‫بکارگیری لیزرهای پرتوان در عملیات مشبک کاری چاه های نفت با توجه به شرایط‬

‫مخازن ایران‬

‫مقدمه‬
‫مشبک کاری در صنعت نفت و گاز عبارتست از ایجاد تونلی در دیواره چاه برای جریان یافتن سیال مخزن از میان لوله‬
‫جداری سیمان شده به درون چاه‪ .‬مشبک کاری از مهمترین و حساسترین بخش های تکمیل چاه می باشد‪ .‬مشبک‬
‫کاری ناقص و نامناسب عالوه بر آسیب به سازند‪ ،‬هزینه های مشبک کاری مجدد و یا اسید کاری را به دنبال خواهد‬
‫داشت‪.‬‬
‫در روش های معمول مشبک کاری نظیر ‪ Jet Perforation‬و ‪ Ballistic Perforation‬عالوه بر مشکالت ایمنی‪ ،‬کنترل‬
‫اندازه و عمق سوراخ ایجاد شده نیز دشوار بوده و باعث آسیب سازند می شود‪.‬‬
‫تحقیقات انجام گرفته برای یافتن روش های جایگزین مشبک کاری نشان داده است که لیزر به خوبی توانایی برش و‬
‫مشبک کاری سنگ ها را دارد‪ .‬ضمن آنکه به دلیل انتقال حرارت فراوان برای سوراخ کردن سنگ‪ ،‬تراوایی و تخلخل‬
‫سنگ نیز افزایش پیدا می کند‪.‬‬
‫هر دو نوع سنگ مورد آزمایش یعنی ‪ Lime Stone‬و‪ Sand Stone‬را می توان به گونه ای با لیزر مشبک کاری نمود‪ .‬در‬
‫مشبک کاری با لیزر اشعه لیزر با نمونه سنگ برخورد کرده و انرژی لیزر به سنگ انتقال می یابد‪ .‬این انرژی باعث‬
‫افزایش دما در نمونه سنگ می شود تا آنجا که خاصیت سیمان شدگی بین ذرات ذوب و یا بخار شده و می شکند‪.‬‬
‫میزان تأثیر و بازدهی استفاده از لیزر به خواص فیزیکی و گرمایی سنگ بستگی دارد‪.‬‬
‫اهداف‬
‫هدف این مقاله بررسی کاربرد لیزر در مشبک کاری در شرایط آزمایشگاهی و همچنین در شرایط فشار و دمای ته‬
‫چاه و مطالعه امکان بکارگیری آن برای مخازن نفت و گاز ایران بوده است‪.‬‬
‫برای مطالعه تأثیر لیزر روی تراوایی و تخلخل سنگ در شرایط فشار استاندارد روی نمونه سنگ خشک و بررسی اثر‬
‫فشار و اشباع سنگ از آب نمک و هیدروکربن روی آن‪ ،‬از پارامتری به نام بازدهی لیزر استفاده شده است که به‬
‫صورت زیر تعریف می شود‪:‬‬
‫حجم برداشت شده‪ /‬انرژی ورودی = ‪=SE‬‬
‫که در آن ‪ = SE‬مقدار انرژی مورد نیاز به ازای حجم برداشت شده‬
‫‪ SE‬پایین تر‪ ،‬نشان دهنده حجم مواد برداشت شده بیشتر به ازای انرژی کمتر می باشد‪ .‬پایین بودن ‪ ، SE‬شانس‬
‫عملیاتی بودن این روش را باالتر می برد‪.‬‬
‫نوع لیزر مورد استفاده‬
‫در مجموع سه نوع لیزر برای مشبک کاری در سنگ ها مورد مطالعه قرار گرفته است‪ Fiber Laser،Coil laser .‬و ‪Yas‬‬
‫‪ .laser‬از میان این لیزرها‪ ،‬لیزرهای فیبری کاندیدای اصلی برای کاربرد در درون چاه بوده و فواید کلیدی بسیاری‬
‫نسبت به نمونه های نظامی و صنعتی از خود نشان داده اند‪ .‬از جمله‪:‬‬
‫‪-1‬بازدهی باال در تبدیل انرژی‬
‫‪-2‬ابعاد قابل انتقال‬
‫‪-3‬این لیزرها تنها نوعی از لیزرها می باشند که می توان آن ها را به فاصله زیاد از سطح تا هدف با کمترین افت‬
‫انرژی انتقال داد‪.‬‬
‫اثر متقابل سنگ و لیزر‬
‫نتایجی که از آزمایش لیزر ها بر روی انواع سنگ از جمله ‪ Sand Stone‬و ‪ Carbonate‬انجام گرفته است نشان می‬
‫دهد کاربرد لیزر پر قدرت ( ‪ ، )High-Power Laser Application‬تخلخل و تراوایی سنگ را در تونل مشبک و نواحی‬
‫اطراف افزایش می دهد‪ .‬میزان این افزایش تابعی است از هدایت گرمایی سنگ‪ ،‬به این مفهوم که هر چه هدایت‬
‫گرمایی سنگ باالتر باشد توزیع حرارت در سنگ بهتر انجام شده و تراوایی و تخلخل افزایش بیشتر و یکنواخت تری‬
‫خواهند داشت‪ .‬این افزایش تراوایی در ‪ Sand Stone‬مورد آزمایش با ‪ 171‬درصد‪ ،‬بیشترین میزان را به خود اختصاص‬
‫داده است‪ .‬در جدول زیر‪ ،‬مقادیر تراوایی و تخلخل قبل و بعد از انجام عملیات مشبک کاری با لیزر روی نمونه سنگ‬
‫آورده شده است‪.‬در نواحی نزدیک به محل مشبک کاری‪( -‬از ‪ 1‬تا ‪ 3‬اینچ)‪ -‬به علت تأثیر حرارتی لیزر روی شبکه‬
‫سنگ (‪ ،)matrix‬بخشی از خمیره سنگ حالتی شبیه به سرامیک به خود می گیرد‪ .‬در این نواحی تراوایی تقریباً‬
‫دست نخورده باقی می ماند‪ .‬با زیادتر شدن فاصله از محل مشبک کاری‪ ،‬افزایش تراوایی چشمگیر خواهد بود و در‬
‫فاصله حدوداً ‪ 6‬تا ‪ 12‬اینچ به حداکثر مقدار خود می رسد‪.‬‬
‫تاثیر فشار‬
‫برای روشن شدن تأثیر افزایش فشار بر روی کارایی لیزر‪ ،‬وسیله ای به نام ‪ Unique-High Cell-Premium‬طراحی‬
‫شده است که در آن می توان تأثیر همه جانبه فشار بر روی سنگ را مشاهده نمود‪.‬‬
‫وقتی روی سنگ ها فشار اعمال می شود بسته به خواص مقاومتی و کشسانی‪ ،‬سنگ ها تغییر شکل می دهند و‬
‫فشرده می شوند‪ ،‬فشردگی یک عامل مفید در لیزر کاری به حساب می آید چون موجب افزایش انتقال حرارت در‬
‫فضاهای متخلخل (همرفتی) و انتقال حرارت ذره به ذره (هدایت) می شود و درصد باالتر تماس ذرات با یکدیگر ‪Grain‬‬
‫‪ to Grain Contact‬موجب کاهش اتالف گرما شده و این امر منجر به کارایی بیشتر انرژی لیزر ها می شود‪.‬‬
 ‫تأثیر فشار روی ‪ Sand Stone‬و ‪ Lime Stone‬متفاوت است‪ .‬در ذیل به بررسی این تفاوت ها می پردازیم‪:‬‬
‫در سنگ کربناته‪ ،‬فضا های خالی کمتر است‪ .‬افزایش فشار (‪ )stress‬روی این نوع سنگ ها موجب فشردگی آن ها‬
‫می شود در حالی که در ماسه سنگ به دلیل فضاهای خالی زیاد و سفت تر بودن آن‪ ،‬فشردگی در مقابل فشار‬
‫کمتر بوده و به همین دلیل تأثیر فشار روی سنگ کربناته مطلوب تر است‪.‬‬
‫اثر اشباع‬
‫عامل مهم دیگر مربوط به شرایط اشباع سنگ می باشد‪ .‬با توجه به تحقیقات به عمل آمده تأثیر این عوامل اینگونه‬
‫گزارش می شود‪:‬‬
‫در این آزمایش نمونه های ماسه سنگ و سنگ کربناته با آب نمک (‪ )ppm 50‬و هیدروکربور (نفت تصفیه شده با وزن‬
‫مخصوص ‪ )cc/0.849‬مایع اشباع شده و تحت لیزر کاری با قدرت باال قرار گرفتند‪ .‬در این شرایط ‪ SE‬برای نمونه اشباع‬
‫شده با آب نمک کاهش یافت اما برای نمونه اشباع با هیدروکربور مایع‪ ،‬مقدار ‪ SE‬در مقایسه با نمونه خشک افزایش‬
‫داشت‪ .‬این بدان معنی است که هیدروکربور در مقایسه با آب نمک برای گرم شدن انرژی بیشتری مصرف می کند‪.‬‬
‫آب نمک سریع بخار می شود و این خود به ترک خوردن سنگ کمک می کند‪ ،‬در صورتی که در مورد هیدروکربور تبخیر‬
‫سریع وجود نداشته و هنگام لیزر کاری ابر تیره ای از هیدروکربور به وجود می آید که انرژی را جذب می کند‪ ،‬در‬
‫جداول زیر شرایط مختلف تأثیر فشار و اشباع روی ‪ SE‬مقایسه شده است‪.‬به خاطر فضاهای خالی کمتر در سنگ‬
‫کربناته‪ ،‬هیدروکربن کمتری نسبت به ماسه سنگ به درون آن نفوذ کرده و تأثیر منفی اشباع در آن کمتر از ماسه‬
‫سنگ است‪.‬‬
‫مکانیسم برداشت کنده ها‬
‫عامل انتهایی در لیزر کاری مکانیسم برداشت ( ‪ )Removal Mechanism‬می باشد‪ .‬در نمونه ماسه سنگ انبساط‬
‫سریع گرمایی جزئی ( ‪ )Rapid differential thermal expansion‬موجب می شود تا سنگ و سیمان شدگی آن ترک‬
‫بردارد‪ .‬این امر موجب ایجاد ارتباط بین چاه و مخزن می شود و با استفاده از ‪ ،Optic fluids‬خرده های احتمالی جمع‬
‫آوری می شود تا موجب بسته شدن مشبک ها نشود‪.‬‬
‫ا ّما در نمونه سنگ کربناته مکانیسم برداشت کلسیته شدن ( ‪ )calcination‬می باشد یعنی انرژی لیزر موجب تجزیه‬
‫کربنات ها به دی اکسید کربن و اکسید کلسیم شده و هر چه تماس ذرات با هم بیشتر باشد پروسه بازدهی‬
‫باالتری وجود دارد و خرده ای تولید نخواهد شد‪.‬‬
‫بحث و تجزیه و تحلیل‬
‫‪ -1‬مکانیسم مشبک کاری با لیزر‪ ،‬با استفاده از انتقال حرارت کنترل می شود‪ .‬با افزایش فشار روی سنگ‪ ،‬فشردگی‬
‫آن بیشتر شده و فضاهای خالی کمتر می شود و انتقال حرارت کارا تری صورت می گیرد‪.‬‬
‫‪ -2‬در مشبک کاری با لیزر‪ ،‬تخریب سازند (‪ )Damage‬به وجود نخواهد آمد و خرده های ریز که تخلخل را کاهش می‬
‫دهند نیز حذف می شود‪ .‬همچنین کنترل قویتری روی شکل‪ ،‬اندازه و زاویه تونل ها بدست می آید‪ .‬با افزایش فشار‪،‬‬
‫کارایی این روش بخصوص در مورد ‪ Lime Stone‬بیشتر می شود‪.‬‬
‫‪-3‬کاربرد لیزر پر قدرت‪ ،‬خواص فیزیکی سنگ از جمله تخلخل و تراوایی را افزایش می دهد‪.‬‬
‫‪-3‬شرایط زیر تعادلی (‪ )Under Balance‬نتایج به مراتب مطلوب تری نسبت به شرایط تعادلی ( ‪ )balance‬بدست می‬
‫دهد‪.‬‬
‫‪-4‬مشبک کاری تحت اشباع هیدروکربور ‪ SE‬بیشتری نسبت به نمونه خشک دارد ا ّما این اثر در ‪ Lime Stone‬به علت‬
‫کمتر بودن فضا های خالی و اشباع کمتر‪ ،‬کمتر است‪.‬‬
‫پیشنهادات‬
‫همانطور که اشاره شد شرایط بهینه برای مشبک کاری با لیزر عبارتست از‪:‬‬
‫‪ -1‬سنگ مخزن از نوع کربناته باشد‪:‬‬
‫در این سنگ هر جند افزایش تراوایی و تخلخل به اندازه ی ‪ Sand Stone‬چشمگیر نیست‪ ،‬ا ّما تأثیر مفید فشار روی‬
‫آن بیشتر و تأثیر منفی اشباع هیدروکربن روی آن کمتر است‪.‬‬
‫‪ -2‬فشار مخزن در ناحیه مشبک کاری شده زیاد و در حالت بهینه بیش از ‪ psi 2000‬باشد‪.‬‬
‫‪ -3‬مشبک کاری در وضعیت ‪ Under Balance‬انجام شود‪.‬‬
‫با توجه به اینکه مخازن ایران اکثراً از نوع کربناته بوده و بسیاری از آن ها پر فشار)بیش از ‪ )psi 2000‬می باشند‪،‬‬
‫مشبک کاری با لیزر می تواند گزینه بسیار مناسبی برای تکمیل چاه در آن ها باشد‪ .‬ضمن آنکه مشبک کاری ‪Under‬‬
‫‪ Balance‬برای حصول بیشترین بازده و بهترین نتیجه توصیه می گردد‪.‬‬