‫اطالعات عمومي زمين شناسي مناطق نفت خيز‬

‫اطالعات عمومي زمين شناسي مناطق نفت خيز‬

‫‪ -1‬سازند بختياري‪:‬‬
‫اين سازند شامل سنگ جوش ‪ Conglomrate‬مي باشد معموالً با آب حفاري ميشود‪ 5‬وبعلت دارا بودن‬
‫ذرات ريز ماسه اي بهتر است با سيستم‪ 5‬باز حفاري گردد در غير اينصورت‪ 5‬ته نشست در تانكهاي گل‬
‫حتمي واستفاده از ‪ Desander‬و‪ desilter‬اجباري‪ 5‬خواهد بود‪.‬‬
‫‪-2‬سازند آغاجاري‪:‬‬
‫اين سازند شامل مارلهاي‪ 5‬قرمز تا قهوه اي رنگ وگاهي متناوباً‪ 5‬مارلهاي خاكستري‪ 5‬رنگ وماسه سنگ‬
‫بوده وبندرت‪ 5‬اليه هاي آهكي نيز در آن يافت ميشود‪.‬‬
‫اين سازند معموالًمسائل‪ 5‬زيادي را بهمراه ونداردفقط در بعضي از ميدانها‪ 5‬مانند كوپال و رامين آبهاي‬
‫شور تحت فشار‪ 5‬موجودند‪ 5‬كه با افزايش وزن گل كنترل ميگردند‪ 5‬ودر بعضي ديگر از ميدانها در اين‬
‫سازندگل گم شدگي ديده شده است مانند بينك واز ديگر مسائل اين سازند شسته شدگي بدنه چاه است وآن‬
‫نيز بدين دليل است كه چون مارلها تركيبات رسي هستند آب فيلتر شده مايع حفاري را جذب وسپس‬
‫بادكرده از طبقه جدا ميگردند‪5.‬‬
‫‪-3‬سازند ميشان‪:‬‬
‫اين سازند درقسمت هاي باالئي خود شامل مارلها ي خاكستري‪ 5‬حاوي مواد كربنات وذرات ‪ Silt‬از‬
‫جنس سيليس ميباشد ومتناوبا ً طبقات آهكي نيز در آنها يافت ميشود‪ 5‬اين طبقات آهكي در قسمت تحتاني‬
‫بيشتر مي شود ودر ايالت مارس اين آهكها بصورت متراكم‪ 5‬بخش گوري را تشكيل ميدهد كه در ميدان‬
‫سرخون گاز خيز مي باشد‪.‬‬
‫‪-4‬سازند گچساران ‪:‬‬
‫اين سازند عموما ً شامل انيدريد ‪ Ca So4‬مارلهاي‪ 5‬خاكستري وقرمز ونمك ‪ NaC1‬وطبقات نازك آهكي‬
‫ميباشد ‪.‬مسائل ومشكالت حفاري دراين سازند متنوع‪ 5‬وغير قابل پيش بيني مي باشد وبطور‪ 5‬احتمالي‬
‫بشرح ذيل اند‪.‬‬
‫الف – حفاري‪ 5‬در مالها‬
‫حفاري ضخامتهاي زيادمارل موجب ميگردد كه موادرسي‪ 5‬در گل حفاري پراكنده شده و گرانروي‪ 5‬گل‬
‫حفاري را از حد متعارف خارج مي سازد‪5.‬‬
‫در صوريتكه ‪ Water Loss‬كنترل نشود واز صفر تجاوز كند مقداري آب بوسيله شبكه بلورين كاني‬
‫هاي رسي جذب شده وموجب بادكردن رسها كه بصورت سنگ شدگي چاه وباالخره بصورت‪ 5‬واريزه‬
‫به درون چاه خواهد ريخت البته اين واكنش بوسيله حرارت ديناميك‪ 5‬چاه نيز تسريع وتشديد ميگردد‪.‬‬
‫ب‪ -‬حفاري در نمكها‬
‫حفاري در نمكها اگر با ضخامت كم نمك در نظر گرفته شود بسيار مفيد وگل را‬
‫متعادل ميسازد ولي ضخامتهاي زياد نمك موجب ميشود كه ذرات نمك از‬
‫غربالهاي لرزان گذشته ومقدار مواد جا مدگل را افزوني بخشد‪.‬‬
‫ج – آبهاي شور پرفشار سازندي‬
‫آبهاي شور تحت فشار از قانون خاصي از نظر سنگ شناسي‪ 5‬تبعيت نمي كند ودر هر نوع سنگ‬
‫رسوبي‪ 5‬ميتواند محبوس شود در مورد منشاء اين آبها نظريات متفاوتي موجود‪ 5‬است از آن جمله است‪.‬‬

‫ج –‪ 1‬تبديل ژيپس به انيدريد‪.‬‬

‫چون در طبيعت سولفات كلسيم بصورت ژيپس (‪ )Ca SO4 ,2H2O‬ته نشين ميشود‪ 5‬واعماق زمين‬
‫تنها بصورت انيدريد‪ )Ca SO4( .‬يافت شده است لذا اعتقاد براين است كه تحت فشار‪ 5‬طبقات فوقاني‬
‫وحرارت زميني ژيپس تبديل به انيدريد‪ 5‬شده ودو ملكول آب آزاد ميشود‪5.‬‬
‫ژيپس‬ ‫انيدريد‬
‫‪Ca So4 +2 H2O‬‬ ‫‪Ca SO4,2H2O‬‬

‫ج‪ 2-‬تبديالت كاني هاي رسي‬

‫كاني هاي رسي در طول زمان زمين شناسي‪ 5‬برابر فشار وحرارت‪ 5‬به يكديگر‪ 5‬تبديل ميشونددر‬
‫بعضي از مراحل واكنش همراه با آزادشدن مولكولهاي آب ميشود مانند‪:‬‬
‫‪Illite + H2O‬‬ ‫‪Montmorilonlte‬‬

‫به رصورت نظريه تبديل زيپس به انيدريد در رابطه با سازند گچساران مورد قبول به نظريه ميرسد‪.‬‬
‫سازند گچساران به هفت بخش عمده تقسيم ميگردد كه به ترتيب از باال به پائين ‪:‬‬
‫‪ 4-1‬بخش هفتم ‪:‬‬
‫اين بخش شامل انيدريد‪ 5‬آهك ‪.‬مارلهاي خاكستري رنگ ميباشد‪ 5‬در ميدان پازنان يك اليه نسبتا ً نازك از‬
‫مارل قرمز‪ 5‬رنگ در اواسط بخش ديده ميشود ‪.‬بطور كلي اين بخش كم فشار بوده وبا گل سبك حفاري‬
 ‫ميشود قاعده اين بخش بر سر بخش ششم قرار داردكه سازندي‪ 5‬پرفشار‪ 5‬محسوب مي گردد بهمين علت‬
‫معموالً دريك تا دو متري قاعدة اين سازند بعنوان نقطه جداره گذاري انتخاب ميشود‪.‬‬
‫كليه ميدانهايي كه بخش هفتم در آنها كامالً شناسائي‪ 5‬شده است در محدوده اي به شرح ذيل قرا دارد‪.‬‬
‫شماالً گچساران‪ ،‬كرنج ‪،‬پاريس ‪،‬ما ماتين ‪،‬نفت سفيد‪.‬‬
‫جنوبا ً بينك ‪،‬رگ سفيد ‪،‬مارون ‪،‬رامين ميباشد‪ 5‬در ساير نواحي‪ 5‬بخش هفتم گچساران از مشخصات‪ 5‬آن‬
‫در محدوده مذكور‪ 5‬تبعيت نمي نمايد‪.‬‬
‫يكي ديگر از مسائل در جداره گذاري در آخرين انيدريد بخش هفتم آنستكه در طبقات فوقاني اين انيدريد‬
‫مقاديري سنگ آهك ضعيف‪ 5‬وجود دارد كه توان مقاومت در مقابل گلهاي سنگين را ندارد لذا كامالً‬
‫روشن است كه اگر اين انيدريد شناسائي‪ 5‬نشود چه مشكالتي را در برخواهد‪ 5‬داشت‪.‬‬
‫‪ 4-2‬بخش ششم‬
‫اين بخش شامل مارلهاي‪ 5‬قرمز رنگ انيدريد نمك مارلهاي‪ 5‬خاكستري‪ 5‬وباند هاي نازك آهك مي باشد‬
‫در بعضي‪ 5‬از ميدانهاي نفتي مانند اهواز ‪،‬منصوري ‪،‬رگ سفيد وغيره لوله جداري بجاي آخرين باندا‬
‫نيدريد بخش هفتم در اولين انيدريد بخش ششم سيمان ميگردد ودر آن بعلت كم فشار بودن سربخش ششم‬
‫مي باشد ولي با وجود‪ 5‬اين در بعضي از همين ميدانها حفاري زياده از حد در بخش ششم موجب پاره‬
‫گي لوله جداري شده است‪.‬‬
‫‪ 3-4‬بخش پنجم‬
‫اين بخش شامل انيدريد‪ 5‬ومارلهاي‪ 5‬خاكستري‪ 5‬ونمك مارلهاي قرمز وآهك هاي نازك اليه مي باشد‪.‬‬
‫‪ 4-4‬بخش چهارم‬
‫اين بخش بيشتر شامل نمك است ومارلهاي خاكستري وقرمز انيدريد وبندرت‬
‫آهكهاي نازك در آن يافت ميشود يكي از مشخصات‪ 5‬بارزاين بخش تغيير شديد‬
‫ضخامت آن ميباشد‬
‫‪ 4-5‬بخش سوم گچساران‬
‫اين بخش بيشتر شامل مارلهاي خاكستري‪ 5‬گاهي تيره انيدريد نمك وطبقات نازك آهك ميباشد بخش‬
‫سوم وپنجم بعلت داشتن مارلهاي فراوان از مسئله سازترين بخشها ميباشد‪.‬‬
‫‪ 4-6‬بخش دوم گچساران‬
‫عنصر اصلي اين بخش را نمك تشكيل داده ودرآن مارل خاكستري وانيدريد نيز يافت ميشود‪.‬‬
‫‪ 4-7‬بخش يكم گچساران يا پوش سنگ‬
‫اين بخش شامل تناوب انيدريد‪ 5‬مارل وسنگ آهك ميباشد در بعضي از مناطق طبقات نمك نيز در اين‬
‫بخش گزارش گرديده وضخامت آن در ميدانهاي‪ 5‬مختلف تفاوت دارد وگاهي ازده متر كمتروزماني‪ 5‬از‬

‫صد متر بيشتر‪ 5‬است پوش سنگ داراي شش طبقه راهنما است كه از ‪ A‬شروع شده وبه ‪ F‬ختم ميشود‪5‬‬

‫وبجز ‪ A‬و‪ B‬بقيه سنگ آهكهاي خاصي مي باشد‪.‬‬

‫در پوش سنگ احتمال گل گم شدگي ‪،‬وجود‪ 5‬آب شور‪، 5‬وجود هيدروكربور‪ 5‬ميرود وچون اين بخش‬
‫آخرين بخش پرفشار گچساران محسوب مي گردد وحد تحتاني آن نيز سازند‪ 5‬كم فشار‪ 5‬آسماري ميباشد‬
‫لذا با در نظر گرفتن احتماالت فوق در حد معيني از طبقات راهنما جداره گذاري ميگردد‪ 5‬كه البته در‬
‫هر ميداني حدود آن مشخص است‪.‬‬
‫‪ 4-8‬مالحظات‪( 5‬الف)‬
‫‪ )4-8-1‬در يال جنوبي‪ 5‬شرقي ميدان پارسان بعلت گسل شدن آبهاي شور تحت فشار‪ 5‬در درون بخش‬
‫هفتم ظاهر ميشوند‪ 5‬لذا در اين منطقه تغيير فشار‪ 5‬نشانه تغيير سازند‪ 5‬نميباشد‪.‬‬
‫‪ )4-8-2‬در منطقه ‪ Crest‬ساختار آغاجاري در حوالي چاه شماره ‪ 131‬سازند‪ 5‬گچساران بخش هفتم با‬
‫كسله اي در ارتباط با مخزن آسماري بوده ودر آن گاز ديده شده است‪.‬‬
‫‪ )4-8-3‬در منطقه هفتگل نيز گچساران بخش ‪2‬و‪ 3‬نيز با مخزن در ارتباط‪ 5‬گسلي هستند وبهمين‬
‫علت دردوبخش‪ 5‬مذكور كار ديده ميشود‪5.‬‬
‫‪ )4-8-4‬مطالعه مارلها جهت استفاده گل شناسان ميبايستي‪ 5‬برمبناي خواص كاني هاي رسي استوار‪5‬‬
‫باشد كه اين نيز نياز به دراختيار داشتن دستگاههاي ‪ X-Ray Diff raction‬وميكروسكوبهاي الكتروني‪5‬‬
‫است با وجوديكه اين وسايل در ايران در اختيار موسئسات علمي است هنوز هيچگونه تالشي دراين‬
‫زمينه صورت نگرفته است‪.‬مرحله دوم مطالعه مارلها در آزمايشگاه گل شناسي شركت ملي نفت –‬
‫مناطق نفت خيز صورت گرفته است كه در طي آن بعضي‪ 5‬از مارلها در مقابل انواع گل آزمايش شده‬
‫وتنها حاصل آن پيشنهاد‪ 5‬گل هاي نفتي براي حفاري سازند‪ 5‬گچساران در ميدان مارون بوده است‪.‬‬
‫(مذاكرات شفاهي محمد مدني)‬
‫‪-5‬سازند آسماري‬
‫دراين سازند‪ 5‬عموماً‌از‪ 5‬سنگ آهك ‪ Ca CO3‬ودولوميت ‪ Ca Mg (CO3)2‬وماسه سنگ وشيل‬
‫ميباشد اين سازند در نواحي مختلف داراي مشخصات زمين شناسي‪ 5‬متفاوتي مي باشد‪ .‬بهمين علت در‬
‫سازند آسماري‪ 5‬دو بخش عمده تشخيص داده شده است‪.‬‬
‫‪-5-1‬بخش ماسه سنگ اهواز‪ :‬اين بخش در ميدانهاي اهواز‪ ،‬مارون و منصوري‪ 5‬توسعه يافته‬
‫است‪.‬‬
 ‫‪-5-2‬بخش انيدريدي كلهر‪ :‬اين بخش بيشتر مشتمل برانيدريد‪ 5،‬نمك‪ ،‬مارل و آهك ميباشد‪.‬‬
‫‪ -6‬سازندهاي پابده و گورپي‬
‫اين دو سازند‪ 5‬بترتيب در زير سازند‪ 5‬آسماري واقع شده اند و شامل شيل‪ ،‬مارل و رسهاي آهكي و‬
‫گاهي آهكهاي مارلي مي باشد‪.‬‬
‫‪ -7‬سازند بنگستان‬
‫اين سازند شامل آهك و اليه هايي از شيل مي باشد اين سازند در بعضي از ميدانهاي‪ 5‬نفت خيز مي‬
‫باشد مانند اهواز‪.‬‬
‫‪ -8‬سازند كژدمي‬
‫اين سازند از شيل و اليه هاي نازك آهك تشكيل يافته است و معموالً بعلت تورق و ريختن از محل‬
‫خود (‪ )Slough‬مسئله ساز مي باشد‪ .‬گاهي اين سازند گازخيز‪ 5‬است مانند كوه دارا كه علت وجود گاز‬
‫را در اين سازند غير مخزني را ميتوان منوط‪ 5‬به شكستگي‪ 5‬ها دانست‪.‬‬
‫‪ -9‬گروه خامي‬
‫بطور كلي اين گروه شامل سنگ آهك دولوميت و شيل مي باشد گروه خامي شامل سازندهاي‪ 5‬ذيل‬
‫ميباشد‪:‬‬
‫آهك با اليه هاي نازك شيل‬ ‫‪ 9-1‬داريان‬
‫‪ 9-2‬گدوان شيل با اليه هاي نازك آهك‬
‫آهك و اليه هاي نازك شيل در خارگ‪ 5‬نفت خيزاست‬ ‫‪ 9-3‬فهليان‬
‫انيدريد و كربنات‬ ‫‪ 9-4‬هيت‬
‫‪ 9-5‬سورمه آهك دولوميت و مقداري شيل در خارگ نفت خيزاست‬
‫‪ -10‬گروه كازرون‬
‫اين گروه شامل دو سازند‪ 5‬است و بطور‪ 5‬كلي فاقد‪ 5‬خصوصيات‪ 5‬مخزني و پوش سنگ طبقات زيرين‬
‫خود محسوب ميشود‪.‬‬
‫‪ )10-1‬سازند نيريز‪:‬كه بيشتر شامل آهك و دولوميت مي باشد‪.‬‬
‫‪ )10-2‬سازند دشتك ‪ :‬از تناوب دولوميت وانيدريد‪ 5‬و شيل تشكيل يافته است اين سازند از سرجداره‬
‫گدازي بسيارپر‪ 5‬اهميت مي باشد و با وجوديكه تركيب اصلي آن انيدريد و اصوالً فاقد فوراني است ولي‬
‫در قسمت تحتاني آن بعلت وجود‪ 5‬شكستگي ها گاهي موجب فوران ميشود و اصطالحاً‪ 5‬به آن (‪Blue‬‬

‫‪ )Zone‬اطالق مي گردد‪.‬‬
 ‫‪ -11‬گروه دهرم‬
‫اين گروه شامل سه سازند مي باشد كه بترتيب عبارتند از‪:‬‬
‫‪ )11-1‬سازند كنگان‪ :‬كه از سنگ آهك و دولوميت و شيل تشكيل شده است‪.‬‬
‫‪ )11-2‬سازند داالن‪ :‬كه خود به سه بخش تقسيم مي گردد‪:‬‬
‫‪ )11-2-1‬داالن بااليي كه شامل آهك دولوميت شيل و انيدريد مي باشد‪.‬‬
‫‪ )11-2-2‬بخش نار كه شامل انيدريد‪ 5‬و دولوميت مي باشد در قسمت تحتاني‪ 5‬اين بخش در ميدان پا‬
‫رس گل گمشدگي‪ 5‬مشاهده شده است‪.‬‬
‫‪ )11-2-3‬داالن پايين شامل آهك و دولوميت انيدرديد‪ 5‬و شيل مي باشد‪.‬‬
‫‪ )11-3‬سازند فرقان‪ :‬اين سازند شامل ماسه سنگ و شيل مي باشد در ميدان پارس اين سازند‪5‬‬
‫موجب تنگ شدگي چاه و در نتيجه گير افتادن لوله ها گرديد كه فوران چاه ‪ P-E1‬را موجب شد‪.‬‬