08.04.

2020 Machiavelli i Modrzewski, czyli renesansowa publicystyka

W renesansie pojawiało się wiele tekstów, które przedstawiały wizję idealnego państwa i zasady
życia w społeczeństwie. Pisarze interesowali się zarówno naturą indywidualnego człowieka, jak i
jego relacjami z innymi ludźmi. 

Najsłynniejszy traktat o władzy to "Książę" Niccolo Machiavellego (1469-1527). Według

autora: "Trzeba przeto być lisem, by wiedzieć, co sidła, i lwem, by postrach budzić u wilków" -
polityka to sztuka skutecznego działania, która musi być oddzielona od moralności, władca może
działać w myśl maksymy "cel uświęca środki". Od nazwiska autora "Księcia" pochodzi nazwa
doktryny politycznej - MAKIAWELIZM - oznacza, że najważniejszym celem w polityce jest
racja państwa, a rządzący może korzystać z wszelkich dostępnych środków (także np. podstępu i
okrucieństwa).

Księga I: O Obyczajach
Mówi ona o znaczeniu dzieciństwa i wczesnego wychowania w przyszłości życia jednostki oraz
narodu. Wskazuje na to, jak fundamentalnym aspektem wychowania jest to w okresie
dzieciństwa, wykonane przez rodziców. Powinno już wtedy uczyć się co dobre, co złe, co uczciwe
a co haniebne, jak się zachowywać wobec poszczególnych osób, cały Savoir-vivre.

Księga II: O Prawach

Księga II mówi o prawie, które dla wszystkich bez wyjątku powinno być równe, powinno karać
wszystkich ludzki tak samo, za popełnienie takich czy owych występków, bez żadnych taryf
ulgowych. Jeżeli mają już być różnice w karach, to takie, które będą ukrócać gniew, idąc tym
tokiem – urzędnicy, magnaci i ludzie zamożni powinni być srożej karani niż ludzie ‘bezbronni’.

Księga III: O Wojnie

Naród powinien dążyć do utrzymania pokojowych stosunków z każdym innym narodem i
unikania jakichkolwiek konfliktów za wszelką cenę. Jeżeli wydarzy się jakaś krzywda, powinno
się dążyć do jej usunięcia bądź sprawiedliwego osądzenia. Jednocześnie naród powinien być
przygotowany na ewentualną wojnę w każdej chwili, aby można było go zabezpieczyć i bronić
oraz aby nieprzyjaciel widział, że jesteśmy na takową ewentualność przygotowani.

Księga IV: O Kościele

Niemożliwym jest, aby wszyscy żyli w zgodzie, gdyż nawet Paweł z Piotrem się poróżnili.
Człowiek nie może być przymuszany do wiary w żaden sposób, a jedynie nakłoniony mocnymi
argumentami.

Księga V: O szkole
Praca nauczyciela w szkole jest tak samo, lub bardziej użyteczna niż lekarzy, prawników i innych
zasłużonych, gdyż to oni troszczą się o zachowanie i krzewienie nauki. To dzięki nim w
przyszłości naród zyska wspaniałych obywateli.

10/35
Według mnie publicystyka Frycza Modrzewskiego jest miejscami bardzo aktualna, jednak nie
stosowana. Biorąc na tapet chociażby fragment mówiący o prawach, który to powinien
przedstawiać sposób sądzenia w każdym narodzie, gdzie urzędnik nie jest w żaden sposób
uprzywilejowany w stosunku do zwykłego obywatela.
Osobiście nie zgodzę się jednak ze szkołą, gdyż (przepraszam za brutalność), nie każdy
nauczyciel jest użyteczny.
Z każdego fragmentu jednak można byłoby wyjąć zarówno bardziej, jak i mniej aktualne aspekty,
lecz w moim odczuciu publicystyka Modrzewskiego mimo upływu wielu wieków jest
niesamowicie aktualna.

PUBLICYSTYKA - wypowiedzi, które komentują i interpretują bieżące zjawiska społeczne,

polityczne, religijne (w renesansie nie było jeszcze prasy, więc artyści wypowiadali się np. w
formie traktatów takich jak "O poprawie Rzeczypospolitej" Modrzewskiego). W publicystyce
często dominuje funkcja perswazyjna, tekst ma oddziaływać na czytelnika i zachęcać do przyjęcia
określonej postawy.

Andrzej Frycz Modrzewski (1503-1572) - najsłynniejszy polski renesansowy publicysta