Professional Documents
Culture Documents
چاه پیمایی و تاریخچه آن
چاه پیمایی و تاریخچه آن
مقدمه
اولین نمودار الکتریکی در سال ) 1927 ( 1306در یکی از چاه های میدان نفتی pechelbronnدر Alsaceاز
استان های شمال غربی فرانسه ثبت شد و تنها شامل یک نمودار مقاومت مخصوص الکتریکی بود و برای ثبت
آن از متد stationاستفاده گردید .با این روش ،دستگاه اندازه گیری که سئند نامیده میشود،در مقابل الیه های
مورد نظر در چاه توقف میکرد و مقاومت اندازه گیری شده نیز با دست رسم میشد.بعد از آن سال در سال (1308
)1929اولین نمودارهای مقاومت مخصوص برای مقاصد اقتصادی در ونزوئال،ایالت متحده امریکا و روسیه مورد
اتفاده قرار گرفت .سودمندی این نمودار در تطابق الیه ها وتشخیص الیه های ئیدروکربن دار در صنعت نفت مورد
توجه قرار گرفت.
در سال )1931(1310نمودار پتانسیل خودزاد( )SPنیز به نمودار مقاومت مخصوص افزوده شد و در همان سال
برادران پمومبرژه (مارسل و کنراد) روش ثبت مداوم را تکمیل و اولین بات قلمی را نیز توسعه دادند.بعد از سال
)1949(1328نمودار نوترون به صورت یک تعیین کننده تخلخل مورد توجه واقع گردید و در سال )1962(1341
نمودار SNPو در سال )1970(1349دستگاه نوتونی و به دنبال آن دستگاه دوگانه نوترون ابداع و به بازا ارائه شد.
شرکتهای سرویس دهنده،در جوار توسعه دستگاهها،اقدام به تاسیس مرکز تحقیقاتی وسیعی نیز نموده و
بخش زیادی از درآمده خود را به آنها اختصاص دادهاند.در این مراکز برای تفسیر نمودارها و نحوه ارائه علمی تر و
دقیقتر نتایج بشدت فعالیت میگردد و در این راه به قدری پیشرفت نموده اند که چاه پیمایی()well logging
بصورت یکی از دروس دانشگاهی درآمده و هم اکنون در بعضی از رشته های مهندسی دانشگاه های ایران و
دانشگاه های اروپائی و امریکائی تدریس میگردد .نقش نمودارگیری از چاه ها در صنعت نفت بحدی است که
بصورت چشم انسان عمل مینماید و میتوان گفت که ارزیابی دقیق مخازن،تعیین وضعیت الیه ها در اعماق
زمین،وضعیت سیمان در پشت لوله جداری و ده ها مورد دیگر بدون استفاده از این نوع نمودارها تقریبا غیر ممکن
است.
نیاز صنعت نفت برای مشخص کردن مخازن ئیدروکربن دار:
روش های زمین شناسی سطحی برای تعیین ساختارهایی که احتمال وجود سیال در آن باشد کمک مینماید
ولی قادر به پیش بینی وجود ئیدروکربن در آن نیست .در حال حاضر برای تعیین دقیق وجود ئیدروکربن در
طبقات،راه حل دیگری به غیر از حفاری وجود ندارد .ارزیابی سازندهای زیرزمینی است .این متدها را میتوان به 4
دسته زیر تقسیم کرد:
-1نمودارهای عملیات حفاری که عبارتند از .a :نمودارهای گل نگاری .bاندازه گیری در حین حفاری
-2برسی مغزه
-3نمودارهای چاه پیمایی که عبارتند از .a :نمودارهای الکتریکی .bنمودارهای صوتی .cنمودارهای رادیواکتیو .d
نمودارهای الکترومغناطیس
-4آرمایشهای تولیدی
واضح است که انجام تمام روشهای فوق در بک چاه ضرورتی ندارد .اهداف اولیه ارزیابی مخازن
عبارت اند از:
- 1تعیین مخازن
- 2تخمین میزان کل ئیدروکربن در مخزن
- 3تخمین میزان ئیدروکربن قابل برداشت
در ضمن،کسب هر گونه اطالعات اضافی معموال به عنوان اطالعات تکمیلی مورد توجه قرار میگیرد.مقدار کل نفت
موجود در مخزن را میتوان از رابطه زیر بر اساس بشکه محاسبه کرد:
)N=7758φ.h .a(1-sw
که در آن:
=Nنفت اولیه موجود در مخزن بر حسب بشکه
=φتخلخل موثر بر حسب درصد
=Swاشباع آب اولیه بر حسب درصد
=hضخامت مفید فاصله تولید نفت بر حسب فوت
=Aوسعت مخزن بر حسب ایکر
برای به دست آوردن ذخیره واقعی نفت در مخازن بر اساس بشکه،عدد مزبور بر ضریب حجمی نفت سازند()Bo
که اندازه آن قدری از واحد بیشتر است تقسیم میگردد و به این ترتیب تغییراتی که علت انقباض نفت در هنگام
خروج از چاه بوجود می آید بخصوص در مواردی که با گاز همراه باشد تصحیح گردد.
ذخیره گاز را نیز میتوان از فرمول زیر بر اساس فوت مکعب محاسبه میشود:
)G=43560 .φ . h . a(1-Sw
قبل از اینکه لوله جداری نصب گردد چاه برای یک سری عملیات به نام نمودارگیری آماده میشود .هدف از
نمودارگیری کسب اطالعاتی است که لعدا توسط روشهای کامپیوتری تفسیر میگردد.معموال این دسته از
نمودارها پس از نصب لوله جداری قابل تکرار نیستند و لذا باید کهاز کیفیت بسیار مطلوبی برخوردار باشند تا
ارزیابی دقیقتری از سازند ارائه نمایند .بعد از جمع آوری یک سری اطالعات ،بعضی از تفاسیر باید در سر انجام
پذیرد که شامل تفسیر بتوسط دست و کامپیوتر میباشد .بعضی از تفاسیر کامپیوتری برای مطالعات مفصل تر
باید در مراکز تفسیر نمودارها واقع در مراکز مناطق عملیاتی انجام گیرد.
فرآوری اطالعات عبارت است از کسب اطالعات الزم از نمودارهای خام که برای محاسبه مخازن ئیدروکربن دار
الزم است .برای این منظور دو روش مقدماتی معمول است:
-2توسط کامپیوتر در سر چاه و یا در یک مرکز تفسیر نمودارها واقع در مراکز مناطق عملیاتی
بتوسط کامپیوتر میتوان فرآوری اطالعات را بنحو بسیار مطلوبی در یک یا چند چاه انجام داد .بعالوه فرآوری لرزه
نگاری در چاه ،فرآوری موجی ،فرآوری اطالعات تولیدی ،وضعیت چاه ،مدل سازی چاه ،تهیه نقشه و غیره و ...
نیز امکان پذیر است.
-1محیط نمودارگیری :در ابتدا به اختصار ،پتانسیل تولید یک چاه در حین حفاری مورد بررسی قرار میگیرد .در
واقع گل حفاری ئیدروکربن را در داخل دیواره چاه(درون سازند) به عقب رانده و از فوران آن به سطح زمین
جلوگیری مینماید .از بررسی خرده سنگهائی که از چاه باال میآید میتوان نوع سنگ حفاری شده را تشخیص داد
و امکان دارد که همراه آن نیز آثاری از ئیدروکربن مشاهده گردد .ام نمیتوان هیچگونه• اطالعاتی در مورد میزان
نفت و گاز بدست آورد.
نمودارهای چاه پیمایی اطالعات ضروری را برای ارزیابی کمی ئیدروکربن و همچنین نوع سنگ و خصوصات سیال
درون سازند در اختیار قرار میدهد .چاه پیمایی از نقطه• نظر تصمیم گیری ،بخش مهمی از مراحل حفاری و تکمیل
چاه محسوب میگردد .کسب اطالعات دقیق و کامل از نمودارها امری ضروری است .مخارج نمودارگیری کال حدود
% 5کل مخارج یک چاه تکمیل شده را به خود اختصاص میدهد و بنابراین در مقایسه با اطالعاتی که میتوان از آن
بدست آورد ،بسیار ناچیز خواهد بود.
چاه :چاهی برای نمودارگیری آماده میگردد ممکن است که دارای خصوصیات زیر باشد:
-عمق چاه :که میتواند از حدود 300تا 8000متر نماید(به استثنائ بعضی از چاه های عمیقتر)
-انحراف چاه :از حالت قائم که در خشکی معموال چند درجه است اما در دریا بین 20تا 70درجه متغیر است و
اخیرا نیز حفاری های افقی در بسیاری از جاه ها معمول گردیده است.
-درجه حرارت ته چاه :که میتواند بین 100تا 400درجه فارنهایت متغییر باشد.
-شوری گل حفاری :بین 1000تا حدود 300000ppmآگاهی مواقع بجای گل آب پایه .از گل نفت پایه استفاده
میشود.
-ورن مخصوص گل :که میتواند بین 9تا 17پوند بر گالن تغییر نماید.
-پوششی از اندود گل :بر روی تمام سازندهای قابل نفوذ که میتواند از 0.1اینچ تا 1اینچ تغییر نماید.
-ناحیه نفوذی :از چند اینچ تا چند فوت از دیواره چاه بوجود می آید و در آن بسیاری از سیاالت اصلی درون
حفرات توسط گل حفاری جابجا گردد.
الزم به ذکر است که گاهی مواقع در اثر حفاری شرائط پیچیده تری بوجود می آید که کسب اطالعات دقیق از
سازند را با مشکل روبرو میسازد.
- 2روش نمودارگیری :گروه نمودارگیری بر اساس یک برنامه منظم و همیشگی ،کامیون حامل نمودارگیری را با
چاه در یک ردیف قرار داده و کابل نمودارگیری را از روی قرقره های مخصوص عبور میدهند و سپس ابزارهای
نمودارگیری را به آن وصل میکنند .مهندس عملیات درجه بندی الزم را در سطح زمین انجام میدهد و مجموعه
نمودارگیری را با سرعتی که ایمنی آنها را تضمین نماید به ته چاه میراند .آنگاه درجه بندی ته چاه را مجددا انجام
و پس از مرتب کردن مقیاس های ثبت نمودار ،دستگاه را به آهستگی باال میآورد .سرعت نمودارگیری بر
اساس نوع نمودار بین 1800تا 6000فوت در ساعت ( تقریبا 550تا 1830متر در ساعت) ثابت نگاه داشته شود.
معموال قطر سوند نمودارگیری 25.8اینچ و طول آنها 6تا 15متر است و گاهی چندین دستگاه پشت سر هم
بسته میگردد.
-1تعریف نمودار :یک نمودار چاه پیمایی گرافی ات در مقابل عمق که پارامترها و یا کمیت های فیزیکی اندازه
گیری شده در یک چاه و یا پارامترهای مشتق شده از آنها را بصورت منحنی عرضه میکند .پارهای از اندازه گیری
های دیگر از قبیل میزان فشار روی کابل نیز میتواند بصورت منحنی به مجموعه اضافه گردد .تقریبا تمام
نمودارهای مدرن مجموعه ای از چندین نمودار است.
-2انواع نمودار :اساسا سه نوع نمودار وجود دارد که کاربرد بیشتری دارند:
الف) نمودارهای : Acquisitionاین نمودارها در سر چاه چاپ میشوند و بر چسب بزگ ( )field printبر روی آنها
چسبانده میشود .اینها نمودارهای اصلی هستند و هیچ نوع تصحیحی بر روی آنها انجام نشده است.
ب) نمودارهای ارسال شده :این نمودارها که جمله ( )field transmitted logبر روی آنها چسبانده شده برای
مشخص کردن آنست که این نمودارها کپی مستقیمی از نمودارهای نوع اول نیستند بلکه توسط یک سیستم
ماهواره ای مستقیما از سر چاه به مرکز ،که امکان دارد هزاران کیلومتر دورتر باشد فرستاده شده است .در
ایران از این نوع نمودار استفاده نمیشود.
ج) نمودارهای فرآوری شده :این نمودارها شامل نمودارهایی است که توسط دستگاه c.s.uتصحیح گردیده و
بازخوانی میشوند.
-3عنوان نمودار ( هدینگ) :هر نمودار عنوانی در باالی خود دارد .ضروری است عنوان نمودار ،همه اطالعات
مربوط به چاه ،نوع دستگاه ،نوع درحه بندی دستگاه مورد استفاده ،توضیح درباره مقادیر اندازهگیری شده و
باالخره مقیاس منحنی ها و نحوه رسم آنها را بطور کامل برساند.
سرعت نمودارگیری :مهمترین فاکتور در کنترل کیفیت نمودارها ،بررسی سرعت نمودارگیری بخصوص در مورد
نمودارهای رادیواکتیو است .در همه نمودارها ،سرعت نمودارگیری در طول لبه تراک 1ثبت میشود .بدین نحو که
هر فاصله عمقی که توسط دستگاه نمودارگیری در یک دقیقه پیموده میشود با خط صافی که دارای بریدگی
های متناوبی است و در لبه کناری نمودار قرار دارد مشخص میگردد .سرعت در هر نقطه را میتوان با ضرب کردن
طول آن خط صاف در عدد (60یک دقیقه) بر حسب فوت یا متر بر ساعت بدست آورد .سرعت نمودارگیری متداول
بر حسب دستگاههای مختلف بین 900تا 3600فوت در ساعت و در فصول بعد توضیح بیشتری داده خواهد شد.
مقیاس منحنی ها :مقیاس منحنی ها در عنوان ( هدینگ) هر نموداری مستقیما در واحدهای مهندسی نمودار
گیری مشخص میشود .بعضی از مقادیر ،نسبت اعداد یا عددهای اعشاری هستند و در یک چنین حالتی
واحدی برای آن در نظر گرفته نمیشود.