STANDARDIZACIJA I KVALITET
K. Grubić, S. Kralj, Š. Andrić
EVROPSKI SISTEM OBRAZOVANJA STRUČNJAKA ZA ZAVARIVANJE*
EUROPEAN SYSTEM FOR EDUCATION OF WELDING PERSONNEL
Stručni rad/ Professional paper
UDK/UDC: 374.7:621.791(4)
Rad primljen / Paper received:
Avgust 2003.
Ključne reči: Zavarivačko osoblje, sistem osposobljavanja,
smernice EWF
Izvod
U radu je ukratko opisan sistem osposobljavanja
zavarivačkog osoblja prema programima Evropske
zavarivačke federacije (EWF). Ovaj sistem u Evropi
postoji već 12 godina. Prikazane su sheme
osposobljavanja, od inženjera (European Welding
Engineer – EWE) do zavarivača (European Welder –
EW), navodeći odgovarajuće dokumente, te broj časova
predavanja i praktičnih vežbi, uz kratak komentar.
Takođe je prikazan sistem osposobljavanja inspektora
za zavarivanje (European Welding Inspector - EWI) koji
se sprovodi u Evropi tek nekoliko godina.
* izlagano na Međunarodnoj konferenciji "Zavarivanje 2003",
Beograd, septembra 2003
UVOD
Danas gotovo i nema proizvoda u čiju izradu nije
uključeno zavarivanje ili zavarivanju srodan postupak.
Spajanje materijala je vrlo složena tehnologija čije
poznavanje zahteva vrlo široka opšta znanja iz
područja mašinstva, fizike, metalurgije, hemije,
elektrotehnike i drugih područja. Pri rešavanju
određenih zavarivačkih problema od stručnjaka se
traže i znanja iz užeg područja struke. Ta specijalistička
znanja ne mogu se dobiti obrazovanjem na fakultetima
i u školama, te je nužno da ih specijalisti za zavarivanje
steknu na drugi način, osposobljavanjem nakon
završenog školskog obrazovanja, prema posebnim
specijalističkim programima.
Danas se za zavarene konstrukcije postavljaju sve veći
zahtevi u smislu kvaliteta izrade i ekonomičnosti. Ove
zahteve mogu ispuniti samo preduzeća koja mogu
zadovoljiti zahteve norme EN 729 (2,3 ili 4). Preduzeća
ili pogoni koji obezbeđuju uslove prema normi EN 729
mogu dobiti sertifikat o sposobnosti za izradu
konstrukcija zavarivanjem.
Jedan od najbitnijh faktora koji se traži od preduzeća
da bi se zadovoljilo zahtevima norme EN 729 su
stručni, specijalistički kadrovi za zavarivanje, i to svih
nivoa od inženjera do zavarivača. U cilju usklađivanja
zahteva i normi iz područja zavarivanja osnovana je
Evropska zavarivačka federacija (od 1974.god. ECCW-
European Council for Cooperation in Welding, a od
ZAVARIVANJE I ZAVARENE KONSTRUKCIJE (3/2004) , str. 133-138
STANDARDIZATION & QUALITY
Adresa autora / Author's addres:
Kajo Grubić, Slobodan Kralj, Šimun Andrić
Sveučilište u Zagrebu, Fakultet strojarstva i brodogradnje
I. Lučića 1, HR 10000 Zagreb
tel/fax: ++ 385 1 61 57 124
Keywords: Welding personnel, educational system,
EWF guidelines
Abstract
A short review of international system for education of
welding personnel according guidelines set by the
European Federation for Welding, Joining and Cutting
(EWF) is presented. This system has been already
used in Europe for twelve years. Education routes
applied for all levels of knowledge, ranging from
welding engineer (EWE) to welding operator (EW) are
given. List of relevant guidelines documents,
including number of lecturing hours, practical
exercises and short comments, is supplied. Also,
system of education of welding inspectors (EWI)
which has been conducted only for several years has
been commented.
1992. god. EWF – European Federation for Welding,
Joining and Cutting). Od osnivanja EWF-a pa do
danas, vrlo se intenzivno radi na izradi smernica
(Guidelines) za osposobljavanje stručnjaka (inženjera,
srednje stručnog kadra, zavarivača, inspektora za
zavarivanje). Smernice za osposobljavanje inženjera za
zavarivanje načinjene su na osnovu norme EN 719 u
kojoj su sadržani zadaci i odgovornost koordinatora za
zavarivanje. Poznavanje zadataka i odgovornosti su
osnovni elementi osiguranja kvaliteta zavarenih
konstrukcija.
OBRAZOVANJE OSOBLJA
Evropski inženjer, tehničar, specijalista i praktičar
Intenzivniji rad na programima i usaglašavanju-
harmonizaciji obrazovanja zavarivačkog osoblja počeo
je u Evropi 1980. godine u okviru zemalja tadašnje EZ i
EFTA. Prve vizije u rešavanju problema obrazovanja
menjale su se tokom vremena. Uspostavljeni su
tehnički komiteti i odbori koji su radili i koji još i danas
rade na izradi programa, smernica i pravila. Rad je bio
naporan, a usaglašavanje-harmonizacija je trajala
relativno dugo. Razlog tome je činjenica da je sistem
školovanja u svakoj evropskoj zemlji drugačiji. Te
prilično teške prepreke trebalo je savladati uz puno
međusobnih ustupaka. Svaka zemlja članica EWF-a
morala je prihvatiti zajedničke programe i pristupne
uslove. Prema smernicama Evropske zavarivačke
federacije (EWF) postoje četiri nivoa osposobljavanja
133
STANDARDIZACIJA I KVALITET STANDARDIZATION & QUALITY
specijalističkog kadra za zavarivanje, uz napomenu da U tabeli 1 navedene su glavne teme-područja
ovde nisu uključeni inspektori za zavarivanje i obrazovanja sa brojem časova nastave, te oznake
zavarivači, a to su: dokumenata (smernica) EWF-a prema kojem se izvodi
− Evropski inžinjer za zavarivanje (European osposobljavanje.
Welding Engineer) – EWE Nakon završenog programa obrazovanja i položenih
− Evropski tehnolog za zavarivanje (European svih ispita polaznik stiče naziv European Welding
Welding Technologist) – EWT Engineer (EWE), European Welding Tecnnologist
− Evropski specijalista za zavarivanje (European (EWT), European Welding Specialist (EWS) ili
Welding Specialist) – EWS European Welding Practicioner (EWP) i dobija diplomu
na engleskom jeziku. Moguće je izdati i prevod diplome
− Evropski praktičar za zavarivanje (European
na maternjem jeziku prepisom engleskog originala.
Welding Practicioner) – EWP
Diploma vredi trajno. Međutim, prema preporukama
Na slici 1 vidi se shematski prikaz toka obrazovanja EWF - stručnjaci se moraju trajno dokazivati u struci,
stručnjaka za zavarivanje nivoa EWE, EWT, EWS i radom u struci na određenom nivou i stalnim
EWP. Iz slike se vidi da nivo EWE ne može dostići osposobljavanjem. Ovaj je zahtjev posebno naglašen
neko ko ima diplomu EWT, a nema uslove za EWE za EWE i EWT nivo. Evropski inženjer za zavarivanje
nivo (u svim zemljama to su uglavnom diplome viših i (EWE) mora nakon završenog obrazovanja raditi u
visokih škola određenih struka). Takođe, važi da nivo praksi na području zavarivanja najmanje dve godine da
EWT ne može dostići neko ko je završio nivo EWS ili bi mogao steći naziv (status) KOORDINATORA
EWP, ali ne zadovoljava ulazne uslove za EWT zavarivanja prema normama EN 719 i EN 729. Status
(uglavnom je to srednja tehnička škola određene koordinatora se obnavlja svake 3 godine, kako je
struke). Međutim, prema prikazanoj shemi, EWP i EWS prikazano shemom na slici 2.
nivo mogu dostići zavarivači koji se školuju u skladu sa
sistemom i imaju određeno radno iskustvo na Evropski zavarivači - EW
zavarivanju.
Osposobljavanje zavarivača u Evropi sprovodi se po
Svaka zemlja članica EWF-a predložila je svoje uslove ujednačenim programima u zemljama članicama EWF-
za pristup određenom obrazovnom nivou. Nakon a koje imaju odobreno nacionalno telo (ANB) za
analize svakog nacionalnog programa opšteg sprovođenje i nadzor nad takvim načinom
obrazovanja, pri određenim komitetima EWF-a osposobljavanja. Osposobljavanje se sprovodi za
odlučeno je koji su to propisani minimalni uslovi za gasno zavarivanje PL(G), ručno elektrolučno
svaki od 4 stepena obrazovanja (EWE, EWT, EWS, zavarivanje REL (MMA), zavarivanje pod zaštitom gasa
EWP) za svaku zemlju ponaosob. Na primer, u netopivom elektrodom (TIG) i zavarivanje pod zaštitom
Hrvatskoj i Sloveniji za pristup kursu za EWE gasova topivom elektrodom (MIG/MAG). Obučavanje
kvalifikaciju, kandidat mora imati diplomu fakulteta se sprovodi prema sledećim dokumentima:
(najmanje četverogodišnje studije - dipl. inž) ili više − Gasno zavarivanje (G): Doc EWF 480-01
škole (najmanje trogodišnje studije - inž.) iz područja:
− REL zavarivanje (MMA): Doc EWF 452-94
mašinstva, brodogradnje, metalurgije, elektrotehnike,
građevinarstva. − TIG zavarivanje: Doc EWF 481-01
− MIG/MAG zavarivanje: Doc EWF 467-01
Upis na kurs može biti i drugačijom putanjom (videti
Na slici 3 se vidi pojednostavljena shema
sliku 1), ali u tom slučaju kandidat treba da položi
osposobljavanja, a na slici 4, za primer je podrobnije
pristupni ispit iz područja I.
prikazana shema osposobljavanja REL zavarivača. Na
Za pristup EWT kursu u Hrvatskoj i Sloveniji, kandidat shemi su navedeni časovi teorijske i praktične nastave.
mora imati završnu diplomu četvorogodišnje srednje
tehničke škole iz područja koja su navedena i za EWE
kurs.
Tabela 1: Glavne teme-područja, časova nastave i broj dokumenta (smernice) EWF-a
prema kojem se izvodi osposobljavanje
Časova
Područje
EWE EWT EWS EWP
Postupci zavarivanja i oprema 102 80 45 22
Materijali 110 80 45 22
Konstruisanje i oblikovanje 64 40 22 8
Proizvodnja i primena 110 80 50 32
Praktični deo 60 60 60 60
Doc. EWF Doc. EWF Doc. EWF Doc. EWF
Dokument/smernica
409-06 410-06 411-05 451-02
ZAVARIVANJE I ZAVARENE KONSTRUKCIJE (3/2004), str. 133-138
134
STANDARDIZACIJA I KVALITET STANDARDIZATION & QUALITY

EWE I EWE II EWE I

max 88 h 60 h min 298 h

EWT I EWT II EWT III

max 79 h 60 h min 201 h

EWS I EWS II EWS III

max 33 h 60 h min 129 h

EWS 0
80 h

EWP Intermediate Examination

140 h (međuispit)

Final Examination
(završni ispit)
EUROPEAN
Welder

Slika 1: Shema obrazovanja zavarivačkih stručnjaka prema smernicama EWF-a

Technical Knowledge Required

1 European Welding Engineer, (EWF/EOTC Diploma)
2 2 years recent experience - relevant job content and level

3 Demonstration of maintaining and developing technical knowledge

4 ANB Assessment
Issue of Certificate “Certified European Welding Engineer”
5 (Renewed every 3 years by repeating steps 2,3 and 4 above - Surveillance)
Slika 2: Stepeni certifikacije EWE

Na slici 4 dati su i podaci o uslovima pristupanja kursu
za pojedini stepen obučavanja za REL postupak, te
kada se vrši provera znanja za atestaciju prema normi
EN 287.
Nakon odslušane teorijske nastave i obavljanja
praktičnog dela programa, polaže se usmeni i pismeni
teorijski ispit, te praktični ispit uz sprovođenje
atestacije. Ispit se polaže za određeni stepen prema
shemama i može se steći naziv “zavarivač ugaonih
spojeva - fillet welder”, “zavarivač limova – plate
welder” ili “zavarivač cevi – tube welder”. Kada se
polože propisani ispiti za najviši stepen (G7, MMA 8,
TIG 5, MAG 5), nakon ispunjenja određenih uslova
zavarivač može nastaviti sa obučavanjem za
evropskog praktičara (EWP).
INSPEKTORI ZA ZAVARIVANJE
Obrazovanje inspektora za zavarivanje (EWI) sprovodi
se u Evropi tek nekoliko poslednjih godina, slika 5. Sve
zemlje članice EWF-a, odnosno njihova nacionalna
udruženja za zavarivanje, dogovorile su smernice u
kojima su utvrđeni minimalni zahtevi za obrazovanje i
osposobljavanje. U tim smernicama navedena su
ZAVARIVANJE I ZAVARENE KONSTRUKCIJE (3/2004) , str. 133-138
područja i broj časova za njihovo sprovođenje.
Nadležni komitet povremeno dorađuje smernice
uzimajući u obzir stvarne potrebe i stanje. Polaznik koji
uspešno završi kurseve treba da bude osposobljen za
nadzor primene tehnologije koja je opisana u
smernicama.
Osposobljavanje je predviđeno za 4 nivoa, kako je
prikazano u tabeli 2. Postoje dva načina sticanja naziva
koja su navedena u smernicama. Prvi put je
ispunjavanje propisanih pristupnih uslova za određeni
nivo. Međutim, polaznik se može odlučiti da na osnovu
vlastite procene i prethodnog iskustva odmah pristupi
međuispitu ili odsluša i položi modul tehnologije
zavarivanja. Uspešan prolaz na međuispitu je nužan za
pristup modulu “Nadzor pri zavarivanju”. Ovaj drugi put
je predviđen za polaznike koji već imaju neku od EWF
kvalifikacija i koji mogu neposredno pristupiti modulu
“Nadzor pri zavarivanju”.
Uzimajući u obzir sadašnje stanje u nekim zemljama,
samo za nivo EWS predviđen je i treći način sticanja
zvanja.
Prema tom načinu dozvoljava se pristup inspektorima
koji ne zadovoljavaju u celosti pristupne zahteve, ali
135
STANDARDIZACIJA I KVALITET
imaju najmanje 5 godina radnog iskustva u opštoj
tehničkoj kontroli. Takvi inspektori mogu odlučiti da li će
neposredno pristupiti prvom međuispitu nakon Modula
ili će najpre odslušati 80 časova tehničkog
obrazovanja.
Takođe, postoji i četvrti način predviđen za iskusne
EWP inspektore kojim se mogu usavršiti na EWS nivo.
Polaznik može na osnovu vlastite procene odlučiti da li
hoće ili neće odslušati pojedine module ili njihove
STANDARDIZATION & QUALITY
delove. Znanje polaznika proverava se na međuispitu.
U slučaju ako ne zadovolji na ispitu, polaznik mora
ponovno odslušati modul.
Za oba ova navedena načina vredi pravilo, ako
polaznik ne zadovolji na međuispitu, a koristio je
mogućnost neposrednog pristupa ispitu, tada treba pre
ponovnog pristupa ispitu odslušati preskočeni modul.
Sve kurseve koji se primenjuju za osposobljavanje
prema smernicama EWF-a odobrava ANB.

Zavarivač cevi
Specijalne
legure:

Zavarivač limova Aluminijum

Visokolegirani
čelik
Zavarivač ugaonih spojeva
GAS MMA TIG MAG Niskolegirani
plin Rel čelik

GAS MMA TIG MAG

plin REL
G7 MMA 8 TIG 5 MAG 5 Zavarivač cevi

G6 MMA 7

G5 MMA 6 TIG 4 MAG 4

G4 MMA 5 TIG 3 MAG 3 Zavarivač limova

MMA 4

G3 MMA 3

Zavarivač ugaonih
G2 MMA 2 TIG 2 MAG 2
spojeva

G1 MMA 1 TIG 1 MAG 1

Slika 3: Pojednostavljena shema osposobljavanja zavarivača

NACIONALNO TELO ZA KVALIFIKACIJU I education, examination and qualification of welding

personnel”.
CERTIFIKOVANJE OSOBLJA
Te organizacije se nazivaju “Authorized National
U ciju ujednačenog sprovođenja mehanizama koji su Bodies - ANB” i one su odgovorne za sprovođenje i
utvrđeni smernicama i za obrazovanje i održavanje utvrđenih normi obrazovanja, ispitivanja i
osposobljavanje koje je načinio, EWF na celom kvalifikacije u svojoj zemlji.
području EU i EFTA, EWF određuje po jednu
ovlašćenu organizaciju u svakoj zemlji. Cilj ovakvog pristupa je osigurati da kvalifikovano
osoblje određenog nivoa stiče jednako minimalno
Rad tih organizacija se ocenjuje i prati prema nizu znanje, bez obzira u kojoj zemlji je stečena kvalifikacija.
pravila koja su sabrana u dokumentu EWF-a No.416
“Rules for the implementation of EWF Guidelines for
ZAVARIVANJE I ZAVARENE KONSTRUKCIJE (3/2004), str. 133-138
136
STANDARDIZACIJA I KVALITET
Osnovni zadatak ANB-a je da deluje u svojoj zemlji u
ime EWF-a na području kvalifikacije osoblja, a tu je
uključeno:
− ovlašćivanje organizacija za sprovođenje
kurseva prema smernicama EWF-a
− nadzor nad ispitima (teoretskim i praktičnim)
− kvalifikacija osoblja i čuvanja odgovarajućih
podataka.
ANB u svakoj zemlji prihvata odgovornost i odgovara
za primenu EWF zahteva, održavanje dogovorenih
normi i promovisanje sistema kvalifikacije osoblja
prema EWF.
STANDARDIZATION & QUALITY
OVLAŠĆENO NACIONALNO TELO ZA
CERTIFIKOVANJE PREDUZEĆA (ANBCC)
Ujednačeno sprovođenje postupka certifikovanja prema
normi EN 729 obezbeđuje se ovlašćivanjem samo po
jedne ogranizacije u pojedinoj zemlji koja deluje u ime
EWF-a. Te organizacije koje se ocenjuju i prate prema
posebnim pravilima (Doc EWF 483-1) nazivaju se
“Authorized National Bodies for the Company
Certification – ANBCC”. One su odgovorne za
obezbeđenje normi ocenjivanja i certifikovanja prema
dogovorenim propisima. Pri tome je cilj da proizvođač
koji je certifikovan prema EWF-u može pokazati da je
prepoznao i dostigao minimalni nivo sposobnosti za
određeno područje delatnosti, nezavisno o tome u kojoj
je zemlji certifikovan.

Entry Training Modules Examinations / Diplomas

Requirements
EN 287 European MMA
Certificate Tube Welder Diploma
Ex.E2+Ex.E5+T.E7 EWF – E 8

Ex.E2+Ex.E5+T.E6 EWF – E 7

Ex.E2+Ex.E5 EWF - E 6
EN 287 European MMA
Certificate Plate Welder Diploma
Ex.E2+ T.E4 EWF - E 5

Ex.E2+ T.E3 EWF - E 4

Ex.E2 EWF - E 3
EN 287 European MMA
Certificate Filet Welder Diploma
T.E1 EWF - E 2

EWF - E 1 Ex. - Examination

T. - Test

Slika 4: Shema osposobljavanja REL zavarivača

Tabela 2: Nivoi osposobljavanja Evropskih inspektora za zavarivanje

Evropski inspektor za zavarivanje - inženjer EWI - E

Evropski inspektror za zavarivanje - tehnolog EWI – T

Evropski inspektor za zavarivanje - specijalista EWI – S

Evropski inspektor za zavarivanje - praktičar EWI - P

ZAVARIVANJE I ZAVARENE KONSTRUKCIJE (3/2004) , str. 133-138

137
STANDARDIZACIJA I KVALITET STANDARDIZATION & QUALITY

Access condition
Routine № Education Modules Education Modules
Basic Techn. Welding Welding EWI
Interm. Final
Module Diploma
Exam Exam
1 and Expirience Welding Technology Welding Inspection
Module WT 1/2 Module WI 1/2 EWI - E
(123 h) (120 h)
EWE
2

1 Welding Technology Welding Inspection

Module WT 1/2 Module WI 1/2 EWI - T
(123 h) (120 h)
EWT
2

1
3 Welding Technology Welding Inspection
Module 0
(80h)
Module WT 1/2 Module WI 1/2 EWI - T
(123 h) (120 h)

EWS
2

4 Module 0
(80h)

1 Welding Technology Welding Inspection

Module WT 4 Module WI 4 EWI - P
(56 h) (43 h)
EWP
2

Slika 5: Shema osposobljavanja inspektora za zavarivanje (EWI) prema smernicama EWF

ZAKLJUČAK Prema izveštajima EWF i IIW usaglašeni načini

U zadnjih dvadesetak godina u Evropi se u okviru
EWF-a mnogo učinilo na usaglašavanju pri izradi
pravila i smernica i programa za obrazovanje
zavarivačkog osoblja. Načinjeni su programi i sa
početkom u 1993. godini sprovodi se školovanje
Evropskog inženjera, tehničara, specijaliste i praktičara,
Evropskih inspektora na četiri nivoa, te Evropskih
zavarivača. Programi EWF-a su gotovo u celosti
prihvaćeni od IIW-a na svetskom nivou i po njima se
izvodi obrazovanje i izvan Evrope. Isti programi i način
školovanja “proizvode” zavarivačke stručnjake
podjednakih znanja, što omogućava bolju međusobnu
komunikaciju i protok stručnih informacija. Do kraja
2001. godine u Evropi je izdato 51130 EWF diploma.
Takođe, do kraja 2001. godine izdato je 9887 IIW
diploma. Najviše je izdato EWE i EWS, te IWE i IWS
diploma, a daleko manji broj EWT i EWP, te IWT i IWP
diploma.
školovanja zavarivačkih stručnjaka u Europi i ostalom
delu sveta prema predloženim programima već su
doneli znatne koristi privredi koja se bavi zavarivačkom
delatnosti.
LITERATURA
[1] Dokumenti, smjernice i pravila EWF-a ( Doc. EWF409-06, Doc.
EWF 410-06, Doc. EWF 451-02, Doc. EWF 05-411, Doc EWF
480-01, Doc EWF 452-94, Doc EWF 481-01, Doc EWF 467-01,
Doc EWF 483-1)
[2] J. Sanders: European developments in qualifications and
certification of welding personel, Welding and Metal Fabrications
59 (1991)
[3] S. Kralj : Kriteriji za europske inženjere i tehnologe zavarivanja,
Savjetovanje “Europske norme i zavarivanje", Zagreb 1992, HDTZ
[4] D. Böhme, S. Kralj: Task, function and qualification of welding
coordinators according to

ZAVARIVANJE I ZAVARENE KONSTRUKCIJE (3/2004), str. 133-138

138