Zada~a br.

1
Na slikata e prika`an sklop koj se sostoi od
1
lizga~(1), vodilka(2) i ku}i{te(3). Vo
sistemot na zaedni~ka vnatre{na merka, za
dadeniot sklop da se opredeli:
Nalegnuvaweto so koe treba da se obezbedi
labav (lizga~ki) spoj pome|u lizga~ot(1) i
vodilkata(2).
Nalegnuvaweto so koe treba da se obezbedi
cvrst spoj pome|u vodilkata(2) i ku}i{teto
(3).
Za izbarnite nalegawa da se opredelat
grani~nite merki, odstapuvawata,
toleranciite i toleranciite na nalegaweto.
Pri toa rezultatite da se prika`at grafi~ki i
tabelarno.
Labavo spoj pome|u delovite (1) i (2) vo sistemot na zaedni~ka vnatre{na
merka mo`e da se ostvari so pomo{ na prioritetnite nalegawa H8/f8,
H7/f7, H7/g6 (tabela 2). Site ovie nalegawa se so razli~na polo`ba na
toleranciskite poliwa i so razli~en kvalitet na toleranciite. Koj spoj }e se
izbere zavisi od funkcijata i cenata na ~inewe za negova izvedba. Za
dadeniot primer se izbira labavo nalegawe F36H7/f7.
Od tabela 1 za nominalen pre~nik F36 i tolerancisko pole H7 gi ot~ituvame
gornoto Ag i dolnoto Ad grani~no odstapuvawe.
Ag = 25 mm =25 10-3 mm Ad= 0 mm

Od tabela 2 za nominalen pre~nik F36 i tolerancisko pole f7 gi ot~ituvame

gornoto ag i dolnoto ad grani~no odstapuvawe.

ag = - 25 mm = - 25 10-3 mm ad= - 50 mm =- 50 10-3 mm

Dg = D + Ag = 36 + 0.025 = 36.025 mm Dd = D + Ad = 36 + 0 = 36 mm

dg = d + ag = 36 + (-0.025) = 35.975 mm dd = d + ad = 36 + (-0.05) = 35.950 mm 2

Maksimalniot zazor (zjaj) Zmax = Zg e
Zmax = Zg = Ag - ad = 25 - (-50) = 75 mm = 75 10-3 mm = Dg – dd = 36.025 - 35.95 = 0.075 mm
Minimalniot zazor Zmin = Zd e
Zmin = Zd = Ad - ag = 0 - (-25) = 25 mm = 25 10-3 mm = Dd – dg = 36 – 35.975 = 0.025 mm
Toleranciite na nalegaweto - podra~jeto na varijacija na zazorot e
Tn = Zg - Zd = 75 - 25 = 50 mm Tn = T + t =(Ag-Ad) + (ag-ad)=(25-0) + [-25-(-50)]= 50 mm

Grafi~ko prika`uvawe na grani~nite odstapuvawa na merkata F36H7 i F36f7 .

3
 4
Cvrst spoj pome|u delovite (2) i (3) vo sistemot na zaedni~ka vnatre{na merka
mo`e da se ostvari so pomo{ na nalegaweto H7/r6 (tabela 2).
Od tabela 1 za nominalen pre~nik F44 i tolerancisko pole H7 gi ot~ituvame
gornoto Ag i dolnoto Ad grani~no odstapuvawe.
Ag = 25 mm =25 10-3 mm Ad= 0 mm

Od tabela 2 prodol`enie za nominalen pre~nik F44 i tolerancisko pole r6 gi

ot~ituvame gornoto ag i dolnoto ad grani~no odstapuvawe.

ag = 50 mm = 50 10-3 mm ad= 34 mm = 34 10-3 mm

Dg = D + Ag = 44 + 0.025 = 44.025 mm Dd = D + Ad = 44 + 0 = 44 mm

dg = d + ag = 44 + 0.05 = 44.050 mm dd = d + ad = 44 + 0.034 = 44.034 mm

Maksimalniot preklop Pmax = Pg e
Pmax = Pg = Ad - ag = = 0 - 50 = - 50 mm = -50 10-3 mm = Dd – dg = 44 – 44.05 = - 0.05 mm
Minimalniot preklop Pmin = Pd e
Pmin = Pd = Ag - ad = 25 - 34 = - 9 mm = 9 10-3 mm = Dg – dd = 44.025– 44.034 = - 0.009 mm
Toleranciite na nalegaweto e
Tn = Pg - Pd = 50 - 9 = 41 mm Tn = T + t =(Ag-Ad) + (ag-ad)=(25-0)+(50-34)= 41 mm

Grafi~ko prika`uvawe na grani~nite odstapuvawa na merkata F44H7 i F44r6 .

5
 6
Otstapuvawe Tolerancii Zazaor -Preklop Tolerancija na
Merki vo mm vo mm vo mm nalegawe vo
Nalegawe
vo mm mm
gorno dolno max min
F36H7 + 25 0 25 50
F36H7/f7 75 25
F36f7 -25 -50 25
F44H7 +25 0 25
F44H7/r6 -50 -9 41
F44r6 +50 +34 16
Zada~a br.2
7
Za nalegaweto na ~aurata(2) koja e izrabotena od materijal bronza i lizga~ot
(3) koj {to e izraboten od ~elik na temperatura t0 = 20 oC, F44H7/r6 da se
opredeli grani~anata temperatura nad(pod) koja cvrstoto nalegnuvawe
preminuva vo neizvesno.

Analizata za nalegaweto F44H7/r6 na temperatura t0=20 oC e izvr{eno vo

prethodniot primer. So zagrevawe ili ladewe na spoenite delovite se
menuva nivniot volumen, t.e. dol`inskite merki na ostvarenoto nalegawe.
Zaradi toa {to vnatre{niot del e izraboten od materijal bronza koja ima
koeficient na linearno {irewe av= 18 10-6 K-1,a koj {to e pogolem od
koeficientot na linearno {irewe na materijalot od koj {to e izraboten
nadvore{niot del (~elik) aN= 12 10-6 K-1 pri zagrevawe }e se zgolemi
preklopot. Dodeka pri ladewe preklopot se namaluva, a cvrstoto nalegawe
preminuva vo neisvesno.

Promenata na dijametarot na vnatre{niot del e Dd = d av Dt

a promenata na pre~nikot na nadvore{niot del e DD = D aN Dt
Promenata na preklopot e ednakva na razlikata na promenata na dijametrite
na nadvore{niot i vnatre{niot del
DP = Dd - DD = d (av - aN) Dt d=D
Grani~niot slu~aj vo koj najmaliot preklop se eliminira e koga Pd = 0, t.e.
koga cvrstote nalegawe preminuva vo neizvesno e za DP = Pd pa sledi

Pd  0.009
Dt    34 o
C t  t o  Dt  20  34  14 o C
d (a v  a N ) 44(18  12)10 6

Na temperatura od -14oC ova nalegawe e na granica da premine vo

neizvesno. So ponatamo{no namaluvawe na temperturata toleranciskite
poliwa delumno se poklopuvaat pa e mo`en zazor ili preklop zavisno od
odnosot na ostvarenite merki.

8
Zada~a br.3
Sklopot na klipot koj {to e izraboten od materijal na aluminimuska legura i
9
cilindarot koj {to e izraboten od materijal siv liv na rabotna temperatura
treba da imaat nalegawe F50H7/g6. Koj tolerancii na klipot i cilindarot treba
da se predvidat na temperatura na okolinata t0 = 20 oC pri izrabotka na
sklopot taka da srednata temperatura na klipot e tk = 150 oC, a srednata
rabotna temperatura na cilindarot e tc = 100oC.

Od tabela 1 za nominalen pre~nik F50 i tolerancisko pole H7 gi ot~ituvame

gornoto Ag i dolnoto Ad grani~no otstapuvawe.
Ag = 25 mm =25 10-3 mm Ad= 0 mm
Od tabela 2 za nominalen pre~nik F50 i tolerancisko pole g6 gi ot~ituvame
gornoto ag i dolnoto ad grani~no otstapuvawe.

ag = - 9 mm = - 9 10-3 mm ad= - 25 mm =- 25 10-3 mm

Na rabotna temperatura
Dg = D + Ag = 50 + 0.025 = 50.025 mm Dd = D + Ad = 50 + 0 = 50 mm
dg = d + ag = 50 + (-0.009) = 49.991 mm dd = d + ad = 50 + (-0.025) = 49.975 mm
T = Agrt – Adrt = 0.025 – 0 = 0.025 mm
t = agrt-adrt = -9 10-3 –(-25 10-3) = 0.016 mm 10
Promenata na dijametarot na klipot e
Dd = d ak Dt = 50 23 10-6 (150-20) = 0.149 mm
ak = 23 10-6 K-1 koeficient na linearno za aluminium

Promenata na dijametarot na cilindarot e

DD = D ac Dt = 50 9 10-6 (100-20) = 0.036 mm
ac = 9 10-6 K-1 koeficient na linearno za SL
Presmetka na grani~nite merki na klipot na sobna temperatura
Dd= dgrt – dgst

dgst = dgrt – Dd = 49.991 – 0.149 = 49.842 mm

ddst = ddrt – Dd = 49.975 – 0.149 = 49.826 mm
Gornoto i dolnoto grani~no odstapuvawe se
ag = dgst – d = 49.842 – 50 = - 0.158 mm
ad = ddst – d = 49.826 – 50 = - 0.174 mm
Od tabela2 i 2 prodol`enie za F50 ovie otstapuvawa se zadovoleni so
toleranciskoto pole s8.

Presmetka na grani~nite merki na cilindarot na sobna temperatura

DD= Dgrt – Dgst DD= Ddrt - Ddst

Dgst = Dgrt – DD = 50.025 – 0.036 = 49.989 mm

Ddst = Ddrt – DD = 50 – 0.036 = 49.964 mm
Gornoto i dolnoto grani~no otstapuvawe se
Ag = Dgst – D = 49.989 – 50 = - 0.011 mm
11
Ad = Ddst – D = 49.964 – 50 = - 0.036 mm

Od tabela1 i tabela 1 prodol`enie za F50 ovie odstapuvawa se zadovoleni

so toleranciskoto pole N7.
Na sobna temperatura treba da se predvidi nalegawe F50N7/c8 za da na
rabotna nalegaweto e F50H7/g6.
 12

dgst = dgrt –Dd = 49.991 – 0.149 = 49.842 mm

agst = dgst – d = 49.842 – 50 = - 0.158 mm
adst = agst – t = -0.158 – 0.016 = - 0.174 mm

Ddst = Ddrt –DD = 50 – 0.036 = 49.964 mm

Adst = Ddst – D = 49.964 – 50 = - 0.036 mm
Agst = Adst + T = -0.036 – 0.0125 = - 0.011 mm
Zada~a br.4
Za cvrst spoj so nominalna merka 100 mm da se izbere nalegawe koje
obezbeduva najmal Pd > 35 mm i najgolem Pg <130 mm preklop.
Tolerancijata na nalegaweto
Tn = Pg – Pd = 130 – 35 = 95 mm 13
Mo`e da se podeli na del so otvorot i delot so nadvore{na merka vo
sledniot odnos
T = 0.6 Tn = 0.6 95 = 57 mm
t =Tn – T = 95 -57 = 38 mm
Vo sistemot na zaedni~ka vnatre{na merka F100H8 so tolerancisko pole T =
54 mm e najblisku do presmetanata tolerancija T. Za nadvore{na merka od
tablica za tolerancii treba da se izbere tolerancisko pole so dolno grani~no
odstapuvawe
ad > T + Pd = 54 +35 = 89 mm
Toleranciskoto pole “t” za d = 100 mm e so ad = 91 mm.
Tolerancijata treba da e
t = Pg – ad = 130 – 91 = 39 mm koja odgovara na kvalitet na tolerancijata IT7.
Sprema toa baranoto nalegawe e F100H8/t7.
14
15