Professional Documents
Culture Documents
بکارگیری لیزرهای پرتوان در عملیات مشبک کاری چاه های نفت با توجه به شرایط مخازن ایران
بکارگیری لیزرهای پرتوان در عملیات مشبک کاری چاه های نفت با توجه به شرایط مخازن ایران
مخازن ایران
مقدمه
مشبک کاری در صنعت نفت و گاز عبارتست از ایجاد تونلی در دیواره چاه برای جریان یافتن سیال مخزن از میان لوله
جداری سیمان شده به درون چاه .مشبک کاری از مهمترین و حساسترین بخش های تکمیل چاه می باشد .مشبک
کاری ناقص و نامناسب عالوه بر آسیب به سازند ،هزینه های مشبک کاری مجدد و یا اسید کاری را به دنبال خواهد
داشت.
در روش های معمول مشبک کاری نظیر Jet Perforationو Ballistic Perforationعالوه بر مشکالت ایمنی ،کنترل
اندازه و عمق سوراخ ایجاد شده نیز دشوار بوده و باعث آسیب سازند می شود.
تحقیقات انجام گرفته برای یافتن روش های جایگزین مشبک کاری نشان داده است که لیزر به خوبی توانایی برش و
مشبک کاری سنگ ها را دارد .ضمن آنکه به دلیل انتقال حرارت فراوان برای سوراخ کردن سنگ ،تراوایی و تخلخل
سنگ نیز افزایش پیدا می کند.
هر دو نوع سنگ مورد آزمایش یعنی Lime Stoneو Sand Stoneرا می توان به گونه ای با لیزر مشبک کاری نمود .در
مشبک کاری با لیزر اشعه لیزر با نمونه سنگ برخورد کرده و انرژی لیزر به سنگ انتقال می یابد .این انرژی باعث
افزایش دما در نمونه سنگ می شود تا آنجا که خاصیت سیمان شدگی بین ذرات ذوب و یا بخار شده و می شکند.
میزان تأثیر و بازدهی استفاده از لیزر به خواص فیزیکی و گرمایی سنگ بستگی دارد.
اهداف
هدف این مقاله بررسی کاربرد لیزر در مشبک کاری در شرایط آزمایشگاهی و همچنین در شرایط فشار و دمای ته
چاه و مطالعه امکان بکارگیری آن برای مخازن نفت و گاز ایران بوده است.
برای مطالعه تأثیر لیزر روی تراوایی و تخلخل سنگ در شرایط فشار استاندارد روی نمونه سنگ خشک و بررسی اثر
فشار و اشباع سنگ از آب نمک و هیدروکربن روی آن ،از پارامتری به نام بازدهی لیزر استفاده شده است که به
صورت زیر تعریف می شود:
حجم برداشت شده /انرژی ورودی = =SE
که در آن = SEمقدار انرژی مورد نیاز به ازای حجم برداشت شده
SEپایین تر ،نشان دهنده حجم مواد برداشت شده بیشتر به ازای انرژی کمتر می باشد .پایین بودن ، SEشانس
عملیاتی بودن این روش را باالتر می برد.
نوع لیزر مورد استفاده
در مجموع سه نوع لیزر برای مشبک کاری در سنگ ها مورد مطالعه قرار گرفته است Fiber Laser،Coil laser .و Yas
.laserاز میان این لیزرها ،لیزرهای فیبری کاندیدای اصلی برای کاربرد در درون چاه بوده و فواید کلیدی بسیاری
نسبت به نمونه های نظامی و صنعتی از خود نشان داده اند .از جمله:
-1بازدهی باال در تبدیل انرژی
-2ابعاد قابل انتقال
-3این لیزرها تنها نوعی از لیزرها می باشند که می توان آن ها را به فاصله زیاد از سطح تا هدف با کمترین افت
انرژی انتقال داد.
اثر متقابل سنگ و لیزر
نتایجی که از آزمایش لیزر ها بر روی انواع سنگ از جمله Sand Stoneو Carbonateانجام گرفته است نشان می
دهد کاربرد لیزر پر قدرت ( ، )High-Power Laser Applicationتخلخل و تراوایی سنگ را در تونل مشبک و نواحی
اطراف افزایش می دهد .میزان این افزایش تابعی است از هدایت گرمایی سنگ ،به این مفهوم که هر چه هدایت
گرمایی سنگ باالتر باشد توزیع حرارت در سنگ بهتر انجام شده و تراوایی و تخلخل افزایش بیشتر و یکنواخت تری
خواهند داشت .این افزایش تراوایی در Sand Stoneمورد آزمایش با 171درصد ،بیشترین میزان را به خود اختصاص
داده است .در جدول زیر ،مقادیر تراوایی و تخلخل قبل و بعد از انجام عملیات مشبک کاری با لیزر روی نمونه سنگ
آورده شده است.در نواحی نزدیک به محل مشبک کاری( -از 1تا 3اینچ) -به علت تأثیر حرارتی لیزر روی شبکه
سنگ ( ،)matrixبخشی از خمیره سنگ حالتی شبیه به سرامیک به خود می گیرد .در این نواحی تراوایی تقریباً
دست نخورده باقی می ماند .با زیادتر شدن فاصله از محل مشبک کاری ،افزایش تراوایی چشمگیر خواهد بود و در
فاصله حدوداً 6تا 12اینچ به حداکثر مقدار خود می رسد.
تاثیر فشار
برای روشن شدن تأثیر افزایش فشار بر روی کارایی لیزر ،وسیله ای به نام Unique-High Cell-Premiumطراحی
شده است که در آن می توان تأثیر همه جانبه فشار بر روی سنگ را مشاهده نمود.
وقتی روی سنگ ها فشار اعمال می شود بسته به خواص مقاومتی و کشسانی ،سنگ ها تغییر شکل می دهند و
فشرده می شوند ،فشردگی یک عامل مفید در لیزر کاری به حساب می آید چون موجب افزایش انتقال حرارت در
فضاهای متخلخل (همرفتی) و انتقال حرارت ذره به ذره (هدایت) می شود و درصد باالتر تماس ذرات با یکدیگر Grain
to Grain Contactموجب کاهش اتالف گرما شده و این امر منجر به کارایی بیشتر انرژی لیزر ها می شود.
تأثیر فشار روی Sand Stoneو Lime Stoneمتفاوت است .در ذیل به بررسی این تفاوت ها می پردازیم:
در سنگ کربناته ،فضا های خالی کمتر است .افزایش فشار ( )stressروی این نوع سنگ ها موجب فشردگی آن ها
می شود در حالی که در ماسه سنگ به دلیل فضاهای خالی زیاد و سفت تر بودن آن ،فشردگی در مقابل فشار
کمتر بوده و به همین دلیل تأثیر فشار روی سنگ کربناته مطلوب تر است.
اثر اشباع
عامل مهم دیگر مربوط به شرایط اشباع سنگ می باشد .با توجه به تحقیقات به عمل آمده تأثیر این عوامل اینگونه
گزارش می شود:
در این آزمایش نمونه های ماسه سنگ و سنگ کربناته با آب نمک ( )ppm 50و هیدروکربور (نفت تصفیه شده با وزن
مخصوص )cc/0.849مایع اشباع شده و تحت لیزر کاری با قدرت باال قرار گرفتند .در این شرایط SEبرای نمونه اشباع
شده با آب نمک کاهش یافت اما برای نمونه اشباع با هیدروکربور مایع ،مقدار SEدر مقایسه با نمونه خشک افزایش
داشت .این بدان معنی است که هیدروکربور در مقایسه با آب نمک برای گرم شدن انرژی بیشتری مصرف می کند.
آب نمک سریع بخار می شود و این خود به ترک خوردن سنگ کمک می کند ،در صورتی که در مورد هیدروکربور تبخیر
سریع وجود نداشته و هنگام لیزر کاری ابر تیره ای از هیدروکربور به وجود می آید که انرژی را جذب می کند ،در
جداول زیر شرایط مختلف تأثیر فشار و اشباع روی SEمقایسه شده است.به خاطر فضاهای خالی کمتر در سنگ
کربناته ،هیدروکربن کمتری نسبت به ماسه سنگ به درون آن نفوذ کرده و تأثیر منفی اشباع در آن کمتر از ماسه
سنگ است.
مکانیسم برداشت کنده ها
عامل انتهایی در لیزر کاری مکانیسم برداشت ( )Removal Mechanismمی باشد .در نمونه ماسه سنگ انبساط
سریع گرمایی جزئی ( )Rapid differential thermal expansionموجب می شود تا سنگ و سیمان شدگی آن ترک
بردارد .این امر موجب ایجاد ارتباط بین چاه و مخزن می شود و با استفاده از ،Optic fluidsخرده های احتمالی جمع
آوری می شود تا موجب بسته شدن مشبک ها نشود.
ا ّما در نمونه سنگ کربناته مکانیسم برداشت کلسیته شدن ( )calcinationمی باشد یعنی انرژی لیزر موجب تجزیه
کربنات ها به دی اکسید کربن و اکسید کلسیم شده و هر چه تماس ذرات با هم بیشتر باشد پروسه بازدهی
باالتری وجود دارد و خرده ای تولید نخواهد شد.
بحث و تجزیه و تحلیل
-1مکانیسم مشبک کاری با لیزر ،با استفاده از انتقال حرارت کنترل می شود .با افزایش فشار روی سنگ ،فشردگی
آن بیشتر شده و فضاهای خالی کمتر می شود و انتقال حرارت کارا تری صورت می گیرد.
-2در مشبک کاری با لیزر ،تخریب سازند ( )Damageبه وجود نخواهد آمد و خرده های ریز که تخلخل را کاهش می
دهند نیز حذف می شود .همچنین کنترل قویتری روی شکل ،اندازه و زاویه تونل ها بدست می آید .با افزایش فشار،
کارایی این روش بخصوص در مورد Lime Stoneبیشتر می شود.
-3کاربرد لیزر پر قدرت ،خواص فیزیکی سنگ از جمله تخلخل و تراوایی را افزایش می دهد.
-3شرایط زیر تعادلی ( )Under Balanceنتایج به مراتب مطلوب تری نسبت به شرایط تعادلی ( )balanceبدست می
دهد.
-4مشبک کاری تحت اشباع هیدروکربور SEبیشتری نسبت به نمونه خشک دارد ا ّما این اثر در Lime Stoneبه علت
کمتر بودن فضا های خالی و اشباع کمتر ،کمتر است.
پیشنهادات
همانطور که اشاره شد شرایط بهینه برای مشبک کاری با لیزر عبارتست از:
-1سنگ مخزن از نوع کربناته باشد:
در این سنگ هر جند افزایش تراوایی و تخلخل به اندازه ی Sand Stoneچشمگیر نیست ،ا ّما تأثیر مفید فشار روی
آن بیشتر و تأثیر منفی اشباع هیدروکربن روی آن کمتر است.
-2فشار مخزن در ناحیه مشبک کاری شده زیاد و در حالت بهینه بیش از psi 2000باشد.
-3مشبک کاری در وضعیت Under Balanceانجام شود.
با توجه به اینکه مخازن ایران اکثراً از نوع کربناته بوده و بسیاری از آن ها پر فشار)بیش از )psi 2000می باشند،
مشبک کاری با لیزر می تواند گزینه بسیار مناسبی برای تکمیل چاه در آن ها باشد .ضمن آنکه مشبک کاری Under
Balanceبرای حصول بیشترین بازده و بهترین نتیجه توصیه می گردد.