóëàëòòàé ñóðãóóëü. Ìàãèñòð
ÓËÀÀÍÁÀÀÒÀÐ ñîëîíãîñ ñóäëàë, õýë, 2229 430.000- áàðóóí õîéíî, áýëòãýäýã. ªºðèéí õè÷ýýëèéí
ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ êîìúïþòåð, ñóâèëàõóé, ìàë 111 690.000 462026, 462028, 2 áàéðòàé. Îþóòíû 1 äîòóóð
àæ àõóé 0 www.ulaanbaatar. áàéð, ñïîðò çààëòàé. Èíòåðíåò
edu.mn òºâòýé.

Ìàòåìàòèê, Êîìïüþòåðèéí Äàðõàí-Óóë àéìàã

ÀÀ ÆÈ ÁÈ
èíæåíåð, ïðîãðàìì 206 405.000 01372-34088, Îðîéí àíãèòàé
ÊÎËËÅÆ
õàíãàìæ 99372288

Áèåèéí òàìèð, áºõ, Òºðºë 0 ÓÁ, ÕÓÄ¿¿ðýã, ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í, äàðõàí

ÀÂÀÐÃÀ ÄÝÝÄ á¿ðèéí ñïîðòûí áàãø, 505 460.000- 343392, 342053, àâàðãàÁ.Áàò-Ýðäýíý ¿¿ñãýí
ÑÓÐÃÓÓËÜ äàñãàëæóóëàã÷, àðãà ç¿éí 23 490.000 343392, áàéãóóëñàí. Õè÷ýýëèéí áîëîí
ìýðãýæë¿¿ä 0 99115607 îþóòíû äîòóóð áàéðòàé.

ÓÁ, ÑÁÄ¿¿ðýã 1-ð

Êîìïüþòåðèéí òºðºë
ÀËÒÀÉ ÄÝÝÄ òºðºõèéí óðä,
á¿ðèéí èíæåíåíð, 154 600.000 ªºðèéí õè÷ýýëèéí áàéðòàé.
ÑÓÐÃÓÓËÜ 314296, 314297,
ïðîãðàìì õàíãàìæ
www.altay.edu.mn

0 1250.000- Àíàãààõ óõààíû äîêòîð

À× ÄÝÝÄ Ýì÷, àíàãààõ óõààíû 1033 980.000- ÓÁ, ÑÕÄ¿¿ðýã, ïðîôåññîð Í.Áààñàíæàâ
ÑÓÐÃÓÓËÜ ìýðãýæèëòýí 16 950.000- 99114566 ¿¿ñãýí áàéãóóëæ óäèðääàã. 2
0 600.000 õè÷óóëèéí áàéðòàé.

ÎÞÓÒÀÍ 2009 31
 ØÈÍÝ ÎÞÓÒÍÛ ÀÍÕÀÀÐÀËÄ

ÓÁ, ÑÕÄ¿¿ðýã,
ÁÀÐÈËÃÛÍ Àâòî ñóðãóóëèéí
ÒÅÕÍÎËÎÃÈÉÍ Áàðèëãà, òåõíîëîãè 444 450 äîëëàð áàéð 634071, Îðîéãîîð ñóðãàëò ÿâóóëäàã.
ÊÎËËÅÆ 634473, www.
ctcub.in.mn

ÓÁ, ÁÇÄ¿¿ðýã,
ÁÀÍÊ ÑÀÍÕ¯¯ Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýë, Áàêàëàâðûí äýýä áîëîí
Êèíî ¿éëäâýðèéí
ÌÅÍÅÆÌÅÍÒÈÉÍ áàíê ñàíõ¿¿, ýäèéí çàñàã 81 500.000 ìýðãýæëèéí áîëîâñðîë
äýðãýä 460205,
ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ ìåíåæìåíò îëãîäîã.
460502, 461617

ÓÁ, ÕÓÄ,
ßàðìàãèéí
Ìîíãîë-Àìåðèêèéí ãýñýí
2-ð áóóäëûí
ÁÈÇÍÅÑÈÉÍ ÄÝÝÄ Áèçíåñ, ýäèéí çàñàã, òîäîòãîëòîé. Õè÷ýýëèéí áîëîí
302 360.000 óðä 379166,
ÑÓÐÃÓÓËÜ ìåíåæìåíò 200 îþóòíû õ¿÷èí ÷àäàëòàé
379156, www.
îþóòíû 1 äîòóóð áàéðòàé.
businessinsitute.
mn

67
ÓÁ, ÁÃÄ¿¿ðýã,
ÁÓÐÕÀÍ ØÀØÍÛ Çóðõàé÷, îòî÷, ìààðàìáà, 174 Èõýíõ îþóòíóóä õºäºº îðîí
520.000 Ãàíäàíòýã÷èíëýí
ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ øàøèí ñóäëàà÷ 0 íóòãààñ èðæ ñóðàëöäàã.
õèéä,
0

ÓÁ, ÑÁÄ¿¿ðýã,
0
Îëîí óëñûí õàðèëöàà, Ñïîðòûí òºâ
ÁÈËÈà ÄÝÝÄ 246 Óäèðäàõ çºâëºëèéí äàðãà
Îëîí óëñûí ýäèéí çàñàã, 400.00 îðäíû ç¿¿í òàëä
ÑÓÐÃÓÓËÜ 30 Ä.Äîðëèãæàâ. Îðîéí àíãèòàé.
ãàäààä õýë, ýðõ ç¿é 321942, www.
0
bilig.mn
ÓÁ, ÁÃÄ¿¿ðýã,
Ìîíãîë õýðë, ãàäààä
0 Ìîñêâà
õýëíèé áàãø, íèéãìèéí
ÁÎËÎÂÑÐÎË ÄÝÝÄ 266 ðåñòîðàíû
àæèëòàí, ñýòãýë ñóäëàà÷, 400.000 Õè÷ýýëèéí ººðèéí áàéðòàé.
ÑÓÐÃÓÓËÜ 33 àðä, 363839,
àÿëàë æóóë÷ëàë,
0 99185718, www.
áîëîâñðîëûí ìåíåæìåíò
bolovsrol.edu.mn
ÓÁ, ÁÇÄ¿¿ðýã,
0 Ãàçàð õîëäèíãèéí Îðîéí àíãèòàé.
ÃÀÇÀÐ×ÈÍ ÄÝÝÄ Àÿëàë æóóë÷ëàë, óóë 1505 480.000- õàøààíä, 450544,
ÑÓÐÃÓÓËÜ óóðõàé, 18 540.000 450735, 450432,
0 www.gazarchin. Îþóòíû 1 äîòóóð áàéðòàé.
mn

Ãàäààä õýë, àÿëàë Àðõàíãàé àéìàã, Îðîéí àíãèòàé.

ÃÓÐÂÀÍ ÒÀÌÈÐ æóóë÷ëàë,Çî÷èä áóóäàë, Ýðäýíýáóëãàí
252
ÊÎËËÅÆ óóë óóðõàéí ÷èãëýëýýð ñóì, 0133-22355,
ìýðãýæèëòýí áýëòãýäýã 99116351 Îþóòíû 1 äîòóóð áàéðòàé.

ÓÁ, ÁÃÄ¿¿ðýã,
Ìîíãîë õýë, óðàí çîõèîë,
0 Òºðèéí ºì÷èéí
ÃÓÐÂÀÍ ÝÐÄÝÍÝ ìàòåìàòèê, ìýäýýëýë ç¿é,
673 500.000- 8-ð áàéð,
ÁÀÃØÈÉÍ ÄÝÝÄ àíãëè îðîñ, ìîíãîë õýëíèé Îþóòíû äîòóóð áàéðòàé.
13 650.000 300784, 361994,
ÑÓÐÃÓÓËÜ áàãø, áàãà àíãèéí áàãø,
0 www.3erdene.
íèéãìèéí àæèëòàí
edu.mn
ÓÁ,ÁÇÄ, 15-ð
õîðîîëîë, 5-ð
Ãàäààä õýëíèé îð÷óóëàã÷, õîðîî, Ýíõ¿¿ä Ãàäààä îþóòíóóä èõýíõ íü
ï¯Ð ÊÎËËÅÆ 48
Áàãø, àÿëàë æóóë÷ëàë òºâèéí áàéð, ñóðàëöäàã
www.bridge.edu.
mn

ÃËÎÁÀËÜ
Ñàíõ¿¿ ýäèéí çàñàã, ÓÁ, ×Ä¿¿ðýã, Ãýðýë
ÓÄÈÐÄÀÃ× ÄÝÝÄ 174 1650.000
ìàðêåòèíã òºâèéí áàéð
ÑÓÐÃÓÓËÜ

Õÿòàä, ÿïîí, ñîëîíãîñ

ÓÁ, ÁÇÄ¿¿ðýã, Îð÷óóëàã÷ Áîëäáààòàðûí
ÃÝÃÝÝ ÊÎËËÅÆ õýëíèé îð÷óóëàã÷, áàãø, 110 495.000
452596 ñóðãóóëü
ìîíãîë õýë ñóäëàà÷

32 ÎÞÓÒÀÍ 2009
 ØÈÍÝ ÎÞÓÒÍÛ ÀÍÕÀÀÐÀËÄ

ÓÁ, ÑÁÄ¿¿ðýã,
Àÿëàë æóóë÷ëàë-Ãàäààä
Ìîíãîë 3-ð
õýë, ãàäààä õýëíèé áàãø,
ÅÂÐÎ-ÀÇÈ ÄÝÝÄ 428.400- ñóðãóóëèéí õîéíî, Îðîéí àíãèòàé. Õè÷ýýëèéí
îð÷óóëàã÷, íÿãòëàí áîäîõ 463
ÑÓÐÃÓÓËÜ 490.000 351993, 35009, ººðèéí áàéðòàé.
á¿ðòãýë, õóäàëäàà, ýäèéí
354044, www.
çàñàã
euro-asia.mn
ÓÁ, ÁÃÄ¿¿ðýã,
Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýë, Ãàí çàì çî÷èä
ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Í.Ãàíáÿìáà
ÆÎÍÎÍ ÊÎËËÅÆ áèçíåñèéí ýäèéí çàñàã, 135 390.000 áóóäëûí óðä,
¿¿ñãýí áàéãóóëñàí.
îëîí óëñûí ýäèéí çàñàã 242919, www.
jonon.edu.mn
Äàðõàí-Óóë àéìàã,
Àÿëàë æóóë÷ëàë, Ãàäààä 0
Äàðõàí õîò, 4-ð
ÄÀÐÕÀÍ ÄÝÝÄ õýë, Êîìïüþòåð ïðîãðàìì 591 Îðîéí àíãèòàé. Õè÷ýýëèéí
áàã, 01372-35652,
ÑÓÐÃÓÓËÜ õàíãàìæ, Íèéãìèéí 37 ººðèéí áàéðòàé.
99398897, www.
àæèëòàí 0
darkhandeed.mn

35 ÓÁ, ÁÇÄ¿¿ðýã,
ÇÀÑÀÃÒ ÕÀÍ ÄÝÝÄ Áàíê ñàíõ¿¿, Òºðèéí 540 Ñàíñàðûí
450.000 ý÷íýý àíãèòàé
ÑÓÐÃÓÓËÜ óäèðäëàãà, ìàðêåòèíã 80 òóíåëèéí óðä
0 461882

ÓÁ, ÁÇÄ¿¿ðýã,
Ñýòã¿¿ë ç¿é, êèíî
íèéãìèéí Õè÷ýýëèéí 2 áàéðòàé. Îþóòíû
ÇÎÕÈÎÌÆ ÄÝÝÄ óðëàã, æ¿æèã, ãààëèéí
830 510.000 ýð¿¿ë ìýíäèéí äîòóóð áàéðòàé. Ìýðãýæëèéí
ÑÓÐÃÓÓËÜ ìýðãýæèëòàí, ñàíõ¿¿,
õ¿ðýýëýíãèéí àðä, ÒÂ, êèíî ñòóäèòýé.
íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýë
461343, 453577
Ýäèéí çàñàã, àÿëàë 0
æóóë÷ëàë, áèçíåñèéí 828 Õè÷ýýëèéí 3-í áàéðòàé ìºí
ÓÁ, ÑÁÄ¿¿ðýã,
ÈÄÝÐ ÄÝÝÄ óäèðäëàãà, ñýòã¿¿ë÷, ðàäèî 40 îþóòíû äîòóóð áàéðòàé.
515.000 Õ¯ÄÑ-èéí óðä,
ÑÓÐÃÓÓËÜ òåëåâèçèéí õºòëºã÷, Îðîé ý÷íýý àíãèòàé. Ìàãèñòð
11 www.ider.mn
íèéãýì ñóäëàë, íèéãìèéí áýëòãýäýã.
àæèëòàí 0

ÓÁ, ÁÃÄ¿¿ðýã,
¯íäýñíèé áºõ, òºðºë
ÈÕ ØÀÂÈÉÍ Áàðóóí 4-í çàì, Äàðõàí àâàðãà Æ.̺íõáàò
á¿ðèéí ñïîðòûí 76 400.000
ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ Õàñáàçàðûí ¿¿ñãýí áàéãóóëñàí.
äàñãàëæóóëàã÷, áàãø,
ãóäàìæ,
ÓÁ, ÁÃÄ¿¿ðýã,
Óòãà çîõèîë, íèéãìèéí 0 Áàðóóí 4-í
ÈÕ ÌÎÍÃÎË ÄÝÝÄ àæèëòàí, ãàäààä õýëíèé 379 390.000- çàì , 364431, õè÷ýýëèéí ººðèéí áàéðòàé
ÑÓÐÃÓÓËÜ áàãø-îð÷óóëàã÷, ìîíãîë 3 550.000 99113874, www. îþóòíû äîòóóð áàéðòàé.
õýë, àÿëàë æóóë÷ëàë 0 greatmongol.edu.
mn
Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýë, ÓÁ, ÑÕÄ, “Ñ¿¿” îðîé, ý÷íýý àíãèòàé, ªºðèéí
0
òàòâàð, áàíêíû ýäèéí ÕÕÊ-èéí äýðãýä, õè÷ýýëèéí áîëîí 300 îþóòíû
ÌÀÍÄÀÕ Á¯ÐÒÃÝË 1234 540.000-
çàñàã, ìýäýýëëèéí ñèñòåì, 631183, 631903, äîòóóð áàéðòàé. Äóíäãîâü
ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ 74 750.000
úîìïüþòåðèéí ïðîãðàìì 631915, www. àéìàã äàõü ñàëáàð ñóðãóóëü
0
õàíãàìæ mandakh.mn 100 ãàðóé îþóòàí ñóðàëöäàã

Ýêîëîãè, àÿëàë æóóë÷ëàë,

Îðõîí àéìàã,
ÌÀÐÃÀÄ ÄÝÝÄ ýäèéí çàñàã ãàäààä 380.000- ººðèéí õè÷ýýëèéí áàéðòàé.
439 Ýðäýíýò õîò
ÑÓÐÃÓÓËÜ õýë, áîëîâñðîë ñóäëàë, 400.000 Îðîé ý÷íýý àíãèòàé.
01352-27399
êîìïüþòåðèéí ñèñòåì

ÓÁ, ÁÃÄ¿¿ðýã,
4-ð õîðîîëîë
Òºðºë á¿ðèéí ñïîðò,
ÌÎÍ-ÀËÒÈÓÑ 450.000- Ìîíãåíè ªºðèéí õè÷ýýëèéí áàéðòàé.
áèåèéí òàìèðûí áàãø 382
ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ 470.000 öîãöîëáîðûí 50 îþóòíû äîòóóð áàéðòàé.
äàñãàëæóóëàã÷
äýðãýä, www.
mon_altius.mn
Ýäèéí çàñàã, íÿãòëàí áîäîõ ÓÁ, ÁÃÄ¿¿ðýã, ÒÁÄ
0 ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Á.Ýðäýíýñ¿ðýí
á¿ðòãýë, êîìïüþòåðèéí àíäóóä äýëã¿¿ðèéí
ÌÎÍÃÎË ÁÈÇÍÅÑ 635 ¿¿ñãýí áàéãóóëñàí. Õè÷ýýëèéí
ïðîãðàìì õàíãàìæ, àíãëè 650.000 õîéä òàëä 366995,
ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ 18 2 áàéðòàé. Îþóòíû äîòóóð
õýë, àÿëàë æóóë÷ëàëûí 361589, 367018,
0 áàéðòàé.
ìåíåæìåíò www.mbi.edu.mn

ÓÁ, ÕÓÄ¿¿ðýã, õè÷ýýëèéí ººðèéí áàéðòàé.

0
Ýäèéí çàñàã, áàíê ñàíõ¿¿, Öàãààí õààëãàíû Ý÷íýý îðîé, áÿìáà ãàðàãèéí
ÌÎÍÃÎË ÄÝÝÄ 813
àÿëàë æóóë÷ëàë, ãààëü- 456.000 óðä, 342060, àíãèóäòàé. Ñóðãóóëèéíõàà
ÑÓÐÃÓÓËÜ 15
òàòâàð, áèçíåñ 343977, www. õàæóóä îþóòíû äîòóóð
0
momins.mn áàéðòàé.

ÎÞÓÒÀÍ 2009 33
 ØÈÍÝ ÎÞÓÒÍÛ ÀÍÕÀÀÐÀËÄ

ÓÁ, ÕÓÄ¿¿ðýã,
ÌÎÍÃÎË Ìîíãîë
Ñàíõ¿¿, ñîëîíãîñ õýë, 420.000- Ñîëîíãîñûí õºðºíãº
ÍÀÀÄÀÌ ÄÝÝÄ 85 íýõìýëèéí õàøààí
äèçàéí 500.000 îðóóëàëòòàé ñóðãóóëü
ÑÓÐÃÓÓËÜ äîòîð, 341896,
www.umn.mn
ÓÁ, ÑÕÄ¿¿ðýã,
0
Õàíãàé çàõûí
ÌÎÍÃÎË ÔÅÐÌÅÐ 93 Ìýðãýæëèéí ñóðãàëò
ÕÀÀ-í ÷èãëýëýýð 365.000 ç¿¿í òàëä,
ÊÎËËÅÆ 4 ¿éëäâýðëýëèéí òºâòýé
632125, www.
0
mongolfarmer.mn

ÓÁ, ÑÁÄ¿¿ðýã,
Ãîî ç¿é, Äèçàéí, ñàíõ¿¿
ÑÈÒÈ ÄÝÝÄ 430.000- ÀÍÓ-ûí ÝÑß-íû
ýäèéí çàñàã, óðëàãèéí 865 Õè÷ýýëèéí ººðèéí áàéðòàé.
ÑÓÐÃÓÓËÜ 800.000 óðä, 352454,
ìýðãýæèëòýí
354474,

ÓÁ, ×Ä¿¿ðýã,
ÌÎÍÃÎËÛÍ Ìîíãîëûí Àðäûí óðàí çîõèîë÷
ÍÓÓÖ ÒÎÂ×ÎÎ Óðàí çîõèîë, ñýòã¿¿ë÷ 86 450.000 çîõèîë÷äûí Ä.Ï¿ðýâäîðæ ¿¿ñãýí
ÊÎËËÅÆ îðäîí, 3-ð äàâõàð, áàéãóóëñàí
327959,

0
ÌÎÍÃÎËÛÍ Õóóëü, ýäèéí çàñàã, àÿëàë ÓÁ, ÁÃÄ¿¿ðýã,
2276 450.000-
¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÄÝÝÄ æóóë÷ëàë, ãàäààä õýë, Ýíèãìà òºâ, Õè÷ýýëèéí ººðèéí áàéðòàé.
79 550.000
ÑÓÐÃÓÓËÜ ìåíåæìåíò 369377
0

ÓÁ, ÑÕÄ¿¿ðýã,
Óëàìæëàëò àíàãààõ ñóäëàë, 30 Ìîíîñ ãðóïïûí õàðúÿà Ïîêòîð
Ñîíñãîëîí, Ìîíîñ
ÌÎÍÎÑ ÄÝÝÄ ýì ç¿é, óëàìæëàëò áîëîí 927 750.000- Ë.Õ¿ðýëáààòàð, Ì.Àìáàãà íàð
ôàðìûí áàéð,
ÑÓÐÃÓÓËÜ îð÷èí ¿åèéí àíàãààõ 35 650.000 ¿¿ñãýí áàéãóóëñàí. Ìàãèñòð
633235, www.
óõààíû õîñîëñîí ýì÷ 0 áýëòãýäýã.
monos.mn

ÌÎÍÔÐÅØ Ãàäààä õýë, ìîíãîë õýë,

Ìîíôðåø êîìïàíèé õàðúÿà
̪ÍÕ-ÀÍÓ ÄÝÝÄ àÿëàë æóóë÷ëàë, áàãø- 119 ÓÁ, ÕÓÄ¿¿ðýã
ñóðãóóëü
ÑÓÐÃÓÓËÜ îð÷óóëàã÷

Íèéãìèéí óõààí, ò¿¿õ ,

0
ÍÈÉÃÌÈÉÍ ãàçàð ç¿é, íèéãýì ñóäëàë,
366
ÓÕÀÀÍÛ ÄÝÝÄ ìîíãîë õýë óðàí çîõèîëûí 600.000 ÓÁ, ÁÇÄ¿¿ðýã,
24
ÑÓÐÃÓÓËÜ áàãø, àÿëàë æóóë÷ëàëûí
0
ìýðãýæë¿¿ä

ÓÁ, ÁÃÄ¿¿ðýã,
ÍÎÌÓÍ ÄÀËÀÉ Ãàäààä õýë, ñýòã¿¿ë ç¿é, 10-ð õîðîîëîë
86 400.000 õè÷ýýëèéí ººðèéí áàéðòàé.
ÊÎËËÅÆ êîìïüþòåð çàìûí ýñðýã òàëä,
688280, 688601

ÓÁ, ÁÇÄ¿¿ðýã,
Öàãäààãèéí
ÎÄ ÄÝÝÄ Ä¿ðñëýõ óðëàã, äèçàéí, 480.000-
113 àêàäåìèéí áàðóóí
ÑÓÐÃÓÓËÜ àðõèòåêòóð 650.000
òàëûí õàøààí
äîòîð
ÓÁ, ÑÁÄ¿¿ðýã,
Ãàäààä õàðèëöàà, îëîí 0
ÎËÎÍ ÓËÑ ÌÓÈÑ-èéí 3-ð
óëñûí ýäèéí çàñàã, îëîí 473 ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í àñàí
ÑÓÄËÀËÛÍ ÄÝÝÄ 550.000 áàéðíû äýðãýä,
óëñûí ñýòã¿¿ë ç¿é, îðîí 20 Ä.äàøï¿ðýâ ¿¿ñãýí áàéãóóëæýý.
ÑÓÐÃÓÓËÜ 329450, 329860,
ñóäëàë 0
328681
ÓÁ, ÁÃÄ¿¿ðýã,
Îëîí óëñûí áèçíåñ
ÎËÎÍ ÓËÑÛÍ 0 Ãóðâàëæèíãèéí
ýäèéí çàñàã, ÍÁÁ, Àÿëàë
ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÀÃ 1840 330.000- ã¿ðíýýñ óðàãø,
æóóë÷ëàë, õóäàëäàà, áàíê Õè÷ýýëèéí 2 áàéðòàé.
ÁÈÇÍÅÑÈÉÍ ÄÝÝÄ 43 480.000 681525, 688022,
ñàíõ¿¿, òàòâàð õóäàëäààíû
ÑÓÐÃÓÓËÜ 0 689242, www.
ìåíåæìåíò
iieb.edu.mn

0 ÓÁ, ÁÇÄ¿¿ðýã,
ÎÒÎ×
Óëàìæëàëò àíàãààõ óõààíû 254 Ìàìáà äàöàí Ìàìáà äàöàí õèéäèéí õàðúÿà
ÌÀÍÐÀÌÁÀ ÄÝÝÄ 900.000
ìýðãýæë¿¿ä 18 õèéä, 458489, ñóðãóóëü, Ìàãèñòð áýëòãýäýã.
ÑÓÐÃÓÓËÜ
0 457489

34 ÎÞÓÒÀÍ 2009
 ØÈÍÝ ÎÞÓÒÍÛ ÀÍÕÀÀÐÀËÄ

ÓÁ, ÑÁÄ¿¿ðýã,
ÎÞÓ ÄÝÝÄ Ãàäààä õýë, àÿëàë
109 450 “Òóëãà” êîìïàíèé
ÑÓÐÃÓÓËÜ æóóë÷ëàëûí ìýðãýæë¿¿ä
áàéð, 352464

0 ÓÁ, ÁÃÄ¿¿ðýã,
Ãàäààä õýë, ìîíãîë õýë,
ÑÀÍ ÄÝÝÄ 353 Áàðóóí 4-í çàì,
àÿëàë æóóë÷ëàë, áàãø- 780.000
ÑÓÐÃÓÓËÜ 16 Òºðèéí ºì÷èéí 8-
îð÷óóëàã÷
0 ð áàéð, 311964

ÓÁ, ÁÃÄ¿¿ðýã, 47-ð

Àÿëàë æóóë÷ëàë, áèçíåñ, Ñ.Çîðèãèéí íýðýìæèò
ÑÀÍÊÎ ÄÝÝÄ ñóðãóóëèéí óðä,
ñàíõ¿¿, ¿éëäâýðëýëèéí 272 600.000 ìåíåæìåíòèéí ñóðãóóëü,
ÑÓÐÃÓÓËÜ 360573, www.
ìåíåæìåíò ººðèéí õè÷ýýëèéí áàéðòàé.
sunco.edu.mn

ÓÁ, ÁÇÄ¿¿ðýã,
Àÿëàë æóóë÷ëàë, ÑÝÇÄÑ-èéí ÷àíõ
ÑÎÄÕÈÉÌÎÐÜ Êîìïüþòåð, îëîí óëñûí 430.000- àðä, 461028, Ìîíãîë-Øâåéäèéí õàìòàðñàí
147
ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ õàðèëöàà, ýäèéí çàñàã 690.000 463458, 463457, ñóðãóóëü
ìåíåæìåíò www.windhorse.
mn

ÓÁ, ÑÁÄ¿¿ðýã,
Ñîëîíãîñûí ýë÷èí
Îëîí óëñûí ýäèéí çàñàã,
ñàéäûí ÿàìíû
ÑΨË-ÝÐÄÝÌ ñýòã¿¿ë÷, àÿëàë æóóë÷ëàë, 630.000- ßïîíû õºðºí㺠îðóóëàëòòàé
609 äýðãýä, 326947,
ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ êîìïüþòåðèéí ïðîãðàìì 690.000 ñóðãóóëü
328584, 328588,
õàíãàìæ
www.ulaanbaatar.
net/soyolerdem

ÓÈÕ-ûã ãèø¿¿í àñàí Öàíæèäûí

ÓÁ, ÑÁÄ¿¿ðýã,
ÑΨÌÁÎ ÄÝÝÄ Òºðèéí çàõèðãàà, Óäèðäàõ 450.000- ¿¿ñãýí áàéãóóëñàí ñóðãóóëü.
335 ÌÓÈÑ-èéí ÝÇÑ-
ÑÓÐÃÓÓËÜ àæèëòàí, òàòâàð,íÿáî 500.000 Ý÷íýý àíãèòàé. ººðèéí
èéí àðä, 352590
õè÷ýýëèéí áàéðòàé.

ÓÁ, ÁÇÄ¿¿ðýã,
Ìýäýýëýëèéí òåõíîëîãè,
ÑÒÀÐÑ ÄÝÝÄ 650.000- Öýöýã çî÷èä
êîìïüþòåðèéí ïðîãðàìì 117
ÑÓÐÃÓÓËÜ 685.000 áóóäëûí àðä
õàíãàìæ, ãðàôèê äèçàéí
463159,

ÓÁ, ÁÇÄ¿¿ðýã,
ÊÓÄÑ-èéí áàðóóí
ÑÓÒÀÉ ÄÝÝÄ Õóóëü, ýäèéí çàñàã, òàòâàð, Õè÷ýýëèéí áîëîí îþóòíû
381 500.000 òàëä, 452582,
ÑÓÐÃÓÓËÜ áèçíåñèéí óäèðäëàãà äîòóóð áàéðòàé.
462908, www.
sutai.edu.mn
Ýäèéí çàñàã, áàíê, ñàíõ¿¿, ÓÁ, ÁÃÄ¿¿ðýã,
áèçíåñèéí óäèðäëàãà, Ýõíÿëõñûí òºâèéí ººðèéí õè÷ýýëèéí áàéð,
ÑÝЯ¯ËÝà ÄÝÝÄ 650.000-
ìåíåæìåíò, ãàäààä õýëíèé 1521 óðä, 367145, îþóòíû äîòóóð áàéðòàé. Îðîé
ÑÓÐÃÓÓËÜ 680.000
áàãø îð÷óóëàã÷, àÿëàë www.seruuleg. ý÷íýý ñàëáàðòàé.
æóóë÷ëàëûí ýäèéí çàñàã edu.mn
ÓÁ, ÑÁÄ¿¿ðýã,
Õýâëýëèéí 1 æèëèéí äýýä êóðñýýð
ÑÝÒï¯Ë×
Ñýòã¿¿ëèéí ÷èãëýë 101 680.000 õ¿ðýýëýí, www. ìýðãýæèëòýé ñýòã¿¿ë÷
ÊÎËËÅÆ
pressinst.org.mn, áýëòãýäýã.
edu.mn
ÓÁ, ÑÁÄ¿¿ðýã,
òýýâðèéí
Õè÷ýýëèéí 2 áàéðòàé. ßðóó
Ò¯ÃÝÝÌÝË ÄÝÝÄ Àíãëè, õÿòàä, îëîí óëñûí òîâ÷îîíû ç¿¿í
191 500.000 íàéðàã÷ ¯.Õ¿ðýëáààòàðûí
ÑÓÐÃÓÓËÜ ñýòã¿¿ë ç¿é, àÿëàë æóóë÷ëàë òàëä, 323378,
ñóðãóóëü
326558, www.
tugeemel.edu.mn
ÓÁ, ÕÓÄ¿¿ðýã,
Ò¿¿õ àðõèâ, ôèëîñîôè, 0
Ýðýë ÕÊ-íû óðä, ªºðèéí õè÷ýýëèéí áàéðòàé,
ÒÝÍÃÝÐ ÄÝÝÄ ýäèéí çàñàã, ñàíõ¿¿, 601 500.000-
352651, 343161, 100 îþóòíû äîòóóð áàéðòàé.
ÑÓÐÃÓÓËÜ íèéãìèéí àæèëòàí, 10 590.000
www.tenger.edu. Ìàãèñòð áýëòãýäýã.
óãñààòàí ç¿é, êîìïüþòåð 0
mn

ÓÁ, ÑÁÄ¿¿ðýã,
0
Õóóëü ýäèéí çàñàã, Õ¿¿õäèéí óðëàí
Ò¯ØÝÝ ÄÝÝÄ 295 460.000- ªºðèéí õè÷ýýëèéí áàéðòàé.
áèçíåñèéí óäèðäëàãà, ò¿¿õ, á¿òýýõ òºâèéí óðä,
ÑÓÐÃÓÓËÜ 17 500.000 Ìàãèñòð áýëòãýäýã.
àðõèâ ñóäëàë 320674, www.
0
tushee.mn

ÎÞÓÒÀÍ 2009 35
 ØÈÍÝ ÎÞÓÒÍÛ ÀÍÕÀÀÐÀËÄ

ÓÁ, ÕÓÄ¿¿ðýã,
Ãóòëûí
ÓÐËÀÕ ÝÐÄÌÈÉÍ Õóâöàñ äèçàéíû ìýðãýæèëòýí
Äèçàéí, ãîî ç¿éí ÷èãëýë 450 640.000 ¿éëäâýðèéí
ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ áýëòãýäýã
áàéðàíä 342259
343078

Äàðõàí-Óóë àéìàã,
ÓÄÈÐÄËÀÃÛÍ Îþóíû èðýýä¿é
Áèçíåñèéí óäèðäëàãà, 330.000-
ÕªÃÆËÈÉÍ 115 öîãöîëáîðûí
íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýë 350.000
ÊÎËËÅÆ “Á” áàéð, 01372-
24349, 99374588

Õóóëü, àÿëàë, õÿòàä õýë,

íèéãýì õàëàìæ õàìãààëàë, 0 ÓÁ, ×Ä¿¿ðýã, Òºâ
ÓËÀÀÍÁÀÀÒÀÐ
áèçíåèéí ýðõ ç¿é, 511 ãàë êîìàíäûí ªºðèéí õè÷ýýëèéí áàéðòàé.
ÝÐÄÝÌ ÑÓÄËÀË 580.000
çàõèðãààíû ýðõ ç¿é, îëîí 85 àðä, 319110, Îðîé ý÷íýý àíãèòàé.
ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ
óëñûí ýðõ ç¿é, ãààëèéí 0 319111, 327889
ýðõ ç¿é
ÓÁ, ×Ä¿¿ðýã, Òºâ
Ýäèéí çàñàã , Ñîëîíãîñ,
ãàë êîìàíäûí
àíãëè õýë, ìîíãîë ñóäëàë, 0 Äîêòîð Ò.Äîðæ ¿¿ñãýí
ÓËÀÀÍÁÀÀÒÀÐ àðä, 3281988
ãýð á¿ë ñóäëàë, áèçíåñèéí 1545 550.000- áàéãóóëæýý. Õè÷ýýëèéí áîëîí
ÝÐÄÝÌ ÎÞÓ 3262958
óäèðäëàãà, ¿éëäâýðëýëèéí 100 600.000 300 îþóòíû äîòóóð áàéðòàé.
ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ 3117768, www.
ìåíåæìåíò, ôåðìåðèéí 0 Îðîé, Ý÷íýý àíãèòàé.
uberdemoyu.edu.
àæ àõóé
mn
ÓÒÃÀ ÇÎÕÈÎË Ìîíãîëûí óëñûí ñî¸ëûí
ÓÁ, ÁÇÄ¿¿ðýã,
ÍÈÉÃÌÈÉÍ 490.000- ãàâúÿàò ç¿òãýëòýí Ø.Öýíä-
Óòãà çîõèîë, ñýòã¿¿ë÷ 133 Ñàíñàðûí
ÀÆÈËÒÍÛ ÄÝÝÄ 505.000 Àþóøèéí ¿¿ñãýí áàéãóóëñàí
òóíåëèéí õîéíî
ÑÓÐÃÓÓËÜ ñóðãóóëü

ÓÁ, ÑÁÄ¿¿ðýã, 100-

ÕÀÍÒÀÉØÈÐ Áàíê ñàíõ¿¿, ýäèéí çàñàã,
82 390.000 í àéë, 350858, ªºðèéí õè÷ýýëèéí áàéðòàé.
ÊÎËËÅÆ ãààëü
350862,

Áèçíåñèéí
ÓÁ, ÑÁÄ¿¿ðýã,
óäèðäëàãà+õýðýãëýýíèé
“Òóëãà” êîìïàíèé Õîñ ìýðãýæëýýð ñóðãàäàã.
ÕÀÍ-ÓÓË ÄÝÝÄ ìàòåìàòèê, áèçíåñèéí 675.000-
73 áàéð, 350977, Äýðãýäýý îþóíû ÷àäâàðûí IQ
ÑÓÐÃÓÓËÜ óäèðäëàãà+êîìïüþòåðèéí 813.000
350760, www. òºâ, äàðõàíä Ýëèò ñóðãóóëüòàé.
ïðîãðàìì õàíãàìæ,
khan-uul.mn
áèçíåñèéí óäèðäëàãà

ÓÁ, ÁÃÄ¿¿ðýã,
ÕÀÍÕªÕÈÉ ÄÝÝÄ áàðóóí 4-í çàì
Ãàäààä õýë îð÷óóëàã÷, áàãø 139 480.000
ÑÓÐÃÓÓËÜ Òºðèéí ºì÷èéí
8-ð áàéð

Àÿëàë æóóë÷ëàë, Ãàäààä ÓÁ, ÕÓÄ¿¿ðýã, Ìýðãýæëèéí áîëîâñðîë

ÕÀÍÃÀÉ ÄÝÝÄ
õýë, Êîìïüþòåð ïðîãðàìì 180 420.000 Àòàð-ªð㺺 îëãîäîã, äèïëîìûí áîëîí
ÑÓÐÃÓÓËÜ
õàíãàìæ êîìïàíèé óðä áàêëàâðûí ÷èãëýëýýð

ÓÁ, ÑÁÄ¿¿ðýã,
ĺë㺺í
ÕÀÐÖÀÃÀ ÄÝÝÄ Êèíî, òåëåâèç, òåàòðûí
172 550.000 íóóð ÕÕÊ-íû
ÑÓÐÃÓÓËÜ ìýðãýæë¿¿ä, ñýòã¿¿ë÷
àðä, 310874,
99116397

ÓÁ, ×Ä¿¿ðýã,
Ýäèéí çàñàã, Áèçíåñèéí 0 Òýíãèñ
ժĪË̪ÐÈÉÍ óäèðäëàãà, ÍÁÁ, ñàíõ¿¿, 808 390.0000- êèíîòåàòðèéí
ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ ìåíåæ, ÍÀ, ÍÕÕàíãàìæ, 20 490.000 õîéíî, 312629,
ÕÍÌåíåæìåíò 0 318176, www.mli.
edu.mn
ÓÁ, ÑÁÄ¿¿ðýã,
ÕªÕÒÀÉ ÕÀÍ Áàíê ñàíõ¿¿, òàòâàð, ãààëü Õ¯ÄÑ-èéí õîéíî,
89 500.000 Îðîéí àíãèòàé.
ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ ýäèéí çàñãèéí ìýðãýæë¿¿ä 99191257,
99184919

ÕÀËÕ ÆÓÐÀÌ ÓÁ, ÁÇÄ¿¿ðýã,

Õóóëü ýðõ ç¿éí 375 330.000
ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ Òóíåëü äýýð

36 ÎÞÓÒÀÍ 2009
 ØÈÍÝ ÎÞÓÒÍÛ ÀÍÕÀÀÐÀËÄ

ÓÁ, ÁÃÄ¿¿ðýã, 28-ð

Ìýäýýëýë õîëáîîíû 0
ñóðãóóëèéí óðä,
Õ¯ÐÝÝ ÄÝÝÄ òåõíîëîãè, êîìïüþòåð, 817 680.000- Ñîëîíãîñûí õºðºíãº
304841, 304840,
ÑÓÐÃÓÓËÜ óäèðäëàãà ìýäýýëëèéí 27 740.000 îðóóëàëòòàé ñóðãóóëü
www.hureeict.
ñèñòåì, ñîëîíãîñ õýë 0
edu.mn

ÕÝË Ìîíãë õýë ñóäëàë, ãàäààä ÓÁ, ÑÁÄ¿¿ðýã,

ªºðèéí õè÷ýýëèéí áîëîí
ÈÐÃÝÍØËÈÉÍ õýë ñóäëàë, îð÷óóëãà, àÿëàë 163 400.00 11-ð õîðîîëîë,
îþóòíû äîòóóð áàéðòàé.
ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ æóóë÷ëàë 353524, 353525

Ãàäààä õýë, ìîíãîë õýë ÓÁ, ×Ä¿¿ðýã,

ÕÝË ÑÓÄËÀÀ×
ñóäëàà÷, îð÷óóëàã÷, àÿëàë 358 560.000 www.linguist-edu.
ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ
æóóë÷ëàë mn

Êîìïüþòåðûí ïðîãðàìì
õàíãàìæ, òåõíèê õàíãàìæ, ÓÁ, ÁÇÄ¿¿ðýã,
ÖÀÕÈÌ ÄÝÝÄ ýëåêòðîíèêèéí èíæåíåð, 458876, 458483,
250 800.000 ªºðèéí õè÷ýýëèéí áàéðòàé.
ÑÓÐÃÓÓËÜ êîìïüþòåðèéí ãðàôèê www.tsahim.edu.
äèçàéí, ñýðãýýãäýõ ýð÷èì mn
õ¿÷

ÓÁ, ÕÓÄ¿¿ðýã,
ÖÎÃ ÄÝÝÄ Ãàäààä õýëíèé îð÷óóëàã÷,
94 450.000 Ñî¸ëûí òºâèéí ªºðèéí õè÷ýýëèéí áàéðòàé.
ÑÓÐÃÓÓËÜ Áàãø, àÿëàë æóóë÷ëàë
áàðóóí óðä,

Òºðèéí çàõèðãààíû
ÓÁ, ÁÇÄ¿¿ðýã,
ÖÝÖÝÝ Ã¯Í ÄÝÝÄ ìåíåæìåíò, ñàíõ¿¿ãèéí
155 14-ð ñóðãóóëèéí Ý÷íýý ñóðãàëò ÿâóóëäàã.
ÑÓÐÃÓÓËÜ óäèðäëàãà, õ¿íèé íººöèéí
áàðóóí òàëä
ìåíåæìåíò
Ýäèéí çàñàã, Ìîíãîë
ñóäëàë, ò¿¿õ ãàçàðç¿é,
ÓÁ, ÑÁÄ¿¿ðýã,
×ÈÍÃÈÑ ÕÀÀÍ àðõåîëîãè, çî÷èä áóóäëûí 380.000-
785 Äàø÷îéëîí
ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ ìåíåæìåíò, ãàäààä 495.000
õèéäèéí ç¿¿í òàëä
õàðèëöàà, îëîí óëñûí
ýäèéí çàñàã
õóäàëäàà, áèçåíñ, àÿëàë
ØÈÍÝ ÄÀÐÕÀÍ Äàðõàí-Óóë
æóóë÷ëàë, çî÷èä áóóäàë, 64 ªºðèéí õè÷ýýëèéí áàéðòàé.
ÊÎËËÅÆ àéìàã, 91914789
Ñîëîíãîñ õýë
Àÿëàë æóóë÷ëàë, èðãýíøèë
ñóäàë, àëáàí õýðãèéí
ÓÁ, ×Ä¿¿ðýã,
óäèðäëàãà, ãàäààä
ØÈÍÝ ÈÐÃÝÍØÈË Õóó÷íààð
õýë-àÿëàë æóóë÷ëàë, 217 550.000
ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ ØÓÀ-ûí õýâëýõ
ôåðìåðèéí àæ àõóéí
¿éëäâýðèéí áàéð
óäèðäëàãà, íÿãòëàí áîäîõ
á¿ðòãýë
¯ÍÄÝÑÍÈÉ 0
Áèåèéí òàìèðèéí àðãà ÓÁ, ÑÁÄ¿¿ðýã
ÁÈÅÈÉÍ 730
ç¿é÷, ýì÷èëãýýíèé àðãà 470.000 “Òóëãà”
ÒÀÌÈÐÛÍ ÄÝÝÄ 60
ç¿é÷, áàãø äàñãàëæóóëàã÷ êîìïàíèé áàéð
ÑÓÐÃÓÓËÜ 0

ÓÁ, ÑÁÄ¿¿ðýã,
ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í
0 Ìîíãîë ßïîíû
Ä.Ë¿íäýýæàíöàí ¿¿ñãýí
ØÈÕÈÕÓÒÀà Õóóëü ýðõç¿é, áèçíåñèéí 577 700.000- òºâèéí õîéíî,
áàéãóóëæýý. Îðîé ý÷íýý
ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ ýðõ ç¿é÷ 37 750.000 323392, 320176,
àíãèòàé. Õè÷ýýëèéí 2
0 320812, www.
áàéðòàé.
shihihutug.edu.mn

Áèåèéí òàìèð, áºõ, Òºðºë ÓÁ, ÑÁÄ¿¿ðýã,

ÎËÈÌÏ ÄÝÝÄ á¿ðèéí ñïîðòûí áàãø, Ñïîðüûí òºâèéí äàðõàí àâàðãà Õ.Áàÿíìºíõèéí
364 450.000
ÑÓÐÃÓÓËÜ äàñãàëæóóëàã÷, àðãà ç¿éí ñóðãàëòûí áàéð, ¿¿ñãýí áàéãóóëñàí ñóðãóóëü
ìýðãýæë¿¿ä 319858, 321418

ÓÁ, ÕÓÄ¿¿ðýã,
ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÀÃ Îëîí óëñûí ýäèéí çàñàã, 18-ð ñóðãóóëèéí
480.000- Ãåðìàí-Àìåðèê-Ìîíãîëûí
ÁÈÇÍÅÑÈÉÍ ãààëü, ìåíåæìåíò, àçè 584 äýðãýä, 343427,
430.000 õºðºí㺠îðóóëàëòòàé ñóðãóóëü
ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ ñóäàë, ñîëîíãîñ õÿòàä õýë 342791, www.
mube.mn

ÎÞÓÒÀÍ 2009 37
 ØÈÍÝ ÎÞÓÒÍÛ ÀÍÕÀÀÐÀËÄ

ÓÁ, ÁÇÄ¿¿ðýã,
Áàéãàëü ñóäëàë, Áàéãàëü
13-ð õîðîîëîë,
ÝÊÎ-ÀÇÈ ÄÝÝÄ õàìãààëàë, áàéãàëü îð÷íû
537 470.000 456570, ý÷íýý àíãèòàé
ÑÓÐÃÓÓËÜ ìåíåæìåíò, õÿíàëòûí
99192160, www.
¿íýëãýý
moneco.org

ÓÁ, ÁÇÄ¿¿ðýã,
ØÓÀ-èéí
ÁÍÑÓ-ûí 100%-èéí õºðºíãº
Îëîí Óëñûí Áèçíåñèéí Õ¿ðýýëýíãèéí
ÌÎÍÃÎË ÎËÎÍ îðóóëàëòòàé ñóðãóóëü,
óäèðäëàãà, ìýäëýýëëèéí 740.000- íýãäñýí áàéðíû
ÓËÑÛÍ ÄÝÝÄ 364 Õè÷ýýëèéí ººðèéí áîëîí
òåõíîëîãè, Ãàäààä õýë, 1900.000 ç¿¿í òàëä,
ÑÓÐÃÓÓËÜ MIU îþóòíû äîòóóð áàéðòàé. Àíãëè
Áèîòåõíîëîãè 457791, 459590,
õýë äýýð ñóðãàëòàà ÿâóóëäàã.
www.miuglobal.
org
Ñýòãýë ñóäëàë Íèéãìèéí
ÝÍÕ-ÎÐ×ËÎÍ àæèëòàí, Ñîëîíãîñ õýë, 480.000- ÓÁ, ÁÃÄ¿¿ðýã,
764
ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ ïðîãðàìì õàíãàìæ, 620.000 Ìàòåðèàë èìïåêñ
áèçíåñ óäèðäëàãà
ÓÁ, ÁÇÄ¿¿ðýã,
91
Íàðàíòóóë
ÝÍÝÐÝË ÄÝÝÄ Àíàãààõ óõààí, Ñóâèëàõóé, 189 450.000-
õóäàëäààíû
ÑÓÐÃÓÓËÜ ýì÷èëãýý, ýõ áàðèã÷ 0 490.000
òºâèéí áàðóóí
0
òàëä

Àíãëè, ÿïîí, ñîëîíãîñ, Äàðõàí-Óóë

ÝÐÄÝÌ ÕªÒ˪Ã×
ãåðìàí õýëíèé îð÷óóëàã÷ 109 350 àéìàã, 01372- Îðîéí àíãèàé.
ÊÎËËÅÆ
áàãø 24266, 99048885

Àíàãààõ óõààí, ýäèéí ÓÁ, ÑÁä¿¿ðýã,

ÝÒ¯ÃÝÍ ÄÝÝÄ 420.000-
çàñàã, ñàíõ¿¿, àÿëàë 1145 319150, 319145
ÑÓÐÃÓÓËÜ 980.000
æóóë÷ëàëûí ýäèéí çàñàã www.etugen.mn

Àâòîìåõàíèê î¸äîë, ÓÁ, ÁÇÄ¿¿ðýã,

ÄÎÍÁÎÑÊÎ ÌÑ¯Ò 320 200.000
ìóæààí ×óëóóí îâîî

ÕÀÌÀÃ ÌÎÍÃÎË ÓÁ, ÁÇÄ¿¿ðýã, 16-

Õ¿íñíèé òåõíîëîãè 746 115.000
ÌÑ¯Ò ð õîðîîëîë

ÓÁ, ÕÓÄ¿¿ðýã,
Óíäàà, æ¿¿ñ, èñãýëòèéí
ÌÎÍÔÐÅØ ÌÑ¯Ò 120 Ìîíôðåø
÷èãëýë
êîìïàíèé áàéð

1200.000-
Þ¿ Ýñ Àé ÌÑ¯Ò Ìýäýýëëèéí òåõíîëîãè 115 ÓÁ, ÁÇÄ¿¿ðýã
1449.000

ÌÎÍÃÎË ÄÀÕÜ ÃÀÄÀÀÄÛÍ ÈÕ, ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ

Äèïëîì,
Æèëèéí
Ñóðãóóëèéí á¿òýö Áàêàëàâð,
Ñóðãóóëèéí íýð òºëáºð Õàÿã, óòàñ, âåá Òàéëáàð
ìýðãýæëèéí ÷èãëýë Ìàãèñòð,
/ìÿí.òºã/
Äîêòîð

Ã.Â.ÏËÅÕÀÍÎÂÛÍ
ÍÝÐÝÌÆÈÒ
ÓÁ, ÁÇÄ¿¿ðýã,
ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ Ýäèéí çàñàã, ñàíõ¿¿ãèéí 2000 ªäðèéí, îðîíé áîëîí ý÷íýý
93 15-ð õîðîîëîë,
ÀÊÀÄÅÌÈÉÍ á¿õ òºðëèéí ìýðãýæë¿¿ä äîëëàð ñóðãàëòòàé
450073, 450679
ÑÀËÁÀÐ /
ÌÎÑÊÂÀ/

38 ÎÞÓÒÀÍ 2009
 ØÈÍÝ ÎÞÓÒÍÛ ÀÍÕÀÀÐÀËÄ

Ýð÷èì õ¿÷, ýëåêòðîíèê,

ÌÎÑÊÂÀÃÈÉÍ ÓÁ, ÁÇÄ¿¿ðýã,
êîìïüþòåðèéí
ÝÐ×ÈÌ Õ¯×ÍÈÉ Óëààíáààòàð
òåõíîëîãè,ýäèéí çàñàã 26 550 äîëëàð
ÈÕ ÑÓÐÃÓÓËÈÉÍ èõ ñóðãóóëèéí
ìåíåæìåíò, Õîëáîîíû
ÑÀËÁÀÐ áàéðàíä
òîíîã òºõººðºìæ

ÄÎÐÍÎÄ ÓÁ, ÁÃÄ¿¿ðýã,

Õºíãºí õ¿íñíèé
ÑÈÁÈÐÈÉÍ Áàðóóí 4-í
¿éëäâýðëýë, áèîòåõíîëîãè, Ýõíèé 2 æèëä Óëààíáààòàðò
ÒÅÕÍÎËÎÃÈÉÍ çàìûí áàðóóí
áàðèëãà, ìàøèí àãóóëàìæ, 33 500 äîëëàð äàðààãèéí 2-3 æèëä Óëààí-
ÈÕ ÑÓÐÃÓÓËÈÉÍ õîéíî, 305478,
öàõèëãààí òåõíèê, ýäèéí ¿¿äýä ñóðàëöäàã
ÑÀËÁÀÐ /ÓËÀÍ- 99117952 www.
çàñàã, õóóëü ýðõ ç¿é
ÓÄÝ/ essti.ru

ÁÓÐÈÀÄÛÍ ÈÕ
Õóóëü ýðõ ç¿é, äîðíî ÓÁ, ÑÁÄ¿¿ðýã, Ýõíèé 3-í æèëä Óëààíáààòàðò,
ÑÓÐÃÓÓËÈÉÍ
äàõèí ñóäëàë, óäèðäëàãûí 25 600 äîëëàð Òóëãà êîìïàíèé äàðààãèéí 2 óèëä Óëààí--¿¿äýä
ÑÀËÁÀÐ /ÓËÀÍ-
ìåíåæìåíò áàéð 351019 ñóðàëöàíà.
ÓÄÝ/

ÄÎÐÍÎÄ
ÊÀÇÀÊÑÒÀÍÛ Ýäèéí çàñàã, ìýäýýëýë
Áàÿí-ªëãèé Îðîñ, êàçàê õýëýýð ñóðãàëòàà
ÓËÑÛÍ ÈÕ ç¿é, îðîñ õýë-óðàí çîõèîë, 113 400 äîëëàð
àéìàã, 99426325 ÿâóóëäàã.
ÑÓÐÃÓÓËÈÉÍ êàçàê õýë-óðàí çîõèîë
ÑÀËÁÀÐ
ÓÁ, ×Ä¿¿ðýã,
Àíãëè õýëíèé ÷èãëýëýýð ÕÈÄ-1-èéí áàéð Ñèíãàïóðûí Raffles Education
ÕÀÐÒÔÎÐÄ 8000
àíõàí äóíä ã¿íçãèé øàòíû 122 323663, 319667, Corp-èéí ñàëáàð Àíãëè õýë
ÈÍÑÒÈÒÓÒ äîëëàð
ñóðãàëòòàé www.hartford- äýýð ñóðãàëòàà ÿâóóëäàã
institute.edu.mn

ÑÓÐÃÓÓËÈÓÄÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ÁÀÉÐÍÛ ÌÝÄÝÝËÝË

Îþóòíû
õ¿ëýýí
Òºëáºðèéí Áàéðíû áàãøèéí õîëáîî áàðèõ
Äîòóóð áàéðíû íýð àâàõ Õàÿã
õýìæýý íýð óòàñ
õ¿÷èí
÷àäàë /îð/

ÕÀÀÈÑ-I áàéð 340 160.000 Öýðýíõàíä 99238918

ÕÓÄ-èéí 11-ð õîðîî 95851456

ÕÀÀÈÑ-II áàéð 380 160.000 Ã.È÷èíõîðëîî
/Çàéñàíä/ 341376
99238918
ÕÀÀÈÑ-IY áàéð 350-380 170.000 Ä.Öýðýíõàíä
341296
ÑÁÄ-èéí 6-ð õîðîî 99730455
ÌÓÈÑ-I áàéð 250 155.500 Ñ¿õáààòàð
Îþóòíû “À” õîòõîí 320118
ÑÁÄ-èéí 6-ð õîðîî
ÌÓÈÑ-II áàéð 300 155.500 Ö.Îþóí÷èìýã 98810893
Îþóòíû “À” õîòõîí

ÌÓÈÑ-V áàéð 300 ÑÁÄ-èéí 8-ð õîðîî Òóíãàëàãñàéõàí 351009

91157642
ÝÌØÓÈÑ-I áàéð 368 150.000 Ç.Ìÿãìàð
ÁÇÄ-èéí 6-ð õîðîî 450337
/Îþóòíû “Á” õîòõîí/ 453912
ÝÌØÓÈÑ-II áàéð 350 150.000 Ä.Öýðýí
88914000

ØÓÒÈÑ-I áàéð 320 150.000 ÑÁÄ-èéí 8-ð õîðîî Ì.Æàäàìáàà 70135015

ØÓÒÈÑ-II áàéð 330 150 ÁÇÄ-èéí 6-ð õîðîî Ò.Äóãàðìàà 96657379

150.000-
ØÓÒÈÑ-III áàéð ÊÒÌÑ 400 ÁÇÄ-èéí 7-ð õîðîî Ë.Áàÿðõ¿¿ 99173353
160.000

ØÓÒÈÑ-IY áàéð ÕîÌÒÑ 200 150.000 ÁÇÄ-èéí 5-ð õîðîî Ä.Äýìáýðýëñ¿ðýí 99852882

ÎÞÓÒÀÍ 2009 39
 ØÈÍÝ ÎÞÓÒÍÛ ÀÍÕÀÀÐÀËÄ

150.000-
ØÓÒÈÑ-V áàéð ÌÈÑ 400 ÕÓÄ-èéí 3-ð õîðîî Æ.Óëààí 99728720
170.000

ÌÓÁÈÑ-I áàéð 350 144.000 ÁÇÄ-èéí 6-ð õîðîî Äîëæèí 451224

ÌÓÁÈÑ-II áàéð 485 144.000 ÁÇÄ-èéí 8-ð õîðîî Íÿìñ¿ðýí 99152189

ÌÓÁÈÑ-IY áàéð 396 144.000 ÑÁÄ-èéí 8-ð õîðîî Ä.Íàðàíáàÿð 327389

99140206
ÌÓÁÈÑ-Y áàéð 330 ÑÁÄ-èéí 8-ð õîðîî Áîëîðìàà
328007
130.000- 88803497
Áàðèëãûí êîëëåæ 320 ×Ä-èéí 2-ð õîðîî Ñ.Íàðàíöýöýã
200.000 70125510
ÌÑÒÊ-èéí îþóòíû 120.000-
212 ÕÓÄ 3-ð õîðîî Ö.Ãàíáàò 99811126
áàéð 150.000
180.000-
Õ¯ÄÑ-èéí îþóòíû áàéð 300 ÑÁÄ 8-ð õîðîî Ìÿãìàðñ¿ðýí 99224531
285.000
140.000-
ÕÒÊ-èéí áàéð 120 ÕÓÄ-èéí 3-ð õîðîî È.Îþóí÷èìýã 99016323
180.000
300.000- 99234163
ÑÝÇÄÑ 248 ÁÇÄ-èéí 6-ð õîðîî Ë. Äàâàà
350.000 55252865
ÑÁÄ-èéí 10-ð õîðîî
¯ÓÑ 300 0-160.000 Ï.Îþóíäýëãýð 99688829
íîãîîí íóóðûí ãóäàìæ
200.000-
ÒÒÊ 300 ÁÃÄ-èéí 5-ð õîðîî Ò.Æàìáàëäîðæ 98189618
270.000
99838047
Îðõîí ÈÑ 120 220.000 ÕÓÄ-èéí 3-ð õîðîî À.Áàòæàðãàë
70110650

1000-í îþóòíû áàéð 450 ÁÇÄ-èéí 5-ð õîðîî

170.000- 99196012
ÒÇÄÑ-èéí áàéð 200-230 ÁÃÄ-èéí 2-ð õîðîî Èâøèíõ¿¿
200.000 244279

Èõ Çàñàã ÈÑ-èéí áàéð 220 ÁÇÄ-èéí 5-ð õîðîî

ÑÕÄ-èéí 19-ð õîðîî

×èíãèñ ÑÎÎÑÝ-I 232 230.000 ¿éëäâýð÷íèé ýâëýëèéí Ä.Ò¿ìýí 91203563
ãóäàìæ
170.000- 88914458
Ìîíãîë ÄÑ-èéí áàéð 80 ÕÓÄ-èéí 3-ð õîðîî Á.Áîëä
250.000 70133013
ÕÓÄ-èéí 2-ð õîðîî
Òýíãýð ÄÑ-èéí áàéð 100 200.000 Ì.̺íõöýöýã 96067160
Òºìºð çàìûí ãàðàì
99140097
Ãàçàð÷èí ÄÑ-èéí áàéð 196 250.000 ÁÇÄ-èéí 19-ð õîðîî Ä.Íàðàíòóÿà
450882
×Ä-èéí 4-ð õîðîî áàãà 99009709
Ñî¸ëûí ÄÑ-èéí áàéð 253 165.000 Íýðã¿é
òîéðóó 3/18 70110854
Õºãæèì á¿æãèéí 180.000- 88011227
150 ÑÁÄ-èéí 6-ð õîðîî Ã. Áàäàì
êîëëåæèéí áàéð 200.000 351859

ÝÌØÓÈÑ-Ñóâèëàõóéí
220 ÑÁÄ-èéí 8-ð õîðîî Ýðäýíýñàéõàí 96650020
áàéð

220.000-
Õ¿ì¿¿íëýã ÈÑ-èéí áàéð 350-400 ÑÁÄ-èéí 8-ð õîðîî Á.Æàðãàëìàà 350149
320.000
200.000- Õàí-Óóë Ä¿¿ðýã 3-ð 99165669
Õàíãàé ÄÑ 100 Ä.Öýðýíäóëàì
250.000 õîðîî 345020
150.000- 99918016
ÑÓÈÑ 200 ÁÇÄ 6-ð õîðîî Äàø-Îðøèõ
200.000 450478

40 ÎÞÓÒÀÍ 2009
 ØÈÍÝ ÎÞÓÒÍÛ ÀÍÕÀÀÐÀËÄ

Ñóðãóóëü áîëîí îþóòíû äîòóóð áàéðàíä á¿ðòã¿¿ëýõýä á¿ðä¿¿ëýõ

áè÷èã áàðèìòûí ìýäýýëýë

Èõ äýýä ñóðãóóëüä á¿ðòã¿¿ëýõýä á¿ðä¿¿ëýõ áè÷èã áàðèìò

• Ñóðàëöàõ ýðõèéí áè÷èã /òîìèëîëò/
• ÝÅØàëãàëòûí áàòëàìæ
• Á¿ðýí äóíä áîëîâñðîëûí ãýð÷èëãýý
• Öýýæ çóðàã 3õ4 õýìæýýòýé 4%
• Èðãýíèé ¿íýìëýõ
• Ýð¿¿ë ìýíäèéí òîäîðõîéëîëò
• Ãóðâàí ¿åèéí íàìòàð /øààðäëàãàòàé òîõèîëäîëä/
Îþóòíû äîòóóð áàéðàíä á¿ðòã¿¿ëýõýä á¿ðä¿¿ëýõ áè÷èã áàðèìò
• Èðãýíèé ¿íýìëýõíèé õóóëáàð, íîòàðèàòààð áàòàëãààæóóëñàí
• Öýýæ çóðàã 2% /2õ3/
• Ýð¿¿ë ìýíäèéí òîäîðõîéëîëò /ñóðãóóëèàñ çààñàí ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãà /
• Äààòãàëûí áàðèìò /îþóòíû èæ á¿ðýí äààòãàë ãýõ ìýò/
• Øààðäëàãàòàé áîë î÷åð äóãààðûí áè÷èã
• Ãýðýý õèéñýí áàðèìò /äîòóóð áàéðàíä á¿ðòã¿¿ëýõýä õèéãääýã ãýðýý/

ÎÞÓÒÀÍ 2009 41
 ØÈÍÝ ÎÞÓÒÍÛ ÀÍÕÀÀÐÀËÄ
Êðåäèò öàã, ñóðãàëòûí òºëáºð¿¿ä
Íýã. Íèéòëýã ¿íäýñëýë
Êðåäèò íü áàêàëàâðûí /ìàãèñòð, äîêòîðûí
ñóðãàëòàíä íýã èæèë õàìààðíà/ áîëîâñðîë
ýçýìø¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãàà, òºëºâëºëò,
çîõèîí áàéãóóëàëòûí ¿íäýñ áîëäîã òóë ýíýõ¿¿
áîëîâñðîëûí àãóóëãûí áàãòààìæèéã æèøèõ
íýãæèéã êðåäèò ãýíý. Êðåäèò öàãèéí ¿íäñýí íýãæ
íü òóõàéí óëèðëûí òóðøèä íýã 7 õîíîãò òàíõèìä
íýã öàãààð îðîõ ëåêöèéí àãóóëãà, ò¿¿íèéã áàãøèéí
óäèðäëàãûí äîð á¿ðýí ýçýìøèõýä çîðèóëàãäñàí
ñåìèíàð, áèå äààñàí àæèë, ëàáîðàòîðèéí áîëîí
äàäëàãûí õè÷ýýë¿¿äèéã àãóóëñàí ¿éë àæèëëàãààíû
íèéëáýð öîãö þì. Êðåäèò öàã íü:
• Áàêàëàâðûí áîëîâñðîë áà êðåäèò öàã
• Îþóòíû õè÷ýýëèéí àãóóëãûã ýçýìøèõýä
çàðöóóëñàí õºäºëìºðèéí ¿íýëãýý
• Îþóòàí ñóðàëöñàí õè÷ýýë¿¿äèéí àãóóëãûã
ýçýìøñýíèéã èëòãýõ ÷àíàðûí ¿íýëãýý,
¿íýëãýýíèé ãîë÷ ä¿íãèéí òîîöîî
• Îþóòíû óëèðàë, æèëèéí ñóðãàëòûí
òºëáºð
• Áàãøèéí õºäºëìºðèéí ¿íýëãýý ãýñýí
5 ç¿éëä àãóóëàãäñàí ¿éë àæèëëàãààíû
íèéëáýð öîãö þì.
Õî¸ð. Êðåäèò öàã
Ìýðãýæëèéí òîäîðõîéëîëò, ñóðãàëòûí
òºëºâëºãººíèé öàãèéí áàãòààìæ, èæèë
ìýðãýæëèéí ñóðãóóëèóäûí æèøèãò íèéö¿¿ëýí
óëèðàëä 16 äîëîî õîíîã, 7 õîíîãò òàíõèìä 36
öàãààñ èõã¿é öàãèéí õè÷ýýëòýé áàéõààð áîäîæ
ñóðãàëòûã çîõèîí áàéãóóëíà. Ñóðãàëòûí àãóóëãûã
ýçýìøñýí áàéäëûã õàðãàëçàí:
• Äýýä áîëîâñðîëûí çýðýãã¿é ìýðãýæëèéí
äèïëîìûí ñóðãàëòûã 3 æèëä 90-ýýñ äîîøã¿é
êðåäèò öàã
• Áàêàëàâðûí çýðýã îëãîõ ñóðãàëòûã 4 æèëä
120-îîñ äîîøã¿é êðåäèò öàã
• Ìàãèñòðûí çýðãèéí ñóðãàëòûã áàêàëàâðààñ
öààø 1,5-2 æèëä 40-60 êðåäèò öàã
• Äîêòîðûí çýðãèéí ñóðãàëòûã 2-3 æèëä 60-
80 êðåäèò öàãò áàãòààí ÿâóóëíà.
Îþóòàí ìýðãýæëèéí áîëîâñðîëûí ÿìàð
àãóóëãûã ýçýìøèõýýð ñîíãîñíîîñ õàìààð÷
òóõàéí ìýðãýæëèéã ýçýìøèõýä çààâàë ñóäëàõ
42 ÎÞÓÒÀÍ 2009
åðºíõèé ñóóðü ìýðãýæëèéí ñóóðü, ìýðãýø¿¿ëýõ
õè÷ýýë¿¿äýýð êðåäèò öóãëóóëíà. Îþóòàí õè÷ýýëä
ñóóæ, èäýâõòýé îðîëöîí øàëãàëò ºã÷, áèå äààæ
àæèëëàõ äààëãàâðóóäûã ã¿éöýòãýæ ¿íýëãýý àâñàí
íºõöºëä òýð õè÷ýýëèéí êðåäèòèéã àâíà. ¯¿íýýñ
ãàäíà ººðèéí ñîíãîñîí õè÷ýýë¿¿äýýð íýìæ
êðåäèò öóãëóóëàõ áîëîìæòîé. Îþóòàí òîäîðõîé
ìýðãýæëèéí áàêàëàâð çýðýã àâàõûí òóëä 4 æèë /8
óëèðàë/ ñóðàëöàõààð ñîíãîñîí áîë æèëä 30-ààñ
äîîøã¿é / 120:4/, íýã óëèðàëä 15-ààñ äîîøã¿é /
30:2/ öàãèéí êðåäèò öóãëóóëàõ øààðäëàãàòàé.
Ãóðàâ: Êðåäèò öàã áà îþóòíû õºäºëìºðèéí
¿íýëãýý
Êðåäèò öàãèéã îþóòíû áàêàëàâðûí áîëîâñðîëûí
àãóóëãûã ýçýìøèõýä çàðöóóëàõ õºäºëìºðèéã
õýìæèõ êðåäèòèéí íýãæ áîëãîí õýðýãëýíý. 7
õîíîã á¿ðèéí 3 öàãèéí õºäºëìºðèéã êðåäèòèéí
íýãæ áîëãîí àâáàë:
• 1 êðåäèò íü 3õ16 = 48 öàã
• 2 êðåäèò íü 48õ2 = 96 öàã
• 3 êðåäèò íü 48õ3 = 144 öàã ãýõ ìýòýýð 120
êðåäèò íü 5760 /48õ120/öàã áîëíî
Êðåäèò öàã íü õè÷ýýë¿¿äèéí õýëáýðýýð àâ÷ ¿çâýë
òàíõèìä 1 öàã ëåêöýíä ñóóõ, ò¿¿íèé àãóóëãûã
áàòòàé ýçýìøèõèéí òóëä ñóðãóóëèéí àíãè òàíõèì,
íîìûí ñàíä 2 öàã ñóóæ áèå äààæ àæèëëàõ, 2 öàã
ñåìèíàðûí õè÷ýýëä îðîëöîõ, 1 öàã áèå äààæ
àæèëëàõ, ýñâýë 3 öàã ëàáîðàòîðè äàäëàãûí àæèë
õèéõ ãýñýí îéëãîëò þì.
Òóõàéëáàë:
• 3 öàã= 1 öàã ëåêö + 2 öàã áèå äààñàí àæèë
• 3 öàã= 2 öàã ñåìèíàð + 1 öàã áèå äààñàí
àæèë, áàòàòãàõ äàñãàë
• 3 öàã= 3 öàã ëàáîðàòîðèéí , äàäëàãûí àæèë
ãýõ ìýòýýð õè÷ýýë á¿ðò òîîöíî.
Îþóòàí óëèðàëä 15 êðåäèò öóãëóóëàõ
øààðäëàãàòàé áîë:
• Óëèðàëä 15õ48 = 720 öàã
• Äîëîî õîíîãò 720:16= 45 öàã
• ªäºðò 45:5= 9 öàãèéã áàãøèéí óäèðëàãûí
äîð áèå äààæ õºäºëìºðëºõ øààðäëàãàòàé.
Ýíý øààðäëàãûí äàãóó èõ, áàãà àæèëëàñíààñ
îþóòíû ñóðëàãûí ÷àíàðûí ¿íýëãýý õàìààðíà.
 ØÈÍÝ ÎÞÓÒÍÛ ÀÍÕÀÀÐÀËÄ

ĺðºâ. Êðåäèò öàã áà îþóòíû ìýäëýãèéí
¿íýëãýý
Îþóòíóóäàä ýçýìø¿¿ëáýë çîõèõ ìýäëýã, äàäëàãà,
÷àäâàðûí òºâøèí 100 îíîîíû ñèñòåìýýð
ä¿ãíýãäýíý. Ýíý íü 2 õýñãýýñ á¿ðäýíý. 16 äîëîî
õîíîãèéí ¿íýëãýý áóþó óëèðëûí òóðøèä õè÷ýýë
çààäàã áàãøààñ òóõàéí îþóòíûã ¿íýëñýí 70 îíîî
, áàòëàõ øàëãàëòûí 30 îíîîíîîñ á¿ðäýíý. Íèéò
îíîîíû 70%-ûã õè÷ýýë çààã÷ áàãø òàâèõäàà
òóõàéí õè÷ýýëèéí îíöëîã, ò¿¿íä òàâèãäàæ áóé
øààðäëàãà, çîðèëòûã õàðãàëçàí ìýäëýãèéí
òºâøèí, îþóòíû ñóðàõ èäýâõ, áèå äààæ àæèëëàõ
ìýðèéëòèéã äýýøë¿¿ëýõ, ººðòºº ä¿ãíýëò õèéõ
áîëîìæ îëãîõ, ñàíóóëàõ, çýðãýýð îþóòíû ñóðàõ
¿éë àæèëëàãààã ýð÷èìæ¿¿ëýõ àðãà õýðýãñýë
áîëãîõ, óëèðëûí ýõýíä ººðèéí ä¿ãíýõ ¿éë
àæèëëàãààã òàíèëöóóëíà.
Îþóòíóóäààñ ñýäâèéí õàìãààëàëò àâàõ, ñîðèëãî,
òåñòýýð ¿íýëýõ, àìààð, áè÷ãýýð, ñýäýâ á¿ðýýð
øàëãàëò àâàõ, áèå äààñàí àæèë, ãðàôèê òîîöîî,
èëòãýë, ðåôåðàò áè÷¿¿ëýõ, òýäíèé ÿâöàä çºâëºãºº
ºãºõ, íýìýëò õè÷ýýë õèéõ çýðãýýð áàãø îþóòàíä
òóñàëíà.
Áàãøèéí ¿íýëãýý íü 70 = À+Â+Ñ òîìü¸îëîëòîé
áàéíà.
• À- îþóòíû õè÷ýýëèéí èðö, èäýâõèéí ¿íýëãýý
- 10 îíîî
• Â- óëèðàë äóíäûí øàëãàëò, ñåìèíàðûí
îðîëöîîíû ¿íýëãýý - 30 îíîî /¿¿íä òåñòýýð
øàëãàëò àâàõ, ñåìèíàðûí õè÷ýýëèéí
îðîëöîî á¿ðèéí îíîî áàãòàíà./
• Ñ- îþóòíû áèå äààëòûí àæëûí ¿íýëãýý - 30 îíîî
/àíãèéí àæèë, èëòãýë, ðåôåðàò, ãýõ ìýò/
Áàãø óëèðëûí 70 îíîîã õýðõýí ¿íýëýõýý óëèðëûí
ýõýíä íèéò îþóòíóóäàä òàíèëöóóëñàí áàéíà.
̺í õè÷ýýëèéí ôàéëä òîäîðõîé çààæ ñóðãàëòûí
àëáààð áàòëóóëñàí áàéíà. Îþóòíû 70 îíîîã
óëèðëûí òºãñãºëä õ¿ñíýãòýýð ãàðãàæ àíãèéí
ìýäýýëýëä ãàðãàõ áà ñóðãàëòûí àëáàíä ºãíº.
Òàâ. Õè÷ýýëèéí ¿íýëãýý
Îþóòíû ìýäëýã ýçýìøèëòèéã 100 õ¿ðòýë ðåéòèíã
îíîîãîîð ä¿ãíýæ, ¿ñãýí ¿íýëãýýíä øèëæ¿¿ëýí,
ò¿¿íä õàðãàëçàõ ãîë÷ ä¿í ¿íýëãýýãýýð ä¿ãíýíý.
Îþóòàí á¿ðèéí ìýäëýã ýçýìøñýí ÷àíàðûí
òºâøèíã óëèðëûí ¿íýëãýýíèé ãîë÷ ä¿íãýýð
ãàðãàíà. Óëèðëûí ãîë÷ ä¿íã ãàðãàõäàà òóõàéí
îþóòíû øàëãàëò ºãñºí õè÷ýýë¿¿äèéí ãîë÷ ä¿íã
óã õè÷ýýëèéí õàðãàëçàõ êðåäèòýýð ¿ðæ¿¿ëæ
íýìñýí íèéëáýðèéã øàëãàãäñàí õè÷ýýëýýð àâàõ
êðåäèòèéí íèéëáýðò õóâààæ ãàðãàíà.
G1*Ê1+G2* K2…..Gn Kn
-------------------------------------------- =G /Ó¯ÃÄ/
K1 + K 2 …….K n
• G1,G2,,,,,,,Gn – íü óã îþóòíû íýã óëèðàëä
ñóäàëæ øàëãàëò ºãñºí õè÷ýýë¿¿äèéí ãîë÷ ä¿í
• Ê1, Ê2,,,,,,,Ên – íü õè÷ýýë¿¿äèéí êðåäèò
öàã áîëíî.
Îþóòàí 90 áà ò¿¿íýýñ äýýø êðåäèò öóãëóóëààä
2,0-îîñ äýýø ãîë÷ ä¿íòýé ñóðàëöñàí áîë òºãñºã÷
îþóòíààð á¿ðòã¿¿ëýýä ¿ëäñýí êðåäèòýý öóãëóóëæ,
áàêàëàâðûí òºãñºëòèéí àæëàà ã¿éöýòãýíý.
Öóãëóóëñàí êðåäèò íü 90 õ¿ðñýí áîëîâ÷ ãîë÷ ä¿í
íü 2,0-îîñ äîîø áàéâàë áàêàëàâðûí çýðýãã¿é
ìýðãýæëèéí äèïëîì îëãîíî.

Ðåéòèíã îíîî ¯ñãýí ¿íýëãýý Ãîë÷ ä¿í Çóðãàà. Êðåäèò öàã áà ñóðãàëòûí òºëáºð
96-100 A 4.0 Êðåäèò öàãèéã îþóòíû ñóðãàëòûí òºëáºðèéí
91-95 A- 3.7 íýãæ áîëãîí õýðýãëýíý. Îþóòàí ñóðãàëòûí
òºëáºðèéã ãýðýýíä çààñàí õóãàöààíä ñóðãóóëüä
88-90 B+ 3.4
òóøààíà. ¯¿íä: ñóðãóóëèéí óäèðäàõ çºâëºëèéí
84-87 B 3.0 øèéäâýðýýð 1 êðåäèòèéí õýìæýýã òîãòîîíî.
81-83 B- 2.7 Òóõàéëáàë: 1 êðåäèò öàãèéã 10,000 òºãðºãººð
78-80 C+ 2.4 òîîöâîë òýð îþóòàí óëèðàëä 15 êðåäèò öàãèéí
õè÷ýýë ñîíãîñîí áîë 15õ10000 ãýýä 150,000
74-77 C 2.0
òºãðºãèéã 1 óëèðëûí òºëáºðò òóøààíà. Æèëä 36
71-73 C- 1.7 êðåäèò öàãèéí õè÷ýýë ñîíãîâîë 36+10000 ãýýä
68-70 D+ 1.4 360,000 òºãðºã òóøààõ ãýõ ìýò
64-67 D 1.0
61-63 D- 0.7
0-60 F 0

ÎÞÓÒÀÍ 2009 43
 ØÈÍÝ ÎÞÓÒÍÛ ÀÍÕÀÀÐÀËÄ

OÞÓÒÀÍ ÃÝÆ ÕÝÍ ÁÝ?

ÝÐÕÝÌ ÄYY ÁÀÒÑÀÉÕÀÍÄÀÀ

Îëîí ºäºð øºíººð ÷ºì㺺 äóíäëàí ñóóæ, Ìîíãîëûí ìÿíãà ìÿíãàí îþóíëàã çàëóóñò
îþóíû óõààðàë, ñýòãýëèéí ãýðýë, ãýãýýðýë ò¿ãýýõ ãýæ ç¿òãýæ ÿâààä ºâãºí áàãø áè
ã¿íýý òàëàðõàæ áàéíà. Ìèíèé “Øèíý çóóíû îþóòàí” íîìíîîñ õî¸ð á¿ëãýýñ íü
îðóóëàõûã õ¿ññýí õ¿ñýëòèéí ÷èíü äàãóó ýíý öàõèì íîìä îðóóëàõûã çºâøººðºâ.
Àìüäðàëûí õàðãóéä àíõëàí õºë òàâüæ áàéãàà èäýð çàëóóñ, îõèä õºâã¿¿äýä øèðýýíèé
íîì áîëîõóéö á¿òýýë áîëîõ þì áèëýý. Öààøäûí óðàì á¿òýýëä ÷èíü óëàì èõ àìæèëò,
øèíý øèíý îðãèëä õ¿ðýõèéã õ¿ñýí åðººå.
Ìýíä÷èëñýí ØÓÒÈÑ-èéí Äàðõàíû Òåõíîëîãèéí ñóðãóóëèéí
áàãø äîêòîð (Ph.D) Í.Òýãøæàðãàë

ÎÞÓÍÒÀÍ ÃÝÆ ÕÝÍ ÁÝ? òîäîðõîéëíî. Øèð¿¿í ºðñºë人í, èííîâàöèéí

ýðèí ¿åä Ìîíãîë õ¿í á¿õýí ºðñºëäºõ ÷àäâàðàà
ªðñºëäºõ ÷àäâàð áà Ìîíãîë õ¿í
õºãæ¿¿ëæ äýýøë¿¿ëýõ íü íèéãýì ýäèéí çàñàã,
Äàÿàð÷ëàëûí ýíý öàã ¿åä áèäíèé àìüäàð÷ àìüäðàëàà ººä íü òàòàõ àðãà òºäèéã¿é, òóñãààð
áàéãàà ãàðèã äýëõèé ìààíü, Ìîíãîë ýõ îðîí òîãòíîëîî àâðàí õàìãààëàõ çàìààð äàÿàð÷ëàëä
ìààíü õîðîì õîðìîî𠺺ð÷ëºãäºí õºãæèæ, òýñýæ òîãòîõ õàìãèéí øàëãàðñàí àðãà áàéæ ÷
øèíý áýðõøýýë, øèíý õºãæèë, øèíý òåõíîëîãè, ìýäýõ þì.
ìýäýýëëèéí ¿ñðýíã¿é øèíý äýâøèë, øèíý
Îþóòàí áîë ìàðãààøèéí ìýðãýæèëòýí.
çîðèëòûã õîðîì õîðìîîð áèäíèé ºìíº äýâø¿¿ëæ
Ìýðãýæèëòíèé ºðñºëäºõ ÷àäâàð ãýäýã áîë
òóëãàí õ¿ëýýëãýæ áàéíà. Ýíý íü óëñ îðîí á¿õýí
ìýðãýæëèéí ìýäëýã, óð ÷àäâàð, áýëòãýëæèëò,
õ¿í àðäàà áîëîâñðîëòîé áîëãîõûã, àéìàã ñóì,
èðãýíèé òºëºâøèëòººðºº çàõ çýýëèéí ýðýëò
áàã á¿õýí èðãýäýý õºãæ¿¿ëýõèéã, ýöýñò íü õ¿í
õýðýãöýýã õàíãàæ áàéõ ºíäºð ò¿âøèí þì. Õýí
á¿ð ººðèé㺺 õºãæ¿¿ëýõèéã, òºð çàñãààñ õ¿íýý
ºðñºëäºí àìüäðàõ ÷àäâàð ñàéí áàéíà, ìýäýýæ òýð
õºãæ¿¿ëýõ öýãöòýé áîäëîãî ÿâóóëàõûã øààðäàæ
õ¿í ñàéí ñàéõàí àìüäàðíà. Èíãýõëýýð ºðñºëäºõ
áàéíà. Äàÿàð÷ëàëûí îðîí çàé ãàçàð ñàéã¿é
÷àäâàð ãýý÷èéã íàñíû áàãààñ ººðòºº ºâëºæ
øóðãàæ áàéãàà ýíý äýëõèé åðòºíöºä íýã õ¿í ÷,
ýçýìøèæ òºëºâø¿¿ëæ ÷àäñàí õ¿í èðýýä¿éä ñàéõàí
íýã áàã ñóì, àéìàã ÷, íýã óëñ ã¿ðýí ÷ íèéãìèéí
àìüäðàõûí ýðõèéã ãàðòàà àòãàõ íü ëàâòàé.
àìüäðàëûí á¿õ õ¿ðýýí äýõ ºðñºë人íèé
äàâàëãààíä äóðòàé ÷ äóðã¿é ÷ îðæ, ÷èíèé ÷ Õ¿í àðäûí ñàéí ñàéõàí ãýðýëò èðýýä¿é, ýõ îðîíäîî
ìèíèé ÷ ìàðãààøèéí èäýõ õîîë, ºìñºõ õóâöàñ, ýðõ ÷ºëººò àðä÷èëñàí íèéãìèéã öîãöëîîí
õýðýãëýýã ºðøººëã¿é õàòóó ýíý íèéãýìä ºðñºëäºí áàéãóóëàõ ¿éëñ ìààíü õºãæñºí Ìîíãîë õ¿í,
àìüäðàõ ÷àäâàðààð õýìæèõ áîëëîî. Àëèâàà óëñ
îðíû òîãòâîðòîé õºãæèë äýâøèëä íºëººëäºã
ýåðýã õ¿÷èí ç¿éëñèéí íýã íü àðä èðãýäèéí ñî¸ë
èðãýíøëèéí õºãæèíã¿é òºâøèí, àìüäðàõ ÷àäâàð
ìºí ãýæ ýäèéí çàñàã÷èä ¿çäýã. Òýðõ¿¿ àìüäðàõ
÷àäâàðûí ãîë àãóóëãà íü õ¿í á¿ðèéí ºðñºëäºõ
÷àäâàð. Ìýäëýãýýðýý ÷, àæèëëàõ ÷àäâàðààð ÷, áèå
äààæ ñóðàõ ÷àäâàðààð ÷, åð íü á¿õ òàëààð òýìöýí
àìüäðàõ õýðýãòýé ãýäãèéã ºíººãèéí íèéãýì,
äàÿàð÷ëàë ìº÷ òóòàìä áèäýíä ñàíóóëñààð áàéíà.
Ìýäëýãò òóëãóóðëàñàí ýäèéí çàñãèéã õºãæ¿¿ëýõ
¿íäýñ íü ìýäëýã, á¿òýýõ ÷àäâàð ìºí. Õ¿íèé
õºãæëèéã á¿òýýõ ÷àäâàðààð õýìæäýã. ×àíàðòàé
ìýäëýã, á¿òýýõ ÷àäâàð áîëæ ÷àäàõ ìýäëýãòýé
ìýðãýæèëòýí áîë óëñ îðíû ºðñºëäºõ ÷àäâàðûã

44 ÎÞÓÒÀÍ 2009

Ìîíãîë ìýðãýæèëòíèé ºíäºð ÷àíàð, ýçýìøñýí
ìýäëýãýý õýðýãæ¿¿ëýõ áîëîìæîîñ èõýýõýí
øàëòãààëíà. Õ¿íýý õºãæ¿¿ëýõ, õ¿íýý ÷àäâàðæóóëàõ
ãýäýã áîë çàõ çýýëèéí ºíººãèéí íºõöºëä ºðñºëäºõ
÷àäâàðàà äýýøë¿¿ëýõ, àæèëã¿éäëèéã àðèëãàõ,
ÿäóóðëààñ ãàðàõ öîðûí ãàíö çàì ìºí àæýý.
Îþóòíû õºãæèë, çàëóó õ¿íèé ºðñºëäºõ ºíäºð
÷àäâàð ãýäýã áîë íèéãìèéí õºãæèë, øèíý÷ëýëèéí
òýðã¿¿í ýãíýýíä áàéõ ÷àäâàð, ìýäëýãò ñóóðèëñàí
õºãæëèéí òóëãóóð ¿íäýñ ìºí.
Çàëóó õ¿í ÿàõ ãýæ èõ, äýýä ñóðãóóëüä ýëñýí
ñóðàëöäàã âý? Ìýðãýæèë ýçýìøèõýýñ ãàäíà
ìýðãýæëèéí ¿éë àæèëëàãààíû õ¿ðýýíä ººðèé㺺
íýýí õºãæ¿¿ëæ ººðèéí ÷àäàâõèà àìüäðàëä
õýðýãæ¿¿ëýõ áîëîìæîî îëæ, àìüäðàëä áàéð
ñóóðèà îëîõ ãýæ, ºðñºëäºí àìüäðàõ ÷àäâàðóóäûã
ýçýìøèõ ãýæ ñóðàëöäàã.
Çàëóó õ¿íèé ºðñºëäºõ ÷àäâàðóóäàä þó áàãòàõ âý?
1.Ãàäààä õýëíèé áîëîâñðîë
2.Èíæåíåðèéí áîëîâñðîë
3.Õóâèéí çîõèîí áàéãóóëàëò
4.Áóñàä õ¿ì¿¿ñòýé çîõèöîí àìüäðàõ ÷àäâàð
(Õàðèëöààíû ñî¸ë) áàãòàíà.
Õóâü õ¿í á¿ðèéí ºðñºëäºõ ÷àäâàðààñ ñàéí ñàéõàí
àìüäðàëûí ÷àíàð, ºðõ àéë ãýðèéí àìüæèðãàà,
ºðõ ãýðèéí ãèø¿¿í á¿ðèéí
ºðñºëäºõ ÷àäâàðûí
ò¿âøíýýñ àéìàã ñóì, óëñ
îðíû ìààíü àìüäðàë
á¿õýëäýý øàëòãààëíà.
ªðñºëäºõ ÷àäâàð ãýäýã áîë
àìüäðàëä èäýâõòýé á¿òýýë÷
ñàíàà÷ëàãàòàé ººðèéí ãýñýí
áàéð ñóóðüòàé ñóáúåêò áàéõ
óó?, àìüäðàëûí óðò õàðãóéä
òóëãàðñàí áýðõøýýëèéí
ºìíº áóóæ ºã÷ ñºõºðñºí
àð÷àà ìóóòàé õ¿í, àæëûí áîîë áàéõ óó? ãýäãèéã
øèéäýõ õ¿÷èðõýã õºòºëáºð, õ¿÷ þì.
Àæèë õýðýã÷ ìýðãýæèëòýí áàéõ øààðäëàãà
Äàÿàð÷ëàëûí ºíººãèéí íèéãýìä àëèâàà õ¿íèé
áóñàä õ¿ì¿¿ñòýé çîõèöîí àìüäðàõ ÷àäâàðò
òàâèãäàæ áàéãàà øààðäëàãûí íýã íü àæèë õýðýã÷
áàéõ ÷àäâàð, àæèë õýðýã÷ õàðèëöààíû ñî¸ë þì.
ªíäºð áîëîâñðîëòîé ñýõýýòýí õ¿íèé àæèë õýðýã÷
÷àäâàð ãýäýãò þó áàãòàõ âý?
Ìýðãýæèëòýí õ¿íèé àæèë õýðýã÷ ÷àäâàð, ýåðýã
õàíäëàãà íü äàðààõ ÷àäâàðóóäààñ á¿ðäýíý. ¯¿íä:
ØÈÍÝ ÎÞÓÒÍÛ ÀÍÕÀÀÐÀËÄ
• Àæèë õýðãèéí ãàðãóóí ñàéí ìýäëýã
• Õóâèéí çîõèîí áàéãóóëàëò, ýâ ä¿é
• Ñàíàà÷ëàãà, èäýâõè, øóðãóó, óéãàã¿é áàéäàë
• Ñî¸ëòîé íºõºðñºã, ñýòãýëëýã, ýåëäýã
õàðèëöààíû ÷àäâàð
• Àñóóäëûã îíîâ÷òîé øèéäâýðëýõ ÷àäâàð
• Áàãààð àæèëëàõ ÷àäâàð
• Áèå äààæ àæèëëàõ ÷àäâàð
• Öàã áàðèìòëàõ, öàãèéã ¿íýëýõ ñî¸ë
• Õàðèóöëàãà, ñàõèëãûí ìýäðýìæ
• ¯íýí÷ øóäðàãà, íÿãò íÿìáàé áàéäàë
• Ýð¿¿ë ñàðóóë áèå, ýð÷ õ¿÷, àæëûí ÷àäâàð
Ìýðãýæèëòýí - áèå õ¿íèé ýíýõ¿¿ àæèë õýðýã÷
÷àäâàðóóä íü á¿òýýë÷ õ¿ì¿¿íèé àæèëëàæ
àìüäðàõàä çàéëøã¿é øààðäàãäàõ á¿òýýõ¿éí öîãö
÷àäàìæ (ñîmpetence) ìºí. ªíººäºð èõ, äýýä
ñóðãóóëü, êîëëåæ, ÌѯÒ-ä ýëñýæ áàéãàà çàëóó õ¿í
á¿õýí ýäãýýð öîãö ÷àäàìæóóäûã ýçýìøèæ ººðòºº
òºëºâø¿¿ëýõèéí òóëä ñóðàëöäàã. Èéì àæèë õýðýã÷
÷àäâàðóóä ýçýìøñýí ìýðãýæèëòíèéã àæèë îëãîã÷
íàðûí ç¿ãýýñ õ¿ñýí õ¿ëýýæ, èéì ÷àäâàðóóäûã
ñàéòàð ýçýìøñýí áàéõûã àæèëòíóóäààñàà
øààðäàæ áàéíà. ×óõàì èéì àæèë õýðýã÷ ÷àäâàðûã
ººðòºº òºëºâø¿¿ëñýí áàéõûã ï¿¿ñ, êîìïàíè,
áàéãóóëëàãóóä ýðìýëçýæ
áàéãàà íü áàéãóóëëàãûí
ìåíåæìåíòèéí îð÷èí
¿åèéí ÷èã õàíäëàãà
áîëæ áàéíà. Õàìò îëíû
äóíä èéì àæèë õýðýã÷
óóð àìüñãàë á¿ðäýæ
áàéæ áàéãóóëëàãà, ï¿¿ñ
êîìïàíèé äîòîîäîä
íºõºðñºã àæèë õýðýã÷
îð÷èí, á¿òýýìæ áèé
áîëäîã. Òýðõ¿¿ íºõºðñºã
àæèë õýðýã÷ îð÷èí ãýäýã íü þó âý?
ͺõºðñºã àæèë õýðýã÷ îð÷èí ãýäýã áîë
àæèëëàãñàä íü àæèëäàà ºã뺺 óðàì çîðèãòîé
èðäýã, õîîðîíäîî ýâñýã, á¿òýýë÷ýýð õàìòðàí
àæèëëàäàã, àæèë àìüäðàëàà ñàéæðóóëàõ òàëààð
õàìòðàí îëîí óðãàëü÷ààð ýð¿¿ë ñàðóóëààð
ø¿¿í õýëýëöäýã, òîãòîæ øèéäñýí ç¿éëýý ÿã òàã
áèåë¿¿ëäýã, ººðèé㺺 áîëîí íºõ人 àæèë
õýðýã÷ýýð ø¿¿ìæèëäýã, ò¿¿íèéã íü õ¿ëýýæ àâäàã
íºõºðñºã õàðèëöààíû ýð¿¿ë ñàðóóë óóð àìüñãàë
á¿ðäñýí, õ¿í á¿õýí ýðõýëäýã àæëààñàà, àæëûí
áàéðàí äàõü õàðèëöààíààñ, áèå áèåýñýý ºíäºð
ÎÞÓÒÀÍ 2009 45
 ØÈÍÝ ÎÞÓÒÍÛ ÀÍÕÀÀÐÀËÄ

ñýòãýë õàíàìæ, ýð÷èì õ¿÷ àâ÷ ÷àäñàí, õ¿í á¿õýí ýðäìèéí ñàðóóë òàíõèìààñ ººðèé㺺 òàñðàëòã¿é
õèéõ àæëàà, ¿¿ðãýý ã¿íýý óõàìñàðëàñàí, õàìòäàà õºãæ¿¿ëæ áîëîâñðóóëàõ ýðìýëçýë, àìüäðàë
àæèëëàæ àìüäðàõäàà áèå áèåýñýý ñýòãýëèéí õºäºëìºðò õàíäàõ á¿òýýë÷ õàíäëàãà, ìýäëýãò
îðãèëñîí õ¿÷èéã àâ÷ áàéäàã, áèå áèåý õàðèëöàí áàéíãà øèìòýõ äîòîîä õýðýãöýýã ººðòºº îëæ
õ¿íäýòãýñýí, õàðèëöàí àâäàã þì. Áèå äààæ àæèëëàõ
îéëãîëöñîí, ¸ñ ç¿é, äàäàë îëæ àâäàã þì. ¯¿íèé
æóäãàà ñàõèí áèåë¿¿ëñýí, òóëä áèå äààñàí îþóíû
óðàìòàé, çîðèãòîé, õºäºëìºðèéí àðãà áàðèëä
á¿òýýìæèéí îð÷èí þì. ñóðàëöàæ, ººðèéí á¿òýýë÷
àâüÿàñ ÷àäâàðàà óõàìñàðòàé
ͺõºðñºã àæèë õýðýã÷
õºãæ¿¿ëæ, á¿òýýë÷ àæëûí
îð÷èí áîë õ¿ì¿¿ñèéí
äàäëûã ýçýìøèõèéã õè÷ýý.
àìüäðàëûí áè÷èë
Èíãýæ ÷àäñàí öàãò ÷è
õ¿ðýýíä á¿òýýìæ
øèíý íèéãìèéí èäýâõòýé
áèé áîëîõ, õàðèëöàà
ãèø¿¿í áàéæ, ººðèé㺺 çàõ
õàíäëàãûí õàìãèéí
çýýëèéí ºðñºë人íä òýñýõ
çîõèñòîé óóð àìüñãàë,
÷àäâàðòàé áîëãîí õàòóóæóóëæ áýëäýæ ÷àäíà.
ºâºðìºö õýâ ìàÿã þì. Èéì îð÷èí áèé áîëãîæ
Èõ ñóðãóóëèéí ýðäìèéí òàíõèìä ÷è ñîíãîñîí
÷àäñàí áàéãóóëëàãà, õàìò îëîí ºíººäºð õºãæèæ
ìýðãýæëèéíõýý çºâõºí áàãààõàí ¿íäñèéã ë îëæ
äýâøèæ, ººäëºæ àìæèëòòàé àæèëëàæ áàéíà.
àâäàã ãýäãèéã ñàéí óõàìñàðëàæ îéëãî. ¯ëäñýí
òîì õýñãèéã àìüäðàëûí èõ ñóðãóóëèéí áîñãûã
Îþóòàí õ¿íèé ãîë çîðèëãî þó âý?
àëõàæ áàéæ õèéæ ã¿éöýýæ áàÿæóóëíà. Èéì ë
Ìýðãýæëèéí áîëîâñðîëûí ìºí ÷àíàð áîë çîðèëãîòîé îþóòíûã øèíý çóóí õ¿ëýýæ áàéíà.
øèíæëýõ óõààíû ìýäëýã, ºíäºð óð ÷àäâàðò Ýíý á¿õýí çºâõºí çàëóó õ¿í òàíààñ ººðººñ ÷èíü
òóëãóóðëàñàí èðýýä¿éí ìýðãýæèëòýí áèå õ¿íèéã øàëòãààëíà.
òºëºâø¿¿ëýõ ÿâäàë áàéäàã.
Ìýðãýæëèéí áîëîîä èíæåíåðèéí áîëîâñðîë
Îþóòàí õ¿íèé ºíººäðèéí ãîë çîðèëãî, ¿íäñýí ýçýìøèõýä áýëýí ¿¿?
¿éë àæèëëàãàà áîë ìýðãýæèë ýçýìøèõ, øèëäýã
Àìüäðàë òîìîîõîí ýðãýëò ãàðãàõ áîëîìæèéã
ñàéí ìýðãýæèëòýí áîëîõ ÿâäàë ìºí. Ñàéí
õ¿íä íýãýí íàñíû òóðøèä õýä õýäýí óäàà ñàíàë
ìýðãýæèëòýí, ñàéí èíæåíåð áîëîõûí òóëä
áîëãîäîã. Òýð òîðãîí ìº÷èéã ìýäýð÷ õ¿ëýýæ
çàëóó õ¿í á¿ð óð ÷àäâàð, äàäëàãà, òóðøëàãàä
àâàõ ÷àäâàð, áîëîìæîîñ òóõàéí õ¿íèé èðýýä¿éí
ñàéí ñóðàëöàõ, ººðèé㺺 õºãæ¿¿ëýõ ë õàìãààñ
õóâü çàÿà õàìààðäàã. Õýðýã äýýðýý çàëóó õ¿í
÷óõàë. Ñàéí ñóðàëöàõ ÿâäàë áîë îþóòàí õ¿íèé
àìüäðàëäàà õî¸ð òîì ñîíãîëòûí àëü íýãèéã
ãîë õºäºëìºð, õàìãèéí ãîë çîðèëãî. ¯¿íèé
õèéäýã. Íýãäýõ ñîíãîëò íü áóñäûí ýðõøýýëä
òóëä îþóòàí ÷è ººðºº èäýâõòýé ñóáúåêò áàé.
îíîãäñîí òàâèëàíãààðàà àìüäðàõ, íºãºº
Ýíý áîë ñàéí ìýðãýæèëòýí áîëîõûí ¿íäýñ.
ñîíãîëò íü ººðºº ººðèéíõºº ìàðãààøèéí õóâü
¯¿íèé òóëä ýð¿¿ë ìýíäýý ñàéæðóóëæ, ñïîðòîîð
çàÿàã ººðºº øèéäýæ õºãæëèéí çàìàà ººðºº
õè÷ýýëëýæ, îëîí íèéòèéí àæèëä àâüÿàñàà
ñîíãîõ. ×óõàìäàà îþóòàí áîëæ ìýðãýæëèéí
ñîðüæ, ýðäýì øèíæèëãýýíèé êëóá, äóãóéëàíä
þì óó, èíæåíåðèéí áîëîâñðîë ýçýìøèíý ãýäýã
õè÷ýýëëý. ׺뺺ò öàãààðàà ººðèé㺺 õºãæ¿¿ëæ,
áîë õî¸ðäàõü ñîíãîëòûã õèéñýí áàéíà ãýñýí ¿ã.
õ¿ì¿¿æ¿¿ëæ, òºëºâø¿¿ëýõýä çàðöóóë. Ñàõèëãûí
¯íýõýýð õ¿ñýæ ýðìýëçýýä, ó÷ðàõ îëîí áýðõøýýë
ó÷èð óòãà, õàðèóöëàãà ãýäãèéã ººðòºº ìýäð¿¿ëæ
ñààäûã äàâàí òóóëæ ÿëæ áàéæ õî¸ðäàõü ñîíãîëòûí
õýâø¿¿ëýõèéã õè÷ýý. ¯íäñýí çîðèëãî áîëîõ õè÷ýýë
àðä ãàðíà, Àç æàðãàëòàé àìüäðàë òàíûã õ¿ëýýæ
ñóðëàãàäàà ñàõèëãàòàé, õàðèóöëàãàòàé õàíä.
áàéõ áîëíî. Ãàãöõ¿¿ òýð áýðõøýýë ñààäòàé
Ìýäëýãòýý á¿òýýë÷ýýð õàíä. Ýìõ çàìáàðààã¿é,
òóëãàðàõàä òà áýëýí ¿¿?
ñàõèëãàã¿é, àð÷ààã¿é çàëõóó, äàìïóó áàéäàë, çºâ
õýì õýìæýý çºð÷èã÷äèéã á¿¿ òýâ÷. Òýäíèéã íýã Îëîí îëîí ç¿éëèéí ÷àäâàð, ÷àäàâõè, áýëòãýëèéã
í¿äýýð á¿¿ õàð. Ǻâõºí èäýâõòýé ñóáúåêò áàéæ, òàíààñ øààðäàíà. Õî¸ðäàõü ñîíãîëò áîë óéãàã¿é
îþóíëàã ýðõýì çîðèëãî òàâüñàí õ¿í ë ººðèé㺺 õºäºëìºð, öóöàëòã¿é ÷àðìàéëò, àñãàðàõ õºëñ,
àäãóóñíû ýðýýí áàðààí àðàíøèí, àìüäðàëààñ òýìöëèéí ñîíãîëò ìºí.
õîë áàéëãàæ îþóíëàã çèíäààíä õ¿ð÷ ÷àääàã þì.
Ǻâõºí îþóíëàã óõààíòàé õ¿í ë èõ, äýýä ñóðãóóëèéí

46 ÎÞÓÒÀÍ 2009

Ìýðãýæëèéí öîãö ÷àäàìæèéí òóõàé
Áèå õ¿íèé õºãæèë, ºðñºëäºí àìüäðàõ ÷àäâàðûí
çàéëøã¿é íýã øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò íü ìýðãýæëèéí
óð ÷àäâàð, ìýäëýã, äàäëàãà òóðøëàãà ìºí.
Ìýðãýæëèéí òîäîðõîé õ¿ðýýíä ¿éë àæèëëàãàà
ÿâóóëæ àæèëëàõàä øààðäàãäàõ õàíãàëòòàé
ìýäëýã, äàäëàãà, ÷àäâàð, òóðøëàãûí ò¿âøèíã
ººðòºº áàãòààñàí ìýðãýæèëòíèé õóâèéí áîëîîä
àæèë õýðãèéí èíòåãðàë öîãöûã ìýðãýæëèéí
öîãö ÷àäàìæ ãýæ íýðëýäýã. Ìýðãýæëèéí öîãö
÷àäàìæèéã èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèä ñóðàëöàõ
çàìààð ýçýìøäýã. ¯¿íä þó áàãòàõ âý?
• Íèéãýì-ýðõ ç¿éí öîãö ÷àäàìæóóä. Íèéãìèéí
èíñòèòóò, õ¿ì¿¿ñòýé õàðèëöàõ, õàìòðàí
àæèëëàõ õ¿ðýýíèé ìýäëýã ÷àäâàð, ò¿¿í÷ëýí
ìýðãýæëèéí õàðèëöàà, çàí áàéäëûí äàäàë,
àðãà áàðèë ýçýìøñýí áàéäàë
• Õóâü õ¿íèé öîãö ÷àäàìæ. ºðñºëäºõ ÷àäâàðàà
áàéíãà äýýøë¿¿ëæ áàéõ, àæèë äýýðýý
òîãòâîðòîé ºñºæ áàéõ ÷àäâàð
• Òóñãàé öîãö ÷àäàìæ. Òîäîðõîé ìýðãýæëèéí
¿éë àæèëëàãààã áèå äààí ã¿éöýòãýõ áýëòãýë,
ººðèéí õºäºëìºðºº ¿íýëýõ, ìýðãýæëèéí
çîðèëòîî øèéäâýðëýõ ÷àäâàð, ìýðãýæëèéíõýý
ìýäëýãýý áèå äààí äýýøë¿¿ëýõ ÷àäâàð
• Îíöãîé öîãö ÷àäàìæ. Ãýíýòèéí õ¿íäýðñýí
íºõöºë áàéäàëä àæèëëàõ, îñîë àâààð,
òåõíîëîãèéí ïðîöåññèéí íîöòîé çºð÷ëèéí
¿åä àæèëëàõ ÷àäâàð
• Íèéãýì-ñýòãýë ç¿éí öîãö ÷àäàìæ. Óäèðäëàãà,
ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ, ñýòãýë ç¿éí ìýäëýã,
õ¿íòýé àæèëëàõ, õ¿ì¿¿ñòýé õàðèëöàõ, áàã
áîëæ õàìòðàí àæèëëàõ ÷àäâàð, ¸ñ ñóðòàõóóíû
òºëºâøèë
Ìýðãýæëèéí öîãö ÷àäàìæ á¿õýí ñàëàíãè ÷àäâàð,
äàäàë, çóðøèë, òóðøëàãà, ¿éëäëýýñ á¿ðääýã
ó÷ðààñ òýäãýýðèéã òîäîðõîé öàã õóãàöààíä äýñ
äàðààòàé ýçýìøèõ çàìààð öîãö ÷àäàìæèéã
ººðèéí áîëãîäîã.
Ìýðãýæëèéí ÷óõàë ÷àíàðóóäûã ýçýìøèæ áàéæ
ìýðãýæèëòýí áîëæ òºëºâøäºã. Ìýðãýæëèéí
÷óõàë ÷àíàðóóä ãýäýã íü ÿìàð íýã àæèë
õºäºëìºðèéí àìæèëò, ¿ð ºãººæèä øèéäâýðëýõ
íºëºº ¿ç¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààíû ñóáúåêòèéí
õóâèéí ºâºðìºö ÷àíàð, ÷àäâàðóóä þì. Æèøýý
íü àëü ÷ ìýðãýæëèéí õ¿íèé íýã ÷óõàë ÷àíàð
áîë ëîãèê ñýòãýëãýýíèé ÷àäâàð þì. Ëîãèêîîð
ñýòãýõ ÷àíàð, àðãà áàðèëûí òóñëàëöààòàéãààð
¿éëäýëä àíàëèç ñèíòåç õèéæ, îéëãîëòûã àíãèëàí
ØÈÍÝ ÎÞÓÒÍÛ ÀÍÕÀÀÐÀËÄ
ëîãèê õàðüöààã îëîõîä ÷èãëýñýí ¿éëäëèéí
îíîâ÷òîé íýãäìýë øèéäëèéã ãàðãàæ ÷àääàã.
Ìýðãýæèëòýí áèå õ¿íèé ìýðãýæëèéí ãîëëîõ ãîë
÷àíàðóóäàä: çîðèëãî ÷èãëýëòýé áàéõ, èäýâõè
ñàíàà÷ëàãà, àæèë ìýðãýæèëäýý äóð ñîíèðõîëòîé
áàéõ, ¿íýí÷ øóäðàãà çàí, îð÷èí öàã ¿åòýéãýý
õºë íèéë¿¿ëæ áàéõ, ýíýðýíã¿é ººäðºã ñýòãýë,
ñàõèëãà õàðèóöëàãà, ººðòºº èòãýõ èòãýë, ñî¸ëòîé
íºõºðñºã õàðèëöààíû ÷àäâàð, õóâèéí ºíäºð
çîõèîí áàéãóóëàëò çýðýã áàãòäàã.
Ìîíãîë õ¿íèé àðàíøèí, äàâóó òàë
Áèäíèé àðàíøèí òºðõ, àìüäðàõ óõààí á¿õýëäýý
áèäíèé òºðæ ºññºí òºðºëõ íóòàã îðíû áàéãàëü,
öàã óóðûí íºõöºë, ºâºã äýýäñèéí ¿åýñ óëàìæëàí
èðñýí ¿íäýñíèé ñî¸ë, ¸ñ çàíøèëòàé ñàëøã¿é õ¿éí
õîëáîîòîé.
Ìîíãîë õ¿í òàë øèãýý óóæèì àÿäóó 纺ëºí
ñýòãýëòýé, íàëãàð ààæóó òàéâàí, àæèã÷ ãÿðõàé,
õàðààíû áîëîîä ñîíñãîëûí îé îíöãîé õºãæñºí
áàéäàã. Çàí ÷àíàðûí õóâüä ýðñ øóëóóí øóäàðãà
çàíòàé, ýðýìãèé äàé÷èí çîðèãòîé, ¿ã äóó öººí,
íàéðñàã çî÷ëîìòãîé , öàéëãàí öàãààí ñýòãýëòýé,
àëèâàà ç¿éëä äóóëãàâàðòàé, õ¿ëýýöòýé õàíääàã.
Òýãýõ òóñìàà ýëäýâ ºâ÷èí, õîðò áîäèñîîñ õàìãààëàí
ýñýðã¿¿öýõ äàðõëàà, þìûã õóðäàí òóñãàæ ñóðàõ
îþóíû òºðºëõèéí àâõààëæ, õ¿ëýýöòýé àðàíøèí,
óóæóó òàéâàí ñýòãýëèéí òýíõýý áÿä Ìîíãîë õ¿íä
áàéäàã. Ýíý áîë Ìîíãîë õ¿íèé ºâºðìºö äàâóó
øèíæ ÷ áàéæ áîëîõ. Ýíý á¿õ äàâóó òàë íü õàòóó
øèð¿¿í, ýðñ òýñ óóð àìüñãàëòàé, òºðºëõ òàë
íóòãèéí ìèíü ãàçàð øîðîî, í¿¿äýë÷èí àìüäðàë
èðãýíøëèéí ºâºðìºö áàéäëààñ ¿¿äýëòýé þì.
Òýíöâýðò áàéäëûã õàäãàëàõ ýðìýëçëýë, îíöãîé
÷àäâàðûã Ìîíãîë õ¿íä áàéãàëààñ çàÿàæýý.
Èòãýìòãèé, ãýíýí öàéëãàí ñýòãýëòýé, ìºðººäºë
áÿñàëãàë ñàéòàé, áàéãàëü äýëõèé óóë óñ,
¿íäýñíèéõýý ò¿¿õ ñî¸ë, ¸ñ ç¿é çàí çàíøëûã
ýðõýìëýí äýýäýëæ, áýëýãøýýõ ñýòãýëãýý èë¿¿
õºãæñºí áàéäàã.
Ìîíãîë õ¿íèé, ÿëàíãóÿà çàëóó õ¿íèé íýãýí
îíöëîã áîë àëèâàà ç¿éëä äàñàí çîõèöîõ , þìûã
õóðäàí ò¿ðãýí òóñãàí ñóðàëöàõ àâõààëæ ñàéí
õºãæñºí áàéäàã. Áàñ íýã ñàéí òàë áîë ººðºº
ººðòºº ýçýí áàéõ ñýòãýëç¿éã ººðòºº òºëºâø¿¿ëæ
÷àääàã ¿íäýñòýí. Òýñâýð õàòóóæèëòàé, áèîëîãèéí
õóâüä ýð¿¿ë ÷èéðýã, ñýòãýëèéí òýíõýý õàò ñàéòàé,
äóëààí õàäãàëàëò ñàéí, èë÷ëýãèéã ìàø õýìíýëòòýé
çàðöóóëæ ÷àääàã íü áàéãàëèéí ýðñ òýñ óóð àìüñãàë,
óíàãàí òºðõººð áàéãàà ýêîëîãèéí îð÷èíòîé
õîëáîîòîé þì. Ìîíãîë÷óóä áèä ¿íäýñíèéõýý äýýðõ
ãàéõàìøèãòàé ÷àíàðóóäàà õàäãàëæ , áàõàðõàæ,
ÎÞÓÒÀÍ 2009 47
 ØÈÍÝ ÎÞÓÒÍÛ ÀÍÕÀÀÐÀËÄ
õºãæ¿¿ëýí äàðààãèéí ¿åäýý ºâë¿¿ëýõ íü çàëóó õ¿í
òàíû ýðõýìèéí ýðõýì ç¿éë ìºí.
Ìîíãîë õ¿í þóãàà ãýýõ ¸ñòîé âý?
Ìîíãîë÷óóä áèäýíä ÷àìã¿é ñóë òàë, ãýýæ õàÿìààð
çºâõºí áèäíèé ãýìýýð äóòàãäàë áèé. Ýíý ñóë òàë
ìààíü áèäíèé óðàãø õºãæèõ äýâøèõýä ÷àìã¿é ñààä
÷ºäºð áîëæ áàéäàã. Òóõàéëáàë:
1. “Áîëæ áàéíà, áîëîõ ë áàéëã¿é” õýìýýõ ¿õøèðìýë
äîãìàòèê ñýòãýëãýý.
2. Íýãäìýë ÷àíàð, áóñàäòàé íèéöòýé àìüäðàõ ýâ ýå
ìóóòàé áàéäàë
3. Öàã õóãàöààíû ìýäðýìæã¿é, öàã áàðüäàãã¿é
çàäãàé çàí
4. Ñàõèëãà, çîõèîí áàéãóóëàëò ìóó, çàëõóó íàçãàé
áàéäàë
5. Áèå äààæ á¿òýýë÷ýýð àæèëëàæ àìüäðàõ ÷àäâàð
õîìñ áàéäàë
6. Äàâèëóóí, îìîã áàðäàì, ñàéðõóó, ñàãñóó îíãèðîî,
õýíýãã¿é, õàéõðàìæã¿é, íýðýëõ¿¿, äîãøèí
ò¿ðýìãèé çàí
7. ¨ñ òºð, óëàìæëàëò ¸ñ çàíøëàà ìýääýãã¿é,
ñàõèäàãã¿é áàéäàë çýðýã íü áèäíèé õºãæèëä ñààä
÷ºäºð, òýâ÷èøã¿é ñóë òàë áîëäîã. Áàñ áààõàí
íýðýëõ¿¿ õýðýãëýýíèé òààøààëòàé ó÷èð ¿íýòýé
, õýýíöýð ãàíãàí õóâöàñëàõ, õýðýãëýõ äóðòàé
öàìààíäóó óëñ. “¯õýð øèã çºð¿¿ä, çàëõóó çàëõàã,
õýíýãã¿é, óäààí ó÷èð ãàäíûõàíä ¯õýð ìîíãîë ”
ãýñýí õî÷ íýðòýé.
Ýíý àð÷ààã¿é òºðõ, ñóë òàëàà õ¿¿õýä áàãà÷óóääàà
ºâë¿¿ëæ ¿ëäýýõã¿é þìñàí.
Ýäãýýð ñóë òàë, ìóó àðàíøèíãàà çàëóó õ¿í á¿õýíä
áàãààñ íü áàãààñ íü óõààðóóëæ, õàÿæ ãýýæ ÷àäâàë
Ìîíãîë õ¿í õºãæèíº, Ìîíãîë õ¿í äýâæèæ
ººäëºíº.
Ìîíãîë÷óóä áèä þóã ìàðòàõ ¸ñã¿é âý?
Áèäíèé ºâºã äýýäýñ þóã ýðõýìëýæ èðñýí áý? Òýä
ãàë ãîëîìò, ¿íäýñíèé òóñãààð òîãòíîëîî ýõ íóòàã,
õºðñ øîðîîãîî áàÿëàãòàé íü, ýðõ ÷ºëººãºº ¿íäýñ
óãñààòàé íü õîé÷ áèäíèé ºíºº ¿åä àâ÷èð÷ á¿ðýí
á¿òíýýð ºãºõèéí òºëºº àìèà ¿ë õàéðëàí òýìöýæ
õàìãààëñààð èðñýí. Áèä ÷ äàðààãèéí ¿åäýý òýðõ¿¿
ýðõýì íàíäèí ¿íýò ç¿éëñèéã á¿ðýí á¿òíýýð íü
äàðààãèéí ¿å, ¿ð ñàääàà ºâë¿¿ëýí ¿ëäýýõ ó÷èðòàé.
Áèä þóã ìàðòàõ ¸ñã¿é âý? Áèäíèé óëñ ãýðèéã
óñòãàí ò¿¿õèéí òàâöàíãààñ àð÷èõ ãýñýí ãàäíû äàëä
ñàíààðõàë, õîðîí ÿâóóëãûã ìàðòàõ ¸ñã¿é. Àëèâàà
¿íäýñòíèéã àéìàãëàí óñòãàí ò¿¿õèéí òàâöàíãààñ
çàéëóóëàõ ñýòãýëç¿éí äàéíûã ÿâóóëàõ äàëä òàêòèêèéí
48 ÎÞÓÒÀÍ 2009
ó÷èð óòãûã óõààð÷ îéëãîõ ¿ð óäàìäàà çàõèæ ñóðãàæ
¿ëäýýõ õýðýãòýé. Áèäíèé öººõºí ¿íäýñòýíã çàëãèí
óñòãàõ õàðèéíõíû èéì áóçàð òàêòèêò þó îðîõ âý?
Ãýâýë:
- ªëñãºõã¿é öàòãàëàí áàéëãàæ, îìîã øàðûã íü
äàðæ áàéõ.
- Õ¿íñíèé àþóëã¿é áàéäëûã àëäàãäóóëàõ
- Çàëõóóðëûã áèé áîëãîõ
- Áýëýí÷ëýõ ñýòãýëãýýã áèé áîëãîõ
- Íàðãèàí çóãàà öýíãýëèéã õºõ¿¿ëýí äýâýðãýõ
- Õººðãºæ ìàãòñààð æèíã¿éä¿¿ëýõ
- Áîëîâñðîëã¿é, òýíýã ìóíõàã áîëãîõ
- Çàëóó ¿åèéã íü õ¿ì¿¿æèë òºëºâøèëã¿é áàéëãàõ
- Óëàìæëàëò ñî¸ë, çàí çàíøëûã íü ìàðòóóëàõ
- ¯íäýñíèé áàõàðõàë, áè÷èã ñî¸ëûã íü
á¿äýãð¿¿ëýõ
- Øóíàëûí ñýòãýëèéã íü îëçîîð äàëëàõ
- Àäãóóñíû òà÷ààëûã íü ýìñýýð áàäðóóëàõ
- Õºë÷¿¿ðõýõ äîíã ñàðõäààð òýòãýõ
- ¯íäýñíèé ýâ íýãäýëã¿é áàéäëûã äýâýðãýõ
- Íî¸äûã íü õóäàëäàæ àâàõ
- Áèîëîãèéí èäýâõòýé, àìèí ÷àíàðûã õ¿íñíèé
õîðîîð óñòãàí äîðîéòóóëàõ
- ¯íäýñíèé ¿éëäâýðëýëèéã áîéìëîõ çàìààð
ýäèéí çàñãòéã íü “íóãàñëàõ” áîäëîãî áàéäàã. Ç¿é
íü ¿íäýñíèé àþóëã¿é áàéäàëä íîöòîé õîð õîõèðîë
ó÷ðóóëæ áîëîõ èéì äàëä ÿþóëãààñ õàìãààëàõ “Õàð
õàéðöãèéí áîäëîãî” òºðä ìààíü áàéõ ó÷èðòàé.
Òóñãààð òîãòíîëûã íü ààæìààð àëäàãäóóëàí óëñ
¿íäýñòíèéã àéìàãëàí óñòãàõ 纺ëºí àðãûí çîëèîñ
áîëîõã¿é þìñàí, Ìîíãîë÷óóä àà. ¯¿íä ãîë íü
Ìîíãîë õ¿í á¿õíèé ººðñäèéí ýçíèé ñýòãýëýý
ñýðãýýõ, ººðñäèéí óõààðàë, õºãæèë, õ¿ì¿¿æëýý
ººäºí òàòàõ ÿâäàë ÷óõàë þì. ¯¿íèéã Ìîíãîë öóñòàé
çàëóó õ¿í á¿ð ÿñ ìàõàíäàà õàòóó ñàíàæ Ìîíãîë
õ¿íèé ñýòãýëç¿éã õàìãààëàõàä èäýâõòýé îðîëöîõ íü
äàÿàð÷ëàëûí ýíý öºâ¿¿í öàãèéí ò¿¿õýí øààðäëàãà
áîëîâ. ¯¿íèé òóëä:
• Õ¿í á¿ð áàãààñàà ¿¿õ ò¿¿õýý ìýäýæ, ºíãºðñíººñºº
ñóðãàìæ àâàõ
• ªºðºº ººðèé㺺 õºãæ¿¿ëæ, ÷àäâàðæóóëæ ÷àääàã
õ¿í, àéë ãýð, óëñ ã¿ðýí àìüäðàõ, äýâøèæ õºãæèõ
÷àäâàðòàé áàÿí áàéíà
• Ìîíãîë ýõ îðîí, ãàçàð íóòàã, ¿íäýñòíýýðýý
áàõàðõàõ ¿çýë, óëàìæëàëò ñî¸ë, ìîíãîë ¸ñ
çàíøèë,õ¿ì¿¿æëèéã çàëóó õ¿í á¿ðò áàãà
çàëóóãààñ íü òºëºâø¿¿ëýõ, áàõàðõäàã áîëîõ
• Ìîíãîë ¿íäýñòíèé áóñäààñ äàâóó áèîëîãè
÷àíàðóóäûã õàäãàëàõ, õàìãààëàõ, õºãæ¿¿ëýõ
øààðäëàãàòàé.
• Ìîíãîë óëñûí óëñ òºð, ýäèéí çàñàã, íèéãýìøëèéí

òóñãààð òîãòíîëûã õàäãàëàí õàìãààëàõûí òóëä
Ìîíãîë òºð çàñãèéí ÷àäàâõè, Ìîíãîë òºðèéí
ò¿øýýäèéí ÷àäâàð, ìºñ ÷àíàðûã øèíý÷ëýí
ñàéæðóóëàõ çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé.
• Ýâ ýå, õ¿íëýã íºõºðñºã íèéãìèéí ñýòãýëç¿éã
ò¿ãýýí äýëãýð¿¿ëýõýä òºðèéí áîäëîãûã ÷èãë¿¿ëýõ
ÿâäàë þì.
• Ìîíãîë õ¿í á¿ð ººðñ人 ýâ ýåèéí ñýòãýëä
ñóðàõ, ¸ñ ñóðòàõóóíàà äýýøë¿¿ëýõ. Ýíý áîë
Ìîíãîë õ¿íèé õºãæëèéí ñòðàòåãè çîðèëãî ìºí.
¯¿íèéã ýöýã ýõ èðãýí õ¿í á¿ð ñàíàæ ¿ð õ¿¿õäýý
îþóíû áîëîîä ñýòãýëèéí õ¿÷ òýíõýýòýé ºñãºæ
áîéæóóëüÿ. Ýöñèéí ýöýñò õ¿í á¿ðèéã õºãæ¿¿ëæ,
ìîíãîë õ¿íèé ºðñºëäºõ ÷àäâàðûã äýýøë¿¿ëýõýä
÷èãëýñýí, õ¿íèé õºãæëèéã, õ¿íèéã äýýäýëñýí
Ìîíãîë õ¿í òºâòýé òºðèéí óõààëàã áîäëîãî ë
Ìîíãîë îðíûã õºãæ¿¿ëýí öýöýãë¿¿ëýõ ¿íäñèéí
¿íäýñ ìºí.
Ýõ îðîí-Ìîíãîëîî ãýõ ñýòãýë
Ýöýã ýõèéí ¿ð õ¿¿õäýý ãýõ õàéðûí äàðààõ
ñýòãýëèéí õàìãèéí õ¿÷òýé ìýäðýìæ áîë ýõ
îðíîî õàéðëàõ õàéð áºãººä èéì ìýäðýìæ ãàíö
õ¿íä áèø, àëèâàà àìüä àìüòàí á¿õýíä áàéäàã.
Á¿õ àìüòàä ¿ð òºëºº, ¿¿ð îðîìæîî õàéðëàæ,
òºðñºí ¿¿ðýíäýý, ºññºí ãàçàðòàà, èäýýøèëäýã
áýë÷ýýðòýý, íºìºðò íü õýâòäýã õýâòýð áóòàíäàà,
òóóãäàæ îðäîã õàøààíäàà èëò ýëãýìñ¿¿ õàíääàã.
Ìîíãîë õ¿í áèäíèé õóâüä ÷ ãýñýí ýíý åðòºíöºä
þóòàé ÷ æèøèæ ç¿éðëýõèéí àðãàã¿é, ÷èíèé õóâüä
ýýæ ààâûí ÷èíü äàðàà îðîõ õàìãèéí ýðõýì íýãýí
ø¿òýýí áîë ýõýýñ àíõ ìýíäëýõýä ÷èíü òîñîæ
àâñàí ãàçàð øîðîî, óíäààëñàí ðàøààí óñ, òºðºëõ
Ìîíãîë ýõ îðîí ÷èíü, àìüäðàë çàÿàñàí òºðñºí
íóòàã ÷èíü áèëýý. Áèäíèé òºðºëõ ýõ íóòàãò ìèíü
áèäíèéã äàëëàí äóóäàõ þóòàé ÷ ç¿éðëýõèéí
àðãàã¿é îíöãîé äîòíî óâèäàñ áàéäàã. Ýíý íàíäèí
àðèóí ìýäðýìæ áèäíèé äîòîð õýçýý ÷ ìºõºæ
óñòàæ ¿ã¿é áîëäîãã¿é áºãººä óñòàæ àðèëàõ ÷ ¿ã¿é
æàìòàé.
Óíàñàí ãàçàð, óãààñàí óñàà õàéðëàí äýýäëýõ
ñýòãýë, ýðõýì íàíäèí ìýäðýìæèéã ýõ îðîí÷
¿çýë ãýæ áîëíî. Ìîíãîë õ¿íèé ýõ îðîí÷ ¿çëèéí
¿íäñèéã äàðààõ õýäýí îéëãîëò äýýð òàéëáàðëàæ
áîëíî.
1.Ìîíãîë õ¿íèé îðøèí àìüäðàõóéí ¿íäýñ íü
ãàçàð íóòàã þì. Ýíý áîë Ìîíãîë÷óóäûí òóóðãà
òóñãààð óëñûí õàìãèéí ãîë áàòàëãàà þì. Ѻºì
ãàçàð øîðîîíûõîî á¿ðýí á¿òýí áàéäëûí òºëºº
îëîí ¿åèéí ºâãºä äýýäýñ ìààíü õàëóóí àìü,
á¿ëýýí öóñàà ¿ë õàéðëàí òýìöýæ èðñýí ýíý ãàçàð
ØÈÍÝ ÎÞÓÒÍÛ ÀÍÕÀÀÐÀËÄ
íóòãèéí øèðõýã ÷óëóó íü ÷ áàéðíààñàà õºäëºõ
¸ñã¿é ãýæ äýýäýëñýýð èðñýí íàíäèí óëàìæëàëòàé
àðä ò¿ìýí. Òºð çàñàã ìààíü ò¿ìýí îëîíäîî ãàçðûí
áàÿëãèéã íü ýçýìø¿¿ëæ, øèìèéã íü õ¿ðòýýæ, ãàçàð
íóòãàà ýëäýâ ýêîëîãèéí áîõèðäîëã¿é áàéëãàæ,
ëèöåíç íýðýýð õàðèéíõàíä èë¿¿÷ëýëã¿é, äýýð
íü áàéãàà îëîí ¿åèéí ò¿¿õ ñî¸ëûí äóðñãàëûã
ò¿éâýýëãýõã¿é áàéâààñ áàãà áàë÷ðààñ ýõëýýä íàÿí
íàñòàé áóóðëóóä õ¿ðòýë ýõ îðíîî õàéðëàõ ñýòãýë
íü áóëèíãàðòàõã¿é áàéõñàí.
2.Àìèí çóóëãûí ¿íäýñ íü ýä áàÿëàã, ýäèéí çàñàã
þì. Ýäèéí çàñãèéí ÷àäàâõè, íººö íü õ¿í àðäûí
ñàéí ñàéõàí àìüäðàëûí áàòàëãàà áîëæ áàéäàã.
Ìîíãîë õ¿íèé àìèí çóóëãà, ýõ îðíû ýäèéí çàñãèéí
¿íäýñ íü îëîí çóóíû òóðøèä Ìîíãîë õ¿íèéã
òýæýýæ, õóâöàñëàæ, áàéãàëûí õàòóó øèð¿¿íýýñ
õàìãààëæ èðñýí ìàë àæ àõóé, òàâàí õîøóó ìàë
ñ¿ðýã ìºí. Ìîíãîë õ¿í Ìîíãîë ãýðòýý àìüäàð÷,
òàâàí õîøóó ìàëàà óõààëãààð ºñãºí ¿ðæ¿¿ëæ
÷àäâàë öààøäàà ÷ îëîí çóóí æèë ñàéõàí àìüäðàõ
èðýýä¿é áèé. ªð㺺 ãýðýý îðõèâîë Ìîíãîë
õ¿íèéã àâðàõã¿é, ìàëàà îðõèâîë Ìîíãîë÷óóäûã
õóâü çàÿà ºðøººõã¿é. Ýíý õî¸ðûã îðõèâîîñ
Ìîíãîë õ¿í Ìîíãîë áèø áîëæ ò¿¿õèéí õºðñíººñ
àð÷èãäàíà. Ìàëàà ºñãºæ, Ìîíãîë ñî¸ë, Ìîíãîë
ãýðýý õàéðëàí, ò¿¿í äýýðýý òóëãóóðëàí ýäèéí
çàñãàà ººä íü òàòàæ ÷àäâàë Ìîíãîëä ÿäóóðàë,
ºëñãºëºí, àæèëã¿éäýë, ýäèéí çàñãèéí äîðîéòîë
í¿¿ðëýõã¿é.
3.Íèéãýì, óëñ òºðèéí ¿íäýñ íü òºð çàñàã, òºð
çàñãèéí ýçýí íü àðä ò¿ìýí ìºí. Óëñ îðíîî
õºãæ¿¿ëæ äýâø¿¿ëýí ñàéí ñàéõàí àìüäðàõ íýãäñýí
íýã çîðèëãî äýâø¿¿ëýí àðä èðãýäýý çîõèîí
áàéãóóëæ òýð çîðèëãîäîî õ¿ðýõ ¿éëèéã óõààëãààð
óäèðäàí õºòºëæ áàéãàà òºð ººðèéí ¿¿ðãýý
áèåë¿¿ëæ áàéãàà õýðýã. Ìîíãîë ãàçàð øîðîîí
äýýð áóóñàí óõààëàã õóóëü òîãòîîìæ áàòëàí
ò¿¿íèéãýý ÷àäìàãààð óäèðäàæ ÷àäàæ áàéâàë òºð
çàñàã ìààíü ò¿ìýí îëíûõîî õ¿íäýòãýë äýýäëýëèéã
õ¿ëýýæ äýìæëýã õ¿ðýýëýë îëíî. Òºðèéí ò¿øýýä íü
àðä èðãýäýý, àðä îëíûõîî àøèã ñîíèðõëûã ãýñýí
æóäàã ìºñòýé áàéæ íü òºð íü ñàéí òºð áàéæ
÷àäíà. Òýð á¿õýí íü Ìîíãîë õ¿í á¿õíèé áàõàðõàë
áîëæ, òºðºº óëàì äýýäëýõ õ¿ðýýëýõ áîëíî.
4.Òåõíèê, òåõíîëîãèéí õºãæèë äýâøèë, òàíèí
ìýäýõ¿éí ¿íäýñ íü õýë, øèíæëýõ óõààí ìºí. Òóõàéí
¿íäýñòíèé îðøèí òîãòíîõ ¿íäýñ íü ¿íäýñíèé õýë
áºãººä ýíý õýëýýð äàìæóóëàí Ìîíãîë ñî¸ë,
àðäûí óõààí, ìýäëýã áîëîâñðîë, øèíæëýõ óõààíû
îëîëò Ìîíãîë õ¿íèé óóðàã òàðõèàð äàìæèí
óóäàì õºäºº õýýð òàëä ìààíü öýöýãëýíý. ¯¿íèéã
ÎÞÓÒÀÍ 2009 49
 ØÈÍÝ ÎÞÓÒÍÛ ÀÍÕÀÀÐÀËÄ
ìàðòàæ îãò áîëîõã¿é. “Õýë, õèë, ìàë ãóðàâòàéãàà
áàéõàä õýí áàÿí áý, Ìîíãîë áàÿí” ãýäýã. Àõóéí
õýðýãëýýíèé ýä ç¿éëñ, ºìñäºã õóâöñàà, èääýã õîîë
õ¿íñýý áèä ººðñ人 õèéæ ººðñäèé㺺 õàíãàæ
÷àäàæ áàéñàí òýð îëîëòîî øèíý öàã ¿åä ñýðãýýæ
¿íäýñíèé áðåíä á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýëýý
ºñãºæ, Ìîíãîë óõààíààð á¿òñýí ýäèéí ñî¸ëûã
á¿òýýå. Õýëýýð äàìæèí ìýäýýëýë, õàðèëöààíû
øèíý ýðèí ¿åä áàõàðõàë áîëæ ÷àäñàí õ¿÷èðõýã
¿íäýñòýí áîëîõûí òóëä òºðºëõ õýëýý õàéðëàÿ,
õàìãààëúÿ.
5.Ìîíãîë æóäàã ¸ñ, Ìîíãîë àæ òºðºõ ¸ñ, Ìîíãîë
ñýòãýëãýýíèé ¿íäýñ áîëñîí Ìîíãîë ¸ñ çàíøèë,
óëàìæëàëò ñî¸ë áîë Ìîíãîëîî ãýõ ñýòãýëèéí óã
¿íäýñ, ÿçãóóð ñóóðü ìºí. Îëîí çóóíû òýðòýýãýýñ
Ìîíãîë ãýðòýý àìüäàð÷, òàâàí õîøóó ìàëàà
àäóóëàí ìàëëàæ èðñýí Ìîíãîë òóóðãàòíû àæ
òºðºõ ¸ñ çàíøèë áîë ººðèéí ãýñýí ºâºðìºö
åðòºíöèéã ¿çýõ ¿çýë, ôèëîñîôè þì. Ìîíãîë àæ
òºðºõ ¸ñíû àìàí ñóðãààëü, õ¿íèéã õ¿í áîëãîæ
èðñýí õ¿ì¿¿æëèéí ¿íýò ç¿éë, Ìîíãîë àõóéãààñ
óëáààòàé ñî¸ë ò¿¿õèéí, óðëàãèéí íàíäèí ºâ
óëàìæëàë á¿õýí äàõèí äàâòàãäàøã¿é ýðäýíý þì.
Ìîíãîë÷óóäàä áîëîâñðîëûí, õ¿íèé õ¿ì¿¿æèë, ¸ñ
ñóðòàõóóíû, ò¿¿õèéí, àíàãààõ óõààíû ãýýä îëîí
ºâºðìºö òîãòîëöîî áèé. Èéì äàõèí äàâòàãäàøã¿é
íàíäèí ºâ óëàìæëàë, Ìîíãîë ¸ñ çàíøëààðàà
áàõàðõàæ, ò¿¿íèéã ýðõýìëýí äýýäýëæ, ñóäàëæ
äàðàà ¿åäýý ºâë¿¿ëæ áàéìààæ íü äàÿàð÷ëàëûí
ýíý ýðèí ¿åä õ¿í òºðºëõòíèé ñî¸ëîîñ õîöðîõã¿é
òýñýí ¿ëäýæ ÷àäíà.
6.Ìîíãîë óëñ òóñãààð áàéæ, õ¿÷ ÷àäàëòàé áàéõûí
¿íäýñ íü ýâ íýãäýë þì. Ýâ ñàíàà íýãòýé áàéõ,
òóñàðõàã áàéõ, ýâñýã íàéðñàã áàéõ ãýäãèéã ìàõ
öóñíààñàà ìýäýð÷, ýâòýé áàéæ ÷àäñàí àéë ãýð,
àõàí ä¿¿ñ, áàã õàìò îëîí, àëáàí ãàçàð, ï¿¿ñ
êîìïàíè, óëñ ¿íäýñòýí ºíººäºð õºãæèæ äýâøèæ,
ººäëºæ õ¿÷èðõýãæèæ áàéíà. Ìîíãîë õ¿í á¿õýí
ýõ îðíûõîî õºãæëèéí òºëºº, õ¿í àðäûíõàà ñàéí
ñàéõíû òºëºº áîäëîî èëãýýäýã, áàÿí òàíñàã
áîëãîõûí òºëºº õ¿÷ õàéðã¿é ç¿òãýäýã áàéæ ÷àäñàí
òýð öàãò ýõ îðîí ìààíü õºãæèæ äýýøëýíý.
Äàÿàð÷ëàëûí ýíý ýðèí ¿åä ýõ îðíîî õºãæ¿¿ëýõ
õàìãèéí ñàéí çýâñýã íü þó âý?
- ¯íäýñíèé ýâ íýãäýë, íýãäìýë àøèã ñîíèðõîë
- Ýõ îðîí÷ ¿çýë, ýõ îðíîî õàéðëàõ ñýòãýë
- Õ¿í àðäûíõ íü áîëîâñðîëûí ºíäºð òºâøèí,
àìüäðàõ ÷àäâàð
- Õ¿ì¿¿ñèéí ýâñýã, íºõºðñºã õàðèëöàà
Òîãòâîðòîé õºãæëèéí ¿çýë ñàíààíä òóëãóóðëàñàí
õºãæëèéí çàìûã õ¿í òºðºëõòºí ñîíãîæ áàéíà.
50 ÎÞÓÒÀÍ 2009
Ìîíãîë óëñ 1998 îíîîñ òîãòâîðòîé õºãæëèéí
¿íäýñíèé õºòºëáºð áîëîâñðóóëàí õýðýãæ¿¿ëæ
áàéãàà áèëýý. ¯¿íèé ãîë õºø¿¿ðýã áîë
áîëîâñðîëûí òîãòîëöîîã ñàéæðóóëæ, äýëõèéí
ò¿âøèíä àæèëëàæ àìüäðàõ ÷àäâàðòàé Ìîíãîë
õ¿íèéã õºãæ¿¿ëýõ ÿâäàë áèëýý. Ìîíãîë õ¿íèé
õºãæèë ãýäýã íü èðãýäèéí áîëîâñðîëûí ºðñºëäºõ
òºâøèí, çºâ õ¿ì¿¿æèë òºëºâøëèéí òºâøèí þì.
Èéì õî¸ð õ¿÷èí ç¿éë óëàì äýýøèëæ áàéæ óëñ
ãýðýý ººä íü òàòàæ ÷àäàõ çºâ èðãýí áîëíî. Ǻâ
ñýòãýëòýé, ºðñºëäºõ ÷àäâàðòàé Ìîíãîë õ¿í ë çºâ
çîðèëãûã ººðòºº áèé áîëãîíî. Òýðõ¿¿ çºâ ýðõýì
çîðèëãî íü ýõ îðíû ìààíü õºãæèë öýöýãëýëò íü
áàéõ áîëíî. Ìîíãîë õ¿ì¿¿ñ áèä ýâ íýãäýëòýé,
õàìòðàí õîðøèæ àæèëëàõ íü óëñ ãýðýý òºâõí¿¿ëæ
òîãòâîðòîé àìüæèðãààã òºëºâø¿¿ëýõ õàìãèéí çºâ
çàì ìºí. Ýíý áîë ýõ îðíûõîî èðýýä¿éí õºãæèëä
îðóóëæ áàéãàà õàìãèéí çºâ õºðºí㺠îðóóëàëò
þì.
Äàÿàð÷ëàëûí ýíý õ¿÷èðõýã øóóðãàíä Ìîíãîë÷óóä
áèä þóãàà ãýýõ ¸ñã¿é âý? Áèä ñî¸ë èðãýíøëèéíõýý
îíöëîã ¿ç¿¿ëýëò áîëîõ ¿íäýñíèé í¿¿äëèéí ñî¸ëîî
ãýýõ ó÷èðã¿é. Áèä ýíý äýëõèéä õààíà ÷ áàéõã¿é
Ìîíãîë ¸ñ çàíøëàà, ýðèéí ãóðâàí íààäìàà,
óðòûí äóóãàà, ìîðèí õóóðàà, ¿ëãýð òóóëüñàà,
õººìèé, Ìîíãîë áè÷ãýý ãýýõ ó÷èðã¿é.
Ýõ îðîí÷ õ¿í ãýæ õýíèéã õýëýõ âý?
1.Ìîíãîë ¿íäýñíèé ¸ñ çàíøëàà ìýääýã, ìºðääºã
2.Àÿëãóó ñàéõàí ìîíãîë õýëýýðýý ñàéõàí ÿðüäàã,
áè÷äýã
3.Óëñ ¿íäýñòíèéõýý äýâæèæ, ãàíäàí áóóð÷ ÿâñàí
ò¿¿õýý ìýääýã
4.Ýõ îðíîî, óíàñàí ãàçàð, óãààñàí óñàà ãýñýí
õàëóóí ñýòãýëòýé
5.Ýõ îðíîî õºãæ¿¿ëýõèéí òºëºº àìü õàéðã¿é
ç¿òãýäýã
6.Ýðõýëæ áàéãàà àæèëäàà ÷èí ñýòãýëýýñýý
õàíääàã, õóâü íýìðýý îðóóëäàã
7.Áèåý á¿õ òàëààð çàññàí, áàñ ãýðýý çàññàí õ¿í
8.Õàà ÷ ÿâñàí ýõ îðíûõîî íýð õ¿íäèéã ºíäºðò
ºðãºäºã
9.Ýõ îðíûõîî ãàçàð íóòàã, áàéãàëü, ãàçàð øîðîî,
ò¿¿õèéí äóðñãàë, ýäèéí ºâ ñî¸ëûã õàéðëàí
õàìãààëäàã õ¿í. Èéì ë îéëãîëò Ìîíãîë õ¿í
á¿ðèéí ç¿ðõ, òàðõèíä ã¿í áàò øèíãýñýí öàãò
Ìîíãîë ýõ îðíû òóñãààð òîãòíîë áàò îðøèíî.
Îþóòàí íàñ ãýäýã...
Îþóòàí àõóé íàñ ãýäýã áîë èäýð çàëóó îþóí
óõààí, èðì¿¿í ýð÷ õ¿÷ þì. Ýíý íàñ áîë çàëóó
 ØÈÍÝ ÎÞÓÒÍÛ ÀÍÕÀÀÐÀËÄ

õ¿í ººðèéã ýðæ õàéæ íýýæ îëæ íàñàí òóðøèéí
àìüäðàëäàà áýëòãýõ, ººðºº óõààðàí ñýõýýð÷,
ººðèé㺺 èðýýä¿éä èäýâõòýé óõàìñàðòàé áýëòãýõ
íàñ. Çàëóó íàñ, îþóòàí àõóé öàã áîë ìýäëýãèéí
îðãèëä òýì¿¿ëýõ, öàã õîðîì á¿ðòýé óðàëäàí îþóí
óõààíû õóâüä ºñºæ ÷àäâàðæèõ, èðãýíèé ÷àíàðóóä
òºëºâøèí ýðèéí öýýíä õ¿ðýõ ¿å. Ìýäëýãèéí
îðãèëä, øèíæëýõ óõààíû, ãîî ñàéõíû ìýðãýæëèéí
óð ÷àäâàðûí, á¿òýýë÷ õºäºëìºð, àìæèëò îëîëòûí
îðãèëä õ¿ðýõèéí òºëºº ýðìýëçëýë òýì¿¿ëëèéí,
áàñ ººðèéí ñóë òàëàà îðõèí ÿëæ äèéëýõèéí
òºëººõ óéãàã¿é òýìöëèéí òºëººõ íàñ. Ýíý íàñ
áîë ººäðºãººð, óõààëãààð õàíäàæ çºâ ñîíãîëò
õèéæ, çºâ øèéäâýð ãàðãàæ ÷àäâàë èðýýä¿éí ñàéí
ñàéõàí àìüäðàëûí ýõ ñóóðèéã òàâüæ áîëîõ íýãýí
íàñíû õàìãèéí èäýâõòýé, öîã õèéìîðüòîé ¿å.
Îþóòàí íàñ áîë õ¿íèé ñàéõàí ÷àíàðóóäûã
ººðòºº òºëºâø¿¿ëæ, èðãýí áîëîõ ¿å. Õ¿í á¿õýí
àìüäðàëûí ºðíºë, ºñ÷ äýâæèõèéí òóëãûí ÷óëóóãàà
ýíý ë ààòàé, ààãòàé, ãàë õàëóóí îðãèëóóí íàñàíäàà
ºðæ ñóóðèéã íü ýõëýí òàâüäàã. Õóâü òàâèëàíãèéí
ýðýë õàéãóóë ýíý ë íàñàíä õ¿÷òýé ºðíºæ, àç
æàðãàëûí õààëãàà íýýõ ãýæ, ººðèé㺺 îëæ òàíèõ
ãýæ, îíîñîí çºâ øèéäâýð ãàðãàõ õàðèóöëàãàòàòàé
í¿¿ð òóëñàí óéãàã¿é õºäºëìºðò íîéð õîîëîî
óìàðòàí ç¿òãýäýã. Ãàãöõ¿¿ ãàë õàëóóí çàëóó íàñíû
ýíý èõ ýð÷ õ¿÷èéã çºâ æîëîîäîí ÷èãë¿¿ëæ, ºíäºð
áýëòãýëòýé, õàðèëöààíû ñî¸ëòîé, ¸ñ ñóðòàõóóíòàé,
¸ñ æóäàãòàé øóäàðãà, ºðñºëäºõ ÷àäâàð á¿õèé
ìýðãýæèëòýí òºëºâø¿¿ëýõ íü èõ äýýä ñóðãóóëèéí
áîëîîä ñóðãàëòûí ìåíåæìåíòèéí ÷àäàâõèéí
àñóóäàë áºãººä ¿¿íèéã îéëãîæ ººðèé㺺 äàñãàí
çîõèöóóëæ öàã ìº÷ á¿ð ñàéí ñóðàëöàæ, øèíý
öàãèéí ìýðãýæèëòýí õ¿íèé öîãö ÷àäàìæóóäûã
ººðòºº òºëºâø¿¿ëýõ íü îþóíòàí õ¿íèé ¿¿ðýã
þì.
Îþóòàí íàñ ãýäýã áîë çàëóó õ¿í çºâõºí ýíý ààãòàé
íàñíû õýäõýí æèë¿¿äýä ººðèéíõºº èðýýä¿éã
äàðõëàõ æèíõýíý áîëîìæ, æèíõýíý ýðõ ÷ºëºº þì.
ªºðèéíõºº àìüäðàëûí ýõ ñóóðèéã ººðºº äàðõëàí
á¿òýýõ íàñ þì. Îþóòàí íàñ áîë õ¿í ººðèéíõºº
èðýýä¿éí òºëºº æèíõýíý õàðèóöëàãà ¿¿ðýõ íàñ
þì. ¯¿íèéã îéëãîæ óõààð÷ ÷àäñàí îþóíòàí õ¿í ë
ºìíºº òàâüñàí çîðèëãûíõîî îðãèëä õ¿ð÷ ÷àäíà.
áàéãóóëæ óäèðäàæ ÷àäâàë îþóòàí íàñàíäàà õ¿í èõ
ç¿éëèéã ñóð÷ áîëíî. Ó÷èð íü òýð îþóí ñýòãýëèéí
èõ íººö ÷àäàâõè, îðãèëñîí èõ ýð÷ õ¿÷, òýíõýý
çºâõºí ýíý íàñàíä õ¿ðýëöýýòýé áàéäàã. Ãýâ÷
èäýð çàëóó íàñíû ýíý íººö, ýð÷ õ¿÷, áîëîìæèéã
ìàíàé çàðèì çàëóóñ óõààð÷ îéëãîîã¿é, îþóíòàí
ãýæ ººðèé㺺 óõàìñàðëàæ ÷àäààã¿é, òýð õýðýýð
ººðèé㺺 øàâõàí äàé÷ëàõ ýð çîðèã, ñýòãýëèéí
òýíõýý ìàðóóõàí äýýä ñóðãóóëèéí áîñãûã àëõàæ
îðîõ íü àæèãëàãääàã. Äýýä áîëîâñðîë ýçýìøèíý
ãýäýã íü Äèïëîìòîé áîëîõûí íýð áèø, ýõ
îðîíäîî áàÿëàã á¿òýýã÷ èðãýíèé ÷àíàðóóäûã
ººðòºº òºëºâø¿¿ëíý ãýñýí ¿ã. Þì á¿õíèéã
ñóðàõ ãýæ á¿õ öàãàà ¿ðýõ áèø íàñàí òóðøäàà
ñóðàëöàõ àðãà áàðèëûã ýçýìøèõýä àíõààðëàà
òºâëºð¿¿ëáýë çîõèíî. Ýíýõ¿¿ áèå äààí ñóðàëöàõ
÷àäâàð áîë àõèõ íàñíû îþóíû ÷àäàâõè, îþóíû
áàÿëãèéí ýõ áóëàã þì. ͺ㺺 òºëººð áèå äààí
ñóðàëöàõ ÷àäâàðûã ýçýìøèæ ÷àäâàë ºðñºëäºí
àìüäðàõ ÷àäâàðàà öàã òóòàìä äýýøë¿¿ëæ ÷àäíà.
Áèå äààí ñóðàëöàõ ÷àäâàðûã ýçýìøèíý ãýäýã
áîë îþóòàí ººðèéí ÷ºëººò öàãàà îíîâ÷òîé
çîõèöóóëæ ÷àääàã áàéõ ó÷èðòàé. ªºðººð õýëáýë
ººðèéíõºº ºìíº òàâüñàí çîðèëãîòîé, ò¿¿íèéãýý
õýðýãæ¿¿ëýí áèåë¿¿ëýõèéí òóëä ÷ºëººò öàã, õ¿÷
õºäºëìºðºº çºâ çîõèîí áàéãóóëæ ÷àääàã , èäýâõè
÷àðìàéëòòàé, ººðèé㺺 ººð÷ëºõ ººðèéíõºº ñóë
òàë, õîöðîãäëûã ÿëàõûí òºëºº óõàìñàðòàéãààð
ç¿òãýæ õè÷ýýæ ÿâàà õ¿íèéã ë æèíõýíý îþóòàí
ãýíý. Æèíõýíý îþóòàí áîëæ ÷àäàëã¿é îþóòàí
íýð ç¿¿ñýýð áàéæ áàéãààä çîðèëãîäîî õ¿ðýõã¿é
çàìààñàà íÿöàæ, áóöäàã çàëóóñ ÷ áàéäàã. Òýä
áîë ñîíãîëòîî áóðóó õèéñýí õýðýã. Îþóíòàí
áàéíà ãýäýã îð÷èí öàã ¿åýýñýý õîöðîëã¿é õîðîì
á¿ð ýðäýì îþóí èðãýíëýã ñýòãýëèéí îðãèë ººä
òýì¿¿ëæ áàéãàà õ¿í. Ýíýõ¿¿ îðãèëä ãàãöõ¿¿
ñóðàõ ñî¸ëûã, ñóðàëöàõ àðãà óõààíûã, áèå äààæ
àæèëëàõ ÷àäâàðûã ýçýìøñýí õ¿í ë õ¿ð÷ ÷àääàãèéã
¿å ¿åèéí îþóíòàí ìýðãýäèéí æèøýýíýýñ õàðæ
áîëíî. “ãàíöõàí ìº÷ àëäâàë áóñäààñ õîë
õîöîðíî” ãýæ ÿðóó íàéðàã÷ ßí Íåðóäà õýëñýí

Îþóòàí ãýæ õýí áý?

Îþóòàí ãýäýã îþóíæèõ çîðèëãî òàâüñàí õ¿í
þì. Ç¿ãýýð íýã îþóòàí áàéõ, æèíõýíý îþóíòàí
áîëîõûí õîîðîíä ÿëãàà èõ áèé. Îþóòàí ãýäýã
àëü íýã ñóðãóóëèéí áîñãî àëõàæ, îþóòíû ¿íýìëýõ
àâñàí, öààøèä ñóðàõ ãýæ áàéãàà õ¿í. Ǻâ çîõèîí

ÎÞÓÒÀÍ 2009 51
 ØÈÍÝ ÎÞÓÒÍÛ ÀÍÕÀÀÐÀËÄ
áàéäàã. ̺÷ õîðîì á¿ð õóâüñàí ººð÷ëºãäºæ
áàéãàà ýíý åðòºíöºä òà áàãà çàëóóãààñàà ýðäýì
óõààíûã ýðõýìëýí àìüäðàëûí óõààíààñ öàã
àëäàëã¿é ñóðàëöàõûí ÷óõëûã ñóðãàìæèëæ áàéãàà
íü ýíý þì. Ýíý åðòºíöèéí ãàéõàìøèã íü õ¿í
, õ¿íèé ñóó ãàéõàìøèã íü îþóí óõààí. Îþóí
óõààíûã ãàéõàìøèã áîëãîäîã ìºíõèéí ò¿ëõ¿¿ð
íü ýðäýì ìýäëýãò îðøäîã. Ìýäëýã îë òàíààñ õýí
÷ áóëààæ ¿ë áîëîõ, áóñàäòàé õóâààëöàõ òóñàì
ºðãºæäºã, òà õýçýýä ÷ õýðýãëýõ áîëîìæòîé. Òà
õýçýýä ÷ õýðýãëýõ áîëîìæòîé, äóíäàðøã¿é îþóíû
óíäðàãà, èõ õ¿÷. Ñýðãýí ìàíäàæ áàéãàà îðíóóäûí
õºãæëèéí íóóö íü ¿éëäâýðëýëä îþóíû áîëîîä
øèíæëýõ óõààí, òåõíèêèéí ÷àäàâõè, õ¿íèé ìýäëýã
÷àäâàðûã ÷óõàë÷ëàí ¿çäýãò îðøèíî. Õ¿íèé õ¿÷èí
ç¿éëèéí íýãýí ÷óõàë óã ñóðâàëæ íü áîëîâñðîë,
÷àäâàðæñàí ìýäëýã þì. Äàÿàð÷ëàëûí ºíººãèéí
ýðèí ¿åä çàëóó õ¿íèé ºðñºëäºõ ÷àäâàðûí íýã
¿ç¿¿ëýëò íü èíæåíåðèéí áîëîâñðîë. Ýíýð¿¿
áîëîâñðîëûã ýçýìøèõ ¿éë ÿâö íü ººðèéí ãýñýí
ç¿é òîãòîëòîé, ºâºðìºö îíöëîãòîé. Èõ äýýä
ñóðãóóëüä ýëñýã÷èä, ñóðàõûã ýðìýëçýã÷ çàëóó õ¿í
á¿õýí ýíý îíöëîã, ºíºº öàã ¿åä îþóíòàí õ¿íä
ÿìàð øààðäëàãà òàâüæ áàéãààã ìýäýæ óõààðàõ
ó÷èðòàé. Ñóðàëöàõ ¿éë áîë ýðäìèéí èõ äàëàéãààñ
àâ÷ áîëîõ àìüäðàõ óõààíû ø¿ð ñóâäûã îëæ ò¿¿æ
õ¿ðòýæ îþóí óõààíäàà ñýòãýë ç¿ðõýíäýý õýëõýæ
øèãòãýõ áàãø îþóòíû õàìòûí óéãàã¿é ÷èìõë¿¿ð
íàðèéí õºäºëìºð ìºí.
Èõ äýýä ñóðãóóëèéí ñóðãàëò ÿìàð îíöëîãòîé âý?
Òàíû ýëñýí ñóðàëöàæ áàéãàà èõ äýýä ñóðãóóëü
áîë áîëîâñðîë îëãîõ, ñî¸í ãýãýýð¿¿ëýõ, øèíæëýõ
óõààí ¿éëäâýðëýëèéí îëîí æèëèéí áàÿëàã
óëàìæëàëòàé ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà þì. ͺ㺺
òºëººð èõ ñóðãóóëü áîë ¿å ¿åèéí áàãø, àæèëòàí,
îþóòíóóä ìýðãýæëèéí áîëîí áèå õ¿íèé õóâüä
õàìòðàí àæèëëàæ ýðäýì ìýäëýã õ¿ðòýõ ñî¸ëûí
áàéãóóëëàãà þì. Èõ äýýä ñóðãóóëèéí áîñãûã
àëõàí îðíî ãýäýã áîë òà öîî øèíý õ¿í áîëîõîîð
çîðüæ èðñýí íèéãýìä õàìãèéí òýðã¿¿í ýãíýýíèé
îþóíëàã õ¿ì¿¿ñèéí øèíý åðòºíöºä, øèíý
õ¿ðýýëýëä õºë òàâüæ áàéíà ãýñýí ¿ã. Ñ¿¿ëèéí
¿åä èõ äýýä ñóðãóóëèóä ñóäàëãàà øèíæèëãýý õèéõ
ýðäýì óõààí á¿òýýõ ÷èãëýëýýð õ¿ðýýãýý òýëæ çàéí
ñóðãàëò, íýýëòòýé “Å èõ ñóðãóóëü” áîëîõîîð
òàíèãäàõã¿é ººð÷ëºãäºæ áàéíà. ¯¿íèéã äýýä
ñóðãóóëü êîëëåæèéí áîñãûã àëõàí îðñîí àíõíû
ºäðººñºº îéëãîæ óõààðàõûã õè÷ýý.
Òà ÿìàð îð÷èíä îðæ èðýâ ýý?
1. Òàíû îþóòàí áîëæ öààøèä õýðõýí ñóðàëöàõ
52 ÎÞÓÒÀÍ 2009
íü ºìíº ýçýìøñýí ñóóðü ìýäëýãèéí òºâøèí,
÷àíàðààñ øóóä øàëòãààëíà. Ñóóðü ìýäëýãèéí
ò¿âøèí äîîãóóð áàéõ íü ñóðëàãààð äîãîëäîõ
íýã øàëòãààí áàéäàã áºãººä ãàãöõ¿¿ óéãàã¿é
õºäºëìºð, íºõºõ äàâòëàãà õóâèéí îðîëäëîãîîð
ã¿éöýýæ àâíà.
2. Èõ ñóðãóóëèéí áîñãîîð àëõñàí ýõíèé ¿åä èõ
çàâòàé áîë÷èõñîí þì øèã ñàíàãäàíà. Ãýòýë
òèéì áèø. Ãàãöõ¿¿ ñóðàëöàõ õ¿íèé ººðèéíõ
íü èäýâõè ñàíàà÷ëàãà óõàìñàðò ñóðãàëòûí ¿éë
àæèëëàãààíä òóëãóóðëàõ ó÷èð áàéíãûí ºäºð
òóòìûí íÿõóóð, íÿìáàé, æèãä àæèëëàãàà,
õóâèéí çîõèîí áàéãóóëàëò, öàãàà çºâ õóâèàðëàõ
ÿâäëûã òàíààñ øààðääàã.
3. Îþóòíààñ áèåý äààæ àæèëëàõ ºíäºð óð
÷àäâàðûã øààðääàã. Îþóòíû õºäºëìºð,
ìýäëýãèéã ¿íýëýõ ñèñòåì íü ÷ îþóòíû áèå
äààñàí ¿éë àæèëëàãààíä òóëãóóðëàäàã. Èéìä
çºâõºí áèå äààæ àæèëëàõ öàãèéã îíîâ÷òîé
òºëºâëºæ ¿ð àøèãòàé àøèãëàæ ÷àäñàí îþóòàí
àìæèëòòàé ñóðàëöàæ ÷àäíà.
4. ×è ºíººäºð öîî øèíý îð÷èíä îðæ èðñýí. Ýíý ¿åä
ººðèé㺺 çîðèëãî ÷èãëýëòýé, óõàìñàðòàéãààð
äàé÷ëàí æîëîîäîõ ººðèéíõºº ¿éëäýë, çàí
òºëºâèéã õÿíàõ ÷àäâàð, ººðòºº øààðäëàãà
òàâèõ, æîëîîäîõ èõ çîðèã òýâ÷ýýðèéã ÷àìààñ
øààðäàíà. ªºðèéíõºº ñóðàëöàõ çîðèëãîî
æèíõýíý ¸ñîîð óõàìñàðëàñàí áàéõûã
øààðäàíà.
5. ªìíº íü çºâõºí ìýäñýíýý øàëãóóëàõûí
òóëä ñóðäàã áàéñàí áîë îäîî ººðºº àñóóäàë
äýâø¿¿ëýýä ººðºº ò¿¿íèéõýý õàðèóã ýðæ
îëîõûí òºëºº ñóðàëöäàã áîëæ áàéíà. ªðøººë
¿ã¿é ºðñºë人íèé ¿åä ñóðàëöàæ àæèëëàæ
áàéãàà ºíººãèéí íºõöºëä çîðè ëãîòîé
àæèëëàõûã , ò¿¿íäýý õ¿ðýõèéí òºëºº ÷àðìàéæ
àæèëëàõûã òàíààñ øààðääàã.
6. Àíõààðëàà òºâëºð¿¿ëýõ, õóâèàðëàõ, õóðäàí
áè÷èõ, óíøèõ, ìýäýýëëèéã îíîâ÷òîé õóðäàí
òîãòîîõ, àæëàà òºëºâëºõ, íîì, ìýäýýëëèéí ýõ
ñóðâàëæòàé àæèëëàõ, áîäëîãî áîäîõ ãýõ ìýò
ñóðàëöàõ á¿òýýë÷ àðãà áàðèëûã óëàì èõýýð
øààðääàã.
7. Ñóðàëöàõ ¿éë àæèëëàãàà áîë îþóíû ÷èìõë¿¿ð
óéãàã¿é õºäºëìºð. Èíãýõëýýð àëõàì òóòàìäàà
òàíüæ ìýäýõèéí òºëºº ýðýë õàéãóóë õèéõ,
óõààðàõ, áèå äààí ñýòãýõ¿éí ¿éëäë¿¿ä
õèéõ çàìàà𠺺𺺠ººðòºº íýýëò õèéæ
øèíæëýõ óõààíû ìýäëýã ýçýìøäýã. Ñýòãýõ¿éí
¿éëäë¿¿äèéã ñàéí ýçýìøèæ ÷àäñàí õ¿í ë

îþóíëàã àìüäðàëä àìæèëò îëæ ÷àäíà.
8. Èõ äýýä ñóðãóóëü êîëëåæèéã äàí ãàíö
ìýðãýæèëòýí áýëòãýõ ãàçàð ãýæ áîäâîë
òîìîîõîí ýíä¿¿ðýë áîëíî. Èõ äýýä ñóðãóóëü
áîë íèéãìèéí ºíäºð óõàìñàðòàé òýðã¿íèé
ñýõýýòýí áèå õ¿íèéã íèéãìèéí õàðèëöààíä
áýëòãýäýã õàìãèéí äýýä øàòíû òàëáàð þì. Ýíä
àæèëä ãàðàõàä áýëòãýí ãýõýýñýý èë¿¿òýé ãîë
íü íèéãìèéí àìüäðàëä áýëääýã. ªíººãèéí
äàÿàð÷ëàëûí íýã ºâºðìºö îíöëîã áîë
õ¿ì¿¿ñýýñ áàãààð õàìòðàí àæèëëàõûã øààðäàõ
áîëëîî. Áóñàä õ¿ì¿¿ñòýé íºõºðñºãººð àæèë
õýðýã÷ýýð õàìòðàí àæèëëàõ, ñàíàà áîäëîî
÷ºëººòýé èëýðõèéëæ áóñäûí ñàíààã îéëãîæ
õ¿ëýýí àâàõ, òýäíèéã õ¿íäýòãýõ, íýãäñýí ¿ð
ä¿íä õ¿ðýõèéí òóëä õàìòûí ÷àðìàéëò ãàðãàõ
õýðýãòýé áîëäîã.
9. ªíººäºð îëîí ñóðãóóëü êðåäèò ñèñòåìä øèëææýý.
Ýíý íü îþóòàí ñóäëàõ õè÷ýýëýý, çààëãàõ áàãøàà
ººðºº ñîíãîõ, ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãàà, ººðèéí
àæëàà áèå äààæ ººðºº òºëºâëºõ, çîõèöóóëàõ
ºðãºí áîëîìæòîé, ¿éë÷ë¿¿ëýã÷ îþóòíû ýðõ àøèã
ñîíèðõëûã ýðõýìëýí äýýäýëñýí ñèñòåì þì. Ýíý
ºðãºí áîëîìæèéã çºâ àøèãëàõ
íü òàíû àâõààëæ ñàìáàà þì.
10.Èõ äýýä ñóðãóóëèéí òàíõèì
ãýäýã áîë ýðäýì ìýäëýã
äýýäýëñýí õ¿ì¿¿ñèéí
àìüäðàëûí öîî øèíý îð÷èí.
Ýíý íü îþóòàí òàíààñ øèíý
äàäàë, øèíý çîðèëò, øèíý
àðãà áàðèë, øèíý çóðøèë,
øèíý øààðäëàãûã àëõàì
òóòàìä øààðäàõ áîëíî. Èéì
ç¿éë¿¿äèéã óõààð÷ îéëãîæ
ººðòºº çîðèëãî òàâüæ óéãàã¿é
àæèëëàñàí îþóòàí õ¿í ñàéí ñóðàëöàíà, ñàéí
ìýðãýæèëòýí áîëíî, óëñ îðíûõîëî õºãæèëä
á¿òýýë÷ õóâü íýìðýý îðóóëæ ÷àäíà. Îþóòíû
õºäºëìºð ãýäýã áîë òèéì àìàðõàí õýí á¿õíèé
ñàíàñíààð áîëäîã ç¿éë áèø
Áèåèéí õ¿÷ýýð íýãèéã ÿëíà
Îþóíû õ¿÷ýýð îëíûã ÿëíà.
×èíãèñ õààíû çàõèàñ
Ñóðàõ ÷àäâàð ãýæ þó âý?
ªíººäºð óëñ îðîí ìààíü çàõ çýýëèéí ñèñòåìä
øèëæèæ áàéãàà ¿åä áîëîâñðîëûí àãóóëãàä ÷,
àðãà ç¿éä ÷, ñóðàëöàã÷äàä ÷ òàâèõ øààðäëàãà
ººð áîëæ ººð÷ëºãäºí øèíý÷ëýãäýæ áàéíà.
Èõ, äýýä ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãàà
ØÈÍÝ ÎÞÓÒÍÛ ÀÍÕÀÀÐÀËÄ
íü ãàãöõ¿¿ ñóðàëöàã÷èéí ººðèéíõ íü èäýâõòýé
¿éë àæèëëàãààíä òóëãóóðëàõ áîëëîî. Ýíý áîë
õýí ÿìàð ò¿âøèíä, ÿìàð ¿ð ä¿íòýé ñóðàëöàæ,
ìýðãýæëýý õýðõýí ýçýìøèõ íü ñóðàëöàã÷äààñ
ººðººñ íü øóóä øàëòãààëíà ãýñýí ¿ã þì.
Èíãýõëýýð îþóòàí àìæèëòòàé ñóðàëöàõàä
çàéëøã¿é õýðýãòýé áºãººä õîîðîíäîî ñàëøã¿é
õîëáîîòîé õýä õýäýí áîëîìæóóä çºâõºí ººðò
íü áàéäàã. Ñóðãàëòûí òåõíîëîãèéí ç¿é òîãòëîîñ
óðãàí ãàðñàí òýäãýýð áîëîìæ, íººöèéã òîâ÷îîð
ñóðàëöàõ ÷àäâàð ãýæ íýðëýå. Îþóòíû ñóðàõ
¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿í íü ñóðàõ ÷àäâàðààñ
øóóä øàëòãààëíà. Ñóðàëöàõ ÷àäâàð íü òóõàéí
õ¿íèé àâúÿàñ, ºìíºõ õóãàöààíä ñóðàëöàõ
ÿâöàä ýçýìøñýí ìýäëýã, ÷àäâàð äàäëûí ò¿âøèí
(ñóóðü ìýäëýã), ñóðàõ àðãà áàðèëûí õýìæýýãýýð
òîäîðõîéëîãäîíî. Ñóðàëöàõ ñýòãýë ç¿éí äîòîîä
÷àäâàð áîë õàìãèéí èõ áîëîìæ íººöèéã
ººðòºº àãóóëäàã. Åðººñ ñóðãàëòûí ïðîöåññ íü
áàãøèéí ñóðãàõ, ñóðàëöàã÷èéí ñóðàõ õàìòûí ¿éë
àæèëëàãààíû ¿ð ä¿í ó÷ðààñ ñóðãàëòûí ýöñèéí
¿ð ä¿í íü à) Áàãøèéí çààõ àðãà, óð ÷àäâàð, á)
Îþóòíû ñóðàõ ÷àäâàð õî¸ðîîñ ýí òýíö¿¿ øóóä
øàëòãààëíà ãýæ õýëæ áîëíî.
Ñóðàõ àðãà áàðèë ãýäýã íü
ñóðàëöàã÷ õ¿íèé ìýäëýã, ÷àäâàð,
õàíäëàãà ýçýìøèõ çîðèëãîäîî
àøèãëàæ áàéãàà îþóíû áîëîîä
ïðàêòèêèéí ¿éëäýë, õýðýãñëèéí
öîãö, èõ õ¿÷ ãàðãàõã¿éãýýð áèå
äààí ìýäëýã, ÷àäâàð ýçýìøèõ
àðãóóäûí öîãö þì. Áèå äààí
ñóðàëöàõ àðãà áàðèëûã ýçýìø¿¿ëýõ
çîðèëòûã á¿õ øàòíû ñóðãóóëüä
òàâüæ õýðýãæ¿¿ëäýã. ªìíºõ øàòíû
ñóðãóóëüäàà ñàéí ñóðàëöàæ, ñóðàõ
àðãà áàðèëûã ñàéí ýçýìøñýí õ¿í
èõ, äýýä ñóðãóóëüä àìæèëòòàé ñàéí ñóðàëöäàã.
Àìüäðàëààñ àæèãëàõàä áèå äààí ñóðàõ àðãà
áàðèë ñàéí ýçýìøýýã¿é, àíõààðëàà òºâëºð¿¿ëæ
ñóóæ ñóðààã¿é, ëåêö ñîíñîæ ò¿¿íýýñ ãîëûã íü îëæ
îíîâ÷òîé áè÷èæ òýìäýãëýæ ÷àääàãã¿é, ñóðàõ,
ìýðãýæèë ýçýìøèõ õ¿ñýë òýì¿¿ëýë áàãàòàé,
ìýðãýæëýý îíîâ÷òîé çºâ ñîíãîîã¿é çàëóóñ èðäýã.
Èéì õ¿í ñóðàëöàõàä áýðõøýýë ó÷èð÷ îþóòàí áîëæ
÷àäàëã¿é çàìààñàà áóöàõ íü îëîíòàà áàéäàã.
Åð íü ñàéí ñóðàëöàíà ãýäýã ñàéí ìýðãýæèëòýí
áîëîõûí ¿íäýñ þì. ªºðèé㺺, ººðèéíõºº á¿õèé ë
¿éë àæèëëàãààã çºâ çîõèîí áàéãóóëæ ÷àäàõ ýñýõýýñ
îþóòíû öààøäûí àìæèëò øóóä øàëòãààëíà. Òýð
á¿õýí íü çºâ àðãà áàðèëûã øààðääàã.
ÎÞÓÒÀÍ 2009 53
 ØÈÍÝ ÎÞÓÒÍÛ ÀÍÕÀÀÐÀËÄ
Îþóòàí þóí äýýð àëääàã âý?
Àõëàõ àíãèéí îþóòíóóäòàé ÿðèëöàæ áàéõàä
îþóòàí 1-ð àíãèäàà ë àëäàæ áàéñíàà õîæèì
íü ãýìøèí àìàà áàðüæ áàéäàã. Äýýä ñóðãóóëüä
ýëñýí îðñîí àíõíû ºäðººñ ë àíõààðìààð ç¿éë¿¿ä
áàéäãèéã ñàíàìààð, óõààðìààð þì áèëýý. ¯¿íä:
• 9-ð ñàðûí íýãýíä îðæ èðýýä îþóòíû
¿íýìëýõèéã ãàðäàí àâ÷ õè÷ýýëä ñóóæ áàéãàà
ìºðò뺺 ººðèé㺺 îþóòàí áîëñîí ãýæ
òºñººëäºãã¿é, ñýòãýë ç¿éí áýëòãýëã¿é ó÷èð
ººðòºº èòãýë ìóóòàé îðæ èðñýí áàéõ íü
àæèãëàãääàã.
• Çàðèì îþóòàí ñóðãóóëèà, ìýðãýæëýý ¿íäýñëýë
ìóóòàé ñîíãîñîí, ñóðàõ ÷èíõ¿¿ ýðõýì çîðèëãî
òàâèàã¿é, õ¿ñýë ÷ ¿ã¿é, õýðýãöýý ñîíèðõëîî
óõàìñàðëààã¿é, çºâõºí öàã íºõöººæ áàéãàà
þì óó ãýìýýð ýëñýí îðæ èðñýí çàëóóñ ÷
áàéäàã.
• Àìüäðàëûí, ñóðãàëòûí öîî øèíý ººð îð÷èíä
îðæ èðñíýý óõààðäàãã¿é. ªºðòºº øààðäëàãà
òàâüæ, ººðèé㺺 øàõàæ øèíý îð÷èíä õóðäàí
äàñàæ ÷àääàãã¿é. Øèíý îð÷èíä áè ÿàæ àæèëëàæ
ñóðàõ ¸ñòîé âý? ãýäãýý òºñººëæ, ò¿¿íä çîõèöîõ
òàëàà𠺺ðòºº øààðäëàãà òàâüäàãã¿é. Ãýòýë
øèíý îð÷èíä îðæ èðñíýýð îð÷èí íºõöºë, ¿éë
àæèëëàãààíû òºðºë ººð áîëæ, øèíý ¿¿ðýã
õàðèóöëàãà áèé áîëîõûí õýðýýð ÷è ººðèé㺺
øàõàí äàé÷èëæ ººðòºº øèíý çºâ äàäàë
çóðøèë áèé áîëãîõ ¸ñòîé. Õóó÷èí ìóó äàäàë,
çóðøëààñàà ñàëæ õàãàöàõûí òóëä ººðòýéãýý
òýìöýõ, ººðèéíõºº ñóë òàë, äóòàãäëûã ÿëæ
äèéëýõ øààðäëàãàòàé ÷è òóëãàðäàã. ¯¿íèéã
àéõòàð àíõààð÷ ñàéòàð óõààðàõ ó÷èðòàé.
• Çàðèì îþóòàí ººðòºº òàâèõ øààðäëàãûã áàãà
óõààðñíààñ ºìíº ñóð÷ áàéñàí äóíä ñóðãóóëèéí
îð÷èíäîî áàéãàà þì øèã ººðòºº, õè÷ýýëäýý
õàíääàã. Ààíàé äàññàí õàíäëàãà, ñýòãýëãýýãýýð
õàíäàæ ¿ëãýí ñàëãàí àëõñààð áàéâàë ÿâààíäàà
òààðóó ñóð÷, ñóðëàãààð õîöîð÷ ñ¿¿ë áàðèãñäûí
ýãíýýíä î÷äîã.
• Çàðèì çàëóóñ á¿õ þìûã áóñäûí óäèðäëàãà,
çààâðààð õèéæ, áóñäûí õàëàìæèíä áàéæ
äàñ÷èõñàí áàéäàã. Ãýòýë äýýä ñóðãóóëèéí
òàíõèìä îþóòíû ýðõ, ¿¿ðýã õàðèóöëàãà á¿ãä
ººðèéí òîëãîé äýýð èðäýã. ¯¿íèéã îéëãîîã¿é
õ¿í ººðèé㺺 çºíä íü îðõèæ, áóñäûã àÿëäàí
äàãàæ, áóñàäòàé íèéëæ äàðâèõ, ýä íàð èíãýæ
áàéõàä áè ÷ áàñ äàãàñàí ÿàõàâ ãýõ ìýòýýð
ººðèéí ãýñýí çºâ áîäîë, ä¿ãíýëò ¿ã¿éãýýð
àëèâàà øèéäâýð ãàðãàæ, äóòóó äóëèì áîäñîí
54 ÎÞÓÒÀÍ 2009
àëõàì õèéäýã.
• Èõ, äýýä ñóðãóóëüä ñóðàëöàíà ãýäýã áîë
îþóòíààñ ñóóõ ÷àäâàð, ñîíñîõ, áè÷èõ ÷àäâàð
èõýýõýí øààðääàã. Èõýíõ çàëóóñò èéì ÷àäâàð
òààðóó áàéäàã. Ãýòýë ñîíñîõ ÷àäâàð, àíõààðëàà
òºâëºð¿¿ëýõ, ëåêöèéã îíîâ÷òîé õóðäàí,
çºâ áè÷èõ ÷àäâàðã¿éãýýð ñàéí ñóðàëöàõ
áîëîìæã¿é þì.
• Áèå äààæ àæèëëàõ ÷àäâàð, áèå äààæ óõààëàã
ñîíãîëò õèéõ, áèå äààæ çºâ øèéäâýð ãàðãàõ
õàðèóöëàãà ýíý íàñàíä ë çàëóó õ¿íä òóëãàðäàã.
Ãýòýë çàðèì çàëóóñûí òýð ñîíãîëò, øèéäâýð
á¿õýí çºâ áàéäàãã¿é. Ñîíãîñîí ìýðãýæëýýðýý
òóóøòàé ñóðàëöàõ, áèåý äàé÷ëàõ ÷àäâàðã¿é
íýã õýñýã íü íÿöàæ áóöàæ, àëäàà ãàðãàäàã.
• Çàðèì çàëóóñ ººðèéíõºº òºðºëõ àâúÿàñ,
÷àäâàðûã òàíüæ ìýäýýã¿é, ò¿¿íäýý òààðóóëæ
ìýðãýæëýý ñîíãîîã¿é áàéäàã. ßëàíãóÿà
èíæåíåðèéí ìýðãýæèë áîë òåõíèêèéí
ñýòãýëãýýíèé àíõíû ìýäýãäýõ¿¿íòýé, îðîí
çàéä õèéñâýðýýð ñýòãýõ ÷àäâàðòàé, ãàðûí
áîëîîä í¿äíèé óðûã èë¿¿òýé øààðääàã.
• Ìàíàé çàëóóñò öàãèéã ¿íýëýõ, öàãèéí þìûã
öàãò íü õèéõ, ÷ºëººò öàãàà çºâ çîõèöóóëàõ
÷àäâàð ¿íýõýýð ìóó áàéäàã. Æèøýý íü
áàãøèéí ºãñºí áèå äààëò, äààëãàâðûí àæëûã
öàãò õèéäýãã¿é, õèéõ ãýæ ººðèé㺺 æèíõýíý
¸ñîîð øàõàí äàé÷èëäàãã¿éãýýñ óëèðàëûí
ýöýñò “Ẻíäºõ” ãýæ îðîëääîã. Òýð íü ¿ð ä¿í
ìóóòàé àðãà òóë àâáàë çîõèõ ä¿í, îíîîãîî
àâàõã¿é õàíãàëòã¿é ñóðäàã. Ç¿é íü çàëóó
õ¿í çóãàà öýíãýëä öàã ãàðãàæ ÷àääàã øèãýý
ººðèéíõºº ãîë õºäºëìºð áîëîõ õè÷ýýëäýý ÷,
áèå äààæ ñóðàõäàà ÷ öàã ãàðãàæ ÷àääàã áàéõ
¸ñòîé.
• Îþóíû õºãæëèéí õóâüä ÷àäàâõè, íººö èõòýé
áîëîâ÷, ñóðñàí æààõàí ìýäëýã íü àæèë õýðýã
áîëæ ÷àäààã¿é, îþóíû õºãæèë ñàéí ãýõ áîëîâ÷
îëîí çàëóóñ ¸ñ ñóðòàõóóíû ñóóðü òºëºâøèë,
õºãæ뺺ð ÿäóó äîðîé áàéõ íü îëîíòàà áàéíà.
• ªºðèé㺺 îëíû äóíä çºâ àâ÷ ÿâàõ, ººðèé㺺
èëýðõèéëýõ, áóñàä õ¿ì¿¿ñòýé ñî¸ëòîé
õàðèëöàõ òàëààð èõýýõýí ó÷èð äóòàãäàëòàé òàë
õàðàãääàã. Ýöýã ýõýýñýý àâñàí õýäýí òºãðºãºº
áàðæ áààðàíä ñóóæ àðõè óóñàí, òàìõè òàòàæ
áîõü çàæèëæ, ÷èõýâ÷ ç¿¿æ ÷àìèðõñàí, ÷àíãà
äóóãàðñàí “îâãîð” õ¿í ñàéí ýð õ¿í áîë÷èõñîí
ìýò ÿâöóó îéëãîäîã. Ãýòýë æèíõýíý ýð õ¿í,
æèíõýíý îþóíòàí õ¿í èéì áàéäàãã¿é.

• ªºðèé㺺 áîäèòîé ¿íýëýõ, ººðòºº èòãýëòýé
áàéõ, ¿¿íèé ¿íäñýí äýý𠺺ðèé㺺 çºâ
áîëîâñîí èëýðõèéëýõ ÷àäâàð áàñ õàíãàëòòã¿é
òºëºâøñºí áàéäàã.
• Ìàíàé çàëóóñò ò¿ãýýìýë àæèãëàãääàã íýã ñóë
òàë áîë ýð çîðèãèéí ÷àíàðóóä, ñýòãýëèéí
òýíõýý òóí õàíãàëòã¿é òºëºâøñºí áàéäàã.
ª÷¿¿õýí áýðõøýýë òóëãàðàíãóóò íÿöäàã,
ººðèé㺺 äàé÷ëàí îðîëäîæ ÷àðìàéæ òýñâýð
òýâ÷ýýðòýé ñóð÷, àæèëëàõ ÷àäâàð òààðóó,
þìàíä èõýâ÷ëýí ñýòãýëèéí õºäºëãººíººð
äýâð¿¿í áàéäëààð õàíääàã íü àæèãëàãääàã.
Ýíý áîë îþóòàí õ¿íä áàéæ áîëîìã¿é ìóó
çàí. Áýðõøýýëèéã ñºðºí çîãñîæ ÷àäàëã¿é
ò¿¿íýýñ àìàðõàí øàíòàðäàã, øàðãóó óéãàã¿é
÷àíàð äóòìàã áàéäàã íü ñàéí ñóð÷, îëèãòîé
ìýðãýæèëòýí áîëîõîä ñààä áîëäîã.
• Õ¿í ìýðãýæèë ñàéí ýçýìøèõ ãýäýã íýã õýðýã.
Õàðèí õ¿í áîëíî, ààâ ýýæ, õ¿íèé õàíü, õàìò
îëíû íèéãìèéí ãèø¿¿í áîëîõîä ººðèé㺺
íýãýí çýðýã õàìò áýëòãýæ áàéãàà ãýäãèéã
õýçýý ÷ ìàðòàæ áîëîõã¿é. Îþóòàí àõóé íàñ
áîë íèéãìèéí àìüäðàëä ººðèé㺺 èäýâõòýé
áýëòãýõ, èðãýíø¿¿ëýõ íàñ.
• Èõ äýýä ñóðãóóëèéí òàíõèìä ë çàëóó õ¿í
ººðèé㺺 ýðæ õàéæ îëæ, îþóí óõààí ñàéõàí
ñýòãýëèéí äàëàéãààñ “ø¿ð ñóâä ø¿¿ðäýæ”,
ººðòºº èðýýä¿éí àìüäðàëûí àñóóäëàà ººðºº
äýâø¿¿ëæ ººðºº ò¿¿íèéõýý õàðèóëòûã õàéæ
îëæ õàðèóëàõ, ººðèé㺺 õºãæ¿¿ëýõ íºð èõ
àæëûã õèéäýã. Îþóòàí àõóé öàã ãýäýã àñàð èõ
ýðõ ÷ºëºº, ºðãºí áîëîìæ þì. Èéì áîëîìæ
ººð ãàçàðò ýëáýã òààð÷ òîõèîäîãã¿é.
• Ýíý á¿õýí îþóòàí ººðèéíõºº ºìíº òàâüñàí
îþóòàí áîëæ, Õ¯Í ÁÎËÎÕ, ÌÝÐÃÝÆÈËÒÝÍ
ÁÎËÎÕ çîðèëãîäîî õ¿ðýõýä íü ñààä áýðõøýýë
áîëäîã. Èéìýýñ õîæèì íü àìàà áàðèõã¿éí
òóëä ñóðãóóëèéí áîñãî àëõñàí àíõíû ºäðººñ ë
äýýðõ ç¿éë¿¿äèéã àíõààð÷ óõààð÷ óõàìñàðëàæ
æèíõýíý îþóòàí áîëîõûí òºëºº õè÷ýýæ
îðîëäîæ àæèëëà.
Ñàéí ìýðãýæèëòýí áîëæ ÿàãààä áîëîõã¿é âý?
Ìàíàé çàðèì îþóòàí ñóðàõ ãýæ ñóðãóóëüä ýëñ÷õýýä
“D”, “F” ¿íýëãýýòýé ñóðàëöàõ, õè÷ýýëäýý ÿâëàà ãýæ
ãýðýýñýý ãàð÷õààä õîæèìäîõ, òàñëàõ, ººðèéíõºº
ãîë õºäºëìºð áîëîõ ñóðàõ õºäºëìºðòºº õàéíãà
õàíäàõ, çàëõóóðàõ, ñàëàí çàäãàé, äýã ìóóòàé
àìüäðàõ ¿çýãäýë àæèãëàãääàã. Ýöýã ýõèéíõýý
õóðóó õóìñàà çóëãààí áàéæ îëñîí õýäýí òºãðºãèéã
ØÈÍÝ ÎÞÓÒÍÛ ÀÍÕÀÀÐÀËÄ
íü ñóðãàëòûí òºëáºðò ºã÷õººä õàíãàëòã¿é ñóðàõ
ãýäýã äýíä¿¿ îéëãîìæã¿é, ººðèéíõºº èðýýä¿éä
äýíä¿¿ ãîîìîé õàðèóöëàãàã¿é, õàéõðàìæã¿é
õàíäàæ áàéãàà õýðýã õýìýýí áîäîãäîíî. ¯¿íä
ñóðãàõ òåõíîëîãèéí ãàæèã ÷ áóðóóòàé. Òýäíèé
èõýíõ íü áîëîâñðîëûí ºìíºõ øàòíû ñóóðü
ìýäëýãèéã ìóó ýçýìøñýí, ýñâýë õýíýãã¿é, ñàõèëãà
äýã ìóóòàé ºññºíººñ àìüäðàõ ñóðàõ èéì õýâ
ìàÿãèéã ñîíãîîä áàéíà óóäàà.
“Àçèéí áàð” áîëñîí îðíû çàëóó õ¿ì¿¿ñ èéì áèø
þì áàéíà. Æèøýý íü ßïîíû çàëóóñ ãýõýä îëîíòîé
çîõèöîæ îëíû äóíä àìüäàð÷ ñóðàõ, îðîëäëîãî
ç¿òãýëòýé áàéõ, þìàíä ¿íýí ñýòãýëýýñýý õàíäàõ
÷àíàðòàé áîëãîõûí òºëºº ººðèéí ÷àäëûí õýðýýð
ç¿òãýæ îðîëäîæ ÷àðìàéõûã õè÷ýýõ, áóñäûí áîäîë
ñàíààã õ¿íäýòãýõ, ñàéí ñóðàõ, õàìòàð÷ àæèëëàõ,
æèíõýíý ¿íýí÷ýýð ñàéí àæèëëàæ àìæèëò ãàðãàõ
ÿâäàë áîë ßïîí õ¿íèé ýðõýì äýýä ç¿éë õýìýýí
¿çäýã. Ýíý èòãýë ¿íýìøëèéã á¿õ øàòíû ñóðãóóëèéí
òàíõèìä óë ¿íäýñòýé îëãîäîã áºãººä ýíý íü ßïîí
îðíûã õºãæëèéí ºíººãèéí ò¿âøèíä õ¿ðãýõ ãîë
¿íäýñ íü áîëñîí áàéõ þì. Áèäíèé ìîíãîë÷óóä
çàëóó ¿å ìààíü ßïîí õ¿í øèã íÿãò íÿìáàé, îðîñ
õ¿í øèã ýõ îðîí÷, õÿòàä õ¿í øèã àæèëñàã, àìåðèê
õ¿í øèã óõàìñàðòàé ýðõ ÷ºëººòýé, ãåðìàí õ¿í
øèã áîëîâñðîëòîé áîëæ ÿàãààä áîëîõã¿é ãýæ?
Ìîíãîë çàëóó õ¿í, ìîíãîë îþóòàí ýðõ ÷ºëººòýé
ýõ îðîíäîî ñóð÷ áàéõäàà èéì ¿çýë ñàíààã
ýðõýìëýæ ñàéí ìýðãýæèëòýí, ñàéí èðãýí áîëæ
ÿàãààä áîëîõã¿é ãýæ? ¯¿íèéã óõààð÷ ÷àäàõã¿é
ãýæ ¿¿? Çàëóó õ¿í á¿ð ººðèé㺺 õºãæ¿¿ëæ çºâ
ñýòãýëòýé, îþóíëàã èðãýí áîëæ ÷àäâàë òóñãààð
òîãòíîë, õºãæèë äýâøëèéí ìààíü õàìãèéí çºâ
áàòàëãàà áîëîõñîí.
Õ¿íèé õºãæèë, áîëîâñðîë õî¸ð òàëòàé. Íýã íü
ìýäëýã ÷àäâàð, õî¸ð äàõü òàë íü õ¿íèé íèéãýìøèë,
¸ñ ñóðòàõóóíû òºëºâøèë, íèéãýìä áèåý àâ÷ ÿâàõ
÷àäâàð þì. Îþóí óõààí áóþó ìýäëýã ÷àäâàðûã
õºãæ¿¿ëýõýä èë¿¿ àíõààðààä áèå õ¿íèé íèéãýìä
áèåý àâ÷ ÿâàõ ÷àäâàð òºëºâøëèéã îëãîõ àæëûã
îðõèãäóóëñíààñ çàëóóñ ìààíü ººðèéí õ¿ì¿¿æèë
òºëºâø뺺ð õîöðîõ, àòàðøèæ çàëõóóðàõ,
íèéãìèéí èäýâõã¿é áàéð ñóóðèíä îðîõîä õ¿ð÷
áàéíà. Ãýòýë áîëîâñðîëòîé áºãººä çºâ òºëºâøñºí
óõàìñàðòàé õ¿í àìüäðàëäàà çºâ óõààëàã ñîíãîëò
õèéäýã. Ǻâ ñîíãîñîí áîë ñàéõàí àìüäàðäàã.
Èéìýýñ îþóòàí òà îþóíû ñóëüäààòàé íýãýí
áîëîõûã õ¿ñýýã¿é áîë, àìüäðàëûíõàà õàìãèéí
ýð÷ õ¿÷òýé, èðì¿¿í ¿å áîëîõ èäýð çàëóó íàñàà
õèé äýìèé öàã íºõöººæ ºíãºðººõ ãýýã¿é áîë,
ìàðãààøèéí àæèëã¿é÷¿¿äèéí ýãíýýã íýãýýð
ÎÞÓÒÀÍ 2009 55
 ØÈÍÝ ÎÞÓÒÍÛ ÀÍÕÀÀÐÀËÄ
íýìæ, äýýä áîëîâñðîëòîé ãóéëãà÷èí áîëîõûã
õ¿ñýýã¿é áîë óõààð, ¿ëãýí ñàëãàí á¿¿ ñóðàëö. Àìàð
õÿëáàð àðãààð àìüäðàõ ãýâýë á¿òýõã¿é. Àæèë
õèéæ ãàð õºäºëãºæ áàéæ õ¿í àæèë÷ õè÷ýýíã¿é,
õºäºëìºðèéí ¿íý öýíèéã ìýäýðäýã. ªíººäðèéí
ñóðàõ õºäºëìºð ÷èíü áàñ ë íýã òºðëèéí
õºäºëìºð. Á¿ð èë¿¿ ÷èìõë¿¿ð íàðèéí õºäºëìºð.
ªºðèéíõºº ìàðãààøèéí ñàéí ñàéõàí àìüäðàëûí
òºëºº, óëñ ãýðèéíõýý õºãæëèéí òºëºº ñàéí õ¿í,
ñàéí ìýðãýæèëòýí áîëîõûí òºëºº óõààð.
Îþóòàí á¿ð þóã ìýäýæ áàéõ ¸ñòîé âý?
Èõ äýýä ñóðãóóëèéí äîòîîä çîõèîí áàéãóóëàëò,
äîòîîä æóðàì, òýíä ñóðàëöàæ áàéãàà îþóòàí
õ¿íèé ¿éë àæèëëàãààòàé õîëáîãäñîí á¿õèé
ë õàðèëöàà Ìîíãîë óëñûí Áîëîâñðîëûí
òóõàé õóóëü, Äýýä áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëü,
èõ äýýä ñóðãóóëèéí ä¿ðýì, äîòîîä æóðìààð
çîõèöóóëàãääàã. Îþóòàí áîë òîãòñîí æóðàì,
ä¿ðìèéí äàãóó äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãàä ñóðàëöàã÷ ýòãýýä áºãººä äýýðõ
õóóëèóä, ä¿ðýì æóðàì, íèéãìèéí ¸ñ ñóðòàõóóíû
õýì õýìæýýã ìºðäºõ, òîãòñîí óëàìæëàëûã äàãàí
áèåë¿¿ëýõ ¿¿ðãèéã ººðòºº õ¿ëýýäýã. Èéìä õè÷ýýë
ýõëýõ äóóñàõ, îþóòàí õè÷ýýëýý ñîíãîõ, õè÷ýýëä
îðîëöîõ, øàëãàëò ñîðèë ºãºõ, äàäëàãûí òàéëàí,
àíãèéí àæèë, äèïëîì õàìãààëàõ, ÷ºëºº àâàõ,
íîìûí ñàíä íîì óíøèõ, áàéðàíä àìüäðàõ
ãýõ ìýò á¿õèé ë ¿éë àæèëëàãààã çîõèöóóëñàí
äîòîîä ä¿ðýì, çààâðûã îþóòàíä çîðèóëñàí
ëàâëàõ, çºâëºõ áàãøèéí òóñëàìæòàéãààð íàðèéí
òàíèëöñàí áàéõ ó÷èðòàé.
Îþóòàí òàíû õè÷ýýë ñóðëàãàäàà àìæèëò ãàðãàõûí
õàìãèéí ÷óõàë íºõöºë áîë ýðäýì îþóíû ýðýë
õàéãóóë ºðíºñºí ýíý ñàðóóë òàíõèì, õàìò îëíû
äóíä ººðèé㺺 íèéòýýð õ¿ëýýí çºâøººðñºí ¸ñ
æàÿãèéí äàãóó çîõèìæòîé àâ÷ ÿâàõ, ýíý ¿¿ðãýý
èäýâõòýé á¿ðýí áèåë¿¿ëýõ ÿâäàë þì. ¯¿ðýã
ãýäýã áîë òóõàéí õ¿íèé ººðèéí äóð õ¿ñëýýñ ¿ë
õàìààðàí çààâàë õèéæ ã¿éöýòãýæ áàéâàë çîõèõ
¿éë, õýì õýìæýý þì.
Îþóòàí ÿìàð ýðõòýé âý?
• Ñóðàëöàõ, äýýä áîëîâñðîë ýçýìøèõ íºõöºë
áîëîëöîîãîîð õàíãóóëàõ
• Ñóðãàëòûí òºëºâëºãººíä çààâàë ñóäëàõààð
òóñãààã¿é õè÷ýýëýýñ ñîíãîí ñóðàëöàõ
• Ñóðãóóëü, áàãøèéí ¿éë àæèëëàãààòàé
õîëáîãäîõ àñóóäëààð ñàíàë ãàðãàõ, ø¿¿ìæëýõ,
øààðäëàãà òàâèõ
• Ñóðàëöàõ õóãàöàà, õýëáýðèéí òàëààð ñàíàë
56 ÎÞÓÒÀÍ 2009
òàâüæ øèéäâýðë¿¿ëýõ
• Õóóëü òîãòîîìæèä çààñíû äàãóó òóñëàìæ
àâàõ, õºíãºëºëò ýäëýõ
• Ñóðãóóëü òºãñººä ýçýìøñýí ìýðãýæëèéí
äàãóó ýðõëýõ àæëàà õºäºëìºðèéí çàõ çýýë
äýýð ÷ºëººòýé ñîíãîõ
• Ñóðãàëòûí òºëáºð, õàíäèâûí çàðöóóëàëò,
àøèãëàëòûí òàëààð ìýäýýëýë àâàõ, õÿíàëò
òàâèõ ýðõòýé
• Èõ, äýýä ñóðãóóëèéí õè÷ýýëèéí áàéð,
ñóðãàëò-ýðäýì øèíæèëãýýíèé ëàáîðàòîðè,
ñóðãàëòûí áóñàä õýðýãñëèéã çîõèõ æóðìûí
äàãóó àøèãëàõ
• Çàðèì õè÷ýýëèéã áèå äààí ñóäàëæ, ä¿ãí¿¿ëýõ
ýðõòýé
• Ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèë, áàãà õóðàëä
îðîëöîõ
• Á¿òýýëýý õýâë¿¿ëýõýýð îþóòíû áàéãóóëëàãààð
äàìæóóëàí äýâø¿¿ëýõ
• Ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààòàé õîëáîîòîé
àñóóäëûã õýëýëöýõ, øèéäâýðëýõýä øóóä áóþó
òºëººëºí îðîëöîõ ýðõòýé.
Îþóòàí ÿìàð ¿¿ðýãòýé âý?
• Äýýä ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéí
àãóóëãûã õóãàöààíä íü á¿ðýí ýçýìøèõ
• Áàãøààñ òàâüñàí øààðäëàãà, ºãñºí ¿¿ðýã,
äààëãàâðûã áèåë¿¿ëýõ
• Áèå äààæ ñóðàëöàõ àðãà áàðèëûã ýçýìøèõ
• Áàãø, øàâèéí õàðèëöààã õ¿íäýòãýí äýýäëýõ
• Ñóðãóóëèéí äîòîîä æóðàìûã õ¿íäýòãýí ñàõèõ
• Ñóðãàëòûí òºëáºðèéã ãýðýýíèé äàãóó
õóãàöààíä íü òºëºõ
• Îþóòàí õ¿íèé ¿íäñýí áàðèìò áè÷èã áîë
îþóòíû ¿íýìëýõ, ñóðëàãûí äýâòýð áºãººä
¿¿íèéã áèåäýý áàéíãà àâ÷ ÿâàõ, àæèëòàí,
áàãø øààðäàõàä ¿ç¿¿ëæ øàëãóóëàõ ¿¿ðýãòýé.
Îþóòíû ãîë ¿¿ðýã áîë äýýð äóðäñàí ººðèéí ýðõ,
¿¿ðýãòýý óõààëãààð óõàìñàðòàé, õ¿íëýãýýð õàíäàõ
ÿâäàë áºãººä áîëîâñðîëûí ¿éë÷èëãýý õ¿ðòýõ,
íèéãýìøèæ èðãýíøèõèéí òóëä ñóðãóóëèéí ç¿ãýýñ
á¿ðä¿¿ëñýí áîëîâñðîëûí îð÷èí íºõöëèéã äýýä
çýðãýýð ñî¸ëòîé àøèãëàõ õýðýãòýé þì.
Ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿é, ¸ñ ñóðòàõóóíû ºíäºð ñî¸ëûã
ººðòºº òºëºâø¿¿ëýõèéí òóëä îþóòàíä õ¿ëýýâýë
çîõèõ îëîí ¿¿ðýã áèé. Æèøýýëáýë õè÷ýýëèéí
òàíõèìä áóñàä àíãèéí îþóòàí, áàãø, àæèëòàí
íàðòàé ýåëäýã íºõºðñºã õàðèëöàæ áàéõ, íîìûí
ñàí äàõü íîì ìýäýýëëèéí ç¿éëòýé õÿìãàòàé

ñî¸ëòîé õàðèëöàõ, íîìûí ñàí÷, ¿éë÷ëýã÷, æèæ¿¿ð
çýðýã ¿éë÷èëãýýíèé õ¿ì¿¿ñèéí õºäºëìºðèéã
õ¿íäýòãýæ áàéõ, õè÷ýýëèéí òàíõèì, ëàáîðàòîð,
íîìûí ñàí, áèåèéí òàìèðûí çààëàíä áàéõ ¿åäýý
ãàð óòñàà õààæ áàéõ, ñóðãóóëèéíõàà íýð õ¿íäèéã
ºíäºðò ºðãºæ áàéõ çýðýã ¿¿ðýã õ¿ëýýíý.
Õè÷ýýëèéí áîëîí îþóòíû áàéðàíä þóã
õîðèãëîõ âý?
• Îþóòàí õ¿íäýòãýõ øàëòãààíã¿éãýýð õè÷ýýëýýñ
õîöðîõ, õè÷ýýëèéã òàñëàõ
• Ñîãòóóðóóëàõ óíäàà õýðýãëýõ, õè÷ýýëä ñîãòóó
èðýõ
• Àíãè òàíõèìä òàìõè òàòàõ
• Îëíû äóíä á¿ä¿¿ëýã ¿ã õàðààë õýëýõ,
ñóðãóóëèéí îð÷èíä òàíõàéðàõ, á¿ä¿¿ëýã çàí
àâèð ãàðãàõ
• Ìàíñóóðóóëàõ áîäèñ ò¿ãýýõ, õýðýãëýõ
• Õè÷ýýë äýýð ¿éì¿¿ëýõ, ÷àíãà ÿðèõ, áóñäàä
ñààä õèéõ
• Õè÷ýýëèéí áàéðíû õîíãèë, àíãè òàíõèìä
õîã öààñ, çàæèëñàí áîõü, ø¿ëñ öýðýý õàÿõ,
õàíà, øèðýýí äýýð þì ýðýý÷èõ, íèéòèéí
ýçýìøëèéí ýä õîãøèë, ñóðãàëòûí òîíîã
òºõººðºìæèä õàéð ãàìã¿é õàíäàõ, ýâäýõ
çýðãèéã õîðèãëîíî.
• Õè÷ýýëèéí àíãè òàíõèì, ëàáîðàòîðò ãàäóóð
õóâöàñ, ìàëãàéòàéãàà áàéõ íü òóí çîõèìæã¿é
áºãººä ñî¸ëã¿é áàéäëûí æèøýý þì.
Ä¿ãíýâýë:
Àëèâ õ¿ì¿¿íä çóðãààí ãýìøèë áàéäàã õýìýýí
ºâãºä ìààíü ñóðãàñàí áàéäàã.
“Íî¸ä çàñàã öààçûã ãàæóó áàðèâààñ àëäñàíû
õîéíî ãýìøèíý
Áàÿä þìàà á¿ðýëãýí ñ¿éòãýâýýñ ÿäàðñíû õîéíî
ãýìøèíý
×àäàë ýðäìèéã çàëóóäàà ýñ ñóðâààñ õºãøèðñºí
õîéíî ãýìøèíý
Õýðýã ó÷ðàõûã ýõýíä ýñ õÿíàâààñ ýíäñýíèé õîéíî
ãýìøèíý
Õ¿í ñîãòóóãààð àãñàìíàí ààøèëáààñ ñýðãýñýí
õîéíî ãýìøèíý
Õóëãàé õóäëûã ýñ öýýðëýâýýñ áàðèãäñàí õîéíî
ãýìøèíý”
Îþóòàí áîëîõîîð øèéäýæ èõ, äýýä ñóðãóóëèéí
¿¿äýíä èðýýä áîñãîîð íü àëõàí îðîõûí ºìíº
äàðààõ àñóóëòûã ººðòºº òàâèàä õàðèóëàõ ãýæ
îðîëä. ¯¿íä:
1. Òà èðýýä¿éä àæèëëàõ ìýðãýæèë, ò¿¿íèéã
ØÈÍÝ ÎÞÓÒÍÛ ÀÍÕÀÀÐÀËÄ
ýçýìøèõ ñóðãóóëèà ¿íýõýý𠺺ðèéí õ¿ñýë
ñîíèðõëîîðîî ñîíãîñîí óó?
2. Ñóðàëöàõààð ñîíãîæ áàéãàà ýíý ñóðãóóëü,
ýíý ìýðãýæèë ÷èíèé àâúÿàñ, ÷àäâàð, òºðºëõ
îíöëîãò òààð÷ áàéãàà þó?
3. Ñîíãîñîí ýíý ñóðãóóëüä ýëñýí îðîîä áóñäûí
àäèë ç¿ãýýð íýã äóíä çýðãèéí òºâøèíä
ñóðàëöàõ óó, ýñâýë ¿íýõýýð ñóðñàí øèã ñóð÷,
ìýðãýæèë ýçýìøñýí øèã ýçýìøèõ ¿¿?
4. Ñàéí ñóðàëöàæ, ñàéí ìýðãýæèëòýí áîëîõ íü 99
% íü ÷àìààñ, ººð õýíýýñ ÷ áèø çºâõºí ÷àìààñ,
çºâõºí ÷èíèé èäýâõè, îðîëäëîãîîñ õàìààðíà
ãýäãèéã õ¿ëýýí çºâøººð÷ áàéíà óó?
5. Òà áàãøèéí òºëºº, çºâõºí ä¿íãèéí òºëºº, ýöýã
ýõèéíõýý ºìíººñ ñóðààã¿é çºâõºí ººðèéíõºº
èðýýä¿éí òºëºº ñóðàëöàõ ãýæ áàéíà ãýäãýý
ã¿íýý óõàìñàðëàí îéëãîæ ÷àäñàí óó?
6. Òà æèíõýíý èäýâõòýé ñóáúåêò, ñàíàà÷ëàã÷ íü
áàéæ ÷àäàõ óó?
Îþóòàí íàñ ãýäýã ìýäëýã óð ÷àäâàðûí îðãèëä
õ¿ðýõèéí òºëºº íîéð õîîëîî õàñàí õºäºëìºðëºñºí
ºäºð õîíîãóóä, ººäðºã á¿õíèé òºëºº îðãèëñîí
ãýãýýí ñýòãýëèéí äóðñàìæóóä þì.
ªíºº øèíý öàãèéí îþóòàí ãýäýã áîë øèíý öàãèéí
Ìîíãîë õ¿íèé õºãæëèéí øèíý ãàðö, Ìîíãîë
îðíû õºãæëèéí øèíý ýçýä, ¿ëãýð äóóðèàë þì.
Øèíý çóóíû îþóòàí õ¿íèé çºâ õºãæèë, õ¿ì¿¿æèë
áîë îþóíû õºäºëìºðèéí çóóí, ìýäýýëëèéí
òåõíîëîãèéí çóóí, èííîâàöèéí çóóíä õºãæëèéí
¿íäñèéã òàðèõ ÿçãóóð ¿íäýñ ìºí.
Ýð¿¿ë ìýíä, öàã õóãàöàà, çàëóó íàñ ãóðàâ çàëóó
õ¿íèé õºãæëèéí ¿íäýñ ñóóðü íü ìºí. ¯¿íèéã
óõààð÷ îéëãîæ ÷àäñàí çàëóó õ¿í áàãà àëäàíà.
Ýð¿¿ë ìýíä, èäýð çàëóóãèéí öîã æàâõàà, ýðäýì
÷àäàë, çºâ èðãýíøèë áîë çàëóó õ¿íèé õàìãèéí
ýðõìèéí ýðõýì ñàéõàí ãî¸ë ìºí.
(Í.Òýãøæàðãàë. Øèíý çóóíû îþóòàí.
2008. ÓÁ. íîìíîîñ)
ÎÞÓÒÀÍ 2009 57
 ÒªÃÑªÕ ÎÞÓÒÍÛ ÀÍÕÀÀÐÀËÄ
1.3 ÒªÃÑªÕ ÎÞÓÒÍÛ ÀÍÕÀÀÐÀËÄ
Ñóðãóóëèà òºãñ뺺 îäîî ÿàõàâ ãýñýí àñóóëò òàíû ºìíº òóëãàð÷ áàéíà óó?
!
Òýãâýë íîìûí ýíý á¿ëýã òàíûã àæèë õàéæ ýçýìøñýí ìýðãýæëýýðýý
àìæèëòòàé àæèëëàõàä òàíü áàãà ÷ áîëîâ òóñëàõ áîëíî. III á¿ëýã ¿ð
ä¿íä ÷èãëýñýí ñàéí òºñºë áè÷èõ ãàðûí àâëàãûã áàãòààñàí áºãººä õýðýâ
àæèë òàíüä îëäîõã¿é áîë øèíý ñàíàà ñýäýýä àæëûí áàéðûã òà ººðºº
îëîõ áîëîìæ áàéíà.
Àæëûí áàéðàà áýëòãýõ íü
Àæëûí áàéðàà áýëòãýõ ãýäýãò ýí òýðã¿¿íä àæèë
õàéõ ¿éë ÿâöûã íýðëýõ íü çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé.
Ýíý íü òàíûã àìüäðàëûí øèíý òîéðîãò îðóóëæ,
áàòàëãààæñàí àìüäðàëûã á¿ðä¿¿ëýõ ìàãàäëàë
ºíäºð ó÷èðààñ ìàø ýåðýã ãýæ õýëæ áîëîõóéö
¿éë ÿâö þì. Êàðüåðýý çºâ òîäîðõîéëæ àæèë
õàéõ, áèçíåñò îðíî ãýäýã íü ñàéòàð òºëºâëºãäñºí,
òîäîðõîé á¿òýö çàãâàð á¿õèé ¿éë ÿâö áàéäàã.
ªºðººð õýëáýë àç õèéìîðüò íàéäàëã¿é óõààëãààð,
áîëãîîìæòîéãîîð ñàéòàð òóíãààí áîäñîíû
ýöýñò òà óäèðäàí ã¿éöýòãýäýã ¿éëäýë þì.
Àæèë õàéõ ÿâöàä òýâ÷ýýð øààðäñàí, áóõèìäàõ
ç¿éë îëîíòàà òîõèîëäîõ õýäèé ÷ íýãýíòýý ¿ð
ä¿íã íü ¿çýõýä áàõäàëòàé ñàíàãääàã. Õýðâýý óðàì
çîðèãòîéãîîð, ñàéòàð òºëºâëºí, òîäîðõîé àðãà
áàðèëòàéãààð õàíäâàë ýðãýýä áîäîõ ¿åä ìàø
ñîíèðõîëòîé, àäàë ÿâäàëòàéãààð ºíãºð¿¿ëñýí ¿å
áàéõ âèé.
Àæèëä îðîõûí òóëä õàìãèéí ò¿ð¿¿íä ººðèéí
òàëààð á¿õíèéã ìýäýõ øààðäëàãàòàé.
ªºðèéí òóóëæ ºíãºð¿¿ëñýí àìüäðàëûí òàëààð
èòãýëòýéãýýð áàðäàì ÿðüæ ñóðàõ íü çàéëøã¿é
þì. ßëàíãóÿà ñóðãóóëèàñ çàâñàðäñàí ýñâýë õýñýã
õóãàöààíä õºäºëìºð ýðõëýýã¿é áîë øàëòãààí
áîëîí áîäèò áàéäëûí òàëààð èëýí äàëàíã¿é
èòãýëòýéãýýð ÿðüæ ñóðàõ íü ÷óõàë þì.
Þó õèéõ ¸ñòîé âý?
• Ñóðãóóëü /àæèë/-ñ ãàðàõ áîëñîí øàëòãààíàà
æàãñààí áè÷èõ: ªºðºº ººðòýéãýý èëýí
äàëàíã¿é áàéæ ñóðàõ õýðýãòýé. Èíãýñíýýð
áóñàäòàé ÷ ìºí èëýí äàëàíã¿é íýýëòòýé
áàéíà.
• Ñóðãóóëü /àæèëã¿é/ áàéñàí ¿åèéí òàëààð
õýðõýí ÿðèõàà áýëäýõ: Áè÷èæ òýìäýãëýõ,
58 ÎÞÓÒÀÍ 2009
øàëòãààí òîäîðõîé áàéõààñ ãàäíà ñóðãóóëü /
àæèëã¿é/ áàéõ ¿åäýý þó õèéäýã áàéñàí, ÿàãààä
÷óõàì àæèëä îðîõîîð øèéäñýí òàëààð õýëýõ
ç¿éëýý òîäîðõîé áýëäýõ õýðýãòýé.
• Äýýðõ ç¿éëñèéã áàãòààí áè÷ñýí òàéëáàðûã
öýýæëýõ: Ãîë ÷óõàë ç¿éëñ áàò öýýæëýãäñýí
ýñýõèéã íÿãòëàõ õýðýãòýé. Òîëèíä õàðæ ÿðèõ
äàñãàë õèéõ íü ¿ð ä¿íòýé àðãà áºãººä àëü
áîëîõ áàéãààãààðàà áàéæ áóñäûí ºìíº
èòãýëòýé áàéõàä òàíü òóñ áîëíî. Áè÷ñýí
ç¿éëýý ÿðèæ ñóðàõ äàñãàëûã ñàéòàð õèéñíýýð
öýýæèëñýí ç¿éëýý ñàíàæ áóé áóñ áîäîæ áóé
ç¿éëýý ÿðüæ áàéãàà ìýò áóñäûí ºìíº ÿðüæ
ñóðäàã
ªºðò þó áàéãààã ìýäýõ
Áóñäàä ººðèé㺺 áîðëóóëàõûí òóëä ººðèéí
òàëààð á¿õíèéã ñàéòàð ìýäýæ áàéõ íü ÷óõàë þì.
Óð ÷àäâàð àâüÿàñ, ºðñºëäºõ ÷àäâàð: òà ÿã þó
õèéæ ÷àäàõ âý? Þóíä èë¿¿ ñàéí áý?
Òàíû ñîíèðõîë þó áîëîõ, þóíä èë¿¿ èäýâõòýé
õàíääàã? Òàíû ¿íýò ç¿éëñ þó áîëîõ: àìüäðàëä
÷óõàì þóã ÷óõàë÷ëàí çîðüäîã âý? ßã ÿìàð áàéõûã
õ¿ñäýã âý? Þó õèéõèéã õ¿ñ÷ áàéíà âý? ×óõàì þóíä
õ¿ðýõèéã ýðìýëçýæ áàéíà âý?
Àæëûí íºõöºë (òàíû õàéæ áóé àæëûí íºõöºë):
÷óõàì ÿìàð àæèë / êàðüåð / òàíä èë¿¿ òîõèðîìæòîé
âý? ßã ÿìàð íºõöºë /
îð÷èí /-ä àæèëëàñíààð
òà ñýòãýë õàíãàëóóí
áàéõ áîë? ãýõ ìýò
ýäãýýð àñóóëòóóäàä
îíîâ÷òîé õàðèóëò
îëñîí áîë òà àæëûí
áàéðàà áýëä÷èõëýý ãýæ
îéëãîæ áîëíî. Àæèë
õàéõ ãýäýã íü ººðºº
àæèë áàéäàã. Òàíä àìæèëò õ¿ñüå.

Àæèëä îðîõîä çààâàë àñóóäàã 20
àñóóëò
Àæèë õàéæ áàéãàà ýñâýë õýäõýí õîíîãèéí äàðàà
õàéæ ýõëýõ ãýæ áàéãàà õýí áîëîâ÷ ¿¿íèéã óíøèõàä
èë¿¿äýõã¿é áîëîâ óó. Òà õààíà ÷ àæèëä îðîõûã
õ¿ññýí á¿õ áàéãóóëëàãà ÿðèëöëàãàä îðóóëàõ
íü çàéëøã¿é. Õ¿íèé íººöèéí ìåíåæåð ýñâýë
çàõèðàë, åð íü õýí ÷ ÿðèëöëàãûã àâ÷ áîëîõ áºãººä
ÿìàð ÷ àñóóëò òàâüæ áîëíî. Òýäãýýðýýñ õàìãèéí
íèéòëýã áóþó çàéëøã¿é àñóóäàã àñóóëòûã ìýäýæ
áàéõàä èë¿¿äýõã¿é. Þó ãýæ õàðèóëàõàà áýëäýæ
õýðõýí óõààíòàé õàðèóëò ºãºõººñ òàíû àìæèëò
øàëòãààëíà. Èíãýýä òàíä çàéëøã¿é òàâèãäàõ 20
¿íäñýí àñóóëò áîëîí ò¿¿íä ºãâºë çîõèõ çàðèì
õàðèóëòûí õàìò õ¿ðãýæ áàéíà.
1. Þóíû ò¿ð¿¿íä òà ººðèéíõºº òóõàé òîâ÷
òàíèëöóóëàõã¿é þó?
Àæèë îëãîã÷ òàíû õàðèóëòààñ äàðààõ ç¿éëñèéã
àíõààðàëòàé àæèãëàíà:
• Óëèã áîëñîí òîâ÷ íàìòðàà ÿðèõ íü óó
ýñâýë ñàíàë áîëãîæ áóé àæëûã áýëýí ãýäãýý
èëýðõèéëæ ººðèéíõºº
äàâóó òàë, ìýäëýã ÷àäâàðàà
äóðäàõ íü óó
• Óð ÷àäâàð, òóðøëàãà
ìýðãýøèë, õàðèóöëàãà
ñîíèðõîë çýðýã ãîë ç¿éëèéã
ÿðüæ áàéíà óó ýñâýë à÷
õîëáîãäîëã¿é þì ÿðüæ
áàéíà óó
• Òîâ÷ îéëãîìæòîé ÿðüæ
áàéíà óó, ýýð÷ ãàöàí
àìàíäàà áóâòíàæ, ñàíààãàà
çºâ èëýðõèéëæ ÷àäàõã¿é
áàéíà óó?
• Òàéâàí áàéæ òýâääýãã¿é, ººðòºº èòãýëòýé
õ¿í ìºí ¿¿?
2. Åð íü áýðõøýýëèéã õýðõýí äàâæ òóóëäàã,
àñóóäàëä õýðõýí õàíääàã âý?
Çàðèì õ¿ì¿¿ñ àìüäðàëä áýðõ, ýðãýí òîéðîíä
ñàíàà ìóóòàé õ¿í èõ áàéíà, ìèíèé àìüäðàë
íàäààñ áèø õóâü òàâèëàíãààñ õàìààð÷ áàéíà.
̺íãºòýé õ¿í ë òàíèë òàëààðàà àæèëä îðîõ áîëæ
ãýõ óòãàòàé ç¿éë ÿðüäàã. Èéì õàðèóëò ñîíññîí
àæèë îëãîã÷ ºìíº íü ãóòðàíãè, ººðòºº èòãýëã¿é,
áóñäàä èòãýæ ÷àääàãã¿é, àçã¿é õ¿í ñóóæ áàéíà
ãýæ áîääîã. Õàðèí çàðèì íü áîëîõã¿é þì ãýæ
ÒªÃÑªÕ ÎÞÓÒÍÛ ÀÍÕÀÀÐÀËÄ
áàéäàãã¿é, ýçýí õè÷ýýâýë çàÿà õè÷ýýíý, ñàíàà
íèéëñýí õ¿ì¿¿ñòýé õàìòðàí àæèëëàõàä á¿õ ç¿éë
á¿òäýã ãýñýí óòãàòàé ººäðºã ç¿éë ÿðüäàã. ººðòºº
èòãýëòýé, òîäîðõîé çîðèëãîòîé, õàðèóöëàãà
õ¿ëýýõ ÷àäâàðòàé, áàãààð õàìòðàí àæèëëàæ ÷àäàõ
õ¿í ë èéì õàðèóëò ºãºõ òóë àæèë îëãîã÷ õýíèéã
íü àæèëä àâàõ íü îéëãîìæòîé þì.
3. Ýíý àæèë þóãààðàà òàíû ñîíèðõëûã
òàòàæ áàéíà âý?
Íýðòýé òîì êîìïàíèä ìýðãýæëýýðýý àæèëëàõ íü
íýð òºðèéí õýðýã, öààøèä àëáàí òóøààë àõèõ,
óëàì õºãæèõèéã õ¿ñýýä ë ãýñýí óëèãáîëñîí,
çóñàð÷ õàðèóëò ºãººä äýìèé. Àæèëä îðæ, àìæèëò
îëîõîîð øèéäñýí õ¿í ººðèéã íü çîõèõ ¸ñîîð
¿íýëäýã áàéãóóëëàãàä ÷àäâàðëàã õ¿ì¿¿ñòýé õàìò
àæèëëàæ, ñóð÷ ìýäñýí ç¿éëèéíõýý ¿ð ºãººæèéã
ãàðãàõ íü ÷óõàë ãýñýí õàðèóëòûã ºãäºã.
4. Òà ÿàãààä ººðèé㺺 ýíý àæèë, àëáàí
òóøààëä òýíöýíý ãýæ áîäîæ áàéíà âý?
ªºðèéíõºº äàâóó òàëûã è÷èæ çîâîëã¿é øóóä
õýëýõ áîëîìæ. Ýíý àñóóëòàä äàâóó
òàëàà ç¿ãýýð íýã äóðäààä çîãñîõã¿é
ñîíñîæ áàéãàà õ¿íèé èòãýëèéã òºðòºë
îíöëîí õàðóóëæ ñóðàõ õýðýãòýé. Õýðýâ
¿íäýñëýë ìóóòàé, ñóë äîðîé õàðèóëæ,
íàìòðààñàà òîî÷îîä áàéâàë àæèëä
îðîõ ìàãàäëàë áóóðíà.
5. ßàãààä áèä ÷óõàì òàíûã àæèëä
àâàõ ¸ñòîé þì áý?
Áàñ ë ººðèé㺺 íýýõ ñàéõàí áîëîìæ.
Òóõàéí àæëûã õèéõýä õàìãèéí
õýðýãöýýòýé áàéõ ÷àäâàðóóä òàíä
áàéãàà ãýäãýý äóðäàæ, òîäîðõîé
æèøýýã òàòàí áàðèìòòàé ÿðèõ ¸ñòîé. Èõýíõ
õ¿ì¿¿ñ “áè íèéòý÷, öýâýð÷ íÿìáàé, õàðèóöëàãà
õ¿ëýýõ ÷àäâàðòàé” ãýæ óëèã áîëñîí ç¿éë ÿðüäàã.
¯¿íä òýðíèéõýý à÷ààð ÿìàð àìæèëòàíä õ¿ðñýí
þì ãýñýí ººð íýã àñóóëò òàâèãääàã.
6. Òàíû ñóë òàëóóä?
Óõààëàã õ¿í ººðèéíõºº ñóë òàëûí òóõàé óðòààñ
óðò æàãñààëò óíøèõã¿é íü ìýäýýæ. Èõýâ÷ëýí
àæèëä îðîõîä òóñòàéã íü áîäîæ “íàìàéã àæèëäàà
õýò óëàéðààä ãýð îðíîî ìàðòäàã ãýæ çýìëýäýã”.
Ýñâýë “Áè ººðòºº áîëîí áóñäàä õýò ºíäºð
øààðäëàãà òàâüäàã” ãýõ ìýò õàðèóëò ºãäºã. Ýíý íü
ÎÞÓÒÀÍ 2009 59
 ÒªÃÑªÕ ÎÞÓÒÍÛ ÀÍÕÀÀÐÀËÄ
÷ çàðèìäàà çºâ áîëæ, “ÿðèàíû ýâèéã òààðóóëæ,
ýâã¿é ç¿éëýýñ çóãàòàæ, ººðòºº àøèãòàéãààð
ýðã¿¿ëæ ÷àääàã õ¿í áàéíà” ãýæ áîäîãäóóëäàã.
Ãýõäýý “Áè õýòýðõèé öàéëãàí” ýñâýë “äýíä¿¿
èòãýìòãèé” çýðãýýð ìàãòàõ þìàà îëæ ÿäñàí õ¿í
øèã õàðèóëò ºãºõ íü äýìèé.
7. Òà ÿàãààä ºìíºõ àæëààñàà ãàðñàí þì áý?
Õýð¿¿ë ìàðãààí ýñâýë ºìíºõ äàðãà, àæèë îíöã¿é
ñàíàãäààä ãýõ ìýòýýð ìóóëæ îãò áîëîõã¿é,
çºð÷èë人í, ¿ë îéëãîëöëîîñ áîëæ àæëààñ ãàðñàí
ãýäýã íü òàíûã õ¿íä áàéäëûã çîõèöóóëæ ÷àäààãã¿é,
øàíòðàìòãàé, õ¿íòýé õýë àìàà îëîëöäîãã¿é,
áàãààð àæèëëàõ ÷àäâàðã¿é ãýñýí ñýòãýãäýë
òºð¿¿ëíý. Õàðèí óõààëàã õ¿í ºìíºõ àæëûíõàà
ñàéõàí ç¿éë¿¿äèéã äóðäààä, èë¿¿ ñîíèðõîëòîé,
ºíäºð öàëèíòàé, ìýäëýã ÷àäâàðàà á¿ðýí àøèãëàõ
õ¿ñýëäýý õºòëºã人ä ãàðñàí çýðãýýð ýâòýéõýí
õàðèóëíà.
8. Òà ÿàãààä àæëàà ñîëèõîîð øèéäñýí áý?
ßðèëöëàãàä îðîõ ¿åäýý ººð ãàçàð àæèëëàæ áàéãàà
õ¿ì¿¿ñò ýíý àñóóëòûã òàâüäàã. Äýýðõ øèã óòãàòàé
õàðèóëò ºãâºë ç¿ãýýð.
9. Àæèëä îðîõ ººð ñàíàë àâñàí óó?
Õýðýâ áàéãàà áîë ººð áóñàä ñàíàëóóäûí òóõàé
äóðäààä ÿàãààä ýíý ë àæëûã èë¿¿ ñîíèðõîæ
áóéãàà îíöîëáîë àæèëä îðîõ ìàãàäëàë ºñíº.
“Àæèë ãýäýã ÷èíü çºâõºí ìºí㺠îëîõ áèø, áàñ
òààøààë àâ÷ áàéõ ¸ñòîé ø¿¿ äýý. Òýãýýä ë ýíý
àæëûã ìèíèé õ¿ñýýä áàéñàí ãàçàð ìºí øèã áàéíà
ãýæ áîäîîä…” ãýõ ìýò
10. Áóñàä êîìïàíèóäàä ÿðèëöëàãàä õýð
àìæèëòòàé îðîëöñîí áý?
Ýíý àñóóëòààð òóõàéí êîìïàíèä ÿàãààä òýíöýýã¿éã
ìýäýõèéã õ¿ñäýã. Õýðýâ òà ºðñºëäºã÷ êîìïàíèéõ
íü òàëààð èõýä ñîíèðõñîí ãýäãýý ýâòýéõýí
îéëãóóëæ ÷àäâàë ºðñºëäºã÷ ð¿¿ãýý ÿâóóëàõã¿é
áàéõûã õè÷ýýäýã.
11. À÷ààëàë íýëýýä øààðääàã ýíý àæèëä
òàíû õóâèéí àìüäðàë, àð ãýð ÿìàð íýã
áàéäëààð ñààä áîëîõã¿é áèç?
Ýíý àñóóëòûã ãîëäóó ýìýãòýé÷¿¿äýä òàâüäàã.
Õ¿¿õýä ãàðãàõã¿é, íºõºðò ãàðàõã¿é áàéõ õàòóó
øààðäëàãà òàâüäàã ãàçàð ÷ áèé. Òýäíèé òààëëààð
ë õàðèóëààðàé.
12. Òà 10 æèëèéí äàðààõ àìüäðàëàà õýðõýí
60 ÎÞÓÒÀÍ 2009
òºñººëæ áàéíà âý?
Èäýâõ ñàíàà÷èëãàã¿é, èðýýä¿éãýý òºëºâëºõ
÷àäâàðã¿é õ¿ì¿¿ñ “¨ñòîé òºñººëæ áàéñàíã¿é,
áîäñîíã¿é” ãýñýí óòãàòàé õàðèóëò ºãäºã. Õàðèí
àìæèëòàíä õ¿ðýõèéã çîðüæ áàéãàà õ¿í öààøèä
ìýðãýæëèéíõýý óð ÷àäâàðûã ÿàæ ºñãºõ òàëààð
òºëºâëºæ áóéãàà ÿðèõ íü ãàðöààã¿é.
Íýãýí áèçíåñèéí ñóðãóóëüä ýëñýã÷äýýñ õè÷ýýëèéí
àíõíû ºäºð õóâèéíõàà àìüäðàëûí ¿å øàòûã
òºëºâëºæ áè÷ñýí õ¿í áàéãàà ýñýõèéã àñóóõàä 3%
íü ãàðàà ºðãºæýý. Ãýòýë 10 æèëèéí äàðàà òýäíèé
äóíäààñ àìæèëòàíä õ¿ðñýí õ¿ì¿¿ñèéã òîîëîõîä
àíõíû ºäºð ãàðàà ºðãºæ áàéñàí ºíººõ 3% ë
áàéæýý. Òèéìýýñ èðýýä¿éíõýý õýòèéã òºëºâëºõ íü
ÿìàð ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé áîëîõûã îéëãîâ óó.
13. Òà ìàíàé àæèëä îðâîë ÿìà𠺺ð÷ëºëò
õèéõ âý? Þóíààñ àæëàà ýõëýõ âý?
Ñàíàà÷èëãàòàé, íºõöºë áàéäëûã ìýäýðäýã,
¿íýõýýð òóõàéí àæèëä îðîõ ãýæ çîðèí çàðèì
íýã ç¿éëèéã íü ñóäàëñàí ãýäãýý õàðóóëæ, õèéõ
ººð÷ëºëòèéíõºº òóõàé ÿðèâàë ñàéí. Æèøýý íü:
òàíàé ñóðòàë÷èëãàà îéëãîìæã¿é, á¿òýýãäýõ¿¿íèé
äàâñ øîðâîã, ãàäààä äèçàéí íü òààðóó, øîøãî
õîöðîãäñîí ãýõ ìýò. Õàðèí íºõöºë áàéäëûã
ñàéí ìýäýõã¿é áàéãàà áîë ìýäýìõèéð÷, òîì
äóóãàðààä õýðýãã¿é. Þó þóíû äóõàíä õ¿ðýýã¿é
áàéæ ººðèéíõººðºº ººð÷èëíº ãýæ ÿðèõ íü
òààã¿é ñýòãýãäýë òºð¿¿ëíý.
14. Òàíû ÷àäâàðûí òàëààð ëàâëàæ àñóóõ
õ¿í áèé þó?
Ýíý òîõèîëäîëä ºìíº íü õàìòðàí àæèëëàæ
áàéñàí õ¿ì¿¿ñ ýñâýë ºìíºõ óäèðäëàãûíõàà óòàñ,
õàÿã, íýðèéã øóóä ºãäºã áàéõ ¸ñòîé. Èéì òºðëèéí
ìýäýýëëèéã íóóí äàðàãäóóëàõ íü òóõàéí õ¿íèé
òàëààð àì ñàéòàé õ¿í áàéäàãã¿é ýñâýë òóðøëàãà
ìóóòàé ãýäãèéã øóóä áóñààð áàòàëäàã.
15. Òà õýäèé õýìæýýíèé öàëèí àâìààð
áàéíà?
ªºðèéíõºº ¿íý öýíèéã ìýääýãã¿é õ¿í áóñäûí
çóóø áîëäîã ãýäýã. Ìýðãýæëýý ñàéí ìýääýã,
ººðòºº èòãýëòýé õ¿í ¿íý öýíýý ñàéí ìýääýã ó÷èð
ºíäºð öàëèí àâàõààð òºëºâëºñºí áàéäàã. Àâàõ
öàëèíãèéíõàà õýìæýýã áóóëãàñíààñ ºñãºñºí íü
õàâüã¿é äýýð. Áîëîìæòîé áîë øàãíàë óðàìøóóëàë,
¿íýã¿é õîîë, ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýõ ñóðãàëòàíä
õàìðàãäàõ çýðýã íºõöºëèéã äóðäàí àâàõ áÿëóóíû
õýìæýýã íýìýõèéã õè÷ýýõ õýðýãòýé.
 ÒªÃÑªÕ ÎÞÓÒÍÛ ÀÍÕÀÀÐÀËÄ

Ýäãýýð ¿íäñýí àñóóëò äýýð äàõèí 5 àñóóëò íýìæ

áîëîõ þì.

16. Òàíä øèíý àæèëä õýðýã áîëîõ

ìýðãýæëèéí õýëõýý õîëáîî áèé þó?

17. Òà óð ÷àäâàðàà õýðõýí äýýøë¿¿ëäýã âý,

ººðèé㺺 ÿàæ õºãæ¿¿ëäýã âý?

18. ׺뺺ò öàãàà ÿàæ ºíãºðººäºã âý?

19. Òà õýçýýíýýñ ýõëýí àæèëäàà îðæ ÷àäàõ âý?

20. Òàíä ìèíèé/áèäíèé ç¿ãýýñ àñóóæ ëàâëàõ

ç¿éë áàéíà óó ?
Àæèëä òàíü àìæèëò õ¿ñüå.

Àæèëä îðîõîä á¿ðä¿¿ëýõ áè÷èã áàðèìò

• Àæèëä îðîõ ºðãºäºë
• Äèïëîìíû õóóëáàð /íîòàðèàòààð áàòàëãààæñàí/
• Èðãýíèé ¿íýìëýõíèé õóóëáàð
/íîòàðèàòààð áàòàëãààæñàí /
• Öàãäààãèéí ãàçðûí òîäîðõîéëîëò
/ ÿë øèéòãýë ýäýëæ áàéñàí ýñýõ /
• Àæèëä îðîõ àíêåò
• Öýýæ çóðàã
• Îðøèí ñóóãàà áàã, õîðîîíû òîäîðõîéëîëò
• Ýññý / øààðäëàãàòàé òîõèîëäîëä /
• Ñóðãóóëèéí òîäîðõîéëîëò
/ øààðäëàãàòàé òîõèîëäîëä /

ÎÞÓÒÀÍ 2009 61
 ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
1.4 AÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
Àìæèëòòàé ñóðàëöàõ àðãà óõààí
Õè÷ýýë ñóðëàãàäàà àìæèëò ãàðãàõ, îé, òîãòîîëò, ñýòãýí áîäîõ ÷àäâàðàà
õºãæ¿¿ëýõ ëåêö, ñåìèíàðò áýëòãýõ, ìýäýýëëèéí ýõ ¿¿ñâýð¿¿äèéã àøèãëàæ
õýðýãòýé ìýäýýëëýý öóãëóóëàõàä òàíü ýíýõ¿¿ ñýäýâ òóñëàõ áîëíî.
ßàõ ãýæ áèä óíøäàã âý?
ªºðèé㺺 áîëîâñðóóëàí îþóíû åðòºíöºä àÿëæ
òàíüæ ìýäýõèéí æàðãàë ýäëýõèéí òóëä óíøäàã.
Óíøèõàä çîðèëãî áèé.Òóõàéëáàë:
• Øèíý ç¿éë ìýäýæ àâàõ, ã¿íçãèéð¿¿ëýí îéëãîõ
óíøëàãà
• Øèíý ìýäëýã îëãîõã¿é ÷ ãýñýí äàõèí äàõèí
óíøèõàä óðàì çîðèã ñýðãýýæ øèíý ñýðýë
òºð¿¿ëäýã óðàì áàäðààõ óíøëàãà
• Òóõàéí ç¿éëèéã ñóäëàõ, îíöîëæ àâñàí àñóóäëàà
á¿ðýí ã¿éöýä áîëîâñðóóëàõûí òóëä óíøèõ
óíøëàãà ººðèé㺺 áîëîâñðóóëàõ óíøëàãà
• Öàã íºõöººõ óíøëàãà çýðãèéã äóðäàæ áîëíî.
Òýãýõäýý òààðàëäñàí áîëãîíûã óíøèõ áèø
çºâõºí óíøèõ øààðäëàãàòàé ìýäëýã áîëîâñðîë
îëæ àâàõàä òóñ íýìýð ºãºõ, ººðò àøèãòàé
ç¿éëèéã ñîíãîæ óíøèõ õýðýãòýé. Óíøèæ
áàéãàà ç¿éëäýý ¿íýí ñýòãýëýýñýý õàíäàæ,
äóð ñîíèðõîëòîé, áîëæ ºãâºë ºäºð òóòàì íîì
õýâëýëòýé õàðûäàæ, óíøèæ áàéâàë íîì,
ìýäýýëëýýñ “òºñººðºõã¿é”. Õàðèí óíøñàí
ä¿ð ¿ç¿¿ëýõ, öàã íºõöººõ, íîéð õ¿ðãýõ ãýæ
óíøèõ íü õàìãèéí èäýâõã¿é óíøëàãà þì. Ýíý
íü îþóíû çàëõóóðàëä õ¿ðãýõ õîð óðøèãòàé.
Óíøñàí ç¿éëýý õýðõýí òýìäýãëýõ âý?
Óíøñàí ç¿éëýý òóñãàéëàí áè÷èæ òýìäýãëýõ õýä õýäýí
àðãà áèé.
- Òºëºâëºãºº (äýëãýðýíã¿é áà ýíãèéí) -
õóðààíãóé
- Ñýäýâ (òåçèñ) - ò¿¿âýð áè÷ëýã
- Òàíèëöóóëãà (ðåçþìå) - ðåôåðàò áýëòãýõ ã.ì.
Ò¿¿âýð áè÷ëýã íü ñóäàëæ áóé çîõèîëûí ãîë õýñýã,
òîäîðõîéëîëò, ä¿ãíýëò, áàðèìò, õýëñýí ¿ã çýðãèéã
òýð ÷èãýýð íü èø òàòàõ çîðèëãîîð ò¿¿æ áè÷ñýí
òýìäýãëýë þì.
Ñýäýâ (òåçèñ) íü òºëºâëºãºº çîõèîõ, ò¿¿âýð áè÷èõýýñ
àðàé èë¿¿ àøèãòàé, òýìäýãëýãýýíèé ºâºðìºö íýã
àðãà. Ýíý íü óíøñàí ç¿éëèéíõýý ãîë ¿çýë ñàíààã
ìàø õóðààíãóéãààð åðºíõèéëºí íýãòãýæ ëîãèê
äýñ äàðààëàëòàé áè÷ñýí òýìäýãëýë þì. Îíöëîã íü
áàòàëñàí íîòîëñîí øèíæ ÷àíàðòàé, ãîë òóëãóóð
62 ÎÞÓÒÀÍ 2009
ñàíààíóóä áàéäàã. Ñýäâèéã òîâ÷ áà äýëãýðýíã¿é õî¸ð
ÿíçààð áè÷èæ áîëíî. Òîâ÷ ñýäýâò çîõèîëûí ¿íäñýí
ãîë ñàíàà, ä¿ãíýëò¿¿ä áàéõ áà äýëãýðýíã¿é ñýäýâò
¿¿íýýñ ãàäíà áàòàëãààíû àðãà, ¿íäýñëýëèéã òîâ÷
òîìú¸îëîí áàãòààíà. Ñýäýâ íü èëòãýë áè÷èõ,
ëåêö, ñåìèíàðûí õè÷ýýë, øàëãàëòàíä áýëòãýõýä
õýðýãëýãäýíý.
Òàíèëöóóëãà áè÷èõ. Çàðèì íîìûã óíøààä íîìûí
óòãà àãóóëãà, çîõèîã÷èéí ñàíààã ìàø òîâ÷õîí
èëýðõèéëýõ øààðäëàãà ãàðäàã. Ýíý òîõèîëäîëä
òàíèëöóóëãà õèéíý. Ýíä ¿íýëñýí ä¿ãíýñýí øèíæòýé
áàéõààñ ãàäíà áè÷èãäñýí íºõöºë, çîðèëãî,
òóñãàãäñàí ãîë àñóóäëóóä, çîðèóëàëò çýðãèéã áè÷íý.
Êîíñïåêò áè÷èõ íü òýìäýãëýëèéí õàìãèéí äýëãýðñýí
àðãà. Ñóäàëæ áàéãàà á¿òýýë, íîì çîõèîëîî àãóóëãà,
¿çýë ñàíààã îðõèëã¿é çîõèîã÷èéí îéëãîëò, áè÷ãèéí
õýëýýð áóóëãàæ àâàõ íü êîíñïåêò õèéõ ¿íäñýí
çàð÷èì ìºí. Ýíý íü ñýäâýýñ äýëãýðýíã¿é áàéõûí
õàìò íîìûí äîòîðõ ¿íäýñëýë, ä¿ãíýëò, áàòàëãàà,
áàðèìò æèøýý çýðãèéã áàãàñãàí òýìäýãëýñýí
äýëãýðýíã¿é òîâ÷ëîë þì. Êîíñïåêòîä èøëýë, ç¿¿ëò,
á¿ä¿¿â÷, äèàãðàìì, çîõèîã÷ áà óíøèã÷èéí ñàíàà
áîäîë á¿ãä ñèñòåì äýñ äàðààòàé îðñîí áàéõ ¸ñòîé.
Òóõàéí àñóóäëààð õîëáîãäîõ ìàòåðèàëûã öóãëóóëàí
áóñàä çîõèîëîîñ áàÿæóóëàí á¿òýýë÷ýýð àøèãëàæ
èëòãýë, ðåôåðàò áè÷èõ, ëåêö ÿðèà ñåìèíàðûí
õè÷ýýëä áýëòãýäýã.
Êîíñïåêòèéã òåêñò áàéäëààð ýñâýë ñýäýâ÷èëñýí
ìàÿãààð 2 àðãààð õèéæ áîëíî. Òîäîðõîé íýã
çîõèîëûã óíøèæ ñóäëàõ ¿åä òåêñò ìàÿãèéí
êîíñïåêòèéã, õýä õýäýí çîõèîëûã óíøèæ ñóäëàõ ¿åä
ñýäýâ÷èëñýí êîíñïåêòèéã õèéíý. Áè÷èãäñýí ¿íäñýí
àãóóëãààñ æèøýý, òîäîðõîéëîëò, áàðèìò, ä¿ãíýëò,
òààìàãëàë çýðãèéã ÿëãàõûí òóëä ººð õýìæýýòýé ¿ñãýýð
áè÷èõ, äîîãóóð íü çóðàõ, ººð ºíãèéí õàðàíäàà, áýõ
õýðýãëýõ, õàæóó òàëä íü òýìäýãëýõ ãýõ ìýò àðãà õýðýãëýõ
áà ýíý íü ñèñòåìòýé áàéâàë çîõèíî. Èíãýñíýýð óíøèõàä
õÿëáàð, äàðàà íü îëæ àøèãëàõàä äºõºì áàéäàã. Õîæèì
îðóóëãà, òàéëáàð, çàñâàð õèéõ çîðèëãîîð çàõàä íü çàé
¿ëäýýâýë çîõèíî.
Ñýäýâ÷èëñýí êîíñïåêò íü óã íîìûí á¿òýö, äàðààëëûí
äàãóó áèø àãóóëãàä íü òîõèðóóëàí òýìäýãëýãäýí
áàÿæóóëæ áàéãàà á¿òýýë÷ øèíæ ÷àíàðòàé àæèë þì

Óíøèæ ìýäñýíýý áàò òîãòîîõ
àðãà óõààí
Òàíû îþóí óõààí, òàíèí ìýäýõ¿éí ¿éë
àæèëëàãààíû ýöñèéí ¿ð ä¿íä õ¿÷òýé íºëººëäºã
ñýòãýöèéí íýã ïðîöåññ áîë òîãòîîõ îé þì. Ýíý
íü ãàäààä åðòºíöèéí òóõàé ìýäýýëëèéã òîãòîîõ,
ñýðãýýí ñàíàõ, ìàðòàõ ÷àäâàðóóäûã ººðòºº
áàãòààñàí ñýòãýöèéí ºâºðìºö øèíæ. (Á¿ä¿¿â÷
9.02.) Ñàíàìñàðã¿é òîãòîîõîä àíõààðëûí ïðîöåññ
ñóë îðîëöäîã òóë àìàðõàí ìàðòàãäàõ áºãººä
óòãûã íü óõààðàí îéëãîõ íü áàðàã ¿ã¿é ó÷èð äàõèí
ñýðãýýãäýõã¿é, îéí õàìãèéí èäýâõã¿é õýëáýð þì.
Õàðèí çîðèóäûí òîãòîîëò íü óäààí õóãàöààãààð
õ¿íèé îé óõààíä õàäãàëàãäàõ ó÷èð èäýâõòýé õýëáýð
áîëäîã. Ìåõàíèê òîãòîîõ (öýýæëýõ) àðãûã ãàäààä
¿ã, òîî òîìú¸î, ø¿ëýã äóóíû ¿ã, ä¿ðñ çýðãèéã
òîãòîîõîä õýðýãëýíý. Õàìãèéí àøèãòàé, õ¿íèé
àìüäðàëä óäààí õóãàöààãààð òîãòîîãäîí õîöîð÷
áàãà ìàðòàãääàã õýëáýð íü óòãà÷èëñàí òîãòîîëò
þì. Ó÷èð íü òîãòîîõ ãýæ áàéãàà ç¿éëèéí àãóóëãàä
ä¿í øèíæèëãýý õèéæ òýäãýýðýýñ ãîë õýñãèéã íü
ñýòãýõ¿éí ¿éëäëèéã òóñëàìæòàé ÿëãàí àâ÷ ò¿¿í
äýýð ò¿øèãëýí àíõààðëûí ýð÷èì õ¿÷, òºâëºðºë
èõýýð øààðäàæ òîãòîîäîã.
Ä¿ðñëýõ îé -àëèâ ìýäýýëèéã ìýäðýõ¿éí ¿íäñýí
òàâàí ýðõòíèé òóñëàìæòàéãààð òîãòîîõ õýëáýð
þì. Çóðàà÷ õ¿í þìñ ¿çýãäëèéã çóðààñ, øóãàìààð
çóðæ, äóó÷èí õ¿í àÿ, ýãøãèéã ñîíñîæ, á¿æèã÷èí
õ¿í õºäºë㺺íèéã áèåýð ä¿ðñëýí ¿ç¿¿ëýõ çàìààð
îé òîéíäîî õàäãàëäàã. (Á¿ä¿¿â÷ 9.03)
Óòãà÷èëñàí ëîãèê (ÿðèàíû) îé íü õ¿íèé õýëæ
ÿðüñàí, óíøñàí ç¿éëèéí ¿íäñýí äýýð ñàíàà
áîäîëä õàäãàëàãäàõ ¿ã ÿðèà áà ñýòãýõ ¿éëèéí
¿íäñýí äýýð ò¿øèãëýí ÿâàãäàõ ¿éë.
Õºäºë㺺íèé îé íü áè÷èõ òýìäýãëýõ, òîâ÷ëîõ,
çóðàõ, óíøñàí ìýäñýíýý àìàíäàà õýëýõ, áóñäàä
ÿðüæ ºãºõ, õýìæèõ äîõèõ, àëõàõ ãèøãýõ ãýõ ìýòýýð
ÿìàð íýã áóë÷èí áóñàä ýðõòíèé õºäºë㺺íèé
òóñëàìæòàéãààð ò¿¿íä òóëãóóðëàí õèéæ áàéãàà
òîãòîîëò þì. Èõýíõ õ¿ì¿¿ñ èéì îéòîé áàéäàã.
ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
Á¿ä¿¿â÷ 9.03.
Ñýòãýëèéí õºäºë㺺íèé îé íü õ¿íèé ñýòãýëèéí
ýåðýã áà ñºðºã õºäëºë äýýð òóëãóóðëàí ÿâàãääàã.
Õàéðëàõ, áàÿðëàí áàõàðõàõ, ñýòãýë õàíàõ, ýñâýë
ãîìäîõ è÷èõ, óóðëàõ çýâ¿¿öýõ, ¿çýí ÿäàõ çýðýã
ñýòãýëèéí õºäºë㺺íèé èëðýëèéí ¿åä õ¿ëýýí
àâñàí àëèâ ìýäýýëýë ýñâýë ìàø ñàéí òîãòîîãääîã,
ýñâýë á¿ð þó ÷ òîãòîîãääîãã¿é. ßìàð ÷ õ¿í õ¿ñýõ
ìºðººäºõ, áàõàðõàõ þìòàé, óðäûí ¿éë ÿâäëààñ
ýìýýõ è÷èõ çîâîõ ìýäðýìæòýé, ò¿¿íýýñ ñóðãàìæ
ñýòãýãäýë çààâàë õîöîðäîã. Ýíý áîë ñýòãýë
õºäëºëèéí îéí ¿éëèéí ¿ð ä¿í. ßëàíãóÿà ñóð÷
ìýäýõèéí òºëºº õÿçãààðã¿é èõ õ¿ñýë òýì¿¿ëýë
áîë àëèâ ñóðñàí ç¿éëýý ã¿í áàò ñàéí òîãòîîõûí
¿íäýñ áîëäîã.
Îé òîãòîîëòûí íýã á¿ðäýë õýñýã áîë ñýðãýýí
ñàíàõ ¿éë. Ýíý íü îé óõààíä õàäãàëàãäàæ áàéñàí
ìýäýýëëèéã õýðýãöýýòýé ¿åä íü ãàðãàí ñýðãýýí
áóóëãàõ òàíèõ ïðîöåññ þì. Óõàìñàðòàé, çîðèóäûí
òîãòîîãäñîí ìýäýýëýë íü èõ õ¿÷ ãàðãàõã¿é
àìàðõàí ñýðãýýí ñàíàãääàã. Ýðãýö¿¿ëýí óõààðàõ,
ñýòãýí áîäîõ àðãà áàðèëûã øààðääàã.
Îé òîãòîîëòûí ãóðàâäàõü õýñýã íü ìàðòàõ ¿éë.
Ýíý íü õ¿íèé òàðõèíä õýðýãöýýã¿é èë¿¿äýë
õýñãèéã ÿëãàí õàñàõ, îé óõààíààñ ¿ã¿é áîëæ
çàìõðàí àðèëàõ ¿éë þì. Óóðàã òàðõèéã õýðýãã¿é
èë¿¿äýë ìýäýýëëýýñ ÷ºëººëºõ, îþóí óõààíûã
à÷ààëàë ÿäàðãààíààñ óðä÷èëàí ñýðãèéëýõ àìüä
áàéãàëààñ õ¿íä áýëýãëýñýí áàñ íýãýí ãàéõàìøèãò
õèøèã þì. Ìýäëýã òóðøëàãàà õýðýãëýõã¿é óäàõ,
ýñâýë ººð õ¿÷òýé íºëººëºë áèé áîëñîí, îëîí
ç¿éëä áàëìàãäàõ, àíõààðàë õýíýãã¿é õàíäñàí,
ñàíàìñàðã¿é òîãòîîñîí çýðãýýñ ìàðòàãääàã.
¯çñýí õè÷ýýëèéã ìàðòàõã¿éí òóëä äàðàà ºäºðò íü
çààâàë äàâòäàãèéí ó÷èð ýíý þì.
Òîãòîîëòûí ¿ð ä¿íãýýð õ¿í á¿ð îíöëîãòîé. ¯¿íä:
à) Ò¿ðãýí òîãòîîæ óäààí ìàðòäàã õ¿ì¿¿ñ. Èéì
õ¿ì¿¿ñèéí îé èõ ñàéí õºãæñºí áàéäàã.
á) Óäààí òîãòîîæ óäààí ìàðòäàã õ¿ì¿¿ñ. Èéì
îéòîé õ¿ì¿¿ñ þìûã òîãòîîõûí òóëä îëîí öàã
çàðöóóëæ, îëîí äàõèí äàâòàõ, óíøèõ, çóðæ áè÷èõ
ÎÞÓÒÀÍ 2009 63
 ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
àæèëëàãààã õèéæ áàéæ òîãòîîãîîä äàðàà íü óã
ç¿éëèéã óäààí õóãàöààíû òóðøèä õàäãàëæ ÷àääàã.
â) Ò¿ðãýí òîãòîîæ ò¿ðãýí ìàðòäàã õ¿ì¿¿ñ. Èéì
õ¿ì¿¿ñò òîãòîîñíîî áàòàòãàõ äàñãàë, äàäëàãàà èõ
øààðäàãääàã.
ã) Óäààí òîãòîîæ ò¿ðãýí ìàðòäàã õ¿ì¿¿ñ. Ýíý
íü îéí õàìãèéí ¿ð á¿òýýë ìóóòàé õóâèéí îíöëîã
þì. Îé òîãòîîëòîî ñàéæðóóëàõ äàäëàãà, äàñãàë
èõ õèéâýë çîõèõ õ¿ì¿¿ñ þì.
• Õ¿ì¿¿ñ áèä óíøñàí ç¿éëèéíõýý 10 %-èéã
• Ñîíññîí ç¿éëèéíõýý 20 %-èéã
• Õàðñàí ç¿éëèéíõýý 30 %-èéã
• Õàðàà, ñîíññîí ç¿éëèéíõýý 50 %-èéã
• ªºðñäèéí ãàðäàí õèéñýí ç¿éëèéíõýý 70%-èéã
• ¯éëäýë õºäºëãººíººð õèéæ ¿ç¿¿ëýýä õýëñýí
ç¿éëèéíõýý 90%-èéã òîãòîîæ ¿ëääýã ãýæ
ñóäëàà÷èä òîãòîîñîí áàéíà.
Îé òîãòîîëòîî ÿàæ õºãæ¿¿ëýõ âý?
Àëèâàà ìýäýýëëèéã ¿ð ä¿íòýé òîãòîîõîä ìºðäºõ
ãóðâàí õóóëü áèé.
1. Ñýòãýãäëèéí õóóëü. Õóðö òîä, õ¿÷òýé ñýòãýãäýë
òºðñºí ¿åèéí ìýäýýëýë ñàéí òîãòîîãääîã òóë 5
ìèíóò õ¿ðòýë àíõààðëàà òºâëºð¿¿ë.
2. Äàâòàõ õóóëü. Óíøñàí ç¿éëýý õàíãàëòòàé,
áàéíãà äàâòàæ áàéâàë ìàø ñàéí òîãòîîãäîíî.
3. Õîëáîîñûí õóóëü. Àëèâ ìýäýýëëèéí
ñàéí òîãòîîõûí òóëä óã ìýäýýëëèéí îð÷èí,
õîëáîãäîõ áàðèìò, öàã ¿åòýé íü õàðèëöàí
õîëáîîòîé àâ÷ ¿çýæ òîãòîîíî. Ò¿¿íýýñ ãàäíà:
1. Óóðàã òàðõè, ìýäðýëýý ýð¿¿ë áàéëãà, ìýäðýë
ñýòãýëýý àìðààæ áàé! ({… )
2. Ñóð÷ ñóäëàõ, òîãòîîõ ç¿éëäýý çîðèëãî
÷èãëýëòýé, àíõààðëàà òºâëºð¿¿ë.
3. Àæèã÷ ãÿðõàé ÷àíàðàà õºãæ¿¿ë ({… ))
4. Íýã äîð ñóóæ, óäààí á¿¿ óíø, íýã ç¿éëèéã
îëîí äàõèí á¿¿ óíø, Èõ ç¿éëèéã íýã ºäºðò 4
äàõèí óíøñàíààñ òýð ç¿éëèéã 4 õóâààæ 4 ºäºðò
óíøñàí íü ¿ð ä¿íòýé ({… ) áîëîõûã ýðäýìòýä
íîòîëæýý.
5. ªíººäºð ¿çñýí õè÷ýýëèéã ºíººäºðò
íü çààâàë íýã óíøèæ áàéâàë ñàéí
òîãòîîãäîíî. Äàâòàæ ¿çýëã¿é óäàõ òóòàì èõ
ìàðòàãäàíà.({… )
6. Öýýæëýõ íü òîãòîîõ îéã ñàéæðóóëàõ íýã äàñãàë ìºí.
7. ªºðòºº ÿìàð õýëáýðèéí îé äàâóó õºãæñºíèéã
ìýäýæ òýð õýëáýðýý ò¿øèãëýí õýä õýäýí îéã
64 ÎÞÓÒÀÍ 2009
àøèãëàæ áàé.({… )
8. Õàíãàëòòàé íîéðñîæ áàéâàë òàíû óóðàã
òàðõèíû àëæààë òàéëíà. ({… )
9. ×èìýý øóóãèàí áàãàòàé, õýò õàëóóí áèø, õýò õ¿éòýí
áèø, òàéâàí îð÷èíä õè÷ýýëýý äàâò ({… )
10. Îíîëûí ìýäýýëëèéã óòãà÷ëàí òîãòîîõ
àðãàä ãîëëîí ò¿øèãëý ({… )
11. Îé òîãòîîëòîî õºãæ¿¿ëýõ äàñãàë õèéæ áàé.
({… )
12. Ñ¿¿, ýýäýì, ààðö, íîãîî æèìñ çýðýã íü óóðãèéí
ñîëèëöîî èõ ¿¿ñãýäýã ñàéí õ¿íñ ó÷ðààñ òîãòîîõ
îé ñàéæèðäàã.
Ëîãèêèéí õóâüä õîëáîîòîé ìýäýýëëèéã
òîãòîîõ àðãóóä
• Òºëºâëºãºº çîõèîõ
• Óòãûí õóâüä òóëãóóð öýãèéã îëæ, ò¿¿íä
òóëãóóðëàõ
• Ëîãèêèéí àëãîðèòìò àðãà
• Õ¿ñíýãò, á¿ä¿¿â÷èíä îðóóëàõ
• Óã ìýäýýëëèéí îíîëûí ¿íäñèéã íºõºä人 ÿðüæ ºãºõ
• Óòãûí õóâüä õîëáîîãóé ìýäýýëëèéã òîãòîîõ
ÿðãóóä
• Õîëáîõ àðãà- òîãòîîõ ¿ãèéã àìüäðàëä áàéäàã
ººð ç¿éëòýé, ¿çñýí êèíî, óíøñàí íîìîíä
ãàðäàã èæèë ç¿éëòýé õîëáîí áîäîîä äàðàà
íü ò¿¿íèéãýý ñàíàõ çàìààð òîãòîîñíîî
íèéëýìæèéí çàð÷èì äýýð ñýðãýýõ àðãà.
• Öèöåðîíû àðãà - ýíý áîë ÿðèõ ç¿éëèéí àãóóëãûã
èëòãýí õàðóóëæ ñýðãýýæ ÷àäàõ ÿìàð íýã òóëãóóð
ä¿ðñèéã áîäîæ áèé áîëãîîä òýðõ¿¿ õèéñâýð ýä,
îðîí çàéí òºñººëºë äýýð òóëãóóðëàí òîãòîîõ
àðãà þì. Ñýðãýýæ ñàíàí èëòãýë òàâèõäàà áèé
áîëãîñîí ýä ç¿éëýý ýõíýýñ íü òºñººëºõºä
õîëáîîòîé àãóóëãà íü øóóä ñàíàãääàã.
• ¯ñýã äàðààëëûí àðãà - Òîãòîîõ ¿ãýý ¿ñãèéí
äàðààëàëä îðóóëààä òîãòîîõ
• Á¿ëýãëýõ àðãà - óòãûí õóâüä õàðüöóóëæ áîëîõ
õýëáýðýýð íü àäèëòãàæ á¿ëýãëýí òîãòîîíî.
Æèøýý íü í¿äíèé øèë (øèë), ñàíäàë (äºðâºí
õºë), îä (òàâàí õîøóó), õîðõîé (çóðãààí õºë)
ã. ì.
• Ýõíèé ¿ñãýýð íü ò¿ëõ¿¿ð ¿ã áèé áîëãîõ àðãà.
Æèøýýëáýë Ñàíäàë, Àéðàã, Ìàõ -ÑÀÌ ãýõ ìýò
• Õîëáîö òààðóóëàí òîãòîîõ àðãà-òîãòîîõ ¿ãí¿¿äýý
íèéë¿¿ëæ óòãààð íü õîîðîíä íü òîëãîé õîëáîæ
óðàí õýëëýã, ø¿ëýã, íàðãèà ¿ã áîëãîí òîãòîîíî.
• Îéðîëöîî óòãàòàé ¿ãýýð óòãûí õýëëýã ¿¿ñãýæ
òîãòîîõ àðãà.

ÄÀÑÃÀË
Ýäãýýð ä¿ðñ¿¿äèéã òîãòîî. Àðûí õóóäàñíààñ
ººðèéíõºº îé òîãòîîëòûã øàëãàõ äàñãàë õèé.
Ìýäýýëëèéã óòãà÷ëàí òîãòîîõ àðãà
áàðèëóóä
Òà óíøèõ õè÷ýýëèéí äààëãàâàð, ãàäààä õýëýýð
ºã¿¿ëýìæ öýýæëýí òîãòîîõ, ñåìèíàðûí õè÷ýýë,
ýðäýì øèíæèëãýýíèé õóðàëä èëòãýë áýëòãýõ, ëåêö
ñîíñîæ òýìäýãëýõäýý óã ìýäýýëëèéã ýìõ öýãöòýé,
ã¿í áàò òîãòîîæ, õîæèì íü òýð õýìæýýãýýð ñýðãýýí
ñàíàõûí òóëä àëèâ ìýäýýëëèéã óòãà÷ëàí òîãòîîõ
àðãà áàðèëûã ýçýìøèõ íü òóí àøèã òóñòàé.
1.Äàâòàõ àðãà.
ßìàð íýã ¿ã õýëëýã, áàãö óòãà, òåêñòèéí ãîë ñàíààã
ìåõàíèêààð òîãòîîõîä áàðèìòëàõ ãîðèì áèé.
Ýíý íü:
• Àíõíû ºäºðò 2 óäàà äàâò • 2 äàõü ºäºðò 1
óäàà äàâò
• 3 äàõü ºäºðò ºíãºðººãººä • 4 äýõ ºäºðò 1
óäàà äàâò
• 5, 6 äàõü ºäºðò ºíãºðººãººä
• 7 äàõü ºäºðò 1 óäàà äàâòâàë á¿ðìºñºí
öýýæëýãäýíý. Äàâòëàãà áîë “ñóðëàãûí ýýæ”
ãýäýã ¿íýí áîëîõûã òà ìýäýðíý.
2.Ëîãèê-àãóóëãûí õýëõýýíèé áóäóóâ÷ õèéõ àðãà.
Óíøñàíàà ýðãýýä ã¿éëãýí õàðæ,
• Åðºíõèé ñàíàà, äîòîîä åðºíõèé ëîãèê óÿëäààã
òîãòîîãîîä àãóóëãûã íü îþóí óõààíäàà
õýñýãëýí õóâààñíû äàðàà óã õýñã¿¿äýý õàðèëöàí
õýëõýý õîëáîîíä íü òîãòîîõûã õè÷ýý. Ýíýõ¿¿
á¿ä¿¿â÷èéí ºìíºõ õýñýã íü äàðààãèéí õýñãèéí
àãóóëãûã ãàðãàæ áàéõààð òºñººëºí áîäñîí
áàéâàë çîõèíî.
ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
Ç.Îâîä-ûí àðãà.
Óíøñàíàà àìàíäàà ÿðèõ, ýñâýë äîòðîî äàâòàõ
çàìààð ìýäýýëëèéã òîãòîîæ ýçýìøèõ äºðâºí
¿å øàòòàé àðãà þì. 1-ð øàò: óíøñàí ç¿éëèéí
¿íäñýí óòãà ñàíàà, òýäãýýðèéí õàðèëöàí õîëáîîã
òîãòîîõ
2-ð øàò: äàõèí ìàø àíõààðàëòàé óíøèæ,
¿íäñýí óòãà ñàíàà, õýëõýý õîëáîîíû á¿ä¿¿â÷èéã
òîäðóóëíà.
3-ð øàò: Óíøñàíàà ýöñýýñ íü ýõëýë õ¿ðòýë ã¿éëãýí
õàðæ, ººðòºº ¿íäñýí óòãà àãóóëãàòàé õîëáîãäñîí
àñóóëòûã òàâüæ, ò¿¿íäýý áîäñîí õàðèóãàà òóëãàí
õàðèóëàõ çàìààð ìýäýýëëèéã áàòàòãàíà.
4-ð øàò: Óíøñàíàà õààãààä àãóóëãûã á¿õýëä íü
îþóí ñàíààíäàà äàâòàæ, ¿íäñýí ãîë ñàíààã àìàí
äîòðîî øèâíýí ÿðèíà.
4.Ò¿ëõ¿¿ð ¿ã îëîõ àðãà
Áàãö õýëëýã, ºã¿¿ëáýð á¿õýí 1-2 ãîë ò¿ëõ¿¿ð ¿ãòýé,
äîãîë ìºð á¿õýí óòãûí õóâüä ò¿ëõ¿¿ð ºã¿¿ëáýðòýé
áàéäàã. Òýðõ¿¿ ò¿ëõ¿¿ð ¿ã, ºã¿¿ëáýðèéã îëîîä
äàðàà íü òýäãýýðèéí òóñëàìæòàéãààð óòãûã
ñýðãýýí ñàíàõ àðãà þì. Ò¿ëõ¿¿ð ¿ã áîë òóõàéí
ºã¿¿ëáýð äàõü ãîë óòãà ñàíààã èëýðõèéëýã÷ ¿ã
áàéäàã. Ýíý àðãà íü äàðààõ ¿å øàòòàé. ¯¿íä:
1. Òåêñòèéã óíøèõäàà àãóóëãûã íü õýñýãëýí
ñèñòåì÷ëýõ
2. Õýñýã á¿ðò òîãòîîõ, ñýðãýýí ñàíàõàä òààðàõ
ãîë ò¿ëõ¿¿ð ¿ãèéã ñîíãîí îëîõ
3. Ò¿ëõ¿¿ð ¿ã, ºã¿¿ëáýðèéí ãîë óòãà ñàíààòàé
õýðõýí õýëõýý õîëáîîòîéã ñàéòàð áîäîæ
ýðãýö¿¿ëýõ. Ýíý áîë õàìãèéí ãîë ¿å øàò íü.
4. Ò¿ëõ¿¿ð ¿ãèéí á¿õ äýñ äàðààã áîäîë ñàíààíäàà
þì óó, áè÷ãýýð æàãñààæ, òýäãýýðèéí
õîîðîíäûí äîòîîä õýëõýý õîëáîîã õÿíàæ
òóíãààí áîä, äàâò. Ýíýõ¿¿ äýñ äàðààëëûã
ñàëàíãè á¿õýë á¿òýí ç¿éë áîëãîí öýýæèë.
5. Ò¿ëõ¿¿ð ¿ã á¿ðò çîõèõ õýñýã, ºã¿¿ëáýðòýé
õîëáîæ ÷àäàõ àñóóëòûã áîäîæ òîìú¸îë.
Ýíýõ¿¿ õýëõýý õîëáîîã äýñ äàðààëàëä íü õýä
äàõèí äàâò.
6. Õýäýí öàãèéí äàðàà òîãòîîñîí õýëõýýãýý
òåêñòèéí àãóóëãà áîëãîí õºðâ¿¿ëæ ÿðü.
¯¿íèé ýöýñò òàíû òàðõèíä ¿ëäñýí õîîðîíäîî
óÿëäàà õîëáîîòîé ò¿ëõ¿¿ð ¿ãèéí õýëõýýíèé
òóñëàìæòàé óíøñàí òåêñòèéí àãóóëãûã õýçýý ÷
ñýðãýýæ ÷àääàã áîëíî.
ÎÞÓÒÀÍ 2009 65
 ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
5.Ëîãèê-á¿ä¿¿â÷ çîõèîõ àðãà
Ýíý àðãà áàðèë íü
à) Ìàòåðèàëûã óòãààð íü õýñýãëýí õóâààõ
á) Õýñýã á¿ðò óòãûí òóëãóóð öýãèéã áîäîæ îëîõ
â) Ñýðãýýí ÿðèõ òºëºâëºãºº çîõèîõ
ã) Ëîãèêèéí òóëãóóð á¿ä¿¿â÷ çîõèîõ ãýñýí õýä
õýäýí äýñ äàðààòàé áîëîâñðóóëñàí ¿éëäë¿¿äýýñ
á¿ðäýíý.
1 .Ìàòåðèàëûã óòãààð íü ÿàæ õýñýãëýõ âý? Ýíý
áîë óíøñàí ç¿éëèéí àãóóëãûã òîãòîîõûí ýõíèé
øàò þì. Æèøýýí äýýð òàéëáàðëàÿ.
ÒÅÐÌÎÌÅÒÐ
Òà óñàíä ãàðàà ä¿ðýýä ë õàëóóí, õ¿éòíèé
àëü íü áîëîõûã øóóä õýëíý. Ãýõäýý óñ õýð
õàëñàí, ò¿¿íèé òåìïåðàòóð íü õýä
1 áàéãààã íàðèéí òîäîðõîéëæ ÷àäàõã¿é.
Äóëààíû õýìæýýã íàðèéí òîäîðõîéëîõûí
òóëä ãðàäóñ õýìæèã÷ áóþó òºðìîìºòð
ãýæ íýðëýäýã òóñãàé áàãàæèéã õýðýãëýäýã.
Òåðìîìåòð íü íèìãýí ìîäîí äýýð
áýõýëñýí óðò õîîëîéòîé øèëýí
áºìáºëºãººñ á¿ðäýíý.
2 Áºìáºëºã áà õîîëîéí õýñãèéã ìºíãºí
óñààð, ýñâýë áóäàïàé ñïèðòýýð ê.
ä¿¿ðãýñýí áàéäàã.
Õîîëîéíîîñ àãààðûã ñîðæ, äýýä ¿ç¿¿ðèéã
ãàãíàñàí áàéäàã.
Íèìãýí ìîäîí äýýð ãðàäóñûã òýìäýãëýõèéí
òóëä òåðìîìåòðèéã õàéëæ áàéãàà ìºñºíä
ä¿ðíý. ̺íãºí óñ õºðºõºä àãøèæ, õîîëîé
3 äîòóóð õóðäàí äîîøèëæ áàéãààä çîãñîíî.
̺íãºí óñíû áàãàíà çîãññîí äýýä òºãñãºëèéí
òýð õýñýãò, íèìãýí áàíçàí äýýð çóðààñ çóðæ,
äýðãýä íü Î öèôð áè÷íý. Ýíý öèôð áîë
ìºñíèé õàéëàõ òåìïðàòóðûã òýìäýãëýíý.
Äàðàà íü òåðìîìåòðèéã áóöàëæ áàéãàà
óñíû óóðàíä áàðèíà. Õàëñíààñ / áîëæ
ìºíãºí óñ òýëæ, õîîëîéãîîð õóðäàí
4 äýýøèëæ ýöýñò íü çîãñîíî. ̺íãºí óñíû
áàãàíà çîãññîí òýð õýñýãò áàíçàí äýýð
çóðààñ òýìäýãëýæ I äýðãýä íü 100 ãýñýí
öèôð áè÷íý. Ýíýõ¿¿ öèôð íü óñíû áóöëàõ
òåìïðàòóðûã òýìäýãëýíý.
Çóðñàí õî¸ð çóðààñíû õîîðîíäûí çàéã
100 õýñýã ãðàäóñò òýíö¿¿ õóâààíà. Èéì
5 õýìæýýíèé çóðààñûã 0-îîñ äîîø çàéíä
ìºí àäèë õýìæèæ òýìäýãëýíý. \ 0-îîñ äýýø
66 ÎÞÓÒÀÍ 2009
ãðàäóñ íü äóëààíûã, 0-îîñ äîîø ãðàäóñ íü
õ¿éòíèéã çààíà.
Ãàäàà ÿìàð äóëààíòàé áàéãààã ìýäýõèéã
õ¿ñâýë òåðìîìåòðèéã öîíõíû ãàäíà ºë㺺ä
ìºíãºí óñíû áàãàíûí äýýä ¿ç¿¿ð ÿìàð
çóðààñûí ýñðýã ä çîãññîíûã õàð. Õýðâýý
0-îîñ äîîø 10 ãýñýí öèôðòýé çóðààñíû
6 äýðãýä áàéâàë àãààðûí òåìïðàòóð 10 ãðàäóñ
õ¿éòýí áàéíà ãýñýí ¿ã. ¯¿íèéã òîâ÷ëîí - 10Ð
õýìýýí áè÷äýã. Õýðâýý ìºíãºí óñíû áàãàíûí
äýýä ¿ç¿¿ð 0-îîñ 5 äàõü “çóðààñíû îéðîëöîî
çîãññîí áàéâàë àãààðûí òåìïðàòóð 5 ãðàäóñ
äóëààíûã çààíà. ¯¿íèéã òîâ÷ëîí + 5° ãýæ
áè÷íý.
Òåðìîìåòðýýð àãààðûí òåìïðàòóð (ãàäàà áà
7 ºðººíä), óñ (äàëàéí, ãîëûí, | ñàâòàé ã.ì),
õ¿íèé áèåèéí òåìïðàòóðûã õýìæèíý.
Äàäëàãàòàé õ¿í áîë ýíýõ¿¿ òåêñòèéã ÿìàð ÷
òºâºãã¿éãýýð óòãààð íü õýñýãëýæ ÷àäíà. Ñàéòàð
áîäîæ ¿çâýýñ óòãûí õóâüä äàðààõ õýñã¿¿äýä õóâààæ
áîëíî. ¯¿íä:
Ýõíèé 1-ð äîãîë ìºðºíä òåðìîìåòð ãýæ þó
áîëîõ, þóíä õýðýãëýäýãèé㠺㿿ëæýý. Äàðààãèéí
2-ð äîãîë ìºðºíä þóíààñ á¿ðäñýí áîëîõûã,
äàðààãèéí 3,4, 5-ð äîãîë ìºðºíä òåðìîìåòðèéí
ãðàäóñûí õóâààðèéã õýðõýí òýìäýãëýõèéã, 6-ð
äîãîë ìºðºíä äóëààí, õ¿éòíèéã õýðõýí õýìæèõ
òóõàé, 7-ð äîãîë ìºðºíä òåðìîìåòðèéã þóíä
õýðýãëýäãèé㠺㿿ëñýí áàéãààã õàðæ áîëíî. Äýýðõ
ºã¿¿ëáýð á¿ð ººð ººð ç¿éëñèéí òóõàé ºã¿¿ëæ
áàéãàà ìýò õàðàãäàõ áîëîâ÷ áàãö ºã¿¿ëáýð¿¿ä
íèéëæ, íýã óòãà ñàíàà, íýã ¿çýãäëèéí òóõàé
ä¿ðñëýí áè÷æýý.
2. Ìàòåðèàë äàõü óòãûí òóëãóóð õýñãèéã
õýðõýí òîãòîîõ âý? Õ¿í àëè⠺㿿ëýìæèéã óíøèæ
áàéõäàà ó㠺㿿ëýìæèéí àëü íý㠺㿿ëáýð þì óó,
òîäîðõîé íýã ¿ãèéã óòãûí õóâüä îíöãîéëîí ¿çýæ,
àíõààðëàà ò¿¿íä òºâëºð¿¿ëýí òîãòîîäîã. Ýíýõ¿¿
ºã¿¿ëáýð áóþó ¿ã íü îé óõààíä õàäãàëàãäààä
õîæèì ñ¿¿ëä íü ýðãýí ñàíàõàä äýýðõ óòãûí õóâüä
õîëáîî á¿õèé ç¿éëèéã á¿õèé ë àãóóëãààð íü
òºâºãã¿é ñàíàãäàõ òóëãóóðûí öýã áîëäîã. Àëèâ
ç¿éëèéã óíøèõ, ñîíñîõ ÿâöàä ò¿¿íýýñ óòãûí õóâüä
õîëáîãäîõ ñîäîí ¿ã ñîíãîõ, ýñâýë äîãîë ìºð,
áàãö ºã¿¿ëáýðò óòãûí õóâüä ä¿éõ ãàð÷èã áîäîæ
îëîõ õýðýãòýé. Ýíä ººðòºº ñîíãîæ òýìäýãëýñýí
ÿìàð ÷ ¿ã, ºã¿¿ëáýð íü óòãûí òóëãóóð öýã áàéæ
áîëíî. Æèøýýëáýë äýýðõ òåêñòèéí 3 äàõü äîãîë
ìºðººñ íýã íü “õàéëæ áàéãàà ìºñ” ãýäýã ¿ãèéã
ñîíãîñîí áîë, íºãºº íýã õ¿í íü “ìºíãºí óñ

äîîøèëæ” ãýäýã ¿ãèéã, ãóðàâäàõü õ¿í “ìºñíèé
õàéëàõ òåìïðàòóð” ãýñýí ¿ãèéã ñîíãîæ àâ÷ áîëîõ
æèøýýòýé. Ýäãýýð ºã¿¿ëáýð þì óó õîëáîî ¿ãí¿¿ä
íü ººðèéí åðºíõèé óòãààðàà òýäíèé òºñººëæ
áàéãàà òýð äîãîë ìºðèéí àãóóëãûã á¿ðýí ä¿¿ðýí
òóñãàæ ÷àäàõã¿é.
Ãýõäýý á¿õýë á¿òýí óòãàòàé õýñãèéí àãóóëãûã
òóõàéí ¿ã þì óó ºã¿¿ëáýðò òºâëºð¿¿ëæ áîëíî.
Óòãûí òóëãóóð öýãèéã ÿëãàí òîãòîîõ ãýäýã áîë
ãîë ç¿éëèéã ÿëãàõ, åðºíõèé㺺ñ òîäîðõîé áîëãîõ
ñýòãýõ¿éí ¿éëäýë, õýä õýäýí íýãæ ñýòãýìæ¿¿äýýñ
íýã åðºíõèé ñýòãýìæ ãàðãàæ íýãòãýí ä¿ãíýõ
èíäóêòèâ îþóí ä¿ãíýëò õèéõ îþóíû ¿éëä
òóëãóóðëàí ÿâàãääàã ñýòãýë ç¿éí àðãà áàðèë þì.
Óíøñàí ç¿éëèéíõýý óòãûí òóëãóóð öýãèéã ÿëãàæ
ñóðàõûí òóëä ºã¿¿ëæ áàéãàà ç¿éëèéã óòãà
àãóóëãûí õóâüä ñàëãàí á¿ëýãëýæ ÷àääàã áîëñíû
äàðàà òóõàéí áàãö ºã¿¿ëáýð á¿ðò òîõèðîõ ãàð÷èã
òîìú¸îëîí áîäîæ îëîõûã õè÷ýý. Òåðìîìåòðèéí
òóõàé äýýð ºã¿¿ëñýí ç¿éëèéã 4 õýñýã áîëãîîä
äàðààõ ãàð÷èã ñîíãîí ºã÷ áîëîõ þì.
1. Òåðìîìåòðèéí çîðèóëàëò
2. Òåðìîìåòðèéí á¿òýö
3. Òåðìîìåòðèéí ãðàäóñûã òýìäýãëýõ
4. Òåðìîìåòðèéã ÿàæ õýðýãëýõ âý? ãýæ ãàð÷èãëàæ
áîëíî. Óòãûí õóâüä á¿ð íàðèéâ÷èëñàí áàéäëààð
õýñýãëýýä æèæèã ãàð÷èã ÷ ºã÷ áîëíî. Èéì ìàÿãààð
äýýðõ òåêñòýýñ çºâõºí “çîðèóëàëò, á¿òýö, ÿàæ
õýðýãëýõ” ãýñýí ¿ãí¿¿äèéã óòãûí òóëãóóð öýã
áîëãîí ñîíãîæ áîëíî.
3. Òºëºâëºãºº ÿàæ çîõèîõ âý? Áèä óíøñàí
ç¿éëýý óòãûí õóâüä õýñýãëýõ, óòãûí õóâüä ä¿éõ
òóëãóóð ¿ã, ºã¿¿ëáýðèéã ñîíãîí îëîõ àðãûã ¿çëýý.
Èíãýõëýýð øèíý ç¿éëèéã ñîíñîæ, óíøèæ áàéõäàà
ò¿¿íèéã äàõèí ñýðãýýí ÿðèõûí òóëä òºëºâëºãºº
çîõèîõ áîëîìæòîé áîëëîî. Òºëºâëºãººã îëîí
ÿíçààð çîõèîæ áîëíî.
1. Ãàð÷èã ºãºõ. ªã¿¿ëëèéã óòãûí õóâüä õýä õýäýí
õýñýãò õóâààãààä ºìíº ¿çñýíèé àäèëààð õýñýã òóñ
á¿ðò òýäãýýðèéí àãóóëãûã òóñãàæ ÷àäàõóéö ãàð÷èã
áîäîæ îëíî. Òºëºâëºñºí õýñýã á¿ðèéí òîìü¸îëîë
íü òóëãóóð öýã¿¿äèéã îðëîæ ÷àäàõ ¸ñòîé.
2.Á¿ä¿¿â÷ýýð ä¿ðñëýõ. Óíøñàí ºã¿¿ëýëèéã äàõèí
ñýðãýýí áîäîæ, ÿðèõûí òóëä ò¿¿íèé àãóóëãûã
á¿ðä¿¿ëæ áàéãàà æèæèã îéëãîëò, ñýòãýìæèéí
ãàð÷ãèéã ÿðèõ äýñ äàðààëëûí äàãóó ñóì çààæ
á¿ä¿¿â÷ áàéäëààð ä¿ðñëýí áè÷íý. (Á¿ä¿¿â÷ 9.04)
Õýðýâ òåêñòèéã ÿðèõ òºëºâëºãººã øóóä çîõèîõîä
ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
áýðõøýýëòýé áàéâàë ýõëýýä õÿëáàðõàí ºã¿¿ëýëä
òºëºâëºãºº çîõèîõîîñ ýõëýõ õýðýãòýé. ªã¿¿ëæ
áàéãàà ¿éë ÿâäëûí äýñ äàðààëëûã çààõ ýñâýë
òîî÷èí ÿðèõ çýðýã äàñãàëóóäààñ ýõýëáýë çîõèíî.
Èéì äàñãàëóóäûí äàðàà ëîãèê äàðààëàë øààðäñàí
òºëºâëºãººã çîõèîõ íü ç¿éòýé.
Ýíý íü ÿëàíãóÿà óíøèõ õè÷ýýë¿¿äèéã óòãà÷ëàí
òîãòîõîä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé àðãà áºãººä
çîõèîñîí òºëºâëºãººíèé äàãóó ºã¿¿ëëèéã
äýñ äàðààëëààð íü àãóóëãûã íü á¿ðýí ñýðãýýí
ñàíàæ õè÷ýýëèéã á¿ðýí õàðèóëàõàä õýðýãëýãäýõ
÷àäâàð þì. Ãàäààä õýëíèé õè÷ýýëýýð òåêñòèéã
ÿðèõûí òóëä òºëºâëºãºº çîõèîæ àøèãëàõ íü èõ
çîõèìæòîé.
4.Ëîãèê á¿ä¿¿â÷ ãýæ þó âý? Õýðýâ òà óíøñàí
ç¿éëèéíõýý óòãûí òóëãóóð öýã¿¿äèéã òîãòîîæ
÷àäñàí áîë óã ç¿éëèéí á¿òöèéã òóñãàñàí ëîãèêèéí
òóëãóóð á¿ä¿¿â÷èéã áèé áîëãîëîî ãýñýí ¿ã.
Ëîãèê á¿ä¿¿â÷ (ñõåì) íü óíøñàí, áè÷ñýí ç¿éëýý
òîäîðõîé, á¿ðýí ñýðãýýí ñàíàõàä òóëãóóð áîëäîã.
(Á¿ä¿¿â÷ 9.05). Äýýð äóðäñàí òåðèîìåòðèéí
òóõàé
Á¿ä¿¿â÷ 9 04.
æèøýýíýýñ ¿çýõýä ëîãèêèéí òóëãóóð á¿ä¿¿â÷ íü
äàðààõ áàéäëààð áàéæ áîëíî.
Óòãûí òóëãóóð öýãèéã õýðõýí ñîíãîñíîîñ
øàëòãààëàí ººðººð ÷ íýðëýæ áîëíî. Æèæèã
õýñã¿¿äýä õýñýãëýí õóâààæ áîëíî. Òýãýõäýý ñîíãîí
àâñàí ¿ã¿¿ä íü óã ç¿éëèéí àãóóëãà, äýñ äàðààã
á¿ðýí áàãòààñàí áàéâàë çîõèíî.
Á¿õ ºã¿¿ëëèéã á¿õýëä íü òîãòîîñíîîñ çºâõºí
ëîãèêèéí á¿ä¿¿â÷èéã îé óõààíäàà òîãòîîõ íü
àìàðõàí áàéäàã. Õýðâýý òà õè÷ýýë õàðèóëàõ, ÿðèà
ëåêö óíøèõ ¿åäýý ëîãèê á¿ä¿¿â÷ äýýð òóëãóóðëàâàë
ñóðàõ áè÷èãò áè÷ñýí øèã òîäîðõîé, á¿ðýí ÿðüæ
÷àääàãã¿é þìàà ãýõýä òåðìîìåòðèéí òóõàé ãîë
ç¿éëèéã åðºíõèéä íü ººðèéí ¿ãýýð ÿðüæ ÷àäíà.
ÎÞÓÒÀÍ 2009 67
 ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
Õýðâýý òà îé óõààíäàà èéì òóëãóóð á¿ä¿¿â÷èéã
áèé áîëãîõã¿é áîë ºã¿¿ëëèéã á¿ðýí õýìæýýãýýð
ÿðüæ ÷àäñàí ÷ àëü íýã á¿ëýã õýñãèéã òýð ÷èãýýð
íü îðõèõ ÿâäàë áàéäàã. Á¿ä¿¿â÷èéã ëîãèê äýñ
äàðààëàëòàé àâàõûí ó÷èð ¿¿íä áàéãàà þì.
ßðèõààð áýëòãýñýí ç¿éëýýñ á¿ðýí íýã ñýäýâ,
õýñãèéã òîõèîëäëîîð ìàðòàæ îðõèâîë öààøèä
þó ÿðèõ áèëýý? ãýäãýý ñýðãýýí ñàíàæ, ÿðèàã
öààøèä ¿ðãýëæë¿¿ëýõ áîëîìæã¿é áîëäîã. Èéìä
äýñ äàðààòàé çºâ çîõèîñîí ëîãèêèéí á¿ä¿¿â÷
íü õàðèóëæ áàéãàà õè÷ýýëýý çºâ ÿðüæ áàéãàà
ýñýõäýý ººðºº õÿíàëò òàâèõàä ÷ òóñ äºõºì áîëäîã.
Ëîãèêèéí èéì òóëãóóð á¿ä¿¿â÷èéã ººðñ人
çîõèîæ ÷àääàã áîëîõîä á¿ð ýõíèé êóðñýýñ
ñóðàëöàõ õýðýãòýé.
Ëîãèê á¿ä¿¿â÷ çîõèîõûí òóëä íý㠺㿿ëëèéã õýä
äàõèí óíøèæ, óòãûã íü õýä äàõèí ººðòºº ÿðüæ ¿ç.
Óíøèæ áàéãàà ç¿éëýý õàìõèàä ÿðüæ, õýð çýðýã
á¿ðýí ÿðüæ áàéãààä áàéí áàéí äýâòðýý ñºõºæ
õÿíàõ çàìààð äàñãàë õèé. Öààøèä òîì õýìæýýíèé
ºã¿¿ëëèéã óíøèæ, òýäãýýðò ºìíº ¿çñýí äàãóó óòãûí
õóâüä õýñýãëýë õèéæ, õýñýãëýë á¿ðò òóëãóóðûí öýã
áîëîõ áîäîìæ, ñýòãýìæèéã áîäîæ îëîõ, îþóí
Îé òîãòîîëò ñàéæðóóëàõ 7 àðãà
1. Öýýæëýõ ãýæ áóé ç¿éëèéíõýý àãóóëãûã óðüäààð
ñàéòàð îéëãîâîë öýýæëýõýä àìàð áàéíà.
¯¿íèé òóëä ìàòåðèàëûí ãîë áà ãîë áóñ
õýñãèéã îëæ óòãûí õóâüä àíãèëàõ õýðýãòýé.
Óíøñàí ç¿éëèéíõýý àãóóëãûã òàéëáàðëàõ,
òºëºâëºãºº çîõèîõ, òóëãóóð ¿ã, äîõèîëëûã
öýýæëýí áè÷âýðèéã ººðèéí ¿ãýýð èëýðõèéëýõ
çýðýã äàñãàë õèéâýë ñàéí. Ýõëýýä îéëãîæ
óõààðàõûí òóëä ààæèì óäààí, äàðàà íü àðàé
õóðäàí õýëáýðýýð öýýæèëáýë ç¿ãýýð. Èõ òîì
õýìæýýíèé ñýäâèéã òîäîðõîé øèíæ òýìäãýýð
íü æèæèã á¿ëýã áîëãîí öýýæèëáýë õÿëáàð.
Íýã ñýäýâ÷èëñýí óòãà á¿õèé õýñýã àìàðõàí
öýýæëýãääýã. Àëèâàà ç¿éëèéã öýýæëýõ ÿâöäàà
ñèñòåì÷ëýõ íü çºâ. ßëàíãóÿà àäèë áà ÿëãààòàé
òàëûã îëæ òàíèõ ÷àäâàð îíöãîé õýðýãòýé.
2. Ñýòãýëèéí õºäºë㺺í, ìýäðýìæ çýðýã íü þì
öýýæëýõ òîãòîîõîä ÷óõàë íºëººòýé. Öýýæèëæ
68 ÎÞÓÒÀÍ 2009
óõààíäàà ëîãèêèéí á¿ä¿¿â÷ þì óó, õàðèóëàõ,
ñýðãýýí ÿðèõ á¿ðýí òºëºâëºãººã çîõèîæ áàé.
ªìíºõ çóðãààñ õàðæ òîãòîîñîí ä¿ðñèéã ýíý çóðàã
äîòðîîñ îëæ ººðèéí îéãîî øàëãà.
Óòãà÷ëàí òîãòîîõ àðãà áàðèëûã ýçýìøñýí õ¿í
áîë óíøèõ, îéëãîõ, òîãòîîõ ¿éë¿¿äèéã íýãýí
çýðýã õèéäýã. Óíøèõ ÿâöäàà òåêñòèéí àãóóëãûã
øóóä çàäëàí ÿëãàëæ, óòãûí íýã õýñýã õààíà
äóóñàæ, õààíà ýõýëæ áàéãààã àíõààð÷, ò¿¿íèé
óòãûí òóëãóóð öýãèéã (¿ã, ºã¿¿ëáýð) ÿëãàæ, áîäîë
ñàíààíäàà òýäãýýðèéã õîîðîíä íü æèøèæ,
ëîãèêèéí á¿ä¿¿â÷èéã øóóä çîõèîæ ÷àääàã. Îþóí
óõààíû èéì èäýâõòýé ¿éëäëèéí òóñëàìæòàéãààð
ºã¿¿ëëèéã óíøèõ ÿâöäàà áîäîæ ñýòãýí, óíøñàí
ç¿éëèéã îéëãîæ íýãýí çýðýã òîãòîîõ íü ìåõàíèê
(öýýæëýõ) òîãòîîëòîîñ 20 äàõèí äàâóó áàéäãèéã
ñýòãýë ç¿é÷èä òîãòîîñîí áàéäàã.
áóé ç¿éëäýý ñýòãýëèéí õºäºë㺺íèé ºíãº
àÿñ îðóóëáàë èë¿¿ ñàéí òîãòîîíî. Ñýòãýëèéí
ýåðýã õºäºë㺺íèé àÿñòàé ç¿éëèéã öýýæëýõýä
æèðèéí ç¿éëèéã öýýæëýõýýñ õÿëáàð áàéíà.
Õàðèí ñºðºã ºí㺠àÿñòàé ç¿éëèéã öýýæëýõýä
æèðèéí ç¿éëýýñ õÿëáàð áóñ áàéõ æèøýýòýé.
Ãýõäýý õýò èõ ñýòãýë äîãäîëáîë àëèâàà ç¿éëèéã
öýýæëýõýä ñàäààòàé. Ìýäýýëæ áóé ç¿éëèéã
øèìòýí ñîíèðõâîë àìàðõàí òîãòîîæ, ýðãýýä
ñàíàõäàà ÷ õóðäàí áàéíà.
3. Îé òîãòîîëò íü õ¿íèé áóñàä ÷àäàâõóóäûí íýãýí
àäèë äàñãàë ñóðãóóëèëòûí ¿ð ä¿íä õºãæäºã.
Òîãòîîõ öýýæëýõ äàñãàë õèéõäýý öýýæèëæ
áóé ìàòåðèàëàà áîäèò ¿éë àæèëëàãààòàéãàà
óÿëäóóëáàë ñàéí òîãòîîõ áîëíî.
Öýýæèëæ áóé ç¿éëýý àæèë ¿éëñäýý àëü áîëîõ
ºðãºí àøèãëàõóéö ÿíç á¿ðèéí äàñãàë õèéõ,

æèøýý íü áîäîõ õýðýãòýé.
4. Àëèâààã öýýæëýõäýý îé òîãòîîëòûí òºðºë
ç¿éëèéã õýäèé÷èíýý ºðãºí àøèãëàíà
òºäèé÷èíýý ÿãøòàë ñàéí öýýæèëæ, ýðãýí
ñàíàõ áîëîìæòîé. Èéìä îé òîãòîîëòûí
á¿õ òºðëèéã äàñãàë ñóðãóóëèëòàà𠺺ðòºº
õýâø¿¿ëýõ õýðýãòýé. Õ¿í îþóíû ÿìàð÷ àæëûí
¿åä õèéæ áóé ç¿éëýý ò¿ð ñîëèõ çàìààð àìàð÷
áîëäîã. Ýíý çàð÷èì îé òîãòîîëòîíä ÷ áàñ
ñàéí íºëººëíº. Èéìä õýò ÿäðàõã¿éí òóëä îé
òîãòîîëòûí òºðë¿¿äèéã ýýëæëýí õýðýãëýæ
ñóðàõ íü ÷óõàë.
5. Îé òîãòîîëòûã ñàéæðóóëàõ áàñ íýã ¿íäñýí
íºõöºë áîë äàâòëàãà þì. Äàâòàëòûã ÿàæ ñàéí
çîõèîí áàéãóóëàõûã ìýäýõ íü ÷óõàë. Àíõíû
äàâòàïò áîëîí ýðãýí ñàíàõ äàâòàìæèéã
Íîìûí ñàíä õýðõýí íîì óíøèõ âý?
Ìýäýýëëèéí òåõíîëîãè ò¿ðãýí õóðäàöòàé õºãæèæ,
õ¿ì¿¿ñèéí ìýäýýëýë àâàõ õýðýãöýý óëàì ºñºæ
áàéãàà ºíºº ¿åä íîìûí ñàíä ñóóõ, íîì óíøèõ,
ëàâëàõ ìàòåðèàë àøèãëàõ õýðýãöýý áàéñààð
áàéíà. Òºâëºðñºí íîìûí ñàí, óíøëàãûí çààë,
ýðäýì øèíæèëãýýíèé íîìûí ñàí, øºíèéí 24
öàãèéí íîìûí ñàí, ÿðüäàã íîìûí ñàí, èíòåðíåò
ãýýä ìýäýýëëèéí ñàí îëîí áîëæýý. Îþóòàí
áèå äààñàí äààëãàâðûí àæëàà õèéæ ã¿éöýòãýõ,
õè÷ýýëýýð àâñàí îíîëûí ìýäëýãýý áàÿæóóëàõ,
áàòàòãàõ çîðèëãîîð íîìûí ñàí, óíøëàãûí
çààëàíä èðäýã. Íîìûí ñàíä ÿàæ íîì óíøèõ âý?
Þóíû óðä óíøèã÷èéí êàðò íýýëãý. Öýýæ çóðàã,
èðãýíèé áîëîí îþóòíû ¿íýìëýõýý áýëòãýí
àâàà÷èæ á¿ðòã¿¿ëýí óíøèã÷èéí êàðòàà àâíà.
Óíøèã÷èéí êàðò áîë íîìûí ñàíä äóðòàé ¿åäýý
íýâòðýõ, íîì ñóðàõ áè÷èã çàõèàëàõ, óíøèõ ýðõ
þì. Íîìûí ñàíä èðýõ á¿ðäýý ò¿¿íèéã áèåäýý àâ÷
ÿâàõ ¿¿ðýãòýé.
Íîìûí êàòàëîã ãýæ þó âý? Óíøèõ, ñóäëàõ,
ëàâëàæ õàðàõ íîì, ñóðàõ áè÷ãýý çàõèàëàõûí ºìíº
ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
îéðòóóëàõ íü ÷óõàë. 15-20 ìèíóòûí äàðàà
äàõèí äàâòñàí ç¿éë ìàðòàãääàãã¿é. Õàðèí
ãóðàâ äàõü äàâòàëòûã 8-9 öàãèéí äàðàà,
äºðºâ äýõèéã 24 öàãèéí äàðàà õèéâýë çîõèíî.
ªºðººð õýëáýë äàâòàëòûí õîîðîíäûí çàé
öààøäàà óðòñàæ áàéíà. Äàâòàëòûí ¿åä õýò
ÿäàð÷ áîëîõã¿é, îéð îéðõîí çàâñàðëàæ áàéõ
õýðýãòýé. Îðîé óíòàõûí ºìíº, ìºí ºã뺺 ýðò
òîëãîé ñýðãýã áàéõ ¿åä äàâòâàë àøèãòàé. Àëèâàà
ìýäýýëëèéí ýõëýõ òºãñãºë ñàéí öýýæëýãääýã.
Õàðèí ãîë õýñãèéã öýýæëýõýä èë¿¿ èõ õóãàöàà
çàðöóóëäàã. Èéìä öýýæëýõ ¸ñòîé ç¿éëèéíõýý
ãîë õýñýãò áàéãàà ìýäýýëëèéã ýõýíä íü, ýñâýë
òºãñãºëä íü áàéõààð ¿íäñýí äàâòàëòûã ñýëãýõ
íü ç¿éòýé.
íîìûí êàòàëîãèòîé òàíèëöñàí, ò¿¿íèéã õýðõýí
õóðäàí õóãàöààíä àøèãëàõ àðãà áàðèëûã ìýäñýí
áàéõ ¸ñòîé. Íîìûí êàòàëîãè ãýäýã áîë íîìûí
íýð, çîõèîã÷, õýâëýãäñýí îí, íîìûí èíäåêñ,
øèôð çýðýã ìýäýýëëèéã áàãòààñàí òàíèëöóóëãûí
æàãñààëò þì. Êàòàëîã íü ¿ñýã äàðààëëûí, øèíæëýõ
óõààíû ñàëáàðàð òºðºëæñºí àíãèëëûí ãýæ ¿íäñýí
õî¸ð õýëáýðýýð òóõàéí íîìûí ñàíä áàéãàà á¿õ
íîìûã áàãòààñàí áàéäàã. Êàðò õýëáýðýýð áàéõààñ
ãàäíà ñ¿¿ëèéí ¿åä êîìïüþòåðýýñ øóóä õàðæ
ñîíãîëò õèéæ áîëîõ êàòàëîãèòîé áîëñîí áàéíà.
Êàòàëîãè íü èõýâ÷ëýí íîìûí ñàí, óíøëàãûí
çààëûí ¿¿äýíä áàéðëàäàã.
Íîìûí ñàíä îðîõäîî. ¯¿äýíä ãàäóóð õóâöàñ,
ìàëãàéãàà ºëã¿¿ëíý. Íîìûí ñàí, òîìîîõîí
óíøëàãûí çààëàíä îðîõäîî òîì ö¿íõ, íîì, ñóðàõ
áè÷èã, ôîòî àïïàðàò àâ÷ îðîõûã çºâøººðäºãã¿é
òóë ºëã¿¿ðò ¿ëäýýõèéã çºâëºå. Õ¿íñíèé ç¿éë àâ÷
îðîõûã çºâøººðäºãã¿é. Óäààí öàãààð ñóóõ òóë
áèåý áýëäýæ, õîîë öàéãàà óóñàí áàéíà. Ìýäýýæ
òýìäýãëýë õèéõ äýâòýð, öààñ, ¿çýã àâ÷ îðíî.
Íîóòá¿¿ê àâ÷ îðîõûã çºâøººðäºã.
Êàòàëîãèòîé òàíèëöàõ. Óíøèõ íîìûíõîî
íýð, çîõèîã÷, õýâëýãäñýí îí çýðãèéã ìýääýã
áàéõ ¸ñòîé. Ýíý òîõèîëäîëä êàòàëîãîîñ óíøèæ
òàíèëöààä ººðèéí çàõèàëàõ íîì áàéãàà ýñýõèéã
ìýäíý. Çàõèàëàõ íîìûí íýð, øèôð çýðãèéã
ººðòºº òýìäýãëýæ àâíà. Ýëåêòðîí êàòàëîãîîñ
ò¿ðãýí øóóðõàé õàðààä çàõèàëãà ºã÷ áîëíî. Åð íü
îþóòàí õ¿íä óíøèõ íîìûí íýð áè÷äýã òóñãàéëàí
ãàðãàñàí òýìäýãëýëèéí äýâòýðòýé, ò¿¿íäýý ÿìàð
ÎÞÓÒÀÍ 2009 69
 ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
íîìûã íóõàöòàé òýìäýãëýë õºòºëæ óíøèõ, ÿìàð
íîìûã ã¿éëãýæ óíøèõûã áè÷äýã áàéâàë ñàéí.
Íîì õýðõýí çàõèàëàõ âý? Çàõèàëãûí áîëîí
õÿíàëòûí õóóäàñ àâíà. Õÿíàëòûí õóóäñàí äýýð
ººðèéí íýð, óíøèã÷èéí êàðòûí äóãààðàà áè÷èæ
áºãëºíº. Àâàõ íîìûí êàðòíû óðä òàëä áè÷ñýí
íîìûí øèôð, íýð, çîõèîã÷èéã çàõèàëãûí õóóäñàí
äýýð çîõèõ æóðìûí äàãóó áè÷èæ áºãëºíº. Íîìûí
çàõèàëãàà ñàí÷èä ºãººä õ¿ëýýíý.
Íîìûí ñàí, óíøëàãûí çààëàíä. Çàõèàëñàí
íîìîî àâààä óíøèæ òýìäýãëýæ áè÷èæ áàéõäàà
íîì äýýð çóðæ ýðýý÷èõ, õóóäñûã óðàõ ãýìòýýõã¿é
ãàìòàé õýðýãëýõèéã õè÷ýý. Óíøëàãûí çààë,
íîìûí ñàíä õîîðîíäîî ÿðèõ, ÷àíãààð óíøèõûã
õîðèãëîäîã. Òýãýýä ÷ ýíý çàí áàéäàë îþóíëàã,
ñî¸ëòîé õ¿íä áàéõ ¸ñã¿é á¿ä¿¿ëýã áàéäàë ãýæ
îéëãîõ õýðýãòýé.
Ëåêöèéã õýðõýí ñîíñîæ ÿàæ áè÷èõ âý?
Áè÷èõ, àëäààã¿é ò¿ðãýí áè÷èõ, óõààð÷ áè÷èõ
÷àäâàðûã ýçýìøèõ íü àìæèëòòàé ñóðàõ
íºõöëèéí íýã ìºí. Áè÷èõ ¿éëèéí òºâøèí íü
óíøèõ ÷àäâàðûã õýð ýçýìøñýíýýñ øàëòãààëíà.
Áàñ õóðäàí ãàðãàöòàé áè÷èõ ÷àäâàð øààðäàíà.
4-5-ð àíãèéí ñóðàã÷ 5-6 ìèíóòàíä 40-50, 10-ð
àíãèéí ñóðàã÷ 120-150 ¿ãòýé òýìäýãëýë õèéäýã
áàéâàë çîõèíî. Ëåêöýíä ñóóæ, ñîíñîæ èäýâõòýé
á¿òýýë÷ýýð áè÷èæ òýìäýãëýíý ãýäýã áîë
1. Ëåêöýíä ÿàæ áýëòãýõ âý? Ëåêöèéí àãóóëãûã
á¿òýýë÷ýýð îéëãîõ ÷àäâàð íü ëåêöèéã çºâõºí
ÿàæ ñîíñîõîîñ õàìààðàõã¿é, õàðèí áýëòãýëýýñ,
òóõàéëáàë ëåêöýíä èðýõäýý îþóíû õýð íººöòýé,
ñýòãýõ¿éí ÿìàð áýëòãýëòýé èðñýíýýñ èõýýõýí
õàìààðíà. Ñýòãýõ¿éí ¿éëäë¿¿äèéã ýçýìøýýã¿é,
õóðäàí áè÷èõ äàäàë ìóóòàé, áýëòãýëã¿é èðñýí
îþóòíóóäàä áàãøòàé ÿðèëöàõ àñóóõ õýðýãöýý,
ëåêöèéí ó÷èð óòãûã îëîõîä èäýâõòýé îðîëöîõ
ñîíèðõîë áàãà òºðäºã. Ëåêöýíä îðîõûí äàðààõ
áýëòãýëèéã õàíãàñàí áàéõ. ¯¿íä:
1.îðîõ ëåêöèéí àãóóëãûã ìýäýæ, ýíý òàëààð
ñóðàõ áè÷ãýýñ óíøñàí áàéõ,
2.ëåêöèéí ºìíº îðñîí ñýäâèéí òàëààð áóñäààñ
ìýäýæ îéëãîëòîé áîëñîí áàéõ
3.õè÷ýýëèéí áýëòãýëýý õàíãàñàí áàéõ ÿâäàë þì.
2.Ëåêöèéã ÿàæ ñîíñîõ âý? Ëåêö íü áàãø,
îþóòàí õî¸óëàà íýãýí çýðýã õàìòûí õ¿÷èí
÷àðìàéëò òàâüæ áàéæ îðîëöîõûã øààðääàã
á¿òýýë÷ ¿éë ÿâö þì. Ëåêö ñîíñîõ ãýäýã íü
áàãøèéí òàéëáàðëàæ áàéãàà ç¿éëä á¿õ àíõààðëàà
òºâëºð¿¿ëýí ñîíñîõ, ò¿¿íèéã õ¿ëýýí àâ÷ îéëãîõ,
70 ÎÞÓÒÀÍ 2009
ìýäýýëýë äîòðîõ ñýòãýìæ¿¿äýýñ ãîë ç¿éë¿¿äèéã
íü ãîë áóñààñ ÿëãàæ õóðäàí õóãàöààíä îþóí ä¿ãíýëò
ãàðãàæ òîãòîîõ á¿òýýë÷ õºäºëìºð þì. Ñîíñîõ ÷àäâàð
ãýäýã áîë îþóí óõààíû íýã ¿éëäëèéí öîãö áºãººä
áóñäûí ÿðüæ áàéãàà ìýäýýëëèéí óòãà àãóóëãàä
àíõààðëàà òºâëºð¿¿ëýí áàðüæ, ò¿¿íèé àãóóëãàä ä¿í
øèíæèëãýý õèéæ, õàðèóëàõ, àñóóëò àñóóõàä áýëýí
áàéõ, àãóóëãûã á¿ðýí õýìæýýãýýð áè÷èæ òýìäýãëýõýä
áýëýí áàéõ, ÿðèëöàã÷èä õ¿íäýòãýëòýé õàíäàõ,
ººðèéí ñýòãýëèéí òýñâýð òýâ÷ýýð ãàðãàí ñîíñîõ
ãýýä îëîí ç¿éë ÷àäâàð, äàäëààñ á¿ðýëääýã þì.
Ñîíñîõ ÷àäâàðûã õ¿¿õýä á¿ð íÿëõ áàë÷ðààñ ýõëýí
ººðòºº òºëºâø¿¿ëäýã. Ýíý ÷àäâàð äóòóó áîë ìýäëýã
ýçýìøèõ, ñóðàëöàõ ¿éëèéí ¿ð ºãººæ ìóó áàéäàã.
Èéìä ñîíñîõ ÷àäâàð áîë îþóíëàã õ¿í á¿ðèéí
çàéëøã¿é ýçýìøâýë çîõèõ ÷óõàë ÷àäâàð þì.
ªã¿¿ëýìæèéí ãîë ñàíàà, óòãûã áàãø îíöãîéëîí
÷àíãààð,ýñâýë çîãñîîëò, ºðãºëòòýé äàâòàí õýëäýã.
Òýðõ¿¿ òºâëºðºë íü òàíû ñóðàõ ¿éëèéí ãîë
ãîë ñàíàà, ä¿ãíýëò¿¿äýýñ îéëãîñíîî àëü áîëîõ
ººðèéí ¿ãýýð á¿ä¿¿â÷, òîâ÷ òýìäýãëýë, æèøýý
áàðèìòûí õàìò òýìäýãëýí àâàõ íü àøèãòàé. Ýíý
¿åèéí àíõààðëûí àøèãò ¿éëèéí êîýôôèöèåíòèéã
äýýøë¿¿ëæ, ìýäëýãèéí ãàéõàìøèãò åðòºíöºä á¿ðýí
íýâòðýí îðîõ áîëîìæèéã îëãîíî. Ǻâ öýãöòýé
îéëãîæ áè÷ñýí ëåêöèéí ìýäëýã áîë îþóòàí õ¿íèé
öààøèä ýçýìøèõ äýýä áîëîâñðîëûí ñàí þì.
Àíõààðàëòàé ñóóæ, ñîíñîí òýìäýãëýë õèéõèéí
òóëä ñîíèðõîë, îþóíû õ¿÷ ÷àäàë, çîðèã
òýâ÷ýýð õýðýãòýé. Ëåêö áè÷èõ ÷àäâàð ãýäýã áîë
ìýäýýëëèéí ãîë ç¿éëèéã õóðäàí ÿëãàæ, òîâ÷
òîìú¸îëæ îéëãîìæòîé òîäîðõîé áè÷èõ ÷àäâàð
þì. Ëåêöèéí ¿åä áàãøèéí òàéëàðûã òàñàëäóóëàõ,
äàõèàä õýëýõèéã øààðäàõ íü çîõèñã¿é þì. Ñîíñîõ,
áè÷èõ ÷àäâàð ìóóòàé îþóòàí áàãøèéã “æààõàí
óäààí ÿðèà÷” ãýæ øààðääàã. Àíõààðëàà òºâëºð¿¿ëýõ,
ñîíñîõ, îþóí óõààíäàà öýãöëýõ, ýðýìáýëýõ, äýñ
äàðààíä îðóóëàõ, áè÷èõ, ¿¿íä ººðèé㺺 õàíäóóëàõ,
ººðèé㺺 õÿíàõ æîëîîäîõ ãýäýã áîë ýõíýýñýý ýöñýý

õ¿ðòýë çîðèãèéí õ¿÷, ÷àðìàéëò, óéãàã¿é òýâ÷ýýðèéã
îþóòíààñ øààðääàã. Ñîíñîæ ñóðàõ ãýäýã òýñâýð
òýâ÷ýýð, áàñ õ¿ì¿¿æëèéí õýìæ¿¿ð. “ªºðèé㺺
õ¿íäë¿¿ëüå ãýâýë áóñäûã ýõëýýä õ¿íäýòãý” ãýñýí
¿ã áàéäàã. Èéìä ëåêöèéí õè÷ýýë áîë õóâü õ¿íèé
õºãæèë, òºëºâøèë, õ¿ì¿¿æëèéí òîëü áîëæ áàéäàã
à÷ õîëáîãäîëòîé.¯¿íýýñ ¿çýõýä ëåêöýíä ñóóæ,
ñîíñîæ, áè÷èõ ¿éë íü îþóí óõààíû ºíäºð èäýâõè,
ýð÷ìèéã øààðäñàí, ºìíº øàòíû ñóðãóóëüä ñóð÷
áàéõäàà ñóðàõ àðãà áàðèëûí ñóóðü äýâñãýðèéã
ýçýìøñýí áàéõûã øààðääàã íèëýýä ÷èìõë¿¿ð îþóí
óõààíû àæèë áàéõ íü. Íýã ¿ãýýð õýëáýë ¿¿íèéã
îéëãîîã¿é, îþóí óõààí ìóóòàé, ëåêöýíä ñóóæ áè÷èæ
òýìäýãëýõ ÷àäâàð ýçýìøýýã¿é õ¿í áîë èõ, äýýä
ñóðãóóëüä ñóðíà ãýæ áóñäûã äóóðèàæ õººðöºã뺺ä
õýðýãã¿é þì.
3.Ëåêöèéã ÿàæ áè÷èæ òýìäýãëýõ âý?
Ëåêöèéí òýìäýãëýëèéã äýëãýðýíã¿é, ÷ºëººòýé,
õîñîëñîí ãýñýí 3 õýëáýðýýð áè÷äýã. Áàãøèéí
àìíààñ ãàðñàí ¿ã, ºã¿¿ëáýð á¿ðèéã îðõèëã¿é
áè÷èõ íü äýëãýðýíã¿é õýëáýð áºãººä ýíý íü
áàãøèéí ÿðüæ áóé ç¿éëèéí óòãà ó÷ðûã ñýòãýí
áîäîæ ä¿ãíýæ îéëãîõ òîãòîîõ áîëîìæ îëãîäîãã¿é
¿ð ä¿í ìóóòàé õýëáýð þì.
Õàðèí áàãøèéí ÿðüñíûã õ¿ëýýí àâ÷ îéëãîîä
ñýòãýõ¿éäýý ýìõýëæ, ä¿ãíýí áîäîîä ººðèéí ¿ãýýð
ãîë ãîë ñàíààã äýëãýðýíã¿é òºëºâëºãºº, á¿ä¿¿â÷-
êîíñïåêò õýëáýðýýð òýìäýãëýäýã õýëáýð íü ÷ºëººò
õýëáýð þì. Ëåêö ñîíñîõûí òóëä áîäîæ óõààð÷
÷àääàã áàéõûã øààðääàã. Ýíý õýëáýð íü á¿òýýë÷
ñýòãýëãýýíèé ýõíèé àëõàì ìºí.
Ëåêöèéí òýìäýãëýëèéã øàëãàëò ºãºõèéí òóëä
áèø ìýäëýã áîëîâñðîë ýçýìøèõèéí òóëä õèéäýã.
Èéì ëåêöèéã ýõíýýñ íü ººðòºº õýðýã áîëîõîîð
á¿òýýë÷ýýð òýìäýãëýæ ÷àäâàë õîé÷äîî õýðýã
áîëíî. Ëåêöèéã òýìäýãëýæ àâàõ àðãà òåõíèêèéã
ýçýìøèõ, ººðèéí ºâºðìºö àðãà áàðèëòàé áîëîõ,
¿ã òîâ÷ëîõ, òàíèõ òýìäýã õýðýãëýõ, çóðàã á¿ä¿¿â÷,
ãîë ñàíààã ºí㺺ð ÿëãàõ, ñ¿¿ëä íü áàÿæóóëæ áè÷èõ
çàâñàð õèéõ çàé ¿ëäýýõ, îéëãîìæã¿é ç¿éëèéí
îéðîëöîî àñóóëòûí òýìäýã òàâèàä ëåêöèéí
äàðààãààð àñóóëòûí òýìäýã òàâèàä ëåêöèéí
äàðààãààð áàãøààñ àñóóõ çýðýã àðãà áàðèëûã
ýçýìøèõ íü ÷óõàë. Åð íü áàãøààñ àñóóëò àñóóæ
áàéãàà íü ìýäýõã¿éí øèíæ áèø, õàðèí ìýäëýãòýé
ñóðàã÷èä ë àñóóæ ëàâëàäàã. Òýìäýãëýëèéã öýâýð
íÿìáàé, ãàðãàöòàé, áàñ õóðäàí øàëìàã áè÷èæ
ñóðàõ õýðýãòýé. Çàðèì îþóòàí ¿ãèéã õóðäàí
áè÷èõèéí òóëä òîâ÷èëæ áè÷èõ ººðèéí ãýñýí
òýìäýãëýãýý, òîâ÷ëîõ àðãàòàé áîëñîí áàéäàã.
Äàðàà íü óíøèæ á¿òýýë÷ýýð õàíäàæ áàÿæóóëàõ,
ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
òàéëáàð, òîäîòãîë íýìæ áè÷èõèéí òóëä õàæóó
òàëä íü çàé ¿ëäýýæ áè÷äýã ÿâäàë ÷ áèé.
4 Ëåêöèéí äàðàà ÿàõ âý? Àëèâàà ëåêöèéí
õè÷ýýëä ìýäëýãýý ã¿íçãèéð¿¿ëõèéí òóëä ñóóæ,
äàõèí óíøèõûí òóëä áè÷èæ òýìäýãëýäýã. Ìàíàé
èõýíõ îþóòíû àíõààðâàë çîõèõ ç¿éë áîë áè÷ñýí
òýìäýãëýëýý òýð ºäºðòºº çààâàë ýðãýí õàðæ
”ñàëõè îðóóëæ áàéõ” ÿâäàë þì.¯¿íèéã ìàðòâàë
¿çñýí ñîíññîí ç¿éë ìààíü õóðäàí ìàðòàãäàæ,
ìýäëýãèéí, ñóðëàãûí,îþóíû õîöðîãäîë ¿¿ñäýã.
Äàðàà íü 3-4 ºäðèéí äàðàà äàõèí íýã ã¿éëãýí
õàðæ óíøààä òîäðóóëàëò õèéæ ãîë ç¿éëèéã
ºíãèéí ¿çãýýð çóðæ òýìäýãëýâýë õ¿íèé îé òîéíä
ñàéí õàäãàëàãäàí ¿ëäýæ ìýäëýãèéí ¿íäýñòýé,
ã¿í áàò ýçýìøèõýä ãàéõàëòàé ¿ð ä¿í ãàðäàã ãýæ
ñýòãýë ç¿é÷èä çºâëºäºã. Áàãøèéí ÿðüñàí ç¿éëèéí
õýðýãòýé ãýñýí ç¿éëèéã äàõèí äàâòàí ñàíàæ áàéõ,
íºõºäòýéãýý ÿðèëöàõ íü äýýä çýðãèéí ¿ð àøèãòàé
ãýäãèéã ñýòãýë ç¿é÷èä ÷óõàë÷èëäàã. Öàã ãàðâàë
áè÷ñýí ëåêöýý òýð ºäºðò íü äàõèàä çààâàë óíø,
õîëáîãäîõ ñóðàõ áè÷èã, ýõ çîõèîëîîñ áàÿæóóëæ
õàð. Ëåêöýýð ¿çñýí ç¿éëòýé õîëáîãäñîí äàñãàë,
äààëãàâðûã çààâàë ººðºº áèå÷ëýí õèéæ áàòàòãà.
Èéíõ¿¿ îíîë, äàäëàãûã õîñëóóëàí óéãàã¿é, æèãä,
òîãòìîë àæèëëàæ ÷àäâàë òàíû çàðöóóëñàí öàã,
õºäºëìºðèéí ÷èíü ¿ð ä¿í ãàð÷ ñàéí áè÷ñýí
ëåêöèéí òýìäýãëýë íü ìýðãýæèë ýçýìøèõýä
ìýäýýëëèéí ¿íýò “ñýëáýã” áîëíî.
Øàëãàëòàíä ÿàæ áýëòãýõ âý?
Øàëãàëòàíä áýëòãýíý ãýäýã áàñ ººðèéí ãýñýí
íàðèéí òåõíîëîãèòîé. Øàëãàëòàíä áýëòãýíý ãýäýã
áîë õýðýã äýýðýý óëèðàë, ñåìåñòðèéí òóðøèä
õèéõ ¸ñòîé àæèë.
1.- Æèíõýíý îþóòàí áîë ëåêö, ñåìèíàðûí õè÷ýýë
áîëãîíä èðýõäýý òýð õè÷ýýëèéã çààâàë õàðñàí,
îéëãîîã¿é çàðèì á¿ëýã ñýäâýýð íºõºäòýéãýý
ÿðèëöñàí áàéäàã þì.
2. Õóâèéí çîõèîí áàéãóóëàëò ñàéòàé õ¿í áîë óëèðëûí
òóðøèä õè÷ýýëäýý ÿàæ áýëòãýõ, þóã íü ò¿ëõ¿¿ óíøèõ,
õè÷ýýëòýé õîëáîãäóóëàí èëòãýë áýëòãýõ. Ýññå áè÷èõ,
áèå äààñàí á¿òýýë÷ àæèë þó õèéõ òàëààð òºëºâëºñºí
áàéäàã. ×è òºëºâëºñºí ¿¿?
2. Øàëãàëòàíä áýëòãýõ ñýäâýýð þóã íü ìýäýæ
áàéãààã öýâýð öààñíû ç¿¿í òàëä ñýäâýýð ýñâýë
òºëºâëºãºº õýëáýðýýð áè÷. Öààñíû áàðóóí òàëä
äóòóó ñàíàñàí ç¿éëýý, êîíñóëüòàöèéí ¿åä áàãøààñ
àñóóõ àñóóëòûã áè÷.
3.Òºëºâëºãººãºº áàðèìòàëæ ñýäâèéí äàãóó
íîì óíø. Óíøèõ õè÷ýýëèéí àãóóëãûã ã¿í áàò
ÎÞÓÒÀÍ 2009 71
 ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
òîãòîîõîä ëîãèê á¿ä¿¿â÷, òºëºâëºãºº õèéõ àðãà èõ
¿ð ä¿íòýéã ñàíà. Ñýðãýýí ñàíàõ àðãà òóí àøèãòàé.
Á¿ëýã, ñýäýâ á¿ðèéã äàõèí äàõèí óíøèæ, äýâòýðò
áè÷ñýíýý íîìòîé õàðüöóóëàõ ìýòýýð ¿ð àøèãã¿é
öàãàà á¿¿ ãàðçàä. Øààðäëàãà ãàðâàë õî¸óëàà ñóóæ
õàðèëöàí àñóóæ, çºâëºëä.
4.Òºâºãòýé ñýäýâò õàðèóëòûã áè÷èæ ñýäýâ
õýëáýðýýð ¿íäñýí ãîë ñàíààã òîâ÷ëîí áàòëàõûí
òóëä ãîë ãîë áàðèìò òîîã õàìò àâ. Õàðèóë òîâ÷,
íÿãò, áàãöàëñàí áàéõ ¸ñòîé.
5. Õè÷ýýë äàâòàõ îð÷íû ýìõ öýãö, íàì ã¿ì áàéäàë
þóíû ºìíº áèé áîëãî. Øèðýýíèé àðä ñóóæ, ç¿¿í
ãàð òàëäàà öýâýð öààñ, áàðóóí ãàð òàëäàà äýâòýð
íîìîî òàâü.
6.Îíîëûí ç¿éëèéã äàâòàõûí çýðýãöýý ïðàêòèê
õýñãèéã íü áàñ áýëòãý. Ìýäýõýýñ ãàäíà áàñ ÷àääàã
áàéõûí òóëä áèåýð õèéõ äàäëàãûã äàâòàõ ¸ñòîé.
7.Áàãøààñ çºâëºãºº ñàéí àâ. Ǻâëºãºº àâàõààð
èðýõäýý òîäîðõîé àñóóëò çààâàë áýëòãýñýí áàé.
8.ªºðèéí ìýääýã ÷àääàãòàà èòãýëòýé áàé.
Èòãýëèéí ¿íäýñ íü ã¿í áàò ìýäëýã. Áàñ èõ ìýääýã
ãýæ áèåý òîîæ á¿¿ ñàãñóóð. ͺõºä人 ìýäëýãýýñýý
õýëæ, òàéëáàðëàæ ÿðüæ áàé.
9.Àëü ÷ õè÷ýýëèéí ÿìàð ÷ ñýäâýýð óíøèæ áýëäýýä
ò¿¿íä õîëáîãäîõ îð÷èí ¿å, àìüäðàë, ¿éëäâýðëýë
äýýðõ æèøýý, áàðèìòûã çààâàë áîäîæ îë.
10.Àæèë, àìðàëòûí õýìíýë, ºäðèéí äýãëýì
áàðèìòàë. Ýíý áîë õóâèéí çîõèîí áàéãóóëàëòûí
õàìèéí ÷óõàë øèíæ.
11. Óíòàõààñàà ºìíº óíøñàíàà ºã뺺 ýðò äàâòàæ
õàðâàë îéëãîëò ñàéí áýõæäýã.
12. Ýð¿¿ë àõóéí äýãëýì ñàõèæ, àæèë àìðàëòàà
çºâ õîñëóóë. Óíòàõ öàãòàà óíòàæ, èääýã öàãòàà
èäýæ óóæ áàé.
13. Øàëãàëòíààñ ºìíº ãýìòýæ, áýðòýõ, ºâäºæ
áîëîõóéö ç¿éë, áºõ áàðèëäàõ, õºë áºìáºã, ñàãñàí
áºìáºã òîãëîõîîñ õîë áàéõûã õè÷ýý.
14. Óëèðëûí òóðøèä þó ÷ äàâòàõã¿é áàéæ
áàéãààä äºõººä èðýõýýð øàìäàæ á¿ãäèéã äàâòààä
ìýä÷èõíý ãýæ á¿¿ øàìä. Æèëèéí äîòîð ñóðààã¿é
äîëîîõîí õîíîãò áàãòààãààä ñóð÷èõíà ãýæ á¿¿
72 ÎÞÓÒÀÍ 2009
ñàíà. Ýíý áîë äýíä¿¿ õºíãºí ãýíýí õ¿íèé áîäîë.
15. Õè÷ýýëèéí ñ¿¿ëèéí äîëîî õîíîãò áîëæ ºãâºë
õàìò áàéõûã õ¿ñäýã, ÷àìàéã àç æàðãàëòàé, áàÿð
õººðòýé áîëãîäîã õ¿ì¿¿ñòýé õàìò ºíãºðººõèéã
õè÷ýý. Ãýõäýý õàìààã¿é öýíãýæ íàðãèàä áàé ãýñýí
¿ã áèø. Ó÷èð íü õýò áàÿð õººð, õ¿íèé ºíäºð èäýâõè
íü àíõààðëûí òºâëºðºëòèéã àëäàãäóóëäàã.
16. Øàëãàëòûí òóõàéä ò¿ãø¿¿ð òºð¿¿ëýõ ÿðèàíä
îðîëöîõã¿é áàéõûã õè÷ýý.
17. Øàëãàëòàíä áýëòãýæ áàéõ ¿åäýý îþóíû õýò
à÷ààëàëä îðæ åðººñºº áîëîõã¿é. Øºíº îðîé
áîëòîë ñóóæ óíøèõ õè÷ýýë äàâòñàíû ¿ð ä¿í ãýæ
åðººñºº ãàðàõã¿é. Øàëãàëòàíä áýëòãýæ áàéõ ¿åä
ºòãºí öàé, êîôå çýðýã õýòýðõèé ñýðãýã áîëãîõ
óíäàà óóõã¿é áàéõûã õè÷ýý.
¯¿íèéã ¿íýõýýð ìýðãýæèë ýçýìøüå, ñàéí ñóðàëöúÿ
ãýñýí îþóòàí ýðõýìëýí ìºðääºã.
Øàëãàëòûí óðä ºäºð þó àíõààðàõ âý?
Øàëãàëòûí óðä ºäºð ãýõýä óíøñàí ç¿éë,
îéëãîëòîî öýãöýëæ, ñèñòåì÷ëýõ ºäºð áàéõ ¸ñòîé.
Øàëãàëò ºãºõ ºäðèéí ºã뺺 áîë ñýòãýë ç¿éí õóâüä
õàìãèéí òàéâàí, ñýðãýëýí áàéõ ¸ñòîé ¿å þì.
Øàëãàëòûí ºìíº òåëåâèç ¿çýõ, èíòåðíåò óõàõ,
êîìïüþòåðèéí òîãëîîì òîãëîõ, ñîíèðõîëòîé
íîì óíøèõ, øºíèéí êëóá, áààðàíä öýíãýõ, îëîí
õîíîãîîð àÿëàë çóãààëãàíä ÿâàõààñ òàòãàëç.
Øàëãàëòûí óðä ºäºð õè÷ýýë äàâòàõã¿é áàéõûã
õè÷ýý.
• ×èíèé äóðã¿éöëèéã òºð¿¿ëäýã áîëîí òèéì
õ¿ì¿¿ñòýé õàðèëöàíû õýðýãã¿é.
• Èäýâõèéã ÷èíü áóóðóóëæ, ÷èíèé öàã çàâûã
áàðäàã íàéçóóäòàéãàà á¿¿ óóëç
• Àéìøãèéí áîëîí àäàë ÿâäëûí êèíî, ¿çâýð,
õîøèí øîãèéí òîãëîëò ¿çýõã¿é áàéõûã õè÷ýý.
• Óðä îðîé íü ñàéõàí óíòàæ àìàð.
• Òàðõè òîëãîéãîî àìðààæ àâàõûã õè÷ýý.Õ¿í
á¿ðòýé àëü áîëîõ ýâòýé íàéðòàé õàðèëöàõûã
õè÷ýý.
• Ñýòãýë ñàíààã ÷èíü ¿éì¿¿ëýõýýð êèíî,
óóëçàëò, ¿çâýð ¿çýõã¿é áàéõûã õè÷ýý.
• Ýëäýâ òºðëèéí òàéâøðóóëàõ, ºâ÷èí íàìäààã÷
ýì óóõ, õ¿íä õîîë èäýõýýñ òàòãàëç.
• ªã뺺 ýðò áîñîõîîð öàãàà òîõèðóóëæ òàâèõàà
á¿¿ ìàðò.
Øàëãàëòàíä îðîõäîî àëü áîëîõ ÷ºëººòýé áàéõ
õóâöàñ ñîíãî.Øàëãàëò ýõëýõýýñ õàãàñ öàãèéí ºìíº
ñóðãóóëü äýýðýý î÷ñîí áàéõààð ãýðýýñýý ãàð÷ áàé.
Ýíý á¿õíèéã àíõààð÷ ìºðäâºë ñýòãýë ç¿éí õóâüä
ñàéí áýëòãýë áîëíî.

Àì øàëãàëò ºãºõ人 þóã àíõààðàõ âý? Øàëãàëòûí
àñóóëò, òåñòèéí õàðèóëòàíä ¿íýí çºâ õàðèóëàõ
íºõöºë áîë þóíû ºìíº
• Àñóóëòûã çºâ îéëãîõ
• Õàðèóëòûã íóõàöòàé áîäîæ áîëîâñðóóëàõ
• Õàðèóëàõ òºëºâëºãºº (ëîãèê ñõåì) áýëòãýõ
÷àäâàðààñ èõýýõýí øàëòãààëíà.
Àñóóëòàíä çºâ õàðèóëàõûí òóëä ìýäñýíýý ñýðãýýí
ñàíàæ îíîâ÷òîé çºâ õàðèóëòûã íàðèéâ÷ëàí
òàéâàí ñóóæ áîä, ìàðòñàí áîë á¿¿ ñàíäàð.
Õàðèóëàõ òºëºâëºãººã ëîãèê á¿ä¿¿â÷èéí
òóñëàìæòàéãààð õèé. Ñîðèëä áýëòãýæ óíøààä
òîãòîîõäîî õèéñýí òóëãóóð ãîë ñàíàà,
óõàãäàõóóíûã ñàéòàð áîäîæ òºëºâëºãººã ñýðãýýí
ñàíàæ òîìü¸îë.
Àñóóëòàíä õàðèóëæ áè÷èæ áàéãàà áîë øààðäàãäàõ
òîìü¸î, ãðàôèê, õ¿ñíýãò çóðàãëàëûã õèéæ
çàð÷ìûí õàìãèéí ãîë àãóóëãûã àëü áîëîõ òîâ÷
òîäîðõîé áè÷.
Øàëãàëòûí ä¿í áîë ýçýìøñýí ìýäëýã, äàäëàãûí
¿íýëýëò áîëîâ÷ õîîñîí ä¿íãèéí õîéíîîñ óëàéðàí
õººöºëäºõ, àìàð õÿëáàð àðãààð ä¿í òàâèóëàõûã
ýðìýëçýõ íü áýðòýã÷èí àð÷ààã¿é õ¿íèé øèíæ
áàéäàã. Òèéì ìýðãýæèëòíèé æèíõýíý ä¿í äýýð
òýðòýé, òýðã¿é àìüäðàë äýýð òàíèãääàã. “Àëèâàà
þìûã çºâõºí ìýäýõèéí òóëä áèø àìüäðàëä
õýðýãëýõèéí òóëä ìýääýã” ãýæ óõààíòíóóä
ñóðãàñàí áàéäàã.
Çàðèì îþóòàí øàëãàëòûí ºìíº
èõýä áàëìàãäàí ñàíäðàõ ÿâäàë
áàéäàã. Àéæ ñàíäðàõ íü àþóëûí
ºìíº õ¿÷ã¿é ãýäãýý õàðóóëæ
áóé õýðýã. Òóõàéëáàë ÿìàð íýã
ñýäâýýð õîöîðñîí, îéëãîõã¿é
ºíãºðñºí, õàãàñ äóòóó áîäñîí
çýðýã íü øàëãàëòûí ºìíº àéæ
áàëìàãäàõûí øàëòãààí áîëäîã.
Øàëãàëòàíä ñàéí áýëòãýñýí
ìºðò뺺 àìæèëòã¿é ä¿í
¿ç¿¿ëýõ òîõèîëäîë áàéäàã.
¯¿íèé øàëòãààí íü ñýòãýë ç¿éí
¿íäýñòýé. Ó÷èð íü õè÷ýýëèéã
äàâòàõ èäýâõòýé áà èäýâõã¿é
àðãûã õîëüæ õóòãàñíààñ ýñâýë
õàéíãà óíøñàíààñ èéì áàéäàë
¿¿ñäýã.
Çàðèì îþóòàí åðäèéí öàãò á¿ðýí ìýäýæ áàéñàí
ç¿éëýý ÿã øàëãàëòàíä îðîíãóóòàà òàã ìàðò÷èõäàã.
Ýíý íü
ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
- Øàëãàëòûí ºìíº ìóó óíòñàí
- Õ¿÷òýé ñýòãýë õºäºëñºí
- Õýä õýäýí ºäºð àìðàëòã¿éãýýð îðîé áîëòîë
ñóóæ õ¿íä õ¿÷èð äààëãàâàð õèéñýí
- Øàëãàëòûí ìº÷èéã òýñýí ÿäàæ óäààí õ¿ëýýæ
ñýòãýë ç¿éí ýíåðãèý áàðæ ÿäàðñàí çýðãýýñ
áîëäîã.
Øàëãàëò ºãºõ ºäðèéí ºã뺺 õºíãºí õîîëëîñîí
áàéõ íü çºâ. Øàëãàëò ºãºõ ºã뺺 íü õè÷ýýë
óíøèõ, òîî áîäîõ áèø õàðèí öýâýð àãààðò ÿâæ,
òàðõè òîëãîéãîî ñýðãýýñýí, áèåý ñýòãýë ç¿éí
õóâüä òàéâàí áàéëãàõ íü ÷óõàë.
Àì øàëãàëò ºãºõ ãýæ “øèïè”(øïàðãàëêà) áýëòãýõ
íü ¿çñýí õè÷ýýëèéã ýìõëýí öýãöëýõ, ìýäëýãèéã
áàòàòãàõ ñàéí òàëòàé ÷ ò¿¿íèéã øàëãàëòàí äýýð
õýðýãëýõ íü äýíä¿¿ ýðñäýëòýé õýðýã þì. ”Øèïè”
áýëòãýæ áîëîõ áîëîâ÷ øàëãàëòàí äýýð õýðýãëýõèéã
àçíàí ººðºº ìýäñýí, ìýäëýãýý öýãöýëñýí, ººðòºº
èòãýëòýé õ¿í øèã øàëãàëò ºãºõèéã çºâëºå. Ãýõäýý
õýäõýí ºäºð ñóóæ áýëäñýí “øèïè”-íèé ìýäëýã
¿ëäýöã¿é ãýäãèéã ñàíàõàä èë¿¿äýõã¿é. Ò¿¿íèé
îðîíä óëèðëûí ýõíýýñ õè÷ýýëäýý á¿ðýí ñóóãààä
ýçýìøñýí ìýäëýã áîë èë¿¿ ¿ëäýöòýé áàéäàã.
Áàãø îþóòíû õàðèëöààíû òóõàéä
Áîëîâñðîëûí ñàëáàðò á¿òýö, àãóóëãûí øèíý÷ëýë
ÿâàãäàæ, àðä÷èëàë øèíý÷ëýëèéí à÷ íºëººãººð
èõ äýýä òàíõèìä ñýòãýëãýý, àðãà áàðèëûí
ººð÷ëºëòèéí ñàëõè “ñýâýëçýæ” ýõýëñýí ýíý
¿åä áàãø, îþóòíû õàðèëöààíû
õýëáýð, àãóóëãàä øèíý øààðäëàãà
òàâèãäàíà.
Îþóíû ¿éëäâýðëýë áîëîõ ñóðãóóëüä
¿éë àæèëëàãààíû ãîë õ¿ì¿¿ñ íü
îþóòàí ñóðàëöàã÷èä þì. Ñóðãàëò,
ýðäýì øèíæèëãýý, ¿éëäâýðëýëèéí
á¿õ ¿éë àæèëëàãàà íü áàãø, îþóòíû
õîîðîíäûí ìýðãýæèëòýí òºëºâø¿¿ëýõ
õàðèëöààíû ÿâöàä õýðýãæäýã. Õ¿íèéã
ñî¸í ãýãýýð¿¿ëýã÷, áèëýãò õ¿ðãýã÷
íü “áóÿíû ñàäàí” õýìýýã÷ áàãø þì
õýìýýí ìýðãýä ñóðãàäàã. Èõ äýýä
ñóðãóóëèéí áàãø ãýäýã áîë ýðäýìòýí,
ñóäëàà÷ áàéõààñ ãàäíà õ¿ì¿¿íëýã
õ¿í áàéõ ¸ñòîé. Ýíý íºõºðñºã äàðóó
çàí, øàâèà õàéðëàõ ýíýðýíã¿é ¿çýë,
øóäàðãà çàð÷èì÷ õàòóó øààðäëàãà, þì ìýä¿¿ëæ
ñóðãàõûí òºëºº óéãàã¿é õºäºëìºðººð èëýðíý.
Áàãø áîë îþóòàí øàâèà îþóíû øèíý àìüäðàë ººä
òàñðàëòã¿é õºòëºã÷, îéðûí çºâëºí òóñëàã÷, èòãýëòýé
ñàéí õàìòðàí ç¿òãýã÷ ìºí.
ÎÞÓÒÀÍ 2009 73
 ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
Îþóòàí áîë ýçýìøèõ ãýæ áàéãàà ìýðãýæèëäýý äóð
ñîíèðõîëòîé, ñóð÷ ìýäýõèéí òºëºº îðîëäëîãî,
îðãèëñîí õ¿ñýë òýì¿¿ëýëòýé, èäýâõòýé ñóáúåêò þì.
Èéìýýñ ìýðãýæèëòýí òºëºâø¿¿ëýõ õºäºëìºð íü
áàãø îþóòíû õàìòðàí àæèëëàõ ñóáúåêò- ñóáúåêòèéí
õàðèëöààí äýýð òóëãóóðëàäàã. Ñóðàëöàã÷èéí ñóðàõ
ãýñýí ÷èí ýðìýëçýë, áàãøèéí ñóðãàõ ãýñýí èäýâõòýé ¿éë
àæèëëàãàà õî¸ðûí ¿ð ä¿íä ìýäëýã ìýðãýæèë ýçýìøèõ
àæèë ¿ð ºãººæòýé áîëíî. Ýíý õî¸ð òàëûí àëü íýã íü
èäýâõã¿é áîë îëèãòîé ¿ð ä¿í ãàðàõã¿é.
Îþóòàí áîë àíõíû ºäðººñ ýõëýí õè÷ýýëäýý õýðõýí
àìæèëòòàé ñóð÷ áîëîõ, ìýäëýãèéã ýçýìøèõ àðãà áàðèë,
òóëãàðñàí áýðõøýýëèéã äàâàí òóóëàõ àðãà çàìûí
òàëààð íýðýëõýæ çîâîëã¿é, àéæ ýìýýëã¿é áàãøààñàà
àñóóæ ëàâëàæ, çºâëºãºº àâ÷ áàéâàë çîõèíî. Áàãø
îþóòíû íºõºðñºã õàðèëöàà, õàìòûí àæèëëàãàà, áèå
áèåäýý õ¿ëýýñýí õàðèóöëàãà-èòãýë áîë õàìòûí á¿òýýë÷
óóð àìüñãàëûã áèé áîëãîæ, àìæèëòòàé ñóðàëöàõ
àæèë õýðýã÷ õàðèëöààíû ñýòãýë ç¿éí òààòàé îð÷èí
áèé áîëíî. Áàãøäàà ñàíàë áîäëîî ÷ºëººòýé õýëæ
øààðäëàãàòàé ¿åä çºâëºõ õýëáýðýýð ø¿¿ìæëýõ, ¿çýë
áîäëîî õàìãààëàõ ýðõ áàãø, îþóòíû àëèíä ÷ áàéäàã.
Ýðäýì ñóäëàë, áè÷ãèéí àæëûí àðãà
óõààí, ò¿¿íèé òºðºë
Çîõèîí áè÷ëýã áè÷èõýýñ ýõëýýä èëòãýë,
ðåôåðàò, êóðñèéí òºñºë, çýðýã õàìãààëàõ
äèññåðòàöè áè÷èõ çýðýã ýðäýì ñóäëàëûí àæëûí
áîë óã àæëóóäûí àãóóëãûã õýðõýí îíîâ÷òîé
òîäîðõîé, ëîãèêòîé, öýãöòýé á¿ðýí ä¿¿ðýí
áîëîâñðóóëæ áè÷èõ òóõàé îéëãîëò þì.
1. Çîõèîí áè÷ëýã ÿàæ áè÷èõ âý?
Çîõèîí áè÷ëýã áîë òîäîðõîé ñýäâýýð óòãà
ñàíààã îíîâ÷òîé ¿ã õýëëýã, íàéðóóëãàòàé
èëýðõèéëñýí ºã¿¿ëýìæ þì. Ò¿¿íä íàéðóóëàí
áè÷ëýãèéí äàðààõ øààðäëàãóóä òàâèãäàíà.
• Ñýäâèéí ñàíàà ¿íýìøèëòýé,
• Àãóóëãà á¿ðýí ä¿¿ðýí
• Óòãà ñàíàà íü îíîâ÷òîé òîäîðõîé áàéõ
• ªã¿¿ëáýðèéí äîòîðõ ¿ã áîëîí ºã¿¿ëáýð¿¿ä
õîîðîíäîî óòãûí õóâüä õîëáîîòîé áàéõ
• Ñýäâèéí ãîë ñàíààã äýñ äàðàà, ó÷èð øàëòãààíû
àâöàëäààòàé ãàðãàñàí áàéõ
• Ñýäâèéã óðàí ñàéõíû àðãààð íýýí õàðóóëñàí,
ÿðóó ñîíñãîëîíòîé áàéõ Çîõèîí áè÷ëýã íü
îðøèë ìàëãàé (ýïèãðàï), òºëºâëºãºº, ãîë
õýñýã, òºãñãºë
74 ÎÞÓÒÀÍ 2009
Îþóòàíä çîðèóëñàí “ÁÀÃØÒÀÉ ÀÆÈËËÀÕ
ǪÂ˪ÌÆ”
Îëîí óëñûí îþóòàí ñóðàã÷äûí õîëáîîíîîñ îëîí
ÿíçûí áàãøòàé õýðõýí õàðèëöàõ òàëààð çºâëºìæ
áàéäàã. Òýð íü
1. “Íàéç” áàãø – òýäýíòýé õÿçãààðàà áàðü
2. Íýã æèëèéí äàðàà òýòãýâýðò ãàðàõ áàãø – ýð÷
õ¿÷ýý õàðàìã¿é çîðèóëæ áàéõàä íü í¿ä ÷èõýý
ñàéí îíãîéëãî.
3. Øèíý áàãø – ººðèé㺺 íýýõýä íü ò¿¿íä òóñàë.
4. Òàíä äóðã¿é áàãø – ò¿ëõ¿¿ðèéã íü îëîõûã
õè÷ýý, õýëýý õàçààä ñóó
5. Íîìûí áàãø – Òýä çààõ õè÷ýýë, ÿðèõ ç¿éëäýý
àíõààðëàà òºâëºð¿¿ëñýí áàéäàã. ªãñºí
äààëãàâðûã íü áàéíãà õèé.
6. Õàòóó øóäàðãà áàãø – Èéì áàãøèä íàñàí
òóðøäàà áàÿðëàæ ÿâ.
7. Õàìãèéí ãàéõàëòàé áàãø – Ç¿ðõ ñýòãýëýýñýý
àæèëäàà õàíäàæ, á¿õ õ¿¿õäèéí àíõààðëûã
òàòàæ ÷àääàã.
Çîõèîí áè÷ëýã õèéõ òîâ÷ á¿ä¿¿â÷
1. Ñýäýâ àâàõ
2. Ñýäâèéã áîäîæ òóíãààõ, òºëºâëºõ
3. Ýïèãðàï ñîíãîõ
4. Óðàí ñàéõíû áîëîí õîëáîãäîõ íîì öóãëóóëàõ
5. Íîì çîõèîë áîëîâñðóóëàí óíøèõ, èøëýë ñîíãîõ
6. òºëºâëºãººãºº òîäîòãîõ
7. Çîõèîí áè÷ëýãèéí àíõíû íîîðîã õèéõ
8. 3îõèîí áè÷ëýãò ã¿éöýä áîëîâñðóóëàëò õèéõ
9. Çîõèîí áè÷ëýãýý ýðãýýä øàëãàõ
10. Çîõèîí áè÷ëýãýý ä¿ãí¿¿ëýõ
11. Ãàðãàñàí àëäààí äýýðýý àæèëëàõ
Çîõèîí áè÷ëýãèéã áè÷èæ äóóñààä øàëãàõäàà
äàðààõ ÷èãëýëèéí äàãóó áîëîâñðóóëíà:
• Ñýäâèéí ñàíàà àãóóëãûã á¿ðýí ãàðãàñàí ýñýõ
• Óã ñàíàà ìààíü óíøèã÷äàä çîõèõ ¸ñîîðîî
îéëãîãäîæ ÷àäàæ óó?
• Óòãà ñàíàà, íàéðóóëãûã á¿äãýð¿¿ëæ, ñóëðóóëæ
áàéãàà øàëòãààí íü õààíà, àëü ¿ã, ºã¿¿ëáýðò áàéíà?
• Îíîâ÷òîé øóëóóí èëýðõèéëýõ ñàíààã íóðøèæ
òîéðóóëæ óó?, íýã ñàíààã äàâõàðäóóëæ óó?
ãýõ ìýòýýð õÿíàíà. Ǻâ ñàéõàí íàéðóóëæ,
çîõèîæ, óòãà ñàíààãàà òºãñ òºãºëäºð,
îíîâ÷òîé ãàðãàæ ÷àääàã áîëîõîä ýõ õýëíèé
ìýäëýã, ñèñòåìòýé äàäëàãà, àâèàí ç¿é,
ºã¿¿ëáýð ç¿é, ¿ãñèéí ñàíãèéí òîäîðõîé
ìýäëýã, ÷àäâàð øààðäàãäàíà.

2. ÝÑÑÅ áè÷èõ
(ýñýý) áîë áîäèòîé øàëòãààí á¿õèé àëü íýã
àñóóäëûí òàëààð áÿñàëãàæ òºñººëñºí õóâèéí
ä¿ãíýëò ñýòãýãäëýý ººðèéí ¿ãýýð ÷ºëººòýé
èëýðõèéëñýí çàäãàé çîõèîìæòîé, óðàí ÿðóó
õýëëýãòýé áàãà õýìæýýíèé ýðãýö¿¿ëýë, íàéðóóëàí
áè÷ëýã, áîäîìæèéí òàòàëáàð, çîõèîë þì. ÝÑÑÅ
ãýäýã íü “îðîëäëîãî, íàéðóóëàë, òîéì òàòàëáàð”
ãýñýí óòãàòàé ôðàíö ¿ã. Îþóíëàã õ¿íèé áèå
äààñàí ñýòãýõ¿é, òàíèí ìýäýõ¿éí ÷àäàìæ öàð
õ¿ðýýíèé ÷àäàâõ, áîëîëöîîíû ÷óõàìõ¿¿ øàëãóóð
íü ÝÑÑÅ. Ýñýý áîë îþóí óõààíû ÷ºëººò ýðýë
õàéãóóëûã îëîí ºíö㺺ñ íü öýöýí çàäãàé óõààíààð
èëýðõèéëñýí õýëáýð þì. Ýñýýíèé îíöëîã íü óðàí
íèéòëýë, óðàí çîõèîëûí àìüä ä¿ðñëýã, îíîâ÷òîé
ÿðóó ñîíñãîëîíò õýë íàéðóóëãààð, ã¿í óõààíû
áîäðîë, áÿñàëãàë, áîäîë ýãðýö¿¿ëýìæ îðóóëæ,
ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé ä¿ãíýëò òààìàãëàë
äýâø¿¿ëæ, òºðºë á¿ðèéí ñýäâýýð áàðèìò-
óðàí ñàéõíûã ø¿òýëö¿¿ëýí áè÷äýã ãýæ ñóäëàà÷
Ä.Áàòòîãòîõ áè÷ñýí áàéäàã.
Ýñýýã ÿàæ áè÷èõ âý? Àñóóäàë äýýðýý òîãòîæ
ñýäâýý ñîíãîõ, ýðãýö¿¿ëæ áîäîõ, òºëºâëºõ, ñóäëàõ,
áè÷èõ, øàëãàõ, áè÷ñýíýý òºãñ áîëãîí ñàéæðóóëàõ
ãýñýí ¿å øàòòàéãààð áè÷íý.
Ýñýý íü äàðààõ á¿òýöòýé áàéäàã:
Îðøèë: Òóõàéí ñýäâéã ñîíãîñîí ¿íäýñëýë, ìºí
÷àíàð, ººðèéí áîäîë çîðèëãî, ò¿ëõ¿¿ð íýð
òîìú¸îíä ºãñºí òîâ÷ òîäîðõîéëîëò áàéíà.
¯íäñýí õýñýã: Öóãëóóëñàí ìàòåðèàë (¿çýë
áîäîë, çàãâàð, áàðèìò) äýýðýý ¿íäýñëýí ñýäâèéí
¿íäýñëýë, àðãóìåíò (ó÷èðëàë), áàðèìòûã
íýýí õàðóóëàõ. Òóõàéí ñýäâýýð ãàðãàñàí ä¿í
øèíæèëãýý, íîòëîõ íÿöààõ ¿íäýñëýë, øàëòãààí,
ººðèéí áàéð ñóóðèéã ¿íäñýí àãóóëãà áîëãîí
õàðóóëíà. Ëîãèêèéí õóâüä òîäîðõîé ¿íäýñëýõèéí
òóëä àðãóìåíòèéã òîäîðõîé æèæèã õýñýã, ãàð÷èã
áàéäëààð îðóóëæ áîëíî.
Ä¿ãíýëò: ªºðèéí äýâø¿¿ëñýí ñàíàà, ãàðãàñàí
¿íäýñëýëèéã ìàø òîâ÷ áàéäëààð åðºíõèéä íü
ä¿ãíýíý.
ßìàð Ýñýýã ñàéí ýñýý ãýõ âý?. Ýñýýã ¿íýëýõ ¿íäñýí
øàëãóóð íü:
1. Àëèâ ýñýýíèé ÷àíàð íü à.Ñýäâèéí ñîíãîëò,
ò¿¿íèé äàãóó áàðèìò ìàòåðèàëûí á¿ðäýëò
Áîëîâñðóóëàëòûí ÷àíàð (á¿òýö, äàðààëàë,
øàëòãààí) â. ¯íäýñëýë (àðãóìåíòàöèÿ) ãýñýí
õîîðîíäîî õîëáîîòîé ãóðâàí õýñãýýñ õàìààðíà
2.Òîäîðõîé, îéëãîìæòîé áàéõ (îðøèë, á¿òýö
ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
çîõèîìæ, ëîãèê õîëáîî, õýë íàéðóóëãà) Ç.Àãóóëãà,
îíîëûí ìýäëýãèéí óÿëäààòàé áàéõ (ìýäëýãèéí
àñóóäàëä òóëãóóðëàñàí áàéäàë, æèøýý áàðèìò,
íîòîëãîî, ãîë ñàíààã òóñãàñàí, àâñàí èøëýë)
4.Á¿òýýë÷ ø¿¿ìæëýëòýé õàíäñàí ñàíàà àãóóëñàí
áàéõ. (Ãîë ñàíààíóóäûã ãàðãàæ ººð õîîðîíä
íü ñºðã¿¿ëæ òàâüñàí áàéäàë, õóâèéí áîäîë,
ºâºðìºö ñàíàà òóññàí, àñóóäàë äýâø¿¿ëñýí,
ä¿ãíýëò ãàðãàñàí áàéäàë)
Ñàéí áè÷ñýí ýñýýíýýñ ýçýìøñýí ìýäëýã äýýðýý
òóëãóóðëàí òîäîðõîé àñóóäëààð áè÷èã÷èéí
ººðèéí áàéð ñóóðèà èëýðõèéëæ íîòëîõ, ýñâýë
íÿöààõ, áèå äààñàí á¿òýýë÷ ¿íäýñëýë ãàðãàõ
÷àäâàð õàðàãääàã. Á¿òýö, ëîãèê äýñ äàðààëàë
ñàéòàé, àãóóëãà ¿íäýñëýë íü á¿ðýí ãàðñàí,
äýâø¿¿ëñýí ¿íäñýí ñàíààãàà ººðèéí ¿íýí,
õàòóó, óðàí ãî¸ õóðö ¿ãýýð òîâ÷ òîäîðõîéëñîí,
íîòîëãîî, íÿöààëò, èøëýëèéã îíîâ÷òîé õèéñýí,
øèíæèëãýý, ñýòãýë ç¿ðõýíä óäòàë õîíîãøèõ ñîäîí
ã¿íçãèé ìýðãýí ñàíàà ä¿ãíýëòòýé, óðàí ä¿ðñëýë,
óíøèöòàé àìüä õýë íàéðóóëãàòàé áîë ñàéí ýññå
áîëíî. Ýñýýíèé àãóóëãààñ áè÷èã÷èéí ìýäëýãèéí
öàð õ¿ðýý, á¿òýýë÷ õàíäëàãà á¿ðýí õàðàãääàã
ó÷èð ãàäààäûí òîìîîõîí ñóðãóóëü, îëîí óëñûí
áàéãóóëëàãóóä ÝÑÑÅ áè÷¿¿ëæ øàëãàðóóëàëò
õèéäýã.
Ç.Èëòãýë
Èëòãýë áîë ýðäìèéí àæëûí áè÷èãëýñýí áàñ íýã
õýëáýð, ÿìàð íýã ñýäâýýð õèéõ àìàí ìýäýýëëèéí
öààñàí äýýðõ áè÷èãëýë þì. Èëòãýë íü
• Øèíæëýõ óõààíû ìýäýýëýë-îíöãîéëñîí
á¿òýö, áè÷èõ äýã æàÿã¿ã¿éãýýðýý ðåôåðàòààñ
ÿëãààòàé.
• Èëòãýëèéí îíöãîé õýëáýð áîë äèññåðòàöèéí
àãóóëãûí òàëààð òàâèõ èëòãýë þì. Ýíý íü
øèíæëýõ óõààíû áàðèìò íîòîëãîî, ä¿ãíýëòòýé
áàéíà.
• Èëòãýëèéí õàìãèéí ò¿ãýýìýë õýëáýðèéí
íýã áîë ñåìèíàðûí õè÷ýýë äýýð îþóòíû
òàâèõ òàéëàí èëòãýë þì. Èéì èëòãýëèéã
òîäîðõîé ñýäâýýð óíøèæ ñóäàëñàí ç¿éëýý
áýëòãýæ ººðèéí áîëãîîä, ýìõ öýãöòýéãýýð
(òºëºâëºãºº çîõèîæ áîëíî) ÿðüäàã.
4.Òºñºë ÿàæ áè÷èõ âý?
Òºñºë íü òîäîðõîé àñóóäëààð íîì çîõèîë óíøèæ,
øèíæëýõ óõààíû áàòàëãàà íîòîëãîîòîé áèå÷ëýí
òàíèëöñàíû ¿íäñýí äýýð áàãøèéí óäèðäëàãûí äîð
òîäîðõîé ñýäýâ, àñóóäëûã àëü íýã òºâøèíä áèå
äààí ñóäëàæ áîëîâñðóóëàí øèéäâýðëýõ àðãà çàìûã
ÎÞÓÒÀÍ 2009 75
 ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ

îþóòíû áàéð ñóóðèíààñ èëýðõèéëýõ àðãà áºãººä 11. Áîäîæ, òóðøèæ ñîíãîñîí øèéäëýý áàòëàõ
ýíý íü îþóòàí ººðèéí ìýðãýæèæ áóé ÷èãëýëýýð 12. Áàãø, ìýðãýæèëòýíòýé çºâëºëäºõ, çºâëºãºº
õèéæ áàéãàà áèå äààñàí á¿òýýë÷ àæèë þì. àâàõ
13. Ä¿í øèíæèëãýý õèéõ àðãàà òîäîðõîéëîõ
Åðºíõèé òåõíèêèéí õè÷ýýë¿¿äýýð äàñãàõ, áàòàòãàõ
14. Òºñëèéí òàéëáàð áè÷èã á¿ðä¿¿ëýõ
áîäëîãóóäûã áîäîõ íü õîéøäîî áèå äààæ àæèëëàõ
15. Õîëáîãäîõ çóðàã çóðàõ
àðãà áàðèë ýçýìøèõ àíõíû õºðñ ñóóðü áîëäîã.
16. Òºñëèéã òýíõèìä õàìãààëàõ
Õýñýã÷èëñýí áàãà õýìæýýíèé áîäëîãûã äàäëàãà,
Áýëòãýë àæëûí òºëºâëºãººãºº ñàéí áîëîâñðóóëæ
ñåìèíàðûí õè÷ýýë äýýð áîäîæ, ò¿¿íèéõýý ¿íäñýí
÷àäâàë ñóäàëãààíû àæëûíõàà õàãàñûã ë õèéëýý ãýñýí
äýýð íèëýýä òîì õýìæýýíèé õýä õýäýí áîäëîãî
¿ã. Òèéìýýñ îþóòàí ñîíãîñîí ñýäâèéíõýý äàãóó
íýãòãýñýí, ýñâýë ¿éëäâýðëýëèéí òîäîðõîé
àñóóäëûã øèéäâýðëýõýä ÷èãëýãäñýí øèíæòýé
áîäëîãóóäûã òîîöîîò äààëãàâàð, ãðàôèê
òîîöîîíû àæèë, áîëîí àíãèéí àæèë, òºñ뺺ð
îþóòíóóä áèå äààí ã¿éöýòãýäýã.
ªºðèéí øèíæ, àãóóëãà, öàð õýìæýýãýýðýý
¿éëäâýðëýëèéí ¿éë àæèëëàãààíä îéðîëöîî,
òóõàéí õè÷ýýëèéí õýä õýäýí õýñãèéã õàìàðñàí
ýñâýë îéð òºðëèéí õýä õýäýí õè÷ýýëèéí ñýäâèéã
ººðòºº õàìàð÷ íýãòãýñýí àñóóäëûã ÷ àíãèéí
àæèë, òºñ뺺ð ã¿éöýòãýäýã.
Øèíý ìàøèí òºõººðºìæ çîõèîí á¿òýýõ, òºëºâëºãºº õèéæ óäèðäàã÷ áàãøäàà òàíèëöóóëæ,
áîëîâñðîíãóé áîëãîõ, ¿éëäâýðëýëä çºâëºãºº àâàõ íü ç¿éòýé. Àíãèéí àæëûã áè÷èõ
íýâòð¿¿ëýõèéí òóëä òåõíèêèéí òºñºë çîõèîäîã. õ¿ðýýíä ñóäàëãàà øèíæèëãýý õèéõäýý áàðèìòóóä
Òåõíèêèéí òºñëèéí ñýäýâ íü àìüäðàë, ïðàêòèê öóãëóóëàõààñ ýõëýýä îíîëûí òîîöîîíóóäûã õèéõ
õýðýãöýý, ýðýëòýýñ ¿¿äýí ãàðñàí, ï¿¿ñ, êîìïàíèé õ¿ðòýë ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé ÿíç á¿ðèéí
çàõèàëãàòàé ñýäýâ áàéõ íü õàìãèéí çîõèñòîé. àðãóóäûã õîñëóóëàí àøèãëàõ õýðýãòýé. Öóãëóóëñàí
ìàòåðèàëäàà ¿íäýñëýí òóõàéí àñóóäëàà øèíæèëæ,
5. Àíãèéí àæèë, òºñëèéã ÿàæ õèéõ âý? àñóóäëûí ºíººãèéí áàéäàë, ¿¿íèéã ººð÷ëºõ,
øèíý÷ëýõ, ñàéæðóóëæ áîëîâñðîíãóé áîëãîõ
Êóðñèéí òºñºë, àíãèéí àæèë íü áèå äààñàí ýðäýì
øààðäëàãà, ¿¿íòýé õîëáîîòîéãîîð ¿¿ñýí áèé
ñóäàëãààíû àæëûí íèëýýä ýíãèéí õýëáýð þì.
áîëîõ ýåðýã, ñºðºã íºëººëºë çýðãèéã áàðèìò,
Àíãèéí àæèë, òºñëèéã äàðààõ ¿å øàòààð õèéæ
íîòîëãîîòîéãîîð ä¿ãíýí áè÷ñýí áàéõ íü àíãèéí
ã¿éöýòãýíý: ¯¿íä:
àæëûã ä¿ãíýõ ãîë øàëãóóð áîëíî. Áàãø àæëûã
I. Ñýäýâ ñîíãîõ, òóõàéí ñýäâèéí õ¿ðýýíä ä¿ãíýõäýý àãóóëãà, àñóóäëàà òîìü¸îëñîí áàéäàë,
øèéäâýðëýõ àñóóäàë á¿ëýã õýñãèéí ëîãèê óÿëäàà õîëáîî, áè÷ãèéí óð
2 Ñýäâèéí ñóäàëãààíû îáüåêò áà ïðåäìåòûã ÷àäâàð, íàéðóóëãà, ñýäâèéã áîëîí ñóäàëãààíû
òîäîðõîéëîõ àðãûã ýçýìøñýí áàéäàë, çîðèëãîäîî õ¿ðñýí ýñýõ
Ç. Àæëûí çîðèëãî áà çîðèëòóóäûã òîäîðõîéëîõ çýðýã îëîí ¿ç¿¿ëýëòèéã õàðãàëçàí ¿çäýã.
4. Øèéäâýðëýõ àñóóäëàà øèíæëýõ óõààíû
Àíãèéí àæèë, òºñºë íü ÿìàð á¿òýö á¿ðýëäýõ¿¿í
ÿìàð îíîë, àðãà ç¿éãýýð òàéëáàðëàõàà
õýñýãòýé, òýäãýýð õýñýã á¿ðèéã õèéæ áýëýí
òîäîðõîéëîõ
áîëãîõîä ÿìàð õóãàöàà çàðöóóëàõûã íàðèéí
5. Ñóäàëãààíû òààìàãëàë äýâø¿¿ëýõ
õóâààðèëñàí ãðàôèêèéã ÷àíä ìºðäºæ
á. Ñóäàëãààíû ìýäýýëýë àâàõ õýëáýðýý
àæèëëàõ íü òºñëèéã çîõèîõ àæëûí ãîë
òîäîðõîéëîõ
çîõèîí áàéãóóëàëò áîëíî. Ïðàêòèêààñ àæèãëàõàä
7. Ìýäýýëëèéã àâàõ àðãà, òåõíèêýý òîäîðõîéëîõ
ýíýõ¿¿ çîõèîí áàéãóóëàëòûã ìóó õèéñíýýñ öàã
8. Áýëòãýë àæëûí òºëºâëºãºº, õóãàöààã çààñàí
àëäàõ, öàã õóãàöààíäàà õèéãýýã¿éãýýñ òºñëèéí
ãðàôèê õèéõ
áîëîâñðóóëàëò ÷àíàðã¿é, äóòóó áàéõ çýðýã
9. Õîëáîãäîõ ìàòåðèàë ñóäëàõ (¿ëãýð÷èëñýí
äóòàãäàë ãàðäàã. Èéì áàéäàëä õ¿ðýõã¿éí òóëä
òºñºë, ñòàíäàðò, ãàðûí àâëàãà, ëàâëàõ, íîì
îþóòàí õ¿í óëèðàëûí ýõíýýñ æèãä àæèëëàõ íü
çîõèîë óíøèõ)
ç¿éòýé.
10. Òºñëèéí ¿íäýñëýëèéã òîìü¸îëîõ

76 ÎÞÓÒÀÍ 2009

Àíãèéí àæèë, òºñºë íü äàðààõ õýñã¿¿äýýñ
á¿ðäýíý. ¯¿íä:
à) Òàéëáàð - òîîöîîíû õýñýã. Ýíä òºñëèéí
îíîëûí ¿íäñýí àãóóëãà, òààìàãëàë, ¿íäýñëýë,
øèéäëèéí øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñ, òîîöîî,
áàòàëãàà, ¿ð ä¿íã äýñ äàðààòàé, ýìõ öýãöòýé,
òîâ÷ òîäîðõîé, îéëãîìæòîé, îíîñîí õýëëýã
áè÷èãëýëòýé (30-40 õóóäñàíä áàãòààí) áè÷äýã.
Ýíý õýñýã íü àãóóëãà (ãàð÷èã), îðøèë, ¿íäñýí
á¿ëýã, ä¿ãíýëò, àøèãëàñàí õýâëýëèéí æàãñààëò,
õàâñðàëò ãýñýí õýñã¿¿äýýñ á¿ðäýíý.
á) Ãðàôèê-áàéãóóëàëòûí õýñýã. Ýíý õýñãèéã
èíæåíåðèéí ìýðãýæëèéí îþóòíóóä ã¿éöýòãýäýã.
Ñòàíäàðòûí äàãóó öýâýð íÿìáàé ã¿éöýòãýãäñýí
õ¿ñíýãò, òåõíèêèéí çóðàã, ãðàôèê, á¿ä¿¿â÷, ôîòî
çóðàã çýðýã áàðèìò áè÷èã áàéíà.
Óäèðòãàë õýñýãò ñýäâèéí ñóäëàãäñàí áàéäàë,
ñóäëàõ øààðäëàãà, øèéäâýðëýõ àñóóäàë, àæëûã
ã¿éöýòãýõýä àøèãëàñàí îíîë àðãàç¿é, ñýäâèéã
ñóäàëñàí äàðààëàë çýðýã ç¿éëñèéã òóñãàõ áà
ýäãýýðèéã òóñãàæ ºãñíººð ñóäàëãààíû õýñã¿¿ä íü
õîîðîíäîî õýðõýí ÿàæ õîëáîãäîæ áàéãàà, ¿ð ä¿í
íü õààíààñ ÿàæ óðãàí ãàðñàí áý ãýäãèéã îéëãîõîä
õÿëáàð áîëäîã. Á¿ëã¿¿äýä ñýäâèéã ñóäàëñàí
áàéäëàà ëîãèê äýñ äàðààëëûí äàãóó ºã¿¿ëäýã.
Á¿ëã¿¿ä ãîë òºëºâ ä¿ãíýëò ñàíàëûã òàéëáàðëàñàí
øèíæòýé áàéäàã. Ä¿ãíýëò ñàíàëûí õýñýã àæëûí
õàìãèéí ÷óõàë õýñýã íü þì, á÷èð íü ýíä ñýäâèéí
õ¿ðýýíä äýâøèãäñýí àñóóäëûã õýðõýí øèéäâýðëýæ,
ÿìàð ¿ð ä¿íä õ¿ðñýí áý ãýäãèéã òóñãàäàã. Òèéìýýñ
ä¿ãíýëò ñàíàëûí õýñýã íü òîâ÷ áºãººä òîäîðõîé
áàéõ ¸ñòîé. Àíãèéí àæèë, ðåôåðàòûí õàìãèéí
ñ¿¿ëä õàâñðàëò õýñýãò òóõàéí ñýäýâòýé õîëáîîòîé
òîî áàðèìò, ñòàòèñòèêèéí ã¿íçãèéð¿¿ëñýí
òîîöîîíóóäûãõàâñàðãàäàã.
7. Äèïëîìûí àæèë
Äèïëîìûí àæèë áîë îþóòíû áèå äààñàí èæ
á¿ðýí á¿òýýë÷ àæèë þì. Èõ äýýä ñóðãóóëüä
ñóðàëöñàí á¿õ ¿éë àæèëëàãààíû ä¿íä îþóòàíä
á¿ðýëäýí öýãöýðñýí ìýäëýã, äàäëàãà, ÷àäâàðûã
ìýðãýæëèéí ñàëáàðò òîäîðõîé àñóóäëààð áèå
äààí õèéñýí òóðøèëò ñóäàëãàà, øèíæèëãýýíèé
¿ð ä¿í, ìýðãýæèë ýçýìøñýíèé àíõíû ñîðèëò þì.
Áàãà êóðñýýñ ýõýëæ ¿éëäâýðëýëèéí àëü íýã öåõ,
ñàëáàðò òóëãàìäñàí àñóóäëààð îþóòíû ýðäýì
øèíæèëãýýíèé õóðàëä áýòãýæ èëòãýë òàâèõ,
àíãèéí àæèë, ðåôåðàò ã¿éöýòãýæ, ò¿¿íèéãýý
ã¿íçãèéð¿¿ëýí ºðãºòãºõ çàìààð äèïëîìûí
òºñëèéã õèéäýã.
ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
Äèïëîìûí òºñëèéã äàðààõ ¿å øàòòàé ã¿éöýòãýäýã.
¯¿íä:
1. Äèïëîìûí ñýäýâ ñîíãîõ
2. Áýëòãýë àæëûí òºëºâëºãºº, ãðàôèê õèéõ
3. Õîëáîãäîõ ëàâëàõ, íîì çîõèîë ñóäëàõ, áàðèìò
öóãëóóëàõ
4. Äèïëîìûí ºìíºõ äàäëàãà õèéæ, ýíý àæëûí
ÿâöàä ñóäëàãàà, òóðøèëò, ÿâöûã óäèðäàã÷òàé
çºâëºëäºõ, á.Ñóäàëãààíû ìàòåðèàë, ñòàòèñòèê
áàðèìò, ä¿íã ýìõýëæ öýãöëýõ, ¿ð ä¿íä
áîëîâñðóóëàëò õèéõ
6. Áè÷èãëýë õèéõ
7. Óðä÷èëñàí õàìãààëàëò õèéõ
8. Áîëîâñðóóëàëòûã äàõèí íÿãòëàõ
9. Äèïëîìûí ýöñèéí õàìãààëàëò
Îþóòàí ººðèéí áèå äààæ õèéñýí òààìàãëàë,
¿íäýñëýë, òîîöîî, øèíæèëãýý, øèéäëèéã óäèðäàã÷
áàãø, ñàëáàðûí ìýðãýæèëòýí õ¿ì¿¿ñò ¿ç¿¿ëýí
ººðèéí ¿íýëýëò ä¿ãíýëòýý õàðüöóóëàí çºâëºìæ
àâ÷ áàéíãà õàìòðàí àæèëëàâàë çîõèíî. Áàãøèéí
áàéíãûí óäèðäëàãà, õàìòûí àæèëëàãàà íü
îþóòíûã ýðäýì ñóäëàëûí äàäëàãà òóðøëàãàòàé,
ìýðãýæèëäýý ñîíèðõîëòîé, ÷àäâàðëàã
ìýðãýæèëòýí áîëîõîä îíöãîé íºëººòýé.
Òºñºë áîëîâñðóóëæ áàéãàà îáúåêòèéí àæëûí
íºõöºë, ñýäâèéã ã¿íçãèé øèíæèëæ, òåõíèê-ýäèéí
çàñãèéí ¿ç¿¿ëýëò, íèéãìèéí à÷ õîëáîãäëîîðîî
õàìãèéí àøèãòàé, îíîâ÷òîéã íü çºâ òîîöîîëîí,
ñîíãîõ ÿâäàë ¿íäýñëýë ñàéòàé òºñºë çîõèîõ
íºõöºëèéã õàíãàíà.
Èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèéí îþóòíû äèïëîìûí
òºñºë íü ìýðãýæëèéí îíöëîãîîñ øàëòãààëàí ÿíç
á¿ðèéí á¿òýöòýé áàéíà. (80-90 õóóäàñ)
8. Ýðäýì øèíæèëãýý, ñóäàëãààíû áóòýýë
õýðõýí áè÷èõ âý?
Ýíý íü ñóäàëãààíû àæëûí äýýä øàò áºãººä äàðààõ
äýñ äàðààòàé ¿å øàòóóäààñ á¿ðäýíý. ¯¿íä:
ÎÞÓÒÀÍ 2009 77
 ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
1-ð øàò: Ñýäâýý ñîíãîõ, ¿íäýñëýë ãàðãàõ. Ñóäàëæ
áè÷èõ àæëûí ñýäâèéã ñóäëàà÷ õ¿í ººðºº ñîíãîäîã.
Ñýäâýý ñîíãîñíîîð ñóäëàõ çîðèëãî òàâèãäàíà,
çîðèëòîî òîäîðõîéëíî.
2-ð øàò: (áýëòãýë) Ñóäëàõ àñóóäëàà òîéìëîí ýõ
ñóðâàëæ äýýð àæèëëàõ. Ñîíãîí àâñàí ñýäýâò
õîëáîãäîõ ¿íäýñëýë á¿õèé ìýäýýëëèéã íîìûí
ñàíä ñóóæ óíøèæ òàíèëöàõ, áè÷èæ òýìäýãëýõ,
ãîë ñàíààã íü èøëýë áîëãîí òóñãàéëàí áýëäñýí
íýðèéí êàðò äýýð ýðãýæ äàõèí óíøèõûí òóëä
òºðºëæ¿¿ëýí õºòëºõ àæèë õèéíý. Ýíý á¿õíèé
ýöýñò ñóäëàãààíû àæëûí òàëàà𠺺ðèéí åðºíõèé
çàãâàð îíîëûí òºñººëºëòýé áîëíî.
3-ð øàò. (çàâñðûí) Òºñººë뺺 áè÷èõ. Ýíý ñýäâýýð
áóñàäòàé ìàðãàæ, òóíãààæ ÿðèëöàíà. Òàíû îé
óõààíä á¿ðýëäýí áèé áîëñîí ýðãýö¿¿ëëýý öààñàí
äýýð áóóëãàíà.
4-ð øàò. (¿íäñýí) Òºñººëëèéã èíòåãðàö÷ëàõ,
ëîãèê á¿òöèéã òîäîðõîéëîõ. Õóðèìòëóóëñàí
àãóóëãà-ëîãèêèéí îëîí ìýäýýëëèéã áèå áèåòýé íü
õàðüöóóëàõ, ýñðýãö¿¿ëýí òàâèõ, áàðèìò òààìàãëàë
äýâø¿¿ëýõ, òýäãýýðèéí õîîðîíäûí õàìààðàë
õîëáîîã èëð¿¿ëýõ, ºìíº õºòºëæ òºðºëæ¿¿ëñýí
êàðòàà ýðãýæ óíøèõ ìýòýýð òýäãýýðò áàéãàà
çºð÷ë¿¿äèéã ýðæ õàéí øèéäâýðëýõ, ÿìàð øèéäë¿¿ä
áàéæ áîëîõûã îëæ õàðàõ, õàìãèéí ¿íýìøèëòýé
ñîíãîëòûã òîäîðõîéëîõ àæèë õèéíý.
Òàíû áè÷èõ ýðäìèéí àæëûí àãóóëãûã óðãàà ìîä
ãýæ ¿çâýë ò¿¿íèé èø ìº÷èð, ñàëàà ¿íäýñ, íàâ÷ íü
ÿìàð áîëîõûã á¿ä¿¿â÷ëýí á¿òöèéã ãðàôèêèéí
ëîãèê-á¿ä¿¿â÷ áàéäëààð òîäîðõîéëîõ ÿâäàë ýíý
øàòíû çîðèëò áîëíî. Ýíýõ¿¿ ëîãèê á¿ä¿¿â÷ áîë
áè÷ãèéí àæëûí òàíü äýëãýðýíã¿é òºëºâëºãºº
þì. ¯¿íèé ¿íäñýí äýýð ãàð íîîðãîî áè÷äýã.
5-ð øàò: (¿íäñýí) Çàñâàð õèéæ çîõèöóóëàí
íýìýõ. Äàõèí äàõèí ýðãýö¿¿ëýí áîäîæ õàðüöóóëæ
àíàëèç õèéæ ä¿ãíýñíèé ¿íäñýí äýýð àæëûíõàà
òîìú¸îëñîí á¿òöèéí ëîãèê á¿ä¿¿â÷èéã íÿãòëàí
¿çýæ çàðèì íýìýëò õèéíý.
6-ð øàò. Òºãñãºëèéí áè÷èæ áóóëãàõ ¿å.
Òºëºâëºñºí á¿ä¿¿â÷èéí äàãóó öààñàí äýýð äýñ
äàðààòàéãààð áóóëãàí áè÷íý.
7-ð øàò. Îðøèë, ä¿ãíýëò áè÷èæ ã¿éöýýõ. ¯¿íä:
1. Îðøèë áè÷èõ. Ýíý íü ñýäâèéí ¿íäýñëýë
áîëîõ áºãººä ýíä á¿òýö, ñýäâèéí õîîðîíäûí
õîëáîîã òàéëáàðëàíà. Òóõàéí ñóäàëãààíû
àæëààð ÿìàð çîðèëãî òàâüñíûã òîäîðõîéëíî.
2. Ä¿ãíýëò áè÷èõ.
78 ÎÞÓÒÀÍ 2009
• Ñýäâèéí ñàëàíãè àñóóäëóóäûí òàëààð
íýãòãýí ä¿ãíýæ òýäãýýðèéã õîëáîæ àºãºõ
• ªºðèéíõºº íýýñýí øèíýëýã ç¿éëèéã òýìäýãëýæ,
ä¿ãíýëòýýð ãàðñàí øèíý àñóóäëûã äýâø¿¿ëýí òàâèõ
• Òàíû ñóäàëñàí àæèë, ñýäýâ, òóëãàìäñàí ÿìàð
øèíý ñýäýâ, àñóóäëûã áèé áîëãîæ áàéãààã
çààõ, èæèë òºñòýé àñóóäëûã øèéäâýðëýõýä
òàíû îðóóëñàí õóâü íýìýð çýðãèéã áè÷íý.
3. Àøèãëàñàí ýõ ñóðâàëæ ìàòåðèàë, íîì
çîõèîëûã áè÷íý
Ñóäàëãààíû àæèë, á¿òýýëèéí á¿òýö, äýñ äàðààëëûí
òàëààð íàðèéí øààðäëàãà òàâèãääàã.
Ǫ ÀÌÜÄÐÀÕÓÉ (Ýñýýíèé æèøýý)
Ǻâ àìüäðàõóé ãóðâàí ¸ñîíä áóþó.
¯çýìæèò ýäèéã áèåäýý “àãñàõ” íü àòààíä áàðèãäàõûí
äàëëàãà òóë áóñäûí í¿ä àñààõ õýò õýýíöýð ãî¸ìñîãò
íýðìýãäýõã¿é, áîð æèðä õàíàõ ëóãàà íýã.
¯õýýíö äîðîéä óíàãäàõ íü àäàã øààãäàõûí äàëëàãà
òóë áóñäûí äîðîìæ äýýðýíã¿éã íýðäýý ¿ë õàëäààõ
õýòèé ýðäýì ÷àäàëä íî¸í ñóóõ ëóãàà õî¸ð.
ªâäºõ õèéãýýä çîâîõ íü íàñàä ¿ë õ¿ñýãäýõ ãàñëàí
òóë áèåäýý ºâ÷èí õóó÷ã¿é, ñýòãýëäýý ãýìýýíý
õèéñíýý ÷àìëàõ, õýìæýý õýðèéí íü áàãàä àäãàí
õàðóóñàõààñ ººð ãýìøèë, çîâóóðüã¿éãýýð àìüäûí
äàëàéã ãýòëýõ ëóãàà ãóðàâ áîëîé.
Ä.Óðèàíõàé.
ÝÝÆÄÝÝ ÁÈ×ÑÝÍ ÇÀÕÈÄÀË
(Çîõèîí áè÷ëýãèéí æèøýý áîëãîí àâàâ)
Ìàðãààø ýýæèéí ìààíü áóðõàí áîëñîí ºäºð.
Ñàéí áàéíà óó ýýæýý? ßàãààä ÷ þì ºíººäºð òàíä
çàõèäàë áè÷ìýýð ñàíàãäëàà. Òà ìèíü ÿâààä ÿã
äºðâºí æèë áîëæ áàéíà. Õýëýëã¿éãýýð ÿâààä
ºãñºíä òàíü ãîìäîîã¿é ýý ýýæýý. Áîäâîë òà
ºâººòýé, áàñ ààâòàé óóëçñàí áèç äýý.
Òàíû òýíãýð õàëüñàí ºäºð ñàÿõíû þì øèã ë
òîä ñàíàãäàæ áàéíà. ×èõýíäýý èòãýýã¿é, òàíûã
äèâààæèíãèéí îðíûã çîðüñîí ãýõýä ýíý á¿õýí
ç¿¿ä áàéãààñàé ãýæ õè÷íýýí õ¿ñýæ áàéñàí ÷
æàìûí þì æàìààðàà ìèíèé àìüäðàëä äààí÷ ýðò
àéë÷èëñàí. Ýýæýý òàíûã òààëàë áîëñíû äàðàà õ¿í
áîëãîí òàíòàé àäèëõàí ñàíàãääàã þì áèëýý.
Ãàíäàí äýýð íîì óíøóóëàõààð ÿâæ áàéõàä òà
ìèíü ÿâæ áàéõ þì. ¯ã¿é ýíý ýýæ ýíä þó õèéæ ÿâàà
þì áîë ãýýä óðäààñ íü î÷òîë òàíèõã¿é ýã÷ óãòàí
ãàéõñàí í¿äýýð íàìàéã øèðòñýí. Ñýòãýë äîòîð
ìèíü áà÷óóð÷ õîîëîé çàíãèð÷ áè àíäóóðñíàà

áàñ õ¿íèé õîðâîîä òîðîéæ ¿ëäñýíýý óðñàõ
íóëèìñ, çàíãèðàõ õîîëîé, ÷è÷ðýõ ç¿ðõòýéãýý
õàìò ìýäýðñýí. Ýíý ºäðººñ õîéø ÿã äºðâºí æèë
ºíãºð÷ýý. Ãîìäîæ, òóíèõ, ñýòãýëýýð ÿäðàõäàà
òàíûãàà á¿ð èõ ñàíàäàã. Àëäàæ, ãýíýäýæ, óðóóòàæ,
áóðóóòàæ ÿâàõàä ìèíü ýýæ ìèíü òà ë óó÷èëäàã.
Áóñàäòàé àäèë öààø íààø íü ñîíèí áîëãîí
ÿðüæ, ¿çýí ÿäàæ, ¿ãýíä äóðëàæ, ºº õàéãààã¿é ýý.
¯ðýý ãýñýí ýõèéí ñýòãýëýýð òà á¿ãäèéã óó÷èëäàã
áàéñàí. Ñýòãýë äîòîð ìèíü òàíû ãýñýí îðîí çàé
îíãîéñîîð ë áàéíà. Õýçýý ÷ áèò¿¿ðýõã¿é áèç ýý.
Ýýæ ýý áè òàíûõàà àìðûã Àìåðèê óëñààñ ýðèí
ìýíä÷èëæ áàéíà. Ýíý îðîí Ìîíãîëîîñ õîëîî.
Õàðèí òàíû ìèíü áàéãàà äèâààæèíãààñ õýð
çàéòàéã áè ìýäýõã¿é þì. Ìèíèé áàéãàà ãàçàð
ýíý ºâëèéí àíõíû öàñ îðëîî. Ýýæ ýý, òàíû
áàéãàà ãàçàð öàñ îðäîã óó? Öàñ, áîðîî îðîõîîð
ñýòãýëä ìèíü òàíûãàà áîäîõ áîäëûí õýëõýý
óëàì á¿ð õýëõýãääýã. Çàðèìäàà òà íàäàä îéðõîí
áàéãàà íü ìýäðýãääýã. ßàãààä ãýâýë ÿìàð íýã þì
áîëîõîî áàéõàä òà ¿ðãýëæ íàäàä òóñàëäàã þì
øèã ìýäðýìæ òºðäºã.
Ýíý ìýäðýìæèíäýý áè èòãýäýã. Ýýæýý ñàíàæ
áàéíà óó. Íýã óäàà áè íýãä¿ãýýð àíãèä áàéñàí
ñàíàãäàæ áàéíà. Ìàíàé áàéðíû õ¿¿õä¿¿ä
ãóéëãà÷èí áîëæ òîãëî¸ ãýýä. Áèäíèé õýäýí õ¿¿õýä
õàæóóãààð ºíãºðºõ õ¿ì¿¿ñýýñ ãóéëãà ãóéæ ãàðëàà.
Àõ àà, ýã÷ ýý ìºí㺠ºãºº÷. Áóóç àâ÷ èäýõ ãýñýí
þì ãýýä ë ãóéæ ãàðëàà. Õ¿ì¿¿ñ èõýâ÷ëýí çàäãàé
ìºí㺠ºãíº. Ãóéñàí ìºí㺺 òîîëîîä ¿çñýí ÷èíü
îâîî ìºíãºòýé áîëæ. Ò¿¿ãýýðýý áèä áóóç àâ÷
èäëýý. ¯¿íäýý óðàìøààä ãóéëãà ãóéõ òîãëîîìîî
¿ðãýëæë¿¿ëëýý. Ãýòýë ìèíèé ãàð äýýðýýñ íýã
ãàð ÷àíãà ãýã÷ íü áàçààä àâàõàä íü ñàíäàð÷
öî÷ñîíäîî äýýø õàðâàë òà çîãñîæ áàéäàã áàéãàà.
Çà òýãýýä ÿàõàâ äýý. Àéñàí áè ÷ íºãºº õàìò
òîãëîã÷ õ¿¿õä¿¿äòýéãýý õºòëºëöºí ãýðòýý îðëîî.
¨ñòîé áàëàðñààí. Æàâòèé õ¿ðòýíý ë ãýæ áîäîæ
áàéëàà. Ãýòýë ýýæ òà þó ÷ äóóãàðàëã¿éãýýð áèäíèéã
íîìõîí çîãñîîãîîä ìàõ òàòàí, ãóðèë çóóð÷ òºä
óäàëã¿é áóóç õèéãýýä ñàéí èä ãýæ áèäíèéã øàõàæ
áèëýý. ¨ñòîé ë áàðàã àìààðàà ãàðàõ øàõòàëàà
áóóç èäñýí ñàíàãäàíà. Òýð ¿åä ìàíàéõ îþóòíû
áàéðàíä àìüäàðäàã áàéñàí ø¿¿ äýý.
Ýíý ÿâäàë ìèíèé ñàíààíààñ åð ãàðäàãã¿é þì.
Áè òàíûã æàâòèé õ¿ðòýýõ áàéõ ë ãýæ áîäîæ
áàéñàí ø¿¿. Ýíä õààÿà õîîëîé ºâääºã. Õîîëîé
ºâäºõººðºº õàëóóðäàã. Òàíûã áàéõàä ñàéõàí
áàéæ äýý. Õàëóóðàõ þì áîë òà ìèíèé îõèí
ýýæèéíõýý ºâºðò óíò. Ýýæ íü òýâðýýä õàëóóíû íü
àâ÷èõüÿ ãýäýãñýí. Ýýæèéíõýý ýëãýíä òýâð¿¿ëýýä
ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
óíòàæ áàéõ òýð àãøèí õýçýý ÷ äàõèæ èðýõã¿é äýý.
Õàðèí áè òàíûãàà õàëóóð÷ á¿ëýýðýõýä ýëãýíäýý
íýã ÷ áîëîâ òýâýð÷ ¿çñýí áèë¿¿ äýý.
Õàðóóñàë ãýäýã îðîéòîë. “Õ¿í õýëýõýýñ íààø
óõààðäàãã¿é, öààø ÷è÷èõýýñ íààø öîîðäîãã¿é”
ãýäýã. Íàä øèã ñ¿¿ëä íü èíãýäýã òýãäýã áàéæ ãýæ
àìàà áèòãèé áàðèàðàé. Îäîî ë àìüä ñýð¿¿íä íü
ýýæèéãýý õàéðëàæ, áàÿðëóóëààðàé ãýæ òà íàðòàà
õýëýõ ãýñýí þì. Ýýæòýéãýý çóðãàà àâàõóóëààðàé.
Á¿ð õýðýã áîëãîæ, ¸ñëîë òºãºëäºð çóðãàà
òàòóóëààðàé ãýæ ñàíóóëúÿ. Òàíûãàà ãîìäîîæ
ÿâñàí áîë óó÷ëààðàé ãýæ áè ñýòãýëäýý øèâíýäýã.
Ãýõäýý òà ìèíü õýçýý ÷ íàäàä ãîìäîæ áàéãààã¿é
ýý. ¯ðýýí ãýñýí ãýãýýí, àãóó, áóðõàí ñýòãýë çºâõºí
ýýæ òàíààñ ë ãàðäàã ø¿¿ äýý.
Õ¿ì¿¿ñ íàìàéã èæèéòýéãýý óëàì ë àäèëõàí áîëæ
áàéíà ãýäýã. Òýãæõýëýõýýð íü áè èõ áàÿðëàäàã.
Íýýðýýí ÷ õàðààä áàéõàä òàíòàé àäèëõààí. Òàíûã
ÿâñíààñ õîéø ýýæèéí òóõàé äóó, ø¿ëýã ñîíñîõîîð
þì ë áîë ‘óéëàõ’ ãýýä áàéäàã. Ãýõäýý äèâààæèí
ãýæ áèé. Õîéò íàñíû àìüäðàë áèé ãýäýãò èòãýæ
ÿâäàã. Òàíààñ õîéø áè ººðºº ººðòºº ýýæ áîëæ
ÿâíà. Òàíûã õýçýý ÷ ã¿éöýõã¿é þìàà. Õè÷ýýæ
ë áàéíà îõèí ÷èíü. Ñàíàà áèòãèé çîâîîðîé.
Íàðòàä íàìàéã òºð¿¿ëñýí ýýæ ìèíü. Ñàíàæ
áàéíà òàíûãàà, ¿ã¿éëæ áàéíà òàíûãàà, ç¿¿äýíäýý
òàíòàé ó÷èðäàã ø¿¿. Íýã ÷ áîëîâ ¿íñ¿¿ëýõñýí äýý
òàíüäàà.
Ýýæ òà îëîíòîé ÿâñàí
Ýýæ òà îõèäòîé ÿâñàí
Ýýæ òà îíãîäòîé ÿâñàí
Ýýæ òà ñ¿¿ øèã ñýòãýëòýé ÿâñàí
Ýýæ òà ñ¿ì øèã àðèóí ÿâñàí
Ýýæ òà ààâ øèãýý õèéìîðüòîé ÿâñàí
Ýýæ òà ýýæ øèãýý ýíýðýëòýé ÿâñàí
Ýýæ òà áóñäàä äýìòýé ÿâñàí
Ýýæ òà áóðóóä õàòóó ÿâñàí
Ýýæ òà çºâä 纺ëºí ÿâñàí
Ýýæ òà òàëûí Ìîíãîë øèãýý àãóó ÿâñàí ø¿¿ ýýæýý
Äýëõèéí á¿õ ýýæ¿¿ä óðò íàñàëæ, óäààí æàðãàõ
áîëòóãàé!
Ä.Óðàíçóë /×èêàãî/ Îllîî.mn/
Ä¿ãíýëòèéí îðîíä
“Íîì áîë îþóíû òàëõ” ìºí”
“Íîì áîë åðòºíöèéã, áàñ ººðèé㺺 îëæ õàðàõ
öîíõ ìºí”
“Õ¿í óíøèõàà áîëèâîë ñýòãýõýý áîëèíî “
ÎÞÓÒÀÍ 2009 79
 ªªÐÈÉêª ÕªÃƯ¯ËÝÕ ÑÓÐÃÀËÒÓÓÄ
1.5 ªªÐÈÉêª ÕªÃƯ¯ËÝÕ ÑÓÐÃÀËÒÓÓÄ
ªºðèé㺺 õºãæ¿¿ëýõ ñóðãàëòóóä
Øèëäýã áîëîâñîí õ¿÷èí áîëîõîä äàí ãàíö ìýðãýæëèéí áîëîâñðîë
õàíãàëòã¿é. Òèéìýýñ áèä íîìîíäîî ººðèé㺺 õºãæ¿¿ëýõ àðãóóä, õóâü
õ¿íèé öîãö ÷àäàìæóóäûã õýðõýí öîãöëîîõ òàëààð á¿ëýã îðóóëñàí þì.
Èëòãýõ óðëàã
Èëòãýõ óðëàã áîë… ãýõýýñýý èë¿¿òýéãýýð òàíä
ÿìàð à÷ òóñ, ¿ð ºãººæòýé áàéæ áîëîõ òàëààð
ñèéð¿¿ëüå. Õ¿í á¿ðò ºíäºð áîëîâñðîë, òàë
á¿ðèéí ìýäëýã çàéëøã¿é õýðýãöýýòýé. Ãýâ÷ ò¿¿íèé
äîòðîîñ ÿðèõ óðëàã, õàðèëöààíû ñî¸ë, èëòãýõ
÷àäâàð øèíý çóóíû èðãýäèéí çààâàë ýçýìøèõ
÷àäâàð áàéõ áîëíî ãýäýãò èëòãýëòýé áàéæ áîëíî.
Òýãâýë ÿàãààä èëòãýõ óðëàã õýðýãòýé ÷àäâàð áàéõ
âý? ÿìàð à÷ òóñòàé âý? ãýñýí àñóóëòàä õàðèóëüÿ.
¯¿íä:
• ªºðòºº èòãýëòýé áîëîõ
• Ýâ ýåèéã ýðõýìëýã÷ èðãýíëèã õ¿í áîëãîíî
• Õàðèëöààíû ºíäºð ñî¸ëòîé èëòãýã÷ áîëãîíî
• Àìæèëòàíä õ¿ðãýã÷ õ¿÷ áîëíî ãýõ ìýò
åðºíõèé à÷ õîëáîãäîëòîé.
Èëòãýõ óðëàãò ñóðàëöàõûí òóëä íýí òýðã¿¿íä
èëòãýë õýðõýí áè÷èæ ñóðàõ òàëààð ìýäýãäýõ¿¿íòýé
áàéõ øààðäëàãà çàéëøã¿é óðãàí ãàðíà.
Èëòãýë õýðõýí áè÷èõ âý? á¿òýö, íàéðóóëãà
Èëòãýëèéí á¿òýö íü îéëãîõîä õÿëáàð áºãººä
áèäíèé äóíä ñóðãóóëüä ¿çñýí ñîíãîäî㠺㿿ëëýã
øèã á¿òýöòýé áàéäàã. Èëòãýë íü äàðààõ ¿íäñýí
õýñã¿¿äòýé áàéíà.
¯¿íä: Îðøèë õýñýã /15%/ - ¯íäñýí õýñýã /70%/
- Òºãñãºë õýñýã / 15% /
Àëèâàà èëòãýë íü 15 ìèíóòààñ èë¿¿ã¿é õóãàöààíä
¿ðãýëæëýõ íü ç¿éòýé. ¯¿íýýñ óäààí õóãàöààíä
¿ðãýëæèëáýë ñîíñîã÷äûã ÷èëýýæ áîëíî.
Îðøèë õýñýã
Îðøèë õýñãèéã èëòãýõäýý ñîíñîã÷èä òàíòàé “äàñàí
çîõèöîõ” íýãýýñ õî¸ð ìèíóòûí õóãàöàààã òýäýíä
îëãîîðîé. Ñîíñîã÷èä òàíû äóó õîîëîéíû ºíãº,
äàñàë áîëñîí äîõèî çàíãàà, í¿¿ðíèé õóâèðàë
áîëîí ãàäààä òºðõ áàéäàëä äàñàí çîõèöîæ,
ñîíñîã÷èä áîëîí òàíû õîîðîíä õàðèëöàí
èòãýëöýë áèé áîëîõîä ýíý õóãàöàà øààðäëàãàòàé
áàéäàã. Òàíä ìºí àäèë òàíõèìûí äóó àâèàíû
80 ÎÞÓÒÀÍ 2009
îéëò, òàðõàëò ñîíñãîë ç¿éä äàñàí çîõèöîæ
ñàíäàð÷ òýâäñýí áàéäëàà äàâàí òóóëàõàä òºäèé
õýìæýýíèé õóãàöàà øààðäëàãàòàé.
Òà ñîíñîã÷èäòîéãîî íºõºðñºã õàðüöàà òîãòîîõ
õýðýãòýé. Èëòãýëýý õýò ÷àíãà áàñ ñóë áóñ ºí㺺ð
ýõëýõ íü ç¿éòýé. ̺í òýäýíòýé õàðöààðàà õàðèëöàà
òîãòîîõ íü òàíõèìûí óóð àìüñãàëûã òîîöîîëîõîä
àøèãòàé áàéõ áîëíî. Òà èëòãýëýý ýõë¿¿ëýõäýý
äàðààõ àðãóóäûã õýðýãëýâýë òîõèðîìæòîé. ¯¿íä:
1. Òóõàéí íºõöºë áàéäàëòàé óÿëäóóëàí ýõëýõ
Àðãà õýìæýý áîëæ áóé ãàçàð, öàã àãààðûí
áàéäàë, òóõàéí ºäðèéí òºëºâëºãººíä îðñîí
õàìòàðñàí õîîë, ºìíºõ èëòãýã÷èéí ÿðüñàí
ç¿éëòýé óÿëäóóëàõ ãýõ ìýòýýð ýõëýõ
2. Õîøèí ò¿¿õ, îíèãîî
Èëòãýëèéí ýõýíä õîøèí ¿ã ÿðèàãààð ýõëýõ
íü ìàø ñàéí ¿ð ä¿íòýé àðãóóäûí íýã
áºãººä ìàø ñàéí íàðèéí ìýäðýìæòýé áàéõ
øààðäëàãàòàé. Õýðýâ ìýäýð÷ ÷àäààã¿é ç¿éë
ÿðüæ òýð íü òàíõèìä ñàéõàí ñýòãýãäýë ¿ëäýýæ
÷àäàõã¿é áîë òàíû èëòãýë áàðàã ë ñºíºëºº ë
ãýñýí ¿ã.
3. Èøëýë òàòàæ ýõëýõ
Ñàéí ýõ ñóðâàëæààñ èøëýë òàòàõ íü
áîëîâñðîëòîé ñàéí õ¿íèé øèíæèéã
èëýðõèéëíý. Èøëýëèéã àðäûí óðàí öýöýí ¿ã,
ýðäýìòäèéí õýëñýí èøëýëýýñ òàòàæ áîëíî.
Ãýõäýý áóñäàä õ¿ëýýí çºâøººðºãäºõ¿éö ñàéí
èøëýë ñîíãîîðîé
4. Òóõàéí ñýäýâòýé õîëáîîòîé ººðò áîëîí òàíû
òàíèëä òîõèîëäñîí æèøýýãýýð ýõëýõ
Èëòãýëèéí îðøèë õýñýã íü ìàø ÷óõàë
áºãººä ¿íäñýí õýñãýýñ äóòàõààðã¿é õóãàöààã
çàðöóóëàõ õýðýãòýé. Ãàðàà ñàéí áîë áàðèà
ñàéí.
¯íäñýí õýñýã
Èëòãýëèéí ¿íäñýí õýñýã íü òàíû èëòãýëèéí ãîë
öºì áàéäàã. Èëòãýëèéí ¿íäñýí õýñãèéã áýëäýõäýý
 ªªÐÈÉêª ÕªÃƯ¯ËÝÕ ÑÓÐÃÀËÒÓÓÄ

äàðààõ ç¿éëñèéã àíõààðàõ õýðýãýòýé. Òºãñãºë õýñýã

1. ßìàð ¿íäýñëýë¿¿äèéã ãàðãàí òàâèõ Àëèâàà èëòãýëèéí òºãñãºë íü ñîíñîã÷äûí îé
2. ßìàð ¿íäýñëýë íü òàíû èëòãýëä èë¿¿ òîãòîîëòîä õàìãèéí èõ òîãòîîãääîã õýñýã.
òîõèðîìæòîé áàñ îíîâ÷òîé áàéõ Òèéìýýñ èëòãýëèéí òºãñãºë ñýòãýë õºäºëãºì ýð÷
õ¿÷òýé îðãèëóóí áàéõ ¸ñòîé. Óòãûí õóâüä òºãñãºë
3. ¯íäýñëýë¿¿äýý ÿìàð äýñ äàðààëàëòàéãààð
õýñýã íü èëòãýëèéí ãîë ñàíààã àãóóëæ áàéäàã ó÷èð
òàâèõ
ò¿¿íèéã ñîíñîã÷äûí õóâüä îéëãîãäîõ õàìãèéí
4. ¯íäýñëýëèéí ÿìàð õýëáýðèéã ñîíãîõ.
áîëîìæòîé õýëáýðýýð ºã¿¿ëýõ íü òîõèðîìæòîé.
¯íäýñëýë íü æèøýý, ñóäàëãàà, òîî áàðèìò
Òºãñãºëèéã òîõèðîìæòîé õèéõ õýä õýäýí àðãà
áàéæ áîëíî.
áàéäàã. ¯¿íä:
Èëòãýã÷ õ¿í ¿íäýñëýëýý ñîíãîõäîî äàðààõ
1. Óòãûí õóâüä èëòãýëèéí îðøèë õýñýãò
ç¿éëñèéã àíõààðàõ õýðýãòýé.
óÿëäóóëàõ.
1. Ìèíèé ñîíñîã÷èä ÿìàð õ¿ì¿¿ñ áàéõ âý?
2. Ä¿ãíýëòèéã ãóðâàí ººð ñýäâèéí õ¿ðýýíä
2. Òýä ýíý ñýäâèéí òàëààð þó ìýäýõ áîë? õèéõ.
3. Òýä ñîíãîí àâñàí ñýäâèéí òàëààð ýåðýã ýñâýë 3. Ó÷èð øàëòãààíóóäûã íýãýí ¿ç¿¿ðò çàíãèäàõ
ñºðºã ñýòãýãäëèéí àëèíòàé íü ¿ëäýõ áîë?
4. ªºðèéí äýâø¿¿ëñýí ñàíàëûí õýä õýäýí
Èëòãýëèéí ¿íäñýí õýñýã íü ñîíñîã÷äîä ñîíñîõ õóâèëáàðûã äýâø¿¿ëýõ
òóñàì óëàì ñîíèðõîë òàòàõóéö ñîíèðõîëòîé áàéõ
5. Á¿õ õ¿íèé ýâ ñàíààíû íýãäýë, íýãäñýí
íü èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé áàéíà. Èéìýýñ èëòãýëýý äàðààõ
îéëãîëòîíä òóëãóóðëàñàí ñýòãýë õºäëºì
àñóóëãààð òàâüáàë òîõèðîìæòîé.
óðèàëãà ãàðãàõ
¯¿íä: 6. Õàìòðàí àæèëëàõûã øààðäàõ
1. Òà ýíý àñóóäëûã õýðõýí íýýñýí 7. Õàðèëöàí áóóëò õèéõ ñàíàëóóäûã ãàðãàõ
2. Àñóóäëûã øèéäýõ ãàðöûã îëîõã¿é áàéñàí 8. Èðýýä¿éã ñàéí ñàéõíààð òºñººëºõ
òóõàé 9. Àëèà õîøèí ò¿¿õ ÿðèõ
3. Ýöýñò íü àñóóäëûã õýðõýí îíîâ÷òîé 10. Áýëýã ºãºõ, õàíäèâ ºðãºõ
øèéäâýðëýæ ÷àäñàí òóõàé
Òºãñãºë õèéõäýý àíõààðàõ ç¿éë ãýâýë îëîí
¯íýíäýý ñîíñîã÷èä ñîíèðõîëòîé, àäàë ÿâäàëòàé, èëòãýã÷äèéí õèéäýã àëäàà íü èëòãýëèéíõýý
àäàðìààòàé ºã¿¿ëëýã ñîíñîõîîð èðöãýýäýã. òºãñãºëèéã àëáàí ¸ñîîð çàðëàñàí àòëàà
Òýäýíä õ¿ññýíèéã íü ºãºõ íü ç¿éòýé. Èíãýæ áàéæ ¿ðãýëæë¿¿ëýí ÿðüñààð áàéäàã ÿâäàë ÿàõ àðãàã¿é
òàíû èëòãýë àìæèëòòàé áîëíî. ìºí áèëýý. Òàíüä àìæèëò õ¿ñüå.
Èëòãýë á¿õýí ººðèéí ãýñýí îðãèë öàãòàé áàéäàã.
Ýíý íü õàìãèéí ñîíèðõîëòîé õýñýã íü. Èëòãýëèéí
îðãèë öýã¿¿ä äàðààõ áàéäàëòàé áàéæ áîëíî.
¯¿íä:
1. Õàìãèéí ¿íýìøèëòýé ¿íäýñëýë
2. ªä㺺ã õ¿ðòýë íóóöàëæ áàéñàí ñàíààã îëîí
íèéòýä ãýíýòèéí áýëýã ìýò äýëãýõ
3. Õÿìðàëûí ¿åä ººðèéí áàéð ñóóðèéã
îíîâ÷òîéãîîð èëýðõèéëýõ
4. Ñýòãýë õºäëºëºº èëýðõèéëñýí ò¿ð çóóðûí
ãàöàëò, äîõèî çàíãàà èëýðõèéëýõ
5. Èëòãýëèéí õàìãèéí ñîíèðõîëòîé ò¿¿õ áîëîí
îíèãîîã èëòãýõ
Èëòãýëèéã õýð ¿íýìøèëòýé áîëãîõ íü îðãèë
öàãèéí øèéäýõ àñóóäàë.

ÎÞÓÒÀÍ 2009 81
 ªªÐÈÉêª ÕªÃƯ¯ËÝÕ ÑÓÐÃÀËÒÓÓÄ
Íèéòëýã ¿íäýñëýë
ªíººã õ¿ðòýë õ¿í òºðºëõòíèé ñî¸ë èðãýíøëèéí
õºãæèë íü ãîë òºëºâ õ¿íèé îþóíû ÷àäàìæ,
òýñâýð õàòóóæèë, ñýòãýëèéí õàòàä òóëãóóðëàæ
èðñýí áºë㺺. Í¿¿äëèéí ñî¸ë èðãýíøëýýñ ñóóðèí
ñî¸ëä øèëæýýä óäààã¿é áàéãàà òóë ýõ îðîí ìààíü
õºãæèíã¿é óëñóóäòàé õàðüöóóëàõàä àìüäðàõ
íºõöºë ñàéíã¿é áàéíà. Õýäèé òèéì ÷ ºíººäðèéí
õ¿÷èí ìºõºñ áàéäàë íü Ìîíãîë õ¿íèé ÷àäàìæ
äóòñàíààñ áîëîîã¿é òºäèéã¿é íýãäìýë õ¿ñýë,
ýð çîðèã, õè÷ýýë ç¿òãýë áàéõàä õ¿ðýõã¿é ãàçàð,
÷àäàõã¿é, ìýäýõã¿é ãýõ ç¿éë áàéõã¿é ãýäãèéã
×èíãèñ Õààí, ªãººäýé, Õóáèëàé, Ìàíäóõàé, Öîãò
Õóí Òàéæ, Ñ¿õáààòàð çýðýã áààòðóóä ìààíü áàòàëæ
ºãñºíèéã áèä ìýäýõ áèëýý. Äýëõèéí ò¿¿õýíä
òîäîîð òýìäýãëýãäñýí òýð öàã ¿å¿ä á¿äãýðýýä
áàéãàà õýäèé ÷ Ìîíãîëûíõîî ñ¿ð õ¿÷èéã XXI
çóóíä äàõèí ñýðãýýæ, ýõ îðíûõîî ñýðãýí ìàíäàëò,
õºãæèë äýâøëèéí òºëºº Ìîíãîë õ¿íèéã õàìãèéí
äýýä õýìæýýíä õºãæ¿¿ëæ, äýëõèé äàÿàð òàðõñàí
Ìîíãîë òóóðãàòíóóäûã ýâ ýåèéí õ¿÷ýýð íýãòãýõ
íü “Ìàíëàéëàõ Óðëàã”òºâèéí ¿¿ñýõ áîëñîí
øàëòãààí áîëíî.
Óäèðòãàë
̺ðººä뺺ð æèã¿¿ðëýñýí àìüäðàëäàà àíõíû
àëõìàà õèéõ ãýæ áóé 11 ä¿ãýýð àíãèéí òºãñºã÷
ä¿¿ íàðòàà ýíý ºäðèéí ìýíäèéã Ìàíëàéëàõ Óðëàã
òºâèéí íèéò ãèø¿¿äèéí ºìíººñ õ¿ðãýæ áàéíà.
Õ¿¿õýä íàñíûõàà õàìãèéí àç æàðãàëòàé ìº÷ ,
ãóíèã ãîìîðõîë, íýã íýãýíäýý áÿöõàí òóíèõ, ìºí
æèíõýíý íàéç íºõ人 îëæ àâäàã áèäíèé õî¸ð äàõ
ãýð áîëñîí ñóðãóóëèàð áèä á¿ãä ë äàìæèí èðäýã.
Ìèíèé õóâüä ÷ àíõíû ãýæ õýëæ áîëîõ á¿õ ë ç¿éë
òýíä ºíãºð÷ýý. Áóñàä õ¿¿õä¿¿äèéí ë àäèë ãàäàà
õàðëàòëàà òîãëîæ, õààÿà íýã ñýìýðñýí ä¿ðýìò
õóâöàñíààñàà çàëõàæ, àõûíõàà ãàíãàí õýðíýý
ººðò ìèíü òîìäñîí õóâöàñíóóäûã ºìñºõ ãýæ
82 ÎÞÓÒÀÍ 2009
ÿðüäàã áàéëàà. Íýã ¸ñîíäîî òîì áîëîõûã õ¿ñäýã
áàéæ. Õàðèí îäîî áóöààä ë àíãèéíõàà õ¿¿õä¿¿ä,
áàãøòàé, íàéç íàðòàéãàà óóëçàõ þìñàí. Çà ýíý
÷ ÿàõàâ. Ñóðàã÷ íàñíûõàà áÿöõàí äóðñàìæèéã òà
á¿õýíòýé ýõëýýä õóâààëöúÿ ãýæ áîäëîî.
“Îþóòàí 2009” ãàðûí àâëàãà íîìîîð Ìàíëàéëàõ
Óðëàã Òºâ òà á¿ãäòýé äàõèí óóëçàæ áàéãààäàà
áàÿðòàé áàéíà.
Ìèíèé áèå “Ìàíëàéëàõ Óðëàã Òºâ”-ä îðñíîîð
èõ ººð÷ëºëòèéã ººðòºº íýýæ ÷àäñàí ãýæ áîääîã.
Õýíèé ÷ ìýäýõã¿é, õýíèéã ÷ òàíèõã¿é õ¿í àíõ 2007
îíû 1 ñàðä æèæèãõýí óìãàð ºðººíèé õààëãûã
òàòàí îðæ áàéëàà. Îëîí õ¿ì¿¿ñèéí ºìíº ÷
ººðèé㺺 òàíèëöóóëæ ÷àäàõã¿é çîðèã ìóóòàé,
ººðòºº èòãýëã¿é ìèíèé àäèë îëîí çàëóóñ òýð
æèæèã ºðººíººñ ãàðààãàà ýõýëñýí þì. Íýãýí ñàéí
íàéçûíõàà ëåêöýíä ñóóõ óðèëãûã àâàí Çàëóó÷óóäûí
Îðäíû áàéð ëóó îðëîî. Èõ òîì ºðººíä ìóíäàã
èëòãýã÷ õ¿í õè÷ýýë çààõ íü äýý ãýæ áîäñîîð îðîõ
ºðººãºº îëòîë ¸ñòîé ë íýýðýý æèæèã ãýõýä òýð
îëîí õ¿í õýðõýí áàãòñàí íü ãàéõìààð òèéì ºðºº
áàéâ. ͺ㺺 ìóíäàã èëòãýã÷èéã íü ÷ àìüäðàëäàà
àíõ óäàà õàðæ áàéãàà ºíäºð øàð çàëóó áàéñàí
þì. Õààíà îðîîä èðñíýý óõààðàõ ãýæ õè÷ýýæ
áàéõ ¿åä õàðèí àçààð ºìíº íü óíøèæ áàéñàí íýã
íîìíû ñóðãàëò áîëæ áàéõ íü òýð. Óðüä íü óíøèæ
áàéñàí ÷ òýð áîëãîí îéëãîîã¿é ç¿éëýý òóðøëàãà
ìóóòàéõàí òýð çàëóóãèéí õè÷ýýëýýñ ñàéòàð
îéëãîæ àâëàà. Õè÷ýýë äóóññàíû äàðàà òºâèéíõºº
òóõàé íàìàéã ÿðüæ ¿ëäýõèéã ñàíàë áîëãîñíîîð
ýíý íü àìüäðàëäàà õèéñýí òîì øèéäâýð¿¿äèéí
íýã áîëñîí þì.
Ñèíåðæè áóþó ýâ íýãäëèéí õ¿÷ýýð ÷àäàõã¿é
ìýäýõã¿é ç¿éë¿¿äèéã ÷àääàã, ìýääýã áîëîõ,
óðäàà òàâèõ íýí ÷óõàë çîðèëãî çîðèëòóóäûã äýñ
äàðààëëàí áèåë¿¿ëýõ òýð ÷àäâàð ÷àäàìæóóäûã
óðüòàë áîëãîñîí çàëóó÷óóäûí íýãäýë Ìàíëàéëàõ
Óðëàã òºâ þì. Äýýð äóðäñàí íîìíû òóõàéä
ÌÓÒ (Ìàíëàéëàõ Óðëàã Òºâ)-èéí áàðèìòàëäàã
çàð÷ìûí òóõàé áóþó Ôðàíêëèí Êîâè êîìïàíèéí

Øîíí Êîâè çîõèîã÷èéè “ªñâºð íàñíûõíû
äýýäýëæ ìºðäºõ 7 çóðøèë” ãýñýí íîì þì.
Îäîîãèéí õ¿¿õýä çàëóóñ á¿ãä ë íîì óíøèõ äóðã¿é
áîëæýý, çàëõóó áàéíà ãýæ õýëýõ àõìàäóóäûí
õàëàãëàë èõýññýí. Àðãà ÷ ¿ã¿é äýý, ò¿¿íèéã íü
îðëîõ “òåëåâèçîð”, “èíòåðíýò” ãýõ ìýò÷èëýí
ìýäýý ìýäýýëëèéã íýã äîð òºâºãã¿éõýí àâ÷ ÷àäàõ
òåõíîëîãè íü òýð ¿åòýé õàðüöóóëáàë õºãææýý.
Ãýâ÷ íîì óíøèõûí ñàéõíûã õýäèé õîéíî ìýäñýí
÷ ä¿¿ íàðòàà çîðèóëæ íýãýí íîìûã 3 æèëèéí
õóãàöààòàé öºõðºëòã¿é îð÷óóëñàí 6 çàëóóãèéí
õ¿ñýë ìºðººäºë ýõíýýñýý áèåëëýý îëæýý.
Áàãààñàà ë íîì óíøèõ äóðã¿é áàéñàí ÌÓÒ-
èéí òýðã¿¿í Á.Ñàéíáàÿð äýýðõ íîìûã óíøñàí
íü ò¿¿íèéã íîì óíøèõ ñîíèðõîëòîé áîëãîîä
çîãñîõã¿é á¿ð îð÷óóëàõ ñýòãýë ð¿¿ õºòºëñºí þì.
Èíãýýä 5 íàéçòàéãàà õàìòàð÷ ãóðâàí æèëèéí
òóðøèä îð÷óóëæ, õÿíàí çàñâàðëàñààð ÿã èõ
ñóðãóóëèéí õîíõíû áàÿðûí ºäðººð àìæèæ
õýâë¿¿ëýí îëíû õ¿ðòýýë áîëãîñîí íü ºä㺺 “ªñâºð
Íàñíûõíû Äýýäýëæ ̺ðäºõ 7 Çóðøèë” õýìýýõ íîì
áîëñîí þì. Îð÷óóëãûí ÿâöàä òîõèîëäñîí íýãýí
ñîíèðõîëòîé áºãººä áàõàðõìààð àæèë áîë çîõèîë÷
Øîíí Êîâèòîé õàìòðàí àæèëëàñàí ÿâäàë þì. Òýä
íîìîî çîõèîã÷èéí ýðõã¿é õóóëü áóñààð ãàðãàõûã
õ¿ññýíã¿é. Òèéìýýñ íîìíû ýðõèéã ýçýìøèã÷
“Ôðàíêëèí Êîâè” êîìïàíè ðóó õîëáîãäîí õàðèëöàí
òîõèðîëöîæ ãýðýý õèéõýýð áîëîâ.
Óäàëã¿é íýãýí ñàíàë èðñýí íü Øîíí Êîâèãèéí
ãóðàâ äàõü íîì áîëîõ “The 6 Most Impor-
tant Decisions You’ll Ever Make” á¿òýýë áàéâ.
Òýðýýð Ìîíãîëûí çàëóó÷óóäûí ºìíººñ íîìíû
áè÷èëòèéí ¿éë àæèëëàãààíä òóñëàõûã õ¿ññýí òóë
çàëóóñ áîëîìæèò öàãààðàà õ¿ññýí õóãàöààíä íü
ºãñºí àæèë á¿ð äýýð íü á¿õ áîëîëöîîãîîðîî
îðîëöñîí. Ò¿¿íèé ¿ð ä¿íä Ìîíãîë õýìýýõ íýð
òýðõ¿¿ íîìîíä òàâàí óäàà ãàðñàí íü áèäíèé
õóâüä ýõ îðíîî Àìåðèê áîëîîä äýëõèé äàõèíàà
ñóðòàë÷èëàõàä îðóóëñàí àíõíû áîäèò õóâü íýìýð
áîëñîí þì.
Ò¿¿õýí çàìíàëààñ…
Òýðòýý 2003 îíû íàìàð MIU ñóðãóóëèéí 7 çàëóó
íýãäýí “Good Night Group” ãýæ àíõ áàéãóóëæ
áàéæýý. Õýíèé ÷ ñàíààíä îðîìã¿é íýðòýé ýíý
çàëóóñûí íýãäýë ºä㺺 îëîí îþóíëèã çàëóóñûã
äàãóóëæ áàéíà. Äýýð äóðäñàí “ªñâºð íàñíûõíû
äýýäýëæ ìºðäºõ 7 çóðøèë” íîìûã îð÷óóëàã÷
çàëóóñ èõýâ÷ëýí øºíèéí öàãààð ñóóæ àæëàà
õèéäýã áàéñàí áºãººä “Òàâòàé íîéðñ äîî àõàí
ä¿¿ñ, ýõ îðîí ìèíü, Áèä òà íàðûíõàà òºëºº
ªªÐÈÉêª ÕªÃƯ¯ËÝÕ ÑÓÐÃÀËÒÓÓÄ
øºíèéí íîéðîî õàñàí àæèëëàõ áîëíî” ãýñýí
óðèàí äîð Ñàéíáàÿð, Áàò, Îþóíáîëä, Ãàíáîëä,
̺íãºíçóë, Áàòõàíä íàð íýãäýí îð÷óóëãàà õèéäýã
áàéæýý. Ýíý á¿õ öàã ¿åèéí ÷óõàë ç¿éëñèéí äîòîð
íýã íýãíýý îéëãîí áèå áèåäýý óóñàæ íºõºðëºë
¿¿ñãýñýí áàéëàà. ßã ýíý óóð àìüñãàë, ñýòãýë ç¿ðõ
äîòîð Ìàíëàéëàõ Óðëàã õýìýýõ êëóáèéã íîìîî
õýâëýí ãàðãàñàí æèëýý áàéãóóëñàí íü îäîîãèéí
òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà áîëîõ ýõëýë áàéæýý.
2006 îíä êëóáýý àíõ áàéãóóëæ îð÷óóëñàí
íîìíûõîî ñóðãàëòûã îëîí çàëóóñò õ¿ðãýñíýýð
çàðèì íýã íü ¿ëäýõ ñàíàëààð áàéãóóëëàãà
áîëîõ øààðäëàãàòàé áîëîõûã ìýäæýý. Èíãýýä
àíõ óäàà 2007 îíû 1 ñàðä Çàëóó÷óóäûí îðäíû
æèæèãõýýí ºðººíä Ñàéíáàÿð, Áàòõàíä áà Ãàíñ¿õ
íàð ¿éë àæèëëàãààíû òºëºâëºãººã ºäðèéí
èõýíõ öàãàààðàà ÿðèëöàí çîõèîí áàéãóóëàëòòàé
ýõýëñýí þì. Òýð 3-ûí õýíèé ÷ áîäîæ áàéãààã¿é
îëîí çàëóóñûí õ¿ðýýëýë 2007 îíû 2 ñàð ãýõýä àëü
õýäèéí á¿ðäñýí áàéñàí íü öààøäûí àæëûí óðàì
çîðèã, ìîíãîë îþóòàí ñóðàã÷äûí óõààí òýëýãäýí
ººðñäèéíõºº òºëºº èõèéã ñóð÷ ìýäýõèéã õ¿ñäýã
áîëñîí íü õàðàãäàæ áàéñàí þì.
“ªñâºð íàñíûõíû äýýäýëæ ìºðäºõ 7 çóðøèë”
íîì-ûí ñóðãàëò ºã뺺 8 öàãààñ ýõýëæ, ¿ðãýëæëýýä
õóâü õ¿íèé ñóðãàëò, õýëíèé ñóðãàëò çýðýã õè÷ýýë¿¿ä
ÿâàãäñàíààð ¿íýõýýð îëîí çàëóóñ ººð÷ëºãäºæ
áàéãàà íü èëò áàéñàí. Óëìààð 2007 îíû 3 ñàðûí
2-û ºäºð “Ñèíåæðè” áóþó òºâèéí ãèø¿¿äèéí 3
ñàðûí äîòîð þó ñóðñàí, ìýäñýíýý íàéç íºõºä,
ãýð á¿ëäýý ¿ç¿¿ëñýí ãàéõàìøèãòàé òîãëîëòûã
2 äîëîî õîíîãèéí òóðø óéãàã¿é áýëäñýíèé ¿ð
ä¿íä òàâüæ ÷àäñàí áºãººä ýíý òîãëîòîîð 600
õ¿íèé ñóóäàëòàé òàíõèì ä¿¿ðñýí áàéñàí þì.
Ýíý òîãëîòîîð çàëóóñûí íýãäýë õýðõýí àìæèëòûã
àâ÷ èðäýãèéã õàðóóëñàí áºãººä èõ õýìæýýíèé
òóðøëàãà, àëäàà, îíîîã îëæ àâñàí íü áàñ ë íýã
÷óõàë ç¿éë áàéæýý.
“ªñâºð íàñíûõíû äýýäýëæ ìºðäºõ 7 çóðøèë”
ÎÞÓÒÀÍ 2009 83
 ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
íîìíû çîõèîã÷ êîìïàíè äàðààãèéí íîìîî
îð÷óóëàõ ñàíàëûã áèäýíä òàâüñíààð áàñ
íýãýí áàõàðõóóøòàé ç¿éë áîëñîí þì. “×èíèé
àìüäðàëäàà ãàðãàõ 6 ÷óõàë øèéäâýð” íîìíû
àæèëä îð÷óóëãûí áàã õàíöóé øàìëàí îðæ
àìæèëòòàé îð÷óóëæ äóóññàí áºãººä îäîî
õýâëýëòýíä îðîõîî õ¿ëýýæ áàéíà.
Öààøëààä áèä ººðñäèéí ãýñýí òàíãàðàãòàé
áîëæ, ºðãºñºí ãèø¿¿ä ¿íýõýýð òºâèéíõºº òºëºº
àæèëëàõ ñýòãýë
íü óëàì
áàäàðäàã
áîëñîí
þì. Ýíýõ¿¿
òàíãàðàãò:
Õàà ÷ òóñ áîëîõ
ÿâñàí ºâºã
äýýäñèéíõýý
àðèóí õºëñ
õ¿÷ýýð áèé
áîëãîñîí
óëñ ýõ îðîí, Ìîíãîë õ¿íèéõýý
¿íý öýíèéí òºëºº ýíý áèåý
¿ë õàéðëàí õîé÷ ¿åäýý ãýðýëò
èðýýä¿é, ñàéí ñàéõàí á¿õíèéã
ºâë¿¿ëíý ãýñýí óòãà ó÷èðòàé.
Òºâèéí ãèø¿¿ä ìààíü ýõíýýñýý
ãàäààä óëñóóäàä ñóðàëöàõààð
ÿâñàí íü ÌÓÒ-èéí ñàëáàð
õàðü íóòàãò áàéãóóëàãäàõ
¿¿ñýë áîëñîí áà Áýýæèí õîòîä
ñóðàëöäàã çàëóóñûí Ìàíëàéëàõ
Óðëàã òºâèéí ñàëáàð áàéãóóëàãäñàí ÿâäàë þì.
Èéíõ¿¿ Óêðàéí, ßïîí, ªìíºä Ñîëîíãîñ, Ìàëàéç,
Âüåòíàì, ÀÍÓ, Èõ Áðèòàíè, ÁÍÕÀÓ-ûí 2-3 õîòîä
òºâèéí ãèø¿¿ä ñóðàëöàæ ººðñäèéí óðèà çîðèëãîí
äîð òýð ÷èíýýãýýð îëîí îþóòíóóä íýãäýæ, îëîí
óëñûí èðãýä ìàãòàí ñàéøààæ áàéíà.
2007 îíû çóíààñ ÀÍÓ-ààñ ìîíãîëä õ¿ðýëöýí
èðæ Àíãëè õýë çààäàã çàëóóñûí ñóðãàëòàíä
õàìðàãääàã áîëñíîîð õýëíèé òºâøèí èëò
äýýøèëöãýýæ áàéíà.
2008 îíû ÓÈÕ-ûí ñîíãóóëüä çîðèóëæ õàéð
ýíýðëèéã ãóäàìæààð ò¿ãýýå óðèàòàé îëîí óëñûí
“Free Hug” áóþó ׺뺺ò òýâðýëòèéã õ¿í õºë
áóæèãíàñàí ãàçðóóäààð ò¿ãýýñýí þì.
ßìàðâàà íýãýí áàÿð òýìäýãëýëò ºäºð á¿ðýýð
õàìòäàà áàéæ òýìäýãëýäýã ¸ñ òîãòæýý. Ýíý á¿õ
¿éë àæèëëàãààã äóðäâàë èõ õóãàöàà øààðäàõ òóë
ýíý õ¿ðýýä äóóñãàÿ. Áèä á¿ãäèéí àæèë ¿éë õýðýã
íºõºðëºë äýýð ¿¿ñ÷ õàìòðàí àæèëëàõ òààòàé
íºõöºë áàéíãà á¿ðääýã þì.
84 ÎÞÓÒÀÍ 2009
Îäîî “Îþóòàí 2009” íîìîíä çîðèóëàí ýðõýëæ
áàéãàà îþóíû òàéëëàà òà á¿õýíä òîëèëóóëúÿ:
• ̺ðººäºë õýìýýõ ýõíèé á¿ëýã: Ýíý á¿ëãýýð òà
á¿õýíä ºíººãèéí çàëóóñûí ìààíü ìºðººäºë,
ò¿¿íèé òàëààðõ áîäëûã õ¿ðãýõ áîëíî.
• Òºãñºã÷äºä çîðèóëñàí óäààõ á¿ëýã: Ñóðãóóëèà
òºãñººä õýðõýí ìýðãýæëýý ñîíãîõ, áàñ õýðõýí
èõ ñóðãóóëüä ñóð÷ îþóòàí áîëîõîî ìýäýõã¿é
áàéíà óó? Òýãâýë òà ýíý á¿ëýãò àíõààðëàà
õàíäóóëíà óó. Òàíû
àñóóäëûã
øèéäýõ
áàãà ÷
á î ë î â
áîëíî.
• Á¿ëýã III
“ªñâºð
íàñíûõíû
äýýäýëæ
ìºðäºõ 7
çóðøèë” íîì õýíèé àìüäðàëä
õýðõýí íºëººëºâ? Áèäíèé
îð÷óóëñàí íîì ìààíü áîäèò
àìüäðàëä õýðõýí áèåëýëýý
îëñíûã òà ýíý á¿ëãýýñ ìýäýõ
áîëíî.
• Á¿ëýã IV “×èíèé àìüäðàëäàà
ãàðãàõ 6 ÷óõàë øèéäâýð”
íîì õýíèé àìüäðàëä õýðõýí
íºëººëºâ? Áèä á¿õíèé
äàðààãèéí îð÷óóëàãäñàí ýíýõ¿¿ íîìûí
îð÷óóëàã÷äûí íýã íü ñýòãýãäëýý áèä á¿õýíòýé
õóâààëöñàí þì.
• Á¿ëýã V áóþó “̺ðººäºë áèåëäýã ¿¿?”
íîìíû Çóãàà õýìýýõ á¿ëýã: Áèä ºíãºðñºí
æèëèéí “Îþóòàí 2008” íîìîíä äýýðõ íîìíû
çîõèîã÷äûí ¿ãèéã õ¿ðãýæ áàéñàí áîë õàðèí
îäîî òóí óäàõã¿é õýâëýëòýíä îðîõîä áýëýí
áîëîîä áóé íîìíûõîî íýã á¿ëãèéã á¿õýëä íü
õ¿ðãýæ áàéíà.
2028 îíä Ìîíãîë óëñàä ìààíü Îëèìïèéí èõ
íààäàì çîõèîí áàéãóóëàãäàíà ãýâýë òà èòãýõ ¿¿?
Èòãýõýä áýðõ ÷ òàíä áàñ íýãýí áîäëûã òºð¿¿ëæ
áàéæ áîëîõ þì. Åð íü ÿàãààä áîëæ áîëîõã¿é
ãýæ?
×óõëàà ýðõýìëýõ ¸ñûã áèä á¿õýí ìºðääºã áèëýý.
Òèéìýýñ ÌÓÒ-èéí àëñûí õàðàà, çîðèëãî, çîðèëò
- ýíý á¿ãä áèäíèé ºäºð òóòìûí àìüäðàëûí õýâ
ìàÿãèéã ýâäýæ óòãàòàé áîëãîäîã ãýæ áè õóâüäàà
¿çýæ áàéíà.
 ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ

íü ìîíãîë õýëíèé ìààíü ¿ãèéí ñàí áàÿëàã ãýæ

ñàíàãäóóëàõààð. Õàðèí ºìºã ò¿øèã ä¿¿ðýí ààâ,
õàéð ýíýðýë ä¿¿ðýí ýýæèéãýý áèä õýðõýí ìàãòàõ
áèëýý? Ýìýý ìààíü íàäàä ýíýõ¿¿ ø¿ëãèéã
òàéëáàðëàí óíøèõäàà ýöýã ýõýý ìàãòàõàä ìîíãîë
õýëíèé ¿ãèéí ñàí äàõü á¿õèé ë óðàí ñýöýí, ñàéí
ñàéõàí ¿ã äóëèäàõû㠺㿿ëæ áàéñàí þì. ¯íýõýýð ÷
ò¿ìýí ýðäýíèéí ñàíòàé Òºðºëõ õýë ìèíü ñîíñîî÷
ãýæ ýõ õýëýýñýý ãóéæ áàéãàà íü ýíý ø¿ëãèéí óòãà
àãóóëãûã õàðóóëàõ áàéõ ãýæ íàéäàæ áàéíà.

Ò¿ìýí ýðäýíèéí ñàíòàé

Òºðºëõ õýë ìèíü ñîíñîî÷!
Ýãíýãò ìºíõèéí òóÿàòàé
Ýðäýíýñèéí õýëõýý õàéðëàà÷!
Õàíãàéí íóðóó øèã íºìºðòýé
Õàéðò ààâûãàà ìàãòàÿ!
Õàëóóí íàð øèã èë÷òýé
ªìºã ò¿øãèéã íü äóðñàÿ!
Óóëûí ýíãýð øèã öýëèéñýí
Óóæèì òýí¿¿í ìàãíàé íü
Óñíû äîëãèîí øèã èë÷òýé
Óÿí 纺ëºí õàðöûã íü
Õàðèí äîîðõ ñõåìýýñ Ìàíëàéëàõ Óðëàã òºâèéí Í¿äýý àíèàä áîäîõîä
çîðèëãî çîðèëò àëñûí õàðààã ¿çýæ ñîíèðõîíî óó? Ñýòãýëä òîäõîí áàéíàì
¯çãýý àâààä áè÷èõýä
Ñàíààíä äóëèõàí áîëíîì
̺ðººäºë õýìýýõ ýõíèé á¿ëýã… ¯¿ðäèéí õàëóóí õàéðûã íü
Þóòàé áè ç¿éðëýõ âý?
̺ðººäºë. ̺ðººäºëã¿éãýýð ýíý äýëõèé äýýðõ
¯ðãýëæèéí ÿëäàì ä¿ðèéã íü
àìüäðàë ÿìàð óòãàã¿é áàéõ áàéñàí áîë? ªâºº
Õýíòýé áè æèøèõ âý?
ýìýý íàð ìààíü îäîîã õ¿ðòýë ìºðººääºã. ¯ð
Ò¿ìýí ýðäýíèéí ñàíòàé
õ¿¿õäýý ñàéí ñàéõàí ÿâààñàé, õýí õ¿íèé äîîð
Òºðºëõ õýë ìèíü ñîíñîî÷!
áèòãèé îð÷îîñîé ãýõ ìýò÷èëýí . Áèä á¿ãäèéí
Ýãíýãò ìºíõèéí òóÿàòàé
ñàéí ìýäýõ Àìåðèêèéí íýãäñýí óëñûí øèíýõýí
Ýðäýíýñèéí õýëõýý õàéðëàà÷!
åðºíõèéëºã÷ Áàðàê Îáàìà áàãààñàà ë “Áè ÀÍÓ-
ûí àíõíû ºíãºò àðüñòàé åðíõéèëºã÷ áîëíî” ãýæ
Äýì÷èãèéí ÄÓËÀÌѯÐÝÍ
ìºðººäºæ ÿâñàí ãýäýã. Ò¿¿íèé ìºðººäºë îäîî
1963 îí
á¿ðýí áèåëæýý. Àçààð ìºðººäºë áèåëäýã þì.
Ýíý ë ç¿éëèéí òóõàé çàëóó÷óóä ìààíü þó ãýæ
Äýýðõ ø¿ëýã áîë 80 äàâñàí ýìýýãèéí ìèíü ø¿ëýã,
áîäîæ ñàíàæ ÿâäàã íü òà áèäýíä áàñ ë íýã ç¿éëèéã
òà îíûã íü õàðæ áàéãàà áàéõ. Ýíý áîë ýìýýãèéí
áîäîãäóóëàõààð… Ìàíëàéëàõ Óðëàã òºâèéí
ìèíü ààâûíõàà à÷èéã áàãàõàí ÷ áîëòóãàé õàðèóëàõ
ãèø¿¿äèéí ìºðººäëèéã òîëèëóóëæ áàéíà.. Õàðèí
þìñàí ãýñýí õ¿ñëýýñ íü óðãàæ ãàð÷ èðñýí þì.
ýöñèéí ä¿ãíýëòèéã òà ººðºº õèéãýýðýé. ̺ðººä
ìºðººä áàñ äàõèí ìºðººä.

̺ðººäºõºä ìºí㺠áàñ íàñ õàìààðàõã¿é.

Äîîðõ ø¿ëãèéã ýöýã ýõäýý õàéðòàé õ¿í á¿ðò
çîðèóëààðàé ãýæ ýìýý ìààíü çàõèñàí þì. Óëñ,
ýõ îðîí, áàéãàëü, ºâ ñî¸ëîî ìàãòàí äóóëàõàä
õàìãèéí ñàéí ñàéõàí ¿ãñèéã ÿðóó òîäîîð óðñãàäàã

ÎÞÓÒÀÍ 2009 85
 ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
̺ðººä , ìºðººä áàñ äàõèí ìºðººä
̺ðººäºõºä ÿìàð ìºí㺠òºëºõ áèø äýý.
Ñàíàñíûõàà çîðãîîð ë ìºðººä.
̺ðººä뺺ð æèã¿¿ðëýñýí àìüäðàë ë óãèéí
óòãàòàé. Áè ÷ áàñ ìºðººääºã. Áè ÿã ë æààõàí
õ¿¿õýä øèã ìºðººääºã.
ªíãºðñºí çóóíû äóíä ¿åä Àìåðèêèéí àëäàðò óðàí
èëòãýã÷ Ìàðòèí Ëþòåð Êèíã àãóó ìºðººäñºí øèã
áè ÷ áàñ ìºðººäºæ áàéíà. Øóäàðãà áóñ íèéãýì,
õàõóóëü õàâ÷ëàãàíä äèéëäñýí òýð íèéãìýýñ
¿íýíèé òºëºº ÿâæ áóé õ¿ì¿¿ñèéí ÿëàëò èðæ
áàéíà ãýæ áè ìºðººäºæ áàéíà. Õýçýý íýãýí öàãò
áàÿí ÷ áàé ÿäóó ÷ áàé á¿ãä ë àäèëõàí øèéòãýãääýã,
á¿ãä ë àäèë õóóëèéí ºìíº õàðèóöëàãà õ¿ëýýäýã
òèéì íèéãýìä àìüäðàõûã ìºðººäºæ áàéíà.
Ñîíãîëò õèéõ ¿íýò ç¿éëòýé àðä÷èëñàí íèéãýìä
àìüäàð÷ áàéãàà ÷ áèäíèéã ñîíãîëòûã óñòãàäàã
òýð íèéãýì áèòãèé áàéãààñàé ãýæ áè ìºðººääºã.
Ýíý ìºðººäë¿¿äèéí äîòðîîñ Ìîíãîë óëñ ìààíü
ìàíäàí áàäðààñàé ãýæ áè õàìãèéí èõ õ¿ñäýã.
Óëààíáààòàð õîò ìààíü Àçèéí áàð áîëíî ãýäýãò
èòãýäýã. 2028 îíä Óëààíáààòàð õîòîä Îëèìïèéí
òîãëîëò áîëíî ãýäýãò ìºí èòãýæ ¿¿íèé òóõàé áè
ìºðººäºæ ÿâäàã þì àà.
Àçààð ìºðººäºë áèåëäýã þì. Áè öààøäàà
ìºðººäºõ ÷ áîëíî. Ýíý ìèíèé ýõëýë ë þì. ªº áàñ
ººðèéíõºº õîááè áóþó ìàøèí öóãëóóëàõ ìààíü
ìàø òîì öóãëóóëãà áîëíî ãýæ ìºðººääºã.
ÌÓÒ-èéí ãèø¿¿í Á.Öîãò-Î÷èð
Ñàðíû äýðãýäýõ Îä áîëîõ ìºðººäºëòýé...
Áè ìºðººääºã áóñäûí ë àäèë ñàéõàí àìüäðàë, àç
æàðãàë, ìºí㺠ãýýä ë ÿâíà 人. Óã íü çºí人 áàéãàà
òýãýõäýý ýõíèé õýä íü ýíý ø¿¿. Áóñäààñ îíöãîé ãýâýë
áè ýíý á¿õýíäýý õ¿ðýõèéã ìºðººääºã áàñ õè÷ýýäýã.
̺ðººä뺺 ãýýä ìºí㺠îëäîãã¿é ìºíãº
òºëäºãã¿é, õàðèí ìºðººäºë人 õ¿ðýõèéí òóëä
ìºí㺠òºëºõ õýðýãòýé ìºí㺠îëîõ õýðýãòýé.
Á¿ãäýýðýý ìºðººäººðýé, òýãýõäýý ÷èõýð, óíäàà
áèø ø¿¿. Àãóó òîìîîð ìºðººä, ñàðàí äýýð
ººðèéíõºº çóðãèéã ñèéë¿¿ëæ áàéíà ãýæ ìºðººä,
á¿ãä áèåëýõ áîëíî. ×è áîäèò áîëãîæ ÷àäíà. Áè
áîë èõ ñîíèí þì ìºðººääºã ø¿¿ äýý. Ñàðíû
õàæóóä ¿ðãýëæ áàéäàã áîëîõ ãýýä ë, õàâèðãàí ñàð
ãàðàõàä ãàíö îä õàæóóä íü áàéäàã,òýðíèé îðîíä
áè áàéõûã ìºðººääºã. Ñîíèí áàéãàà áèç. Òýãýõäýý
îä íü áîë÷èõ þì áîë õàéðòàé õàéðëàäàã áîëîí
áóñàä ÿäàð÷ ÿâàà õ¿ì¿¿ñèéí çàìûã íü ãýðýëò¿¿ëýõ
áîëíî ãýæ. Áè ÷àäíà àà, òà íàð ÷ áàñ.
ÌÓÒ-èéí ãèø¿¿í Ó.Îäáèëýã
86 ÎÞÓÒÀÍ 2009
Áè õàéð ò¿ãýýã÷ õ¿í áîëíî ãýæ ìºðººääºã…
̺ðººäëèéí õºëºã îíãîöîíä ñóóãààä õýñýã àÿëàõ
÷ ãî¸ ø¿¿. Õ¿í á¿õýí ìàø òîì ç¿éëèéã ìºðººäºæ
ò¿¿íèéãýý çàðèìûã íü õèéõèéí òºëºº øóíàí
ç¿òãýäýã.
Áè õàéð ò¿ãýýã÷ õ¿í áîëíî ãýæ ìºðººääºã. Áèä
áîëîí áÿöõàí ä¿¿ íàð ìèíü õ¿íèéã õàéðëàæ, ãýð
á¿ëýý õàéðëàæ áàéæ ýõ îðíîî ÷ ãýñýí õàéðëàõ
õàéð òýäýíä áèé áîëíî. Ýíý äýëõèéä òºðºãñäèéã
ýõ îðîí, áóñàä á¿õ ç¿éëèéã õàéðëà ãýñýí îéëãîëò
ñóóëãàñàí áàéäàãã¿é ø¿¿ äýý. Òèéìýýñ áè
èðýýä¿éí áîëîí íÿëõ ¿ðñäýý õ¿íèéã õàéðëàõ àãóó
íàíäèí ó÷èð ñàéõàí ñýòãýë, óõààðàë 3-ûã çààõ
àðãûã îëîõîä íü òóñàëæ ¿ðãýëæ äýðãýä íü áàéõ
áîëíî. Áàãø ãýäýã áàñ ñàéõàí ìýðãýæèë ø¿¿ äýý.
Õýçýý íýãýí ºäºð èõ õîòûí ìèíü õ¿ì¿¿ñ àæèëäàà
ãàðààä ÿâàõäàà í¿¿ðýíäýý ìóóõàé öàðàéã áèø
ìèøýýñýí èíýýäèéã áèå áèåíäýý õàéðëàæ àëõàõ
ºäºð óãòàõ áèç ýý. Òîâ÷õîíäîî áîë áè õ¿íèé
õ¿ì¿¿ñèéí òºëºº, ýõ îðíûõîî òºëºº çà ãýæ
õýëýõ õàðèóöëàãà ¿¿ðýí áèåë¿¿ëýõ áîëíî. Áóðõàí
á¿ãäèéã íü èâýýõ áîëíî, òèéì ÷ ó÷ðààñ áóðõàí
õàéðûí ýë÷èéã áèé áîëãîñîí áàéäàã. Èõ õîò
ìèíü ñàéõàí áîëíî, Ìîíãîë îðîí ìèíü ìàíäàõ
áîëíî ìàíäñààð ÷ áàéõ áîëíî, õàðèí ò¿¿íä áèä
á¿õýí ç¿òãýõ ÷ áîëíî.
ÌÓÒ-èéí ãèø¿¿í ̺íõçàÿà
Áè àíäóóðñàí áàéæýý
Ýíý äýëõèé äýýð òºðñºí õ¿íèé ¿¿ðýã à÷ õîëáîãäîë
þó âý? ãýæ áè ººðºº ººðòºº ºäºð áîëãîí áîääîã
÷ îíîâ÷òîé õàðèóëòûã òèéì ÷ àìàð îëñîíã¿é.
Ýíý àñóóëòûã ¿ðãýëæ áîääîã ìààíü íàìàéã
ìºðººäºìòãèé õ¿í ãýäãèéã èëòãýõ áèç. ªã뺺
áîëãîí áîñîîä óòàà ¿íýðòñýí ýíý õîòûíõîî ç¿ñ
öàðàéã õàðààä õýçýý íýã êèíîí äýýð ãàðäàã øèã
ñàéõàí áîëíî äîî ãýæ áîääîã áàéëàà. Áè àõëàõ
ñóðãóóëèà òºãñºõ人 ìàø ñýòãýë äóíäóóð òºãñºæ
ìîíãîëûí áîëîâñðîëûí ñèñòåìèéã ãîëæ, èõ
áóðóóã ºãäºã áàéñàí. Õààÿà íýã ýìýý ºâºº äýýðýý
î÷èõîä òýð õî¸ð ìààíü õ¿ðòýë ìîíãîëûíõîî
ýäèéí çàñàã, óëñ òºð áîëîí åðºíõèéëºã÷èéã
ýãä¿¿öýí áóðóóã ò¿¿íä òîõîæ áàéëàà.
Ãóäàìæààð ÿâàõàä ÷ çîâõè íü ººäºº ìîíãîë
çàëóóñûí ñ¿ð õ¿÷ áàéõàà áîëüæ õàà ñàéã¿é ë
ãàçàð øèðòýí ÷óëóó ºøèãëýõ õ¿ì¿¿ñèéí òîî
èõýññýí þì øèã. Ýíý á¿õýíä çîõèöîí àìüäàð÷
÷àäàõã¿é íü íèéãìèéí õýö¿¿ õ¿íä äàâõàðãà ðóó
îðæ áàéíà ãýæ õàðàãäàíà. Õàðèí õýí ñýðãýëýí,
õýí àñóóäàëòàé çîõèöîæ ÷àäàæ áàéíà òýð ñàéõàí
àìüäàðíà. Ãýõäýý òýð õ¿ì¿¿ñ ÿäóó áàéãàà õ¿íýýñ

èë¿¿ äàðàìòòàé áàéõ þì. Ýíý õýö¿¿ ìîíãîëûí
ºíººãèéí áàéäàëä ìºíãºòýé õ¿í ÷ ñàéõàí
àìüäàð÷ ÷àäàõã¿é áàéãàà, õýäýí òºãðºãºº íýã ë
áóðóó ãèøãýâýë àëä÷èõ ãýýä õýö¿¿, ìºí àìüäðàë
íü àñóóäëààð ä¿¿ðýí áàéãàà õ¿ì¿¿ñèéí õýñýã
íü òýäíèéãýý ºäºð øºíºã¿é ìóóëíà. Ýíý á¿õýí
òýð õ¿íä äàðàìò áîëîí î÷ñîíîîð ìºíãºã¿é
áàéãààãààñàà èë¿¿ äàðàìò áîëæ áàéõ þì.
Äóíäàæ òºâøèíä ÿâàà íü áàòàëãààã¿é èðýýä¿éä
í¿äýý òàñ àíèí ººðéèí áàéãàà á¿õíýý ë çîðèóëæ
ç¿òãýæ áàéíà. Èíãýýä ýíý á¿õýí ¿ðãýëæëýýä áàéõ
óó? Íàäàä õýö¿¿ ñàíàãäñàí.
Õýñýã õ¿ì¿¿ñ õàðèéí îðîíä þì ñóð÷, àìüäðàë
¿çýæ áàéãàà íü òºâøíººñºº íýëýýä òîì àëõàæ
÷àäíà ãýäýã. Ýíý ¿ã èõýâ÷ëýí çàëóó ¿åèéíõýí áóþó
áèä íàðò èõ íºëººëäºã. Áè ÷ áàñ þó äóòàõàâ ãýýä
õàéðòàé õ¿íýý îðõèîä, áàéãàà ç¿éëýý çîëèîñëîîä
ÿâñàí. Ç¿¿í ºìíºä àçèéí õºãæ뺺𺺠òîëãîé
öîõèæ áóé íýãýí óëñ. Àíõ á¿õ ç¿éë ìèíèé áîäîæ
áàéãàà øèã ºíäºð øèëýí áàéøèí ºðãºí ãóäàìæ,
ãàäààä ñî¸ëòîé íèéãýì ãýýä ë ... Õàðèí óäàëã¿é
áîäîë ìààíü àõèí øèíý÷ëýãäëýý. Óòààòàé ÷,
àñóóäàëòàé ÷, õàòóó ÷, õ¿éòýí ÷ ìîíãîë ìààíü
õàìãèéí ñàéõàí ãàçàð. Ýðãýýä áè ìîíãîëîî
ìºðººäºæ, õ¿ñýæ, ñàíàæ, ¿ã¿éëæ ýõýëñýí. Òýãýýä
áè õýñýã ìàðòàãäñàí ç¿éëýý ýðã¿¿ëýí ñàíàëàà.
Ìîíãîëä áàéõäàà ýíý îð÷ëîíä òºðñíèé ìèíü à÷
õîëáîãäîë þó âý? ãýæ ººðººñºº àõèí àñóóëàà.
ªìíºõººñºº äýýðäýæ çàõ çóõààñ íü õàðèóëæ
ýõýëñýí þì. Ìèíèé áîäëîîð õ¿í ººðòºº þó
áàéõã¿éã õ¿ñýæ áàñ ìºðººääºã. Ýíý áîë õ¿í ãýäýã
àìüòíû òºðºëõèéí çàí ÷àíàð. Õýäèéãýýð áèä àìüòíû
òºðºëä áàãòàõ ÷ äýýä òºðëèéã íü îëñîí. Òèéìýýñ ÷
áîäîæ ñýòãýõ ÷àäâàðòàé áºãººä òýð ìýäðýìæýý ìàø
ñàéíààð àøèãëàõ ¸ñòîé. Áèä ÷àäíàà.
Ìîíãîëäîî áàéõäàà áàéãàà íèéãìýýñ àéæ çàëõàæ
áàéñàí. Õ¿ñýýä áàéñàí ãàðö áîëîõ ãàäààäàä
ìèíèé ìºðººäñºí øèã àéæ ýìýýõ ç¿éëã¿é ýëäý
ç¿éëèéí àñóóäàëã¿é òýð ãàçàð áèø áàéëàà. Áè
àíäóóðñàí áàéæýý. Íýãýí àãóó õ¿íèé õýëñýí÷ëýí
“Õýí õ¿í ººðòºº òîõüòîé, òóõòàé áàéíà òýð
çîâëîíä áàéíà, õýí õ¿í çîâæ ç¿äýð÷ áàéâ÷ ÿìàð
íýãýí ç¿éëèéã ìºðººäíº òýð õ¿í àç æàðãàëòàé
áàéãààãèéíõ” ãýæýý. Ýíý ¿ã ìàø îëîí òàëòàé.
Õàðèí ä¿ãíýëòèéã òà ººðºº áîäîîðîé. Ìîíãîë
ìààíü õºãæèæ áàéíà. Èë¿¿ õºãæèõèéí òóëä íýãäýõ
õýðýãòýé. Ýíý ë ìèíèé ìºðººäºë.
ÌÓÒ-èéí ãèø¿¿í À.̺íõñàéõàí
Ìèíèé ìºðººäºë
̺ðººäëèéíõºº òóõàé õýðõýí áè÷èõýý ìýäýõã¿é
áàéõ çóóð åðººñºº 30 ñåêóíä ë áîäîîä ¿çüå ãýæ
ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
øèéäýí, øóóä ë ¿çýã öààñàà àâëàà.
Áè ìºðººä뺺𺺠àìüäàð÷ áàéãàà þì áàéíà.
Ìèíèé õóâüä îäîîãîîð áóñäûí õýëäãýýð ¿ç¿¿ëæ
õàðóóëàõ äèïëîìã¿é, áàñ ñóðãóóëüã¿é, õàéðòàé
õ¿ì¿¿ñýý ãîìäîîäîã, òýäíèéõýý èòãýëèéã íü
àëääàã, àæëûí õàðèóöëàãàã¿é áàéäàë ãàðãàäàã
ãýýä ìàø èõ äóòàãäàëòàé áàéíà. Ýõýíäýý ýíý
á¿õ á¿òýëã¿éòýë ìèíü õýçýý ýõýëñýí áîë, ÿàãààä
áè ë ãýæ… áîääîã áàéñàí ÷ õàðèí á¿õ ç¿éë
ìààíü ìºðººäºëòýé ìèíü õîëáîîòîé áîëîõûã
îéëãîñîí.
Ìèíèé ìºðººäºë ìàø èõ ýý. Æèë õàãàñûí ºìíº
Òåðåçà ýõèéí òóõàé àíõ îëæ ìýäñýí þì. Ýíý íü
ìèíèé ñýòãýëèéí ã¿íä öààíààñàà ë áàéäàã ç¿éë
ìààíü þó áîëîõûã îëæ ìýäñýí ìèíü áàÿðòàé
ç¿éë¿¿äèéí íýã áàéëàà. Òýð áîë õ¿ì¿¿ñò òóñ õ¿ðãýõ
õ¿ñýë þì. Ìàãàäã¿é ìàø ýíãèéí ñîíñîãäîæ
áîëîõ þì. Ãýõäýý ë àìüäðàëûí õàìãèéí ÷óõàë
îéëãîëò áîë ýíý ãýäãèéã ñýòãýë ç¿ðõ ìèíü àëü
õýäèéíýý õ¿ëýýæ àâñàí ÷ õàðèí õîæèì íü áè
ººðºº óõààðàí, àìüäðàëäàà õýðýãæ¿¿ëýõ ¿ëäëýý
ãýäãèéã ìýäýõ ÿâäàë þì.
Òåðåçà ýõèéí àìüäðàëûí íàìòðààñ àíõ ýíý îéëãîëòûã
ñýòãýë ç¿ðõýíäýý õ¿ëýýæ àâ÷ áàéñàí. “Õàðàíõóé ºðººíä
ç¿¿íèé ñ¿âýã÷ýýð ãýðýë òóñàõ òºäèé òýð õ¿ñýë ìèíü”
îäîî óëàì ë òîìîðñîîð áàéíà.
Òýãýýä ë áîäîîä áàéõààð õ¿ñýë ñýòãýë ìèíü óëàì
ë áàäàð÷ õýëýõ ¿ã ìèíü èõñýõ íü áàéíà. Ñ¿¿ëä íü
õýëýõýä áè ìºðººä뺺𺺠ºäºð òóòàì àìüäàð÷
áàéãàà íýãýí á¿ñã¿é þì ãýäãýý ìýäýðñýí íü
àìüäðàëûí ìèíü õàìãèéí ãàéõàëòàé ìº÷¿¿äèéí
íýã áèëýý. Ìèíèé ÿàæ áàÿðëàæ áàéñíûã òà äîòðîî
òºñººëººä ¿çýýðýé. Èõ èíýýäòýé… õýõý…
ÌÓÒ-èéí ãèø¿¿í Í.Îþóí÷èìýã.
Dreams come true?
Áè ÌÓÈÑ-èéí ÍØÓÑ(Íèéãìèéí Øèíæëýõ Óõààíû
Ñóðãóóëü)-èéí Ñýòãýë ñóäëàëûí àíãèä ñóðàëöäàã
áóþó õî¸ðäóãààð êóðñýý ýíý æèë òºãññºí.
Áè èðýýä¿éä ñýòãýë ñóäëàëûí öîãö õ¿ðýýëýí
áàéãóóëàõûã õ¿ñäýã. Áè áàãààñàà ë îëîí õ¿ì¿¿ñò
áàãà ÷ áîëîâ ñýòãýë ñàíààíû äýì, àç æàðãàë, áàÿð
áàÿñãàëàí ºãºõèéã ìºðººäºæ àìüäàðäàã áàéñàí
þì. Òèéì ÷ ó÷ðààñ ýíý õýö¿¿ õýðíýý ñîíèðõîëòîé
ìýðãýæëèéã ñîíãîñîí. Îäîîãèéí áàéäëààð ìàíàé
îðîíä ñýòãýë ñóäëàë õàðüöàíãóé õºã溺ã¿é áàéãàà
áºãººä ñýòãýëç¿éí àñóóäëûã øèéäýõ áàéãóóëëàãà
áàéõã¿é áàéãàà íü äóòàãäàëòàé ñàíàãäàæ áàéíà.
Õàðèí ìèíèé áàéãóóëàõ “ñýòãýëç¿éí öîãöîëáîð
õ¿ðýýëýí” íü ìîíãîëä, ìàãàäã¿é äýëõèéä
õîâîðõîí öîãö èæ á¿ðýí õ¿ðýýëýí áºãººä
ÎÞÓÒÀÍ 2009 87
 ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
äîòðîî ñýòãýë ñóäëàëûí ñóðãóóëü, ñóðãàëòûí òºâ,
àìðàëòûí ãàçàð, ñýòãýëç¿éí îíîøëîãîî, ñýòãýë
çàñëûí òºâ, á¿õ íàñíûõíûã õàìàðñàí ñýòãýëç¿éí
òºâ õ¿ðòýë áàãòàæ áàéãàà þì. ¯¿íýýñ ãàäíà ÷
áàñ çºí人 ¿éë àæèëëàãàà ÿâàãäàõ áºãººä ýíý ë
ìèíèé õ¿ñ÷ áàéãàà ç¿éë äýý. Ýíý á¿õ õ¿ñýë ìààíü
öààøëààä õ¿í àðäûí ýð¿¿ë, ñòðåññã¿é ñýòãýëãýý
íü áàéãàëü ýõ îðíîî ãàìíàí õàìãààëàõ óõààðëûã
ñóóëãàõ çîðèëãîòîé. Òýð íü óëñûí ìààíü äýëõèéä
õàìãèéí ýíõ àìãàëàí óëñ áîëãîõ àëñûí õàðààíä
íýãäñýí áîëíî. Ýíý ë ìèíèé ìºðººäºë. Ìýäýýæ
ýíý ìºðººäºë áèåëýõýä Ìîíãîëûí ìààíü èðýýä¿é
áîëñîí çàëóóñûí äýìæëýã õàìãèéí ÷óõàë ø¿¿.
Dreams come true...
ÌÓÒ-èéí ãèø¿¿í À.Äîëãîðìàà.
Èòãýõ íü ÷óõàë
Çà èíãýýä îþóòàí ñóðàã÷äàäàà ýíý ºäðèéí
ìýíäèéã ̺í÷àíàðûí ̺íõíàðàí ìèíèé áèå
õ¿ðãýæ áàéíà.
̺ðººäºë ãýæ þó âý? ßàãààä õ¿íä ìºðººäºë
áàéõ ¸ñòîé þì áý? ãýäãèéã îéëãîõûã áè îðîëäîæ
¿çëýý. Õ¿í åð íü ºäºð òóòàìäàà îëäîæ áóé òýð
¿íýò öàãèéã þó õèéæ, ÿàæ ºíãºð¿¿ëæ, ÿìàð õ¿íòýé
íèéëæ, ÿìàð îð÷èíä áàéãàà ãýäãýýñ õàìààð÷
ÿìàð ìºðººäºëòýé áîëîõ ¿íäýñ ñóóðü ìààíü
òàâèãääàã þì áîëîâ óó.
Ìèíèé ìºðººäºë ãýâýë áè äýëõèéãýýð àÿëàí
òîéðîõûã ìºðººääºã. Ãýõäýý îäîîãîîð áè 19
íàñòàé ÷ íýã ÷ óäàà õèëèéí äýýñ àëõàæ ¿çñýíã¿é ýý.
Õýçýý ýíý ìºðººäºë áèåëýõ íü ÷óõàë ÷ îäîîãèéí
áàéäëààð èòãýñýí ìèíü ë ÷óõàë áàéíà.
Õ¿í áîëîõ áàãààñàà, õ¿ëýã áîëîõ óíàãàíààñàà ãýæ
ºâºã äýýäýñ ìèíü àëèâàà ç¿éëñ áàãààñ ýõýëäýã
ãýäãèéã ñàíóóëæ áàéæýý. Ìèíèé ìºðººäºë Ýðýýí
õîòîä î÷èæ ¿çñýíýýð ÷ ýõýëæ áîëîõ þì ø¿¿ äýý.
¯¿íèéã óíøèæ áàéãàà íàéç íàðòàà õàíäàæ õýëýõýä
ìºðººä뺺 îëñîí áîë “Áè ìºðººäëèéíõºº òºëºº
þó õèéæ áàéíà âý?” ãýæ ººðºº ººðòºº àñóóëò
òàâüæ ¿çýýðýé. Õàðèí áè ìºðººäºë人 õ¿ðíý
88 ÎÞÓÒÀÍ 2009
ãýäýãòýý ë èòãýñýí. Ýíý ë ìèíèé ýõíèé àëõàì ãýæ
áîäîæ áàéíà. Ýíý èòãýë ìààíü íàìàéã ìàø èõ
õóðöàëæ ºãäºã. Òýãýýä íàéç íàðòàà èòãý, èòãý áàñ
äàõèí èòãý ãýæ õýëüå.
ÌÓÒ-èéí ãèø¿¿í Ì.̺íõíàðàí.
Òºãñºã÷èäºä çîðèóëñàí
óäààõ á¿ëýã…
Àõëàõ ñóðãóóëèà òºãñºæ áàéãàà õýí ÷ áîëîâ áè õýí
áîëîõ âý, ÿìàð ñóðãóóëüä ÿìàð ìýðãýæëýýð ñóðàõ
âý ãýõ ìýò÷èëýí îëîí ÷óõàë àñóóëòûí äóíä èðäýã.
Ýíý ¿åä çàëóó÷óóä ìààíü ÿìàð øèéäâýð ãàðãàæ
áàéñàí áîëîîä èðýýä¿éãýý õýðõýí òºëºâëºñºí òóõàé
ºã¿¿ëýõ õýñýãò çî÷èëíî óó?
(Äîîðõ áè÷ëýã¿¿ä ÌÓÒ-èéí ãèø¿¿äèéí äóíäàõ
Yahoo group-ýýð Îþóòàí 2009 ãàðûí àâëàãà
íîìîíä èðñýí mail-¿¿ä þì)
Á¿ãä ë ãàäààäàä ñóðàõ äóðòàé áàéäàã...
Ñàéí áàéöãààíà óó? Ñýãñãýð Õîñîî íü áàéíàà.
Íàéç íü ýíä øèíý áàéðàíäàà îðîîä, øèíý
ñóðãóóëüäàà îðîîä, øèíý ö¿íõýý ¿¿ðýýä øèâ
øèíýõýí àìüäðàëàà ýõë¿¿ëýýä, ñàêóðà öýöãèéã
óíàòàë òîîñ áóæèãíóóëæ ÿâíà äàà. Õýäõýí
õîíîãèéí ºìíº þó ÷ áàéõã¿é äºâ äºðâºëæèí
ÿïîíû òàòàìè ãýýä øàë ¿íýðòñýí áàéðàíä àíõ
îðæ áàéñàí áîë îäîî ºðººí人 õººðõºí îðòîé,
òýð îðîíäîî ãî¸ øàëàí äýýð óíòàæ áàéãàà þì
øèã ñàíàãäóóëàõ õººðõºí ãóäàñòàé, òýãýýä áàñ
æèæèãõýýí ìàðçàí øèðýýòýé, îâîî õººðõºí
á¿ñýëõèéãýýð òàòàõ íîìûí òàâèóð, ÿìáèé ÷
ãýñýí îâîî ¿ãýíä îðîîä áàéäàã çóðàãò, õààÿà
õàëààä ÷ áàéãàà þì øèã õºðãºã÷òýé, çàðèìäàà
áóðóó òèéøýý ýðãýýä áàéãàà ÷ þì øèã óãààëãûí
ìàøèíòàé, õîîëûã äîð íü ò¿ëäýã ïëüåòêàòýé,
òýãýýä ìàðòàæ áîëîõã¿é ¿íýí êàéôòàé 00-èéí
ñóóëòóóðòàéãàà îâîî òîõèæèí ñóóìîé. Øèíý
ñóðãóóëèà òîâ÷õîí òàíèëöóóëàõàä: òîì öàãòàé
òººðäºã íîìûí ñàíòàé, íàÿóóëàà öóãëààä
õîîëîí äýýð àëàëöäàã ãóàíçòàé, äóíäóóð íü ÿâàõ
òîì çàìààð õóâààãäñàí õîñ îþóòíû õîòõîíòîé,
ñàêóðà ÿãààí öàñ îðóóëæ áàéãàà ìýò íàìèðñàí,
õààÿà åâðîïò áàéãàà þì øèã ñàíàãäóóëàì òèéì
ë ñóðãóóëü äàà.
Ìèíèé îäîî ñóðàõ ãýæ áàéãàà ìýðãýæèë áîë
áèçíåñèéí óäèðäëàãà. Ýíý ìýðãýæëèéã ñîíãîõ
áîëñîí øàëòãààí ìààíü áîë ººðèéíõºº òºëºº
ìºðººä뺺 áèåë¿¿ëýõèéí òóëä þì. ßàãààä
çààâàë ßïîí áý ãýâýë Àçè äóíäàà ßïîíû ýçëýõ
áàéð ñóóðü òîì áºãººä äýëõéèä ÷ ãýñýí çàðèì

òàëààðàà ãàéõàãääàã ó÷ðàààñ õàìãèéí îéð
áºãººä òîì ßïîí ãýäýã óëñààñ îëíûã ìýäýæ ñîðæ
øèíãýýæ áàðüæ áàçàæ àòãàæ àâàõûã õ¿ññýí þì.
Íýìýýä õýëýõýä áàãàäàà ßïîí ðóó íýã óäàà ç¿ãëýæ
áàéñàí ìèíü, ìºí ýìýýãèéí ìààíü ÿðüæ ºãäºã
áàéñàí ÿïîí õ¿íèé òàëààðõ ÿðèà íàìàéã ÿïîíä
èðæ ñóðàõûã òýì¿¿ëýõ áîëñîí òîìîîõîí õ¿÷èí
ç¿éë áîëñîí ãýæ áîääîã.
Ìèíèé õóâüä ßïîíä èðýýä ýäèéí çàñàã, ìåíåæìåíò
2-îîñ ìýðãýæëýý ñîíãîõ áîëîìæ áàéñàí ÷ áè
ìåíåæìåíòèéã ñîíãîñîí. Ó÷èð íü áè ººðºº ìàø
òîì êîìïàíèéí ìåíåæåð áîëîõûã õ¿ñäýã. ¯¿í
äýýðýýñ áàãà çýðýã ¿íäýñëýëòýé áîëãîõûí òóëä
õà÷èð áîëãîí çàðèì ç¿éëèéã áè÷âýë: Îéðûí
õýäýí æèëä õ¿ì¿¿ñ èõ õºäºë㺺íòýé àìüäðàëààñ
çàéëñõèéõ, àìàð òàéâàí, ººð ººðèéí àìüäðàëààð
òîãòâîðòîé àìüäðàõûã õ¿ñýæ áàéãàà ìýò. Èéì
àìüäðàëûã ¿çýõèéí òóëä òîãòâîðòîé àæèë, àëáàí
òóøààë, îðëîãîòîé áàéõ õýðýãòýé. Òèéìýýñ
òîãòâîðòîé àæèë, àëáà, îðëîãûã áàòàëäàã àðãà íü
ÿïîí ìàÿãèéí ìåíåæìåíòèéí àðãà äºõºæ î÷èõ
áîëîâ óó. Ãýâ÷ ýíý àðãà íü ºíãºðñºí õóãàöààíä
ë ñàéí ¿íýëýãäýæ áàéñàí. Ãýâ÷ ýíý àðãààð øèíý
îð÷èí ¿åèéí áàéãóóëëàãûí ìåíåæìåíòèéí àðãûã
á¿òýýõýä òîìîîõîí ò¿ëõýö áîëîõ íü äàìæèãã¿é.
Ìîíãîëä îäîî õýðýãòýé áàéãàà ç¿éëèéí íýã áîë
àæëûí áàéð ãàðöààã¿é ìºí ó÷ðààñ èõ õýìæýýíèé
àæëûí áàéð á¿òýýõèéí òóëä ìåíåæìåíòèéí
óõààíûã ñàéí ñóðàõ õýðýãòýé áîë÷õîîä áàéíà.
Àõëàõ ñóðãóóëèà òºãñ÷ áàéãàà ä¿¿ íàðòàà õýëýõ ¿ã
ãýâýë, íýã èõ àìüäðàë ¿çñýí ÷ áèø ñàéí çºâëºãºº
ºã÷ ÷àäàõã¿é áàéõ.Á¿ãä ë ãàäààäàä ñóðàõ äóðòàé
áàéäàã. Òýð íü ÷ îëæ àâàõ ñàéõàí ç¿éëòýé.
Õàð öàãààí ÿìàãò ýýëæèëäýã ýíý õîðâîî äýýð
ãàäààäàä ñóðàõ íü ¿ðãýëæèéí ñàéõàí ãýãýýëýã
áèø þì. ßïîíä ãýõýä ãàíöààðäàë, óéòãàð ãóíèã,
ñòðåññ ãýäýã ç¿éë áîë ¿íýõýýð àéìøèãòàé. Ǻâõºí
òîêèîä ãýõýä ºäºðò 4 õ¿í àìèà õîðëîæ áàéíà.
ºäºð áîëãîí ìýäýýãýýð ààâûãàà, ýýæèéãýý,
õ¿¿õä¿¿äýý, ãýð á¿ëýý àëäëàà ãýñýí ìýäýý ãàð÷
áàéíà. Àñàð õºãæèíã¿é ìºðò뺺 õàà íýã ãàçàðòàà
äîðîéòñîí íèéãýì ÷ þì øèã. Àç áîëæ íàìàéã
äýìæèæ, ò¿øäýã ãýð á¿ëèéõýí ìààíü, íàéç îõèí
ìààíü, íàéç íºõºä ìààíü áàéãàà ó÷ðààñ ò¿¿íèéã
ìýäýðäýãã¿é þì àà. Ãýõäýý àíõ èðýýä ººðèéíõºº
áàéãàà ¿ã¿éã ÷ ìýäýõýýðã¿é ¿å áàéñàí ø¿¿. Íýã
æèëèéí ºìíº Òîêèîä èðýýä ºâºðòëºñºí àíõíû
ñýòãýãäýë áîë: ßã ë íºãºº êèíîí äýýð ãàðäàã øèã
áóæèãíàñàí îëîí õ¿ì¿¿ñ, ýíä òýíäã¿é ÿàðñàí
àæèëòàíãóóä, ºíäºð áàðèëãà, øºíèéí ãýðýë,
ìóøãèðàëäñàí ìåòðî áàéñàí. Ãýâ÷ íýã ë ç¿éë
ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
ìèíèé ñýòãýëèéã õîîñîí áîëãîæ áàéñàí áà òýð
íü õ¿ì¿¿ñèéí õàðö. Ìîíãîëä áîë çºðºõ人 ÿäàæ
ñàéõàí õàðäàãã¿é þì ãýõýä õÿëàéãààä ÷ áîëîâ
ºíãºðäºã. Õàðèí ýíä õýí ÷ íàìàéã àíçààðàõã¿é,
í¿äíèé áóëàíãààðàà ÷ õàðàõã¿é áàéãàà íü íýã
õîîñîí çàéä îðîîä èðñýí þì øèã ñàíàãäóóëàõ
þì. Áè ãýæ íýã õ¿í çîãñîîä áàéõàä ÿàãààä ÷ õýí
÷ áàéõã¿é þì øèã ààøëààä áàéãàà þì áîë ãýæ
äóðã¿é õ¿ðýõ ¿å ÷ áàéëàà. ßìàð ñàéíäàà Øèáóÿà
ãýýä ä¿¿ðãèéí ºäºðò 1 ñàÿ õ¿í ãàð÷ ºíãºðäºã
ãàðöíû ãîëä èíãýâýë ÿìàð áàéíà ãýýä óëààí
ãýðýë àñòàë çîãñîæ ÷ áàéëàà. Ýíý ìýòýýð ÿã äîòîð
íü àìüäðààä ¿çýõýä õàìãèéí áè÷èë ç¿éë ÷ ñòðåññ
áîëîí õóâèðàõ þì. ßã èéì õýö¿¿ öàã ¿å¿¿äýä
õàìãèéí õàéðòàé õ¿ì¿¿ñýý, çîðèëãî, ìºðººäë¿¿ä
ìèíü ýðãýýä íàìàéã ò¿øèæ òóëæ áàéäàã þì.
Ìýäýýæ ãàäààäàä ñóðàõ ÷ ñàéí ç¿éëñ áàéíà ë äàà.
Îëîí îðíû ººð çàëóóñòàé õºë çýðýãöýí àëõààä
òóðøëàãà ñîëèëöîíî. Àëèâàà ç¿éëñèéã îëîí
ºíö㺺ñ õàðæ ñóðàõ. ººðèéí ýõ îðíîî õýçýý ÷
õàéðëàæ áàéãààã¿éãýýðýý õàéðëàõ ìýäðýõ ñàíàõ
ãýõ ìýò÷èëýí. Õàìãèéí ãîë íü ººðèéí ýõ îðíîî
ãàäíû í¿äýýð õàðàõ ÷óõàë ñàíàãäñàí.
Íýí ÷óõàë ç¿éë áîë çºâõºí ãàäààä óëñàä ñóðíà
ãýñýí çîðèëãîòîé èðýõ áèø ãàäààäàä áè
ººðèéíõºº çîðèëãûí íýã õýñãýý ñóðàëöàíà ãýæ
èðýõ íü ÷óõàë ø¿¿.
ÌÓÒ-èéí ãèø¿¿í Á.Õîñ-Ýðäýíý.
Õàðèéí íóòàãò ÷è ÿìàãò õî¸ðäóãààðò..
Ñàéí áàéöãààíà óó? Õàíîé õîòûí òîîñûã íü áàñ ë
áóæèãíóóëæ ÿâàà Î÷êîãîîñ íü ìýíä÷èëæ áàéíà.
Îþóòàí 2009 ãàðàõ áîëñîíä áàÿðòàé áàéíà.
Õýí ÷ íàìàéã óðüä íü ÷è èéì õ¿í áîë òèéì áîë
ãýæ çààæ òóøààãààã¿é ºíãºðñºí íü ººðººðºº
á¿õ þìûã ñýòãýæ áîäîæ òóíãààõàä ìèíü òóñ
áîëæýý. Ìèíèé ààâ àðõèòåêòóð, ýýæ ìààíü áàãø.
Àëü àëü íü ìèíèé ìýðãýæëèéã ºâëºí àâ ãýæ
çàíäàðñàíã¿é. Õàðèí àõ ìààíü ë íàìàéã áèòãèé
ÑÓÈÑ-ä îðîîðîé ÷è ãýæ ÿâóóëæ áàéñàíñàí.
Ìýðãýæèë á¿õýí ñàéõàí áàñ õýö¿¿. ªºð ººðèéí
ãýñýí îíöëîã øèíæ ÷àíàð, äàâóó òàë áîëîí ñóë
òàëóóäòàé. Ãýâ÷ áè ìîíãîë óëñàä þó õèéõ ¸ñòîé
âý? Ãýæ áîäîõûí ÷óõëûã ñ¿¿ëä íü íýãýí äóó÷íû
ÿðèëöëàãààñ óõààð÷ áèëýý. ̺í çºâõºí ººðèéíõºº
òºëºº ñóðàõ ¸ñòîé þó? Áèä á¿õýí ÿìàð íýãýí
õóâü çàÿà òººð㺺ð ýöýã ýõäýý çàÿàãäààä Ìîíãîë
õ¿í áîëîîä òºðñºí. Áàñ òºëºâëºãäñºí. Õàðèí
òýð òºëºâëºãººã õýðõýí ººð÷ëºõã¿éãýýð ñàéí
ñàéõàí çàìûã ÷èãëýæ ÿâàõ âý ãýäýã íü õóâü õ¿íèé
ººðèéí ä¿ãíýëò áàñ øèéäâýð. Ìèíèé áîäëîîð
ÎÞÓÒÀÍ 2009 89
 ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
ººðñäèé㺺 íýýöãýýå ãýæ õýëìýýð áàéíà.
Èðýõ æèë ìèíèé õóâüä Õàíîé õîòûí ýäèéí
çàñãèéí èõ ñóðãóóëüä ýëñýí ñóðàëöàíà. Íýã íàìûí
óëèðäëàãàí äîð ñîöèàëèñò íèéãýìòýé ÷ ÷ºëººò
ýäèéí çàñãèéí òîãòîëöîîíû à÷ààð ñ¿¿ëèéí õýäýí
æèëä òàñðàëã¿é õºãæñººð 10 þì óó 20 æèëèéí
ºìíºõ Âüåòíàì óëñ îäîî òàíèãäàõàà áàéæýý.
Ìîíãîëòîé ìèíü èæèë õºãæèæ áàéãàà óëñûí
çîâëîíã ýäýëæ áóé ýë óëñààñ ñóðàõ ç¿éëñèéã
íü á¿ãäèéã íü ñóðàí øèíý ìýðãýí ñàíààã îëîí
áàÿæóóëæ óëñ ýõ îðíîî õºãæ¿¿ëýõýä ãàð áèå îðîõ íü
áèäíèé ¿¿ðýã. Åðºíõèéëºã÷ áîëîõ ìºðººäºë人
àâòñàí ìèíü ýäèéí çàñãèéí ìýðãýæëèéã ýõëýí
ñóðàëöàõ õýðýãòýéã èëýðõèéëñýí þì. Äàðààãààñ
íü óëñ òºð áîëîí õóóëèéí ìýäëýã óñ àãààð øèã
õýðýãòýé áàéíà.
Õàðèéí íóòàãò ÷è ÿìàãò 2-ò. Ýíý ºã¿¿ëáýðèéã
øóóä óòãààð íü îéëãîæ áàéãàà áàéõ. Áèä ìîíãîëä
ãàäààä õ¿ì¿¿ñèéã ÿìàð í¿äýýð õàðäàã âý ÿã ë òýð
í¿äýýð áèäíèéã õàðàõ áîëíî. Ìóó ñàéí ãàäààäóóä
ãýæ õàðàõ íýã íü áàéõàä ñàéí ç¿éëèéã áîäîæ
òóíãààõ õ¿í ÷ îëîí òààðíà. Ãàäààä óëñ ãýñýí 2 ¿ã
íü ãàíöààðäàë ãýñýí ¿ãòýé õîëáîîòîé ãýõýä áîëíî
äîî. Ãàíöààðäàë ãýäýã ç¿éëèéã õàéðòàé ãýð á¿ë,
íàéç íºõºä ìààíü ë íºõäºã þì.
Ãýâ÷ ñóóñàí ãàçðààñàà øîðîî àòãààðàé
çàëóóñàà. Ìîíãîëäîî ñóð÷ áàéãàà áîë ìàø
ñàéí ñóð, ãàäààäàä ñóð÷ áàéãàà áîë ìýäëýãèéã
íü ìýäýýëýëòýé íü ñàéí íü ñóð. Áàéäàë èéì ë
áàéíà.
Ìýäýýæ åðºíõèé øàëãàëòàà ºã÷èõººä
ñóðãóóëèóëààð á¿ðòã¿¿ëæ ÿâíà. Ýíý íü èõ
öàã àëääàã. Þóíû ò¿ð¿¿íä óðüä÷èëààä öýýæ
çóðàã àâàõóóëàõ áîëîí áóñàä áè÷èã áàðèìòàà
íîòàðèàòààð áàòëóóëñàí íü äýýð. Íýëýýä õýäýí
õóâü áàéâàë ñàéí. ªº áàñ íóðóóòàé õàâòàñ
õýðýãã¿é ø¿¿. Äýýðýý öàõèëãààíòàé ãýðýëòäýã
õàâòñàíä ìàòåðèàëàà õèéäýã þì. Áàñ ¿çýã
áàëûí õàðàíäààã áàéíãà àâ÷ ÿâààðàé. ØÓÒÈÑ-ä
á¿ðòã¿¿ëýõýä øîáëîì øèã öààñ áºãëºäºã ó÷ðààñ
ýíä òýíä õ¿íýýñ ãóéæ ÿâàõ õýö¿¿. Á¿ðòã¿¿ëýõäýý
ñýðãýëýí áàéãààðàé. Áè ë ëàâ 3 æèë äàðààëàæ
á¿ðòã¿¿ëýõäýý èõ “àìíû ôèãóð” àøèãëàäàã
áàéæýý. Îãò òàíèõã¿é óðäóóð æàãñàæ áàéãàà õ¿í
äýýð î÷îîä “Õ¿¿å þó áàéíà?” ãýýä ë õàæóóãààð íü
÷èõýýä îð÷äîã áàéñàí ø¿¿. Çà òýãýýä ñóðãóóëèóä
óãààñàà àøãàà áîäîîä á¿ðòãýëèéí õóðààìæ
àìíûõàà çîðãîîðîî íýõíýý. Íýãýíò ë á¿ðòã¿¿ëýõ
ãýæ î÷èæ áàéãàà áîë ºãºõººñ ººð àðãàã¿é.
Åðºíõèé人 Õ¿ì¿¿íëýã, ØÓÒÈÑ 2 ñóðãóóëü äýýð
íýëýýí èõ î÷åðòýé áàéäàã.
Èõ ñóðãóóëüä îðîõ òýð öàã ìº÷ õàìãèéí
90 ÎÞÓÒÀÍ 2009
äóðñãàëòàé ìàðòàãäàøã¿é ¿å¿¿äèéí íýã. Øèíý
îð÷èí, øèíý íàéç, øèíý áàãø íàð, øèíý äýâòýð
õ¿ðòýë ãî¸ ñàíàãäàíà. Áàéøèí äýýð òóñàõ
ñ¿¿äýð õ¿ðòýë íýã ë èõ òîì õ¿íèé ñ¿¿äýð ìýò
õàðàãäàíà ø¿¿ äýý. Óðëàãèéí ¿çëýã, îþóòíû
çºâëºë, ñàãñíû òýìöýýí, ýðäýì øèíæèëãýýíèé
õóðàë ãýõ ìýò÷èëýí àð àðààñàà öóâñàí îëîí ¿éë
àæèëëàãàà áîëíî. Òýð á¿õýíä ë àé äàà îðîîä
áàéäàã þì ø¿¿ äýý. Õîæèì íü ÿìàð ÷ áàéñàí
¿ëäýöòýé. Ñóðãóóëèéíõàà çàðëàëûí ñàìáàð
áîëîí ñóðãàëòûí àëáàíààñàà áàéíãà øèíý çàð
ìýäýýëë¿¿äèéã àâ÷ áàéõûã õè÷ýýãýýðýé. Æèøýý
íü: Çàñãèéí ãàçðûí òýòãýëýãèéí øàëãàëòûí
õóâààðèóä ãàðäàã ø¿¿. Ãýíýò ë áîëîîä ºíãºðñºí
áàéäàã áîëîõîîð áîëîìæèéã á¿¿ àëäààðàé.
Á¿ãäýä íü àìæèëò õ¿ñüå.
ÌÓÒ-èéí ãèø¿¿í Á.Öîãò-Î÷èð
Äóíä ñóðãóóëèà òºãñººä äýýä ñóðãóóëüä
ÿìàð ìýðãýæëýýð ñóðàõ âý ãýæ áîäîæ áóé
çàëóó÷óóäàä çºâëºæ ìèíèé ºãºõ áîäîë.
Ìàãàäã¿é òà á¿ãäèéí èõýíõ íü ìýðãýæëýý ÿã
ñîíãîæ øèéäýæ àìæààã¿é ÿâæ áàéãàà áàéõ.
ßàãààä ãýâýë áàðàã äóíä ñóðãóóëèà òºãñºæ áàéãàà
õ¿í áîëãîí ë èíãýäýã áîëîõîîð ¿¿íäýý íýã èõ
ñàíàà çîâîõ õýðýãã¿é. Çàðèì õ¿¿õä¿¿ä ìýðãýæëýý
ñîíãîîã¿é áàéãààäàà ñàíàà çîâæ, ººðèé㺺 þì
ìýääýãã¿é, óõààíã¿é ãýæ áîäîîä áàéäàã. “Áóñàä
õ¿¿õä¿¿ä ãî¸ ìýðãýæëýýý ñîíãî÷èõñîí áàéõàä
áè ë ñîíãîîã¿é áàéäàã” ãýýä ë ÿíç á¿ðèéí þì
áîäîæ ñàíààãàà çîâîîäîã. ¯íýíäýý áîë áàðàã
á¿ãä ë òýãæ ñàíàà çîâæ áîääîã áîëîõîîð ýíý íü
ÿã ýíý íàñíûõíû õóâüä õýâèéí ç¿éë þì áàéíà
ëýý. Ìîöàðò øèã 4 íàñòàéãààñàà þóíä àâüÿàñòàé
íü òîäîðõîé áîë÷õîîã¿é ë áîë á¿ãä èíãýæ ñàíàà
çîâæ, áîääîã áèç.
Òýãýýä èíãýæ áîäñîîð, áóñàä õ¿¿õä¿¿ä ÿìàð
ìýðãýæèë ñîíãîæ áàéãààã ñîíñîæ äóóðàéã, ýñâýë
áóñäûã ¿ãèéã õýò èõ ñîíñîæ, ãî¸ ñàíàãäàõààð
íü õººðñºí人 øèéäâýð ãàðãàõ íü çºâ áèø
áàéõ. Çàðèìäàà õ¿¿õä¿¿ä íèéëäýã íèéëäãýýðýý,
íàéçóóäòàéãàà òºñòýé ìýðãýæèë ñîíãîîä, ýñâýë
“¿¿ðä õàìò” ãýñýí óðèàíäàà ¿íýí÷ áàéõ ãýæ
õàìò íýã äýýä ñóðãóóëüä îðíî ãýõ çýðãýýð áóðóó
øèéäâýð ãàðãàäàã þì áàéíà ëýý. Òýãýýä õ¿¿õäèéí
ñýòãýëýýð õóóð÷ áèø, òîì õ¿í øèã áóóðüòàé áîäîæ
áàéæ øèéäâýð ãàðãààðàé.

ßã ÿìàð ìýðãýæèë ñîíãîõ âý ãýæ áîäîõäîî,
ººðèéí ç¿ðõ ñýòãýëèéã ñîíñîæ ÷àäàõûã îðîëäîæ
õè÷ýýãýýðýé. Ǻâ ñîíñâîë òýãýýä ë îë÷ëîî ãýñýí
¿ã äýý.
Æèøýý íü: ÷è ÿìàð õè÷ýýëä èë¿¿ äóðòàé… ÿìàð
õè÷ýýëä èë¿¿ ñàéí áàéñàí… åð íü çààâàë õè÷ýýë
áèø, ÷è þóíä äóðòàé, þóíä òàòàãäààä áàéäàã âý?
ãýõ ìýòýý𠺺ðººñºº àñóóæ, ººðèé㺺º ÷àãíàæ
¿çýýðýé. ªºðèéíõºº àâúÿàñ, ÷àäâàð, ýñâýë ç¿ãýýð
ë äàâóó òàë çýðãèéã ìýäýýä, ò¿¿íäýý òîõèðñîí,
òýð ÷àäâàð äàâóó òàëàà àøèãëàæ ÷àäàõ ìýðãýæèë
ñîíãîâîë õàìãèéí óòãà ó÷èðòàé ñîíãîëò áîëíî.
Îäîî ¿åä îëîí õ¿í, áèçíåñ, ñàíõ¿¿ çýðãýýð
ñóð÷, MBA çýðýã àâàõûã õ¿ñäýã áîëñîí. Ãýõäýý
÷è áàñ òýãæ õ¿ñäýã áîë, áàêëàâðòàà çààâàë øóóä
áèçíåñýýð ñóðàõ øààðäëàãàã¿é þì áàéíà ëýý.
Õàðâàðä, MIT çýðýã äýëõèéí òîï ñóðãóóëèóäûí,
åð íü ë ãàäààäûí îþóòíóóä áàêëàâðòàà ººðèéí
ñîíèðõñîí ìýðãýæëýýð ñóð÷, äàðàà íü ìàãèñòðò
ñóðàõäàà òóõàéí ñóðñàí ìýðãýæëýýð ñóðâàë äýýð
ø¿¿. Áèî òåõíîëîãè, õèìè, òåõíîëîãè, óóë óóðõàé
ãýõ ìýò íàðèéí ìýðãýæëýýð ìýðãýøâýë äýýð.
Õàðèí áèçíåñèéí óäèðäëàãà ãýäýã áîë áàðàã
ìýðãýæèë áèø, ÿìàð ÷ ìýðãýæèëòýé õ¿í ñóðàõ
øààðäëàãàòàé õýðýãöýý áîë÷èõñîí..
̺í ìýðãýæèë ñîíãîõäîî, îäîî äýëõèé äýýð áîëæ
áàéãàà áàéäàë, èðýýä¿éä áîëæ áîëîõ õàíäëàãà
çýðãèéã ñàéí àøèãëàõ õýðýãòýé. Äýýð ¿åä æîëîî÷,
ìóæààí ãýõ ìýò ìýðãýæèë èõ áàéñàí áîë, îäîî
áàéõã¿é, áàñ àøèãã¿é áîëñîí áàéíà. Õàðèí
îäîî äýëõèéí äóëààðàë, óñíû õîìñäîë, õ¿íñíèé
õîìñäîë, àãààðûí áîõèðäîë, äýëõèéí õÿìðàë ãýõ
çýðýã ç¿éëñèéã ñàéí àøèãëàæ îéðûí èðýýä¿éä
èéìýðõ¿¿ ç¿éëñ äýýð ìýðãýæèëòýí èõ õýðýãòýé
áîëîõ áàéõäàà ãýñýí òºëºâëºãººòýé ìýðãýæëýý
ñîíãîâîë îíîâ÷òîé áîëíî.
Çà òýãýýä á¿ãäýä íü àìæèëò õ¿ñüå.
ÌÓÒ-ûí ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷, “ªñâºð Íàñíûõíû
Äýýäýëæ ̺ðäºõ 7 Çóðøèë” íîìíû îð÷óóëàã÷,
ÒÓÇ-èéí ãèø¿¿í Ø. Îþóíáîëä
Õ¿í ìýðãýæëèéã áóñ, õàðèí ìýðãýæèë
õ¿íèéã ãîëäîã
Àðâàí íýãä¿ãýýð àíãèà òºãñºæ, èðýýä¿éãýý
òºñººëºõ äýâð¿¿í áîäîëäîî õºòëºãäºí áàÿð
õººðººð áÿëõàí áóé ä¿¿ íàðòàà áÿöõàí çºâëºãººã
ºãºõ ãýñýí þì.
ßã àæèë ìýðãýæëèéí òàë äýýð ìýäëýã ìýäýýëýë
äóòìàãààñ áîëæ õ¿ñ÷ ìºðººäºæ áàéñàí ìýðãýæëýý
áóðóó ñîíãîõ ÿâäàë íèëýýäã¿é ãàðäàã íü íóóö áèø.
ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
ßìàð ìýðãýæëýýð àëü ñóðãóóëüä îðæ áàéãààãàà
òóõàéí ¿åäýý òºäèéëºí îéëãîîã¿é áàéäàã. ̺í
÷àíàðòàà îéëãîõ ÷ øààðäëàãà áàéõã¿é þì. ßàãààä
îéëãîõ øààðäëàãàã¿é ãýõýýð Ìîíãîë÷óóäûí
òàìûí òîãîîíû ¿ëãýðèéí ñîíãîäîã æèøýý
Áîëäûí, Öýöãýýãèéí àðä îðîõã¿é þì ø¿¿ ãýñýí
õ¿¿õäèéí ãýíýí ñýòãýë äýýð ýöýã ýõèéí àòàà õîðñîë
íýìýãäýõýýð èõ ñóðãóóëèéí àÿíä ìîðäîõã¿é
áàéõûí àðãàã¿é. Òýãýýä ë á¿ãä àëü íýã ñóðãóóëèéí
õààëãà òàòäàã áºãººä ÿìàð ìýðãýæëýýð ñóðàõ íü
îíö áèø áîëîí õóâèðäàã. Íýãýí ñóäàëãààãààð
èõýíõ õ¿¿õýä ººðèéí ñîíèðõîæ áóé ìýðãýæëèéã
“Õóóëü÷, ýäèéí çàñàã÷” ãýæýý. Íóóëã¿é õýëýõýä
áè ÷ ãýñýí òýäíèé íýãýí àäèë ýäèéí çàñàã÷ þìóó
õóóëü÷ áîëíî ãýñýí áîäîëòîé áàéñàí. Ýíý íü
íýã ¿íäýñòíèé õîé÷ ¿åèéíõíèé ñîíãîëò ãýõýä
äýíä¿¿ õàðàìñàëòàé áºãººä èðýýä¿éä àæèëëàõ
àæëûí áàéðíû ýðýëòèéã õààõ õýðýì íü áîëäîã.
Áóñàä ñàëáàðûí ìýðãýæèëòí¿¿äã¿é áèä ÿàõ
áîëæ áàéíà âý? Õýäèéãýýð áàíê ñàíõ¿¿, ¿íýò
öààñíû ìýðãýæèëòýí, ýäèéí çàñàã÷, õóóëü÷,
íÿãòëàí, íÿðàâ, óëñ òºð÷, òîéì÷èä èõ áàéëàà
ãýýä àìüäðàëûã á¿õýëä íü àâààä ÿâæ ÷àäàõã¿é íü
îéëãîìæòîé.
“Õ¿í ìýðãýæëèéã áóñ, õàðèí ìýðãýæèë õ¿íèéã
ãîëäîã” ãýñýí ñàéõàí ¿ã áèé. Ìóóõàé ìýðãýæèë
ãýæ áàéäàãã¿é. Ñàéí ýçýìøñýí ìýðãýæèë
õýçýýä àøèã òóñàà ºãäºã. Áóñäûã õàðæ, äóóðèàí
ñîíãîëò õèéõ íü õàìãèéí áóðóó ç¿éë. Ìýðãýæëýý
ñîíãîõäîî èðýýä¿éí öàëèí ìààíü õýä áèëýý
ãýæ áîäîõîîñîî èë¿¿òýéãýýð ýíý ìýðãýæèëä áè
¿íýõýýð äóðòàé áèë¿¿, àâüÿàñ ÷àäâàðàà á¿ðýí
íýýæ àæèëëàõ àæèë ìºí áèë¿¿, ñîíèðõîëä ìààíü
íèéöýæ áàéíà óó ãýäãèéã ººðººñºº ñàéí àñóóõ
õýðýãòýé. Íèéòëýã æèøãýýð èõ ñóðãóóëüä îðñîí
õîéíîî ýñâýë òýíöñýí èõ ñóðãóóëèàðàà øèéäíý
ãýäýã. Ýíý íü ¿íýõýýð ìóõàðäìàë áàéäàëä îðñîí
ãóòðàíãè õ¿íèé áîäîë. Òýð õýìæýýãýýðýý òóõàéí
õ¿íèé ìýðãýæèëäýý õàíäàõ õàíäëàãàä íºëººëíº
ãýñýí ¿ã. Äóðã¿éä õ¿÷ã¿é ãýäýãòýé àäèë ¿íýõýýð
õ¿ññýí àæèë ìýðãýæèë áèø áîë àìæèëò ãàðãàíà
ãýäýã þó ë áîë. Îþóòíóóäààñ àâñàí ñóäàëãààíààñ
õàðàõàä 30% íü îäîî ñóð÷ áàéãàà ìýðãýæèëäýý
ñýòãýë õàíãàëóóí áèø ãýæýý.
Ìýðãýæèë áîë èðýýä¿éí àìüäðàëûí óäèðäëàãà
ãýæ îéëãîæ áîëíî. 4 æèë ñîíèðõîëã¿é þìàíä
öàã çàâàà áàðñíààñ ñîíèðõäîã ìýðãýæèëýýðýý
æèë ºí溺ä ÷ õàìààã¿é ñóðàõ õýðýãòýé.
Ñóðàã÷äûí äóíä ÿâóóëñàí ñóäàëãààãààð ìàíàé
óëñàä åð人 òàâüõàí ìýðãýæèë áàéäàã ìýò
îéëãîëòòîé áàéæýý. Ãýòýë ýäãýýðýýñ èë¿¿òýéãýýð
7000 ãàðóé áèäíèé àìüäðàëä õýðýã áîëîõóéö
ÎÞÓÒÀÍ 2009 91
 ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ

íàðèéí, ñàéõàí ìýðãýæë¿¿ä áàéäàã. Àìüòàí íü ãàðñàí æèëýý ë ¿íäýñíèé áåñòñåëëýð íîì
ñóäëàà÷, àãðàíîìè÷, î¸äîë÷èí, ãàë ñºíººã÷, áîëæ ÷àäñàí þì.
êîìïüþòåðèéí ïðîãðàìì çîõèîã÷, èíæåíåð,
Ýíý íîì õýíèé àìüäðàëä õýðõýí
íàéðóóëàã÷, çóðàãëàà÷, ýì÷, ñóâèëàã÷, äèçàéíåð,
íºëººëºâ?
çàñàë ÷èìýãëýë÷, áàðèëãà÷èí, öàõèëãààí÷èí,
ãåîëîãè, õàéãóóëü, ºðºìäëºã, óóë óóðõàéí Ñàéí áàéíà óó? Íàìàéã ̺íõñàéõàí ãýäýã.
ìýðãýæèë ãýõ ìýò. ªäºð òóòìûí àìüäðàëûã ýäãýýð Áè Óëààíáààòàð Äýýä ñóðãóóëèéí õî¸ðäóãààð
íàðèéí ìýðãýæèëã¿éãýýð òºñººëøã¿é. ßìàð ÷ êóðñèéí îþóòàí, 20 íàñòàé. Àíõ 3 æèëèéí ºìíº
ìýðãýæèë ººðèéí ãýñýí îíöëîã ñàéõàí ç¿éëòýé. ë ýíýõ¿¿ “ªñâºð íàñíûõíû äýýäýëæ ìºðäºõ 7
Ãàãöõ¿¿ òýðíèéã ñîíãîæ ñýòãýëýýñýý àæèëëàõ íü çóðøèë” íîìûã óíøèæ, àìüäðàëäàà õýðýãæ¿¿ëæ
÷óõàë. ýõýëñýí. Òýð ë öàãààñ õîéø ìèíèé àìüäðàë
á¿ðýí óòãààðàà ººð÷ëºãäºæ, öîî øèíý ç¿éëñòýé
Ìýðãýæèë ñîíãîõäîî, òàíèëöàæ ýõýëñýí þì.
- Àëñûí õàðààòàé áàé
- Ñîíèðõëîî äàãà
- Àæëûí áàéðàà ñóäàë
- Ñóðãóóëèà áèø ìýðãýæëýý óðüòàæ ñîíãî
- Èðýýä¿éä õàìãèéí ÷óõàë ìýðãýæèë þó ãýäãèéã
ñóäàë
- ßìàð ìýðãýæèë ýçýìøèâýë àæèëòàé áîëîõ âý
ãýäãèéã ñóäëà
- Õàìãèéí ãîë íü ººðòºº òîõèðîõ ìýðãýæëýý
ñîíãîõ õýðýãòýé.
Õÿòàäóóäûí õýëñýí íýãýí øîã ¿ãýýð ýíýõ¿¿ áÿöõàí
çºâëºãººãºº òºãñãºå. “Ìîíãîë÷óóä 60 õ¿ðòëýý
óõààí ñóóãààã¿é ÿâñààð 61 õ¿ðýõòýý óõààí ñóóæ
¿õäýã” Àëèâàà þìûã õîæóó óõààð÷, àìüäðàëàà Ìèíèé àìüäðàë íýã ë õýâèéí,
õîîñîí ¿ðýëã¿éãýýð àíõíààñàà çºâ àëõàì áóñäûí àäèë ë áàéñàí. ªñâºð íàñ ÷ óãààñàà
õèéöãýýå. àñóóäëààð ä¿¿ðýí äýý. Òýð á¿ãäýä íü õýí íýãíýýñ
ÌÓÒ-ûí ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷, “ªñâºð Íàñíûõíû áóðóóã õàéæ ººðèé㺺 çºâòãºõ ãýæ õè÷ýýíý. Ãýâ÷
Äýýäýëæ ̺ðäºõ 7 Çóðøèë” íîìíû îð÷óóëàã÷, ýíý íîì ìèíèé àìüäðàëûã ¿çýõ ìóó ¿çëýýñ á¿ðýí
ÒÓÇ-èéí ãèø¿¿í Ý. ̺íãºíçóë ñàëãàæ ÷àäñàí þì.
Íîìíû ìààíü Ïàðàäàÿì áóþó ñóóðü á¿ëýãò
àìüäðàëûã ¿çýõ ¿çýë áà çàð÷ìûí òàëààð ÿðüäàã.
Á¿ëýã III Áè ºìíº íü ººðò òóëñàí àñóóäëààñ ãàð÷ ÷àäàõã¿é
“ªñâºð íàíûõíû äýýäýëæ ìºðäºõ áàéíãûí çîâëîíòîé áàéäàã áàéñàí. Ýíýõ¿¿ á¿ëýãò
7 çóðøèë” çààñíààð áîë áè àìüäðàëûí çàìàà ñîíãîõäîî
çºâ çàð÷èìä ñóóðèëñàí ¿çëýýð çàìàà ñîíãîæ
ÿâàõ õýðýãòýé ãýæ õýëäýã þì. Àìüäðàë õýìýýõ
Çóðøèë, äàäàë, çàð÷èì. ßëãàà íü þó ë þì áîë äîî.
òýýâðèéí õýðýãñëèéí Æîëîî÷ íü Òà áîëîõîîñ
Ãýâ÷ ýíý 3 ç¿éë õóâü õ¿íä çààâàë áàéõ ¸ñòîéãîîð
çîð÷èã÷ íü áèø ø¿¿. Óëìààð áè çºâ çàð÷ìóóäàä
áàðàõã¿é àëèâàà õýí íýãíèéã àìæèëòðóó ýñâýë
ñóðàëöàæ ýõýëñýí. Áàãà áàãààð ¿ð ä¿í ìýäýãäýõ¿éö
äîîøîî õºòëºõ ÷óõàë óäèðäëàãûí ñèñòåì íü
ãàð÷ ìèíèé àñóóäëóóä áàãàññààð ë áàéñàí. Õàðèí
þì. Ñóðñàí ç¿éëèéã ñóðààð îðîîæ áîëîõ
îäîî áîë àñóóäàëä ñàíààãàà çîâîîõîî áîëüñîí.
áèø ãýæ ººðèé㺺
̺í íýã ÷óõàë ç¿éë íü “Õàìãèéí ÷óõëàà ýõýíä
ººõø¿¿ëæ ñóóõààñ èë¿¿
òàâèõ” ãóðàâäóãààð çóðøèë þì. Çîðèëãîî
ººð÷ëºõèéã îðîëäîîä
òîäîðõîéëîõûã áè îéëãîñîí, áàñ õèéõ àæèë ÷
¿ç. Ýíý íü òàíüä
èõ áîëñîí. Õàðèí áè ýõëýýä þó õèéõ ¸ñòîéãîî
àìüäðàëûí ¿íý öýíèéã
îéëãîõã¿é öàã àëäëàà. Èéøýý òèéøýý ¿ñ÷ñýí çàí
ìýäð¿¿ëýõ áîëíî.
ìààíü ñ¿¿ëä íü íàìàéã ÿäðààõ øèíæòýé. Õàðèí
Ýíýõ¿¿ ªñâºð
ýíý çóðøèë õàìãèéí ÷óõàë ÷èíü þó âý ãýæ õýë¿¿ëýõ
íàñíûõíû äýýäýëæ
óâèäñûã àãóóëæýý. Íàìàéã ÿìàð öàãò, þóãàà
ìºðäºõ 7 çóðøèë íîì

92 ÎÞÓÒÀÍ 2009

õèéõ ¸ñòîéã, ìºí “Åð íü ÿìàð ç¿éë ìèíèé õóâüä
àñóóäàë áîëîõ ¸ñòîé”-ã õýëñýí þì. Æèøýý íü:
Áè áàãàäàà íàéç îõèíòîé ë áîëîõûã ìºðººääºã
áàéëàà. Ýíý õ¿ñýëäýý õ¿ðýõèéí òóëä õè÷ýýëèéã õºñºð
õàÿñàí íü íýí ÷óõàë ç¿éëýý óìàðòñàí ÿâäàë þì. Ýíý
ìààíü èðýýä¿éãýý àëäàæ áàéñàí õýðýã áàéâ.
Èíãýýä áè 7 çóðøëûã ýõíýýñ íü ñóóðü óõààí áîëãîí
ººðòºº ñóóëãàñíààð ìèíèé àìüäðàë àñóóäëààñ
ñàëæ àìæèëòûí çàõ çóõààñ íü ìýäýð÷ ýõýëæ
áàéíà. Ýíý íîìûã íàéç íàðòàà óíøèæ ¿çýõèéã
áàéíãà çºâëºäºã þì. Òà ÷ ãýñýí ººð÷ëºãäºæ
ìºðººäºë人 õ¿ðýõ çàìàà òîìîîð õèéæ áîëíî
ø¿¿ äýý. Àìæèëò õ¿ñüå.
“ªñâºð Íàñíûõíû Äýýäýëæ ̺ðäºõ
Äîëîîí Çóðøèë” íîì Ìîíãîë îõèíû
àìüäðàëä áèåëëýý îëñîí íü
Àëäàðò Øîíí Êîâè çîõèîë÷èéí “ªñâºð Íàñíûõíû
Äýýäýëæ ̺ðäºõ Äîëîîí Çóðøèë” íîìûã
Ìàíëàéëàõ Óðëàã òºâèéã ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷ çàëóóñ
îð÷óóëàí ãàðãàñíûã òà á¿õýíäýý òàíèëöóóëæ
áàéíà. Ýíý íîì “àãóó èõèéã á¿òýýå, ãýõäýý þóíààñ
ýõëýõ âý?” ãýæ áîäëîãîøðîí ñóóãàà õýí á¿õýíä
çîðèóëàãäñàí àâ÷ òóí óäàõã¿é äóíä ñóðãóóëèà òºãñºõ
ãýýä ºã뺺í íàðòàé óðàëäàí áîñ÷, öàã çàâ ìóóòàéõàí
ÿâàà, ÿëàíãóÿà, àõëàõ àíãèéíõàí òà á¿õíèé çàéëøã¿é
óíøâàë çîõèõ íîìíóóäûí íýã þì.
Áè ÷ ãýñýí ººðèéí ñóðàëöàæ áàéñàí 93-ð
ñóðãóóëèéã òºãñºõ æèëýý òà íàðûí íýãýí àäèë,
àìüäðàëûíõàà õàìãèéí ÷óõàë øèéäâýð¿¿äèéí
íýã áîëîõ, “ÿìàð ñóðãóóëüä, ÿã ÿìàð ìýðãýæëýýð
ñóðàëöàõ âý?” ãýäãýý øèéäýõ ãýýä ã¿éæ ÿâñàí
ìèíü åð人 ë 2005 îí áàéâ. Áè áàãà, äóíä àíãèä
áàéõäàà áàãø íàðûíõàà ºãñºí äààëãàâðóóäûã
ãÿëñ õèé÷èõäýã, õàðèí ñóðãóóëèàñ ãàäóó𠺺ð þó
÷ õèéäýãã¿é íýãýí áàéëàà. ¯¿íèé ãîë øàëòãààí þó
áàéñàí áý ãýâýë áè ñóðãóóëüä ÿâààä, îíö ñóðñíààð
ìèíèé ººðò õ¿ëýýñýí ¿¿ðýã, õàðèóöëàãà äóóññàí
ìýò ñýòãýæ ÿâñàí áàéæ. Òýãýýä ÷ áè ººðèé㺺 åð
íü ãàéã¿é ñàéí ñóðàã÷, òýð òóñìàà àíãëè õýëýíäýý
<ìóíäàã> ãýæ áîäîæ áàéñàí ìèíü ýíä¿¿ðýë
áàéñàí áºãººä õè÷ýýëäýý æèãä ñàéí, àíãëè
õýëèéã ÷ºëººòýé ýçýìøñýí ãýæ áîäîæ ÿâñàí íü
ìèíèé àëäàà áàéñíûã îéëãîñîí. Á¿õ 8-ð àíãèéí
ñóðàã÷äûã àíãëè õýëíèé ò¿âøèíãýýð íü á¿ëã¿¿äýä
õóâààòàë áè á¿ð õàìãèéí ìóóä íü õóâààðèëàãäñàí
ãýý÷! ªºðèé㺺 ãîëæ æààõàí ãóòàðñàí áîëîâ÷
“ýíý õîðâîîä 2 ÿíçûí õ¿í áàéäàã” ãýäãèéã
óíøèæ áàéñàí ìèíü ñàíààíä îðæ, áè “ººðñäèéí
àìüäðàëûíõàà áóðóóòàí” áóñ “ººðñäèéí
àìüäðàëäàà õàðèóöëàãà õ¿ëýýãñýä”-èéí ýãíýýíä
ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
íýãäýõýýð øèéäñýí þì (Êîâè 75). ªºðèé㺺
äàé÷ëàí íýã óëèðàë, ìºí íýã çóíû òóðø íîìûí
ñàíä ìàø èäýâõòýé ñóóæ àíãëè õýëýý ÷, åðºíõèé
õè÷ýýë¿¿äýý ÷ õèéäýã áîëëîî. Óëìààð äàðàà÷èéí
àíãëè õýëíèé ò¿âøèí òîãòîîõ øàëãàëòàíä õàìãèéí
äýýä á¿ëýãò îðæ, ò¿¿íäýý óðàì îðæ Áîëãàð äàõü
Àìåðèêèéí Èõ Ñóðãóóëüä ñóðàëöóóëàõ Ñîðîñ-ûí
ñàíãèéí òýòãýëýãò õºòºëáºðò õ¿÷ ñîðèí îðîëöñîí
þì. Ò¿¿íýýñýý øàëãàð÷ Áîëãàð ÿâàõ áîëîìæòîé
áàéñàí ÷, íàäàä ÿã 100%-í òýòãýëýã ë õýðýãòýé
áàéñàí ó÷èð Áîëãàð ðóó ÿâàõûã õ¿ñýýã¿é þì.
Áè ¿ðãýëæ ë Àìåðèê ÿâæ, òýíä áîëîâñðîë
ýçýìøèõèéã ÷èí ñýòãýëýýñ ìºðººääºã áàéâ.
Òèéì ÷ ó÷ðààñ áè “ªºðèéí õóâü òàâèëàíãèéíõàà
æîëîî÷ áîëîõîîñ, çîð÷èã÷ íü áèø” ãýñýí õàòóó
çàð÷èìòàé áîëæ, ººðòºº òàâüñàí òîì çîðèëãîäîî
õ¿ðýõèéí òóëä, ººðòºº èë¿¿ øààðäëàãà òàâüæ,
õàðèóöëàãàòàé áàéõûã õè÷ýýí çîðüñîí þì (Êîâè
75). Ò¿¿íýýñ õîéø áè ººðèé㺺 óëàì èõýýð
çîðèãæóóëæ, òýð õýìæýýãýýðýý èõýä ÷àðìàéí
õè÷ýýëëýäýã áàéñàí ÷ á¿õíèéã àìüæóóëàõ ãýæ
øàðãóó, ýöýæ öóöàòëàà àæèëëàäàãã¿é áàéñàí
þì. ßàãààä ãýâýë áè ººðèéíõºº ºìíº òàâüñàí
æèæèã çîðèëòóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõýýñ ýõýëñýí
òóë èõ õ¿÷ çàðæ ÿäðàõã¿éãýýð þó õèéõýý ìýääýã
áàéñàí. “Òºãñãºëèéã íü òºëºâëºæ ýõëýõ íü òàíû
ìºðººäëèéã áîäèò áèåëýë áîëãîõ äàäàë” þì.
Ýíý çàð÷èì ìèíèé àìüäðàëä ÷ ãýñýí ¿íýõýýð
áèåëëýý îëñîí þì. Áè ÿäàæ îéðûí õýäýí æèëèéíõýý
òºëºâëºãººíèé òºãñãºëèéã íü ìýääýã áàéñàí
áîëîõîîð çºâõºí ººðòºº çîðèóëñàí ìºðäâºë çîõèõ
ç¿éëòýé áîëîîä, ò¿¿íèéõýý à÷ààð òºëºâëºãººãºº
áèåë¿¿ëñýí þì. Õýðâýý òà õóâèéí ìºðäëºã ãýæ
þóã õýëýýä áàéãààã ìèíü ìýäýõèéã õ¿ñâýë äîëîîí
çóðøëûí õî¸ð äóãààðõûã óíøèæ ¿çýýðýé.
Áè îäîîãîî𠺺ðèéí õ¿ñ÷ áàéñàí òýòãýëãèéã
àâààä ÀÍÓ-ûí Ìàóíò Õîëü¸îê ãýäýã îõèäûí
êîëëåæèä ñóðàëöàæ áàéíà. Òýíä á¿òýí õàãàñ
æèë ñóð÷õààä ò¿ð õóãàöààãààð ýõ îðîíäîî èðýýä
áàéãàà áºãººä ºíãºðñºí õóãàöààíä áè íýã ç¿éëèéã
ñàéòàð óõààðñàí þì. Íàìàéã 10-ð àíãèä áàéõ
æèë ìèíèé Àìåðèêò î÷èæ ñóðàëöàõ ìºðººäºë
äýýä öýãòýý òóëæ ººðò ìèíü çàõèðàãäàõ ç¿éë áèø
áîëîí õóâèðñàí áàéñàí þì øèã. Àìåðèêò ë áîë
õààíà íü ÷ î÷èæ ñóðàëöàõàä áýëýí áàéñàí òýð
“àãóó” õ¿ñýë, çîðèëãî ìààíü ìèíèé óõààí ñàíààã
á¿õýëä íü ýçýìäñýí áàéñàí òóë òýíä ë î÷èõã¿é
áîë áè ãîìäëîîð ä¿¿ðýí, èäýâõã¿é íýãýí áîëîõ
áàéâ. Õàðèí î÷ñîí õîéíîî Àìåðèêò ñóðàëöàõ
ÿâäàë áîë ìèíèé àìüäðàëûí çîðèëãûí çºâõºí
ÎÞÓÒÀÍ 2009 93
 ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ

íýã õýñýã áîëîõ, íàäàä ¿ã¿éëýãäýæ áàéãàà ç¿éë àç æàðãàëòàé ÿâàõ áîëîìæóóä áàñ áèäýíä áèé.
ìààíü ýõ îðîí, ìèíèé àæèëëàæ àìüäðàõûã ÷èí Õ¿í õààíààñ èðñýí íü ÷óõàë áèø, õàðèí ÿìàð ÷
ç¿ðõíýýñýý õ¿ñ÷ áàéãàà òýð ãàçàð áîë ¿íýíäýý õ¿í ýõ îðîíäîî áàéãàà òýð öàãò ë äýëõèéí ººð
Ìîíãîë óëñ ìààíü ãýäãèéã îéëãîñîí þì. õààíà ÷ áàéõã¿é òýð áîëîìæ áîëîëöîîíóóäààð
õàíãàãääàã þì áàéíà ëýý.
Õ¿í ººðò áàéãàà áîëîìæ áîëîëöîîíóóäûã
àøèãëàí, àëèâàà ñàéí ñàéõàíä òýì¿¿ëæ,
ìºðººä뺺 õýðýãæ¿¿ëýõèéí òºëºº àìüäàðñíààð Á¿ëýã IV
àìüäðàë íü èë¿¿ ñîíèðõîëòîé áîëäîã. Áèä “×èíèé àìüäðàëäàà ãàðãàõ 6 ÷óõàë
ººðºº ººðòºº ýçýí áàéæ ÷àäâàë, ººðñäèéíõºº øèéäâýð”
“õÿíàëòûí òîéðîã” äîòîðõ á¿õèé ë ç¿éëä
õàðèó àâ÷ ÷àäíà (Êîâè 83). Ìèíèé õóâüä ÷ òýð
Áîëãàð ÿâæ ÷àäààã¿éäýý ÿã ë åðòºíöèéí òºãñãºë
ºìíº ìèíü òóëààä èðñýí þì øèã, õîðâîîãèéí
õàìãèéí àçã¿é àìüòàí þì øèã ñýòãýëýýð óíàæ
ÿâàõäàà Áîëãàð ÿâàõààñ õàâüã¿é èë¿¿ ñàéõàí
áîëîìæ ãàðò ìèíü îðîîä èðíý ãýæ íàäàä îãòõîí
÷ òºñººëºãäºõã¿é áàéñàí áèëýý. Áèä àìüäðàëûã
ºíãºöõºí õàðàõàä áèäíèé çàðèì íýãýíä íü àç
òîõèîãîîä, õàðèí áóñàä ìààíü òýðõ¿¿ àçààð
äóòàæ ÿâàõ øèã ñàíàãäàõ òèéì òîõèîëäîë îëîí Øèéäâýð õýìýýõ ç¿éë õ¿íèé àìüäðàëä õýðõýí
áèé. Ìèíèé áîäëîîð áîëîìæ áîëîëöîî, àçòàé íºëººëºõèéã ýíýõ¿¿ íîìíîîñ òà ñóðàëöàõ áîëíî.
òîõèîëäëóóä áèäíèéã ººðºº ººðòºº ýçýí áîëæ Òàíû ñîíãîëò áîëîí øèéäâýð òàíü àìæèëò àëü
÷àäàõ òýð ìº÷ õ¿ðòýë õ¿ëýýãýýä èðýõã¿é áàéæ ýñâýë äîðîéòëûí íýãýíä õ¿ðãýõ íü äàìæèãã¿é.
áàéäàã þì øèã. Áèä ¿¿íèé òóëä ë ººðñäèé㺺 Íàéç íºõºä, ãýð á¿ë, ¿åðõýë áîëîí ñåêñ ãýõ
õºðºº ìýò õóðöëàí áýëòãýæ, èðýýä¿éí òîäîðõîé ìýò÷èëýí ÷óõàë 6 øèéäâýðèéã õýðõýí
íºõöºë áàéäàëä øèéäâýðòýé, çºâ àëõàì õèéõ äàâàí òóóëàõûã
÷àäâàðòàé áîëîõ õýðýãòýé þì. áîäèò æèøýýí äýýð
¿íäýñëýñýí íîì
ªºðºº ººðèéíõºº ýçýí áîëñîí õ¿ì¿¿ñò Àìåðèêò áèëýý. Õýðâýý òà
÷ þì óó ãàäààäûí àëü íýã ºíäºð õºãæèëòýé óëñàä 7 çóðøëûã ººðòºº
àìüäàð÷, ñóðàëöàõ íü òèéì ÷ äàâæ áàðøã¿é äàâàà ñóóëãàæ ÷àäñàí áîë
áèø. Ãýñýí õýäèé ÷ ãàäààäàä ñóð÷ áîëîâñðîõ äîîðõ çºâëºìæèéí
íü ºíäºð õàðèóöëàãûã ººðòºº àãóóëæ áàéäàã. äàãóó øèéäâýðèéã
Ãàäààäàä áîëîâñðîë ýçýìøèõèéã õ¿ñýã÷èä î÷èõ ýõíýýñ íü ãàðãààðàé.
óëñûíõàà àìüäðàõ, ñóðàõ áîäèò áàéäëûã ñóäàëæ Ìýäýýæ á¿ãäèéã
ìýäýõ, óðüä÷èëàí íóõàöòàé òîîöîîëñíû ¿íäñýí íîìíîîñ îëîîðîé.
äýýð øèéäâýðýý ãàðãàõ õýðýãòýé. Ýõ îðîíäîî Õàðèí äîîðõ õ¿¿õäèéí
áàéõàä ýöýã, ýõ, õàìààòàí ñàäàí, áàãø ñóðãàí óíøñàí ñýòãýãäëèéã òà
õ¿ì¿¿æ¿¿ëýã÷èä, íàéç íºõºä ãýýä îëîí õ¿ì¿¿ñ óíøèæ ¿çíý ¿¿.
÷èíèé òºëºº ñàíàà òàâüæ áàéäàã áîë Ìîíãîë
óëñààñàà ãàðëàà ë áîë ÷è çºâõºí ººðèé㺺 Ýíý íîì õýíèé àìüäðàëä õýðõýí íºëººëºâ?
õàéðëàæ, õàìãààëàõ øààðäëàãàòàé òóëãàðàõ Ñàéí áàéöãààíà óó? Ýðõýì óíøèã÷ òà á¿õýíä ýíý
áîëíî. Äýýð íü òà ýõ îðíîîðîî îâîãëîõ áîëíî. ºäðèéí ìýíäèéã õ¿ðãýå. Íàìàéã Óðíàà ãýäýã, 20
Ãàíö ººðèéíõºº òºëºº àìüäðàõ òèéì í¿õýíä íàñòàé.
øóðãàí îðñíîî óõààðàõ òýð ìýäðýìæ õ¿íèéã ªíººäðèéã õ¿ðòýë óíøèæ èðñýí íîìíóóäààñ
ñýòãýë ç¿éí õóâüä ÿìàð õ¿íä ñîðèëòîíä îðóóëäàã. àìòòàé, óõààíòàé öººõºí õýäýí íîìíûõîî
Õýäèé òèéì ÷ ãýñýí èõ òýñâýð òýâ÷ýýðèéã ãàðãàæ ñýòãýãäëýýñ òà á¿õýíòýé õóâààëöàõ ãýæ áàéãààäàà
÷àäâàë ãàäààäàä àæèëëàæ àìüäðàõûí ñàéõàí áàÿðòàé áàéíà.
òàëóóä îëîí áèé. Õàðèí Ìîíãîëäîî ò¿øèã òóëãóóð Àíõ ìàíëàéëàõ óðëàã òºâèéí ãèø¿¿í áîëîîä
áîëñîí õ¿ì¿¿ñèéíõýý äýðãýä ¿ëäýýä ººðèéíõºº ººðèé㺺 íýýí õºãæ¿¿ëñýí ýõíèé íîì áîë
õè÷ýýë ç¿òãýëýýð ÷àíàðòàé áîëîâñðîë ýçýìøèæ, “ªñâºð íàñíûõíû äýýäýëæ ìºðäºõ 7 çóðøèë”

94 ÎÞÓÒÀÍ 2009

íîì áàéñàí. Õàðèí ýíýõ¿¿ íîìíîîñ äóòàõààðã¿é
óõààðàë õ¿ì¿¿æèë ºãñºí íîì áîë Øîíí Êîâèãèéí
“×èíèé àìüäðàëä ãàðãàæ áîëîõ 6 ÷óõàë øèéäâýð”
õýìýýõ íîì þì.
Ýíý íîì õ¿í á¿õýíä áàéäàã òýð òóñìàà ºñâºð
íàñíûõàíä òóëãàðäàã ó÷èð íü îëäîõã¿é îëîí
àñóóäàë, ìºí áóñàä ¿¿ñýæ áîëîõ á¿õèé ë òºðëèéí
ýðñäýë ñòðåññ¿¿äèéã 6 òîì õýñýã áîëãîí õóâààæ,
íýã á¿ð äýýð íü òàéëáàð áîëîîä ãàðöûã íü çààæ
ºãäºã. Èéì ñàéí çºâëºã÷ íàéçòàé áîëñíîîð
íàäàä òóëãàðñàí îëîí àñóóäëûí íýã áîëîõ íàéç
íºõäèéí òàë äýýð áè ººðèé㺺 íàéçóóääàà á¿ðýí
èëýðõèéëæ ººðòºº áîëîîä òýäýíäýý õýðýãòýé çºâ
øààðäàëàãóóäûã òàâüæ ÷àääàã áà õ¿ñäýã áîëñîí.
Èíãýñíýýð íàéç íºõäèéí õàðèëöààí äàõü îëîí
íºõºðëºë, ãîìäîë, çºð÷èë人íèéã øèéäâýðëýñýí
áà àìüäðàëûí ÷óõàë õýñýã áîëîõ íàéç íºõ人
õàéðëàæ, ãýìøèæ, îéëãîæ, ìýäýð÷ çîõèñòîéãîîð
ø¿¿ìæèëæ ñóðñàí. Ýíý íîìîîð äàìæóóëàí
ìèíèé îéëãîæ ìýäýðñýí
ç¿éë çºâõºí íàéç íºõäèéí îéëãîëòîîð
öýãëýãäýõã¿é ýöýã ýõ ñóðãóóëü ñî¸ë, ººðèéí ¿íý
öýíý, ìèíèé õèéæ áîëîõ áîëîõã¿é õÿçãààðûã
îéëãîæ àâñàí.
“×èíèé Àìüäðàëäàà Ãàðãàæ áîëîõ Õàìãèéí
×óõàë 6 Øèéäâýð”
Øîíí Êîâèãèéí áè÷ñýí ãóðàâäàõ íîì áîëîõ
“×èíèé Àìüäðàëäàà Ãàðãàæ áîëîõ Õàìãèéí
×óõàë 6 Øèéäâýð” áîë ýíý öàã ¿åä Ìîíãîë
çàëóóñ áèäíèé àìüäðàëä îëîí òàëûí ººð÷ëºëò
øèíý÷ëýëòèéã àâ÷èð÷ ÷àäàõ á¿òýýë þì. Ýíýõ¿¿
íîìûã îð÷óóëñàí Óðíàà, ̺ºãèé õî¸ðîîñ
íü ººðñäèéí á¿òýýëèéí õýñãýýñ ä¿¿ íàðûíõàà
ìýëìèéä õ¿ðãýæ áàéíà.
Èòãýë
Áèä õàðæ ÷àäàõã¿é ç¿éëäýý èòãýõèéã èòãýë ãýäýã.
Ýíý íü ÿìàð ÷ õýëáýðýýð áàéæ áîëíî. ×è ººðòºº
èòãýäýã áàéæ áîëíî ìºí áóñäàä èòãýäýã ÷ áàéæ
áîëíî, ýñâýë øàðãóó õºäºëìºðëºñíèé ¿ð ä¿íä
ñàéí ñàéõàí ç¿éë¿¿äòýé ó÷èðäàã ãýäýãò èòãýäýã
áàéæ áîëíî. Æèøýý íü: ÷è øààðäëàãàã¿é õîîë
õ¿íñýýñ òàòãàëçààä äàñãàë õèéñíýýð æèíãýý õàñíà
ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
ãýäýãò èòãýäýã. Ñóðãóóëü,íàéç íºõäèéí, ìºí
ìàíñóóðóóëàõ áîäèñíû òàë äýýð óõààëàã øèéäâýð
ãàðãàñíààð ãýðýë ãýãýýòýé èðýýä¿éã áèé áîëãîäîã
ãýäýãò èòãýäýã. Èòãýë íü ÷àìàéã àëèâàà ¿éëäýë
õèéõýä õ¿ðãýäýã. Ýñ áºãººñ èòãýõýä õýö¿¿.
̺í îëîí îëîí ºñâºðèéíõºíä èë¿¿ ÷óõàë ººð
íýãýí òºðëèéí èòãýë áîë îþóí ñàíààíäàà èòãýõ
ÿâäàë.
Òàíû òàðõè îþóí ñàíààòàé ÷èíü õîëáîãäîõûí
òóëä ìýäýýëëèéí ñ¿ëæýýãýýð íÿãò õîëáîãäñîí
áàéäàã ãýäãèéã ìýäýõ ¿¿?
Õ¿¿õä¿¿ä áóñäààð õàëàìæëóóëàõûã õ¿ñäýã áîë,
ºñâºð ¿åèéíõýí îþóí ñàíààíû óòãà àãóóëãûã
ìýäýõèéã õ¿ñ÷ áàéäàã. ªíººäºð õ¿¿õä¿¿ä ÿàãààä
ñýòãýë ç¿éí õÿìðàëä áàéãààã ñóäàëñàí 33
øèíæýý÷ ìýðãýæèëòí¿¿ä ä¿ãíýëò ãàðãàñàí áàéíà.
Òýä “ìýäýýëëèéí ñ¿ëæýýãýýð íÿãò õîëáîãäñîí”
ãýäãèéã, áèäíèé òàðõè îþóí ñàíààíûõàà æèíõýíý
çîðèëãûã îëæ ìýäýõèéã ýðìýëçýæ áàéäàã ãýæ
òàéëáàðëàñàí áàéíà. ̺í îþóí ñàíààíû áîëîí
øàøíû íýýëòèéã ÷óõàë áîëãîí àâ÷ ¿çæýý.
Ñîíèðõîëòîé áàéãàà áèç?
Ìýäýýæ õýðýã õ¿í áîëãîí àëèâàà ç¿éëä ººð
ººðèéíõººðºº èòãýäýã íü áóðóó áèø. Èòãýë
ýñâýë øàøíû çàðèì ýýäðýýòýé áàéäàë íü ºñâºð
¿åèéíõýíä ººðèéí ¿íý öýíýý áèé áîëãîõîä òóñ
äºõºì áîëäîã ãýäãèéã ìýäýõ íü ç¿éòýé.
ßàãààä òýð þì áîë?
Èòãýë íü:
• Òàíûã ººðººñºº àãóó ç¿éëòýé õîëáîãäîõîä
òóñàëäàã
• Òàíûã àìüäðàõàä òàíü ò¿øèã áàãàíà áîëæ
ºãäºã
• ¯å òýíãèéíõíèé äàðàìò øàõàëòûã äàâàí
òóóëàõàä òóñàëäàã
• Áóñäààñ ÿëãàðàõ îíöëîã øèíæ áîëîí íèéòëýã
÷àíàðàà îëæ ìýäýõýä òàíü òóñàëäàã
Ñ¿¿ëèéí õýäýí æèë äýëõèéí ºíöºã á¿ðýýñ áè÷ñýí
ºñâºð ¿åèéíõíèé çóó çóóí çàõèäëààñ õàðàõàä
Èòãýë, Áóðõàí, Ñ¿ì, ººð õîëáîãäîëòîé ç¿éë¿¿ä
¿ðãýëæ äóðäàãäñàí áàéäàãò áè ãàéõäàã. ¯íýíäýý
èòãýë áèøðýë áîë áèäíèé àìüäðàëûí õàìãèéí
òîì õî¸ðäîã÷ õ¿÷èí ç¿éë þì.
Èòãýë áèøðýëèéí òóõàé “Sign” ãýäýã êèíîíû
íýã õýñýã íü ìèíèé ñàíààíààñ åð ãàðäàãã¿é þì.
Ýíý õýñýãò Ãðàõàì ãýäýã ñ¿ñýãòýí àõ Ìýðèëëýýñýý
ãàéõàìøèã áàéäàã ýñýõèéã àñóóäàã.......
Ãðàõàì: Õ¿ì¿¿ñ 2 õýñýãò õóâààãääàã......×è
ãàéõàìøèã áàéäàã ãýäýãò èòãýäýã ¿¿? Àëü ýñâýë
õ¿ì¿¿ñ ç¿ãýýð ë àçòàé áàéäàã ãýäýãò èòãýäýã ¿¿?
ÎÞÓÒÀÍ 2009 95
 ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
Ìýðèëë: Áè íýã óäàà àçòàé áàéæ ¿çñýí. Áè Ðàíäà
Ìàêêèíèòýé áóéäàí äýýð çýðýãöýí ñóóæ áàéëàà.
Òýð ìàø ¿çýñãýëýíòýé õàðàãäàæ áàéñàí. Ðàíäà
íàìàéã ñîíèðõñîí õàðöààð õàðàõàä áè ò¿¿íèéã
¿íñýõýýð äºõºâ ….Ãýòýë ãýíýò áè àìàíäàà
áîõüòîéãîî ñàíààä áóðóó õàðæ áîõèî àâ÷
áóéäàíãèéí äýðãýäýõ öààñàí àÿãàíä õèé÷õýýä
ýðãýæ õàðàâ. Ðàíäà á¿õ õóâöñàà òàéëæ ýõëýâ.
Õîæèì áè ¿¿íèéã ãàéõàìøèã áîëñîí áàéñíûã
ìýäñýí. Ò¿¿íèéã õóâöñàà òàéëàõàä áè Ðàíäàã
¿íñýæ áîëîõ ë áàéñàí. Õýðýâ ò¿¿íèéã ¿íññýí áîë
ìèíèé àìüäðàëä øàðõ áîëîí ¿ëäýõ áàéñàí. Áè
äàõèí òýð ìº÷èéã õýçýý ÷ îëæ àâ÷ ÷àäàõã¿é. Áè
áîë ãàéõàëòàé çàëóó......
Õàðèí ÷èíèé õóâüä? ×è ãàéõàìøèãò èòãýäýã ¿¿?
Ýñâýë õ¿ì¿¿ñ ç¿ãýýð ë àçòàé áàéäàã ãýäýãò èòãýäýã ¿¿?
Àëüáýðò Ýéíøòýí: “Àìüäðàõàä õî¸ð ë àðãà áèé.
Íýã íü ãàéõàìøèã ãýæ áàéäàãã¿é ãýæ áîäîõ, íºãºº
íü þì á¿õýí ãàéõàìøèã ãýñýí áîäëîîð àìüäðàõ
” ãýæ õýëæýý.
Ìèíèé õóâüä áè áîë àçòàé õ¿í. Áóðõàí ººðèéí
á¿õ õ¿¿õä¿¿äýý õàéðëàæ, òýäíèéã íýã á¿ð÷ëýí
íýðýýð íü ìýääýã ãýäýãò áè èòãýäýã. Òýð çàëáèðëûã
ñîíñîîä õàðèóëäàã ãýäýãò áàñ èòãýäýã. Ýíýõ¿¿
íîìîî áè÷èæ äóóñãàõ íü ìèíèé õóâüä ãàéõàìøèã.
Áè ¿¿íèéã Áóðõàíû òóñëàëöààã¿éãýýð äóóñãàæ
÷àäàõã¿é áàéõ áàéñàí.
“ªíººäºð íàäàä õèéõ ç¿éë ìàø èõ áàéãàà ó÷ðààñ
çàëáèðàë ìºðãºëä èë¿¿ öàã çàðöóóëàõ õýðýãòýé
áîëîõ áàéõ” õýìýýí õýëñýí øàøíû àãóó ººð÷ëºí
áàéãóóëàã÷ Ìàðòèí Ëþòåðòýé áè îéëãîëöîæ
÷àäíà.
Ýíä, èòãýë íü õîðò õàâäàðòàéãàà òýìöñýí
òýìöëèéõ íü õýìæ¿¿ð íü áîëñîí çîðèãòîé
çàëóóõàí Íèê Æèíí Æîíñ õýìýýõ îõèíû áè÷ñýí
çàõèàíû õýñãýýñ òîëèëóóëúÿ.
........Ñ¿¿ëèéí 16 ñàð íàäàä Òýíãýðëýã Áóðõàí
ààâòàéãàà óóëçàõàä ººðèé㺺 èë¿¿ áýëòãýõ
áîëîìæ òîõèîñîí. Áè ýíý àìüäðàëä þó ÷óõëûã
îéëãîõ ãýæ èðñýí. ×è ¿¿íèéã ãàíöààðàà õèéõ
õýðýãã¿é, Áóðõàíòàé õàìò õèé. Áè ººðòºº
õàðàìñàõûí îðîíä, íàäàä èðñýí èâýýë¿¿äèéã
òîîëîõîîð øèéäñýí þì. Áè ãàíö ºðººñºí õºëòýé
áèø ø¿¿ äýý, íàäàä õî¸ð ãàð, õàðäàã í¿ä, ñîíñäîã
÷èõ, äýëõèéòýé õàðèëöàæ ÷àäàõ àì áàéíà ø¿¿ äýý.
Áè ººðèéíõºº äîòîîä ãîî ñàéõíûã ìýäðýõ ãýæ
èðñýí þì. Òýãýýä Áóðõàí ìèíèé ç¿ðõ ñýòãýëä þó
áàéäãéèã ø¿¿äýã. Áè õîðò õàâäðàà ÿëàí äèéëñýí
ãýäãèéã ìèíü òà á¿ãäèéã ìýäýýñýé ãýæ õ¿ñ÷ áàéíà.
Ìèíèé íýã õºëèéã òàéðæ, ¿ñ ìèíü õàëçàðñíààñ
96 ÎÞÓÒÀÍ 2009
áîëæ òà ¿¿íèéã õ¿ëýýí çºâøººðºõã¿é áàéæ áîëíî.
Ýöýñò íü ìèíèé àìüäðàëûã àâ÷ îäñîí ãýæ áîäîæ
÷ áîëîõ þì. Ãýâ÷ ýíý íü íàìàéã ÿëæ ÷àäààã¿é.
Ó÷èð íü, ýíý íü ìèíèé èíýýìñýãëýëèéã, ìèíèé
èòãýë áèøðýëèéã íàäààñ àâ÷ ÷àäààã¿é. ̺í
ìèíèé áîäîë ñàíàà, ñýòãýëèéã ¿íýõýýð øàðõëóóëæ
÷àäààã¿é. Áè ÿëñàí!
¯¿íýýñ ýðãýí õàðàõàä ýíý õàâäðààñ îëæ àâñàí
ç¿éë áîë óðüä ºìíº ìèíèé àëäàæ áàéñàí þóíààñ
÷ èë¿¿ ¿íý öýíýòýé ó÷ðààñ áè ¿¿íèéãýý þóãààð ÷
ñîëèõã¿é. Òºãñãºëä íü áè òà á¿ãäýä á¿ãäýýðýíä íü
ìàø èõ õàéðòàé, ¿ðãýëæ òà íàðòàéãàà õàìò áàéõ
áîëíî. Òà á¿ãäèéãýý ñàéí ñàéõàí áàéëãàõûã
Áóðõàíààñ ãóéíà ãýäãýý àìàëúÿ.
Ìèíèé õàéð õóâèðøã¿é Íèêè
Íèêèãèéí õàâäàð íü áóóðñàí ãýäãèéã õýëìýýð
áàéâ÷ ýíýõ¿¿ çàõèàã áè÷ñýíýýñ óäàëã¿é òýð
ºíãºðñºí þì. ¯íýíäýý òýð õàâäàðòàé áàéñàí,
õàðèí õàâäàð òýðýíòýé áàéãààã¿é. Òýð ñ¿¿ëèéí
õýäýí ºäð¿¿ä õ¿ðòýë ãýð á¿ë, íàéç íºõ人 ñàéõàí
àìüäðàõûã óðèàëæ áàéñàí. Ò¿¿íèé èòãýë íü
ò¿¿íèéã àâðàõ çàíãóó íü áîëæ áàéñàí þì. Áè “Òà
áîë ìàø ãàéõàëòàé õ¿í, ººðèéíõºº ñàéí ñàéõíûã
ìýäýð” õýìýýí õýëäýã õóðàë ÷óóëãàíä çºí人 ë
îðîëöîæ áàéñàí. Ãýòýë ÿìàð ÷ ººð÷ëºëò ãàðàõã¿é
ÿâààä ë áàéäàã áàéëàà. Õýí íýãýí òàíä ººðºº
ººðòºº äóðòàé áàé, ó÷èð íü òýä òýãæ õýëñýí þì
ãýõèéã íü ñîíññîí ÷, õýðýâ òà ÿìàð íýãýí þì
õèéõã¿é ë áîë ººð÷ëºëò ãàðàõã¿é. Õýäèéãýýð
çàí ÷àíàð íü ººðèéí ¿íý öýíýä çàéëøã¿é ÷óõàë
÷ ¿¿íýýñ èë¿¿ ç¿éë áèé. ªºðèéí ¿íý öýíèéã þó
õóðäàí áèé áîëãîäîã âý ãýâýë àâüÿàñ ÷àäâàðàà
íýýí èëð¿¿ëæ, õºãæ¿¿ëýõ ÿâäàë. Ýíý áîë íýð õ¿íä,
äàäàë ÷àäâàð áºãººä ¿¿íèéã îðëîõ þó ÷ áàéõã¿é.
Äàäàë ÷àäâàð, íýð õ¿íäèéí ¿íäñýí ñóóðü íü áîë
àâüÿàñ, àìæèëò, òýãýýä áèåèéí ýð¿¿ë ìýíä þì.
Õ.Íàðàíöàöðàëò
Á¿ëýã V
“̺ðººäºë áèåëäýã ¿¿” íîìíû
“Çóãàà” á¿ëýã
Ìàíëàéëàõ Óðëàã òºâººñ îþóòàí çàëóóñûí îþóíû
öàíãààã òàéëàõ øèëäýã íîìíóóäûí îð÷óóëãûã
õ¿ðãýæ áàéñàí áîë Ìîíãîë îþóòàí çàëóóñûí
ººðñ人 áè÷èæ, ººðñ人 õÿíàæ áóé çàëóóõàí
á¿òýýëèéí õýñãèéã õ¿ðãýæ áàéíà. Ýíý áîë öýâýð
çàëóó÷óäûí çàëóó ñýòãýëãýýã áàãòààñàí íîì áîëîí
òà á¿õíèé ãàð äýýð óäàõã¿é õ¿ðýõ áîëíî. Òààëàí
ñî¸ðõîíî óó.

Õýëòýé áîë õºëòýé
Õýí ÷ ãýñýí ¿¿íèéã õýëäýã
պ뺺𺺠÷è õýë õèéõ ãýýä
Àëü ÷ óëñûã çîðèõã¿é
Õýëýýðýý ÷è õºë õèé
Õýí ÷ ÷àìàéã õîðèõã¿é
Àìòëàã ø¿¿ñëýã àëèìòàé ÷è
Ãàäààä õýëèéã ç¿éðëýæ áîëíî
Àìòëààä ò¿¿íèéã õàçàõ íü ãîë íü
Àÿíäàà ÷è äóðëàõ áîëíî
Àà ãýõäýý çàëõóóðààä ÷è îãò õýðýãã¿é
Ààã èõòýé çàëóó íàñàíä èéì ç¿éë íýìýðã¿é
Çàëóóñûí õºãæèõ ç¿éë íü PC Game, Billiard ãýýë
Çóãàà öýíãýëèéí øèíý ¿å íü õàðèí ãàäààä õýë
ñóðàõ ãýýë
Õÿëáàðõàí, õÿìäõàí, õºãæèëòýé, çóãààòàé
Àìòàðõàí, àìàðõàí ãàäààä õýëèéã ñóðöãààÿ
Õàëõ ìîíãîëûí çàëóóñ õºãæëèéí ò¿ëõ¿¿ð ãàäààä
õýëèéã áàðüöãààÿ
Õàðèéíõíû ººäººñ á¿ãäýýðýý ººðèéíõ íü õýëýýð
áóðöãààÿ
Çóóí çóóíààð äóóðñàõ ýõ îðíû èðýýä¿éã çóðöãààÿ
Çóãàà öýíãýë íààäàõ òîãëîîì
Ãàäààä õýë! Ñóðöãààÿ
Ýíýõ¿¿ óðèàëãûã äýâø¿¿ëýõèéí õàìò óíøèã÷
òà á¿ãäèéí ºíººäðèéí àìàð àìãàëàíã ýðèí
ìýíä÷èëæ áàéíà. Ãàäààä õýë ñóðàõ õýðýãöýý
øààðäëàãà áèäíèé ºìíº ºíäºð àñãà ìýò òóëàí
ñ¿íäýðëýæ áàéãàà áèëýý. Ãàãöõ¿¿ ýíý àñãàò õàä
ðóó ìàöàí îðãèëä íü ãàðàõàä äºõºì áîëãîõîîð
“̺ðººäºë áèåëäýã ¿¿?” íîìîî òîëèëóóëæ
áàéãàà áèëýý. Íîìíû ìààíü íýã õýñýã áîëñîí
“Çóãàà” á¿ëãýý á¿ðýí ýõýýð íü ýõíèé áè÷èëòýýð
íü òà á¿õýíä õ¿ðãýæ áàéíà.
Çóãàà
Àëòàí íàðíû òóÿà
Àëàã õîðâîîã ýýäãýýðýý ýýæ
Ààëüã¿é õîíãîð ñàëõè
Àð íóðóóã ¿ëýýæ
Àÿàð àÿàðõàí ñýâýëç¿¿ëæ áàéõàä
Àéìøèãò îé òàéãàä
Àéäàñ õ¿éäýñ ä¿¿ðýí ìýò
Àíèð ÷èìýýã¿é íî¸ðõîíî
Õºõ òýíãýðò í¿äýíä òîðîõ ¿¿ëã¿é, öýëìýã
Õºðñò äýëõèéä ãàãöõ¿¿ ýíý ë îé...
Õàðààä áàéìààð íîâ íîãîîí ìîäîä
Õ¿ðýýä àâìààð ºí㺠àëàãëàñàí öýöýãñ
Õºãæèëòýé óðñàõ ãîë ãîðõèíû ÷èìýý
ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
Õ¿ð õ¿ð äóóòàé õ¿ðýëçãýíý
Öàð öàð äóóòàé öàðöàà
Àìàð àìãàëàí àðààòíû õààíò óëñ
Àíèð ÷èìýýã¿é îéí âàíò óëñ
Èéì ãàçàð òýä íóòàãëàíà
Òèéì ë ñàéõíûã òýä àìñàíà.
Õîëûí õîëîîñ äóó ÷èìýý íààøèëñààð
Õºëíèé õàæóóä æèæèãõýí ÷óëóóíóóä äîðãèñîîð
Ìîäîí äýýðõ øóâóóä íèñýí îäëîî
Ìèíèé õàæóó äàõü øàâüæ õ¿ðòýë ÿâëàà
ßìàð íýã þì
ßàõûí àðãàã¿é áîëæýý.
Õàæóóãààð ºíãºðºõ àí àðààòàí ÿàðñààð
Õîëûí õîëîîñ øóâóóä íèñýí èðñýýð
Ñóðàã ñîíñâîë àðñëàí òýäíèéã äóóäñàí áàéíà.
Ñîíèðõîîä ¿çâýë àìüòäûí õóðàë ýõýëæ áàéíà...
Á¿õíèé ò¿ð¿¿íä àðñëàí õààí
Á¿õ àìüòäûã á¿ðòãý ãýæ íàðèéí áè÷èã òîòüäîî
äààëãàëàà
ßñò ìýëõèé, øàð øóâóó 2-îîñ áóñàä íü
ßã öàãòàà èðñýí áàéíà ãýæ íàðèéí áè÷èã òîòü òîä
ãýã÷ íü õàðèóëëàà.
Àðñëàí õààí õóðëàà ýõýëæ
Àìüòàä á¿ãä àíõààðàëòàé ñîíñëîî
Àìüòäûí òóñëàìæ õ¿í òºðºëõòºíä õýðýãòýé áîëæýý
Àãóà õýëíèé ìýäëýãòýý íýìýð áîëãîõîîð áèäíèéã
äóóäæýý
Àãóó òýð õýëèéã íü ñóðàõ àìàð äºõºì, çóãààòàé
àðãûã àãóóëñàí
Àëñ îðøèõ 4-í õîòîä òàðñàí òýìäã¿¿äèéã öóãëóóëæ
÷àäíà ãýäýãò áàñ íàéäæýý
Àðñëàí õààí èéí ºã¿¿ëëýý
Àìüòàí á¿õýí äîð á¿ðäýý øèâíýëäëýý
Èéíõ¿¿ øèâíýëäýí ÿðèëöàõ çóóð íü
Ýöñèéí øèéäâýðýý àðñëàí ãàðãàæýý
Òàðñàí á¿õ òýìäãèéã öóãëóóëàõûí òóëä
Õî¸ð õî¸ðîîðîî áàã áîëîí ãàðöãààæ
Õîëûí 4-í õîòðóó òàðöãààÿ ãýëýý
Õàìãèéí ãîë àñóóäàë áîë
Õýí õýí íýã áàã áîëîõ âý? ãýäýã áàéëàà
Õàìãèéí ò¿ð¿¿íä òóóëàé áîñîí õàðàéæ
Áè ë ëàâ ÷îíîòîé íýã áàã áîëîõã¿é ø¿¿ ãýæ
îðèëëîî
×îíî ÷ ìº÷ººãºº ºãºëã¿é
Õýí ÷àìòàé áàã áîëú¸ ãýýâ
×àì øèã àéìõàéòàé õýí õàìò àæèëëàõàâ äýý ãýëýý
Àìüòàí á¿õýí äîð á¿ðäýý èéì ýñýðã¿¿öëèéã
¿ç¿¿ëæ áàéëàà
Ýñýðã¿¿öëèéã øèéäâýðëýõ õ¿íä à÷ààã àðñëàí
ÎÞÓÒÀÍ 2009 97
 ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
õààíû íóðóóí äýýð ¿¿ð¿¿ëëýý
Ýöñèéí ýöýñò àðñëàí õààí èéì øèéäâýð ãàðãàëàà
Ýñðýã òýñðýã çàíòàé
Ýíä òýíäã¿é õººöºëäºæ áàéäàã ÷
Õ¿ñýë ñîíèðõîë íü íýã áîë
Õóâèðàøã¿é òýä íýã áàã áîëæ ÷àäíà õýìýýí
Øèéäýìãèé õàðöààð àìüòàä ðóó õàðàíãàà
Øèëæ ñîíãîí áàéæ áàãóóäàà õóâààðèëëàà
×îíî, òóóëàé 2-ûã õàìãèéí ò¿ð¿¿íä íýã áàã
áîëãîëîî
Àðñëàí, òîòü 2 äàðààãèéí áàãèéí íýðä äýâøëýý
Àíààø, øàð øóâóó 2-ã òºâºãã¿éõýí øèã íèéë¿¿ëæ
îðõèëîî
Õóëãàíà, çààí 2-ûã õýëýëöýí áàéæ íèéë¿¿ëëýý
Ìóóð, íîõîé 2-ûã ìóóäàëöóóëàí áàéæ íýãä¿¿ëëýý
Áààâãàé, çºãèé 2-ûã áàëíû õýð¿¿ëýýñ ñàëãàæ
íèéë¿¿ëëýý
Òààðäàãã¿é 2 æèðõèéã 1 ñàìðààð ýâëýð¿¿ëëýý
ßñò ìýëõèé, çàãàñ 2-ûã óñíû àìüòàí ãýäãýýð íü
òóëãàí áàéæ íèéë¿¿ëëýý
Ñàðìàã÷èí, èëæèã 2
Àðãàã¿éí ýðõýíä òóíàæ ¿ëäñýíýýð
Áàãèéí àñóóäàë èéíõ¿¿ øèéäýãäýæ
Á¿ãä ë àÿí çàìäàà áýëòãýëýý
Òýãýõ çóóð íàðèéí áè÷èã òîòü:
Áàã á¿ð ãàäààä õýë ñóðàõ çóãààòàé àðãóóäûã
4-í õîòîîñ õàéæ îëîõîîñ ãàäíà
Áýëãý òýìäýã áîëñîí ºíººõ òýìäãèéã àâ÷èð÷
Áóñàäòàé íü íèéë¿¿ëýõ ¿¿ðýãòýé ãýäãèéã
Á¿ãäýä òàðààí çàðëàëàà...
̺í òîòü ¿ðãýëæë¿¿ëýí:
ªí㺠ºí㺺ð ãÿëàëçàæ
ªíäºð áàðèëãà ñ¿íäýðëýñýí íü
Á¿òýýí áàéãóóëàëòûí õîò þì áàéíà.
Õàðààä ãàéõìààð ºâºðìºö
Õàéãààä áàéìààð íóóöòàé íü
Íóóöëàãäìàë õîò þì áàéíà.
Òåõíèê òåõíîëîãè íü õºãæñºí
Òîì òîì õóäàëäàà íàéìàà ýðõýëäýã íü
Áèçíåñèéí õîò þì áàéíà.
Íàâ÷ öýöýã íü àëàãëàæ
Íàð ãýðëýýðýý ýýñýí íü
Àç æàðãàëûí õîò þì áàéíà.
ªâºðìºö ýíý 4-í õîòîîñîî
ªºðò õýðýãòýéã íü ñîíãîîä
98 ÎÞÓÒÀÍ 2009
ªíººõ òýìäã¿¿äýý ýðæ õàéöãàà ãýæ àéëäàâ...
Òîòèéã ÿðüæ äóóñàâ óó ¿ã¿é þó
Òàë òàëààñ íü õàøõèð÷ ãàðëàà
Ò¿¿íèé äóíäààñ 2 æèðõ: “ Áèä õààøàà ÿâàõ þì
áý?ýðòõýí çàì äºõüå. ªâºë ÷ áîëîõ ãýæ áàéíà ýíý
àæëûã àìæóóë÷èõààä ºâëèéí ñàìðàà áýëòãýìýýð
áàéíà.” ãýæ øóëãàíàëäëàà.
Àìüòàí á¿ð àìàíäàà øààãèëäñààð
Îíîâ÷òîé øèéäâýð ãàðàõã¿é áîëîëòîé
Àæèæ çîãññîí àðñëàí õààí
Îâòîé íü àðãàã¿é èíãýæ õýëëýý:
Íýãýíò áèä äààëãàâðûã õ¿ëýýí àâñàí áîëîõîîð
Íýã ÷ àìüòàí çîðèëãîîñîî áóöàõ ¸ñã¿é
Àëü ÷ õîòîä î÷ñîí áàé áèäíèé îëîõ ç¿éë íýã
Àâ÷ðàõ ýçýí íýãýí ó÷èð
Àðñëàí ìèíèé áèå ýíý õóâààðèëàëòûã õèéå... ãýëýý.
Øàð øóâóó, àíààøèéí áàã áààâãàé, çºãèéí áàãòàé
Íóóöëàãäìàë õîò ðóó
Ìóóð, íîõîéí áàã õóëãàíà, çààíû áàãòàé
Áèçíåñèéí õîò ðóó
Çàãàñ, ÿñò ìýëõèéí áàã 2 æèðõ, ñàðìàã÷èí,
èëæèãèéí õàìòààð Àç æàðãàëûí õîòðóó
Õàðèí òóóëàé, ÷îíûí áàã òîòü áèä 2-òîé Á¿òýýí
áàéãóóëàëòûí õîò ðóó ãýæ õóâààðèëëàà. Ýöýñò íü
àðñëàí õààí õàìãèéí ÷óõàë çºâëºìæèéã ºã÷ áàéõ þì:
Áàã áîëãîí ººðñäèéí õ¿ññýí ç¿éëýý ë õèéöãýý.
Äóðòàé ç¿éëýý õèéæ áàéãàà áîëîõîîð ýðýë ÷
ìºí ñîíèðõîëòîé áàéæ, àìüòàä áèä ÷ ÿäàðñàíàà
ìýäýõã¿é, øàíòðàõã¿éãýýð áýëãý òýìäã¿¿äýý õàéõ
áîëíî. Ãýýä íýãýí àëäàðòàé ýìýãòýéí òàëààð
ºã¿¿ëëýý:
... Äýëõèéí îëîí îðîíä òàðàí áàéðëàñàí õýäýí
àðâàí ìÿíãàí äýëã¿¿ð, ãîî ñàéõíû ñàëîíóóäûã
áàãòààñàí ýçýíò ã¿ðíèéã ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷, Ýñòè
Ëàóäåð ãýæ õýí áàéñíûã áàðàã 100 ãàðóé îðîíä
ìýääýã ãýíý.
Ò¿¿íèéã äºíãºæ çóðãààí íàñòàé áàéõàä íü
Äýëõèéí íýãä¿ãýýð äàéí äýãäñýí áºãººä ãýð
á¿ëä íü Æîí Øîòö ãýäýã àõ íü èðýâ. Òýðáýýð
òýäíèéä çî÷ëîõîîð èðñýí àâ÷ òýð ÷èãýýðýý òýíä
¿ëäýõýýð øèéäæýý. Ýöýã, ýõèéíõ íü ãýðèéí õîéíî
áàéõ ìóóäàæ õóó÷èðñàí îðîìæèíä ñóóðüøèí
ëàáîðàòîðèî ñóóðèëóóëñàí áàéíà. Àâãà àõ íü
àðüñ àð÷èëãààíû áýëäìýë ¿éëäâýðëýäýã õèìè÷
íýãýí áàéëàà.
Ýñôèðü îõèí ¿å òýíãèéíõíèéõýý íýãýí àäèëààð
èõ ñîíèó÷ õ¿¿õýä áàéñàí òóë àâãà àõûíõ íü íºëºº
ò¿¿íèé çàí àðàíøèíä ìýäýãäýõ¿éö íºëººëñºí
áàéíà.
Òýðýýð àðüñàíäàà ìàø èõýýð àíõààðàë òàâüäàã

áàéñàí áºãººä àõûíõàà á¿òýýãäýõ¿¿íèéã
õýðýãëýäýã áàéëàà. Èíãýõäýý òýðýýð àõûíõàà
á¿òýýñýí ýíãýñãèéã ìàãòàí øàãøèæ, îéð
òîéðíûõîíòîéãîî õóâààëöàíà. ̺í ãîî ñàéõíû
á¿òýýãäýõ¿¿í õèéõ õ¿ñýëäýý òýðýýð àâòàí àõûíõàà
ëàáîðàòîðèä î÷èæ òóñàëäàã áàéæ.
Ñîíèðõëîî äàãàí ÿâñààð òîñîî ººðèéí ãàðààð
ãýðèéí íºõöºëä ¿éëäâýðëýæ ýõëýâ. Ãýõäýý ÿã
ãýðòýý áóñ Ìàíõýòòýíû íýãýí çîîãèéí ãàçðûí
òîìîî ãýã÷èéí ãàë òîãîîíû áóëàíä ò¿ðýýñýëæ
àâñàí ãàçàðòàà õèéæ áàéñàí àæ.
Ò¿¿íèé óðèà íü: “Ýìýãòýé õ¿í á¿ðèéí ãîî ñàéõàí
õàðàãäàõ ãýñýí õ¿ñýë ýðìýëçëèéã õýçýý ÷ äóòóó
¿íýëæ áîëîõã¿é þì” ...
ßâæ ÿâæ ò¿¿íèéã àìæèëò ðóó íü õºòºëñºí ç¿éë íü
ýöñèéí ýöýñò ò¿¿íèé ñîíèðõîë áàéæýý. Òèéìýýñ
á¿ãäýýðýý ººðèéíõºº ñîíèðõëûã äàãàí ÿâáàë
çàéëøã¿é òýìäã¿¿äýý îëîõ áîëíî.
̺í àðñëàí õààí õàéæ îëîõ òýìäãèéí ºâðìºö
øèíæ áàéäëûã áàðàãöààëàí áàéæ ºã¿¿ëð¿¿í:
Õàðàõ òºäèéä ãÿëàëçàí õàðàãäàõ
Õýëáýð õýìæýý òààøã¿é îëîí ÿíç
Ä¿ðñ áîëãîí ñàëàí òàðõñàí ÷
Ä¿éö¿¿ëæ ýâë¿¿ëâýë ãàéõàìøãèéã á¿òýýõ
Õýíèé ÷ õàðöûã áóëààõ
Õýðæ òàðõñàí òýìäã¿¿äèéã îëîõ óðòûí óðòûí àÿí
çàìä ãàðàõ áîëíî ãýâ.
Çóðãààí õîíîãèéí äàðàà òºðºëõ îéäîî óóëçúÿ
ãýæ òîõèðîëöîîä
Ç¿ãëýõ õîòîî ìýäñýí àìüòàä
Ç¿ã ç¿ã òèéø ñàëàí îäëîî
Çàãàñ ÿñò ìýëõèé 2-îîñ áóñàä íü
Çàì äàãàí ýðëýý ýõë¿¿ëëýý
Õàðèí ìàíàé óñíû áààòðóóä óñàí äîîãóóð
øóìáàí
Õóâààðèëàãäñàí õîòîî çîðèõîîð çàì øóëóóäàí
ãàðöãààâ.
Á¿òýýí áàéãóóëàëòûí õîòûí 4 ìààíü îéí äóíäóóðõ
á¿äýãõýí æèì äàãàí çàìäàà ãàðñàí áîë
Áèçíåñèéí õîòûí 4 ìààíü ºðòººã ÷èãëýí çàì ñàëàâ
Íóóöëàãäìàë õîòûí 4 ìààíü õàðèí óóëûí çàìààð
õîòîî çîðèõîä
Àç æàðãàëûí õîòûí ¿ëäñýí 5 ìààíü ýðãýëçýæ
ýðãýëçýæ ºðòºº ð¿¿ õºäºë뺺.
Àìüòäûí àäàë ÿâäàë èéíõ¿¿ ýõýëæ
Àëäõàí öààñàí äýýð ñèéð¿¿ëýí áè÷èõ
Àìüòàí á¿ðèéã òàíäàõ ¿¿ðãèéã
Àéìøèãã¿éãýýð áè ãàðäàí àâëàà...
ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
Àç æàðãàëûí õîò- Áèçíåñèéí õîò
Àíõààðààðàé! Àíõààðààðàé! Àç æàðãàëûí õîò-
Áèçíåñèéí õîò ÷èãëýëèéí 4-ð ãàëò òýðýã ºðòººí
äýýðýýñ 30 ìèíóòûí äàðàà õºäëºõ òóë çîð÷èã÷èä
òàñàëáàðàà øàëãóóëàí ãàëò òýðãýíäýý ñóóíà óó...
ãýõ öàãààí õîîëîéí äóóíààð ìóóð íîõîé, õóëãàíà
çààí, 2 æèðõ, èëæèã, ñàðìàã÷èí íàð ºðòººí äýýð
õ¿ð÷ èðëýý.
ßàæ ãàëò òýðãýíä ñóóõàà íýã õýñýã
áîäîöãîîëîî....
Áèå íü æèæèã ÷ óõààí íü òýí¿¿í
Ìóóðíààñ àéäàã ÷ çóãòàõäàà ãàðãóóí õóëãàíà ãýíýò
÷àíãààð:
Áè îëëîî...Á¿ãäýýðýý òýýøíèé õýñýãò íü îðæ
íóóãäàöãààÿ. ãýõýä
Àâàðãà áèåòýé
Àëäõàí óõààíòàé
Õ¿÷ èõýò çààí ìààíü ìóóõàé öàðàéëàí: Áè ÿàõ áîëæ
áàéíàà?Èéì òîì þì ÷èíü ÿàæ íóóãäàõ þì áý?
Õóëãàíà: Çà áîëíîî áîëíî. Á¿ãäýýðýý áàéõàä
àëçàõã¿é ìýäýâ ¿¿. Õýìýýí ìýäýìõèéðëýý.
Õ¿ì¿¿ñ ãàëò òýðãýíä ñóóöãààæ ¿éë÷ëýã÷èä à÷àà
òýýøèéã öýãöýëæ äóóñëàà. Àìüòäûí õºäëºõ öàã
áîëëîî...
Á¿ãäèéí ó÷ðûã îëæ ÷àääàã
Õýðñ¿¿ óõààíò ãÿðõàé í¿äýò ñàðìàã÷èí:
Õºäºëö㺺å. Õóëãàíà ÷è õààëãàí äîîãóóð øóðãàæ
öîîæèéã íýý. Áóñàä íü ìèíèé àðààñ õîëäîëã¿é
äàãàí ÿâààðàé îéëãîâ óó?
Àìüòàä á¿ãä àéñàíäàà: Îéëãîëîî. Õýìýýí
äóóëãàâàðòàé íü àðãàã¿é ãýòñýýð...
Õóëãàíà ÷ ¿¿ðãýý àìæèëòòàé áèåë¿¿ëæ òýýøíèé
õýñýã ÷ºëººòýé áîëëîî.
Äààëãàâðàà àìæèëòòàé áèåë¿¿ëñýí õóëãàíà
ìîãæîéòîë ìààäãàð çîãñîíãîî: Òýýøíèé òàñàãòàà
òàâòàé ìîðèë... Çîð÷èã÷ òà á¿ãäèéã àÿòàé òóõòàé
àÿëàõûã õ¿ñüå. Ãýæ õàøõèð÷ çîãñîíî.
Òýãýõýä áóñàä íü þóí ìàðçãàíàõ... Àðàéõèéí ãýòýí
ãýòýí áàéæ òýýøèíäýý îðæ èðöãýýëýý. Ñàíàà íü
àìàðñàí àìüòàä ìààíü ººð ººðèéí áàéðàà îëîí
ò¿ð äóã õèéëýý. Ãàëò òýðýãíèé ò¿ð òàð äóóãàðàõ
äóóíû õàæóóãààð òàñ íÿñ õèéñýí ñ¿ðòýé ÷èìýý
ãàðëàà. Á¿ãä ñýðäõèéí öî÷èí ñýðëýý. Ìóóð
õóëãàíà 2 ìóóäàëöñàí áîëîëòîé. Ìóóð õàìàã
à÷ààã îíãè÷èí õóëãàíûã õàéãààä èéì èõ ÷èìýý
ãàðãàñàí áàéæ...
Ìóóð: Íàäòàé íýã áàã áîëîîã¿é äýý áàÿðëà ÷è. Íýã
áàã áîëñîí áîë òóðñãûã ÷èíü õóóëæ áàéõã¿é þó...
ãý÷èõñýí óëààí ãàëçóó àìüòàí óëàéðàí äàéð÷
áàéëàà.
Îëîí ¿ã äóóãàðäàãã¿é ÷ íýã ¿ã õýëýõýýðýý
äààöòàéõàí õýëäýã
ÎÞÓÒÀÍ 2009 99
 ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
Áîëõè óäààí ÷ õè÷ýýâýë ç¿òãýäýã
ßìàð ÷ ¿ã õýëñýí àìüòàä ò¿¿íèé ¿ãèéã ñîíñäîã
èëæèã
Ýíý ìàðãàëäààíûã õàðààä èõýä óóðëàí: Áèä
õîîðîíäîî ìóóäàëöàæ áîëîõã¿é ø¿¿ äýý. Õýðâýý
èíãýýä õýðýëäýæ óðàëöààä áàéõ þì áîë áèä
õýçýý ÷ òýìäã¿¿äýý îëîõã¿é. Õàìãèéí ãîë íü áèä
ýâëýëäýí íýãäñýí öàãò ýíýõ¿¿ öîãö òýìäýã íèéëæ
õ¿í òºðºëõòºíä õýðýãòýé ç¿éë áîëæ õóâèðàõ
áîëíî. ãýõýä...
Ìóóð õóëãàíà 2 ãýìøñýí öàðàéëàí áóëàíä
çýðýãöýí çîãñîíãîî áèå áèå ð¿¿ãýý ìóóõàé õàðàí:
×àìààñ ë áîëæ áàéãàà þì... ãýæ íýã íýãíèéãýý
áóðóóòãàíà.
Èëæèã äýýðýýñ íü íýìæ: Ñàðìàã÷èí, 2 æèðõ áèä
õýä¿¿ë Àç æàðãàëûí õîòäîî áóóãààä ¿ëäýíý. Õàðèí
òà 4 ãàëò òýðãýíäýý ¿ëäýí öààø ÿâíà. Òèéìýýñ
àõèí èéì ¿éëäýë ãàðãàõã¿é áàéõûã õ¿ñüå. Çààí
÷àìä ¿¿íèéã äààëãàëàà ãýýä ÿðèàãàà äóóñãàëàà.
Óäñàí ÷ ¿ã¿é ãàëò òýðýã íýãýí ºðòººí äýýð çîãññîí
íü Àç æàðãàëûí õîò áàéâ...
Íàð òóÿàãààðàà ãèéã¿¿ëñýí
Íàâ÷ öýöýã íü äýëãýðñýí
Õ¿í á¿ð íü èíýýìñýãëýñýí
Õ¿íèé æàðãàëàí ãýëòýé èéì ë õîò áàéõ þì.
Öàãààí õîîëîéãîîð: Àç æàðãàëûí õîòîä 30
ìèíóò ñààòàõ òóë çîð÷èã÷èä òà á¿õýí öàãààñàà
á¿¿ õîöðîîðîé. Òà á¿õýí çàìûíõàà àëæààëûã
òàâòàé òàéëààðàé.
ãýõ çóóð...
Àãààðã¿é á¿ã÷èì òýýøíèé õýñãýýñ
Ñàðìàã÷èí òýðã¿¿òýé àìüòäûí õýñýã ìààíü
Ñàëàõ ¸ñîî ã¿éöýòãýí íýã íýãýýðýý öóâðàí
ãàðëàà
ªºð ººðñäèéí òýìäãèéã õàéõààð
ªðòººí äýýðýýñ òàðàí ÿâöãààëàà
Õ¿ì¿¿ñèéí ñîíèðõëûã òàòäàã ãàçðóóäààð
Ýõíèé ýýëæèíä ÿâàõààð áîëöãîîëîî
30 ìèíóò ÷ í¿ä èðìýõèéí çóóð ºíãºð÷ ãàëò òýðýã
ºðòººíººñ õºäºë뺺...
Àç æàðãàëûí õîòîä
Õîòûí çàìä ìàøèí òýðýã õîëõèëäîõîîñîî
èë¿¿òýéãýýð
Õîéø óðàãøàà äàâõèõ ìîðèí òýðýãí¿¿ä ¿çýãäýõ
þì
Õàçààð, íîãò íü ìºíãºí òîíîãëîëòîé
Õàæóó òàøààí äýýã¿¿ðýý óðò íºìðºã
íàìèðóóëñàí
Ãî¸ õýýíöýð ìîðüä ìºí õàæóóãààð íü æîðîîëíî
100 ÎÞÓÒÀÍ 2009
Áàñ áîëîîã¿é ýý
Æèæèã áèåòýé ÷ ìîðèíîîñ äóòàõã¿é õ¿÷òýé
èëæèã
Æîîðîí æîîðîí øîãøñîîð õ¿ðýõ ãàçðàà èðýýä
Æàâõààòàé ãýã÷ íü çîãñîæ áàéõ þì…
Õîòûí ä¿ð òºðõ íýã èéìýðõ¿¿
Õîéøèä á¿ãäýýðýý ñàéí òàíèëöàõ áîëíî…
Ãàëò òýðýãíýýñ àìüòäûã áóóõ ¿åä óñàí äîîãóóð
àþóëò õýðýã ºðíºæ áàéëàà
Àâõààëæòàé õóðäàí çàãàñ
Ààæóó çàíòàé ÿñò ìýëõèé 2-ã ìààíü
Àéìøèãò àâàðãà çàãàñ õººæ áàéõ þì
Àìèà àëäàõûíõ íü äàâààí äýýð
Ààëçíû òîð øèã õÿëãàñàí óòàñ
Òýäíèéã ºðãºí óñíû ìàíäàë äýýð ãàðãàëàà
Àéæ ñàíäàðñàíäàà çàãàñ òèé÷èãíýí
ìóøãèðàëäàæ
Àìüñãàà íü áîîãäîæ óñ ðóó òýì¿¿ëæ áàéõàä
ßñò ìýëõèé þó áîëîîä áàéãààã íýã ë ñàéí
îéëãîõã¿é áàéãàà áîëîëòîé
Ýðãýí òîéðíûã ãàéõàí õàðíà
Ààëçíû òîð øèã òýð õÿëãàñ íü õ¿ì¿¿ñèéí õèéñýí
çàãàñíû òîð áàéëàà.
Ìàíàé 2 õ¿ì¿¿ñèéí ãàðò áàðèãäæýý...
Çàãàñûã æèæèãõýí øèëýí ñàâàíä õèéãýýä
òàãëà÷èõàâ
ßñò ìýëõèéã ìºí àäèë áàñ íýã øèëýíä õèé÷èõëýý
Èíãýýä ë õ¿ì¿¿ñèéí ãàðò ¿õäýã þì áàéíà ãýæ
ìàíàé 2 äîòðîî áîäíî
Çàãàñ: Òà íàðò ë òóñëàõ ãýæ áàéíà ø¿¿ äýý... áèä
2-ã ñóëëàà÷ ãýæ äýìèé ë àìàà àíãàëçóóëíà.
ßñò ìýëõèé: Òàéâàí áàé äàà çàãàñõàí ìèíü.
Áèäíéè õýëæ áàéãààã îéëãîõã¿é ø¿¿ äýý. Áèä 2-
ã àðàé èíãýýä øóóä àë÷èõã¿é áàéëã¿é äýý ãýýä
ààæóó òàéâàíõàí øèëòýé óñàíäàà õîëõèíî.
Ýíý õîîðîíä
¯ðãýëæ õî¸óë ìàðãàëäàæ áàéäàã ÷ àõ ä¿¿ 2 øèã
áîëñîí 2 æèðõ (غìẺê, Áóìáààê) ìààíü íàðèéí
ãóäàìæààð ïàðê ðóó øîãøèæ áàéíà. غìẺê
áîë áîëîõã¿é á¿òýõã¿é, ä¿ðñã¿éòýõ ç¿éëä òîëãîé
íü àæèëëàäàã ñýðãýëýí ÷ºòãºð áàéãàà þì. Õàðèí
Áóìáààê غìẺêèéã áîäâîë æîîõîí ìÿðààëàã,
¿ðãýëæ ë غìẺêò ÷àäóóëæ áàéäàã íýãýí. Ãýõäýý
áàñ ìº÷ººãºº ºãºõã¿é ýý. Ýíý óäààä غìẺê
Áóìáààê 2 ìààíü íýã íýãíèéãýý ÷àäàõã¿é, íýã
íýãíèéãýý õîðëîõã¿é õýìýýí çàìä ãàðàõààñàà
ºìíº àì òàíãàðàã ºãö㺺ñºí þì áàéíà. Ãýâ÷
غìẺê òýñýõ áîëîâ óó äàà...
Ïàðêèéí õààëãààð îðîíãóóò...

Òýíãýð áàãàíàäñàí àëñûã õàðàã÷èä
Í¿ä ýðýýëæëýì õóðäàí òýðýãí¿¿ä
Òýíä ýíä àëàãëàñàí ºí㺠ºíãèéí áºìáºëºãí¿¿ä
Õîëõèëäîí õººðºõ áÿöõàí æààëóóä ãýýä ë
Õî¸ð æèðõíèé ñýòãýëèéã òàòñàí îëîí ç¿éë
õàðàãäëàà
¯íäñýí àæèëäàà îðîõîîð õî¸óë çýðýãöýí ã¿éëýý
¯¿ãýýð ÷ íýã ã¿éëýý ò¿¿ãýýð ÷ íýã ã¿éëýý
Õ¿ì¿¿ñèéí õºëä ºðò÷èõ ãýýä
Õ¿íäðýë îëîí áàéëàà
Òýãñýí ÷ õî¸ð ìààíü ã¿éñýýð...
Áÿöõàí áîëîõîîð òýð 2-ò ìààíü
Áàðàãòàé ë áîë þì õàðàãäàõã¿é
ßðèëöñàíû ýöýñò غìẺêèéí ñàíàëààð àëñûã
õàðàã÷èä ñóóõààð áîëëîî
Àç æàðãàëûí õîòûí
Àãààðûí ñàéõíûã ìýäýð÷
Öýëìýã òýíãýðèéã øèðòýí
Àëñûí óóëûí öààãóóð
Íàðàí øèíãýõèéã õàðñààð
Ýðýë õàéãóóëàà óìàðòàí õýäýí öàãèéã
ºíãºð¿¿ëëýý.
Áóìáààê á¿ð íóòãàà, ººðèéí íàðñ ìîäîî ñàíàí
غìẺêèéã íàëàí ýâøýýæ ñóóëàà
Á¿ðýíõèé ÷ áîëæ ïàðêèéí õºë õºäºë㺺í
òàòàðëàà
Ìàíàé 2 ãýíýò óõààí îðîí ýðëýý ¿ðãýëæë¿¿ëýõ
ãýòýë
Õîäîîä íü õîîîîîîîîîîîîððð õîîîîîîîîîðð
õýìýýí õîðæèãíîæ áàéëàà.
Ïàðê äóíäóóð äóðòàé äóðã¿é àëõàëæ áàéòàë
Áÿöõàí îõèí òýðãýíäýý ä¿¿ðýí ñàìàð õèé÷èõñýí
ò¿ðýýä ÿâæ áàéâ. Ìàíàé 2-ûí í¿ä íü ñýðãýæ
îõèíû àðààñ õóðäàí ãýã÷ íü õàðàéëäëàà.
Îõèí òýðãýý ò¿ðñýýð íýã ìàøèí ðóó îð÷èõîâ.
ͺ㺺 ìàøèí íü ÷ þó þóã¿é õºäëºõ íü áàéíà...
غìẺê Áóìáààêèéã ÷èðñýýð àç áîëæ ìàøèíä
àìæèí ñóóëàà.
Ìàøèíû äîíñîëãîîíä òîëãîé íü ýðãýñýí
Áóìáààê ñàíààíäã¿é îõèíû ýýæèéíõ íü ö¿íõ ð¿¿
óíà÷èõàâ.
غìẺê: ¨ñòîé íýã á¿òýëã¿é àìüòàí ø¿¿ ãýýä
àðààñ íü îðîâ.
Õººðõèé áóìáààê ìàíàðñàí í¿äýýð غìẺê
ð¿¿ õàðñàíàà: ×è õýí áý? ßìàð õººðõºí òîì
ñàìàð âý? Áè õààíà áàéíàààà? Ãýõýä íü
غìẺê óóðëàí: Áè ë áàéíà ø¿¿ äýý. ×àìààñ
áîëæ èéì áàéäàëä îð÷ëîî ãýýä Áóìáààêèéã õî¸ð
ãóðàâ àëãàäààä àâëàà.
Áóìáààê ñàÿ íýã óõààí îðñîí áîëîëòîé: Õ¿¿å
õî¸óëàà õààíà áàéãàà þì áý? Ýíý þóí íîìíóóä
âý? “Àíãëè õýëèéã õýðõýí õÿëáàð ñóðàõ âý?” ãýíý
ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
¿¿? Õººå áèä ÿã õàà áàéãàà þì áý?Àðàé ýíä áèä
2-í õàéæ áàéãàà òýìäýã áàéãàà þì áèø áèç?
غìẺê Áóìáààêèéí àìûã òàãëàí: Äóóã¿é
áàéãààä ºãºº÷ äýý îðèëîîä áàéõ þì. ͺ㺺
îõèíû ýýæèéíõ íü ö¿íõýíä áàéíàà. ×àìààñ ë
áîëæ áàéãàà þì ãýýä óóðòàéõàí õýëýâ.
Ýíý 2-ã èíãýæ ìàðãàõ çóóð ìàøèí ÷ çîãñîæ îõèíû
ýýæ ö¿íõýý õóìèí ãýð ð¿¿ãýý îðëîî. Ö¿íõýý ºëã¿¿ð
ð¿¿ãýý øèä÷èõýýä öààø ÿâæ áàéãàà áîëîëòîé.
Áóìáààê: Áèä 2-í õàéñàí òýìäýã ýíý àéëä áàéãàà
áàéõàà. Õî¸óëàà õàéãààä ¿çüå ë äýý. Ýíý ö¿íõýíä
“Àíãëè õýëèéã õýðõýí õÿëáàð ñóðàõ âý” ãýýä íîì
áàéíà ø¿¿ äýý.
غìẺê: Çà çà ¿çýýä ë àëäúÿ.
Èíãýýä 2 æèðõ ìààíü àæèëäàà îðëîî. Ýíý àéë
ãàíö îõèíòîé, çàëóóõàí ãýð á¿ë áºãººä ñàÿõàí
ýíý áàéðàíäàà îðîîä áàéãàà þì áàéíà. Áóäàã
íü õàíõàëñàí 3 ºðºº áàéð... 2 æèðõ ìààíü
àãààðæóóëàõ õîîëîéãîîñ àæèãëàëòàà õèéõýýð
áîëëîî. Ãýðèéí ýçýä ºäðèéí öàéãàà óó÷èõààä
îõèíîî àñðàã÷òàé íü ¿ëäýý÷èõýýä òóñ òóñûí
àæèëäàà ÿâöãààëàà. Ìàíàé 2-ò áîëîìæ íýýãäëýý.
ªðºº ºðººíèé àãààðæóóëàõ õîîëîéãîîð äàìæèí
õýñ÷ õàéãóóëàà õèéæ áàéòàë õààëãàíû õîíõ äèí
äîí äèí äîí äóóãàðëàà. Àñðàã÷ õààëãà íýýíã¿¿ò
îõèíû íàéçóóä áîëîëòîé 5 îõèí øààãèëäñààð
îðæ èðëýý. Îðæ èðýíã¿¿òýý ÿìàð õýëýýð ÷ þì
á¿¿ ìýä íýã õýëýýð õîîðîíäîî ÿðüöãààæ áàéëàà.
ßìàð ÷ ë áàéñàí ìîíãîë áèøýý.
Áóìáààê: Õ¿¿å øºìẺ꺺 ýä íàð ÿìàð õýëýýð
ÿðèàä áàéíàà? Áè ëàâ ìýäýõã¿é ë þì áàéíà. Áèä
2 ÷ çºâ ãàçðàà èðñýí áîëîëòîé.
غìẺê: Àíãëè õýë ë þì øèã áàéíàà. “Hi” ãýýä
áàéíà ø¿¿ äýý.Òèéìýý çºâ ãàçðàà èðæ...Õàðèí
íºãºº òýìäýã ìààíü õààíà áàéãàà þì áîë äîî.
Õýìýýí ÿðèëöàæ áàéõ çóóð íü ãýðèéí ýçýí îõèí
ìààíü íàéçóóäòàéãàà ñàéõàí ç¿éëèéí òàëààð
ÿðèëöàæ áàéãàà áîëîëòîé òàñ òàñ õèéòýë èíýýæ
ñóóëàà.
Îõèí ìåññåæýý õ¿ðòýë àíãëèàð áè÷äýã ààâ
ýýæòýéãýý ÷ ãýñýí àíãëèàð ÿðèõûã îðîëääîã.
Ãàðààä èíòåðíýòýä ñóóëàà… Ìºí ë àíãëèàð
íàéçóóä ðóóãàà ýëåêòðîí øóóäàí, ìåññåíæåð
ÿâóóëíà.
Áóìáààê: غìẺ꺺 ìàíàé îõèíû ÿðèõ ÷àäâàð
íü áóñäààñàà àðàé ìóó þì øèã áàéíàà òèéìýý?
Áàãà çýðýã ãàöàæ ò¿ãä÷ýýä áàéõ þì.
غìẺê: Òèéì áàéíàà. Ãýõäýý èéì îëîí
àíãëèàð ÿðüäàã íàéçóóäòàé áàñ ººðºº èíãýæ
õè÷ýýæ áàéãàà þì ÷èíü õóðäàí ñàéæðàõ áàéõàà.
Îðîé ÷ áîëëîî îõèí ìààíü íàéçóóäûãàà ãàðãàæ
ºã÷õººä ààâ ýýæèéãýý õ¿ëýýí òîãëîîìûíõîî
ÎÞÓÒÀÍ 2009 101
 ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
ºðººíä îðëîî. Îõèí õàëààñíààñàà õººðõºí
æèæèã óòàñ ãàðãàæ èðñíýý íýã þì áè÷ýýä áàéãàà
áîëîëòîé. 2 æèðõ äºõººä õàðòàë áàñ ë àíãëèàð
þì áè÷ýýä áàéõ þì.
غìẺê: Ìàíàé îõèí ÷ õè÷ýýíã¿é þìàà…
ººðèéí äóðààð õýëýý äàâòààä ë…
Áóìáààê: Ãî¸ þìàà òèéìýý? Íàéçóóäòàéãàà ñóðàõ
ãýæ áàéãàà õýëýýðýý ÿðèõ íü õàðèí õºãæèëòýé þì
áèø¿¿ è÷èæ çîâîõ ÷ ç¿éëã¿é. Õî¸óëàà õýë ñóðàõààð
áîë õîîðîíäîî òýð õýëýýðýý ÿðèëöàæ áàéíà ø¿¿
çà. Õýðâýý òýð õýëýýðýý ÿðèõã¿é áîë øèéòãýëòýé
ø¿¿ ãýæ õîîðîíäîî òîãëîí àãààðæóóëàã÷èéí
õîîëîéã òî÷èãíóóëíà.
Òîãëîîìûí ºðººãººð ä¿¿ðýí çàìáàðààã¿é ºðñºí
òîãëîîìóóä õºãëºð÷ áàéâ. Òýð äóíäààñ غìẺê
íýãýí ç¿éë îëæ õàðñàí íü ýðæ õàéæ áàéãàà íºãºº
òýìäýã íü áàéëàà.
Ìàíàé 2 ÿàæ òýìäãýý àâàõ òàêòèêàà áîëîâñðóóëàõ
ãýæ õýäýí ºäðèéã ºíãºðººëºº. Ýíý õýäýí ºäºðò
ýíý ãýð á¿ëä 2 æèðõ ìààíü á¿ð äàñ÷èõàæ. Òýð
÷ áàéòóãàé ãýðèéíõíèé öàãèéí õóâààðèéã ÿã
òàã ìýääýã áîëæýý. Ýäãýýð íü òýð 2-ò òýìäãèéã
àâàõ áîëîìæèéã øóóä íýýãýýä ºãñºí þì. Îõèíû
íàéçóóäûã èðýõ ¿åýð íü òîãëîîìûí ºðººíä îðæ
òýìäãýý àâàõààð áîëëîî.
Îõèíû íàéçóóä èðæ óðüäûí àäèë ÿðüäãààðàà ÿðüæ
èíýýäãýýðýý èíýýëäýöãýýæ áàéâ. Ýíý õîîðîíä
2 æèðõ ìààíü òýìäãýý àâàõ ãýæ õºãëºæ áàéëàà.
Òýìäýã òîãëîîìóóäûí õàìãèéí äîð äàðàãäñàí
áîëîõîîð òàòàæ ãàðãàõ ãýæ íýëýýä õ¿÷ýý áàðñàíû
ýöýñò òýìäãýý ñóãàëàí àâëàà. Èíãýýä áóöàõ çàìäàà
îõèäûí ÿðèàã àæèãëàí õýñýã çîãñîõîä ìàíàé
îõèíû ÿðèà õàìààã¿é äýýðä÷èõñýí áàéëàà.
2 æèðõ ìààíü òýìäãýý ÷ îëëîî
Ãàäààä õýëèéã õºãæèëòýé ñóð÷ áîëîõîîð 1 àðãûã
ìºí ìýäýæ àâëàà
Áóìáààê: Õî¸óëàà òýìäãýý îë÷èõëîî ø¿¿ äýý óðà
óðà… Õóðäàíõàí íóòàãòàà î÷èæ ñàìàðíààñàà
ãýäñýý õàãàðòàë èäüå áàéç.
غìẺê: Òèéìýý. Áèä ÷àäëàà. Àëèâ íààø èð
òýâýðüå.
2 æèðõ ìààíü áàÿðòàé íü àðãàã¿é òýâðýëäýí
øóëãàíàëäàâ. Èíãýýä ãýðèéí öîíõîîð äàìæèí
ãàð÷ îéí âàíò óëñûí ç¿ã îäëîî.
Ýõíèé òýìäýã îëäëîî…
Áóñàä íºõºä íü ÷ ãýñýí ýðëýý ¿ðãýëæë¿¿ëñýýð…
Çàãàñ ÿñò ìýëõèé 2-ûã òàíäàõààð äàëàéí áîîìò
ðóó î÷èöãî
Çàãàñ, ÿñò ìýëõèé 2-ã áîîìòûí îéðîëöîîõ íýãýí
àéë òýæýýäýã áîëñîí áàéíà. Ìàíàé 2 äýìèé ë
àêâàðèóìíû øèë ìºðãºí ºäðèéã ºíãºðººíº.
102 ÎÞÓÒÀÍ 2009
Ãýñýí ÷ òýð 2-ò àç òààð÷ýý. Íýãýí ãýð á¿ë òýäíèéã
àâ÷ òýæýýõýýð áîëæýý.
Ýíý àéëûí ãýðèéí ýçýí íü ãàäààä ¿ã öýýæëýõäýý
ãàðãóóä íýãýí.
Õ¿¿õä¿¿ä íü á¿ãä ë îëîí õýëòýé. Çàãàñ, ÿñò ìýëõèé
2-ûí ñýòãýëèéã õàìãèéí èõ òàòñàí ç¿éë áîë
õ¿¿õä¿¿äèéí ¿ãýý öýýæèëæ áàéãàà áàéäàë áàéëàà.
Òýä ºäºð áîëãîí öýýæëýõ ¿ãýý íýã æèæèãõýí
öààñàí äýýð áè÷ýýä ë õàëààñàíäàà õèé÷èõíý.
Îðîé íü ãýðòýý èðýõäýý íºãºº öààñíóóäàà
ö¿íõíýýñýý ãàðãààä èðíý. Ó÷ðûã îëîõã¿é õýäýí
ºäºð àæèãëàëàà. Áàñ íýã íü á¿ð õýëíèéõýý òîëü
áè÷ãèéã õàðààä ºäºðæèí ñóóíà. Çàâ ë ãàðâàë
òîëü áè÷èãòýéãýý õàìò… Õàìãèéí áàãà ä¿¿ íü
÷ ìºí àäèë ¿ã öýýæèëíý. Çàãàñ, ÿñò ìýëõèé 2-ò
ìààíü õàìãèéí òààëàãäñàí íü ýíý áÿöõàí õ¿¿.
Ãýðèéíõýí íü ò¿¿íèéã Áîíäîîëîé ãýæ äóóäíà.
Ýíý áÿöõàí õ¿¿ ë òýð 2-ã ìààíü àñàðíà, õîîëëîíî.
3 ºäºð áîëîîä àêâàðèóì äàõü áîõèð óñûã íü
ñîëüæ, ºã뺺 îðîéä õîîëëîíî. Æèæèãõýí áóëöãàð
ãàðààðàà ä¿¿ðýí òýæýýë àòãààä àêâàðèóìûí õàæóó
äàõü ñàíäàë äýýð ãàðàí ìàíàé 2-ã õîîëëîíî.
4 õîíîãèéã èéì áàéäëààð ºíãºðººëºº. Îéí âàíò
óëñ ðóóãàà áóöàõàä 2 õîíîã ¿ëäæýý. Çàãàñ ñàíäðàí
òîíãî÷èæ ÿñò ìýëõèé òàéâíààð õºâíº.
Çàãàñ: ×è ÿàãààä þó ÷ áîëîîã¿é þì øèã òàéâàí
áàéãààä áàéãàà þì áý? Áèä 2-ûí äààëãàâðàà
áèåë¿¿ëýõ ìààíü ºíãºð뺺 ø¿¿ äýý.
ßñò ìýëõèé: Ç¿ãýýð äýý. Áèä 2 ÷àäíà. Ýíý ãýð
á¿ëèéíõýí ãàäààä õýëòýé ÿìàð íýãýí áàéäëààð
õîëáîãäñîí áîëîõîîð ìàíàé òýìäýã ýíä áàéõ ÷
þì áèë¿¿. Õî¸óëàà ºíºº îðîéíîîñ àæèãëàëòàà
ëàâøðóóëúÿ.
Îðîé áîëëîî. Á¿ãä ñóðãóóëü, àæëàà òàðààä ãýðòýý
èðöãýýëýý. Îðîéí õîîëîî çîîãëîõîîð øèðýýíäýý
ñóóí, ýíý ºäºð òîõèîëäñîí õºãæèëòýé ÿâäëóóäàà
ÿðèëöàí õºãæèëäºö㺺íº.
Òîì îõèí íü òîëü áè÷ãýýñ ººðòºº òààëàãäñàí ¿ãýý
öýýæèëñýíýý ÿðüæ, ýíý íü ò¿¿íä ìàø ñîíèðõîëòîé
áàéñíûã õýëýâ. Àíãèéíõàí äóíäàà õàìãèéí
îëîí ¿ã öýýæèëñýí ñóðàã÷ààð øàëãàðñàíàà áàñ
öóõóéëãààä àâëàà.
Äóíä õ¿¿ íü íºãºº îëîí æèæèã öààñíûõàà ó÷ðûã
òàéëáàðëàæ áàéíà.
Öýýæëýõèéã õ¿ññýí ¿ãýý õààíà ÷ õèéæ áàãòàõààð
æèæèãõýí öààñàí äýýð áè÷ýýä, ¿ðãýëæ õàìò
ÿâäàãàà õýëëýý. Õîîë èäýæ áàéõäàà, àâòîáóñàíä
ÿâæ áàéõäàà, åð íü ë çàâ ãàðñàí ¿åäýý öààñàà
õàðíà.
Áîíäîîëîé ìààíü õàðèí àõààñàà àâñàí ñàíààí
äýýð áàñ íýãýí ñàíàà íýì÷èõñýí “ ªíººäºð áè 10

¿ã öýýæèëñýí” õýìýýí ìààäãàð èíýýìñýãëýâ. 10
¿ã öýýæèëñýí ìºí ¿ã öýýæëýõäýý çóðñàí çóðãèéã
íü áàãø íü óðàìøóóëæ íýãýí áÿöõàí òýìäãýýð
øàãíàæýý. Òýðýýð æèæèã ÷ ãýñýí öààñàí äýýðýý
òóõàéí ¿ãíèé óòãûã àãóóëñàí çóðãèéã áàñ äàâõàð
çóðñàí áàéæýý.
Õîîëîî èä÷èõýýä ãýðèéíõýí íü ººð ººðèéí
ºðººí¿¿ä ð¿¿ãýý ÿâàõàä Áîíäîîëîé ººðèéí
¿¿ðýãò àæëàà õèéõýýð àêâàðèóì ðóó îéðòîí
èðëýý. Øàãíóóëñàí òýìäãýý ýíãýðòýý ç¿¿÷èõæýý.
Õàéñàí òýìäýã íü ìºí áàéëàà.
Áîíäîîëîé óðüäûí ë àäèë óñûã ñîëüæ, ìàíàé 2-ã
õîîëëîëîî. Õ¿¿ ÿñò ìýëõèéã àêâàðèóìààñ ãàðãàí
ãàðòàà áàðèí ýíãýðòýý íààí äàéâàëçóóëàíãàà:
ªíººäºð áè àíãèéíõàíäàà òà 2-ûí òàëààð
ÿðüñàí.Á¿ãä ë òà 2-ûã õàðàõ þìñàí ãýýä áàéñàí.
3-óóëàà ìàðãààø ìàíàé ñóðãóóëü ðóó ÿâíà ãýõ
¿åä íü ÿñò ìýëõèé àíõ óäàà ñýðãýëýí çàí ãàðãàæ
õ¿¿ãèéí ýíãýð äýýðõ òýìäãèéã óíàãàæ ÷àäñàíààð
çàãàñ ò¿¿íèéã õóðäõàí øèã çàëãè÷èõàâ… Õ¿¿ ÷
àíçààðñàíã¿é. ßñò ìýëõèéã õýñýã ýðõë¿¿ëæ áàéãààä
áóöààãààä óñàíä íü õèé÷õýýä öààø àëõàâ.
Çàãàñ: ßìàð òîì þì áý àðàéõèéí çàëãèëàà ø¿¿.
× è ãàíö óäàà ÷ ãýñýí èéì ñýðãýëýí çàí ãàðãàñàí
÷èíü áîëæ… ãýýä ÿñò ìýëõèéã òýâðýí íààø öààø
ñýëíý.
Ãýâ÷ áàÿðëàõ ýðò áàéëàà. Îäîî ÿàæ ýíý øèëýí
àêâàðèóìààñ ãàðàõ àðãà çàì õàéõ ¿ëäëýý. Ãýíýò
çàãàñíû òîëãîéä ãàéõàëòàé áîëîâ÷ àþóëòàé íýãýí
ñàíàà çóðñõèéí îðæ èðëýý.
Çàãàñ: Áèä 2-ò îéí âàíò óëñàä î÷èõîä ãàíö õîíîã,
ýíäýýñ ìóëòàð÷ ãàðàõàä ãàíöõàí áîëîìæ áàéíà.
Ìàðãààø Áîíäîîëîé áèä 2-ûã ñóðãóóëü ðóóãàà
àâ÷ ÿâàõàä íü çóãòàõ õýðýãòýé áàéíà. Áîíäîîëîé
çàâñàðëàãààíûõàà öàãààð õ¿¿õä¿¿äýä áèäíèéã
õàðóóëàõ áàéõ.Òèéìýýñ õè÷ýýëòýé áàéõ õîîðîíä
õî¸óëàà óñàí ñàíãààð äàìæèí çóãòàÿ…
Èíãýæ òîõèðîîä õî¸óë óñàíäàà áàéæ ÿäàí õºâíº.
ªã뺺 áîëæ õ¿¿õä¿¿äèéí õè÷ýýëäýý ÿâàõ öàã íü
íýãýíò áîëæýý. Áîíäîîëîé ìàíàé 2-ûã òýâýðñýýð
àâòîáóñàíäàà ñóóãààä ñóðãóóëü äýýðýý î÷èõûã
òýñ÷ ÿäàí õ¿ëýýæ áàéãàà áîëîëòîé ýðãýí òîéðíîî
øèðòýíý. Àâòîáóñ ñóðãóóëèéí ãàäàà çîãñëîî.
Õ¿¿õä¿¿ä óðàëäàí áóóöãààæ ñóðãóóëèéíõàà õààëãà
ðóó ã¿éöãýýæ áàéíà. Áîíäîîëîé çàãàñ, ÿñò ìýëõèé
2-ûã õèéñýí æèæèã àêâàðèóìàà òýâýðñýýð àíãè
ðóóãàà îðæ èðëýý. Õ¿¿õä¿¿ä á¿ãä Áîíäîîëîé ðóó
øàâàöãààæ çàãàñ, ÿñò ìýëõèé 2-ûã ñîíèðõîí
áóëààöàëäàíà. Á¿ð áàãøèéãàà îðæ èðýõèéã ÷
ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
¿ë àíçààðàí áóæèãíàëäàæ áàéëàà. Óóðëàñàí
áàãø íü Áîíäîîëîéã àâ÷èðñàí àìüòäàà ãàðãàõûã
øààðäàâ. Áîíäîîëîé óðóó öàðàéëàí àêâàðèóìàà
òýâýðñýýð ñóðãóóëèéí æèæ¿¿ð ºâãºíä çàõèæ
¿ëäýýëýý. Õýðâýý óñ íü áîõèðä÷èõâîë óñûã íü
ñîëèîä, õîîëëîõûã àìèí÷ëàí ãóéæýý.
Ýíý ¿åä çàãàñ: Õººå ÿñò ìýëõèé ìèíü ýý îéðîëöîî
óñàí ñàí õàðàãäàíà óó?
ßñò ìýëõèé: Ýíäýýñ æîîõîí çàéäóó óñàí áàññåéí
áàéíà. Õàðèí ÿàæ òèéøýý äºõºõ âý?
Çàãàñ: Íàäàä íýã àðãà áàíéàà. Óñàí áàññåéí ðóó
äºõºõèéí òóëä óñàà áîõèðäóóëàõ õýðýãòýé.ªâãºí
ãóàé óñûã ìààíü ñîëèõîîð áàññåéí ðóó àâàà÷èõ
áàéõ.
Ãýýä óñàà áîõèðäóóëàõ àæèëäàà îðîâ. Æèæèãõýí
àêâàðèóìäàà ÿëãàäñàà ãàðãààä áàéæ ÿäàí õàíûã
ìºðãºõèéã ºâãºí àæèãëààä óñûã ñîëèõîîð óñàí
áàññåéí áóñ õàðèí àðèóí öýâðèéí ºðºº ð¿¿
ÿâëàà.
Çàãàñ ñàíäðàí: Òºëºâëºãºº ººð÷ëºãä뺺. Õî¸óëàà
ìóó óñíû ñóâãààð ãàðàõ áîëîõ íü äýý…
ßñò ìýëõèé: ªºð àðãà áàéõã¿é þìóó äàà? Çà
òýãýõýýñ äýý.
Èíãýýä 2 ìààíü ñóóëòóóð ðóó ¿ñðýõ õýðýãòýé
áîëëîî. ªâãºí ãóàéã àêâàðèóìíû óñûã ñîëèõ
õîîðîíä ìàíàé 2 àìæèæ ñóóëòóóð ðóó ¿ñýðëýý.
Çàãàñ: ßìàð ¿ìõèé þì áý?ßñò ìýëõèé ìèíü
íàäòàé îéð ÿâààðàé.
ßñò ìýëõèé: Õººå ýíý ¿ìõèé ÿàõ âý? Áîíäîîëîé
ìààíü áèä 2-ò ãîìäîíî áàéõ äàà.
Çàãàñ: Õàðèí òèéìýý. Ãýõäýý îäîî ÿàÿ ãýõýâ äýý
ÿñò ìýëõèé ìèíü … Áèä 2 ÷èíü õ¿í òºðºëõòíèé
õºãæëèéí òºëºº äààëãàâàð àâñàí ø¿¿ äýý.
Òèéìýýñ ç¿ãýýð äýý…
Èíãýýä 2 ìààíü òýìäãýý ÷ îëæ îéí âàíò óëñ ðóóãàà
èéíõ¿¿ áîõèð óñíû õîîëîéãîîð ãàð÷ îäëîî.
2 äàõü òýìäýã îëäëîî…
Õàðèí èëæèã ìààíü ñàðìàã÷íààñ ñàëààä ººðèéí
äóðòàé íàì ã¿ì îð÷íûã çîðüæýý. Ýíý íü ìýäýýæ
íîìûí ñàí… “Àç æàðãàëûí õîòûí òºâ íîìûí
ñàí” …
Àìüä á¿õíèéã õàéðëàäàã àç æàðãàëûí õîòûí
Àðä èðãýäèéí îþóíûã ãýðýëò¿¿ëäýã
Àëæààæ ÿäàðñàí ¿åä
Àìðààä òóõëàõ ºðººòýé
×èëñýí áèåíèé ÷èëýýã ãàðãàõ
×èéðýãæ¿¿ëýëòèéí çààëòàé
Ñàõèëãàã¿é õ¿¿õýä òàíü ñààä áîëâîë
Ñààòóóëæ íààäóóëàõ òîãëîîìûí òàëáàéòàé
Ýðõëýõ äóðòàé íîõîé, ìóóðàà
Ýíä áàñ àâ÷èð÷ áîëíî
ÎÞÓÒÀÍ 2009 103
 ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
Òóñãàé àìüòäûí õ¿ðýýëýíä
Òîðäîæ àñàð÷, õîîëëîõ áîëíî
Èëæèã ìààíü öýöýðëýãò õ¿ðýýëýí äóíäóóð
øîãøñîîð ñàÿ íýã íîìûí ñàíãèéí ¿¿äýíä èðëýý.
¯¿äýí äýýðõ “Óíøèõ ÷àäâàðûã äýýøë¿¿ëýõ 5
çºâëºãºº” ãýñýí áè÷ãèéã õàðàí èëæèã öààø
ëàâøðóóëàí óíøëàà.
Ýõíèé ñàíàõ ¸ñòîé ç¿éë íü: Èõ áàãà õýìæýýãýýð
ººðèéíõºº îéëãîæ ÷àäàõ õýìæýýãýýðýý ë
óíø. 3 ¿ã òóòàìä òîëü áè÷èã õàðàõ øààðäëàãà
ãàðâàë óíøëàãàà çîãñîîõ õýðýãòýé. Ýíý íü òàíä
ñîíèðõîëã¿é ñàíàãäàõ òºäèéã¿é ñóðàõ õ¿ñëèéã
¿ã¿é õèéíý.
Äàðààãèéíõ íü: Õýðâýý óíøèõ ¿åä øèíý ¿ã ãàð÷
èðâýë øèíý ¿ãèéí äýâòýðòýý áè÷ýýðýé. Ãýõäýý
óíøèæ áàéõäàà áè÷èæ àâàõ õýðýãã¿é. Õàðèí
óíøèæ áàéõ ¿åäýý òýäãýýðèéí óòãûã òààìàãëàõûã
õè÷ýý, ºíãèéí áàëààð òýìäýãëý, òýãýýä óíøèæ
äóóññàíûõàà äàðàà òîëü áè÷ãýýñ õàðæ øèíý ¿ãèéí
äýâòýðòýý áè÷èæ àâàõûã çºâëºæ áàéíà.
3 Äàõü íü : ªäºð á¿ð 15 ìèíóò óíøèõ íü àìðàëòûí
ºäºð á¿òýí 2 öàã
óíøñàíààñ èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé. Áàãà áàãààð óíø...
Áàãà áàãààð óíøèõäàà õýçýý ÷ áýëýí áàéõ õýðýãòýé.
¯ðãýëæ íîì, òîäðóóëàã÷, òîëü áè÷èã, øèíý ¿ãèéí
äýâòýðòýéãýý ÿâæ áàé. ×àìä õýçýý ÷ çàâ ãàðæ
áîëíî ø¿¿ äýý.
Õàìãèéí ñ¿¿ëèéíõ íü: Òà þóíä äóðòàé ò¿¿íèéõýý
òàëààðõ ºã¿¿ëëýã, íîì, ñýòã¿¿ëèéã ñîíãîæ óíø.
Ñàìáàð äýýðõèéã óíøààä èëæèã öààø àëõëàí
íîìûí ñàíã ñîíèðõëîî. Óíøëàãûí òàíõèì, àìðàõ
ºðºº, áèåèéí òàìèðûí çààëààð îðæ õ¿ì¿¿ñèéã
ñîíæèí õýñýã ÿâàâ.
Ýãíýý ýãíýýãýýð ºðñºí ãàäààä íîìíóóä
Ýìõ öýãöòýé áàéðëóóëñàí ¿ëãýðèéí íîìíóóä
Ýíä ÷ íýã òýíä ÷ íýã ÿðàéæ
Àãóó èõ øèíæëýõ óõààíû íîìíóóä
Àð àðààñàà æàãñààñòàé
Àìüäûí ìèíü òóðøëàãà áîëñîí ò¿¿õèéí
íîìíóóä
Àð íóðóóíààñ òàòààñòàé
Õýëýý ñóðúÿ , ººðèé㺺 õºãæ¿¿ëüå ãýñýí õ¿ì¿¿ñ
íü íààøàà ãýæ áàéãàà ìýò
Õýë øèíæëýë, õóâü õ¿íèé õºãæëèéí íîìíóóäûã
æèìáèéòýë íü ºðæýý
¯¿íèéã õàðæ, áèøèð÷ ÿâàà èëæèã ìààíü
Òýí¿¿í áîäîëäîî èéí òóíãààæ áàéíà.
“Òèéìýý ýíý áîë òýíãý𠺺ä îðãèëæ áàéãàà
íîìîí îðãèëóóð...
104 ÎÞÓÒÀÍ 2009
Ò¿¿íèé îðãèëîõ ýð÷
Õ¿í òºðºëõòºí íîìîíä øèìòýæ áàéãàà öàãò
Õýçýý ÷ ñààðàõã¿é”
Èëæèã ìààíü ýëäâèéã áîäîæ, èõèéã ¿çýæ ÿâíà.
Ãýâ÷ ò¿¿íèéã õ¿ññýíýýð íü óäààí òýí¿¿ëñýíã¿é.
Íîìûí ñàíãèéí çîõèîí áàéãóóëàã÷ ò¿¿íèéã
óíøèã÷äûí äàãóóëæ èðñýí àìüòäûí õ¿ðýýëýíä
îðóóë÷èõëàà.
Ìóóð, íîõîé, ãàëóó, òîòü ãýýä ë îëîí àìüòàä
ºìíººñ íü óãòëàà. Íîãîîí ç¿ëãýí äýýð òîãëîõ íü
òîãëîæ, õýâòýõ íü õýâòýöãýýæ ýðõ äóðààðàà àìàð÷
áàéõàä ãàíöààðäñàí øèíæòýé íýãýí èëæèã çàõûí
òºãºëèéí ñ¿¿äýðò õýâòýæ áàéëàà.
Ìàíàé èëæèã ÷ Ẻí áàÿð áîëæ óì õóìã¿é ò¿¿í
äýýð õ¿ð÷ î÷ëîî.
Èëæèã: ×è ÿàãààä ãàíöààðàà ýíý ìóõàðò õýâòýæ
áàéãàà þì áý? ãýõýä
ͺ㺺 èëæèã: Ìàíàé ýçýí ýíý íîìûí ñàíä
îðñîíîîñ õîéø íàìàéã òîîõîî íýãýíò áàéæýý.
ªäºð áîëãîí òýæýýë ºã÷, íàìàéã ýíãýðòýý íààí
äóõûã ìèíü èëäýã áàéñàí òýð õ¿í õàà÷èâ àà. Òýð
íîì ãýã÷ íàäààñ èë¿¿ áàéãàà þì áàéõ äàà. Ýçýí
áèä 2 õàëóóíä õàëæ, õ¿éòýíä õºðæ îëîí æèëèéã õàìò
ºíãºðººñºí 人. Ãýòýë íàìàéã íîì ãýã÷ þó íü ¿ë
ìýäýãäýõ õýäýí õóóäàñ öààñààð ñîëèëîî ãýæ ¿¿!!!
Èëæèã: ßàëàà ãýæ äýý.Òýð íîì ãýäýã ÷èíü
ãàéõàëòàé èä øèäòýé ýä þì ãýíýëýý. ×è õàðæ ë
áàéãààðàé. Óäàõã¿é ýçýí ÷èíü ÷àì ðóó óðüäûíõ
øèãýý àíõààðëàà õàíäóóëàõ áîëíî. ×è ýíý
áàéäàëòàé íü ýâëýðýõ ¸ñòîé.
Èéíõ¿¿ 2 èëæèãíèé ÿðèà èä äóíäàà îðæ áàéòàë
íºãºº èëæèãíèé ýçýí íü áîëîëòîé òîì áèåòýé,
óðóóë äýýã¿¿ðýý íàðèéõàí õàð ñàõàëòàé, áîð
öàðàéòàé õ¿í òýäíèéã ÷èãëýñýýð àéñóé...
Îðîé áîëæ á¿õ àìüòäûã ýçýí íü àâààä ãýð
ð¿¿ãýý ÿâöãàà÷èõëàà. Ìàíàé èëæèã ë ãàíöààðàà
àìüòäûí õ¿ðýýëýíä ¿ëäýâ. Íîìûí ñàíãèéí çîõèîí
áàéãóóëàã÷ ãàéõàí èëæèã äýýð èðýýä:
Ýçýí ÷èíü ÿàñàí þì áîë äîî. ×àìàéã îðõèîä
ÿâ÷èõñàí þì øèã áàéíà äàà. Ãýýä èëæãèéã
äàãóóëàí íýã æ¿÷ýýíä îðóóëààä õààëãûã íü õààí
öààø îäîâ.
ªã뺺 áîëîõîä àíèð ÷èìýýã¿é áàéñàí àìüòäûí
õ¿ðýýëýí Ẻí áóæèãíààí øóóãèàíààð ä¿¿ðëýý.
Èëæèã ýíýõ¿¿ ÷èìýýíýýð ñýðýýä ãàäàãø
ãàðàí º÷èãäðèéíõºº èëæãèéã õàéí àìüòäûí
õ¿ðýýëýíãèéí áóëàí òîõîé á¿ðýýð õàéæ ÿâñàí
áîëîâ÷ îëäñîíã¿é. Ãýòýë àìüòäûí õ¿ðýýëýíãèéí
òºâ õýñýãò áóæèãíàëäàõ àìüòäûí äóíä íºãºº
èëæèã áàÿð õººð áîë÷èõñîí äýâõöýæ áàéõ þì.
Òèéø î÷èí èëæãèéã äàãóóëàí íýãýí áóòíû õàæóóä

èðæ èéí ÿðèëöàæ áàéíà.
Èëæèã: ªíººäºð ÷è ìèíü þó áîë÷õîî âý? Þó
áîëîî âý?
ͺ㺺 èëæèã: Ìàíàé ýçýí óðüäûí àäèë íàäàä
õàéðòàé õýâýýðýý þì áàéíà. ª÷èãäºð õàðèàä
íàäàä ºâñ ºãººä òîëãîéã ìèíü ýíãýðòýý íààí
ýðõë¿¿ëñýí þì. Áè ÷àìä ýçíèéõýý òàëààð ÿðüæ
ºãººã¿é áèë¿¿? Ìàíàé ýçýí Ìàíóêà Ìèÿà àíãëè,
ôðàíö, ñîëîíãîñîîð ÿðüäàã. Áèçíåñìýí õ¿í
áîëîõîîð ìýäýýëëýýñ õîöðîõ ¸ñã¿é. ªäºð á¿ð
õýðýãòýé ìýäýýëëýý ñîíèí ñýòã¿¿ëýýñ õàéí óíøäàã.
Ýçýìøñýí 3 õýë äýýðõ ìýäýýëëýý òîðîõã¿éãýýð
îéëãîíî. ªäºð á¿ðèéí òîäîðõîé õýäýí öàãèéã
çºâõºí õýëíèé õºãæèë人 çàðöóóëäàã. ªºðºº
íîì, ñîíèí óíøèõ äóðòàé áîëîõîîð óéäíà ãýæ
áàéõã¿é òýñâýðòýé ñóóíà ãýý÷.
Òýãýýä ¿ðãýëæë¿¿ëýí ýçýí íü ò¿¿íä íýãýí òýìäýã
ºãñºíèéã ìºí äóðäëàà. Òýìäãèéã õàðñàí èëæèã
äóó àëäàí, àðàé ë ø¿¿ðýýä àâ÷èõñàíã¿é.
Èëæèã: Òèéì ¿¿? Áè ÷àìä ýñ õýëë¿¿. Õàðèí íààä
òýìäýã ÷èíü èõ ãî¸ þìàà. Íààä òýìäãýý íàäàä
äóðñãàæ áîëîõñîí áîëîâ óó? Íàäàä ººðèéí
ýçýí ãýæ áàéõã¿é, îéí íýã ìóõàðò àìüäðàëàà
ºíãºð¿¿ëæ áóé ºðºâäºëòýé íýãýí õýìýýí ãàíö 2
íóëèìñ áºí áºí äóñëóóëàâ.
ªðºâäñºí èëæèã òýìäãýý òàéëàí ò¿¿íèé õ¿ç¿¿íä
ç¿¿æ ºãººä: Íàìàéã äóðñàæ ÿâààðàé ãýýä
òîëãîéãîî äºõ¿¿ëýí ø¿ðãýëýâ..
Áººí áàÿð áîëñîí ìàíàé èëæèã òýìäãýý
àâàí àìüòäûí õ¿ðýýëýíãýýñ ãàðàí íóòãèéí ç¿ã
øîãøèâ.
3 äàõü òýìäýã îëäëîî...
Ñàðìàã÷èí ìààíü õ¿í çîí áóæèãíàñàí, õ¿¿õýä
õºãøèäã¿é õîøóóðñàí íýãýí ãàçàð î÷ñîí íü
èíòåðíýò òîãëîîìûí ãàçàð áàéëàà. Ñàðìàã÷èíã
îðæ î÷èíãóóò õ¿ì¿¿ñèéí àíõààðàë ò¿¿í ð¿¿
òàòàãäàæ á¿ãä ë ò¿¿íèéã áàðèõûã õè÷ýýæ áàéëàà.
Ãýòýë íýãýí çàëóó òýäíèéã îãò ¿ë àíçààðàí
þóíä ÷ þì á¿¿ ìýä óëàéðàí ñóóãààä áàéâ.
Ñàðìàã÷èí çóãòñààð íºãºº çàëóóãèéí õºëºí
äîîãóóð øóðãà÷èõàâ. Õ¿ì¿¿ñ çàëóóã òîéðîí: Äîîð
÷èíü ñàðìàã÷èí... õººå çàëóó íààä ñàðìàã÷íàà
ãàðãààä ÿâóóë÷èõ, àìüòíû õ¿ðýýëýíãýýñ çóãòñàí
áîëîëòîé... ãýõ çýðãýýð õàøõèðàëäñàí áîëîâ÷
íºãºº çàëóó îãò òîîñîíã¿é. Õ¿ì¿¿ñ ÷ àðãàà
áàðààä òýãýñõèéãýýä ò¿¿íèéã îðõèâ. Ñàðìàã÷èí
ýíý çàëóóãèéí õºëºí äîðîîñ ãàðâàë õ¿ì¿¿ñò
áàðèãäàíà ãýäãèéã ìýäýýä õºëºí äîîðîîñ íü
õ¿ì¿¿ñèéã õýñýã àæèãëàëàà.
Õ¿í á¿ð òîãëîõ íü òîãëîæ, èíòåðíýòýýð
ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
àÿëàõ íü àÿëæ, íýã íýãýíòýéãýý ìåññåíæðýýð
õîëáîãäîõ íü õîëáîãäîæ áàéëàà. Ýðãýí òîéðîíä
îëîí ÿíçûí õýëýýð ÿðüöãààæ, ÿïîí, ñîëîíãîñ,
àíãëè, îðîñîîð íýã íýãýí ð¿¿ãýý ýëåêòðîí øóóäàí
ÿâóóëæ áàéëàà. Õàðèí ýíý çàëóó þóíä èíãýæ
àíõààðëàà òºâëºð¿¿ëýýä áàéãàà þì áîëîî?
Õýìýýí ñàðìàã÷èí äîòðîî áîäíî. Õýäýí ìèíóòûí
äàðàà çàëóó áîñîí õàðàéæ: Áè òýíö÷èõëýý.
Õ¿ì¿¿ñýý áè òýíö÷èõëýý...ãýæ õàøãè÷èæ áàéâ.
Ãàéõñàí õ¿ì¿¿ñ: Õººå ýíý çàëóó ÷èíü
ãàëçóóð÷èõààã¿é áàéãàà äàà.ĺíãºæ ñàÿõàí
ë õýíèéã ÷ òîîõã¿é ñóóãààä áàéñàí .ãýöãýýæ
áàéëàà.
ͺ㺺 çàëóó: Ò¿ð¿¿íä áè èíòåðíýòýýð øàëãàëò
ºã÷ áàéñàí þìàà. Òýãýýä ýíý øàëãàëòàíäàà
òýíö÷èõëýý. Àìàð òàéâàíã òàíü àëäàãäóóëñàíä
òà á¿õíýýñ õ¿ëöýë º÷üå. Ãýýä ãàðàõààð ¿¿ä ð¿¿
àëõàõàä íü ñàðìàã÷èí ò¿¿íèé ìºðºí äýýð ¿ñðýí
ãàðëàà.
Çàëóóãèéí ãýðò î÷èõîä çàëóó ò¿¿íèéã àìòàò
ãàäèëààð äàéëàâ.
Àìòàðõàí èä÷èõýýä ò¿¿íèé àæëûíõ íü ºðºº ð¿¿
îðöãîîâ. Îðæ èðýíã¿¿òýý çàëóó ºðººíèé áóëàíä
áàéðëàõ êîìïüþòåðýý àñààãààä èíòåðíýòýýð
àÿëæ ãàðëàà. Ñàðìàã÷èí ãàéõàí õàðñààð ñóóâ…
Íýã ìýäýõýä ë àì íü àíãàé÷èõñàí ñóóæ áàéõ þì.
Çàëóó òºðºë á¿ðèéí ¿ñýãí¿¿ä áè÷ýýä ë òºðºë
á¿ðèéí ñîíèðõîëòîé ñàéò ãàðãàæ èðýýä ìàíàé
ñàðìàã÷íûã àíãàéëãàñàí íü òýð áàéæ…
Èíãýýä óäàëã¿é çàëóó êîìïüþòåð äýýð
íààñàí ºäðèéíõºº òºëºâëºãººíººñ öàã õàðààä
äàðààãèéí àæèëäàà îðëîî. Ñàðìàã÷èí óíøèõ
ãýñýí áîëîâ÷ ò¿¿íèé ìýäýõ õýëýýð áè÷ýýã¿é
áàéëàà. Õàðààä áàéâàë ààëçòàé òºñòýé, èéø
òèéø ñàðâàéæ ñýðâèéñýí ñîíèí òºðëèéí ¿ñýãí¿¿ä
õàðàãäàæ áàéâ. Òýð íü õÿòàä õàíç áàéñàí áàéíà.
Ýíý çàëóó õÿòàä õýëèéã òºãñ ýçýìøñýí áà îäîî
àíãëè õýëèéã áèå äààí ñóðàõààð èíòåðíýòýýð
çàéíû ñóðãàëò õàéæ áàéãàà þì áàéíà. Õàéæ
ñóäàëñàíû ýöýñò íýãýí ñàéò îëæýý. Daily step
audio email lesson ãýäýã íýðòýé. Ìàíàé ãÿðõàé
ñàðìàã÷èí ýíý á¿ãäèéã àæèãëàí ñóóíà. Ýíý ñóðãàëò
íü àíõàí øàòíààñ íü ýõëýýä ã¿íçãèé øàò õ¿ðòýëõè
ñîíñîõ ìàòåðèàëûã òóõàéí õ¿íèé ýëåêòðîí
õàÿã ðóó ÿâóóëäàã. ªäºðò áàãà áàãààð ñîíñîõ
äàñãàëóóäòàé, òºëáºðºº êàðòààð òºëæ áîëîõîîð
èéì íýãýí ñóðãàëòàíä çàëóó á¿ðòã¿¿ëñýí áàéíà.
ªºð çºí人 îëîí çàéíû ñóðãàëòóóä áàéäàã
áîëîëòîé.Çàëóó á¿õ àíõààðëàà êîìïüþòåð ðóóãàà
õàíäóóëàí, òîì ÷èõýâ÷ ç¿¿÷õýýä ñàðìàã÷èíã òîîõ
øèíæã¿é ýý.
Ãýòýë ñàðìàã÷èíãèéí ä¿ðñã¿é çàí íü ãýíýò
ÎÞÓÒÀÍ 2009 105
 ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
õºä뺺ä çàëóóãèéí àíõààðëûã òàòàõààð øèéäëýý.
Õ¿ç¿¿í äýýð íü ãàð÷ ñóóãààä í¿äèéã íü òàãëàëàà
çàëóó àæèðñàíã¿é
Õºëèéíõ íü óëûã ãèæèãäëýý ìºí ë õºäºëñºíã¿é
Àðààñ íü òàòàæ ÷àíãààæ ¿çëýý ãàðààðàà
ñàðìàã÷èíã ò¿ëõëýý….
Çàëóóãèéí àíõààðëûã òàòàõ ãýñýí íü á¿òýëã¿éòñýí
òóë ãýðèéã íü áóñíèóëàõààð øèéäýâ. ªðººí¿¿äýýð
íü õýñýí îíãè÷èæ, ýëäâèéã ñîíæèí ¿ñ÷ëýý. Òîì
ºðººíèéõ íü õàíàí äàõü íýãýí çóðãèéã àâ÷
í¿¿ðýíäýý îéðòóóëàí õýñýã õàðëàà. Òýð íü ò¿¿íèé
õàéæ áàéãàà òýìäýãòýé àäèë áàéñàí òóë Ẻí
áàÿð õººð áîëîí çàëóó äýýð î÷ëîî. Çàëóó ìºí
ë ãºëºðñºí õýâýýðýý… Íýã õýñýã õàðæ çîãññîíîî
òýìäãýý áàðèí ñýìýýðõýí ãàäàãø ãàðàâ. Èíãýýä
ñàðìàã÷èí ìààíü ¿¿ðãýý àìæèëòòàé áèåë¿¿ëæ 4
äýõ òýìäãèéã îëëîî…
Áèçíåñèéí õîòîä
Òýýøíèé õýñýã íàì ã¿ì... Á¿ãä àÿí çàìäàà
àëæààñàí áîëîëòîé. Ò¿ð¿¿õýíä ë ìóóäàëöààä
áàéñàí ìóóð õóëãàíà õ¿ðòýë íýã íýãíèéãýý äýðëýí
íàì óíòàæ áàéíà.
ßíäàíãèéí õàíãèíàõ äóóí
ßàëò ÷ ¿ã¿é á¿ãäèéã ñýðýýæ
ßäàð÷ òóéëäñàí ìóóð íîõîé çààí õóëãàíà 4-ûí
ìààíü
ßàõ ÷ àðãàã¿é áóóõ öàã áîëæýý.
Òýýøíýýñ áóóæ àìæààã¿é áàéòàë íü
Òýíä ýíäýýñ íü õ¿ì¿¿ñ øàâëàà
Òýäíèéã àíçààðàõ ñºõººã¿é
Òýíõýý ìýäýí õàøõèðöãààæ áàéëàà
“Ìàíàéõààð îðîîä ãàðààðàé
̺í ÷ ÷àíàðòàé áàðàà áàéãàà ø¿¿
Áàòàëãààò áàéäëûã õ¿ñâýë
Áààðàã áàéõã¿é ìàíàéõûã çîðèîðîé”
ãýñýí õ¿ì¿¿ñèéí õàøõèðààí äóíäààñ ìàíàé 4
õî¸ð òèéø ñàëëàà.
Õóëãàíà çààí 2 íýãýí õºãæìèéí àÿëãóóã ñîíñîîä
íýã ë ìýäýõýä òýð õºãæèì ãàðæ áàéãàà ãàçàð
î÷æýý. Õýäèé õóëãàíà çààí 2 ýñðýã òýñðýã çàí
àâèðòàé ÷ äóó õºãæèì ãýõýýð íýãýí áèå ìýò õàìò
ãýý÷.
Õî¸ð õàéãóóë÷ ìààíü ýðãýí òîéðîí äàõü õ¿ì¿¿ñýýñ
áîëãîîìæëîí
Õýñýã áèåý áàðüñàí ÷ ººðñäèéí äóðòàé îð÷èíäîî
îðñîí áîëîõîîð
ªºðñ人 ìýäýëã¿é äóíä íü îð÷èõñîí áàéâ.
Îð÷íûõ íü õ¿ì¿¿ñ òîîñîí øèíæã¿é õºãæìèéí
àÿûã ìýäðýí çîãñîöãîîæ áàéëàà.
106 ÎÞÓÒÀÍ 2009
Õ¿ì¿¿ñèéí äóíäààñ íýãýí îõèí õàìòëàãèéí á¿õ
äóóã äàãàæ äóóëæ áàéëàà.
Õàìòëàãèéíõàí õÿòàä, àíãëè, ÿïîí, ôðàíöààð
äóóëæ áàéñàí áîëîõîîð ìàíàé 2-ûí ãàéõøèðëûã
òºð¿¿ëñýí þì. Îõèíûã ñîíñîîä áàéõàä á¿õ õýë
äýýð äóóëàõ àÿëãà íü ìàø ãàéõàëòàé ñîíñãîëîíòîé
áàéëàà. Ãàéõñàí 2 èéí ÿðèëöàæ áàéíà.
Õóëãàíà: Çààí àõàà ýíý îõèíûã õàðàõàä 18 þìóó
19 òýé ë þì øèã áàéõ þì. Èéì îëîí õýë äýýðõè
äóóã òîðîõ ÷ ¿ã¿é äóóëæ áàéãàà íü ãàéõàëòàé þì.
Ýíý îõèíûã äàãàâàë ÿàñàí þì áý?
Çààí: Òèéì ø¿¿. Ñàéõàí ñàíàà áàéíà.
Òîãëîëò äóóñàíãóóò îõèíûã íàéç çàëóó íü
áîëîëòîé íýã çàëóó ìàøèíòàé èðæ àâëàà. Èíãýýä
õóëãàíà çààí 2-ûí àæèë ýõýëëýý. Õàðàíõóé áàéñàí
áîëîõîîð çààí õ¿íèé í¿äýíä àæèãëàãäàõã¿é ÿâæ
áîëæ áàéâ.
Çààí: Õî¸óëàà ºíºº øºíº ë òýìäãýý îëîõã¿é
áîë ºã뺺 áîë÷èõâîë íàìàéã öèðê ð¿¿ àâàà÷ààä
õîðü÷èõ áàéõ ãýõýýñ àéãààä áàéíàà ä¿¿ ìèíü
Õóëãàíà: Òèéìýý. Òà ÷ áàñ àìüä ¿ëäýõ þì
áàéíà. Õàðèí ìóó ä¿¿ íü áîë õ¿íèé í¿äýíä
õàðàãäâàë ãèøã¿¿ëíý ýñâýë òýäíèé õàâõàíä îðîõ
áàéõ. Òèéìýýñ õóðäàëöãààÿ õýìýýí àìüñãààäàí
ÿðèëöàíà. Àç áîëîõîä îõèíû ãýð íü íýã èõ õîë
áèø þì. Ãýð íü áîëîëòîé 2 äàâõàð õóâèéí áàéøèí
áàéíà. Ìàøèíä íü îõèí íàéç çàëóóòàéãàà áàéãàà
ãýæ áîäñîí çààí õóëãàíû áîäîë ýíä¿¿ðýë áàéæýý.
Ìàøèíààñ íºãºº îõèíîîñ ãàäíà íýã îõèí, 2 çàëóó
áàñ íýãýí áÿöõàí õ¿¿ áóóëàà. Îéðîëöîîãîîð
7 þìóó 8 íàñòàé ãýìýýð ýãä¿¿òýé áîíäãîð õ¿¿
áàéíà. Õýíèéõ íü ä¿¿ þì á¿¿ ìýä. Òîì ôóäâîëê
óðò øîðò ºìñººä ñàðàâ÷òàé ìàëãàé ºìññºí íü
á¿ð ýãä¿¿òýé õàðàãäóóëæ áàéíà. Á¿ãä ìàøèíààñ
áóóãààä áàéøèíãèéí íýã äàâõàðò øèðýý òîéðîí
ñóóöãààëàà. Õóëãàíà ãýð ð¿¿ íü í¿õýýð øóðãàæ
îðîâ. Çààí õàðèí öîíõîîð íü õàðæ çîãñîâ.
Ýäãýýð çàëóó÷óóä íýã õàìòëàã áà íºãºº áÿöõàí
ïýýäãýð æààë áîë ìàíàé 2-ûí äàãàõààð
òºëºâëºñºí îõèíû ä¿¿ íü þì áàéíà ãýäãèéã
àæèãëàëòààð ìýäýæ àâëàà. Ãýðèéí äîòîð òàâèëãà
ãýõýýð þì áàéõã¿é ÷ ò¿¿íèé îðîíä òºðºë
á¿ðèéí õºãæìèéí àïïàðàòóóä, áºìáºð ãèòàðààñ
ýõë¿¿ëýýä ìèêðîôîí õ¿ðòýë áàéâ.Áàðàã æèæèã
ñòóäè øèã ë áàéëàà. Íýã äàâõàðòàà õîîëíû æèæèã
øèðýýòýé. Ò¿¿íèéãýý á¿ãä òîéðîí ñóóãààä íýã
ç¿éëèéí òàëààð ÿðüöãààæ áàéâ.
Áÿöõàí õ¿¿: Òà íàð ÿàãààä èéì îëîí õýëýýð ñàéí
äóóëäàã þì áý? Òýãýýä áàñ òýð õýëýýðýý ñàéí
ÿðüäàã ø¿¿ äýý. Íàäàä òýð íóóöààñàà õóâààëö
ë äàà.Ãýýä ñîíñîõîä áýëýí ãýäãýý èëýðõèéëýí

á¿ãäèéã íü òîéðóóëàí õàðëàà.
Íýã çàëóó íü èéí ÿðèëàà:
Àõ íü äóó õºãæèì, åð íü ë óðëàãò õàéðòàé.
Ñóðãóóëèéíõàà íàéðàë äóóíû äóãóéëàíä áàãà
àíãèä áàéõààñàà ÿâæ ýõëýýä ë äóóëàõ ñîíèðõîëòîé
áîëæ àõëàõ àíãèàñàà ýõëýí ãàäààä äîòîîäûí
ñîíèðõäîã àìüä õºãæìèéí õàìòëàãóóäûí
äóóíóóäûã äóóëæ ýõýëñýí. Äóóëàõ ñîíèðõîë
ìàø èõ áàéäàã áàéñàí ó÷ðààñ ãî¸ ãýñýí äóó
áîëãîíû ¿ãèéã îëæ àâààä äàãàæ äóóëäàã. Blink
182, Greenday, Linkinpark, Good Cherlotte ãýäýã
õàìòëàãóóäûí äóóã àíõ äóóëæ ýõýëæ áàéñàí áîë
îäîî á¿ð îëîí áîëñîí. Õàðèí ýíý á¿õýí ìààíü
ìèíèé õýë ñóðàõ “Ãóðàâëñàí ñòðàòåãè” áîëîîä
çîãñîõã¿é äóóäëàãûã ìèíü ìàø èõýýð õºãæ¿¿ëæ
áàéñíûã ìýäýýä óðàì îðæ èõ áàÿðëàñàí. Îäîî áè
óëàì îëîí äóó äóóëæ, ò¿¿íèéõýý õàæóóãààð õýëýý
ñàéæðóóëæ ÷àäíà ãýäýãòýý èòãýëòýé áàéíà. Ìèíéè
ä¿¿ áàñ îäîîíîîñ äóó äàãàæ äóóëààä áàéõ þì áîë àõ
øèãýý ñàéí äóóäëàãàòàé áîëíî ø¿¿ äýý.
Õ¿¿ òîëãîéãîî äîõèí èíýýãýýä ò¿¿íèé õàæóóä
ñóóæ áàéñàí îõèíûã õàðàí øàíàà òóëàí ñóóñíàà
Ñîëîíãîî ýã÷ýý òàíû íóóö ãýâýë þó þì áý?
ãýõýä:
Ýã÷ íü ßïîí äóó äóóëàõ ìàø äóðòàé. ¯¿íäýý
õºòëºãäºí ßïîí õýëèéã ñîíèðõîæ ýõýëñýí þì.
Õýëýý ñóðàíãàà äóóãàà äóóëààä ë... Íàéçóóääàà
äóóëæ ºãººä ë... ̺í Õîâä àéìãèéíõàà FM-ýýð
ßïîí äóóã àíõ íýâòð¿¿ëæ, õ¿¿õä¿¿äèéí äóíä ßïîí
äóóíû òýìöýýíèéã æèë á¿ð çîõèîí áàéãóóëäàã
áîëñîí. ªäºð á¿ð äóóãàà äàãàæ äóóëíà. Èíãýñíýýðýý
ýã÷ íü õýëýý ÷ õºãæ¿¿ëæ ÷àäñàí, àâúÿàñàà ÷ õºãæ¿¿ëæ
÷àäñàí. Ìèíèé ñîíñîîä îéëãîõ ÷àäâàð ñàéæèð÷
ÿìàð íýãýí ãàäààä ¿ãèéã òóñãàæ àâàõàä õÿëáàð
áîëñîíîîð áàðàõã¿é îäîî á¿ð Àíãëè, Ñîëîíãîñ,
Îðîñ õýë äýýð äóóãàà äóóëæ áàéãàà.
Áÿöõàí õ¿¿: ßìàð ìóíäàã þì áý? Çà òýãâýë
îäîîíîîñ äóó äàãàæ äóóëäàã õýðýã ýý ãýýä èéí
¿ãëýâ. Õýìíýëòýé ÷ ãýæ æèãòýéõýí:
Õýëòýé áîë õºëòýé ãýäýã ýý
Õýí ÷ ãýñýí ¿¿íèéã õýëäýã ýý
պ뺺𺺠÷è õýë õèéõ ãýýä
Àëü ÷ óëñûã çîðèõã¿é ýý
Õýëýýðýý ÷è õºë õèé
Õýí ÷ ÷àìàéã õîðèõã¿é
Àìòëàã ø¿¿ñëýã àëèìòàé ÷è
Ãàäààä õýëèéã ç¿éðëýæ áîëíî
Àìòëààä ò¿¿íèéã õàçàõ íü ãîë íü
Àÿíäàà ÷è äóðëàõ áîëíî chek it out ohooh
Àà ãýõäýý çàëõóóðààä ÷è îãò õýðýãã¿é
Ààã èõòýé çàëóó íàñàíä èéì ç¿éë íýìýðã¿é
Çàëóóñûí õºãæèõ ç¿éë íü PC Game, Billiard ãýýë
ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
Çóãàà öýíãýëèéí øèíý ¿å íü õàðèí ãàäààä õýë
ñóðàõ ãýýë
Õÿëáàðõàí, õÿìäõàí, õºãæèëòýé, çóãààòàé
Àìòàðõàí, àìàðõàí ãàäààä õýëèéã ñóðöãààÿ come
on every body...
Õàëõ ìîíãîëûí çàëóóñ õºãæëèéí ò¿ëõ¿¿ð ãàäààä
õýëèéã áàðüöãààÿ
Õàðèéíõíû ººäººñ á¿ãäýýðýý ººðèéíõ íü õýëýýð
áóðöãààÿ
Çóóí çóóíààð äóóðñàõ ýõ îðíû èðýýä¿éã çóðöãààÿ
Çóãàà öýíãýë íààäàõ òîãëîîì
Ãàäààä õýë! Ñóðöãààÿ yea yea yea
Äóóëæ äóóñààä àõèàä ë ýðãýëçñýí øèíæòýéãýýð:
Òýãýýä áè õààíààñ äóóíûõàà ¿ãèéã îëîõ þì áý?
Ãýõýä
Íýã íü: Ìàíàé õîò ÷èíü ÿìàð õîò áèëýý äýý.
Èíòåðíýòýýñ òàòàæ àâ÷ áîëíî. Áàñ íàéçóóäòàéãàà
¿ãýý ñîëèëöîæ áîëíî ø¿¿ äýý. Ç¿ãýýð äóðòàé
äóóãàà FM-ä çàõèàëààä ë äàãààä äóóë÷èõàæ áîëíî
ø¿¿ äýý ãýëýý.
Ñàíàà íü àìàðñàí øèíæòýé æààë õ¿¿ ºìíºº
áàéñàí òàâàãòàé õîîëîî èä÷èõýýä 2 äàâõàð ðóó
ãàðààä ÿâ÷èõàâ. ¯ëäñýí õýä ÷ óäàëã¿é äýýø ãàðàí
óíòàöãààõààð õýâòëýý.
Õàðèí çààí öîíõíû äîð òóõëàí ñóóãààä
¿¿ðýãëýæ áàéõàä íü õóëãàíà ã¿éí î÷îîä ñýðýýâ.
Õóëãàíà: Áè íýã äàâõàðò æèæèã òýìäýã õàðñàí.
Õî¸óëàà õàìò î÷èæ õàðàõ õýðýãòýé áàéíà. ̺í
áèøèéã áè ìýäýõã¿é áàéíà.
Çààí: Çà òýãâýë òýäíèéã óíòàõûã íü õ¿ëýýå äýý
ãýýä öààø õàðàí õóðõèðàâ.
Óäàëã¿é õóëãàíà çààíûã ñýðýýæ õî¸óë äîòîãø
îðîâ. Õóëãàíà æîîðãîíîí õóðäàí õóðäàí ã¿éæ
áàéõàä çààí íîéðìîãëîí àðààñ íü óäààí ãýã÷
íü ãýëäýð÷ ÿâàâ. Õóëãàíà òýìäãèéí õàæóóä
ò¿ð¿¿ëæ î÷îîä çààí ðóó õàðóóëàí ìºí ýñýõèéã
àñóóõàä, çààí íîéðìîã í¿äýýð õàðæ õàðæ íýã
þì òîëãîé äîõèâ. Õóëãàíà òýìäãèéã àâàí îðæ
èðñýí í¿õýýðýý ãàðàâ. Õàðèí çààí õààëãà ðóóãàà
áóöàí ãýëäýð÷ ÿâàõäàà øèðýýíä ò¿ø¿¿ëýí òàâüñàí
áàéñàí ãèòàðûã óíàãààä ÷èìýý ãàðãà÷èõëàà. Ýíý
ò¿÷èãíýõ ÷èìýýíýýð áÿöõàí õ¿¿ ñýðýýä 2 äàâõðààñ
áóóí èðæ áàéãààã çààí õàðààä ñàíäàðñàíäàà
íîéð íü ñýðãýí õóðäàí ãýã÷ íü ãàð÷ îäîâ. Ãàðààä
õóëãàíàòàéãàà óóëçàí òýìäãýý õàðæ íýã ñýòãýëýý
àìðàà÷õààä õîäîîä ðóóãàà õèéõ þì îëîõîîð
áàéøèíãààñ çàéäóó îðøèõ ýäëýíä èðýâ. Õîäîîäîî
ä¿¿ðãýæ àâààä 2 ìààíü ¿¿ð öàéõààñ ºìíº íóòãèéí
ç¿ã õºäºë뺺.
5 äàõü òýìäýã îëäëîî…
ÎÞÓÒÀÍ 2009 107
 ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ

Çààí õóëãàíà 2 òýìäãýý îëñîíûã ìóóð íîõîé 2 íºãºº “1 ñóìààð 2 òóóëàé áóóäíà” ãýäýã øèã þì
ñîíñîîä òýìäýã õàéõ àæèëäàà èäýâõòýéãýýð îðîâ. áîëíî áèç äýý òèéì ¿¿?
Çààí, õóëãàíûã òýìäãýý õàéæ áàéõ ¿åä ìóóð íîõîé Ìóóð: Òýãýýä ÿìàð êèíî ¿çâýë 1 ñóìààð 2 òóóëàé
2 õîîðîíäîî ìóóäàëäöàí ñàëæ ÿâñàí áàéæýý. áóóäíà ãýæ?
Ãýõäýý ìóóð íîõîé 2 áàéíãà óðàëöàæ áàéäàã ÷ íýã Íîõîé: ßìàð ÷ êèíî äàëä óòãààð óõààðàë áîäðîë,
êèíî òàâèàä òåëåâèçèéí ºìíº ñóóëãà÷èõâàë ÿìàð õººð áàÿñàë, õàéð ýíýðýë, ýíý õîðâîîãèéí ìóó
ýâòýé íàéðòàé áàéäàã ãýý÷… Òýä ìóóäàëöñàí ÷ ìóóõàéã èëýðõèéëæ áàéäàã. Òèéìýýñ ýíý á¿ãäèéã
êèíî òýäíèéã ýðã¿¿ëýýä ýâëýð¿¿ëæýý. Ìóóð êèíî ÿëãàæ ñàëãàæ îéëãîõ íü ÷óõàë. Òèéìýýñ ãàãöõ¿¿
òåàòðààð òýìäãýý õàéæ õàðèí íîõîé êèíî çàðäàã õ¿ì¿¿í òºðºëõòºí ººðñäèéí ºíö㺺ñ êèíîíóóäûã
äýëã¿¿ð¿¿äýýð õàéæ áàéãààä îðîéõîí êèíî òåàòðò ¿çýæ, ä¿ãíýæ, àâàõûã íü àâ÷, õàÿõûã íü õàÿõ
èðñýíýýð ìàíàé 2 í¿¿ð òóëãàð÷ýý. õýðýãòýé áàéõ. ßìàð ÷ áàéñàí äîîðõ êèíîíóóäûã
Ìóóð: Õî¸óëàà õóðäàíõàí òýìäãýý îë÷õîîä õàðüÿ ¿çýõýä èë¿¿äýõã¿é áîëîâ óó.
àà. Òýãýõã¿é áîë ýíý õîòîä òîëãîé ýðãýýä õààøàà Sport Movies
õàìààã¿é ÿâ÷õààä áàéõ þì. ªíººäºð ãýõýä ë • Miracle
áè çºí人 ãàçðààð îðæ çºí人 îëîí õ¿ì¿¿ñò • Remember the titans
õººãä뺺. • Rocky
Íîõîé: Òýãýýä òýìäýãíèé áàðààã ÷ îëæ War Movies
õàðñàíã¿é þó? Õýìýýí óóðëàíãóé õýëñýíýý, óðàì • Bridge Over the River Kwai
ìóóòàéãààð: • A Bridge too Far
Áè ÷ áàñ ÷àìòàé àäèëõàí ºäðèéã ºíãºðººëºº. Á¿ð • Saving Private Ryan
ãàäààä õýëòýé õîëáîîòîé ãàíö ÷ ç¿éë îëñîíã¿é • We Were soldiers
þó? • Great Escape
Ìóóð: Õýäýí õ¿ì¿¿ñèéí ÿðèàã ë ñîíñëîî. • Brave Heart
Íîõîé îëçóóðõñàí ìàÿãòàé: Òýãýýä? Meeting movies
Ìóóð: 2 õ¿íèé ÿðèàã ñàíààíäã¿é ñîíñ÷èõñîí • 12 Angry Men
þìàà. Ñóðàõ ãýæ áóé ãàäààä õýë äýýðõè ìýäýý • Conspiracy
ìýäýýëýë, êèíî ¿çýýä áàéâàë àÿíäàà îéëãîîä How not to Lead Movies
áàéäàã ãýíýý… Òýãýýä òýð õ¿íèé íýã íü áàñ èíãýæ • The second Chance
ÿðüæ áàéñàí. • Office Space
Ìàíàé ãýðèéíõýí Ñîëîíãîñò 2 æèë áîëñîí • Star wars Episodes 1-3
þì. Áè ÿâààã¿é ë äýý. Ìèíèé ä¿¿ Áàÿðàà ÿâñàí Mentoring Movies
þì. Ä¿¿ ìààíü 5 þìóó 6 íàñòàé ë áàéñàí áàéõ. • Finding Forrester
Òýð ºäºðæèí Ñîëîíãîñûí òåëåâèçèéí ñóâãóóäòàé • Training Day
íàéçàëäàã áàéñàí ãýñýí. Óéòãàðòàé, õ¿¿õäýä • Dead Poet’s Society
çîðèóëñàí îëèãòîé íýâòð¿¿ëýã ãàðãàäàãã¿é ìàíàé • Bull Durham
òåëåâèç¿¿äèéã áîäâîë òýíä ìàíàé ä¿¿ ¸ñòîé Other Movies
óéääàãã¿é áàéñàí þì ãýñýí. 2 ñàðûí äàðàà òýð ààâ • A Few Good Men
ýýæèéã àëìàéðóóëñàí þì. Íýã Ñîëîíãîñ õ¿íèé • The Lion King
ÿðèàã “òýð èíãýæ õýëæ áàéíà” ãýýä ÿã òàã õýëñýí. • Forrest Gump
¯íýõýýð ãàéõàëòàé, òýð õýë ñóðúÿ ãýýã¿é, òýðèéã • Return To The King
õýí ÷ õýë ñóð ãýýã¿é ç¿ãýýð ë õ¿¿õýëäýéí öóâðàë • Gandhi
êèíî, ñîíèðõîëòîé òåëåâèçèéí íýâòð¿¿ëãèéí ë • The Passion Of The Christ
à÷ òóñ. Òýð á¿ãäèéã ÿìàð íýã õýìæýýãýýð îéëãîäîã • Cool Hand Luke
áîëñîí áàéñàí áºãººä íýã óäàà á¿ð ààâ ýýæ 2ò “Òà • The Matrix
2-ûí ¿çýýä áàéäàã äîëëàðûí õàíø ÷èíü ºñ÷èõñºí • Mr. Holland’s Opus
ãýæ áàéíà” ãýñýí ãýýä ë áîä. • Schindler’s List
Íîõîé: Òèéì ¿¿? ßìàð ñîíèí þì áý òèéìýý… • The Godfather
Áè õàðèí êèíîíû äýëã¿¿ð¿¿äýýð ÿâæ çºí人 • School Of Rock
êèíîíóóäûí òàíèëöóóëãàòàé òàíèëöñàí. Õýðâýý ªº íýýðýý òèéì…Íàìàéã êèíîíû äýëã¿¿ðò
êèíî ¿çýõ íü õýë ñóðàõàä äºõºì áîëäîã áîë êèíî êèíî ñîíèðõîîä áàéæ áàéõàä ñóðàã÷èéí ä¿ðýìò
¿çýíãýý áàñ êèíîíû àãóóëãààñ ººðò õýðýãòýé õóâöàñòàé íýãýí õ¿¿ íýã êèíîã èäýâõòýé íü àðãàã¿é
ç¿éëýý ñóðààä àâáàë ç¿ãýýð áèç äýý. ¨ñòîé ë ¿çýýä áàéõ þì. Òýð äýëã¿¿ðò õ¿ññýí êèíîãîî

108 ÎÞÓÒÀÍ 2009


ìºí㺠òºëººä ¿çýæ áîëäîã þì áàéíà ëýý ë äýý.
Òýãýýä ò¿¿íèéã õýñýã àæèãëàñàí þì. Òýð õ¿¿:
Äýëõèéí øèëäýã êèíîíóóäûã
Äýýð äîîðîîñ íü ñóãàëàí ¿çýæ
ªºðò òààëàãäñàíûã ñîíãîí àâààä
Ýðã¿¿ëæ òîéðóóëæ õýñýã ¿çñýíýý
Ãîë ä¿ðèéí æ¿æèã÷íèé ìýäýýëëèéã
Ãÿëñ ìÿëñ îëæ àâààä
Õàíàíä áàéðëàõ êèíî òîãëóóëàã÷èä
Ñîíãîñîí êèíîãîî õèéãýýä òóõëàí ñóóâ.
Êèíî ¿çýíãýý ýðäýíý øèø èäýõèéí îðîíä áè÷èã
öààñ ýâë¿¿ëýí êèíîíû áè÷ìýë îð÷óóëãûã
àíõààðàëòàé íü àðãàã¿é áè÷èæ ñóóõ þì.
Ìóóð: ßìàð õè÷ýýíã¿é ñóðàã÷ âý òèéìýý. Êèíî
òåàòðóóä èéì ¿é÷èëãýý ¿ç¿¿ëäýã áîë ñàéõàí àà.
Õî¸óëàà åðººñºº òéèì êèíî òåàòð îëæ òýíäýýñ
òýìäãýý õàéõ óó?
Íîõîé: Áîëæ áàéíà ÿâöãààÿ.
Ìóóð íîõîé 2 ìààíü êèíî òåàòð áîëãîíîîð îðæ
ººðñäèéí õ¿ññýí ç¿éëèéã õàéñàí áîëîâ÷ òýäíèé
õ¿ññýí øèã òèéì òåàòð îëäñîíã¿é. ßâñààð ÿâñààð
õîòûí çàõàä èðæýý. Ãóäìààð õîîñîí ëààç ºøèãëºí
äîîø õàðàí àëõàæ áàéõ çàìä íü íýãýí êèíî òåàòð
òààðàëäëàà. 2 áààòðûí ìààíü í¿äýíä áàÿðûí î÷
ãÿëàëçàí òåàòð òèéø îðîâ. Àç áîëîõîä òýð òåàòð
íü ìàíàé 2ûí õàéæ áàéñàí ãàçàð íü áàéæýý.
Òåàòðûí õààëãûã ààæóóõàí íýýõýä:
Ààäàð øèâðýõ ìýò äóó ÷èìýý
Àñàð òîì õàíàí òåëåâèçèéí ãýðýëä
Îëîí ìÿíãàí ñàíäàë øèðýý
Îðîîëäîí òàâüñàí õàðàãäàíà.
Øèðýýí äýýã¿¿ð êèíîíû òàíèëöóóëãà
Öàâ öàãààí öààñ, òîä ãàðàõààð áàëûã ÿðàéëãàí
òàâüñàí íü ãàéõàëòàé.
Ǻâõºí öààñ áàëààð òîãòñîíã¿é ýý
Ç¿éë á¿ðèéí àìòòàíûã ìºí
Çýðýãö¿¿ëýí ºðñºí íü á¿ð òààòàé.
Ìàíàé 2-ûã òåàòðò äºíãºæ îðîîä áàéõàä íü êèíî
¿çýã÷èä øóóãèí îðæ èðëýý. Ìóóð íîõîé 2 ìààíü
õàìãèéí óðä òàëûí øèðýýí äýýð ñóóãààä ýðãýí
òîéðíîîñîî òýìäãýý õàéæ ýõýëëýý.
Ìóóð: Õººå íîõîé ýíý òåëåâèçèéí ýìáëåìèéã
õàð äàà. Ìàíàé òýìäýãòýé àäèëõàí þì áèø¿¿?
Íîõîé: Òèéì áàéíà ø¿¿ äýý. ßàæ àâàõ âý? ×è
ìèíü ë àâèðàõ ¿ñðýõäýý ñàéíààðàà òýìäãèéã
àâ÷èðäàà.
Ìóóð: Íàäàä õ¿ì¿¿ñ äóðã¿é áàéäàã ø¿¿ äýý.
×è õàðèí áààòàðëàã õàìãààëàã÷ íü áèç äýý. ×è
ÿâàà. Áè ÿàæ èéì ãýðýëòýé áàéõàä òèéøýý ÿâæ
ç¿ðõëýõýâ äýý.
Íîõîé: Çà çà… Ãýðýë óíòðààíãóóò ÷è àæëàà ýõëýýðýé.
Õàðèí áè ãàðöûã ÷ºëººëüå. Çà òîõèðëîî ø¿¿.
ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
Ãýýä 2 ìààíü 2 òèéø ñàëàâ. Óäàëã¿é ãýðýë óíòàð÷
ìóóð ÷ àæëàà ñàéí ã¿éöýòãýæ òýìäãýý îëîí íîõîé
äýýð èðýí õî¸óë ãàäàãø ãàð÷ îéí âàíò óëñ ðóóãàà
õàðàà øóëóóäàí øîãøèöãîîâ. Èíãýýä 6 äàõü
òýìäýã îëäëîî…
Íóóöëàãäìàë õîòîä
Àëñ í¿äíèé õÿçãààðò öýíõýðëýí õàðàãäàõ
çýðýãëýý
Àõèóëààä íýã õàðâàë ñ¿íäýðëýí ä¿íõèéõ õºõ óóëñ
Óóëûí çàìààð öóâàí ãýëäðýõ íü áààâãàé, àíààø
2
Óðä íü íèñ÷ ÿâàà íü øàð øóâóó, çºãèé 2
Õàä àñãàíä íü á¿äðýí áàðèí çàìûí óðòûã òóóëæ
ÿâàà
Õàðàìã¿é ñàéõàí ñýòãýëò àìüòàä ¿¿ãýýð äàéðàí
ºíãºð÷ áàéíà.
Òººð÷ òººð÷ õîòûí çàìûã îëîîä
Òºâºãã¿éõýí íóóöëàãäìàë õîòûã îëëîî...
Àíèð ÷èìýýã¿é íî¸ðõñîí
Àþóë çàíàë ãýã÷èéã ìýääýã¿é
Àìàð àìãàëàíãèéí îðîí áîëñîí
Íóóöëàãäìàë õîòîä õºë òàâèëàà...
Á¿ãä àëñ çàìä ÿäàðñàí áîëîõîîð àëæààë
ÿäàðãààãàà òàéëàõààð öýöýðëýãò õ¿ðýýëýí ð¿¿
ÿâöãààâ.
Öýöýðëýãò õ¿ðýýëýí ð¿¿ îðîõîä:
Íîãîîí íàâ÷ñûí ñýð÷èãíýõ äóó
Ñàëõèíû àÿñààð óëàì òîäîð÷
Õ¿¿õýä íÿëõñûí øóóãèõ ÷èìýý
Ààæèì ààæìààð çàìõðàí îäîæ
Ýíä òýíä æèðãýõ áîëæìîðûí äóó ñîíñîãäîíî...
Õàðèí ìàíàé õýä ñàéõàí àìàð÷ àâààä
Òóñ òóñûí àæèëäàà ãàðàõààð
Öýöýðëýãò õ¿ðýýëýíãýýñ ñàëàí òàë òàë òèéø
ÿâöãààâ.
Õàðèí õààøàà ÿâñàí þì áîë?
Øàð øóâóó øºíèéí õàðàíõóéä àæèëëàõäàà ñàéí
áîëîõîîð àíààø ò¿¿íèéã äàãàõààñ ººð àðàãàã¿é
áîëëîî. Á¿ð àíààø øºíèéí àìüäðàëòàé àìüòàí
øèã ë áàéëàà. Èéíõ¿¿ îéí çàõàä 2 ìààíü íàì
óíòààä ¿ëäëýý...
Õàðèí áààâãàé çºãèé 2 õààøàà ÿâàõàà ñàéí
ìýäýõã¿é áàéæ áàéòàë öýöýðëýãò õ¿ðýýëýíãýýð
äàéð÷ ºíãºð÷ áóé çºãèéí ñ¿ðýãòýé òààðàâ. Ǻãèé
òºðñºí öàãààñàà õîéø èéì îëîí çºãèé õàðæ
áàéãààã¿é àæýý. Ó÷èð íü çºãèé áàãà áàéõäàà èéì
í¿¿äëýýñ îéí âàíò óëñàä õàÿãäñàí þì áàéæ...
ÎÞÓÒÀÍ 2009 109
 ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
Ǻãèéí í¿ä íü îðîé äýýðýý ãàðàí àíãàéí çîãñîíî.
Ǻãèéí ñ¿ðýã çºãèéã õàðààä ò¿¿í äýýð õ¿ð÷ èðýâ.
Ǻãèé ó÷èð áàéäëàà òýäýíä õýëýõýä òýä òóñëàõààð
áîëëîî. Ǻãèéí¿¿ä òàë òàë òèéø òàðæ òýìäãèéã
õàéëàà. Õàðèí ýíý õîîðîíä áàëíû ¿íýð àâñàí
áààâãàé òýñýëã¿é çºãèéí ñ¿ðãèéí áàëíààñ
ñàâðààðàà ä¿¿ðíèéã õóòãàæ àâààä ¿ìõýæ îðõèëîî.
Ò¿¿íèéã õàðñàí çºãèéí¿¿ä áààâãàé ðóó õîøóóðàí
äàéð÷, ò¿¿íèé òîëãîéã õýäýí áóíäóóòàé áîëãîæ
îðõèâ. Èíãýýä òóñëàõ õ¿÷ áààâãàéãààñ áîëîîä
àëñàä íèñýí çàìõðàâ.
Ǻãèé: Õººå á¿ä¿¿íýý, ÷èíèé èäýìõèéãýýñ áîëîîä
òóñëàõ ãýæ áàéñàí ìèíèé àõàí ä¿¿ñ ÿâ÷èõëàà ø¿¿
äýý...
Áààâãàé ãýìøèí: Óó÷ëààðàé çºãèé ìèíü. Áè
äààí÷ òýññýíã¿é. Áàðàã 3 õîíîã àì ðóóãàà þó ÷
îéðòóóëààã¿é þì áàéíà ø¿¿ äýý. Òýãëýý ÷ áè íýã ë
àòãûã àâñàí ø¿¿ äýý. Òýãýõýä èéì îëîí áóíäóóòàé
áîëîîä ë õîöîðëîî.
Èíãýæ áàãà çýðýã àì ìóðóéæ áàéãààä 2 ìààíü
îëîí õ¿í Ẻãíºðºí áàéãàà íýã ãàçàð ðóó äºõºí
î÷ëîî. Õî¸óë îéðòîõ ãýñýí áîëîâ÷ áààâãàéãààñ
õ¿ì¿¿ñ àéíà ãýæ áîäîîä çºãèé ãàíöààðàà íèñýí
î÷ëîî. Íýãýí èõýìñýãä¿¿ òºðõòýé ýðýãòýé õ¿í
ººðèéíõºº ôðàíö õýëèéã ñóðñàí òóõàéãàà ÿðüæ
áàéõ þì:
Ãàäààä õýë íü íýãýí òºðëèéí íýýëò õèéõ àÿëàë
þì. Ýíý àÿëàë íü ìèíèé ìàø çàëóó áàéõàä ìèíü
àíõ ýõýëñýí áºãººä áè àÿëàëàà ìàø ñîíèðõîëòîé
áîëãîæ ÷àääàã áàéñàí. Æèíõýíý õýë øèíæëýý÷ íàð
àäàë ÿâäàëä äóðòàé, ìýäýõã¿é ç¿éëòýé äàéðàëäâàë
òýð àéäñàà äàâàí òóóëäàã áàéõ ¸ñòîé.
Ãàäààä õýë ñóðàõ õàìãèéí ãîë çàð÷èì áîë: àäàë
ÿâäàëä äóðòàé áàéõ, ýíý íü íàäàä òóñòàé ãýæ
áîäîõ ÿâäàë þì.
Áè 17òîéäîî ÌàêÃèëë-èéí èõ ñóðãóóëüä ýëñýí
îðñîí öàãààñàà ýõëýýä áè ãýíýò ë Ôðàíöûí óðàí
çîõèîë, æ¿æèã, Ôðàíö äóó÷èí, Ôðàíö õîîë ãýýä
ë Ôðàíöûí ñî¸ëûã èë¿¿ èõ ñîíèðõîõ áîëñîí.
Íàäàä õàìãèéí èõ øèíýëýã ñàíàãäñàí ç¿éë áîë
Ôðàíöûí ñî¸ë Àíãëèéíõûã áîäâîë èë¿¿ èõ ýðõ
÷ºëººòýé, çîðãîîðîî ñàíàãäñàí þì. Òýãýýä ë áè
ãýíýòõýí Ôðàíö õýë ñóðàõààð øèéäñýí. Ôðàíö
æ¿æèã ¿çýõ, Ôðàíö íàéçóóäòàé áîëæ íîì ñîíèí
óíøèæ Ôðàíö ðàäèî ñîíñîõ áîëñîí. Ìèíèé
Ôðàíö õýëíèé ÷àäâàð äýýøèëæ áàéñàí.
Ìîíòðèàëüä èéíõ¿¿ Ôðàíö õýë ñóðæ áàéñàí
ìèíü Ôðàíö óëñ ðóó ÿâàõààð øèéäýõýä õ¿ðãýñýí
áºãººä 1962 îíû 6-ð ñàðä Ìîíòðèàëèéí óñàí
îíãîöíû áîîìòîîñ Åâðîï ÿâàõ óñàí îíãîöîíä
àçààð áàãòàæ îðæ ÷àäñàí þì.
110 ÎÞÓÒÀÍ 2009
Õýìýýí ÿðèàãàà äóóñãààä õ¿ì¿¿ñèéã òàðààâ.
Òýðýýð õàð øèë ç¿¿ñýí, õàð êîñòüþì ºìññºí
ºíäºð çàëóóòàé õàìò òîì óðò õàð ìàøèíä ñóóãààä
ñààðàë áàéøèíãèéí ç¿ã õºäëºâ. Ò¿¿íèéã çºãèé
äàãàñààð ë... Õàðèí áààâãàé ñàãëàãàð ìîäíû äîð
ñóóí òýäíèéã àæèãëàñààð...
Ìàøèí íü ÿâäàã ãýð ë ãýñýí ¿ã. Äîòðîî
òåëåâèç,õºðãºã÷ ãýýä ë áàéõã¿é þì ãýæ áàðàã
àëãà. Ǻãèé ìàøèí äîòîðõûã ¿çýí äóó àëäàí,
äîòðîî èéí áîäëîî:
Ýíý õ¿í ÿìàð íýãýí áèçíåñ ýðõýëäýã áàéõàà.
ßìàð òàíñàã ìàøèí áý? Òýãýýä áàñ çºí人 îëîí
õýëòýé þì øèã áàéõ þì. Ìàíàé òýìäýã ýíý õ¿íä
çààâàë áàéãàà äàà...
Ýíý çóóð ìàøèí äàõü 2 õ¿éòýí âèñêè çàäëàí,
õóíäàãà òóëãàí áèçíåñ ÿðüæ áàéëàà. Õ¿ì¿¿ñèéã
öóãëóóëààä ÿðèàä áàéñàí õ¿íèéã Ñòèâ Êàóïìýíí
ãýäýã àæ... Õàðèí õàæóóäàõü çàëóó íü ò¿¿íèé øèíý
òóñëàõ þì áàéíà.
Ñòèâ Êàóïìýíí òóñëàõäàà õàíäàí: 1987 îíû 6-
ð ñàðä áè ººðèéí ìîäíû ýêñïîðòûí êîìïàíèà
áàéãóóëæ ¿éë àæèëëàãààãàà ýõýëñýí þì. 6
ñàðûí òóðø ýõíýð áèä 2 óòàñ áîëîí ôàêñààð
õ¿ì¿¿ñòýé õàðèëöàæ áàéëàà. Áè õè÷íýýí ìÿíãàí
êèëîìåòðèéã ìàøèíààð Êàíàäààð àÿëñàí, ìºí
ò¿¿íýýñ ÷ èõ êèëîìåòðèéã àãààðààð ßïîí áîëîí
Åâðîïîîð ÿâñàí. 15 æèëèéí äàðàà áèä Âàíêóâåð,
Õîéä Àëáåðòà, Øâåä áîëîí ßïîíä ººðèéí
áèçíåñýý ¿íäýñëýñýí áàéëàà. Áè ýíý á¿õíèéã
ººðèéíõºº õýëíèé ìýäëýãã¿éãýýð õèéæ ÷àäàõã¿é
áàéñàí. Ìèíèé õóâüä õýëíèé ìýäëýã ìààíü íàäàä
áîëîìæ áèé áîëãîñîí þì.
Õýë áîë áèçíåñèéí àìæèëòûí ò¿ëõ¿¿ð áèø çºâõºí
áèé áîëñîí õàðèëöààã óëàì ñàéæðóóëäàã ãýäãèéã
ñàíàõ õýðýãòýé. Õýðâýý òà ñàéí áèçíåñ ýðõýëäýã
õ¿í áîë òºðºëõ õýëýýñýý ººð ÿìàðâàà íýãýí õýë
äýýð õàðèëöàõ ÷àäâàð ýçýìøèõ çàéëøã¿é õýðýãòýé.
Òà çààâàë òºðºëõ õýë øèãýý ÿðèõ àëáàã¿é ãîë íü
õàìòðàã÷èäòàéãàà òàéâàí íºõºðñºã óóð àìüñãàë
á¿ðä¿¿ëæ ÷àääàã áàéõàä ë áîëíî ãýõýä òóñëàõ
çàëóó òîëãîé äîõèí èíýýìñýãëýâ.
Ǻãèé òýð 2-ûí ÿðèà ðóó àíõààðàí íýã õýñýã
íèñëýý. Èéí íèñ÷ áàéõäàà íî¸í Ñòèâ Êàóïìýííû
ñóóäëûí àðä áàéãàà ãÿëàëçñàí òýìäãýí äýýð í¿ä
íü òóñëàà. Ëàâøðóóëàí õàðâàë õàéæ îëîõ ¸ñòîé
òýìäýã íü ìºí áàéëàà.
Ìàøèí î÷èõ ãàçðàà íýãýíò õ¿ðæýý. 2 íî¸íòîí
ìàøèíààñ áóóí, æîëîî÷ çºãèé 2-îîñ ººð õýí ÷
¿ëäñýíã¿é. Æîëîî÷ öîíõîî îíãîéëãîí òàìõè
òàòàõ çóóð çºãèé òýìäãèéã õàìàã õ¿÷ýýðýý
óãçàð÷ ãàðàâ. Òýìäýã ñóóäëààñ ìóëòàðõàä çºãèé
òýìäýãòýéãýý õàìò îíãîðõîé öîíõîîð ¿ñðýí ãàçàð

óíàâ. Áààâãàé ò¿¿íèéã õàðààä õàð õóðäààðàà ò¿¿í
äýýð î÷èí òýìäãèéã çºãèéòýé õàìòààð ºðãºí
í¿äíèéõýý ºìíº àâàà÷èí:
Ñàéí áàéíà çºãèé ìèíü ìºí áàéíà… Ç¿ãýýð ¿¿?
Ǻãèé: Ç¿ãýýð ýý ç¿ãýýð. Õàðèí òýð æîëîî÷
íü ë ç¿ãýýð áèø áàéõ. Áè òýð æîëîî÷èéã íü
áîëãîæ òàâüñàíäàà. Íàìàéã öîõèõ ãýõýýð íü øºâõ
õîøóóãààðàà í¿äýí äýýð íü õàçàæ îðõèñîí äîî õàõà
Áààâãàé: Õººå õººå áîëíîî… Æîëîî÷ ç¿ãýýð ë
áàéíà ø¿¿ äýý
Ǻãèé: Çà çà çà ÿâöãààÿ. Õóðäàíõàí øèã õàðèõ
ìèíü ç¿ãýýð…
Õàðóé á¿ðèé ÷ áîëëîî. Áààâãàé çºãèé 2 òýìäãýý
îë÷èõñîí áîëîõîîð ãýðèéí ç¿ã ãýëäýðëýý. Ãîë
àæëûã ã¿éöýòãýñýí çºãèé áààâãàéí 纺ëºí íóðóóí
äýýð òýìäãýý òýâðýí íàì óíòàæ ÿâíà. Áààâãàé îéí
âàíò óëñûíõàà ç¿ã õàðñààð ÿäðàõûã ÷ ¿ë àíçààðàí
àëõàëíà.
7 äàõü òýìäýã îëäëîî…
Øºíº ÷ áîëëîî. Àíààø øàð øóâóó 2-ûí àæèë
ýõýëëýý. Òýä õàðàíõóé ãóäàìæààð ÿâñààð
àëäàðòíû ìóçåéí ¿¿äýíä èðñýí áàéëàà. Ìóçåéä
ìóçåéí õàðãàëçàã÷ààñ ººð õ¿í áàéõã¿é òóë àíààø
øàð øóâóó 2 ìóçåé ð¿¿ îðîõ íýã àðãà ñýäëýý. Ýí
òýðã¿¿íä ãýðëèéã òàñëàõ õýðýãòýé áàéâ. ¯¿íèéã
øàð øóâóó õàðèóöàæ àâëàà. Ãýðýë óíòðàíãóóò
àíààøèéã òýð ÷èãýýð íü õàð äààâóóãààð
á¿òýýãýýä øàð øóâóó àíààøèéí òîëãîé äýýð
ãàð÷ í¿äýý á¿ëòèéëãýí ¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿
¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿ õýìýýí àéìøèãòàéãààð
äóóãàðàí ìóçåé ðóó îðîîä ÿâ÷èõàâ.
Õàðãàëçàã÷: Ýý áóðõàí ìèíü ÷ºòãºð.... Òà ìèíü
òóñëààðàé ãýñýýð ãàð÷ îäîâ.
Àíààø: ßàÿ ñàéõàí àéëãàëàà ø¿¿. Îäîî õî¸óëàà
ýíý ìóçåéã õàíàòëàà ñ¿éòãýõ ¿¿?
Øàð øóâóó: ×è ÷èíü ñîëèîðîîã¿é áèç? Óäàõã¿é
õàðãàëçàã÷ íü õ¿ì¿¿ñ äàãóóëààä èðíý. Òèéìýýñ
þóíä ÷ õ¿ð÷ áîëîõã¿é îéëãîâ óó? Ǻâõºí òýìäãýý
ë õàéíà ø¿¿.
Àíààø óðâàéñàí öàðàé ãàðãàæ: Çà çà îéëãîëîî
äîî.
Àíààøèéã ¿¿äýíä õ¿ì¿¿ñèéã òàíäóóëàõààð ¿ëäýýæ
øàð øóâóó ººðºº ìóçåéí äîòóóð õýðýí íèñ÷
òýìäãýý õàéæ ýõëýâ.
Àíààø õèéõ þìàà îëæ ÿäàí ¿¿äíèé çààëàí äàõü
õ¿ì¿¿ñèéí á¿òýýë¿¿äèéã õàðæ çîãñîâ.
Geoffrey Stocker ãýñýí çóðàãíû àð äàõü áè÷ãèéã
àíààø ¿ñýãëýí áàéæ õýäýí ìºðèéã óíøèâ:
Óíòààãààðàà ñóðàëöàã÷ íü 2 ä¿ðä òîãëîäîã. Íýã
ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
íü ýðäýìòýí íºãºº íü æ¿æèã÷èí. Ýðäýìòíèé ä¿ð
íü óíòààãààðàà ñóðàëöàõ àðãà çàì ðóó ÷èãë¿¿ëæ
ºãíº. Æ¿æèã÷íèé ä¿ð íü ñóðàõ ïðîãðàììûã
õýðýãæ¿¿ëæ ñàéí ¿ð ä¿íä õ¿ðãýõ ¸ñòîé.
Àíààø íýã ñàéí îéëãîîã¿é áîëîëòîé. Òýãýýä ÷
ñîíèðõîëã¿é áàéñàí áîëîõîîð èíãýýä óíøèõàà
çîãñîîâ.Õàæóó òàëûí 2 æààçàí äàõü áè÷ãèéã
ñîíèðõîí àõèàä ë ¿ñýãëýâ:
Bonnie Cashin áîëîí Bernard Baruch íàðûí õóâüä
ººðñäèéíõºº äàëä óõàìñðààð àëèâàà àñóóäëûã
øèéäýæ, òýäãýýðèéã á¿òýýäýã ãýäãèéã ãýð÷èëíý.
Òýä äàëä óõàìñàðò ãàð÷ èðäýã ñààä áýðõøýýëèéã
ÿàæ òîéð÷ ãàðàõ, óíòàæ áàéõ õóãàöààíäàà ÿàæ ¿ð
á¿òýýëòýé áàéõ âý ãýäãèéã ñóäàëæ ìýäñýí áàéíà.
Àíààø á¿ð îéëãîõîî áàéæ, ó÷ðûã îëæ õóæðûã
òóíãààõààð óëàì ëàâøðóóëàí öààø õàðëàà.
Áàñ íýãýí æààçàíä: Dr Anthony Ruffino áîëîí
Professor A.M. Svyadoshch íàð íü óíòàíãàà
ñóðàëöàõàä àëèâàà õ¿íèéã èäýâõèòýé áîëãîæ
ñýäýëæ¿¿ëäýã ç¿éë íü òýäíèé ìºðººäºë áîëîí
ýíý àðãààð ñóðàëöàæ áàéãàà øàëòãààí ãýäãèéã
òîãòîîæýý. ̺í óíòàíãàà ñóðàëöàõ íü áóñàä
ñóðãàëòóóäûã áîäâîë õ¿íèéã áàãà ÿäðààäàã
Àíààø á¿ð ãàéõàæ îðõèâ: Óíòàæ áàéãàà õ¿í þì
ñóðäàã ë þì áàéõäàà? Õýìýýí áîäñîîð öààø
¿çýõýýð ÿâàâ:
Professor James D. Weinland “Îé óõààíàà ÿàæ
ñàéæðóóëàõ âý?” íîìîíäîî óíòàæ áàéõäàà õ¿í
ñýð¿¿í áàéõààñàà 2 äàõèí èë¿¿ ìýäëýãèéã îëæ
àâ÷ ÷àääàã ãýæýý.
̺í Professor L.A. Bliznitchenko óíòàíãàà
ñóðàëöàõàä ñîíèðõëûí ÷óõëûã áàòàëæ õýëýõäýý “
Ïðàêòèêò ÿìàð ÷ íàñíû ýð¿¿ë õ¿ì¿¿ñ ýíý àðãààð
ººðò òîõèðñîí, ººðèéí ñîíèðõñîí ìýäýýëëèéã
õ¿ëýýæ àâ÷ ÷àääàã” ãýñýí áàéíà.
Àíààøèéã èéì àæèë õèéæ áàéõ õîîðîíä ìóçåéí
õàðãàëçàã÷ àëü õýäèéíý àðâààä õ¿í äàãóóëàí ãàäàà
íü èð÷èõñýí áàéëàà. Ò¿¿íèéã íü ÷ ìýäýëã¿é àíààø
öààøèëñààð... Øàð øóâóó õ¿ì¿¿ñèéã èðñýíèéã
ìýäýýä àíààøèéã îëîõîîð ìóçåéã òîéðîí íèññýýð
àðàéõèéí àíààøèéã îëîîä çóãòàæ àìæèâ.
Ýíý ¿åä õ¿ì¿¿ñ ãýòñýýð ìóçåéä îðæ èðëýý. Îðæ
èðýõýä íü õýí ÷ áàéñàíã¿éä óðàì íü õóãàð÷ á¿ãä
õàðãàëçàã÷ ðóó ìóóõàé õàðöãààâ.
Õàðãàëçàã÷: ßàõ ÷ àðãàã¿é ¿¿¿¿¿¿ ¿¿¿¿¿ äóóòàé,
ºíäºð, á¿ëòãýð íîãîîí í¿äòýé àéìøãèéí àìüòàí
áàéñàí ë þì äàà...
Õ¿ì¿¿ñèéí íýã íü: Òà ñýòãýë ç¿é÷èä î÷èõ õýðýãòýé
þì øèã áàéíà äàà.
Èíãýæ ìàðãàëäàõ õîîðîíä íü àíààø øàð øóâóó 2
òàëèéæ ºã÷ýý.
ÎÞÓÒÀÍ 2009 111
 ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
Øàð øóâóó: ×è... ãýýä ìóóõàé õàðàõàä
Àíààø: Óó÷ëààðàé... Óíòààãààðàà ñóðàõ àðãà ÷
ãýíý ¿¿ íýã þì óíøñààð ÿâààä õ¿ì¿¿ñèéã õàðàõàà
ìàðò÷èõæýý.
Øàð øóâóó: Áè õ¿ì¿¿ñèéã èðñýíèéã ìýäýýã¿é áîë
õî¸óëàà àìüòíû õ¿ðýýëýíä þì óó ýñâýë öèðêýä
õ¿ðãýãä÷èõñýí áàéõ áàéñàí þì. Çà çà íýãýíò
áàðèãäààã¿é áîëîõîîð áè ÷àìä ìóçåéä þó
õàðñàíàà ÿðüæ ºãüå.
Àíààø ãàçàð øèðòýí õºëººðºº øîðîî îðîëäîíãîî
òîëãîé äîõèâ.
Øàð øóâóó öààø ¿ðãýëæë¿¿ëýí: Ãàäààä õýëèéã
óíòàíãàà ñóðàëöàõ àðãûí òàëààð îëæ ìýäëýý.
Òýð ÷ áàéòóãàé ýìíýëýãò òóðøèæ ¿çñýí ãýíýý.
Ýðäýìòýí Çèãìóíä Ôðåéä õ¿íèé áîäîë ñàíààã
“̺ñºí óóë”-òàé àäèëòãàæ ¿çñýí áàéíà.
̺ñºí óóëûí 90% íü ¿íäñýíäýý óñíû äîîð îðøäîã
áîëîâ÷ ýíý õýñýã ë ìºñºí óóëûã á¿ðä¿¿ëäýã ãýíý
ë äýý. ¯ëäñýí 10% íü óñíû ìàíäàë äýýð îðøäîã.
Òýãýõýýð ýíý á¿õíýýñ ¿çýõýä õ¿íèé áîäîë ñàíààíû
ººðººð õýëáýë ãàäíàõ õàðàãäàæ áóé áàéäàë
ìààíü ¿íýíäýý òýäíèé íººö ÷àäëûí äºíãºæ 10%
íü ë õàìãèéí èõäýý õ¿ðäýã ãýæ Çèãìóíä Ôðåéä
òîäîðõîéëñîí áàéíà. ¯¿íèéãýý ýðäýìòýí Çèãìóíä
Ôðåéä èéíõ¿¿ òîìú¸îëñîí áàéíà.
Ìýäðýìæèéí ºìíºõ ¿å+ Ìýäðýìæã¿é ¿å= Äàëä
ìýäðýõ¿é ãýæ ¿çýýä äàëä ìýäðýõ¿é ãýäãèéã
Çèãìóí
Ôðåéä “ßìàð ÷ õÿíàëòã¿é áîäîë,
ýðõ äóðààðàà áàéäëûí èëðýë” ãýæ
òîäîðõîéëæýý.
Õ¿ì¿¿ñ ºäºð òóòìûí àñóóäëàà
øèéäýõäýý ìýäðýìæòýé,
óõàìñàðòàé áàéãààäàà áèø
äàëä óõàìñàð, ìýäðýìæòýéäýý
òóëãóóðëàí øèéäâýð ãàðãàäàã
þì áàéíà ãýõýä íü
Àíààø: Ààààààí... îäîî ë
îéëãîëîî. ¯¿íèéã ÷èíü ë
îéëãîõ ãýýä õ¿ì¿¿ñèéã
àíçààðààã¿é þì ø¿¿
äýý. Ýíý àðãûã çºí人
îëîí ýðäýìòýä ñóäàëæ
¿çñýí þì áàéíà ëýý ãýýä ìààäãàð ãýã÷ íü
øàð øóâóóíû ººäººñ õàðàâ.
Øàð øóâóó: Òýãýýä ë ººðèé㺺 ºìººðººä
áàéãààðàé ÷è... Àëèâ õî¸óëàà ýìíýëýã îðú¸. Òýð
àðãûí ñóäàëãààíû òàëààð ìýäìýýð ç¿éë áàéíà.
Èíãýýä ìàíàé 2 ýìíýëýãò èðýýä ýìíýëãèéí
112 ÎÞÓÒÀÍ 2009
ò¿ðãýíèé õààëãààð ñýìýýðõýí îðæ ÷àäàâ.
ªâ÷òºí¿¿äèéí ò¿¿õèéã õàäãàëäà㠺𺺠𿿠îðæ
óíòàíãàà ñóðàëöàõ àðãàòàé õîëáîîòîé ìàòåðèàë
õàéâ. Õàéñíû ýöýñò õîîñîíã¿é 51 íàñòàé ãàíö
áèå Mr.M ãýã÷èéí òàëààð áàðèìò îëîâ. Õýä õýä
íóãàë÷èõñàí ãàíö õóóäàñ öààñàí äýýð: Mr.M
íü ñààòàëä îðîõîîñîî ºìíº ìàø ÷àäâàðëàã,
ºíäºð áîëîâñðîëòîé çàõèðàë õ¿í áàéñàí áºãººä
ñààòàëä îðîîä áàðàã þó ÷ ÿðüæ ÷àäàõàà áîëüñîí
áàéíà. Òýð çºâõºí òèéì ¿ã¿é ãýäýã 2 ¿ãèéã àðàé
ÿäàí çºâ äóóäàæ õýëæ ÷àääàã áàéñàí. ̺í òýð
ìýäýýæ òîîëæ ÷àäàõã¿é. Ò¿¿íä Àíãëèä Epping-ûí
St. Margaret-ûí ýìíýëãèéí ÿðèàíû ýì÷èëãýýíèé
òàñàãò 3 æèë õýâòýæ áàéõàä íü òóñãàéëàí áýëäñýí
õóóðöãèéã ààæìààð ºäºð áîëãîí ñîíñãîäîã
áàéñàí. Ýíý àðãûã õýðýãëýõýýñýý ºìíº òýð
àðâààäõàí ¿ã ìýääýã, 3 õ¿ðòýë òîîëæ ÷àääàã
áàéñàí áàéíà. 7 õîíîãèéí äàðàà 5 øèíý ¿ã, 4
äîëîî õîíîãèéí äàðàà 15 øèíý ¿ã íýìæ ìýääýã
áîëñîí àìæèëòòàé áàéñàí.
Ýíý öààñûã àâààä ýìíýëãýýñ ãàðààä õàæóóãèéí
ñóðãóóëü ðóó îðîõîîð ÿâàâ. Øàð øóâóó ýíý àðãûí
òàëààð ìýäýõ ãýæ óëàéð÷ áàéëàà. Óãààñàà øàð
øóâóó íýã ç¿éëèéã ñîíèðõñîí ë áîë çààâàë ìýäýæ
áàéæ ñàíàà íü àìàðäàã àæýý. Òýðèéã íü àíààø
ìýääýã áîëîõîîð ñààä áîëîõûã áîäñîíã¿é ¿ãýýð
íü äàãààä ÿâààä áàéâ.
Àíààø øàð øóâóó 2-ûí îðîõ ãýæ áàéãàà ñóðãóóëü
áîë Ìîñêâàãèéí ñóðãóóëü þì áàéíà. Ýíý
ñóðãóóëüä ìºí òóðøèëò õèéæ áàéæýý.
Óðüä íü Ãåðìàí õýë îãò ¿çýæ áàéãààã¿é
13 õ¿¿õäèéã ñîíãîæ àâààä ºäºð áîëîí
øºíèéí öàãààð ñóðãàëòàíä õàìðóóëñàí
áàéíà. 2 ñàðûí òóðøèä õ¿¿õä¿¿ä
ºäºð íü àíãèäàà õè÷ýýë õèéãýýä
øºíº íü ºäºð ¿çñýí ç¿éëèéíõýý
õýìæýýíä óíòàíãàà ñóðàëöàõûã
õîëáîæ ºãñºí áàéíà.
Øºíº á¿ð 45-50 ìèíóòûí
õóãàöààíä ñóðàëöäàã. Ýíý
êóðñ íü õè÷ýýëëýæ áàéõ
õóãàöààíäàà äàíäàà
ºíäºð ò¿âøíèé
òåõíèê, õóðäàí ÿðèõ
áîëîëöîî, ¿ãèéí
ñàíãèéí ìàø ¿íýí îð÷óóëãûã
àøèãëàæ áàéñàí áàéíà. ¯ð ä¿í íü ýíý 2 ñàðûí
õóãàöààíä õ¿¿õä¿¿ä á¿ãä 1000-1900 Ãåðìàí ¿ãèéã
÷ºëººòýé óíøèõ, áè÷èõ, îéëãîõ ÷àäâàðòàé áîëñîí
áàéíà. Ñóðãàëòûí á¿õ ë ÿâöàä íü íèéò 65 öàã
çàðöóóëñàí áºãººä ýíý æèøãèéí äàãóó Îðîñûí
åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèóä Ãåðìàí õýëèéã

çààõ áîëñîí áàéíà. Ãàäààä õýë ñóðàëöàã÷èä íü
íèéò 160 öàãèéí õóãàöààíä 900-1000 Ãåðìàí
¿ãèéã ñóðñàí àìæèëòòàé áàéñàí áàéíà.
Ñóðãóóëüä îðîíãóóò ÿìàð íýãýí ãàäààä õýëýýð
ÿðèõ ÷èìýý íýã àíãèàñ ãàð÷ áàéâ. Øàð øóâóó
ñýìýýðõýí íèññýýð ºðººíèé õààëãûã ààæóóõíààð
íýýõýä 20-èîä õ¿¿õýä óíòàæ áàéëàà. Õààíà
õ¿í ÿðèàä áàéãàà þì áîë? Ãýòýë òýð íü áè÷ëýã
áàéæýý. Ýíý ñóðãóóëü îäîîã õ¿ðòýë óíòàíãàà
ñóðàëöàõ àðãûã õýðýãëýñýýð áàéãàà þì áàéíà.
Õ¿¿õä¿¿äèéí çàðèì íü õóóðöàã òîãëóóëàã÷ çàðèì
íü äýðíèé äîîãóóð òàâüäàã ìîíî äóóãàðàëòòàé
ºñãºã÷, ÷èõíýýñ õîë áàéðëàõ ÷èõýâ÷èéã
àøèãëàí óíòàíãàà õè÷ýýëýý äàâòàæ áàéëàà.
Ò¿¿ãýýð ÷ áàðàõã¿é òýð õóóðöàã òîãëóóëàã÷ íü
ãàäíû äóóãàðàëòûí îðîëò, áè÷ëýãèéã äàâòàí
ñîíñîõ àâòîìàò öàãíû òîõèðóóëãà áîëîí äóó
òîõèðóóëàã÷òàé áàéõ þì. Õ¿¿õýä á¿ð ººðòºº
òîõèðóóëàí áàãàæàà ñîíãîñîí áàéíà.
Àíààø øàð øóâóó 2 õ¿¿õýä á¿ðèéí õàæóóä î÷èæ
ñîíñîæ áàéãàà õè÷ýýëèéã íü ñîíèðõëîî. Á¿ãä
ººðñäèéíõºº õîîëîéãîîð õè÷ýýëýý áè÷ñýí
áîëîëòîé. Òýäíèé áè÷ñýí õè÷ýýë íü óäààí áºãººä
òîâ÷ òîäîðõîé ìºí 20 ìèíóòààñ õýòðýõã¿é äàõèí
äàâòàãäàæ áàéâ.
Àíààø: Õººå øàð øóâóó... Ýíý õàíàí äýýð
çºâëºìæ áàéíàà...
Øàð øóâóó: Àëèâ áè õàðààòàõúÿ.
1. Óíòàõààñàà ºìíº õè÷ýýëýý íýã þìóó ýñâýë
2 óäàà ñîíñîõ õýðýãòýé. Óíòàñíààñàà õîéø 1
öàã 30 ìèíóòûí äàðàà äàâòàí ñîíñîõîîð öàãàà
òîõèðóóëæ òàâü.
2. Óíòàæ áàéõäàà ñóðàëöàõàä äàñàë áîëãîõ áîëîí
ýõëýýä ººðèé㺺 áýëòãýõäýý óíòàæ áàéõàä á¿òýí
àìðàëò áîëæ ÷àäàõ õóóðöàã ñîíñîõ õýðýãòýé
3. Ìýðãýæëèéí óðüä÷èëàí áè÷èãäñýí ìýäýýëýëòýé
õóóðöãèéã ñîíñîõ õýðýãòýé. Õàðèí ñ¿¿ëä íü ººðºº
áè÷ñýí õóóðöàã ñîíñîõ õýðýãòýé
4. ªºðèéíõºº õóóðöãèéã äîð õàÿæ 21 øºíº
ñîíñîõ
Àíààø: Õî¸óëàà îäîî òýìäãýý õàéæ áîëîõã¿é
þìóó? Ýíý óíòàíãàà ñóðàëäöàõ àðãûí òàëààð
ìýäýõ ãýæ ÿâñààð áàéòàë ÿäàð÷ ã¿éöëýý.
Øàð øóâóó: Áè äàí ãàíö ýíý àðãûí òºëºº ÿâààã¿é
ýý. Ýíý àðãà õýë ñóðàõòàé õîëáîîòîé þì ÷èíü
ìàíàé òýìäýã ýíý õàâüä áàéæ ë òààðàà. Àëèâ
÷è ºíäðººðºº ýðãýí òîéðíûã îëèãòîéõîí
øèã õàðààòàõ. Íàìàéã íèñýõ þì áîë õ¿¿õä¿¿ä
ñýð÷èõíý.
Àíààø: Çà çà ... Áàéçààðàé... Òýð òýð... Òýð ÷èíü
ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
ìºí áàéíà ø¿¿ äýý. Õàð äàà... Ìèíèé òîëãîéí
äýýð ãàðààä èð...
Øàð øóâóó àíààøíû õ¿ç¿¿ ð¿¿ ìàöñààð àðàéõèéí
òîëãîé äýýð íü ãàð÷ òýìäãèéã õàðàâ.
Øàð øóâóó: ̺í áàéíà, ìºí áàéíàà ... ãýýä
÷àíãààð îðèëîâ.
Àíààø: Õººå ÿàæ áàéãàà ÷èíü ýíý âý? Õ¿¿õä¿¿ä
ñýð÷èõâýë ÿàõ þì... ãýæ àíõ óäààãàà øàð øóâóóã
çàãíàæ ¿çñýíäýý áàÿðòàéãààð òýìäãèéã ÷èãëýí
ÿâàâ. Òýìäýãíèé õàæóóä î÷îîä ÿã àâàõ ãýòýë íýãýí
îõèí àìàíäàà þì áóâòíààä àíààøèéã õºøººâ.
Õºäºëæ ÷àäàõã¿é áîëòëîî õºøñºí àíààø õàíàíä
íààëäàí çîãñîâ.
Øàð øóâóó: Ç¿ãýýð ýý. Õóðäàí òýìäãýý àâ àà.
Ýíý îõèí ç¿¿äýëæ áàéíàà. Ãýõýä îõèí ç¿¿äýíäýý
õýí íýãýíòýé ÿðèàä áàéãàà áîëîëòîé öààø
¿ðãýëæë¿¿ëýí:
Áè òýãâýë ýíý óíòàíãàà ñóðàõ àðãûã ÷èíü àëü 3-ð
àíãèàñàà õýðýãëýæ ýõýëñýí þì ÷èíü... ×è íàäààñ
ñîíñãîëîîðîî èë¿¿ áàéæ ÷àäàõã¿é ýý. Áàãà
áàéõäàà äóó ë ñîíñîõã¿é áîë óíòäàãã¿é õ¿¿õýä
áàéñàí þì. Øºíº áîëãîí äóóãàà ñîíñîîä ë óíòäàã
áàéñàí. Áè ñàíààíä ÷ îðîëã¿é ýíý àðãûíõàà à÷
òóñûã 1-ð êóðñýä îðæ èðñýí õîéíîî ìýäýðñýí.
ßàæ ãýõýýð: Ñóðãóóëèéí àÿ òààõ òýìöýýíä íýã
íàéçòàéãàà îð÷èõñîí þì. Òýìöýýí ÷ ýõýëæ.
Àÿ ÿâæ ýõëýâ ¿¿ ¿ã¿é þó ìèíèé ñîíñîæ áàéñàí
àÿíóóä... Ãÿëñ ãýðëýý äàðñààð 15 äóóíû 13-ûã
íü òààæ òýð òýìöýýíäýý ò¿ð¿¿ëæ áàéñàí þì.
×àìä èíãýæ èëýðñýí þìóó? Ãýýä äóóã¿é áîëîîä
òàéâíààð àìüñãàëàí ýðãýýä íàì óíò÷èõàâ. Àíààø
äºíãºæ õºäëºõòýé áîëîîä òýìäãýý àâàí øàð
øóâóó ðóó øèäýâ. Øàð øóâóó ñàâðààðàà òýìäãèéã
àòãààä ãàäàãøàà íèñýâ. Àíààø àëü áîëîõ ÷èìýý
ãàðãàõã¿éã õè÷ýýí ãýòñýýð øàð øóâóóíû àðààñ
î÷ëîî.
Ìàíàé 2 òýìäãýý îëñîíäîî õººð÷ áàÿðëààä íýã ë
ìýäýõýä íóòãèéí ç¿ã ÿâæ áàéëàà.
8 äàõü òýìäýã îëäëîî...
Á¿òýýí áàéãóóëàëòûí õîòîä
Îëîí ñàëàà æèìýýð ÿâñààð 2 õîíîãèéã àðäàà
îðõèëîî
Îéí æèì òèéì ÷ äàðäàí áàéñàíã¿é
Îðîéí öàãààð ÷îíî, øèë¿¿ñ, ìîãîé ãýýä ë...
ªäðèéí òóðøèä òîòüíû ¿ãëýõèéí õàæóóãààð ñàëàà
æèì¿¿äýý ñîíãîõ ãýæ ç¿äýð÷
ªäºð ºäðººð äºõºæ áàéëàà.
Èíãýæ ÿâñààð íýãýí õîòîä èðñýí íü
Áàðèëãà áàéøèí ãýæ ÿàæèé÷èõñàí ÿã ë íóðàõ ãýæ
áàéãàà þì øèã
ÎÞÓÒÀÍ 2009 113
 ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
Ýðãýí òîéðîí íèë óòàà
Îéð õàâüä í¿äýíä òîðîõ õ¿í áàéòóãàé àìüòàí ÷
áàéõã¿é
Ýçã¿é íýãýí õîòîä èð÷èõæýý...
Áàéð áàéäëûã íü àæààä áàéõàä
Á¿òýýí áàéãóóëàëòûí õîò ëàâ áèøýý
Àìüòàä ìààíü àÿëàëàà öààø ¿ðãýëæë¿¿ëæ
Àéõàâòàð íýãýí ã¿¿ðýí äýýð èðëýý
ÿ¿ðíèé öààíà:
ªíäºð áàéøèí ñ¿íäýðëýæ
ªí㺠ºí㺺ð ãÿëàëçñàí
ªðãºí òîì áèø ÷
Ñýòãýë áóëààì á¿òýýí áàéãóóëàëòûí õîò èëõýí
õàðàãäàæ áàéõ þì.
Þó þóã¿é ã¿¿ðýýð ãàðàõ ãýõýýð
Ãàíö ÷ àëõóóëàëã¿é íóðæ óíàõ ãýýä áàéõ þì.
Àðñëàí õààí áóóðü çààæ áîäëîãîøèðîí çîãñîæ
áàéõàä
Ààëüã¿é òîòü ýðãýëäýí íèñýíãýý èéíõ¿¿ äîòðîî
äóóëæ áàéíà:
Àãààð òýíãýðýýð ä¿¿ëýí íèñäýã áè
Àðààòíû õààíû òóñëàõ áàéãàà íü
Îäîîãèéí òóëãàðñàí àñóóäàëä
Îãò òîõèðîìæã¿é þì øèãýý
Ãàíöààðàà íèñäýã æèã¿¿ðòýí áè áàéãàà íü
Ãàãöõ¿¿ òîëãîéëîõûã çààæ áàéãàà áóñóó.
Èíãýõ çóóð ÷îíî òóóëàé 2 àð àðààñàà õººöºëäºí
òîãëîæ áàéíà.
Àðñëàí õààí:
ÿ¿ð äàâàõ àðãà óõààí ñýäýõèéí îðîíä
ÿéëäýæ òîãëîíî ãýíýý!
Àëèâ èðýýä íàäàä òóñëààäàõ. Ãýõýä íü
Òóóëàé á¿ëòãýð í¿äýý òîðìîëçóóëàí áàéæ:
Àíõ îéí âàíò óëñààñ ãàðàõàä
Àðñëàí òà þó ãýæ õýëñýíýý ñàíàõã¿é áàéíà óó äàà
“Àëèâààã õèéõäýý ººðñºä人 ñîíèðõîëòîéãîîð,
ººðñäèéí äóðòàé ç¿éëñèéã õèéãýýðýé” ãýæ
Àðñëàí õààí òà õýëñýí ø¿¿ äýý ãýýä àðñëàí ðóó
òóñëàõààð äýãäëýý.
Àðñëàí õààí: ÿ¿ðýí äýýã¿¿ð íýã ýãíýýíä îðîîä
íýãýí öóë áèåò øèã ÿâöãààÿ. Íýã íü ë çºðæ àëõâààñ
ã¿¿ð íóðàõ áîëíî. Ìèíèé àðààñ á¿ãä ÿâààðàé ãýýä
ã¿¿ð ð¿¿ ñ¿ð æàâõëàíãàà òîäðóóëàí àëõàâ. ¯¿íèéã
õàðñàí òîòü ººðèéí ýðõã¿é ñ¿ðäýæ ò¿¿íèé äýýðõè
áîäîë õóìõûí òîîñ ìýò çàìõðàí îäëîî.
Òîòü ò¿ð¿¿ëýí íèñ÷, àðñëàí ÷îíî òóóëàé 3 àð
àðààñàà öóâðàí ã¿¿ðèéã äàâàí á¿òýýí áàéãóóëàëòûí
õîòîä èðëýý. Õîòûí áàðèëãà áàéøèíãèéí õèéö ìàÿã
íü òýäíèé ºìíº õàðæ áàéãààã¿é òèéì ãàéõàëòàé
òîãòîöòîé áàéãàà íü àìüòäûí àíõààðëûã òàòàæ
õýñýã ñààòàõàä õ¿ðãýñýí þì.
Àðñëàí òýðã¿¿òýé 4 ìààíü òóñ òóñûíõàà òýìäãèéã
114 ÎÞÓÒÀÍ 2009
õàéõààð 2 òèéø ñàëàí äýãäýõ íü äýãäýæ, àëõàõ
íü àëõàæ ,íèñýõ íü íèñ÷, øîãøèõ íü øîãøèöãîîâ.
Àðñëàí òîòü 2 íàðàí óðãàõ ç¿¿í ºìíº ç¿ãò
îðøèõ áÿñàëãàëûí îðäîí ðóó, ÷îíî òóóëàé 2
õ¿¿õýä áàãà÷óóä øóóãèëäñàí ýðäìèéí èõ ºð㺺ã
çîðèëîî.
Á¿òýýí áàéãóóëàëòûí õîòîä àìüäðàë
¿ðãýëæèëñýýð
Áààòðóóä ìààíü ÷ ýðëýý ¿ðãýëæë¿¿ëñýýð…
Áÿñàëãàëûí îðäíûõîí
Áîäîë ñàíààãàà òºâëºð¿¿ëýí îþóí ñàíààíäàà
íýãèéã á¿òýýíý
Äýëõèé äàõèíû ñàéí ñàéõíû òºëºº
Äýðâ¿¿í ñàéõàí ìºðººäëèéíõºº òºëºº
Òýí¿¿í îþóí óõààíäàà á¿ãäèéã ýðãýö¿¿ëýí
ãàéõàìøãèéã á¿òýýíý.
Àðñëàí òîòü 2 ÷ òýäíèéã äàãàëäàí
Àðààòàí àìüòäûíõàà òºëºº
Èäýýøèæ äàññàí îéí âàíò óëñûíõàà òºëºº
Ýðæ õàéæ áàéãàà òýìäýãíèéõýý òºëºº
ªºðèéí áÿöõàí òàðõèíäàà õýìæýýëøã¿é
òºñººëëèéã áèé áîëãîæýý.
Ãýñýí õýäèé áîëîâ÷ ìàíàé 2-ûí ýðëèéí ¿ç¿¿ð
íýãýíò ìóõàðäæýý. Àðãàã¿éí ýðõýíä íóòãèéí
ç¿ã ÿâàõààð ñýòãýë øóëóóäàí àÿí çàìäàà
ãàðëàà. Ýðëèéí ¿ç¿¿ð ìóõàðäñàí ÷ áÿñàëãàëûí
îðäíûõîíòîé óóëçñàíäàà ñýòãýë íü õàíãàëóóí
áàéñàí þì. Ó÷èð íü áÿñàëãàëûí îðäíûõîí ìàíàé
2-ò ¿ëýìæ èõèéã ñóðãàæýý.
Îëîí ñóðãààëü äóíäààñ
Îíöîëæ õýäèé㠺㿿ëâýë:
Îþóí ñàíààãàà òºâëºð¿¿ëýí
Îð÷ëîí åðòºíöèéí õààíà ÷ î÷èæ ÷àäàõ àæ
ªºðèéí áîäîë ñàíààãààð
Õýìæýýëøã¿é èõèéã áóé áîëãîæ ÷àäàõ àæ
Îþóí óõààíààðàà á¿òýýñýí ç¿éëñýý
Îíîë àðãà ç¿éòýé õîëáîí
Õ¿ññýíýýðýý èëýðõèéëæ áîëîõ àæýý.
Ýíý á¿ãäèéã àðñëàí, òîòü 2 ìààíü áîäîë ñàíààíäàà
öýãíýñýýð îéí âàíò óëñ ðóóãàà õîðîìõîí çóóð
õ¿ð÷ èðëýý.
9 äýõü òýìäýã õàðààõàí îëäñîíã¿é ãýñýí ÷ öààø
õàðöãààÿ…
×îíî òóóëàé 2 ñóðãóóëü õýìýýõ ýðäýì ìýäëýãèéí
ýõ áóëàã áîëñîí ãàçàð íýãýíò õºë òàâüæýý.
Ñóðãóóëèéí õàíà øàë öýâýð öýìöãýð ãÿëàëçààä ë
Ñóóëãàö öýöýãñèéí ¿íýð õàìàð ñýíãýí¿¿ëýí
àíõèëààä ë
Ñýð¿¿í öýâýð àãààð íü í¿¿ð í¿äèéã èëáýýä ë
Ñàéõàí á¿õýí ýíä áàéãàà ìýò
Õ¿¿õýä áàãà÷óóäûí èíýýä õººð õîíõ ìýò

öàíãèíàæ
Õ¿ñëèéí ýíý ºð㺺íä õ¿¿õä¿¿ä øóóãèëäàæ áàéíà.
Õýñ¿¿÷ëýí ÿâàà ÷îíî òóóëàé 2-ûã
Õýñýãõýí ÷ áîëîâ àíõààðàõ çàâã¿é
Õýí õýíäýý ýðäìèéã ò¿ãýýõ
Õ¿í òºðºëõòºíèé ýðäìèéí îðãèëóóð
Ǻâõºí ýíä ë îðãèëæ áàéõ þì.
×îíî òóóëàé 2 ãàäààä õýëíèé õè÷ýýëèéí òàíõèì
ðóó øóóä ÷èãëýí àéñóé.
Ìàíàé 2 íýãýí àíãèéí õààëãûã çàâñàðëàí
õàðâàë:
Àíãèéí áàãø íü õ¿¿õä¿¿ääýý õýë ñóðàõ ÿìàð
àìàðõàí ç¿éë áîëîõûã óõóóëàí èéí ÿðüæ áàéíà.
Õýë ñóðàõûí ãîë ýõëýë áîë ñîíñîõ áàéäàã þì
áàéíà. Áèä õàìãèéí ò¿ð¿¿íä þóãààð õè÷ýýëëýæ
áàéëàà?
Ñîíñîõ äàñãàëààð ø¿¿ äýý. Äàðàà íü õàðèí ä¿ðýì,
áè÷ãèéí äàäëàãà õèéæ áàéñíûã òà á¿õýí ìýäýæ
áàéãàà. Òýãýõýýð ñîíñîíî ãýäýã áîë øèíæëýõ
óõààí áèø , ýíý áîë óðëàã þìàà. ×àãíàõ ãýäýã
íýã õýðýã, õàðèí ñîíñîõ áîë ººð ç¿éë. Ñîíñîõ
ãýäýã íü áóñäûí õýëæ áàéãààã îéëãîæ õ¿ëýýæ àâàõ
ìýäðýëèéí ¿éë àæèëëàãàà þì. Ýíý íü äóóäëàãà,
ä¿ðýì, õýëëýã, ¿ãèéí áàÿëàã áîëîí óòãà ñàíàà
ãýõ ìýò ç¿éëñèéã áàãòààäàã. Õàðèí ÷àãíàõ ãýäýã
áîë ç¿ãýýð ë áèäýíä èðæ áóé äîëãèîí þì. Áèä
á¿õ ç¿éëèéã ÷àãíàäàã, õàðèí ñîíñîõîä ñýòãýë
õýðýãòýé áàéäàã. Õ¿ññýí õ¿í á¿ð òýð áîëãîí
ñîíñîæ ÷àääàãã¿é.
Òà íàðûí ìààíü õàéðòàé Ìàóãëè ÷îíî øèã
óëüæ äºðâºí õºëëºí ÿâæ ò¿¿õèé ìàõ èääýã íü
þóòàé õîëáîîòîé âý? Òýð ÷îíîíîîñ òºðººã¿é
íü ìýäýýæ. Õàðèí óõààí îðîõîîñîî ë ýõëýýä
÷îíî ýõèéíõýý óëèõ äóóã ñîíñîæ, õèéæ áàéãààã
õàðæ áàéñàíòàé íü õîëáîîòîé þì. Áèä Ìîíãîë
õýë ñóðàõäàà çîâæ áàéñàí ãýæ¿¿? ¯ã¿é ø¿¿ äýý.
Ààâ ýýæèéíõýý ÿðèàã ñîíññîîð áàéãààä “Ààâàà
àâúÿ àà,ýýæýý èäüå ýý” ãýõ çýðãýýð àÿíäàà ë àãóà
Ìîíãîë õýëýý ñóð÷èõñàí ø¿¿ äýý. ¯¿íòýé àäèëààð
ãàäààä õýë ñóðàõ ÷ ãýñýí ìºí ë àìàðõàí ç¿éë.
Òèéìýýñ çàëõóóðàëã¿é õè÷ýýæ, ñîíñîîä áàéæ
äýý õ¿¿õä¿¿äýý. Áàñ õàæóóãààð íü õºãæèëäºíº
ãýæ áàéãàà. Ç¿ãýýð ë á¿ãäýýðýý áàë÷èð íàñàà
äóðñàöãààÿ. Þóæ ÷ áîäîëã¿é òîãëîæ íààä òýãýõäýý
õýë ñóðàõ çîðèëãîòîéãîî óÿëäóóëæ íààä.
Ýíý á¿ãäèéã ÿðüñàíû ýöýñò õè÷ýýëýý ýõýëëýý.
Áàãøèéí õè÷ýýëýý çààõ àðãà áàðèë ÷îíî,
òóóëàé 2-ûí ãàéõøèðëûã òºð¿¿ëæ ãýíý. Áàãø
õ¿¿õä¿¿äòýéãýý íàéðñãààð ÿðèëöàæ õè÷ýýëèéí òýí
õàãàñûã ºíãºð¿¿ëýõ þì. Ç¿ãýýð íýã îíîë, ä¿ðýì
áèø ñóðàã÷äûíõàà õ¿ññýí ç¿éëèéã ÿðüæ áàéíà.
ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
Ìºí ¿ëäñýí öàãèéã ñóðàã÷èäòàéãàà ñîíèðõîëòîé
òîãëîîì òîãëîæ ºíãºð¿¿ëæ áàéíà. Ãàéõñàí 2
ìààíü äàðààãèéí àíãèéí õààëãààð õàðâàë ìºí ë
èéì àðãààð õè÷ýýëýý ÿâóóëæ áàéíà. Áàñ íýãýí
àíãèéí õààëãààð õàðâàë àðàé ººð þìàà. Þó íü
ººð ãýõýýð áàãø íü ñóðàã÷ áîë÷èõñîí ñóóæ áàéõ
þì. Òýãýýä ñóðàã÷ íü ººðèéí õ¿ññýí, ººðèéí ñàéí
ìýääýã ç¿éëýý àíãèéíõàíäàà áîëîí áàãøäàà çààæ
áàéíà.
Èíãýýä ìàíàé 2 íýã õýñýã ãàéõàí çîãñëîî. Ãýíýò
÷îíî:
Õººå àéìõàé ìèíü ýý, õî¸óëàà òýìäãýý õàéõ
¸ñòîé ø¿¿ äýý. Ãýõäýý ýíý ñóðãóóëü ºâºðìºö
ñîíèí þìàà òèéìýý. Áè õýðâýý õ¿í áàéñàí áîë
ýíý ñóðãóóëüä èðæ çààâàë ñóðàõ áàéñààí. Äóðòàé
ç¿éëýý ÿðèàä ë ìºí ãî¸ äîî. Ãýõýä òóóëàé ò¿¿íèé
¿ãèéã ºëãºí àâ÷:
Òèéì ø¿¿. Õî¸óëàà îéí âàíò óëñäàà èéì ñóðãóóëü
íýýâýë ÿìàð âý? Àí àìüòàä ìààíü á¿ãä äóðòàé
ç¿éëýý ÿðèàä ë. Õàæóóãààð íü ÿìàð íýãýí øèíý
ç¿éëñèéã ñóðààä ë. Òýãýýä ÷ ñóð÷ ìýäñýí ç¿éëýý
áóñäàä ò¿ãýýíý ãýäýã ìàø òîì îþóíû õºðºíãº
îðóóëàëò ø¿¿ äýý.
Èéíõ¿¿ ÿðèëöàõ õîîðîíä çàâñàðëàãààíû õîíõ
öàíãèíàëàà. Ñàíäàðñàí ÷îíî, òóóëàé 2 íýãýí
õîîñîí àíãè ðóó àðàéõèéí àìæèæ îðëîî. Àíãèéí
á¿õ ç¿éë í¿äýíä äóëààõàí ñàéõàí õàðàãäàæ áàéëàà.
Ó÷èð íü õàíààð íü ä¿¿ðýí õ¿¿õýä áàãà÷óóäûí
çóðñàí çóðàã, õèéñýí öààñàí òîãëîîìûã
æèðèéëãýí íààæýý. Òýäãýýðèéí äóíäààñ íýãýí
ìºíãºí öààñààð õèéñýí æèæèã áîëîâ÷ ºíãºëºã
òýìäãèéã òóóëàé îâæíîîð õàðæ ÷îíîíä õýëëýý.
×îíî ò¿¿íèéã õàðààä áàÿðëàí òóóëàéã àðàé ë
öîíõîîð ãàðãààä øèä÷èõñýíã¿é. Òóóëàé àéñàíäàà
÷îíîíû õ¿ç¿¿íýýñ òàñ çóóðñàí áàéâ. ×îíî ãýíýò
áàÿð õººðºº äàðàí òýìäãèéí õàæóóä î÷èí çîãñëîî.
Èíãýýä 2 ìààíü òýìäãýý îë÷èõëîî. Õàðèí îäîî
ýíý ñóðãóóëèàñ ÿàæ ãàðàõ àðãàà îëîõã¿é áàéæ
áàéòàë Ẻí õ¿¿õä¿¿ä øóóãèëäñààð îðæ èðýõ íü
òýð. Ñàíäàðñàíäàà 2 ìààíü õºäºë㺺íã¿é áîëîí
÷èõìýë ìýò çîãñëîî. Õ¿¿õä¿¿ä õàðàíãóóòàà öî÷ñîí
áîëîâ÷ õýñýã õóãàöààíû äàðàà òîîõîî áàéæ
õè÷ýýëýý äàâòàöãààëàà. Çàðèì íü á¿ð õ¿ð÷ ¿çýæ
÷îíûí ãèæãèéã íü õ¿ðãýæ áàéëàà. ×îíî, òóóëàé 2
èéíõ¿¿ 40 ìèíóò õºäºë㺺íã¿é ÷èõìýëèéí ä¿ðä
òîãëîëîî. Õ¿¿õä¿¿ä ÷ ãàð÷ ìàíàé 2 ÷èëñýí áèåý
àðàéõèéí õºäºëãºëºº.
×îíî óóðòàéãààð: Òóéëàà ÷è õ¿¿õä¿¿äèéã õàðæ
áàéõã¿é ÿàñàí þì áý? Õàðæ áàéñàí áîë èíãýæ
õºøèõã¿é áàéñàí þì.
Òóóëàé ÷ ìºí óóðòàéãààð: Òàíèàñ ë á¿ãä áîëëîî.
Òà áàÿðëàñàíäàà íàìàéã öîíõîîð ãàðãàæ øèäýõ
ÎÞÓÒÀÍ 2009 115
 ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÀÐÃÀ ÓÕÀÀÍ
äºõººã¿é áîë áè àðàé óõààíòàé áàéæ õ¿¿õä¿¿äèéã
õàðæ ë áàéõ áàéñàí þì. ãýýä ãîìäîíãóé ººäººñ
íü õàðàõàä ÷îíî ÷ òàéâøèð÷: Çà çà àéìõàé ìèíü
íàìàéã óó÷ëààðàé. Õî¸óëàà ÿìàð ÷ áàéñàí
áàðèãäàëã¿é ãàð÷ ÷àäëàà. Èíãýýä îéí âàíò óëñ
ðóóãàà õºäëºõ ¿¿ äýý.
×îíî, òóóëàé 2 ìààíü õýäèé ìóóäàëöàí áàéæ
ñóðãóóëèàñ ãàðñàí ÷ íýã ç¿éëä ñýòãýë õàíãàëóóí,
áàÿðòàé áàéñàí þì. Òýð íü îéí âàíò óëñäàà
î÷îîä íýãýí øèíý ýðäìèéí ºð㺺 íýýõ ñàíààã
ýíäýýñ îëæ àâñàí ÿâäàë þì. 2 áààòàð ìààíü
õî¸óëàà ººðñäèéíõºº ìýääýã ç¿éëèéã áóñàäòàé
õóâààëöàõäàà ¿ðãýëæ òààòàé áàéäàã íü ÷ ýíý
ñóðãóóëü ðóó õºòºëñºí áàéõ.
Õàìãèéí ñ¿¿ëèéí òýìäýã îëäëîî...
Òýìäãýý îëñîí àìüòàä ýýëæ ýýëæýýð öóâñààð
Òýíýãýð ñàéõàí îéí âàíò óëñäàà
Òýâýð ä¿¿ðýí îþóíû áýëýãòýé õ¿ðýëöýí èðëýý.
Õ¿ì¿íèé åðòºíöèéí çàõ õÿçãààðò ÷
Õ¿ñëèéíõ íü îðãèëä ÷
Àìüäðàëûíõ íü õýìíýëä ÷
ªð㺺 ãýðò íü ÷
Àìüòàí á¿ð õºë òàâüñàí áîëîõîîð
Àðààòàí ãýëòã¿é àðâèí ìýäëýãèéã îëæ àâàí
Àíä îëîí àìüòäûíõàà ÷èõèéã øàãíàõààð
Àãëàã òàéãàäàà öóãëàñàí áàéíà.
Õàðèí àðààòíû õààí àðñëàí íàðèéí áè÷èã
òîòüíûõîî õàìòààð
Õàðààõàí èðæ àìæààã¿é áîëîëòîé.
Ìýäñýí á¿õíýý àì áóëààëäàí ÿðèëöàõààð
Àìüòàí á¿ð òýñýí ÿäàæ áàéñàí ÷
Àðààòíû õààí àðñëàíãèéí ñ¿ð õ¿÷ äóòàí
Àðãàã¿é õ¿ëýýõ õýðýãòýé áîëëîî.
Õàðèí òýäíèéã õ¿ëýýõ çóóð
Òîòü ººðèéí áÿöõàí õîíãèëäîî
Òýìäãýý õàéí òîíòãîíîæ áàéíà.
Òýìäãýý îëæ àâ÷èð÷ ÷àäààã¿é ÷
Îþóí ñàíààíûõàà õ¿÷ýýð òîòü íýãýí ç¿éëèéã
ñàíàæýý.
Òýð íü ààâûíõ íü ºãñºí íýãýí òýìäýã þì
Òîòü ìààíü áàãà áàéõäàà îþóí ñàíààíäàà ¿ãèéã
¿éë ÿâäàëòàé õîëáîí õàìãèéí îëîí ¿ã öýýæèëæ
áàéñàí þì áàéíà. ¯¿íèéã íü øàãíàí ºãñºí ààâûíõ
íü òýìäýã õàéæ ÿâàà òýìäýã íü áàéñíûã îéí âàíò
óëñ ðóóãàà èðýõ çàìä ñàíàñàí áàéíà. Óäñàí ÷
¿ã¿é íýãýí ãÿëàëçñàí òýìäãèéã áàðüñààð àðñëàí
õààí äýýð õ¿ð÷ èðñýíýýð àìüòäûí õóðàë ýõëýõ
ãýæ áóé àãëàã òàéãà ðóó ñ¿ð õ¿÷èéã òîäðóóëñààð
ìîðèëîí àéñóé.
116 ÎÞÓÒÀÍ 2009
Àìüòàí á¿õíèé õ¿ñýë áîëñîí
Àçòàé àãøèí õàÿàíä èðëýý
Àì óðàëäóóëàí õýëýõ ãýýä áàéñàí íü
Õ¿í òºðºëõòíèé õýë ñóðàõ õ¿ñýë
Õýðõýí ò¿¿íèéãýý õýðýãæ¿¿ëæ áàéãààã
Õýíèé ÷ ìýäýõ òýð ãàçðóóäààñ íü
Õàéæ îëñîí àäàë ÿâäëààñàà õóâààëöàõ þì.
Àìüòàí á¿ð ººðñäèéíõºº áîäëûã ýðãýö¿¿ëýí
áàéæ íýãòãýýä èéíõ¿¿ ºã¿¿ëæýý:
Àãóó óõààíò õ¿ì¿í òºðºëõòíèé õýëýëöäýã
Õ¿í áîëãîí àäèëã¿é
Õ¿ëýã áîëãîí æîðîîã¿é ãýäýã ñóðãààëü áàéäàã ÷
Õ¿í áîëãîíûã èæèë áîëãîäîã ç¿éë íü
Õ¿ñýë ñîíèðõîë ãýã÷ øèäýò äîõèóð þì áàéíà
Ýíý øèäýò äîõèóðàà àøèãëàí õýë ñóðàõ àðãà ÷
áàéäàã þì áàéíà
Îëîí àðãà áàéäãèéã àÿëëûí òýìäýãëýã÷ ìààíü
Îðõèëã¿é áè÷ñýí ãýäýãò íàéäàæ áàéíà
ªäºð òóòìûí àìüäðàëûí íýã õýñãýýñýý ÷
ªºðèéí ñîíèðõñîí ç¿éëýýðýý ÷
Óíòàæ àìðàõ ¿åäýý ÷
Áàÿñàæ õºãæèëäºõ òýðõýí ìº÷人 ÷
Ñóð÷ ìýäñýíýý áóñäàä ò¿ãýýõäýý ÷
Õýë ãýã÷ õºëèéã õ¿ññýíýýðýý õºäºëãºæ, òèâ
äýëõèéí õàà ÷ õ¿ð÷ ÷àäíà.
̺í àìüòäûí àæèãëàñíààð
Àðãàã¿é áàéäàëä ñóð÷ áàéãàà íýãýí áàéõàä àëáàí
øàõàëòààð ñóð÷ áàéãàà õ¿í áàéõ þì
Áàðäàìíàæ ñóð÷ áàéãàà íýãýí áàéõàä áàíòàæ
ñóð÷ áàéãàà õ¿í áàéõ þì
ªºðèé㺺 õººðãºæ ñóð÷ áàéãàà íýãýí áàéõàä
îíãèð÷ áàéãààä ñóð÷ áàéãàà õ¿í áàéõ þì
Íýðýý áîäñîíäîî ñóð÷ áàéãàà íýãýí áàéõàä õ¿íä
àòààðõñàíäàà ñóð÷ áàéãàà õ¿í áàéõ þì
Ñî¸ëä íü òàòàãäàæ ñóð÷ áàéãàà íýãýí áàéõàä
ñîíèó÷èðõàí ñóð÷ áàéãàà õ¿í áàéõ þì
ßìàð øàëòãààíààð ñóð÷ áàéãàà íü ãîë áèø
ßàëò ÷ ¿ã¿é ñóðààä ãàðãóóä áîë÷èõñîí áàéãàà íü
ãîë.
Èíãýýä àðñëàí õààí á¿õíèé ñ¿¿ëä
Àâ÷èðñàí òýìäã¿¿äýý íèéë¿¿ëýõýýð
Àãëàã òàéãûí ºíäºðëºãò ãàðëàà
Àìüòàí á¿õíèé ç¿òãýë øèíãýñýí
Õýë ñóðàõ õ¿÷èò äîõèóðûã
Õýìæýýëøã¿é îþóíò õ¿í òºðºëõòºíèé ç¿ã ÿâóóëàõ
öàã íýãýíò òîõèîæýý.
Õýíèé ÷ í¿äèéã áóëààõààð íýãýí òîì òýìäýã
Õààíû ñàâàðò íýãäýí íèéëëýý õ¿ëýýí àâíà óó.
Õ.Íàðàíöàöðàëò
ÕÈ×ÝÝËÝÝÑ ÃÀÄÓÓÐÕ ÕªÃÆÈË
1.6 ÕÈ×ÝÝËÝÝÑ ÃÀÄÓÓÐÕ ÕªÃÆÈË
Îþóòíû àìüäðàë çºâõºí ñóðãóóëü äýýð ºðíºõã¿é òèéìýýñ ñóðãóóëèàñ ãàäóóð
îëîí íèéòèéí áàéãóóëëàãà, òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíä
õýðõýí õàìðàãäàõ, íàéç íºõäèéíõºº õ¿ðýýã õýðõýí òýëýõ, îëîí íèéòèéí
äóíä áèåý õýðõýí çºâ àâ÷ ÿâàõ òàëààðõ ýíýõ¿¿ ñýäýâò òóñãàñàí áèëýý.
¯ÅÐÕÝË, ͪժÐ˪ËÈÉÍ
¯ÍÄÑÝÍ ÇÀÐ×ÌÓÓÄ
Íàéç íºõºð ãýäýã õ¿ì¿¿í áîëñîí áèäíèé ¿íýëýýä
áàðøã¿é ¿íýò ç¿éëñèéí íýã áèëýý. Òýãâýë
íºõºðëºõºä áàñ ó÷èð áèé.
ªºðèéí ãýñýí ¿çýë áîäîëòîé áàéõ
ªºðèéí ãýñýí ¿çýë áîäîëòîé áàéõ íü íàéç íºõºä
÷èíü òàíûã õ¿íäëýõ áàñ íýãýí øàëòãààí áîëíî.
Íàéç íºõäèéí õîîðîíä ¿ë îéëãîëöîõ, áèå
áèåíýý õ¿ëýýí çºâøººðºõã¿é áàéõ òîõèîëäîë
ýëáýã òîõèîëääîã. Ýíý íü áàéæ áîëîõ ë ýíãèéí
ç¿éë. Ó÷èð íü ¿ë îéëãîëöîë ìàðãààí õýìæýýíäýý
áàéæ ÷àäâàë ýíý íü íàéç íºõäèéí õîîðîíäîõ
îéëãîëöëûí ãîë õýðýãñýë áàéæ ÷àääàã. Àëèâàà
ç¿éëä õýìæýý õÿçãààð áàéäãèéí àäèë õýð¿¿ë
ìàðãààíûã õýòð¿¿ëáýë íºõºðëºë áèø äàéñàãíàë
áîëæ õóâèðàõ âèé.
¯íýí÷ áàéõ
Íàéçóóä õýçýý ÷ íýãíèéõýý òóõàé öóó òàðààäàããvé.
ßëàíãóÿà õàìò îëîí äóíäàà. Õýí íýãíèé òóõàé
òààãvé ÿðèà ñîíññîí áîë çààâàë ººðººñ íü
íÿãòàëæ àñóóãààðàé. Ìýäýýæ àìàð áèø ë äýý. Ýíý
òóõàé ººð èòãýë äààõóéö íàéçòàéãàà çºâëºëäñºí ÷
áîëîõ þì. Ãýõäýý äóòàãäàë íýã ávðèéã íü äýëãýæ
ÿðèõ õýðýããvé. ×èíèé äóòàãäëûã áóñàä íàéç
÷èíü õýëýëöýõ ÿìàð ë îëèãòîé áàéõàâ. Òèéìýýñ
íàéç íºõ人 õààÿà ÷ ãýñýí ººðòýé㺺 æèøèæ
áàéãààðàé.
Íàéçàà õàìãààëààðàé
Áóñäûí øvvìæëýëýýñ õààÿà ÷ ãýñýí òvvíèéã
õàìãààëæ áàé. Äóòàãäàëãvé õví ãýæ õààíà áàéõ
áèëýý. Òvvíèé vëãýð äóóðèàë áîëñîí çàíã íü
îíöîëæ, ÿìàð ñàéí õví áîëîõûã íü áóñäàä
õóó÷ëààðàé. Øóäàðãà ìàãòààë èëvvääýããvé þì.
Çàðèìäàà àëäààã íü àíçààðàëãvé ºíãºðºõºä ÷
ãýìãvé øvv.
Õ¿ëöýíã¿é áàéõ óó!
ªñâºð íàñíûõàí ãýëòãvé òîì÷óóä ÷ àðõè, òàìõè,
våðõýë íºõºðëºëèéí àñóóäàë äýýð àëääàã. Òèéìýýñ
äîòíûí íºõ人 ýðñäëýýñ ÿìàãò õàìãààëæ áàé.
Ãýõäýý “Èõ ìýäýõ” õýìýýí öîëëóóëàõãvéí òóëä
òýäíèé vçýë áîäîë, õvñýë ìºðººäëèéã õvíäýëæ
áàéãààãàà èëýðõèéëýõýý ìàðòàæ áîëîõãvé.
Èíãýñíýýð òýäíèé àíõààðàë èëvvòýé òºâëºðºõ
áîëíî.
Ýð ýìèéí õîîðîíä èëæèã á¿¿ æîðîîë
Ýð, ýìèéí õîîðîíä èëæèã ávv æîðîîë ãýäýã
õîîñîí vã áèø øvv. ßëàíãóÿà ãóðàâëà ñàí õàéð
ñýòãýëýýñ ÿìàãò çàéëñõèé. Íàéçûí ÷èíü çvðõ
øàðõàëñàí ÷ õàìààãvé, ýíý áîë ÷èíèé îðîëöîõ
àñóóäàë áèø.
Òóñ äýì èë¿¿äýõã¿é
Õvðýì, ýñâýë íîìîî çýýëýõ, ãàíöààðäñàí våä íü
õàíü áîëîõ ãýýä ÿìàð ÷ õvíä ºãººìºð ñýòãýëýýð
õàíäàæ áàé. Çîâîõ öàãò íºõðèéí ÷àíàð òàíèãääàã
ãýäýã. Çîâëîíãîî òîî÷èõûã íü òýâ÷ýýðòýéãýýð
ñîíñ÷, áîðîîíä õàìò ÿâæ áàéñàí vå ÷èíü õîæèì
ìàðòàãäàõààðãvé äóðñàìæ áîëîí vëäýæ ÷ ìýäýõ
þì.
ÎÞÓÒÀÍ 2009 117
 ÕÈ×ÝÝËÝÝÑ ÃÀÄÓÓÐÕ ÕªÃÆÈË
Õ¯ÍÈÉ ÀÌÜÄÐÀËÄ ÒÎÕÈÎËÄÎÕ 33 ÒÎÎÃ¯É ßÂÄÀË
ªºðèé㺺 ¿ðãýëæ àçã¿éä òîîöäîã õ¿ì¿¿ñ áàéäàã.
Òýãâýë ÿàãààä àçã¿é áàéäàã âý? Àçã¿é áàéõ,
òîîã¿é ÿâäàë òîõèîõ øàëòãààí ãýæ áèé þó?
Äîîð àçã¿é áàéõ 33 øàëòãààíûã áè÷æýý. Õýðýâ
òà ýíý æàãñààëò, øàëòãààíûã ç¿éë ç¿éëýýð íü
àíõààðàëòàé óíøâàë, àìæèëò òà õî¸ðûí õîîðîíä
÷óõàì þó áàéãààã ººðòºº îéëãîæ àâ÷ áîëîõ þì.
1. Ìóó óäàì óãñàà.
Õýðýâ ýçýí ººðºº õè÷ýýâýýñ ýíý íü ñ¿éä áîëîõîîð
äóòàãäàë áèø. Òàíä òºðºëõèéí îþóíû ºíäºð
÷àäàâõ çàÿàñàí áîë, ýíý áýðõøýýëèéã àìàðõàí
äàâæ ÷àäíà. Á¿õ òîîã¿é ÿâäëûí äîòðîîñ ýíý
íýãäýõ áîë õàìãèéí àðèëæ áîëîõ ç¿éë ãýäãèéã
àíõààð÷ áàé.
2. Àìüäðàëäàà òîäîðõîé çîðèëãîã¿é áàéõ.
Àìüäðàëäàà òîäîðõîé ç î ð è ë ã î ã ¿ é ,
äîð õàÿæ ÿìàð íýãýí þì
ðóó ýðìýëçýí òýì¿¿ëäýãã¿é
õ¿í àìæèëò îëîõ ÿìàð ÷
íàéäâàðã¿é áàéäàã. Ìèíèé
ñàíàë àñóóëãà àâñàí çóóí
õ¿íýýñ åðýí íàéì íü
òîäîðõîé çîðèëãîã¿é
áàéíà. Ýíý áîë ¿íäñýí
øàëòãààí ÷ áàéæ ìýäíý. Õ¿ì¿¿ñ
þó ÷ õ¿ñýõã¿é áàéãàà áîë õýçýý ÷ þóã
÷ îëæ àâ÷ ÷àäàõã¿é. Ýíý òàëààð òà
áîäîæ, ººðòºº îëîí ç¿éëèéã îéëãîíî
áèçýý.
3. Íýð òºðºº ýðõýìëýäýãã¿é, äóíä çýðãýýñ
äýýø ãàðàõ õ¿ñýëã¿é áàéõ.
Áèä àæ àìüäðàëàà óëàì ñàéí ñàéõàí áîëãîõ ãýñýí
õ¿ñýëã¿é áîëòëîî õóâü çàÿàíäàà õàéõðàìæã¿é
õàíääàã. Ýíý áîë òîì àëäàà.
4. Áîëîâñðîë äàõü ÿëàëòóóä.
Èéì ñààäûã õàðüöàíãóé õÿëáàðõàí äàâæ òóóëæ
áîëíî. ªºðèé㺺 áîëîâñðóóëàõ, õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ
øààðäëàãàä àâòñàí õ¿ì¿¿ñ áîëîâñðîë ñàéòàé
õ¿ì¿¿ñä îëîíòîé õàíääàãèéã òóðøëàãà õàðóóëæ
áàéíà. ßìàð÷ ñóðãóóëü òàíûã áîëîâñðîëòîé õ¿í
áîëãîõã¿é. Ǻâõºí áóñäàä õ¿÷ õýðýãëýõã¿éãýýð,
áóñàäòàé òýãø ýðõòýé áàéæ, îëæ àâàõûã õ¿ññýí
ç¿éëýý îëæ àâäàã õ¿íèéã áîëîâñðîëòîéä òîîöîæ
áîëíî. Áîëîâñðîë áîë ìýäëýã áàéõààñàà èë¿¿
118 ÎÞÓÒÀÍ 2009
ò¿¿íèéã ÿìàð íýãýí þìàíä õýðýãëýõ ÷àäâàð
ìºí. Ìýäëýã àÿíäàà ¿íýëýãääýãã¿é, õàðèí õýðõýí
õýðýãëýæ áîëîõîîðîî ¿íýëýãääýã.
5. Çîðèãã¿é áàéõ.
Áèåèéí ñàõèëãà ººðèéí õÿíàëòààð äàìæèí
õýðýãæäýã. Ýíý áîë õ¿í ººðèéí á¿õèé ë ººäã¿é
÷àíàðûã õÿíàõ ¸ñòîé ãýñýí ¿ã. ͺõöºë áàéäëûã
õÿíàæ ñóðàõààñàà ºìíº ººðèé㺺 õÿíàæ ñóð.
ªºðèé㺺 õ¿ì¿¿æ¿¿ëíý ãýäýã õàìãèéí õ¿íä
àæëóóäûí íýã ìºí. ªºðèé㺺 ÿëæ äèéëýõã¿é
áîë ººðºº ººðòºº ÿëàãäëàà ãýñýí ¿ã. Òà òîëèíû
ºìíº çîãñîîä ñàéí íàéç çàíàëò äàéñàí õî¸ðûí
àëü àëèíûã çýðýã îëæ õàðæ áîëíî.
6. ªâ÷èí ýìãýãò áàðèãäàõ.
Áèå ìóó áîë àìæèëò ãàðãàíà ãýæ ãîðüäîëòã¿é.
ªâ÷èí ¿¿ñäýã îëîí øàëòãààíûã õÿíàæ áîëîõ
áà õÿíàõ ÷ õýðýããýé. ¯íäñýíäýý
ýíý áîë:
À. Ìóó õîîëëîõ
Á. Óõàìñðàà æîëîîäîæ ÷àäàõã¿é
áàéõ, áàéíãà ìóó þìíû
òóõàé áîäîõ, ººäã¿é ñýòãýë
õºäëºëä àâòàõ
Â. Ñåêñèéã õýò øîõîîðõîõ þìóó, ýñâýë
ñåêñèéí çóãàà öýíãýë äóòàãäàõ
Ã. Õºäºë㺺í äóòàãäàõ, áèå áÿëäðàà
÷èéðýãæ¿¿ëýõã¿é áàéõ
Ä. Ýð¿¿ë àãààð äóòàãäàí àìüñãàëàõàä õýö¿¿ áàéõ
þì
7. Îð÷íû ÿëàíãóÿà õ¿¿õýä àõóé íàñàíä
ò¿¿íèé íºëºº.
“Àëèì èøíèéõýý õàæóóä óíàäàã” ãýæ ÿðüäàã
íü ç¿ãýýð íýã ¿ã áèø þì. Ãýìò õýðýã ¿éëäýõ
õàíäëàãàòàé õ¿ì¿¿ñèéí îëîíõ íü õ¿¿õýä àõóé
öàãààñ ¿¿íä ñóðñàí áàéäàã. Ìóó õ¿íòýé ãîëäóó
õ¿¿õýä àõóé öàãòàà íºõºðëºäºã.
8. “Ìàðãààø, ìàðãààø” ãýæ àæëûã õîéø
òàâèõ.
Ýíý áîë àìæèëò îëäîãã¿é õàìãèéí äýëãýðñýí íýã
øàëòãààí ìºí. Õ¿í á¿ðò äóóñàøã¿é “ìàðãààø”
áàéäàã áºãººä, ýíý íü çºâõºí õ¿íèéã äýýðýìäýõ,
àìüä ÿâàõ ñ¿¿ë÷èéí áîëîìæèéã ò¿¿íýýñ áóëãà

òàòàí àâàõ òîõèîëäîëûã îòîæ áàéäàã. Áèäíèé
äîòðîîñ îëîí õ¿í çºâõºí õ¿ëýýñíýýñ õàìàðòàéãàà
¿ëäñýí þì. ßìàð íýãýí þìûã àíõààðàëòàé õèéæ
ýõëýõ öàã èðíý. Õýçýý ÷ á¿¿ õ¿ëýý, àÿòàéõàí öàã
îëäîõã¿é. Íýí äàðóé àæèëäàà îð, ãàðûí äîîð
áàéãàà á¿õ õýðýãñëýý àøèãëààðàé. Ãàãöõ¿¿ òà
äºíãºæ àìæèëò îëæ ýõýëìýãö ñàéí àðãà õýðýãñýë,
áîëîìæ íýýãäýíý.
9. Òàâüñàí çîðèëãîäîî õ¿ðýõ óéãàã¿é ÷àíàð
äóòàãäàõ.
Òà áèäíèé äîòðîîñ îëîí õ¿í ñàéí ýõýëäýã
ìºðò뺺 ñàíàñàíäàà õ¿ðýëã¿é äóòóó îðõèäîã.
Ò¿¿íýýñ ãàäíà õ¿ì¿¿ñ á¿òýëã¿é ÿâäëûí ýõíèé
øèíæ òýìäýã ìýäðýãäìýãö ò¿¿íèéã íýã èõ ñ¿ð
çàð áîëãîõ äóðòàé. Óéãàã¿é ÷àíàðûã þóãààð ÷
îðëóóëàøã¿é þì. Óéãàã¿é ÷àíàðûã ÷, óõààíûã ÷
õàð çàõ äýýðýýñ õóäàëäàí àâàõ àðãàã¿é.
10. Çàí àðàíøèíãèéí ñºðºã ÷àíàðóóä.
Îé ãóòàì þìûã ººðòºº ÿòãàæ, ìóó çàí áàéäëààðàà
õ¿ì¿¿ñèéã ººðººñºº ò¿ëõäýã õ¿íä àìæèëò îëîõ
ÿìàð÷ íàéäâàð áàéäàãã¿é. Õ¿í ãàãöõ¿¿ áóñàäòàé
õàìòðàí àæèëëàæ ÷àääàã õ¿ì¿¿ñò õàíääàã.
Áàçààõã¿é õ¿íòýé õýí õàìòðàí àæèëëàõ âý?
11. Ñåêñèéí çóãààã õÿíàëòã¿é òàâèõ.
Ñåêñèéí ýð÷èì õ¿÷ áîë õ¿íèé íýãýí õºäºëãºã÷ õ¿÷
ìºí. Ýíý íü ñýòãýëèéí õºäºë㺺íèéã þó þóíààñ
èë¿¿ çàõèð÷ áàéäàã. Ò¿¿íèéã õàòóó õÿíàæ, îþóíû
áà ñýòãýëèéí ýð÷ õ¿÷ áîëãîí ò¿¿íèéã õàë áàëã¿é
ºíãºðººõ áîëîìæèò ñóâãèéã íýýõ õýðýãòýé.
12. Þìàíä õýò õîðõîéòîí øóíàõ.
Àç òóðøèõ, áàëìàä þì ¿éëäýõ ãýñýí ýðìýëçëýýñ
áîëæ îëîí ñàÿ õ¿í ñ¿éð÷ áàéñàí ò¿¿õ áèé. ¯¿íèé
æèøýýã ¯îëë Ñòðèò 29-ñ îëæ ìýäýæ áîëíî. Ýíä
îëîí õ¿í àêöòàé àç òóðøñàí àæèëáàð ÿâóóëæ
ìºí㺠îëîõîîð îðîëäñîí áîëîâ÷ îëîíõ íü á¿ðýí
äàìïóóðàõ öàãàà ë õ¿ëýýæ áàéäàã.
13. Øèéäâýð ãàðãàõäàà èòãýëã¿é áàéõ.
Øóóä çºâ øèéäâýð ãàðãàäàã áîëîâ÷ ò¿¿íýýñýý
ò¿ðãýí íÿöäàã õ¿í áîë ñóë äîðîé õ¿í. Õàðèí ÿìàð÷
øèéäâýð ãàðãàæ ÷àääàãã¿é õ¿í áîë ò¿¿íýýñýý
äîëîîí äîð äîðîé õ¿í ìºí. Òèéì õ¿í øèéäâýðýý
áàéñ õèéãýýä ë ººð÷èëäºã. Øèéäâýð ìóóòàé áàéõ,
õîéøëóóëàõ íü òºðñºí àõ ä¿¿ õî¸ð ìºí. Á¿òýëã¿é
óëñûí öóñûã óðñãàäàã ÿðãà÷íû ãàçà𠺺ðèéã ÷èíü
ÕÈ×ÝÝËÝÝÑ ÃÀÄÓÓÐÕ ÕªÃÆÈË
àâàà÷èæ ºãºõººñ ºìíº òýð õî¸ðûã íÿäëàãòóí.
14.Àéõûí çóðãààí øèíæèéí äîòðîîñ íýã íü
áóþó õýä õýä íü áàéõ.
/Àéõûí çóðãààí øèíæ ãýæ ýíý þóã õýëýýä áàéíà?/
Ýíý çóðãààí øèíæèéã á¿ðìºñºí áºãººä ¿ã äóóã¿é
ãýòëýí äàâæ ÷àäààã¿é öàãò ñîíãîñîí ÷èãëýëýýðýý
¿íýõýýð ¿ð ä¿íòýé àæèëëàæ ÷àäàõã¿é.
15. Á¿òýëã¿é ãýðëýëò.
Ýíý íü àìæèëò îëäîãã¿éí íèëýýä äýëãýðñýí
øàëòãààí ìºí. Ãýðëýëòèéí õàðüöàà áîë
àìüäðàëûí õàìãèéí íàíäèí òàëûã õàìàðñàí!
õàìãèéí äîòíî, õ¿ì¿¿ñèéí õîîðîíäûí õàìãèéí
íÿãò õàðèëöàà ìºí ó÷ðààñ çîõèöîíãóé áàéõ
ó÷èðòàé. Òèéìã¿é áîë á¿òýëã¿é ÿâäàë õ¿ññýí
õ¿ñýýã¿é òààðíà. Ò¿¿ãýýð ¿ë áàðàì ýõíýðýý /
íºõðºº/ ñîíãîí àâàõ íü ÿäóóðàë, çîëã¿é ÿâäàë
óääàã, íýð òºðºº ýðõýìëýõèéí ñ¿¿ë÷èéí ìºðèéã
óñòãàäàã àìæèëòã¿é ÿâäëûí õýëáýð áàéæ áîëäîã.
16. Õýò õàøèðëàõ.
Áîëîìæîî àøèãëàäàãã¿é õ¿ì¿¿ñ äàðàà íü õààíû
øèðýýíýýñ õîîë çîîãëîñîíäîî õàíãàëóóí ÿâäàã.
Õýò áîëãîîìæëîõ íü ñàëàí çàäãààòàé ÿã àäèëõàí
õýìæýýãýýð ìóó þì. Õî¸ð õýòð¿¿ëãýýñ çàéëñ
õèéâýë çîõèíî. Ãîëäóó àìüäðàë ººðºº áîëîìæ
îëãîäîã þì äàà.
17. Áèçíåñèéí ò¿íø á¿òýëã¿é ñîíãîõ.
Ýíý íü àìæèëò îëäîãã¿éí õàìãèéí èõ äýëãýðñýí
øàëòãààíóóäûí íýã ìºí. Õýðýâ òà õóâèéí
¿éë÷èëãýýãýý õóäàëäàæ áàéãàà áîë, èðýýä¿éí
àæèë îëãîã÷îî í¿ä àíèàä ñîíãîæ áîëîõã¿é.
Òýð õ¿í ÷èíü íýãä óõààëàã áàéõ, õî¸ðò àìæèëò
îëäîã áàéõ ¸ñòîé. Òýð öàãò ò¿¿íèé ¿ëãýð æèøýý
òàíä îíãîä îðóóëàõ áîëíî. Áèä íèéòëýã àæèë
õýðãýýðýý áóñäààñ èë¿¿ íÿãò õîëáîîòîé õ¿ì¿¿ñèéã
äóóðèàõûã õè÷ýýäýã. ßìàð ÷ ýðãýëçýýã¿éãýýð
èíãýæ ÷àäàõ õ¿ì¿¿ñèéã àæèëä õºëñºëæ àâààðàé.
18. Àòãàã, ñýæèã÷ ñàíààã áàðèìòëàõ.
Àòãàã ñàíàà íü àìæèëò îëäîãã¿é õýëáýð¿¿äèéí íýã
ìºí. Èéì ¿çýë ñàíààòàé õ¿íä ìóíõàãèéí øèíæ
õýçýýä áàéäàã. Àìæèëò îëæ áóé õ¿íèé áîäîë
ñàíàà ÷ºëººòýé áºãººä, þóíààñ ÷ àéäàãã¿é.
19. Ìýðãýæëýý á¿òýëã¿é ñîíãîõ.
ßìàð íýã áàéäëààð òààøààë ýäë¿¿ëäýãã¿é
ÎÞÓÒÀÍ 2009 119
 ÕÈ×ÝÝËÝÝÑ ÃÀÄÓÓÐÕ ÕªÃÆÈË
àæèë äýýð òà àìæèëò îëîõ áîëîìæã¿é. Õýðýâ
òà ¿éë÷èëãýýãýý õóäàëäàæ áàéãàà áîë àæèë
ìýðãýæèë, àëáàí òóøààë çýðãýý ñîíãîí àâàõ íü
¿éë àæèëëàãààíû ÷èíü íýí ÷óõàë øàò áîëíî.
ªºðººð õýëáýë, òà òîëãîéãîî ãàøèëãàæ, áóñàä
á¿õíèéã óìàðòàí áîäëîãîøèð÷, õ¿÷ýý øàâõàí
àæèëëàõ òèéì õàìàã àíõààðàë, ñîíèðõëûã ÷èíü
áóëààñàí àæëûã ñîíãîí àâáàë çîõèíî.
20. Õ¿÷ýý òºâëºð¿¿ëýõäýý ó÷èð äóòàãäàë
áàéõ.
Áîñîî îðîîëîí øèã þì þì ðóó õ¿í þó ÷
á¿òýýäýãã¿é. Íýã àìèàð õàà äóðòàé ãàçðàà àìæèëò
îëîõã¿é. ¯íäñýí áºãººä íàðèéâ÷ëàí òîãòîîñîí
çîðèëãîî áèåë¿¿ëýõèéí ò¿ëä àíõààðëàà
òºâëºð¿¿ëæ áàé.
21. ̺íãº, ýä õýðýãñëýý äýìèé ¿ðýõ.
¯ðëýã íü õýçýý ÿìàãò ãóéëãà÷èí
áîëîõîîñ àéõòàé ñààõàëò çàéòàé
îðøäîã ó÷èð, õýçýý ÷ õýíèéã ÷
àìæèëòàíä õ¿ðãýæ áàéñàí óäààã¿é.
ªºðèé㺺 àðâè÷ õÿìãà÷ áîëãîí
ñóðãà, îðëîãûíõîî íýã õýñãèéã
öààø íü õèé. Áàíêèíä õàäãàëóóëñàí
ìºí㺠áîë ººðòºº áàò èòãýëòýé
áàéõ ¿íäýñ ìºí. ̺íãºã¿é õ¿í
õ¿íèé þó ÷ õýëñíèéã õ¿ëýýí
çºâøººðºõ, òàëàðõàí äýìæèõýýñ
àðãàã¿é áàéäàëä îðäîã.
22. Óðàì çîðèãã¿é áàéõ.
Òà óðàì çîðèãã¿éãýýð ÿìàð íýã
þì õèéõ ãýýä ¿ç, áèä õºíäëºí㺺ñ
õàðæ áàéÿ. Ò¿¿íýýñ ãàäíà, íºëººòýé þìã¿é, óðàì
çîðèãòîé õ¿í ÿíç á¿ðèéí á¿ëýã õ¿ì¿¿ñ, õàìò
îëîíä íýâòýðäýã äàâóó òàëòàé.
23. Õ¿ëýýöã¿é áàéõ.
ßìàð íýãýí þìàíä õàëãààòàé, “õàòóó äóõòàé” õ¿í
äýýøýý äýâøèõ íü íýí õîâîð ãýëöäýã. Õ¿ëýýöã¿é
ãýäýã áîë çºâõºí õ¿í øèíý ìýäëýã ýçýìøèõýý
áîëüñíûã õàðóóëäàã þì. Õ¿ëýýöã¿éí õàìãèéí
ñ¿éòãýã÷ òºðë¿¿ä íü óëñ òºð, àðüñíû ¿çýë áîëî.í
øàøíû èòãýë ¿íýìøèëòýé õîëáîîòîé áàéäàã.
24. Õàìòðàí àæèëëàõ ÷àäâàðã¿é áàéõ.
Îëîí õ¿í çºâõºí áóñàäòàé àæèëëàæ ÷àääàãã¿éí
óëìààñ àæëûí áàéð ñóóðü, àëáàí òóøààëàà
àëääàã. Ýíý øàëòãààí áóñàä àëäààòàé õîñëîõ
120 ÎÞÓÒÀÍ 2009
íü ýëáýã áàéäàã. Ñàéí ìýäýýëýëòýé ýçýí,
óäèðäàã÷ çàõèðàãñäûíõàà èéì äóòàãäëûã ãàäàãø
ãàðãàäàãã¿é.
25. ªºðèéí áèåýð îëîîã¿é õºðºíãèéã
ýçýìøèõ.
Áàÿí ºâ çàëãàìæëàã÷äàä èõýíõèäýý òîõèîëäîíî.
Áàÿëãèéã ¸ñ áóñààð ýçýìøñýí õ¿ì¿¿ñèéí èõýíõè
íü àìæèëòàíä õ¿ðäýãã¿éð, ãàðãàõûã ÷ õ¿ñäýãã¿é.
Ãýíýò áàÿæèõ ãýìòýé, ãýäðýã óíàõ ºâ÷òýé ãýäýã.
26. Áèåý òîîõ, íýðýëõýõ.
Ýäãýýð ÷àíàð íü ýíý õ¿íýýñ äºëæ ÿâàãòóí ãýæ
áóñàä õ¿íä àíõààðóóëñàí äîõèîíû ãýðýë ìýò
àëñààñ èâ èëõýí áàéäàã. Òèéí õ¿í àìæèëò îëæ
áîëîõ áîëîâ÷ áàÿðëàõ òàâèëàí áàéäàãã¿é.
27. Áàðèìòóóäûã ýðã¿¿ëæ òîéðóóëæ
áîäîõûí îðîíä òààâàðëàõ.
Îëîí õ¿ì¿¿ñ ä¿ãíýæ öýãíýæ,
ýðãýö¿¿ëýí áîäóóøòàé áàðèìòóóäàä
äýíä¿¿ õàéõðàìæã¿é õàíääàã, çàëõóó,
äýíä¿¿ ýíãèéí ºíãºö áîäîìæèéã
¿íäýñ áîëãîñîí õýí íýãíèé”ñàíàë”-
ûã èë¿¿ ÷óõàë÷èëäàã.
28. ̺íãºã¿éäýõ.
Ýíý íü àð òàë, äýìæëýãã¿éãýýð àæëàà
ýõýëäýã, àëäàà ãàðñàí òîõèîëäîëä
òîì õýìæýýíèé ýâã¿é ÿâäëààñ
àâðàãäàæ ÷àäàõã¿é õ¿ì¿¿ñèéí äóíä
èõýä äýëãýðñýí áàéäàã. Òà àëäààãàà
çàñàõ, áèçíåñèéí åðòºíöºä îâîî
íýð õ¿íä îëîõûí òóëä áîëîìæòîé áîë áóñäûí
äýìæëýãèéã ýõëýýä àâ, ýñâýë ìºí㺠õóðèìòëóóë.
29. Õýðýâ ñàÿòàí áîëîõîä ÷èíü ñààä áîëæ áàéñàí
îíöãîé ÿìàð íýã øàëòãààí áèé áîë òà ººðºº
¿ëäñýí òàâûã íü äîîðõ í¿äí¿¿äýä áºãëºõèéã
ñàíàë áîëãîæ áàéíà.
………………………………………………………
30. ……………………………………………………
31. ……………………………………………………
32. ……………………………………………………
33. ……………………………………………………
Back to Top

Õóâöàñëàõ ñî¸ë
1-ð àëäàà. Áºãòèéõ. Òàíû áàéãàà áàéäàë òàíü
òàíä íýã èõ ÷óõàë áèø ìýò ñàíàãäàæ áîëîõ ÷ ÿã
¿íýíäýý áîë ýíý ìàø ÷óõàë áàéäàã. Òà ººðèé㺺
òîëèíä õàðäàà. Òýãâýë îäîî ìºðºº öýõ áîëãîîä
íýã õàð. Øàë ººð õàðàãäàæ áàéãààä òà ãàéõàõ
áîëíî. Ýýæ¿¿ä îõèäóóääàà ìºðºº öýõ áîëãî ãýæ
áàéíãà õýëæ áàéäàã íü ç¿ãýýð íýã ¿ã áèø þì. Òà
5 êã õàñ÷èõñàí þì øèã ë õàðàãäàõ áîëíî. Òà öýõ
áàéõ ãýæ òîëãîé äýýðýý íîì òàâèàä àëõàõ õýðýãã¿é
ë äýý. Òà ç¿ãýýð ãýäñýý áàãà çýðýã òàòààä, öýýæýý
áàãà çýðýã ãýäèéëãýõýä ë áîëîî.
2-ð àëäàà. Äîòóóð õóâöñûã ìàðòàõ. Ýìýãòýé
õ¿íä äîòóóð õóâöàñ ìàø ÷óõàë áàéäàã. Õàìãèéí
ãîë íü ãàäíààñàà èë¿¿ äîòðîî öýâýðõýí áàéõ
¸ñòîé þì. ̺í õýðâýý òàíû áèåíä èë¿¿äýë
ìàõ áàéäàã áîë òà áèå ãàëáèðæóóëàã÷èéã
÷ ãýñýí ºìñºæ áîëíî ø¿¿ äýý. Òà äîòóóð
õóâöàñàíäàà ìºí㺠çàðàõ õýðýãòýé.
Èíãýõ àâààñ òàíû áèå áîëîí õóâöàñ
òàíü òàíä òàëàðõàõ áîëíî. Òà äîòðîî
ñàéõàí , áèåíä òàíü ÿã òààðñàí äîòóóð
õóâöàñûã ºìñºõ àâààñ òà ººðòºº èë¿¿
èòãýëòýé áîëíî.
3-ð àëäàà. ªºðò òàíü òààðàõã¿é áàéãàà
õóâöàñûã õóäàëäàæ àâàõ. Òàíû ø¿¿ãýýíä
àâñàíààñàà õîéø íýã ÷ óäàà ºìñººã¿é
õóâöàñ áàéäàã óó? Òà õýçýý íýãýí öàãò 10 êã
õàñ÷èõñàíûõàà äàðàà ºìñºíº ãýæ õóâöàñ àâ÷
áàéñàí óó? Òýãâýë ýíý áîë áóðóó þì. ßã îäîî
ººðò òàíü þó òààð÷ áàéíà? Òýðèéãýý ë ºìñ.
ßã îäîî áàéãàà áàéäàëäàà òààðñàí õóâöàñûã
ºìñ.
4-ð àëäàà. Õóâöàñàà õîîðîíä íü
çîõèöóóëàõã¿é áàéõ. Òàíû ø¿¿ãýý õîîðîíäîî
åð òààðàõã¿é õóâöàñíóóäààð ä¿¿ðýõèéã òà
õ¿ñýõã¿é áàéãàà áèç äýý? Ýñâýë õîñëóóëàõ
ãýäãýýñ áîëîîä àâàõûã õ¿ññýí õóâöàñàà àâæ
÷àäàõã¿é áàéíà óó? Òà ÿìàð÷ íýã áàéäëààð
õóâöàñàà çîõèöóóëæ, òààðóóëæ àâæ áàéõ ¸ñòîé.
Ãýõäýý äàíäàà áèø. ßàãààä ãýâýë õóâöàñûã ñàéõàí
òîõèðóóëæ, òààðóóëæ ºìñºõ íü ¿íýõýýð ºí㺠ç¿ñ
÷èìäýã. Æèøýý íü òàíä ñàéõàí õ¿ç¿¿ ãàðñàí öàìö
áàéãàà áîë ò¿¿íäýý ÿàãààä ñàéõàí õ¿ç¿¿íèé ç¿¿ëò,
ýñâýë àë÷óóð àâæ áîëîõã¿é ãýæ?
5-ð àëäàà. Çàãâàðûí áîîë áîëîõ. Çàðèì õ¿ì¿¿ñ
õýòýðõèé ìîîä õººæ, ãàð÷ èðñýí øèíý çàãâàð,
ìîîä áîëãîíûã äàãàõààð ë ñàéõàí õàðàãäàíà ãýæ
áîääîã. Ãýòýë ýíý òèéì áèø. Ãàð÷ èðæ áàéãàà
á¿õ ìîîä çàãâàðóóäûã õîîðîíä íü òààðóóëíà
ÕÈ×ÝÝËÝÝÑ ÃÀÄÓÓÐÕ ÕªÃÆÈË
ãýäýã ìàø õýö¿¿ áà ìºí çàðëàãàòàé. Çààâàë ìîîä
äàãàíà ãýýýä áèåíä òàíü , íàñàíä òàíü òààðàõã¿é
õóâöàñûã ºìñºíº ãýäýã çàãâàðûí áîîë áîëæ
áàéãààã õýëæ áàéãàà õýðýã þì. Õàìãèéí ãîë íü
òà çàãâàðûí ÷èã õàíäëàãûã åðºíõèéä íü ìýäýæ
áàéõ õýðýãòýé áà ººðò òààðñàíûã íü îëæ ºìñºõ
¸ñòîé þì.
6-ð àëäàà. Þáêà áóðóó ñîíãîæ ºìñºõ. Á¿õ
òºðëèéí þáêà òàíû áèåíä òîõèðíî ãýæ áàéõã¿é.
Òà õýäèé ñàéõàí õºëòýé áàéëàà ÷ þáêàà ñîíãîõäîî
àíõààðàõ õýðýãòýé. Þóíû ºìíº òà äýëã¿¿ðò îðîîä
ººðò òàíü ÿìàð þáêà õàìãèéí ñàéí òîõèðîõ
ýñýõèéã ìýäýæ àâàõ õýðýãòýé. Þáêàíóóä
ºâäºãíººñ äýýø, ºâäºãíººñ äîîø, íàðèéí,
á¿ä¿¿í ãýýä îëîí ÿíç áàéäàã. Ãýõäýý í¿ä
õóæèðëàæ ÷àäàõ õàìãèéí ñàéõàí þáêàíóóä
èõýíõäýý ºâäºãíººñ ÿã äýýð, ýñâýë ÿã
äîîõîí áàéäàã. Òàíû çàéëñõèéõ ¸ñòîé
õàìãèéí ãîë ç¿éë áîë òàíû þáêà ÿã òàíû
áóë÷èíòàé àäèë õýìæýýíä áàéõ ¸ñã¿é.
Èíãýõ àâààñ òàíû õºë èë¿¿ áîãèíî, ìºí
èë¿¿ á¿ä¿¿í õàðàãääàã.
7-ð àëäàà. Àæëûí áàéðàí äýýð ýñâýë,
àëáàíû ãàçàð àëáàíû õóâöàñëàõûã
ìàðòàõ. Àæëûí áàéðàí äýýð õ¿í ÿìàð
íýã áàéäëààð àëáàíû õàðàãäàõ ¸ñòîé. Ýñ
òýãâýýñ ýíý íü ¿ë õ¿íäýòãýñýí ìýò õàðàãäàõ
áîëíî. Òà õýäèé àëáàíû õóâöàñëàõûã
õ¿ñýõã¿é áàéñàí ÷ ÿäàæ íýã öàãààí öàìö,
àë÷óóð, ýñâýë íýã ñàéõàí ýýìýã, ç¿¿ëò, ýñâýë
öýâýðõýí ãóòàë ºìñºõ íü òàíûã àëáàíû
õàðàãäóóëæ ÷àääàã ãýäãèéã òà ñàíààðàé.
8-ð àëäàà. Íýã æèíñýí äýýð îëîí
òºðëèéí ãóòàë ºìñºõ. Òàíû æèíñ ÿìàð
÷ áàéñàí ãýñýí òóõàéí æèíñýíä á¿õ ãóòàë
çîõèöíî ãýæ õýçýý ÷ áàéäàãã¿é. Òà æèíñýý
ºíäºð ºñãèéòýé ãóòëàí äýýð ºìñºæ áîëæ
áàéãàà áîë ò¿¿íèéã ºñãèéã¿é ãóòëàí äýýð
ºìñºæ áîëîõã¿é ãýñýí ¿ã. Ýíý áîë òàíû
áóðóó õóâöàñëàæ áóéí íýã øèíæ þì.
9-ð àëäàà. Õýòýðõèé èõ àêñåññîðè ç¿¿õ.
Õýòýðõèé îëîí àêñåññîðèéã ç¿¿õ íü òàíû ºíãº
ç¿ñèéã äàðäàã ãýäãèéã ñàíàõ õýðýãòýé. Æèøýý íü
àë÷óóðíû äîîð ç¿¿ëò ç¿¿õ, îëîí áºãæ ç¿¿õ, îëîí
ç¿¿ëò ç¿¿õ ãì.
10-ð àëäàà. Õóâöàñàíäàà òààðàõã¿é ãóòàë
ñîíãîí àâàõ. Æèøýý íü áàíäãàð, õ¿íä ãóòëûã
ïàëàæàí äýýð ºìñºõ. Õàìãèéí ãîë íü ïðîïîðöûã
ñàéí òîõèðóóëàõ õýðýãòýé. ̺í àæëûí
õóâöàñàíäýýðýý ï¿¿ç, êåò ºìñºõ ãì.
ÎÞÓÒÀÍ 2009 121
 ÕÈ×ÝÝËÝÝÑ ÃÀÄÓÓÐÕ ÕªÃÆÈË
11-ð àëäàà. ªºðèéí ñàéõàí ãýñýí õóâöàñíóóäàà
çºâõºí ÷óõàë ¿éë ÿâäëóóäàä õàäãàëàõ. Ìàãàäã¿é
òà ò¿¿íèéã ºäºð òóòàì ºìñºõºä õýòýðõèé ¿íýòýé,
÷àìèí ãýæ áîäîæ áàéæ áîëîõ þì. Ìàãàäã¿é òà
ò¿¿íèéã ìàø ¿íýòýé àâñàí ó÷èð çºâõºí ÷óõàë
îðîé ºìñºõ ¸ñòîé ãýæ áîäîæ áàéæ áîëîõ þì.
Òýãâýë òà îëîí ºäºð ñàéõàí õàðàãäàõûã õ¿ñýæ
áàéíà óó ýñâýë õýäõýí îðîé ñàéõàí õàðàãäàõûã
õ¿ñýæ áàéíà óó? Øèéäâýðýý ãàðãà.
12-ð àëäàà. Öàã, áóãóéâ÷. Öàã áóãóéâ÷ 2 ûã
õýçýý ÷ íýã äîð íýã ãàðàíä ç¿¿æ áîëäîãã¿é.
Õýðâýý òà õî¸óëàíã íü ç¿¿õèéã õ¿ñýæ áàéâàë
íýã íýã ãàðàíäàà òóñàä íü ç¿¿ãýýðýé. Ýíý áîë
õ¿ì¿¿ñèéí ãàðãàäàã õàìãèéí òîì àëäàà. ¯¿íèéã
àíõààðàëäàà àâààðàé.
Çà òà äýýðõ çºâëºãººã ººðèéí àìüäðàëäàà
õýðýãæ¿¿ëæ ñóðàõ àâààñ òàíûã õýí ÷ áóðóó
õóâöàñëàñàí ãýæ õýëýõã¿é ãýäýãò òà èòãýëòýé
áàéãààðàé
ßã íàðèéí ä¿ãíýâýë ýð÷¿¿äèéí õóâöàñ
ýìýãòýé÷¿¿äèéíõýýñ äóòàõã¿é ä¿ðýì æóðàìòàé.
Ýðýãòýé÷¿¿äèéí õóâöñûã àëáàí ¸ñíû, àëáàí áóñ
ãýæ àíãèëíà.
Õóâöàñ òîõèðóóëàõ çàð÷èì.
Õóâöàñíû ºíãºíººñ õàìààðàí ýðýãòýé÷¿¿äèéí
õóâöñûã àëáàí ¸ñíû áà àëáàí ¸ñíû áóñ ãýæ
àíãèëíà.
Õàð, öàãààí ºí㺠íü àëáàí ¸ñíûõ, áóñàä ºí㺠íü
àëáàí áóñàä òîîöîãäîíî. Ãýõäýý õàð ãýäýãò áàðààí,
öàãààí ãýäýãò öàéâàð ºíãºí¿¿ä õàìààðíà.
Õóâöàñ òîõèðóóëàõ øàëãóóð:
Íýã. Ôðàê, ¸ñëîëûí ôîðìûí õóâöàñ îäîí,
ìåäàëüã¿é æèðèéí àëáàí ¸ñíû àðãà õýìæýý
õèéãýýä ¿äýøëýã, õóðèì íàéð, äóóðü, á¿æèãýí
æ¿æèã çýðýã óðëàãèéí òîãëîëòîíä ºìñºíº. Ãýõäýý
îðîéí 20.00 öàãààñ õîéø.
Õî¸ð. Ñìîêèíã, òºðèéí áóñ àëáàí ¸ñíû àðãà
õýìæýý õèéãýýä òåàòðò àëèâàà òîãëîëò ¿çýõýä
ºìñºíº. Öàãààí çàíãèà, öàãààí õàíòààçòàé õàð
ñìîêèíãèéã îðîéí öàãò ôðàêûí îðîíä ºìñ÷
áîëíî. Åð íü ñìîêèíãèéã îðîéí öàãò /19 öàãààñ
õîéø/ ºìñäºã.
Ãóðàâ. Êîñòþì, àëáàí ¸ñíû áîëîîä àëáàí áóñ
á¿õ òîõèîëäîëä, ºäðèéí àëü ÷ öàãò, ÿìàð ÷
àðãà õýìæýýíä ºìñ÷ áîëíî. Êîñòþìíû ºíãèéã
öàã õóãàöààíä òîõèðóóëàí ºìñäºã. Çóíû äóëààí
óëèðàë áîëîí ºäðèéí öàãààð ãýãýýëýã, /ãýõäýý øàð
ýñâýë òîä ºí㺠áóñ/ ºâëèéí ñýð¿¿í óëèðàë áîëîí
122 ÎÞÓÒÀÍ 2009
îðîéí öàãààð, áàñ ãàøóóäëûí ¿éë àæèëëàãààíä
áàðààíäóó ºíãèéí êîñòþì ºìñäºã.
ĺðºâ. Õàð ïèäæàêèéã ñóäàëòàé áîëîí ñóäàëã¿é
ñààðàë ºìäòýé õîñëóóëàí àëáàí ¸ñíû àðãà
õýìæýýíä ºðãºí õýðýãëýíý. Àíõààðóóëàõàä,
êîñòþì íü áàãà ÷ ãýñýí àòóãàé òîìäñîí, íýëýìãýð
ä¿¿ áàéõ ¸ñã¿é. ªºðèéí öýýæ, áèåä ÿâ öàâ òààðñàí
áàéõ ó÷èðòàé. Êîñòþì ºìññºí òîõèîëäîëä
¿äýýñòýé, ãîãöîîòîé áîòèíê ºìñäºãã¿é. ̺í
íóñíû àë÷óóðûí îðîíä ñàëôåòèê õýðýãëýõ íü
òèéì çîõèìæòîé áèø.
Òàâ. Àëáàí ¸ñíû óóëçàëòûí ¿åä ýðýýí ìÿðààí
çàíãèà ç¿¿õ, êîñòþìíû ºíãèéí äàãóó áóñ ñîäîí,
÷àìèí íóñíû àë÷óóð, õóðö ¿íýðòýé ñ¿ð÷èã,
äåçîäîðàíò çýðãèéã õýðýãëýäýãã¿é.
“ÈÌÈÆ” õóâöàñ ãîî ñàéõíû öîãö áîëîõ íü
ßìàð íýãýí îð÷óóëãà øààðäàãäàõã¿éãýýð õ¿í á¿ð
ýíý ¿ãèéã òîäîðõîé õýìæýýíä îéëãîäîã áîëñîí
áàéíà. Ò¿¿ãýýð ÷ áàðàõã¿é îëíû í¿äýíä èë áàéõ
óðëàã, ñïîðò, óëñ òºð÷äèéí òóõàé òýð òèéì ýíý
èéì èìèæòýé ãýõ ìýòýýð àì óðàëäàí ÿðüæ ñîíèí
õýâëýëýýð ÷ øóóãèõ áîëæýý. Èìèæèéí òóõàé
àñóóäàë áîë ºíºº öàãò çºâõºí óëñ òºð , óðëàã
ñïîðòûíõîíû õ¿ðýýíä ÷ áèø á¿õèé ë õ¿ì¿¿ñèéí
äóíä èõýýõýí ÿðèãäàæ, ñîíèðõîëòîé ÷ ìàðãààíòàé
÷ àñóóäàë áàéñààð áàéíà. ªíººäºð çàãâàð çîõèîí
á¿òýýã÷ õ¿í ìààíü õóâöàñíû çàãâàðûí çîõèîæ
ýñãýæ î¸õîîñ ãàäíà ÿìàð àðãà õýìæýýíä, ÿìàð
çîðèëãîòîé , ÿìàð õ¿ì¿¿ñòýé, áèåèéí ãàëáèð
í¿¿ð öàðàé òýð ÷ á¿¿ õýë ºã뺺, ºäºð îðîé õýäýí
öàãò ãýõ ìýò õóâü õ¿íèé èæ á¿ðäýëèéã áîäîæ
áîëîâñðóóëæ íýã ¸ñîíäîî èìèæìåéêåð áàéõûã
çàéëøã¿é øààðääàã. Áèäíèé çîõèîñîí çàãâàðûã
òóõàéí õ¿í ºìñººä õóâöàñíûõàà èæ á¿ðäëèéã
õýð çýðýã á¿ðä¿¿ëñýí, õ¿íèé õóâèéí ãîî ñàéõàí,
¿íýðòýí òýð ÷ á¿¿ õýë ýâã¿é õºäºë㺺í õèéõ õºäëºõ
èíýýõ ãýõ ìýòýýñ øàëòãààëæ õ¿íòýé óóëçàõ ÿðèõ
òºäèé ë ººðèéíõºº áîëîí áèäíèé õºäºëìºðèéã
áàëëàæ ¿ã¿é õèéæ áàéäàã. “Èìèæ” ãýäýã íü øèíæ
òºðõ íýð õ¿íä ãýñýí óòãàòàé àíãëè ¿ã þì. Òèéìýýñ
õ¿íèé ãàäààä ä¿ð òºðõ áîëîí äîòîîä ñýòãýë ç¿éí
ºâºðìºö øèíæ îíöëîã áàéäëûí èëýðõèéëýë
áîëäîã. ͺ㺺 òàëààð èìèæèéí ñýòãýãäýë òºð¿¿ëæ
÷àäàõ ä¿ð òºðõ ãýæ îéëãîæ áîëîõ. ªºðººð õýëáýë
áóñàä õ¿ì¿¿ñ õýí íýãíèéã õàðüöóóëàõ þìóó áîäîæ
òºñººëºõºä ÷è áóþó òà òàíû ä¿ð òºðõ áóóæ áàéõ
åñòîé . Ñýòãýãäýë òºð¿¿ëæ ÷àäàõóéö ä¿ð òºðõ íü
ñòåðèîòèï /õýâ ìàÿãóóäààñ òîãòäîã. Ñòåðåîòèï¿¿ä
íü àëü áîëîõ õ¿÷òýé îëîí áàéõ òóñàì èìèäæèéí
ñýòãýãäýë òºð¿¿ëýõ õ¿÷èéã íýìýãä¿¿ëäýã. Áóñàäòàé
óóëçààä åð人 ë ýõíèé 4 ñåêóíäýä èìèäæèéí
 ÕÈ×ÝÝËÝÝÑ ÃÀÄÓÓÐÕ ÕªÃÆÈË

ýõíèé ñýòãýãäýë òºðäºã áîëîõûã ñóäëàà÷èä òàíèãäàõààð ìàðòàãäàøã¿é èìèäæèéã áèé

íîòîëæýý. Ãýòýë ýíý õóãàöààíä õî¸ð çºâõºí ãàð áîëãîñîí. Ìåðèëèí Ìîíðî, Ìàäîííà, Ìàéêë
áàðèëöàõ, ìýíä ìýäýëöýõ òºäèé ë ºíãºðíº. Æåêñîí, Àäîëüô Ãèòëåð ýäãýýð õ¿ì¿¿ñ íü òýð
Òýãýõýýð õ¿íèé íýð, ÿðèà, õóâöàñëàëò çýðýã íü ÷èãýýðýý èäýâõòýé õýâ ìàÿãóóäûí öóãëóóëãà áàéæ
ýçíýý þóíààñ ÷ ºìíº èëýðõèéë÷èõäýã ãýñýí ¿ã ÷àäñàí ó÷ðààñ èìèäæ íü áóñäàä ãàéõàìøèãòàé
þì. Èìèäæèéí òóõàé àñóóäàë áîë ºíºº öàãò óëñ øàõàëò ¿ç¿¿ëæ í¿ä èðìýõèéí òºäèé ë àìæèëò
òºð, óðëàã ñî¸ëûíõîíû õ¿ðýýíä ÷ áèø á¿õèé ë îëæ ÷àäñàí þì. Áèäíèé òóõàé òºñººëëèéã ýðãýí
õ¿ì¿¿ñèéí äóíä èõýýõýí ÿðèãäàæ, ñîíèðõîëòîé òîéðîíä õ¿ðãýæ áàéäàã ä¿ð òºðõºä ìààíü ¿ñíèé
ìàðãààíòàé àñóóäëûí íýã áàéñààð áàéíà. ºíãº, äóóíû ºíãº, õàðö, õóâöàñ, õýë ÿðèàíààñ
ýõëýýä áèäíèé àæèë ìýðãýæèë, íàéç íºõºä,
Èìèäæèéí òóõàé îéëãîëò àëõàà ãèøãýý õ¿ðòýë îðäîã. ̺í òóõàéí õóâü
õ¿íä ë áàéäàã õýçýý ÷ äàâòàãäàøã¿é îíöëîã ÷àíàð
Èìèäæèéã á¿ðä¿¿ëæ áóé îð÷èíä õ¿íèé ãýð îðîí,
íü èìèäæèéã á¿ðä¿¿ëýõýä çàéëøã¿é îðîëöäîã.
àæëûí áàéð, íèéãýìòýéãýý õàðüöàõ ººðèéí
Æèøýý íü: Òà áóñäàä àíçààðàãäàì ãî¸ìñîã
õ¿ðýý, áèäíèé ãàäààä ä¿ð òºðõ îðíî. Åð íü èìèäæ
ãàðòàé áîë ýíý òàíû íýã õýâ ìàÿã áîëíî. Òà
ãýäýã íü óëñ òºð÷èä áîëîîä ðîê ïîïûí îäîä ë
õýðâýý ººðèéí èìèäæèä ñýòãýë õàíãàëóóí áàéäàã
õàìààòàé îéëãîëò áèø. Íèéãýìä òîäîðõîé áàéð
áîë ººðèé㺺 èë¿¿ õ¿íäýòãýæ áóñäààñ ÷ õ¿ñ÷
ñóóðü ýçëýõ, ñàéõàí àìüäðàõûã õ¿ñäýã æèðèéí
áàéãàà õ¿íäýòãýëýý îëæ àâ÷ ÷àääàã. Ýíý á¿õ õýâ
íýã èðãýíýýñ óëñ òºð, ýäèéí çàñàã, áèçíåñèéí
ìàÿãóóäààñ ººðèéí ãýñýí îíöëîã ä¿ð òºðõèéã
ñàëáàð á¿õýë á¿òýí óëñ ÷ õàìààðäàã ºðãºí
áèé áîëãîñíîîð áèäíèé àìüäðàë
îéëãîëòòîé. Ǻâõºí ¿ñ çàñàëò, õóâöàñëàëòààð
àìæèëòûí çàì øóëóóí äàðäàí
çîãñîõã¿é ººðèé㺺 èëýðõèéëýõ ÷àäâàð, õ¿íèé
áàéõ óó, ýñâýë ãýðýë ãýãýýòýé
äîòîîä áîëîí ãàäààä áàéäàë áóñäàä òºð¿¿ëñýí
áàéõ óó ãýäýã íü òîäîðõîé
ñýòãýãäëèéí íèéëáýð íü èìèäæ þì. ͺ㺺
áîëíî. Åð íü àìæèëòàíä
òàëààð èìèäæ íü òóõàéí õ¿íä õ¿ì¿¿ñýýñ ºã÷ áóé
õ¿ðýõèéã õ¿ññýí õýí
¿íýëýëò ä¿ãíýëò, ò¿¿íèéã á¿ðä¿¿ëæ áóé îð÷èí,
á¿õíèé ¿ñíèé çàñàëò,
òýð ÷ áàéòóãàé ººðèéí øèðýýíèé îð÷èì óíàà
õºäºë㺺í äîíæ ìàÿã,
ìàøèí, ººðèéí ýäëýë, íèéãýìä õàðüöàõ ººðèéí
òàòäàã òàìõè, õýëäýã
õ¿ðýý çýðýã îíöãîé ÷óõàë ç¿éëñ þì. Èìèäæèéã
¿ãíýýñ àâàõóóëààä
çºâ á¿ðä¿¿ëæ ÷àäâàë õóâü õ¿íèé ç¿ñ öàðàé,
õóâöàñëàõ ñòèëü,
áèåèéí ºíäºð ãàëáèð, çàí òºëºâ, ¸ñ ñóðòàõóóí
ä ó ð ò à é
÷ ò¿¿íä òóñ áîëæ ¿ð ä¿í àìæèëòàíä õ¿ðäýãèéã
ó í ä à à
ñýòãýë ñóäëàà÷èä òîäîðõîéëæýý. Õ¿ì¿¿ñèéí
õ¿ðòýë ººðèéí
õàðüöààíä 55%-íü ç¿ñ öàðàé, áèåý àâ÷ ÿâàõ
÷èíü ä¿ð
áàéäàë, 38% -íü õàðèëöààíû ñî¸ë, 7%-íü ÿðüæ
ò º ð õ è é ã
áóé ¿ãèéí ñîíãîëòîíä íîîãääîã ãýæ õàðèëöààíû
èëýðõèéëýõýä ò¿ëõýö ºã÷
õ¿÷èí ç¿éëñèéí õóâèéã ãàðãàæýý Èìèäæèéã
÷àäàõ çýâñýã áàéõ ¸ñòîé.
õýðõýí á¿ðä¿¿ëýõ Á¿õ àìæèëòûí öààíà çîðèóä
Äóð õ¿ñëýýðýý þó ÷ á¿¿
áèé áîëãîñîí èìèäæ áóþó ä¿ð òºðõ íóóãäàõ
ñîíãî. ßìàð íýã ç¿éëèéã
àãààä ¿¿íèéã ìýäýëã¿éãýýð õýí ÷ ñàíàñàíäàà
èëýðõèéëæ, çîõèöóóëàõûí
õ¿ð÷ ÷àäàõã¿é. ªºðººð õýëáýë õýíèé ÷ ãýñýí
òóëä ë ñîíãî. Òýãñýí öàãò
àìæèëòàíä õ¿ðýõ öîðûí ãàíö çàì áîë õ¿÷òýé
ÿìàãò àìæèëòàíä õ¿ðýõ
íºëºº ¿ç¿¿ëæ ÷àäàõ èìèäæèéã á¿òýýõ ÿâäàë
áîëíî. Èìèäæ, óëñ òºðèéí èìèäæ,
þì. Èìèäæ íü òîäîðõîé ä¿ð á¿òýýõ æèæèã õýâ
èìèäæìåéêåð ãýýä ýíý ìýòýýð
ìàÿãóóäààñ òîãòäîã. Æèøýý íü: ×àðëü ×àïëèíû
èìèäæèéí òóõàé òàíû á¿ðä¿¿ëýõ ä¿ð
àìüäàð÷ áàéõ ¿åä ò¿¿íòýé àäèë á¿ð ò¿¿íýýñ ÷
òºðõ, áóñäàä òºð¿¿ëýõèéã õ¿ññýí òýð
èë¿¿ àâúÿàñ ãàéõàìøèãòàé ä¿ð òºðõèéíõºº
ñýòãýãäëèéã ýåðýã ñàéõàí áîëãîæ,
õ¿÷èíä ×àïëèí ºíººã õ¿ðòýë áèäýíä ººðèéí
òàíüä òóñëàí òà èìèäæýý òºâºãã¿éõýí á¿ðä¿¿ëæ
òóõàé ñýòãýãäëèéã òîä òîìðóóíààð ¿ëäýýæ ÷àäæýý.
÷àääàã áîëîõ ãýýä òîî÷îîä áàéâàë áèäíèé ýíý
Áºìáºãºð á¿ðõ ìàëãàé, äºðâºëæèí ñàõàë,
öàã õîìñõîí þì. Ýöýñò íü ä¿ãíýæ õýëýõýä èìèäæ
ãóíèãòàé õàðö, òîìäñîí ºìä, áàãàäàæ òîîäîéñîí
áîë ÿìàðâàà õ¿íèé òºðõ áàéäàë, õàðèëöààíû
õ¿ðýì, ýâ õàâã¿é òîì ãóòàë, ãàëóóíû àëõàà ìàÿã
ñî¸ë, õ¿íèé äîòîîä åðòºíö, áîëîâñðîë, õóâöàñ,
ýíý á¿ãä ò¿¿íä äàâòàãäàøã¿é õèðíýý õýí ÷ õàðñàí

ÎÞÓÒÀÍ 2009 123

 ÕÈ×ÝÝËÝÝÑ ÃÀÄÓÓÐÕ ÕªÃÆÈË

ãîî ñàéõíû èæ á¿ðäýë, öîãö þì. ªºðººð õýëáýë

èìèäæ íü òóõàéí õ¿í ººðèéí òàëààð áóñäàä
òºð¿¿ëýõ ñýòãýãäýë, ¿ëäýýõ ìýäýýëëèéí ºâºðìºö
õýëáýð ìºí.

Ìîîäîíä ãàðäàã 13 àëäàà

Ýìýãòýé÷¿¿ä ìîîä õººæ ººðèéí ä¿ð òºðõºº
àëäàõ íü îëîíòàà. Èéì õ¿ì¿¿ñèéã “ìîîäíû áàé”
÷ ãýäýã áàéíà. Ìýäýýæ ýëäýâ õî÷òîé áîëîõûã õýí
÷ õ¿ñäýãã¿é. Òèéì áîëîõîîð îõèä á¿ñã¿é÷¿¿äýý
áèäíèé áýëòãýñýí ìýäýýëýëä àíõààðëàà
õàíäóóëàõûã õ¿ñüå.
Ýìýãòýé÷¿¿äèéí äóíä õàìãèéí èõ àæèãëàãääàã
õóâöàñëàëòûí 13 àëäààíààñ õýðõýí ñýðãèéëýõ âý? 6. Áàãàäñàí õóâöàñ á¿¿ õóäàëäàí àâ. Òà òóðàõã¿éãýýñ
1. Îõèäûí äóíä òîä ë áîë ãî¸ ãýäýã îéëãîëò õîéø áîãèíîõîí õàíöóéòàé, òîâ÷ëîãääîãã¿é
áàéäàã íü àíçààðàãääàã. Ãýòýë òèéì áèø àæ. êóðòêà, ïèäæàê àâàõ õýðýãã¿é.
Àðüñíû òàíü ºíãºòýé ¿ë íèéöýõ ºíãèéí õóâöàñ 7. Õîîðîíäîî çîõèöîõã¿é õóâöàñ á¿¿ ºìñ.
á¿¿ ºìñ÷ áàéãààðàé. Òà ººðò òîõèðîõã¿é Çàðàãäààä ãàíö ¿ëäñýí ç¿éë õóäàëäàí àâàõ íü
ºíãèéí õóâöàñ ºìññºíººð öîíõèãîð, ýñâýë òºñºâ, õýìíýëòèéí ¿¿äíýýñ ¿çýõýä òààòàé ç¿éë
íàñíààñàà õºãøèí õàðàãäàæ áîëçîøã¿é. Õàðèí ÷ õóâöàñ ñîíãîõäîî òîîìñîðã¿é õàíäñàíààð
çºâ ñîíãîñîí ºí㺠ãîî ñàéõíûã òîäðóóëæ, í¿¿ð òà ººðèéíõºº ñòèëèéã ãóòààõ áîëíî.
öàðàéã òàíü èë¿¿ ýð¿¿ë, ºíãºëºã õàðàãäóóëíà.
8. Íýã ìàòåðèàëààð õèéãäñýí õóâöàñ àâàõ ãýæ
2. Ýðñ òýñ ºíãèéí ìàòåðèàëààð õèéãäñýí õóâöàñ õ¿÷ëýõ õýðýãã¿é. Õýðâýý òà õºëººñ òîëãîéãîî
á¿¿ ºìñ. Òóõàéëáàë ºâºë ºìñºõ äóëààí õ¿ðòýë íýã ë õýâèéí õóâöàñëàñàí áîë äýãæèí
õóâöàñíû ìàòåðèàë èë¿¿ íÿãò, á¿ä¿¿í óòñààð õàðàãäàõã¿é ë áîëîâ óó.
õèéãäñýí, õ¿íä áàéäàã áîë çóí ºìñºõ õóâöàñíûõ
9. Òà èìèæýý ýðñ ººð÷ëºõººð øèéäñýí áîë áèåä
áàéãàëèéí óòñààð õèéãäñýí, äàâõàð áèø,
òààðñàí, äóðòàé õóâöñàà ºìñºõººñ òàòãàëçàõ
õºíãºí íèìãýí áàéäàã. Ýäãýýð ìàòåðèàëóóä
õýðýãã¿é.
õîîðîíäîî çîõèöîõ íü õîâîð. Òèéìýýñ òààã¿é
áàéäàëä îðîõã¿éí òóëä àëü íýãèéã íü ñîíãîõ 10. Ãîî ñàéõíû áàðàà õýò èõ õýðýãëýõýýñ
õýðýãòýé. çàéëñõèé. Áóäàã ýíãýñýã õýòð¿¿ëñíýýð òàíû
¿ð÷ëýý, í¿¿ðíèé ºº ñýâ óëàì òîäðîõ áîëíî.
Ç. Õýò áàðèó õóâöàñ á¿¿ ºìñ. Ýíý íü õºõíèé
ªäºð òóòìûí õºíãºí í¿¿ð áóäàëò, ¿äøèéí
äàðóóëãà, äîòóóð õóâöàñíû øóãàìûã íýâò
õóðö áóäàëò õî¸ðò çààã ÿëãàà áèé.
õàðàãäóóëäàã. ªºðò ÿã òààðàõ äîòóóð õóâöàñ
ñîíãîõûã õè÷ýýãýýðýé. 11. Õóìñàí äýýðõ ¿ëäýãäýë ëàêàà àðèëãàõàà ìàðòàæ
áîëîõã¿é. Ëàê íü õóìñûã àð÷èëãààòàé, öýâýð
4. ªäºð òóòìûí õóâöñàíäàà õýò äàñ÷ áîëîõã¿é.
õàðàãäóóëàõûí òóëä á¿òýýñýí ç¿éë. Õýðâýý òà
Ãî¸ë ÷èìýãëýëä õýò äóðëàõ õýðýãã¿é. Åð íü
õóìñíû àð÷èëãààíäàà àíõààðàõã¿é áîë àðèóí
ãî¸ë ÷èìýãëýëèéí ãîë çîðèóëàëò íü ºìññºí
öýâðèéí ýíãèéí ä¿ðìèéã áàðèìòàëäàãã¿é õ¿í
õóâöñàíä òàíü àìü îðóóëæ, ñòèëü, èìèæèéã
ìýò õàðàãäàíà ø¿¿.
òàíü òîäðóóëæ ºãºõ þì. Ìîîäíû ö¿íõ, ãóòàë,
ç¿¿ëò íü õóâöàñòàé çîõèöîîã¿é áîë øóóä 12. ¯ñ çàñàëòäàà àíõààð. ¯ñ òàíû íàñ, íèéãìèéí
õýëýõýä îõèäûí ÿðüäãààð òýíýã õàðàãäàíà. áàéð ñóóðü, áîëîâñðîë çýðãèéã èëòãýíý.
Òèéìýýñ ¿ñíèéõýý õýâ ìàÿãèéã áàéíãà ñîëüæ
5. Ãÿëàëçàæ ãÿëòãàíàñàí ç¿éëä íýã èõ äóðëàõ
áàéõûã ýðìýëçýýðýé.
õýðýãã¿é. ßëàíãóÿà ýäãýýð ãÿëòãàíàñàí ç¿éë íü
áóñäûí àíõààðëûã õàíäóóëàõûã õ¿ñýõã¿é áàéãàà 13. Õóâöñàíäàà òîõèðîõã¿é ãóòàë á¿¿ ºìñ. Ãóòàë
õýñýãò áàéâàë áèòãèé õýðýãëý. Òóõàéëáàë ç¿¿ëò, òàíû ñòèëèéí èëýðõèéëýë.
ñîíäîðòîé öàìö áóñäûí àíõààðëûã öýýæ ð¿¿
òàíü òàòäàã. Òèéìýýñ òà òîì õºõòýé áîë èéì
õóâöàñ ºìñºõ á¿ð õýðýãã¿é.

124 ÎÞÓÒÀÍ 2009


Ýðvvë ýíõèéí òàâàí ÷óõàë
1. Õîäîîä ýðvvë áîë õîîëîíä äóðòàé, øèíãýöòýé
áàéíà. Õîäîîäíû àæèëëàãàà ñýòãýë ñàíààòàé
øóóä õîëáîîòîé. Ñýòãýëèéí çîâèóð øàíàëàëààñ
áîëæ õîîë áîëîâñðóóëàõ ýðõòívvä ávõýëäýý
õÿìàðäàã. Õîäîîäîî ýðvvë ñàéí áàéëãàõûí
òóëä àþóëõàé äýýðýý 2 ãàðûí ãóðàâ ãóðâàí
õóðóóãààð 2 òàëààñ íü çýðýãövvëýí 3 ñåê-ýýð
3 óäàà äàðíà. Äàðàà íü ÿëèõãvé äîð áàñ àäèë
äàðíà. Ýíý àðãààð ºäºðò 3 óäàà äàðæ õýâøâýë
õîäîîäíû øàðõ, õîðò õàâäàð ìýòèéí õvíä,
õºíãºí ºâ÷íººñ ñýðãèéëæ áîëäîã áàéíà.
2. Ñàéí óíòàõ íü ýðvvë ýíõèéí ÷óõàë õýñýã þì.
Õví ávðèéí îíöëîãîîñ õàìààð÷ 6-8 öàã
óíòâàë õàíãàëòòàé. Óíòààä ñýðìýãöýý øóóä
áîñîõ íü ìàø ÷óõàë. Ýñ òýãâýë õîðò õèé, õàã
õóñàì áèåä øèíãýæ, íîéðìîã íóðìàãàð,
õèéìîðü ëóíäààãvé áîëäîã. Áàñ óíòàõààð
îðîíäîî îðñîí ë áîë îþóíûõàà öîíõûã õààæ
þó ÷ áîäîõ, íîì óíøèõûã çîãñîîâîë çîõèëòîé.
Íîéð ìóóòàé õvíèé øèëýí õvçvv íü õàòóóðäàã.
Ýì óóõ õýðýããvé. Ýõëýýä çvví ýðõèéãýýðýý
õvçvvíèé çvví óðä äàðíà. Äàðàà íü ýãýì óðóó
÷èãëýñýí ãvðýýíèé òàðààãóóðûí äºðâºí
öýãò äàðíà. Vvíèéã õvçvvíèé çvví, áàðóóí
òàëä òóñ ávð 3 äàâòàíà.
Õºëèéí ýðõèéã äýýø äîîø õºäºëãºí
óãààñ íü ºñãèé õvðòýë ñàéí èëíý.
Ýöýñò íü àþóëõàé äýýðýý
áàðóóí ãàðûí àëãààð 纺ëºí
äàðíà.
3. Õvíèé /ºòãºí/ ñààäãvé
ãàäàãøèëæ áàéâàë ýðvvë
ìýíäýä èõ à÷ òóñòàé.
Îéðîëöîîãîîð õvíñ
òýæýýëèéí áîëîâñðîëò 24 öàãò ãvéöäýã áà
ãàäàãøëóóëàõãvé áîë õîð ÿëãàð÷ ýõýëäýã.Òóõàé
ávðä çàéëóóëàõûí òóëä ºã뺺 áîñîõûí ºìíº
õvéñíèé çvví äîîä õýâýëä 2 ãàðààðàà 3 ìèíóò
纺ëºí äàðààä íýã àÿãà õvéòýí óñ óóíà. ªã뺺
ávðèé õýâøèë áîëãîí áèåý çàñâàë ávävví
ãýäýñ áîëîí áóñàä ýðõòýí, öóñíû ºâ÷íººñ
íàéäâàðòàé ñýðãèéëäýã.
4. Òvðãýí øàëìàã õºäºë㺺í ýðvvë æàðãàëòàé
àìüäðàõàä íýãýí øèæèì òvëõýö áîëäîã.
Õºäºëìºðëºí õºäºëæ áàéõ íü ñýòãýë ñàíààã
ººäðºã ñýðãýëýí áîëãîîä çîãñîõãvé áèå
îðãàíèçìûã õºãævvëäýã. Àëèâ àæèëä ñýòãýë
ãàðãàí äóð ñîíèðõîëòîé õèéõ õýðýãòýé. Ýñðýã
òîõèîëäîëä àæèë õèéæ õºäºëæ áàéñàí ÷ ºòëºõ
ÕÈ×ÝÝËÝÝÑ ÃÀÄÓÓÐÕ ÕªÃÆÈË
íü àìàðõàí. Áèåèéí õºäºëìºð, ÿâãàí ÿâàõ,
ãvéõ, áèåý õºãævvëýõ äàñãàëóóä õvíèé ºñºëò
õºãæèëò, ýðvvë ìýíäýä ýåðýãýýð íºëººëíº.
5. Èíýýæ õºõðºõ íü ýðvvë àìüäðàõûí áàñ
íýãýí ýõ ñóðâàëæ. Èíýýõýä ºðö, õýâëèéí
áóë÷èí ºâºðìºöººð àæèëëàæ, çvðõ ñóäàñíû
àæèëëàãàà ñàéæèð÷, ýëýãíèé ýä ýñ ÷èéðýãæèí,
íîéð õîîëîíä ñàéí, ñýòãýë ñàíàà ºíäºð, äîòîð
óóæèì áîëäîã. Ávð ÷óõàë íü ýëãýý õàéðëàÿ
ãýâýë èíýýæ õºõºð÷ ÿâàõ íü ÷óõàë.
Òàâàí àìòíû ñàéí, ìóó vð
Òàâàí àìò /õàëóóí-õàëóóí íîãîîíû àìò, èñãýëýí,
ãàøóóí, ÷èõýðëýã, øîðâîã/ íü õvíèé òàâàí öóë /
çvðõ, óóøãè, ýëýã, äýëvv, Ẻð/-ã òýòãýæ õèé öóñûã
íºõºí òºëævvëäýã ó÷èð ýðvvë ñàðóóë àìüäðàõàä
øèéäâýðëýõ à÷ õîëáîãäîëòîé. Ãýõäýý àìòòàíûã
õàìãèéí çºâ õàðüöààòàé õýðýãëýõ íü ÷óõàë þì.
1. Õàëóóí àìò
Öóñ õèéí ãvéäëèéã èäýâõævvëæ õèéí
áºãëºðºë öóñíû ávëýãíýëèéã àðèëãàäàã
ñàéí òàëòàé. Ãýâ÷ õàëóóí àìò àëèâààã
ñýäðýýäýã ó÷èð õýòðvvëáýë óóøèãíû
õèéã õººðvvæ, ºòãºíèé ñóâãèéã
õîðñãîäîã. Èéìä õîäîîä, 12
íóãàëàà ãýäýñíèé øàðõëàà, ºòãºí
õàòàõ, øàìáàðàì, øýýñíèé
ñvâíèé vðýâñýë çýðýã ºâ÷èí
ýìãýãòýé õvìvvñ º÷vvõýí
òºäèé õýðýãëýõ þì óó, áîëæ
ºãâºë õýðýãëýõãvé áàéõàä
îíöûí íºëººãvé.
2. Èñãýëýí àìò
Èñãýëýí àìòòàé èäýý
áóäàà íü ýëýãíèé véë àæèëëàãààã èäýâõævvëæ,
çàðèì ºâ÷íººñ ñýðãèéëäýã. Õàðèí õýòðvvëáýë
õîîë áîëîâñðóóëàõ ýðõòýí õÿìàð÷ ýâãvé áàéäàë
ó÷èð÷ áîëíî. Åð íü õîäîîäíû õv÷èë èõýäñýí,
vå ìº÷, Ẻðíèé ýìãýã vðýâñýëòýé õvìvvñò íýí
÷óõàë áèøèéã ñàíàëòàé.
3. Ãàøóóí àìò
Ãàøóóí àìò íü õººðëèéã íàìæààæ, øýýñ òóóõ
véë÷èëãýý vçvvëíý. ªòãºí õàòäàã áîë ãàøóóí èäýý
áóäàà õýðýãëýõ ñàéíãvé. Ãàøóóíûã õýòðvvëáýë
çvðõ äýëñýõ, äîòîð ìóóõàéðàõ, çýðýã øèíæ òýìäýã
èëýðäýã.
4. ×èõýðëýã àìò
Ýíý àìò íü õèé öóñûã òºëævvëýõ, ìàõ áóë÷èíã
ÎÞÓÒÀÍ 2009 125
 ÕÈ×ÝÝËÝÝÑ ÃÀÄÓÓÐÕ ÕªÃÆÈË

òàâèðóóëàõ, õîðäëîãî òàéëàõ çýðýã véë÷èëãýýòýé.
Ãýâ÷ õýòðvvëýí õýðýãëýñíýýð öóñàíä ÷èõðèéí
õýìæýý èõñýæ õýò òàðãàëíà. Òàðãàí þìóó øèæèí
ºâ÷òýé õvìvvñ ÷èõýðëýãò øóíàõ õýðýããvé.
5. Øîðâîã àìò
Øîðâîã íü õvíèé áèåèéí öóñ õºëñºíä çàéëøãvé
øààðäëàãàòàé áàéäàã. Ãýâ÷ õýòðvvëáýë çvðõ,
Ẻðíèé àæèëëàãààã õvíäðvvëæ, öóñíû
äàðàëò õÿìàð÷ çvðõ ñóäàñíû ºâ÷èí ýìãýã vvñ÷
áîëçîøãvé.
Åñºí øèìèéí ávðäýë
Ýìèéí ñóäàðò øîðîîíû òóíãàëàã áàðàãøóí
áîë ìàõíû òýæýýë, ÷óëóóíû òóíãàëàã æîíø áîë
ÿñíû òýæýýë, ìîäíû òóíãàëàã áóðàì áîë õv÷íèé
òýæýýë, öýöãèéí òóíãàëàã áàë áîë ºíãºíèé
òýæýýë, ºâñíèé òóíãàëàã öàãààí òîñ áîë øèìèéí
òýæýýë õýìýýíý.
“Àðöûí vð, äàëü, çýýðãýíý, àãü äºðºâ áîë ºíºä
vë õàòàõ íàñíû òýæýýë áîëíî. Èéìä ýíý åñºí
øèìèéã áèåä àâàõóóëáààñ àìü òàñäàõ åñºí
ºâ÷íººñ ãýòýëãýæ ºòºëñíèé øèíæãvé áîëîîä 16
íàñòàé ìýòèéí áèå áà àðñëàíãèéí èä, çààíû õv÷,
òîãîñíû ºí㺠òºãññºí àæíàé õvëýã ìýò òvðãýí,
àìü íàñ íü íàð ñàð ëóãàà ÷àöóó áîëìîé” ãýæ
òvvõýí ãàâúÿàòàé îòî÷ ìààðàìáóóä àéëäñàíûã
ñàíàí ñàíàí ýðäýíýò áèåý ýíõðèéëýí àñàð÷ àæ
òºð⺺ñ ìºíõèéí óñ ãýæ òýð áîëîõ áóéç àà.

Õàðüöààíû ñî¸ë

Ìýðãýæëèéí áà ñîíèðõîã÷äûí õvðýýíä òºäèéãvé Òà äàðàà äàõèí çàëãàíà óó? Òàíû çàëãàñàí óòàñ
õví ávðèéí àæèë àëáàíäàà àõèí äýâøèõ õýðýãñýë, òvð ñàëãàãäñàí áàéíà, îäîîãîîð çàëãàãäàõ
áàÿð áàÿñãàëàí, àç æàðãàë ýäëýõ àðãà, õvìv- áîëîìæãvé òóë òà òvð õvëýýãýýä äàõèí çàëãàíà
vñ ávëýã õîîðîíäûí îéëãîëöëûí óã ñóðâàëæ óó? ãýñýí ìîáèêîìûí àâòîìàò õàðèëöààã óÿí
áîë èðãýíèé íèãvvëñýíãvé íèéãýì äýõ vëýìæ íàëàðõàé ñàéõàí äóóòàé õví áàéõ þì, ýåëäýã
ñýòãýëèéí õàðèëöàà ìºí ãýäãèéã òà õvëýýí 纺ëºí õàðüöààòàéã íü ÿàíàà ãýæ ãàéõàí ÿðüæ
çºâøººðíº áèçýý. õºäººãèéí íýãýí àõèí äàõèí ÷àãíàæ áàéí áàéí
ñîíñîæ áàéæýý.
ªíººãèéí õvìvvñèéí õàðèëöàà ºðãºí öàð
õvðýýòýé áîëæ ñî¸ë, øèíæëýõ óõààí, ýäèéí çàñãèéí Øèíý çóóí õýäèéãýýð çîõèðëûí çóóíû ýõýí áîëîâ÷
òàëààð õàìòðàí àæèëëàõ, ñîíãóóëüä ºðñºëäºõ, vëýìæ ñýòãýë ãàðãàõ íü áàéòóãàé vë îéëãîëöîõ
çàõ çýýëèéí íèéãýìä áàéãàà ÿäóóðàë, òvvíèéã õóðö ìàðãàëäààíòàé våòýé òóëãàð÷ áàéíà. Íýã
äàãààä áèé áîëäîã çºð÷ëvväèéã çîõèöóóëàõ íü õýñýã íü ýâñüå ãýæ áàéõàä íºãºº õýñýã íü ýñðýã
íèéãýì òºðèéí çvòãýëòýí òºäèéãvé áàéãóóëëàãà, õàíäàæ áàéíà.
àéë ºðõèéí òýðãvví, õví íýã ávðèéí ÷àäâàðûã
ßëàíãóÿà ýíý èíãýæ áàéõàä áè ÿàãààä õàðèóã íü
ñîðüñîí ÷óõàë àñóóäàë áîëëîî.
ºãºõãvé áàéõ ¸ñòîé þì áý ãýñýí ºãºº àâààíû
Òàíû ÷àäâàðûã ÷ áàñ ñîðüæ áàéíà. Ýíý ýìçýã ºðñºëäººíººñ õóâü õvìvvñèéí õîîðîíä ºñ
àñóóäëûã øèéäýõýä õîñîëìîë ÷àäâàð òàíüä ãîë õîíçîí vë îéëãîëöîõ ÿâäàë òàñðàëòãvé ãàðñààð
òóñëàã÷èéí vvðýã ãvéöýòãýíý. áàéíà. Æèøýý íü: ºãºº àâàà ºñ õîíçîíãèéí
vväýëòýéãýýð 2001 îíä 1438 õví àìü íàñàà àëäàæ
Èðãýíèé íèéãýìä õví ººðºº ººðèé㺺 víýëvvëýõ
vë îéëãîëöñîí õýðvvë ìàðãààíààñ 6467 õví õvíä
èëvv áîëîìæ ººðòºº èòãýëòýé áàéõ ávðýí
áà õºíãºí áýðòýæ ãýìòæýý.
víäýñòýé. Ýçýí õè÷ýýâýë çàÿà òvøäýã íèéãýì
áèëýý.
Vëýìæ ñýòãýëýýð çºâ ÿðüæ çºâ õàðüöàæ
óðëàãòàé õýëýõ íü æèíõýíý òvíøëýëèéã áèé
áîëãîæ çàõ çýýëèéã õºã溺äºã. ßðèõ ÷àäâàð
ávõèé õàðèëöààíû ñî¸ëòîé õví àæèëä àâíà ãýõ
áîëæýý. Òàíüä àëü àëü íü õîñëîæ èëòãýõ óðëàãèéí
óõààðëûí îðíû öàãààí òîëãîé áîëñîí õàðüöààíû
ñî¸ë òºëºâøèí òîãòñîí óó?
Òîãòîîãvé áîë ...Òàíû çàëãàñàí äóãààð õîëáîãäîõ
áîëîìæãvé áàéíà.

126 ÎÞÓÒÀÍ 2009

 ÕÈ×ÝÝËÝÝÑ ÃÀÄÓÓÐÕ ÕªÃÆÈË

Ýíý íü àðäûí õóâüñãàë, Õàëõ ãîë, 1945 îíû
÷ºëººëºõ äàéíä àëóóëñàí øàðõàäñàí õvíýýñ
äàâæ áàéíà. Vvíýýñ 681 õví àìèà õîðëîñîí.
2002 îí ãàðààä óäààãvé ÷ àìèà õîðëîã÷èä õýäýí
àðâààð íýìýãäæýý. /Õºõ òîëáî, 2002 îí/. Vvíýýñ
õîéø äàðóé ãóðâàí æèë ºíãºðººä áàéõàä äýýðõ
vçvvëýëò áóóðààãvéãýýð áàðàõãvé Àçèä 2-ð áàéð
ýçäýõ áîëòëîî ºñæýý. 688.000 ýíý áîë ñýòãýöèéí
õÿìðàëòàé õvìvvñèéí òîî. Èíãýæ ºñºæ áàéãàà
íü íèãvvëñýíãvé vëýìæ ñýòãýëòívväèéí íèéãýìä
ýçëýõ õóâü ÿìàð áàéãààã õàðóóëæ áàéíà.
Äýýðõ ìýäýýã áè÷èã÷ ÿäóóðàë, àæèëãvéäýë
èõýññýíòýé õîëáîí óã ÿâäëûã òàéëáàðëàæýý. Ýíý
íü víýíèé õóâüòàé áîëîâ÷ ãîë víýí áèø. Ãîë víýí
íü õvìvvñ ýâ íýãäýëãvé áîëæ, õàéðëàõ ñýòãýëýý
ãýýæ, ººðòºº èòãýõ èòãýëýý àëäàæ íèãvvëñýíãvé
vëýìæ ñýòãýëýý áàðæ áàéãààãààð òàéëáàðëàãäàíà.
Áàÿñàõ óðàìøèõ þìãvé, áàõàðõàõ õvëýýõ õvíãvé,
ÿìàð íýã çîðèëãîãvé õýíèé ÷ èòãýë àëäàð÷
èðýýävéãvé áîëäîã.
Çîðèëãîòîé õví ìºíãºòýé õvíýýñ èëvv. Çîðèëãîãvé
ìºíãºãvé áàéæ áîëíî. Ãàãöõvv ñýòãýëèéí õàòãvé
ë áàéæ áîëîõãvé.
Àìüäðàõûí àðãà òàñàðâàë võýõèéí ¸ð îðäîã
ãýäýã. Vãvé, àìüäðàõûí àðãà òàñàðäàããvé, õàðèí
õvíèé óõààí áàðàãäàæ îþóí ñàíàà íü õîîñðîõ vå
ãàðäàã. ×óõàì ýíý våä ë èéì áàéäàëä îðñîí õví
õýí íýãòýé îéëãîëöîõîä õýövv áàéäàã. Òèéìäýý
÷ ãàíö ñàéõàí vãýýð äóòàæ ÿâàà õvíä ãàðöààãvé
òvvíèéã íü îëæ õýë ãýñýí áèçýý. Õvíä îéëãîëö
ãýæ õýë çàÿàñàí, ìàëä òèéðýëö ãýæ õºë çàÿàñàí.
Îéëãîëöîæ ýå ýâèéã ñàõèõ õýövv ÷ îéëãîëöîõîîñ
ººð àðãàãvé. Ó÷èð íü 1 õóâüñãàë 2 äàéíä àëäñàíààñ
èëvv õvíýýð òàéâàí öàãò õîõèðñîí õàðàìñàëòàé
áàðèìòûã äàõèí äóðäìààðãvé áàéíà

“Çàëóó õ¿íèé øèðýýíèé íîì” íîìûí òóõàé:

Íîìûí íýðíýýñ ýõýëñýí íü äýýð áàéõ. Åð íü “øèðýýíèé íîì” ãýæ þó þì áý? Ìýäýýæ õ¿íèé àæëûí
ýñâýë çàëóó õ¿í òàíû ãýðèéí äààëãàâðàà õèéæ ñóóäàã øèðýýí äýýð íü ¿ðãýëæ áàéäàã íîì áàéõ. Òýãýýä
ñóðàõ, àæèëëàõ, àìüäðàõ “ñîíèðõîë íü áóóðàõààð” áàðüæ àâààä óíøèíà. Óíøèõààð àìüäðàõ, ñóðàõ,
àæèëëàõ èäýâõ íü ñýðãýäýã áàéõ íü. Øèíý ñàíàà ÷ îðæ èðäýã áàéõ.
Òýãâýë ýíý íîì áîë çàëóó òàíû “øèðýýíèé íîì” áàéõ ó÷èðòàé.

ßÀÃÀÀÄ?
Øèðýýíèé íîìîíä çàëóó õ¿íèé çààâàë óíøâàë çîõèõ “øèëäýã íîìíóóä”, ¿çýæ óõààæâàë çîõèõ “êèíîíóóä”,
¿ëãýð äóóðàéëàë àâ÷ ¿ãèéã íü ñîíñîõ ¿å ¿åèéí “ñóóò õ¿ì¿¿ñ”, îþóíû ãèìíàñòèê áîëñîí “ñîíãîäîã
õºãæì¿¿ä”, öàõèì åðòºíöºä øèíý ¿åèéí àæèë õýðýã÷ çàëóóñûí ìýäýõ ¸ñòîé “öàõèì õóóäàñíóóä”-ûí
òóñ á¿ð 100 æàãñààëò, òàéëáàð, òîâ÷ àãóóëãûã îðóóëëàà. Ìîíãîë óëñûí øèëäýã îþóòàí áîë÷îîä õóâèà
áîäîîä íóðóóãàà õàðóóëàí öààø ÿâàõûã õ¿ññýíã¿é. Çîõèîã÷ ìèíèé îþóòíû õóãàöàà äóóñ÷ áàéíà. Ä¿¿
íàðòàà ¿ëäýýõ çàõèàñ, ãýðèéí äààëãàâàð ýíý þì óó äàà.
Øèðýýíèé íîìîíä Ìîíãîëä îþóòàíä îëãîäîã á¿õèé ë òîìîîõîí òýòãýëýãò õºòºëáºð, øàãíàëóóäûí
æóðàì, àâàõ “àðãà òåõíèê”, à÷ õîëáîãäëûã áîäèòîîð àâñàí ººðèéí òóðøëàãààñàà áè÷ëýý. Ìàòåðèàë
á¿ðä¿¿ëýõýýñ øàãíàëàà àâàõ õ¿ðòýëõ ¿å øàòóóä áèé. Çîõèîã÷ ººðºº æèëä 5 ñàÿ òºãðºãèéí “îðëîãîòîé”
îþóòàí þì.
Øèðýýíèé íîìîíä áîäèòîîð, ººðñäèéí àìüäðàëûí ò¿¿õýýð ¿ëãýð æèøýý áîëæ ÷àäñàí õ¿ì¿¿ñèéí çàëóóñò
çàõèæ ¿ëäýýñýí çºâëºãººã îðóóëëàà.
Øèðýýíèé íîìîíä çàëóó õ¿í ººðèé㺺 öîãöîîð íü õºãæ¿¿ëýõ ¸ñòîéã îðóóëëàà. Õ¿í àìæèëòòàé,
ìºðººäºë人 õºòëºãäñºí, àç æàðãàë ä¿¿ðýí àìüäðàõàä 8 ò¿ëõ¿¿ð áàéäàã þì áàéíà. Àëü íýã íü ë
áàéõã¿é áîë ¿ðãýëæ õ¿íèé àìüäðàë ò¿ãæýýòýé, ãàöààòàé áàéäàã þì áàéíà.
Àíõààðààðàé. Ýíý íîì áîë óðàí çºãíºëò íîì áèø, óðàí èëòãýõ òóõàé íîì áèø, àíãëè õýë 7 õîíîãò
ñóðãàõ ñóðàõ áè÷èã áèø, õ¿íèé íàìòàð, øàñòèð íîì áèø.
Çàëóó õ¿íèé øèðýýíèé íîì.
Áàãø îâîãò Ï¿ðýâäîðæèéí Áàÿñãàëàí

ÎÞÓÒÀÍ 2009 127

 ÕÈ×ÝÝËÝÝÑ ÃÀÄÓÓÐÕ ÕªÃÆÈË

“Çàëóó õ¿íèé øèðýýíèé íîì” íîìûí çîõèîã÷

1. ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ: Ï¿ðýâäîðæèéí Áàÿñãàëàí.

-ÝÌØÓÈÑ-èéí ÀÓÑ-èéí VI äàìæààíû îþóòàí
-ͯÁ-ûí Çàëóó÷óóäûí çºâëºõ õîðîîíû ãèø¿¿í.

Ãàðãàñàí àìæèëòóóä:
• ÌÓ-ûí Åðºíõèéëºã÷èéí íýðýìæèò 2008-2009 îíû òýòãýëýãò îþóòàí.
• ÌÓ-ûí Åðºíõèéëºã÷èéí íýðýìæèò 2007-2008 îíû ýðäýì øèíæèëãýýíèé ñàëáàðò “Øèëäýã ñóäëàà÷
îþóòàí”
• “Àëìà Ìàòåð-2007” Ìîíãîë óëñûí îíû øèëäýã îþóòàí
• Ãîëîìò áàíêíû 2006, 2007, 2008 îíû òýòãýëýãò øèëäýã îþóòàí.
• ÁÑØÓß-íû ñàéäûí íýðýìæèò 2008 îíû øèëäýã á¿òýýë, çàëóó ñóäëàà÷èéí ñóäàëãààíû ãðàíò
• ÌÀÑÎÕ-íû 2007 îíû æàíæèí Ä.Ñ¿õáààòàðûí íýðýìæèò öàëèíò îþóòàí
• ÎÝØÕ-íèé õóðàë, èõ äýýä ñóðãóóëèóäûí õîîðîíä çîõèîãääîã ýðäýì øèíæèëãýýíèé “Ýâðèêà”,
“Ìàñòåð”, “Õ¿ðýëòîãîîò”, “Discovery” õóðëóóäàä òóñ á¿ð òýðã¿¿í áàéð, “Radiotherapy”,
“Innovation” çýðýã îëîí óëñûí õóðëóóäàä øàëãàðñàí.
• ÝÌØÓÈÑ-èéí ÎÝØÕ-ûí òýðã¿¿í, äýä òýðã¿¿í áàéðûí øàãíàë
• ÝÌØÓÈÑ-èéí çàõèðëûí 2006, 2007, 2008 îíû íýðýìæèò öàëèíò, øèëäýã îþóòàí
• ÌÀÑÇÕ-íû 2008 îíû îþóòíû äýýä øàãíàë “Àëòàí-îä” ìåäàëü
• ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í àñàí, ýðäýìòýí Ã.Çóóíàé àãñíû íýðýìæèò øàãíàë 2009
• Õºõ ñ¿ëä ñî¸ë ñàíãèéí òýòãýëýãò îþóòàí 2008

Òàéëáàð:
Ìèíèé áèå àíõ Ìîíãîëûí Îþóòíû Õîëáîîíû äýä
åðºíõèéëºã÷ Õ.Áàòñàéõàíû ñàíàë áîëãîñíîîð
”Îþóòàí-2008” íîìîíä öººí õóóäàñ ìýäýýëýë
îþóòàí áîëîõ ãýæ áóé ä¿¿ íàðòàà õàíäàæ áè÷èæ
¿çñýí þì. Áàãà ÷ ãýñýí áè÷ñýí ìèíèé ìýäýýëýë
çàëóó÷óóäàä õ¿ðñýí, àìüäðàëä íü òóñ áîëñîí ãýõ
óðìûí ¿ãñ, çàõèäëóóä íàäàä öààøèä äýëãýð¿¿ëýí
íîì áîëãîí áè÷èõ òîìîîõîí ñýäýë ºãñºí þì.
Èíãýýä Ìîíãîëûí èðýýä¿éí îþóíëàã çàëóóñûí
òºëºº ñýòãýë øèíãýñýí ”Çàëóó õ¿íèé øèðýýíèé
íîì”-ûí õýñãýýñ òà á¿õýíä õ¿ðãýæ áàéíà.
“ÇÀËÓÓ Õ¯ÍÈÉ ØÈÐÝÝÍÈÉ ÍÎÌ”-ûí
õýñãýýñ...
...Õ¿íèé öîãö õºãæëèéí íàéìàí ò¿ëõ¿¿ðèéí íýã.
5. “Ìîòèâàöè” áîë ººðèé㺺 õºãæ¿¿ëýõ
“ò¿ëõ¿¿ð”
Ìîòèâàöè - Ñýäýë ºãºõ, ºäººõ, èäýâõæ¿¿ëýõ,
õóðöëàõ, õºäºëãºõ, çîðèãæóóëàõ ãýñýí óòãàòàé ¿ã.
Ýíý íîìíîîñ òà íàð “ìîòèâàöè” àâààä ¿ëäýõýä
ýíý íîìûã óíøèæ öàã, çàâàà çàðöóóëñíû õàìãèéí
ãîë òîì ¿ð ä¿í. Áè õ¿í ñóäàëæ áàéãàà õ¿íèé õóâüä
õ¿íèéã àäãóóñàí ÷àíàðòàé ãýäãèéã õàíãàëòòàé
áàòàëæ ÷àäíà. Óóëààñàà õ¿í çóãàà öýíãýë, áèåèéí
àìðûã õàéõ èíñòèíêò-çºí áèëýãòýé. Ãàãöõ¿¿ ýíý
á¿ãäèéã ÿëæ ãàðñàí õ¿í ë àìæèëòàíä õ¿ðíý.
¯¿íèé òóëä òàíä “ìîòèâàöè” õýðýãòýé.
Òàíä “ìîòèâàöè” ºãäºã ç¿éëèéã õàéæ îë.
¯¿íä õàìãèéí ò¿ð¿¿íä ñàíàë áîëãîõ ç¿éë áîë
ÍÎÌ. “Ýíý õîðâîî äýýð íîì áàéãààã¿é áîë
áè àëü ýðò ñîëèîðîõ áàéñàí” ãýæ íýã óõààíòàí
õýëñýí áàéäàã. Òàðõè òîëãîé ÷èíü ºëñºæ ¿õýõ íü
ë äýý. Òýãýõäýý õ¿í ºëñºæ, ºëáºð÷ ¿õýõýýñ àðàé
ººð. Áèå íü àìüä ìºðò뺺 “¿õñýí”. ͺ㺺 àìüä
ìºðò뺺 àìüã¿é õ¿ì¿¿ñ ãýäýã áèë ¿¿. Ìèíèé ýíý
íîìíû õàâñðàëòàä îðñîí çàëóó õ¿íèé çààâàë
óíøâàë çîõèõ íîì, ¿çýõ êèíî, õ¿ì¿¿ñèéí íàìòàð,
äóó õºãæì¿¿ä áîë íýã òàëààðàà íàìàéã, ÷àìàéã
õóðöëàã÷ “çýâñýã” þì. Á.Ðåí÷èí “Ìîíãîëûí Çà-
àíäãààð áóé çà”, Äîñòîåâñêèéí õîñã¿é á¿òýýë¿¿ä,
ýíý çóóíä ÿàæ àìüäðàõ ¸ñòîé, þó áîëîîä õààøàà

128 ÎÞÓÒÀÍ 2009


ýðãýýä áàéãààã òîâ÷ òîäîðõîé ºã¿¿ëñýí “World
is flat” ãýýä íîìíóóä, ñýòãýë ç¿ðõèéã ìèíü
äîãäëóóëñàí, ãýãýëç¿¿ëñýí ñóóò ýðäýìòäèéí
íàìòàð Ýéíøòåéí, È.Êàíò, Ìàðè Êþðè, á¿õèé
ë àìüäðàëûí òºëºâëºãººãºº ãàðãàæ, “äàâóóëàí
áèåë¿¿ëñýí” Î.Øìèäò ãýýä ë, óõààðàë ñýíõðýëèéã
ºãºõ ñàéõàí êèíîíóóä àãóó èõ ñýòãýëèéã õàðóóëñàí
Íîáåëûí øàãíàëò ýðäýìòíèé òóõàé “A Beautiful
Mind”, õ¿íèé àìüäðàëä àæèë, ìºíãºíººñ ººð
ýð¿¿ë ìýíä, çàëóó íàñ, ãýð á¿ëèéí àìüäðàë
ÿìàð ÷óõàë ç¿éë áàéäãèéã õàðóóëñàí “Click”
, õºãæèì õ¿íèé äîòîîä ãîî ñàéõàí, ñýòãýëãýýã
òºëºâø¿¿ëýã÷ ãýäãèéí Áàõ, Øóáåðò, Ìîöàðò,
Áåòõîâåí, ×àéêîâñêèéí á¿òýýë¿¿ä The Beatles,
ABBA ãýýä ýíý á¿ãäòýé òàíèëöààä ìýäýðñýí. Áè
õààíà þó õèéæ ÿâñàí þì áý? Äýýð õýëñýí øèã àìü
îðñîí ãýõ þì óó äàà.
I. Øèðýýíèé íîìòîé áîë.
Ìèíèé òóðøëàãààñ ãýâýë øèðýýíèé ñàéõàí íîìòîé
áàéæ áîëíî. Õààÿà ÿíç á¿ðèéí þì áîäîãäîîä
íýã ë çàëõóóðààä, ¸ñòîé íºãºº àìüäðàë óòãàã¿é
ìýò ñàíàãäààä ýõýëáýë íîìíîîñîî õýäýí õóóäñûã
óíøäàã þì. Òýãýýä ñàéí ñàéõàí, çîðèëãîòîé,
òýì¿¿ëýëòýé çàì ðóóãàà îðäîã äîî.
Êèì ¿ Æ¿íèé íîìûã óíøèõ òîîëîíäîî áè øèíý
ñàíàà îëæ àâäàã, “àæèëëàõ” ýð÷ õ¿÷ îëæ àâäàã
áàéñàí. “Àäãóóñàí” àìüäðàëààñ ººðèé㺺
òàòàæ àâäàã þì. Óó÷ëààðàé çàëóóñàà, øóäàðãà
õýëýõýä àäãóóñàí ãýäýã íü áèäíèé ÿðüæ çàíøñàí
“æèíõýíý øîó÷èíãóóä”, “pc addicts” áóþó
êîìüïþòåð òîãëîîìûí äîíòîíãóóä (çà íàñàíä
õ¿ðñýí äîíòîíãóóä èõñýæ áàéãàà þì áàéíà ëýý),
“ãýð çóóð õººðõèéñ” áóþó ãýðýý ñàõèàä àõ, ýã÷,
ýýæ, ààâàà ïàðàçèòàëäàã, çóðàãòûí ìýäýý, îéðä
ãàð÷ áàéãàà ñàâàíãèéí äóóðèéã àñóóõàä ñàéí
ìýäýõýýñ ººð îð÷ëîí åðòºíöºä þó áîëæ áàéãàà
íü “ïàä” áàéõã¿é õ¿ì¿¿ñ ãýýä îëîí “àéõòàð”
õ¿ì¿¿ñ îðíî.
Õ¿íèé õºãæèë çîãñîõûí õàìãèéí ãîë øèíæ òýìäýã
áîë “ÑÎÍÈÐÕÎË ÁÓÓÐÀÕ”.
Òîõèîëäîë-1
Õè÷ýýë îðæ áàéâ. Áè àõìàä áàãø íàðûíõàà äóðñàí
ÿðèõ ººðèéí äýýä ¿åèéí áàãø, ýðäýìòäèéíõýý
òóõàé (Òýð õ¿ì¿¿ñ íü Ìîíãîëûí àíàãààõ óõààíû
×àìä õóðöëàã÷, “ýéôîðè”-ñýòãýëèéí õàíàìæòàé áàéäàëä îðóóëäàã ç¿éë áàéõàä
“ÀÐÕÈ, ÒÀÌÕÈ, ÄÝÌÈÉ ÑÝËï¯ÖÝÕ” øèã õýðýãã¿é, øààðäëàãàã¿é áîëíî.
ÕÈ×ÝÝËÝÝÑ ÃÀÄÓÓÐÕ ÕªÃÆÈË
ýöýã, ýõ÷¿¿ä þì) áàë áóðàì øèã äîìîã áîëñîí
ÿðèàíä ¿ðãýëæ îþóí ñàíàà á¿ðìºñºí àâòàãäàæ
àìüñãàà äàðàí ÷àãíàí ñóóæ áàéâ. Ìýñ çàñëûí
áàãø “öàãààí” Äîëãîð áàãø ãàéõàëòàé öýâýð÷
íÿìáàé õ¿í áàéâ. Òýãýýä ÷ ò¿¿íèéã “öàãààí”
ãýæ õ¿íäýëäýã àæ. Áàñ “ýõî” Äîëãîð ÷ ãýäýã
áàéâ. Ó÷èð íü áàãø õ¿íèéã òýìòýð÷ òîãøèæ
¿çýýä îäîîíû ýõî, êîìïüþòåðò ýä ýðõòíèéã íü
õàðñàí þì øèã îíîøèéã íàðèéí “òî÷íî” õýëäýã
áîëîõîîð òýð. Áàãø, îþóòàí áàéõäàà öîãöñîí
äýýð àæèëëàæ àíõíû øèíæëýõ óõààíû “æèæèã”
÷ ãýñýí íýýëòýý õèéæ óðàìøèí öààøèä æèíõýíý
äýëõèéí õýìæýýíèé ýðäýìòýí áîëæýý.
Ýíý àìòòàé ÿðèàíû äóíäóóð îþóòíóóäûí
õîîðîíäîî õýðýãã¿é ÿâãàí ÿðèà øèâíýëäýõ, îãò
õàéõðàìæã¿é àëñûí áàðàà øèðòýí ñóóõ, õýíýãã¿é
äîîøîî õàðàí ìåññýæ áè÷èõèéã íü õàðààä áè
ººðèéí ýðõã¿é áóõèìäàõ, ãàéõàõ 2 äàâõàöäàã
áàéâ. ßÀÃÀÀÄ òýä ¿¿íèéã ñîíèðõîõã¿é áàéíà âý?
Òîõèîëäîë-2
Äàõèàä íýã òîõèîëäîë: Ìåññåíæýðò “...íàäàä 3
õóóäàñ ýññý áè÷èõ øààðäëàãà áàéíà, áýëýí ýññý
áàéäàã õàÿã áàéíà óó” ãýñýí ñòàòóñ ìåññåæíèé
¿ãñèéã óíøèâ. Òýãýýä áè óðäàõ àæëàà õèéæ óäàëã¿é
æààõàí çàâ ãàðàõààð íü ò¿¿íýýñ “Ýññýãýý áè÷èæ
ýõýëñýí ¿¿?” ãýæ òóñëàõààð àñóóâ. Òý𠓯ã¿é”
ãýëýý. “ßàãààä?” ãýñýí ÷èíü “Íàäàä 3 õóóäñàíä
áè÷èõýýð òèéì èõ ìºðººäºë áàéõã¿é ýý” ãýæ
õýíýãã¿é õàðèóëàâ.
Èä õ¿ñýë ìºðººäºë人 õºòëºãäºí òýì¿¿ëýëòýé
ñóðàõ íàñíû õ¿¿õýä ø¿¿ äýý???
Äàõèàä õýëüå.
Õ¿íèé õºãæèë çîãñîõûí õàìãèéí ãîë øèíæ òýìäýã
áîë “ÑÎÍÈÐÕÎË ÁÓÓÐÀÕ”.
II.Ñàéõàí õ¿íòýé ÿðèëöàõ íýã áèø íýëýýä
õýäýí çóçààí íîì óíøèõààñ èë¿¿
Ãîî ñàéõàí äýëõèéã àâðààã¿é þì àà. ¯å ¿åèéí
“ãýãýýðñýí” öººõºí óõààíòíóóä äýëõèéí õ¿í
òºðºëõòíèéã ìóíõàã õàðàíõóé àìüäðàëààñ
àâàðñààð, ãýãýýð¿¿ëñýýð, ººðñäèé㺺 øàòààñààð
èðæýý.
Ñàéí ñàéõíûã ýðõýì äýýä áîëãî.
ÎÞÓÒÀÍ 2009 129
 ÕÈ×ÝÝËÝÝÑ ÃÀÄÓÓÐÕ ÕªÃÆÈË
...Ýíý íü þì á¿õýíä ñàéí ñàéõíûã äýýäýëæ, íºõºð
õàíüòàé, àæèë òºðºë íýãòýé õ¿íòýéãýý ÷ õàðèëöàõ,
õ¿÷ ñàíàà íèéëýõäýý ñàéí ñàéõíûã ýðõýì áîëãîæ,
áàéãàëèéã ÷ ¿çýõäýý ñàéí ñàéõíûã áàõäàí ¿çýõ,
õàéðëàí õàìãààëàõ ìýäðýë óõààíòàé áîëîõ,
óðëàãèéí ç¿éëä ÷ ñàéí ñàéõíûã íü òàíèí áàõäàõ,
øèíæëýõ óõààíûã ýçýìøèí îðîëäîõäîî ÷ ò¿¿íèé
ñàéí ñàéõíûã íü áàõàðõàí àìòàðõàæ, ººðèéí
áîëîí íèéò îëíûõîî õ¿ðòýýë áîëãîõûã ýðìýëçýõ
óõààí ìýäðýëòýé áîëîõ ó÷èðòàé áàéíà. Òýãâýë
ñàÿ õ¿í áîëîâñîí õ¿í ãýäãèéí òîîíä îðæ, îð÷èí
¿åèéí áîëîâñðîë áîëíî. Èíãýæ þì á¿õýíäýý
ñàéí ñàéõíû ýðõýì çîðèëò ýðìýëçýëòýé áîëñîí
õ¿í îðü çàëóó íàñíààñ àâààä óëàì öààøäàà èäýð
íàñíû óõààí õ¿÷èí õ¿ðòëýý öàãàà äýìèé ¿ðýõã¿é,
ºìíºº òàâüñàí ñàéõàí ÷èã çîðèëãîòîé áîëæ
èðíý.Õºãæèì, óðëàã, ñïîðò, øèíæëýõ óõààíä
áàõääàã, ò¿¿íèé ýðõýì ñàéõíûã ìýäýðäýã õ¿í
òàìõèíû óòàà ìàíà áîëñîí ãàçàð ñóóæ àðõèíû
àÿã¿é ýâã¿é ¿íýð õàíõëóóëàí, õàéðàí áèå, ìºíãº,
öàãàà áàðàí ñóëäàéí ñîãòóóðõàõã¿é, íºõºäòýéãýý
àìðàõ öàãòàà îãò ¿ð àøèãã¿é öàãàà ºíãºð¿¿ëýõã¿é
îþóíëàã æ¿æèã, êîíöåðò ¿çýõ, öýâýð àãààðò ãàðàí
áàéãàëèéí ñàéõíûã ìýäðýõ ìýäðýëòýé áîëíî...
Ïðîô. Á.Ðåí÷èí ”Çàëóó÷óóäûí ¿íýí”
ñîíèí,1968.04.26 №48
Íýýðýý õ¿í ÿàõ ãýæ àðõè, òàìõè ãýýä áàéäàã
þì áîë. Áîäîæ ¿çñýí ¿¿? Áàÿðëàõààðàà íàéç
íàð àðõè çàäëàõã¿é áîë “íàéð” íü íýã ë áîëæ
ºãäºãã¿é. Íàéçòàéãàà òàìõèëààä çîãñâîë ë ÿðèõ
ç¿éëòýé, “öààíàà” ë íýã ñýòãýë ºåã áàéäàã. ¯íýí
¿¿? ¯íýí. ßàãààä þì áîë? ¯íýõýýð òàìõè, àðõè
õ¿íèéã òààëàìæòàé áàéäàëä îðóóëæ ñýòãýëèéí
ºâäºëò, øàíàëãààã áîãèíî õóãàöààíä àðèëãàäàã
àæýý. Àíàãààõ óõààíû õýëëýãýýð õººðëèéí áàéäàë
áóþó “ýéôîðè”-ä îðóóëäàã. Ñîãòîõîîðîî,
òàìõè òàòàæ ìàíñóóðàõààðàà îð÷ëîí äýëõèé
òóéëûí ñàéõàí ñàíàãäàæ, õýíòýé ÷ ñýòãýëýý íýýæ
ÿðèìààð, èíýýìýýð, óéëìààð ñàíàãäàæ, þóã ÷
õèéæ ÷àäìààð, äàâìààð ñàíàãäàæ, “æèæèãõýí”
öýýæèíä íü àðñëàíãèéí õ¿÷ îðîõ ìýò áîëíî.
Ãýòýë àðõè, òàìõè õýðýãëýäýãã¿é ìºðò뺺
ºã뺺 áîëãîí îð÷ëîí åðòºíö ãàéõàëòàé ñàéõàí
ñàíàãäàæ, ñóðàëöàæ, àæèëëàæ, àìüäðàõ õ¿ñýë íü
áàäàðñàí õ¿ì¿¿ñ áàéäàã. Ãýõäýý ÀÐÕÈïÉÃÝÝÐ,
ÒÀÌÕÈïÉÃÝÝÐ ø¿¿ äýý. ßàæ òýð âý? Òýäýíä
õóðöëàã÷, ººðèéí ãýñýí “áàäðààã÷” ç¿éë áàéíà.
Äàõèàä õýëüå: Íîì, êèíî, ñóóò õ¿ì¿¿ñèéí íàìòàð,
íºëººëºë, ÿðóó òàíñàã õºãæèì, ãýð á¿ë, õàìò
130 ÎÞÓÒÀÍ 2009
îëîí, íàéç íºõºä. Òýäýíä çààâàë õàìàã ìºíãº,
öàãàà ãàðçäàí òàìõèíû óòàà øèíãýñýí ¿ìõèé
ºðººíä õºë÷¿¿ðýí ñóóõ øààðäëàãà áàéõã¿é. Äýýð
íü á¿õ ë ºâ÷íèé ýìãýã æàì, ýðñäýëò õ¿÷èí ç¿éë,
ñýäýýã÷äýä “ìàíü õî¸ð íºõºð” òýðã¿¿í ýãíýýíä
îðíî. Îäîî ¿íýíäýý òàìõè, àðõèéã ºíãºðñºí
çóóíòàéãàà èõýíõ õºãæèëòýé, õ¿ì¿¿íëýã, îþóíëàã
óëñ îðíû çàëóóñ õàÿæýý. Îð÷èí ¿åä òàðõè íü
áîëîâñîð÷, öàã ¿åòýéãýý õºë íèéë¿¿ëýí àëõàõ
çàëóóñ àðõè òàìõèéã “õîöðîãäñîí” ç¿éë ãýäãèéã
ÿñ ìàõàíäàà øèíãýýæýý. Òàìõè çóóñíààñ àìàíäàà
èíýýìñýãëýë òîäðóóëàõ, àðõè óóñíààñ öýâýð óñ
áàðèí àëõëàõ íü îð÷èí ¿åèéí ýð¿¿ë áèåòýé, ýð¿¿ë
ñýòãýëãýýòýé, äýëõèéí õ¿íèé ò¿ãýýìýë íýãýí òºðõ
áîëæýý.
Àðàé ººð òàëààñ íü äàõèàä òàéëáàðëàæ ¿çüå. Õ¿í
ÿàãààä õ¿¿õýäòýé áîëîõîîðîî ýýæ íü, ààâ íü, àõ
íü, ýìýý íü, ºâºº íü òàìõèíààñ ãàð÷äàã âý? ßìàð
÷ ýì÷èëãýý, íààëò, íèêîòèí îðëóóëàã÷ã¿éãýýð???
Àðãàã¿é ø¿¿ äýý. Òýäíèé àìüäðàëä þóãààð ÷ ¿ë
îðëóóëàõ, ñýòãýëèéã íü “ýéôîðè”-ä îðóóëàã÷
òýäíèé áÿöõàí õóóëáàð ¿ð íü ýíý õîðâîîä
ìýíäýëëýý ø¿¿ äýý. ªºäººñ íü á¿ëòèéòýë õàðàí
ìóøèëçàõ õ¿¿õäýý õàðààä òýäýíä ñýòãýëèéí
òààëàìæòàé áàéäàëä îðæ, ò¿¿íèéõýý òºëºº
àæèëëàæ, àìüäðàõàä þó ÷ ñààä áîëîõã¿é, þóíû
÷ ºìíº ñºõðºõã¿é ìýò ñàíàãäàíà. Þóí ºíººõ
àðõè, òàìõè. Òýäýíä òýãñíýýñ áàë÷èðõàí ¿ðäýý
ýíý àðõè, òàìõèíä ¿ðäýã “èõ ìºí㺺ð” áÿöõàí
õºëä íü òààðñàí áîéòîã àâ÷ ºãºõ íü õýäýí ìÿíãà
äàõèí èë¿¿ òààøààë ºãºõ áîëíî.
ÎËÄÑÎÍ ÁÎËÎÌÆÈÉà Á¯¯ ÀËÄ.
Æèøýý àâààä ¿çüå. ¯íýíäýý áè áàñ èõ è÷èìõèé
íºõºð ë 人. ßíç á¿ðèéí ñóðãàëò, õóðëûí ¿åýð
“Ñàéí äóðààðàà ãàð÷ èðýõ õ¿í áàéíà óó?” ãýõ
ìýòèéí àñóóëòààñ áóëòàí ñàíäàë ðóóãàà øèãäýí
äîîø õàðàí ñóóõ õ¿ì¿¿ñèéí òîîíä áè ººðºº
îðíî ë äîî. ¯¿íèéãýý ìýääýã ó÷èð áàñ çàðèì
íýã òîõèîëäîëä “çîðèã ãàðãàñàí” áàéäàã þì.
“Ñàéõàí”, “ìóíäàã” õ¿ì¿¿ñòýé óóëçàõ, ÿðèà
ºðí¿¿ëýõ áîëîìæèéã á¿¿ àëä.
ßã òèéì æèøýýã õýëüå. Áè 3-ð äàìæààíû çóí
ÄÝÌÁ (Äýëõèéí Ýð¿¿ë Ìýíäèéí Áàéãóóëëàãà)-ûí
á¿ñèéí óóëçàëòàí äýýð îð÷óóëàã÷, ñàéí äóðûí
àæèëòíààð ÿâæ áàéõäàà íýãýí óëñûí ýðäýìòýíòýé
ÿðèëöàõ áîëîìæ îëäñíîî îäîî õ¿ðòýë ñàíàäàã
þì. Òýð ¿åä áè ÿðèàã íü áè÷èæ òýìäýãëýõ æèæèã
äýâòýðòýé ÿâñíàà îëçóóðõäàã þì. Àëò øèã ÿðèàíû
òàë íü õèéñ÷ àëãà áîëæ áîëîõ áàéñàí. Îð÷óóëàã÷
íàð îëîí ìàøèíä õóâààãäàæ ÿâëàà. Áè òýð

õ¿íèéã õóðëûí ¿åýð òîì ýðäýìòýí, áèåý àâ÷ ÿâàõ
áàéäàë õàðèëöààãààð íü õàâüã¿é èë¿¿ áîëîõûã
ìýäýæ ò¿¿íèé ìàøèíä õóâèàðëàãäàõ õ¿ñýëòýéãýý
åðºíõèé çîõèîí áàéãóóëàã÷èä óðüä÷èëàí õýëýí
çºâøººðºë àâñàí þì. Ò¿¿íòýé áè àíàãààõûí
ñýäâýýñ ýõëýýä öààøàà õàëüæ óëñ îðíû õºãæëèéí
òóõàé àñóóäàë áîëñîí þì. Íàäàä ìàø ýíãèéíýýð
óëñ îðîí õºãæèíº ãýæ þó áîëîõûã òàéëáàðëàæ,
ñýíõð¿¿ëæ áàéñàí þì. Òýðýýð õóðàëä èðýõýýñ
ºìíº ìàíàé îðíû òóõàé íýâòýðõèé òîëèíîîñ
óíøèæ òàíèëöñàí, ò¿¿õ ¸ñ çàíøëûí òàëààð çàðèì
òàëààð íàäààñ èë¿¿ Ìîíãîëûã ìýäýæ áàéñàí íü
ñàíàà çîâìîîð ø¿¿. Õýëìýãä¿¿ëýëòýýð òàíàé óëñ
õàìàã îþóíëàã õ¿ì¿¿ñýý àëäñàí. Óëñûí õºãæëèéí
öààíà ºíäºð áàéøèí áàðèëãààñ èë¿¿ òóõàéí
îðíû õ¿ì¿¿ñèéí õºãæèë, îþóíëàã, õ¿ì¿¿íëýã
¸ñ áàéäàã áîëîõûã ÿñ ìàõàíä ìèíü øèíãýòýë
îéëãóóëàâ. Ìàíàé í¿öãýí óóëíóóä ðóó çààâ.
Òàíàé îðîí æèøýý íü ºðãºí óóäàì íóòàãòàé,
ýíý äàâóó òàëàà àøèãëàí “Ìîä òàðü”, “Äýëõèéã
ìîäîîð õàíãà” ãýâ. Áè ìàíàéõ öàã óóðûí õóâüä
ìîä óðãàõ óãààñàà áîëîìæ ìóóòàé ãýòýë óóëíû
öààä öººõºí ìîä ðóó çààæ “Ýíý áîë ìîä óðãàõ
áàòàëãàà” ãýæ íàäàä ìàä òàâèâ. Öààø ÿâòàë
ñ¿¿íèé á¿ä¿¿í ¿íýý ð¿¿ çààæ “òóðàíõàé áàéíà”
ãýõýä áè èõ ãàéõàæ áèëýý. Áèäíèé ìýäýõ îâîî ë
“á¿ä¿¿í” ¿íýý áàéñàí ãýòýë òýð ýðõýì ãîëñîí.
¯íýíäýý ñ¿¿íèé ÷èãëýëèéí ¿íýý ÿçðàõ ìýò òàðãàí
áàéæ ãýìýý íü ñ¿¿íèé ãàðö èõòýé áàéõ þì áèëýý.
Áè õîæèì æèíõýíý ñ¿¿íèé, ìàõíû ÷èãëýëèéíõèéã
№ Íîìûí õàâòàñ Íîìûí íýð
1
“Äýëõèé
Ẻðºíõèé áèø”
“The world is flat”
“Äîðè èäýð
ä¿¿äýý”
ÕÈ×ÝÝËÝÝÑ ÃÀÄÓÓÐÕ ÕªÃÆÈË
íü õàðñàí þì. ¯¿íýýñ õîéø áè ãàäóóð ÿâàõäàà,
ãóäìààð àëõàõäàà àëèâàà ç¿éëèéã, ýðãýí òîéðíîî
îëîí òàëààñ íü ýðãýö¿¿ëæ õàðàõ áîëñîí þì. Áè
òýð õ¿íä Ìîíãîë óëñûí èðýýä¿éí òºëºº èõ ñàíàà
çîâæ áàéãàà, áè ýíý óëñûí èðýýä¿éí óäèðäàã÷
áîëíî ãýæ èòãýëòýéãýýð õýëýõýä íàìàéã “Òà
óäèðäàã÷ áîëîõûí òóëä ýõëýýä ººðèé㺺 áýëä”
ãýâ. ßàæ ãýâýë? Íàìàéã óäèðäàã÷, ìàíëàéëàã÷
áîëîõûí òóëä äàðààõü 3 ç¿éëèéã ñàéòàð ñóäàë
ãýñýí þì. Ýíý òàëààð áè÷âýë àõèàä íýã íîìíû
äàéòàé þì áîëíî. Áè ýíý òàëààð áàñ áîäñîí þì
áàéãàà. Áè÷ýýä ýõýëñýí.
¯¿íòýé àäèëààð ýíý äýëõèé äýýðõ õ¿í òºðºëõòíèéã
ìºíõèéí óéòãàð ãóíèã, ãàíöààðäàë, çîâëîíã
ãýòëýõ àðãûã áóðõàí áîäîæ îëæýý. Ýíý áîë
“ÍÎÌ”. Ò¿¿íèé íàéçóóä áîëîõ ñàéõàí êèíî, ñóóò
õ¿ì¿¿ñ, ÿðóó òàíñàã õºãæì¿¿ä þì. Íàäàä ýíý
á¿õýí áàéõàä àðõè òàìõè øèã õýðýãã¿é, äýìèé
ñýëã¿¿öýõ øèã äóðã¿é àæèë áàéõã¿é. Áè ýäíèéã
òîîõã¿é.
Òèéì ýý. ×è ººðèé㺺 õóðöëàã÷ ç¿éëòýé áàé.
Òýãâýë ÷àìä àìüäðàë àìòòàé, òýð ÷èãýýðýý óòãà
ó÷ðààð ä¿¿ðýí ñàíàãäàõ áîëíî.
“ÇÀËÓÓ Õ¯ÍÈÉ ØÈÐÝÝÍÈÉ ÍÎÌ”-îîñ
ò¿¿âýðëýæ àâàâ.
Çàëóó õ¿íèé çààâàë óíøèõ 100 íîìûí
æàãñààëòààñ:
Çîõèîã÷ Òîâ÷ àãóóëãà
Thomas Ìàø ñàéí ñóäàëãàà, øèíæèëãýý, áîäðîë,
L.Friedman, 2005 ýðãýö¿¿ëýë, õºäºëìºð ç¿òãýëèéí ä¿íä áèé
áîëñîí íîì. 21-ð çóóíû äýëõèéä ººðèé㺺
Îð÷óóëãà: õààíà ÿâæ áàéãààã ìýäýðýõýä òóí òóñòàé
Ì.Îòãîíï¿ðýâ íîì. Ýíý õàâòãàé, ºðñºë人íèé åðòºíöºä
íàð. õýðõýí ýñýí ìýíä ¿ëäýõ âý? Òà ýíý òóõàé
áîäîæ àìæñàí óó? ¯¿íä ººðèé㺺 áýëäýæ
“äàñãàëæóóëàõàä” þó õèéæ áàéãàà âý?
Áààáàð, 2005 Áààáàðûí ýíý íîìûã åð íü äóíä ñóðãóóëüä
áàéõäàà îëîîä óíø÷èõ õýðýãòýé. Ä¿¿
íàðòàà ýíý íîìûã áè îëîí þì ÿðèõûíõàà
îðîíä çààãààä ºã÷äºã þì. ªºðººð õýëáýë
çàëóó õ¿íèé òàðõèíû “õîîë”-íû æîð
ýíä áèé. Òàðõèà ºëñãºâºë èõ ìóó ø¿¿,
“ìàíãàð” áîëíî.
ÎÞÓÒÀÍ 2009 131
 ÕÈ×ÝÝËÝÝÑ ÃÀÄÓÓÐÕ ÕªÃÆÈË

“Õîðâîî äýëõèé Êèì ¯ Æ¿í

óóæèì, õèéõ Ñîëîíãîñ óëñûã “ÿñíû” õºäºëìºð÷ çàëóóñ
àæèë èõ áàéíà” àâ÷ ãàðñíûã ýíä îéëãîõ áîëíî. Çàëóó õ¿í
ÿàæ àìüäðàëàà çîõèîõ ¸ñòîé íýã ¿ãýýð
áîë “Õºäºëìºð õ¿íèéã áèé áîëãîíî”
ãýäãèéã áàòàëæ ÷àäñàí íîì. Íîìîíä
øóäàðãà ºðñºë人í áîë õºãæëèéí íýã
íóóö ãýäãèéí áàñ ºã¿¿ëñýí. Ìàíàé çàëóóñ
¿íýíäýý ñàéí ñóðàëöàõ, ìàíëàéëàõ ñýäýë
áàãà áàéíà. Ó÷èð íü òýãñýí òýãýýã¿é íýã
õóâèéí ñóðãóóëüä ÷ þì óó îðæ áàéíà.
Ãýòýë ýíý óëñàä ñóðãóóëèà ìóóõàí òºãññºí
õ¿í áîë íàñààðàà õ¿íä çàðàãäàæ, õ¿ñýë
ìºðººäºë íü ç¿¿ä çýðýãëýý áîëîõ òèéì
õàòóó “õóóëüòàé”. Òèéì ÷ ó÷ðààñ çàëóóñ íü
ºäºð á¿ð, àëõàì á¿ðäýý õºäºëìºðëºäºã.
Àæèë, õºäºëìºðèéã õ¿íäýëäýã.

4
Ñèíãàïóðè óëñûí åðºíõèé ñàéä, äýýä
”Áóóðàé îðíîîñ Ëè Ãóàí ßàî àëáûã îëîí æèë õèéñýí Ëè Ãóàí ßàî
áóñäûí ìàíëàéä Ñèíãàïóðûã áàéãàëèéí ÿìàð íýã
õ¿ðñýí çàìíàë” (Ìîíãîë õýë äýýð áàÿëàãã¿é, òóñãààð òîãòíîëîî äºíãºæ
îð÷óóëàãäñàí) çàðëààä áàéñàí õýäõýí çàãàñ÷äààñ
(Ñèíãàïóð óëñûí á¿ðäñýí áîëîîã¿é ýý, õîîðîíäîî íýã ºäºð
ò¿¿õ) áàéëäààë ñàë÷èõ 3 ¿íäýñòíýýñ á¿òñýí
õýö¿¿ õ¿íä ¿åýñ íü îäîîãèéí Àçèéí áàð
óëñ Ñèíãàïóð áîëãîñîí ò¿¿õýí çàìíàë.
Çîõèîã÷èéí “...ýíý íîìûã áè Ñèíãàïóðûí
ºíººãèéí òîãòâîðòîé áàéäàë, ýäèéí
çàñãèéí ºñºëò, õºãæèë äýâøëèéã èéì ë
áàéõ ¸ñòîé ìýòýýð îéëãîõ áîëîîä áàéãàà
çàëóó ¿åèéíõýíä çîðèóëæ áè÷ëýý...” ãýñýí
¿ã ¿íýõýýð ñýòãýë õºäºëãºñºí ø¿¿.

5
1776 îíä ”¯íäýñòíèé áàÿëàã”-èéí ìºí
“¯íäýñòíèé Adam Smith, ÷àíàð, ó÷èð øàëòãààíû ëàâëàãàà íýðòýé
áàÿëàã” 1790 õî¸ð áîòü, 1 000 õóóäàñ á¿õèé íîì
õýâëýãäýí ãàðñàí íü. äýëõèéí õóâü çàÿàíä
“The Wealth of àñàð èõ íºëºº ¿ç¿¿ëýõ õóâü òàâèëàíòàé
Nations” áàéæýý.Ýäèéí çàñãèéí óõààí áîë þóí
ò¿ð¿¿í íèéãìèéí óõààíû íýã ãîë ñàëáàð.
Òà ýäèéí çàñàã÷ áîëîõã¿é ÷ ãýñýí. Øóóä
õýëýõýä ìºíãº, êàïèòàë õóðèìòëóóëàõààð
“ºðñºëäººí” ÿâàãäàæ áàéãàà áèç äýý.
Àõóé àíõäàã÷ þì àà. “Õ¿í á¿ð ººð
ººðñäèéíõºº òºëºº àìüäðàõàä, òýð íü
íèéãìèéí òºëºº áîëæ, ýöñèéí á¿ëýãò
ávãäýýðýý õîæèíî” ãýñýí ò¿¿íèé ñàíààã
õýëüå. Çàëóó òà ººðèé㺺 “áîðëóóë÷èõ”,
òýãâýë ýõ îðîíäîî òà áîðëóóëàëò õèéæ
áàéíà. Õ¿í á¿ð äîð á¿ðýý õè÷ýýãò¿í.

132 ÎÞÓÒÀÍ 2009

 ÕÈ×ÝÝËÝÝÑ ÃÀÄÓÓÐÕ ÕªÃÆÈË

Çàëóó õ¿íèé çààâàë ¿çâýë çîõèõ 100 êèíîíû æàãñààëòààñ:

№ Çóðàã Êèíîíû íýð Íàéðóóëàã÷ Òîâ÷ àãóóëãà

Ìàòåìàòèê÷ John Nash-í áîäèò ò¿¿õýýñ ñýäýâëýñýí

Beautiful Mind Akiva Goldsman áºãººä øèçîôðåíè ºâ÷òýé òýðýý𠺺ðèéíõºº
çîõèîë ºâ÷íèéã äàâàí äèéëæ, Íîáåëèéí øàãíàëûí ýçýí
áîëäîã. Ýíý êèíîíä àìáèöòàé, øèíæëýõ óõààíä
Ron Howard äóðòàé, çîæèã îþóòàí çàëóó ÿàæ ìºðººäºë人
íàéðóóëãà. õ¿ðýõèéí òºëºº òýìöñýí òóõàé ãàðíà. Ò¿¿íèé áàãø
òà íàðûí äóíäààñ õýí íü äàðààãèéí Ýéíøòåéí,
1 Ìîðç áîëîõ âý? Ìàòåìàòèê÷èä äýëõèéí 2-ð
äàéíûã, äóóñãàñàí ãýõ “ìîòèâàöè” èõ õ¿÷òýé
íºëººëäºã. Äýýð íü ýäãýøã¿é, òýâ÷èøã¿é ñýòãýöèéí
ºâ÷íèéã íü îéëãîæ, ò¿¿íèé äýðãýä ¿ðãýëæ õàìò
áàéæ ÷àäñàí ò¿¿íèé ýõíýð ¿íýõýýð ýíý êèíîíû íýð
“àãóó ñýòãýë” þì. Îäîî òýðýýð 80 íàñûã çîîãëîí
àìüä ñýð¿¿í ºã뺺 á¿ð èõ ñóðãóóëü ðóóãàà õè÷ýýë
çààõààð òîãòìîë öàãò ÿâäàã þì ãýíý ëýý.

Çàëóó õ¿íä òóëãàðäàã íèéòëýã àñóóäëóóä,

Forest Gump Robert Zemeckis Àìåðèêèéí òîâ÷ ò¿¿õ, õàéð äóðëàë, èíýýäýì
õîñîëñîí õ¿íä çààâàë íýãèéã áîäîãäóóëàõ êèíî.
Ýíý áîë áîäèò àìüäðàëààñ ñýäýâëýñýí êèíî
ãýäýã íü á¿ð àñóóäàëòàé. Äýëõèéã òîéð÷ óðò ñàõàë
2
óðãàòëàà ã¿éíý, øèðýýíèé òåííèñíèé îëîí óëñûí
òýìöýýí¿¿äýä îðîëöîíî, á¿ð ðîêí ðîëëûí ýöýã
Ýëüâèñ Ïðåñëèéí õî¸ð òèéøýý íàéãàí ãàíõàí
á¿æèãëýõèéã áÿöõàí õ¿¿ Forest Gump-ààñ
“õóëãàéëæýý”. Ýíý ìýò÷èëýí ¿çýõ þì èõ áèé.

“Òºãºëäºð õóóð÷” êèíî áîë õºãæìèéí òýð äóíäàà

Òºãºëäºð õóóð÷ Roman Polanski òºãºëäºð õóóðèéí ãàéõàìøèãò õºã àÿëãóóãààð
äýëõèéí 2-ð äàéíû õ¿íä õýö¿¿ öàãò õàâ÷èãäàæ ÿâñàí
åâðåé ¿íäýñòí¿¿äèéí äîòðîîñ õýðõýí òýìöýí àìüä
ãàð÷ áàéãààã õàðóóëäàã. Óã êèíî íü Wladyslaw
Szpilman õýìýýõ Ïîëüøèéí õºãæìèéí çîõèîë÷,
òºãºëäºð õóóð÷èéí ¿íýí áîäèò àìüäðàëààñ
ñýäýâëýí á¿òýýæýý. 1939 îíû 9-ð ñàðä Ïîëüø óëñ
ðóó Ôàøèñò Ãåðìàíû öýðýã õ¿÷ ò¿ðýí îðæ óëìààð
3 Ïîëüø óëñûã ýçëýí àâíà. Ôàøèñò Ãåðìàíû õ¿í
òºðºëõòíèé ò¿¿õýíä áàéãààã¿é õàìãèéí õàðãèñ
¿íäýñòýíã õàâ÷èõ õàâ÷èëãàä åâðåé ¿íäýñòí¿¿ä
õýäýí ñàÿàðàà ºðòñºí þì. ßã ë ýíý ò¿¿õýí ¿åèéã
óã êèíîíä Ïîëüøèéí Âàðøàâ õîòûí ðàäèîãèéí
òºãºëäºð õóóð÷èéí àìüäðàëààð íàéðóóëàã÷
Roman Polanski ìàø ñàéí õàðóóëæ ÷àäñàí.

ÎÞÓÒÀÍ 2009 133

 ÕÈ×ÝÝËÝÝÑ ÃÀÄÓÓÐÕ ÕªÃÆÈË

Äóíä ñóðãóóëèà ÷ òºãñººã¿é 17 íàñòàé õ¿¿ ýöýã ýõ

“×àääàã þì áîë Directed by íü ñàëñàí ã¿í øàíàëàëààñàà áîëæ õýðýí òýíýíý.
áàðèàðàé” Steven Spielberg. Òýãýõäýý òýð äóíä ñóðãóóëèéí áàãø, îíãîöíû
íèñãýã÷, Õàðâàðäûí èõ ñóðãóóëü òºãññºí çºâëºõ
ýì÷, õóóëü÷ ãýýä îëîí àæëûã “õóóðàì÷ààð” õèéíý.
“Catch me if you Ãýõäýý èõ ÷àäâàðëàã. ̺í îëîí áàíêèéã ëóéâàðäàæ
can” ö¿íõ ö¿íõýýð ä¿¿ðýí ìºí㺠îëíî. Ýöýñòýý ò¿¿íèé
ëóéâàð þó áîëæ äóóñàõ âý? Ò¿¿íèé èíãýæ ÿâñíû
4 öààä øàëòãààí íü þó áàéâ? Õýí áóðóóòàé âý?
¯çýýä óéäààõã¿éã ÿìàð ÷ áàéñàí 100% àìëàíà
äàà. Ýöñèéí ýöýñò çîðèëãî òýì¿¿ëýëã¿é, õ¿ñýë
ìºðººäºë人 õºòëºã人ã¿é òàíñàã, åð áóñûí
àìüäðàë óòãàãàã¿é, áîãèíî íàñòàéã ãàéõàëòàé
õàðóóëæýý. Ò¿¿íýýñ ãàäíà òàíä èõ îëîí ç¿éëèéã
îéëãóóëæ, ñýíõð¿¿ëæ ºãíº äºº.

It’s a wonderful Directed by Frank Ãàéõàìøèãòàé êèíî. Áè ãýæ õýí áý? Àìüäðàëààñ
Capra þó õ¿ñ÷ áàéíà? ãýýä ë îëîí îëîí àñóóëòûã
life ººðººñºº àñóóõàä õ¿ðíý.

Æîðæ Áýéëè áîë íýãýí æèæèãõýí õîòîä ºñ÷

òîðíèñîí ãàéõàëòàé òóñ÷, õºäºëìºð÷ çàëóó. Òýð
ààâûíõàà ýõë¿¿ëñýí àæëûã ¿ðãýëæë¿¿ëæ õ¿í
áîëãîíä òóñëàõûã õ¿ñíý. Ãýòýë õýíä ÷ òóñëàõûã
5 õ¿ñäýãã¿é, çºâõºí õàð àìèà áîääîã õ¿ì¿¿ñ áàñ
áàéíà. Ýöñèéí ýöýñò ººðèéíõºº õ¿ñýë ìºðººäëèéã
÷ îãîîðîí õ¿í áîëãîíä òóñàëæ ÿâàõ ¿åä Æîðæîä
ãýíýòèéí ãàé òîõèîëäîíî. Òýãýõýä òýðýýð óõààí
ñàíààãàà àëäàí àìèà õîðëîõûã îðîëäîõ ¿åä
ñàõèóñàí òýíãýð ò¿¿íä ò¿¿íã¿éãýýð ýíý õîò ÿìàð
áàéõ áàéñíûã õàðóóëàí àìüäðàëûí ¿íý öýíý, òýð
òóñìàà íýãèéí áèø íèéòèéí òºëºº àìüäàðñàí
õ¿íèé ¿íý öýíý ÿìàð áàéäãèéã õàðóóëíà.

Çàëóó õ¿íèé çààâàë òàíèëöâàë çîõèõ 100 ñóóò õ¿ì¿¿ñèéí æàãñààëòààñ:

Àæèë,
№ Çóðàã Íýð Òîâ÷õîí
ìýðãýæèë

Ýíý õ¿íèéã äîëëàð äýýðýýñ îëîí õàðñàí áàéõ. ×óõàì

1 Áåíæàìèí
Ôðàíêëèí
Ýðäýìòýí, õýí þì áý ãýæ ñîíèðõîæ ¿çñýí ¿¿. Òèéì ýý. Ýíý õ¿íèé
çîõèîí á¿òýýã÷, íàìòàð çºâõºí íàäàä ÷ áèø äýëõèéí áºìáºðöãèéí îëîí
óëñ òºð÷, õ¿íä õ¿÷òýé íºëººëñºí áàéõ. ßëàíãóÿà ò¿¿íèé õóâèéí
ôèëîñîôè÷, çîõèîí áàéãóóëàëò, çîðèëãî òºëºâëºãººò àìüäðàëûã íü
çîõèîë÷. ñîíèðõîîðîé. Îëîí ç¿éë áè÷ìýýð áàéãàà ÷ òà á¿ãäèéã
ººðñ人 äýëãýð¿¿ëæ çààâàë óíø ãýæ çàõèàä îðõè¸ äîî.

Ìàíü õ¿íèéã Ôðàíöûí õàòàí, õààí ýðõýì õ¿í. Òà ãýæ

2 “Âîëüòåð”
ÿí óõààíòàí, õ¿íäýëæ õàðüöäàã, òóõàéí öàã ¿åäýý äýëõèé äàÿàð
ýðäýìòýí “öóóòàé” õóðö óõààíòàí áàéâ. Øîîëñíîîð õ¿íèéã çàñ÷
õ¿ì¿¿æ¿¿ëíý ãýæ áàéõã¿é. Õàðèí ÷ òýíýã õ¿ì¿¿ñèéã
óóðëóóëæ, èíãýñíýýðýý óëàì òýíýã þì õèéõýä õ¿ðãýíý ãýæ
òýð õýëæ áàéæýý. ªºðºº õàðèí èõýñ äýýäýñ, íèéãìèéí
ìóó ìóóõàéã àéõã¿é “øîãëîäîã” áàéñàí þì. Ýíý õóðö
óõààíòíóóäûí ñóðãààë ¿ãñèéã îëæ óíøààðàé.

134 ÎÞÓÒÀÍ 2009


3 Ìàðè Êþðè
4 È.Êàíò
5 È.Íüþòîí
Çàëóó õ¿íèé çààâàë ñîíñâîë çîõèõ 100 ñóóò õºãæìèéí çîõèîëûí æàãñààëòààñ:
Çóðàã Íýð
1 The Beatles
2 Ïåòð Èëüè÷
×àéêîâñêèé
ÕÈ×ÝÝËÝÝÑ ÃÀÄÓÓÐÕ ÕªÃÆÈË
Õèìè, ôèçèêèéí ñàëáàðò 2 óäàà Íîáåëèéí øàãíàë àâñàí
ýðäýìòýí ¿ã¿é. Òýð òóñìàà ýìýãòýé ýðäýìòýí. Ò¿¿íèéã
Õèìè, ôèçèêèéí
0,1 ãð öàöðàã èäýâõò áîäèñîî ÿëãàõ ãýæ õýäýí òîíí
ñ à ë á à ð ò
í¿¿ðñ ëàáîðàòîðèéí æèæèã ºðººí人 îðóóëæ ÿëãàñàí
Í î á å ë è é í
ãýäýã. ͺõºð íü ò¿¿íèé õàìãèéí äîòíû çºâëºã÷, õàìòðàí
øàãíàëòàí.
ç¿òãýã÷ áàéñàí. Õîæèì íü õ¿¿õä¿¿ä íü òýäíèé àæëûã
çàëãàìæèëæ ìºí íýð àëäàðòàé ýðäýìòýä áîëñíûã õàðâàë
ñàéí ýöýã ýõ÷¿¿ä ÷ áàéñàí áîëîëòîé. Áè èéì äàé÷èí,
çàð÷èì÷, íÿìáàé Ìîíãîë ýìýãòýé÷¿¿ä, îõèäóóäûã ìýäíý,
õ¿íäýëäýã. Èéì õ¿÷èðõýã ýìýãòýé÷¿¿ä óëñ îðîíä õýðýãòýé.
Òîâ÷õîíäîî îõèäóóä ìààíü óíøèæ ¿çýýðýé ãýæ çàõèæ
áàéíà.
ÿí óõààíòàí, Ýíý õ¿íèé ôèëîñîôèéí øèíæëýõ óõààíä îðóóëñàí
óëñ òºð ñóäëàà÷ õóâü íýìýð, ººð÷ëºëò øèíý÷ëýëòèéã èõýýð ¿íýëäýã
þì áàéíà ëýý. Áè õàðèí ýíý õ¿íèé çàð÷èì÷, õóâèéí
çîõèîí áàéãóóëàëòûã èõ ¿íýëäýã. Ò¿¿íèéã îðîé ÿã 19
öàãò ñàëõèëàõààð ãàðàõàä õîòûíõîí íü öàãàà òààðóóëäàã
áàéñàí ãýäýã.
Àëäàðò ôèçèê÷, Áàñ ñîíèí þì ø¿¿. Íýýðýý ë ýíý ãàðèã äýëõèé ÷èíü òýð
ìàòåìàòèê÷, õÿçãààðã¿é åðòºíöºä ñýëýýä àëãà áîë÷èõã¿é ÿàãààä ÿã ë
îäîí îðîí÷ íýã çàìààðàà “ãýëäðýýä áàéäàã þì áý?”. ¯¿íä ò¿¿íýýñ
ºìíº ÿìàð ÷ ààâûí õ¿¿ õàðèóëò áîäîæ îëîîã¿é þì. Áàñ
ò¿¿íèé 80 õ¿ðòýë íàñëàõäàà öîî ýð¿¿ë ÿâñàí, ìºí øèíæëýõ
óõààí÷ õ¿í ãýõýä çàðèì òàëààð õ¿ëýýí çºâøººðººä òîëãîé
ñýãñýðñýí çýðãèéã íü ñîíèðõîæ îëæ óíøààðàé.
Òºðºë Òîâ÷ òàíèëöóóëãà
Òýä õºãæìèéí ò¿¿õýí äýõ ø¿¿ìæëýã÷äýýñ õàìãèéí
Ðîê-í- èõ òààøààãäñàí, öîìãèéí áîðëóóëàëòààðàà õàìãèéí
ðîëë>>Õèï àìæèëòòàé áàéñàí õàìòëàãóóäûí íýã þì. Òýäíèé
õîï õ¿ðòýë. “Yesterday”, “All My Loving”, “All You Need Is Love”,
“And I Love Her”, “Because”, “Help!”, “Here Comes the
Sun”, “Hey Jude” , “I Should Have Known Better”, “If I
Fell”, “I’ll Follow the Sun”, “No Reply”, “Ob-La-Di, Ob-
La-Da”, “Oh! Darling” STOP STOP. Èíãýýä çîãñîõã¿é áîë
äóóñàõã¿é íü ýý. ̺í òýäíèé 10 ãàðóé ñàéõàí êèíîíóóä
áèé. Òýð ¿åèéí çàëóóñûí àìüäðàëûã õàðààðàé. Ìèíèé
äóðòàé, õ¿ì¿¿ñ “äóðã¿é” “Across the Universe” äóóãààð
íýðëýñýí êèíî 2007 îíä ãàðñàí áàéíà ëýý. Ýíä
Áèòëçûí á¿õ ë õàìãèéí õàìãèéí äóóíóóäààð ìþçèêë
õèéñýí áàéíà ëýý. ¯å ¿åèéí äýëõèéí øèëäã¿¿ä Áèòëçûã
ñîíñ÷ õºãæìèéí ÀÂÑ ñóð÷ áàéñàí þì, áàéñààð ÷ áàéõ
áîëíî.
Ï.È.×àéêîâñêèéí “Õóíò íóóð”, “Øåëêóí÷èê”,
Îðîñûí “Íîéðññîí ã¿íæ” ãýñýí ãóðâàí á¿æãèéí æ¿æèã áîë
õºãæìèéí äýëõèéí áàëåòûí íî¸í ãóðâàí îðãèë àæýý. Ò¿¿íèé
çîõèîë÷ YII ñèìôîíè, Áàðõàðîëëà, “Çóðãàäóãààð ñàð”, 6-ð
ñèìôîíèéí òóñëàõ ñýäâýýñ, “Áÿöõàí öýðãèéí ìàðø”
Íåïîëü äóó áàñ àëäàðòàé á¿òýýë¿¿ä íü. Øèíý ¿åèéí
ñýõýýòýí çàëóóãèéí óóð àìüñãàëûã ººðòºº òºð¿¿ë.
Í¿äýý íýý.
ÎÞÓÒÀÍ 2009 135
 ÕÈ×ÝÝËÝÝÑ ÃÀÄÓÓÐÕ ÕªÃÆÈË

Air On The, Brandenburg Concertos No.3, ò¿¿íèé äîòîð

3 Johann Sebastian Ãåðìàíû îãøîîñîí “Cello Suite No.1 i-Prelude” á¿òýýë áàéíà.
Bach ñîíãîäîã Áðàíäåíáóðãèéí 1-ð êîíöåðò õàìãèéí ñýòãýëä õ¿ðñýí
õºãæìèéí íü. Ñóóò õºãæìèéí çîõèîë÷èéã äýëõèé äàÿàð ñîíññîîð
æàãñààëò ë áàéíà. Ñóäàëãààãààð ò¿¿íèé á¿òýýëèéã õàìãèéí
ºíäºð îþóíû ÷àäàâõòàé ãýñýí õ¿ì¿¿ñ ñîíñäîã áîëîõ íü
òîãòîîãäæýý. Ñýòãýõ¿éí öàð õ¿ðýýã òýëäýã àæ.

Ò¿¿íèéã êèíî õºãæìèéí “Áåòõîâåí“ õýìýýí

4 Ennio Morricone Ðîìûí ºðãºìæèëäºã. Ò¿¿íèé õºãæìèéã íü áè÷ñýí êèíîíóóäûã
õºãæìèéí æàãñààÿ. Ýíý íîìíû êèíîíû æàãñààëò ãýñýí õýñýãò
çîõèîë÷ èõýíõè íü îðæýý.

A Fistful of Dollars (1964), For a Few Dollars More (1965),

The Good, the Bad and the Ugly (1966), Once Upon a
Time in the West (1968) as well as The Great Silence
(1968), and My Name Is Nobody (1973). ßëàíãóÿà äàðààõ
êèíîíû õºãæìèéã äýëõèé äàÿàð ø¿òýí áèøèðäýã áèëýý.
The Thing (1982), Once Upon A Time In America (1984),
The Mission (1986), The Untouchables (1987), Cinema
Paradiso (1988), Lolita (1997),The Legend of 1900
(1998), Malèna (2000), Mission to Mars (2000) and
Fateless (2005).
5
Ò¿¿íèé òîãëîñîí “òîì÷óóäûí” òóóðâèñàí á¿òýýë¿¿ä
Richard Ôðàíöûí ãàéõàëòàé. Òýäíèé á¿òýýë¿¿äèéã àõèí àìèëóóëñàí
Clayderman òºãºëäºð õóóð÷ ãýëòýé. Ìîöàðòààñ The Beatles, ÀÂÂÀ õ¿ðòýë á¿ãäèéã
ãàéõàëòàé òîãëîæýý. Ìàãàäã¿é ò¿¿íèé òîãëîñîí àÿçûã
ýõëýýä ñîíñâîë ñîíãîäîã õºãæìèéí ñàéõíûã èë¿¿
îéëãîæ, àìòøèíà ø¿¿. ªã뺺 àæèë, ñóðãóóëüäàà ÿâàõààñ
ºìíº ñîíñîõ ñàéõàí ø¿¿.

© Çîõèîã÷èéí ýðõýýð õàìãààëàãäñàí.

“Çàëóó õ¿íèé øèðýýíèé íîì” íîìûí òóõàé ñàíàë, õ¿ñýëòèéã
bayasgalan_hsum@yahoo.com õàÿãààð õ¿ëýýæ àâ÷ áàéíà.

136 ÎÞÓÒÀÍ 2009

Á ¿ ë ý ã 2
æ - Î þ ó ò à í
ò î ã ò î î ì
Õóóëü ì , ì ý äýýëýë
óð à
ë ü ò î ã ò îîìæ, æ í ò àëààðõ
ûí õ ó ó àì æ è é
. 1 Á î ëîâñðîë á ó ö à ë ò ã¿é òóñë
2 ë,
é í ñ à í ãèéí çýý
ðè
2.2 Òº ð û í áîëîí
ë éí ã à ç
ìýäýýëý ò ý ò ã ý ë ýã, çàñãè
õ
à à ä à ä ñóðàëöà
ä ºð
2.3 Ãà ã ý ë ý ã ò õºòºëá
íò ý ò
äîòîîäû àìøóóë
àë
í à ë , ó ð
àã
. 4 Î þóòíû ø îëáîî
2 õ àëò
ã î ë û í îþ ó ò í û
, ó ò à ñ í û æàãñà
îí ãà
2.5 Ì ã ò ý é á à éãóóëëà
ý
Î þ ó òàíä õýð
2.6
â ë ý í í èéòëýë
ý
þóòíû õ
2.7 Î

ÎÞÓÒÀÍ 2009 137

 ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË

2.1 ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ, ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ

ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÕÓÓËÜ

2002 îíû 5 äóãààð ñàðûí 3-íû ºäºð
Óëààíáààòàð õîò

ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ

ÍÝÃįÃÝÝÐ Á¯ËÝà 3.1.4.”áîëîâñðîëûí ò¿âøèí” ãýæ òóõàéí øàòàíä

ýçýìøâýë çîõèõ ñóðãóóëèéí ºìíºõ, áàãà, äóíä,
Íèéòëýã ¿íäýñëýë
äýýä áîëîâñðîëûí àãóóëãûí ñòàíäàðòààð
1 ä¿ãýýð ç¿éë. Õóóëèéí çîðèëò òîãòîîñîí ìýäëýãèéí õýìæýýã;
1.1.Ýíý õóóëèéí çîðèëò íü áîëîâñðîëûí 3.1.5.”ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà” ãýæ áîëîâñðîëûí
¿íäñýí çàð÷èì, òîãòîëöîî, àãóóëãà, óäèðäëàãà, íýã áóþó õýä õýäýí ò¿âøíèé áîëîâñðîëûí
çîõèîí áàéãóóëàëò, áîëîâñðîëûí õàðèëöààíä àãóóëãûã õýðýãæ¿¿ëäýã õóóëèéí ýòãýýäèéã;
îðîëöîã÷äûí ýðõ, ¿¿ðýã, õ¿ëýýõ õàðèóöëàãûã
3.1.6.”àëáàí áîëîâñðîë” ãýæ áîëîâñðîëûí
òîäîðõîéëæ, èðãýíèé ñóð÷ áîëîâñðîõ ýðõèéã
àëáàí ¸ñíû áàéãóóëëàãààð äàìæóóëæ,
õàíãàõòàé õîëáîãäñîí íèéòëýã õàðèëöààã
ñóðàëöàã÷èéí åðºíõèé áîëîí ìýðãýæëèéí
çîõèöóóëàõàä îðøèíî.
çîõèõ ò¿âøíèé áîëîâñðîë ýçýìøèõ õýðýãöýýã
2 äóãààð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëü õàíãàäàã áîëîâñðîëûí çîõèîí áàéãóóëàãäñàí ¿éë
òîãòîîìæ àæèëëàãààã;
2.1. Áîëîâñðîëûí òóõàé 3.1.7.”àëáàí áóñ áîëîâñðîë”
õóóëü òîãòîîìæ íü Ìîíãîë ãýæ áîëîâñðîëûí àëáàí ¸ñíû
Áîëîâñðîëûí õóóëü òîãòîîìæ,
Óëñûí ¯íäñýí õóóëü, ýíý æóðàì òîãòîëöîîíîîñ ãàäóóð èðãýíä
õóóëü, Ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîëûí ¿éë÷èëãýý
Õóóëü ýðõ ç¿éí õ¿ðýýíä îþóòàí
áîëîâñðîëûí òóõàé, Áàãà, ãýæ õýí áý ãýñýí àñóóëòûí ¿ç¿¿ëýõ çîõèîí áàéãóóëàëòòàé
äóíä áîëîâñðîëûí òóõàé, õàðèóã îëîõîä ýíýõ¿¿ á¿ëýã ¿éë àæèëëàãààã;
Äýýä áîëîâñðîëûí òóõàé, òàíüä òóñëàíà. Îþóòíóóäûí
àìüäðàëä ºäºð òóòàì íºëººëäºã 3.1.8. “áàãö öàã” ãýæ äýýä áîëîí
Ìýðãýæëèéí áîëîâñðîë,
õýðíýý òýäíèé òºäèéëºí ñàéí ìýðãýæëèéí áîëîâñðîëûí
ñóðãàëòûí òóõàé õóóëü áîëîí ìýääýã¿é õóóëü òîãòîîìæ àãóóëãûí áàãòààìæèéã õýìæèõ
òýäãýýðòýé íèéö¿¿ëýí ãàðãàñàí ä¿ðýì æóðìûã ýíýõ¿¿ á¿ëýãòýý
íýãæèéã.
õóóëü òîãòîîìæèéí áóñàä íèéòýëëýý.
àêòààñ á¿ðäýíý. 3.1.9.“õºãæëèéí áýðõøýýëòýé
ñóðàëöàã÷” ãýæ òºðºëõèéí
2.2. Ìîíãîë Óëñûí îëîí óëñûí ãýðýýíä ýíý
áîëîí óäàìøëûí ýìãýã ººð÷ëºëò, ýñõ¿ë îñîë,
õóóëüä çààñíààñ ººðººð çààñàí áîë îëîí óëñûí
ãýìòëèéí óëìààñ ñýòãýö, îþóí óõààí, ìýäðýõ¿éí
ãýðýýíèé çààëòûã äàãàæ ìºðäºíº.
÷àäàâõè íü àëäàãäñàí, ò¿¿í÷ëýí áèå ýðõòýí íü
3 äóãààð ç¿éë. Õóóëèéí íýð òîìú¸î ãýìòñýíýýñ ñóðàëöàõ áîëîìæ íü õÿçãààðëàãäñàí
ñóðàëöàã÷èéã;
3.1.Ýíý õóóëüä õýðýãëýñýí äàðààõü íýð òîìú¸îã
äîð äóðäñàí óòãààð îéëãîíî: 3.1.10.”ñóðãàëòûí îð÷èí” ãýæ áîëîâñðîëûí
ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëýõýä øààðäàãäàõ
3.1.1.”á¿õ íèéòèéí åðºíõèé áîëîâñðîë” ãýæ 12 ìàòåðèàëëàã íºõöºë áîëîí ñóðàõ, ñóðãàõ
æèëèéí ñóðãàëòûí àãóóëãûí ò¿âøèíã; õàðèëöààã;
3.1.2.”ñóóðü áîëîâñðîë” ãýæ 9 æèëèéí ñóðãàëòûí 3.1.11.“òºëºâøèë” ãýæ ñóðàëöàã÷èéí õ¿ì¿¿æèë,
àãóóëãûí ò¿âøèíã; èòãýë ¿íýìøëèéí öîãöûã;
3.1.3.”áîëîâñðîëûí àãóóëãà” ãýæ áîëîâñðîëûí 3.1.12.“áîëîâñðîëûí íèéãìèéí àæèëòàí”
òóõàéí ò¿âøèíä ýçýìøâýë çîõèõ ìýäëýã, ÷àäâàð, ãýæ ñóðàëöàã÷, ýöýã ýõ áîëîí áàãøèéí
äàäàë, òºëºâøëèéí öîãöûã;

138 ÎÞÓÒÀÍ 2009


õàðèëöàà, òýäíèé íèéãìèéí àñóóäëààð ¿íýëãýý
õèéõ, ãàíöààð÷èëñàí áîëîí á¿ëýãò ÷èãëýñýí
ìýðãýæëèéí çºâëºãºº ºãºõ çàìààð íèéãìèéí
ñºðºã ¿çýãäëýýñ õ¿¿õäèéã óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ,
òýäíèé òºëºâøèë, õàìòûí àæèëëàãààíä äýìæëýã
¿ç¿¿ëäýã ìýðãýæèëòýíã.
4 ä¿ãýýð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí çîðèëãî
4.1.Ìîíãîë Óëñûí áîëîâñðîëûí çîðèëãî íü
èðãýíèéã îþóí óõààí, ¸ñ ñóðòàõóóí, áèå áÿëäðûí
çîõèõ ÷àäàâõèòàé, õ¿ì¿¿íëýã ¸ñûã äýýäëýí
ñàõèäàã, áèå äààí ñóðàõ, àæèëëàõ, àìüäðàõ
÷àäâàðòàé áîëãîí òºëºâø¿¿ëýõýä îðøèíî.
5 äóãààð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí ¿íäñýí çàð÷èì
5.1.Áîëîâñðîëûí ¿íäñýí çàð÷èì íü:
5.1.1.áîëîâñðîëûã òýðã¿¿ëýõ ñàëáàð áîëãîí
õºãæ¿¿ëæ, òºðèéí èâýýë, çîõèöóóëàëò, òºð, îëîí
íèéòèéí õÿíàëòàä áàéëãàíà;
5.1.2.Ìîíãîë Óëñàä áîëîâñðîë íü õ¿ì¿¿íëýã,
àðä÷èëñàí, òàñðàëòã¿é, á¿õ íèéòýä õ¿ðòýýìæòýé
áàéõ áºãººä ¿íäýñíèé áîëîí õ¿í òºðºëõòºíèé
ñî¸ë èðãýíøëèéí ¿íýò ç¿éëñ, äýâøèëò ºâ
óëàìæëàë, øèíæëýõ óõààíä òóëãóóðëàíà;
5.1.3.áîëîâñðîë ýçýìø¿¿ëýõ àðãà, õýëáýð,
ñóðàëöàã÷èéí õýðýãöýý, õóâèéí áîëîí õºãæëèéí
îíöëîãò íèéöñýí îëîí õóâèëáàðòàé, ÷ºëººòýé,
íýýëòòýé áàéíà;
5.1.4.èðãýíèéã ñóð÷ áîëîâñðîõîä ¿íäýñ óãñàà,
õýë, àðüñíû ºíãº, íàñ, õ¿éñ, õºãæëèéí îíöëîã,
ýð¿¿ë ìýíä, íèéãìèéí ãàðàë, áàéäàë, õºðºíãº
÷èíýý, ýðõýëñýí àæèë, àëáàí òóøààë, øàøèí
ø¿òëýã, ¿çýë áîäëîîð íü ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõã¿é
áàéõ, ýõ õýëýýðýý ñóð÷ áîëîâñðîõ òýãø áîëîìæ,
íºõöºëººð õàíãàíà;
5.1.5.íèéãýì, èðãýíèé ýðõ àøèã, ýð¿¿ë ìýíä,
àþóëã¿é áàéäàëä ñºðºã íºëºº á¿õèé ñóðãàëò
çîõèîí áàéãóóëàõûã õîðèãëîíî;
5.1.6.ºì÷èéí òºðºë, õýëáýðèéã õàðãàëçàõã¿éãýýð
áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãàä àäèë òýãø õàíäàíà.
6 äóãààð ç¿éë. Èðãýíèé ñóð÷ áîëîâñðîõ
¿íäñýí ýðõ, ¿¿ðýã
6.1.Ìîíãîë Óëñûí èðãýí á¿õ øàòíû áîëîâñðîëûã
õóóëüä çààñàí íºõöºë, æóðìûí äàãóó òºëáºðã¿é
áóþó òºëáºðòýéãýýð ñóð÷ ýçýìøèõ, àæèë
ýðõëýõèéí çýðýãöýý ñóðàëöàõ ýðõòýé.
6.2.¯íäñýí õóóëüä çààñíû äàãóó òºðººñ á¿õ
íèéòèéí åðºíõèé áîëîâñðîëûã òºëáºðã¿é
îëãîíî.
ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË
6.3.Ìîíãîë Óëñûí èðãýí ñóóðü áîëîâñðîë çààâàë
ýçýìøèõ ¿¿ðýãòýé.
6.4.Èðãýí òîäîðõîé õóãàöààíä ìýðãýøèë
äýýøë¿¿ëýõ ñóðãàëòàä õàìðàãäàõ, áèå äààí
ñóðàëöàõ çàìààð áîëîâñðîë, ìýðãýøëèéí óð
÷àäâàðàà áàéíãà äýýøë¿¿ëæ áàéõ ¿¿ðýãòýé.
7 äóãààð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí òîãòîëöîî
7.1.Ìîíãîë Óëñàä áîëîâñðîëûí òîãòîëöîî íü
àëáàí áà àëáàí áóñ áîëîâñðîëûí íýãäýë áàéõ
áºãººä ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîí áàãà, äóíä, äýýä
áîëîâñðîëîîñ á¿ðäýíý.
7.2.Àëáàí áîëîâñðîëûí àãóóëãà, ñòàíäàðòûã
õóóëüä çààñàí æóðìûí äàãóó òîãòîîíî. Àëáàí áóñ
áîëîâñðîëûí àãóóëãà ÷ºëººòýé áàéíà.
8 äóãààð ç¿éë. Áîëîâñðîë ýçýìøèõ àðãà,
õýëáýð
8.1.Èðãýí íü áîëîâñðîëûã àëáàí áîëîí àëáàí
áóñ ñóðãàëòààð ýçýìøèæ áîëíî. Àëáàí ñóðãàëò
íü ºäºð, îðîé, ý÷íýý, ýêñòåðíàò çýðýã õýëáýðòýé
áàéæ áîëíî.
8.2.Òîäîðõîé õóãàöààíû áîëîâñðîëûã íºõºõ, áèå
äààí ýçýìøèõ çîðèëãîîð áàãà, äóíä áîëîâñðîëûã
àëáàí áóñ ñóðãàëòûí ä¿éöñýí õºòºëáºðººð îëãîæ
áîëîõ áºãººä óã õºòºëáºðèéí àãóóëãà, ñóðãàëò
ÿâóóëàõ æóðìûã áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí
Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿í áàòàëíà.
9 ä¿ãýýð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí áàðèìò áè÷èã
9.1.Áîëîâñðîëûí áàðèìò áè÷èã íü òóõàéí
èðãýíèé ýçýìøñýí áîëîâñðîëûí àãóóëãûí
ò¿âøèí, ìýðãýæëèéã ãýð÷èëñýí àëáàí ¸ñíû
áàòàëãàà ìºí.
9.2.Áîëîâñðîëûí áàðèìò áè÷èã /ãýð÷èëãýý,
¿íýìëýõ, äèïëîì/-èéã á¿ðä¿¿ëýõ, îëãîõ
æóðìûã áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà áàòàëíà.
ÕΨÐÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
Áîëîâñðîëûí àãóóëãà, ñòàíäàðò
10 äóãààð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí àãóóëãà
10.1.Áîëîâñðîëûí àãóóëãà íü ñóðàëöàã÷èéí
íàñ, áèå, ñýòãýõ¿éí îíöëîã, àâüÿàñ, ñîíèðõîë,
õóâèéí áîëîí íèéãìèéí õýðýãöýý, ¿íäýñíèé ºâ,
øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí õºãæëèéí õàíäëàãàä
íèéö¿¿ëýí áîëîâñðîëûí çîðèëãûã õýðýãæ¿¿ëýõýä
÷èãëýíý.
ÎÞÓÒÀÍ 2009 139
 ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË
11 ä¿ãýýð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí àãóóëãûí ò¿âøèí,
ñòàíäàðò
11.1. Áîëîâñðîëûí àãóóëãûã ò¿âøèíãýýð íü
ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîí áàãà, äóíä, äýýä ãýæ
àíãèëíà. Áîëîâñðîëûí àãóóëãûã Ñóðãóóëèéí
ºìíºõ áîëîâñðîëûí òóõàé, Áàãà, äóíä
áîëîâñðîëûí òóõàé, Äýýä áîëîâñðîëûí òóõàé,
Ìýðãýæëèéí áîëîâñðîë, ñóðãàëòûí òóõàé õóóëüä
çààñíû äàãóó òóñ òóñ òîäîðõîéëæ, áîëîâñðîëûí
óëñûí ñòàíäàðòààð íàðèéâ÷ëàí òîãòîîíî.
11.2.Áîëîâñðîëûí ñòàíäàðò íü ñóðàëöàã÷èéí
çàéëøã¿é ýçýìøñýí áàéâàë çîõèõ áîëîâñðîëûí
àãóóëãûí ò¿âøèí, ò¿¿íèé ¿íýëãýý, áàãøèéí
ìýðãýæëèéí ò¿âøèí, ñóðãàëòûí îð÷èíä òàâèãäàõ
¿íäñýí øààðäëàãûã òîäîðõîéëíî.
11.3.Áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòûã áîëîâñðîëûí
àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ
áàéãóóëëàãà áîëîâñðóóëàí, Ñòàíäàðò÷èëàë,
òîõèðëûí ¿íýëãýýíèé òóõàé õóóëèéí 6.5-ä çààñíû
äàãóó áàòëóóëæ, óëñûí á¿ðòãýëä á¿ðòã¿¿ëíý.
11.4.Ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîí áàãà, äóíä
áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòûã ºì÷èéí á¿õ õýëáýðèéí
öýöýðëýã, ñóðãóóëèóä äàãàæ ìºðäºíº.
ÃÓÐÀÂÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
Áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãà
12 äóãààð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãà
12.1.Áîëîâñðîëûí çîðèëãûã õýðýãæ¿¿ëýõ
¿éë àæèëëàãàà ýðõýëäýã õóóëèéí ýòãýýäèéã
áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãà ãýíý.
12.2.Áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûã äîð äóðäñàíààð
àíãèëíà:
12.2.1.àøãèéí òºëºº áóñ;
12.2.2.àøãèéí òºëºº.
13 äóãààð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí
òîãòîëöîî
13.1.Áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí òîãòîëöîî íü
ñóðãàëòûí, ýðäýì øèíæèëãýý, àðãà ç¿éí áîëîí
áóñàä áàéãóóëëàãààñ á¿ðäýíý.
13.2.Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà íü
ººðèéí ¿íäñýí çîðèëãîäîî íèéöñýí ñóäàëãàà,
òóðøèëò, ìýðãýæëèéí ñóðãàëò, ¿éëäâýðëýë
ÿâóóëàõ áîëîìæ, íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëñýí á¿òýö
á¿õèé òºðºë á¿ðèéí õýâ øèíæòýé áàéæ áîëíî.
140 ÎÞÓÒÀÍ 2009
14 ä¿ãýýð ç¿éë. Ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîí áàãà,
äóíä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà
14.1.Ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîí áàãà, äóíä
áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà íü öýöýðëýã,
åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü, ìýðãýæëèéí
ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí òºâ áàéíà.
15 äóãààð ç¿éë. Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãà
15.1.Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà
íü èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ áàéíà.
Èõ ñóðãóóëü íü ýðäýì øèíæèëãýý-ñóðãàëò-
¿éëäâýðëýëèéí áóþó ýðäýì øèíæèëãýý-ñóðãàëòûí,
äýýä ñóðãóóëü íü ñóðãàëò-ýðäýì øèíæèëãýýíèé,
êîëëåæ íü ñóðãàëòûí áóþó ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí
õýâ øèíæòýé áàéíà.
16 äóãààð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí ýðäýì
øèíæèëãýý, àðãà ç¿éí áàéãóóëëàãà
16.1.Áîëîâñðîëûí ýðäýì øèíæèëãýý, àðãà ç¿éí
áàéãóóëëàãà íü áîëîâñðîëûí õºãæëèéí àñóóäëààð
ñóóðü áîëîí õàâñàðãà ñóäàëãàà ÿâóóëàõ, á¿õ
øàòíû ñóðãóóëü, öýöýðëýã, èðãýäýä ñóäàëãàà,
øèíæèëãýýíèé ìýäýýëëýýð ¿éë÷ëýõ, ñóðãàëò-àðãà
ç¿éí òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãàà ýðõýëíý.
16.2. Àéìàã, íèéñëýëèéí áîëîâñðîëûí ãàçàð,
íèéñëýëèéí ä¿¿ðãèéí áîëîâñðîëûí õýëòýñ íü
òóõàéí íóòàã äýâñãýðèéí öýöýðëýã, ñóðãóóëüä
óäèðäëàãûí áîëîí ìýðãýæëèéí òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ,
áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí óäèðäàõ àæèëòàí,
áàãø, èðãýíä áîëîâñðîë, ìýðãýæèë ýçýìøèõ,
ìýðãýøëýý äýýøë¿¿ëýõ ñóäàëãàà, øèíæèëãýý
ýðõëýõýä íü òóñëàõ ÷èã ¿¿ðãèéã õýðýãæ¿¿ëíý.
/Ýíý õýñýãò 2003 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 3-íû ºäðèéí
õóóëèàð íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëñàí. /
16.3. Áîëîâñðîëûí ýðäýì øèíæèëãýý, àðãà
ç¿éí áàéãóóëëàãà áîëîí àéìàã, íèéñëýëèéí
áîëîâñðîëûí ãàçàð íü ò¿øèö öýöýðëýã,
ñóðãóóëüòàé áàéæ áîëíî.
/Ýíý õýñýãò 2003 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 3-íû ºäðèéí
õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðóóëñàí/
16.4. Áîëîâñðîëûí ýðäýì øèíæèëãýý, àðãà
ç¿éí áàéãóóëëàãûí ä¿ðýì áîëîí àéìàã,
íèéñëýëèéí áîëîâñðîëûí ãàçðûí ¿ëãýð÷èëñýí
æóðìûã áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà áàòàëíà.
/Ýíý õýñýãò 2003 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 3-íû ºäðèéí
õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðóóëñàí/

17 äóãààð ç¿éë. Àëáàí áóñ áîëîâñðîëûí
áàéãóóëëàãà
17.1.Àëáàí áóñ áîëîâñðîëûí ñóäàëãàà, àðãà ç¿éí
áàéãóóëëàãà íü áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí
òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãûí õàðüÿàíä
àæèëëàíà.
17.2.Àéìàã, íèéñëýë, ñóì, ä¿¿ðýãò àëáàí áóñ
ñóðãàëòûã çîõèîí áàéãóóëàõ, áèå äààí ñóðàëöàã÷èä
òóñëàõ ¿¿ðýã á¿õèé àëáàí áóñ áîëîâñðîëûí
òºâèéã áèå äààñàí õýëáýðýýð, ýñõ¿ë ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãûã ò¿øèãë¿¿ëýí àæèëëóóëíà.
17.3.Àëáàí áóñ áîëîâñðîëûí ñóäàëãàà, àðãà
ç¿éí áàéãóóëëàãûí ä¿ðýì, çîõèîí áàéãóóëàëòûí
á¿òöèéã áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà áàòàëíà.
18 äóãààð ç¿éë. Ñóðãàëòûí áóñàä áàéãóóëëàãà
18.1.Ñóðãóóëèàñ ãàäóóðõ ñóðãàëòûí àæèë ýðõýëäýã
àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà, èðãýí ººðèéí ¿éë
àæèëëàãààíû ÷èãëýëýýð íèéãýì, ýäèéí çàñàã,
øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãè, õóóëü ç¿é, áàéãàëü
îð÷èí, ãîî ç¿é, ñî¸ë, óðëàã, ñïîðò, ýð¿¿ë ìýíä, ãýð
á¿ëèéí áîëîí àõóéí õ¿ðýýíèé àñóóäëààð òóñãàé
õºòºëáºðèéí äàãóó õ¿¿õýä, íàñàíä õ¿ðýã÷äýä
áîëîâñðîë ýçýìø¿¿ëýõ, áîëîâñðîë, ìýðãýøëýý
äýýøë¿¿ëýõýä íü òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëæ áîëíî.
18.2.Èðãýíä ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýý ýðõëýõýä
çàéëøã¿é øààðäàãäàõ ìýðãýæèë ýçýìø¿¿ëýõ,
ìýðãýøèë äýýøë¿¿ëýõ ñóðãàëòûã á¿õ øàòíû
ñóðãóóëü, áóñàä àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà,
èðãýí ýðõýëæ áîëíî.
18.3.Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà áîëîâñðîëûí
¿éë àæèëëàãàà òîãòâîðòîé ýðõëýõ áèå äààñàí
íýãæèéã õóóëü òîãòîîìæèä çààñàí æóðìûí äàãóó
áàéãóóëàí àæèëëóóëæ áîëíî.
18.4.Øàøíû ñóðãóóëüä ñóðàëöàã÷èä ñóóðü
áîëîâñðîë ýçýìø¿¿ëýõ õàðèëöààã ýíý õóóëü
áîëîí Òºð, ñ¿ì õèéäèéí õàðèëöààíû òóõàé2
õóóëèàð çîõèöóóëíà.
19 ä¿ãýýð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãà áàéãóóëàõ
19.1.Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûã
çîðèóëàëòûí áàðèëãà, áàéãóóëàìæ, òåõíèê
õýðýãñýë, íîì, ñóðàõ áè÷èã, áàãøëàõ áîëîâñîí
õ¿÷íýýð õàíãàãäñàí íºõöºëä ºì÷èéí àëü ÷
õýëáýðò ¿íäýñëýí áàéãóóëæ áîëíî.
19.2.Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûã óëñûí
á¿ðòãýëä á¿ðòã¿¿ëæ, ãýð÷èëãýý àâñàí ºäðººñ
ýõëýí áàéãóóëàãäñàíä òîîöíî.
ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË
20 äóãààð ç¿éë. Òóñãàé çºâøººðºë îëãîõ
áàéãóóëëàãà
20.1.Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûã
áàéãóóëàõ òóñãàé çºâøººðëèéã Àæ àõóéí ¿éë
àæèëëàãààíû òóñãàé çºâøººðëèéí òóõàé3
õóóëèéí 15.7.1, 15.7.2, 15.7.4, 16.2.4, 16.3.3-
ä çààñíû äàãóó èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü,
êîëëåæ, ìýðãýæëèéí ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí
òºâ, óëñûí õýìæýýíä ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëäýã åðºíõèé
áîëîâñðîëûí ñóðãóóëüä áîëîâñðîëûí àñóóäàë
ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà,
åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü, öýöýðëýãò àéìàã,
íèéñëýëèéí áîëîâñðîëûí ãàçðûí ä¿ãíýëòèéã
¿íäýñëýí àéìàã, íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãà òóñ òóñ
îëãîíî.
21 ä¿ãýýð ç¿éë. Òóñãàé çºâøººðºë àâàõàä
á¿ðä¿¿ëýõ áàðèìò áè÷èã
21.1.Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûã
¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷ íü òóñãàé çºâøººðºë àâàõäàà
Àæ àõóéí ¿éë àæèëëàãààíû òóñãàé çºâøººðëèéí
òóõàé õóóëèéí 11 ä¿ãýýð ç¿éëä çààñíààñ ãàäíà
äàðààõü áàðèìò áè÷ãèéã ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãàà
ýõëýõýýñ çóðãààãààñ äîîøã¿é ñàðûí ºìíº òóñãàé
çºâøººðºë îëãîõ áàéãóóëëàãàä èð¿¿ëíý:
21.1.1.áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà
áàéãóóëàõ òóõàé ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãûí øèéäâýð,
ºðãºäºë, ä¿ðýì, ¿¿ñãýí áàéãóóëàõ òóõàé ãýðýýíèé
àëü íýã;
21.1.2.áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà
áàéãóóëàõ ¿íäýñëýë, òîîöîî á¿õèé òàíèëöóóëãà;
21.1.Ç.ñóðãàëòûí òºëºâëºãºº;
21.1.4.áàãøëàõ áîëîâñîí õ¿÷íèé õàíãàìæ,
á¿ðýëäýõ¿¿í, áîëîâñðîëûí ò¿âøèí, çýðýã, öîëíû
ñóäàëãàà;
21.1.5.ñóðãàëò ÿâóóëàõ áàðèëãà áàéãóóëàìæ,
òåõíèê õýðýãñýë, íîì, ñóðàõ áè÷èã çýðýã ñóðãàëòûí
õýðýãëýãäýõ¿¿íèé áàòàëãàà;
21.1.6.ñàíõ¿¿ãèéí ýõ ¿¿ñâýð, õ¿÷èí ÷àäàë, ò¿¿íèé
áàòàëãàà;
21.1.7.¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷ààñ ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãûí ìýäýëä øèëæ¿¿ëýõ õºðºí㺠/áèåò
áîëîí ìºíãºí/-èéí æàãñààëò, õýìæýý, áàòàëãàà;
21.1.8. áàéãóóëëàãûí ýçýìøèë ãàçðûí
çºâøººðºë.
21.2.Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà
øèíý ìýðãýæëýýð ñóðãàëò ÿâóóëàõ, ìàãèñòð,
äîêòîðûí çýðýã îëãîõ ñóðãàëò ýðõëýõ òóñãàé
ÎÞÓÒÀÍ 2009 141
 ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË
çºâøººðºë àâàõäàà Àæ àõóéí ¿éë àæèëëàãààíû
òóñãàé çºâøººðëèéí òóõàé õóóëèéí 11 ä¿ãýýð
ç¿éëä çààñàí áàðèìò áè÷ãýýñ ãàäíà ýíý õóóëèéí
21.1.3 - 21.1.7-ä äóðäñàí áàðèìò áè÷èã, ñóðãàëò
ýðõëýõ òóñãàé çºâøººðºë õ¿ññýí ºðãºäºë,
ñóðãàëò ÿâóóëàõ ¿íäýñëýë, òîîöîîã ñóðãàëòûí ¿éë
àæèëëàãàà ýõëýõýýñ òàâààñ äîîøã¿é ñàðûí ºìíº
òóñãàé çºâøººðºë îëãîõ áàéãóóëëàãàä èð¿¿ëíý.
21.3.Øèíý ìýðãýæëýýð ñóðãàëò ÿâóóëàõ, ìàãèñòð,
äîêòîðûí çýðýã îëãîõ ñóðãàëò ýðõëýõ òóñãàé
çºâøººðºë îëãîõ òóõàé øèéäâýð ãàðñíààñ
õîéø äîëîî õîíîãò áàãòààí òóõàéí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãûí òóñãàé çºâøººðëèéí áàðèìò
áè÷èãò íýìýëò òýìäýãëýë õèéíý.
21.4.Ýíý õóóëèéí 21.1.1-21.1.7-ä çààñàí
áàðèìò áè÷èãò òàâèãäàõ øààðäëàãà, çàãâàðûã
áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí
ãèø¿¿í áàòàëíà.
21.5.Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí
¿ëãýð÷èëñýí ä¿ðìèéã áîëîâñðîëûí àñóóäàë
ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿í áàòàëíà.
22 äóãààð ç¿éë. Òóñãàé çºâøººðºë îëãîõ, óëñûí
á¿ðòãýëä á¿ðòãýõ
22.1. Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà
áàéãóóëàõàä òóñãàé çºâøººðºë îëãîõ, óëñûí
á¿ðòãýëä á¿ðòãýõ àñóóäëûã äàðààõü æóðìààð
øèéäâýðëýíý:
22.1.1.òóñãàé çºâøººðºë îëãîõ ýðõ á¿õèé
áàéãóóëëàãà ýíý õóóëèéí 21.1-ä çààñàí áàðèìò
áè÷ãèéã ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷ààñ õ¿ëýýí àâñíààñ
õîéø àæëûí 21 ºäðèéí äîòîð áîëîâñðîëûí
ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà áàéãóóëàõ óðüä÷èëñàí
çºâøººðºë îëãîõ ýñýõèéã øèéäâýðëýõ;
22.1.2.óðüä÷èëñàí çºâøººðºë îëãîõ òóõàé
ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãûí øèéäâýð ãàðñàí
ºäðººñ ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷ òóñãàé çºâøººðëèéí
øààðäëàãûã õàíãàõ òàëààð ñàíàë áîëãîñîí
íºõöºëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëàõ;
22.1.3.¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷ òóñãàé çºâøººðëèéí
øààðäëàãûã á¿ðýí õàíãàñíû äàðàà õîëáîãäîõ
áàðèìò áè÷ãèéã ºðãºäëèéí õàìò ýðõ á¿õèé
áàéãóóëëàãàä èð¿¿ëýõ;
22.1.4.òóñãàé çºâøººðºë îëãîõûã õ¿ññýí
ºðãºäºë õ¿ëýýí àâñíààñ õîéø 15 õîíîãèéí
äîòîð ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãà òºðèéí çàõèðãààíû
áîëîí áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãà, õîëáîãäîõ
ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãûí òºëººëºë á¿õèé
øèíæýý÷èéí õýñýã òîìèëæ, ìàãàäëàí øèíæèëãýý
142 ÎÞÓÒÀÍ 2009
õèéëãýíý. Ìàãàäëàí øèíæèëãýý õèéëãýõòýé
õîëáîãäñîí çàðäëûã ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷ õàðèóöàõ;
22.1.5.øèíæýý÷èéí õýñýã òîìèëîãäñîíîîñîî
õîéø 30 õîíîãò áàãòààí áàðèìò áè÷èãò ìàãàäëàí
øèíæèëãýý õèéæ, ãàçàð äýýð íü òàíèëöàí ä¿ãíýëò
ãàðãàõ;
22.1.6.ýíý õóóëèéí 20 äóãààð ç¿éëä çààñàí
áàéãóóëëàãà øèíæýý÷èéí õýñãèéí ä¿ãíýëòèéã
¿íäýñëýí òóñãàé çºâøººðºë îëãîõ, ýñýõ òóõàé
øèéäâýð ãàðãàæ, ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷èä ìýäýãäýõ;
22.1.7.òóñãàé çºâøººðºë îëãîõ ìýäýãäýë
ºãñíººñ õîéø 15 õîíîãèéí äîòîð áîëîâñðîëûí
ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûã á¿ðòãýæ, óëñûí
á¿ðòãýëèéí ãýð÷èëãýý, òóñãàé çºâøººðëèéã ¿¿ñãýí
áàéãóóëàã÷èä îëãîõ.
22.2.Ìîíãîë Óëñàä áîëîí ãàäààä óëñàä Ìîíãîë
Óëñûí áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòûã ýçýìø¿¿ëæ
áàéãàà ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòòàé åðºíõèé
áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéã õàìòàðñàí
áóþó äàãíàñàí õýëáýðýýð áàéãóóëàõ òóñãàé
çºâøººðëèéã áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí
òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà îëãîíî.
22.3.Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà íü
¿¿ñãýí áàéãóóëàõ ãýðýý, ä¿ðýìäýý ººð÷ëºëò
îðóóëñàí, ä¿ðìèéí ñàí, îðøèí áàéãàà ãàçðàà
ººð÷èëñºí áîë ýíý òóõàéãàà á¿ðòãýõ áàéãóóëëàãàä
14 õîíîãèéí äîòîð áè÷ãýýð ìýäýãäýæ, óëñûí
á¿ðòãýëä ººð÷ëºëò îðóóëíà.
22.4.Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûã
Õóóëèéí ýòãýýäèéí óëñûí á¿ðòãýëèéí òóõàé
õóóëèéí 7.1.4, 17 äóãààð ç¿éëä çààñíû äàãóó
óëñûí á¿ðòãýëä á¿ðòãýí ãýð÷èëãýý îëãîíî.
23 äóãààð ç¿éë. Òóñãàé çºâøººðëèéí õóãàöàà,
ò¿¿íèéã ñóíãàõ
23.1.Òóñãàé çºâøººðëèéí õóãàöààã ñóðãóóëèéí
ºìíºõ áîëîí áàãà, ñóóðü, á¿ðýí äóíä, äýýä
áîëîâñðîë ýçýìø¿¿ëýõ ñóðãàëòûí õóãàöààòàé
óÿëäóóëàí òîãòîîíî.
23.2.Òóñãàé çºâøººðëèéí õóãàöààã îí, ñàð,
ºäðººð òîäîðõîéëîõ áºãººä òóõàéí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãûã óëñûí á¿ðòãýëä á¿ðòãýñýí ºäðººñ
ýõëýí òîîëíî.
23.Ç.Õóãàöàà ñóíãóóëàõ òóõàé ºðãºäëèéã òóñãàé
çºâøººðëèéí õóãàöàà äóóñàõààñ ãóðâàí ñàðûí
ºìíº ãàðãàíà.
23.4.Àæ àõóéí ¿éë àæèëëàãààíû òóñãàé
çºâøººðëèéí òóõàé õóóëèéí 13.1-ä çààñàí
íºõöºë áàéäàë èëðýýã¿é áîë òóñãàé çºâøººðºë

ýçýìøèã÷èéí ºðãºäëèéã ¿íäýñëýí 14 õîíîãèéí
äîòîð òóñãàé çºâøººðëèéí õóãàöààã ñóíãàíà.
24 ä¿ãýýð ç¿éë. Òóñãàé çºâøººðëèéã õ¿÷èíã¿é
áîëãîõ
24.1.Òóñãàé çºâøººðºë îëãîñîí áàéãóóëëàãà íü
Àæ àõóéí ¿éë àæèëëàãààíû òóñãàé çºâøººðëèéí
òóõàé õóóëèéí 14.1-ä çààñíààñ ãàäíà äàðààõü
¿íäýñëýëýýð ò¿¿íèéã õ¿÷èíã¿é áîëãîíî:
24.1.1.àòòåñòàò÷èëëûí ¿íýëãýý áîëîí ìýðãýæëèéí
õÿíàëòûí áàéãóóëëàãûí ä¿ãíýëòýýð áîëîâñðîëûí
ñòàíäàðò çºð÷ñºí, ýñõ¿ë ñóðãàëò ýðõëýõ òóñãàé
çºâøººðëèéí íºõöºë, øààðäëàãûã óäàà äàðàà
õàíãààã¿é áîëîõ íü òîãòîîãäñîí;
24.1.2.íèéãýì, èðãýíèé ýðõ àøèã, ýð¿¿ë ìýíä,
àþóëã¿é áàéäàëä ñºðºã íºëºº ¿ç¿¿ëæ áîëçîøã¿é
ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëñàí íü õîëáîãäîõ
ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãààð òîãòîîãäñîí;
24.1.3.óëñûí á¿ðòãýëä á¿ðòã¿¿ëñýí áóþó òóñãàé
çºâøººðºë àâñíààñ õîéø çóðãààí ñàðûí äîòîð
¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ ýõëýýã¿é;
24.1.4.õóóëüä çààñàí áóñàä ¿íäýñëýë.
25 äóãààð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãûã òàòàí áóóëãàõ
25.1. Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûã
äàðààõü òîõèîëäîëä òàòàí áóóëãàíà:
25.1.1.¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷èéí áóþó ¿¿ñãýí
áàéãóóëàõ áàðèìò áè÷ãèéí äàãóó ýðõ îëãîãäñîí
ýòãýýäèéí øèéäâýðýýð;
25.1.2.òóñãàé çºâøººðëèéã õ¿÷èíã¿é áîëãîñîí;
25.1.Ç.òàòàí áóóëãàõ òóõàé ø¿¿õèéí øèéäâýð
ãàðñàí;
25.1.4.õóóëüä çààñàí áóñàä ¿íäýñëýë.
25.2.Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûã ýíý
õóóëèéí 25.1.1, 25.1.3-ò çààñíû äàãóó òàòàí
áóóëãàñàí áîë ýíý òóõàé øèéäâýð ãàðñíààñ õîéø
àæëûí òàâàí ºäðèéí äîòîð òóõàéí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà á¿ðòãýõ áàéãóóëëàãàä
ìýäýãäýíý.
25.Ç.Òóõàéí áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûã
á¿ðòãýõ áàéãóóëëàãà óëñûí á¿ðòãýëýýñ õàññàíààð
òàòàí áóóãäñàíä òîîöíî.
25.4.Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà òàòàí
áóóãäñàí áîëîí ñóðàëöàã÷èä ó÷èðñàí õîõèðëûã
àðèëãóóëàõòàé õîëáîîòîéãîîð ¿¿ññýí ìàðãààíûã
ø¿¿õ õÿíàí øèéäâýðëýíý.
ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË
25.5.Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûã
òàòàí áóóëãàõòàé õîëáîãäîí ¿¿ñýõ ýä õºðºíãèéí
õàðèëöààã èðãýíèé õóóëü òîãòîîìæèä çààñíû
äàãóó çîõèöóóëíà.
26 äóãààð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí ìàãàäëàí
èòãýìæëýë
26.1.Áîëîâñðîëûí ìàãàäëàí èòãýìæëýë íü
äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà,
ìýðãýæëèéí ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí òºâèéí ¿éë
àæèëëàãààíû ò¿âøèí, ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéí
õýðýãæèëòèéí ÷àíàðò õºíäëºíãèéí ìýðãýæëèéí
¿íýëãýý õèéæ, ä¿ãíýëò ãàðãàõ àæèëëàãàà ìºí.
26.2.Áîëîâñðîëûí ìàãàäëàí èòãýìæëýëèéã
áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãààñ ýðõ îëãîñîí
áàéãóóëëàãà, øèíæýý÷ õýðýãæ¿¿ëíý.
26.3. Ìàãàäëàí èòãýìæëýõ áàéãóóëëàãûí ä¿ðìèéã
Çàñãèéí ãàçàð áàòàëíà.
26.4. Ìàãàäëàí èòãýìæëýõ áàéãóóëëàãà ìàãàäëàí
øèíæèëãýý õèéõ àæëûã ãýðýýíèé ¿íäñýí äýýð
òºëáºðòýé ÿâóóëàõ áºãººä ãýðýýíä ººðººð
çààãààã¿é áîë áóðóó ä¿ãíýëò ãàðãàñíààñ ó÷èðñàí
õîõèðëûã ººðèéí õºðºí㺺ð á¿ðýí õàðèóöíà.
Òºëáºðèéí õýìæýý, õîëáîãäîõ çàðäëûí æèøãèéã
áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí
ãèø¿¿í òîãòîîíî.
ĪЪÂįÃÝÝÐ Á¯ËÝÃ
Áîëîâñðîëûí óäèðäëàãà
27 äóãààð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí óäèðäëàãûí
òîãòîëöîî
27.1. Áîëîâñðîëûí óäèðäëàãà íü áîëîâñðîëûí
àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áîëîí
îðîí íóòãèéí áàéãóóëëàãà, çàñàã çàõèðãàà, íóòàã
äýâñãýðèéí íýãæèéí óäèðäëàãà, áîëîâñðîëûí
áàéãóóëëàãûí áîëîí ò¿¿íèé ººðèéí óäèðäëàãààñ
á¿ðäýíý.
27.2.Áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí îðîí íóòãèéí
áàéãóóëëàãà íü àéìàã, íèéñëýëä áîëîâñðîëûí
ãàçàð, íèéñëýëèéí ä¿¿ðýãò áîëîâñðîëûí õýëòýñ
áàéíà.
/Ýíý õýñýãò 2003 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 3-íû ºäðèéí
õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðóóëñàí áà /
27.3.Àéìàã, íèéñëýëèéí áîëîâñðîëûí
ãàçðûí äýðãýä òóõàéí íóòàã äýâñãýðò ÿâóóëàõ
áîëîâñðîëûí ¿éë àæèëëàãààíû áîäëîãî,
õºãæëèéí òºëºâëºëòèéí àñóóäëààð çºâëºõ ÷èã
ÎÞÓÒÀÍ 2009 143
 ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË
¿¿ðýã á¿õèé îðîí òîîíû áóñ çºâëºë àæèëëàíà.
28 äóãààð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí
òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãûí á¿ðýí ýðõ
28.1. Áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà äàðààõü á¿ðýí
ýðõèéã õýðýãæ¿¿ëíý:
28.1.1.áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæèéí
õýðýãæèëòèéã óëñûí õýìæýýíä çîõèîí áàéãóóëàõ;
28.1.2.áîëîâñðîëûã õºãæ¿¿ëýõ îéðûí áîëîí
õýòèéí òºëºâëºãºº, ä¿ðýì, æóðàì, ¿çýë
áàðèìòëàë, ¿íäñýí ÷èãëýë, õºòºëáºð, òºñºë
áîëîâñðóóëàõ, áàòëàõ, õýðýãæ¿¿ëýõ;
28.1.3.ìýðãýæëèéí àíõàí, äóíä, äýýä
áîëîâñðîëûí ìýðãýæëèéí ÷èãëýëèéã òîãòîîõ;
28.1.4.á¿õ øàòíû áîëîâñðîëûí ñòàíäàðò, íîðì,
íîðìàòèâ áîëîâñðóóëàõ;
/Ýíý çààëòàä 2002 îíû 7 äóãààð ñàðûí 10-íû
õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðóóëñàí/
28.1.5.èðãýíä àëáàí áîëîí àëáàí áóñ ñóðãàëòààð
áîëîâñðîë ýçýìø¿¿ëýõ, ìýðãýæèë îëãîõ, ò¿¿íèé
áîëîâñðîë, ìýðãýøëèéã äýýøë¿¿ëýõ òàëààð áóñàä
áàéãóóëëàãààñ çîõèîæ áàéãàà àæëûã òºðèéí
çàõèðãààíû áîëîí ìýðãýæëèéí óäèðäëàãààð
õàíãàõ, çîõèöóóëàõ;
28.1.6.óäèðäàõ àæèëòàí, áàãøèéã íýãäñýí
áîäëîãî, òîäîðõîé ÷èãëýëýýð áýëòãýõ, äàâòàí
ñóðãàõ, òýäíèé íèéãìèéí áàòàëãààã õàíãàõ
àñóóäëûã õîëáîãäîõ äýýä áàéãóóëëàãàä òàâüæ
øèéäâýðë¿¿ëýõ, ýíý òàëààð ãàðñàí øèéäâýðèéí
áèåëýëòèéã õàíãàõ;
28.1.7.öýöýðëýã, á¿õ øàòíû ñóðãóóëü,
áîëîâñðîëûí ýðäýì øèíæèëãýý, ìýðãýæèë,
àðãà ç¿éí áàéãóóëëàãûã çîðèóëàëòûí áàðèëãà
áàéãóóëàìæ, òåõíèê õýðýãñýë, òîíîã òºõººðºìæ,
õè÷ýýëèéí õýðýãëýãäýõ¿¿í, íîì, ñóðàõ áè÷ãýýð
õàíãàõ àæëûã õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãàòàé õàìòðàí
çîõèîí áàéãóóëàõ;
28.1.8.áîëîâñðîëûí ñòàíäàðò, íîðì, íîðìàòèâûã
õýðõýí õýðýãæ¿¿ëæ áàéãààã òîãòîîõ çîðèëãîîð
èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ, ìýðãýæëèéí
ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí òºâèéã àòòåñòàò÷èëàõ,
ò¿¿í÷ëýí öýöýðëýã, åðºíõèé áîëîâñðîëûí
ñóðãóóëèéã àòòåñòàò÷èëàõ àæëûã ìýðãýæëèéí
óäèðäëàãààð õàíãàõ;
28.1.9.òºðèéí áóñ ºì÷èéí áîëîâñðîëûí
ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä õóóëü òîãòîîìæèä çààñàí
äýìæëýã, òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ;
144 ÎÞÓÒÀÍ 2009
28.1.10.áîëîâñðîëûí àñóóäëààð ãàäààäûí áîëîí
îëîí óëñûí áàéãóóëëàãàòàé õàìòðàí àæèëëàõ, ¿ð
ºãººæèéã äýýøë¿¿ëýõ;
28.1.11.ãàäààäûí èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü,
êîëëåæ, ýðäýì øèíæèëãýýíèé áàéãóóëëàãàä
õóâèéí áîëîí áàéãóóëëàãûí çàðäëààð ñóðàëöàõ
õ¿íä çóó÷ëàõ, ìýäýýëëèéí íýãäñýí á¿ðòãýëä
õàìðóóëàõ;
28.1.12.òºðèéí ºì÷èò èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü,
êîëëåæ, ìýðãýæëèéí ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí òºâ,
óëñûí õýìæýýíä ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëäýã åðºíõèé
áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí çàõèðëûã ñîíãîí
øàëãàðóóëàëòûí ä¿íã ¿íäýñëýí òîìèëîõ, õóóëüä
çààñàí ¿íäýñëýëýýð ÷ºëººëºõ;
28.1.13.àéìàã, íèéñëýëèéí áîëîâñðîëûí ãàçðûã
ìýðãýæëèéí áîëîí àðãà ç¿éí óäèðäëàãààð
õàíãàõ;
28.1.14. ñóðàëöàã÷èä õºíãºëºëòòýé çýýë îëãîõ,
áóöàëòã¿é òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ, ñóðãàëòûí òºëáºðèéã
òºð õàðèóöàõ àñóóäëûã Çàñãèéí ãàçðààñ áàòàëñàí
æóðìûí äàãóó øèéäâýðëýõ.
/Ýíý çààëòûã 2006 îíû 6 äóãààð ñàðûí 29-íèé
ºäðèéí õóóëèàð íýìñýí/
28.1.15.áîëîâñðîëûí ¿éë÷èëãýý ñóðàëöàã÷èéí
õýðýãöýý, øààðäëàãàä íèéöýæ, òýäíèé íýð òºð,
ýðõ ÷ºëººã õàíãàæ áàéãàà ýñýõýä õÿíàëò òàâèõ ¿éë
àæèëëàãààã ìýðãýæëèéí óäèðäëàãààð õàíãàõ;
28.1.16.îðîí íóòãèéí àæèëëàõ õ¿÷íèé õýðýãöýýíä
¿íäýñëýí äýýä áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãàä çîõèõ
æóðìûí äàãóó ýëññýí èðãýäýýñ Ñóðãàëòûí òºðèéí
ñàíãààñ áóöàëòã¿é òóñëàìæààð ñóðàëöóóëàõ
îþóòíû òîîã æèë á¿ð àéìàã, íèéñëýëýýð òîãòîîæ,
ãýðýýíèé ¿íäñýí äýýð ñóðàëöóóëàõ æóðàì áàòàëæ
õýðýãæ¿¿ëýõ;
28.1.17.ýíý õóóëèéí 28.1.16-ä çààñàí ãýðýýíèé
¿íäñýí äýýð äýýä áîëîâñðîë ýçýìøñýí áàãø,
áîëîâñðîë, ñî¸ë, ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèëòàíã
îðîí íóòàãò òîìèëîí àæèëëóóëàõ;
28.1.18.áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí
óäèðäàõ àæèëòàí, áàãø, îþóòàí, ñóðàã÷äûí ¸ñ
ç¿éí ä¿ðìèéã áàòàëæ ìºðä¿¿ëýõ;
28.1.19.òºðèéí ºì÷èò èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü,
êîëëåæ, ìýðãýæëèéí ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí
òºâ, åðºíõèé áîëîâñðîëûí òóñãàé ñóðãóóëèéí
çàõèðëûí àæëûí áàéðíû òîäîðõîéëîëòûã áàòàëæ
ìºðä¿¿ëýõ;

28.1.20.áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòûã õýâëýõ, ò¿ãýýõ
àæëûã çîõèîí áàéãóóëàõ;
28.1.21. ýíý õóóëü áîëîí áóñàä õóóëüä çààñàí
á¿ðýí ýðõ.
/Ýíý çààëòûí äóãààðûã 2006 îíû 6 äóãààð ñàðûí
29-íèé ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷èëñºí.
28.2.Òºðèéí ºì÷èò èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü,
êîëëåæèéí çàõèðëûã 5 æèëèéí õóãàöààãààð
òîìèëîõ áºãººä àæëûí ¿ð ä¿íã õàðãàëçàí ýíý
õóãàöààã äàõèí íýã óäàà ñóíãàæ áîëíî.
281 äóãààð ç¿éë. Àéìàã, íèéñëýëèéí
áîëîâñðîëûí ãàçàð
281.1.Àéìàã, íèéñëýëèéí áîëîâñðîëûí ãàçàð
äàðààõü á¿ðýí ýðõèéã õýðýãæ¿¿ëíý:
281.1.1.áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæèéí
õýðýãæèëòèéã îðîí íóòãèéí õýìæýýíä çîõèîí
áàéãóóëàõ;
281.1.2.åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü, öýöýðëýã
áàéãóóëàõ òóñãàé çºâøººðºë îëãîõ ýñýõ òàëààð
ä¿ãíýëò ãàðãàæ àéìàã, íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãàä
ñàíàë áîëãîõ;
281.1.3.áàãø, ñóðàëöàã÷èéí õºäºëìºðèéã
áîäèòîé ¿íýëæ, øàãíàæ óðàìøóóëàõ, íèéãìèéí
áàòàëãààã ñàéæðóóëàõàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ;
281.1.4.áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí ¿éë
àæèëëàãààíä õÿíàëò òàâèõ, àòòåñòàò÷èëàõ;
281.1.5.áîëîâñðîëûí òàéëàí, ìýäýý, ìýäýýëëèéã
õóóëü òîãòîîìæèä çààñàí æóðìûí äàãóó õîëáîãäîõ
áàéãóóëëàãàä ãàðãàæ ºãºõ;
281.1.6.îðîí íóòãèéí ºì÷èéí öýöýðëýã, åðºíõèé
áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí õàìðàí ñóðãàõ òîéðîã
òîãòîîõ;
281.1.7.îðîí íóòãèéí ºì÷èéí åðºíõèé
áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéí çàõèðàë,
ýðõëýã÷èéã ñîíãîí øàëãàðóóëàõ àæëûã çîõèîí
áàéãóóëàõ;
281.1.8.òºðèéí áóñ ºì÷èéí áîëîâñðîëûí
ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä õóóëü òîãòîîìæèä çààñàí
äýìæëýã, òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ.
281.2.Íèéñëýëèéí ä¿¿ðãèéí áîëîâñðîëûí
õýëòñèéí õýðýãæ¿¿ëýõ ÷èã ¿¿ðãèéã áîëîâñðîëûí
àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿íòýé
çºâøèëöºí íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãà òîãòîîíî.
281.3.Íèéñëýëèéí áîëîâñðîëûí ãàçàð íü ýíý
õóóëèéí 281.1-ä çààñàí ÷èã ¿¿ðãýý íèéñëýëèéí
ä¿¿ðãèéí áîëîâñðîëûí õýëòñýýð äàìæóóëàí
ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË
õýðýãæ¿¿ëæ áîëíî.
29 ä¿ãýýð ç¿éë. Àéìàã, íèéñëýë, ñóì, ä¿¿ðãèéí
èðãýäèéí Һ뺺ëºã÷äèéí Õóðëûí á¿ðýí ýðõ
29.1.Àéìàã, íèéñëýë, ñóì, ä¿¿ðãèéí èðãýäèéí
Һ뺺ëºã÷äèéí Õóðàë òóõàéí íóòàã äýâñãýðòýý
áîëîâñðîëûí àñóóäëààð äàðààõü á¿ðýí ýðõèéã
õýðýãæ¿¿ëíý:
29.1.1.áîëîâñðîëûí àñóóäëààð òóõàéí øàòíû
áà äîîä øàòíû Çàñàã äàðãûí òàéëàí õýëýëöýæ,
÷èãëýë ºãºõ;
29.1.2.îðîí íóòãèéí ºì÷èéí áîëîâñðîëûí
áàéãóóëëàãûã õºãæ¿¿ëýõ òºëºâëºãºº áàòëàõ,
áèåëýëòýä õÿíàëò òàâèõ;
29.1.3./Ýíý çààëòûã 2003 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 3-
íû ºäðèéí õóóëèàð õ¿÷èíã¿é áîëãîñîí/
29.1.4. õóóëüä çààñàí áóñàä á¿ðýí ýðõ.
30 äóãààð ç¿éë. Àéìàã, íèéñëýëèéí Çàñàã
äàðãûí á¿ðýí ýðõ
30.1.Àéìàã, íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãà òóõàéí
íóòàã äýâñãýðòýý áîëîâñðîëûí àñóóäëààð äàðààõü
á¿ðýí ýðõèéã õýðýãæ¿¿ëíý:
30.1.2.èðãýíä ñóóðü áîëîâñðîë ýçýìø¿¿ëýõ,
ìýðãýæèëòýé áîëîâñîí õ¿÷èí áýëòãýõ, äàâòàí
ñóðãàõ, ìýðãýæèë ýçýìø¿¿ëýõ àðãà õýìæýýíèé
õºòºëáºð, òºëºâëºãºº ãàðãàæ õýðýãæ¿¿ëýõ;
30.1.Ç. îðîí íóòãèéí ºì÷èéí áîëîâñðîëûí
ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà áàéãóóëàõ, ººð÷ëºõ,
òàòàí áóóëãàõ àñóóäëûã àéìàã, íèéñëýëèéí
áîëîâñðîëûí ãàçðûí ä¿ãíýëòèéã ¿íäýñëýí
øèéäâýðëýõ;
30.1.4. ººðèéí îðëîãîî íýìýãä¿¿ëýõýä íü
áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ,
òýäãýýðèéã õè÷ýýëèéí áîëîí äîòóóð áàéð,
ñóðãàëòûí òåõíèê õýðýãñýë, òîíîã òºõººðºìæ,
íîì, ñóðàõ áè÷ãýýð õàíãàõ àæëûã çîõèîí
áàéãóóëàõ;
/Ýíý çààëòàä 2003 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 3-íû
ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðóóëñàí/
30.1.5.òºðèéí áóñ ºì÷èéí áîëîâñðîëûí
ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä õóóëü òîãòîîìæèä çààñàí
äýìæëýã, òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ;
30.1.6.ýíý õóóëü áîëîí Àæ àõóéí ¿éë àæèëëàãààíû
òóñãàé çºâøººðëèéí òóõàé õóóëüä çààñàí æóðìûí
äàãóó åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü, öýöýðëýã
áàéãóóëàõàä òóñãàé çºâøººðºë, ãýð÷èëãýý îëãîõ,
óëñûí á¿ðòãýëä á¿ðòãýõ;
ÎÞÓÒÀÍ 2009 145
 ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË
30.1.11.áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãàòàé çºâøèëöºí
àéìàã, íèéñëýëèéí áîëîâñðîëûí ãàçðûí äàðãûã
òîìèëîõ, ÷ºëººëºõ;
/Ýíý çààëòàä 2003 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 3-íû
ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðóóëñàí/
30.1.12.¿íäýñíèé öººíõèéí áîëîâñðîë ýçýìøèõ,
ñî¸ë, çàí çàíøëàà ºâëºõ, ñóðãóóëèéí îð÷èíä
òºðºëõ õýëýýðýý õàðèëöàõ íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëýõ
àæëûã çîõèîí áàéãóóëàõ;
30.1.13.öýöýðëýãèéã çîðèóëàëòûí áàðèëãà
áàéãóóëàìæààð, åðºíõèé áîëîâñðîëûí
ñóðãóóëèéã õè÷ýýëèéí áîëîí äîòóóð áàéðààð
õàíãàõ, äîòóóð áàéðíû õ¿¿õäèéí õîîë õ¿íñíèé
õàíãàìæèéã çîõèõ æóðìûí äàãóó øèéäâýðëýõ;
30.1.14. õóóëüä çààñàí áóñàä á¿ðýí ýðõ.
31 ä¿ãýýð ç¿éë. Ñóì, ä¿¿ðãèéí Çàñàã äàðãûí
á¿ðýí ýðõ
31.1.Ñóì, ä¿¿ðãèéí Çàñàã äàðãà òóõàéí íóòàã
äýâñãýðòýý áîëîâñðîëûí àñóóäëààð äàðààõü
á¿ðýí ýðõèéã õýðýãæ¿¿ëíý:
31.1.1.áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæèéí
õýðýãæèëòèéã çîõèîí áàéãóóëàõ;
31.1.2.õ¿¿õäýä ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîí áàãà,
ñóóðü, á¿ðýí äóíä áîëîâñðîë ýçýìø¿¿ëýõ, èðãýíä
ñóóðü áîëîâñðîë íºõºí ýçýìø¿¿ëýõ àæëûã
çàõèðãààíû óäèðäëàãààð õàíãàõ;
31.1.4.ýíý õóóëü áîëîí Àæ àõóéí ¿éë àæèëëàãààíû
òóñãàé çºâøººðëèéí òóõàé õóóëüä çààñàí æóðìûí
äàãóó öýöýðëýã áàéãóóëàõ òóñãàé çºâøººðºë,
ãýð÷èëãýý îëãîõ, óëñûí á¿ðòãýëä á¿ðòãýõ;
31.1.5.àéìàã, íèéñëýëèéí áîëîâñðîëûí ãàçðûí
ñîíãîí øàëãàðóóëàëòûí ä¿íã ¿íäýñëýí åðºíõèé
áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí çàõèðàë, öýöýðëýãèéí
ýðõëýã÷èéã òîìèëîõ, ìºí ãàçðûí ñàíàëûã
¿íäýñëýí ÷ºëººëºõ;
31.1.7.ººðèéí îðëîãîî íýìýãä¿¿ëýõýä
áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ;
/Ýíý çààëòàä 2003 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 3-íû
ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðóóëñàí/
31.1.9.òºðèéí áóñ ºì÷èéí áîëîâñðîëûí
ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä õóóëü òîãòîîìæèä çààñàí
äýìæëýã, òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ;
31.1.12. õóóëüä çààñàí áóñàä á¿ðýí ýðõ.
32 äóãààð ç¿éë. Áàã, õîðîîíû Çàñàã äàðãûí á¿ðýí
ýðõ
146 ÎÞÓÒÀÍ 2009
32.1.Áàã, õîðîîíû Çàñàã äàðãà äàðààõü á¿ðýí
ýðõèéã õýðýãæ¿¿ëíý:
32.1.1. ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîí ñóóðü áîëîâñðîë
ýçýìø¿¿ëýõ ñóðãàëòàä õàðüÿà àéë ºðõèéí õ¿¿õäèéã
õàìðóóëàõ;
32.1.2. èðãýäèéí áîëîâñðîë ýçýìøñýí áàéäàëä
ñóäàëãàà õèéæ, øààðäëàãàòàé àñóóäëûã õîëáîãäîõ
áàéãóóëëàãàä òàâüæ øèéäâýðë¿¿ëýõ;
32.1.3. ñóóðü áîëîâñðîë ýçýìøýýã¿é èðãýíä
íºõºí ýçýìø¿¿ëýõ àæèë çîõèîí áàéãóóëàõ.
33 äóãààð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà
33.1.ªì÷èéí á¿õ õýëáýðèéí áîëîâñðîëûí
ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûã ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷ áóþó
ò¿¿íèé ýðõ îëãîñîí ýòãýýäèéí òîìèëñîí çàõèðàë,
ýðõëýã÷ óäèðäàíà.
33.2.Çàõèðàë, ýðõëýã÷ íü Ñóðãóóëèéí ºìíºõ
áîëîâñðîëûí òóõàé, Áàãà, äóíä áîëîâñðîëûí
òóõàé, Äýýä áîëîâñðîëûí òóõàé áîëîí
Ìýðãýæëèéí áîëîâñðîë, ñóðãàëòûí òóõàé õóóëüä
çààñàí ýðõ, ¿¿ðãèéã õýðýãæ¿¿ëíý.
33.Ç.Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí
çàõèðàë, ýðõëýã÷ íü îðîí òîîíû áàéíà.
Ç4 ä¿ãýýð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãûí ººðèéí óäèðäëàãà
34.1.Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí
ººðèéí óäèðäëàãûã åðºíõèé áîëîâñðîëûí
ñóðãóóëü, öýöýðëýãò ñóðãóóëèéí áîëîí
öýöýðëýãèéí çºâëºë, èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü,
êîëëåæ, ìýðãýæëèéí ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí òºâ,
óëñûí õýìæýýíä ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëäýã åðºíõèé
áîëîâñðîëûí ñóðãóóëüä óäèðäàõ çºâëºë òóñ
òóñ õýðýãæ¿¿ëíý. Ñóðãàëò ýðõëýõ ÷èãëýë, íóòàã
äýâñãýðèéí áàéðøëûã õàðãàëçàí ñóðãóóëü,
öýöýðëýãèéí çºâëºë áîëîí óäèðäàõ çºâëºëèéã
äóíäûí õýëáýðýýð áàéãóóëæ áîëíî.
34.2.Öýðýã, öàãäààãèéí äýýä áîëîâñðîë
ýçýìø¿¿ëýõ ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä ýíý õóóëèéí
34.1-ä çààñàí çààëò õàìààðàõã¿é.
34.3.¯¿ñãýí áàéãóóëàã÷ íü èõ ñóðãóóëü, äýýä
ñóðãóóëü, êîëëåæèéí õàðüÿà ñóðãóóëèéí óäèðäàõ
çºâëºë áàéãóóëàõ ýðõèéã òóõàéí ñóðãóóëèéí
óäèðäàõ çºâëºëä øèëæ¿¿ëæ áîëíî.
34.4.Ýíý õóóëèéí 34.1-ä çààñàí çºâëºëèéí ¿éë
àæèëëàãààíû ¿ëãýð÷èëñýí ä¿ðìèéã áîëîâñðîëûí
àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿í
áàòàëíà.

35 äóãààð ç¿éë. Ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéí çºâëºë
35.1.Ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéí çºâëºë íü áàãø,
àæèëòàí, ñóðàã÷, ýöýã, ýõ, áóñàä áàéãóóëëàãûí
òºëººëºëòýé áàéíà. 9-11 ãèø¿¿íòýé ñóðãóóëü,
öýöýðëýãèéí çºâëºëèéã 3 æèëèéí õóãàöààãààð
ñîíãîíî.
35.2.Ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéí çºâëºëä îðîõ
áàãø, àæèëòàí, ñóðàã÷, ýöýã, ýõèéí òºëººëëèéã
òýäãýýðèéí õàìò îëíû õóðëààñ òóñ òóñ ñîíãîíî.
35.3.Ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéí çºâëºëä îðîõ áóñàä
áàéãóóëëàãûí òºëººë¬ëèéã ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷èéí
ñàíàëûã ¿íäýñëýí ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéí íèéò
àæèëòíû õóðëààñ ñîíãîíî.
35.4.Ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéí çºâëºë íü äàðààõü
÷èã ¿¿ðãèéã õýðýãæ¿¿ëíý:
35.4.1.ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéí õºãæëèéí áîäëîãî,
õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿¬ëýõýä ñàíàë ºãºõ;
35.4.2.ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéí äýã æóðàì, äîòîîä
çîõèîí áàéãóóëàëòûí õýëáýðèéã òîäîðõîéëîõ;
35.4.3.ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéí ¿éë àæèëëàãààíû
òàéëàí õýëýëöýõ, ¿íýëýëò, ä¿ãíýëò ºãºõ;
35.4.4.ñóðãàëòûí ÷àíàð, õ¿¿õýä òºëºâø¿¿ëýõ,
õàìãààëàõ, õºãæ¿¿ëýõ àæëûí ¿ð ä¿í, ò¿âøèíã
ñàéæðóóëàõ òàëààð ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéí
óäèðäëàãà áîëîí ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷èä ñàíàë
òàâèõ;
35.4.5.çàõèðàë, ýðõëýã÷èéí ¿éë àæèëëàãààíä
õºíäëºíãèéí õÿíàëò òàâèõ, äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ;
35.4.6.áàãø, ñóðàã÷, àæèëòíû ýðõ àøãèéã
õàìãààëàõ;
36 äóãààð ç¿éë. Óäèðäàõ çºâëºë
36.1.Óäèðäàõ çºâëºë íü ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷, áàãø,
ñóðàëöàã÷, òºãñºã÷èéí òºëººëºëòýé áàéíà.
Ìýðãýæëèéí ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí òºâèéí
óäèðäàõ çºâëºëèéí òºëººëëèéã Ìýðãýæëèéí
áîëîâñðîë, ñóðãàëòûí òóõàé õóóëèàð
çîõèöóóëíà.
36.2.Óäèðäàõ çºâëºëèéí á¿ðýëäýõ¿¿íèé 51-6Î
õóâü íü ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷èéí òºëººëºë áàéíà.
Óäèðäàõ çºâëºëä îðîõ ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷èéí
òºëººëëèéã ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷èéí øèéäâýðýýð
áîëîí ò¿¿íèé ýðõ øèëæ¿¿ëñíýýð òîìèëíî.
36.Ç.Óäèðäàõ çºâëºëä îðîõ áàãø, ñóðàëöàã÷èéí
òºëººëëèéã õàìò îëíû õóðëààñ ñîíãîíî.
ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË
36.4.Óäèðäàõ çºâëºëèéí ãèø¿¿íèéã 3 æèëèéí
õóãàöààãààð òîìèëîõ áóþó ñîíãîíî. Æèë á¿ð
óäèðäàõ çºâëºëèéí á¿ðýëäýõ¿¿íèé ãóðàâíû
íýãèéã ººð÷èëæ áîëíî.
36.5.Óäèðäàõ çºâëºëèéí ¿éë àæèëëàãààíû
¿íäñýí õýëáýð íü õóðàë áàéíà. Óäèðäàõ çºâëºë
á¿ðýí ýðõèéí õóãàöààíä æèëä õî¸ðîîñ äîîøã¿é
óäàà õóðàëäàæ, ýýëæèò áóñ õóðëûã ¿¿ñãýí
áàéãóóëàã÷, çºâëºëèéí äàðãà áóþó ãèø¿¿äèéí
1/Ç-ýýñ äîîøã¿éí ñàíàëààð õóðàëäóóëíà.
Çàõèðàë òîäîðõîé àñóóäëààð óäèðäàõ çºâëºëèéã
õóðàëäóóëàõ ñàíàëàà çºâëºëèéí äàðãàä òàâüæ
áîëíî.
36.6.Óäèðäàõ çºâëºë îëîíõèéí ñàíàëààð
øèéäâýð ãàðãàíà. Ǻâëºëèéí äàðãûã óäèðäàõ
çºâëºëººñ ñîíãîíî.
36.7.Óäèðäàõ çºâëºë ¿éë àæèëëàãààíäàà òóñëàõ
¿¿ðýã á¿õèé êîìèññ, àæëûí õýñýã áàéãóóëàí
àæèëëóóëæ áîëíî.
36.8.Óäèðäàõ çºâëºëä îðñîí ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷èéí
òºëººëºë íü ò¿¿íèé áîäëîãî, ÷èã ¿¿ðãèéã
õýðýãæ¿¿ëíý.
36.9.Óäèðäàõ çºâëºëèéí äàðãûã ¿¿ðãýý
õàíãàëòã¿é áèåë¿¿ëñýí, õóóëü òîãòîîìæ çºð÷ñºí
íü íîòëîãäñîí, ººðºº ÷ºëººëºãäºõèéã õ¿ññýí
¿íäýñëýëýýð õóãàöààíààñ ºìíº ººð÷èëæ áîëíî.
36.10. ¯¿ñãýí áàéãóóëàã÷ óäèðäàõ çºâëºë, ò¿¿íèé
ãèø¿¿íèéã õàíãàëòã¿é àæèëëàñàí ãýæ ¿çâýë
ººðèéí òºëººë뺺 ýã¿¿ëýí òàòàõ, áóñàä ãèø¿¿íèé
òàëààð ñîíãîñîí õàìò îëîíä íü ìýäýãäýõ ýðõòýé.
36.11. Óäèðäàõ çºâëºë äàðààõü ÷èã ¿¿ðãèéã
õýðýãæ¿¿ëíý:
36.11.1.õîëáîãäîõ õóóëü òîãòîîìæèéí äàãóó
áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûã õºãæ¿¿ëýõ áîäëîãî,
òºëºâëºãºº, õºòºëáºð, ä¿ðìèéã áàòëàõ,
ººð÷ëºõ;
36.11.2. ñóðãóóëèéí á¿òýö, çîõèîí áàéãóóëàëò,
îðîí òîî, öàëèíãèéí íèéò õýìæýýã òîãòîîõ.
/Ýíý çààëòûí îðîí òîî, öàëèíãèéí íèéò
õýìæýýã òîãòîîõòîé õîëáîãäîõ õýñýã íü òºðèéí
ºì÷èéí áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä
õàìààðàõã¿é./;
/Ýíý çààëòàä 2003 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 3-íû
ºäðèéí õóóëèàð íýìýëò îðóóëñàí/
36.11.Ç. õºðºí㺠îðóóëàëò, æèëèéí òºñâèéí
õóâààðèëàëòûã áàòàëæ, çàðöóóëàëòàä õÿíàëò
òàâèõ, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà, èðãýäýýñ
ÎÞÓÒÀÍ 2009 147
 ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË
õàíäèâ àâàõ æóðàì òîãòîîõ;
36.11.4. ñóðãàëòûí òºëáºð, äîòóóð áàéðíû
¿éë÷èëãýýíèé òºëáºðèéí õýìæýýã çîõèõ æóðìûí
äàãóó òîãòîîõ;
36.11.5. ñóðãóóëèéí ¿éë àæèëëàãààíû òàéëàí
õýëýëöýõ, ¿íýëýëò, ä¿ãíýëò ºãºõ;
36.11.6.óäèðäàõ çºâëºëèéí ¿éë àæèëëàãààíû
æèëèéí òàéëàí ãàðãàæ ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷èä ºãºõ.
36.12. Óäèðäàõ çºâëºë íü çàõèðëûã òîìèëîõ,
÷ºëººëºõ ñàíàëûã ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷èä òàâüæ
áîëíî.
37 äóãààð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí ìýðãýæëèéí
õÿíàëò
37.1.Áîëîâñðîëûí ìýðãýæëèéí õÿíàëòûã
áîëîâñðîëûí óëñûí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãà,
óëñûí áàéöààã÷ õýðýãæ¿¿ëíý.
37.2.Áîëîâñðîëûí óëñûí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãà
íü áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæ, áàãà,
äóíä áîëîí ìýðãýæëèéí áîëîâñðîëûí ñòàíäàðò,
ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí àæëûí ò¿âøèí, ò¿¿íòýé
õîëáîãäñîí íîðì, íîðìàòèâ, ä¿ðýì, æóðìûí
õýðýãæèëòýä ìýðãýæëèéí õÿíàëò òàâèíà.
37.3.Áîëîâñðîëûí óëñûí õÿíàëòûí àëáàíû
ä¿ðìèéã Çàñãèéí ãàçàð áàòàëíà.
ÒÀÂÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
Áîëîâñðîëûí ýäèéí çàñàã
Ç8 äóãààð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí òºëºâëºëò,
ìýäýýëýë
38.1.Áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà îðîí íóòãèéí
çàõèðãààíû áîëîí õîëáîãäîõ áóñàä áàéãóóëëàãûí
îðîëöîîòîéãîîð áîëîâñðîëûí õºãæëèéí
îéðûí áîëîí õýòèéí òºëºâëºãººã áîëîâñðóóëæ,
õýðýãæ¿¿ëíý.
38.2.Áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãûí áîëîâñðóóëñàí
òºëºâëºãºº, àðãà ç¿éã ¿íäýñëýí àéìàã, íèéñëýë,
ñóì, ä¿¿ðýã áîëîâñðîëûí îéðûí áîëîí õýòèéí
òºëºâëºãººòýé áàéíà.
38.Ç.Öýöýðëýã, ñóðãóóëü, áîëîâñðîëûí ýðäýì
øèíæèëãýý, àðãà ç¿éí áàéãóóëëàãà òîãòîîñîí
íîðì, íîðìàòèâûã ¿íäýñëýí çîðèëòîò
òºëºâëºãººòýé àæèëëàíà.
38.4.ªì÷èéí àëü ÷ õýëáýðèéí áîëîâñðîëûí
148 ÎÞÓÒÀÍ 2009
áàéãóóëëàãà õóóëü òîãòîîìæèä çààñàí ìýäýý,
ìýäýýëëèéã òîãòîîñîí õóãàöààíä íü ¿íýí çºâ
ãàðãàæ áîëîâñðîëûí äýýä øàòíû áàéãóóëëàãàä
òàéëàãíàíà.
Ç9 ä¿ãýýð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí ñàíõ¿¿æèëò
39.1.Áîëîâñðîëûí ñàíõ¿¿æèëòýä óëñûí òºñâèéí
æèëèéí îðëîãûí 2Î-èîñ äîîøã¿é õóâèéã
çàðöóóëíà.
/Ýíý õýñýãò 2003 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 3-íû ºäðèéí
õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðóóëñàí/
39.2.Áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãà íü óëñûí òºñºâ,
õºðºí㺠îðóóëàëò, äîòîîä, ãàäààäûí àæ àõóéí
íýãæ, áàéãóóëëàãà, èðãýäýýñ îðóóëàõ ñóðãàëòûí
òºëáºð, ä¿ðýìä çààñàí ¿éë àæèëëàãààíä çîðèóëñàí
õàíäèâ, õºíãºëºëòòýé çýýë, áîëîâñðîëûí
áàéãóóëëàãûí ººðèéí ¿éë àæèëëàãààíû îðëîãî
çýðýã ñàíõ¿¿ãèéí ýõ ¿¿ñâýðòýé áàéíà.
39.3.Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà
ñàíõ¿¿ãèéí ýõ ¿¿ñâýðýý íýìýãä¿¿ëýõ, áàãø,
àæèëòàí, ñóðàëöàã÷èéí íèéãìèéí áàòàëãààã
äýýøë¿¿ëýõ çîðèëãîîð õóóëü òîãòîîìæèä
íèéö¿¿ëýí àæ àõóéí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áîëîõ
áºãººä ò¿¿íýýñ îëñîí îðëîãîî ýíý õóóëüä çààñàí
çîðèóëàëòûí äàãóó çàõèðàí çàðöóóëàõ ýðõèéã
áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí çàõèðàë,
ýðõëýã÷ ýäýëíý.
39.4.Áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí ººðèéí
îðëîãûí õýìæýýòýé õîëáîîòîéãîîð óëñûí
òºñ⺺ñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ õºðºíãèéí õýìæýýã
áàãàñãàõûã õîðèãëîíî.
/Ýíý õýñýãò 2003 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 3-íû ºäðèéí
õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðóóëñàí/
39.5.Áîëîâñðîëûí ýðäýì øèíæèëãýý, àðãà ç¿éí
áàéãóóëëàãà, àéìàã, íèéñëýëèéí áîëîâñðîëûí
òºâ íü óëñûí òºñºâ, ñóäàëãààíû àæëûí òºñëèéí
çàðäëààð ñàíõ¿¿æíý.
/Ýíý õýñýãò 2003 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 3-íû ºäðèéí
õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðóóëñàí/
39.6.Îðîé, ý÷íýý, àëáàí áóñ õýëáýðýýð èðãýäýä
áàãà, ñóóðü, á¿ðýí äóíä áîëîâñðîë ýçýìø¿¿ëýõýä
øààðäàãäàõ çàðäëûã óëñûí áîëîí îðîí íóòãèéí
òºñ⺺ñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëíý.
39.7.Îðîí íóòãèéã áîëîâñîí õ¿÷íýýð õàíãàõ,
÷óõàë õýðýãöýýòýé ìýðãýæèëòýí áýëòãýõ,
ñóðàëöàã÷èéí àâüÿàñûã äýìæèõ, îðëîãî áàãàòàé
áîëîí õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäýä áîëîâñðîë
ýçýìøèõýä çîðèóëæ ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çýýë,
áóöàëòã¿é òóñëàìæ îëãîõ áºãººä òýäãýýðèéã

îëãîõ æóðìûã Çàñãèéí ãàçàð áàòàëíà.
/Ýíý õýñýãò 2003 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 3-íû
ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðóóëñàí áà 2006 îíû
6 äóãààð ñàðûí 29-íèé ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºí
íàéðóóëñàí. ̺í ò¿¿í÷ëýí
39.8.Îëîí íèéòèéí ¿¿ñãýë ñàíàà÷èëãààð àéìàã,
íèéñëýë, ñóì, ä¿¿ðýãò áîëîâñðîë õºãæ¿¿ëýõ ñàí
áàéãóóëæ áîëíî.
39.9.Áîëîâñðîëä çîðèóëñàí òºñâèéí áîëîí
ñàíãèéí õºðºíãèéã ººð çîðèóëàëòààð çàðöóóëàõûã
õîðèãëîíî.
39.10. Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà
¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷ààñ ººðò íü íèéë¿¿ëñýí
áîëîí òóõàéí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí ¿éë
àæèëëàãààíûõ íü ÿâöàä áèé áîëñîí õºðºíãèéã
ººðèéí ¿íäñýí ¿éë àæèëëàãààíû çîðèëãî,
ä¿ðýì, ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷òàé áàéãóóëñàí ãýðýýíä
íèéö¿¿ëýí çîðèóëàëòûí äàãóó ¿ð àøèãòàé
çàðöóóëàõ ¿¿ðýãòýé.
39.11.Ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà íü ñóðãóóëü
õºãæ¿¿ëýõ ñàíòàé áàéæ áîëîõ áºãººä ñàíãèéí
¿ëãýð÷èëñýí ä¿ðìèéã áîëîâñðîëûí áîëîí
ñàíõ¿¿ãèéí àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí
ãèø¿¿ä õàìòðàí áàòàëíà.
40 ä¿ãýýð ç¿éë. Òºðèéí ºì÷èéí áîëîâñðîëûí
ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿æèëò
40.1.Òºðèéí ºì÷èéí áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãûã òîãòìîë áîëîí íîðìàòèâò çàðäëààð
ñàíõ¿¿æ¿¿ëíý.
40.2.Òºðèéí ºì÷èò á¿õ øàòíû ñóðãóóëèéí
òîãòìîë çàðäàë, åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü,
ìýðãýæëèéí ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí òºâèéí
äîòóóð áàéðíû íèéò çàðäàë, öýöýðëýãèéí õ¿¿õäèéí
õîîëíû çàðäàë, ºì÷èéí õýëáýð õàðãàëçàõã¿éãýýð
öýöýðëýã, åðºíõèé áîëîâñðîëûí àëáàí áîëîí
àëáàí áóñ ñóðãàëòàä õàìðàãäàæ áàéãàà íýã
ñóðàëöàã÷èä íîãäîõ ñóðãàëòûí íîðìàòèâò
çàðäëûã óëñûí òºñ⺺ñ òóñ òóñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëíý.
/Ýíý õýñýãò 2003 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 3-íû ºäðèéí
õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðóóëñàí áà
40.3.Ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîí áàãà, äóíä,
ìýðãýæëèéí áîëîâñðîë ýçýìø¿¿ëýõýä íýã
ñóðàëöàã÷èä íîãäîõ õóâüñàõ çàðäëûí äóíäàæ
íîðìàòèâûã Çàñãèéí ãàçàð æèë á¿ð øèíý÷ëýí
òîãòîîíî.
40.4.Òºðèéí ºì÷èéí áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿æèëò äàðààõü ýõ ¿¿ñâýðýýñ
á¿ðäýíý:
ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË
40.4.1. öýöýðëýãò óëñûí òºñºâ, ýöýã, ýõ, àñðàí
õàìãààëàã÷ààñ ºãºõ òºëáºð, ººðèéí ¿éë
àæèëëàãààíû îðëîãî;
/Ýíý çààëòàä 2003 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 3-íû
ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðóóëñàí/
40.4.2. åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëüä îðîí
íóòãèéí òºñºâ, ººðèéí ¿éë àæèëëàãààíû
îðëîãî;
40.4.Ç.ìýðãýæëèéí ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí òºâä
óëñûí òºñºâ, ººðèéí ¿éë àæèëëàãààíû îðëîãî;
/Ýíý çààëòàä 2003 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 3-íû
ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðóóëñàí/
40.4.4.èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèä óëñûí
òºñºâ, ñóðãàëòûí òºëáºð, ýðäýì øèíæèëãýýíèé
òºñºëò àæëûí áîëîí ººðèéí ¿éë àæèëëàãààíû
îðëîãî;
/Ýíý çààëòàä 2003 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 3-íû
ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðóóëñàí/
40.4.5.Öýðýã, öàãäààãèéí äýýä áîëîâñðîë
ýçýìø¿¿ëýõòýé õîëáîîòîé çàðäëûã òºð
õàðèóöíà.
40.5. ./Ýíý õýñãèéã 2003 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 3-
íû ºäðèéí õóóëèàð õ¿÷èíã¿é áîëãîñîí/
40.5.Íýã ñóðàëöàã÷èä íîãäîõ õóâüñàõ çàðäëûã
ñóðãóóëèéí áàéðøèë, õýâ øèíæ, ìýðãýæëèéí
÷èãëýë áîëîí õºãæëèéí áýðõøýýëòýé
ñóðàëöàã÷èéí òóñãàé õýðýãöýýòýé óÿëäóóëàí ýíý
õóóëèéí 40.3-ò çààñàí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà òóñ
á¿ðýýð ÿëãàâàðòàé òîãòîîõ áºãººä àðãà÷ëàëûã íü
áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí
ãèø¿¿í áàòàëíà.
40.6.Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà
áîëîí ìýðãýæëèéí ñóðãàëò- ¿éëäâýðëýëèéí òºâä
ñóðàëöàã÷äàä òºðººñ ¿ç¿¿ëýõ áóöàëòã¿é òóñëàìæ,
çýýë, òýòãýëãèéí õýìæýýã Çàñãèéí ãàçàð æèë á¿ð
òîãòîîíî.
40.7.Ñóðàëöàã÷ààñ õóóëüä çààãààã¿é òºëáºð,
õóðààìæ àâàõûã õîðèãëîíî.
41 ä¿ãýýð ç¿éë. Òºðèéí áóñ ºì÷èéí áîëîâñðîëûí
ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿æèëò
41.1.Òºðèéí áóñ ºì÷èéí áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿æèëòèéí ýõ ¿¿ñâýð íü ¿¿ñãýí
áàéãóóëàã÷èéí õºðºíãº, íýã ñóðàã÷èä íîãäîõ
õóâüñàõ çàðäëûí òºñ⺺ñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ õýñýã,
ñóðãàëòûí òºëáºð, õàíäèâ, õºíãºëºëòòýé çýýë,
ººðèéí ¿éë àæèëëàãààíû îðëîãîîñ á¿ðäýíý.
ÎÞÓÒÀÍ 2009 149
 ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË
41.2.Òºðèéí áóñ ºì÷èéí áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãûí ñóðãàëòûí îð÷èíã ñàéæðóóëàõ,
òýäãýýðèéã áàãøëàõ áîëîâñîí õ¿÷íýýð õàíãàõàä
Çàñãèéí ãàçàð òîãòîîñîí æóðìûí äàãóó äýìæëýã,
òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëíý.
42 äóãààð ç¿éë.Áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí
ñóðãàëòûí îð÷èí
42.1. Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí
áàðèëãà áàéãóóëàìæ, òåõíèê õýðýãñýë, òîíîã
òºõººðºìæ íü áàãø, àæèëòàí, ñóðàëöàã÷èéí
õºäºëìºðèéí îíöëîãò òîõèðñîí, õºãæëèéí
áýðõøýýëòýé ñóðàëöàã÷èéí òóñãàé õýðýãöýýíä
íèéöñýí, ýð¿¿ë àõóé, àþóëã¿é áàéäëûí
øààðäëàãûã õàíãàñàí áàéíà.
42.2.Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà
ººðèéí õàðüÿà õýâëýë, ìýäýýëýë, ñóðãàëòûí
òåõíèê õýðýãñýë, òîíîã òºõººðºìæ, õè÷ýýëèéí
õýðýãëýãäýõ¿¿íèéã çàñâàðëàõ, ¿éëäâýðëýõ, õàíãàõ
çýðýã ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýý ÿâóóëàõ íýãæòýé
áàéæ áîëíî.
42.3.Öýöýðëýã, ñóðãóóëèéí áàðèëãà áàéãóóëàìæ,
ñóðãàëòûí òåõíèê õýðýãñýë, òîíîã òºõººðºìæ,
õîîë õ¿íñíèé ç¿éë áîëîí ñóðàëöàã÷èéí ýð¿¿ë
àõóé, àðèóí öýâýð, àþóëã¿é áàéäëûí íîðì,
íîðìàòèâûã õîëáîãäîõ õóóëü òîãòîîìæ,
áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòûã ¿íäýñëýí áîëîâñðîë,
ýð¿¿ë ìýíäèéí áîëîí ñàíõ¿¿ãèéí àñóóäàë
ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿ä õàìòðàí áàòàëæ
ìºðä¿¿ëíý.
42.4.Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûã
õýâèéí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõàä õ¿ðýëöýõ¿éö
çîðèóëàëòûí áàðèëãà áàéãóóëàìæ, ñóðãàëòûí
òåõíèê õýðýãñýë, òîíîã òºõººðºìæ, ñóðàõ áè÷èã,
äîòóóð áàéðààð õàíãàõ àæëûã ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷
õàðèóöíà.
42.5.Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí
áàðèëãà áàéãóóëàìæ, ýäýëáýð ãàçðûã çîðèóëàëòûí
äàãóó àøèãëàíà.
42.6.Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà íü
áàðèëãà, õîò òºëºâëºëòèéí íîðì, íîðìàòèâûã
áàðèìòëàí òîãòîîñîí, ñóðãàëòàä çîðèóëñàí
ýçýìøèë ãàçàðòàé áàéíà.
43 äóãààð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí õàðèëöààíä
îðîëöîã÷äûííèéãìèéí áàòàëãàà
43.1. Áàãø íèéãìèéí äàðààõü áàòàëãààãààð
õàíãàãäàíà:
43.1.1.õºäºëìºðèéí øèíæ ÷àíàð, ìýðãýæëèéí
îíöëîãò òîõèðñîí öàëèí, íýìýãäýë õºëñ,
150 ÎÞÓÒÀÍ 2009
íýìýãäýë, íºõºõ îëãîâîð, øàãíàë óðàìøóóëàë
àâàõ, õóóëüä çààñàí áóñàä õºíãºëºëò ýäëýõ;
43.1.2.áàãø, àæèëëàã÷äûí ýýëæèéí ¿íäñýí
àìðàëòûí õóãàöààã Õºäºëìºðèéí òóõàé4 õóóëèàð
çîõèöóóëíà. Õºäºëìºðèéí îíöëîãèéã õàðãàëçàí
áàãøèä àæëûí 33, çàõèðàë, ýðõëýã÷, îðëîã÷
çàõèðàë, õè÷ýýëèéí ýðõëýã÷ /ñóðãàëòûí ìåíåæåð/,
õè÷ýýëèéí çîõèöóóëàã÷, íèéãìèéí àæèëòàí, àðãà
ç¿é÷, äàäëàãûí áîëîí áàéðíû áàãø, öýöýðëýãèéí
òóñëàõ áàãøèä àæëûí 15 ºäðèéí íýìýãäýë àìðàëò
òóñ òóñ îëãîíî. Õºäºëìºðèéí òóõàé õóóëèéí 79.5,
79.6-ä çààñàí àæèëëàñàí õóãàöàà, õºäºëìºðèéí
íºõöºëèéã õàðãàëçñàí áóñàä íýìýãäýë àìðàëò
äýýðõ àëáàí òóøààëòàíä õàìààðàõã¿é;
43.1.3.îðîí ñóóö áàðèõ áóþó õóäàëäàí àâàõàä
çîðèóëæ õºíãºëºëòòýé çýýë, òóñëàìæ àâàõ;
43.1.4.á¿õ øàòíû ñóðãóóëü, öýöýðëýãò ýíý õóóëèéí
43.1.2-ò çààñàí àëáàí òóøààëä 25 áà ò¿¿íýýñ
äýýø æèë àæèëëàñàí èðãýí ºíäºð íàñíû òýòãýâýð
òîãòîîëãîõ áîë 12 ñàðûí, ¿¿íýýñ ñóì, òîñãîí,
áàãèéí ñóðãóóëü, öýöýðëýãò 10 áà ò¿¿íýýñ äýýø
æèë àæèëëàñàí áîë 18 ñàðûí ¿íäñýí öàëèíòàé
íü òýíöýõ õýìæýýíèé íýã óäààãèéí ìºíãºí
òýòãýìæèéã àæèëëàæ áàéãàà áàéãóóëëàãààñ îëãîõ
áºãººä øààðäàãäàõ çàðäëûã íü òóõàéí æèëèéí
òºñºâò òóñãàõ;
43.1.5.òóõàéí íóòàã äýâñãýðèéí îíöëîã, òºâººñ
àëñëàãäñàí áàéäëûã õàðãàëçàí áàãøèä íýìýãäýë
öàëèí, óðàìøèë, áóñàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ;
43.1.6.ñóì, òîñãîí, áàãèéí åðºíõèé áîëîâñðîëûí
ñóðãóóëèéí çàõèðàë, öýöýðëýãèéí ýðõëýã÷ýýð
òîãòâîð ñóóðüøèëòàé àæèëëàñàí áîë ¿íäñýí
öàëèíã 5 æèë òóòàìä íýìýãä¿¿ëýõ áºãººä
íýìýãäëèéí õýìæýýã Çàñãèéí ãàçàð òîãòîîõ;
43.1.7.ñóì, òîñãîí, áàãèéí ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéí
áàãøèä 5 æèë òóòàìä íýã óäàà 6 ñàðûí ¿íäñýí
öàëèíòàé òýíöýõ õýìæýýíèé ìºíãºí òýòãýìæèéã
àæèëëàæ áàéãàà áàéãóóëëàãààñ íü îëãîõ;
43.1.8. õóóëüä çààñàí áóñàä áàòàëãàà.
43.2. Ñóðàëöàã÷ íèéãìèéí äàðààõü áàòàëãààãààð
õàíãàãäàíà:
43.2.1. îðøèí ñóóäàã ãàçðààñàà ñóðãóóëüä òîãòìîë
ÿâàõ áîëîìæã¿é, ºí÷èí áóþó àìüæèðãààíû
ò¿âøèí äîîãóóð ñóðàëöàã÷èéã äîòóóð áàéðààð
õàíãàõ;
43.2.2.åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü,
ìýðãýæëèéí ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí òºâ /àíõàí
øàòíû/-èéí äîòóóð áàéðàíä òºëáºðã¿é ñóóõ;

43.2.Ç.ñóðàã÷èéã õè÷ýýëèéí æèë ýõëýõ, äóóñàõ
áîëîí óëèðëûí àìðàëòààð ñóðãóóëüäàà èðýõ,
ãýðòýý áóöàõàä ýöýã, ýõ, àñðàí õàìãààëàã÷èéí
çàðäàë, õ¿ñýëòýýð óíààãààð ¿éë÷ëýõ àðãà õýìæýýã
ñóðãóóëèéí çàõèðãàà, íóòãèéí çàõèðãààíû
áàéãóóëëàãàòàé õàìòðàí çîõèîí áàéãóóëàõ;
43.2.4. îðøèí ñóóäàã ãàçðààñàà ººð àéìàã, õîòîä
ñóðàëöàæ áàéãàà îþóòíû æèëä 2 óäàà îðîí
íóòàãòàà èðæ, î÷èõ çàðäëûã Çàñãèéí ãàçðààñ
òîãòîîñîí æóðìûí äàãóó õºíãºëºõ;
43.2.5.íèéòèéí òýýâðèéí õýðýãñëýýð õè÷ýýëäýý
ÿâàõ çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé ñóðàã÷, îþóòíû
íèéòèéí òýýâðèéí õýðýãñëýýð çîð÷èõ çàðäëûí
íºõºí îëãîâðûã àéìàã, íèéñëýëèéí èðãýäèéí
Һ뺺ëºã÷äèéí Õóðëààñ òîãòîîñîí æóðìûí äàãóó
îëãîõ;
43.2.6.Çàñãèéí ãàçðààñ òîãòîîñîí æóðìûí äàãóó
ýìíýëýã, íèéòèéí õîîë, ñî¸ë, óðëàãèéí áîëîí
àõóéí ¿éë÷èëãýýãýýð ¿éë÷ëýõ çàðäëûã õºíãºëºõ;
43.2.7.ñóðàëöàã÷èéí îíöãîé àâüÿàñ, ÷àäâàðûã
íýýí èëð¿¿ëæ õºãæ¿¿ëýõ, óðàìøóóëàí äýìæèõ,
ºí÷èí, àìüæèðãààíû ò¿âøèí äîîãóóð, õºãæëèéí
áýðõøýýëòýé ñóðàëöàã÷èéã ñóðàõ íºõöºë
áîëîëöîîãîîð òºðººñ õàíãàõ;
43.2.8.õºäººãèéí ñóìäûí çàõèàëãà-ãýðýýíèé
äàãóó áàãø ìýðãýæëýýð ñóðàëöàæ áàéãàà
îþóòàí, ìàãèñòðàíòàä ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãààñ
õºíãºëòòýé íºõöºëººð çýýë, òýòãýëýã îëãîõ;
43.2.9.ñóðëàãà, ñïîðò, óðëàãèéí îíöãîé
àìæèëò ãàðãàñàí ñóðàëöàã÷-äàä Ìîíãîë Óëñûí
Åðºíõèéëºã÷èéí áîëîí Åðºíõèé ñàéäûí
íýðýìæèò òýòãýëýã îëãîõ;
43.2.10.ìýðãýæëèéí ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí òºâä
ñóðàëöàã÷äàä Çàñãèéí ãàçðààñ òîãòîîñîí õýìæýý,
æóðìûí äàãóó ñàð òóòàì òýòãýëýã îëãîõ;
43.2.11. õóóëüä çààñàí áóñàä áàòàëãàà.
43.3.Áàãø, ñóðàëöàã÷èä ¿ç¿¿ëýõ õºíãºëºëò, íºõºõ
îëãîâîð, òýòãýëýã, òýòãýìæ, øàãíàë óðàìøèë íü
ºì÷èéí õýëáýð õàðãàëçàõã¿é àäèë òýãø áàéíà.
ÇÓÐÃÀÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
Áîëîâñðîëûí õàðèëöààíä îðîëöîã÷äûí
íèéòëýã ýðõ, ¿¿ðýã
44 ä¿ãýýð ç¿éë. Áàãøèéí ýðõ, ¿¿ðýã
44.1. Áàãø äàðààõü ýðõòýé:
ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË
44.1.1.ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààã õýâèéí ÿâóóëàõ
íºõöºë áîëîëöîîãîîð õàíãóóëàõ;
44.1.2.ñóðãàëòàä øèíæëýõ óõààíû äýâøèëò àðãà
áàðèë, áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòàä íèéöñýí ñóðàõ
áè÷èã, ñóðãàëòûí õýðýãëýãäýõ¿¿íèéã ñîíãîí
õýðýãëýõ;
44.1.Ç.ñóðàëöàã÷ áîëîí ò¿¿íèé ýöýã, ýõ, àñðàí
õàìãààëàã÷èä øààðäëàãà òàâèõ, çºâëºãºº ºãºõ;
44.1.4.ñóðàëöàã÷èéí ìýäëýã, ÷àäâàð, äàäëûã
¿íýëýõ, òýäíèé àâüÿàñ, áèå ñýòãýöèéí õºãæèëòºä
òîäîðõîéëîëò ºãºõ;
44.1.5.ñóðàëöàã÷èéã ñîíãîí ñóðàëöóóëàõ,
ìýðãýæëèéí áîëîí ã¿íçãèéð¿¿ëñýí ñóðãàëò
çîõèîí áàéãóóëàõ;
44.1.6. ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé àæèë õèéõ,
áàãøèéí ìýðãýæëèéí áîëîí áîëîâñðîëûí çýðýã
õàìãààëàõ, ìýðãýæëèéí öîë õ¿ðòýõ;
44.1.7. õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ìýíä, ýðõ àøãèéã
õîõèðîîñîí ýöýã, ýõ, àñðàí õàìãààëàã÷èéí òàëààð
íàñàíä õ¿ðýýã¿é ñóðàëöàã÷àà òºëººëºí çîõèõ
áàéãóóëëàãàä ãîìäîë ãàðãàæ øèéäâýðë¿¿ëýõ;
44.2.Áàãø äàðààõü ¿¿ðýãòýé:
44.2.1.áàãøèéí ¸ñ ç¿é, íýð òºðèéã ýðõýìëýí
ñàõèõ;
44.2.2.áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëýõ;
44.2.3.îíîëûí ìýäëýã, çààõ àðãà, óð ÷àäâàðàà
äýýøë¿¿ëýõ;
44.2.4.ñóðàëöàã÷äûã ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõã¿é
áàéõ, íýð òºðèéã íü õ¿íäýòãýí õàìãààëàõ;
44.2.5.ñóðàëöàã÷ á¿ðèéí îíöëîã áàéäëûã õ¿ëýýí
çºâøººð÷ õ¿íëýã õàðüöàõ, ººðºº ººðèé㺺
õºãæ¿¿ëýõ, áèå õ¿í áîëæ òºëºâøèõºä äýìæëýã
¿ç¿¿ëýõ;
44.2.6.ñóðàëöàã÷èéí áèå äààñàí áàéð ñóóðü, ¿çýë
áîäîëä õ¿íäýòãýëòýé õàíäàõ;
44.2.7.ñóðàëöàã÷èéí ýð¿¿ë ìýíä, àþóëã¿é
áàéäàëä àíõààðàë òàâèõ.
44.3.Áàãø íü ñóðàëöàã÷èéí áèå ìàõáîäèä õàëäàõ,
òýäýíä ñýòãýë ñàíààíû äàðàìò ¿ç¿¿ëýõ, õóâèéí
íóóöûã íü çàäðóóëàõûã õîðèãëîíî.
44.4.Áàãø íü õóóëüä çààñàí ¿¿ðãýý õýðýãæ¿¿ëýõäýý
áàãøèéí ¸ñ ç¿éí ä¿ðìèéã áàðèìòàëæ àæèëëàíà.
45 äóãààð ç¿éë. Ñóðàëöàã÷èéí ýðõ, ¿¿ðýã
ÎÞÓÒÀÍ 2009 151
 ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË

45.1. Ñóðàëöàã÷ äàðààõü ýðõòýé: 46.2. Ýöýã, ýõ, àñðàí õàìãààëàã÷ äàðààõü
¿¿ðýãòýé:
45.1.1. ñóðàëöàõ íºõöºë áîëîëöîîãîîð
õàíãóóëàõ; 46.2.1.õ¿¿õäèéí àâüÿàñ, ÷àäâàðûã áàãà íàñíààñ
íü äýìæèí õºãæ¿¿ëýõ, áîëîâñðîë ýçýìøèõýä
45.1.2. ñóðãàëòûí òºëºâëºãººíä çààâàë ñóäëàõààð
íü øààðäàãäàõ íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëýõ, áàãøòàé
òóñãààã¿é õè÷ýýëýýñ ñîíãîí ñóäëàõ;
õàìòðàí àæèëëàõ, ìýðãýæëýý ñîíãîõîä íü
45.1.Ç. ñóðãóóëü, áàãøèéí ¿éë àæèëëàãààòàé õ¿¿õýääýý òóñëàõ;
õîëáîãäîõ àñóóäëààð ñàíàë ãàðãàõ, ø¿¿ìæëýõ,
46.2.2.ñóðãàëòûí õýâèéí ¿éë àæèëëàãààã
øààðäëàãà òàâèõ;
õàíãàõòàé õîëáîãäóóëàí ñóðãóóëü, áàãøààñ
45.1.4. ñóðàëöàõ õóãàöàà, õýëáýðèéí òàëààð òàâüñàí øààðäëàãûã áèåë¿¿ëýõ;
ñàíàë òàâüæ øèéäâýðë¿¿ëýõ;
46.2.Ç.õ¿¿õýääýý 16 õ¿ðòýë íàñàíä íü ñóóðü
45.1.5. õóóëü òîãòîîìæèä çààñíû äàãóó òóñëàìæ áîëîâñðîë çààâàë ýçýìø¿¿ëýõ, ñóðàëöàõ õ¿ñýë,
àâàõ, õºíãºëºëò ýäëýõ; ñîíèðõëûã íü õààæ áîîãäóóëàõã¿é áàéõ;
45.1.6. ãýðýýíä ººðººð çààãààã¿é áîë ñóðãóóëü 46.2.4. õ¿¿õäèéã ãýð á¿ëèéí îð÷èíä ñóðãàõ àðãà
òºãñºã÷ ýçýìøñýí áóþó ñîíèðõñîí ìýðãýæëèéí áàðèë ýçýìøèõ.
äàãóó ýðõëýõ àæëàà õºäºëìºðèéí çàõ çýýë äýýð
47 äóãààð ç¿éë. Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí
÷ºëººòýé ñîíãîõ;
ýðõ, ¿¿ðýã
45.1.7.ñóðãàëòûí òºëáºð, õàíäèâûí çàðöóóëàëò,
47.1. Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà äàðààõü
àøèãëàëòûí òàëààð ìýäýýëýë àâàõ, õÿíàëò òàâèõ;
ýðõòýé:
45.1.8.óëàìæëàëò ñî¸ë, çàí çàíøëûã ºâëºõ,
47.1.1.ìýðãýæèëòýí áýëòã¿¿ëýõ, àæèëëàã÷äûí
ñóðãóóëèéí îð÷èíä òºðºëõ õýëýýðýý õàðèëöàõ.
ìýðãýøëèéã äýýøë¿¿ëýõ çàõèàëãûã õîëáîãäîõ
45.2. Ñóðàëöàã÷ äàðààõü ¿¿ðýãòýé: áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä ºãºõ, ãýðýý
45.2.1. ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéí àãóóëãûã áàéãóóëàõ;
õóãàöààíä íü á¿ðýí ýçýìøèõ; 47.1.2.ãýðýý, çàõèàëãààð ñóðàëöàã÷èéí òàëààð
45.2.2.áàãøààñ òàâüñàí øààðäëàãà, ºãñºí ¿¿ðýã, ñàíàë ãàðãàõ, øààðäëàãà òàâèõ;
äààëãàâðûã áèåë¿¿ëýõ; 47.1.3.àæèëòàíäàà áîëîâñðîë îëãîõ, ò¿¿íèé
45.2.3. áèå äààæ ñóðàëöàõ àðãà áàðèëûã ìýðãýøèë äýýøë¿¿ëýõ ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëàõ;
ýçýìøèõ; 47.1.4.áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûã áýõæ¿¿ëýõýä
45.2.4. áàãø, øàâèéí õàðèëöààã õ¿íäýòãýí äýìæëýã, òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ, èâýýí òýòãýñíèé
äýýäëýõ; òºëºº õóóëü òîãòîîìæèä çààñàí çîõèõ õºíãºëºëò
ýäëýõ.
45.2.5. ñóðãóóëèéí äîòîîä æóðìûã õ¿íäýòãýí
ñàõèõ; 47.2. Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà äàðààõü
¿¿ðýãòýé:
45.2.6. ñóðãàëòûí òºëáºðèéã ãýðýýíèé äàãóó
õóãàöààíä íü òºëºõ. 47.2.1.ãýðýýíèé äàãóó ñóðàëöàã÷èéã õ¿ëýýí
àâ÷ ¿éëäâýðëýëèéí äàäëàãà õèéëãýõ íºõöºë,
46 äóãààð ç¿éë. Ýöýã, ýõ, àñðàí õàìãààëàã÷èéí áîëîëöîîãîîð õàíãàõ;
ýðõ, ¿¿ðýã
47.2.2. ãýðýý, çàõèàëãààð ñóðàëöàã÷èéí ñóðãàëòûí
46.1. Ýöýã, ýõ, àñðàí õàìãààëàã÷ äàðààõü ýðõòýé: çàðäëûã òºëºõ;
46.1.1.õ¿¿õäýý àëü ñóðãóóëüä, ÿìàð õýëáýðýýð 47.2.Ç.àæèëòàí áèå äààæ ñóð÷ áîëîâñðîõ, õ¿¿õäýý
ñóðàëöóóëàõûã çîõèõ æóðìûí äàãóó ñîíãîõ; ñóðãàõàä íü äýìæëýã, òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ.
46.1.2.áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà,
áàãøèéí ¿éë àæèëëàãààòàé õîëáîãäñîí ñàíàë,
õ¿ñýëò ãàðãàõ;
46.1.Ç.õ¿¿õäèéíõýý ìýäëýã, ÷àäâàð, àâüÿàñ, áèå,
ñýòãýöèéí òàëààð ñóðãóóëü, áàãøààñ ãàðãàñàí
òîäîðõîéëîëòòîé òàíèëöàõ.

152 ÎÞÓÒÀÍ 2009

 ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË

ÄÎËÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝà 48.2.7.áîëîâñðîëûí ñòàíäàðò áîëîí ñóðãàëòûí

áàéãóóëëàãàä òàâèãäàõ øààðäëàãûã çºð÷ñºí
Áóñàä ç¿éë
óäèðäàõ àëáàí òóøààëòíûã 50000-60000
48 äóãààð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí õóóëü òîãòîîìæ òºãðºãººð òîðãîõ;
çºð÷èã÷èä õ¿ëýýëãýõ õàðèóöëàãà
48.2.8.óäèðäàõ àæèëòíû áîëîí áàãøèéí ¸ñ ç¿éã
48.1.Ñóóðü áîëîâñðîë îëãîõ àæëûã õàíãàëòã¿é íîöòîé çºð÷ñºí áîë 50000-60000 òºãðºãººð
çîõèîí áàéãóóëñàí, çîõèõ àðãà õýìæýý àâààã¿é òîðãîõ, ýñõ¿ë áàãøëàõ ýðõèéã õàñàõ àðãà õýìæýý
òºðèéí çàõèðãààíû áîëîí áîëîâñðîëûí àâàõ;
áàéãóóëëàãûí ãýì áóðóóòàé àëáàí òóøààëòàíä
48.2.9.áàéãóóëëàãàä õàíäèâëàñàí õºðºíãèéã
õóóëü òîãòîîìæèéí äàãóó ñàõèëãûí õàðèóöëàãà
ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí, òýíöýëä òóñãààã¿é, ò¿¿í÷ëýí
õ¿ëýýëãýíý.
çîðèóëàëòûí áóñààð çàðöóóëñàí àëáàí
48.2. Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæ òóøààëòíûã 50000-60000 òºãðºãººð òîðãîõ.
çºð÷èã÷èä ýð¿¿ãèéí õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýõýýðã¿é
48.Ç. Ýíý õóóëèéí 48. 2-ò çààñàí øèéòãýëèéã
áîë äàðààõü çàõèðãààíû øèéòãýë íîãäóóëíà:
ø¿¿ã÷, ñóì, ä¿¿ðãèéí Çàñàã äàðãà, áîëîâñðîëûí
48.2.1. ýíý õóóëèéí 9 ä¿ãýýð ç¿éëèéã çºð÷èæ õÿíàëòûí óëñûí áàéöààã÷ íîãäóóëíà.
áîëîâñðîëûí áàðèìò áè÷ãèéã õóóëü áóñààð
îëãîñîí, õóóðàì÷ààð ¿éëäñýí, àâ÷ àøèãëàñàí
èðãýíèéã 30000-50000, àëáàí òóøààëòíûã
50000-60000, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûã
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ
200000-250000 òºãðºãººð òîðãîæ, õóóðàì÷
áàðèìò áè÷ãèéã õóðààõ; ÈÕ ÕÓÐËÛÍ ÄÀÐÃÀ Ñ.Ҫ̪Ð-Î×ÈÐ

48.2.2. ýíý õóóëèéí 47 äóãààð ç¿éëèéí 2 äàõü

õýñýãò çààñàí ¿¿ðãèéã áèåë¿¿ëýõýýñ çàéëñõèéñýí
áîë 75000-100000 òºãðºãººð òîðãîõ;
48.2.3.àæèë ¿¿ðãýý ã¿éöýòãýõýä íü áàãøèä
ñàíààòàéãààð ñààä ó÷ðóóëñàí, áàãøèéí íýð
õ¿íäèéã ãóòààí äîðîìæèëñîí ýòãýýäèéã 30000-
50000 òºãðºãººð òîðãîõ;
48.2.4.ýíý õóóëèéí 22 äóãààð ç¿éëä çààñàí òóñãàé
çºâøººðºë àâààã¿é, áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãûã óëñûí á¿ðòãýëä á¿ðòã¿¿ëýëã¿é
ñóðãàëòûí àæèë ýðõýëñýí áîë ñóðãàëòûí
òºëáºðèéã ñóðàëöàã÷èä áóöààí îëãîæ, èðãýíèéã
30000-50000, àëáàí òóøààëòíûã 50000-60000,
àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûã 200000-250000
òºãðºãººð òîðãîæ, îëñîí îðëîãûã õóðààæ,
ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààã çîãñîîõ;
48.2.5.ýíý õóóëèéí 46.2.3-ò çààñàí ¿¿ðãèéã
õ¿íäýòãýõ øàëòãààíã¿éãýýð áèåë¿¿ëýýã¿é áîë
10000-30000 òºãðºãººð òîðãîõ;
48.2.6.ñóðàëöàã÷èéí áèå ìàõáîäèä õàëäñàí,
ñýòãýë ñàíààíû äàðàìò ¿ç¿¿ëñýí, ìºí㺠ºãºõ, íîì,
á¿òýýãäýõ¿¿í õóäàëäàæ àâàõûã òóëãàñàí, òýäíèé
õóâèéí íóóöûã çàäðóóëñàí, õóóëüä çààãààã¿é
òºëáºð, õóðààìæ àâñàí áàãøèéã 10000-30000
òºãðºãººð, àëáàí òóøààëòíûã 40000-60000
òºãðºãººð òîðãîõ;

ÎÞÓÒÀÍ 2009 153

 ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÕÓÓËÜ ÄÝÝÄ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ
ÍÝÃįÃÝÝÐ Á¯ËÝÃ
Íèéòëýã ¿íäýñëýë
1 ä¿ãýýð ç¿éë. Õóóëèéí çîðèëò
1.1.Ýíý õóóëèéí çîðèëò íü èðãýíä äýýä áîëîâñðîë
îëãîõòîé õîëáîãäñîí õàðèëöààã çîõèöóóëàõàä
îðøèíî.
2 äóãààð ç¿éë. Äýýä áîëîâñðîëûí çîðèëãî
2.1.Äýýä áîëîâñðîëûí çîðèëãî íü òºðººñ
áîëîâñðîëûí òàëààð áàðèìòëàõ áîäëîãîä
òóëãóóðëàí áîëîâñðîëûí ¿íäñýí çàð÷èì, îëîí
óëñûí íèéòëýã æèøèã, õàíäëàãàä íèéö¿¿ëýí
èðãýíä äýýä áîëîâñðîë îëãîõîä îðøèíî.
ÕΨÐÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
Äýýä áîëîâñðîëûí àãóóëãà
3 äóãààð ç¿éë. Äýýä áîëîâñðîëûí àãóóëãà
3.1.Äýýä áîëîâñðîëûí àãóóëãà íü íýãäìýë áºãººä
ñóðàëöàã÷èä øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãè, íèéãýì-
õ¿ì¿¿íëýãèéí òîäîðõîé ÷èãëýëýýð ñóðãàëò, ýðäýì
øèíæèëãýý, ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýíèé õ¿ðýýíä
ìýðãýæëèéí ºíäºð ò¿âøèíä àæèëëàõ, ñóäàëãàà
øèíæèëãýýíèé àæèë ã¿éöýòãýõ, áèå õ¿í ººðèé㺺
íýýæ õºãæ¿¿ëýõ ìýäëýã, ÷àäâàð, äàäàë ýçýìø¿¿ëæ,
ñî¸ë òºëºâø¿¿ëýõýä ÷èãëýãäýíý.
3.2.Äýýä áîëîâñðîëûí àãóóëãà íü åðºíõèé ñóóðü,
ìýðãýæëèéí ñóóðü áîëîí ìýðãýøèõ õýñãýýñ
á¿ðäýõ áºãººä ýäãýýð õýñýã òóñ á¿ðèéí àãóóëãà íü
äàðààõ çîðèëòûã õýðýãæ¿¿ëýõýä ÷èãëýíý:
3.2.1.Åðºíõèé ñóóðü õýñãèéí àãóóëãà íü
ñóðàëöàã÷èä äýýä áîëîâñðîë îëãîõîä çàéëøã¿é
øààðäëàãàòàé øèíæëýõ óõààíû ¿íäñèéã
ýçýìø¿¿ëýõ;
3.2.2.Ìýðãýæëèéí ñóóðü õýñãèéí àãóóëãà íü
ñóðàëöàã÷èä øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãè, íèéãýì-
õ¿ì¿¿íëýãèéí òîäîðõîé ÷èãëýëýýð ìýðãýæèë
ýçýìøèõýä çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé îíîë- àðãà
ç¿éí ìýäëýã ýçýìø¿¿ëýõ;
154 ÎÞÓÒÀÍ 2009
2002 îíû 05 äóãààð ñàðûí 03-íû ºäºð
Óëààíáààòàð õîò
3.2.Ç.Ìýðãýøèõ õýñãèéí àãóóëãà íü ñóðàëöàã÷èä
íèéãìèéí õýðýãöýý, øààðäëàãàä íèéö¿¿ëýí
òóõàéí ìýðãýæëýýð ìýäëýã, ÷àäâàð, äàäàë
ýçýìø¿¿ëýõ.
3.Ç.Äýýä áîëîâñðîëûí çýðýã íü áàãö öàãààð
õýìæèãäýõ äèïëîìûí, áàêàëàâðûí, ìàãèñòðûí,
äîêòîðûí øàòëàëòàé áàéíà.
3.4.Áàãö öàãèéí õýìæýýã áîëîâñðîëûí àñóóäàë
ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà,
ýñõ¿ë ò¿¿íèé ýðõ îëãîñîí ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãà
òîãòîîíî.
ÃÓÐÀÂÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà
4 ä¿ãýýð ç¿éë. Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãà
4.1.Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà
íü Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëèéí 15 äóãààð ç¿éëä
çààñíû äàãóó èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ
ãýñýí àíãèëàëòàé áàéíà.
4.2.Èõ ñóðãóóëü íü øèíæëýõ óõààíû õýä õýäýí
÷èãëýëýýð ñóóðü áà õàâñàðãà ñóäàëãàà ÿâóóëäàã,
áàêàëàâð, ìàãèñòð, äîêòîðûí ñóðãàëò ýðõýëäýã,
¿éëäâýð, ¿éë÷èëãýýíèé áààç ëàáîðàòîðè á¿õèé
ýðäýì øèíæèëãýý-ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí áóþó
ýðäýì øèíæèëãýý-ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà áàéíà.
4.3.Äýýä ñóðãóóëü íü øèíæëýõ óõààíû òîäîðõîé
÷èãëýëýýð ñóäàëãàà, øèíæèëãýýíèé àæèë ÿâóóëæ
äèïëîìûí áîëîí áàêàëàâðûí ñóðãàëò ýðõëýõ ýðõ
á¿õèé ñóðãàëò-ýðäýì øèíæèëãýýíèé áàéãóóëëàãà
ìºí. Äýýä ñóðãóóëü íü ìàãèñòðûí ñóðãàëò ýðõýëæ
áîëíî /Ýíý õýñãèéã 2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 8-
íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºí íàéðóóëñàí/.
4.4.Êîëëåæ íü äèïëîìûí áîëîí áàêàëàâðûí
ñóðãàëò ýðõýëäýã ñóðãàëòûí áóþó ñóðãàëò-
¿éëäâýðëýëèéí áàéãóóëëàãà áàéíà.
4.5.Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí

àíãèëëûã ñóðãóóëèéí õ¿÷èí ÷àäàë, ¿íäñýí áàãø
íàðûí äîòîð äîêòîðûí çýðýãòýé áàãø íàðûí ýçëýõ
õóâü õýìæýýã õàðãàëçàí áîëîâñðîëûí àñóóäàë
ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà
òîãòîîíî.
5 äóãààð ç¿éë. Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãûí çîõèîí áàéãóóëàëòûí á¿òýö
5.1.Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí
çîõèîí áàéãóóëàëòûí ¿íäñýí íýãæ íü òýíõèì,
ëàáîðàòîðè áàéíà. Èõ ñóðãóóëü íü ïðîôåññîðûí
áàãò òóëãóóðëàñàí çîõèîí áàéãóóëàëòûí íýãæòýé
áàéæ áîëíî.
5.2.Èõ ñóðãóóëü õàðüÿàëàëäàà äýýä ñóðãóóëü,
êîëëåæ, ýðäýì øèíæèëãýýíèé õ¿ðýýëýí,
ã¿íçãèéð¿¿ëñýí ñóðãàëòòàé åðºíõèé áîëîâñðîëûí
ñóðãóóëüòàé áàéæ áîëíî.
5.3.Äýýä ñóðãóóëü õàðüÿàëàëäàà êîëëåæ, ñóðãàëò-
ýðäýì øèíæèëãýýíèé áîëîí ìýðãýæëèéí ñóðãàëò-
¿éëäâýðëýëèéí òºâ, ã¿íçãèéð¿¿ëñýí ñóðãàëòòàé
åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëüòàé áàéæ áîëíî.
5.4.Êîëëåæ õàðüÿàëàëäàà ìýðãýæëèéí ñóðãàëò-
¿éëäâýðëýëèéí òºâòýé áàéæ áîëíî. Êîëëåæ íü
çàðèì ìýðãýæëýýð øàòàëñàí ñóðãàëò çîõèîí
áàéãóóëæ áîëíî.
5.5.Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèéí
õàðüÿàëëûí ñóðãóóëü íü áèå äààñàí õóóëèéí
ýòãýýä áàéíà. Äýýð äóðäñàí ñóðãóóëü áèå äààæ
ìàãàäëàí èòãýìæëýëä îðíî.
5.6.Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà
íü õàìòàðñàí áîëîí äàãíàñàí ñóðãàëò-ýðäýì
øèíæèëãýýíèé çîðèóëàëò á¿õèé ¿éëäâýðëýë,
¿éë÷èëãýýíèé ò¿øèö áàéãóóëëàãà, ëàáîðàòîðè,
ýìíýëýã, äàäëàãûí áààç, òóñëàõ àæ àõóéòàé áàéæ áîëíî.
5.7.Áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà áîëîí õîëáîãäîõ
áóñàä áàéãóóëëàãûí õàìòàðñàí øèéäâýðýýð
òîäîðõîé àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûã ñóðãàëò-
ýðäýì øèíæèëãýý, äàäëàãûí áààç áîëãîæ áîëíî.
5.8.Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí
çîõèîí áàéãóóëàëòûí á¿òöèéí ¿íäñýí áîëîí áóñàä
íýãæèéí ýðõ, ¿¿ðýã, õàðèóöëàãûã èõ ñóðãóóëü,
äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèéí ä¿ðìýýð òîãòîîíî /Ýíý
õýñýãò 2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 8-íû ºäðèéí
õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðñîí/.
5.9.Òºðèéí ºì÷èò èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü,
êîëëåæèéí õàðüÿà ñóðãóóëü áàéãóóëàõ æóðìûã Ç
6 äóãààð ç¿éë. Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãûã áàéãóóëàõ, ººð÷ëºõ, çàðèì ¿éë
ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË
àæèëëàãààã çîãñîîõ, òàòàí áóóëãàõ
6.1.Äýýä áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûã Áîëîâñðîëûí
òóõàé õóóëèéí 19, 20 äóãààð ç¿éë, áîëîí Àæ
àõóéí ¿éë àæèëëàãààíû òóñãàé çºâøººðëèéí
òóõàé õóóëèéí 15.7.1,15.7.2,15.7.4-ò çààñíû
äàãóó ¿¿ñãýí áàéãóóëíà.
6.2.Öýðýã, öàãäààãèéí äýýä áîëîâñðîë ýçýìø¿¿ëýõ
áàéãóóëëàãûã áàéãóóëàõ, ººð÷ëºõ, çàðèì ¿éë
àæèëëàãààã çîãñîîõ, òàòàí áóóëãàõ àñóóäëûã
Çàñãèéí ãàçàð øèéäâýðëýíý /Ýíý õýñãèéã 2006
îíû 12 äóãààð ñàðûí 8-íû ºäðèéí õóóëèàð
õ¿÷èíã¿é áîëñîíä òîîöñîí/.
6.3.Òºðèéí ºì÷èò èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü,
êîëëåæèéã áàéãóóëàõ, ººð÷ëºõ, òàòàí áóóëãàõ
àñóóäëûã Çàñãèéí ãàçàð øèéäâýðëýíý /Ýíý õýñãèéã
2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 8-íû ºäðèéí õóóëèàð
ººð÷ëºí íàéðóóëñàí/.
6.4.Òºðèéí áóñ ºì÷èéí èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü,
êîëëåæèéã òàòàí áóóëãàõ àñóóäëûã áîëîâñðîëûí
àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ
áàéãóóëëàãûí çºâøººðñíººð ñóðàëöàã÷èéí ýðõ
àøãèéã õîõèðîîõã¿éãýýð ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷ áóþó
ò¿¿íèé ýðõ îëãîñîí ýòãýýä øèéäâýðëýíý.
6.5.Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà
òàòàí áóóãäñàí íºõöºëä îþóòíû ìýäëýã,
÷àäâàðûã øàëãàí òîãòîîæ, èæèë ìýðãýæëèéí
ñóðãóóëüä øèëæ¿¿ëýí ñóðàëöóóëàõ, õîëáîãäîõ
çàðäëûí àñóóäëûã òàòàí áóóãäñàí ñóðãóóëü
íü áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà, äýýä áîëîâñðîëûí
ñóðãàëòûí áóñàä áàéãóóëëàãàòàé õàðèëöàí
òîõèðîëöîæ øèéäâýðëýíý.
6.6.Óëñûí á¿ðòãýëä á¿ðòã¿¿ëæ, ãýð÷èëãýý áîëîí
òóñãàé çºâøººðºë àâààã¿é íºõöºëä îþóòàí
ýëñ¿¿ëýõ, ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõûã
õîðèãëîíî.
6.7.Òºðèéí áóñ ºì÷èéí äýýä áîëîâñðîëûí
ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí ñàëáàð áàéãóóëàõ
àñóóäëûã áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãûí çºâøººðñíººð
¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷ íü øèéäâýðëýíý /Ýíý õýñãèéã
2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 8-íû ºäðèéí õóóëèàð
íýìñýí/.
ĪЪÂįÃÝÝÐ Á¯ËÝÃ
Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí çîõèîí áàéãóóëàëò
7 äóãààð ç¿éë. Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü,
êîëëåæèéí ýëñýëò
ÎÞÓÒÀÍ 2009 155
 ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË
7.1.Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèä á¿ðýí
äóíä áóþó ò¿¿íýýñ äýýø áîëîâñðîëòîé èðãýíèéã
ò¿¿íèé ìýäëýã, ÷àäâàð, òºëºâøëèéí ¿íýëãýý,
ñóðàõ ÷àäâàðûã õàðãàëçàí ýëñ¿¿ëýõ áºãººä ýëñýëò
íü ñîíãîëò õèéõ áîëîìæòîé, øàëãàðóóëàëò íü
íýýëòòýé, õ¿ðòýýìæòýé, ¿íýëãýýíèé çîõèñòîé
àðãà õýëáýð á¿õèé áàéíà /Ýíý õýñãèéã 2006 îíû
12 äóãààð ñàðûí 8-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºí
íàéðóóëñàí/.
7.2.Ñóðãóóëèéí õ¿÷èí ÷àäëûã õàðãàëçàí
ýëñýã÷äèéí òîîã áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí
òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà òîãòîîíî.
Ñóðãóóëèéí õ¿÷èí ÷àäëûã òîäîðõîéëîõ ¿íäýñëýë
íü áàãøëàõ áîëîâñîí õ¿÷èí, õè÷ýýëèéí áàéð,
ëàáîðàòîðè, íîìûí ñàí, ä¿ðìèéí ñàíãèéí
õýìæýý áàéíà /Ýíý õýñãýýñ 2006 îíû 12 äóãààð
ñàðûí 8-íû ºäðèéí õóóëèàð ¿ã õàññààí/.
7.Ç.Îþóòàí, ìàãèñòðàíò, äîêòîðàíò ýëñ¿¿ëýõ
æóðìûã áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà òîãòîîíî /Ýíý
õýñãýýñ 2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 8-íû ºäðèéí
õóóëèàð ¿ã õàññààí/.
8 äóãààð ç¿éë. Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü,
êîëëåæèéí ñóðãàëòûí çîõèîí áàéãóóëàëò
8.1.Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèéí ñóðãàëò
íü ºäºð, îðîé, ý÷íýý áîëîí ýêñòåðíàò õýëáýðòýé
áàéæ áîëíî.
8.2.Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèéí ºäºð,
îðîéí ñóðãàëòûí õè÷ýýëèéí æèë 9 ä¿ãýýð ñàðûí
1-íèé ºäºð ýõýëíý.
8.Ç.Íóòàã äýâñãýðèéí áàéãàëü, öàã óóð,
¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýíèé îíöëîã, áàéãàëèéí
áîëîí íèéòèéã õàìàðñàí ãàìøèãòàé õîëáîãäóóëàí
îíöãîé äýãëýì, õîðèî öýýð òîãòîîñîí íºõöºëèéã
õàðãàëçàí õè÷ýýëèéí æèëèéí ýõëýõ õóãàöààã
áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà òóõàéí ¿åä íü
ººð÷èëæ áîëíî.
8.4.Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèéí
ñóðãàëò ìýðãýæèë á¿ðýýð áîëîâñðóóëñàí ñóðãàëòûí
òºëºâëºãºº, õè÷ýýëèéí õºòºëáºðèéí äàãóó ÿâàãäàíà.
Ñóðãàëòûí òºëºâëºãººã áîëîâñðîëûí àñóóäàë
ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãûí
çºâøººðñíººð ñóðãóóëèéí çàõèðàë áàòàëíà.
8.5.Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèéí
ñóðãàëòûí çîõèîí áàéãóóëàëò, äàäëàãûí
õºòºëáºð, ä¿ðìèéã ñóðãóóëèéí ýðäìèéí áîëîí
ñóðãàëò-àðãà ç¿éí çºâëºëèéí ñàíàëûã ¿íäýñëýí
çàõèðàë áàòàëíà.
156 ÎÞÓÒÀÍ 2009
8.6.Ìàãèñòð, äîêòîðûí ñóðãàëòûí ñóäàëãàà,
òóðøèëòûí àæëûí çàðèì õýñãèéã ýðäýì
øèíæèëãýýíèé õ¿ðýýëýí, ¿éëäâýðèéí ãàçðûí
ëàáîðàòîðè, áààçûã ò¿øèãëýí òóõàéí
áàéãóóëëàãûí ýðäýìòäèéí óäèðäëàãûí äîð
ÿâóóëæ áîëíî.
8.7.Äýýä áîëîâñðîë ýçýìø¿¿ëýõ äèïëîìûí ñóðãàëò
9Î áàãö öàãààñ äîîøã¿é áàéõ áºãººä ºìíºõ
ò¿âøíèé ñóðãàëòûí áàãö öàãèéã îðîëöóóëàí
áàêàëàâðûí ñóðãàëò 12Î-îîñ, ìàãèñòðûí ñóðãàëò
15Î-ààñ, äîêòîðûí ñóðãàëò 21Î áàãö öàãààñ òóñ
òóñ äîîøã¿é áàéíà.
8.8.Ìàãèñòð, äîêòîðûí çýðýã õàìãààëóóëàõ
çºâëºëèéí ä¿ðìèéã áîëîâñðîëûí àñóóäàë
ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà
áàòàëæ, õýðýãæèëòýä õÿíàëò òàâèíà.
8.9.Õè÷ýýëèéí æèëèéí ¿ðãýëæëýõ, äóóñàõ áîëîí
øàëãàëòûí õóãàöààã ñóðãàëòûí òºëºâëºãººãººð
çîõèöóóëíà.
8.10.Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëò ýðõëýõ íèéòëýã
æóðàì, ýíý õóóëèéí 8.4-ò çààñàí ñóðãàëòûí
òºëºâëºãºº, õè÷ýýëèéí õºòºëáºð áîëîâñðóóëàõ,
áàòëàõ, òýäãýýðò ººð÷ëºëò îðóóëàõ æóðìûã
áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí
ãèø¿¿í áàòàëíà /Ýíý õýñãèéã 2006 îíû 12 äóãààð
ñàðûí 8-íû ºäðèéí õóóëèàð íýìñýí/.
9 ä¿ãýýð ç¿éë. Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü,
êîëëåæèä ñóðàëöàã÷èéí ìýäëýã, ÷àäâàð, äàäëûã
¿íýëæ, ä¿ãíýõ
9.1.Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèä
ñóðàëöàã÷èéí ìýäëýã, ÷àäâàð, äàäëûã
áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãààñ òîãòîîñîí æóðìûí
äàãóó ¿íýëæ, ä¿ãíýíý.
ÒÀÂÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
Äýýä áîëîâñðîëûí óäèðäëàãà
10 äóãààð ç¿éë. Äýýä áîëîâñðîëûí óäèðäëàãà
10.1.Äýýä áîëîâñðîëûí óäèðäëàãûã áîëîâñðîëûí
àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ
áàéãóóëëàãà õýðýãæ¿¿ëíý.
10.2.Áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà íü Áîëîâñðîëûí
òóõàé õóóëèéí 28 äóãààð ç¿éëä çààñàí á¿ðýí
ýðõýýñ ãàäíà äýýä áîëîâñðîëûí àñóóäëààð
äàðààõü á¿ðýí ýðõèéã õýðýãæ¿¿ëíý:
10.2.1.äýýä áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí ¿éë
àæèëëàãààã òºðèéí áîäëîãûí õ¿ðýýíä óÿëäóóëàí

çîõèöóóëæ äýìæèõ, òýäíèéã ìýðãýæëèéí àðãà
ç¿éí óäèðäëàãààð õàíãàõ;
10.2.2.Òºðèéí çàõèðãààíû áóñàä òºâ
áàéãóóëëàãàòàé òóõàéí ñàëáàðò ìýðãýæèëòýí
áýëòãýõ àñóóäëààð õàìòðàí àæèëëàõ.
11 ä¿ãýýð ç¿éë. Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà
11.1.Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèéí
ººðèéí óäèðäëàãûã ñóðãóóëèéí óäèðäàõ çºâëºë
õýðýãæ¿¿ëíý.
11.2.Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèéí
óäèðäàõ çºâëºë íü Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëèéí
36 äóãààð ç¿éëä çààñíû äàãóó áàéãóóëàãäàí ¿éë
àæèëëàãààãàà õýðýãæ¿¿ëíý.
11.3.Çàõèðàë íü ýíý õóóëèéí 12 äóãààð ç¿éëä
çààñàí ýðõ, ¿¿ðãèéã õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûã çîõèîí
áàéãóóëæ, ñóðãóóëèéí ºäºð òóòìûí ¿éë
àæèëëàãààã óäèðäàæ, òîìèëñîí ýòãýýäèéí ºìíº
àæëàà òàéëàãíàíà /Ýíý õýñýãò 2006 îíû 12 äóãààð
ñàðûí 8-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðñîí/.
11.4.Ñóðãàëò-ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæëûí
÷èãëýëèéã òîãòîîæ, ò¿¿íèé îíîë, àðãà ç¿éí
ò¿âøèí, à÷ õîëáîãäîë, ¿ð ä¿íã õýëýëöýæ ñàíàë,
ä¿ãíýëò ãàðãàõ çîðèëãîîð èõ ñóðãóóëü, äýýä
ñóðãóóëüä ýðäìèéí çºâëºë, êîëëåæèä ñóðãàëò-
àðãà ç¿éí çºâëºë àæèëëàíà. Ýðäìèéí áîëîí
ñóðãàëò-àðãà ç¿éí çºâëºëèéí äàðãà íü òóõàéí
ñóðãóóëèéí çàõèðàë áàéíà.
11.5.Çàõèðàë ýðäìèéí áîëîí ñóðãàëò-àðãà ç¿éí
çºâëºëèéí á¿ðýëäýõ¿¿í, ò¿¿íèé àæèëëàõ æóðìûã
áàòàëíà /Ýíý õýñãýýñ 2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí
8-íû ºäðèéí õóóëèàð õàññàí/.
11.6. Çàõèðëûí äýðãýä çàõèðãààíû çºâëºë
àæèëëàæ áîëíî.
ÇÓÐÃÀÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí
á¿ðýí ýðõ
12 äóãààð ç¿éë. Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãûí ýðõ, ¿¿ðýã
12.1.Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà
äàðààõ ýðõ, ¿¿ðãèéã õýðýãæ¿¿ëíý:
12.1.1.Äýýä áîëîâñðîë, øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãè
õºãæ¿¿ëýõ òºðèéí áîäëîãîä íèéö¿¿ëýí ñóðãóóëèà
õºãæ¿¿ëýõ ÷èãëýë, õºòºëáºð áîëîâñðóóëæ
õýðýãæ¿¿ëýõ;
12.1.2. Ñóðãàëòûí àãóóëãà, àðãà, õýëáýð, ñóäàëãàà,
ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË
òóðøèëòûí àæëûí çîðèëò, ÷èãëýë, òýäãýýðèéã
øèéäâýðëýõ àðãà çàìûã ñîíãîæ õýðýãæ¿¿ëýõ;
12.1.3. Ýðäýì øèíæèëãýý, ñóäàëãààíû òºñºëä
îðîëöîõ;
12.1.4.Áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí áàãø, àæèëòíû
öàëèí õºëñíèé õýìæýýã òîãòîîõ, áàéãóóëëàãûí
äîòîîä æóðàì áîëîâñðóóëæ, ìºðä¿¿ëýõ;
12.1.5.Òîãòîîñîí æóðìûí äàãóó ñóðãóóëèéí
á¿òýö, çîõèîí áàéãóóëàëòûã òîãòîîõ, õàðüÿà íýãæ,
áàéãóóëëàãûã áàéãóóëàõ, ººð÷ëºõ, òàòàí áóóëãàõ,
òýäãýýðèéí òàéëàí ñîíñîæ ¿éë àæèëëàãààíä íü
¿íýëýëò, ä¿ãíýëò ºãºõ;
12.1.6.Ñóðàëöàã÷ ýëñ¿¿ëýõ, òºãñãºõ àñóóäëûã
çîõèõ æóðìûí äàãóó øèéäâýðëýõ;
12.1.7.Áàãø, ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèëòàí
áýëòãýõ, äàâòàí ñóðãàõ, òýäíèé áîëîí òºãñºã÷èéí
ìýðãýøëèéã äýýøë¿¿ëýõ;
12.1.8.Áàãøèä áîëîâñðîëûí çýðýã, öîë îëãîõ
àñóóäëûã áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãààñ òîãòîîñîí æóðìûí
äàãóó øèéäâýðëýõ /Ýíý çààëòûã 2006 îíû 12
äóãààð ñàðûí 8-íû ºäðèéí õóóëèàð õ¿÷èíã¿é
áîëñîíä òîîöñîí/;
12.1.9.Á¿ñ íóòãèéí áîëîí îëîí óëñûí ÷àíàðòàé
óóëçàëò, õóðàë, ñåìèíàð çîõèîí áàéãóóëàõ;
12.1.10.¯éë àæèëëàãààíäàà íèéö¿¿ëýí
¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýý ýðõëýõ;
12.1.11.Ãàäààäûí áîëîí äîòîîäûí áîëîâñðîë,
øèíæëýõ óõààíû áàéãóóëëàãà, áóñàä ýòãýýäòýé
ººðèéí ýðõ õýìæýýíèé àñóóäëààð ãýðýý, õýëýëöýýð
õèéõ;
12.1.12.Øààðäëàãàòàé ãýæ ¿çâýë øèíýýð ýëñýã÷èä
çîðèóëàí áýëòãýë ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëàõ;
12.1.13.Èðãýäèéí áîëîâñðîë, ñî¸ëûí
ò¿âøèíã äýýøë¿¿ëýõ áîëîí íèéãìèéí õàëàìæ,
õ¿ì¿¿íëýãèéí ÷èãëýëèéí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ.
ÄÎËÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
Áàãø, ñóðàëöàã÷
13 äóãààð ç¿éë. Áàãø
13.1. Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèä
¿íäñýí ìýðãýæëèéí õè÷ýýëèéã ìàãèñòð, ò¿¿íýýñ
äýýø çýðýãòýé áàãø çààíà.
13.2.Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèéí
áàãøèéí ìýðãýæèë ýçýìøýýã¿é îðîí òîîíû áàãø
ÎÞÓÒÀÍ 2009 157
 ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË
çààõ àðãà ç¿é ýçýìøñýí áàéíà.
13.Ç.Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèéí áàãøèéí
àëáàí òóøààë íü ïðîôåññîð, äýä ïðîôåññîð, àõëàõ
áàãø, áàãø, äàäëàãàæèã÷ áàãø áàéíà.
13.4.Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä
áàãøèëñàí õóãàöàà, ñóðãàëòûí àæëûí äàäëàãà,
òóðøëàãà, ýðäýì øèíæèëãýýíèé á¿òýýë,
òóóðâèëûã õàðãàëçàí äîêòîðûí çýðýãòýé õ¿íä äýä
ïðîôåññîð, ïðîôåññîð öîëûã èõ ñóðãóóëü, äýýä
ñóðãóóëü îëãîíî.
13.5.Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèéí
áàãøèéí àëáàí òóøààë, äýä ïðîôåññîð,
ïðîôåññîð öîëûí òîäîðõîéëîëò, íèéòëýã
øààðäëàãà, øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã áîëîâñðîëûí
àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ
áàéãóóëëàãà òîãòîîíî.
14 ä¿ãýýð ç¿éë. Áàãøèéí ýðõ, ¿¿ðýã
14.1.Áàãø Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëèéí 44.1-ä
çààñíààñ ãàäíà äàðààõü ýðõòýé:
14.1.1.Òºðèéí çàõèðãààíû áîëîí ¿éëäâýðëýë,
¿éë÷èëãýýíèé áàéãóóëëàãàä ìýðãýæëèéí äàãóó
çºâëºõººð àæèëëàõ;
14.1.2.Á¿òýýëèéí ÷ºëºº àâàõ;
14.1.3.Õºäºëìºðºº áîäèòîé ¿íýë¿¿ëýõ,
áîëîâñðîëûí çýðýã, öîëûí íýìýãäýë àâàõ,
íèéãìèéí çîõèõ õàíãàìæ, õºíãºëºëò ýäëýõ.
14.2.Áàãø Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëèéí 44.2-ò
çààñíààñ ãàäíà äàðààõü ¿¿ðýãòýé:
14.2.1.Ýðäýì øèíæèëãýý, ñóäàëãààíû àæëûã
ýðõëýí ÿâóóëàõ;
14.2.2.Ìýðãýæëèéí äàãóó àæ àõóéí íýãæ,
áàéãóóëëàãà, èðãýíä ñî¸ë, áîëîâñðîëûã ò¿ãýýí
äýëãýð¿¿ëýõ, ñóðòàë÷ëàõ àæèëä òóñëàõ.
15 äóãààð ç¿éë. Ñóðàëöàã÷
15.1.Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèéí
äèïëîìûí áîëîí áàêàëàâðûí øàòëàëä
ñóðàëöàã÷èéã îþóòàí, ìàãèñòðûí øàòëàëä
ñóðàëöàã÷èéã ìàãèñòðàíò, äîêòîðûí øàòëàëä
ñóðàëöàã÷èéã äîêòîðàíò ãýíý.
16 äóãààð ç¿éë. Ñóðàëöàã÷èéí ýðõ, ¿¿ðýã
16.1.Ñóðàëöàã÷ Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëèéí
45.1-ä çààñíààñ ãàäíà äàðààõü ýðõòýé:
16.1.1.Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ, ò¿¿íèé
õàðüÿàëëûí íýãæèéí õè÷ýýëèéí áàéð, íîìûí
ñàí, ñóðãàëò-ýðäýì øèíæèëãýýíèé ëàáîðàòîðè
áîëîí ñóðãàëòûí áóñàä õýðýãñëèéã çîõèõ æóðìûí
158 ÎÞÓÒÀÍ 2009
äàãóó àøèãëàõ;
16.1.2.Çàðèì õè÷ýýëèéã áèå äààí ñóäàëæ,
ä¿ãí¿¿ëýõ;
16.1.Ç.Ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèë, áàãà õóðàëä
îðîëöîõ;
16.1.4.Á¿òýýëýý õýâë¿¿ëýõýýð äýâø¿¿ëýõ;
16.1.5.Ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààòàé õîëáîîòîé
àñóóäëûã õýëýëöýõ, øèéäâýðëýõýä øóóä áóþó
òºëººëºí îðîëöîõ;
16.1.6.Ìàãèñòðàíò íü îþóòàíä ìýðãýæëèéí
çºâëºãºº ºãºõ, ò¿¿íèé ñóäàëãààíû áîëîí
äàäëàãûí àæëûã óäèðäàõ;
16.1.7.Äîêòîðàíò íü õè÷ýýë çààõ, îþóòàí,
ìàãèñòðàíòûí ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèë
óäèðäàõ.
16.2.Ñóðàëöàã÷ Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëèéí
45.2-ò çààñàí ¿¿ðýã õ¿ëýýíý.
ÍÀÉÌÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
Äýýä áîëîâñðîëûí ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí
áàòàëãàà
17 äóãààð ç¿éë. Äýýä áîëîâñðîëûí òºëºâëºëò,
ìýäýýëýë
17.1.Áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà íü äýýä áîëîâñðîëûã
õºãæ¿¿ëýõ, èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ
íü ñóðãóóëèà õºãæ¿¿ëýõ îéðûí áîëîí õýòèéí
áîäëîãî, õºòºëáºð, òºëºâëºãººòýé áàéíà.
17.2.Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ íü
ñòàòèñòèêèéí áîëîí áóñàä øààðäëàãàòàé
ìýäýýëëèéã òîãòîîñîí õóãàöààíä íü ¿íýí çºâ
ãàðãàæ õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãàä ºãíº.
17.3.Áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà áîëîí áîëîâñðîëûí
ýðäýì øèíæèëãýý, àðãà ç¿éí áàéãóóëëàãà íü èõ
ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèéã õîëáîãäîõ
ìýäýýëëýýð õàíãàíà.
18 äóãààð ç¿éë. Äýýä áîëîâñðîëûí ñàíõ¿¿æèëò
18.1.Òºðèéí ºì÷èéí èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü,
êîëëåæèéí ñàíõ¿¿æèëò äàðààõü ýõ ¿¿ñâýðýýñ
á¿ðäýíý:
18.1.1.Óëñûí òºñâèéí õºðºíãº;
18.1.2.Ýðäýì øèíæèëãýý, ñóäàëãààíû àæëûí
òºñëèéí ñàíõ¿¿æèëò;
18.1.Ç.Ñóðãàëòûí òºëáºð;
 ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË

18.1.4.Àæ àõóéí ¿éë àæèëëàãààíû îðëîãî; 19.5.Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä

ý÷íýý, îðîéí õýëáýðýýð ñóðàëöàã÷èä àæëûí ãàçàð
18.1.5.õîëáîãäîõ òºðèéí çàõèðãààíû òºâ
íü óëèðëûí áîëîí òºãñºëòèéí øàëãàëò ºãºõ,
áàéãóóëëàãààñ áàòàëñàí æóðìûí äàãóó òîãòîîñîí
äèïëîìûí àæèë áè÷èæ õàìãààëàõàä çîðèóëæ
àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà, èðãýäèéí õàíäèâ
öàëèíòàé ÷ºëºº îëãîíî.
/Ýíý çààëòàä 2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 8-íû
ºäðèéí õóóëèàð íýìýëò îðñîí/;
18.1.6.Çýýë, òóñëàìæ; ÅÑįÃÝÝÐ Á¯ËÝÃ
18.1.7.Áóñàä ýõ ¿¿ñâýð. Áóñàä ç¿éë
18.2.Òºðèéí áóñ ºì÷èéí äýýä áîëîâñðîëûí 20 äóãààð ç¿éë. Äýýä áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëü
ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí ñóðãàëòûí îð÷íûã òîãòîîìæ çºð÷èã÷èä õ¿ëýýëãýõ õàðèóöëàãà
ñàéæðóóëàõ, áàãøëàõ áîëîâñîí õ¿÷íýýð õàíãàõàä
20.1.Äýýä áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæ
Çàñãèéí ãàçðààñ òîãòîîñîí æóðìûí äàãóó òºðººñ
çºð÷èã÷èä ýð¿¿ãèéí õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýõýýðã¿é
çîõèõ äýìæëýã, òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëíý.
áîë áîëîâñðîëûí õÿíàëòûí óëñûí áàéöààã÷
18.Ç.Áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãàä õàíäèâëàñàí Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëèéí 48.2-ò çààñíààñ
õºðºíãèéã áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä ãàäíà äàðààõü çàõèðãààíû øèéòãýë íîîãäóóëíà:
òóñãàæ, çîðèóëàëòûí äàãóó àøèãëàíà /Ýíý õýñýãò
20.1.1.Ýíý õóóëèéí 8 äóãààð ç¿éëèéí 2 äàõü
2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 8-íû ºäðèéí õóóëèàð
õýñãèéã çºð÷ñºí áîë áóðóóòàé ýòãýýäèéã 50000-
íýìýëò îðñîí/.
60000 òºãðºãººð òîðãîõ /Ýíý çààëòàä 2006 îíû
18.4.Çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé çàðèì ìýðãýæëýýð 12 äóãààð ñàðûí 8-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºëò
ãàäààäàä ìýðãýæèëòýí áýëòãýõ ñóðãàëòûí çàðäëûã îðñîí/;
æèë á¿ðèéí óëñûí òºñ⺺ñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëæ áîëîõ
20.1.2.Ýíý õóóëèéí 17 äóãààð ç¿éëèéí 2 äàõü
áºãººä áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí
õýñãèéã çºð÷ñºí áîë äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà íü ìýðãýæëèéí
áàéãóóëëàãûí çàõèðëûã 50000-60000 òºãðºãººð
õýðýãöýýã ¿íäýñëýí òºðººñ ñóðàëöàã÷èä ¿ç¿¿ëýõ
òîðãîõ /Ýíý çààëòàä 2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí
ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýãèéã õóâààðèëàí çîõèöóóëíà.
8-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðñîí/.
18.5.ªì÷èéí àëü ÷ õýëáýðèéí äýýä áîëîâñðîëûí
ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà íü õî¸ð æèë òóòàìä
ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãààíäàà àóäèòûí õÿíàëò ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÈÕ ÕÓÐËÛÍ ÄÀÐÃÀ
õèéëãýæ, ä¿íã íèéòýä èë òîä áàéëãàíà. Ñ.Ҫ̪Ð-Î×ÈÐ

19 ä¿ãýýð ç¿éë. Ñóðàëöàã÷èéí íèéãìèéí /Ýíý õóóëèíä 2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 8-íû
áàòàëãàà ºäðèéí õóóëèéí íýìýëò, ººð÷ëºëòèéã òóñãàñàí/

19.1.Îðøèí ñóóãàà ãàçðààñàà ñóðãóóëüäàà òîãòìîë

ÿâàõ áîëîìæã¿é ñóðàëöàã÷èä Áîëîâñðîëûí òóõàé
õóóëèéí 43.2.1-ä çààñíû äàãóó äîòóóð áàéðààð
¿éë÷èëíý.
19.2.ªí÷èí, òàõèð äóòóó áîëîí àìüæèðãààíû
áàòàëãààò ò¿âøèíãýýñ äîîãóóð îðëîãîòîé ºðõèéí
áîëîí áóñàä øààðäëàãàòàé ñóðàëöàã÷èä òýòãýëýã,
áóöàëòã¿é òóñëàìæ, ñóðãàëòûí òºëáºðò çîðèóëàí
õºíãºëºëòòýé çýýë îëãîíî.
19.Ç.Ñóðãàëò, ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèëä àìæèëò
ãàðãàñàí ñóðàëöàã÷èä íýðýìæèò òýòãýëýã îëãîõ,
ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çàðèì õýñãèéã õºíãºëºõ
áóþó áóñàä õýëáýðýýð õºõè¿ëýí äýìæèíý.
19.4.Ñóðàëöàã÷èä òýòãýëýã, áóöàëòã¿é òóñëàìæ,
õºíãºëºëòòýé çýýë îëãîõ æóðìûã Çàñãèéí ãàçàð
òîãòîîíî.

ÎÞÓÒÀÍ 2009 159

 ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË
ÄÝÝÄ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÑÓÐÃÀËÒÛÍ ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÀÄ
ÒÀÂÈÕ ÍÈÉÒËÝÃ ØÀÀÐÄËÀÃÀ
“Ýíýõ¿¿ øààðäëàãàä òàíàé ñóðãóóëü õýð íèéöýæ
áàéãààã ñóäëàí ¿çýæ ñóðãóóëèà ñîíãîîðîé.
Ýíý øààðäëàãûã èõ, äýýä ñóðãóóëèóä çàéëøã¿é
áèåë¿¿ëæ áàéõ ¸ñòîéã àíõààðàëäàà àâíà óó. ”
Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûã
øèíýýð áàéãóóëàõ, ººð÷ëºõ, òóñãàé çºâøººðºë
îëãîõ, àòòåñòàò÷èëàõ, ìàãàäëàí èòãýìæëýõ,
øèíý ìýðãýýæëýýð ñóðãàëò ýðõëýõòýé õîëáîãäñîí
ä¿ãíýëò ãàðãàõàä ýíýõ¿¿ øààðäëàãûã óäèðäëàãà
áîëãîíî.
Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà íü ¿éë
àæèëëàãààãàà õýâèéí ÿâóóëàõ øààðäàãäàõ ýðõ
ç¿éí áîëîí ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí äîòîîä, ãàäààä
îð÷èíã áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí õóóëü òîãòîîìæ,
òºðººñ òîãòîîñîí íîðì, íîðìàòèâ, ñòàíäàðòàä
íèéö¿¿ëýí á¿ðä¿¿ëñýí áàéíà.
Íýã. Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí
çîõèîí áàéãóóëàëò
Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí ¿éë
àæèëëàãààíû õýì õýìæýýã òîãòîîñîí äàðààõ
çîõèîöóóëàëòûã çààâàë õèéñýí áàéíà.
1.1 Ñóðãóóëèéí óäèðäàõ çºâëºë, çàõèðãààíû
çºâëºë, ýðäìèéí çºâëºë, çàõèðàë, íýãæ¿¿äèéí
ýðõ, ÷èã ¿¿ðãèéã òîãòîîñîí ä¿ðýì, äîòîîä æóðàì
íü áàòàëãààæèæ, ìºðäëºã áîëîí õýâøñýí áàéõ;
1.2 Ñóðãóóëèéí ýðõýì çîðèëãî, çîðèëòûã
òîäîðõîéëñîí ýðõýìëýõ ¿íýò ç¿éëñ, õºãæëèéí
ñòðàòåãèéí óðò õóãàöààíû òºëºâëºëòèéí
ìåõàíèçìûã áèé áîëãîæ õýâø¿¿ëñýí áàéõ;
1.3 Õîëáîãäîõ ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãààð õÿíóóëæ
áàòàëãààæóóëñàí ñóðãàëòûí òºëºâëºãºº,
õºòºëáºð, ñòàíäàðòàé áàéõ;
1.4 Áàãø íàðûí áîëîâñðîëûí ò¿âøèí, àæëûí
àãóóëãà, à÷ààëàë, áàãøèä ¿ç¿¿ëýõ õºíãºëºëò
¿éë÷èëãýý, ¿íäñýí áîëîí öàãààð àæèëëàõ,
ñóðãóóëèàñ ãàäóóð àæèë, ¿éë÷èëãýýíä îðîëöîõ
õýì õýìæýýã òîãòîîñîí ýðõèéí àêòòàé áàéõ;
1.5 Ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààã õýâèéí ÿâóóëàõ,
ýäèéí çàñàã, ñàíõ¿¿ãèéí áàòàëãààã çîõèöóóëñàí,
õîëáîãäîõ ä¿ðýì, æóðàìòàé áàéõ;
1.6 Ñóðãàëòûí òåõíèê õýðýãñýë, ëàáîðàòîðè,
íîì ñóðàõ áè÷èã, ñóðãàëòûí õýðýãëýãäýõ¿¿íýýð
õàíãàõ, áàòàëãààæóóëñàí, õîëáîãäîõ ýðõèéí
160 ÎÞÓÒÀÍ 2009
àêòòàé áàéõ;
1.7 Ä¿ðìèéí ñàíã á¿ðä¿¿ëæ, ñóðãóóëèéí äàíñàíä
áàéðøóóëñàí áàéõ;
1.8 Ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãààíä çîõèõ õóãàöàà
àóäèò íèéëãýñýí áàéõ;
1.9 Áîëîâñðîëûí ÷àíàðûí óäèðäëàãà, äîòîîä
õÿíàëòûí õýðýãæ¿¿ëýõ òàëààð áàòàëãààæóóëñàí
æóðàìòàé áàéõ;
1.10 Îþóòàíä ¿ç¿¿ëýõ ¿íäñýí ¿éë÷èëãýýíèé
òàëàà𠺺ðèéí óäèðäëàãûí áàéãóóëëàãûí ÷èã
¿¿ðýã, á¿ðýí ýðõ, ñàíõ¿¿æèëò, àæèëëàõ íºõöºë,
îþóòàí äàäëàãà õèéõ, õºäºëìºð ýðõëýõýä òóñëàõ,
óðàìøóóëàë, äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ çýðýã çîõèîí
áàéãóóëàëòûí ìåõàíèçì õèéãäñýí áàéõ;
1.11 Ñóðãóóëèéí ýçýìøèë ãàçðûí áàòàëãààæèëò,
îð÷íû ýêî ñèñòå, òîõèæèëò çýðýã ñóðãóóëèéí
ñóðãàëòûí ãàäààä, äîòîîä îð÷èíã èæ á¿ðíýýð
õàíãàñàí áàéõ;
1.12 Êîìüïþòåðèéí äàäëàãûí õè÷ýýëèéí, íýã
ñóóäàëä 2-îîñ èë¿¿ã¿é îþóòàí áàéõààð ñóðãàëòûí
çîõèîí áàéãóóëàõ;
1.13 Ãàäààä õýë, êîìüïþòåð, ìýðãýø¿¿ëýõ çàðèì
õè÷ýýëýýð áàãà á¿ëãýýð õè÷ýýëëýõ îþóòíû òîî
15-ààñ èõòýé áàéõ;
1.14 Àíãè ä¿¿ðãýëò 25 îþóòíààñ èõã¿é áàéõààð
çîõèöóóëæ, çîõèîí áàéãóóëàëò õèéñýí áàéõ;
Õî¸ð.Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí
áàãøëàõ á¿ðýëäýõ¿¿í
Áàãøëàõ á¿ðýëäýõ¿¿í äàðààõ øààðäëàãûã õàíãàñàí
áàéíà
2.1. Íèéò áàãø íàðûí 75 õóâèàñ äîîøã¿é íü
¿íäñýí áàãø áàéõ;
2.2. Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí
àíãèëàë òîãòîîõ æóðàìä çààñàí äîêòîðûí
çýðýãòýé ¿íäñýí áàãø, ýðäýì øèíæèëãýýíèé
àæèëòàíòàé áàéõ áóþó ò¿¿íä îðóóëñàí íýìýëò
ººð÷ëºëòººð øèíý÷ëýí òîãòîîñîí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã
¿íäýñ áîëãîõ;
2.3 Áàãøèéí ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿éí ä¿ðìèéã ÷àíä
ñàõèóëàõ ìåõàíèçìèéã á¿ðä¿¿ëýõ áàéõ;
 ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË

2.4. Áàêàëàâðûí çýðãèéí õºòºëáºðò çààñàí îþóòàíòàé àæèëëëàõàä øààðäàãäàõ àæëûí áàéð,
õè÷ýýëèéí ìàãèñòð ò¿¿íýýñ äýýø çýðýãòýé áàãø ìýäýýëëèéí ýõ ¿¿ñâýðòýé áàéõ;
çààäàã áàéõ;
2.5. Ìàãèñòð, äîêòîðûí õºòºëáºðò õàìààðàõ á¿õ
Òóõàéí ñóðãóóëüä àæèëëàõ áàãøèéí îðîí òîîã
õè÷ýýëèéí äîêòîð çýðýãòýé áàãø õºòëºí ÿâóóëäàã
ìýðãýæëèéí ÷èãëýëèéã òîãòîîñîí äàðààõ
áàéõ;
õàðüöààíä ¿íäýñëýí òîãòîîíî.
2.6. Áàãø á¿ð ñóðãàëò ñóäàëãààíû àæèë ýðõëýõ,

Íýã áàãøèä íîîãäîõ äóíäàæ îþóòíû òîî

Íèéìèéí Áàéãàëèéí Èíæåíåðèéí Óðëàã Áèåèéí Àíàãààõ

óõààí óõààí óõààí òàìèð óõààí
Áàêàëàâð îþóòíû
òîî 20 15 15 4-8 15 10

Ìàãèñòð, äîêòîðûí 10 9 9 5 10 6
òîî

Ãóðàâ.Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí “Îëîí íèéò èðãýíèé áàðèëãà ÁÍÁÄ31-03-03”-

ìàòåðèàëëàã îð÷èí
3.1. Õè÷ýýëèéí áàéð òàíõèì:
Ñóðãàëòûí çîðèóëàëòòàé áàðèëãà áàéãóóëæ íü
ä çààñàí áàéð, òàëáàéí õýìæýý, ýð¿¿ë àõóéí
íîðìàòèâûã õàíãàñàí ººðèéí ýçýìøëèéí
ñóðãàëòûí áàéðòàé áàéíà.

1îþóòíû íîãäîõ
Õè÷ýýëèéí áàéð, ºðºº õàìààðàõ ¿ç¿¿ëýëò òàëáàé (ì2)

Ñóðãààëòûí õºòºëáºðò äóðäñàí ëàáîðàòîðóóäûã õîëáîãäîõ øààðäëàãûí

äàãóó á¿ðýí áàéãóóëæ òîíîãëîñîí áàéõ.
Áàéãàëèéí óõààíû ëàáîðàòîðè 4
Òåõíèê òåõíîëîãèéí ëàáîðàòîðè 5
Êîìüïþòåðèéí ëàáîðàòîðè 3

Ãàäààä õýëíèé êàáèíåò: 2.4

Øóãàì çóðãèéí êàáèíåò, êóðñèéí áîëîí äèïëîìûí àæëûí ºðºº 3.6
Õè÷ýýëëýõ òàíõèìûí ñóóäëûí òîîã äàðààõ òàëáàéòàé áàéõààð áàéãóóëñàí.
12-20 ñóóäàëòàé áîë 2.2
21-50 ñóóäàëòàé áîë 1.8
51-100 ñóóäàëòàé áîë 1.5
101-150 ñóóäàëòàé áîë 1.2
151-350 ñóóäàëòàé áîë 1.1
350 äýýø ñóóäàëòàé áîë 1.0
Õóðëûí òàíõèìûí íýã ñóóäàëä íîãäîõ òàëáàé: øèðýý á¿õèé
ò¿øëýãòýé ñàíäàëòàé áîë 1.2
ò¿íøëýãòýé ñàíäàëòàé áîë 1.1
Ñî¸ëûí òàíõèì, ¿çýã÷äèéí çààë, ëåêöèéí òàíõèìûí íýã ñóóäàëä íîîãäîõ òàëáàé 0.7
Õîîëûí ãàçðûí íýã ñóóäàë íîîãäîõ òàëáàé 2.0

Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿ì¿¿ñèéí íýâòð¿¿ëýõ çîðèóëàëòòàé çàì, ºëã¿¿ð, öàõèëãààí øàòòàé áàéõ.
Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà çîõèõ òîíîã òºõººðºì溺ð òîíîãëîñîí áèåèéí òàìèðûí
ñòàíäàðò òàëáàé, ñïîðò çààëòòàé áàéõ
Òàéëáàð: Íèéòèéí àøèãëàëòûí òàëáàéã äýýðõ òîîöîîíä îðóóëàõã¿é.

ÎÞÓÒÀÍ 2009 161

 ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË

Ýýëæèéí àøèãëàëòûí Íèéò Îþóòíû òîî /ºäºð, îðîé /

N=
êîýôôèöåíò (N) 1.5-ààñ
èõã¿é áàéõ. Õè÷ýýëëýõ àíãèéí ñóóäëûí òîî

Ýíýõ¿¿ ñòàíäàðòûã Áàðèëãà àðõèòåêòóð êîðïîðàöèä áîëîâñðóóëæ, Ìîíãîë óëñûí äýä á¿òýöèéí ñàéäûí
2003îíû 12äóãààð ñàðûí 18-íû ºäðèéí 252 äóãààð òóøààëààð áàòëàãäñàí Ìîíãîë óëñûí áàðèëãûí
íîðì áà ä¿ðýì òîâõèìîëîîñ ¿çýæ áîëíî.

3.2. Îþóòíû áàéð. 3.4.5. Ñóðãàëò ÿâóóëæ áóé ìýðãýæèëä õîëáîãäîõ

òóñãàé çîðèóëàëòûí ïðîãðàììóóäòàé áàéõ
3.2.1. Îðîí íóòãààñ ñóðàëöàæ áàéãàà îþóòàí,
îþóòíû áàéðàíä àìüäðàõ. 3.4.6. Office çîðèóëàëòàé õýðýãëýýíèé ïðîãðàìì
/MS office, Tools8 Photo shop, Corel, Power, Page
3.2.2. Îþóòíû áàéðàíä àìüäðàõ íýã îþóòàíä 4ì
maker / -òàé áàéõ
äîîøã¿é òàëáàé íîãäîõ.
3.4.7. Óäèðäëàãûí ìýäýýëëèéí ñèñòåìèéã
3.2.3. Íîìûí ñàí, óíøëàãûí òàíõèì, êîìïüþòåð
àæèëëóóëàõ ïðîãðàìì õàíãàìæòàé áàéõ
èíòåðíåòèéí ¿éë÷èëãýýòýé áàéõ
3.4.8. Îþóòàí á¿ð ýëåêòðîí øóóäàíãèéí õàÿãòàé
3.2.4. Îþóòíû áàéðíû õîîëëîõ ºðººíèé íýã
áàéõ
ñóóäàëä 0.8ì–ààñ áàãàã¿é òàëáàé íîîãäîõ
3.4.9. Ñóðãóóëü ººðºº áàéíãà øèíý÷ëýãääýã
3.2.5. Îþóòíû áàéðíû 70 îþóòàí òóòàìä àðèóí
äèíàìèê âýá ñàéòòàé áàéõ
öýâðèéí íýã ºðºº, ø¿ðø¿¿ð íîîãäîõ
3.5.Ýð¿¿ë àõóé:
3.2.6. Õ¿íñíèé ç¿éë õàäãàëàõ õºðãºã÷, õºë人ã÷òýé
áàéõ 3.5.1. Òàâèí ýðýãòýé, äº÷èí ýìýãòýé îþóòàíä
íýã ñóóëòóóð, 60 îþóòàí òóòàìä íýã óãààðóóð
3.2.7. Îþóòíóóäàä çîðèóëñàí óãààëãûí ºðººòýé áàéõ
íîîãäîõîîð òîîöîæ, ýðýãòýé ýìýãòýé îþóòíû ãàð
3.3. Ýçýìøèë ãàçðûí õýìæýý: í¿¿ðèéí óãààãóóð àðèóí öýâðèéí ºðººã äàâõàðò
Ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí ýçýìøèë ãàçðûí õýìæýý òóñ á¿ðä òóñ òóñä íü áàéðëóóëàõ
íü òóõàé ñóðãóóëèéí õè÷ýýëèéí áàéðíû ñòàíäàðò 3.5.2. Àíãè òàíõèìûí áàéãàëèéí ãýðýëò¿¿ëãèéí
òàëáàé õýìæýýíýýñýý áàãàã¿é áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí êîýôôèöòåíò 1.5 õóâü áàéõ
ýçýìøèë ãàçàðò ñïîðòûí òàíõèì, òàëáàé,
3.5.3. Õè÷ýýëèéí àíãè òàíõèìä àãààðûí
öýöýðëýãò õ¿ðýýëýí, àâòî çàì, ýíãèéí ÷ºëººòýé
õàðüöàíãóé ÷èéãëýã 40-60 õóâü
áàéõ òàëáàé çýðãèéã íýìæ òîîöíî.
3.5.4. Àíãè òàíõèìûí ºðººíèé òåìïåðàòóð 17-
3.4. Íîìûí ñàí, ìýäýýëëèéí õàíãàìæ
20 õýì áàéõ
Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí
3.5.5. Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí
íîìûí ñàíä òàâèõ ñòàíäàðòûã áèåë¿¿ëñýí áàéõûã
áàðèëãûí àãààðûí òåìïåðàòóð àãààð
çýðýãöýý äàðààõ øààðäëàãûã õàíãàñàí áàéõ.
ñîëèëöîîíû äàâòàìæ íü “ Îëîí íèéò èðãýíèé
3.4.1. Ñóðãàëòûí òºëºâëºãººíä òóñãàñàí õè÷ýýë áàðèëãà ÁÍáÄ31-03-03”-ûí õ¿ñíýãò -20-ä çààñàí
á¿ðò õýðýãëýõ ¿íäñýí ñóðàõ áè÷èã áîëîí íýìýëò íîðìàòèâûã õàíãàñàí áàéõ
ñóðãàëòûí ìàòåðèàëûã 3-ààñ öººíã¿é õóâèéã
3.5.6 Ñóðãóóëèéí ýçýìøèë ãàçðûí 50 õóâèàñ
íîìûí ñàíä áàéëãàæ àøèãëóóëàõ
äîîøã¿é ç¿ëýãæ¿¿ëñýí áàéõ.
3.4.2. Ñóðàõ áè÷ãèéã õóäàëäàí àâàõ áîëîìæîîð
3.5.7 Õîãèéí öýãòýé áàéõ
îþóòíû õàíãàõ
3.6 Ãàëûí àþóëã¿é áàéäàë.
3.4.3. Æèë òóòàì íîìûí ñàíãèéí ìýäýýëëèéí
áààçûí 5-ààñ äîîøã¿é õóâèéã øèíæëýõ, íºõöºë Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà íü
á¿ðä¿¿ëñýí áàéõ “Áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí ãàëûí àþóëã¿é áàéäàë
ÁÍÁÄ 21-01-02”-ûí øààðäëàãûã õàíãàñàí
3.4.4. Ñóðãàëò ÿâóóëæ áóé ìýðãýæèë òóñ á¿ðýýð
áàéíà.
3-àññ äîîøã¿é ãàäààä, äîòîîäûí òîãòìîë õýâëýë
çàõèàëæ àøèãëàäàã áàéõ

162 ÎÞÓÒÀÍ 2009

 ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË

2009 ÎÍÛ ØÈËÄÝÃ 50 ÍÎÌÍÛ ÆÀÃÑÀÀËÒ

ÁÑØÓ-ÍÛ ßÀÌ
Ä/ä Çîõèîã÷èéí îâîã íýð Íîìûí íýð
1. Ä. Ëóâñàíøàðàâ Ãîöëîë äóóíû ò¿¿âýð
2. Õ. Çàíäðààáàéäèé Çîõèîã÷èéí íàìòðûí ëàâëàõ áè÷èã
3. Äî. Öýíäæàâ Õºõ æàâàð
4. Ë. Õ¿ðýëáààòàð Îãòîðãóéí öàãààí ãàðäè-II
5. Æ. Äàøäîíäîã Òýìýý ºðãºäãèéí ÿìàà ºðãºäºã

6. Ä. Öîîäîë Õîíèíû áîîë

7. Ä. Ñàðóóëáóÿí Ìîíãîë àäóóíû òàìãàíû îéëëîãî
8. Æ. Ìÿãìàðñ¿ðýí Áàðûí çóëçàãà áàìáàð áóþó àìüòäûí òóõàé ¿ëãýð
9. Ã. Ñ¿õáàò Èðëàíäûí õàíõ¿¿ áà Ëåéí íóóðûí ¿ëýìæ áèåòýí
10. Ä. Áàòæàðãàë ßìèòàé ºíãºð¿¿ëñýí õºãæèëòýé çóí
11. Ã. Àêèì Õºðñòºä ãàaíö ×èíãèñ Õààí áóþó Õºõ ìîíãîë÷óóäûí ºëçèé ó÷ðàë
12. ×. Æà÷èí Ñî¸í ãýãýýð¿¿ëýã÷ õýí á¿õíèé ìîíãîë áè÷èã
13. Âèêòîð Õþãî Íîòðäàì ñ¿ìèéí áºãòºð
14. Âàøèíãòîí Èðâèíã Íîéðìîã õºíäèéí äîìîã
15. Ìîíãîë àðäûí ¿ëãýð
Ñýëýíãý Ïðåññ
16. ßðüäàã òýìýý áóþó
17. Ï. Ï¿ðýâñ¿ðýí Õàéð äóóëñàí çàÿà
18. Í. Ìàíäàë ̺ðäºã÷ õ¿¿
19. Ö. Äàøäîíäîâ Õîñ õýëíèé íîì
20. Á. Íàöàãäîðæ “Ààâûí öýýæèò” ×óëóóò
21. Íýýëòòýé Íèéãýì Ôîðóì Ñ¿éðýë: ̺õºæ óñòàõ, ìàíäàí áàäðàõàà íèéãýì õýðõýí ñîíãîäîã òóõàé
22. Òîìîîã¿é æààõàí ºâºº ìèíü
23. Áîëîð ñóäàð Õóðäàí ìîðü óÿæ çàñàõ òåõíîëîãè
24. Æàíæèí ãóàé Áààòàð ãóàé õî¸ð
25. Ð. Ãàíáàò Çîõèîã÷èéí ýìõýòãýë: 8 áîòü
26. Ìîíñóäàð Ëîëèòà
27. Äîêòîð Æèâàãî
28. Òàíèõã¿é ýìýãòýéí çàõèäàë
29. Áðàæåëîí áýýë-1
30. Áðàæåëîí áýýë-2
31. Àõ ä¿¿ Ãðèìèéí ¿ëãýð
32. Õàíñ Àíäåðñåíèé ¿ëãýð¿¿ä
33. Ìàðøàêèéí ¿ëãýð¿¿ä
34. Oxford æèæèã Àíãëè- Ìîíãîë, Ìîíãîë- Àíãëè òîëü
35. Pons Ãåðìàí-Ìîíãîë òîëü
36. Èíòåðíýò òîëü
37. Çàíàáàçàð
38. Õîéä íàñàíäàà ó÷èðíà
39. Ñ. Äóëàìñ¿ðýí Ìàë, àäãóóñ íýðëýõ ìîíãîë ¸ñ ç¿é
40. Ìîíãîëûí óðàí çîõèîë ñóäëàëûí òºâ Ìîíãîë àðäûí ¿ëãýð ÑD-íû õàìò
41. Ã. Àþóðçàíà Äýëõèéí ñîíãîäîã ÿðóó íàéðàã
42. Ä. Áàòáàÿð ×àìä àç æàðãàë õ¿ñüå
43. Ã. Ëóâñàíöýðýí Áóääûí ã¿í óõààíû îíîë, ò¿¿õèéí àñóóäëààñ
44. Í. Ë¿íäýíäîðæ Òºðèéí îíîë
45. Ìîíñóäàð Õ¿íèé áèå + DVD
46. Í. Öàãàà÷ Ýðäìèéí ñóâä
47. Íîìûí êîëëåêòîð Õ¿íèé ¿¿ñýë õºãæèë
48. Ò. Ñîäíîìäàðæàà ¯ä äóíä ñ¿¿äýð àðèëäàã: 1,2
49. Ãàéõàìøèãò õîðâîîãèéí íóóö
50. Óíäàðìàà Òîðãîíû çàì

ÎÞÓÒÀÍ 2009 163

 ÌÀÃÄËÀÍ ÈÒÃÝÌÆËÝÃÄÑÝÍ
ÈÕ, ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÈÓÄ
ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÌÀÃÀÄËÀÍ ÈÒÃÝÌÆËÝÕ ¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÇªÂ˪Ë
ÒªÐÈÉÍ ªÌ×ÈÉÍ ÄÝÝÄ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÓÓÄ
1. Áîëîâñðîëûí èõ ñóðãóóëü /2004-2014 îí/
2. Ýð¿¿ë ìýíäèéí øèíæëýõ óõààíû èõ ñóðãóóëü
/2004-2014 îí/
3. Ìîíãîë óëñûí èõ ñóðãóóëü /2004-2014 îí/
4. Øèíæëýõ óõààí òåõíîëîãèéí èõ ñóðãóóëü
/2004-2014 îí/
5. պ人 àæ àõóéí èõ ñóðãóóëü /2004-2014 îí/
6. Ñî¸ë óðëàãèéí èõ ñóðãóóëü /2004-2014 îí
7. ÝÌØÓÈÑ-èéí õàðúÿà Ãîâü-Àëòàé àéìàã äàõü
Àíàãààõ óõààíû êîëëåæ /2005-2015/
8. Õîâä èõ ñóðãóóëü /2005-2015/
9. ÝÌØÓÈÑ-èéí õàðúÿà Äîðíîãîâü àéìàã äàõü
Àíàãààõ óõààíû êîëëåæ /2006-2016/
10.Ñî¸ëûí äýýä ñóðãóóëü /2006-2016/
11.Äàðõàí-Óóë àéìàã äàõü Òåõíèêèéí êîëëåæ
/2006-2016/
12.ÌÓÈÑ-èéí õàðúÿà Çàâõàí äàõü Ýäèéí çàñãèéí
ñóðãóóëü /2006-2016/
13.Äàðõàí-Óóë àéìàã äàõü Óðãàìàë, ãàçàð
òàðèàëàíãèéí ñóðãàëò, ýðäýì øèíæèëãýýíèé
õ¿ðýýëýí /2007-2017/
14.Õóäàëäàà ¿éëäâýðëýëèéí äýýä ñóðãóóëü /2007-
2017/
15.Áàðèëãûí êîëëåæ /2007-2017/
16.ÝÌØÓÈÑ-èéí õàðúÿà Äàðõàí-Óóë àéìàã äàõü
ÒªÐÈÉÍ ªÌ×ÈÉÍ ÌÝÐÃÝÆËÈÉÍ ÑÓÐÃÀËÒ ¯ÉËÄÂÝÐËÝËÈÉÍ ÒªÂ
1. Ìîíãîë-Ñîëîíãîñûí òåõíèêèéí êîëëåæ
2. ¯éëäâýðëýë óðëàëûí ñóðãóóëü
ÒªÐÈÉÍ ÁÓÑ ªÌ×ÈÉÍ ÄÝÝÄ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÓÓÄ
1. “Ìîíãîë áèçíåñ” äýýä ñóðãóóëü /2004-2014 îí/
2. “Îòãîíòýíãýð” èõ ñóðãóóëü /2004-2014 îí/
3. Õ¿ì¿¿íëýãèéí óõààíû èõ ñóðãóóëü /2004-2014 îí/
4. Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí “Ìàíäàõ á¿ðòãýë”
äýýä ñóðãóóëü /2005-2015/
5. “Óëààíáààòàð” äýýä ñóðãóóëü /2005-2015/
6. “Èõ çàñàã” èõ ñóðãóóëü /2005-2015
7. Îðõîí èõ ñóðãóóëü /2005-2015/
164 ÎÞÓÒÀÍ 2009
Àíàãààõ óõààíû êîëëåæ /2007-2017/
17.Óëààíáààòàðûí èõ ñóðãóóëü /2007-2017/
18.Õ¿íñíèé òåõíîëîãèéí êîëëåæ /2007-2017/
19.Áàòëàí õàìãààëàõûí èõ ñóðãóóëü /2008-
2018/
20.ÌÓÁÈÑ-èéí õàðúÿà Àðõàíãàé àéìàã äàõü
Áàãøèéí êîëëåæ /2008-2018/
21.Äîðíîä äýýä ñóðãóóëü /2009-2019/
22.ÌÓÈÑ-èéí Îðõîí àéìàã äàõü ñàëáàð ñóðãóóëü
/2009-2019/
23.ØÓÒÈÑ-èéí õàðüÿà, Ø.Îòãîíáèëýãèéí
íýðýìæèò Òåõíîëîãèéí ñóðãóóëü /2009-2019/
24.ÑÓÈÑ-èéí õàðüÿà, Ä¿ðñëýõ óðëàãèéí äýýä
ñóðãóóëü /2009-2019/
25.Öàãäààãèéí àêàäåìè
26.ÑÓÈÑ-èéí õàðúÿà Çàâõàí àéìàã äàõü Õºãæèì
á¿æãèéí êîëëåæ
27.ÕÀÀÈÑ-èéí Õîâä äàõü Àëòàéí á¿ñèéí ñàëáàð
ñóðãóóëü
28. Õèëèéí öýðãèéí äýýä ñóðãóóëü
29. ØÓÒÈÑ-èéí õàðúÿà ªâºðõàíãàé àéìàã äàõü
Òåõíîëîãèéí ñóðãóóëü
30. Ðàäèî òåëåâèçèéí ñóðãóóëü
31. Êèíî óðëàãèéí äýýä ñóðãóóëü
3. Óâñ àéìàã äàõü “Óëààíãîì” êîëëåæ
4. Çàâõàí àéìàã äàõü Ìýðãýæëèéí ñóðãàëò
¿éëäâýðëýëèéí òºâ
8. Ñàíõ¿¿, ýäèéí çàñãèéí äýýä ñóðãóóëü /2006-2016/
9. Òºìºð çàìûí äýýä ñóðãóóëü /2006-2016/
10.“Îòî÷ ìàíðàìáà” äýýä ñóðãóóëü /2006-2016/
11. ¯íäýñíèé áèåèéí òàìèðûí äýýä ñóðãóóëü /2006-
2016/
12. Îëîí óëñûí ýäèéí çàñàã, áèçíåñèéí äýýä
ñóðãóóëü /2006-2016/
13. “Øèõèõóòóã” õóóëü ç¿éí äýýä ñóðãóóëü /2006-
2016/
 ÌÀÃÄËÀÍ ÈÒÃÝÌÆËÝÃÄÑÝÍ
ÕªÒªËÁªÐ¯¯Ä

14 “Ñýð¿¿ëýã” äýýä ñóðãóóëü /2007-2017/ 35. “À÷” àíàãààõ óõààíû äýýä ñóðãóóëü
15. “Òýíãýð” äýýä ñóðãóóëü /2008-2018/ 36. Ýäèéí çàñàã, áèçíåñèéí äýýä ñóðãóóëü
16. “Èäýð” äýýä ñóðãóóëü /2008-2018/ 37. Áàÿíõîíãîð àéìàã äàõü “Õîíãîð” êîëëåæ
17 Íèéãìèéí óõààíû äýýä ñóðãóóëü /2008-2018/ 38. “Ìîíãîëæèíãîî” äýýä ñóðãóóëü
18. “Ãàçàð÷èí” äýýä ñóðãóóëü /2008-2018/ 39. “Áèëèã” äýýä ñóðãóóëü
19. “Óëààíáààòàð-Ýðäýì-Îþó” äýýä ñóðãóóëü 40. “Ãóðâàí òàìèð” êîëëåæ
/2008-2018/ 41. Ñ.Çîðèãèéí íýðýìæèò “Ñàíêî” êîëëåæ
20. “Äàðõàí” äýýä ñóðãóóëü /2008-2018/ 42. “Õàíãàé” êîëëåæ
21. “Èõ Ìîíãîë” äýýä ñóðãóóëü /2009-2019/ 43. “Ìàðãàä” äýýä ñóðãóóëü
22. “Ãóðâàí-Ýðäýíý” áàãøèéí äýýä ñóðãóóëü /2009- 44. Àíàãààõ óõààíû “Ìîíîñ” äýýä ñóðãóóëü
2019/ 45. Òåõíèê òåõíîëîãèéí êîëëåæ
23. Òºðèéí çàõèðãàà, õîòûí óäèðäëàãûí “Ñî¸ìáî” 46. “Ýò¿ãýí” äýýä ñóðãóóëü
äýýä ñóðãóóëü /2009-2019/
47. Óòãà çîõèîë, íèéãìèéí àæèëòíû êîëëåæ
24. ×èíãýñ õààí äýýä ñóðãóóëü /2009-2019/
48. “Õ¿ðýý” äýýä ñóðãóóëü
25. “Çàñàãò õàí” äýýä ñóðãóóëü /2009-2019/
49. “Öýöýý ã¿í” êîëëåæ
26. Ìîíãîëûí ¿íäýñíèé äýýä ñóðãóóëü /2009-2019/
50. “Ýíõ-îð÷ëîí” êîëëåæ
27. “Ñóòàé” äýýä ñóðãóóëü /2009-2019/
51. Êîìïüþòåðèéí èíæåíåðèéí “Àëòàé” êîëëåæ
28. Áºõèéí “Àâàðãà“ êîëëåæ
52. “Æîíîí” êîëëåæ
29. Áºõèéí “Øîíõîð“ äýýä ñóðãóóëü
53. “Ñîäõèéìîðü” êîëëåæ
30. “Ìîí-Àëòèóñ” êîëëåæ
31. “Øèíý èðãýíøèë” äýýä ñóðãóóëü Íèéò 88 ñóðãóóëü ìàãàäëàí èòãýìæëýãäñýí.
2008-06-02
32. “Çîõèîìæ” äýýä ñóðãóóëü
33. Ò¿øýý äýýä ñóðãóóëü Òîäðóóëñàí íü õî¸ð äàõü óäààãàà ìàãàäëàí
èòãýìæëýãäñýí áîëíî.
34. Õºâñãºë àéìàã äàõü “Äàëàé âàí” êîëëåæ

ÌÀÃÀÄËÀÍ ÈÒÃÝÌÆËÝÃÄÑÝÍ ÕªÒªËÁªÐ¯¯Ä

/2009 îíû 04 ñàðûí áàéäëààð/

Ìàãàäëàí èòãýìæëýë
ÌÀÃÀÄËÀÍ ÈÒÃÝÌÆËÝÃÄÑÝÍ ÕªÒªËÁªÐ¯¯Ä
õ¿÷èíòýé áàéõ õóãàöàà
1 ØÓÒÈÑ-èéí Õîëáîî, ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí ñóðãóóëèéí
“Öàõèëãààí õîëáîî”-íû ìýðãýæëýýð øèíæëýõ óõààíû áàêàëàâðûí 2004.03.12-2009.03.12
çýðýã îëãîõ ñóðãàëòûí õºòºëáºð
/Bachelor of Science in Telecommunications/
2 ØÓÒÈÑ-èéí Õîëáîî, ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí ñóðãóóëèéí
“Öàõèëãààí õîëáîî”-íû ìýðãýæëýýð øèíæëýõ óõààíû ìàãèñòðûí 2004.03.12-2009.03.12
çýðýã îëãîõ ñóðãàëòûí õºòºëáºð
/Master of Science in Telecommunications/
3 ÕÀÀÈÑ-èéí Ìàë ýìíýëýã, áèîòåõíîëîãèéí ñóðãóóëèéí “Ìàë ýìíýë
ç¿é”-í ìýðãýæëýýð áàêàëàâðûí çýðýã îëãîõ ñóðãàëòûí õºòºëáºð 2004.03.12-2009.03.12
/Bachelor of Science in Veterinary Medicine/
4 ÑÝÇÄÑ-èéí “Áèçíåñèéí óäèðäëàãà” ìýðãýæëýýð áàêàëàâðûí çýðýã
îëãîõ ñóðãàëòûí ºäðèéí õºòºëáºð 2005.06.23-2010.06.23
/Bachelor of Business Administration in General Management (full-
Time)/

ÎÞÓÒÀÍ 2009 165

 ÌÀÃÄËÀÍ ÈÒÃÝÌÆËÝÃÄÑÝÍ
ÕªÒªËÁªÐ¯¯Ä

5 ÑÝÇÄÑ-èéí “Áàíêíû óäèðäëàãà” ìýðãýæëýýð áàêàëàâðûí çýðýã 2005.06.23-2010.06.23

îëãîõ ñóðãàëòûí ºäðèéí õºòºëáºð
/Bachelor of Business Administration in Banking Management (full-
time)/
6 ÑÝÇÄÑ-èéí “Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýë” ìýðãýæëýýð áàêàëàâðûí çýðýã 2005.06.23-2010.06.23
îëãîõ ñóðãàëòûí ºäðèéí õºòºëáºð
/Bachelor of Business Administration in Accounting (full-time)/
7 ÕÀÀÈÑ-èéí Ýäèéí çàñãèéí ñóðãóóëèéí “Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýë”-
èéí ìýðãýæëýýð áàêàëàâðûí çýðýã îëãîõ ñóðãàëòûí ºäðèéí 2005.06.23-2010.06.23
õºòºëáºð
/Bachelor of Business Administration in Accounting (full-time)/
8 ÝÌØÓÈÑ-èéí ÍÀÑ-ûí ñóðãóóëèéí “Í¿¿ð, àìíû èõ ýì÷” ìýðãýæëýýð
áàêàëàâðûí çýðýã îëãîõ ñóðãàëòûí õºòºëáºð 2006.02.28-2011.02.28
/Bachelor of Dentistry/
9 ÌÓÁÈÑ-èéí ѪÁÊ-èéí “Ñóðãóóëèéí ºìíºõ íàñíû õ¿¿õäèéí ñóðãàí,
ñýòãýë ñóäëàë” ìýðãýæëýýð áàêàëàâðûí çýðýã îëãîõ ñóðãàëòûí 2006.02.28-2011.02.28
õºòºëáºð
/Bachelor of Education in Preschool Education (Teacher and Method-
ologist)/
10 ØÓÒÈÑ-èéí Áàðèëãûí èíæåíåðèéí ñóðãóóëèéí “Èðãýíèé áà
¿éëäâýðèéí áàðèëãà” ìýðãýæëýýð áàêàëàâðûí çýðýã îëãîõ ñóðãàëòûí 2006.05.26-2011.05.26
õºòºëáºð
/Bachelor of Science in Civil Engineering/
11 ÌÓÈÑ-èéí ÝÇÑ-èéí “Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëýýð ìýðãýøñýí
áèçíåñèéí óäèðäëàãà” ìýðãýæëýýð áàêàëàâðûí çýðýã îëãîõ ºäðèéí 2006.05.26-2011.05.26
ñóðãàëòûí õºòºëáºð
/Bachelor of Business Administration in Accounting (full-time)/
12 “Ìàíäàõ á¿ðòãýë” äýýä ñóðãóóëèéí “Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëýýð
ìýðãýøñýí áèçíåñèéí óäèðäëàãà” ìýðãýæëýýð áàêàëàâðûí çýðýã 2006.05.26-2011.05.26
îëãîõ ºäðèéí ñóðãàëòûí õºòºëáºð
/Bachelor of Business Administration in Accounting (full-time)/

13 ØÓÒÈÑ-èéí Õ¿íñ, áèîòåõíîëîãèéí ñóðãóóëèéí “Õîîë ¿éëäâýðëýë, 2006.11.20-2011.11.20

¿éë÷èëãýýíèé òåõíîëîãè” ìýðãýæëýýð áàêàëàâðûí çýðýã îëãîõ
ñóðãàëòûí õºòºëáºð
/Bachelor of Science in Food Preparation Technology and Service/
14 ØÓÒÈÑ-èéí Äàðõàíû Òåõíîëîãèéí ñóðãóóëèéí “Áàðèëãûí 2006.11.20-2011.11.20
ìàòåðèàëûí ¿éëäâýðëýëèéí òåõíîëîãè” ìýðãýæëýýð áàêàëàâðûí
çýðýã îëãîõ ñóðãàëòûí õºòºëáºð
/Bachelor of Science in Construction Materials Production Technol-
ogy/
15 ÕÀÀÈÑ-èéí Èíæåíåðèéí ñóðãóóëèéí “Èíæåíåð ìåõàíèê” 2008.02.05-2013.02.05
ìýðãýæëýýð áàêàëàâðûí çýðýã îëãîõ ñóðãàëòûí õºòºëáºð
/Bachelor of Science in Mechanical Engineering/
16 ØÓÒÈÑ-èéí Áàðèëãûí èíæåíåð, àðõèòåêòóðûí ñóðãóóëèéí “Èðãýíèé
áà ¿éëäâýðèéí áàðèëãà” ìýðãýæëýýð ìàãèñòðûí çýðýã îëãîõ 2008.02.05-2013.02.05
ñóðãàëòûí õºòºëáºð
/Master of Science in Civil Engineering/

166 ÎÞÓÒÀÍ 2009

 ÌÀÃÄËÀÍ ÈÒÃÝÌÆËÝÃÄÑÝÍ
ÕªÒªËÁªÐ¯¯Ä

17 ØÓÒÈÑ-èéí Õ¿íñ-áèîòåõíîëîãèéí ñóðãóóëèéí “Õîîë ¿éëäâýðëýë,

¿éë÷èëãýýíèé òåõíîëîãè” ìýðãýæëýýð ìàãèñòðûí çýðýã îëãîõ 2008.02.05-2013.02.05
ñóðãàëòûí õºòºëáºð
/Master of Science in Food Preparation Technology and Service/
18 ÕÀÀÈÑ-èéí Àãðîáèîëîãèéí ñóðãóóëèéí “Àãðîíîìè” ìýðãýæëýýð
áàêàëàâðûí çýðýã îëãîõ ñóðãàëòûí õºòºëáºð 2008.06.05-2013.06.05
/Bachelor of Science in Agronomy/
19 ÕÀÀÈÑ-èéí Áèîëîãèéí íººöèéí ìåíåæìåíòèéí ñóðãóóëèéí 2008.06.05-2013.06.05
“Òàâààð ñóäëàë” ìýðãýæýëýýð áàêàëàâðûí çýðýã îëãîõ ñóðãàëòûí
õºòºëáºð
/Bachelor of Science in Commodity Study/
Ñýð¿¿ëýã Äýýä Ñóðãóóëü “Áèçíåñèéí Ìåíåæìåíò” ìýðãýæýëýýð
20 áàêàëàâðûí çýðýã îëãîõ ñóðãàëòûí õºòºëáºð 2008.07.03-2013.07.03
/Bachelor of Business Administration in Management/
21 Õóäàëäàà ¯éëäâýðëýëèéí äýýä ñóðãóóëèéí “Õóäàëäààíû óäèðäëàãà”-
íû ìýðãýæëýýð áàêàëàâðûí çýðýã îëãîõ ñóðãàëòûí õºòºëáºð 2009.06.02-2014.06.02
/Bachelor of Business Administration in Trade Management/
22 ÕÀÀÈÑ-èéí Ýäèéí çàñàã, áèçíåñèéí ñóðãóóëèéí “Ýäèéí çàñàã,
ìàòåìàòèê çàãâàð÷ëàë”-íû ìýðãýæëýýð áàêàëàâðûí çýðýã îëãîõ 2009.06.02-2014.06.02
ñóðãàëòûí õºòºëáºð /Bachelor of Economy and Mathematics
Modular/
23 ÕÀÀÈÑ-èéí Ýäèéí çàñàã, áèçíåñèéí ñóðãóóëèéí “Ìåíåæìåíò,
ìàðêåòèíã”-ûí ìýðãýæëýýð áàêàëàâðûí çýðýã îëãîõ ñóðãàëòûí 2009.06.02-2014.06.02
õºòºëáºð /Bachelor of Business Administration in Management
Marketing/
24 ÕÀÀÈÑ-èéí Ýäèéí çàñàã, áèçíåñèéí ñóðãóóëèéí “Áèçíåñèéí
ìåíåæìåíò”-íû ìýðãýæëýýð áàêàëàâðûí çýðýã îëãîõ ñóðãàëòûí 2009.06.02-2014.06.02
õºòºëáºð /Bachelor of Business Administration in Manage-
ment/
25 ØÓÒÈÑ-èéí Ìýäýýëýë, Õîëáîîíû òåõíîëîãèéí ñóðãóóëèéí “Ðàäèî
Õîëáîî” ìýðãýæëýýð áàêàëàâðûí çýðýã îëãîõ ñóðãàëòûí õºòºëáºð 2009.06.02-2014.06.02
/Bachelor of Science in Radio Communication/
26 ØÓÒÈÑ-èéí Ìýäýýëýë, Õîëáîîíû òåõíîëîãèéí ñóðãóóëèéí
“Ìýäýýëëèéí òåõíîëîãè” ìýðãýæëýýð áàêàëàâðûí çýðýã îëãîõ 2009.06.02-2014.06.02
ñóðãàëòûí õºòºëáºð
/Bachelor of Science in Information Technology/
27 ØÓÒÈÑ-èéí Ìýäýýëýë, Õîëáîîíû òåõíîëîãèéí ñóðãóóëèéí
“Ìýäýýëýë õýìæëèéí ýëåêòðîíèê” ìýðãýæëýýð áàêàëàâðûí çýðýã 2009.06.02-2014.06.02
îëãîõ ñóðãàëòûí õºòºëáºð /Bachelor of Science in Information
Measuring Electronics /
28 ØÓÒÈÑ-èéí Õ¿íñ, áèîòåõíîëîãèéí ñóðãóóëèéí “Õ¿íñ ¿éëäâýðëýëèéí 2009.06.02-2014.06.02
òåõíîëîãè” ìýðãýæëýýð áàêàëàâðûí çýðýã îëãîõ ñóðãàëòûí
õºòºëáºð
/Bachelor of Science in /
29 ÌÓÁÈÑ-èéí Áàãøèéí ñóðãóóëèéí “Áàãà áîëîâñðîëûí áàãø” 2009.06.02-2014.06.02
ìýðãýæëýýð áàêàëàâðûí çýðýã îëãîõ ñóðãàëòûí õºòºëáºð
/Bachelor of Education in Elementary Education Teacher/

ÎÞÓÒÀÍ 2009 167

 ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË
ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÎÞÓÒÍÛÃ ÑÎÍÃÎÍ ØÀËÃÀÐÓÓËÀÕ ÆÓÐÀÌ
Íýã. Íèéòëýã ç¿éë
1.1. Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí ãýðýý, õýëýëöýýð,
õàìòûí àæèëëàãààíû õºòºëáºðèéí äàãóó
ãàäààäûí èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèä ñóðàëöàõ
îþóòíûã ñîíãîí øàëãàðóóëàõàä ýíýõ¿¿ æóðìûã
áàðèìòëàíà.
1.2.Òóõàéí æèëä ãàäààäàä ñóðàëöóóëàõ
ìýðãýæëèéí ÷èãëýëèéã õ¿ëýýí àâàõ òàëûí ñàíàë,
òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà, àãåíòëàãààñ
èð¿¿ëñýí çàõèàëãà, Çàñãèéí ãàçðûí ¿éë
àæèëëàãààíû õºòºëáºð, ¿íäñýí ÷èãëýë, íèéãýì,
ýäèéí çàñàã, øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí
õºãæëèéí òºëºâ áàéäëûã õàðãàëçàí áîëîâñðîëûí
àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ
áàéãóóëëàãà (öààøèä “ÿàì” ãýíý)-ààñ òîãòîîíî.
1.3. Ìàãàäëàí èòãýìæëýãäñýí èõ, äýýä ñóðãóóëü,
êîëëåæ (öààøèä “ñóðãóóëü” ãýíý)-èéí ºäðèéí
1–2 äóãààð àíãèä 3.0-ààñ äýýø ãîë÷ ä¿íòýé
ñóðàëöàæ áàéãàà 21 õ¿ðòýëõ íàñíû îþóòíóóäûã
ñóðãóóëèéí òîäîðõîéëîëòûã ¿íäýñëýí ñóð÷ áàéãàà
ìýðãýæëèéí ÷èãëýëýýð íü óðàëäààíò øàëãàëòàä
îðóóëíà.
1.4. Ñóðàëöàã÷èéã õ¿ëýýí àâàõ ãàäààä îðíû
õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãààñ ñîíãîí øàëãàðóóëàëòûã
çîõèîí áàéãóóëàõ òàëààð ýíý æóðàìä çààñíààñ
ººð òóñãàéëñàí íºõöºë, æóðìûã øààðäñàí
òîõèîëäîëä ò¿¿íèéã áàðèìòàëíà.
1.5. Ãàäààäàä ñóðàëöóóëàõ ñîíãîí øàëãàðóóëàëòûã
ÿàìíààñ 7-îîñ äîîøã¿é õîíîãèéí ºìíº ººðèéí
âýá õóóäñààð äàìæóóëàí çàðëàíà.
Õî¸ð. Á¿ðòãýë
2.1. Ñîíãîí øàëãàðóóëàëòàä îðîëöîõ õ¿ñýëòýé
îþóòíóóä íü ººðèéí ñóðàëöàæ áóé ñóðãóóëüä
õàíäàíà.
2.2. Çàðëàãäñàí õóâààðü òóñ á¿ð äýýð èõ ñóðãóóëü
6 õ¿ðòýë, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ íü 3 õ¿ðòýë òóõàéí
÷èãëýëýýð ñóðàëöàæ áóé îþóòíûã óðüä÷èëàí
øàëãàðóóëíà.
2.3. Ñóðãóóëü íü óðä÷èëñàí øàëãàðóóëàëòàä
òýíöñýí îþóòíóóäûí á¿ðòãýëèéã äîîðõ õ¿ñíýãòèéí
äàãóó ãàðãàæ, çàðëàãäñàí õóãàöààíä ÿàìàíä
Îâîã íýð Íàñ Õ¿éñ Óòàñ Ñóðãóóëü
168 ÎÞÓÒÀÍ 2009
èð¿¿ëíý. Õîöðîîæ èð¿¿ëñýí á¿ðòãýëèéã õ¿ëýýæ
àâàõã¿é.
2.4. ßàì íü ñóðãóóëèóäûí á¿ðòãýëä õàìðàãäñàí
îþóòíóóäûã òîãòîîñîí õóãàöààíä øàëãàëòàä
îðîõ áîëîìæîîð õàíãàíà. Îþóòíóóä øàëãàëòàä
îðîõäîî èðãýíèé áîëîí îþóòíû ¿íýìëýõýý àâ÷
èðíý.
Ãóðàâ. Ñîíãîí øàëãàðóóëàëò
3.1. Øàëãàëòûí êîìèññûí á¿ðýëäýõ¿¿íèéã ÿàì
áàòëàíà. Øààðäëàãàòàé áîë õ¿ëýýí àâàõ îðíîîñ
Ìîíãîë Óëñàä ñóóãàà Äèïëîìàò òºëººëºã÷èéí
ãàçðûí òºëººëëèéã îðîëöóóëíà.
3.2. Ñîíãîí øàëãàðóóëàëòûã ãàäààä õýë (òóõàéëñàí
ãàäààä õýë øààðäààã¿é áîë àíãëè ýñâýë îðîñ õýë)-
íèé øàëãàëò, ìýðãýæëèéí ñóóðü øàëãàëò ãýñýí 2
¿å øàòòàé çîõèîí áàéãóóëíà. ¯¿íä:
3.3. Õî¸ð øàëãàëòàä 60-ààñ äýýø õóâèéí àìæèëò
¿ç¿¿ëáýë çîõèíî. Ýíý áîñãî îíîî íü øàëãàëòàä
îðîëöîã÷äûí òîîíîîñ õàìààðàí õýëáýëçýæ
áîëíî.
3.4. Ýíý æóðìûí 3.3 äàõ çààëòûã õàíãàñàí
îðîëöîã÷äûí øàëãàëòûí íèéëáýð îíîîã
ìýðãýæëèéí ÷èãëýë òóñ á¿ðýýð æàãñààæ, õàìãèéí
ºíäºð îíîî àâñàí îðîëöîã÷äîîñ õÿíàëòûí òîîíä
áàãòààí øàëãàðóóëíà. Îðîëöîã÷äûí îíîî òýíöâýë
ñóðëàãûí ãîë÷ ä¿íã õàðãàëçàõ áà óã îíîî ìºí
òýíöñýí òîõèîëäîëä á¿ðýí äóíä áîëîâñðîëûí
¿íýìëýõèéí äóíäàæ ä¿íã õàðãàëçàíà.
3.5. ßàì íü ãàäààä îðíû ñóðãóóëüä ñóðàëöàõààð
øàëãàðñàí îþóòíû ìàòåðèàëûã õ¿ëýýí àâàõ òàëûí
øààðäëàãàä íèéö¿¿ëýí á¿ðäýë áîëãîæ õ¿ðã¿¿ëýõ
àæëûã õîëáîãäîõ ãýðýý, õýëýëöýýðò çààñíû äàãóó
ã¿éöýòãýíý.
3.6. Ñóðàëöóóëàõ òóõàé ýöñèéí øèéäâýðèéã
õ¿ëýýí àâàõ òàë ãàðãàíà. Øèéäâýð õ¿ëýýí àâñàí
îþóòàí íü ÿàìíààñ ãàðãàñàí òóñãàé ìàÿãòûí
äàãóó òàíãàðàãèéí áè÷èã ºðãºí áàðüæ, õ¿ëýýí
àâàõ òàëààñ õóâèàðëàñàí õîò, ñóðãóóëüä çààñàí
ìýðãýæëèéí ÷èãëýëèéí äàãóó ñóðàëöàíà.
Ñóðàëöàõ
Àíãè Ãîë÷ ä¿í Ìýðãýæèë Ò¿âøèí
ìýðãýæèë
 ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË

ĺðºâ. Áóñàä ç¿éë ä¿ãí¿¿ëýõäýý áóñäûí äýìæëýã àâàõ, âàðèàíò

4.1. Ãàäààäûí àëü íýã îðîíä ñóðàëöóóëàõ
øàëãàëòàä òýíöýæ òóõàéí îðíû Çàñãèéí ãàçàðò
ìàòåðèàë íü õ¿ðãýãäñýí îþóòíûã äàõèí ººð
îðîíä ñóðàëöóóëàõ øàëãàëòàä îðóóëàõã¿é.
4.2. Øàëãàëòàä òýíöñýí îþóòàí íü ãàäààä îðíîîñ
õ¿ëýýí àâàõ òóõàé àëáàí ¸ñíû ýöñèéí õàðèó èðýõ
õ¿ðòýë ñóðãóóëüäàà ¿ðãýëæë¿¿ëýí ñóðàëöàíà.
4.3. Ñîíãîí øàëãàðóóëàëòûí áýëòãýëèéí áîëîí
çîõèîí áàéãóóëàëòûí õîëáîãäîõ çàðäëûã
øàëãàðóóëàëòàä îðîëöîã÷ õàðèóöíà.
4.4. Îþóòàí øàëãàëòûí àñóóëòûã õàðèóëàõ áóþó
ñîëèõ, òóñãàé áýëòãýñýí ìàòåðèàë, íîì, õýâëýë
õóóëæ àøèãëàõ, áóñäàä òóñëàõ çýðãýýð øàëãàëòûí
äýã çºð÷èõ, õóäàë ìýäýýäýë ºãºõ, õóóðàì÷ áàðèìò
áè÷èã ¿¿ëäýõ çýðýã õóóð÷ ìýõëýõèéã îðîëäñîí
áîëîí á¿ðòãýë, øàëãàëòûí ¿åä òàâüñàí áóñàä
íýìýëò øààðäëàãûã áèåë¿¿ëýýã¿é, øàëãàëòàä
îðîõäîî èðãýíèé ¿íýìëýõýý àâ÷ èðýýã¿é,
çàðëàãäñàí õóãàöààíààñ õîöîðñîí áîë øàëãàëòààñ
õàñíà.
4.5. Ñîíãîí øàëãàðóóëàõ ÿâöàä ãàðñàí
ìàðãààíûã õîëáîãäîõ õÿíàëòûí áàéãóóëëàãà
õÿíàí øèéäâýðëýíý.

¹ Ìýðãýæëèéí ÷èãëýë Àâàõ øàëãàëò

1 Ýäèéí çàñàã, ìåíåæìåíò, ôèçèê, ìàòåìàòèê, êîìïüþòåð, 1. Ìàòåìàòèê
ïðîãðàìì õàíãàìæ, èíæåíåð, òåõíîëîãè, àðõèòåêòóð, ãåîäåçè,
2. Ãàäààä õýë
öàã óóð, óñ õàíãàìæ, ýëåêòðîíèê, ýðõ ç¿é, ôèëîñîôè, ñýòãýë
ñóäëàë, áîëîâñðîë, ñîöèîëîãè
2 Ìàëç¿é, ìàë ýìíýëýã, àãðîíîìè, áèîëîãè, áèîòåõíîëîãè, îé 1. Õèìè
ñóäëàë, àíàãààõ óõààí, õèìè, õèìè òåõíîëîãè, ìåòàëëóðãè, àðüñ
2. Ãàäààä õýë
øèð, õ¿íñ, ìàòåðèàë ñóäëàë, ìàòåðèàëûí òåõíîëîãè
3 Ò¿¿õ, ãàçàðç¿é, óëñ òºð, ìóçåé ñóäëàë, óðàí çîõèîë, ñýòã¿¿ë ç¿é, 1.Íèéãìèéí òóõàé ìýäëýã
îëîí óëñûí õàðèëöàà, îðîí ñóäëàë
2. Ãàäààä õýë
4 1. Ìýðãýæèë
Ñî¸ë, óðëàã, áèåèéí òàìèð
2. Ãàäààä õýë
5 1. Ìîíãîë õýë
Á¿õ òºðëèéí ãàäààä õýëíèé îð÷óóëàã÷
2. Ãàäààä õýë

ÎÞÓÒÀÍ 2009 169

 ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË

ÌÎÍÃÎË ÓËÑÀÄ ÃÀÄÀÀÄ ÎÐÍÎÎÑ ÎÞÓÒÀÍ ÑÓÐÀËÖÓÓËÀÕÀÄ

ØÀÀÐÄËÀÃÀÒÀÉ ÌÝÄÝÝË˯¯Ä

Òàéëáàð: Ìîíãîë óëñàä ãàäààäûí èðãýíèéã ñóðàëöóóëàõàä øààðäëàãàòàé ìýäýýëëèéã ýíý õýñýãò
áýëòãýæ îðóóëàâ.̺í ãàäààä îðíîîñ ìàíàé óëñàä õè÷íýýí îþóòàí ñóðàëöäàã òàëààðõ
ìýäýýëëèéã áàãòààâ.

2. Á¿ðòãýë õèéëãýõäýý òóõàéí ñóðãóóëèéí àëáàí

ÕÝÐÕÝÍ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÂÝ?
Àëõàì 1
Þóíû ò¿ð¿¿íä ñóðàëöàã÷àà Ìîíãîë óëñàä îðîõ
çºâøººðëèéã Ãàäààäûí èðãýí, õàðúÿàòûí àñóóäàë
ýðõëýõ ãàçðààñ àâíà. Óã çºâøººðëèéã àâàõäàà:
1. Ãàçàðò õàíäñàí ñóðãóóëèéí îðîõ âèçèéí
çºâøººðºë õ¿ññýí àëáàí áè÷èã
õ¿ñýëò áè÷èæ, ãàäààä ïàñïîðòûí õàìò àâ÷
èðýí, àíêåò áºãëºí ãàçðûí ìýðãýæèëòýíä
õàíäàíà.
3. Á¿ðòãýë õèéëãýýã¿é áîë çàõèðãààíû õàðèóöëàãûí
òóõàé õóóëèéí äàãóó á¿ðòãýëèéí æóðàì çºð÷ñºí
òîðãóóëü òºëäºã áîëîõûã ñàíóóëúÿ.
Àëõàì 4

2. Ñóðãóóëèéí óëñûí á¿ðòãýëèéí ãýð÷èëãýý/
õóâèéí ñóðãóóëüä õàìààðíà/
3. ÁÑØÓß-íààñ îëãîñîí ñóðàëöàõûã óðüñàí
çºâøººðºë
4. Òºëáºð 5000, ÿàðàëòàé-17000 òºãðºã
5. Ãàäààä ïàñïîðòûí õóóëáàð
Àëõàì 2
1. Îðîõ âèçèéí çºâøººð뺺 àâ÷ Ãàäààä õýðãèéí
ÿàìíû êîíñóëûí ãàçàðò î÷èí ñóðàëöàõààð èðýõ
òóõàéí èðãýíèé âèç àâàõ ýë÷èí ñàéäûí ÿàì,
ýñâýë êîíñóëûí ãàçàð ðóó ôàêñààð ÿâóóëíà.
2. ¯¿íèé äàðàà óðüæ áóé èðãýíäýý ôàêñààð
ÿâóóëñàí òóõàé ìýäýãäýíý.
3. Ãàäààäûí èðãýí ïàñïîðòîî àâ÷ òóõàéí óëñàä
áàéãàà Ìîíãîë óëñûí ýë÷èí ñàéä þì óó ýñâýë
êîíñóëûí ãàçàðò î÷èæ ñóðàëöàõààð îðîõ S
àíãèëàëûí âèç àâíà. Èíãýýä Ìîíãîë óëñàä
îðæ èðíý.
Àëõàì 3
1. Ñóðàëöàõààð îðæ èðñýí ãàäààäûí èðãýíèéã 7
õîíîãèéí äîòîð Ãàäààäûí èðãýí, õàðüÿàòûí
àñóóäàë ýðõëýõ ãàçàðò çààâàë á¿ðòã¿¿ëíý./1
ôîòî çóðàã/
¯¿íèé äàðàà Ìîíãîë óëñûí Áîëîâñðîë Ñî¸ë
Øèíæëýõ Óõààíû ßàìíààñ ñóðàëöàõ çºâøººðºë
àâàõäàà äàðààõ ìàòåðèàëûã á¿ðä¿¿ëæ áè÷èã
õýðýãò õ¿ëýýëãýí ºãíº. (ñóíãàõäàà ìºí àäèë)
1. ÁÑØÓß-íä õàíäñàí ñóðàëöàõ çºâøººðºë õ¿ññýí
ñóðãóóëèéí àëáàí õ¿ñýëò
2. Ñóðãóóëü, áàéãóóëëàãûí ñóðãàëò ýðõëýõ òóñãàé
çºâøººðëèéí íîòàðèàòààð áàòàëãààæóóëñàí
õóóëáàð
3. Ãàäààä ïàñïîðòûí íîòàðèàòààð
áàòàëãààæóóëñàí õóóëáàð
4. ÄÎÕ-èéí øèíæèëãýý ºãñºí øèíæèëãýýíèé
áè÷èã /Õàëäâàðò ºâ÷èí ñóäëàëûí ¿íäýñíèé
òºâä î÷èæ ñàéí äóðààðàà ºãäºã áºãººä òºëáºð
îðäîãã¿é/
5. Ñóðãóóëü, ñóðàëöàã÷ õî¸ðûí õîîðîíäûí
äýëãýðýíã¿é ãýðýý
6. Òîâ÷ àíêåò / 3õ4 çóðàã -1/
Àëõàì 5
¯¿íèé äàðàà Ãàäààäûí èðãýí, õàðüÿàòûí àñóóäàë
ýðõëýõ ãàçàðò î÷èæ Ìîíãîë óëñàä àëáàí õýðãýýð
óäààí õóãàöààãààð îðøèí ñóóõ çºâøººðëèéã
íýã æèë õ¿ðòýë õóãàöààãààð àâäàã. Àâàõäàà áàñ
ìàòåðèàë á¿ðä¿¿ëíý. ¯¿íä:

170 ÎÞÓÒÀÍ 2009

 ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË

1. ÁÑØÓß-íààñ àâñàí ñóðàëöàõ çºâøººðºë Ìîíãîë óëñàä Ãàäààä îðíóóäààñ ñóðàëöàæ áóé
2. Ñóðãàëò ÿâóóëæ áàéãàà àæ àõóéí íýãæ, îþóòíû òîîí ìýäýýëýë
áàéãóóëëàãûí Ìîíãîë óëñàä àëáàí õýðãýýð Ìîíãîë óëñàä 2009.06.01 ÁÑØÓß
óäààí õóãàöààãààð îðøèí ñóóõ çºâøººðºë íû áàéäëààð ÃÈÕÀÝÃàçðààñ
õ¿ññýí àëáàí õ¿ñýëò Îþóòàí
ãàðãàñàí ìýäýýëýë
3. Óëñûí á¿ðòãýëèéí ãýð÷èëãýý № Óëñ
1 ÀÍÓ 50
4. Ãàäààä ïàñïîðò (îðæ èðñýí âèç áîëîí í¿¿ðýí
õýñãèéí õóóëáàðûí õàìò) 2 Àâñòðàëè 4
3 Àâñòðè 1
5. Îðøèí ñóóõ ãàçðûí Çàñàã äàðãûí
òîäîðõîéëîëò 4 Àçåðáàéæàí 1
5 ÁÍÀËÀÓ 8
6. Àíêåò áºãëºíº. / 3õ4 çóðàã -1/
6 ÁÍÀÑÀÓ 57
7. Îðøèí ñóóõ çºâøººðëèéí òºëáºð - 20000
7 ÁÍÊàçÓ 4
òºãðºã, ñóíãàëò-15000 òºãðºã, ÿàðàëòàé-
12000 òºãðºã 8 ÁÍÏîëüøÓ 4
9 ÁÍÑÂÓ 13
8. Õýðýâ ãýð á¿ëèéí ãèø¿¿äòýéãýý èðñýí áîë
10 ÁÍÑÓ 154
ãýðëýëòèéí áàòàëãàà áîëîí õ¿¿õäèéí òºðñíèé
ãýð÷èëãýý áóþó ò¿¿íèéã îðëîõ áàðèìò áè÷ãèéã 11 ÁÍÓíãàðÓ 2
ýõ õóâèàð áîëîí íîòàðèàòààð áàòëóóëñàí 12 ÁÍÔðàíöÓ 4
õóóëáàðûã õàâñàðãàíà. 13 ÁÍÕÀÓ 358
Àëõàì 6 áóþó ñ¿¿ëèéí àëõàì 14 ÁÍ×åõÓ 2
Ñóðàëöàõ õóãàöàà äóóññàíû äàðàà ãàäààäûí 15 ÁÍÝÓ 1
èðãýí íóòàã áóöàõ áîë õàñàëò õèéëãýíý. Ãàäààäûí 16 Áåëàðóñü 6
èðãýí, õàðüÿàòûí àñóóäàë ýðõëýõ ãàçðààñ ãàðàõ 17 Áðàçèë 1
âèç àâíà. 18 Áóòàí 2
19 Ãðåê 1
Á¿ðä¿¿ëýõ ìàòåðèàë:
20 ÈÁÓÈÍÂÓ 2
1. Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí õàñàëò õèéæ,
21 Èòàëè 2
ãàðàõ âèç õ¿ññýí àëáàí õ¿ñýëò
22 Êèðãèçñòàí 1
2. Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí óëñûí
23 Ëèòâè 2
á¿ðòãýëèéí ãýð÷èëãýý (õóóëáàðûí õàìò)
24 Íèäåðëàíä 1
3. Ãàäààä ïàñïîðò / 3õ4 çóðàã -1/
25 ÎÕÓ 576
4. Òºëáºð - 20 àì.äîëëàð, 3 äîëëàð, 5000 26 Ïàêèñòàí 1
òºãðºã 27 Òàéâàíü 3
28 Òóðê 51
Õàÿã: Óëààíáààòàð õîò, Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðýã, 29 Óêðàèí 5
×èíãèñèéí ºðãºí ÷ºëºº 1, 30 Ôèëèïïèí 2
Óòàñ: 315323- ¯éë÷èëãýýíèé òàíõèì 31 ÕÁÍÃÓ 6
1888- Ìýäýýëëèéí óòàñ
32 Øâåéöàðü 3
Ôàêñ: (976-11) 313259, (976-11) 321704
33 Øèíý Çåëàíä 1
34 ßïîí 35
ÃÀÄÀÀÄÛÍ ÈÐÃÝÍ ÕÀÐÚßÀÒÛÍ ÀÑÓÓÄÀË
Íèéò 1364
ÝÐÕËÝÕ ÃÀÇÀÐ

ÎÞÓÒÀÍ 2009 171

 ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË
ÈÕ, ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ, ÊÎËËÅÆÈÉÍ ÁÀÃØÈÉÍ ÌÝÐÃÝÆËÈÉÍ
¨Ñ ǯÉÍ ÅЪÍÕÈÉ Ä¯ÐÝÌ
Òàéëáàð: Èõ äýýä ñóðãóóëèéí áàãø íàðûí õóâüä îþóòíàà õ¿íäëýõ, ÷àíàðòàé ñóðãàëò çààõ îþóòàí áèäýíä
õýðõýí ¿éë÷ëýõ òàëààð áàãøèéí ¸ñ ç¿éí ä¿ðýìä çààñàí áàéäàã èéìýýñ îþóòàí áèä á¿õýí
áèäýíòýé õàìãèéí îéð áàéäàã áàãø íàðûíõàà ¸ñ ç¿éí ä¿ðìèéã áàéíãà ñàíàæ áàéõ ¿¿ðýãòýé.
Íýã. Íèéòëýã ç¿éë
1. Ýíýõ¿¿ ä¿ðìèéí çîðèëãî íü ñóðãàëòûí ýðõ
÷ºëººã õàìãààëàõ, ñóðãàëò, ñóäàëãààíû àæëûí
õàìãèéí äýýä òºâøíèé ñòàíäàðòûã õàíãàõàä
òóñëàõ, ¿¿íèé òóëä áàãøèéí ¿éë àæèëëàãààã
äàãàæ ìºðäºõ ¸ñ ç¿é (áèåý àâ÷ ÿâàõ ¸ñ ç¿é)-í õýì
õýìæýý, çàí ¿éëèéã òîãòîîí õýâø¿¿ëæ, áàãøèéí
íýð òºðèéã õàìãààëàõàä îðøèíî.
2. Áàãøèéí äàâóó ýðõ, àæèëëàõ áîëîí áóñàä
áàòàëãàà íü áàãøèéí ìýðãýæëèéí ÷àäâàð,
ñóðãàëòûí ýðõ ÷ºëºº áîëîí äýýä áîëîâñðîëûí
áàéãóóëëàãûí ¿íäñýí ¿¿ðãèéí õàðèëöàí óÿëäààíä
îðøèíî. Ýíý õàðèëöàà íü áàãøèéí ìýðãýæëèéí
õàðèóöëàãûí ýõ ñóðâàëæ áîëíî.
3. Äýýä áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãà ýíýõ¿¿
ä¿ðìýýð òîãòîîñîí ¸ñ ç¿éí õýì õýìæýýíýýñ ãàäíà
áàéãóóëëàãà îíöëîãòîé õîëáîîòîé ¸ñ ç¿éí õýì
õýìæýýã íýìæ òîãòîîæ áîëíî.
Õî¸ð. Ä¿ðìèéí íýð òîìú¸î
4. Ýíý ä¿ðýìä õýðýãëýñýí äàðààõ íýð òîìú¸îã
äîð äóðäñàí óòãààð îéëãîíî:
4.1.“ Áàãøèéí ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿é” ãýæ áàãøèéí
ìýðãýæëèéí ¿éë àæèëëàãààòàé õîëáîîòîé íèéòýýð
õ¿ëýýí çºâøººðñºí èòãýë ¿íýìøèë, õýâøñýí ñî¸ë
áîëîí õàðèëöààíû ¿éëäýë, ýñ ¿éëäëèéã õýëíý.
4.2. Áàãøèéí ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿éí õýì õýìæýý
ãýæ áàãøèéí ìýðýãæèëäýý ¿íýí÷ áàéæ, áàãø
ìýðãýæëèéí íýð õ¿íäèéã õàìãààëæ, õ¿ëýýñýí
¿¿ðãýý ÷àíä áèåë¿¿ëýõ òàëààð òîãòîîñîí
øààðäëàãûí öîãöûã õýëíý.
4.3.Áàãøèéí ¸ñ ç¿éí çºð÷èë ãýæ ýíý ä¿ðìýýð
òîãòîîñîí áàãøèéí ìýðýãæëèéí ¸ñ ç¿éí õýì
õýìæýýã çºð÷ñºí ñàíààòàé áîëîí ñàíàìñàðã¿é
¿éëäýë, ýñ ¿éëäëèéã õýëíý.
4.4. Ñóðãàëòûí ýðõ ÷ºëºº ãýæ ìýäëýã á¿òýýõ,
ýçýìøèõ, äàìæóóëàõ ¿éë ÿâö õàðààò áóñ, ÿìàð íýã
íºëººëºëä àâòààã¿é, áàãø õè÷ýýëýý ººðèéí àðãà
áàðèëààð çààõ, îþóòàí ñîíèðõîë, õýðýãöýýíäýý
òîõèðóóëàí áîëîâñðîë ýçýìøèõ íºõöºëèéã
õàíãàõ áîëîìæ á¿ðä¿¿ëýõèéã õýëíý.
172 ÎÞÓÒÀÍ 2009
Ãóðàâ.Áàãøèéí ìýðãýæëèéí ýðõ
5. Äýýä áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãà íü áàãø íàðûã
ñóðãàëò, ñóäàëãààíû ¿éë àæèëëàãààã õýâèéí ÿâóóëàõ
íºõöºë áîëîëöîîãîîð õàíãàæ, äýìæèõ ¿¿ðýãòýé.
6. Äýýä áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãà ä¿ðìýýð
áàãøèéí ñóðãàëòûí ýðõ ÷ºëººã õàíãàíà.
7. Áàãø íü Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëü,
Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëü, Äýýä áîëîâñðîëûí
òóõàé õóóëü, Õºäºëìºðèéí òóõàé õóóëüä çààñàí
äàãóó äîîðõ ýðõýýð õàíãàãäàíà:
7.1 Ñóäàëãàà, øèíæèëãýýíèé àæëûã ÷ºëººòýé
õèéõ, ò¿¿íèé ¿ð ä¿íãèéí òàëààð ñàíàë ñîëèëöîõ.
7.2 Ñóðãàëòàä øèíæëýõ óõààíû äýâøèëòýò àðãûã
õýðýãëýõ
7.3 Áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòàä íèéöñýí ñóðàõ
áè÷èã, ñóðãàëòûí õýðýãëýãäýõ¿¿íèéã ñîíãîõ
õýðýãëýõ
7.4 ¯çýë áîäëîî ÷ºëººòýé èëýðõèéëýõ, òºðèéí
áàéãóóëëàãà, àëáàí òóøààëòàíä ºðãºäºë, ãîìäëîî
ãàðãàæ øèéäâýðë¿¿ëýõ
7.5 Õºäºëìºðèéí àÿòàé íºõöºëººð õàíãóóëàõ
ĺðºâ.Áàãøèéí ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿é,
ìýðãýæëèéí õàðèóöëàãà
À.Áàãøëàõ ¿¿ðãýý õýðýãæ¿¿ëýõýä òàâèõ ¸ñ ç¿éí
õýì õýìæýý
8. Áàãø ñóðàëöàã÷äàà á¿òýýë÷ýýð, áèå äààí
ñóðàëöàõ ÷àäâàð ýçýìø¿¿ëýõýä àíõààð÷, ñóðàëöàã÷
ñóðàõûí òºëºº ÷ºëººòýé ýðýë õàéãóóë õèéõýä
äýìæëýã ¿ç¿¿ëíý. Áàãø õè÷ýýëýý ìýðãýæëèéí äýýä
òºâøèíä çààíà.Áàãø ñóðàëöàã÷èä õóâü õ¿íèé
íü õóâüä õ¿íäýòãýë ¿ç¿¿ëýí òýäíèéã ñóðàõ ¿éë
àæèëëàãààã ÷èãë¿¿ëýí óäèðäàã÷, çºâëºã÷ áàéõ
¸ñòîé. Áàãø ñóðàëöàã÷èéí ìýäëýã ÷àäâàð, õ¿÷èí
÷àðìàéëòûã áîäèòîé, øóäàðãà ¿íýëäýã áàéíà.
Áàãø ñóðàëöàã÷ õîîðîíäûí õàðèëöààíä èòãýë,
õ¿íäýòãýëèéã ýðõýìëýíý. Ñóðàëöàã÷èéã äàðàìòëàõ,
ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõààñ çàéëñõèéíý.
9.Áàãøëàõ ¿éë àæèëëàãààíû çîõèñã¿é õýëáýð¿¿ä
9.1 Áàãøëàõ ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëýõã¿é áàéõ:

9.1.1 Ñóðàëöàã÷èéã äóð çîðãîîðîî õè÷ýýëä
îðóóëàõã¿é áàéõ.
9.1.2 Õè÷ýýëä õîëáîãäîëòîé ìàòåðèàëûã
ñóðãàëòàä èõýýð àøèãëàõ
9.1.3 Õè÷ýýë, øàëãàëò áîëîí àæëûí öàãèéí
õóâààðèéã çîõèöóóëñàí æóðìûã çºð÷èõ:
9.1.4 Ñóðàëöàã÷èéí ìýäëýã, ÷àäâàð, õàíäëàãûã
òóõàé õè÷ýýëä øóóä õàìààðàëã¿é øàëãóóðààð
ä¿ãíýõ;
9.1.5 Ñóðàëöàã÷èéí ñóðãàëòûí ¿ð ä¿íã ¿íýëýõèéã
øàëòãààíã¿éãýýð áóþó òîäîðõîéã¿é õóãàöààãààð
äóð ìýäýí õîéøëóóëàõ.
9.2 Ñóðàëöàã÷èéã ¿íäýñ, óãñàà, õýë, àðüñíû ºíãº,
íàñ, õ¿éñ, íèéãìèéí ãàðàë, áàéäàë, õºðºíãº
÷èíýý, øàøèí ø¿òëýã, ¿çýë áîäîë, ýð¿¿ë ìýíäèéí
îíöëîã áîëîí õóâèéí øàëòãààíààð ÿëãàâàðëàí
ãàäóóðõàõ, òýäýíä òýãø áóñ õàíäàõ
9.3 Àëáàí òóøààë áóþó ýðõ ìýäëýý àøèãëàí äóð
ìýäýí ýñõ¿ë õóâèéí øàëòãààíààð ñóðàëöàã÷èéí
ñàíàë áîäîë, óõàìñàðò õ¿÷ýýð íºëººëºõ, ¿çýë
áîäëîî òóëãàõ, ààøèëæ çàãíàõ, àéëãàí ñ¿ðä¿¿ëýõ
çýðãýýð ç¿é áóñ àâèðëàõ.
9.4 ªºðèéí áîëîí áóñäûí áè÷ñýí íîì çîõèîë,
áè÷ìýë ìàòåðèàëûã ñóðàëöàã÷äàä òóëãàí çàðæ,
áîðëóóëàõ.
Á.Áàãø ìýäëýã, áîëîâñðîëä òàâèõ ¸ñ ç¿éí õýì
õýìæýý
10. Áàãø ìýäëýã, áîëîâñðîëîî òàñðàëòã¿é
äýýøë¿¿ëæ áàéõûí ¿íý öýíýä òóëãóóðëàñàí ººðò
îíîãäîõ òóñãàé õàðèóöëàãûã õ¿ëýýí çºâøººðíº.
Áàãøèéí çààõ õè÷ýýëòýé õîëáîîòîé ¿íäñýí
õàðèóöëàãà íü ¿íýíèéã áóñäûí ýðõøýýëä àâòàëã¿é
õàéæ, ò¿¿íèéã áàòëàõ ÿâäàë ìºí. ¯¿íèé òóëä áàãø
íàð ìýäëýã, áîëîâñðîë, çààõ àðãà, ñóäàëãàà õèéõ
÷àäâàðàà õºãæ¿¿ëýí ñàéæóóðëàõûí òºëºº ººðèéí
õ¿÷ýý äàé÷èëíà. Áàãø ñóðãóóëèàñ ãàäóóð õèéõ
ìýðãýæëèéí ¿éë àæèëëàãààíä áàéãóóëëàãûíõàà
òàâèõ øààðäëàãûã áèåë¿¿ëíý.
11. ¨ñ ç¿éí çîõèñã¿é õýëáýð
11.1 Áàãø áóñäûí çîõèîë á¿òýýë, ñóäàëãàà,
íýýëòèéã ñàíààòàéãààð õóóëü áóñàà𠺺ðèéí áîëãîõ
áàéäëààð íèéòýýð õ¿ëýýí çºâøººðñºí îþóí ñàíààíû
öýâýð àðèóí áàéõ ¸ñ äýãèéã çºð÷èõ.
Â.Ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí àæèëòíû õóâüä òàâèõ
¸ñ ç¿éí õýì õýìæýý
12. Äýýä áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí áàãø
ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË
á¿òýýë÷ áàéæ, àæèë ¿¿ðãýý ìýðãýæëèéí ºíäºð
òºâøèíä ñàíàà÷èëãàòàé, øóäàðãààð áèåë¿¿ëýõ
¸ñòîé. Áàãø ñóðãóóëèéíõàà ä¿ðýì, äîòîîä æóðìûã
áàðèìòàëäàã áàéíà. Áàãø àæèë ¿éë÷èëãýýãýý ò¿ð
áóþó á¿ð ìºñºí çîãñîîõ òîõèîëäîëä ñóðãóóëèéí
õºòºëáºðèéí õýðýãæèëòýä ýíý øèéäâýð õýðõýí
íºëººëºõèéã óõàìñàðëàæ, õîëáîãäîõ àëáàí
òóøààëòàíä óðüä÷èëàí ìýäýãääýã áàéíà.
13.¨ñ ç¿éí çîõèñã¿é õýëáýð¿¿ä:
13. Ñóðãóóëèàñ ñàíàà÷èëñàí áóþó çîõèîí
áàéãóóëñàí àæèë, ¿éë àæèëëàãààíä ñàíààòàéãààð
ñààä ó÷ðóóëàõ
13.2 Ǻâøººðºëã¿éãýýð ñóðãóóëèéí íººö áóþó
òîíîã òºõººìæ, òåõíèê õýðýãñëèéã õóâèéí áîëîí
àðèëæàà, óëñ òºð, øàøíû çîðèëãîîð àøèãëàõ
13.3 Ñóðãóóëèéí áóñàä áàãø, àæèëòíûã ¿¿ðýãò
àæëàà ã¿éöýòãýõýä áóé áîäëîãûã çºð÷èõ
13.4 Áàãøèéí ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿éí òàëààð
ñóðãóóëèàñ áàðèìòàëæ áóé áîäëîãûã çºð÷èõ
13.5 Àæëûí áàéðàíä ñîãòóóðóóëàõ óíäàà õýðýãëýõ,
àæèëäàà ñîãòóó èðýõ
13.6 Õóâèéí ¿çýë áîäëîî ñàíààòàéãààð ñóðãóóëü,
ò¿¿íèé íýãæèéí áàéð ñóóðü õýìýýí îéëãóóëàõ.
Ã.Õàìò àæèëëàã÷èäòàéãàà õàðèëöàõàä òàâèõ ¸ñ
ç¿éí õýì õýìæýý
14. Õàìò àæèëëàã÷èäòàé õ¿íäýòãýëòýé õàðèëöàæ,
àæèë òºðëèéí õîëáîãäîëòîé áîäèòîé ø¿¿ìæëýë,
ñàíààã õ¿ëýýí àâ÷, àëèâàà ìàðãààí çºð÷ëèéã
ýâ ç¿éãýýð øèéäíý. Õàìò àæèëëàæ áàéãàà
õ¿ì¿¿ñèéí ñóäàëãàà øèëæèëãýý õèéõ ýðõ
÷ºëººã õ¿íäýòãýíý. Ø¿¿ìæëýë, ñàíàë áîäëîî
ñîëèëöîõäîî áóñäûí ¿çýë áîäîëä õ¿íäýòãýëòýé
õàíäàíà. Áàãø ñóðãààëèéí ¿¿ðãýý óõàìñàðëàí
õàìòðàí àæèëëàã÷äûíõàà òàëààð ìýðãýæëèéí
ä¿ãíýëò ºãºõ人 áîäèòîé õàíäàõ ¸ñòîé. Áàãø
îíîãäîõ ýðõ, ¿¿ðãèéíõýý äàãóó ñóðãóóëèà óäèðäàõ
õýðýãò ººðèéí îðîëöîîã õàíãàíà.
15.¨ñ ç¿éí çîõèñã¿é õýëáýð¿¿ä:
15.1 Ìýðãýæëèéí ¿éë àæèëëàãààíä øóóä
õîëáîãäîõã¿é øàëãóóðààð áàãøèéí ìýðãýæëèéí
÷àäâàðûã ¿íýëýõ.
15.2 Õóâü õ¿íèé íóóöûã õàìãààëñàí õóóëü
òîãòîîìæèéã çºð÷èõ
15.3 Áóñàä áàãøèéí ¿íäýñ, óãñàà, õýë, àðüñíû
ºíãº, íàñ, õ¿éñ, íèéãìèéí ãàðàë, áàéäàë, õºðºíãº
÷èíýý, øàøèí ø¿òëýã, ¿çýë áîäîë, ýð¿¿ë ìýíäèéí
îíöëîã áîëîí õóâèéí øàëòãààíààð ÿëãàâàðëàí
ÎÞÓÒÀÍ 2009 173
 ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË
ãàäóóðõàõ, òýäýíä òýãø áóñ õàíäàõ.
Òàâ. Ñàõèëãûí øèéòãýë, ò¿¿íèéã øèéäâýðëýõ
16. Áàãø ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿éí çºð÷èë ãàðãàñàí íü
òîãòîîãäñîí òîõèîëîëä ò¿¿íä ñàõèëãûí øèéòãýë
õ¿ëýýëãýíý.
17. Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà
á¿ð Ýðäìèéí çºâëºëººðºº õýëýëöýí
áàòàëãààæóóëñàí áàãøèéí ¸ñ ç¿éí õýì õýìæýýã
çºð÷ñºí áàãøèä ñàõèëãûí øèéòãýë íîãäóóëàõ
àñóóäëûã øèéäâýðëýõýä ìºðäºõ òóñãàé æóðàìòàé
áàéíà.
18. Ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿éí çºð÷èë ãàðãàñàí íü
òîãòîîãäñîí òîõèîëäîëä òóõàéí áàãøèä ñàõèëãûí
øèéòãýë îíîãäóóëàõòàé õîëáîîòîé çààëòûí
áàéãóóëëàãûí äîòîîä æóðàìä òóñãàñàí áàéíà.
19. Áàãøèéí ¸ñ ç¿éí õýì õýìæýýã çºð÷ñºí áàãøèä
ñàõèëãûí øèéòãýë íîãäóóëàõ àñóóäëûã ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãûí õîëáîãäîõ íýãæ ñóäëàí, ñàíàë
áîëîâñðóóëíà. Áàãøèéí ¸ñ ç¿éí õýì õýìæýýã
çºð÷ñºí áàãøèä øèéòãýë íîãäóóëàõ àñóóäëûã
ñóäëàí ñàíàë áîëîâñðóóëàõ ÷èã ¿¿ðýã á¿õèé áèå
äààñàí çºâëºë¿¿äèéã ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà
áàéãóóëæ áîëíî.
ÄÝÝÄ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÑÓÐÃÀËÒÛÍ
ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÛà ÀÒÒÅÑÒÀÒ×ÈËÀÕ Ò¯Ð ÆÓÐÀÌ
Íýã. Íèéòëýã ¿íäýñëýë
1.1. Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûã
àòòåñòàò÷èëàõàä ýíýõ¿¿ æóðìûã ìºðäºíº.
1.2. Àòòåñòàò÷èëàõ ¿éë àæèëëàãààíû çîðèëãî
íü äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà
(öààøèä “ñóðãóóëü” ãýíý)-ä òàâèãäàõ íèéòëýã
øààðäëàãà, ñòàíäàðò, íîðì, íîðìàòèâûã ñóðãóóëü
õýðõýí õýðýãæ¿¿ëæ áàéãààã òîãòîîõîä îðøèíî.
1.3. Àòòåñòàò÷èëëûã áîëîâñðîëûí àñóóäàë
ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà
(öààøèä “ÿàì” ãýíý) õóâààðèéí äàãóó ýðõëýí
ÿâóóëíà.
1.4. Àòòåñòàò÷èëàëä òºðèéí áîëîí òºðèéí áóñ
ºì÷èéí èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ õàìðàãäàíà.
1.5. Ñóðãóóëèéã 5 æèë òóòàìä àòòåñòàò÷èëíà.
Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèéí õàðúÿà
ñóðãóóëü íü áèå äààæ àòòåñòàò÷èëàãäàíà. Øèíýýð
ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãàà ýðõýëæ áóé ñóðãóóëèéã
òóñãàé çºâøººðºë àâñíààñ õîéø 2-3 äàõü æèëä íü
àòòåñòàò÷èëíà.
174 ÎÞÓÒÀÍ 2009
20. Ýíýõ¿¿ ä¿ðìèéí 17 äóãààð çààëò äàõü æóðàìä
äàðààõ ç¿éëèéã çààâàë òóñãàíà:
- Ñàõèëãûí øèéòãýë íîãäóóëàõ àñóóäëûã ñóäëàí
ñàíàë áîëîîâñðóóëàõ ýòãýýä
- Ǻâëºë áàéãóóëàõ áîë ò¿¿íèéã áàéãóóëàõ æóðàì,
çºâëºëèéí ãèø¿¿äèéí òîî á¿ðýí ýðõèéí õóãàöàà
- Áàãøèéí ¸ñ ç¿éí çºð÷ëèéí òàëààð ãîìäîë,
ºðãºäºë, ìýäýýëýë õ¿ëýýí àâàõ
- ¨ñ ç¿éí õýðãèéí íîòîëãîî, áàðèìòûã øèíæëýí
ñóäëàõ, ñàõèëãûí øèéòãýë îíîãäóóëàõ ýñýõ
¿íäýñëýëèéã øàëãàí òîãòîîõ
- Õýðýã ¿¿ñãýã÷ áàãøèéí ýðõ, ¿¿ðýã
- Ñàõèëãûí øèéòãýëèéí òºðºë, øèéòãýëã¿éä
òîîöîõ áîëîí õººí õýëýëöýõ õóãàöààã õóóëü
òîãòîîìæèä íèéö¿¿ëýí òóñãàõ
- Ñàõèëãûí øèéòãýë îíîãäóóëàõ ¿éë àæèëëàãààíä
ñóðãóóëèéí çàõèðëûí îðîëöîî
- Ñàõèëãûí øèéòãýë îíîãäóóóëñàí øèéäâýðò
ãîìäîë ãàðãàõ, ãîìäëîîð ñàõèëãûí õýðãèéã
õÿíàí øèéäâýðëýõ
1.6. Àòòåñòàò÷èëàëä òýíöñýí ñóðãóóëüä 5 æèëèéí
õóãàöààòàé “Àòòåñòàò÷èëëûí ãýð÷èëãýý”-ã
ÿàìíààñ îëãîíî.
1.7. Àòòåñòàò÷èëëûí ¿éë àæèëëàãàà íü ¿íýëãýýã
áîäèòîé õèéõ çàð÷èìä òóëãóóðëàñàí íýýëòòýé, èë
òîä áàéíà.
1.8. Àòòåñòàò÷èëëûí ä¿íã íèéòýä ìýäýýëíý.
1.9. Àòòåñòàò÷èëàëòàé õîëáîãäîõ çàðäëûã
áîëîâñðîëûí òºâëºðñºí àðãà õýìæýýíèé
çàðäëààñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëíý.
Õî¸ð. Àòòåñòàò÷èëëûã çîõèîí áàéãóóëàõ
2.1. Òóõàéí õè÷ýýëèéí æèëä àòòåñòàò÷èëàëä
õàìðàãäàõ ñóðãóóëèéí æàãñààëòûã ÿàì áàòàëæ,
ýíý òóõàé õîëáîãäîõ ñóðãóóëüä àëáàí áè÷ãýýð
ìýäýãäýíý.
2.2. Àòòåñòàò÷èëàëä õàìðàãäàõ ñóðãóóëü íü
ìýäýãäýë àâñíààñ õîéø 2 ñàðûí äîòîð ýíý
æóðìûí õî¸ðäóãààð õàâñðàëòàä òîäîðõîéëñîí
“Àòòåñòàò÷èëàëä çîðèóëñàí òàéëàí áè÷èõ çàãâàð”-

ûí äàãóó òàéëàíãàà áè÷èæ, ñóðãóóëèéíõàà
óäèðäàõ çºâëºëººð õýëýëö¿¿ëñýí ä¿íãèéí õàìò
ÿàìàíä èð¿¿ëíý.
2.3. Ñóðãóóëèéí àòòåñòàò÷èëàëä çîðèóëñàí
òàéëàíã áè÷èõýä 5-9 õ¿íèé á¿ðýëäýõ¿¿íòýé áàã
ñóðãóóëèéí çàõèðëûí òóøààëààð òîìèëîãäîíî.
Áàãèéã àõëàã÷, íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà,
ãèø¿¿äòýéãýýð áàéãóóëíà.
2.4. Áàã àòòåñòàò÷èëàëä çîðèóëñàí òàéëàíã áè÷èõ
òºëºâëºãººã áîëîâñðóóëæ, ñóðãóóëèéí çàõèðëààð
áàòëóóëæ, õîëáîãäîõ íýãæ, àëáàí òóøààëòíóóäààñ
ìýäýýëýë, äýìæëýã àâ÷ àæèëëàíà. Òàéëàíã
ñóðãóóëèéí óäèðäëàãà, óäèðäàõ çºâëºëººð
õýëýëö¿¿ëæ, ýöýñëýí áîëîâñðóóëíà.
2.5. Ñóðãóóëü òàéëàíã 4 õóâü ¿éëäýæ, 3 õóâèéã
ÿàìàíä èð¿¿ëæ, 1 õóâèéã íü ººðòºº àâ÷ ¿ëäýíý.
2.6. Òîãòîîñîí õóãàöààíä òàéëàíãàà èð¿¿ëýýã¿é
ñóðãóóëèéã àòòåñòàò÷èëàëä “Õàíãàëòã¿é” ä¿í
¿ç¿¿ëñýí ãýæ òîîöíî.
2.7. Àòòåñòàò÷èëëûí ¿íýëãýý õèéõ àæëûã ÿàìíààñ
òîìèëîãäñîí àòòåñòàò÷èëàëûí êîìèññ (öààøèä
“êîìèññ” ãýíý) ã¿éöýòãýíý. Ñóðãóóëèéí òàéëàíã
ÿàì õ¿ëýýí àâñíààñ õîéø 1 ñàðûí äîòîð òóõàéí
ñóðãóóëèéã àòòåñòàò÷èëàõ êîìèññûã òîìèëíî.
Êîìèññûí á¿ðýëäýõ¿¿í íü õîëáîãäîõ ÿàì,
ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí áîëîí òóõàéí ñóðãóóëèéí
ýðõýëæ áóé ÷èãëýëèéí ñóðãàëò, ýðäýì øèíæèëãýý,
ñî¸ëûí áàéãóóëëàãûí òºëººëºëòýé áàéíà.
2.8. Àòòåñòàò÷èëëûí êîìèññûí á¿ðýëäýõ¿¿íä
àæèëëàõ õ¿ì¿¿ñ íü ñîíèðõëûí çºð÷èëã¿é òóõàéãàà
áè÷ãýýð íîòîëñîí áàéíà.
2.9. Êîìèññ íü ¿éë àæèëëàãààíäàà ýíý æóðàì,
“Áîëîâñðîëûí òóõàé”, “Äýýä áîëîâñðîëûí
òóõàé” õóóëü áîëîí òýäãýýðò íèéö¿¿ëýí ãàðãàñàí
æóðàì, ä¿ðýì, õîëáîãäîõ ýðõ ç¿éí áàðèìò
áè÷ãèéã óäèðäëàãà áîëãîíî.
2.10. Êîìèññ íü ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí ¿éë
àæèëëàãààíä ¿íýëãýý õèéõ áîëîìæòîé õóãàöààíä
àæèëëàõààð òîîöîí àæëàà òºëºâëºâºë çîõèíî.
2.11. Êîìèññ òîìèëîãäñîíîîñîî õîéø íýã ñàðûí
õóãàöààíä áàãòààí ñóðãóóëèéí àòòåñòàò÷èëàëûí
òàëààð ä¿ãíýëò ãàðãàæ, ä¿íã àòòåñòàò÷èëàë
õèéëãýñýí ñóðãóóëüä òàíèëöóóëæ, õîëáîãäîõ
áàðèìò áè÷èãò ãàðûí ¿ñýã çóðóóëæ, ÿàìàíä
èð¿¿ëíý. Êîìèññ íü ä¿ãíýëòèéíõýý ¿íýí áîäèòîé
áàéäëûã õàðèóöíà.
2.12. Õýðýâ àòòåñòàò÷èëàë õèéëãýñýí ñóðãóóëü
ä¿ãíýëòèéã çºâøººðººã¿é áóþó ãàðûí ¿ñýã
ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË
çóðàõààñ òàòãàëçñàí áîë ýíý òóõàé òàéëáàðàà
áè÷èæ, ãàðûí ¿ñãýý çóðíà.
Ãóðàâ. Àòòåñòàò÷èëëûã ä¿ãíýõ àðãà÷ëàë
3.1. Êîìèññûí ãèø¿¿í á¿ð ñóðãóóëèéí òàéëàíòàé
íàðèéâ÷ëàí òàíèëöàõ ¿¿ðýãòýé.
3.2. Êîìèññûí ãèø¿¿ä ñóðãóóëèéí òàéëàíä
òàéëàãíàñàí ¿éë àæèëëàãàà áîëîí øààðäëàãûí
áèåëýëò (æóðìûí íýãä¿ãýýð õàâñðàëò)-èéã ãàçàð
äýýð íü ¿çýæ õîëáîãäîõ áàðèìò áè÷èã áîëîí
áîäèò áàéäàëòàé íàðèéâ÷ëàí òàíèëöàæ, íÿãòëàí
øàëãàæ ¿íýëíý. Êîìèññûí ãèø¿¿ä õàìòðàí
¿íýëãýýãýý íýãòãýæ, øààðäëàãà íýã á¿ðèéã
õýðõýí õàíãàæ áóé òàëààð êîìèññûí ä¿ãíýëòèéã
ãàðãàíà.
3.3. Õýðýâ òóõàéí ñóðãóóëü ýíýõ¿¿ æóðìûí
íýãä¿ãýýð õàâñðàëòàä òóñãàñàí àëü íýã
øààðäëàãûã õàíãààã¿é òîõèîëäîëä ýíý ñóðãóóëèéã
àòòåñòàò÷èëàëä “Õàíãàëòã¿é” ä¿í ¿ç¿¿ëñýí ãýæ
ä¿ãíýíý.
ĺðºâ. Àòòåñòàò÷èëëûí ä¿íã òàíèëöóóëàõ
4.1. ßàì êîìèññûí ä¿ãíýëòèéã õ¿ëýýí
àâñíààñ õîéø íýã ñàðûí äîòîð íýãæèéí äàðãà
íàðûí çºâëºëãººíººð õýëýëöýæ, ä¿íã õîëáîãäîõ
øèéäâýðèéí òºñëèéí õàìò Ñàéäàä òàíèëöóóëíà.
4.2. Ñóðãóóëèéí àòòåñòàò÷èëëûí ä¿íã
¿íäýñëýí ãàðãàñàí ñàéäûí òóøààëûã õîëáîãäîõ
ñóðãóóëüä àëáàí áè÷ãýýð õ¿ðã¿¿ëíý. Êîìèññîîñ
ñóðãóóëèéí ¿éë àæèëëàãààíû òàëààð òîäîðõîé
çºâëºìæ ºãñºí áîë ¿¿íèéã àëáàí øààðäëàãà
áîëãîí òàâüæ áîëíî.
Òàâ. Àòòåñòàò÷èëëûí ä¿íòýé õîëáîãäîõ ãîìäëûã
øèéäâýðëýõ
5.1. Õýðýâ ñóðãóóëèéí óäèðäëàãà àòòåñòàò÷èëëûí
ä¿íòýé ñàíàë íèéëýõã¿é áîë õîëáîãäîõ
øèéäâýðèéã õ¿ëýýí àâñíààñ õîéø 30 õîíîãèéí
äîòîð ãîìäëîî ÿàìàíä ãàðãàæ áîëíî.
5.2. ßàì ãîìäëûã õ¿ëýýæ àâ÷, “Ãîìäëûã
õÿíàõ õýñýã”-èéã òîìèëæ, 30 õîíîãèéí äîòîð
øèéäâýðëýíý.
5.3. Ãîìäëûã õÿíàõ õýñýã òóõàéí ñóðãóóëü äýýð
î÷èæ, áîäèò áàéäëûã íàðèéâ÷ëàí øàëãàæ,
ä¿ãíýëò ãàðãàæ, ä¿ãíýëòýý ÿàìíû íýãæèéí äàðãà
íàðûí çºâëºëãººíººð õýëýëö¿¿ëíý.
5.4. Ä¿ãíýëòèéã íýãæèéí äàðãà íàðûí
çºâëºë㺺íèé õîëáîãäîõ øèéäâýðèéí òºñëèéí
õàìò Ñàéäàä òàíèëöóóëæ, øèéäâýð ãàðãóóëíà.
ÎÞÓÒÀÍ 2009 175
 ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË
ÄÝÝÄ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÑÓÐÃÀËÒÛÍ ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÛÍ
ÑÓÐÀËÖÀÃ×ÈÉÍ Ä¯Í, ÕÓÂÈÉÍ ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ ÍÓÓÖËÀËÛÃ
ÕÀÌÃÀÀËÀÕÀÄ ÁÀÐÈÌÒËÀÕ ÆÓÐÀÌ
Íýã. Íèéòëýã ç¿éë
1. Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà
(öààøèä “ñóðãóóëü” ãýíý)-ûí ñóðàëöàã÷èéí
ñóðëàãûí ä¿í áîëîí õóâèéí ìýäýýëëèéí íóóöëàëûã
õàìãààëàõàä ¿¿ñýõ õàðèëöààã çîõèöóóëàõàä ýíýõ¿¿
æóðìûã áàðèìòëàíà.
2. Ñóðãóóëü íü ñóðàëöàã÷èéí ä¿í áîëîí õóâèéí
ìýäýýëëèéã õàäãàëàõ, íóóöëàëûã íü õàìãààëàõ
çîðèëãîîð ñóðàëöàã÷èéí á¿ðòãýë ìýäýýëëèéí
ïðîãðàì (öààøèä “ïðîãðàì” ãýíý) àæèëëóóëíà.
Õî¸ð. Ñóðãóóëèéí ýðõ, ¿¿ðýã
3. Ñóðãóóëü íü ñóðàëöàã÷ á¿ðòýý á¿ðòãýë
ìýäýýëëèéí ïðîãðàìûã àøèãëàõ òàëààð çààâàð
ºã÷, ïðîãðàìä íýâòðýí îðîõ íóóö ¿ã, è-ìýéë õàÿã
îëãîíî. Ñóðàëöàã÷ íóóö ¿ãýý ñîëèõ áîëîìæòîé
áàéíà.
4. Ïðîãðàìûã ñóðãóóëèéí äîòîîä ñ¿ëæýý áîëîí
èíòåðíåòýýð äàìæóóëàí ºäðèéí òóðø àøèãëàõ
áîëîìæîîð õàíãàíà.
5. Ñóðàëöàã÷èéí òóõàé ìýäýýëëèéã ïðîãðàìä
¿íýí çºâ îðóóëíà.
6. Òóõàéí ñóðàëöàã÷èéí çºâøººðºëã¿éãýýð õóâèéí
ìýäýýëëèéã íü áóñäàä ¿ë äàìæóóëàõ áºãººä
ñ¿ëæýýí äýõ ìýäýýëýë àëäàãäàõã¿é, ýâäðýõã¿é
áàéõ õàìãààëàëòûí íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëñýí áàéíà.
7. Ãàäààäàä ñóðàëöóóëàõ óðàëäààíò øàëãàëòàä
á¿ðòã¿¿ëñýí, ººð ñóðãóóëüä øèëæèõ áóþó
ñóðàëöàõ õ¿ñýëò ãàðãàñàí, ãàäààäûí ýðõ á¿õèé
áàéãóóëëàãààñ ñóðàëöàã÷èéí ñóðëàãûí òóõàé
ëàâëàãàà õ¿ññýí, áîëîâñðîëûí áàðèìò áè÷ãýý
ãýýæ ¿ðýãä¿¿ëñýí òîõèîëäîëä ñóðàëöàã÷èéí
ººðèéí çºâøººðñíººð õîëáîãäîõ ýòãýýäýä
øààðäëàãàòàé ìýäýýëëèéã ãàðãàæ ºãíº.
8. Ñóðàëöàã÷ íü çýýë, òóñëàìæ, òýòãýëãýýð
ñóðàëöàæ áàéãàà òîõèîëäîëä ò¿¿íèé áàéãóóëñàí
ãýðýýíèé çààëòûí äàãóó øààðäëàãàòàé ìýäýýëëèéã
áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû
òºâ áàéãóóëëàãà, Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàí, áàíê, áóñàä
èâýýí òýòãýã÷ áàéãóóëëàãà, õóâü õ¿í áóþó ò¿¿íèé ýðõ
îëãîñîí ýòãýýäýä ãàðãàæ ºãíº.
9. Õè÷ýýëèéí ä¿í ãàðàõûí ºìíº áàãøèä çààæ
áóé õè÷ýýë á¿ðýýð íü òóõàéí õè÷ýýëä á¿ðòã¿¿ëñýí
á¿õ ñóðàëöàã÷äûí íýð á¿õèé áàãøèéí ä¿íãèéí
176 ÎÞÓÒÀÍ 2009
õóóäñûã, ñóðàëöàã÷èä á¿ðòã¿¿ëñýí õè÷ýýë á¿ðýýð
íü ñóðàëöàã÷èéí ä¿íãèéí õóóäñûã òîî øèðõýãýýð
íü õ¿ëýýëãýí ºãíº.
10. Áàãøèéí áîëîí ñóðàëöàã÷èéí ä¿íãèéí
õóóäñàíä òýìäýãëýñýí ä¿íãèéí áè÷èëòèéã
ïðîãðàìä ¿íýí çºâººð õèéíý.
11. Ñóðëàãûí ä¿íãèéí áè÷èëòèéã 1 ñàðûí
õóãàöààíä õèéæ ã¿éöýòãýõ áºãººä ýíý õóãàöàà
ºíãºðñíèé äàðàà çºâõºí çàõèðàë, ñóðãàëòûí
àëáàíû çºâøººðºëòýéãýýð íýìýëò áè÷èëò,
çàñâàð õèéíý. Õýðýâ ñóðàëöàã÷ íü äàõèí øàëãàëò
ºã÷ ä¿íãýý ºñãºñºí áîë õî¸ð ä¿íã ïðîãðàìä
îðóóëíà.
12. Ñóðàëöàã÷èéí òóõàé ìýäýýëëèéã ñóðãóóëü
òºãññºíººñ íü õîéø 6 ñàð õàäãàëñàíû äàðàà
òºãñºã÷èéí ìýäýýëëèéí ñàíä øèëæ¿¿ëíý.
13. Óëèðàë á¿ð ñóðàëöàã÷èä ñóðãóóëèéí òýìäýã
á¿õèé àëáàí ¸ñíû ä¿íãèéí òîäîðõîéëîëòûã
ººðèéí íü õ¿ñýëòèéí äàãóó 3 õ¿ðòýë õóâèéã ¿íýã¿é
õýâëýæ ºãíº.
Ãóðàâ. Áàãøèéí ýðõ, ¿¿ðýã
14. Ñóðàëöàã÷èéí ä¿í áîëîí õóâèéí ìýäýýëëèéí
íóóöëàëûã ÷àíäëàí ñàõèæ, áóñàä áàãø,
ñóðàëöàã÷äàä ¿ë ìýäýýëíý.
15. Õè÷ýýëèéí ä¿í ãàðàõûí ºìíº áàãøèéí
ä¿íãèéí õóóäñûã ñóðãóóëèàñ àâíà.
16. Áàãøèéí áîëîí ñóðàëöàã÷èéí ä¿íãèéí
õóóäñàíä ¿íýí çºâººð áè÷èëò õèéæ, ñóðãàëòûí
àëáàíä ºãíº.
ĺðºâ. Ñóðàëöàã÷èéí ýðõ, ¿¿ðýã
17. Ñóðãóóëüä ººðèéí òóõàé ¿íýí çºâ ìýäýýëëèéã
ºãíº.
18. Ïðîãðàìä íýâòðýí îðîõ ýðõ á¿õèé ººðèéí
íóóö ¿ãèéí õàìãààëàëòûã õàðèóöíà.
19. Õè÷ýýëèéí ä¿í ãàðàõûí ºìíº ñóðàëöàã÷èéí
ä¿íãèéí õóóäñûã ñóðãóóëèàñ àâ÷, òóõàéí õè÷ýýëèéí
áàãøààð áºãë¿¿ëýí ñóðãàëòûí àëáàíä ºãíº.
20. Ìýäýýëëèéí ñàíä áàéðøóóëñàí ìýäýýëýëä
áàéíãà õÿíàëò òàâüæ, ººð÷ëºëò áóþó çºð÷èë
ãàðñàí òîõèîëäîëä õóãàöàà àëäàëã¿é ñóðãóóëüä
ìýäýãäýíý.

21. Ìýäýýëýë, çàð õ¿ëýýí àâàõ áîëîìæòîé ººðèéí
òîãòìîë è-ìýéë õàÿãòàé áàéíà.
Òàâ. Ìýäýýëëèéí àãóóëãà
22. Ñóðàëöàã÷èéí ìýäýýëëèéí ñàíä òîâ÷ àíêåò
(îâîã íýð; ðåãèñòðèéí äóãààð; òºðñºí îí,
ñàð, ºäºð, ãàçàð; óòàñ, ãýðèéí áîëîí îíöãîé
òîõèîëäîëä õàðèëöàõ õ¿íèé õàÿã, è-ìýéë, âýá;
ãýð á¿ëèéí áàéäàë; áîëîâñðîëûí áàéäàë; àæèë
ýðõëýëòèéí áàéäàë), ñóðãàëòûí òºëáºð òºëñºí
áàéäàë, ñóðëàãûí ä¿í, õè÷ýýëèéí õóâààðü,
õè÷ýýë¿¿äèéí òîäîðõîéëîëòûã çààâàë îðóóëíà.
Øààðäëàãàòàé áóñàä íýìýëò ìýäýýëëèéã îðóóëæ
áîëíî.
23. Òºãñºã÷èéí ìýäýýëèéí ñàíä òîâ÷ àíêåò
(îâîã íýð; ðåãèñòðèéí äóãààð; òºðñºí îí,
ñàð, ºäºð, ãàçàð; óòàñ, ãýðèéí áîëîí îíöãîé
òîõèîëäîëä õàðèëöàõ õ¿íèé õàÿã, è-ìýéë, âýá;
ãýð á¿ëèéí áàéäàë; ºìíº ñóðàëöñàí ñóðãóóëü,
îãíîî, äèïëîìûí àæëûí íýð, óäèðäàã÷èéí íýð;
øàãíàãäñàí áàéäàë; àæèë ýðõëýëòèéí áàéäàë),
òºãññºí îãíîî, ìýðãýæèë, õàìðàãäñàí õè÷ýýëèéí
íýðñ, áàãö öàã, ñóðëàãûí ä¿íãèéí æàãñààëò, ãîë÷
ÄÝÝÄ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒªËªÂ ÁÀÉÄÀË
Äýýä áîëîâñðîëûí òîãòîëöîî
Äýýä áîëîâñðîëûí òîãòîëöîî íü óäèðäëàãûí
õóâüä çàõèðãààíû áà ìýðãýæëèéí, ¿éë
àæèëëàãààíû õóâüä ñóðãàëòûí áà õÿíàëòûí
áàéãóóëëàãóóäààñ á¿ðäýíý.
Äýýä áîëîâñðîëûí çàõèðãààíû äýýä óäèðäëàãà
íü òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà (ÁÑØÓß),
ñóðãóóëèéí ò¿âøèíä Óäèðäàõ çºâëºë áîëíî. Ñóðãóóëèéí
ºäºð äóòìûí ¿éë àæèëëàãààã ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷èéí
òîìèëñîí çàõèðàë óäèðäàíà. Ìýðãýæëèéí óäèðäëàãûã
òóõàéí ñóðãóóëèéí ïðîôåññîð, áàãø íàðûí òºëººë뺺ñ
á¿ðäýõ Ýðäìèéí çºâëºë (êîëëåæèä Àðãàç¿éí çºâëºë)
õýðýãæ¿¿ëíý.
Äýýä áîëîâñðîë îëãîõ ¿éë àæèëëàãààíä òàâèõ
íèéòëýã øààðäëàãà, õóóëèàð òîãòîîñîí õýì õýìæýý
áîëîí õîëáîãäîõ ñòàíäàðòûí õýðýãæèëòèéã
õÿíàõ ÷èã ¿¿ðãèéã Óëñûí ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí
àëáà, ò¿¿íèé îðîí íóòàã äàõü á¿òöèéí áàéöààã÷
íàð õýðýãæ¿¿ëíý. ¯¿íèé çýðýãöýý áîëîâñðîëûí
àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ
áàéãóóëëàãààñ ñàíàà÷ëàí ÿâóóëäàã àòòåñòàò÷èëàë,
Áîëîâñðîëûí ìàãàäëàí èòãýìæëýõ ¿íäýñíèé
ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË
ä¿í, äèïëîì îëãîñîí îãíîî, äèïëîìûí áîëîí
ò¿¿íèé õàâñðàëòûí äóãààð ãýõ ìýò ìýäýýëëèéã
çààâàë îðóóëíà. Øààðäëàãàòàé áóñàä íýìýëò
ìýäýýëëèéã îðóóëæ áîëíî.
24. Ìýäýýëëèéí ººð÷ëºëòèéã òóõàé á¿ð õèéæ,
õè÷ýýë ñîíãîõ áîëîí á¿ðòãýõ õóãàöàà, øàëãàëòûí
õóâààðü ãýõ ìýò îþóòàíä õ¿ðýõ ¸ñòîé çàðûã è-
ìýéë áîëîí ïðîãðàìààð äàìæóóëàí õ¿ðãýõ
áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëíý.
Çóðãàà. Áóñàä ç¿éë
25. Ñóðàëöàã÷ èõòýé ñóðãóóëèóä ñóðàëöàã÷èéí
ä¿íã ïðîãðàìä îðóóëàõ ýðõèéã áàãøèä íýýæ ºã÷
áîëíî.
26. ªºðèéí ïðîãðàì àæèëëóóëàõ íºõöºë,
áîëîìæ á¿ðäýýã¿é ñóðãóóëèóä ººð áàéãóóëëàãûí
ïîðòàëûí ¿éë÷èëãýýíä õàìðàãäàíà.
27. Ñóðàëöàã÷èéí ä¿í, õóâèéí ìýäýýëëèéí
íóóöëàëûã áóñäàä çàäðóóëñàí íü òîãòîîãäñîí
áºãººä ñóðàëöàã÷ ýíý òàëààð ãîìäîë ãàðãàñàí
áîë òóõàéí áàãøèä “Áàãøèéí ¸ñ ç¿éí ä¿ðýì”,
“Õºäºëìºðèéí äîòîîä æóðàì”-ä çààñàí
õàðèóöëàãà òîîöíî.
çºâëºëèéí õýðýãæ¿¿ëäýã ñóðãóóëèéí áîëîí
õºòºëáºðèéí ìàãàäëàí èòãýìæëýë íü ñóðãàëòûí
¿éë àæèëëàãààíä òàâèõ ÷àíàðûí õºíäëºíãèéí
õÿíàëòûí õýðýãñë¿¿ä áîëíî.
Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãóóä
Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà íü
èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæýýñ á¿ðäýíý.
Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëüä 2006 îíä íýìýëò
ººð÷ëºëò îðóóëàõ õ¿ðòýë áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãà íü àøãèéí òºëºº áóñ ñòàòóñòàé
áàéõààð õóóëü÷ëàãäñàí (1998 îíä îðóóëñàí
ººð÷ëºëòººð àøãèéí òºëºº ñóðãóóëü áàéæ áîëîõ
íºõöºë 2002 îí õ¿ðòýë ¿éë÷èëæ áàéâ) áàéâ. 2006
îíîîñ ñóðãóóëü íü àøãèéí òºëºº ñòàòóñòàé áàéæ
áîëîõîîð õóóëü÷èëñàí.
2008-2009 îíû õè÷ýýëèéí æèëèéí ýõýýð
èð¿¿ëñýí ìýäýýãýýð äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
151 áàéãóóëëàãà (áèå äààñàí ñóðãóóëü áîëîí
òýäãýýðèéí ñàëáàð, áèå äààñàí õàðüÿà ñóðãóóëèéã
îðîëöóóëàí) àæèëëàæ áàéíà. Ýäãýýðèéã
ñóðàëöàã÷äûí òîî, ºì÷èéí õýëáýðýýð íü äàðààõ
õ¿ñíýãòýä õàðóóëàâ (õ¿ñíýãò 1):
ÎÞÓÒÀÍ 2009 177
 ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË

Õ¿ñíýãò 1. Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãóóä (2008 îíû 10 äóãààð ñàð)

Òºðèéí Òºðèéí áóñ Ãàäààäûí á¿ãä

ºì÷èéí ºì÷èéí ñóðãóóëèéí
ñàëáàð
100 õ¿ðòýë ñóðàëöàã÷òàé ñóðãóóëü 1 14 3 18 (3*)
101-200 ñóðàëöàã÷òàé ñóðãóóëü 5 23 2 30
201-300 ñóðàëöàã÷òàé ñóðãóóëü 5 10 15
301-400 ñóðàëöàã÷òàé ñóðãóóëü 2 12 14
401-500 ñóðàëöàã÷òàé ñóðãóóëü 2 6 8
501-700 ñóðàëöàã÷òàé ñóðãóóëü 4 11 15
701-1000 ñóðàëöàã÷òàé ñóðãóóëü 8 10 18
1001-1999 ñóðàëöàã÷òàé ñóðãóóëü 10 8 18
2000-ààñ îëîí ñóðàëöàã÷òàé 11 4 15
ñóðãóóëü
íèéò 48 98 5 151*

Æè÷: * Òóñãàé çºâøººðëèéã íü àëáàí ¸ñîîð öóöëààã¿é áîëîâ÷ Çàìáóóëèí, Õàñàãò Õàéðõàí, Ìîíãîë
Ýðäýì ñóðãóóëèóäàä ñóðàëöàã÷ áàéãàà òóõàé ìýäýýëýë èðýýã¿é òóë ýíý ìýäýýíä îðîîã¿é áîëíî.

Õ¿ñíýãò 2. 2000 îíîîñ õîéø äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí á¿ðýëäýõ¿¿íä

ãàðñàí ººð÷ëºëò

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Íèéò ñóðãàëòûí 172 178 185 183 184 180 170 162 151**
áàéãóóëëàãûí òîî
¯¿íýýñ òºðèéí ºì÷èéí 38 41 42 48 49 49 48 47 48
Òºðèéí áóñ ºì÷èéí 134 130 136 128 129 125 116 109 98**
Ãàäààäûí ñóðãóóëèéí - 7 7 7 6 6 6 6 5
ñàëáàð
Èõ ñóðãóóëü 12 12 12 12 14* 14 14 14 14
Äýýä ñóðãóóëü 56 61 64 61 35* 38 45 46 51
Êîëëåæ 104 105 112 110 135* 128 111 102 86**

* Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ñàéäûí 2004 îíû 140, 238 äóãààð òóøààëààð ñóðãóóëèóäûí
àíãèëëûã òîãòîîñíîîð àâàâ. Õîâä Èõ ñóðãóóëèéí àíãèëëûã Ãàäààäûí ñóðãóóëèóäûí ñàëáàðûã ýíýõ¿¿
àíãèëàëä õàìààðóóëààã¿é áàéíà.
** Íèéò ñóðãóóëèéí òîîíä îþóòàí ñóðàëöóóëæ áàéãàà òóõàé ìýäýý èð¿¿ëýýã¿é 3 ñóðãóóëèéã îðóóëààã¿é
áîëíî.

178 ÎÞÓÒÀÍ 2009

 ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË

Õ¿ñíýãò 2. Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä ñóðàëöàã÷äûí òîî

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Íèéò ñóðàëöàã÷äûí 85.0 90.6 98.5 108.7 123.8 138.0 142.4 150.3 161.1
òîî (ìÿí. õ¿í)
¯¿íýýñ òºðèéí 56.9 60.4 66.8 74.1 84.0 91.7 93.5 99.0 106.6
ºì÷èéí ñóðãóóëüä
Òºðèéí áóñ ºì÷èéí 28.1 29.9 31.2 34.1 39.4 45.8 48.5 50.9 54.1
ãàäààäûí - .4 .4 .5 .4 .5 .4 .4 .4
ñóðãóóëèéí ñàëáàð
Õºòºëáºðèéí
ò¿âøèíãýýð
Äèïëîìûí äýýä 4.2 3.6 4.0 6.1 5.8 4.8 4.2 3.6 4.2
áîëîâñðîë
Áàêàëàâð 77.3 83.2 89.2 96.5 111.2 125.6 129.8 137.5 145.2
Ìàãèñòð 2.4 2.9 3.7 4.5 5.1 5.6 6.3 7.2 9.5
Äîêòîð 1.1 1.0 1.6 1.6 1.7 2.0 2.1 2.1 2.2

Ñóðàëöàã÷äûí 60.1 õóâü íü ýìýãòýé, 90.1 % íü áàêàëàâðûí, 5.9 % íü ìàãèñòðûí, 1.4 % íü

äîêòîðàíòóðûí, 2.6 % íü äèïëîìûí äýýä áîëîâñðîë îëãîõ àíãèä ñóðàëöàæ áàéíà. Ñóðàõ õýëáýðèéí
õóâüä ºäðèéí àíãèä ñóðàëöàã÷èä íèéò ñóðàëöàã÷äûí 90.5 %-èéã ýçýëæ áàéíà. Îðîé, ý÷íýý õýëáýðýýð
ñóðàëöàæ áóé õ¿ì¿¿ñèéí õóâèéí æèíã õ¿ñíýãò 3-ä ¿ç¿¿ëýâ.
Õ¿ñíýãò 3. Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðàëöàã÷äûí äîòîð ºäºð, îðîé,
ý÷íýý àíãèä ñóðàëöàã÷äûí õóâèéí æèí

ªäðèéí àíãèä Îðîéí àíãèä Ý ÷ í ý ý ã ý ý ð

ñóðàëöàã÷èä ñóðàëöàã÷èä ñóðàëöàã÷èä
Íèéò ñóðàëöàã÷äàä ýçëýõ õóâü 90.5% 3.9% 5.6%
Òºðèéí ºì÷èéí ñóðãóóëüä 88.8% 4.7% 6.5%
ñóðàëöàã÷äàä ýçëýõ õóâü
Òºðèéí ºì÷èéí áóñ ñóðãóóëüä 93.9% 2.2% 3.9%
ñóðàëöàã÷äàä ýçëýõ õóâü

Õ¿ñíýãò 4-ä äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä ñóðàëöàã÷äûã ñóð÷ áóé ìýðãýæëèéí ÷èãëýëýýð íü
õºòºëáºðèéí ò¿âøíýýð íü õàðóóëàâ. Õ¿ñíýãòèéí ñ¿¿ëèéí áàãàíà íü íèéò ñóðàëöàã÷äûí äîòîð òîäîðõîé
÷èãëýëýýð ñóðàëöàã÷äûí õóâèéí æèíã ¿ç¿¿ëñýí. Äèïëîìûí äýýä áîëîâñðîë îëãîõ àíãèä õàðüöàíãóé
öººí áóþó 2.6 % íü ñóðàëöàæ áàéíà. Õ¿ì¿¿íëýãèéí (8.6%) áîëîí íèéãìèéí óõààíû (37.0%) ÷èãëýëýýð
ñóðàëöàã÷èä 45.6 %-èéã ýçýëæ áàéíà. Ýäãýýðèéí 50 îð÷èì õóâü íü òºðèéí áóñ ºì÷èéí ñóðãóóëüä, 51,2
% íü (íèéò ñóðàëöàã÷èéí 30.6%) áèçíåñèéí óäèðäëàãà, ýäèéí çàñãèéí ìýðãýæëýýð ñóðàëöàæ áàéíà.
Õàðèí áàéãàëèéí óõààíû ÷èãëýëýýð ñóðàëöàã÷èä 6.7 %, òåõíèê, òåõíîëîãèéí ÷èãëýëýýð ñóðàëöàã÷èä
16.9 % áîëæ áàéãàà íü 2005-2009 îíû õè÷ýýëèéí æèëèéíõýýñ 4,860-ààð îëîí áàéíà.
Õ¿ñíýãò 4. Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà òºãñãºã÷äèéí àæèë ýðõëýëò

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Òºãñãºã÷èä 14,868 17,671 18,289 21,109 22,397 23,628 25,938 29,599 38,628
Àæèëä îðñîí òºñãºã÷èä 1,947 3,731 4,824 7,037 7,924 7,606 9,562
Àæèëä îðñîí òºãñãºã÷-
13.1 21.1 26.4 33.3 35.4 32.2 36.9
äèéí õóâèéí æèí, %

ÎÞÓÒÀÍ 2009 179

 ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË

Ìàíàé èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèä 2007-2008 îíû õè÷ýýëèéí æèëä ãàäààäûí 28 îðíîîñ 1207 õ¿í
èðæ ñóðàëöñàíû 952 íü áàêàëàâðûí, 132 íü ìàãèñòðûí, 24 íü äîêòîðûí õºòºëáºðò ñóðñàí áàéíà.
Ýäãýýð ñóðàëöàã÷èéí 148 íü çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí ãýðýý õýëýëöýýðèéí äàãóó ìàíàé Çàñãèéí
ãàçðûí òýòãýëýãýýð, 78 íü ÿìàð íýã áàéãóóëëàãûí çàðäëààð, 22 íü ººðèéíõºº îðíû òýòãýëýãýýð, 958 íü
õóâèéíõàà çàðäëààð ñóðñàí áàéíà. Õàìãèéí îëîí ñóðàëöàã÷ ÎÕÓ (519 ñóðàëöàã÷), ÁÍÕÀÓ (406), ÁÍÑÓ
(130), Òóðê (51), ßïîí (20), Âüåòíàì (18)-ààñ èðñýí áàéíà. Ãàäààäûí ñóðàëöàã÷ õàìãèéí îëíîîð ÌÓÈÑ
(319), Ïëåõàíîâûí íýðýìæèò Ýäèéí çàñãèéí àêàäåìèéí ñàëáàð (160), Ýì-Àé-Þó (141), Áîëîâñðîëûí
Èõ ñóðãóóëü (71)-ä ñóðñàí áàéíà.

Ñóðãàëòûí çîõèîí áàéãóóëàëò

Ìàíàé îðîíä äýýä áîëîâñðîë îëãîõ ñóðãàëò íü êðåäèò öàãò ñóóðèëñàí äèïëîìûí äýýä áîëîâñðîë,
áàêàëàâðûí, ìàãèñòðûí, äîêòîðûí ãýñýí 4 ò¿âøèíòýé. ¯¿íýýñ ýõíèé 2 æèë õ¿ðòýë õóãàöààãààð ¿ðãýëæëýõ
äèïëîìûí äýýä áîëîâñðîëûã áàãø, àíàãààõ, õºäºº àæ àõóé, òåõíèê, ìåõàíèêèéí ìýðãýæëýýð òóñãàé
äóíä áîëîâñðîë îëãîæ áàéñàí òóðøëàãàä ¿íäýñëýí öººí õýìæýýãýýð îëãîæ áàéíà. Ýíý íü áóñàä îðîíä
îëãîæ áóé associate degree-òýé ÿìàð íýã õýìæýýãýýð ä¿éö¿¿ëýõ áîëîìæòîé, ñ¿¿ëèéí ¿åä ýðýëò íü
èõýýõýí íýìýãäýæ áàéãàà áîëîâñðîë áîëíî. Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí çîõèîí áàéãóóëàëòûã äàðààõ
õ¿ñíýãòýä ¿ç¿¿ëýâ (õ¿ñíýãò 6).

Õ¿ñíýãò 5. Äýýä áîëîâñðîë îëãîõ ñóðãàëòûí á¿òýö

áàêàëàâðûí (120+ êðåäèò) ìàãèñòðûí (30+ êðåäèò) äîêòîðûí (60+ êðåäèò)

äèïëîìûí
çààâàë ñîíãîõ çààâàë ñîíãîõ çààâàë ñîíãîõ
åðºíõèé ñóóðü 35 6 åðºíõèé ìýäëýã 3 ñåìèíàð 3 24
ìýðãýæëèéí 36 7 ìýðãýø¿¿ëýõ 9 6 ñóäàëãàà 3 9
ñóóðü
ìýðãýø¿¿ëýõ 15 6 ñóäàëãààíû àðãà 3 3 ñóäàëãààíû àðãà 3 6
ç¿é ç¿é
äàäëàãûí ñóðãàëò 5 òåçèñ 6 äèññåðòàöè 12+
êóðñûí àæèë 5 I. îíîëûí 4
ñóäàëãàà
äèïëîìûí àæèë 5 II. àðãàç¿é 4
III. õàìãààëàëò 4
Íèéò êðåäèò 101+ 19+ 21+ 9+ 21+ 39+

Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí òºëºâëºãººã õîëáîãäîõ òýíõìèéí õýìæýýíä áîëîâñðóóëæ ñóðãóóëèéí

ýðäìèéí çºâëºë õÿíàí, ÁÑØÓß çºâøººðñíèé ¿íäñýí äýýð çàõèðàë áàòëàìæëàí ìºðääºã. Ñóðãàëò ÿâóóëàõ
ìýðãýæëèéí èíäåêñèéã ÁÑØÓß áàòàëäàã. Øèíæëýõ óõààíû õºãæëèéí õàíäëàãà, äýýä áîëîâñðîëûí
ìýðãýæëèéí çàõ çýýëèéí ýðýëòýä ãàð÷ áóé ººð÷ëºëòèéã òóñãàí øèíý ìýðãýæèë ¿¿ñãýõ, íýýõ ¿íäýñëýëèéã
òýíõèì, ñóðãóóëèéí õýìæýýíä áîëîâñðóóëæ, ñóðãóóëèéí ò¿âøèíä áàòàëãààæóóëàí ìºðäºõ áîëîìæòîé.

äýýä áîëîâñðîëûí õºòºëáºðèéí òîî

ìýðãýæëèéí á¿ëýã 8
ñàëáàð 27
ìýðãýæèë 461

Äýýä áîëîâñðîëûí õºòºëáºðò á¿ðýí äóíä áîëîâñðîëòîé èðãýäèéã ýëñ¿¿ëýí ñóðãàäàã. Áàêàëàâðûí
ò¿âøíèé ñóðãàëòàíä ºäðèéí àíãèä ýëñýã÷äýýñ åðºíõèé áîëîâñðîëûí ìýäëýã, ñóðàõ ÷àäâàðûã íü ¿íýëýõ
Åðºíõèé øàëãàëòûã óëñûí õýìæýýíä Áîëîâñðîëûí ¿íýëãýýíèé òºâ (Á¯Ò) çîõèîí áàéãóóëàí àâ÷ áàéíà
(2006 îíîîñ). Ñóðãóóëèóä ýíýõ¿¿ Åðºíõèé øàëãàëòûí ¿íýëãýýãýý𠺺ðñäèéí îþóòàí ýëñ¿¿ëýõ “áîñãî
îíîî”-ã òîãòîîæ, áóñàä íýìýëò øààðäëàãûã õàìòàòãàí ñîíãîí øàëãàðóóëàëò õèéõ çàìààð ýëñ¿¿ëäýã.
Ñóðãóóëèóäàä ýëññýí îþóòíû åðºíõèé øàëãàëòûí äóíäàæ îíîîíû áàéäàëä Á¯Ò-ººñ 2007 îíä õèéñýí

180 ÎÞÓÒÀÍ 2009

 ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË

ñóäàëãààíä 73 ñóðãóóëü õàìðàãäæýý. Ýäãýýðýýñ ÑÝÇÄÑ, ÌÓÈÑ, ØÓÒÈÑ, ÝÌØÓÈÑ, Õ¯ÄÑ åðºíõèé
øàëãàëòàíä õàìãèéí ºíäºð îíîî àâñàí õ¿ì¿¿ñèéã ýëñ¿¿ëæýý. Ýëñýã÷äèéíõ íü åðºíõèé øàëãàëòûí
äóíäàæ îíîî õàìãèéí ºíäºð ñóðãóóëèóä ÌÓÈÑ – 705, ÑÝÇÄÑ – 700, ØÓÒÈÑ – 686, ÝÌØÓÈÑ – 630,
Õ¯ÄÑ – 610 áàéñàí (åðºíõèé øàëãàëòàíä àâ÷ áîëîõ äýýä îíîî 800, äóíäàæ íü 500 áîëíî).
Íèéò èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèä 2007-2008 îíû õè÷ýýëèéí æèëä 6892 áàãø ¿íäñýí îðîí òîîãîîð,
1842 áàãø öàãààð õè÷ýýë çààñàí áàéíà. ¯íäñýí áàãøèéí 21% íü äîêòîðûí, 66% íü ìàãèñòðûí
çýðýãòýé, 33% íü 30-ààñ äîîø íàñíû, 45% íü 30-50 íàñòàé, 8% íü 60 áà ò¿¿íýýñ ºíäºð íàñòàé áàéâ.
9% íü ïðîôåññîð, 13% íü äýä ïðîôåññîð, 22% íü àõëàõ áàãøèéí àëáàí òóøààëä àæèëëàñàí, 30%
íü 5 õ¿ðòýë æèë, 22% íü 6-10 æèë, 14% íü 11-15 æèë, 16% íü 25-ààñ äýýø æèë àæèëëàæ áàéãàà áàãø
íàð áàéâ.

Ìîíãîëûí áîëîâñðîëûí òîãòîëöîî

ÎÞÓÒÀÍ 2009 181

 ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË
ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÈÓÄÛà ØÈÍÆÈÕ¯É
Òàéëáàð: Ìàíàé óëñàä èõ äýýä ñóðãóóëèóäûã çýðãýëäýã òîãòîëöîî îäîîãîîð áàéõã¿é.Ãýõäýý ÁÑØÓ-íû
ÿàìíààñ òîìèëîãäñîí ìýðãýæëèéí ñóäàëãààíû áàã ò¿¿âýðëýëòèéí àðãààð ñóäàëãàà ÿâóóëñàí
ä¿íã íýãòãýí òà á¿õýíä òàíèëöóóëæ áàéíà. Ñóäàëãààíû áàãààñ çºâøººðºë àâñàí áîëíî.
Ð.Áàò-Ýðäýíý (ÁÑØÓß), À.Ãýðýëìàà (ÍÍÔ),
Ç.Îþóí÷èìýã (ÁÑØÓß), Ä.×óëóóíöýöýã (ÁÌȯÇ)
ÁÑØÓß-íû Ìýðãýæëèéí áîëîâñðîëûí ãàçàð
ñàíàà÷ëàí ìàíàé èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæóóäûí
÷àíàðûí òàëààðõ îëîí íèéòèéí ¿íýëýìæèéã
òàíäàõ ñóäàëãàà õèéëýý. Ñóäàëãààíààñ õýñýã÷ëýí
àâñàí äîîðõ ìýäýýëëèéã óíøèã÷ òàíû ìýëìèéä
òîëèëóóëæ áàéíà. Ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíä îðîëöîõ
õ¿ì¿¿ñèéã ñîíãîõäîî ýõëýýä (1) äýýä áîëîâñðîëûí
ñóðãóóëèéí çàõèðàë, (2) áîëîâñðîëûí øèíæýý÷,
ñóäëàà÷, (3) ºäºð òóòìûí õýâëýë, ìýäýýëëèéí
õýðýãñýëèéí íèéãìèéí áîëîí áîëîâñðîëûí
áîäëîãûí àñóóäëààð äàãíàí àæèëëàæ áàéãàà
ñýòã¿¿ë÷èä, àæèëòíóóä, (4) àæèë îëãîã÷ ãýñýí
4 êàòåãîðèéí äàãóó 500 øàõàì õ¿íòýé íýðñèéí
ñàí á¿ðä¿¿ëæ, Random Number Generator
ïðîãðàìì àøèãëàí êàòåãîðè á¿ðýýñ 50 õ¿íèéã
ñàíàìñàðã¿éãýýð ò¿¿âýðëýí àâñàí þì.
Èéíõ¿¿ ìàíàé óëñûí íèéò 162 äýýä ñóðãóóëèéí
ñóðãàëòûí ÷àíàð, ñóðãóóëèéí ìàòåðèàëëàã áààç,
îþóòàíä ¿ç¿¿ëäýã ¿éë÷èëãýý, äýìæëýãèéí òàëààð
äýýðõ 200 øàõàì õ¿í ÿìàð ñàíàë, ¿íýëýëò,
ä¿ãíýëòòýé áàéãààã òàíèëöóóëæ áàéíà.
Áèä ýíý óäààä ñóäàëãààíû íýãýýõýí õýñãèéã
òîëèëóóëæ áàéãàà ÷ öààøèä èõ, äýýä ñóðãóóëü,
êîëëåæóóäûí ÷àíàðûã ÿìàð øàëãóóð èëýðõèéëæ
÷àäàõ, ìàíàé äýýä ñóðãóóëèóäààñ õ¿ì¿¿ñò þó
íü òààëàãääàã áà òààëàãääàãã¿é òóõàé, àëü
ñóðãóóëèóäûã ÿàãààä õàìãèéí ñàéí ãýæ îëîí íèéò
¿çýæ áàéãàà áîëîí áèäýíä æèøèã, çàãâàð áîëîõ
ãàäààäûí ÿìàð ñóðãóóëèéã ñàíàë áîëãîæ áàéãàà
òóõàé àñóóëãûí ä¿íä òóëãóóðëàí òàíèëöóóëàõ
áîëíî.
Òàíû áèëãèéí õàðàà õóðö, óõààí òàíü ìýðãýí
áàéõ áîëòóãàé!
ÑÓÄÀËÃÀÀÍÛ ÁÀÃ
182 ÎÞÓÒÀÍ 2009
ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÈÓÄÛÃ
¯ÐÃÝËÆ˯¯ËÝÍ ØÈÍÆÈÕ¯É
Áèäíèé õýñýã ñóäëàà÷èä ìàíàé îðíû äýýä
áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãóóäûí ¿éë
àæèëëàãààíû òàëààð îëîí íèéòèéí ñàíàë,
¿íýëãýýã òîäðóóëàõ çîðèëãîîð õèéñýí ñóäàëãààíû
ä¿íãýýñýý çàðèì õýâëýëä íèéòýëñýí áèëýý.
Ñóäàëãààãààð äýýä áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí
òàëààðõ ìýäýýëýëä õàìãèéí îéð õýñãèéí ñàíàà
áîäëûã òîäðóóëàõûã õè÷ýýñýí áîëíî. Òóõàéëáàë,
ýíý òàëààð ñóðâàëæëàãà õèéäýã õýâëýë,
ìýäýýëëèéí àæèëòíóóä, ýäãýýð ñóðãóóëèéã
òºãñãºã÷äèéã àæëààð õàíãàäàã òîìîîõîí àæèë
îëãîã÷èä, áîëîâñðîëûí ìàãàäëàí èòãýìæëýëèéí
¿íýëãýý õèéäýã øèíæýý÷èä, äýýä áîëîâñðîëûí
áàéãóóëëàãûã óäèðäàí àæèëëàæ áóé çàõèðëóóäûí
òºëººëëèéí ¿íýëãýýã àâ÷, ä¿ãíýëòèéã íü íýãòãýí
øèíæèëæ áàéãàà þì. Áèä ýäãýýð õ¿ì¿¿ñýýñ
äýýä ñóðãóóëèéí ¿éë àæèëëàãààíû ÷àíàðûã
ÿìàð ¿ç¿¿ëýëòýýð õýìæèæ òîäîðõîéëáîë
õàìãèéí áîäèòîé áîëîõ, ºíººãèéí ìàíàé
äýýä ñóðãóóëèóäààñ þó íü òààëàãääàã, þó íü
òààëàãääàãã¿é, ýíý ñàëáàðò íýí ò¿ð¿¿íä ÿìàð
àñóóäëûã øèéäýõ ¸ñòîé òàëààð áàéð ñóóðèéã íü
àñóóñàí. ̺í ìàíàé äýýä ñóðãóóëèóäûí õóâüä
ãàäààäûí ÿìàð ñóðãóóëü ñàéí ¿ëãýð áîëæ ÷àäàõûã
÷ àñóóñàí. Ýäãýýð àñóóëòàä ºãñºí õàðèóã íýãòãýýä
õîëáîãäîõ øèéäâýð ãàðãàã÷èä áîëîí îëîí íèéòýä
îéðûí ¿åä ìýäýýëýõ áîëíî.
Ñóäàëãààíä îðîëöîã÷èä íü àñóóëãûí äàãóó
òîäîðõîé ñóðãóóëèóäûí òàëààðõ õóâèéí
áîäëîîî èëýðõèéëæ ¿íýëãýý ºãñºí þì. ªíººäºð
ìàíàé îðîíä àæèëëàæ áóé äýýä áîëîâñðîëûí
162 ñóðãóóëü íýã á¿ðèéí ñóðãàëòûí àæëûí
÷àíàð, ìàòåðèàëëàã îð÷èí íºõöºë, îþóòàí
ñóðàëöàã÷èääàà ¿ç¿¿ëäýã ¿éë÷èëãýý íü ÿìàð
áàéãààã äýýðõ õ¿ì¿¿ñ ¿íýëñýí þì. ×èíãýõäýý
ñóðãóóëèóäûã õîîðîíä íü õàðüöóóëàõûã óðüäàë
áîëãîîã¿é, õàðèí ñóðãóóëü íýã á¿ð ýäãýýð ãóðâàí
¿ç¿¿ëýëòýýð ÿìàð ò¿âøèíä áàéãààã ¿íýë¿¿ëñýí
áîëíî. Ýíý ¿íýëãýýíèé ä¿íã “Ìîíãîëûí ìýäýý”
ñîíèí áîëîí “Öàã òºð” ñýòã¿¿ëä íèéòë¿¿ëñýí
áàéãàà. Ýíýõ¿¿ ìýäýýëýëä çàðèì ñóðãóóëü,
ñóäëàà÷èä ººðèéí ä¿í øèíæèëãýýã õèéæ áàéãàà

íü áèäíèé àæèë õ¿ì¿¿ñò õ¿ð÷, àøèãëàãäàæ áóéã
èëýðõèéëæ áàéíà. Õàðèí äàõèí îíöëîí õýëýõýä
ñóðãóóëü á¿ð íü ¿¿ðãýý õýðõýí ã¿éöýòãýæ áóé
òàëààð ºãñºí ¿íýëãýýã ñóðãóóëèóäûã ººð õîîðîíä
íü æèøñýí ¿íýëãýý õýìýýí ¿çýõýä òºâºãòýé þì.
Ñóäàëãààíä îðîëöîã÷èä îëîí ñóðãóóëèéã ¿íýëæ
ìýäýõã¿é áàéíà ãýæ õàðèóëñàí (Õ¿ñíýãò 1-èéã ¿çíý
¿¿) áîëîõûã ÷ òîîöîõ õýðýãòýé. Õ¿ñíýãò 1-ä ìàíàé
ñóäàëãààíä îðîëöñîí 4 á¿ëãèéí “¿íýëæ ìýäýõã¿é”
ãýñýí õàðèóëòûí äóíäàæ æèíã õàðóóëàâ. Èéíõ¿¿
îðîëöîã÷äûí äóíäæààð 60-86 õóâü íü ìàíàéä
àæèëëàæ áóé äýýä ñóðãóóëèéí ¿éë àæèëëàãààíä
¿íýëãýý ºã÷ ìýäýõã¿é õýìýýí õàðèóëñàí áàéíà.
ßëàíãóÿà îþóòàíä ÿìàð ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëäýã,
ìàòåðèàëëàã îð÷èí íü ÿìàð áîëîõ òàëààð àæèë
îëãîã÷èä, ñýòã¿¿ë÷èä ìýäýýëýë áàãàòàé áàéäàã
ãýæ ¿çýæ áîëîõîîð áàéíà. ̺í äýýä ñóðãóóëèéã
óäèðääàã, ýíý òàëààð ñóäàëãàà õèéäýã õ¿ì¿¿ñ
ñýòã¿¿ë÷èä, àæèë îëãîã÷äîîñ ìýäýãäýõ¿éö èë¿¿
ìýäýýëýëòýé ãýæ ¿çýõ áîëîìæã¿é áàéíà.
Äîîðõ õ¿ñíýãòýýñ õàðàõàä äýýä áîëîâñðîë
îëãîäîã ìàíàé ñóðãóóëèóäûí òóõàé îëîí íèéò
ìýäëýã, ìýäýýëýë òóí áàãàòàé áàéãàà àæýý. Îëîí
ñóðãóóëèéã ñóäàëãààíä îðîëöîã÷äûí 90-ýýñ äýýø
õóâü íü ¿íýëæ ìýäýõã¿é, ººðººð õýëáýë òàíèõã¿é
õýìýýí õàðèóëñàí áàéâ. Èéì õàðèóëò äýýä
ñóðãóóëèéí ¿éë àæèëëàãààã ìàãàäëàí èòãýìæëýõ
ä¿ãíýëò ãàðãàõ ýðõ á¿õèé øèíæýý÷äèéí äóíä
õ¿ðòýë ºíäºð áàéãàà íü ñóðãóóëèéí ÷àíàðûí
òàëààðõ áèäíèé ¿íýëãýý, òºñººëºë ÷óõàì þóíä
òóëãóóðëàäãèéã îéëãîõîä òºâºãòýé áîëãîæ
áàéíà.
Áèä ñóäàëãààíä îðîëöîã÷äîîñ ìàíàé îðíû äýýä
ñóðãóóëèóäààñ “õàìãèéí ñàéí” 5 ñóðãóóëèéã íü
Õ¿ñíýãò 1. Äýýä ñóðãóóëèéí ¿éë àæèëëàãààã ¿íýëæ “ìýäýõã¿é” ãýñýí õàðèóëòûí òîâ÷îîí
Òóõàéí ñóðãóóëèéã ¿íýëæ “ìýäýõã¿é” õýìýýí õàðèóëñàí
Îðîëöîã÷äûí á¿ëýã Ñóðãàëòûí ÷àíàðûã
Çàõèðëóóä 75%
Ñýòã¿¿ë÷èä 73%
Àæèë îëãîã÷èä 83%
Øèíæýý÷èä 60%
ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË
íýðëýõèéã õ¿ññýí. Òýä íèéò 56 ñóðãóóëèéã íýðëýñýí
áàéõ áà ä¿íã Õ¿ñíýãò 2-ä íýãòãýí õàðóóëëàà. Ýíý
õ¿ñíýãòèéí “äàâòàìæ” ãýñýí áàãàíà äàõü òîî
íü óã ñóðãóóëèéã õýäýí õ¿í øèëäýã 5 ñóðãóóëèéí
òîîíä îðóóëæ íýðëýñýí, “îíîî” íü èéíõ¿¿
íýðëýõäýý õýää¿ãýýðò íýðëýñíèéã èëýðõèéëæ
áàéãàà áîëíî. Ýíý õ¿ñíýãòýä ñóðãóóëèóäûã
“øèëäýã” ñóðãóóëüä íýðëýãäñýí òîîãîîð íü
áóþó “äàâòàìæ”-ààð íü äàðààëóóëàí æàãñààâ.
Äàâòàìæ íü èæèë ñóðãóóëèóäûã äîòîð íü îíîîíû
äàðààëëààð æàãñààñàí áîëíî. Ýíý õî¸ð ¿ç¿¿ëýëò
èæèë ñóðãóóëèóäàä èæèë äóãààð îíîîñîí. Çàðèì
òîìîîõîí ñóðãóóëèéí á¿ðýëäýõ¿¿íä áàãòäàã
ñóðãóóëèéã òóõàéëàí íýðëýñíèéã ¿íäñýí ñóðãóóëüä
íü íýìæ íýãòãýëýý. Æèøýýëáýë, ÌÓÈÑ-èéí Ýäèéí
çàñãèéí ñóðãóóëü, Õóóëü ç¿éí ñóðãóóëü, Ãàäààä
õýë, ñî¸ëûí ñóðãóóëü, Ìàòåìàòèê, êîìïüþòåðèéí
ñóðãóóëü, Ìîíãîë õýë, ñî¸ëûí ñóðãóóëü, ØÓÒÈÑ-
èéí Êîìïüþòåðèéí òåõíèê, ìåíåæìåíòèéí
ñóðãóóëèéã íýðëýñýí õàðèóëòûã ÌÓÈÑ, ØÓÒÈÑ-
èéí õàðãàëçàõ ¿ç¿¿ëýëòýä íýãòãýñýí áîëíî.
1. Ñ
2. Á
3. Õ
4. À
Òàéëáàð: Õ¿ñíýãòýí ìýäýýëëèéã äàðààõ áàéäëààð
óíøèíà óó. Òóõàéëáàë: Ñóðãóóëèéí çàõèðëóóäûí
¿íýëãýýíä áóé “Áàòëàí õàìãààëàõûí èõ
ñóðãóóëü”-èéí “Ñóðãàëòûí ÷àíàð”-ûã ñóðãóóëèéí
çàõèðëóóäûí 18% íü äóíä çýðýã, 14% íü
õàíãàëòòàé ñàéí, 2% íü ¿ëãýð áîëîõóéö, 66% íü
ìýäýõã¿é ãýæ ¿íýëñýí áàéíà.
îðîëöîã÷äûí õóâü
Ì à ò å ð è à ë ë à ã Îþóòàíä ¿ç¿¿ëýõ
îð÷íûã ¿éë÷èëãýýã
75% 80%
77% 80%
84% 86%
60% 63%
ÎÞÓÒÀÍ 2009 183
 ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË

Õ¿ñíýãò 2. “Õàìãèéí ñàéí” õýìýýí ¿íýëýãäñýí äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãóóä

áàéð
№ Ñóðãóóëèéí íýð îíîî äàâòàìæ
I II III IV V
1 ÌÓÈÑ 71 25 16 4 11 522 127
2 Øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí 26 30 34 11 9 383 110
ÈÑ
3 Ýð¿¿ë ìýíäèéí øèíæëýõ 12 37 20 19 3 309 91
óõààíû ÈÑ
4 Ñàíõ¿¿-ýäèéí çàñãèéí ÄÑ 14 16 9 17 4 199 60
5 Áîëîâñðîëûí ÈÑ 6 7 13 17 6 137 49
6 պ人 àæ àõóéí ÈÑ 4 8 7 4 24 105 47
7 Ìàíäàõ á¿ðòãýë ÄÑ 4 5 8 7 5 83 29
8 Õ¿ì¿¿íëýãèéí óõààíû ÈÑ 3 2 10 5 3 66 23
9 Îòãîíòýíãýð ÈÑ 3 2 4 3 3 44 15
10 Óäèðäëàãûí Àêàäåìè 1 2 1 6 4 32 14
11 Ñî¸ë óðëàãèéí ÈÑ 3 1 2 6 1 38 13
12 Èõ çàñàã ÈÑ 1 2 1 4 4 28 12
13 Öàãäààãèéí Àêàäåìè 0 0 3 2 2 15 7
14 Õóäàëäàà, ¿éëäâýðëýëèéí ÄÑ 0 0 1 2 4 11 7
15 Øèõèõóòàã ÄÑ 3 0 1 1 1 21 6
16 Óëààíáààòàð ÄÑ 1 0 0 4 1 14 6
17 Õºãæèì á¿æãèéí êîëëåæ 0 1 0 2 3 11 6
18 Áàòëàí õàìãààëàõûí ÈÑ 0 1 0 1 4 10 6
19 Òºìºð çàìûí ÄÑ 1 2 1 1 0 18 5
20 Õ¿íñíèé òåõíîëîãèéí êîëëåæ 1 1 1 1 1 15 5
21 Ìîíîñ ÄÑ 0 1 1 2 0 11 4
22 Õàðòôîðä èíñòèòóò 0 1 0 0 3 7 4
23 Õ¿ðýý ÄÑ 0 1 1 1 0 9 3
24 Áàðèëãûí êîëëåæ 0 0 2 1 0 8 3
25 Îðõîí ÈÑ 0 1 1 0 0 7 2
26 Óëààíáààòàðûí ÈÑ 0 1 0 1 0 6 2
27 Îëîí óëñûí õàðèëöààíû ÄÑ 0 1 0 0 1 5 2
28 MIU 0 0 1 0 1 4 2
28 Îþóíû ºð㺺 ÄÑ 0 0 0 2 0 4 2
28 Ñýð¿¿ëýã ÄÑ 0 0 0 2 0 4 2
31 À÷ ÄÑ 0 0 0 1 1 3 2
31 Àíàãààõ óõààíû êîëëåæ, 0 0 0 1 1 3 2
Äîðíîãîâü
33 Ðàäèî, òåëåâèçèéí ÄÑ 1 0 0 0 0 5 1
34 Ìîíãîë áèçíåñ ÄÑ 0 1 0 0 0 4 1
34 Çàñàãò õàí ÄÑ 0 1 0 0 0 4 1
34 Óðëàõ ýðäýì êîëëåæ 0 1 0 0 0 4 1

184 ÎÞÓÒÀÍ 2009

 ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË

37 Èäýð ÄÑ 0 0 1 0 0 3 1
37 Ñóâèëàõóéí ñóðãóóëü 0 0 1 0 0 3 1
37 Ñýòã¿¿ë÷ êîëëåæ 0 0 1 0 0 3 1
37 Öýöýý ã¿í êîëëåæ 0 0 1 0 0 3 1
37 Õèëèéí öýðãèéí ÄÑ 0 0 1 0 0 3 1
42 ×èíãèñ õààí ÄÑ 0 0 0 1 0 2 1
42 Òåõíèê òåõíîëîãèéí êîëëåæ 0 0 0 1 0 2 1
42 Áàðèëãûí òåõíîëîãèéí êîëëåæ 0 0 0 1 0 2 1
42 Ñî¸ë Ýðäýì ÄÑ 0 0 0 1 0 2 1
46 Õîâä ÈÑ 0 0 0 0 1 1 1
46 Ãýãýý êîëëåæ 0 0 0 0 1 1 1
46 Ìîí Àëòèóñ êîëëåæ 0 0 0 0 1 1 1
46 Ãëîáàë óäèðäàã÷ êîëëåæ 0 0 0 0 1 1 1
46 Áàãøèéí êîëëåæ, Óëààíáààòàð 0 0 0 0 1 1 1
46 Ïëåõàíîâûí àêàäåìèéí ñàëáàð 0 0 0 0 1 1 1
46 Ñàí ÄÑ 0 0 0 0 1 1 1
46 ¯íäýñíèé áèåèéí òàìèðûí ÄÑ 0 0 0 0 1 1 1
46 Îòî÷ ìàíðàìáà ÄÑ 0 0 0 0 1 1 1
46 Áàãøèéí êîëëåæ, Àðõàíãàé 0 0 0 0 1 1 1

Õ¿ñíýãò 2 äàõü ìýäýýëëèéã õýðõýí óíøèõûã ÌÓÈÑ-
ûí æèøýýí äýýð òàéëáàðëàÿ. Ìàíàé ñóäàëãààíä
îðîëöîã÷äîîñ 127 íü ÌÓÈÑ-èéã ìàíàé îðíû
øèëäýã 5 äýýä ñóðãóóëèéí íýã ìºí õýìýýí ¿çæýý
(“äàâòàìæ”). Ýäãýýð 127 îðîëöîã÷îîñ 71 õ¿í
ÌÓÈÑ-èéã íýãä¿ãýýðò, 25 õ¿í õî¸ðäóãààðò, 16
õ¿í ãóðàâäóãààðò, 4 õ¿í äºðºâä¿ãýýðò, 11 õ¿í
òàâäóãààðò íýðëýñýí áàéíà. Íýãä¿ãýýð áàéðûã 5
îíîî, õî¸ðäóãààð áàéðûã 4 îíîî, ãóðàâäóãààð
áàéðûã 3 îíîî, äºðºâä¿ãýýð áàéðûã 2 îíîî,
òàâäóãààð áàéðûã 1 îíîîãîîð ¿íýëýí íèéëáýðèéã
áîäâîë ÌÓÈÑ 522 îíîî àâ÷ áàéíà.
Ýíä àíõààðóóëàõàä ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíä îðîëöîã÷èä
ººðñäèéí ñàéí ìýääýã ñóðãóóëèàð áàðèìæààëàí
¿íýëãýý ºãñºí ãýäãèéã áîäîëöâîë çîõèíî.
ßëàíãóÿà îðîëöîã÷èä ìààíü äýýä ñóðãóóëèéí
çàõèðëóóä, ýäãýýð ñóðãóóëüä àæèëëàäàã áàãø
íàð (øèíæýý÷èä), ýäãýýð ñóðãóóëèéã òºãñãºã÷èä
(çàðèì ñýòã¿¿ë÷, àæèë îëãîã÷)-ººñ á¿ðäýæ áàéãàà
ãýäãèéã òîîöîõ ¸ñòîé. ×óõàì èéì øàëòãààíààð
Õîâä Èõ ñóðãóóëèéã ãàíöõàí õ¿í íýðëýñýí áàéæ
áîëîõ þì. ̺í îðîëöîã÷èä “ñàéí ñóðãóóëü”-èéã
ººð ººðèéí õóâüä ÷óõàë ãýæ ¿çñýí õýìæ¿¿ðýýð
¿íýëñýí íü àæèãëàãäàæ áàéíà. Òóõàéëáàë,
çàðèì îðîëöîã÷ èéíõ¿¿ ¿íýëýõäýý áàãø íàðûíõ
íü ìýäëýã, òóðøëàãà, íýð õ¿íäèéã áîäîæ
¿íýëñýí ãýæ ìýäýýëñýí áàéõàä íºãºº õýñýã íü
ñóðãóóëèéí ãàäààä, äîòîîä õîëáîî õàðèëöàà,
ýñâýë óäèðäëàãûíõ íü óð ÷àäâàð, ò¿¿í÷ëýí
òºãñãºã÷äèéíõ íü àæèë ýðõëýëò, ýëñýã÷äèéíõ
íü áýëòãýë, ñóðãóóëü áàéãóóëàãäààä îëîí æèë
áîëñîí çýðãèéã áîäîæ ¿íýëñýí ãýæýý. Ò¿¿í÷ëýí,
ººð ººð ÷èã ¿¿ðýãòýé ñóðãóóëèéã õîîðîíä íü
õàðüöóóëæ àëü íü èë¿¿ ñàéí áîëîõûã (ÌÓÈÑ þì
óó, ØÓÒÈÑ-èéã Áàãøèéí êîëëåæ, ýñâýë Õºãæèì
á¿æãèéí êîëëåæòýé õàðüöóóëàí íýãýí óòãàòàé
ä¿ãíýëò õèéõ áîëîìæ õýð âý?) òîãòîîõîä èõýýõýí
áýðõøýýëòýé. Õàìãèéí ñàéí ñóðãóóëèéã íýðëýõ
àñóóëòàä îëîí îðîëöîã÷ õàðèóëààã¿é íü ¿¿íòýé
ÿìàð íýã õýìæýýãýýð õîëáîîòîé áàéæ áîëíî.
̺í îëîí ñóðãóóëèéí ¿éë àæèëëàãààíä ¿íýëãýý
ºã÷ “ìýäýõã¿é” ãýñýí õýðíýý “ñàéí ãýæ ¿íýëýõ
ñóðãóóëü áàéõã¿é” õýìýýí òýìäýãëýñýí õàðèóëò ÷
èðñýí áàéíà.
Åð íü àëèâàà áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààã
¿íýëýõ íü õýí, ÿìàð ¿ç¿¿ëýëòýýð õýðõýí ¿íýëæ
áàéãààãààñ èõýýõýí õàìààðàëòàé áàéäàã. Äýýä
ñóðãóóëèóäûí õóâüä îëîí óëñûí õýìæýýíä
ò¿ãýýìýë àøèãëàæ áóé çýðýãëýë òîãòîîõ ïðàêòèê
÷ õàëóóõàí ìàðãààíû ñýäýâ õýâýýð áàéíà.
Õýäèéãýýð õýðýãöýý øààðäëàãà áàéãàà áîëîâ÷
áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíû

ÎÞÓÒÀÍ 2009 185

 ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ ÕÓÓËÜ
ÒÎÃÒÎÎÌÆ, ÆÓÐÀÌ, ÌÝÄÝÝËÝË

÷àíàðûí òàëààð íèéòýýð çºâøèëöºí òîãòñîí
øàëãóóð ºíºº õýð õàðààõàí ¿ã¿é. Ãýòýë îëîí
íèéò, ÿëàíãóÿà, ýöýã ýõ, ñóðàëöàã÷èä, àæèë
îëãîã÷äûí ç¿ãýýñ ñóðãóóëü, ñóðãàëòûí ÷àíàðûí
òàëààð íýã ìºð òîãòîîñîí ä¿ãíýëòèéã ýðýëõèéëæ,
øààðäàæ áàéäàã. ¯¿íä õàðèó ºãºõ ¿¿äíýýñ õýâëýë
ìýäýýëýë (ÀÍÓ-ä U.S. News and World Report, Èõ
Áðèòàíèä Times ñýòã¿¿ëèéí League Table, Asia
Week ñýòã¿¿ëýýñ ãàðãàæ áàéñàí Àçèéí øèëäýã
ñóðãóóëèóäûí æàãñààëò, ã.ì.), òºðèéí áàéãóóëëàãà
(Ïàêèñòàíû Äýýä áîëîâñðîëûí õîðîîíîîñ
òîãòîîñîí çýðýãëýë) áîëîí èõ ñóðãóóëèóä ººðñ人
(ÁÍÕÀÓ-ûí Øàíõàéí Æèàî Òîíã Èõ ñóðãóóëèàñ
çàðëàäàã “äýëõèéí øèëäýã 500 èõ ñóðãóóëü”) äýýä
ñóðãóóëèóäûí çýðýãëýëèéã òîãòîîí çàðëàæ áàéíà.
Õàðèí ýäãýýð çýðýãëýë íü ººð õîîðîíäîî áàãàã¿é
ÿëãààòàé, ÷àíàðûí øàëãóóð áîëãîñîí øàëãóóð
¿ç¿¿ëýëò, ¿íýëãýý ºã÷ áàéãàà ñóáúåêò¿¿ä íü ººð
ººð áàéäãèéã àíõààðàõ õýðýãòýé.
Áèäíèé õóâüä äýýðõ òóðøëàãóóäàä ¿íäýñëýí
ýõíèé ýýëæèíä ìàíàé îðíû äýýä ñóðãóóëèéí
÷àíàðûã ¿íýëýõäýý ÿìàð øàëãóóðóóäûã àøèãëàæ
áîëîõ òàëààð ýðõýëäýã àæëûí ìºí ÷àíàð, ýðýëò
õýðýãöýýíèé óëìààñ äýýä áîëîâñðîëûã õàìãèéí
èõýýð ñîíèðõîæ, ìýäýýëýë ºãºõ ìàãàäëàëòàé
òàëóóäûí áàéð ñóóðèéã òîäîòãîõ, îäîî àæèëëàæ
áóé ñóðãóóëèóäûí òàëààð òýäíèé òºñººëºë,
¿íýëãýýã òàíäàí ñóäëàõûã çîðüñîí áèëýý. Äýýä
áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí òàëààð ìýäýýëýëä
õàìãèéí îéð áàéäàã, èéíõ¿¿ ¿íýëãýýã õèéõ íü
àæèë ìýðãýæëèéíõ íü ýðõ àøèãòàé õîëáîãäîæ
áóé õýñãèéí ñàíàà áîäëûã òóñãàæ áàéãààä ýíý
ñóäàëãààíû ¿íý öýíý îðøèæ áàéãàà þì. Ãýõäýý
ýíýõ¿¿ ñóäàëãàà ìààíü ¿¿íòýé òºñòýé ººð áóñàä
¿íýëãýýíèé àæëûí íýãýí àäèë á¿ðýí òºãñ áèø
ãýäãèéã íóõàöòàé òóíãààæ õàíäàõûã çºâëºæ
áàéíà.
Áèäíèé äàðààãèéí àëõàì áîë îëîí óëñûí òóðøëàãà,
ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíû ä¿íä ¿íäýñëýí ìàíàé îðíû
äýýä ñóðãóóëèóäûí ÷àíàðûã “õýìæèõýä” àøèãëàæ
áîëîõ øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã òîäîðõîéëîí,
ñîíèðõîã÷ òàëóóäòàé õàìòðàí õýëýëöýæ, íýãäñýí
îéëãîëò ä¿ãíýëòýä õ¿ðýõýä ÷èãëýíý. ¯¿íèé äàðàà
ë ñóðãóóëèéí ¿éë àæèëëàãààã øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò
á¿ðýýð òîäîðõîé òîî, áàðèìòàä òóëãóóðëàñàí
¿íýëãýý õèéõ áîëîìæòîé áîëíî.
Áèäíèé ñóäàëãààíä äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ, òóñàëñàí
ÁÑØÓß, Áîëîâñðîëûí ìàãàäëàí èòãýìæëýõ
¿íäýñíèé çºâëºë, Íýýëòòýé íèéãýì ôîðóì, Àçèéí
õºãæëèéí áàíê, îðîëöîã÷èääîî ÷èí ñýòãýëèéí
òàëàðõëàà èëýðõèéëæ áàéíà. Ñóäàëãààíû õ¿ðýýíä
öóãëóóëñàí ìýäýýëëèéã ñîíèðõñîí áàéãóóëëàãà,
ñóäëàà÷èä àâ÷ àøèãëàõ íü íýýëòòýé áîëíî.

186 ÎÞÓÒÀÍ 2009

 ÒªÐÈÉÍ ÑÀÍÃÈÉÍ ÇÝÝË, ÒÝÒÃÝËÝÃÒ ÕªÒªËÁªÐ,
ÁÓÖÀËÒÃ¯É ÒÓÑËÀÌÆÈÉÍ ÌÝÄÝÝËÝË

2.2 ÒªÐÈÉÍ ÑÀÍÃÈÉÍ ÇÝÝË, ÒÝÒÃÝËÝÃÒ ÕªÒªËÁªÐ,

ÁÓÖÀËÒÃ¯É ÒÓÑËÀÌÆÈÉÍ ÌÝÄÝÝËÝË

Òºðèéí ñàíãèéí çýýë, áóöàëòã¿é òóñëàìæ, òýòãýëýãò õºòºëáºð¿¿ä

Îþóòàí á¿ðèéí õàìãèéí òîëãîé ºâòãºñºí àñóóäàë áîë ñóðãàëòûí
òºëáºð. Ýíýõ¿¿ á¿ëýã òàíûã ñóðãàëòûí òºëáºðèéí àñóóäëàà øèéäâýðëýõ
àðãà çàìûã îëîõîä òóñëàõ áîëíî. Ãîë íü òà îíö ñàéí ñóðàõ ë õýðýãòýé.

2008 îíû 5 äóãààð Óëààíáààòàð ñàðûí 14-íèé ºäºð Äóãààð 177 õîò
òîãòîîëûí 3 äóãààð õàâñðàëò

ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÁÎËÎÍ ÃÀÄÀÀÄÛÍ ÄÝÝÄ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ

ÑÓÐÃÀËÒÛÍ ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÀÄ ÑÓÐÀËÖÀÃ×ÄÀÄ ÒªÐÈÉÍ
ÁÓÖÀËÒÃ¯É ÒÓÑËÀÌÆ ÎËÃÎÕ ÆÓÐÀÌ

Íýã. Íèéòëýã ¿íäýñëýë

1.1. Ìîíãîë Óëñûí ìàãàäëàí èòãýìæëýãäñýí äýýä
áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà (öààøèä
“ñóðãóóëü” ãýíý)-ûí áàêàëàâð, ìàãèñòð, äîêòîðûí
ºäðèéí ñóðãàëòàä çîõèõ æóðìûí äàãóó ýëñýí
ñóðàëöàæ áàéãàà Ìîíãîë Óëñûí èðãýíä ñóðãàëòûí
òºëáºðèéí òºðèéí áóöàëòã¿é òóñëàìæ îëãîõ, õî¸ð
óëñûí Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí ãýðýý, õýëýëöýýðèéí
äàãóó ãàäààäûí äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãàä àìüæèðãààíû òýòãýëýãã¿éãýýð
ñóðàëöàæ áàéãàà Ìîíãîë Óëñûí èðãýíä
àìüæèðãààíû òýòãýëãèéí áóöàëòã¿é òóñëàìæ îëãîõ
áîëîí õî¸ð óëñûí Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí ãýðýý,
õýëýëöýýðèéí äàãóó äîòîîäûí äýýä áîëîâñðîëûí
ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä ñóðàëöàæ áàéãàà ãàäààäûí
èðãýíä ñóðãàëòûí òºëáºð, àìüæèðãààíû òýòãýëãèéí
áóöàëòã¿é òóñëàìæ îëãîõîä ýíýõ¿¿ æóðìûã äàãàæ
ìºðäºíº.
1.2. Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàí, ñóðãóóëü, ñóðàëöàã÷
õîîðîíäûí õàðèëöààã õîëáîãäîõ õóóëü òîãòîîìæ
áîëîí ýíýõ¿¿ æóðìààð çîõèöóóëíà.
1.3. Ýíýõ¿¿ æóðìûí äàãóó òºðèéí áóöàëòã¿é
òóñëàìæ àâàõ ñóðàëöàã÷ Ñóðãàëòûí òºðèéí
ñàíòàé ãýðýý áàéãóóëíà. Óã ãýðýýã ¿íäýñëýí
ñóðàëöàã÷èéí ñóðãàëòûí òºëáºðèéã òóõàéí
ñóðãóóëüä Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãààñ òóñãàé
õóâààðèéí äàãóó øèëæ¿¿ëíý.
1.4. Òóõàéí æèëä òºðèéí áóöàëòã¿é òóñëàìæèä
õàìðàãäàõ ñóðàëöàã÷äûí õÿíàëòûí òîîã ñóðãóóëü
òóñ á¿ðýýð áîëîâñðîëûí áîëîí ñàíõ¿¿, òºñâèéí
àñóóäàë õàðèóöñàí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ
áàéãóóëëàãà æèë á¿ðèéí 7 äóãààð ñàðûí 1-íèé
äîòîð òîãòîîæ, õîëáîãäîõ ñóðãóóëü, Ñóðãàëòûí
òºðèéí ñàíä ìýäýãäýíý. Òóõàéí õè÷ýýëèéí æèëä
ýëñýã÷, ñóðàëöàã÷äàä õÿíàëòûí òîîíä áàãòààí
øèíýýð áîëîí ¿ðãýëæë¿¿ëýí îëãîõ õóâààðèéã
ìýðãýæëýýð íü òîäîðõîéëñîí áàéíà. Ýíý
õóâààðèéã íèéòýä ìýäýýëýõ àæëûã òóõàéí ñóðãóóëü,
Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàí çîõèîí áàéãóóëíà.
Õî¸ð.Òºðèéí áóöàëòã¿é òóñëàìæ îëãîõ
íºõöºë
2.1. Ýëñýã÷äýä äàðààõü íºõöºëä ñóðãàëòûí
òºëáºð, àìüæèðãààíû òýòãýëãèéã Ñóðãàëòûí
òºðèéí ñàíãààñ õÿíàëòûí òîîíä áàãòààí
áóöàëòã¿é òóñëàìæèéí Çàñãèéí ãàçðûí 2008 îíû
177 äóãààð õýëáýðýýð îëãîíî:
2.1.1. áîëîâñðîëûí àñóóäàë õàðèóöñàí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãûí øèéäâýðèéí äàãóó
çîõèîí áàéãóóëñàí óëñûí õýìæýýíèé îëèìïèàäàä
ýõíèé ãóðâàí áàéð ýçýëñýí ñóðàëöàã÷èéí
ñóðãàëòûí òºëáºð;
2.1.2. îëîí óëñûí çýðýãëýëèéí îëèìïèàä,
óðàëäààí, òýìöýýíä Ìîíãîë Óëñûã òºëººëºí
àìæèëòòàé îðîëöñîí ñóðàëöàã÷èéí ñóðãàëòûí
òºëáºð;
2.1.3. õî¸ð óëñûí Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí ãýðýý,
õýëýëöýýðèéí äàãóó ãàäààäûí äýýä áîëîâñðîëûí
ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä àìüæèðãààíû
òýòãýëýãã¿éãýýð ñóðàëöàæ áàéãàà Ìîíãîë Óëñûí
èðãýíèé àìüæèðãààíû òýòãýëýã;
2.1.4. á¿òýí ºí÷èí ñóðàëöàã÷èéí ñóðãàëòûí
òºëáºð;

ÎÞÓÒÀÍ 2009 187

 ÒªÐÈÉÍ ÑÀÍÃÈÉÍ ÇÝÝË, ÒÝÒÃÝËÝÃÒ ÕªÒªËÁªÐ,
ÁÓÖÀËÒÃ¯É ÒÓÑËÀÌÆÈÉÍ ÌÝÄÝÝËÝË
2.1.5. õºãæëèéí áýðõøýýëòýé ñóðàëöàã÷ áóþó
ýöýã, ýõ íü õî¸óëàà õºãæëèéí áýðõøýýëòýé
ñóðàëöàã÷èéí ñóðãàëòûí òºëáºð;
2.1.6. õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà á¿ðýí àëäñàí
ãèø¿¿íòýé ºðõèéí íýã ñóðàëöàã÷èéí ñóðãàëòûí
òºëáºð;
2.1.7. ºðõèéí íýã ãèø¿¿íä íîãäîõ îðëîãî íü
¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí õîðîîíîîñ òîãòîîñîí
á¿ñèéí àìüæèðãààíû ò¿âøèíãèéí 50 õóâèàñ
äîîãóóð îðëîãîòîé ºðõèéí ñóðàëöàã÷èéí
ñóðãàëòûí òºëáºð;
2.1.8. áîã ìàëä øèëæ¿¿ëñíýýð ºðõèéí íýã ãèø¿¿íä
50 õ¿ðòýë òîëãîé ìàë íîãäîõ ìàë÷èí ºðõèéí íýã
ñóðàëöàã÷èéí ñóðãàëòûí òºëáºð;
2.1.9. õî¸ð óëñûí Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí
ãýðýý, õýëýëöýýðèéí äàãóó äîòîîäûí äýýä
áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä ñóðàëöàæ
áàéãàà ãàäààäûí èðãýíèé ñóðãàëòûí òºëáºð,
àìüæèðãààíû òýòãýëýã.
2.2. Õÿíàëòûí òîîíä áàãòààí äàðààõü íºõöºë
õàíãàñàí ñóðàëöàã÷äûã øàëãàðóóëàí, ñóðãàëòûí
òºëáºð, àìüæèðãààíû òýòãýëãèéí áóöàëòã¿é
òóñëàìæèéã øèíýýð áóþó ¿ðãýëæë¿¿ëýí îëãîíî:
2.2.1. ñóðãóóëèà òºãññºíèé äàðàà îðîí íóòàãò 3-ààñ
äýýø æèë àæèëëàõààð ãýðýý áàéãóóëñàí ñóðàëöàã÷èéí
ñ¿¿ëèéí 2 æèëèéí ñóðãàëòûí òºëáºð;
2.2.2. æóðìûí 2.1.4, 2.1.5-ä çààñíû äàãóó
áóöàëòã¿é òóñëàìæ àâ÷ ñóðàëöñàí ñóðàëöàã÷èéí
ñóðëàãûí ãîë÷ ä¿í 2.0 áîëîí ò¿¿íýýñ äýýø áàéõ
òîõèîëäîëä, áóñàä íºõöºëººð áóöàëòã¿é òóñëàìæ
àâ÷ ñóðàëöñàí ñóðàëöàã÷èéí ñóðëàãûí ãîë÷ ä¿í
2.8 áîëîí ò¿¿íýýñ äýýø áàéõ òîõèîëäîëä ãýðýýã
ñóíãàí áóöàëòã¿é òóñëàìæèéã ¿ðãýëæë¿¿ëæ
îëãîíî. Ãîë÷ ä¿íãèéí ¿ç¿¿ëýëòýýð õàñàãäñàí
ñóðàëöàã÷èéí îðîíä íýã õè÷ýýëèéí æèëýýñ èë¿¿
õóãàöààãààð 2.8-ààñ äýýø ãîë÷ ä¿íòýé ñóðàëöàæ
áàéãàà òóõàéí ñóðãóóëèéí ñóðàëöàã÷èéã
Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãààñ øàëãàðóóëàí áóöàëòã¿é
òóñëàìæèä õàìðóóëæ áîëíî.
Ãóðàâ. Á¿ðä¿¿ëýõ ìàòåðèàë
3.1. Òºðèéí áóöàëòã¿é òóñëàìæèä õàìðàãäàõ
ñóðàëöàã÷ íü äàðààõü áè÷èã áàðèìòûã á¿ðä¿¿ëýí
æèë á¿ðèéí 9 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íèé äîòîð
ñóðãóóëüäàà ºãíº:
3.1.1. ºðãºäºë (òóñãàé ìàÿãòûí äàãóó);
3.1.2. ýöýã, ýõ, àñðàí õàìãààëàã÷, õàðãàëçàí
äýìæèã÷ áîëîí ñóðàëöàã÷èéí èðãýíèé
¿íýìëýõèéí õóóëáàð;
188 ÎÞÓÒÀÍ 2009
3.1.3. á¿ðýí äóíä áîëîâñðîëûí ãýð÷èëãýýíèé
õóóëáàð (ìàãèñòðàíò, äîêòîðàíòûí õóâüä
áàêàëàâð, ìàãèñòðûí äèïëîìûí õóóëáàð);
3.1.4. ýíý æóðìûí 2.1.1, 2.1.2, 2.1.4-2.1.8-
ä çààñàí ñóðàëöàã÷èéí õóâüä ñóðãóóëüä çîõèõ
æóðìûí äàãóó ýëññýíèéã íîòëîõ ýðõèéí áè÷èã;
3.1.5. ýíý æóðìûí 2.1.1-2.1.3, 2.1.9-ò çààñàí
ñóðàëöàã÷èéí õóâüä áîëîâñðîëûí àñóóäàë
õàðèóöñàí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãûí
øèéäâýð;
3.1.6. ýíý æóðìûí 2.1.4-ò çààñàí ñóðàëöàã÷èéí
õóâüä ýöýã, ýõèéí íàñ áàðñíû ãýð÷èëãýýíèé
õóóëáàð;
-ýíý æóðìûí 2.1.5-ä çààñàí ñóðàëöàã÷èéí õóâüä
õºãæëèéí áýðõøýýëòýé áîëîõûã òîãòîîñîí
õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãûí òîäîðõîéëîëò;
-ýíý æóðìûí 2.1.6-ä çààñàí ñóðàëöàã÷èéí õóâüä
ºðõèéí íýã ãèø¿¿íèéã õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà
á¿ðýí àëäñàí áîëîõûã òîãòîîñîí õîëáîãäîõ
áàéãóóëëàãûí òîäîðõîéëîëò;
-ýíý æóðìûí 2.1.7-ä çààñàí ñóðàëöàã÷èéí
õóâüä ºðõèéí íýã ãèø¿¿íä íîãäîõ îðëîãûã
òîäîðõîéëñîí õàðüÿàëàõ ñóì, ä¿¿ðãèéí Çàñàã
äàðãààñ áàòàëãààæóóëñàí àëáàí ¸ñíû áè÷èã
áàðèìò;
-ýíý æóðìûí 2.1.8-ä çààñàí ñóðàëöàã÷èéí õóâüä
ºðõèéí íýã ãèø¿¿íä íîãäîõ òîëãîé ìàëûí òîî,
ìàë÷èí ºðõ áîëîõûã íîòëîõ õàðüÿàëàõ ñóì,
ä¿¿ðãèéí Çàñàã äàðãààñ áàòàëãààæóóëñàí àëáàí
¸ñíû áè÷èã áàðèìò;
-ýíý æóðìûí 2.2.1-ä çààñàí ñóðàëöàã÷èéí õóâüä
ñóìûí èðãýäèéí Һ뺺ëºã÷äèéí Õóðëûí øèéäâýð
áîëîí àéìãèéí Çàñàã äàðãûí Òàìãûí ãàçàðòàé
áàéãóóëñàí ãýðýý;
-ýíý æóðìûí 2.2.2-ò çààñàí ñóðàëöàã÷èéí õóâüä
ñóðãóóëèéí áîëîí ä¿íãèéí òîäîðõîéëîëò.
ĺðºâ.Òºðèéí áóöàëòã¿é òóñëàìæèéí
ñàíõ¿¿æèëò
4.1. Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãèéí øóãàìààð òºðèéí
áóöàëòã¿é òóñëàìæ àâàõûã õ¿ññýí ñóðàëöàã÷äààñ
áàòëàãäñàí õÿíàëòûí òîîíä áàãòààí ñîíãîí
øàëãàðóóëàõ àæëûã ñóðãóóëèéí çàõèðëûí
òóøààëààð áàéãóóëñàí êîìèññ õàðèóöàí çîõèîí
áàéãóóëíà. Êîìèññûí á¿ðýëäýõ¿¿íä òóõàéí
ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí áîëîí îþóòíû àñóóäàë
õàðèóöñàí àæèëòàí, îþóòíû áàéãóóëëàãà,
ñóðàëöàã÷, ýöýã, ýõ, àñðàí õàìãààëàã÷èéí
òºëººëëèéã îðóóëíà. Êîìèññ íü ýíý æóðìûí 3-

ò çààñàí ìàòåðèàëûã ¿íäýñëýí òºðèéí áóöàëòã¿é
òóñëàìæèä õàìðàãäàõ ýëñýã÷, ñóðàëöàã÷èéã æèë
á¿ðèéí 9 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû äîòîð ñîíãîí
øàëãàðóóëæ, ä¿ãíýëòèéã Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíä
õ¿ðã¿¿ëíý.
4.2. Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàí íü òºðèéí áóöàëòã¿é
òóñëàìæèä õàìðóóëàõààð ñóðãóóëèàñ ãàðãàñàí
ä¿ãíýëòèéã ¿íäýñëýí ñóðàëöàã÷òàé ãýðýý
áàéãóóëæ, òºëáºðèéã ñóðãóóëüä íü øèëæ¿¿ëíý.
Ñàíõ¿¿æèëòèéí õýìæýý áîëîí ñóðàëöàã÷òàé
áàéãóóëàõ ãýðýýíèé çàãâàðûã áîëîâñðîëûí
áîëîí ñàíõ¿¿, òºñâèéí àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí
ãàçðûí ãèø¿¿ä õàìòðàí áàòàëíà.
4.3. Õî¸ð óëñûí Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí ãýðýý,
õýëýëöýýðèéí äàãóó ãàäààäûí äýýä áîëîâñðîëûí
ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä àìüæèðãààíû
òýòãýëýãã¿éãýýð ñóðàëöàæ áàéãàà Ñóðãàëòûí
òºðèéí ñàíòàé ãýðýý áàéãóóëñàí Ìîíãîë
Óëñûí èðãýíä àìüæèðãààíû òýòãýëãèéí òºðèéí
áóöàëòã¿é òóñëàìæ îëãîíî. Ñóðàëöàã÷èä îëãîõ
àìüæèðãààíû òýòãýëãèéí õýìæýýã õîëáîãäîõ
ãýðýý, õýëýëöýýðò òîäîðõîé çààãààã¿é áîë
òýòãýëãèéí õýìæýý áîëîí Ñóðãàëòûí òºðèéí
ñàí, ñóðàëöàã÷ õîîðîíä áàéãóóëàõ ãýðýýíèé
çàãâàðûã áîëîâñðîë áîëîí ñàíõ¿¿, òºñâèéí
àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿ä õàìòðàí
áàòàëíà. Ñàíõ¿¿æèëòèéã Ìîíãîë Óëñààñ òóõàéí
îðîíä ñóóãàà Ýë÷èí ñàéäûí ÿàìààð äàìæóóëàí
îëãîíî.
Ýë÷èí ñàéäûí ÿàì íü æèë á¿ð ººðèéí ñóóãàà
áîëîí õàâñðàí ñóóãàà îðîíä ñóðàëöàæ áàéãàà
Ìîíãîë Óëñûí èðãýäèéí ñóðëàãûí òàëààðõè
ñóäàëãààã ãàðãàæ, æèë á¿ðèéí 10 äóãààð ñàðä
ãàäààä õýðãèéí àñóóäàë õàðèóöñàí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãààð äàìæóóëàí
áîëîâñðîëûí àñóóäàë õàðèóöñàí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà áîëîí Ñóðãàëòûí
òºðèéí ñàíä èð¿¿ëæ áàéíà.
ÒªÐÈÉÍ ÑÀÍÃÈÉÍ ÇÝÝË, ÒÝÒÃÝËÝÃÒ ÕªÒªËÁªÐ,
ÁÓÖÀËÒÃ¯É ÒÓÑËÀÌÆÈÉÍ ÌÝÄÝÝËÝË
4.4. Õî¸ð óëñûí Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí
ãýðýý, õýëýëöýýðèéí äàãóó äîòîîäûí äýýä
áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä ñóðàëöàæ
áàéãàà ãàäààäûí èðãýíä ãýðýý, õýëýëöýýðò çààñàí
ñàíõ¿¿ãèéí íºõöºëèéí äàãóó ñóðãàëòûí òºëáºð,
àìüæèðãààíû òýòãýëãèéí òºðèéí áóöàëòã¿é
òóñëàìæèéã îëãîíî. Ñóðàëöàã÷äàä îëãîõ
àìüæèðãààíû òýòãýëãèéí õýìæýýã õîëáîãäîõ
ãýðýý, õýëýëöýýðò òîäîðõîé çààãààã¿é áîë
áîëîâñðîëûí áîëîí ñàíõ¿¿, òºñâèéí àñóóäàë
ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿äèéí õàìòàðñàí
øèéäâýðýýð òîãòîîíî. Ñàíõ¿¿æèëòèéã Ñóðãàëòûí
òºðèéí ñàíãààñ òóõàéí ñóðàëöàã÷èéí ñóðàëöàæ
áàéãàà ñóðãóóëèàð äàìæóóëàí îëãîíî. Ñóðãóóëü
íü òóõàéí ñóðàëöàã÷ õè÷ýýëäýý á¿ðýí ñóóæ,
ñóðãóóëèàñ òàâüñàí øààðäëàãûã á¿ðýí áèåë¿¿ëæ
áàéãàà òàëààðõè ìýäýýëëèéã ãàðãàí Ñóðãàëòûí
òºðèéí ñàíä àëáàí ¸ñîîð õè÷ýýëèéí óëèðàë
á¿ðèéí òºãñãºëä èð¿¿ëæ áàéíà.
4.5. Ýíýõ¿¿ æóðìûí 4.3, 4.4-ò çààñàí òºðèéí
áóöàëòã¿é òóñëàìæèä õàìðàãäàæ áàéãàà
ñóðàëöàã÷èéí ãýðýýã ñóíãàõ, ñàíõ¿¿æèëòèéã
¿ðãýëæë¿¿ëýí îëãîõ àñóóäëûã õîëáîãäîõ ñóðãóóëü,
Ýë÷èí ñàéäûí ÿàìíû òîäîðõîéëîëòûã ¿íäýñëýí
Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàí øèéäâýðëýíý.
4.6. Ñóðàëöàã÷ íü ÷ºëºº àâñàí áîëîí æóðàìä
çààñàí ãîë÷ ä¿íãèéí áîñãûí øààðäëàãà õàíãàõã¿é
ñóðàëöñàí òîõèîëäîëä ñóðãóóëèéí àëáàí ¸ñíû
øèéäâýð, ñàíàëûã ¿íäýñëýí ãýðýýã íü ò¿äãýëç¿¿ëæ,
ñàíõ¿¿æèëòèéã ò¿ð çîãñîîíî.
Òàâ. Áóñàä
5.1. Õî¸ð äàõü äýýä áîëîâñðîë ýçýìøèæ áàéãàà
ñóðàëöàã÷èä ýíýõ¿¿ æóðàì õàìààðàõã¿é.
5.2. Ãýðýý, ñàíõ¿¿æèëòòýé õîëáîãäîí ãàðñàí
ìàðãààíûã õîëáîãäîõ õóóëü òîãòîîìæ, ãýðýý,
ä¿ðýì, æóðìààð çîõèöóóëíà.
ÎÞÓÒÀÍ 2009 189
 ÒªÐÈÉÍ ÑÀÍÃÈÉÍ ÇÝÝË, ÒÝÒÃÝËÝÃÒ ÕªÒªËÁªÐ,
ÁÓÖÀËÒÃ¯É ÒÓÑËÀÌÆÈÉÍ ÌÝÄÝÝËÝË
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÄÝÝÄ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÑÓÐÃÀËÒÛÍ ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÀÄ
ÑÓÐÀËÖÀÃ×ÄÀÄ ÇÝÝË ÎËÃÎÕ, ÝÐÃÝÍ ÒªË¯¯ËÝÕ ÆÓÐÀÌ
Íýã. Íèéòëýã ¿íäýñëýë
1.1. Ìîíãîë Óëñûí ìàãàäëàí èòãýìæëýãäñýí äýýä
áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà (öààøèä
“ñóðãóóëü” ãýíý)-ûí ºäðèéí àíãèä áàêàëàâð,
ìàãèñòð, äîêòîðûí áîëîâñðîë ýçýìøèõýýð çîõèõ
æóðìûí äàãóó ýëñýí ñóðàëöàæ áàéãàà Ìîíãîë
Óëñûí èðãýíä ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çýýë îëãîõ,
ýðãýí òºë¿¿ëýõýä ýíýõ¿¿ æóðìûã ìºðäºíº.
1.2. Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàí, ñóðãóóëü, ñóðàëöàã÷
õîîðîíä áàéãóóëàõ ñóðãàëòûí òºëáºðèéí
çýýëèéí ãýðýý (öààøèä “çýýëèéí ãýðýý” ãýíý)-
íèé çàãâàð, ñàíõ¿¿æèëòèéí õýìæýýã áîëîâñðîë
áîëîí ñàíõ¿¿, òºñâèéí àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí
ãàçðûí ãèø¿¿äèéí õàìòàðñàí òóøààëààð áàòàëíà.
Çýýëèéí ãýðýýíä çýýëäýã÷èéí ¿¿ðýã, õàðèóöëàãà,
çýýëèéí ñàíõ¿¿æèëòèéí õóãàöàà, ýðãýí òºëºõ
íºõöºëèéã òîäîðõîé òóñãàíà. Çýýëèéí ãýðýý
áàéãóóëñàí ñóðàëöàã÷ (öààøèä “ñóðàëöàã÷” ãýíý)-
èéí ñóðãàëòûí òºëáºðèéã Ñóðãàëòûí òºðèéí
ñàíãààñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëíý.
1.3. Òóõàéí æèëä ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çýýë àâàõ
ñóðàëöàã÷äûí õÿíàëòûí òîîã ñóðãóóëü áîëîí
ìýðãýæëèéí ÷èãëýë òóñ á¿ðýýð áîëîâñðîë áîëîí
ñàíõ¿¿, òºñâèéí àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí
ãèø¿¿äèéí õàìòàðñàí òóøààëààð æèë á¿ðèéí 7
äóãààð ñàðûí 1-íèé äîòîð òîãòîîæ, õîëáîãäîõ
ñóðãóóëü, Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíä ìýäýãäýíý.
Ýíý õóâààðèéã íèéòýä ìýäýýëýõ àæëûã ñóðãóóëü,
Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàí çîõèîí áàéãóóëíà.
1.4. Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàí, ñóðãóóëü, ñóðàëöàã÷
õîîðîíäûí õàðèëöààã çýýëèéí ãýðýý, õîëáîãäîõ
æóðàì, õóóëü òîãòîîìæèéí äàãóó çîõèöóóëíà.
Õî¸ð. Ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çýýë îëãîõ íºõöºë
2.1. Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãààñ äàðààõü íºõöºëä
ýëñýã÷èéí ñóðãàëòûí òºëáºðèéã çýýëèéí
õýëáýðýýð îëãîíî:
2.1.1. õàãàñ ºí÷èí ñóðàëöàã÷;
2.1.2. áîã ìàëä øèëæ¿¿ëñíýýð ºðõèéí íýã
ãèø¿¿íä 100 õ¿ðòýë òîëãîé ìàë îíîãäîõ ìàë÷èí
ºðõèéí ñóðàëöàã÷;
2.1.3. ºðõèéí íýã ãèø¿¿íä îíîãäîõ îðëîãî íü
¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí õîðîîíîîñ òîãòîîñîí
190 ÎÞÓÒÀÍ 2009
Çàñãèéí ãàçðûí 2008 îíû 177 äóãààð
òîãòîîëûí 4 ä¿ãýýð õàâñðàëò
á¿ñèéí àìüæèðãààíû ò¿âøèíãýýñ äîîãóóð
îðëîãîòîé ºðõèéí ñóðàëöàã÷;
2.1.4. ãýðýýò öýðãèéí àëáûã 2 æèëýýñ äîîøã¿é
õóãàöààãààð õààñàí ñóðàëöàã÷.
Ãóðàâ. Á¿ðòãýë, øàëãàðóóëàëò
3.1. Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãààñ ñóðãàëòûí
òºëáºðèéí çýýë àâàõûã õ¿ññýí, ýíý æóðìûí 2.1-
ò çààñàí íºõöºë á¿õèé ñóðàëöàã÷ íü äàðààõü
áè÷èã, áàðèìòûã á¿ðä¿¿ëýí æèë á¿ðèéí 9 ä¿ãýýð
ñàðûí 1-íèé äîòîð ñóðãóóëèéíõàà çàõèðãààíä
ºãíº. ¯¿íä:
3.1.1. ºðãºäºë (òóñãàé ìàÿãòûí äàãóó);
3.1.2. ýöýã, ýõ, àñðàí õàìãààëàã÷, õàðãàëçàí
äýìæèã÷ áîëîí ñóðàëöàã÷èéí èðãýíèé
¿íýìëýõèéí õóóëáàð;
3.1.3. á¿ðýí äóíä áîëîâñðîëûí ãýð÷èëãýýíèé
õóóëáàð;
3.1.4. ñóðãóóëüä çîõèõ æóðìûí äàãóó ýëññýíèéã
ãýð÷ëýõ ýðõèéí áè÷èã;
3.1.5. ýíý æóðìûí 2.1.1-ä çààñàí ñóðàëöàã÷èéí
õóâüä ýöýã, ýõèéí àëü íýã íü íàñ áàðñíû
ãýð÷èëãýýíèé õóóëáàð;
3.1.6. ýíý æóðìûí 2.1.2-ò çààñàí ñóðàëöàã÷èéí
õóâüä ºðõèéí íýã ãèø¿¿íä íîãäîõ òîëãîé ìàëûí
òîî, ìàë÷èí ºðõ áîëîõûã íîòëîõ õàðüÿàëàõ ñóì,
ä¿¿ðãèéí Çàñàã äàðãààñ áàòàëãààæóóëñàí àëáàí
¸ñíû áè÷èã áàðèìò;
-ýíý æóðìûí 2.1.3-ò çààñàí ñóðàëöàã÷èéí
õóâüä ºðõèéí íýã ãèø¿¿íä íîãäîõ îðëîãûã
òîäîðõîéëñîí õàðüÿàëàõ ñóì, ä¿¿ðãèéí Çàñàã
äàðãààñ áàòàëãààæóóëñàí àëáàí ¸ñíû áè÷èã
áàðèìò;
-ýíý æóðìûí 2.1.4-ò çààñàí ñóðàëöàã÷èéí õóâüä
2 æèëýýñ äîîøã¿é õóãàöààãààð ãýðýýò öýðãèéí
àëáûã õààñíûã òîäîðõîéëñîí õàðüÿàëàõ ñóì,
ä¿¿ðãèéí Çàñàã äàðãààñ áàòàëãààæóóëñàí àëáàí
¸ñíû áè÷èã áàðèìò;
3.1.7. çýýëèéã áóöààí òºëºõèéã íîòîëñîí
áàòàëãàà.
3.2. Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãààñ ñóðãàëòûí

òºëáºðèéí çýýë àâàõûã õ¿ññýí ñóðàëöàã÷äààñ
õÿíàëòûí òîîíä áàãòààí ñîíãîí øàëãàðóóëàõ
àæëûã ñóðãóóëèéí çàõèðëûí òóøààëààð
áàéãóóëñàí êîìèññ õàðèóöàí çîõèîí áàéãóóëíà.
Êîìèññûí á¿ðýëäýõ¿¿íä òóõàéí ñóðãóóëèéí
ñóðãàëòûí áîëîí îþóòíû àñóóäàë õàðèóöñàí
àæèëòàí, îþóòíû áàéãóóëëàãà, ñóðàëöàã÷, ýöýã,
ýõ, àñðàí õàìãààëàã÷, õàðãàëçàí äýìæèã÷èéí
òºëººëëèéã îðóóëíà. Ýíý æóðìûí 3.1-ä çààñàí
áè÷èã áàðèìòûã ¿íäýñëýí ñóðãàëòûí òºëáºðèéí
çýýë îëãîõ ýëñýã÷, ñóðàëöàã÷èéã æèë á¿ðèéí 9
ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû äîòîð ñîíãîæ, ä¿ãíýëòèéã
Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíä õ¿ðã¿¿ëíý.
3.3. Ñóðãóóëèàñ èð¿¿ëñýí ä¿ãíýëò, ñóðàëöàã÷äûí
ìàòåðèàëûã Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãààñ õÿíàí
¿çýæ, òóõàéí ñóðàëöàã÷èä çýýë îëãîõ ýñýõ àñóóäëûã
ýöýñëýí øèéäâýðëýíý.
ĺðºâ. Ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çýýëèéã
ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ, ò¿¿íèéã çîãñîîõ
4.1. Ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çýýëä õàìðàãäàõààð
øàëãàðñàí ñóðàëöàã÷ íü Ñóðãàëòûí òºðèéí
ñàíòàé çýýëèéí ãýðýý áàéãóóëíà. Çýýëèéí ãýðýý
áàéãóóëñàí ñóðàëöàã÷èéí ñóðãàëòûí òºëáºðèéã
Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãààñ ñóðàëöàæ áàéãàà
ñóðãóóëèàð íü äàìæóóëàí ñàíõ¿¿æ¿¿ëíý.
4.2. Ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çýýëä õàìðàãäàæ
áàéãàà ñóðàëöàã÷èéí ñóðëàãûí ãîë÷ ä¿í 2.8
áîëîí ò¿¿íýýñ äýýø áàéõ òîõèîëäîëä ãýðýýã
ñóíãàæ, ñàíõ¿¿æèëòèéã ¿ðãýëæë¿¿ëýí îëãîíî.
Ãîë÷ ä¿íãèéí ¿ç¿¿ëýëòýýð õàñàãäñàí ñóðàëöàã÷èéí
îðîíä òóõàéí ñóðãóóëèéí íýã õè÷ýýëèéí æèëýýñ
äîîøã¿é õóãàöààãààð 2.8-ààñ äýýø ãîë÷ ä¿íòýé
ñóðàëöàæ áàéãàà ñóðàëöàã÷èéã çýýëä õàìðóóëæ
áîëíî.
4.3. Ñóðàëöàã÷ íü ÷ºëºº àâñàí, ýñõ¿ë æóðàìä
çààñàí ãîë÷ ä¿íãèéí áîñãûí øààðäëàãà õàíãàõã¿é
ñóðàëöñàí òîõèîëäîëä ñóðãóóëèéí àëáàí ¸ñíû
ìýäýãäýë, ñàíàëûã ¿íäýñëýí ãýðýýã íü ò¿äãýëç¿¿ëæ,
ñàíõ¿¿æèëòèéã ò¿ð çîãñîîíî.
4.4. Ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çýýëýýð ñóðàëöàã÷
ñóðãóóëèà òºãññºí, ººð ñóðãóóëüä øèëæñýí,
ñóðãóóëèàñ ãàðñàí, ýñõ¿ë õàñàãäñàí òîõèîëäîëä
òóõàéí ñóðãóóëü öàã òóõàéä íü Ñóðãàëòûí òºðèéí
ñàíä àëáàí ¸ñîîð ìýäýãäýíý.
Òàâ. Ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çýýëèéí ýðãýí
òºëºëò
5.1. Ñóðàëöàã÷ ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çýýëèéã
ñóðãóóëü òºãññºíººñ õîéø çýýëèéí ãýðýýíèé
äàãóó òºëíº. Çýýëèéã ýðãýí òºëºõ äýýä õóãàöàà íü
ÒªÐÈÉÍ ÑÀÍÃÈÉÍ ÇÝÝË, ÒÝÒÃÝËÝÃÒ ÕªÒªËÁªÐ,
ÁÓÖÀËÒÃ¯É ÒÓÑËÀÌÆÈÉÍ ÌÝÄÝÝËÝË
5 æèë áàéíà.
5.2. Òºãñºã÷ õºäºëìºðèéí ãýðýý áàéãóóëñíààñ
ýõëýí ò¿¿íèé ¿íäñýí öàëèí áîëîí áóñàä îðëîãûí
50 õ¿ðòýë õóâèàð òîîöîí çýýëèéí ýðãýí òºëºõ
õóâààðü ãàðãàæ, 5 õ¿ðòýë æèëèéí õóãàöààíä
Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíä øèëæ¿¿ëýõ àæëûã òºãñºã÷,
àæèë îëãîã÷ íàð õàìòðàí ã¿éöýòãýíý.
5.3. Òºãñºã÷, àæèë îëãîã÷ íü ñóðãàëòûí òºëáºðèéí
çýýëèéã õóãàöààíààñ íü ºìíº òºëæ áàðàãäóóëæ
áîëíî.
5.4. Ñóðàëöàã÷ íàñ áàðñàí, õºäºëìºðèéí
÷àäâàðàà 70 áîëîí ò¿¿íýýñ äýýø õóâèàð
àëäñàí òîõèîëäîëä ò¿¿íèéã çýýëèéí òºëáºðººñ
÷ºëººëíº.
5.5. Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãèéí çýýëýýð
ñóðàëöàã÷ íèéñëýëä òºñâèéí áàéãóóëëàãàä 5-ààñ
äîîøã¿é æèë, îðîí íóòàãò òºñâèéí áàéãóóëëàãàä
3-ààñ äîîøã¿é æèë òîãòâîð ñóóðüøèëòàé, ¿ð
á¿òýýëòýé àæèëëàñàí òîõèîëäîëä ò¿¿íèéã çýýëèéí
òºëáºðººñ ÷ºëººëíº.
5.6. Ýíý æóðìûí 5.4, 5.5-ä çààñàí íºõöºëººð
çýýëèéí òºëáºðººñ ÷ºëººëºõ àñóóäëûã Ñóðãàëòûí
òºðèéí ñàí õîëáîãäîõ ýòãýýäýýñ íîòëîõ áè÷èã,
áàðèìò àâñíû ¿íäñýí äýýð Óäèðäàõ çºâëºëººð
õýëýëö¿¿ëæ ä¿ãíýëò ãàðãóóëàí Çàñãèéí ãàçàðò
îðóóëæ øèéäâýðë¿¿ëíý.
5.7. Ñóðàëöàã÷ çýýëèéí ãýðýýãýý çºð÷ñºí
òîõèîëäîëä çýýëèéã õ¿¿ãèéí õàìò Ñóðãàëòûí
òºðèéí ñàíä áóöààí òºëíº.
Çóðãàà. Áóñàä
6.1. Ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çýýë àâàõ, ýðãýí
òºëºãäºõ ¿íäýñëýë íü ñóðàëöàã÷, ýñõ¿ë ò¿¿íèé
èòãýìæëýãäñýí òºëººëºã÷ººñ ãàðãàõ õºðºíãèéí
áàðüöàà, áàòàëãàà áàéíà. Çýýëèéí áàòëàí
äààëòûã àæèë îëãîã÷, ýñõ¿ë ñîíèðõñîí ãóðàâäàã÷
ýòãýýä õàðèóöàí ãàðãàæ áîëíî.
6.2. Õî¸ð äàõü äýýä áîëîâñðîë ýçýìøèæ áàéãàà
ñóðàëöàã÷èä ýíýõ¿¿ æóðàì õàìààðàõã¿é.
6.3. Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàí íü çýýë àâñàí
ñóðàëöàã÷äûí íýãäñýí á¿ðòãýë, òîîöîîã õºòºëæ,
ìýäýýëëèéí ñàí á¿ðä¿¿ëýí æèë á¿ð ñòàòèñòèê
ìýäýý ãàðãàíà.
6.4. Ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çýýëèéí ãýðýý,
ñàíõ¿¿æèëò, ýðãýí òºëºõòýé õîëáîãäîí ãàðñàí
ìàðãààíûã õîëáîãäîõ õóóëü òîãòîîìæ, ãýðýý,
ä¿ðýì, æóðìààð çîõèöóóëíà.
ÎÞÓÒÀÍ 2009 191
 ÒªÐÈÉÍ ÑÀÍÃÈÉÍ ÇÝÝË, ÒÝÒÃÝËÝÃÒ ÕªÒªËÁªÐ,
ÁÓÖÀËÒÃ¯É ÒÓÑËÀÌÆÈÉÍ ÌÝÄÝÝËÝË
ÃÀÄÀÀÄÛÍ ÄÝÝÄ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÑÓÐÃÀËÒÛÍ ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÀÄ
ÑÓÐÀËÖÀÃ×ÄÀÄ ÇÝÝË ÎËÃÎÕ, ÝÐÃÝÍ ÒªË¯¯ËÝÕ ÆÓÐÀÌ
Íýã. Íèéòëýã ¿íäýñëýë
1.1. Îëîí óëñàä íýð õ¿íäòýé, ãàäààäûí äýýä
áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä çîõèõ
æóðìûí äàãóó ýëññýí îþóòàí, ìàãèñòðàíò, äîêòîðàíò
(öààøèä “ñóðàëöàã÷” ãýíý)-ûí ñóðãàëòûí òºëáºð,
àìüæèðãààíû òýòãýëýã, ýðäýì øèíæèëãýýíèé
àæëûí õàìãààëàëòûí çàðäëûã Ñóðãàëòûí òºðèéí
ñàíãààñ çýýëèéí õýëáýðýýð ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõýä ýíýõ¿¿
æóðìûã áàðèìòàëíà.
1.2. Ñóðàëöàã÷èéã øàëãàðóóëàõ æóðìûã
áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí
ãèø¿¿í áàòàëíà.
1.3. Ñóðàëöàã÷ íü èðãýíèé õóóëèéí äàãóó
èòãýìæëýãäñýí òºëººëºã÷òýé áàéíà. Ñóðàëöàã÷èéã
ýõ îðîíäîî áàéõã¿é áàéõ õóãàöààíä ò¿¿íèé ýðõ,
¿¿ðãèéã èòãýìæëýãäñýí òºëººëºã÷ íü òºëººëíº.
1.4. Ñóðàëöàã÷ íü çàõèàëàã÷ áàéãóóëëàãà (öààøèä
“çàõèàëàã÷” ãýíý), èòãýìæëýãäñýí òºëººëºã÷,
Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíòàé çýýëèéí ãýðýý áàéãóóëæ,
æèë á¿ð ñóíãàíà.
1.5. Çýýëèéí ãýðýý (öààøèä “ãýðýý” ãýíý)-íèé
çàãâàð áîëîí çýýëèéí õýìæýýã áîëîâñðîë áîëîí
ñàíõ¿¿, òºñâèéí àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí
ãèø¿¿ä õàìòðàí áàòàëíà. Ãýðýýíä ñóðàëöàã÷ áîëîí
èòãýìæëýãäñýí òºëººëºã÷èéí òóõàé ìýäýýëýë,
ñóðàëöàõ õóãàöàà, ñóðãóóëü, ìýðãýæëèéí ÷èãëýë,
ñóðàëöàã÷èéã òºãñºæ èðñíèé äàðàà àæèëëóóëàõ
çàõèàëàã÷ áàéãóóëëàãà, àæèëëàõ õóãàöàà áîëîí
òàëóóäûí õàðèëöàí õ¿ëýýõ áóñàä ýðõ, ¿¿ðýã, ãýðýýíèé
íºõöºë çºð÷èãäñºí òîõèîëäîëä òàëóóäûí õ¿ëýýõ
õàðèóöëàãûã òîäîðõîé òóñãàñàí áàéíà.
Õî¸ð. Á¿ðä¿¿ëýõ ìàòåðèàë
2.1. Ñóðàëöàã÷ íü ãýðýý áàéãóóëàõäàà äàðààõü
áè÷èã áàðèìòûã á¿ðä¿¿ëíý:
2.1.1. ºðãºäºë (òóñãàé ìàÿãòûí äàãóó);
2.1.2. ñóðàëöóóëàõ òóõàé áîëîâñðîëûí àñóóäàë
ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿íèé áîëîí çàõèàëàã÷
áàéãóóëëàãûí øèéäâýðèéí õóóëáàð;
2.1.3. èòãýìæëýãäñýí òºëººëºã÷ºº òîìèëñîí òóõàé
èòãýìæëýë;
2.1.4. ººðèéí áîëîí èòãýìæëýãäñýí òºëººëºã÷èéí
èðãýíèé ¿íýìëýõèéí õóóëáàð;
2.1.5. áîëîâñðîëûí áàðèìò áè÷ã¿¿äèéí õóóëáàð;
192 ÎÞÓÒÀÍ 2009
Çàñãèéí ãàçðûí 2008 îíû 177 äóãààð
òîãòîîëûí 5 äóãààð õàâñðàëò
2.1.6. çýýëèéã ýðãýí òºëºõ áàòàëãàà áîëîõ ¿ë õºäëºõ
õºðºíãèéí ¿íýëãýý;
2.1.7. ãýðýý (Ýä õºðºíãèéí óëñûí á¿ðòãýëèéí
ãàçðûí òýìäýãëýë õèéëãýñýí áàéíà);
2.1.8. ñóðàëöàõ ñóðãóóëèéí óðèëãà, ñóðãàëòûí
çàðäëûí íýõýìæëýë, õàðèëöàõ äàíñ.
Ãóðàâ. Ñàíõ¿¿æèëò
3.1. Ãýðýý áàéãóóëñàí ñóðàëöàã÷èéí ñàíõ¿¿æèëòèéã
ñóðàëöàõ ñóðãóóëèéí äàíñàíä Ñóðãàëòûí òºðèéí
ñàíãààñ øèëæ¿¿ëíý.
3.2. ¯íäñýí ñóðãàëò ýõýëñýí òóõàé õîëáîãäîõ
ñóðãóóëèàñ èð¿¿ëñýí àëáàí áè÷ãèéã ¿íäýñëýí ýõíèé
õàãàñ æèëèéí ñàíõ¿¿æèëòèéã, ìºí ñóðãóóëèàñ
èð¿¿ëñýí òîäîðõîéëîëò, ñóðëàãûí ä¿í, êðåäèò
öàãèéí õýìæýýã ¿íäýñëýí äàðààãèéí æèëèéí
ñàíõ¿¿æèëòèéã îëãîõ àñóóäëûã Ñóðãàëòûí òºðèéí
ñàí øèéäâýðëýíý.
ĺðºâ. Áóñàä
4.1. Íýã ñóðàëöàã÷èä íýã óäàà çýýë îëãîíî.
4.2. Ñóðàëöàã÷ íü õ¿íäýòãýí ¿çýõ øàëòãààíã¿éãýýð
ñàíõ¿¿æèëòýý òóõàéí îíäîî áàãòààæ àøèãëààã¿é
òîõèîëäîëä ñàíõ¿¿æèëòèéã çîãñîîíî.
4.3. Ìàãèñòðàíòóðò ñóðàëöàõ õóãàöàà 2 æèëýýñ,
äîêòîðàíòóðò ñóðàëöàõ áîëîí íýã ñóðàëöàã÷èä çýýë
îëãîõ íèéò õóãàöàà 3 æèëýýñ èë¿¿ã¿é áàéíà.
4.4. Ñóðàëöàã÷ ãýðýýãýý çºð÷ñºí òîõèîëäîëä çýýëèéã
õ¿¿ãèéí õàìò Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíä áóöààí òºëíº.
4.5. Çýýëèéã ýðãýí òºë¿¿ëýõ àñóóäëûã Ñóðãàëòûí
òºðèéí ñàí õàðèóöàõ áºãººä ýíý àñóóäëààð
çàõèàëàã÷ áàéãóóëëàãà áîëîí õîëáîãäîõ õóóëèéí
áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí àæèëëàíà.
4.6. Ñóðàëöàã÷ àìæèëòòàé ñóðàëöàí òºãñººä
ãýðýýíä çààñàí áàéãóóëëàãàä 5-ààñ äîîøã¿é æèë
¿ð á¿òýýëòýé àæèëëàñàí òîõèîëäîëä çýýëèéí
òºëáºðººñ ÷ºëººëºãäºõ õ¿ñýëò ãàðãàæ áîëíî.
Çýýëèéí òºëáºðººñ ÷ºëººëºãäºõ õ¿ñýëò ãàðãàñàí
èðãýíèé àñóóäëûã Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãèéí
Óäèðäàõ çºâëºë õýëýëöýí, ä¿ãíýëòèéã Çàñãèéí
ãàçàðò îðóóëæ øèéäâýðë¿¿ëíý.
4.7. Ýíý æóðìûí õýðýãæèëòèéí ÿâöàä ãàðñàí
ìàðãààíûã õóóëü õÿíàëòûí áàéãóóëëàãààð
øèéäâýðë¿¿ëíý.

ÒÝÒÃÝËÝÃ
ÑÓÐËÀÃÀ, ÑÏÎÐÒ, ÓÐËÀÃÈÉÍ ÎÍÖÃÎÉ ÀÌÆÈËÒ ÃÀÐÃÀÑÀÍ
ÑÓÐÀËÖÀÃ×ÄÀÄ ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÅЪÍÕÈÉ˪Ã×ÈÉÍ ÁÎËÎÍ
ÅЪÍÕÈÉ ÑÀÉÄÛÍ ÍÝÐÝÌÆÈÒ ÒÝÒÃÝËÝà ÎËÃÎÕ ÆÓÐÀÌ
Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëèéí 43.2.9 Äýýä
áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëèéí 19.4-èéã ¿íäýñëýí
Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàðààñ ÒÎÃÒÎÎÕ ÍÜ:
1. “Ñóðëàãà, ñïîðò, óðëàãèéí îíöãîé àìæèëò
ãàðãàñàí ñóðàëöàã÷äàä Ìîíãîë Óëñûí
Åðºíõèéëºã÷èéí áîëîí Åðºíõèé ñàéäûí
íýðýìæèò òýòãýëýã îëãîõ æóðàì”-ûã íýãä¿ãýýð,
“Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí áîëîí Åðºíõèé
ñàéäûí íýðýìæèò òýòãýëýãò íýð äýâøèã÷èéí
ìýä¿¿ëýã”-èéí çàãâàðûã õî¸ðäóãààð õàâñðàëòûí
¸ñîîð áàòàëæ, íýðýìæèò òýòãýëýãèéã2009 îíû 1
ä¿ãýýð ñàðûí 1-íèé ºäðººñ ýõëýí îëãîñóãàé.
2. Ýíý æóðìûí õýðýãæèëòýä õÿíàëò òàâüæ
àæèëëàõûã Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû
ñàéä Í.Áîëîðìààä, æóðìûã õýðýãæ¿¿ëýõýä
øààðäàãäàõ õºðºíãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã Ìîíãîë
Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí òàìãûí ãàçàð áîëîí
Çàñãèéí ãàçðûí õýðýã ýðõëýõ ãàçðûí òºñºâò æèë
á¿ð òóñãàí õýðýãæ¿¿ëæ áàéõûã ñàíãèéí ñàéä
×.Óëààíä òóñ òóñ ¿¿ðýã áîëãîñóãàé.
1.1 Îíöãîé àâüÿàñ, ÷àäâàðûã õºãæ¿¿ëýõ,
óðàìøóóëàí äýìæèõ çîðèëãîîð ñóðëàãà, ñïîðò,
óðëàãèéí îíöãîé àìæèëò ãàðãàñàí äîòîîäûí
èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ, ìýðãýæëèéí ñóðãàëò-
¿éëäâýðëýëèéí òºâ /öààøèä “ñóðàëöàã÷” ãýíý./-ä
Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí áîëîí Åðºíõèé
ñàéäûí íýðýìæèò òýòãýëýã / öààøèä òýòãýëýã ãýíý/
îëãîõîä ýíý æóðìûã áàðèìòàëíà.
1.2 Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí íýðýìæèò
òýòãýëýãò ãóðâààñ äîîøã¿é ãîë÷ ä¿íòýé ñóðàëöàæ
áàéãàà äàðààõ áîëçîëûã õàíãàñàí ñóðàëöàã÷ íýð
äýâøèíý.
1.2.1 Òåõíèê, òåõíîëîãèéí ÷èãëýëýýð çîõèîí
áàéãóóëàãäñàí äýëõèé, òèâ áîëîí îëîí óëñûí
óðàëäààí, òýìöýýíä ýõíèé ãóðâàí áàéðûí àëü
íýãèéã ýçýëñýí;
ÒªÐÈÉÍ ÑÀÍÃÈÉÍ ÇÝÝË, ÒÝÒÃÝËÝÃÒ ÕªÒªËÁªÐ,
ÁÓÖÀËÒÃ¯É ÒÓÑËÀÌÆÈÉÍ ÌÝÄÝÝËÝË
Çàñãèéí ãàçðûí 2008 îíû 46 äóãààð
òîãòîîëûí íýãä¿ãýýð õàâñðàëò
1.2.2 Äýëõèéí îþóòíû ñïîðòûí èõ íààäàì,
Äýëõèéí áîëîí òèâèéí îþóòíû àâàðãà øàëãàðóóëàõ
òýìöýýíä òóñ òóñ ýõíèé ãóðâàí áàéðûí àëü íýãèéã
ýçýëñýí, Ìîíãîëûí Îþóòíû ñïîðòûí èõ íààäàì,
Ìîíãîëûí Îþóòíû àâàðãà øàëãàðóóëàõ òýìöýýíä
òóñ òóñ òýðã¿¿í áàéð ýçýëñýí;
1.2.3 Ñóðãóóëèóäèéí íýãäñýí ýðäýì
øèíæèëãýýíèé õóðàëä èëòãýë òàâüæ, ýõíèé ãóðâàí
áàéðûí àëü íýãèéã ýçýëñýí îþóòàí, ìýðãýæëèéí
ñýòã¿¿ëä õî¸ðîîñ ýðäýì øèíæèëãýýíèé ºã¿¿ëýë
íèéòë¿¿ëñýí, îëîí óëñûí ýðäýì øèíæèëãýýíèé
õóðàëä øàëãàð÷ ýëñýëò òàâüñàí, óëñ îðíû õºãæèëä
¿ð íºëºº ¿ç¿¿ëýõ¿éö ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé
á¿òýýë òóóðâèñàí ìàãèñòðàíò, äîêòîðàíò;
1.2.4 Îëîí óëñíû õýìæýýíèé ìýðãýæëèéí ñî¸ë
óðëàãèéí óðàëäààí, íààäàìä ýõíèé ãóðâàí
áàéðûí àëü íýãèéã ýçýëñýí, óëñûí õýìæýýíèé
ìýðãýæëèéí ñî¸ë, óðëàãèéí èõ íààäàì, óðàëäààí,
òýìöýýíä òýðã¿¿í áàéð ýçýëñýí ñóðàëöàã.
1.3 Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé ñàéäûí íýðýìæèò
òýòãýëýãò Ìîíãîë Óëñûí òýðã¿¿ëýõ à÷ õîëáîãäîë
á¿õèé ñàëáàðûí ìýðãýæëèéí ÷èãëýëýýð 4 óëèðàë
äààðëàí 3.8-ààñ äîîøã¿é ãîë÷ ä¿íòýé ñóðàëöñàí,
îëîí íèéòèéí àæèëä èäýâõè ñàíàà÷ëàãàòàé
îðîëöäîã, õàìò îëíûõîî äóíä íýð õ¿íäòýé,
ñóðãóóëèéíõàà øèëäýã îþóòíààð øàëãàðñàí
ñóðàëöàã÷ íýð äýâøèíý.
1.4 Òýòãýëýãèéí áîëçîë õàíãàñàí ñóðàëöàã÷èä
Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷, Åðºíõèé ñàéäûí
ãàðûí ¿ñýã á¿õèé ºðãºìæëºë, ìºíãºí øàãíàëûã
10 ñàðûí õóãàöààãààð îëãîíî.
1.5 Æèë á¿ð 30 õ¿ðòýë ñóðàëöàã÷èä ñàð
á¿ðèéí 100.000 òºãðºãèéí Ìîíãîë Óëñûí
Åðºíõèéëºã÷èéí íýðýìæèò òýòãýëýã, 50 õ¿ðòýëõ
ñóðàëöàã÷èä ñàð á¿ðèéí 80.000 òºãðºãèéí
Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé ñàéäûí íýðýìæèò
òýòãýëýã òóñ òóñ îëãîíî.
ÎÞÓÒÀÍ 2009 193
 ÒªÐÈÉÍ ÑÀÍÃÈÉÍ ÇÝÝË, ÒÝÒÃÝËÝÃÒ ÕªÒªËÁªÐ,
ÁÓÖÀËÒÃ¯É ÒÓÑËÀÌÆÈÉÍ ÌÝÄÝÝËÝË
Õî¸ð. Á¿ðòãýë, øàëãàðóóëàëò
Ýíýõ¿¿ æóðìûí 1.2, 1.3-ò çààñàí áîëçëûã
õàíãàñàí ñóðàëöàã÷ ººðºº áóþó ñóðãóóëü, îþóòíû
áàéãóóëëàãà íü òóõàéí ñóðàëöàã÷èéã òýòãýëýãò íýð
äýâø¿¿ëæ áîëíî.
Òýòãýëýãò íýð äýâøèã÷ íü äîð äóðäñàí áàðèìò
áè÷ãèéã æèë á¿ðèéí 6-ð ñàðûí 15-íû äîòîð
ñóðàëöàæ áàéãàà ñóðãóóëèéíõàà çàõèðãààíä
ºãíº:
- Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí áîëîí Åðºíõèé
ñàéäûí íýðýìæèò òýòãýëýãò íýð äýâøèã÷èéí
ìýä¿¿ëýã /çàãâàðûí äàãóó/
- Ñóðãàëòûí àëáààð áàòàëãààæóóëñàí ñóðëàãûí
áîëîí ãîë÷ ä¿íãèéí òîäîðõîéëîëò;
- Ýíýõ¿¿ æóðìûí 1.2-ò çààñàí áîëçëûã õàíãàñàí
ñóðàëöàã÷ íü ìåäýëü, øàãíàë, ºðãºìæëºë,
ãýð÷èëãýýíèé áîëîí òóõàéí àðãà õýìæýýã
çîõèîí áàéãóóëñàí áàéãóóëëàãûí øèéäâýðèéí
íîòàðèàòààð áàòàëãààæóóëñàí õóóëáàð, ìîíãîë
õýë ð¿¿ õºðâ¿¿ëñýí àëáàí ¸ñíû îð÷óóëãà;
- Ýíýõ¿¿ æóðìûí 1.3-ò çààñàí áîëçëûã õàíãàñàí
ñóðàëöàã÷ íü ñóðãóóëèéí çàõèðãàà áîëîí îþóòíû
õîëáîîíû òîäîðõîéëîëò.
Ñóðãóóëèéí çàõèðãàà íü ñóðãàëòûí àëáà, áàãø,
îþóòíû áàéãóóëëàãûí òºëººë뺺ñ á¿ðäñýí
àæëûí õýñýã áàéãóóëàí íýð äýâøèã÷äèéí áè÷èã
áàðèìòûã íýã á¿ð÷ëýí øàëãàæ, õ¿í òóñ á¿ð äýýð
ä¿ãíýëò ãàðãàíà. Ýíý ä¿ãíýëòèéã ¿íäýñëýí èõ
ñóðãóóëü 6 /çóðãàà/ õ¿ðòýë, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ,
ìýðãýæëèéí ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí òºâ 3 /ãóðàâ/
õ¿ðòýë ñóðàëöàã÷èéí áàðèìòûã àæëûí õýñãèéí
ä¿ãíýëòèéí õàìò æèë á¿ðèéí 7 äóãààð ñàðûí 1-
íèé äîòîð çàõèðëûí àëáàí áè÷ãýýð áîëîâñðîëûí
àñóóäàë õàðèóöñàí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ
áàéãóóëëàãà /öààøèä ÿàì ãýíý/-ä õ¿ðã¿¿ëíý.
194 ÎÞÓÒÀÍ 2009
Áîëîâñðîëûí àñóóäàë õàðèóöñàí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà íü ñóðãóóëèóäààñ
èð¿¿ëñýí íýð äýâøèã÷äèéí áàðèìò áè÷ãèéã
æóðàìä íèéöñýí ýñýõèéã õÿíàí ¿çýæ æèë á¿ðèéí
8 äóãààð ñàðûí 1-íèé äîòîð Ìîíãîë Óëñûí
Åðºíõèéëºã÷èéí Òàìãûí ãàçàð áîëîí Çàñãèéí
ãàçðûí õýðýã ýðõëýõ ãàçàðò õ¿ðã¿¿ëíý.
Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí Òàìãûí ãàçàð
áîëîí Çàñãèéí ãàçðûí õýðýã ýðõëýõ ãàçàð íü
èð¿¿ëñýí áàðèìò áè÷ãèéã õîëáîãäîõ æóðìûí
äàãóó ñóäëàí ¿çýæ Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷,
Åðºíõèé ñàéäàä òàíèëöóóëàí òýòãýëýã îëãîõ
àñóóäëûã ýöýñëýí øèéäâýðëýæ, ñóðãóóëèóäàä
ìýäýãäýíý.
Ãóðàâ. Áóñàä ç¿éë
3.1 Òýòãýëýãò õàìðàãäñàí ñóðàëöàã÷èéí òàëààðõè
òàíèëöóóëãûã Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí
Òàìãûí ãàçðûí áîëîí Çàñãèéí ãàçðûí õýðýã
ýðõëýõ ãàçðûí âýá ñàéòàä áàéðøóóëíà.
3.2 Òýòãýëýãòýé ñóðàëöàã÷ íü áîëçîë õàíãàñàí
áîë äàõèí íýð äýâøèõ ýðõòýé.
3.3 Îëîí óëñûí õýìæýýíèé ñïîðò, óðëàãèéí
àðãà õýìæýýíä àìæèëòòàé îðîëöîæ, õîëáîãäîõ
æóðìûí äàãóó Çàñãèéí ãàçðààñ ìºíãºí øàãíàë
àâñàí ñóðàëöàã÷èäàä òýòãýëýã äàâõàðäóóëàí
îëãîõã¿é.
3.4 Òýòãýëýã õ¿ëýýí àâàã÷ íü õóäàë ìýäýýëýë ºãñºí,
õóóðàì÷ áè÷èã áàðèìò á¿ðä¿¿ëñýí, ñóðãóóëèàñ
õàñàãäñàí, ÷ºëºº àâñàí òîõèîëäîëä òýòãýëãèéã
çîãñîîíî.
3.5 Øàëãàðóóëàëòûí ÿâöàä ãàðñàí ìàðãààíûã
õîëáîãäîõ õÿíàëòûí áàéãóóëëàãà õÿíàí
øèéäâýðëýíý.
 ÒªÐÈÉÍ ÑÀÍÃÈÉÍ ÇÝÝË, ÒÝÒÃÝËÝÃÒ ÕªÒªËÁªÐ,
ÁÓÖÀËÒÃ¯É ÒÓÑËÀÌÆÈÉÍ ÌÝÄÝÝËÝË

Çàñãèéí ãàçðûí 2008 îíû 46 äóãààð

òîãòîîëûí õî¸ðäóãààð õàâñðàëò

“ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÅЪÍÕÈÉ˪Ã×ÈÉÍ ÁÎËÎÍ ÅЪÍÕÈÉ ÑÀÉÄÛÍ

ÍÝÐÝÌÆÈÒ ÒÝÒÃÝËÝÃÒ ÍÝÐ ÄÝÂØÈÃ×ÈÉÍ ÌÝį¯ËÝÔ-ÈÉÍ ÇÀÃÂÀÐ

1. Îâîã ……………………………………………………….
2. Ýöýã /ýõ/-èéí íýð ……………………………………………..
3. Òºðñºí îí, ñàð, ºäºð, ãàçàð ………………………………..
4. Èðãýíèé ¿íýìëýõ ðåãèñòåðèéí äóãààð ……………………………………………………………………..
5. Îðøèí ñóóãàà õàÿã …………………………………………………………………………………………….
6. Óòàñ, è-ìýéë ……………………………………………………………………………………………………
7. Ñóðàëöàæ áàéãàà ñóðãóóëü, àíãè, ìýðãýæèë, ò¿âøèí, ãîë÷ ä¿í ……………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
8. Îëîí íèéòèéí ñîíãóóëüò àæèë ………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
9. Òýòãýëýãò íýð äýâøèõ ¿íäýñëýë ………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
10. Íýð äýâøèæ áàéãàà òýòãýëýãèéí íýð ………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
11. ªºð òýòãýëýã, òóñëàìæ, çýýë, ìºíãºí øàãíàë àâ÷ áàéãàà ýñýõ …………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
12. Õàðèëöàõ áàíêíû íýð, äàíñíû äóãààð ……………………………………………………………………
…………………………….. /Ãàðûí ¿ñýã/ ……………………………. /Îí, ñàð, ºäºð/

ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÃÀÇÐÛÍ ÒÎÃÒÎÎË

Îþóòíû òàëààð àâàõ çàðèì

àðãà õýìæýýíèé òóõàé

Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëèéí 43.2.4, Çàñãèéí ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ
çîðèëãîîð Ìîíãîë óëñûí çàñãèéí ãàçðààñ ÒÎÃÒÎÎÕ ÍÜ:
1. Îðøèí ñóóãàà ãàçðààñ íü 500 êèëîìåòð áîëîí ò¿¿íýýñ õîë áàéðøèëòàé èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèä
çîõèõ æóðìûí äàãóó ýëñýí ñóðàëöàãñäûã ºâëèéí àìðàëòààðàà îðîí íóòàãòàà î÷èæ àìàðàõàä ÿâñàí
áàðèìòûã íü ¿íäýñëýí àéìãèéí òºâ õ¿ðòýëõ òýýâðèéí íýã òàëûí çàðäëûã Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãààð
äàìæóóëàí îëãîæ áàéñóãàé.
2. Äýýðõ àðãà õýìæýýíä 2004 îíä øààðäàãäàõ õºðºíãèéã Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ñàéäûí
òºñâèéí áàãöàä áàãòààí ñàíõ¿¿æ¿¿ëæ, öààøèä æèë á¿ðèéí òºñºâò òóñãàí õýðýãæ¿¿ëæ áàéõûã Áîëîâñðîë,
ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ñàéä À.Öàíæèä, Ñàíõ¿¿ ýäèéí çàñãèéí ñàéä ×.Óëààí íàðò äààëãàñóãàé.
3. Ýíý òîãòîîë ãàðñàíòàé õîëáîãäóóëàí “Àìüäðàë ÿäóó, íýí áàãà îðëîãîòîé ºðõ, èðãýä áîëîí àõìàä
äàé÷äûí òàëààð àâàõ çàðèì àðãà õýìæýýíèé òóõàé” çàñãèéí ãàçðûí 1993 îíû 7 äóãààð ñàðûí 23-íû
ºäðèéí 123 äóãààð òîãòîîëûí 3 äóãààð ç¿éëèéã Õ¿÷èíã¿é áîëãîñîíä òîîöñóãàé

Ìîíãîë óëñûí Åðºíõèé ñàéä Í.Ýíõáàÿð

Ñàíõ¿¿, ýäèéí çàñãèéí ñàéä ×.Óëààí
Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ñàéä À.Öàíæèä

ÎÞÓÒÀÍ 2009 195

 ÒªÐÈÉÍ ÑÀÍÃÈÉÍ ÇÝÝË, ÒÝÒÃÝËÝÃÒ ÕªÒªËÁªÐ,
ÁÓÖÀËÒÃ¯É ÒÓÑËÀÌÆÈÉÍ ÌÝÄÝÝËÝË

Òàéëáàð, ìýäýýëýë: 1. Ñóðãóóëèéí àëáàí ¸ñíû òîìèëîëò

Äýýðõ òîãòîîëûí äàãóó ìàíàé óëñûí 13 àéìãèéí 2. Èðæ î÷ñîí òèéç (àâòîìàøèí, îíãîö) /ýõ
îþóòíóóä ºâëèéí àìðàëòûí òàë çàðäëàà õóâèàðàà /
ñóðãóóëèéí ñàíõ¿¿ãýýðýý äàìæóóëàí àâàõ
3. Ñóðãóóëèéí îþóòíû ¿íýìëýõ, èðãýíèé
áîëîìæòîé. Ýíýõ¿¿ õºòºëáºðèéí õ¿ðýý ºðãºæèõ,
¿íýìëýõíèé õóâü
êèëîìåòðèéí çàé õàìààðàëã¿é îëãîõ àæèë
ÿðèãäàæ áàéãàà ÷ áèåëýëýý îëîîã¿é áàéíà. Ýíýõ¿¿ ìàòåðèàëûã ñóðãóóëü õ¿ëýýí àâààä
Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíä øèëæ¿¿ëäýã áºãººä
Á¿ðä¿¿ëýõ ìàòåðèàë òóõàéí ñóðãóóëèéí äàíñàíä ìºíãèéã øèëæ¿¿ëýí
îþóòàí òàíä õ¿ðäýã. Ýíý òàëààð èë¿¿ ýõèéã
Òà äîîðõè ìàòåðèàëûã á¿ðä¿¿ëýí ñóðãóóëèéí
ñóðãàëòûí òºðèéí ñàí áîëîí ñóðãóóëèéíõàà
ñàíõ¿¿äýý çààñàí õóãàöààíä á¿ðä¿¿ëýí ºãºõ
ñàíõ¿¿ãèéí àëáàíä õàíäààðàé.
øààðäëàãàòàé áºãººä ÿìàð íýãýí õóóðàì÷
ìàòåðèàë íü òàíûã áîëîí òàíàé ñóðãóóëèéã ÷
õººäºæ ìýäíý.

ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÃÀÇÐÛÍ ÒÎÃÒÎÎË

Òýòãýëýã îëãîõ òóõàé

2007 îíû 11 ä¿ãýýð ñàðûí 14-íèé ºäºð Óëààíáààòàð õîò Äóãààð 294
Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëèéí 40.6, 43.2.10, 43.3-ûã ¿íäýñëýí Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðààñ ÒÎÃÒÎÎÕ íü:
1. Ìýðãýæëèéí ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí òºâèéí ñóðàëöàã÷äàä òýòãýëýã îëãîõ æóðìûã õàâñðàëòûí ¸ñîîð
áàòàëñóãàé.
2. Ìýðãýæëèéí ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí òºâèéí ñóðàëöàã÷äàä 2007-2008 îíû õè÷ýýëèéí æèëä ñàð á¿ð
îëãîõ òýòãýëãèéí õýìæýýã 45000 (äº÷èí òàâàí ìÿíãà) òºãðºãººð òîãòîîñóãàé. (Òýòãýëýãèéí õýìæýýã
2008 îíû 01 ñàðûí 30 íû 30 äóãààð òîãòîîëîîð øèíý÷ëýí òîãòîîñîí.)
3. Æóðìûí õýðýãæèëòýä õÿíàëò òàâüæ øààðäàãäàõ õºðºíãèéã æèë á¿ð òºñâèéí áàãöäàà òóñãàí
ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ àðãà õýìæýý àâàõûã Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ñàéäûí ¿¿ðýã ã¿éöýòãýã÷
ª.Ýíõò¿âøèíä äààëãàñóãàé.
Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé ñàéäûí ¿¿ðýã ã¿éöýòãýã÷ Ì.ÝÍÕÁÎËÄ
Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ñàéäûí ¿¿ðýã ã¿éöýòãýã÷ ª.ÝÍÕÒ¯ÂØÈÍ
Íýã. Åðºíõèé ç¿éë
1. ªì÷èéí õýëáýð õàðãàëçàõã¿é ìýðãýæëèéí ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí òºâ, ò¿¿íòýé àäèëòãàõ ìýðãýæëèéí
ñóðãàëò ýðõýëäýã áàéãóóëëàãà1 (öààøèä “ñóðãóóëü” ãýõ)-ä ìýðãýæëèéí àíõàí, äóíä øàòíû ñóðãàëòààð
ìýðãýæèë ýçýìøèõ 24 õ¿ðòýëõ íàñíû ñóðàëöàã÷äàä òýòãýëýã îëãîõîä ýíýõ¿¿ æóðìûã áàðèìòàëíà.

Õî¸ð. Òýòãýëýã îëãîõ íºõöºë

2. Òýòãýëãèéã ìýðãýæëèéí áîëîâñðîëûã àíõ óäàà ýçýìøèæ áàéãàà ñóðàëöàã÷äàä îëãîíî.
3. Ñóðãóóëü íü ñóðàëöàã÷äûí òýòãýëãèéã ñàð á¿ðèéí 3 äàõü äîëîî õîíîãò áýëýí áóñààð îëãîíî.
4. Ñóðàëöàã÷ õè÷ýýëäýý ñóóãààã¿é õóãàöààíä òýòãýëýã îëãîõã¿é.
5. Ñóðàëöàã÷ íü ñóðãóóëèà îðõèñîí, ñóðàõàà çîãñîîñîí òîõèîëäîëä òóõàéí ñóðàëöàã÷èéí òýòãýëãèéã
çîãñîîíî. Ýíý òîõèîëäîëä ñóðãóóëèéí çàõèðàë àëáàí ¸ñíû øèéäâýð ãàðãàñàí áàéíà.

Ãóðàâ. Áóñàä
6. Òýòãýëãèéã òóõàéí æèëä ñóðàëöàõ õ¿íèé äóíäàæ òîîíä ¿íäýñëýí òîîöîæ õîëáîãäîõ ñóðãóóëèéí
æèëèéí òºñºâò òóñãàíà.

196 ÎÞÓÒÀÍ 2009

 ÒªÐÈÉÍ ÑÀÍÃÈÉÍ ÇÝÝË, ÒÝÒÃÝËÝÃÒ ÕªÒªËÁªÐ,
ÁÓÖÀËÒÃ¯É ÒÓÑËÀÌÆÈÉÍ ÌÝÄÝÝËÝË

7. Òýòãýëýãò õàìðàãäàæ áàéãàà ñóðàëöàã÷èéí á¿ðòãýëèéí ìàÿãòûã áîëîâñðîëûí àñóóäàë õàðèóöñàí

òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà áàòàëíà.
8. Ñóðãóóëü íü òýòãýëýã îëãîæ áàéãàà áàéäëûí ýõíèé 6 ñàðûí òàéëàíã 7 äóãààð ñàðûí 20, æèëèéí
òàéëàíã äàðàà îíû 2 äóãààð ñàðûí 10-íû äîòîð ýíýõ¿¿ æóðìûí 7-ä çààñàí ìàÿãòûí äàãóó ãàðãàæ
áîëîâñðîëûí àñóóäàë õàðèóöñàí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãàä èð¿¿ëíý.
Ýíý æóðàìä õàìààðàõ ñóðãóóëü íü áîëîâñðîëûí àñóóäàë õàðèóöñàí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ
áàéãóóëëàãààñ ìýðãýæëèéí àíõàí, äóíä øàòíû ñóðãàëò ýðõëýõ òóñãàé çºâøººðºë àâñàí áàéíà.
9. Ñóðàëöàæ áàéãàà õ¿íèé òîîíîîñ õàìààðàí ñàíõ¿¿æèëòèéí õýìæýýíä ººð÷ëºëò îðóóëàõ øààðäëàãà
ãàðñàí òîõèîëäîëä çºð¿¿ã òºñºâò áóöààí òºâëºð¿¿ëýõ, ýñõ¿ë òóõàéí æèëèéí òºñâèéí òîäîòãîëä òóñãàí
øèéäâýðë¿¿ëýõ àðãà õýìæýýã áîëîâñðîëûí àñóóäàë õàðèóöñàí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà
õàðèóöíà.
10. Ñóðàëöàã÷äàä îëãîõ òýòãýëãèéí ìºíãèéã çîðèóëàëòûí áóñààð çàðöóóëñàí, ìýäýý òàéëàíã çºâ
ãàðãààã¿é àëáàí òóøààëòàíä Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëü, Ìýðãýæëèéí áîëîâñðîë, ñóðãàëòûí òóõàé õóóëü,
Òºñâèéí áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà, ñàíõ¿¿æèëòèéí òóõàé õóóëü áîëîí áóñàä õóóëü òîãòîîìæèä çààñàí
õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýíý.

ÎÞÓÒÀÍ 2009 197

 ÒªÐÈÉÍ ÑÀÍÃÈÉÍ ÇÝÝË, ÒÝÒÃÝËÝÃÒ ÕªÒªËÁªÐ,
ÁÓÖÀËÒÃ¯É ÒÓÑËÀÌÆÈÉÍ ÌÝÄÝÝËÝË

ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÒÝÒÃÝËÝÃ

Òàéëáàð: Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí òýòãýëýãýýð ãàäààä óëñ îðîíä òýòãýëýãýýð áîëîí õî¸ð îðíû çàñãèéí
ãàçàð õîîðîíäûí òýòãýëýãýýð ñîíãîí ñóðàëöóóëàõ ÷èãëýëýýð æèë á¿ð øàëãàðóóëàëò ÿâàãääàã áºãººä áèä
íîìîíäîî ýäãýýð òýòãýëýã¿¿äèéí ìýäýýëëèéã òîâ÷ îðóóëñàí. Ìýäýýëë¿¿ä íü õóãàöààíû õóâüä ºíãºðñºí
îíûõ ó÷èð òîî áàðèìòóóä ººð÷ëºãäºõ þì. Òóõàéí óëñûí ýë÷èí ñàéäûí ÿàì áîëîí áîëîâñðîëûí ÿàìíààñ
çààãäñàí õóãàöààíä òýòãýëýãèéã çàðëàäàã ó÷èð 2009-2010 îíû õºòºëáºð¿¿äèéã îðóóëàõ áîëîìæã¿é þì.
Äýëãýðýíã¿é ìýäýýëëèéã www.mecs.gov.mn ñàéòíààñ àâ÷ áîëíî.

Ïîëüø, Óíãàð, Òóðê, Ëàîñ, Âüåòíàì,
Êóáà óëñàä îþóòàí ñóðàëöóóëàõ òóõàé
Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ñàéäûí 2006
îíû 433 äóãààð òóøààëààð áàòëàãäñàí “Ãàäààäàä
ñóðàëöàõ îþóòíûã ñîíãîí øàëãàðóóëàõ æóðàì”-
ûã áàðèìòëàí 2009-2010 îíû õè÷ýýëèéí æèëä
õî¸ð óëñûí Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí ãýðýý,
õýëýëöýýð áà ñî¸ëûí ñîëèëöîîíû õºòºëáºðèéí
äàãóó ñóðàëöàõ îþóòíóóäûã ñîíãîí øàëãàðóóëíà.
-Á¿ãä Íàéðàìäàõ Ïîëüø óëñàä 10 îþóòíûã
áàðèëãà, àðõèòåêòóð (2); óðëàãèéí á¿òýýë ñýðãýýí
çàñâàðëàëò, õàìãààëàëò (2); àâòîìàòæóóëàëò;
ìýäýýëëèéí òåõíîëîãè; ýð÷èì õ¿÷; ãåîëîãè, óóë
óóðõàé; õºäºº àæ àõóé; ýäèéí çàñãèéí ÷èãëýëýýð,
-Á¿ãä Íàéðàìäàõ Ñîöèàëèñò Âüåòíàì óëñàä 15
îþóòíûã òåõíèê òåõíîëîãè (5), áàéãàëèéí óõààí
(2), ìýäýýëëèéí òåõíîëîãè (2), õºäºº àæ àõóé (2),
õ¿íñíèé òåõíîëîãè (1), ýì ç¿é (1), ýäèéí çàñàã
(1), îëîí óëñûí õóäàëäàà (1)-íû ÷èãëýëýýð,
-Á¿ãä Íàéðàìäàõ Êóáà óëñàä 4 îþóòíûã ýð¿¿ë
ìýíäèéí òåõíîëîãè, ñóâèëàõóéí óõààí, õºäºº àæ
àõóéí èíæåíåð, èíôîðìàòèêèéí èíæåíåðèéí
÷èãëýëýýð,
-Óíãàð óëñàä 2 îþóòàí (À êàòåãîðè)-ûã áàðèëãà,
ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí ÷èãëýëýýð, ìºí 3
îþóòàí (Á êàòåãîðè)-ûã õºíãºí ¿éëäâýðèéí
òåõíîëîãè, õ¿íñíèé ¿éëäâýðèéí òåõíîëîãè,
áèîòåõíîëîãèéí ÷èãëýëýýð,
-Á¿ãä Íàéðàìäàõ Òóðê óëñàä 37 îþóòàí (Çàñãèéí
ãàçðûí òýòãýëýãýýð)-ûã èíæåíåð (10), òåõíîëîãè
(10), áàéãàëèéí óõààí (6), àíàãààõ óõààí (6),
ýäèéí çàñàã (2), ýðõ ç¿é (2), òóðê ñóäëàë (1)-èéí
÷èãëýëýýð, ìºí 15 îþóòàí (ñî¸ëûí ñîëèëöîîíû
õºòºëáºðèéí äàãóó)-ûã öýöýðëýãèéí áàãø (3),
áàãà àíãèéí áàãø (3), ñàíõ¿¿ (3), Îëîí óëñûí
õàðèëöàà (3), áàéãàëü îð÷íû èíæåíåð (3),
-Á¿ãä íàéðàìäàõ Àðä÷èëñàí Ëàîñ óëñàä 2 îþóòàí
õºäºº àæ àõóé, àíàãààõ óõààíû ÷èãëýëýýð òóñ
òóñ ñîíãîí øàëãàðóóëæ, áàêàëàâðûí ò¿âøíèé
ñóðãàëòàä õàìðóóëíà.
Ñóðãàëòàä õàìðàãäàõ õ¿ì¿¿ñèéã ìàãàäëàí
èòãýìæëýãäñýí Ìîíãîë Óëñûí èõ, äýýä ñóðãóóëü,
êîëëåæèéí 1, 2 äóãààð àíãèä, óëèðàë òóòàìä
3.0-ààñ äýýø ãîë÷ ä¿íòýé ñóðàëöàæ áàéãàà 21
õ¿ðòýëõ íàñíû Ìîíãîë Óëñûí èðãýäýýñ ñîíãîí
øàëãàðóóëíà.
Âüåòíàì, Ëàîñ, Óíãàð (À êàòåãîðè), Òóðê óëñàä
ñóðàëöàõ õ¿ì¿¿ñò õ¿ëýýí àâàõ òàëûí Çàñãèéí
ãàçðààñ àìüæèðãààíû òýòãýëýã îëãîíî. Ïîëüø
óëñàä ñóðàëöàõ îþóòíóóä ñóðãàëòûí òºðèéí
ñàíãààñ ñàð á¿ðèéí 400 çëîòûí çýýë àâàõ
áîëîìæòîé. ÁÍÏÓ-ûí Çàñãèéí Ãàçðûí òýòãýëýãèéí
ñîíãîí øàëãàðóóëàëòàä Ïîëüø óëñûí á¿ðýí
äóíä áîëîâñðîëûí ãýð÷èëãýý àâñàí èðãýíèéã
îðóóëàõã¿é. Óíãàð óëñàä Á êàòåãîðèîð ñóðàëöàõ
õ¿ì¿¿ñò àìüæèðãààíû òýòãýëýã îëãîõã¿é. ÁÍÒÓ-
ä ñî¸ëûí ñîëèëöîîíû õºòºëáºðººð ñóðàëöàõ
îþóòíóóä íü õýëíèé áýëòãýëä õàìðàãäñàíû äàðàà
ñóðëàãûí àìæèëòààð íü æàãñààæ, öààø ñóðàëöàõ
àíãèä íü õóâààðèëàõ òóë ìýðãýæèë ñîëèãäîæ
áîëîõûã àíõààðíà óó.
Áîëîâñðîë, ñî¸ë øèíæëýõ óõààíû ÿàì íü
ãàäààäûí àëü íýã îðîíä ñóðàëöóóëàõ ñîíãîí
øàëãàðóóëàëòàä òýíöñýí òóõàéí îðíû Çàñãèéí
ãàçàðò ìàòåðèàë íü õ¿ðãýãäñýí îþóòíûã äàõèí
ººð îðîíä ñóðàëöóóëàõ øàëãàëòàä îðóóëàõã¿é.
Á¿ðòãýë
Øàëãàëòàä îðîõ õ¿ñýëòýé îþóòíóóä íü ººðèéí
ñóðàëöàæ áóé ñóðãóóëüäàà á¿ðòã¿¿ëíý. Èõ
ñóðãóóëü íü íýã õóâààðü äýýð 6 õ¿ðòýë, äýýä
ñóðãóóëü, êîëëåæ íü 3 õ¿ðòýë îþóòíûã óðüä÷èëàí
øàëãàðóóëæ, äîîðõè õ¿ñíýãòèéí äàãóó á¿ðòãýí,

Ðåãèñòðèéí Ñóðàëöàæ Ñóðàëöàõ Ñóðàëöàõ

Îâîã Íýð Íàñ Õ¿éñ Óòàñ Êóðñ Ãîë÷ ä¿í
äóãààð áóé ÷èãëýë ÷èãëýë óëñ

198 ÎÞÓÒÀÍ 2009


îþóòàí òóñ á¿ðèéí 5000 òºãðºãèéí øàëãàëòûí
õóðààìæèéí õàìò ñóðãóóëèéí çàõèðëûí àëáàí
áè÷ãýýð 2009 îíû 5 äóãààð ñàðûí 5-íû ºäðèéí
äîòîð Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ÿàìíû
Ìýðãýæëèéí áîëîâñðîëûí ãàçàðò èð¿¿ëíý.
Øàëãàëò
Îþóòíóóäààñ àíãëè õýë, ìýðãýæëèéí øàëãàëòûã
òåñòèéí õýëáýðýýð àâíà. Õî¸ð øàëãàëòàä 60-
ààñ äýýø õóâèéí àìæèëò ¿ç¿¿ëáýë çîõèíî. Ýíý
áîñãî îíîî íü øàëãàëòàä îðîëöîã÷äûí òîîíîîñ
õàìààðàí õýëáýëçýæ áîëíî. Õî¸ð øàëãàëòûã
ÌÓÈÑ-èéí õè÷ýýëèéí 2 äóãààð áàéðíû
ºðãºòãºëèéí 2 äóãààð äàâõàðûí óíøëàãûí
òàíõèìä çîõèîí áàéãóóëíà. Øààðäëàãà ãàðâàë
øàëãàëò àâàõ íýìýëò áàéð ãàðãàæ, øàëãàëòûí
¿åýð æè÷ çàðëàíà. Øàëãàëòàíä èðýõäýý èðãýíèé
¿íýìëýõýý àâ÷ èðýõ øààðäëàãàòàé.
2009 îíû ÁÍÑÓ-ûí Çàñãèéí ãàçðüí
òýòãýëãýýð ãàäààäüí îþóòàí ñîíãîí
øàëãàðóóëàõ ìýäýýëýë
1. Çîðèëãî
Ãàäààäûí îþóòàíä ÁÍÑÓ-ûí èõ äýýä ñóðãóóëüä
ñóðàëöàõ áîëîìæèéã îëãîñíîîð îëîí óëñûí
áîëîâñðîëûí õàðèëöàí ñîëèëöîîã õºõ¿¿ëýí
äýìæèõ áîëîí óëñ õîîðîíäûí íàéðàìäàëò
õàðèëöààã õºãæ¿¿ëýõ çîðèëãîòîé.
2. Ñîíãîí øàëãàðóóëàõ õ¿íèé òîî: Íèéò 350
õ¿í.
• Óëñ òóñ á¿ðèéí õàìðàãäàõ õ¿íèé òîîã òóõàéí
óëñàä ñóóãàà Äèïëîìàò òºëººëºã÷èéí ãàçðààñ
ëàâëàíà.
3. Ýëñ¿¿ëýõ ñàëáàð áîëîí ñóðàëöàõ èõ ñóðãóóëü
Ñîëîíãîñûí èõ äýýä ñóðãóóëèéí ìàãèñòð,
äîêòîðûí àíãèä ñóðàëöàõ çàð÷èìòàé.
• Ñóðàëöàõûã õ¿ñýæ áàéãàà ñàëáàð íü ýíãèéí èõ
äýýä ñóðãóóëüä áàéõã¿é òîõèîëäîëä õîëáîãäîõ
èõ ñóðãóóëüòàéãàà õýëýëöýí áîëîâñðîëûí
õ¿ðýýëýíãèéí çàõèðëûí çºâøººð뺺ð òóõàéí
ìýðãýæëèéí èõ, äýýä ñóðãóóëüä ýëñýí îðæ
áîëíî.
• Áàéãàëèéí øèíæëýõ óõààí, èíæºíåð
òåõíèêèéí ñàëáàðûã ýí òýðã¿¿íä òàâèíà.
4. Ìàãèñòðò ýëñýõ õýëáýð
• ׺뺺ò ñîíãîëò(158õ¿í): Ñîëîíãîñ õýëíèé
äàìæààã òºãññºíèé äàðàà ººðèéí õ¿ññýí
ÒªÐÈÉÍ ÑÀÍÃÈÉÍ ÇÝÝË, ÒÝÒÃÝËÝÃÒ ÕªÒªËÁªÐ,
ÁÓÖÀËÒÃ¯É ÒÓÑËÀÌÆÈÉÍ ÌÝÄÝÝËÝË
ñóðãóóëüäàà ýëñýí îðíî.
• ׺뺺ò ñîíãîëò õèéõ áîëîìæòîé îþóòàí:
- Óëñ õîîðîíäûí õàðèëöàí ñîëèëöîîíä
òóëãóóðëàí õî¸ð îðîí ÷ºëººò ñîíãîëòîîð
õèéõýýð òîõèðîëöîõ òîõèîëäîëä
- Ñîëîíãîñûí òºðèéí áàéãóóëëàãûí óðèëãààð
ñóðàëöàõ òîõèîëäîëä òóõàéí áàéãóóëëàãààñ
íýð çààñàí ñóðãóóëü ýñâýë óðüæ áàéãàà
áàéãóóëëàãàòàé õîëáîãäîõ ñàëáàðûã ñîíãîõ
(Òºðèéí áàéãóóëëàãûí óðèëãààð ñóðàëöàã÷ íü
çààâàë òóõàéí áàéãóóëëàãûí ñàíàë áîëãîñîí
áà òóõàéí õîëáîãäîõ ñàëáàðò ýëñýõ ¸ñòîé)
- Ãàäààäàä ¿ð÷ë¿¿ëñýí ýòãýýä áîë
- Ñîëîíãîñ õýëíèé áýëòãýëä õàìðàãäàõ
øààðäëàãàã¿é îþóòàí
• Ñîëîíãîñ õýëíèé áýëòãýëä õàìðàãäàõ
øààðäëàãàã¿é õ¿í (2009.9.1 áà 2010.3.1-íä
ýëñýõ áîëîìæòîé)
- Ñîëîíãîñ õýëíèé ò¿âøèí òîãòîîõ øàëãàëòûí
(5-ÒÎÐ1Ê) 5 áà 6 äóãààð øàò(äýýä øàò)-íä
òýíöñýí
- Äàðààõ íºõöëèéí àëü íýãä õàìààðàãäâàë
ñîëîíãîñ õýëýýð èõ, äýýä ñóðãóóëüä ñóðàëöàõ
áîëîìæòîé ãýæ ¿çíý.
A) Ìîíãîëûí èõ äýýä ñóðãóóëüä Ñîëîíãîñ õýë
óòãà çîõèîë, ñîëîíãîñ ñóäëàëûí ÷èãëýëýýð 4-
ººñ äýýø æèë ñóðàëöñàí
Á) Ñîëîíãîñ õýëíèé ò¿âøèí òîãòîîõ øàëãàëòûí 4
ä¿ãýýð øàòàíä òýíöñýí áà Ñîëîíãîñûí èõ, äýýä
ñóðãóóëüä 4 æèë, ýñâýë ìàãèñòðûí ñóðãàëòàíä
õî¸ðîîñ äýýø æèë ñóðñàí òîõèîëäîëä
Â) Ñîëîíãîñ õýëíèé ò¿âøèí òîãòîîõ øàëãàëòûí
4 ä¿ãýýð øàòàíä òýíöñýí áºãººä Ñîëîíãîñûí
áàéãóóëëàãà áîëîí êîìïàíèä õî¸ðîîñ äýýø æèë
àæèëëàñàí òîõèîëäîëä
• Çàõèàëãàò îþóòàí (192õ¿í) : Îëîí óëñûí
áîëîâñðîëûã äýìæèõ ¿íäýñíèé õ¿ðýýëýíãýýñ
Ñîëîíãîñûí èõ, äýýä ñóðãóóëüä çàõèàëãààð
õóâààðèëñàí îðîí òîî.
5.Çàñãèéí ãàçðüí òýòãýëãýýð ñóðàëöàõ õóãàöàà
- Ìàãèñòð: Íèéò 3 æèë (Ñîëîíãîñ õýëíèé áýëòãýë
1 æèë+¿íäñýí àíãè 2 æèë)
- Äîêòîð: Íèéò 4 æèë (Ñîëîíãîñ õýëíèé áýëòãýë
1 æèë+¿íäñýí àíãè 3 æèë)
ÎÞÓÒÀÍ 2009 199
 ÒªÐÈÉÍ ÑÀÍÃÈÉÍ ÇÝÝË, ÒÝÒÃÝËÝÃÒ ÕªÒªËÁªÐ,
ÁÓÖÀËÒÃ¯É ÒÓÑËÀÌÆÈÉÍ ÌÝÄÝÝËÝË

6. Ñóðãàëòûí ÿâö 8. Òýòãýëýã îëãîõ

1 æèëèéí òóðø Ñîëîíãîñ õýëíèé áýëòãýëä (1) Îëãîõ õóãàöàà : Óðèõ õóãàöààòàé èæèë
õàìðàãäñàíû äàðàà ìàãèñòð, äîêòîðûí àíãèä
(2) Àãóóëãà
ýëñýí îðíî
Ì à ã è ñ ò ð û í Õî¸ð îðíû õîîðîíä çîð÷èõ ýíãèéí
• Îíãîöíû çàðäàë
àíãèàñ äîêòîðûí àíãèëàëûí îíãîöíû òèéç
àíãèä øóóä Àìüæèðãààíû òýòãýëýã ñàð á¿ð 900,000 âîí
äýâøèí ñóðàëöàõ õ¿ì¿¿íëýã • íèéãìèéí ñàëáàð-21 0,000
áîëîìæã¿é. (1) Ñóäàëãààíû çàðäàë âîí, áàéãàëü • òåõíèêèéí ñàëáàð 240,000
Ñîëîíãîñ õýëíèé âîí
áýëòãýë Ñóóðüøèõ çàðäàë 200,000 âîí ( íýã óäàà)
à) Õóãàöàà : 1 æèë Ýõ îðîí ðóóãàà áóöàõàä îëãîõ
100,000 âîí (íýã óäàà)
(Èõ äýýä ñóðãóóëüäàà çàðäàë
ýëñýí îðñíîîñ Õýëíèé áýëòãýë 400,000 âîí (Óëèðàëä)
õîéø 6 ñàð íýìýëò Ýëñýëòèéí áîëîí ñóðãàëòûí çàðäëààñ 100
ñóðãàëòàíä õàìðàãäàõ Ñóðãàëòûí çàðäàë
õóâü ÷ºëººëºõ
áîëîìæòîé)
Äèïëîìûí àæëûã õýâëýõ 500,000-800,000 âîí õ¿ðòýëõ áîäèò
á) Ñóðãóóëü : Îëîí çàðäàë çàðäàë (Íýã óäàà)
Óëñûí áîëîâñðîëûã Ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàë 15000 âîí (ñàðä)
äýìæèõ ¿íäýñíèé
õ¿ðýýëýíãýýñ òîãòîîñîí ñóðãóóëèéí õýëíèé 9. Ñîíãîí øàëãàðóóëàëò
áýëòãýëä
• Îëîí Óëñûí áîëîâñðîëûã äýìæèõ ¿íäýñíèé
õ¿ðýýëýíãèéí âåá ñàéò, ÁÍÑÓ—ààñ ãàäààäàä
7. Òàâèãäàõ øààðäëàãà
ñóóãàà Äèïëîìàò
• ªºðºâ áîëîí ýöýã ýõ íü òóõàéí óëñûí
• òºëººëºã÷èéí ãàçàð áîëîí Ñîëîíãîñûí
èðãýí áàéõ % Õýðýâ Ñîëîíãîñûí äàâõàð
áîëîâñðîëûí õ¿ðýýëýíãýýð äàìæóóëàí àíêåò
õàðüÿàëàëòàé èðãýí áàéâàë ãàäààäûí èðãýíä
á¿õèé áè÷èã áàðèìòûã òàðààíà.
òîîöîõã¿é.
• Òóõàéí îðîíä ñóóãàà ÁÍÑÓ-ûí ÝÑß-íààñ
• Ñîëîíãîñò óäààí õóãàöààíä îóðàëöàõàä
òîãòîîñîí æóðìûí äàãóó õóâààðüò îþóòíû
áîëîìæ á¿õèé ýð¿¿ë ñàðóóë áàéõ & Æèðýìñýí
òîîíîîñ 1,5 äàõèí èõ òîîíû
áîëîí ÿìàð íýã ºâ÷íèé óëìààñ ýì÷èëãýý
õèéëãýæ áóé õ¿íèéã ýëñ¿¿ëýõ áîëîìæã¿é • îþóòíûã Ýë÷èí ñàéäûí íýðýýð Îëîí Óëñûí
áîëîâñðîëûã äýìæèõ ¿íäýñíèé õ¿ðýýëýíä
• Óðüä ºìíº íü ÁÍÑÓ-ûí Çàñãèéí ãàçðûí
ñàíàë áîëãîí îðóóëíà.
òýòãýëýãò õºòºëáºðò õàìðàãäàæ áàéãààã¿é
áàéõ • Îëîí Óëñûí áîëîâñðîëûã äýìæèõ ¿íäýñíèé
õ¿ðýýëýí áè÷èã áàðèìòûã øàëãàñíû äàðàà
• Òºãñºæ èðñíèéõýý äàðàà õî¸ð óëñûí
ýöñèéí øàëãàðóóëàëòûí õàðèóã ÝÑß—íä
íàéðàìäàëò õàðèëöààã äýýøë¿¿ëýõýä õóâü
ìýäýãäýíý.
íýìðýý îðóóëæ ÷àäàõóéö îþóòàí áàéíà
• 2009.9.1-íû áàéäëààð 40 íàñ õ¿ðýýã¿é áàéõ 10. Á¿ðä¿¿ëýõ áè÷èã áàðèìò
• 2009.9.1-íû áàéäëààð áàêàëàâð áîëîí 1. Á¿ðòãýë õ¿ëýýí àâàõ ãàçàð:
ìàãèñòðûí çýðýãòýé áàéõ
ÁÍÑÓ-ààñ ãàäààäàä ñóóãàà Äèïëîìàò
• Ñîëîíãîñò ñóðàëöàõûã õ¿ñýæ áàéãàà àíãèäàà òºëººëºã÷èéí ãàçàð
ýõ îðîíäîî ñóðàëöàæ áàéãàà òîõèîëäîëä
2. Õóãàöàà :
õàìðàãäàõã¿é.
ÁÍÑÓ-ààñ òóõàéí óëñàä îóóãàà ÝÑß-íààñ òîãòîîñîí
• Ñ¿¿ëä òºãññºí ñóðãóóëèéí ãîë÷ ä¿í 85 õóâèàñ
õóãàöààíä
äýýø áàéõ

200 ÎÞÓÒÀÍ 2009

 ÒªÐÈÉÍ ÑÀÍÃÈÉÍ ÇÝÝË, ÒÝÒÃÝËÝÃÒ ÕªÒªËÁªÐ,
ÁÓÖÀËÒÃ¯É ÒÓÑËÀÌÆÈÉÍ ÌÝÄÝÝËÝË

• Îëîí Óëñûí áîëîâñðîëûã äýìæèõ ¿íäýñíèé ìýíäèéí òîäîðõîéëîëò (çºâõºí ÝÑß-íààñ

õ¿ðýýëýíãýýñ áè÷èã áàðèìòûã õ¿ëýýí àâ÷ äóóñàõ
õóãàöàà:
2009 îíû 5 ñàðûí 29
3. Á¿ðä¿¿ëýõ áè÷èã áàðèìò
1) Àíêåò (Ìàÿãòûí äàãóó)
2) Çóðàã (4õ5ñì, ºíãºò öýýæ çóðàã, ýãö õàðñàí,
ìàëãàéã¿é) 2 õóâü
3) Àìëàëò áè÷èã (Ìàÿãòûí äàãóó)
4) ªºðèéí òóõàé òàíèëöóóëãà (Ìàÿããûí äàãóó)
5) Ñóðãàëòûí òºëºâëºãºº (Ìàÿãòûí äàãóó)
6) Òîäîðõîéëîëò 2 õóâü(Òºãññºí ñóðãóóëèéí áàãø
ýñâýë çàõèðàë, àæèëëàæ áóé áàéãóóëëàãûí
äàðãà)
øààðäñàí õ¿ì¿¿ñò õàìààðàëòàé)
4. Àíõààðàõ ç¿éë
1) Á¿õ áè÷èã áàðèìòûã çàð÷ìûí õóâüä ýõ õóâèàð
íü åãºõ ¸ñòîé áºãººä Ñîëîíãîñ áîëîí àíãëè
õýëýýð îð÷óóëàãäààã¿é áîë îð÷óóëñàí õóóëáàðûã
íîòàðèàòààð áàòàëãààæóóëæ õàâñàðãàõ.
2) Òóõàéí îðîíä ñóóãàà ÝÑß áîëîí Îëîí Óëñûí
áîëîâñðîëûã äýìæèõ ¿íäýñíèé õ¿ðýýëýíä ºãñºí
áè÷èã áàðèìò çýðãèéã áóöààõã¿é
3) Áè÷èã áàðèìòíû àãóóëãà òîäîðõîé áóñ
ýñâýë ìàòåðèàë äóòóó áàéõ òîõèîëäîëä òóñ
ñîíãîí øàëãàðóóëàëòààñ õàñàãäàõ áà òýíöñýí
õîéíîî ÷ òýòãýëãýýð ñóðàëöàõ áîëîìæèéã àëäàõ
ìàãàäëàëòàé.

7) Ýð¿¿ë ìýíäèéí òîäîðõîéëîëò (Ìàÿãòûí 4) Õóóëáàðààð íü ºãºõ òîõèîëäîëä ÝÑß-íààñ ýõ

äàãóó) õóâüòàé íü õàìò òóëãàí øàëãóóëæ ºãíº.

8) Ñóðãóóëèéí äèïëîì 11. Öààøäüí õºòºëáºð

- Ìàãèñòð: Áàêàëàâðûí äèïëîì 1 õóâü • Ìàòºðèàë àâ÷ äóóñàõ õóãàöàà : 2009.05.29
- Äîêòîð: Áàêàëàâðûí áîëîí ìàãèñòðûí • Ñîíãîí øàëãàðóóëàõ õóãàöàà : 6 ñàðûí ñ¿¿ë
äèïëîì òóñ á¿ð 1 õóâü
• Òýíöñýí îþóíûã çàðëàõ õóãàöàà : 7 ñàðûí
9) Ä¿íãèéí æàãñààëò ýõýýð
- Ìàãèñòð : 100 õóâèàð òîîöîæ áîäñîí • ÁÍÑÓ-ä î÷èõ õóãàöàà : 2009 îíû 8 ñàðûí 28-
áàêàëàâðûí ñóðãàëòûí 4 æèëèéí ä¿íãèéí íààñ ºìíº
æàãñààëò 1 õóâü
• Õýëíèé áýëòãýë áîëîí ñóðãóóëüäàà ýëñýõ :
- Äîêòîð: 100 õóâèàð òîîöîæ áîäñîí 2009 îíû 9 ñàðûí 1-íèé ºäºð
áàêàëàâð áîëîí ìàãèñòðûí á¿õ ä¿íãèéí
æàãñààëò òóñ á¿ð 1 õóâü 12. Áóñàä äýëãýðýíã¿é ìýäýýëëèéã äàðààõ
áàéãóóëëàãóóäààñ òîäðóóëíà óó.
10) Ýöýã ýõ áîëîí ººðèéí òóõàéí óëñûí èðãýíèéã
áàòëàõ áè÷èã áàðèìòûí õóóëáàð (ãàäààä 1) Òóõàéí óëñàä ñóóãàà ÁÍÑÓ-ûí ÝÑß
ïàñïîðò)
2) Îëîí Óëñûí áîëîâñðîëûã äýìæèõ ¿íäýñíèé
11) Ãýð á¿ëèéí ëàâëàãàà (òºðñºí ýöýã õ¿ðýýëýí ÁÍÑÓ-ûí Çàñãèéí ãàçðûí òýòãýëãýýð
ýõ, ýõíýð íºõºð ãýõ ìýò áàòëàõ áè÷èã ãàäààäûí îþóòàí ýëñ¿¿ëýõ õýëòýñ
áàðèìò)
• Âåá ñàéò :
12) Ñîëîíãîñûí áàéãóóëëàãà ýñâýë êîìïàíèä
Ñîëîíãîñ õýë: www.niied.go.kr
àæèëëàäàã áîë àæëûí ãàçðûí òîäîðõîéëîëò
(õîëáîãäîõ õ¿íä õàìààðàëòàé) Àíãëè õýë: www.niied.go.kr Korean Gvernment
Scholarship Program-Notice
13) Ñîëîíãîñ õýëíèé ò¿âøèí òîãòîîõ øàëãàëòûí
(ÒÎÐ1Ê) ñåðòèôèêàòíû õóóëáàð(øàëãàëò ºãñºí • Óòàñ : (Àíãëè) 82-2-3668-1355, 1356,
õ¿íä õàìààðàëòàé) (Ñîëîíãîñ) 82-2-3668-1358

14) Àíãëè õýëíèé ò¿âøèí òîãòîîõ øàëãàëòûí • Ôàêñ : 82-2-743-4992

ãýð÷èëãýýíèé (ÒÐÅÐÜ, ØÜÒÇ) õóóëáàð(øàëãàëò • E-mail (Àíãëè) gukje@mest.go.kr gukje@mest.
ºãîºí õ¿íä õàìààðàëòàé) go.kr gukje@mest.go.kr Ýíý õàÿãèéã ñïàì-ñ
15) Ýì÷èéí îëãîñîí àíãëè õýë äýýðõè ýð¿¿ë õàìãààëæ áàéãàà áºãººä òà ¿çýõèéí òóëä Ja-
vaScript èäýâõæ¿¿ëýõ

ÎÞÓÒÀÍ 2009 201

 ÒªÐÈÉÍ ÑÀÍÃÈÉÍ ÇÝÝË, ÒÝÒÃÝËÝÃÒ ÕªÒªËÁªÐ,
ÁÓÖÀËÒÃ¯É ÒÓÑËÀÌÆÈÉÍ ÌÝÄÝÝËÝË

õýðýãòýé. (Ñîëîíãîñ) intledjwc@mest.go.kr intled- • Ñîëîíãîñûí ñî¸ë www.korea.net

jwc@mest.go.kr intledjwc@mest.go.kr Ýíý õàÿãèéã
ñïàì-ñ õàìãààëæ áàéãàà áºãººä òà ¿çýõèéí òóëä
JavaScript äýâõæ¿¿ëýõ õýðýãòýé.
Øààðäëàãàòàé âåá ñàéò
• Ñîëîíãîñ õýëíèé ñóðãàëò www.kosnet.go.kr
• Ñîëîíãîñ äàõü èõ äýýä ñóðãóóëü www.study-
inkorea.go.kr
• Äèïëîìàò òºëººëºã÷èéí ãàçðóóä www.mo-
fat.go.kr
• Õèëýýð íýâòðýõ áîëîí îðøèí ñóóõ www.im-
migration.go.kr
• Ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæ: ÁÑØÓß-íû âýá
ñàéò http://www.mecs.gov.mn/index.
php?option=com_content&task=view&id=281
&Itemid=105

ÑÓÐÃÀËÒÛÍ ÒªÐÈÉÍ ÑÀÍÃÈÉÍ ÇÝÝËÝÝÐ ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÌÀÃÈÑÒÐÀÍÒÓÐ,

ÄÎÊÒÎÐÀÍÒÓÐÒ ÑÓÐÀËÖÓÓËÀÕ ÌÝÄÝÝËÝË

2009-2010 îíû õè÷ýýëèéí æèëýýñ îëîí óëñûí íýð õ¿íäòýé ãàäààäûí èõ ñóðãóóëèéí ìàãèñòðàíòóð,
äîêòîðàíòóðò ñóðàëöàõ 30 õ¿íèéã ñîíãîí øàëãàðóóëæ, äàðààõ õóâààðèéí äàãóó Ñóðãàëòûí òºðèéí
ñàíãèéí çýýëýýð ñóðàëöóóëíà:

¹ Ñóðàëöóóëàõ ÷èãëýë Ñóðàëöàõ Çàõèàëàã÷ Òîî

ò¿âøèí áàéãóóëëàãóóä
1 Ìýäýýëëèéí òåõíîëîãè Ìàãèñòð ÇÃÕÝÃ, ÁÕß, ÕÇÄÕß, Òóñ
ÒÅÃ á¿ð 1
2 Èííîâàöèéí áîäëîãî Ìàãèñòð ÁÑØÓß 1
3 Ñî¸ë, óðëàãèéí óäèðäëàãà Ìàãèñòð ÁÑØÓß 1
4 Àÿëàë æóó÷ëàëûí ìåíåæìåíò Ìàãèñòð ÁÎÀÆß 1
5 Öàöðàãò èäýâõò àøèãò ìàëòìàëûí ãåîëîãè Äîêòîð ÝÁÝÕß 1
6 Êðèìèíàëèñòèêèéí øèíæýý÷ Ìàãèñòð ÕÇÄÕß 1
7 Ãàìøãèéí óäèðäëàãà, ãàë ýñýðã¿¿öýõ àëáà (ÎÕÓ-ä) Ìàãèñòð ÎÁÅÃ 1
8 Ãèäðîìåõàíèê èíæåíåð Ìàãèñòð ÕÕÀÀÕ¯ß 1
9 Àãààðûí òýýâðèéí óäèðäëàãà, ìåíåæìåíò Ìàãèñòð ÇÒÁÕÁß 1
10 Ãàçðûí ìåíåæìåíò Ìàãèñòð ÇÒÁÕÁß 1
11 Âèðóñ ñóäëàë Äîêòîð ÝÌß 1
12 Õ¿¿õäèéí ýì÷èëãýý Ìàãèñòð ÝÌß 1
13 Ä¿ðñ îíîøëîãîî Ìàãèñòð ÝÌß 2
14 Òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé óäèðäëàãà, çîõèîí Ìàãèñòð ÝÌß 1
áàéãóóëàëò
15 Ìýäýýëëèéí àþóëã¿é áàéäëûí áîäëîãî Ìàãèñòð Ì Ø Õ Õ Ò Ã , Òóñ
ØÓÒÈÑ,ÒÅÃ á¿ð 1
16 Íàíîòåõíîëîãè Ìàãèñòð , ØÓÒÈÑ Òóñ á¿ð
Äîêòîð 1
17 Í¿¿ðñíèé áàÿæóóëàëò Äîêòîð ØÓÒÈÑ 1
18 Áèîòåõíîëîãè Ìàãèñòð ÝÌØÓÈÑ, ØÓÀ Òóñ
á¿ð 1
19 Õàâäàð ñóäëàë Ìàãèñòð ÝÌØÓÈÑ 1
20 Ìàë àæ àõóé (ôåðìåðèéí àæ àõóé) Ìàãèñòð ÕÀÀÈÑ 1
21 Îéí èíæåíåð Ìàãèñòð ÕÀÀÈÑ 1
22 Öýâäýã ñóäëàë Äîêòîð ØÓÀ 1
Á¿ãä 30

202 ÎÞÓÒÀÍ 2009


Ñîíãîí øàëãàðóóëàëòàä òóõàéí çàðëàãäñàí
ìýðãýæëèéí ÷èãëýëèéí äàãóó áàêàëàâðààñ
äîîøã¿é áîëîâñðîëòîé /ñóðëàãûí ãîë÷ ä¿í íü 3,25
áà ò¿¿íýýñ äýýø áàéíà/, ìýðãýæëýýðýý 2 áà ò¿¿íýýñ
äýýø æèë àæèëëàñàí, ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé
àæëûí òóðøëàãàòàé, ãàäààä õýëíèé áýëòãýëòýé,
îëîí óëñûí íýð õ¿íäòýé èõ ñóðãóóëèéí ¿íäñýí
ñóðãàëòàä çàðëàãäñàí ìýðãýæëèéí ÷èãëýëèéí
äàãóó øóóä ñóðàëöàõààð ýëññýí õ¿ì¿¿ñ /öààøèä
”øàëãóóëàã÷” ãýíý/-èéã îðóóëíà.
Øàëãóóëàã÷äûã 2009 îíû 5 ñàðûí 18, 19-íèé
ºäð¿¿äýä Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû
ÿàìíû 402 òîîò ºðººíä á¿ðòãýõ òóë äàðààõü
áàðèìò áè÷ãèéã á¿ðä¿¿ëýí ººðèéí áèåýð
õ¿ðýëöýí èðíý ¿¿:
1. ªðãºäºë (òóõàéí ÷èãëýëýýð ñóðàëöàõààð áîëñîí
çîðèëãî, èéíõ¿¿ ñóðàëöàõàä ººðèé㺺 áýëòãýñýí
áàéäàë áîëîí ÿàãààä ººðèé㺺 ýíý ñàíõ¿¿æèëòýä
õàìðàãäàõ øààðäëàãàòàéã òàéëáàðëàñàí
¿íäýñëýë, ñóðàëöàæ òºãññºíèé äàðàà õèéõ àæëûí
òóõàé òºñººëºë, ñóðàëöàõàä øààðäàãäàõ äýìæëýã,
íºõöëèéã òîäîðõîé èëýðõèéëíý ¿¿);
2. Îëîí óëñûí íýð õ¿íäòýé èõ ñóðãóóëèéí
ìàãèñòð, äîêòîðûí ¿íäñýí ñóðãàëòàä çàðëàãäñàí
ìýðãýæëèéí ÷èãëýëèéí äàãóó øóóä ñóðàëöàõààð
ýëñ¿¿ëñýí òóõàé ºíäºð õºãæèëòýé îðíû èõ
ñóðãóóëèàñ èð¿¿ëñýí àëáàí çàõèäàë (ýíý
ñàíõ¿¿æèëòýä õàìðóóëàõ ãàäààäûí 500 øèëäýã èõ
ñóðãóóëèéí íýðñèéã Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ
óõààíû ÿàìíû âýá ñàéò (http://mecs.gov.mn/)-ûí
“ìýäýýëýë” ãýñýí õýñãèéí “ãàäààäàä ñóðàëöàõûã
õ¿ñýã÷äýä” çîðèóëñàí áóëàíãààñ õàðíà óó);
3. ªºðèéí ñóäàëãààíû àæëûí òóõàé òîâ÷ ðåôåðàò
(2000-ààñ èë¿¿ã¿é ¿ãýíä áàãòààí ñóäàëãàà õèéæ
áóé ÷èãëýë, ýçýìøñýí àðãà ç¿é, õ¿ðñýí ãîë ¿ð ä¿í,
ä¿ãíýëòýý èëýðõèéëñýí áàéíà);
4. Ýðäýì øèíæèëãýýíèé á¿òýýëèéí æàãñààëò
(ñóðòàë÷èëãààíû ÷àíàðòàé á¿òýýë õàìààðàõã¿é);
5. Àæèë áàéäëûí òîäîðõîéëîëò (õàìãèéí ñ¿¿ëä
àæèëëóóëæ áàéñàí áàéãóóëëàãà áîëîí ñóäàëãàà
øèíæèëãýýíèé àæëûã íü ñàéí ìýäýõ ýðäýìòíýýñ
ýíý ìýðãýæëýýð ñóðàëöàõ áýëòãýë, òóðøëàãà, çàí
òºëâèéí îíöëîãèéã íü òîäîðõîéëñîí çàõèäëûã
áèò¿¿ìæëýí ýíýõ¿¿ òîäîðõîéëîëòûã áè÷ñýí
õ¿íòýé õàðèëöàõ õàÿãèéí õàìò èð¿¿ëíý);
6. Áàêàëàâðûí äèïëîì, ä¿íãèéí æàãñààëò,
òýäãýýðèéí íîòàðèàòààð áàòàëãààæóóëñàí õóóëáàð
(äèïëîìûí õóóëáàðûã îëãîñîí áàéãóóëëàãààñ íü
àâàõûã çºâøººðñºí çàõèäàë);
ÒªÐÈÉÍ ÑÀÍÃÈÉÍ ÇÝÝË, ÒÝÒÃÝËÝÃÒ ÕªÒªËÁªÐ,
ÁÓÖÀËÒÃ¯É ÒÓÑËÀÌÆÈÉÍ ÌÝÄÝÝËÝË
7. Ãàäààä õýëíèé ìýäëýãèéí ò¿âøèí òîãòîîõ
øàëãàëò ºãñºí òóõàé áàðèìò;
8. Çàõèàëàã÷ áàéãóóëëàãààñ òóõàéí ñîíãîí
øàëãàðóóëàëòàíä îðîõûã çºâøººðñºí áè÷èã;
9. Øàëãàëòûí õóðààìæ 10000 òºãðºã.
Ñóðãàëò, ýðäýì øèíæèëãýýíèé áîëîí çàõèàëàã÷
áàéãóóëëàãûí òºëººë뺺ñ á¿ðäñýí øàëãàëòûí
êîìèññ íü øàëãóóëàã÷äûí áàðèìò áè÷èãò
ä¿í øèíæèëãýý õèéæ, ñîíãîí øàëãàðóóëàëòûã
çîõèîí áàéãóóëíà. Øàëãàðóóëàëòûã ÿðèëöëàãà
õèéõ, ðåôåðàò õàìãààëóóëàõ õýëáýðýýð àâíà.
ßðèëöëàãûã 2009 îíû 5 ñàðûí 21-íèé ºäðèéí
15:00 öàãààñ ÌÓÈÑ-èéí õè÷ýýëèéí 2 äóãààð
áàéðíû ºðãºòãºëèéí 2 äóãààð äàâõàðûí óíøëàãûí
òàíõèìä çîõèîí áàéãóóëíà. Øààðäëàãà ãàðâàë
øàëãàëò àâàõ íýìýëò áàéð ãàðãàæ, øàëãàëòûí
¿åýð æè÷ çàðëàíà. Èðãýíèé ¿íýìëýõã¿é õ¿íèéã
øàëãàëòàä îðóóëàõã¿é.
Øàëãàëòûí àãóóëãà íü øàëãóóëàã÷èéí ìýðãýæëèéí
åðºíõèé ìýäëýãèéí áîëîí ñóäàëãààíû àæëûí
ò¿âøèí, íèéòë¿¿ëñýí á¿òýýë, ñóäàëãààíû àæëûí
îíîëûí áîëîí ïðàêòèêèéí à÷ õîëáîãäîë, ñóðàëöàæ
èðýýä õèéõ àæëûí òàëààð ¿íýëãýý ºãºõºä îðøèíî.
Øàëãóóëàã÷äûí îíîîã ìýðãýæëèéí ÷èãëýë òóñ
á¿ðýýð æàãñààæ, òóõàéí ÷èãëýëýýð õàìãèéí
ºíäºð îíîî àâñàí øàëãóóëàã÷èéã õÿíàëòûí
òîîíä áàãòààí øàëãàðóóëíà. Øàëãóóëàã÷äûí
îíîî òýíöâýë áàêàëàâðûí äèïëîìûí ãîë÷
ä¿íã õàðãàëçàíà. Äèïëîìûí ãîë÷ ä¿í òýíöâýë
õýâë¿¿ëñýí ýðäýì øèíæèëãýýíèé á¿òýýëèéí òîî,
÷àíàðûã õàðãàëçàíà.
Ñîíãîí øàëãàðóóëàëòûí ä¿íã 2009 îíû 5 ñàðûí
22-íû ºäðèéí 18.00 öàãò Áîëîâñðîë, ñî¸ë,
øèíæëýõ óõààíû ÿàìíû ¿¿äíèé ñàìáàð äýýð
çàðëàíà.
Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãààñ çýýë îëãîõ òóõàé ýöñèéí
øèéäâýðèéã Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû
ñàéä ñîíãîí øàëãàðóóëàëòûí ä¿íã ¿íäýñëýí
ãàðãàõ áºãººä øèéäâýð õ¿ëýýí àâñàí õ¿ì¿¿ñ
íü çàõèàëàã÷ áàéãóóëëàãàòàé ãýðýý áàéãóóëæ,
Òàíãàðàãèéí áè÷èã ºðãºí áàðèíà. Ãýðýýíä
ñóðãàëòûí ÿâöàä õÿíàëò òàâèõ, ñóðàëöàã÷èéã
õóãàöààíä íü àìæèëòòàé òºãñãºõ, áóöààí èð¿¿ëýõ,
àæëûí áàéðààð áàòàëãààòàé õàíãàõ, çýýëèéã
ýðãýí òºë¿¿ëýõ òóõàé òîäîðõîé íºõöºë áîëîí
çàõèàëàã÷ áàéãóóëëàãà, ñóðàëöàã÷èéí õàðèëöàí
õ¿ëýýõ áóñàä ýðõ, ¿¿ðãèéã òîäîðõîé òóñãàñàí
áàéíà.
ÎÞÓÒÀÍ 2009 203
 ÒªÐÈÉÍ ÑÀÍÃÈÉÍ ÇÝÝË, ÒÝÒÃÝËÝÃÒ ÕªÒªËÁªÐ,
ÁÓÖÀËÒÃ¯É ÒÓÑËÀÌÆÈÉÍ ÌÝÄÝÝËÝË
ÎÐÎÑÛÍ ÕÎËÁÎÎÍÛ ÓËÑ, ÓÊÐÀÈÍ ÓËÑ,
Á¯ÃÄ ÍÀÉÐÀÌÄÀÕ ÊÀÇÀÕÑÒÀÍ ÓËÑÀÄ ÑÓÐÀËÖÓÓËÀÕ ÌÝÄÝÝËÝË
Õî¸ð óëñûí Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí
õýëýëöýýðèéí äàãóó 2009-2010 îíû õè÷ýýëèéí
æèëýýñ Óêðàèí Óëñàä óóë óóðõàé, öºìèéí
ôèçèêèéí ÷èãëýëýýð ñóðàëöàõ 2 îþóòàí, ýð÷èì
õ¿÷, õºäºº àæ àõóéí ÷èãëýëýýð ñóðàëöàõ 2
äîêòîðàíò, ÁÍÊàçÓ-ä êàçàõ õýë, óðàí çîõèîë,
õºäºº àæ àõóéí ÷èãëýëýýð ñóðàëöàõ 4 îþóòàí,
ÎÕÓ-ä:
- îðîñ ñóäëàë (2), ñýòãýë ñóäëàë (2), ñýòã¿¿ë ç¿é
(2), äîðíî äàõèí ñóäëàë (2), ò¿¿õ (2), ã¿í óõààí
(2), åðºíõèé ýì÷èëãýý (4), õ¿¿õäèéí ýì÷èëãýý
(1), ýäèéí çàñàã (2), ñàíõ¿¿ (2), óäèðäëàãà (2),
àÿëàë æóóë÷ëàë (2), áàéãàëèéí óõààí (10), õèìè
òåõíîëîãè (2), áèîòåõíîëîãè (2), ìèêðîáèîëîãè
(2), îäîí îðîí ñóäëàë (2), ãåîëîãè (4), àøèãò
ìàëòìàë (4), ýð÷èì õ¿÷ (4), àâòîìàòæóóëàëò
(2), ìåòàëëóðãè (5), ìàøèí òîíîã òºõººðºìæ
(4), ìåõàíèê (2), èíôîðìàòèê (4), êàäàñòð (2),
õîò áàéãóóëàëò (2), áàðèëãà (5), àðõèòåêòóð (2),
çàì, ã¿¿ðèéí áàðèëãà (3), óñàí õàíãàìæ (2),
äóëààí õàíãàìæ (2), áàðèëãûí ìàòåðèàëûí
¿éëäâýðëýë (2), õºðñ ñóäëàë (2), îéí èíæåíåð
(2), çàãàñíû àæ àõóé (2), áàéãàëü îð÷èí (2), ãàçàð
ç¿é (2), êàðòîãðàôè (2), ãèäðîòåõíèê (2), õºíãºí
¿éëäâýðèéí òåõíîëîãè (4), õ¿íñíèé ¿éëäâýðèéí
òåõíîëîãè (4), õýâëýëèéí òåõíîëîãè (2), õºäºº àæ
àõóé, ãàçàð òàðèàëàí (4)-ãèéí ÷èãëýëýýð ñóðàëöàõ
120 îþóòàí;
- àíòðîïîëîãè (1), áàãà íàñíû õ¿¿õäèéí ñýòãýë ç¿é
(1), çààõ àðãà ç¿é (1), õýë øèíæëýë (1), ìàòåìàòèê
(2), ôèçèê (2), áèîëîãè (2), õèìè òåõíîëîãè (2),
áèîòåõíîëîãè (1), ýäèéí çàñàã (2), àÿëàë æóóë÷ëàë
(1), ãàçàð ç¿é (2), àðüñ øèðíèé òåõíîëîãè (1),
õ¿íñíèé òåõíîëîãè (2), äèçàéí (1), ìåòàëëóðãè (1),
ìåõàíèê (2), ìàøèí ¿éëäâýðëýë (1), ìýäýýëëèéí
òåõíîëîãè (2), ýð÷èì õ¿÷ (2), àâòîìàòæóóëàëò (1),
ãåîëîãè (1), ãèäðîãåîëîãè (1), ãèäðîòåõíèê (1), óóë
óóðõàé (1), ãåîäåçè (1), ìàðêøåéäåð (1), áàðèëãà
àðõèòåêòóð (2), áàðèëãûí ìàòåðèàëûí òåõíîëîãè
(1), õºðñ ñóäëàë (1), ãàçàð òàðèàëàí (2), óðãàìàë
ñóäëàë (1), áàéãàëü îð÷èí (1), ýêîëîãè (1), ø¿¿õ
ýìíýëýã (1), ÷èõ, õàìàð, õîîëîé (1), àëëåðãîëîãè
Ðåãèñòðèéí
Îâîã Íýð Íàñ Õ¿éñ Óòàñ
äóãààð
204 ÎÞÓÒÀÍ 2009
(1), ôàðìàêîëîãè (1)-í ÷èãëýëýýð ñóðàëöàõ
50 àñïèðàíò, äîêòîðàíòûã òóñ òóñ óðàëäààíò
øàëãàëòààð ñîíãîí øàëãàðóóëíà. ÎÕÓ-ä ñî¸ë,
óðëàãèéí ÷èãëýëýýð ñóðàëöàõ îþóòàí, ìýðãýæèë
äýýøë¿¿ëýã÷èéí ñîíãîí øàëãàðóóëàëòûã æè÷
çàðëàíà.
Áàêàëàâðûí ñóðãàëòàä õàìðàãäàõ
õ¿ì¿¿ñèéã ìàãàäëàí èòãýìæëýãäñýí Ìîíãîë
Óëñûí èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèéí 1, 2 äóãààð
àíãèä øàëãàëòàä îðîëöîõ ìýðãýæëèéí ÷èãëýëýýð
3.0-ààñ äýýø ãîë÷ ä¿íòýé ñóðàëöàæ áàéãàà ýñâýë
ÎÕÓ-ûí èõ, äýýä ñóðãóóëèéí áýëòãýë àíãèä 80
áà ò¿¿íýýñ äýýø õóâèéí àìæèëòòàé ñóðàëöàæ
áàéãàà 25 õ¿ðòýëõ íàñíû Ìîíãîë Óëñûí èðãýäýýñ
ñîíãîí øàëãàðóóëíà. Áàêàëàâðûí ñóðãàëòàä
õàìðàãäàõ õ¿ñýëòýé íèéò õ¿ì¿¿ñèéí á¿ðýí äóíä
áîëîâñðîëûí ãýð÷èëãýýíèé á¿õ ä¿íã¿¿ä 80 áà
ò¿¿íýýñ äýýø õóâüòàé áàéíà.
Áàêàëàâðûí øàëãàëòàä îðîõ õ¿ñýëòýé äîòîîäûí èõ,
äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèä ñóðàëöàæ áóé îþóòíóóä
ººðèéí ñóðãóóëüäàà á¿ðòã¿¿ëíý. Èõ ñóðãóóëü íü
íýã õóâààðü äýýð 6 õ¿ðòýë, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ
íü 3 õ¿ðòýë îþóòíûã ºðñºëä¿¿ëýõýýð óðüä÷èëàí
øàëãàðóóëæ, äàðààõ õ¿ñíýãòèéí äàãóó á¿ðòãýí
îþóòàí òóñ á¿ðèéí 5000 òºãðºãèéí øàëãàëòûí
õóðààìæèéí õàìò ñóðãóóëèéí çàõèðëûí àëáàí
áè÷ãýýð 2009 îíû 3 ñàðûí 20-íèé ºäðèéí
äîòîð Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ÿàìíû
Ìýðãýæëèéí áîëîâñðîëûí ãàçàðò èð¿¿ëíý ¿¿.
Á¿ðòãýë õºòëºõ õ¿ñíýãò:
ÎÕÓ-ûí èõ, äýýä ñóðãóóëèéí áýëòãýë àíãèä
ñóðàëöàæ áóé îþóòíóóäûã 2009 îíû 3 ñàðûí
20-íèé ºäðèéí 09.30-12.30 öàãèéí õîîðîíä
Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ÿàìíû 404
òîîò ºðººíä á¿ðòãýõ òóë èðãýíèé ¿íýìëýõ, á¿ðýí
äóíä áîëîâñðîëûí ãýð÷èëãýý áîëîí áýëòãýë
àíãèéí ñóðëàãûí ä¿íãèéí òîäîðõîéëîëòîî ýõ
õóâèàð íü àâ÷ èðíý ¿¿.
Äîêòîðûí ñóðãàëòàä õàìðàãäàõ õ¿ì¿¿ñ íü
òóõàéí ÷èãëýëýýð áàêàëàâð, ìàãèñòðûí çýðýãòýé
/ñóðãàëòûí ãîë÷ ä¿í íü 3,25-ààñ äîîøã¿é/,
Ñóðàëöàæ Ñóðàëöàõ Ñóðàëöàõ
Êóðñ Ãîë÷ ä¿í
áóé ÷èãëýë ÷èãëýë óëñ
 ÒªÐÈÉÍ ÑÀÍÃÈÉÍ ÇÝÝË, ÒÝÒÃÝËÝÃÒ ÕªÒªËÁªÐ,
ÁÓÖÀËÒÃ¯É ÒÓÑËÀÌÆÈÉÍ ÌÝÄÝÝËÝË

îðîñ, óêðàèí õýëíèé çîõèõ ìýäëýãòýé, ñóäàëãàà Äîêòîðûí ñóðãàëòàä õàìðàãäàõ õ¿ì¿¿ñ íü
øèíæèëãýýíèé àæëûí äàäëàãà òóðøëàãàòàé, ìýðãýæëèéí øàëãàëòûã ðåôåðàò õàìãààëàõ,
ìýðãýæëýýðýý 3-ààñ äîîøã¿é æèë àæèëëàñàí 35 ýðäýì øèíæèëãýýíèé á¿òýýëä ¿íýëãýý ºãºõ,
õ¿ðòýëõ íàñíû Ìîíãîë Óëñûí èðãýä áàéíà. ÿðèëöëàãà õèéõ õýëáýðýýð ºãíº.
Ä î ê ò î ð û í № Á¿ðòã¿¿ëñýí ìýðãýæëèéí ÷èãëýë Ìýðãýæëèéí øàëãàëò
ñ ó ð ã à ë ò à ä 1 Ñýòãýë ñóäëàë, ã¿í óõààí, ýäèéí çàñàã, ñàíõ¿¿,
õ à ì ð à ã ä à õ óäèðäëàãà, àÿëàë æóóë÷ëàë, áàéãàëèéí óõààí,
õ¿ñýëòýé õ¿ì¿¿ñ îäîí îðîí ñóäëàë, ãåîëîãè, àøèãò ìàëòìàë,
äîîð äóðäñàí ýð÷èì õ¿÷, àâòîìàòæóóëàëò, ìåòàëëóðãè, ìàøèí
áàðèìò áè÷ãèéã òîíîã òºõººðºìæ, ìåõàíèê, èíôîðìàòèê,
ýõ õóâèàð íü êàäàñòð, õîò áàéãóóëàëò, áàðèëãà, àðõèòåêòóð, Ìàòåìàòèê
á¿ðä¿¿ëýí 2009 çàì, ã¿¿ðèéí áàðèëãà, óñàí õàíãàìæ, äóëààí
îíû 3 ñàðûí õàíãàìæ, áàðèëãûí ìàòåðèàëûí ¿éëäâýðëýë,
20-íèé ºäðèéí ãàçàð ç¿é, êàðòîãðàôè, ãèäðîòåõíèê, õºíãºí
14.30-17.30 ¿éëäâýðèéí òåõíîëîãè, õýâëýëèéí òåõíîëîãè,
öàãèéí õîîðîíä õºäºº àæ àõóé
Áîëîâñðîë, ñî¸ë,
2 Åðºíõèé ýì÷èëãýý, õ¿¿õäèéí ýì÷èëãýý,
øèíæëýõ óõààíû
áàéãàëèéí óõààí, õèìè òåõíîëîãè,
ÿàìíû 404 òîîò
áèîòåõíîëîãè, ìèêðîáèîëîãè, õºðñ ñóäëàë,
ºðººíä èðæ Õèìè
îéí èíæåíåð, çàãàñíû àæ àõóé, áàéãàëü îð÷èí,
á¿ðòã¿¿ëíý. ¯¿íä:
õ¿íñíèé ¿éëäâýðèéí òåõíîëîãè, õºäºº àæ àõóé,
1. È ð ã ý í è é ãàçàð òàðèàëàí
¿íýìëýõ 3 Îðîñ ñóäëàë, ñýòã¿¿ë ç¿é, äîðíî äàõèí ñóäëàë, Íèéãìèéí òóõàé ìýäëýã
2. Àæèë áàéäëûí ò¿¿õ
òîäîðõîéëîëò
Áàêàëàâðûí ìýðãýæëèéí øàëãàëòûã 3 ñàðûí 26-
3. Áàêàëàâð, ìàãèñòðûí äèïëîì, ä¿íãèéí
íû ºäðèéí 12.00 öàãò, äîêòîðûí ìýðãýæëèéí
æàãñààëò;
øàëãàëòûã 3 ñàðûí 26-íû ºäðèéí 15.00 öàãò òóñ
4. Ýðäýì øèíæèëãýýíèé á¿òýýëèéí æàãñààëò;
òóñ çîõèîí áàéãóóëæ, øàëãàëòûí îíîîã 3 ñàðûí
5. ªºðèéí ñóäàëãààíû àæëûí ÷èãëýëýýð áè÷ñýí
27-íû ºäðèéí 18.00 öàãò Áîëîâñðîë, ñî¸ë,
òîâ÷ ðåôåðàò;
øèíæëýõ óõààíû ÿàìíû ¿¿äíèé ñàìáàð äýýð
6. Øàëãàëòûí õóðààìæ 10000 òºãðºã.
çàðëàíà. Ìýðãýæëèéí øàëãàëòàä íèéò îíîîíû 60
Ñîíãîí øàëãàðóóëàëòûã îðîñ õýëíèé øàëãàëò,
áà ò¿¿íýýñ äýýø õóâèéí îíîî àâñàí áàéâàë çîõèíî.
ìýðãýæëèéí øàëãàëò ãýñýí õî¸ð ¿å øàòòàé ÌÓÈÑ-
Øàëãàðàã÷äûã 2 øàëãàëòûí íèéëáýð îíîîãîîð
èéí õè÷ýýëèéí 2 äóãààð áàéðíû ºðãºòãºëèéí 2,
æàãñààæ, ìýðãýæèë òóñ á¿ðýýð øàëãàðóóëíà.
3 äóãààð äàâõàðûí óíøëàãûí òàíõèìä çîõèîí
áàéãóóëíà. Øààðäëàãà ãàðâàë øàëãàëò àâàõ Ñîíãîí øàëãàðóóëàëòàä òýíöñýí õ¿ì¿¿ñèéí
íýìýëò áàéð ãàðãàæ, øàëãàëòûí ¿åýð æè÷ íýðñèéã 3 ñàðûí 30-íèé ºäðèéí 18.00 öàãò
çàðëàíà. Èðãýíèé ¿íýìëýõã¿é õ¿íèéã øàëãàëòàä Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ÿàìíû ¿¿äíèé
îðóóëàõã¿é. ñàìáàð äýýð çàðëàíà. ÎÕÓ, Óêðàèí Óëñ, ÁÍÊàçÓ-
ä áàêàëàâðûí ò¿âøèíä ñóðàëöàõààð øàëãàðñàí
Îðîñ õýëíèé øàëãàëòûã 2009 îíû 3 ñàðûí
õ¿ì¿¿ñò 4 ñàðûí 1-íèé ºäðèéí 14.00 öàãò, ÎÕÓ,
24-íèé ºäðèéí 15.00 öàãò çîõèîí áàéãóóëæ,
Óêðàèí Óëñàä äîêòîðûí ò¿âøèíä ñóðàëöàõààð
øàëãàëòûí îíîîã 3 ñàðûí 25-íû ºäðèéí 18.00
øàëãàðñàí õ¿ì¿¿ñò ìºí ºäðèéí 16.00 öàãò
öàãò Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ÿàìíû
Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ÿàìíû 401
¿¿äíèé ñàìáàð äýýð çàðëàíà. Øàëãàëòûí íèéò
òîîò ºðººíä õ¿ëýýí àâàõ òàëä èëãýýõ áàðèìò
îíîîíû 60 áà ò¿¿íýýñ äýýø õóâèéí îíîî àâñàí
áè÷ãèéã õýðõýí á¿ðä¿¿ëýõ òàëààð çºâëºãºº ºãíº.
õ¿ì¿¿ñèéã äàðààãèéí øàòíû ìýðãýæëèéí
øàëãàëòàä îðóóëíà. Ñîíãîí øàëãàðóóëàëòàä òýíöñýí õ¿ì¿¿ñèéã òóõàéí
óëñûí èõ, äýýä ñóðãóóëüä ñóðàëöóóëàõààð íýð
Áàêàëàâðûí ñóðãàëòàä õàìðàãäàõ õ¿ì¿¿ñ äîîðõ
äýâø¿¿ëæ, õîëáîãäîõ áàðèìò áè÷ãèéã íü ÿâóóëàõ
õ¿ñíýãòýä äóðäñàí ìýðãýæëèéí øàëãàëòûã òåñòèéí
áºãººä ñóðàëöóóëàõ òóõàé ýöñèéí øèéäâýðèéã
õýëáýðýýð ºãíº:
òóõàéí óëñûí Áîëîâñðîëûí ÿàì íü õ¿ëýýí àâàõ

ÎÞÓÒÀÍ 2009 205

 ÒªÐÈÉÍ ÑÀÍÃÈÉÍ ÇÝÝË, ÒÝÒÃÝËÝÃÒ ÕªÒªËÁªÐ,
ÁÓÖÀËÒÃ¯É ÒÓÑËÀÌÆÈÉÍ ÌÝÄÝÝËÝË
ñóðãóóëüòàé õàìòðàí ãàðãàíà. Íýð äýâøèã÷äèéí
ñóðàëöàõ õîò, ñóðãóóëèéí õóâààðèéã õ¿ëýýí àâàõ
òàë øèéäâýðëýíý. Çàìûí çàðäëàà ñóðàëöàã÷
ººðºº õàðèóöàõ áºãººä õ¿ëýýí àâàõ òàë ¿íý
òºëáºðã¿é ñóðàëöóóëæ, àìüæèðãààíû òýòãýëýã
îëãîíî (ÎÕÓ-ûí Çàñãèéí ãàçðààñ áàêàëàâðûí
îþóòàíä ñàð á¿ð 1100 ðóáëèéí, àñïèðàíò,
äîêòîðàíòàä 1500 ðóáëèéí òýòãýëýã, Óêðàèíû
Çàñãèéí ãàçðààñ ñàðûí 50 îð÷èì àì.äîëëàðûí
òýòãýëýã, ÁÍÊàçÓ-ûí Çàñãèéí ãàçðààñ ñàðûí
10 îð÷èì àì.äîëëàðûí òýòãýëýã òóñ òóñ îëãîæ
áàéíà). ÎÕÓ-ä ñóðàëöàõ õ¿ì¿¿ñ æèëèéí 250
àì.äîëëàðûí ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëä õàìðàãäàõ
¸ñòîéã àíõààðàëäàà àâíà óó.
ÎÕÓ-ûí èõ, äýýä ñóðãóóëèéí áàêàëàâðûí ñóðãàëòàä
õýëíèé áýëòãýëã¿éãýýð øóóä ýëñýõ õ¿ñýëòýé íýð
äýâøèã÷äýýñ øààðäëàãàòàé ãýæ ¿çâýë îðîñ õýëíèé
Á¯ÃÄ ÍÀÉÐÀÌÄÀÕ ÕßÒÀÄ ÀÐÄ ÓËÑÀÄ ÑÓÐÀËÖÓÓËÀÕ ÌÝÄÝÝËÝË
Ìîíãîë Óëñ, Á¿ãä Íàéðàìäàõ Õÿòàä Àðä
Óëñ (ÁÍÕÀÓ)-ûí Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí
Áîëîâñðîëûí ñîëèëöîî, õàìòûí àæèëëàãààíû
òºëºâëºãººíèé äàãóó 2009-2010 îíû õè÷ýýëèéí
æèëýýñ ÁÍÕÀÓ-ûí Çàñãèéí ãàçðûí òýòãýëãýýð òóñ
óëñûí èõ, äýýä ñóðãóóëüä 20 áàêàëàâðûí îþóòàí,
40 ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýã÷èéã òóñ òóñ ñîíãîí
øàëãàðóóëæ ñóðàëöóóëíà.
Áàêàëàâðûí ñóðãàëòàä õàìðàãäàõ õ¿ì¿¿ñèéã
ìàãàäëàí èòãýìæëýãäñýí Ìîíãîë Óëñûí èõ,
äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèéí 1, 2 äóãààð àíãèä
3.0-ààñ äýýø ãîë÷ ä¿íòýé ñóðàëöàæ áàéãàà
áîëîí Õÿòàäûí òàëòàé çºâøèëöñºíèé äàãóó
ÁÍÕÀÓ-ûí èõ, äýýä ñóðãóóëèéí áýëòãýë àíãèä
1 õè÷ýýëèéí æèëýýñ èë¿¿ õóãàöààãààð 80 áà
ò¿¿íýýñ äýýø õóâèéí àìæèëòòàé ñóðàëöàæ,
õÿòàä õýëíèé ò¿âøèí òîãòîîõ HSK øàëãàëòàä 4
áà ò¿¿íýýñ äýýø çýðýã àâñàí 21 õ¿ðòýëõ íàñíû
Ìîíãîë Óëñûí èðãýäýýñ ñîíãîí øàëãàðóóëíà.
Áàêàëàâðûí øàëãàëòàä îðîõ õ¿ñýëòýé õ¿ì¿¿ñ íü
ººðèéí ñóðàëöàæ áóé ñóðãóóëüäàà á¿ðòã¿¿ëíý.
Ìîíãîë óëñûí èõ ñóðãóóëü, Øèíæëýõ óõààí,
òåõíîëîãèéí èõ ñóðãóóëü òóñ á¿ð 30 õ¿ðòýë, Ýð¿¿ë
ìýíäèéí øèíæëýõ óõààíû èõ ñóðãóóëü, պ人 àæ
àõóéí èõ ñóðãóóëü, Ñî¸ë óðëàãèéí èõ ñóðãóóëü,
Áîëîâñðîëûí èõ ñóðãóóëü, Õ¿ì¿¿íëýãèéí óõààíû
èõ ñóðãóóëü òóñ á¿ð 15 õ¿ðòýë, áóñàä ìàãàäëàí
èòãýìæëýãäñýí èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ íü òóñ
á¿ð 5 õ¿ðòýë îþóòíûã óðüä÷èëàí øàëãàðóóëæ,
äàðààõ õ¿ñíýãòèéí äàãóó á¿ðòãýí îþóòàí òóñ
á¿ðèéí 2000 òºãðºãèéí øàëãàëòûí õóðààìæèéí
206 ÎÞÓÒÀÍ 2009
ò¿âøèí òîãòîîõ ÿðèëöëàãà àâíà. Ýíý ÿðèëöëàãàä
òýíöñýí õ¿ì¿¿ñèéã ¿íäñýí àíãèä ñóðàëöóóëàõààð
íýð äýâø¿¿ëíý. ßðèëöëàãûã çîõèîí áàéãóóëàõ
õóãàöàà, áàéðûã æè÷ çàðëàíà.
Óêðàèí, ÁÍÊàçÓ-ä áàêàëàâðûí ñóðãàëòàä
õàìðàãäàõ õ¿ì¿¿ñ íýã æèëèéí õýëíèé áýëòãýë
ñóðãàëòàä ¿íý òºëáºðã¿é õàìðàãäàõ áîëîìæòîé.
Óêðàèíä õýëíèé áýëòãýë õèéõ õóãàöààíä
àìüæèðãààíû òýòãýëýã îëãîõãóé.
Äîêòîðûí ò¿âøíèé ñóðãàëòàä õàìðàãäàõ õ¿ì¿¿ñ
õýëíèé áýëòãýë ñóðãàëòàä õàìðàãäàõ áîëîìæã¿é.
Ýíý çàðëàëûã Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ
óõààíû ÿàìíû âýá ñàéò (http://mecs.gov.mn/)-ûí
“ìýäýýëýë” ãýñýí õýñãèéí “ãàäààäàä ñóðàëöàõûã
õ¿ñýã÷äýä” çîðèóëñàí áóëàíãààñ óíøèæ áîëíî.
õàìò ñóðãóóëèéí çàõèðëûí àëáàí áè÷ãýýð 2009
îíû 3 ñàðûí 6-íû ºäðèéí äîòîð Áîëîâñðîë,
ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ÿàìíû Ìýðãýæëèéí
áîëîâñðîëûí ãàçàðò èð¿¿ëíý.
ÁÍÕÀÓ-ä ñóðàëöàæ áóé õ¿ì¿¿ñ íü 3 ñàðûí
7-íû ºäðèéí 10.00-17.00 öàãèéí õîîðîíä
Õ¿ì¿¿íëýãèéí óõààíû èõ ñóðãóóëèéí õè÷ýýëèéí
3 äóãààð áàéðíû íýãä¿ãýýð äàâõàðò èðæ, èðãýíèé
¿íýìëýõ, á¿ðýí äóíä áîëîâñðîëûí ãýð÷èëãýý,
áýëòãýë àíãèéí ñóðëàãûí ä¿íãèéí òîäîðõîéëîëò
áîëîí õÿòàä õýëíèé ò¿âøèí òîãòîîõ HSK
øàëãàëòûí ãýð÷èëãýýãýý ýõ õóâèàð íü ¿ç¿¿ëæ
á¿ðòã¿¿ëíý ¿¿.
Ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýõ õ¿ì¿¿ñèéã áàêàëàâðààñ
äîîøã¿é áîëîâñðîëòîé (ñóðëàãûí ãîë÷ ä¿í
íü 3.25-ààñ äýýø áàéíà), ìýðãýæëýýðýý 2-
îîñ äîîøã¿é æèë ¿ð á¿òýýëòýé àæèëëàñàí, 35
õ¿ðòýëõ íàñíû Ìîíãîë Óëñûí èðãýäýýñ ñîíãîí
øàëãàðóóëíà.
Ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýõ õ¿ñýëòýé õ¿ì¿¿ñ íü äîîð
äóðäñàí áàðèìò áè÷ãèéã á¿ðä¿¿ëýí 3 ñàðûí
8-íû ºäðèéí 10.00-15.00 öàãèéí õîîðîíä
Õ¿ì¿¿íëýãèéí óõààíû èõ ñóðãóóëèéí õè÷ýýëèéí 3
äóãààð áàéðíû íýãä¿ãýýð äàâõàðò èðæ á¿ðòã¿¿ëíý
¿¿. ¯¿íä:
1. Èðãýíèé ¿íýìëýõèéí íîòàðèàòààð
áàòàëãààæóóëñàí õóóëáàð;
2. Àæèë áàéäëûí òîäîðõîéëîëò;
3. Äýýä áîëîâñðîëûí çýðãèéí äèïëîìóóä,

òýäãýýðèéí ä¿íãèéí æàãñààëòûí íîòàðèàòààð
áàòàëãààæóóëñàí õóóëáàð;
4. Ñóðàëöàõ õºòºëáºð, òºëºâëºãºº (500-ààñ
öººíã¿é ¿ãýýð áè÷íý);
5. Ýðäýì øèíæèëãýýíèé á¿òýýëèéí æàãñààëò (ñî¸ë
óðëàãèéí ÷èãëýëèéí ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýã÷èä
ººðèéí 2 á¿òýýëèéã CD, VCD-íä áóóëãàí
õàâñàðãàíà);
6. Øàëãàëòûí õóðààìæ 5000 òºãðºã.
ÁÍÕÀÓ-ûí Áîëîâñðîëûí ÿàìíû õîëáîãäîõ
æóðìûí äàãóó ñîíãîí øàëãàðóóëàëòûã ÁÍÕÀÓ-
ààñ Ìîíãîë Óëñàä ñóóãàà Ýë÷èí ñàéäûí ÿàì
õàðèóöàí çîõèîí áàéãóóëàõ òóë á¿ðòã¿¿ëñýí
õ¿ì¿¿ñèéí áàðèìò áè÷ãèéã Áîëîâñðîë, ñî¸ë,
øèíæëýõ óõààíû ÿàìíààñ 3 ñàðûí 11-íèé ºäºð
Ýë÷èí ñàéäûí ÿàìàíä õ¿ëýýëãýæ ºãíº.
Áàêàëàâðûí ñóðãàëòàä õàìðàãäàõààð á¿ðòã¿¿ëñýí
õ¿ì¿¿ñèéã ìàòåìàòèêèéí øàëãàëòàä îðóóëæ,
õàìãèéí ºíäºð îíîî àâñàí 40 õ¿íýýñ ÿðèëöëàãà
àâíà.
Ìàòåìàòèêèéí øàëãàëòûã 3 ñàðûí 14-íèé
ºäðèéí 11.00 öàãò ÌÓÈÑ-èéí õè÷ýýëèéí 2
äóãààð áàéðíû ºðãºòãºëèéí 2, 3 äóãààð äàâõàðûí
óíøëàãûí òàíõèìóóäàä çîõèîí áàéãóóëíà.
Øààðäëàãà ãàðâàë øàëãàëò àâàõ íýìýëò áàéð
ãàðãàæ, øàëãàëòûí ¿åýð æè÷ çàðëàíà. Èðãýíèé
¿íýìëýõã¿é õ¿íèéã øàëãàëòàä îðóóëàõã¿é.
Ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýõýýð á¿ðòã¿¿ëñýí õ¿ì¿¿ñèéí
áàðèìò áè÷èãò ¿íýëýëò, ä¿ãíýëò ºãºõ õýëáýðýýð
ñîíãîí øàëãàðóóëæ, øàëãàðñàí 60 õ¿íèéã
ÿðèëöëàãàä îðóóëíà.
Ìàòåìàòèêèéí øàëãàëòûí îíîî, ÿðèëöëàãàä
îðîõîîð øàëãàðñàí õ¿ì¿¿ñèéí íýðñ áîëîí
ÿðèëöëàãûí öàãèéí õóâààðèéã 3 ñàðûí 18-íû
ºäðèéí 18.00 öàãò ÁÍÕÀÓ-ààñ Ìîíãîë Óëñàä
ñóóãàà ÝÑß-íû ¿¿äíèé ñàìáàð äýýð çàðëàíà.
Áàêàëàâðûí àíãèä ñóðàëöàõ õ¿ì¿¿ñèéí
ÿðèëöëàãûã 3 ñàðûí 20-íèé ºäºð, ìýðãýæèë
äýýøë¿¿ëýõ õ¿ì¿¿ñèéí ÿðèëöëàãûã 3 ñàðûí 21-
íèé ºäºð Ýë÷èí ñàéäûí ÿàìíû áàéðàíä çîõèîí
áàéãóóëæ, ýöñèéí øàëãàðóóëàëòàä òýíöñýí
õ¿ì¿¿ñèéí íýðñèéã 3 ñàðûí 26-íû ºäðèéí 18.00
öàãò Ýë÷èí ñàéäûí ÿàìíû ¿¿äíèé ñàìáàð äýýð
çàðëàíà. Èíæåíåð, òåõíîëîãè, áàéãàëèéí óõààí,
õºäºº àæ àõóé, áàãø, ýì÷ ìýðãýæëýýð ñóðàëöàõ
õ¿ì¿¿ñ ñîíãîí øàëãàðóóëàëòàä äàâóó ýðõ ýäýëíý.
Ñîíãîí øàëãàðóóëàëòûí ä¿íä ÿìàð íýãýí òàéëáàð
õèéõã¿é òóõàé ÁÍÕÀÓ-ààñ Ìîíãîë Óëñàä ñóóãàà
ÒªÐÈÉÍ ÑÀÍÃÈÉÍ ÇÝÝË, ÒÝÒÃÝËÝÃÒ ÕªÒªËÁªÐ,
ÁÓÖÀËÒÃ¯É ÒÓÑËÀÌÆÈÉÍ ÌÝÄÝÝËÝË
Ýë÷èí ñàéäûí ÿàìíààñ ìýäýãäýæ áàéíà.
ßðèëöëàãàä îðîõäîî äîòîîäûí èõ, äýýä
ñóðãóóëü, êîëëåæèä ñóðàëöàæ áóé õ¿ì¿¿ñ íü
èðãýíèé ¿íýìëýõ, á¿ðýí äóíä áîëîâñðîëûí
ãýð÷èëãýý, èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèéí 1,2
äóãààð àíãèéí ñóðëàãûí áîëîí ãîë÷ ä¿íãèéí
òîäîðõîéëîëòîî, ÁÍÕÀÓ-ä õýëíèé áýëòãýë àíãèä
ñóðàëöñàí õ¿ì¿¿ñ íü èðãýíèé ¿íýìëýõ, á¿ðýí
äóíä áîëîâñðîëûí ãýð÷èëãýý, ÁÍÕÀÓ-ûí èõ, äýýä
ñóðãóóëèéí áýëòãýë àíãèéí ñóðëàãûí áîëîí ãîë÷
ä¿íãèéí òîäîðõîéëîëò, õÿòàä õýëíèé ò¿âøèí
òîãòîîõ HSK øàëãàëòûí ãýð÷èëãýýãýý, ìýðãýæèë
äýýøë¿¿ëýõ õ¿ì¿¿ñ íü èðãýíèé ¿íýìëýõ, äýýä
áîëîâñðîëûí çýðãèéí äèïëîìóóä, òýäãýýðèéí
ä¿íãèéí æàãñààëò, àæèë áàéäëûí òîäîðõîéëîëò,
á¿òýýëèéíõýý äýýæèéã òóñ òóñ ýõ õóâèàð íü àâ÷
èðíý ¿¿.
Ñîíãîí øàëãàðóóëàëòàä òýíöñýí õ¿ì¿¿ñèéã
ÁÍÕÀÓ-ûí èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèä
ñóðàëöóóëàõààð íýð äýâø¿¿ëýõ áºãººä
ñóðàëöóóëàõ òóõàé ýöñèéí øèéäâýðèéã ÁÍÕÀÓ-
ûí Áîëîâñðîëûí ÿàì, õ¿ëýýí àâàõ ñóðãóóëü
õî¸ð õàìòðàí ãàðãàíà. Ñóðàëöàõààð óðèëãà
õ¿ëýýí àâñàí îþóòàí, ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýã÷
íü õÿòàäûí òàëààñ õóâààðèëñàí ñóðãóóëèéí
õýëíèé áýëòãýë ñóðãàëòàä õàìðàãäñàíû äàðàà
øàëãàëò ºãíº. Ýíý øàëãàëòàä òýíöñýí õ¿ì¿¿ñ íü
¿ðãýëæë¿¿ëýí Çàñãèéí ãàçðûí òýòãýëãýýð ¿íäñýí
ñóðãàëòàä õàìðàãäàíà. Çàìûí çàðäëàà ñóðàëöàã÷
ººðºº õàðèóöàõ áºãººä ñóðãàëòûí òºëáºð,
àìüæèðãààíû òýòãýëãèéã ÁÍÕÀÓ-ûí Çàñãèéí
ãàçðààñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëíý.
Ýíý çàðëàëûã Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû
ÿàìíû âýá ñàéò (http://mecs.pmis.gov.mn/)-ûí
“ìýäýýëýë” ãýñýí õýñãèéí “ãàäààäàä ñóðàëöàõûã
õ¿ñýã÷äýä” çîðèóëñàí áóëàíãààñ óíøèæ áîëíî.
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÁÎËÎÂÑÐÎË,
ÁÍÕÀÓ-ÀÀÑ ÌÎÍÃÎË ÓËÑÀÄ
ÑΨË, ØÈÍÆËÝÕ ÓÕÀÀÍÛ ßÀÌ
ÑÓÓÃÀÀ ÝË×ÈÍ ÑÀÉÄÛÍ ßÀÌ
ÎÞÓÒÀÍ 2009 207
 ÒªÐÈÉÍ ÑÀÍÃÈÉÍ ÇÝÝË, ÒÝÒÃÝËÝÃÒ ÕªÒªËÁªÐ,
ÁÓÖÀËÒÃ¯É ÒÓÑËÀÌÆÈÉÍ ÌÝÄÝÝËÝË
“ÁÎËÎÂÑÐÎË ÕªÃÆËÈÉÍ ÁÀÒÀËÃÀÀ”
ÎÞÓÒÍÛ ÇÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐ
Ìîáèêîì êîðïîðàöèéí ñàíõ¿¿æèëòýýð “Îþóòíû
çýýëèéí õºòºëáºð”-èéã õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.
Çýýëèéí õýìæýý: 500 000 òºãðºã, ñàðûí 0.5
õóâü áóþó æèëèéí 6 õóâü
Çýýëèéí õóãàöàà: 20 ñàð
Çýýëèéí õ¿¿ãèéí ýðãýí òºëºëò: Ñàð á¿ð òýíö¿¿
òºëºëòòýé. Õóãàöààíààñ ºìíº òºëæ áàðàãäóóëæ
áîëíî.
Îëãîõ íèéò çýýëèéí õýìæýý: 50 õ¿ðòýëõ îþóòàíä
îëãîíî.
Çýýëäýã÷äýä òàâèãäàõ øààðäëàãà:
- Ìîíãîë óëñûí ìàãàäëàí èòãýìæëýãäñýí èõ,
äýýä ñóðãóóëèéí 1, 2, 3-ð äàìæààíû îþóòíóóä
áàéõ,
- Ñóðëàãûí ãîë÷ ¿íýëãýý 3.0 õóâèàñ äýýø áàéõ,
- Îþóòàí ìýäýýëëèéí òåõíîëîãè, èíæåíåð,
ýëåêòðîíèêñ, òåõíèê, ýäèéí çàñàã, áèçíåñèéí
óäèðäëàãà çýðýã ÷èãëýëýýð ñóðàëöäàã áàéõ,
- Îþóòíû ýöýã ýõ, àñðàí õàìãààëàã÷èéí
öàëèíãèéí áîëîí áóñàä îðëîãî çýýë òºëºõ
òºëáºðèéí ÷àäâàðòàé áàéõ,
- Öàëèíãààðàà áàòëàí äààã÷ íü “Ìîíãîë Øóóäàí
Áàíêíû öàëèíãèéí áàðüöààò çýýëèéí æóðàì”-
ààð òàâèãääàã øààðäëàãûã á¿ðýí õàíãàñàí áàéõ,
- Îþóòàíû áàòëàí äààã÷ íü áóñàä áàíê,
ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãóóäàä õóãàöàà õýòýðñýí
çýýëèéí ºð òºëáºðã¿é áàéõ.
Çýýëäýã÷èéí á¿ðä¿¿ëýõ ìàòåðèàë:
208 ÎÞÓÒÀÍ 2009
- Çýýë õ¿ññýí ºðãºäºë áºãëºíº,
- Ä¿íãèéí õàâñðàëò (ýõ õóâü),
- Çýýëäýã÷èéí áîëîí áàòëàí äààã÷èéí èðãýíèé
¿íýìëýõíèé íîòàðèàòààð áàòàëãààæóóëñàí
õóóëáàð,
- Ñóðàëöäàã èõ, äýýä ñóðãóóëèéí çàõèðãààíû
òîäîðõîéëîëò,
- Ñóðàëöäàã èõ, äýýä ñóðãóóëèéí òóõàéí æèëèéí
ñóðãàëòûí òºëáºðèéí íýõýìæëýõ,
- Îþóòàí ñóðãóóëü õî¸ðûí õîîðîíä áàéãóóëñàí
ñóðãàëòûí ãýðýý,
- Çýýëäýã÷èéí áîëîí áàòëàí äààã÷èéí îðøèí
ñóóãàà ãàçðûí Çàñàã äàðãûí òîäîðõîéëîëò / õàÿã,
àì á¿ë, ºðõèéí îðëîãûã òîäîðõîé áè÷ñýí áàéõ/,
- Áàòëàí äààã÷èéí àëáàí áàéãóóëëàãûí
öàëèíãèéí òîäîðõîéëîëò, àæëûí ¿íýìëýõ,
íèéãìèéí äààòãàëûí äýâòðèéí íîòàðèàòààð
áàòàëãààæóóëñàí õóóëáàð,
Çýýëèéí ìàòåðèàëûã Øèíý õè÷ýýëèéí æèëèéã
ýõýëòýë õ¿ëýýí àâíà.
Òà äýëãýðýíã¿é ìýäýýëëèéã äàðààõü
õàÿãààð àâíà óó:
Ìîíãîë Øóóäàí Áàíêíû 12-ð òîîöîîíû òºâ áîëîõ
UB MART õóäàëäààíû òºâèéí áàéðàíä õ¿ëýýí
àâíà. Óòàñ: 330816

Çýýëäýã÷:
Ìîíãîë Óëñûí 2014 îí õ¿ðòýë ìàãàäëàí
èòãýìæëýãäñýí, 1-ýýñ äýýø æèë ¿éë àæèëëàãàà
ÿâóóëæ áàéãàà Èõ Äýýä Ñóðãóóëü, Êîëëåæ,
Ìýðãýæëèéí Ñóðãàëò, ¯éëäâýðëýëèéí Òºâ,
çýðýã ñóðãóóëèóäàä àìæèëòòàé ñóðàëöàæ áóé,
ñóðãàëòûí òºëáºðºº òºëºõ çîðèóëàëòààð çýýë àâàõ
ñîíèðõîëòîé, îðëîãûí òîäîðõîé ýõ ¿¿ñâýðòýé ýñâýë
òîäîðõîé îðëîãîòîé õàìòðàí ¿¿ðýã ã¿éöýòãýã÷òýé,
òºãñºõ ñ¿¿ëèéí 3 õè÷ýýëèéí æèëä ñóðàëöàæ áóé
/ººðººð õýëáýë 4 æèëèéí ñóðãàëòòàé ñóðãóóëèéí
õóâüä 2, 3, 4 -ð äàìæààíû/ îþóòàí, ìàãèñòðàíò,
Ýð¿¿ë Ìýíäèéí Øèíæëýõ Óõààíû Èõ Ñóðãóóëèéí
ðåçåäåíò áàéíà.
Çýýëèéí çîðèóëàëò:
Çýýëèéã îþóòàí òàíû ñóðãàëòûí òºëáºðò çîðèóëíà.
Çýýëèéí îíöëîã:
Îþóòíû ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çýýëèéã áýëíýýð
îëãîõã¿é òóõàéí ñóðãóóëèàñ èð¿¿ëñýí òºëáºðèéí
íýõýìæëýõèéã ¿íäýñëýí ñóðàëöàæ áóé ñóðãóóëèéí
äàíñ ðóó øèëæ¿¿ëíý.
ÎÞÓÒÍÛ ÁÈÇÍÅÑÈÉÍ ÇÝÝË
ÕàñÁàíê ÍÕÕßàì, Õºäºëìºð Ýðõëýëòèéã Äýìæèõ Ñàí, Ìîíãîëûí îþóòíû
õîëáîîòîé õàìòàð÷ îþóòíóóäàä çîðèóëñàí “ÁÈÇÍÅÑÈÉÍ ÇÝÝË”-èéã ñàíàë
áîëãîæ áàéíà.
ÎÞÓÒÍÛ ÁÈÇÍÅÑÈÉÍ ÇÝÝË
Çýýëäýã÷: Òºãñºõ æèëäýý ñóðàëöàæ áóé ýñõ¿ë òºãñººä
1 æèë áîëñîí îþóòàí.
Çýýëèéí çîðèóëàëò: Çýýëèéã îþóòàí òàíûã áèçíåñ
ýðõëýõýä çîðèóëàí îëãîíî.
Çýýëèéí îíöëîã: Çýýëèéã àìüäðàëä õýðýãæ¿¿ëæ
áîëîõóéö òºñºëä îëãîíî.
Çýýëèéí õýìæýý: 5,000,000 òºãðºã õ¿ðòýë.
Çýýëèéí õ¿¿: 30 õîíîãò 1,0%
Çýýëèéí õóãàöàà: 24 ñàð õ¿ðòýë.
Çýýëèéí ýðãýí òºëºëò: Óÿí õàòàí òîãòîîíî.
Á¿ðä¿¿ëýõ áè÷èã áàðèìò:
ÒªÐÈÉÍ ÑÀÍÃÈÉÍ ÇÝÝË, ÒÝÒÃÝËÝÃÒ ÕªÒªËÁªÐ,
ÁÓÖÀËÒÃ¯É ÒÓÑËÀÌÆÈÉÍ ÌÝÄÝÝËÝË
ÎÞÓÒÍÛ ÇÝÝË
ÎÞÓÒÍÛ ÑÓÐÃÀËÒÛÍ
ÒªËÁªÐÈÉÍ ÇÝÝË
Çýýëèéí õýìæýý:
Òóõàéí ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí òºëáºðèéí õýìæýýòýé
òýíö¿¿ áàéíà.
Çýýëèéí õ¿¿:
Òºãðºãººð: 2.0% - 2.2%
Äîëëàðààð: 1.5% - 1.8%
Çýýëäýã÷èéí ñóðëàãûí ãîë÷ ä¿íãýýñ õàìààð÷ /ãîë÷
ä¿íã 5 - 10%-èàð àõèóëàõ/, ìºí 180 õîíîã òóòàìä
0.1% -èàð çýýëèéí õ¿¿ã áóóðóóëíà.
Çýýëèéí õóãàöàà: 36 ñàð õ¿ðòýë. Õýðýâ òà õ¿ñâýë 12,
18, 24, 36 ñàðààð ÷ àâ÷ áîëíî.
Çýýëèéí ýðãýí òºëºëò: Óÿí õàòàí òîãòîîíî. Îþóòàí
ñóðãóóëèà òºãññºíèé äàðààãààð ¿íäñýí òºëáºðºº
òºëºõ áóþó îþóòàí ñóðãóóëèà òºãñò뺺 çºâõºí
çýýëèéíõýý õ¿¿ã òºëºõ áîëîëöîîòîé. Õýðýâ õ¿ñâýë
õóãàöààíû òóðøèä çýýëèéí ¿íäñýí òºëáºðºº òºëæ
áîëíî.
Æè÷: Á¿ðä¿¿ëýõ áè÷èã áàðèìòûí /ìàÿãòààð/ ãýñýí
ìàòåðèàëûã ÕàñÁàíêíû àëü ÷ ñàëáàð òîîöîîíû
òºâººñ àâ÷ áîëíî.
- Îþóòíû ¿íýìëýõ ýñâýë ñóðëàãûí äýâòýð;
- ÕÝÄÑ /Õºäºëìºð Ýðõëýëòèéã Äýìæèõ Ñàí/ -èéí
òîäîðõîéëîëò
- 5,000,000 òºãðºã õ¿ðòýëõ ä¿íòýé òºñºë;
- Áàòëàí äààã÷èéí îðëîãîòîé õîëáîîòîé áè÷èã
áàðèìòóóä;
Æè÷: Äýëãýðýíã¿é ìýäýýëëèéã ÕàñÁàíêíû ëàâëàõ
1888 /ýíãèéí óòàñíû òºëáºðòýé/, ýñâýë info@xacbank.
mn õàÿã ðóó ìýéë áè÷èí àâíà óó.
ÕàñÁàíêíû áàéð, Åðºíõèé Ñàéä Àìàðûí ãóäàìæ,
Ñvõáààòàð ävvðýã 8-ð õîðîî ø/õ-46/721,
Óëààíáààòàð õîò, Ìîíãîë-210646
Óòàñ: 976-11-318185,
976-11-1888,
Ôàêñ: 976-11-328701
Ý-øóóäàí: bank@xacbank.mn
ÎÞÓÒÀÍ 2009 211
 ÒªÐÈÉÍ ÑÀÍÃÈÉÍ ÇÝÝË, ÒÝÒÃÝËÝÃÒ ÕªÒªËÁªÐ,
ÁÓÖÀËÒÃ¯É ÒÓÑËÀÌÆÈÉÍ ÌÝÄÝÝËÝË

Çîðèã ñàíãèéí áàéãóóëàãäñàí ò¿¿õýýñ:

1998 îíû 10-ð ñàðûí 2. Ìîíãîëûí àðä÷èëñàí

õºäºë㺺íèé óäèðäàã÷, òºð íèéãýì, óëñ òºðèéí
íýðò ç¿òãýëòýí, Ìîíãîë Óëñûí Èõ Õóðëûí ãèø¿¿í,
Àþóëã¿é áàéäàë, ãàäààä áîäëîãûí áàéíãûí
õîðîîíû äàðãà, Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿í, Äýä
á¿òöèéí õºãæëèéí ñàéä Ñàíæààñ¿ðýíãèéí Çîðèãèéí
àìü íàñûã õýðöãèéãýýð õºíººñºí àéìøèãò àëëàãà
ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ
áîëñîí òóõàé õàð ìýäýýã Ìîíãîëûí àðä ò¿ìýí ýíý
ºäºð ñîíñîæ, àðä íèéòýýðýý óé ãàøóóä àâòàí ýìýãíýæ
áàéñàí. Ýíý ë ºäðººñ Ñ.Çîðèãèéí ¿éë õýðýã, õ¿ñýë
çîðèëãûã ¿ðãýëæë¿¿ëýõèéí òºëºº ò¿¿íèéã ñ¿¿ë÷èéí
çàìä íü ¿äýõýä õóâü íýìýð áîëîõ ¿¿äíýýñ îëîí
ò¿ìýí ººðñäèéí ñýòãýëèéí äýì áîëãîí õàíäèâ ºã÷
ýõýëñýí íü ºíººäºð òà á¿õýíä òàíèëöóóëæ áàéãàà
Çîðèã ñàíãèéí ¿íäýñ ñóóðü íü áîëñîí þì. 1998
îíû 10-ð ñàðûí 6-íä Çîðèã ñàíãèéí äîòíû íºõºä,
õàìòðàí ç¿òãýã÷èä, ãýð á¿ëèéíõ íü çàðèì ãèø¿¿ä
öóãëàð÷ ýíýõ¿¿ ñàíã ñàíàà÷ëàí áàéãóóëñàí áèëýý.
Ñàíãèéí ýðõýì çîðèëãî
Èðãýäýä àðä÷èëëûí ¿íýò ç¿éëñèéã õýâø¿¿ëýõ, õ¿íèé
ýðõ, ýðõ ÷ºëºº, íèéãìèéí øóäðàãà ¸ñûã áýõæ¿¿ëýõ,
îëîí óðãàëü÷ ¿çëèéã äýýäëýí õ¿íäýòãýõ, òºð çàñãèéí
ÇÎÐÈÃ
ÑÀÍÃÈÉÍ
¿éë àæèëëàãààã îëîí íèéòýä íýýëòòýé, èë òîä
áàéëãàæ, õàðèóöëàãûí òîãòîëöîîã áîëîâñðîíãóé
áîëãîõ áèëýý.
¯éë àæèëëàãààíû ÷èãëýë¿¿ä
- Çàëóó÷óóäûí èðãýíèé áîëîí óëñ òºðèéí
áîëîâñðîëûí äýýøë¿¿ëýõ, àðä÷èëàëä òýäíèé
îðîëöîîã èäýâõæ¿¿ëýí íýìýãä¿¿ëýõ
- Èë òîä áàéäàë, õàðèóöëàãûí òîãòîëöîîã
äýýøë¿¿ëýõ áîëîí àâëèãûí ýñðýã ¿çýë ñàíààã
ñóðòàë÷ëàõ, îëîí íèéòèéã ýíý ÷èãëýëä ãýãýýð¿¿ëýõ
- Õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººã õàìãààëæ áàòàëãààæóóëàõ,
õóóëü ç¿éí àêòóóäûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ
ãýñýí ¿íäñýí ãóðâàí ÷èãëýëýýð àæèëëàäàã.

ÈÕ, ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÈÉÍ ÎÞÓÒÍÓÓÄÀÄ

ÇÎÐÈÓËÑÀÍ ÒÝÒÃÝËÝÃÒ ÕªÒªËÁªÐ
Çîðèã ñàí ÒÁÁ íü 2000 îíîîñ ýõëýí äîòîîäûí èõ, äýýä ñóðãóóëüä ñóð÷ áóé îíö ñàéí ñóðëàãàòàé,
àìüäðàëûí áîëîìæ òààðóó, ºðõèéí îðëîãî áàãà, òºðèéí ñàíãèéí òýòãýëýãò õàìðàãäàõ áîëîìæã¿é, ñóðàõ
ñîíèðõîëòîé, çàëóóñûí äóíä ñóðãàëòûí òºëáºðèéí òýòãýëýãò õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëñýýð èðñíèéã áèä
á¿ãä ìýäýõ áèëýý. 2007-2008 îíû õè÷ýýëèéí æèëèéí áàéäëààð íèéò 600 ãàðóé îþóòàí ýíý õºòºëáºðò
õàìðàãäààä áàéãàà íü ÷àìëàõààðã¿é òîî þì.

ÐÈÎ ÒÈÍÒÎ ÌÎÍÃÎËÈA ÄÝÝÄ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ

ÒÝÒÃÝËÝÃÒ ÕªÒªËÁªÐ
Ðèî Òèíòî íü äýëõèéí òýðã¿¿ëýõ óóë óóðõàéí
ãðóïï áºãººä Ç¿¿í ªìíºä Àçè, Àâñòðàëè,
ªìíºä áîëîí Õîéä Àìåðèê, Åâðîï, Àôðèêò óóë
óóðõàéí ¿éëäâýðëýë ýðõýëäýã. Òóñ ãðóïï õóâüöàà
ýçýìøèã÷èääýý õàìãèéí ºíäºð àøèã õ¿ðòýýõ, îëîí
æèëèéí íººöòýé, òîìîîõîí õýìæýýíèé óóðõàéí
òºñë¿¿äèéã õýðýãæ¿¿ëæ èðñýí óäààí æèëèéí
òóðøëàãàòàé áºãººä óóë óóðõàé àøèãò ìàëòìàëûí
áèçíåñèéã àëñûí õàðààòàé, õàðèóöëàãàòàé àðãà
áàðèëààð õèéñýýð èðñýí.
Çîðèã ñàí ÒÁÁ íü Ðèî Òèíòî Ìîíãîëèa ÕÕÊ-
òàé õàìòðàí äýýä áîëîâñðîëûí òýòãýëãèéã 2005
îíû õè÷ýýëèéí æèëýýñ ýõëýí çîõèîí áàéãóóëæ
áàéíà. Õºòºëáºðò æèë á¿ð 5 îþóòàí õàìðàãäàõ
áîëîìæòîé. Ýíýõ¿¿ äýýä áîëîâñðîëûí òýòãýëýãò
õºòºëáºð íü îëîí óëñûí áîëîí ººðèéí îðíû
óóë óóðõàéí ñàëáàðûí ¿éë àæèëëàãààíä Ìîíãîë
çàëóóñûã èäýâõòýé îðîëöóóëæ, òýäíèéã ÷àäàâõæóóëàõ
çîðèëãîòîé.
Õºòºëáºðò äîòîîäûí èõ, äýýä ñóðãóóëèéí ºäðèéí
àíãèéí 3, 4-ð äàìæààíä Õóóëü, Ýäèéí çàñàã,
Ñàíõ¿¿, Ãåîëîãè, Óóë óóðõàéí ÷èãëýëýýð ñóðàëöàæ
áóé Ìîíãîë óëñûí èðãýä îðîëöîæ áîëíî.
Øàëãàðñàí 5 îþóòàíä ñóðãàëòûí òºëáºðººñ ãàäíà
ñàðûí á¿ðèéí 100 àì.äîëëàðûí òýòãýëýã îëãîíî.

212 ÎÞÓÒÀÍ 2009

 ÒªÐÈÉÍ ÑÀÍÃÈÉÍ ÇÝÝË, ÒÝÒÃÝËÝÃÒ ÕªÒªËÁªÐ,
ÁÓÖÀËÒÃ¯É ÒÓÑËÀÌÆÈÉÍ ÌÝÄÝÝËÝË

ØÂÅÉÖÀÐÈÉÍ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÃÅÍÒËÀÃÒÀÉ ÕÀÌÒÐÀÍ

ÇÎÕÈÎÍ ÁÀÉÃÓÓËÆ ÁÓÉ ÒÝÒÃÝËÝÃÒ ÕªÒªËÁªÐ

Çîðèã ñàí íü Øâåéöàðèéí Õºãæëèéí Àãåíòëàãòàé (SDC) õàìòðàí àíõ 2005 îíû õè÷ýýëèéí æèëýýñ ýõýëæ
“Îþóòíû ñóðãàëòûí òýòãýëýãò õºòºëáºð”-èéã çîõèîí áàéãóóëñàí áºãººä îäîîãèéí áàéäëààð íèéò 333 îþóòàí
õàìðàãäààä áàéíà. Ýíýõ¿¿ òýòãýëýãò õºòºëáºð 2010 îí õ¿ðòýë æèë á¿ð çîõèîí áàéãóóëàãäàíà.

Òýòãýëýãò õºòºëáºð¿¿äýä õàìðàãäàõûã õ¿ññýí îþóòíóóä äàðààõ ìàòåðèàëûã á¿ðä¿¿ëíý:

- ªðãºäëèéí ìàÿãò (“Çîðèã” ñàíãààñ áýëòãýñýí ìàÿãò áºãëºõ)

- Ñóðãóóëèéí òîäîðõîéëîëò
- Õî¸ðîîñ äîîøã¿é áàãøèéí òîäîðõîéëîëò (“Çîðèã” ñàíãààñ áýëòãýñýí ìàÿãò áºãëºõ)
- Ñóðàëöñàí õóãàöààíû ä¿íãèéí õóóëáàð
- ªðõèéí àì á¿ë, îðëîãûí òîäîðõîéëîëò (Õàðúÿà õîðîî áóþó áàãèéí çàñàã äàðãûí òîäîðõîéëîëò, ýöýã
ýõèéí öàëèíãèéí òîäîðõîéëîëò)
- Íèéãìèéí èäýâõè îðîëöîîã ¿íýëñýí òîäîðõîéëîëòóóä (Ñåðòèôèêàò, ªðãºìæëºë ã.ì-èéí õóóëáàð)
- Íýã õóâü öýýæ çóðàã
- Àëü òýòãýëýãò õºòºëáºðººñ õàìààðààä òîõèðîõ ñýäâýýð 500 ¿ãòýé ýññý áè÷èõ

Òàéëáàð: (*) Çîðèã ñàíãèéí áàéðíààñ áóþó Çîðèã ñàíãèéí öàõèì õóóäñààñ áýëòãýñýí ìàÿãò àâ÷ áºãëºõ
Óëààíáààòàð õîò, Ýíõòàéâíû ºðãºí ÷ºëºº 9À
Òºâ øóóäàí, ø/õ-357
Óòàñ: 315444, 70110462
www.zorigfoundation.org.mn

ÎÞÓÒÀÍ 2009 213

 ÒªÐÈÉÍ ÑÀÍÃÈÉÍ ÇÝÝË, ÒÝÒÃÝËÝÃÒ ÕªÒªËÁªÐ,
ÁÓÖÀËÒÃ¯É ÒÓÑËÀÌÆÈÉÍ ÌÝÄÝÝËÝË

ÌÎÍÍÈÑ ÈÍÒÅÐÍÝØÍË ÕÕÊ

“ÈÐÝÝįÉÍ ÌÀÍËÀÉËÀÃ×” ÒÝÒÃÝËÝÃÒ
ÕªÒªËÁªÐ
Õºòºëáºðèéí çîðèëãî:
“Ìîííèñ èíòåðíýøíë” ÕÕÊ-ààñ 2007 îíîîñ ýõëýí
ñóðàõ ýðìýëçýë ä¿¿ðýí îþóòàí çàëóóñò çîðèóëæ àíõ
óäàà çîõèîí áàéãóóëæ áóé “Èðýýä¿éí ìàíëàéëàã÷”
òýòãýëýãò õºòºëáºðò õºäºº îðîí íóòàã, Óëààíáààòàð
õîòîîñ îþóòàí øàëãàðóóëàõààð òºëºâ뺺ä áàéãàà
áèëýý.
Ýäãýýð îþóòíóóä íü ìàãàäëàí èòãýìæëýãäñýí
äîòîîäûí èõ, äýýä ñóðãóóëèóäûí ºäðèéí àíãèä
ýëñýí îðîõ, õºäºº îðîí íóòàãò íýí øààðäëàãàòàé
áàéãàà ìýðãýæëýýð ñóðàëöàõ ãýæ áóé õýäèé
÷ ñàíõ¿¿ãèéí òîäîðõîé áýðõøýýëèéí óëìààñ
ñóðàëöàõàä õ¿íäðýëòýé îþóòàí, çàëóóñûã äýìæèõýä
òóñ õºòºëáºðèéí çîðèëãî îðøèæ áàéãàà þì.
Õºòºëáºðèéí îíöëîã íü øàëãàðñàí îþóòàíä æèë
á¿ðèéí ñóðãàëòûí òºëáºð îëãîõîîñ ãàäíà òóñ
êîìïàíèä ººðèéí ñóðàëöàæ áóé ìýðãýæëèéí äàãóó
îëæ àâñàí ìýäëýãýýðýý òóñ êîìïàíèä äàäëàãàæèí,
óëìààð îðîí íóòàãò áîëîí òóñ êîìïàíèä àæëûí
áàéðààð õàíãàãäàõ þì.
Ýíý îíû õóâüä õýäèéãýýð øàëãàðóóëàëò äóóññàí ÷ ñóð÷
áîëîâñðîõ õ¿ñýë ýðìýëçýë, ÷àäâàðòàé îþóòíóóäûí
õ¿ñýëòèéã õàðãàëçàí ¿çýæ òóñ êîìïàíèéí õ¿íèé
íººöèéí áîäëîãûí õ¿ðýýíä äàõèí øàëãàðóóëàëò
ÿâóóëæ òýòãýëýãò õàìðóóëàõààð áîëëîî.
òýìöýýí, îëèìïèàä áóñàä àðãà õýìæýýí¿¿äýä
àìæèëòòàé îðîëöîæ áàéñàí.
Òýòãýëýã:
Áàêàëàâðûí çýðãýýð ñóðàëöàæ áóé 3, 4-ð äàìæààíû
îþóòíóóäàä îëãîõ áºãººä íèéò 15 îþóòàí 1-
2 æèëèéí õóãàöààíä ñóðãàëòûí ä¿íã õàðãàëçàí
ñóðãàëòûí òºëáºðèéí òýòãýëýã îëãîãäîíî.
Ñóðàëöàõ ÷èãëýë:
Áàêàëàâðûí ò¿âøèíä: ìåõàíèê èíæåíåð,
ìýäýýëëèéí òåõíîëîãè, ýäèéí çàñàã, ãàäààä
õàðèëöàà, õóäàëäàà, ìàðêåòèíãèéí ÷èãëýëýýð
òýòãýëýãò õàìðóóëíà.
Á¿ðä¿¿ëýõ ìàòåðèàë:
- Àíêåò (Êîìïàíèàñ, âýá õóóäàñíààñ àâàõ )
- Ñóðàëöàã÷èéí ºðãºäºë
- Ñóðãóóëèéí àëáàí ¸ñíû òîäîðõîéëîëò
- Áàòàëãààæóóëñàí ä¿íãèéí æàãñààëò
- ªºðèé㺺 ñàéí ìýäýõ 2 áàãøèéí òîäîðõîéëîëò
- Ýðäýì øèíæèëãýýíèé á¿òýýë, èëòãýëèéí æàãñààëò
ýñâýë ñïîðò, óðëàãààð àìæèëò ãàðãàæ áàéñàíûã
ãýð÷ëýõ ìàòåðèàëóóäûí õóóëáàð
- Èðýýä¿éí çîðèëò ñýäâýýð 250 ¿ãòýé ÝÑÑÝ áè÷èõ

Òàâèãäàõ øààðäëàãà: Òýòãýëýã îëãîõ çàð÷èì:

- Èõ äýýä ñóðãóóëèéí íèéò öóãëóóëàõ êðåäèòèéí
75%-ã öóãëóóëñàí îþóòàí áàéõ.
- Ñóðãóóëèéí ¿íýëãýýíèé ñèñòåìýýñ õàìààð÷
ñóðëàãûí ãîë÷ ä¿í 4,0 ñóðãóóëèéí îþóòíóóä 3,0
äýýø áàéõ, 100%-èéí ¿íýëãýýòýé ñóðãóóëèéíõ 85%-
ñ äýýø áàéõ,
- Îþóòíû ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèëä òîäîðõîé
àìæèëòòàé îðîëöîæ áàéñàí,
- Àëü íýã ãàäààä õýëèéã àõèñàí ò¿âøèíä ýçýìøñýí
áàéõ,
- Íèéãýì îëîí íèéòèéí àæèë, óðëàã ñïîðòûí
- Òýòãýëýãò ìàãàäëàí èòãýìæëýãäñýí èõ, äýýä
ñóðãóóëèóäûí èðýýä¿éä êîìïàíèéí õ¿íèé íººöèéí
áîäëîãûí õ¿ðýýíä øààðäëàãäàæ áóé ¿íäñýí
ìýðãýæèë îëãîõ ºäðèéí àíãèéí îþóòíóóäûã
õàìðóóëíà.
- Îðîí íóòàãò áîëîí, á¿òýí, õàãàñ ºí÷èí
àìæèðãààíû ò¿âøèí äîîãóóð àéëûí õ¿¿õä¿¿äèéã
îíöãîéëîí àâ÷ ¿çíý.
- Òýòãýëãèéã æèë á¿ð ñóðãàëòûí ¿íýëãýýíýýñ
õàìààðóóëàí ñóðãóóëèéí òºëáºðèéí íýõýìæëýõèéí
äàãóó ñóðãóóëèéí äàíñàíä á¿ðýí øèëæ¿¿ëíý.

ÕÀßÃ:
ÌÎÍÍÈÑ Èíòåðíýéøíë ÕÕÊ
Íèññàí òºâ, ×èíãèñèéí ºðãºí ÷ºëºº - 25, Íàðíû çàì - 35,
Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðýã, Óëààíáààòàð, Ìîíãîë Óëñ, Øóóäàíãèéí õàéðöàã 28/394
Óòàñ: (976 11) 311687; 318283, 318284; 331368
Fax: (976 11) 323248
Ý-øóóäàí: monnis@monnis.com

214 ÎÞÓÒÀÍ 2009


“ÕªÕѯËÄ ÝÐÄÝÑ” ÊÎÌÏÀÍÈÉÍ ÕÀÐÚßÀ
“ÕªÕѯËÄ ÑΨ˔ ÑÀÍ
Ñàíãèéí ýðõýì çîðèëãî íü Ìîíãîë òóóðãàòàí àðä
ò¿ìíèé àõ ä¿¿ãèéí íàéðàìäàëò õàðèëöààã óëàì
õºãæ¿¿ëæ òýäíèé ñî¸ë, óðëàã, áîëîâñðîëûí ¿éë
àæèëëàãààíä õºðºí㺠îðóóëàëò õèéõýä õóâü íýìýð
îðóóëàõ ÿâäàë ìºí.
Ýíýõ¿¿ ýðõýì çîðèëãîî õýðýãæ¿¿ëýõèéí òóëä:
- Ìîíãîë òóóðãàòàí àðä ò¿ìíèé ñî¸ë, óðëàã,
áîëîâñðîëûí õ¿ðýýí äýõ õàìòûí àæèëëàãààã øèíý
øàòàíä ãàðãàí õºãæ¿¿ëýõ;
- Ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýõ, òóðøëàãà ñîëèëöîõ àæëûã
òîãòìîëæóóëàí õýâøèë áîëãîõ;
- ÁÍÕÀÓ-ûí ªÌªÇÎ-û ìîíãîë èðãýäèéí ñî¸ë,
óðëàã, áîëîâñðîëûã äýýøë¿¿ëýõ, òýäíèé ñîíèðõëûã
õºõ¿¿ëýí äýìæèõ;
- Ìîíãîë óëñûí ñî¸ë, óðëàã, áîëîâñðîëûí õºãæèëä
“ÎÞÓÒÍÛ ÒÝÒÃÝËÝÔ ÕªÒªËÁªÐ
“Õºõ ñ¿ëä ýðäýñ” ÕÕÊ íü Ìîíãîë óëñûí èðãýäýä
îþóíû õºðºí㺠îðóóëàëò õèéõ çîðèëãîîð “Õºõ
Ñ¿ëä Ñî¸ë” ñàíã ñàíàà÷èëæ “Îþóòíû òýòãýëýã”
õºòºëáºðèéã áîëîâñðóóëàí èõ, äýýä ñóðãóóëèóäàä
ñóðàëöàæ áóé îþóòíóóäûã óðàìøóóëàõààð
øèéäâýðëýñýí áîëíî.
Õºòºëáºðèéí çîðèëãî íü Ìîíãîë óëñàä ºíäºð
áîëîâñðîë ìýäëýãòýé, ÷àäâàðëàã õ¿íèé íººö
á¿ðä¿¿ëýõýä ººðèéí õóâü íýìýð îðóóëàõ ÿâäàë
ìºí.
Íýã. Íèéòëýã ¿íäýñëýë
“Îþóòíû òýòãýëýã” õºòºëáºð 2007 îíû õè÷ýýëèéí
æèëýýñ ýõëýí õýðýãæèæ óëàìæëàë áîëîí ÿâàãäàíà.
Ìîíãîë óëñûí áîëîí ãàäààäûí èõ, äýýä ñóðãóóëüä
ñóðàëöàæ áóé îþóòàí, ìàãèñòðàíòóóäàä á¿òýí
æèëèéí ñóðãàëòûí òºëáºð îëãîíî. Õºòºëáºðò
õàìðàãäàõ îþóòíóóä ìàãàäëàí èòãýìæëýãäñýí èõ,
äýýä ñóðãóóëüä 3.2-ñ äýýø ãîë÷ ä¿íòýé ñóðàëöäàã
áîëîí ÅÁÑ-ã 3.0 ãîë÷ ä¿íòýé òºãñºæ èõ äýýä
ñóðãóóëüä ñóðàëöàõ ýðõýý àâñàí áîëîâ÷ ñàíõ¿¿ãèéí
÷àäâàðã¿éí óëìààñ ñóðãàëòûí òºëáºðºº òºëºõ
áîëîìæã¿é áîëñîí ýðäýì øèíæèëãýý ñóäàëãààíû
àðãà áàðèë ýçýìøèæ áóé îþóòàí áàéíà.
Õî¸ð. Òàâèãäàõ øààðäëàãà
- Ìîíãîë óëñûí èðãýí áàéõ.
- ¨ñ ñóðòàõóóíû áóðóó çóðøèëã¿é áàéõ.
- Ñóðãóóëü, õàìò îëíû äóíä íýð õ¿íäòýé áàéõ.
- Ìîíãîë óëñàä öààøèä òîãòâîðòîé àæèëëàæ
àìüäðàõ.
ÒªÐÈÉÍ ÑÀÍÃÈÉÍ ÇÝÝË, ÒÝÒÃÝËÝÃÒ ÕªÒªËÁªÐ,
ÁÓÖÀËÒÃ¯É ÒÓÑËÀÌÆÈÉÍ ÌÝÄÝÝËÝË
õºðºí㺠îðóóëàëò õèéæ ñàíõ¿¿ãèéí áîäèò òóñëàëöàà
¿ç¿¿ëýõ;
- Õî¸ð îðíû ýäèéí çàñàã, ñî¸ë, óðëàã, áîëîâñðîëûí
õàìòûí àæèëëàãààã õºãæ¿¿ëýõ õºòºëáºð
áîëîâñðóóëæ õýðýãæ¿¿ëýõ; Òóõàéëáàë îþóòíû
òýòãýëýãò õºòºëáºð, á¿òýýí áàéãóóëàëòûí ñàí,
ñî¸ë, óðëàã, øèíæëýõ óõààíû õàìòàðñàí ¿çýñãýëýí
ÿàðìàã, ýðäýì øèíæèëãýýíèé õóðàë, óóëçàëò,
ñåìèíàð, óðëàãèéí òîãëîëò çîõèîí áàéãóóëàõ ã.ì;
- Ìîíãîë òóóðãàòíû áîëîí áóñàä óëñ îðíóóäûí
èæèë òºñòýé áàéãóóëëàãàòàé õàìòðàí àæèëëàæ
àðäûí äèïëîìàòûí áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëýõ çýðýã
¿éë àæèëëàãààã ¿å øàòòàé àâ÷ ÿâóóëíà.
- ªðõèéí îðëîãîî ¿íýí çºâ òîäîðõîéëæ, çàñàã
çàõèðãààíû íýãæýýð áàòàëãààæóóëñàí áàéõ.
- Èðãýíèé áè÷èã áàðèìòûí ÿìàð íýã çºð÷èëã¿é
áàéõ.
Ãóðàâ. Á¿ðä¿¿ëýõ áàðèìò
- Àíêåò
- Õî¸ð õóâü öýýæ çóðàã / 3x4 õýìæýýòýé /
- ªìíºõ êóðñóóäûí ä¿íãèéí æàãñààëò /ãîë÷ ä¿íã
çààâàë áè÷ñýí áàéõ/
- ªðõèéí àì á¿ëèéí áîëîí îðëîãûí òîäîðõîéëîëò
/õîðîî õîðèíîîñ àâàõ/
- Ãýð á¿ëä àæèë õèéäýã ãèø¿¿äèéí öàëèíãèéí
òîäîðõîéëîëò, òýòãýâýð òýòãýìæ àâäàã áîë çîõèõ
áàéãóóëëàãèéí òîäîðõîéëîëò
- Õºòºëáºðò õàìðóóëàõûã õ¿ññýí ýðäìèéí çºâëºëèéí
áîëîí òýíõèìèéí ýðõëýã÷èéí òîäîðõîéëîëò
- Ýññý /ñýäýâ, ¿ãèéí òîîã çààãààã¿é áîëíî./
- ªðãºäºë
Ýðäýì øèíæèëãýýíèé õóðàëä èëòãýë òàâüñàí
á¿òýýëèéí æàãñààëò íü òýòãýëýãò õàìðàãäàõàä
ò¿ëõýö áîëíî.
Õºõñ¿ëä Ñî¸ë ñàí,
Ðîêìîí áþëäèíã-èéí /Unitel êîðïîðàöè
áàéðëàäàã/ 209 òîîò
Óòàñ / Ôàêñ: 7011-0053
È-Ìýéë: foundation@khuhsuld.mn
www. khuhsuld.mn
ÎÞÓÒÀÍ 2009 215
 OÞÓÒÍÛ ØÀÃÍÀË ÓÐÀÌØÓÓËÀË

2.3 OÞÓÒÍÛ ØÀÃÍÀË ÓÐÀÌØÓÓËÀË

Íèéãìèéí õàìãèéí îþóíëàã õýñýã õýìýýí õ¿íäëýãääýã îþóòíóóäûã

äýìæèõèéí òóëä Òºðèéí áîëîí ÒÁÁ, àæ àõóé íýãæ, êîìïàíè,
êîðïîðàöèóäûí ç¿ãýýñ îëîí òºðëèéí õºíãºëºëò, óðàìøóóëàë, øàãíàë,
¿éë÷èëãýýí¿¿äèéã ãàðãàñàí áàéíà. Áèä ýíý óäààä îþóòíû äýýä øàãíàë
îëãîõ æóðìûã á¿ðýí ýõýýð íü òîëèëóóëæ áàéíà.

ÌÎÍÃÎËÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ÄÝÝÄ ØÀÃÍÀË ÎËÃÎÕ ÆÓÐÀÌ

Íýã. Çîðèëãî Ãóðàâ. Øàãíàëûí òºðºë, áîëçîë

Ìîíãîë óëñûí øèëäýã èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü,
êîëëåæ, áóñàä áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæ áîëîí
çàõèðàë, áàãø, îþóòàí ñóðàëöàã÷, èðãýäèéã
àæëûí àìæèëò, á¿òýýë, íèéãýìä ã¿éöýòãýñýí
¿¿ðýã, áîëîâñðîëûí ñàëáàðò îðóóëñàí õóâü
íýìðýýð íü ¿íýëýí øàëãàðóóëæ Ìîíãîëûí
“Îþóòíû äýýä øàãíàë”-ð áàÿð ¸ñëîë, òýìëýãëýëò
îé, óëñûí áîëîí îëîí óëñûí ÷àíàðòàé àðãà
õýìæýýã òîõèîëäóóëàí øàãíàõàä ýíýõ¿¿ æóðìûã
áàðèìòàëíà.
Õî¸ð. Øàãíàëä òîäîðõîéëîõ õýëáýð, øàãíàõ
æóðàì
2.1. Ìîíãîëûí îþóòíû äýýä øàãíàëä äàðààõ
ñóáüåêò¿¿ä òîäîðõîéëîõ ýðõèéã ýäëýíý. ¯¿íä:
- Îþóòàí, ñóðàëöàã÷äûí àíõàí øàòíû áàéãóóëëàãà
/õîëáîî, òºâ, çºâëºë/
- Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ, ÌѯÒ, ÅÁÑ-
í çàõèðãàà
- Òºðèéí áîëîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà, àæ
àõóéí íýãæ¿¿ä
2.2. “Îþóòíû äýýä øàãíàë”-ð øàãíóóëàõààð
èð¿¿ëñýí ìàòåðèàëûã ÌÎÕ-íû ÿéöýòãýõ õîðîîíû
/öààøèä “ÃÕ” ãýõ/ õóðàëäààíààð õýëýëöýí, øàãíàõ
òóõàé òîãòîîëèéã ãàðãàíà.
2.3. Øàãíàëûí çàãâàðûã øèíý÷ëýõ, ººð÷ëºõ
ñàíàëûã ÌÎÕ-íû ÃÕ-íû õóðàëäààíààð õýëýëöýí,
áàòàëãààæóóëíà.
2.4. Øàãíàëä òîäîðõîéëñîí áàéãóóëëàãà ÌÓ-
í õóóëèéã óäèðäëàãà áîëãîí ìºíãºí ä¿íãýýð
òîîöîæ òîãòîîñîí òýìäýãòèéí õóðààìæèéã
õàðèóöàí ÌÎÕ-ä øèëæ¿¿ëíý.
2.5. Øàãíàëûí òýìäýãòèéí õóðààìæèéí ¿íýëãýý
íü òóõàéí øàãíàëûã ¿éëäâýðëýõýä øààðäàãäàæ
áóé çàðäëààñ èõã¿é áàéíà.
Ìîíãîëûí îþóòíû äýýä øàãíàë íü 7 òºðºëòýé
áàéíà.
¯¿íä:
3.1. “Áîëîâñðîëä õºðºí㺠îðóóëàã÷”
áàéãóóëëàãà ºðãºìæëºë
3.2. “Ñî¸í ãýãýýð¿¿ëýã÷” îäîí
3.3. Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ, ÌѯÒ,
ÅÁÑ-í “Øèëäýã çàõèðàë” ºðãºìæëºë
3.4.“Îþóòàí çàëóó÷óóäûí òºëºº” õ¿íäýò
ºðãºìæëºë
3.5. Îþóòíû àíõàí øàòíû “Øèëäýã áàéãóóëëàãà”
ºðãºìæëºë
3.6. “Ìàíëàéëàã÷ îþóòàí” ìåäàëü
3.7. “Èðýýä¿éí ìàíëàéëàã÷” ìåäàëü
3.1. “Áîëîâñðîëä õºðºí㺠îðóóëàã÷” áàéãóóëëàãà
ºðãºìæëºë
Ìîíãîë óëñûí áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààí,
òåõíèê, óðëàã, ñïîðòûí ñàëáàðûí õºãæèëä áîäèò
õóâü îðóóëæ, îþóòàí ñóðàëöàã÷äûí àâüÿàñ
÷àäâàð, ìýäëýã áîëîâñðîëûã äýýøë¿¿ëýõ ¿éëñýä
îþóí ñàíàà, ñàíõ¿¿ãèéí òàëààð áîäèò òóñëàëöàà
¿ç¿¿ëñýí èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ,
ÌѯÒ, ÅÁÑ áîëîí áóñàä áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí
íýãæèä ýíýõ¿¿ ºðãºìæëºëèéã îëãîíî.
Øàãíàëä íýð äýâøèãäýõ áàéãóóëëàãûí ìàòåðèàëûã
àæëûí 7 õîíîãèéí ºìíº ÌÎÕ-íû òºâ áàéðàíä
èð¿¿ëíý.
3.2. “Ñî¸í ãýãýýð¿¿ëýã÷” îäîí
Ìîíãîë óëñûí áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû
ñàëáàðò ¿íýòýé õóâü íýìýð îðóóëàí, ººðèéí
ýðäýì áîëîâñðîë, ìýäëýã ÷àäâàðàà õîé÷ ¿åäýý

216 ÎÞÓÒÀÍ 2009


çàëãàìæëóóëàí, òýäíèé èòãýë õ¿íäýòãýëèéã
õ¿ëýýñýí èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ,
ÌѯÒ, ÅÁÑ-èéí áàãø, ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýã÷äýä
ýíýõ¿¿ îäîíã îëãîíî.
Áîëçîë:
1. Øàãíàëä íýð äýâøèã÷ íü áîëîâñðîëûí
áàéãóóëëàãàä òàñðàëòã¿é 15-ààñ äîîøã¿é æèë
àæèëëàñàí áàéõ.
2. ¯å ¿åèéí îþóòàí, ñóðàëöàã÷äûí èòãýë,
õ¿íäýòãýëèéã õ¿ëýýí, àæèë õºäºëìºðººðºº
áóñäûãàà õîøóó÷ëàí, ¿ëãýð äóóðèàë áîëñîí áàéõ
3. Áàãøèëæ áàéãàà ìýðãýæëýýðýý ýðäìèéí çýðýã
öîëòîé áàéõ
4. Øàâü íàðààñ íü îëîí óëñûí áîëîí äîòîîäûí
øèíæ ÷àíàðòàé óðàëäààí, òýìöýýí, îëèìïèàä,
ñïàðòàêèàä, ýðäýì øèíæèëãýýíèé áóñàä àðãà
õýìæýýíä îðîëöîæ, áîäèò àìæèëò ¿ç¿¿ëñýí áàéõ.
/Øàâü íàðûí àìæèëòûã æàãñààëòààð èð¿¿ëýõ/
5. Áàãøèéí äýëãýðýíã¿é òàíèëöóóëãà
6. Òºðººñ áîëîí áóñàä áàéãóóëëàãààñ àâñàí
ãàâüÿà øàãíàëûí æàãñààëò
7. Äàíãààð áîëîí áóñàäòàé õàìòðàí òóóðâèñàí
ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèë, á¿òýýë, íèéòëýëèéí
òàíèëöóóëãà á¿õèé æàãñààëò
8. Ñóðãóóëèéí îþóòàí, ñóðàëöàã÷èä áîëîí
òýäãýýðèéã òºëººëñºí ººðèéí óäèðäëàãûí
áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààã áàéíãà äýìæèí,
áîäèò òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýí àæèëëàñàí áàéõ
Ñî¸í ãýãýýð¿¿ëýã÷ îäîíãîîð øàãíàãäàõ ñóðãàí
õ¿ì¿¿ëýã÷èéí òîäîðõîéëîëòûã øàãíàõ àðãà
õýìæýý çîõèîí áàéãóóëàãäàõ ºäðººñ àæëûí 7
õîíîãèéí ºìíº ÌÎÕ-íû òºâ áàéðàíä èð¿¿ëíý.
3.3. Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü êîëëåæ, ÌѯÒ,
ÅÁÑ-í “Øèëäýã çàõèðàë” ºðãºìæëºë
Ìîíãîë óëñàä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà
áîëîâñðîëûí á¿õ øàòíû áàéãóóëëàãûí ðåêòîð,
çàõèðàë, óäèðäëàãàä ýíýõ¿¿ õ¿íäýò ºðãºìæëºëèéã
îëãîíî.
Áîëçîë:
- Ñóðãóóëèéíõàà íýð õ¿íäèéã ºíäºðò ºðãºæ,
îëîí óëñûí ò¿âøèíä áîëîí äîòîîäîä ýçëýõ áàéð
ñóóðèéã áîäèòîîð òîäîðõîéëñîí áàéõ.
- Òºãñºã÷äèéí 60-80 õóâü íü àæëûí áàéðààð
õàíãàãäñàí áàéõ áóþó óëñ òºð, íèéãýì, ýäèéí
çàñàã, áèçíåñèéí ñàëáàðò ãàðãàæ áóé àìæèëò
OÞÓÒÍÛ ØÀÃÍÀË ÓÐÀÌØÓÓËÀË
- Òºãñºã÷人ñ ãàäààä, äîòîîäûí èõ, äýýä
ñóðãóóëüä ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëñýí, ýðäìèéí çýðýã
öîë õàìãààëñàí áàéäàë
- Îëîí óëñûí æèøèãò íèéöñýí õºãæëèéí ÷àäâàðëàã
ìåíåæìåíòèéã íýâòð¿¿ëýí, õýðýãæèëòèéã íü
õàíãàí, áîäèò àìæèëòàíä õ¿ðñýí áàéõ
- Ñóðãóóëèéí ìàòåðèàëëàã áààç, òîíîã òºõººðºìæ,
ýäèéí çàñãèéí õ¿÷èí ÷àäëûã áýõæ¿¿ëñýí áàéõ
- Ìýðãýæëèéí àíãè, òàíõèì, ëàáîðàòîðè,
äàäëàãûí áààç ñóóðèéã áýõæ¿¿ëýí, õàíãàëò,
¿éë÷èëãýýã ñòàíäàðòûí òºâøèíä íèéö¿¿ëñýí
áàéõ
- Ñóðàëöàã÷äàä ñýòãýë õàíàìæèéí áàòàëãààã
á¿ðýí îëãîñîí áàéäàë
- Ñóðãóóëèéí îþóòàí ñóðàëöàã÷äûí áàéãóóëëàãûí
¿éë àæèëëàãààã á¿õ òºâøèíä äýìæèí, òóñëàëöàà
¿ç¿¿ëæ àæèëëàñàí áàéõ
ªðãºìæëºëä íºð äýâøèã÷èéí ìàòåðèàëûã àæëûí
7 õîíîãèéí ºìíº ÌÎÕ-íû òºâ áàéðàíä èð¿¿ëíý.
3.4. “Îþóòàí çàëóó÷óóäûí òºëºº” õ¿íäýò
ºðãºìæëºë
ÌÓ-í áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí õºãæèëä áîëîí
îþóòàí, çàëóó÷óóäûí òºëººõ ¿éëñýä ¿íýòýé õóâü
íýìýð îðóóëæ, çàëóó÷óóäûí õºäºë㺺íä ãàð áèå
îðîëöîí ãàâüÿàò ¿¿ðýã ã¿éöýòãýñýí áèå õ¿íä
ÌÎÕ-íû Åðºíõèéëºã÷èéí ñàíàëààð ýíýõ¿¿ õ¿íäýò
ºðãºìæëºëèéã îëãîíî.
3.5. Îþóòíû àíõàí øàòíû “Øèëäýã áàéãóóëëàãà“
ºðãºìæëºë
Îþóòíû àøèã ñîíèðõîë, äóó õîîëîéã áîäèòîîð
èëýðõèéëæ, çºð÷èãäñºí ýðõèéã õóóëèéí õ¿ðýýíä
ñýðãýýí õàìãààëæ, òýäíèé àìæèëòòàé ñóðàëöàõ
íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëýõ çàìààð èòãýë õ¿íäýòãýëèéã
íü õ¿ëýýñýí îþóòíû õîëáîî, çºâëºëä ýíýõ¿¿
ºðãºìæëºëèéã îëãîíî.
Áîëçîë:
- Îþóòíû áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà íü îþóòíóóäûí
äóíäààñ àðä÷èëñàí õýëáýðýýð ñîíãîãäîí àæèëëàæ,
òýäíèé äýìæëýãèéã õ¿ëýýñýí áàéõ
- Ñóðãóóëèéí Óäèðäàõ çºâëºëèéí ãèø¿¿í îþóòàí
íü îþóòíû íèéòëýã áîëîí õóâèéí ýðõ àøèã, äóó
õîîëîéã ÷àäâàðëàãààð èëýðõèéëýí, òºëººëºí
õàìãààëàã÷èéí ¿¿ðãèéã áîäèòîîð ã¿éöýòãýñýí
áàéõ
- Ñóðãóóëèéí çàõèðãààíû áîëîí Ìîíãîëûí
îþóòíû õîëáîîíû òºëºâëºãººò àæëóóäûã ¿ð
ÎÞÓÒÀÍ 2009 217
 OÞÓÒÍÛ ØÀÃÍÀË ÓÐÀÌØÓÓËÀË

ä¿íòýéãýýð çîõèîí áàéãóóëæ, îþóòíóóäûí äóíä èð¿¿ëýõ/

óðëàã, ñïîðò, ýðäýì øèíæèëãýýíèé îëîí òºðºëò
- Îþóòíû áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíä èäýâõ
àðãà õýìæýýã àìæèëòòàé õýðýãæ¿¿ëæ, ¿ð ä¿íä
ñàíàà÷èëãàòàé îðîëöîæ, áóñäûãàà õîøóó÷ëàí
õ¿ðñýí áàéõ
ìàíëàéëñàí áàéõ
- Ñóðãóóëèéí îþóòíóóäûã ÷ºëººò öàãààð íü
- Ñóðãóóëèéí çàõèðãààíààñ àëáàí ¸ñîîð
õºäºëìºð ýðõë¿¿ëýõ áîëîìæîîð õàíãàí,
òîäîðõîéëñîí òîäîðõîéëîëò
ñóðàëöàã÷äûí òîîíîîñ õàìààðàí æèëä 50-ààñ
äîîøã¿é îþóòíûã àæëûí áàéðòàé áîëãîñîí áàéõ - 1 õóâü öýýæ çóðàã

- Îþóòíû õºíãºëºëòèéí ñ¿ëæýýã ñóðãóóëü äýýðýý Øàãíàëä íýð äýâøèã÷èéí ìàòåðèàëûã àæëûí 5
íýâòð¿¿ëæ, ñóðãóóëèéí îéð îð÷ìûí ¿éë÷èëãýý / õîíîãèéí ºìíº ÌÎÕ-íû òºâ áàéðàíä èð¿¿ëñýí
öàéíû ãàçàð, èíòåðíýò, êàôå, çóðàã÷èí ãýõ ìýò/- áàéíà.
èé öýã¿¿äèéã ñ¿ëæýýíä õàìðóóëàõ àðãà õýìæýýã
àâñàí áàéõ 3.7.“Èðýýä¿éí
ìàíëàéëàã÷” ìåäàëü
- Îþóòíóóäûã ºäºð òóòìûí íýí øààðäëàãàòàé
ìýäýýëëýýð áàéíãà õàíãàæ, òýäíèé ñàíàë, Åðºíõèé áîëîâñðîëûí
õ¿ñýëòèéã ¿éë àæèëëàãààíäàà òóñãàñàí áàéõ. ñóðãóóëüä òàñðàëòã¿é “À”
ä¿íòýé ñóðàëöàí, óëñûí áîëîí
- Îþóòíóóäûã áóñàä ñóðãóóëü, áàéãóóëëàãóóäààñ îëîí óëñûí ÷àíàðòàé óðàëäààí
çîõèîí áàéãóóëäàã íèéòèéã õàìàðñàí õºäºëìºð òýìöýýíä ºíäºð àìæèëò
áîëîí óðëàã, ñïîðò, ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèëä ãàðãàñàí ñóðàã÷èéã ýíýõ¿¿
èäýâõòýé îðîëöóóëæ, çîõèõ àìæèëòàíä õ¿ðñýí ìåäàëèàð øàãíàíà.
áàéõ.
Áîëçîë:
Øàãíàëä íýð äýâøñýí áàéãóóëëàãûí ìàòåðèàëûã
àæëûí 7 õîíîãèéí ºìíº ÌÎÕ-íû òºâ áàéðàíä - Òîäîðõîéëîã÷ íü ÅÁÑ-èéí 8-10-ð àíãèéí ñóðàã÷
èð¿¿ëíý. áàéõ áºãººä òàñîàëòã¿é À ¿íýëãýýòýé ñóðàëöñàí
áàéõ /ä¿íãèéí æàãñààëòûã òîâ÷ëîí èð¿¿ëýõ/
3.6. “Ìàíëàéëàã÷ îþóòàí” ìåäàëü - Áàãø, ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýã÷äèéí èòãýëèéã
õ¿ëýýñýí áàéõ
Íèéãýì, óëñ òºð, ýäèéí çàñàã, ñïîðò, ñî¸ë
- Öýýæ çóðàã 1 õóâü /3*4/
óðëàãèéí áîëîí áóñàä øèíæëýõ óõààíû
- Ñóðãóóëèéí ñóðàã÷äûã õîøóó÷ëàí ìàíëàéëñàí,
ñàëáàðò ñóðàëöàõ õóãàöààíäàà áîäèò àìæèëò
óäèðäàõ àâüÿàñòàé áàéõ
ãàðãàí, áóñäûãàà ìàíëàéëñàí îþóòàí, îþóòíû
- Îþóíû áîëîí óðëàã, ñïîðòûí ãîö àâüÿàñòàé
áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà, èäýâõòýí ãèø¿¿äèéã
áºãººä áîäèò àìæèëò, ¿ð ä¿íä õ¿ðñýí áàéõ /àâñàí
ýíýõ¿¿ ìåäàëèàð øàãíàíà.
øàãíàëóóäûí æàãñààëòûã èð¿¿ëýõ/
Áîëçîë: - Îëîí íèéòèéí àæèëä èäýâõòýé õàìðàãäàí
îðîëöäîã, ñàíàà÷èëãàòàé áàéõ /ñîíãóóëüò ¿¿ðýã
- Ìýðãýæëýýðýý 3 áóþó
õ¿ëýýñýí áàéæ áîëíî/
ò¿¿íýýñ äýýø óëèðàë äàðààëàí
Ìàòåðèàëûã àæëûí 5 õîíîãèéí ºìíº ÌÎÕ-íû
À ¿íýëãýýòýé ñóðàëöñàí áàéõ/
òºâ áàéðàíä èð¿¿ëíý.
ä¿íãèéí æàãñààëòûã èð¿¿ëýõ/
3.8. “Îþóòíû ýðäýì øèíæèëãýýíèé øèëäýã
- Îþóòàí çàëóó÷óóäûí èäýâõ,
á¿òýýëä” ìåäàëü
ñàíàà÷ëàãûã ºðí¿¿ëýí, íèéãýì,
õ¿ì¿¿íëèãèéí ñàëáàðûí
õºãæèëä ººðèéí áîäèò õóâü
íýìðèéã îðóóëñàí áàéõ
- Ñóðàëöàæ áàéãàà ìýðãýæëèéí ÷èãëýëýýðýý
ýðäýì øèíæèëãýý-ñóäàëãààíû àæèë á¿òýýñýí, óã
àæèë íü áîäèò àìæèëòàíä õ¿ðñýí /Á¿òýýëèéí íýð,
àâñàí øàãíàëûí æàãñààëòûã èð¿¿ëýõ/
- Áèå äààñàí óðëàãèéí á¿òýýë, íîì, íèéòëýë áè÷èæ
õýâë¿¿ëñýí áàéæ áîëíî. /õóóëáàð, òàíèëöóóëãûã

218 ÎÞÓÒÀÍ 2009


ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÅЪÍÕÈÉ˪Ã×ÈÉÍ ÍÝÐÝÌÆÈÒ 2009-2010 ÎÍÛ
ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÆÈËÈÉÍ ØÈËÄÝà ÎÞÓÒÀÍ ØÀËÃÀÐÓÓËÀÕ ÁÎËÇÎË
Íýã. Íèéòëýã ¿íäýñëýë
“2009-2010 îíû õè÷ýýëèéí æèëèéí øèëäýã
îþóòàí”-ûã èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèéí
ñóðàëöàã÷äûí èäýâõ, ñàíàà÷èëãûã ºðí¿¿ëýí
ñóðëàãûí ºíäºð àìæèëò ãàðãàñàí, ¿éë
àæèëëàãààãààðàà áóñäàä ¿ëãýð æèøýý ¿ç¿¿ëñýí
áàéäëûã õàðãàëçàí Ìîíãîëûí Îþóòíû
Ýðõèéí ªäðèéã òîõèîëäóóëàí Ìîíãîë óëñûí
åðºíõèéëºã÷èéí Òàìãûí ãàçàð, Ìîíãîëûí
Îþóòíû Õîëáîîíîîñ “Øèëäýã îþóòàí”
øàëãàðóóëæ, Åðºíõèéëºã÷èéí íýðýìæèò
øàãíàëààð óðàìøóóëàõàä ýíýõ¿¿ áîëçëûí
çîðèëãî îðøèíî.
Õî¸ð. Øàëãàðóóëàõ áîëçîë
“Øèëäýã îþóòàí” íü äàðààõ áîëçëûã õàíãàñàí
áàéíà.
1. Òóõàéí îþóòàí íü ãóðàâ áóþó ò¿¿íýýñ äýýø
óëèðàë äàðààëàí “À” ¿íýëãýýòýé ñóðàëöñàí;
2. Ýðäýì øèíæèëãýý, ñóäàëãààíû àæèëä èäýâõòýé
îðîëöîí, ýðäýì øèíæèëãýýíèé õóðàëä èëòãýë
òàâüæ, õýâëýëä ºã¿¿ëýë íèéòë¿¿ëñýí;
3. Õàìò îëíû äóíä íýð õ¿íäòýé, óäèðäàí çîõèîí
áàéãóóëàõ óð ÷àäâàðòàé, îþóòíû áàéãóóëëàãûí
àæèëä èäýâõ ñàíàà÷èëãàòàé îðîëöîí òîäîðõîé
àæèë çîõèîæ, ¿ð ä¿íä õ¿ðñýí;
4. ªºðºº ìàíëàéëàí áóñäàä ¿ëãýð äóóðèàë ¿ç¿¿ëæ
óðëàã, ñïîðòûí áîëîí áóñàä àðãà õýìæýýíä
èäýâõòýé îðîëöñîí, çîõèîí áàéãóóëñàí;
5. ÌÎÕ-íû òºëºâëºãººò àæëûí õ¿ðýýíä
ñóðãóóëèéíõàà îíöëîãò òóëãóóðëàñàí òîäîðõîé
àæëóóäûã çîõèîí áàéãóóëæ, ¿ð ä¿íä õ¿ðñýí;
OÞÓÒÍÛ ØÀÃÍÀË ÓÐÀÌØÓÓËÀË
Ãóðàâ. Øàëãàðóóëàëò
1. Ñóðãóóëèéí çàõèðãàà, îþóòíû àíõàí øàòíû
áàéãóóëëàãà õàìòðàí äýýðõ áîëçëûã õàíãàñàí
íýã îþóòíûã ñóðãóóëèàñàà øàëãàðóóëàí äîîðõ
ìàòåðèàëûã 2010 îíû ....-ð ñàðûí ....-íû äîòîð
ÌÎÕ-íû ÿéöýòãýõ õîðîîíû íýð äýýð èð¿¿ëíý.
2. “Øèëäýã îþóòàí”-û àíêåòèéã õàâñðàëòûí äàãóó
áºãëºí èð¿¿ëæ äîîðõ ìàòåðèàëûã á¿ðä¿¿ëñýí
áàéíà. ¯¿íä:
- Óëèðàë, õè÷ýýë á¿ðýýð áàòàëãààæóóëñàí
ñóðëàãûí ä¿íãèéí õóóëáàð
- Íèéòë¿¿ëñýí ìàòåðèàëûí ýõ õóâü, õýâëýëèéí
íýð, îí, ñàðààð õóóäñûã çààñàí áóþó ò¿¿íèéã
áàòàëãààæóóëàõ áàðèìò
- Ýíýõ¿¿ áîëçëûí 3, 4, 5 äóãààð çààëòûí äàãóó
ãàðãàñàí ñóðãóóëèéí òîäîðõîéëîëò;
3. Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí òàìãûí ãàçàð,
ÌÎÕ-íû ÿéöýòãýõ õîðîîíîîñ áàéãóóëàãäñàí
“Øèëäýã îþóòàí” øàëãàðóóëàõ àæëûí õýñýã
ýíýõ¿¿ æóðìûã óäèðäëàãà áîëãîí æóðàìä çààñàí
áîëçëûã õàíãàñàí ãóðâàí îþóòíû ìàòåðèàëä
¿íäýñëýí “Øèëäýã îþóòàí”-ààð øàëãàðóóëàí ä¿íã
2010 îíû .... äóãààð ñàðûí ....-íû ºäºð íèéòýä
ìýäýýëíý.
4. Øèëäýã îþóòàíä “ªðãºìæëºë” õ¿ðòýýæ,
ìºíãºí øàãíàë, Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí
íýðýìæèò øàãíàëààð óðàìøóóëíà.
Øàëãàðóóëàõ ÷èãëýë¿¿ä :
1. Ýðäìèéí ñàëáàð - 1 îþóòàí
2. Îëîí íèéòèéí - 1 îþóòàí
3. Óðëàã, ñïîðòûí ñàëáàð – 1 îþóòàí
4. ÌѯÒ-èéí øèëäýã ñóðàëöàã÷
Õàðèëöàõ óòàñ: 70115111
ÎÞÓÒÀÍ 2009 219
 ÌÎÍÃÎËÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ÕÎËÁÎÎ
2.5 ÌÎÍÃÎËÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ÕÎËÁÎÎ
Ýíýõ¿¿ õýñýãò îþóòàí òàíû ýðõ àøãèéã õàìãààëàí òàíû õºãæëèéí òºëºº
àæèëëàäàã Ìîíãîëûí îþóòíû õîëáîîíû ìýäýýëëèéã òàíä õ¿ðãýæ áàéíà.Ñóð
ìýä ÷àä ãýñýí ñóðãààëü çàð÷èì íü ººð õýíèéõ÷ áóñ îþóòíûõ.
ÌÎÍÃÎËÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ÕªÄªËêªÍÈÉ Ò¯¯Õ
Ìîíãîëûí áîëîâñðîëûí òîãòîëöîî íü äóíäàä ¿åýñ
óëàìæëàãäàí èðýõäýý òóõàéëñàí ñóðãóóëü, õèøèãòíèé
äîòîðõ ñóðãàëò, îðäíû áóþó ãýðèéí ñóðãàëò ãýñýí
ãóðâàí ¿íäñýí õýëáýðýýð óëàìæëàãäæýý. ×èíãèñ õààí
áîëîí ò¿¿íèé óãñàà çàëãàìæëàã÷èä áîëîâñðîëûã
òºðèéí áîäëîãûí õýìæýýíä çàëãàìæëóóëàí
òàñðàëòã¿é õºãæ¿¿ëæ áàéñíààñ ªãºäýé õààí 1233
îíä ßíüæèí õîòíîî Èõ Ìîíãîë óëñûí õºâã¿¿äèéí
ñóðãóóëèéã áàéãóóëàí àíõíû ìîíãîë 18 ñóðàã÷èéã
èëãýýí ñóðàëöóóëñàí áàéíà. Ýíý íü òºðèéí
ç¿ãýýñ íýãäìýë çîõèîí áàéãóóëàëòòàéãààð ñóðãàæ
áàéñàí õóó÷èí óëàìæëàëûí õýëáýð õàäãàëàãäñààð
áàéãààãèéí èëýðõèéëýë þì.
Ýíý ¿åýñ ñóðàëöàã÷ áóþó îþóíòíû òóõàé àëáàí ¸ñíû
çîõèîí áàéãóóëàãäñàí ñóðãóóëèéí ñóóðü òàâèãäàæ
áàéñàí áºãººä ¿¿íòýé çýðýãöýí òýäãýýðèéí ýäëýõ
ýðõèéí òóõàé îéëãîëò ãàð÷ èðñýí íü òîäîðõîé.
Ãýâ÷ òóõàéí ¿åèéí îí öàã, íèéãìèéí õàðèëöààíààñ
øàëòãààëàí ýðõ àøãèéã íü àëáàí ¸ñîîð õýëáýðø¿¿ëýí
õàìãààëàõ òóõàé àñóóäàë áàéãààã¿é ÷ òýäãýýð
ñóðàëöàã÷èä íü óã óëñûí èðýýä¿éä íýí øààðäëàãàòàé
ãýäãèéã á¿õ øàòàíäàà ìýäðýí òîãòîîñîí ä¿ðìýýñ
ãàäóóð áàéäëààð ýðõ
Ìîíãîëûí îþóòíû õºäºë㺺íèé ò¿¿õ àøèãò íü
íºëººëºõèéã öýýðëýí, õîðèãëîæ áàéñàí íü ò¿¿õíýý
áè÷ýýñòýé áàéäàã.
ªºðººð õýëáýë ýíý íü îþóòíû áàéãóóëëàãûí ¿¿ðãèéã
“Ñóðàëöàã÷èéí ä¿ðýìæñýí ýðõ àøèã” ¿¿ññýí ¿åòýé
õîëáîí òàéëáàðëàæ áîëîõ þìàà.
Óëìààð áîëîâñðîëûí òîãòîëöîî ìààíü õºãæëèéí
îëîí ìÿíãàí æèëèéí í¿¿ðèéã ¿çýæ áîëîâñðîíãóé
áîëñîîð ÌÓ-í íèéñëýë Óëààíáààòàð õîòîä ìàíàé
îðíû õàìãèéí àíõíû äýýä ñóðãóóëü áîëîõ Óëñûí
Óíèâåðñèòåòèéã ``Èõ ñóðãóóëèéã çîî òåõíèê, áàãø,
õ¿íèé ýì÷èéí 3 ñàëáàðòàéãààð, Àðäûã Ãýãýýð¿¿ëýõ
ßàìíû õàðüÿàíä áàéãóóëàõ, èõ ñóðãóóëèéí õè÷ýýëèéã
1941-9-1 ºäºð íýýõ``-ýýð òîãòîîæýý. Èõ ñóðãóóëèéã
íýýõèéí òóëä áýëòãýë êóðñûã îäîîãèéí íýãä¿ãýýð
10 æèëèéí ñóðãóóëü äýýð 17 õ¿íèé á¿ðýëäýõ¿¿íòýé
áàéãóóëàí îðîéãîîð õè÷ýýëë¿¿ëæýý.
Èíãýýä àëáàí ¸ñîîð äýýä áîëîâñðîëòîé áîëîâñîí
õ¿÷íèéã ýõ îðîíäîî áýëòãýõ áîäèò àëõàì õèéãäýæ,
òýíä ñóðàëöàã÷ îþóòíóóäûí ñàíàà÷èëãààð 1942
îíû 10 äóãààð ñàðûí 5-íä øóóä íýðëýñýí óòãààðàà
àíõíû “Îþóòíû çºâëºë” áàéãóóëàãäñàí ò¿¿õòýé.
220 ÎÞÓÒÀÍ 2009
Óëìààð ÌÕÇÝ-èéí Òºâ Õîðîîíû ñóðãóóëü ïèîíåð,
îþóòàí çàëóó÷óóäûí õýëòñýýñ äýýä ñóðãóóëü,
òåõíèêóì, îþóòíóóäûí ñóðëàãà õ¿ì¿¿æëèéí àæëûã
ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîð ÌÎÕ-ã ÌÇÕÝ-èéí ÒÕ-íû
äýðãýä áàéãóóëæýý. ÌÕÇÝ-èéí ÒÕ-íû òîâ÷îîíû
õóðëûí 1961 îíû 3-ð ñàðûí 25-íû ºäðèéí 15/122
òîîò òîãòîîëîîð Ìîíãîëûí îþóòíû õîëáîîíû
áàãà õóðëûã 1961 îíû 3-ð ñàðûí 31-íèé ºäºð
õóðàëäóóëæ Ìîíãîëûí îþóòíû õîëáîîíû äàðãààð
×.Î÷èðáàëûã òîìèëæýý.
1942 îíîîñ 1990 îí õ¿ðòýëõ õóãàöààíä îþóòíû
áàéãóóëëàãóóä íü òîìèëãîîíû ¿íäñýí äýýð
àæèëëàäàã, ñîöèàëèñò òºðèéí çàðèì ÷èã ¿¿ðãèéã
øóóä õàðèóöàí õýðýãæ¿¿ëäýã, ¿çýë ñóðòàëæñàí
õýëáýðýýð àæèëëàæ áàéñàí íü ìºí ë òóõàéí ¿åèéí
íèéãìèéí òîãòîëöîîòîé õîëáîîòîé.
Òóõàéí ¿åèéí îþóòíû áàéãóóëëàãûí àæëûí öàð
õ¿ðýýã õàðóóëàõ çîðèëãîîð 1966 îíä ÌÎÕ-íû
òýðã¿¿ëýã÷äýýñ õèéñýí àæëûã äîð òîéìëîí àâàâ.
- ``Îþóòíû ñî¸ë÷ íºõºðëºë``-¿¿äèéã õàðèóöàõ òóñãàé
êîìèññûã ÌÎÕ-íû òýðã¿¿ëýã÷ ãèø¿¿í Ý.Äîíãèíäîî
òýðã¿¿òýé 9 õ¿íèé á¿ðýëäýõ¿¿íòýé áàéãóóëàõ,
- Ñî¸ë÷ íºõºðëºë¿¿äýä öîë ìàíäàò îëãîõ,
- Îðîñ õýëèéã õóðäàí õóãàöààíä ñóðàõ àÿíûã çîõèîí
áàéãóóëàõ, ñàéí îþóòíûã 7 õîíîãèéí àìðàëòûí
ýðõýýð øàãíàõ
- ̺í óðãàö õóðààëò áîëîí îëíûã õàìàðñàí
õºäºëìºðò îþóòíûã îðîëöóóëàõ çýðýã àæëóóäûã
õèéäýã áàéæýý.
1990 îíû 12 äóãààð ñàðûí 02-íä Ìîíãîëûí
îþóòíû õîëáîîíû III ÷óóëãàí Óëààíáààòàð õîòíîî
çîõèîí áàéãóóëàãäàæ, ÷óóëãàíààð áèå äààñàí,
õýíýýñ ÷ õàðààò áóñ àæèëëàäàã, îþóòíû ýðõ àøãèéã
õàìãààëàã÷, îþóòíû òºðèéí áóñ òºâ áàéãóóëëàãà
áîëîõèéã òîäîðõîéëñîí. Õàðèí ºíººäðèéí ÌÎÕ
íü 2001 îíû 05-ð ñàðààñ øèíý÷ëýãäýí çîõèîí
áàéãóóëàãäàæ îþóòíóóäûíõàà íèéãìèéí õàìãààëëûã
á¿ðä¿¿ëýí ñàéæðóóëàõ, òýäýíä ¿ç¿¿ëýõ õºíãºëºëòèéã
îëîí óëñûí îþóòíû æèøãèéí äàãóó ýäë¿¿ëýõ òàëààð
ñàíàà÷èëãàòàé àæèëëàæ õýðýãæ¿¿ëýõ, îþóòíóóäûã
îëîí óëñûí òºâøèíä õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí
÷àäâàðëàã áîëîâñîí õ¿÷èí áîëãîí òºëºâø¿¿ëýõ
÷èãëýëýýð àìëàëò àâàí “2005-2010 îíä õýðýãæ¿¿ëýõ
Ìîíãîëûí îþóòíû õºãæëèéí õºòºëáºð”-èéí äàãóó
àæëàà òºëºâëºí õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.

ÌÎÍÃÎËÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ÕÎËÁÎÎÍÛ
ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ
ÌÎÕ íü 1942 îíû 10 äóãààð ñàðûí 05-íû ºäºð
áàéãóóëàãäñàí áºãººä 1990 îíîîñ áèå äààñàí
òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãûí ñòàòóñòàé áîëîí óëñûí
á¿ðòãýëä á¿ðòã¿¿ëñýí.
ÌÎÕ íü øèíý çóóíä áàðèìòëàõ áîäëîãî, ¿éë
àæèëëàãààíû ÷èãëýëýý “Îþóòíû õºãæëèéí
õºòºëáºð”-í äàãóó òîäîðõîéëæ, äýýä áîëîâñðîëûí
ñàëáàðûí õàðèëöààíä õàìòûí àæèëëàãàà, õÿíàëòûí
¿¿ðãèéã áîäèòîîð ã¿éöýòãýõ ÷àäâàðòàé, ýðõ àøãèéã
õàìãààëàã÷ ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãà áîëîí õºãæèõ
ñòðàòåãè òºëºâëºëòèéã äýâø¿¿ëñýí.
ÌÎÕ íü á¿ðýëäýõ¿¿íäýý îäîîãîîð 151 èõ
ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ, ÌѯҺ⿿äèéí
îþóòàí, ñóðàëöàã÷äûí àíõàí øàòíû áàéãóóëëàãà,
áèå äààñàí ÷èãëýëèéí 180 ãàðóé áàéãóóëëàãûã
íýãòãýí ¿íäýñíèé õýìæýýíä íèéãìèéí á¿õèé
ë ñàëáàð, íýãæ, ÷èãëýë, äàâõàðãà ðóó õàíäñàí
òºâëºðñºí áîëîí áîëîâñðîë, õ¿ì¿¿íëýã, á¿òýýí
áàéãóóëàëòûí àæëóóäûã ã¿éöýòãýæ áàéíà.
Çîõèîí áàéãóóëäàã ¿éë àæèëëàãààíóóä:
- “Îþóòíû Õºãæëèéí ñàí”-ãààñ òýòãýëýã îëãîõ
õºòºëáºð
- “Øèíý çóóíû Ìîíãîë îðîí” ñýäýâò ýðäýì
øèíæèëãýýíèé öóâðàë áàãà õóðàë
- Îþóòíû íýðýìæèò ãóäàìæ, òàëáàé áîëîí
îþóòíû õîòõîíû À, Á á¿ñèéí òºëºâëºëò, á¿òýýí
áàéãóóëàëò, çîõèöóóëàëò
- Îþóòíû ýðäýì ñîëèëöîîíû òºâèéí ¿éë
àæèëëàãàà
- “Îþóòàí” ýð¿¿ë ìýíäèéí òºâèéí ¿éë
àæèëëàãàà
- Îþóòíû õºäºëìºðèéí áèðæèéí ¿éë
àæèëëàãàà
- Îþóòàíä òºðººñ ¿ç¿¿ëæ áóé àâòî òýýâðèéí
õºíãºëºëòèéí ñ¿ëæýý /Îðîí íóòãèéí õºíãºëºëò,
õîò õîîðîíäûí õºíãºëºëò/
- Îþóòíû îþóíû á¿òýýë, ñóäàëãààíû àæëûã
äýìæèõ äýä õºòºëáºð
- Îþóòíû “Á¿òýýë÷ õºäºëìºðèéí àÿí” öóâðàë
õºòºëáºð
- “Îþóòíû Âèçà, Ìàýñòðî êàðò”-ûí ¿íäýñíèé
ñ¿ëæýý òºñºë /Ãîëîìò áàíê/
- Îëîí óëñûí îþóòíû õºíãºëºëòèéí “ISIC”
ÌÎÍÃÎËÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ÕÎËÁÎÎ
êàðòûí ¿éë÷èëãýý
- “Ìîíãîëûí îþóòíû äýýä øàãíàë îëãîõ æóðàì”-
ûí õýðýãæèëò
- Äýëõèéí Ìîíãîë òóóðãàòàí îþóòàí çàëóó÷óóäûí
èõ íààäàì, ÷óóëãà óóëçàëò /2 æèëä íýã óäàà/
- “Îþóòíû õàâàð” óðëàã, ñïîðò, ýðäìèéí èõ
íààäàì
- “Îþóòíû æèæèã äóíä ¿éëäâýðëýëèéã äýìæèõ
çýýëèéí õºòºëáºð”
- Èõ, äýýä ñóðãóóëèéí àòòåñòàò÷ëàë, øàëãàëò
- “Îþóòíû Íàìàð” ñïîðò, óðëàãèéí èõ íààäàì
- “Ìîíãîëûí Îþóòàí Ìèññ” òýìöýýí /2 æèë
òóòàìä 1 óäàà/
- Ìîíãîëûí Îþóòíû “Õàðøèéí òºâ íààäàì”
Òýìäýãëýëò ºäð¿¿ä:
- 10-ð ñàðûí 05-í Ìîíãîëûí Îþóòíû ºäºð
- 11-ð ñàðûí 17-í Îëîí Óëñûí Îþóòíû ýðõèéí ºäºð
- 03-ð ñàðûí 04-í Ìîíãîëûí Îþóòíû ýðõèéí ºäºð
ÌÎÕ-íü Ìîíãîë Óëñûí òºðèéí áîëîí òºðèéí
áóñ á¿õèé ë áàéãóóëëàãóóäààñ õàìãèéí àíõ áóþó
1945 îíä ͯÁ-ûí ãèø¿¿íèé ñòàòóñòàé Îëîí óëñûí
Îþóòíû õîëáîîíû æèíõýíý ãèø¿¿íýýð ýëññýí.
Ãèø¿¿í÷ëýë:
Ø Îëîí óëñûí îþóòíû õîëáîî
Ø Í¯Á-ûí ÇÇÕîðîî
Ø Îëîí óëñûí îþóòíû ñïîðòûí õîëáîî
Ø Àçèéí îþóòíû õîëáîî
Ø Àçèéí îþóòíû ìýäýýëëèéí òºâ
Ø Îëîí óëñûí îþóòíû àÿëàë æóóë÷ëàëûí õîëáîî
Ø Òºâ Àçèéí îþóòíû õîëáîî
Ìîíãîëûí Îþóòíû Õîëáîî /ÒÁÁ/,
Óëààíáààòàð õîò, Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðýã,
ͯÁ-ûí ãóäàìæ
6-ð õîðîî. Áàãà òîéðóóãûí 34-01
Óòàñ: 70115111, 7011 1143
Ôàêñ: 976-11-7011 0775
È-ìýéë: info@student.org.mn
Âåéá ñàéò: www.student.org.mn
ÎÞÓÒÀÍ 2009 221
 ÌÎÍÃÎËÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ÕÎËÁÎÎ
ÎËÎÍ ÓËÑÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ÕÎËÁÎÎÍÛ ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ
Æèë á¿ð ìîíãîëûí îþóòàí çàëóóñ Îëîí óëñûí
îþóòíû ýðõèéí ºäðèéã òýìäýãëýí ºíãºð¿¿ëäýã
æóðàìòàé. Èéìä ýíýõ¿¿ ºäðèéí òàëààðõè ìýäýýëëèéã
ýíýõ¿¿ íîìîîðîî äàìæóóëàí õ¿ðãýæ áàéíà.
Íàöèçìûí ýñðýã îþóòíû õºäºë㺺í áàéãóóëàãäàí
1936 îíû 11 ä¿ãýýð ñàðûí 17-íû ºäºð Ïðàãà
õîòûí ãóäàìæèíä ýñýðã¿¿öëèéí õºäºë㺺í
ºðí¿¿ëñýí þì.
1941 îíû 11 ä¿ãýýð ñàðûí 17-íä Ëîíäîí äàõü Îëîí
Óëñûí Îþóòíû Êîíñóëààñ Îëîí Óëñûí Îþóòíû
ºäðèéã çàðëàí òóíõàãëàñàí áàéíà. Èíãýñíýýð
Îëîí Óëñûí Îþóòíû Õîëáîî áèé áîëîõ ýõëýë
òàâèãäñàí þì. Òýä õýçýý ÷ íàöèçìûí õ¿÷èéðõèéëýë,
ò¿ðýìãèéëëèéã óìàðòàõ ¸ñã¿é ãýæ ¿çäýã.
Íàöèçì, ôàøèçìûã ýñýðã¿¿öýí áèäíýýñ ºìíº
òýìöýæ áàéñàí õ¿ì¿¿ñèéí ÷èí çîðèã, ò¿¿íèé à÷
õîëáîãäîëûã òàíèóëàõ ¿¿äíýýñ æèë á¿ðèéí 11
ä¿ãýýð ñàðûí 17-íû ºäðèéã Îëîí Óëñûí Îþóòíû
Õîëáîî /Union of International Student’s/-íîîñ
“Îëîí Óëñûí Îþóòíû ýðõèéí ºäºð” áîëãîí
òýìäýãëýæ áàéõ óëàìæëàëûã áèé áîëãîñîí áàéíà.
Îëîí Óëñûí Îþóòíû Õîëáîî íü ººðèéí ¿íäñýí
çîðèëãîî àëèâàà òºðëèéí õàâ÷ëàãà, äàðëàëûí
ýñðýã òóóøòàé òýìöýõýä ÷èãë¿¿ëæ èðñýí þì.
ßäóóðàë, õîîñðîëîîñ ñàëàõ, Ýìýãòýé÷¿¿äèéí
ýðõèéã õàìãààëàõ, ¿íäýñòýí¿¿ä çýðýãöýí îðøèæ,
òàñðàëòã¿é õºãæèõ, àðä÷èëëûí òºëººõ òýìöëèéí
ãîë öºì íü áîëîâñðîë õýìýýí ¿çýæ, á¿õ íèéòèéí
áîëîâñðîëûã ýíýõ¿¿ ¿éë àæèëëàãààíû íýãýýõýí
õýñýã õýìýýí ¿çýæ áàéâ.
21-ð çóóíû áîñãîí äýýð, 1997 îíû 11 ä¿ãýýð
ñàðûí 17-íû ºäðèéí áàÿðûí ¿åýð ÷ ¿íäñýðõýõ,
àðüñ ºí㺺ð ÿëãàâàðëàõ, øàøèí õîîðîíäûí
çºð÷èë, óãñààòíû çºð÷èë, ÿäóóðàë áàéñààð
áàéñàí þì. Òóõàéëáàë ͯÁ-èéí õºãæëèéí
õºòºëáºð/UNDP/-èéí òóñ æèëèéí èëòãýëä ýíý
òóõàé äóðäàõäàà ºäºðò íýã äîëëàðûí îðëîãîòîé
õ¿ì¿¿ñèéí òîî 100 ñàÿàñ 1.3 òýðáóì áîëîí ºññºí
õýìýýí òýìäýãëýñýí áàéíà.
Ãýõäýý ºíãºðñºí 50 æèëä ÿäóóðàë, óðüä ºìíºõººñ
èë¿¿ áóóðñàí ñóäàëãàà áàéíà. Äýëõèéí íèéò õ¿í
àìûí èõýíõ íü íýí ÿäóó áàéãàà, äýëõèéí ýäèéí
çàñàã 25 òðèëëèîí àìåðèê äîëëàðò ýðãýëäýæ áóéòàé
õàðüöóóëáàë øóäàðãà áóñ õóâààðèëàëò áàéãààã
èëòãýæ áàéíà. Ýäãýýðýýñ ãàäíà øèíý ëèáåðàë
222 ÎÞÓÒÀÍ 2009
áîäëîãî çýðýã íü Îëîí Óëñûí Îþóòíû Õîëáîîíû
¿éë àæèëëàãààíû ò¿ëõ¿¿ð õýñýã áîëäîã áàéíà.
11 ä¿ãýýð ñàðûí 17-íû áóþó Îëîí Óëñûí Îþóòíû
Ýðõèéí ªäºð íü ýíõ òàéâàí, íàéðàìäëûí ¿éë
àæèëëàãààòàé ä¿éöäýã.
Ïðàãàä 60 ãàðóé æèëèéí äàðàà “Îëîí Óëñûí
Îþóòíû Ýðõèéí ªäºð”-èéã àëáàí ¸ñîîð
òýìäýãëýæ, ýíõ òàéâàí íàéðàìäëûí òºëºº
äýëõèéí 2-ð äàéíû ¿åýð àìü ¿ðýãäýæ, õýëìýãäñýí
îþóòíóóäûí ºìíººñ äýëõèéí ºíöºã áóëàí á¿ðò
îþóòíóóä 11 ä¿ãýýð ñàðûí 17-íä Àôãàíèñòàí
äàõü äàéíûã ýñýðã¿¿öýí äýëõèéí ýâäýí ñ¿éòãýã÷èä,
òåððîðóóäûí óäèðäëàãàä õàíäàí øààðäëàãà
òàâüñàí þì. 9 ä¿ãýýð ñàðûí 11-íû äàðàà
Àôãàíèñòàí äàõü äàéíû ýñðýã ýíãèéí èðãýä,
õ¿¿õä¿¿äèéí áîñëîãî õºäºë㺺í òàñðàëòã¿é ºðíºæ
11 ä¿ãýýð ñàðûí 17-íä ýíõ òàéâíû òºëºº îëîí
îðíû îþóòíû õîëáîîä áîëîí îþóòíû õîëáîîíû
íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà Ñàìâèí Áàíèåíóáà /Sam-
win Banienuba/ îðîëöîæ ìýäýãäýë õèéñýí.
Äýëõèéí íèéòèéã õàìàðñàí äàéí áîëîí
õ¿÷èéðõèéëýë, ýäèéí çàñãèéí ìºëæëºãèéã
ººð÷ëºõ áîëîí äýëõèé íèéòèéã õàìàðñàí õÿìðàëò
áàéäëààñ ãàðàõ øóäàðãà îðîëäëîãîîñ èë¿¿òýé ºñ
õîíçîí àâàõ ÿâäàë Àôãàíèñòàíû äàéíû øàëòãààí
áîëñîí áàéíà.
Adds Frage Sherif áîëîí ¯íäýñíèé îþóòíû
Õîëáîî, ÎÓÎÕ-íû åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí
äàðãà ìýäýãäýõäýý ”Àôãàí÷óóä 9 ä¿ãýýð ñàðûí
11-íä óõààëàã áóñ àëõàì õèéñýí áºãººä òýäíèé
óëñðóó äîâòëîõ ÀÍÓ áîëîí Èõ Áðèòàíûã õàðààõàí
áîäîëöîîã¿é. Öààøèä ÎÓÎÕ-íû ìýäýãäñýí
Àôãàíèñòàíû ýñðýã øóäàðãà áóñ àëõàìàà íýí
äàðóé çîñãîî” õýìýýí ìýäýãäñýí áàéíà.
ÎÓÎÕ-íû òèâ á¿ðýýñ ýõ îðîíä íü òîäîðõîé
àñóóäàëòàé 100 áàéãóóëëàãûã óðüæ õýëýëö¿¿ëýã
çîõèîí áàéãóóëæ áàéãàà áºãººä Òàëèáàíû
äàðàíãóé äýãëýì, õàðãèñ ¿çýëòí¿¿ä, Àôãàíèñòàíû
ýñðýã äàéí, àðüñíû ¿çýë çýðãèéã ýñýðã¿¿öýæ
áàéãààãàà òóíõàãëàñàí. 2001 îíû 9 ä¿ãýýð ñàðûí
11-íû ¿éë ÿâäàëòàé õîëáîîòîéãîîð àëáàí ¸ñíû
ýìãýíýë èëýðõèéëñýí þì.
̺í ÎÓÎÕ-íîîñ ìýäýãäýëäýý: ÀÍÓ áîëîí áóñàä
áàðóóíû çàñãèéí ãàçðóóä íü ýíõèéí òºëºº
õèéæ áóé àëáàäëàãàà õóóëèéí õ¿ðýýíä áàéëãàæ,

äýëõèéí ýðãýí òîéðîí äàõü íèéãýì, óëñ òºð, ºðõ
ãýð, ýäèéí çàñãèéí õýëìýãä¿¿ëýëòèéã òºãñãºë
áîëîõ ¸ñòîé ãýæýý.
1939 îíä äàéíû ýñðýã îþóòàí çàëóó÷óóäûí
õºäºëãººíººñ 1999 îíû 11 ä¿ãýýð ñàðûí 17-íû
äàÿàðøëûí ýñðýã õºäºë㺺í íü äýëõèé íèéòèéí
õÿìðàëò áàéäëûã äàâàõ ýíõèéí òºëººõ òýìöëèéí
ò¿¿õèéã áèé áîëãîñîí ãýæ Banienuba ìýäýãäñýí þì.
2001 îíû 11 ä¿ãýýð ñàðûí 17-íä Êàíàä, ÀÍÓ,
Íèãåð, Øèíý Çåëëàíä, Íåïàëûí îþóòíóóä íýãäýæ
õàìòäàà Àôãàíèñòàíû ýñðýã äàéí áîëîí íýãäñýí
¿íäýñòí¿¿äèéí ò¿ðýìãèéëëèéí ýñðýã óëñ òºð,
ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí èë¿¿ øóäàðãà ç¿éëèéã
ÌÎÍÃÎËÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ÊÀÐÒ
/MAESTRO, VISA ELECTRON/
Ìîíãîëûí Îþóòíû Õîëáîî, Ãîëîìò áàíê õàìòðàí
àíõ óäàà áýëýí áóñ òºëáºð òîîöîîíû äýâøèëòýä
õýëáýð áîëîõ “Ìîíãîëûí Îþóòíû Õºíãºëºëòèéí
Êàðò” íýðèéí VISA Electron áîëîí Maestro êàðòûã
îþóòàí çàëóóñ òà á¿õýíä õ¿ðãýæ áàéíà. Îþóòàí òà
á¿õýí ýíýõ¿¿ êàðòûã ýçýìøñýíýýð òºðºë á¿ðèéí
¿éë÷èëãýýíä õºíãºëºëò ýäëýõ áºãººä òºëáºð
òîîöîîã ñî¸ëòîé, ò¿ðãýí øóóðõàé, ýðñäýëã¿é
õèéæ ã¿éöýòãýõ áîëîìæòîé áîëíî.
Îþóòàí òà á¿õýí õºíãºëºëòèéí êàðòûã
ýçýìøñýíýýð:
- Á¿õ òºðëèéí áýëýí ìºíãºíèé ýðñäýëýýñ á¿ðýí
õàìãààëàãäàíà.
- Îëîí òºðëèéí íýìýëò ¿éë÷èëãýýã àâàõ áîëîìæòîé.
- Òàíû êàðòûí äàíñíû ¿ëäýãäýëä õ¿¿ òºëíº.
- Îþóòàí òà ººðèéí ñàíõ¿¿ã çîõèöóóëàí óäèðäàõ
áîëîìæòîé.
- Îþóòàí ñóðàã÷äûã íèéòèéí òýýâðèéí õýðýãñëýýð
õºíãºëºëòýé ¿íýýð çîð÷èóëàõ òàñàëáàð íü çºâõºí
ýíýõ¿¿ êàðòûí õàìò õ¿÷èí òºãºëäºð ¿éë÷èëíý.
ÌÎÍÃÎËÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ÕÎËÁÎÎ
õ¿ñ÷ áàéãààãàà ìýäýãäñýí þì.
“9 ä¿ãýýð ñàðûí 11-íû ¿õýë, ¿ã¿éðýë õîîñðîë íü
îéðûí 10 æèëäýý õ¿ì¿¿ñèéí ãàøóóäàë, öî÷ðîëûã
áèé áîëãîæ ¿ðãýëæèëñýýð áàéõ áîëíî. Èë¿¿ ñàéí
ñàéõàí äýëõèéã áèé áîëãîõ àëèâàà îðîëäëîãî íü
¿ðãýëæ á¿òýëã¿éòäýã þì.” ãýæ Sherif ìýäýãäæýý.
Îëîí Óëñûí Îþóòíû Õîëáîîíû õàÿã:
Ôàêñ: +420-2-717-31257
Óòàñ: +420-606-500-335
Øóóäàíãèéí õàéðöàã 58, 11 ä¿ãýýð ñàðûí 17-íû
íýðýìæèò ãóäàìæ
110 01 Prague 018 ×åõ-í á¿ãä íàéðàìäàõ óëñ
Óòàñ:/Ôàêñ: 420-2-717-31257
- Îþóòàí õ¿í ýäýëáýë çîõèõ çàéëøã¿é
õºíãºëºëò¿¿äèéã / Òýýâýð, õîîë, õ¿íñ, ýð¿¿ë ìýíä,
ñî¸ë ¿éë÷èëãýý, äîòóóð áàéð/ ýäëýõ áîëîìæòîé.
Á¿ðä¿¿ëýõ ìàòåðèàë:
- Ñóðãóóëèéí îþóòíû ¿íýìëýõ /ñóðëàãûí äýâòýð,
òîäîðõîéëîëò/
- Èðãýíèé ¿íýìëýõ /Æîëîîíû ¿íýìëýõ/
- 3õ4 õýìæýýòýé 1 õóâü ºíãºò öýíõýð ôîíòîé
öýýæ çóðàã
- ̺íãºí õóðààìæ
Îþóòàí òà ÂÈÇÀ ÝËÅÊÒÐÎÍ, ÌÀÅÑÒÐÎ Êàðò
ýçýìøèã÷ áîëîõûã õ¿ñâýë: Ìîíãîëûí Îþóòíû
Êàðòûí Òºâ äýýð õîëáîãäîõ ìàòåðèàëûã á¿ðä¿¿ëýí
àâ÷ èðýí ýçýìøèã÷èéí àíêåòûã áºãëºíº.
Êàðòûí õàìðàõ õ¿ðýý:
Ìîíãîë óëñàä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áóé íèéò èõ,
äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ,ÌѯÒ-¿¿äýä ºäðèéí áîëîí
îðîéí àíãèä ñóðàëöàã÷ ìºí Ìîíãîë óëñàä ãàäààä
óëñààñ ñóðàëöàæ áóé íèéò îþóòàí çàëóó÷óóä
õàìðàãäàíà.
Òà êàðòàà õààíààñ àâàõ âý ?
Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðýã, ͯÁ-ûí ãóäàìæ, 6-ð õîðîî
Áàãà òîéðóóãûí 34-1
Îþóòàí òà íèéãìèéí ¿éë÷èëãýýíèé á¿õèé ë ñàëáàðò
òîäîðõîé õóâèéí õºíãºëºëò ýäëýõ àëòàí áîëîìæèéã
ìîíãîëûí îþóòíû õºíãºëºëòèéí ÌÀÅÑÒÐÎ, ÂÈÇÀ
ÝËÅÊÒÐÎÍ ÊÀÐÒ òàíä îëãîæ áàéíà.
ÎÞÓÒÀÍ 2009 223
 ÌÎÍÃÎËÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ÕÎËÁÎÎ

ÎËÎÍ ÓËÑÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ¯ÍÝÌËÝÕ /ISIC/

çýðýãöýý îëîí óëñàä ººðèéí áàéãóóëëëàãûã

ñóðòàë÷èëàõ òîì
õýëáýð áîëæ ºãäºãººðºº îíöëîãòîé þì. Ìàíàé
óëñàä Ýéðíåòâîðêèéí îíãîöíû áèëåòåíä 25 %
áîëîí Ìîíãîëûí Áàéãàëèéí Ò¿¿õèéí ìóçåé /25
%/, Ìîäåðí íîìàäñ ðåñòîðàí ãýõ çýðýã ãàçðóóä
õºíãºëºëò ýäýëäýã.
Êàðòûã îëãîõ öýã: Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðýã, ͯÁ-èéí
ãóäàìæ, 6-ð õîðîî Áàãà òîéðóóãûí 34-1
Äýëõèéí 128 îðîíä 33.000 ãàðóé ãàçàð îþóòíóóäàä Ìîíãîëûí Îþóòíû Õîëáîî
õºíãºëºëò ýäë¿¿ëäýã. Ýíýõ¿¿ êàðòûí äàâóó òàë íü
îëîí óëñàä îþóòàí õýìýýõ íýð òºðèéí áàòàëãàà Óòàñ: 7011 5111
áîëæ ºãäºã. ÞÍÈÑÝÔ-ýýñ ñàéøààãäñàí áºãººä
ìàíàé óëñàä 1960-ààä îíîîñ îëãîãäîæ ýõýëñýí.
Á¿ðä¿¿ëýõ ìàòåðèàë:
Ýíý îíîîñ ýõëýí êàðòíû
- Ãàäààäûí èõ,äýýä ñóðãóóëèéí îþóòíû ¿íýìëýõ
íóóöëàë, ºí㺠çàãâàð,
/ñóðëàãûí äýâòýð, òîäîðõîéëîëò/
¿éë÷èëãýýíèé ºðãºòãºëèéí
õóâüä øèíý÷èëñýí - Èðãýíèé ¿íýìëýõ /Æîëîîíû ¿íýìëýõ/
õóâèëáàðààð îëãîãäîæ
- 3*4 õýìæýýòýé 2 õóâü ºíãºò öýýæ çóðàã
áàéíà.
Òà äýëãýðýíã¿é ìýäýýëëèéã www.isic.org
Îëîí óëñàä õºíãºëäºã ýíýõ¿¿
ñàéòààñ àâàõ áîëîìæòîé.
áàéãóóëëàãóóä 5-60 õóâèéí
õºíãºëºëòèéã ¿ç¿¿ëýõèéã

ÌÎÍÃÎËÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ÀÂÒÎ ÒÝÝÂÐÈÉÍ ÕªÍê˪ËÒ

Òà îþóòíû Âèçà, Ìàåñòðî êàðòûã ýçýìøñýíýýð ÷èãëýë, öàã õàðãàëçàõã¿éãýýð äîëîî õîíîãûí
õîòûí íèéòèéí òýýâðèéí õºíãºëºëò áîëîí õºäºº á¿õèé ë ºäð¿¿äýä ¿íý òºëáºðã¿é çîð÷èõ ýðõèéã
îðîí íóòãèéí àãààðûí òýýâýð, íèéòèéí òýýâðèéí ýäëýõ áîëîìæòîé þì.
õºíãºëºëòèéã ýäëýõ áîëîìæ á¿ðäýíý. Ìîíãîë
Óëñûí çàñãèéí ãàçðààñ îþóòíûã íèéñëýë õîò
äîòîð õºíãºëºëòòýé ¿íýýð çîð÷èóëàõ ìàðêûã ñàð
á¿ð ãàðãàí îþóòíóóäàä ò¿ãýýäýã.
Ýíýõ¿¿ ò¿ãýýëòèéã ñóðãóóëü á¿ðèéí ñóðãàëòûí àëáà,
îþóòíû çºâëºë¿¿ä çàõèàëãûã îþóòíóóäààñ àâ÷
Íèéñëýëèéí Òýýâðèéí Ãàçàðò õ¿ðã¿¿ëäýã. Îþóòàí
òà ñàð á¿ðèéí õºíãºëºëòòýé ¿íýýð çîð÷èõ ìàðêûã
6900 òºãðºãººð çàõèàëàí àâíà. Çàõèàëãààð
àâñàí õºíãºëºëòèéí ìàðêàà îþóòíû Âèçà áîëîí
Ìàýñòðî êàðòàí äýýð íààñíààð îþóòàí õîò äîòîð
2 áîëîí ò¿¿íýýñ äýýø õààëãàòàé á¿õ ÷èãëýëèéí
íèéòèéí òýýâðèéí àâòîáóñ, òðîëëåéáóñààð

224 ÎÞÓÒÀÍ 2009


ÌÎÍÃÎËÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ¨Ñ ǯÉÍ Ä¯ÐÝÌ
Íýã. Åðºíõèé ç¿éë
1. Ìîíãîë óëñûí èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ,
ìýðãýæëèéí ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí òºâ (öààøèä
“ñóðãóóëü” ãýíý)-ä ñóðàëöàã÷ äîòîîä, ãàäààäûí
îþóòíû ¿¿ðãèéã áàòàëãààæóóëàõ, ñóðãóóëèéí õàìò
îëîí äîòîðõ õàðèëöààã çîõèöóóëàõ, õàðèóöëàãûí
òîãòîëöîîã áèé áîëãîõîä ýíýõ¿¿ ä¿ðìèéí
çîðèëãî îðøèíî.
2. Ñóðãóóëü íü àëèâàà õ¿÷èðõèéëýë, ñ¿ðä¿¿ëýãýýñ
àíãèä, õóóëü æóðìûã ¸ñ÷ëîí áèåë¿¿ëäýã,
àðä÷èëàë, õ¿íèé ýðõèéã õ¿íäýòãýí äýýäýëäýã,
îþóòíû ñóðàëöàõ òààòàé îð÷íûã á¿ðä¿¿ëñýí
áàéíà.
3. Ñóðãóóëü íü ººðèéí îíöëîã, íºõöºëèéã
õàðãàëçàí ýíýõ¿¿ ä¿ðìèéí àãóóëãàòàé
çºð÷èë人ã¿é íýìýëò çààëò, øààðäëàãûã òóñãàí
ñóðãóóëèéí õýìæýýíä ìºðäºõ îþóòíû ¸ñ ç¿éí
ä¿ðýì áîëîâñðóóëàí ìºðäºæ áîëíî.
Õî¸ð. Îþóòíû ¿¿ðýã, õàðèóöëàãà
4. Îþóòàí íü Ìîíãîë Óëñûí õóóëü òîãòîîìæ,
õîëáîãäîõ ä¿ðýì, æóðìûí çààëò áîëîí ñóðãàëòûí
ãýðýýãýýð õ¿ëýýñýí ¿¿ðãýý ÷àíä ñàõèí áèåë¿¿ëäýã,
èäýâõ ÷àðìàéëò ãàðãàí ñóðàëöäàã, ñóðãóóëèàñ
òºëºâëºí çîõèîí áàéãóóëæ áóé ¿éë àæèëëàãààíä
èäýâõòýé îðîëöäîã, õºíäëºí㺺ñ ñààä
ó÷ðóóëäàãã¿é, áóñäûí ýðõ àøãèéã õ¿íäýòãýäýã
áàéíà. Îþóòàí íü ãýìò õýðýã ¿éëäñýí áîë õóóëèéí
äàãóó øèéòãýë õ¿ëýýõ áºãººä õýðýâ ýíý ¿éëäýë íü
ñóðãóóëèéí áîëîí õàìò îëíû ýñðýã ÷èãëýãäñýí
áàéâàë ýíý ä¿ðìèéí äàãóó äàâõàð õàðèóöëàãà
õ¿ëýýíý.
5. Äàðààõ ñàõèëãûí çºð÷èë ãàðãàñàí îþóòàíä
ñóðãóóëèéí ç¿ãýýñ õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýíý. ¯¿íä:
5.1. Áóñäûí îþóíû ºì÷èéã çºâøººðºëã¿é
àøèãëàñàí, øàëãàëòûí ìàòåðèàëòàé óðüä÷èëàí
òàíèëöñàí, õóóëñàí, ñóðëàãûí ä¿íãèéí ¿íýëãýýíä ç¿é
áóñààð íºëººëñºí, õóóëü áóñ àðãààð ä¿í, øàãíàë,
óðàìøóóëàë, òýòãýëýã, ãýð÷èëãýý, äèïëîì àâñàí,
õóóðàì÷ààð ¿éëäñýí, ¿ð ä¿í, òàéëàíã áóðóó ìýäýýëñýí.
5.2. Ñóðãàëòûí òºëºâëºãºº, õè÷ýýë, äàäëàãûí ¿éë
àæèëëàãààíä ñààä ó÷ðóóëñàí.
5.3. Ñóðãóóëèéí çàõèðãàà, ñóðãàëòûí àëáà, áàãø
íàðò õóóðàì÷ ìàòåðèàë áîëîí áóðóó ìýäýýëýë
ºãñºí, çºâøººðºëã¿éãýýð ä¿í, òàéëàí, áè÷èã
áàðèìòàä çàñâàð õèéñýí, ñóðãóóëèàñ îëãîñîí
áèåèéí áàéöààëòûã áóðóóãààð àøèãëàñàí.
ÌÎÍÃÎËÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ÕÎËÁÎÎ
5.4. Ñóðãóóëèéí óäèðäëàãà, áàãø íàðààñ òàâüñàí
õóóëü ¸ñíû øààðäëàãûã áèåë¿¿ëýýã¿é.
5.5. Ñóðãóóëèéí áè÷èã áàðèìò, ìýäýý ìàòåðèàëûã
ãýìòýýñýí, óñòãàñàí, õóóðàì÷ààð ¿éëäñýí áóþó
çºâøººðºëã¿éãýýð õóâèëñàí áóþó õýâëýñýí.
5.6. Ñóðãóóëèéí íóòàã äýâñãýðò áóñäûí ýð¿¿ë
ìýíä, àþóëã¿é áàéäàëä íºëººëñºí çîõèñã¿é
¿éëäýë ãàðãàñàí.
5.7. Ñóðãóóëèéí äîòîîä æóðìûã íîöòîéãîîð
çºð÷ñºí, áóñäûã äîðîìæèëñîí, çàíàëõèéëñýí,
ýðõ ÷ºëºº áîëîí õóâèéí íóóöàä íü õàëäñàí,
àìãàëàí òàéâàí áàéäëûã àëäàãäóóëñàí, ýðäýì
øèíæèëãýý, çàõèðãàà, îëîí íèéòèéí àæëûã
¿éì¿¿ëñýí, òàñàëäóóëñàí.
5.8. Ñóðãóóëèéí íóòàã äýâñãýðò õàð òàìõè,
àðõèäàí ñîãòóóðóóëàõ óíäàà áèåäýý àâ÷ ÿâñàí
áóþó õýðýãëýñýí.
5.9. Ñóðãóóëèéí ºì÷èä õàìààðàõ õºðºíãº, íîì
ñóðàõ áè÷èã, ýä ç¿éëñ, òîíîã òºõººðºìæèéã
çîðèóëàëòûí áóñ áàéäëààð àøèãëàñàí,
ãýìòýýñýí.
5.10. Ñóðãóóëèéí àþóëã¿éí áîëîí áóñàä îíöãîé
áàéäëûí òîíîã òºõººðºìæèéã áóðóóãààð
àøèãëàñàí, òýäãýýðò ãýìòýë õîõèðîë ó÷ðóóëñàí,
õàðèóöñàí àæèëòíû ¿éë àæèëëàãààíä ñààä
ó÷ðóóëñàí.
5.11. Ñóðãóóëèéí áàéð, ýçýìøèëä íýâòðýí
îðîõ ò¿ëõ¿¿ð, êàðò, êîäûã çºâøººðºëã¿éãýýð
àøèãëàñàí, áóñäàä äàìæóóëñàí.
5.12. Ñóðãàëòûí ãýðýý áîëîí ñóðãóóëèéí ä¿ðýì,
æóðìûí çààëòûã çºð÷ñºí, òýäãýýðýýð õ¿ëýýñýí
¿¿ðãýý áèåë¿¿ëýýã¿é.
5.13. Ýíýõ¿¿ ä¿ðìèéí çààëòóóäûã óäàà äàðààëàí
çºð÷ñºí.
6. Ñàõèëãûí çºð÷èë ãàðãàñàí îþóòàíä äàðààõ
àðãà õýìæýýã àâíà. ¯¿íä:
6.1. Àìààð áóþó áè÷ãýýð àíõààðóóëàõ.
6.2. Ýðõèéã õÿçãààðëàõ, äîòóóð áàéðíààñ
ãàðãàõ, äèïëîì îëãîõûã òîäîðõîé õóãàöààãààð
ò¿äãýëç¿¿ëýõ, ñóðãóóëèàñ îëãîñîí áèåèéí
áàéöààëò áîëîí ñóðãóóëèéí áóñàä ºì÷ õºðºíãèéã
õóðààõ, õîõèðëûã òºë¿¿ëýõ.
6.3. Òîäîðõîé íºõöºëòýéãýýð ¿ðãýëæë¿¿ëýí
ñóðàëöóóëàõ.
ÎÞÓÒÀÍ 2009 225
 ÌÎÍÃÎËÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ÕÎËÁÎÎ
6.4. Òîäîðõîé õóãàöààãààð ñóðàëöàõ ýðõèéã íü
õàñàõ, ýñâýë çàðèì õè÷ýýëä ñóóõ ýðõèéã íü õàñàõ.
6.5. Ñóðãóóëü, õàìò îëíû ºì÷, ýä õºðºíãº, àþóëã¿é
áàéäàë, ñóðãàëòûí õýâèéí ¿éë àæèëëàãààíä
ó÷ðóóëñàí õîõèðëûí õýìæýýíýýñ øàëòãààëàí
ñóðãóóëèéí çàõèðãàà òóõàéí îþóòíûã ñóðãóóëèéí
¸ñ ç¿éí çºâëºëèéí õóðëààð õýëýëö¿¿ëýëã¿éãýýð
ñóðãóóëèàñ õººæ áîëíî. Ýíý àðãà õýìæýýã äàðààõ
òîõèîëäîëä àâíà:
6.5.1. Ǻð÷èë óäàà äàðàà äàâòàãäñàí.
6.5.2. Ñóðãóóëüä èõ õýìæýýíèé õîõèðîë ó÷ðóóëñàí,
íýð òºðä íü õàëäñàí ãýæ ¿çâýë.
Ãóðàâ. ¨ñ ç¿éí çºâëºë
7. Ñóðãóóëü íü ¸ñ ç¿éí çºâëºë (öààøèä “çºâëºë”
ãýíý)-òýé áàéíà. Ǻâëºëèéí á¿ðýëäýõ¿¿íä
çàõèðãàà, áàãø, îþóòíû õîëáîî, çºâëºë, ýöýã
ÌÎÍÃÎËÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ÝÐÕÈÉÍ Ò¯ÃÝÝÌÝË
ÒÓÍÕÀÃËÀË
Ýíýõ¿¿ òóíõàãèéã “Îëîí óëñûí õ¿íèé ýðõèéí
ò¿ãýýìýë òóíõàãëàë”, îþóòàí ñóðàëöàã÷äûí
íèéãìèéí õàìãààëàë, ñóðàëöàõ îð÷èí,
áîëîâñðîëûí õàðèëöààòàé õîëáîãäñîí îëîí
óëñûí ãýðýý, êîíâåíöóóä, Ìîíãîë óëñûí ¯íäñýí
õóóëü, áóñàä õóóëü òîãòîîìæèä çààãäñàí ýðõ ç¿éí
õýì õýìæýýã óäèðäëàãà áîëãîí îþóòíû ýäýëáýë
çîõèõ óëñ òºð, íèéãýì, ýäèéí çàñàã, áîëîâñðîëûí
ýðõ, ýðõ ÷ºëººã òóñãàí áàòàëãààæóóëàõûã
çîðüñîí.
Ìîíãîë óëñûí èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ, ÌѯÒ-
¿¿äýä ñóðàëöàã÷ îþóòàí á¿ðèéí ýðõèéã ýíýõ¿¿
ò¿ãýýìýë òóíõàãëàëûí õ¿ðýýíä òýãø õàíãàõ,
õàìãààëàõ ¿¿ðãèéã ÌÎÕ áîëîí îþóòíû îðîí
íóòãèéí, ÷èãëýëèéí, àíõàí øàòíû á¿õèé ë
áàéãóóëëàãóóä õàðèóöàí àæèëëàõ áºãººä Ìîíãîë
óëñûí Åðºíõèéëºã÷, Èõ õóðàë, Çàñãèéí ãàçàð,
Àéìàã, íèéñëýëèéí èðãýäèéí õóðàë, çàñàã,
çàõèðãààíû íýãæ, á¿õ øàòíû õóóëü, õÿíàëòûí
áîëîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæ,
èðãýí á¿ð îþóòíû ýðõèéã õ¿íäýòãýíý.
ÍÝÃ. Îþóòíû óëñ òºð, èðãýíèé ýðõ
1. Õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººã äýýäýëñýí, õ¿ì¿¿íëèã,
àðä÷èëñàí íèéãýìä àìüäðàõ ýðõ
2. ¯íäýñòýí á¿ð ººðèéí ¸ñ çàíøèë, ºâ óëàìæëàëûã
õàäãàëàõ, ò¿ãýýí äýëãýð¿¿ëýõ ýðõ
3. Àìãàëàí òàéâàí, àþóëã¿é îð÷èíä àæ òºðºõ ýðõ
226 ÎÞÓÒÀÍ 2009
ýõèéí òºëººë뺺ñ ãàäíà õºíäëºíãèéí òºëººëºë
îðæ áîëíî. Ǻâëºëèéí õóðëààð ¸ñ ç¿éí ä¿ðìèéã
çºð÷ñºí îþóòíû àñóóäëûã õóðëààðàà õýëýëöýí
çºâëºìæ ãàðãàæ, ñóðãóóëèéí çàõèðãààíä ºãíº.
Õóðàë èë òîä, íýýëòòýé, øóäàðãà çàð÷ìààð
ÿâóóëíà.
8. Ǻâëºëèéí á¿ðýëäýõ¿¿í øèéäâýð ãàðãàõ,
õàðèóöëàãà òîîöîõ õàðèëöààã ñóðãóóëèéí õàìò
îëíû õóðëààð õýëýëöýí áàòàëíà.
9. Óã ä¿ðìèéí äàãóó àðãà õýìæýý òîîöîãäñîí
îþóòàí íü õàðèóöëàãûã õ¿ëýýí çºâøººðºõ
¿íäýñëýëã¿é ãýæ ¿çâýë ÌÎÕ-íû äýðãýäýõ ¸ñ
ç¿éí õîðîîíä õàíäàõ ýðõòýé. Îþóòíû ýðõèéã
õàìãààëàõ ¿¿äíýýñ ¸ñ ç¿éí õîðîî íü àñóóäëûã
äàõèí õýëýëöýõ, òàéëáàðûã íü ñîíñîõ, çîõèõ
øèéäâýðèéã ãàðãàíà.
4. ׺뺺òýé ýâëýëäýí íýãäýõ, ¿çýë áîäëîî
èëýðõèéëýõ ýðõ
5. Àìüäðàõ, ñóðàëöàõ, ò¿¿íòýé õîëáîãäñîí
àþóëã¿é áàéäëàà õàíãóóëàõûã øààðäàõ ýðõ
6. Õóóëèéí ºìíº òýãø áàéõ ýðõ
7. ¯ã õýëýõ, õýâëýí íèéòëýõ ýðõ
8. Ñýòãýëãýýíèé ÷ºëººò îð÷èíä áàéæ, øàøèí
ø¿òýõ, ñ¿ñýã áèøðýëòýé áàéõ ýðõ
9. Õóâèéí íóóö, ãýð á¿ëèéí àìüäðàë, çàõèäàë
õàðèëöààíû õàëäàøã¿é äàðõàí ýðõ
10. Ìýäýýëýë àâàõ áîëîí ìýäýýëëèéí á¿õèé ë
õýðýãñëýëèéã àøèãëàõ ýðõ
11. ¯íäýñíèé áîëîí îðîí íóòãèéí ñîíãóóëüä
îðîëöîõ, ñàíàë ºãºõ, ñîíãîõ, ñîíãîãäîõ ýðõ
12. ªºðèéí îðîíä ÷ºëººòýé çîð÷èõ, îðøèí ñóóõ
ãàçðàà ñîíãîõ ýðõ
13. Ãàäààäàä çîð÷èõ, ýõ îðíîî îðõèí ÿâàõ, ýõ
îðîíäîî áóöàæ èðýõ ýðõ
14. ªºðèéí áîëîí ãàäààä îðíû îþóòíû ýðõ
àøãèéã òºëººëñºí áàéãóóëëàãàä õàðúÿàëàãäàõ,
ýðõ àøãàà õàìãààëóóëàõ, òóñëàìæ àâàõ, ýðõýý
áàòàëãààæóóëàõ, òóñëàëöàà àâàõ ýðõ
15. ¯íäýñíèé öººíõ áîëîí öàãàà÷, õàðüÿàëàëã¿é
îþóòàí íü ñóðàëöàõ ýðõýý õàìãààëóóëàõ ýðõ
16. Ìîíãîë óëñûí áîëîí îëîí óëñûí ãýðýý,

êîíâåíöèéí äàãóó ø¿¿õýýð õàìãààëàãäàõ, áóñàä
ýðõ ç¿éí áàòàëãààãààð õàíãàãäàõ
ÕΨÐ. Îþóòíû íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí ýðõ
1. Õè÷ýýëèéí áóñ öàãààð õºäºëìºð ýðõëýõ,
õºäºëìºðèéíõºº ¿íýëýìæèíä òîõèðñîí àæëûí
õºëñ àâàõ
2. Èðãýíèé õóâüä õóóëèéí äàãóó ýä õºðºíãº
ºì÷ëºõ, ýçýìøèõ, ºâ çàëãàìæëàõ ýðõ
3. ªºðèéí ºì÷èä ó÷èðñàí ìàòåðèàëëàã áîëîí
ò¿¿íòýé õîëáîãäñîí ñýòãýë ñàíàà, ýð¿¿ë ìýíä,
íýð õ¿íäèéí õîõèðëûã òºë¿¿ëýõ, ñýðãýýëãýõ ýðõ
4. Òºðººñ áîëîí áîëîâñðîë, ñàíõ¿¿ãèéí
ñàíãóóäààñ ¿ç¿¿ëæ áóé îþóòíû òýòãýìæ, òýòãýëýãò
õàìðàãäàõ ýðõ
5. Îðîí ñóóö ýçýìøèõ, òàâ òóõòàé îð÷èíä àæ
òºðºõ ýðõ
6. Ýð¿¿ë ìýíäýý õàìãààëóóëàõ, òºðººñ ¿ç¿¿ëæ áóé
ýìíýëýãèéí á¿õ òºðëèéí ¿éë÷èëãýýã àâàõ ýðõ
7. Áàéãàëü õàìãààëàõ, íºõºí ñýðãýýõ ¿éëñýä
îðîëöîõ, ýð¿¿ë, öýâýð îð÷èíä àìüäðàõ ýðõ
8. Íèéòèéí ñî¸ë÷, áîëîâñîí ¿éë÷èëãýýãýýð
¿éë÷ë¿¿ëýõ, àìðàõ ýðõ
9. Íèéòèéã õàìàðñàí óðëàã, ñïîðò, ýðäìèéí áîëîí
ñî¸ëûí àðãà õýìæýýíä îðîëöîõ, ñàíàà÷èëàõ,
çîõèîí áàéãóóëàõ ýðõ
10. Îþóòàí ñóðàëöàã÷äàä ¿ç¿¿ëæ áóé á¿õèé ë
òºðëèéí õºíãºëºëò, ¿éë÷èëãýýíä ÿìàð íýãýí
ÿëãàâàðã¿éãýýð õàìðàãäàõ, ýäëýõ ýðõ
11. պ人, îðîí íóòãààñ àéìàã, íèéñëýëèéí
ñóðãóóëèóäàä ñóðàëöàã÷ îþóòàí íü äîòóóð
áàéðààð õàíãàãäàõ, áàéðíû íººö, áîëîìæã¿é
òîõèîëäîëä òºëáºðèéí õºíãºëºëò ýäëýõ ýðõ
ÃÓÐÀÂ. Îþóòíû ñóðàëöàæ, áîëîâñðîõ ýðõ
1. Ñîíãîñîí ñóðãóóëüäàà, ñîíèðõñîí ìýðãýæëýýðýý
á¿õèé ë õóãàöààíä ñóðàëöàõ ýðõ
2. Ñóðàëöàõ òýãø ýðõ, ñóðãàëòûí àäèë îð÷èí,
íºõö뺺ð õàíãàãäàõ ýðõ
3. Ñóðãàëòûí õºòºëáºð, àãóóëãûã òîäîðõîéëîõîä
îðîëöîõ, ñàíàë ãàðãàõ, ìýäýýëýë ñîëèëöîõ ýðõ
4. Ñóðãàëòûí õºòºëáºð, òºëºâëºãºº, àãóóëãûí
äàãóó ìýäëýã, äàäëàãà ýçýìøèõ ýðõ
5. ×àäâàðëàã áàãøëàõ áîëîâñîí õ¿÷íýýð
õàíãàãäàõ, áàãø íàðààñ ìýðãýæëèéí óð ÷àäâàðàà
ÌÎÍÃÎËÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ÕÎËÁÎÎ
äýýøë¿¿ëýõèéã øààðäàõ ýðõ
6. Áàãø íàðûã ìýäëýã, çààõ àðãà ç¿éí ÷àäâàð,
õàðèëöààíû ñî¸ë, ìýðãýæëèéí çýðýã, öîë, íýð
õ¿íä, äàäëàãà òóðøëàãûã ¿íäýñëýí ñîíãîõ ýðõ
7. Îëîí óëñûí ñòàíäàðòàä íèéöñýí ñóðãàëòûí
õºòºëáºð, àãóóëãûã ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààíäàà
àøèãëàõûã øààðäàõ ýðõ
8. Äîòîîä, ãàäààäûí ìýðãýæëèéí áîëîâñðîëûí
ñóðãóóëüä ýëñýí ñóðàëöàõ òýãø áîëîìæîîð
õàíãàãäàõ, øàëãàëò, ø¿¿ëãýíä õàìðàãäàõ ýðõ
9. Íàñ, õ¿éñ, øàøèí ø¿òëýã, íèéãìèéí ãàðàë
¿¿ñýë, õóâèéí ¿çýë áîäëûã ¿ë õàðãàëçàí ñóðàëöàõ,
áîëîâñðîõ ýðõ
10. ªºðèéí ýçýìøñýí ìýäëýã, áîëîâñðîëûã
¿íýë¿¿ëýõ, õºãæ¿¿ëýõ, òºðºë á¿ðèéí óðàëäààí
òýìöýýíä îðîëöîõ ýðõ
17. Øèíæëýõ óõààí, óòãà çîõèîë, óðëàãèéí á¿òýýë
òóóðâèõ ýðõ
11. Áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí ýðõ
á¿õèé áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíä ñàíàë
ºãºõ, òîäðóóëãà õèéõ, ñîíèðõñîí àñóóäàëä õàðèó
àâàõ ýðõ
12. Îþóòíû ýðõ àøãèéã õàìãààëàõ áàéãóóëëàãûí
óäèðäëàãàä ñîíãîãäîõ, ñîíãîõ, ¿éë àæèëëàãààíä
íü îðîëöîõ ýðõ
13. Øèíæëýõ óõààíû ìýðãýæëèéí ñóäàëãàà,
á¿òýýëòýé òàíèëöàõ, ñóäàëãààíû ñàëáàðàà ñîíãîõ,
ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèë õèéõ áîëîìæîîð
õàíãàãäàõ ýðõ
14. Àìüæèðãààíû áàòàëãààæèõ òºâøíººñ
äîîãóóð îðëîãîòîé áîëîí òàõèð äóòóó, õºãæëèéí
áýðõøýýëòýé èðãýä ñóð÷ áîëîâñðîõ áîëîëöîîãîîð
á¿ðýí õàíãàãäàõ ýðõ
15. Ñóðàëöàõ õóãàöààíäàà òàéâàí öàãèéí öýðãèéí
õóãàöààò àëáàíààñ ÷ºëººëºãäºõ ýðõ
16. Ñóðãàëò ÿâóóëàõàä çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé
àíãè, òàíõèì, äàäëàãûí áààç, òåõíèê õýðýãñýë,
òîíîã òºõººðºìæ, íîì çîõèîë, õîëáîãäîõ
ìýäýýëëýýð õàíãàãäàõ ýðõ
17. ªºðèéí òóóðâèñàí øèíæëýõ óõààí, óòãà
çîõèîë, óðëàãèéí á¿òýýëèéí ¿ð ä¿íä ¿¿ññýí
ìýäýýëëèéí áîëîí ìàòåðèàëëàã àøèã ñîíèðõëîî
õàìãààëóóëàõ, ¿ð øèìèéã íü õ¿ðòýõ ýðõ
ÎÞÓÒÀÍ 2009 227
 ÌÎÍÃÎËÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ÕÎËÁÎÎ
ÌÎÍÃÎËÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ÕªÄªË̪ÐÈÉÍ ÁÈÐÆ
Òàíèëöóóëãà
Îþóòíû õºäºëìºðèéí áèðæ íü 2003 îíû 04-ð
ñàðûí 22 íä ÁÑØÓß-íû ñàéä À.Öàíæèä, Íèéñëýëèéí
çàõèðàã÷ áºãººä Óëààíáààòàð õîòûí çàñàã äàðãà
Á.Ýíõáîëä íàð îðîëöñîíîîð íýýëòýý õèéñýí.
Îþóòíóóäûã ÷ºëººò öàãààð íü áîëîí àìðàëòààð íü
õºäºëìºð ýðõýë¿¿ëýõ áîëîëöîîã á¿ðä¿¿ëæ îðëîãûã
íü íýìýãä¿¿ëýõ çîðèëãîîð Îþóòíû õºäºëìºðèéí
áèðæ áàéãóóëàãäñàí. 2005-îíû áàéäëààð 8954
îþóòàí àëáàí ¸ñíû á¿ðòãýëä õàìðàãäñíààñ 2171
îþóòíûã õè÷ýýëèéí áóñ öàãààð àæèëëàõ áîëîìæîîð
õàíãàñàí.
Ýíý îíä Îþóòíû õºäºëìºðèéí áèðæèéí ¿éë
àæèëãààã ýð÷èìæ¿¿ëæ Ìîíãîëä ¿éë àæèëãààãàà
ÿâóóëæ áóé á¿õ ÀÀÍ áàéãóóëëàãóóäàä äóòàãäàæ
áàéãàà çàëóó áîëîâñîí õ¿÷èí, çàëóó àæèëëàõ õ¿÷èéã
õîëáîæ ºãºõèéí òóëä àæèëëàæ ýõëýýä áàéíà.
¯éë àæèëëàãàà
Àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãóóäààñ èðñýí àæëûí
òàëààðõ ìýäýýëëèéã íèéò èõ, äýýä ñóðóóëèóäààð
ò¿ãýýæ òóõàéí àæèëä òîõèðñîí ìýðãýæèëòýé áîëîí
õè÷ýýëèéí áóñ öàãààð õºäºëìºð ýðõëýõ áîëîìæòîé
îþóòíóóäûã àæèëä çóó÷èëäàã. Îþóòíûã àæèëä
çóó÷ëàõäàà Îþóòàí, Áàéãóóëëàãà, Çóó÷ëàã÷ òàë
ãýñýí ãóðâàëñàí ãýðýý áàéãóóëàí àæèëëàäàã. ̺í
îþóòíóóäûã ìýðãýæëèéíõ íü äàãóó àæèëä çóó÷ëàõààñ
ãàäíà ÀÀÍ áàéãóóëëàãóóäûí ñóðòàë÷èëãàà,
ñóäàëãààíä õàìðóóëäàã.
Îþóòàí ÿìàð àæèë ñîíèðõîæ áàéãààãàà àíêåò
áºãëºí ººðèéí àæèëëàõ öàãèéí áîëîìæèéí òàëààð
ìýäýýëëýý äýëãýðýíã¿é ¿ëäýýíý.
228 ÎÞÓÒÀÍ 2009
Îþóòàí òà õè÷ýýëèéíõýý áóñ öàãààð ìýðýãæëèéíõýý
äàãóó àæèëëàõûã õ¿ñâýë îþóòíû õºäºëìºðèéí
áèðæèä á¿ðòã¿¿ëýõýä ë õàíãàëòàé.
Îþóòàí á¿ðòã¿¿ëýõäýý:
- 1% öýýæ çóðàã 3*4 2 øèðõýã
- Îþóòíû ¿íýìëýõ, âèçà êàðò, ñóðëàãûí äýâòýð
- Òîäîðõîé àæëûí áàéðàíä îðîõ òîõèîëäîëä
ºðãºäëèéã á¿ðä¿¿ëíý.
Áèä òàíûã:
- Òºãñºã÷äèéã ìýðãýæëèéíõ íü äàãóó àæèëä çóó÷ëàõ
- Îþóòàí òàíûã õè÷ýýëèéí áóñ öàãààð õºäºëìºð
ýðõë¿¿ëýõ
- Îþóòíóóäûã àìðàëò ÷ºëººò öàãààð íü ÀÀÍ
áàéãóóëëàãóóäûí ñóäàëãàà, ñóðòàë÷èëãààíä
àæèëëóóëíà.
Îþóòàí òàíä îëäîõ áîëîìæóóä
Ìýðãýæëýýðýý àæèëëàõ îþóòíóóäàä òóðøëàãà
õóðèìòëóóëàõ, õàìò îëîíòîé áîëæ öààøèä òóõàéí
áàéãóóëëàãàäàà àæèëëàõ áîëîìæûã á¿ðä¿¿ëæ
áàéãààãààñ ãàäíà àæèëä çóó÷ëóóëæ áóé îþóòíóóä
ñàíõ¿¿ãèéí àñóóäëàà øèéäâýðëýõ áîäèò áîëîìæèéã
îëãîæ áàéíà.
Õºäºëìºðèéí áèðæèéí õîëáîãäîõ óòàñ:
7011 1143, 7011 5111
Ìîíãîëûí Îþóòíû Õîëáîîíû òºâ áàéðàíä áàéðëàæ
áàéíà.
 ÌÎÍÃÎËÛÍ ÌÝÒÃÝËÖÝÝÍÈÉ
ÍÝÃÄÑÝÍ ÍÈÉÃÝÌËÝÃ

ÌÎÍÃÎËÛÍ ÌÝÒÃÝËÖÝÝÍÈÉ
ÍÝÃÄÑÝÍ ÍÈÉÃÝÌËÝÃÈÉÍ ÒÎÃÒÌÎË ÇÎÕÈÎÍ ÁÀÉÃÓÓËÄÀà ¯ÉË
ÀÆÈËËÀÃÀÀÍÛ ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ
ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ
ÌÝÒÃÝËÖÝÝÍÈÉ ÒÝÌÖÝÝͯ¯Ä

ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÛÍ ÒÎÂ× Ò¯¯Õ • ÏÀÐËÀÌÅÍÒÈÉÍ ÌÝÒÃÝËÖÝÝÍÈÉ

ÓËÀÀÍÁÀÀÒÀÐ ÕÎÒÛÍ ÀÂÀÐÃÀ ØÀËÃÀÐÓÓËÀÕ
1998 îíîîñ Ìîíãîëä Ñîðîñûí ñàíãèéí äýìæëýã ÒÝÌÖÝÝÍ / 2004 ÎÍÎÎÑ ÕÎÉØ /
òóñëàëöààòàéãààð Ìýòãýëöýýíèé õºòºëáºð¿¿ä
õýðýãæèæ, ñóðãóóëü á¿ðò ìýòãýëöýýíèé êëóáóóä • ÏÀÐËÀÌÅÍÒÈÉÍ ÌÝÒÃÝËÖÝÝÍÈÉ
¿¿ñýí á¿ðýëäýæ åð人 2 æèëèéí äîòîð íèéò Èõ į¯Ðï¯ÄÈÉÍ ÀÂÀÐÃÀ ØÀËÃÀÐÓÓËÀÕ
äýýä ñóðãóóëü, ÅÁÑ-èéã õàìàð÷ ÷àäñàí áèëýý. ÒÝÌÖÝÝÍ / 2007 ÎÍÎÎÑ ÕÎÉØ /
Õýäèéãýýð ýíýõ¿¿ òºñºë àìæèëòòàé õýðýãæñýí ÷ • ÈÕ ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ, ÊËÓÁÓÓÄÛÍ ÍÝÐÝÌÆÈÒ
2004 îíä òºñëèéí õóãàöàà äóóññàíààð ìýòãýëöýýí ÏÀÐËÀÌÅÍÒÈÉÍ ÌÝÒÃÝËÖÝÝÍÈÉ ÒÝÌÖÝÝÍ
èëòãýõ óðëàãûí õºãæèë çîãñîíãè áàéäàëä îðñîí. /2006 ÎÍÎÎÑ ÕÎÉØ/
Ýíýõ¿¿ öàã ìº÷èä ñóðàã÷ àõóé öàãààñàà ýõë¿¿ëýí
ìýòãýëöýýíä ç¿ðõ ñýòãýë, àâüÿàñ ÷àäâàðàà çîðèóëæ ÈËÒÃÝÕ ÓÐËÀÃÛÍ ÒÝÌÖÝÝͯ¯Ä
ìýòãýëöýýíýýð õ¿ì¿¿æñýí íýãýí ¿åèéí ìýòãýëöýã÷
• “ÌÎÍÃÎË ÁÀÕÀÐÕÀË – ªÂ ÑΨ˔ /2006
èëòãýã÷ íàð íýãäýí Ìîíãîëä ìýòãýëöýýí, èëòãýõ
ÎÍÎÎÑ ÕÎÉØ /
óðëàãûí õºãæ¿¿ëýõ, ºðí¿¿ëýõ çîðèëãûí äîð íýãäýí
“Ìîíãîëûí Ìýòãýëöýýíèé Íýãäñýí Íèéãýìëýã” • “Ý ÍÝÃÄËÈÉÍ ÈÍÄÝД /2006 ÎÍÄ/
õýìýýõ ýíýõ¿¿ áàéãóóëëàãûã ¿¿ñãýí ñàíàà÷èëñàí • “ÝÕ ÎÐÎÍ×ÄÛÍ ªÄªÐ ÁÀ Ò¯¯ÕÝÍ ÒÎÉÌ”
áèëýý. /2006-2008 ÎÍ/
Òóõàéí ¿åä îëîí çóóí ãèø¿¿ä äýìæèã÷òýé áàéñàí
ìýòãýëöýýí èëòãýõ óðëàãûí êëóáóóäûí ¿éë àæèëëàãàà ÝÐÄÝÌ ØÈÍÆÈËÃÝÝÍÈÉ ÁÀÃÀ ÕÓÐÀËÓÓÄ
íýã ìºñºí çîãñîõ àëü ýñâýë ìýòãýëöýýíýýñ ººð “ÄÝËÕÈÉÍ ØÈÍÝ ÄÝà ÆÓÐÀÌÄ ÌÎÍÃÎË” /2006,
÷èãëýëýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõààñ ººð àðãàã¿é 2007 ÎÍ/
áîëñîí áàéâ. Èéìýýñ Ìýòãýëöýýíèé õºãæëèéí øèíý
“ÁÎËÎÂÐÎËÛÍ ÑÈÑÒÅÌ - ÒÎÎÍÎÎÑ ×ÀÍÀÐÒ
¿åèéã ýõë¿¿ëýõ, èëòãýõ ìýòãýëöýõ óðëàãò îþóòàí
ØÈËÆÈÕ ÍÜ ”
çàëóóñ, ºñâºð ¿åèéíõýíèéã äóð ñîíèðõîëòîé áîëãîõ,
òýäãýýðèéí àâüÿàñ ÷àäâàðûã õºãæ¿¿ëýõ, êëóáóóäûí
äàõèí ñýðãýýõ øèíý÷èëýí áàéãóóëàõ çîðèëòóóäûã
ÑÓÐÃÀËÒ, ËÅÊÖ
ºìíºº òàâèí àæèëëàñàíààð ºíººäðèéí òºâøèíä
õ¿ð÷ ÷àäñàí áàéíà. 1. Îðîí íóòàãò çîõèîí ÿâóóëäàã ñóðãàëòóóä
• ÎÐÕÎÍ ÀÉÌÀÃ /2004 ÎÍÎÎÑ ÕÎÉØ /

ÝÐÕÝÌ ÇÎÐÈËÃÎ • ÄÀÐÕÀÍ – ÓÓË ÀÉÌÀÃ 2004 ÎÍÎÎÑ ÕÎÉØ /

Ìîíãîë îðíû õºãæëèéí òóëãóóð, ¿íäýñíèé áàÿëàã • ÑÝËÝÍÃÝ ÀÉÌÀà /2007 ÎÍÎÎÑ ÕÎÉØ /
áîë àâüÿàñëàã áîëîâñîí õ¿÷èí, îþóòàí çàëóó÷óóä, • ÄÎÐÍÎÄ ÀÉÌÀà /2007 ÎÍÎÎÑ ÕÎÉØ /
ºñâºð ¿åèéíõýí áèëýý. Òýð òóñìàà ¿å òýíãèéí
çàëóó÷óóäàà ìàíëàéëàí óäèðäàã÷, èëòãýã÷, • Ҫ ÀÉÌÀà /2007 ÎÍÎÎÑ ÕÎÉØ /
ìýòãýëöýã÷ çàëóó÷óóä áîë õºãæèëä õ¿ðýõ ãîë õ¿÷èí 2. Óëààíáààòàð õîòîä
þì. Èéìýýñ Ìîíãîëûí Ìýòãýëöýýíèé Íýãäñýí
• ÕÓÂÜ Õ¯ÍÈÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÖÎÃÖ ÑÓÐÃÀËÒ /2004
Íèéãýìëýã íü îþóòàí çàëóóñûã ìàíëàéëàí óäèðäàõ,
ÎÍÎÎÑ ÕÎÉØ /
èëòãýõ ìýòãýëöýõ óðëàãò ñóðãàõ, ñóð÷ áîëîâñðîõ õ¿ñýë
ýðìýëçëýëèéã õºõ¿¿ëýí äýìæèõ, èðýýä¿éä óëñ îðîí • ÌÝÒÃÝËÖÝÝÍ ÈËÒÃÝÕ ÓÐËÀÃÛÍ ÑÓÐÃÀËÒ
íèéãìèéí õºãæëèéã ò¿ðãýñãýã÷ îþóíëàã àâüÿàñëàã, /2004 ÎÍÎÎÑ ÕÎÉØ/
÷àäâàðëàã èëòãýã÷, èðýýä¿éí óäèðäàã÷äûã òºð¿¿ëýí • ÊËÓÁ, ÎÞÓÒÍÛ ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÓÓÄÛÃ
ãàðãàõ ýðõýì çîðèëãîòîé. ×ÀÄÂÀÐÆÓÓËÀÕ ÑÓÐÃÀËÒ

ÎÞÓÒÀÍ 2009 229

 OÞÓÒÀÍÄ ÕÝÐÝÃÒÝÉ ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÛÍ
ÓÒÀÑÍÛ ÆÀÃÑÀÀËÒ

2.7 ÎÞÓÒÀÍÄ ÕÝÐÝÃÒÝÉ ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÛÍ ÓÒÀÑÍÛ ÆÀÃÑÀÀËÒ

¯éë÷èëãýý
ÁÑØÓßàì 51 263449
Ìîíãîëûí Îþóòíû Õîëáîî 70115111, 70111143
Ìîíãîëûí Îþóòíû Ñïîðòûí Õîëáîî 311947
Íèñýõèéí ëàâëàõ 198
ÌÈÀÒ-èéí áèëåòèéí ãàäààä êàññ 322686, 322273
Òºìºð çàìûí ºð㺺íèé ëàâëàõ 194, 1940, 94194
Òºìºð çàìûí áèëåòèéí ãàäààä êàññ 941333, 944367
Áàðóóí àéìãóóäûí òýýâðèéí òîâ÷îî 634902
Ç¿¿í àéìãóóäûí òýýâðèéí òîâ÷îî 95253146
“Ñèòè” òàêñè 344499, 343433
Ìýäýýëýë ¿éë÷èëãýýíèé ëàâëàõ
¯çâýð, ¿éë÷èëãýýíèé ëàâëàõ 1617
Ãýð á¿ëèéí äîòíû çºâëºõ 1903
Íèñýõ îíãîöíû òèéçèéí òàëààð ìýäýýëýë ºãºõ 1906
Ýð¿¿ë ìýíäèéí çºâëºãºº 1931
Õóóëü ç¿éí çºâëºãºº 1933
Âàëþòûí ¿íý õàíøíû ìýäýýëýë 1937
Àæëûí áàéðíû çàð 1950
Õàëàìæèéí ¿éë÷èëãýý
Óëñûí íèéãìèéí õàëàìæèéí ãàçàð 314845, 310722, 328603, 328700
Íèéãìèéí õàëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé òºâ 23260, 22714, 23113
Íîìûí ñàíãóóä
Áîëîâñðîëûí ãàçàð 326700, 322631
Èðãýíèé á¿ðòãýë ìýäýýëëèéí óëñûí òºâ 351673, 350261
Ñî¸ëûí ãàçàð 324537, 321529
¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí ãàçàð 326414, 322424
Óëñûí ¿íäýñíèé èõ íîìûí ñàí 314385
Óëààíáààòàð õîòûí òºâ íîìûí ñàí 1- ð ñàëáàð 321650
2-ð ñàëáàð 341885
3-ð ñàëáàð 450963
4-ð ñàëáàð 682805
Õ¿¿õýä çàëóó÷óóäûí íîìûí ñàí 317942
ßïîí íîìûí ñàí 311521
Îþóòíû 24 öàãèéí íîìûí ñàí 322559
¯çâýð, ¿éë÷èëãýýíèé ãàçðóóä
Ìîíãîë óëñûí öèðê 320795, 99160283
Ñî¸ëûí òºâ ºð㺺 329173, 328486, 324927
Òºâ öýíãýëäýõ õ¿ðýýëýí 343109, 631392
Òýíãèñ êèíî òåàòð 313105, 327315
Óñàí ñïîðò ñóðãàëòûí òºâ 325569, 318081
Óëñûí äóóðü á¿æãèéí ýðäìèéí òåàòð 323339
Óëààíáààòàð Ïàëàñ 688240
¯éëäâýð÷íèé ýâëýëèéí ñî¸ë òºâ îðäîí 328467

230 ÎÞÓÒÀÍ 2009

 OÞÓÒÀÍÄ ÕÝÐÝÃÒÝÉ ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÛÍ
ÓÒÀÑÍÛ ÆÀÃÑÀÀËÒ

Àæèë îëãîõ àëáà

Õºäºëìºð ýðõëýëòèéí õýëòýñ 260376
Ñóðãàëò àðãà ç¿éí õýëòýñ 260264
Õºäºëìºð íèéãìèéí õàìãààëëûí àëáà 323077, 329752
Õºäºëìºð ýðõëýëòèéí ãàçàð 264906, 260276, 260700
Îþóòíû õºäºëìºðèéí áèðæ 70111143, 96051211
Àæëûí çóó÷ 1941
Íèéñëýëèéí õºäºëìºðèéí áèðæ 70110502, 329752
Áàÿíãîë ä¿¿ðýã 300545, 369211
Áàÿíç¿ðõ ä¿¿ðýã 453237, 451360
Ñîíãèíîõàéðõàí ä¿¿ðýã 633141, 634405
Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðýã 313115, 350577
Õàí-Óóë ä¿¿ðýã 344366, 345153
×èíãýëòýé ä¿¿ðýã 329058, 312717
Áàãàíóóð ä¿¿ðýã 22161, 0121-22322
Áàãàõàíãàé ä¿¿ðýã 44929, 0222-44929
Íàëàéõ ä¿¿ðýã 22444, 0123-23260
Öàãäààãèéí ãàçàð
Áàÿíãîë ä¿¿ðãèéí öàãäààãèéí õýëòýñ 136, 361709
Áàÿíç¿ðõ ä¿¿ðãèéí öàãäààãèéí õýëòýñ 135, 451848
Ñîíãèíîõàéðõàí ä¿¿ðãèéí öàãäààãèéí õýëòýñ 163, 631669
Ñ¿ðáààòàð ä¿¿ðãèéí öàãäààãèéí õýëòýñ 137, 320341
Õàí-Óóë ä¿¿ðãèéí öàãäààãèéí õýëòýñ 134, 341494
×èíãýëòýé ä¿¿ðãèéí öàãäààãèéí õýëòýñ 138, 311883
Òºìºð çàìûí öàãäààãèéí õýëòýñ 94102, 944055

Àéìàã, Àæëûí óòàñ

№ ÁÑÃ-ûí äàðãûí íýð Ãàð óòàñ È-Ìýéë
íèéñëýë Êîä Óòàñ
1 Àðõàíãàé Í.Ëàìæàâ 01332 21148 98220583 arkhangai@mecs.gov.mn
2 Áàÿí-ªëãèé Õ.Ìèíãàé 01422 22456 98220586 bayanulgii@mecs.gov.mn
3 Áàÿíõîíãîð Æ.Ýíõáàÿð 01442 22115 98220585 bayankhongor@mecs.gov.mn
4 Áóëãàí Ë.Ýãèéìàà 01342 22723 98220584 bulgan@mecs.gov.mn
5 Ãîâü-Àëòàé Æ.Ýðäýíý 01482 24865 98220587 govialtai@mecs.gov.mn
6 Ãîâüñ¿ìáýð Ö.Óðàí÷èìýã 01542 23160 98220588 govisumber@mecs.gov.mn
7 Äàðõàí-Óóë Ð.Áàòæàðãàë 01372 27701 98220589 darkhanuul@mecs.gov.mn
8 Äîðíîãîâü Ö.×îéáààòàð 01522 23977 98220590 dornogovi@mecs.gov.mn
9 Äîðíîä Ð.Äóëàìñ¿ðýí 01582 23674 98220591 dornod@mecs.gov.mn
10 Äóíäãîâü Ö.Ñýðýýíîâ 01592 22313 98220592 dundgovi@mecs.gov.mn
11 Çàâõàí ª.×óëóóíáààòàð 01462 21143 98220593 zavkhan@mecs.gov.mn
12 Îðõîí Ö.Àðèóíàà 01352 20792 98220594 orkhon@mecs.gov.mn
13 ªâºðõàíãàé Á.̺íõæàðãàë 01322 22506 98220602 uvurkhangai@mecs.gov.mn
14 ªìíºãîâü Ì.Áàòáèëýã 01532 23301 98220595 umnugovi@mecs.gov.mn
15 Ñ¿õáààòàð Ä.Ñýíãýäîðæ 01512 21487 98220596 sukhbaatar@mecs.gov.mn
16 Ñýëýíãý Ä.Çàãäãî÷îî 01362 22165 98220597 selenge@mecs.gov.mn
17 Òºâ ×.Öýöãýý 01272 23981 98220598 tuv@mecs.gov.mn
18 Óâñ Ã.Öýðýíäóëàì 01452 22423 98220599 uvs@mecs.gov.mn
19 Õîâä Á.Õàø-Ýðäýíý 01432 25178 98220600 khovd@mecs.gov.mn
20 Õºâñãºë Ö.̺íõæàðãàë 01382 23693 98220601 khuvsgul@mecs.gov.mn
21 Õýíòèé Á.Äàøäàâàà 01562 23640 98220602 khentii@mecs.gov.mn
22 Óëààíáààòàð Ä.Ýíõáàÿð 324947 98220604 ubes@mecs.gov.mn

ÎÞÓÒÀÍ 2009 231

 OÞÓÒÍÛ ÍÎÌÛÍ ÑÀÍ
Ä.ÍÀÖÀÃÄÎÐÆÈÉÍ ÍÝÐÝÌÆÈÒ ÓËÀÀÍÁÀÀÒÀÐ ÕÎÒÛÍ
Ҫ ÍÎÌÛÍ ÑÀÍÃÈÉÍ ÒÎÂ× ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ
Óëààíáààòàð õîòûí òºâ íîìûí ñàí íü 1980
îíä ÇÕÓ /õóó÷èí íýðýýð/ òåõíèê, ýäèéí çàñãèéí
òóñëàìæòàéãààð áàðèãäàæ àøèãëàëòàíä îðñîí.
ÁÍÌÀÓ-ûí ÀÈÕÒ-äèéí 1986 îíû 11-ð ñàðûí
17-íû ºäðèéí 207 òîîò çàðëèãààð èõ çîõèîë÷
Ä.Íàöàãäîðæèéí ìýíäýëñíèé 80 æèëèéí îéãîîð
Ä.Íàöàãäîðæèéí íýðýìæèò áîëãîñîí.
Îäîîãîîð òóñ íîìûí ñàí íü 2 òàñàã, ×èíãýëòýé,
Õàí-Óóë, Áàÿíç¿ðõ, Ñîíãèíîõàéðõàí ä¿¿ðã¿¿äýä
òóñ á¿ð íýã íýã ñàëáàð, õ¿¿õäèéí 1 íîìûí ñàíòàé
77 àæèëëàãñàäòàé íîìûí ñàíãèéí ìýðãýæëèéí
áîëîâñîí õ¿÷íýýð á¿ðýí õàíãàãäñàí Íèéñëýëèéí
ñî¸ë ìýäýýëëèéí òîìîîõîí òºâ áîëîîä áàéíà.
Íîìûí ñàí íü òºðèéí ÷èã ¿¿ðýãò õàìààðàõ äàðààõ
àæèë ¿éë÷èëãýýã ÿâóóëäàã. ¯¿íä:
- Óíøëàãà ¿éë÷èëãýý
- Èíòåðíýò ìýäýýëëèéí ¿éë÷èëãýý
- Ìýäýýëëèéí íººö á¿ðä¿¿ëýõ, ëàâëàãàà íîì ç¿éí
¿éë÷èëãýý
- Íîì õýâëýõ, ñýëáýí çàñàõ ¿éë÷èëãýý
- Ãýðýýð íîì îëãîõ ¿éë÷èëãýý
- Õýðýãëýã÷äýä èíòåðíýòèéã õýðýãëýõ òàëààð ñóðãàëò
ÿâóóëàõ
- ÅÁÑ-èéí íîìûí ñàí÷äàä ìýðãýæèë àðãà ç¿éí
çºâëºãºº ºãºõ
Òóñ íîìûí ñàíãèéí íîìûí ôîíä íü 450000 îð÷èì
áîòü íîìòîé. Ôîíäûí èõýíõ õóâèéã ìîíãîë õýë
äýýðõ íîì çîõèîë, òîãòìîë õýâëýë¿¿ä ýçýëäýã.
Íîìûí ôîíä íü áàéãàëèéí øèíæëýë, õóóëü, òåõíèê,
õºäºº àæ àõóé, àíàãààõ óõààí, óðëàã ñïîðò, óðàí
çîõèîë, õ¿¿õäèéí óðàí çîõèîë çýðýã òºðºë á¿ðèéí
ñàëáàðûí íîì çîõèîë, ëàâëàõ áè÷èã, íýâòýðõèé
òîëü, òîëü áè÷ã¿¿ä, ñîíèí ñýòã¿¿ëýýñ á¿ðäñýí.
Á¿õ ôîíäûí 60 õóâü íü ìîíãîë, 35 õóâü íü îðîñ,
¿ëäñýí õóâü íü áóñàä ãàäààä õýë äýýðõ íîì þì.
Ìàíàé íîìûí ñàí íü æèëäýý 70000 áàéíãûí óíøèã÷
õýðýãëýã÷, 250000 ãàðóé èðýãñýä 650000 ãàðóé íîì
õýâëýë, áóñàä ìàòåðèàëààð ¿éë÷èëäýã.
Íîìûí ñàíãèéí ¿éë÷èëãýýã àâòîìàòæóóëàõ àæëûã
1998 îíîîñ ýõýëæ äîòîîä ñ¿ëæýýã áàéãóóëàí
Àâñòðàëèéí “Softlink” êîìïàíèé íîìûí ñàíä
çîðèóëñàí “Alice for windows” ïðîãðàììààð
íîìûí áîëîí óíøòã÷äûí ìýäýýëëèéã êîìïüþòåðò
îðóóëàí áàðêîäîí äóãààð îëãîæ, óëìààð ýëåêðîí
232 ÎÞÓÒÀÍ 2009
êàòàëîã çîõèîí áàéãóóëæ íîìûí ñàíãèéí ¿éë÷èëãýýã
á¿ðýí àâòîìàòæóóëñàí. ̺í 2003 îíû 7-ð ñàðààñ
òóñ êîìïàíèàñ õóðóóíû õýýíèé 2 òºõººðºìæ àâ÷
ÝÇÌÒ, óíøëàãûí À, Á òàíõèìä ñóóðèëóóëñíààð
óíøèã÷èä ¿íýìëýõýý ãýýõ, áóñäûí ¿íýìëýõ àøèãëàõ
çýðýã ñºðºã ¿ð äàãàâàð á¿ðýí àðèëñàí.
Àëèñà ïðîãðàììûã òóñ íîìûí ñàí íü 9 äýõ
æèëäýý àøèãëàæ îäîîãîîð 29000 íýðèéí 70000
ãàðóé íîìûí ìýäýýëýë áàãòñàí ýëåêòðîí êàòàëîã,
19800 ãàðóé óíøèã÷èéí ìýäýýëýë, çóðàã áàãòñàí
óíøèã÷èéí á¿ðòãýëèéí ñàíòàé áîëîîä áàéíà.
Íîìûí ñàíãèéíõàà óíøèã÷äàä ìýäýýëëýýð
¿éë÷ëýõ õ¿ðýýãýý ºðãºòãºæ 1999 îíä “Èíòåðíåò”
ìýäýýëëèéí ñ¿ëæýýíä õîëáîãäëîî. Íîìûí ñàíãèéí
Âýá õóóäñûã Àíãëè, ìîíãîë õýë äýýð õèéæ, ººðñäèéí
Âýá ñåðâåðò áàéðëóóëñàí òºäèéã¿é íîì õàéëòûã
Èíòåðíåòýýð õàéõ áîëîìæòîé áîëëîî. ̺í íîìûí
ñàíãèéí Âåáíèé ºäºð òóòìûí øèíý÷ëýëòèéã áàéíãà
õèéñíýýð 25259 çî÷èí 36112 õóóäàñ ìýäýýëýë ¿çñýí
áàéíà. Ýíý íü ºäºðò äóíäæààð 80 õ¿í ìàíàé âåáä
çî÷èëæ áàéíà ãýñýí ¿ç¿¿ëýëò þì.
Èíòåðíýòýýñ Ìîíãîëûí çîõèîë÷äûí ø¿ëýã,
íàéðàãëàëûã óíøèõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëýõ çîðèëãîîð
áèé áîëãîñîí “ Ìîíãîëûí óðàí çîõèîëûí ñàí”
–ä ø¿ëýã íàéðàãëàëûã îðóóëñíààð 33 çîõèîë÷èéí
141 á¿òýýëèéã äýëõèéí àëü ÷ ºíö㺺ñ ýõ õýë äýýðýý
óíøèõ áîëîìæòîé áîëñîí.
- Àðäûí àìàí çîõèîëûí ñàíã øèíýýð áàéãóóëæ
ýõýëñýí áà ¿ëãýð 9 ø, ç¿éð ¿ã 1602 ø, åðòºíöèéí
ãóðàâ 145 ø çýðãèéã áàéðëóóëààä áàéíà.
Óíøèã÷èä íîìûí ñàí÷äûí Èíòåðíýòèéí ìýäëýãèéã
äýýøë¿¿ëýõ, Ìîíãîë âåá¿¿äèéí õýðýãëýýã íýìýãä¿¿ëýõ
çîðèëãîîð 7 õîíîã á¿ðèéí ìÿãìàð, ëõàãâà, ï¿ðýâ
ãàðèãóóäàä ÿâóóëæ áàéãàà Èíòåðíýòèéí ìýäëýã
îëãîõ ñóðãàëòààð
- Ìîíãîëûí ¿íýã¿é è-ìýéë¿¿äèéí äàâóó òàë
- Ãýðýýñýý èíòåðíýò àøèãëàõ ¿åä Èíòåðíåòåä

õîëáîãäîõ öàãàà õýðõýí çºâ çàðöóóëæ áîëîõûã çààæ
áàéíà.
Óíøèã÷, èðãýä, êîìïàíèé è-ìýéë õàÿãèéã òýäíèé
õ¿ñýëòèéí äàãóó á¿ðòãýæ, 1609 è-ìýéë õàÿã á¿õèé
¿¿ñãýñýí ñèñòåìýýðýý ìýäýý ìýäýýëë¿¿äèéã èëãýýæ
¿éë÷èëäýã.
- Ñàð á¿ð íýãäñýí ìýäýýã á¿õ õàÿãàíä
- Äîëîî õîíîã á¿ðä çºâõºí íîìûí ñàíãèéí
óíøèã÷äàä ìýäýýëýë èëãýýæ áàéíà.
Ýäãýýð àæëûí ¿ð ä¿íä óíøëàãà ¿éë÷èëãýýíèé
àæëûí öàð õ¿ðýý ºðãºæèæ ÷àíàð ÷àíñàà ñàéæèð÷,
¿éë÷èëãýý õºíãºí øóóðõàé áîëñíû çýðýãöýý
óíøèã÷äàä íîì óíøèõ, ìýäýýëýë àøèãëàõ òàâ òóõòàé
îð÷èíã á¿ðä¿¿ëñýí þì.
Òóñ íîìûí ñàí íü 1999 îíä “Õýðýãëýã÷äèéí
íàéäâàðòàé ò¿íø” áàéãóóëëàãà öîë, ºðãºòìæëºë,
2005 îíä “Ìîíãîëûí íîìûí ñàí÷äûí àíõäóãààð
çºâëºë㺺í”-èéã òîõèîëäóóëàí ìàíàé íîìûí ñàíã
“Íîìûí ñàíãèéí ìýäýýëëèéí ¿éë÷èëãýýíä øèíý
òåõíèê, òåõíèëîãè íýâòð¿¿ëæ óíøèã÷ îëíû îþóíûã
ãýãýýð¿¿ëýõ àðèóí ¿éëñýä” îðóóëæ áàéãàà õóâü íýìðèéã
¿íýëýí ÁÑØÓß-íààñ “ªðãºìæëºë îëãîñîí.
Îëîí íèéòýä ¿éë÷ëýõ òàñàã
.
Òóñ òàñàã íü 450 ãàðóé ñóóäàë á¿õèé 5 óíøëàãûí
òàíõèìòàé, ¿íäñýí áîëîí îéðûí ôîíäóóäòàé,
àìåðèêèéí ñî¸ë ìýäýýëëèéí òºâ, Õóóëü ýðõ ç¿éí
ìýäýýëëèéí òºâòýé. Èíòåðíýò òàíõèì, çàõûí
õîðîîëëûí îðøèí ñóóã÷äàä ¿éë÷ëýõ “Õºäºë㺺íò
íîìûí ñàí”, Ãýðýýð íîì îëãîõ òàíõèì, Õàðààã¿é
èðãýäýä çîðèóëñàí óíøëàãûí òàíõèìòàé.
Òóñ íîìûí ñàíãèéí õàìò îëîí íîìûí ñàíãèéí îëîí
òàëò ýðýëò õýðýãöýýã á¿ðýí ä¿¿ðýí õàíãàõ çîðèëò
äýâø¿¿ëýí àæèëëàæ áàéíà.
ßðüäàã íîìûí ñàí – Àçèéí Õºãæëèéí Áàíêíû “Òàõèð
äóòóó èðãýäèéí õºäºëìºð ýðõëýëòèéã íýìýãä¿¿ëýõ”
òºñëèéí õ¿ðýýíä õàðààíû áýðõøýýëòýé õ¿ì¿¿ñ
çîðèóëñàí “ßðüäàã íîìûí ñàí”-ã õàðààã¿é÷¿¿äèéí
OÞÓÒÍÛ ÍÎÌÛÍ ÑÀÍ
íèéãýìëýãòýé õàìòðàí íýýñýí íü Ìîíãîë Óëñûí
Åðºíõèéëºã÷ Í.Áàãàáàíäè “Á¿õ íèéòýýð áè÷èãòýí
áîëîõ, ñàíàà÷ëàãà
ãàðãàñíûã ͯÁ-ààñ
äýìæèæ áàéãàà öàã
¿åä ýíý íîìûí ñàíãààð
äàìæóóëàí Ìîíãîëûí
õàðààã¿é÷¿¿ä áðàéëü
áè÷èã ñóð÷ õýðýãëýí
áè÷èã ¿ñýãò òàéëàãäàæ
áîëîâñðîë ýçýìøèõ,
ìýäýýëëèéã õ¿ðòýõ ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé þì.
Óã íîìûí ñàí íü Àóäèî, ÑD êàññåòàíä óíøèæ áè÷ëýã
õèéæ áýëòãýñýí “ßðüäàã íîì” òýìòðýõ ¿ñýã áðàéëü
áè÷ãýýð õýâëýãäñýí íîì, òîìðóóëñàí ¿ñýãòýé îðîñ,
ìîíãîë õýë äýýðõ íîì õýâëýëýýð á¿ðýí õàðààã¿é áà
ñóë õàðààòàé èðãýäýä ¿éë÷èëæ áàéíà.
Àìåðèêèéí Ñî¸ë Ìýäýýëëèéí Һ⠖ ÀÍÓ-ûí
ÝÑß-íû Îëîí Íèéòèéí Ìýäýýëëèéí òºâòýé õàìòðàí
ñ¿¿ëèéí ¿åèéí òåõíèê, òîíîã òºõººðºì溺ð á¿ðýí
òîíîãëîãäñîí Àìåðèêèéí Ñî¸ë Ìýäýýëëèéí Òºâ
íü 2004 îíû 10-ð ñàðûí 29-íû ºäðººñ ýõëýí ¿éë
àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áàéíà. Òóñ òºâ íü:
- ÀÍÓ-ûí õóóëü æóðàì áîëîí çààâðóóä
- ÀÍÓ-ûí ãàäààä áîäëîãî
- ÀÍÓ-ûí êîíãðåññ
- Åðºíõèéëºã÷ áîëîí áóñàä òºðèéí àæèëòíóóäûí
òàâüñàí èëòãýë¿¿ä, õýëñýí ¿ã
- Òºðèéí áîäëîãî áîëîí àæèëòíóóä
- ÀÍÓ-ûí àëáàí ¸ñíû òîî áàðèìò
- Àìåðèêèéí áèçíåñ áîëîí êîìïàíèóäòàé õýðõýí
õîëáîãäîõ òàëààðõ ìýäýýëëèéã ò¿ãýýæ áàéíà.
Õóóëü ýðõ ç¿éí ìýäýýëëèéí òºâ – Õîòûí òºâ
íîìûí ñàí íü 1999 îíû 1-ð ñàðä Ìîíãîëûí
íýýëòòýé íèéãýì õ¿ðýýëýíä Ýðõ ç¿éí ìýäýýëëèéí
òºâ áàéãóóëàõ òºñëèéã ºã÷, òýòãýëýã õ¿ññýíýýð 1999
îíû 9-ð ñàðààñ òóñ óíøëàãûí òàíõèì àæèëëàæ
ýõýëñýí. Ôîíäîíäîî 8000 ãàðóé ýðõ ç¿éí ÷èãëýëýýð
áè÷èãäñýí àíãëè, ìîíãîë, îðîñ õýë äýýðõ íîì, ñóðàõ
áè÷èãòýé. 80 õ¿íèé ñóóäàëòàé óíøëàãûí òàíõèì,
íîìûí ôîíäûí ºðººíèé ãîë õààëãàíä Checkpoint
ÎÞÓÒÀÍ 2009 233
 OÞÓÒÍÛ ÍÎÌÛÍ ÑÀÍ

êîìïàíèé ÌÅÒÎ õÿíàëòûí õààëãûã ñóóðèëóóëñàí, íîìûí ôîíäòîé,

óíøèã÷á¿ðòãýë, íîì îëãîëòîíäîî Alice ïðîãðàììûã - Õàí-Óóë ä¿¿ðãèéí
áîëîí Õóðóóíû õýýíèé ìîäóëûã íýâð¿¿ëñýí, CD 2-ð ñàëáàð íîìûí
äýýðõ íîì õàéëòûí êàòàëîãèéã áèé áîëãîñîí ãýõ ñàí íü 1948 îíä
ìýò Õîòûí òºâ íîìûí ñàíäàà òºäèéã¿é Ìîíãîë áàéãóóëàãäñàí. 9
óëñàä õàìãèéí àíõ íýâòð¿¿ëñýí àìæèëòóóäòàé òóñ àæèëëàãñàäòàé,
òºâ íü Ìýäýýëýë ò¿ãýýõ öàõèì ñèñòåì, Èíòåðíýòèéí 38000 ãàðóé íîìûí
ìýäëýã îëãîõ ñóðãàëòûã ýõë¿¿ëæ, Ìîíãîëûí õóóëèóä, ôîíäòîé, íàñàíä
MS office ñóóëãàãäñàí óíøèã÷äàä çîðèóëàãäñàí õ¿ðýã÷äèéí, õ¿¿õäèéí
2 êîìïüþòåðèéã àæèëëóóëæ áàéíà. Ýðõ ç¿éí ãýñýí 2 óíøëàãûí
õîëáîãäîëòîé ñóðàõ áè÷èã, õýâëýëèéí ìàòåðèàë, òàíõèìòàé, 150 õ¿íèé ñóóäàëòàé. Æèëä äóíäæààð
èíòåíýòðýýð èðãýäýä ¿íý òºëáºðã¿é ¿éë÷èëäýã. ̺í 35700 ãàðóé óíøèã÷ ¿éë÷ë¿¿ëýã÷äýä 78600 ãàðàí íîì
ãýðýýð íîì îëãîõ, õóâèëàõ, èíòåðíýòýýñ õóóëèéí õýâëýë îëãîí ¿éë÷èëäýã. 2-ð ñàëáàðûí õàÿã óòàñ:
ìýäýýëýë õàéõàä íü òóñëàõ çîðèëãîòîé ñóðãàëò ÕÓÄ 19-ð õîðîîëîë Æàðãàëàíò ¿éë÷èëãýýíèé òºâ 2-ð
çýðãýýð ¿éë÷èëæ áàéíà. äàâõàðò Óòàñ: 341885

- Áàÿí ç¿ðõ ä¿¿ðãèéí 3-

ð ñàëáàð íîìûí ñàí íü
1968 îíä áàéãóóëàãäñàí
9 àæèëëàãñàäòàé, 44200
ãàðàí íîìûí ôîíäòîé,
íàñàíä õ¿ðýã÷äèéí,
õ¿¿õäèéí ãýñýí 2
óíøëàãûí òàíõèìòàé,
Õ¿¿õäèéí íîìûí ñàí – Îëîí Óëñûí Õ¿¿õäèéí 130 õ¿íèé ñóóäàëòàé, æèëä äóíäæààð 43700 ãàðàí
æèë-1979 îíä Õ¿¿õäèéí òºëºº ôîíäûí ñàíàà÷ëàãà, óíøèã÷ ¿éë÷ë¿¿ëýã÷äýä, 79900 ãàðóé íîì õýâëýë
õºðºí㺺ð áàéãóóëàãäñàí. Ýíý íîìûí ñàí íü îëãîí ¿éë÷èëäýã.
Ìîíãîë óëñäàà öîðûí ãàíö õ¿¿õäèéí íîìûí ñàí
þì. Îäîî 125000 ãàðóé íîìûí ôîíäòîé, 1200
áàéíãûí óíøèã÷èä, 14600 èðýãñýä, 28635 íîì - Ñîíãèíî õàéðõàí
õýâëýë îëãîæ ¿éë÷èëäýã. ä¿¿ðãèéí 4-ð ñàëáàð
íîìûí ñàí íü 1991
îíä áàéãóóëàãäñàí, 9
àæèëëàãñàäòàé, 31800
ãàðóé íîìûí ôîíäòîé,
íàñàíä õ¿ðýã÷äèéí,
õ¿¿õäèéí ãýñýí 2
óíøëàãûí òàíõèìòàé, 100 õ¿íèé ñóóäàëòàé. Æèëä
äóíäæààð 32000 ãàðàí óíøèã÷ ¿éë÷ë¿¿ëýã÷äýä, 73200
Òóñ íîìûí ñàíãààñ êàëåíäàðü÷èëñàí òºëºâëºãººíèé ãàðóé íîì õýâëýë îëãîí ¿éë÷èëäýã.
äàãóó õ¿¿õäèéí íàñíû îíöëîãò òîõèðóóëàí îëîí Àæèëëàõ öàãèéí õóâààðü:
õýëáýðýýð ìýäýýëýë, íîì ç¿é, ñî¸ë õ¿ì¿¿æëèéí
Ä.Íàöàãäîðæèéí íýðýìæèò, Óëààíáààòàð õîòûí
àæëûã çîõèîí ÿâóóëäàã.
íèéòèéí òºâ íîìûí ñàí Ѻvëèéí ãóäàìæ-7,
- ×èíãýëòýé ä¿¿ðãèéí À.Ì.Ãîðüêèéí íýðýìæèò Óëààíáààòàð 28, Óëààíáààòàð õîò, Ìîíãîë óëñ
1-ð íîìûí ñàí íü 1946 îíä áàéãóóëàãäñàí. 9
(Öèðêèéí çvví òàëä, Õvíñíèé 50-ð äýëãvvðèéí óðä)
àæèëëàãñàäòàé, íàñàíä õ¿ðýã÷äèéí, õ¿¿õäèéí ãýñýí
2 óíøëàãûí òàíõèìòàé, 100 ñóóäàëòàé. 1968 îíä Õàðèëöàõ óòàñ:
À.Ì.Ãîðüêèéí ìýíäýëñíèé 100 æèëèéí îéãîîð Óòàñ: 314385, 329950,
ò¿¿íèé íýðýìæèò áîëãîñîí þì. 325593, 327873
Ôàêñ: 976-11- 329950
Æèëäýý äóíäæààð 30600 ãàðàí óíøèã÷ ¿éë÷ë¿¿ëýã÷äýä
67500 ãàðóé íîì, õýâëýë îëãîí ¿éë÷èëäýã, 55000

234 ÎÞÓÒÀÍ 2009


ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÍÎÌÛÍ ÑÀÍÃÈÉÍ
ÒÎÂ× ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ
Ìîíãîë Óëñûí ¯íäýñíèé íîìûí ñàí íü 1921 îíû 11-ð
ñàðûí 19-íä áàãà õóðëûí øèéäâýðýýð Ñóäàð áè÷ãèéí
õ¿ðýýëýíãèéí äýðãýä 2000 íîìòîé áàéãóóëàãäñàí
áºãººä 1924 îíä õóðàëäñàí Óëñûí àíõäóãààð èõ
õóðëààñ Óëñûí íîìûí ñàí áîëãîñîí þì.
Òóñ íîìûí ñàí íü öóãëóóëñàí õýâëýëèéí
á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éë÷èëãýýíèé öàð õ¿ðýýãýýðýý
õàìãèéí òîì íîìûí ñàí òºäèéã¿é ìîíãîë
¿íäýñòíèé òºäèéã¿é Òºâ Àçèéí í¿¿äýë÷äèéí
áè÷èã ñî¸ëûí ºâ, õîâîð íàíäèí ãàð áè÷ìýë,
àëò ýðäýíýñýýð óðëàñàí õîñã¿é ¿íýò íîì ñóäðûã
öóãëóóëàí õàäãàëæ ãàäààäûí ýðäýìòýä, ìîíãîë
ñóäëàà÷äûí ñîíèðõîëûã òàòñàí ìýäýýëýë
ñóäàëãààíû ãîë òºâ áîëæ áàéíà.
Ýä¿ãýý òóñ íîìûí ñàí íü ìîíãîë, òºâä, ìàíæ,
àíãëè, îðîñ, ÿïîí, ñîëîíãîñ, ãåðìàí áîëîí
äýëõèéí áóñàä îëîí õýë äýýðõ 3 ñàÿ ãàðóé ýðòíèé
áîëîí îð÷èí ¿åèéí íîì ñóäàð, õàäãàëàìæèéí
íýãæýýð ¿éë÷èëæ áàéíà.
Ýäãýýð íîìûí á¿ðýëä¿¿íèé áàéäëûã õàðãàëçàí
9 ôîíäîä õàäãàëæ, /1. Ìîíãîë íîìûí ôîíä.
2. Ìîíãîë ñóäëàë, ãàð áè÷ìýë íîìûí ôîíä. 3.
ªðíº äàõèíû íîìûí ôîíä . 4. Äîðíî äàõèíû
íîìûí ôîíä. 5. Òºâä íîìûí ôîíä. 6. Òîãòìîë
õýâëýëèéí ôîíä. 7. Áýëòãýë áà àðõèâ, ñîëèëöîîíû
íîìûí ôîíä. 8. ÞÍÅÑÊÎ-èéí íîì, õýâëýëèéí
ôîíä. 9. ¯íýò õîâîð íîìûí ôîíä-¿çýñãýëýí/,
5 óíøëàãûí òàíõèì /“Èõ óíøëàãûí òàíõèì”,
“Ýðäýì øèíæèëãýýíèé óíøëàãûí òàíõèì”,
“Èíòåðíåò óíøëàãûí òàíõèì”, “Òîãòìîë
õýâëýëèéí óíøëàãûí òàíõèì”, “Òóðêûí óíøëàãûí
OÞÓÒÍÛ ÍÎÌÛÍ ÑÀÍ
òàíõèì”/-ààð ¿éë÷èëãýý ÿâóóëæ áàéíà.
¯íýò õîâîð íîìûí ôîíäîíä 50.000 ãàðóé
ýðòíèé ãàð áè÷ìýë, áàðëàìàë íîì çîõèîëûã
õàäãàëæ áàéãàà áºãººä 1981 îíä “¯íýò õîâîð
íîìûí ¿çýñãýëýí”-ã-áàéãóóëàí ãàäààä, äîòîîäûí
õ¿ì¿¿ñò ìîíãîë÷óóäûí áè÷èã ñî¸ëûí ýðòíèé
äóðñãàëóóäûã ñóðòàë÷èëæ áàéíà.
Òóñ ôîíäîä ñî¸ëûí ºâèéí òºâä á¿ðòãýãäñýí
áè÷èã ¿ñãèéí äóðñãàë, ò¿¿õ, ñî¸ëûí àñàð ¿íýò ºâ
“Àëòàí òîâ÷”, “Ýðäýíèéí ýðõ”, 1345 îíä ìîäîí
áàðààð áàðëàñàí ìîíãîë “Áàíçðàã÷”, 1502
îíä ìîäîí áàðààð áàðëàñàí 4 õýëíèé õàäìàë
“Æàìáàëöàíæèä”, “×èíãèñ õààíû óãèéí áè÷èã”,
“Ãàíæóóð” /108 áîòü/, “Äàíæóóð” /225 áîòü/,
ñî¸ìáî ¿ñãýýð áè÷ñýí “Èòãýë”, öýâýð ìºíãºí
õóóäñàí äýýð àëòàí ¿ñãýýð áè÷ñýýð “Ñàíäóéí
æ¿ä”, “Æàäàìáà”, íýðò ýðäýìòýí Øàãæèéí 1914
îíä 5õ5 ñì õýìæýýòýé öààñàí äýýð õÿëãàñààð
áè÷ñýí “Íîãîîí äàðü ýõèéí òóóæ” çýðýã õîâîð
íîì ñóäàð îëîí áèé.
1922 îíä Îðîñûí øèíæëýõ óõààíû àêàäåìèéí
íîìûí ñàíòàé àíõíû íîìûí ñîëèëöîîíû
ãýðýý áàéãóóëñàí áîë îäîîãèéí áàéäëààð 17
óëñûí 22 íîìûí ñàí, ýðäýì øèíæèëãýýíèé
áàéãóóëëàãàòàé õàðèëöäàã, Îëîí Óëñûí Íîìûí
Ñàíãèéí õîëáîîíû ãèø¿¿í, 1968 îíîîñ ͯÁ-ûí
õàäãàëàã÷ íîìûí ñàíãèéí ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýí òóñ
áàéãóóëëàãààñ ýðõëýõ ãàðãàäàã õóóëü ýðõ ç¿éí
õîëáîãäîëòîé áîëîí áóñàä áàðèìò áè÷ãèéã
õ¿ëýýí àâ÷ áàéíà.
¯íäýñíèé íîìûí ñàí íü óëñûí õýìæýýíèé íîìûí
ÎÞÓÒÀÍ 2009 235
 OÞÓÒÍÛ ÍÎÌÛÍ ÑÀÍ
ñàíã ìýðãýæèë àðãà ç¿éí óäèðäëàãààð õàíãàõ
òºâèéí ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýæ, àéìàã, ñóìä, õîòûí
áîëîí èõ äýýä ñóðãóóëèéí 1000 ãàðóé íîìûí
ñàíã íîìûí ñàí ñóäëàë, ìýäýýëýë íîì ç¿é, àðãà
ç¿éí óäèðäëàãààð õàíãàí àæèëëàæ áàéíà.
Íîìûí ñàí÷äûí ìýäëýã ìýðãýæëèéã äýýøë¿¿ëýõ,
òýäýíä øààðäëàãàòàé ìýäýýëëèéã ºãºõ çîðèëãîîð
æèë á¿ð íîìûí ñàí÷äûí òºðºëæñºí ñóðãàëòóóä
áîëîí îíîë ïðàêòèêèéí áàãà õóðàë, “¯íäýñíèé
áè÷èã ¿ñãèéí áàÿð”, “Íîìûí ÿàðìàã” çýðýã
òîìîîõîí ¿éë àæèëëàãààíóóäûã óëñûí õýìæýýíä
çîõèîí áàéãóóëæ, ìýðãýæèë, îíîë-àðãà ç¿éí
“Íîìûí ñàí÷” ñýòã¿¿ëèéã ýðõëýí ãàðãàæ, àéìàã,
õîò, ñóìäûí íîìûí ñàíä õýâëýë çàõèàëãààð
õ¿ðãýæ áàéíà.
Ýðäýì øèíæèëãýýíèé
óíøëàãûí òàíõèì
236 ÎÞÓÒÀÍ 2009
1951 îíä ýíý 3 äàâõàð áàðèëãà àøèãëàëòàíä
îðñîí áºãººä óã áàéøèíä 500 ìÿíãà îð÷èì
íîìòîé ¿éë÷èëãýýãýý ÿâóóëæ ýõýëæýý.
Îäîîãèéí áàéäëààð Çàõèðãàà àæ àõóé,
Ìýäýýëýë àðãà ç¿é – Ýðäýì øèíæèëãýýíèé
õýëòýñ, Íîì á¿ðä¿¿ëýõ, áîëîâñðóóëàõ, ñîëèëöîõ
õýëòýñ, Óíøëàãà ¿éë÷èëãýýíèé õýëòýñ, Ôîíä
õàäãàëàìæèéí õýëòýñ ãýñýí 4 õýëòýñò 57 àæèëòàí,
àëáàí õààã÷èä óëñûí õýìæýýíèé íîìûí ñàíãóóäàä
àðãà ç¿éí çºâëºãºº, óíøèã÷ õýðýãëýã÷äýä àìàí
áîëîí áè÷ãèéí ëàâëàãàà ºã÷, æèëäýý 5000 ãàðóé
íîì õýâëýë øèíýýð á¿ðä¿¿ëæ, 2 ýýëæýýð 60-ààä
ìÿíãàí óíøèã÷äàä 200000 ãàðóé íîì õýâëýë
îëãîí ¿éë÷èëæ áàéíà.
Íîìûí ñàíãèéí
äîòîîä áàéäàë
 OÞÓÒÍÛ ÍÎÌÛÍ ÑÀÍ

Íèéòèéí
óíøëàãûí
òàíõèì

Òóðê íîìûí
óíøëàãûí òàíõèì

Íîìûí ñàíä ¿íýìëýõ íýýëãýõýä àíõààðàõ ç¿éë:

1. Èðãýíèé ¿íýìëýõ
2. Õ¿÷èí òºãºëäºð àæëûí ãàçðûí ¿íýìëýõ áóþó îþóòíû ¿íýìëýõ, õóâèàðàà àæèë ýðõýëäýã áà
òîäîðõîé àæèë ýðõëýýã¿é õ¿ì¿¿ñ îðøèí ñóóãàà ãàçðûí òîäîðõîéëîëò
3. 1 % öýýæ çóðàã
4. ¯íýìëýõíèé ¿íý 4000 òºãðºã. /Çàõèàëãà ºãñºíººñ õîéø óíøèã÷èéí ¿íýìëýõèéã 1 õîíîãèéí
äàðàà îëãîíî./
5. Æèë á¿ðèéí 1-ð ñàðûí 01-ýýñ óíøèã÷èéí ¿íýìëýõýý ñóíãóóëàõí øààðäëàãàòàé.
6. Íýã æèëèéí ñóíãàëòûí ¿íý 1000 òºãðºã

Õàðèëöàõ óòàñ:
314386, 323100, 70112396

ÎÞÓÒÀÍ 2009 237

 “1 ÎÞÓÒÍÛ 1 ÆÈËÈÉÍ ÇÀÐÄÀË”
Ò¯¯ÂÝÐ ÑÓÄÀËÃÀÀÍÛ Ä¯ÃÍÝËÒ

“1 ÎÞÓÒÍÛ 1 ÆÈËÈÉÍ ÇÀÐÄÀË” Ò¯¯ÂÝÐ

ÑÓÄÀËÃÀÀÍÛ Ä¯ÃÍÝËÒ

Çàëóó ñýòãýã÷ ñóäàëãààíû òºâººñ ìàíàé ýìõòãýë íîì Çàðèì çàðäëûã çàäëàí òîäðóóëáàë:
õýâëýãäýí ãàðàõ ãýæ áóéòàé õîëáîãäóóëàí ýíýõ¿¿
- Óíààíû çàðäàëä: Îþóòíû õºíãºëºëòèéí êàðòûã 2
ñóäàëãààã ÿâóóëñàí áºãººä íýëýýä ñîíèí ä¿ð òºðõ
æèëèéí õóãàöààòàéãààð çàõèàëàí ñàð á¿ð íèéòèéí
àæèãëàãäñàí þì. Ýíýõ¿¿ çàðäàëûã òîîöîí òà á¿õýíä
òýýâðèéí õýðýãñëýëýýð çîð÷èõ õºíãºëºëòèéí
¿ç¿¿ëæ áàéãàà íü óðüä÷èëàí ººðèéí ñàíõ¿¿ãèéí
áèëåòèéã 4,700 òºãðºãººð àâäàã. Õºíãºëºëòòýé
òºëºâëºëòºíä áàãà ÷ áîëîâ ñàíàà ºãºõ çîðèëãîòîé
çîð÷èõ íèéòèéí òýýâðèéí õýðýãñýë îðîéí öàãààð
þì. Èíãýýä ä¿ãíýëòòýé òàíèëöúÿ.
çîãññîí ¿å áîëîí áóñàä øààðäëàãàòàé ¿åä ººð
Íèéñëýë Óëààíáààòàð óíààãààð çîð÷äîã òîõèîëäëóóä áàéíà. Èéìýýñ
õîòîä ñóðàëöàã÷ ñàðä çàðöóóëàõ ìºíãºí ä¿í íýìýãäýæ áàéãàà íü
îþóòíóóäàä äýýðõ ãðàôèêààñ õàðàãäàæ áàéãàà. Õºíãºëºëòèéí êàðòààð
çàðäëóóä õàìààðàõã¿é çîð÷äîãã¿é îþóòíóóäàä óíààíû çàðäàë ºíäºð ãàðãàõ
áà ãýð á¿ëèéí òºñ⺺ñ òºëºâòýé áàéíà.
çàðöóóëàãäàíà ãýæ
- Îðîí íóòàã áóöàõ çàðäàë: Ýíý çàðäàë íü îðîí
òîîöîîëñîí. Èéìýýñ
íóòàã íü íèéñëýë Óëààíáààòàð õîòîîñ õý÷íýýí
äýýðõ çàðäëóóä õºäºº
êì-ä çàéä áàéãààãààñ øàëòãààëàí çàðäàë ººð
îðîí íóòãààñ íèéñëýë
ººð áàéäàã. Ãýõäýý òóõàéí îþóòàí ºâëèéí çàìûí
Óëààíáààòàð õîò áîëîí
çàðäëàà õàãàñûã íü àâàõ áîë ýíý íü áàãà çýðýã áóóðàõ
Äàðõàí Ýðäýíýò õîòîä
òºëºâòýé áàéíà. Òà 500 áóþó ò¿¿íýýñ äýýø êì-èéí
ñóðàëöàã÷ îþóòíóóäàä
õîë ãàçðààñ ñóðàëöàæ áàéãàà áîë ºâëèéí çàìûí
õàìààðàãäàíà.
çàðäëàà àâàõ áîëîìæ á¿ðäýõ áºãººä ìàòåðèàëàà
- 4-ð äàìæààíû îþóòíóóä òºãñºëòèéí õóðààìæ, á¿ðýí á¿ðä¿¿ëæ ñóðãóóëüäàà õàíäàõ õýðýãòýé.
õîíõíû áàÿð õèéõòýé õîëáîãäóóëàí õóâöàñ, áàÿð
- Øóóäàí õîëáîîíû çàðäàë: Ýíý çàðäàëä ¿¿ðýí
¸ñëîëûí çàðäëóóä èë¿¿ ºíäºð ãàðñàí.
òåëåôîí õýðýãëýã÷ îþóòíû õóâüä òîîöîõîä óëèðàëä
- Ãýð á¿ë õ¿¿õýäòýé, àæèë õèéäýã áîë çàðäëóóä 1 óäàà óòñàà ñóíãóóëàõ, èíòåðíåò àøèãëàõ òºëáºð,
íýëýýäã¿é ºíäºð ãàð÷ áàéãàà íü cóäàëãàà ÿâóóëàõàä îðîí íóòàãò áàéãàà ãýð á¿ë ð¿¿ãýý óòñààð õîëáîãäîõ
àæèãëàãäñàí. íèéò çàðäëóóä áàãòñàí áîëíî.
- Äàìæàà ºãñºõ òóñàì çàðäàë èõñýõ õàíäëàãà - Ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çàðäàë: Ýíý çàðäàëä
àæèãëàãäàæ áàéíà. Ýíý íü ìýðãýæëèéí õè÷ýýë îðîõ ñóðãàëòûí òºëáºð ºñºõ õàíäëàãàòàé õàðàãäàæ
õóâààðü, õýðýãëýýíä ºñºëò íýìýãäýæ áàéãààãààñ áàéãàà íü ñóðãàëòûí òºëáºðººñ ãàäíà äàõèí
øàëòãààëæ áàéíà. øàëãàëòûí òºëáºð, áóñàä ñóðãàëòòàé (ñîíãîí
- Íèéò çàðöóóëæ áàéãàà çàðäàëûí 40-60 õóâü õè÷ýýë, äàâòëàãà, õýëíèé äàìæàà, íîìûí ñàíãèéí
íü ñóðãàëòûí òºëáºðò çàðöóóëàãäàæ áóé ä¿íòýé õóðààìæ) õîëáîîòîé çàðäëóóä áàãòñàí áàéíà.
áàéíà. Ýð¿¿ë ìýíäèéí çàðäàë: Îþóòàí ìîíãîë óëñûí
Ñóäàëãààã ò¿¿âýð áàéäëààð òºðèéí ºì÷èéí 11 Èðãýíèé ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûí òóõàé õóóëèéí
ÈÄÑÊ, òºðèéí áóñ ºì÷èéí 42 ÈÄÑÊ-èéí íèéò 1.132 äàãóó ñàðä 500, æèëä 6000 òºãðºãèéí äààòãàëä çààâàë
îþóòíóóäààñ àâñàí. õàìðàãäàõ ¸ñòîé á¿ëýã þì. Òèéìýýñ ýð¿¿ë ìýíäèéí
çàðäàëûã á¿õëýýð òîîöîæ íýìýëò çàðäëûã òóñãààã¿é
̺í ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí îþóòíóóäûí äèéëýíõ áîëíî. Õýðýâ òà äààòãàëä á¿ðýí õàìðàãäñàí áîë
íü îþóòíû äîòóóð áàéðàíä àìüäàðäàã îþóòíóóä æèëä 400.000 ìÿíãà ãàðóé òºãðºãèéí ¿éë÷èëãýýã
áàéñàí. ¯¿íä: ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãóóäààñ àâàõ áîëîìæòîé.
1 ä¿ãýýð äàìæààíû - 348
2 äóãààð äàìæààíû - 309
3 äóãààð äàìæààíû - 276 Ýíýõ¿¿ ñóäàëãàà áîë íèéòëýã îþóòíóóäûí 1 æèëèéí
4 ä¿ãýýð äàìæààíû - 199 çàðäëûã òóñãàí õàðóóëàõûã çîðüñîí áºãººä òà
ººðèéí ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãààãàà òºëºâëºõºä
çàãâàð áîëãîí àøèãëààñàé ãýñýí ¿¿äíýýñ îðóóëñàí.
Ñóäàëãààíä òóñãàñàí ìºíãºí çàðäëóóäûã ñóäàëãààíä Ààâ ýýæäýý ÷ áàñ õàðóóëààä íýã ¿çýýðýé.
îðîëöñîí îþóòíóóäûí òóñãàñàí ìºíãºí ä¿íã¿¿äèéí
äóíäæààð ãàðãàñàí áîëíî. Õàâñðàëò ìýäýýëëèéã ¿çíý ¿¿.

ÑÓÄÀËÃÀÀÍÛ ÁÀÃ

238 ÎÞÓÒÀÍ 2009

 “1 ÎÞÓÒÍÛ 1 ÆÈËÈÉÍ ÇÀÐÄÀË”
Ò¯¯ÂÝÐ ÑÓÄÀËÃÀÀÍÛ Ä¯ÃÍÝËÒ

1 îþóòàíä æèëä íîîãäîõ áàÿð, ¸ñëîëûí

àðãà õýìæýýíèé çàðäàë /òºãðºã/

1 îþóòàíä æèëä íîîãäîõ õîîëíû

çàðäàë /òºã/

1 îþóòàíä æèëä íîîãäîõ ãîî ñàéõàí,

àðèóí öýâðèéí çàðäàë /òºãðºã/

1 îþóòàíä íîîãäîõ îðîí ñóóö, äîòóóð áàéðíû

çàðäàë /òºãðºã/
1 îþóòàí æèëä ºìñºõ
õóâöàñíû çàðäàë /òºãðºã/

1 îþóòàíä æèëä íîîãäîõ óíààíû çàðäàë /òºãðºã/ 1 îþóòàí æèëä çàðöóóëàõ øóóäàí
õîëáîîíû çàðäàë /òºãðºã/

Ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëä /òºãðºã/

1 îþóòàí æèëä îðîí íóòàã ðóóãàà áóöàõ íèéò
çàðäàë /òºãðºã/

ÎÞÓÒÀÍ 2009 239

 “1 ÎÞÓÒÍÛ 1 ÆÈËÈÉÍ ÇÀÐÄÀË”
Ò¯¯ÂÝÐ ÑÓÄÀËÃÀÀÍÛ Ä¯ÃÍÝËÒ

Ñóðãàëòûí òºëáºð, äàõèí øàëãàëò /òºãðºã/ Õè÷ýýëèéí õýðýãñýë \íîì äýâòýð\ /òºãðºã/

1 îþóòàí æèëä çàðöóóëàõ íèéò ìºíãºí ä¿í /òºãðºã/

Íýã îþóòíû 1 æèëèéí çàðäëûí ò¿¿âýð ñóäàëãààíû íýãäñýí ä¿í

“Çàëóó ñýòãýã÷” ñóäàëãààíû òºâ

2008 îí

240 ÎÞÓÒÀÍ 2009

 ÝÐÄÝÌ ØÈÍÆÈËÃÝÝÍÈÉ ÁÀÃÀ ÕÓÐËÓÓÄ
ÒÝÌÄÝÃËÝËÒ ªÄЯ¯Ä

ÎÞÓÒÍÓÓÄÛÍ ÄÓÍÄ ÓËÀÌÆËÀË ÁÎËÃÎÍ ÇÎÕÈÎÍ

ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÄÄÀÃ ÒÎÌÎÎÕÎÍ ÕÓÐÀË, ÝÐÄÝÌ
ØÈÍÆÈËÃÝÝÍÈÉ ÈÕ, ÁÀÃÀ ÕÓÐËÓÓÄ,
ÒÝÌÄÝÃËÝËÒ ªÄЯ¯Ä

Õàðèëöàõ,
Õóãàöàà
Ä\ä Õóðëûí íýð Çîõèîí áàéãóóëàã÷ ìýäýýëýë àâàõ
\ñàð\
ñóâàã

“Ýðäìèéí ýçýä” îþóòíû õºãæëèéí Åðºíõèéëºã÷èéí òàìãûí ãàçàð

1 III 70115111
÷óóëãàí Ìîíãîëûí îþóòíû õîëáîî

“Òºãñºã÷äèéí àæëûí áàéð áèçíåñ Åðºíõèéëºã÷èéí òàìãûí ãàçàð

2 IV 70110775
òºñºë áè÷èõ ñóðãàëò ñåìèíàð” Ìîíãîëûí îþóòíû õîëáîî

“Áèçíåñèéí òºñºë õýí ñàéí áè÷èõ âý ̯ÕÀ¯Òàíõèì 323577,

3
?” óðàëäààí ÌÎÕîëáîî 70110775

“Ýâðèêà” áàãø, îþóòíû 8 ñàëáàð ÌÇÕîëáîî 32 20 46

4 IV
õóðàëäààí ÇÓÑàí 32 18 14

“Ìàñòåð” îþóòíû ÝØÁÕóðàë 6 ñàëáàð

5 ÌÀÑÇÕîëáîî IV 26 59 84
õóðàëäààí

“Íèéñëýëèéí õºãæèëä îþóòíû ÍÕÇÃàçàð

6 X 32 24 18
îðîëöîî” ÌÎÕîëáîî

Öàãäààãèéí àêàäåìè, 70155026

7 “Õóóëèéí îþóòàí” ÝØÁÕóðàë III
ÌÎÕîëáîî, ÃßÒÑýòã¿¿ë 70115111

Èõ çàñàã-Îð÷èí ¿å ÎÓ-ûí îþóòíû

8 Èõ çàñàã èõ ñóðãóóëü III-IV 70157770
õóðàë

“Ýðèí çóóíû àíàãààõ óõààíû øèíý 70115111,

9 ÌÎÕîëáîî, Ìîíîñ ÄÑ V
õàíäëàãà” 633225

“Áàéãàëü îð÷èí áà Òîãòâîðòîé

10 ÌÎÕîëáîî, Ýêî Àçè ÄÑ IV 70115111
õºãæèë”

11 “Ýðäìèéí ýäèéí çàñàã÷ îþóòàí” ÌÎÕîëáîî, Ñýð¿¿ëýã ÄÑ V 70115111

Ãîëîìò áàíêíû íýðýìæèò Îþóòíû

12 Ãîëîìò áàíê IV-V 31 19 71
ÝØÁÕóðàë

Ìîíãîë øóóäàí áàíê 326800

13 “Post generation” ÝØÁÕóðàë IV
You start, We support www.postbank.
mn

ÎÞÓÒÀÍ 2009 241

 ÝÐÄÝÌ ØÈÍÆÈËÃÝÝÍÈÉ ÁÀÃÀ ÕÓÐËÓÓÄ
ÒÝÌÄÝÃËÝËÒ ªÄЯ¯Ä

Ñóðãóóëèéí
ÈÄÑÊîëëåæóóäûí ÝØ-íèé íàìàð, ëàâëàõààñ
14 ÈÄÑÊîëëåæóóä X-IV
õàâðûí õóðëóóä äýëãýð¿¿ëýí
¿çíý ¿¿.

Îþóòàí
2008 íîìûí
Çàëóó÷óóäûí
Îðîí íóòãèéí îþóòàí çàëóóóäûí
15 ÎÍÎÇÁ X-IV áàéãóóëëàãûí
áàéãóóëëàãóóäûí ÝØÁÕóðàë
ëàâëàõààñ
äýëãýð¿¿ëýí
¿çíý ¿¿.

16 “Àããîí” óðàí èëòãýëèéí òýìöýýí Ìîíãîëûí Ëåêòîð òºâ IV-V 70111838

342697
17 “Óíäàðãà” ÝØÁÕóðàë Îðõîí èõ ñóðãóóëü III
342413

“Ìîíãîë áàõàðõàë-ªâ ñî¸ë” ¿íäýñíèé

Ãàíäàíòýã÷èíëýí õèéä,
18 óðàí èëòãýã÷ îþóòàí øàëãàðóóëàõ I 70115111
ÌÎÕîëáîî, ÌÌÍÀññîöèàöè
òýìöýýí

“Ýõ îðîí÷äûí ºäºð áà ò¿¿õýí òîéì”

19 ÌÌÍÀññîöàöè III
óðàí èëòãýë” 91999093

ÊÓÄÑ, ÁÇÄ¿¿ðýã, ÌÓÀÕîëáîî,

20 “Venus” îþóòíû óðëàãèéí èõ íààäàì VI 450602
ÌÎÕîëáîî

“Îþóòàí òà õºãæëèéí ò¿ëõ¿¿ð” øèëäýã Öàãäààãèéí àêàäåìè 70155026

21 IX-X
îþóòíóóäûí öóâðàë ëåêö ÌÎÕîëáîî 70115111

362812
22 “Àíõíû á¿òýýë” óðàëäààí Ðàäèî òåëåâèçèéí ñóðãóóëü IV-V
369223

Ìîíãîë óëñàà õºãæ¿¿ëüå Áèçíåñ 68 30 27

23 ÒÂ 5 òåëåâèç II-IV
òºñëèéí óðàëäààí 68 03 27

24 Îëîí óëñûí îþóòíû ýðõèéí ºäºð Îðîí äàÿàð XI\17 70115111

25 Ìîíãîëûí îþóòíû ýðõèéí ºäºð Îðîí äàÿàð III\04 70115111

26 Ìîíãîëûí îþóòíû ºäºð Îðîí äàÿàð X\05 70115111

242 ÎÞÓÒÀÍ 2009

 ÝÐÄÝÌ ØÈÍÆÈËÃÝÝÍÈÉ ÁÀÃÀ ÕÓÐËÓÓÄ
ÒÝÌÄÝÃËÝËÒ ªÄЯ¯Ä

27 Ìîíãîëûí çàëóó÷óóäûí ºäºð Îðîí äàÿàð VIII\25

28 Ýðäìèéí áàÿð Îðîí äàÿàð IX\01

29 Äýëõèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí ºäºð Îðîí äàÿàð IV\07

30 Òàìõèã¿é ºäºð Îðîí äàÿàð V\01

31 ÄÎÕ-òîé òýìöýõ äýëõèéí ºäºð Îðîí äàÿàð XII\01

32 Îëîí óëñûí Õºäºëìºðèéí ºäºð Îðîí äàÿàð V\01

33 Îëîí óëñûí Äîíîðûí ºäºð Îðîí äàÿàð VI\14

34 Äýëõèéí õ¿í àìûí ºäºð Îðîí äàÿàð VII\11

35 Îëîí óëñûí Äèàáåòèéí ºäºð Îðîí äàÿàð XI\14

Îðîí äàÿàð 311947

36 Ìîíãîëûí îþóòíû óíèâåðñàä Æèëäýý
ÌÎÑÕîëáîî 324050

Äýëõèéí ìîíãîë òóóðãàòàí îþóòàí, 2 æèë

37 ÌÓÇÃàçàð 70115111
çàëóó÷óóäûí ÷óóëãà óóëçàëò òóòàì
ÌÎÕîëáîî

“Õàâðûí áàÿð” öýíãýýíò á¿æãèéí 32 20 46

38 ÌÇÕîëáîî Æèë á¿ð
óëñûí óðàëäààí 32 18 14

39 Îþóòíû á¿òýýëèéí ¿çýñãýëýí, ÿàðìàã ÌÎÕîëáîî V 70115111

ÍÇÄÒÃàçàð, ÍÕÁèðæ, 70110502

40 Õºäºëìºðèéí íýãäñýí ÿàðìàã V
ÍÕÕ¯Ãàçàð 329752

ÍÇÄÒÃàçàð, ÍÝÌÃàçàð,
41 “Îþóòíû ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿çëýã” IX-X 320981
ÌÎÕîëáîî

Çàñãèéí ãàçðûí òýòãýëýãýýð ÁÑØÓß

42 X-V 263449
ñóðàëöóóëàõ ñîíãîí øàëãàðóóëàëòóóä ÝÑßàìäóóä

ÎÞÓÒÀÍ 2009 243

 ÝÐÄÝÌ ØÈÍÆÈËÃÝÝÍÈÉ ÁÀÃÀ ÕÓÐËÓÓÄ
ÒÝÌÄÝÃËÝËÒ ªÄЯ¯Ä

Îëîí óëñûí áîëîâñðîëûí ¿çýñãýëýí ªñâºð ¿åèéíõíèé õºãæëèéí 324333

43 IV
ÿàðìàã òºâ 330326

Ñîëîíãîñò ñóðàëöàöãààÿ ¿çýñãýëýí, 464201

44 Óëààíáààòàð ÄÑ IV
ÿàðìàã 462040

www.un-
45 ͯÁ-ûí ºäºð X\24
ͯÁàéãóóëëàãà mongolia.mn
46 Îëîí óëñûí çàëóó÷óóäûí ºäºð VIII\12

ÌÓÁÈÑÎÕîëáîî
47 ßíæèíëõàì ÿðóó íàéðãèéí íààäàì V 318582
ÌÎÕ

48 Óëñ òóíõàãëàñíû áàÿðûí ºäºð Îðîí äàÿàð XI\26

Èðãýíèé àíäãàé ºðãºõ ¸ñëîëûí

49 ÌÓÇÃàçàð XI\26
àæèëëàãàà

Íîìûí ñàéí íºõºð øàëãàðóóëàõ

50 ̯ÍÑàí I
¸ñëîëûí àæèëëàãàà

Îþóòíû õàâàð, íàìàð óðëàã ñïîðòûí

51 ÌÎÕîëáîî IX-V 70115111
íààäàì

244 ÎÞÓÒÀÍ 2009

 2009-2010 ÝËÑÝËÒ

2009-2010 ÎÍÛ ÝËÑÝËÒÈÉÍ ÁÀÉÄÀË

2009-2010 îíû õè÷ýýëèéí æèëä åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéã 40697 õ¿¿õýä òºãñºõ áºãººä ¿¿íýýñ
30000 õ¿¿õäèéã áàêàëàâðûí áîëîâñðîëûã ýçýìø¿¿ëýõýýð ýëñ¿¿ëýõ ÷èãëýë áàðèìòëàí õÿíàëòûí òîîã
áîëîâñðóóëñàí áàéíà.

2009-2010 îíä Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãààñ çýýë, áóöàëòã¿é òóñëàìæ îëãîõ õÿíàëòûí òîîã òîäîðõîéëîí
Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû áîëîí Ñàíãèéí ñàéäûí 2009 îíû 222/129 äóãààð õàìòàðñàí
òóøààëààð áàòëàãäñàí áàéíà. Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãààñ 2008 îíä 40118 ñóðàëöàã÷èä 15,3 òýðáóì
òºãðºãèéí çýýë, áóöàëòã¿é òóñëàìæ îëãîñîí áàéíà. Íèéò ñàíõ¿¿æèëòèéí 75 õóâèéã ñóðãàëòûí
òºëáºðèéí áóöàëòã¿é òóñëàìæ, 25 õóâèéí õºíãºëòòýé çýýëèéí õýëáýðýýð ñàíõ¿¿æ¿¿ëæýý.

2009-2010 îíû õè÷ýýëèéí æèëä èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèä 30000 õ¿¿õýä ýëñýí îðîõ áºãººä ¿¿íýýñ
ìàãàäëàí èòãýìæëýãäñýí 86 ìºí áóñàä 11 ñóðãóóëü, íèéò 97 ñóðãóóëüä 28470 õ¿¿õýä ýëñýí îðíî.
Õàìòàðñàí òóøààëààð Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíä 6200 õ¿¿õýä õàìðàãäàõààð òîîöæýý.

Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãààð ñàíõ¿¿æèõ õÿíàëòûí òîî íü Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààíû
õºòºëáºðèéí 1.2.14.-ä “Èíæåíåð, òåõíîëîãè, áàéãàëèéí øèíæëýë, áàãø, ýì÷, õºäºº àæ àõóéí
ìýðãýæëýýð ñóðàëöàã÷äûí õóâèéí æèíã íýìýãä¿¿ëíý. Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãààñ ¿ç¿¿ëæ áóé çýýë,
òóñëàìæèéã Çàñãèéí ãàçðààñ òîãòîîñîí ìýðãýæëèéí ÷èãëýë, ñóðëàãûí àìæèëòûã äýìæèõ, àëñëàãäìàë
íóòãèéã õýðýãöýýòýé ìýðãý-æèëòíýýð, ò¿¿íèé äîòîð áàãø, èíæåíåð, òåõíèêèéí àæèëòàí, õ¿íèé áîëîí
ìàëûí ýì÷ýýð õàíãàõàä ÷èãë¿¿ëíý” ãýæ çààñàí çîðèëòûã õýðýãæ¿¿ëýõýä ÷èãëýãäýæ áàéíà. Çàñãèéí
ãàçðûí 2009 îíû 31 ä¿ãýýð òîãòîîëîîð äýýðõ çîðèëòûã õýðýãæ¿¿ëýõ ÷èãëýëèéã òîäîðõîéëñîí áîëíî.
¯¿íä:

ÎÞÓÒÀÍ 2009 245

 2009-2010 ÝËÑÝËÒ

Òóõàéí õè÷ýýëèéí æèëä íèéò Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíä øèíýýð õàìðàãäàõ 6200 îþóòàíä íèéò 3,3
òýðáóì òºãðºã çàðöóóëàõààð òºëºâëºñºí áºãººä ¿¿íèé 75 õóâü áóþó 2,4 òýðáóì òºãðºãèéã áóöàëòã¿é
òóñëàìæèä, ¿ëäñýí 791,1 ñàÿ òºãðºãèéã õºíãºëòòýé çýýëä õàìðóóëàõààð òîîöëîî. Èíãýñíýýð ºìíºõ
îíîîñ 134,1 ñàÿ òºãðºãººð òºñºâ íýìýãäýõ øààðëàãàòàé áàéãàà áîëíî.

246 ÎÞÓÒÀÍ 2009

 OÞÓÒÍÛ ÕÝÂËÝÍ ÍÈÉÒËÝË

ÎÞÓÒÍÛ ÕÝÂËÝÍ ÍÈÉÒËÝ˯¯Ä

ÎÞÓÒÀÍ – 2007
Òóñ íîì íü îþóòíû áàéãóóëëàãóóäàä çîðèóëàãäñàí áºãººä
áîëîâñðîëûí òàëààðõ õóóëü òîãòîîìæ, îþóòíû àìüäðàëä íýí
õýðýãöýýòýé ìýäýýëëèéã àãóóëñàí íîì. Îþóòíû öóâðàëûí õàìãèéí
àíõíûõ áºãººä èõýíõäýý õóóëü òîãòîîìæîîñ á¿ðäñýí áàéíà. Íèéò
1000 õóâü õýâëýãäýí èõ, äýýä ñóðãóóëèéí íîìûí ñàí, îþóòíû
áàéãóóëëàãóóäàä ò¿ãýýãäñýí. 2007 îíû11 ä¿ãýýð ñàðûí 17 áóþó Îëîí
óëñûí îþóòíû ýðõèéí ºäºðò çîðèóëàí Ìîíãîëûí îþóòíû õîëáîî
ýðõëýí ãàðãàñàí.

ÎÞÓÒÀÍ – 2008
Òóñ íîì 2008.06.09 íä õýâëýãäñýí. Íèéò õýâëýãäñýí õóâü: 5000
øèðõýã, Õýëáýð: À 4 ºíãºò, 7 á¿ëýã, 1 õàâñðàëò õýñãýýñ á¿ðäñýí.
Íîìîíä Ìîíãîëûí îþóòíû õºãæëèéí õºòºëáºð, Èðýýä¿éí
óäèðäàã÷èéí ãàðûí àâëàãà, Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëü, Èõ, äýýä
ñóðãóóëü, êîëëåæ¿¿ä, Ìàãàäëàí èòãýìæëýãäñýí ÈÄÑÊ, Òºðèéí
ñàíãèéí çýýë, áóöàëòã¿é òóñëàìæ, Åðºíõèéëºã÷, Åðºíõèé ñàéäûí
òýòãýëýã , ÌѯҺâèéí ñóðàëöàã÷äûí òýòãýëýã, Õîòûí íîìûí ñàíãóóä,
Îþóòàíä øààðäëàãàòàé óòàñíû æàãñààëò, Àìæèëòòàé ñóðàëöàõ 10
áîëîìæ, Äîòîîäûí òýòãýëýãò õºòºëáºð¿¿ä ãýõ çýðýã ìýäýýëë¿¿ä
áàãòñàí. Õàìãèéí îëîí õóâèàð ¿íý òºëáºðã¿é ò¿ãýýãäñýí íîì áîëîâ.
Ýëåêòðîí õóâèëáàðûí õàìò äàõèí 2.000 øèðõýã õýâëýãäñýí.

Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕÈÉà ÀËÕÀÌ ÀËÕÀÌÀÀÐ ÃÀÐÛÍ

ÀÂËÀÃÀ
Ìîíãîëûí îþóòíû õîëáîîíîîñ îþóòàí çàëóó÷óóäûí ýðõèéã õàìãààëàõ
òýäíèé ýðõ ç¿éí ìýäëýãèéã äýýøë¿¿ëýõ, îþóòíû áàéãóóëëàãóóäûí ýíý
÷èãëýýðõ îéëãîëò, õàíäëàãûã íýìýãä¿¿ëýõ ¿¿äíýýñ òóñ íîìûã ýìõýòãýí
õýâë¿¿ëñýí. Òóñ íîì íèéò 150 ãàðóé õóóäàñòàé áºãººä Õ¿íèé ýðõèéí
ò¿ãýýìýë òóíõàãëàëûí 60 æèëèéí îéí õ¿ðýýíä îþóòàí çàëóó÷óóäàä
õ¿ðñýí íîì áàéâ. Òóñ íîìûã Ìîíãîëûí îþóòíû õîëáîîíû ýðäýì
øèíæèëãýý ñóäàëãààíû àëáàíû àæèëòàí Æ.Æàìáàëäàãâà ýðõëýí
õýâë¿¿ëæýý. Íèéò 500 øèðõýã õýâëýãäýæ îþóòíû áàéãóóëëàãóóäàä
ò¿ãýýãäñýí.

ÌÎÍÃÎËÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ÕÎËÁÎÎÍÛ 2008 ÎÍÛ

ÒÀÉËÀÍ, 2009 ÎÍÛ ÒªËªÂ˪êª
2008 îíä ÌÎÕîëáîîã ÿìàð ÿìàð àæèë àìæóóëæ çîõèîí áàéãóóëñàí
òàëààðõ ìýäýýëëèéã òà ýíýõ¿¿ íîìíîîñ óíøèæ áîëíî. ̺í òà ýíý
íîìûã ýëåêòðîí õýëáýðýýð www.student.org.mn ñàéòíààñ òàòàí àâ÷
áîëíî. ̺í 2009 îíä çîõèîí áàéãóóëàõ ¿éë àæèëëàãààíû ìýäýýëëèéã
¿çýæ, òàíèëöàæ áàñ áîëíî.

ÎÞÓÒÀÍ 2009 247

 OÞÓÒÍÛ ÕÝÂËÝÍ ÍÈÉÒËÝË

ÀÐÄ×ÈËÀË Õ¯Í ÒªÐªËÕÒÍÈÉ ¯ÍÝÒ

ǯÉËÑ ÝÌÕÝÒÃÝË
2008 îíä Øèõèõóòóã õóóëü ç¿éí äýýä ñóðãóóëü, Ìîíãîëûí
îþóòíû õîëáîî çýðýã îëîí áàéãóóëëàãóóä õàìòðàí çîõèîí
áàéãóóëñàí Àðä÷èëàë õ¿í òºðºëõòíèé ¿íýò ç¿éëñ ñýäýâò
îëîí óëñûí îþóòíû ýðäýì øèíæèëãýýíèé áàãà õóðëûí íèéò
èëòãýë¿¿äèéí ýìõýòãýë þì. ̺í ÌÎÕ-íû âåá ñàéòíààñ òàòàí
àâ÷ óíøèæ áîëíî. Íèéò 1000 øèðõýã õýâëýãäñýí áàéíà.

2009 îíûã Îþóòíû îðîëöîîíû æèë áîëãîí çàðëàñàíòàé

õîëáîãäóóëàí ýíýõ¿¿ íîìûã ÌÎÕîëáîî èâýýí òýòãýí
õýâë¿¿ëñýí. “Àðä÷èëàë õ¿í òºðºëõòíèé ¿íýò ç¿éëñ” íýðòýé
óã íîìîíä Øèõèõóòóã ÕÇÄÑ, ÌÓÈÑ, ÁÕÈÑ, Ñàíõ¿¿ ýäèéí
çàñãèéí äýýä ñóðãóóëü, ÕÖÄÑ, Öàãäààãèéí àêàäåìè, ÕÀÀÈÑ,
Îòãîíòýíãýð èõ ñóðãóóëü, Îðõîí èõ ñóðãóóëü, Ýò¿ãýí Äýýä
ñóðãóóëü, Óëààíáààòàð Ýðäýì-Îþó Äýýä ñóðãóóëü áîëîí
ÎÕÓ-ûí Ýðõ¿¿ãèéí óëñûí èõ ñóðãóóëü, Ýðõ¿¿ãèéí Áàéãàëèéí
Ýäèéí Çàñàã, Ýðõ Ç¿éí ýäèéí çàñàã, ÎÕÓ-ûí Áóðèàäûí
Óëñûí èõ ñóðãóóëü, ÎÕÓ-ûí Àëñ Äîðíîäûí Õ¿ì¿¿íëýãèéí èõ
ñóðãóóëü, ßïîí, Ïîëüø çýðýã äîòîîä ãàäààäûí 20 ãàðóé èõ,
äýýä ñóðãóóëèéí 40 ãàðóé îþóòíóóäûí èëòãýë òàâèãäñàí

ÎÞÓÒÀÍ – 2008 ÖÀÕÈÌ ÍÎÌ

Îþóòàí 2008 íîìûí õýâëýìýë õóâèëâàðûã öàõèì íîì
áîëãîí õýâëýí ãàðãàâ. Òóñ íîìîíä Àðä÷èëàë 2008 íîì áîëîí
ÌÎÕ-íû 2008 îíû òàéëàí, 2009 îíû òºëºâëºãººã áàãòààí
îþóòíóóä áîëîí îþóòíû áàéãóóëëàãóóäàä ò¿ãýýâ. Íèéò 2000
øèðõýã õýâëýãäñýí. 2009 îíä Àðòñîôò õýâëýëèéí ¿éëäâýðò
õýâëýãäñýí áàéíà.

ÎÞÓÒÍÛ ÌÝÄÝÝ ÑÎÍÈÍ

Îþóòàí òà á¿õíèé ãàðò 14 õîíîã òóòàì Îþóòíû ìýäýý ñîíèí
¿íý òºëáºðã¿é õ¿ðäýã. Ñîíèíä îþóòíû àìüäðàëä òóõàéí
ºäð¿¿äýä ÿìàð øèíý øèíý ¿éë ÿâäëóóä ºðíºñºí áîëîí ºðíºõ
ãýæ áàéãàà ¿éë ÿâäëóóäûí òàëààð ìýäýýëýõèéí çýðýãöýý
ñîíèðõîë òàòñàí ÿðèëöëàãóóä õýâëýãäýí ãàðäàã. ̺í àëäàð
öóóòàé õ¿ì¿¿ñòýé ÿðèëöàæ òýäíèé îþóòàí àõóé öàãûí
õºã溺íòýé ÿâäàë, äóðñàìæòàé ¿éë ÿâäëóóä, ñóðààëèéã
ñîíñîæ îþóòíóóääàà õ¿ðãýäýã. Íýã óäààä 5000 õóâü õýâëýãäýí
á¿õèé ë èõ, äýýä ñóðãóóëèóäàä ò¿ãýýãäýæ áàéíà. Òóñ ñîíèíûã
îþóòíóóä ýðõëýí ãàðãàäàã áºãººä ýðõëýã÷ýýð íü ÓÇÍÀÄÑ-
èéí îþóòàí Ò.Àìàðò¿âøèí, ÌÓÁÈÑ-èéí îþóòàí Á.Ï¿ðýâ íàð
àæèëëàæ áàéíà. Îþóòàí ñîíèíîî óíøààðàé.

ÌÎÍÃÎËÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ÕÎËÁÎÎ

248 ÎÞÓÒÀÍ 2009

Á¿ ë ý ã 3
È Ã Ë Ý Ñ Ý Í
¯ Ð Ä ¯ Í Ä ×
Î Â Ñ Ð Ó Ó Ë Æ
ª Ë Á Î Ë
ÒªÑ Û Í À Â Ë À à À
È × È Õ Ã À Ð
ÑÀÍÀ Ë Á

Ò À Í 2 0 0 9
Î Þ Ó
 ÃÀÐ×ÈÃ

250 ÎÞÓÒÀÍ 2009

ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ

ÎÞÓÒÀÍ 2009 251

 ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ

252 ÎÞÓÒÀÍ 2009

ÒªÑªË ÁÎËÎÂÑÐÓÓËÀÕ
ÀÌÆÈËÒÛÍ ÍÓÓÖ

ÎÞÓÒÀÍ 2009 253

 ÒªÑªË ÁÎËÎÂÑÐÓÓËÀÕ
ÀÌÆÈËÒÛÍ ÍÓÓÖ

254 ÎÞÓÒÀÍ 2009

ÒªÑªË ÁÎËÎÂÑÐÓÓËÀËÒ

ÎÞÓÒÀÍ 2009 255

 ÒªÑªË ÁÎËÎÂÑÐÓÓËÀËÒ

256 ÎÞÓÒÀÍ 2009

ÒªÑªË ÁÎËÎÂÑÐÓÓËÀËÒ

ÎÞÓÒÀÍ 2009 257

 ÒªÑªË ÁÎËÎÂÑÐÓÓËÀËÒ

258 ÎÞÓÒÀÍ 2009

ÒªÑªË ÁÎËÎÂÑÐÓÓËÀËÒ

ÎÞÓÒÀÍ 2009 259

 ÒªÑªË ÁÎËÎÂÑÐÓÓËÀËÒ

260 ÎÞÓÒÀÍ 2009

ÒªÑªË ÁÎËÎÂÑÐÓÓËÀËÒ

ÎÞÓÒÀÍ 2009 261

 ÒªÑªË ÁÎËÎÂÑÐÓÓËÀËÒ

262 ÎÞÓÒÀÍ 2009

ÒªÑªË ÁÎËÎÂÑÐÓÓËÀËÒ

ÎÞÓÒÀÍ 2009 263

 ÒªÑªË ÁÎËÎÂÑÐÓÓËÀËÒ

264 ÎÞÓÒÀÍ 2009

ÒªÑªË ÁÎËÎÂÑÐÓÓËÀËÒ

ÎÞÓÒÀÍ 2009 265

 ÒªÑªË ÁÎËÎÂÑÐÓÓËÀËÒ

266 ÎÞÓÒÀÍ 2009

ÒªÑªË ÁÎËÎÂÑÐÓÓËÀËÒ

ÎÞÓÒÀÍ 2009 267

 ÒªÑªË ÁÎËÎÂÑÐÓÓËÀËÒ

268 ÎÞÓÒÀÍ 2009

ÒªÑªË ÁÎËÎÂÑÐÓÓËÀËÒ

ÎÞÓÒÀÍ 2009 269

 ÒªÑªË ÁÎËÎÂÑÐÓÓËÀËÒ

270 ÎÞÓÒÀÍ 2009

ÒªÑËÈÉÍ ÑÀÍÀË ÁÈ×ÈÕ

ÎÞÓÒÀÍ 2009 271

 ÒªÑËÈÉÍ ÑÀÍÀË ÁÈ×ÈÕ

272 ÎÞÓÒÀÍ 2009

ÒªÑËÈÉÍ ÑÀÍÀË ÁÈ×ÈÕ

ÎÞÓÒÀÍ 2009 273

 ÒªÑËÈÉÍ ÑÀÍÀË ÁÈ×ÈÕ

274 ÎÞÓÒÀÍ 2009

ÒªÑËÈÉÍ ÑÀÍÀË ÁÈ×ÈÕ

ÎÞÓÒÀÍ 2009 275

 ÒªÑËÈÉÍ ÑÀÍÀË ÁÈ×ÈÕ

276 ÎÞÓÒÀÍ 2009

ÒªÑËÈÉÍ ÑÀÍÀË ÁÈ×ÈÕ

ÎÞÓÒÀÍ 2009 277

 ÒªÑËÈÉÍ ÑÀÍÀË ÁÈ×ÈÕ

278 ÎÞÓÒÀÍ 2009

ÒªÑËÈÉÍ ÑÀÍÀË ÁÈ×ÈÕ

ÎÞÓÒÀÍ 2009 279

 ÒªÑËÈÉÍ ÑÀÍÀË ÁÈ×ÈÕ

280 ÎÞÓÒÀÍ 2009

ÒªÑËÈÉÍ ÑÀÍÀË ÁÈ×ÈÕ

ÎÞÓÒÀÍ 2009 281

 ÒªÑËÈÉÍ ÑÀÍÀË ÁÈ×ÈÕ

282 ÎÞÓÒÀÍ 2009

ÒªÑËÈÉÍ ÑÀÍÀË ÁÈ×ÈÕ

ÎÞÓÒÀÍ 2009 283

 ÒªÑËÈÉÍ ÑÀÍÀË ÁÈ×ÈÕ

284 ÎÞÓÒÀÍ 2009

ÒªÑËÈÉÍ ÑÀÍÀË ÁÈ×ÈÕ

ÎÞÓÒÀÍ 2009 285

 ÒªÑËÈÉÍ ÑÀÍÀË ÁÈ×ÈÕ

286 ÎÞÓÒÀÍ 2009

ÒªÑËÈÉÍ ÑÀÍÀË ÁÈ×ÈÕ

ÎÞÓÒÀÍ 2009 287

 ÒªÑËÈÉÍ ÑÀÍÀË ÁÈ×ÈÕ

288 ÎÞÓÒÀÍ 2009

ÒªÑËÈÉÍ ÑÀÍÀË ÁÈ×ÈÕ

ÎÞÓÒÀÍ 2009 289

 ÒªÑËÈÉÍ ÑÀÍÀË ÁÈ×ÈÕ

290 ÎÞÓÒÀÍ 2009

ÒªÑËÈÉÍ ÑÀÍÀË ÁÈ×ÈÕ

ÎÞÓÒÀÍ 2009 291

 ÒªÑËÈÉÍ ÑÀÍÀË ÁÈ×ÈÕ

292 ÎÞÓÒÀÍ 2009

Á¿ ë ý ã 4
ò å õ í î ë î ã è
ä ý ý ë ë è é í
Ìý é ì ñ
ï ü þ ò å ð ò à
Ê î ì
õ
ï ü þ ò å ð ñîíãî
4.1 Êîì à ø èãëàõ
å ð í ý ò óóä
4.2 Èíò ð è ì ï ðîãðàì
óòàñ ç à
4.3 Ãàð ì ý ä â ý ë çîõèõ
û
óòàí òàí ñýðãèéë
ýõ
4.4 Îþ ë, ò ¿ ¿ í ý ý ñ
 è ð ó ñ èéí àþó î ë î õ ã¿é ç¿éë ñàéòóóä
4.5 ð ò à æ á õ ¸ ñ ò î é
ãèéí ìà ýäýæ áà
é
4.6 Õàì éç à à â à ë ì
Î þ ó ò àí õ¿íè ìò õýðý
ã
4.7 à ë à õ ã ý
õóäàëäà
4.8 Õ¿í

ÎÞÓÒÀÍ 2009 293

 ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ ÒÅÕÍÎËÎÃÈ
ÊÎÌÏÜÞÒÅÐ ÒÀÉÌÑ
ÌÝÄËÝÃÈÉÍ ÇÓÓÍÛ ÎÞÓÒÀÍ ÒÀ
ÕÀÂÒÃÀÉ ÄÝËÕÈÉÄ ÒÀÂÒÀÉ ÌÎÐÈË !
Ñóðàã÷èéí øèðýýíýýñ õîëäîæ îþóòàí áîëîõ
àíõíû ãàðààãàà ýõýëæ áóé ä¿¿ íàðòàà çîðèóëæ
“Êîìïüþòåð Òàéìñ” ñýòã¿¿ë äàðààõ çºâëºãºº,
íèéòëýëèéã õ¿ðãýæ áàéíà. Ìýäëýãèéí çóóíä
àìüäàð÷ áóé îþóòàí Òà ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí
õºãæèë, êîìïüþòåð áîëîí èíòåðíýòèéí
õýðýãëýýíýýñ õýðõýâ÷ õîöîð÷ áîëîõã¿é. Ýíý íü
äýëõèéí õºãæ뺺ñ õîöîð÷ áóéòàé àäèë õýðýã
þì.
Îþóòàí õ¿íèé ìýäýæ áàéõàä èë¿¿äýõã¿é
ïðîãðàìóóä, êîìïüþòåð, ãàð óòàñ àâàõäàà þóã
àíõààðàõ òóõàé çºâëºãºº, èíòåðíýòèéã õýðõýí
¿ð ä¿íòýé àøèãëàõ òóõàé íèéòëýë, òàíä õýðýãòýé
ãýñýí á¿õíèéã òîéìëîí îðóóëëàà. Äýëãýðýíã¿é
ìýäýýëýë, çºâëºãººã Êîìïüþòåð Òàéìñ
ñýòã¿¿ëèéí íèéò õýâëýãäñýí 30 ãàðóé äóãààðààñ
àâàõ áîëîìæòîé áºãººä ÿã îäîî computer-
timess@yahoo.com õàÿãààð õàðèëöààðàé. Áèä
òàíä òóñëàõàä õýçýýä áýëýí.
1-Ð ÕÝÑÝÃ:ÊÎÌÏÜÞÒÅÐ ÑÎÍÃÎÕ
Îþóòàí õ¿íä õàìãèéí õýðýãòýé ç¿éë áîë
êîìïüþòåð ãýäýãòýé õýí ÷ ìàðãàõã¿é. Òèéìýýñ
ººðòºº òîõèðñîí êîìïüþòåð ñîíãîæ àâàõûí
òóëä ÿìàð ¿ç¿¿ëýëòèéã ìýäýõ ¸ñòîéã ýíý
õýñãýýñ óíøààðàé.
1.1 Øèðýýíèé
ê î ì ï ü þ ò å ð
ñîíãîõäîî
àíõààðàõ ç¿éë
Ïðîöåññîð Processors
(CPUs)
Ïðîöåññîðûí õóâüä õàìãèéí
èõ ãîë÷ëîí ¿çäýã õî¸ð ÿíçûí
ñîíãîëò áàéäàã Áðýíä áîëîí
Õóðä þì. Õ¿ì¿¿ñèéí õýðýãöýýã
õàíãàëòòàé õàíãàæ ÷àääàã õ¿ì¿¿ñèéí õàìãèéí
èõ ñîíãîäîã ñîíãîëò áîë 2.4-3.0GHz(3000+)-
òýé CPU áàéäàã. Äóíäàæ íü ãýâýë 2.8-3.2(3800+)
õóðäòàé ïðîöåññîðóóä îðíî. Õóðäíû õóâüä
õàìãèéí ñàéíûã ñîíãîõîîð áîë 3.4-ººñ äýýø õýä
÷ õ¿ð÷ áîëíî.
294 ÎÞÓÒÀÍ 2009
Ñàíàõ îé Memory (RAM)
RAM áîë êîìïüþòåðèéí íýëýýä ÷óõàë õýñã¿¿äèéí
íýã þì. ßàãààä ãýâýë RAM õàíãàëòòàé áèø áîë òàíû
êîìïüþòåðèéí õýñã¿¿ä õè÷íýýí ÷àäàëòàé áàéëàà
ãýýä á¿ðýí õ¿÷ýý ãàðãàæ ÷àäàõã¿é. Õýðýãöýýíèé
õóâüä õàìãèéí áàãàäàà 512ÌÂ áàãòààìæòàé áàéõ
õýðýãòýé. 1GB-èéí RAM-òàé áîë òàíû êîìïüþòåð
ìàø ñàéí õóðäûã ¿ç¿¿ëæ ÷àäíà. Îäîîãèéí èõýíõ
êîìïüþòåðò ÐÑ3200 òºðëèéí DDR ìåìîðè
àøèãëàæ áàéãàà. Ñ¿¿ëèéí ¿åèéí øèíý Èíòåëä
DDR2 òåõíîëîãèîð õèéãäñýí ìåìîðè ñóóëãàäàã
áîëñîí. Òà õýðâýý ìºí㺠æààõàí áàãàòàé áàéãàà
ÐÑ2100 ýñâýë ÐÑ2700 DDR õýðýãëýæ áîëíî. Òà
ìåìîðè õóäàëäàæ àâàõäàà DIMM (Dual in-line
memory module ýíý òåõíîëîãè íü ñ¿¿ëèéí ¿åèéí
64 áèòèéí êîìïüþòåðóóäàä òààðäàã)-èéã àâàõûã
áîäîîðîé. ̺í äàðàà íü ìåìîðèãîî èõýñãýíý
ãýñýí áîäîëòîé àâàõûã ñàíóóëæ áàéíà.
Õàðä äèñê Hard Drives
Õàðä íü áàãòààìæ, õóðäûã èëýðõèéëäýã õýñýã
þì. Õàìãèéí òîõèðîìæòîé õýìæýý 80GB. Ãýõäýý
ýëäýâ ç¿éë öóãëóóëæ õóðààõã¿é çºâõºí Word-
ûí äîêóìåíò äýýð àæèëëàõ áîë ¿¿íýýñ áàãà
÷ áàéñàí áîëíî. Õàðäûã ã¿éöýòãýëèéí õóâüä
àâ÷ ¿çâýë õàìãèéí õóðäòàé íü 7200rpm áàéíà.
Õýðâýý òà ¿íýõýýð ñàéí õóðäòàé
õàðä õàéæ áàéãàà
áîë 8ÌÂ ýñâýë
16ÌÂ cache-òýéã
íü ñîíãîîðîé.
ßìàð ÷ õàðä äèñê
Serial ATA
áîëîí IDE
õîëáîëòûí
àëü íýãýýð
õîëáîãääîã
áºãººä ã¿éöýòãýëèéí õóâüä íýã èõ
ÿëãàà áàéäàãã¿é.
Âèäåî êàðò Video Card
Ñ¿¿ëèéí ¿åèéí âèäåî êàðòóóä 6 ñàð òóòàìä ë
ººð÷ëºãääºã áîëîîä áàéíà. Åð íü èðýýä¿éä ãàð÷
èðýõ õ¿÷èí ÷àäëûã ìýäðýõèéí òóëä DirectX9,
 ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ ÒÅÕÍÎËÎÃÈ
ÊÎÌÏÜÞÒÅÐ ÒÀÉÌÑ

õàìãèéí áàãàäàà 128ÌÂ-ûí ìåìîðèòîé âèäåî áîëãîîìæòîé õàíäàõ õýðýãòýé.

êàðò ñîíãîõ íü ç¿éòýé. Õýðâýý ýëäýâ âèäåî, êèíî
Ø Õýðýãëýæ áàéõäàà íº¿òá¿¿êýý óíàãààõààñ
çýðãèéã ìîíòàæëàõ áîëîí êîìïüþòåð äýýðýý
ñýðãèéë. Ãàäàãø ãàðàõ áîëîí àÿëëààð ÿâàõäàà
îðóóëàí çàñâàðëàõ, äýýð íü àæèëëàõ õýðýã òàíä
çîðèóëàëòûí ö¿íõýíä íü õèéãýýä àþóëã¿é
ãàðäàã áîë òàíä òààðàõ ìàø ºðãºí ñîíãîëò
纺âºðëºõ íü õàìãèéí ñàéí. ̺í øèðýýíèé
áèé. Ñ¿¿ëèéí ¿åä âèäåî êàðòóóä íü ººðòºº DVI
ºíöºã áóëàí õýñýã, ÿìàð íýãýí òîãòâîð ìóóòàé
îðîëòòîé, LCD äýëãýöòýé, îëîí äýëãýö çàëãàõ
ç¿éë äýýð áèòãèé îðõèîðîé.
áîëîìæòîé áîëñîí.
Ø Õàìãààëàëòûí õóâüä ãýâýë òàíû õàìãèéí
Ãàäààä õîëáîã÷ ÷óõàë ïðîãðàì àíòèâèðóñèéí ïðîãðàì áàéõ
Ñ¿¿ëèéí ¿åä êîìïüþòåðóóäàä ìàø îëîí òºðëèéí ¸ñòîé. Ãýõäýý âèðóñèéí ïðîãðàì àâààä áàéíãà
òºõººðºìæ¿¿ä, ýëäýâ ìåìîðè êàðòóóäûí îðîëò ñàéæðóóëæ áàéõ ¸ñòîé. Òýãýõã¿é áîë íº¿òá¿¿ê
ñóóëãàãäàæ èðäýã áîëñîí. Òà àâàõäàà ÿìàð øèíý âèðóñýýð ä¿¿ðýõ áîëíî.
òºðëèéí ãàäààä ïîðò òàíû êîìïüþòåðò áàéíà
Ø Íº¿òá¿¿ê òàíü ñ¿ëæýýíä õîëáîãäîæ àæèëëàäàã
ãýäãèéã àíçààð÷èõ õýðýãòýé. Ýíý íü òàíû èðýýä¿éä
áîë Firewall àøèãëàõ õýðýãòýé. XP-èéí ººðò
õýðýãëýõ áîëîí àâàõ äèæèòàë òºõººðºìæ¿¿äèéã
íü èðäýã Firewall áîëîí Norton-èéõèéã
êîìïüþòåðòàà õîëáîõîä õýðýã áîëíî. USB2.0 áà
àøèãëàâàë òàíä ìàø èõ àøèã òóñàà ºãºõ
IEEE 1394 áîëîí FireWire-ûí ïîðòóóäòàé áàéâàë
áîëíî. Ýíý õýðýãã¿é ïîðò áîëîí í¿õí¿¿äèéã
ñàéí. Çà åð íü 6-í USB 2.0, íýã FireWire-ûí ïîðò
õààæ õàêåð áîëîí âèðóñ òàíû õàðä äèñêýíä
õàìãèéí áàãàäàà áàéâàë ñàéí.
íóóöààð îðîõîîñ õàìãààëíà.
Äýëãýö Ǻºâðèéí êîìïüþòåðèéí çàðèì
Äýëãýöã¿é êîìïüþòåð ñàéí ìóó áàéõûí ¿ç¿¿ëýëòèéí òàéëáàð
ÿëãàà áàéíà óó? Õýðýãëýã÷èä CRT ýñâýë LCD
Product number: Ýíý õýñýãò íº¿òá¿¿êíèé íýð
äýëãýö¿¿äýýñ ñîíãîõ áîëîìæòîé. CRT äýëãýö áîë
áàéäàã. Òóõàéëáàë COMPAQ pressario V-3011TU,
¿ç¿¿ëýõ ÷àäâàðóóäûí õóâüä ñàéí, ¿íèéí õóâüä
Toshiba Satel¬lite A-80, HP pavilion ãýõ ìýò.
ãàéã¿é õÿìäõàí äààí÷ îâîð èõòýé. LCD äýëãýöèéã
Áðýíäèéí íýðèéí àðäààñ ¿ðãýëæèëñýí ¿ã áîëîí
àâñíààð øèðýýíèé çàé òàíü ñóëðàõ áîëîâ÷ CRT
òîîíóóä íü òýð á¿òýýãäýõ¿¿íèé ÿìàð àíãèëëûí
äýëãýöèéí ¿ç¿¿ëæ ÷àäàõ ÷àäâàðóóäûã ÿã ñàéí
á¿òýýãäýõ¿¿í áîëîõûã çààäàã.
¿ç¿¿ëæ ÷àääàãã¿é. Òýãýýä áàñ íýëýýä ¿íýòýé.
Äýëãýöèéí õýìæýýíèé õóâüä 17” äýëãýöòýéã Microprocessor: Ýíý íü CPU-íèé ¿ç¿¿ëýëòèéã
íü ñîíãîõ íü õàìãèéí òîõèðîìæòîé. Ýíý íü õàðóóëäàã õýñýã. Æèøýý íü, Intel Centrino m 1,73
1280õ1024 ïèêñåë ¿ç¿¿ëæ ÷àääàã þì áàéíà. GHz (2mb L2 800)-ã òàéëáàðëàâàë Èíòåë êîìïàíèä
¿éëäâýðëýãäñýí Centrino m àíãèëëûí 1,73GHz
1.2 Ǻºâðèéí êîìïüþòåð /Notebook/ ñîíãîõäîî
õóðäòàé, 2-ð çýðãèéí 2ìâ-èéí áàãòààìæòàé ¿¿ð
àíõààðàõ ç¿éë
á¿õèé, 800MHz-èéí FSB-òýé ãýñýí ¿ã þì.
Õýðâýý òà 纺âðèéí êîìïüþòåð àâàõ ãýæ áàéãàà,
Video graphics: Ãðàôèê êàðòûã á¿ãäèéã íü
ýñâýë àâààä óäààã¿é áîë õýðõýí çºâ õýðýãëýõ
òàéëáàðëàÿ ãýâýë áàðàãäàõã¿é. Õàðèí Ìîíãîëä
òàëààðýíäýýñ ìýäýæ àâíà óó. ¯¿íä:
Ø Íº¿òá¿¿êèéã óäààí àøèãëàõûí òóëä
õàíãàëòòàé àãààðæóóëàëò á¿õèé ñýð¿¿í îð÷èíä
àæèëëóóëàõ. Ëàïòîï íü ìàø áàãà çàéä îëîí
òîîíû ýä ç¿éëèéã ñóóðèëóóëæ óãñàðñíààñ
ãàäíà òýäãýýð õýñã¿¿ä íü òóñ òóñäàà õàëäàã.
ªíäºð õ¿÷ øààðääàã ñ¿¿ëèéí ¿åèéí õ¿÷èðõýã
ïðîãðàì áîëîí òîãëîîì àæèëëóóëàõàä á¿ð ÷
èõ äóëààí ÿëãàðíà.
Ø LCD äýëãýöýä õ¿ðýõýýñ çàéëñõèéõ õýðýãòýé.
Ìàãàäã¿é ýíý íü òàíû õóðóóã äàãàí äîëãèîí
¿¿ñýæ áàéãàà íü çóãààòàé õýäèé ÷ ... LCD
äýëãýö õýâðýã ãýäãèéã àíõààð÷ áîëãîîìæëîõ
íü ç¿éòýé. Ò¿¿íèéã öýâýðëýõäýý ÷ òóí

ÎÞÓÒÀÍ 2009 295

 ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ ÒÅÕÍÎËÎÃÈ
ÊÎÌÏÜÞÒÅÐ ÒÀÉÌÑ
èõýâ÷ëýí áàéäàã êàðòóóä áèé. Òóõàéëáàë, INTEL
Ex.Graphics 128 mb. Ýíý íü Intel –ä ¿éëäâýðëýãäñýí
ñàéæðóóëñàí êàðò 128ìâ-ûí ÷àäàëòàé. ¯¿íýýñ
ãàäíà GeForce õýìýýõ ãðàôèê êàðòóóä áàéäàã.
Hard drive: Ìýäýýæ ýíý áîë õàìãèéí ÷óõàë
ìýäýýëýë õàäãàëàã÷ òºõººðºìæ ø¿¿ äýý. ¯¿íèé
¿ç¿¿ëýëò èõýâ÷ëýí 60GB enhanced IDE 7200rpm
ãýõ ìýò áàéäàã. Ýíý íü 60GB-ûí áàãòààìæòàé áà
enhanced IDE ãýäýã íü õîëáîëòûã çààäàã. Ñ¿¿ëèéí
¿åèéí õàðä äèñêí¿¿ä SATA õýìýýõ àâñààðõàí
õîëáîëòòîé áîëñîí. 7200rpm ýíý
ñåêóíäýä ýðãýõ õóðä áºãººä ýíý
èõ áàéâàë ìýäýýëýë õàéõ õóðä íü
ñàéí áàéíà ãýñýí ¿ã áèëýý. EIDE,
IDE, SATA, SCSI ãýñýí õîëáîëòòîé
áàéäàã.
Memory áàñ RAM: 512MB DDR
333MHz 512ÌÂ-ûí ÷àäàëòàé
DDR íü òºðëèéã çààíà. Õàðèí
333MHz áîë ñàíàõ õóðä þì.
433 ÷ ãýæ áèé. DDR, RDRAM,
SDRAM, DRAM, EDO ãýñýí 5-í
ÿíçûí ìåìîðè áàéäàã. Õàìãèéí
èõ õýðýãëýãääýã íü DDR þì.
Multimedia drive: CD-ROM ãýõ ìýò íýìýëò
òºõººðºìæ¿¿äèéã çààäàã. Òóõàéëáàë, CD-ROM
íü äîòðîî CD-ROM, CD-RW, DVD-ROM, DVD-
RW, Combo ãýõ ìýò îëîí ÿíç. CD-R çºâõºí CD
óíøèíà. Õàðèí CD-RW íü CD óíøèõààñ ãàäíà
CD áè÷íý. DVD-R DVD óíøèíà. DVD-RW íü DVD
áè÷íý. Combo áîë DVD óíøèíà CD áè÷íý õàðèí
DVD áè÷èæ ÷àäàõã¿é.
Display: Äýëãýöèéí õýð òîì áîëîõ ÿìàð
òåõíîëîãèîð ¿éëäâýðëýãäñýí ãýäãèéã ýíý òàéëáàð
õýëæ ºãíº. Æèøýý íü, 14’1 WXBRITE FILTER
LCD(WideScreen) ¿ç¿¿ëýëòèéã òàéëáàðëàÿ. 14,1”
õýìæýýòýé, ºðãºí îéëòûí ýñðýã ø¿¿ëò¿¿ð á¿õèé
LCD ºðãºí äýëãýöòýé. LCD-íýýñ ãàäíà
TFT, Active Matrix, Passive Matrix ãýõ ìýò äýëãýö
áàéäàã. Çàðèì íýãýí äýëãýö òóñãàéëàí åðäèéí
õýìæýýíýýñ ºðãºí áàéäàã. Ýíý äýëãýöèéí õóâüä
ºðãºí äýëãýöòýé áàéíà. ̺í äýëãýö àâàõäàà
àíõààðàõ ç¿éë áîë íÿãòðàë þì. VGA: 640 X 480
Pixels SVGA: 800 X 600 Pixels XGA: 1024 X 768
Pixels SXGA: 1280 X 1024 Pixels UXGA: 1600
X 1200 Pixels QXGA: 2048X 1536 Pixels ãýõ ìýò
áàéäàã. ̺í íÿãòðàë íü äýëãýöèéí õýìæýýíýýñ
õàìààðàõ õàìààðëûã äîîð ãàðãàëàà. 15 in.1024
x 768, 17in.1600 x 1200, 19 in.1600 x 1200, 21
296 ÎÞÓÒÀÍ 2009
in.1800 x 1440. ãàðãàæ ÷àäàõ ºíãºíèé õóâüä 4-bit:
16, 8-bit: 256, 16-bit: 65,536, 24-bit:16,777,216
ºíãèéã òóñ òóñ ãàðãàõ ÷àäàëòàé áàéäàã.
Fax/modem: Ýíä ìýäýýæ ôàêñûí àïïàðàò áîëîí
ìîäåìûí òóõàé ìýäýýëýë áèé. Àíàëîãè áîëîí
òîîí ãýñýí õî¸ð òºðëèéí ìîäåì áàéäàã. Àíàëîãè
íü óòàñíû øóãàìààð ìýäýýëëèéã ýëåêòðîí
èìïóëüñ(äîëãèîí) áîëãîí õóâèðãàæ èëãýýäýã.
Òîîí ìîäåì õàðèí ìýäýýëëèéã òîî áîëãîí
õóâèðãàæ èëãýýäýã áà àíàëîãè ìîäåìûã áîäâîë
èæèë õóãàöààíä õàìààã¿é èõ
ìýäýýëýë äàìæóóëæ õ¿ëýýí àâàõ
áîëîìæòîé.
Network card: Ñ¿ëæýýíèé êàðò.
Ethernet: 10BaseT íü ìàø óäààí
çºâõºí 10 Mbps. Fast Ether¬net:
100BaseT 100 Mbps. Gigabit Eth-
ernet: 1000BaseT 1Gbps. IEEE
1394: 800 Mbps-ààñ 3,200 Mpbs
õóðäòàé àæèëëàæ ÷àäíà.
Bluetooth: Óòàñã¿é õîëáîî.
720 kbps transfer rate. 10 -100
ìåòðèéí çàéíààñ õ¿ëýýí àâ÷ ÷àäíà.
Sound äóóíû ñèñòåìèéí õóâüä çàðèì íýãýí ëàïòîï
ººðòºº á¿ðýí ÷àíãà ÿðèã÷èéí ñèñòåìèéí õàìò
èðäýã. ªºð äýýðýý ÷àíãà ÿðèã÷òàé ÷ áàéäàã.
PC card slots: ßìàð ÿìàð ç¿éë õîëáîõ íýìýëò
îðîëòóóäòàé âý ãýäãèéã õàðóóëäàã. Æèøýý íü,
3õUSB 2.0, parallel, vga out, IEEE 1394 infrared
connectivity, 5.1card reader, serial port, 1x PC-
MCIA áîë 3-í øèðõýã USB2,0 çàëãóóð, ïàðàëëåëü
ïîðò, âèäåî ãàðàëòòàé. WiFi óòàñã¿é õîëáîëòòîé.
5,1 SD, Memory stick çýðãèéã óíøèã÷òàé, ñåðèàë
ïîðòòîé, PC¬MCIA-í íýã îðîëòòîé ãýõ ìýò
èõýâ÷ëýí èéìýðõ¿¿ ë áàéõ áîëíî.
Weight: Æèí áîë íýëýýí ÷óõàë ¿ç¿¿ëýëò. Õºíãºí
àâñààðõàí ç¿éëèéã àâ÷ ÿâàõàä õ¿ðòýë óðàìòàé
ø¿¿ äýý. Õàðèí õºíãºí áîëîõ òóñàì ¿íý ºñºõ íü
ìýäýýæ. ̺í õºíãºí àâñààðõàí áîëãîõûí òóëä
íàðèéí òåõíîëîãè õýðýãëýñíýýð ¿íý ºñºõººñ ººð
àðãàã¿é áàéõ íü áèé.
2-Ð ÕÝÑÝÃ: ÈÍÒÅÐÍÝÒ ÀØÈÃËÀÕ
ªíºº ¿åä ñî¸ë èðãýíøèëä íèéãýìòýé äýëõèéí
àëü ÷ óëñàä èíòåðíýòèéí òóõàé äóóëààã¿é õ¿í
áàðàã ¿ã¿é. Ìîíãîë óëñ ìààíü ºíººäºð äýëõèéí
ºíäºð õºãæèëòýé áóñàä óëñ îðíóóäûí íýãýí
àäèëààð èíòåðíýòèéí ºíäºð õóðäòàé ñ¿ëæýýíä
 ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ ÒÅÕÍÎËÎÃÈ
ÊÎÌÏÜÞÒÅÐ ÒÀÉÌÑ

õîëáîãäîæ ºðãºíººð õýðýãëýæ ýõëýýä íýëýýäã¿é çàãâàðò íýëýýä äºõºæ î÷íî. Ñ¿¿ëä OSI çàãâàðûã
õóãàöàà ºíãºð÷ýý. Ãýñýí õýäèé ÷ íèéãìèéí 7 ò¿âøèíòýéãýýð çàãâàð÷ëàí ãàðãàæ TCP/IP
îëîí øàëòãààíààñ õàìààðààä çàðèì õýñýã íü çàãâàðûí õýðýãëýýíèé ò¿âøíèé ôóíêöóóäûã
èíòåðíýòèéã ººðèéí áîëãîæ ò¿¿íýýñ õýðýãòýé èë¿¿ íàðèéí òîäîðõîéëæ ºãñºí áàéíà.
ìýäýýëëýý îëæ ÷àäàõã¿é õýâýýð ë áàéíà. Òîâ÷õîíäîî ïðîòîêîëûã 2 òºõººðºìæ
Èõýíõ õ¿ì¿¿ñèéí õóâüä èíòåðíýò ãýõýýð õîîðîíäîî îéëãîëöîõûí òóëä
õàìãèéí ò¿ð¿¿íä âýá õóóäàñ òîëãîéä óðüä÷èëàí òîäîðõîéëñîí ä¿ðýì ãýæ
íü áóóæ èðäýã. Ýíý íü ÷ àðãàã¿é þì. îéëãîæ áîëíî. Çà èíãýýä ýíý îéëãîëòîî
ªíººãèéí áàéäëààð èíòåðíýòýýð àøèãëàí èíòåðíýòèéí ñ¿ëæýýíèé ìºí
äàìæóóëàãäàæ áàéãàà ºãºãäëèéí ÷àíàðûã àðàé èë¿¿ îéëãîõûí òóëä OSI
òðàôôèêèéí äèéëýíõ õýñãèéã âýá çàãâàðûíõàà 7 ò¿âøí¿¿äýýð ìàø òîâ÷õîí
áóþó HTTP ïðîòîêîëûí òðàôôèê àÿëöãààÿ.
ýçýëæ áóé þì. Ãýâ÷ ¿íýíäýý èíòåðíýòýä
1. Physical Layer (Ôèçèê ò¿âøèí) - Ýíý ò¿âøèíä
ìàø îëîí òºðëèéí ºãºãäºë äàìæèãäàæ áàéäàã
ñ¿ëæýýíèé òºõººðºìæ¿¿ä äýýã¿¿ð äàìæóóëàãäàæ
áºãººä HTTP ïðîòîêîë áóþó âýá íü çºâõºí íýã
áàéãàà ºãºãäëèéí ôèçèê ïàðàìåòð¿¿äèéã
õýñýã íü. Áèä èíòåðíýòèéã þó ãýæ òîäîðõîéëäîã
òîäîðõîéëîãääîã. Ôèçèê ò¿âøíèé õîëáîëò íü
âý? ¯¿íä “Èíòåðíýò áîë äýëõèé äýýðõ õàìãèéí
ôèçèê äàìæóóëàã÷àà𠺺ðººð õýëáýë ôèçèê
ºðãºí òàðõñàí íèéòèéí ñ¿ëæýý þì.” ãýñýí ìàø
êàáåëèàð õèéãääýã áºãººä ºãºãäºë 2 –òûí áèòèéí
òîâ÷õîí òîäîðõîéëîëòòîé áèä ¿ðãýëæ òààð÷
óðñãàë õýëáýðòýéãýýð ä¿ðñëýãäñýí áàéäëààð
áàéäàã.
ò¿¿í äýýã¿¿ð äàìæóóëäàã. Õîëáîëò, äàìæóóëàã÷,
2.1 Ñ¿ëæýýíèé òàëààð òîâ÷õîí äàìæóóëàëòûí õóðä çýðýã ôèçèê ïàðàìåòð¿¿ä
ìºí ýíý ò¿âøèíä õàìààðàãäàõ áºãººä êàáåëü,
Òýãâýë ºíººäºð áèä èíòåðíýòèéã àðàé ººð òàëààñ
êîííåêòîð, õîëáîëò çýðãèéã ñòàíäàðò÷èëñàí
íü áàãà çýðýã äýëãýðýíã¿éãýýð àâ÷ ¿çüå. ¯¿íèé òóëä
áàéäàã. Ýíý ò¿âøèíä àæèëëàäàã òºõººðºìæ¿¿äýä
áèä áàãà çýðýã ìýðãýæëèéí îéëãîëòóóä ðóó îðîõ
hub, repeater, frame relay çýðýã áàãòäàã áàéíà.
õýðýãòýé áîëíî. ªºðººð õýëáýë èíòåðíýò ìààíü
ñ¿ëæýý þì. Ñ¿ëæýý íü ìàø í¿ñýð, òºâºãòýé, àñàð 2. Data Link Layer (Ñóâãèéí ò¿âøèí) - Ýíý
òîì ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí ñàëáàð áºãººä ò¿âøèíä ôèçèê õàÿãëàëä õèéãäýõ áºãººä Ìådia
ò¿¿íèéã íýã òàëààñ îéëãîìæòîé, ñóðàëöàõàä Access Control (MAC) õàÿã áóþó ôèçèê õàÿã íü
öýãöòýé äºõºì áîëãîõ ¿¿äíýýñ, íºãºº òàëààñ òóõàéí òºõººðºìæèéã èëýðõèéëýõ ¿ë äàâòàãäàõ
ñ¿ëæýýíèé îð÷èíä àæèëëàäàã òºõººðºìæ¿¿ä íü 6 áàéòûí óðòòàé òîî áàéíà. Ôèçèê õàÿãèéã
ººð õîîðîíäîî õîëáîãäîõ, îéëãîëöîõ àñóóäëûã ¿éëäâýðëýã÷ýýñ òóõàéí òºõººðºìæèí äýýð
íýãòãýõ ¿¿äíýýñ ººð÷ëºõ áîëîìæã¿éãýýð øàðñàí áàéäàã. ªºðººð
õýëáýë ôèçèê õàÿã íü òàíû êîìïüþòåðèéí
1. Open Systems Interconnection Basic Reference
ñ¿ëæýýíèé êàðòûã àíõ ¿éëäâýðëýõýä ººð÷ëºõ
Model (OSI 7 layer model) áóþó òîâ÷îîð OSI
áîëîìæã¿éãýýð õàÿãëàñàí áàéäàã ãýñýí ¿ã þì. Òà
model (OSI –èéí 7 ò¿âøèíä çàãâàð)
ººðèéí êîìïüþòåðèéí ôèçèê õàÿãèéã Start->Run
2. TCP/IP model (TCP/IP çàãâàð) ãýñýí ¿íäñýí 2 öýñ äýýð cmd ãýæ áè÷ýýä ãàð÷ èðñýí öîíõîí äýýð
ñòàíäàðò çàãâàðûã ìºðääºã áºãººä åðºíõèé人 çóðàãò ¿ç¿¿ëñíèé àäèë êîìàíäûã áè÷ýýä ãàðñàí
ñ¿ëæýýíèé òºõººðºìæ¿¿ä ýíý ¿íäñýí ñòàíäàðò ¿ð ä¿íãèéí Physical address ãýñýí òàëáàðààñ õàðæ
çàãâàðûí äàãóó õèéãäñýíýý𠺺ð õîîðîíäîî
îéëãîëöîí àæèëëàõ áîëîìæòîé áîëäîã ãýæ
îéëãîæ áîëíî.
Ýíäýýñ óíøèã÷ òàíä íýã òåõíîëîãèò ÿàãààä 2 ººð
ñòàíäàðò çàãâàð áàéíà âý ãýñýí àñóóëò òºðæ áóé
áèç. Òýãâýë ÿã ¿íýíäýý ýäãýýð íü íýã îéëãîëòûã
ÿëãààòàé çàãâàðààð òàéëáàðëàñàí øèéäë¿¿ä
áºãººä ¿íäñýíäýý èæèë ãýæ õýëæ áîëíî. ßëãàà íü
ãýâýë àíõ ýíý 2 ñòàíäàðò çàãâàðûã 2 ººð ãàçðààñ
ñàíàà÷ëàí ãàðãàñàí þì. Ãýõäýý TCP/IP çàãâàð íü
OSI çàãâàðààñ ºìíº ãàðñàí áºãººä ºíººãèéí
èíòåðíýòèéí ñ¿ëæýýíèé ¿íäñýí çàãâàð íü ýíý

ÎÞÓÒÀÍ 2009 297

 ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ ÒÅÕÍÎËÎÃÈ
ÊÎÌÏÜÞÒÅÐ ÒÀÉÌÑ
áîëíî. Ýíý ò¿âøíèé òºõººðºìæèä MAC õàÿãò
òóëãóóðëàí áîäîëò õèéäýã áóþó øèéäâýð ãàðãàäàã
áèäíèé ìýäýõ switch, bridge çýðýã òºõººðºìæ¿¿ä
õàìààðäàã áàéíà. Íýã ¿ãýýð õýëýõýä ýíý ò¿âøíèé
òºõººðºìæ ãýäýã ìààíü ýíý ò¿âøíèé ºãºãäëèéí
á¿òýö äýýð òóëãóóðëàí øèéäâýð ãàðãàæ áîäîëò
õèéäýã ãýñýí ¿ã þì.
3. Network Layer (C¿ëæýýíèé ò¿âøèí)
- Ýíä ñ¿ëæýýíèé òºõººðºìæ¿¿äèéí õîîðîíä
ºãºãäºë õýðõýí äàìæóóëàãäàõ, öîð ãàíö õàÿãòàé
òºõººðºìæ ð¿¿ ïàêåòóóä õýðõýí î÷èõ ìàðøðóò
çýðýã òîäîðõîéëîãääîã. Ñ¿ëæýýíèé ò¿âøíèé
òºõººðºìæ¿¿ä íü ëîãèê õàÿã áóþó IP ïðîòîêîëûí IP
õàÿãò òóëãóóðëàí ïàêåòûí ÷èãë¿¿ëýëòèéã øèéääýã.
Áèä ÷ ãýñýí ºäºð òóòàì IP õàÿãòàé òààð÷ áàéäàã ø¿¿
äýý. Õýðýâ òà òºäèéëºí ñàéí ìýääýãã¿é áîë ººðèéí
êîìïüþòåðèéí IP õàÿãèéã ºìíºõ çóðàã ¿ç¿¿ëñíèé
àäèëààð ôèçèê õàÿãèéã õàðñàí öîíõîí äàõü ¿ð
ä¿íãèéí IP address ãýñýí òàëáàðààñ õàðæ áîëíî.
IP version 4 íü 32 áèòèéí óðòòàé 10 –òûí òîîëëûí
ñèñòåìä èëýðõèéëýãäýõ 4 òîîíîîñ á ¿ ð ä ý õ
áºãººä 3 -ð ò¿âøíèé õàÿãëàëä ÷
ãýæ áàñ íýðëýäýã. Router,
Layer 3 switch íü ýíý ò¿âøèíä
õàìààðàãäàõ òºõººðºìæ¿¿ä
þì. Ýíý ò¿âøèíä àæèëëàäàã
ïðîòîêîëóóäàä ïàêåòûí
÷èãë¿¿ëýëòèéã õèéäýã,
øàëãàäàã ïðîòîêîëóóä
áàãòäàã. Æèøýýëáýë IP,
IPX, Appletalk, ICMP,
RIP, OSPF, BGP, IGRP,
EIGRP ãýýä ¿¿íä ìàø îëîí
ïðîòîêîëóóäûã íýðëýæ
áîëíî.
4. Òransport Layer (Äàìæóóëàëòûí
ò¿âøèí) - Ýíý ò¿âøíýýñ ýõëýí
ÿìàð íýãýí òºõººðºìæòýé õîëáîîòîé ôèçèê
îéëãîëòóóä áàéõã¿é áºãººä 7 –ð ò¿âøèí õ¿ðòýëõ
¿éë àæèëëàãàà íü ïðîãðàì÷ëàëûí àðãààð
øèéäýãäýíý. ̺í ò¿âøèíä ºãºãäëèéí àëäààã
èëð¿¿ëæ çàñàõ, ñ¿ëæýýí äýýã¿¿ð ºãºãäëèéí
ïàêåòûã end-to-end áóþó ýöñèéí øàòàíä õ¿ðãýæ
ºãºõ ¿éë÷èëãýýã çîõèöóóëäàã. TCP, UDP, NETBEUI,
SPX ïðîòîêîëóóä ýíý ò¿âøèíä àæèëëàíà.
5. Session Layer (Ñåàíñûí ò¿âøèí) - Ýíý ò¿âøèíä
2 ñ¿ëæýýíèé õîîðîíä õýðýãëýãäýæ áàéãàà
õýðýãëýýíèé end-to-end ñåàíñûã ¿¿ñãýõ áà õààõ
¿éë÷èëãýýã ¿ç¿¿ëäýã áºãººä ¿¿íä àëü òàë íü õýçýý,
õýð óäààí äàìæóóëàëò õèéõèéã øèéääýã. ̺í
298 ÎÞÓÒÀÍ 2009
õýðýãëýýíèé áîëîí ¿ç¿¿ëýíãèéí ò¿âøèíã àëäààíû
òàéëàíãààð áóþó ìýäýýëëýýð õàíãàæ ºãäºã. RPC,
SQL, NETBIOS ïðîòîêîë áà Application Program-
ming Interface (API) íü ýíý ò¿âøèíä àæèëëàäàã.
6. Presentation Layer (¯ç¿¿ëýíãèéí ò¿âøèí) - Ýíý
ò¿âøèí íü ºãºãäëèéã õýðýãëýýíèé ò¿âøèíä èë¿¿
íàðèéâ÷èëñàí áàéäëààð áýëäýæ ºãäºã. ¯¿íä
compression (øàõàëò), encryption (øèôðëýëò),
conversion (õºðâ¿¿ëýëò) áîëîí áóñàä êîä÷ëîëûí
ñõåì¿¿ä, ôàéëûí ôîðìàòóóä áàãòàíà. ªºðººð
õýëáýë ýíý ò¿âøèíä ñ¿ëæýýãýýð äàìæóóëàãäñàí
ôàéëûí ÿìàð òºðëèéí ôàéë âý ãýäãèéã òàíüæ
¿éëäëèéí ñèñòåì äèñêýíä áè÷èõ, õóóëàõ çýðýã
¿éëäëèéã ã¿éöýòãýäýã áàéíà. Æèøýý íü: GIF, TIFF,
JPEG, MPEG, ASCII.
7. Application Layer (Õýðýãëýýíèé
ò¿âøèí) - Õýðýãëýýíèé ò¿âøèí íü ñ¿ëæýýíèé
¿éë÷èëãýýã õýðýãëýã÷èä îéëãîìæòîéãîîð ä¿ðñëýí
õàðóóëäàã. ªºðººð õýëáýë âýá áðàóçåð, ýëåêòðîí
øóóäàíãèéí ïðîãðàì çýðýã þì. Áèäíèé ºðãºí
õýðýãëýäýã èíòåðíýòèéí ¿éë÷èëãýý áîëîõ âýá
õóóäàñ áóþó HTTP ïðîòîêîëûí ºãºãäºë ìààíü
âýá áðàóçåðûí òóñëàìæòàéãààð
òà áèäíèé çî÷ëîõ äóðòàé âýá
õóóäàñ áîëîí õàðàãäàæ
äýëãýöýä ä¿ðñëýãääýã áàéíà.
Ýíý ò¿âøèíä àæèëëàäàã
ïðîòîêîëóóäàä TELNET,
HTTP, FTP, TFTP, SMTP,
NTP, SNMP çýðýã
ïðîòîêîëóóä áàãòàíà.
Áàéãóóëëàãà áîëîí
õóâü õ¿ì¿¿ñ âýá õóóäàñ
õèéëãýí èíòåðíýòýä
áàéðøóóëæ áóéòàé
áèä áàéíãà ë òààðàëääàã.
Òóõàéí áàéðøóóëñàí õóóäàñ ðóó
èíòåðíýòýä õîëáîãäñîí áàéãóóëëàãûí á¿õ
êîìïüþòåðóóä ÿëãààã¿é íýãýí çýðýã õîëáîãäîæ
÷àääàã. ¯íýíäýý ÿàæ õîëáîãäîæ áàéíà âý ãýäýã
íü áèäýíä “èíòåðíýòýä õîëáîãäñîí” ãýñýí
õî¸ðõîí ¿ãýýð òàéëáàðëàãäààä áèä çàðèìäàà
òºäèéëºí ñîíèðõîëã¿é ºíãºðäºã. ßëãààã¿é àëü ÷
áàéãóóëëàãûí êîìïüþòåðóóä íü ººð õîîðîíäîî
áèäíèé ºìíº òàéëáàðëàñàí OSI çàãâàðûí
äàãóó ñ¿ëæýýãýý𠺺ð õîîðîíäîî õîëáîãääîã.
Òîâ÷õîíäîî äîîä ò¿âøíèé ïðîòîêîë íü äýýä
ò¿âøíèé ïðîòîêîëûã ººðòºº àãóóëàõ áàéäëààð
çîõèîí áàéãóóëàãäñàí áàéäàã. ªºðººð õýëáýë ÿã
ë áèäíèé ìýäýõ ìàòð¸øêà õýìýýõ îðîñ õ¿¿õýëäýé
øèã. Ýíäýýñ áèäíèé îëæ àâàõ õàìãèéí ãîë ç¿éë

áîë “Èíòåðíýòèéí ñ¿ëæýý þóãààðàà ÿëãààòàé
âý?” ãýäýã àñóóëòûí õàðèó. Òýãâýë èíòåðíýòèéí
ñ¿ëæýýã òîâ÷õîíäîî àðàé ººðººð òîäîðõîéëáîë
IP ïðîòîêîëä òóëãóóðëàí ºãºãäëèéí ïàêåòûí
õ¿ðãýëòèéã ã¿éöýòãýäýã ñ¿ëæýýí¿¿äèéí ñ¿ëæýý ãýæ
òîäîðõîéëæ áîëíî.
ªºðººð õýëáýë çàðèì áàéãóóëëàãóóäûí õóâüä IPX
ñ¿ëæýýã àøèãëàõ òîõèîëäîë áàéäàã. Òýãâýë ýíý
òîõèîëäîëä èíòåðíýòýä õîëáîãäîõîä àðàé ººð
àñóóäàë ¿¿ñíý ãýñýí ¿ã þì. Èõýíõ áàéãóóëëàãà
áîëîí àëáàí ãàçðóóäàä IP ïðîòîêîëä òóëãóóðëàñàí
ñ¿ëæýýã õýðýãëýäýã ó÷èð òýäíèé õóâüä èíòåðíýòýä
õîëáîãäîõîä òºäèéëºí õ¿íäðýë áýðõøýýë
ãàðäàãã¿é ó÷èð áèä òýð áîëãîí ìýääýãã¿é. Òèéìýýñ
áèä èíòåðíýòýä õîëáîãäîõäîî TCP/IP ïðîòîêîëûí
òîõèðãîî áóþó çºâõºí IP õàÿãèéí òîõèðãîîã
õèéäýã áºãººä áèäýíä èíòåðíýòýä õîëáîãäîõîä
IP õàÿã çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé áîëäîã
áàéíà. ̺í èíòåðíýò íü
çºâõºí HTTP ïðîòîêîë áóñ
FTP, TELNET, RTSP çýðýã
õýðýãëýýíèé ò¿âøíèé
ìàø îëîí ïðîòîêîëóóäûã
àøèãëàõ áîëîìæ îëãîäîã.
Ìýäýýæ ýäãýýð íü ýöñèéí á¿ëýãò
ºãºãäëèéí ïàêåòûí äàìæóóëàëòàà
ñ¿ëæýýíèé ò¿âøèíä IP ïðîòîêîëä òóëãóóðëàí
äàìæóóëäàã äýýä ò¿âøíèé ïðîòîêîëóóä þì. Áèä
öààøèä ýíý ñ¿ëæýýíèé òóõàé áàãàõàí îéëãîëòîí
äýýðýý òóëãóóðëàí èíòåðíýòèéí ñ¿ëæýýíä ãàðäàã
íèéòëýã õ¿íäðýë¿¿ä áîëîí òýäãýýðèéã õýðõýí
øèéäâýðëýõ, èíòåðíýòèéí õýðýãëýýã õýðõýí ¿ð
àøèãòàéãààð çîõèöóóëàõ âý ãýäýã òàëààð ºã¿¿ëýõ
áîëíî.
2.2 Èíòåðíýòèéí õýðýãëýýí äýõ íèéòëýã
õ¿íäðýë¿¿ä
Äàðààõ íèéòëýã áýðõøýýë¿¿ä èíòåðíýò
õýðýãëýã÷äýä òóëãàðäàã. ¯¿íä:
1. Äîòîîä ñ¿ëæýýíèé ìóó çîõèîí
áàéãóóëàëòààñ áîëæ ¿¿ñýõ èíòåðíýòèéí
õýðýãëýýíèé óäààøðàë áóþó bandwidth
(çóðâàñûí ºðãºí) õ¿ðýëöýõã¿é áîëîõ àñóóäàë
þì. Ýíý íü çàðèì õîëáîãäîõ õ¿ì¿¿ñèéí ìýäëýã,
áîëîìæîîñ õàìààðàí çàðèì áàéãóóëëàãóóä
äîòîîä ñ¿ëæýýã çîõèîí áàéãóóëàõ àñóóäàë äýýð
òºäèéëºí àíõààðàë òàâèëã¿é õàíäñàíààñ çàðèì
ýöñèéí õýðýãëýã÷äèéí õýðýãëýæ áóé çóðâàñûí
ºðãºí íü äîòîîä ñ¿ëæýýíèé òðàôôèêèéí
áîëîí èíòåðíýòèéí òðàôôèêèéí à÷ààëëûã
äààõã¿é õýìæýýíä õ¿ðòýë óíàõ òîõèîëäîë áèé.
ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ ÒÅÕÍÎËÎÃÈ
ÊÎÌÏÜÞÒÅÐ ÒÀÉÌÑ
Èõýíõ õ¿ì¿¿ñ ººðèéí êîìïüþòåð äýýðõ äîòîîä
ñ¿ëæýýíèé ôèçèê ïàðàìåòð áîëîõ 100Mbps,
10Mbps ãýñýí õóðäòàé àíäóóð÷ ò¿¿íèé õýðýãëýæ
áóé õóðä íü õàíãàëòòàé áàéíà ãýæ îéëãîäîã. Ýíý
íü áóðóó áºãººä ºìíº ºã¿¿ëñýí õóðä íü çºâõºí
òàíû êîìïüþòåðààñ òàíû êîìïüþòåð øóóä
çàëãàãäñàí áàéãàà òºõººðºìæ 2 –ûí õîîðîíäîõ
õóðäûã ë èëýðõèéëæ áàéãàà þì. Òàíû õýðýãëýýíä
õàíãàëòòàé áàéõ õóðäûã òà òîãòìîë àøèãëàæ
áàéõûí òóëä òàíû äîòîîä ñ¿ëæýýíä ÿìàð íýãýí
à÷ààëëààñ õàìààðñàí õóðäíû óíàëò ¿¿ñýõã¿é áàéõ
õýðýãòýé þì.
2. Áàéãóóëëàãóóäûí õóâüä ýöñèéí
õýðýãëýã÷èéã õÿíàõ ãýäýã íü àþóëã¿é áàéäàë
òàëààñàà áîëîí ñèñòåìèéí òîãòâîðòîé
àæèëëàãààíä ìàø ÷óõàë áàéäàã. Òýãâýë ¿¿íèéã
îðõèãäóóëñíààð ýöñèéí õýðýãëýã÷ ººðèéí
äóðààð èíòåðíýòýýñ èõ õýìæýýíèé ìýäýýëýë
áàéíãà òàòàõ áîëîìæèéã
îëãîäîã. Áàéíãà òàòàõààñ
ãàäíà real time òðàôôèê
ãýæ íýðëýãääýã õýðýãëýýíèé
ò¿âøíèé RTSP, MMS çýðýã
multimedia ¿éë÷èëãýýã
õàíãàäàã ïðîòîêîëóóäûã
àøèãëàí Real player, Win-
dows media player çýðýã îëîí òºðëèéí multime-
dia ïðîãðàìóóäààð èíòåðíýòýýð êèíî ¿çýõ, äóó
ñîíñîõ çýðýã àñóóäëóóäòàé ÿëàíãóÿà áàéãóóëëàãûí
ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí àæèëòíóóä áàéíãà
òóëãàðäàã. Ýíý èíòåðíýòèéí õóðäûã òîãòìîë
à÷ààëàëòàé áàéëãàäàã áºãººä òýð õýìæýýãýýðýý
áóñäûí èíòåðíýòèéí õóðäûã óíàãàäàã. Æèøýýëáýë
òà ISP –ýýñýý 512kbps õóðäòàé áóþó çóðâàñûí
ºðãºíòýé èíòåðíýòèéã àâ÷ àøèãëàäàã ãýå.
Òýãâýë òàíàé íýã àæèëòàí 128kbps õóðäààð íü
èíòåðíýòýýð êèíî ¿çýæ áàéíà ãýýä áîäú¸ ë äîî.
Ýíäýýñ åð人 512kbps – 128kbps = 384kbps band-
width –èéã áóñàä íü õóâààí õýðýãëýíý ãýñýí ¿ã
þì. Ìýäýýæ òîäîðõîé õóãàöààíû äàðàà à÷ààëàë
æèãäðýõ áîëîâ÷ real time òðàôôèê òèéì ÷ àìàð
ººðèéí ýçýëñýí îðîí çàéã ñóëëàæ ºãºõã¿é ãýæ
ìýä.
3. Âèðóñèéí õàëäëàãà. ¯¿íä ºðòñºíººð
âèðóñ èíòåðíýòýýñ õýðýãëýã÷èéí õ¿ñýýã¿é
ºãºãäëèéã òàòàõ, èíòåðíýò ð¿¿ òîäðóóëæ õýëáýë
èíòåðíýòýä áàéðëàõ þó íü ¿ë ìýäýãäýõ IP õàÿãòàé
òºõººðºìæ ð¿¿ òàíû ºãºãäëèéã áàéíãà upload
õèéõ çýðãýýð ñ¿ëæýýíèé òðàôôèêèéã çîõèîìëîîð
íýìýãä¿¿ëýõ çýðýã îëîí àñóóäëóóä ãàðäàã. ̺í
ýöñèéí õýðýãëýã÷èä àæèëä òºäèéëºí õýðýãöýý
ÎÞÓÒÀÍ 2009 299
 ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ ÒÅÕÍÎËÎÃÈ
ÊÎÌÏÜÞÒÅÐ ÒÀÉÌÑ
øààðäëàãàã¿é âýá õóóäñóóäààð àÿëàí, ÿíç á¿ðèéí
ôàéë òàòàõ çýðýã àæëûí öàãèéã ¿ð àøèãã¿éãýýð
ºíãºð¿¿ëäýã. Ýíý ýðãýýä áàéãóóëëàãûí õóâüä
èíòåðíýòèéí ¿ð àøèãã¿é õýðýãëýý áîëæ
õóâèðäàã.
2.3 È-ìýéë, ÷àòûã àøèãëàõäàà...
Ìýéë áîëîí ÷àò íü õàðèëöààíû õîëáîîíû õàìãèéí
ñîíèðõîëòîé õýðýãñýë ãýäýã íü òîäîðõîé áîëîâ÷
ò¿¿íèéã àøèãëàõàä áè÷èãäýýã¿é õóóëèóä ãýæ áèé.
¯¿íèéã ìýäýæ áàéâàë ñ¿ëæýýíèé õàðèëöààíû
¸ñ ç¿éä Îþóòàí òà òîìîîõîí äýâøëèéã àâ÷ðàõ
áîëíî. Ìýéë, ÷àò íü õàìãèéí õÿìä ¿íýýð õàðèëöàõ
õàìãèéí ñàéõàí àðãà ãýäýã íü òîäîðõîé. ¯¿íýýñ
÷ áîëäîã óó, ìàíàéõàí è-ìýéë, ÷àòûã æààõàí
çàìáàðààã¿é õýðýãëýõ õàíäëàãàòàé áàéãàà íü
ñàíàà çîâîîæ áàéíà. Ãýòýë ñ¿ëæýýíèé ¸ñ ç¿é ãýäýã
áîë îëîí óëñàä ìàø ÷óõëààð òàâèãääàã. Èíãýýä
îëîí ¿ã íóðøèëã¿é è-ìýéë, ÷àòûã àøèãëàõàä
ìºðäºõ ¸ñòîé áè÷èãäýýã¿é õóóëèéã òîëèëóóëúÿ.
Çààëò 1 - ßìàð ÷ õ¿ì¿¿ñ óóëçàõäàà ýõëýýä
ìýíä÷èëäýã. Òýãâýë ñ¿ëæýýí äýýð ýíý õóóëü
ÿëãààã¿é. Çààâàë ýõëýýä ìýíä÷èëýõ ¸ñòîé. Áîëæ
ºãâºë Ìîíãîëîîðîî ìýíä÷èëýýðýé. Á¿õ ÿäàõàä
“Ñàéí óó” ãýõýä ë áîëíî.
Çààëò 2 - Ñ¿ëæýýíèé ¸ñ ç¿éä äàí òîìîîð áè÷èõ
íü õàìãèéí á¿ä¿¿ëýã ÿâäàë ìºí. ßàãààä ÷ þì
èíãýæ áè÷äýã õ¿ì¿¿ñ Ìîíãîëä íèëýýäã¿é áàéäàã.
È-ìýéë, ÷àò, ãàð óòàñíû ìýññýæ á¿ãä îðíî. Äàí
òîìîîð áè÷èõèéã õàøãèð÷, ø¿ëñýý ¿ñ÷¿¿ëýí ÿðüæ
áàéãààòàé ç¿éðëýäýã þì.
Çààëò 3 - Ñ¿ëæýýíä õàðèëöàæ áàéõäàà á¿ä¿¿ëýã
¿ã õýëëýã, ãóäàìæíû ÿðèà õýðýãëýæ õýðõýâ÷
áîëîõã¿é. ͺ㺺 õ¿í ÷èíü õè÷íýýí äîòíî ÷ ãýëýý
èíãýæ áîëîõã¿é.
Çààëò 4 - È-ìýéë, ÷àò, ìåññýæ çýðýã íü
áàðèìòòàéãààð ¿ëääýã òóë ÿíç á¿ðèéí íóóö
áàðèìòûã èëãýýõýä òèéì ÷ òîõèðîìæòîé áèø.
Õ¿íýýñ èéì ç¿éë èðâýë òýð äîð íü óñòàõûã õè÷ýý.
Òýãýõã¿é áîë òîëãîé öóñäàæ ìýäíý.
Çààëò 5 - È-ìýéë, ÷àò çýðãýýð òºðºë á¿ðèéí ðåêëàì
öàöàõ íü ¿íýõýýð á¿ä¿¿ëýã ÿâäàë ìºíººñ ìºí
áèëýý. Õýðâýý ¿íýõýýð èíãýõ çàéëøã¿é øààðäëàãà
ãàðâàë ýõëýýä íºãºº õ¿íýýñýý çºâøººðëèéã íü
àâ÷, ýåëäãýýñ ýåëäýã áàéãààðàé. Ýõëýýä çààâàë
öàã çàâòàé áàéãààã íü àñóó.
Çààëò 6 - “Öààø íü 10-20 õ¿íä äàìæóóëààðàé”
ãýñýí õýíä ÷ õýðýãã¿é çàõèàíóóäààð ñ¿ëæýýã ä¿¿ðãýõ
õýðýã áàéíà óó, òàìèíü ýý. Òºðºë á¿ðèéí õàéðûí,
ãàé ãàìøèã çºãíºñºí, âèðóñèéí ñýðýìæë¿¿ëãèéí,
300 ÎÞÓÒÀÍ 2009
Õÿòàäóóäûí ýñðýã èéìýðõ¿¿ çàõèàíóóä íü õýíä ÷
õýðýãã¿é õîã ãýäãèéã òà îéëãîõã¿é áàéíà ãýæ ¿¿.
Çààëò 7 - Õ¿íýýñ èðñýí õóâèéí çàõèàã ìýéë ëèñò
ð¿¿ èëãýýæ õýðõýâ÷ áîëîõã¿é. Ëèñò ãýäýã ìààíü
îëîí íèéòèéí äóíä õýðýãëýäýã ìýéëèéí ñ¿ëæýý
ãýñýí ¿ã ø¿¿ äýý. Õýðâýý õóâèéí çàõèàã ëèñò
ð¿¿ èëãýýõ àâààñ òà òýð õ¿íèéã àéìøèãòàéãààð
äîðîìæèëæ, ãóòààæ áàéãàà õýðýã ãýæ îéëãîîðîé.
“Èéì íýãýí ÿâäàë“ êèíîí äýýð õàéðûí çàõèàã
çàäàëæ íýã õ¿¿õíèéã ÷àäàæ áàéãààòàé àäèë þì
äàà.
Çààëò 8 - Reply õèéæ õàðèó áè÷èõäýý ºìíº èðñýí
òåêñòèéã óñòãàõ õýðýãã¿é. Òýð ÷èãýýðýý áàéæ áàéã.
Òýð òóñìàà áèçíåñèéí õàðèëöààíä ýíý íü òóí
÷óõàë. Òà õî¸ð õè÷íýýí ÷ óäàà õàðüöñàí ºìíºõ
òåêñò¿¿äèéã óñòãàõ õýðýãã¿é ø¿¿. Ýíý íü ºìíº íü
þó ãýæ áè÷ñýíýý ìýäýõýä ÷óõàë ¿¿ðýãòýé áàéäàã.
Çààëò 9 - Âýá ñàéòàí äýýð ñýòãýãäýë áè÷èõäýý
“íàìàéã õýí õýëæ, íîõîéã õýí ñààõ âý” ãýñýí
øèã ýëäýâ áóñûí õàðààëûí ¿ã õýëëýã, áóñäûã
äîðîìæëîí ãóòààõ íü çàðèìäàà õýðýýñ õýòðýõ þì.
Èíãýæ áîëîõã¿é. Õýðâýý òàíä èéìýðõ¿¿ ñýòãýãäýë,
ìýéë, ÷àò òààðàëäâàë ò¿¿íèéã åð人 ÷ áèòãèé
òîî. Ç¿ãýýð ë óíøèëã¿é, íýýëã¿é îðõè. Òýãýýä
øóóä óñòãà. Òýð õ¿íòýé äàõèí õàðüöàõ õýðýãã¿é.
Ýíý äýëõèé äýýð 6 òýðáóì õ¿í áàéõàä çààâàë òýð
çàâààí àìüòàíòàé õàðüöàõ ãýñíèé õýðýãã¿é. Òýð
õ¿íèé àìüäðàë óãààñàà òýð õàðààë øèãýý áàéãàà
ãýäýãò ýðãýëçýõ õýðýãã¿é.
Çààëò 10 - È-ìýéë, ÷àòààð õàðüöàõäàà ººðèé㺺
òàíèëöóóëæ ñóðàõ ¸ñòîé. ªºðèé㺺 òîâ÷ áºãººä
òîäîðõîé áè÷èõ íü íºãºº õ¿íäýý èòãýë òºð¿¿ëæ
õàðüöàõ ñîíèðõëûã áèé áîëãîíî. ¯¿íèéã è-ìýéë
äýýð õ¿ì¿¿ñ çàõèàíû òºãñãºëä Íýð óñ, Àëáàí
òóøààë, Àæëûí ãàçàð, Óòàñ, È-ìýéë, Õàÿã ãýñýí
áàéäàëòàéãààð áàéðëóóëäàã.

Çààëò 11 - È-ìýéë, ÷àò íü õýäèéãýýð ¿íýã¿é,
òåõíèê òåõíîëîãèéí äýâøèëòýò õýðýãñýë ãýäýã íü
¿íýí áîëîâ÷ ÿìàãò õàðèëöàã÷ õ¿íèéõýý öàã çàâûã
õàéðëàæ áàé. Èéìýýñ àëü áîëîõ òîâ÷ áºãººä
òîäîðõîé ãýñýí ýíý çààëòûã ìºðäºæ áàéãààðàé.
Çààëò 12 - ×àòûã õýðýãëýæ áàéõäàà õ¿¿õýä çàëóóñ
ýõ ìîíãîë õýëýý ¿íýíõ¿¿ ãóòààæ áàéãàà íü òóí
õàðàìñàëòàé. (baijiin, yavanshd, surtsiimuu)
Áàéæèéí, ßâàíøä, Ñóðöèéìóó ãýõ ìýòýýð øóóä
äóóäëàãààð áè÷èõ íü ¿ã ¿ñãèéí àëäààíû õóâüä
áàéæ áîëøã¿é þì. Ýíý áîë òàíûã ÿìàð õ¿í áý
ãýäãèéã õýëýýä ºã÷ áàéãàà þì äàà. Òà áîë áè÷ãèéí
ÿìàð ÷ áîëîâñðîëã¿é, ººðºº ò¿¿íèéãýý ìýääýãã¿é
õ¿í þì áàéíà. Òýãâýë áè÷ãèéí áîëîâñðîë áîë
ººðèé㺺 õ¿íäýëäýã õ¿í á¿ðèéí õóâüä õàìãèéí
äýýä áîëîâñðîë þì ø¿¿. Ç¿é íü “Áàéæ áàéíà”,
“ßâíà ø¿¿ äýý”, “Ñóð÷èõñàí þì óó” ãýæ õýëýõ
¸ñòîé þì. Êèðèë Ìîíãîëîîðîî áè÷âýë ýíý
àñóóäàë àìàðõàí øèéäýãäýõ áîëíî. Íýã óäàà
ìåññýæ äýýð ?70 ãýñýí ¿ã èðýýä õ¿íýýð îð÷óóëóóëæ
áàéæ îéëãîñîí. Òýãñýí òýð íü “àñóóäàë” ãýñýí ¿ã
áàéãàà þì äàà. Òýãýõýýð ýõ Ìîíãîë õýëýýðýý,
ä¿ðìèéíõýý äàãóó áè÷èæ õýðýãëýæ ñóðöãààÿ.
2.4 È-ìýéëèéí ¿íýã¿é ïðîãðàìóóä
Îþóòíóóä áèäíèéã ¿íýã¿é þìàíä íóãàñã¿é
ãýöãýýäýã ø¿¿ äýý. Àëèâàà ïðîãðàì õàíãàìæèéã
õóäàëäàæ àâàõã¿éãýýð àøèãëàõ íü õóóëü áóñ ¿éëäýë
ìºí áîëîâ÷ äýëõèé íèéòýýðýý ¿íýã¿é àøèãëàäàã
ïðîãðàìóóäààñ òà íàðòàà òàíèëöóóëúÿ.
1. Mozilla Thunderbird – Á¿õèé ë áîëîìæóóäûã
ººðòºº áàãòààñàí ìàø ñàéí ïðîãðàì þì. Òà
ýíý ôèðìèéí Firefox èíòåðíýò õºò÷èéã ìýäýõ
áàéõ. Òýãâýë Thunderbird áîë è-ìýéë øàëãàõàä
çîðèóëàãäñàí ¿íýã¿é ñàéí õèéãäñýí ïðîãðàì
áèëýý. RSS feed óíøèã÷òàé, ìýéëèéã íèëýýä
õ¿÷èðõýã ìàÿãààð óäèðäàæ áîëíî. Õýðýãã¿é
Spam-ààñ õàìãààëàõ Junk (õîã, íîâø) ãýñýí
òåõíîëîãèòîé.
2. Eudora (Sponsored Ãîðèì) - Eudora áîë
ñîíãîäîã ìàÿãèéí õ¿÷èðõýã ïðîãðàì þì.
Ìýäýýæ spam-ûã ìàø ñàéí èëð¿¿ëíý.
3. Opera - Ìàø óÿí õàòàí áºãººä çîõèöîë ñàéòàé
èíòåðôýéñòýé. Ìýéëòýé õîëáîîòîé èõýíõ
¿éëäë¿¿äèéã òóí äàæã¿é ã¿éöýòãýíý. RSS feed
óíøèã÷èéã õîëáîæ ºãñºí. Õàðèí ìýéë áè÷èã÷
ðåäàêòîð íü æààõàí òààðóóõàí, encrypted áóþó
øàõàæ êîäîëñîí ìýéëèéí áîëîìæã¿éã ñàíàõàä
èë¿¿äýõã¿é áèç ýý.
4. Mulberry - Ýíý áîë ìàø õ¿÷èðõýã, ¿íýõýýð
ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ ÒÅÕÍÎËÎÃÈ
ÊÎÌÏÜÞÒÅÐ ÒÀÉÌÑ
ãàéõàëòàé ïðîãðàì þì. Ò¿¿íèé áàñ íýã
äàâóó òàë áîë èõýíõ ïëàòôîðì äýýð àæèëëàæ
÷àäíà. Ò¿¿íèé ãàíö äóòàãäàëòàé òàë ãýâýë õýò
õÿëáàðõàí áàéäàë íü ë áàéæ ìàãàäã¿é.
5. Outlook Express – Ýíãèéí ïðîãðàì áºãººä
äàâóó òàë íü õýðýãëýã÷èä õàìãààñ îéð áàéäàë
þì. ªºðººð õýëáýë òýðýýð Windows-ò ¿íýã¿é
èðäýã áºãººä èë¿¿ äóòóó þìã¿é õÿëáàðõàí
áèëýý. Ãýâ÷ èõýýõýí õýðýãëýý ºíäºðòýé
õýðýãëýã÷èä ò¿¿íèéã ãîëîîä áàéäàã.
6. Pegasus Mail - Õàìãààñ õ¿÷òýé, îëîí áîëîìæòîé
ïðîãðàìóóäûí íýã áèëýý. Íóóöëàã, õàìãààëàëò,
íàéäâàðòàé áàéäàë çýðýã íü îíö ñàéí. Äààí÷
ò¿¿íèé èíòåðôýéñ äýýð çàðèì íýã àñóóäàë
áàéäàã.
7. IncrediMail - IncrediMail áîë ìýéë øàëãàõ
àæèëëàãàà õºãæèëòýé, çóãààòàé, ñîíèðõîëòîé
áîëãîõ òàëààñ ìàø èõ àæèë õèéñýí ìýéëèéí
ïðîãðàì áèëýý. Ìàø ãî¸ìñîã çóðàãëàë, õºãæèëòýé
àíèìàöèóä, çóðàã ä¿ðñ, äóó àâèà çýðãèéí áàÿëàã
öóãëóóëãàòàé. Áàñ ìýéëèéã óðàí çóðàã øèã ë ãî¸
õèéæ áîëäîã íü ò¿¿íèé ãîë äàâóó òàë. Ãýâ÷ ìàø
îëîí òîîíû ìýéëòýé àæèëëàõ, îëîí ýðõèéã çýðýã
øàëãàõ çýðýãò ñèñòåìèéí àëäàà ºãºõ íü ò¿ãýýìýë
áàéäàã íü õàðàìñàëòàé.
8. Foxmail - Foxmail áîë îëîí áîëîìæóóäûã
àãóóëñàí äàæã¿é ìýéëèéí ïðîãðàì áèëýý. Ãîë íü
àøèãëàõàä õÿëáàðõàí áàñ çóãààòàé. Ãýâ÷ IMAP
ýðõèéã äýìæäýãã¿é, áàñ ðåäàêòîð íü æààõàí
òààðóóõàí ãýñýí ø¿¿ìæëýëèéã ñîíñäîã.
9. i.Scribe - ¯íýõýýð õÿëáàðõàí, æèæèãõýí
ïðîãðàì þì. Æèæèã áàéíà ãýäýã ìààíü õºíãºí
àâñààðõàí àæèëëàãààòàé ãýñýí ¿ã. Ãýâ÷ IMAP
äýìæäýãã¿é, íóóöëàëûí òàë äýýð àñóóäàëòàé.
10. Courier - Äàæã¿é ïðîãðàì áîëîâ÷ áàñ ë
IMAP äýìæäýãã¿é, ðåäàêòîð íü ìóóõàí ãýñýí.
ÎÞÓÒÀÍ 2009 301
 ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ ÒÅÕÍÎËÎÃÈ
ÊÎÌÏÜÞÒÅÐ ÒÀÉÌÑ

2.5 Óòàñã¿é èíòåðíýòèéí òàëààðõ òàíû ìýäýæ áîëîìæèéí õóðäàíä òîîöîãäîíî. Ãýðòýý ÷ ãýñýí
áàéõ ¸ñòîé ç¿éëñ îíëàéíààð òîãëîîì òîãëîäîã, âèäåî áîëîí äóó
áàéíãà òàòàæ àâäàã áîëîí ãýðýýñýý àæëàà ÿâóóëäàã
Ñ¿¿ëèéí ¿åä èíòåðíýò áîëîí ñ¿ëæýýíä ýð÷ýý
áîë óòàñã¿é èíòåðíýò á¿õ òàëààðàà òîõèðîìæòîé.
àâ÷, ìàíàéä ÷ ýíãèéí õýðýãëýý áîëîîä áàéãàà
Ìàíàéõàí äèéëýíõäýý Dial-up áóþó òåëåôîí
òåõíîëîãè áîë óòàñã¿é ñ¿ëæýý þì. Òýãâýë wire-
óòàñíû øóãàìààð õîëáîãääîã. Ýíý íü îäîî
less áîëîí wimax íü ºðãºí çóðâàñûí èíòåðíýòýä
¿åý ºíãºðººæ áóé òóí áîëõè àðãàä òîîöîãäîõ
ðàäèî äîëãèîíîîð õîëáîãäîõ òåõíîëîãèéã õýëíý.
áîëîîä áàéãàà. Ýíý õîëáîëòûã õèéëãýñýí
Õîëáîëò, íàéäâàðòàé àæèëëàãàà çýðãýýðýý
òîõèîëäîëä òåëåôîí óòñàà àøèãëàõ àðãàã¿éä
õàìãèéí ñ¿¿ëèéí ¿åä òýðã¿¿ëæ áàéãàà øèíý
õ¿ðäýã. Ãýõäýý õààÿà íýã èíòåðíýò õýðýãëýäýã
òåõíîëîãè íü Wimax þì. Èíòåðíýòýä õîëáîãäîíî
áîë õýðýãëýñíèéõýý õýðýýð òºëäºã ýíý õîëáîëò
ãýõýýð ë æèæèã æèæèã òºõººðºìæ¿¿ä, äýýð íü
òàíû õýðýãëýýã äàæã¿é õàíãàíà ë äàà. ¯¿íèé àðàé
øèðýýíèé àð ºâðººð õºâºðñºí, ó÷èð íü îëäîõã¿é
ñàéæðóóëñàí òåõíîëîãèéã ìàíàéõàí ñ¿¿ëèéí ¿åä
èõ êàáåëü óòàñíóóä ñàíààíä ÷èíü áóóæ áàéãàà
íèéòëýã õýðýãëýæ áàéãàà. Òýð íü DSL õîëáîëò þì.
áèç. Òýãâýë óòàñã¿é èíòåðíýòèéã òóí ýíãèéíýýð
Òåëåôîí óòàñíû øóãàìàà ñàëààëààä, òåëåôîí
òàéëáàðëàõ ãýýä ¿çüå. Áèä ãýðòýý áîëîí çóñëàí
óòàñ, èíòåðíýò õî¸ðûã çýðýã õýðýãëýíý ãýæ õàð
äýýð, õîòûí çàõàä, îäîî á¿ð õºäºº õýýð ìàë÷íû
óõààíààð îéëãîæ áîëíî. Ýäãýýðèéí õàæóóä
õîòîíä ÷ äóðòàé ñóâãàà òààðóóëààä òåëåâèç
óòàñã¿é èíòåðíýò íü ÿìàð ÷ ¿åä òåëåôîí
¿çäýã áîëñîí. Áèä çºâõºí òåëåâèçèéí ñàéí
óòàñíààñ õàðààò áóñ áàéõ áîëíî. ̺í
àíòåíòàé áàéõàä ë á¿õ þì ÎÊ áîëäîã ø¿¿
ñóóðèëóóëàëò ãýýä ó÷èðã¿é í¿ñýð àæèë
äýý. ¯¿íòýé ÿã àäèë. Óòàñã¿é èíòåðíýò
øààðäàõã¿é. Öàöàëòûí òºâ ñòàíöûã
ãýõýýð áèäýíä æèæèã òºõººðºìæ áóþó
ãóðâàí ºäðèéí äîòîð ñóóðèëóóëäàã
àíòåí õýðýã áîëíî. Ò¿¿íèéã 纺âðèéí
áîë, õýðýãëýã÷äèéã 2-6 öàãèéí
óòàñã¿é ìîäåì ãýæ îéëãîæ áîëíî.
äîòîð õîëáîäîã. Äýýð íü õàìãèéí
ªãºãäëèéã ðàäèî äàâòàìæ àøèãëàí
ãîë à÷ õîëáîãäîë íü ãýðòýý õýðýãëýæ
àãààðààð äàìæóóëíà ãýñýí ¿ã. Õèéìýë
áàéãààä çóñëàíä ãàðàõààð áîë àíòåíàà àâ÷ î÷îîä
äàãóóëààñ öàöàëòûí òºâ ñòàíö ºãºãäëèéã
çóñëàíä ÷ ãýñýí áàéíãûí èíòåðíýòòýé áàéõ á¿ðýí
õ¿ëýýæ àâ÷ îéð îð÷ìûí çàéäàà ò¿ãýýíý. Ñèãíàëûã
áîëîìæ áàéãàà þì. Ýíý ìýò÷èëýí õîòûí õààíà
纺âðèéí ìîäåì õ¿ëýýí àâ÷ òàíä äàìæóóëàõ
÷, ìàøèí òýðãýíäýý ÷ õ¿ññýí çîðãîîðîî èíòåðíýò
¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýíý. Òýãýõýýð öàöàëòûí òºâ ñòàíö
àøèãëàæ áîëíî. Õýò àëñëàãäñàí ãàçàð øèëýí
òàíû îéðîëöîî ºíäºðëºã ãàçàð áàéõ õýðýãòýé
êàáåëü ñóóðèëóóëàõàä àñàð èõ çàðäàë ãàðàõ ó÷èð
áàéãàà áèç. Òóõàéí áàéãóóëëàãûí õàìðàõ
èíòåðíýò õîëáîëò õèéãäýõã¿é óäààøðààä áàéãàà
õ¿ðýýíýýñ ãàðñàí áóþó ººðººð õýëáýë ºíäºðëºã
÷ áàéæ áîëîõ þì. Òýãâýë òèéì ãàçàð ÷ óòàñã¿é
ñòàíöààñ õîëäñîí òîõèîëäîëä ñòàíö òºõººðºìæ
õºäºë㺺íò èíòåðíýòèéã àøèãëàæ áîëîõ áàñ íýã
õî¸ð ñèãíàë äàìæóóëàõ ÷àäâàðã¿é áîëæ èíòåðíýò
äàâóó òàëòàé.
òàñàðíà ãýñýí ¿ã. Ýíý ìýò÷èëýí àëèâàà þì õî¸ð
òàëòàé áàéäàã õîéíî. Èíòåðíýòèéí 3-4 ÿíçûí Óòàñã¿é õºäºë㺺íò èíòåðíýòèéí ñóë òàë
õîëáîëòîîñ ººðòºº òààðóóëàí ñîíãîõ íü ç¿ãýýð.
Õàìðàõ õ¿ðýý õÿçãààðëàãäìàë áàéæ áîëíî.
Áàñ íýã òåõíîëîãè íü ãàð óòàñíû ñ¿ëæýý áàðüäàã
ªºðººð õýëáýë èíòåðíýòèéí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýã÷
ãàçàð ãàð óòñààðàà äàìæóóëàí èíòåðíýòýä
êîìïàíèóä ñóóðèí ñòàíöàà õàíãàëòòàé îëíîîð
õîëáîãäîõ þì. Ñ¿ëæýý áàðüäàãã¿é ãàçàð áàðèõã¿é
áàéðëóóëààã¿é áàéæ áîëíî. Òèéì áàéâàë òà
ãýñýí ¿ã. Óòàñã¿é õºäºë㺺íò õîëáîî ìºí áîëîâ÷
áèäíèé èíòåðíýò õýðýãëýõ ãàçàð õÿçãààðëàãäìàë
õàìðàõ õ¿ðýý íü ìºí ë õÿçãààðëàãäìàëààñ ãàäíà
ë áàéíà ãýñýí ¿ã. Æèøýý íü áè àìðàëòûí ºäð¿¿äýä
óòñàà äàâõàð àøèãëàõàä áýðõøýýë ¿¿ñýõ òàëòàé.
õîòîîñ æààõàí ãàäàãø ãàðàíãàà èíòåðíýòýý
Óòàñã¿é õºäºë㺺íò èíòåðíýòèéí äàâóó òàë áàñ àøèãëàìààð áàéâàë ÿàõ âý. ×óõàì ýíý ë
êîìïàíèóäûí õîîðîíäîî ºðñºëäºõ ãîë ¿ç¿¿ëýëò
Õýðâýý õàìðàõ õ¿ðýýíýýñýý ãàðàõã¿é ë áîë 24
áîëæ áàéäàã. ªºðººð õýëáýë õýðýãëýã÷èéí õ¿ññýí
öàãèéí òóðø òàñðàëòã¿é èíòåðíýòòýé áàéíà. Äýýð
ãàçàðò èíòåðíýòýý õ¿ðãýæ ÷àäàæ áàéíà óó ¿ã¿é þó
íü èíòåðíýòèéí õóðä ìàø ºíäºð. Òóõàéëáàë,
ãýäýã íü ºðñºë人íèé ãîë òàëáàð þì. Äýýð íü
64Kbps õóðäíààñ 11Mbps áàéõ áîëîëöîîòîé.
ºíäºð õóðä, áàéíãûí õîëáîëòòîé áàéõ ÷ ºðòºã
Ýíý áîë 1 ñåêóíäýä òàòàæ àâàõ ôàéëûí õýìæýý
ºíäºðòýé áàéæ áîëíî. Òóõàéëáàë õóðäíààñàà
ãýæ ýíãèéíýýð îéëãîæ áîëíî. Êèíî, äóó, ä¿ðñ,
øàëòãààëààä õîëáîëòûí õóðààìæ áóþó ýðõèéí
òîãëîîì çýðãèéã òàòàæ àâàõàä àñóóäàëã¿é,

302 ÎÞÓÒÀÍ 2009


õóðààìæèéí ÿíç á¿ðèéí ¿íèéã êîìïàíèóä
ñàíàë áîëãîäîã. Äýýð íü àíòåí áîëîí æèæèã
òºõººðºìæ¿¿äýý õóäàëäàí àâíà. Ýñâýë ëèçèíãýýð
áîëîí ò¿ðýýñýýð àâ÷ áîëíî. Õýðâýý èíãýâýë ñàð
á¿ðèéí òºëáºð íýìýãäýõýýñ ãàäíà áàðüöààíû
ìºí㺠áàñ øààðäëàãàòàé áîëíî. Åð íü áîë ãàð
óòàñíû øèíý õýðýãëýã÷ áîëîõîä ÿàäàã áèëýý, òèéì
ë çàð÷èìòàé. Èíòåðíýòèéí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýã÷
êîìïàíèóä óòàñã¿é èíòåðíýòèéí ¿éë÷èëãýýãýý
õÿìä ãýæ ñóðòàë÷èëäàã. Ãýõäýý ýíý áîë õàðüöàíãóé
îéëãîëò. ¯íýõýýð òà èíòåðíýòèéã ºíäºð òºâøèíä
õýðýãëýäýã, òàíû àæèë èíòåðíýòòýé ñàëøã¿é
õîëáîîòîé, èíòåðíýòýýð á¿õ àæëàà ÿâóóëæ
õàíãàëòòàé îðëîãî îëäîã, óðò õóãàöààãààð áàéíãà
õýðýãëýäýã áîë õÿìä ¿íýòýé áàéæ áîëîõ þì.
Ãýõäýý ýñðýãýýð áóþó ç¿ãýýð ýíãèéí õýðýãëýã÷äýä
ºðòºã ºíäºð òóñíà. Õîëáîëò áàò íàéäâàðòàé ãýæ
õè÷íýýí ÿðèàä ÿàõ âý. Ãàäàà ñóóðèëóóëäàã òóñëàõ
àíòåí, òºõººðºìæ¿¿ä íü öàã àãààðûí ÿìàð ÷
íºõöºëä òýñâýðòýé áàéæ áîëíî. Ãýõäýý àëèâàà
àãààðûí äîëãèîíä öàã àãààðûí áàéäàë çààâàë
íºëººëäºã. Õ¿éòýí ñýð¿¿í, ñàëõè øóóðãàòàé,
ýñâýë ¿¿ëýðõýã áîðîîòîé, àÿíãà öàõèëãààí ãýýä
öàã àãààðûí øèð¿¿í ¿åä áàñ ë ýðñäýë ãàðàõ
ìàãàäëàëòàé.
Óòàñã¿é èíòåðíýòèéí õýðýãëýã÷
áîëîõäîî þóã àíõààðàõ âý?
Óòàñã¿é èíòåðíýòèéí õýðýãëýã÷ áîëîõäîî
ýõëýýä òàíä àøèãòàé áàéíà óó ãýäãýý ñàéí áîäîõ
õýðýãòýé. Íýã ¿ãýýð õýëáýë óòàñã¿é èíòåðíýòèéí
õýðýãöýý øààðäëàãà ¿íýõýýð áàéíà óó ãýæ. Ãýðòýý
õààÿà íýãõýí èíòåðíýò õýðýãëýäýã áîë çààâàë èéì
ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ ÒÅÕÍÎËÎÃÈ
ÊÎÌÏÜÞÒÅÐ ÒÀÉÌÑ
áàéíãûí èíòåðíýòýýð ÿàõ ÷ áèëýý. Àæèëòíóóä
÷èíü ìýéëýý øàëãàõ, çàõèà áè÷èõ òºäèéõíººð
õýðýãëýäýã áîë ºíäºð çàðäëààð óòàñã¿é èíòåðíýò
õýðýãëýõ õýðýã áàéíà óó. Åð íü èíòåðíýòèéí 3-4
ÿíçûí õîëáîëòîîñ õýðýãëýýíäýý íèéöñýí, ººðòºº
àøèãòàéã íü ñîíãîõ õýðýãòýé. Õýðâýý óòàñã¿é
èíòåðíýò òàíû õýðýãöýýíä ÿâ öàâ íèéöýæ áàéâàë
òàíû îéð îð÷èìä óòàñã¿é èíòåðíýòèéí öàöàëòûí
ñòàíö áàéíà óó ãýäãèéã ìýäýõ õýðýãòýé. Ìàíàéä
óòàñã¿é èíòåðíýòèéí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëäýã õýäõýí
êîìïàíèóä /WiirelessCom, Mobicom, SkyC&C,
Ulusnet, Magicnet ãýõ ìýò/ áàéãàà þì ÷èíü î÷îîä
àñóó÷èõñàí ÷ áîëíî ø¿¿ äýý. Öàöàëòûí òºâ ñòàíö
îéðõîí áàéãààä á¿õ ç¿éë áîë÷èõã¿é. Òàíä áàñ
òóñëàõ àíòåí õýðýã áîëíî. Òýð àíòåí öàöàëòûí
ñòàíö ðóó ÿìàð ÷ ñààäã¿éãýýð øóóä õàðàãäàõààð
áàéðëàñàí áàéõ íü õàìãèéí ÷óõàë. ªºðººð õýëáýë
äóíä íü óóë, îé ìîä, áàéøèí áàðèëãà, õàíà õýðýì
çýðýã ñààä áàéõ ¸ñã¿é. Öàöàëòûí òºâ ñòàíöûí
õàìãèéí øèëäýã áàéðëàë áîë ºíäºð áàðèëãûí
äýýâýð, ºíäºð óóëûí îðîé áîëîí òåëåâèçèéí
áóþó õîëáîîíû öàìõãèéí îðîé þì.
3-Ð ÕÝÑÝÃ: ÃÀÐ ÓÒÀÑ
Ãàð óòàñ õóäàëäàæ àâàõ íü õè÷íýýí àìàðõàí áèëýý
äýý. ̺í㺺 òºëººä ë áîëëîî, òèéì ¿¿. Òýãâýë
õàøèð áºãººä ñàéí ñîíãîëò õèéõ íü õàðèí õýö¿¿
þì ø¿¿. Òýð áàéòóãàé ãàð óòàñ õóäàëäàí àâàõäàà
çààâàë ìºðäºõ áè÷èãäýýã¿é õóóëèóä ÷ áàéíà. Ãàð
óòñûã çàðèì õ¿ì¿¿ñ ãàíãàðàà ìàÿãààð õýðýãëýäýã
áîë çàðèì íü æèíõýíý õýðýãëýý ãýäýã óòãààð íü
õýðýãëýäýã. Òà àëü íü ÷ áàé, ãàð óòàñ áîë þóíû
ò¿ð¿¿íä ººðèéí ¿íäñýí ¿¿ðýã áîëîõ õàðèëöàà
õîëáîîãîî ë ñàéí ã¿éöýòãýõ ¸ñòîé ãýäãèéã îéëãîõ
õýðýãòýé. Òýãýõýýð 10 çààëò á¿õèé õóóëèéã òàíä
ñîíîðäóóëúÿ. ¯¿íèéã ìºðäºõ íü òàíä ë òóñòàé
áàéõ áîëíî.
Çààëò 1 - Ãàð óòàñ àâàõààñàà ºìíº îïåðàòîð
êîìïàíèà ñîíãîõ ¸ñòîé. Îïåðàòîðàà ñîíãîíî
ãýäýã áîë ãàð óòàñíû ìàðê, öààøèä òºëºõ ¿íý,
ìèíóòûí ÿðèà, ñ¿ëæýý îðñîí ãàçðóóä ãýýä ë ìàø
îëîí þì øèéäýãäýíý ãýñýí ¿ã. Îïåðàòîðóóä áèå
áèåýñýý ìàø èõ ÿëãààòàé ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëäýã
ãýäãèéã àíõààðàõàä èë¿¿äýõã¿é áèç. Òýä ¿íý õàíø,
¿éë÷èëãýý, ìàðêåòèíãèéí áîäëîãî, õýðýãëýã÷ýý
äýýäýëñýí áàéäàë, ñ¿ëæýý õàìðàõ áàéäàë, òàíû
ñàíàë ãîìäîëä õàðèó ºãºõ ãýõ
çýðýã íü á¿ãä ººð áàéõ áîëíî.
Õàðèí á¿ãä ë ººðñäèé㺺 õàìãèéí
øèëäýã íü ãýæ õýëäýã íü á¿ãäýä
íü áàéäàã íèéòëýã øèíæ þì.
Èéìýýñ îïåðàòîðóóäûí òóõàé
ÎÞÓÒÀÍ 2009 303
 ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ ÒÅÕÍÎËÎÃÈ
ÊÎÌÏÜÞÒÅÐ ÒÀÉÌÑ
íàéç íºõºä, õºðø àéë, õàìò àæèëëàäàã íºõºä
çýðýã àëü áîëîõ îëîí õ¿íýýñ àñóóæ, ºðãºí ìýäëýã
îëæ àâàõûã õè÷ýýãò¿í. Ãàð óòñûã çºâõºí õîòîä áóñ
õºäºº îðîí íóòàãò, àìðàëò àÿëëààð ÿâæ áàéõäàà
õýðýãëýõ áîëîìæòîé ýñýõèéã áàñ çààâàë íÿãòëàõ
¸ñòîé ø¿¿.
Çààëò 2 - Áàòàðåéíû àìüäðàõ õóãàöàà áîë á¿õ
òºðëèéí ãàð óòñàí äýýð õàìãèéí èõ àíõààðàõ
¸ñòîé ¿ç¿¿ëýëò þì. Òýæýýëã¿é áîëñîí ãàð óòàñ
áîë ÿìàð ÷ ãàð óòàñã¿é áîëñîíòîé îãò ÿëãààã¿é
þì. Èéìýýñ “continious talk time” áóþó “ßðèàíû
ãîðèìä òýñýõ” õóãàöààã îíöãîé àíõààðàõ ¸ñòîé. Òýð
õóãàöààãààð íü öàã òóòàìä íýã ÿðèëàà
ãýõýä õè÷íýýí ºäºð öýíýãëýõã¿é ÿâæ
÷àäàõûã òîîöîîëæ ãàðãà.
Çààëò 3 - Áóðóó ãàð óòàñ õóäàëäàí
àâàõ õàìãèéí ãîë àþóë íü òà ººðºº
þì. Òèéìýýñ ººðºº ººðèé㺺
õÿíàõ õýðýãòýé. Ýëäýâ òºðëèéí
ñóðòàë÷èëãàà, ñóïåð õÿìä ¿íý çýðýã
íü öààíàà ÿìàð íýãýí ó÷èðòàé
ë áàéäàã. Èõýíõ õýðýãëýã÷èä ýíý
á¿õíèé öààä íàðèéí ó÷ðûã îëæ
õàðàõ ÷àäâàðã¿é áàñ áîëîìæã¿é
þì.
Çààëò 4 - Ãàð îðîëöîõã¿éãýýð
àøèãëàæ áîëîõ ãýäýã ¿ç¿¿ëýëò
ñ¿¿ëèéí ¿åä èõ ÿðèãäàõ áîëñîí.
Òóõàéëáàë æîëîî áàðüäàã õ¿ì¿¿ñ
îíöãîé àíõààðàõ ¸ñòîé. Åð íü Ìîíãîë óëñûí
Çàìûí Õºäºë㺺íèé ä¿ðìýýð æîëîî áàðüæ
áàéõäàà íýìýëò õýðýãñýëã¿é ãàð óòñààð ÿðèõûã
õîðèãëîäîã ø¿¿ äýý. Òàíû óòñàíä äóó õîîëîéãîîð
êîìàíä ºãºõ, Bluetooth ñèñòåì áàéãàà çýðãèéã
çààâàë øàëãààðàé.
Çààëò 5 - Ãàð óòàñíû íèêåë îðóóëãà, ÷àìèí ãýðýë
çýðýã áîë ¿íýíäýý í¿ä õóóðàõ òºäèé ë ç¿éë þì.
Õè÷íýýí ãî¸ ÷ ãýñýí òèéìýðõ¿¿ ç¿éëñýýñ í¿äýý õîë
áàéëãà. Ãàð óòàñ àâàõäàà õàìãèéí ãîë íü ìåññýæ
áè÷èõýä õýð õÿëáàðõàí, áîëîìæóóä íü ýëáýã
ýñýõ, çóðàã èëãýýäýã ýñýõ, èìýéëèéí áîëîìæòîé
þó, õºäºº îðîí íóòàãò àøèãëàõ áîëîìæòîé ýñýõ ë
õàìãèéí ÷óõàë áàéäàã. Ýäãýýðèéã çààâàë øàëãàæ,
áîëîìæîîðîî òóðøèæ ¿çýõ ¸ñòîé.
Çààëò 6 - Øàëãàõäàà áîäèòîîð, õóäàëäàí àâàõäàà
îíëàéíààð ãýñýí ýíý çààëòûã ñàéí ñàíàæ àâ.
Ãàð óòñûã àâàõäàà òà ñàéòàð ìýäýõã¿é ë áîë
çààâàë äýëã¿¿ð îðæ ººðèéí ãàðààð øàëãà. Ãàð
óòàñíû òîâ÷íóóä íü õýð ÷àíãà áàéíà (õýò ÷àíãà
áîë õóðóóíû ºíäºã ºâääºã), äýëãýö, ñïèêåð
304 ÎÞÓÒÀÍ 2009
çýðãèéã çààâàë ººðèéí í¿äýýð øàëãàõ õýðýãòýé.
Õàðèí õóäàëäàí àâàõäàà âýá ñàéòóóä ðóó îðæ
áîëîìæîîðîî îíëàéíààð õóäàëäàí àâààðàé.
Èíãýñíýýð äóíäûí çóó÷ëàã÷äàä èë¿¿ ìºí㺠òºëºõ
àþóëààñ àâðàãäàíà. Ýíý õî¸ðûí çºð¿¿ íü 30%-
ààñ áàãàã¿é áàéäàã íü ºíäºð ¿íýòýé óòñàí äýýð
ìàø èõ ìºí㺠áîëäîã.
Çààëò 7 - Ãàð óòñàí äýýð áàò áºõ áàéäàë áîë
ìàø ÷óõàë ¿ç¿¿ëýëò þì. Ãýòýë àëü ÷ äýëã¿¿ð
ýíý òàëààð îãò àì íýýäýãã¿é. Ãàð óòñûã óíàãààõ,
øèäýõ, ñýãñ÷¿¿ëýõ çýðýã íü æèðèéí ¿çýãäýë þì.
ª÷¿¿õýí òºäèé äîðãèëòîä ë àñàõàà áàé÷èõâàë
ÿìàð þìíûõ íü óòàñ áàéõ âý äýý.
Òýãýõëýýð òà àâàõ ãýæ áàéãàà óòñàà
ººð íýã ººíòºã÷ í¿äýýð õàðàõàà
ìàðòóóçàé. ªºðººð õýëáýë ýíýõ¿¿
óòàñ ìààíü õýð õýâðýã âý ãýæ
õàðààä ñîíæèãòóí.
Çààëò 8 - Ãýð á¿ëèéíõýí áîëîîä
íàéç íºõäèéíõºº òºëºâëºãººã
àíõààðàí ¿ç. Îð÷èí ¿åä ãýð
á¿ëýýðýý áîëîí íàéç íºõ人ðºº
õàìòðàí ãàð óòàñ õóäàëäàí àâàõ,
øèíý äóãààð àâàõàä 30%-50%
õ¿ðòýë õÿìäðàë ¿ç¿¿ëäýã áîëîîä
áàéãàà. Õàðèí òà ãàíöààðàà ýíý
á¿õíèéã õèéâýë õÿìäðàë ýäëýõ
ýðõã¿é áîëîõ þì. Öóâæ ÿâñàí
áàðààñ Öóãëàæ ñóóñàí øààçãàé
õ¿÷òýé ãýæ..
Çààëò 9 - Ãàð óòàñíû band áóþó ñ¿ëæýýíèé
äàâòàìæèéã ñîíèðõîõ õýðýãòýé. Ìîíãîëä
áàðàã á¿õ ñ¿ëæýýíä îðäîã óòàñíóóä áàéäàã ÷
òà àíõààðààä ¿çýõýä îãòõîí ÷ èë¿¿äýõã¿éãýýð
áàðàõã¿é àíõààðàõ ¸ñòîé þì.
Çààëò 10 - Áàòàëãàà áîëîîä áóöààæ áîëîõ ýñýõèéã
çààâàë àñóó. Õýçýý ÷ íýðýëõýõ õýðýãã¿é. Õàðèí
÷ íîîìîé õóäàëäàí àâàã÷äûã äýëã¿¿ðèéíõýí
äýýðýëõýõ õàíäëàãàòàé áàéäàã áîë ó÷ðàà ìýääýã
õóäàëäàí àâàã÷èéí ºìíº áºõºëçºæ ìýõýëçýõ
íü õîëã¿é áàéäàã. Õóäàëäààíû ºíäºð ñî¸ëòîé
îðíóóäàä ãàð óòàñ ìýòèéí áàðààã 15 õîíîãèéí
äîòîð ÿìàð ÷ àñóóëòã¿éãýýð áóöààõ áîëîìæèéã
îëãîäîã áîë ìîíãîëä æààõàí òºâºãòýé. Õàðèí
ìîíãîëä á¿ðýí áóöààõã¿é ÷ ñîëüæ ºãºõ íü
ò¿ãýýìýë. Õàðèí òà ýíý ýðõýý çààâàë ëàâëàæ
ñàíóóëààðàé. Á¿äýã äóóòàé, çàðèì òîâ÷ íü
õàòóó, áàòàðåé íü íîðìäîî õ¿ðýõã¿é áàéãàà áîë
ñîëèóëàõààñ ººð ÿàõ áèëýý. Õàðèí Ẻí õýð¿¿ë
áîëæ ñîëèóëáàë òàíä ÿäàðãààòàé áèç äýý.

4-Ð ÕÝÑÝÃ: ÎÞÓÒÀÍ ÒÀÍÛ ÌÝÄÂÝË
ÇÎÕÈÕ ÇÀÐÈÌ ÏÐÎÃÐÀÌÓÓÄ
ªíººäºð Word, Excel àøèãëàäàãã¿é îþóòàí ãýæ
íýãýíò áàéõã¿é. Äîð õàÿæ ë ìàòåðèàë øèâýõ, îéð
çóóðûí òîîí ìýäýýëýë îðóóëàõûã á¿ãä ë ÷àääàã
áîëñîí. Ìýäýýæ õýðýã õàìãèéí ºðãºí àøèãëàãääàã
ýíý 2 ïðîãðàìä áèäíèé ìýäýõã¿é ìàø îëîí
áîëîìæóóä áàéäàã áºãººä òýäãýýðèéã á¿ðýí
àøèãëàÿ, ñóðàëöàÿ ãýâýë òà á¿õýí Êîìïüþòåð
Òàéìñ ñýòã¿¿ëèéí äóãààðóóäûã ñîíèðõîîðîé.
Õàðèí ýíý óäàà Îþóòàí òàíä çîðèóëæ õàìãèéí
÷óõàë íýãýí ïðîãðàìûã òàíèëöóóëàõààð
øèéäëýý.
4.1 Power Point-èéã á¿ðýí àøèãëàõ áÿöõàí
õè÷ýýë
PowerPoint áîë êîìïüþòåð äýýð àæèëëàäàã
õ¿í á¿ðèéí ýçýìøèõ ¸ñòîé õàìãèéí íèéòëýã
ïðîãðàìóóäûí íýã áºãººä ìàø ñàéõàí
áîëîìæóóäòàé áèëýý. Ìîíãîë÷èëáîë Õ¿÷èò Öýã,
Õ¿÷èðõýã Ãîë Ñàíàà ãýõ ìýòýýð îéëãîæ áîëîõ
ñîíèðõîëòîé íýðòýé ýíý ïðîãðàìûã ñàéòàð
ýçýìø÷èõñýí áàéõàä èë¿¿äýõã¿é. Îäîîãîîñ
õýäõýí æèëèéí ºìíº (îäîî ÷ ìýð ñýð áàéãàà)
èõ ñóðãóóëèéí ïðîôåññîðóóä õè÷ýýë, ¿ç¿¿ëýí,
èëòãýëèéíõýý ìàòåðèàëûã ñëàéä äýýð áýõýýð
áè÷èí ãýðëýí ¿¿ñã¿¿ðòýé òóñãàã÷ äýýð
áàéðëóóëàí õàíàí äýýð ¿ç¿¿ëäýã áàéñàí.
Òýãâýë ýíý öàã ìº÷ óëèðàí îäîæ êîìïüþòåð,
ïðîæåêòîð 2 õàâñðàí òîä áºãººä ºíãº
¿çýìæ ñàéòàé,
îéëãîìæòîé
¿ç¿¿ëýíã õàíàí
äýýð òîä òîìðóóí
ãàðãàõ áîëñîí.
Õàðèí òåõíèê
òºõººðºìæ áàéëàà ÷ ò¿¿íèéã ¿ð ä¿íòýé õýðýãëýõ
íü õàìãààñ ÷óõàë. Ïðîåêòîð àøèãëàí õàíàí äýýð
òóñãàõ ¿ç¿¿ëýíã Ìîíãîë÷óóä (áàðàã á¿õ äýëõèéí
õýðýãëýã÷èä) èõýâ÷ëýí PowerPoint ïðîãðàìûã
àøèãëàí áýëòãýäýã. Óóë íü èõ õÿëáàðõàí
ïðîãðàì. Òà íýýãýýä ë øèíý áàðèìò ¿¿ñãýýä
àøèãëààä ¿çýõýä õàðüöàíãóé àìàðõàí áàéãàà
áèç. Ãýâ÷ Ìîíãîë÷óóäûí èõýíõ íü ò¿¿íèéã ìàø
ìóó àøèãëàäàã íü òýäíèé áýëòãýñýí ¿ç¿¿ëýíãýýñ
òîä õàðàãääàã. Òýð áîë õàðàãäàæ áàéãàà øèãýý
òèéì ÷ ýíãèéí, õÿëáàðõàí áèø þì. Ò¿¿íä îëîí
îëîí íóóö, ìýäýæ àâàõ ¸ñòîé àðãà÷ëàëóóä áèé.
Òýãýõýýð ò¿¿íèé çàðèì íýã íóóöààñ äýëãýýä ¿çâýë
ÿìàð áîë..
ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ ÒÅÕÍÎËÎÃÈ
ÊÎÌÏÜÞÒÅÐ ÒÀÉÌÑ
Ø Ôîíòûã óíøèõàä õÿëáàðààð ñîíãîõ
õýðýãòýé. Äýëãýö áàéãàà òåêñòèéã óíøèõàä õýçýýä
õýö¿¿ áàéäàã. ßàãààä ãýâýë äýëãýö äýýðõ ôîíò íü
¿íýíäýý áîë îëîí æèæèã öýãýýñ á¿òýí àíèâàëçàæ
áàéãàà ø¿¿ äýý. Òýð òóñìàà ¿ç¿¿ëýíãèéí
òåêñò¿¿äèéã õóðàëä îðîëöîæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñ
õîëîîñ õàðàõ øààðäëàãà ãàð÷ ìàãàäã¿é ó÷èð ýíý
òàë äýýð àíõààðàõ õýðýãòýé. Èõýíõ õ¿ì¿¿ñèéí
ìýääýãã¿é íýã ç¿éë áàéãàà íü ôîíòóóäûí õ ºíäºð
õýìýýõ ¿ç¿¿ëýëò þì. Òà 2 ôîíòîî õî¸óëàíã
íü 12 ãýñýí õýìæýýòýé áè÷ñýí ãýæ ¿çüå. Ãýâ÷
ôîíòóóäûí õ ºíäºð íü õàðèëöàí àäèëã¿é áàéäàã.
õ ºíäºð ãýäýã íü æèæèã õ ¿ñýã áîëîí áóñàä à,
ë, è ãýõ ìýò ¿ñã¿¿äèéí ºíäðèéã õýëäýã. Ýäãýýð
¿ñã¿¿äýä íýìýëò õºë, òîëãîé áàéäàãã¿é. Æèøýý
íü Mon¬fnt05-ààð áè÷ñýí òåêñò õýäèéãýýð 12
õýìæýýòýé áè÷èãäñýí áîëîâ÷ Monfnt10-ààñ áàãà
õàðàãäàæ áàéãààã àæèãëàæ áîëíî. Èéìýýñ òà
Monfnt05-ààð áè÷ñýí òåêñòèéíõýý õýìæýýã äàõèí
íýìýãä¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé. Èíãýæ áàéæ ôîíòóóä
òàíü àäèë õýìæýýòýé áîëîõ þì. Òýãýõã¿é áîë
çàðèì íü æèæèã, çàðèì òîì õàðàãäàõ àþóëòàé.
Ø Èíòåðíýòèéí ëèíê àøèãëàõ íü. Ñ¿¿ëèéí
¿åèéí ¿ç¿¿ëýíã¿¿äýä èíòåðíýò äýõ áàðèìòóóäûã
èõýýð àøèãëàäàã áîëñîí áèëýý. Òóõàéëáàë
èíòåðíýòèéí ÿìàð íýãýí
õóóäñûã èø òàòàæ áîëîõ þì. Ýíý
¿åä õ¿ì¿¿ñ çºâõºí ëèíêèéã íü
ººðèéí ¿ç¿¿ëýíäýý îðóóë÷èõäàã.
Íýã òàëààñ ýíý íü çºâ áîëîâ÷
õýðâýý òàíû èëòãýë òàâèõ ºðººíä
èíòåðíýò õîëáîëò áàéõã¿é áîë òà
ÿàõ âý ãýñýí õ¿íäõýí
àñóóëò ãàð÷ èðíý.
Õàøèð õ¿í áîë íýýðýý
÷ èéì òîõèîëäîë ãàð÷
áîëîõûã çààâàë áîäîëöîõ ¸ñòîé.
Èéì áàéäëààñ ãàðàõûí òóëä òóõàéí âýá õóóäñàà
ººðèéí íºòá¿¿ê ð¿¿ãýý õóóëààä ¿ç¿¿ëýíäýý
ëèíêäýõ õýðýãòýé.
Ø ¯ç¿¿ëýíäýý àðûí ôîí ñîíãîõ íü. Àðûí
ôîí ñîíãîõäîî çàâñðûí áºãººä äóíä çýðãèéí
ºí㺠ñîíãî. Õýò öàéâàð áèø, õýò áàðààí áèø àðûí
ôîíûí ºí㺠íü ÿìàð ÷ òîõèîëäîëä èõ àÿòàéõàí
õàðàãääàã. Òàíû ¿ç¿¿ëýí õàíàí äýýð ÷, òàíû
êîìïüþòåð äýýð ÷ ýâòýéõýí õàðàãäàõ ¸ñòîé. ßàõàâ
òàñ õàð, ã¿í áàðààí ôîíîí äýýð öàãààí ýñâýë
øàðààð áè÷èõýä àÿòàéõàí õàðàãääàã ë äàà. Ãýâ÷
áîëãîîìæòîé áàéõã¿é áîë íýã ë àëäàà ãàðãàõàä
òàíû ¿ç¿¿ëýí õ¿íäðýëòýé ñýòãýãäýë òºð¿¿ëíý. Áàñ
öàãààí ôîí ºãºõ íü èõ îñîëòîé. Õýðâýý òóõàéí
ÎÞÓÒÀÍ 2009 305
 ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ ÒÅÕÍÎËÎÃÈ
ÊÎÌÏÜÞÒÅÐ ÒÀÉÌÑ
ïðîåêòîð ìóóä÷èõñàí áîë òàíû òåêñò¿¿äèéí
ãàðãàö òóí ìóó áîëíî. Áàñ ºðººíä ãýðýë èõòýé
áàéâàë ÿàíà. Åð íü õºõ, áàðààí íîãîîí çýðýã íü
ñîíãîäîã ôîíûí ºí㺠þì. ¯¿í äýýð õàðààð ÷,
öàãààíààð ÷ áè÷èæ áîëäîã íü ãàéõàëòàé ø¿¿.
Ø Äóó õîîëîéãîî áè÷¿¿ëýõ íü. Áàéíãà
óíøèãääàã ñòàíäàðò ¿ç¿¿ëýí ãýæ áàéäàã ø¿¿ äýý.
Òóõàéëáàë òàíàé ñóðãóóëèéí òàíèëöóóëãà ÷ þì
óó. Ýñâýë òà ¿ç¿¿ëýíãýý ººðèéí áèåýð òàéëáàðëàõ
áîëîìæã¿é áîëáîë ÿã ººðºº ¿ç¿¿ëæ áàéãàà
ìýòýýð á¿õ ¿ç¿¿ëýíãýý áýëòãýæ áîëíî. Slide Show.
Narration ãýæ îðîîä ë äóó õîîëîéãîî áè÷ýýä ë
áîëîî. Õàðèí ¿ç¿¿ëýíãýý ÿã öàãòàà òààðóóëàí
æèíõýíýýðýý ¿ç¿¿ëýíãýý òàâüæ áàéãàà ìýò ÿðüæ
õýëæ, ñýòãýõýý ìàðòàâ. Èíãýýä ë õàäãàë÷èõñàí
áàéõàä õýäýí ÷ óäàà ò¿¿íèéãýý òàâü÷õààä ººðºº
ñýòãýë àìàð õàðæ ñóóæ áîëíî ø¿¿ äýý. Ìýäýýæ
òàíä ìèêðîôîí õýðýã áîëíî.
Ø Âýá õóóäàñíû àðûí çóðãèéã ¿ç¿¿ëýíäýý
àøèãëàõ íü. Âýá õóóäàñíû àðûí
ôîí çóðàã ãýæ þóã õýëýýä áàéíà
âý? Èõýíõ âýá õóóäàñíóóä àðûí
ôîí çóðàãòàà òóñãàé òºðëèéí çóðàã
àøèãëàäàã. ¯íäñýí çóðàã íü ìàø
æèæèãõýí áîëîâ÷ ò¿¿íèéã îëíîîð íü
äàâõàðëàí ºðºõºä ãî¸ìñîã õýý, ä¿ðñ,
ºí㺠áóäàã ãàð÷ áàéõ çîðèóëàëòòàé
áàéäàã. Òà áèäíèé ñàéí ìýäýõ
ïàðêåòèí øàë øèã ë þì. Èíãýæ ¿íäñýí
çóðàã íü æèæèãõýí áîëîõîîð ò¿¿íèéã
òàòàæ õàðóóëàõ õóðä ºíäºð áàéäàã
äàâóó òàëòàé áºãººä áðîóçå𠺺ðºº
àâòîìàòààð ò¿¿íèéã äàâõàðëàí òóõàéí ìóæèéã
ä¿¿ðãýæ õàðóóëäàã. Òýãâýë òàíä òààëàãäñàí ÿìàð
íýãýí àðûí ôîí òààðàëäâàë ò¿¿íèéã Internet
Ex¬plorer-èéí Save Image As ãýõ ìýòèéí êîìàíäûã
àøèãëàí òàòàæ àâ. Õàðèí îäîî ò¿¿íèéãýý Power-
Point-äîî îðóóëíà. Format.Background ãýõýä ãàð÷
èðýõ Background öîíõíû äîîø óðñäàã õàéðöãààñ
Fill Effects öýñèéã ñîíãîíî. Picture.Select Pic¬ture
ãýýä çóðãàà ñîíãîíî. Èíãýýä ë Apply ýñâýë Apply
All äàðíà. Á¿õ õóóäñàíä õÿëáàð àðãààð îðóóëàõûã
õ¿ñâýë Slide Master äýýð íü íýã óäàà ºãºõºä ë
áîëíî.
Ø Ñ¿ëæýýñ /GRID/ àøèãëàõ íü. Photoshop,
Pagemaker äýýð ìýðãýæëèéí ãðàôèê÷èä öàéâàë
õºõ çóðààñ òàòàí ãàðãàæ èðæ àøèãëàäãèéã òà
àíçààðñàí áàéõ ãýæ íàéäàæ áàéíà. Ýíýõ¿¿ õºõ
çóðààñ íü áàðèìòàä ÿìàð ÷ õàìààã¿é áºãººä
ãðàôèê÷èä ë òóñëàõ çîðèëãîòîé þì. Ãðàôèê÷èí
îáúåêòóóäàà ýãí¿¿ëýõ, îðîí çàéí áàðèìæàà
306 ÎÞÓÒÀÍ 2009
àâàõûí òóëä ýíý õºõ çóðààñûã àøèãëàäàã.
¯¿íèéã Grid, Guide ãýõ ìýòýýð íýðëýäýã. Òýãâýë
ýíý áîëîìæ PowerPoint äýýð áèé. Ìýðãýæëèéí
ºíäºð òºâøíèé ¿ç¿¿ëýí áýëòãýæ áàéãàà ¿åä á¿õèé
ë ç¿éëñèéã àíõààðàõ õýðýãòýé. Õóóäàñ áîëãîíû
îáúåêòóóä çºâ áàéðëàëòàé áàéõ íü ÷óõàë áàéäàã.
ßàæ õèéõèéã çààÿ:
PowerPoint 97/2000:
1. View.Guides
2. Guide íýìýõèéã õ¿ñâýë CTRL äàðæ áàéãààä
áîñîî çàì÷èéã (guide) áàðóóí ýñâýë ç¿¿í òèéø
íü ÷èð. PowerPoint çàì÷èäûí õîîðîíä äàõü çàéã
õàðóóëàõ áºãººä ÷è õýìæýýã íü òààðóóëæ òàâèõ
áîëîìæòîé.
3. Òýãýýä íàéì õ¿ðòýë çàì÷èéã ãàðãàæ áîëíî.
4. Õýâòýý çàì÷èä áàñ àäèë áàéäëààð ãàð÷ èðíý.
Ìàñòåð ñëàéä äýýð Line (øóãàì) áàãàæèéã àøèãëàí
ººðèéí çàì÷èéã òàâüæ áîëíî.
1. Ìàñòåð ñëàéäàà ãàðãàíà.
2. Øóãàìàà çóð.
3. CTRL+D äàðæ øóãàìàà õóâèë.
4. Õóâèëàãäñàí øóãàìàà øèíý
áàéðëàëä îðóóë.
5. Õàíãàëòòàé òîîòîé áîëòîë õóâèë.
6. Áàñ Rectangle áóþó äºðâºëæèí ä¿ðñ
àøèãëàí çóðæ áîëíî.
7. Á¿õ øóãàì, ä¿ðñýý ñîíãîîä ãðóïïýë.
Èíãýýä ë æèðèéí ñëàéä ðóóãàà îðîõîä çàì÷äûã
îëæ õàðàõ áîëíî.
8. Á¿õ ç¿éë äóóññàíû äàðàà ìàñòåð ðóóãàà îðîîä
øóãàìóóäàà óñòãààðàé.
Ñàíóóëãà: Õóâèéí çàì÷èäàà template áàéäëààð
õàäãàë÷èõâàë ñ¿¿ëä íü ººð ¿ç¿¿ëýíä àøèãëàõàä
àìàð áîëíî.
PowerPoint 2002/2003: - 2002 õóâèëáàðààñ ýõëýí
çàì÷äûã øóóä õàðóóëàõ áîëîìæòîé áîëæýý.
Draw.Grid and Guides ñîíãî. Ãàð÷ èðýõ öîíõíîîñ
ººðèéí äóðòàé òîõèðãîîíóóäûã îðóóëààä OK
äàð.
Ø CLIP GALLERY ð¿¿ çóðàã îðóóëàõ íü: Òà ººðèéí
äóðòàé çóðãóóä, ãðàôèêóóäàà Microsoft Clip
Gal¬lery ðóó îðóóëæ áîëíî. Insert.Picture.Cli-
pArt.Import Clips äàðíà óó. Çóðãàà îëîîä OK
äàðíà. Õàðèí îäîî ãàëåðåé ðóó îðæ èðñýí

çóðãàà õýçýý ÷ ãýñýí õ¿ññýíýýðýý àøèãëààðàé.
Ø POWERPOINT-èéí ¿ç¿¿ëýíã âýá õóóäàñ
áîëãîõ íü: - Ýíý áîë õÿëáàð àðãààð òóõàéí
¿ç¿¿ëýíã âýáä òàâèõ ìàø ñîíèðõîëòîé áºãººä
õÿëáàðõàí àðãà þì. Òà ýíä òýíä ÿâàõäàà
çºí人 ë ¿ç¿¿ëýí áýëòãýæ áàéñàí áèç. Õàðèí
õýíä ÷ ãýñýí ¿ç¿¿ëýíãýý âýá äýýð òàâüæ îëíû
õ¿ðòýýë áîëãîõ øààðäëàãà ãàðäàã ø¿¿ äýý. Èéì
áîäîë îðæ èðýíã¿¿òýý óíòàðäàã íü ¿¿íèéãýý
õýðõýí õèéõýý îãò ìýääýãã¿éòýé õîëáîîòîé
þì. Òà åð人 õýäõýí àëõìààð ¿ç¿¿ëýíãýý ÿã
âýá þì øèãýýð òàâüæ áîëíî.
1. ¯ç¿¿ëýíãýý âýá áîëãîõ øààðäëàãà íü
þó âý? Áàðàã á¿õ àæèë õýðýã÷ õ¿ì¿¿ñò íýãýíò
áýëä÷èõñýí PowerPoint-èéí ¿ç¿¿ëýí áàéäàã. ¯çýã÷
õ¿íä èõ îéëãîìæòîé, òîõèðîìæòîé. ¯ç¿¿ëýíã
áàðàà ñàíàë áîëãîõ, ÿòãàí ñýíõð¿¿ëýõ, ìýäýýëýë
ºãºõ ãýõ ìýò îëîí ÿíçààð àøèãëàæ áîëíî. ¯çýã÷
õ¿íä ìýäýýëëèéã çîõèîí áàéãóóëàëòòàéãààð, ýìõ
öýãöòýéãýýð ºãºõ õÿëáàð àðãà
2. Ýõëýë: Íýãýíò áýëýí áîëñîí ¿ç¿¿ëýíãýý
File.Save as WebPage ãýæ õàäãàëíà.
3. Íýð ºãºõ: Åð íü áîë PowerPoint øóóä
ººðºº íýðèéã ºã÷èõäºã. Ãýâ÷ ÷èíèé ¿ç¿¿ëýíãèéí
÷èíü íýð äóíäàà çàéòàé áîë ò¿¿íèéã àâ÷ õàÿñàí íü
äýýð áàéõ. Ó÷èð íü çàðèì âýá ñåðâåð¿¿ä õîîñîí
çàéã çºâøººðäºãã¿é. PowerPoint õýðýãöýýò
ôàéëóóäûã äýä õàâòàñ ¿¿ñãýí õóóëäàã. Õýðâýý âýá
õóóäñàíäàà ººð ãàð÷èã ºã캺ð áàéâàë Change
Title äýýð äàðààðàé.
4. Øèíæ ÷àíàðóóäûã ººð÷ëºõ: Õýðâýý òàíû
¿ç¿¿ëýí òýð ÷èãòýý àíãëè õýëíýýñ á¿òñýí áîë
òýð ÷èãýýð íü Save õèéæ áîëíî. Õàðèí Ìîíãîë
¿ñýãòýé áîë çàðèì íýã òîõèðãîîíóóä õèéíý. Pub-
lish.. äýýð äàð. Õýðâýý ýíä òàíä øààðäëàãàòàé
ãýæ ¿çâýë çàðèì òîõèðãîîã õèéíý. Web Options
äýýð äàð. Browsers õýñýãò ÿìàð áðîóçåð äýýð
ãàðãàìààð áàéíà. Ò¿¿íèéãýý ñîíãîîðîé. Ñ¿¿ëèéí
¿åèéíõèéã ñîíãîñîí íü äýýð áàéõ. Encoding õýñýã
áîë ìîíãîëîîð áè÷ñýí òîõèîëäîëä èõ ÷óõàë þì.
Õýðâýý ÷è ASCII ñèñòåìýýð (Arial Mon) áè÷ñýí
áîë Cyrillic Windows, Unicode-îîð (Arial) áè÷ñýí
áîë Unicode (UTF-8) òóñ òóñ ñîíãîîðîé. Èíãýýä ë
Publish äàðæ Âýá õóóäñàà ¿¿ñãýíý äýý.
5. Ôàéëóóäàà õàðàõ: ¯íäñýí íýã *.html
ôàéë, íýã äýä õàâòàñ ¿¿ññýí áàéíà. ¯íäñýí
html ôàéëûíõàà íýðèéã index.html áîëãîæ
ººð÷뺺ðýé. Êîìïüþòåð äýýð çºâ àæèëëàæ
áàéãàà ýñýõèéã øóóä õîñ äàðàëò õèéí øàëãàæ
¿çýýðýé.
ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ ÒÅÕÍÎËÎÃÈ
ÊÎÌÏÜÞÒÅÐ ÒÀÉÌÑ
6. Upload áóþó èëãýýõ: Õàðèí îäîî ýíý
ôàéë, äýä õàâòñàà âýá ñåðâåð ðóóãàà õóóëíà. Ýíý
¿åäýý øèíý õàâòàñ ¿¿ñãýñýí íü äýýð áàéõ. Òýãýýä
ë òýðõ¿¿ õàâòñààðàà áðîóçåð äýýðýý à÷ààëààä
¿çýõýä ¿ç¿¿ëýí òàíü ãàð÷ èðýõ ¸ñòîé.
7. ¯çýõ. Ìýäýýæ ýöñèéí ýöýñò õèéñýí á¿òýýëýý
øàëãàæ ¿çýõ ¸ñòîé. Òà www.com¬putertimes.mn/
chinggis ãýæ îðîîä çºâ àæèëëàæ áàéãàà ýñýõèéã
øàëãà.
Ø Íîîðîã òåêñò çîõèîí áàéãóóëàõ.Ìýðãýæëèéí
¿ç¿¿ëýí áýëòãýã÷èä áîë þóíû ºìíº òåêñòýý
ñàéí áîëîâñðóóëæ, çîõèîí áàéãóóëàõ ¸ñòîé
ãýäãèéã ñàéí îéëãîñîí áàéäàã. Ýõëýýä ÿìàð
íýãýí ãðàôèê, ôîí, ÷èìýãëýë ýíýý òýðýýã
õèéõã¿éãýýð çºâõºí äàí íîîðîã òåêñòýý
ãàðãàæ àâàõ õýðýãòýé. ¯¿íèéã áàðóóí òàëä
áàéðëàõ õàâòàíãèéí äýýä õýñýãò áàéõ Out-
line-èéã ñîíãîñíîîð ã¿éöýòãýõ íü ç¿éòýé.
Øóóä ë òåêñòýý áè÷ýýä ë, áîëîâñðóóëààä áàé.
Åð íü òåêñòèéã Word äýýð áîëîâñðóóëàõ íü
àÿòàéõàí ñàéõàí áàéäãèéã õýí á¿õýí ìýäíý.
Èéìýýñ òà Outline-ûíõàà òåêñòèéã Word
äýýð áýëòãýõ áîëîìæòîé. Ãàð÷ãàà Heading 1,
àíõíû òºâøíèé òåêñòýý Heading 2 ãýõ ìýòýýð
áè÷íý. Íýãýíò áýëòãýæ äóóññàí áîë àëäààãàà
øàëãààä File.Send To.Microsoft PowerPoint
ñîíãîíî. Õàðèí òåêñò¿¿ä áýëýí áîëñîí áîë
îäîî ò¿¿íèéãýý õ¿ññýíýýð õóâààðèëæ, çîõèîí
áàéãóóëæ, ÷èìýãëýãò¿í.
Ø Âýá øèã ¿ç¿¿ëýí áýëòãýõ íü: Îð÷èí ¿åä õýí þó
¿çìýýð áàéíà, ò¿¿íèéãýý ë ¿çýõèéã õ¿ñäýã. Âýá
÷ ãýñýí ÿã èéì çàð÷ìààð àæèëëàäàã áèëýý.
Òà ÿìàð íýãýí âýá ð¿¿ îðîîä àëü íýã öýñèéã
ñîíãîí öààøàà ÿâäàã áèç äýý, ò¿¿íýýñ áèø
õóóäñàí áîëãîíîîð íü îðîîä ë òýíýäýãã¿é ø¿¿
äýý. Òýãâýë òîìîîõîí ¿ç¿¿ëýíã¿¿ä äýýð ÷ ãýñýí
èéì àñóóäàë òóëãàðíà. Á¿õ ¿ç¿¿ëýíã õóðàë äýýð
èëòãýã÷ òàéëáàðëàíà ãýæ îéëãîæ áîëîõã¿é. Òà
êîìïàíèéíõàà òóõàé ýñâýë á¿òýýãäýõ¿¿íèéõýý
òóõàé 100-ààñ äîîøã¿é õóóäàñòàé ¿ç¿¿ëýí
áýëòãýæýý ãýæ ñàíàÿ. Ò¿¿íèéãýý ãàäààäàä
áàéãàà ò¿íø ð¿¿ãýý èëãýýæýý. Ãýòýë òýð çàâã¿é
ò¿íøëýã÷ ÷èíü 100 ãàðóé õóóäàñ ìàòåðèàëûã
á¿ãäèéã íü õàðíà ãýæ õýçýý ÷ áàéõã¿é. Èéì
òîõèîëäîëä öýñ ìàÿãèéí ýñâýë ëèíê ìàÿãèéí
¿ñýðäýã õîëáîîñûã àøèãëàõ íü ç¿éòýé. Åð íü
ìîä ìàÿãèéí çàäàðäàã á¿òýöòýé õýä õýäýí
òºðëèéí ¿çýã÷äýä çîðèóëñàí ¿ç¿¿ëýíä ýíý
õîëáîîñûã àøèãëàíà.
1. Òóõàéí õîëáîîñòîé áîëãîõ òåêñò, ãðàôèê,
îáúåêòîî ñîíãîíî.
ÎÞÓÒÀÍ 2009 307
 ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ ÒÅÕÍÎËÎÃÈ
ÊÎÌÏÜÞÒÅÐ ÒÀÉÌÑ
2. Insert.HyperLink (Ctrl+K)
3. PowerPoint 2000 äýýð “Place in This Docu-
ment” ãýñýí òîâ÷èéã äàðààðàé. Ýñâýë ººð ¿ç¿¿ëýí
ð¿¿ õîëáîñîí ÷ áîëíî.
4. Òýãýýä ë ãàð÷ èðýõ ãàð÷ãóóäààñ ñîíãîíî.
5. Ýíý ¿åä òóõàéí òåêñò äîîãóóðàà çóðààñòàé
õîëáîîñ ìàÿãòàé áîëíî. Øîóã ¿ç¿¿ëæ áàéõàä
ò¿¿í äýýð õóëãàíà î÷èõîä õóëãàíûí çààãóóð íü
ãàð áîëæ áàéãàà àæèãëàæ áîëíî. (ßã âýá øèã)
Ø ¯ç¿¿ëýíä îðæ áàéãàà ãðàôèêóóäûí õýìæýýã
áàãàñãàõ. Çóðàã îðîõã¿é ¿ç¿¿ëýí ãýæ õýçýý ÷
áàéõã¿é. ¯íýõýýð çóðàã îëäîõã¿é áàéëàà ãýõýä
ÿäàæ ãåîìåòðèéí õèéñâýð çóðàã, ãðàôèê
òàâèõ õýðýãòýé. PowerPoint íü ¿ç¿¿ëýíäýý
îðæ áàéãàà çóðãóóäûã òóõàéí ôàéëä íýãòãýí
îðóóë÷èõäàã. ¯¿íèé äàâóó òàë íü òà ñ¿¿ëä íü
òóõàéí ¿ç¿¿ëýíãèéí *.ppt ôàéëûã 纺õ人
äàâõàð çóðàã àâ÷ ÿâàõ øààðäëàãàã¿é áîëîõ
þì. Ãýòýë çóðãóóä bmp, tif ãýõ ìýòèéí
õýìæýý èõòýé áàéäàã ôîðìàòààð áàéõ íü
îëîíòàà. Æèøýý íü bmp çóðàã íü ÿìàð ÷
òîõèîëäîëä jpg ôîðìàòààñ õýìæýý èõòýé
áàéäàã. Òýð áîëãîí çóðãàà Photoshop ìýòèéí
ïðîãðàìààð õºðâ¿¿ëýõ íü çàëõóóòàé ø¿¿ äýý.
Èõýíõ áàéãóóëëàãóóä ººðèéí ëîãîã ºíäºð
÷àíàðòàéãààð õèéëã¿¿ëýýä òýð ÷àíàðàà
õàäãàëàõûí òóëä tif ìýòèéí ôîðìàòààð
õàäãàëäàã. Ãýòýë ¿ç¿¿ëýí áýëòãýæ áàéõàä
òàíàé áàéãóóëëàãûí ëîãî çààâàë îðæ òààðíà.
Òóëñàí ¿åä áîë þóí õºðâ¿¿ëýõòýé ìàíàòàé,
øóóä ë ñëàéä ðóóãàà îðóóëíà. ¯ç¿¿ëýíãèéí
õýìæýýã èõýñãýäýã ãîë ç¿éë áîë òîì
õýìæýýòýé çóðàã þì. 30-50 MB-èéí ¿ç¿¿ëýíã
çóðãèéíõ íü ÷àíàðûã áàãàñãàõ çàìààð 2-3MB
áîëãîæ áîëíî. Ãàéõàìøèãòàé ø¿¿. Õàìãèéí
ñîíèðõîëòîé íü çóðàã õàðàãäàõäàà ÿìàð ÷
ÿëãààã¿é áàéõ áîëíî.
1. Çóðãàà ñîíãîíî.
2. Ýíý ¿åä Picture áàãàæèéí õàâòàí
õàðàãäàíà. Õàðàãäàõã¿é áîë ÿìàð íýãýí áàãàæèéí
õàâòàí äýýð ñîëãîé òîâ÷ äàðààä òýíäýýñ Pic¬ture-
ã ñîíãîîðîé.
3. Compress Pictures òîâ÷èéã äàðíà. (Çóðãèéã
øàõàõ)
4. Ãàð÷ èðýõ õàðèëöàõ öîíõíîîñ çóðãàà
õýðõýí øàõàõàà çààæ ºãíº. Ò¿¿í÷ëýí õàðàãäàõã¿é
áàéãàà òàéðàãäñàí õýñãèéã òýð ÷èãò óñòãàõ,
íÿãòðàëûã íü áóóðóóëæ áîëíî. (Power¬Point íü
èõýâ÷ëýí òàéðàãäñàí õýñãèéã õàäãàëæ áàéäàã.
308 ÎÞÓÒÀÍ 2009
Òàíä ãýíýòõýí õýðýã áîëîõ ÷ þì áèë¿¿.)
5. OK äàð.
6. Çóðãèéí ÷àíàðûã áóóðóóëæ áàéãàà òóõàé
àíõààðóóëñàí ìýäýãäýë á¿õèé öîíõ ãàð÷ èðíý.
7. Apply äàðæ çóðãàà áîëîâñðóóë.
4.2 Áóñàä ïðîãðàìóóä
Áóñàä ïðîãðàìóóäûí íýðèéã æàãñààæ áè÷ëýý.
Õýðâýý òà á¿õýí ýäãýýð ïðîãðàì äýýð àæèëëàæ
ñóðìààð áàéâàë, àíõàí øàòíû ìýäëýãýý áèå äààí
ýçýìøìýýð áàéâàë Êîìïüþòåð Òàéìñ ñýòã¿¿ëä
õàíäààðàé. Ýíä õýò ìýðãýæëèéí ïðîãðàìûã
äóðäñàíã¿é.
1. PhotoShop - Çóðãèéí ïðîãðàì áºãººä
ãýðýë çóðãèéã õ¿ññýíýý𠺺ð÷èëæ, ÿíçàëæ áîëíî
2. InDesign – Ñîíèí, ñýòã¿¿ë, íîì,
òàíèëöóóëãà, íýðèéí õóóäàñ ãýõ ìýò õýâëýëèéí
á¿õèé ë òºðëèéí ýõ áýëòãýëèéã ýíý ïðîãðàì äýýð
õèéäýã áèëýý.
3. Macromedia Flash. Ýíý ïðîãðàìûã ñàéí
ýçýìøèæ ÷àäâàë Flash âýá ñàéò, flash áàííåð,
òåëåâèçèéí øòîðê (áîãèíî õýìæýýíèé àíèìàöè),
ðåêëàì çýðýã ìàø ãî¸ ãî¸ ç¿éë¿¿äèéã ñààäã¿é
õèéõ ÷àäâàðòàé áîëíî.
5-Ð ÕÝÑÝÃ. ÂÈÐÓÑÈÉÍ ÀÞÓË,
Ò¯¯ÍÝÝÑ ÑÝÐÃÈÉËÝÕ
Êîìïüþòåðèéí âèðóñ ãýäýã íü ¿íýíäýý áóðóó
õýðýãëýãäñýí òîìü¸îëîë áºãººä ýíý òîìü¸îëëûã
Ôðåä Êîõàí àíõ 1985 îíä ªìíºä Êàëèôîðíèéí
Èõ Ñóðãóóëü–ä ýðäìèéí çýðýã ãîðèëñîí á¿òýýëäýý
àâ÷ õýðýãëýæýý. Âèðóñèéí àæèëëàãàà ¿éë ÿâö,
òàðõàëò ÿã áîäèò àìüäðàë äýýðõ âèðóñòýé òºñòýé
ó÷ðààñ èéí íýðèéäñýí õýðýã. Ýíãèéíýýð õýëýõýä
âèðóñ íü êîìïüþòåðèéí õýâèéí ¿éë àæèëëàãààã
òàñàëäóóëàõ çîðèëãîòîé, ººðèé㺺 õóâèëàí
¿ðæèõ ÷àäâàðòàé æèæèã ïðîãðàì õàíãàìæ þì.
Âèðóñèéã àæèëëóóëàõàä íýã áîëîí ò¿¿íýýñ äýýø
òîîíû ººðèéí õóóëáàðûã ¿¿ñãýíý. Òýäãýýð ¿¿ññýí
õóóëáàðóóäûã äàðàà äàõèí àæèëëóóëñíààð ìºí
òºäèé òîîíû ººðèéí õóóëáàðûã ¿¿ñãýõ çàìààð
âèðóñ ìàø õóðäàöòàé òàðõäàã. Åð íü èõýíõäýý
êîìïüþòåðèéí âèðóñ íü ººðèé㺺 ººð ÿìàð
íýãýí ïðîãðàìòàé õîëáîí íèéë¿¿ëäýã áºãººä
íèéëñýí ïðîãðàìòàéãàà äàâõàð àæèëëàäàã
áàéíà. Èíãýñíýýð âèðóñ íü õýðýãëýã÷èéí ¿éëäýë
äýýð òóëãóóðëàí õýðýãëýã÷ýýñ ¿ë õàìààðàí òóõàéí
ïðîãðàìûí àðä ººðèé㺺 õóóëáàðëàí òàðõàõ
÷àäâàðòàé áîëäîã áàéíà. ªºðººð õýëáýë õýðýãëýã÷
ïðîãðàì àæèëëóóëàõàä òóõàéí ïðîãðàìòàé õàìò

àæèëëàæ ýõýëíý ãýñýí ¿ã þì. Íýãýíò àæèëëàæ
ýõýëñýí âèðóñ ìýäýýæ êîìïüþòåðèéí õýâèéí ¿éë
àæèëëàãààã òàñàëäóóëíà.
5.1 Âèðóñèéí á¿òýö áà àæèëëàõ çàð÷èì
Ýñýðã¿¿ ¿éëäýë õèéã÷ ñàõèëãàã¿é ïðîãðàì íü
õýðâýý âèðóñ ë þì áîë äîð õàÿæ 2 ¿íäñýí õýñýã
áóþó äýä ôóíêö¿¿äèéã çààâàë àãóóëñàí áàéäàã.
Íýãä¿ãýýðò, ôàéëóóä áîëîí äèñêíýýñ õàëäâàðëàõàä
òîõèðîìæòîé àÿòàéõàí áàéõ õàéõ (search) õýñýã.
Ýíý õýñýã íü âèðóñ õýð ñàéí ººðèé㺺 õóâèëæ
÷àäàõ âý ãýäãèéã òîäîðõîéëäîã. ¯¿íä õóâèëàõ
ïðîöåññ íü õóðäàí áàéõ óó óäààí áàéõ óó, íýã
äèñêýíä õàëäâàðëàõ óó á¿õ äèñêýíä õàëäâàðëàõ óó,
äèñêýíä õàëäâàðëàõäàà á¿õýëä íü ¿¿ ýñâýë àëü
íýã òîäîðõîé õýñýãò ¿¿ ãýõ çýðýã
îëîí õàðàêòåðèñòèêóóäûã íýðëýæ
áîëíî. Áóñàä ïðîãðàìóóäûí
àäèë âèðóñ íü õýð îëîí ã¿éöýòãýõ
ôóíêö¿¿äèéã àãóóëíà òºäèé
÷èíýýãýýð Âèðóñèéí äèñêýí äýýð
ýçëýõ õýìæýý èõýñíý. ªºðººð
õýëáýë õýðâýý òàíû Âèðóñèéí
õàéõ õýñýã õýäèé ÷èíýý ñàéí,
õ¿÷èðõýã, îëîí ¿éëäýë
ã¿éöýòãýõ ÷àäâàðòàé áàéíà
òýð õýìæýýãýýð âèðóñ òàíü
òîì çàé ýçýëíý ãýñýí ¿ã
þì. Õî¸ðäóãààðò, õàéõ õýñãèéí îíèëñîí áàéí
äýý𠺺ðèé㺺 õóóëàõ (copy) õýñãèéã çààâàë
àãóóëñàí áàéäàã. Ýíý õýñýã íü çºâõºí àæëàà ÿìàð
÷ àëäààã¿é íÿãò íÿìáàé õèéõ ºíäºð õýìæýýíä
áîëîâñðóóëàãäñàí áàéíà. Õóóëàõ õýñãèéí õýìæýý
íü áàãà áàéõ òóñàì äèñêýí äýýð áàãà çàé ýçëýõ
ñàéí âèðóñ áîëæ ÷àääàã.
Äèñêýí äýýð ýçëýõ çàé íü ÿìàð õýìæýýíä
áîëîâñðóóëàãäñàí öîãö Âèðóñèéã áàé ïðîãðàìä
õóóëàõ, õàëäâàðëàõ áàé íü þó âý ãýäãýýñ õàìààðíà.
Æèøýý íü COM ôàéëä õàëääàã Âèðóñèéí õóóëàõ
õýñýã íü EXE ôàéëä õàëääàã Âèðóñèéí õóóëàõ
õýñãýýñ õàìààã¿é áàãà. Ó÷èð íü ÅÕÅ ôàéë íü
ÑÎÌ ôàéëûã áîäâîë èë¿¿ í¿ñýð á¿òýöòýé ó÷èð
âèðóñ òýð õýìæýýãýýðýý èë¿¿ óðò êîäûã ººðòºº
àãóóëàõ õýðýãòýé áîëîõ þì. Âèðóñ íü èõýíõäýý
õàéõ áîëîí õóóëáàðëàõ õýñã¿¿ä äýýð íýìýýä
èëð¿¿ëýëòèéí ýñðýã õýñýã (anti-de¬tection)
áóþó àíòè-àíòè-Âèðóñèéí õýñãèéã õàìòàòãàí
îðóóëñàí áàéäàã. Õàéõ áîëîí õóóëàõ ìåõàíèçì
íü èëð¿¿ëýëòèéí ýñðýã çàãâàð÷ëàãäàí ìàø ñàéí
áîäîæ òºëºâëºãäºæ õèéãääýã. Æèøýý íü õàéõ
õýñýã íü èëð¿¿ëýëòýýñ çàéëñõèéõèéí òóëä ìàø
íàðèéí õÿçãààðëàãäìàë áàéõ õýðýãòýé. Õýðâýý
ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ ÒÅÕÍÎËÎÃÈ
ÊÎÌÏÜÞÒÅÐ ÒÀÉÌÑ
õàéõ õýñýã íü ÿìàð ÷ õÿçãààðëàëòã¿é óäààí
õóãàöààãààð äèñêýí äýýðõ ôàéëóóäûã øàëãàí
åð áóñûí áàéäëààð äèñêèéã èäýâõæ¿¿ëáýë ýíý
áàéäëààð íü õýðýãëýã÷èéí àíòè-âèðóñ òóõàéí
Âèðóñèéã àìàðõàí ñýæèãëýæ áàéíà. Ýöýñò íü
ººðèéí îíöëîãèéã òóñãàñàí òîäîðõîéã¿é õýñãèéã
àãóóëäàã. Ýíý õýñýã íü Âèðóñèéí ¿íäñýí çîðèëãî
áàéõ þì. Èõýíõ òîõèîëäîëä ºãºãäëèéã àð÷èõ,
õ¿ì¿¿ñèéã óóðëóóëàõ, äèñêèéã ä¿¿ðãýõ, ôàéëûã
ýâäëýõ ãýýä ÿíç á¿ðèéí õîðëîí ñ¿éòãýõ îëîí
òºðëèéí ¿éëäë¿¿äèéã ã¿éöýòãýäýã.
5.2 Âèðóñèéí òºðë¿¿ä
Êîìïüþòåðèéí âèðóñèéã ¿¿ñýë ãàðàë, àðãà
áàðèë, õàëäâàðëàäàã ôàéë, ó÷ðóóëàõ õîð óðøèã,
äàéðàëò õèéäýã ¿éëäëèéí ñèñòåì
áóþó ïëàòôîðì ãýýä îëîí ÷àíàðààð
íü àíãèëäàã. Åðºíõèé òîõèîëäîëä
âèðóñ áîëîí Âèðóñèéí òºðëèéí
ïðîãðàìóóäûã õàëäâàðëàõ àðãààð
íü äàðààõ ¿íäñýí òºðë¿¿äýä àíãèëæ
áîëíî. Resident òºðëèéí âèðóñ
íü êîìïüþòåðèéí øóóðõàé ñàíàõ
îéä íóóãäñàí áàéäàã. Èíãýñíýýð
ñèñòåì äýýã¿¿ð äàìæèæ áóé
á¿õ ¿éëäëèéã òàñëàí çîãñîîõ,
óäèðäàõ, íýýãäñýí ôàéëûã
ýâäëýõ, íýýõ, õààõ, õóóëàõ,
ôàéëûí íýðèéã ñîëèõ çýðýã áîëîìæóóäûã îëæ
àâíà. ̺í ýíý âèðóñ íü ôàéëä õàëäâàðëàäàã
âèðóñ øèã àæèëëàæ ÷àääàã. Øóóðõàé ñàíàõ îéä
ñóóñíààð êîìïüþòåðèéã óíòðààõ, äàõèí ýõë¿¿ëýõ
ýñâýë àíòèâèðóñ ïðîãðàì ò¿¿íèéã ñàíàõ îéãîîñ
á¿ðýí àâ÷ õàÿõ õ¿ðòýë ñàíàõ îéä òîãòâîðòîéãîîð
îðøñîîð áàéäàã.
Direct action - Âèðóñèéí ¿íäñýí ãîë çîðèëãî íü
ººðèé㺺 õóóëáàðëàí ¿ðæèõ, òóõàéí Âèðóñèéã
àæèëëóóëàõàä ÿìàð íýãýí øóóä õàðèó ¿éëäýë
ã¿éöýòãýõýä îðøèíî. Òîõèðîìæòîé íºõöºë
á¿ðäýíã¿¿ò autoexec.bat äàõü ôàéëûí çàìä
çààãäñàí ôàéë áîëîí õàâòàñíóóäàä õàëäâàðëàæ
ýõýëäýã. Ýíý batch ôàéë íü ¿ðãýëæ õàòóó äèñêíèé
Root õàâòñàíä áàéðëàäàã áºãººä êîìïüþòåð
àñàõàä òîäîðõîé öººí ¿éëäë¿¿äèéã ã¿éöýòãýäýã
áàéíà. Ýíý òºðëèéí Âèðóñèéã õàëäâàðã¿éæ¿¿ëæ
áîëäîã áºãººä á¿ðýí õýìæýýíä àíõíû áàéäàë
õ¿ðòýë ñýðãýõ áîëîìæòîé.
Overwrite - âèðóñ íü ôàéë äîòîðõ ìýäýýëëèéã
óñòãàäàã. Íýãýíò ýíý âèðóñýýð õàëäâàðëàñàí ë
áîë ôàéë õýðýãã¿é áîëäîã áàéíà. Ýíý âèðóñ íü
ÎÞÓÒÀÍ 2009 309
 ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ ÒÅÕÍÎËÎÃÈ
ÊÎÌÏÜÞÒÅÐ ÒÀÉÌÑ
õàëäâàðëàãäñàí ôàéëûí õýìæýýã ººð÷èëäºãã¿é
õàðèí ººðèé㺺 ôàéëä íýãòãýñíýýð æèíõýíý ýõ ôàéë
äîòîð çàé ýçýëæ àâäàã. Ó÷èð íü ôàéëä íóóãäàõûí
îðîíä òóõàéí ôàéëûí á¿òöèéã ººð÷èëñíººð ôàéë
ýðãýí ñýðãýõ áîëîìæã¿éãýýð ýâäýðäýã.
Boot - virus íü óÿí äèñê áîëîí õàòóó äèñêíèé ýõëýõ
(boot) ñåêòîðò ñóóäàã. Ýõëýõ ñåêòîð íü äèñêíèé
÷óõàë õýñã¿¿äèéí íýã áºãººä ýõëýõ ñåêòîðò ñóóñàí
âèðóñ êîìïüþòåð äàõèí à÷ààëàãäàõàä çºâõºí
ôàéëä õàëäâàðëààä çîãñîõã¿é á¿õýë äèñêýíä
õàëäâàðëàæ ýõýëíý. Ýíý òºðëèéí âèðóñýýñ
ñýðãèéëýõ ãîë àðãà íü óÿí äèñêèéã ¿ðãýëæ write-
protected ãîðèìä àæèëëóóëæ áàéõ, øàëãàãäààã¿é
äèñêíýýñ êîìïüþòåðàà ýõë¿¿ëýõã¿é áàéõ þì.
Macro - Âèðóñ íü ìàêðî àãóóëñàí, ìàêðîã
àøèãëàäàã öººí òîîíû ïðîãðàìóóäàä
õàëäâàðëàäàã. ¯¿íä MS Word, MS Excel, MS Pow-
erpoint, MS Access, Corel Draw çýðýã õýðýãëýýíèé
ïðîãðàìóóäûã íýðëýæ áîëíî.
Directory - ¯éëäëèéí ñèñòåì íü ôàéë á¿ðèéã
õàäãàëàãäñàí çàìààð íü õàéæ
îëäîã. Òýãâýë ýíý âèðóñ íü
áèåëýãäýõ ïðîãðàìààð äàìæèí
à÷ààëàãäñàíààð ôàéëûí çàìûã
ººð÷èëäºã áàéíà.
Encrypted – Ýíý âèðóñ
íü øèôðëýëò (encrypt)
õèéãäñýí áàéäëààð äèñêýí äýýð
õàäãàëàãäàõ áà ýíý õýëáýðýýð íü
àíòèâèðóñ òàíèõ áîëîìæã¿é áºãººä èäýâõæèõ
¿åäýý ººðèé㺺 øèôðëýëòèéã òàéëàí (decrypt)
õèéí õàëäâàðëàæ ýõýëäýã.
Polymorphic - Ñèñòåìä õàëäâàðëàõ á¿ðäýý
ººðèé㺺 ÿëãààòàé àëãî-ðèòìóóäààð øèôðëýëò
õèéäýã. Èíãýñíýýð àíòèâèðóñ òóõàéí Âè-ðóñèéã
øèíæ òýìäãýýð íü õàéí èëð¿¿ëýõýä àñàð õýö¿¿
áîëãîäîã.
Multipartite - Ñàéæðóóëàãäñàí âèðóñ áºãººä õýä
õýäýí òºðëèéí õàëäâàðëàõ àðãûã àøèãëàí ÿíç
á¿ðèéí õàëäâàðóóäûã òàðààäàã áàéíà. Îëîí
òºðëèéí õàëäâàðëàõ àðãûã àãóóëñàí ó÷ðààñ
ó÷ðóóëàõ àþóëûí õóâüä íîöòîéä òîîöîãääîã.
File - Èõýâ÷ëýí .exe, .com ºðãºòãºëòýé áèåëýãäýõ
ïðîãðàìûí ôàéëóóäàä õàëääàã. Óÿí äèñê, õàòóó
äèñê áîëîí ñ¿ëæýýíýýñ õàëäâàðëàãäñàí ïðîãðàì
àæèëëàæ áàéãàà ¿åä áóñàä ôàéëóóä ðóó õàëäâàðëàõ
áîëîìæòîé. Íýãýíò ôàéëä õàëäñàí áîë ñàíàõ îéãîîñ
÷ºëººëñºí, õàëäâàðã¿éæ¿¿ëñ-íýýñ ¿ë õàìààðàí
áèåëýãäýõ ôàéë õàëäâàðòàé õýâýýðýý àæèëëàí öààø
310 ÎÞÓÒÀÍ 2009
äàõèí òàðàõ áîëîìæèéã ¿¿ñãýäýã.
Companion - resident áîëîí direct action àðãûã
õýðýãëýí ôàéëä õàëäâàðëàäàã âèðóñ þì.
FAT - virus íü äèñêíèé çàéëøã¿é ÷óõàë õýñãèéí
íýã áîëîõ FAT (File Allocation Table) –ä ººð÷ëºëò
õèéí ÷óõàë ôàéë àãóóëàãäàæ áóé äèñêíèé ñåêòîð
ðóó õàíäàõ õàíäàëòûã õààäàã.
Worm - ßã Âèðóñèéí àäèë ñèñòåìä ñºðºã íºëºº
¿ç¿¿ëýõ áºãººä àíòèâèðóñ ïðîãðàì ¿¿íèéã
èëð¿¿ëýí òàíüäàã. Âèðóñýýñ ÿëãààòàé íýã òàë
íü ººðèé㺺 õóóëáàðëàí îëøðóóëàõûí òóëä
ýõëýýä ÿìàð íýãýí ººð ôàéëä õàëäâàðëàõ
øààðäëàãàã¿é.
Trojans - Trojan Horse íü õàëäâàðëàãäñàí áóñàä
ôàé-ëóóäààð õóóëáàðëàãäàí òàðäàãã¿é áîëîâ÷
worm–èéí íýãýí àäèë ººðèé㺺 õóóëáàðëàí
îëøðóóëàõ ÷àäâàðòàé. Trojan ãýäýã íýð íü ò¿¿õýíä
ãàðäàã íýðòýé èæèë óòãàòàé þì. ¯¿íèé ã¿éöýòãýõ
¿éëäýë íü Ãðåêèéí öýðã¿¿ä àëäàðòàé ìîäîí
ìîðèîð äàìæèí Òðîé õîòîä ìýäýãäýëã¿éãýýð
îðæ ÷àäñàí ò¿¿õòýé òóí òºñòýé. Òrojan íü
êîìïüþòåðò îðîõäîî ýíãèéí ïðîãðàì
øèã íýâòýðäýã áºãººä èíãýæ íýâòðýí
îðæ ÷àäñàí tro¬jan –ûã àæèëëóóëàõ
¿åä æèíõýíý õîð õºíººë õ¿ðãýõ¿éö
ïðîãðàìûã ñèñòåìä ñóóëãàäàã
áàéíà.
Log- ic bomb - íü ººðèé㺺 õóâèëàí
îëøðóóëäàãã¿é ó÷ðààñ ÿã âèðóñ
áèø þì. Òýä ººðñäèéí áàéãàà áàéäëààðàà
ïðîãðàì áèø þì øèã áîëîâ÷ ¿íýí õýðýãòýý ººð
ïðîãðàìûí ç¿ñýý õóâèëãàñàí õýñýã áàéäàã. Ò¿¿íèé
ãîë çîðèëãî íü òîõèðîìæòîé íºõ-öºë á¿ðäýíã¿¿ò
äèñêýí äýýðõ ºãºãäëèéã óñòãàõ, ýâäýõ çýðýã
¿éëäýë õèéäýã. Logic bomb íü à÷ààëàãäàõ õ¿ðòëýý
èëýðäýãã¿é ó÷ðààñ ¿ð ä¿í èë¿¿ õîð õºíººëòýé.
Âèðóñ áè÷èã÷äèéí íºð èõ õº-äºëìºðèéí ¿ð ä¿íä
òýä èë¿¿ îëîí çàìààð àæèëëàäàã èë¿¿ ÷àäâàðëàã
âèðóñ¿¿äèéã á¿òýýñýýð áàéíà. ªºðººð õýëáýë
âèðóñ íü èë¿¿ óõààíòàé, èëð¿¿ëýëòèéí ýñðýã èë¿¿
çàëüæèí àðãóóäûã õýðýãëýäýã áîëæýý. Èéì ó÷ðààñ
âèðóñ¿¿ä íü õóó÷èí âèðóñ¿¿äèéí àäèë àç ò¿øñýí
áàéäàëòàé õèéãääýã ÷àíàðàà á¿ðìºñºí îðõèæ
àíòèâèðóñ ïðîãðàìààð èëð¿¿ëýí óñòãàõàä ìàø
õýö¿¿ áîëñîîð áàéíà. Òýã-âýë âèðóñ¿¿äèéã ìàø
ºðãºí õýðýãëýãääýã èëð¿¿ëýëòýýñ çàé-ëàõ àðãààð
íü äàðààõ ¿íäñýí õýñ-ã¿¿äýä õóâààæ àâ÷ áîëíî.
Ïîëèìîðô (Polymor¬phing) - Çàðèì âèðóñ¿¿ä
õàëäâàðëàõ áîëãîíäîî ººðèéí øèíæ ÷àíàð
õýìæýýãýý ººð÷èëæ áàéõààð çàãâàð÷ëàãäñàí

áàéäàã. Òîä-ðóóëáàë ýíý çàãâàðààð õèéãäñýí
âèðóñ íü èæèë ¿éëäýë ã¿éöýòãýäýã ÿëãààòàé
óðòòàé êîä ¿¿ñãýí ººðèé㺺 ººð÷ëºõ, õàëäâàðëàõ
àðãóóäûã ÿíç á¿ðèéí àðãààð ñîëèõ, äèñêýí äýýð
õàäãàëàãäàõ øèôðëýëòèéí àëãîðèòìàà ººð÷ëºõ
çýðýã îëîí àðãóóäûã õýðýãëýíý. Ýíý ÷àíàðààñ
áîëæ ýíãèéí àíòèâèðóñ õàéëò õèéí èëð¿¿ëýõýä
òóí òºâºãòýé áîëîõ þì.
Õóëãàéí (Stealth) - Õóëãàéí âèðóñ íü ººð äýýðýý
õèéãäñýí ººð÷ëºëò¿¿äèéã íóóí õàðä äèñêýíä
õóóðàì÷ ìýäýýëýë áè÷ñýíýýð õàëäâàðã¿é ñèñòåì
þì øèã áàéäëààð àíòèâèðóñò õàðàãääàã. Æèøýý
íü ôàéëä õàëääàã âèðóñ ñàíàõ îéä resident
áàéäëààð ñóóæ õàëäâàðëàãäñàí ôàéëûí õýìæýýã
àíòèâèðóñò õóäëàà ìýäýýëñíýýð àíòèâèðóñ
ò¿¿íèéã öýâýð ñèñòåì õýìýýí àíäóóðíà.
Àëõàì÷ëàí àæèëëóóëàõààñ õàìãààëàãäñàí
(Dis¬assembly protection) - Çàðèì øèíý âèðóñ¿¿ä
ïðîãðàì÷ëàëûí øèíý àðãóóäûã àãóóëñàí áàéäàã.
Ýíý íü èõýíõ òîõèîëäîëä Âèðóñèéã disassem¬ble
õèéõýä òºâºã ó÷ðóóëäàã.
Õàâòàñíû (Directory virus)- Çàðèì âèðóñ¿¿ä íü
èëð¿¿ëýëòýýñ çàéëñõèéõäýý ôàéëä øóóä õàíäàæ
õàëäâàðëàõààñ çàéëñõèéäýã. Òýãâýë ¿¿íèéã ÿàæ
õèéõ âý? Òýãâýë òýä äèñêíèé êëàñòðûí çààã÷èéã
æèíõýíý ïðîãðàìûí îðîíä Âèðóñèéã çààõ
çàìààð ýíý áîëîìæèéã îëæ àâäàã áàéíà. Èíãýñíýýð
ýõëýýä Âèðóñèéí êîä àæèëëàñíû äàðàà æèíõýíý
ïðîãðàì àæèëëàæ ýõýëäýã. Òýãâýë ýäãýýð îëîí
ÿíçûí õàëäâàðëàõ àðãà áîëîí èëð¿¿ëýëòýýñ çàéëàõ
àðãóóäûã àãóóëñàí îëîí ÿíçûí ýëäýâòýé àéõòàð
âèðóñ¿¿äèéí ýñðýã àíòèâèðóñ ÿìàð àðãà õýðýãëýäýã
òàëààð îäîî öºìººðºº õàìò ñîíèðõîöãîî¸.
5.3 Âèðóñèéã õýðõýí àþóëã¿é áîëãîõ âý?
DOS ¿éëäëèéí ñèñòåì âèðóñýýð õàëäâàðëàãäñàí
¿åä ñèñòåì à÷ààëàã÷ ïðîãðàìûã óÿí äèñêíèé
òóñëàìæòàéãààð õóóëàí àâ÷ êîìïüþòåðèéíõàà
¿éëäëèéí ñèñòåì ýõëýõ òîõèðãîîã õàòóó äèñê áóñ
óÿí äèñêíýýñ áîëãîí òîõèðóóëààä óÿí äèñêíýýñ
êîìïüþòåðàà ýõë¿¿ëýí àíòèâèðóñ ïðîãðàìûã
àæèëëóóëàí âèðóñèéã õàéäàã áàéâ. Ýíý àðãûã
îäîî ÷ ãýñýí õýðýãëýäýã áºãººä õóó÷èí öàãààñ
ÿëãàãäàõ íü óÿí äèñêíèé îðîíä CD àøèãëàæ
áàéíà. Óã àðãûí íýã äàâóó òàë íü êîìïüþòåð
òàíü âèðóñýýð õàëäâàðëàãäñàí ¿åä ñàíàõ îé
áîëîí õàòóó äèñêíýýñ âèðóñèéã àæèëëàõ áîëîìæ
ºãºëã¿é àíòèâèðóñ ïðîãðàìûã ýõë¿¿ëýí õàéëò
õèéõ áîëîí Âèðóñèéã öýâýðëýõ áîëîìæ ºãäºã.
̺í âèðóñýýð õàëäâàðëàãäñàí êîìïüþòåðèéí
õàòóó äèñêèéã âèðóñã¿é ººð êîìïüþòåðò õîë-áîí
ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ ÒÅÕÍÎËÎÃÈ
ÊÎÌÏÜÞÒÅÐ ÒÀÉÌÑ
öýâýðëýõ áîëîìæ áàéäàã. Õýðýâ òàíä õî¸ðäîã÷
êîìïüþòåð áàéõã¿é áîë CD àøèãëàí âèðóñýý
öýâýðëýõ õýðýãòýé. Õàðèí ýíý òîõèîëäîëä
âèðóñ òàíèõ òîäîðõîéëîëòóóä áîëîí õàéõ äýä
ïðîãðàì íü õàíãàëòòàé ñ¿¿ëèéí ¿åèéí øèíý÷ëýí
ñàéæðóóëàãäñàí õóâèëáàð áàéâàë ¿ð ä¿íòýé.
Àíòèâèðóñ ïðîãðàìä áàéäàã âèðóñ öýâýðëýõ ¿åä
òóëãàðäàã õýä õýäýí ¿éëäëèéã òàéëáàðëàÿ. Èõýíõ
àíòèâèðóñ ïðîãðàìä äàðààõ ¿éëäë¿¿ä âèðóñ
èëýðñýí ¿åä õèéãääýã.
Repair (çàñàõ). - Óã ¿éëäýë íü õàìãèéí
òîõèðîìæòîé áºãººä ñèñòåìä áîëîí ôàéëä
ÿìàð íýãýí õîðò íºëºº ¿ç¿¿ëýëã¿éãýýð Âèðóñèéã
àðèëãàäàã. Èõýíõ àíòèâèðóñ óã ¿éëäëèéã õàìãèéí
ýõýíä áèåë¿¿ëýõèéã îðîëääîã áºãººä òóõàéí
ôàéë ñýðãýõ áîëîìæã¿éãýýð ýâäýðñýí, çàñâàðëàõ
áîëîìæã¿é âèðóñ õàëäâàðëàñàí çýðýã øàëòãààíû
óëìààñ çàñâàðëàõ ¿éëäýë àìæèëòã¿é áîëñîí
òîõèîëäîëä äàðààõ ¿éëäýë ð¿¿ øèëæäýã.
Quarantine (òàðõàëò õÿçãààðëàõ)- ¿éëäýë íü
âèðóñòñýí ôàéëûã òóñãààðëàæ áóñàä ïðîãðàì
àøèãëàõ áîëîìæã¿é áîëãîäîã. ªºðººð õýëáýë
Âèðóñèéã äàõèí àæèëëóóëàõã¿éí òóëä àíòèâèðóñ
ººðèéí õÿíàëò á¿õèé õàâòàñ ðóó 纺äºã.
Delete (óñòãàõ) - Ìýäýýæ âèðóñýýð õàëäâàðëàãäñàí
ôàéëûã óñòãàäàã. Âèðóñýýð õàëäâàðëàãäñàí
ôàéëûã çàñàõ ìºí òàðõàëò õÿçãààðëàõ çýðýã
¿éëäë¿¿ä àìæèëòã¿é áîëñíû äàðàà àíòèâèðóñ
ïðîãðàìûí õèéõ ýöñèéí ¿éëäýë þì. ªìíºõ
õî¸ð ¿éëäýë àìæèëòã¿é áîëñîí òîõèîëäîë íü
èõýâ÷ëýí âèðóñòñýí ôàéë ñèñòåìä àøèãëàãäàæ
áàéãàà ººðººð õýëáýë áè÷èõ áîëîí 纺õ ýðõ
õ¿ðýëöýõã¿é òîõèîëäîëä ãàð÷ èðäýã ñîíãîëò þì.
Ãýâ÷ ýíý íü á¿õ òîõèîëäîëä áèø ãýäãèéã àíõààðàõ
õýðýãòýé. Æèøýý íü Symantec Corpo¬rate Antivi-
rus íü âèðóñ èëýðñýí òîõèîëäîëä èõýâ÷ëýí óñòãàõ
¿éëäýë õèéäýã. Õýðýâ òà âèðóñýýð õàëäâàðëàñàí
ôàéëûã óñòãàõ ñîíèðõîëã¿é áàéãàà áîë äýýð
õýëñýí÷ëýí ººðèéí õàòóó äèñêèéã ººð êîìïüþòåðò
õîëáîæ óã êîìïüþòåðèéí àíòèâèðóñ ïðîãðàìûã
àøèãëàõ ýñâýë CD àøèãëàí àíòèâèðóñ ïðîãðàìûã
à÷ààëàí çàñàõ ãýæ îðîëäîõ õýðýãòýé. Windows
XP ¿éëäëèéí ñèñòåìèéí èõýíõ âèðóñ¿¿ä ñèñòåì
ýõëýõ ¿åä ººðèé㺺 à÷ààëäàã òèéìýýñ âèðóñýýð
õàëäâàðëàñàí áîë òà âèðóñ ººðèé㺺 ýõë¿¿ëæ
áàéãàà ïðîãðàìûã îëæ ýõëýõèéã áîëèóëàõ
õýðýãòýé. ¯¿íèé òóëä msconfig êîìàíäûã start-
>run –èéí open: ìºðèéí àðä ºã÷ OK òîâ÷ äàðíà.
Ãàð÷ èðñýí öîíõíû startup äýä öîíõ ðóó øèëæèæ
¿éëäëèéí ñèñòåì ýõëýõ ¿åä à÷ààëäàã ïðîãðàìûí
æàãñààëò äîòðîîñ ñýæèãòýé ïðîãðàìûã õàéæ îëæ
ÎÞÓÒÀÍ 2009 311
 ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ ÒÅÕÍÎËÎÃÈ
ÊÎÌÏÜÞÒÅÐ ÒÀÉÌÑ
ò¿¿íèéã ýõë¿¿ëýõã¿é áîëãîæ áîëíî. Ýíý ¿éëäëèéã
õèéõ ¿åäýý òà ¿íýõýý𠺺ðèéí ÿìàð ïðîãðàìûã
à÷ààëàõûã áîëèóëæ áàéãààãàà ñàéí ìýäýõ õýðýãòýé.
Ó÷èð íü õýðýâ òà âèðóñýýð õàëäâàðëàãäñàí áèø ººð
ïðîãðàìûí ýõëýõèéã áîëèóëñàí áîë òàíû çàðèì
õýðýãëýýíèé ïðîãðàì ýõëýõã¿é àæèëëàõã¿é áîëíî
ãýäãèéã àíõààðàõ õýðýãòýé.
5.4 Àíòèâèðóñ ïðîãðàìûã õýðõýí ñîíãîõ âý?
Âèðóñýýñ áîëæ õ¿ì¿¿ñ àíòèâèðóñ ãýãäýõ õýðýãòýé
õýðýãã¿é ÿíç á¿ðèéí ïðîãðàì õàíãàìæóóäûã àâ÷
ñóóëãàäàã. Òýãæ àâ÷ ñóóëãàõäàà ç¿ãýýð ë õýí íýãýí
õ¿íèé äàæã¿é ñàéí ãýæ õýëñýí ýñâýë àëü îëäñîíûãîî
ñóóëãàäàã. Èíãýñíýýð òýä ººðñäºäºº áààõàí òºâºã
ó÷ðóóëæ áóéãàà òóõàéí ¿åäýý àíçààðäàãã¿é. Èõýíõ
êîìïüþòåð õýðýãëýã÷èä àíòèâèðóñ ñóóëãàñíûõàà
äàðàà ¿éëäëèéí ñèñòåìä ãàðñàí ÿìàð íýãýí
ººð÷ëºëò¿¿äèéã ò¿¿íòýéãýý õîëáîæ îéëãîäîã. Òýð
íü ÷ àðãàã¿é áèç. Àíòèâèðóñ ãýý÷ àëò øèã ïðîãðàì
òàíûã çºâõºí àþóëààñ õàìãààëààä òîãòîõã¿é º÷
òº÷íººí áýðõøýýëèéã äàãóóëàí ñèñòåìä ñóóäàã.
Òàíû ¿éëäëèéí ñèñòåìèéã óäààøðóóëæ, ãàöààæ,
òýð á¿¿ õýë ýâääýã. ßàãààä èéì ¿ð ä¿í äàãóóëàõ
áîëîâ ãýâýë åð人 õýðýãëýã÷ òà á¿õýí ìýäëýãýý
äýýøë¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé áîëñîí ó÷ðààñ ë òýð
þì. Áèä àøèãëàæ áóé ïðîãðàì õàíãàìæèéíõàà
ñàéí ìóó òàëûã ìýääýã áàéõ ¸ñòîé. Ýíä íýãýí
ç¿éë òîäðóóëæ õýëýõýä ÿìàð ÷ àíòèâèðóñ ïðîãðàì
õàíãàìæ äàâóó áîëîí äóòàãäàëòàé òàëóóäòàé áàéäàã.
Æèøýýëáýë èõýíõ ìàíàé èõýíõ õýðýãëýã÷äèéí
àøèãëàäàã Norton Antivirus ìààíü ñèñòåìèéã ìàø
óäààí áîëãîäãèéã òà á¿õýí ìýäýæ áàéãàà. Çàðèìäàà
òóñ ïðîãðàì ìààíü àæèëëàæ áàéãàà ¿ã¿é íü ÷
ìýäýãäýõýý áàé÷èõäàã ø¿¿ äýý. Ãýñýí õýäèé ÷ ò¿¿íèé
öààíà äàâóó òàëóóä ÷ ãýñýí áèé.
̺í GriSoft êîìïàíèéí ãàðãàäàã AVG profes-
sional ãýäýã ïðîãðàì íü Norton Antivirus -ýýñ èë¿¿
îëîí âèðóñ èëð¿¿ëäýã áîëîâ÷ òýäíèéãýý àþóëã¿é
áîëãîõäîî ìàø ìóó áàéäàã. Ýíä òà á¿õýí èë¿¿
îëíûã èëð¿¿ëíý ãýæ þó ãýñýí ¿ã âý ãýæ ãàéõàæ
ìàãàäã¿é. Çàðèì àíòèâèðóñ ïðîãðàìûí èëð¿¿ëæ
÷àäñàí âèðóñèéã ººð íýã íü èëð¿¿ëæ ÷àäàõã¿é
áàéõ òîõèîëäîë îëîíòàà òîõèîëääîã. Òà Âèðóñèéã
íü øàëãàõûã õ¿ññýí ººðèéí íýãýí ôàéëûã www.
virustotal.com âýá ñàéò ðóó upload õèéñíýýð
¿íýã¿é, òýð òóñìàà äýëõèé äýýð àøèãëàãäàæ
áàéãàà õàìãèéí íýð õ¿íäòýé àíòèâèðóñ
ïðîãðàì õàíãàìæóóäààð õýäõýí õîðìûí äîòîð
øàëãóóëæ áîëíî. ¯ð ä¿íä íü àíòèâèðóñ á¿ð ººð
ººð ìýäýýëëèéã ãàðãàõ áºãººä çàðèì íü á¿ð
èëð¿¿ëýõã¿é áàéõ òîõèîëäîë ãàðíà. Òàíû èëãýýñýí
ôàéë ÿìàð ÷ âèðóñã¿é áîë ìýäýýæ çóðàã äýýðõ
312 ÎÞÓÒÀÍ 2009
øèã ¿ð ä¿í ãàðíà. Èéìýðõ¿¿ òºðëèéí âýá ñàéòûã
Online scanner ãýæ íýðëýäýã áºãººä òà Google
çýðýã õàéëòûí ñèñòåìèéã àøèãëàí äýýðõòýé àäèë
îëîí ñàéòóóäûã îëæ áîëíî. Ãýõäýý ýíý áîë çºâõºí
èíòåðíýòèéí õîëáîëòòîé õ¿ì¿¿ñèéí áîëîìæ þì.
Òýãâýë åð íü õ¿ì¿¿ñ àíòèâèðóñ ïðîãðàìûã õýðõýí
ñîíãîõ õýðýãòýé þì áý ãýñýí àñóóëò çàéëøã¿é óðãàí
ãàð÷ èðíý. Ýíä òàíä Âèðóñèéí ýñðýã ïðîãðàìûã
ñîíãîõîä íºëºº-ëºõ çàðèì õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä õýðýã
áîëíî. ¯¿íä:
1. ßìàð äàâòàìæòàéãààð Âèðóñèéí
òîäîðõîéëîëòîî áàéíãà øèíý÷èëäýã âý?
2. Øèíý÷ëýãäñýí õóâèëáàð ãàðñàí ýñýõèéã
øàëãàäàã óó?
3. Àíòèâèðóñ ïðîãðàìûí òåñòýä õýð
àìæèëòòàé îðîëöäîã âý? çýðýã îëîí õ¿÷èí
ç¿éëñèéã äóðäàæ áîëíî.
Òà êîìïüþòåðòàà Âèðóñèéí ýñðýã ïðîãðàì
ñîíãîõ ãýæ áàéãàà áîë äýýðõ íºõöºë¿¿ä
áîëîí òóõàéí ïðîãðàìûí òîõèðãîîã ñàéí
¿çýýä õàìãèéí áîëîìæòîéã ñîíãîõ íü ç¿éòýé.
Èõýíõ àíòèâèðóñ ïðîãðàìóóä íü áóñàä æèæèã
ïðîãðàìóóäûã õàìò àãóóëäàã áºãººä ýíý íü
òóõàéí ïðîãðàìóóäûã òóñ á¿ðä íü àâàõààñ èë¿¿
àøèãòàé þì. Âèðóñýýñ õàìãààëàõ íýã ÷óõàë ç¿éë
áîë øèíý ãàð÷ áóé âèðóñ¿¿äèéã òàíû âèðóñèéí
ýñðýã ïðîãðàì èëð¿¿ëæ áàéõ õýðýãòýé áºãººä
¿¿íèé òóëä òóõàéí ïðîãðàìûí øèíýýð ãàðñàí
Âèðóñèéí òî-äîðõîéëîëòóóäûã ¿ðãýëæ ñàéæ-
ðóóëæ áàéõ øààðäëàãàòàé þì. Ǻâõºí ýíãèéí
õýðýãëýã÷èä áóñ àäìèíèñòðàòîðóóä ÷ ãýñýí çàðèì
òºðëèéí âèðóñèéí ýñðýã õàìãààëàëò íü ìàø
÷óõàë ãýäãèéã òºâºãòýé çàìààð ìýäýæ àâäàã. ¯¿íä
âèðóñ, àíòèâèðóñèéí àæèëëàãààíû çàð÷ìûã íýðëýæ
áîëíî. Ìýäýýæ àíòèâèðóñ ïðîãðàìóóä íü õîð
õºíººë ó÷ðóóëàã÷ âèðóñ áîëîí Âèðóñèéí òºðëèéí
ïðîãðàìóóäûí ýñðýã õàìãààëàëò õèéõ ÿëãààòàé
àðãà, àëãîðèòìóóäûã àøèãëàäàã ó÷ðààñ ïðîãðàìóóä
ººð áóñäààñàà ÿëãàðàõ íüç¿éí õýðýã þì.
Àëèâàà àíòèâèðóñ íü àíõ ñèñòåìä ñóóõäàà ¿íäñýí
Âèðóñèéí òîäîðõîéëîëòóóäòàé áàéäàã áºãººä
ýíý íü òîäîðõîé õóãàöààíààñ ºìíº ãàðñàí
âèðóñèéí òîäîðõîéëîëòóóä áàéäàã. Õýäèéãýýð òà
ººðèéí ãàðààð ñàéæðóóëæ áîëîõ õýäèé ÷ òàíûã
çàâã¿é áóþó, òà êîìïüþòåðàà àñààëòòàé îðõèõ
òîõèîëäîëä àíòèâèðóñ íü òîäîðõîé õóãàöààíû
äàâòàìæòàéãààð, ýñâýë òàíû ñèñòåìèéã
÷ºëººòýé áàéõ ¿åä âèðóñ òîäîðõîéëîëòîî ººðºº
òàòààä àâ÷õàæ áàéâàë òàíä ìàø èõ õýìíýëòòýé
áàéõ áîëíî. Òîäîðõîéëîëòóóäûã àâ-òîìàòààð

òàòàãäàõàä õ¿ðãýõ õàìãèéí ãîë õ¿÷èí ç¿éë íü
øèíýýð ãàðñàí âèðóñ áàéõ áîëíî. Øèíý âèðóñ
ãàðàõ áîëãîíä àíòèâèðóñèéí ëàáîðàòîðèîñ
ò¿¿íèé òîäîðõîéëîëòûã áîëîâñ-ðóóëæ ãàðãàäàã.
Èíãýæ ãàðãàñàí òîäîðõîéëîëòûã áîãèíî
õóãàöààíä òàòàæ àâàõã¿é áîë ñèñòåì âèðóñýýð
õàëäâàðëàãäàõ àþóëòàé áàéäàã áàéíà.
6-Ð ÕÝÑÝÃ: ÕÀÌÃÈÉÍ ÌÀÐÒÀÆ
ÁÎËÎÕÃ¯É Ç¯ÉË
Ýíý áîë ýð¿¿ë ìýíä. Ãýðýýñýý õîë áàéãàà îþóòíóóä
ìààíü õè÷ýýë àìðàëòàà ñàéí çîõèöóóëæ ÷àäàõã¿é
ÿäðàõ íü áèé. ßëàíãóÿà êîìïüþòåð àâ÷, èíòåðíýò
õîëáóóëñíû äàðàà íîéðîî õóãàñëàí ñóóõ íü
õýâèéí ¿çýãäýë. ßäàæ òà íàð ìèíü êîìïüþòåðèéí
àðä õýðõýí çºâ ñóóæ, ýð¿¿ë ìýíäýý õàìãààëàõàà
ìýäýýä àâààðàé ýíý õýñãýýñ. Êîìïüþòåðèéí
ºìíº çºâ ñóóãààã¿éãýýñ áèåèéí á¿õèé ë õýñýãò
íºëººëæ, íîöòîé ïðîáëåì ¿¿ñãýíý. Òóõàéëáàë
áóðóó ñóóñíààñ áîëæ, íóðóó, õ¿ç¿¿, òîëãîé
ºâäºõ, ¿å ìº÷íèé ºâ÷èí
òóñàõ, í¿äíèé õàðàà ìóóäàõ,
óëìààð öóñíû äàðàëòàä
íºëººëæ ç¿ðõíèé õýìíýë
ººð÷ëºãäºõ ìàãàäëàëòàé
áàéäàã áàéíà. Ýäãýýð áèåèéí
çîâèóðààñ ãàäíà ñýòãýë ç¿éí
ñòðåññä ºðòºõ íü èõ þì.
Ø Êîìïüþòåð äýýð óäààí
àæèëëàõàä áèå èõ ÷èëäýã
áîëîõîîð íóðóóãààðàà
á¿õýëäýý ñàíäëàà íàëàõ
õýðýãòýé. Íóðóó öýõ áàéðëàõã¿é,
äýëãýö ð¿¿ãýý áàéíãà áºãòèé㺺ä áàéâàë
íóðóó ºâäºõ íü àðãàã¿é.
Ø Ñàíäëûí ñóóäëûí ºíäðèéã àíõààðàõ íü
÷óõàë. Ãóÿ, òàøàà õýâòýý áàéäàëä áàéõ áà
êîìïüþòåðèéí ýãö ººäººñ õàðæ ñóóõàä áèå
÷èëäýãã¿é. Êåéáîðä äýýð àæèëëàõàä áóãóé
÷ºëººòýé õºäºëæ áîëîõîîð áàéõ õýðýãòýé.
Ø Õºëèéí òàâèóðûã õýí ÷ àíçààðäàãã¿é. Ãýòýë
õºëèéí òàâèóð áîë çºâ ñóóõàä èõýýõýí õóâü
íýìðýý îðóóëäàã. Òóõàéëáàë õºëºº øàëàí äýýð
áóñ òàâèóð äýýð òàâèìàãö íóðóóíû áàéðëàë öýõ
áîëæ, èõ ýâòýéõýí, òóõòàé áîëäîã. Õàðèí õºëºº
òàâèóð äýýð òàâèàã¿é, äýýð íü ñàíäàë æààõàí
ºíäºð áîë íóðóóãààðàà áºãòèéõ ãýýä áàéäàã.
Ø Øèðýýí äîîð òàíû õºë íààø öààøàà õºäëºõºä
çîðèóëæ õàíãàëòòàé ñóë çàé áàéõ ¸ñòîé.
ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ ÒÅÕÍÎËÎÃÈ
ÊÎÌÏÜÞÒÅÐ ÒÀÉÌÑ
Ø Òîõîé ìºðíººñ ýãö äîîø óíæèõ áà áóãóé ãàð
õî¸ð êåéáîðä äýýð áàéðëàíà.
Ø Áóãóé õýçýý ÷ òàõèéæ õîòîéõ ¸ñã¿é, öýõ
áàéðëàõ ¸ñòîé. Áóãóéíû òóëãóóð àøèãëàæ
ãàðàà ¿å ¿å àìðààæ áîëíî.
Ø Òàíû õàðààíû ò¿âøèí äýëãýöèéí äýýä õýñýãòýé
èæèë ò¿âøèíä áàéðëàõ ¸ñòîéã àíõààð. Òýãýõýýð
í¿äýíä õýò à÷ààëàë ºãºõã¿éãýýð äýëãýö äýýð
áàéãàà ç¿éëñýý øóóä õàðäàã áàéõ õýðýãòýé.
Ø Àæëûí òàëáàéãàà ìàø öýâýð öýãöòýé, çºâ
çîõèîí áàéãóóëàëòòàé áàéõ ¸ñòîé. Êåéáîðä, ìàóç
õî¸ðîî ººðòºº îéð áàéëãàâàë àøèãëàõàä õÿëáàð þì.
Ǻâ ñóóãààã¿éí óëìààñ ¿¿ñýõ õàìãèéí íîöòîé
ýìãýã áîë íóðóóíû ºâ÷èí. Ýíý áîë ¿íýõýýð
òîãëîîì áèø. Õýäõýí æèëèéí äàðàà òà íóðóóíû
ºâ÷òýé áîëæ, ÷ºëººòýé ÿâæ, ñóóæ, õýâòýæ ÷
÷àäàõã¿é òàõèð äóòóó áîëîõûã õ¿ñýýã¿é ë þì
áîë þóí ò¿ð¿¿íä çºâ ñóóæ áàéãàà ýñýõýý øàëãàõ
õýðýãòýé. Åð íü ñóóãàà àæèëòàé õ¿í /ÿëàíãóÿà
êîìïüþòåð äýýð àæèëëàäàã áîëîí æîëîî÷
õ¿ì¿¿ñ/ ñóóäëûíõàà íàëóóðûã íóðóóãààðàà á¿ðýí
íàëæ, öýõ ñóóõ áîë àëòàí ä¿ðýì.
պ人íèé îþóòíóóä õîòîä àíõ èð÷èõýýä
çàìûí õºäºë㺺íä îðîõäîî ñàíäàð÷,
ýñâýë õýë ÿðèàíû áàÿëàã äóòìàãààñàà
ñàíàà çîâäîã áèëýý. Ãýâ÷ äýëõèé õàâòãàé
áîëæ áóéí à÷ààð õîò õºäººã¿é èíòåðíýò
õýðýãëýõ áîëîìæ á¿ðäñýíèé äàâóó
òàëûã õºäººíèéõºí ìààíü
õàðóóëæ ÷àäàõã¿é ãýæ
¿¿? Îþóòàí õ¿íä õàìãèéí
õýðýãöýýòýé âýá ñàéòóóäûí õàÿãèéã
òà òîãòîîãîîä àâ÷èõ. Ýíý íü òàíûã èõ õîòîä
ó÷ðàà îëîõîä, ìàãàäã¿é àíãèéíõàíäàà, áàãøäàà
àíõíààñàà ºíäºð ¿íýëýãäýõýä, öààøëààä ìýäëýãýý
òýëæ, áîëîâñðîõ çºâ ÷èãëýëýý îëîõîä ìàø èõ òóñ
áîëíî.
Ìîíãîë õýë äýýðõ âýá ñàéòóóäûí òîî àëáàí ¸ñíû
ä¿íãýýð áîë 2800 îð÷èì áîëñîí ãýõ áºãººä
àæèëëàäàã, àæèëëàäàãã¿éãýýñýý ¿ë õàìààðàí
áàðàã 5000 øàõàì ñàéò áàéäàã àæýý. Îþóòàí
òàíä õàìãèéí ýõëýýä õýðýã áîëîõ öººí õýäýí
ñàéòûã æàãñààñíûã îéëãîæ õ¿ëýýí àâíà óó.
1. Èõ, äýýä ñóðãóóëèóä
- ÌÓÈÑ www.num.edu.mn
- ØÓÒÈÑ http://www.must.edu.mn
- ÕÓÈÑ http://www.humanities.mn
- ÝÌØÓÈÑ http://www.hsum.edu.mn
- ÌÓÁÈÑ http://www.msue.edu.mn
ÎÞÓÒÀÍ 2009 313
 ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ ÒÅÕÍÎËÎÃÈ
ÊÎÌÏÜÞÒÅÐ ÒÀÉÌÑ

- Õ¯ÄÑ http://www.icb.edu.mn
- ÕÀÀÈÑ http://www.msua.edu.mn
- ÁÕÈÑ http://www.dum.mn
- ÑÓÈÑ http://www.muca.mn
- ÑÝÇÄÑ http://www.ife.edu.mn
- Óäèðäëàãûí àêàäåìè http://www.aom.url.mn

2. Õóâèéí õýâøëèéí èõ äýýä ñóðãóóëèóä

- Îðõîí ÈÑ http://www.orkhon.edu.mn
- Óëààíáààòàð ÄÑ http://www.ulaanbaatar.edu.mn
- Èõ çàñàã ÄÑ http://www.ikhzasag.edu.mn
- Îòãîíòýíãýð ÈÑ http://otgontenger.edu.mn

3. Ïîðòàë ñàéòóóä
- www.gogo.mn
- www.vip76.mn
- www.news.mn
- www.olloo.mn
- www.dandaa.mn
- www.tsahim.net
- www.tsahimurtuu.mn
- http://origo.mn
- http://start.mn

4. Ãàäààä õýë, êîìïüþòåð ñóðàõ ñàéòóóä

- http://gadaadhel.blogspot.com
- www.kt.mn
- http://www.hicheel.mn

5. Ãàäààäàä ñóðàõ áîëîìæ

- http://www.student.org.mn
- http://tetgeleg.mn
- http://www.mon2aus.com
- http://gegeen.com

6. Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàí http://www.stf.mecs.gov.mn

7. Áîëîâñðîë, ñî¸ë, Øèíæëýõ óõààíû ÿàì http://www.mecs.gov.mn

Êîìïüþòåð Òàéìñ ñýòã¿¿ëýýñ Îþóòàí òàíä çîðèóëæ òóñãàéëàí áýëòãýñýí ýíýõ¿¿ á¿ëãýýñ òà íà𠺺ðñäºäºº
õýðýãòýé ìýäëýãèéã îëæ àâàõ áîëíî. Ìýäýýæ õýðýã êîìïüþòåðèéí ¿ç¿¿ëýëò, õýðýãöýýò âýá ñàéò á¿ðèéã
äýëãýðýíã¿é òàéëáàðëàâàë õýäýí àðâàí íîì áîëîõ íü äàìæèãã¿é áèëýý. Ìýäýýëëèéí òåõíîëîãè óëàì
á¿ð ºðãºæèí òýëæ áóé ýíý çóóíû Îþóòàí òàíû êîìïüþòåð, èíòåðíýò àøèãëàëòûí á¿òýýìæ äýýøëýõ
áîëòóãàé.
Ýõ ñóðâàëæ: “Êîìïüþòåð Òàéìñ” ñýòã¿¿ë, ðåäàêòîð Ã.Ñîëîíãî

314 ÎÞÓÒÀÍ 2009

 Õ¯Í
Õ¯ÍÕÓÄÀÀËÀÕ
ÕÓÄÀÀËÀÕÃÝÌÒ
ÃÝÌÒÕÝÐÃÈÉÍ
ÕÝÐÃÈÉÍÒÓÕÀÉ
ÒÓÕÀÉ

Õ¯Í ÕÓÄÀËÄÀÀËÀÕ ÃÝÌÒ ÕÝÐÃÈÉÍ ÒÎÄÎÐÕÎÉËÎËÒ

Õ¯Í ÕÓÄÀËÄÀÀËÀÕ ÍÜ ÎÐ×ÈÍ ÖÀÃÈÉÍ ÁÎÎË×ËÎË ÞÌ

Çîðèëãî Àðãà õýëáýð¿¿ä ¯éëäýë/¯éë ÿâö Õ¯Í ÕÓÄÀËÄÀÀËÀÕ

Áèåèéã íü ¿íýë¿¿ëýõ
Õ¿÷èðõèéëýë/Áýëãèéí Ñ¿ðä¿¿ëýã
ìºëæëºã Àëáàäëàãà Ýëñ¿¿ëýëò
Àëáàäàí õºäºëìºð/ ̺í ìºëæèõ çîðèëãîîð
Õóëãàéëàõ Òýýâýðëýëò
Øóäàðãà áóñ + Çàëèëàõ + Äàìæóóëàëò = õ¿¿õäèéã ýëñ¿¿ëýõ, òýýâýðëýõ,
õºäºëìºðèéí õºëñ äàìæóóëàõ, íóóãäóóëàõ áóþó
Á î î ë ÷ ë î ë / Õóóðàí ìýõëýõ Íóóãäóóëàõ
õ¿ëýýæ àâàõ ¿éëäëèéã “Õ¯Í
Áîîë÷ëîëòîé òºñººòýé Ýðõ ìýäëýý àøèãëàõ Õ¿ëýýí àâàëò
ÕÓÄÀËÄÀÀËÀÕ” ãýíý.
áàéäàë Ýìçýã áàéäëûã àøèãëàõ
Ýä ýðõòíèéã íü àâàõ

Ýðýýí Èçðàéë
Áýýæèí Óêðàéí
Õºõ õîò Êàçàêñòàí
Ìîíãîë óëñ + Ìàëàéç Åâðîïûí çàðèì îðíóóä
Òàéâàíü Òóðê
Ãîíêîíã Þãîñëàâ /õóó÷íààð/
Ñèíãàïóð ÁÍÑÓ
Ìàêàî ßïîí
Àðàáûí Íýãäñýí Ýìèðàò óëñ
Ìîíãîë äàõü õ¿í õóäàëäààëàõ ãýìò õýðãèéí íºõöºë áàéäàë:
• 2002-2008 îíóóäàä õ¿í õóäàëäàõ 43 õýðýã á¿ðòãýãäñýí áàéíà. /Ýð¿¿ãèéí öàãäààãèéí ãàçàð/
• 2006-2008 îíä íèéò 5 õýðýã õ¿í õóäàëäààëàõ ç¿éë àíãèàð 6 õ¿í ÿë ýäëýæ áàéíà. /Íèéñëýëèéí ø¿¿õ/
• Ýíý ãýìò õýðýãò ãîëäóó õ¿¿õä¿¿ä, ºñâºð íàñíûõàí áîëîí àæèëã¿é çàëóó÷óóä ºðòäºã áàéíà.
• Àæèëä îðóóëàõ, ãàäààäàä ñóðãàõ ãýõ ìýò õóäàë àìëàëò á¿õèé çàð, Ò ÷ààòûã àøèãëàí õîõèðîã÷äèéã
ýëñ¿¿ëäýã.
• Õîõèðîã÷äèéã ãîëäóó áèåèéã íü ¿íýë¿¿ëýõ, õóóðàì÷ààð ãýðë¿¿ëýõ áîëîí óóë óóðõàé, õºäºº àæ àõóé,
ðåñòîðàí, ìàññàæíû ãàçàð, êàðàîêå áààð çýðýãò áàãà õºëñººð àæèëëóóëæ, áîîë÷ëîëòîé òºñººòýé
áàéäàëä áàéëãàí èõ õýìæýýíèé àøèã îðëîãî îëäîã áàéíà.
• Õ¿í õóäàëäàõ íü õ¿íèé ýðõèéã çºð÷ñºí íîöòîé ãýìò õýðýã. Ìîíãîë Óëñûí Ýð¿¿ãèéí õóóëèéí
113 äóãààð ç¿éëä çààñíààð õ¿í õóäàëäààëñàí áîë àðâàí òàâàí æèë õ¿ðòýë õóãàöààãààð õîðèõ ÿë
øèéòãýíý.

Õ¿í õóäàëäààëàõ ãýìò õýðãèéí òàëààðõ èë¿¿ ìýäýýëýë àâàõûã õ¿ñâýë:

“Õ¿íèé àþóëã¿é áàéäëûí ñóäàëãààíû òºâ” ÒÁÁ-ûí âýá õóóäàñ: http://www.humantrafficking.mn/
“Õ¿éñèéí òýãø ýðõèéí òºâ” ÒÁÁ-ûí 24 öàãèéí Èòãýëèéí óòàñ: 1903

ÎÞÓÒÀÍ
ÎÞÓÒÀÍ 2009 313
2009 315
 Õ¯Í ÕÓÄÀÀËÀÕ ÃÝÌÒ ÕÝÐÃÈÉÍ ÒÓÕÀÉ
ÀÐÛÍ ÕÀÂÒÀÑÍÛ ÇÓÐÃÛÍ ÒÀÉËÁÀÐ ÌÝÄÝÝËÝË
“Õ¿í õóäàëäààëàõ ãýìò õýðãýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëüå!”
ñýäýâò çóðàãò õóóäàñ - ïëàêàòíû óðàëäààíû òóõàé
“Õ¿í õóäàëäààëàõòàé òýìöýõ” òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ
àæëûí õ¿ðýýíä õ¿í õóäàëäààëàõ ãýìò õýðãýýñ
õàìãààëàõ ÷èãëýëýýð îëîí íèéòèéí ìýäëýã îéëãîëòûã
íýìýãä¿¿ëýõ, ãýìò õýðãýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ
÷àäàâõèéã ñàéæðóóëàõ ÷èãëýëýýð 2009 îíû 1 ä¿ãýýð
ñàðûí 7-íîîñ 4 äîëîî õîíîãèéí õóãàöààòàé “Õ¿í
õóäàëäààëàõ ãýìò õýðãýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëüå!”
ñýäýâò çóðàãò õóóäàñ - ïëàêàòíû óðàëäààí íèéò èõ,
äýýä ñóðãóóëèóóä, ìýðãýæèë ñóðãàëò ¿éëäâýðëýëèéí
òºâèéí îþóòíóóäûí äóíä ÿâàãäñàí. Óðàëäààíûã
“Àðä÷èëàë”, “Çóóíû ìýäýý”, “ªíººäºð”, “ªäðèéí
ñîíèí”, “Îþóòíû ìýäýý”, “Ñ¿¿äýð” çýðýã ºäºð
òóòìûí õýâëýë, çàðèì âåá-õóóäàñ, Ìîíãîëûí
ðàäèî, õóâèéí 4 ÔÌ ðàäèîãîîð çàðëàõààñ ãàäíà
íèéñëýëèéí áîëîí õºäºº îðîí íóòãèéí èõ, äýýä
ñóðãóóëüä óðàëäààíûã çàðëàñàí. Óðàëäààíä íèéò 80
ãàðóé îþóòíóóäààñ äàâõàðäñàí òîîãîîð 130 á¿òýýë
èðýýä áàéíà. ̺í Òàãíóóëûí åðºíõèé ãàçðûí äýýä
ñóðãóóëü, Ä¿ðñëýõ óðëàãûí äýýä ñóðãóóëèéí áîëîí
Äîðíîä, Çàâõàí, Äàðõàí-Óóë àéìãóóäûí îþóòíû
çºâëºëººñ õàìòûí óðàí á¿òýýë èð¿¿ëýýä áàéíà.
ÎÕÓ-ûí Ìîñêâà õîòûí Öýðãèéí àêàäåìèéí îþóòàí
áèå äààñàí á¿òýýëýýð ìºí îðîëöñîí.
Óðàëäààíû øàëãàðóóëàëò 2009 îíû 2 äóãààð ñàðûí
17-íû ºäºð Õ¿íèé àþóëã¿é áàéäëûí ñóäàëãààíû òºâ
äýýð çîõèîí áàéãóóëàãäàâ. Òóñ óðàëäààíä èð¿¿ëñýí
á¿òýýë¿¿äèéã óòãà àãóóëãûí äàãóó îëîíõèéí ñàíàëààð
ø¿¿â. Óðàëäààíä îðîëöñîí á¿òýýë¿¿äèéã äàðààõü
á¿ðýëäýõ¿¿íòýéãýýð øàëãàðóóëñàí.
- Ôåëèêñ Ôåëëìàíí- Øâåéöàðèéí õºãæëèéí
àãåíòëàãûí øàäàð ñóóðèí òºëººëºëã÷;
- Æ.Óðàíáèëýã- Øâåéöàðèéí õºãæëèéí àãåíòëàãûí
¿íäýñíèé õºòºëáºðèéí çîõèöóóëàã÷;
- Ë.Ýðäýíý÷óëóóí- Òºñëèéí çîõèöóóëàã÷;
- Æîé Îãàí- Îëîí óëñûí çºâëºõ;
- Ö. ̺íõæèí- Òºðèéí ñî¸ðõîëò, çóðàà÷;
- Ä.Äàëàéæàðãàë- Òºñëèéí ìåíåæåð;
- Õ.Áàòñàéõàí- Ìîíãîëûí îþóòíû õîëáîîíû äýä
åðºíõèéëºã÷;
- Ñ.Ãàíòóëãà- Öàãäààãèéí Àêàäåìèéí áàãø, “Õ¿í
õóäàëäààëàõ ãýìò õýðýãòýé òýìöýõ” òºñëèéí
çàðèì àæèëòàí, îþóòíû òºëººëºë íàð óðèãäàí
îðîëöîæ äàðààõü ä¿í ãàðãàñàí áàéíà. ¯¿íä:
316 ÎÞÓÒÀÍ 2009
1-ð áàéðàíä Õóäàëäàà ¿éëäâýðëýëèéí äýýä ñóðãóóëèéí
ðåêëàì ñóðòàë÷èëãààíû ìåíåæìåíòèéí 4 ä¿ãýýð
êóðñèéí îþóòíóóä Ñ. Óðàíáèëýã, Á.Ëõàãâàäîëãîð
íàðûí “Çàðûí öààíà...” ñýäýâò õàìòàðñàí á¿òýýë
(øàãíàë-500 000 òºãðºã);
2-ð áàéðàíä Øèíæëýõ óõààí òåõíîëîãèéí èõ
ñóðãóóëèéí ¿éëäâýðëýëèéí òåõíîëîãè, äèçàéíû
ñóðãóóëèéí îþóòàí À. Äîëãîðñ¿ðýíãèéí “Çàð ìýäýý”
á¿òýýë (øàãíàë – 300 000 òºãðºã);
3-ð áàéðàíä Õºãæèì á¿æãèéí êîëëåæèéí äóóëàà÷ûí
2 äóãààð êóðñèéí îþóòàí Ý.Îòãîíòóÿàãèéí “Õ¿í
õóäàëäààëàõ ãýìò õýðýãò ºðòºõã¿é áàéöãààÿ!” ñýäýâò
á¿òýýë (øàãíàë- 200 000 òºãðºã) òóñ òóñ øàëãàð÷
¿ëäñýí.
Òóñãàé øàãíàëààð: Ä¿ðñëýõ óðëàãèéí äýýä ñóðãóóëèéí
îþóòàí Ñ. Äàâààæàðãàëûí “Áèä õ¿íèé íàéìààíû
ýñðýã” á¿òýýë, “Ìàíäàõ á¿ðòãýë” äýýä ñóðãóóëèéí 3
äóãààð êóðñûí îþóòàí Î. Óíäðàõûí “Äàëä íàéìàà”,
Ì.Ãàíçîðèãèéí “For sale”(øàãíàë - òóñ òóñ 150 000
òºãðºã) çýðýã íèéò 6 á¿òýýë øàëãàðààä áàéíà.
2009 îíû 2 äóãààð ñàðûí 20-íû ºäðººñ ýõëýí Ôóæè
ôèëì ãýðýë çóðãèéí ¿çýñãýëýíãèéí òàíõèìä 100
ãàðóé á¿òýýëèéã ôîòî çóðàã õýëáýðýýð ¿çýñãýëýíä
òàâèãäñàí. ¯çýñãýëýíãèéí íýýëòèéí áºãººä øàãíàë
ãàðäóóëàõ àðãà õýìæýýíä òºðèéí áîëîí òºðèéí áóñ
áàéãóóëëàãà, Ìîíãîë Óëñàä ñóóãàà ÄÒÃ-ûí áîëîí
õýâëýë ìýäýýëëèéí òºëººëºã÷èä çýðýã 100 ãàðóé
çî÷èäîä óðèëãà èëãýýâ. ¯çýñãýëýí 2 äóãààð ñàðûí
24-íû ºäðèéã õ¿ðòýë áóþó 5 õîíîãèéí õóãàöààòàé
¿ðãýëæèëýâ. Ôóæè ôèëì ñòóäèä ¿çýñãýëýíãèéí
òàíõèì íèéò 50 á¿òýýë áàãòäàã ó÷èð îðîëöîã÷äûí
100 ãàðóé á¿òýýëèéã 2 ºäðººð õóâààæ îëîí íèéòýä
¿ç¿¿ëñýí.
¯çýñãýëýíãèéí ¿éë àæèëëàãààã “¯íýí” ñîíèí,
“Ìîíãîëûí ìýäýý”, “¯íäýñíèé øóóäàí”, Ñ1
òåëåâèç, Ìîíãîë òåëåâèç, TV-8 òåëåâèç çýðýã
õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñë¿¿ä ñóðâàëæèëæ, çîõèîí
áàéãóóëëàã÷ áîëîí øàëãàðñàí óðàí á¿òýýëèéí ýçýä
íàðààñ ÿðèëöëàãà àâñàí áàéíà.
Óðàëäààíû ¿ð ä¿íã “¯íäýñíèé øóóäàí” ºäºð
òóòìûí ñîíèíä 2009 îíû 2 äóãààð ñàðûí 21-íû
ºäðèéí 042 äóãààðò, www.gogo.mn, www.olloo.mn
çýðýã èíòåðíåò âåá-õóóäàñä ¿çýñãýëýíä òàâèãäñàí
á¿òýýë¿¿äýýñ òàíèëöóóëñàí.
Èíãýýä îþóòíóóä òà á¿õýí ÕÕÃÕýðãèéí òàëààð
îþóòíóóäûí á¿òýýñýí çóðàãò õóóäàñíóóäûã íîìíû
àðûí õàâòàñíààñ ñîíèðõîæ áîëíî.
Á ¿ ë ý ã 5
Õàâñðàëò ã ó ó ë ü , ê î ëëåæèé í ò à í è ë ö óóëãà

1 È õ , ä ý ýä ñóð ëëàãóóä
5. í á à é ã ó ó
. 2 Ç à ë ó ó÷óóäû ý ýëýë ä ýýëýë
5 ã à à , ì ý ä ë ñ à í ì ý
àë÷èë çîðèó
5.3 Ñóðò êíû îþ ó ò í ó ó ä à ä
à î ë î ì ò á à í
ê í û í ý ð ý ìæèò
5.4
î í û Ã î ë îìò áàí
5.5 2009 ò 100 îþóòàí ñ ë è é í òóõàé
òýòã ý ë ý ã õ ò º
à ë à õ ò à é òýìöý
¿ í õ ó äàëä à à í è ë ö óóëãà
5.6 Õ
ý â ë ¿ ¿ ë ý ã ÷èé í ò
í ó ó ä û í í ¿äýýð
ãýí õ îþóò
5.7 Ýìõò ëäààëàõ ãýìò õýðýã
õóäà
5.8 Õ¿í ø è ë ä ý ã á ¿ òýýë
óðàëäààíû
 МАГАДЛАН ИТГЭМЖЛЭГДСЭН РАДИО,
ТЕЛЕВИЗИЙН СУРГУУЛЬ
ЭРХЭМ  ЗОРИЛГО: “Эх орны эрх ашгийг дээдэлж, мэргэжлийн ёс зvйг эрхэмлэдэг, хvнлэг
энэрэнгvй vзэл, онол, дадлага, уран чадвартай, бие даан ажиллах, өөрийгөө хөгжvvлэх
тэмvvлэл бvхий мэргэжилтэн бэлтгэх нь сургуулийн эрхэм зорилго мөн.
Манай сургуулийн давуу тал: 
x Магадлан итгэмжлэгдсэн 
x Өөрийн хичээлийн байртай
x Багшлах бүрэлдэхүүнд монгол, австр 
x али, японы  
радио, телевизийн шилдэг уран бүтээлчид ажилладаг. Тэдний
дотор Төрийн соёрхолт 2, Монгол улсын урлаг соёлын гавьяат
зүтгэлтэн 9, Урлаг, соёл, радио, телевиз, боловсролын тэргүүний
ажилтан 20 гаруй байна.
x Дадлагын хичээлийг хэвлэл, мэдээллийн  
байгууллага, телевиз, радио, театрын уран бүтээлийн урланд
явуулдаг. 
x Оюутнууд сүүлийн үеийн дуу, дүрсийн аппарат  
хэрэгслээр иж бүрэн тоноглогдсон телестуди, 300 хүний суудал
бүхий “Оюутан” театр, гэрэл зургийн, компьютерийн, монтажийн
лаборатори, кабинетуудад хичээллэдэг 
x Төгсөгчдийн 70 гаруй хувь нь мэргэжлээрээ ажиллаж
байна.
Бэлтгэж буй мэргэжлүүд:
№ Элсvvлэх мэргэжил хугацаа Мэргэжлийн Ерөнхий шалгалт өгсөн хичээл
индекс (I шат)
1 Сэтгvvлч (Радио телевизийн) 4 ба 2,5 жил D320100 Монгол хэл эсвэл гадаад хэл
2 Найруулах урлаг (Радио телевизийн дууны 4 ба 2,5 жил D212300 Монгол хэл эсвэл монголын
найруулагч, хvvхэлдэйн киноны найруулагч) тvvх
3 Зураг авалт (Радио, телевизийн) 4 ба 2,5 жил D212400 Математик эсвэл монголын
тvvх
4 Техник, технологи (Радио, телевизийн) 4 ба 2,5 жил D522200 Физик эсвэл математик
5 Зураг дизайн (Телевиз, театрын) 4 ба 2,5 жил D210700 Монгол хэл эсвэл хар зураг

Хөнгөлөлт урамшуулал: Оюутнууд онолоор эзэмшсэн мэдлэгээ дараах

газруудад баталгаажуулдаг
- Улирал дараалан А үнэлгээтэй суралцвал сургалтын
төлбөрийн 7-70 хувийн хөнгөлөлт + МҮОНТ, UBS, TV5, TV9, MN-25, TV8, TM, C-1,
- Мэргэжлийн чиглэлээр улсын чанартай уралдаан, тэмцээн, Боловсрол, Сансар, Ийгл, ntv, SBN, орон нутгийн
эрдэм шинжилгээний бага хурал, олимпиадад эхний байранд телевизүүд
шалгарвал Захирлын нэрэмжит тэтгэлэг
+ МҮОНР, орон нутгийн радионууд
-Оюутан бүр сонирхсон чиглэлээрээ нэмж 2 кр хичээлийг
төлбөргүй судлах эрхтэй + Хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд
+ Хувьсал продакшн Боловсрол-
-Оюутанд сургуулийн номын сан, телестуди, интернетээр үнэ Ирээдүй
төлбөргүй үйлчилдэг + Яргуй телестуди гарц
-Сэтгүүлчийн ангийн оюутнууд мэргэжлийн багшийн + Компьютер монтажийн лаборатори
удирдлага дор “Оюутан” сэтгүүлийг улирал бүр эрхлэн
гаргадаг.

ХАЯГ: Сургуулийн хаяг: Улаанбаатар хот,Баянгол дvvрэг, 11-р хороо, Хувьсгалчдын гудамж, Радио, телевизийн
сургууль. Шуудангийн хаяг: Шуудангийн салбар- 46, 419-р хайрцаг, Улаанбаатар хот, Монгол Улс, Утас: 362812,
369223 Факс: 976- 11- 362812 Цахим хаяг: http://www.rtds.mn/
 ÑΨËÛÍ ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ
2016 îí õ¿ðòýë 2 äàõü óäààãàà ìàãàäëàí èòãýìæëýãäñýí ñóðãóóëü.
ÑΨËÛÍ ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ
Ýëñýã÷äèéí áîëîâñðîëûí ò¿âøèí

IX àíãè XI àíãè Áàêàëàâð

Ìýðãýæëèéí
Áàêàëàâðûí Ìàãèñòðûí
áîëîâñðîëûí
ñóðãàëò ñóðãàëò ñóðãàëò

Ñóðàëöàõ
1 2 3 1 2 3 4 1 2
Ýðõýì çîðèëãî
õóãàöàà
“ ¯íäýñíèé áîëîí õ¿í òºðºëõòíèé ñî¸ë
óðëàãèéã ýðõýìëýí äýýäýëæ, ò¿¿íèé ¿íýò
- Ñî¸ëûí ìåíåæìåíò - Ñî¸ëûí óäèðäëàãà ç¿éëñýýñ ñóðàëöàõ, ºâëºí óëàìæëàõ, á¿òýýí
- Àðäûí õºãæèì - Íîìûí ñàí-ìýäýýëýë ç¿é - Íîìûí ñàíãèéí ìåíåæìåíò òóóðâèõ, ò¿ãýýí äýëãýð¿¿ëýõ ìýäëýã, ÷àäâàð,
- Àðäûí á¿æèã - Õýâëýëèéí ýõ áýëòãýë-äèçàéí - Ìóçåéí ìåíåæìåíò òºëºâøèëòýé ìýðãýæèëòýí áýëòãýõýä
- Íîìûí ñàí - Ò¿¿õ ìóçåé - Ñî¸ëûí áîëîâñðîë Ñî¸ëûí äýýä ñóðãóóëèéí ýðõýì çîðèëãî
- Äóó õºãæèì çààõ àðãà ç¿é - Ñî¸ëûí àÿëàë æóóë÷ëàë îðãø èíî .”
Õàÿã:
- Á¿æèã çààõ àðãà ç¿é ìåíåæìåíò Õàðèëöàõ óòàñ: 326759,99115067,99166973,96062832
- Õýâëýëèéí ìåíåæìåíò 99722484,88001047,99289554
Áàéðøèë: ÓÁ õîò, ×Ä, 4-ð õîðîî, áàãà òîéðóó-18/3
Øóóäàíãèéí õàÿã: ÓÁ 38-121, Ñî¸ëûí äýýä ñóðãóóëü
E-mail õàÿã: cclib@mongol.net

Ñóðãóóëèéí ò¿¿õýí òîéì Ñóðãóóëèéí äàâóó òàë Ýëñýã÷èäýä òàâèãäàõ øààðäëàãà

ªíººãèéí Ñî¸ëûí äýýä ñóðãóóëèéí ýõ ¿íäýñ íü ÁÍÌÀÓ-ûí
ÑÍÇ-ûí 1965 îíû 158 äóãààð òîãòîîëîîð Óëààíáààòàð õîòûí
Áàãøèéí ñóðãóóëüä “Ñî¸ë ãýãýýðëèéí àæèëòàí”-íû àíãè
íýýñíýýð òàâèãäñàí þì.
ÌÀÕÍ-ûí Òºâ õîðîî, ÁÍÌÀÓ-ûí ÑÍÇ-èéí õàìòàðñàí 1983 îíû
34-ð òîãòîîëîîð Ñî¸ë ãýãýýðëèéí äóíä ñóðãóóëü, 1991 îíîîñ
Ñî¸ëûí êîëëåæ, 2004 îíîîñ Ñî¸ëûí äýýä ñóðãóóëü áîëæ
ºðãºæºí 44 äàõü æèëäýý ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ
áàéãàà òºðèéí ºì÷èéí ñóðãóóëü þì.
Ýíý õóãàöààíä íèéòäýý 4223 ñî¸ëûí àæèëòàíã áýëòãýí
ãàðãàñàí íü ìàíàé îðíû ºíöºã áóëàí á¿ðä àæèëëàæ áàéíà.
Ìàíàé ñóðãóóëèàñ òºðºí ãàðñàí ñî¸ë óðëàãèéí àëäàðòíóóä ÷
öººíã¿é áèé.
2008-2009 îíû õè÷ýýëèéí æèëä íèéò 40 ãàðóé ¿íäñýí Áàãø,
ººðèéí îðíû 1200, ãàäààäûí 60 îþóòàíòàé õè÷ýýëëýæ áàéíà.
¿íäñýí áàãø íàðûí 21.4% íü äîêòîðûí,100% ìàãèñòð áàãø íàð
àæèëëàæ áàéíà. Îäîî áàãø íàðûí 25% íü äîêòîðàíòóðò
ñóðàëöàæ áàéíà. ªíººãèéí áàéäëààð ìàãèñòðûí, áàêàëàâðûí,
ìýðãýæëèéí áîëîâñðîëûí ãýñýí ãóðâàí ò¿âøèíû øàòàëñàí
ñóðãàëò ºäðèéí áîëîí ý÷íýý õýëáýðýýð ÿâóóëæ, áàéíà. Ñ¿¿ëèéí
¿åèéí ºíäºð õ¿÷èí ÷àäàë á¿õèé êîìïüþòåðèí ãðàôèê äèçàéíû
áîëîí õýâëýëèéí ýõ áýëòãýëèéí 4 ëàáîðàòîðè, õºãæìèéí
îíîëûí, ñîíñãîëûí êàáèíåò, ñî¸ëûí ìåíåæìåíò, àÿëàë
æóóë÷ëàë, öàõèëãààí äàðàëòàò õºãæìèéí, äóó õºãæèì çààõ àðãà
ç¿é, íîìûí ñàí-ìýäýýëëèéí êàáèíåòòàé.
240 õ¿í õ¿ëýýí àâàõ îþóòíû áàéð,îþóòíû öàéíû ãàçàð,
õóâèëàí îëøðóóëàõ ¿éë÷èëãýý, ºíäºð õóðäíû äîòîîä ñ¿ëæýýíä
õîëáîãäñîí èíòåðíåòèéí ¿íýã¿é ¿éë÷èëãýýòýé.
Ìàíàé ñóðãóóóëèéí òºãñºã÷äèéí àæëûí áàòàëãààò áàéð áîëîõ
ñî¸ëûí òºâ, íîìûí ñàí, ìóçåé, àðõèâ åðºíõèé áîëîâñðîëûí Ñî¸ëûí äýýä ñóðãóóëü îþóòàí ýëñ¿¿ëýõäýý
ñóðãóóëü, öýöýðëýã, òåàòð, ÷óóëãà õýâëýëèéí ¿éëäâýð¿¿ä, ýõ ÁÑØÓß-û ñàéäûí 2005 îíû 422 äóãààð òóøààëààð
áýëòãýëèéí àæ àõóéí íýãæ¿¿ä íü ìàíàé îðíû á¿õ ñóì àéìàã, õîòîä áàòëàãäñàí “Îþóòàí ýëñ¿¿ëýõ ¿ëãýð÷èëñýí æóðàì” áîëîí
îëîí òîîãîîð àæèëëàæ áóé íü ìàíàé ñóðãóóëèéí äàâóó òàë áºãººä ò¿¿íä íèéö¿¿ëýí ãàðãàñàí áóñàä æóðàì, ÌÈÄÑÊ-èéí
îíöëîã þì. ̺í òóñ ñóðãóóëü ÓÁ õîòûí òºâä áàéðëàëòàé , õ¿ññýí ýëñýëòèéí æóðìûã áàðèìòàëíà. Àéìàã îðîí íóòãààñ
á¿õ îþóòíûã áàéðàíä áàéðëóóëäàã, ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààíû
îþóòàí ýëñ¿¿ëýõ àæëûã ÌÈÄÑÊ-òàé õàìòðàí çîõèîí
40 ãàðóé æèëèéí áàÿëàã òóðøëàãàòàé ,òºðèéí ºì÷èéí ñóðãóóëü. áàéãóóëíà. Èíãýõäýý “Àéìàã îðîí íóòãààñ ìîíãîëûí èõ,
äýýä ñóðãóóëèóäûí êîíñîðöèóìûí ãèø¿¿í ñóðãóóëüä
îþóòàí ýëñ¿¿ëýõ æóðàì”-èéã áàðèìòàëíà. Ýëñýëòèéí
æóðàì áîëîí õîëáîãäîõ áóñàä ìýäýýëëèéã òóñ ñóðãóóëèéí
www.culture-edu.mn âýá õóóäàñíààñ àâ÷ áîëíî
Ãàäààä õàðèëöàà
Ãàäààä îðíîîñ ýðäýìòýí áàãø óðüæ àæèëëóóëàõ, îþóòàí
ñîëèëöîõ äàäëàãà õèéëãýõ, ýðäýì øèíæèëãýýíèé õóðàë, õàìòàðñàí
ñóðãàëò, çîõèîí áàéãóóëàõ, õàìòàðñàí òºñºë õýðýãæ¿¿ëýõ çýðýã
÷èãëýëýýð ÁÍÕÀÓ-ûí ªâºð ìîíãîëûí Èõ ñóðãóóëèéí Óðëàãèéí
äýýä ñóðãóóëü, ÎÕÓ-ûí Ñî¸ëûí ñóðãóóëüòàé õîëáîî òîãòîîí
õàìòðàí àæèëëàæ áàéíà. Òóñ ñóðãóóëüä ßïîí óëñûí Æàéêàãèéí
øóãìààð ÿïîí õýë áîëîí êîìïüþòåð-ãðàôèê äèçàéíû õè÷ýýëèéã
ÿïîí áàãø íàð ñ¿¿ëèéí 10 æèë òàñðàëòã¿é çààæ áàéíà. Ñ¿¿ëèéí ¿åä
ÁÍÕÀÓ áîëîí ÎÕÓ-ààñ èðæ ñóðàëöàõ îþóòíû òîî íýìýãäýæ,
îäîîãîîð 60 îþóòàí ýäãýýð îðíîîñ àìæèëòòàé ñóðàëöàæ áàéíà.

Äèçàéíû õè÷ýýë Íîìûí ñàí Á¿æãèéí Õè÷ýýë

Êîìïúþòåðûí êàáèíåò Õºãæìèéí õè÷ýýë

 ÅЪÍÕÈÉ ÇÀÕÈÐËÛÍ ÌÝÍÄ×ÈËÃÝÝ

Äýëõèé äàÿàðàà øèíæëýõ óõààí, òåõíèê, òåõíîëîãèéã

òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë áîëãîí óðàãøèëæ áóé öàã ¿åòýé ìºð çýðýãöýí
àìüäðàã÷ çàëóóñ Òà á¿õýí Ìîíãîëûí ìèíü í¿¿ð öàðàé ìºí. XXI
çóóíä Ìîíãîë÷óóä ÿìàð ºí㺠òºðõòýé àìüäðàõ íü çàëóóñ òà íàðààñ
ë õàìààðíà. Ìýäëýã áîëîâñðîëä ø¿òýæ, õºãæèë äýâøèëä îðîëöîæ,
óëñ îðíû õóâü çàÿàã àòãàëöàõ òà íàðûí ºìíº Ìîíãîë óëñûí õóâèéí
óóãàí äýýä ñóðãóóëü “Ñýð¿¿ëýã” õýìýýõ ýðäìèéí èõ ºð㺺 ¿¿äýý
íýýñíýýñ õîéø 20 æèëèéí ò¿¿õýý á¿òýýãýýä áàéíà.
ªíãºðñºí õóãàöààíä áèä áîëîâñðîë îëñîí îëîí ìýðãýæëýýð
õýäýí çóóí ìýðãýæèëòýé õ¿íèé íººö áýëòãýæ óëñ òºð, ýäèéí
çàñàã, õ¿ì¿¿íëýãèéí ñàëáàðò íèéë¿¿ëýâ. Òýä òóõàéí áàéãóóëëàãàäàà
õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí õ¿ì¿¿ñ áîëöãîîñîí áàéíà. Ìýäëýã
áîëîâñðîë àâúÿàñ ÷àäâàðààðàà áóñäûã õîøóó÷èëñàí òýäãýýð
ìýðãýæèëòí¿¿ä áèäíèé áàõàðõàë. Òýäíèé çàëãàìæ õàëàà áîëæ
ìàíàé ñóðãóóëüä ýëñýã÷ íèéò îþóòàí çàëóóñäàà õàíäàí õýëýõýä
Ñýð¿¿ëýã äýýä ñóðãóóëü òàíûã ñýðýýæ, ìýäëýã áîëîâñðîëûí àðèóí
çàìä îðóóëæ æàðãàë ýäë¿¿ëýõ áîëíî.

ÒÀÍÛà կÍÄÝÒÃÝÑÝÍ Æ. ÁÀÒѯÕ

ÁÈÄÍÈÉ ¯ÍÝËÝÌÆ
2000 îí - Ìîíãîëûí îþóòíû äýýä øàãíàë
2000 îí - Áîëîâñðîëä õºðºí㺠îðóóëàã÷
áàéãóóëëàãà
2000 îí - Øèëäýã ìåíåæìåíòòýé ñóðãóóëü
2001 îí - Àíõàí øàòàíä ìàãàäëàí
èòãýìæëýãäñýí
2002 îí - Åðºíõèéëºã÷èéí íýðýìæèò
Ìîíãîëûí ¿íäýñíèé á¿òýýìæèéí
øàãíàë
2004 îí - Õ¿¿õäýä ýýëòýé ñóðãóóëü
2004 îí - Åðºíõèé ñàéäûí íýðýìæèò Øèíý
õ¿ì¿¿í – òºãñ îþóí øàãíàë
2004 îí - Õ¿¿õäýä ýýëòýé ñóðãóóëü
2004 îí - ÒÎÐ 10 ñóðãóóëèéí íýã
2005 îí - ÒÎÐ 10 ñóðãóóëèéí íýã
2006 îí - Õî¸ð äàõü óäàà ìàãàäëàí
èòãýìæëýãäñýí
2006 îí - ÒÎÐ 10 ñóðãóóëèéí íýã
2007 îí - ÒÎÐ 10 ñóðãóóëèéí íýã
2008 îí - “Áèçíåñèéí ìåíåæìåíò”
õºòºëáºð íü Ìîíãîë óëñàä
õýðýãæèæ áàéãàà 2000 ãàðóé
õºòºëáºðººñ ìàãàäëàí
èòãýìæëýãäñýí 20 äàõü õºòºëáºð
2008 îí - ÒÎÐ 5 èõ äýýä ñóðãóóëèéí íýã.
ÒÀ ÌÀÍÀÉ ÑÓÐÃÓÓËÜÄ ÑÓÐÀËÖÑÀÍÀÀÐ
• Ìýäëýã õóâààëöàõ ¿éë àæèëëàãààíä
ÒÀÑÐÀËÒÃ¯É ÑÓÐÀËÖÀÍÀ.
• Õàìãèéí ¿ð àøèãòàé àìüäðàõ ñýòãýìæèéã
Õ¯Í Á¯Ð ÝÇÝÌØÈÍÝ.
• ªºðòºº èòãýëòýé, ººðèéíõºº ¿çýë ñàíàà
òýì¿¿ëýëä ¿íýí÷, ¿ëãýð äóóðèàëàëòàé
áàéõ ×ÀÄÀÌÆ ÍÝÌÝÃÄÝÍÝ.
• Õóóëü ýðõ ç¿é, çàí ñóðòàõóóí, óëàìæëàëò
¸ñ çàíøëàà äýýäýëñýí ÈÐÃÝÍ ÁÎËÆ
Ҫ˪ÂØÈͪ.
ÎÞÓÒÍÛà ÄÝÌÆÈÕ ÕªÒªËÁªÐ
• ĺðâºí óëèðàë äàðààëàí îíö ñóðàëöñàí îþóòàí äàðààãèéí óëèðàëäàà 100%
ñóðãóóëèéí òýòãýëãýýð ñóðàëöàõ ýðõòýé.
• ĺðâºí óëèðàë äàðààëàí ñàéí ñóðàëöñàí îþóòíû ñóðãàëòûí òºëáºðèéã 50%
õºíãºëíº.
• Íýã æèë “À” ¿íýëãýýòýé ñóðàëöâàë “Ìîíãîë - Òàéâàíü”, “Ìîíãîë - Ñîëîíãîñ” çýðýã
íèéãýìëýã¿¿äèéí òýòãýëýãýýð ñóðàëöàõ áîëîìæòîé.
• ÅÁÑ- èéã ñóðëàãûí ºíäºð àìæèëòòàé òºãññºí òºãñºã÷, òóñ ñóðãóóëüä ñóðëàãûí 3.5-
ààñ äýýø ãîë÷ ä¿íòýé ñóðàëöàæ áóé îþóòàí “Õºõ ñ¿ëä”, “Çîðèã” ñàí, “Ãîëîìò” áàíêíû
òýòãýëýãò õàìðàãäàõ áîëîìæòîé.
• Òóñ ñóðãóóëèéí íýðèéí ºìíººñ óðàëäààí, òýìöýýíä òîãòìîë îðîëöîæ, àìæèëò
ãàðãàñàí îþóòàíä ñóðãàëòûí òºëáºðèéí 40 õ¿ðòýëõ õóâèéí õºíãºëºëò îëãîäîã.
• Òºðèéí ñàíãèéí çýýëýýð ñóðàëöàõ áîëîìæòîé
• ªíººäºð 256 îþóòàí òºðèéí òýòãýëýã, 16 îþóòàí ñóðãóóëèéí òýòãýëýã, 18 îþóòàí
áóñàä áàéãóóëëàãà, ñàíãèéí òýòãýëãýýð ñóðàëöàæ áàéíà.
ÑÓÐÃÀËÒÛÍ ÎÐ×ÈÍ
• Íýã ýýëæèíäýý 1650 îþóòàí çýðýã õè÷ýýëëýõ õè÷ýýëèéí øèíý áàéð
• 120 îð á¿õèé îþóòíû äîòóóð áàéð
• Äîòîîä ñ¿ëæýý, èíòåðíýòýä õîëáîãäñîí ºíäºð õ¿÷èí ÷àäàëòàé 350 êîìïüþòåð á¿õèé
êîìïüþòåðèéí 6 ëàáîðàòîðè,
• 150 õ¿íèé ñóóäàëòàé îþóòíû öàéíû ãàçàð,
• Àudio, video, visual, digital õýñýã, îð÷èí ¿åèéí áàð êîäíû õÿíàëòûí ñèñòåìò, ÷ºëººò
ñîíãîëòûí óíøëàãûí òàíõèì á¿õèé 150 õ¿íèé ñóóäàëòàé, 20000 ãàðóé íîìòîé
ýëåêòðîí íîìûí ñàí.
• Òóñ á¿ð íü 150 - 250 õ¿íèé áàãòààìæòàé ëåêöèéí 3 òàíõèì
• Õîîë ¿éëäâýðëýëèéí ëàáîðàòîðè
• Çîîãèéí ãàçðûí ëàáîðàòîðè
• Ìýðãýæëèéí êàáèíåò¿¿ä
• Äàäëàãûí áààç ãàçðóóä
• “International language” òºâ
• Íîìûí ñàäàí, Ýäèéí çàñàã÷,
Ñýòãýë ñóäëàà÷, Ìàðêåòèíã
ñóäëàà÷ êëóá¿¿ä, óòãà
çîõèîëûí “Âàíñýìáýð¿¿”
á¿ëãýì
• Îþóòíóóä ÷ºëººò öàãàà
ºíãºðººõ òºâ /òåííèñ,
áèëëèàðä, ñïîðò òàëáàé/

ÓÁ, ÁÃÄ¿¿ðýã, Ýõíÿëõñûí òºâèéí óðä,

367145, www.seruuleg.edu.mn
 Ì À Ã À Ä Ë À Í È Ò Ã Ý Ì Æ Ë Ý Ã Ä Ñ Ý Í

CITI INSTITUTE
Ì Å Í Å Æ Ì Å Í Ò - Ä È Ç À É Í - Ó Ð Ë À Ã - Ã Î Î Ñ À É Õ Í Û Ñ Ó Ð Ã Ó Ó Ë Ü

Ñóðãóóëèéí îíöëîã:
ÁÈÄÍÈÉ ÒÓÕÀÉ ÒÎÂ×ÕÎÍ
“ÑÈTÈ “äýýä ñóðãóóëü íü àíõ “Ìîíãîëæèíãîî” íýðýýð 1998 îíä
ÁÑØÓß-íû ñàéäûí 182 òîîò òóøààëààð òóñãàé çºâøººðºë îëãîãäñîí
àíõíû òºðèéí áóñ ºì÷èéí ñóðãóóëèóäûí íýã þì. 2005 îíä ìàãàäëàí
èòãýìæëýãäñýí. Îäîî òóñ ñóðãóóëüä 900-ä îþóòàí 13 ìýðãýæëýýð õ¿íëýã,
ºíäºð, ñî¸ëòîé, á¿òýýë÷ ñýòãýëãýýòýé, ÷àäâàðëàã ìýðãýæèëòýí áîëîõîîð
øàìäàí ñóðàëöàæ áàéíà. Ìàíàé ñóðãóóëü 3 ôàêóëüòåò, 7 òýíõèìòýé
.¯¿íä:
2009-2010 îíû õè÷ýýëèéí æèëä äàðààõ ìýðãýæë¿¿äýýð îþóòàí ýëñ¿¿ëíý.
Ôàêóëüòåòóóä:
9Áèçíåñèéí óäèðäëàãûí
9 Óëààíáààòàð õîòûí òºâä ººðèéí õè÷ýýëèéí òîõèëîã áàéðòàé.
9 ªíäºð ìýðãýøñýí ÷àäâàðëàã ñàéí áàãø íàðòàé.Áàãø íàðûí 30% íü ýðäìèéí çýðýã öîëòîé.
9 Ñóðãàëòûí çîðèóëàëòààð á¿ðýí òîíîãëîãäñîí àíãè, òàíõèì, ìýðãýæëèéí äàäëàãà õèéõ ò¿øèö
ãàçàðòàé.
9 Ìýðãýæëèéí áîëîâñðîëûí çýðýãöýý ãîî ñàéõàí, ¸ñ ñóðòàõóóíûã ýðõýìëýí äýýäýëñýí.
9 Ýëåêòðîí ïðîãðàìì /LIB4/ á¿õèé òîõèëîã íîìûí ñàí, óíøëàãûí òàíõèìòàé
9 “Îþóòàí êàôå” íü öýâýð îð÷èíä, àìò ÷àíàð ñàéòàé õîîëîîð áàãø îþóòàíóóäàä ¿é÷èëäýã.
9 Òàíèëöàõ áîëîí ¿éëäâýðëýëèéí äàäëàãà õèéõ ãàçðààð îþóòàíóóäàà õàíãàäàã.
9 Òºãñºã÷äèéí àæèë ýðõëýëò 70-90 õóâüòàé
9 Îëîí óëñûí îþóòàí ñîëèëöîîíû /IAECTE/ -èéí ãèø¿¿í ñóðãóóëü áºãººä ãàäààäàä äàäëàãà õèéõ
áîëîìæòîé.
9 Ãîëîìò áàíêíû òýòãýëýãò õºòºëáºð áîëîí ÎÓ-ûí áàéãóóëëàãóóäûí òýòãýëýãò øèëäýã îþóòàíóóä
õàìðàãääàã
9 Îþóòàíóóä ìýðãýæëèéí ÷èãëýëýýðýý óëñûí áîëîí îëîí óëñûí ÷àíàðòàé óðàëäààí , òýìöýýí¿¿äýä
òîãòìîë àìæèëòòàé îðîëöäîã.
9 24 öàãèéí ºíäºð õóðäíû øèëýí êàáåëèéí èíòåðíåò ¿éë÷èëãýý ,MUPC êîìïüòåð ñàëààëàã÷
òºõººðºìæòýé.
9 Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãèéí áóöàëòã¿é òóñëàìæ , õºíãºëòòýé çýýëä õàìðàãäàõ áîëîìæòîé.

Ñóðàëöàõ

/æèëýýð/
õóãàöàà
9Äèçàéíû Òóñãàé
Ìýðãýæëèéí á¿ëýã Ìýðãýøèë ÝÒÒÅØ
9Óðëàã- Ãîî ñàéõíû íºõöºë

Òýíõèì¿¿ä:
-Çî÷èä áóóäàë, çîîãèéí
9 Ìåíåæìåíòèéí 9 Äóóëàà÷èéí Ìàòåìàòèê,íèéãýì
ãàçàð
Ìåíåæìåíò, Ãàäààä õýë,
9 Ãàäààä õýë – Àÿëàë æóóë÷ëàëûí 9 Æ¿æèã÷íèé 1 4 -¯éëäâýðëýëèéí
¿éëäâýðëýëèéí /ýäãýýðèéí àëü íýã/
-Áàíêíû
9 Õóâöàñ äèçàéíû 9 Ãîî ñàéõíû -Îëîí óëñûí õóäàëäààíû
9 Èíòåðüåð-Ãðàôèê äèçàéíû Ìåíåæìåíò, Ìàòåìàòèê, Àíãëè õýë,
2 4 Ìàðêåòèíã
ìàðêåòèíãèéí /àëü íýã/
Ãàäààä õàðèëöàà Íÿ-áî, áèçíåñèéí Ìàòåìàòèê,Íèéãýì
3 4 Íÿ-áî á¿ðòãýë
Ñèãàïóðûí Ìåíåæìåíòèéí äýýä ñóðãóóëü, Ñîëîíãîñûí ÿíæ¿ Èõ óäèðäëàãà Ãàäààä õýë, /àëü íýã/
ñóðãóóëü, ÎÕÓ-ûí Êåìåðîâûí “Ýäèéí çàñãèéí àêàäåìè”, Ñî¸ë óðëàãûí Àÿëàë æóóë÷ëàëûí Ãàçàð ç¿é , Íèéãýì,Ãàäààä õýë,
4 4 Àÿëàë æóóë÷ëàë
èõ ñóðãóóëü,Òîìñêèéí áîëîâñðîëûí èõ ñóðãóóëü , Äîðíîä Ñèáèðèéí ìåíåæìåíò /àëü íýã/
Õóâöàñ çàãâàð çîõèîí ÌÅÒÒØ –ààñ àëü íýãèéã íü
òåõíîëîãèéí èõ ñóðãóóëü áîëîí ÁÍÕÀÓ-ûí Äèçàéíåðóóäûí õîëáîîòîé 5 Õóâöàñ äèçàéí 4 Õàð çóðàã
á¿òýýã÷ ºãñºí áàéõ
õàìòðàí àæèëëàäàã.Òóõàéëáàë:
-Ãðàôèê äèçàéí ÌÅÒÒØ –ààñ àëü íýãèéã íü
6 Äèçàéí 4 Õàð çóðàã
2009 îíä áàéãóóëñàí ãýðýýíèé äààãóó æèë á¿ð Ñîëîíãîñûí Ãóíæó -Èíòåðüåð äèçàéíåð ºãñºí áàéõ
èõ ñóðãóóëüä 2-3 îþóòàíã 1 æèëèéí õóãàöààãààð äàäëàãàæóóëäàã.̺í Êîìïüþòåðèéí ãðàôèê Êîìïüþòåðèéí ãðàôèê ÌÅÒÒØ –ààñ àëü íýãèéã íü
7 4 Õàð çóðàã
Ñèãàïóðûí Ìåíåæìåíòèéí äýýä ñóðãóóëüòàé áèçíåñèéí óäèðäëàãà, äèçàéí äèçàéí ºãñºí áàéõ
ò¿¿íèé äîòîð àÿëàë æóó÷ëàë- çî÷èä áóóäëûí ìýðãýæëýýð õàìòàðñàí Ãîî çàñëûí ñòèëèñò Õèìè , Ãàäààä õýë , Íèéãýì,
8 Ãîî çàñëûí òåõíîëîãè÷ 4
õºòºëáºð õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà. äèçàéíåð /àëü íýã/
-Äóó õîîëîé
-Äóóðèéí äóó÷èí
ÌÅÒÒØ –ààñ àëü íýãèéã íü -ñîíñãîë
Ñîíãîí øàëãàðóóëàëò 9 Äóóëàà÷ 4 -Ýñòðàäûí äóó÷èí
ºãñºí áàéõ ðèòì
1. Åðºíõèé øàëãàëòàíä 450-ààñ äîîøã¿é îíîî àâñàí ýëñýã÷èéã
Óëààíáààòàð õîòîä “ÑÈÑÈ” äýýä ñóðãóóëèéí õè÷ýýëèéí òºâ áàéðàíä Óðàí
-Êèíî äðàì, ìþçèêëûí ÌÅÒÒØ –ààñ àëü íýãèéã íü
á¿ðòãýí ýëñ¿¿ëíý. 10 Æ¿æãèéí óðëàã 4 ÷àäâàð
æ¿æèã÷èí ºãñºí áàéõ
2. պ人 îðîí íóòàãò ñóðãóóëèéí ýëñýëòèéí øàëãàëòûí ñàëáàð êîìèññ
çîõèîí áàéãóóëæ ýëñ¿¿ëíý.

Ýëñýëòèéí ¿éë àæèëëàãààíû çîõèîí áàéãóóëàëò

1. “ÑÈÒÈ” äýýä ñóðãóóëü ÁÑØÓß- íààñ áàòàëñàí õÿíàëòûí òîîíä
áàãòààæ îþóòàí ýëñ¿¿ëíý.
2. “ÑÈÒÈ” äýýä ñóðãóóëèéí çàõèðëûí òóøààëààð áàòàëñàí ýëñýëòèéí
êîìèññ, ýëñýëòèéí á¿õèé ë ¿éë àæèëëàãààã çîõèîí áàéãóóëàíà
3. պ人 îðîí íóòàãààñ ýëñýã÷äèéí á¿ðòãýëèéã òóñ ñóðãóóëèéí
ýëñýëòèéí ñàëáàð êîìèññóóä òóõàéí îðîí íóòàãò çîõèîí áàéãóóëàíà.

Ýëñýõèéã õ¿ñýã÷äèéí á¿ðòãýë

1.Óëààíáààòàð õîòîä 2007 îíû 6-ð ñàðûí 15 –ààñ ýõëýí
á¿ðòãýíý
2.á¿ðä¿¿ëýõ ìàòåðèàë:
-Èðãýíèé ¿íýìëýõ
-Õóâèéí õýðýã
-4/3 õýìæýýíèé öýýæ çóðàã 4 õóâü
-ÌÅÒÒØ-èéí áàòëàìæ
-Áîëîâñðîëûí ¿íýìëýõ
-Òºðèéí ñàíãèéí çýýë, áóöàëòã¿é òóñëàìæààð ñóðàëöàõ áîë
õîëáîëãäîõ ìàòåðèàë á¿ðä¿¿ëíý.

Îþóòàí ýëñ¿¿ëýõòýé õîëáîîòîé ìàðãààí øèéäâýðëýõ

1.ÝØÊ íü òóõàé ýëñýã÷èéí ñàíàë ãîìäëûã õ¿ëýýí àâ÷ øèéäâýðëýíý.
¯¿íä: Óëààíáààòàð õîòîä ñóðãóóëèéí ýëñýëòèéí êîìèññ, պ人 îðîí íóòàãò ñóðãóóëèéí ñàëáàð
êîìèññ øèéäâýðëýíý.
2.Åðºíõèé øàëãàëòòàé õîëáîîòîé ìàðãààíûã ñóðãóóëèéí ÝØÊ õàðèóöàõã¿é.

Õàÿã: Óëààíáààòàð õîò, Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðýã, 7-ð õîðîî “Ñýëáý” õîòõîí Ø/Õ-231
Óòàñ: 354254, 354474, 91915905, Ôàêñ: 976-11-354254, âýá ñàéò:www.citi.edu.mn
Æè÷: ”ÑÈÑÈ” äýýä ñóðãóóëèéí òàëààð áîëîí ýëñýëòòýé õîëáîîòîé íýìýëò ìýäýýëëèéã wwwciti.edu.
mn-ýýñ àâ÷ áîëíî.
 Øèõèõóòóã õóóëü ç¿éí
äýýä ñóðãóóëü
ÑÓÐÃÓÓËÈÉÍ ÎÍÖËÎÃ ÄÀÂÓÓ ÒÀËÓÓÄ:
• Ìîíãîë óëñàä õóóëü÷ ìýðãýæëèéí
áîëîâñîí õ¿÷èí áýëòãýæ èðñýí àíõíû
òºðèéí áóñ ºì÷èéí äýýä ñóðãóóëü
• Ñóäàëãààãààð òºãñºã÷äèéí 90 ãàðóé
õóâü íü àæëûí áàéðààð õàíãàãäñàíààñ
ìýðãýæëýýðýý 70 ãàðóé õóâü íü àæèëëàæ
áàéíà.
• 20000 ãàðóé íîìûí ôîíäòîé ýëåêòðîí
íîìûí ñàíòàé .
• 24 öàãèéí níòåðíåò áîëîí äîòîîä
ñ¿ëæýýíä á¿ðýí õîëáîãäñîí, îþóòíóóäûã
ìýäýýëýýð õàíãàõ á¿õ íºõöºëèéã
á¿ðä¿¿ëñýí
• Èðãýäèéí ýðõ ç¿éí áîëîâñðîëä çîðèóëæ
Ìîíãîëûí ¿íäýñíèé Ðàäèîòîé õàìòðàí
”Øèõèõóòóãèéí öàã” íýâòð¿¿ëýã, òîãòìîë
ÿâóóëæ, Øèõèõóòóã ñýòã¿¿ëèéã óëèðàë
òóòàì ýðõëýí ãàðãàæ áàéíà.
• Ñ¿¿ëèéí äºðâºí æèë äàðààëàí îëîí
óëñûí ÷àíàðòàé ýðäýì øèíæèëãýýíèé
áàãà õóðàë çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà.
Ýëñýëò àâàõ ìýðãýæèë
ºäºð 4æèë
Ýðõ ç¿é÷
ý÷íýý 3æèë
Áèçíåñèéí
ºäºð 4 æèë
ýðõ ç¿é÷
Ìàãèñòð ºäºð 1.5 æèë
ªðñºæ ñýòãýíý, ¯íýíä õ¿ðíý
Ò¿¿õèéí õóóäñûã ñºõâºë:
Øèõèõóòóã Õóóëü ç¿éí äýýä ñóðãóóëü
íü 1991 îíä ¿¿ñãýí áàéãóóëàãäñàí òºðèéí
áóñ ºì÷èéí óóãàí äýýä ñóðãóóëü áºãººä
Ìîíãîë óëñûí èõ äýýä ñóðãóóëèóäûí
äîòîð òýðã¿¿ëýõ ñóðãóóëèéí íýã þì.
Äýýä áîëîâñðîëûí ìàãàäëàí èòãýìæëýõ
¿íäýñíèé çºâëºëèéí 2001, 2006 îíû
øèéäâýðýýð àíõàí áîëîí, àõèñàí
ò¿âøèíãèéí ìàãàäëàí èòãýìæëýãäñýí.
2005 îíä Ìîíãîëûí “TOP-
3”ñóðãóóëèéí íýãýýð øàëãàðñàí, Õóóëü
ç¿é äîòîîä õýðãèéí ÿàì, Õóóëü ç¿éí
¿íäýñíèé õ¿ðýýëýíãýýñ ÿâóóëäàã
õóóëü÷äûí ñîíãîí øàëãàðóóëàëòààð
òîãòìîë ýõíèé áàéðóóäàä øàëãàð÷ áàéãàà
íü òóñ ñóðãóóëèéí áýëòãýí ãàðãàæ áàéãàà
áîëîâñîí õ¿÷èí çàõ çýýëèéí øààðäëàãûã
õàíãàæ áàéãààã èëòãýæ áàéíà.
Îþóí óõààíàà òºãºëäºðæ¿¿ëýõèéí òóëä öýýæëýõýýñýý èë¿¿ ýðãýö¿¿ëýí áîääîã áàéõ õýðýãòýé .
Ãàäààä õàðèëöàà õàìòûí àæèëëàãàà
ÕÁÍÃÓ-ûí Áîííûí Èõ ñóðãóóëü, Ìàêñ
Ïëàíêèéí Èíñòèòóò, ßïîíû Ñîêà Ãàêêåé
Èõ ñóðãóóëü, ÁÍÓÓ-ûí Áóäàïåøò õîòíîî
áàéðëàõ Òºâ Åâðîïûí Èõ ñóðãóóëèéí
õóóëèéí ñàëáàð, Êàíàäûí Ìîíòðåàëèéí
Èõ ñóðãóóëèéí õóóëèéí ñàëáàð, ÎÕÓ-ûí
Ýðõ¿¿ õîòûí Óëñûí Èõ ñóðãóóëü, ÎÕÓ-
ûí Áóðèàäûí Èõ ñóðãóóëü, ÁÍÕÀÓ-ûí
ªâºð Ìîíãîëûí Èõ ñóðãóóëèóäòàé òóñ òóñ
õàìðàí àæèëëàæ áàéíà.
Îþóòàí ýëñ¿¿ëýõ æóðàì
• Òóñ ñóðãóóëüä Íèéñëýë áîëîí õºäºº
îðîí íóòãààñ ýëñ¿¿ëýõ îþóòíû òîîã
ÁÑØÓß-ààñ òîãòîîíî.
• Ýëñýã÷äýýñ øàëãàðóóëàò õèéõäýý
íèéãìèéí òóõàé ìýäëýãèéí åðºíõèé
øàëãàëòûí îíîîí äýýð áîëîâñðîëûí
ãýð÷èëãýýíèé äóíäàæ îíîîã íýìæ,
îíîîíû æàãñààëò õèéíý.
Ýëñýëòèéí 8-ð ñàðûí 10 -íûã õ¿ðòýë àâíà.
Õàÿã: Óëààíáààòàð õîò, Èõ ñóðãóóëèéí ãóäàìæ -1 ÑÁÄ 6 õîðîî, õîëáîîíû 46-ð ñàëáàð, øóóäàíãèéí õàéðöàã ¹1033
Óòàñ: 323392, 320176, 320812, 99879010, 99027676, 99093607
Ý-øóóäàí: shihihutug_hzds@yahoo.com
Ñóðãóóëèéí áàãøëàõ á¿ðýëäýõ¿¿í
Ñóðãóóëèéí çºâëºõ áàãøààð ñóðãóóëèéí
¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷ Óëñûí èõ õóðëûí ãèø¿¿í,
Ìîíãîë óëñûí ãàâúÿàò õóóëü÷, õóóëü
ç¿éí øèíæëýõ óõààíû äîêòîð, ïðîôåññîð
Ä.Ë¿íäýýæàíöàí, Óäèðäàõ çºâëºëèéí
äàðãààð õóóëü ç¿éí øèíæëýõ óõààíû
äîêòîð ïðîôåññîð ×.Ýíõáààòàð, Åðºíõèé
ýðäìèéí òýíõèìèéí ýðõëýã÷ýýð àêàäåìè÷
Æ.Áîëäáààòàð, Òºð, ýðõ ç¿é, îíîë ò¿¿õèéí
òýíõèìèéí ýðõëýã÷ýýð Ìîíãîë óëñûí ãàâúÿàò
õóóëü÷ õóóëü ç¿éí øèíæëýõ óõààíû äîêòîð,
ïðîôåññîð Î.Àìàðõ¿¿, ñàëáàð ýðõ ç¿éí
òýíõèìèéí ýðõëýã÷ýýð õóóëü ç¿éí ìàãèñòð
Ã.Àìàðæàðãàëàí, êëèíèê ñóðãàëòûí òºâèéí
ýðõëýã÷ýýð Ìîíãîë óëñûí ãàâúÿàò õóóëü÷
Ð.Îþóíáàäàì íàð àæèëëàæ áàéíà. Áàãøëàõ
á¿ðýëäýõ¿¿íèé 60 ãàðóé õóâü íü ýðäìèéí
çýðýã öîëòîéãîîñ ãàäíà ºíäºð ìýðãýøëèéí
áàãø íàðààð ïðàêòèêèéí õè÷ýýë çààëãàäàã
þì.
• Óðüä íü äýýä áîëîâñðîë ýçýìøñýí
õ¿íèéã õóóëü ç¿éí áàêàëàâðûí çýðýã
îëãîõ ý÷íýý ñóðãàëòàíä ¿íäñýí õóóëèéí
ýðõ ç¿éí ìýäëýã, ãàäààä õýëíèé øàëãàëò
àâ÷ ýëñ¿¿ëíý.
• Õóóëü ç¿éí äýýä áîëîâñðîëòîé õ¿íèéã
ìàãèñòðàíòóðò ñóðàëöóóëíà. Ý÷íýý
áîëîí ìàãèñòðàíòóðò ýëñýã÷äèéã
9-ð ñàðûí 25-íûã äóóñòàë á¿ðòãýæ
ìýðãýæëèéí ñóóðü õè÷ýýë áîëîí ãàäààä
õýëýýð øàëãàëò àâ÷ ýëñ¿¿ëíý.
Õºíãºëòòýé íºõöºëººð îþóòàí
ýëñ¿¿ëýõ
Òóõàéí îíû íèéãìèéí òóõàé ìýäëýãèéí
õè÷ýýëèéí îëèìïèàäàä óëñ, àéìàã, õîò,
ä¿¿ðýãò I-III áàéð ýçýëñýí ñóðàã÷èéã îíîîíû
äàðààëàë õàðãàëçàõã¿éã¿éãýýð øóóä
ýëñ¿¿ëíý.
 “Ýì Àé Þ” Äýýä Ñóðãóóëü Îþóòíû
ìýäýý

ÝÐÕÝÌ ÇÎÐÈËÃÎ
Ìîíãîë òóóðãàòàí îðíóóäààñ îþóòàí ýëñ¿¿ëýí ñóðãàæ
Îëîí óëñûí òºâøèíä ºðñºëäºõ ÷àäâàðòàé ºíäºð ìýäëýã
áîëîâñðîëòîé øèëäýã óäèðäàã÷äûã áýëòãýí ãàðãàíà.

ñóðãóóëüòàé îëîí òàëûí õàìòûí ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷èí äýýð

ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ
1998 îíîîñ Ìîíãîë óëñûí áîëîâñðîëûí ñàëáàðò õèéñýí
ñóäàëãààíû ä¿íä XXI çóóíä îëîí óëñûí òºâøèíä õ¿ëýýí
çºâøººðºãäñºí ìýðãýæèë ìýäëýãèéã îþóòàíä ýçýìø¿¿ëýõèéí
òóëä á¿õ õè÷ýýëýý àíãëè õýë äýýð çààõ, ãàäààä áàãø íàðûã
ò¿ëõ¿¿ àæèëëóóëàõ îëîí óëñûí ñóðãóóëü áàéõ çàéëøã¿é
õýðýãöýý áàéíà ãýñýí ä¿ãíýëò ãàðñàí ó÷ðààñ ÁÑØÓß-íààñ
çºâøººðºë àâ÷ 2002 îíä ÀÍÓ, ÁÍÑÓ-ûí õºðºí㺠îðóóëàëòààð
“Ýì Àé Þ” äýýä ñóðãóóëèéã áàéãóóëñàí þì.
ÑÓÐÃÓÓËÈÉÍ ÎÍÖËÎÃ
ÄÀÂÓÓ ÒÀË:
1. Áàãø íàðûí õóâüä
“Ýì Àé Þ” Äýýä Ñóðãóóëü íü
95 õóâèéí ãàäààä áàãøòàé.
Ãàäààä áàãø íàðûí òîîãîîð
Ìîíãîëä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ
áàéãàà èæèë òºñòýé áóñàä èõ
äýýä ñóðãóóëèóäààñ õàìãèéí
îëîí ãàäààä áàãøòàéãààðàà
îíöëîã þì. Ìàãèñòð, äîêòîð
çýðýãòýé ýäãýýð áàãø íàðûíõàà
àìüäðàõ íºõöºë áîëîìæèéã
õàíãàõ, õ¿¿õä¿¿äèéíõ íü
áîëîâñðîëûí àñóóäëûã øèéäýæ
Ìîíãîëä òîãòâîð ñóóðüøèëòàé
àæèëëàæ àìüäðàõ òààòàé
íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëýõ íü “Ýì Àé
Þ” ñóðãóóëèéí ¿¿ðýã áàéäàã.
2. Îþóòíû á¿òýö
Òóñ ñóðãóóëü 493 îþóòàíòàé.
Íèéò îþóòíû 70% íü Ìîíãîë, 25%
íü Îðîñ, 5 % íü Àìåðèê, Õÿòàä,
Ñîëîíãîñ îþóòíóóä áàéäàã.
Îëîí óëñûí îð÷èí á¿ðäñýí
èéì îð÷èíä “Ýì Àé Þ” ãýñýí
ýðäìèéí ºð㺺íä îþóòíóóä áèå
áèåýñýý ñóðàëöàí íºõºðëºæ,
äàðààãèéí øàòíû ñóðãóóëüä
ãàäààäàä ñóðàëöàõàä õè÷ýýëýý
òºâºãã¿é îéëãîõîîñ ãàäíà
àìüäðàëûí îð÷èí íºõöºë人
õóðäàí äàñàí çîõèöîõ ÷àäâàðòàé
áîëñîí áàéäàã îíöëîãòîé.
3. Ñóðãàëòûí õóâüä
Òóñ ñóðãóóëü 5 ìýðãýæëýýð
áàêàëàâð, 1 ìýðãýæëýýð
ìàãèñòðûí ñóðãàëò ÿâóóëäàã.
Á¿õ õè÷ýýëýý àíãëè õýë äýýð
ÿâóóëäàã, äèéëýíõ áàãø íàð íü
ãàäààä. Çóíû àìðàëòààð ÀÍÓ,
ÁÍÑÓ-ûí íýð õ¿íäòýé èõ äýýä
ñóðãóóëèéí áàãø íàðûã óðüæ
áîãèíî õóãàöààíû ìýðãýæèë
äýýøë¿¿ëýõ ñóðãàëòóóäûã
ÿâóóëäàã.
Äýýä ñóðãóóëü ãýñýí
ñòàòóñààðàà áóñàä äýýä
ñóðãóóëüòàé àäèë ìýò áàéâ÷
áîäèò áàéäàë ººð þì. Áèä
àíõ áàéãóóëàãäñàí çîðèëãîîñ
õàçàéëã¿é ìºí ÁÑØÓß-íààñ
àâñàí çºâøººðëèéí äàãóó á¿õ
õè÷ýýëýý àíãëè õýë äýýð çààäàã
ó÷ðààñ áóñàä èõ äýýä ñóðãóóëüòàé
õàðüöóóëæ áîëîõã¿é þì. Ýíý íü
ñóðãàëòûí äàâóó òàë þì.
4. Áýëòãýë àíãè
Ìàíàé ñóðãóóëèéí
ìýðãýæëèéí àíãèóäàä îðîõ
õ¿ñýëòýé ÷ õýëíèé òºâøèí õ¿ðýõã¿é
áàéãàà çàëóóñò áîëîìæ îëãîæ 1
æèëèéí áýëòãýë àíãèéã ºíãºðñºí
æèë íýýñýí áºãººä îäîîãîîð 170
ãàðóé îþóòàí ñóðàëöàæ áàéíà.
Ìîíãîë, Òóâà, Îðîñ, Ñîëîíãîñ,
Õÿòàä, ªâºðìîíãîëîîñ îþóòàí
ñóðàëöàæ áàéíà. Ýíý òîî ìàíàé
ñóðãóóëü çàëóóñò õýðýãòýé, àíãëè
õýëòýé ìýðãýæèëòíèé õýðýãöýý
áàéíà ãýäãèéã èëýðõèéëæ áàéãàà
þì.
5. Îþóòàí ñîëèëöîî
Òóñ ñóðãóóëü íü ÁÍÑÓ,
ÀÍÓ, ÁÍÕÀÓ-ûí èõ äýýä
àæèëëàãààòàé àæèëëàäàã áºãººä
¿éë àæèëëàãààíûõàà õ¿ðýýíä
2, 3-ð àíãèéí îþóòíóóä ÀÍÓ-
ûí Âëîîìôàéëä, ÁÍÑÓ-ûí
Çàñãèéí ãàçðûí õàðüÿà ìýäýýëýë
òåõíîëîãèéí KAIST, Õàíÿíã,
Ѻ¿ëèéí ¿íäýñíèé èõ ñóðãóóëü,
Õàíäóíã ñóðãóóëèóäòàé îþóòàí
ñîëèëöîõ ÷èãëýëýýð õàìòðàí
àæèëëàäàã. Ìîíãîëûí èõ äýýä
ñóðãóóëüä Ìîíãîë õýë ñóðàõààð
ãàäààäààñ çàëóóñ èðäýã áîë
“Ýì Àé Þ” ñóðãóóëüä ìýäýýëýë
òåõíîëîãè, áèîòåõíîëîãè,
áèçíåñ ìåíåæìåíòèéí ÷èãëýëýýð
ñóðàëöàõààð èðæ áàéãàà íü
àíãëè õýëýýð ñóðãàëòàà ÿâóóëäàã
îíöëîãòîé íü õîëáîîòîé áºãººä
ÿìàð íýãýí õ¿íäðýë ó÷èðäàãã¿é.
Òóñ ñóðãóóëèéí òýòãýëýãò õºòºëáºð
íü äýìæèõ ñàíãóóäààð äàìæóóëàí
îþóòíóóäûã ñóðãàëòûí òºëáºðººñ
÷ºëººëºõ, õºíãºëºõ çýðýã äýìæëýã
¿ç¿¿ëýõýýñ ãàäíà ãàäààäûí
50 îð÷èì äýýä ñóðãóóëèóäòàé
õàìòûí àæèëëàãààíû ãýðýý
áàéãóóëàí îþóòàí ñîëèëöîõ ¿éë
àæèëëàãàà ÿâóóëäàã áºãººä ýíý
òàëààðàà ìàíàé óëñûí õýìæýýíä
òýðã¿¿ëýõ ¿ç¿¿ëýëòòýé áàéäàã.
6. ªâëèéí àÿëàë
Òóñ ñóðãóóëü áàéãóóëàãäñàí
öàãààñàà îþóòíóóäûíõàà àëñûí
õàðààã íýìýãä¿¿ëýõ, ãàäààä
îð÷èíã òàíèóëàõ, äýëõèéí
õºãæèëòýé òàíèëöóóëàõ çîðèëãîîð
ÁÍÑÓ, ÀÍÓ ðóó ºâëèéí àÿëàë
çîõèîí áàéãóóëäàã. “Îëîí Óëñûí
òàíèëöàõ àÿëàë” õºòºëáºðò òóñ
ñóðãóóëèéí 534 îþóòíû òýí õàãàñ
íü õàìðàãäñàí áºãººä Ìýäýýëýë
òåõíîëîãèéí àíãèéí îþóòíóóä
ÀÍÓ-ûí “Yahoo”, “Google”, “Intel”,
ÁÍÑÓ-ûí “Mirae”, “Penta Secu-
rity”, “Samsung”, “Posco” çýðýã
äýëõèéä àëäàð íýðýý äóóðñãàæ
áóé êîìïàíèóä, Áèîòåõíîëîãèéí
àíãèéí îþóòíóóä Äýëõèéí õàâäàð
ñóäëàëûí òºâ, ãåíè ñóäëàëûí
òºâ¿¿äýýð àéë÷èëæ, òàíèëöàæ
áàéñíààñ ãàäíà Ñòåíôîðäûí
èõ ñóðãóóëü, Âàøèíãòîíû èõ
ñóðãóóëü, Áýýæèíãèéí èõ ñóðãóóëü,
Ѻ¿ëèéí èõ ñóðãóóëèóäààð
çî÷ëîí òóðøëàãà ñóäàëñàí áàéíà.
Ýíýõ¿¿ àÿëàë íü îþóòíóóäûí
åðòºíöèéã ¿çýõ ¿çýë, àëèâààä
õàíäàõ õàíäëàãà, áèåý àâ÷ ÿâàõ
áàéäàë, áèåý äààõ ìºí áàãààð
àæèëëàõ ÷àäâàðò çîõèõ ººð÷ëºëò
àâ÷èðäàã à÷ õîëáîãäîëòîé àÿëàë
áîëäîã.
7. Ñóäàëãàà øèíæèëãýý
Òóðøèëò, ñóäàëãàà
øèíæèëãýýíèé àæèë áîë
ñóðãóóëèéí õàðèëöàà õîëáîî,
õºãæëèéí íýã òóëãóóð òºäèéã¿é
áàãø, îþóòàí ñóðàëöàã÷äàä
ìàø îëîí áîëîìæóóäûã
íýýæ ºãäºã. “Ýì Àé Þ” Äýýä
Ñóðãóóëèéí õàðúÿà Ýð÷èì õ¿÷,
íººö ñóäàëãààíû õ¿ðýýëýí íü
áàéãóóëàãäààä 6 æèë áîëæ áàéãàà
õýäèé ÷ õèéæ á¿òýýñýí ç¿éëýýðýý
áîë àðâèí áèëýý. ßëàíãóÿà
ãîëëîæ àæèëëàæ áàéíà.
8. Òºãñºã÷äèéí àæèë
ýðõëýëò
“Ýì Àé Þ” Ñóðãóóëü 2006 îíä
àíõíû òºãñºëòºº õèéñíýýñ õîéø
îäîîãîîð 169 îþóòàí òºãññºí
áàéíà. Îäîîãèéí áàéäëààð ÀÍÓ-ä,
ÁÍÑÓ-ûí èõ äýýä ñóðãóóëüä
ìàãèñòðàíòóðò ñóðàëöàæ áàéíà.
Áóñàä òºãñºã÷人ñ Ìîíãîëûí
íýð õ¿íäòýé òýðã¿¿ëýã÷ Ñêàéòåë,
Ìîáèêîì, Òàâàíáîãä, Just ãðóïï
çýðýã êîìïàíèóäàä àæèëëàæ
áàéãàà þì. Ýíý íü ìàíàé òºãñºã÷èä
õààíà ÷ ãîëîãäîõã¿é ìýäëýãèéã ¯¿íèéã áèä ÝÕËÝË ãýæ ¿çýæ
ýçýìøèæ áàéíà ãýæ îéëãîæ áàéãàà. áàéíà.
TEPS (Test of English Proficiency developed
by Seoul National University)
“TEPS” íü Ѻ¿ëèéí Èõ 31–íýýñ 9 ñàðûí 14–íèé ºäð¿¿äýä
ñóðãóóëèóäûí Õýë Áîëîâñðîëûí ÿâàãäàíà.
Èíñòèòóòààñ 7 æèëèéí òóðø “TEPS”–èéí ñóðãàëòóóä íü
ýð÷èìòýé ñóäàëãàà ÿâóóëñíû õýä õýäýí àíãèëàëòàé áºãººä
¿íäñýí äýýð Àçè áóþó õî¸ðäîã÷ àíãëè õýëíèé áàãø íàðûí
õýë íü Àíãëè õýë áîëîîä áàéãàà ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýõ ñóðãàëòûã
õ¿ì¿¿ñò çîðèóëàãäàí, èõ, äýýä Õàíãàé äýýä ñóðãóóëü, Òåõíèê,
ñóðãóóëèóäûí ñóðãàëòûí õºòºëáºð òåõíîëîãèéí êîëëåæ, “Íüþ Âîéñ”
ãàäààä õýëíèé òºâ¿¿äèéí àíãëè
áîëîõ ìýðãýæëèéí àíãëè õýëíèé
õýëíèé áàãø íàðò ýõë¿¿ëýýä
ñóðãàëòûí õºòºëáºð¿¿ä ìºí àíãëè
õýëíèé ò¿âøèí òîãòîîõ øàëãàëò áàéãàà áà áèçíåñèéí àíãëè
áîëãîí áîëîâñóóðëàí ãàðãàæýý. õýëèéã äýýøë¿¿ëýõ ñóðãàëòàà
2009 îíû 2 ñàðä “Ýì Àé “Òàâàíáîãä” òðåéäèéí áîëîâñîí
Þ” äýýä ñóðãóóëü, Ѻ¿ëèéí Èõ õ¿÷èí, ìýðãýæèëòí¿¿äèéí äóíä
ñóðãóóëüòàé õàìòðàí àæèëëàõ ýõë¿¿ëýýä áàéíà.
ãýðýý áàéãóóëñàíààð 5 ñàðûí 9–íèé Öààøèä áèä àíãëè õýëíèé
ºäºð òóñ ñóðãóóëèéí áàéðàíä àíãëè ÷èãëýëýýð áàãø, îþóòàí áýëòãýæ
õýëíèé ò¿âøèí òîãòîîõ øàëãàëòàà áàéãàà èõ, äýýä ñóðãóóëèóä áîëîí
ÿâóóëñàí áà íèéò 97 õ¿í îðîëöñîí áàíê, êîìïàíè, êîðïîðàöóóäèéí
áèëýý. Äàðààãèéí ò¿âøèí òîãòîîõ ìýðãýæèëòí¿¿äèéí àíãëè õýëíèé
øàëãàëò 10 äóãààð ñàðûí 10-íû áîëîâñðîëûã äýýøë¿¿ëýõ òàë
ºäºð áîëîõ áà á¿ðòãýë íü 8 ñàðûí äýýð õàìòðàí àæèëëàõ õ¿ñýëòýé
áàéãàà.
ÀÆËÛÍ ÁÀÉÐÍÛ ¯ÇÝÑÃÝËÝÍ ÁÎËÍÎ
“Ýì Àé Þ” ÎÓÄÑ-ààñ æèë á¿ð òºãñºã÷äèéí äóíä “Àæëûí áàéðíû
¿çýñãýëýí” ÿàðìàãèéã çîõèîí áàéãóóëäàã áºãººä 2009.06.05 íû
ºäºð õèéõýýð òºëºâëºæ áàéíà. Óã ¿çýñãýëýí ÿàðìàã íü Ìîíãîëûí
øèëäýã êîìïàíè, àæ àõóé íýãæ áàéãóóëëàãûí òºëººëºã÷äèéã óðüæ
“Ýì Àé Þ” ÎÓÄÑ-èéí îþóòíóóäòàé óóëçóóëàõ çîðèëãîòîé. Ýíý ¿éë
àæèëëàãààãààðàà àæ àõóéí íýãæ êîìïàíèóä ñóðãóóëèéí øèëäýã
òºãñºã÷äèéã ñîíãîí àâ÷ áàéãóóëëàãûíõàà ìýäýýëëèéã äýëãýðýíã¿é
ºãºõ áîëîìæ ãàðàõ þì.
Óëààíáààòàð õîò Áàÿíç¿ðõ ä¿¿ðýã 13-p õîðîî “Ýì
Àé Þ” Îëîí Óëñûí Äýýä Ñóðãóóëèéí áàéð
Óòàñ: 457794, 9666-6088
 ÌÀÃÀÄËÀÍ ÈÒÃÝÌÆËÝÃÄÑÝÍ
À× ÀÍÀÃÀÀÕ ÓÕÀÀÍÛ ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ
ÝÐÕÝÌ ÇÎÐÈËÃÎ
Íèéãìèéí ýðýëò õýðýãöýýíä íèéöñýí ìýäëýã, äàäàë, õàíäëàãà á¿õèé áèå äààí õºãæèõ óð ÷àäâàðòàé á¿òýýë÷ ìýðãýæèëòýí
áýëòãýæ, Ìîíãîë õ¿íèé õºãæèëä áîäèò õóâü íýìýð îðóóëàõ ñóðãàëò ýðäýì øèíæèëãýý ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýý áîëîí áîëîâñðîëûí
òýðã¿¿íèé áàéãóóëëàãà áàéõàä, À÷àíàãààõ óõààíû äýýä ñóðãóóëèéí ýðõýì çîðèëãî îðøèíî.

ÑÒÐÀÒÅÃÈÉÍ ÇÎÐÈËÒ
™ Áàéíãà ñóðàëöàã÷ áàéãóóëëàãà áàéæ, ãàäààä îð÷íû ººð÷ëºëòºä óãòàí çîõèöñîíîîð
ìåíåæìåíòèéí õóâüä îëîí óëñûí æèøèãò õ¿ð÷ àæèëëàõ
™ Ñóðãàëòàä òýðã¿¿íèé äýâøèëòýò òåõíèê òåõíîëîãè èæ á¿ðíýýð íýâòð¿¿ëýõ áàéäëààð
ñóðãàëòûã òóóøòàé áîëîâñðîíãóé áîëãîí íèéãìèéí òóõàéí ¿åèéí ýðýëò, õýðýãöýýíä
íèéö¿¿ëæ áàéõ
™ Áàãøëàõ õ¿í õ¿÷íèé íººöèéã òàñðàëòã¿é ýð÷èìòýé õºãæ¿¿ëæ, á¿òýýë÷ ñàíàà÷ëàãûã
äýìæèí òýäíèéã áàéãóóëëàãûí õºãæëèéí õºäºëãºã÷ ãîë õ¿÷ á¿÷ áîëãîõ
™ Ýðäýì øèíæèëãýýíèé ëàáîðàòîðè, ýð¿¿ë ìýíäèéí ò¿øèö áàéãóóëëàãà á¿ðä¿¿ëæ
ñóðãàëò, ýðäýì øèíæèëãýý, ¿éë÷èëãýýã ¿ð àøèãòàé õîñëóóëàõ

ÇÎÕÈÎÍ ÁÀÉÃÓÓËÀËÒ
Òóñ ñóðãóóëü íü Àíàãààõ, Õ¿¿õäèéí àíàãààõ, Í¿¿ð àì ñóäëàë, Ñóâèëàõóéí ãýñýí 4 ñàëáàð ÷èãëýëýýð ìýðãýæèëòýí áýëòãýäýã.
Åðºíõèé ýðäýì, Ãàäààä õýë, Ìîðôîëîãè, Ôèçèîëîãè ìîëåêóëáèîëîãè, Ìèêðîáèîëîãè ýïèäåìèîëîãè, Ýìãýã ñóäëàë, Ìýñ çàñàë,
Äîòðûí áà ºðõèéí àíàãààõ óõààí, Í¿ä, ×èõ õàìàð õîîëîé, ͺõºí ¿ðæèõ¿é, Ìýäðýëèéí ºâ÷èí ñóäëàëûí ãýñýí 12 òýíõèì.
Ñóðãàëòûí, Îþóòíû, Õ¿í õ¿÷íèé, Ýäèéí çàñàã ñàíõ¿¿ãèéíãýñýí 4 àëáàòàé àæèëëàæ áàéíà.

Õ¯Í Õ¯×ÈÍ
Òóñ ñóðãóóëüä Ìîíãîë Óëñûí Õºäºëìºðèéí áààòàð, Àðäûí ýì÷, Àêàäåìè÷ Í.Áààñàíæàâ, Àíàãààõ óõààíû àêàäåìè÷,
øèíæëýõ óõààíû äîêòîð, ïðîôåññîð Á.Îðãèë, øèíæëýõ óõààíû äîêòîð, ïðîôåññîð Ä.Áààñàíæàâ, Á.Ýðäýíý÷óëóóí, Õ¿íèé ãàâüÿàò
ýì÷, àíàãààõ óõààíû äîêòîð, ïðîôåññîð Ö.Íîðîâïèë, Ä.Ìàë÷èíõ¿¿, Ý.Ñàíæàà, Ä.Ñàìáóóï¿ðýâ, àíàãààõ óõààíû äîêòîð Á.Áàòáîëä,
Ã.Æàðãàëñàéõàí, Æ.Ëõàãâàñ¿ðýí, Ñ.×èìèäöýðýí, Ö.Òóóë, ïðîôåññîð Ë.Íàìñðàéíàéäàí çýðýã íýðò ýðäýìòýí, áàãø, ñàëáàðòàà
òýðã¿¿ëýã÷ ìýðãýæèëòí¿¿ä áàãøèëæ áàéíà. Áàãø íàðûí 85 ãàðóé õóâü íü ýðäìèéí áîëîí ìýðãýæëèéí öîë çýðýãòýé þì.

ÑÓÐÃÀËÒÛÍ ÁÀÀÇ
À÷ ñóðãóóëü íü: Ï.Í.Øàñòèíû íýðýìæèò êëèíèêèéí òºâ ýìíýëýã, ÓÁÒÇ-ûí òºâ ýìíýëýã, Ýõ íÿëõñûí ýðäýì øèíæèëãýýíèé
òºâ, Õàâäàð ñóäëàëûí ¿íäýñíèé òºâ, Õàëäâàðò ºâ÷èí ñóäëàëûí ¿íäýñíèé òºâ, Àðîíî ýìíýëýã, À÷òàí ýëèò ýìíýëýã, Îðáèòà ýìíýëýã,
ÝÌÆÆ ýìíýëýã, Ä¿¿ðã¿¿äèéí íýãäñýí ýìíýëýã çýðýã òºðèéí áîëîí òºðèéí áóñ ºì÷èéí ýìíýëã¿¿äýä ò¿øèãëýí ñóðãàëòàà ÿâóóëæ
áàéíà. Ýíý æèëýýñ òóñ ñóðãóóëèéí À÷ ø¿äíèé ýìíýëýã àæèëëàæ ýõëýýä áàéíà. ¯¿íèé çýðýãöýý îþóòíû ¿éëäâýðëýëèéí äàäëàãûã
ºðõèéí ýìíýëã¿¿ä, áîëîí îðîí íóòãèéí íýãäñýí ýìíýëã¿¿äýä ò¿øèãëýí ÿâóóëæ áàéíà.
Ñóðãóóëèéí ¿íäñýí áàéðàíä õèìèéí, áèîôèçèêèéí, ýìãýã ñóäëàëûí, îíîø ç¿é, êîìïüþòåðèéí
çýðýã ëàáîðàòîðè àæèëäàã áºãººä õî¸ðäóãààð áàéðàíä ìîðôîëîãèéí, èììóíîëîãèéí
ëàáîðàòîðè, ø¿äíèé ýìíýëã¿¿ä äýýð ñóðãàëòûí áààç áîëãîí àæèëëàæ áàéíà. Íèéò 12000
îð÷èì íîì, CD á¿õèé íîìûí ñàí, õè÷ýýëèéí õºòºëáºð áîëîí ëåêö, äàäëàãà, íýìýëò ñóðàõ
áè÷ãýýð ñóðãàëòûí áààçàà á¿ðä¿¿ëñýí Ýëåêòðîí ìýäýýëëèéí ñàí àæèëëàæ áàéãààãèéí 70 õóâü
íü àíãëè, îðîñ õýë äýýð áîëíî.

ÑÓÐÃÀËÒ
Ñóðãàëòûí òºëºâëºãºº:
Åðºíõèé ìýðãýæëèéí ýì÷ áîëîí àíãëè õýëòýé îðîíä õºðâºõ ÷àäâàðòàé åðºíõèé ìýðãýæëèéí áàêàëàâðûí áîëîâñðîëòîé
ñóâèëàã÷ áýëòãýõýä ÷èãëýñýí, àíàãààõûí áîëîí àíàãààõ óõààíû áîëîâñðîëûí îð÷èí ¿åèéí îëîëòûã øèíãýýæ ººðèéí îðíû ýðýëò,
õýðýãöýý, íºõöºëä òîõèðóóëñàí èíòåãðàë Ñóðãàëòûí òåõíîëîãè: Ñóðàëöàã÷èéí ýðýëò, õýðýãöýýíä õàíäñàí, îþóòàí òºâòýé, àñóóäàëä
ñóóðèëñàí, äýâøèëòýò, êðåäèò òîãòîëöîîã á¿ðýí íýâòð¿¿ëñýí. Ñóðãàëòûí õýëáýð: Áàêàëàâðûí, ìàãèñòðûí, òºãñºëòèéí äàðààõ

Áàêàëàâðûíñóðãàëò: Ìàãèñòðûíñóðãàëò: Ìýñ çàñàë, ìýäðýë, í¿¿ð àìñóäëàë, ëàáîðàòîðè

9 Àíàãààõ 6 æèë Õ¿íèé èõ ýì÷ çýðýã ìýðãýæëýýð 2 æèë.
9 Õ¿¿õäèéí àíàãààõ 5 æèë Õ¿¿õäèéí èõ ýì÷
9 Í¿¿ð àì ñóäëàë 5 æèë Ø¿äíèé ýì÷ Òºãñºëòèéíäàðààõñóðãàëò: Äîòîð, ìýñ çàñàë, ìýäðýë, ä¿ðñ îíîøëîãîî,
9 Ñóâèëàõóé 4 æèë Ñóâèëàõóéí àðãà ç¿é÷ ìýäýýã¿éæ¿¿ëýëò ýð÷èìò ýì÷èëãýý, ëàáîðàòîðè, í¿¿ð àì ñóäëàë, ýõ
áàðèõ ýìýãòýé÷¿¿ä, àðüñ ãîî çàñàë çýðýã ìýðãýæëýýð 1-1.5 æèë.
ÎÞÓÒÀÍ
Àíàãààõûí ñàëáàðûí 6-í äàìæàà, õ¿¿õäèéí àíàãààõûí 4 äàìæàà, í¿¿ð àì ñóäëàëûí 5,ñóâèëàõóéí 4 äàìæààíä íèéòäýý 1050
ãàðóé îþóòàí ñóðàëöàæ áàéíà. Òóñ ñóðãóóëüä Îþóòíû õîëáîîíîîñ ãàäíà Îþóòíû ýðäýì øèíæèëãýýíèé íèéãýìëýã, New wind, I &
C, õRay, FCS, Good Luck, Çàëóó ìýñ çàñàë÷ çýðýã êëóá àæèëëàæ ¿éë àæèëëàãàà íü òîãòìîëæîîä áàéíà. Ìàíàé ñóðãóóëèéí
îþóòíóóä ýðäýì ñóäëàëûí àæèëä ºðãºí õàìðàãäàæ Áèî- àíàãààõ, Ìàñòåð çýðýã èõ, äýýä ñóðãóóëèóäûí ýðäýì øèíæèëãýýíèé õóðàëä
òýðã¿¿í áàéðóóä ýçëýæ áàéñàí.
Îþóòíû áèå äààñàí ¿éë àæèëëàãààã äýìæèæ, ñóðãàëòûí çàðäëûí 5 õóâèéã îþóòíû ñàéí äóðûí íèéãýìëýã, êëóáûí ¿éë
àæèëëàãààíä çàðöóóëæ áàéíà. ̺í àìæèëòòàé ñóðàëöñàí îþóòíóóäàä ñóðãàëòûí òºëáºðèéí õºíãºëºëò, òýòãýëýã, íýðýìæèò öàëèí
îëãîæ áàéãàà áèëýý. Òºðèéí ñàíãèéí á¿õèé ë çýýë òóñëàìæ, Ãîëîìò áàíê, Çîðèã ñàí, Õºõ ñ¿ëä çýðýã îëîí áàéãóóëëàãûí òýòãýëýãò
õºòºëáºðò òîäîðõîé òîîíû îþóòíóóä òîãòìîë õàìðàãäàæ èðëýý.

Ҫ ÁÀÉÐ ÕΨÐÄÓÃÀÀÐ ÁÀÉÐ ÕÎËÁÎÎ ÁÀÐÈÕ Õàÿã: ÑÕÄ, 18 –ð õîðîî,

ÑÕÄ, 18 –ð õîðîî Áàÿíãîëä¿¿ðýã Çàì÷äûíãóäàìæ -5 Ýíõòàéâíû ºðãºí ÷ºëºº - 11 Óòàñ: 88089808, 88080351,
Ýíõòàéâíûºðãºí÷ºëºº – 11, Óëààíáààòàð Òºìºð Çàìûí Òºâ 98116956,632312 Ôàêñ: 976-11-632358 Å-
Òàâàí øàð, À÷ ÀÓÄÑ Ýìíýëýã mail:ach_auds@yahoo.com WebSite:www.ach.mm
 Ìîíãîë-Øâåäèéí õàìòàðñàí
Ñîä-Õèéìîðü Äýýä Ñóðãóóëü
Ìàãàäëàí èòãýìæëýãäñýí “Ñîä Õèéìîðü” Äýýä Ñóðãóóëèéí óðèà:
x Îþóíû õºðºí㺠îðóóëàëò íü þóãààð ÷ îðëóóëàøã¿é ¿íýò áàÿëàã
x Òàíû ìýðãýæèë òàíû èðýýä¿éí áàòàëãàà
Àæèë îëãîã÷èéí øààðäëàãàä íèéöñýí ñóðãàëòûí 4 çàð÷èì:
x Ìýðãýæëèéí õóâüä ºíäºð ìýäëýã ÷àäâàð ýçýìø¿¿ëýõ
x Àíãëè õýëèéã á¿ðýí ýçýìøèæ, Àíãëè õýë äýýð ãàð÷ áóé ìýðãýæëèéí íîì, ñóðàõ áè÷èã, ìýäýýëëèéã ÷ºëººòýé àøèãëàæ
÷àääàã áîëãîõ
x Êîìïüþòåðûí õýðýãëýýíèé ïðîãðàìûã á¿ðýí ýçýìøñýí áàéõ
x Õóâèéí çîõèîí áàéãóóëàëò ñàéòàé, õàðèëöààíû ñî¸ëòîé, áàãààð àæèëëàõ ÷àäâàðòàé áîëãîí òºëºâø¿¿ëýõ
Ñóðãóóëèéí äàâóó òàë:
x Ìýäëýãýý ò¿ãýýõ ÷èí õ¿ñýë ýðìýëçýëòýé, ÷àäâàðëàã áàãø íàðûí áàãòàé
x Îþóòíóóäòàé òóëæ àæèëëàí, ÷àíàðûã òýðã¿¿í çýðýãò òàâüäàã
x Ñóðãàëòûí òàëààðõ îþóòíóóäûí ñýòãýë õàíàìæ 90%-òàé
x Áèçíåñèéí ñî¸ë, ÎÓ-ûí ãýðýý, ÎÓ-ûí õýëýëöýýð, ÒÎÅÔË-èéí õè÷ýýëèéã Àíãëè õýë äýýð çààäàã
x Æàâà õýëèéã Ìîíãîëäîî àíõ óäàà íýâòð¿¿ëñýí
x Àÿëàë æóóë÷ëàëûí àíãèéã âýá äèçàéí, âýá ìàðêåòèíãýýð ìýðãýø¿¿ëäýã
x 2010 îíîîñ îëîí óëñûí õºòºëáºð õýðýãæ¿¿ëæ ýõýëíý

ÝËÑÝËÒÈÉÍ ÆÓÐÀÌ.
1. Äàðààõ õè÷ýýëèéí Åðºíõèé Øàëãàëòûí ä¿íã ¿íäýñëýí îþóòàí ýëñ¿¿ëíý.

¹ Ìýðãýæèë ÅØ ºãºõ Õè÷ýýëèéí íýð

1 Êîìïüþòåðèéí ïðîãðàì õàíãàìæ Ìàòåìàòèê ýñâýë Ôèçèê
2 Îëîí óëñûí ýäèéí çàñàã (ñàíõ¿¿ãèéí ìåíåæåð) Ìàòåìàòèê
3 Àÿëàë æóóë÷ëàëûí óäèðäëàãà Ãàäààä õýë ýñâýë Íèéãìèéí òóõàé ìýäëýã
4 Àÿëàë æóóë÷ëàëûí ¿éë÷èëãýý (Çî÷èä áóóäëûí Ãàäààä õýë ýñâýë Íèéãìèéí òóõàé ìýäëýã
ìåíåæåð)
5 Áèçíåñèéí óäèðäëàãà (îëîí óëñûí áèçíåñ) Ìàòåìàòèê
2. ÅØ-ûí íèéò îíîîíû 60% -èàñ äýýø îíîîã àâñàí ýëñýõèéã õ¿ñýã÷äèéã ÅØ-ûí îíîîãîîð æàãññàí, ÅØ-ûí îíîî òýíöñýí
òîõèîëäîëä á¿ðýí äóíä áîëîâñðîëûí ãýð÷èëãýýíèé ãîë÷ ä¿íã áàðèìòàëíà.
3. Ìàòåìàòèê, ôèçèê, íèéãìèéí óõààíû ìýäëýã ýñâýë Àíãëè õýëíèé ÅØ-ûí ä¿íãýýð ýõíèé 50-ä æàãññàí îþóòíûã øóóä
ýëñ¿¿ëýõ áà ýõíèé æèëèéí òºëáºðººñ á¿ðýí ÷ºëººëíº.
4. ÅÁûí Ñóðãóóëèéã îíö ä¿íòýé òºãñºæ, ÅØ-íä àìæèëòòàé ä¿í àâñàí ñóðàã÷äûã 1-ð êóðñûí ýõíèé óëèðëûí ñóðãàëòûí
òºëáºðèéí 50%-èéã Øâåä, 50% -èéã ñóðãóóëü õàðèóöàæ òºëáºðã¿é ñóðãàíà.
5. “Ñîä Õèéìîðü” ÄÑ-ä ýëñýõèéã õ¿ññýí èðãýä ñóðãóóëèéí http://www.sodkhiimori.com âýá ñàéòààð îðîîä ÝËÑÝËÒÈÉÍ
ÌÀßÃÒ ãýñýí òîâ÷èéã äàðæ ÝËÑÝËÒÈÉÍ ªÐêÄËÈÉÍ ÌÀßÃÒÛà ¿íýí çºâ, á¿ðýí áºãëºõ áóþó
windhorse@mobinet.mn ãýñýí ý-ìýéë õàÿãààð ÿâóóëæ áîëíî.
Õàÿã: “Ñîä Õèéìîðü” ÄÑ-èéí áàéð-20/5, 20/4, ÁÇÄ (Ñàíõ¿¿ Ýäèéí Çàñãèéí ÄÑ-èéí õîéíî áóþó “Sky” Õóäàëäààíû
òºâèéí áàðóóí óðä)
Óòàñ: 461028, 463458
Âýá: www.sodkhiimori.com; email: windhorse@mobinet.mn; nirun@mobinet.mn
 Ñóðàëöàõ
õóãàöàà
Åðºíõèé
Áàêàëàâðûí çýðýã
¹ øàëãàëòûí
îëãîõ ìýðãýæèë
íýð

ÕΨРÄÀÕÜ ÓÄÀÀÃÀÀ /2019 îí õ¿ðòýë / Íýã. Íèéãìèéí óõààíû ÷èãëýëýýð

ÌÀÃÀÄËÀÍ ÈÒÃÝÌÆËÝÃÄÑÝÍ
Ò¿¿õ,
1 Ò¿¿õ-Ò¿¿õèéí áàãø 4 æèë íèéãìèéí
×ÈÍÃÝÑ ÕÀÀÍ Áàãø /Àíãëè õýë/- 4 æèë
òóõàé ìýäëýã

ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ 2
Íèéãìèéí
àæèëòàí, ãýð á¿ë
ºäºð,
îðîé
Íèéãìèéí
òóõàé ìýäëýã
ñóäëàà÷ /2.5 æèë/
Îëîí óëñûí Ãàäààä õýë
3 õàðèëöàà 4 æèë Íèéãìèéí
òóõàé ìýäëýã

Õî¸ð. Ãàçàðç¿éí ÷èãëýëýýð

Àÿëàë æóóë÷ëàëûí
1 4 æèë
ìåíåæìåíò-õºòº÷ Ãàçàðç¿é
Àÿëàë æóóë÷ëàëûí Íèéãìèéí
2 óäèðäëàãà-ýäèéí 4 æèë òóõàé ìýäëýã
çàñàã

Ãóðàâ. Ìàòåìàòèêèéí ÷èãëýëýýð

Áèçíåñèéí ýäèéí
1 4 æèë
çàñàã
2 Íÿáî-Ìýäýýëýë ç¿é 4 æèë Ìàòåìàòèê
Êîìïüþòåð-
3 4 æèë
Ïðîãðàìì õàíãàìæ

ĺðºâ. Ãàäààä õýëíèé ÷èãëýëýýð

Çî÷èä áóóäàë
Çîîãèéí ãàçàð-
Ìàòåìàòèê
1 Õîîë 4 æèë
Ãàäààä õýë
¿éëäâýðëýëèéí
(Îðîñ, Àíãëè
ìåíåæìåíò
õýëíèé àëü íýã
Áàãø,Êîìïüþòåð-
íü)
2 Ãàäààä õýë /àíãëè, 4 æèë
Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðýã 8-ð õîðîî ÿïîí ã.ì/
Æ.Áàòìºíõèéí ãóäàìæ Àÿëàë æóóë÷ëàë- 4 æèë
Óëààíáààòàð-46 Ø/õ-1003 Ãàäààä õýë /àíãëè, ºäºð,
3 Ãàçàðç¿é
ÿïîí,ñîëîíãîñ ã.ì / îðîé
/2.5 æèë/
Óòàñ/Ôàêñ 350155, 350157, 99110283, 99195961
È-ìýéë: chinggiscomplex@magicnet.mn
Âåáñàéò: www.chinggiscomplex.mn

×ÈÍÃÝÑ ÕÀÀÍ ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜÄ

ÎÞÓÒÀÍ ÝËѯ¯ËÝÕ ÆÓÐÀÌ

Ìîíãîë óëñûí ¯íäñýí õóóëèàð îëãîãäñîí ñóð÷

áîëîâñðîõ ýðõèéã õ¿íäýòãýæ åðºíõèé øàëãàëò ºãñºí
ýëñýã÷äèéí ×ÕÄÑ-ä ýëñýõ õ¿ñýëòèéã õ¿ëýýí àâ÷, Åðºíõèé
øàëãàëòàíä òýíöñýí îþóòíûã ýëñ¿¿ëíý.
Ýëñýõ õ¿ñýëòèéã åðºíõèé øàëãàëò ºãñºí
õóãàöààíààñ õîéø áèåýð áîëîí øóóäàíãèéí õàÿã, óòàñ,
ôàêñààð õ¿ëýýí àâ÷, 2009 îíû 04-ð ñàðûí 25-ààñ ýõëýí
á¿ðòãýíý.
www.ctc.edu.mn БАРИЛГЫН ТЕХНОЛОГИЙН КОЛЛЕЖ

Ñóðãóóëèéí ýðõýì çîðèëãî

Áàðèëãûí ¿íäýñíèé øèëäýã èíæåíåð òåõíèêèéí àæèëòàí, àæèë÷èä áýëòãýõ ...

Бэлтгэж буй мэргэжлүүд

Ìýðãýæëèéí àíõàí øàòíû áîëîâñðîë îëãîõ ñàëáàðòàà åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèóäûí

9-ð àíãè òºãññºí ñóðàã÷äûã ýëñ¿¿ëýí
¾ Çàñàë ÷èìýãëýë Ⱦɷɷɞ ɛɨɥɨɜɫɪɨɥ ɨɥɝɨɯ ɫɚɥɛɚɪɬɚɚ
¾ ªðºã x Ȼɚɪɢɥɝɵɧ ɢɧɠɟɧɟɪ
¾ Ñàíòåõíèê x ɂɧɬɟɪɶɟɪ ɞɢɡɚɣɧ
¾ Öàõèëãààí ìîíòàæ x Ⱥɪɯɢɬɟɤɬɭɪ
¾ Ãàãíóóð x ɋɚɧɬɟɯɧɢɤɢɣɧ ɢɧɠɟɧɟɪ
ɦɷɪɝɷɠɥԛԛɞɷɷɪ ɢɧɠɟɧɟɪ
ɬɟɯɧɢɤɢɣɧ ɚɠɢɥɬɚɧɭɭɞɵɝ
Ñóðãàëòûí îð÷èí
ɛɷɥɬɝɷɯɷɷɪ ɫɭɪɚɥɰɭɭɥɠ ɛɚɣɧɚ.
ƒ Íýã ýýëæèíäýý 2000 õ¿íèé õ¿÷èí ÷àäàëòàé 5 äàâõàð øèíý õè÷ýýëèéí áàéð áàðüæ áàéíà.
ƒ Áèåèéí òàìèðûí çààë øèíýýð áàðèíà.
ƒ 5 ìÿíãàí íîì á¿õèé íîìûí ñàí, óíøëàãûí òàíõèì
ƒ Øèëýí êàáåëüä õîëáîãäñîí ºíäºð õóðäíû èíòåðíåò-ìýäýýëëèéí òºâ
ƒ Êîìïüþòåðèéí ëàáîðàòîðè
ƒ Öàõèëãààíû äàäëàãûí ãàçàð
ƒ Áàðèëãûí çàñàë ÷èìýãëýëèéí äàäëàãûí ãàçàð
ƒ Ñàíòåõíèêèéí äàäëàãûí ãàçàð
ƒ Ãàãíóóðûí äàäëàãûí ãàçàð
ƒ ªðºãèéí äàäëàãûí ãàçàð

Äàâóó òàë:

™ 100% ìàãèñòð áóþó ò¿¿íýýñ äýýø çýðýãòýé ãàäààä, äîòîîäûí áàãø íàðòàé.
™ Èíòåðíåò õîëáîãäñîí ñ¿¿ëèéí ¿åèéí òîíîã òºõººðºìæ á¿õèé êîìïüþòåðèéí ëàáîðàòîðè,
™ Íîìûí ñàí, äàäëàãûí ãàçàðòàé.
™ Òºãñºã÷äèéã 100% àæëûí áàéðààð õàíãàäàã.
™ Ñóðàëöàõ õóãàöààíäàà öàëèíòàé äàäëàãà õèéõ áîëîìæîîð 100% õàíãàãäñàí.
™ Ìýðãýæëèéí àíõàí øàòíû àíãèéí ñóðàã÷èä ñàð á¿ð 45000 òºãðºãíèé òýòãýëýã àâäàã áà äàäëàãûí
áîëîí õè÷ýýëä ºìñºõ õóâöàñ êóðòêààð õàíãàäàã.
Áàðèëãûí Òåõíîëîãèéí Êîëëåæèä îþóòàí /ñóðàã÷/ ýëñ¿¿ëýõ æóðìààñ:

Áàðèëãûí Òåõíîëîãèéí Êîëëåæ íü 2008-2009 îíû õè÷ýýëèéí æèëä äàðààõ ìýðãýæëýýð ýëñýëò àâíà. ¯¿íä:

À. Ìýðãýæëèéí àíõàí øàòíû áîëîâñðîë îëãîõ ñàëáàð:

æ Ìýðãýæèë Ñóðàëöàõ õóãàöàà Ñóðãàëòûí ìàòåðèàëûí Ñóðãàëòûí ãðàôèê
çàðäàë
1. Çàñàë ÷èìýãëýë 2 120 000 36 äîëîî õîíîã
2. Öàõèëãààí ìîíòàæ 2 120 000 36 äîëîî õîíîã
3. Ãàãíóóð 2 120 000 36 äîëîî õîíîã
4. Ñàíòåõíèê 2 120 000 36 äîëîî õîíîã
Á. Äýýä áîëîâñðîë îëãîõ ñàëáàð
æ Ìýðãýæèë Ñóðàëöàõ õóãàöàà Ñóðãàëòûí òºëáºð Ñóðãàëòûí ãðàôèê
1. Áàðèëãûí èíæåíåð 4 æèë 450 000 8 ñåìåñòð
2. Àðõèòåêòóð 4 æèë 450 000 8 ñåìåñòð
3. Ñàíòåõíèêèéí èíæåíåð 4 æèë 450 000 8 ñåìåñòð
4. Èíòðüåð äèçàéí 4 æèë 450 000 8 ñåìåñòð

Õàÿã: ÑÕÄ 21-ð õîðîîëîë, ×èíãýñ ÑÎÑÝ ñóðãóóëèéí ç¿¿í òàëä / Õóó÷èí
àâòî ñóðãóóëèéí áàéð, “Õàíãàé” çàõûí áàðóóí òàë/
Óòàñ: 634473, 88110835, 91180835, 99861609 www.ctc.edu.mn
 Ìàíàé òºâ 2004 îíîîñ ýõëýí ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áàéãàà áºãººä ãàäààä, äîòîîäûí íýð
õ¿íä á¿õèé èõ äýýä ñóðãóóëèóäàä áîëîâñðîë ýçýìøñýí ãèø¿¿ä, ëåêòîðóóäààñ á¿ðäñýí òºðèéí áóñ
áàéãóóëëàãà þì. Òóñ òºâ îäîîãîîð íèéò 8000 ãàðóé ãèø¿¿ä 100 ãàðóé ìýðãýæëèéí ëåêòîðóóäòàéãààð
¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áàéíà.

Ýðõýì çîðèëãî:
Õºãæèëä òóëõòàé ÷àäâàðæèñàí èðãýä, ëåêòîðóóäûã òºëºâø¿¿ëýí áýëòãýõ.
Ëåêòîð òºâèéí ¿íäñýí ¿éë àæèëëàãàà
I.Ñóðãàëò

ªíººäºð ñóðàëöàæ, Áîäëûã öýãöýëæ, ¿ãèéã òàíü ªºð÷ëºëòèéã ºíººäðººñ îäîî ýñâýë
ìàðãààøèéã ìàíëàéëúÿ õóðöàëíà õýçýý ÷ ¿ã¿é
Õóâü õ¿íèé õºãæëèéí öîãö Èëòãýõ óðëàãèéí îíîëûí “Àìæèëòûí 5 õîøóó” ñóðãàëò
ñóðãàëò “Ðåòîðèêà” ñóðãàëò

ÌÎÍÃÎËÛÍ ËÅÊÒÎÐ ÒªÂ

Íýìýëò ìýäýýëýë:
“ÇÀËÓÓ×ÓÓÄ” çî÷èä
Âýá õóóäàñ: www.Lector.mn áóóäëûí àðä
Ìàéë õàÿã: Lector_mn @yahoo.com “EMPHATY” òºâèéí áàéð
Óòàñ/Ôàêñ: 976-70111839, 99114006, 88119282,
98111124, 98114447
Õàÿã: ÑÁÄ, Áàãà òîéðóó,Çàëóó÷óóä çî÷èä áóóäëûí àðä
Ýìïàòè òºâéèí 4 äàâõàðò
ÁÍÕÀÓ-ûí ÝÑß
 Ìîíãîëûí Ñóðàã÷äûí Õîëáîîíû Òàíèëöóóëãà ÌÓÇÍ-ûí Õ¯¯ÕÝÄ ÇÀËÓÓ×ÓÓÄÛÍ ÕªÄªËêªÍ
Ìîíãîëûí Ñóðàã÷äûí Õîëáîî íü 2004.07.26 –íû ºäºð Õóóëü ç¿é äîòîîä õýðãèéí ÿàìíû ñàéäûí
174 òîîò òóøààëààð Ñóðàã÷äûí ýðõ àøãèéã õàìãààëàõ, áèå äààí àìüäðàõ óõààíä ñóðãàõ , àëáàí áóñ ñóðãàëò
ÿâóóëàõ , õ¿¿õäèéí ººðºº óäèðäëàãûí áàéãóóëëàãûã äýìæèõ çîðèëãîòîéãîîð áàéãóóëàãäñàí õ¿¿õäèéí òºëºº Ìîíãîëûí Óëààí Çàãàëìàé íèéãýìëýã øèíý çóóíä óëñ îðíîî õºãæ¿¿ëýõèéí òºëºº õèéæ
àæèëëàäàã òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà þì. á¿òýýõ, ñýðãýýí áîñãîõ, ñàíàà÷ëàí ¿¿ñãýõ á¿õèé ë ¿éë õýðãèéí òºëºº ç¿òãýõ õ¿÷ áîëñîí
ºíººãèéí õ¿¿õýä çàëóó÷óóäàä ¸ñ ñóðòàõóóíû ÷àíàð, õ¿íëýã ýíýðýíã¿é ¿çýëèéã
2008 îíä õèéñýí àæëûí òîâ÷ òàíèëöóóëãà òºëºâø¿¿ëýõýä òóñëàõ, ýíý ¿éëñýä òýäíèé îðîëöîîã íýìýãä¿¿ëýõ çîðèëãîîð
Çàëóó÷óóäûí Óëààí Çàãàëìàéí õºòºëáºðèéã 1993 áèé áîëãîæ, 1996 îíä ¿íäýñíèé II
1. 2008 îíû 01 ñàðààñ “Ëèäåð ñóðàã÷-2008” àÿíûã çàðëàí, ýíýõ¿¿ àÿíûõàà õ¿ðýýíä Èëòãýõ óðëàã, àíãëè õýë, ÷óóëãàíààð áîäëîãî, ñòðàòåãè, ¿éë àæèëëàãààíû ÷èãëýë áàòëàãäàí áèå äààí àæèëëàõ
õàðèëöààíû ñî¸ëûí õè÷ýýëýýð àëáàí áóñ ñóðãàëòûã çîõèîí áàéãóóëñàí.
ýõëýë íü òàâèãäàæ, 2005 îíä ¿íäýñíèé V ÷óóëãàíààðàà ä¿ðìýý øèíý÷ëýí áàòàëñíààð
2. 2008 îíû 01 ñàðààñ Ìîíãîë óëñûí çàñãèéí ãàçðûí õýðýãæ¿¿ëýã÷ àãåíòëàã áîëîõ ÕÒ¯Ã-òàé õàìòàðñàí õ¿¿õýä çàëóó÷óóäûí õºäºë㺺í áîëîí ºðãºæñºí þì.
ãýðýýíèé ¿íäñýí äýýð Ìîíãîë óëñ äàÿàð “Ìèíèé íýðèéí õóóäàñ” àÿíûã çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà.
Õ¯¯ÕÝÄ ÇÀËÓÓ×ÓÓÄÛÍ ÕªÄªËêªÍÈÉ ÓÄÈÐÄÀÕ ÄÝÝÄ ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÀ
3. ÁÑØÓß-òàé õàìòðàí”Ìèíèé íýðèéí õóóäàñ” àÿíû õ¿ðýýíä
“Áîñîî ìîíãîë áè÷èã” õºòºëáºðèéã çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà. ÌÓÇÍ-èéí ä¿ðìýíä õ¿¿õýä çàëóó÷óóäûí õºäºë㺺í íü
¿íäýñíèé íèéãýìëýãèéí á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã ìºí.
4. “Ìèíèé íýðèéí õóóäàñ” àÿû õ¿ðýýíä “Áèä íýã òýíãýðòýé, Ìèíèé Õ¿¿õýä çàëóó÷óóäûí õºäºë㺺íèé ýðõ áàðèõ äýýä
íýðèéí õóóäàñ” ñýäýâò ãàð çóðãèéí óðàëäààíûã 12-îîñ äýýø áàéãóóëëàãà íü ÷óóëãàí áàéíà.
íàñíû íèéò õ¿¿õýä çàëóó÷óóäûí äóíä çàðëààä áàéíà.
Õ¿¿õýä çàëóó÷óóäûí õºäºë㺺í íü ÷óóëãàíààðàà
5. 2008 îíîîñ Ìîíãîëûí õ¿¿õäèéí áàéãóóëëàãóóäûí õàìòàðñàí çîõèîí áàéãóóëàëò ¿éë àæèëëàãààíûõàà ¿íäñýí
õ¿¿õäèéí îðîëöîîíû ¿íäýñíèé ñ¿ëæýýíèé çîõèöóóëàã÷ààð ÷èãëýë ñòðàòåãè, ä¿ðýì, á¿òýö çîõèîí áàéãóóëàëòàà
àæèëëàæ áàéíà. ÌÓÇÍ-èéí õóóëü ä¿ðýì øèéäâýðèéí õ¿ðýýíä áàòàëæ
õýðýãæ¿¿ëíý õýìýýí çààñàí áàéäàã.
6. 2008 îíû 03 ñàðààñ ͯÁ-ûí Õ¿¿õäèéí Ñàí Unicef-èéí
ñàíõ¿¿æèëòýýð äàðààõ òºñë¿¿äèéã õýðýãæ¿¿ëæ ýõëýýä áàéíà. ×óóëãàíû ÷ºëººò öàãò õ¿¿õýä çàëóó÷óóäûí
¯¿íä : õºäºë㺺íèé ¿éë àæèëëàãààã çîõèöóóëàõ çºâëºë óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëäàã.
- Îëîí íèéòýä Õ¿¿õäèéí Îðîëöîîã óõóóëàí ñóðòàë÷èëàõ Õ¯¯ÕÝÄ ÇÀËÓÓ×ÓÓÄÛÍ ÕªÄªËêªÍÈÉ ÁÝËÝÃÄÝË
çîðèëãîòîé “Ýöýã ýõ+Õ¿¿õäèéí Îðîëöîî=Àç æàðãàëòàé ãýð
Òàíãàðàã:
á¿ë” òºñºë
"Áè ÌÓÇÍ-èéí, õ¿¿õýä çàëóó÷óóäûí õºäºë㺺íèé ãèø¿¿í
- Õ¿¿õäèéí Һ뺺 áàéãóóëëàãóóäûí ¿éë àæèëëàãààã ýöýã ýõ÷¿¿äýä ñóðòàë÷èëàí òàíèóëàõ çîðèëãîòîé áàéæ, õàéð ýíýðýëèéã ýðõýìëýí, ñàéí äóðààðàà áóñäûí
“Õ¿¿õäèéí Îðîëöîî” ¿çýñãýëýí ÿàðìàãèéí òºñºë æàðãàë çîâëîíã õóâààëöàí, Ìîíãîë îðíûõîî õºãæèë, õ¿í
òºðºëõòíèé ýíõ òàéâíû ¿éëñýä õ¿÷èí ç¿òãýõýý òàíãàðàãëàæ
- Õ¿¿õäèéí Îðîëöîîíû ¯íäýñíèé Ñ¿ëæýýíèé âýá ñàéòûí òºñºë www.child.mn áàéíà"

7. 2008 îíû 08 ñàðä Õ¿¿õäèéí îðîëöîîíû ¿íäýñíèé ñ¿ëæýýíèé íýãäñýí ñàéò áîëîõ www.child.mn –èéã ãàðãààä ¨ñîëãîî:
áàéíà. ªñâºðèéí áîëîí Çàëóó÷óóäûí Óëààí Çàãàëìàéí ãèø¿¿í íü
áàðóóí ãàðûí àëãàà äýëãýí ç¿ðõýí òóñ ãàçðàà òàâüæ ¸ñîëíî.
Ìîíãîëûí Ñóðàã÷äûí Õîëáîî íü äàðààõ òºðèéí áîëîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí àæèëëàäàã.
Á¿÷:
¯¿íä : Öàãààí ºíãèéí, óëààí ýìæýýðòýé óðò íü 90 ñì, ºðãºí íü 45
ñì á¿õèé ãóðâàëæèí á¿÷òýé áàéíà.
1. ÁÑØÓß
Ýíãýðèéí òýìäýã:
2. ͯÁ-ûí Õ¿¿õäèéí Ñàí Õ¿¿õýä çàëóó÷óóäí õºäºë㺺í íü ººðèéí îíöëîã á¿õèé
ýíãýðèéí òýìäýã õýðýãëýíý.
3. Õ¿¿õäèéí Һ뺺 ¯íäýñíèé Ãàçàð
¯íýìëýõ:
4. Äýëõèéí Ǻí ÎÓÁ
ªñâºðèéí áîëîí Çàëóó÷óóäûí Óëààí Çàãàëìàéí ãèø¿¿í, çºâëºã÷ áàãø, õ¿íäýò óäèðäàã÷ íàðò ¿íýìëýõ îëãîíî.
5. Àíãëèéí Õ¿¿õäèéã Èâýýõ Ñàí
Òóã:
6. ÀÉÔÎ Èòàëèéí ÒÁÁ ªñâºðèéí Óëààí Çàãàëìàéí á¿ëãýì, Çàëóó÷óóäûí Óëààí Çàãàëìàéí êëóá íü õºäºë㺺íèé ýìáëåì á¿õèé 120 ñì óðò,
90 ñì ºðãºí õýìæýýòýé öàãààí ºíãèéí òóãòàé áàéíà.
7. Ìîíãîëûí Îþóòíû Õîëáîî
Ñ¿ëä äóó: "̺íõèéí äóóäëàãà"
8. Ìîíãîëûí Óëààí Çàãàëìàéí Íèéãýìëýã
Õ¿¿õýä çàëóó÷óóäûí õºäºë㺺íèé ñ¿ëä äóóã 1996 îíä Ìîíãîëûí òºð, íèéãìèéí ç¿òãýëòýí, ñî¸ëûí ãàâúÿàò ç¿òãýëòýí,
9. Ìîíãîëûí Ñêàóòûí Õîëáîî çîõèîë÷ ÿðóó íàéðàã÷, ÌÓÇÍ-èéí åðºíõèéëºã÷ Ë.Îäîí÷èìýä ¿ãèéã íü áè÷èæ, Ñî¸ëûí ãàâúÿàò ç¿òãýëòýí, õºãæìèéí
çîõèîë÷, Çàëóó÷óóäûí Óëààí Çàãàëìàéí èäýâõòýí áàãø Ä.Ýðäýíýáàò çîõèîæ “Ñîëôåðèíî” õàìòëàã àíõ óäàà
10. “Îþóíû ÷àäâàð” ÒÁÁ äóóëæýý.

11. “Õààí ñýòãýëãýý” ÒÁÁ Õ¯¯ÕÝÄ ÇÀËÓÓ×ÓÓÄÛÍ ÕªÄªËêªÍÈÉ ÃÈد¯Í×ËÝË

Õºäºë㺺íèé óðèà íü “Õ¿ì¿¿íëýã èðãýí-Õºãæëèéí èðýýä¿é” þì.
12. “Çàëãàìæëàã÷ Õîëáîî” ÒÁÁ
ÌÓÇÍ áîëîí õºäºë㺺íèé ä¿ðìèéã õ¿ëýýí çºâøººðñºí õ¿¿õýä çàëóó÷óóä ñàéí äóðûí ¿íäñýí äýýð ãèø¿¿íýýð ýëñýæ
13. Õ¿¿õäèéã Õ¿÷èðõèéëëýýñ Õàìãààëàõ Òºâ òàíãàðàã ºðãºæ áîëíî. 3-5 íàñíû õ¿¿õä¿¿ä “Áàãà÷óóäûí Óëààí Çàãàëìàéí ãèø¿¿í”, 6-16 íàñíû õ¿¿õä¿¿ä “ªñâºðèéí
Óëààí Çàãàëìàéí ãèø¿¿í”, 17-25 íàñíû ºñâºð ¿å, çàëóó÷óóä “Çàëóó÷óóäûí Óëààí Çàãàëìàéí ãèø¿¿í” áàéíà.
14. Õ¿¿õýä ªñâºð ¯åèéã Èâýýõ Òºâ Харилцах утас: 324713, 5006 5055 Õ¿ì¿¿íëýãèéí ¿éëñèéí îëîí òàëò ¿éë àæèëëàãààíä èäýâõòýé îðîëöîõ ººðèé㺺 õºãæ¿¿ëýõ õ¿ñýë ñîíèðõîë,
15. Õ¿¿õäèéí “Öîõ“ ñîíèí òýì¿¿ëýëòýé õ¿¿õýä çàëóó÷óóäûí òîî æèëýýñ æèëä ºñºí íýìýãäýæ ºíººäºð ªñâºðèéí Óëààí Çàãàëìàé 57800,
Çàëóó÷óóäûí Óëààí Çàãàëìàé 10258 ãèø¿¿ä 628 èäýâõòýí áàãø, 314 õ¿íäýò óäèðäàã÷, 1313 òóñ÷ õàìòëàãûí 6920
16. Õýâëýëèéí õ¿ðýýëýí õ¿¿õä¿¿ä õàìòðàí àæèëëàæ áàéíà.
 Õ¿í õóäàëäààëàõòàé òýìöýõ òºñëèéí òóõàé
ªíººäðèéí áàéäëààð 12.3 ñàÿ îð÷èì õ¿í
àëáàäëàãûí áîëîí áàðüöààò õºäºëìºð ýðõýëæ, áýëãèéí
ìºëæëºãºä ºðòºæ áàéãàà òàëààð Îëîí óëñûí õºäºëìºðèéí
áàéãóóëëàãà ìýäýýëæ áàéíà. Õºãæèæ áàéãàà îðíû õ¿¿õýä,
ýìýãòýé÷¿¿äèéã óëñ îðíû äîòîð, õºðø çýðãýëäýý óëñ ðóó
áîëîí Àçè, Åâðîïûí õºãæèíã¿é îðíóóä ðóó ºíäºð öàëèíòàé
àæèëä çóó÷ëàõ, ãýðë¿¿ëýõ çýðýã õóóðàì÷ çàðûã àøèãëàí
ìýõýëæ àâàà÷äàã áºãººä óëìààð õóóëü áóñ îðîãíîë, áè÷èã
áàðèìòûí çºð÷èë, ìºíãºã¿é, õýë ìýäýõã¿éí óëìààñ òóñëàìæ
àâàõ áîëîëöîîã¿é áàéäëûã íü àøèãëàí ýðõøýýëäýý îðóóëæ
áèåèéã íü ¿íýë¿¿ëýí îðëîãî îëäîã áàéíà.
Ìàíàé Öàãäààãèéí áàéãóóëëàãûí ìýäýýëæ áóéãààð 2008
îíû áàéäëààð ºíººäºð Ìîíãîëä áèåý ¿íýëæ áàéãàà îõèä,
á¿ñã¿é÷¿¿äèéí òîî 18000 ãàðóé áîëñîí áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí õºðø
çýðãýëäýý Õÿòàäûí Õºõ õîò, Ýðýýí çýðýãò ë ãýõýä 200-300
îð÷èì îõèä, á¿ñã¿é÷¿¿ä áèåý ¿íýëæ áàéãàà àæýý.
Ìîíãîë Óëñàä äîòîîääîî ÷ ãýñýí ºñâºð íàñíû îõèä,
á¿ñã¿é÷¿¿äèéã ãóäàìæíààñ õóëãàéëæ,
çî÷èä áóóäëóóäûí ºðººíä ò¿ãæèí,
õ¿÷ýýð áèåèéã íü ¿íýë¿¿ëñýí õýðýã
ãàðàõ áîëëîî. Ýíý õýðãèéã ¿éëäýã÷èä
ãýíýí îõèä, á¿ñã¿é÷¿¿ë, àìüäðàëûí
ãà÷ààëòàé õ¿ì¿¿ñ, àæ àìüäðàëàà
äýýøë¿¿ëýõ ãýñýí õýí íýãíèéã óðõèäàí,
ìºí㺠îëîõ ãýñýí äàëä ñàíàà òýýäýã íü
¿íýí þì.
2008 îíû 5 äóãààð ñàðä Ìîíãîë
Óëñ, Øâåéöàðèéí Õîëáîîíû Óëñûí
õîîðîíä áàéãóóëñàí õýëýëöýýðèéí
òºñëèéã àëáàí ¸ñîîð õýðýãæ¿¿ëýõýýð
áîëîâ. Õýëýëöýýðò òóññàíû äàãóó
òºñëèéí õ¿ðýýíä õ¿í õóäàëäààëàõ
ÿâäàëòàé òýìöýõ õóóëü ç¿éí
îð÷èíã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ, õ¿í
õóäàëäààëàãäàõààñ ñýðýìæë¿¿ëýõ,
óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ áîëîí òýäíèé
ìýäëýã, îéëãîëòûã äýýøë¿¿ëýõ,
õóäàëäààëàãäàæ õîõèðîãñäûã
õàìãààëàõ, òýäýíä òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ, õóóëü ñàõèóëàõ
áàéãóóëëàãóóäûí õ¿í õóäàëäààëàõ ãýìò õýðýãòýé òýìöýõ
÷àäàâõèéã äýýøë¿¿ëýõýä ãîë àíõààðëàà õàíäóóëæ áàéíà.
Õ¿íèé àþóëã¿é áàéäëûí ñóäàëãààíû Òºâ Ìîíãîë äàõü
Øâåéöàðûí Õºãæëèéí àãåíòëàãèéí Һ뺺ëºã÷èéí ãàçðûí
îðîëöîî, äýìæëýãòýéãýýð çàñãèéí ãàçàð, èðãýíèé íèéãýì
áîëîí áóñàä ò¿íø¿¿äòýéãýý õàìòðàí Ìîíãîëä ãàð÷ áóé õ¿í
õóäàëäààëàõ ãýìò õýðãèéí ºíººãèéí áàéäàë, ýíý õýðãèéí
ýñðýã ÿâóóëæ áàéãàà ¿éë àæèëëàãààíä ä¿í øèíæèëãýý
õèéæ, ¿íýëýëò ä¿ãíýëò ºã뺺. Õ¿í õóäàëäààëàõ õýðãèéí
çîëèîñ áîëæ õîõèðîãñäûí ýðõèéã õàìãààëàõ ÿâäàë ýíý
òºñëèéí öºì íü áîëæ áàéãààã ýíä òýìäýãëýå.
Òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûí õ¿ðýýíä äàðààõü ãîë õýäýí
àðãà õýìæýýã õýðýãæ¿¿ëýõýýð òºëºâëºæ áàéíà. ¯¿íä:
Íýãä¿ãýýðò, õ¿í õóäàëäààëàõ ãýìò õýðýãòýé òýìöýõ ýðõ
ç¿éí îð÷èíã ñàéæðóóëàõ, óëàì áîëîâñðîíãóé áîëãîõ. Ýíý
çîðèëòûí õ¿ðýýíä áèå äààñàí õóóëü ãàðãàõààð àæèëëàæ
áàéíà. Ãýõäýý òýðõ¿¿ õóóëü íü õîõèðîãñäûã õàìãààëàõ,
òýäíèéã íèéãýìø¿¿ëýõýä òºðººñ õýðõýí äýìæëýã, òóñëàëöàà
¿ç¿¿ëýõýä ÷èãëýãäýõ ¸ñòîé þì. Ýð¿¿ãèéí õóóëüä ìºí íýìýëò
ººð÷ëºëò îðóóëàõ øààðäëàãàòàé áàéíà. Õýäèéãýýð Ýð¿¿ãèéí
õóóëèéí 113-ð ç¿éëä íààøòàé íýìýëò îðñîí ÷ ãýñýí öîãö
áàéäëààð îðóóëæ ÷àäààã¿é ãýæ ¿çýæ áàéãàà. Èéìä õîëáîãäîõ
íýìýëò ººð÷ëºëòèéã õèéõ, ìºí çºâõºí íýã õóóëèéã øèíý÷ëýõ
áóñ õóóëü, ýðõ ç¿éí îð÷èíã öîãö áàéäëààð õàðæ íèéòýýð íü
ñàéæðóóëàõààð àæèëëàæ áàéíà.
Õî¸ðäóãààðò, õ¿í õóäàëäààëàõ ãýìò õýðãýýñ õàìãààëàõ
÷èãëýëýýð îëîí íèéòèéí ìýäëýã îéëãîëòûã íýìýãä¿¿ëýõ,
ãýìò õýðãýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ÷àäàâõèéã ñàéæðóóëàõ
ÿâäàë þì. Ýíý ÷èãëýëýýð õýðýãæ¿¿ëæ ýõëýýä áàéãàà íýã
òîì àæèë íü ÅÁÑ-èéí õè÷ýýëèéí õºòºëáºð, àãóóëãàä õ¿í
õóäàëäààëàõ ãýìò õýðãèéí òóõàé, ò¿¿íýýñ óðüä÷èëàí
ñýðãèéëýõ ñýäâèéã òóñãàõ àæèë þì. Áîëîâñðîë, ñî¸ë,
øèíæëýõ óõààíû ÿàìàíä 2007 îíä àæëûí õýñýã áàéãóóëàãäàí
àæèëëàæ ºíãºðñºí õóãàöààíä õè÷ýýëèéí àãóóëãà, õºòºëáºð
áîëîí áàãø íàðûí ãàðûí àâëàãûí ýõíèé çàãâàðûã òóñ òóñ
áîëîâñðóóëàâ. Àãóóëãà õºòºëáºðèéã áîëîâñðóóëàõààñ ãàäíà
õàìãèéí ÷óõàë àæèë íü óã ñýäâèéã ñóðàã÷äàä õýðõýí çààõ
âý ãýäýã àñóóäàë þì. 2008 îíû 10 äóãààð ñàðûí 10, 12-íû
ºäð¿¿äýä ñóðãàã÷ 40 áàãø íàðûí ñóðãàëòûã Áîëîâñðîë, ñî¸ë,
øèíæëýõ óõààíû ÿàì, Íèéñëýëèéí áîëîâñðîëûí ãàçàðòàé
õàìòðàí çîõèîí áàéãóóëàâ.
̺í 11 ä¿ãýýð ñàðûí 14,15-íû ºäð¿¿äýä íèéñëýëèéí ò¿¿õ,
íèéãìèéí óõààíû 200 áàãø íàðûã õàìðóóëñàí ñóðãàëòûã
çîõèîí áàéãóóëàâ. Äàðààãèéí ýýëæèíä õºäºº îðîí íóòãèéí
áàãø íàðûã õàìðóóëñàí ñóðãàëòûã
¿å øàòòàéãààð çîõèîí áàéãóóëíà.
̺í èõ, äýýä ñóðãóóëüä óã ñýäâèéã
çààõòàé õîëáîãäóóëàí ñýäýâ, àãóóëãûã
áîëîâñðóóëàõ, îþóòíóóäàä çîðèóëñàí
áóñàä àðãà õýìæýýí¿¿äèéã çîõèîí
áàéãóóëàõààð òºëºâëºæ áàéíà.
Òºñëèéí ãóðàâäóãààð çîðèëò íü ãýìò
õýðãèéí õîõèðîãñäûã õàìãààëàõ,
òýäíèéã íèéãýìø¿¿ëýõ ÷èãëýëèéí ¿éë
àæèëëàãàà þì. Ýíý õ¿ðýýíä õèéñýí
íýã òîì àæèë íü 2008 îíû 9 ä¿ãýýð
ñàðààñ ãýìò õýðýãò ºðòñºí îõèä,
ýìýãòýé÷¿¿äýä çîðèóëàí õàìãààëàõ
áàéðûã íýýâ. Ãýìò õýðãèéí õîõèðîã÷
ãýæ ¿çñýí õýí áîëîâ÷ óã õàìãààëàõ
áàéðààð ¿éë÷ë¿¿ëýõ áîëîìæòîé.
ªíãºðñºí õóãàöààíä óã õàìãààëàõ
áàéðààð 7 õ¿í, ¿¿íèé äîòîð 4 òîì õ¿í,
3 õ¿¿õýä ¿éë÷ë¿¿ëñýí. ¯éë÷ë¿¿ëýã÷äýä
ñýòãýë ç¿éí çºâëºë㺺 ºãºõººñ ãàäíà
íèéãýìø¿¿ëýõ, àìüäðàëûí ººð àðãà çàìûã ñîíãîí àâàõàä
íü òóñàëæ, òýäíèé ºðõèéí àìæèðãààã äýýøë¿¿ëýõ, æèæèã
äóíä áèçíåñ ýðõëýõýä íü çîðèóëæ ìºíãºí òóñëàëöàà
¿ç¿¿ëæ áàéíà. 2008 îíû áàéäëààð 10 ãýð á¿ëä òóñ á¿ð 2
ñàÿ òºãðºãíèéí áóöàëòãóé òóñëàæèéã îëãîîä áàéíà. Èðýõ
æèë ìºí 10 ºðõèéã õàìðóóëíà. Õîõèðîãñîäûã õàìãààëàõ,
òýäíèéã íèéãýìø¿¿ëýõ àæëûã “Õ¿éñèéí òýãø ýðõèéí òºâ”
ãàðäàí õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà.
ĺðºâ äýõ ÷èãëýë íü ìàíàé õóóëü ñàõèóëàõ áàéãóóëëàãûí
àæèëòíóóäûí ÷àäàâõèéã ñàéæðóóëàõ ÿâäàë þì. Ýíý õ¿ðýýíä
Õ¿íèé ýðõèéí êîìèññòîé õàìòðàí á¿ñ÷èëñýí ñóðãàëòûã
ºíãºðñºí îíû 11 ä¿ãýýð ñàðààñ ýõëýí çîõèîí áàéãóóëæ
ýõëýýä áàéíà. Ñóðãàëòàíä ø¿¿õ, öàãäàà, ïðîêóðîð, õèë,
ãààëü, áàãø, íèéãìèéí àæèëòíóóäûã õàìðàãäàæ áàéãàà
áºãººä õàìãèéí ãîë íü ìàíàé îðîí íóòãèéí õóóëü ñàõèóëàõ
áàéãóóëëàãûí àæèëòíóóä ººð õîîðîíäîî òóðøëàãà, ìýäýýëýë
ñîëèëöîõ áîëîìæ á¿ðä¿¿ëæ ºã÷ áàéãààãààð îíöëîã þì. Ýíý
îíû 1 ä¿ãýýð ñàðä Ç¿¿í á¿ñèéí, 3 äóãààð ñàðä Áàðóóí
á¿ñèéí, 5 äóãààð ñàðä Ãîâèéí á¿ñèéí, 6 äóãààð ñàðä Òºâèéí
á¿ñèéí ñóðãàëòûã òóñ òóñ çîõèîí áàéãóóëààä áàéíà.
Òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä òºðèéí áîëîí òºðèéí áóñ îëîí
áàéãóóëëàãà, õóâü õ¿ì¿¿ñèéã ºðãºíººð òàòàí îðîëöóóëæ
áàéíà. ¯¿íä, òóõàéëáàë, ÓÈÕ, Õ¿íèé ýðõèéí ¿íäýñíèé
êîìèññ, ÃÕß, ÕÇÄÕß, ÁÑØÓß, Öàãäààãèéí Åðºíõèé ãàçàð,
ÒÅÃ çýðýã áàéãóóëëàãàòàé èäâýõòýé õàìòðàí àæèëëàõûí
çýðýãöýý Õ¿éñèéí òýãø ýðõèéí òºâ, Ìîíãîëûí îþóòíû
õîëáîî, Îðîí íóòãèéí ñàíàà÷èëãà, Õ¿¿õäèéí ýðõèéí
¿íäýñíèé òºâ çýðýã ÒÁÁ-óóäòàé õàìòðàí àæèëëàæ áàéíà.
 ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ
Çàâõàí àéìãèéí Óëèàñòàé õîòîä 1983 îíû 08 äóãààð ñàðûí 10 íä òºðñºí.

Îëîí óëñûí ñýòã¿¿ë÷ ìýðãýæèëòýé.

Áîëîâñðîë:
Ô Çàâõàí àéìãèéí Óëèàñòàé õîòûí 10-í æèëèéí IV äóíä ñóðãóóëü 1990-2000 îí
Ô Çîõèîìæ äýýä ñóðãóóëèéí Îëîí Óëñûí ñýòã¿¿ë÷èéí àíãèéã 2000-2004 îí
Ô Ñýòã¿¿ë ç¿éí ìàãèñòð

Ãýð á¿ë:
Ýõíýð Î.Íàíäèí-Ýðäýíý, õ¿¿ Á.Ýðäýìáèëýã

ÝÐÕËÝÍ ÕÝÂ˯¯ËÝÃ× Õýëýõ äóðòàé ¿ã: Çàëóó õ¿íä çîðèëãî ¿ã¿é áîë Ýõ îðîíä èðýýä¿é ¿ã¿é
Õàøáàòûí ÁÀÒÑÀÉÕÀÍ
Ýðõýìëýäýã ç¿éë: Ýõ îðîí, ýöýã ýõ

Ñîíãóóëüò àæèë:
Ô Í¯Á-ûí Çàëóó÷óóäûí çºâëºõ õîðîîíû çîõèöóóëàã÷
Ô Ìîíãîëûí Îþóòíû Õîëáîîíû äýä åðºíõèéëºã÷
Ô Áîëîâñðîë Ñî¸ë øèíæëýõ óõààíû ñàéäûí çºâëºëèéí ãèø¿¿í
Ô Áîëîâñðîëûí ìàãàäëàí èòãýìæëýõ ¿íäýñíèé çºâëºëèéí ÕÇ-èéí ãèø¿¿í
Ô ÕÀÀÈÑ, ÌÓÁÈÑ, Ðàäèî Òåëåâèçèéí ÄÑ, Çîõèîìæ äýýä ñóðãóóëèéí
óäèðäàõ çºâëºëèéí ãèø¿¿í
Ô Çàâõàí àéìãèéí Óëèàñòàé ñóìûí íóòãûí çºâëºë, Çàâõàí àéìãèéí
çàëóó÷óóä îþóòíû õºãæëèéí òºâèéí áîäëîãûí
çºâëºëèéí ãèø¿¿í
ÈÂÝÝÍ ÒÝÒÃÝÃ×
Øàãíàë óðàìøóóëàë:
Ô 2002 îíä Ìîíãîë óëñûí øèëäýãèéí øèëäýã îþóòàí \ÌÓÇÃ, ÁÑØÓß, ÌÎÕ\
Ô 2003 îíä Çàâõàí àéìãèéí øèëäýã îþóòàí \ÇÀÎÕ\
Ô 2004 îíä Ìîíãîëûí ìàíëàéëàã÷ îþóòàí àëòàí ìåäàëü \ÌÎÕ\
Ô 2005 îíä Òýðã¿¿íèé çàëóó àëòàí ìåäàëü \ÌÇÕ\
Ô 2006 îíä Íèéñëýëèéí ýð¿¿ë ìýíäèéã äýìæèã÷ èðãýí \ÍÇÄÒÃ, ÍÝÌÃ\
Ô 2006 îíä “Èõ ìîíãîë 800”-í æèëèéí èõ îéí ìåäàëü \ÈÌÓÁÍÆǯÕ\
Ô 2007 îíä ”Õ¿íäýò æóóõ áè÷èã” ÁÒÑÓÕîðîî
ÎÍ-ËÀÉÍ Ò¯ÃÝÝÃ× Ô 2008 îíä “Íèéñëýëèéí øèëäýãèéí øèëäýã çàëóó” \ÍÇÄÒÃ, ÍÕÇÃ\
Ô 2009 îíä “Çàâõàí àéìãèéí õ¿íäýò òýìäýã” \ÇÀÇÄÒÃàçàð\

Á¿òýýë:
Ô 2005 îíä “Îþóòíû ýëåêòðîí ãàðûí àâëàãà” á¿òýýë
www.student.org.mn
Ô 2006 îíä “ªíºð á¿ëèéíõýí”, Áèä 15 óóëàà ãýð á¿ëèéí ò¿¿õýí íîì
www.gogo.mn
www.yap.mn Ô 2007 îíä “Îþóòàí 2007” îþóòíû áàéãóóëëàãóóäàä çîðèóëñàí íîì
www.eec.mn Ô 2007 Äîðíû èõ ÿðóó íàéðàã÷ Á.ßâóóõóëàíãûí ̺íãºí õàçààðûí ÷èìýý
www.cdeq.mn õîñ öîìãûí ðåäàêòîð
www.sehuun.com Ô 2008 îíä “Îþóòàí 2008” èõ, äýýä ñóðãóóëüä ýëñýã÷èä, îþóòíóóäàä
www.mecs.gov.mn çîðèóëñàí ýìõýòãýë
www.child.mn Ô 2008 îíä “Õ¿íèé ýðõèéã àëõàì àëõàìààð” ãàðûí àâëàãà
www.otgontenger.mn Ô 2009 îíä “Îþóòàí 2008 öàõèì íîì”
Ô 2009 îíä “Îþóòàí 2009” Øèëäýã îþóòíû øèðýýíèé íîì
ÕÝÂËÝÍ ÍÈÉÒÝËÑÝÍ

 Óòàñ: 7011 1143, 323365-151

È-ìýéë: batnice_d20@yahoo.com, batsaikhan@yap.mn
Âåá ñàéò: www.student.org.mn, www.yap.mn
Õ¯Í ÕÓÄÀËÄÀÀËÀÕ ÃÝÌÒ ÕÝÐÝà ÎÞÓÒÍÓÓÄÛÍ Í¯ÄÝÝÐ ...
 ISBN 99929-56-03-3

9 789992 56033 “BCI” Õýâëýëèéí êîìïàíè

Óòàñ: 319032