ΗΛΙΑΣ ΤΑΜΠΟΥΡΑΚΗΣ

Καθηγητής Ισπανικής & Πορτογαλικής

Γλώσσας & Πολιτισμού

Προκολομβιανοί Πολιτισμοί
και Αρχαία Ελλάδα
(Αν)ομοιότητες
Συγκριτική μελέτη για το Πόπολ Βουχ

Πολιτιστικός Σύνδεσμος Λατινοαμερικανών & Ισπανών

ASCLAYE στην Ελλάδα

1
 Σπάνια κληρονομιά της ιθαγενούς σκέψης,
το Πόπολ Βου(χ) –η «Βίβλος» των Μάγια της ορεινής
Γουατεμάλας-, περιγράφει με μαγικό-ρεαλιστικό τρόπο
τη θεογονία, την κοσμογονία, τη μυθολογία, τις τελετουργίες και
τις κοινωνικές δομές ενός μυστηριώδους κι ελκυστικού
πολιτισμού 5.000 ετών, που συνεχίζει να επιβιώνει –έστω και
με έντονες ισπανικές επιρροές- στη σύγχρονη Μέση Αμερική.

Βασισμένο στα αρχαία ινδιάνικα επικολυρικά κείμενα

στη γλώσσα k’i-tzè, στα ισπανικά σχόλια που συνοδεύουν
τη μετάφραση του Δομινικανού μοναχού Francisco de Ximénez
από το 18ο αι. και σε σύγχρονες αποδόσεις των ιθαγενών.

☼ Eισαγωγικό σημείωμα του Ηλία Ταμπουράκη στο

IV Πολυεθνικό Πολιτιστικό Φεστιβάλ της UNESCO:
«Συγκριτική μυθολογία της Λατινικής Αμερικής και της
Ελλάδας»

☼ Eθνολογικές και γλωσσολογικές επεξηγήσεις

☼ Αναφορά στο ζωδιακό κύκλο, στις προφητείες των ιερέων,

στην αρχαιοαστρονομία, αλλά και στην γαστρονομία
και στην ερωτική ζωή των
Μάγια…

«Πρώτη Ελληνική έκδοση του 21ου αιώνα:

Μύθοι της Ιθαγενούς Αμερικής και της Ελλάδας.
Παράλληλες θεωρήσεις μίας κοσμοθεωρίας παγκόσμιας,
αλλά όχι παγκοσμιοποιημένης. Η πολύπλευρη περιπέτεια προς
την αναγέννηση της Ανθρωπότητας.»

Ιωάννης Μαρωνίτης
Πρόεδρος Ομίλου για την Unesco Πειραιώς και Νήσων
& μέλος του Εκτελεστικού Συμβουλίου της Παγκόσμιας
Ομοσπονδίας Ομίλων, Συλλόγων και Κέντρων της Unesco
(WFUCA) για την Ευρώπη & τη Β. Αμερική.

2
ISBN 978-960-571-244-0

© Ηλίας Ταμπουράκης, Αθήνα 2009

Σχεδιασμός εξώφυλλου: Ηλίας Ταμπουράκης

Μακέτα: Φωτογραφία Ηλίας Ταμπουράκης, 1997

Στο Εξώφυλλο: Λογογράμματα, δηλαδή «εικόνες-κείμενα» των Μάγια από

την ύστερη προκλασική περίοδο (300 π.Χ. – 250 μ.Χ.).
Προέρχονται από τις πέτρινες στήλες του Τικάλ (Tikal) της
βορειοανατολικής Γουατεμάλας, και αναφέρονται στο ιερό
ημερολόγιο αυτού του πολιτισμού. Τα ονόματα των Δίδυμων
Ημίθεων Ηρώων του Πόπολ Βουχ προέρχονται από τον
ημερολογιακό κύκλο τσολ κ’ιν (Tzol K’in).
Η Πυραμίδα-ημερολόγιο στον αρχαιολογικό χώρο Τσιτσέν
Ιτσά (Chichén Itzá), στο Γιουκατάν (Yucatán) του νότιου Μεξικού,
που χρονολογείται από την ύστερη κλασική περίοδο (550-900
μ.Χ)., την οποία οι Ισπανοί Κατακτητές ονόμασαν Ελ Καστίγιο (El
Castillo) = Το Κάστρο, χτίστηκε το έτος 800 μ.Χ. (πριν την εισβολή
των Τολτέκων) και φτάνει σε ύψος 25 μέτρων. Στην
πραγματικότητα, όμως, πρόκειται για 2 αλληλεπικαλυπτόμενες
πυραμίδες, οι οποίες χτίστηκαν κατά τη διάρκεια 364 ετών, αφού
κάθε 52 χρόνια, που ολοκληρωνόταν ένας ημερολογιακός κύκλος,
κατασκευαζόταν κι ένα νέο κτίριο. Αποτελείται από 9 «ορόφους» με
διαφορετικά ονόματα, που ο καθένας αντιστοιχεί σε μία διαφορετική
ημερολογιακή περίοδο. Ο κάθε ένας από τους 9 ορόφους της
πυραμίδας είναι χωρισμένος σε 2 επίπεδα, συμβολίζοντας έτσι τους
18 μήνες των 20 ημερών του κοίλου έτους. Στις τέσσερις πλευρές
της πυραμίδας υψώνονται 91 σκαλοπάτια, που στο άθροισμά τους
δίνουν τον αριθμό 364· ο ναός στην κορυφή συμβολίζει την 365η
ημέρα του έτους. (Βλ. σχ. 31)

Τα κοσμήματα αυτού του βιβλίου προέρχονται από τα ανάγλυφα

λογογράμματα σε πέτρα διαφόρων αρχαιολογικών χώρων των
Μάγια, είναι τοποθετημένα με σχετική λεξικογραφική σειρά και
αποτελούν τη βασική ομάδα λημμάτων-«κλειδιών»του πολιτισμού
των Μάγια. http://www.famsi.org/mayawriting/index.html

3
 ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ – ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗ

Ο Ηλίας Ταμπουράκης γεννήθηκε στην Αθήνα και

κατάγεται από οικογένεια με διεθνείς καταβολές.
Εργάστηκε στο Διδασκαλείο Ξένων Γλωσσών του
Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και
δίδαξε στα σεμινάρια του Ομίλου UNESCO Νομού Πειραιώς
και Νήσων. Συνεργάστηκε με το Διπλωματικό Σώμα της
Λατινικής Αμερικής ως μεταφραστής και γράφει άρθρα και
βιβλία με πολιτιστικά θέματα. Έχει εκπροσωπήσει την
Επιτροπή Τέχνης του Συνδέσμου Λατινοαμερικανών στην
Ελλάδα και ήταν αρθρογράφος στο κοινωνικό περιοδικό
Asante της αφρικανικής κοινότητας στην Αθήνα. Αφιέρωσε
μακρόχρονη περίοδο στη μελέτη της ασιατικής φιλοσοφίας, της
λογοτεχνίας και της φύσης αυτής της ηπείρου.
Έχει ασχοληθεί με τη μορφολογική ανάλυση 12
γλωσσών και με την πολιτισμική νοοτροπία που εκείνες
φανερώνουν.
Ταξιδεύει εδώ και 30 χρόνια σε 76 χώρες του κόσμου,
φωτογραφίζοντας και συλλέγοντας μουσικά ακούσματα και
παράξενα αντικείμενα.
Έχει ζήσει κι εργαστεί με την οικογένειά του στην Κόστα
Ρίκα της Κεντρικής Λατινικής Αμερικής.
Πιστεύει ότι η γνώση είναι ουσιαστική μόνο όταν
συνδυάζεται με την εμπειρία, και αρνείται να συμβιβαστεί με
την καταπίεση κάθε μορφής. Θεωρεί ότι ο πολιτισμικός
υβριδισμός προβάλλει ενδιαφέροντα στοιχεία, όμως στις
φλέβες του ρέει πόνος.
4
 ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ASCLAYE

Ο Πολιτιστικός Σύνδεσμος Λατινοαμερικανών και

Ισπανών ASCLAYE Ελλάδας [Alianza Sociocultural
Latinoamericana y Española en Grecia], ιδρύθηκε το 1985,
βάσει του σχετικού νόμου.

Σκοπός του είναι η διάσωση και διάδοση της

πολιτιστικής κληρονομιάς της Λατινικής Αμερικής και της
Ελλάδας, η κατανόηση ανάμεσα στους λαούς μας και η
εδραίωση φιλίας και συνεργασίας μεταξύ των χωρών μας.

Εκπροσωπεί όλες τις ισπανόφωνες χώρες της Λατινικής

Αμερικής και της Ιβηρικής και φιλοξενεί πολιτιστικά δρώμενα
του Συλλόγου Βραζιλίας, ενώ διοργανώνει πολιτιστικές
εκδηλώσεις υπό την αιγίδα του Διπλωματικού Σώματος αυτών
των χωρών και σε συνεργασία με την Unesco & Δημοτικούς
Φορείς.

5
Στη φίλη μου
(πρώτ’ απ’ όλα)
και
στη μαθήτριά μου των ισπανικών

Φωτεινή Αβραμούδα,

ένας ελάχιστος κόκκος γνώσης

-η εμπειρία αυτή της ζωής μου-
στο σύμπαν της βιβλιοθήκης της...

Χωρίς τη συμβολή της δεν θα είχε πραγματοποιηθεί

αυτό το έργο.

6
7
 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1 ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ & ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗ

Συγκριτική Μυθολογία: i Ένα παραμύθι παγκόσμιο,

αλλά όχι παγκοσμιοποιημένο

i Σε αυτήν την προσέγγιση των συμβόλων του συλλογικού ασυνείδητου των

Προκολομβιανών πολιτισμών, δεν θα προσπαθήσουμε να
εξομοιώσουμε απλοϊκά τις σκεπτομορφές της πανανθρώπινης
διανόησης· δεν υποστηρίζουμε, άλλωστε, τις ψυχαναγκαστικές
κραυγές ορισμένων υπερεθνικιστών που διατείνονται ότι… «Ἐν
ἀρχῆ ἦν ἡ Ἑλλὰς». Οι πολιτισμοί ακολουθούν –κατά κάποιον
τρόπο- παράλληλες πορείες. Αυτή η ανάλυση προτείνει την
πιθανότητα μίας παρόμοιας σκέψης ανάμεσα στους λαούς, η οποία
τους οδηγεί σε συγκεκριμένους κοινωνικοπολιτικούς σχηματισμούς,
ακολουθώντας, όμως, διαφορετικούς δρόμους· δρόμους που
ανοίγονται μέσα στη Φύση που τους τρέφει: ζούγλες και πάγους,
ερήμους, βουνά και θάλασσες. Αυτή είναι η κύρια λειτουργία της
μυθολογίας: να εκφράζει με γραφικό τρόπο τις κοινωνικές και
πολιτικές δομές, συνήθως στα πλαίσια κάποιας θρησκείας. Στην
αρχαιότητα, η φιλοσοφία συμπορεύτηκε με το μύθο. Η μέθοδος
αυτής της σύγκρισης θα είναι «ολιστική»: αποφεύγοντας τις
γλωσσολογικές παγίδες των συμπτώσεων –τα επονομαζόμενα
“faux amis” ή “false cognates”, μία προσφιλή μέθοδο των ομόηχων
λέξεων που χρησιμοποιούν ορισμένοι για να αποδείξουν ότι οι
Αμερινδοί μιλούν… ελληνικά (!)- θα εστιάσουμε την προσοχή μας
[κατά τον Ζορζ Ντιμεζίλ (Georges Dumézil, 1898-1986), τον Γάλλο

8
 πρωτοπόρο της συγκριτικής μυθολογίας] στην τυπολογία των
λειτουργιών και στα πρότυπα συμπεριφοράς των μυθικών
προσώπων. Συγχρόνως, όμως, θα συγκρίνουμε μεταξύ τους τους
θεούς, τους δαίμονες και τους ήρωες, αλλά και ολόκληρο το
πάνθεον του κάθε πολιτισμού ως ένα σύνολο, ένα δομημένο
σύστημα, έτσι ώστε να εμφανιστεί ο οιοσδήποτε πιθανός
ισομορφισμός. Βέβαια, ο περιορισμένος χώρος που διατίθεται για
οποιοδήποτε εισαγωγικό σημείωμα, δεν επιτρέπει την εμβάθυνση,
αλλά αυτό δεν εμποδίζει την προσεκτική αναφορά κάποιων
στοιχείων.
Για οποιαδήποτε διόρθωση, προσθαφαίρεση, σχόλιο, κριτική –θετική ή
αρνητική-, ακόμη και για μία απλή, ανθρώπινη επαφή με
αντικείμενο ένα κοινό πολιτιστικό ενδιαφέρον, την αγάπη για μία γη
τροπική και μία εποχή απόμακρη, μακριά, όμως, από κάθε
εθνοκεντρικό και ξενοφοβικό ταμπού περί… «πολιτιστικής
καθαρότητος», με χαρά θα επικοινωνήσω μαζί σας στις
ηλεκτρονικές διευθύνσεις: artsolat2@hotmail.com
Ηλίας Ταμπουράκης, Καθηγητής Ισπανικής & Πορτογαλικής
Γλώσσας & Πολιτισμού.

9
 «Η αλήθεια που εμπεριέχεται σε οποιοδήποτε
θρησκευτικό δόγμα είναι τόσο παραλλαγμένη και
2
συγκαλυμμένη συστηματικά», λέει ο Ζίγκμουντ Φρόυντ , «έτσι
ώστε το μεγαλύτερο μέρος της Ανθρωπότητας να μην μπορεί
να την αναγνωρίσει.» Αυτό ακριβώς συμβαίνει όταν εξηγούμε
σ’ ένα παιδί ότι ένας πελαργός φέρνει τα μωρά στον κόσμο.
Μαθαίνοντας να αποκρυπτογραφούμε τα συμβολικά γλωσσικά
ιδιώματα, θα είναι ευκολότερο να κατανοήσουμε και να
διαδώσουμε την αρχαία σοφία. «Μία είναι η Αλήθεια, όμως οι
σοφοί της δίνουν πολλά ονόματα», γράφουν οι Βέδδες3. Η
θρησκεία, η φιλοσοφία, οι τέχνες, η κοινωνική δομή του
ανθρώπου όλων των εποχών, κάθε τεχνολογική κι
επιστημονική εφεύρεση ή ανακάλυψη, αλλά και τα όνειρα,
πηγάζουν από το μαγικό κύκλο των μύθων, και είναι οι
ψυχολογικές βάσεις των γλωσσών. Οι σύγχρονοι ψυχίατροι
είναι οι κυρίαρχοι του βασιλείου της μυθολογίας, του
μυστικισμού και της δύναμης του λόγου, λέει ο Τζόζεφ
Κάμπελ4, ενώ ο Ιωάννης Κακριδής5 διδάσκει ότι ο μύθος είναι
μία αξία που δε χρησιμεύει, βέβαια, ως αποδεικτικό στοιχείο,
αλλά ως καθαυτό ουσία και βαθμίδα της ανθρώπινης
συνείδησης, η οποία τον δημιουργεί για την ολοκλήρωση και
την πληρότητά της.

10
 JUN = 1

A. Μύθοι της Λατινικής Αμερικής και της Ελλάδας:

Παράλληλες θεωρήσεις

Για μεγάλο χρονικό διάστημα είχε διαδοθεί η ιδέα ότι οι

Αμερινδοί λαοί ήταν «πρωτόγονοι ευγενείς» και αθώοι, που
ζούσαν σε μία Εδέμ, και που μπορούσαν να εξαπατηθούν
ανταλλάσσοντας τα χρυσοφόρα βουνά τους για μία χούφτα
ψευδοκοσμημάτων με καθρεφτάκια. Εκείνοι οι αρχαίοι
πολιτισμοί, όμως, που είχαν τους πυρήνες τους στις εκτενείς
περιοχές που σήμερα ονομάζουμε «Μέση Αμερική»6 και
ειδικότερα Μεξικό7 και Γουατεμάλα8, ή στις περουβιανές και
βολιβιανές εκτάσεις των Άνδεων, ήταν συγκρίσιμοι με τα
Ευρωπαϊκά βασίλεια της εποχής τους: ήταν οργανωμένοι σε
αντίστοιχες κοινωνικές τάξεις, είχαν στρατοκρατούμενη και
επεκτατική πολιτική, και διέθεταν γνώσεις αρχιτεκτονικής,
αστρονομίας, ναυσιπλοΐας, μαθηματικών και άλλων επιστημών
και τεχνών. Κατά την πολιτισμική σύγκρουση που επιτελέστηκε
το 15ο και 16ο αι. μ.Χ., το μοναδικό πλεονέκτημα των Ισπανών
και Πορτογάλων κατακτητών ήταν η οπλική τους υπεροχή
έναντι των ιθαγενών.
Για να προσεγγίσουμε καλύτερα τους εναπομείναντες
Μάγια (mayas) στο νότιο Μεξικό και στη Γουατεμάλα, τους
Αζτέκους (aztecas) στο Μεξικό, τους Αϋμάρα (aymaras) στη
Βολιβία9, τους Ίνκα (incas) στο Περού10 και σ’ άλλες χώρες των
Άνδεων, τους Γουαρανί (mby’a tupí-guaraní) στην
Παραγουάη11, τους Τσίμπτσα (chibchas) στην Κολομβία12 και
τους άλλους προκολομβιανούς λαούς της Μέσης Αμερικής, της
Ζώνης της Πανανδικής Παράδοσης και των περιοχών του
Αμαζονίου και της Καραϊβικής, που βρίσκονται στο περιθώριο
αυτών των πολιτισμών, πρέπει να διερευνήσουμε τη
μυθολογία τους, στην οποία η μοναδική ουσιαστική διαφορά
από τη «Δυτική» θεώρηση επικεντρώνεται στο γεγονός ότι ο
Άνθρωπος δεν αποτελεί το μέτρο των πάντων, σε αντίθεση με
τον Κλεόβουλο13, που δίδασκε το ρητό: «Μέτρον ἂριστον».

11
 Η επιστήμη της Ανθρωπολογίας μιλάει για παράλληλη
ανάπτυξη διαφορετικών πολιτισμών. Ο Κλωντ Λεβί Στρως
(Claude Lévi-Strauss, 1908-2009), ο γαλλόφωνος
ανθρωπολόγος, στο έργο του Race et histoire (1952) -Φυλή
και Ιστορία, προκειμένου να αποδείξει ότι η πολιτιστική και η
βιολογική διαφορετικότητα είναι δύο διακριτά πράγματα,
αναφέρει ότι δύο κουλτούρες που δημιουργούν άνθρωποι, οι
οποίοι ανήκουν στην ίδια φυλή, μπορεί να διαφέρουν
περισσότερο μεταξύ τους από ότι δύο κουλτούρες, οι οποίες
αντιστοιχούν σε ομάδες που διαφέρουν φυλετικά.

12
 KA = 2

Β. Γουατεμάλα:
Μάγια, οι επιστήμονες ii

Ο λαός των Μάγια (maya), που σήμερα αριθμεί

6.000.000 ψυχές, αποτελεί τον υπέρτατο εκπρόσωπο των
υψηλών πολιτισμών της Μέσης Αμερικής –μίας περιοχής που
εκτείνεται από το κεντρικό Μεξικό, μέχρι τη βόρεια Κόστα
Ρίκα14-, στην οποία οι Μάγια, τοποθετούνται μεταξύ του
πορθμού του Τεγουαντεπέκ (Tehuantepec)15 –στο νότιο
Μεξικό-, μέχρι τη βόρεια Ονδούρα16. Το Μαγιάμπ ή Μαγια’έτικ
(Mayab, Maya’etik) –«η χώρα των Μάγια»- έχει αντίστοιχα δύο
φυσικά περιβάλλοντα: τις (ασβεστολιθικές) πεδινές εκτάσεις
του Γιουκατάν (Yucatán) –της «χώρας της γαλοπούλας17 και
του ελαφιού18»- με τα πολυάριθμα πηγάδια τζόνοτ (dzonot)19 -
στο νότιο Μεξικό- και τα (ηφαιστειογενή) υψίπεδα του
Κουτσουματάν (Cuchumatán)20 –το «βασίλειο του Κάτω
Κόσμου»-, στη βόρεια Γουατεμάλα, όπου γράφτηκε το Πόπολ
Βουχ.
Η ιστορία τους χωρίζεται σε εννέα περιόδους: την
αρχαϊκή (3.000 – 1.800 π.Χ.), την πρώιμη προκλασική (1.800 –
1.000 π.Χ.), τη μέση προκλασική (1.000 – 300 π.Χ.), την
ύστερη προκλασική (300 π.Χ. – 250 μ.Χ.), την πρώιμη κλασική
(250 – 600 μ.Χ.), την ύστερη κλασική (600 – 800 μ.Χ.), την
τελική κλασική (800 – 925 μ.Χ.), την πρώιμη μετακλασική (925
– 1.200 μ.Χ.) και την ύστερη μετακλασική (1200 – 1530 μ.Χ.)21.
Κατά την πρώτη περίοδο, εμφανίζονται οι ομάδες κυνηγών,
αλιέων και τροφοσυλλεκτών, ενώ η απαρχές της ζωής σε
χωριά, η κοινωνική διαστρωμάτωση και οι τέχνες, όπως η
αγγειοπλαστική και η γλυπτική ειδωλίων ξεκινούν στη δεύτερη.
Τότε λαμβάνουν και τις επιρροές των Ολμέκων (olmecas)22 –
του «μητρικού» πολιτισμού της Μέσης Αμερικής, ο οποίος
βάσιζε την οικονομία του στο ελαστικό κόμμι (καουτσούκ,
ακόρεστος υδρογονάνθρακας, πολυμερές του ισοπρενίου,

Αυτά τα στοιχεία έχουν δημοσιευτεί στο βιβλίο του γράφοντος, με τίτλο:

ii

2012 Έρχεται το τέλος;, Εκδ. Περίπλους, Αθήνα 2010.

13
γαλάκτωμα latex). Οι Μάγια των πεδινών εκτάσεων του
Γιουκατάν αρχίζουν ν’ αναπτύσσονται στην τρίτη περίοδο, και
στην τέταρτη -την ύστερη προκλασική-, εμφανίζεται η πρώτη
χρονολογημένη στήλη στο Τικάλ (Tikal)23 της βορειοανατολικής
Γουατεμάλας. Τότε επιτελείται και η μαζική οικοδόμηση των
πυραμίδων, ενώ αναπτύσσεται η ιερογλυφική γραφή και το
ημερολόγιο. Ένας άλλος σημαντικός πολιτισμός, εκείνος του
Τεοτιγουακάν (Teotihuacán)24, επιρρέασε τους Μάγια κατά την
πέμπτη περίοδό τους. Το βασίλειο του Πακάλ (Pakal)25, στο
Παλένκε (Palenque)26 του νοτιοανατολικού Μεξικού,
σηματοδοτεί το απόγειο αυτού του πολιτισμού, ενώ οι Τολτέκοι
(toltecas)27 φτάνουν στο Γιουκατάν όταν ο κλασικός πολιτισμός
των Μάγια καταρρέει, γύρω στο έτος 900 μ.Χ. Τότε ιδρύεται το
βασίλειο του Πετέν (Ιτσά) [Petén (Itzá)] στη βορειοανατολική
Γουατεμάλα, και δημιουργούνται οι θαυμάσιες τοιχογραφίες
του Μποναμπάκ (Bonampak)28 στο νότιο Μεξικό. Αυτή η
εισβολή συσχετίζεται με τη μυθική ηγεσία του Φτερωτού Φιδιού
Κουκουλκ’άν (Kukulk’an). Την πέμπτη και τελευταία περίοδο,
από το 1.200, έως και την άφιξη των Ισπανών κατακτητών το
1530, ιδρύονται πόλεις-κράτη στα υψίπεδα της Γουατεμάλας,
όπως εκείνα των Κακτσικέλ (Kaqchiquel) και των εχθρών τους
των Κ’ιτσέ (K’iché) –οι οποίοι συγκέντρωσαν όλη την
προφορική παράδοση των χιλιετηρίδων, και την κατέγραψαν
στην ιερή τους «Βίβλο», το Πόπολ Βουχ (Pópol Wuj).
Μία άλλη σημαίνουσα προσωπικότητα της ημι-μυθικής
κοινωνίας των Μάγια ήταν ο Αχ-Κακάου (Aj-Kakaw) -ο
βασιλιάς και κύριος του κακάο. Είναι, επομένως κατανοητό ότι
αυτός ο αστικός πολιτισμός βάσιζε την οικονομία του στην
αγροκαλλιέργεια. Το καλαμπόκι, που καλλιεργούν μέχρι και
σήμερα στις μίλπας (milpas), θεωρείται μία από τις
πολιτισμικές/θεϊκές υπερτροφές των μεσοαμερικανών
ιθαγενών. Η αρχαία πεντάδα του καλαμποκιού, του κακάο29,
του κουκιού, της καυτερής πιπεριάς30 και της κολοκύθας,
αποτελούσαν τις επί μέρους κουλτούρες, που –σαν παζλ-
σχημάτιζαν τον πολύχρωμο χάρτη του πολιτισμού των Μάγια.
Στην αρχιτεκτονική, οι Μάγια διακρίθηκαν στην
κατασκευή πυραμίδων31, τις οποίες διακοσμούσαν με
ανάγλυφα στιλιζαρισμένα ιδεογράμματα. Είναι, επίσης,
εκπληκτικές οι τοιχογραφίες στο Μποναμπάκ του νότιου
Μεξικού. Πανέμορφα είναι και τα κοσμήματα από πράσινο
νεφρίτη και ιαδεΐτη (jade), ο οποίος ήταν πολύτιμος σ’ εκείνη
την κοινωνία. Είναι, όμως, μύθος το ότι είχαν ολόκληρες

14
χρυσές πόλεις. Αντίθετα, το χρυσάφι το εισήγαγαν από άλλους
ιθαγενείς λαούς της Αμερικανικής ηπείρου. Ίσως πρόκειται
λοιπόν, για έναν μύθο που επιβίωσε από την εποχή των
Ισπανών κατακτητών του 16ου αι., οι οποίοι αναζητούσαν το Ελ
Δοράδο (El Dorado), τη «Χρυσή Πολιτεία της Ζούγκλας».
(Βλ. σχ. 10, 12 & 61.)
Εκτός όμως από τις τέχνες, ανέπτυξαν και τις επιστήμες, για τη
μελέτη
των οποίων, δημιούργησαν και μία «ιερογλυφική» γραφή με
λογογράμματα, δηλαδή «εικόνες-κείμενα». Σημαντική πρόοδος
της αρχαιολογίας, και συγκεκριμένα της επιγραφικής, μας
επιτρέπει σήμερα να διαβάσουμε περίπου το 85% του
συνόλου των κειμένων που διασώθηκαν χαραγμένα στα
ιερατικά και ανακτορικά κτίρια.32 Αυτό σημαίνει ότι οι Μάγια
είναι ο μοναδικός ιστορικός πολιτισμός του Νέου Κόσμου: οι
γραπτές μαρτυρίες33 ανάγονται στον 3ο αι. μ.Χ.34 Έτσι, η
ιστορία αυτού του γοητευτικού λαού είναι χαραγμένη πάνω στα
μνημεία του.
Οι Μάγια χρησιμοποιούσαν τρία αριθμητικά σύμβολα:
την κουκίδα για το ένα, τη γραμμή για το πέντε κι ένα
στιλιζαρισμένο όστρακο για το μηδέν. Το μαθηματικό τους
σύστημα ήταν εικοσαδικό. Η γνώση της έννοιας του μηδέν
σηματοδοτεί το υψηλό επιστημονικό πνεύμα αυτού του
πολιτισμού.

15
 Η αστρονομία –που τότε ήταν ακόμη αστρολογία- ήταν
η σημαντικότερη ασχολία της άρχουσας κάστας των ιερέων.
Μπορούσαν να προβλέπουν τις εκλείψεις του Ηλίου της
Σελήνης και της Αφροδίτης35. Υπολόγιζαν το χρόνο με τρεις
τρόπους:
α. ιερά έτη τσoλ κ’ιν (tzol k’in)36 με 13 μήνες των 20
ημερών κ’ιν (k’in) = 260 ημέρες,
β. ηλιακά «κοίλα» έτη χάαμπ (jaab) με 18 μήνες των 20
ημερών = 360 ημέρες, τις οποίες ακολουθούσε μία αποφράδα
περίοδος ουάγιεμπ (wayeb’) των 5 ημερών.
Πίστευαν ότι η τελευταία ημέρα του κάθε μήνα ήταν το
μέσον με το οποίο το μέλλον (κι όχι το παρελθόν) επιρρεάζει το
παρόν.

16
 γ. ενότητες της 1, 20, 360, 7.200 και 144.000 ημερών.
(Βλ. σχ. 31)

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΣΟΛ Κ’ΙΝ

ΓΛΩΣΣΑ ΓΛΩΣΣΑ
ΣΕ
ΟΝΟΜΑ ΛΟΓΟΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΝΝΟΙΕΣ ΜΑΓΙΑ
No. ΚΩΔΙΚΑ
ΗΜΕΡΑΣ ΣΕ ΠΕΤΡΑ ΓΙΟΥΚΑΤΑΝ ΓΛΩΣΣΑ & ΘΕΟΙ ΚΙΤΣΕ
1 (1)
(ΜΕΞΙΚΟ) (ΓΟΥΑΤΕΜΑΛ
Man
(Μαν) =
Γη.
Κροκόδειλ
Imix (?) / ος = το
01 Ίμις Imix Imox
Ha' (?) ερπετοειδ
ές σώμα
της Γης, ο
Κόσμος,
νούφαρο.
Chaac
(Τσάακ) =
Βροχή.
02 Ικ’ Ik Ik' Iq'
Άνεμος,
πνοή,
ζωή, βία.
B’alam
(Μπ’αλάμ)
=
Ιαγουάρος
. Το
βασίλειο
του
νυχτερινο
03 ΄Ακ’μπ’αλ Akbal Ak'b'al (?) Aq'ab'al
ύ ταξιδιού
του θεού
Ήλιου, ο
Οίκος του
Σκότους,
ο Κάτω
Κόσμος,
αυγή.
Ah-Min
(Αχ-Μιν) =
Καλαμπόκ
ι. Ο
04 Κ’αν Kan K'an (?) Κύριος K'at
του
νεαρού
καλαμποκι
ού που

17
 φέρνει
αφθονία,
ωριμότητα
. Ερπετό,
δίχτυ.
Chikchán
(Τσικτσάν)
05 Τσικτσάν Chikchán (άγνωστο) = Ουράνιο Kan
κοσμικό
φίδι. (2).
Yum-Kimí
(Γιούμ-
Κιμί) =
06 Κιμί Kimí Cham (?) Kamé
Θάνατος,
αναγέννη
ση.
Ελάφι,
σύμβολο
07 Μάνικ’ Manik Manich' (?) του θεού Kej
του
κυνηγιού.
Lajun
Chan
(Λαχούν
Τσαν) =
Πλανήτης
08 Λαμάτ Lamat Ek' (?) Q'anil
Αφροδίτη.
Κουνέλι,
(3)
ηλιοβασίλ
εμα.
Νερό που
συμβολίζε
ται από
τον
πράσινο
νεφρίτη
09 Μούλουκ Muluk (άγνωστο) Toj
(jade), (4),
προσφορ
ά στους
θεούς των
υδάτων,
ψάρι.
Σκύλος,
οδηγός
του Ήλιου
10 Οκ Ok (άγνωστο) Tz'i'
κατά το
νυχτερινό
του ταξίδι

18
 στον
Κάτω
Κόσμο.

Πίθηκος,
θεός των
τεχνών
11 Τσουέν Chuwén (άγνωστο) B'atz'
και της
γνώσης,
νήμα.
Χόρτο
που
συσχετίζετ
12 Εμπ Eb (άγνωστο) αι με τη E'
βροχή,
καταιγίδα,
σημείο.
Πράσινο
καλαμπόκι
, αυτός
που
φροντίζει
για την
13 Μπεν Ben (άγνωστο) ανάπτυξη Aj
του
σπόρου
και του
ανθρώπο
υ, καλάμι,
αφθονία.
Ιαγουάρος
,ο
νυκτερινό
14 Ις Ix Hix (?) I´x, B’alam
ς Ήλιος,
καλαμπόκι
(5).
Ix Chbel-
Yaax (Ις
Τσμπέλ-
Γιάας) =
15 Μεν Men (άγνωστο) Tzik’in
σελήνη,
αετός,
πτηνό,
σοφός.

19
 Κουκουβά
για,
γύπας,
πτηνά του
θανάτου
της
16 Κιμπ Kib (άγνωστο) Ajmaq
ημέρας
και της
νύχτας,
κερί,
ψυχή,
έντομο.
Γη,
σεισμός,
ισχυρή
δύναμη,
17 Καμπάν Kabán Chab' (?) No'j
εποχή,
ευφυΐα,
σοφία,
γνώση.
Ημέρα
ανθρωπο
θυσιών.
Τελετουργ
ικό
18 Ετσνάμπ Etznab (άγνωστο) μαχαίρι ή Tijax
και
καθρέπτη
ς από
οψιδιανό.
(6)
Καταιγίδα,
Ουράνιο
Φίδι-
Δράκος
19 Καουάκ Kawak (άγνωστο) (7), θεοί Kawoq
της
βροντής
και του
κεραυνού.
Κύριος, ο
θεός
Ήλιος,
Κάτοχος
20 Αχάου Ahau Ajaw Ajpu
του
Φυσοκάλα
μου,
Ύψιστος.
(1) Κώδικες (códices) ονομάζονται τα χειρόγραφα, εικονογραφημένα βιβλία

20
 των πολιτισμών της Μέσης Αμερικής από φυτικό χαρτί. (Βλ. σχ. 33)

(2) Ο πολιτισμικός ήρωας, θεός και βασιλιάς Kukulk’an. (Βλ. σχόλιο 42☼).

(3) Σύμβολο της δυαδικότητας, λόγω των χωρισμένων στα δύο χειλιών του.
Η λαγωχειλία ήταν ένα ταμπού αντίστοιχο εκείνου των Δίδυμων
Ημίθεων Ηρώων. (Βλ. σχ. 44).

(4) Είδος πέτρας, πολύτιμης για τους Μάγια.

(5) Πολλά σύμβολα επαναλαμβάνονται. Αυτό, όμως, είναι φαινομενικό:

στις παραδοσιακές κοινωνίες, υπάρχουν πολλές διαφορετικές λέξεις, οι
οποίες χαρακτηρίζουν το κύριο συστατικό του πολιτισμού, ανάλογα με
το είδος, μέγεθος, σχήμα, χρώμα, τη γεύση ή τη μυρωδιά και γενικά,
την ιδιότητα ή ποιότητα, π.χ.: νεαρό καλαμπόκι, κίτρινο καλαμπόκι,
κλπ… (151☼☼)

(6) Ο οψιδιανός ή οψιανός (opsiano lapide) είναι ένα είδος ηφαιστειακής

πέτρας, μαύρης, γυαλιστερής και πολύ κοφτερής, με την οποία οι
ιθαγενείς της Μέσης Αμερικής κατασκεύαζαν τα τελετουργικά μαχαίρια
για τις ανθρωποθυσίες.

(7) Ο Κουκουλκ’άν/Γκ’ουκουμάτς (Kukulk’an/K’ukumatz) των Μάγια και ο

Κετσαλκόατλ (Quetzalcóatl) των Αζτέκων, δηλαδή το θεϊκό φτερωτό
φίδι, παρουσιάζει κοινά πολιτισμικά στοιχεία με τον κινέζικο δράκο. (Βλ.
σχ. 42☼ στο παράρτημα και σχόλιο 2 αυτού του πίνακα). Οι κινέζικοι
δράκοι ( 龍 lóng) ήταν στενά συνδεδεμένοι με το στοιχείο του νερού
και επομένως, των καιρικών φαινομένων. Ως κυβερνήτες των ποταμών,
λιμνών και θαλασσών, απεικονίζονταν ανθρωπομορφικά, με
αυτοκρατορικά ενδύματα. Τέσσερεις δράκοι συμβόλιζαν επίσης τα
σημεία του ορίζοντα: την Ανατολική και τη Νότια Σινική Θάλασσα, το
Δυτικό Ινδικό Ωκεανό και τη Βόρεια Λίμνη Βαϊκάλη. Έτσι, οι Κινέζοι τους
αφιέρωναν ναούς και θυσίες.

☼ Γενικά, παρατηρούμε ότι ένα λογόγραμμα των Μάγια (όπως και ένα
κινέζικο ιδεόγραμμα χαν ζι [ 漢字 hànzì]), μπορεί να έχει διάφορες –και
πολλές φορές αντίθετες μεταξύ τους- έννοιες.

21
 Πολλά από τα παραπάνω προσωποποιημένα ιερά
σύμβολα έχουν πρωταγωνιστικούς ρόλους στις ιστορίες του
Πόπολ Βουχ.
Ο ημερολογιακός κύκλος περιλάμβανε 52 έτη και
αποτελείτο από 3 αντιμετατιθέμενους κύκλους. Ο ένας είχε 20
ημέρες με διαφορετικά ονόματα. Η κάθε ημέρα ήταν
προάγγελος ενός οιωνού, έτσι ώστε η αναπόδραστη
αλληλουχία των ημερών να λειτουργούσε σαν μία μηχανή που
φανέρωνε συνεχώς τα μελλούμενα και το πεπρωμένο των
ανθρώπων. Ο δεύτερος κύκλος ήταν αριθμημένος από το 1
έως το 13. Ο μεγάλος κύκλος περιστρεφόταν αριστερόστροφα,
ενώ ο μικρός δεξιόστροφα. Έτσι, η ίδια ημέρα εμφανιζόταν με
διαφορετικούς αριθμούς. Για να εμφανιστεί ο ίδιος συνδυασμός
ημέρας και αριθμού, χρειαζόταν 52 περιστροφές. Ο τρίτος
κύκλος είχε 13 μήνες.

Ο χρόνος ξεκινά για τους Μάγια την 0.0.0.0.0. 4 Αχάου

(Ajaw) 8 Κουμκ’ού (Kumk’u), δηλαδή στις 13 Αυγούστου του
έτους 3.114 π.Χ., και σύμφωνα με τις αρχαίες προφητείες, την
13.0.0.0.0. 4 Αχάου 3 Καν Κιν (Kan K’in), δηλαδή στις 21
Δεκεμβρίου του έτους 2012 μ.Χ., ο Κόσμος μας θα δώσει τη
θέση του σ’ ένα νέο κύκλο ύπαρξης.
Οι Μάγια γνώριζαν επίσης το ζωδιακό κύκλο.

Στον παρακάτω πίνακα εμφανίζονται οι ζωδιακοί συμβολισμοί:

22
ΙΕΡΟΓΛΥΦΙΚΟ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΣΥΜΒΟΛΟ

Κόκκινος Imix Τρέφει Γέννηση

Δράκος
Λευκός Άνεμος Ik’ Επικοινωνεί Πνεύμα
Μπλε Νύχτα Ak’b’al Ονειρεύεται Πλούτος
Κίτρινος K’an Εστιάζει, Πληθώρα
Σπόρος συγκεντρώνει
Κόκκινο Φίδι Chikchán Επιβιώνει Άνθιση,
Αναπαραγωγή
Λευκός Kimí Ισορροπεί Θάνατος,
Σύνδεσμος των Αναγέννηση
Κόσμων
Μπλε Χέρι Manik’ Γνωρίζει Συνειδητοποίηση,
Πραγματοποίηση
Κίτρινο Άστρο Lamat Ενσταλάζει Κομψότητα
ομορφιά
Κόκκινη Muluk Καθαρίζει Οικουμενικά
Σελήνη Ύδατα
Λευκός Σκύλος Ok Αγαπά Καρδιά
Μπλε Πίθηκος Chuwén Παίζει Μαγεία
Κίτρινος Eb Επιρρεάζει Ελεύθερη
Άνθρωπος βούληση
Κόκκινος Ben Εξερευνά Χώρος, Διάστημα
Ταξιδευτής των
Ουρανών
Λευκός Μάγος Ix Γοητεύει Αιωνιότητα
Μπλε Αετός Men Δημιουργεί Όραμα
Κίτρινος Kib Διερευνά Ευφυΐα
Πολεμιστής
Κόκκινη Γη Kabán Αναπτύσσετα Ναυσιπλοΐα
ι
Λευκός Etznab Αναλογίζεται, Κορεσμός
Καθρέφτης προβληματίζ
από οψιδιανό εται
Μπλε Kayak Καταλύει Αυτοδημιουργία
Καταιγίδα
Κίτρινος Ήλιος Ahau Φωτίζει Οικουμενική
Φωτιά

23
 Βέβαια, στις γεωγραφικές συντεταγμένες 14° 42' Β y 15
°N Β –όπου βρίσκεται ο κόσμος των Μάγια-, ο Ήλιος φτάνει
στο ζενίθ στις 12 Αυγούστου και στις 30 Απριλίου, σ’ ένα
διάστημα των 260 ημερών. Αυτό το γεγονός, σε συνδυασμό με
το ότι κάθε περίοδος των 260 ημερών ακολουθείται από μία
άλλη των 105, και επίσης με τον παράγοντα της μετατόπισης
των αστερισμών στο ουράνιο στερέωμα κατά την πάροδο των
αιώνων, καθιστά δύσκολη την αντιστοίχηση του ζωδιακού
κύκλου σ’ εμάς εδώ, στην Ευρώπη. Όμως σε περιοχές της
Γουατεμάλας χρησιμοποιείται ακόμη και στην εποχή μας για
την καλλιέργεια του καλαμποκιού από τους απογόνους
ιθαγενείς των Μάγια.
Η ιδέα των κυκλικών δημιουργιών και καταστροφών της
Φύσης και της Ανθρωπότητας είναι τυπικό γνώρισμα των
μεσοαμερικανικών –και όχι μόνο37- θρησκειών.
Όταν έφτασαν οι Ισπανοί κατακτητές στην περιοχή του
Γιουκατάν και της Γουατεμάλας, οι Μάγια δεν αποτελούσαν
έναν πολιτισμικά ενωμένο λαό. Υπήρχαν σημαντικές διαφορές
μεταξύ των φυλών, τόσο στην πολιτική διοίκηση, όσο και στον
ημερολογιακό κύκλο και στη θρησκεία. Η θρησκεία των Μάγια
ήταν συνυφασμένη με την αστρονομία. Κάθε
αστρονομικός/αστρολογικός θεός που έδινε το όνομά του σε
χρονικές περιόδους, όταν πέθαινε είχε μία μετενσάρκωση στον
Κάτω Κόσμο, περνώντας έτσι κάτω από τη Γη για να
εμφανιστεί και πάλι στον ανατολικό ουρανό.
Για να κατανοήσουμε αυτές τις χρονικές περιόδους,
παραθέτουμε στη συνέχεια έναν πίνακα των μηνών των Μάγια.

24
 Μήνες (winal)

Ποπ (Pop) Ψάθα

Ουό (Wo) Μαύρη συγκυρία

Σιπ (Zip) Κόκκινη συγκυρία

Σοτς’ (Zotz’) Νυχτερίδα

[Τ]σέκ[ος] ([T]zek[os]) = ?

Σουλ (Xul) Σκύλος

Γιας Κιν (Yax K’in) Νέος Ήλιος

Μολ (Mol) Νερό

Τσ’εν (Ch’en) Μαύρη καταιγίδα

Γιαξ (Yax) Πράσινη καταιγίδα

Σακ (Zak) Λευκή καταιγίδα

Κεχ (Kej) Κόκκινη καταιγίδα

Μακ (Mak) Κλεισμένο

Κ’αν Κ’ιν (K’an K’in) Κίτρινος Ήλιος

25
 Μοουάν (Muwán) Κουκουβάγια

Πας (Pax) Περίοδος σποράς

Κ’αγιάμπ’ (K’ayab’) Χελώνα

Κουμκ’ού (Kumk’u) Σιταποθήκη

---

Ουαγιέμπ’ (Wayeb’) 5 αποφράδες ημέρες

Κατά τον μήνα Ποπ (Pop), γιόρταζαν την αρχή του

έτους, ανανεώνοντας τα υλικά αγαθά τους και απέχοντας από
την κατανάλωση αλατιού και πιπεριάς, όπως και από τη
σεξουαλική επαφή.

26
 Στο μήνα Ουό (Wo), γινόταν οι γιορτές προς τιμήν των
ιερέων και των μάγων· έκαιγαν λιβάνι κοπάλ στο θεό Κ’ινίτς
Αχάου Ιτσαμνά (K’initz Ajaw Itzamná), ο οποίος θεωρείτο ως ο
Υπέρτατος Ιερέας. Ράντιζαν τα ιερά κείμενα με «παρθένο
ύδωρ», ένα είδος αγιασμού, τον οποίον έφερναν από βουνά
όπου ίσχυε το άβατο για τις γυναίκες, και ο ιερέας έκανε
προβλέψεις για το μέλλον.
Την περίοδο του μήνα Σιπ (Zip), οι ιερείς μαζί με τις
γυναίκες τους τιμούσαν τη θεά Ις Τσέλ (Ix Chel) κι έκαναν
επικλήσεις στον Ιτσαμνά, το Σιτμπολοντούν (Citbolontun) και
τον Αχάου Τσαμαχέτς (Ajaw Chamajetz), το θεό της ιατρικής.
Την έβδομη ημέρα του ίδιου μήνα καλούσαν με τελετουργικούς
χορούς τις θεότητες του κυνηγιού: Αχ-Κανκούμ (Aj-Kankum),
Σουχουισίμπ Σιπιταμπάϊ (Zujuyzib Zipitabai) και άλλους. Οι
χορευτές εμφανίζονταν με κεφαλές ελαφιών βαμμένες
θαλασσί. Ο εορταστικός μήνας έκλεινε με τελετές για τους
θεούς της αλιείας Αμπκακνεσόι (Abkaknexoi), Αμππούα
(Abpua) και Αχ-Σιτσαμαλκούν (Aj-Citzamalkun).
Ο Σοτς’ (Zotz’) ήταν ο μήνας των μελισσοκόμων.
Κατά το μήνα [T]σέκ[ος] ([T]zek[os]) δεν επιτρεπόταν να χυθεί
αίμα. Οι τέσσερις θεοί Μπακάμπ (bakab), είχαν τότε την
τιμητική τους. Τους προσέφεραν, λοιπόν, γλυκίσματα από μέλι
κι έπιναν μπάλτσε (balche) -ένα οινοπνευματώδες ποτό, το
οποίο έπαιρναν από το φλοιό του κορμού του δέντρου
Lonchucarpus violaceus.
Στο μήνα Σουλ (Xul) –ο οποίος ήταν αφιερωμένος στον
Κουκουλκ’άν (Kukulk’an), δηλαδή το Φτερωτό Φίδι-, τιμούσαν
τον αρχηγό του στρατού.
Την περίοδο του μήνα Γιας K’ιν (Yax K’in), έβαφαν τα
εργαλεία όλων των τεχνιτών και αγροτών με μία ανοιχτόχρωμη
μπλε μπογιά, και αφού συγκέντρωναν τα παιδιά στην κεντρική
πλατεία, τους έδιναν συμβολικά μερικά μικρά χτυπήματα στους
καρπούς των χεριών, για να γίνουν ικανοί τεχνίτες.
Κατά το μήνα Μολ (Mol), οι μελισσοκόμοι προσεύχονταν
στους θεούς για να έχει η γη τους πολλά και καλά λουλούδια.
Γιόρταζαν τρυπώντας τα αφτιά τους με ένα αγκάθι του κάκτου
μαγγέυ (maguey – agave americana) και βγάζοντας από εκεί
αίμα.
Ο Τσ’εν (Ch’en) κι ο Γιας (Yax) ήταν οι μήνες της
ανακαίνισης των ναών. Τιμούσαν, τότε, τους θεούς του
καλαμποκιού.

27
 Στο μήνα Σακ (Zak) εξευμένιζαν τους θεούς. Η μόνη
αιματοχυσία που γινόταν αποδεκτή από τους θεούς ήταν
εκείνη της ανθρωποθυσίας. Έτσι, όταν πήγαιναν για κυνήγι,
έκαιγαν λιβάνι κοπάλ (copalli) στους θεούς, και άλειφαν τα
πρόσωπα των ειδώλων τους με το αίμα από την καρδιά του
σκοτωμένου ζώου.
Η γιορτή του μήνα Κεχ (Kej) ήταν κινητή· τότε γιόρταζαν
μεθώντας και προσφέροντας αγαθά στους θεούς.
Στο μήνα Μακ (Mak), τα γηραιά μέλη της κοινωνίας
Μάγια πραγματοποιούσαν την τελετή του «θανάτου της
φωτιάς»: έκαιγαν καρδιές πουλιών και άλλων ζώων. Έβαφαν,
επίσης, μπλε, τα πρώτα σκαλοπάτια των πυραμίδων-ναών.
Η περίοδος του μήνα Μοουάν (Muwán), αντιστοιχούσε
στη γιορτή του κακάο. Θυσίαζαν ένα σκύλο αλειμμένο με κακάο
και πρόσφεραν στους θεούς ιγουάνες (σαύρες iguana)
βαμμένες μπλε και φτερά πουλιών.
Ο Πας (Pax) ήταν ο μήνας εορτασμού των στρατιωτικών
θριάμβων.
Τέλος, κατά τους μήνες Κ’αϋάμπ’ (K’ayab’) και Κουμκ’ού
(Kumk’u), προετοιμάζονταν για την αποφράδα περίοδο
Ουαγιέμπ’ (Wayeb’)των 5 ημερών.
Ας αφήσουμε, όμως, το Πόπολ Βουχ -τη «Βίβλο των
Μάγια»- να μας παρουσιάσει στα επόμενα κεφάλαια την
γοητευτική Δημιουργία του Κόσμου της και των μαγικο-
θρησκευτικών τελετουργιών.

☼☼☼

Σύγχρονοι μελετητές38, αναλύοντας χάρτες διαφόρων

πόλεων των Μάγια, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι
παρουσιάζουν ένα συγκεκριμένο σχήμα, που ονομάζεται
μορφοκλασματικό πρότυπο. Για να κατανοήσουμε τη
λειτουργία του, θα πρέπει να λάβουμε ως παράδειγμα το φυτό
που λέγεται φτέρη: το κάθε κλαδάκι της μοιάζει με μία
μικρότερη φτέρη, η οποία επίσης αποτελείται από άλλες
μικρότερες διακλαδώσεις –ίδιες με τις προηγούμενες.
Λειτουργεί, δηλαδή, σαν το τρίγωνο του Σιερπίνσκι39. Έτσι,
σύμφωνα με τον αριθμό των οικισμών σε κάθε πόλη και τη
γεωγραφική τους κατανομή, σχηματίζονται
(επαναλαμβανόμενα) μορφοκλασματικά πρότυπα στους
χάρτες των αρχαίων πόλεων. Αυτά έχουν ένα συντελεστή που
δείχνει την ταχύτητα της κλιμάκωσης του σχήματος της αυτο-

28
ομοιότητας: όσο μικρότερα είναι τα άλματα ανάπτυξης κάθε
νέου επιπέδου, τόσο μεγαλύτερο είναι το μορφοκλασματικό
μέγεθος. Αυτά τα μεγέθη αλλαγών προκαλούνται από
διάφορους παράγοντες: είτε από φυσικά φαινόμενα, είτε από
ανθρώπινες αιτίες, όπως δασικές πυρκαγιές ή πόλεμοι,
αντίστοιχα.
Τα φαινόμενα αυτά έχουν ως συνέπεια την αυτο-
οργανωμένη κρισιμότητα από πλευράς του ανθρώπινου
δυναμικού. Μία τέτοια αντίδραση μπορούμε να την
κατανοήσουμε, αν πάρουμε ως παράδειγμα τις συσπάσεις
τοκετού μίας εγκύου, ή τις αντιδράσεις ενός πληθυσμού μετά
από έναν σεισμό. Πρόκειται, λοιπόν, για μία προοδευτικά
αυξανόμενη αστάθεια, η οποία –όταν φτάσει στο μέγιστο
σημείο- κάνει το σύστημα να επανέρχεται σε μία πιο σταθερή
δομή. Είναι, δηλαδή, σαν ένα λοφάκι από άμμο, το οποίο
αυξάνει το μέγεθός του κάθε φορά που του προσθέτουμε έναν
κόκκο. Από κάποιο σημείο κι έπειτα, γίνονται στις πλαγιές του
μικρές κατολισθήσεις, που μειώνουν τη γωνία κλίσης του
λόφου. Όμως, ο τελευταίος κόκκος θα προκαλέσει μία τελική,
μεγάλου μεγέθους κατολίσθηση. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, στα
κοινωνικά συστήματα αυτο-οργανωμένης κρισιμότητας, μία
αιτία φαινομενικά ασήμαντη, μπορεί να επιφέρει δραματικές
επιπτώσεις, ακόμη και την πτώση ενός ολόκληρου πολιτισμού.
Έτσι, η μεγάλης κλίμακας κατανομή των οικισμών των
Μάγια –μετά από επαναλαμβανόμενους πολέμους,
κατακερματισμούς των τοπικών βασιλείων κι επανένωσης των
πόλεων-κρατών-, επέφερε μία αυτο-οργανωμένη κρισιμότητα
στην κοινωνία του Γιουκατάν, η οποία προκάλεσε την
κατάρρευση του πολιτισμού τους.
Πολιτικές και οικονομικές ήταν, επομένως, οι αιτίες της
πτώσης των Μάγια πριν από την άφιξη των Ισπανών
κατακτητών του 16ου αι. Οι μελέτες αυτές απέδειξαν ότι όταν η
χρήση της γης, το εμπόριο, η διακυβέρνηση και η εργασία είναι
βελτιστοποιημένα κατά το μέγιστο και το κοινωνικό σύστημα
δεν παρουσιάζει κενά, τότε το μορφοκλασματικό μέγεθος
φτάνει στο 2, πράγμα που σημαίνει μία επερχόμενη
καταστροφή.
Παρόμοιες μελέτες έγιναν και στον αρχαιολογικό χώρο
της Σπάρτης, στην Ελλάδα. Εκεί, το μορφοκλασματικό μέγεθος
κατά το έτος 600 π.Χ., άγγιζε το 0,7, ενώ 1.299 χρόνια
αργότερα, έφτασε στο 1. Αυτό έδειξε στους Βρετανούς
επιστήμονες Γ. Καβάνα και Ρ. Λάξτον ότι υπήρξαν μεγάλες

29
αλλαγές στη διακυβέρνηση, οι οποίες επέφεραν σταδιακά μία
πιο σταθερή και δίκαιη κοινωνία στη Λακωνία.

30
 JUX = 3
I. Κοσμογονία:
Η δημιουργία του χωροχρόνου

Πολιτισμοί που στηρίζουν την πίστη ότι πριν τη

Δημιουργία τους υπήρχε το Χάος, ή διαδοχικοί Κόσμοι
παρελθόντων, παρόντων ή μελλοντικών χρόνων, έχουν
εμφανιστεί κι από τις δύο πλευρές του «βάλτου» -όπως
κάποιοι μιγάδες της Αμερικής συνηθίζουν ν’ αποκαλούν τον
Ατλαντικό Ωκεανό: «el otro lado del charco». Οικουμενικές
καταστροφές που προκαλούνται από τα θεμελιώδη στοιχεία
της Φύσης, έχουν διεγείρει το θεϊκό νου –που δεν είναι άλλος
από τον ίδιο τον ανθρώπινο- να πειραματιστεί με τις ζωτικές
ουσίες, για να κατορθώσει υλικές και πνευματικές αναγεννήσεις
της Ανθρωπότητας.
Οι δημιουργοί και ιδρυτικοί πυρήνες δίνουν σχεδόν
πάντα τη θέση τους σε θεϊκούς αυτοκράτορες, που
εκπροσωπούν τις συντηρητικές δυνάμεις του σύμπαντος.
Πρόκειται για πνεύματα που μετουσιώνονται σύμφωνα με την
ψυχοσύνθεση του ανθρώπου που τα διατηρεί. Οι θεοί είναι
αυτοί που ρίχνουν τους Ήρωες στην πορεία των δοκιμασιών,
τους οδηγούν στο κατώφλι του Κάτω Κόσμου, και τους
ενθαρρύνουν ν’ αποτολμήσουν μία εποικοδομητική επάνοδο
στο γήινο Κόσμο του λαού τους.
Ο διαπολιτισμικός Ήρωας είναι ο ομφαλός του
μικρόκοσμού
του. Είναι ο διαμεσολαβητής ανάμεσα σε δύο Κόσμους και
δωρητής αγαθών στην Ανθρωπότητα. Πολεμιστής, εραστής,
τύραννος και σωτήρας, είναι ταυτόσημος με όλα τα άτομα κάθε
κοινωνικού συνόλου. Ολόκληρο αυτό το
κοσμογονικό/θεογονικό και ηρωικό σύστημα, έχει τις ρίζες του
στη μετουσίωση της υλικής και πνευματικής θυσίας.
Στις μυθολογίες του κόσμου, συνήθως η Κοσμογονία και
ο Κατακλυσμός αποτελούν δύο αλληλένδετους αλλά διακριτούς
κύκλους. Σε αυτήν την σύντομη ανάλυση, τοποθετούμε αυτά τα
δύο στοιχεία μαζί, εφ’όσον ο Κατακλυσμός συμβολίζει την
αναδημιουργία.

31
 KAN = 4

1. Πόπολ Βουχ,
Η Βίβλος των Μάγια της Γουατεμάλας

Το χειρόγραφο του Πόπολ Βουχ (Pópol Wuj)40, σε

γλώσσα κ’ιτσέ-μάγια (k’í-tzè maya), πρωτομεταφράστηκε από
το μοναχό Φρανθίσκο Δε Χιμένεθ (Francisco de Ximénez)41 και
σημαίνει: «Βιβλίο των Συμβουλών», ή «Βιβλίο της Κοινότητας».
Αποτελεί μία προσπάθεια του αρχαίου Ανθρώπου να εξηγήσει
την προέλευση του Κόσμου, των φαινομένων της Φύσης και
του πολιτισμού και είναι γεμάτο με μεταφορικούς και
συμβολικούς όρους του εσωτερισμού, αρχαϊσμούς και φράσεις
που ακολουθούν τη δομή της ιθαγενούς σκέψης. Θεωρείται ως
το «Εθνικό» βιβλίο της Γουατεμάλας, τόσο για τη λογοτεχνική
αξία του, όσο και για τις πρωτογενείς του παραδόσεις. Δεν
μπορεί να θεωρηθεί ως μία ενότητα, αλλά αποτελείται από
πολυάριθμες διηγήσεις –σε πρωθύστερο σχήμα- που
δημιουργούν ένα σύνολο θρησκευτικού χαρακτήρα. Τα
σύμβολά του είναι προβολές από έναν πνευματικό ορίζοντα σ’
ένα υλικό επίπεδο, κι αποκαλύπτουν την προέλευση των
πολύπλοκων τελετουργιών των σύγχρονων Μάγια. Μία
λεπτομέρεια που πρέπει να έχουμε υπ’ όψιν είναι ο
παραλληλισμός της ινδιάνικης αυτής βίβλου με τις Γραφές της
Χριστιανικής παράδοσης. Αυτό είναι εμφανές στις πρώτες
παραγράφους του Πόπολ Βουχ:

«Τα πάντα βρίσκονταν σε εκκρεμότητα· αρχέγονη

ενέργεια σε σιγή, δόνηση και ζύμωση.
Τα πάντα ήταν ακίνητα και κενά, όπως κενή εμφανιζόταν
και η ουράνια έκταση.
[…]
Μόνο ο Δημιουργός, ο Πλάστης, ήταν εκεί, μες το
πράσινο νερό, και γύρω του φως.
Τα σπέρματα των πραγμάτων είχαν τεθεί από Εκείνον,
με όλη την αγνότητα ανάμεσα στα ύδατα.»

32
 Το κείμενο αυτό χρησιμοποιήθηκε για τον
προσηλυτισμό των Μάγια στο Χριστιανισμό. Επομένως, κατά
τον αναλυτή Ρενέ Ακούνια (René Acuña), πρόκειται για ένα
κείμενο των ιθαγενών, προσαρμοσμένο στην
Ισπανική/Καθολική νοοτροπία.
Οι πρόγονοι Γκ’ουκουμάτς (K’ukumatz)42☼ και Τεπέου
(Tepew) ήταν μεγάλοι σοφοί. Το Φτερωτό Φίδι Γκ’ουκουμάτς
και η Καρδιά του Ουρανού -που λεγόταν και Χουν Χουρακάν
(Jun Jurakán)43- συνομιλούσαν για τη Δημιουργία του Κόσμου.
Ο θεϊκός λόγος δημιούργησε την πρώτη παγκόσμια αυγή και
τα βουνά, που βγαίνοντας μέσα από τη θάλασσα, αποτέλεσαν
τη Γη. Εκεί ζήτησαν οι Προγεννήτορες να εμφανιστούν τα
πεύκα του λιβανιού κοπάλ (copal), τα παραδείσια πτηνά
κετσάλ (quetzal), τα ερπετά και οι ιαγουάροι (jaguar, ocelote).
Απογοητευμένοι, όμως, διαπίστωσαν ότι τα ζώα δε διέθεταν
κατάλληλη ομιλία για να τους λατρέψουν.
Αποφάσισαν τότε να δημιουργήσουν την πρώτη
Ανθρωπότητα, αλλά επειδή ήταν από άργιλο, η ομιλία τους δεν
ήταν κατανοητή.
Δύο γηραιοί μάντεις, ο Σπιγιάκοκ (Xpiyakok) και η
Σμουκανέ (Xmukané) –οι γονείς των Δίδυμων Hμίθεων
Ηρώων44 Χουν Χουναχπού (Jun Junajpú) και Βουκούμπ
Χουναχπού (Vukub Junajpú)-, τους συμβούλεψαν να φτιάξουν
ανθρώπους από ξύλο. Αυτή η δεύτερη Ανθρωπότητα δεν είχε
ούτε ψυχή, ούτε κατανόηση, σεβασμό ή έκφραση, κι όλα αυτά,
επειδή δεν είχαν αίμα. Έτσι, καταστράφηκε από έναν θεϊκό
κατακλυσμό.45
Η σύγχρονη γενιά έγινε από καλαμπόκι, όμως στις
απαρχές της ύπαρξής της είχε όλα τα χαρακτηριστικά και τις
δυνάμεις των θεών, για αυτόν το λόγο οι θεοί θόλωσαν με την
πνοή τους τη ματιά των ανθρώπων, δίνοντάς τους ως
αντάλλαγμα την απόλυτη γνώση και την ευτυχία. Αυτό, όμως,
συνέβη μετά από πολλούς αγώνες των Δίδυμων Ημίθεων
Ηρώων.
Στη συνέχεια, ο Χουναχπού (Junajpú) κι ο Σμπαλανκέ
(Xbalanké) αποφάσισαν να σκοτώσουν τον Βουκούμπ Κακίς
(Vukub Kakíx) –τον τρομερό Παπαγάλο που αποσκοπούσε να
γίνει ο κυρίαρχος του Κόσμου, συμβολίζοντας τον Ήλιο και τη
Σελήνη συγχρόνως –όπως κι ο Τσανγκό (Shangó) των
Αφροκουβανών Ορίτσα (orisha). Το πτηνό εκείνο της
κομπορρημοσύνης, εκμεταλλευόμενο το κακό σημάδι των

33
τόξων των Δίδυμων, ξερίζωσε το χέρι του Χουναχπού και
ξέφυγε πετώντας.
Το ζευγάρι των γηραιών μάγων-θεραπευτών κατάφεραν
να βγάλουν τα
δόντια του μυθικού πουλιού και να φυτέψουν στη θέση τους
σπόρους καλαμποκιού, επιστρέφοντας έτσι στον Χουναχπού
το κομμένο του χέρι.
Ακολουθούν κι άλλες περιπέτειες με σκοπό την
καταπολέμηση της έπαρσης και του εγωισμού.
Στο δεύτερο –και σημαντικότερο μέρος του βιβλίου-, οι
Δίδυμοι Ημίθεοι Ήρωες Χουν Χουναχπού (Jun Junahpú46) και
Βουκούμπ Χουναχπού (Vukub47 Junahpú), κατάφεραν να
περάσουν το κατώφλι του Κάτω Κόσμου Σιμπαλμπά (Xibalbá)
ενώ οι επίσης δίδυμοι γιοί τους και ήρωες της δεύτερης γενιάς,
ο Χουναχπού (Junajpú) κι ο Σμπαλανκέ (Xbalanké) κατάφεραν
ν’ αναληφθούν στον ουρανό, έχοντας ξεπεράσει όλες τις
δοκιμασίες, έτσι ώστε να δημιουργηθούν οι κανονικοί
άνθρωποι.
Στο τρίτο και στο τέταρτο βιβλίο του Πόπολ Βουχ,
ακολουθούμε το παλλίνδρομο ταξίδι των πρώτων φυλών
Μάγια από και προς την Ανατολή· το κείμενο τελειώνει με την
αναφορά των οίκων και των ηγετών τους, από την
πρωτοϊστορική περίοδο έως και την ισπανική κατάκτηση.
Σύμφωνα με το Πόπολ Βουχ, οι άνθρωποι γεννιούνται
για να τρέφουν τους θεούς με τις προσευχές και τις θυσίες
τους. Χωρίς τον Άνθρωπο δεν ικανοποιείται το Εγώ των θεών.
Διαφαίνεται μία μόνιμη πάλη ανάμεσα στο Καλό και στο
Κακό, ανάμεσα
στους θεούς και στην κόλαση. Ο νικητής πρέπει πάντα να
χρησιμοποιεί δόλιες μεθόδους για να επιτύχει το στόχο του.
Εξηγούν οι ιθαγενείς αυτήν τη νοοτροπία, λέγοντας ότι το κακό
μπορεί μόνο πλαγίως να ηττηθεί, έτσι ώστε να υπερισχύσει το
καλό. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με την αρετή που πρέσβευαν
οι αρχαίοι Έλληνες. (Το αν την τηρούσαν, είναι ένα άλλο
θέμα…)
Από θεολογική άποψη, το Πόπολ Βουχ είναι μία Βίβλος
του Ενοθεϊσμού, δηλαδή του πολυθεϊστικού δόγματος που
πρεσβεύει την ύπαρξη ενός ύψιστου θεού υπεράνω άλλων,
κατώτερων θεών.

☼☼☼

34
 Το ανώνυμο χειρόγραφο Πόπολ Βουχ, στη γλώσσα
κ’ιτσέ των ιθαγενών Μάγια της ορεινής Γουατεμάλας,
μεταδιδόταν πριν από 5.000 χρόνια από γενιά σε γενιά μέσω
του προφορικού λόγου κι έπειτα γράφτηκε με λογογράμματα
στην πέτρα, για να καταλήξει να βρεθεί γραμμένο σε φυτικό
χαρτί (στα μέσα του 17ου αι. μ.Χ.) στη γλώσσα των ιθαγενών,
αλλά με λατινικό αλφάβητο. Μεταφράστηκε από τον Ισπανό
μοναχό Φρανσίσκο Δε Χιμένες, στα 1722, σε μία πρωταρχική
μορφή με πολλά λατινικά στοιχεία, η οποία συμπληρώθηκε
αργότερα από αναρίθμητες μελέτες και έρευνες. Σήμερα,
παρουσιάζουμε σε αυτήν την πρώτη Ελληνική έκδοση του 21ου
αι., μία ευκολονόητη κι ευχάριστη στην ανάγνωση εκδοχή
αυτού του ινδιάνικου επικολυρικού έργου, προσαρμοσμένη στη
νοοτροπία της σύγχρονης εποχής, που παρουσιάζει με έναν
δικό του μαγικο-ρεαλιστικό τρόπο τις θρησκευτικές και
κοινωνικές δομές των ιθαγενών της Μέσης Αμερικής. Για να
επιτευχθεί αυτή η μελέτη και η μετάφραση ανάμεσα στον
ιδιωματικό και τον κυριολεκτικό λόγο, χρησιμοποιήθηκε το
πρωτότυπο κείμενο (στη γλώσσα κ’ιτσέ/μάγια) με τις
αντίστοιχες ετυμολογικές σημειώσεις του Άλλεν Κρίστενσον
(Allen J. Christenson), όπως αυτό έχει μεταγενέστερα
αντιγραφεί και φυλάσσεται σε διάφορες βιβλιοθήκες (Μαδρίτη,
Παν/μιο Σαν Κάρλος (Uni. San Carlos) Αντίγουα (Antigua)
Γουατεμάλα, Νιούμπερρυ (Newberry) Σικάγο, κλπ…). Αυτό
υποβλήθηκε σε σύγκριση με τη μετάφραση του Φ. Χιμένες κι
εμπλουτίστηκε με επεξηγήσεις σύγχρονων μελετητών, (όπως ο
Αδριάν Ρεσίνος48 [Adrián Recinos], 1979), αλλά και κάποιων
ιθαγενών Μάγια, που γνωρίζουν τις λογοτεχνικές μορφές και τα
σύμβολα της ιερατικής γλώσσας Κ’ιτσέ (Αδριάν Ινές Τσάβες49
[Adrián Inés Chávez], 1981). Μεγάλη βοήθεια, επίσης, μας
προσέφερε το Ισπανικό-Μάγια Λεξικό και η Γραμματική της
κλασικής γλώσσας μαγιατάν (mayathán), των M. Θαβάλα & A.
Μεδίνα (M. Zavala & A. Medina), που εκδόθηκαν στην πόλη
Μέριδα (Mérida) του Γιουκατάν, στο Μεξικό, τα έτη 1898 &
1896, αντίστοιχα.
Σε ορισμένα σημεία, έχουμε αποφύγει κάποιους στίχους
που θεωρήσαμε ίσως κουραστικούς για τους σύχγρονους
«δυτικούς» αναγνώστες. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η
προετοιμασία ενός τετράπλευρου χωραφιού καλαμποκιού μ’
ένα σπάγκο μέτρησης:

35
 «Η τετραπλή δημιουργία των πλευρών, το τετραπλό
γώνιασμα,
το μέτρημα, η τετραπλή οριοθέτηση,
το μοίρασμα του σπάγκου, το τέντωμα του σπάγκου,
στον ουρανό, στη γη,
οι τέσσερις πλευρές, οι τέσσερις γωνίες.»50

Επίσης, προσαρμόσαμε τον ισπανικό λόγο του 18ου αι.

και τη σύνταξη της λαϊκής αφήγησης, στο σύγχρονο ελληνικό
μορφολογικό επίπεδο και σύμφωνα με την εξέλιξη του
διηγήματος:

«(I)xbalanqué. Un Mono manteníase tocando flauta. Se

mantenía hablando. Ya después llegaba Un Cerbatanero
Shbalanké y ya no llevaba pájaros cuando entraba, entonces
se encolerizó la abuela.»:

«Ο Χουν Μπ’ατς’ [κι ο Χουν Τσουέν τα έτρωγαν όλα και μετά]

άρχιζαν να παίζουν τη φλογέρα και να τραγουδούν, [χωρίς να
δίνουν τίποτα στα μικρότερα αδέρφια τους].

Κάποτε εκείνοι [ο Σμπαλανκέ κι ο Χουναχπού] ήρθαν στο σπίτι

χωρίς να έχουν πιάσει κανένα πουλί.
-«Γιατί δε φέρνετε πουλιά;», τους ρώτησε θυμωμένη η γιαγιά
τους.»

Επιπλέον, ερμηνεύτηκαν οι όροι του λατινοαμερικανικού

λεξιλογίου, όπως: «τσιλακαγιότε» (chilacayote) = [από τη
γλώσσα νάουατλ (náhuatl) των Αζτέκων]: λευκό κεφάλι → cidra
= κίτρο + cayote = αγγειόσπερμο δικοτυλήδονο // είδος
κολοκυθιού της Γουατεμάλας. Σε αυτό το πόνημα ακολουθούμε
την ορθογραφία που προτείνει ο Τσάβες (Chávez)· όσες
ινδοαμερικανικές γλώσσες δεν ανήκουν στην προφορική
παράδοση, είχαν στην αρχαιότητα ιδεογράμματα, τα οποία
μεταγράφηκαν, κατά την αποικιακή περίοδο, σε λατινική
γραφή, με αποτέλεσμα να ταλαιπωρούνται σήμερα από μία
αλληλουχία ορθογραφικών πειραματισμών και περίεργων
γλωσσολογικών συμβόλων…
Η συγκριτική μετάφραση αυτής της έκδοσης του Πόπολ
Βουχ, με οδηγό το πρωτότυπο κείμενο στη γλώσσα
κ’ιτσέ/μάγια ήταν μία εργασία αρκετά δύσκολη, αλλά πολύ

36
ενδιαφέρουσα, κι αυτό λόγω των αρχαϊσμών που εμφανίζονται
συχνά· π.χ. στο στίχο:

«Waral xchiqatz'ib'aj wi = θα “σπείρουμε” (καταγράψουμε) τον

αρχαίο λόγο»

το μόρφημα «xchi’» δε χρησιμοποιείται πλέον στη σύγχρονη

γλώσσα των ορεινών Μάγια. Είναι βεβαιωτικό μόριο, δηλωτικό
του Μέλλοντα στην Οριστική έγκλιση.
Γνωρίζοντας ότι στην αρχαιότητα δεν υπήρχε ο
σημερινός πληθυντικός ευγενείας (εσείς, σας, κλπ.), το
διατηρήσαμε σε ορισμένα σημεία, βασιζόμενοι στην ευρύτατη
χρήση του usted, -es στη σύγχρονη Λατινική Αμερική, ακόμη
και σε περιπτώσεις οικειότητας.
Κατόπιν, δώσαμε ορισμένα επεξηγηματικά στοιχεία για
τους τόπους στους οποίους εξελίχθηκε η ιστορία του Πόπολ
Βουχ (Γκ’ουμαρκάαχ, K’umarkaaj κλπ…) –και που σήμερα
παρουσιάζουν αρχαιολογικό ενδιαφέρον, όπως και για την
παραδοσιακή γαστρονομία των Μάγια (τσιλμόλ, chilmol
κλπ…), και αναφέρουμε όλα τα κύρια ονόματα και τα
τοπωνύμια με ελληνικούς και λατινικούς χαρακτήρες. Φυσικά,
υπάρχουν συνοπτικά βιογραφικά στοιχεία των κυριότερων
ιστορικών προσώπων και των μελετητών αυτού του
πολιτισμού, όπως και περιληπτικά εθνολογικά στοιχεία των
κυριότερων φυλών και τόπων της αμερικανικής ηπείρου.
Τέλος, οι συχνοί διάλογοι κάνουν το κείμενο πιο
ενδιαφέρον· δεν πρόκειται, λοιπόν, για μία ανιαρή καταγραφή
μυθικών στοιχείων, αλλά για μία «θεατρική» απόδοση της
παράδοσης ενός λαού.
Θα πρέπει, επίσης, ν’ αναφερθεί ότι στη θέση των
τίτλων –οι οποίοι δεν είναι σταθεροί ανάμεσα στις διάφορες
παραλλαγές και μεταφράσεις του Πόπολ Βουχ ανά τους
αιώνες-, έχουμε τοποθετήσει μικρές προτάσεις/αποσπάσματα
του κειμένου, που δηλώνουν την κορύφωση της αφήγησης.
Όσο για τις παραγράφους, αυτές έχουν καταχωρηθεί
σύμφωνα με τα κείμενα των Ρεσίνος και Τσάβες.
Έχουμε, επομένως διατηρήσει τη μέγιστη πιστότητα των
στίχων, (παρ’ όλο ότι αυτή αμφισβητείται σήμερα πλέον, ακόμη
και για το πρώτο κείμενο του Φ. Χιμένες – ο οποίος δεν
κατάφερε να μας μεταδώσει την κοσμοθεωρία και το
συναισθηματικό κόσμο των Μάγια), ενώ συγχρόνως έχουμε
προσπαθήσει –με τα σχόλια στο τέλος του βιβλίου, τις

37
υποσημειώσεις στο κάτω μέρος των σελίδων και μέσω αυτού
του εισαγωγικού σημειώματος- να λύσουμε τα αινίγματα που
για αιώνες έμεναν κρυμμένα στο αρχαίο κείμενο, ν’
αποφύγουμε τις υπερβολικές μεταφυσικές «εξηγήσεις» και να
συγκρίνουμε τα σύμβολα και τις έννοιες της μαγικο-
θρησκευτικής λογοτεχνίας, των μύθων και των τελετουργιών
του μεγαλύτερου μεσοαμερικανικού πολιτισμού με τις
αντίστοιχες των κυριότερων φυλών της Αμερικανικής ηπείρου,
αλλά και της αρχαίας Ελλάδας.
Πρόκειται, επομένως, για προβολές στοιχείων από το
πνευματικό επίπεδο στη σύγχρονη εθνική νοοτροπία των
ιθαγενών.
Είναι, λοιπόν, το Πόπολ Βουχ, ένα αφήγημα που
αποτελείται από σύντομες ιστορίες. Ο λόγος του (στη γλώσσα
κ’ιτσέ των Μάγια) είναι ποιητικός, ενώ οι πράξεις των
πρωταγωνιστών ηρωικές, πράγμα που μας επιτρέπει να
χαρακτηρίσουμε το έργο αυτό ως επικολυρικό. Η μετατροπή
του ήρωα σε αντιήρωα, θέτει το κείμενο στα πλαίσια του
θρύλου, ενώ η προσωποποίηση των ζώων που μιλούν κάνει
αυτό το βιβλίο ένα παραμύθι για μεγάλους. Ως μύθος, δίνει
εξηγήσεις για την προέλευση του Κόσμου.
Εν τέλει, θεωρείται ως μνημείο της παγκόσμιας
λογοτεχνίας, που κεντρίζει τα όμορφα μυστικά της ανθρώπινης
διανόησης και των συναισθημάτων.
Πρόκειται, λοιπόν, για μία μετάφραση ως άσκηση
εγκλιματισμού στην πλανόδια ιπποσύνη των ρολογιών χωρίς
ώρες· για να βρεθούμε έξω από τον πραγματικό χρόνο· εκτός
κοινών τόπων· για να ζήσουμε την αυγή και την καταχνιά, από
τις οποίες θα βγούμε με τα μάτια πεινασμένα για τα γλυκά
πράγματα της Γης, με τις άλλες αισθήσεις, τις πάντα πρόθυμες
να εκφραστούν: την όσφρηση, τη γεύση, την αφή και την
ακοή… -θα λέγαμε- παραφράζοντας τον Μιγγέλ Άνχελ
Αστούριας (Miguel Ángel Asturias, βλ. σχ. 91).
Η μετάφραση, λοιπόν, ως άσκηση του γραπτού, αλλά
και –στη μορφή τής διερμηνείας- του προφορικού λόγου, είναι
ένας απαιτητικός σύντροφος της γλώσσας: μέσω της
αναζήτησης του θησαυρού εκείνων των λημμάτων που
εκφράζουν πληρέστερα τις αφηρημένες έννοιες της διανόησης,
και των συντακτικών δομών -που σαν το μίτο της Αριάδνης,
οδηγούν σε διεξόδους προς την κατανόηση των εθνικών
νοοτροπιών-, παρέχει επάρκεια, τόσο στο δέκτη-αναγνώστη,
όσο και το μεταποιητή-μεταφραστή (αυτού του ξένου ρούχου) -

38
για να μην τον ονομάσουμε δημιουργό. Για να επιτευχθεί όμως
αυτό το μετακείμενο, είναι απαραίτητη η γνώση του
πολιτισμικού υπόβαθρου του συγγραφέα και του
περιβάλλοντος στο οποίο ανέπτυξε το λόγο του. Αυτή είναι,
άλλωστε, η σημαντικότερη λειτουργία της μετάφρασης: η
συνάντηση δύο Κόσμων.

39
 JO = 5

2. Μεξικό: Αζτέκοι 51, συλλέκτες… πολιτισμών

Ο μύθος των πέντε Ηλίων: Πειραματισμοί με τις ουσίες

Στη Μέση Αμερική, οι Αζτέκοι (aztecas) πίστευαν ότι

είχαν υπάρξει κι άλλοι Κόσμοι πριν από το δικό τους, οι οποίοι
φωτίζονταν από τέσσερις Ήλιους52, ο καθ’ ένας από τους
οποίους είχε διάρκεια 260 ημερών –όπως κι ο ένας από τους
δύο ημερολογιακούς κύκλους των Μάγια-, και ταυτίζονταν με
τέσσερις αντίστοιχες θεότητες και τέσσερις ανθρωπότητες. Ο
κάθε Ήλιος συνδεόταν αντίστοιχα με τη γη, τον άνεμο, τη
φωτιά ή το νερό. Αυτά τα στοιχεία συνέθεταν ή κατέστρεφαν
εκείνους τους Κόσμους.
Ο πρώτος Ήλιος –ο Οσέλοτονατίου (Ocelotonatiuh)-
ήταν ο δημιουργός της φωτιάς, του ουρανού, της Γης, της
θάλασσας, του Κάτω Κόσμου, του πρώτου ζεύγους ανθρώπων
και του ιερού ημερολογίου. Στη Γη κατοικούσε μία φυλή
γιγάντων, οι οποίοι κατασπαράχθηκαν από μία αγέλη
ιαγουάρων οσέλοτλ (océlotl), που βγήκαν από τη θάλασσα.
Λένε οι Αζτέκοι ότι τα απολιθώματα μαμούθ που έβρισκαν
κοντά στην αρχαία πρωτεύουσά τους, την Τενοστίτλαν
(Tenoxtitlán)53, ήταν τα κόκαλα εκείνων των γιγάντων.
Ο δεύτερος Ήλιος –ο Εχέκατονατίου (Ehecatonatiuh)-
ήταν ο δημιουργός του ανέμου. Η Ανθρωπότητα εκείνου του
Κόσμου παρασύρθηκε από τυφώνες. Διηγούνται οι ιθαγενείς
ότι οι μαϊμούδες που τρέχουν τρομαγμένες ανάμεσα στα
κλαδιά των δέντρων, είναι οι απόγονοι εκείνων των
πρωτανθρώπων. Στο Πόπολ Βουχ, τη Βίβλο των Μάγια της
Γουατεμάλας, υπάρχουν αναφορές για ημίθεους που
μεταμορφώθηκαν σε μαϊμούδες.
(Βλ.: Εισαγωγή: Κεφ. ΙΙ. Ήρωας, 1. Γουατεμάλα).
Ο τρίτος Ήλιος –ο Κιάουτονατίου (Quiauhtonatiuh)- ήταν
της βροχής. Η Ανθρωπότητα εξολοθρεύτηκε από μία πύρινη
βροχή –ίσως λάβα από τα ηφαίστεια της κοιλάδας του
Ανάουακ (Anáhuac), στο κεντρικό Μεξικό. Οι απόγονοι των
ανθρώπων εκείνων είναι οι γαλοπούλες.

40
 Ο τέταρτος Ήλιος –ο Άτονατίου (Atonatiuh)- ήταν του
νερού. Η Ανθρωπότητα πνίγηκε σ’ έναν κατακλυσμό. Τα ψάρια
που γνωρίζουμε σήμερα είναι οι ψυχές εκείνων των
ανθρώπων. Κατακλυσμιαία καταστροφή της δεύτερης
Ανθρωπότητας από ξύλο υπάρχει και στο Πόπολ Βουχ των
Μάγια.
Ο πέμπτος Ήλιος -ο Νάουι όλιν (Nahui ollin), που
σημαίνει: «4-σεισμός» (όχι: σεισμοί)-, δημιουργήθηκε στη
μητρόπολη Τεοτιγουακάν (Teotihuacán) [βλ. σχ. 24], του
ομώνυμου πολιτισμού. Το όνομά του φανερώνει το μοιραίο
μας μέλλον…
Στην παράδοση των Μάγια –που ζουν σε περιοχές του
Μεξικού και της Γουατεμάλας-, ο έκτος Ήλιος ήταν εκείνος που
έφερε την επάνοδο του πολιτισμικού ήρωα, βασιλιά και θεού,
δηλαδή του Φτερωτού Φιδιού Κουκουλκ’άν (Kukulk’an) [βλ. σχ.
42☼]. Όταν, λοιπόν, έφτασαν οι Ισπανοί Κατακτητές στο
Γιουκατάν (Yucatán), στις 27 Φεβρουαρίου του 1520, οι
ιθαγενείς, νομίζοντας ότι ήταν οι θεοί τους που επέστρεφαν –
όπως τους είχαν υποσχεθεί-, τους προσκύνησαν, χάνοντας
έτσι για πάντα την ανεξαρτησία τους και την εθνική τους
ταυτότητα.54

41
 WAK = 6

3. Περού: Ίνκα 55, πολιτισμικοί ενωποιητές

Οι πέντε Ήλιοι επαναλαμβάνουν τη Δημιουργία
του Κόσμου στο Νότο

Όπως οι Αζτέκοι στο Μεξικό, έτσι και οι Ίνκα (inca) στο

Περού, χώριζαν τις δυναστείες των προϊστορικών βασιλείων
τους σε χιλιετηρίδες και περιόδους που κατέληγαν σε
κατακλυσμούς. Κάθε τέτοια χρονική περίοδος αντιστοιχούσε σ’
έναν Ήλιο και σε μία διαφορετική Ανθρωπότητα.
Η πρώτη εποχή ήταν των Γουάρι Βιρακ’ότσα ρούνα
(Wari Wiraqhocha runa), δηλαδή των ανθρώπων του
Βιρακ’ότσα –του θεού των υδάτων- όπως ο τρίτος και ο
τέταρτος Ήλιος των Αζτέκων.
Η δεύτερη εποχή ήταν των Γουάρι ρούνα (Wari runa),
των ιερών ανθρώπων. Η τρίτη ήταν η εποχή των άγριων
ανθρώπων Π’ούρουν ρούνα (Phurun runa). Οι πολεμιστές
Άουκα ρούνα (Auka runa) αντιστοιχούσαν στην τέταρτη εποχή.
Ο Ήλιος της πρώτης εποχής καταστράφηκε από ασθένειες και
πολέμους, σύμφωνα με τους δυσμενείς οιωνούς. Στο τέλος της
δεύτερης περιόδου, ο Ήλιος κουράστηκε κι αρνήθηκε να
προσφέρει το φως του στην Ανθρωπότητα για 24 ώρες. Παρ’
όλες τις θυσίες που προσέφεραν οι άνθρωποι στους θεούς, ο
Κόσμος κάηκε από μία ουράνια φωτιά –όπως ο τρίτος Ήλιος
των Αζτέκων.
Ο τρίτος Ήλιος των Ίνκα κατέληξε σε κατακλυσμό –
όπως και ο τέταρτος των Αζτέκων, αλλά και η δεύτερη
Ανθρωπότητα από ξύλο του Πόπολ Βουχ.
Το τέλος της τέταρτης ηλιακής περιόδου δεν αντιστοιχεί
σε καμία κοσμική καταστροφή: οι άνθρωποι έγιναν πλαδαροί,
αδιάφοροι και χωρίς πρωτοβουλίες, κι επιδίδονταν σε
σεξουαλικές καταχρήσεις. Για την αιμομιξία, όμως, θα
μιλήσουμε αργότερα.
Η Ανθρωπότητα αναγεννήθηκε –για πέμπτη φορά- από
τον Μάλλκου Κ’άπακ (Mallku Qhapaq), έναν από τους τέσσερις
αδερφούς Άγιαρ (Áyar), -τα αυτοκρατορικά πνεύματα- ο οποίος

42
βγήκε από τη σπηλιά Πακάρικτάνπου (Paqariqtanpu), κοντά
στο Κούσκο (Qosqo, Cuzco, Cusco)56 του Περού, κι αφού
νίκησε τους αδελφούς του, ίδρυσε την Ινκαϊκή Αυτοκρατορία
στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, που λεγόταν
Ταγουάντινσούγιου (Tawantinsuyu).
(Βλ. σχ. 67)

43
 WUK = 7

4. Παραγουάη: Μμπ’α Τουπί-Γουαρανί 57,

θεολόγοι μίας οικολογικής θρησκείας.
«Ρέει ο λόγος από τα δέντρα»

Ο Γάλλος ανθρωπολόγος Πιέρ Κλαστρ (Pierre

Clastres)58 χαρακτήρισε τους ιθαγενείς Μ’μπ-α Τουπί-Γουαρανί
(Mb’a tupí-guaraní), που ζουν στην Παραγουάη ως τους
«μεγάλους θεολόγους του δάσους». Οι σοφοί τους –που
λέγονται Καραΐ (karaí)- συνομιλούν με τους θεούς, και
χρησιμοποιούν ως όχημα γι’ αυτήν την πνευματική μετάβαση
τον ονομαζόμενο «όμορφο πρωτογενή λόγο» -ή αλλιώς: ñe’e
porã tenondé (νιέ’ε ποράν τενονντέ)-, δηλαδή τη θρησκευτική
τους μυθολογία, σύμφωνα με την οποία:

«[…] Μέσα από τη θεϊκή του γνώση των πραγμάτων,

γνώση που δημιουργεί την ύλη,
τα δημιουργεί και δημιουργείται ο ίδιος·
μ’ αυτά φτιάχνει την ίδια του τη θεότητα, ο Πατέρας μας.
Η Γη δεν υπάρχει ακόμη,
βασιλεύει η αρχέγονη νύχτα·
δεν υπάρχει γνώση των πραγμάτων,
θεμέλιο του επερχόμενου λόγου.
Μ’ αυτά φτιάχνει την ίδια τη θεότητά του
ο Νιαμανντού, Πατέρας Αληθινός, Πρώτος.
[…]
Δημιουργούνται τα θεμέλια του επερχόμενου λόγου·
γνώριμο Ένα που συγκεντρώνει
μέσα απ’ τη θεϊκή γνώση των πραγμάτων,
γνώση που δημιουργεί την ύλη,
κάνει ν’ αναβλύζει, μοναδική
η πηγή του ιερού άσματος. […]»

Αυτό σημαίνει:

44
 Μες τη σκοτεινιά που προϋπήρχε των πάντων, ο
«Πατέρας μας ο Πρώτος και Αληθινός» προκάλεσε τη
Δημιουργία από το ίδιο του το σώμα -δηλαδή το αρχέγονο
Χάος- (που εδώ μπορεί να συγκριθεί με το αντίστοιχο Χάος της
μυθολογίας από τη Γουατεμάλα, αλλά και από την αρχαία
Ελλάδα), (βλ. παρ. 8 αυτής της εισαγωγής), και αυτο-
ονομάστηκε Νιαμανντού (Ñamandú). Η Δημιουργία του Εαυτού
του προήλθε από την ακτινοβολία της θεϊκής του σοφίας, που
βρισκόταν σ’ αυτό που έμελλε να μεταμορφωθεί στην ίδια του
την καρδιά.
Η μεγαλοπρεπής εκείνη διαδικασία παρομοιάζεται με
την ανάπτυξη ενός δέντρου: τα πόδια του είναι οι ρίζες, τα
χέρια του κλαδιά, έχει τα δάχτυλα σα φύλλα και το κεφάλι του
καλύπτει τη ζούγκλα σαν πράσινη ομπρέλα.
(Συγκριτικά, βλ. σχ. 138).
Η δεύτερη φάση της Δημιουργίας αποτελείται από την
εμφάνιση του ανθρώπινου γένους και της ικανότητας του να
μιλά. Το Πορανγκουέ’ί (Porangüé’i) –ο θεϊκός λόγος-, που
διακρίνεται σαφώς από το αβά νιέ’ε (awá ñe’e) –το λόγο του
κοινού θνητού-, φέρνει τον Άνθρωπο στο σημείο ν’
απολαμβάνει την αθανασία.
Το επόμενο στάδιο είναι εκείνο της δημιουργίας
τεσσάρων βοηθητικών θεοτήτων: του Νιαμανντού-Μεγάλη
Καρδιά, που είναι ο Κύριος του Λόγου, -σαν τον Ου Κ’ους Κ’αχ
(U K’ux K’aj), την Καρδιά του Ουρανού των Μάγια-, του Καραΐ
–του Μέγιστου Κυρίου της Ηλιακής Φωτιάς-, του Γιακαϊρά
(Jacairá) –δηλαδή του Κροκόδειλου και Κυρίου της Ομίχλης-,
που μετριάζει τη θερμοκρασία του τροπικού δάσους, και του
Tupã –που είναι ο Κύριος των Υδάτων και του Κεραυνού. Ο
καθένας τους απέκτησε μία σύντροφο που ονομάζεται Αληθινή
Μητέρα.
Ο Νιανντερού Μ’μπα’εκουά (Ñanderu Mba'ekuá), ο
Σοφός Πατέρας, -τον οποίον είχε δημιουργήσει ο Πρώτος και
Αληθινός Πατέρας, ο Νιαμανντού, τον συναντά και μαζί
πλάθουν μία γυναίκα από μία πήλινη στάμνα. Το όνομά της
είναι Ñandesy. Εκείνη συνάπτει αιμομικτικές σχέσεις και με
τους δύο, και αποκτά δίδυμα -έναν γιο από κάθε πατέρα. Όταν
ο Νιαμανντού συνειδητοποιεί την αιμομιξία, πηγαίνει να ζήσει
στο ουράνιο στερέωμα. Η έγκυος Ñandesy πηγαίνει να τον
συναντήσει, αλλά στο δρόμο κατασπαράσσεται από τους
ιαγουάρους Γιαγουαρετέ (yaguareté) [Panthera onca]. Τα θεϊκά
έμβρια, όμως, επιβιώνουν, και τα μεγαλώνει η γιαγιά των

45
ιαγουάρων. Παρατηρούμε ότι η γέννηση θεϊκών διδύμων από
αιμομιξία αποτελεί κοινό στοιχείο ανάμεσα στους
προκολομβιανούς πολιτισμούς.
Η τέταρτη και τελευταία φάση της Δημιουργίας γεννά τον
άνδρα και τη γυναίκα, τη Γη που θα κατοικήσουν και το φυτικό
και ζωικό βασίλειο. Ένας μπλε ιερός φοίνικας βρίσκεται στο
κέντρο αυτής της εγκύου Γης. Αυτό το δέντρο στηρίζεται σε
άλλους τέσσερις φοίνικες, μπλε και αιώνιους, που εκτείνονται
προς τις κατευθύνσεις των τεσσάρων Ανέμων και του Χρόνου.
Ακολουθεί η Δημιουργία του Αιθέριου Στερεώματος –το οποίο
επίσης στηρίζεται σε τέσσερα κλαδιά και σ’ ένα ακόμη,
κεντρικό. Στη συνέχεια, το φίδι μ’μπόι (mboi) ορίζει με τις
γραμμές του σώματός του την επιφάνεια της γης, ενώ ο
πολύχρωμος τζίτζικας δημιουργεί τους ήχους. Το έντομο που
λέγεται «χιρίνο» (girino) [δεν πρόκειται για το γυρίνο, δηλ. το
νεογνό του βατράχου], γλιστρώντας πάνω στην επιφάνεια του
νερού, του δίνει ζωή κι η πράσινη ακρίδα φτιάχνει τα λιβάδια,
ενώ η κουκουβάγια ρίχνει στη Γη τη νύχτα. Ο δασύπους
(armadillo) είναι ο καταστροφέας των γήινων θεμελίων.
Αυτή ήταν η Πρωταρχική Γη, η Άσπιλη, που λεγόταν
Yvy mara'eỹ, η οποία εξαφανίστηκε μ’ έναν κατακλυσμό, όπως
ο τρίτος Ήλιος των Ίνκας, ο τέταρτος των Αζτέκων και η
δεύτερη ανθρωπότητα από ξύλο του Πόπολ Βουχ, όταν ο
Άχρονος Χρόνος τελείωσε κι ο Άνθρωπος λησμόνησε το
σεβασμό του και παρέβη τους κανόνες. Οι μόνοι που
επιβίωσαν ήταν όσοι είχαν διαπράξει αιμομιξία, οι οποίοι, ως
δια μαγείας, εξυψώθηκαν στο επίπεδο των κατώτερων θεών.
Παρ’όλο ότι η αιμομιξία θεωρείται ταμπού, παρατηρούμε ότι η
«τιμωρία» των αιμομικτών είναι η συνέχιση της ζωής τους στον
ουρανό… Τότε ο Κροκόδειλος Γιακαϊρά δημιούργησε την Ατελή
Γη –την Ywy tenondé, τη χώρα της θλιβερής ζωής, όπου η
Ανθρωπότητα έχασε την αθανασία, επειδή είχε αγγίξει τη θεϊκή
οργή –στοιχείο που θυμίζει τον ιουδαϊκό-χριστιανικό
Παράδεισο και την πτώση των πρωτόπλαστων από εκείνον.
Οι Γουαρανί ζουν πεπεισμένοι ότι δεν έχουν γεννηθεί
για την ευτυχία. Από αυτήν την πίστη, εκπορεύεται η αντίληψη
ότι θα φτάσουν στην Άσπιλη Γη μέσω του Θεϊκού Λόγου.

Όσο για το στοιχείο της αιμομιξίας, θα πρέπει να

αναφέρουμε σε αυτό το σημείο ότι η σύγχρονη
λατινοαμερικανική καθημερινότητα χαρακτηρίζεται από τη
σεξουαλική παρενόχληση των ανηλίκων στα πλαίσια της

46
οικογένειάς τους. Ιστορικοί επισημαίνουν ότι ενώ όλες οι
ήπειροι κατακτήθηκαν από τους Ευρωπαίους μέσω των
όπλων, η Αμερική κατακτήθηκε από τους Ισπανούς μέσω του
βιασμού… Και αυτή η κατάσταση διαιωνίζεται από την
προκολομβιανή περίοδο έως τις μέρες μας, με τις ευλογίες της
Καθολικής Εκκλησίας…
(Βλ. Εισαγωγή: Κεφ. VI. Προκολομβιανός ερωτισμός.)

47
 WAXAK = 8

5. Κολομβία:
Οι Άργουακ59 και οι εννέα Κόσμοι τους

Η φυλή των Κόγκι (Cogui) αποτελείται από 5.000 μέλη,

στην πλειοψηφία αγρότες, που ζουν στην οροσειρά Νεβάδα Δε
Σάντα Μάρτα (Sierra Nevada de Santa Marta)60 της
βορειοανατολικής Κολομβίας. Επικοινωνούν μεταξύ τους
διασχίζοντας τους αρχαίους πέτρινους δρόμους της
φημισμένης χαμένης πόλης του Ελ Δοράδο (El Dorado)61, που
είχαν κατασκευάσει οι πρόγονοί τους οι Άργουακ, οι οποίοι
πίστευαν ότι:
«Ἐν ἀρχῆ ἦν ἡ Μητρικὴ Θάλασσα. Παντού βασίλευε η
καταχνιά. Υπήρχε μόνο το πνεύμα αυτού που επέπροτο να
γεννηθεί, η σκέψη και η μνήμη. Σταδιακά σχηματίστηκε η Γη,
όπου δημιουργήθηκαν εννέα Κόσμοι: στον πρώτο ήταν η
Μητέρα, το νερό και η σκοτεινιά, που έδωσε στη Μητέρα το
όνομα Σε-νε-νουλάνγκ (Se-ne-nulang). Υπήρχε, επίσης, ο
Πατέρας ο Κατακένε-νε-νουλάνγκ (Katakene-ne-nulang), και ο
γιος τους, ο Μπούνκουα-σε (Bunkua-se). Όλα τα υπόλοιπα
πράγματα βρισκόταν σ’ ένα πνευματικό στάδιο που λέγεται
αλούνα (aluna) και σημαίνει σκέψη.
Ένας τίγρης ήταν ο πατέρας του δεύτερου Κόσμου.
Στον τρίτο εμφανίστηκαν τα σκουλήκια.
Στον τέταρτο Κόσμο βασίλευαν δύο Μητέρες: η
Σαγιαγκουαέγιεγιουμανγκ (Sayaguaeyeyumang) και η Ντίτσι-
σε-γιουντανά (Ditzi-se-yuntaná) κι ένας Πατέρας, ο Σάι-τανά
(Sai-taná). Αυτοί είχαν το προνόμιο να προδιαγράφουν την
πορεία της ανθρώπινης ψυχής.
Η Μητέρα του πέμπτου Κόσμου ήταν η πρώτη που
προαισθάνθηκε τη Δημιουργία της Ανθρωπότητας. Ο Κόσμος
δεν είχε συγκεκριμένο σχήμα, και οι άνθρωποι επαναλάμβαναν
σαν τρελοί τη λέξη «σάι» (sai), που σημαίνει «σκοτάδι».
Η Μητέρα κι ο Πατέρας του έκτου Κόσμου –που έφεραν
τα αντίστοιχα ονόματα: Μπούνκουα-νε-νουλάνγκ (Bunkua-ne-
nulang) και Σάι-τσακά (Sai-chaká), δημιούργησαν τους δύο

48
πρώτους Κυρίαρχους του Κόσμου, που έφεραν τις ονομασίες:
Θαλασσί και Μαύρο. Εκείνοι, διαίρεσαν το Σύμπαν σε δύο
τμήματα, αντίστοιχα των χρωμάτων που δήλωναν τα ονόματά
τους. Καθ’ ένα απ’ αυτά θα περιλάμβανε αργότερα εννέα
Κυρίους Μπούνκουα-σε θαλασσί χρώματος στ’ αριστερά και
μαύρους στα δεξιά.
Κατά την ύπαρξη του έβδομου Κόσμου, του οποίου
Μητέρα ήταν η Αχουνγίκα (Ajunyika), τα σώματα των
ανθρώπων απέκτησαν αίμα και τα ασπόνδυλα και αδύναμα
σκουλήκια πολλαπλασιάστηκαν στη γη.
Η Κενιαγιέ (Keniayé) και ο Αχουινάκα-τάνα (Ajuinaka-
tana) –η Μητέρα κι ο Πατέρας του όγδοου Κόσμου-
δημιούργησαν τους τριάντα έξι Πατέρες Κυρίαρχους του
Σύμπαντος.
Τελικά, εμφανίστηκε ο ένατος Κόσμος, που αποτελείτο
από εννέα Μπούνκουα-σε λευκούς. Οι πατέρες των Κόσμων
εκείνων, βρήκαν ένα μεγάλο δέντρο στον ουρανό, πάνω από
τη θάλασσα, και κατασκεύασαν στο νερό ένα μεγάλο σπίτι, με
ξύλα και λιάνες (τροπικές κληματίδες), το οποίο ονόμασαν
Αλούνα.

49
 B’OLON = 9

6. Κόστα Ρίκα: Μπρι-μπρι62, σημείο συνάντησης

πολιτισμών.63
Σιμπού, το θεϊκό πτηνό που έσπειρε τη ζωή στη
«Γη όπου τα Βουνά Καπνίζουν64»

Ο θεός Σιμπού (Sibö) δημιούργησε τους ιθαγενείς Μπρι-

μπρι (bri-bri) της νότιας Κόστα Ρίκα από καλαμπόκι. Είχε φέρει
εκείνους τους σπόρους όταν ακόμη δεν υπήρχε φως σ’ αυτόν
τον Κόσμο. Όταν τ’ άλλα πνεύματα είδαν το καλαμπόκι,
αντιμετώπισαν τον πειρασμό να το φάνε. Το πτηνό Σιμπού δεν
μπορούσε πλέον ν’ αφήσει το καλάθι όπου φύλαγε το
καλαμπόκι. Έπρεπε να το προσέχει μέχρι να καταφέρει να
πείσει τα πνεύματα να μην του το κλέψουν.
Ο Αμπέμπρου (Abeblu)iii, ένα κακεντρεχές πλάσμα,
κατόρθωσε να κλέψει το καλάθι με το καλαμπόκι του θεού
Σιμπού και το κατάπιε ολόκληρο. Όμως το καλάθι είχε δεμένο
ένα σχοινί μ’ ένα κομμάτι ξύλο, το οποίο στάθηκε στο λαιμό
του. Εκείνος, τότε, ξάπλωσε να ησυχάσει στην αιώρα του. Ο
θεός Σιμπού παρουσιάστηκε προσποιούμενος ότι δε γνώριζε
τίποτα και είπε στον Αμπέμπρου:
-«Μεθαύριο, θέλω να με καλέσεις να πιω σοκολάτα, απ’
το κακαόδεντρό σου, σερβιρισμένη σε δύο νεροκολοκύθες απ’
τον κήπο σου. Η μία θα είναι δική μου κι η άλλη δική σου.»
Ο Αμπέμπρου, με τη βοήθεια των συγγενών του, έκανε
ότι του είχε ζητήσει ο Σιμπού και τότε, ο θεός-πτηνό φύσηξε
τρεις φορές πάνω απ’ τη νεροκολοκύθα με τη σοκολάτα που
του αντιστοιχούσε και την έδωσε στον κλέφτη. Όταν εκείνος
ήπιε, έβγαλε έναν τρομερό ήχο απ’ το στομάχι του κι
ακούστηκε η φράση:
-«Makla le y le yewayö», που σημαίνει: «Τι παράξενο!
Ίσως έχω καταπιεί κάτι ιερό.»

Όπως και στα Ιαπωνικά, έτσι και στη γλώσσα των Μπρι-μπρι -που ανήκει
iii

στην ομογλωσσία των Τσίμπτσα (chibcha) της Κολομβίας, ο ήχος λ

συγχέεται με εκείνον του ρ. Αναφέρουν οι γλωσσολόγοι ότι οι γλώσσες των
ιθαγενών της Αμερικής έχουν αλταϊκές ρίζες.

50
 Αμέσως τότε, άνοιξε βίαια η κοιλιά του και βγήκε το
καλάθι με το καλαμπόκι.
Οι συγγενείς του Αμπέμπρου, θυμωμένοι με το θάνατό
του, έβαλαν σκοπό της ζωής τους να κυνηγήσουν το Σιμπού,
για να του φάνε το καλαμπόκι. Ο θεός μεταμορφώθηκε τότε σ’
έναν άσχημο γέρο κι έκρυψε το καλαμπόκι. Έπειτα,
ξαναμεταμορφώθηκε σ’ ένα λαμπερό ον, κι αναλήφθηκε στον
ουρανό με το καλάθι. Τα κακά πνεύματα ρώτησαν τον άσχημο
γέροντα μήπως είχε δει το θεό Σιμπού. Ο μεταμορφωμένος
θεός τούς έδειξε στον ουρανό τη δεύτερη (ωραία) μορφή του,
κι έτσι τους ξεγέλασε, στέλνοντάς τους σ’ έναν άλλον πλανήτη,
απ’ όπου δεν μπόρεσαν ποτέ να επιστρέψουν.
Τελικά, τα καλά πνεύματα βοήθησαν το θεό του
καλαμποκιού –το γεράκι Σιμπού- να σπείρει το καλαμπόκι, απ’
το οποίο γεννήθηκαν οι ιθαγενείς των φυλών Αογιάκε
(aoyaque) και Ουρινάμα (urinama), που ζουν στην Άνω
Ταλαμάνκα (Alta Talamanca) της Κόστα Ρίκα. Ο Σιμπού
ονόμασε το λαό του dtsö, που σημαίνει «σπόροι». Του έδωσε
και το όνομα skawak, που θα πει Κυρίαρχοι του Τόπου.

51
 LAJUN = 10

7. Κούβα: Μαύρο θέατρο Ορίτσα.65

Ομπαταλά, ο Δημιουργός του Ανθρώπου

Ο Ομπαταλά (Obatalá), ή Οριτσανλά (Orishanlá), ή

Οτσανλά (Oshanlá), είναι ο μεγάλος Ορίτσα (Orisha), ο θεός
της Δημιουργίας του Ανθρώπου, που καθοδηγεί τον πληθυσμό
της Γης. Εκπροσωπεί το καλό, τη σοφία και την υπομονή που
χρειάζεται ο Άνθρωπος για να καθορίζει τις πράξεις του.
Ντύνεται στα λευκά με κόκκινες ή μοβ μπορντούρες, σύμφωνα
με τις δύο φάσεις της πορείας του, που ονομάζεται πατακί
(patakí): της νεότητας και των γηρατειών. Παρ’ όλα αυτά, οι
ύμνοι λουκουμίες (lukumíes) δεν αναφέρονται στα γηρατειά,
αλλά στη δύναμη και στην ευφυΐα του, με την οποία διοικεί τον
Κόσμο:
-«Mobalé-mobalé. Wini-wini mobalé.» (Μομπαλέ-
μομπαλέ. Γουίνι-γουίνι μομπαλέ. = Στη σοφία του, στη σοφία
του, ας αφιερώσουμε τη λατρεία μας), ψέλνουν ακόμη και
σήμερα στην Κούβα.
Λέει η αφροκουβανέζικη θρησκευτική μυθολογία, ότι
κάποτε ο Ομπαταλά αποφάσισε να παραδώσει τον Κόσμο
στον Ορούνλα (Orunla), όμως εκείνος ήταν πολύ νέος για μια
τόσο σημαντική αποστολή. Μία μέρα, λοιπόν, τον διέταξε να
ετοιμάσει το καλύτερο γεύμα που μπορούσε να μαγειρέψει. Ο
Ορούνλα αγόρασε μία γλώσσα ταύρου. Ο Ομπαταλά,
ικανοποιημένος από τη γεύση, ρώτησε τον Ορούνλα γιατί η
γλώσσα ήταν το καλύτερο έδεσμα. Εκείνος του απάντησε ότι η
γλώσσα παρέχει το πνεύμα ατσέ (aché), με το οποίο
εξισορροπούνται τα πάντα, προωθείται η αρετή, εξυψώνονται
τα έργα και οι τρόποι του Ανθρώπου, ο οποίος με τη σειρά του
εξυψώνεται κι αυτός.
Κάποια άλλη μέρα, ο Ομπαταλά ζήτησε απ’ τον
Ορούνλα το χειρότερο φαγητό που μπορούσε να σκεφτεί.
Εκείνος τότε, του προσέφερε και πάλι γλώσσα, εξηγώντας του
ότι μ’ αυτήν πουλιούνται οι λαοί, συκοφαντούνται οι άνθρωποι,
και διαπράττονται τα χειρότερα εγκλήματα. Τότε ο Ομπαταλά,

52
μαγεμένος από τη σοφία του Ορούνλα, του παρέδωσε τη
διακυβέρνηση του Κόσμου.

53
 B’ULUK = 11

8. Ελλάδα:
«Ἐν ἀρχῆ ἦν τὸ Χάος»…

Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι η Δημιουργία

ξεκίνησε από το Χάος –μία (αντι)ύλη χωρίς σχήμα κι εντελώς
συγκεχυμένη- αλλά όχι από το μηδέν. Από το Χάος προήλθε η
Γαία, αχανής κι επίπεδη, η οποία είχε μόνο κάμπους και ύδατα.
Κατόπιν, η ίδια δημιούργησε τα βουνά της, και ύψωσε από
πάνω τους τον Ουρανό -μία κατασκευή κοίλη και σταθερή, που
διέσχιζαν τ’ άστρα. Ο Ουρανός θα γίνει αργότερα θεϊκή
κατοικία.
Η Γαία ή Χθόνα παντρεύτηκε με τον Ουρανό -έναν
υποδεέστερο θεό- που δεν απολάμβανε της ανθρώπινης
λατρείας. Από εκείνον το γάμο γεννήθηκαν έξι Τιτάνες κι έξι
Τιτανίδες. Η επόμενη δυναστεία αποτελούνταν από έξι
Κρονίδες, τρεις θεούς και τρεις θεές. Επίσης, γεννήθηκαν έξι
τέρατα, δηλαδή τρεις Κύκλωπες και τρεις Γίγαντες
Εκατόγχειρες (με εκατό χέρια) και πενήντα κεφάλια ο καθένας.
Ο Ουρανός μισούσε τα παιδιά του, κι αυτό έφερε ως
αποτέλεσμα την πτώση του. Ο Κρόνος -ο τελευταίος γιος του-,
έχοντας την υποστήριξη της μητέρας του της Γαίας, έκοψε τα
γεννητικά όργανα του πατέρα του, και ίδρυσε τη δική του
δυναστεία, παραμένοντας όμως τρομοκρατημένος από την
πράξη του. Έτσι, για ν’ αποφύγει παρόμοιες αντιδράσεις από
πλευράς των παιδιών του, τα κατάπινε ζωντανά αμέσως μόλις
γεννιόταν.
Όταν γεννήθηκε ο Ζευς, η μητέρα του η Ρέα, παρέδωσε
στο σύζυγό της, τον Κρόνο, μία πέτρα τυλιγμένη σε πάνες, κι
έκρυψε το νεογέννητο στην Κρήτη.
Στη συνέχεια, ο Δίας νικά τον Κρόνο, συνεχίζοντας έτσι
την παράδοση των θεϊκών τυράννων. Αυτή η πράξη συμβολίζει
το δικαίωμα στη διαδοχή του θρόνου του δευτερότοκου γιου. Ο
Κρόνος υποχρεώθηκε να βγάλει τα παιδιά απ’ το στομάχι του,
τα οποία μετά το τέλος της Τιτανομαχίας εγκαταστάθηκαν στον
Όλυμπο, αναγνωρίζοντας τη βασιλεία του Δία.

54
 ☼☼☼

Ο Κατακλυσμός του Δευκαλίωνα είναι η Ελληνική

εκδοχή του κατακλυσμού που αναφέρεται σε παραδόσεις
πολλών αρχαίων πολιτισμών, όπως στην ιουδαϊκο-χριστιανική
παράδοση με τον κατακλυσμό του Νώε, ή και στους
προκολομβιανούς της Αμερικής.
Σύμφωνα τον μύθο, την εποχή που στη Θεσσαλία
βασίλευε ο Δευκαλίωνας, ο Δίας αποφάσισε να καταστρέψει
ολόκληρο το γένος των ανθρώπων, επειδή ήταν διεφθαρμένο,
με εξαίρεση το δίκαιο βασιλιά και την γυναίκα του, την Πύρρα.
Ο Δευκαλίωνας, λοιπόν, μετά από συμβουλή του
πατέρα του, κατασκεύασε ένα πλοίο, συγκέντρωσε τα
απαραίτητα εφόδια για την επιβίωσή τους και επιβιβάστηκε στο
πλοιάριο μαζί με την γυναίκα του. Στο μεταξύ, ο Δίας άνοιξε
τους καταρράκτες του Ουρανού, και η Ελληνική γη γέμισε με
νερό, ενώ η Ανθρωπότητα χάθηκε.
Για εννέα μέρες και εννέα νύχτες το βασιλικό ζευγάρι
περιπλανιόταν στα νερά μέσα στο πλοίο. Τη δέκατη όμως
ημέρα προσάραξαν στο όρος Όρθρυς ή κατά άλλη εκδοχή
στον Παρνασσό ή στον Άθω. Εκεί, όταν οι βροχές σταμάτησαν
και τα νερά υποχώρησαν, ο Δευκαλίων και η Πύρρα κατέβηκαν
στην ξηρά και το πρώτο πράγμα που έκαναν ήταν μία θυσία
στον Φύξιο Δία, τον προστάτη των φυγάδων. Ο θεός που
επικαλέστηκε ο θεοσεβής Δευκαλίωνας έστειλε τον Ερμή για να
τους μεταφέρει την υπόσχεση ότι ο Δίας θα πραγματοποιούσε
την πρώτη ευχή τους. Και η πρώτη ευχή του Δευκαλίωνα και
της Πύρρας δεν ήταν άλλη από το να δώσει και πάλι ζωή ο
Δίας στο ανθρώπινο γένος.
Κατά μία άλλη εκδοχή από την Φωκίδα, ο Δευκαλίωνας
και η Πύρρα πήγαν στο ιερό της Θέμιδας, στους Δελφούς, για
να της εκφράσουν την ίδια επιθυμία. Η θεά τους άκουσε και
τους απάντησε με τον παρακάτω χρησμό: Αν ήθελαν να
φέρουν στη ζωή νέους ανθρώπους θα έπρεπε να καλύψουν τα
πρόσωπά τους και να ρίξουν πίσω από την πλάτη τους τα
οστά της μητέρας τους. Εκείνοι κατάλαβαν την ερμηνεία του
χρησμού, και άρχισαν να πετάνε πέτρες πίσω από την πλάτη
τους, αφού αυτές προέρχονταν από τα σπλάχνα της Μητέρας
Γης.
Οι πέτρες που πετούσε ο Δευκαλίωνας
μεταμορφώνονταν σε άνδρες, ενώ εκείνες που πετούσε η

55
Πύρρα μεταμορφώνονταν σε γυναίκες. Από την πρώτη, δε,
πέτρα που πέταξε ο Δευκαλίωνας, προήλθε ο Έλληνας, ο
γενάρχης των Ελλήνων.

56
 KALAJUN = 12

ΙΙ. Πάνθεον:
Θεϊκοί Αυτοκράτορες της Δημιουργίας
και δυνάμεις της συντήρησης

Ο συμβολισμός του δωδεκάθεου απορρέει από τα

αστρολογικά πρότυπα του ηλιακού ημερολογίου, που
θεωρούνται σταθεροί παράγοντες για την οργάνωση των
κοινοτήτων σε συγκεκριμένες χρονικές ενότητες. Ο αριθμός 12
συναντάται στη λατρεία, στο μύθο και στην τέχνη. Εκτός από
την αρχαία Ελλάδα, υπήρχαν δωδεκάθεα στην Αίγυπτο, τη
Βαβυλώνα, την Ασσυρία, στη Χαλδαία και στο Βαβυλωνιακό
Ελάμ (Elam) -το σημερινό Χουζιστάν ( ‫ ﺧﻮﺯﺳﺘﺎﻥ‬Khūzestān) του
νοτιοδυτικού Ιράν (Iran), όπως επίσης και στους Χετταίους,
στους Ετρούσκους, στους Ρωμαίους και στα γερμανικά φύλλα.
Ακόμη και στο Χριστιανισμό, οι μαθητές του Ιησού ήταν 12. Οι
θεοί έδιναν με τη στάση ζωής τους το παράδειγμα της ενότητας
και της ακεραιότητας στις κλασικές κοινωνίες. Οι θεότητες
εμφανίζονται σε ζεύγη ετερώνυμων στοιχείων ή
αλληλοσυμπληρούμενων μορφών, κι ενσωματώνονται μ’ αυτόν
τον τρόπο στις δραστηριότητες της Ανθρωπότητας. Ο Πλάτων
ταξινομεί την πολιτική του σκέψη βασιζόμενος στον αριθμό 12.
Το Ελληνο-ρωμαϊκό Πάνθεο αντιστοιχούσε στα 12 μηνιαία
σύμβολα του ωροσκοπίου, στους Μάγια όμως, ο ζωδιακός
κύκλος είχε 13 μήνες (των 20 ημερών):
(Βλ. σχ. 31)

57
ΘΕΟΙ ΘΕΟΙ ΜΗΝΕΣ ΛΑΤΙΝ. ΕΛΛΗΝ. ΜΗΝΕΣ ΦΕΓΓΑΡΙ ΘΕΟΙ ΜΑΓΙΑ
ΕΛΛΗΝ. ΛΑΤΙΝ. ΓΡΗΓΟ ΩΡΟ ΩΡΟ ΜΑΓΙΑ ΜΑΓΙΑ
ΡΙΑΝΟ ΣΚΟΠ. ΣΚΟΠΙΟ (ΩΡΟ
ΗΜΕΡ ΣΚΟΠΙΟ)iv
ΟΛΟΓ.

Ήρα Juno Ιανουάρ Acuario Υδροχόος Pop Tzootz Ix Chel

21/1-19/2 Ψάθα (Τσόοτς) Σελήνη/Γη
Νυχτερίδα
26/7-22/8v
Ποσειδ Neptun Φεβρ Piscis Ιχθύες Wo Dzec Itzamná
ών us 20/2-20/3 Μαύρη ([Τ]σέκ[ος] Άνεμοι/Βροχή
συγκυρία )
Σκορπιός
23/8-19/9
Αθηνά Minerv Μάρτιος Aries Κριός Zip Keh (Κεχ) Aj-K’in
a 21/3-20/4 Κόκκινη Ελάφι (Αχ-Κ’ιν)
συγκυρία 20/9-17/10 Ήλιος/Ημέρα
Αφροδίτ Venus Απρίλιο Tauro Ταύρος Zotz’ Muwán Man
21/4-21/5 Νυχτερίδα (Μοουάν) Γη
Κουκουβά
για
18/10-
14/11
Απόλλω Apollo Μάιος Geminis Δίδυμοι (T)zek(os) Kutz Chaac
ν 22/5-21/6 ? (Κουτς) (Τσάακ)
Παγώνι Βροχή/
15/11- Βλάστηση
12/12
Ερμής Mercuri Ιούνιος Cancer Καρκίνος Xul Kibray B’alam
us 22/6-22/7 Σκύλος (Κιμπράυ) (Ιαγουάρος)
Κροκόδειλ Νύχτα/
ος Κάτω Κόσμος
13/12-9/1
Ζευς Juppite Ιούλιος Leo Λέων Yax K’in Batz Kimil Aj-Min
r 23/7-23/8 Νέος (Μπ’ατς’ (Αχ-Μιν)
Ήλιος Κιμίλ) Καλαμπόκι
Πίθηκος
10/1-6/2
Δήμητρ Ceres Αύγ. Virgo Παρθένος Mol Coz (Κος) Chikchán
24/8-23/9 Νερό Γεράκι Φίδι
7/2-6/3
Ήφαιστ Vulcan Σεπτ Libra Ζυγός Ch’en B’alam Yum-Kimil
ος us 24/9- Μαύρη Ιαγουάρος (Γιουμ-Κιμίλ)
23/10 καταιγίδα 7/3-3/4 Θάνατος
Άρης Mars Οκτώβρ Escorpi Σκορπιός Yax Fex (Φες) Lajun Chan
on 24/10- Πράσινη Αλεπού Πλανήτης
22/11 καταιγίδα 4/4-1/5 Αφροδίτη

ivΑυτή η μορφή ωροσκοπίου είναι μεταγενέστερη, και χρησιμοποιείται

σήμερα από τους σύγχρονους αστρολόγους της Κεντρικής Λατινικής
Αμερικής. Αντίθετα, το τσολ κ’ιν (tzol k’in) (βλ. Εισαγωγή: Κεφ. X.
Παράρτημα: I Γουατεμάλα: Τσολ κ’ιν), είναι βασισμένο στην αρχαία σοφία,
και θεωρείται πληρέστερο και σοβαρότερο.
vΑυτήν την ημερομηνία ξεκινά το ημερολογιακό έτος και ο ζωδιακός κύκλος
των Μάγια.

58
Άρτεμις Diana Νοέμβρ Sagitari Τοξότης Zak Kan Ix Chbel-Yax
o 23/11- Λευκή Φίδι (Ις Τσμπελ
21/12 καταιγίδα 2/5-29/5 Γιάς)
Σελήνη/
Ύφανση
Εστία Vesta Δεκέμ Caprico Αιγόκερω Kej Tzub
rnio ς Κόκκινη (Τσουμπ)
22/12- καταιγίδα Σκίουρος
20/1 30/5-26/6
Mak Aak (Άακ)
Κλεισμένο Χελώνα
ς 27/6-25/7
K’an K’in
Κίτρινος
Ήλιος
Muwán
Κουκουβά
για
Pax
Περίοδος
σποράς
K’ayab’
Χελώνα
Kumk’u
Σιταποθή
κη

ΑΠΟΦΡΑ
ΔΕΣ
ΗΜΕΡΕΣ

Wayeb’
5
ημέρες
ατυχίας

Οι αυτοκράτορες, ερπετά όπως ο Γκ’ουκουμάτς

(K’ukumatz) των ορεινών Μάγια της Γουατεμάλας ή ο
Κετσαλκόατλ (Quetzalcóatl) των Αζτέκων στο κεντρικό Μεξικό,
ή Μίνωες και μινώταυροι από την Κρήτη, μαρτυρούν ένα
παρελθόν, όπου ο θεοποιημένος βασιλιάς ήταν ευεργέτης
αρχαίων αγαθών και κτήτορας της δύναμης της Δημιουργίας
και της συντήρησης. Μεταμορφώνεται σε τυραννικό κυρίαρχο
και μετατρέπει το θεοκρατικό βασίλειό του –που διέπεται από
αυστηρές κοινωνικές δομές- σε εμπορική αυτοκρατορία, όπου
το κάθε άτομο ενεργεί για τον προσωπικό του πλουτισμό. Αυτή
είναι η χρονική στιγμή που ο Ήρωας παίρνει την πρωτοβουλία
να γκρεμίσει το κατεστημένο μέσω της αναγέννησης που ορίζει
ο νόμος της Φύσης.

59
 OXLAJUN = 13

1. Γουατεμάλα: Ιτσαμνά και Ις Τσελ,

Οίκος της Σαύρας και Ευγενές Ουράνιο Τόξο

Παρ’ όλο ότι οι Μάγια μιλούν για ένα και μοναδικό θεό,
τον οποίον ονομάζουν Χουνάμπ Κου (Junab Ku) και τον
θεωρούν άϋλο και παντοδύναμο (όπως συμβαίνει και στην
ιουδαϊκο-χριστιανική παράδοση), ο υπέρτατος θεός είναι ο
Ιτσαμνά (Itzamná), ο οποίος αναπαριστάται στους κώδικες ως
ένας γηραιός με μύτη «ρωμαϊκού» τύπου. Είναι ο εφευρέτης
της γραφής και προστάτης των επιστημών.
Η σύζυγός του, η Ις Τσελ (Ix Chel), είναι η αρχαία
θεότητα της υφαντουργίας, της ιατρικής και του τοκετού. Ήταν
παλιά σεληνιακή θεότητα –όπως και η Ήρα στην κλασική
Ελλάδα. Τα φιδίσια μαλλιά της και τα γαμψά της νύχια
αποτελούν ενδείξεις του γεγονότος ότι αντιστοιχούσε με τη
Μητέρα των θεών, την Κοατλίκουε (Coatlicue)66 του πολιτισμού
náhuatl των Αζτέκων.
Ο Ιτσαμνά και η Ις Τσελ, των οποίων τα ονόματα
σημαίνουν: «Οίκος της Σαύρας» και «Ευγενές Ουράνιο Τόξο»,
αντίστοιχα, είναι οι Προγεννήτορες των υπόλοιπων θεών του
Μαγια’έτικ (Maya’etik) –της χώρας των Μάγια- στη
Γουατεμάλα.
Ο ηλιακός θεός Κ’ινίτς Αχάου (K’initz Ajaw) –που
συγκρίνεται με τον Καραΐ (Karaí) των Γουαρανί (guaraní)- ήταν
μία από τις μετουσιώσεις του Ιτσαμνά. Κατά το νυχτερινό ταξίδι
του κάτω από τη Γη, μεταμορφώνεται σε θεό ιαγουάρο
(ocelote).
Λέγεται ότι μία ημίγυμνη σεληνιακή θεά, η Ις Τσ’ουπ (Ix
Ch’up), είναι η ύστερη μορφή της Ις Τσελ και σύντροφος,
επίσης, του Κ’ινίτς Αχάου.

60
 KANLAJUN = 14

2. Μεξικό: Τεσκατλιπόκα και Κετσαλκόατλ

Ο Καθρέφτης από Οψιδιανό που Καπνίζει,
ενάντια στο Φτερωτό Φίδι vi

Ο μύθος των πέντε Ηλίων του πολιτισμού νάουατλ

(náhuatl) των Αζτέκων διηγείται ότι στο δέκατο τρίτο ουρανό,
το ζευγάρι των Δημιουργών γεννά τέσσερις γιους: τον κόκκινο
Τεσκατλιπόκα (Tezcatlipoca), το μαύρο Τεσκατλιπόκα –που
ταυτίζεται με το δεύτερο Ήλιο-, τον Ουιτσιλοπόστλι
(Huitzilopoxtli) –τον προστάτη των Αζτέκων, στο Μεξικό- και το
Φτερωτό Φίδι Κετσαλκόατλ (Quetzalcóatl). Αυτός θεωρείται
δίδυμος του Τεσκατλιπόκα με τις δύο μορφές.
(Βλ. σχ. 42☼, & για δυαδισμό/δυαδικότητα βλ. σχ. 44,
110 & 113)
Ο μαύρος Τεσκατλιπόκα –που το όνομά του σημαίνει
«Καθρέφτης από Οψιδιανό που Καπνίζει»- κυριαρχεί στον
πρώτο Κόσμο, δηλαδή στον Ήλιο των Γιγάντων.
(Βλ. Εισαγωγή: Ι. Κοσμογονία, 1. Μεξικό.)
Ο Κετσαλκόατλ τον ρίχνει στη θάλασσα μ’ ένα ξύλο. Ο
Τεσκατλιπόκα ανασταίνεται τελικά με τη μορφή ιαγουάρου –
γεγονός που μπορεί να συγκριθεί με το θεό Κ’ινίτς Αχάου
(K’initz Ajaw) –τον ηλιακό ιαγουάρο των Μάγια, και πήρε από
τότε την ουράνια θέση του στον αστερισμό της Μεγάλης
Άρκτου.
Το Φτερωτό Φίδι κυριαρχεί στο δεύτερο Κόσμο, δηλαδή
στον Ήλιο του Ανέμου. Ο Καθρέφτης από Οψιδιανό που
Καπνίζει τον ρίχνει με μία κλωτσιά.
Ο Τλάλοκ (Tlaloc) – ο θεός της βροχής είναι ο κύριος
του τρίτου Κόσμου και του Ηλίου της Βροχής. Ο Κετσαλκόατλ
καταστρέφει αυτόν τον Κόσμο με μία πύρινη βροχή από τα
ηφαίστεια του κεντρικού Μεξικού.
Η Τσαλτσιουτλίκουε (Chalchiutlicue) –η θεά με το
ένδυμα από πράσινο νεφρίτη (jade), σύζυγος του Τλάλοκ και

vi Βλ. σχ. 165☼

61
προστάτιδα των ποταμών και των λιμνών- είναι η κυρίαρχος
του τέταρτου Κόσμου του Υδάτινου Ηλίου (όπως και ο
Ύψιστος Tupã των Γουαρανί (guaraní) στην Παραγουάη.
Σ’ αυτόν το μύθο διαφαίνονται οι αλλεπάλληλες
δημιουργίες και καταστροφές της υφηλίου, ως αποτέλεσμα των
κοσμικών φαινομένων και του ανταγωνισμού της
Ανθρωπότητας.
Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να αναφερθεί μία άψοψη
των αρχαιολόγων, σύμφωνα με την οποίαν, κάποια αγάλματα
απεικονίζουν το φτερωτό φίδι Κετσαλκόατλ με ένα αυγό στο
στόμα. Αυτό δεν συμβολίζει κανένα είδος επιθετικότητας.
Αντίθετα, έχει παρατηρηθεί ότι ορισμένα φίδια της κεντρικής
Αμερικής, προκειμένου να προστατεύσουν τα αυγά τους, τα
τοποθετούν στο στόμα τους, μέχρι να περάσει ο κίνδυνος.
Επομένως, η θεϊκή αυτή εικόνα αντιστοιχεί με την έννοια της
Θείας Πρόνοιας.

62
 JOLAJUN = 15

3. Περού: Ίντι και Βιρακ’ότσα = Ήλιος και Νερό

Οι αυτοκρατορικοί προστάτες

Στο Ταουάντινσούγιου (Tawantinsuyu)67 –την Ινκαϊκή

Αυτοκρατορία των Τεσσάρων Σημείων του Ορίζοντα- το
βασιλικό αξίωμα του Υψηλότατου Άπου Ίνκα (Apu Inka), που
παραχωρούσε με κληρονομικό σύστημα ο υπέρτατος Ιερέας,
μεταμόρφωνε τον Αυτοκράτορα σε Ίντικ Τσούριν (Intiq Churin),
δηλαδή «Γιο του Ηλίου» -ο οποίος αναλάμβανε το ρόλο του
διαμεσολαβητή ανάμεσα στις σφαίρες των θεών και των
ανθρώπων, και παρείχε εγγύηση για την υλική και ηθική
ευμάρεια του λαού του.
Στις αρχές κάθε ηλιακού έτους, όργωνε συμβολικά μ’
ένα χρυσό σκήπτρο ένα κομμάτι άγονης γης. Κατά τις
περιόδους των βροχοπτώσεων, σάρωνε -και πάλι συμβολικά-
τις ασθένειες έξω από τα όρια της αυτοκρατορίας. Αποτελούσε
το συνδετικό κρίκο ανάμεσα στη φυσική και την κοινωνική
τάξη.
Η λατρεία του Ήλιου, χαρακτηριστική ανάμεσα στους
Ίνκας, είχε επιβληθεί στη συνομοσπονδία του Κούσκο (Qosqo),
στο σημερινό Περού, από τον Ίνκα Ρόκα (Inka Roka) – οποίος
κατήργησε την παλιότερη λατρεία του θεού των υδάτων
Βιρακ’ότσα (Wiraqhocha)68, που δημιούργησε τον πανανδικό
πολιτισμό μες από τα ιερά ύδατα της λίμνης Τιτικάκα
(Titicaca)69. Ο Πατσακούτεκ (Pachakuteq), ο λαμπρότερος απ’
όλους τους αυτοκράτορες των Ίνκας, είχε το δικαίωμα
παρέμβασης στο θρησκευτικό δόγμα. Ο Τούπακ Ίνκα
Γιουπάνκι (Tupaq Inka Yupanki) απένειμε στον εαυτό του το
προνόμιο να εκλέγει τον Υπέρτατο Ιερέα ανάμεσα από τα μέλη
της οικογένειάς του. Ο μεταγενέστερος Γουάϋνα Κ’άπακ
(Wayna Qhapaq)70 πήρε αυτό το αξίωμα για τον εαυτό του,
αφού όμως αυτό είχε χάσει πλέον το λόγο ύπαρξής του. Ήταν
ο μοναδικός αυτοκράτορας που λατρεύτηκε ως ενσάρκωση του
Ηλίου, όπως οι αντίστοιχοι θεοί Κ’ινίτς Αχάου (K’initz Ajaw) των
Μάγια και ο Καραΐ (Karaí) των Γουαρανί (guaraní) στην

63
Παραγουάη. Έφτασε, μάλιστα, σε σημείο να καταστρέφει τα
ιερά ουάκα (waka)71, όταν αυτά έδιναν δυσμενείς οιωνούς.
Έτσι, η στρατιωτική μοναρχία του μετατράπηκε σε θεοκρατική
με τάσεις παγκοσμιοποίησης. Η κρίση που επακολούθησε το
θάνατό του διευκόλυνε το καταστροφικό έργο των Ισπανών
κατακτητών του 16ου αι.

64
 WAKLAJUN = 16

4. Παραγουάη: Νιαμανντού και Νιανντέ Γιαρουί,

ο Μοναδικός και Αληθινός Πατέρας
και η Γιαγιά που Ανανεώνεται

Ο Νιαμανντού (Ñamandú) –ως Δημιουργός- ή με τη

μορφή του Tupã –του Ύψιστου των θεών Μ’μπ-α Τουπί-
Γουαρανί (Mb’a tupí-guaraní) στην Παραγουάη- συγκρίνεται με
το Θεό της Χριστιανοσύνης, που θεωρείται Παντοδύναμος,
Πανάγαθος και Φιλεύσπλαχνος. Ο Νιαμανντού είναι ο
Πανάγιος Πατέρας του έθνους των Γουαρανί, κι εκπροσωπεί
την ανώτατη αρετή. Με τη μορφή του Tupã κάθεται στον ξύλινο
θρόνο apyká και κρατά τα σύμβολα του Ηλίου και της Σελήνης,
υπονοώντας έτσι ότι τα δύο αυτά ουράνια σώματα
δημιουργήθηκαν από τον ίδιο. Αναπαριστάται σαν ηλικιωμένος
με μακριά, λευκή γενειάδα, η οποία συμβολίζει την πρότερη
υπόστασή του από κάθε άλλο ον. Σ’ αυτό το σημείο υπάρχει ο
κίνδυνος του συγκρητισμού, δηλαδή, της επιμειξίας ινδιάνικων
και ευρωπαϊκών θρησκευτικών στοιχείων.
Ο ανθρωπολόγος Λεόν Κάδογαν (León Cádogan)72,
παραθέτει –για τη μελέτη της φυλής Γουαρανί- τον ακόλουθο
διάλογο που είχε καταγράψει στα 1970, συνομιλώντας με τον
αρχηγό Κορονίτα (Coronita) του οικισμού ΄Αο-γιού (Ao-ju), στο
δάσος Τσάκο (Chaco)73 της Παραγουάης, γύρω από τη
Μεγάλη Θεϊκή Γιαγιά του έθνους:

-Κι εκείνη τη Γιαγιά μας, όταν γέρασε, την έθαψαν;

-Δε θάφτηκε, όταν ήταν πολύ γριά, δε θάφτηκε.vii

Αυτός ο διάλογος έχει μεταφραστεί απ’ ευθείας από το ινδιάνικο κείμενο

vii

στη γλώσσα γουαρανί:

Ha’e va’e Ñande Jaryi chy, i gwaimi ete vyve pa o-je-jaty araka’e.
No je-jatyi, i gwaimi ete vyve ndo-je-jatyi.
Po va’e ña-endu, a-endu che.
Péa ndo je jatyi voi. Upéa araka’e i-gwaimi ete vyve, i memby Ñande Ru
Pa’i o-gwereko i memby ramo, pero ha’e i memby rei te, o gwereko rei te i
memby gwye py. O-gwereko rei ha’e, pero i memby ramo. Ha’e Ñande Chy,

65
 -Θέλω ν’ ακούσω αυτήν την ιστορία!
-Αυτή δεν την έθαψαν. Αυτή, λένε, όταν γέρασε, είχε το Νιανντέ
Ρου Παΐ (Ñande Ru Pa’i) σα γιο της, όμως γέννησε αυτό το
παιδί χωρίς αιτία, χωρίς λόγο απέκτησε γιο στα σωθικά της. Και
η Μητέρα και Γιαγιά μας, η Νιανντέ Γιαρουί (Ñande Jaryi),
προσευχόταν πολύ όμορφα, και όντας πολύ γριά, περπατούσε
στα τέσσερα κι ακολούθησε ένα δρόμο, κι έπειτα σηκώθηκε και
πήγε, λένε, κι άφησε το δέρμα της στο δρόμο. Άφησε το δέρμα
της στο δρόμο, για να επιστρέψει στην κατοικία της και γι’ αυτό
τραγουδούσε: «Πώς έγινε κι έφυγε ο γιος μου;», είπε στον

Ñande Jaryi araka’e o-ñembo’e porä araka’e, ha i-gwaimi ete ’i opóvo o-

poñy katu oo te tape ’i rupi o-pu’ä, oo ra’e o pire o-eja tape py.
O pire o-eja tape rupi. O pire o-eja tape rupi oo jyy agwä o amba
py, o pire o-eja mi araka’e tape py, há upéa re o-poraéi araka’e. Marä rami
pa che memby oo? E ’i Ñande Ru Pa’i py.
Mamo rupi pa che memby oo ra’e? Oo ko che memby i-ó-ny, e’i o-
jeupe, ha upéa re o-jere oo jey Ñande Ru Pa’i renda py: ha’e rami ra’e i-
pyau jey, no-manói, i-pyau jey te.
Ñande Jaryi i mitä jewy te, no-manói, ndi katúi; o-manó, porque
ha’e kwe ry mba’e porä remi-mbo’e ina.
Mamo pa oo araka’e Ñande Jaryi.
Oo jyy Ñande Ru Pa’i á-py, Ñande Ru Pa’i á-py, ha’e py jyy oo. Ha’e py je
ko’äga peve ime va’erä Ñande Chy Ete. Ñande Jaryi Chy Ete.
Η σύνταξη με τα αντιπαραβαλλόμενα κι επαναλαμβανόμενα
στοιχεία, ακολουθεί την προφορική παράδοση κι έκφραση αυτού του λαού.
(Βλ. σχ. 151☼☼) Κύριο μέλημά μας σε αυτήν τη μετάφραση ήταν η εύκολη
κατανόηση του κειμένου από τον αναγνώστη, και –συγχρόνως- η μεταφορά
της γοητευτικής μαγείας που αποπνέει αυτή η γλώσσα των τροπικών. Στο
κείμενο των ιθαγενών εμφανίζονται ισπανικές λέξεις, όπως: pero = αλλά,
όμως // porque = διότι, κλπ., γεγονός που δηλώνει τον υβριδισμό των
αμερικανικών γλωσσών μετά την Ισπανική κατάκτηση.
Για αυτόν το μύθο, βλ. επίσης σχ. 113☼.
Είναι ενδιαφέρουσα η επιβίωση αυτών των σοφών παραδόσεων, οι οποίες
όμως, δεν εμποδίζουν τη νέα γενιά των Γουαρανί να ασχολείται συγχρόνως
με την τεχνολογία, όπως συμβαίνει στο ινδιάνικο χωριό Φορτίν Μ’μπορερέ
(Fortín Mboreré) στην περιοχή Μισιόνες (Misiones) της ΒΑ. Αργεντινής.
Εκεί, οι άνθρωποι σέβονται τη Φύση, και όταν ένας λευκός τολμήσει να
κόψει ένα λουλούδι χωρίς ιδιαίτερο λόγο, τότε εκείνοι του εξηγούν ότι έχει
προσβάλει κάποιο πνεύμα του δάσους, και αρνούνται να τον οδηγήσουν
πίσω, στο ασφαλές χωριό, εάν προηγουμένως δεν δείξει πραγματική
μεταμέλεια. Η αναφορά των ιερών λέξεων συγκινεί τους ιθαγενείς, οι οποίοι,
παρ’ όλα αυτά, κρατούν μία συντηρητική στάση και δεν επιτρέπουν στον
καθένα να επισκεφτεί το οπού (opy), δηλ. το ναό τους, από φόβο μήπως
τον βεβηλώσει λόγω άγνοιας.

66
Πατέρα μας τον Παΐ. «Πού πήγε το παιδί μου; Έφυγε ο ο γιος
μου», μονολόγησε.
Αμέσως τότε, πήρε το δρόμο της επιστροφής προς το
γιο της, το Νιανντέ Ρου Παΐ. Μ’ αυτόν τον τρόπο ανανεώθηκε η
Μεγάλη Γιαγιά της φυλής μας, η Νιανντέ Γιαρουί. Δεν πέθανε,
δεν μπορούσε να πεθάνει, γιατί είχε μαθητεύσει με τα Καλά
Πνεύματα. Επέστρεψε εκεί όπου βρισκόταν ο Πατέρας μας, εκεί
όπου βρίσκεται ο Νιανντέ Ρου Παΐ. Εκεί επέστρεψε και πάλι.
Εκεί πρέπει να ‘ναι ακόμα και τώρα η Αληθινή Μητέρα Μας, η
Μεγάλη Μας Γιαγιά, η Νιανντέ Γιαρουί.

67
 WUKLAJUN = 17

5. Κολομβία: Μποτσίκα και Μπατσουέ

Ο Σωτήρας των Υδάτων και η Μητέρα της Ανθρωπότητας

Σύμφωνα μ’ ένα θρύλο των Τσίμπτσα (chibcha) της

Κολομβίας, ο Μποτσίκα (Bochica) είναι ένας αξιοσέβαστος
γέροντας –ο οποίος μάλιστα, συγχέεται με τον Ύψιστο θεό
Τσιμινιγκάγκουα (Chiminigagua) της φυλής των Μουίσκα
(muisca), που ζουν στις ορεινές περιοχές της Κουνντιναμάρκα
(Cundinamarka). Οι μεταγενέστερες χριστιανικές επιρροές τον
παρουσιάζουν με λευκή, μακριά γενειάδα και λευκό χιτώνα,
καβάλα σ’ ένα γάιδαρο, ή μία καμήλα (ιουδαϊκό-χριστιανικό
στοιχείο), ή ακόμη και σ’ ένα λ(ι)άμα (llama), δηλαδή
προβατοκάμηλο των Άνδεων. Είχε, επομένως, παρόμοια
εμφάνιση με το Νιαμανντού (Ñamandú) των Γουαρανί
(guaraní) στην Παραγουάη.
Σήμερα, κάποιες ιθαγενείς κοινότητες της περιοχής
Μπογιακά (Boyacá), φυλάσσουν –σύμφωνα με την παράδοση-
ως ιερό κειμήλιο ένα από τα οστά του Μεγάλου Διδασκάλου
του έθνους τους.
Εκείνος τους δίδαξε να καλλιεργούν τη γη, να υφαίνουν,
να εκτρέφουν ζώα και να λατρεύουν τους θεούς. Τους έμαθε
να σέβονται την τιμιότητα ως την ανώτατη αρετή και να
διατηρούν μητριαρχική δομή στην κοινωνία τους. Διέδωσε,
επίσης, την ύπαρξη της μετά θάνατον ζωής –σα να επρόκειτο
για ένα μεγάλο ταξίδι στο Υπερπέραν, και γι’ αυτόν το λόγο,
έθαβαν τους νεκρούς τους μαζί με τα υπάρχοντά τους, τη
γυναίκα και τα σύμβολά τους. Επέβαλλαν κυρώσεις στους
παραβάτες των εντολών τους. Ο ακρωτηριασμός του χεριού –
ως ποινή-, μας θυμίζει το σύγχρονο ισλαμικό νόμο σαρία (
‫) ﺷﺮﻳﻊ‬.
Η Μπατσουέ (Bachué), γυναίκα πανέμορφη, βγήκε από
τα βάθη της ψυχρής και δυσάρεστης λίμνης Ιγουάκε (Iguaque),
κρατώντας στο δεξί της χέρι ένα πεντάχρονο αγόρι, δυνατό και
υγιές, του οποίου τ’ όνομα παραμένει άγνωστο, γεγονός που

68
υπογραμμίζει τη μητριαρχική βάση της αρχαίας κοινωνίας των
Τσίμπτσα.
Όταν το παιδί έγινε είκοσι χρονών, παντρεύτηκε την ίδια
τη μητέρα του, την Μπατσουέ. Ας συγκρίνουμε σ’ αυτό το
σημείο τη θεοποίηση των ανθρώπων που διέπραξαν αιμομιξία,
που μας διηγείται ο μύθος της Δημιουργίας των Γουαρανί.
Από την ένωση της Μπατσουέ με το γιο της, γέμισε η Γη
με ανθρώπους.
Η Μπατσουέ ξεκίνησε τότε την αποστολή της: δίδαξε
στους ανθρώπους να υφαίνουν τις ίνες του κάκτου αγκάβε
(agave), να χτίζουν καλύβες, να πλάθουν τον πηλό, να
καλλιεργούν τη γη και να επεξεργάζονται το χρυσό.
Ο γιος και σύζυγός της, εκπαίδευσε τους πολεμιστές και
τους δίδαξε τις αξίες της Ανθρωπότητας.
Έχοντας επιτελέσει και οι δύο το έργο τους,
μεταμορφώθηκαν σε φίδια κι επέστρεψαν στα ήρεμα, πλέον,
νερά της λίμνης Ιγουάκε, υποσχόμενοι στο λαό τους ότι μέσα
από την ενάλια κατοικία τους, θα εποπτεύουν το Καλό της
Ανθρωπότητας.

Οι σύγχρονοι ιθαγενείς της Κολομβίας λένε ότι βλέπουν

ανάμεσα στα νερά της λίμνης τους να γλιστρά η φιδίσια
Μητέρα της Ανθρωπότητας, η Μπατσουέ, της οποίας η
οφιοειδής μορφή αντιστοιχεί με τον Γκ’ουκουμάτς (K’ukumatz)
και τον Κετσαλκόατλ (Quetzalcóatl), δηλαδή το Φτερωτό Φίδι
της Μέσης Αμερικής, στη Γουατεμάλα και στο Μεξικό,
αντίστοιχα.

69
 WAXAKLAJUN = 18

6. Κούβα: Ελέγκμπα Ελεγουά / Τσανγκό

Ένα πνεύμα με τρεις Αποκαλύψεις / Βασιλεύς Βασιλέων

Ο Ελέγκμπα Ελεγουά (Elegba Eleguá), είναι ο ορίτσα

(orisha) της αφροκουβανέζικης σαντερία (santería) -δηλαδή
της θρησκείας με τα ανάμεικτα αφρικανικά και ισπανικά
στοιχεία-, που εμφανίζει τρεις Αποκαλύψεις, αλλά εν τέλει είναι
ένας και μοναδικός.
(Βλ. σχ. 65)
Στην πρώτη του μεταμόρφωση, αναπαριστά το διάβολο
Ολόσι (Olosi).
Στη δεύτερη εμφάνισή του είναι ο Ετσού (Eshú) -το ον που δεν
ελέγχεται.
Στην τρίτη αναπαράστασή του, φέρει το όνομα Ελεγουά
κι εκπροσωπεί την οντότητα που ελέγχεται.
Στον Ετσού –που ταυτίζεται με τον Ελεγουά- αποδίδεται
η ιδιότητα της πρωταρχικότητας και της τελικής φάσης, και
αυτό συμβολίζεται από την ενδυμασία του: το κόκκινο χρώμα
αναπαριστά τη ζωή, και το μαύρο το θάνατο. Έχει τη δύναμη
να ευνοεί το εμπόριο, και είναι γνωστός με το όνομα του
Μεγάλου Μάντη, αφού διατηρεί άμεση επικοινωνία με τ’ άστρα.
«Τσανγκό Καβοσιλέ Ολούο Οσάιν Ολουκοσό Ομπάρα
Λούμπε Κισιέκο Ογκόντο Μακουλένκουε Ελουφίνα Κοκέ Ομπά
Μπι Ογιό Αλάφι Αρο Κοματίτι» (Shangó Kawosilé Oluo Osain
Olukosó Obara Lube Kisieko Ogodo Makulenkue Elufina Koké
Obá Bi Oyó Alafi Aro Komatiti) είναι ολόκληρο το όνομα του
Βασιλιά των Βασιλέων, που είναι γιος του Δημιουργού
Ομπαταλά (Obatalá) και της θεάς της θάλασσας Γιεμαγιά
(Yemayá). Είναι, επίσης, ο κυρίαρχος του τυμπάνου μπατά
(batá). Χαρακτηρίζεται ως γυναικάς –όπως και ο Δίας των
αρχαίων Ελλήνων. Οι χορευτικές του ικανότητες κάνουν τις
γυναίκες να τον ερωτεύονται –όπως συνέβαινε και με το
Διόνυσο. Ο Τσανγκό είναι ο Κύριος της φωτιάς και του
κεραυνού.

70
 Σ’ αυτόν το θεό έχουν αφιερωθεί οι περισσότεροι ύμνοι,
οι οποίοι δεν αποτελούν επικλήσεις, αλλά αλληγορικές ιστορίες
–σαν τις απαρχές του ελληνικού θεάτρου. Εκφράζει την ίδια
την ουσία της ζωής, ενώ ο συγκρητισμός τον έχει εξισώσει με
την Αγία Βαρβάρα, ως στοιχείο δυαδικότητας ανάμεσα στο
αρσενικό και στο θηλυκό.

71
 B’OLONLAJUN = 19

7. Ελλάδα: Ζεὺς και Ἣρα,

Ολύμπιοι Αυτοκράτορες

Τα ελληνικά φύλλα που κατέβηκαν στη Βαλκανική

Χερσόνησο γύρο στο 2.000 π.Χ., έφεραν τη λατρεία του Διός.
Ήταν θεότητα του ξάστερου ουρανού, και το όνομά του
συναντάται σε διάφορους ινδοευρωπαϊκούς λαούς· στη
σανσκριτική γλώσσα αναγνωρίζεται ως Dyauṣ Pit[ā]ṛ (
द्यौष्पितृ ) (Ντιάους Πίτ[α]ρ), και στη λατινική ως Juppiter
(Γιούπιτερ). Η προσφώνησή του ως «Πατέρα» χάνεται στο
χρόνο. Ήταν πατέρας του Δωδεκάθεου και της Ανθρωπότητας.
Το ανάκτορό του βρισκόταν –κατά την παράδοση- στην
κορυφή του Ολύμπου. Οι βασιλείς στη Γη θεωρούνταν
απόγονοι υπό την αιγίδα του, γι’ αυτό λέγονταν «διοτρεφεῖς».
Προστάτευε τις ἐστίες και τα αἲθρια των σπιτιών, όπου
υπήρχαν βωμοί για τη λατρεία του, στους οποίους οι αρχηγοί
των οικογενειών τού προσέφεραν θυσίες. Ως «κτήσιος»
προστάτευε τα θεμέλια και τα υπόγεια, και συμβολιζόταν από
τον «οἰκουρὸν ὂφιν» -ένα στοιχείο συγκρίσιμο με το Φτερωτό
Φίδι Γκ’ουκουμάτς (K’ukumatz) των Μάγια στη Γουατεμάλα, ή
τον Κετσαλκόατλ (Quetzalkóatl) των Αζτέκων στο Μεξικό,
όπως και με το φίδι μ’μπόι (mboi) των Γουαρανί (guaraní) στην
Παραγουάη –που όρισε με τις γραμμώσεις του σώματός του
της επιφάνεια της Γης.
Ο Δίας βελτίωνε τον καιρό και χάριζε πλούτη στους
ανθρώπους. Επόπτευε τους όρκους, και ως «Ξένιος»
προστάτευε τους φιλοξενούμενους. Όπως συνέβαινε με όλους
τους θεούς της ελληνικής αρχαιότητας, ο Δίας δε
χαρακτηριζόταν από ηθική ακεραιότητα. Ένα κοινό στοιχείο με
τον Tupã των Γουαρανί ήταν ο κεραυνός, που τους χρησίμευε
ως όπλο.
Το όνομα της Ήρας αποτελεί τη θηλυκή μορφή του
Ήρωα, ή –σύμφωνα με τους προσωκρατικούς φιλοσόφους,
είναι η ετυμολογική εξέλιξη του ουσιαστικού «ἀὴρ». Ήταν θεά

72
με διττή υπόσταση: Γη και Σελήνη –όπως και ο Καραΐ (Karaí)
των Γουαρανί. Προστάτευε, αλλά και τιμωρούσε τους
παράνομους εραστές, επειδή αισθανόταν πληγωμένη από τη
συμπεριφορά του συζύγου της του Δία.

73
 JUN KAL = 20

ΙΙΙ. Ήρωας:
Η πολύπλευρη περιπέτεια προς την αναγέννηση της
Ανθρωπότητας

Ο κεντρικός ρόλος του διαπολιτισμικού Ήρωα είναι η

ανάπτυξη του πολιτισμού, δηλαδή το κοινό αγαθό της
λύτρωσης της κοινωνίας από τέρατα, κατάρες και εισβολές, με
απώτερο σκοπό να φτάσει στην πνευματική και υλική
κατάκτηση ενός αναγεννημένου κόσμου.
Τα στάδια της ηρωικής ζωής είναι τα εξής:
1. Ο Ήρωας είναι ημίθεος και αποτελεί τον ομφαλό του
Κόσμου.
2. Λαμβάνει τη θεϊκή πρόκληση στην περιπέτεια και στη
γνώση.
3. Απορρίπτει αυτήν την πρόκληση.
4. Συναντά υπερφυσική βοήθεια σε ένδειξη προτροπής.
5. Περνά το κατώφλι του Κάτω Κόσμου, και:
6. συνεχίζει την οδό των δοκιμασιών, όπου:
7. συναντά τη θεά-μητέρα-ερωμένη.
8. Καθιερώνεται σε σημείο θεοποίησης, αλλά:
9. πρέπει να επιστρέψει στο λαό του για να του μεταδώσει
τα θεϊκά αγαθά, όμως:
10. αρνείται και πάλι, και:
11. κατορθώνει να διαφύγει ως δια μαγείας.
12. Λαμβάνει και πάλι άνωθεν σωτηρία, και:
13. ξαναπερνά το κατώφλι –της αναγέννησης, αυτήν τη
φορά.
14. Μετουσιώνεται σε Κύριο των Δύο Κόσμων, και ως:
15. άνθρωπος,
16. θεός,
17. πολεμιστής,
18. εραστής,
19. αυτοκράτορας,
20. τύραννος,

74
 21. σωτήρας, ή:
22. άγιος,
23. μεταδίδει στην Ανθρωπότητα τη γνώση των νέων
αγαθών,
24. για να γκρεμίσει τις παλιές και σάπιες δομές, και:
25. να δημιουργήσει νέες αξίες και αρετές,
26. περιμένοντας πάντα το νέο Ήρωα, που θα επιτελέσει
τον ίδιο κοσμικό κύκλο.

Η ταύτιση των μεμονωμένων ατόμων με τον Ήρωα

επιδέχεται μία βαθιά ψυχολογική ερμηνεία της κοινωνικής
δραστηριότητας. Στην εποχή μας, ο Ήρωας υπερβαίνει τα όρια
των καιρών και ξεσηκώνει τα πλήθη για ν’ αγωνιστούν ενάντια
σε σύγχρονους δράκους, όπως είναι η παγκοσμιοποίηση.
Αυτό, όμως, ακούγεται ουτοπικό. Οι νευρώσεις του σημερινού
ανθρώπου είναι το αποτέλεσμα της απομάκρυνσής του από
τον παραδοσιακό πολιτισμό.

75
 K’IN = 1 ΗΜΕΡΑ

1. Γουατεμάλα:
Οι Δίδυμοι Ήρωες Χουν Χουναχπού και Βουκούμπ
Χουναχπού και η κάθοδός τους στον Κάτω Κόσμο

Τόσο στο πολιτισμό νάουατλ (náhuatl), των Αζτέκων

στο Μεξικό, όσο και στην περιοχή του Μαγια’έτικ (Meya’etik)
στη Γουατεμάλα, υπήρχε το ιερό άθλημα της μπάλας από
καουτσούκ –που καλλιεργείται στην υποτροπική ζώνη της
κεντρικής Αμερικής- και αποτελούσε την αγαπημένη ασχολία
των μυθικών Δίδυμων Ημίθεων Ηρώων Χουν Χουναχπού (Jun
Junajpú) και Βουκούμπ Χουναχπού (Vukub Junajpú). Τοviii
στάδιο74 εκείνου του αθλήματος –που βρισκόταν υπό την
αιγίδα των θεών, όπως και οι Ολυμπιακοί Αγώνες στην αρχαία
Ελλάδα- συμβόλιζε την Πύλη του σκοτεινού και υγρού Κάτω
Κόσμου, που λεγόταν Σιμπαλμπά (Xibalbá).
Σύμφωνα με το μύθο των Μάγια, η Κύριοι της
Κολάσεως –που λεγόταν Χουν Καμέ (Jun Kamé), δηλαδή: «1-
Θάνατος», και Βουκούμπ Καμέ (Vukub Kamé), που σημαίνει:
«7-Θάνατος»- ενοχλήθηκαν από το θόρυβο του αθλήματος της
μπάλας των Δίδυμων, και ζήτησαν από τα δαιμόνια του
θανάτου να τους τιμωρούσαν.
Οι δαίμονες έστειλαν τότε τέσσερις κουκουβάγιες να
προκαλέσουν με δόλο τα δύο αδέλφια για να παίξουν μαζί τους
στον Κάτω Κόσμο το άθλημα της μπάλας.
Παρ’ όλο που η μητέρα των Δίδυμων, η Σμουκανέ
(Xmukané) –που την είδαμε σε προηγούμενο μύθο με τη θεϊκή
ιδιότητα της γριάς μάγισσας της Κοσμικής Δημιουργίας- δε
συμφώνησε με εκείνη την υποχθόνια πρόσκληση, ο Χουν και ο
Βουκούμπ Χουναχπού αποφάσισαν να κατέβουν.

Η λέξη στάδιο, σε αυτό το κείμενο, δεν υποδηλώνει την αρχαία ελληνική

viii

μονάδα μέτρησης.

76
 Περνώντας το κατώφλι του Κόσμου του Θανάτου,
έπρεπε να ξεπεράσουν έναν ποταμό αίματος, το σκοτάδι,
μαχαίρια κι άλλα εμπόδια.
Σε μία διασταύρωση πέντε χρωμάτων, επέλεξαν το
μαύρο δρόμο –που σηματοδοτεί την καταστροφή τους.
Φτάνοντας στον Κάτω Κόσμο Σιμπαλμπά (Xibalbá),
συνάντησαν μόνο τα ξύλινα αγάλματα των Κυρίων της
Κολάσεως Χουν και Βουκούμπ Καμέ, οι οποίοι διέταξαν τους
ηρωικούς αδελφούς να καθίσουν πάνω σε πυρακτωμένες
πέτρες.
Στη συνέχεια, τους ανέθεσαν να διατηρήσουν τη φλόγα
δύο πυρσών στον Οίκο του Σκότους. Οι Δίδυμοι δεν
κατόρθωσαν να φέρουν εις πέρας την αποστολή τους, και γι’
αυτό έπρεπε να θυσιαστούν και να θαφτούν στο υποχθόνιο
στάδιο του αθλήματος της μπάλας. Κάρφωσαν, λοιπόν, το
κεφάλι του Χουν Χουναχπού σ’ ένα ξερό κλαδί, το οποίο γέμισε
αμέσως με κολοκύθες. Η κολοκύθα-νεκροκεφαλή έφτυσε
απρόσμενα στην παλάμη της κόρης του Κούτσου Μα Κικ
(Kuchu Ma Kik), του Κυρίου του Κάτω Κόσμου –η οποία
λεγόταν Σκικ (Xkik)- και την άφησε έγκυο.
Ο πατέρας της αποφάσισε να την σκοτώσει, αλλά τότε,
η κουκουβάγιες-αγγελιοφόροι την έσωσαν και παρέδωσαν
στον οργισμένο πατέρα της ένα κομμάτι κόκκινο ρετσίνι –που
συμβόλιζε το αίμα της.
Η Σκικ, έπειτα, συνάντησε την πεθερά της, την
Σμουκανέ, αλλά εκείνη την έδιωξε, πιστεύοντας ότι ο γιος της ο
Χουν Χουναχπού, ήταν ήδη νεκρός. Έστειλε, λοιπόν, τη νύφη
της να της φέρει μία ολόκληρη συγκομιδή καλαμποκιού από
ένα χωράφι, που είχε, όμως, μόνο ένα φυτό. Εκείνη το
κατάφερε, αποδεικνύοντας έτσι το δίκιο της.
Μετά από τον τοκετό των επίσης δίδυμων γιων της –
που λεγόταν Χουναχπού και Σμπαλανκέ (Xbalanké)- άρχισε ο
φθόνος και το μίσος εναντίον των ετεροθαλών δίδυμων
αδελφών τους Χουν Μπ’ατς’ (Jun B’atz’) και Χουν Τσουέν (Jun
Chuen) –που ήταν γιοι του Χουν Χουναχπού.
Έχουμε, έτσι, τρία ζευγάρια δίδυμων:
Ο Μπ’ατς’ και ο Τσουέν ήταν καλλιτέχνες και μουσικοί, ενώ ο
Χουναχπού και ο Σμπαλανκέ ήταν κυνηγοί.
Οι πρώτοι δύο έκλεβαν τα παιχνίδια των δεύτερων και
άφηναν στη θέση τους κόκαλα.75

77
 Οι δεύτεροι, για τους εκδικηθούν, τους ζήτησαν να τους
κατεβάσουν από τα κλαδιά ενός δέντρου τα πουλιά που είχαν
κυνηγήσει και είχαν, δήθεν, σκαλώσει εκεί.
Ο Μπ’ατς’ κι ο Τσουέν σκαρφάλωσαν για να τα
πιάσουν, αλλά τότε το δέντρο ψήλωσε ξαφνικά κι έφτασε ως
τον ουρανό.
Ο Χουναχπού κι ο Σμπαλανκέ τους φώναξαν να
κατέβουν δεμένοι από τις ζώνες τους –μία απερισκεψία που
τους μεταμόρφωσε σε μαϊμούδες / προστάτες της μουσικής και
του χορού των Μάγια, γεγονός που μπορεί να συγκριθεί με το
δεύτερο Ήλιο των Αζτέκων στο Μεξικό.
Οι Κύριοι της Κολάσεως Σιμπαλμπά, θυμωμένοι
ξαναέστειλαν τις τέσσερις κουκουβάγιες για να καλέσουν κι
εκείνο το ζευγάρι Δίδυμων στον Κάτω Κόσμο.
Περνώντας από τις ίδιες δοκιμασίες, έφτασαν στο
σταυροδρόμι με τα πέντε χρώματα. Ο Χουναχπού έβγαλε μία
τρίχα από τα μαλλιά του76, τη μεταμόρφωσε σε κουνούπι και το
έστειλε να εξερευνήσει το δρόμο.
Οι Δίδυμοι έπεισαν τον Χουν και το Βουκούμπ Καμέ ότι
μπορούσαν να διατηρήσουν τη φλόγα στον Οίκο του Σκότους,
βάζοντας στους πυρσούς τους κόκκινα φτερά από παπαγάλο.
Πέρασαν, επίσης, με επιτυχία από τον Οίκο των
Μαχαιριών, τον Οίκο του Ψύχους, των Ιαγουάρων και της
Φωτιάς. Όμως, στον Οίκο των Νυχτερίδων, ο Κάμα Σοτς’
(Kama Zotz’) έκοψε το κεφάλι του Χουναχπού. Τότε, ένα ζωάκι
των τροπικών, το κοατί (coatí), έφερε στον Σμπαλανκέ ένα
κολοκύθι, για ν’ αντικαταστήσει το πραγματικό κεφάλι του
αδελφού του.
Οι Κύριοι της Κολάσεως χρησιμοποίησαν το κομμένο
κεφάλι του Ήρωα για να παίξουν το άθλημα της μπάλας.
Ο Σμπαλανκέ τους ξεγέλασε, ανταλλάσσοντάς το μ’ ένα
κουνέλι.
(Βλ. σχ. 44, για λαγωχειλία και Δίδυμους.)
Οι θεοί του θανάτου ζήτησαν κατόπιν από τους
Δίδυμους να πηδήξουν πάνω από φωτιές. Αφού εν τέλει
κάηκαν, τους άλεσαν τα κόκαλα και τα πέταξαν στο ποτάμι,
όπου ως εκ θαύματος, μετατράπηκαν σε ψάρια και
αναγεννήθηκαν.
Τα δύο αδέλφια εμφανίστηκαν την επόμενη μέρα
μπροστά στα δαιμόνια, μεταμφιεσμένοι σε ζητιάνους,
επιδεικνύοντάς τους την ικανότητα να ανασταίνουν τους
νεκρούς.

78
 Οι Κύριοι του Θανάτου ζητούν να το δοκιμάσουν, κι έτσι
οι Δίδυμοι Ήρωες Χουναχπού και Σμπαλανκέ αφήνουν
νεκρούς τους δαίμονες Χουν και Βουκούμπ Καμέ,
θριαμβεύοντας έτσι, εναντίον του Θανάτου.
Αφού προσκύνησαν τον πατέρα και το θείο τους, Χουν
και Βουκούμπ Χουναχπού –που ήταν δίδυμοι και Ήρωες-,
αναλήφθηκαν στον ουρανό με τη μορφή του Ήλιου και της
Αφροδίτης, όπως και ο Καραΐ (Karaí), των Γουαρανί (guaraní)
και η Ήρα στην αρχαία Ελλάδα, αντίστοιχα.

79
 WINAL = 20 ΗΜΕΡΕΣ

2. Μεξικό:
Κετσαλκόατλ, το Φτερωτό Φίδι που συναντά την ηδονή

Το πούλκε (pulque) –ένα αλκοολούχο ποτό που

παράγεται από τη ζύμωση του χυμού από τον κάκτο μαγγέϋ
(maguey)-, έχει παίξει σημαντικό ρόλο στην πνευματική ζωή
του πολιτισμού νάουατλ (náhuatl) των Αζτέκων στο Κεντρικό
Μεξικό, ως τελετουργικό ποτό και ως πρόσφορο στους θεούς.
Παρ’ όλη την έντονη απόρριψη της μέθης, κυρίως εκ μέρους
των ευγενών, η χρήση του ήταν συχνή στις δημόσιες γιορτές.
Ο Κετσαλκόατλ (Quetzalcóatl) [βλ. σχ. 42☼] –το
Φτερωτό Φίδι- αποφάσισε ότι ένα αλκοολούχο ποτό θα έφερνε
την ευτυχία στους κοινούς θνητούς. Γι’ αυτό, συνάντησε τη
Μαγιαγουέλ (Mayagüel) –την πανέμορφη θεά του κάκτου
μαγγέϋ, η οποία ζούσε με την τρομερή γιαγιά της, τη δαιμονική
Τσιτσίμιτλ (Tzitzímitl). Ο Κετσαλκόατλ βρίσκει τη Μαγιαγουέλ
να κοιμάται και την πείθει να τον ακολουθήσει κάτω στη Γη των
ανθρώπων. Εκεί συνευρίσκονται ερωτικά και συνθέτουν με τα
σώματά τους ένα διχαλωτό δέντρο, του οποίου το ένα κλαδί
συμβολίζει το αρσενικό στοιχείο, και το άλλο το θηλυκό.
Η δαιμονική γιαγιά, ανακαλύπτοντας την απουσία της
εγγονής τους, στέλνει τα κακά πνεύματα των άστρων –τα
Τσιτσιμίμε (Tzitzimime)- να τη βρουν.
Αυτά, σχίζουν το δέντρο στα δύο μέρη του και με την
άδεια της γιαγιάς, καταβροχθίζουν το κλαδί της Μαγιαγουέλ.
Το κλαδί του Κετσαλκόατλ παραμένει άθικτο, και όταν οι
δαίμονες επιστρέφουν στην ουράνια κατοικία τους, μαζεύει τα
σπαράγματα των οστών της αγαπημένης του και τα θάβει στην
«πολυδίψιο» γη της Οαχάκα (Oaxaca) –όπως θα έλεγε ο δικός
μας ο Όμηρος-, δημιουργώντας έτσι το φυτό μαγγέϋ.
Ο Κετσαλκόατλ ήταν, σύμφωνα με μία θεωρία, ιστορικός
ηγέτης των Τσολουλτέκα (Cholulteca), του μεσοαμερικανικού

80
λαού που κατά το 15ο αι. μ.Χ. έχτισε μία πυραμίδα μεγαλύτερη
κι από εκείνη του Χέοπα στην Αίγυπτο, ο οποίος ενεπλάκη σε
μία πολιτικο-θρησκευτική ίντριγκα και κατέληξε φυγάς στο
Γιουκατάν (Yucatán), όπου θεοποιήθηκε με το όνομα
Κουκουλκ’άν (Kukulk’án), που σημαίνει: «Φτερωτό Φίδι», ενώ
στις ορεινές περιοχές της Γουατεμάλας, οι Μάγια τον
γνωρίζουν ως Γκ’ουκουμάτς (K’ukumatz), και μπορεί να
συγκριθεί με τον «οἰκουρὸ ὂφι» των αρχαίων Ελλήνων, το φίδι
μ’μπόι (mboi) των Γουαρανί (guaraní) στην Παραγουάη και τον
Μποτσίκα (Bochica) και με την Μπατσουέ (Bachué) των
Τσίμπτσα (chibcha) στην Κολομβία.

81
 TUN = 360 ΗΜΕΡΕΣ

3. Περού: Βιρακ’ότσα
Το ιερό ύδωρ, σπέρμα της ζωής

Το μυστήριο του φαινομενικά αντιφατικού Πατέρα

φανερώνεται στη μορφή του Βιρακ’ότσα (Wiraqhocha), αυτού
του προϊστορικού πανανδικού θεού.
(Βλ. σχ. 68)
Το διάδημά του συμβολίζει τον Ήλιο, όπως και ο Καραΐ
(Karaí) των Γουαρανί (guaraní).
Στα χέρια του κρατά τον κεραυνό και την αστραπή,
όπως και Δίας στην ελληνική μυθολογία.
Τα δάκρυά του αποτελούν τις βροχές που
αναζωογονούν το φυτικό βασίλειο –το οποίο με τη σειρά του
συντηρεί το ζωικό βασίλειο- δηλαδή τον κύριο πόρο ζωής του
ανθρώπινου γένους.
Αν και ο Κ’ονίλια Τ’ίχσι Βιρακ’ότσα (Qhonilla T’ijsi
Wiraqhocha) είναι ο θεός της παγκόσμιας Δημιουργίας,
εμφανίζεται στους μύθους ως περιπλανώμενος ζητιάνος –που
μας θυμίζει το Δία και τον Ερμή στην κατοικία του Φιλήμονα.
Η μορφή του ίσως να μας θυμίσει εκείνους τους στίχους
του Κορανίου που κηρύσσουν την παρουσία του Αλλάχ ( ‫) ﺍﻟﻠﻪ‬77
σε ολόκληρη την πλάση, ή ακόμη και στους Γνωστικούς
φιλοσόφους –το προχριστιανικής προέλευσης φιλοσοφικό και
θρησκευτικό κίνημα του ρωμαϊκού συγκρητισμού-, που
υποστήριζαν ότι ο θεός βρίσκεται μέχρι και μέσα σε μία σχισμή
ενός ασήμαντου ξύλου.
Είναι, επίσης, η ένωση του Ιεχωβά και του «Ελ» ( ‫) אל‬
των ιουδαϊκών θεοτήτων της καταιγίδας και του Ηλίου.
Στο γιουτο-αζτεκικό πολιτισμό των Ναβάχο (Navajo), ή
Ανασάζι (Anasazi)78 στις ΗΠΑ, είναι η προσωποποίηση του
Πατέρα των Δίδυμων Ηρώων -όπως ο Σπιγιάκοκ (Xpiyakok)
των Μάγια.

82
 Είναι το άσπιλο φως που διαλύει τις ψευδαισθήσεις. Τα
δάκρυά του –τα γονιμοποιά ύδατα- επιβεβαιώνουν ότι η ζωή
φέρει πόνο, αλλά πρέπει να υφίσταται. Η έλλειψη του υδάτινου
σπέρματος θα την εξαφανίσει. Ο Βιρακ’ότσα βγήκε από τη
λίμνη Τιτικάκα (Titicaca) και ίδρυσε την Αυτοκρατορία των
Ίνκας –όπως έγινε και στο μύθο της Κολομβιανής Μπατσουέ
(Bachué).

83
 K’ATUN = 7.200 ΗΜΕΡΕΣ

4. Κούβα:79
Ογκούν, ο πολεμιστής

Ο Ογκούν (Ogún) είναι ο Ορίτσα (orisha) του

αφροκουβανέζικου συγκρητισμού, που συμβολίζει την
απόφαση κατά την κατάλληλη στιγμή της δράσης, και είναι ο
Κύριος των μετάλλων, των όπλων και των εργαλείων της
δουλειάς –όπως ίσως ο Ήφαιστος της κλασικής Ελλάδας. Είναι
για το λαό των Γιορουμπά (Yorubá) της δυτικής Αφρικής, ο
θεός του πολέμου και της αγροκαλλιέργειας.
(Βλ. σχ. 65)
Είναι αλαζόνας και εύθικτος, και είναι συνηθισμένος να
αντικρίζει αίμα, ενώ τίποτα δεν τον συγκρατεί, προκειμένου να
επιτελέσει ένα σκοπό. Έτσι δίδασκε ο Ογκούν Τολά Λάσαρο
Πεδρόσο (Ogún Tolá Lázaro Pedroso) –ο σύγχρονος ιερέας
της σαντερία (santería)- που φέρει το όνομά του.
Αλλά, όπως πιστεύει ο εθνολόγος Λεό Βικτόρ
Φρομπένιους (Leo Viktor Frobenius, Γερμανία 1873-1938), τα
ιερά μυστήρια της Αφρικής συσχετίζονται με εκείνες τις
μακρινές αντιλήψεις και τις μυστικιστικές λειτουργίες της
Αιγύπτου, της μινωικής Κρήτης και της αρχαϊκής Θράκης, της
κλασικής Ελευσίνας, της Αθήνας και άλλων περιοχών του
αρχαίου Αιγαίου, σύμφωνα με τον Φερνάντο Ορτίς (Fernando
Ortiz)80.

84
 BAK’TUN = 144.000 ΗΜΕΡΕΣ

5. Ελλάδα:
Προμηθέας, ο δωρητής αγαθών

Όταν ο Δίας νίκησε τους εχθρούς του και ανέβηκε στο

θρόνο του πατέρα του –όπως έχουμε ήδη αφηγηθεί- κάλεσε
τους θεούς για να τους μοιράσει τις εξουσίες του επίγειου
Κόσμου. Για την Ανθρωπότητα, όμως, δεν είχε προβλέψει
τίποτα, και ανακοίνωσε ότι αν το ανθρώπινο γένος
εξαφανιζόταν μία μέρα, τότε εκείνος θα δημιουργούσε άλλο.
Ο Προμηθέας αντιστάθηκε σ’ εκείνη την απόφαση του
Δία και κατόρθωσε να σώσει τους ανθρώπους δωρίζοντάς
τους τη φωτιά και διδάσκοντάς τους τις τέχνες και τις
επιστήμες. Έως τότε, ο κόσμος ζούσε χωρίς να γνωρίζει τη
φρονιμότητα, οι άνθρωποι κοιτούσαν χωρίς να βλέπουν,
άκουγαν χωρίς να προσέχουν και ήταν σα σκιές ονείρων, που
έσερναν τη ζωή τους στην τύχη, όπως συνέβαινε και στην
δεύτερη Ανθρωπότητα που περιγράφεται στο Πόπολ Βουχ των
Μάγια. Ο Προμηθέας τους φανέρωσε την αυγή και τη δύση, τα
άστρα, τους αριθμούς και τα γράμματα, τα φάρμακα, τα
μεταλλεύματα και τις διευκολύνσεις –όπως έκανε και ο
Μποτσίκα (Bochica) και η Μπατσουέ (Bachué) στην Κολομβία.
Ο Δίας τον τιμώρησε δένοντάς τον στην κορυφή του
Καύκασου –που αποτελεί το γεωγραφικό όριο ανάμεσα στην
Ευρώπη και στην Ασία- κι έστειλε έναν αετό να του
κατασπαράζει καθημερινά το συκώτι –το οποίο, όμως,
ανάρρωνε κάθε βράδυ.
Έπειτα από τριάντα χρόνια, ένας άλλος Ήρωας, ο
Ηρακλής, σκότωσε με το τόξο του τον αετό, κι έτσι ο Ζευς
έδωσε χάρη στον Προμηθέα.

85
 PIKTUN = 2.880.000 ΗΜΕΡΕΣ

IV. Θυσία ή ανθρωποφαγία:

Ψυχική Προσφορά του Ήρωα στο Θεό του

Διθύραμβος –ένα από τα χαρακτηριστικά του Διόνυσου

που ανασταίνεται μετά το θάνατό του- σημαίνει για τους
αρχαίους Έλληνες «αυτός που έχει δύο πόρτες», δηλαδή
«κάποιος που βιώνει το θαύμα της δεύτερης γέννησης». Είναι
γνωστό ότι τα θεατρικά χορικά –που ονομαζόταν διθύραμβοι,
και οι μυστικιστικές τελετουργίες της αιματηρής λατρείας του
Διόνυσου, σηματοδοτούσαν την έναρξη της τραγωδίας στην
Αττική, δεδομένου ότι ο Διόνυσος συσχετιζόταν με την
αναγέννηση της Φύσης, της Σελήνης και του Ηλίου και με την
ανάσταση της ψυχής, που γιορταζόταν κάθε Άνοιξη –την
εποχή της αναγέννησης της Φύσης και του Χρόνου.
Ο Ήρωας, μετά την κάθοδό του στον Κόσμο των
νεκρών και την επάνοδό του στη Γη, ξεπερνά τα εμπόδια της
ζωής και φτάνει στο σημείο ν’ αντικρίσει τη λάμψη της πατρικής
εικόνας, να την κατανοήσει και να ταυτιστεί με αυτήν.
Σε ορισμένες σύγχρονες κοινωνίες κανιβάλων της
Αυστρονησίας, οι νέοι μυηθέντες πρέπει να επιβιώνουν για
κάποια περίοδο με το αίμα από το ρινικό οστό ή από τα
γεννητικά όργανα των ενηλίκων της κοινωνίας τους. Η
περιτομή σημαίνει γι’ αυτούς ένα είδος ελαφρύ ευνουχισμού.
Τέτοιες σπονδές αίματος από τα γεννητικά όργανα γινόταν και
ανάμεσα στους ιθαγενείς της Μέσης Αμερικής, όπως π.χ.,
στους Μάγια. Η προσφορά αίματος φανερώνει το αρχέτυπο
της αυτοθυσίας που συμβολίζει το ευεργετικό πατρικό
πρόσωπο.

86
 KALABTUN = 57.600.000 ΗΜΕΡΕΣ

1. Mέση Αμερική:
Αιματηρή μετάνοια και πτώση από το «όρος-πυραμίδα»

Οι τρομερές θυσιαστήριες τελετουργίες καταδεικνύουν

δραματικά το απροσδόκητο της πολιτικής εξουσίας, που
τρεφόταν από τον πόλεμο και την ανθρωποθυσία, τουλάχιστον
στον πολιτισμό νάουατλ (náhuatl) των Αζτέκων του κεντρικού
Μεξικού, αλλά και ανάμεσα στους Μάγια της Γουατεμάλας. Το
κύριο μέλημα των πολεμιστών στους λεγόμενους «πολέμους
των ανθέων», ήταν να συλλάβουν αιχμαλώτους για θυσίες.
Όταν ο Πρίγκηπας Νετσαουαλκόγιοτλ (Tlatoani
Acolmiztli Netzahualcóyotl, 1402-1472 μ.Χ.) – ο φιλόσοφος,
πολεμιστής, αρχιτέκτονας, ποιητής και νομοθέτης του Τεσκόκο
(Texcoco), της λίμνης της Σελήνης), στο Μεξικό- είχε συλλάβει
τον αρχηγό των Τεκπανέκα (tecpaneca), τον Μάστλα (Maxtla),
έστησε ένα σόκαλο (zócalo) –δηλαδή, μία βάση
πυραμίδας/ναού- που χρησίμευε συγχρόνως και ως βωμός,
πάνω στον οποίο θα πραγματοποιούσε τη θυσία του θύματος
του για να τιμήσει τη νίκη των Μεσίκα (mexica) εναντίον των
Τεκπανέκα, έξω από το Ασκαποτσάλκο (Azcapotzalcio). Εκεί
λοιπόν, μετέφεραν το Μάστλα, έχοντας πρώτα αφαιρέσει τα
διακριτικά της εξουσίας του από το βασιλικό του ένδυμα.
Κατόπιν, τέσσερις υπηρέτες τον συγκράτησαν πάνω στο
βωμό, και τότε ο ίδιος ο Νετσαουαλκόγιοτλ, χρησιμοποιώντας
ένα μαχαίρι από οψιδιανό –δηλαδή από την ηφαιστειακή,
μαύρη και γυαλιστερή πέτρα που είναι κοφτερή σα γυαλί, του
άνοιξε το στήθος, έσπασε με το χέρι του μερικά από τα πλευρά
του, και τράβηξε έξω την καρδιά του, ραντίζοντας με το αίμα
του θύματός του τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Κατόπιν,
έθαψαν το Μάστλα με όλες τις τιμές που άρμοζαν σ’ ένα
τλατοάνι (tlatoani) –δηλαδή ένα σοφό βασιλιά των Αζτέκων.
Το αίμα των ανθρωποθυσιών ήταν ο κύριος φορέας της
γονιμοποιητικής δύναμης, που εξασφάλιζε την εναλλαγή της
ξηρασίας και της εποχής των βροχών. Κατ’ επέκτασιν, η θυσία
συνδεόταν με την αναγέννηση της εκτελεστικής εξουσίας, όταν

87
η κοινωνία μεταλλασσόταν μέσω της αποσύνθεσης. Αυτός ο
συμβολισμός ήταν η ένωση της κατακτημένης γης με τη γη των
κατακτητών, που προκαλούσε τη γονιμοποίηση. Θυσίες
γινόταν κυρίως στην κορυφή των τεοκάλι (teokalli)81 –δηλαδή
των πυραμίδων που συμβόλιζαν ιερά βουνά- όπου οι
θεοποιημένοι Ήρωες επικοινωνούσαν με τους θνητούς. Με την
εξαγωγή της καρδιάς, το θύμα δεν είχε ακαριαίο θάνατο, διότι
το αρτηριακό αίμα τον κρατούσε στη ζωή για περίπου δύο
λεπτά –ενώ η καρδιά διατηρούσε τους παλμούς της για
μεγαλύτερο χρονικό διάστημα-, έτσι ώστε να βιώσει την ίδια
του τη αυτοθυσία. Αμέσως, το σώμα ριχνόταν από τις σκάλες
της πυραμίδας –πράξη που συμβολίζει την πτώση της θεάς
Κογιολσάουκι (Coyolxauqui) από το όρος Κοατεπέκ
(Coatepec), ως τιμωρία γιατί δεν επέτρεψε τη γέννηση του γιου
της του Ουτσιλοπόστλι (Huitzilopoxtli) του μικροσκοπικού
πτηνού κολιμπρί (colibrí) –που θεωρείται ο προστάτης των
Αζτέκων. Η ανθρωποθυσία συνέβαλλε στη διατήρηση της
δημογραφικής αλλά και κοσμικής ισορροπίας. Εκτός αυτού,
είναι γνωστή και η αιματηρή μετάνοια με διάτρηση της
γλώσσας ή του πέους με αγκάθι από κάκτο μαγγέϋ, για ψυχικό
καθαρμό.

88
 K’INJILTUN = 1.152.000.000 ΗΜΕΡΕΣ

2. Άνδεις:
Μούμιες, διαμεσολαβητές ανάμεσα σε δύο Κόσμους

Τυχαίες ανακαλύψεις, σε ορισμένες περιπτώσεις, και

ανασκαφές τυμβωρύχων σε άλλες, έχουν φέρει στο φως «ιερά
κορυφών» -όπως θα τα ονομάσει ο καθηγητής Σακελλαράκης
στη μινωική Κρήτη.
Το Νεβάδο ‘Αμπατο (Nevado Ámpato) στο Περού,
έκρυβε επί πέντε αιώνες μία από τις πολυτιμότερες προσφορές
των Ίνκας στους θεούς τους: την καπαχκ’ότσα (qhapajqhocha)
–δηλαδή τη θυσία ενός μικρού κοριτσιού στον ηλιακό θεό Ίν’τι
(Inti), πιθανώς με την ευκαιρία του θανάτου ενός ηγέτη, ενός
κατακλυσμού, μίας ξηρασίας, κλπ.
Τα άτομα που προοριζόταν για θυσία, προετοιμάζονταν
από κάθε άποψη ήδη από πολύ νεαρή ηλικία. Επρόκειτο για τα
ωραιότερα κορίτσια των κέτσουα (quechua), τα οποία έκλειναν
σε «μοναστήρια» και ονόμαζαν παλιακούνα (pallakuna),
δηλαδή «παρθένες στην υπηρεσία του Ηλίου και του Ίνκα».
Αυτές ασχολούνταν με τις καλές τέχνες.
Η Χουανίτα (Juanita) –«το θλιμμένο κορίτσι»-, η
αγγελιοφόρος μεταξύ θεών και αυτοκρατόρων, θυσιάστηκε
όταν ήταν δεκαπέντε χρονών. Μετά από μία εξαντλητική
νηστεία, την ανέβασαν πεζή στα 5.800 μέτρα υψόμετρο, και
αφού της έδωσαν να μασήσει φύλλα κόκας, της προκάλεσαν
κρανιοεγκεφαλική κάκωση με έναν αστεροειδή, μεταλλικό
κεφαλοθραύστη, και την έθαψαν στον πάγο, για να μεταφέρει
στα απουκούνα (apukuna) –τις θεοποιημένες κορυφές των
βουνών- τα αιτήματα του Ίνκα –δηλαδή του λατρευτή του
Ηλίου, του θεού που παρουσιάζει –όπως είδαμε- κοινά
στοιχεία με την Ήρα των αρχαίων Ελλήνων, την Ις Τσελ (Ix
Chel) των Μάγια της Γουατεμάλας και τον Καραΐ (Karaí) των
Γουαρανί (guaraní) της Παραγουάης.
Ο θεός του κεραυνού, ο Ίν’τι Ιλλιάπα (Inti Illapa), θέλησε
να βοηθήσει τη σύγχρονη αρχαιολογική αποστολή
αποκαλύπτοντας τμήμα του ταφικού μνημείου.

89
 AJAW = ΚΥΡΙΟΣ

3. Αμαζονία:
Μετουσίωση και κίνδυνοι

Τελειώνοντας αυτό το μυθολογικό ταξίδι, θα

αναφέρουμε τον Χασίντο Δε Καρβαχάλ (Jacinto de Carvajal)82
–τον Ισπανό κατακτητή του ποταμού Απούρε (Apure) της
Βενεζουέλας83, [στην περιοχή του Ορινόκο (Orinoco)], ο
οποίος διηγείται ότι:
«Το πένθος κρατούσε τέσσερις με πέντε μέρες. Όταν το
σώμα άρχιζε να αποσυντίθεται, το έθαβαν καθιστό, και άναβαν
από πάνω μία χαμηλή φωτιά, έτσι ώστε να ψηνόταν. Τα λίπη
και τα υγρά του σώματος τα μάζευαν σ’ ένα πήλινο σκεύος.
Κατόπιν, άλεθαν τα ψημένα οστά του νεκρού και τα
ανακάτωναν με το ζωμό του σώματός του. Μ’ αυτό το
παρασκεύασμα κοινωνούσε όλη η φυλή.»…
Πρόσφατες μελέτες σε φυλές της Ωκεανίας απέδειξαν
ότι ο ενδοκανιβαλισμός συμβάλλει στην εξάπλωση της
ασθένειας Κρόυτσφελντ-Γιάκομπ (Creutzfeldt-Jacob) –δηλαδή
των «τρελών αγελάδων-, που προκαλεί εκφυλισμό των
νευρώνων.

90
 IX = ΓΥΝΑΙΚΑ

4. Ελλάδα:
Ιφιγένεια, ένα δίλημμα

Με τον Αγαμέμνονα –το πρώτο δράμα της Ορέστειας

(458 π.Χ.) του Αισχύλου, κλείνει ένας κύκλος παθών, που έχει
τις ρίζες του στις πριν από τον 5ο π.Χ. αι. παραβιάσεις των
νόμων της ηθικής, που είχε προφητέψει η Κασσάνδρα.
Ο Αγαμέμνων είναι, λοιπόν, συγχρόνως κληρονόμος και
κληροδότης. Στην ψυχή του διαιωνίζεται μία προαιώνια
κατάσταση που δημιουργεί νέες αντιξοότητες. Θυσιάζει την
κόρη του Ιφιγένεια, δίνοντας έτσι στην Κλυταιμήστρα ένα
ακόμη όπλο για τη συνέχιση του Κακού, και ξεκινά ένα μάταιο
πόλεμο –ο οποίος εκμηδενίζει τους ιερούς νόμους, τραβώντας
την προσοχή της θείας δίκης.

91
 Κ’UK’ = ΠΑΡΑΔΕΙΣΙΟ ΠΤΗΝΟ

V. Αρχαιοαστρονομία:

Πολιτισμοί προσανατολισμένοι στ’ άστρα

Πανάρχαιες και ιερές Πόλεις-Κράτη, προσανατολισμένες

στ΄ άστρα, εκφράζουν με την πρωτοποριακή τους τέχνη τους
θρησκευτικούς μύθους και την πολιτική ιστορία τους. Είναι οι
μυστηριώδεις θεματοφύλακες της πολιτισμικής ιδιοσυγκρασίας
των ιθαγενών της Αμερικανικής Ηπείρου. Είναι απαραίτητο να
αναφερθεί ότι κατά τις διάφορες εποχές που θεμελιώθηκαν οι
ιθαγενείς μητροπόλεις της Λατινικής Αμερικής, τα άστρα
καταλάμβαναν διαφορετικές θέσεις στον ουράνιο θόλο. Έτσι,
μία πιθανή μέθοδος χρονολόγησης των μνημείων –την οποία
δεν δέχονται, όμως, πολλοί αρχαιολόγοι- είναι η μελέτη της
σημερινής γωνίας απόκλισής τους από την αντίστοιχη θέση
του θεϊκά συσχετισμένου μ΄ αυτά άστρου κατά την εποχή της
κατασκευής του.

ΒΟΛΙΒΙΑ

Οι amauta -σοφοί του πολιτισμού Chiripa (Τσιρίπα)-

επέλεξαν τον τόπο ίδρυσης του Tiwanaku (Τιγουανάκου) στα
υψίπεδα των βολιβιανών Άνδεων, προς τον “Σταυρό του
Νότου”.

Στην Qh´alasasaya (Κ’άλασασάγια) -το Ναό της Όρθιας

Πέτρας, (200 π.Κ.Π.-600 Κ.Π.), αφιερωμένο στο θεό Ήλιο
Willka Int´i (Βίλλκα Ίν΄τι), και στις δύο ισημερίες, δηλαδή τη
φθινοπωρινή -που εδώ αρχίζει την 21η Μαρτίου, και την εαρινή
-21η Σεπτεμβρίου, ο ήλιος ανατέλλει ακριβώς από το κέντρο
της κύριας πύλης, που ορίζεται από ένα μονολιθικό ειδώλιο.
Κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο (21 Ιουνίου), ο ήλιος ανατέλλει
από τη βορειοανατολική γωνία των τειχών, ενώ κατά το θερινό
(21 Δεκεμβρίου) ανατέλλει από τη νοτιοανατολική γωνία,

92
φωτίζοντας πάντα το μονόλιθο που προανέφερα. Οι ιερείς-
αστρονόμοι του Tiwanaku, πρόγονοι της αυτοκρατορίας των
Ίνκας, είχαν υπολογίσει το έτος σε 365,24 ημέρες.

[π.Κ.Π. (προ κοινής περιόδου) = π.Χ. / Κ.Π. (κοινή περίοδος) = μ.Χ.]

ΗΠΑ

Στο φαράγγι Chaco (Τσάκο), στο Νέο Μεξικό (ΗΠΑ), ο

πολιτισμός Pueblo-Anasazi (Πουέμπλο-Ανασάζι) -κοιτίδα των
μετέπειτα “Γιουτο-Αζτέκων” του κέντρο-μεξικανικού Anahuac-
κατασκεύασε -γύρω στο έτος 800 Κ.Π., “kiwa με sipapu” (κίβα
με σιπάπου), δηλαδή ημικυκλικούς ναούς με υπόγειες
μυστικιστικές αίθουσες, που συμβόλιζαν την ανθρώπινη ένωση
με τον κόσμο των πνευμάτων.
Στο “ηλιακό ξίφος”, έναν βράχο ύψους 443 ποδών,
διανοιγμένο με κάθετες τομές, οι ακτίνες του μεσημβρινού
ήλιου -της πανπολιτισμικής αυτής θεότητας- φιλτράρονται μέσα
από τις σχισμές, και φωτίζουν τις δύο πλευρές (αρ.-δεξ.) ενός
σπειροειδούς μοτίβου, που είναι χαραγμένο στο πίσω τοίχωμα
του τεχνητού αυτού σπηλαίου, δείχνοντας έτσι, την πρώτη
ημέρα του χειμερινού ηλιοστασίου. Οι ακτίνες ενώνονται σιγά-
σιγά, έως ότου αγγίξουν την δεξιά πλευρά του σπιράλ, ενώ
συγχρόνως, μία άλλη, μικρότερη ακτίνα εμφανίζεται σ΄ένα
δευτερεύον γεωμετρικό σχήμα στα αριστερά. Αυτή είναι η
ένδειξη της φθινοπωρινής, αλλά και της εαρινής ισημερίας,
αντίστοιχα. Η τελική θέση του “ηλιακού βέλους” στο γεωμετρικό
κέντρο του σπιράλ, σημειώνει το θερινό ηλιοστάσιο.

ΠΕΡΟΥ

Στην αυτοκρατορία των Ίνκας, που ονομαζόταν

Tawantinsuyu (Ταουάν’τινσούγιου), δηλ. “τα 4 σημεία του
ορίζοντα”, (1438-1532 Κ.Π.), υπήρχε μία δοξασία, σύμφωνα με
την οποία, ο Γαλαξίας μας, που λεγόταν Qhoyllurñan
(Κόυλλιουρνιάν), δηλαδή “μονοπάτι των
αστερισμών”, έρεε από τον ουράνιο θόλο Hanaqpacha
(Χάναχπάτσα), και εισχωρούσε στον κάτω κόσμο.
Επιστρέφοντας προς τα ΄πάνω, άφηνε στο πέρασμά του
σημάδια από σκούρα, γόνιμη λάσπη στον ουρανό, σε σχήματα
φιδιών amaru (αμάρου), βατράχων, πουλιών suri (σούρι),
λιάμας (προβατοκαμήλων των Άνδεων) και αλεπούδων. Ο

93
ήλιος εμφανιζόταν ως ο θεός Inti (Ίν’τι), ενώ το φεγγάρι, ως η
θεά Qh´illa.

Η κυκλώπεια αρχιτεκτονική της θεαματικής πόλης

Machu Picchu (Μάτσου Πίκτσου), παρουσιάζει -μεταξύ
άλλων- έναν ναό με ημικυκλική κάτοψη, που είναι γνωστός ως
το “Προπύργιο”. Στον ανατολικό του τοίχο, έχει ένα άνοιγμα,
που οδηγεί τις ακτίνες του πρωινού ήλιου -που ανατέλλει πάνω
απ΄ την κορυφή San Gabriel (Σαν Γκαμπριέλ) την 21η Ιουνίου,
όταν ξεκινά το χειμερινό ηλιοστάσιο στο νότιο ημισφαίριο,
παράλληλα προς το χαραγμένο χείλος της ιερής πέτρας Int´i
Watana (Ίν’τι Γουατάνα), που σημαίνει “δεσμά του ήλιου”.

ΠΑΡΑΓΟΥΑΗ

Οι οικισμοί teko´a (τεκό-α) του πολιτισμού Tupí

Guaraní (Τουπί-Γουαρανί) στο Chaco (Τσάκο) της
Παραγουάης -που κατάγεται ιστορικά από τους Mb´y-a (Μ’μπ-
α) του Αμαζονίου- αποτελούνται από 4-8 κυκλικές αχυρένιες
καλύβες, τοποθετημένες επίσης κυκλικά, γιατί σύμφωνα με τη
νοοτροπία των ιθαγενών, το σύμπαν είναι σφαιρικό. Η κοιλιά
της εγκύου γυναίκας, τα αυγά των πουλιών, και γενικά,
οτιδήποτε παράγει ζωή, έχει το σχήμα της υδρογείου, η οποία
είναι το φυσικό περιβάλλον που γεννά τη ζωή.
Στο κέντρο των χωριών Γουαρανί, όπως το Mb´oreré
(Μ’μπορερέ), βρίσκεται το Ιερό opy (οπού) -μία καλύβα
μεγαλύτερου μεγέθους, και ημικυκλική, με την είσοδό της στα
δυτικά, κι ένα μικρό παράθυρο προς την κατεύθυνση που
ανατέλλει ο ήλιος, όπου ο θρησκευτικός ηγέτης Karaí (Καραί),
κρατώντας το ιερό σκήπτρο ywyrá-i (Υβυρά’ι), διακοσμημένο
με φτερά τροπικών πουλιών, διηγείται -μέχρι και σήμερα- στη
μελωδικά ένρινη γλώσσα ñe´engatú (νιε’ενγγατού), που
σημαίνει: “όμορφη γλώσσα, λαμπερή”, τους θρησκευτικούς
μύθους της φυλής, γνωστούς ως: όμορφα λόγια ñe´e porã
tenondé (νιε’ε πορά τενον’ντ’ε).

ΜΕΞΙΚΟ

Η καθημερινή παρατήρηση των άστρων έδωσε στην

κοινωνία των Zapotecas (Σαποτέκων), στο Monte Albán
(Μόν’τε Αλμπάν) της Oaxaca (Οαχάκα) (100 π.Κ.Π.-1.500
Κ.Π.), την αναγκαία γνώση για τις εναλλαγές των εποχών, τις

94
περιόδους συγκομιδής των θεραπευτικών βοτάνων, όπως και
για την πρόγνωση των κύκλων για τις αρχιτεκτονικές
κατασκευές προσανατολισμένες στα 4 σημεία του ορίζοντα.

Η ιερατική τάξη, που αποτελούσε μία μικρή ομάδα της

κοινωνίας, εκπαιδευμένοι με μεγάλη πειθαρχία στο
θρησκευτικό κλίμα από την παιδική τους ηλικία, τελούσαν
επίσης αστρονομικές παρατηρήσεις. Οι γνώσεις τους αυτές,
αποτελούσαν τη σημαντικότερη υποστήριξη της κρατικής
εξουσίας.
Στην Κεντρική Πλατεία, δύο κτίρια λειτουργούσαν ως
αστεροσκοπεία. Ήταν συσχετισμένα με άλλους χώρους της
Κοιλάδας της Oaxaca, όπως το “Caballito blanco (Καμπαγίτο
Μπλάνκο) – Λευκό αλογάκι” στη Yagul. Ήταν, επιπλέον,
οπτικά συνδεδεμένα με διάφορα σημεία της φύσης, όπως
λόφους, βράχους και φαράγγια, ή και με τεχνητά σημάδια, π.χ.
στήλες ή πέτρες με εγχάρακτα μοτίβα.

Μία από τις σπουδαιότερες πόλεις-κράτη της

αμερικανικής αρχαιότητας ήταν η Teotihuacán (Τεοτιγουακάν
= ιερός / θεϊκός τόπος), στην κοιλάδα του Anahuac (=κοντά
στο νερό), στο κεντρικό Μεξικό, η οποία ιδρύθηκε τον 1ο αι.
Κ.Π. Η πολεοδομία της βασίζεται σε γεωγραφικές
συντεταγμένες με ουράνιες προεκτάσεις της πρωτοϊστορικής
της περιόδου. Η πυραμίδα του Ηλίου, η 2η μεγαλύτερη στον
κόσμο (με πρώτη κατά σειράν εκείνη στη Cholula (Τσολούλα),
Μεξικό), έχει ως φόντο στα δυτικά, το λόφο Colorado
(Κολοράδο), έναν εξέχοντα φυσικό χώρο παρατήρησης του
αστερισμού των Πλειάδων. Από αυτό το σημείο, οι αρχαίοι
αρχιτέκτονες είχαν χαράξει μία κάθετη οδό προς τα
βορειοανατολικά, όπου βρίσκεται ο λόφος Gordo (Γόρδο), με
τη σημαντικότερη φυσική πηγή ύδρευσης της πόλης και
ολόκληρης της κοιλάδας. Πάνω σ΄ αυτήν τη νοητή γραμμή
βασίστηκε η κύρια οδός της Teotihuacán, γνωστή σήμερα ως
“Οδός των Νεκρών”.

Διάφορα μνημεία της μεσοαμερικανικής, της ενδιάμεσης

ή ακόμη και της περιθωριακής αρχαιολογικής ζώνης έχουν
χτιστεί προσανατολισμένα σε αστερισμούς,
προσωποποιημένους σε υπερφυσικά όντα ή τερατόμορφες
θεότητες, και συνεισέφεραν στον υπολογισμό των κύκλων της
ζωής των ανθρώπων, των ζώων και των φυτών, σύμφωνα με

95
τις κυκλικές κινήσεις του σύμπαντος.
Στο Palenque (Παλένκε) (Chiapas - Τσιάπας), ο
πύργος του ανακτορικού αστεροσκοπείου, που
κατασκευάστηκε από τον κλασικό κεντρικό πολιτισμό των
Μάγιας, τον 7ο αι. Κ.Π., παρουσιάζει αρχιτεκτονικά στοιχεία
της μακρινής ασιατικής καταγωγής των ιθαγενών.
Στο “Tajín” (Ταχίν = Κεραυνός θεοποιημένος), ο
κλασικός πολιτισμός της Veracruz, (7ος-9ος αι. Κ.Π.), έχει
διατηρήσει τα στοιχεία της ιθαγενούς αστρονομίας των
γειτονικών λαών, μέσω ενός τελετουργικού, σύμφωνα με το
οποίο, 4 ινδιάνοι δεμένοι από τα πόδια στην κορυφή ενός
ψηλού κορμού δέντρου πέφτουν ρυθμικά στο έδαφος
παίζοντας μουσική, και πραγματοποιώντας 52 περιστροφές,
που συμβολίζουν το προαναφερθέν ημερολόγιο.

Οι Τολτέκοι, λαός με μεσολαβητικό ρόλο ανάμεσα

στους Μάγιας και στους Αζτέκους, ήταν οι κατασκευαστές της
πυραμίδας - ημερολογίου του θεού Kukulkan (Κουκούλκαν),
δηλαδή του αντίστοιχου “Φτερωτού Φιδιού Quetzalcóatl
(Κετσαλκόατλ) των Αζτέκων, τον 10ο αι. Κ.Π., στην Chichén
Itzá (Τσιτσέν Ιτζά) του Yucatán (Γιουκατάν). Κατά τη δύση του
ηλίου, τις ημερομηνίες που δηλώνουν την αρχή των δύο
ισημεριών αντίστοιχα, η σκιά του σώματος του φιδίσιου θεού
κινείται στα πλάγια της κύριας σκάλας.
Ο κύκλος του μεσοαμερικανικού ημερολογίου
αποτελείται από 2 νοητά “γρανάζια”. Το ένα καλύπτει 260
ημέρες και αντιπροσωπεύει τη σύνδεση μίας διαδοχής
αριθμών από το 1 έως το 13 με 20 ονόματα ημερών.
Διαπλεκόμενο με τον κύκλο αυτόν ήταν και ένα “κοίλο” έτος
365 ημερών, διαιρεμένων σε 18 μήνες των 20 ημερών. Οι
ημερομηνίες συνέπιπταν μεταξύ των δύο κυκλικών
ημερολογίων κάθε 18.980 ημέρες, δηλαδή, 52 “κοίλα” έτη. Τότε
κατασκευαζόταν ένα ακόμη επίπεδο σε ορισμένες πυραμίδες,
γεγονός που σημαίνει ότι η συγκεκριμένη του
Kukulkan διήρκεσε 52χ9=468 χρόνια για να αποπερατωθεί!

96
 CH’AHO’M = ΑΥΤΟΣ ΠΟΥ ΚΑΙΕΙ ΛΙΒΑΝΙ

V. Μια μαγεμένη ήπειρος!

[Σε αυτό το σημείο, θα ήθελα να παραθέσω ένα

κεφάλαιο με μικρές αλλαγές, το οποίο είχα προσθέσει ως
επίμετρο στο βιβλίο: Madsen, W. & C.: Τελετές μαγείας στη
Σύγχρονη Λατινική Αμερική, Μαγικο-θρησκευτικές αντιλήψεις
ανάμεσα στους σύγχρονους Αζτέκους, Μάγια και άλλους
ιθαγενείς, εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια: Ηλίας Ταμπουράκης,
Εκδ. Περίπλους, Αθήνα, 2007.]

Η Αμερική, σε σύγκριση με τις άλλες ηπείρους, έχει

δεχτεί τις σκληρότερες πιέσεις από τους «δυτικούς» που, ως
μοναδικοί αποικιοκράτες της Ιστορίας, ανέπτυξαν απάνθρωπες
μεθόδους, προκειμένου να αλλάξουν ριζικά την
προσωπικότητα των λαών της, και κατόπιν τη Φύση της. Παρ’
όλα τα πεντακόσια χρόνια που κράτησε ο εξαγνισμός των
ευγενών της στην ιεροεξεταστική πυρά, η υλοτομία των
πρωτογενών δασών της βροχής, το λιώσιμο των χρυσών θεών
της για τους πολέμους του άπληστου Ισπανικού στέμματος, και
το πότισμα των παιδιών της με αναψυκτικά «Κόλα», η Mama
Grande, η «Μεγάλη Γιαγιά», η Ñande Jaryi, ξαναγεννιέται μες’
από τις στάχτες των θρυμματισμένων της οστών, κι επιβιώνει
με το αίμα των ίδιων της των παιδιών που συνεχίζει να
θυσιάζει. Το αμιγώς ινδιάνικο υποσυνείδητό της ίσως να μην
υφίσταται πλέον. Αλλά κι εκείνη, με τη σειρά της, έχει
μεταλλάξει τον κατακτητή της, έτσι ώστε το νεόφερτο αυτό
στοιχείο να μην τρέφεται παρασιτικά. Το υποσυνείδητο του
λευκού επίσης δεν υφίσταται. Η νοοτροπία του μιγά έχει
διαποτίσει τα πάντα. Σαν προνύμφη, η Αμερική, έχει
μεταμορφωθεί εξωτερικά σε πεταλούδα, αλλάζοντας τις
αυτόχθονες γλώσσες της σε υβριδικά ιδιώματα, ξανοίγοντας
την επιδερμίδα τής χάλκινης φυλής της, εγείροντας τις
πυραμίδες της σε πολυεθνικά ξενοδοχεία και υιοθετώντας ξένο

97
Θεό Καθολικό κι ορδές καλοσυνάτων Αγίων Αποστολικών, που
τροφοδοτούν τους απλοϊκούς ντόπιους με «εγχειρίδια των
ηλιθίων» –όπως θα ‘λεγε κι ο Περουβιανός συγγραφέας και
πολιτικός Μάριο Βάργας Λιόσα (Mario Vargas Llosa, 1936- -),
για να τους μετατρέψουν με τη σειρά τους σε βορά των
μεγαλόσχημων της πολιτικοθρησκευτικής ηγεσίας. Κατά
βάθος όμως, η Γιαγιά Αμερική παραμένει προνύμφη.
Οι μνήμες της θρησκείας της έχουν πάρει δύο δρόμους:
το μυθολογικό στα βιβλία των Ευρωπαίων, και το μαγικό στις
καθημερινές γειτονιές της, απ’ το Μεξικό ως την Παραγουάη, κι
απ’ τη Βραζιλία ως τη Βολιβία. Κι αυτό συμβαίνει γιατί η μοίρα
των θρησκειών του Κόσμου είναι κοινή: μετά από πολέμους ή
μεγάλες φυσικές καταστροφές, κάθε δόγμα, αφού διαρραγεί ο
κοινωνικός ιστός που το εμπεριέχει ως συστατικό του,
μετατρέπεται σε μύθο, ο οποίος, με τη σειρά του, πλάθεται με
τα στοιχεία της λαϊκής υπερβολής των τοπικών ηρώων, και
γίνεται θρύλος, βασισμένος στην πραγματικότητα· με την
πάροδο του χρόνου, κι όταν οι πληγές επουλωθούν κι η
κοινωνία γνωρίσει νέους δρόμους, ο θρύλος μεταμφιέζεται σε
μάγισσα –θεραπαινίδα των φτωχών και των πτωχῶν τῷ
πνεύματι.
Τέτοιες μνήμες ζωντανές θα ήθελα να διηγηθώ, απ’ την
αρχαία αυτή ήπειρο με τα γενετικώς τροποποιημένα γονίδια, κι
απ’ τα ταξίδια περασμένων δεκαετιών που με το παραμικρό
ανασταίνονται όταν το άγχος χτυπάει το συναγερμό…

98
 BAAHKAB = Ο ΠΡΩΤΟΣ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ

1. Μεξικό, λίγο πριν φτάσουν οι Ισπανοί κονκισταδόρες

Όγδοος δυσμενής οιωνός:

Πολλές φορές έδειχναν στον κόσμο παραμορφωμένους
ανθρώπους, άτομα τερατώδη. Με δυο κεφάλια, αλλά μ’ ένα
και μόνο σώμα. Τους πήγαιναν στον Μαύρο Οίκο. Τα
επιδείκνυαν στον Αυτοκράτορα Μοτεκου’σόμα Σοκογιότσιν
(Motekuhzoma Xokoyotzin II).
Αφού τα είχαν δει όλοι, κι εγώ ο ίδιος, ξαφνικά
εξαφανίζονταν.

(Από τις προφορικές παραδόσεις των Αζτέκων, που

προέβλεψαν την άλωσή τους, όπως τις κατέγραψε στα 1528 ο
Ισπανός Φραγκισκανός Καλόγερος Μπερναρντίνο δε Σααγούν
[Fray Bernardino de Sahagún, 1499-1590].)

99
 KALOOMTE = ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΗΣ

2. Παραγουάη:
Ινδιάνικη θρησκευτική οικολογία

Μέσα στο Γκραν Τσάκο (Gran Chaco) και στους

βάλτους του Παν’τανάλ (Pantanal), στην τροπική βλάστηση και
στα εκτυφλωτικά πράσινα έλη της Νότιας Αμερικής με τα
πουλιά τουκάν (tucán), τις κάμπιες με τα λαμπερά χρώματα,
και τους αλιγάτορες που τα μάτια τους φέγγουν στο σκοτάδι, ο
πολιτισμός των Μ’μπ-ά Τουπί-Γουαρανί με τη μελωδική
γλώσσα, διηγείται μέχρι σήμερα τις νιε’έ πορά (ñe´e porã), τις
όμορφες λέξεις –όπως οι ίδιοι ονομάζουν τη θρησκευτική
μυθολογία τους.
Ο Κα’αγγουί Πορά (Ca’aguí Porã) είναι ο καλοσυνάτος
άγγελος των αρχέγονων δασών. Είναι ο προστάτης των
ποταμών, των δέντρων, των πουλιών και όλων των ζώων που
κινδυνεύουν από τον άνθρωπο που υλοτομεί αλόγιστα, που
κυνηγά τα ζώα αλύπητα και που ρίχνει τα απορρίμματά του
απερίσκεπτα. Λένε άλλωστε ότι όπου κατοικεί ο άνθρωπος, η
γη είναι μολυσμένη, γι’ αυτό κάθε νεότερη γενιά της φυλής
πρέπει να πάει να βρει την άσπιλη γη, και να κατοικήσει εκεί.
Ο Κα’αγγουί Πορά έχει την ικανότητα να μεταμορφώνεται σε
δέντρο. Με αυτήν τη μορφή μπορεί να τιμωρεί τους εχθρούς
της φύσης, στραγγαλίζοντάς τους με τα κλαδιά του, αλλά
μπορεί και να προσφέρει τη φιλία του στον άνθρωπο που
σέβεται το σπίτι του, δηλαδή τη γη, προσφέροντάς του σκιά,
καρπούς, καταφύγιο από τ’ άγρια ζώα και φυσική ομορφιά. Με
το ένα και μοναδικό του μάτι μπορεί να φωτίζει -σαν τεράστια
πυγολαμπίδα- τις σκοτεινές και υγρές τροπικές νύχτες των
Γουαρανί, και με τα τρία φοβερά δόντια του που θυμίζουν τα
μυτερά αγκαθωτά συρματοπλέγματα των λευκών, μπορεί να
καρφώσει θανάσιμα τον εχθρό της Φύσης, που είναι και
εχθρός του ίδιου του Ανθρώπου.

100
 IXIK KALOOMTE-TE = ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΣΣΑ

3. Καραϊβική:
Ήχοι απ’ το υπερπέραν μες απ’ τα κογχύλια

Αντιφάσκουν οι κάτοικοι της Δομινικανής Δημοκρατίας

(República Dominicana), αφού απαρνούνται την ίδια τους τη
φύση. Πιστεύουν ότι κάθε κακό που τους βρίσκει στη ζωή,
πηγάζει από τη θάλασσα. Τα σπίτια τους όμως, τα βάφουν –
μεταξύ άλλων- και μπλε…
Στ’ άλλα νησιά της Καραϊβικής, στολίζουν τους
παραθαλάσσιους τάφους των προγόνων με ροζ κογχύλια. Τα
μπήγουν όρθια στη μαυριδερή ηφαιστιογενή άμμο που
σκεπάζει τους νεκρούς, κι έτσι, μπορούν ν’ αφουγκράζονται
καλύτερα τις φωνές απ’ το υπερπέραν.

101
 MACHIQUILLA, GUATEMALA

4. Βραζιλιάνικο Καντομπλέ

Το καν’ντομ’μπλέ (candomblé), η θρησκεία με μεικτά

αφρο-βραζιλιάνικα και χριστιανικά στοιχεία έχει δημιουργηθεί
από τους σκλάβους του Σαλβαντόρ ντα Μπαϊα (Salvador da
Bahia de Todos os Santos, Β.Α. Βραζιλία), που κατάγονται
από την πορτογαλόφωνη Αφρική.
Στα τεχέιρος (terreiros) -τους τόπους λατρείας-, που
βρίσκονται μέσα στις φαζένντας (fazendas), δηλαδή στις
απέραντες φυτείες, συγκεντρώνονται και τελετουργούν οι
παραθρησκευτικές αδελφότητες, όπως οι Γιοί του Γκάντι
(Filhos de Gandi), που πιστεύουν στο θεοποιημένο Ινδό ηγέτη
Μαχάτμα Γκάντι ( મોહનદાસ કરમચંદ ગાંધી Mohandas
Karamchand Gandhi, Gujarat, 1869-1948). Το Γκαν’τόις
(Gantois) είναι το σημαντικότερο κέντρο του καντομπλέ στο
Σαλβαντόρ. Εκεί γίνονται τα κέρμις (kermis), οι
μαγικοθρησκευτικές τελετές, με κύριο καθοδηγητή τον Πάι τζι
Σάν’το (Pai de Santo), δηλαδή τον αρχιερέα. Στις τελετουργίες
αυτές λατρεύονται –όπως και στην Κούβα- οι Ορισάς (Orixás),
οι θεοί των δυτικοαφρικανών σκλάβων, αλλά και το ασέ (axé),
η ενέργεια της ζωής, που αποτελεί την κεντρική έννοια του
καντομπλέ. Ο κάθε Ορισά ενσαρκώνει και ενοποιεί τα τρία
επίπεδα της ύπαρξης: τα στοιχεία και τις δυνάμεις της φύσης,
όπως τον άνεμο και την αστραπή, δηλαδή τη θεότητα Σανγγό
(Xangô), ή τη γη και τον ωκεανό, ιστορικά πρόσωπα που
έζησαν κάποτε στη γη, όπως τον βασιλιά Ομπά (Obá) των
Γιορουμ’μπά (Yorumbá), τον Ιησού ή το Βούδα, και
ψυχολογικά αρχέτυπα, όπως έναν πολεμιστή, έναν απατεώνα,
έναν ερωτευμένο, κ.λπ…..
(Βλ. σχ. 65)

102
 PITZIIL = ΑΥΤΟΣ ΠΟΥ ΠΑΙΖΕΙ ΤΟ ΙΕΡΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΤΗΣ
ΜΠΑΛΑΣ
ΑΠΟ ΚΑΟΥΤΣΟΥΚ

5. Περού:
«Αγιαγουασκάδος» θα πει μαστουρωμένοι…

Με ποιο σχοινί δένεται ο σαμάνος με το υπερπέραν; Με

τα αφαιρετικά μπλε, κίτρινα και πορφυρά σχήματα, σα γοργά
κινούμενες φλόγες στο σκοτάδι, που παίρνει το κλαδί του
κααπί (banisteriopsis caapi) όταν εκείνος πιει το χυμό του
που τον λένε αγιαγουάσκα (ayahuasca). Εκεί, στον κόσμο των
αρχαίων πνευμάτων -που του απόμεινε να επισκέπτεται
σήμερα, συναντά φίδια και ιαγουάρους, που τα ζωγραφίζει στα
κεραμικά αγγεία του, όταν κατέβει απ΄ το ουράνιο κλαδί του
διαλογισμού.

103
 SAJAL = ΑΥΤΟΣ ΠΟΥ ΦΟΒΑΤΑΙ

6. Βολιβία:
Μαγεία υψιπέδων

Μέσα στους οικισμούς ΄Αυλλιου (ayllu) των προϊνκαϊκών

ιθαγενών Αϋμάρα (aymara), που ζουν ακόμη και σήμερα στο
Αλτιπλάνο (Altiplano) -την ορεινή έρημο της Βολιβίας-,
συνυπάρχουν σύμβολα δύο θρησκειών: στον πλίνθινο τοίχο
κρέμεται ένα εικόνισμα του Χριστού, γνωστό στην Καθολική
Εκκλησία ως Αγία Καρδιά, ενώ σε μία κόγχη στέκεται ένα
μαύρο άγαλμα της Πατσαμάμα (Pachamama) –της Μητέρας
Γης. Δίπλα, ένα αποξηραμένο έμβρυο, απόκτημα από
έκτρωση λιάμα (llama), δηλαδή προβατοκαμήλου των Άνδεων,
περιμένει καρτερικά την κατάλληλη στιγμή για να προσφέρει τις
μαγικές ιδιότητές του. Η γυναίκα που θα το χρησιμοποιήσει,
πρέπει πρώτα να απαγγείλει μία ινδιάνικη προσευχή στην
Πατσαμάμα, με σκόρπιες ισπανικές λέξεις, και αφού τελειώσει
την παράκλησή της, θα δέσει τα μάγια με μία κόκκινη τούφα
μαλλιού από λιάμα γύρω από το άγαλμα της Μητέρας Γης.
Ολοκληρώνοντας, θα κάνει το σημείο του σταυρού στο μέτωπό
της, θα φιλήσει το ίδιο της το χέρι με το οποίο έκανε το σταυρό
της, θα φτύσει τρεις φορές το λότε (lote) –το σύνολο των
αντικειμένων της τελετής-, και θα θάψει το έμβρυο μπροστά
στην πόρτα του σπιτιού που θέλει να μαγέψει. Μπορεί ακόμη
και να το πετάξει σ’ ένα μεγάλο καταρράκτη. Έτσι, τοκετοί,
έρωτες, θάνατοι, συγκομιδή και χρήματα, τα πάντα θα πάρουν
τον ποθητό δρόμο, καλό ή κακό.

104
 JA’ = ΝΕΡΟ

7. Γουατεμάλα:
450 χρόνια αερικών κι ανεμοπαρμένων…

Παλαιά Πόλις των Ιπποτών του Αγίου Ιακώβου, ἐν

σωτηρίῳ ἒτει 1543 -
Αντίγουα Γουατεμάλα (Antigua Guatemala), καλοκαίρι του
1997:

-«Πάνε τώρα 454 χρόνια, που οι σκιασμένες ψυχές των

πονεμένων σέρνονται κάθε βράδυ ανάμεσα στους
χορταριασμένους κήπους των μοναστηριών στο χρώμα της
ώχρας, που γκρέμισε το πνεύμα του ηφαιστείου, και
γρατζουνούν με τα σπιρούνια του κόκορα που ‘χουν για νύχια,
τις σκουληκιασμένες μαύρες πόρτες με τους ξυλόγλυπτους
ήλιους των επαύλεων οπού ‘μεναν κάποτε οι ακατονόμαστοι,
οι έξ’ από ‘δώ, οι γατσουπίνες Ισπανοί.
Στα γύρω καλαμποκοχώραφα, οι μάγισσες, τρισέγγονες
των Βάσκων –που ‘ρθαν, λέει απ’ τον Καύκασο, γιορτάζουν
κάποιο ακελάρρε (aquelarre).
Οι αλυσίδες που ακούς να σέρνονται είναι του καδέχο
(cadejo), του διαβόλου που μεταμορφώνεται σε σκύλο κι
αναζητά τη λύτρωση. Είναι όμως κι ο απόηχος των αλυσίδων
των σκλάβων που ψάχνουν κι αυτοί ακόμα τον ανεκπλήρωτο
σωσμό.
Στη γωνιά της εκκλησίας της Υπαπαντής, δεν είναι ο
γείτονας, που βλέπεις τη σκιά του. Είναι το Σισιμίτε (Sisimite)
με το τεράστιο καπέλο, που βγήκε πάλι να διασκεδάσει
στρίβοντας σαν κοτσίδες ινδιάνικες τη χαίτη των αλόγων. Ποτέ
δεν τα συμπαθήσαμε αυτά τα παράξενα ζώα που ήρθαν μαζί
με τους λευκούς. Εμείς προτιμούμε να μείνουμε με το Σισιμίτε.
Μη μιλάς! Άκου τους λυγμούς της Γιορόνα (Llorona),
που πλένεται γυμνή στα ποτάμια, και ψάχνει μετανοιωμένη το
παιδί της που τo ‘χε πετάξει κάτω απ’ τη γέφυρα. Λένε ότι είναι
105
η Μαλίντσε (Malinche), που ‘χε προδώσει τους Αζτέκους στον
Κορτές (Cortés), κι εκείνος της έδωσε για δώρο ένα
μπάσταρδο. Ποιος ξέρει ποιανού στρατιώτη σπόρος να ‘ναι.
Εγώ, να σου πω την αλήθεια, δεν τα πιστεύω όλα τούτα.
Μάλλον ψάχνει να βρει ποιοι είμαστε, τι είμαστε εμείς σήμερα.
Μου το ‘πε εμένα…
Να! φτάσαμε στο σπίτι του Δον Κάρλος. Παράξενος
γέρος. Θα ‘ναι εκατό χρονών και βάλε… Μονόχνοτος
άνθρωπος. Μοναδική του παρέα είναι το φάντασμα του Δον
Χουάν, που ‘χε πέσει στο πηγάδι, κι είχε θαφτεί με το σεισμό
της 4ης Απριλίου του 1651.
Ας μην προχωρήσουμε πιο πέρα απ’ τη γειτονιά
Τσιπιλάπα. Είναι πολύ αργά πια. Δεν είναι καλό να πλησιάζει
κανείς τέτοιες ώρες το στόμιο του χρυσωρυχείου που είναι
στην πλαγιά. Εμείς το χρυσάφι το ‘χαμε για να τιμούμε το Θεό
Ήλιο, κι οι Ισπανοί το δώσανε στο βασιλιά τους, που ήταν ένας
θνητός. Γι’ αυτό σήμερα το χρυσωρυχείο είναι το ανοιχτό
στόμα του Σιμπαλμπά (Xibalbá), του κάτω κόσμου, κι είναι
γεμάτο νυχτερίδες.
Ας πάμε ευθεία απ’ την οδό Δε Λος Ερρέρος. Έτσι δε
θα χαθούμε περισσότερο.
Τον βλέπεις αυτόν τον πέτρινο σταυρό; Εδώ έρχονται
οι τρελοί και ρίχνουν ένα ασημένιο νόμισμα για να βρουν τα
λογικά τους. Αρχίζει λένε και τρέμει ο τόπος μόλις
προσευχηθούν, αλλά αυτό μόνο οι ίδιοι μπορούν να το
καταλάβουν.
Κι εγώ, μη νομίζεις, χρόνια έκανα στους Ανώνυμους
Αλκοολικούς… Τώρα όμως πια ούτε στο κρατητήριο της
αστυνομίας δε μ’ αφήνουν να κοιμηθώ όταν με βρίσκουν
πεσμένο σε καμιά γωνιά. Είναι, λένε κι αυτό «πλήρης». Έτσι
το λένε αυτοί που ξέρουν γράμματα και βγάζουνε λεφτά. Κι
από τότε που πέθαν’ η γυναίκα μου, και πήραν τα παιδιά μου
στα μπαρ –πως τα λέτε αυτά τα μέρη που πάτε εσείς οι λευκοί
όταν το κρεβάτι σας είναι άδειο- τώρα πια πού ‘μεινα μόνος,
γυρνάω τα βράδια με τ’ αερικά, και δείχνω τα κατατόπια σε
κανέναν τουρίστα πού ‘χασε το δρόμο. Καμία φορά μου
δίνουν και κάτι τις, για να πάω να πιω. Θα μου δώσεις κι εσύ,
έτσι δεν είναι, señor; Έχει πολλά αερικά η πόλη μας. Βέβαια!
Όλοι ίδιοι είμαστε. Αερικά κι ανεμοπαρμένοι. Δεν το ‘ξερες;»

106
 Y-UNEN = ΠΑΙΔΙ

8. Κόστα Ρίκα:
Μάγια απ’ την κουζίνα

Σ’ ένα συρτάρι, στην ξύλινη κουζίνα του εξοχικού στο

Ρεκρέο, βρήκα ένα λεκιασμένο κομμάτι χαρτί τετραδίου, με την
εξής συνταγή, με απίστευτη ανορθογραφία:

«Πάρε ενα χαρτή κυ ένα μωλίβη κώκινο και γράψαι τ’

ώνομα τ’ αγαπιμένου σου άμα δε σε θέλι πάραι κι ένα κρεμήδη
κόκυνο κε καφτερώ βγάλ του τιν καρδιά και βάλαι μέσα το
χαρτύ με τ ώνομα βάλ τα ώλα σ ένα γηάλυνο πωτήρη κε ρύξ
του τα προηνά σου κάτουρα σκαίπασε το και θάψ το βράδη έξο
απ τιν πώρτα του αγαπυμένου σου ώσο σαποίζει το κρεμύδη,
τόσω θα λιόνει κι εκοίνως γυα σένα.»

107
 U JUN TAN = ΑΥΤΟΣ ΠΟΥ ΛΑΜΒΑΝΕΙ ΣΤΟΡΓΗ

9. Αργεντινή:

Χώρα λευκή, με υπόλευκο ποινικό μητρώο της μαγείας.

108
 ? TE NA = ΙΔΡΥΤΗΣ ΦΑΤΡΙΑΣ

10. Ισπανία:
Μητροπολιτική μαγεία

Η ιστορία της Ισπανίας, με τους πρωτόγονους Ιβηρικούς

ιθαγενείς λαούς, τις επιδρομές Βανδάλων, Κελτών και
Βησιγότθων, την Ιερά Εξέταση, τη Ναπολεόντεια κατοχή και τις
σχετικά σύγχρονες δικτατορίες, μπορεί να χαρακτηριστεί ως
παρατεταμένος και ιδιαίτερα σκοτεινός Μεσαίωνας, με
αναλαμπές ανθρωπιστικού, επιστημονικού και καλλιτεχνικού
φωτός της Μαυριτανικής περιόδου, του Διαφωτισμού και της
κλασικής Ισπανικής λογοτεχνίας και του θεάτρου.
Η αφομοίωση των ατυχών εκείνων εθνικών στοιχείων
από τις ειδωλολατρικές κοινωνίες των ινδιάνων της Αμερικής
με τα απαίσια έθιμα ανθρωποθυσίας, ήταν φυσική συνέπεια
του θρησκευτικού προσηλυτισμού που πραγματοποιήθηκε επί
πέντε αιώνες, από εν γένει ακαλλιέργητους και σκληρούς
κληρικούς.
Η σύγχρονη μαγεία της Λατινικής Αμερικής βασίζεται
στην επιμειξία ινδιάνικων, αφρικάνικων και ευρωπαϊκών
στοιχείων, και περισσότερο απ’ όλα στον Ισπανικό
Καθολικισμό, που διέπρεψε στον τομέα του παραδοσιακού
θρησκευτικού θρίλερ.
Τα κάστρα-μοναστήρια και τα σκευοφυλάκια των
εκκλησιών της Ιβηρικής βρίθουν κειμηλίων φρίκης:
Ο Τορίμπιο, ο Επίσκοπος της Αστόργα (Turibius de
Astorga, 446-460), που αργότερα αναγνωρίστηκε από την
Καθολική Εκκλησία ως Άγιος, είχε ταξιδέψει στους Αγίους
Τόπους, κι είχε φέρει μαζί του στην Ισπανία μεταξύ άλλων, το
δέρμα του Αγίου Βαρθολομαίου, λίγο γάλα από το στήθος της
Παναγίας, και τα σκελετωμένα χέρια των Αγίων Πέτρου και
Παύλου. Όλα αυτά φυλάσσονται σήμερα στο ομώνυμο
μοναστήρι του.

109
 Στη Βιλανόβα Δε Λος Ινφάντες (Vilanova de los
Infantes), (Ορένσε, Orense), υπάρχει μία εικόνα της Παναγίας,
που είχε πέσει από τον ουρανό μέσα σε μία κρυστάλλινη
σφαίρα….
Στη Λίρια (Liria) της Βαλένθια (Valencia), έχουν ένα
πούπουλο από… τα φτερά του Αρχαγγέλου Μιχαήλ!
Στην Πιεδραφίτα Δελ Θεμπρέρο (Piedrafita del
Cebrero), ανάμεσα στις πόλεις Λεόν (León) και Λούγο (Lugo),
έχουν σ’ ένα δοκιμαστικό σωλήνα (!) λίγο από το αίμα του
Χριστού.
Τέλος, στο Ερημητήριο των Αγίων Παθών (Ermita de las
Angustias), φυλάσσεται ένα απολιθωμένο νύχι του Διαβόλου.
Υπάρχει δε ο προβληματισμός για το εάν πρόκειται περί
νυχιού, ή περί οπλής, εφ’ όσον ο Σατανάς παίρνει διάφορες
μορφές…
Αυτή ήταν η κληρονομιά της Ευρώπης στη Λατινική
Αμερική…

110
 CH’OK = ΠΡΙΓΚΙΠΑΣ

11. Ελλάδα :
Κλασική μαγεία…

Δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να επαναπαυόμαστε

στο μεγαλείο της κλασικής Ελλάδας, και να εθελοτυφλούμε στις
ατυχείς στιγμές των προλήψεων, που συμβίωναν με την
επιστημονικότητα εκείνης της δημοκρατικής κοινωνίας.
Σφραγιδόλιθοι, πάπυροι και πινακίδες με καταδέσμους,
δηλαδή κατάρες, που έχουν κατά καιρούς ανακαλυφθεί στους
Ελληνικούς αρχαιολογικούς χώρους, φανερώνουν τη γνώση
της μαγείας, που ο ιστορικός και γεωγράφος Ηρόδοτος (485 -
421/415 π.Χ.) ονόμασε φαρμακεία και τους μάγους της
Θράκης φαρμακεύσαντες. Η καλλιτεχνική αξία αυτών των
αντικειμένων μας αποζημιώνει, σε αντίθεση με τα φθαρτά και
συνήθως αποκρουστικά υλικά που χρησιμοποιούν οι μάγοι στη
Λατινική Αμερική.
Οι φαρμακεύσαντες λοιπόν, είχαν την ικανότητα να
κατευνάσουν τα καιρικά φαινόμενα, ψάλλοντας καταείδοντες.
[Αυτή η πληροφορία μού θύμισε μία ηλικιωμένη στην Κεντρική
Αμερική, που όταν περνούσε τυφώνας από την περιοχή,
σχημάτιζε στο έδαφος έναν κύκλο από χονδρό αλάτι, κι
τοποθετούσε στη μέση ένα ματσέτε, δηλαδή ένα μεγάλο
δρεπάνι του ζαχαροκάλαμου, ψιθυρίζοντας συγχρόνως
προσευχές της Καθολικής Εκκλησίας.]
Η Κίρκη, γνωστή μάγισσα της αρχαίας Ελλάδας,
αναπαριστάται στην τέχνη ορισμένες φορές γυμνή, για να
συμβολίσει τη λαγνεία που οδηγεί τον ερωτικό σύντροφο στην
αυτοκαταστροφή. Είναι άμεσος ο συνειρμός της
γιεγιέκατλσίγουατλ ή άιρε δε μπασούρα (Yeyecatlcíhuatl, aire
de basura), του κακού αερικού που έχουν πάνω τους οι
πόρνες στο Μεξικό, και αρρωσταίνουν τα βρέφη των Αζτέκων
και των απογόνων τους.

111
 Ο προσωκρατικός φιλόσοφος Ηράκλειτος (544-484?
π.Χ.) ονόμαζε τους πλανόδιους επιτηδευματίες της μαγείας
γόητες -δηλαδή άτομα που θρηνούν, μάντεις ή αγύρτες. Από
αυτό συμπεραίνουμε ότι είχαν αντικοινωνική αντιμετώπιση,
όπως και κάθε παράδειγμα μάγου ή μάγισσας που δόθηκε σ’
αυτό το βιβλίο, εκτός από τους σαμάνους, τους
μάγους/ιερείς/θεραπευτές των ιθαγενών κοινωνιών.
Από την Αλεξανδρινή ή Ελληνιστική περίοδο (323-31
π.Χ.) άρχισαν να υιοθετούνται ανατολίζουσες επιρροές, όπως
και οι επιρροές του Ισπανικού Καθολικισμού που μετάλλαξαν
την ιθαγενή μαγεία.
Σύμφωνα με τη γεωγραφική θέση της Αμερικανικής
ηπείρου, η Ιβηρική θεωρείται κι αυτή Ανατολή. Νωρίτερα
όμως, ήδη από τα τέλη της αρχαϊκής εποχής, υπήρχαν στον
Ελληνικό χώρο τα ιερατεία των μαντείων των νεκρών.
Επρόκειτο για μυστηριακές τελετές με σπονδές, που
απευθύνονταν στους νεκυδαίμονες, δηλαδή τα δαιμόνια των
πεθαμένων. Νυχτερινές προσφορές τροφής κάθε νέα σελήνη
στις τριόδους, δηλαδή τα τρίστρατα έξω απ’ τις πόλεις, είχαν
σκοπό να εξευμενίσουν την Εκάτη, την προστάτιδα των
φαντασμάτων. Ίσως αυτό να μας θυμίζει αμυδρά τα νυχτερινά
φαγοπότια των μουερτίτος (muertitos) στο νησί Χανίτσιο
(Janitzio) της λίμνης Πάτσκουαρο (Pátzcuaro) του Μιτσοακάν
(Michoacán), στο Μεξικό, κάθε χρόνο στις 2 Νοεβρίου. Ένας
από τους σκοπούς που εξυπηρετούσαν τα ταφικά κτερίσματα
ήταν να λαμβάνουν οι ζωντανοί βοήθεια από τον κάτω κόσμο.
Λένε μάλιστα, πως οι σπουδαιότεροι γλύπτες, όπως ο
Πραξιτέλης (περ. 364 π.Χ.), κατάφερναν να αποδώσουν
ζωτικότητα στα αριστουργηματικά αγάλματά τους, μόνο μέσω
της μαγείας! Πίστευαν οι αρχαίοι Έλληνες ότι ορισμένα
αγάλματα έφεραν την ψυχή, και πολλές φορές τη φωνή τού
ατόμου που αναπαριστούσαν, όπως γίνεται και με τις χάρτινες
κούκλες των ιθαγενών Τεπέγουας (tepehuas) της Βερακρούς
(Veracruz), στο Μεξικό.
Η γλυπτική δεν ήταν η μόνη από τις καλές τέχνες που
υπηρετούσε την αρχαιοελληνική μαγεία. Η μουσική έπαιζε
επίσης σημαντικό ρόλο. Είναι περιττή –νομίζω– κάθε ανάλογη
αναφορά στη Λατινική Αμερική, τη χώρα της μελωδίας.
Τέλος, δεν πρέπει να παραλείψουμε και τα Ορφικά
μυστήρια, με τη μαγική τους ατμόσφαιρα.
Το κίνητρο της μαγείας πάντως, ήταν κι εδώ, όπως και
στη Λατινική Αμερική, ο φθόνος λόγω της έλλειψης ισότητας.

112
 ΑΑΤ = ΦΑΛΛΟΣ

VI. Προκολομβιανός ερωτισμός και αντισεξουαλικός

Καθολικισμός

Στα προηγούμενα κεφάλαια του εισαγωγικού

σημειώματος αυτού του βιβλίου είδαμε ότι η σεξουαλικότητα
ήταν ιερή για τους ιθαγενείς των διάφορων πολιτισμών της
Αμερικανικής ηπείρου. Το ίδιο θα φανεί και στο κυρίως κείμενο
του Πόπολ Βουχ που θα ακολουθήσει, όπως και στο επίμετρο,
αλλά και στα σχόλια και στις υποσημειώσεις. Συνολικά, είναι
τριάντα οι αναφορές στο σεξ και στη γονιμότητα, στη μοιχεία
και στην αιμομιξία, στην παρενόχληση και στον τοκετό, στα
σπερματικά ύδατα, στα αυτοδημιούργητα όντα και στον
ερμαφροδιτισμό, στο χωρισμό και στη μαγεία. Συναντήσαμε
ζεύγη Γουατεμαλτέκων θεοτήτων, όπως τον Ιτσαμνά και την Ις
Τσελ, αλλά και αρσενικούς θεούς που μετουσιώθηκαν σε…
θηλυκές αγίες του συγκρητισμού, σαν το Δυτικοαφρικανό
Τσανγκό-Αγία Βαρβάρα της Καραϊβικής. Στον ίδιο πολιτισμικό
και γεωγραφικό χώρο, ο θεός Ομπαταλά έχει διττή (αρσενική
και θηλυκή) υπόσταση, ενώ η Οτσούν και ο Οτσόσι γενούν ένα
παιδί, που για έξι μήνες είναι αγόρι και ζει με τον πατέρα του,
και για άλλους έξι είναι κορίτσι και ακολουθεί τη μητέρα του.
Επίσης η Γεμαγιά είναι η θεά της θάλασσας και της
εμμηνόρροιας. Ακούσαμε για… παράξενες εκσπερματώσεις,
όπως στην περίπτωση του Χουν Χουναχπού των Μάγια, που
έφτυσε στην παλάμη της Σκικ και γεννήθηκαν οι Δίδυμοι
Χουναχπού και Σμπαλανκέ. Άλλοι δίδυμοι –εκείνοι της φυλής
Τουπινάμ’μπα- γεννήθηκαν από… δύο πατεράδες! Μάθαμε ότι
η Νιανντέ Γιαρουί γεννήθηκε στην Παραγουάη από… τον
εαυτό της, ενώ η Μπατσουέ βγήκε από τα Κολομβιανά ύδατα
κρατώντας ένα βρέφος, το οποίο παντρεύτηκε… Ο Πρώτος και
Αληθινός Πατέρας των Γουαρανί, πάλι, έπλασε μαζί με το γιο
του, το Σοφό Πατέρα, μία γυναίκα, καταλήγοντας έτσι σε
αιμομιξία. Οι αιμομίκτες, όμως, απολάμβαναν μία επουράνια
113
ζωή ως κατώτεροι θεοί… Και ο πολιτισμικός Ήρωας, από την
άλλη πλευρά των πνευμάτων, συναντά τη θεά-μητέρα-
ερωμένη, η οποία τον βοηθά στο σκοπό του. Στη Γουατεμάλα,
πάλι, οι Κ’ι Τσε Μάγια ώθησαν τα κορίτσια της φυλής τους
στην πορνεία, προκειμένου να νικήσουν τους εχθρούς τους.
Και στην αρχαία Ελλάδα, όμως, τα ερωτικά σκάνδαλα του Δία
ήταν οὐκ ὀλίγα…
Μετά την ισπανική κατάκτηση της Αμερικής, όμως, -η
οποία, όπως προαναφέραμε, έγινε με τη βοήθεια του…
φαλλού- η σεξουαλικότητα με την υπερκόσμια αίγλη των
ιθαγενών μετατράπηκε σε σεξοφοβία του Καθολικού
Χριστιανισμού, ο οποίος, όμως, φυλάσσει… γάλα από το
στήθος της Παρθένου στα μοναστήρια του, ενώ η μαγεία,
Βολιβιανή ή Κοσταρρικάνικη, σε συνδυασμό με τα
παραισθησιογόνα της τροπικής φύσης και της ερήμου,
παίρνουν και δίνουν, προκειμένου τα ούρα της ερωμένης να
ξαναφέρουν κοντά της τον αγαπημένο της…
Σύμφωνα με τον σύγχρονο Κολομβιανό φιλόσοφο και
συγγραφέα Ρομπέρτο Παλάσιο (Roberto Palacio), η
σεξουαλικότητα έχει καθορίσει τους δρόμους των πολιτισμών.
-«Η Ιστορία μας», λέει, «έχει καταγραφεί με τρόπο
μεγαλοπρεπή, σχεδόν θρησκευτικό, και διηγείται το παρελθόν
μίας Ανθρωπότητας που δεν έχει τίποτα ανάμεσα στα πόδια.»
Ας δούμε, λοιπόν, αν τελικά η Αμερική έχει ή δεν έχει
κάτι ενδιαφέρον σ’ εκείνη την ευαίσθητη περιοχή…

114
ΕΙΔΩΛΙΑ ΘΕΑΣ ΤΗΣ ΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑΣ,
ΤΛΑΤΙΛΚΟ (TLATILCO), ΜΕΞΙΚΟ.

1. Μεξικό:
Ιερή πορνεία, ουσίες και αφροδίσια νοσήματα

Στο αρχαίο Μεξικό των Αζτέκων, οι ανύπαντροι στρατιώτες

είχαν σεξουαλικές σχέσεις με τις ιέρειες/ιερόδουλες της θεάς
Σοτσικετσάλ (Xochiketzal) [βλ. σχ. 113], οι οποίες
εμφανίζονταν προκλητικά ντυμένες και μακιγιαρισμένες και
ανέβαζαν τη λίμπιντο εκείνων των ανδρών χορηγώντας τους
Ενθεογενή.
Αυτός ο όρος αντικαθιστά τη λέξη "παραισθησιογόνο"
(διαδεδομένη λόγω των εμπειριών του Άλντους Χάξλεϋ
(Aldous Huxley) με τη μεσκαλίνη, και δημοσιευμένη στο βιβλίο
του οι "Πόρτες τις Αντίληψης" του 1953) και "ψυχεδελικό" (ένα
νεολογισμό για τη "δήλωση/φανέρωση της ψυχής", που
προτάθηκε από τον Βρετανό ψυχίατρο Χάμφρεϊ Όσμοντ
(Humphrey Osmond). Οι υπόλοιποι επιστήμονες διατύπωσαν
την άποψη κατ’ αρχήν ότι ο όρος "παραισθησιογόνο" ήταν
ανάρμοστος λόγω του ετυμολογικού του συσχετισμού με το
ντελίριο (delirium) και την τρέλα. Κατά δεύτερο λόγο, ο όρος
"ψυχεδελικό" ήταν επίσης προβληματικός, εξαιτίας της
ηχητικής του σχέσης με τη λέξη ψύχωση, αλλά και γιατί ήταν
αμετάκλητα συνδεδεμένος με τους διάφορους αρνητικούς
συνειρμούς που είχε επιφέρει το κίνημα των χίπις (hippies) στη
δεκαετία του εξήντα της δικής μας εποχής.
Τα βότανα, όμως, δεν εξυπηρετούσαν μόνο στη στύση,
αλλά και στην έκτρωση ανεπιθύμητων κυήσεων.
Επιστρέφοντας στο θέμα των μεξικανών ιεροδούλων,
πρέπει να αναφέρουμε ότι η μοιχεία τιμωρείτο αυστηρά. Η ιερή
πορνεία, όμως, ήταν αποδεκτή, όπως και στην αρχαία Ελλάδα,
που θα δούμε πιο κάτω. Όσο για τη μετάνοια των

115
(σεξουαλικών) αμαρτημάτων, είναι γνωστή η διάτρηση των
ανδρικών γενητικών οργάνων και οι σπονδές αίματος από
αυτά…
Αδελφός της θεάς Σοτσικετσάλ –της οποίας το όνομα
σημαίνει: «Παραδείσιο Πτηνό με Λουλούδια αντί για
Πούπουλα»- ήταν ο Σοτσιπίλλι (Xochipilli) [Βλ. σχ. 113] –ο
θεός του έρωτα, της γονιμότητας και των παράνομων
ερωτικών σχέσεων. Σύζυγός του ήταν η Μαγιαγουέλ
(Mayahuel) -η πανέμορφη θεά του κάκτου που παράγει το
ποτό πούλκε (pulque)- η οποία συνουσιάσθηκε με τον θεό
Κετσαλκόατλ (Quetzalcóatl) –το Φτερωτό Φίδι.
(Βλ. Εισαγωγή: Κεφ. ΙΙΙ. Ήρωας, 2. Μεξικό).
Μία άλλη θεότητα της ηδονής ήταν η Τλασολτέοτλ (Tlazoltéotl)
–η θεά της σελήνης και του αισθησιασμού, η οποία
προστάτευε τις επίτοκες, τους μάγους που έδιναν ξόρκια για
τον έρωτα και τους άνδρες με έντονες σεξουαλικές
δραστηριότητες. Αυτή προκαλούσε και τις σεξουαλικά
μεταδιδόμενες ασθένειες, όπως τη σύφιλη (treponematosis
americana), σε όσους εμπλέκονταν σε απαγορευμένους
έρωτες. Το όνομα αυτής της θεάς σήμαινε: «Αυτή που
καταβροχθίζει ακαθαρσίες», και απεικονίζεται με το στόμα της
λερωμένο με κόπρανα ανθρώπου. Δεν πρόκειται, βέβαια, για
την παραφιλία της κοπρολαγνείας, αλλά για έναν συμβολισμό
του μιάσματος σε σεξουαλικό και ηθικό επίπεδο. Η τελετή
κάθαρσης αυτών των μιασμάτων γινόταν με θερμά λουτρά
Τλασοτετέο (Tlazolteteo), παρόμοια των τουρκικών/αραβικών
χαμάμ ( ‫ ﻣﺤﻤّﺎ‬hamam).
Αφού, λοιπόν, μιλάμε για μάγους των ερωτικών
ελιξιρίων και για άνδρες με ιδιαίτερα δραστήρια σεξουαλική
ζωή, θα πρέπει να πούμε ότι στο Μεξικό, αλλά και στην
Κεντρική Αμερική και στην Καραϊβική, οι άνδρες δεν
επιδίδονταν μόνο σε… “str8” καταστάσεις· ίσως δεν είναι
τυχαίο ότι και στην Ελληνική γλώσσα έχουμε τη λέξη «κωλ_ _
_ _ δος» (ή εὐρύπρωκτος -ως απαξιωτικό, όμως- στην
αρχαία), για να δηλώσουμε ότι κάποιος έχει εξαιρετική τύχη,
μια που και στην προκολομβιανή Αμερική, οι ομοφυλόφιλοι
θεωρούνταν ως ιδιαίτερα άτομα, με μαγικές ιδιότητες, που
έφερναν καλή τύχη… Έτσι, στη φυλή των Μοχάβε (Mojave),
στην έρημο Σονόρα (Sonora, Β.Δ. Μεξικό), οι νεαροί, κατά την
τελετή της μύησής τους, είχαν το δικαίωμα να διαλέξουν
κάποιο αντικείμενο που θα δήλωνε το σεξουαλικό τους
προσανατολισμό. (Ας μην ξεχνάμε ότι στην κοινωνία των

116
Μ’μπ-α Τουπί–Γουαρανί (Mb’a Tupí-Guaraní) της
Παραγουάης, το τόξο συμβόλιζε τον άνδρα, ενώ το καλάθι τη
γυναίκα.
(Βλ. σχ. 57)
Από την άλλη πλευρά της ηπείρου, στις Άνδεις, οι λεσβίες
απολάμβαναν πολλών προνομίων στην κοινωνία των Ίνκας
(incas): τους ήταν επιτρεπτός ο έκλυτος σεξουαλικός βίος και η
γνώμη τους για τα κοινά γινόταν σεβαστή.
Συγκριτικά, στην αρχαία Ελλάδα, και συγκεκριμένα στην
Αθήνα, οι γυναίκες ήταν σχετικά περιορισμένες στο σπίτι. Στη
Σπάρτη, συμμετείχαν στις αθλητικές διοργανώσεις κι
εμφανίζονταν γυμνές στις αθλοπαιδειές. Όσο για τη Λέσβο,
είναι γνωστή η Σαπφώ (στην: αιολική διάλεκτο: Ψάπφω, ~630 -
570 π.Χ.) –η ποιήτρια των 12.000 ερωτικών στοίχων της για τις
άλλες γυναίκες. Εκείνη ηγείτο ενός «θιάσου», δηλαδή μίας
γυναικείας εκπαιδευτικής κοινότητας, όπου η ερωτική έκφραση
ήταν επιτρεπτή, και πολλές φορές τα νεαρά κορίτσια είχαν εκεί
σεξουαλικές εμπειρίες με τις δασκάλες τους ή και μεταξύ τους.
Στην κοινωνία των Σαποτέκων (Zapotecas) της Οαχάκα
(Oaxaca), στο κεντρικό Μεξικό, οι τραβεστί –που στην τονική
γλώσσα με τα αυστρονησιακά στοιχεία ονομαζόταν…
«μούσες» (muxe), [μία γλωσσολογική σύμπτωση, φυσικά]-
κυκλοφορούσαν με γυναικεία ενδυμασία και είχαν το σημαντικό
κοινωνικό λειτούργημα της μύησης των εφήβων αγοριών στη
σεξουαλική ζωή… Αρχαίες στατιστικές αναφέρουν ότι στην
περιοχή του ισθμού Τεγουαντεπέκ (Tehuantepec), στο νότιο
Μεξικό, το 6% του ανδρικού πληθυσμού, ήταν… «μούσες»!

117
2. Περού: Ερωτική τέχνη

Οι Ισπανοί κατακτητές του 16ου αι., μην κατανοώντας

τις κοινωνίες των Αμερινδών, ισχυρίζονταν ότι οι ιθαγενείς δεν
είχαν ηθικές προκαταλήψεις στον τρόπο που έκαναν έρωτα.
Νόμιζαν ότι οι ινδιάνες ήταν «εύκολες» στο κρεβάτι, όμως δεν
γνώριζαν ότι εκείνες θεωρούσαν αριστοκρατική πράξη το να
μην αρνούνται την ερωτική επαφή σε έναν άντρα, αφού στον
δικό τους κόσμο, μία τέτοια άρνηση θεωρείτο… αδυναμία
χαρακτήρα και δειλία. Σε εκείνες τις κοινωνίες του δυαδισμού
(Βλ. σχ. 44, 110 & 113) η αμφισεξουαλικότητα ήταν κοινωνικά
αποδεκτή. Σκανδαλίζονταν, όμως οι Ισπανοί, όταν
διαπίστωναν ότι σε περιοχές όπως ο Ισημερινός, για να γίνει
κάποιος σαμάνος, δηλαδή μάγος-ιερέας-θεραπευτής, ήταν
απαραίτητο να είναι ομοφυλόφιλος! Ο τυπικός χαιρετισμός,
των Ίνκας που εισέρχονταν στην αυτοκρατορική πρωτεύουσα
Κούσκο (Qosqo, Cuzco), ήταν: «ama sua, ama lulla ama
qhella», που στη γλώσσα κέτσουα/ρουνασίμι
(quechua/runasimi) σημαίνει: «μην ψεύδεσαι, μην κλέβεις, μην
είσαι οκνηρός»· σε αυτό όμως πρόσθεταν και τη ρήση: «ama
waqlla, ama sipish», δηλαδή: «μην εκμαυλίζεις ανηλίκους, μην
καταστρέφεις τη ζωή των άλλων.» Η παιδεραστία, λοιπόν, δεν
ήταν αποδεκτή από εκείνους τους λαούς, παρά μόνο σε
ελάχιστα αγαλματίδια που αναπαριστούν ιερείς σε
τελετουργικό αυνανισμό νεαρών με σκοπό τη θεραπεία ή τη
μύησή τους.
Συγκριτικά, θα πρέπει να αναφέρουμε την ηθική
θεώρηση του αυνανισμού που πραγματοποιήθηκε από τον
αρχαίο Έλληνα φιλόσοφο Διογένη τον Κυνικό (Σινώπη, 412
[399 ; ] π.Χ. – Κόρινθος, 323 π.Χ.). Αυτός απέδιδε την
επινόηση του αυνανισμού στον θεό Ερμή, ο οποίος λυπήθηκε
τον γιο του τον Πάνα που κυνηγούσε την Ηχώ αλλά στάθηκε
ανίκανος να την σαγηνεύσει, και έτσι του δίδαξε το τέχνασμα
του αυνανισμού για να ανακουφίζεται. Ο Πάνας, έπειτα,
φανέρωσε αυτήν την πρακτική στους νεαρούς βοσκούς, οι
οποίοι τη διέδωσαν σε όλη την Ανθρωπότητα. Σύμφωνα με τον
Δίωνα Χρυσόστομο, ο ίδιος ο Διογένης συχνά αυνανιζόταν
μπροστά στο πλήθος που μαζευόταν γύρω από το πιθάρι του.
Όταν κάποιος τον ρώτησε εάν δεν ντρεπόταν, εκείνος του
απάντησε: «μακάρι να μπορούσα να ανακουφίσω και την
πείνα μου, τρίβοντας την κοιλιά μου»!!!

118
 ☼☼☼

Στο βορειοδυτικό Περού, ανάμεσα στην έρημο

Σετσούρα (Sechura) και στον Ειρηνικό Ωκεανό, άνθησε
ανάμεσα στο έτος 100 μ.Χ. και στο 800, ο πολιτισμός των
Μότσε ή Μοτσίκα (moche, mochica), των προγόνων των
μεταγενέστερων Τσιμού (chimú) με τον ομώνυμο «υδραυλικό
πολιτισμό». Διακρίθηκαν για την πλαστική των κεραμικών τους,
και ιδιαίτερα για τους αμφορείς-πορτραίτα, αλλά και για τα
πήλινα ειδώλια σε ερωτικές στάσεις, αλλά και προκαταρκτικά
παιχνίδια, όπως τον (αλληλο)αυνανισμό, την καθοδήγηση του
πέους στον κόλπο με το χέρι της γυναίκας και την πεολειχία -
με τον άνδρα είτε όρθιο, είτε καθιστό και τη γυναίκα γονατιστή
μπροστά του. Δημοφιλές ήταν, επίσης και το γνωστό μας «69»
-η αμοιβαία πεολειξία. Σε αυτά τα ειδώλια διακρίνουμε ότι οι
άνθρωποι ανέπτυξαν τη σεξουαλική τους φαντασία,
εγκαταλείποντας εκείνην της παλαιολιθικής περιόδου, που
ήθελε σταθερά τη γυναίκα στα τέσσερα και τον άνδρα να
εισχωρεί γονατιστός από πίσω, έτσι ώστε να προσέχει
συγχρόνως τις πιθανές επιθέσεις των θηρίων ή άλλων
εχθρικών φυλών. Μία εναλλακτική αυτής της στάσης στον
πολιτισμό των Μότσε ήταν με τη γυναίκα τελείως γονατιστή,
έτσι ώστε οι γλουτοί της να ακουμπούν στην πίσω πλευρά της
κνήμης της. Στα πασίγνωστα κεραμικά των Μοτσίκα, λοιπόν,
βλέπουμε ότι οι ιθαγενείς απολάμβαναν 12 στάσεις για…
προχωρημένους. Εκτός από την απλή «ιεραποστολική» –την
οποίαν όμως βελτίωναν λυγίζοντας προαιρετικά τα γόνατα της
γυναίκας προς τα πάνω και έχοντας τον άνδρα γονατιστό από
πάνω της-, γνώριζαν και την αντίθετη, δηλαδή με την γυναίκα
ξαπλωμένη μπρούμυτα και τον άνδρα γονατιστό από πάνω, να
εισχωρεί στην κλειτορίδα. Άλλη παραλλαγή ήταν η πλαϊνή
στάση, δηλαδή με το ζευγάρι ξαπλωμένο στη δεξιά ή την
αριστερή τους πλευρά και τον άνδρα να εισχωρεί και πάλι εκ
των όπισθεν. Τέλος, σε ένα κεραμικό έργο τέχνης αυτού του
πολιτισμού των Άνδεων, βλέπουμε ένα είδος… αντίστροφης
κτηνοβασίας: ένας πίθηκος σοδομίζει μία γυναίκα ξαπλωμένη
ανάσκελα! Αυτός ο μυθολογικός συμβολισμός, βέβαια,
αναφέρεται στη μυθολογική γονιμοποίηση της Γης.
Ο σοδομισμός δεν εφαρμοζόταν μόνο ανάμεσα σε δύο
άνδρες, αλλά και ανάμεσα σε έναν άνδρα και σε μία γυναίκα
[όπως παρατηρούμε στην εικόνα που βρίσκεται στην αρχή
αυτού του κεφαλαίου.] Ορισμένοι μελετητές ισχυρίζονται ότι τα

119
ανέκφραστα πρόσωπα του ζευγαριού δήλωναν έλλειψη
ηδονής. (Σημείωση του γράφοντος: Όμως, θα πρέπει να
παραδεχτούμε ότι ο προκολομβιανός άνθρωπος είχε
απομακρυνθεί πάρα πολύ από τα δεδομένα της παλαιολιθικής
εποχής, που υπαγόρευε τη συνουσία με μόνο σκοπό την
τεκνοποίηση. Εάν παρατηρήσουμε προσεκτικότερα το
προαναφερθέν διακοσμητικό μοτίβο, θα διαπιστώσουμε ότι το
ζευγάρι βρίσκεται σκεπασμένο με κουβέρτα στην κοινή
οικογενειακή κλίνη μαζί με το παιδί τους, προσέχοντας να μην
γίνει αισθητός ο οργασμός τους. Αυτός δηλώνεται καλλιτεχνικά
από την έμφαση και το ρεαλισμό που δίνεται στο σχεδιασμό
των γεννητικών τους οργάνων. Μία δεύτερη εικασία εξηγεί ότι η
εναγώνια προσμονή να μην γίνει αντιληπτή η πράξη τους από
το παιδί τους, τους προσέδιδε μεγαλύτερη ηδονή.) Μία βιώσιμη
θεωρία, πάντως, είναι εκείνη των αρχαιολόγων, που
υποστηρίζει ότι με αυτόν τον τρόπο, δηλαδή το πρωκτικό σεξ –
γνωστό στην ανατολική Μεσόγειο και ως «οθωμανικό»-
γινόταν ένα είδος δημογραφικού ελέγχου (που στη Μέση
Αμερική επιτελείτο μέσω των ανθρωποθυσιών).
(Βλ. Εισαγωγή: Κεφ. IV. Θυσία, 1. Μέση Αμερική.)
Στους πολιτισμούς των Άνδεων, όμως, εμφανίζονται επίσης
ειδώλια θρησκευτικού χαρακτήρα, που αναπαριστούν θεότητες
να συνουσιάζονται με ανθρώπους. (Σημείωση του γράφοντος:
Ίσως κοινούς θνητούς, οι οποίοι μετά από αυτήν την σαρκική-
πνευματική επαφή μετουσιώνονται σε πολιτισμικούς ήρωες.
(Βλ. Εισαγωγή: Κεφ. ΙΙΙ. Ήρωας).
Το φιλί δεν συνηθιζόταν στην ερωτική πράξη των ινδιάνων. Σε
κάποια αγαλματίδια, όμως, παρατηρούμε αυτήν την πρακτική
ανάμεσα σε ένα ζωντανό πλάσμα και σε ένα «καρκάντσα»
(carcancha), δηλαδή κάποιον νεκρό που έχει ως εκ θαύματος
επανέλθει για λίγο στη ζωή: στο πρόσωπό του διακρίνεται η
νεκρική ακαμψία (rictus facial), τα οστά των πλευρών του δεν
καλύπτονται από σάρκα, αλλά το ανδρικό του μόριο βρίσκεται
σε πλήρη στύση!… Δεν πρόκειται, βέβαια εδώ για νεκροφιλία.
Με αυτόν τον τρόπο αναπαριστούσαν οι Αμερινδοί τη
σεξουαλική αντίληψη για τη μεταθανάτιο ζωή (vita post
mortem). Με αυτές τις περιστασιακές «εισβολές/διεισδύσεις»
των νεκρών στον κόσμο των ζωντανών (σε μορφή
κτερισμάτων) εξασφάλιζαν την ηδονή των αγαπημένων τους
νεκρών στην προκολομβιανή Αμερική.
Τελετουργικοί χοροί, τόσο στην περιοχή του πανανδικού
πολιτισμού, όσο και στη Μέση Αμερική, κατά τους οποίους οι

120
άνδρες και οι γυναίκες χόρευαν γυμνοί αγγίζοντας εναλλάξ τα
γεννητικά όργανα των διπλανών τους στον κύκλο, δήλωναν
την ιερή σεξουαλικότητα που κυοφορούσε κι έτικτε εκείνες τις
κουλτούρες. Αυτοί εξελίσσονταν ορισμένες φορές σε όργια με 4
– 6 ζευγάρια.

121
3. Μα, δεν υπάρχει, άραγε, άλλη άποψη για τη
σεξουαλικότητα;

Στο «Δυτικό» κόσμο, εάν ένας νέος άνδρας θέλει να

υπονοήσει ότι διαθέτει μεγάλο γεννητικό όργανο, τότε,
υποσυνείδητα, αγοράζει πάση θυσία ένα ακριβό σπορ
αυτοκίνητο, για να κάνει φιγούρα στις γυναίκες. Στην κοινωνία
των ιθαγενών Τουμάκο (tumaco) της Κολομβίας, αυτοί οι
άνδρες ζητούσαν από τον αγγειοπλάστη του χωριού να τους
φτιάξει έναν υπερτροφικό φαλλό.
Στην ίδια περιοχή, η φιλοξενία προσφερόταν μαζί με τις
σεξουαλικές υπηρεσίες της συζύγου στον προσκεκλημένο.
Αυτό, ίσως να μας θυμίσει το γνωστό έθιμο των Εσκιμώων
(Inuit) του Αρκτικού Κύκλου.
Οι Ταϊρόνα (tairona), η προκολομβιανή φυλή
χρυσοχόων της Κολομβίας, απέφευγαν να κάνουν έρωτα το
βράδυ, από φόβο μήπως γεννηθούν τα παιδιά τους τυφλά.
Έτσι, οι ινδιάνες στόλιζαν τα μαλλιά τους με περιδέραια από
ζωντανές πυγολαμπίδες, έτσι ώστε η ερωτική τους καλύβα να
φωτίζεται ρομαντικά…

☼☼☼

Αυτά συνέβαιναν στην αμερικανική ήπειρο, μέχρι που

ήρθαν οι Ισπανοί κι έστησαν την πυρά της Ιερής τους
Εξέτασης, για να… «εξαγνίσουν» το «θανάσιμο και δαιμονικό
αμάρτημα των ερωτικών συνευρέσεων και να μετατρέψουν την
ελευθερία του σεξουαλικού προσανατολισμού σε ομοφοβία και
μετέπειτα σε ρατσισμό. Το έτος 1513, ο κατακτητής Βάσκο
Νούνιες Μπαλμπόα (Vasco Núñez Balboa, 1474-1519),
συνάντησε στον Παναμά μία ομάδα ομοφυλόφιλων ιθαγενών,
από τους οποίους συνέλαβε τους σαράντα και τους παρέδωσε
σε μία αγέλη άγριων σκύλων για να τους κατασπαράξουν.
Κατόπιν, ζήτησε να του φτιάξουν μία γκραβούρα του
γεγονότος, την οποία ανάρτησε σε εμφανές σημείο, ως μέτρο
εκφοβισμού.

Παρ’ όλα αυτά, ένα από τα προϊόντα που εισήχθησαν

στην Ευρώπη μετά την ανακάλυψη του Νέου Κόσμου, ήταν η
σύφιλη (treponematosis americana) –η σεξουαλικά
μεταδιδόμενη ασθένεια του βακτηριδίου treponema pallidum-
που οδηγεί τον άνθρωπο στην τρέλα. Εκεί πήρε μορφή

122
αστικής επιδημίας και ήταν πολλοί εκείνοι που αναθεμάτισαν
την εκδίκηση της Αμερικής προς τους κατακτητές της.
(Βλ. σχ. 17)

☼☼☼

Οι ινδιάνικες κοινωνίες δεν ήταν ειδυλλιακές, όμως η βία

και η σεξουαλική κακοποίηση των γυναικών και των ανηλίκων
δεν αποτελούσαν ενδημικές κοινωνικές ασθένειες, όπως
συμβαίνει σήμερα στη «δυτικοποιημένη και Καθολική»Λατινική
Αμερική.
Το χριστιανικό πρότυπο του Θεού-Πατέρα και του
Θεανθρώπου χωρίς σεξουαλική ή ερωτική σύντροφο
καταρρίπτεται από τα Γνωστικά Ευαγγέλια, σύμφωνα με τα
οποία, ο Ιησούς είχε ερωτική/σεξουαλική σχέση εκτός γάμου με
τη Μαρία τη Μαγδαληνή. Βέβαια, αυτά τα «ιερά» κείμενα
καταδικάστηκαν σε «ανίερα» από τους υποκριτές του κλήρου,
οι οποίοι μοιράζουν αβέρτα τα συγχωροχάρτια τους στους
ομοίους τους, που βιάζουν παιδικές ψυχές πίσω από την Αγία
Τράπεζα.

«Πάν’ εκείνες οι «παλιές καλές εποχές», που στα σαράντα

επτά του, με το ιερατικό του Σχήμα και την απαγόρευση γάμου,
που διέπει τους Καθολικούς ιερωμένους, είχε κάνει με τη Balsa,
την ινδιάνα, το εξώγαμο, τη Soleida. Ήταν στο σκοτεινό, μπαρόκ
εξομολογητήριο του Καθεδρικού με τ’ αγγελάκια με τα μαύρα
πρόσωπα που υποβάλλουν τα πονεμένα συναισθήματα σε
επιθανάτια αγωνία μες το ιερό τοπίο με τα υπερβολικά περίπλοκα
φυτικά μοτίβα –καλλιτεχνική έκφραση μίας καταπιεσμένης
libido- όταν η τριαντάρα γόησσα, η μάγισσα, είχε πάει ν’
αλαφρώσει το εσώψυχό της. (Είχε κι εκείνη αμαρτίες που θα
γίνονταν οι αλυσίδες της στην Κόλαση: δεν ξεχνούσε την κόρη
της τη Dora, που πριν από καμιά δεκαετία, την είχε πουλήσει –
πεντάχρονο αγγελούδι- στον Juan Mercedes Matamoros, «τον
Αξιοσέβαστο Κύριο Και Ιδιοκτήτη Της Hacienda La Esperanza»
για ένα χρυσό δαχτυλίδι, για μια χούφτα χαρτονομίσματα για
τον μπεκρούλιακα τον άντρα της. Κουβαλούσε όμως, εδώ και
μιάμιση δεκαετία, και τον δικό της το Σταυρό, από τότε που μόλις
δεκαπεντάχρονη κοπελίτσα είχε αποκτήσει τα δίδυμά της τη

123
Dora-τη-Τρελή και τον Eliézer-Τη-Δεσποινιδούλα, όταν την είχε
βιάσει ο πατριός της.)
[…]
Η σκέψη τού ανθρώπου στη Λατινική Αμερική βρίσκεται
πέρα από κάθε πρόσβαση στη λογική. Το “δις εξαμαρτείν”
καθοδηγεί την καθημερινότητα. Και το “τρις εξαμαρτείν”, και το
“πολλάκις”. Στα 1988, ο Don Beto συνεχίζει να παρακολουθεί τις
ερωτικές στιγμές όσων ζευγαριών πέσουν στα δίχτυα του, και τις
αναπαριστά μανιοκαταθλιπτικά –ανίκανος πλέον να τις
πραγματοποιήσει- ξεφυσώντας σαν τέρας της Αποκαλύψεως και
σκοτώνοντας με την στυγνή, κυνική, στυγερή ερεθισμένη ματιά
του ψυχές παιδικές, με όνειρα που θα μεταμορφωθούν σε φόβο,
ψυχρότητα και βραδυψυχισμό. Είναι το μόνο που μπορεί να
κάνει πια.
Όμως ο φόβος και η ανοησία, δεν αφήνουν περιθώρια
άμυνας. Αντί γι’ αυτήν υπάρχει η εκδίκηση της μαγείας. Φόβος
του αίματος. Του αίματος από τις ανθρωποθυσίες των Αζτέκων
και των Μάγιας. Ανοησία της πίστης, της παγανιστικής ή και της
Καθολικής. Και φόβος του κατακτητικού σπαθιού των Ισπανών.
Ανοησία της Μαγείας. Φόβος του Σταυρού των Ιησουϊτών, που
μοιάζει με λαβή σπαθιού των Ισπανών κατακτητών. Ανοησία του
αναλφαβητισμού, της απαγόρευσης σεξουαλικής προφύλαξης από
πλευράς της Εκκλησίας, του λαϊκίστικου πολιτικού λόγου και της
απόλυτης συσσώρευσης του πλούτου στα χέρια του ενός και της
μικρής παρέας του. Φόβος της Δικτατορίας των όπλων και της
λογοκρισίας.
Τέτοιες φοβίες δεν επέτρεπαν ούτε στα πεντάχρονα
κοριτσάκια των Νικαραγουανών προσφύγων στη Finca Recreo,
το μικρό κτήμα όπου δούλευαν παράνομα, να πιστέψουν τη
συνομήλική τους τη Soraya [του ποταμού], όταν με αναφιλητά
τους φανέρωσε ένα από τα μυστικά της. Το πιο καρκινικό:
«…και χω(ρ)ίς να λέει τ’ ακα(τα)λαβίστικά του, Τ’-Α(ρ)χαία-της-
Μητέ(ρ)ας-Μας-Της-Εκκλησίας, που ούτε η μαμά καταλαβαίνει,
ο Παππούς-Ο-Beto-Ο-Άντ(ρ)ας-της-Γιαγιάς-Της-Balsa-Της-
ΜμÁΑΑγισσαςτηςινδιάνας, που είναι Παπάς-
(Πα)Πα(να)γιώτατος, λέει η μαμά η (R)osa, με πονάει, δεν τον
αγαπώ, γιατί έχει μεγάλα χέ(ρ)ια με κάτι δάχτυλα τόόόσο μεγάλα
124
(κι ανοίγει τα χεράκια της σε μεγάλη, αγκαλιά), και με κοιτάει
σαν τους ταύ(ρ)ους που αγ(ρ)ιεύει με το μαστίγιό του ο Alex-Της-
Θείας-Γιαγιάς-Soleida, με κάτι μάτια τόσο κόοοκκινα, κόκκινα,
κόκκινα και α(να)στενάζει σα να πονάει αλλά δεν πονάει εκείνος
και με χαϊδεύει, αλλά εμένα με πονάει το πουλάκι μου όταν βάζει
το δάχτυλό του μέσα και φοβάμαι όταν με κοιτάει και δεν μιλάει
και με πονάει και (σ)έλω να κάνω εμετό όταν με βάζει να πιάνω
το πουλάκι του που είναι μεγάλο και με φοβίζει γιατί έχει τ(ρ)ίχες
και σιχαίνομαι όταν τα χε(ρ)άκια μου μένουν β(ρ)εμένα και τότε
πάω στο ποτάμι να πλυθώ γιατί είναι σαν το γάλα που πίνουν
Τα-Μυ(ρ)μήγικα-της-TuleVieja, που ‘ναι φάντασμα. Αλλά η μαμά
η (R)osa δε με πιστεύει και η Γιαγιά-Η-Balsa λέει ότι θα με κάψει
ο Θεός άμα λέω τέτοια κακά π(ρ)άματα.» Ούτε και τα κοριτσάκια
των Νικαραγουανών προσφύγων της έδωσαν σημασία.
Είναι το δέος της συγχώρησης που διαιωνίζει αυτές τις
συνθήκες στη Λατινική Αμερική. Ο Hume θα έλεγε ότι σ’ αυτόν
τον τόπο ο άνθρωπος δεν είναι ένας κατώτερος θεός, αλλά, κατά
κάποιον τρόπο, ένα ανώτερο ζώο. Έτσι, λοιπόν, κάποιες ψυχές
ακόμα σέρνονται. Καταδικασμένες από την παιδική κατάρα. Να
μην μπορούν να πεθάνουν εν ειρήνη. Per saecula saeculorum.
Amén.» (Απόσπασμα από: Ημερολόγια ταξιδιών σε φύλλα μπανανιάς,
(ιστορικό μυθιστόρημα), Ηλίας Ταμπουράκης, Εκδ. Ροές, Αθήνα, 2007.)

Και σήμερα, ακόμη, έξω από τις εκκκλησίες, στις

πλατείες των λατινοαμερικάνικων χωριών, όταν οι γυναίκες
χορεύουν στις γιορτές, ανεμίζουν τις φαρδιές τους φούστες,
συμβολίζοντας έτσι τη σεξουαλική τους δυναμικότητα. Το ίδιο
δείχνουν και οι άνδρες, όταν χτυπούν τα παπούτσια τους με
μανία στις ξύλινες εξέδρες. Zapateado το λένε εδώ. Το
τελευταίο βήμα του χορού βρίσκει το ζευγάρι
σφιχταγκαλιασμένο, σε μία ένωση σωματική, ψυχική (;),
ερωτική, σεξουαλική…

Σήμερα, λοιπόν, στις χώρες αυτές, και μάλιστα σε όσες

η οικονομική ανάπτυξη βρίσκεται ακόμη μακριά, -όπως στη
Νικαράγουα, ή στην Ονδούρα-η ομοφοβία και τα άλλα
σεξουαλικά προβλήματα είναι ακόμη βαθειά ριζωμένα στην
κοινωνία. Συγκεκριμένα στη Νικαράγουα, η ομοφυλοφιλία
μέχρι πρόσφατα τιμωρείτο με 1 - 3 χρόνια φυλάκισης. Στην

125
Κούβα της δεκαετίας του 1960, η ποινή επέσυρε «κοινωνική
αναμόρφωση» σε στρατόπεδα εργασίας. Και όμως·
κινηματογραφικές ταινίες, όπως η κουβανέζικη «Φράουλα και
Σοκολάτα» (Fresa y chocolate, 1994, των Juan Carlos Tabio &
Tomás Gutiérrez Alea) και σύγχρονα τραγούδια, σαν το «El
gran varón» (Το σπουδαίο αγόρι, του Πορτορρικανού Willie
Colón (Γουίλλι Κολόν), μιλούν για την υποκριτική κοινωνική
απόρριψη του σεξουαλικού προσανατολισμού. Πάντως, το
2009, ψηφίστηκε στο Μεξικό σχετικός νόμος για αυτό το θέμα,
ενώ ο σεξουαλικός τουρισμός στη Λατινική Αμερική παίρνει και
δίνει...

Σήμερα, πλέον, η νέα γενιά είναι ανοιχτή στη

σεξουαλικότητα. Είναι, επομένως αναγκαίο, εμείς οι ενήλικοι να
βοηθήσουμε τους νέους της Λατινικής Αμερικής να
αναπτυχθούν και να γίνουν σεξουαλικά δημοκρατικοί.

126
4. Ελλάδα: Παλλακίδες, καταπύγοντες κι ευρύπρωκτοι·
κοινωνικές σχέσεις σε δικαιοπρακτικό επίπεδο

Οι βασικοί τομείς της κοινoτικής σεξουαλικής

ζωής των αρχαίων Αθηναίων ήταν ο γάμος, η πορνεία και η
παιδεραστία. Στο θρησκευτικό επίπεδο συναντάμε τον
λατρειακό σεβασμό του φαλλού, όπως και άλλες σεξουαλικές
τελετουργίες και μυστήρια γονιμότητας. Μέρος της
σεξουαλικότητας στη θρησκεία ήταν και η ιεροδουλεία (όπως
συνέβαινε και στο αρχαίο Μεξικό), μία μορφή τελετουργικής
πορνείας των ναών με ανατολική προέλευση, που
αποσκοπούσε επιπλέον στην αύξηση των εσόδων του ναού.
Σε κοινωνικό και δικαιοπρακτικό επίπεδο, η
«παλλακεία» είχε de facto νομιμοποίηση. Συγκριτικά, το ίδιο
ίσχυε και στην κοινωνία των Ίνκας του Περού: οι pallakuna
(παλλιακούνα) –οι παρθένες του θεού Ηλίου- ήταν τα
ομορφότερα ανήλικα κορίτσια της αυτοκρατορίας, που
φυλάσσονταν στο ναό της Κ’όρικάντσα (Q’orikancha), ως
παλλακίδες του Μεγάλου Ίνκα (Apu Inka). Αφιερώνονταν στις
καλές τέχνες και προορίζονταν για τις ανθρωποθυσίες.
(Bl. Εισαγωγή: Κεφ. IV. Θυσία, 2. Άνδεις).
Στην αρχαία Αθήνα, νομικά, μόνο η σύζυγος έπαιρνε την
κοινωνική θέση του άνδρα, αλλά η παλλακίδα είχε νομικά ίση
προστασία με τη σύζυγο σε περιπτώσεις προσβλητικής
συμπεριφοράς προς το πρόσωπό της. Αυτό συσχετιζόταν και
με την καταγωγή των γυναικών, επειδή το στοιχείο που όριζε
αν μια κοπέλα είχε περισσότερες πιθανότητες να γίνει νόμιμη
σύζυγος ή παλλακίδα, ήταν η προίκα, εφ όσον στην Αθήνα,
σπάνια μια κοπέλα γινόταν νόμιμη σύζυγος χωρίς αυτήν. Έτσι
καταλήγουμε το συμπέρασμα πως οι παλλακίδες θα πρέπει να
ήταν φτωχά κορίτσια οικογενειών από την Αττική.
H πορνεία λειτουργούσε σε μεγάλο βαθμό, ως
ρυθμιστής των ανικανοποίητων και επιθετικών σεξουαλικών
ορμών, με σκοπό την προστασία της κοινωνικής τάξης, διότι
κρατούσε τους άγαμους μακριά από τις κόρες και τις συζύγους
των αστών. Επίσης, οι εταίρες –δηλ. οι πόρνες-, ως οι μόνες
γυναίκες που είχαν εισέλθει στη δημόσια ζωή, έπαιζαν
σπουδαίο ρόλο στις ανδρικές συντροφιές και καλλιεργούνταν
ως σημαντική διασκέδαση για εκείνους. Οι πόρνες, πολύ
συχνά ήταν δούλες (δηλαδή υπηρέτριες, αυλητρίδες ή
χορεύτριες), απαραίτητη συντροφιά των ανδρών στα
συμπόσια, όπου ενδεχομένως να προέκυπτε η προώθησή από

127
τον κύριό τους στην αγκαλιά κάποιων από τους συμμετέχοντες.
Κάτι ανάλογο, δηλαδή, με τις γκέισα ( 芸者 geisha) της
Ιαπωνίας. Από οικονομική άποψη, ήταν δυνατό να αγοράσει
κάποιος δούλες με αποκλειστικό σκοπό να τις προωθήσει στην
πορνεία και να κερδίζει έτσι τη ζωή του. Εκτός όμως από την
αγορά δούλων, πηγή προμήθειας κοριτσιών προορισμένων για
την πορνεία ήταν και ο θεσμός της έκθεσης. Η έκθεση των
νεογέννητων ήταν συχνά μία ανάγκη για τις οικογένειες με
πολύ χαμηλά έσοδα. Για τους φτωχότερους, τα κορίτσια ήταν
επιβαρυντικά μέλη της οικογένειας, λόγω του φόβου για τα
έξοδα της προίκας, και έτσι τα απειλούσε η έκθεση συχνότερα
από τα αγόρια. Αυτό σήμαινε συνηθέστερα ότι τα περίμενε η
τύχη της πορνείας, αφού πολλά από αυτά τα κοριτσάκια
περισυλλέγονταν από τους δουλεμπόρους στους δρόμους,
όπου οι γονείς τους τα εγκατέλειπαν μόλις γεννηθούν. Αν και οι
μαρτυρίες αναφέρουν συχνότερα τη γυναικεία πορνεία, που
ήταν ευρέως αποδεκτή, εντούτοις υπήρξε διαδεδομένη και η
παιδική πορνεία, με επίκεντρο τα νεαρά αγόρια, μια σχέση
γενικά (και υποκριτικά) καταδικαστέα. Αυτή ήταν –κατά τ’ άλλα-
η λειτουργία της πολυφημισμένης αθηναϊκής Δημοκρατίας…
Ο όρος παιδεραστία αναφέρεται μόνο στο αγόρι και
συγκεκριμένα σ' εκείνο που βρίσκονταν προς το τέλος της
εφηβείας. Αυτή η ερωτικά χρωματισμένη ιδιότητα του
Μέντορος, την οποίαν είχε ένας ενήλικος, που εύρισκε
ανταπόκριση στο θαυμασμό και στην ευγνωμοσύνη του
αναπτυσσόμενου εφήβου, ήταν η προϋπόθεση που έκανε
αποδεκτή μία τέτοια σχέση, ενώ σε διαφορετική περίπτωση,
χωρίς δηλαδή τον παιδαγωγικό έρωτα, ήταν απλώς βλαπτική
πορνεία ή και παρά φύσιν ασέλγεια (Βλ. Πλάτωνος Νόμοι:
636c, 835c - 842a). Αντίθετα, η σεξουαλική επαφή, εάν
υπήρχε, αποτελούσε όνειδος. Η σχέση που αναπτυσσόταν
μεταξύ τους, κατέληγε σε μια ισόβια φιλία, αφού έπαυε η
παιδεραστική σχέση, όταν ο έφηβος μεγάλωνε και γινόταν
άνδρας. Ήταν δεδομένο ότι η σχέση αυτή ήταν πολύ ισχυρή
και αυτό είχε μια επιπλέον ιστορική εφαρμογή με τον περίφημο
Ιερό Λόχο των Θηβών, όπου στρατολογούνταν αποκλειστικά
τέτοια ζευγάρια (Βλ. Πλουτάρχου. Πελοποννησιακά: 287, 6).
Κοινωνική αντίφαση σε αυτού του είδους τις σχέσεις θεωρείται
το γεγονός ότι στη σύγχρονη εποχή έχει διαβληθεί η
παιδεραστία με την αρχαία έννοια και θεωρείται ως η δια του
πρωκτού γενετήσια επικοινωνία. Στην αττική κωμωδία, η
προσβλητική λέξη «καταπύγων» (Βλ. Αριστοφάνους
128
Θεσμοφοριάζουσαι: 201) ήταν εξαιρετικά μειωτική για τέτοιες
σεξουαλικές συμπεριφορές, όπως και ο χαρακτηρισμός
«εὐρύπρωκτος» (Βλ. Αριστοφάνους Νεφέλαι: 1023).
(Βλ. Εισαγωγή: Κεφ. VI. Προκολομβιανός ερωτισμός, 1.
Μεξικό)
Η αρχαία αθηναϊκή κοινωνία δεν διέκρινε τις σεξουαλικές
επιθυμίες ή τις συμπεριφορές ανάλογα με το φύλλο των
συμμετεχόντων σε αυτές, αλλά με τον ρόλο που ο κάθε ένας
είχε κατά τη σεξουαλική πράξη. Αυτή η πόλωση μεταξύ του
ενεργητικού και του παθητικού ατόμου αντιστοιχούσε με
κυρίαρχες και υποταγμένες συμπεριφορές: ο ρόλος του
ενεργητικού –που διείσδυε- συνδεόταν με την αρρενωπότητα,
την υψηλή κοινωνική θέση και την ηλικιακή ωριμότητα, ενώ
εκείνος του παθητικού φανέρωνε θηλυπρέπεια, χαμηλή
κοινωνική τάξη και νεανική ανωριμότητα. Έτσι, υπήρχε ισχυρό
κοινωνικό στίγμα για τους παθητικούς ομοφυλόφιλους άνδρες
της αρχαίας Αθήνας. Γνωστό είναι το παράδειγμα της
αμφιλεγόμενης σχέσης ανάμεσα στον Αχιλλέα και στον
Πάτροκλο.
Οι «Νόμοι» του Σόλωνα (Βλ. βιβλίο 5, κεφάλαιο 5,
άρθρο 332), είναι σαφείς για τις συνέπειες που είχε κάποιος
Αθηναίος αν είχε ερωτική σχέση με άντρα: εάν κάποιος
Αθηναίος συνάψει ομοφυλοφιλική σχέση με κάποιον άλλον
άνδρα, δεν θα του επιτρέπεται να γίνει μέλος των 9 αρχόντων,
να εκλεγεί ιερέας, να είναι συνήγορος του λαού, να ασκεί
κάποια εξουσία, εντός η εκτός της χώρας, κληρωτή ή
χειροτονητή. Δεν θα του επιτρέπεται να σταλεί ως κήρυκας
πολέμου, να εκθέτει τη γνώμη του, να μπαίνει στους δημόσιους
ναούς, να στεφανώνεται στις δημόσιες στεφανοφορίες, ούτε να
παίρνει μέρος στους περιπάτους που γίνονται στην αγορά.
Όποιος πολίτης έχει καταδικαστεί ως ερωτικός σύντροφος,
αλλά ενεργήσει αντίθετα με τις διατάξεις του νόμου, να
τιμωρείται με θάνατο.
Η ιερή πορνεία ήταν ένα ιδιόμορφο φαινόμενο στην
αθηναϊκή αρχαιότητα, σύμφωνα με το οποίο, νεαρά κορίτσια
και αγόρια, αφιερωμένα από τους γονείς τους ή τους κυρίους
τους σε ναούς στην υπηρεσία κάποιας θεότητας, προσέφεραν
σεξουαλικές υπηρεσίες στους επισκέπτες. Οι υπηρεσίες αυτές
ποίκιλαν ως προς το ιδεολογικό τους υπόβαθρο. Σε κάποιες
περιπτώσεις, νεαρές γυναίκες που ετοιμάζονταν να
παντρευτούν εντάσσονταν στις ιερόδουλες κάποιου ναού,
ώστε να μαζέψουν την προίκα τους, χωρίς αυτό να αποτελεί

129
εμπόδιο για τους μέλλοντες συζύγους. Άλλοτε, οι κοπέλες ήταν
υποχρεωμένες να τηρήσουν το τοπικό έθιμο και να έρθουν μία
μόνο φορά σε επαφή με έναν άγνωστο άνδρα. Μετά εκείνη την
συνεύρεση μπορούσαν να επιστρέψουν στο σπίτι τους και
ήταν έτοιμες για γάμο. Σε αντίθεση με τις "λαϊκές" πόρνες, οι
ιερόδουλες είχαν σημαντική θέση στην κοινωνία.

130
 BONAMPAK, MÉXICO

VII. Προς έναν σύγχρονο μαγικό ρεαλισμό

Το πεπρωμένο της Λατινικής Αμερικής έχει καθοριστεί

από τα ιστορικά γεγονότα. Τα προσωποποιημένα στοιχεία της
Φύσης, που βρίσκονται πέρα από κάθε ανθρώπινη πρόσβαση,
ή κατανόηση, συνυπάρχουν με την αναζήτηση του
Χριστιανισμού. Μάγια, Αζτέκοι, Σαποτέκοι (zapotecas),
Ουιτσόλ (huichol) και άλλοι, πολύ λιγότερο γνωστοί πολιτισμοί
της αρχαίας Αμερικής –που αποτελούν τον αντικατοπτρισμό
του «Δυτικού» Κόσμου-, προσπαθούν στις μέρες μας ν’
ανασυγκροτήσουν τα θραύσματά τους, που τα σκόρπισε το
δαιμονικό πνεύμα των Λατινόφωνων κατακτητών καλογήρων,
γνωστό ως Σατανάς. Οι πολύχρωμες κοινότητες των ιθαγενών,
των μιγάδων, των Αφρικανών, ακόμη και των Κινέζων, που
ζουν στη Λατινική Αμερική, αλλά και των λευκών, διατηρούν
την ταυτότητά τους –ή τουλάχιστον προσπαθούν- ως
ανεξάρτητα κεφάλαια ενός ενιαίου λογοτεχνικού έργου.
Προϊστορικά κατάλοιπα ανιμιστικών θρησκειών
συμπληρώνουν σήμερα με πολύ χαμηλό οικονομικό κόστος το
κενό που εξακολουθεί να αφήνει η επιστήμη. Άλλωστε, τι
σημαίνει «μαγεία»; Ότι και «μυθολογία», δηλαδή θρησκεία μετά
την ημερομηνία λήξης της…84
Σε αυτά τα πλαίσια μπορούμε να παρατηρήσουμε την
εξέλιξη του πολιτισμού –ανοδική στις αρχικές του φάσεις και
καθοδική στις μετέπειτα· τα αρχαία, μυστικ(ιστικ)ά κείμενα των
Μάγια, περιέπεσαν πλέον στα χέρια έμπειρων στην πονηριά
ή/και στην ανοησία ανθρώπων, οι οποίοι, εκμεταλλευόμενοι τη
εκτεταμένη άγνοια των λαϊκών μαζών, αποσκοπούν στο ίδιον
όφελος μέσω της παρερμηνείας των ιερών γραφών –όχι μόνον
της Μέσης Αμερικής, αλλά και ολόκληρης της υφηλίου: στα
χειρόγραφα Τσιλάμ Μπ’αλάμ (Chilam B’alam) των Μάγια στο
Γιουκατάν (Yucatán) του Μεξικού, αναφέρονται επτά

131
προφητείες, οι οποίες προμηνύουν ριζικές, εντυπωσιακές,
τρομακτικές αλλαγές στον πλανήτη μας:
Η πρώτη από αυτές, αναφέρει ότι «ο κόσμος του μίσους
και του υλισμού θα φτάσει στο τέλος του στις 21 Δεκεμβρίου
του έτους 2012» (μ.Χ.), σύμφωνα, πάντα με τους
μαθηματικούς υπολογισμούς του ημερολογίου τσολ κ’ιν.
«Εκείνην την ημέρα, ο φόβος του ανθρώπου θα εξαφανιστεί
και το γένος μας θα πρέπει να επιλέξει ανάμεσα στο να
εξαφανιστεί ως σκεπτόμενο είδος που απειλεί τον πλανήτη Γη
με καταστροφή, ή να αναπτυχθεί με απώτερο σκοπό την
αρμονική ολοκλήρωσή του με ολόκληρο το Σύμπαν,
συνειδητοποιώντας ότι όλοι μας ανήκουμε σε μία έμβια
ολότητα, μέσα και μέσω της οποίας μπορούμε να υπάρχουμε
σε μία νέα εποχή του φωτός.»
Βέβαια, οι αστρονομικές γνώσεις των Μάγια τους
επέτρεπαν να γνωρίζουν και να προβλέπουν κάποιες φυσικές
καταστροφές, όπως τους κατακλυσμούς, τις ηλιακές εκρήξεις
και τους σεισμούς. Αυτή είναι η επιστημονική απάντηση στο
ζήτημα. Όμως, μία άλλη, πνευματική ερμηνεία του θέματος
αναφέρει ότι τότε ο Κόσμος θα ακολουθήσει μία νέα θεώρηση
της ζωής, μία αναδιοργάνωση της εξουσίας στον κόσμο, κι έτσι
θα ξεκινήσει ένας νέος ημερολογιακός κύκλος. Βέβαια,
γεγονότα σαν κι αυτά, δεν συμβαίνουν απ’ τη μια μέρα στην
άλλη, αλλά σταδιακά. Πρόκειται, λοιπόν, για μυθολογικές
προσεγγίσεις85 κάποιων φυσικών και κοινωνικών φαινομένων,
που διαδίδονται με γλαφυρό τρόπο στις λαϊκές μάζες, έτσι
ώστε να διατηρούνται κάποιες ισορροπίες…
Καμία ανάλυση, όμως, δεν μπορεί να αγγίξει την
ομορφιά του πρωτότυπου κειμένου. Ακόμη και η μετάφρασή
του, με όση προσοχή κι αν έχει γίνει, περνάει το έργο σ’ έναν
άλλον πολιτισμό, θετό κι όχι φυσικό. Αυτή η συνάντηση των
πολιτισμών, όμως, είναι κάποιες φορές σκοπός ζωής. Το κάθε
λογοτεχνικό έργο –ακόμη κι αν αναφέρεται σε μυθικά/ιστορικά
ή πνευματι(στι)κά γεγονότα, θα πρέπει ν’ αφήνει στον
αναγνώστη την ελευθερία της προσωπικής ερμηνείας. –
«Literature, in which everything is explicit, is no fun to readix»,
λέει ο Felipe Fernández Armesto, του Παν/μίου της Οξφόρδης.
Αν δεν το κατορθώσει αυτό, τότε δεν μπορεί να θεωρείται
«τέχνη».

ix Η λογοτεχνία, στην οποία τα πάντα είναι σαφή, δεν είναι συναρπαστική.

132
 Αυτό είναι το Πόπολ Βουχ, η «Βίβλος» των Μάγια της
Γουατεμάλας.

133
 PAT = ΦΤΙΑΧΝΩ
PAT-LA-JA = ΕΧΕΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΘΕΙ

VIII. Γαστρονομικά προϊόντα-ιδρυτές πολιτισμών στη

Λατινική Αμερική

Οι τροφές που επιλέγουν οι άνθρωποι από το φάσμα

που τους προσφέρεται στο περιβάλλον τους, λέει ο Εντουάρ
Γκλισάν (Éduard Glissant, Μαρτινίκα, 1928- ---) της Unesco, οι
τρόποι με τους οποίους ετοιμάζουν τις τροφές αυτές για
κατανάλωση, η σημασία που αποδίδουν στην πράξη του
φαγητού και οι κώδικες συμπεριφοράς που τη διέπουν,
ρίχνουν άπλετο φως σε πολλές άλλες πλευρές των κοινωνιών
στις οποίες ζουν. Το φαγητό και το ποτό έχουν τόσο βαθιά
σημασία για την Ανθρωπότητα, ώστε συχνά συνδέονται με
θέματα που δεν έχουν καμία σχέση με τη διατροφή. Για μερικές
ομάδες Μεξικανών γεωργών, π.χ., το καλαμπόκι δεν είναι
μόνο το βασικό είδος της διατροφής τους, αλλά και αντικείμενο
σεβασμού, η ίδια η καρδιά του πολιτισμού τους, των μύθων και
των θρησκευτικών εθίμων τους.
(Βλ. Εισαγωγή: Κεφ. Ι. Κοσμογονία, 6. Κόστα Ρίκα & σχ.
114 & Πόπολ Βουχ, Μέρος III, Κεφ. Ι & υποσημ. cxxxviii)
Η τροφή ικανοποιεί μία πρωταρχική ανθρώπινη ανάγκη
και αποτελεί βασικό συστατικό της πολιτισμικής ταυτότητας.
Το να τρώμε μαζί είναι ένας τρόπος να δημιουργήσουμε
και να διατηρήσουμε ανθρώπινες σχέσεις. Όταν τρώμε
οικογενειακά, οι πολιτιστικές αξίες μεταδίδονται από γενιά σε
γενιά.
Οι μεγαλύτερες θρησκείες του Κόσμου αποδίδουν
συμβολικές σημασίες στην τροφή, ενώ το ποτό και το φαγητό
συνδέεται με τις τελετές μύησης και ενταφιασμού, αλλά και με
άλλες τελετές.
(Βλ. σχ. 86 και ταφικά έθιμα των αρχαίων Μυκηναίων.)
Από το φυτό του πούλκε (pulque), που είδαμε προηγουμένως,
(βλ. Εισαγωγή: Κεφ. ΙΙΙ. Ήρωας, 2. Μεξικό), βγαίνει και το

134
ενεκέν (henequén) –μία ίνα με την οποία οι Μεξικανοί ιθαγενείς
πλέκουν ψάθες. Ας στρώσουμε, λοιπόν, μία τέτοια ψάθα στο
έδαφος, κι ας τη στολίσουμε με αλκατράσες (alcatraces) -τις
γνωστές και στην Ελλάδα λευκές κάλες με τον κίτρινο ύπερο-
που χαρακτηρίζουν τους πίνακες του Μεξικανού ζωγράφου
Διέγο Δε Ριβέρα (Diego de Rivera, 1886-1957).
Κάθε κόκκος καλαμποκιού, κάθε κομματάκι τορτίγια
(tortilla, βλ. σχ. 184), κάθε γουλιά ατόλε (atole) –του
παραδοσιακού ροφήματος από καλαμποκάλευρο- παρέχει
αδιάσειστη απόδειξη ότι η θρέψη δεν είναι απλώς μία χημική
και βιολογική διαδικασία, αλλά μία μορφή άμεσης επικοινωνίας
με τους θεούς. Είναι το γευστικό κριτήριο του Μεξικανού
αγρότη.

☼☼☼

Είναι πολύ ενδιαφέρουσα η λειτουργία των ινδιάνικων

γλωσσών (βλ. επόμενο κεφ.): στη συμφυρματική γλώσσα
νάουατλ (náhuatl) των Αζτέκων, π.χ., xictli (σίκτλι) σημαίνει
ομφαλός, tomohuak (τομόγουακ) είναι το πάχος, και atl (ατλ)
θα πει νερό. Από αυτήν την ετυμολογία προέρχεται η
μεξικάνικη λέξη jitomate (χιτομάτε), δηλαδή «παχύρευστο υγρό
που βγαίνει από τον αφαλό του καρπού». Jitomate, λοιπόν,
είναι η κόκκινη ντομάτα, ενώ tomate είναι η πράσινη.

☼☼☼

Στην Πάμπα (Pampa), τώρα, την τεράστια υγρή πεδιάδα

της κεντρικής Αργεντινής, το ψήσιμο μοσχαρίσιου και αρνίσιου
κρέατος θυμίζει γενναιοδωρία και αφθονία, ενώ το βράσιμο
της τροφής, που συνηθίζεται στην Κεντρική Αμερική, είναι για
τους Αργεντινούς δείγμα έλλειψης και λιτότητας. Έτσι,
διαφορετικά οικοσυστήματα δείχνουν αντικρουόμενες μορφές
κοινωνικής και πολιτιστικής οργάνωσης. Σύμφωνα με την
Αργεντινή καθηγήτρια του Παρισινού Πανεπιστημίου Πέρλα
Πέτριτς (Perla Petrić), για τους Αργεντινούς, το ψητό κρέας
συμβολίζει την άμεση αφομοίωση της ζωτικότητας και της
φύσης του ζώου, ενώ στο Μεξικό, ο άντρας αποκτά κοινωνική
αναγνώριση όταν αρχίζει να καλλιεργεί το καλαμπόκι στα
πέντε χρώματά του: κίτρινο, κόκκινο, άσπρο μαύρο και
πολύχρωμο, και η γυναίκα καταξιώνεται κοινωνικά μόλις μάθει
να το μαγειρεύει.

135
 Χάρη στη φυσιολογική μας παμφαγία και στο
χαρακτήρα μας ως κοινωνικών όντων που διαθέτουμε
πολιτισμό, αίσθηση συμβολισμού και ικανότητα να
δημιουργούμε ευνοϊκό περιβάλλον, μπορούμε να ζήσουμε εξ
ίσου καλά στις πολικές περιοχές και στα τροπικά δάση του
ισημερινού. Μπορούμε, πάντως, να αναρωτηθούμε αν οι
προσπάθειές μας να προσαρμοστούμε στα συμβολικά
πρότυπα -που υπαγορεύονται από τον πολιτισμό μας-
συμβαδίζουν πάντα με την καλύτερη βιοχημική μας
προσαρμογή, είτε βραχυπρόθεσμα –ως ατόμων-, είτε
μακροπρόθεσμα –ως μελών του ανθρώπινου είδους.
Ο πολιτισμός καθορίζει τη σειρά των τροφών και
επιβάλλει διαιτητικά ταμπού, τα οποία -όταν παραστεί ανάγκη-
χρησιμεύουν για να ξεχωρίζουν την κάθε κοινωνία από την
έννοια του «΄Αλλου» που ζει στο «Αλλού», στο πέρας του
χώρου –όπως αναφέρει ο Ζαν Σερβιέ (Jean Sérvier, βλ.
βιβλιογραφία).
Η διαφορά ανάμεσα στο τι συνιστά ο πολιτισμός και στο
τι είναι απαραίτητο από θρεπτικής πλευράς, είναι εμφανέστατη
στην τροφή που δίνεται στα παιδιά όταν πάψουν να θηλάζουν.
Οι λεγόμενες πολιτισμικές υπερτροφές συχνά
θεωρούνται θεϊκά δώρα. Οι πράξεις της καλλιέργειας και των
συνοδευτικών τελετουργιών δίνουν σχήμα και μορφή στον
ετήσιο κύκλο της κοινότητας. Τα παρασκευάσματα αυτά
παρέχουν τη βάση για την ανθρώπινη γαστρονομία και για
τροφή των θεών, αφού οι προσφορές και οι θυσίες αποτελούν
ειδικό μέσον επικοινωνίας με το Υπέρτατο Ον.
Αν και η γεύση παραμένει κάτι υποκειμενικό,
εντυπώνεται από τη γέννηση του ατόμου με τη σφραγίδα ενός
πολιτισμού. Έχει επισημανθεί ότι οι μετανάστες καταναλωτές
εμπίπτουν σε δύο κατηγορίες: αυτούς που βλέπουν τη χρυσή
εποχή στο παρελθόν και υποστηρίζουν την παραδοσιακή
κουζίνα, κι εκείνους που οραματίζονται τη χρυσή εποχή στο
μέλλον κι εμπιστεύονται τις επιστημονικά αποδεκτές θρεπτικές
ουσίες.
Η παραγωγή τροφίμων έχει αποκτήσει οικονομική αξία
και η τροφή είναι σήμερα κοσμική. Αυτό δε σημαίνει ότι έχει
χάσει τη συμβολική της αξία ή την κοινωνική της σημασία.
O κάκτος νοπάλ (nopal, opuntia ficus-indica) –που
χαρακτηρίζει το μεξικανικό τοπίο (βλ. σχ. 53)- κοσμεί τα πιάτα
του Ανάουακ (Anáhuac) ως σαλάτα: Αφαιρούμε τα αγκάθια
των μικρών φύλλων αυτής της φραγκοσυκιάς, τα

136
ξεφλουδίζουμε, τα κόβουμε σε λωρίδες, τα βράζουμε με λίγη
σόδα και αλάτι, και τα σερβίρουμε κρύα με λεμόνι, ταμπάσκο
(tabasco) –την καυτερή σάλτσα από πιπεριές με το μεξικάνικο
όνομα, που όμως προέρχεται από τις ΗΠΑ- (βλ. σχ. 30), και
χιτομάτε. Εκπληκτική σαλάτα!
Η τροφή είναι ένα καλό μέσο για να εκφράσουμε και να
υπογραμμίσουμε μία ταυτότητα εθνική, περιφερειακή, τοπική,
οικογενειακή ή και προσωπική, ανάλογα με τις περιστάσεις.
Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι η βορειοαμερικανική
κοινωνία παρουσιάζει ένα ατομικιστικό «πρότυπο γεύμα»,
όπου ο καθένας τρώει από τον προσωπικό του δίσκο στο fast
food ή μπροστά στην τηλεόραση, ενώ η λατινοαμερικάνικη
κουζίνα διαφέρει αισθητά, όντας σπιτική και παραδοσιακή –η
οποία μας παραπέμπει στις θεμελιώδεις κοινωνικές σχέσεις
που δίνουν νόημα στη ζωή μας.
Αποκλειστικώς ιδεολογικά κίνητρα παίζουν σπουδαίο
ρόλο στην επιλογή των βασικών τροφών και των μεθόδων
επεξεργασίας τροφίμων, επιτρέποντας τη δημιουργία μίας
μαγειρικής παράδοσης, που αποτελεί πρωτίστως ένδειξη
πολιτισμικής αναγνώρισης.
Τυπικό παράδειγμα το καθημερινό πιάτο κάθε φτωχού
Λατινοαμερικάνου: ρύζι με μαύρα (όχι μαυρομάτικα, αλλά
ολόμαυρα) φασόλια, που με ταπεινοφροσύνη και ευλάβεια
συνδυάζουν το λευκό και το μαύρο, και ανακατεύοντάς τα,
σχηματίζουν μία ενδιάμεση μάζα, εξ ίσου ορεκτική με το δέρμα
των μιγάδων.
Στις Άνδεις, το ρύζι αντικαθίσταται από την κίνουα
(quinoa, chenopodium), ένα αλεύρι, με το οποίο φτιάχνουν
έναν πηχτό χυλό με λίγο ασβέστη, που τον ονομάζουν
χούτσχα (juchha), ή επίσης, πίττες κ’ισπίνια (k´ispiña) σε bain
Marie, ή τηγανητές πίττες τ’άχτι (thaxti), όλα αυτά
συνοδευόμενα από τσάρκι (charki), δηλαδή παστό κρέας
προβατοκαμήλου λ(ι)άμα (llama) ή ψάρι κ’αράτσι (qarachi) από
τη λίμνη Τιτικάκα (Titicaca) [βλ. σχ. 69], τη μορφή του οποίου
συναντούμε στυλιζαρισμένη στα αρχαία ανάγλυφα του
Τιγουανάκου (Tiwanaku) της Βολιβίας.
Πολύ λίγα μέρη στην υδρόγειο έχουν τέτοια γεωγραφική
ποικιλία, όπως η Μέση Αμερική, που περιλαμβάνει σχεδόν
κάθε οικολογικό άκρο –από τις καλυμμένες με χιόνι έρημες
εκτάσεις των ηφαιστείων μεγάλου υψομέτρου, μέχρι τις
άνυδρες ερήμους και τις ζούγκλες με καταρρακτώδεις βροχές.
Η περιοχή των Μάγια τοποθετείται στη νοτιοανατολική γωνία

137
αυτής της πολυποίκιλης έκτασης, αλλά στην πραγματικότητα
έχει κάπως μικρότερη ποικιλία από την ευρύτερη ενότητα της
οποίας αποτελεί μέρος. Τα τροπικά δάση είναι πιο εκτεταμένα
από ότι στο υπόλοιπο Μεξικό.
(Βλ. Εισαγωγή: Β. Γουατεμάλα.)
Η αρχαία πεντάδα του καλαμποκιού, του κουκιού, της
καυτερής πιπεριάς, της κολοκύθας και του κακάο, αποτελούσε
τότε -όπως άλλωστε και σήμερα- τη βάση του
μεσοαμερικανικού διαιτολογίου, αλλά φυσικά, αυτά τα τρόφιμα
ήταν ευρέως διαδεδομένα και αλλού: από τις νοτιοδυτικές
ΗΠΑ, μέχρι το Περού και την Αργεντινή, σύμφωνα με τα
λεγόμενα του Κόε (Coe, βλ. βιβλιογραφία και σχ. 21)
[Βλ. Πόπολ Βουχ: Μέρος ΙΙ, Κεφ. VI].
Στις πιο… θερμές περιοχές, στην Καραϊβική, το ταμπάσκο –
που ξεσηκώνει τα συναισθήματα-, όταν αγγίξει αισθησιακά τα
αυγά της θαλάσσιας χελώνας, δημιουργεί ένα έδεσμα για
νύχτες αφροδισιακές…
Υπάρχει μία διαδεδομένη αντίληψη, σύμφωνα με την
οποία, οι τροπικές περιοχές παρέχουν εύκολη διαβίωση. Αυτό,
όμως, είναι ένας παραπλανητικός μύθος, γιατί η πυκνότητα της
ζωικής αλυσίδας έχει επιφέρει τη σπανιότητα της εδώδιμης για
τον άνθρωπο χλωρίδας. Επιπλέον, τα γόνιμα εδάφη
σπανίζουν, διότι τα ευεργετικά μεταλλεύματα και ορυκτά
εξαντλούνται με γρήγορους ρυθμούς.
Ο Ουρουγουανός συγγραφέας Εδουάρδο Γκαλεάνο
(Eduardo Hughes Galeano, 1940), αφηγείται έναν μύθο της
Αμαζονίας:
«Κανένας άντρας δεν την είχε αγγίξει, όμως ένα παιδί
μεγάλωνε στην κοιλιά τής κόρης του αρχηγού· το ονόμασαν
Μάνι. Λίγες μέρες αφότου είχε γεννηθεί, έτρεχε και μιλούσε. Δεν
είχε καμία αρρώστια, αλλά μόλις έκλεισε έναν χρόνο είπε: θα
πεθάνω. Και πέθανε. Πέρασε καιρός, κι ένα περίεργο φυτό
φύτρωσε στον τάφο –που η μητέρα του φρόντιζε καθημερινά.
Κάποια μέρα, η γη όπου αναπαυόταν ο νεκρός Μάνι, άνοιξε! Ο
αρχηγός έβαλε το χέρι του μέσα και τράβηξε μία μεγάλη ρίζα,
όλο σάρκα. Την έξυσε με μία πέτρα, την έλιωσε, έβγαλε όλο της
το χυμό και τη μαγείρεψε στη φωτιά. Την ονόμασε μανιόκα
(manioca), που σημαίνει: σπίτι του Μάνι.» [yuca, casava ή
casabe, manihot esculenta, sin. M. utilissima euforbiacea] Οι
σούπες στη σύγχρονη Λατινική Αμερική είναι γεμάτες από
αυτήν την αμυλώδη ρίζα.

138
 Καταβάλλοντας τεράστιες προσπάθειες, οι ιθαγενείς
κέτσουα (quechua) των Άνδεων (βλ. σχ. 55) κατάφεραν να
μεγαλώσουν την επιφάνεια της καλλιεργήσιμης γης,
κατασκευάζοντας στις πλαγιές των βουνών –ακόμα και των πιο
απόκρημνων- πεζούλες για την καλλιέργεια, οι οποίες εν είδει
γιγαντιαίων κλιμάκων, σκαρφαλώνουν από τα βάθη των
κοιλάδων μέχρι το όριο του χιονιού.
Η πατάτα είναι το πιο πολύτιμο δώρο που έκανε το
Περού στον «παλαιό Κόσμο». Χωρίς αυτήν, λέει ο Ελβετός
ανθρωπολόγος Αλφρέντ Μετρώ (Alfred Métraux 1902–1963),
δύσκολα φαντάζεται κανείς τον εποικισμό των υψιπέδων και
την ανάπτυξη μεγάλων πολιτισμών, όπως του Τιγουανάκου.
Κατά τον Γερμανό νομπελίστα συγγραφέα Γκιούντερ
Γκρας (Günter Wilhelm Grass, Πολωνία, 1927), η εμφάνιση της
πατάτας από τις Άνδεις στην Ευρώπη, είναι μέγιστο ιστορικό
γεγονός, η σημασία του οποίου ξεπερνά όλες τις στρατιωτικές
νίκες. Η πατάτα έπαιξε κεφαλαιώδη ρόλο στην ανάπτυξη της
Ευρώπης, γιατί επέτρεψε την εκβιομηχάνισή της και την άνοδο
του προλεταριάτου. Επειδή είναι πολύ θρεπτική, αναπτύσσεται
γρήγορα, καλλιεργείται εύκολα και είναι πολύ φτηνή, επέτρεψε
τη δημιουργία μίας γερής και υγιούς εργατικής τάξης,
απελευθερωμένης από τις επίπονες και χρονοβόρες γεωργικές
εργασίες, και κατάλληλης για δουλειές στα εργοστάσια. Από τα
εργοστάσια γεννήθηκαν: μία ισχυρή εργατική τάξη που
εκδημοκράτισε την Ευρώπη και μία τεχνολογία που
εξασφάλισε την κυριαρχία του δυτικού πολιτισμού στο
σύγχρονο κόσμο. Τρώγοντας, όμως, πατάτες, ο Ευρωπαίος
έχασε κάτι από την αρχική του φύση· έτσι, ο σημερινός
ευρωπαϊκός πολιτισμός δεν είναι παρά μία νοτιοαμερικανική
παρέκκλιση από τον προγονικό πολιτισμό. Με άλλα λόγια, η
πατάτα αποτελεί πολιτιστική και ιστορική πραγματικότητα.
Στα 1.600 π.Χ., δηλαδή κατά τη δική μας μεσοκυκλαδική
περίοδο, τα εθνικά φύλλα Αϋμαρά (aymará), Ούρου-Τσιπάγια
(uru-chipaya) και Πουκίνα (pukina) της Βολιβίας, σε υψόμετρο
4.000 μ., γύρω από τη λίμνη Τιτικάκα, είχαν πλήρως
προσαρμοστεί στην έλλειψη οξυγόνου και στην παγωνιά της
Πούνα (Puna). Η επιβίωσή τους οφειλόταν στην επεξεργασία
του τσούνιο (chuño): πρόκειται για μία τεχνική βασισμένη στην
οικολογία. Οι ιθαγενείς παρακολουθούν το εχθρικό κλίμα της
γης τους και παρατηρούν τις κινήσεις των άστρων,
εκμεταλλευόμενοι την παγωνιά της νύχτας των Άνδεων και τον
ισχυρό ήλιο των χιονισμένων κορυφών και της ορεινής στέπας

139
στο χρώμα της ώχρας, που με την πόλωση του φωτός στα
μεγάλα υψόμετρα, δημιουργεί έντονη αντίθεση με το μπλε του
κοβαλτίου των ιερών υδάτων της λίμνης Τιτικάκα. Με αυτές τις
κλιματικές εναλλαγές αφυδατώνουν τις πατάτες και τις
μετατρέπουν σε μία συμπυκνωμένη πηγή διατροφικής
ενέργειας. Janq’u imilla, allqatarma, waka laxra, ch’iyar, chupik,
axawiri, phiñu, khunurana, suwa pitikilla, quyllu, lujt’a para,
pintamilawru, tumi, allpaqnasa· συνολικά 20 είδη πατάτας
έχουν θρέψει τον προ-ινκαϊκό πολιτισμό των Άνω Άνδεων, η
κάθε μία με τις δικές της ιδιότητες.
(Για επαναληπτικότητα πολιτισμικών μοτίβων, βλ. σχ.
151☼☼)
Πριν τη συγκομιδή, οι σύγχρονοι αγρότες Αϋμαρά της
Βολιβίας, τελούν σπονδές στην Πατσαμάμα (Pachamama) –τη
Μητέρα Γη-, και στα Άπου Ατσατσίλα (Apu Achachila) –τα ιερά
σύννεφα πάνω από τις κορυφές-: για αυτούς, η παράδοση δεν
είναι τουριστικό φολκλόρ. Οι ιθαγενείς ντύνονται ακόμη και
σήμερα με τσ’ούλλιου (ch’ullu), ούνκου (uncu) και ουσούτα
(usuta) και παίζουν με τόγιος (toyo) και κένας (qena) την
πεντατονική τους μουσική, που μιμείται τον άνεμο των Άνδεων.
Κρατώντας στο αριστερό χέρι μία πάνινη τσάντα, φυσούν στον
αέρα τα φύλλα του φυτού κόκα (erythroxylum coca) –με τις
παραισθησιογόνες ιδιότητες-, έτσι ώστε ο Γουάϊρα (Wayra) –ο
θεός του Ανέμου- να τα μεταφέρει ως σπονδή στα τέσσερα
σημεία της Αυτοκρατορίας των Ίνκας. Έπειτα, βρέχουν το
έδαφος με τσίτσα (chicha) –ένα αλκοολούχο προϊόν ζύμωσης-
για να θρέψουν με αυτόν τον τρόπο τους θεούς τους.
(Βλ. σχ. 67 & 130).
Δρόμοι χερσαίοι και θαλασσινές ρότες με καραβάνια και
καράβια φορτωμένα με μυρωδιές, χρώματα και γεύσεις από
πολιτισμούς σε αρμονία με τη Φύση, υπήρξαν εστία αιματηρών
αγώνων για την κυριαρχία της τροφής, και κανάλια μιας από τις
πιο αισχρές μορφές εκμετάλλευσης: του δουλεμπορίου.
Υπήρξαν, όμως, και λίκνο πολιτισμών, φορείς πολιτιστικών
ανταλλαγών. Καράβια φορτωμένα με λέξεις-κωδικούς
πολιτισμών «σέρφαραν» -ας μου επιτραπεί ο ηλεκτρονικός
όρος- στο διαδύκτιο των Ωκεανών, σε μία φρενίτιδα εμπορίου
και ανταλλαγής προϊόντων: πιπεριές από ‘δω, κοτόπουλα από
‘κει, σοκολάτες απ’ τη μια, φρούτα από την άλλη, αλάτι μες τη
μέση, ζάχαρες ερχόταν, καφέδες πήγαιναν, καπνά και ρούμια
μες την παραζάλη του πάρε-δώσε!... Kαράβια της στέπας, οι
προβατοκάμηλοι των Άνδεων, αλλά και οι δρομείς-αχθοφόροι

140
των Ίνκας και των Αζτέκων, κουβαλούσαν το άλας της Γης και
τα φρούτα της θάλασσας. Ζαχαροκάλαμα από τη νέα Γουινέα
κατέφθαναν μέσω Κίνας και Περσίας στα Κανάρια νησιά, αλλά
οι Ινδιάνοι της Καραϊβικής τα δοκίμαζαν πρώτοι. Καφέδες
χρυσοκαβουρδισμένοι από τη Μέκκα και από την Αβησσυνία
(Αιθιοπία) κατέληγαν σαν χρυσά νομίσματα στα χέρια των
Πορτογάλων τσιφλικάδων της Βραζιλίας, και ταμπάκο –
καπνός- (της ειρήνης), που στο Γιουκατάν (Yucatán) του
Μεξικού τον γνώριζαν πριν από 4.000 χρόνια, τυλίγεται ακόμα
και σήμερα σε πούρα για τους λίγους και εκλεκτούς πάνω στα
μπούτια της νέγρας Tomasa στην Κούβα. Και κρασιά. Πάνω
απ’ όλα τα χιλιάνικα. Ποτάμια ολόκληρα από κρασί. Από την
Ισπανία στη Νέα Ισπανία –στο Μεξικό, δηλαδή- κι από ‘κει στο
Περού, κι άντε πάλι ταξίδι προς τη Χιλή, και «βίρα τις
άγκυρες», πίσω για την Ευρώπη. Saudade (σαουδάδ) –
πορτογαλική νοσταλγία- νόστος με την ομηρική έννοια της
επανόδου σε γνώριμη γη, στριφογυρίζει τον Κόσμο μέσα σ’ ένα
ποτηράκι κόκκινο Cabernet Sauvignon Medalla Real του 1984,
από την κάναβα Santa Rita της Χιλής…

☼☼☼

Όσον αφορά την οικονομία τους, στο ημινομαδικό

πρότυπο της εγκατάστασής τους, και ακόμη στις λεπτομέρειες
των εργαλείων τους, οι Μεξικανοί ιθαγενείς της αρχαϊκής
περιόδου ήταν μέρος του «Πολιτισμού της Ερήμου», στο
πλαίσιο του οποίου άρχισαν να καλλιεργούνται συστηματικά
όλα τα σημαντικά βρώσιμα φυτά της Μέσης Αμερικής.
Ο λεγόμενος «μητρικός» πολιτισμός των Ολμέκων
(olmecas) [βλ. Εισαγωγή: Β. Γουατεμάλα & σχ. 22], που άνθισε
πριν από 3.000 χρόνια στη Βερακρούς (Veracruz) του Μεξικού,
χαρακτηρίζεται από ένα προϊόν –το οποίο δεν είναι, μεν,
διατροφικό, ορίζει όμως, την αρχή της αγροκαλλιέργειας:
πρόκειται για το ελαστικό κόμμι, με το οποίο έφτιαχναν τις
μπάλες του τελετουργικού τους παιχνιδιού. Έχοντας ήδη
εξαφανιστεί χωρίς να αφήσει γλωσσικά ίχνη, ο πολιτισμός
αυτός πήρε το όνομά του από τους πολύ μεταγενέστερούς
τους Αζτέκους, οι οποίοι τους ονόμαζαν «λαό του καουτσούκ»,
δίνοντας έτσι ιδρυτικό αξίωμα σε αυτό το προϊόν της γης.
Από τον 3ο έως το 10ο αι. μ.Χ., οι κλασικοί Μάγια είχαν
μία ράτσα σκύλων, οι οποίοι δεν γαύγιζαν. Τους ευνούχιζαν,
λοιπόν, και τους πάχαιναν δίνοντάς τους καλαμπόκι για τροφή,

141
και τους προσέφεραν στα επίσημα γεύματα της ελίτ, αλλά και
ως θυσίες στους θεούς.
Τετρακόσια χρόνια αργότερα, οι πλωτές αγορές των
Αζτέκων στα λευκά κανάλια του Τλατελόλκο (Tlatelolco), με τις
πιρόγες φορτωμένες με πολύχρωμα αγαθά, προσέφεραν
γεύσεις σε εμάς πρωτόγνωρες: θηλαστικά ισκουίν’τλε
(izcuintle), μυρμήγκια χουμίλ (jumil), για να κάνουν τη
σοκολάτα τραγανή, σαύρες (iguanas) και φρούτα με ονόματα
εξωτικά: mamey, zapote, guava, και guayaba, caimito,
pejibaye, guanábana και aguacate, tamarindo, nance και άλλα
ηδονικά μυρωδικά» -όπως θα έλεγε ο Καβάφης.
Μέχρι και τσίχλες από το ρετσίνι του δένδρου κόμμι
έβρισκες σ’ εκείνες τις τροπικές και πανάρχαιες αγορές, αλλά
το δημόσιο μάσημά τους δεν ήταν κοινωνικά αποδεκτό.
Στη νότια υποήπειρο της Αμερικής, οι Αϋμαρά, από το
1.200 π.Χ., ως το 1.200 μ.Χ., και οι Ίνκας, από τον 13ο έως τον
16ο αι. μ. Χ., με τα τραγανιστά κιρκίντσου (qirqinchu) και το
κούι (cui) –δηλαδή τους ψητούς μυρμηγκοφάγους και τα
ποντίκια των Άνδεων-, προσθέτουν πρωτεΐνες στα
δημητριακά και τα αμυλώδη που καλλιεργούν.
Ορισμένα τρόφιμα, όπως οι σπόροι του κακάο
(theobroma cacao, μισή λέξη ελληνική, από τη «θεϊκή βρώση»,
και μισή ινδιάνικη, από το όνομα του βασιλιά των Μάγια Aj
Kakaw. Άλλοι γλωσσολόγοι ισχυρίζονται ότι η λέξη
περιλαμβάνει το φώνημα που σημαίνει: παλιός, δηλ. ξερός
σπόρος), έχουν χρησιμοποιηθεί ως νομισματικές μονάδες. Οι
Μάγια ετοίμαζαν με το ιερό κακάο (βλ. Εισαγωγή: Β.
Γουατεμάλα & Ι. Κοσμογονία: 6. Κόστα Ρίκα & Πόπολ Βουχ,
Μέρος ΙΙ: Κεφ. IV & σχ. 29 & 140) ένα ρόφημα για τις σπονδές
κατά τις τελετές μύησης, και το αφιέρωναν στο θεό των υδάτων
Τσακ (Chac). Μετά από αυτές τις τελετές, έπιναν κρύα,
αφρώδη σοκολάτα, αρωματισμένη με βανίλια, κανέλλα,
γλυκάνισο και πιπεριά καυτερή, στην οποία έδιναν τραγανιστή
αίσθηση με ψημένους σπόρους καλαμποκιού. Θεωρείτο
μεθυστικό και αφροδισιακό ρόφημα, και γι’ αυτό απαγορευόταν
η κατανάλωση άνω των 3 ποτηριών κατ’ άτομο. Η πικρή της
γεύση -αυτό, άλλωστε, σημαίνει «σόκοκ-άτλ» (xokok atl) –
σοκολάτα- στη γλώσσα των Αζτέκων: «πικρό νερό» -και η
σύστασή της από νερό της βροχής –ως θείο δώρο εξ ουρανού-
την καθιστούσαν περιζήτητη από την ιθαγενή ελίτ. Τον 16ο αι.,
στα Καθολικά μοναστήρια με τις μπαρόκ προσόψεις και τις
σκοτεινές κατακόμβες, οι Ισπανίδες μοναχές συνέχιζαν την

142
ινδιάνικη παράδοση. Σήμερα, στη Νικαράγουα, όταν οι
Λατινοαμερικάνοι μαζεύονται τα βραδιά στις ξύλινες αυλές των
σπιτιών μες τη ζούγκλα, και διηγούνται ιστορίες για πολέμους
και φαντάσματα στο φως της λάμπας πετρελαίου, πίνουν
εκείνο το ίδιο ρόφημα, που το λένε πινολίγιο (pinolillo).
Ένα από τα σημαντικά συστατικά του, η βανίλια –
«τλιλσότσιτλ» (tlilxóchitl) τη λένε στο Μεξικό- που σημαίνει:
«μαύρο, στιλπνό λουλούδι» (της ορχιδέας planifolia),
χαρακτηρίζει ακόμη και σήμερα τον κλασικό πολιτισμό των
Τοτονάκων (totonacas), στη Βερακρούς της μεξικανικής
Καραϊβικής. Κάθε πόλη, λένε, έχει τη δική της καθημερινή
μυρωδιά, που της δίνει προσωπικότητα. Λοιπόν, η Οαχάκα
(Oaxaca) μυρίζει σοκολάτα, και η Παπάν’τλα (Papantla) την
αρωματίζει με βανίλια, ιδιαίτερα την Πέμπτη, που η Καθολική
Εκκλησία γιορτάζει το Corpus Cristi (Των Ευχαριστιών): οι
κοπέλες, ντυμένες στα λευκά και κεντημένα με πολύχρωμα
λουλούδια, κρατούν σταυρούς από κλαδάκια βανίλιας.
«Όταν το Φεγγάρι περπάτησε στη ζούγκλα του ποταμού
Παρανά (Paraná), λέει ένας θρύλος των σύγχρονων Γουαρανί
(guaraní) [βλ. σχ. 57], γνώρισε μυστηριώδη αρώματα και
γεύσεις. Όταν ένας ιαγουάρος ήταν έτοιμος να μπήξει τα δόντια
του στο λαιμό του Φεγγαριού, ένας γέρο-αγρότης αποκεφάλισε
το ζώο με το μαχαίρι του. Κι όταν το Φεγγάρι πείνασε, εκείνος
το φίλεψε στο σπίτι του. Σου προσφέρουμε τη φτώχεια μας, του
είπε η γυναίκα του αγρότη, δίνοντάς του ψωμί καλαμποκένιο.
Το ξημέρωμα, σ’ εκείνη τη γη είχαν φυτρώσει κάτι περίεργα,
σκουροπράσινα φυτά με λευκά λουλούδια. Ήταν το βοτάνι μάτε
(mate) [Ilex paraguariensis], που γιάτρεψε την κόρη του
αγρότη, και ήταν το ίδιο εκείνο χόρτο, που οι Ιησουίτες του 18ου
αι. καλλιεργούσαν και στη Βραζιλία, για να εξασφαλίσουν τα
πρωινά τους τσάγια. Είναι το μάτε, στην ασημένια, σφυρήλατη
κούπα, με το μεταλλικό καλαμάκι, που ξυπνά τους
κοιμισμένους, που ζωντανεύει τους τεμπέληδες κι αδερφώνει
τους ανθρώπους…»
«Hombres de Maíz» - Άνθρωποι από καλαμπόκι, είναι ο
τίτλος ενός από τα κεφάλαια του Πόπολ Βουχ, του ιερού
βιβλίου των Μάγια, αλλά και ενός τόμου της πολιτικο-
κοινωνικής τριλογίας του νομπελίστα λογοτέχνη Μιγγέλ Άνχελ
Αστούριας (Miguel Ángel Asturias), από τη Γουατεμάλα της
δεκαετίας του 1960. (Βλ. σχ. 91 & 162)
«Vine a Comala porque me dijeron que acá vivía mi
padre, un tal Pedro Páramo» - «Ήρθα στην Κομάλα γιατί μου

143
είπαν ότι εδώ ζούσε ο πατέρας μου, κάποιος με τ’ όνομα
Πέδρο Πάραμο.» Έτσι ξεκινά το ομώνυμο βιβλίο του
Μεξικανού Χουάν Ρούλφο (Juan Rulfo) [βλ. σχ. 96]. Η
σημειολογία του καλαμποκιού είναι πανταχού παρούσα: σαν
κομάλ (comal) [βλ. σχ. 120], δηλαδή σαν πήλινο, κοίλο τηγάνι
για καλαμποκόπιτες τορτίγιας (tortillas) [βλ. σχ. 184] –τόσο
ζεστό είναι το χωριό του μες το κατακαλόκαιρο της
Γουαδαλαχάρα (Guadalajara).
Αλλά και ο κινηματογράφος… σερβίρει «Σοκολάτα σε
καυτό νερό» (Como agua para chocolate, του 1989, βασισμένη
στο ομώνυμο βιβλίο της Μεξικανής Λάουρα Εσκιβέλ Laura
Esquivel, βλ. σχ. 98]), ενώ στις λατινοαμερικάνικες καντίνες,
ηχούν οι εδώδιμες νότες «cholesterol» (χοληστερίνη) του Φίτο
Ολιβάρες (Fito Olivares) και «tabaco y ron» (καπνός και ρούμι)
του Φερνανντίτο Βίγιαλόνα (Fernandito Villalona),
παρασύροντας τα… τριγλυκερίδιά μας σε επικίνδυνα σημεία.
Η σύγχρονη κουλτούρα του καταναλωτισμού δεν ξεχνά
τις διατροφικές της ρίζες.
Στα 1630, Βρετανοί άποικοι στα νησιά Μπαρμπέιντος
(Barbados), φρόντισαν να έχουμε εμείς σήμερα στις γιορτές
μας ρούμι! Λίγοι, όμως, γνωρίζουν ότι το καλύτερο σε
ποιότητα είναι εκείνο από τη Δομινικανή Δημοκρατία της
Καραϊβικής.
Τελετουργικά φάρμακα (μύκητες, χόρτα, φύλλα)
χρησιμοποιούνται σε μερικές θρησκευτικές τελετές, για να
βοηθήσουν τον άνθρωπο να επεκτείνει τον συνειδησιακό του
ορίζοντα, να ταξιδέψει με τη φαντασία του σε Κόσμους
αόρατους και να έρθει σε επαφή με τα ουράνια πνεύματα που
επιβλέπουν την τάξη του σύμπαντος Κόσμου. Στην
κοσμοθεωρία των Ίνκας, τα φύλλα της κόκας, που
προαναφέραμε, έχουν -ακόμη και στις μέρες μας-
μαγικοθρησκευτικές ιδιότητες. Στο χωριό Ουασάο (Huasao)
του Περού, και όχι μόνον, οι σαμάνοι/μάντεις/ιερείς/θεραπευτές
τα μασούν για να διαβλέπουν καλούς ή κακούς οιωνούς. Οι
απλοί αγρότες κέτσουα, όμως, καταπραΰνουν έτσι την
προαιώνια πείνα που τους κληροδότησε η αποικιοκρατία, και
απαλύνουν τη δυσφορία της νόσου του υψομέτρου –που
προκαλεί δύσπνοια, υπνηλία και σύγχυση. Χωρίς την κόκα,
λέει ο Πάρκερσον (Parkerson) «adiós mineros, adiós moneda y
adiós población – αποχαιρέτα τους εργάτες, τα ορυχεία, το
χρήμα κι όλον τον πληθυσμό»…

144
 Το να γράφουμε, λοιπόν, Ιστορία της διατροφής,
σημαίνει να γράφουμε την Ιστορία του Ανθρώπου. Είναι η
ανακάλυψη συμπεριφορών, αντιδράσεων και πίστεων, που
γεννιούνται και εξελίσσονται μεταλλάσσοντας τις βιολογικές
ανάγκες σε πολιτισμικές συνήθειες.

145
 AL = ΛΕΩ
YA-LA-JI-YA = ΑΥΤΟΣ ΤΟ ΛΕΕΙ

IX. Εγώ σκέπτομαι, εσύ μιλάς, αυτός ακούει, εμείς

κατανοούμε…
Ταξίδι στην Αμερικανική ήπειρο μέσα από τις
γλώσσες των ιθαγενών

Έχουμε σκεφτεί ποτέ, γιατί τα ισπανικά ρήματα της 1ης

συζυγίας, όπως π.χ., το honrar (ονράρ = τιμώ), έχουν στον
ενικό αριθμό του ενεστώτα οριστικής τις καταλήξεις;

honr-o
honr-as
honr-a

Οι γλωσσολόγοι υποστηρίζουν ότι σε αυτήν την

περίπτωση υπάρχει συγγένεια με την κλασική ελληνική
γλώσσα, στην οποία τα συνηρημένα ρήματα έχουν παρόμοιες
καταλήξεις:

τιμ-άω – τιμ-ῶ
τιμ-ᾷς
τιμ-ᾷ

Η επόμενη ερώτηση θα μπορούσε να είναι: από πού

προέρχονται αυτές οι λέξεις; Η απάντηση είναι απλή: το πρώτο
ρήμα έχει τις ρίζες του στο λατινικό honrāre, ενώ το δεύτερο
είναι παράγωγο του αρχαίου ελληνικού «τίω». Μας αρκούν,
όμως, αυτές οι εξηγήσεις; Γιατί δεν αναρωτιόμαστε πώς
δημιουργήθηκαν όλες αυτές οι παράξενες λέξεις της απώτερης
αρχαιότητας; Η λύση είναι ακόμη πιο απλή: η γλώσσα, η πιο
αυθαίρετη, αλλά συγχρόνως και η πιο λογική σύλληψη του
ανθρώπινου νου, είναι ο καθρέφτης της κάθε εθνικής

146
νοοτροπίας. Αυθαίρετη, επειδή δε γνωρίζει «γιατί», και λογική,
λόγω των ομοιοτήτων που παρουσιάσει.
Ας αφήσουμε, όμως τώρα, τις κλίσεις ρημάτων,
για να θυμηθούμε εκείνη την πασίγνωστη ιστορία της Γιορόνα
(Llorona), που τριγυρνά τα βράδια στα ποτάμια ψάχνοντας το
παιδί της –που το είχε πετάξει από μια γέφυρα. Λένε πως είναι
το πνεύμα της Μαλίντσε (Malinche) –της ινδιάνας που είχε
προδώσει τους Αζτέκους και που ο Ισπανός κατακτητής
Κορτές (Hernán Cortés) της χάρισε, αντί για ένα ευχαριστώ,
εκείνο το νόθο παιδί. Ας σκεφτούμε, λοιπόν, ότι αυτό το
φάντασμα εξακολουθεί να ψάχνει ποιοι είναι οι
Λατινοαμερικάνοι, τι είναι, από πού έρχονται και προς τα πού
πορεύονται…
(Βλ. Εισαγωγή: Κεφ. V. Μαγεμένη ήπειρος, 7.
Γουατεμάλα.)
Για να μην αμφιβάλλουμε για τη συνοχή των προλεχθέντων, ας
αναλογιστούμε τη δυσκολία που συναντά κάποιος όταν
χρειάζεται να αναφερθεί στην Αμερικανική ήπειρο: πώς θα
πρέπει να την αποκαλεί; Λατινική Αμερική, Ισπανόφωνη
Αμερική ή Νότια Αμερική, όπως υπεραπλουστευμένα την
ονομάζουν κάποιοι; Ας προσέξουμε σε αυτό το σημείο, γιατί
διατρέχουμε τον κίνδυνο να αποκλείσουμε είτε τους Ολλανδούς
της Καραϊβικής, είτε τους Αγγλοσάξονες των Ηνωμένων
Πολιτειών της βόρειας Αμερικής, ή ακόμη και τους
Πορτογάλους ή και πολλούς άλλους λαούς της κεντρικής
Αμερικής. Τότε λοιπόν, τι πρέπει να γίνει; Ίσως θα ήταν
καλύτερα να ακούγαμε τους κατόχους αυτής της γης, τους
ιθαγενείς, οι οποίοι σοφά έδιναν ονομασίες από τη Φύση στην
πατρίδα τους: “Nolpopokayan” (βλ. Εισαγωγή: Κεφ. Ι.
Κοσμογονία, 6. Κόστα Ρίκα), δηλαδή «Γη όπου τα Βουνά
Καπνίζουν», είναι το όνομα στη γλώσσα νάουατλ (náhuatl) [βλ.
σχ. 53] των Αζτέκων (βλ. σχ. 51), που μας εξηγεί την
ηφαιστειογενή προέλευση της κεντρικής Αμερικής. (βλ. σχ. 6)
“Tawantinsuyu” (βλ. σχ. 67 & 56) σημαίνει στη γλώσσα των
Ίνκας (βλ. σχ. 55) «η Ενσωμάτωση σε Μορφή Νομικού
Προσώπου των Τεσσάρων Περιοχών των Άνδεων, που
σχηματίζουν ένα ενιαίο Ινκαϊκό Κράτος.» “Yvy mara'eỹ”, «η Γη
Χωρίς Κακό», (βλ. Εισαγωγή: Κεφ. Ι. Κοσμογονία, 4.
Παραγουάη) είναι ο τόπος που οι Μ’μπ-α Τουπί-Γουαρανί
(Mby´a tupí-guaraní) [βλ. σχ. 57] συνεχώς αναζητούσαν στον
αιώνιο πηγαιμό τους από την Αμαζονία στο Τσάκο (Chaco)

147
[βλ. σχ. 73] της Παραγουάης. (βλ. σχ. 11) Ινδιάνικη ή Λατινική
Αμερική, η απόφαση είναι υποκειμενική…
Ας ταξιδέψουμε, τώρα, ως την εποχή του Χριστόφορου
Κολόμβου (Cristóbal Colón, αμφισβητούμενος ο τόπος
γέννησης και το έτος: 1436 [56;] – Ισπανία, 1506), ο οποίος για
να μπορέσει να συνεννοηθεί με το «νέο» κόσμο, είχε πάρει
μαζί του 2 διερμηνείς που γνώριζαν την Εβραϊκή, τη Χαλδαϊκή
και λίγο την Αραβική γλώσσα, αλλά… «τα χέρια τούς
χρησίμευαν εκεί ως γλώσσα», όπως μας διηγούνται οι
χρονικογράφοι εκείνης της εποχής: «Τι φοβερή έκπληξη! Οι
νέοι αυτοί λαοί μιλούν ο καθένας τη δική του γλώσσα και δε
συνεννοούνται μεταξύ τους, όπως συμβαίνει και ανάμεσα σε
εμάς και στους Άραβες», έλεγαν οι Ισπανοί, κι ούτε καν
μπορούσαν να φανταστούν ότι υπήρχαν συνολικά 2.800
γλώσσες σε εκείνην την ήπειρο. Σύντομα έμαθε ο Κολόμβος τις
λέξεις της γλώσσας ταΐνο (taíno) της Καραϊβικής, που
σημαίνουν χρυσό, ή τουλάχιστον αυτές που εκείνος νόμιζε ότι
εξέφραζαν αυτήν την έννοια: tuob, caona, noçay, ενώ αμέσως
πρόσθεσε κι άλλες στο λεξιλόγιό του: canoa –που
αντικατέστησε την ισπανική almadía, που σημαίνει: βάρκα (αν
και στην πραγματικότητα, η λέξη δεν είναι ισπανική, αλλά
αραβική, όπως μαρτυρεί το άρθρο al ( ‫) ﻞﺃ‬, που αποτελεί την
πρώτη συλλαβή). Μία άλλη λέξη δάνειο του ινδιάνικου Κόσμου
στον ευρωπαϊκό, είναι ο «φύλαρχος» (cacique), που
αντικατέστησε το ισπανικό reyezuelo (=βασιλίσκος)· αυτή η
λέξη, όμως, θα είχε αργότερα άσχημη εξέλιξη: «κασίκε»
ονόμαζαν για πολλές δεκαετίες τους δικτάτορες του
ισπανόφωνου Κόσμου… Το καλαμπόκι -ένα από τα
πολιτισμικά προϊόντα που ίδρυσαν τον μεσοαμερικανικό
πολιτισμό (Βλ. Εισαγωγή: Κεφ. VII. Γαστρονομικά προϊόντα)-
ήρθε με τα καράβια στην Ευρώπη μαζί με το λήμμα maíz
(mays zea), εμπλουτίζοντας έτσι το πρώτο λεξικό της
Ισπανικής γλώσσας του Αντόνιο Νεμπρίχα (Elio Antonio de
L(N)ebrija, 1441-1522).
Από την άλλη πλευρά, οι ισπανικές λέξεις που
εμφανίζονται σε πρώτη χρήση, είναι οι θρησκευτικές
εκφράσεις, μεταφρασμένες στις γλώσσες των ιθαγενών, όπως:
Ñandeyará pueblo, δηλαδή: «το ποίμνιο του Κυρίου», και
angaipá, που κατά λέξη, στη γλώσσα των Γουαρανί σημαίνει:
«κηλίδα ψυχής», δηλαδή: αμαρτία. Είναι ενδιαφέρον το
γεγονός ότι η πιο συνηθισμένη έκφραση των Αργεντινών, η
λέξη che (=τσε), που τη χρησιμοποιούν ως «ρε», είναι στην

148
πραγματικότητα η κτητική αντωνυμία δικός, -ή, -ό μου στη
γουαρανική.
Θα πρέπει, επίσης, να αναφέρουμε ότι από εκείνη την
πρώτη συνάντηση, οι ιθαγενείς γλώσσες της Αμερικής
αποτελούν μία από τις αναπόφευκτες πηγές επιρροής της
σύγχρονης ισπανικής γλώσσας. Είναι μία πηγή που χρωματίζει
με τις εξωτικές τις αποχρώσεις την ισπανική ντοπιολαλιά της
Λατινικής Αμερικής, στα πλαίσια της ένταξης του Νέου Κόσμου
στην ισπανική νοοτροπία, και συγχρόνως στα πλαίσια της
ένταξης των Ισπανών στην ινδιάνικη ζωή. Όπως κάθε τι που
γεννιέται από τη σύγκρουση δύο Κόσμων διαφορετικών -όχι
μόνο από πολιτιστική άποψη, αλλά επίσης και από την άποψη
του φυσικού περιβάλλοντος-, η διαδικασία ήταν περίπλοκη,
ακριβώς επειδή η σύγκρουση εκείνη ήταν από τις πιο βίαιες
της Ιστορίας.
Τον 16ο αι., το ΙΙ. Εκκλησιαστικό Συνέδριο
υποχρεώθηκε να ανακοινώσει: “Nullus audiat confesionen per
interpretem”, που στα λατινικά σημαίνει: «οὐδεὶς ἐξομολογεῖται
μέσῳ διερμηνέως». Ευτυχώς για τους ιερωμένους, σε πολλές
περιοχές επιβλήθηκε ή αναπτύχθηκε μία “lingua franca”, ένα
γενικευμένο γλωσσικό όχημα για τη συνεννόηση των κατοίκων
απέραντων περιοχών: η náhuatl των Αζτέκων στο Μεξικό, η
quechua των Ίνκας για τις Άνδεις και η guaraní στην
Παραγουάη και στη Βραζιλία. Εναλλακτικές μέθοδοι κατήχησης
σε γλώσσες ινδιάνικες ή χριστιανικές έφεραν ως αποτέλεσμα
φαινόμενα μονογλωσσίας, διγλωσσίας και γλωσσικού
υβριδισμού. Η αποκλειστική χρήση μίας μόνο ιθαγενούς
γλώσσας, έχει κάνει τους γηγενείς, από τη μία πλευρά να
διατηρούν την πολιτισμική τους ταυτότητα, κι από την άλλη, να
περιθωριοποιούνται από την κοινωνική ανάπτυξη. Η
μονόπλευρη γνώση της Ισπανικής ή Πορτογαλικής έχει
οδηγήσει τις κοινότητες των ιθαγενών σε απάρνηση του
πολιτισμικού τους πυρήνα. Η διγλωσσία είναι εν μέρει μία
λύση, αλλά όχι η καλύτερη.
Η υποτιθέμενη πανάκεια του υβριδισμού έχει αποδειχθεί
ότι προκαλεί ανεπανόρθωτες βλάβες, οδηγώντας τους λαούς
σε απώλεια της ρίζας τους.
Κρίνοντας από τις ιστορικές αναφορές, οι ιθαγενείς είχαν
μεγαλύτερη έφεση στην εκμάθηση της Ισπανικής γλώσσας,
από ότι οι Ισπανοί για τις τοπικές γλώσσες. Παρ’ όλα αυτά
όμως, πάντα υπήρχαν προβλήματα στη συνεννόηση. Στο
Περού, ο ιστορικός και συγγραφέας Ίνκα Γκαρσιλάσο δε Λα

149
Βέγα (Gómez Suárez de Figueroa, Inca Garcilaso de la Vega,
Περού, 1539 –Ισπανία, 1616), μας αφηγείται το πασίγνωστο
(στο λατινοαμερικάνικο κόσμο) ανέκδοτο με τον ινδιάνο
Φελιπίγιο (Felipillo), ο οποίος είχε μάθει τα ισπανικά, μόνο
ακούγοντας τους κατακτητές να μιλούν, και όταν προσευχόταν,
αντί να απαγγέλλει: «Πατήρ, Υἱός καὶ Ἅγιον Πνεῦμα, Τριάδα
Ὁμοούσιος καὶ Ἀδιαίρετος», έλεγε: «ο Θεός, τρία και ένα
κάνουν τέσσερα»!... Στο Μεξικό οι ινδιάνοι μετρούσαν τις
ακατανόητες ισπανικές λέξεις με σπόρους καλαμποκιού.
Ο μιγαδισμός ανάμεσα στη «φυλή του χαλκού» και στη
«χλωμή φυλή», επέφερε γλωσσικό μιγαδισμό κι ένα
καλειδοσκόπιο συνεννόησης. «Che esperanza poraité – Για
την ελπίδα μου θα σου μιλήσω» τραγουδά ο Εμιλιάνο Ρε
(Emiliano Re) στο γλωσσικό ιδίωμα γιο πορά (jo porá), τα
γουαρανοποιημένα ισπανοπορτογαλικά από την Παραγουάη.
Από την άλλη πλευρά της ηπείρου, στην Κούβα, οι
ύμνοι της σαν’τερία (santería) –των μαγικοθρησκευτικών
τελετουργιών που αφιερώνονται στο πάνθεον των Ορίτσα
(orisha, βλ. σχ. 65), ψέλνονται στην τελετουργική γλώσσα
λουκουμί (lucumí) των Γιορουμπά (èdè Yorùbá) της δυτικής
Αφρικής, και μεταδίδονται προφορικά από γενιά σε γενιά,
γεγονός που φέρνει ως συνέπεια τη λανθασμένη αφομίωσή
τους:

«Bara loyuro sokeboda

omoni Alawana komamakeña irawo e.
Bara suayu
omoni Alawana komamakeña irawo e.
Obara wayu eké Eshu odara
omoni Alawana komamakeña irawo e.»

«Σ’ εκλιπαρούμε,
κάνε να ‘ναι ο χρησμός καλός
για τα παιδιά μας σήμερα
και να πάψουν πια
τα προβλήματα
που μας στέλνουνε τ’ αστέρια.»

Η ισπανική μετάφραση αυτών των στίχων ακολουθεί

λανθασμένα την αφρικανική σύνταξη των πρώτων εκείνων
ιερέων που ύμνησαν τον Ελέγκμπα Ελεγουά (Elegba-Eleguá)
–το τριαδικό πνεύμα:

150
 «Rogar,
permítanos para que este ebó
sea bueno para los hijos hoy,
que no sigan los problemas
que nos envían
las estrellas.»

Όχι πολύ μακριά, στο Πουέρτο Ρίκο (Puerto Rico), τα

Ισπανικά δεν έχουν αφρικάνικο χρώμα, αλλά μεταμφιέζονται σε
μπορίνκεν (borinquen), σε ισπανοαγγλικά (espanglish)
Καραϊβικής, και θυμίζουν σε εμάς, τους Έλληνες, τα
«μπρούκλικα» της αμερικανικής ξενιτιάς:

«Se había casado con un drunken bastard de billar, de

esos que nacen con la caneca incrustada en la mano y
encierran a la fat, ugly housewife en la casa con diez
screaming kids entre los cellulitic muslos, mientras ellos hacen
pretty-body y le aplanan la calle a cualquier shameless bitch.»

«Είχε παντρευτεί μ’ έναν drunken bastard από τα

μπιλιαρδάδικα, από ‘κείνους που γεννιούνται με το ποτήρι
κολλημένο στο χέρι και κλείνουν τη fat, ugly housewife στο
σπίτι με δέκα screaming kids ανάμεσα στα cellulitic μπούτια
τους, ενώ εκείνοι κάνουν pretty-body και ανοίγουν το δρόμο σε
οποιαδήποτε shameless bitch.»

(Ana Lydia Vega, Pollito chicken, Puerto Rico, 1977)

ΑΓΓΛΙΚΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

drunken μεθυσμένος (μεθύστακας)

bastard μπάσταρδος
fat χοντρή
ugly (κακ)άσχημη
housewife σύζυγος (νοικοκυρά)
screaming που τσιρίζουν (φωνακλάδικα)
kids παιδιά (μπόμπιρες)
cellulitic με κυτταρίτιδα
pretty-body όμορφο σώμα (φιγούρα, /-ες)
shameless ξεδιάντροπη
bitch σκύλα
151
 Ο γλωσσικός μιγαδισμός, όμως, δε γνωρίζει όρια και
δεν ακολουθεί κανόνες διμορφίας. Τρεις, έως και τέσσερεις
γλώσσες μαζί μπορούν να γεννήσουν νέα υβρίδια, όπως αυτό
της Νικαράγουας, που έχει φωνή μισκίτο (της φυλής των
ινδιάνων miskitu), προφορά ισπανική και λέξεις των
αγγλόφωνων πειρατών της Καραϊβικής:

«… tuktan wal duri kum waki kan. Nina nani ba Basilio

bara Prendilicia. Basilio matawalsip mani bri kan bara
Prendilicia ba matlalkahbi pura yumphpa baman alcan kan.»

«… δύο παιδιά οδηγούσαν μία πιρόγα. Ήταν ο Βασίλης

και η Πρενντιλίσια. Το αγόρι ήταν δέκα χρονών, ενώ το κορίτσι
μόλις έκλεινε τα εννέα.»

Έτσι άρχιζε το αναγνωστικό του Δημοτικού στη

Νικαράγουα της δεκαετίας του 1980 και των Σαντινίστας
(sandinistas).

Όσον αφορά τη γραφή των ινδιάνικων γλωσσών, είναι

λανθασμένη η αντίληψη ότι δεν υπάρχει καμία. Ο καθηγητής
Ανδρέας Λόμμελ (Andreas Lommel), του Παν/μίου του
Μονάχου, μας λέει ότι εάν θέλουμε να κατανοήσουμε τις
σύγχρονες, μη βιομηχανικές κοινωνίες, θα πρέπει να
μελετήσουμε τον προϊστορικό άνθρωπο. Οι σπηλαιογραφίες
και τα τατουάζ ήταν ανέκαθεν αφηγηματικές τέχνες. Τα γλυπτά
σύμβολα σε πέτρα συναντώνται σε όλες τις γεωγραφικές
συντεταγμένες της Αμερικανικής ηπείρου. Η ιδεογραφική
αποτύπωση ήταν περισσότερο ανεπτυγμένη στον πολιτισμό
των Μιστέκων (mixtecas) της Οαχάκα (Oaxaca) στο Μεξικό,
και των Αζτέκων. Τα σύμβολα λειτουργούσαν ως
εικονογράμματα που αναπαριστούσαν κατά προσέγγισιν την
πραγματικότητα, ή ως ιδεογράμματα που τη συμβόλιζαν, ή
ακόμη και ως φωνογράμματα που προέρχονταν από
ακρωνύμια, δηλαδή χρησιμοποιούσαν τις αρχικές συλλαβές
ορισμένων λέξεων ως φθογγικά σύμβολα: για να εκφράσουν,
λοιπόν, το όνομα της πόλης Κοατλάν (Coatlán), στο Μεξικό, οι
λαοί που μιλούσαν τη γλώσσα νάουατλ ζωγράφιζαν ένα φίδι,
που στη γλώσσα τους λέγεται κόατλ (cóatl) [βλ. σχ. 42☼] και
δύο δόντια με ούλα, που ονομάζονται τλαν-τλι (tlan-tli).

152
Η ρίζα τλαν συμπίπτει με τον τοπικό προσδιορισμό «σε, στο».
Έτσι, Κοατλάν, στη γλώσσα των Αζτέκων, σήμαινε: «Τόπος
των Φιδιών».

Η γραφή των Μάγια εμφανίζει υψηλότερο βαθμό

συστηματοποίησης. (Βλ. σχ. 34)

Από τον 14ο αι. μ.Χ., υπάρχουν αναφορές για σύστημα

γραφής των Ίνκα, σε τετραγωνισμένα γεωμετρικά σχήματα,
που συναντώνται σε υφαντά, ή στα ξύλινα τελετουργικά σκεύη
που ονομάζονται κέρος (keros).

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑΚΑ ΣΥΜΒΟΛΑ ΤΩΝ ΙΝΚΑΣ ΣΕ ΥΦΑΝΤΟ

Ένα σύστημα σπάνιας ευφυΐας είναι το γνωστό κ’ίπου (qipu)

[βλ. σχ. 55], ένα σύνολο μάλλινων νημάτων από
προβατοκάμηλο των Άνδεων (llama), με κόμπους διαφόρων
ειδών, μεγεθών, χρωμάτων και πυκνοτήτων, που οι σοφοί
κίπουκαμάγιοκ (qipukamayoq) ήξεραν να αποκρυπτογραφούν
και να καταγράφουν στατιστικά και ιστορικά στοιχεία της
αυτοκρατορίας τους.

153
 QIPU Κ’ΙΠΟΥ

Η Κατήχηση γινόταν από τους Καθολικούς κατακτητές

με καμβάδες που είχαν ζωγραφισμένες εικόνες, ακατανόητες,
όμως, για τους ιθαγενείς: το χρονικό επίρρημα «τώρα»,
συμβολιζόταν με ένα χέρι που χτυπούσε μία καμπάνα,
σημαίνοντας την ώρα. Έτσι, η λέξη, ο λόγος, έπαψε να
λειτουργεί ως υποστήριγμα της σκέψης.
Έχουμε δει ως τώρα την επιμειξία της ισπανικής
γλώσσας με τα ιδιώματα της Καραϊβικής. Αλλά, τι είναι, στην
πραγματικότητα αυτή η επιβλητική και γρήγορη στο άκουσμα
γλώσσα, που μας αφήνει την ελευθερία να εκφραστούμε με
τόσο ποικίλους τρόπους; Όταν μιλάμε ανυποψίαστοι,
χρησιμοποιώντας λέξεις καθημερινές, όπως: cerveza = μπύρα,
izquierda = αριστερά, piedra = πέτρα, falda = φούστα, aceite =
λάδι, embajada = πρεσβεία, catre = ντιβάνι, sastre = ράφτης
και carnaval, που όλοι καταλαβαίνουμε την έννοιά της, θα
έπρεπε να συγκινούμαστε με το που προφέρουμε φθόγγους
από καστροπολιτείες κέλτικες και Βάσκους καστρινούς, κάστρα
Γερμανικά, καστράρχες από τη Γαλικία και καστρόπορτες
Ιταλικές, Λουζιτανικά και Καταλανικά μετόχια καστρινά, μα
πάνω απ’ όλα, Καστιλλιάνους -Ισπανούς- με 36.000 ρίζες
Ελληνικές και 4.000 λέξεις με σύμφωνα Αραβικά, λαρυγγικά:

«¿Qué fareyo, o qué serad de mibi?

¡Habibi, non te tuelgas de mibi!»

154
θρηνεί μία μουγουάσαχα ( ‫ ﻣﻮﺷﺢ‬muwashah), δηλαδή ένα
μεσαιωνικό αραβο-ανδαλουσιανό ποίημα, με το οποίο ο
καλλιτέχνης εκλιπαρεί την πολυαγαπημένη του να μην
απομακρυνθεί από κοντά του. Έτσι, λοιπόν, η ίδια αυτή
γλώσσα με την προδιάθεση στον εξωτισμό, μεταλλάχθηκε σε
μία πολυπρόσωπη διάλεκτο, που μας κάνει να ξεχωρίζουμε
αμέσως έναν Αργεντινό από έναν κάτοικο του Μαρακάιμπο
(Maracaibo), στη Βενεζουέλα.
Οι ρίζες των ιθαγενών γλωσσών της Αμερικής
κατανέμονται ως ανεξάρτητη ομάδα, ανάμεσα σε εθνικές
ομάδες της Ωκεανίας, αλλά και σε λαούς της Σινο-θιβετανικής
και της (Ουραλο)-αλταϊκής ομογλωσσίας. Μεγάλη ποικιλία
διαλέκτων χαρακτηρίζει τις μεγάλες γλώσσες των Αμερινδών.
(Βλ. σχ. 42). Από τον 19ο αι., έχει μεταφραστεί η Βίβλος του
Χριστιανισμού σε διάφορες γλώσσες των ιθαγενών της
Αμερικανικής ηπείρου, κι έχουν γραφτεί γραμματικές και λεξικά
αυτών των γλωσσών, αλλά η πρωτοβάθμια παιδεία σε αυτές
τις χώρες εξακολουθεί να είναι προβληματική, τόσο για τους
ινδιάνους, όσο και για τους κρεολούς. Παρ’ όλα αυτά, σε
ορισμένες κοινότητες ιθαγενών του Μεξικού, πραγματοποιείται
ένας ετήσιος διαγωνισμός διηγήματος, με του οποίου τα
βραβεία χρηματοδοτείται η τοπική εκπαίδευση. (Βλ. σχ. 86☼)
Θεωρώντας ως δεδομένο το γεγονός ότι μία
γλώσσα εκφράζει μία νοοτροπία, είναι θλιβερό το ότι υπάρχουν
γλώσσες απειλούμενες από εξαφάνιση, ή άλλες που είναι ήδη
νεκρές, όπως η ταΐνο που προαναφέραμε, από την οποία
σήμερα μένουν μόνο λίγες μελωδικές λέξεις: Cubagua,
Habaguanex, Guanajatebey, Camagüey, Siboney, Guanajay,
Demajagua, Yaguajay, bohío, Cabaiguán, Jiguani,
Guantánamo. Ανάμεσά τους διακρίνουμε τοπωνύμια και
τραγούδια της Κούβας…
Σε πολλές κοινωνίες υπάρχουν μυστικές
γλώσσες, δηλαδή γλωσσικά ιδιώματα που χρησιμοποιούσαν
ορισμένες κοινωνικές τάξεις ή συντεχνίες, όπως οι Κ’όλλιας
(qholla) –οι οι πρακτικοί γιατροί με τα βότανα από τα Βολιβιανά
υψίπεδα των Άνδεων. Άλλο παράδειγμα μυστικής γλώσσας
είναι το ιερό λεξιλόγιο νιε’ε ποράν (ñe’e porã) των Γουαρανί,
στην Παραγουάη, για τη διάδοση των θρησκευτικών
παραδόσεων, ή για να μην μπορούν τα πνεύματα που
προστατεύουν τα ζώα να καταλάβουν ότι οι άντρες της φυλής
πρόκειται να βγουν για κυνήγι. Αυτό θα μπορούσε να συγκριθεί

155
με το ιαπωνικό φαινόμενο kei-go ( 敬語 ), σύμφωνα με το
οποίο καλούμε με διαφορετικό τρόπο κάποιον ή κάτι, ανάλογα
με την κοινωνικό-οικονομική του θέση, την ιεροσύνη, ή ακόμη
και τη σπουδαιότητα ενός άψυχου αντικειμένου. Ας πάρουμε
για παράδειγμα την προσωπική αντωνυμία «εγώ» -στα
ιαπωνικά: 私 (wata[ku]shi) [στον τύπο ευγενείας], η οποία
μπορεί και να ειπωθεί: 僕 (boku) σε αρσενική, μορφή, ή και:
あたし (atashi) μεταξύ γυναικών, ενώ στον πληθυντικό
αλλάζει σε: 私たち (wata[ku]shitachi), ή 俺 (oré), λέξη που
συμπίπτει με την αντωνυμία «εμείς» στη γλώσσα των
Γουαρανί της Παραγουάης, και αποτελεί ένδειξη (όχι
απόδειξη) της κοινής μαλαιοπολυνησιακής προέλευσης αυτών
των γλωσσών. Σε αυτό το σημείο αξίζει, επίσης, να σημειωθεί
ότι η γλώσσα γουαρανί διαθέτει -όπως και η ιαπωνική-δύο
αντωνυμικούς τύπους για την έννοια «εμείς»: ñandé, ως
περιεκτικό (inclusivo, αναφερόμενο σε όλους τους ανθρώπους)
και oré ως exclusivo ή αποκλειστικό ή επιλεκτικό –που
αναφέρεται, δηλαδή, μόνο στα μέλη της φυλής.
Είναι σημαντικό, για όσους ενδιαφέρονται για τις
γλώσσες των ιθαγενών, να γνωρίζουν πώς λειτουργεί η
σύνταξη αυτών των γλωσσών που καταχωρούνται ως
συμφυρματικές ή συγκολλητικές, επειδή σχηματίζουν έννοιες
με συλλαβές οι οποίες συντάσσονται στην αρχή, στη μέση ή
στο τέλος της ρίζας κάθε λέξης. Σύμφωνα με τον Δημήτρη
Σωτηρίου, η σύγχρονη γλωσσολογία διαπίστωσε ότι η λέξη δεν
αποτελεί με απόλυτη συνέπεια την ελάχιστη μονάδα της
γλώσσας και επιπλέον παρουσιάζει δυσκολίες στην
ταξινόμηση. […] Μία νέα μονάδα, το μόρφημα, αποτελεί το
μικρότερο στοιχείο του μορφολογικού επιπέδου, δηλ. του
επιπέδου άρθρωσης πρώτου βαθμού, που έχει μία σημασία
και μία φωνητική μορφή. […] Τα άρθρα, οι ρίζες, οι καταλήξεις,
οι ρηματικές αυξήσεις, τα προσφύματα, οι προθέσεις, κ.α.,
συνιστούν μορφήματα. Το μόρφημα δείχνει τη λειτουργία και τη
συμμετοχή της λέξης στην παραδειγματική ένταξη, ενώ από τη
συνταγματική άποψη αποτελεί την ελάχιστη μονάδα της
συντακτικής ανάλυσης. Βοηθάει στη μορφολογική ανάλυση και
στη σύγκριση των τύπων γλώσσας (αναλυτική, συγκολλητική
κλπ.), ενώ παράλληλα προσφέρει απλούστερα μοντέλα για τη
γλώσσα. Γενικά, αποτελεί μονάδα με τρεις όψεις: 1) φωνητική
μορφή, 2) σημασία, 3) συντακτικό ρόλο- και αναπτύσσει τη

156
μορφολογική ανάλυση κατά τρεις διαστάσεις: 1) την
ταυτοποίηση, 2) την ταξινόμηση, 3) την κατανομή των
μορφημάτων. Τα μορφήματα διαιρούνται: 1) στα λεξήματα,
που έχουν λεξικογραφική αξία, συνιστούν τη ρίζα της λέξης και
συναντώνται στο λεξικό, 2) στα γραμματικά μορφήματα, που
έχουν γραμματική αξία και προσδιορίζουν τις γραμματικές
κατηγορίες και την παραγωγή. Άλλη διαίρεσή τους είναι σε 1)
εξαρτημένα και 2) ανεξάρτητα μορφήματα. […] Επιπλέον, για
κάθε γλώσσα, ο κατάλογος των μορφημάτων είναι ανοικτός και
η γλώσσα μπορεί να παράγει οσαδήποτε. […] Ανάμεσα στα
γραμματικά μορφήματα και στα λεξήματα υπάρχουν διαφορές.
Τα πρώτα έχουν περιορισμό στον αριθμό, ενώ τα λεξήματα
είναι απεριόριστα. Οι λέξεις που σχηματίζονται από
συνδυασμούς αυτών των δύο, είναι ομοίως απεριόριστες. […]
Τα γραμματικά μορφήματα συνιστούν ενδιάμεσο επίπεδο
οργάνωσης. […] Η μικρότερη μονάδα σημαινόντων στο
επίπεδο άρθρωσης δεύτερου βαθμού, δηλ. το μικρότερο
φωνητικό στοιχείο της γλώσσας ονομάζεται φώνημα. Το ίδιο το
φώνημα δεν είναι φορέας σημασίας, η μεταβολή του όμως
προκαλεί μεταβολή της σημασίας: «χέλι» / «χέρι». Είναι
μονάδα ανάλυσης ψηφιακού κώδικα και το μελετάει η
φωνολογία. […] Τα μορφήματα κυρίως, μαζί με το κλειστό
σύστημα φωνημάτων, προσφέρουν τη δομικο-συστηματική
συνοχή στη γλώσσα. […] Στην τουρκική, τα λεξήματα και τα
γραμματικά μορφήματα μπορούν να αλλάζουν μεταξύ τους
θέση, ενώ στην κινεζική είναι χωριστές λέξεις. […] Κατά τον
Bloomfield, τα εξαρτημένα μορφήματα δεν συναντώνται ποτέ
μόνα τους, και χαρακτηρίζονται ως μορφήματα της λέξης, σε
αντίθεση με τα ανεξάρτητα, που χαρακτηρίζονται ως
μορφήματα της πρότασης. […]
Όταν οι πρώτοι Ισπανοί θαλασσοπόροι έφτασαν στο
Ακρωτήριο Ναυαρίνο (Cabo Navarino), αυτό το απόμακρο
σημείο της Παταγωνίας -στο Τέρμα της Γης-, όπως
ονομάστηκε, συνάντησαν τους ιθαγενείς Wulla, οι οποίοι στη
γλώσσα τους τη yagha είχαν την πιο λακωνική έκφραση που
έχει δημιουργηθεί σε ολόκληρη την ιστορία της γλωσσολογίας,
με μία μόνο λέξη: "Mamihlapinatapai", που σημαίνει: "Μία
ματιά, που την μοιράζονται δύο άνθρωποι, επιθυμώντας ο
καθένας τους να προσφέρει ο συνομιλητής τους αυτό που
εκείνοι επιθυμούν, επειδή οι ίδιοι είναι απρόθυμοι να το κάνουν
ή και να προτείνει ο ένας στον άλλον μία ανείπωτη, μύχια,
προσωπική του στιγμή, την οποία και οι δύο -αντίστοιχα-

157
γνωρίζουν και συμφωνούν σιωπηλά." Αυτή η σχετικά μικρή
λέξη με το τεράστιο νόημα -λεκτικό & ψυχο/κοινωνικό- έχει
καταγραφεί στο βιβλίο Guiness, επειδή εμπεριέχει
συγχρόνως: αυτοπαθή τύπο & παθητική φωνή της κατάστασης
σε μορφή προσωδιακού προσφύματος, επιρρηματικά
μορφήματα στατικότητας & μεσένθημα αλληλουχίας, φώνημα
που δηλώνει ολοκλήρωση πράξης και λέξημα που λειτουργεί
ως ρίζα ρήματος. Αυτή η έννοια της "σιωπής με νόημα"
συναντάται και στα ιαπωνικά, ως: ishin denshin 以心伝心 της
οποίας το δεύτερο & το τελευταίο ιδεόγραμμα σημαίνει:
"καρδιά". Είναι γνωστή, άλλωστε η κοινή μογγολική &
μαλαιοπολυνησιακή καταγωγή των Ιαπώνων & των
Ινδιάνων!...

Στον προ-ινκαϊκό πολιτισμό των Αϋμάρα (Aymara)

Βολιβίας υπάρχει ένα ρήμα εντυπωσιακού μεγέθους, που
προφέρεται: awatkipasipxañanakasataq, και σημαίνει: «να
προσέχουμε για να διατηρούμε την ενότητά μας, δηλαδή να
κρατάμε τις αξίες των προγόνων μας στην ιδιοσυγκρασία μας
και να τις μεταδίδουμε στις νεότερες γενιές του πολιτισμού
Αϋμαρά».

Οι ιθαγενείς γλώσσες έχουν καταλάβει ένα μικρό χώρο

στην εκπαίδευση, την πολιτική και τα ΜΜΕ. Είναι, όμως,
γλώσσες κοινωνικά υποβαθμισμένες. Η οικονομικά ισχυρή
τάξη της μειονότητας των λευκών χρησιμοποιεί αποκλειστικά
τα ισπανικά. Έτσι, οι εγγράμματοι ιθαγενείς, που αποτελούν
μόλις το 30% της κοινότητάς τους, ξέρουν να γράφουν
ισπανικά. Οι ινδιάνικες γλώσσες γράφονται ακόμη με τα διεθνή
φωνητικά σύμβολα. Τη δεκαετία του 1980, ήταν δύσκολο να
πείσει κάποιος έναν Λατινοαμερικάνο ότι είχε και ινδιάνικο
αίμα. Σήμερα, πλέον, υπάρχουν δύο τάσεις ιθαγενοφιλίας:
Α. η υπερεθνικιστική
Β. η τουριστική εκμετάλλευση.
Η πρώτη υπαγορεύει μία αμιγή εθνική συνείδηση, ενώ η
δεύτερη προσπαθεί να στηρίξει οικονομικά τις κοινότητες. Και
οι δύο, πάντως, βασίζονται σε προσωπικότητες όπως ο
φύλαρχος Γουαϋκάυπούρο (Guaykaypuro, 16ος αι. μ.Χ.) των
Καράκας (caracas) –της φυλής που έδωσε το όνομά της στην
πρωτεύουσα της Βενεζουέλας-, ο επαναστάτης Τούπαχ
Αμάρου (José Gabriel Kunturkanki Tupaq Amaru II, 1742-

158
1781) από το Περού, ή η κάτοχος του Νομπέλ Ειρήνης (1998)
Ριγομπέρτα Μεντσού (Rigoberta Menchú) από τη Γουατεμάλα.
Είναι αυτονόητο το γεγονός ότι μία γλώσσα αποτελεί μία
νοοτροπία. Μιλάμε, λοιπόν, όπως σκεφτόμαστε. Στις
ευρωπαϊκές γλώσσες ισχύει η σύνταξη Υποκείμενο-Ρήμα-
Αντικείμενο, ενώ σε ορισμένες ασιατικές -όπως στην Τουρκική
και στην Ιαπωνική, τα στοιχεία συντάσσονται ανάποδα, σαν
ιδωμένα σε έναν καθρέφτη: Υποκείμενο-Αντικείμενο-Ρήμα. (Ας
αναλογιστούμε πώς μιλούσε η Κωνσταντινουπολίτισσα
Λωξάνδρα στο βιβλίο της Μαρίας Ιορδανίδου.) Το ίδιο ισχύει
και στη γλώσσα των Ίνκας. Ο Δεμέτριο Τούπακ Γιουπάνκι
(Demetrio Tupac Yupanqui), στο βιβλίο του Runasimiq
Yachaywasi (Περού, 1950), μας δίνει ένα στοιχείο της
ιθαγενούς νοοτροπίας, μέσω της γραμματικής. Λέει ότι στη
γλώσσα κέτσουα –που έγινε διεθνής στην περιοχή των
Άνδεων, επειδή μπορεί να εκφράσει ακόμη και τις λεπτότερες
σκέψεις, όπως λίγες γλώσσες μπορούν να κάνουν- τα ρήματα
έχουν τύπο στιγμιαίο αλλά και διαρκείας, μόνο στην καταφατική
τους μορφή, ενώ στην αρνητική περιορίζονται στο στιγμιαίο.
Π.χ.: takini = τραγουδώ γενικά, yo canto (στα ισπανικά), I sing
(στα αγγλικά). Takishani = τραγουδώ τώρα, yo estoy cantando
(στα ισπανικά) και I am singing (στα αγγλικά). Manan takinichu
= δεν τραγουδώ, είτε γενικά, είτε τώρα, yo no canto, yo no
estoy cantando (στα ισπανικά), I do not sing, I am not singing
(στα αγγλικά). Όλα μαζί σε έναν αρνητικό τύπο. Δεν υπάρχει ο
τύπος manan takishanichu. Κι αυτό βασίζεται στη νοοτροπία
αυτού του λαού (κάθε γλώσσα, άλλωστε, αποτελεί την
έκφραση μίας πολιτισμικής νοοτροπίας), στη φιλοσοφία τους,
θα ήταν προτιμότερο να πούμε, η οποία συνάδει με την
αριστοτελική, και υπαγορεύει ότι το μη ον δεν υφίσταται, ούτε
ως προς τον τόπο ούτε ως προς το χρόνο˙ είναι απουσία
κυριότητας ή πράξης. Εάν υπάρξει άρνηση, τότε παύει να
υφίσταται η πραγματικότητα ή η αλήθεια. Και επειδή το ρήμα
εἰμὶ (είμαι, υπάρχω, γίνομαι, είμαι παρών, υφίσταμαι), estar στα
ισπανικά, to be στα αγγλικά, και kay ή και –sha- στη γλώσσα
των Quechua, σχηματίζει τον ενεστώτα διαρκείας, εκλείπει από
την άρνηση.
Τέλος, πρέπει να αναφέρουμε ότι είναι μάταιο να
εκφράζουμε ευχές για ένα «μέλλον εποικοδομητικό» και άλλες
τέτοιες υποκρισίες, που συνήθως ακούγονται σε παρόμοιες
περιστάσεις γλωσσών και πολιτισμών που χάνονται. Η μεγάλη
αλήθεια είναι ότι ούτε και οι γλώσσες που έχουν υποστεί

159
λιγότερη κακοποίηση από κατακτητές -όπως η ελληνική- δεν
έχουν καταφέρει να διατηρήσουν τη σοφία τους. Και αυτό,
λόγω της επιβολής ενός «προλεταριάτου των ημιμαθών της
επιφανειακής υποκουλτούρας», που συναντούμε καθημερινά
στις οθόνες της τηλεόρασης, του διαδικτύου και των κινητών
τηλεφώνων που μας έχουν επιβάλλει για να κατορθώσουν
τελικά το αντίθετο από αυτό που ανακοινώνουν στις
διαφημίσεις: να εγκλωβιστούμε σε έναν κόσμο αγωνιώδη, που
ούτε καν μπορούμε να εκφράσουμε, γιατί πάσχουμε από μία
κοινωνική ασθένεια που λέγεται λεξιπενία, δηλαδή λεξιλογική
φτώχεια. Δυστυχώς, έχει εκπληρωθεί εκείνος ο μελαγχολικός
στίχος των Ίνκας που λέει:
«Qanma kashanki llaki t’ika hina; mana qhikiy
sapiykikipis ratayta atinkichu.»
«Θλιμμένη είσαι τώρα, σα λουλούδι μαραμένο, που ούτε
στις ίδιες σου τις ρίζες πια δεν μπορείς να στηριχτείς.»

160
 TIKAL, GUATEMALA

Χ. Παράρτημα:
1. Γουατεμάλα:
Τσολ κ’ιν, το χρονικό μίας προαναγγελθείσας
καταστροφής x

Διάφοροι πολιτισμοί της υφηλίου έχουν αναπτύξει κατά

τη διάρκεια των χιλιετιών της ιστορίας τους ποικίλες θεωρίες
θρησκευτικής καταστροφολογίας, όπως π.χ. ο κατακλυσμός
του Νώε στην ιουδαϊκο-χριστιανική παράδοση.
Οι Μάγια –όπως έχουμε ήδη αναφέρει σε αυτό το
εισαγωγικό σημείωμα- διατηρούσαν τρεις διαφορετικούς, αλλά
παράλληλους ημερολογιακούς κύκλους: τα ιερά έτη τσoλ κιν
(tzol k’in) με 13 μήνες των 20 ημερών κ’ιν (k’in ) = 260 ημέρες,
τα ηλιακά «κοίλα» έτη χάαμπ (jaab) με 18 “αγροτικούς” μήνες
των 20 ημερών = 360 ημέρες, τις οποίες ακολουθούσε μία
αποφράδα περίοδος ουάγιεμπ’ (wayeb’) των 5 ημερών, και τη
γραμμική (και όχι κυκλική) “μακρά μέτρηση”, η οποία
χωριζόταν στα εξής τμήματα:
κ’ιν (k’in) = 1 ημέρα,
ουινάλ (winal) = 1 μήνας των 20 ημερών κ’ιν (k’in),
τουν (tun) ή χάαμπ (jaab) = 1 έτος των 360 ημερών,
κ’ατούν (k’atun) = 20 τουν = 7.200 ημέρες,
μπακ’τούν (bak’tun) = 20 κ’ατούν = 144.000 ημέρες,
πικτούν (piktun) = 20 μπακ’τούν = 2.880.000 ημέρες,
καλαμπτούν (kalabtun) = 20 πικτούν = 57.600.000 ημέρες,
κινχιλτούν (kinjiltun) = 20 καλαμπτούν = 1.152.000.000 ημέρες,
αλαουτούν (alawtun) = 20 κινχιλτούν = 23.040.000.000 ημέρες
= 63.123.287 χρόνια των 365 ημερών.
Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η χρονολόγηση γινόταν ως εξής:
5.10.4.3.9 = 5 μπακ’τούν, 10 κ’ατούν, 4 τουν, 3 ουινάλ και 9 κιν

xΑυτά τα στοιχεία έχουν δημοσιευτεί στο βιβλίο του γράφοντος, με τίτλο:

2012 Έρχεται το τέλος;, Εκδ. Περίπλους, Αθήνα 2010.

161
από τη Δημιουργία του Κόσμου των Μάγια, δηλ. από τις 13
Αυγούστου του έτους 3.114 π.Χ., όταν –κατά την παράδοση-
γεννήθηκε ο πλανήτης Αφροδίτη. Επομένως, οι τρεις
τελευταίες περίοδοι αντιστοιχούν σ’ ένα πολύ μακρινό μέλλον.
Πίστευαν, μάλιστα, -όπως προαναφέραμε-, ότι η τελευταία
ημέρα του κάθε μήνα ήταν το μέσον με το οποίο το μέλλον (κι
όχι το παρελθόν) επιρρεάζει το παρόν.
(Βλ. σχ. 31)
Σύμφωνα με αυτήν την αντίληψη των Μάγια, ο Κόσμος
θα καταστρεφόταν μετά την πάροδο 5.125 ετών, δηλαδή την
21η Δεκεμβρίου του έτους 2012 μ.Χ. Επιστήμες, όπως η
αρχαιοαστρομία, θεωρητικές μελέτες, όπως η ανάλυση των
συμβόλων της μυθολογίας, και η πίστη στη μεταφυσική
αριθμολογία, αναλύουν κι ερμηνεύουν -η κάθε μία με τον
τρόπο της- τις προφητείες της καταστροφής του Κόσμου.
Πολλοί γραφικοί ερευνητές τα διανθίζουν όλα αυτά με την
ανάμειξη των… εξωγήινων. Μία ερμηνεία της σύγχρονης
εποχής δέχεται το γεγονός ότι εκείνη την ημερομηνία, ο
πλανήτης Γη θα διέλθει μία νέα περίοδο αρνητικών φυσικών
αλλαγών, από την οποία θα επέλθει μία θετική πνευματική
μετουσίωση της ανθρωπότητας. Οι καταξιωμένοι μελετητές του
αρχαίου πολιτισμού των Μάγια, όμως, θεωρούν αυτήν την
εξήγηση ως ψευδοεπιστημονική. Άλλωστε, η αρχαιολογική
σκαπάνη έχει αποκαλύψει διάφορες επιγραφές με σημαντικές
αποκλίσεις σ’ αυτήν τη μέτρηση. Πάντως, οι σύγχρονοι
ιθαγενείς της Μεσοαμερικανικής περιοχής εξακολουθούν να
βασίζουν την καθημερινότητά τους στο αρχαίο ημερολόγιο των
προγόνων τους. Σ’ αυτό το σημείο, όμως, θα πρέπει ν’
αναφέρουμε ότι ο Απολινάριο Τσίλε Πιστούν (Apolinario Chile
Pixtun) –ένας γηραιός σοφός Μάγια της εποχής μας-, όπως
και ο Μεξικανός αρχαιολόγος Γκιγέρμο Μπερνάλ (Guillermo
Bernal), πιστεύουν ότι η έννοια της «Αποκάλυψης» είναι
καθαρά «Δυτική» και δεν υφίσταται στη νοοτροπία των
Αμερινδών. Οι σύγχρονοι ινδιάνοι ασχολούνται περισσότερο με
την πρόβλεψη των καιρικών συνθηκών που τους επιτρέπουν
να σπέρνουν και να θερίζουν αποτελεσματικότερα τη γη τους.
Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν στις μέρες μας ορισμένοι σαμάνοι,
δηλαδή μάγοι-αστρολόγοι-θεραπευτές, οι οποίοι κερδίζουν τα
προς το ζην στις λατινοαμερικανικές μεγαλουπόλεις
καταστρώνοντας μαντικούς πίνακες για τη μελλοντική ζωή των
φτωχών και αδαών πελατών τους.

162
 Σύμφωνα μ’ αυτούς, η αστρολογία (κι όχι η αστρονομία)
βασίζεται σε 20 ήλιους, δηλαδή ζώδια, και σε 13
συνοδευτικούς αριθμούς για το καθένα, που ονομάζονται
«συμπαντικοί παλμοί». Ο πολλαπλασιασμός αυτών των δύο
αριθμητικών στοιχείων δίνει ως αποτέλεσμα τον αριθμό 260,
δηλαδή τις ημέρες του ιερού κύκλου τσολ κ’ιν. Στον ακόλουθο
πίνακα, οι ήλιοι παρατίθενται κάθετα και έχουν τις εξής
ονομασίες: κόκκινος δράκος, λευκός άνεμος, μπλε νύχτα,
κίτρινος σπόρος, κόκκινο ερπετό, λευκή γέφυρα των δύο
Κόσμων (δηλ. θάνατος)86, μπλε χέρι, κίτρινο άστρο, κόκκινη
σελήνη, λευκός σκύλος, μπλε πίθηκος, κίτρινος άνθρωπος,
κόκκινος πεζοπόρος του ουρανού, λευκός σαμάνος, μπλε
αετός, κίτρινος πολεμιστής, κόκκινη Γη, λευκός καθρέπτης,
μπλε θύελλα, κίτρινος ήλιος. (Σύγκρ.:Εισαγωγή: ΙΙ. Πάνθεον,
πίνακας). Αυτά τα τέσσερα χρώματα συμβολίζουν τα σημεία
του ορίζοντα και τα 4 βασικά στοιχεία: το κόκκινο την ανατολή
και το νερό, το μπλε τη δύση και τη γη, το λευκό το βορρά και
τον αέρα και το κίτρινο το νότο και τη φωτιά. Ίσως ν’
ακούγονται παράδοξοι αυτοί οι συνδυασμοί, όμως τα σύμβολα
–αντίθετα από τα αρχέτυπα (κατά τον Γιούνγκ)- εξαρτώνται
από την ψυχοσύνθεση που δημιουργεί η εκάστοτε φύση στον
άνθρωπο που την κατοικεί.

163
 Η σοβαρότερη πλευρά της αστρολογίας -οποιουδήποτε
πολιτισμού- περιορίζεται στην περιγραφή και την ανάλυση
των στοιχείων του ανθρώπινου χαρακτήρα, σύμφωνα με τη
χρονική περίοδο της γέννησής του και τα ιστορικά πλαίσια του
χώρου και του χρόνου της διαβίωσής του· σ’ αυτό θα
περιοριστούμε κι εμείς εδώ:
Στις γεωγραφικές συντεταγμένες της περιοχής των
Μάγια, στην Κεντρική Αμερική, η αλλαγή του ημερολογιακού
έτους γίνεται στις 26 Ιουλίου του αντίστοιχου ημερολογίου των
Μάγια. Όσοι λοιπόν -ανεξαρτήτως τόπου- έχουν γεννηθεί πριν
από αυτήν την ημερομηνία, θα πρέπει να κάνουν τους
υπολογισμούς τους μετρώντας ένα χρόνο νωρίτερα. Έτσι, εάν
κάποιος γεννήθηκε στις 24 Φεβρουαρίου του έτους 1966, θα
πρέπει να μετατρέψει αυτήν την ημερομηνία σε 24/02/1965,
αφαιρώντας ένα χρόνο. Το ίδιο θα συμβεί και με τη
χρονολογία 10 Φεβρουαρίου 2000: θα υπολογιστεί ως 1999.

164
Αν όμως, κάποιος έχει ημερομηνία γέννησης τη 15η
Σεπτεμβρίου του 1965, δεν πρέπει να κάνει καμία μετατροπή
στον υπολογισμό του.
Με τη βοήθεια του επόμενου πίνακα, μπορούμε να
βρούμε το συμπαντικό παλμό και τον ήλιο της χρονιάς
γέννησης που μας αφορά. Αυτά τα στοιχεία αποτελούν την
εκκίνηση για τους υπολογισμούς του ωροσκοπίου μας.

ΣΥΜΠΑΝΤΙΚΟΣ ΗΛΙΟΣ ΕΤΟΣ ΕΤΟΣ

ΠΑΛΜΟΣ

9 Σελήνη 1910 1962

10 Σαμάνος 1911 1963
11 Θύελλα 1912 1964
12 Σπόρος 1913 1965
13 Σελήνη 1914 1966
1 Σαμάνος 1915 1967
2 Θύελλα 1916 1968
3 Σπόρος 1917 1969
4 Σελήνη 1918 1970
5 Σαμάνος 1919 1971
6 Θύελλα 1920 1972
7 Σπόρος 1921 1973
8 Σελήνη 1922 1974
9 Σαμάνος 1923 1975
10 Θύελλα 1924 1976
11 Σπόρος 1925 1977
12 Σελήνη 1926 1978
13 Σαμάνος 1927 1979
1 Θύελλα 1928 1980
2 Σπόρος 1929 1981
3 Σελήνη 1930 1982
4 Σαμάνος 1931 1983
5 Θύελλα 1932 1984
6 Σπόρος 1933 1985
7 Σελήνη 1934 1986
8 Σαμάνος 1935 1987
9 Θύελλα 1936 1988
10 Σπόρος 1937 1989
11 Σελήνη 1938 1990
12 Σαμάνος 1939 1991

165
 13 Θύελλα 1940 1992
1 Σπόρος 1941 1993
2 Σελήνη 1942 1994
3 Σαμάνος 1943 1995
4 Θύελλα 1944 1996
5 Σπόρος 1945 1997
6 Σελήνη 1946 1998
7 Σαμάνος 1947 1999
8 Θύελλα 1948 2000
9 Σπόρος 1949 2001
10 Σελήνη 1950 2002
11 Σαμάνος 1951 2003
12 Θύελλα 1952 2004
13 Σπόρος 1953 2005
1 Σελήνη 1954 2006
2 Σαμάνος 1955 2007
3 Θύελλα 1956 2008
4 Σπόρος 1957 2009
5 Σελήνη 1958 2010
6 Σαμάνος 1959 2011
7 Θύελλα 1960 2012
8 Σπόρος 1961 2013

24/02/1966: 12 Σπόρος
10/02/2000: 7 Σαμάνος
15/09/1965: 12 Σπόρος

Κατόπιν, πρέπει να υπολογίσουμε το μήνα και την ημέρα

γέννησης:

ΜΗΝΑΣ («ΔΥΤΙΚΟΥ» ΑΡΙΘΜΟΣ

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΥ)xi

Ιανουάριος 158
Φεβρουάριος 189
Μάρτιος 217
Απρίλιος 248

xiΟι μήνες winal (ουινάλ) του ημερολογίου των Μάγια αναφέρονται σε

προηγούμενο κεφάλαιο. (Β. Γουατεμάλα και ΙΙ. Πάνθεον.) Εδώ έχουν
«προσαρμοστεί» σύμφωνα με το «δυτικό».

166
 Μάιος 278
Ιούνιος 309
Ιούλιος 339
Αύγουστος 5
Σεπτέμβριος 36
Οκτώβριος 66
Νοέμβριος 97
Δεκέμβριος 127

Στον αριθμό που αντιστοιχεί στο μήνα της γέννησης,

προσθέτουμε την ημέρα, δηλαδή:
24 Φεβρουαρίου 1966 → 1965: 24 + 189 = 213
10 Φεβρουαρίου 2000 → 1999: 10 + 189 = 199
15 Σεπτεμβρίου 1965: 15 + 36 = 51
Έτσι, μπορούμε να εντοπίσουμε τον ήλιο μας στον πρώτο
πίνακα αυτού του κεφαλαίου. Κάθε κουτάκι της στήλης που
ακολουθούμε οριζόντια, υπολογίζεται ως 20, ενώ κάθε
αντίστοιχο κουτάκι στις κάθετες στήλες μετράει για 1.
Βρίσκουμε το κουτάκι που αντιστοιχεί στον ήλιο και στο
συμπαντικό παλμό μας, και αρχίζουμε να μετράμε από το
επόμενο, π.χ.:
15 Σεπτεμβρίου 1965: 15 + 36 = 51
Το 1965 αντιστοιχεί στη στήλη 12 Σπόρος. Το εντοπίζουμε
στον πίνακα και χωρίς να μετρήσουμε το ίδιο, ξεκινάμε να
υπολογίζουμε από το επόμενο κουτάκι, που σ’ αυτό το
παράδειγμα είναι το (Σπόρος) 6.
Στο παράδειγμα 24 Φεβρουαρίου 1966 → 1965, η
εκκίνηση του τσολ κ’ιν είναι ο ίδιος αριθμός, αφού
τροποποιήσαμε τη χρονολογία λόγω της ημερομηνίας που
αλλάζει το έτος στο Μεξικό. Στο άλλο παράδειγμα, στις 10
Φεβρουαρίου 2000, η αντιστοιχία του τσολ κ’ιν είναι 7
Σαμάνος. Τότε, η μέτρηση ξεκινά από την αρχή της ίδιας
οριζόντιας γραμμής, δηλαδή από τον αριθμό (Σαμάνος) 1, ο
οποίος υπολογίζεται με 20 μονάδες. Κατόπιν, συνεχίζουμε στο
δεύτερο κουτάκι, με τον αριθμό 8, ο οποίος προσθέτει άλλες
20 μονάδες στον υπολογισμό μας, και συνεχίζουμε κατ’ αυτόν
τον τρόπο87:
24 Φεβρουαρίου 1966 → 1965: 24 + 189 = 213: 12
Σπόρος
6 (20), 13 (+20=40), 7 (+20=60), 1 (+20=80), 8 (+20=100), 2
(+20=120), 9 (+20=140), 3 (+20=160), 10 (+20=180). Εδώ
τελειώνει η οριζόντια σειρά και συνεχίζουμε το μέτρημα από
167
την αρχή της ίδιας: 4 (+20=200). Για το υπόλοιπο 13 που
απομένει από το 213, αρχίζουμε να μετράμε κάθετα, δηλαδή,
από το Σπόρος 4, στο Ερπετό 5, το οποίο υπολογίζεται ως 1
μονάδα. Κατόπιν, στο δεύτερο κάθετο κουτάκι, τη Γέφυρα των
δύο Κόσμων, η οποία προσθέτει άλλη 1 μονάδα στον
υπολογισμό μας, και συνεχίζουμε έτσι:
Σπόρος 4: 200 Ερπετό 5 (+1=201), Γέφυρα των δύο
Κόσμων 6 (+1=202), Χέρι 7 (+1=203), Άστρο 8 (+1=204),
Φεγγάρι 9 (+1=205), Σκύλος 10 (+1=206), Πίθηκος 11
(+1=207), Άνθρωπος 12 (+1=208), Πεζοπόρος του Ουρανού
13, (+1=209), Σαμάνος 1 (+1=210), Αετός 2 (+1=211),
Πολεμιστής 3 (+1=212), Γη 4 (+1=213).
Κατά τον ίδιο τρόπο, στο παράδειγμα:
10 Φεβρουαρίου 2000 → 1999: 10 + 189 = 199: 7 Σαμάνος,
μετράμε: 1 (20), 8 (+20=40), 2 (+20=60), 9 (+20=80), 3
(+20=100), 10 (+20=120), 4 (+20=140), 11 (+20=160), 5
(+20=180), και στη συνέχεια: (Αετός) 6 (+1=181), 7 (+1=182),
8 (+1=183), 9 (+1=184), 10 (+1=185), 11 (+1=186), και
συνεχίζουμε στην επάνω πλευρά της επόμενης (παράλληλης
στα δεξιά) στήλης, δηλαδή: Δράκος 12 (+1=187), Άνεμος 13
(+1=188), Νύχτα 1 (+1=189), Σπόρος 2 (+1=190), Ερπετό 3
(+1=191), Γέφυρα των Δύο Κόσμων 4 (+1=192), Χέρι 5
(+1=193), Άστρο 6 (+1=194), Σελήνη 7 (+1=195), Σκύλος 8
(+1=196), Πίθηκος 9 (+1=197), Άνθρωπος 10 (+1=198), για να
καταλήξουμε στο: Πεζοπόρος του Ουρανού 11 (+1=199).
Ομοίως, όποιος γεννήθηκε την:
15 Σεπτεμβρίου 1965: 15 + 36 = 51: 12 Σπόρος, καταλήγει
στο: Αετός 11.
Το επόμενο βήμα μας είναι να βρούμε την ημέρα-
συμπαντική πύλη, η οποία μας οδηγεί προς την κοσμική
ενέργεια που μας αντιστοιχεί. Παρατηρούμε ότι στον πρώτο
πίνακα αυτού του κεφαλαίου, τα κουτάκια με τους αριθμούς
χωρίζονται σε τρία χρώματα: λευκό, γκρι και μαύρο. (Κάποιοι,
μάλιστα, ισχυρίζονται ότι το σχήμα των μαύρων τετραγώνων
αναπαριστά τη διπλή έλικα του ανθρώπινου DNA, δηλαδή του
δεσοξυριβονουκλεϊκού οξέως μας88.) Τα μαύρα τετραγωνάκια
συμβολίζουν τις Πύλες, δηλαδή τις ημέρες που μπορούν -εφ’
όσον είμαστε δεκτικοί- να μας προσφέρουν σημαντικά
μαθήματα για να εξελιχθούμε ως οντότητες στη ζωή. Όσοι,
λοιπόν, έχουν γεννηθεί σε μία τέτοια ημέρα, έχουν τη
δυνατότητα να εξελιχθούν σε σημαντικές προσωπικότητες.
Βέβαια, αυτό εξαρτάται -σύμφωνα με τους αστρολόγους- και

168
από την πλευρά του πίνακα στην οποία βρίσκεται αυτό το
κουτάκι: όσοι γεννήθηκαν σε ημέρες με μαύρο χρώμα που
βρίσκονται στα αριστερά του ημερολογίου, θ’ αργήσουν να
συνειδητοποιήσουν τις ικανότητές τους· η ωρίμανση του
χαρακτήρα επέρχεται αρκετά αργά, ενώ η κοινωνική καταξίωση
ίσως έλθει ακόμη και μετά θάνατον. Φυσικά, το αντίθετο ισχύει
για όσους εντοπίσουν την ημέρα της γέννησής τους σε μαύρο
κουτάκι στη δεξιά πλευρά του πίνακα. Οι 20 ημέρες με γκρι
χρώμα που βρίσκονται κάθετα, στο κέντρο του ημερολογίου
λέγονται πυρηνικές και καταδεικνύουν το «εδώ και το παρόν».
Πρόκειται για το σημείο σύγκλισης του παρελθόντος με το
μέλλον. Όσοι έχουν την ημέρα γέννησής τους σε τέτοιο
τετράγωνο, έχουν την τάση να ζουν έντονα το παρόν, το «εδώ
και τώρα».
Στον πίνακα που ακολουθεί, θα ερευνήσουμε τη
σημασία των 13 συμπαντικών παλμών:
ΣΥΜΠΑΝ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΣ
ΤΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ
ΠΑΛΜΟΣ

1 Μαγνητικός Πηγή Δυναμικός,

δημιουργικής επιθετικός,
ενέργειας, ισχυρός,
Ένωση τυχοδιώκτης,
αποφασιστικός,
επίμονος,
ισχυρογνώμων,
πιστός.
Θέλει να είναι
πάντα το κέντρο
της προσοχής.
2 Σεληνιακός Δυαδικότητα, Μυστηριώδης,
σταθεροποίη χαρισματικός,
ση κοινωνικός.
3 Ηλεκτρικός Ενεργοποίη Με
ση καλλιτεχνικές
τάσεις,
επικοινωνιακός,
ειρηνοποιός,
αλλά χωρίς
εσωτερική
γαλήνη.

169
4 Αυθύπαρκτος Αυτοσυγκρά Πρακτικός,
τηση ρεαλιστής.
Δεν αποδέχεται
τις αλλαγές.
5 Αρμονικός Ολοκλήρωση Λεπτολόγος,
, ομαδικός.
ενδυνάμωση
6 Ρυθμικός Ισορροπία, Εξελίξιμος, αλλά
οργάνωση οκνηρός και
κριτικός.
7 Αντιχητικός Έμπνευση Ισορροπεί
ανάμεσα στον
υλισμό και στην
πνευματικότητα.
8 Γαλαξιακός Ακεραιότητα Νεωτεριστής,
εφευρετικός,
ταξιδευτής.
9 Ηλιακός Επέκταση Πρωτοπόρος,
πρωταθλητής,
με
αυτοπεποίθηση,
μελαγχολικός
10 Πλανητικός Υλοποίηση Με
αγνές
προθέσεις,
τελειομανής.
11 Φασματικός Απελευθέρω Ικανός
ση να θεραπεύει
την ψυχή
και το σώμα.
12 Κρυσταλλικός Αναγέννηση, Αναγεννιέται
ομαδικότητα και παράγει,
αλλά κομπάζει.
13 Κοσμικός Βαθειά Εύκαμπτος.
κατανόηση,
επιστροφή

Τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα είναι επίσης σημαντικά:

170
ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ ΧΡΩΜΑ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚ
Α

Ανατολή Κόκκινο Νερό Δυναμικός,

με έμπνευση,
εγκαταλείπει
γρήγορα τα σχέδιά
του.
Δύση Μπλε Γη Συνεργάσιμος,
συμβιβαστικός,
με πνεύμα
ομαδικότητας.
Τείνει να μιμείται,
παρά
να μεταλλάσει.
Βορράς Λευκό Αέρας Διανοητικός,
ψυχρός, κριτικός,
με δυσκολίες
κατανόησης των
συναισθημάτων.
Νότος Κίτρινο Φωτιά Ιδεαλιστής,
συναισθηματικός,
αντιδραστικός,
εξωστρεφής, θέτει
σε αντιπαράθεση
τη λογική με
το συναίσθημα.

Καταλήγουμε, λοιπόν, να συνδυάσουμε όλα τα προηγούμενα

στοιχεία της γέννησης ενός ατόμου, για να βρούμε τα
χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του:

171
ΖΩΔΙΟ ΟΡΙΖΟΝ ΧΡΩΜ ΠΛΑΝΗΤΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΣΥΝΕΙΔ ΠΡΟΣΩ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣ
ΤΑΣ ΑΤΑ ΗΣΗ ΠΙΚΟΤΗ ΤΙΚΑ
ΤΑ

1. Ανατολή Κόκκιν Ποσειδώνας Νερό, Ατομική Κυριαρχι Ζει

Δράκος ο άνοιξη, κός, ενστικτωδώς
Αυγή δημιουρ και με ατομική
γικός, συνείδηση.
προστατ Δεν
ευτικός ολοκληρώνει
ότι ξεκινά.
Με πολλά
και έντονα
συναισθήματα.
Προσπαθεί ν’
απελευθερωθε
ί από
οικογενειακή
απόρριψη.
2. Βορράς Λευκό Ουρανός Αέρας, Ατομική Επικοιν Εύστροφος.
Άνεμος χειμώνας, ωνιακός, Μεταμορφώνει
μεσάνυχτα ευκίνητο τις
ς, πληροφορίες
διανοητι σε χρηστικά
κός, όργανα.
πολυπρ Αντιπροσωπε
όσωπος ύει
την αλλαγή.
Προσπαθεί
να ξεπεράσει
φόβους
ευθυνών.
3. Δύση Μπλε Κρόνος Γη, Ατομική Λογικός, Εργατικός.
Νύχτα φθινόπωρο, οργανωτ Ιστορικοί,
ηλιοβασίλεμ ικός, φιλόσοφοι και
α συντηρη συγγραφείς
τικός, με αυτού του
ανάγκη ήλιου έχουν
για υλική αποκτήσει
και παγκόσμια
συναισθ φήμη.
ηματική Τον
ασφάλει προβληματίζει
α. το
να μοιράζεται.
4. Νότος Κίτριν Δίας Φωτιά, Ατομική Ενεργητι Ενστικτώδης.
Σπόρος ο καλοκαίρι, κός, Επιζητά θέσεις
μεσημέρι δυναμικ επίδειξης
ός, και εξουσίας.
σεξουαλι Έχει υψηλά
κός, κριτήρια. Το
καλλιτεχ θέμα του είναι
νικός να ωριμάσει
σεξουαλικά
και να
ισορροπήσει.
5. Φίδι Ανατολή Κόκκιν Αστεροειδής Νερό, Ατομική Χαρισμα Είναι
ο ζώνη Kuyper άνοιξη, τικός, διεισδυτικός
Αυγή ακραίος, και αυτάρκης.
με Καλείται
ισχυρή να απαλύνει
θέληση την έντονη
αυτοκριτική.

172
6. Βορράς Λευκό Άρης Αέρας, Συλλογικ Προσγει Έχει την
Γέφυρα χειμώνας, ή ωμένος, ανάγκη για
των 2 μεσάνυχτα υπεύθυν ελευθερία και
Κόσμων ος, για να ελέγχει
ταπεινός τα πάντα
, γύρω του για
συνεργά να αισθάνεται
σιμος ασφαλής.
7. Χέρι Δύση Μπλε Γη Γη, Συλλογικ Ειρηνοπ Χρειάζεται την
φθινόπωρο, ή οιός, ασφάλεια της
ηλιοβασίλεμ γενναιόδ συντροφικότητ
α ωρος, ας, αλλά ζει
θεραπευ ως
τής περιπλανώμεν
ος ατομιστής.
8. Νότος Κίτριν Αφροδίτη Φωτιά, Συλλογικ Έξυπνο Μόνιμα
Άστρο ο καλοκαίρι, ή ς, απασχολημέν
μεσημέρι παιχνιδι ος,
άρης, με διανοητικές
χαριτωμ ικανότητες
ένος και δυναμική
φαντασία.
Γοητεύεται
από
την ομορφιά
και την
αρμονία. Έχει
την ικανότητα
να ελκύει την
αφθονία όταν
τη χρειάζεται.
Λειτουργεί με
την αγάπη.
Πρέπει
να μάθει
να εκφράζει
συναισθήματα
χωρίς
φιλονικίες και
ν’ αποφεύγει
τις ακρότητες.
Εθίζεται
εύκολα.
Του λείπει ο
αυτοέλεγχος.
9. Ανατολή Κόκκιν Ερμής Νερό, Συλλογικ Συναισθ Έχει έντονες
Σελήνη ο άνοιξη, ή ηματικός συμπεριφορές
Αυγή ,με και παράξενα
φαντασί ενδιαφέροντα.
α Ευθυνόφοβος.
Συνήθως
καταπιέζεται
από τη μητέρα
του.
10. Βορράς Λευκό Ερμής Αέρας, Συλλογικ Πιστός, Αναζητά
Σκύλος χειμώνας, ή ιδεαλιστ την πολιτική
μεσάνυχτα ής, ηγεσία.
ζηλιάρης Συνήθως
και ο πατέρας του
κτητικός. του δημιουργεί
Απολαμ προβλήματα.
βάνει και
βοηθά.

173
11. Δύση Μπλε Αφροδίτη Γη, Παγκόσ Καλλιτεχ Παίζει
Πίθηκος φθινόπωρο, μια νικός, διάφορους
ηλιοβασίλεμ παιχνιδι ρόλους στη
α άρης, ζωή και χάνει
έξυπνος, μέσα
επιδεικτι σ’ αυτούς την
κός, προσωπικότητ
ζει με ά του. Έχει
ψευδαισ την ανάγκη
θήσεις. να τραβά
την προσοχή
των άλλων.
12. Νότος Κίτριν Γη Φωτιά, Παγκόσ Άνετος, Καταπιέζει
Άνθρω ο καλοκαίρι, μια ευγενικό το θυμό του
πος μεσημέρι ς, και δημιουργεί
ευαίσθητ προβλήματα
ος, υγείας.
σοφός, Αφουγκράζετα
επιρρεάζ ι την κοινή
ει γνώμη.
έντονα.
13. Ανατολή Κόκκιν Άρης Νερό, Παγκόσ Εκφρασ Προσελκύει
Πεζοπό ο άνοιξη, μια τικός, αναγνώριση
ρος του Αυγή χαρισμα και τιμές.
Ουρανο τικός, Πρέπει να
ύ ακέραιος χαλαρώσει τη
,με δογματική του
αυτοπεπ φύση.
οίθηση
14.Σαμά Βορράς Λευκό Αστεροειδής Αέρας, Παγκόσ Δεκτικός Τα παιδιά των
νος ζώνη Kuyper χειμώνας, μια , Μάγια
μεσάνυχτα ευαίσθητ με αυτήν την
ος, ημερομηνία
περήφα γέννησης,
νος μεγάλωναν σε
ναούς, όπου
δεχόταν
μυστικιστική
μύηση.
Απολαμβάνου
ν τη μοναξιά.
15. Δύση Μπλε Δίας Γη, Παγκόσ Ανεξάρτ Χρειάζεται
Αετός φθινόπωρο, μια ητος, ελευθερία
ηλιοβασίλεμ δημιουρ κινήσεων.
α γικός, Είναι δυνατό
φιλόδοξ μυαλό
ος, με και αγαπά τα
τάσεις ταξίδια. Είναι
φυγής. αυτοκαταστρο
φικός.
16. Νότος Κίτριν Κρόνος Φωτιά, Συμπαντ Σοβαρός Μακροζωία
Πολεμισ ο καλοκαίρι, ική , και καλή
τής μεσημέρι ρεαλιστι υγεία.
κός, Διδακτικός.
ώριμος,
αποδοτι
κός,
άφοβος,
που
εμβαθύν
ει.
17. Γη Ανατολή Κόκκιν Ουρανός Νερό, Συμπαντ Φιλελεύ Ευαίσθητος
ο άνοιξη, ική θερος, στα νεύρα.

174
 Αυγή προοδευ Φοβίες.
τικός, Εστιάζει στο
λογικός, παρελθόν και
αναλυτικ στο μέλλον,
ός, αλλά όχι
ασταθής στο παρόν.
,
πρακτικ
ός
18. Βορράς Λευκό Ποσειδώνας Αέρας, Συμπαντ Κοινωνικ Ανοιχτός
Καθρέφ χειμώνας, ική ός, στους
της μεσάνυχτα συμβιβα νεωτερισμούς
στικός, και φιλομαθής,
τακτικός αλλά
ματαιόδοξος.
19. Δύση Μπλε Πλούτωνας Γη, Συμπαντ Ανήσυχ Μονογαμικός.
Θύελλα φθινόπωρο, ική ος, Ανεξάντλητη
ηλιοβασίλεμ περίεργ πηγή στοργής.
α ος, Διαβλέπει τον
φιλικός, πυρήνα των
ομιλητικ καταστάσεων.
ός, που Είναι
μιμείται. επαναστατικός
.
20. Νότος Κίτριν Πλούτωνας Φωτιά, Συμπαντ Αφοσιω Έχει υψηλά
Ήλιος ο καλοκαίρι, ική μένος, ιδεώδη και
μεσημέρι ξεροκέφ απογοητεύεται
αλος, όταν η
ρομαντικ πραγματικότητ
ός, α διαψεύδει
τελειομα τις ουτοπικές
νής. του
προσδοκίες.
Θέλει
να πετυχαίνει
χωρίς τη
βοήθεια των
άλλων. Πρέπει
να μετριάσει
την
τελειομανία
του.

Σύμφωνα με αυτήν τη μέθοδο, λοιπόν, το άτομο που

γεννήθηκε στις 24 Φεβρουαρίου 1966 είναι Κόκκινη και
Αυθύπαρκτη Γη, με τα εξής χαρακτηριστικά: στοιχείο:
αυτοσυγκράτηση, ανθρώπινο χαρακτηριστικό: πρακτικός,
ρεαλιστής, χαρακτηριστικά ορίζοντα: δυναμικός, με έμπνευση,
εγκαταλείπει, όμως, γρήγορα τα σχέδιά του, προσωπικότητα:
φιλελεύθερος, προοδευτικός, λογικός, αναλυτικός, ασταθής,
πρακτικός, χαρακτηριστικά ζωδίου: ευαίσθητος στα νεύρα, με
φοβίες, εστιάζει στο παρελθόν και στο μέλλον, αλλά όχι στο
παρόν.
Το πρόσωπο με ημερομηνία γέννησης: 10 Φεβρουαρίου
2000 είναι Κόκκινος και Φασματικός Πεζοπόρος του Ουρανού,
με τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: στοιχείο: απελευθέρωση,

175
ανθρώπινο χαρακτηριστικό: θεραπεύει την ψυχή και το σώμα,
με χαρακτηριστικά ορίζοντα: συνεργάσιμος, συμβιβαστικός, με
πνεύμα ομαδικότητας. Τείνει να μιμείται, παρά να μεταλλάσει,
και με προσωπικότητα: εκφραστικός, χαρισματικός, ακέραιος,
με αυτοπεποίθηση, και χαρακτηριστικά του ζωδίου:
προσελκύει αναγνώριση και τιμές. Πρέπει να χαλαρώσει τη
δογματική του φύση.
Ενώ, τέλος, εκείνος που γεννήθηκε στις 15 Σεπτεμβρίου
1965, είναι ένας Μπλε και Φασματικός Αετός, με στοιχείο: την
απελευθέρωση και ανθρώπινο χαρακτηριστικό τη θεραπεία της
ψυχής και του σώματος (ως εδώ ίδια με το προηγούμενο
πρόσωπο), ενώ τα χαρακτηριστικά της κατεύθυνσής του είναι:
δυναμικός, με έμπνευση, εγκαταλείπει γρήγορα τα σχέδιά του
(όπως και το πρώτο πρόσωπο), προσωπικότητα: ανεξάρτητος,
δημιουργικός, φιλόδοξος, με τάσεις φυγής, και χαρακτηριστικά
ζωδίου: χρειάζεται ελευθερία κινήσεων. Είναι δυνατό μυαλό
και αγαπά τα ταξίδια. Είναι αυτοκαταστροφικός. Σ’ αυτό το
σημείο θα πρέπει επίσης να αναφέρουμε ότι τα δύο πρόσωπα
που γεννήθηκαν αντίστοιχα στις 24 Φεβρουαρίου 1966 και στις
15 Σεπτεμβρίου 1965, έχουν την ημέρα της γέννησής τους σε
μαύρο κουτάκι αριστερά, δηλαδή σε ημέρες-Πύλες, επομένως,
θα λάβουν πολλά ουσιαστικά μαθήματα από τη ζωή τους και
θα εξελιχθούν θετικά. Θ’ αργήσουν, βέβαια, να κατανοήσουν
τις ικανότητές τους, και η κοινωνική αναγνώριση ίσως έλθει γι’
αυτούς ακόμη και μετά θάνατον… Το δεύτερο άτομο, μάλιστα,
έχει δύο τέτοιες ημέρες: την ημερομηνία γέννησης/εκκίνησης
των υπολογισμών του τσολ κ’ιν, (Σπόρος 12) και την τελική
κατάληξή τους (Αετός 11).
Τα παραδείγματα είναι πραγματικά, και αποδεικνύουν
οτι δεν μπορούν να ισχύουν απόλυτα όλα τα χαρακτηριστικά
στοιχεία των ατόμων. Πρόκειται, επομένως, για μία μορφή
πρωτογενούς ψυχανάλυσης -άλλωστε, αυτός είναι ο ρόλος
του σαμάνου, δηλαδή του μάγου/ιερέα/θεραπευτή στις
ιθαγενείς κοινωνίες-, η οποία όμως, αφήνει ορισμένα κενά…

☼☼☼
Είδαμε, λοιπόν, ότι οι Μάγια διέθεταν 3 βασικά
ημερολόγια, από τα οποία το τσολ κ’ιν χρησίμευε για το
ζωδιακό κύκλο. Με τη μακρά μέτρηση, όμως, υπολόγιζαν τις
κινήσεις των αστερισμών: θεωρείται κατόρθωμα το γεγονός ότι
το έτος 355 π.Χ., είχαν υπολογίσει την ακριβή ημερομηνία και
χρονολογία του θερινού ηλιοστασίου, στις 21 Δεκεμβρίου του

176
έτους 2012 μ.Χ., δηλαδή 2.367 χρόνια νωρίτερα! Βέβαια,
μεταγενέστερα, υπήρξαν αποκλίσεις σ’ αυτήν την ημερομηνία,
οι οποίες εμπλουτίστηκαν με προφητείες και θεωρίες που
αγγίζουν τα άκρα… Πάντα συνέβαινε αυτό στην ιστορία της
Ανθρωπότητας. Στις διάφορες πόλεις-κράτη των Μάγια, οι
ιερείς/αστρονόμοι έδιναν διαφορετικά αποτελέσματα στους
υπολογισμούς τους. (Άλλωστε, το γεγονός ήταν πολύ μακρινό
για εκείνους. Ίσως να μην τους ενδιέφερε άμεσα, όσο εμάς…)
Στον επιβλητικό αρχαιολογικό χώρο Παλένκε (Palenque), μέσα
στη ζούγκλα του νοτιοανατολικού Μεξικού, και συγκεκριμένα
στον υπόγειο νεκρικό θάλαμο της Πυραμίδας των Επιγραφών,
βρίσκεται η επιτύμβια πλάκα του βασιλιά Πακάλ (Pakal), στην
οποία απεικονίζεται ο ίδιος πάνω σ’ ένα ιδιαίτερα περίπλοκο
σχήμα, το οποίο ο Ελβετός συγγραφέας επιστημονικής
φαντασίας Έριχ φον Νταίνικεν (Erich von Däniken) βιάστηκε να
ερμηνεύσει ως «διαστημόπλοιο», ενώ η επιστήμη της
εθνολογίας το συσχετίζει με το ιερό δέντρο της ζωής, στο
οποίο ο βασιλιάς αναρριχάται για να φτάσει στη μετά θάνατον
ζωή.

177
 Πράγματι, το δέντρο υπήρξε σημαντικό σύμβολο της
δημιουργίας στον πολιτισμό των Μάγια –όπως και σε άλλους
πολιτισμούς. Συμβόλιζε τον άξονα από τη Γη ως τον ουρανό
(axis mundi) και είχε τις ρίζες του στον Κάτω Κόσμο. Αυτός ο
κοσμικός άξονας συναντάται σε όλες σχεδόν τις θρησκευτικές
μυθολογίες της υφηλίου και εμφανίζεται άλλοτε με αρσενική
υπόσταση, ως ιερός φαλλός, κι άλλοτε με θηλυκή, ως
ομφάλιος λώρος, όπως στην περίπτωση του δελφικού
ομφαλού της Γης· Είναι το δέντρο της φώτησης μπόντι ( बोधि
bodhi) στον ινδικό Βουδισμό και το ηφαίστειο Φούτζι Γιάμα (
富士山 Fuji Yama) στον ιαπωνικό Σιντοϊσμό, είναι επίσης ο
χριστιανικός σταυρός και η πέτρα Καάμπα ( ‫ ﺍﻟﻜﻌﺒﺔ‬al-Kaʿbah)

178
του Ισλάμ. Το δέντρο Υγγντρασίλ ( Yggdrasill) των
Βίκινγκς, η στήλη της Αξούμ ( አክሱም Axum) στην Αιθιοπία και
τα τοτέμ των βορειοαμερικανών ιθαγενών. Πύργοι, παγόδες,
πυραμίδες και σκάλες –όπως εκείνες του Τεοτιχουακάν
(Teotihuacán), καλάμια μπαμπού, στήλες καπνού και άλλα
φυσικά ή τεχνητά αντικείμενα του σαμανισμού, συμβολίζουν
την ένωση του ουρανού με τη Γη. Για τους Μάγια, ο κορμός
αυτού του κοσμικού δέντρου, είναι ένας στυλιζαρισμένος
κροκόδειλος, (βλ. Εισαγωγή: Κεφ. Β. Γουατεμάλα, §
αστρονομία, 1ο λογόγραμμα του τσολ κ’ιν: Ίμις / Μαν), ή κατ’
άλλους αναλυτές, ο ομφάλιος λώρος που συνδέει το βασιλιά με
τις ουράνιες δυνάμεις. Αυτό το Δέντρο της Ζωής
αναπαριστάται από το «Λευκό Δρόμο» (Sak be), δηλαδή τον
Γαλαξία. Σ’ ένα οστό του 8ου αι. μ.Χ., από το Τικάλ (Tikal) της
Γουατεμάλας, είναι ζωγραφισμένο (εγχάρακτο) ένα πλοίο με
επιβάτες διάφορους θεούς, το οποίο βυθίζεται στο Γαλαξία, και
γύρω από την εικόνα υπάρχουν ημερολογιακοί υπολογισμοί,
ενώ στο Τορτουγέρο (Tortuguero, Tabasco), του
νοτιοανατολικού Μεξικού, βρίσκεται μία επιγραφή του 7ου αι.
μ.Χ., -γνωστή στους αρχαιολόγους ως «Μνημείο 6», η οποία,
αναφέρει:

179
 Tzuhtz-(a)j-oom u(y)-uxlajuun pik
Το δέκατο τρίτο μπακ’τούν θα τελειώσει
(ta) Chan Ajaw ux(-te') Uniiw.
(στις) 4 αχάου, την 3η του ουνίιου [3 K'ank'in].
Uht-oom Ek'-...
Σκοτάδι … θα πέσει
Y-em(al) ... Bolon Yookte' K'uh ta-chak-ma...
(Θα επέλθει) η κάθοδος(?) του Μπολόν Γιοοκτέ’ Κ’ουχ
στο μεγάλο
<ή κόκκινο(?)>...

Με βάση, λοιπόν, παρόμοιες ενδείξεις, έχει αναπτυχθεί μία

ολόκληρη παραφιλολογία γύρω από την ολική καταστροφή του
Κόσμου στις 21 Δεκεμβρίου του 2012 μ.Χ., στην οποίαν
αναφέρονται και 7 «προφητείες»:

☼ Η πρώτη μιλά για τον άχρονο χρόνο, δηλαδή για τα

20 χρόνια που προηγήθηκαν του 2012. Κατά τα 7 πρώτα, η
ανθρωπότητα θα λάμβανε σημαντικές γνώσεις, ενώ στα 13
τελευταία, θα αντιμετωπίζαμε μία εποχή σκοτεινή, όπου θα
έπρεπε να κατανοήσουμε την κοσμική ενότητα.
☼ Στη δεύτερη προφητεία αναφέρεται ότι μετά την
ηλιακή έκλειψη της 11ης Αυγούστου του 1999, το γένος των
ανθρώπων θα βίωνε ριζικές αλλαγές, και αντιμετωπίζοντας
τους φόβους και τα μίση μας, θα έπρεπε να επιλέξουμε το
δρόμο μας ανάμεσα στο Καλό και στο Κακό.
☼ Η τρίτη προφητεύει την απότομη άνοδο της
θερμοκρασίας του πλανήτη μας, η οποία θα προκαλέσει
μεγάλες καταστροφές:
☼ σύμφωνα με την τέταρτη προφητεία, οι πάγοι στους
πόλους της Γης θα λιώσουν και μεγάλες παράκτιες πόλεις θα
πλημμυρίσουν.
(Θα πρέπει, βέβαια, να παραδεχτούμε ότι αυτό το
φαινόμενο έχει ήδη κάνει την εμφάνισή του, λόγω της τρύπας
του όζοντος και της έκλυσης καυσαερίων, που δημιουργούν το
φαινόμενο του θερμοκηπίου.)
☼ Η πέμπτη λέει ότι θα επέλθει ύφεση οικονομική,
πολιτική και γενικότερα κοινωνική· οι άνθρωποι θ’
αναγκαστούν ν’ αλλάξουν νοοτροπία.
☼ Στην έκτη προφητεία διαβάζουμε ότι ένας κομήτης θα
συγκρουστεί με τη Γη, καταστρέφοντας τα πάντα.

180
 ☼ Τέλος, η έβδομη, μας προειδοποιεί για την ανάγκη να
βρούμε την εσωτερική γαλήνη και ν’ αποκτήσουμε μία
συμπαντική συνείδηση.
Οι σύγχρονοι επιστήμονες γνωρίζουν, βέβαια, ότι οι
ηλιακές κηλίδες επιρρεάζουν τη Φύση στον πλανήτη μας κάθε
έντεκα χρόνια και επίσης ότι κάθε μερικές χιλιάδες χρόνια, οι
μαγνητικοί πόλοι της Γης μετατοπίζονται, προκαλώντας
κλιματικές μεταβολές.
Λαμβάνοντας υπ’ όψιν αυτά τα επιστημονικά στοιχεία,
κατανοούμε ότι οι λεγόμενες 7 προφητείες των Μάγια,
αποτελούν ένα εσχατολογικό κείμενο, από το οποίο, όμως, η
σύγχρονη –αλλά και η μελλοντική- Ανθρωπότητα μπορεί να
αποκομίσει ένα δίδαγμα:

Nα συνειδητοποιήσουμε ότι είμαστε όλοι μέρη ενός

μεγάλου οργανισμού –που ονομάζεται Φύση-, και ν’
ακολουθήσουμε ένα νέο δρόμο προς την εξέλιξη, έχοντας
πάντα ως σύμβουλό μας τη σύνεση και το σεβασμό στο
συνάνθρωπο, στον πλανήτη μας και σ’ ολόκληρο το
σύμπαν.

Αυτά είναι τα οφέλη που προσφέρουν τα μυθολογικά και

λογοτεχνικά κείμενα των αρχαίων λαών, εν γένει, και ιδιαίτερα
το Πόπολ Βουχ των Μάγια.

Αργότερα, βέβαια, ανέτειλε ένα άλλο «Σότσιτλκουίκατλ»

(xóčiλkwíkaλ) –ένας διανθισμένος λόγος-, όπως θα έλεγαν και
οι Αζτέκοι στο Μεξικό:

-«Το σημαντικότερο πρόβλημά μου ήταν το να

καταστρέψω την οριοθετική γραμμή που διαχωρίζει αυτό που
φαντάζει πραγματικό από εκείνο που φαίνεται φανταστικό. Γιατί
στον κόσμο που προσπαθούσα να δημιουργήσω στο νου μου,
αυτό το όριο δεν υπήρχε. Έτσι, χρειαζόμουν έναν τόνο αθώο,
που με το ίδιο του το γόητρο θα έκανε πιστευτά τα πράγματα
που τόσο λίγο αληθινά φαινόταν, και θα το έκανε αυτό χωρίς να
διαταράξει την ενότητα της αφήγησης. Επίσης, το γλωσσικό
ιδίωμα ήταν μία εκ βαθέων δυσκολία, επειδή η αλήθεια δεν

181
φαίνεται πραγματική, απλά και μόνο γιατί έτσι είναι, αλλά μέσω
του τρόπου με τον οποίον αυτή λέγεται.»xii

Έτσι είχε κάποτε εξηγήσει ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες

89 το προϊόν της αντίφασης ανάμεσα στα οράματα που
συμβιώνουν στη Λατινική Αμερική από τη δεκαετία του 1950,
μέχρι και σήμερα: τον πολιτισμό της τεχνολογίας και την
κουλτούρα των προλήψεων. (Ή μήπως αυτό συνέβαινε
ανέκαθεν; Από τη Δημιουργία του Κόσμου των θεών και των
Μάγια;) Ο Άνθρωπος πάντα ανησυχούσε να εκφράσει
στιλιστικά το εξωπραγματικό ως κοινό στοιχείο της
καθημερινότητας. Όχι για να προκαλέσει τις αισθήσεις και τα
συναισθήματα, αλλά μάλλον για να τα εξωτερικεύσει. Είναι –κι
αυτό- μία στάση ενώπιον της πραγματικότητας. Πρόκειται,
λοιπόν, για το μαγικό ρεαλισμό90, τον οποίον βιώνουν
λογοτέχνες όπως ο Μιγέλ Άνχελ Αστούριας (Miguel Ángel
Asturias)91 στη Γουατεμάλα και ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες (Jorge
Luis Borges)92 στην Αργεντινή, ο Χοσέ Δε Λα Κουάδρα (José
de la Cuadra)93 στον Ισημερινό, ο Αρτούρο Ούσλαρ Πιέτρι
(Arturo Uslar Pietri)94 στη Βενεζουέλα και ο Πάμπλο Παλάσιο
(Pablo Palacio)95 στο Εκουαδόρ, ο Χουάν Ρούλφο (Juan
Rulfo)96 στο Μεξικό, ο Αλέχο Καρπαντιέ (Alejo Carpentier)97
στην Κούβα, η Λάουρα Εσκιβέλ (Laura Esquivel)98 στο Μεξικό,
αλλά και πολλοί νεώτεροί τους και λιγότερο γνωστοί στο
ελληνικό αναγνωστικό κοινό, όπως ο Εδουάρδο Αντόνιο
Πάρρα (Eduardo Antonio Parra)99 από το Μεξικό· το μαγικό
ρεαλισμό, όμως, το βιώνουν κυρίως οι (σύγχρονοι) λαοί της
Λατινικής Αμερικής, στην καθημερινότητά τους, η οποία, παρ’
όλες τις πολιτικο-κοινωνικές αντιξοότητες και τα παράδοξά της,
δεν είναι ούτε μηδενιστική, ούτε σουρεαλιστική… Απλά ζει τη
«θαυμαστή πραγματικότητα», η οποία, συχνά καταλήγει να
χρησιμοποιεί (βλ. καπηλεύεται) τον μαγικό-ρεαλιστικό της λόγο
ως όχημα ολοκληρωτικών καθεστώτων.

☼☼☼

“Mi problema más importante era destruir la línea de demarcación que

xii

separa lo que parece real de lo que parece fantástico. Porque en el mundo

que trataba de evocar, esa barrera no existía. Pero necesitaba un tono
inocente, que por su prestigio volviera verosímiles las cosas que menos lo
parecían, y que lo hiciera sin perturbar la unidad del relato. También el
lenguaje era una dificultad de fondo, pues la verdad no parece verdad
simplemente porque lo sea, sino por la forma en que se diga.”

182
Κόκκινη κλωστή δεμένη, λοιπόν…

Ηλίας Ταμπουράκης
Καθηγητής Ισπανικής & Πορτογαλικής
Γλώσσας & Πολιτισμού
Καλοκαίρι 2009 – Άνοιξη 2017

183
 Αυτές τις ιστορίες τις γράψαμε με τη Maricela J., για να
κρατηθούμε από τις παλιές ρίζες και για να
πραγματοποιήσουμε το παιδικό μας όνειρο, αντίστοιχα.
Τις αφιερώνουμε στη Δανάη-Eréndira –τη Χαμογελαστή
Πριγκίπισσα με το ινδιάνικο όνομα-, για να τις διηγείται στα δικά
της παιδιά όταν μεγαλώσει, κι όταν εμείς θα βρισκόμαστε πλέον
στο Xibalbá.

CHAAK = Ο ΘΕΟΣ ΤΗΣ ΒΡΟΧΗΣ

184
185
186
 ΤΟ ΠΟΠΟΛ ΒΟΥΧ
Η ΒΙΒΛΟΣ ΤΩΝ ΜΑΓΙΑ
Για να αποτίσουμε φόρο τιμής στον πολιτισμό των
Μάγια, ξεκινάμε αυτό το ιερό βιβλίο, παραθέτοντας τους
πρώτους στίχους στη γλώσσα Κ’ιτσέ (kí’chè):

C’ä c’ä tz’ininok, c’ä c’ä chamamok, cätz’inonic, c’ä

cäsilanic, c’ä cälolinic, c’ä tolon-na puch upacaj.

Wae’ c’ate’ nabe tzij, nabe uch’an: Majabi’ jun winak, jun
chicop, tz’iquin, Cär, tap, che’ abaj, jul, siwan, c’im, c’iche’laj;
Xa u tuquel caj c’olic. Mawi k’alaj uwächulew, xa u tuquel
remanic palo, upacaj ronojel, Majabi’ nac’ila’ cämolobic,
cäcotzobic, junta cäsilobic cämalcaban-taj, cäcotzcaban-taj pa
caj, x-ma gkoui na’ila’ c’olic yacalic.

Xa remanic ja’, xa lianic palo, xa u tuquel remanic; x-ma

c’o-wi nac’ila’ lo c’olic. Xa cächamanic, cätz’ininic chi k’ekum
chi akab.

Xa u tuquel ri Tz’akol Bitol, Tepew K’ukumatz, e Alom e

C’ajo-lom, c’o pa ja’ saktetoj e c’o-wi, e mukutal pa k’uk’ pa
räxon; are u binaam-wi ri’ K’ukumatz. E nimak etamanel, e
nimak ajnaoj chiquic’ojeic.

Queje’ c’ut xax c’o-wi ri caj. C’o nai puch U C’ux Caj.
Are u bi’ ri cabawil chuch’axic.

Ta xpe c’ut u tzij waral, xul cuc’ ri Tepew K’ucumatz, chi

k’eku-mal chi ak’abal xch’ aw ruc’ri Tepew K’ucumatz. Xech’ a
c’ ut ta xenaojinic, ta xebisonic xerico-quib, xquicuch qui tzij,
qui naoj, ta xcalaj, ta xquie’uxlaaj-quib, xewi sak-ta xcalaj puch
winak.

Ta xquinaojij u tzuc’ic u winakiric che’ e’aam, u tzuc,

uc’ic puch c’aslem winakirem chi k’ekumal chi ak’abal rumal ri
U C’ux Caj, Jurakan u bi’. Cakulja’ Jurakan nabe; ucab c’ut
Chi’ipa Cakulja’; rox chic Räxa Cakulja’: chi e c’u oxibri U C’ux
Caj.

187
 QUIRIGUÁ, GUATEMALA

ΠΡΟΟΙΜΙΟ

Αυτή είναι η αρχή των αρχαίων ιστοριών αυτού του

τόπου που ονομάζεται Κι-τσεxiii.

Πριν ακόμη γραφτεί το Βιβλίο των Συμβουλών, λεγόταν

αυτό το μέρος: «Γη των Κάκτων Μαγγέϋ»xiv. Σε αυτόν τον τόπο
θα σπείρουμε τον αρχαίο λόγο κι εδώ θα τον καταγράψουμε·
θα ορίσουμε την αρχή, δηλαδή θα θέσουμε τη βάση όλων των
γεγονότων που επιτελέστηκαν στη Γη των Δέντρων για το
σπουδαίο λαό των Κι-τσε.
Και σε αυτό το βιβλίο θα φανερώσουμε τη διδακτική
αφήγηση που ήταν απόκρυφη· την κληρονομιά που με το φως
του εμφάνισε100 ο Αρχιτέκτονας, ο Πλάστης και Δημιουργός, το
Αρσενικό Πλάσμα, του οποίου τα ονόματα είναι: Ένα-Κυνηγός
της Αλεπούς με Φυσοκάλαμο, Ένα-Κυνηγός του Τσακαλιού με
Φυσοκάλαμο, Αληθινός Υμνητής, Ον από το Υπερπέραν,
«Πολύτιμα Πράσινα Φτερά που Καλύπτουν το Ουράνιο Φίδι»,
Πνεύμα των Λιμνών και της Θάλασσας, οι Αληθινοί Ύψιστοι.
(Βλ. σχ. 105 & 159 για τον πληθυντικό αριθμό.)

K’í-Tzè = Πολλά Δέντρα, Δάσος.

xiii

Maguey = Κάκτος που παράγει ένα είδος οινοπνευματώδους ποτού

xiv

«τεκίλα».
(Βλ.: Εισαγωγή: Κεφ. ΙΙΙ. Ήρωας, 2. Μεξικό: Κετσαλκόατλ.).
Η ονομασία Γουατεμάλα, στη γλώσσα νάουατλ (náhuatl) των Αζτέκων,
σημαίνει: «Τόπος Κοντά στα Δέντρα» (Qwauh-nawac-temal-lan =
Guatemala).

188
Αυτά θα γράψουμε με γραφή από την Καστίλληxv και μ’ αυτόν
τον τρόπο101 που μας ήρθε από την άλλη πλευρά τους
θάλασσας102, θα μεταδώσουμε την επιστήμη103 της ύπαρξης.
Κάποτε υπήρξε το Πρωταρχικό Βιβλίο Πόπολ Βουχ,
που σήμερα παραμένει, πλέον, κρυφό από τα μάτια αυτού που
μπορεί να σκέπτεται.

Κι αυτό είναι λόγος θρήνου, έρευνας και σκέψης.

xv Castilla = Περιοχή της Κεντρικής και βόρειας Ισπανίας.

189
ΘΕΑ CHAK CHEL

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ:

Η ΔΗΜΙΟΥΓΙΑ

190
 PALENQUE, MÉXICO

«Κι όταν ήρθαν με διαλογισμό σε συμφωνία, ένωσαν το

Λόγο τους και τη Σκέψη τους.
Τότε άρχισαν να γεννιούνται τα πλάσματα»

Ταπάντα βρίσκονταν σε εκκρεμότητα· αρχέγονη

ενέργεια σε σιγή, δόνηση και ζύμωση. Τα πάντα ήταν ακίνητα
και κενά, όπως κενή εμφανιζόταν και η ουράνια έκταση.104

Δεν υπήρχαν ακόμη άνθρωποι105, ούτ’ ένα ζώο, ούτε

πουλιά, ψάρια, καβούρια, δέντρα, πέτρες, ούτε σπήλαια ή
βάραθρα και κοιλάδες στη Γη, ούτε βλάστηση, ούτε δάση.
Μόνο ο ουρανός υπήρχε.
Δε φαινόταν ακόμη καθαρά το πρόσωπο της Γης· μόνο
ύδατα λιμνάζοντα· η θάλασσα σε ηρεμία και ο ουρανός
ακίνητος σε όλη την έκταση· τίποτ’ άλλο που να είχε το
χάρισμα της συμπυκνωμένης ύπαρξης.
Ακινησία και σιγή μες το σκοτάδι της νύχτας. Τίποτα δεν
εξέπεμπε κανέναν ήχο· τίποτα δεν ήταν όρθιο.
Μόνο ο Δημιουργός, ο Πλάστης, ήταν εκεί, μες το
πράσινο νερό, και γύρω του φως. Τα σπέρματα των
πραγμάτων είχαν τεθεί από Εκείνον, με όλη την αγνότητα
ανάμεσα στα ύδατα. Σπέρματα πρωταρχικά που εμφανίζονταν,
σαν το κετσάλxvi, καλυμμένα με φτερά πράσινα και μπλε.106 Γι’
αυτό ονομάζονται Γκ’ουκουμάτςxvii και Τεπέουxviii, οι

Quetzal = Παραδείσιο Πτηνό.

xvi

K’ukumatz = Κρυμμένο Φίδι. ( = Καλυμμένο από φτερά). // Φτερωτό

xvii

Φίδι.(k’uk = πολύτιμα πράσινα ιριδίζοντα φτερά φαρόμακρου +

191
Προγεννήτορες. Ήταν μεγάλοι σοφοί, μεγάλοι στοχαστές. Γι’
αυτό, το Σπέρμα των όσων υπήρχαν στον ουρανό λέγεται Ου
Κ’ους Κ’αχxix, δηλαδή «Καρδιά του Ουρανού», που είναι το
όνομα του Θεού.
Ο Λόγος του Πλάστη ή Δημιουργού έφτασε ως την
Τεπέου –την Απόκρυφη Μεγαλοπρέπεια-, που προσέτρεξε με
τον Γκ’ουκουμάτς, στη σκοτεινιά της νύχτας. Μίλησαν η Τεπέου
και ο Γκ’ουκουμάτς μεταξύ τους, και αλληλοσυμβουλεύτηκαν.
Κι όταν με διαλογισμό ήρθαν σε συμφωνία, ένωσαν το Λόγο
τους και τη Σκέψη τους.
Αγάπη υπήρξε μεταξύ τους μες το φως που τους
περιέβαλλε. Τότε άρχισαν να γεννιούνται τα πλάσματα. Όταν
συμβούλεψε ο ένας τον άλλον γύρω από τη δημιουργία των
δέντρων και των λοιπών φυτών, άρχισαν να δημιουργούνται τα
δέντρα, τα φυτά, όπως κι όλα τα υπόλοιπα χόρτα και οι θάμνοι.
Ξαναμίλησαν μεταξύ τους και δημιουργήθηκε η ζωή. Και
άρχισε η δημιουργία των πραγμάτων. Τα πάντα έγιναν στην
καταχνιά της νύχτας κατ’ εντολήν της Καρδιάς του Ουρανού,
που λέγεται Χουρακάν.xx
Τρία ήταν τα πνεύματα του Ουρανού: η πρώτη εντολή
ήταν η επονομαζόμενη Κακουλχά’ Χουρακάν.xxi Η δεύτερη,
Τσι’ιπί Κακουλχά’’.xxii Και η τρίτη Ράσα Κακουλχά’.xxiii Αυτές οι
τρεις εντολές είναι ο τρόπος πνευματικής επικοινωνίας της
Καρδιάς του Ουρανού με την Τεπέου και τον Γκ’ουκουμάτς.
Η Τεπέου κι ο Γκ’ουκουμάτς αλληλοσυμβουλεύτηκαν και
πάλι γύρω απ’ τη ζωή και τη δημιουργία, γιατί έπρεπε ν’
ανατείλει και να σπείρουν για να φυτρώσει έτσι η ζωή κι
έπρεπε να ορίσουν αυτά που θα χρησίμευαν ως τροφή και
θρέψη. Εξέφρασαν έτσι τη βούλησή τους:
-Να έλθει το πλήρωμα του κενού! Ν’ αποτραβηχτούν
γοργά τα ύδατα και ν’ απελευθερώσουν το χώρο! Να εγερθεί η
Γη και να ενοποιηθεί!
Και μόλις είπαν αυτά τα λόγια, δημιουργήθηκε ο
Κόσμος. Από τα ύδατα ανέβλυσε στάλα-στάλα η ομίχλη και,

kumatz = φίδι).
xviii Tepew = Αυτός που έχει έρθει από μακριά. // Απόκρυφη
Μεγαλοπρέπεια, Νικητής στη Μάχη.
xix U K’ux K’aj = Διπλή Ματιά. // Πνεύμα, καρδιά του Ουρανού.
xx Jurakán = 1-πόδι // Τυφώνας.
xxi Kakuljá’ Jurakán = Κεραυνός-1-πόδι // 1η Εντολή.
xxii Chi’ipa (Chipí) Kakuljá’ = Μικρός (Τελευταίος) Κεραυνός // 2η Εντολή.
xxiii Räxa Kakuljá’ = Αληθινός Κεραυνός // 3η Εντολή.

192
όταν το επίπεδο των υδάτων χαμήλωσε, εμφανίστηκαν τα
βουνά, που την ίδια στιγμή μεγάλωσαν.
Μόνο μέσω αυτής της θαυμαστής φυσικής ορμής,
γεννήθηκε η Γη.
Και σε μια στιγμή άρχισαν χωρίζονται τα ποτάμια, να
φυτρώνουν και ν’ αναπτύσσονται τα βουνά και πάνω τους
πεύκα του λιβανιού κοπάλxxiv και κυπαρίσσια στις κοιλάδες και
στις πλαγιές.
Βλέποντας ότι τα πάντα είχαν γεννηθεί και μεγαλώσει,
χάρηκε ο Γκ’ουκουμάτς και είπε:
-Είναι καλή η εντολή σου, Χουρακάν. Και η δική σου,
Τσι’ιπί Κακουλχά’. Και η δική σου, Ράσα Κακουλχά’.
Όλοι απάντησαν:
-Τα πλάσματά μας θα τελειοποιηθούν και θα ολοκληρωθεί το
έργο τους.
Κι έτσι δημιουργήθηκε, ως πρώτο βήμα, η Γη, με τα
βουνά και τις κοιλάδες της. Ξεχώρισαν μεταξύ τους τα ρεύματα
του νερού κι έγιναν ποτάμια και πολλά ρυάκια που κατέβηκαν
απ’ τα ψηλά βουνά προς τις κοιλάδες.
Και η Γη σχηματίστηκε, όταν δημιουργήθηκε από την
Καρδιά του Ουρανού και την Καρδιά της Γης, όπως
ονομάζονται αυτοί που αρχικά τη γονιμοποίησαν όταν ο
ουρανός ήταν ακόμη σε εκκρεμότητα και η Γη βρισκόταν
βυθισμένη μες τα νερά.

Με αυτόν τον τρόπο τελειοποίησαν το έργο τους, που

είχαν εκτελέσει μετά από πολλή σκέψη και διαλογισμό γύρω
από την ευτυχή του ολοκλήρωση.

Copal = Είδος εύοσμης ρητίνης που χρησιμοποιούν μέχρι και σήμερα οι

xxiv

Μάγια ως λιβάνι. Παράγεται από το δέντρο copaifera.

193
 CALAKMUL, MÉXICO

IΙ

«Πείτε τα ονόματά μας, δοξάστε εμάς

–τους Δημιουργούς σας-
τη Μητέρα σας και τον Πατέρα σας!»

Δημιούργησαν κατόπιν τα ζώα, τους κατοίκους του

βουνού, τους φύλακες του δάσους: τα ελάφια και τα πουλιά κι
επίσης τα λιοντάρια107 και τους ιαγουάρους, που έπρεπε να
φυλάνε τα βουνά, και τα φίδια, τους κροταλίες, τις οχιές και τ’
άλλα ερπετά, που έπρεπε να φυλάνε τις λιάνες108.

Είπαν τότε οι Προγεννήτορες:

-Θα υπάρχει μόνο σιγή και ακινησία κάτω απ’ τα δέντρα και τις
λιάνες; Eίναι καλύτερα να υπάρχει από τώρα και στο εξής
κάποιος που να τα φυλάει.
Έτσι μίλησαν κι έπειτα διαλογίστηκαν, συζητώντας
μεταξύ τους για τη δημιουργία των ελαφιών και των πτηνών, τα
οποία μοίρασαν, κατόπιν, στις περιοχές όπου θα κατοικούσαν.
-Εσύ, ελάφι, είπαν, θα ζεις στο βάθος των κοιλάδων,
κοντά στα ρυάκια και θα κοιμάσαι στις χαράδρες, πάνω στο
άχυρο. Ανάμεσα στα χόρτα του δάσους θα πολλαπλασιάζεσαι,
εσύ και οι δικοί σου. Θα περπατάς με τα τέσσερα πόδια κι αυτά
θα σε στηρίζουν.
Καθόρισαν έπειτα την κατοικία των μικρών και μεγάλων
πουλιών:
-Εσύ, πτηνό, θα φτιάχνεις τη φωλιά σου πάνω στα δέντρα κι
εκεί θα πολλαπλασιάζεσαι. Όταν βρέχεστε από τη βροχή, θα
τινάζετε το φτέρωμά σας πάνω στα κλαδιά των δέντρων κι
ανάμεσα στις λιάνες.

194
 Έτσι ειπώθηκε στα ελάφια και στα πουλιά, για να
έκαναν εκείνο που έπρεπε να πράξουν. Κι όλα κατέλαβαν τις
κατοικίες και τις φωλιές τους.
Μ’ αυτόν τον τρόπο οι Προγεννήτορες έδωσαν τους
τόπους κατοικίας στα ζώα της Γης.
Κι έχοντας ολοκληρώσει τη μοιρασιά των τόπων, και
μετά από τη δημιουργία όλων των τετράποδων και των
πτηνών, ο Δημιουργός και Πλάστης τούς είπε:
-Μιλήστε! Φωνάξτε! Μιλήστε μεταξύ σας ανάλογα με το
είδος σας και σύμφωνα με την ποικιλία του κάθ’ ενός.
Έτσι είπε στα ελάφια, στα πουλιά, στους ιαγουάρους και
στα λιοντάρια· στα φίδια, τις οχιές και στ’ άλλα ερπετά.
-Πείτε τα ονόματά μας, δοξάστε εμάς –τους
Δημιουργούς σας- τη Μητέρα σας και τον Πατέρα σας! Να
επικαλείστε, επομένως, τον Χουρακάν, την Τσι’ιπί Κακουλχά’,
την Καρδιά του Ουρανού, την Καρδιά της Γης, τον Δημιουργό
σας, τον Πλάστη σας, τους Προγεννήτορές σας! Μιλήστε!
Επικαλεστείτε τα ονόματά μας! Χαιρετίστε μας! Έτσι είπαν.
Όμως τα ζώα δεν μπορούσαν να μιλήσουν·109 μόνο
έσκουζαν, μόνο τιτίβιζαν, μόνο ούρλιαζαν· μούγκριζαν,
έκρωζαν και βρυχώταν. Δεν ήταν φανερό ποια γλώσσα
μιλούσαν· το καθένα φώναζε διαφορετικά.
Όταν ο Πλάστης και Δημιουργός και το ορμέμφυτό του
κατάλαβαν ότι δεν ήταν δυνατόν να μιλήσουν, είπαν μεταξύ
τους:110
-Δεν είναι εφικτό να προφέρουν τα ονόματά μας· τα
ονόματα των Δημιουργών τους. Δεν μπορούμε να το δεχτούμε
αυτό.
Κι αμέσως μετά τους είπαν:
-Δεν έγινε κατορθωτό να μιλήσετε. Γι αυτό και θα υποστείτε
αλλαγές. Οι κατοικίες σας δεν θα είναι στα δάση και στις
πλαγιές, αλλά στο βάθος των φαραγγιών. Έτσι θα είναι, γιατί
δεν είναι εφικτό να μας λατρεύετε και να επικαλείστε τ’ όνομά
μας. Ακριβώς γι’ αυτό, τροφή σας θα είναι η βοσκή. Αυτό σας
το λέμε γιατί ενώ σας παρουσιάστηκε η ευκαιρία να μας
χαιρετήσετε, εσείς δεν επικαλεστήκατε τ’ όνομά μας.
Οι Δημιουργοί αλληλοσυμβουλεύτηκαν και πάλι και
είπαν:
-Ακόμη είναι δυνατόν να δημιουργήσουμε κάποιον που να μας
δοξάζει. Θα φτιάξουμε άλλα πλάσματα που θα μας υπακούν.

195
 Απευθύνθηκαν τότε στα ζώα για να τους πουν ότι η
σάρκα τους θα χρησίμευε ως τροφή, που θα καταβρόχθιζαν
άλλα πλάσματα.
Έτσι τους ειπώθηκε και ειδοποιήθηκαν όλα τα ζώα,
μικρά και μεγάλα, που υπήρχαν πάνω στη Γη.
Και τότε τα ζώα θέλησαν να δοκιμάσουν και πάλι την
τύχη τους και να χαιρετήσουν τους Δημιουργούς. Όμως δεν
κατάλαβαν τι έλεγε το καθένα και κατέληξαν σε σύγχυση.
Τίποτα δεν μπόρεσαν να κάνουν ούτε να πουν.
Έτσι καταδικάστηκαν οι σάρκες τους να χρησιμεύουν ως
προσφορές και θυσίες, να σκοτώνονται και να τρώγονται.111
Ο Δημιουργός και Πλάστης αποφάσισε να δοκιμάσει
άλλη μία φορά:
-Θα δημιουργήσουμε ένα καινούριο πλάσμα που να
συντηρείται από εμάς.112
Έπλασαν το νέο πλάσμα από λάσπη. ΄Ομως σύντομα
διαπίστωσαν ότι δεν είχε φτιαχτεί καλά, γιατί διαλυόταν και
ήταν πολύ μαλακό. Του έλειπε η κίνηση και η δύναμη: δεν
κουνούσε το κεφάλι, το οποίο έγερνε από τη μία πλευρά κι από
την άλλη και είχε ξάγρυπνα μάτια. Μιλούσε, αλλά δεν
καταλάβαινε.
Ο Δημιουργός και Πλάστης είπαν:
-Φαίνεται ξεκάθαρα ότι δεν μπορεί να περπατήσει, ούτε να
πολλαπλασιαστεί.
Κατέστρεψαν τη δημιουργία τους και αναρωτήθηκαν τι
να έκαναν για να έπλαθαν σωστά τους λατρευτές τους, που θα
επικαλούνταν τ’ όνομά τους. Αναλογιζόμενοι τις αμφιβολίες
τους, αποφάσισαν:
-Ας πούμε στον Σπιγιάκοκxxv και στη Σμουκανέxxvi, στον
Χουναχπού Βουτςxxvii και στον Χουναχπού Ουτιούxxviii να
δοκιμάσουν και πάλι την τύχη τους.

xxv Xpiyakok = Κυνηγός της Αλεπούς. Εραστής και Εργάτης. // Ξημέρωμα. //

2 Φορές Παππούς. Μάντης και πατέρας των Δίδυμων Ημίθεων Ηρώων
Χουν Χουναχπού και Βουκούμπ Χουναχπού, παππούς των επίσης
Δίδυμων Ηρώων Χουναχπού και Σμπαλανκέ -των γιων, δηλ., του Χουν
Χουναχπού και της Σκικ, της κόρης του Κούτσου Μα Κικ (Kuchu Ma Kik) -
ενός από τους Κυρίους του Κάτω Κόσμου. Το όνομά του σημαίνει επίσης:
«Αυγή».
xxvi Chirikán Xmukané = Κυνηγός του Λύκου, Γιαγιά του Ηλίου. // Δύση του

Ηλίου // 2 Φορές Γιαγιά. Μάντισσα, σύζυγος του Σπιγάκοκ και μητέρα των
Δίδυμων Ηρώων Χουν Χουναχπού και Βουκούμπ Χουναχπού, γιαγιά των
επίσης Δίδυμων Ηρώων Χουναχπού και Σμπαλανκέ -των γιων, δηλ., του

196
 Έτσι συμφώνησαν μεταξύ τους ο Δημιουργός κι ο
Πλάστης όταν απευθύνθηκαν στο Σπιγιάκοκ και στη Σμουκανέ.
Αυτοί ήταν οι Πρόγονοι της Ημέρας ή του Ήλιου και της Νύχτας
ή της Σελήνης, αντίστοιχα.
-Κάντε να ξημερώσει, να λάμψει το φως της ημέρας,
ζήτησαν στο Σπιγιάκοκ.
-Κι έπειτα να πέσει η νύχτα και να λάμψει η Σελήνη,
ζήτησαν στη Σμουκανέ.
-Όμως, τόσο την ημέρα, όσο και τη νύχτα, το νέο
πλάσμα που θα δημιουργήσουμε να μας λατρεύει και να
επικαλείται τ’ όνομά μας. Κάντε να γίνουν έτσι τα πράγματα.
-Κάντε γνωστή τη φύση σας, Χουναχπού Βουτς,
Χουναχπού Ουτιού, Δύο Φορές Μητέρα, Δύο Φορές
Πατέρα113· Νιμ Ακxxix, Νίμα Τσίιςxxx, Κύριε του Σμαραγδιού,
Χρυσοχόε, Γλύπτη και Χαράκτη· Κύριε των Όμορφων
Κεραμεικών, Κύριε της Πράσινης Κούπας από Κολοκύθα,
Δάσκαλε του Ρετσινιού, Δάσκαλε Ταλτεκάτxxxi, γιατί αυτές τις
ικανότητες πρέπει να δωρίσετε στα πλάσματά μας.
-Διαβάστε τους οιωνούς με καλαμπόκι114 και φασόλια
τσιτέ. xxxii Ας γίνει έτσι και θα μάθουμε αν θα έχει καλό
αποτέλεσμα να λαξεύσουμε το στόμα τους και τα μάτια τους σε
ξύλο.115
Αυτές τις διαταγές έλαβαν οι μάντεις.
Στη συνέχεια, έριξαν στη Γη το καλαμπόκι και τα φασόλια για
να δουν την τύχη τους. Αρχίζοντας τη μαντεία, είπαν:
-Ενωθείτε! Να σας ακούσουμε να λέτε εάν θα είναι
σωστό να πελεκήσει το ξύλο ο Δημιουργός και Πλάστης και αν

Χουν Χουναχπού και της Σκικ, της κόρης του Κάτω Κόσμου. Το όνομά της
σημαίνει και: «η Δύση του Ηλίου».

Junajpú Vuch = 1-Κυνηγός Αλεπούς με Φυσοκάλαμο. (1, όχι: Ένας. Οι

xxvii

αριθμοί μπροστά από τα ονόματα των Μάγια, δηλώνουν ημερομηνίες του

ιερού ημερολογιακού κύκλου: βλ. Εισαγωγή: πίνακας τσολ κ’ιν: 1 - 20η
ημέρα.) // Δύο φορές Πατέρας. Λαμβάνει, όμως, και θηλυκή υπόσταση.
xxviii Junajpú Utiw = 1-Κυνηγός τσακαλιών με Φυσοκάλαμο. // Δύο φορές
Μητέρα.
(Για δυαδικότητα, βλ. σχ. 110, 113)
xxix Nim Ak = Κύριος του Σμαραγδιού, Χρυσοχόος.
xxx Nima Tziis = Γλύπτης, Χαράκτης, Κεραμοποιός.
xxxi Tοtelkat = Δάσκαλος του Ρετσινιού.
xxxii Tzité = Μαύρο Φασόλι.

197
αυτό το πλάσμα που θα δημιουργηθεί θα μπορεί να
συντηρηθεί και να τραφεί.
-Πες εσύ, καλαμπόκι· πες εσύ, φασόλι τσιτέ:
Μπορεί να λαξευτεί στο ξύλο το καινούριο πλάσμα;
Το καλαμπόκι και το φασόλι τσιτέ αποκρίθηκαν:
-Τα ομοιώματά τους από ξύλο θα αποβούν καλά. Θα μιλούν
και θα συζητούν πάνω στο πρόσωπο της Γης.
Δημιουργήθηκε τότε η νέα εικόνα του ανθρώπου, σε
ξύλο. Έμοιαζαν με ανθρώπους, μιλούσαν σαν τον άνθρωπο,
και κατοίκησαν την επιφάνεια της Γης.116
Υπήρξαν και πολλαπλασιάστηκαν. Απέκτησαν κόρες,
όμως τους έλειπε η ψυχή και η κατανόηση. Δεν θυμόταν το
Δημιουργό και Πλάστη τους. Περπατούσαν άσκοπα στη Γη, και
μάλιστα με τα τέσσερα.117 Στην αρχή, μιλούσαν. Όμως το
πρόσωπό τους φαινόταν κάτισχνο και λιπόσαρκο, οι κινήσεις
των χεριών τους δεν είχαν συνοχή και τους έλειπε το αίμα, η
ουσία, η υγρασία και το πάχος. Το ίδιο στεγνά με τα μάγουλά
τους ήταν τα πόδια και τα χέρια τους. Η σάρκα τους ήταν
κίτρινη.

Αυτοί ήταν οι άνθρωποι, που σε μεγάλο αριθμό

υπήρξαν πάνω στο πρόσωπο της Γης.

198
 COPÁN, HONDURAS

ΙΙΙ

«Κι έτσι καταστράφηκαν εκείνοι οι άνθρωποι που είχαν

δημιουργηθεί για την καταστροφή τους»

Σύντομα εκμηδενίστηκαν.118

Έπεσε πρώτα μία μεγάλη βροχή από ρετσίνι και από μία
κολλώδη ουσία σαν την πίσσα, που τους ακινητοποίησε.
Έπειτα, οι γύπες Σεκοτκοβάστςxxxiii τους έβγαλαν τα μάτια κι
όρμησε έπειτα κατά πάνω τους η τίγρις Κοτςxxxiv, που τους
παραμόρφωσε ξεσκίζοντας τις σάρκες τους. Ο Τουκούμ
xxxv
Μπ’αλάμ , που ήταν άλλη ράτσα τίγρης, τους κάρφωσε τα
γαμψά του νύχια μέχρι που τους κομμάτιασε τα κόκαλα και τα
νεύρα, σαν να ήταν αλεύρι.
Όλα αυτά συνέβησαν ως τιμωρία και παραδειγματισμός,
επειδή εκείνοι οι πρωτάνθρωποι δεν είχαν ευχαριστήσει το
Δημιουργό και Πλάστη, που τους είχε ενσταλάξει τη ζωή, κι
επειδή, επίσης, δεν είχαν εκφράσει τις ευχαριστίες τους στην
Καρδιά του Ουρανού και στην εντολή της, τον Χουρακάν.
Όμως δεν τελείωσε εκεί η τιμωρία: η επιφάνεια της Γης
σκοτείνιασε κι άρχισε να βρέχει νύχτα-μέρα, χωρίς σταματημό.
Εμφανίστηκαν έπειτα τα μικρά και μεγάλα ζώα και
άρχισαν να κινούνται τα δέντρα και να εκτοξεύονται οι πέτρες
από τη γη, χτυπώντας τους στο πρόσωπο.
xxxiiiXekotkovach = Αυτός που βγάζει τα μάτια με το ράμφος του. // Είδος
γύπα της ορεινής περιοχής των Μάγια.
xxxiv Kotz B’alam = Ράτσα ιαγουάρου από τη Γουατεμάλα. (Βλ. ζώδιο Coz

και 14η ημέρα του τσολ κ’ιν).

xxxv Tukum B’alam = Είδος ιαγουάρου της περιοχής των Μάγια.

199
 Και όλα άρχισαν να μιλούν:119 τα πιθάρια τους, τα
τηγάνια τους120, τα πιάτα και οι χύτρες τους, οι πετρόμυλοι121,
τα κουτάλια και οι κούπες τους από νεροκολοκύθα, μέχρι και το
καλαμπόκιxxxvi και βέβαια, οι σκύλοι και οι κότες τους.
Και είπαν οι κότες:
-Μας φέρονταν άσχημα. Μας έτρωγαν και τώρα εμείς θα τους
τσιμπήσουμε.
Και οι πετρόμυλοι είπαν:
-Μας βασανίζατε κάθε μέρα και μας κάνατε να υποφέρουμε
νύχτα-μέρα. Η πέτρινη σάρκα μας αγκομαχούσε: «χόλι-χόλι,
χουκ-χουκ». Τώρα εμείς θ’ αλέσουμε τις σάρκες σας και θα
κάνουμε τα σώματά σας αλεύρι.
Οι σκύλοι, από πλευράς τους, είπαν:
-Δεν μας δίνατε να φάμε κι όταν σας πλησιάζαμε, την ώρα του
φαγητού σας, μας διώχνατε. Πάντα είχατε ένα ξύλο για να μας
χτυπάτε. Μας φερόσαστε έτσι, επειδή δε μιλούσαμε. Γιατί δε
μας φερόσαστε καλύτερα; Τώρα θα νοιώσετε τι σημαίνει η
δαγκωνιά από τα δόντια μας, που τόσο σουβλερά έχουμε μες
στο στόμα μας. Θα σας κατασπαράξουμε!
Έπειτα, τα πιάτα τους και οι χύτρες τους μίλησαν έτσι:
-Πάντα μας είχατε με το πρόσωπο και το στόμα γανωμένο.
Πάντα μας βάζατε πάνω στη φωτιά και μας καίγατε. Μήπως
νομίζετε ότι δεν αισθανόμαστε τον πόνο; Τώρα θα τον
αισθανθείτε κι εσείς· θα σας κάψουμε…
Τότε, οι μεγάλες πέτρες της εστίας, σωριασμένες εκεί,
άρχισαν να φωνάζουν κι εκείνες:
-Βάλατε το κεφάλι μας για στήριγμα στη φωτιά. Μ’ αυτό
μας προξενήσατε μεγάλο πόνο.
Οι άνθρωποι που είχαν επιζήσει έτρεχαν τρομαγμένοι.
Ήθελαν ν’ ανέβουν πάνω στα σπίτια, όμως εκείνα
γκρεμίζονταν. Θέλησαν τότε να σκαρφαλώσουν στα δέντρα,
όμως εκείνα τινάχτηκαν και τους πέταξαν μακριά απ’ τα κλαδιά
τους. Ήθελαν, έπειτα να χωθούν μες τις τρύπες και τις
χαραμάδες, τις χαράδρες και τα φαράγγια, όμως αυτά ξάφνου
κλείσανε.
Κι έτσι καταστράφηκαν εκείνοι οι άνθρωποι που είχαν
δημιουργηθεί για την καταστροφή τους. Παραμορφώθηκαν τα
στόματα και τα πρόσωπά τους.

xxxvi Nixtamal = Καλαμπόκι που έχει ξεφλουδιστεί με τη μέθοδο του ασβέστη

κι έχει ψηθεί σε μορφή πίτας. // Σκύλος.

200
 Έμεινε μόνο ένα κατάλοιπο από εκείνους τους
ανθρώπους: είναι οι πίθηκοι που περιφέρονται στα δάση. Κι
έμειναν μονάχα ως ίχνη, γιατί ήταν φτιαγμένοι από τον
Δημιουργό και Πλάστη, από ξύλο της φασολιάς τσιτέ.

Γι’ αυτόν το λόγο, ο πίθηκος μοιάζει με τον άνθρωπο. Ο

πίθηκος είναι το δείγμα της γενιάς ανθρώπων, φτιαγμένων σαν
κούκλες απ’ το ξύλο του τσιτέ.

201
 K’INITZ = ΜΕΓΑΣ ΗΛΙΟΣ

IV

«Είμαι Ήλιος κι είμαι Σελήνη.

Κι ως τέτοιος θα θεωρούμαι από το γένος των ανθρώπων»

Στο πρόσωπο της Γης υπήρχε τότε πολύ λίγο φως κι

ακόμη δεν είχε βγει ο Ήλιος. Ήταν παρόν, όμως, ένα πλάσμα
εξαιρετικό που λεγόταν xxxviiΒουκούμπ Κακίς122, που
αισθανόταν πολύ περήφανο για τον εαυτό του. Ήταν
αλαζονικό.

Ο Ουρανός και η Γη ήδη υπήρχαν τότε, όμως η λάμψη

του Ήλιου και της Σελήνης ήταν αδύναμη, σαν χαμένη μες την
καταχνιά.
Κι έλεγε ο Βουκούμπ Κακίς:
-Εκείνος ο κόσμος που πνίγηκε ήταν σαν μάγοι. Τώρα μόνο
εγώ θα είμαι Μέγας ανάμεσα σε όλα τα πλάσματα. Θα είμαι ο
Ήλιος τους, το φως και η λάμψη τους. Και θα είμαι και η
Σελήνη τους, γιατί τόσο μεγάλη είναι η λάμψη μου.
Μονάχα με τη βοήθειά μου θα περπατούν και θα
στηρίζονται οι άνθρωποι στα πόδια τους. Γιατί τα μάτια μου
είναι λαμπερά σαν πολύτιμοι λίθοι· τα δόντια μου λάμπουν σαν
τη διάστικτη επιφάνεια του ουρανού τη νύχτα. Η μύτη μου είναι
κι αυτή λαμπερή σαν το φεγγάρι, ο θρόνος μου είναι από

Vukub Kakix = Οι Επτά Ντροπές Μας. // 7-Παπαγάλος (όχι:

xxxvii

παπαγάλοι) Μία πιθανή ερμηνεία είναι: «Επτά Δυνάμεις μέσα στον

Παπαγάλο, ή η ημέρα 7 του Παπαγάλου». Οι επτά ντροπές της
Ανθρωπότητας είναι –σύμφωνα με τον Τσάβες- οι εξής: περηφάνια,
φιλοδοξία, φθόνος, ψέμα, έγκλημα, αχαριστία και άγνοια.

202
ασήμι, κι όταν εμφανίζομαι εκεί, το πρόσωπο της Γης
φωτίζεται.
-Είμαι Ήλιος κι είμαι Σελήνη. Μεγάλη είναι η λάμψη μου.
Εγώ δείχνω το δρόμο. Είμαι το φυλαχτό των ανθρώπων. Κι ως
τέτοιος θα θεωρούμαι από το γένος τους. Εκείνοι θα είναι οι
υποτελείς μου και το βλέμμα μου θα φτάνει πολύ μακριά.
Αυτά είπε ο Βουκούμπ Κακίς, που δεν ήταν ο Ήλιος,
αλλά που ήταν υπεροπτικός, λόγω του όμορφου φτερώματός
του και του πλούτου του. Η ματιά του έφτανε μόνο ως τον
ορίζοντα, και δεν επεκτεινόταν σ’ όλο το πρόσωπο της Γης,
όπως του άρεσε να λέει.
Ακόμη δεν είχε εμφανιστεί το πρόσωπο του Ήλιου, η
Σελήνη και τ’ άστρα. Ακόμη δεν είχε ανατείλει. Για αυτό, ο
Βουκούμπ Κακίς ματαιοδοξούσε, σα να ήταν ο Ήλιος και το
Φεγγάρι μαζί. Η μοναδική του φιλοδοξία ήταν
Η έξαρση και η κυριαρχία.
Συνέβη τότε ο κατακλυσμός που εξαφάνισε τους
ανθρώπους που είχαν δημιουργηθεί από ξύλο, σαν κούκλες.

Θ’ αφηγηθούμε τώρα, πώς πέθανε ο Βουκούμπ Κακίς,

αφού ηττήθηκε, και πώς δημιουργήθηκαν οι άνθρωποι από το
Δημιουργό και Πλάστη.

203
 SEIBAL, GUATEMALA

«Δεν είναι καλό να ξιπάζεται, κι αν συνεχίσει να το κάνει,

οι άνθρωποι ποτέ δε θα κατορθώσουν να ζήσουν στη Γη»

Η ήττα και η καταστροφή της δόξας του Βουκούμπ

Κακίς ξεκίνησε από δύο νεαρούς Ημίθεους Δίδυμους Ήρωες.

Ο ένας λεγόταν Χουναχπούxxxviii κι ο άλλος

Σμπαλανκέxxxix. Κι ήταν, εκείνοι, σα θεοί, απεσταλμένοι απ’ το
Δημιουργό· τους κακοφάνηκε, λοιπόν, η αλαζονεία του
Βουκούμπ Κακίς, στου οποίου τους κομπασμούς ήταν πάντα
παρούσα η Καρδιά του Ουρανού, επειδή ο Βουκούμπ Κακίς
πάντα φρόντιζε να καυχιέται μπροστά της.

Junajpú = 1-Κυνηγός με Φυσοκάλαμο. // 1-Κύριος. Ο ένας από τους

xxxviii

2ους Ημίθεους Δίδυμους, γιος του Χουν Χουναχπού και της Σκικ της κόρης
του Κάτω Κόσμου-, εγγονός του μάντη Σπιγιάκοκ και της Σμουκανέ. Το
όνομά του σημαίνει: «Σκοπευτής με Φυσοκάλαμο». Είναι, επίσης, η 20η
ημέρα του ημερολογίου τσολ κ’ιν των Μάγια. Το όνομα αυτό είναι
παράφραση του Χουνάμπ Κου (Junab Ku), του «Μοναδικού Θεού».
xxxixXbalanké = Ο δεύτερος από τους 2ους Δίδυμους, γιος του Χουν
Χουναχπού και της Σκικ της κόρης του Κάτω Κόσμου-, εγγονός του μάντη
Σπιγιάκοκ και της Σμουκανέ. Το όνομά του είναι θηλυκού γένους, αφού
στην κλασική γλώσσα των Μάγια, η λέξη Ις (Ix) σημαίνει πρόσωπο θηλυκού
γένους. Βέβαια, υπάρχει και η εικασία ότι πρόκειται για αναγραμματισμό της
λέξης σιμπ (xib), που σημαίνει αγόρι: Xib → Ixb(alanké). Στο κείμενο των
Χιμένες και Ρεσίνος αναφέρεται το αρχικό Ι-. Ο Χουναχπού κι ο Σμπαλανκέ
είναι ένα πλάσμα με δύο ονόματα.
(Δυαδικότητα, Βλ. σχ. 110 & 113).

204
 -Δεν είναι καλό να ξιπάζεται, κι αν συνεχίσει να το κάνει,
οι άνθρωποι ποτέ δε θα κατορθώσουν να ζήσουν στη Γη. Θα
προσπαθήσουμε να τον χτυπήσουμε με το φυσοκάλαμό μας.
Τη στιγμή που τρώει θα του ρίξουμε και θα του προξενήσουμε
μία ασθένεια. Μ’ αυτόν τον τρόπο, θα χαθούν τα πλούτη του,
τα σμαράγδια του, τα πολύτιμα μέταλλά του και τα κοσμήματά
του, για τα οποία τόσο πολύ περηφανεύεται. Αν τον αφήναμε
να συνεχίσει με την αλαζονεία του, θα έδινε ένα κακό
παράδειγμα σε όλους τους ανθρώπους.
Έτσι μίλησαν οι δύο νέοι, ρίχνοντας στον ώμο το
φυσοκάλαμό τους.
Ο Βουκούμπ Κακίς είχε δύο γιους. Ο πρώτος λεγόταν Σιπακνά
xl κι ο δεύτερος Καμπρακάνxli. Η μητέρα τους ήταν η Τσιμαλμάτ
xlii, η γυναίκα του Βουκούμπ Κακίς.

Ο Σιπακνά έπαιζε μπάλα με τα μεγάλα βουνά: το

Τσιγκάγκxliii, το Χουναχπού, το Πεκούλxliv, το Γιασκανούλxlv, το
Μακαμόμπxlvi και το Χουλιτσνάμπ.xlvii Βουνά ονομαστά, που
εμφανίζονταν με την αυγή, αφού τα είχε δημιουργήσει μέσα σε
μία νύχτα ο Σιπακνά.
Ο Καμπρακάν, κινούσε τα βουνά, που έτρεμαν κι
έβγαζαν απ’ τα σωθικά τους καπνό. Ήταν τα ηφαίστεια. Σε μία
και μόνο νύχτα έκανε το Ηφαίστειο της Φωτιάς, του Νερού123,
τοxlviii Ακατενάνγγο124 και εκείνο της Παναγίας.125
Αυτή η δύναμη έκανε τους δύο αδελφούς να
αισθάνονται πολύ περήφανοι, κι έτσι δεν άργησαν να
ξιπαστούν κι αυτοί, όπως είχε συμβεί και με τον Βουκούμπ
Κακίς.
Τους τότε είπε και πάλι:
-Πρέπει να γνωρίζετε ότι εγώ είμαι ο Ήλιος.
-Εγώ είμαι ο Δημιουργός της Γης, πρόσθεσε τότε ο
Σιπακνά.

Zipakná = Αρχιτέκτων των Βουνών. // 1ος γιος του Βουκούμπ Κακίς.

xl

Kabrakán = 2-πόδι. // 2ος γιος του Βουκούμπ Κακίς. Το όνομά του

xli

σημαίνει σεισμός. Στοιχείο ανάλογο του αρχαιοελληνικού Εγκέλαδου.

xlii Chimalmat = Γυναίκα του Βουκούμπ Κακίς και μητέρα του Σιπακνά και
του Καμπρακάν.
xliii Chigag = Βουνό της χώρας των Μάγια.
xliv Pekul = Βουνό της περιοχής των Μάγια.
xlv Yaxkanul = Μυθικό βουνό των Μάγια.
xlvi Makamob = Βουνό της χώρας των Μάγια, στη Γουατεμάλα.
xlvii Juliznab = Βουνό της περιοχής των Μάγια.
xlviii Acatenango = Βουνό της χώρας των Μάγια, στην ορεινή Γουατεμάλα.

205
-Εγώ κινώ τη Γη, και θα την γκρεμίσω από τη θέση της,
πρόσθεσε ο Καμπρακάν.
Ο Σιπακνά κι ο Καμπρακάν έφτασαν στη μέγιστη
κομπορρημοσύνη, εξ’ αιτίας του πατέρα τους.
Ακόμη δεν είχε δημιουργήσει ο Δημιουργός και Πλάστης
την πρώτη τους μητέρα, ούτε τον πρώτο τους πατέρα από
καλαμπόκι.

Οι Δίδυμοι αλληλοσυμβουλεύτηκαν κι αποφάσισαν το

θάνατο του Βουκούμπ Κακίς και των παιδιών του, του Σιπακνά
και του Καμπρακάν.

206
 SAL-NARANJO, GUATEMALA

VI

«Έτσι έγινε κι έχασε ο Βουκούμπ Κακίς τα πλούτη του»

Θα διηγηθούμε στη συνέχεια πώς οι δύο νεαροί Ημίθεοι

Δίδυμοι κυνήγησαν τον Βουκούμπ Κακίς (τον Παπαγάλο) με το
φυσοκάλαμό τους και πώς εκμηδενίστηκαν, ένας-ένας, όσοι
είχαν αλαζονικό χαρακτήρα.126

Ο Βουκούμπ Κακίς είχε ένα δέντρο με φρούτα νάνσεxlix,

με τα οποία τρεφόταν. Κάθε μέρα σκαρφάλωνε στο δέντρο για
να πιάσει φρούτα.
Ο Χουναχπού κι ο Σμπαλανκέ του έστησαν ενέδρα,
κρυμμένοι ανάμεσα στα φύλλα. Όταν έφτασε ο Βουκούμπ
Κακίς για να πάρει την καθημερινή του τροφή από φρούτα
νάνσε, ο Χουναχπού του έριξε με το φυσοκάλαμό του,
πετυχαίνοντάς τον ακριβώς στο οδοντωτό του ράμφος.
Ουρλιάζοντας, ο Βουκούμπ Κακίς κατέβηκε απ’ το δέντρο. Ο
Χουναχπού έτρεξε για να τον πιάσει, όμως με μια κίνηση βίαιη,
ο Βουκούμπ Κακίς του άρπαξε το μπράτσο και του το
ξερίζωσε. Ο Χουναχπού δεν μπορούσε να κάνει τίποτ’ άλλο,
παρά να τον αφήσει ελεύθερο.
Ο Βουκούμπ Κακίς αποτραβήχτηκε στο σπίτι του
κουβαλώντας το μπράτσο του Χουναχπού και κρατώντας το
οδοντωτό του ράμφος με τα δύο χέρια του.127

Nance (Byrsonima crassifolia) = Είδος τροπικού φρούτου, σαν κίτρινο

xlix

κεράσι με κουκούτσι και γλυκόξυνη γεύση. Από αυτό φτιάχνεται ένα

οινοπνευματώδες ποτό, σαν λικέρ.

207
 -«Τι συνέβη, Κύριε;», ρώτησε η Τσιμαλμάτ, η γυναίκα
του Βουκούμπ Κακίς.
-«Τι θες να συνέβη;», απάντησε εκείνος. «Αυτά τα
δαιμόνια με χτύπησαν με το φυσοκάλαμο ξεριζώνοντάς μου τα
σαγόνια. Με πονάει πολύ κι όλα τα δόντια μου κουνιούνται.
Κατάφερα να του ξεριζώσω το χέρι του ενός· να! Εδώ το έχω.
Κρέμασέ το στον καπνό, πάνω απ’ τη φωτιά, για να έρθουν να
το πάρουν τα δύο δαιμόνια.
Η Τσιμαλμάτ κρέμασε πάνω απ’ τη φωτιά το χέρι του
Χουναχπού.
Εν τω μεταξύ, εκείνος κι ο Σμπαλανκέ είχαν τρέξει να μιλήσουν
μ’ έναν ηλικιωμένο, που είχε ολότελα λευκά τα μαλλιά του, και
με μία γριά, πολύ μεγάλης ηλικίας και πολύ ταπεινή. Το γέρικο
ζευγάρι στεκόταν καμπουριασμένο, όπως ταίριαζε στην ηλικία
τους. Τα ονόματά τους ήταν: Σάκι-Νιμ-Ακl και Σάκι-Νίμο-Τσίιςli.
Οι δύο νέοι τους ζήτησαν να τους συνοδεύσουν στο σπίτι του
Βουκούμπ Κακίς για να ξαναπάρουν πίσω το χαμένο χέρι.
Τους πρότειναν, επίσης, να πουν ότι ήταν οι παππούδες τους
κι ότι δεν τους αποχωρίζονταν ούτε για μια στιγμή, από τότε
που είχαν πεθάνει οι γονείς τους.
-Πείτε, τους, ότι δουλειά σας είναι να βγάζετε το
σκουλήκι που τρώει τα δόντια.
Τα γεροντάκια δέχτηκαν.
Βάλθηκαν, λοιπόν, να περπατούν στο δρόμο προς το σπίτι του
Βουκούμπ Κακίς. Εκείνος, ήταν ξαπλωμένος στο θρόνο του. Η
γριά κι ο γέρος περπατούσαν, ενώ οι δύο νεαροί τους
ακολουθούσαν, χωρίς, όμως, να σταματήσουν ούτε για μια
στιγμή τα παιχνίδια τους. Έφτασαν κοντά στο σπίτι του
Βουκούμπ Κακίς, ο οποίος δεν έκρυβε καθόλου τον πόνο που
αισθανόταν. Τους ρώτησε:
-Από πού έρχεστε, γέροντες;
-«Ψάχνουμε κάτι να φάμε, αξιοσέβαστε κύριε», του απάντησαν
εκείνοι.
-Ποια είναι τα φαγητά που προτιμάτε; Μήπως είναι γιοι
σας αυτοί οι δύο νεαροί που σας συνοδεύουν;

l Zaki-Nim-Ak = Μέγας Γηραιός. // Θετός παππούς των νεαρών Δίδυμων

Ημίθεων Ηρώων Χουναχπού και Σμπαλανκέ.
li Zaki-Nimo-Tziis = Μεγάλη Λευκή Πισότε (pizote), δηλ. είδος θηλαστικού

των τροπικών (Nasua narica) που ζει μοναχικά ή και κοατί (coatí)
[θηλαστικό των τροπικών της οικογένειας Procyonidae]. // Θετή γιαγιά των
νεαρών Δίδύμων Ηρώων Χουναχπού και Σμπαλανκέ.

208
 -Όχι, κύριε. Είναι εγγόνια μας. Μοιραζόμαστε μ’ αυτούς
όλα όσα τους δίνουν οι ευεργέτες τους.
Όλο κι εντονότερος γινόταν ο πόνος του οδοντωτού
ράμφους που έσφιγγε και σούβλιζε τον Βουκούμπ Κακίς. Μόλις
που μπορούσε ν’ αρθρώσει κάποιες λέξεις.
-«Σας εκλιπαρώ να με λυπηθείτε!», τους ψέλλισε.
«Μήπως γνωρίζετε κανένα φάρμακο γι’ αυτό;
-Εμείς ξέρουμε πώς να βγάζουμε το σκουλήκι από τα
δόντια, θεραπεύουμε τα δόντια και ξαναβάζουμε τα
εξαρθρωμένα κόκαλα στη θέση τους.
-Εντάξει, λοιπόν! Γιατρέψτε μου αυτά τα δόντια που με
κάνουν να υποφέρω μέρα-νύχτα. Δεν βρίσκω ησυχία, δεν
κλείνω μάτι. Δύο δαιμόνια με χτύπησαν με το φυσοκάλαμό
τους και τώρα δεν μπορώ ούτε καν να φάω μία μπουκιά.
Λυπηθείτε με! Βάλτε τα δόντια μου στη θέση τους με τα χέρια
σας.
-Πολύ καλά, κύριε. Σας κάνει να υποφέρετε ένα
σκουλήκι. Αρκεί να σας βγάλουμε αυτά τα δόντια και να
τοποθετήσουμε στη θέση τους άλλα, έτσι ώστε να πάψετε να
βιώνετε έναν τόσο δυνατό πόνο.
Του έβγαλαν τα δόντια του Βουκούμπ Κακίς και στη
θέση τους τοποθέτησαν σπόρους λευκού καλαμποκιού128. Η
όψη του βελτιώθηκε και το καλαμπόκι έλαμπε μες το ράμφος
του. Η βελτίωση αυτή κράτησε για λίγο, γιατί ξαφνικά
επιμηκύνθηκαν τα χαρακτηριστικά του προσώπου του κι
επισκιάστηκε το πρόσωπό του. Του είπαν, τότε ότι έπρεπε να
βγάλει την υπόλοιπη οδοντοστοιχία, δηλαδή όλα του τα δόντια.
Έτσι κι έκαναν. Του άφησαν το στόμα γεμάτο πληγές.
Μετά ήρθε η σειρά των ματιών του. Του ράγισαν τις ίριδες και
εκμεταλλευόμενοι ότι δεν μπορούσε πια να δει καθόλου, του
πήραν όλα του τα πλούτη. Μετά από λίγο πέθανε. Ο θάνατος
ήρθε και στη γυναίκα του τη Τσιμαλμάτ. Αφού τους σκότωσαν
και τους δύο, ο Χουναχπού πήρε πίσω το κομμένο του χέρι.
Έτσι έγινε κι έχασε ο Βουκούμπ Κακίς τα πλούτη του. Ο
γέρος γιατρός πήρε όλα τα σμαράγδια και όλους τους
πολύτιμους λίθους που αποτελούσαν την περηφάνια του
Βουκούμπ Κακίς πάνω στη Γη.
Ο γέρος κι η γριά που έκαναν όλα αυτά, ήταν ημίθεοι κι
απεσταλμένοι του Δημιουργού. Ξαναέβαλαν στη θέση του το
χέρι του Χουναχπού στη σωστή του θέση δίνοντάς του έτσι τη
σωματική του αρτιότητα. Οι θεοί έπραξαν όλ’ αυτά για να

209
επιτύχουν το θάνατο του αλαζονικού Βουκούμπ Κακίς, του
οποίου η περηφάνια τους φαινόταν αισχρή.

Αφού έγιναν αυτά, ξαναπήγαν στο μέρος απ’ όπου

είχαν βγει. Η εντολή της Καρδιάς του Ουρανού είχε εκτελεστεί.

210
 YAXCHILÁN, MÉXICO

VII

«Εγώ είμαι ο Δημιουργός των βουνών!»

Θα αφηγηθούμε τώρα τα γεγονότα του Σιπακνά, του

πρωτότοκου γιου του Βουκούμπ Κακίς, εκείνου που έλεγε για
τον εαυτό του:
-Εγώ είμαι ο Δημιουργός των βουνών!

Όταν μια μέρα ο Σιπακνά έκανε το μπάνιο του σ’ ένα ποτάμι,

πέρασαν από δίπλα του τετρακόσιοι νεαροί, που έσερναν με
πολύ κόπο ένα γιγάντιο δέντρο, του οποίου το πεπρωμένο
ήταν να γίνει ο κύριος στύλος του σπιτιού.129
Όταν ο Σιπακνά τους είδε, ρώτησε:
-Τι κάνετε, παιδιά;
Κι εκείνοι απάντησαν:
-Δεν μπορούμε να κουβαλήσουμε αυτόν τον κορμό.
-«Σηκώστε το», είπε ο Σιπακνά, «κι εγώ θα σας το
κουβαλήσω. Γιατί το κόψατε;»
-«Αυτό θα γίνει ο κύριος στύλος του σπιτιού μας»,
αποκρίθηκαν.
-«Πολύ καλά, λοιπόν», απάντησε.
Το φορτώθηκε στον ώμο και το κουβάλησε μέχρι το
σπίτι όπου κατοικούσαν οι τετρακόσιοι νεαροί.
-«Μείνε κι εσύ μαζί μας», του πρότειναν τότε εκείνοι.
«Έχεις μητέρα και πατέρα;»
-«Δεν έχω μητέρα, ούτε πατέρα», απάντησε ο Σιπακνά.
-Αύριο πρέπει να πάμε να βρούμε κι άλλον έναν κορμό, για να
τον κάνουμε κι εκείνον πλαϊνό δοκάρι του σπιτιού μας.
-«Εντάξει!», απάντησε εκείνος.

211
Οι τετρακόσιοι συζήτησαν μεταξύ τους.
-«Τι θα κάνουμε μ’ αυτόν;» έλεγαν. «Πρέπει να ‘χει
πολλή δύναμη για να μπορέσει να σηκώσει μόνος του έναν
τέτοιο κορμό, που εμείς, και οι τετρακόσιοι μαζί, δεν
μπορούσαμε, παρά μόνο να τον σύρουμε.»
Κοιτάχτηκαν μεταξύ τους, και κατέληξαν στο
συμπέρασμα:
-Καλύτερα να τον σκοτώσουμε.
Συμφώνησαν, τότε να σκάψουν μία βαθιά τρύπα, και να
του ζητήσουν να κατέβει εκεί μέσα. Μόλις εκείνος κατέβαινε, θα
του ζητούσαν να σκάψει κι για να βγάλει κι άλλο χώμα, και τότε
θα του πετούσαν από πάνω ένα μεγάλο κορμό, για να τον
καταπλακώσει.
Φώναξαν τον Σιπακνά και του είπαν τ’ ακόλουθα:
-Είμαστε φίλοι σου. Θέλουμε να σου ζητήσουμε να σκάψεις πιο
βαθιά μέσα στην τρύπα που έχουμε φτιάξει, γιατί εμείς, μόνοι
μας, δεν μπορούμε.
Άρχισε εκείνος τη δουλειά, όμως, είχε ακούσει ότι
σχεδίαζαν να τον σκοτώσουν, κι έτσι έσκαψε στα πλαϊνά
τοιχώματα εκείνου του πηγαδιού μία σπηλιά, για να κρυφτεί
εκεί και να γλιτώσει. Όταν τελείωσε το σκάψιμο και κρύφτηκε
μες τη σπηλιά, τους φώναξε. Η φωνή του, όμως, επέστρεφε
στο πηγάδι σαν ηχώ. Μετά από τρεις προσπάθειες, οι
τετρακόσιοι νεαροί πήγαν στο χείλος του πηγαδιού και του
πέταξαν τον τεράστιο κορμό που είχαν σύρει ως εκεί. Έπεσε
κάνοντας έναν εντυπωσιακό θόρυβο. Κατόπιν, παρέμειναν
σιωπηροί, για ν’ αφουγκραστούν τα τελευταία βογκητά του
Σιπακνά.
Με το που άρχισε να φωνάζει εκείνος, προσποιούμενος
τον πόνο που υποτίθεται ότι του είχε προκαλέσει το χτύπημα
του κορμού, άρχισαν και οι τετρακόσιοι να φωνάζουν
χαρούμενα:
-Θα πεθάνει! Θα πεθάνει!
Έπειτα, συμφώνησαν να περιμένουν τρεις ημέρες, φτιάχνοντας
τσίτσα130 που μετά θα έπιναν για να γιορτάσουν την κατασκευή
του σπιτιού τους. Θα γιόρταζαν, επίσης, και το θάνατο εκείνου
του δαιμόνιου, του Σιπακνά, όταν θα έβλεπαν τα πρώτα
μυρμήγκια να κουβαλούν έξω απ’ τον τεράστιο τάφο τα μαλλιά
και τα νύχια του νεκρού.
Όμως, ο Σιπακνά ήταν ακόμη ολοζώντανος! Από το
καταφύγιό του, άκουγε όλα όσα έλεγαν οι νεαροί.

212
 Τη δεύτερη μέρα ήρθαν τα μυρμήγκια μες την κρυψώνα
του. Ο Σιπακνά έκοψε τότε με τα δόντια του τα νύχια και τα
μαλλιά του, για να τα δώσει στα μυρμήγκια, έτσι ώστε οι
τετρακόσιοι νεαροί να πίστευαν ότι είχε πεθάνει.
Έτσι κι έγινε.
Την τρίτη μέρα, όταν είχαν τελειώσει την παρασκευή της
τσίτσαlii άρχισαν να πίνουν, μέχρι που μέθυσαν.
Πολύ σύντομα, οι τετρακόσιοι ήταν τόσο ζαλισμένοι,
που είχαν σχεδόν χάσει τις αισθήσεις τους. Τότε, βγήκε ο
Σιπακνά από την τρύπα και γκρέμισε το σπίτι πάνω στα
κεφάλια των νεαρών. Ούτ’ ένας δεν μπόρεσε να ξεφύγει. Έτσι
τους σκότωσε ο γιος του Βουκούμπ Κακίς.
Λέγεται, μάλιστα ότι αναλήφθηκαν στον ουρανό131, στο
μέρος που λέγεται Μοτςliii.

Αυτή η ιστορία ακούγεται συχνά, όμως μπορεί όλ’ αυτά

να είναι ψέματα.

Chicha = οινοπνευματώδες ποτό από καλαμπόκι. (Βλ. σχ. 130)

lii

Motz = Αστερισμός των Πλειάδων, που οι Μάγια ονομάζουν: τα 7

liii

κατσικάκια.

213
 LAKAMTUUN = ΜΕΓΑΛΗ ΠΕΤΡΑ

VIII

«Δεν ήταν δυνατό να βγει από ‘κεί, κι έτσι μεταμορφώθηκε

σε πέτρα. […] Πεθαίνοντας, δάγκωσε το χώμα ο
υπεροπτικός γιος του Παπαγάλου»

Ας πούμε, τώρα, για την ήττα του Σιπακνά από τα χέρια

του Χουναχπού και του Σμπαλανκέ.

Μετά τη νίκη του εναντίων των τετρακοσίων νεαρών, τον

περίμενε ο θάνατος.
Τόσο ο Χουναχπού, όσο κι ο Σμπαλανκέ, αισθάνθηκαν
μεγάλο θυμό για το μαζικό θάνατο που είχε προκαλέσει ο
Σιπακνά. Διαπίστωσαν ότι η μοναδική τροφή που συντηρούσε
το γιο του Βουκούμπ Κακίς ήταν τα ψάρια και τα καβούρια που
έπιανε κάθε μέρα ενώ περιφερόταν στις όχθες των ποταμών.
Την ημέρα, αυτή ήταν η μοναδική του δουλειά· τη νύχτα,
κουβαλούσε τα βουνά στον ώμο του και τους άλλαζε θέση.
Οι νεαροί Ημίθεοι Δίδυμοι Ήρωες, ο Χουναχπού κι ο
Σμπαλανκέ έφτιαξαν ένα ψεύτικο καβούρι· με τα κόκκινα φύλλα
του φυτού που λέγεται «πόδι του κόκορα», του έφτιαξαν τις
δαγκάνες, ενώ με το παχάκliv μιμήθηκαν τα πόδια του
καβουριού. Χρησιμοποίησαν μία ελαφρά κοίλη πέτρα για την
πλάτη του ζώου. Έβαλαν το καβούρι μες την σπηλιά του
Μεαβάνlv, που βρίσκεται στην πλαγιά του λόφου όπου είχαν

livPajak = Φυτό των τροπικών περιοχών της Κεντρικής Αμερικής, που

μεταγενέστερα πήρε την ισπανική ονομασία: “hierba de pollo”, δηλ.
«χόρτο του κοτόπουλου».
lv Meawán = Μυθικό σπήλαιο των Μάγια.

214
αποφασίσει να κατατροπώσουν τον Σιπακνά, και πήγαν
αμέσως να τον βρουν.
-«Πού πας;», τον ρώτησαν
-«Πουθενά», απάντησε εκείνος. «Ψάχνω την τροφή μου.»
Έκαναν, τότε, πως δεν ήξεραν και τον ρώτησαν και
πάλι:
-Και ποια είναι η τροφή σου;
-Μόνο ψάρια και καβούρια. Από προχθές δε βρίσκω
τίποτα, και τώρα πεθαίνω της πείνας.
-Έχουμε δει εμείς, εκεί στη σπηλιά της χαράδρας, στο
Μεαβάν, ένα καβούρι πολύ μεγάλο. Θέλαμε να το πιάσουμε,
όμως μας δάγκωσε και φοβηθήκαμε. Τώρα θα πάμε πάλι, να
ξαναπροσπαθήσουμε.
-«Λυπηθείτε με!», είπε ο Σιπακνά. «Πάρτε με μαζί σας.»
-Μπορείς να πας και μόνος σου. Δε θα χαθείς. Αν
προχωρήσεις ευθεία πάνω, παράλληλα με το ποτάμι, σύντομα
θα το βρεις. Είναι στην είσοδο της σπηλιάς, στο βάθος της
χαράδρας. Επειδή κάνει πολύ θόρυβο, θα το ακούσεις
αμέσως.
-Δυστυχία μου! Αν δε με συνοδεύσετε ως εκεί, είμαι
σίγουρος ότι δε θα τα καταφέρω να το βρω. Εκεί υπάρχουν
μικρά πουλιά, που εσείς θα μπορέσετε να χτυπήσετε με το
φυσοκάλαμό σας. Ξέρω που βρίσκονται, και θα σας τα δείξω»,
είπε ο Σιπακνά.
Οι δύο νεαροί του απάντησαν:
-Εμείς θέλαμε να πιάσουμε το καβούρι, αλλά δεν μπορέσαμε.
Παρ’ όλο ότι ξαπλώσαμε ανάσκελα στο χώμα, δεν ήταν
δυνατόν να το πιάσουμε, γιατί μας τσιμπούσε. Θα είναι
καλύτερα να μπεις εσύ στη σπηλιά και να το κυνηγήσεις.
-«Εντάξει», είπε ο Σιπακνά.
Οι δύο νέοι τον συνόδευσαν, κι όταν έφτασαν στο βάθος της
χαράδρας, είδαν το καβούρι πάνω σ’ έναν βράχο, με το
κέλυφός του κόκκινο.
Στο βάθος εκείνης της χαράδρας περίμενε τον Σιπακνά
η παγίδα που του είχαν στήσει οι Δίδυμοι.
-«Είναι θαυμάσιο!», αναφώνησε ο Σιπακνά. «Θα ήθελα
να το φάω.»
Ο Σιπακνά, όπως τον είχαν δασκαλέψει τα δύο αδέρφια,
ξάπλωσε στο έδαφος μπρούμυτα, και προσπάθησε να μπει
στη σπηλιά.
Όσο εκείνος προχωρούσε, το καβούρι ανέβαινε. Βγήκε,
τότε αμέσως ο Σιπακνά και τα αδέλφια τον ρώτησαν:

215
 -Το ‘πιασες;
-«Όχι», τους φώναξε εκείνος από μακριά. «Έχει ανέβει
ψηλότερα.»
-Ίσως, θα ‘ναι καλύτερα να ξαναμπείς στη σπηλιά και να
προχωρήσεις μέσα, αρκετά βαθιά.
Μπήκε, λοιπόν, κι άρχισε να σέρνεται μέσα στη σπηλιά.
Όταν είχε μπει μέχρι τα γόνατα, ο λόφος στον οποίον ήταν
λαξευμένη η σπηλιά, άρχισε να γκρεμίζεται. Όταν το πήρε
είδηση ο Σιπακνά, ήταν πια αργά, αφού το στήθος του ήταν
ήδη παγιδευμένο.
Δεν ήταν δυνατό να βγει από ‘κει, κι έτσι
μεταμορφώθηκε σε πέτρα.
Έτσι έγινε και ηττήθηκε από τα νεαρά δίδυμα αδέλφια
Χουναχπού και Σμπαλανκέ ο πρωτότοκος γιος του Βουκούμπ
Κακίς, ο Σιπακνά, που κουβαλούσε τις νύχτες στους ώμους του
τα βουνά και τους άλλαζε θέση. Νικήθηκε πάνω στο λόφο
Μεαβάν. Πεθαίνοντας, δάγκωσε το χώμα ο υπεροπτικός γιος
του Παπαγάλου.

Απέμενε, τους ο αδερφός του ο Καμπρακάν, αλαζόνας

κι εκείνος, του οποίου την ιστορία θα πούμε αμέσως στη
συνέχεια.

216
 EL KÍN NI = ΑΝΑΤΟΛΗ

IX

«Εγώ γκρεμίζω τα βουνά!»

Ο τρίτος αλαζόνας, τυφλωμένος απ’ την περηφάνια,

λεγόταν Καμπρακάν, (δηλαδή σεισμός), και ήταν ο δεύτερος
γιος του Βουκούμπ Κακίς.

-«Εγώ γκρεμίζω τα βουνά!», κόμπαζε συχνά.

Όμως ο Χουναχπού κι ο Σμπαλανκέ –οι Δίδυμοι Ημίθεοι- τον
νίκησαν στο τέλος κι αυτόν.
Ο Χουρακάν, η Τσι’ιπί Κακουλχά’ και Ράσα Κακουλχά’,
(οι τρεις Εντολές τους Καρδιάς του Ουρανού), τους κάλεσαν
για να τους ανακοινώσουν ότι επιθυμούσαν την εξαφάνιση του
δεύτερου γιου του Βουκούμπ Κακίς.
-«Δεν είναι καλό αυτό που πράττει πάνω στη Γη»,
είπαν. «Το μόνο που ξέρει να κάνει, είναι να εξυψώνει τη
μεγαλοπρέπειά του, τη δόξα και τη δύναμή του. Δεν πρέπει να
το κάνει κανένας αυτό. Προσπαθήστε να τον παρασύρετε με
επευφημίες τους το μέρος όπου γεννιέται ο Ήλιος», είπε ο
Χουρακάν τους δύο νέους.
-«Τους επιθυμείς, σεβαστέ Κύριε», απάντησαν εκείνοι.
Θα το κάνουμε, επειδή δεν είναι δίκαιο να ξιπάζεται. Άραγε,
δεν γνωρίζει τους ότι υπάρχεις εσύ, που είσαι η
προσωποποίηση τους ειρήνης; Ή μήπως δεν είσαι παρούσα
εσύ, Καρδιά του Ουρανού;», είπαν οι Δίδυμοι.
Εν τω μεταξύ, ο Καμπρακάν απασχολείτο με το να
χτυπάει τα πόδια του, προκαλώντας την κίνηση των βουνών,
με αποτέλεσμα να αρχίσουν τα βουνά να γκρεμίζονται.
Όταν τα δύο αδέλφια τον συνάντησαν, τον ρώτησαν:

217
-Πού πας;
-«Πουθενά. Κάθομαι εδώ, και γκρεμίζω τα βουνά. Και
θα το κάνω αυτό αιώνια» τους απάντησε εκείνος. «Κι τους, τι
ήρθατε να κάνετε εδώ;», ρώτησε με τη σειρά του. «Δεν
γνωρίζω τα πρόσωπά σας. Ποιο είναι τ’ όνομά σας;»
-«Δεν έχουμε όνομα», απάντησαν εκείνοι.132 «Δεν
είμαστε παρά μόνο κυνηγοί στα βουνά με φυσοκάλαμο και
σφεντόνες. Είμαστε φτωχοί και δεν έχουμε καθόλου βιος. Η
μόνη μας ασχολία είναι να περπατάμε στους λόφους και στα
βουνά. Και μάλιστα έχουμε δει ένα μεγάλο βουνό, που
βρίσκεται προς το μέρος όπου ο Ήλιος κοκκινίζει. Είναι πολύ
ψηλό και υπερέχει όλων των άλλων. Τόσο ψηλό είναι, που δεν
μπορέσαμε ακόμη να πιάσουμε ούτ’ ένα πουλί πάνω σ’ αυτό.
Όμως, πες μας, είναι αλήθεια ότι εσύ μπορείς να μετακινείς και
να γκρεμίζεις τα βουνά;», ρώτησαν ο Χουναχπού κι ο
Σμπαλανκέ τον Καμπρακάν.
-Είναι αλήθεια ότι έχετε δει ένα βουνό τόσο ψηλό, όπως
το λέτε; Μα πού είναι, λοιπόν; Μόλις μου το δείξετε, εγώ θα το
γκρεμίσω. 133 Πού το έχετε δει;
-«Εκεί όπου γεννιέται ο Ήλιος», είπαν οι δύο νεαροί.
-«Εντάξει· δείξτε μου το δρόμο», είπε ο Καμπρακάν στους δύο.
-Δε θα σου το δείξουμε από μακριά, αλλά θα σε
συνοδεύσουμε κρατώντας σου εγώ το αριστερό, κι ο αδερφός
μου το δεξί σου χέρι. Κι αν συναντήσουμε κανένα πουλί, θα το
χτυπήσουμε με το φυσοκάλαμό μας.
Κι αμέσως, άρχισαν να περπατούν, πολύ χαρούμενοι,
έχοντας ανάμεσά τους τον Καμπρακάν. Κι ήταν θαυμαστό,
πώς, όταν χτυπούσαν τα πουλιά με το φυσοκάλαμό τους, δε
χρησιμοποιούσαν πήλινες σφαίρες· τα έριχναν απ’ τον ουρανό
μόνο με το φύσημά τους. Ο Καμπρακάν τους θαύμαζε γι’ αυτό.
Αργότερα, στη μέση του δρόμου, σταμάτησαν τα δύο
αδέλφια, για ν’ ανάψουν μία φωτιά. Έβαλαν να ψήσουν πάνω
στα κάρβουνα τα πουλιά που είχαν κυνηγήσει. Ένα από εκείνα
τα πουλιά , το άλειψαν με ένα λευκό χώμα, που λέγεται
ζαχκάμπ.lvi
Και είπαν τότε μεταξύ τους:
-«Θα του το δώσουμε για ν’ ανοίξει η όρεξή του με το άρωμα
του ψητού πουλιού. Όταν το φάει, θα πέσει ξερός στη γη, και
θα γίνει ένα με το λευκό χώμα που σκεπάζει το σώμα του
πουλιού αυτού. Έπειτα, θα τον θάψουμε.» Και πρόσθεσαν οι

lvi Zajkab = κιμωλία.

218
δύο νέοι: «Μέγας και σοφός είναι ο Δημιουργός, και με σοφία
ποιεί τα πλάσματά του που φέρνει στο φως. Έτσι όπως είναι
φυσική η επιθυμία των πλασμάτων να φάνε μία μπουκιά,
λαχταρά κι καρδιά του Καμπρακάν γι αυτό το έδεσμα.»
Άρχισαν να σουβλίζουν το πουλί, το οποίο άρχισε να
ροδίζει. Το λίπος έσταζε πάνω στη φωτιά. Ήταν εξαίσιο το
άρωμά που ανέδυε.
Του Καμπρακάν του τρέχανε τα σάλια κι αλληθώριζε
στη θέα του ψητού πουλιού.
-«Τι λιχουδιές ετοιμάζετε;», τους ρώτησε τότε εκείνος.
«Το άρωμά του είναι λεπτό και φαίνεται νοστιμότατο. Γιατί δε
μου δίνετε κι εμένα λίγο;»
Τα δύο αδέρφια του έδωσαν το πουλί που είχαν
ετοιμάσει για να τον καταστρέψουν, κι εκείνος το καταβρόχθισε
με μιας.
Άρχισαν και πάλι να περπατούν, μέχρι που έφτασαν στο
Μεγάλο Βουνό, απ’ όπου φαίνεται η γέννηση του Ηλίου.
Ο Καμπρακάν αισθανόταν πια όλους του τους μύες
αδύναμους, τα χέρια και τα πόδια του βαριά και δυσκίνητα· κι
αυτό, εξ αιτίας του ψητού πουλιού που του είχαν δώσει να
φάει, αλειμμένο με κιμωλία. Δεν του ήταν δυνατόν να γκρεμίσει
το βουνό, κι όταν οι δύο νεαροί ήταν πια βέβαιοι για την
αδυναμία του, του έδεσαν τα πόδια μεταξύ τους και τα χέρια
πισώπλατα, τον έριξαν στη γη και τον έθαψαν αμέσως.
Έτσι ηττήθηκε ο Καμπρακάν από τους νεαρούς
Δίδυμους Ήρωες Χουναχπού και τον Σμπαλανκέ.
Ήταν τόσοι οι άθλοι αυτών των Δίδυμων εδώ στη Γη,
που δεν είναι δυνατόν να τους διηγηθούμε όλους.

Κατόπιν, θα μιλήσουμε για τη γέννηση του Χουναχπού

και του Σμπαλανκέ.

219
ΘΕΟΣ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

ΟΙ ΗΡΩΕΣ

220
 XAMAN = ΒΟΡΡΑΣ

«Τι είν’ αυτό που προκαλεί τόσο θόρυβο και την κάνει τη
Γη να τρέμει; Να τους καλέσετε αμέσως στον Κάτω Kόσμο
για να ανταγωνιστούμε
στο άθλημα της μπάλας και να τους καταστρέψουμε!
Δεν μας σέβονται πια!»

Ιδού η ιστορία:
Μυστηριώδεις και σκοτεινές εμφανίζονται οι απαρχές των
νεαρών Ημίθεων Δίδυμων Ηρώων Χουναχπού και Σμπαλανκέ.
Γι’ αυτό θα πούμε για τον πατέρα τους τα μισά μόνο απ’ ότι
ήταν στην πραγματικότητα.

Σύμφωνα με τα λεγόμενα, τ’ όνομα του ενός ήταν Χουν

Χουναχπούlvii. Γονείς του ήταν ο Σπιγιάκοκ και η Σμουκανέ,
δηλαδή: «το Ξημέρωμα» και «η Δύση του Ηλίου».
Αυτοί γεννήθηκαν πριν από τη Δημιουργία του
Ανθρώπου, πριν από την ύπαρξη του Ηλίου και της Σελήνης.
Τα ονόματα των γιων τους ήταν Χουν Χουναχπού και
Βουκούμπ Χουναχπούlviii, δηλαδή: «1-Σκοπευτής με

lvii Jun Junajpú = Κάθε-1-Κυνηγός με Φυσοκάλαμο. (Η επανάληψη της

λέξης Χουν, παίρνει δύο έννοιες: α. «Κάθε» & β. 1). // Ημίθεος Ήρωας, γιος
των προφητών Σπιγιάκοκ και Σμουκανέ, δίδυμος αδελφός του Βουκούμπ
Χουναχπού, πατέρας των Δίδυμων Αδελφών Χουναχπού και Σμπαλανκέ,
σύζυγος της Σμπακιγιαλό, αλλά και της Σκικ –της κόρης του Κάτω Κόσμου.
Η λέξη Αχπού (Ajpú) σημαίνει: Κύριος, Κυνηγός με Φυσοκάλαμο, Ύψιστος
θεός Ήλιος.
lviii Vukub Junajpú = 7-Κυνηγός με Φυσοκάλαμο. // Ημίθεος γιος των

προφητών Σπιγιάκοκ και Σμουκανέ, δίδυμος αδελφός του Χουν

Χουναχπού, και ήρωας.

221
Φυσοκάλαμο» και «7-Σκοπευτής με Φυσοκάλαμο».134 Κι αυτοί,
επίσης, είχαν γεννηθεί πριν από τη Δημιουργία των
ανθρώπων.
Ο Χουν Χουναχπού είχε δύο γιους: ο πρώτος λεγόταν
Χουν Μπ’ατς’lix κι ο δεύτερος Χουν Τσουέν.lx Ήταν μάντεις,
οργανοπαίχτες και τραγουδιστές, σκοπευτές με φυσοκάλαμο,
ζωγράφοι, γλύπτες, χρυσοχόοι και αργυροχόοι, ρήτορες και
συγγραφείς. Όλ’ αυτά μαζί ήταν ο Χουν Μπ’ατς’ κι ο Χουν
Τσουέν.135
Ο Χουν Χουναχπού κι ο Βουκούμπ Χουναχπού
διασκέδαζαν μόνο με το παιχνίδι των ζαριών και με το ν’
ανταγωνίζονται στο άθλημα της μπάλας. Αμίλλονταν, λοιπόν,
σ’ αυτό τι ιερό άθλημα ανά ζεύγη, συμμετέχοντας έτσι και οι
τέσσερις.
Ερχόταν να τους δει ο αετός Βακlxi, που ήταν ο
αγγελιοφόρος του Χουρακάν, της Τσι’ιπί Κακουλχά’ και της
Ράσα Κακουλχά’. Ο Βακ ήταν πολύ γρήγορος και γι’ αυτό, ποτέ
δε βρισκόταν μακριά, ούτε από τη Γη, ούτε κι από τον Κάτω
Κόσμο. Σε μια στιγμή, ανέβαινε στον ουρανό, δίπλα στον
Χουρακάν.
Εκείνοι βρισκόταν ακόμη εδώ, στη Γη, όταν πέθανε η
μητέρα του Χουν Μπ’ατς’ και του Χουν Τσουέν. Έχοντας πάει
να παίξουν μπάλα, στο δρόμο136 προς το Σιμπαλμπάlxii -τον
Κάτω Κόσμο-, τους άκουσαν ο Χουν Καμέlxiii κι ο Βουκούμπ
Καμέlxiv οι Κύριοι του Σιμπαλμπά:
-Τι κάνουν στη Γη; Τι είν’ αυτό που προκαλεί τόσο
θόρυβο και την κάνει να τρέμει; Να τους καλέσετε εδώ αμέσως!
Να έρθουν εδώ για να ανταγωνιστούμε στο άθλημα της
lix Jun B’atz’ = 1-Πίθηκος. // Γιος του Χουν Χουναχπού και της Σμπακιγιαλό,
κι εγγονός του μάντη Σπιγιάκοκ και της Σμουκανέ. Θεός των τεχνών
και της γνώσης. Προστάτης των γραφέων. (Βλ. επίσης: 11η ημέρα
του τσολ κ’ιν.)
lx Jun Chuwén = 1-πίθηκος. // Γιος του Χουν Χουναχπού και της

Σμπακιγιαλό, κι εγγονός του μάντη Σπιγιάκοκ και της Σμουκανέ.

Θεός των τεχνών και της γνώσης. Είναι δίδυμος του Χουν Μπ’ατς’.
Οι δύο αδελφοί είναι γνωστοί και ως: «Δίδυμοι Πίθηκοι».
(Βλ. επίσης: 11η ημέρα του τσολ κ’ιν: δεύτερη ονομασία.)
lxi Wak = Μυθικό πουλί των Μάγια.
lxii Xibalbá = Ο Υγρός και Σκοτεινός Κάτω Κόσμος.
lxiii Jun Kamé = 1-Θάνατος. Αναγέννηση. // Κύριος του Κάτω Κόσμου και

Ανώτατος Δικαστής.
(Βλ. επίσης: 6η ημέρα του τσολ κ’ιν.)
lxiv Vukub Kamé = 7-Θάνατος. // Κύριος του Κάτω Κόσμου και Ανώτατος

Δικαστής.

222
μπάλας από καουτσούκ και να τους νικήσουμε! Δεν μας
σέβονται πια! Δε δείχνουν υπόληψη στο αξίωμά μας και
παίζουν πάνω από τα κεφάλια μας. Πρέπει να τους
καταστρέψουμε!
Λέγοντας αυτά, αποφάσισαν να κάνουν ένα συμβούλιο.
Ο Χουν Καμέ κι ο Βουκούμπ Καμέ ήταν οι Ανώτατοι Δικαστές.
Συγκέντρωσαν γύρω τους όλους τους Κυρίους του Κάτω
Κόσμου. Δύο από εκείνους που υπηρετούσαν το Χουν και το
Βουκούμπ Καμέ, ονομάζονταν Σικιριπάτlxv και Κούτσου Mάκικ
lxvi. Ο πρώτος μετέφερε τους νεκρούς, αφού πρώτα τους

μεταμόρφωνε σε καπνό· ο δεύτερος ήταν ο υπεύθυνος για τη

θρόμβωση του αίματος.
Υπήρχαν, όμως, κι άλλοι Κύριοι του Σιμπαλμπά: ο Αχάλ
Πουχlxvii κι ο Αχάλ Κανάlxviii, των οποίων δουλειά ήταν να
κάνουν το σώμα του ανθρώπου να πρήζεται και το πύον να
πηγάζει μέσα απ’ τις πληγές και να χλομιάζουν τα πρόσωπα
των ανθρώπων, προκαλώντας τους έτσι την αρρώστια που
λέγεται τσουγκανάλlxix και μεταμορφώνει τα πρόσωπα σε
χρυσά προσωπεία.
Άλλοι Κύριοι του Κάτω Κόσμου ήταν ο Τσάμια Μπακlxx
κι ο Τσάμια Χολόμlxxi, επιστάτες που κρατούσαν ραβδιά από
ανθρώπινα κόκαλα. Ασχολία τους ήταν να αδυνατίζουν το
ανθρώπινο σώμα και να μετατρέπουν τους ανθρώπους σε
οστά και νεκροκεφαλές.
Άλλοι λέγονταν Αχάλ Μετςlxxii και Αχάλ Τκομπlxxiii. Αυτοί
προκαλούσαν τ’ ατυχήματα στους ανθρώπους, οι οποίοι
πέθαιναν ξαφνικά στο δρόμο, τη στιγμή που ασχολούνταν με
τις καθημερινές τους δουλειές ή όταν ξεκουράζονταν.

lxv Xikiripat = Υπηρέτης του Χουν Καμέ και του Βουκούμπ Καμέ,
Μεταφορέας των Ψυχών.
lxvi Kuchu Ma Kik = Αίμα ξερό και φαγωμένο. // Υπηρέτης του Χουν Καμέ και

του Βουκούμπ Καμέ, Κύριος της Θρόμβωσης.

lxvii Ajal Púj = Κύριος της Κολάσεως, που προκαλούσε τα οιδήματα και το

πύον.
lxviii Ajal K’aná = Κύριος της Ασθένειας.
lxix Chuganal = Ίκτερος, κν. γν. και ως «χρυσή».
lxx Chamia Bak = Κύριος με Ραβδί από Κόκαλο. // Φρουρός του Κάτω

Κόσμου, Κύριος της Αποσύνθεσης.

lxxi Chamia Jolom = Κύριος με Ραβδί που καταλήγει σε Νεκροκεφαλή. //

Κύριος της Αποστέωσης.

lxxii Ajal Metz = Αυτός με τα Σκουπίδια. // Κύριος του Απροσδόκητου

Θανάτου.
lxxiii Ajal Tkob = Αυτός που Τρυπάει το Σώμα. // Κύριος των Ατυχημάτων.

223
 Κάποιοι άλλοι Κύριοι της Κολάσεως ονομάζονταν Κικ
Σικlxxiv
και Πατάνlxxv, οι οποίοι έσφιγγαν το λαιμό και το στήθος
των ανθρώπων και τους θανάτωναν με ασφυξία κι αιμόπτυση.
Ο Μεκαπάλlxxvi κι ο Κικ Ρις Κακlxxvii, μετέφεραν τα
σώματα των νεκρών στα έγκατα της γης και προκαλούσαν
αιμορραγία.
Τέλος, υπήρχε και ο Κικ Ρεlxxviii, ο Κύριος του Πυρετού.
Όλοι αυτοί οι Κύριοι του Σιμπαλμπά συγκεντρώθηκαν στο
συμβούλιο για να κυνηγήσουν τον Χουν Χουναχπού και τον
Βουκούμπ Χουναχπού. Εκτός απ’ το να τους θανατώσουν,
επιθυμούσαν ν’ αποκτήσουν και τα όργανα τα οποία τα δύο
αδέρφια χρησιμοποιούσαν για να παίζουν το άθλημα της
μπάλας, αλλά και τα στολίδια τους. Οι παίκτες φορούσαν από
ένα δερμάτινο προστατευτικό θώρακα, σαν ασπίδα, με τον
οποίον συγκρατούσαν την μπάλα από συμπαγές καουτσούκ.
Κρατούσαν, επίσης, με το δεξί τους γαντοφορεμένο χέρι, ένα
ραβδί, για να κάνουν την μπάλα ν’ αναπηδά στο έδαφος. Οι
Κύριοι του Κάτω Κόσμου ήθελαν ν’ αποκτήσουν και το πέτρινο
στεφάνι που τα δύο αδέρφια τοποθετούσαν κάθετα, στον τοίχο
του σταδίου τους, όπως επίσης το στέμμα γιαγουάλlxxix και το
πλέγμα με το οποίο προστάτευαν το πρόσωπό τους και ειδικά
το μέτωπο και τη μύτη τους.

Θα διηγηθούμε, στη συνέχεια, το ταξίδι που

πραγματοποίησαν ο Χουν Χουναχπού κι ο αδελφός του στον
Κάτω Κόσμο Σιμπαλμπά, όπως επίσης και την ιστορία των
γιων του πρώτου και Δίδυμων Χουν Μπ’ατς’ και Χουν Τσουέν,
των οποίων η μητέρα, η Σμπακιγιαλόlxxx, είχε πεθάνει, ενώ
αυτοί ηττήθηκαν από τον Χουναχπού και τον Σμπαλανκέ.

lxxiv Kik Xik = Αίμα Αετού. Πτηνό του Θανάτου. // Κύριος της Ασφυξίας.
lxxv Patán = Αυτός που Μεταφέρει Νεκρούς. // Κύριος της Αιμόπτυσης.
lxxvi Mekapal = Αυτός με τη ζώνη στο κεφάλι, που μεταφέρει τις σορούς.
lxxvii K’ík Rix Kak = Κύριος του Αίματος της Φωτιάς.
lxxviii K’ik Re Κύριος του Πυρετού.
lxxix Yagual = Τελετουργικό στέμμα που χρησιμοποιούσαν στο ιερό άθλημα

της μπάλας.
lxxx Xbakiyaló = Σύζυγος του Χουν Χουναχπού και μητέρα των Δίδυμων

Ηρώων Χουν Μπ’ατς’ και Χουν Τσουέν.

224
 OCH K’IN = ΔΥΣΗ

ΙΙ

«Μπορεί, βέβαια, να φεύγουμε, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι

είμαστε ήδη νεκροί»

Κατέφτασαν οι αγγελιοφόροι του Χουν Καμέ και του

Βουκούμπ Καμέ.

-«Πείτε τους να έλθουν στον Κάτω Κόσμο, για να παίξουν

μπάλα μαζί μας. Επιθυμούμε να έρθουν εδώ για να
διασκεδάσουμε, γιατί τους θαυμάζουμε. Πείτε τους να φέρουν
μαζί τους όλα τ’ απαραίτητα για το άθλημα: το ραβδί και το
στεφάνι. Και, πάνω απ’ όλα, να μην ξεχάσουν να φέρουν την
μπάλα από καουτσούκ.»137
Εκείνοι οι αγγελιοφόροι ήταν κουκουβάγιες και
ονομάζονταν: Τσαμπί Τουκούρlxxxi, Χουρακάν Τουκούρlxxxii,
Κακίς Τουκούρlxxxiii και Χαλόμ Τουκούρlxxxiv.
Ο Τσαμπί Τουκούρ ήταν γρήγορος σα βέλος· ο
Χουρακάν Τουκούρ ήταν μονοπόδαρος· ο Κακίς Τουκούρ είχε
την πλάτη του κόκκινη κι ο Χαλόμ Τουκούρ είχε μόνο
φτερούγες και καθόλου πόδια.

lxxxi Chabí Tukur = Πτηνό-βέλος. // Κουκουβάγια αγγελιοφόρος του Κάτω

Κόσμου.
lxxxii Juracán Tukur = Πτηνό με 1 πόδι. // Κουκουβάγια μαντατοφόρος της

Κολάσεως.
lxxxiii Kakix Tukur = Κόκκινο Πτηνό. Παπαγάλος. // Κουκουβάγια

αγγελιοφόρος του Κόσμου των Nεκρών.

lxxxiv Jalom Tukur = Κεφαλή Πτηνού. // Κουκουβάγια μαντατοφόρος του

Κάτω Κόσμου.

225
 Οι τέσσερις αγγελιοφόροι ήταν έφεραν το μήνυμα από
την Κόλαση στο στάδιο, όπου έπαιζαν μπάλα ο Χουν
Χουναχπού κι ο Βουκούμπ Χουναχπού. Το άθλημά τους εκείνο
λεγόταν Νιμ Σαμπ Καρτσάχ.lxxxv Οι κουκουβάγιες αγγελιοφόροι
κατευθύνθηκαν προς το χώρο του αθλήματος και παρέδωσαν
το μήνυμα, ακριβώς με την ίδια σειρά, όπως το είχαν
παραλάβει από τον Χουν Καμέ, τον Βουκούμπ Καμέ, τον Αχάλ
Πουχ, τον Αχάλ Κανά, τον Τσάμια Μπακ, τον Τσάμια Χολόμ,
τον Σικιριπάτ, τον Κούτσου Μα Κικ, τον Αχάλ Μετς, τον Αχάλ
Τκομπ, τον Κικ Σικ, τον Πατάν, το Μεκαπάλ, τον Κικ Ρις Κακ
και τον Κικ Ρε. Έτσι ονομάζονταν οι Κύριοι του Κάτω Κόσμου
που έστελναν το μήνυμα τους.
Κι έχοντας δεχτεί το μήνυμα ο Χουν κι ο Βουκούμπ
Χουναχπού, ρώτησαν αν στ’ αλήθεια είχαν μιλήσει έτσι οι
Κύριοι του Σιμπαλμπά.
-«Να φέρετε όλα τα όργανα του αθλήματος», είπαν οι
Κύριοι του Σ.
Ο Χουν Χουναχπού κι ο Βουκούμπ Χουναχπού ζήτησαν να
τους περιμένουν, όσο εκείνοι θα πήγαιναν να ειδοποιήσουν τη
μητέρα τους. Πήγαν, λοιπόν, στο σπίτι τους και είπαν στη
μητέρα τους:
-Έχουν έρθει οι αγγελιοφόροι και μας είπαν ότι οι Κύριοι
του Κάτω Κόσμου επιθυμούν να πάμε κοντά τους. Εμείς θα
πάμε, όμως γνωρίζουμε ότι θα είναι μάταιο.
Ο Χουν κι ο Βουκούμπ Χουναχπού πρόσθεσαν ότι είχαν
κάπου φυλαγμένη την μπάλα από καουτσούκ κι ότι θα
ξαναέπαιζαν όταν επέστρεφαν. Απευθυνόμενοι στον Χουν
Μπ’ατς’ και στον Χουν Τσουέν, είπαν:
-Εσείς, ασχοληθείτε με το να παίζετε το φλάουτο και με
το να τραγουδάτε, με το να ζωγραφίζετε και να φτιάχνετε
γλυπτά. Διατηρείστε ζεστό το σπίτι μας κι αναθερμάνετε και την
καρδιά της γιαγιάς σας της Σμουκανέ.
Αποχαιρετώντας τη μητέρα τους, εκείνη συγκινήθηκε κι
άρχισε να κλαίει.
-«Μη στεναχωριέστε τόσο, μητέρα. Μπορεί, βέβαια, να
φεύγουμε, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι είμαστε ήδη νεκροί»,
είπαν φεύγοντας ο Χουν κι ο Βουκούμπ Χουναχπού.
Άρχισαν να περπατούν και οι αγγελιοφόροι πήγαιναν
μπροστά· ξεκίνησαν την κάθοδό τους από μία στριφτή σκάλα,
μέχρι που έφτασαν στην όχθη ενός ποταμού, ο οποίος έρεε

lxxxv Nim Xοb Karchaj = Το Ιερό Άθλημα της Μπάλας.

226
από τη χαράδρα που ονομάζεται Νου Σιβάν Κουλlxxxvi.
Διάβηκαν την κοίτη του ποταμού, που αποτελείτο από μυτερές
τσακμακόπετρες που έβγαζαν σπίθες, όμως οι Δίδυμοι ΄Ηρωες
δεν πληγώθηκαν καθόλου.
Έφτασαν στο Τσίκι-Κι-Αlxxxvii, ένα ποτάμι που αντί για
νερό είχε αίμα, και το διέσχισαν χωρίς να πιούν ούτε μία
σταγόνα απ’ αυτό κι επομένως, χωρίς να ηττηθούν. Πέρασαν
απέναντι, και βγήκαν σ’ έναν τόπο, όπου διασταυρώνονταν
πέντε δρόμοι· σ’ εκείνο το σημείο, τα δύο αδέλφια δίστασαν. Ο
ένας από τους δρόμους ήταν κόκκινος, ο άλλος λευκός, ο
τρίτος μαύρος, ο τέταρτος πράσινος κι ο τελευταίος κίτρινος.138
Το μαύρο μονοπάτι τούς μίλησε έτσι:
-Εμένα πρέπει ν’ ακολουθήσετε, γιατί είμαι ο δρόμος του
Κυρίου του Κάτω Κόσμου Σιμπαλμπά.
Έτσι ηττήθηκαν. Όταν πήραν το δρόμο του Σιμπαλμπά
κι έφτασαν στην αίθουσα των συμβουλίων των Κυρίων του
Κάτω Κόσμου, είχαν ήδη χάσει στο παιχνίδι της μπάλας.
Οι Κύριοι της Κολάσεως είχαν πλάσει τα ομοιώματά
τους από ξύλο από τον κορμό του δέντρου-αράχνη, του
οποίου ο φλοιός ήταν τόσο δηλητηριώδης, που προκαλούσε
πληγές σαν εκείνες που αφήνει το σάλιο αυτού του εντόμου.
Ο Χουν Χουναχπού κι ο Βουκούμπ Χουναχπού
παρουσιάστηκαν ενώπιον των ξύλινων ξόανων, και είπαν:
-Καλή του ώρα του Κύριου Χουν Καμέ· ας είναι καλά κι
ο Κύριος Βουκούμπ Καμέ.
Όμως το ξύλινο ομοίωμα δεν τους απάντησε και οι
κύριοι του Κάτω Κόσμου, βλέποντας αυτό που συνέβαινε, δεν
μπόρεσαν να συγκρατήσουν τα ξέφρενα γέλια τους, γιατί
νόμιζαν ότι τους είχαν ξεγελάσει.
Πρόσταξαν, τότε, τον Χουν Χουναχπού και το
Βουκούμπ Χουναχπού να καθίσουν σ’ έναν πάγκο που δεν
ήταν ένα συνηθισμένο κάθισμα, αλλά μία καυτή πλάκα. Έτσι
λοιπόν κάηκαν στον πάγκο· πετάχτηκαν απ’ τον πάγκο και
πηδούσαν γύρω-γύρω, αλλά δεν ανακουφίστηκαν. Σηκώθηκαν
πραγματικά γρήγορα, έχοντας κάψει τα οπίσθιά τους. Οι
κάτοικοι του Σιμπαλμπά ξαναγέλασαν, ξεκαρδίστηκαν, άρχισαν
να στριγκλίζουν απ’ τα γέλια· έβγαιναν τα κόκαλά τους απ’ τη

lxxxvi Nu Ziwán Kul = Μυστικό, Βραχώδες, Ορεινό Φαράγγι. // Μυθική

χαράδρα ποταμού προς τον Κάτω Κόσμο, ανάλογη Αχέροντα
ποταμό των αρχαίων Ελλήνων.
lxxxvii Chiki-Ki-A = Ποταμός του Αίματος.

227
θέση τους, απ’ τα τρανταχτά τους γέλια. Από τότε παθαίνουν
και οι άνθρωποι, καμιά φορά, νευρικό γέλιο.
-«Πηγαίνετε, τώρα, σ’ εκείνο το σπίτι», τους είπαν. «Θα
σας φέρουν ένα δαδί από οκότεlxxxviii κι εκεί θα κοιμηθείτε.
Έφτασαν, λοιπόν, στον Οίκο του Σκότους, στου οποίου
το εσωτερικό βασίλευε η καταχνιά. Εν τω μεταξύ, οι Κύριοι του
Σιμπαλμπά συζητούσαν μεταξύ τους για το τι θα έπρεπε να
κάνουν.
-Θα είναι καλύτερα να τους θυσιάσουμε αύριο, να
πεθάνουν σύντομα, έτσι ώστε να όργανα του αθλήματος της
μπάλας να τα πάρουμε εμείς.
Συμφώνησαν ότι αφού τους θανατώσουν, θα τους
κομμάτιαζαν.
Με το δαδί του οκότε, παρέδωσαν επίσης στους Δίδυμους, δύο
πούρα σικlxxxix.
Το δαδί του οκότε που τους έδωσαν, ήταν τόσο σκληρό,
που οι σκλήθρες του έμοιαζαν με μία πέτρα λευκή και πολύ
κοφτερή, από την οποία φτιάχνονται τα μαχαίρια λέγονται
σακιτόκxc. Αυτές οι σχίζες ήταν πολύ μυτερές.
Όταν κατέφτασαν αυτοί που θα παρέδιδαν στ’ αδέρφια
το δαδί του οκότε, είδαν ότι οι δύο νεαροί είχαν κουλουριαστεί
μέσα στο σκοτάδι. Μπήκαν ανάμεσα από τη λάμψη του λευκού
και πετρωμένου δαδιού οκότε και τους είπαν τ’ ακόλουθα:
-Οι Κύριοι του Σιμπαλμπά διατάζουν ν’ ανάψετε τα
πούρα και το δαδί και αύριο να τα επιστρέψετε χωρίς να τα
έχετε ξοδέψει καθόλου.
Τότε σάστισαν οι δύο νεαροί, γιατί όλη νύχτα, το
αναμμένο δαδί εξαντλήθηκε και τα πούρα έγιναν στάχτη.
Ήταν πολλές οι παγίδες και οι κίνδυνοι που έπρεπε να
διατρέξουν στον Κάτω Κόσμο, όπως επίσης ήταν και οι
τιμωρίες.
Η πρώτη, ήταν ο Οίκος του Σκότους, που λεγόταν
Κέκουμα Χαxci, στου οποίου τα βάθη βασίλευε η καταχνιά.

Ocote = Είδος πεύκου με πολύ σκληρό ξύλο, που παράγει ρετσίνι. Απ’
lxxxviii

αυτό φτιάχνουν δαδιά για τον φωτισμό των ινδιάνικων χωριών.

Λέγεται και «λευκός χαλαζίας», λόγω του χρώματος και της
σκληρότητάς του.
lxxxix Zik = Είδος καπνού των Μάγια.
xc Zakitok = Λευκό μαχαίρι.
xci Qequma Ja = Οίκος του Σκότους.

228
 Η δεύτερη, βρισκόταν στον Οίκο του Ψύχους Σουσουλίμ
Χαxcii, στου οποίου το εσωτερικό έλαμπε ο πάγος κι έπνεε ένας
ανυπόφορα παγερός άνεμος.
Η τρίτη τιμωρία, ο Οίκος των Ιαγουάρων –Μπ’αλάμι Χα
xciii-, στον οποίον αντιμάχονταν εξαγριωμένες τίγρεις.
Ορμούσαν βρυχόμενοι και πάλευαν μεταξύ τους.
Σοτσ’ι Χαxciv –ο Οίκος των Νυχτερίδων- ήταν το όνομα
του τέταρτου τόπου τιμωρίας. Στο εσωτερικό του υπήρχαν
μόνο νυχτερίδες που τσίριζαν και πετάριζαν χωρίς να μπορούν
ν’ απελευθερωθούν.
Στον Οίκο των Μαχαιριών –το Τσάγιν Χαxcv-, βρίσκονταν
μαχαίρια μυτερά και κοφτερά, που έτριζαν όταν τρίβονταν
μεταξύ τους.
Πολλοί ήταν οι τόποι τιμωρίας, όμως ο Χουν
Χουναχπού κι ο Βουκούμπ Χουναχπού δεν πέρασαν απ’
όλους. Αναφέρουμε μόνο τα ονόματα, χωρίς αυτό να σημαίνει
ότι εκείνοι πέρασαν σε όλους, εκτός από τον Οίκο του Σκότους.
Όταν βγήκαν από κει, το επόμενο πρωινό, οδηγήθηκαν
ενώπιον του Χουν Καμέ και του Βουκούμπ Καμέ.
-«Πού είναι ο καπνός και το δαδί που σας δόθηκαν χθες
το βράδυ;» ρώτησαν οι Κύριοι του Σιμπαλμπά.
-«Κάηκαν», απάντησαν τ’ αδέρφια.
-Έχει καλώς. Επομένως, τελείωσαν και οι μέρες σας. Θα
πεθάνετε τώρα. Θα εκμηδενιστείτε και θα σκορπιστείτε σε
κομμάτια. Έτσι θα σβηστεί κάθε μνήμη του ονόματός σας.
Τους θυσίασαν139 κι αμέσως μετά τους έθαψαν στο
Πούκμπαλ Τσαχxcvi, στον Τόπο της Στάχτης, όπου πετούσαν
τις μπάλες του ιερού αθλήματος. Πριν τους θάψουν, έκοψαν το
κεφάλι του Χουν Χουναχπού κι έθαψαν το ακέφαλο σώμα του
δίπλα σ’ εκείνο του αδελφού του. Διέταξαν, κατόπιν, να
τοποθετηθεί το κεφάλι ανάμεσα στα κλαδιά του δέντρου που
είχε φυτρώσει στο δρόμο.140 Και το δέντρο, που πάντα ήταν
άγονο, γέμισε ξαφνικά με φρούτα Βατς Τσιμάxcvii, δηλαδή
νεροκολοκύθες.141

xcii Xuxulim Ja = Οίκος του Ψύχους.

xciiiB’alami Ja = Οίκος των Ιαγουάρων.
xciv Zotz’i Ja = Οίκος των Νυχτερίδων.
xcv Chayin Ja = Οίκος των Μαχαιριών.
xcvi Pukbal Chaj = Κόψιμο του Πεύκου. // Τόπος της Στάχτης.
xcvii Vach Tzimá = Δέντρο των τροπικών περιοχών, με σκληρό κορμό και

σφαιρικούς καρπούς, από τους οποίους φτιάχνονται δοχεία.

229
 Βλέποντας αυτό, ο Χουν κι ο Βουκούμπ Καμέ έμειναν
έκθαμβοι. Τόσοι ήταν οι καρποί που φύτρωσαν, ώστε δεν ήταν
πια δυνατόν να ξέρουν πού βρισκόταν το κεφάλι του Χουν
Χουναχπού. Έτσι, εμφανίστηκε ενώπιον όλων των Κυρίων του
Κάτω Κόσμου, όταν εκείνοι έτρεξαν να το δουν.
Όμως οι Κύριοι της Κολάσεως ήταν κατηγορηματικοί:
-«Κανείς να μην τολμήσει να κόψει ούτ’ ένα φρούτο απ’ αυτό το
δέντρο!», διέταξαν. «Κανείς να μην δανειστεί τη σκιά του.»
Κανένας δεν κατάφερνε ν’ ανακαλύψει πού ήταν το
κεφάλι του Χουν Χουναχπού, γιατί είχε γίνει ένα με τις
υπόλοιπες κολοκύθες. Παρ’ όλες τις απαγορεύσεις, μία κόρη
παρθένα, άκουγε για το θαυμαστό γεγονός.

Τώρα θα αφηγηθούμε πώς έφτασε εκείνη εκεί, μέχρι το

μέρος όπου είχε φυτρώσει η νεροκολοκυθιά Τσιμά.

230
 NOJOL = ΝΟΤΟΣ

III

«Είναι ένα σημάδι που σου έδωσα, το σάλιο μου. […]

Μετά απ’ το θάνατο, ο γιος του άρχοντα είναι σαν το σάλιο
του. […]
Ο πατέρας δεν εξαφανίζεται,
αλλά συνεχίζει φτάνοντας στην ολοκλήρωση»

Αυτή είναι η διήγηση που αναφέρεται σε μία παρθένα,

κόρη ενός από τους Κυρίους του Κάτω Κόσμου Σιμπαλμπά,
που λεγόταν Κούτσου Μα Κικ.

Η νέα αυτή λεγόταν Σκικxcviii και ήταν ο πατέρας της εκείνος

που της διηγήθηκε τη θαυμαστή εικόνα.
Ήταν τόσο βαθιά η εντύπωση που της προκάλεσε
εκείνη η περιγραφή, που αναρωτήθηκε γιατί δεν μπορούσε να
δει εκείνο το δέντρο, μονολογώντας ότι τα φρούτα του θα
‘πρεπε να ‘ταν νόστιμα.
Πήγε μόνη της και μόνη έφτασε κάτω απ’ το δέντρο με
τις νεροκολοκύθες, που είχε φυτρώσει μπροστά στον τόπο
όπου έριχναν τη στάχτη.
-Τι θαυμαστά φρούτα! Δε νομίζω να μαραθεί αν κόψω
ένα απ’ αυτά.
Τότε, η νεκροκεφαλή που βρισκόταν ανάμεσα στα κλαδιά του
δέντρου και ανήκε στον Χουν Χουναχπού, μίλησε έτσι:

Xkik = Παρθένα κόρη του Κούτσου Μα Κικ, ενός από τους Κυρίους του
xcviii

Κάτω Κόσμου, δεύτερη γυναίκα του Χουν Χουναχπού, μητέρα των Δίδυμων
Χουν Μπ’ατς’ και Χουν Τσουέν και νύφη της μάντισσας Σμουκανέ.

231
 -Με επιθυμείς;142 Αυτά τα στρογγυλά φρούτα που έχουν
γεμίσει τα κλαδιά, είναι όλα νεκροκεφαλές. Μήπως
εξακολουθείς να τα θέλεις;
-«Ναι, εξακολουθώ να τα θέλω», απάντησε εκείνη.
-«Πολύ καλά», έγνεψε η νεκροκεφαλή. «Άπλωσε το δεξί σου
χέρι.»
Εκείνη έτεινε το χέρι της με την παλάμη ανοιχτή προς τα
πάνω. Η νεκροκεφαλή του Χουν Χουναχπού έφτυσε σάλιο
μέσα στο χέρι της κόρης. Όταν η Σκικ το κοίταξε, είχε
εξαφανιστεί το σάλιο.
Η νεκροκεφαλή ξαναμίλησε και είπε:
-Είναι ένα σημάδι που σου έδωσα, το σάλιο μου, το φτύμα
μου. Αυτό, το κεφάλι μου, δεν έχει τίποτα πάνω του –σκέτο
κόκαλο, καθόλου σάρκα. Είναι ακριβώς το ίδιο με το κεφάλι
ενός σπουδαίου άρχοντα, είναι απλώς η σάρκα που κάνει το
δικό του πρόσωπο να φαίνεται ωραίο. Κι όταν πεθάνει, οι
άνθρωποι φοβούνται τα κόκαλά του. Μετά απ’ αυτό, ο γιος του
είναι σαν το σάλιο του, το φτύμα του, ως ον, είτε γιος άρχοντα
είτε γιος τεχνίτη και ρήτορα. Ο πατέρας δεν εξαφανίζεται, αλλά
συνεχίζει φτάνοντας στην ολοκλήρωση. Ανέβα, λοιπόν, στην
επιφάνεια της Γης και δε θα πεθάνεις. Αποτελείς, πλέον, μέρος
της αλήθειας.143
Αυτή ήταν η σκέψη και ο λόγος των τριών Εντολών: του
Χουρακάν, της Τσι’ιπί Κακουλχά’ και της Ράσα Κακουλχά’,
μέσω του στόματος του Χουν Χουναχπού.
Έτσι μίλησε η νεκροκεφαλή του Χουν Χουναχπού και η
παρθένα κόρη Σκικ επέστρεψε στο σπίτι της, αναλογιζόμενη τα
όσα της είχε πει η νεκροκεφαλή, πριν εκείνη μείνει βουβή για
πάντα.
Η κόρη συνέλαβε στην κοιλιά της δύο γιους που λεγόταν
Χουναχπού και Σμπαλανκέ, τους οποίους εκείνη θα έτικτε,
όπως τους είχε γονιμοποιήσει η νεκροκεφαλή του Ήρωα.
Στους έξι μήνες, φανερώθηκε η εγκυμοσύνη της στον
πατέρα της, τον ονομαστό Κούτσου Μα Κικ. Εκείνος, τότε,
έτρεξε να βρει τους δύο Ανώτατους Δικαστές του Κάτω
Κόσμου Σιμπαλμπά, τον Χουν Καμέ και το Βουκούμπ Καμέ,
για να τους πει:
-Η κόρη μου εγκυμονεί. Έχει ατιμαστεί.
-Υποχρέωσέ την να σου φανερώσει ποιος είναι ο διαφθορέας
της. Κι αν αρνηθεί, τιμώρησέ την. Να τη θυσιάσουν μακριά από
δω.
-«Έτσι θα γίνει, αξιοσέβαστοι Κύριοι», απάντησε.

232
Στη συνέχεια, ανέκρινε την κόρη του.
-Ποιανού είναι ο καρπός της κοιλιάς σου;
Κι εκείνη αποκρίθηκε:
-Δεν έχω γιο μες την κοιλιά μου, Κύριε, γιατί ακόμη δεν
έχω γνωρίσει άντρα.
-«Είσαι μία άτιμη πόρνη! Πάρτε τη για θυσία!»144,
διέταξε τις κουκουβάγιες-αγγελιοφόρους κι εκτελεστές. «Φέρτε
μου την καρδιά της μέσα σε μία κούπα από νεροκολοκύθα.
Οι κουκουβάγιες, που ήταν τέσσερις, πήραν μία κούπα
κι ένα κοφτερό μαχαίρι από οψιδιανό, για να της ξεριζώσουν
την καρδιά. Κατόπιν, την έπιασαν από τα χέρια και τα πόδια
και την πήραν μαζί τους πετώντας.
Όταν κατέβηκαν για τη θυσία, εκείνη τους είπε:
-Μη με σκοτώσετε! Δεν είμαι πόρνη, αλλά χωρίς να γνωρίζω
πώς, γονιμοποιήθηκε ο καρπός μέσα στην κοιλιά μου. Θέλησα
να γνωρίσω το θαύμα των καρπών της νεροκολοκυθιάς που
έχουν φυτρώσει στον Τόπο της Στάχτης, και η νεκροκεφαλή
του Χουν Χουναχπού έφτυσε στην παλάμη του χεριού μου. Μη
με σκοτώσετε!
Οι κουκουβάγιες αποκρίθηκαν:
-Μας ζήτησαν να σου ξεριζώσουμε την καρδιά και να τους την
παραδώσουμε μέσα σ’ ένα δοχείο από νεροκολοκύθα. Αν δε
σε σκοτώσουμε, τι θα τους παρουσιάσουμε;
-«Βάλτε στην κούπα το χυμό αυτού του δέντρου», τους
εξήγησε η Σκικ.
Ο κόκκινος χυμός ανάβλυσε από το δέντρο και γέμισε την
κούπα. Έπειτα έπηξε σαν το αίμα που είχε γίνει θρόμβος,
παίρνοντας το σχήμα της καρδιάς. Το δέντρο απέκτησε τότε
λάμψη, σα να ήθελε να αποτίσει φόρο τιμής στην αρετή της
παρθένας κόρης, που δε θυσιάστηκε. Το δέντρο λέγεται από
τότε: Τσουχ Κακτσέxcix, δηλαδή «Δέντρο του Αίματος».
Η παρθένα κόρη είπε στις κουκουβάγιες:
-Εκεί, στη Γη, θα έχετε μόνιμη κατοικία και θα λαμβάνετε δώρα
απερίγραπτα.
-«Έχει καλώς», αποκρίθηκαν οι κουκουβάγιες. Συνέχισε
εσύ το δρόμο σου, κι εμείς θα παρουσιάσουμε αυτό το αίμα
του δέντρου πως είναι τάχα δικό σου.
Όταν βρέθηκαν ενώπιον των Κυρίων του Κάτω Κόσμου,
που τους περίμεναν συγκεντρωμένοι, ανήγγειλαν:

xcix Chuj Kakché = Κόκκινο Ευαίσθητο Δέντρο της Πορφύρας.

233
 -Τα πάντα πραγματοποιήθηκαν κατά τη βούλησή σας,
αξιοσέβαστοι Κύριοι του Σιμπαλμπά. Ορίστε! Στο βάθος του
δοχείου βρίσκεται η καρδιά.
-«Ας δούμε!», είπε ο Χουν Καμέ.
Πήρε ανάμεσα στα δάχτυλά του τον ξερό θρόμβο του αίματος
και τον τσάκισε με τα νύχια του· το νωπό αίμα ξεχύθηκε από
μέσα και κάλυψε τα χέρια του.
-«Σκαλίστε τη φωτιά και βάλτε το πάνω στη χόβολη»,
διέταξε ο Χουν Καμέ.
Αισθάνθηκαν, τότε, το λεπτό άρωμα που ανέδυε η
ψεύτικη καρδιά, και γοητεύτηκαν. Μέθυσαν μ’ αυτό.
Οι κουκουβάγιες αγγελιοφόροι, που ήταν πια σκλάβοι
της παρθένας κόρης, τη μετέφεραν στις φτερούγες τους μέχρι
την πύλη του Κάτω Κόσμου προς τη Γη, χωρίς να τους δουν οι
μεθυσμένοι απ’ το λιβάνι Κύριοι του Σιμπαλμπά. Μετά
επέστρεψαν στην Κόλαση.

Κι έτσι ηττήθηκαν οι Κύριοι του Κάτω Κόσμου από την

παρθένα κόρη Σκικ, που κατόρθωσε να τους ξεγελάσει όλους
με την ψεύτικη καρδιά της.

234
 CHAK = KOKKINO

IV

«Αυτό είναι αρκετή απόδειξη για το ότι είσαι νύφη μου.

Θα δω τα έργα σου, και τα έργα των γιων που θα
γεννήσεις,
γιατί γνωρίζω εκ των προτέρων ότι θα είναι σοφοί»

Ο Χουν Μπ’ατς’ κι ο Χουν Τσουέν –οι πρώτοι δίδυμοι

γιοι του Χουν Χουναχπού- βρίσκονταν με τη γιαγιά τους –τη
Σμουκανέ-, όταν η Σκικ εμφανίστηκε μπροστά της και της
μίλησε μ’ αυτά τα λόγια:

-Έχω έρθει εδώ, επειδή είμαι η νύφη σου.

-Μα δεν ξέρεις ότι πέθαναν οι γιοι μου στον Σιμπαλμπά; Κι
έχουν αφήσει, μάλιστα, εδώ στη Γη, τον Χουν Μπ’ατς’ και τον
Χουν Τσουέν, τους απογόνους τους. Είσαι απατεώνισσα.
Φύγε!
-«Μα είμαι νύφη σου!», επέμεινε η Σκικ. Ο Χουν
Χουναχπού κι ο Βουκούμπ Χουναχπού δεν έχουν πεθάνει. Θα
επιστρέψουν και θα εμφανιστούν μπροστά σου. Σύντομα θα
δεις την εικόνα του γιου σου στον καρπό που έχω στην κοιλιά
μου.
Ο Χουν Μπ’ατς’ κι ο Χουν Τσουέν θύμωσαν πολύ όταν
άκουσαν αυτά τα λόγια. Εκείνοι ήξεραν μόνο να παίζουν τη
φλογέρα, να τραγουδούν, να ζωγραφίζουν και να λαξεύουν τα
γλυπτά. Βλέποντας το θυμό τους, κι έχοντάς τους σαν ύστατη
παρηγοριά, η γριά Σμουκανέ είπε στην Σκικ:
-Δε θέλω να ‘σαι ‘συ η νύφη μου! Ο καρπός της κοιλιάς
σου είναι αποκύημα της λαγνείας σου. Είσαι μια πλανεύτρα,
γιατί οι γιοι μου, για τους οποίους εσύ μιλάς έτσι, έχουν
πεθάνει εδώ και καιρό πια. Βέβαια, αν επιμένεις ότι είσαι νύφη
μου, πρέπει να μου το αποδείξεις φέρνοντάς μου την τροφή
μου: μια αρμαθιά καλαμποκιού. Μ’ αυτόν τον τρόπο θ’

235
αποδείξεις ότι είσαι πράγματι η νύφη μου, όπως άκουσα να
λες…
-«Εντάξει», έγνεψε η Σκικ, ενώ είχε ήδη πάρει το δρόμο
προς το καλαμποκοχώραφο που καλλιεργούσαν ο Χουν
Μπ’ατς’ κι ο Τσουέν.
Ο δρόμος ήταν φαρδύς και αυτόν ακολούθησε η Σκικ.
Όμως, φτάνοντας, είδε ότι υπήρχε μόνο ένα φυτό
καλαμποκιού, το οποίο, μάλιστα, δεν είχε ούτε έναν καρπό.
-Ω! Εγώ η αμαρτωλή! Που πρέπει να πάω για να βρω
τα καλαμπόκια και να πλέξω την αρμαθιά που μου ζήτησε η
πεθερά μου; Θα καλέσω τον φύλακα-προστάτη των σπαρτών,
αυτόν που προμηθεύει την τροφή, για να με βοηθήσει σ’ αυτήν
την κρίσιμη στιγμή.
-«Ις Ταχc! Ις Κ’ανίλci! Ις Κακάουcii! Εσείς που βράζετε το
καλαμπόκι! Εσύ, Τσαχάλciii! Φύλακα της τροφής του Χουν
Μπ’ατς’ και του Χουν Τσουέν…», επικαλέστηκε η Σκικ.
Έπειτα πήρε τις κόκκινες ίνες του καλαμποκιού και τα
ξερίζωσε χωρίς μαχαίρι. Έπλεξε ένα δίχτυ και τότε εκείνο
γέμισε αμέσως με αμέτρητα καλαμπόκια. Έτσι μπόρεσε να
γυρίσει στο σπίτι της πεθεράς της για να της παραδώσει αυτό
που της είχε παραγγείλει. Η γριά, βλέποντας το καλαμποκένιο
δίχτυ, είπε:
-Από πού φέρει όλο αυτό το καλαμπόκι; Μήπως
ξόδεψες όλη μας τη φυτεία; Θα πάω αμέσως να κοιτάξω.
Έφυγε, λοιπόν, τρέχοντας για το καλαμποκοχώραφο.
Εκεί είδε το μοναδικό φυτό να στέκει ακόμη όρθιο, και τα ίχνη
που είχε αφήσει το δίχτυ δίπλα στο καλαμπόκι. Επέστρεψε
τότε στο σπίτι της, και είπε στην Σκικ:
-Αυτό είναι αρκετή απόδειξη για το ότι είσαι νύφη μου.
Θα δω τα έργα σου, και τα έργα των γιων που θα γεννήσεις,
γιατί γνωρίζω εκ των προτέρων ότι θα είναι σοφοί.

Έτσι μίλησε η Σμουκανέ στην Σκικ, όταν τη δέχτηκε για

νύφη της.

c Ix Τoj = Πνεύμα της προσφοράς των σπόρων.

ci Ix Q’anil = Θεότητα της σποράς. (Βλ. 8η ημέρα τσολ κ’ιν: Lajunchán
(Λαχουντσάν) = Πλανήτης Αφροδίτη. Κουνέλι, ηλιοβασίλεμα).
cii Ix Κakaw = Πνεύμα του κακάο.
ciii Chajal = Θεότητα του τεπεσκουίντλε (tepezcuintle) [Cuniculus paca], δηλ.

ενός θηλαστικού των τροπικών με νόστιμο κρέας.

236
 SAK = ΛΕΥΚΟ

«Κι από τότε, οι αρχαίοι άνθρωποι επικαλούνταν στις

προσευχές τους τον Χουν Μπ’ατς’ και τον Χουν Τσουέν,
τους οργανοπαίκτες και τραγουδιστές, τους ζωγράφους
και γλύπτες»

Θ’ αφηγηθούμε, τώρα, πώς συνέβη η γέννηση του

Χουναχπού και του Σμπαλανκέ.

Όταν έφτασε ο καιρός κι ολοκληρώθηκε η κύηση της

παρθένας κόρης Σκικ, γεννήθηκαν δίδυμα αγόρια. Όμως η
γιαγιά τους η Σμουκανέ, δεν ήταν παρούσα στον τοκετό.
Γέννησε στο βουνό και αμέσως μόλις τα νεογνά αντίκρισαν το
φως της ημέρας, στάθηκαν όρθια στα πόδια τους. Πήγαν κατ’
ευθείαν στο σπίτι τους, όμως εκεί δεν κοιμόταν, αλλά φώναζαν
πολύ. Τόσο δυνατές ήταν οι φωνές τους, που η Σμουκανέ είπε:
-Πάρτε τα από δω!
Ο Χουν Μπ’ατς’ κι ο Χουν Τσουέν τ’ απόθεσαν σε μία
μυρμηγκοφωλιά, όπου τα βρέφη αποκοιμήθηκαν ήσυχα.
Ύστερα, τα πήραν από εκεί, και τα έβαλαν πάνω σε μία βάτο
γεμάτη αγκάθια. Ο Χουν Μπ’ατς’ κι ο Χουν Τσουέν ήθελαν να
πέθαιναν τα μωρά μακριά απ’ τη μυρμηγκοφωλιά, ανάμεσα στ’
αγκάθια. Τα συναισθήματα των ετεροθαλών αδελφών ήταν
γεμάτα φθόνο και μίσος για τα νεογέννητα. Στην αρχή
αρνούνταν να δεχτούν στο σπίτι τους τα μικρότερά τους
αδέρφια, τα οποία έπρεπε να μεγαλώσουν στους αγρούς, μέσα
στα μαρτύρια και στην ανάγκη. Όταν μεγάλωσαν, έγιναν σοφοί,
κι επίσης, οργανοπαίχτες, τραγουδιστές, ζωγράφοι και
γλύπτες. Σ’ όλ’ αυτά τα κατάφερναν πολύ καλά.

237
 Από την πρώτη στιγμή, γνώριζαν πώς είχε γίνει η
σύλληψή τους στην κοιλιά της Σκικ· επίσης, ήξεραν ότι θα
γινόταν σοφοί, και ότι θ’ αντικαθιστούσαν τον πατέρα τους.
Αυτό το ήξεραν και ο Χουν Μπ’ατς’ κι ο Χουν Τσουέν, που
ήταν επίσης μεγάλοι σοφοί, όμως δεν έδειχναν τη σοφία τους,
λόγω της ζήλιας που έτρεφαν. Χωρίς να τους έχουν προσβάλει
ποτέ ο Χουναχπού κι ο Σμπαλανκέ, οι καρδιές των δύο
αδελφών τους ήταν γεμάτες κακεντρέχεια για εκείνους.
Ο Χουναχπού κι ο Σμπαλανκέ δεν τους είχαν βλάψει
στο παραμικρό, όμως κανένας δεν τους ήθελε. Ούτε καν η
γιαγιά τους. Όταν ετοίμαζε το φαγητό, ποτέ δεν τους έδινε.
Πρόσφερε πρώτα απ’ όλα στον Χουν Μπ’ατς’ και στον Χουν
Τσουέν, κι έπειτα, όταν ερχόταν τα μικρότερα αδέρφια τους,
δεν τους έδινε φαγητό, ακόμη κι αν εκείνοι το ζητούσαν. Ο
Χουναχπού κι ο Σμπαλανκέ, όμως, δε θύμωναν ούτε
κοκκίνιζαν καθόλου, αλλά υπέφεραν και ήξεραν τι συνέβαινε,
γιατί γνώριζαν στην εντέλεια ποιοι ακριβώς ήταν και
κατανοούσαν αυτό που συνέβαινε.
Διασκέδαζαν με το να κυνηγούν όλη μέρα με το
φυσοκάλαμό τους και έφερναν πουλιά στο σπίτι. Ο Χουν
Μπ’ατς’ κι ο Χουν Τσουέν τα έτρωγαν όλα και μετά άρχιζαν να
παίζουν τη φλογέρα και να τραγουδούν, χωρίς να δίνουν
τίποτα στα μικρότερα αδέρφια τους.
Κάποτε εκείνοι ήρθαν στο σπίτι χωρίς να έχουν πιάσει
κανένα πουλί.
-«Γιατί δε φέρνετε πουλιά;», τους ρώτησε θυμωμένη η γιαγιά
τους.
Κι εκείνοι απάντησαν:
-Έχουν ξεμείνει σκαλωμένα ανάμεσα στα κλαδιά του δέντρου
και δεν μπορούμε να σκαρφαλώσουμε για να τα πιάσουμε. Αν
οι μεγαλύτεροί μας αδελφοί θέλουν, ας έρθουν μαζί μας για να
τα κατεβάσουν από ‘κει.
-«Εντάξει», είπαν ο Χουν Μπ’ατς’ κι ο Χουν Τσουέν.
«Θα σας συνοδεύσουμε ως εκεί τα ξημερώματα.
Έχοντας πειστεί τα δύο αδέλφια, έχασαν αμέσως τη
σοφία και την εξυπνάδα τους.
Οι τέσσερίς τους κατευθύνθηκαν προς το δέντρο, όπου
βρίσκονταν παγιδευμένα τα πουλιά στα πιο ψηλά κλαδιά του.
Τα δύο μικρότερα αδέλφια, είχαν συζητήσει μεταξύ τους για τον
τρόπο με τον οποίον θα νικούσαν τους μεγάλους τους
αδελφούς. Άρχισαν να περπατούν κι έφτασαν κάτω από ένα

238
δέντρο που λέγεται Καν Τεciv, ή «Μητέρα Κίτρινο Φίδι». Ο
Χουναχπού κι ο Σμπαλανκέ άρχισαν να κυνηγούν με το
φυσοκάλαμό τους και ήταν τόσο πολλά τα πουλιά που
σκότωσαν, ώστε ήταν αδύνατο να τα μετρήσουν. Όμως κανένα
δεν έπεσε στο έδαφος, αλλά όλα έμεναν μπλεγμένα ανάμεσα
στα κλαδιά.
Ο Χουναχπού κι ο Σμπαλανκέ είπαν στους
μεγαλύτερους αδελφούς τους:
-Πηγαίνετε να τα κατεβάσετε.
-«Πολύ καλά», απάντησαν εκείνοι.
Ανέβηκαν στο δέντρο, το οποίο, την ίδια στιγμή,
ψήλωσε απότομα κι ο κορμός του έγινε τόσο ογκώδης, που ο
Χουν Μπ’ατς’ κι ο Χουν Τσουέν θέλησαν να κατέβουν από τα
ψηλότερα κλαδιά, όμως αυτό δεν ήταν κατορθωτό.
Θρηνούσαν, λοιπόν, καθισμένοι στα ψηλά κλαδιά.
-Τι συνέβη; Δυστυχία μας! Και μόνο στη θέα αυτού του
δέντρου, τρομοκρατούμαστε. Ω! Αδέλφια, πώς θα μπορέσουμε
να κατέβουμε;
-Λύστε τις ζώνες σας και δέστε τες κάτω από την κοιλιά
σας. Αφήστε τότε να πέσει η άκρη τους τα πίσω, κι έτσι θα
μπορέσετε να κατεβείτε.
Έτσι έκαναν, όμως μόλις κρέμασαν τις ζώνες, εκείνες
μετατράπηκαν σε ουρές, κι εκείνοι σε πιθήκους.
Απομακρύνθηκαν, τότε, πηδώντας από κλαδί δε κλαδί,
κι από δέντρο σε δέντρο, πάνω στους λόφους και στα ψηλά
βουνά. Έφτασαν στο δάσος κι από τότε, τους βλέπουμε να
αιωρούνται ασταμάτητα.

Μ’ αυτόν τον τρόπο ηττήθηκαν ο Χουν Μπ’ατς’ κι ο

Χουν Τσουέν από τον Χουναχπού και τον Σμπαλανκέ.

Εκείνοι είπαν τότε στη γιαγιά τους:

-Μη στεναχωριέστε γιαγιά μας. Θα ξαναντικρύσετε τα
πρόσωπα των αδελφών τους. Αυτοί θα επιστρέψουν, αν και η
θωριά τους θα είναι δύσκολη για τα μάτια σας, γιαγιά. Έχουν
τα πρόσωπά τους βαμμένα με πράσινο χρώμα κι έφυγαν
χοροπηδώντας ανάμεσα στα δέντρα.

civ K’anté = Κίτρινο Δέντρο. // K’an = Φίδι + Te = Μητέρα.

239
 Αμέσως τότε, άρχισαν να παίζουν τη φλογέρα και να
συνοδεύουν το τραγούδι «Χουναχπού Κ’όϋcv». Έβαλαν τη
γιαγιά τους να κάτσει δίπλα τους και συνέχισαν να παίζουν
μουσική και να τραγουδούν.
Έφτασαν, εν τέλει, ο Χουν Μπ’ατς’ κι ο Χουν Τσουέν κι
άρχισαν να χορεύουν. Όταν η γριά είδε τ’ άσχημα πρόσωπά
τους, άρχισε να γελά ασυγκράτητα. Εκείνοι έφυγαν αμέσως.
-«Τι κάνατε;», ρώτησαν ο Χουναχπού κι ο Σμπαλανκέ.
«Μπορούμε να ξαναδοκιμάσουμε μόνο άλλες τρεις φορές. Ας
τους καλέσουμε και πάλι με τη μουσική της φλογέρας και τα
τραγούδια μας. Όμως, προσπαθήστε, γιαγιά, να συγκρατήσετε
τα γέλια σας. Ας αρχίσει η δοκιμή!»
Άρχισαν και πάλι να παίζουν· ξαναγύρισαν οι πίθηκοι,
που είχαν τα μάτια έντονα κόκκινα και το στόμα σα μουσούδα.
Έφτασαν ως τη μέση της αυλής του σπιτιού, κάνοντας τόσες
μαϊμουδιές, που η γιαγιά τους δεν άντεξε, και ξέσπασε πάλι
στα γέλια. Τη ίδια εκείνη στιγμή, οι πίθηκοι εξαφανίστηκαν
τρέχοντας προς το βουνό.
Ο Χουναχπού κι Σμπαλανκέ αναρωτήθηκαν τι θα
μπορούσαν να κάνουν. Η γιαγιά τους, τους ζήτησε να
ξαναπροσπαθήσουν. Έπαιξαν και πάλι μία μελωδία στη
φλογέρα και οι πίθηκοι επέστρεψαν στο σπίτι χορεύοντας και
κάνοντας αστείους μορφασμούς. Η γιαγιά ξαναγέλασε και οι
πίθηκοι έφυγαν και πάλι.
-«Θα τους καλέσουμε ακόμη μία φορά, γιαγιά», είπαν
τότε τα μικρότερα εγγόνια. Όμως, παρ’ όλο ότι έπαιξαν και
πάλι μουσική με τη φλογέρα, οι πίθηκοι δεν γύρισαν πίσω.
Τους είδαν να ξεφεύγουν στα βάθη της ζούγκλας.
-«Κάναμε ότι ήταν δυνατόν, γιαγιά. Μη στεναχωριέσαι.
Είμαστε εμείς εδώ, τα εγγόνια σου, που πρέπει να μας θεωρείς
ως ανάμνηση των αδελφών μας.

Κι από τότε, οι αρχαίοι άνθρωποι επικαλούνταν στις

προσευχές τους τον Χουν Μπ’ατς’ και τον Χουν Τσουέν, τους
οργανοπαίκτες και τραγουδιστές, τους ζωγράφους και γλύπτες.
Είχαν κάνει σπουδαία πράγματα, όταν ζούσαν με τη γιαγιά
τους και τη μητέρα τους. Όμως, έπειτα μεταμορφώθηκαν σε
πιθήκους, επειδή είχαν κακομεταχειριστεί τ’ αδέλφια τους και
τους είχαν φερθεί σα να ήταν σκλάβοι.

cvJunajpú Q’oy = Μουσική Ενός (1) Κυνηγού-Πιθήκου με Φυσοκάλαμο. //

Τελετουργική μουσική, αφιερωμένη στον πολιτισμικό Ήρωα Χουναχπού.

240
 IK = MAYPO

VI

«Είδαν ν’ αντικατοπτρίζεται στην υγρή επιφάνεια του

πιάτου
με την καυτερή σάλτσα το πνεύμα του Τσο που πήγαινε να
πάρει
την μπάλα από καουτσούκ, η οποία κρεμόταν
απ’ την οροφή του σπιτιού»

Για να καλοπιάσουν τη Σμουκανέ και τη Σκικ, το πρώτο

πράγμα που έκαναν ο Χουναχπού κι ο Σμπαλανκέ, ήταν να
πάνε στο καλαμποκοχώραφο για να ετοιμάσουν τη συγκομιδή.

Πήραν τις τσάπες τους, τα τσεκούρια, τις αξίνες και τις

ματσέτεςcvi και με το φυσοκάλαμο στον ώμο, βγήκαν απ’ το
σπίτι, έχοντας πρώτα ειδοποιήσει τη γιαγιά τους για να τους
πήγαινε το μεσημεριανό φαγητό στο χωράφι.
Έφτασαν στο καλαμποκοχώραφο, όπου θα
καταπιάνονταν με τη σπορά. Έβαλαν την αξίνα στη γη κι
αμέσως, το εργαλείο άρχισε τη δουλειά μόνο του. Έπειτα,
κάρφωσαν το τσεκούρι στον κορμό ενός δέντρου κι εκείνο,
αμέσως έπεσε κομμένο στη γη. Το τσεκούρι συνέχισε να κόβει
μόνο του κορμούς και κλαδιά.
Με μόνο μία τσάπα και μία αξίνα, έφεραν εις πέρας μία
σεβαστή ποσότητα δουλειάς κι όταν η δουλειά τελείωσε, ο
Χουναχπού κι ο Σμπαλανκέ έπιασαν ένα αγριοπερίστερο

cviMachete = Είδος μεγάλου μαχαιριού, σα γιαταγάνι ή δρεπάνι, που

χρησιμοποιείται για τη συγκομιδή του ζαχαροκάλαμου.

241
σμούκουρcvii και το έβαλαν ψηλά πάνω σ’ έναν κορμό για να
παρατηρεί και να ειδοποιήσει για την άφιξη της γιαγιάς
Σμουκανέ. Ζήτησαν απ’ το περιστέρι, όταν θα βλέπε τη γριά με
το φαγητό στα χέρια, να τους ειδοποιούσε με το κελάηδισμά
του.
Εν τω μεταξύ, εκείνοι απασχολήθηκαν με το να
κυνηγούν με το φυσοκάλαμο, κι όταν το περιστέρι κελάηδησε,
έτρεξαν να πάρουν, ο ένας το τσεκούρι, κι ο άλλος την αξίνα. Ο
ένας σκόρπισε πριονίδι στο κεφάλι του, όπως έχουν οι
ξυλοκόποι, κι ο άλλος λέρωσε το πρόσωπό του με χώμα,
όπως είναι και οι αγρότες στα χωράφια. Όταν ήρθε η Σμουκανέ
και τους είδε, τους έδωσε το φαγητό. Και οι Δίδυμοι το έφαγαν
με όρεξη, σα να είχαν δουλέψει και ξεβοτανίσει το χωράφι
μόνοι τους, χωρίς τα μαγικά τους εργαλεία, που έκαναν όλη τη
δουλειά για κείνους.
Αφού έφαγαν, γύρισαν όλοι στο σπίτι· φτάνοντας εκεί,
παραπονέθηκαν στη γιαγιά:
-«Είμαστε τόσο κουρασμένοι!…», ενώ συγχρόνως
προσποιούνταν ότι ήταν εξαντλημένοι, τρίβοντας τα μπράτσα
και τεντώνοντας τα πόδια τους.
Ξαναπήγαν στο καλαμποκοχώραφο την επόμενη
ημέρα, κι η έκπληξή τους ήταν μεγάλη, όταν είδαν όλα τα
δέντρα που είχαν κόψει να είναι και πάλι όρθια, ενώ τα ζιζάνια
να έχουν πνίξει τα σπαρτά.
-«Ποιος μας ξεγέλασε;», αναρωτήθηκαν.
Θα ήταν σίγουρα τα ζώα, τα μικρά και τα μεγάλα, που
κατοικούσαν στο δάσος: το πούμα, η τίγρης, το ελάφι, το
κουνέλι, η αγριόγατα, το τσακάλι, το αγριογούρουνο, ο λύκος
και όλα τα πουλιά.
Αμέσως, άρχισαν να δουλεύουν απ’ την αρχή,
ξεβοτανίζοντας και κόβοντας δέντρα. Μίλησαν, έπειτα, για το τι
θα μπορούσαν να κάνουν με τα κομμένα δέντρα και τα
ξεβοτανισμένα ζιζάνια.
-«Θα μείνουμε εδώ», συμφώνησαν. «΄Ετσι, θα
μπορέσουμε να μάθουμε ποιοι είναι αυτοί που μας
κορόιδεψαν.»
Επέστρεψαν για λίγο στο σπίτι για να πάρουν φαγητό
και είπαν στη γιαγιά τους ότι κάποιοι τους είχαν ξεγελάσει.
-Όλη η γη που οργώσαμε χθες, ξαναέγινε χέρσα. Θα
ξαναπάμε τώρα πίσω, να δούμε ποιος μας έχει κοροϊδέψει.

cvii Xmukur = Είδος άγριου περιστεριού.

242
 Λέγοντας αυτά, φορτώθηκαν το φυσοκάλαμό τους, και
βγήκαν στο δρόμο προς το χωράφι. Όταν έφτασαν εκεί,
κρύφτηκαν και περίμεναν να δουν τι θα γίνει.
Σιγά-σιγά, τα ζώα του δάσους, μεγάλα και μικρά,
συγκεντρώνονταν σ’ ένα μέρος και τα μεσάνυχτα ακριβώς
άρχισαν να μιλούν, λέγοντας –το καθένα στη γλώσσα του τα
παρακάτω λόγια:
-Σηκωθείτε, δέντρα! Σηκωθείτε, θάμνοι!
Ο Χουναχπού κι ο Σμπαλανκέ βγήκαν απ’ την κρυψώνα τους
κι έτρεξαν προς το μέρος όπου ήταν το πούμα με την τίγρη.
Ήθελαν να τα πιάσουν, όμως τα δύο ζώα ξέφυγαν. Πλησίασε
έπειτα ένα ελάφι κεxcviii κι ένα κουνέλι ουμούλcix. Τα έπιασαν
απ’ την ουρά, όμως εκείνες αμέσως κόπηκαν· από τότε τα
ελάφια και τα κουνέλια έχουν κοντή ουρά.
Δεν μπόρεσαν να πιάσουν ούτε την αγριόγατα ίακcx, το
αγριογούρουνο ακcxi ή το τσακάλι ουτιούcxii. Τελικά, πέρασε
από μπροστά τους ο ποντικός τσο.cxiii Του διέκοψαν το τρέξιμο
και το έπιασαν, τυλίγοντάς το σ’ ένα κομμάτι ύφασμα. Ήθελαν
να το πνίξουν στο νερό και του καψάλισαν την ουρά. Από τότε,
τα ποντίκια έχουν τα μάτια πεταχτά και την ουρά χωρίς
τρίχωμα.
Αυτή είναι η ανάμνηση που έμεινε στα ζώα από εκείνο
το γεγονός.
-«Δε θέλω να πεθάνω από τα χέρια σας», τσίριξε το ποντίκι.
«Ούτε είναι δική σας δουλειά να οργώνετε το χωράφι του
καλαμποκιού.»
-«Τι λες;», τον ρώτησαν τα δύο αδέρφια.
-«Θα σας εξηγήσω αφού πρώτα μου δώσετε να φάω»,
πρότεινε ο Τσο.
-«Φανέρωσέ μας πρώτα το μυστικό κι έπειτα θα σου
δώσουμε τροφή», του απάντησαν εκείνοι.
-Εντάξει, λοιπόν. Τα όργανα του αθλήματος της μπάλας
που ανήκαν στους γονείς σας, δηλαδή στον Χουν Χουναχπού
και στο Βουκούμπ Χουναχπού –που πέθαναν στον Κάτω
Κόσμο Σιμπαλμπά- έμειναν εκεί, στο σπίτι σας και κρέμονται
από την οροφή. Εκεί βρίσκεται το στεφάνι, τα γάντια και η

cviii Kej = Είδος ελαφιού της περιοχής των Μάγια. (Βλ. 7η ημέρα τσολ κ’ιν).
cix Umul = Ράτσα κουνελιού της Γουατεμάλας.
cx Iak = Είδος αιλουροειδούς των Μάγια.
cxi Ak = Αγριογούρουνο.
cxii Utiw = Ράτσα τσακαλιού της περιοχής των Μάγια.
cxiii Cho = Είδος ποντικού της ορεινής Γουατεμάλας.

243
μπάλα από καουτσούκ. Όμως η γιαγιά σας δε θέλει να τα δείτε,
γιατί οι γονείς σας πέθαναν εξ’ αιτίας αυτού.
Τα αδέλφια τον ρώτησαν εάν ήταν σίγουρος γι’ αυτό και
οι καρδιά τους ρίγησε από χαρά όταν άκουσαν και πάλι για την
μπάλα του αθλήματος. Όπως είχαν υποσχεθεί, έδωσαν στον
ποντικό την τροφή του: καλαμπόκι, σπόρους πιπεριάς,
φασόλια, κολοκύθια, αμύγδαλα, κακάο.
-Μπορείς να τα ευχαριστηθείς, τώρα. Κι αν ξεχάσαμε
κάτι, μπορείς κι εκείνο να το πάρεις και να το φας.
-«Εντάξει, παιδιά, ευχαριστώ», αποκρίθηκε εκείνος,
«όμως, τι να της πω της γιαγιάς σας, αν με δει;»
-Μην ανησυχείς. Εμείς βρισκόμαστε εδώ και γνωρίζουμε
τα όσα πρέπει να πούμε. Θα σε κρύψουμε σε μία γωνιά του
σπιτιού κι από κει θα μπορέσεις να φτάσεις ως το σημείο όπου
γνωρίζεις ότι κρέμονται τα όργανα του αθλήματος της μπάλας.
Εν τω μεταξύ, εμείς θα ετοιμάσουμε ένα καλό φαγητό.
Εκείνο το βράδυ, ο Χουναχπού κι ο Σμπαλανκέ
αποφάσισαν να ξαναπάρουν τα στολίδια του αθλήματος.
Έφτασαν στο σπίτι τους έχοντας μαζί τους και τον ποντικό. Ο
ένας μπήκε κατ’ ευθείαν στο δωμάτιο, ενώ ο άλλος απόθεσε το
ζώο σε μία γωνία. Έπειτα είπαν στη γιαγιά:
-Θέλουμε να φάμε… Ετοίμασέ μας τσιλμόλcxiv.
Η Σμουκανέ άλεσε πιπεριές και τις έβαλε σ’ ένα ρηχό πιάτο
μαζί με ζουμί.145 Όμως ο Χουναχπού είχε πει ότι πεινούσαν,
μόνο για ν’ απασχολήσει τις δύο γυναίκες, γι’ αυτό, αφού
τέλειωσαν όλο το νερό που περιείχαν οι στάμνες του σπιτιού,
είπαν:
-Πεθαίνουμε απ’ τη δίψα, γιαγιά. Γιατί δε μας φέρνεις
νερό;
Εκείνη απάντησε:
-Εντάξει.
Και πήγε να φέρει νερό.
Βάλθηκαν, τότε, να κάνουν ότι τρώνε, ενώ στην
πραγματικότητα δεν πεινούσαν. Είδαν ν’ αντικατοπτρίζεται
στην υγρή επιφάνεια του πιάτου με την καυτερή σάλτσα το
πνεύμα του Τσο που πήγαινε να πάρει την μπάλα από
καουτσούκ, η οποία κρεμόταν απ’ την οροφή του σπιτιού.
Έστειλαν, τότε, τον Σανcxv -το κουνούπι-, μέχρι την όχθη του
ρυακιού, όπου η Σμουκανέ γέμιζε μία στάμνα με νερό. Όταν το

cxiv Chilmol (chile + mole) = σάλτσα από καυτερές πιπεριές.

cxv Xan = Κουνούπι.

244
κουνούπι πλησίασε τη γιαγιά, άνοιξε μία τρύπα στον πηλό κι
έτσι άδειασε το φρεσκομαζεμένο νερό. Όσο κι αν η γριά
προσπαθούνε να κλείσει την τρύπα, στο τέλος δεν το
κατάφερε.
-«Τι συμβαίνει γιαγιά;» ρώτησαν οι Δίδυμοι. «Έχει
στεγνώσει το στόμα μας απ’ τη δίψα. Σε λίγο θα πεθάνουμε.»
Όταν η Σκικ βγήκε απ’ το σπίτι, το ποντίκι άρχισε να
ροκανίζει το σκοινί απ’ το οποίο κρεμόταν η μπάλα, το στεφάνι,
τα γάντια καιν το ραβδί του ιερού αθλήματος. Ο Χουναχπού κι
ο Σμπαλανκέ πήραν τα όργανα του παιχνιδιού και πήγαν να τα
κρύψουν γρήγορα κοντά στο νεκροταφείο. Πήγαν έπειτα στην
όχθη του ποταμού, για να βρουν τη μάνα τους και τη γιαγιά, οι
οποίες ήταν απασχολημένες με το να προσπαθούν να
κλείσουν την τρύπα της στάμνας. Ο καθ’ ένας από τ’ αδέρφια
είχε μαζί του το φυσοκάλαμό του· ρώτησαν τις γυναίκες με τι
ασχολούνταν:
-«Κουραστήκαμε να περιμένουμε, και γι’ αυτό
αποφασίσαμε να έρθουμε», είπαν.
-«Η τρύπα στη στάμνα δεν κλείνει» παραπονέθηκε η
γιαγιά.
Οι νεαροί έκλεισαν την τρύπα ως δια μαγείας, και τότε γύρισαν
όλοι μαζί στο σπίτι.

Έτσι ανέκτησαν ο Χουναχπού κι ο Σμπαλανκέ τα

όργανα για να παίξουν το ιερό άθλημα της μπάλας στο χορνcxvi
–όπως λεγόταν το στάδιο αυτού του παιχνιδιού.

cxvi Jorn = Στάδιο του ιερού αθλήματος της μπάλας από καουτσούκ.

245
 K’AN = KITPINO

VII

-«Μα, να είναι άραγε αλήθεια;»

Πήγαν στο στάδιο πολύ ικανοποιημένοι κι αφού

καθάρισαν το χώρο όπου παλαιότερα αθλούνταν οι γονείς
τους, έμειναν εκεί παίζοντας για πολλή ώρα.

Όταν τους άκουσαν οι Κύριοι του Κάτω Κόσμου

Σιμπαλμπά, αναρωτήθηκαν:
-Ποιοι είναι αυτοί που άρχισαν πάλι το παιχνίδι πάνω
απ’ τα κεφάλια μας; Δεν έχουν κανένα σεβασμό και κάνουν
πολύ θόρυβο. Μήπως δεν έχουν πεθάνει ο Χουν Χουναχπού
κι ο Βουκούμπ Χουναχπού, εκείνοι που δοκίμασαν να
υπερηφανευτούν μπροστά μας;
Ο Χουν Καμέ, ο Βουκούμπ Καμέ κι όλοι οι Κύριοι της
Κολάσεως διέταξαν τότε να πήγαιναν οι κουκουβάγιες-
αγγελιαφόροι να τους βρουν και να τους ειδοποιήσουν ότι
ήθελαν να συναγωνιστούν μαζί τους.
-Πηγαίνετε να τους πείτε να έρθουν εδώ, στον Κάτω
Κόσμο, μέσα σε επτά ημέρες, για να παίξουμε το άθλημα της
μπάλας.146
Οι αγγελιοφόροι βγήκαν απ’ τον Κάτω Κόσμο,
περνώντας από ένα δρόμο πολύ φαρδύ, έναν από τους
τέσσερις που οδηγούσαν εκεί. Ο δρόμος εκείνος οδηγούσε κατ’
ευθείαν στο σπίτι των Δίδυμων, όπου βρισκόταν η γριά
Σμουκανέ.
Έτρωγε, όταν έφτασαν οι κουκουβάγιες της Κολάσεως
και της είπαν:

246
-Εκ μέρους των Κυρίων του Σιμπαλμπά, μέσα σε επτά ημέρες,
περιμένουν τα εγγόνια σου στον Κάτω Κόσμο.
-«Εντάξει», είπε εκείνη. «Θα έρθουν, κύριοι
αγγελιοφόροι.»
Οι κουκουβάγιες επέστρεψαν στην Κόλαση, κι η γριά
Σμουκανέ, πολύ στεναχωρημένη, αναρωτιόταν ποιον να
έστελνε για να ειδοποιήσει τους εγγονούς της. Μήπως δεν
είχαν ξανάρθει με τον ίδιο τρόπο οι αγγελιοφόροι, τότε που
είχαν πάρει στην Κόλαση τους γονείς των εγγονών της;
Μπήκε απελπισμένη στο σπίτι κι εκείνη τη στιγμή, μία
ψείρα έπεσε πάνω στα μαλλιά της. Την πήρε στην παλάμη της
κι η ψείρα άρχισε να περπατά.
-«Θέλεις να σε στείλω να ειδοποιήσεις τους εγγονούς
μου που είναι στο στάδιο της μπάλας;», τη ρώτησε η Σμουκανέ
και συνέχισε: «Πες τους ότι ήρθαν να τους καλέσουν οι
αγγελιοφόροι του Σιμπαλμπά. Πρέπει να πάνε εκεί μέσα σ’
επτά ημέρες.»
Η ψείρα βάλθηκε να περπατά, και στο δρόμο συνάντησε
τον Ταμασούλcxvii, το βάτραχο.
-«Πού πας;» τη ρώτησε εκείνος.
-Πάω να βρω τους νεαρούς κι έχω ένα μήνυμα στην κοιλιά
μου.
-Εντάξει. Όμως στοιχηματίζω ότι δεν μπορείς να τρέξεις.
Θέλεις να σε καταπιώ; Έτσι, αφού εγώ τρέχω πιο γρήγορα, θα
σε βοηθήσω να φτάσεις στην ώρα σου.
-«Έχει καλώς», απάντησε η ψείρα στο βάτραχο.
Κι ο βάτραχος την κατάπιε. Άρχισε να πηδά και σύντομα
κουράστηκε. Συνάντησε τότε τον Σακικάςcxviii, ένα μεγάλο φίδι.
-Που πας, Ταμασούλ;
-Είμαι ο αγγελιοφόρος και στην κοιλιά μου έχω ένα μήνυμα.
Το φίδι του είπε τότε:
-Βλέπω ότι έχεις κουραστεί και δεν μπορείς πια να τρέξεις. Δε
νομίζεις ότι εγώ θα σε πάω στον προορισμό σου πιο γρήγορα;
Ο Σακικάς κατάπιε το βάτραχο. Από τότε, οι βάτραχοι
αποτελούν την τροφή των φιδιών.
Ο Βακ, ο αετός, κατάπιε αμέσως το φίδι.147
Ο αετός έφτασε στο στάδιο της μπάλας, όπου βρισκόταν τα
δύο αδέλφια. Στάθηκε πάνω στις κερκίδες κι άρχισε να μιλά:
-Ήρθα! Ήρθα!

cxvii Tamasul = Βάτραχος.

cxviii Zakikás = Ονομασία φιδιού.

247
-«Ποιος κρώζει έτσι;», ρώτησαν οι δύο νεαροί. «Πού είναι τα
φυσοκάλαμά μας;»
Σκόπευσαν τον αετό και τον πέτυχαν στο μάτι. Εκείνος
έπεσε στο έδαφος στριφογυρίζοντας. Τα δύο αδέλφια
πλησίασαν και τον ρώτησαν:
-Γιατί ήρθες εδώ;
Ο Βακ τους απάντησε:
-Φέρνω ένα μήνυμα στην κοιλιά μου. Αν μου γιατρέψετε
πρώτα το μάτι, θα σας το πω.
Ο Χουναχπού κι ο Σμπαλανκέ έβγαλαν μέσα από τη
μπάλα από καουτσούκ , με την οποία έπαιζαν, λίγο λος κικcxix,
το φαρμακευτικό χυμό του καουτσουκόδεντρου. Το έβαλαν στο
μάτι του αετού και το θεράπευσαν αμέσως. Από τότε λέγεται το
καουτσούκ «χυμός της τυφλότητας».
-«Πες μας τώρα το μήνυμα», απαίτησαν εκείνοι.
Ο αετός Βακ τους αποκρίθηκε βγάζοντας απ’ τα σπλάχνα του
ένα φίδι.
-«Μίλα εσύ!», είπαν τα αδέλφια στο φίδι Σακικάς.
Το φίδι απάντησε βγάζοντας απ’ τα σπλάχνα του έναν
βάτραχο.
-«Τι μήνυμα μας φέρνεις:», ρώτησαν τα’ αδέρφια τον βάτραχο
Ταμασούλ.
Τότε, γέμισε το στόμα του με σάλιο, αλλά δεν κατάφερε
να βγάλει απ’ τα σπλάχνα του την ψείρα.
Οι Δίδυμοι, θυμωμένοι, άρχισαν να τον χτυπούν.
-«Είσαι ψεύτης», του φώναζαν.
Κι αφού ο βάτραχος απέτυχε και στη δεύτερη
προσπάθειά του να βγάλει από μέσα του την ψείρα, οι νεαροί
άρχισαν να τον χτυπούν πιο δυνατά.
Έπειτα, του άνοιξαν το στόμα, και κοίταξαν μέσα. Η
ψείρα ήταν κολλημένη στα δόντια του βατράχου, και γι’ αυτό οι
βάτραχοι κάνουν ένα είδος εμετού, και δεν γνωρίζουμε ποια
είναι η τροφή τους. Επίσης γι’ αυτό δεν τρέχουν και αποτελούν
την τροφή των φιδιών.
-«Μίλα!», είπαν τότε στην ψείρα.
Κι εκείνη τους έδωσε το μήνυμά της:
-Η γιαγιά σας μου ζήτησε να έρθω να σας συναντήσω.
Έχουν έρθει στο σπίτι σας οι κουκουβάγιες-αγγελιοφόροι του
Κάτω Κόσμου Σιμπαλμπά, για να πουν ότι ο Χουν Καμέ κι ο
Βουκούμπ Καμέ επιθυμούν να κατέβετε στην Κόλαση και να

cxix Los kik = Χυμός δέντρου.

248
πάρετε μαζί σας τα όργανα του αθλήματος. Αυτό είναι το
μήνυμα της γιαγιάς σας, και γι’ αυτό έχω έρθει κι εγώ εδώ, να
σας καλέσω.
-«Μα, να είναι άραγε αλήθεια;», αναρωτήθηκαν οι
Δίδυμοι.148 Όμως, μετά από την πρώτη αμφιβολία,
αποφάσισαν να επιστρέψουν στο σπίτι τους. Παρουσιάστηκαν
στη γιαγιά τους τη Σμουκανέ, και της είπαν ότι θα πήγαιναν
στην Κόλαση του Σιμπαλμπά.

Πριν φύγουν, όμως, φύτεψαν από ένα καλάμι ο

καθένας.

249
 ΥΑΧ =ΠΡΑΣΙΝΟ

VIII

«Παραμύθι με κλειδί»

Δε φύτεψαν τα καλάμια στο βουνό, αλλά στην αυλή του

σπιτιού της γιαγιάς.

-«Αν τα καλάμια μαραθούν, αυτό θα είναι σημάδι του

θανάτου μας», είπαν οι Δίδυμοι στη Σμουκανέ. «Θα μπορείς να
είσαι σίγουρη, ότι έχουμε χάσει τη ζωή μας. Αν όμως τα
καλάμια βγάλουν καρπούς καλαμποκιού, τότε να είσαι βέβαιη
ότι οι εγγονοί σου ζουν.»
Βλέποντας ότι η μητέρα τους έκλαιγε στο άκουσμα του
κακού μαντάτου, της είπαν:
-Μην κλαις. Σ’ αυτά τα καλαμπόκια βρίσκεται η
επιβεβαίωση των λόγων μας.149
Τράβηξαν κατά το δρόμο του Σιμπαλμπά.150 Γνώριζαν
καλά τα πέντε μονοπάτια που οδηγούσαν εκεί: το κόκκινο, το
λευκό, το μαύρο, το πράσινο και το κίτρινο. Κατέβηκαν από τη
σκάλα που έβγαζε στο τρίτο μονοπάτι, το μεσαίο, και
φτάνοντας στο ποτάμι που ρέει στο βάθος του φαραγγιού,
πέρασαν ανάμεσα από ένα σμήνος πουλιών. Στο σταυροδρόμι
έστειλαν τον Σανcxx, το κουνούπι, ν’ αναγνωρίσει την περιοχή.
-Πήγαινε να τσιμπήσεις όλους τους Κυρίους του Κάτω
Κόσμου. Πρώτα θα τσιμπήσεις αυτόν που κάθεται μπροστά κι
έπειτα όλους τους άλλους, με τη σειρά.151

Xan = Μυθικό έντομο των Μάγια, το οποίο δημιούργησε ο Χουναχπού

cxx

από μία τρίχα του σώματός του.

250
 Από τότε, δουλειά των κουνουπιών είναι να τσιμπούν
τους ανθρώπους και να πίνουν το αίμα τους.
Ο Σαν προχώρησε από το μαύρο δρόμο κι έφτασε κατ’
ευθείαν στον πρώτο που καθόταν στη σειρά και τον τσίμπησε.
Ήταν ένα ξύλινο ξόανο.
Εκείνο όμως δεν μίλησε.
Τσίμπησε έπειτα το δεύτερο· ομοίωμα ανθρώπου ήταν αυτό
που τσίμπησε το κουνούπι.
Ούτε κι εκείνο μίλησε.
Κι όταν ο Σαν τσίμπησε το τρίτο ξόανο από ξύλο, που ήταν του
Σικιριπάτ, εκείνο παραπονέθηκε μόλις αισθάνθηκε το κεντρί:
-Αχ!
Το τέταρτο ομοίωμα, που ήταν καθισμένο δίπλα του, ρώτησε
το τρίτο:
-Ποιος σε τσίμπησε, Μεταφορέα των Ψυχών;
-«Δεν ξέρω», αποκρίθηκε εκείνο.
Το κουνούπι τσίμπησε το τέταρτο ξόανο, του Κούτσου
Μα Κικ, κι εκείνο φώναξε:
-Αχ!
Το πέμπτο ομοίωμα, ρώτησε το τέταρτο:
-Τι σε τσίμπησε, Κύριε της Θρόμβωσης;
-«Δε γνωρίζω», απάντησε εκείνο.
Ο Σαν τσίμπησε το πέμπτο ξόανο, εκείνο του Αχάλ
Πουχ.
Κι εκείνο διαμαρτυρήθηκε:
-Αχ!
Το έκτο ομοίωμα, ρώτησε το πέμπτο:
-Ποιος σε τσίμπησε, Κύριε των Οιδημάτων με το Πύον;
-«Δεν ξέρω», αποκρίθηκε εκείνο.
Το κουνούπι τσίμπησε το έκτο ξόανο, του Αχάλ Κανά, κι
εκείνο παραπονέθηκε:
-Αχ!
Το έβδομο ομοίωμα, ρώτησε το έκτο:
-Τι σε τσίμπησε, Κύριε της Ασθένειας;
-«Δε γνωρίζω», απάντησε εκείνο.
Ο Σαν τσίμπησε το έβδομο ξόανο, εκείνο του Τσάμια
Μπακ.
Κι εκείνο φώναξε:
-Αχ!
Το όγδοο ομοίωμα, ρώτησε το έβδομο:
-Ποιος σε τσίμπησε, Κύριε της Αποσύνθεσης;
-«Δεν ξέρω», αποκρίθηκε εκείνο.

251
 Το κουνούπι τσίμπησε το όγδοο ξόανο, του Τσάμια
Χολόμ, κι εκείνο διαμαρτυρήθηκε:
-Αχ!
Το ένατο ομοίωμα, ρώτησε το όγδοο:
-Τι σε τσίμπησε, Κύριε της Αποστέωσης;
-«Δε γνωρίζω», απάντησε εκείνο.
Ο Σαν τσίμπησε το ένατο ξόανο, εκείνο του Αχάλ Μετς.
Κι εκείνο παραπονέθηκε:
-Αχ!
Το δέκατο ομοίωμα, ρώτησε το ένατο:
-Ποιος σε τσίμπησε, Κύριε του Απροσδόκητου Θανάτου;
-«Δεν ξέρω», αποκρίθηκε εκείνο.
Το κουνούπι τσίμπησε το δέκατο ξόανο, του Αχάλ
Τκομπ, κι εκείνο φώναξε:
-Αχ!
Το ενδέκατο ομοίωμα, ρώτησε το δέκατο:
-Τι σε τσίμπησε, Κύριε των Ατυχημάτων;
-«Δε γνωρίζω», απάντησε εκείνο.
Ο Σαν τσίμπησε το ενδέκατο ξόανο, εκείνο του Κικ Σικ.
Κι εκείνο διαμαρτυρήθηκε:
-Αχ!
Το δωδέκατο ομοίωμα, ρώτησε το ενδέκατο:
-Ποιος σε τσίμπησε, Κύριε της Ασφυξίας;
-«Δεν ξέρω», αποκρίθηκε εκείνο.
Το κουνούπι τσίμπησε το δωδέκατο ξόανο, του Πατάν,
κι εκείνο παραπονέθηκε:
-Αχ!
Το δέκατο τρίτο ομοίωμα, ρώτησε το δωδέκατο:
-Τι σε τσίμπησε, Κύριε της Αιμόπτυσης;
-«Δε γνωρίζω», απάντησε εκείνο.
Ο Σαν τσίμπησε το δέκατο τρίτο ξόανο, εκείνο του
Μεκαπάλ.
Κι εκείνο φώναξε:
-Αχ!
Το δέκατο τέταρτο ομοίωμα ρώτησε το δέκατο τρίτο:
-Ποιος σε τσίμπησε, Κύριε της Μεταφοράς των Σορών;
-«Δεν ξέρω», αποκρίθηκε εκείνο.
Το κουνούπι τσίμπησε το δέκατο τέταρτο ξόανο, του Κικ
Ρις Κακ, κι εκείνο διαμαρτυρήθηκε:
-Αχ!
Το δέκατο πέμπτο ομοίωμα ρώτησε το δέκατο τέταρτο:
-Τι σε τσίμπησε, Κύριε του Αίματος της Φωτιάς;

252
-«Δε γνωρίζω», απάντησε εκείνο.
Ο Σαν τσίμπησε το δέκατο πέμπτο ξύλινο ξόανο, εκείνο
του Κικ Ρε.
Κι εκείνο παραπονέθηκε μόλις αισθάνθηκε το κεντρί:
-Αχ!
Το πρώτο και το δεύτερο ομοίωμα, που καθόταν –κυκλικά-
δίπλα από το δέκατο πέμπτο, ρώτησαν:
-Ποιος σε τσίμπησε, Κύριε του Πυρετού;
-«Δεν ξέρω, Χουν Καμέ και Βουκούμπ Καμέ», αποκρίθηκε
εκείνο.
Έτσι αναγκάστηκαν οι Κύριοι του Κάτω Κόσμου να
φανερώσουν τα ονόματά τους στο κουνούπι Σαν. Ένας-ένας
είπαν τα ονόματά τους στους διπλανούς τους. Ξεγελάστηκαν.
Ο καθ’ ένας μαρτυρούσε το όνομα του διπλανού του. Κανένας
δεν κατάφερε να κρυφτεί πίσω απ’ το ξύλινο ξόανό του. Οι
Κύριοι του Σιμπαλμπά έμειναν έκπληκτοι. Αυτό που
επιθυμούσαν ήταν να μη φανερωθούν τα ονόματά τους.152
-«Ελάτε να καθίσετε εδώ!», είπαν τότε εκείνοι στους
Δίδυμους.
Και λέγοντας αυτά τα λόγια, τους έδειξαν ένα κάθισμα
δίπλα τους.
Όμως ο Χουναχπού κι ο Σμπαλανκέ τους αποκρίθηκαν:
-Δε θέλουμε να καθίσουμε, γιατί αυτό είναι ένας θρόνος
από καυτή πέτρα.
Κι έτσι δεν ηττήθηκαν.
-«Έχει καλώς. Πηγαίνετε, τότε σ’ εκείνο το σπίτι», τους είπαν οι
Κύριοι του Κάτω Κόσμου.
Τα δύο Αδέλφια μπήκαν στον Οίκο του Σκότους, που
αποτελούσε την πρώτη τιμωρία της Κολάσεως.

Όταν βρέθηκαν μέσα, οι Κύριοι του Κάτω Κόσμου

άρχισαν να πιστεύουν ότι τους είχαν νικήσει.

253
 ΑΚΑΒΙL = ΣΚΟΤΑΔΙ

IX

«Από πού να ‘χουν έρθει, άραγε, αυτοί οι δύο;

Ποιοι τους έχουν γεννήσει;
Αυτοί είναι ικανοί να πυροδοτήσουν την οργή στις καρδιές
μας.
Το πρόσωπό τους είναι διαφορετικό απ’ το δικό μας,
κι αλλιώτικες είναι οι συνήθειές τους»

Εκείνη ήταν η πρώτη δοκιμασία του Σιμπαλμπά.

Οι αγγελιοφόροι του Χουν Καμέ τους πήγαν τ’ αναμμένα δαδιά

από πεύκο οκότε και τα πούρα σκικ.
-«Αυτό είναι το δαδί σας κι αυτά τα πούρα είναι για
σας», τους ανήγγειλαν. «Αύριο θα πρέπει να τα επιστρέψετε
αναμμένα.»
-«Εντάξει», απάντησαν ο Χουναχπού κι ο Σμπαλανκέ.
Όμως δεν άναψαν το δαδί, αλλά έβαλαν στη θέση της φωτιάς
ένα κόκκινο φτερό παπαγάλου, έτσι ώστε οι φύλακες να
νόμιζαν ότι ήταν αναμμένο το δαδί. Στην άκρη του κάθε
πούρου τοποθέτησαν πυγολαμπίδες.
Οι Κύριοι του Κάτω Κόσμου νόμιζαν ότι τους είχαν
νικήσει.
Όμως δεν είχαν καεί, ούτε τα πούρα, ούτε το δαδί, κι έτσι
μπόρεσαν να τα παραδώσουν το επόμενο πρωί, όταν πήγαν οι
φύλακες να τους αναζητήσουν.
Οι φρουροί ανακοίνωσαν τα νέα στους Κυρίους της
Κολάσεως, οι οποίοι αναρωτήθηκαν:

254
 -Από πού να ‘χουν έρθει, άραγε, αυτοί οι δύο; Ποιοι τους
έχουν γεννήσει; Αυτοί είναι ικανοί να πυροδοτήσουν την οργή
στις καρδιές μας. Το πρόσωπό τους είναι διαφορετικό απ’ το
δικό μας, κι αλλιώτικες είναι οι συνήθειές τους.153
Λέγοντας αυτά τα λόγια, οι Κύριοι του Σιμπαλμπά
αποφάσισαν να καλέσουν τους Δίδυμους ενώπιόν τους.
-«Ας αναμετρηθούμε στο άθλημα της μπάλας»154, τους
πρότειναν. Κι ενώ κατευθύνονταν προς το στάδιο, τους
ρώτησαν:
-Από πού έρχεστε;
-«Ποιος να ξέρει, άραγε; Ούτε κι εμείς οι ίδιοι δεν το
γνωρίζουμε», αποκρίθηκαν εκείνοι.
Οι Κύριοι του Κάτω Κόσμου πρότειναν, τότε, στους
Δίδυμους, να χρησιμοποιήσουν για το άθλημα την μπάλα που
υπήρχε στην Κόλαση. Τα δύο αδέλφια διαμαρτυρήθηκαν, όμως
τελικά δέχτηκαν.
-«Φέρτε, λοιπόν, το κεφάλι του ιαγουάρουcxxi», είπαν οι
Δίδυμοι.
-«Όχι!», απάντησαν οι Κύριοι της Κολάσεως.
-«Έχει καλώς», συμφώνησαν ο Χουναχπού κι ο
Σμπαλανκέ.
Έριξαν οι Κύριοι του Σιμπαλμπά την μπάλα κι εκείνη έφτασε
κατ’ ευθείαν στο στεφάνι του Χουναχπού, ενώ από μέσα της
βγήκε ένα μαχαίρι από λευκό χαλαζία, το οποίο
εκσφενδονιζόταν σε κάθε πλευρά του σταδίου.
-«Τι είναι αυτό;», φώναξαν έντρομοι ο Χουναχπού κι ο
Σμπαλανκέ. «Θέλετε να μας σκοτώσετε; Μα εσείς δεν μας
καλέσατε εδώ; Κρίμα. Φεύγουμε, λοιπόν!»155
Οι Κύριοι του Κάτω Κόσμου, όμως, δεν επέτρεψαν τη
φυγή τους. Ήθελαν να τους σκοτώσουν κατά τη διάρκεια του
αγωνίσματος. Δεν το κατόρθωσαν. Οι Δίδυμοι βγήκαν νικητές
από εκείνη τη μάχη.
Οι Κύριοι της Κολάσεως είπαν τότε:
-Ας ξαναπαίξουμε! Αυτή τη φορά θα ρίξουμε τη δική σας
μπάλα.
Ταπεινωμένοι από τις συνεχείς ήττες, οι Κύριοι του
Σιμπαλμπά έστησαν μία ακόμη παγίδα για να νικήσουν τους
Δίδυμους.

Βλ. Σε μία παραλλαγή αναφέρεται το σκουλήκι τσιλ (chil)· όμως αυτή

cxxi

πρέπει να είναι η γνησιότερη εκδοχή, εφ όσον ο ιαγουάρος συμβολίζει την

14η ημέρα του ιερού ημερολογίου τσολ κ’ιν.

255
 -«Πηγαίνετε να φέρετε τέσσερα βάζα με λουλούδια»,
τους πρόσταξαν.
-«Τι είδους λουλούδια πρέπει να βρούμε;», ρώτησαν τ’
αδέλφια.
-Θέλουμε τσιλιπίν μουτσίχcxxii. Ένα βάζο με κόκκινα
λουλούδια, ένα με λευκά, ένα με κίτρινα, κι ένα με καριμίνακcxxiii.
-Έχει καλώς.
Αυτό που ήθελαν να πετύχουν οι Κύριοι του Κάτω Κόσμου,
ήταν να έμπαιναν οι Δίδυμοι, τον Τσάγιν Χα –τον Οίκο των
Μαχαιριών-, το δεύτερο χώρο βασανιστηρίων της Κόλασης·
εκεί θα γινόταν κομμάτια από τις κοφτερές λεπίδες του
οψιδιανού.
Όμως αυτό δεν έγινε.
Ο Χουναχπού κι ο Σμπαλανκέ μίλησαν στα μαχαίρια, λέγοντας:
-Δική σας θα είναι η σάρκα όλων των ζώων.
Και οι λάμες έμειναν ακίνητες όλη τη νύχτα που οι δύο νέοι
πέρασαν εκεί.
Έπειτα κάλεσαν όλα τα μυρμήγκια και τους είπαν:
-Μυρμήγκια, πηγαίνετε να φέρετε όλα τα είδη των λουλουδιών.
Πρέπει να τα προσφέρουμε στους Κυρίους της Κολάσεως.
Τα μυρμήγκια πήγαν στους Κήπους του Χουν Καμέ και
του Βουκούμπ Καμέ για να φέρουν από ‘κει τα λουλούδια.
Οι δύο Ανώτατοι Κύριοι του Σιμπαλμπά, όμως, είχαν
ειδοποιήσει νωρίτερα τους φρουρούς των κήπων, να μην
επέτρεπαν σε κανέναν να πάρει τα λουλούδια, έτσι ώστε οι
Δίδυμοι να μην μπορούσαν να εκτελέσουν την εντολή τους.
-«Να φρουρείτε ξάγρυπνοι, όλη νύχτα!», τους διέταξαν.
Οι φρουροί έμειναν ξύπνιοι πάνα στα κλαδιά των δέντρων.
Κάποιοι τραγουδούσαν:
-Πιχούι, πιχούι…
Οι δύο φρουροί, ο Σπουρπουβέκcxxiv κι ο Πουχουγιούcxxv, δεν
πήραν είδηση τα μυρμήγκια που έκοβαν τα λουλούδια.
Σύντομα γέμισαν τα τέσσερα βάζα με λουλούδια. Την αυγή
είχαν τελειώσει τη δουλειά τους.

cxxii Chilipín muchij = Cotolaria longirostrata = ελλοβόκαρπον το

οσπριοειδές.
cxxiii Kariminak = Είδος λουλουδιού της Κεντρικής Αμερικής, που οι Ισπανοί

μετονόμασαν σε «pata de gallo» = πόδι του κόκορα.

cxxiv Xpurpuwek = κουκουβάγια-φρουρός των Κήπων του Κάτω Κόσμου.
cxxv Pujuyú = Κουκουβάγια-φρουρός των Κήπων του Κάτω Κόσμου.

(Ονοματοποιηκή λέξη).

256
 Εν τω μεταξύ, οι αγγελιοφόροι πήγαν στον Οίκο των
Μαχαιριών για να ειδοποιήσουν τον Χουναχπού και το
Σμπαλανκέ ότι οι Κύριοι του Κάτω Κόσμου απαιτούσαν να τους
πάνε τα λουλούδια που είχαν ζητήσει.
Όταν εκείνοι τους τα παρουσίασαν, φρέσκα, με τις
δροσοσταλίδες στα πέταλά τους, οι Κύριοι της Κολάσεως
χλόμιασαν. Κάλεσαν, τότε, τους φρουρούς των κήπων, και
τους ρώτησαν:
-Γιατί παραμελήσατε τους κήπους κι αφήσατε να μας
κλέψουν τα λουλούδια;
-«Δεν το πήραμε είδηση», απάντησαν εκείνοι.
«Επιπλέον, μας ροκάνισαν και τα πούπουλα από τους ουρές
μας…»
Έτσι, ηττήθηκαν για ακόμη μια φορά οι Κύριοι του
Σιμπαλμπά, οι οποίοι, για να εκδικηθούν, έσκισαν τα στόματα
των φρουρών τους. Από τότε, οι κουκουβάγιες έχουν μια
σχισμή στο ράμφος τους.

Το άθλημα της μπάλας θα συνεχιζόταν…

257
 CHAAK = ΘΕΟΣ ΤΗΣ ΒΡΟΧΗΣ

«Πώς και δεν έχετε πεθάνει ακόμη;»

Ο Χουναχπού κι ο Σμπαλανκέ μπήκαν ύστερα στον

Οίκο του Ψύχους, όπου βασίλευε απερίγραπτο κρύο.

Όμως η μαγεία των Δίδυμων έκανε τον πάγο να λιώσει,

κι έτσι δεν πέθαναν.
Οι Κύριοι του Σιμπαλμπά ήθελαν πάση θυσία να τους
θανατώσουν. Όταν ξημέρωσε, ο Χουναχπού κι ο Σμπαλανκέ
βγήκαν απ’ τον Οίκο του Ψύχους. Όταν τους είδε ένας από
τους Κυρίους του Κάτω Κόσμου, τους ρώτησε:
-Πώς και δεν έχετε πεθάνει ακόμη;
Κι όλοι οι Κύριοι της Κολάσεως θαύμασαν τα κατορθώματα
των Δίδυμων.
Αμέσως τους έστειλαν στον Οίκο των Ιαγουάρων.
Όταν μπήκαν, είπαν στα θηρία:
-Μη μας δαγκώσετε.
Έριξαν, τότε, μερικά κόκαλα, και είπαν:
-Αυτή θα είναι η τροφή σας.
Οι αμέτρητες τίγρεις άρχισαν να τα καταβροχθίζουν με τα
κοφτερά τους δόντια.
Με το που άκουσαν το θόρυβο, οι φύλακες
φαντάστηκαν ότι οι ιαγουάροι είχαν κατασπαράξει τον
Χουναχπού και τον Σμπαλανκέ.
Όμως δεν είχαν πεθάνει, αλλά –όπως συνέβη και στους
άλλους Οίκους της Κολάσεως- τα αδέλφια βγήκαν σώα και
αβλαβή.

258
 -«Από τι ράτσα είναι αυτά τα παιδιά; Από πού έχουν
έρθει;», αναρωτήθηκαν και πάλι οι Κύριοι του Σιμπαλμπά.
Έβαλαν, τότε, τους Δίδυμους στον Οίκο της Φωτιάς,
όμως εκείνοι δεν κάηκαν –όπως επιθυμούσαν οι Κύριοι του
Κάτω Κόσμου.
Το ξημέρωμα εμφανίστηκαν και πάλι, πανέμορφοι και
σφριγηλοί, όπως πάντα.
Οδήγησαν, στη συνέχεια, τον Χουναχπού και τον
Σμπαλανκέ στον Οίκο των Νυχτερίδων.
Για να μην τους ρουφήξουν το αίμα, οι Δίδυμοι
κοιμήθηκαν μέσα στα φυσοκάλαμά τους. Εν τω μεταξύ, οι
νυχτερίδες συγκεντρώθηκαν απ’ έξω κι άρχισαν να τσιρίζουν
όλη νύχτα:
-Κιλίτς! Κιλίτς!cxxvi
Το πρωί, ο Σμπαλανκέ είπε στον Χουναχπού:
-Νομίζω ότι ξημερώνει…
Ο Χουναχπού έβγαλε το κεφάλι του απ’ το φυσοκάλαμό του
για να το επιβεβαιώσει.
Εκείνη τη στιγμή, ο Μέγας Κάμα Σοτς’cxxvii -η νυχτερίδα
που θανάτωνε όποιον πλησίαζε-, τον αποκεφάλισε κι έμεινε
μόνο το σώμα του Χουναχπού μέσα στο φυσοκάλαμο.
Βλέποντάς το ο Σμπαλανκέ, άρχισε να θρηνεί:
-Ω, δύστυχε!

Οι φρουροί του Οίκου των Νυχτερίδων πήραν το κεφάλι

και το τοποθέτησαν στο στάδιο του ιερού αθλήματος της
μπάλας. Βλέποντάς το εκεί, όλοι οι Κύριοι της Κολάσεως
χάρηκαν.

cxxvi Kíllitz! Kíllitz! = Θα τους σκοτώσουμε! Θα τους σκοτώσουμε!

cxxvii Kama Zotz’ = Νυχτερίδα του Θανάτου.

259
 ΑΚ’ΑΝ = ΘΕΟΣ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ

XI

«Θα θανατώνονταν, όμως, αργότερα…»

Όταν νύχτωσε, ο Σμπαλανκέ κάλεσε όλα τα ζώα, μικρά

και μεγάλα, και τα ρώτησε αν πεινούσαν.

Τα ζώα απάντησαν ότι πεινούσαν πολύ, και τότε, ο

Σμπαλανκέ έδειξε στο καθένα την τροφή του. Έτσι, το κάθε
ζώο κατευθύνθηκε προς την κατεύθυνση που του υπέδειξε.
Άλλα πήγαν εκεί όπου υπήρχαν θνησιμαία, άλλα προς
τη βοσκή, ενώ άλλα κατέλαβαν τα ψηλά βράχια, κι άλλα προς
πλατιές πεδιάδες. Τόσο διαφορετικές ήταν οι συνήθειες τροφής
των μεγάλων και μικρών ζώων.
Ένα μεγάλο έντομο με κέρατα, το σκαθάριcxxviii,
κουβαλούσε ένα κολοκύθι κυλώντας το με τις κεραίες του.
Εκείνο το κολοκύθι μεταμορφώθηκε ξαφνικά σε κεφάλι και
πήρε τη θέση του πραγματικού κεφαλιού του Χουναχπού, που
τον είχε αποκεφαλίσει η νυχτερίδα Κάμα Σοτς’.156 Του
σκάλισαν κατόπιν τα μάτια, και πολλοί σοφοί κατέφτασαν απ’
τον ουρανό για να βοηθήσουν τον Σμπαλανκέ.
Η Καρδιά του Ουρανού κι ο Χουρακάν πήγαν στον Οίκο
των Νυχτερίδων. Δεν τους ήταν εύκολο να ξανακολλήσουν το
κεφάλι του Χουναχπού, όμως τελικά, τα κατάφεραν θαυμάσια.
Τα μαλλιά του φαινόταν θαυμάσια· μέχρι που απέκτησε και
πάλι την ομιλία του.

Dynastinae Scarabaeidae: Dynastes tityus. Στα ισπανικά λέγεται

cxxviii

cornizuelo, δηλ. μικρός κερασφόρος.

260
 Όμως επειδή κόντευε να ξημερώσει, κι ο ορίζοντας είχε
γίνει πορφυρός, πρόσταξαν το γύπα:
-Να σκοτεινιάσεις και πάλι τον ουρανό!
Γι’ αυτό, κάθε φορά που ξημερώνει, οι ινδιάνοι λένε:
«σκοτεινιάζει ο γύπας».
Όταν άρχισαν να φτιάχνουν το κεφάλι και το πρόσωπο
του Χουναχπού, η ατμόσφαιρα ήταν πια δροσερή· τότε η
Καρδιά του Ουρανού κι ο Χουρακάν ρώτησαν:
-Είναι καλό;
-«Πολύ καλό», απάντησε ο Χουναχπού κι άρχισε να
περιστρέφει το κεφάλι.
Κατόπιν, ο Σμπαλανκέ μίλησε με το κεφάλι του
Χουναχπού και συμφώνησαν:
-«Μην παίξεις εσύ στο άθλημα της μπάλας», είπε ο
πρώτος. «Προσποιήσου μόνο ότι παίζεις, ενώ στην
πραγματικότητα θα παίζω εγώ.»
Έδωσε, έπειτα, εντολές σ’ ένα κουνέλι:
-Πήγαινε στο στάδιο της μπάλας. Όταν η μπάλα πλησιάσει εκεί
που θα βρίσκεσαι, τότε φύγε τρέχοντας, κι εγώ ξέρω τότε τι θα
κάνω.
Όταν ξημέρωσε, οι Δίδυμοι ήταν σώοι και αβλαβείς.
Έτρεξαν στο στάδιο του ιερού αθλήματος. Το κεφάλι του
Χουναχπού αιωρούνταν πάνω από το στάδιο.
Οι Κύριοι του Κάτω Κόσμου προκάλεσαν τον
Σμπαλανκέ:
-Νικήσαμε! Έχετε πλέον ηττηθεί! Μόνοι σας προσδιορίσατε το
θάνατό σας! Μας έχετε παραδοθεί!
Προκαλούσαν έτσι τον Χουναχπού, ο οποίος δεν
αισθανόταν καθόλου πόνο:
-«Χτύπα το κεφάλι με την μπάλα», του φώναζαν.
Έπειτα, οι Κύριοι του Σιμπαλμπά πέταξαν την μπάλα· ο
Σμπαλανκέ έτρεξε να την πιάσει. Η μπάλα κατευθυνόταν ίσια
προς το στεφάνι, όμως ξαφνικά σταμάτησε, αναπήδησε στο
έδαφος και πέρασε γρήγορα πάνω από το στάδιο, για να
καταλήξει έξω απ’ αυτό, στους θάμνους.
Συγχρόνως άρχισε να τρέχει και το κουνέλι
χοροπηδώντας, μιμούμενο την μπάλα. Τότε, οι Κύριοι της
Κολάσεως, μέσα τη σύγχυση, άρχισαν να τρέχουν προς το
κουνέλι φωνάζοντας και νομίζοντας πως ήταν η μπάλα.
Αμέσως, ο Σμπαλανμκέ έφερε το κολοκύθι που έσερνε
το σκαθάρι157 και το έβαλε πάνω απ’ το στάδιο, εκεί που
αιωρούνταν το κεφάλι του Χουναχπού, ενώ εκείνο το

261
τοποθέτησε στο σώμα του δίδυμου αδερφού του. Ήταν
ολόιδιο. Πολύ χάρηκαν όταν το είδαν τα δύο αδέλφια.
Όταν οι Κύριοι του Κάτω Κόσμου βρήκαν την μπάλα
ανάμεσα στους θάμνους, φώναξαν:
-Ελάτε! Εδώ είναι! Τη βρήκαμε!
Όταν, όμως, επέστρεψαν στο στάδιο και είδαν το κολοκύθι να
αιωρείται, έμειναν έκπληκτοι:
-Μα, τι είν’ αυτό;
Ξαφνικά, ο Σμπαλανκέ χτύπησε το κολοκύθι, κι εκείνο,
πέφτοντας στο έδαφος, έσκασε, βγάζοντας από μέσα του
αμέτρητους λευκούς σπόρους, τόσο λαμπερούς, που το φως
τους τύφλωσε τους Κυρίους του Σιμπαλμπά.
Μ’ αυτόν τον τρόπο, οι Δίδυμοι Ημίθεοι Ήρωες
Σμπαλανκέ και Χουναχπού νίκησαν τους Κυρίους του Κάτω
Κόσμου. Πολύ τους έκαναν να υποφέρουν, αλλά δεν πέθαναν
τότε.

Θα θανατώνονταν, όμως, αργότερα…

262
 ΙΚ’ = ΘΕΟΣ ΤΟΥ ΑΝΕΜΟΥ

XII

«Στάθηκε ο ένας μπροστά απ’ τον άλλον, άπλωσαν τα

χέρια τους
σε σχήμα σταυρού, τα ένωσαν, και με τα πρόσωπά τους
να κοιτούν
σε αντίθετα σημεία του ορίζοντα, ρίχτηκαν από ψηλά στη
φωτιά»

Θα διηγηθούμε, τώρα, τις συνθήκες του θανάτου του

Χουναχπού και του Σμπαλανκέ.

Παρ’ όλο ότι οι Κύριοι του Κάτω Κόσμου τους είχαν

υποβάλλει σε όλες τις δοκιμασίες της Κολάσεως, εκείνοι δεν
πέθαναν αμέσως, ούτε ηττήθηκαν από τα θηρία.
Είχαν στείλει να καλέσουν τους μάντεις και προφήτες
που λέγονταν Σουλούcxxix και Πακάμcxxx. Ο πρώτος ήταν ένα
πνεύμα που εμφανιζόταν στις όχθες των ποταμών, ενώ ο
δεύτερος ήταν εκείνος που προκαλούσε το θάνατο από
πνιγμό.
Ο Χουναχπού κι ο Σμπαλανκέ είπαν στα δύο πνεύματα:
-Εάν οι Κύριοι του Σιμπαλμπά σας ρωτήσουν γιατί δεν έχουμε
πεθάνει, ούτε έχουμε ηττηθεί από τις δοκιμασίες τους, γιατί τα
θηρία δε μας κατασπάραξαν το σώμα κι οι καφτές πέτρες δε
μας έκαψαν την ψυχή, γιατί βγήκαμε ζωντανοί απ’ τον Οίκο
των Νυχτερίδων, να τους απαντήσετε ότι αυτό οφείλεται στο

cxxix Xulu = Μάντης και προφήτης.

cxxx Pakam = Μάντης και προφήτης.

263
γεγονός ότι τα θηρία δεν έχουν κανένα λόγο να είναι εναντίον
μας, και γι’ αυτό ποτέ δεν μας επιτέθηκαν. Κι αν ζητήσουν τη
συμβουλή σας για το αν είναι καλό να μας ρίξουν στο φαράγγι,
«όχι» να τους αποκριθείτε, «γιατί έτσι θα αναστηθούν». Κι αν
σκεφτούν να κρεμάσουν τα κόκαλά μας από ένα δέντρο, «όχι»
να επιμείνετε εσείς, «γιατί έτσι θα σας ξαναδούν». Βέβαια,
εμείς έχουμε στην καρδιά μας το προαίσθημα ότι οι Κύριοι τους
Κολάσεως θα χρησιμοποιήσουν τη φωτιά για να μας
θανατώσουν. Αν σας ρωτήσουν ποιος είναι ο καλύτερος
τρόπος για να μας εκμηδενίσουν, να τους πείτε να μας
κομματιάσουν και να πετάξουν τα κόκαλά μας σ’ ένα φαράγγι.
Έτσι εμείς θα μπορέσουμε ν’ αναστηθούμε. Υπάρχει μόνο ένας
τρόπος για να μην επανέλθουμε στη ζωή: ν’ αλέσουν τα οστά
μας στο πέτρινο γουδί, -να τους συμβουλέψετε αλλιώτικα από
την αλήθεια- έτσι όπως αλέθουν τους σπόρους καλαμποκιού
για να φτιάξουν αλεύρι. Όταν θα έχουν αλέσει κάθε μας
κόκαλο, αν ρίξουν τη σκόνη μας στο ποτάμι, τότε το σώμα μας
θα σκορπιστεί σ’ όλους τους λόφους, τα βουνά και τις
πεδιάδες. Έτσι, μόνο, δε θ’ αναστηθούμε, να τους πείτε.158
Ο Χουναχπού κι ο Σπαλανκέ είπαν αυτά τα λόγια, γιατί
γνώριζαν εκ των προτέρων το θάνατο που θα είχαν. Έτσι
ξεγέλασαν τους μάντεις του Σιμπαλμπά.
Οι Κύριοι του Κάτω Κόσμου, με τη βοήθεια των
αγγελιοφόρων τους, άνοιξαν μία μεγάλη τρύπα στη γη,
τοποθέτησαν στο βάθος, ανάμεσα σε στάχτη, μία μεγάλη
ποσότητα κάρβουνου κι άναψαν φωτιά. Έπειτα, ο Χουν Καμέ
κι ο Βουκούμπ Καμέ πρόσταξαν τις κουκουβάγιες:
-Φέρτε τους Δίδυμους. Πείτε τους ότι θα τους ρίξουμε
στην πυρά.
Τους οδήγησαν ως την άκρη της εστίας.
-«Ο καθένας σας πρέπει να κάνει τέσσερα άλματα
πάνω απ’ τη φωτιά», τους είπαν.
-«Γιατί μας ξεγελάτε;», ρώτησαν τα αδέλφια. «Μήπως
δεν ξέρουμε τι είδους θάνατος μας περιμένει;» Και πρόσθεσαν:
«Κοιτάξτε!»
Στάθηκε ο ένας μπροστά απ’ τον άλλον, άπλωσαν τα
χέρια τους σε σχήμα σταυρού, τα ένωσαν, και με τα πρόσωπά
τους να κοιτούν σε αντίθετα σημεία του ορίζοντα, ρίχτηκαν από
ψηλά στη φωτιά.
Έτσι πέθαναν.
Οι Κύριοι του Σιμπαλμπά ικανοποιήθηκαν με το θάνατο των
Δίδυμων. Φώναζαν ευχαριστημένοι:

264
 -Τους νικήσαμε! Ηττήθηκαν!
Κάλεσαν τον Σουλού και τον Πακάμ και τους ρώτησαν τι
έπρεπε να κάνουν με τα κόκαλα των νεαρών. Οι δύο μάντεις
τους είπαν εκείνα που τους είχαν ζητήσει ο Χουναχπού κι ο
Σμπαλανκέ. Οι Κύριοι της Κολάσεως, άλεσαν, τότε, τα οστά και
σκόρπισαν τη σκόνη στο ποτάμι.
Όμως, όταν η σκόνη έπεσε στο νερό, δεν πήγε πολύ
μακριά. Έπηξε κι έγινε ζύμη, η οποία βυθίστηκε στην κοίτη του
ποταμού κι αμέσως δημιουργήθηκαν οι μορφές των Δίδυμων
Χουναχπού και Σμπαλανκέ.
Και την πέμπτη μέρα επανεμφανίστηκαν στο νερό με τη
μορφή ανθρώπων-ψαριών βινακκάρcxxxi.

Όταν το έμαθαν αυτό οι Κύριοι του Κάτω Κόσμου,

πρόσταξαν να τους ψάξουν στα νερά του ποταμού, όμως
κανείς δεν τους βρήκε.

cxxxi Winakkar = μυθική μορφή ανθρώπου-ψαριού των Μάγια.

265
 ΜUKNAL = ΤΟΠΟΣ ΤΑΦΗΣ

XIII

«Μη φοβάστε! Χορέψτε! Αφήστε να δούμε τα πέλματα των

ποδιών σας! Χορέψτε πρώτα εκείνον το χορό που δίνει
την εντύπωση
ότι κομματιάζετε ο τους τον άλλον.
Έπειτα κάντε τον Οίκο της Κολάσεως να καεί.
Όταν τελειώσετε, θα σας δώσουμε ότι μας ζητήσετε,
αφού είστε φτωχοί»

Την επόμενη μέρα, παρουσιάστηκαν δύο ζητιάνοι με

γερασμένα πρόσωπα και όψη θλιβερή, ντυμένοι με κουρέλια,
κι άρχισαν να χορεύουν τους χορούς της κουκουβάγιας του
κουναβιού, του αρμαντίλο ιμπόυcxxxii, της σαρανταποδαρούσας
και του ξυλοπόδαρου.

Άρχισαν να κάνουν θαύματα: εμφάνισαν ένα σπίτι που

καιγόταν, κι αφού έγινε στάχτη, το ξαναφανέρωσαν σα να μην
είχε συμβεί τίποτα! Όλοι είχαν μείνει έκθαμβοι από τα θαύματα
των δύο ηλικιωμένων ζητιάνων. Μετά κομμάτιαζε ο ένας τον
άλλον, κι όταν ήταν πια φανερό ότι είχαν πεθάνει,
ξαναζωντάνευαν… Οι Κύριοι του Σιμπαλμπά παρατηρούσαν
με θαυμασμό τα όσα παρουσίαζαν οι δύο γέροι, ενώ εκείνοι
συνέχιζαν να τους εντυπωσιάζουν, αισθανόμενοι ότι

Armadillo iboy = Δασύπους. Ζώο της τροπικής Αμερικής με (τριχωτό)

cxxxii

πτυσσόμενο κέλυφος και μουσούδα μυρμηγκοφάγου. Οι ιθαγενείς Κέτσουα

(quechua) των Άνδεων φτιάχνουν από το κέλυφός του το έγχορδο μουσικό
όργανο τσαράνγκο (charango), μιμούμενοι την ισπανική κιθάρα.

266
θριάμβευαν ενώπιον των ισχυρών Κυρίων του Κάτω Κόσμου
που τόσο απλοϊκά τους επευφημούσαν. Ήταν τόσο έντονος ο
θαυμασμός τους, που ο Χουν Καμέ κι ο Βουκούμπ Καμέ
ρώτησαν ο ένας τον άλλον:
-Μα είναι πραγματικά όλ’ αυτά που βλέπουμε;
-«Βέβαια και είναι», απάντησε ο ένας. «Είναι ένα θαύμα όλα
αυτά! Ο χορός και η μαγεία τους.»
Τότε, οι δύο Κύριοι της Κολάσεως έστειλαν τους
αγγελιοφόρους τους να τους καλέσουν.
-Να έλθετε για να διασκεδάσετε τον Χουν και το
Βουκούμπ Καμέ. Οι Κύριοι του Σιμπαλμπά σας θαυμάζουν.
Οι δύο ζητιάνοι απάντησαν:
-Δε θέλουμε να έρθουμε, γιατί φοβόμαστε. Πώς θα
παρουσιαστούμε στον Οίκο των Κυρίων του Κάτω Κόσμου με
τόσο άσχημα πρόσωπα και τόσο οικτρή όψη που έχουμε; Τα
μάτια μας φαίνονται αφύσικα μεγάλα στο λιπόσαρκο από την
πείνα πρόσωπό μας. Όχι! Όχι! Αρνούμαστε να πάμε. Αν
ερχόμαστε, τι θα τους λέγαμε στους συντρόφους μας, τους
υπόλοιπους φτωχούς, που μόνη τους χαρά κι επιθυμία είναι να
διασκεδάζουν βλέποντάς μας να χορεύουμε;
Μ’ αυτόν τον τρόπο απάντησαν ο Χουναχπού κι ο
Σμπαλανκέ. Στο πρόσωπο των αγγελιοφόρων
αντικατοπτρίστηκε η πίκρα κι ο πόνος για εκείνη την άρνηση.
Όμως δεν φάνηκε ούτε ένας μορφασμός στο πρόσωπό τους.
Συνέχισαν να επιμένουν, μέχρι που τελικά, κατάφεραν να τους
πείσουν, έστω και με τη βία.
Οι ζητιάνοι, λοιπόν, έφτασαν ενώπιον των Κυρίων τους
Κολάσεως και υποκλίθηκαν, σε ένδειξη σεβασμού, και έπεσαν
στα πόδια για να τους προσκυνήσουν, δείχνοντάς τους έτσι την
ταπείνωσή τους.
Οι Κύριοι του Σιμπαλμπά τους ρώτησαν από ποια χώρα
κι από ποιο χωριό ερχόταν. Τους ρώτησαν, ακόμη, ποιοι ήταν
οι γονείς τους κι από πού έρχονταν.
Εκείνοι, τότε, αποκρίθηκαν:
-Δεν ξέρουμε. Δε γνωρίσαμε τους γονείς μας, γιατί ήμαστε
πολύ μικροί όταν εκείνοι πέθαναν.
-«Έχει καλώς!», είπαν τότε οι Κύριοι του Κάτω Κόσμου.
«Θέλουμε να διασκεδάσουμε. Τι αντάλλαγμα ζητάτε για τη
δουλειά σας; Θα σας πληρώσουμε, ότι κι αν μας ζητήσετε.»
-«Δε χρεώνουμε τίποτα», απάντησαν οι ζητιάνοι.
«Φοβόμαστε.»

267
-Μη φοβάστε! Χορέψτε! Αφήστε να δούμε τα πέλματα των
ποδιών σας! Χορέψτε πρώτα εκείνον το χορό που δίνει την
εντύπωση ότι κομματιάζετε ο ένας τον άλλον. Έπειτα κάντε τον
Οίκο της Κολάσεως να καεί και γενικά, δείξτε μας τι ξέρετε.
Όταν τελειώσετε, θα σας δώσουμε ότι μας ζητήσετε, αφού
είστε φτωχοί.
Άρχισαν, λοιπόν, να τραγουδούν και να χορεύουν.
Ερμήνευσαν τον χορό Κ’ουςcxxxiii, κι έπειτα το χορό της
κουκουβάγιας και του αρμαντίλο.
Είπε τότε ένας από τους Κυρίους:
-Κομματιάστε το μαπάτσεcxxxiv μου κι αναστήστε τον κατόπιν!
Έτσι έκαναν. Κομμάτιασαν το μαπάτσε και τον
επανέφεραν στη ζωή. Το ζώο έδειχνε πολύ ευχαριστημένο και
κουνούσε χαρούμενα την ουρά.
Πρόσταξε και πάλι ένας από τους Κυρίους:
-Κάψτε το σπίτι μου!
Έτσι έκαναν. Έκαψαν το σπίτι· αν και βρέθηκαν όλοι οι
Κύριοι του Σιμπαλμπά συγκεντρωμένοι εκεί μέσα, δεν κάηκαν.
Σε λίγη ώρα, το σπίτι ξαναχτίστηκε μόνο του!
Ο θαυμασμός των Κυρίων ήταν μεγάλος. Πρόσταξαν
τότε:
-Ήρθε η στιγμή! Κομματιάστε έναν άνθρωπο159, χωρίς όμως να
πεθάνει.
Οι δύο χορευτές έπιασαν έναν άνθρωπο, του έκοψαν το
κεφάλι, του ξερίζωσαν την καρδιά και τον σήκωσαν ψηλά στα
χέρια, για το θαυμάσουν οι Κύριοι του Κάτω Κόσμου. Σε λίγη
ώρα, ανάστησαν το διαμελισμένο άνθρωπο· εκείνος έδειχνε
ευτυχισμένος. Κι ο θαυμασμός των Κυρίων της Κολάσεως
μεγάλωσε.
-Θέλουμε να δούμε το χορό που κομματιάζεστε μεταξύ
σας!
-«Έχει καλώς!», απάντησαν εκείνοι.
Και αμέσως διαμελίστηκαν.
Ο Χουναχπού αποκεφάλισε το Σμπαλανκέ κι έκοψε το σώμα
του σε πολλά κομμάτια. Πρώτα, τα χέρια. Έπειτα, τα πόδια.
Ύστερα το κεφάλι. Και μετά την καρδιά. Βλέποντάς το οι Κύριοι
του Σιμπαλμπά, αισθάνθηκαν μεγάλη ικανοποίηση. Ο

cxxxiii Κ’ux = Ονομασία παραδοσιακού χορού των Μάγια.

cxxxiv Mapache (Nyctereutes procyonoides) = Σαρκοβόρο θηλαστικό της
Κεντρικής Αμερικής, με πολύτιμη γούνα χρώματος γκρι με λευκά
και μαύρα δαχτυλίδια.

268
Σμπαλανκέ έμεινε να χορεύει μόνος. Σε κάποια στιγμή,
απευθύνθηκε στα ακρωτηριασμένα μέλη, προστάζοντας:
-Σήκω!
Κι έτσι, ο Χουναχπού αναστήθηκε.
Οι Κύριοι του Κάτω Κόσμου θέλησαν να κάνουν το
θέαμα ακόμη δυσκολότερο. Ζήτησαν από τους δύο ζητιάνους
να κόψουν τον ίδιο το Χουν και το Βουκούμπ Καμέ.
-«Έχει καλώς!», αποκρίθηκαν εκείνοι. «Μας έχετε φέρει
εδώ για να σας διασκεδάσουμε. Είμαστε, λοιπόν, δούλοι σας,
κι εσείς οι αφέντες μας. Θα εκτελέσουμε κάθε διαταγή σας.»
Πρώτα κομμάτιασαν τον Χουν Καμέ, που ήταν ο
Άρχοντας του Σιμπαλμπά. Μόλις σκότωσαν τον έναν άρχοντα
χωρίς να τον επαναφέρουν στη ζωή, ο άλλος άρχοντας έγινε
δειλός κι αξιολύπητος μπροστά στους χορευτές. Δε
συμβιβάστηκε, δεν το δέχτηκε:
-«Λυπηθείτε με», είπε, όταν το συνειδητοποίησε.
Όταν εκείνος πέθανε, έπιασαν τον Βουκούμπ Καμέ και τον
έκοψαν σε πολλά κομμάτια. Όμως, έπειτα δεν τους
ανάστησαν. Όταν οι υπόλοιποι Κύριοι της Κολάσεως
αντίκρισαν νεκρούς τους δύο ανώτερους άρχοντές τους,
άρχισαν να τρέχουν απεγνωσμένα. Ένας από κείνους, που
μόλις είχε βγει απ’ το σπίτι, ξαναμπήκε στο χώρο όπου
βρισκόταν οι δύο χορευτές. Κι όταν έμαθε τι είχε συμβεί,
ζήτησε έλεος.

Οι άλλοι Κύριοι του Σιμπαλμπά ξέφυγαν μέσα σ’ ένα

βαθύ φαράγγι. Σαν μία μάζα γέμισαν τη βαθιά άβυσσο.
Κρύφτηκαν εκεί όταν τους επιτέθηκε ένα κοπάδι μυρμηγκιών
που τους έδιωξε. Όταν βρέθηκαν έξω από το φαράγγι,
παραδόθηκαν όλοι κι έπεσαν στα γόνατα να προσκυνήσουν
τους δύο ζητιάνους χορευτές.

269
 SAK NU KU NAAJ = Ο ΟΙΚΟΣ ΤΗΣ ΛΕΥΚΗΣ ΓΟΥΝΑΣ

XIV

«Είμαστε οι εκδικητές του πόνου των γονιών μας»

Αυτά τα λόγια είπαν τότε:

-Ακούστε τα ονόματά μας! Κι ακούστε και τα ονόματα των

γονιών μας! Εμείς είμαστε ο Χουναχπού κι ο Σμπαλανκέ! Και
γονείς μας είναι εκείνοι που τους θανατώσατε. Και λέγονται:
Χουν Χουναχπού και Βουκούμπ Χουναχπού! Είμαστε οι
εκδικητές του πόνου των γονιών μας. Και γι’ αυτό έχουμε
υποφέρει όλα τα δεινά που τους προξενήσατε. Εξ αιτίας αυτού,
η εποχή σας και οι απόγονοί σας δε θα είναι σπουδαίοι. Τώρα
θα σας θανατώσουμε εμείς, χωρίς να ξεφύγει ούτε ένας από
σας.
Όλοι οι Κύριοι του Κάτω Κόσμου γονάτισαν και είπαν
κλαίγοντας:
-Λυπηθείτε μας… Αμαρτήσαμε ενώπιον των γονιών σας που
είναι θαμμένοι στο Πούκμπαλ Τσαχ, στον Τόπο τους Στάχτης
του Σταδίου τους Μπάλας. Όμως σας ζητούμε συγχώρηση.
-«Έχει καλώς…», αποκρίθηκαν ο Χουναχπού κι ο
Σμπαλανκέ. «Ακούστε όλοι σας, οι Κύριοι του Κάτω Κόσμου,
αυτά που θα σας πούμε: δεν υπάρχει, πλέον, η μεγάλη σας
δύναμη και η σπουδαία σας καταγωγή. Το αίμα σας δεν είναι
αγνό. Η σκέψη σας έχει πια χαθεί. Δε θα αθλείστε πια με την
ιερή μπάλα, και θ’ ασχολείστε μόνο με το να φτιάχνετε οικιακά
σκεύη και ν’ αλέθετε καλαμπόκι. Οι τίμιοι και οι πολιτισμένοι θ’
αποφεύγουν την παρουσία σας. Θα σας δέχονται μόνο οι
μελαγχολικοί κι οι άτυχοι· οι παράλογοι και οι κακόβουλοι.

270
 Αυτά τα λόγια είπαν ο Χουναχπού κι ο Σμπαλανκέ
στους Κυρίους της Κολάσεως. Κι έτσι σκλαβώθηκαν εκείνοι.
Έτσι έγιναν άκαρδοι κι έβαφαν από τότε το πρόσωπό
τους σα να ήταν μάσκα. Χάθηκαν για πάντα και ξέπεσε η
σπουδαιότητά τους. Ποτέ δεν ίδρυσαν άλλη αυτοκρατορία.
Αυτή ήταν η τιμωρία που τους επέβαλαν οι Δίδυμοι
Ήρωες.
Η γιαγιά τους η Σμουκανέ είχε περάσει πολύ καιρό κλαίγοντας
μπροστά στα καλάμια με τα καλαμπόκια που τα εγγόνια της
είχαν φυτέψει στην αυλή ως ένδειξη της μοίρας τους. Τα
καλάμια είχαν βγάλει καρπούς κι έπειτα μαράθηκαν, όταν ο
Χουναχπού κι ο Σμπαλανκέ είχαν γίνει βορά της φωτιάς.
Όταν τα καλάμια άνθισαν για δεύτερη φορά, η γιαγιά
άναψε λιβάνι κοπάλ για να τιμήσει τη μνήμη τους. Κι όταν
εκείνα άνθισαν για τρίτη φορά, η γιαγιά άρχισε να λατρεύει τα
καλαμπόκια και τους έδωσε όνομα: Τσου Νικαχάλ Ουπάκ
Οτσότςcxxxv, που σημαίνει: «το Κέντρο του Σπιτιού μας».160
Οι Δίδυμοι έτρεξαν να συναντήσουν τους γονείς τους,
τον Χουν και τον Βουκούμπ Χουναχπού, των οποίων τα
σώματα κείτονταν στον Τόπο της Στάχτης. Ο Χουναχπού
βρήκε το σώμα του Χουν Χουναχπού και προσπάθησε να του
φτιάξει και πάλι το πρόσωπο. Όμως, δεν το κατάφερε, κι έτσι
άφησαν εκεί το σώμα για να δεχόταν μαζί με εκείνο του
Βουκούμπ Χουναχπού τις προσευχές των πιστών.
Όταν έγινε αυτό, ο Χουναχπού κι ο Σμπαλανκέ
αναλήφθηκαν στον ουρανό. Ο ένας στον Ήλιο, κι ο άλλος στην
Αφροδίτη161.

Φωτίστηκε τότε ο ουράνιος θόλος για να δεχτεί τους

τετρακόσιους νεαρούς που είχε σκοτώσει ο Σιπακνά –οι οποίοι
μεταμορφώθηκαν στ’ άστρα που σήμερα βλέπουμε στον
ουρανό.

cxxxv Chu Nikajal Upak Ochoch = Το Κέντρο του Σπιτιού Μας.

271
AK’AN = ΘΕΟΣ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΑΠΟ ΚΑΛΑΜΠΟΚΙ

272
 ΘΕΟΣ ΤΟΥ ΚΑΛΑΜΠΟΚΙΟΥ

«Είναι καιρός, πλέον, να εμφανιστούν τα αληθινά τέκνα

των εκπολιτισμένων υποτελών μας»

Αρχίζει εδώ η αφήγηση της δημιουργίας των

Ανθρώπων.162

Ο Δημιουργός και Πλάστης, που ονομάζονταν Τεπέου και

Γκ’ουκουμάτς, είπαν τα ακόλουθα:
Ήλθε η στιγμή της αυγής, η στιγμή να εξελιχθούν όλα
όσα έχουμε δημιουργήσει, να τελειώσει το έργο μας και να
εμφανιστούν αυτοί που θα μας συντηρήσουν και θα μας
τρέφουν. Είναι καιρός, πλέον, να εμφανιστούν τα αληθινά
τέκνα των εκπολιτισμένων υποτελών μας. Να εμφανιστούν οι
Άνθρωποι στο πρόσωπο της Γης.
Ήρθαν όλοι μαζί και αλληλοσυμβουλεύτηκαν μες τη
σκοτεινιά της νύχτας. Συζήτησαν κι έδωσαν τη γνώμη τους, την
οποίαν κατόπιν στοχάστηκαν για πολλή ώρα. Από αυτήν τη
συγκέντρωση βγήκε το φως, όλη η σοφία κι αποφάσισαν να
διερευνήσουν το κατάλληλο υλικό για τη δημιουργία της
ανθρώπινης σάρκας. Όταν ήλθαν σε συμφωνία, κόντευε πια να
ξημερώσει. Και πάνω από τους Πλάστες έλαμπε ο Ήλιος, η
Σελήνη και τ’ αστέρια.
Από τον Τόπο των Απολαύσεων του Παραδείσου του
Παν Πασίλcxxxvi και Παν Καγιαλάcxxxvii ήλθε το κίτρινο

cxxxvi Pan Paxil = Κύριος του Παραδείσου.

cxxxvii Pan Kayalá = Κύριος του Παραδείσου.

273
καλαμπόκι163 καναχάλcxxxviii και το λευκό καλαμπόκι σακιχάλ
cxxxix.

Τα ζώα που έφεραν την τροφή για τη δημιουργία της

Ανθρωπότητας ήταν: ο αίλουρος ίακ, το τσακάλι ουτιού, το
πτηνό τσοκόυcxl και το κοράκι χοχcxli.
Αυτά τα τέσσερα ζώα έκαναν γνωστό το κίτρινο και το
λευκό καλαμπόκι. Οι Δημιουργοί αποφάσισαν ότι εκείνη ήταν η
καταλληλότερη τροφή για τους Ανθρώπους κι από κείνη
δημιούργησαν τη σάρκα και το αίμα.
Όλοι αισθάνθηκαν ικανοποίηση, επειδή είχαν βρει μία
όμορφη γη, γεμάτη γλυκά πράγματα, όπου υπήρχαν πολλά
κίτρινα και λευκά καλαμπόκια, όπως και δέντρα του κακάο και
πολλά σαπότεcxlii, ξυνόμηλα, χοκότεcxliii, νάνσε, ματασάνοςcxliv
και μέλι164. Σ’ εκείνον τον τόπο του Πασίλ και του Καγιαλά,
υπήρχε αφθονία νόστιμης τροφής.
Υπήρχαν τροφές κάθε είδους και φυτά, μεγάλα και
μικρά. Έδωσαν στη Σμουκανέ το κίτρινο και το λευκό
καλαμπόκι. Εκείνη το άλεσε κι έφτιαξε εννέα ποτά, τα οποία ο
Τεπέου κι ο Γκ’ουκουμάτς μετέτρεψαν σε συμπαγείς και υγρές
τροφές. Μ’ εκείνες τις τροφές δημιουργήθηκε η δύναμη και το
σώμα των Ανθρώπων.
Κατόπιν μίλησαν κι αποφάσισαν να δημιουργήσουν τον
Πρώτο Πατέρα και την Πρώτη Μητέρα τους. Από κίτρινο κι από
λευκό καλαμπόκι έγινε η σάρκα τους. Από ζύμη καλαμποκιού
τα χέρια και τα πόδια τους.

Μόνο από ζύμη καλαμποκιού δημιουργήθηκαν.

cxxxviii K’anajal = Κίτρινο καλαμπόκι zea mays.

cxxxix Sakijal = Λευκό καλαμπόκι.
cxl Chokoy = Είδος πτηνού.
cxli Joj = Κοράκι.
cxlii Zapote (Pouteria sapota) = Δέντρο της τροπικής Κεντρικής Αμερικής.
cxliii Jocote = Είδος τροπικού φυτού της Ανμερικής με νόστιμα φρούτα.
cxliv Matasanos = Τροπικό βότανο της Κ. Αμερικής.

274
 ?? NA = ΣΤΑΔΙΟ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΑΘΛΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΜΠΑΛΑΣ

ΙΙ

«Ο Δημιουργός του ουρανού τους έριξε έναν ατμό στα

μάτια
και τους θόλωσε την όραση,
όπως όταν εκπνέει ένας άνθρωπος πάνω στο είδωλο του
φεγγαριού στον καθρέφτη»

Αυτά ήταν τα ονόματα των Πρώτων Ανθρώπων:

Ο πρώτος ονομάστηκε Μπ’αλάμ Κ’ι Τσεcxlv ή Μάγος, ή Τίγρις

που Γελά.
Ο δεύτερος έλαβε το όνομα Μπ’αλάμ Ακάμπcxlvi, και
πήρε το προσωνύμιο του Μάγου που Θυσιάζει Γαλοπούλες με
τα Δόντια του.
Ο τρίτος ειπώθηκε Μαχ Ου Κουτάχ, ή Μάγος, Ενώπιον
του Οποίου Κανείς δεν Τολμά να Καθίσειcxlvii.
Ο τέταρτος, Ικί Μπ’αλάμcxlviii, ο Μικρός Μάγος της
Σελήνης.
Αυτά είναι τα ονόματα των πρώτων τους προγόνων.
Εκείνοι δεν είχαν γονείς. Ήταν το αποτέλεσμα της
πρωταρχικής Δημιουργίας της Πλάσης. Πήραν το όνομα
Ατσίχcxlix, γιατί δε γεννήθηκαν από γυναίκα, ούτε από τον

cxlv B’alam K’í Tzè = Ιαγουάρος που Γελά.

cxlvi B’alam Akab = Ιαγουάρος που Ξυπνά Νωρίς.
cxlvii Maj U Kutaj = Ο τρίτος άνθρωπος από καλαμπόκι που εμφανίστηκε στη

Γη.
cxlviii Ikí B’alam = Ιαγουάρος της Σελήνης.
cxlix Achij = Αρσενικά Τέκνα.

275
Δημιουργό. Ο Δημιουργός τους έπλασε μέσω της αποκάλυψης
του πνεύματός του, του Τεπέου και Γκ’ουκουμάτς.
Κι επειδή είχαν τη μορφή ανθρώπινη, έγιναν Άνθρωποι,
μίλησαν, είδαν κι άκουσαν, περπάτησαν, πήραν τα πράγματα
στα χέρια τους: ήταν Άνθρωποι όμορφοι, και η μορφή τους
ήταν αρσενική.
Είχαν το χάρισμα της ευφυΐας, άνοιξαν τα μάτια τους, κι
αμέσως εξαπλώθηκε η ματιά τους σ’ ολόκληρη την Πλάση·
γνώριζαν τι υπήρχε σ’ όλον τον Κόσμο. Όταν κοιτούσαν κάτι, η
φαντασία τους το έφερνε αργότερα στη μνήμη. Μπορούσαν να
περιφέρουν τη ματιά τους ανάμεσα στον ουρανό και τη Γη.
Μεγάλη ήταν η ευφυΐα τους κι η ματιά τους έφτανε παντού: στα
δάση, στους βράχους, στις λίμνες, στις θάλασσες, στα βουνά
και στις πεδιάδες.
Ο Δημιουργός τους ρώτησε:
-Τι γνώμη έχετε για τη θέση σας; Είναι καλή η γλώσσα σας και
ο τρόπος που συνεννοείστε; Αντικρίστε τον Κόσμο! Κοιτάξτε τα
βουνά και τις κοιλάδες!
Κι εκείνοι είδαν όλα όσα υπήρχαν στην Πλάση. Το
πρώτο που έκαναν εκείνοι οι πρώτοι πρόγονοι, ήταν να
δοξάσουν τον Τσακόλcl και τον Μπιτόλcli, δηλαδή τη θεϊκή
βούληση και τη δημιουργική δύναμη.
-Σας ευχαριστούμε δύο και τρεις φορές. Σ’
ευχαριστούμε, παππού, που μας δημιούργησες. Σ’
ευχαριστούμε, γιαγιά, που μας έδωσες πρόσωπο και στόμα.
Σας ευχαριστούμε που μας δώσατε την ακοή, τη σκέψη και την
ικανότητα να περπατάμε. Έχουμε απόλυτη συνείδηση όλων
όσα βρίσκονται κοντά αλλά και μακριά. Διακρίνουμε επίσης το
μεγάλο απ’ το μικρό, στον ουρανό και στη Γη. Σας
ευχαριστούμε που μας πλάσατε. Ω, Δημιουργέ! Σ’
ευχαριστούμε που μας έδωσες την οντότητα.
Οι τέσσερις Πρώτοι Άνθρωποι γνώρισαν τα πάντα,
λάτρεψαν τα πάντα· το βλέμμα και η γνώση τους έφταναν ως
τις πιο απόμακρες γωνιές της Γης.
Τόση σοφία δεν ικανοποίησε τους θεούς και πλάστες.
-Δεν είναι καλό να γνωρίζουν τα πάντα, μεγάλα και μικρά.
Μίλησαν και πάλι μεταξύ τους κι αποφάσισαν τι θα
έκαναν μ,’ εκείνους τους τέσσερις ανθρώπους.

cl Tzakol = Η Θεϊκή Βούληση.

cli Bitol = Η Δημιουργική Δύναμη.

276
 -Θα βλέπουν μόνο ότι βρίσκεται κοντά. Τα μάτια τους να
κοιτούν μόνο ένα μικρό κομμάτι της Γης. Είναι μόνο
δημιουργήματα. Δεν είναι θεοί.
Αυτά τα λόγια είπαν η Καρδιά του Ουρανού, ο
Χουρακάν, η Τσι’ιπί Κακουλχά’, η Ράσα Κακουλχά’, ο Τεπέου,
ο Γκ’ουκουμάτς, οι Προγεννήτορες Σπιγιάκοκ και Σμουκανέ, ο
Δημιουργός και Πλάστης.
Ο Δημιουργός του ουρανού τους έριξε έναν ατμό στα
μάτια και τους θόλωσε την όραση, όπως όταν εκπνέει ένας
άνθρωπος πάνω στο είδωλο του φεγγαριού στον καθρέφτη.
Έτσι, οι Άνθρωποι μπορούσαν, πλέον, να δουν μόνο ότι
υπήρχε κοντά τους και να κατανοήσουν μόνο ότι ήταν
προφανές και ξεκάθαρο.
Έτσι χάθηκε η σοφία και η κατανόηση εκείνων των
πρώτων ανθρώπων.

Και μ’ αυτόν τον τρόπο δημιουργήθηκαν οι πρώτοι μας

πατέρες από τον Ου Κ’ους Κ’αχ και τον Ου Κ’ους Ουλέουclii,
την Καρδιά του Ουρανού και την Καρδιά της Γης.

clii U K’ux Ulew = Το Πνεύμα της Καρδιάς της Γης.

277
 POPO´-TONINÁ, MÉXICO

ΙΙΙ

«Εκεί εμφανίστηκαν άνθρωποι σκούροι αλλά και λευκοί,

άνθρωποι όλων των τάξεων, που μιλούσαν πολλές
γλώσσες. […]
Αυτά έλεγαν όσοι είχαν γεννηθεί στην ανατολή
και απαξίωναν τους άλλους. […]
Ατένιζαν την Αφροδίτη, το Μεγάλο Αστέρι, τον Προάγγελο
του Ηλίου, που φωτίζει το ουράνιο στερέωμα και το
πρόσωπο της Γης»

Όταν οι θεοί είχαν πλέον δημιουργήσει τους τέσσερις

πρώτους Ανθρώπους, κατά τον ίδιο τρόπο αποφάσισαν να
τους δώσουν και γυναίκες.

Κι έτσι, όσο οι άνθρωποι κοιμόταν, ήλθαν κοντά τους –

σαν από θαύμα- οι γυναίκες.
Όταν εκείνοι ξύπνησαν, είδαν τις γυναίκες και χάρηκε η
καρδιά τους.
Τα ονόματά τους ήταν: Καχά Παλουνάcliii, δηλαδή Νερό που
Πέφτει απ’ τον Ουρανό, Τσομιχάcliv, ή Λίμνη των Υδάτων της
Ομίχλης, Τσουνουνιχάclv, το Πτηνό Κολιμπρίclvi που Αναγγέλει

cliiiKajá Paluná = Νερό που Πέφτει από τον Ουρανό, γυναίκα του Μπ’αλάμ
Κ’ι Τσε.
cliv Chomijá = Λίμνη των Υδάτων της Ομίχλης, γυναίκα του Μπ’αλάμ Ακάμπ.
clv Tzununijá = Πτηνό Κολιμπρί που Αναγγέλλει την Εποχή των Βροχών,

γυναίκα του Μαχ Ου Κουτάχ.

clvi Colibrí (Colibri thalassinus) = Είδος πτηνού της τροπικής Αμερικής,

μεγέθους 2cm., με

278
την Εποχή των Βροχών, και Κακισαχάclvii, που σημαίνει
Παπαγάλος του Βάλτου.
Αυτά ήταν τα ονόματα των πρώτων γυναικών, των
πρώτων Κυριών.
Ο Ιαγουάρος που Γελά έσμιξε με το Νερό που Πέφτει απ’ τον
Ουρανό· ο Μάγος που Θυσιάζει Γαλοπούλες με τα Δόντια του
επέλεξε τη Λίμνη των Υδάτων της Ομίχλης· ο Μάγος, Ενώπιον
του Οποίου Κανείς δεν Τολμά να Καθίσει πήρε για γυναίκα του
το Πτηνό Κολιμπρί που Αναγγέλλει την Περίοδο των Βροχών·
ο Ιαγουάρος της Σελήνης ενώθηκε με τον Παπαγάλο του
Βάλτου.
Εκείνοι οι πρώτοι άνδρες κι εκείνες οι πρώτες γυναίκες
ζευγάρωσαν με τη σειρά που αφηγηθήκαμε και
πολλαπλασιάστηκαν. Έτσι δημιουργήθηκαν τα πρώτα χωριά κι
οι πρώτες πόλεις.
Από εκείνους εκπορεύτηκε ο λαός των Κ’ι Τσε.
Ήταν μόνο τέσσερις οι πατέρες των Κ’ι Τσε Βινάκclviii. Με
διάφορα ονόματα πολλαπλασιάστηκαν, εκεί όπου γεννιέται ο
Ήλιος: Τεπέου, Ολομάνclix, Κοχάχclx, Κενέχclxi, Αχάου. Αυτά τα
ονόματα πήραν αυτοί που πολλαπλασιάστηκαν στην ανατολή.
Ο Μπ’αλάμ Κ’ι Τσε είναι ο πατέρας των εννέα Μεγάλων
Οίκων του Καβικίμπclxii· ο Μπ’αλάμ Ακάμπ είναι ο πατέρας των
εννέα Μεγάλων Οίκων του Νιχαϊμπάμπclxiii· ο Μαχ Ου Κουτάχ
είναι ο πατέρας των τεσσάρων Μεγάλων Οίκων του Αχάου Κ’ι
Τσεclxiv.
Τρεις ήταν οι οικογένειες· δεν έχασαν το όνομα του
παππού και πατέρα τους όταν πολλαπλασιάστηκαν εκεί στην
ανατολή. Έτσι προήλθαν και οι Ταμούμπclxv ή οι Ιλοκάμπclxvi με

μακρύ, λεπτό ράμφος. Πετάει σαν έντομο και τρέφεται από τη γύρη.
Στη Βραζιλία ονομάζεται beija-flor, που σημαίνει: «αυτό που φιλάει
τα λουλούδια».
clvii Kakixajá = Παπαγάλος του Βάλτου, γυναίκα του Ικί Μπ’αλάμ.
clviii K’í Tzè Vinak = Ο Λαός των Κ’ι Τσε.
clix Olomán.
clx Kojaj.
clxi Kenej.
clxii Kawakib = Βασιλικός Οίκος των ορεινών Κ’ι Τσε Μάγια της

Γουατεμάλας.
clxiii Nijaibab = Ηγεμονικός Οίκος των Κ’ι Τσε Μάγια.
clxiv Ajaw K’í Tzè = Κύριος (με Φυσοκάλαμο) του Χαμογελαστού Λαού Κοντά

στα Δέντρα. Aχάου σημαίνει βασιλιάς.

clxv Tamob. (Η κατάληξη -ob στη γλώσσα Μάγια δηλώνει τον πληθυντικό

αριθμό των ουσιαστικών.)

clxvi Ilοkab = φυλή των Μάγια.

279
τις δεκατρείς φυλές του Τεκπάνclxvii· Δεκατρία ήταν τα παλάτια
τους: ο Οίκος των Πτηνών, ο Λευκός Οίκος, ο Οίκος του
Φτερωτού Φιδιού, ο Οίκος Τεμασκάλclxviii, ο Οίκος των Βελών,
ο Οίκος των Άστρων, ο Οίκος των Ακοντίων, ο Οίκος του
Ιαγουάρου, ο Οίκος της Δεμένης Τίγρης, ο Οίκος Αχ Κιμπclxix, ο
Οίκος Λαμακίμπclxx, ο Οίκος Ραμπιναλέμπclxxi κι ο Οίκος
Κακτσικέλclxxii.
Αυτές ήταν μόνο οι κύριες φυλές. Από εκείνες βγήκαν
όλες τους, όμως δε θ’ αναφέρουμε τα ονόματά τους. Όλες
εμφανίστηκαν στην ανατολή.
Πολλοί πολλαπλασιάστηκαν όταν ακόμη βασίλευε η
καταχνιά, πριν να λάμψει ο Ήλιος στον ουρανό.
Τότε δε γνώριζαν ακόμη την τροφή τους και το μόνο
που έκαναν ήταν να υψώνουν τα πρόσωπά τους προς τον
ουρανό.
Εκεί εμφανίστηκαν άνθρωποι σκούροι αλλά και λευκοί,
άνθρωποι όλων των τάξεων, που μιλούσαν πολλές γλώσσες,
τόσες που ήταν θαυμαστό να τους ακούει κανείς.
Γι’ αυτό υπάρχουν και σήμερα διάφορες γενιές στον
Κόσμο. Υπήρχαν οι βουνίσιοι, τα πρόσωπα των οποίων ήταν
πάντα κρυμμένα. Δεν είχαν σπίτια και περιφέρονταν στα βουνά
σαν αγρίμια.
Αυτά έλεγαν όσοι είχαν γεννηθεί στην ανατολή και
απαξίωναν τους άλλους.
Εκείνη την εποχή υπήρχε ακόμη η μνήμη του
Δημιουργού και Πλάστη, της Καρδιάς του Ουρανού, αλλά οι
άνθρωποι ακόμα δε λάτρευαν το ξύλο ή την πέτρα ως θεούς.
Όταν ύψωναν το βλέμμα στον ουρανό για να ζητήσουν
απογόνους, έλεγαν:
-Ω, εσύ, Δημιουργέ και Πλάστη, κοίταξέ μας, άκουσέ
μας! Μην μας εγκαταλείπεις χωρίς την προστασία σου. Εσύ,
θεέ του ουρανού και της Γης, Καρδιά του ουρανού, Καρδιά της
Γης, δώσε μας απογόνους! Δείξε μας πολλούς, καλούς κι
ευρείς δρόμους. Δώσε μας ειρήνη και ηρεμία, ησυχία και καλή

clxvii Tekpán.
clxviiiTemazkal (Στο κεντροαμερικανικό ιδίωμα της ισπανικής, αυτή η
αζτεκική λέξη σημαίνει θερμά λουτρά.)
clxix Aj Kib Ja.
clxx Lamakib.
clxxi Rabinaleb.
clxxii Kaqchikel = Φύλο των ορεινών Μάγια της Γουατεμάλας, εχθρικό έναντι

των Κ’ι Τσε.

280
ζωή, χρηστά ήθη, ευγένεια και καλοσύνη. Εσύ Χουρακάν, εσύ,
Τσι’ιπί Κακουλχά’, εσύ, Ράσα Κακουλχά’, εσύ Τελευταία
Ναναουάκclxxiii, εσύ, Αληθινή Ναναουάκ, εσύ, Χουναχπού, εσύ,
Τεπέου, εσύ Γκ’ουκουμάτς, εσύ, Ον Αρσενικό, εσύ, Σπιγιάκοκ,
εσύ, Σμουκανέ, Γιαγιά Του Ηλίου, Γιαγιά του Φωτός, μιλήστε!
Δηλώστε την παρουσία σας!

Μ’ αυτά τα λόγια υποδέχονταν την ανατολή του Ηλίου.

Ατένιζαν την Αφροδίτη, το Μεγάλο Αστέρι, τον Προάγγελο του
Ηλίου, που φωτίζει το ουράνιο στερέωμα και το πρόσωπο της
Γης.clxxiv

clxxiii Nanahuak.
clxxiv Βλ. σχ. 131.

281
 TOK’ PAKAL = ΜΑΧΑΙΡΙ ΑΠΟ ΟΨΙΔΙΑΝΟ ΚΑΙ ΑΣΠΙΔΑ

IV

«Η φύση τους προόριζε να γίνουν άνθρωποι θαυμαστοί»

Ο Ιαγουάρος που Γελά, ο Ιαγουάρος που Ξυπνά Νωρίς,

ο Τρίτος Άνθρωπος από Καλαμπόκι και ο Ιαγουάρος της
Σελήνης, είπαν τότε:
-Ας περιμένουμε μέχρι να ξημερώσει.

Ήταν μεγάλοι σοφοί, αξιοσέβαστοι και μεγαλοπρεπείς. Πριν

την ωριμότητα, οι πρώτοι τους πατέρες δε λάτρευαν το ξύλο ή
την πέτρα. Όμως οι καρδιές τους είχαν κουραστεί να
περιμένουν τον Ήλιο να φανεί. Επίσης ήταν παρόντες οι Γιακί
Βινάκclxxv –οι ιερείς και οι θυσιαστές.
-«Ας δούμε αν υπάρχει σημάδι για να βρούμε αυτό που
προσδοκούμε», είπαν ο Μπ’αλάμ Κ’ι Τσε, ο Μπ’αλάμ Ακάμπ, ο
Μαχ Ου Κουτάχ κι ο Ικί Μπ’αλάμ. Ο λαός που περίμενε μαζί
τους, τους άκουσε και τους ακολούθησε.
Έφτασαν ως έναν τόπο165 που λέγεται Τουλάν
Σουίβαclxxvi, όπου βρίσκονταν τα ειδώλια.
Ο Ιαγουάρος που Γελά πήρε για προστάτη του το
είδωλο Τοχίλ· ο Ιαγουάρος που Ξυπνά νωρίς δέχτηκε το
είδωλο Αβιλίς· ο Τρίτος Άνθρωπος από Καλαμπόκι κουβάλησε
στην πλάτη του το είδωλο Χακαβίτς, κι ο Ιαγουάρος της

Yakí Winak = Ιερείς-θυσιαστές.

clxxv

Tulán Zuiwa = ο Τόπος των Επτά Σπηλαίων και των Επτά Φαραγγιών
clxxvi

// Πέπλο των Υδάτων που Πέφτουν στο Φαράγγι. // Ανατολή.

282
Σελήνης πήρε το είδωλο Νικαχτακάχ.clxxvii Τους ακολούθησαν
τότε όλες οι φυλές, και κάθε μία επέλεξε κι από ένα είδωλο για
να λατρεύει. Όσες λάτρευαν το ίδιο είδωλο, δεν χώρισαν ποτέ.
Ποτέ δεν έγιναν εχθροί μεταξύ τους.
Τότε άλλαξαν και οι γλώσσες τους.166 Κι όταν
επέστρεψαν απ’ την Τουλάν Σουίβα, δεν μπορούσαν πια να
συνεννοηθούν μεταξύ τους. Άλλοι κατευθύνθηκαν και πάλι
πίσω, προς την ανατολή, ενώ άλλοι έμειναν εκεί. Ντύνονταν με
δέρματα ζώων, γιατί ακόμη δεν είχαν μάθει να υφαίνουν. Ήταν
φτωχοί. Τίποτα δεν είχαν.

Η φύση, όμως, τους προόριζε να γίνουν άνθρωποι

θαυμαστοί.

Tojil (=Πηγή της Φωτιάς), Awilix, Jakawitz, Nikajtakaj = Ονομασίες

clxxvii

αρχέγονων θεϊκών ειδώλων των Μάγια.

283
 ΥΕΗΤ = ΣΧΕΣΗ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΥ/ΚΑΤΑΚΤΗΤΗ

«Το στήθος τους στη γη και την ψυχή τους στα χέρια μου»

Δεν είχαν φωτιά.167 Μόνο το είδωλο Καμπαουίλclxxviii

Τοχίλ κατείχε τη μαγεία της φωτιάς. Κανείς δε γνωρίζει πως
δημιούργησε τη φωτιά, γιατί μόλις την είδαν ο Μπ’αλάμ Κ’ι Τσε,
κι ο Μπ’αλάμ Ακάμπ, ήταν ήδη αναμμένη κι έλαμπαν οι φλόγες
της. Οι άλλοι168 δεν είχαν τη φωτιά.

Όταν την είδαν ο Ιαγουάρος που Γελά, ο Ιαγουάρος που

Ξυπνά Νωρίς, ο Τρίτος Άνθρωπος από Καλαμπόκι κι ο
Ιαγουάρος της Σελήνης άρχισαν να θρηνούν:
-Εμείς δεν έχουμε φωτιά. Θα πεθάνουμε απ’ το κρύο.
Μίλησε, τότε, το είδωλο του Τοχίλ:
-Αυτή η φωτιά θα σας δοθεί μόνο εάν με προσκυνήσετε
και πείτε ότι εγώ είμαι ο Κύριος και Θεός σας.
Το παραδέχτηκαν οι άνθρωποι, κι έτσι μπόρεσαν να
ζεσταθούν γύρω απ’ τη φωτιά του ειδώλου.
Δεν πρόλαβαν, όμως, να χαρούν, κι έπεσε απ’ τον
ουρανό βροχή σαν καταρράκτης και χιόνι σκληρό σαν πάγος κι
έσβησε η φωτιά.
Ο Μπ’αλάμ Κ’ι Τσε κι ο Μπ’αλάμ Ακάμπ ζήτησαν και πάλι
φωτιά από τον Τοχίλ.
-«Πεθαίνουμε απ’ το κρύο», παραπονέθηκαν.
-«Έχει καλώς. Μη στεναχωριέστε», αποκρίθηκε το είδωλο.

clxxviii Kabawil = Λατρευτικό ειδώλιο θεϊκού πνεύματος.

284
 Γονάτισε, τότε ο Τοχίλ, έτριψε τα γόνατά του από
τσακμακόπετρα και φύσηξε πάνω στα ξερά φύλλα του
καλαμποκιού. Η φωτιά αναπήδησε από μέσα τους!
Ο Ιαγουάρος που Γελά, ο Ιαγουάρος που Ξυπνά Νωρίς,
ο Τρίτος Άνθρωπος από Καλαμπόκι κι ο Ιαγουάρος της
Σελήνης χάρηκαν μόλις την αντίκρισαν. Προσπαθούσαν να
ζεσταθούν, όταν ήρθε κόσμος από άλλα χωριά, που κρύωναν
κι εκείνοι. Δεν άντεχαν την παγωνιά των βουνών κι έτρεμαν τα
δόντια τους. Ήταν τα χέρια και τα πόδια τους παγωμένα και
δεν μπορούσαν να πιάσουν τίποτα με τα κοκαλιασμένα
δάχτυλά τους.
-«Δεν ντρεπόμαστε να έρθουμε ως εδώ, για να σας
ζητήσουμε να μας δώσετε λίγη απ’ τη φωτιά μας», είπαν
φτάνοντας.
Όταν τους απάντησαν με λόγια άπρεπα, θύμωσαν, κι η
καρδιά τους γέμισε θλίψη.
Η γλώσσα του Μπ’αλάμ Κ’ι Τσε, του Μπ’αλάμ Ακάμπ,
του Μαχ Ου Κουτάχ και του Ικί Μπ’αλάμ ήταν διαφορετική.
-«Μιλούσαμε όλοι την ίδια γλώσσα, όταν ήρθαμε από
την Τουλάν Σουίβα», τους απάντησαν. «Κι ήταν μία και
μοναδική η καταγωγή μας.»
Οι φυλές συγκεντρώθηκαν κάτω απ’ τα δέντρα και τις
λιάνες.
-«Δεν είναι καλό αυτό που συνέβη», συμφώνησαν.
Τότε εμφανίστηκε μπροστά τους ο Χουν Βινάκclxxix. Τους
είπε ότι ήταν αγγελιοφόρος του Κάτω Κόσμου Σιμπαλμπά,
όμως οι αρχηγοί των φυλών δεν το ήξεραν. Τους είπε:
-Σας μιλά ο θεός σας, το στήριγμα που πάντα ψάχνατε,
η επίκληση του Δημιουργού σας. Μη δώσετε φωτιά σας στις
φυλές, αν κι εκείνοι δεν προσφέρουν κάτι στο είδωλό σας που
λέγεται Τοχίλ. Πρέπει να τον εκλιπαρήσουν κι εκείνος να
δεχτεί, για να τους δώσετε λίγη απ’ τη φωτιά σας», πρόσταξε
το πνεύμα με τα φτερά νυχτερίδας τον Ιαγουάρο που Γελά, τον
Ιαγουάρο που Ξυπνά Νωρίς, τον Τρίτο Άνθρωπο από
Καλαμπόκι και τον Ιαγουάρο της Σελήνης.
Αυτά είπε κι εξαφανίστηκε μες την ομίχλη του δάσους,
ενώ η καρδιά του Τοχίλ ευφράνθηκε.
Οι άνθρωποι από όλες τις φυλές άρχισαν να
παρακαλούν τους τέσσερις αρχηγούς:

clxxix Jun Winak = 1-Λαός // Πνεύμα του Κάτω Κόσμου.

285
 -Δε μας λυπάστε; Θα σας δώσουμε χρήματα, αν το
θέλετε, προκειμένου να μας δώσετε λίγη φωτιά.
-«Δε θέλουμε χρήματα», απάντησαν εκείνοι.
-Τι θέλετε, τότε;
-Τώρα θα ρωτήσουμε το είδωλό μας, τον Τοχίλ, και θα
σας πούμε την απάντησή του.
Ρώτησαν τότε το άγαλμα:
-Τι αντάλλαγμα πρέπει να προσφέρουν οι φυλές, ω Τοχίλ, που
έχουν έρθει να ζητήσουν τη φωτιά σου;
Το είδωλο αποκρίθηκε:
-Το στήθος τους στη γη και την ψυχή τους στα χέρια μου.169 Κι
αυτό πρέπει να επιτελεστεί σιγά-σιγά.
Όταν οι αρχηγοί ανακοίνωσαν την απόφαση του
ειδώλου τους στις φυλές, οι άνθρωποι απάντησαν:
-Θα υπακούσουμε στις εντολές του.

Έλαβαν αμέσως τη φωτιά και προσαρτήθηκαν στους

Ιαγουάρους.

286
 AJIIN = ΑΛΙΓΑΤΟΡΑΣ

VI

«Δάκρυσαν όταν αντίκρισαν από μακριά την ανατολή.

Μ’ εκείνη την ελπίδα, να θαυμάσουν το λαμπρό άστρο,
είχαν κάνει το μεγάλο ταξίδι στ’ ανατολικά»

Υπήρξε, όμως, μία φυλή που έκλεψε τη φωτιά.

Κρύφτηκαν ανάμεσα στον καπνό που έβγαινε απ’ την εστία.

Εκείνοι λεγόταν Σοτσ’ι Χα, δηλαδή Οίκος της

Νυχτερίδας. Λάτρευαν ένα είδωλο νυχτερίδας, τον
Τσαμαλκάνclxxx.
Κινήθηκαν αθόρυβα ανάμεσα στον καπνό κι έκαναν τη
φωτιά δική τους. Δε θέλησαν να τη ζητήσουν απ’ το είδωλο του
Τοχίλ, για να μη θεωρηθούν ηττημένοι, όπως συνέβη με τις
άλλες φυλές, που είχαν προσφέρει στο είδωλο το στήθος και
την ψυχή τους.
Όταν ο Μπ’αλάμ Κ’ι Τσε, ο Μπ’αλάμ Ακάμπ, ο Μαχ Ου
Κουτάχ κι ο Ικί Μπ’αλάμ άρχισαν να θυσιάζουν προς τιμήν του
Τοχίλ τα μέλη των άλλων φυλών, ανοίγοντάς τους τα πλευρά
του στήθους και βγάζοντάς τους την καρδιά, τότε κατάλαβαν τι
σήμαιναν τα προφητικά λόγια του ειδώλου.170
Ο λαός του Οίκου της Νυχτερίδας, που λεγόταν και
Κακτσικέλ, όταν ζούσαν στην Τουλάν Σουίβα –στο Μεγάλο
Πέπλο από Νερό που Πέφτει στο Φαράγγι-, εκεί στην ανατολή,
δε συνήθιζαν να τρώνε· ζούσαν σε μία συνεχή νηστεία. Κάθε
βράδυ περίμεναν την ανατολή του Ηλίου και με βάρδιες

clxxx Chamalkan = Είδωλο της Νυχτερίδας.

287
παρατηρούσαν στον ουρανό το Μεγάλο Άστρο της Αυγής, την
Ικοκίχclxxxi, τον Αυγερινό, τον Πλανήτη Αφροδίτη, τον
Προάγγελο του Ηλίου.
Το Πρωινό Άστρο ήταν πάντα εκεί, μπροστά στο
βλέμμα τους, κι εκείνοι το αντίκριζαν κάθε αυγή, από τότε που
πρωτοϋπήρξαν στην Τουλάν Σουίβα, απ’ όπου είχε έρθει ο
θεός τους.171
Εδώ υποδούλωσαν οι Κ’ι Τσε όλες τις φυλές, μικρές και
μεγάλες, όταν οι άνθρωποι προσέφεραν το αίμα απ’ το στήθος
τους στις θυσίες προς τιμήν του Τοχίλ. Όμως δεν ήταν αυτή η
πατρίδα τους, γι’ αυτό και το είδωλο απευθύνθηκε στον
Ιαγουάρο που Γελά, στον Ιαγουάρο που Ξυπνά Νωρίς, στον
Τρίτο Άνθρωπο από Καλαμπόκι και στον Ιαγουάρο της
Σελήνης, και τους ρώτησε:
-Που θα χτίσουμε το σπίτι μας;
Εκείνοι δεν ήξεραν τι να απαντήσουν. Ο Τοχίλ,
εκμεταλλευόμενος την αμφιβολία τους, τους πρόσταξε:
-Πρέπει να τρυπήσετε τους λοβούς των αφτιών σας και
τους αγκώνες σας. Με αυτόν τον τρόπο θα εκφράσετε την
ευγνωμοσύνη σας προς το Δημιουργό.
-«Έχει καλώς», απάντησαν εκείνοι.
Έτσι έκαναν και ξεκίνησαν την πορεία τους.
Δάκρυσαν όταν αντίκρισαν από μακριά την ανατολή.
Τραγούδησαν τότε την «Άφιξη στην Τουλάν Σουίβα».

Κάθε μία από τις φυλές αδημονούσε ν’ αντικρύσει το

άστρο που προανήγγειλε τον ερχομό του Ήλιου. Μ’ εκείνη την
ελπίδα, να θαυμάσουν το λαμπρό άστρο, είχαν κάνει το μεγάλο
ταξίδι τους την ανατολή.

clxxxi Ikokij = Ο Πλανήτης Αφροδίτη, ο Αυγερινός. (Βλ. σχ. 131.)

288
 CHIJ = ΕΛΑΦΙ

VII

«Όλοι από δω προερχόμαστε· από την ανατολή.

Μόνο που έπειτα χωριστήκαμε. Κι εκείνη ήταν η δυστυχία
μας.
Από τώρα και στο εξής πρέπει να ζούμε ενωμένοι»

Έφτασαν, τότε, στην κορυφή ενός λόφου. Εκεί

συγκεντρώθηκε ολόκληρος ο λαός των Κ’ι Τσε και οι τις φυλές.

Ζητωκραύγασαν τη δόξα τους. Συνεδρίασαν εκεί στο

Χουγιούμπ Τσι Πισάμπclxxxii, το Λόφο των Συμβουλών, και
πήραν αποφάσεις.
-«Είμαστε ο Λαός Κ’ι Τσε, ο Γελαστός», διακήρυξαν.
Κι απευθύνθηκαν κατόπιν στις φυλές των Ταμούμπ και των
Ιλοκάμπ, λέγοντας ότι οι τρεις αυτοί λαοί δε θα εξαλειφθούν
από το πρόσωπο της Γης ποτέ.
Μετά, απευθύνθηκαν σε όλες τις φυλές, και πρόφεραν
το όνομα της κάθε μίας.
-Όλοι προερχόμαστε· από την ανατολή. Μόνο που
έπειτα χωριστήκαμε. Κι εκείνη ήταν η δυστυχία μας. Από τώρα
και στο εξής πρέπει να ζούμε ενωμένοι.
Σ’ εκείνον τον τόπο, όμως, δε βρήκαν τροφή.
Μυρίζοντας την άκρη των ραβδιών τους από καλάμι
καλαμποκιού, είχαν την ψευδαίσθηση ότι τρέφονταν με τον
ιερό καρπό.
Δεν είναι ξεκάθαρο το πώς κατόρθωσαν να διασχίσουν
τη θάλασσα, όμως, απ’ ότι φαίνεται, πέρασαν από ένα δρόμο

clxxxii Juyub Chi Pixab = Λόφος των Εντολών.

289
που σχηματίστηκε όταν άνοιξαν και χωρίστηκαν τα νερά κι
εμφανίστηκε μία σειρά από στεγνές πέτρες μπροστά τους.172
Ήταν πολύ στεναχωρημένοι από την έλλειψη τροφής.
Είχαν μόνο λίγο πόσιμο νερό και λίγους σπόρους
καλαμποκιού.

Ακολούθησαν, λοιπόν, την αρχαία συνήθεια της

νηστείας, που είχαν όταν κατοικούσαν εκεί στην ανατολή, πριν
να χωριστούν οι φυλές.

290
 IBAK’? = ΑΡΜΑΔΙΛΛΟ, ΔΑΣΥΠΟΥΣ

VIII

«Αν, τουλάχιστον, μπορούσαμε ν’ αντικρίσουμε

τη γέννηση του Ήλιου…»

Ο θεός τους τούς μίλησε και πάλι:

-Φύγετε! Μην παραμείνετε εδώ! Τους πάμε όλοι μαζί σ’ έναν
τόπο κρυφό. Η ανατολή του Ηλίου πλησιάζει και θα ήταν κακή
τύχη να πέσετε στα χέρια των εχθρών. Πηγαίνετε σε τόπο
ασφαλή. Στα δάση.

Ο κάθ’ ένας τους φορτώθηκε στον ώμο το είδωλο του

θεού του. Ο Μπ’αλάμ Ακάμπ πήγε το είδωλό του σ’ ένα
φαράγγι που λεγόταν: «το Μυστικό Δάσος του Αβιλίς». Οι
υπόλοιποι ακολούθησαν το παράδειγμά του. Ο Μπ’αλάμ Κ’ι
Τσε τοποθέτησε το δικό του θεό στο «Βουνό του Τοχίλ. Ο
Τρίτος Άνθρωπος από Καλαμπόκι, έκρυψε το είδωλό του στον
«Κόκκινο Ποταμό του Χακαβίτς».
Στα βουνά και στα φαράγγια, όπου οι φυλές έκρυψαν τα
είδωλά τους, υπήρχαν πολλά φίδια και πούμα.
Κανείς δεν κοιμόταν και ήταν μεγάλη η ανησυχία τους
καρδιές τους.
-«Αν, τουλάχιστον, μπορούσαμε ν’ αντικρίσουμε τη γέννηση
του Ήλιου…» έλεγαν με καημό.
Οι θεοί παρέμεναν καθισμένοι στα βουνά και στα
φαράγγια τους. Μεγάλη ήταν η μαγική δύναμή τους πάνω τους
μικρότερους θεούς και τους ανθρώπους. Πολλά ήταν τα
θαύματα που έκαναν και ακόμα περισσότερες οι λιτανείες του
λαού τους μες το ψύχος των βουνών. Όμως οι δυνάμεις των

291
θεϊκών ειδώλων έπαψαν να έχουν ισχύ αμέσως μόλις ανέτειλε
ο Ήλιος κι έλαμψε η Αυγή.

Στη συνέχεια θα αφηγηθούμε την εμφάνιση της Αυγής,

του Ηλίου, της Σελήνης και των άστρων.

292
 ΤΖ’Ι = ΣΚΥΛΟΣ

IX

«Θυμήθηκαν, τις προσευχές τους, και τους αδελφούς τους

–τους ιερείς που εκείνη τη στιγμή αντίκριζαν τον Ήλιο ν’
ανατέλλει
στη χώρα που λέγεται Μεξικό»

Όταν φάνηκε ο Αυγερινός, οι αρχηγοί και ο λαός

χάρηκαν πολύ.

Εμφανίστηκε λαμπερό, πριν από τον Ήλιο. Άναψαν τότε το

κοπάλ, το λιβάνι της μετάνοιας και της θυσίας, της μαγείας και
της λατρείας. Το έκαψαν χορεύοντας με το πρόσωπο στην
ανατολή. Όμως η χαρά τους μετατράπηκε σε δάκρυα, όταν
διαπίστωσαν ότι ο Ήλιος δεν επρόκειτο να εμφανιστεί.
Όταν, τελικά εκείνος βγήκε στον ορίζοντα, ευφράνθηκαν
όλα τα έμβια όντα της Γης. Κελάηδησαν τα πουλιά και
βρυχήθηκαν οι τίγρεις. Άπλωσαν τα φτερά τους οι αετοί, ενώ οι
ιερείς κι οι ακόλουθοί τους, οι θυσιαστές, γονάτιζαν και το φως
της αυγής έλουζε όλες τις φυλές.
Όμως το πρόσωπο της Γης γρήγορα στέγνωσε από τις
ακτίνες του Ήλιου. Όταν εμφανίστηκε, ήταν σαν ένας
άνθρωπος με το πρόσωπο φλογισμένο. Αυτή η φλόγα ξέρανε
τη γη, που ήταν υγρή και λασπωμένη πριν εκείνος να
εμφανιστεί. Ανέβαινε στον ορίζοντα, σαν άνθρωπος που
περπατά, σταθερός σαν καθρέφτης. Λέει η παράδοση ότι δεν
ήταν ο ίδιος Ήλιος που τώρα μας φωτίζει.173 Μόλις φάνηκε ο
Ήλιος, πέτρωσαν τα είδωλα Καμπαουίλ: ο Τοχίλ, ο Αβιλίς και ο
Χακαβίτς πήραν τη μορφή του ιαγουάρου, του κροταλία και
των υπόλοιπων άγριων ζώων· αν δεν είχε συμβεί αυτό, τα
θηρία θα είχαν κατασπαράξει τους προγόνους μας.

293
 Βγαίνοντας ο Ήλιος, ο Μπ’αλάμ Κ’ι Τσε, ο Μπ’αλάμ
Ακάμπ, ο Μαχ Ου Κουτάχ κι ο Ικί Μπ’αλάμ, χάρηκαν βαθιά μες
την καρδιά τους. Στους λόφους και στα βουνά, όπου στέκονταν
τα είδωλα, οι άνθρωποι αισθάνθηκαν πολύ μικροί μπροστά
στο λαμπρό άστρο. Άναψαν τότε πάλι το κοπάλ, το λιβάνι της
μετάνοιας και της θυσίας, της μαγείας και της λατρείας. Το
έκαψαν χορεύοντας με το πρόσωπο στην ανατολή. Σ’ εκείνα τα
βουνά μεγάλωσαν οι άνθρωποι και πολλαπλασιάστηκαν.
Εκεί συναντιόταν οι άνθρωποι για να συμβουλευτούν,
όταν έβγαινε ο Ήλιος, η Σελήνη, ο Αυγερινός και τ’ άλλα άστρα.
Εκεί τραγουδούσαν τη θλιβερή μελωδία καμουκούclxxxiii του
περιστεριού που πεθαίνει.
-«Στην Τουλάν Σουίβα έμειναν τ’ αδέλφια μας. Εμείς
είδαμε τον Ήλιο. Όμως πού είναι τώρα εκείνοι;», ρωτούσαν
τους ιερείς και τους ακόλουθους-θυσιαστές.

Οι ιερείς, έκαναν, τότε μία επίκληση στο όνομα των

προγόνων που ήταν στη Τουλάν Σουίβα. Εκείνοι έχουν για
είδωλό τους τον Τοχίλ, τον οποίον ονομάζουν Γιολκουάτ
Κετσαλκόατλclxxxiv. Θυμήθηκαν τις προσευχές τους και τους
αδελφούς τους –τους ιερείς που εκείνη τη στιγμή αντίκριζαν τον
Ήλιο ν’ ανατέλλει στη χώρα που λέγεται Μεξικό.

☼☼☼

Θα διηγηθούμε, τώρα, την παραμονή του Ιαγουάρου

που Γελά, του Ιαγουάρου που Ξυπνά Νωρίς, του Τρίτου
Ανθρώπου από Καλαμπόκι και του Ιαγουάρου της Σελήνης
πάνω στο λόφο, εκεί όπου οι καρδιές τους έκλαψαν, γιατί τα
είδωλα του Τοχίλ, του Αβιλίς και του Χακαβίτς βρισκόταν
ανάμεσα στις ορχιδέες και τα βρύα, όπου εκείνοι τα είχαν
κρύψει.

clxxxiii Kamukú = Παραδοσιακή μελωδία των Μάγια.

clxxxiv Yolkuat Ketzalkuat = Παράφραση της αζτεκικής λέξης “Ketzalkowaλ”
(Βλ. σχ. 42☼).
Πιθανώς ένα γλωσσικό υβρίδιο, αποτέλεσμα της μεταγενέστερης
ιστορικής επαφής των Μάγια με τους Αζτέκους (γύρω στο 13ο αι.
μ.Χ.).

294
 Πρόσφεραν λιβάνι από τερέβινθοclxxxv στα πόδια του
Τοχίλ, για να τους ευχαριστήσουν που βοήθησαν να φανεί ο
Ήλιος. Είδαν ότι το πέτρινο είδωλο είχε τρυπήσει απ’ άκρη σ’
άκρη, όμως, εκείνοι του μίλησαν κι εκείνο τους αποκρίθηκε
λέγοντάς τους:
-Αυτή θα είναι η πατρίδα μας· αυτά βουνά θα είναι δικά
μας· δικές μας κι οι κοιλάδες. Σπουδαία θα είναι η δόξα και η
καταγωγή του λαού μας· έργο συλλογικό. Δικές σας θα είναι
όλες οι φυλές, κι εμείς θα ‘μαστε οι προστάτες σας. Προσέξτε
τους λαούς μας, κι όταν εμείς οργιζόμαστε, μη μας φέρνετε σ’
επαφή μ’ εκείνους. Ποτέ μην επιτρέψετε να μας παγιδέψουν σε
δίχτυα. Δώστε μας, σε αντάλλαγμα, τα τέκνα της βλάστησης
και του αγρού.clxxxvi Δώστε μας, επίσης, τα μικρά θηλυκά των
ελαφιών και των πουλιών. Το δέρμα του ελαφιού θα είναι το
σύμβολό μας, κι όταν σας ρωτούν πού είναι ο Τοχίλ, εσείς θα
τους δείχνετε τα ελάφια. Σπουδαία θα είναι η θέση σας: θα
κυριεύσετε τις φυλές, θα μας προσφέρετε το αίμα τους και θα
το καίτε ενώπιόν μας.
Έτσι μίλησε ο Τοχίλ, κι αμέσως οι άνθρωποι άρχισαν να
κυνηγούν ελάφια και πουλιά.
Όταν του τα πρόσφεραν ως θυσία, το πέτρινο είδωλο
μιλούσε. Μιλούσε κι όταν οι άνθρωποι, ντυμένοι με στολές και
μάσκες ελαφιού, έκαιγαν λιβάνι και κεφάλια από μανιτάρια του
ονείρου.174

Εκείνοι οι ιερείς, που μεταμφιέζονταν σε ελάφια, δεν

κατοικούσαν στα σπίτια τους, αλλά περιφέρονταν στα βουνά
και τρέφονταν με νύμφες από αλογόμυγες και σφήκες που
έβρισκαν στους βάλτους. Κανείς δεν ξέρει πού βρισκόταν οι
γυναίκες τους.

clxxxv Trementina ή turpentine. Κοκκορεβιθιά ή τριμιθιά. Δέντρο που παράγει

το τερεβινθέλαιο ή νέφτι. Στη γλώσσα των ορεινών Μάγια λέγεται ρατσάκ
νοχ (rachak noj), ενώ στο ισπανικό ιδίωμα της Γουατεμάλας ονομάζεται
περικόν (pericón), δηλ. «μεγάλος πράσινος παπαγάλος», ή λιβάνι του
βουνού.
clxxxvi Εννοεί προσφορές καρπών.

295
ΘΕΑ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

ΟΙ ΓΕΝΕΕΣ

296
 ΚΑΥ, CHAY = ΨΑΡΙ

«Έκαναν σπονδές αίματος στους δρόμους

και πετούσαν τα κομμένα κεφάλια εκεί.
[…]
Αν θελήσουν να σας γνωρίσουν σαρκικά, να δεχτείτε»

Πολλά χωριά ιδρύθηκαν σιγά-σιγά και οι διάφοροι

κλάδοι των φυλών συναντιόταν στους δρόμους που πρόσφατα
είχαν ανοίξει.

Κανείς, όμως, δεν ήξερε πού βρισκόταν ο Μπ’αλάμ Κ’ι

Τσε, ο Μπ’αλάμ Ακάμπ, ο Μαχ Ου Κουτάχ κι ο Ικί Μπ’αλάμ.
Όταν οι άνθρωποι από τα χωριά περνούσαν απ’ τα
ορεινά μονοπάτια και κατευθύνονταν προς τις κορυφές των
λόφων και των βουνών, άκουγαν το βρυχηθμό του τσακαλιού
και του αίλουρου. Μερικές φορές μιμούνταν τη φωνή του
πούμα και της τίγρης.
-«Μάλλον είναι τα θηρία του βουνού, δεν είναι
άνθρωποι», έλεγαν όσοι τους άκουγαν. «Είναι ζώα που
προσπαθούν να μας ξεγελάσουν. Κάτι επιθυμεί η καρδιά τους,
αφού βρυχώνται έτσι. Ίσως να θέλουν να μας ξεγελάσουν και
να μας αποτελειώσουν.»
Οι ιερείς επέστρεφαν κάθε μέρα με φωλιές από νύμφες
εντόμων.
Οι άνθρωποι των φυλών πήγαν στο είδωλο Τοχίλ και του
είπαν:
-Σου προσφέρουμε το αίμα των ελαφιών και των
πουλιών. Επίσης, τρυπάμε τ’ αφτιά μας και τους αγκώνες μας
σε ένδειξη μετάνοιας. Σου ζητάμε να μας δίνεις δύναμη και
υγεία.

297
 Τρύπησαν, έπειτα, τ’ αφτιά τους ενώπιον της θεότητας.
Μάζεψαν το αίμα σ’ ένα σκεύος και το απόθεσαν μπροστά στο
πέτρινο άγαλμα.
Εκείνες οι θυσίες, όμως, σύντομα δεν αρκούσαν, κι ο
Ιαγουάρος που Γελά, ο Ιαγουάρος που Ξυπνά Νωρίς, ο Τρίτος
Άνθρωπος από Καλαμπόκι κι ο Ιαγουάρος της Σελήνης,
ξαναφάνηκαν για να απαγάγουν ανθρώπους και να τους
θυσιάσουν αμέσως ενώπιον του Τοχίλ και του Αβιλίς.
Έκαναν σπονδές αίματος στους δρόμους και πετούσαν
τα κομμένα κεφάλια εκεί. Άφηναν στη γη ίχνη από πατημασιές
τίγρης, κι οι άνθρωποι έλεγαν:
-Μάλλον θα τους έφαγαν τα πούμα.
Οι τέσσερις υπεύθυνοι αυτών των σφαγών κρύβονταν καλά.
Όταν πια οι ανθρωποθυσίες πολλαπλασιάστηκαν κι οι δρόμοι
ήταν καθημερινά γεμάτοι αίμα και κομμένα κεφάλια, οι
άνθρωποι των φυλών άρχισαν να υποπτεύονται:
-Μήπως είναι ο Τοχίλ κι ο Αβιλίς, αυτοί που κυνηγούν
τους ανθρώπους μας;
Συνεδρίασαν, λοιπόν, κι άρχισαν να μελετούν τα πιο
εμφανή ίχνη. Αποδείχθηκε ότι ήταν πατημασιές ελαφιών και
ιαγουάρων.
Τότε άρχισε να βρέχει. Έπεσε ομίχλη πυκνή. Οι δρόμοι
γέμισαν με λάσπη και οι άνθρωποι των φυλών σταμάτησαν να
ψάχνουν ίχνη κι ανέβηκαν πιο ψηλά, πάνω στους λόφους.
Έτσι, έσωσαν από βέβαιο θάνατο τα παιδιά τους.
Ο Τοχίλ, ο Αβιλίς κι ο Χακαβίτς πήραν τη μορφή νεαρών
αγοριών, και πήγαν στην όχθη ενός ποταμού για να πάρουν το
μπάνιο τους. Οι άνθρωποι τους είδαν αρκετές φορές εκεί, κι
από τότε ονομάζουν εκείνο το μέρος: Ατινιμπάλ Τοχίλclxxxvii,
δηλαδή: Λουτρό του Τοχίλ. Εξαφανίζονταν, όμως, αμέσως
μόλις αισθανόταν την ανθρώπινη ματιά.
Αργότερα, ανακάλυψαν πού κρυβόταν ο Μπ’αλάμ Κ’ι
Τσε, ο Μπ’αλάμ Ακάμπ, ο Μαχ Ου Κουτάχ κι ο Ικί Μπ’αλάμ.
Συγκεντρώθηκαν οι αρχηγοί των φυλών και συζήτησαν
για το αν θα έπρεπε να τους σκοτώσουν. Άρχισαν και πάλι να
ψάχνουν ίχνη, όμως δεν ήταν ξεκάθαρα. Μόνο πατημασιές της
τίγρης έβρισκαν.
-«Σηκωθείτε όλοι!», φώναξαν τότε. «Ξεσηκώστε και τους
άλλους! Κανείς να μην μείνει στο σπίτι του.»

clxxxvii Atinibal Tohil = Λουτρό του Τοχίλ.

298
 -«Τι πρέπει να κάνουμε για να νικήσουμε τα θηρία, και
μαζί τους την οικογένεια των Καβέκclxxxviii των Κ’ι Τσε; Εξ’ αιτίας
τους χάνουμε τους ανθρώπους μας. Πρέπει να ναι μεγάλος ο
θυμός του Τοχίλ, του Αβιλίς και του Χακαβίτς.
Κάποιοι ρώτησαν:
-Σε ποιο σημείο του ποταμού παίρνουν το λουτρό τους κάθε
μέρα;
Κι άλλοι είπαν:
-Αφού εμφανίζονται ως νεαροί, καλό θα ήταν να τους
παγιδέψουμε, στέλνοντάς τους μερικές ωραίες κοπέλες απ’ τη
φυλή μας, για να ξεσηκώσουν τον πόθο τους.
Συμφώνησαν όλοι.
Επέλεξαν τις δύο ωραιότερες νεαρές κοπέλες απ’ όλα τα χωριά
και τους είπαν:
-Πηγαίνετε στο ποτάμι, για να πλύνετε τα ρούχα. Αν
συναντήσετε τρεις νεαρούς, βγάλτε τα ρούχα σας κι αφήστε
τους να σας κοιτάξουν. Όταν σας ρωτήσουν από πού έχετε
έρθει και ποιανού κόρες είστε, ν’ απαντήσετε ότι ανήκετε στις
φυλές. Αν θελήσουν να σας γνωρίσουν σαρκικά, να δεχτείτε.
Επιστρέφοντας, να μας φέρετε κάποιο σημάδι, που να δείχνει
ότι βρεθήκατε εκεί.
Οι κοπέλες, λέγονταν Σταχ και Σπουτςclxxxix, που στη
γλώσσα των Κακτσικέλ σημαίνει: νεαρή κόρη.
Φτάνοντας στο ποτάμι, έβγαλαν τα ρούχα τους κι
άρχισαν να πλένουν τα ρούχα τους.
Έφτασαν οι νεαροί, αλλά δεν έδειξαν σαρκικό
ενδιαφέρον για τις κοπέλες. Πλησίασαν, όμως, και ρώτησαν:
-Από πού είστε εσείς; Τι θέλετε εδώ;
Εκείνες, τότε αποκρίθηκαν:
-Μας έχουν στείλει εδώ οι Κύριοι των φυλών. Μας
ζήτησαν να δούμε τα πρόσωπά σας και να τους πάμε κάποιο
σημάδι που ν’ αποδεικνύει ότι σας συναντήσαμε.
Ο Τοχίλ, ο Αβιλίς κι ο Χακαβίτς, με τη μορφή των
νεαρών αγοριών, απάντησαν:
-Περιμένετε λίγο και θα σας δώσουμε το πειστήριο που
σαν ζητούν οι φυλές σας.
Μίλησαν, τότε μεταξύ τους, και ζήτησαν απ’ τον
Ιαγουάρο που Γελά, απ’ τον Ιαγουάρο που Ξυπνά Νωρίς, απ’
τον Τρίτο Άνθρωπο από Καλαμπόκι κι απ’ τον Ιαγουάρο της

clxxxviii Kawek = Η ισχυρότερη οικογένεια των Κ’ι Τσε Μάγια.

clxxxix (I)Xtaj, (I)Xpuch.

299
Σελήνη να ζωγραφίσουν σε κομμάτια από ύφασμα τη μορφή
του κάθ’ ενός απ’ τα τρία νεαρά αγόρια. Οι δύο κοπέλες θα
έπαιρναν μαζί τους αυτούς τους πίνακες ζωγραφικής, ως
σημάδι για να πείσουν τις φυλές ότι πράγματι τους
συνάντησαν.
Ο Μπ’αλάμ Κ’ι Τσε ζωγράφισε πρώτος έναν ιαγουάρο.
Δεύτερος, ο Μπ’αλάμ Ακάμπ, σχεδίασε έναν αετό, ο Μαχ Ου
Κουτάχ γέμισε τον καμβά του με νύμφες εντόμων και σφήκες.
Παρέδωσαν τις ζωγραφιές στην Σταχ και τη Σπουτς.
-Πάρτε αυτό το αποδεικτικό στοιχείο και πείτε ότι ο Τοχίλ
σας μίλησε.
Όταν οι άνθρωποι από τις φυλές είδαν τα κορίτσια να έρχονται
κρατώντας τα πειστήρια σημάδια, χάρηκαν ιδιαίτερα.
-Μήπως είδατε τον Τοχίλ;
-«Ναι. Τον συναντήσαμε», απάντησαν εκείνες.
Πίστεψαν, τότε, οι φυλές, ότι στα ζωγραφισμένα
υφάσματα βρισκόταν η απόδειξη ότι ο Τοχίλ τις είχε γνωρίσει
σαρκικά.
Οι κοπέλες άπλωσαν τους καμβάδες και τότε είδαν οι
άνθρωποι από τις φυλές τα σχέδια που υπήρχαν εκεί.
Αισθάνθηκαν, τότε την ανάγκη να φορέσουν εκείνα τα
υφάσματα.
Ο αρχηγός μίας από τις φυλές έβαλε επάνω του το πρώτο
ύφασμα, εκείνο που έδειχνε έναν ιαγουάρο. Όμως ο ιαγουάρος
δεν του έκανε κακό. Χαρούμενος τριγύριζε ανάμεσα στους
ανθρώπους, επιδεικνύοντας το ένδυμά του. Ο δεύτερος
αρχηγός, φόρεσε το ύφασμα με τον αετό. Ούτε κι εκείνος τον
έβλαψε καθόλου. Με πολύ χαρά έκανε κι εκείνος την επίδειξη
του ενδύματός του με χορευτικά βήματα. Όταν ο τρίτος Κύριος
των φυλών έριξε στο σώμα του το ύφασμα με τα έντομα, εκείνα
άρχισαν να τον τσιμπούν. Άρχισε, τότε, να φωνάζει δυνατά,
απ’ τον πόνο. Οι άνθρωποι των φυλών πανικοβλήθηκαν. Τότε,
οι αρχηγοί μάλωσαν τη Σταχ και τη Σπουτς.
-«Που τα βρήκατε αυτά τα υφάσματα;», τις ρώτησαν.
«Γιατί μας ξεγελάσατε;»
Εκείνοι ήθελαν να γνώριζε ο Τοχίλ τα κορίτσια τους
σαρκικά. Ν’ αποτελούσαν πειρασμό για κείνον. Όμως το
τέχνασμά τους δεν πραγματοποιήθηκε.

Η μαγεία του Ιαγουάρου που Γελά, του Ιαγουάρου που

ξυπνά Νωρίς, του Τρίτου Ανθρώπου από Καλαμπόκι και του
Ιαγουάρου της Σελήνης, το αποσόβησε.

300
 CHI’K = COATÍ

II

«Θα τους νικήσουμε!»

Οι φυλές συνεδρίασαν και πάλι.

-«Τι θα κάνουμε;», αναρωτιόταν. «Είναι πολύ ισχυροί. Η

μοναδική μας λύση είναι να τους στήσουμε ενέδρα και να τους
σκοτώσουμε. Πρέπει να οπλιστούμε με τόξα και ασπίδες.
Άλλωστε, είμαστε πολλοί. Θα τους νικήσουμε.»
Εν τω μεταξύ, ο Μπ’αλάμ Κ’ι Τσε, ο Μπ’αλάμ Ακάμπ, ο
Μαχ Ου Κουτάχ κι ο Ικί Μπ’αλάμ, βρισκόταν στο βουνό που
είχε πάρει το όνομα του ειδώλου Χακαβίτς, με σκοπό να
σώσουν τα παιδιά τους που είχαν κρύψει εκεί.175
Δεν ήταν πολλοί εκείνοι οι άνθρωποι. Ήταν λιγότεροι
από τους ανθρώπους των φυλών που είχαν οπλιστεί με τόξα
και ασπίδες. Οι πολεμιστές σχεδίαζαν να επιτεθούν στο βουνό
τη νύχτα. Όμως δεν το τόλμησαν. Προτίμησαν να σταματήσουν
στο δρόμο. Οι άνθρωποι που ήταν στην κορυφή του βουνού,
έχτισαν ένα τείχος κι άνοιξαν γύρω του μία τάφρο. Εν τω
μεταξύ, οι άλλοι, που είχαν σταματήσει στο δρόμο,
αποκοιμήθηκαν εκεί. Αμέσως, τότε, ο Ιαγουάρος που Γελά, ο
Ιαγουάρος που Ξυπνά Νωρίς, ο Τρίτος Άνθρωπος από
Καλαμπόκι κι ο Ιαγουάρος της Σελήνης άρχισαν να τους
βγάζουν τις τρίχες απ’ τα φρύδια και τα βλέφαρα. Τους
αφαίρεσαν, έπειτα όλα τα κοσμήματα και τα στολίδια του
σώματος και της ενδυμασίας τους, για να τους τιμωρήσουν.
Έτσι απέδειξαν οι αρχηγοί των Κ’ι Τσε την υπεροχή
τους έναντι των υπόλοιπων φυλών.
-«Ποιος μας έκλεψε;», ρώτησαν εκείνοι.

301
-«Ίσως να ναι τα δαιμόνια που απαγάγουν τους ανθρώπους»,
απαντούσαν κάποιοι.
Εν τω μεταξύ, οι άνθρωποι του βουνού, είχαν φτιάξει
μερικές κούκλες με ανθρώπινη μορφή και με τις βλεφαρίδες και
τα φρύδια των αποκοιμισμένων εχθρών, και τις είχαν
τοποθετήσει στη σειρά πάνω στο τείχος τους. Τις είχαν
στολίσει με τα κοσμήματα κι όλα τα στολίδια που είχαν
αφαιρέσει οι αρχηγοί τους από τους κοιμισμένους εχθρούς.
Ο Μπ’αλάμ Κ’ι Τσε, ο Μπ’αλάμ Ακάμπ, ο Μαχ Ου
Κουτάχ κι ο Ικί Μπ’αλάμ, ζήτησαν τέσσερις άδειες
νεροκολοκύθες, κι έβαλαν μέσα όλες τις νύμφες εντόμων και
τις σφήκες που κατάφεραν να πιάσουν.
Οι φρουροί των φυλών ειδοποίησαν ότι οι εχθροί δεν
ήταν πολλοί. Στην πραγματικότητα, είχαν δει μόνο τις δύο
κούκλες πάνω στα τείχη.
Ακούγοντας τα νέα, οι πολεμιστές των φυλών χάρηκαν
πολύ. Εκείνοι ήταν πολυπληθέστεροι κι αποφασισμένοι να
σκοτώσουν τον Ιαγουάρο που Γελά, τον Ιαγουάρο που Ξυπνά
Νωρίς, τον Τρίτο Άνθρωπο από Καλαμπόκι και τον Ιαγουάρο
της Σελήνης.

Θα διηγηθούμε, στη συνέχεια, πως εξελίχθηκε η

επίθεση στα τείχη.

302
 B’ALAM, BOLOM = ΙΑΓΟΥΑΡΟΣ

III

«Οι σφήκες πέταξαν και τσίμπησαν τις κόρες των ματιών,

τα χείλη
κι όλο το σώμα των εχθρών»

Όταν έφτασαν στα υψώματα οι εχθρικοί πολεμιστές,

βρισκόταν εκεί ο Μπ’αλάμ Κ’ι Τσε, ο Μπ’αλάμ Ακάμπ, ο Μαχ
Ου Κουτάχ κι ο Ικί Μπ’αλάμ με τις γυναίκες τους και τα παιδιά
τους. Περικύκλωσαν τα τείχη αλαλάζοντας. Ήταν οπλισμένοι με
τόξα και ασπίδες και χτυπούσαν δυνατά τα τύμπανά τους,
καλώντας σε πόλεμο.

Σε λίγη ώρα θα έκαναν επίθεση, όμως, οι άνθρωποι

μέσα από τα τείχη άνοιξαν τις κολοκύθες και βγήκαν από μέσα
τα έντομα. Οι σφήκες πέταξαν και τσίμπησαν τις κόρες των
ματιών, τα χείλη κι όλο το σώμα των εχθρών. Πετούσαν σε
σμήνη πάνω απ’ τα κεφάλια των πολεμιστών, κι έπεφταν με
μανία πάνω στις σάρκες τους.
Μεθυσμένοι απ’ το δηλητήριο των εντόμων, άφησαν οι
εχθροί τα τόξα και τις ασπίδες τους να πέσουν στη γη. Ο
Ιαγουάρος που Γελά, ο Ιαγουάρος που Ξυπνά Νωρίς, ο Τρίτος
Άνθρωπος από Καλαμπόκι κι ο Ιαγουάρος της Σελήνης, μαζί
με τις γυναίκες τους, βγήκαν απ’ τα τείχη κι άρχισαν να
κυνηγούν με τσεκούρια τους πολεμιστές των εχθρικών φυλών.
Έτσι, οι υποτελείς παραδόθηκαν και πάλι στους τέσσερις
αρχηγούς των Κ’ι Τσε.
-«Μη μας σκοτώσετε!…», τους εκλιπαρούσαν.
-«Αν και είστε υπεύθυνοι για το κακό που συνέβη, και αξίζετε
το θάνατο, εμείς θα αρκεστούμε μόνο με το να μας δώσετε την

303
αιώνια υποτέλειά σας», απάντησαν οι τέσσερις αρχηγοί των Κ’ι
Τσε.
Αυτά συνέβησαν στα υψώματα του βουνού Χακαβίτς.
Εκεί εγκαταστάθηκαν από τότε και στο εξής οι Κ’ι Τσε Μάγια.
Αυξήθηκαν και πληθύνθηκαν εκεί. Γέννησαν τους γιους τους κι
έφεραν στον κόσμο τις κόρες τους. Και πάντα ασκούσαν την
εξουσία τους σε όλες τις άλλες φυλές.

Όταν Ο Μπ’αλάμ Κ’ι Τσε, ο Μπ’αλάμ Ακάμπ, ο Μαχ Ου

Κουτάχ κι ο Ικί Μπ’αλάμ αισθάνθηκαν ότι πλησίαζε η στιγμή
του θανάτου τους, κάλεσαν τους γιους τους και τους μίλησαν.

304
 ΚUΤΖ = ΓΑΛΟΠΟΥΛΑ

IV

«Θα επιστρέψουμε. Η αποστολή μας έχει έλθει εις πέρας.

Να μη μας λησμονήσετε ποτέ»

Δεν ήταν ετοιμοθάνατοι· ούτε καν άρρωστοι.

Ο Μπ’αλάμ Κ’ι Τσε είχε δύο γιους: τον πρωτότοκο Κ’ο Καΐμπ
και το δευτερότοκο Κ’ο Καβίμπ.cxc Ο δεύτερος ήταν παππούς
και πατέρας των Καβέκ.
Οι γιοι του Μπ’αλάμ Ακάμπ ήταν επίσης δύο: ο Κ’ο
Ακούλ κι ο Κο Ακουτέκcxci, παππούδες και πατέρες των
Νιχαϊμπάμπcxcii.
Ο Μαχ Ου Κουτάχ είχε μόνο ένα γιο: τον Κ’ο Αχάουcxciii.
Ο Ικί Μπ’αλάμ δεν έκανε παιδί.
Κάλεσαν, λοιπόν, τους γιους τους και τους
αποχαιρέτησαν. Με θλίψη στην καρδιά, άρχισαν να
τραγουδούν το άσμα του θλιμμένου ετοιμοθάνατου
περιστεριού.
-Θα φύγουμε, παιδιά μας! Σας συμβουλεύουμε να
ακολουθήσετε το δρόμο της αλήθειας και της τάξης. Να μας
σκέφτεστε πάντα.
Κατόπιν, απευθύνθηκαν στις γυναίκες τους και είπαν:
-Θα επιστρέψουμε.176 Η αποστολή μας έχει έλθει εις πέρας. Να
μη μας λησμονήσετε ποτέ.

cxc K’o Κaíb και K’o Κawib = Οι δύο γιοι του Μπ’αλάμ Κ’ι Τσε.
cxci K’o Αkul και K’o Αkutek = Οι γιοι του Μπ’αλάμ Ακάμπ.
cxcii Nijaibab.
cxciii Κ’o Ajaw = Γιος του Μαχ Ου Κουτάχ.

305
 Παρέδωσαν στα παιδιά τους το Πισόμ Κ’ακ’αλcxciv,
λέγοντάς τους:
-Σας αφήνουμε αυτό ως κειμήλιο.
Το Πισόμ Κ’ακ’αλ ήταν η Μεγαλοπρέπεια, η Αόρατη
Ενέργεια. Αυτό το πράγμα δε φαινόταν και δεν άνοιγε. Δεν είχε
ούτε ραφές.
Αυτός ήταν ο αποχαιρετισμός του Μπ’αλάμ Κ’ι Τσε, ο
οποίος μαζί με τον Μπ’αλάμ Ακάμπ, το Μαχ Ου Κουτάχ και τον
Ικί Μπ’αλάμ, εξαφανίστηκαν πάνω στο βουνό Χακαβίτς. Δεν
τους ξαναείδαν ποτέ, ούτε οι γυναίκες τους, ούτε τα παιδιά
τους.
Οι απόγονοί τους ήταν εκείνοι που έπρεπε να μεταβούν
στην ανατολή, όπως είχαν υποσχεθεί στους γονείς τους,
δηλαδή τα παιδιά των τεσσάρων πρώτων αρχηγών, που είχαν
κι εκείνα παντρευτεί κι είχαν αποκτήσει παιδιά κι εγγόνια.
Και αναχωρώντας είπαν:
-Πάμε εκεί όπου ανατέλλει ο Ήλιος, απ’ όπου ήλθαν οι
πρόγονοί μας. Ο Κ’ο Καΐμπ, που ήταν γιος του Ιαγουάρου που
Γελά, ο Κ’ο Ακουτέχ, που ήταν γιος του Ιαγουάρου που Ξυπνά
Νωρίς, κι ο Κ’ο Αχάου, που ήταν γιος του Τρίτου Ανθρώπου
από Καλαμπόκι, πήραν το δρόμο πολύ χαρούμενοι, αφού
είχαν αποχαιρετήσει τους αδελφούς τους και τους υπόλοιπους
συγγενείς με αυτά τα λόγια:
Θα επιστρέψουμε εδώ.
Πέρασαν πάνω από τη θάλασσα κι έφτασαν στην ανατολή,
αναζητώντας το βασίλειό τους. Παρουσιάστηκαν ενώπιον του
Νακ Σιτcxcv, του Κυρίου της Πράσινης Πέτρας, που ήταν ο
κυρίαρχος ολόκληρης της ανατολής. Ήταν, επίσης, ανώτατος
δικαστής κι έπαιρνε σημαντικές αποφάσεις για τα πάντα όσα
συνέβαιναν στην εκτεταμένη περιοχή της δικαιοδοσίας του. Ο
Νακ Σιτ τους παρέδωσε τα βασιλικά εμβλήματα, που ήταν τα
ακόλουθα: τον προστατευτικό θόλο του θρόνου, το βασιλικό
μανδύα, το φλάουτο από κόκαλο, το τύμπανο από κούφιο
κορμό πεύκου, την πήλινη οκαρίναcxcvi, την κίτρινη πέτρα που
συμβόλιζε τη θεότητα, τα νύχια του ιαγουάρου, τις οπλές του
ελαφιού, το βαρίδι του αργαλειού, το κοχύλι, τις μπαγκέτες για
το τύμπανο, το τόξο, το μαχαίρι από οψιδιανό για τις θυσίες, το

cxciv Pizom K’ak’al = «Αυτό που περικλείει τη δύναμη».

cxcv Nak Xit = Ανώτατος Δικαστής της ανατολής και Κύριος της Πράσινης
Πέτρας.
cxcvi Ocarina = Πήλινο πνευστό ζωόμορφο ή ανθρωπόμορφο μουσικό

όργανο.

306
μαστίγιο, και το σκιάχτρο που κινείται και σφυρίζει με τον
άνεμο.177
Όλα αυτά απέκτησαν όταν διέσχισαν τη θάλασσα κι
έφτασαν στην άλλη όχθη. Από την Τουλάν Σουίβα πήραν
επίσης τη γραφή, με την οποία κατέγραψαν τις παραδόσεις
τους.
Κι έπειτα, όταν επέστρεψαν εκεί όπου ήταν η φυλή τους,
δηλαδή στην κορυφή του βουνού Χακαβίτς, ενώθηκαν οι τρεις
φυλές, των Κ’ι Τσε, των Ταμούμπ και των Ιλοκάμπ, και όλοι
μαζί αισθάνθηκαν χαρά μεγάλη για την επιστροφή του Κ’ο
Καΐμπ, του Κ’ο Ακουτέκ και του Κο Αχάου.
Χάρηκαν ακόμη και οι Κακτσικέλ, όταν είδαν τα βασιλικά
εμβλήματα. Όλες οι φυλές ζητωκραύγασαν τη μεγαλειότητα του
βασιλείου.
Εκεί, στο βουνό Χακαβίτς, πέθαναν οι γυναίκες του Κ’ι
Τσε Μπ’αλάμ, του Μπ’αλάμ Ακάμπ του Μαχ Ου Κουτάχ και
του Ικί Μπ’αλάμ.
Επιστέφοντας, βρήκαν άλλο μέρος για να
εγκατασταθούν, και ήταν αναρίθμητοι οι λόφοι όπου εκείνοι
κατοίκησαν και πολλαπλασιάστηκαν. Σύμφωνα με τις αρχαίες
αφηγήσεις, όταν οι πρώτοι πατέρες μας είδαν ότι είχε
συσσωρευτεί πολύς κόσμος πάνω στο βουνό Χακαβίτς,
αποφάσισαν να βρουν άλλο τόπο για να ζήσουν.
Έτσι, κατοίκησαν έναν τόπο που λεγόταν Τσι Κ’ιςcxcvii.
Στον Τόπο των Αγκαθιών γέννησαν τους γιους τους κι έφεραν
στο φως τις κόρες τους.
Πολύ καιρό έμειναν εκεί.
Πέντε ήταν οι λόφοι που πήραν τα ονόματα των αντίστοιχων
πόλεων: Τσι Κ’ις, Τσι Τσακcxcviii, Χουμέτ Χαcxcix, Κουλμπάcc και
Καβινάλcci. Εκεί πάντρεψαν τις κόρες και τους γιους τους.
Έδιναν τις κόρες τους σε άλλες οικογένειες, και με το
αντάλλαγμα που λάμβαναν γι’ αυτόν το σκοπό, ζούσαν
ευτυχισμένοι.

cxcviiChi K’ix = Τόπος των Αγκαθιών.

cxcviiiChi Chak = Γειτονιά του Φωτός.
cxcix Jumet Ha = Τόπος των Κάκτων.
cc Kulbá = Τόπος του Θρόνου.
cci Kawinal = Τόπος του Γύπα.

(Τα ονόματα των πρώτων πέντε αστικών πυρήνων που ίδρυσαν οι

Μάγια των Υψιπέδων της Γουατεμάλας.)

307
 Εξερεύνησαν, έπειτα, τους υπόλοιπους λόφους για να
τους εποικήσουν, γιατί κι εκείνοι οι πέντε πρώτοι οικισμοί είχαν
πλέον κορεσθεί.

Είχαν πεθάνει, πια, εκείνοι που πήγαν στην ανατολή, κι

οι γηραιότεροι κατοικούσαν στο Τσι Ισματσίccii. Εκεί βίωναν τη
μεγαλοπρέπειά τους.

ccii Chi Ismachí = Τα Τέσσερα Υψώματα.

308
 Β’ΑΤΖ’ = ΠΙΘΗΚΟΣ

«Ζούσαν όλοι ενωμένοι, χωρίς κακία, ούτε προβλήματα.

Όλοι συμβίωναν ειρηνικά και ήσυχα, χωρίς φιλονικίες
ούτε ζήλια στην καρδιά τους.
Βλέποντας αυτό η φυλή των Ιλοκάμπ θέλησαν να
σπείρουν το θάνατο. Εξ αιτίας τους άρχισε ο πόλεμος»

Με την επίβλεψη του Μπελεχέμπ Κεχcciii έχτισαν εκεί

κτίρια από πέτρα και ασβέστη.

Εκεί, στην Τσι Ισματσί, δεν υπήρχαν, τότε, είκοσι

τέσσερα μεγάλα σπίτια, αλλά μόνο τρία: των Καβέκ, των
Νιχαϊμπάμπ και των Αχάου Κ’ι Τσε.
Ζούσαν όλοι ενωμένοι, χωρίς κακία, ούτε προβλήματα.
Όλοι συμβίωναν ειρηνικά και ήσυχα, χωρίς φιλονικίες ούτε
ζήλια στην καρδιά τους.
Βλέποντας αυτό η φυλή των Ιλοκάμπ θέλησαν να
σπείρουν το θάνατο. Εξ αιτίας τους άρχισε ο πόλεμος. Οι
Ιλοκάμπ ήθελαν να ανεξαρτητοποιηθούν από τους Κ’ι Τσε, και
να έχουν δικό τους βασιλιά. Η ζήλια ήταν το κίνητρό τους.
Εκείνη, όμως, η ζήλια στράφηκε εναντίον τους.
Έτσι άρχισε μία περίοδος διχόνοιας που κατέληξε σε
ανοιχτό πόλεμο. Οι Ιλοκάμπ επιτέθηκαν και νίκησαν την πρώτη
φυλή· σκοπός τους ήταν ν’ αποτελειώσουν τους Κ’ι Τσε και να
βασιλέψουν εκείνοι πάνω απ’ όλες τις άλλες φυλές.
Γι’ αυτόν το λόγο, οι Κ’ι Τσε τους σκλάβωσαν· λίγοι ήταν
εκείνοι που ξέφυγαν από τη σκλαβιά.

cciii Belejeb Kej = Ηγέτης τέταρτης γενιάς του Οίκου των Νιχαϊμπάμπ.

309
 Οι Ιλοκάμπ θυσιάστηκαν· εκείνη ήταν η τιμωρία τους για
την αμαρτωλή τους επιθετικότητα ενάντια στο βασιλιά.178
Μ’ αυτόν τον τρόπο καταστράφηκε ο λαός των Ιλοκάμπ.
Εκείνοι επιθυμούσαν την καταστροφή του βασιλείου των Κ’ι
Τσε, όμως δεν την κατόρθωσαν.
Ήταν τότε που ξεκίνησε η κατασκευή οχυρώσεων γύρω
απ’ την Τσι Ισματσί. Τότε ξεκινά και το απόγειο της εποχής των
Κ’ι Τσε. Μεγάλη ήταν η ισχύς της μεγαλοπρεπούς
αυτοκρατορίας τους. Το ιερό είδωλό τους προκαλούσε τον
τρόμο σε όλες τις φυλές, μεγάλες και μικρές. Ο κόσμος
παρακολουθούσε τους αιχμαλώτους να θυσιάζονται προς
τιμήν της ισχύος των βασιλέων Κ’ι Τσε.
Μόνο τρεις γενιές έζησαν εκεί.

Ύστερα, εγκατέλειψαν το μέρος και πήγαν σε άλλον τόπο να

κατοικήσουν.

310
 ΑΗΚ = ΧΕΛΩΝΑ

VI

«Ο βασιλιάς Γκ’ουκουμάτς –το Φτερωτό Φίδι- έχτισε ναό

στο πιο ψηλό σημείο»

Όταν έφτασαν σ’ εκείνον τον τόπο, ίδρυσαν την πόλη

Γκ’ουμαρκάαχcciv.

Έτσι την ονόμασαν οι Κ’ι Τσε.179 Ο βασιλιάς Γκ’ουκουμάτς –το

Φτερωτό Φίδι- έχτισε ναό στο πιο ψηλό σημείο. Το βασίλειο
επεκτάθηκε γοργά. Ήταν πολλοί οι υπήκοοί του. Η άρχουσα
τάξη συνεδρίασε εκεί για να λάβει σημαντικές αποφάσεις, γύρω
από τα γαμήλια ανταλλάγματα που θα ζητούσαν για τις κόρες
τους. Χωρίστηκαν, τότε, σε εννέα οικογένειες, κι έκριναν τις
διαφορές που υπήρχαν μεταξύ τους.
Όρισαν, λοιπόν, τις υποχρεώσεις του κάθε Οίκου.
Σύντομα τα σπίτια πολλαπλασιάστηκαν.
Έτσι, ο Αχ Τοχίλ ήταν ο υπεύθυνος για τα θρησκευτικά
θέματα, κι ο Αχ Γκ’ουκουμάτς, ο υπέρτατος ιερέας του
Φτερωτού Φιδιού. Ο Πόπολ Βινάκ Τσιτούι έγινε φύλακας των
θησαυρών κι ο Πόπολ Βινάκ Παχόμ Τσαλάτς ήταν
επιφορτισμένος με τα θέματα του ιερού αθλήματος της μπάλας
από καουτσούκ. Ο Αχ Τσικ Βινάκ φρόντιζε την ιερή φωτιά του
ειδώλου Χακαβίτς, ενώ ο Αχάου Λολμέτ οργάνωνε τις
τελετουργικές γιορτές. Ο Αχάου Αχ Τσικ Βινάκ ήταν ο
υπεύθυνος για τους σκλάβους, κι ο Γιακόλ Ατάμ φρόντιζε να
υπάρχει πάντα πόσιμο νερό· ο Νίμα Λολμέτ Γιεολτούς στόλιζε
τον τόπο με λουλούδια. Ο Τσούτου Χα διατηρούσε αναμμένα
τα θερμά λουτρά180.

K’umarkaaj = Η πρωτεύουσα των Κ’ι Τσε Μάγια, στα υψίπεδα της

cciv

Γουατεμάλας. Σήμερα απομένουν μόνο λίγοι χορταριασμένοι λοφίσκοι

ερειπίων.

311
 (Αναφέρονται, στη συνέχεια, τα εικοσιτέσσερα ονόματα
των οικογενειών και οι αντίστοιχες εργασίες τους.)ccv

ccvAj Tojil, Aj K’ukumatz, Pópol Wikak Chituy, Pópol Winak Pajom Tzalatz,
Aj Tzik Winak, Ajaw Lolmet, Ajaw Aj Tzik Winak, Yakol Atam, Nimá Lolmet
Yeoltux, Tzutu Ja είναι τα ονόματα των κυριότερων αρχόντων της
Γκ’ουμαρκάαχ.

312
 K’AN = ΦΙΔΙ

VII

«Η πιο σπουδαία από εκείνες της πόλεις, ήταν η Τσουιλά»

Δεν έχτισαν οι ίδιοι τα σπίτια τους και τους ναούς. Οι

υποτελείς τα έφτιαξαν όλα, σε ένδειξη εκτίμησης στο βασιλιά
τους.

Το έργο τους συνεχίστηκε από τους γιούς τους. Ήταν

όλα ιδιοκτησία του βασιλιά.181 Εκεί έμενε, εκεί συνεδρίαζε και
ήταν αγαπητός σε όλους, γιατί δεν είχε λεηλατήσει αυτά τα
κτίρια. Δεν είχε χρησιμοποιήσει βία. Η λατρεία στο βασιλιά
Φτερωτό Φίδι ήταν μεγάλη· εκείνος ήταν ο κυρίαρχος. Για επτά
ημέρες ανέβαινε στον ουρανό, και γι’ άλλες επτά κατέβαινε
στον Κάτω Κόσμο Σιμπαλμπά. Επτά ημέρες διαρκούσε η
μεταμόρφωσή του σε φίδι κι επτά σε αετό. Για επτά γινόταν
ιαγουάρος και γι’ άλλες επτά η σάρκα του διαλυόταν σε αίμα
θρομβωμένο.
Η φύση εκείνου του βασιλιά ήταν θαυμαστή. Όλοι οι
Κύριοι της επικράτειάς του τον θαύμαζαν, ενώ συγχρόνως τον
έτρεμαν. Η ανάμνησή του έμεινε ισχυρή ανάμεσα στους γιους
και στα εγγόνια του.

(Αναφέρονται, στη συνέχεια, τα ονόματα των απογόνων

αυτού του βασιλιά, και των πόλεως που έχτισαν οι διάφορες
ορεινές φυλές.)

313
 Παρ’ όλη την ενότητά τους, οι φυλές κατέληξαν να
μισούν το βασιλιά Κικάμπccvi –απόγονο του Γκ’ουκουμάτς-, ο
οποίος κατέφυγε στον πόλεμο για να κατευνάσει τους
υποτελείς. Μερικές από τις πόλεις ισοπεδώθηκαν. Οι
πολεμιστές του Κικάμπ, όμως, δεν μπόρεσαν τελικά να
νικήσουν όλες τις φυλές, γιατί εκείνοι είχαν για ηγέτη τους έναν
άλλο βασιλιά, πολύ θαρραλέο, τον οποίον τελικά όλοι οι
άνθρωποι προσκύνησαν.
Μετά τη νίκη τους, αποφάσισαν οι νέοι ηγέτες να
οχυρώσουν τις πόλεις τους κι έβαλαν εκεί φρουρούς με τόξα
και ασπίδες.

Η πιο σπουδαία από εκείνες της πόλεις182, ήταν η

Τσουιλάccvii.

Kikab.
ccvi

Chuilá = Η σημερινή πόλη Τσιτσικαστενάνγκο (Chichicastenango).

ccvii

(βλ. σχ. 182)

314
 IXIL K’UH JU NA = Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΠΟΥ ΦΡΟΝΤΙΖΕΙ ΤΑ ΙΕΡΑ
ΒΙΒΛΙΑ

VIII

«Γνώριζαν πώς να ρυθμίζουν τη ζωή και να βλέπουν το

θάνατο
μέσα απ’ τις ζωγραφιές του
Αρχαίου Βιβλίου των Συμβουλών
της Κοινότητας των Κ’ι Τσε Μάγια»

(Αναφέρονται, στη συνέχεια, οι ονομασίες των ναών της

πόλης.)

Ο λαός πρόσφερε πρώτα θυσίες στον Τοχίλ κι έπειτα πήγαιναν

να υποβάλλουν τα σέβη τους στο βασιλιά, παρουσιάζοντάς του
τα ωραιότερα, τα πιο πολύτιμα πράσινα, ιριδίζοντα φτερά του
φαρόμακρου κετσάλ.

Ο Γκ’ουκουμάτς, το Φτερωτό Φίδι, κι αργότερα οι άλλοι

βασιλείς, γνώριζαν πώς να προβλέπουν τον πόλεμο ή την
ειρήνη, πώς να μαντεύουν το λοιμό και την πείνα· γνώριζαν
πώς να ρυθμίζουν τη ζωή και να βλέπουν το θάνατο μέσα απ’
τις ζωγραφιές του Ιλμπάλ Ρε Γκ’ο Βουχccviii, του Αρχαίου
Βιβλίου των Συμβουλών της Κοινότητας των Κ’ι Τσε Μάγια.

Αυτό είναι το Πόπολ Βουχ.

Ilbal Re K’o Wuj = Βιβλίο από ζωγραφισμένο φυτικό χαρτί που

ccviii

ξεδιπλώνεται.

315
Σε ένδειξη ευχαριστίας για τη Δημιουργία του Κόσμου απ’ τους
θεούς, και για την ίδια τους τη γέννηση, οι βασιλείς, συνήθισαν
να νηστεύουν για μακροχρόνιες περιόδους. Αυτήν τη νηστεία
την τελούσαν ως εξής:
Για εκατόν ογδόντα ημέρες, εννέα άντρες παρέμεναν
ξαπλωμένοι με το πρόσωπο στη γη, νηστεύοντας και
καίγοντας λιβάνι ενώπιον του ιερού ειδωλίου του Τοχίλ. Γι’
άλλες διακόσιες εξήντα ημέρες183, άλλοι δεκατρείς άντρες
έκαναν το ίδιο.
Έτρωγαν μόνο φρούτα· καθόλου πίτες από
καλαμπόκι184. Δεν ερχόταν σε σαρκική επαφή με γυναίκες,
αλλά παρέμεναν μόνοι, νηστεύοντας. Προσεύχονταν απ’ τα
ξημερώματα ως τη δύση του Ηλίου. Σήκωναν το πρόσωπο
στον Ήλιο κι εκλιπαρούσαν το είδωλο Τοχίλ:185
-Ω, εσύ, ομορφιά της ημέρας!
Ω, εσύ, Καρδιά του Ουρανού!
Ω, εσύ, Καρδιά της Γης!
Ω, εσύ, Δότη του Θέρους και της Άνοιξης!
Ω, εσύ, Δότη των τέκνων μας!
Ω, εσύ, Δότη του πλούτου και της δόξας μας!
Ευνόησέ μας, εδώ, ω, ουράνιε!
Ω, εσύ, ενέργεια, δώσε καλή ζωή στα παιδιά μας
και στους υποτελείς μας!
Κάνε να πολλαπλασιαστούν, κάνε να σε αναζητούν!
Να σε τρέφουν και να σε συντηρούν!
Να επικαλούνται το όνομά σου
στους δρόμους, στις κοιλάδες, στην κοίτη του ποταμού,
στα φαράγγια, κάτω απ’ τα δέντρα, στα πέρατα τ’
ουρανού!
Το κακό απ’ το νου τους ποτέ να μην περάσει!
Κάνε ποτέ τη φυλακή να μη γνωρίσουν κι ούτε την
ασθένεια!
Τη δυστυχία της μαγείας ποτέ να μη γνωρίσουν, ούτε
πληγή καμία!
Να μην μοιχεύσουν, αιμομιξίαccix να μη γνωρίσουν!
Το σκληρό πρόσωπο της δικαιοσύνης ποτέ να μην
αντιμετωπίσουν!

Παρ’όλο ότι στους άλλους πολιτισμούς της προκολομβιανής Αμερικής, οι

ccix

αιμομίκτες συνεχίζουν τη ζωή τους στο ουράνιο στερέωμα ως κατώτεροι

θεοί, σε αυτόν το στοίχο της προσευχής του Πόπολ Βουχ, ο λαός απεύχεται
την αιμομιξία. (Βλ. Εισαγωγή: Κεφ. VI. Προκολομβιανός ερωτισμός.)

316
 Απ’ τη φωτιά προστάτευσέ τα κι απ’ τις πτώσεις σε γη
επικίνδυνη!
Κι εμπόδιο στο δρόμο τους κανένα ας μη βρεθεί!
Δείξε τους δρόμους καλούς, χωρίς κακία,
κι ας είσαι εσύ, ω, Δημιουργέ, πάντα στα χείλη τους.
Ω, Σπλάχνο του Ουρανού, Σπλάχνο της Γης,
ω, Τοχίλ, ω Αβιλίς, ω Χακαβίτς!
Ας είσαι αιώνια το φως μας!
Ω! ουράνιε Θόλε, ω, Πρόσωπο της Γης,
ω εσύ, που περικλείεις τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα,
μόνο ειρήνη κι ηρεμία ας εκφέρει η πνοή σου.

Έτσι προσεύχονταν οι Κύριοι μέσω του στόματος των

εκπροσώπων τους, οι οποίοι νήστευαν καθημερινά ως
αντάλλαγμα για την ευτυχή ζωή των αρχοντικών Οίκων. Δεν
έκαναν, όμως, μόνο αυτό οι άρχοντες. Φρόντιζαν, επίσης, να
κυβερνούν με δικαιοσύνη και φρονιμότητα, χωρίς να
σπαταλούν τα δώρα της φύσης και τις προσφορές των
κατακτημένων υπηκόων τους: τους πολύτιμους λίθους, τα
λαμπερά φτερά του κετσάλ, τα σμαραγδένια περιβραχιόνια και
τις ασημένιες περικνημίδες, το μέλι κι άλλα πλουσιοπάροχα
δώρα.
Σ’ αυτά στηρίχτηκε ο πλούτος των Κ’ι Τσε.
Κι όταν ο Γκ’ουκουμάτς πέθανε, ο λαός τον θρήνησε.

Θα παραθέσουμε, τώρα, τις γενεές των λαμπρών βασιλέων

των Κ’ι Τσε.

317
 K’AAL = ΠΕΡΙΦΡΑΚΤΟΣ ΧΩΡΟΣ

IX

«Οι Βασιλικοί Οίκοι»

(Στο τελευταίο κεφάλαιο του Πόπολ Βουχ, αναφέρονται

οι δεκατρείς γενεές βασιλέων των Μάγια (71 ονόματα), πριν
από την άφιξη των Ισπανών κατακτητών του 16ου αι.,
χωρισμένες σε πέντε ομάδες):186

1. Κυβερνήτες των εννέα Μεγάλων Οίκων του

Καβικίμπ
ή Μπ’αλάμ Κ’ι Τσε
2. Κύριοι των Τσιναμιτάλccx του Καβικίμπ
3. Κύριοι των εννέα Μεγάλων Οίκων του
Νιχαϊμπάμπ
ή Μπ’αλάμ Ακάμπ
4. Κύριοι των Μεγάλων Οίκων του Ουιχαΐμπccxi
5. Κύριοι των τεσσάρων Μεγάλων Οίκων του Αχάου
Κ’ι Τσε
ή Μαχ Ου Κουτάχ

Υπήρχαν, επίσης, τρεις Μεγάλοι Σύμβουλοι Νιμ Τσοκόχccxii:

1. Ο Μέγας Σύμβουλος του Καβικίμπ

2. Ο Μέγας Σύμβουλος του Αχάου Κ’ι Τσε

ccx Chinamital.
ccxi Uijaib.
ccxii Nim Chokoj = Οίκος των Τίγρεων.

318
 3. Ο Μέγας Σύμβουλος του Νιχαϊμπάμπ

Αυτοί ήταν οι πατριάρχες, ενώ οι γυναίκες τους ονομαζόταν

Μητέρες της Αλήθειας.

Αυτοί είναι οι παππούδες, οι πρώτοι πατέρες των Κ’ι Τσε

Μάγια, αφού έλαμψε ο Ήλιος, η Σελήνη και τ’ άστρα.

1. Ο Πρώτος και κορμός ου Οίκου των Καβικίμπ ήταν ο

Μπ’αλάμ Κ’ι Τσε, ενώ πέμπτος Βασιλιάς ήταν ο
Γκ’ουκουμάτςccxiii. Δέκατοι τρίτοι ηγεμόνες ήταν ο Τεκούμccxiv
και ο Τεπέουλccxv, οι οποίοι έδωσαν φόρο υποτέλειας στους
Ισπανούς.
Ο Οσίμπ Κεχccxvi και ο Μπελεχέμπ Τσι, η δωδέκατη
γενιά βασιλέων, ήταν εκείνοι που απαγχονίστηκαν από τον
«Ντοναντιού» Αλβαράδοccxvii.
Ο Δον Χουάν Δε Ρόχαςccxviii κι ο Δον Χουάν Κορτέςccxix
ξεκινούν τη δέκατη τέταρτη γενιά Κυρίων του έθνους των Κ’ι
Τσε.

2. Ο Αχάου Αχ Ποπccxx, Κύριος του Οίκου Κου Χαccxxi,

ήταν ο πρώτος βασιλιάς των Τσιναμιτάλ, ενώ ο Τεπέου Γιάκι
ccxxii ήταν ο ένατος.

ccxiii K’ukumatz = Πέμπτος Ηγεμόνας των Κ’ι Τσε Μάγια, που φέρει το όνομα
του Ιερού Φτερωτού Φιδιού [Κουκουλκ’άν, Kukulk’án], που στα
1400 ίδρυσε το βασίλειο της Γκ’ουμαρκάαχ στην ορεινή
Γουατεμάλα, την οποία ισοπέδωσε ο Ισπανός κατακτητής Πέδρο Δε
Αλβαράδο (Pedro de Alvarado)
[Βλ. σχ. 8].
ccxiv Tekum Umán = Βασιλιάς της Γκ’ουμαρκάαχ, που έδωσε την τελική

μάχη ενάντια στους Ισπανούς κατακτητές και ηττήθηκε από τον

Πέδρο Δε Αλβαράδο.
ccxv Tepewl = Ηγέτης των Κ’ι Τσε Μάγια που φέρει το όνομα του Πλάστη της

Φύσης.
(Βλ. Εισαγωγή: Ι. Κοσμογονία, Κεφ. 1. Πόπολ Βουχ & Μέρος Ι.,
Κεφ. Ι.)
ccxvi Oxib Kej, Belejeb Tzi.
ccxvii Donadiú Alvarado = Τίτλος του πρώτου Ισπανού Κατακτητή της

Γουατεμάλας.
ccxviii Don Juan de Robles = Ισπανός Κυβερνήτης της ορεινής Γουατεμάλας.
ccxix Don Juan Cortés = Ισπανός Κυβερνήτης της ορεινής Γουατεμάλας.
ccxx Ajaw Aj Pop = Κύριος των Κι Τσέ, που φέρει το όνομα του πρώτου μήνα

του ημερολογίου των Μάγια.

ccxxi Ku Ja = Βασιλικός Οίκος των Κ’ι Τσέ, που σημαίνει: «Οίκος μέσα σε

Κοχύλι».

319
 3. Ο Μπ’αλάμ Ακάμπ ήταν ο πρώτος ηγέτης του Οίκου
των Νιχαϊμπάμπ, ενώ ο Αχάου Κότου Χαccxxiii ήταν ο
ενδέκατος.
Ο Δον Κριστόμπαλccxxiv βασίλεψε τον καιρό των
Ισπανών, κι ο Δον Πέδρο Δε Ρόμπλεςccxxv είναι ο τωρινός187
Αχάου Καλέλccxxvi.

4. Ο Αχάου Καλέλ ήταν ο πρώτος βασιλιάς του

Μεγάλου Οίκου των Ουιχαΐμπ, ενώ ο Γιάκολ Ατάμ ήταν ο
όγδοος.

5. Ο Μαχ Ου Κουτάχ ήταν ο πρώτος άνθρωπος, ο

πρώτος παππούς και πατέρας του Οίκου του Αχάου Κ’ι Τσε,
ενώ ο Χακαβίτς ήταν ο δέκατος τρίτος.

Αυτή είναι η αφήγηση της καταγωγής των Κ’ι Τσε, όπως

ήταν γραμμένη στο αρχαίο Ιλμπάλ Ρε Γκο Βουχ, που σήμερα
έχει πλέον χαθεί.
Εδώ τελειώνει η διήγηση του έθνους των Κ’ι Τσε, που
σήμερα λέγεται Σάντα Κρουςccxxvii Δελ Κ’ιτσέ.

ccxxii Tepewl Yaki = Ηγεμόνας των Κ’ι Τσε που φέρει το όνομα του Πλάστη
της Φύσης.
ccxxiii Ajaw Kotu Ja.
ccxxiv Don Cristóbal = Εξερευνητής, κατακτητής και κυβερνήτης της ορεινής

Γουατεμάλας.
ccxxv Pedro de Robles = Κυβερνήτης της ορεινής Γουατεμάλας.
ccxxvi Ajaw Kalel.
ccxxvii Santa Cruz del Quiché = Η σημερινή ονομασία της αρχαίας

πρωτεύουσας K’umarkaaj (Γκ’ουμαρκάαχ) των Κ’ι Τσε Μάγια της

ορεινής Γουατεμάλας, την οποία ισοπέδωσε ο Ισπανός κατακτητής
Πέδρο Δε Αλβαράδο (Pedro de Alvarado), στις 12 Φεβρουαρίου
του 1524, μετά από σκληρή μάχη. Μετά την ήττα τους, οι Κ’ι Τσε
Μάγια κάλεσαν τον Αλβαράδο στην πόλη τους με την πρόφαση των
συνομιλιών, αλλά με σκοπό να τον δολοφονήσουν. Όμως, εκείνος,
με τη βοήθεια των Κακτσικέλ Μάγια –που ήταν εχθροί των Κ’ι Τσε-,
αλλά και των Μεξικανών ιθαγενών συμμάχων του, κατάφερε να
κάψει ζωντανό τον ηγέτη Τεκούν Ουμάν (Tekún Umán) και να
καταστρέψει την πόλη.
(Βλ. σχ. 8)

320
 ΘΕΟΤΗΤΑ L

ΕΠΙΜΕΤΡΟ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ - ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗ

Πολιτισμός· civilización ή cultura; Ο Σπένγκλερ (O.

Spengler)188 διατύπωσε τον πολιτισμό με την έννοια
“civilisation” ως το πεπρωμένο μίας κουλτούρας. Ο Τσάιλντ (V.
Childe)189 τον θέτει μεταξύ δύο «επαναστάσεων»: της
αγροτικής του νεολιθικού ανθρώπου (με την αγροκαλλιέργεια
και την κτηνοτροφία), και της αστικής (με τον τροχό). Αργότερα
πρόσθεσε και το κριτήριο της γραφής. Ο Τόυνμπη (A.
Toynbee)190 μίλησε για μεταλλαγή ή μετατυπία του ενός όρου
μέσα στον άλλον. Ο Μπρωντέλ (F. Braudel)191 εξισώνει έναν
«αληθινό» πολιτισμό με μία «γνήσια» κουλτούρα. Ο Φελίπε
Φερνάντες Αρμέστο (F. F. Armesto)192, του Παν/μίου της
Οξφόρδης –νέο αίμα στον τομέα της εθνολογίας- διατείνεται ότι
οι κοινωνίες μπορούν να κριθούν στο κατά πόσον είναι
πολιτισμένες, μόνο ερευνώντας την αλληλεπίδρασή τους με το
φυσικό τους περιβάλλον. Ο Κέννεθ Κλαρκ (K. Clark)193,
πάντως, λέει ότι μετά από μελέτες μιας ολόκληρης ζωής, δε
γνωρίζει τι είναι πολιτισμός, αλλά τον αναγνωρίζει όταν τον
βλέπει ή τον αισθάνεται με μία από τις πέντε ανθρώπινες
αισθήσεις.
Αρχαίος ελληνικός πολιτισμός και ο πολιτισμός των
Μάγια, ο νομικός μας πολιτισμός, θαλάσσιοι πολιτισμοί,
βουδιστικός πολιτισμός και ο διατροφικός πολιτισμός του
καλαμποκιού στη Μέση Αμερική, μπορούν να στηρίξουν την
οντότητα της κουλτούρας –με τη σημασία και τη δημιουργική

321
σπουδαιότητα του καθημερινού modus vivendi, του αρχέγονου
αλλά και σύγχρονου.
Κουλτούρα και πολιτισμός: υποσύνολα τα μεν των δε,
προϊόντα της Φύσης, αλλά και της ανθρώπινης διανόησης,
αποτελούν ιδρυτές λαών αζτεκικών, ινκαϊκών, γουαρανικών και
των Μάγια, και σχηματίζουν τη φιλοσοφία της ινδιάνικης
Αμερικής.
Σ’ ένα μεγάλο ταξίδι ζωής ανάμεσα στις χώρες του
πλανήτη μας, διαπιστώνουμε, όμως, ότι –δυστυχώς- ο
πολιτισμός (κάθε είδους) εδραιώνεται σε αλήθειες
συγκαλυμμένες, σε γλώσσες δυσνόητες και γραφές
ιερογλυφικές, για τους λίγους· οι φιλοσοφίες στηρίζονται σε
θεολογίες που ευνοούν τον άνδρα και υποβιβάζουν τη γυναίκα·
σε θρησκείες (βασικό στοιχείο κάθε πολιτισμού), που απαιτούν
μετάνοια μέσω της τιμωρίας του σώματος με νηστεία ή
διάτρηση των γεννητικών οργάνων και με ανθρωποθυσίες·
θρησκείες που αποτάσσουν το σώμα, αυτό το δώρο (;) της
Φύσης, που πενθούν τη ζωή με μπούρκα, που αφαιρούν το
δικαίωμα αυτοδιάθεσης στα μοναστήρια και της επαφής κάθε
ανθρώπου με τη Φύση.
Σε όλα τα θεολογικά ρεύματα –μονοθεϊστικά,
μονολατρικά, ενοθεϊστικά ή πολυθεϊστικά –ακόμη και στο
συγκρητισμό των Χριστιανών Ισπανών κατακτητών με τους
σταυρούς/σπαθιά και το φαλλό του βιασμού στα χέρια-, ο Θεός
ή οι θεοί από πέτρα ή ξύλο, τρέφονται με λιβάνι κοπάλ και με
την πίστη και τη λατρεία της Ανθρωπότητας.
Οι άνθρωποι, ανάλογα με το διανοητικό τους επίπεδο,
πλάθουν τους θεούς τους, είτε κατ’ εικόνα, είτε καθ’ ομοίωσιν,
είτε –ούτε κατά διάνοια-, με τερατόμορφη εμφάνιση.
Ήδη από την παλαιολιθική εποχή, οι σαμάνοι –οι
μάγοι/θεραπευτές- κλείνονταν στην ασφάλεια των σπηλαίων
τους και ζωγράφιζαν μαγικο-θρησκευτικές εικόνες θηραμάτων,
για να… «βοηθήσουν» τους κυνηγούς στο επικίνδυνο έργο
τους. Η πρώτη εκμετάλλευση του Ανθρώπου από άνθρωπο
γεννήθηκε στους εκκλησιαστικούς κόλπους.
Και οι μετέπειτα ιερείς (τα παράγωγα των σαμάνων,
που καπηλεύονται το ρόλο του ψυχαναλυτή της φυλής τους),
προσηλυτίζουν νεοφώτιστους υποτελείς των αυτοκρατόρων,
τους οποίους κι εκείνοι υπηρετούν, όταν τυγχάνει να μην έχουν
οι ίδιοι το διττό ρόλο του θεοποιημένου Ήρωα-ηγέτη.
Ρυθμίζουν τη συλλογική μνήμη από την πρωταρχική
ύπαρξη του Χάους (για να μην υπάρχει πρότερη αναφορά κι

322
έρευνα), και θέτουν ως Πρωτόπλαστο Ήλιο, δίχως γονείς και
προγόνους και λαμπρό, τον εαυτό τους. Και τιμωρούν με
θάνατο τους άπιστους ή όσους παρεκκλίνουν από την «ορθή»
πίστη.
Διακηρύσσουν ότι ο «περιούσιος» λαός τους δε θα
εξαλειφθεί ποτέ από προσώπου Γης και θα κυριεύσει όλους
τους άλλους λαούς. Γεννιούνται έτσι, οι αντι-ήρωες:
απαξιώνουν τον «Άλλο» και του «Αλλού», όπου εκείνος
κατοικεί. Αλλά επιθυμούν τον «Άλλο» ως υπηρέτη τους και τη
γη τού «Αλλού» για τα δικά τους συμφέροντα. Εκδίκηση, μίσος
και πόλεμος είναι το ουσιαστικό νόημα των θρησκειών, υπό
την επίφαση της αγάπης για τον πλησίον.
Αυτοκράτορες και ιερείς αναγκάζουν τους ανθρώπους
να καλλιεργούν «θεϊκές υπερτροφές» σε γη χέρσα, προς
όφελος του κοινού καλού και κρατούν για τους εαυτούς τους τη
μερίδα του λέοντος, διανέμοντας στους πληβείους πινάκια
φακής. Και μαστιγώνουν είλωτες για να σείουν τα βουνά, ν’
αλλάζουν το ρου των ποταμών και να χτίζουν τείχη κυκλώπεια
και πυραμίδες βαθμιδωτές (που συμπτωματικά –
σκανδαλιστικά συμπτωματικά- [συν]υπάρχουν σε διάφορα
γεωγραφικά μήκη και πλάτη), από την κορυφή των οποίων,
τελικά, θα προσφέρουν την καρδιά τους ως θυσία σε Φίδια
Φτερωτά για να μη σβήσει ο Ήλιος, και στις οποίες θα
θανατώσουν χιλιάδες σκλάβους για να μη μαρτυρήσουν την
είσοδο στον Κάτω Κόσμο και –κυρίως- στους θησαυρούς. Κι οι
άλλοι, από κάτω, θα κοινωνήσουν τη σκόνη απ’ τα κόκαλα των
θυσιασμένων μες την ομίχλη της ζούγκλας.
Τα κοσμήματα, τα λαμπερά σαν τ’ άστρα -που μελετά η
αρχαία αστρονομία-, τ’ αγάλματα με την τρομακτική (στη
χειρότερη περίπτωση) ή και τη λάγνα τους όψη (στην καλύτερη
των περιστάσεων), οι τελετουργικοί χοροί με τ’ αλφάβητα στα
δάχτυλα των χεριών και των ποδιών, η (προφορική)
λογοτεχνία, οι μάσκες του θεάτρου των θεών και οι μουσικές
που αφηγούνται τα κατορθώματά τους, τα μαθηματικά κι οι
άλλες επιστήμες, η ναυσιπλοΐα κι άλλες τεχνικές, το μέλι που
συμβολίζει τη γυναίκα –τη γλυκιά μα και δηλητηριώδη-, όλα
αυτά κι άλλα πολλά σύμβολα κι όμορφα ονόματα των
Ιαγουάρων της Σελήνης, είναι προϊόντα του πολιτισμού -της
civilización- της άρχουσας τάξης. Η εντυπωσιακή βιτρίνα του
πολιτισμού.
Όμως, υπάρχει και η λαϊκή κουλτούρα· εκείνη του
ζωδιακού κύκλου, του εσωτερισμού, της οικολογικής

323
θρησκείας, της μαγείας κι άλλων απορριμμάτων που η
άρχουσα τάξη πετά μετά την ημερομηνία λήξης τους, ενώ ο
λαός γιορτάζει την εύρεσή τους με παραδοσιακούς χορούς. Για
το λαό, οι θεοί έχουν ανθρώπινες (σεξουαλικές) αδυναμίες· κι
επιδίδονται στην αιμομιξία υπό την επήρεια της
οινοπνευματώδους τσίτσα. Παράδειγμα προς μίμησιν, για να
μην κατηγορηθούν οι άρχοντες που την εφαρμόζουν για… να
συνεχίσουν τη ζωή τους ως κατώτεροι θεοί στο ουράνιο
στερέωμα. Διπλή και πρακτική η εφαρμογή του μέτρου. Η άλλη
βιτρίνα του «πολιτισμού» είναι αυτή. «Η γνήσια», όπως την
αποκαλούν οι σύγχρονοι ταξιδευτές που θέλουν να
ξεχωρίσουν τον εαυτό τους από τους «κοινούς τουρίστες των
μουσείων και των πλαζ».
Κι ανάμεσα στους δύο πολιτισμούς, στη civilización και
στην κουλτούρα, διεξάγεται μία σφοδρή μάχη, ανάμεσα στο
«Καλό» και στο «Κακό» · όμως δεν έχει γίνει ακόμη σαφές
ποιο είναι το καλό και ποιο το κακό. Ή, αν υπάρχει, εν τέλει, το
καλό… Ένας πόλεμος πολύπλοκος: εμφύλιος, από πλευράς
της άρχουσας τάξης, μέσα στην οποία αντιμάχονται οι Ήρωες
με τους θεούς για να τους πάρουν τη βασιλική τους εξουσία,
επιθετικός έναντι της τάξης των πληβείων για να μη σηκώσουν
κεφάλι, κι αμυντικός από πλευράς των λαϊκών στρωμάτων για
να διατηρήσουν τη γνησιότητά τους, για να μη χαθούν σ’ ένα
λαβύρινθο που δεν κατανοούν. Αυτή είναι η μία όψη της ζωής.
Η άλλη πλευρά της Σελήνης, ο δεύτερος των Διδύμων,
το άλλο μισό χείλι αυτού που γεννήθηκε με λαγωχειλία, είναι
αντιφατικό: ο «Άλλος», η κοινωνικά χαμηλή τάξη, κάνει άλματα
προς την ανάπτυξη, παράγοντας κακέκτυπα της
«ακαδημαϊκής» δημιουργίας. Κι αυτό προσάπτει στον
άνθρωπο την υπεροψία του παπαγάλου Βουκούμπ Κακίς.
Ώσπου επέρχεται ο κορεσμός, η αυτοοργανωμένη
κρισιμότητα και ο αγώνας για την κοινωνική ανανέωση, για
νέους ημερολογιακούς κύκλους τσολ κ’ιν, για νέες τέχνες και
τεχνολογίες, για νέα κοινωνικά συστήματα καταπίεσης των μεν
από τους δε, που –ως «πολιτισμένοι»- πάντα θα κατακρίνουν
ως «απολίτιστη» τη μοναχική, ανεξάρτητη ζωή του
προϊστορικού Ανθρώπου πάνω στα δέντρα…

☼☼☼

Οι Μάγια κατόρθωσαν να επιβιώσουν –βιολογικά και

πολιτισμικά- έως τις μέρες μας, χάρη στους στενούς δεσμούς

324
που διατηρούν με τη Γη και στην αφοσίωσή τους στην ιθαγενή
κοινότητα και στον τρόπο ζωής της. Είναι, ίσως, ο τρίτος
ηρωικός κύκλος της μυθολογίας τους.

Ηλίας Ταμπουράκης
Καθηγητής Ισπανικής & Πορτογαλικής
Γλώσσας & Πολιτισμού
https://idiaiteramathimataxenonglosson.wordpress.com/

325
 ITZAMNÁ

ΣΧΟΛΙΑ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ – ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗ

1 Κείμενο του Ηλία Ταμπουράκη στο VI Πολυεθνικό Πολιτιστικό Φεστιβάλ

που οργάνωσε ο Όμιλος UNESCO Νομού Πειραιώς και Νήσων στις 15
Ιουνίου 2004, στα πλαίσια των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας.
2 Sigmund Slomo Freud (Τσεχία, 1856 – Αγγλία, 1939): Εβραϊκής
καταγωγής Αυστριακός ψυχίατρος.

3 Βέδδες (Σανσκριτικά: वेद véda, "Γνώση"): Ιερά κείμενα του Ινδουισμού

από το 1.500 π.Χ. Το ουσιαστικό προέρχεται από την ινδοευρωπαϊκή λέξη
ueidos, που έχει κοινή ρίζα με την ελληνική: εἶδος. Ομώνυμο θεωρείται το
1ο και το 3ο πρόσωπο του ενικού του αορίστου οριστικής:: véda = (ϝ)οἶδα //
ἰδέα, όπως και το λατινικό ρήμα video = βλέπω.
(Pokorny's 1959 Indogermanisches etymologisches Wörterbuch.)
4 Joseph Campbell, (Η.Π.Α., 1904-1987): Μυθολόγος, δάσκαλος και
μεγάλος οραματιστής. Δίδαξε συγκριτική μυθολογία στο Sarah Lorens
College της Νέας Υόρκης. Σημαντικό έργο του: The Hero with a thousand
faces [Ο Ήρωας με τα χίλια πρόσωπα], (μτφρ. Θεόδωρος Σιαφαρίκας, Εκδ.
Ιάμβλιχος, Αθήνα, 2001.)
5 Ιωάννης Κακριδής (Αθήνα, 1901-1991): Διδάκτωρ Κλασικής Φιλολογίας
του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, του
Αριστοτελείου Θεσσαλονίκης, των Παν/μίων Στοκχόλμης, Ουψάλας και
Λόυντ Σουηδίας, και Τυβίγγης (Tübingen) Γερμανίας. Σημαντικό έργο του:
Ελληνική Μυθολογία, 5 τόμοι, Εκδ. Αθηνών, 1986.
6 Η Κεντρική Αμερική περιλαμβάνει οκτώ χώρες: το Μεξικό –από την
πρωτεύουσα, έως τα νότια σύνορά του, τη Βρετανική Ονδούρα (Belize), τη
Γουατεμάλα –όπου δημιουργήθηκε το Πόπολ Βουχ-, το Σαλβαδόρ, την
Ονδούρα, τη Νικαράγουα την Κόστα Ρίκα και τον Παναμά –από τα βόρεια
σύνορά του, έως και την Πρωτεύουσα. Πρόκειται για μία εντυπωσιακής

326
ομορφιάς περιοχή της Λατινικής Αμερικής, όπου βρίσκεται ο μεγαλύτερος
κοραλλιογενής ύφαλος του δυτικού ημισφαιρίου (Μπελίζ) και οι
περισσότεροι και πιο καλοδιατηρημένοι τροπικοί εθνικοί δρυμοί του κόσμου
(Κόστα Ρίκα). Μέση Αμερική ονομάζεται σύμφωνα με την αρχαιολογική
ορολογία.
7 Μεξικό (México, Méjico). Λατινοαμερικανική χώρα με εξαιρετική
βιοποικιλότητα, πατρίδα πενήντα διαφορετικών ιθαγενών εθνοτήτων. Η
περιοχή από την ομοσπονδιακή πρωτεύουσα έως και τα βόρεια σύνορα με
τις ΗΠΑ θεωρείται ότι ανήκει γεωγραφικά στη βόρεια Αμερική, ενώ οι
εκτάσεις από την Πόλη του Μεξικού (Ciudad de México) μέχρι τα νότια
σύνορα με τη Γουατεμάλα, ανήκει στην Κεντρική Αμερική. Η ορεινή
τοπογραφία του επέτρεψε στους ιθαγενείς ν’ ακολουθήσουν το εθνολογικό
τους πεπρωμένο σε ένα περιβάλλον σχετικής απομόνωσης.
«Μéxico σημαίνει κάκτος ixtle από την έρημο της Oaxaca, που
λαμπυρίζει μέσ’ τον ζεστό αέρα και σοκολάτα αρωματισμένη με tlilxóchitl, το
μαύρο, στιλπνό λουλούδι της βανίλιας και πιπεριές jalapeños, φλογερές,
που ξυπνούν έρωτες. Σημαίνει μουσική της Paquita από τις λαϊκές γειτονιές
και αφροδισιακό ποτό Damiana στην Πλατεία Garibaldi. Και είναι μπλε νερά
που σκορπούν γαλανές πευκοβελόνες και φτερά χρυσοπράσινα από
παραδείσια πτηνά quetzal και χρυσά κοσμήματα κάτω απ’ τ’ άστρα της
piñata -του χάρτινου στολιδιού των γενεθλίων. Παιδιά σταυρωμένα από
τους anti-zapatistas, σημαίνει Μεξικό. Και επίσης Quetzalcóatl, το θεϊκό
φτερωτό φίδι. Κομμάτια το άγαλμά του από jade. Ινδιάνοι huichol και
ηφαίστεια. Μαγεία: λευκή για τη θεραπεία και μαύρη για τον θάνατο, κόκκινη
για τον έρωτα και κίτρινη για τη σπορά του καλαμποκιού. Όλ’ αυτά είναι το
Μεξικό. Μεξικό σημαίνει πλωτοί κήποι και πυραμίδες στο δρόμο του Ήλιου
και της Σελήνης που σταλάζει αραιή βροχή από αίμα. Αμερικάνοι με πόρνες
στην Tijuana, δυστυχώς, είναι Μεξικό. Μεξικό σημαίνει έρωτας που
θρυμματίζει το “Είναι” και που ως ένστικτο της ζωής, μάχεται με το ένστικτο
του θανάτου και διεισδύει στα μύχιά του, ως τη μέθεξη. Και είναι το Μεξικό
γιορτή. Μια γιορτή των αγαπημένων νεκρών. Βιολιά, ποτό, κεριά και
πορτοκαλοκίτρινα λουλούδια cempasúchil πάνω στους τάφους:
αλληλοφωτίζονται στην άγρυπνη νύχτα. Παναγιές με πρόσωπα ‘λιοκαμένα,
χάρτινες γιρλάντες από κούκλες μαγικές, Friditas, πήλινα λουλούδια -σαν
ζυμάρι- απ’ το Coyotepec και coates -φίλοι χωρικοί. “Μπαρόκ της ζάχαρης”
στο βάθος του σκοτεινού Καθεδρικού. Ακρίδες στη σάλτσα, ινδιάνικα
πανηγύρια, ο Rulfo, ο Siqueiros, ο Juárez. Χωριατοπούλες με κινέζικες
καταβολές και γαλοπούλες με sauce chocolat χωριάτικη. Καλοκαίρια.
Γωνιές με στοχαστικά sombreros κάνουν κατοικία τους τη δροσιά και τα
καλαμποκοχώραφα στον ορίζοντα. Machetes και trapiches: μαχαίρια και
πατητήρια του ζαχαροκάλαμου σκουριασμένα και κουνούπια που
τριγυρνούν βουίζοντας στα πήλινα τηγάνια comal με τις καλαμποκόπιτες
tortillas. Αυτά και άλλα πολλά σημαίνουν Μεξικό.»
(Απόσπασμα από: Ημερολόγια Ταξιδιών σε φύλλα μπανανιάς,
(μυθιστότημα), Ηλίας Ταμπουράκης, Εκδ. Ροές, Αθήνα, 2007.)
8 Η Γουατεμάλα (Guatemala) συμπυκνώνει τα φυσικά και εθνολογικά
στοιχεία της Κεντρικής Αμερικής. Τα ηφαίστειά της είναι τα ψηλότερα και πιο

327
ενεργά της περιοχής (Άγουα, Φουέγο, Ακατενάνγκο - Agua, Fuego,
Acatenango). Οι αρχαιολογικοί χώροι των Μάγια, οι πιο εντυπωσιακοί
(Τικάλ, Tikal). Έχει τον μεγαλύτερο και πιο πολύχρωμο ιθαγενή πληθυσμό,
παραδοσιακά ντυμένο, –ο οποίος παράγει ευρύτατης ποικιλίας λαϊκή
τέχνη-, ενώ συγχρόνως υποφέρει από τους πιο συχνούς και
καταστροφικούς σεισμούς. Από το 1523 έως το 1821, αποτελούσε κύριο
τμήμα της ισπανικής αποικίας της Κεντρικής Αμερικής (Capitanía General
de Guatemala). Ακολούθησε μία σύντομη περίοδος ηγεσίας στην
Κεντροαμερικανική Δημοκρατία (República Centroamericana). Η παλιά
πρωτεύουσα (Antigua Guatemala) αποτελεί ένα από τα πιο γοητευτικά
δείγματα της μπαρόκ αρχιτεκτονικής στη Λατινική Αμερική. Τα υψίπεδα, στα
δυτικά της χώρας, παρουσιάζουν θεαματικά τοπία με λίμνες στο μπλε του
κοβαλτίου και ηφαίστεια μαύρα –σαν τον κοφτερό, γυαλιστερό οψιδιανό-,
σκουροπράσινα δάση από πεύκα –που παράγουν το λιβάνι κοπάλ (copal)
στο χρώμα του κεχριμπαριού- και ξανθά καλαμποκοχώραφα. Εκεί, οι
μυστηριώδεις ιερείς των Κακτσικέλ (kaqchiquel) και των Κ’ι Τσε (k’í-tzè
maya), τυλιγμένοι στα πόντσο τους με τα γεωμετρικά σχήματα, στον
γαλάζιο αρωματικό καπνό του λιβανιού και στα βαριά σύννεφα της
οροσειράς του Κάτω Κόσμου Κουτσουματάν (Cuchumatán), επικαλούνται
ακόμη το πνεύμα του Μαξιμόν (Maximón) –που, στολισμένος με μαντήλια
και φορώντας «καουμπόϊκο» καπέλο, καπνίζει ένα πούρο· είναι το υβριδικό
πνεύμα με τα ινδιάνικα και ισπανικά στοιχεία του κατακτητή Αλβαράδο
(Pedro de Alvarado y Contreras, Ισπανία, 1485 [95;] – Μεξικό, 1541). Πιο
πέρα, στα υπαίθρια παζάρια, μπροστά στις λευκές εκκλησίες, οι
σοκολατένιες γυναίκες των Μάγια πουλάνε τα τροπικά φρούτα και τα
λουλούδια της χώρας τους. Αρώματα και ήχοι του ξυλόφωνου μαρίμπα
(marimba) γεμίζουν την ατμόσφαιρα.
9 Η Βολιβία (Bolivia), απαράμιλλης ομορφιάς χώρα των Άνδεων, στη Νότια
Αμερική, με απόκοσμα τοπία ορεινών λιμνών σ’ όλα τα χρώματα της ίριδας
μέσα σ’ ερήμους από ώχρα κι αγκαθωτούς κάκτους, απόμακρες
πολιτειούλες –χτισμένες από άργιλο ψημένο στον ήλιο-, σα νεκροταφεία
στον ορίζοντα, που ζουν μυστικά στον παλμό της ινδιάνικης ζωής και
πανάρχαιους χώρους λατρείας του Ηλίου (Τιγουανάκου, Tiwanaku),
θεωρείται η υψηλότερη, η πιο απομονωμένη, η φτωχότερη, η πιο ινδιάνικη,
η τραχύτερη γη του νότιου ημισφαιρίου. Και η Λα Παζ (La Paz) –η μία από
τις δύο πρωτεύουσές της-, η ομορφότερη… «ασχημούπολη».
10 Το Περού (Perú) είναι από τις εντυπωσιακότερες χώρες των Άνδεων, στη
Νότια Αμερική και πατρίδα του πιο ολοκληρωμένου πολιτισμού αυτής της
ηπείρου: των Ίνκας. Μουσική και ποίηση (Βλ. Ανθολογία ποίησης των
Ίνκας, εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια: Ηλίας Ταμπουράκης, Εκδ. Ροές,
Αθήνα, 2007), χρυσά κοσμήματα (Μουσείο Larco Herrera, Λίμα) και
κυκλώπεια τείχη (Μάτσου Πίκτσου, Machu Picchu), νησιά με εξωτική
πανίδα (Μπαγιέστας, Ballestas) και ζούγκλες της Αμαζονίας (Ικίτος, Iquitos)
συμπληρώνουν το παζλ αυτού του παραδείσου. Η λέξη Perú (biru), στη
γλώσσα των ιθαγενών του Παναμά σημαίνει «Χώρα του Χρυσού»· οι
ινδιάνοι, θέλοντας να αποπροσανατολίσουν και να διώξουν τους Ισπανούς
κατακτητές από την περιοχή τους, τους έδειχναν τα πιο μακρινά βουνά στον

328
ορίζοντα, λέγοντάς τους ότι πίσω από εκείνα βρισκόταν ένα βασίλειο, όπου
τα πάντα ήταν φτιαγμένα από χρυσάφι. Έτσι δημιουργήθηκε ο θρύλος του
El Dorado (Ελ Δοράδο).
11Η Παραγουάη (Paraguay) έχει υπομείνει την πιο μακροχρόνια δικτατορία
της Λατινικής Αμερικής κι έχει υποθάλψει ναζιστές που είχαν αποδράσει
από τη μεταπολεμική Γερμανία, ενώ συνεχίζει να έχει τα πρωτεία στη
διαφθορά και στο λαθρεμπόριο. Πίσω απ’ αυτήν την ειδεχθή βιτρίνα, όμως,
φυλάει καλά κλεισμένο μέσα στο στέρνο της υποτροπικής ζούγκλας του
Τσάκο (Chaco), έναν πολιτισμό με γλώσσα μελωδική και μουσική –
συστατικά με τα οποία έχει συνθέσει την οικολογική μυθολογία του.
12Κολομβία (Colombia)· η άγνωστη χώρα των βαρόνων της κοκαΐνης, των
εμφυλίων πολέμων, των σμαραγδιών και του Ελ Δοράδο (El Dorado) –της
μυθικής «χρυσής πόλης» που αναζητούσαν οι Ισπανοί τυχοδιώκτες-, η γη
των εκατό χρόνων μοναξιάς του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες (Gabriel
García Márquez, βλ. σχ. 89), έχει το όνομα του εξερευνητή της Αμερικής
Χριστόφορου Κολόμβου (Cristóbal Colón) –ο οποίος, όμως, ποτέ δεν
έφτασε ως εκεί. Οι ντόπιοι την ξέρουν και ως Locombia (=η χώρα των
τρελών). Κάποιον λόγο θα χουν…
13Κλεόβουλος. Ένας από τους επτά αρχαίους Έλληνες σοφούς. Έζησε στη
Ρόδο, γύρω στο έτος 600 π.Χ.
14 Κόστα Ρίκα (Costa Rica): η μικρή δημοκρατική «Ελβετία» της Κεντρικής
Αμερικής χωρίς στρατό, η πλούσια ακτή, όπου ο Χ. Κολόμβος συνάντησε
τις γυμνές ιθαγενείς με τα χρυσά κοσμήματα, έχει τη μισή έκταση και
πληθυσμό από ότι η Ελλάδα, όμως διαθέτει πολύ περισσότερους από
τριάντα εθνικούς δρυμούς με αξιοθαύμαστη οργάνωση.
15Tehuantepec (Τεγουαντεπέκ): Ισθμός πλάτους 200 χμ, στο μεξικανικό
νότο.
16Ονδούρα (Honduras). Η Δημοκρατία της μπανάνας τσικίτα (chiquita) –ή…
μπανανία- της Κεντρικής Αμερικής.
17 Ο Ισπανός καθολικός μοναχός του τάγματος των Δομινικανών
Μπαρτολομέ Δε Λας Κάσας (Bartolomé de las Casas) (Ισπανία, 1474 [ή
’84?]-1566), ο οποίος ήταν επίσης θεολόγος και Επίσκοπος του Τσιάπας
(Chiapas) –στο νότιο Μεξικό- αλλά κυρίως χρονικογράφος της κατάκτησης
της Αμερικής από τους Ισπανούς, ανέφερε ότι κότες δεν υπήρχαν στην
Κεντρική Αμερική, παρά μόνο γαλοπούλες, με τα φτερά των οποίων οι
ιθαγενείς έφτιαχναν βεντάλιες.
Σε επιστολή του στον Αυτοκράτορα Κάρολο της Ισπανίας (Carlos V
de los Habsburgos), καταφέρεται ενάντια στο ρατσισμό που στηρίζει την
αποικιοκρατία, λέγοντας εν ολίγοις ότι «…δεν γνωρίζει εάν οι ινδιάνες είναι
πλάσματα του Θεού, εφ όσον δεν τις αναφέρει η Βίβλος, όμως είναι
σίγουρος ότι οι Ισπανοί κοιμούνται μαζί τους και τεκνοποιούν…»

329
18 Άλογα δεν υπήρχαν στην προκολομβιανή Μέση Αμερική. Λέγεται,
μάλιστα, ότι όταν οι ιθαγενείς είδαν για πρώτη φορά τους Ισπανούς
κατακτητές καβάλα στ’ άλογά τους, νόμιζαν ότι επρόκειτο για… ένα ενιαίο
ζώο (!) Αργότερα ονόμασαν το νεόφερτο σ’ αυτούς άλογο, mázatl, δηλ.
«ελάφι χωρίς κέρατα». Από αυτό προέρχεται το τοπωνύμιο Mazatlán
(Μασατλάν), στο δυτικό Μεξικό.
19 Cenote (σενότε) είναι η ισπανική παραφθορά της λέξης ιθαγενούς dzonot
(τζόνοτ) που σημαίνει: φυσικό, ασβεστολιθικό «πηγάδι» -λάκκωμα μεγάλων
διαστάσεων μέσα στη σαβάνα, που δημιουργήθηκε από την κατάρρευση
υπόγειων σπηλαίων.
20Κουτσουματάν (Cuchumatán): Η ψηλότερη οροσειρά της Κεντρικής
Αμερικής, στη δυτική Γουατεμάλα, φτάνει σε ύψος 3.800 μέτρων.
21 Coe, Michael D.: The Μaya, Thames and Hudson Ltd., London, 1966.
22 Olmecas (Ολμέκοι): Προκολομβιανός πολιτισμός της Μέσης Αμερικής,
στην περιοχή της Βερακρούς (Veracruz) του ανατολικού Μεξικού, ο οποίος
άνθισε από το 1.200 έως το 600 π.Χ. Το πραγματικό όνομά τους μας είναι
άγνωστο· η λέξη ουλμέκατλ (ullmékaλ) [το ελληνικό γράμμα λ προφέρεται
στην αζτεκική γλωσσολογία ως tl], στη γλώσσα νάουατλ (náhuatl) των
μεταγενέστερων Αζτέκων, σημαίνει «λαός του καουτσούκ», επειδή αυτό
ήταν το κύριο προϊόν της γης τους. Στις καλές τέχνες ασχολήθηκαν με την
κατασκευή τεράστιων μονολιθικών αγαλμάτων (κεφαλών), που
αναπαριστούν ηγεμόνες (;) με χαρακτηριστικά αιλουροειδούς. Διέθεταν
σύστημα γραφής, το οποίο ακόμη δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί. Είχαν
επίσης γνώση του ημερολογίου. Από όλους τους ιθαγενείς πολιτισμούς που
αναφέρονται σε αυτό το βιβλίο, οι Ολμέκοι είναι οι μόνοι που έχουν πλέον
εξαφανιστεί.
Το ιερό παιχνίδι της μπάλας, που αναφέρεται στο Πόπολ Βουχ –τη
Βίβλο των Μάγια- ανάγεται, ίσως, σ’ εκείνην τη μακρινή (προ)ιστορική
περίοδο.
23Τικάλ (Tical). Πυραμίδες ύψους σαράντα πέντε μέτρων προεξέχουν από
τη μυστηριώδη ομίχλη του τροπικού δάσους της βροχής στο Ελ Πετέν (El
Petén Itzá), ενώ οι πίθηκοι –απόγονοι των Δίδυμων Ηρώων του Πόπολ
Βουχ- κρέμονται με την ουρά τους από τα πανύψηλα δέντρα και καγχάζουν.
Πολλά μέτρα κάτω, οι βάτραχοι –σαν τον Ταμασούλ (Tamasul), δηλώνουν
με το αντιστικτικό κρώξιμό τους το σημείο όπου αρχίζει η γη.
24 Teotihuacán (Τεοτιγουακάν): Προκολομβιανός πολιτισμός της Μέσης
Αμερικής, στην περιοχή του Ανάουακ (Anahuac) του κεντρικού Μεξικού, ο
οποίος άνθισε από το 300 έως το 700 μ.Χ. Το πραγματικό όνομά τους μας
είναι άγνωστο· η λέξη téoλ, στη γλώσσα νάουατλ (náhuatl) των
μεταγενέστερων Αζτέκων, σημαίνει «θεός από πέτρα», και huaca είναι η
κοιλάδα. Καλλιεργούσαν τη γη τους με το σύστημα της τσινάμπα
(chinampa), κατασκεύαζαν, δηλ. πλωτούς κήπους μέσα στα κανάλια της
λίμνης Τεσκόκο (Texcoco), σαν αυτούς που μπορούμε να επισκεφτούμε

330
σήμερα στο Σοτσιμίλκο (Xochimilco), στον «Κάμπο των Λουλουδιών» -
όπως το ονόμαζαν οι Αζτέκοι- κοντά στη σύγχρονη μεξικανική
πρωτεύουσα. Στην αρχιτεκτονική ασχολήθηκαν με την κατασκευή
πυραμίδων, διακοσμημένων με ανάγλυφες παραστάσεις. Διακρίθηκαν
επίσης στην κεραμική τέχνη. Διέθεταν σύστημα γραφής, το οποίο ακόμη
δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί. Είχαν επίσης γνώση του ημερολογίου.

Pakal (Πακάλ): Βασιλιάς του Palenque (Παλένκε), στο νοτιοανατολικό

25

Μεξικό, κατά το έτος 615 μ.Χ.

26 Palenque (Παλένκε): Αρχαιολογικός χώρος στο νοτιοανατολικό Μεξικό.
Από τα πεντακόσια κτίρια αυτής της πόλης, έχουν ανασκαφεί μόνο τα
τριάντα τέσσερα, τα οποία, στην αρχαιότητα ήταν βαμμένα με πορφύρα. Τα
πάντα εδώ κατασκευάστηκαν χωρίς μεταλλικά εργαλεία, χωρίς ζώα για τις
μεταφορές και χωρίς τη χρήση του τροχού.
Αυτό είναι, ίσως, μία ένδειξη του γεγονότος ότι οι πολιτισμοί
φτάνουν σε υψηλά σημεία ακολουθώντας διαφορετικούς δρόμους· έτσι, δεν
μπορούμε να κρίνουμε έναν λαό ως «πιο πολιτισμένο» από κάποιον άλλον,
μόνο επειδή είχε εφεύρει τον τροχό.
27 Toltecas (Τολτέκοι): Προκολομβιανός πολιτισμός της Μέσης Αμερικής,
στην περιοχή του Ανάουακ (Anahuac) (Τολιάν - Tollán, Τούλα - Tula) του
κεντρικού Μεξικού, ο οποίος άνθισε από το 900 έως το 1.100 μ.Χ. Στην
αρχιτεκτονική ασχολήθηκαν με την κατασκευή πυραμίδων (πολλές φορές
από τα κρανία των θυμάτων που θυσίαζαν στους θεούς), διακοσμημένων
με ανάγλυφες παραστάσεις. Είχαν επίσης γνώση του ημερολογίου.
28 Το Bonampak (Μποναμπάκ) βρίσκεται στο μεξικανικό νότο και είναι
φημισμένο για τις τοιχογραφίες των αρχαίων ναών του σε ένα ιδιαίτερο
ανοιχτό πετρόλ ή σκούρο γαλαζοπράσινο χρώμα, συνδυασμένο με ένα
σκούρο κεραμιδί και με ώχρα.
Ο αρχαιολογικός χώρος ανακαλύφθηκε συμπτωματικά και με
περιπετειώδη τρόπο: στα 1946, ο Τσαρλς Φρέυ (Charles Frey), ένας
αντιρρησίας συνείδησης που είχε διαφύγει από το στράτευμα, χάθηκε μέσα
στη ζούγκλα των Μάγια-Λακανντόν (Lacandón). Εκεί, τον «υιοθέτησαν» οι
ιθαγενείς, και του αποκάλυψαν τον ιερό τους χώρο μέσα στο δάσος.
Εκείνος, τότε, ειδοποίησε τις μεξικανικές αρχές κι έτσι ξεκίνησαν οι
ανασκαφές. Ο Φρέυ πνίγηκε το 1949, όταν προσπάθησε να σώσει έναν
αρχαιολόγο που είχε πέσει στον ποταμό Ουσουμασίντα (Usumacinta).
29Οι σπόροι του κακάο χρησίμευαν και ως νομισματικές μονάδες. Οι Μάγια
θεωρούσαν ότι το ρόφημα του κακάο προκαλούσε αφροδισιακή «μέθη», και
επέτρεπαν να το πίνουν μόνο τα μέλη της ιερατικής κάστας, στην
περιορισμένη ποσότητα των τριών «κυπέλλων» από μικρή νεροκολοκύθα
(huacal) σε κάθε τελετουργία.
Η αρχαία συνταγή για την παρασκευή αυτού του μαγικού ελιξιρίου
του έρωτα, είναι η εξής: Σε ένα πήλινο σκεύος βράζουμε σε νερό ποταμού
τη σκόνη του κακάο με λίγες μικρές καυτερές πιπεριές mexibel (χωρίς
ζάχαρη). Όταν βράσει, το βγάζουμε από τη φωτιά, αφαιρούμε τις πιπεριές

331
και το αρωματίζουμε με σκόνη βανίλιας και κανέλλα. Προσθέτουμε
χοντροαλεσμένους σπόρους καβουρδισμένου καλαμποκιού και το
προσφέρουμε ζεστό. [Οι Αζτέκοι, αντί για καλαμπόκι, πρόσθεταν
αποξηραμένα μυρμήγκια χουμίλ (jumil, xotlinilli, pentatomidae, edessa
mexicana).
30 Στο Μεξικό υπάρχουν 150 είδη πιπεριάς.
Όταν ο Χριστόφορος Κολόμβος σάλπαρε για τις Ινδίες, είχε στο νου
του να φέρει πίσω στην Ευρώπη μπαχαρικά και μαύρο πιπέρι, που τότε
είχε μεγάλη εμπορική ζήτηση στις αυλές των ευγενών. Στο Νέο Κόσμο,
όμως, πρωτοείδε την καυτερή πιπεριά, που οι Αζτέκοι ονομάζουν τσίλε
[chil(e)] και οι Χιλιανοί αχί (ají) –για να μην τη συγχέουν με το όνομα της
πατρίδας τους! Εδώ και 7.500 χρόνια, οι ινδιάνοι πιστεύουν ότι η πιπεριά
βοηθά στην αποφυγή της γήρανσης του δέρματος, ενώ σήμερα
υπολογίζουμε την καυστικότητα των 150 ειδών πιπεριάς σύμφωνα με την
κλίμακα του Scoville, η οποία θέτει πρώτο το habanero με 300.000
βαθμούς και τελευταία την ποικιλία mexibel με μόλις 100 βαθμούς. Αυτό
οφείλεται στην καψαϊκίνη (capsicum), ένα αλκαλοειδές, του οποίου ο
χημικός τύπος είναι ο εξής:

(Στοιχεία από: 6-μηνο σεμινάριο Λατινοαμερικανικού πολιτισμού,

Όμιλος Unesco Νομού Πειραιώς και Νήσων & Εκπολιτιστικός Σύνδεσμος
Λατινοαμερικανών & Ισπανών Ελλάδας ASCLAYE, Ηλίας Ταμπουράκης,
2004-5).
31 Οι πυραμίδες, ναοί της Μέσης Αμερικής, συμβολίζουν τα ιερά βουνά. Η
Πυραμίδα-ημερολόγιο στον αρχαιολογικό χώρο Τσιτσέν Ιτσά (Chichén Itzá),
στο Γιουκατάν (Yucatán) του νότιου Μεξικού, που χρονολογείται από την
κλασική περίοδο (550-900 μ.Χ)., την οποία οι Ισπανοί Κατακτητές
ονόμασαν Ελ Καστίγιο (El Castillo) = Το Κάστρο, χτίστηκε το έτος 800 μ.Χ.
(πριν την εισβολή των Τολτέκων) και φτάνει σε ύψος 25 μέτρων. Στην
πραγματικότητα, όμως, πρόκειται για 2 αλληλοεπικαλυπτόμενες πυραμίδες,
οι οποίες χτίστηκαν κατά τη διάρκεια 364 ετών, αφού κάθε 52 χρόνια, που
ολοκληρωνόταν ένας ημερολογιακός κύκλος, κατασκευαζόταν κι ένα νέο
κτίριο. Αποτελείται από 9 «ορόφους» με διαφορετικά ονόματα, που ο
καθένας αντιστοιχεί σε μία διαφορετική ημερολογιακή περίοδο:
κ’ιν (k’in) = 1 ημέρα,
ουινάλ (winal) = 1 μήνας των 20 ημερών κιν (k’in),
τουν (tun) ή χάαμπ (jaab) = 1 έτος των 360 ημερών,
κ’ατούν (k’atun) = 20 τουν = 7.200 ημέρες,
μπακ’τούν (bak’tun) = 20 κ’ατούν = 144.000 ημέρες,
πικτούν (piktun) = 20 μπακ’τούν = 2.880.000 ημέρες,
καλαμπτούν (kalabtun) = 20 πικτούν = 57.600.000 ημέρες,
κινχιλτούν (kinjiltun) = 20 καλαμπτούν = 1.152.000.000 ημέρες,

332
 αλαουτούν (alawtun) = 20 κινχιλτούν = 23.040.000.000 ημέρες =
63.123.287 χρόνια των 365 ημερών.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η χρονολόγηση γινόταν ως εξής: 5.10.4.3.9 = 5

μπακ’τούν, 10 κ’ατούν, 4 τουν, 3 ουινάλ και 9 κιν από τη Δημιουργία του
Κόσμου των Μάγια, δηλ. από τις 13 Αυγούστου του έτους 3.114 π.Χ.
Επομένως, οι τρεις τελευταίες περίοδοι αντιστοιχούν σ’ ένα πολύ μακρινό
μέλλον.
Ο κάθε ένας από τους 9 ορόφους της πυραμίδας είναι χωρισμένος
σε 2 επίπεδα, συμβολίζοντας έτσι τους 18 μήνες των 20 ημερών του κοίλου
έτους. Στις τέσσερις πλευρές της πυραμίδας υψώνονται 91 σκαλοπάτια,
που στο άθροισμά τους δίνουν τον αριθμό 364· ο ναός στην κορυφή
συμβολίζει την 365η ημέρα του έτους. Μέσα σ’ αυτόν το ναό υπάρχει το
είδωλο από νεφρίτη του θεού ιαγουάρου, που στη γλώσσα Μάγια-yucateca
λέγεται μπ’αλάμ (b’alam), όπως και τα ιερά βιβλία αυτού του πολιτισμού: το
τσιλάμ μπ’αλάμ (chilam b’alam) του Τσουμαγιέλ (Chumayel), του Τισιμίν
(Tizimín), του Μανί (Maní), κλπ...
32 Αυτή η πρόοδος οφείλεται –σε μεγάλο μέρος- στη ρωσικής καταγωγής
αρχιτέκτονα Tatiana Avenirovna Proskouriakoff (Татьяна Авенировна
Проскурякова, Ρωσία, 1909 – Η.Π.Α., 1985) [Τατιάνα Αβινίραβνα
Πρασκουριακόβα], η οποία κατόρθωσε να αποκρυπτογραφήσει τα
ιδεογράμματα των Μάγια. Πρωιμότερες προσπάθειες είχαν γίνει από τον
Yuri Valentinovich Knorozov (Юрий Валентинович Кнорозов,
Ρωσία, 1922-1999) [Γιούρι Βαλιντίναβιτς Κνόραζοφ], ο οποίος στα 1952
απεφάνθη ότι το επωνομαζόμενο «αλφάβητο», που είχε καταγράψει ο
Ισπανός Επίσκοπος Diego de Landa (Διέγο Δε Λάντα) τo 16o αι., ήταν
μάλλον συλλαβικό, παρά φωνητικό.
33 Οι Μάγια και οι Αζτέκοι κατασκεύαζαν ένα είδος χαρτιού από
επεξεργασμένο φλοιό δέντρου. Τρεις τέτοιοι «κώδικες, codex, códices» -
όπως τους ονομάζουν οι αρχαιολόγοι- διατηρούνται σήμερα στα μουσεία
της Δρέσδης (Γερμανία), του Παρισιού και της Μαδρίτης. Στον πρώτο,
αναφέρεται ο ημερολογιακός κύκλος του πλανήτη Αφροδίτη, με μεγάλη
ακρίβεια.
34 Τα ιερογλυφικά (λογογράμματα) των Μάγια διαβάζονται σε διπλές
στήλες, από τα αριστερά προς τα δεξιά και από την κορυφή προς τη βάση:

333
 Πρόκειται για έναν μεγάλο αριθμό λεξιγραφημάτων, δηλ. σημείων
που αντιπροσωπεύουν τμήματα λέξεων, συλλαβές (μορφήματα) ή –
λιγότερο συχνά- ολόκληρες λέξεις, μαζί με φωνητικά ή/και σημειολογικά,
δηλ. νοηματικά σημεία:

334
 Κάθε συλλαβή μπορούσε να έχει διάφορες προφορές και έννοιες.
Έτσι, όπως και στη σύγχρονη Κινεζική και Ιαπωνική γλώσσα, είναι
απαραίτητη η απομνημόνευση ενός τεράστιου αριθμού ιδεογραμμάτων,
ενώ θεωρείται ευκολότερη η αναγνώρισή τους από τον αναγνώστη, παρά η
αναπαραγωγή τους από το γραφέα. Γι αυτόν, αλλά και γι άλλους λόγους, η
γραφή ήταν προνόμιο της ιερατικής και της βασιλικής κάστας των Μάγια.
Στην επόμενη εικόνα βλέπουμε τη διαδικασία αποκρυπτογράφησης
ενός αναθηματικού κειμένου που βρίσκεται σε ξύλινο κιβώτιο προσφορών
του Αχ Κ’ας Μπ’αλάμ (Aj K'ax B'alam) στο Τορτουγέρο (Tortuguero)
του Μεξικού, το οποίο μελέτησε ο αρχαιολόγος Μαρκ Ζέντερ (Marc
Zender), του Παν/μίου του Κάλγκαρυ (Department of
Archaeology, University of Calgary):

335
 ΔΕΞΙΑ ΠΛΕΥΡΑ ΤΟΥ ΣΚΕΥΟΥΣ
ΣΤΗΛΗ: J-1 K-1 L-1 M-1 N-1 O-1 P-1
IK'-MUY-yi k'a-b'a-IL u-MAM ta-AJAW- a-LAY? CHUM- ta-?
Ik' Muyi[l] yetk'ab'a'il-Ø umam le ta- -ya alay? mu-wa- ta ?
"(ο οποίος είναι) "παππού του" ajawle[l] "τότε" ni "σε ;-
συνονόματος του" "στην chum- πλοίο"
εξουσία" waan-Ø
"αυτός
επιβαίνει
"
ΓΡΑΜΜΗ
1

ΓΡΑΜΜΗ
2

V-WI'-
I-HAAB'-ya CHUM-mu-wa- IX-CHIJ K'AN-JAL- B'ALAM
juun haab'iiy ni-ya b'aluun b'u Aj K'ax
"είχε περάσει chumwaniiy-Ø chihj ho'-wi'- B'ahlam
[περίπου] ένας "από τότε που "(την) 9 k'anjalaab' AJ-k'a- "Αχ Κ’ας
ye-te χρόνος" κάθισε" Μάνικ’" "15 Ποπ" xa Μπ’αλάμ.
J-2 K-2 L-2 M-2 N-2 O-2 P-2

Ολόκληρο το κείμενο βρίσκεται στις έξι (6) πλευρές αυτού του «κύβου», και
αναφέρει τα εξής:
«Αυτή είναι η εικόνα του Αχ Κ’ας Μπ’αλάμ, του (;), κατά την πράξη
της (;). Η πέτρα τυλίγεται δύο ημέρες μετά την 6 Ετσνάμπ (Etznab) 11
[Τ]σέκ[ος] ([T]zek[os]), την 8 Αχάου (Ahau) 13 [Τ]σέκ[ος]. Ο Μπ’αλάμ Αχάου
(B’alam Ahau), ο θεϊκός Κύριος της περιοχής (του Τορτουγέρο), δεν
παραβρέθηκε στο (τύλιγμα της πέτρας = ενταφιασμό στην πέτρινη
σαρκοφάγο). Την 8 Κάουακ (Kawak) 12 Γιας Κιν (Yax K’in), είχαν παρέλθει
2 μήνες από τότε που ο Μπ’αλάμ Αχάου είχε ενταφιαστεί, όταν ο Ικ’ Μουγίλ
Μοουάν (Ik’ Muyil Muwan) ο Δεύτερος, συνονόματος του παππού του,
ενθρονίστηκε στην εξουσία. Την 9 Μάνικ’ (Manich’) 15 Ποπ (Pop), είχε
παρέλθει σχεδόν ένα έτος από τότε που (ο Ικ’ Μουγίλ Μοουάν ΙΙ)
ενθρονίστηκε στην εξουσία, όταν ο Αχ Κ’ας Μπ’αλάμ κάθισε σε (;)-πλοίο.
Είχαν παρέλθει 5 ημέρες, 11 μήνες και 1 έτος από τότε που κάθησε σε (;)-
πλοίο, όταν το αναθηματικό κιβώτιο του Αχ Κ’ας Μπ’αλάμ φιλοτεχνήθηκε.»
Οι υπογραμμισμένες φράσεις αντιστοιχούν στα λογογράμματα
αυτής της εικόνας, και διαβάζονται ως εξής: … (I1)-J1, (I2)-J2, K1-L1, K2-

336
L2, M1-N1, M2-N2, O1-P1, O2-P2, …

Κι άλλοι ιθαγενείς λαοί της Αμερικής είχαν αναπτύξει συστήματα

γραφής, όμως αυτά δεν έχουν ακόμη αποκρυπτογραφηθεί. Έτσι, οι
αρχαιολόγοι διακρίνουν –αυθαίρετα- αυτούς τους πολιτισμούς ως
«προϊστορικούς», χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι εκείνοι δεν γνώριζαν
την ιστορία τους. Ίσως, βέβαια, οι αναφορές τους να περιορίζονται σε
«πρωτοϊστορικές» καταγραφές του ανθρώπινου δυναμικού και των
φυσικών του πόρων ή των προϊόντων του. Η σύγχρονη ορθογραφία της
γλώσσας των Μάγια διαφοροποιείται ανάλογα με τις περιοχές και τις
διαλέκτους.
35Αφροδίτη (Venus): Σε διαφορά με τους Έλληνες της Ομηρικής εποχής, οι
Μάγια ήξεραν ότι ο Αυγερινός (ή Εωσφόρος) και ο Έσπερος (ή
Αποσπερίτης) ήταν το ίδιο άστρο, δηλ. ο πλανήτης Αφροδίτη.
36Τσολ κ’ιν (Tzol k’in): Αντίστοιχό του ήταν ο ημερολογιακός κύκλος
Τονάλπογουάλι (Tolalpohualli) των Αζτέκων.
37Οι Αμερινδοί διέθεταν αστρονομικές γνώσεις που τους διευκόλυναν στην
καλλιέργεια της γης. Για τη μελέτη των κινήσεων του Σύμπαντος, έχτιζαν
τους ναούς τους προσανατολίζοντάς τους στα άστρα.
(Στοιχεία ιθαγενούς αρχαιολογικής αστρονομίας: Sol Latino,
Αθήνα, Σεπτ.-Οκτ. 2002, σσ.: 12-15, άρθρο: «Observadores de las
estrellas» (δίγλωσσο), Ταμπουράκης Ηλίας.)
Στους incas –τον πολιτισμό των Άνδεων (Περού, Βολιβία, κλπ.) της
νότιας Αμερικής-, η περιστροφή των στοιχείων της φύσης, δηλ. τα
ηλιοστάσια και οι εποχές, οι άνεμοι, οι μέρες και οι νύχτες κ.ά., εκφράζεται
στην ποίηση με το ρήμα muyuy.
38 Κλίφορντ Μπράουν (Clifford Brown), του Atlantic University της Florida
και ο Γουώλτερ Γουίτσι (Walter Witschey), του Μουσείου Επιστημών της
Virginia (USA).
39Wacław Franciszek Sierpiński (Πολωνία, 1882-1969): Μαθηματικός, ο
οποίος επινόησε το ομώνυμο τρίγωνο που μπορεί να αναπαραχθεί
πολλαπλά σε οποιαδήποτε κλίμακα μεγέθυνσης ή σμίκρυνση.

337
40 Οι ιθαγενείς γλώσσες της Αμερικής γράφονται πλέον με λατινικό
αλφάβητο, στο οποίο οι γλωσσολόγοι έχουν προσθέσει ορισμένα σύμβολα,
έτσι ώστε να εκφράσουν τους φθόγγους που δεν αντιστοιχούν στις
ευρωπαϊκές γλώσσες. Το Πόπολ Βουχ γράφεται, λοιπόν, με δύο τρόπους:
Pópol Wuj, με το φωνητικό αλφάβητο και προφέρεται Πόπολ Βουχ, και
Popol Vuh, στα ισπανικά κείμενα, που προφέρεται Πόπολ Βου.
41 Fray Francisco de Ximénez (Ισπανία [Ανδαλουσία], 1666-1721):
Καθολικός μοναχός του τάγματος των Δομινικανών και ιστορικός
συγγραφέας της κατάκτησης της Αμερικής από τους Ισπανούς. Ταξίδεψε
στη Γουατεμάλα το 1687, όπου κάποιοι ιθαγενείς του Τσιτσικαστενάνγκο
(Chichicastenango) του αποκάλυψαν ότι ο αρχαίος πάπυρος του Πόπολ
Βουχ ήταν κρυμμένος κάτω από την Αγία Τράπεζα του σχετικά νεόδμητου –
τότε- καθεδρικού ναού του Αγίου Θωμά της Τσουιλά (Santo Tomás de
Chuilá). Οι ιθαγενείς, προκειμένου να διατηρήσουν την ανιμιστική τους
θρησκεία, συχνά έκρυβαν ειδώλια λαξεύοντας οπές στην πλάτη των
καθολικών αγαλμάτων των εκκλησιών.
Η μετάφραση του Πόπολ Βουχ διήρκησε 21 χρόνια, από το 1701,
έως το 1722.
42 K’ukumatz (Γκ’ουκουμάτς) είναι η παράφραση της λέξης Kukulk’an
(Κουκουλκ’άν) (στη γλώσσα των Μάγια) ή Quetzalcóatl (Κετσαλκόατλ) [στη
γλώσσα των Αζτέκων], που σημαίνει «Φτερωτό Φίδι».
Οι Μάγια αποτελούνται από τριάντα εθνότητες, οι 23 από τις οποίες
ζουν ακόμη και σήμερα στη Γουατεμάλα: Κ’εκτσί (q’eqchí), Τσουχ (chuj),
Χακαλτέκα (jakalteka), Ακατέκα (akateka), Μαμ (mam), Τεκτιτέκα
(tektiteka), Σιπακαπένσε (sipakapense), Αγουακατέκα (awakateka),
Σακαπουλτέκα (sakapulteka), Ισίλ (ixil), Κ’ανχόμπ’αλ (q’anjób’al),
Ουσπανντέκα (uspanteka), Ατσί’(achí’), Ποκόμτσι (poqomchi), Ποκόμαν
(poqoman), Τσορτί’ (chortí’), Τσ’ούτουχιλ (tz’útujil), Σίνκα (xinka), Καρίμπε
(karibe), Ιτσά (itzá), Μοπάν (mopán), Κακτσικέλ (kaqchiquel) και Κ’ιτσέ
(k’iché), ενώ στο Μεξικό υπάρχουν οι Γιουκατέκα (yukateka), οι Λακανντόν

338
(lakandón), οι Τσέλταλ (tzeltal) και οι Τσότσιλ (tzotzil)· οι δύο τελευταίοι
αποτελούν τις ομάδες των σύγχρονων επαναστατών Σαπατίστας
(zapatistas). Άλλες φυλές, όπως οι Σούμου (sumu), κατοικούν σε γειτονικές
χώρες, όπως η Ονδούρα. Κάθε μία μιλάει δική της γλώσσα, ή διάλεκτο.
Ορισμένες φυλές μπορούν να συνεννοηθούν γλωσσικά, ενώ άλλες όχι.
Λίγοι είναι όμως πλέον οι ιθαγενείς που δε γνωρίζουν και την Ισπανική.
☼ Ο Kukulk’an/Quetzalcóatl (Κουκουλκ’άν/Κετσαλκόατλ) είναι ο
συνδετικός κρίκος ανάμεσα στον γήινο Κόσμο και στο βασίλειο των νεκρών
και συμβολίζει την αναγέννηση της Φύσης. Θεωρείται ακόμη και σήμερα -
από όσους ιθαγενείς ακολουθούν το θρησκευτικό συγκρητισμό μεταξύ του
Καθολικισμού και της ανιμιστικής θρησκείας-, ότι οδηγεί το γένος των
ανθρώπων σε διάφορα σημεία του σύμπαντος, ενώ συγχρόνως καθορίζει
το χρόνο και τους ημερολογιακούς κύκλους. Συνδέεται με την καρποφορία,
την προέλευση της ζωής και το πεπρωμένο. Θεμελιώνει τη νομιμότητα της
θεϊκής ισχύος στη Γη και συμβολίζει το φως και τα χρώματα. Το όνομά του
στην γλώσσα νάουατλ (náhuatl) των Αζτέκων –Quetzalcóatl- δείχνει
ετυμολογικά τη μείξη των στοιχείων του ουρανού (ketzalli (κετσάλλι) =
κυανοπράσινο-ιριδίζον πολύτιμο και ιερό φτερό, πλούσιο φτέρωμα //
quetzal = φαρόμακρος, παραδείσιο πτηνό) και της γης (kówaλ, cóatl (κόατλ)
= φίδι // φίλος // δίδυμος [coate, στο σύγχρονο υβριδικό ισπανικό ιδίωμα του
Μεξικού]). Με την έννοια του διδύμου, ο Κετσαλκόατλ θεωρείται αδελφός
του Τεσκατλιπόκα. (Βλ. Εισαγωγή: Κεφ. ΙΙ. Πάνθεον, 2. Μεξικό.) Αυτοί οι
δύο, όμως, είναι εχθροί, ενώ οι Δίδυμοι Χουν και Βουκούμπ Χουναχπού
των Μάγια αλληλοϋποστηρίζονται. Στα τέλη της κλασικής περιόδου (900
μ.Χ.), ο Κετσαλκόατλ απέκτησε ανθρωπόμορφα χαρακτηριστικά·
κυβερνήτες πόλεων-κρατών έφεραν το όνομά του στον τίτλο τους.
(Βλ. υποσημ. clxxxiv)
43Jun = 1, Jurakán = πόδι. (huracán = ουρακάν) ονομάζεται σήμερα ο
τυφώνας στο λατινοαμερικανικό ιδίωμα της ισπανικής γλώσσας.
44 Ο Π. Χ. Δε Αριάγα (P. J. de Arriaga), ένας Ισπανός ιεραπόστολος στο
Περού του 19ου αι., αναφέρει στο έργο του Extirpación de la idolatría del
Perú – Εξάλειψη της ειδωλολατρίας στο Περού (Λίμα, 1621), ότι κάθε φορά
που το κλίμα ήταν ιδιαίτερα ψυχρό, καλούσε –μεταξύ άλλων- όλους τους
δίδυμους, τους οποίους κατηγορούσε η τοπική κοινωνία ότι ήταν υπεύθυνοι
για το δριμύ ψύχος, επειδή –όπως ισχυρίζονταν- είχαν φάει αλάτι και
πιπεριές. Τους έδινε, λοιπόν, την εντολή να εξομολογηθούν και να
δηλώσουν μετάνοια για το αμάρτημά τους. Ο συσχετισμός των δίδυμων με
την ατμοσφαιρική αναστάτωση είναι κοινό φαινόμενο σε σχεδόν ολόκληρο
τον κόσμο.
Αντίθετα, οι ινδιάνοι των παράκτιων περιοχών της Βρετανικής
Κολομβίας προσδίδουν στους Δίδυμους ιδιαίτερες δυνάμεις, έτσι ώστε να
διώχνουν την κακοκαιρία.
Οι Τουπινάμμπα (tupinamba) –οι αρχαίοι ιθαγενείς των ακτών της
σημερινής Βραζιλίας- διηγούνταν το μύθο μίας γυναίκας, την οποίαν
αποπλάνησε ένας πάμφτωχος άνθρωπος. Η γυναίκα αυτή γέννησε δίδυμα,
από τα οποία, το πρώτο ανήκε στο διαφθορέα και το δεύτερο στο νόμιμο
μέλλοντα σύζυγό της –που ήταν θεός. Ο φτωχός κατεργάρης, λοιπόν,

339
κατάφερε να την κάνει να πιστέψει ότι εκείνος ήταν ο θεός, και να μείνει
έγκυος μαζί του. Αργότερα έμεινε έγκυος και από το γνήσιο θεό. Παρ’ όλα
αυτά, όμως, γέννησε ταυτόχρονα τα δύο παιδιά. Αυτά, όντας από
διαφορετικό πατέρα, είχαν αντίθετα μεταξύ τους χαρακτηριστικά: ο ένας
γιος ήταν γενναίος, ενώ ο άλλος δειλός. Αργότερα, ο ένας ήταν ο
προστάτης των ινδιάνων, κι ο άλλος των λευκών. Ο ένας πρόσφερε αγαθά
στην κοινότητα, ενώ ο άλλος ήταν υπεύθυνος για πολλά δεινά της
Ανθρωπότητας.
Σε άλλες φυλές, όπως στους Κοοτενάυ (Kootenay) των Βραχωδών
Ορέων (Rocky Mountains, Η.Π.Α.), στον ίδιο μύθο αναφέρεται μία και μόνη
γονιμοποίηση. Ο ένας από τους Δίδυμους έγινε ο Ήλιος, κι ο άλλος το
Φεγγάρι.
Στη φυλή Οκανάγκα (Okanaga) της Βρετανικής Κολομβίας, πάλι, ο
μύθος παραλλάσσεται πολύ, και λέει ότι δύο αδελφές εξαπατήθηκαν από
δύο διαφορετικούς άντρες, όμως, τα παιδιά τους θεωρούνταν δίδυμα, εφ’
όσον γεννήθηκαν κάτω από τις ίδιες περιστάσεις, από ηθική και ψυχολογική
άποψη.
Στο μύθο της φυλής Κοοτενάυ, οι Δίδυμοι περνούν από
διαφορετικές περιπέτειες, που τελικά τους «αποδιδυμοποιούν». Σε
ορισμένες φυλές, τα δίδυμα νεογνά θανατώνονται αμέσως μετά τον τοκετό.
Όχι μόνο οι δίδυμοι, αλλά και όσοι γεννήθηκαν βγάζοντας πρώτα τα πόδια,
αλλά και τα άτομα με λαγωχειλία –όλα σύμβολα της δυαδικότητας-
ενσαρκώνουν δύο χαρακτηριστικά, του καλού και του κακού, τα οποία
παραμένουν συγχωνευμένα μέσα στο ένα και ίδιο πρόσωπο.
(Lévi-Strauss, Claude: Μύθος και νόημα, Μτφρ. Β.
Αθανασόπουλος, Εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1986).
Κατά τον Ρεσίνος (Recinos), η δυαδικότητα διαφαίνεται ανάμεσα
στα ζεύγη των προσώπων (Δίδυμοι Ήρωες), ενώ κατά τον Τσάβες
(Chávez), ο δυαδισμός έγκειται σε δύο χαρακτηριστικές ιδιότητες που
προσδίδονται σε ένα πρόσωπο. Ο Κ. Τάουμπε (Karl Taube), πιστεύει ότι ο
φόβος των μεσοαμερικανικών προκολομβιανών πολιτισμών για τους
διδύμους συσχετίζεται με την ενσάρκωση του μυθικού χρόνου της
Δημιουργίας. Αυτοί είναι οι δημιουργοί της τάξης, αλλά ενσαρκώνουν και τη
σύγκρουση της αλλαγής.
(Βλ. ημερολόγιο Τσολ κ’ιν, Εισαγωγή: Χ. Παράρτημα, Κεφ. 1.
Γουατεμάλα: Τσολ Κ’ιν).
45 Ο κατακλυσμός εμφανίζεται ως κοινό στοιχείο αναγέννησης σε
διάφορους πολιτισμούς: πρβλ.: τον Κατακλυσμό του Δευκαλίωνα, ή το
βιβλικό του Νώε, των Σουμμερίων και του Γκιλγκαμές, της Τορά και του
Κορανίου, τον Ινδικό και τον Κινέζικο, των Αβοριγίνων της Αυστραλίας,
αλλά και τον Ινδονησιακό και τον Μαλαιοπολυνησιακό, των Φιννοταταρικών
λαών κ.α. Στην Αμερικανική ήπειρο εμφανίζεται στους Μάγια, τους
Αζτέκους, τους Ίνκα, τους Γουαρανί και τους Τσίμπτσα. Ορισμένοι
μελετητές του ιερού βιβλίου Πόπολ Βουχ, ισχυρίζονται ότι τα κοινά σημεία
ανάμεσα στη Χριστιανική θρησκεία και σ’ εκείνη των ιθαγενών, οφείλονται
στη δια της βίας αφομοίωση των συμβόλων της πρώτης από τη δεύτερη,
ως αποτέλεσμα της κατάκτησης της Αμερικανικής ηπείρου από τους
Ισπανούς και του προσηλυτισμού των ιθαγενών. Άλλωστε, οι αρχαίοι

340
πάπυροι (στη πλειονότητά τους) καταστράφηκαν, και οι ηγέτες (βασιλείς-
ιερείς-σοφοί) θανατώθηκαν. Οι μεταγενέστεροι Ισπανοί, όπως ο μοναχός
Φρανθίσκο Δε Χιμένεθ (βλ. σχ. 41) προσπάθησαν να ανακτήσουν αυτό το
χαμένο υλικό –το θησαυρό της ιθαγενούς λογοτεχνίας και επιστήμης- με
προφορικό τρόπο από ινδιάνους των λαϊκών στρωμάτων, οι οποίοι όχι
μόνο δεν γνώριζαν στην εντέλεια τις βαθύτερες πτυχές της παράδοσής
τους, αλλά ήταν κι επιρρεπείς σε κάθε επιρροή κι εκφοβισμό. Πρβλ. επίσης
τους πρώτους στίχους του Πόπολ Βουχ, οι οποίοι είναι όμοιοι με τους δύο
πρώτους από τη Γένεση.
46 Junajpú (Χουναχπού) σημαίνει: «1 (όχι: ένας) Κύριος (του
Φυσοκάλαμου)». Το όνομα αυτό προέρχεται από το ιερό ημερολόγιο:
Ahau/Ajaw (Αχάου) = Ajpú (kí-tzè).
Το αντίστοιχο της κλασικής περιόδου των Μάγια του Γιουκατάν
(Yucatán), στο νότιο Μεξικό, για τον Χουν Χουναχπού –τον πατέρα των
Δίδυμων Ηρώων-, είναι μία μορφή θεού του καλαμποκιού. Το ξυρισμένο
κεφάλι με έντονη δολιχοκεφαλία και μία τούφα μαλλιών να προεξέχει,
συμβολίζει ένα ώριμο καρπό καλαμποκιού. Η συγκομιδή των καρπών από
τους μίσχους, συμβολίζει τον αποκεφαλισμό του Χουν Χουναχπού από
τους Κυρίους του Κάτω Κόσμου.
(Βλ. Μέρος Δεύτερο: Κεφ. ΙΙ.)
47 Vukub (Βουκούμπ) σημαίνει «επτά (7)».
48 Adrián Recinos (Γουατεμάλα, 1886-1962): Μελετητής και φημισμένος
μεταφραστής του Πόπολ Βουχ, ο οποίος προσπάθησε να το προσαρμόσει
στη «Δυτική» σκέψη.
49Adrián Inés Chávez Ιθαγενής Μάγια από τη Γουατεμάλα και καθηγητής, ο
οποίος μετέφρασε το Πόπολ Βουχ στην Ισπανική γλώσσα, ακολουθώντας
πιστά την ινδιάνικη γλώσσα και σκέψη.
50Taube, Karl: Μύθοι των Αζτέκων και Μάγια, μτφρ.: Α. Η. Σακελλαρίου,
εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα, 1996, σ. 65.
51 Aztecas, mexica (Αζτέκοι, όχι: «Ατζέκοι!): Προκολομβιανός πολιτισμός
της Μέσης Αμερικής, στην περιοχή του Ανάουακ (Anahuac) του κεντρικού
Μεξικού, ο οποίος άνθισε από το 1.200 έως το 1521 μ.Χ. Τα κύρια
προϊόντα της γης τους ήταν το καλαμπόκι, το αβοκάντο, η ντομάτα, το
φιστίκι, η σοκολάτα, οι γαλοπούλες και μία ράτσα εδώδιμων σκύλων, που
λέγονταν ισκουίντλ (izkwintli). Στην αρχιτεκτονική ασχολήθηκαν με την
κατασκευή πυραμίδων. Διέθεταν σύστημα γραφής, το οποίο ακόμη δεν έχει
αποκρυπτογραφηθεί. Είχαν επίσης γνώση του ημερολογίου.
52 Στο ανθρωπολογικό μουσείο της Πόλης του Μεξικού φυλάσσεται το
Κουαουσικάλι (Cuauhxicalli), ένας στρογγυλός βασαλτικός μονόλιθος, με
διάμετρο 3,60 μ. και βάρος 25 τόνους, που φέρει τα σύμβολα του
ημερολογιακού κύκλου των Αζτέκων.

341
53 Οι Αζτέκοι ήταν ένας ημινομαδικός λαός με αμφίβολη προέλευση: ένας
μύθος τους αναφέρει ότι κατάγονταν από το Ατιτλάν (Atitlán), ένα νησί του
Ειρηνικού Ωκεανού. Αρχαιολογικές και ανθρωπολογικές έρευνες, όμως,
έδειξαν ότι η προέλευσή τους είναι από την περιοχή Γιούτα (Utah) των
Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Το όνομά τους, πάντως, περιέχει το
λέξημα a, που σημαίνει «νερό» και την κατάληξη –tl, που φανερώνει
ουσιαστικό. Αυτοαποκαλούνται, λοιπόν, aztékaλ (στον ενικό αριθμό) και
aztekah (στον πληθυντικό), δηλ., «ο λαός που έρχεται, ή κατοικεί κοντά στα
ύδατα». Αναφέρει, μάλιστα, η μυθολογία τους, ότι έπρεπε να μετακινούνται
συνεχώς πεζοί, από το Βορρά μέχρι το κέντρο του σημερινού Μεξικού,
μέχρι να συναντήσουν μία λίμνη, μ’ ένα νησί κι έναν κάκτο νοπάλλι (nopalli),
πάνω στον οποίον ένας αετός θα έτρωγε ένα φίδι. Όταν, λοιπόν, στα 1325,
ο ιερέας Tenoxtli (Τενόστλι) είδε τον οιωνό, αναφώνησε: «Tenuxtíλan
kwauhλi iλoayakan!» (Τενουστίτλαν κουάουτλι ιτλοαγιάκαν), που σημαίνει:
«Ιδού η Ιερή Πόλη, όπου Αετός κατασπαράζει Όφιν!». Είναι, βέβαια,
κατανοητό, ότι αυτή η παράδοση είχε δημιουργηθεί από το ιερατείο, για να
εξυπηρετεί τις επεκτατικές τάσεις των Αζτέκων, οι οποίοι αφομοίωναν τα
πολιτισμικά χαρακτηριστικά όσων λαών κατακτούσαν και κυβερνούσαν με
τη βία και τον εκφοβισμό μέσω των ανθρωποθυσιών, δημιουργώντας κατ’
αυτόν τον τρόπο, ένα παγκοσμιοποιημένο πολιτισμικό καλειδοσκόπιο.
Λόγω αυτού του γεγονότος, πάντως, φέρουν και την ονομασία Τενότσκα
(tenochca).
(Madsen, W. & C.: Τελετές μαγείας στη Σύγχρονη Λατινική Αμερική,
Μαγικο-θρησκευτικές αντιλήψεις ανάμεσα στους σύγχρονους Αζτέκους,
Μάγια και άλλους ιθαγενείς, εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια: Ηλίας
Ταμπουράκης, Εκδ. Περίπλους, Αθήνα, 2007.)
54 Στα 1995, στη Γουατεμάλα, υπήρχαν 53% επί του πληθυσμού ιθαγενείς
διαφόρων φυλών -με κυρίαρχους τους Μάγια-, 42% μιγάδες, 4% λευκοί
ισπανικής καταγωγής και 1% άλλοι λαοί (μετανάστες).
55 Incas (Ίνκας): Προκολομβιανός πολιτισμός της Ζώνης του Πανανδικού
πολιτισμού της Νότιας Αμερικής, στην περιοχή του Περού (κυρίως), της
Βολιβίας και άλλων χωρών, ο οποίος άνθισε από το 1.438 έως το 1.533
μ.Χ. Τα κύρια προϊόντα της γης τους ήταν το δημητριακό κίνουα (qinoa) και
τα φύλλα κόκας. Στην αρχιτεκτονική ασχολήθηκαν με την κατασκευή
κυκλώπειων τειχών, ενώ στις καλές τέχνες διακρίθηκαν στη χρυσοχοΐα.
Συνήθιζαν να προσφέρουν δωρεάν εργασία στην κεντρική κυβέρνησή τους
και να μουμιοποιούν τους νεκρούς τους. Διέθεταν σύστημα καταγραφής του
ανθρώπινου δυναμικού και των φυσικών τους πόρων με κόμπους
διαφόρων ειδών, μεγεθών, χρωμάτων και νημάτων, το οποίο ονομάζεται
κίπου (qipu). Είχαν επίσης γνώση του ημερολογίου.
(Ανθολογία ποίησης των Ίνκας, εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια:
Ηλίας Ταμπουράκης, Εκδ. Ροές, Αθήνα, 2007.)
56Qosqo, Cusco & Cuzco (Κόσκο, Κούσκο, Κούθκο), είναι οι παραλλαγές
της ονομασίας της τελευταίας πρωτεύουσας του Tawantinsuyo (Βλ. σχ. 67)
–της Αυτοκρατορίας των Ίνκας. Η λέξη σημαίνει «Ομφαλός του Κόσμου»,
και συμβολίζει το γεωγραφικό κέντρο εκείνης της χώρας των Άνδεων, που

342
το όνομά της δήλωνε «Τα τέσσερα σημεία του Κόσμου». Ιδρύθηκε από τον
θρυλικό Ίνκα Μάλλκου Κ’άπακ (Inka Mallku Qhapaq) το έτος 1226 μ.Χ. Σε
υψόμετρο 3.326 μέτρων, είναι ένα θαύμα της αρχιτεκτονικής, όπου η
μεγαλιθική λιθοδομή των Ίνκας συναντά τα μπαρόκ μπαλκόνια της
Εξτρεμαδούρας από την Ισπανία.
57 Mby’a tupí-guaraní (Μ’μπ-α Τουπί-Γουαρανί): Προκολομβιανός
πολιτισμός της περιθωριακής (υποαμαζόνιας) περιοχής της Νότιας
Αμερικής, στη σημερινή Παραγουάη, ο οποίος υπάρχει από την
προϊστορική περίοδο έως και στη σύγχρονη εποχή. Κύριο προϊόν της γης
τους είναι η αμυλώδης ρίζα γιούκα (yuca). Στη λαϊκή χρηστική τέχνη
διακρίθηκαν στην καλαθοπλεκτική και στην κατασκευή τόξων. Το καλάθι
συμβολίζει τη γυναίκα, επειδή πριν ακόμη κι από τη νεολιθική εποχή, τα
θηλυκά μέλη της φυλής ασχολούνταν με τη συλλογή των καρπών, ενώ το
τόξο είναι το σύμβολο του άνδρα, επειδή εκείνος έφερνε το κυνήγι στο
χωριό. Τα δύο αυτά αντικείμενα συμβολίζουν επίσης τα γεννητικά όργανα.
Οι Γουαρανί δε διέθεταν σύστημα γραφής, όμως διατήρησαν την
θρησκευτική και λογοτεχνική προφορική τους παράδοση Yvyra Ñe’ery ( =
Ρέει ο λόγος από τα δέντρα), με τη μελωδική τους γλώσσα.
58Pierre Clastres, (Γαλλία, 1934-1977): Γάλλος ανθρωπολόγος και
εθνολόγος.
59 Arwak (Άργουακ): Προκολομβιανός πολιτισμός της περιθωριακής
περιοχής της Νότιας Αμερικής, στην Κολομβία, ο οποίος άνθισε γύρω στο
έτος 1.000 μ.Χ. Στις καλές τέχνες ασχολήθηκαν με τη χρυσοχοΐα. Δε
διέθεταν σύστημα γραφής.
60Sierra Nevada de Santa Marta (Σιέρρα Νεβάδα Δε Σάν’τα Μάρτα): Η
ψηλότερη παραθαλάσσια οροσειρά της Γης, με υψόμετρο 5.775 μ.
61 Στα 65 χμ. βόρεια της Μπογκοτά –της πρωτεύουσας της Κολομβίας-
βρίσκεται η Λίμνη Γουαταβίτα (Guatavita), ο ιερός τόπος του πολιτισμού
των Μουίσκα (muisca), και κοιτίδα του θρύλου του Ελ Δοράδο (El Dorado)
–της «χρυσής πόλης» που αναζητούσαν οι Ισπανοί τυχοδιώκτες. (Βλ. σχ.
10 & 12) Οι ιθαγενείς έριχναν στα νερά της λίμνης τις προσφορές χρυσού
και πολύτιμων λίθων για τους θεούς τους. Παρά τις πολυάριθμες
προσπάθειες εύρεσης και ανέλκυσης των θησαυρών, μόνο λίγα αντικείμενα
έχουν έρθει στο φως. Οι ντόπιοι ισχυρίζονται ότι το πνεύμα της λίμνης
κρύβει καλά τους θησαυρούς του…
62Bri-bri (Μπρι-μπρι): Προκολομβιανός πολιτισμός της νότιας Κόστα Ρίκα.
Δε διέθεταν σύστημα γραφής. Σήμερα χρησιμοποιούν το λατινικό
αλφάβητο, όπως όλοι οι ιθαγενείς της Αμερικής.
63Στην Κόστα Ρίκα συναντώνται στοιχεία από τους πολιτισμούς της Μέσης
Αμερικής (Μάγια, Αζτέκοι) και της περιθωριακής περιοχής της Νότιας
Αμερικής (Τσίμπτσα), οι οποίοι έφεραν επιρροές από τη Ζώνη του
Πανανδικού πολιτισμού (Ίνκα).

343
64Nolpopokayan (Νολποποκαγιάν), δηλ. «Γη όπου τα Βουνά Καπνίζουν»
ονομάζεται στη γλώσσα νάουατλ (náhuatl) των Αζτέκων η Κεντρική
Αμερική, επειδή έχει πολλά ενεργά ηφαίστεια.
65 Στη διαδρομή των σκλαβοκάραβων, η Κούβα, μέσ’ τη μέση της
Καραϊβικής, με το ευνοϊκό της κλίμα, την τροπική βλάστηση, τους ήχους και
τις καταιγίδες˙ νησί με μοναδικά στοιχεία, φιλοξένησε τους
ταλαιπωρημένους δυτικοαφρικανούς, σα να ‘ταν πατρίδα τους, και τους
ένωσε με το τοπικό στοιχείο, σε μία αργή διαπολιτισμική διεργασία που
διήρκησε πάνω από τρεις αιώνες. Εκεί, το αφρικανικό πνεύμα του
Κυρίαρχου των Κεφαλών ταυτίστηκε με την Βίρχεν Δελ Μπλάνκο (Virgen
del Blanco) –την Παναγία του Λευκού (κατακτητή)-, η Οτσούν (Oshún) του
ποταμού με τη μουλάτα Καριδάδ Δελ Κόμπρε (Caridad del Cobre) –την
μιγάδα Παναγία του Ελέους-, η όμορφη Γιεμαγιά (Yemayá) συνενώθηκε με
την Βίρχεν Δε Ρέγλα (Virgen de Regla) –την Παναγία της Εμμηνόρροιας-,
στην οποίαν προσεύχονται οι έγκυες κι όσες θέλουν ν’ αποκτήσουν παιδί
μα δεν μπορούν, ή ακόμη κι όσες έχουν παιδί μέσ’ τα σπλάχνα τους, μα δεν
το θέλουν. Ο Τσανγκό (Shangó) -ο θεός του πολέμου- μετουσιώθηκε στην
Σάντα Μπάρμπαρα (Santa Bárbara), που κρατά την κούπα (της ισπανικής
μέθης) και το σπαθί (του ισπανικού τρόμου). Όλα σε μία γη κοινή. Στις
αχυρένιες καλύβες, ανάμεσα στα τύμπανα και στα καμπανάκια, με τα
μουσικά τους αγγογγό (agogó) και τα ομπά κουκού (obá kukú) και τ’ άλλα
λατρευτικά αντικείμενα, που η φύση απλόχερα τους προσφέρει, τα
πνεύματα των Oρίτσα (Orisha) πέφτουν σε εκστατικό χορό:
«koko odasheleyó
ko ko...
arere modasheleyó
koko modasheleyó...»
Λιτανείες και πρώτες Κοινωνίες συμπαρελαύνουν στις γειτονιές της Αβάνας,
με τα γκρεμισμένα, πλέον, ενάλια τείχη, με το ιγιαμπό (iyabó) –το
τελετουργικό μύησης: στη γειτονιά της Ρέγλα, σ’ ένα σπίτι της δεκαετίας
του 1950, μ’ εφτά δωμάτια γύρω απ’ την κεντρική αυλή, που φιλοξενεί γύρω
στους εκατό ανθρώπους με τις επιδερμικές και θρησκευτικές τους
αποχρώσεις, ένας υπερήλικας νέγρος, ντυμένος στα λευκά, δίπλα σ’ έναν
μικρό βωμό, υμνεί τον Ελέγκμπα Ελεγουά (Elegba-Eleguá). Δεν υπάρχουν
τύμπανα˙ μόνο τρία μικρά αντικείμενα: ένα ασημένιο αγγογγό –το μουσικό
όργανο του Ομπαταλά (Obatalá)-, ένα χρυσό καμπανάκι της Οτσούν κι ένα
ξύλινο ατσερέ (acheré) για τους υπόλοιπους θεούς. Κάποιος από την
ομήγυρη κινείται αποπνέοντας πολλή ενέργεια, κάνει παράξενους
μορφασμούς, αναπνέει βαθιά, και τα μάτια του γίνονται κάτασπρα. Ο
Ορίτσα που επικαλείται ο ιερέας ανακοινώνει την παρουσία του. Οι ύμνοι
παίρνουν και δίνουν ανάμεσα στο πλήθος: Iyalode tenite / ofe iko eri ma…
Οι ύμνοι αυτοί έχουν τις ρίζες τους στα βάθη της Αφρικής και των
αιώνων. Τα φωνητικά λάθη που είναι φυσικό να προκύπτουν σε μία
προφορική παράδοση που επιβιώνει υπό καταπίεση, μεταδίδονται από
στόμα σε στόμα, δημιουργώντας έτσι, μία σύγχρονη υβριδική κουλτούρα.
Αυτό το μελωδικό φολκλόρ των Γιορουμπά (Yorubá) επιτελεί το
λειτούργημα της διατήρησης της ανάμνησης των νεκρών, της

344
συνειδητοποίησης της ζοφερής πραγματικότητας της ζωής και της
επίκλησης των άστρων και των λοιπών ουράνιων (θεϊκών/θεοποιημένων)
σωμάτων. Προαναγγέλλει το πεπρωμένο του ανθρώπου στη Γη, από τη
γέννησή του, μέχρι τον θάνατό του. Είναι μία αλληγορική αναφορά στο
Πάνθεον των Ορίτσα, της άγραφης ιστορίας των Αφρικανών σκλάβων.
Ένας μαγικός εξορκισμός ανεπιθύμητων γεγονότων του παρελθόντος και
του μέλλοντος. Μία προφορική διατήρηση της γλώσσας, της θρησκείας,
της φιλοσοφίας και της ιστορίας της Μαύρης ηπείρου. Οι ακπόμ (akpom) –
οι ερμηνευτές- αυτής, έχουν βαθιά γνώση αυτής της μουσικής κουλτούρας.
Ο Ελέγγμπα Ελεγουά είναι ο Ορίτσα που έχει άμεση σχέση με τα
άστρα. Οι πιστοί τού απευθύνουν προσευχές πριν από κάθε εμπορική
διαπραγμάτευση.
Ο Ογγούν (Ogún) -ο θεός του πολέμου- αντιστοιχεί στην
ανθρώπινη αποφασιστικότητα για την τέλεση οποιουδήποτε έργου. Είναι
κυρίαρχος των μετάλλων, και φυσικά των όπλων, αλλά και των αγροτικών
εργαλείων και, κατ’ επέκτασιν, της αγροκαλλιέργειας. Ο τελετουργικός
χορός που του αφιερώνουν οι πιστοί, εκτελείται μ’ ένα γιαταγάνι του
ζαχαροκάλαμου. Ντύνεται στα κόκκινα και στα μοβ, στα πράσινα και στα
μαύρα, ενώ στη μέση φορά το μαριβό (mariwó) –τους θυσάνους από
φοίνικα-, και στο κεφάλι ένα διάδημα από δέρμα τράγου με ραμμένα
κοχύλια. Κρατά ένα παγούρι.
Ο Οτσόσι (Oshosi) -θεός του κυνηγιού- εξασφαλίζει στον άνθρωπο
την τροφή του. Επίσης, τον γιατρεύει με τα βότανά του. Συσχετίζεται με τη
δικαιοσύνη , και χαρακτηρίζεται ως άκρως δύσπιστος. Το ατσέ (axé) -η
ισχύς του- είναι αλάθητη. Η ενδυμασία του είναι μπλε ή μοβ, και φέρει
σκούφο από δέρμα ελαφιού με κοχύλια, ενώ κρατάει ένα τόξο, με το οποίο
χορεύουν οι πιστοί του.
Ο Ομπαταλά, που λέγεται και Οριτσανλά ή και Οτσανλά, είναι ο
ύψιστος του πανθέου Ορίτσα που έφεραν στην Καραϊβική οι μαύροι
σκλάβοι της εθνικής ομάδας των Γιορουμπά από τη σημερινή Ισπανόφωνη
Δυτική Αφρική. Αυτός είναι ο δημιουργός του ανθρώπου. Εκπροσωπεί το
καλό, τη σοφία και την υπομονή. Είναι ντυμένος στα λευκά με κόκκινη ή
μοβ μπορντούρα. Η μυθολογία πατακί (patakí) -που σημαίνει «δρόμος»-
λέει ότι εμφανίζεται με δύο μορφές: τη νεανική και τη γερασμένη. Δέχεται
τις πιο συχνές παρακλήσεις από τους ανθρώπους, για να τους χαρίζει υγεία
ως το θάνατο. Φημίζεται για την ηρεμία του. Λατρεύεται ως διπλή φύση,
ανδρική και γυναικεία, πατέρας, μητέρα και ανδρόγυνο. Χορεύει κρατώντας
μία ουρά αλόγου, και στον πόλεμο χρησιμοποιεί τόξο. Παρ’ όλο που
υπερισχύει κατά κάποιον τρόπο η ανδρική του υπόσταση, οι Καθολικοί
ιεραπόστολοι τον έχουν εξομοιώσει με την Παναγία της Χάριτος.
Η Γιεμαγιά, η μέγιστη των Ορίτσας, είναι η θεά της θάλασσας, η
μητέρα όλων των μανάδων, και σύζυγος του Ομπαταλά. Ντύνεται στα
μπλε, με λευκές ρίγες στο τελείωμα. Έχει εξομοιωθεί με την Παναγία
“Ρέγλα”. Χαρακτηρίζεται για την ομορφιά την εξυπνάδα και τη δύναμή της.
Ο Τσανγκό -ο γιος του Ομπαταλά και της Γιεμαγιά-, είναι ο
κυρίαρχος του τυμπάνου μπατά (batá), και μαγεύει τις γυναίκες ερωτικά με
τους λάγνους χορούς του. Φοράει κόκκινα ρούχα με λευκή μπορντούρα και
μια ζώνη από φύλλα φοίνικα. Κρατάει πάντα τον πέλεκυ του πολέμου.
Συμβολίζει την αρρενωπότητα, τον έρωτα και το νόημα της ζωής.

345
 Η Οτσούν είναι η Κυρία του Χρυσού. Θεά του αισθησιασμού,
διατηρεί σχέσεις με τον Τσανγκό, τον Ογκούν και τον Οτσόσι. Με αυτόν τον
τελευταίο απέκτησε ένα παιδί με μία ιδιαιτερότητα: για έξι μήνες είναι αγόρι
και ζει με τον Οτσόσι, και γι άλλους έξι είναι κορίτσι, και ζει με την Οτσούν.
Η Οτσούν, λοιπόν, ντύνεται στα κίτρινα και στολίζεται με χρυσά κοσμήματα.
Για τον χορό της, οι πιστοί χρησιμοποιούν βεντάλιες και κρίκους στους
αστράγαλους. Είναι το πνεύμα της πειθούς, την οποία επιτυγχάνει με
ερωτικά τεχνάσματα, αλλά και με σοφία. Κατέχει επίσης τα μαγικά φίλτρα
του καλού και του κακού.
Η Ογιά-Ιανσά (Oyá-Iansá) -η ικανή πολεμίστρια- ζει κι αυτή με τον
Τσανγκό και τον Ογκούν, και νικά τους πάντες. Κυρίαρχη του θανάτου,
κατοικεί στα νεκροταφεία, λόγος για τον οποίον οι πιστοί τρέμουν την
εμφάνισή της. παρ’ όλ’ αυτά, η ενδυμασία της είναι πολύχρωμη. Ο
θρησκευτικός συγκρητισμός την έχει μετουσιώσει με την Αγία Τερέζα του
καθολικισμού.
Το Εγκούν (Egún) είναι το πνεύμα που καθορίζει τις επαφές των
ζωντανών με τους νεκρούς. Στη φιλοσοφία των Γιορουμπά-λουκουμί
(lukumí) υπάρχει η ρήση: «ikú lobi osha», που σημαίνει: «ο νεκρός
γέννησε τον Άγιο».
Αυτός ο μαγικο-θρησκευτικός συγκρητισμός υπάρχει σήμερα και
στη Βραζιλία.
(Στοιχεία από: Madsen, W. & C.: Τελετές μαγείας στη Σύγχρονη Λατινική
Αμερική, Μαγικο-θρησκευτικές αντιλήψεις ανάμεσα στους σύγχρονους
Αζτέκους, Μάγια και άλλους ιθαγενείς, εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια: Ηλίας
Ταμπουράκης, Εκδ. Περίπλους, Αθήνα, 2007 & Pedroso Lázaro, Ogún
Tolá: Obeddí, Cantos a los Orishás, traducción e historia, Edi. Artex, La
Habana, Cuba, 1995.)
66 Coatlicue (Κοατλίκουε) σημαίνει: «Αυτή με το ένδυμα από φίδια».
67 «Tawantinsuyu (Ταουάντινσούγιου) –η Ενσωμάτωση των Τεσσάρων
Περιοχών του Ορίζοντα σε ένα Κράτος, κάτω από μία Κυβέρνηση
Ομόσπονδων Κρατιδίων» λέγεται στη γλώσσα κέτσουα/ρουνασίμι
(quechua/runasimi) των Ίνκας η περιοχή των Άνδεων (Περού, Βολιβία,
βόρεια Χιλή και Αργεντινή, Ισημερινός και νοτιοδυτική Κολομβία). Και οι
κάτοικοι αυτής: «panaturantin –η ολοκληρωμένη κοινωνία των
αδελφωμένων ανθρώπων». Πρωτεύουσά της ήταν το Κούσκο (Qosqo),
που σημαίνει: «ο Ομφαλός του Κόσμου».
(Βλ. σχ. 56)
(Ανθολογία ποίησης των Ίνκας, εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια: Ηλίας
Ταμπουράκης, Εκδ. Ροές, Αθήνα, 2007.)
68Qhonilla T’ijsi Wiraqhocha (Κ’ονίλλια Τ’ίχσι Βίρακ’ότσα): Ο πολιτισμικός
ήρωας του πολιτισμού των Ίνκας και των Αϋμάρα. Θεμέλιο των πάντων,
κτήτωρ του μένους της αστραπής, και του βρυχηθμού του κεραυνού,
κυρίαρχος των υδάτων και δημιουργός της ζωής. Θεϊκή μορφή των Ίνκας –
πολιτισμικό δάνειο από τους Αymara-, με λευκή επιδερμίδα και γενειάδα,
που ήρθε στις ακτές του Περού από τον Ωκεανό. Στοιχείο ίσως ανάλογο με
το Φτερωτό Φίδι Quetzalcóatl των Αζτέκων και τον Kukulk’an των Μάγια –

346
στη Μέση Αμερική. Πιθανώς έχει δεχτεί μετέπειτα επιρροές από τον
καθολικισμό.
Campbell Joseph: The hero with a thousand faces, 1949 / Ο
Ήρωας με τα χίλια πρόσωπα Ελλην. Μτφρ.: Θ. Σιαφαρίκας, Εκδ.
Ιάμβλιχος, Αθήνα, 2001, σσ.: 173-4 (αποσπασματικά):
«[…] Το μυστήριο του φαινομενικά αντιφατικού πατέρα αποδίδεται
εκφραστικά στη μορφή μιας μεγάλης θεότητας του προϊστορικού Περού,
που ονομάζεται Βιρακ’ότσα. […] Επίσης, σαν θεός του Ηλίου και της
καταιγίδας, η σύνθεσή του είναι οικεία. […] Στους Navajo (Anasazi, B.
Μεξικό, βλ. σχ. 78), εμφανίζεται με την προσωποποίηση του πατέρα των
Δίδυμων Πολεμιστών. Φαίνεται, επίσης, και στο χαρακτήρα του Δία. […]
Η ουσία βρίσκεται στο γεγονός πως η χάρη που ξεχύνεται από την ηλιακή
πύλη είναι η ίδια με την ενέργεια του κεραυνού, η οποία εκμηδενίζει και
ταυτόχρονα παραμένει άφθαρτη: πρόκειται για το φως του Άφθαρτου που
καταστρέφει τις αυταπάτες και το οποίο είναι το ίδιο με το δημιουργικό φως.
Και αν θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε την ορολογία μιας δευτερεύουσας
πολικότητας της φύσης: η απαστράπτουσα φλόγα της ηλιακής λάμψης
φαίνεται, επίσης, και στη γονιμοποιητική βροχή˙ η ενέργεια που βρίσκεται
πίσω από το θεμελιακό ζεύγος των αντίθετων, φωτιά και νερό, είναι μία και
η αυτή.
Όμως, η πιο ασυνήθιστη και βαθυστόχαστη όψη του Βιρακ’ότσα,
αυτής της τόσο ευγενικής περουβιανής σύλληψης του συμπαντικού θεού,
είναι μια λεπτομέρεια ιδιαίτερα εξατομικευμένη: τα δάκρυα, τα ζωντανά
ύδατα, είναι τα δάκρυα του θεού. […] Η θεότητα αυτή παρέχει απλόχερα
ζωή στη ζωή, παρ’ όλο που έχει πλήρη επίγνωση της μίζερης ζωής των
δημιουργημάτων της, παρ’ όλο που έχει πλήρη συνείδηση των κραυγών
του πόνου, της φωτιάς, της παράνοιας του πλανημένου, του
αυτοκατεστραμένου, του λάγνου και οργισμένου σύμπαντος της
δημιουργίας του. […] Η ουσία του χρόνου είναι ροή, διάλυση της
παροδικής ύπαρξης˙ και η ουσία της ζωής είναι χρόνος. Με το έλεος και τη
αγάπη του για τις μορφές του χρόνου, αυτός ο άνθρωπος που δημιουργεί
ανθρώπους, παρέχει την υποστήριξή του στη θάλασσα της οδύνης˙
επειδή, όμως, έχει συνείδηση των πράξεών του, τα σπερματικά ύδατα της
ζωής που προσφέρει είναι τα δάκρυα των ματιών του.
Το παράδοξο της δημιουργίας, η έλευση των μορφών του χρόνου
από την αιωνιότητα, αποτελεί το γενετικό μυστικό του πατέρα. Ποτέ δεν
μπορεί να ερμηνευθεί με ακρίβεια. Γι’ αυτό και κάθε θεολογικό σύστημα
έχει ένα τρωτό σημείο, μία αχίλλειο πτέρνα, που ακούμπησε η μητέρα της
ζωής κι έτσι ανατρέπεται η πιθανότητα της τέλειας γνώσης. […]»
«Βίρακ’ότσα» αποκαλούν ακόμα και σήμερα οι ινδιάνοι όσους
λευκούς περιφέρονται στα μέρη τους.
69Titicaca –Inti Kjarkas- (Ίνντι Κ’άρκας), τα Ιερά Ύδατα του Ηλίου, η λίμνη
με τα 8.549 τετραγωνικά χιλιόμετρα σε υψόμετρο 3.820 μέτρων (!) ανάμεσα
στο Περού και τη Βολιβία, είναι μία από τις υψηλότερες πλωτές λίμνες στον
κόσμο.
70 Ο Αυτοκράτορας Γουάϋνα Κ’άπακ’ (Wayna Qhapaq = Νεαρός
Πλούσιος/Ισχυρός) είχε δύο γιους: τον Waskar και τον Ataw Wallpa, τους

347
οποίους είχε αποκτήσει από διαφορετικές συζύγους. Ο πρώτος είχε δυνατή
επιρροή στο λαό των νότιων περιοχών του βασιλείου, ενώ ο δεύτερος στο
βορρά. Τις έριδες μεταξύ των δύο ετεροθαλών αδελφών για το στέμμα
εκμεταλλεύθηκαν οι Ισπανοί κατακτητές για να καταλάβουν την
Κ’ακ’αμάρκα (Qaqamarka, Cajamarca), την Πρωτεύουσα του
Ταουάν’τινσούγιο (Tawantinsuyo). Είναι τραγικό το γεγονός ότι ο Ουάσκαρ
(Waskar) κατέληξε αιχμάλωτος του αδελφού του, του Ατάου Γουάλλπα
(Ataw Wallpa), ενώ κι εκείνος ήταν, με τη σειρά του, αιχμάλωτος του
Francisco Pizarro. Εν τέλει, στις 29 Αυγούστου του 1533, κι ενώ ο Ισπανός
κατακτητής είχε λάβει τα λάφυρα σε χρυσό και σε ασήμι –που του είχε
υποσχεθεί ο Ίνκα- εκτέλεσε τον Αταουάλπα (Atahualpa) δι’ απαγχονισμού.
(Ανθολογία ποίησης των Ίνκας, εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια:
Ηλίας Ταμπουράκης, Εκδ. Ροές, Αθήνα, 2007.)
71 Waka (ουάκα) σημαίνει θεοποιημένο στοιχείο της Φύσης.
72 León Cádogan , (Παραγουάη, 1899- 1973): Εθνολόγος.
73 Το Τσάκο (Chaco), στη δυτική Παραγουάη, είναι ένα από τα πιο
αφιλόξενα μέρη του πλανήτη μας. Κατά την περίοδο των βροχών, η γη
πλημμυρίζει, ενώ στην εποχή της ξηρασίας ο τόπος μετατρέπεται σε ένα
σκονισμένο πεδίο. Παρ’ όλο ότι καλύπτει το 60% της χώρας –και εισέρχεται
σε τμήμα της Βολιβίας και της Αργεντινής, φιλοξενεί μόνο το 3% του
πληθυσμού. Οι ιθαγενείς Γουαρανί (guaraní) επιβιώνουν εκεί από την
προϊστορική εποχή των κυνηγών και τροφοσυλλεκτών. Από το 1920,
μετανάστευσαν εκεί κάποιες κοινότητες Μενονιτών, που ασχολούνται με την
αγροκαλλιέργεια.
Το έτος 2000, η Εκκλησία της Ενώσεως (Unification Church), με
επικεφαλής τον αιδεσιμότατο (!) Σουν Μιουνγκ Μουν (Sun Myung Moon) [
문선명 ], αγόρασαν 360.000 εκτάρια γης, στα οποία περιλαμβανόταν
ολόκληρη η κωμόπολη Πουέρτο Κασάδο (Puerto Casado). Οι 6.000
κάτοικοι απαίτησαν να τους παραχωρηθούν τουλάχιστον τα σπίτια τους και
5.000 εκτάρια γης.
74 Το μεγαλύτερο και πιο εντυπωσιακό στάδιο για το τελετουργικό παιχνίδι
της μπάλας βρίσκεται στον αρχαιολογικό χώρο Τσιτσέν Ιτσά (Chichén Itzá),
στο Γιουκατάν (Yucatán) του νότιου Μεξικού, που χρονολογείται από την
κλασική περίοδο (550-900 μ.Χ). Η πόλη αυτή των Μάγια διέθετε οκτώ
τέτοια γήπεδα, πράγμα που δείχνει τη σπουδαιότητα αυτού του
τελετουργικού στην ιθαγενή κοινωνία της Μέσης Αμερικής. Σημαντική είναι
και η ακουστική αυτού του μακρόστενου χώρου με τους δύο τοίχους και τις
κερκίδες στις μεγαλύτερες πλευρές του παραλληλόγραμμου: η ομιλία
ακούγεται σε απόσταση 135 μέτρων.
Ανάγλυφες διακοσμήσεις δείχνουν τους παίκτες με επιγονατίδες και
προστατευτικά για τους αγκώνες, να παίζουν ένα είδος καλαθοσφαίρισης,
κατά την οποία προσπαθούσαν να περάσουν μίας μπάλα από καουτσούκ
μέσα από ένα πέτρινο στεφάνι σε κάθετη θέση πάνω σ’ έναν από τους δύο
μοναδικούς πλαϊνούς τοίχους του σταδίου, χωρίς όμως να την αγγίξουν με

348
τα χέρια. Η ομάδα που έχανε στο παιχνίδι, θυσιαζόταν με αποκεφαλισμό
προς τιμήν των θεών.
75Παραλλαγή του μύθου που αναφέρεται σ’ αυτήν την έκδοση του Πόπολ
Βουχ. Εδώ, τα δύο αδέρφια απαιτούσαν από τους ετεροθαλείς τους
αδελφούς να τους τρέφουν με πουλιά.
(Βλ. Μέρος ΙΙ, Κεφ. V.)
76Άλλη μία παραλλαγή του μύθου σε σχέση με το πρωτότυπο κείμενο
αυτής της έκδοσης.

77 Στην αραβική γλώσσα, η λέξη «Θεός» [Αλλάχ, (Allah), ‫] ﺍﻟﻠﻪ‬, σχηματίζεται

από το οριστικό άρθρο «αλ» ( ‫ ) ﻞﺃ‬και από την κτητική αντωνυμία «χου»
( ‫ﻩ‬ ) στον ενικό αριθμό του αρσενικού γένους. Η λέξη μεταφράζεται κατά
προσέγγισιν ως: «ο εαυτός του». Στην εβραϊκή, η λέξη «Ελοχίμ» ( ‫) אלהים‬
(που βρίσκεται στον πληθυντικό), σημαίνει: «οι δυνάμεις σε ένα».
78 Anasazi (Ανασάζι): Προκολομβιανός πολιτισμός της βόρειας Αμερικής,
στην περιοχή του Γκραν Κάνυον (Grand Canyon) των νότιων ΗΠΑ, ο
οποίος άνθισε από τους πρώτους αιώνες μ.Χ. και επιβιώνει (έστω και
τουριστικά) έως σήμερα. Το όνομά τους σημαίνει «παλαιοί άνθρωποι». Στις
καλές τέχνες ασχολήθηκαν με την αγγειοπλαστική. Είναι πασίγνωστα τα
πολυώροφα κτίρια που κατασκεύαζαν στις εσοχές των ψηλών,
απόκρημνων βράχων, και οι στρογγυλοί, ημιυπόγειοι ναοί. Δε διέθεταν
σύστημα γραφής. Είχαν, όμως, γνώση του ημερολογίου· είναι φημισμένο το
αστεροσκοπείο Σαν Ντάγκερ (sun dagger = το ξίφος του Ήλιου), στο
φαράγγι Τσάκο (Chaco). Οι Ισπανοί κατακτητές τους ονόμαζαν πουέμπλο
(pueblo), που σημαίνει: «λαός, χωριό».
79 Παρατηρούμε ότι ο αφροαμερικανικός συγκρητισμός δεν έχει λάβει
στοιχεία των ιθαγενών ανιμιστικών θρησκειών, και παραμένει στο
περιθώριο αυτού του συσχετισμού.
80 Fernando Ortiz (Κούβα, 1880-1969): Ένας από τους ξεχωριστούς
ανθρώπους του σύγχρονου Κουβανέζικου πνεύματος. Αφιέρωσε τη ζωή
του στην «ανακάλυψη» του πολιτισμού της Καραϊβικής, γράφοντας μεγάλο
αριθμό ανθρωπολογικών, λεξικογραφικών και άλλων κοινωνικών μελετών.
Σημαντικό έργο του: La “tragedia” de los ñáñigos, 1950, στο οποίο
συγκρίνει την κουλτούρα των Αφρικανών πρώην σκλάβων της σύγχρονης
Κούβας με τον πολιτισμό της αρχαίας Ελλάδας.
81Téotl (τέοτλ) στη γλώσσα νάουατλ (náhuatl) των Αζτέκων του Μεξικού
σημαίνει «πέτρινο άγαλμα θεού» και calli = «(θρησκευτικό) κτίριο». Οι
πρώτοι μελετητές αυτής της γλώσσας είχαν –λανθασμένα- συμπεράνει ότι
αυτή η λέξη έχει… ελληνική προέλευση (!), από το: «θεοῦ καλιὰς (=ξύλινη
κατοικία του θεού)».

349
82Jacinto de Carvajal (Ισπανία, 1567-?): Ισπανός καθολικός μοναχός του
Τάγματος των Δομινικανών, ο οποίος συμμετείχε σε διάφορες εξερευνητικές
αποστολές στη Νότια Αμερική, και συγκεκριμένα στην περιοχή της
Βενεζουέλας.
83Η Βενεζουέλα –που το όνομά της σημαίνει «Μικρή Βενετία», όπως τη
φαντάστηκε ο Ιταλός εξερευνητής Αμέρικο Βεσπούκιο (Americo
Vespucchio), όταν πρωτοαντίκρυσε τη λιμνοθάλασσα του Μαρακάιμπο
(Maracaibo) με τους πασσαλόπηκτους οικισμούς των ιθαγενών-, είναι η
πατρίδα της μυστηριώδους φυλής των Γιανομάμι (Yanomami), οι οποίοι
ζουν ακόμη στη λίθινη εποχή. Τα εκατό τεπούι (tepui) –βραχώδεις
σχηματισμοί ύψους 1.000 μέτρων πάνω από τη σαβάνα, φιλοξενούν
σπάνια ενδημική χλωρίδα και τον ψηλότερο καταρράκτη του κόσμου, το
Σάλτο Άνχελ (Salto Ángel).
84Madsen, W. & C.: Τελετές μαγείας στη Σύγχρονη Λατινική Αμερική,
Μαγικο-θρησκευτικές αντιλήψεις ανάμεσα στους σύγχρονους Αζτέκους,
Μάγια και άλλους ιθαγενείς, εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια: Ηλίας
Ταμπουράκης, Εκδ. Περίπλους, Αθήνα, 2007.
85 Πρβλ.: Ἀποκάλυψις τοῡ Ἰωάννου.
86 Η αντίληψη των σύγχρονων Μεξικανών για το θάνατο είναι εκ διαμέτρου
αντίθετη από τη δική μας. Ο Χοσέ Κάρλος Γκονσάλες Μπόισο (José Carlos
González Boixo) –ο αναλυτής του λογοτεχνικού έργου Πέδρο Πάραμο
(Pedro Páramo), του μεξικανού συγγραφέα Χουάν Ρούλφο (Juan Rulfo,
1953/4), αναφέρει ότι το ζωτικό περιβάλλον αυτού του λαού είναι ένας
κόσμος σημαδεμένος από τις γεωγραφικές και ιστορικές συγκυρίες, ένας
κόσμος στον οποίον τα πρόσωπα αποκτούν μία ιδιαίτερη ανάγλυφη χροιά,
ενώ συγχρόνως παρουσιάζονται κάτω από μία αλυσίδα πιέσεων: τη βία,
που καταλήγει να εκφραστεί σωματικά, ή την έλλειψη κάλυψης από
πλευράς της κυβέρνησης, η οποία επονομάζεται έτσι με μία γενίκευση της
έννοιας· την ίδια τη θρησκεία, που αντί ν’ αποτελεί αυτή την πύλη
σωτηρίας που αναζητούν –είτε γιατί εκλαμβάνεται με λανθασμένο τρόπο,
είτε διότι ταυτίζεται με την Εκκλησία ως θεσμός, που επίσης δεν τους
βοηθά- σημαίνει για εκείνους το κενό κάλυψης. Είναι επίσης και η ίδια η
βία, η οποία ως μία αταβική δύναμη τους κυριεύει, μετατρέποντάς τους σε
θύματα και θύτες του εαυτού τους. Η ανθρώπινη ζωή σ’ αυτόν τον κόσμο
παρουσιάζεται, λοιπόν, σαν μία απόλυτη αποτυχία, που μαρτυρείται από
την έλλειψη επικοινωνίας ανάμεσα στα πρόσωπα, η οποία είναι ιδιαίτερα
εμφανής μεταξύ γονιών και παιδιών, ή και στον ερωτικό τομέα. Συνέπεια
αυτού είναι η απώλεια της ελπίδας, την οποία εκλαμβάνουμε και ως την
αναζήτηση του ανθρώπου για έναν καλύτερο κόσμο. Οι Μεξικανοί,
εμβαθύνοντας σε αυτά τα ζωτικά προβλήματα, φτάνουν στο όριο να τα
τοποθετήσουν στο μεταθανάτιο κόσμο, έχοντας διαπεράσει τα σύνορα της
ζωής και του θανάτου, σε μία ύστατη προσπάθεια να βρουν την απάντηση
που θα σώσει τον Άνθρωπο. Το συμπέρασμα είναι αρνητικό, παρ’ όλο ότι
ορισμένες απόψεις αφήνουν ανοιχτή μία διέξοδο προς την ελπίδα.

350
 Έτσι, κάθε χρόνο στις 2 Νοεμβρίου το βράδυ, όλες οι οικογένειες
στο Μεξικό πηγαίνουν στα νεκροταφεία, στολίζουν τους τάφους με κίτρινα
λουλούδια σεμ’πασούτσιτλ (cempaxúchitl), παίζουν μουσική με βιολιά και
τρώνε πάνω στον τάφο, προσφέροντας στο νεκρό το αγαπημένο του
φαγητό. Ολόκληρες πόλεις στολίζονται με χάρτινους σκελετούς και στα
ζαχαροπλαστεία προσφέρονται γλυκά σε σχήμα νεκροκεφαλής.
☼ Σήμερα οι απόγονοι των Ατζέκων συνεχίζουν την παράδοση,
γράφοντας ποίηση στη γλώσσα τους. Διοργανώνονται, μάλιστα,
διαγωνισμοί λαϊκής λογοτεχνίας, όπου βραβεύονται τα καλύτερα έργα· με
τα χρήματα αυτών των βραβείων κατασκευάζονται σχολεία, ιατρεία κι άλλα
κοινωφελή έργα στις κοινότητες των σύγχρονων ιθαγενών. Ο Νατάλιο
Ερνάντες (Natalio Hernández), ένας δίγλωσσος δάσκαλος από το Μεξικό,
έχει γράψει τη συλλογή Canto nuevo de Anáhuac, στην οποία υπάρχει το
ακόλουθο ποίημα:
Ninemi nimictoc

Quemantica nimachilia nimictoha ihua nohuan niyoltoc

ipampa ayocana na:
nitemohua notlaque ihuan nicasi.

Quemantica nimachilia nimictoha ihua nohuan niyoltoc

ipampa ayocana na:
nitemohua nomila ihuan amo nesi.

Quemantica nimachilia nimictoha ihua nohuan niyoltoc

ipampa ayocana na:
nitemohua xochitlatzotzontli ihuan amo nicaqui,
quemantica san huaca caquisti.

Quemantica nimachilia nimictoha ihua nohuan niyoltoc

ipampa ayocana na:
niquintemohua noicnihua ihuan amo hueli niquinasi,
sequi motlaquenpatlaque ihuan sequinoc moyolpatlaque.

Quemantica nimachilia nimictoha ihua nohuan niyoltoc,

yoltoc noyolo, ninequi nitlachixtos,
ninequi nimochicahuas, sampa nimoyolchicahuas.

Αυτό, θα μπορούσε να μεταφραστεί ως εξής:

Νεκρός εν ζωή

Κάποιες φορές αισθάνομαι νεκρός εν ζωή

γιατί δεν είμαι πια ο εαυτός μου:
αναζητώ τα ρούχα μου, μα δεν τα βρίσκω.

Κάποιες φορές αισθάνομαι νεκρός εν ζωή

γιατί δεν είμαι πια ο εαυτός μου:
αναζητώ το χωράφι μου, μα πουθενά δε φαίνεται.

351
 Κάποιες φορές αισθάνομαι νεκρός εν ζωή
γιατί δεν είμαι πια ο εαυτός μου:
αναζητώ τη μελωδία του λουλουδιού, μα δεν την ακούω·
την αφουγκράζομαι, όμως, απ’ αλαργινά.

Κάποιες φορές αισθάνομαι νεκρός εν ζωή

γιατί δεν είμαι πια ο εαυτός μου:
αναζητώ τους αδελφούς μου, μα δεν τους συναντώ·
κάποιοι έχουν αλλάξει ρούχα,
άλλοι καρδιά και σκέψη.

Κάποιες φορές αισθάνομαι νεκρός εν ζωή·

ακόμη κι έτσι, όμως, η καρδιά μου ζει:
θα ‘θελα να ‘χα την πρώτη μου καρδιά, τη δυνατή.
87Θα ήθελα σε αυτό το σημείο να ευχαριστήσω –έστω κι από μακριά και
σε μία άλλη, ξένη για εκείνη γλώσσα- τη Ña Zárate, τη μάγισσα από το
Escazú, η οποία με τόση εμπιστοσύνη μου έδειξε τους «δρόμους των
άστρων που φωτίζουν την ανθρώπινη ψυχή. Εκείνη, πλέον δεν ζει· το
πνεύμα της όμως, (όπως ήθελε και η ίδια), είναι ένα φωτεινό στίγμα στον
ουρανό, που στέλνει τους παλμούς του στο σύμπαν το οποίο ορίζει το
πεπρωμένο μας.
88Ο πυρήνας κάθε κυττάρου περιέχει χρωματοσώματα που αποτελούνται
από γονίδια, τα οποία διέπουν την κληρονομικότητα. Τα γονίδια είναι
αλληλουχίες μακρομορίων διατεταγμένες με τη μορφή διπλής έλικας και
γνωστών ως DNA. Το δεσοξυριβονουκλεϊκό οξύ φροντίζει ώστε το κύτταρο
να λειτουργεί με τρόπο χαρακτηριστικό του είδους στο οποίο ανήκει, π.χ.:
άνθρωπος, πίθηκος, πτηνό, ψάρι, κλπ.
89 Gabriel José de la Concordia García Márquez (Κολομβία, 1928):
Μυθιστοριογράφος, σεναριογράφος και δημοσιογράφος που τιμήθηκε με το
βραβείο Νομπέλ λογοτεχνίας το 1982. σημαντικό έργο του: Cien años de
soledad [Εκατό χρόνια μοναξιά] (1965-7).
Ως προοίμιο αυτού, συνιστάται η ανάγνωση του έργου: Los
funerales de la Mama Grande [Η κηδεία της Μεγάλης Μάμα].
90 Realismo mágico: καλλιτεχνικό και λογοτεχνικό είδος των μέσων του ΧΧ
αι., που πήρε το όνομά του από το Γερμανό τεχνοκριτικό Franz Roh
(Φραντς Ρο), ο οποίος χρησιμοποίησε αυτόν τον όρο για να ερμηνεύσει
έναν ζωγραφικό πίνακα που παρουσίαζε την πραγματικότητα
παραλλαγμένη. Εμφανίστηκε τη δεκαετία του 1950 –κατά την περίοδο του
λατινοαμερικανικού λογοτεχνικού «boom», και αναπτύχθηκε μεταξύ του ’60
& ’70.
91 Miguel Ángel Asturias Rosales (Γουατεμάλα, 1899 – Ισπανία, 1974):
Μυθιστοριογράφος και ποιητής, που ασχολήθηκε με τη μυθολογία των
ιθαγενών Μάγιαs της Γουατεμάλας. Το 1967 τιμήθηκε με το βραβείο

352
Νομπέλ λογοτεχνίας. Σημαντικό έργο του: Hombres de maíz [Άνθρωποι
από καλαμπόκι] (1949), Leyendas de Guatemala - Θρύλοι της Γουατεμάλας
(1930).
92 Jorge Francisco Isidoro Luis Borges (Αργεντινή, 1899 – Ελβετία, 1986):
Συγγραφέας, γνωστός για το λαβυρινθώδες στιλ του. Σημαντικό έργο του:
El Aleph [Το Άλεφ] (1949).
93 José de la Cuadra (Ισημερινός, 1903-1941): Δοκιμιογράφος,
μυθιστοριογράφος του λογοτεχνικού ρεύματος Grupo de Guayaquil,
διδάκτωρ νομικής και διπλωμάτης. Σημαντικό έργο του: La Tigra – Η Τίγρη
(1930).
94 Arturo Uslar Pietri (Βενεζουέλα, 1906-2001): Συγγραφέας,
δημοσιογράφος, τηλεοπτικός παραγωγός, νομικός και πολιτικός. Σημαντικό
έργο του: Oficio de difuntos – Νεκρώσιμη Ακολουθία (1976).
95 Pablo Palacio (Ισημερινός, 1906-1947): Συγγραφέας και νομικός.
Σημαντικό έργο του: Así en la tierra, como en los sueños – Ὡς ἐπὶ τῆς Γῆς,
καὶ ἐν τοῖς ὀνείροις (1991).
96Juan Rulfo (Μεξικό, 1918-1986): Συγγραφέας, σεναριογράφος και
φωτογράφος. Σημαντικό έργο του: Pedro Páramo (1955).
97 Alejo Carpentier y Valmont (Κούβα, 1904-1980): Μυθιστοριογράφος,
δοκιμιογράφος και μουσικολόγος. Σημαντικό έργο του: Ecue-yamba-o!
(1933).
98Laura Esquivel (Μεξικό, 1950): Συγγραφέας του best seller: Como agua
para chocolate (1989).
99 Eduardo Antonio Parra (Μεξικό, 1965): Μεξικανός συγγραφέας.
Σημαντικό έργο του: Los límites de la noche – Τα όρια της νύχτας.
100Αυτή η αναφορά, ίσως φέρει στον αναγνώστη τον συνειρμό της Δήλου –
στην αρχαία ελληνική μυθολογία-, η οποία, πριν από τον τοκετό της Λητώς
ήταν «ἂδηλος», όμως μετά τη γέννηση του Απόλλωνα, το θείο φως
«δήλωσε» την παρουσία της.
101 Αναφορά στις ευρωπαϊκές/χριστιανικές επιρροές που υπέστη ο
πολιτισμός των Μάγια.
102Ακόμη και σήμερα, όταν οι σύγχρονοι Λατινοαμερικάνοι αναφέρονται
στην Ευρώπη, την αναφέρουν ως την «άλλη πλευρά του βάλτου» (el otro
lado del charco), εννοώντας τον Ατλαντικό Ωκεανό.
103Αν και το Πόπολ Βουχ δεν είναι επιστημονικό κείμενο, αναφέρεται εδώ
στην προσπάθεια των ανθρώπων να εξηγήσουν τα φαινόμενα της Φύσης.

353
104 Παραλληλισμός με τις Γραφές της Χριστιανικής παράδοσης.
(Βλ. Εισαγωγή: Κεφ. Ι. Κοσμογονία: 1. Γουατεμάλα, Πόπολ Βουχ.)
105 Οι ιθαγενείς λαοί της αμερικανικής ηπείρου προέρχονται από την
Κεντρική Ασία. Μελέτες αναφέρουν ότι κατά την παλαιολιθική περίοδο, οι
άνθρωποι πέρασαν από τη μία ήπειρο στην άλλη με δύο τρόπους: είτε
διέσχισαν πεζοί τον παγωμένο Βερίγγειο πορθμό (πριν από 14.000
χρόνια), είτε διέπλευσαν τον Ειρηνικό Ωκεανό, μέσω της Αυστρονησίας
(πριν από 50.000 χρόνια). Ανθρωπολογικές έρευνες έδειξαν κοινά στοιχεία
μεταξύ ασιατών και ινδιάνων, όπως τη «μογγολική βούλα» -ένα μικρό
μελανό σημάδι που εμφανίζεται στη βάση της σπονδυλικής στήλης κατά
τους πρώτους μήνες της ζωής των νεογνών, το οποίο μαρτυρεί στοιχεία του
DNA, όπως την έλλειψη του ενζύμου που καθιστά τους ασιάτες και τους
αμερικανούς ιθαγενείς ευάλωτους στη μέθη. Άλλα κοινά χαρακτηριστικά
εμφανίζονται στις γλώσσες αυτών των λαών, π.χ.: η προσωπική αντωνυμία
«εμείς» παρουσιάζει δύο μορφές: τη συνολική και τη μεριστική. Όπως οι
Ασιάτες (βλ. το παράδειγμα των Κινέζων ή των Ιαπώνων), έτσι και οι
ιθαγενείς της Αμερικής, θεωρούν τον ατομικισμό ως τη μέγιστη κοινωνική
αιδώ, ενώ προσανατολίζονται στην ομαδική ζωή. Γι’ αυτό, παρατηρούμε ότι
στο Πόπολ Βουχ δεν εμφανίζεται η λέξη «άνθρωπος» στον ενικό αριθμό.
106Quetzal (κετσάλ) Pharomachrus mocinno: Φαρόμακρος, ή παραδείσιο
πτηνό με φτέρωμα σε χρώμα πρασινογάλανο και ιριδίζον. Από τα φτερά
της ουράς του, έφτιαχναν οι ιθαγενείς τα στέμματα των βασιλέων τους.
107Είναι γνωστό ότι στην αμερικανική ήπειρο δεν υπάρχουν λιοντάρια. Στην
ισπανική διάλεκτο της κεντρικής Αμερικής, león del monte (λεόν δελ μόντε)
λέγεται το αιλουροειδές που εμείς γνωρίζουμε ως μαύρο πούμα (puma).
108Bejuco (μπεχούκο) Bignonia unguis-cati: Είδος φυτού των τροπικών
περιοχών, το οποίο έχει τις ρίζες του –ως παρασιτικό- πάνω στα κλαδιά
των ψηλών δέντρων, ενώ το μοναδικό του ευλύγιστο κλαδί κρέμεται προς
τα κάτω. Μας είναι γνωστό από τις ταινίες του Ταρζάν, όπου ο ήρωας το
χρησιμοποιούσε για να περνά αιωρούμενος πάνω από τα ποτάμια.
109Μία σαφής ένδειξη της ατέλειας του θείου και των πλασμάτων της
Φύσης στη θεολογική αντίληψη των Μάγια.
110 Παρατηρούμε ότι ο Ύψιστος των θεών Μάγια έχει δύο ονομασίες:
Δημιουργός και Πλάστης, που είναι σχεδόν συνώνυμες. Τα ρήματα, όμως,
που αναφέρονται σ’ αυτόν, εναλλάσσονται μεταξύ ενικού και πληθυντικού
αριθμού, ως ένδειξη της δυαδικότητας ή του δυαδισμού που διέπει τη
θρησκευτική φιλοσοφία αυτού του πολιτισμού. Επίσης, τα κύρια ονόματα
δεν είναι δηλωτικά του γένους. Σε αυτήν τη μετάφραση ακολουθούμε το
γένος που περισσότερο ταιριάζει κάθε φορά, ανάλογα με την αφήγηση.
(Βλ. υποσημ. xxxix)

354
111Αυτό το στοιχείο φανερώνει μία τάση εγωισμού των θεών. Όπως και
στην αρχαίο ελληνικό θέατρο, οι θεοί έχουν ανθρώπινες αδυναμίες. Έτσι,
έρχονται πιο κοντά στον άνθρωπο.
112Σύμφωνα με το Πόπολ Βουχ, οι άνθρωποι γεννιούνται για να τρέφουν
τους θεούς με τις προσευχές και τις θυσίες τους.
(Βλ. Εισαγωγή: Κεφ. Ι. Κοσμογονία: 1. Γουατεμάλα:πόπολ Βουχ &
Μέρος Ι, Κεφ. ΙΙ & Μέρος ΙΙΙ, Κεφ. Ι.)
113Η δυαδικότητα ήταν σημαντική στην κοινωνική οργάνωση των ιθαγενών.
Ο Ομετέοτλ (Ometéotl) ήταν «ο Παππούς και η Γιαγιά των
Αζτέκων» και κατοικούσε στο δέκατο τρίτο Ουρανό, που λεγόταν Ομεγιόκαν
(Omeyokan), δηλ. «Τόπος της Δυαδικότητας». ΄Ομε, στη γλώσσα νάουατλ
σημαίνει «δύο» και τέοτλ είναι «ο Θεός».
(Αυτή η λέξη προέρχεται από το ουσιαστικό τετλ (tetl), που σημαίνει
«πέτρα», και κατ’ επέκταση «άγαλμα», επομένως «θεός». Δεν έχει πάντως
ελληνική ρίζα, όπως πολλοί υπερενθουσιώδεις απερίσκεπτα ισχυρίζονται,
με απώτερο σκοπό να ελληνοποιήσουν τα πάντα, θέτοντας έτσι σε κίνδυνο
την αξιοπιστία του Ελληνικού Πολιτισμού. Άλλωστε, μία μεγάλη ομάδα
τέτοιου είδους ατόμων τολμούν να επεκτείνονται ακόμη και σε… θεωρίες
περί εξωγήινης προέλευσης των Ελλήνων, επομένως δεν υπάρχει λόγος να
αφιερώσουμε περισσότερες γραμμές για χάρη τους.)
Υπάρχουν συχνές αναφορές συγκεκριμένων ή αφηρημένων
εννοιών που εκπροσωπούνται από δύο θεότητες, όπως ο ερωτικός
αισθησιασμός και οι καλές τέχνες, που στη μυθολογία των Αζτέκων
αποδίδονταν συγχρόνως στο Σοτσιπίλλι (Xochipilli) –το Θεϊκό Πρίγκιπα των
Λουλουδιών- και στη Σοτσικετσάλ (Xochiketzal) –τη Θεά του Παραδείσιου
Πτηνού με Λουλούδια αντί για Πούπουλα.
☼ Άλλες μυθολογικές αλληγορίες μιλούν για όντα που γεννήθηκαν
από τον ίδιο τους τον εαυτό, όπως η Μεγάλη Γιαγιά στο μύθο Ñande Jaryi i
mitä jewy (Η Γιαγιά μας γεννήθηκε μόνη της), του πολιτισμού των Μ’μπ-α
Τουπί-Γουαρανί (mby’a tupí-guaraní), που έχουν συρρικνωθεί σήμερα στο
Τσάκο (Chaco) της Νότιας Αμερικής (Παραγουάη). (Βλ. υποσημ. vii)
Περισσότερο κοινός τόπος είναι η περίπτωση προστασίας δύο
εννοιών ή αντικειμένων από την ίδια θεότητα, όπως το παράδειγμα του
Πατσακαμάκ (Pachakamaq) των Ίνκας, που το όνομά του αποτελείται από
δύο συνθετικά: πάτσα (pacha), που εμπεριέχει τις έννοιες «χρόνος» και
«σύμπαν», και καμάκ (kamaq), που σημαίνει «δημιουργός» και
«εμψυχωτής». Αυτός ο θεός δημιούργησε τη φύση κι έδωσε ζωή στον
άνθρωπο. Ήταν ο προστάτης της ζωτικής κινητικότητας και της τάξης των
πραγμάτων.
Πιο πρόσφατη μορφή δυαδισμού είναι η εκκλησιαστική μετουσίωση
του Τσανγκό (Shangó) -του δυτικοαφρικανικής προέλευσης θεού των
έγχρωμων σκλάβων της Καραϊβικής, που συμβόλιζε την αρρενωπότητα-,
στη μορφή της Αγίας Βαρβάρας των Καθολικών.
(Βλ. σχ. 65)

Ο Ισπανός Ιησουίτης Μπερναμπέ Κόμπο (Bernabé Cobo, Ισπανία, 1582

114

– Περού, 1657) περιγράφει πώς χρησιμοποιούσαν οι ιθαγενείς το

355
καλαμπόκι για μαγικο-θεραπευτικούς σκοπούς: «Για τις πολύ βαριές
αρρώστιες που δεν είχαν γιατρειά, έβαζαν οι μάγοι τον ασθενή σ’ ένα
απόκρυφο δωμάτιο, στο οποίο πρώτα είχαν τελέσει καθαρμό ως εξής:
έπαιρναν στα χέρια τους μια χούφτα μαύρο καλαμπόκι και το τίναζαν στον
αέρα. Κατόπιν, έτριβαν μ’ αυτό συμβολικά τους τοίχους και το πάτωμα, κι
έπειτα έπαιρναν λευκό καλαμπόκι, κάνοντας τις ίδιες κινήσεις. Ύστερα,
ράντιζαν με νερό που περιείχε καλαμπόκι.»
Οι σύγχρονοι αρχαιολόγοι γνωρίζουν ότι οι προκολομβιανοί λαοί
της Μέσης Αμερικής, διέθεταν σκευάσματα με βάση το καλαμπόκι, με τα
οποία θεράπευαν εξανθήματα, κράμπες, ρινικές και άλλες αιμορραγίες,
λόξυγκα, στομαχικές ενοχλήσεις, νεφρική ανεπάρκεια, προβλήματα της
ουρήθρας, παράσιτα, ημικρανίες, πληγές, κριθαράκι στο μάτι κ.ά.
Ακόμη και σήμερα, οι σύγχρονοι λατινοαμερικάνοι –κυρίως μιγάδες-
καταφεύγουν στη μαγεία για να καλύψουν τις ανάγκες της καθημερινότητάς
τους (που αδυνατούν να τακτοποιήσουν, λόγω της οικονομικής τους
δυσχέρειας), και για να εξηγήσουν κάποια φυσικά ή ψυχικά φαινόμενα (που
και πάλι αδυνατούν να ταξινομήσουν στο νου τους, λόγω του χαμηλού
μορφωτικού τους επιπέδου). Είναι καθημερινές οι ιστορίες με μάγισσες που
με σπόρους του ιερού καλαμποκιού προσπαθούν να λύσουν ή να δέσουν
μάγια στην τροπική Αμερική:
[Βράδυ πάλι. Ο Alex με τον Óscar έχουν βγάλει τα σανίδια του
πατώματος στο κεντρικό σαλόνι της σπιταρόνας του Beto, κι έχουν σκάψει
σ’ όλον το χώρο μία τετράγωνη τρύπα, σύρριζα με τους τοίχους γύρω-
γύρω, πιο βαθιά κι απ’ τα θεμέλια του σπιτιού. Αχνιστή υγρασία με μυρωδιά
μούχλας γεμίζει τους πνεύμονες, σαν το θειάφι του Arenal, του κοντινού
ηφαιστείου. Μέσα, στα έγκατα, η Ña Zárate, η μάντισσα απ’ το Escazú, έχει
ανάψει κεριά, έχει τοποθετήσει πολύχρωμους σπόρους καλαμποκιού στα
τέσσερα σημεία του ορίζοντα (κίτρινους –για τη συγκομιδή-, λευκούς –για τη
θεραπεία-, κόκκινους –στ’ αριστερά ή δυτικά, για τον έρωτα- και μαύρους –
για το θάνατο-) και ψιθυρίζει τα ξόρκια της. Προσήλωση. Η Soraya-Του-
Ποταμού, στο σπίτι της, μέσα στο λήθαργό της, συνεχίζει το παραμιλητό, τον
ιδρώτα και την αιμορραγία. Όλο και πιο έντονο. Πιο αγχώδες. Πεισματικά
ασυνάρτητο. Η Ña Zárate, στον υποχθόνιο βωμό της, μέσα στην έκστασή
της, μιλά με τη φωνή της Soraya. Λόγια ασυνάρτητα. «ΌΧΙ! ΠΟΤÉ! ΣΕ
ΚΑΝÉΝΑΝ!» και ψιθυρίζει: «θα φτάσει η στιγμή του θανάτου του και δεν θα
βγαίνει η ψυχή του!»
Τα χαράματα, η Ña Zárate, εξαντλημένη από την πνευματι(στι)κή
μάχη της με το πεισματάρικο κορίτσι, εξήγησε στην οικογένεια του Don Beto,
του παπά –που έφερε μέχρι και μάγισσα στο ίδιο του το σπίτι- ότι μόνο η
ίδια η μικρή Soraya θα μπορέσει να βρει το θησαυρό. Λυπάται,
αιδεσιμότατε. Κανένας άλλος. «Το παιδί έχει δυνάμεις πιο ισχυρές κι απ’
όλα τα πνεύματα και τα ξόρκια μαζί.» Να τη συγχωρείτε, Παναγιότατε. Κι
εκείνος, αμίλητος. Ξέρει.
Κι από τότε, μέχρι και που έφυγε για πάντα, στα πέντε της χρόνια, η
Soraya-Του-Ποταμού δεν ξαναμίλησε ΠΟΤÉ! ΣΕ ΚΑΝÉΝΑΝ! Έτσι έφυγε η
Soraya. Χωρίς ν’ ακουστεί ούτε η αναπνοή της. Άραγε κι όσοι μιλούν στη
Λατινική Αμερική, τι έχουν να πουν;
Χρόνια έψαχναν όλοι την casona, τη σπιταρόνα του παππού κι
έτρεχαν στις μάντισσες που άκουγαν φωνές μέσα από τα έγκατα της γης, για

356
να βρουν το θησαυρό. Μάταια. Κι ο Beto περίμενε. Άσκοπα. Μέχρι που
το αγρόκτημα πουλήθηκε, και το σπίτι γκρεμίστηκε. Τίποτα δε βρέθηκε.
Ήταν γερά δεμένη η κατάρα της μικρής Soraya-Του-Ποταμού.
Λένε ότι ο νέος ιδιοκτήτης του οικοπέδου, ο Don José –ένας
καλοσυνάτος ανθρωπάκος της μέσης τάξης- που είχε αγοράσει το ερείπιο
του Παππού-Παπά-Του-Beto μισοτιμής, όταν πια εκείνος κόντευε να
ψοφήσει απ’ την πείνα, παρουσίασε ξαφνικά μεγάλα πλούτη. Λένε ότι μόλις
το σπίτι άλλαξε χέρια, η κατάρα της Soraya-Του-Ποταμού διαλύθηκε. Οι
Γάλλοι λένε ότι η αλήθεια έχει πάντα διπλή όψη. Όποια κι αν είναι, όμως, η
διαφορετικότητα ανάμεσα στις αφηγήσεις, το σχέδιο για το πεπρωμένο είναι
κοινό.]
(Απόσπασμα από: Ημερολόγια ταξιδιών σε φύλλα μπανανιάς,
(μυθιστότημα), Ηλίας Ταμπουράκης, Εκδ. Ροές, Αθήνα, 2007.)
115Οι θεοί επιθυμούν να πλάσουν ένα ον με λαχτάρα για μάθηση, έναν
«Ερευνητή». Έναν άνθρωπο που να διερευνά την ίδια του την ύπαρξη και
να την ανάγει στο θείο. Κι αυτό, γιατί οι θεοί δεν μπορούν να τραφούν χωρίς
την πίστη των ανθρώπων. Πέφτουν στη λήθη κι εκμηδενίζονται.
116Αυτός ο δρόμος σκέψης των ιθαγενών, ανάμεσα στο θεϊκό και στο
ανθρώπινο, στο υπερπέραν και στη Γη, στο μυθικό και στην
πραγματικότητα, έχει διαμορφώσει τη νοοτροπία των σύγχρονων
Λατινοαμερικανών, η οποία ενέπνευσε στους λογοτέχνες του 1950 το
μαγικό ρεαλισμό.

Μία πρωταρχική προσπάθεια των ιθαγενών να εξηγήσουν τη (μετέπειτα

117

δαρβίνεια) προέλευση και εξέλιξη των ειδών.

Η προφητεία για την τελειότητα των ανθρώπων από ξύλο αποδεικνύεται

118

ψευδής.
119Ο μύθος των αντικειμένων που το βράδυ παίρνουν ψυχή και μιλούν ή
χορεύουν, είναι ένα κοινό στοιχείο της ινδιάνικης σκέψης.
120Comal (κομάλ) = πήλινο σκεύος, στο οποίο ψήνονται στα κάρβουνα οι
καλαμποκόπιττες τορτίγιας (tortillas), δηλ. το ψωμί των ιθαγενών.
(Βλ. σχ. 184)
121Metate (μετάτε) = μία πέτρινη πλάκα κι ένα γουδοχέρι, που θυμίζει
προϊστορικό πέλεκυ, με το οποίο οι ιθαγενείς και οι σημερινοί χωρικοί
αλέθουν το καλαμπόκι.
122 Σημαίνει: 7-Παπαγάλος.
123Volcán Agua (Βολκάν Άγουα): Ηφαίστειο κοντά στην Αντίγουα (Antigua)
–την παλιά ισπανική πρωτεύουσα της Γουατεμάλας.

357
124Acatenango (Ακατενάνγκο) σημαίνει: καλαμώνας. Πολλά τοπωνύμια στη
Γουατεμάλα κρατούν τις ρίζες της γλώσσας νάουατλ, λόγων των εισβολών
που πραγματοποιούσαν τα αζτεκικά φύλλα στις περιοχές των Μάγια.
125Volcán de la Virgen (Βολκάν Δε Λα Βίρχεν): Ηφαίστειο κοντά στην
Αντίγουα (Antigua) –την παλιά ισπανική πρωτεύουσα της Γουατεμάλας.
Φυσικά οι Μάγια δεν γνώριζαν την Παναγία. Πρόκειται, λοιπόν, για ένα
στοιχείο του θρησκευτικού συγκρητισμού, που προστέθηκε μεταγενέστερα,
κατά την πρώτη μετάφραση του Πόπολ Βουχ στα ισπανικά από το
Φρανσίσκο Δε Χιμένες.
126 Ο κεντρικός ρόλος του διαπολιτισμικού Ήρωα είναι η ανάπτυξη του
πολιτισμού, δηλ. το κοινό αγαθό της λύτρωσης της κοινωνίας από τέρατα,
κατάρες και εισβολές, με απώτερο σκοπό να φτάσει στην πνευματική και
υλική κατάκτηση ενός αναγεννημένου κόσμου.
(Βλ. Εισαγωγή: Κεφ. ΙΙΙ. Ήρωας.)
127Ο Βουκούμπ Κακίς –όπως ήδη έχουμε εξηγήσει, είναι ένας παπαγάλος.
Πρόκειται, βέβαια, για ένα μυθικό τερατόμορφο –αλλά ωραίο- πλάσμα, με
οδοντωτό ράμφος και χέρια.
128Το καλαμπόκι –πολιτισμική υπερτροφή των θεών- εμφανίζεται στην
αμερικανική ήπειρο από το 5.000 π.Χ., σε 5 χρώματα: κίτρινο, λευκό,
κόκκινο, μαύρο και ανάμεικτο.
129 Σε ορισμένες φυλές της νότιας τροπικής Αμερικής, όπως στους
Καμαρακότο (kamarakoto) της περιοχής Κανάϊμα (Kanaimö) ο κεντρικός
στύλος, το ξύλινο δοκάρι που στηρίζει την οροφή της κάθε αχυρένιας
καλύβας (η οποία, σε άλλες φυλές, όπως οι Γουαρανί (guaraní), μπορεί να
είναι τεκο-ά (teko’a), δηλ. κοινόβιο), συμβολίζει τον πρωταρχικό «παππού»,
το δημιουργό της διευρυμένης, φυλετικής οικογένειας, ενώ οι υπόλοιποι
στύλοι, γύρω-γύρω, φέρουν την ψυχή των άλλων νεκρών συγγενών της
πυρηνικής οικογένειας.
130 Chicha (τσίτσα): οινοπνευματώδες ποτό που παρασκευάζεται από
καλαμπόκι. Στην τροπική Αμερική, οι γυναίκες συγκεντρώνονται σε κύκλο
και φτύνουν σ’ ένα μεγάλο στρογγυλό σκεύος τους σπόρους του ωμού
καλαμποκιού που έχουν πρώτα μασήσει. Με το σάλιο τους, γίνεται η
φυσική ζύμωση, και παρασκευάζεται έτσι αυτό το δυνατό αλκοολούχο ποτό.
Σήμερα, πλέον, φτιάχνεται διαφορετικά:
Βάζουμε τη φλούδα ενός ανανά σε 1 λίτρο νερό και την αφήνουμε εκεί για
τρεις μέρες. Κατόπιν το σουρώνουμε, προσθέτουμε ζάχαρη και το
σερβίρουμε δροσερό.
Στις κοινωνίες των ιθαγενών, το σφαιρικό σχήμα συμβολίζει τη ζωή,
εφ’ όσον η κοιλιά της εγκύου, τα αυγά των πουλιών, η ίδια η Γη –που φέρει
επάνω της ζωή-, ακόμη και το σύμπαν, κατά τη μη ευκλείδειο γεωμετρία,
είναι όλα καμπύλα ή σφαιρικά.
(Βλ. υποσημ. lii)

358
131Οι Μάγια παρουσίαζαν το Σύμπαν σαν μία πυραμίδα με διαβαθμίσεις, η
οποία βρισκόταν πάνω στην πλάτη ενός κροκοδείλου που κολυμπούσε σε
μία κοσμική θάλασσα. Κάθε τεταρτημόριο της Γης συμβολιζόταν από ένα
χρώμα, ενώ το κέντρο της ήταν η πέμπτη κατεύθυνση. (Βλ. σχ. 138).
Τέσσερα θεϊκά όντα συγκρατούσαν το θόλο του ουρανού, που ήταν ένας
δικέφαλος δράκος (Βλ. Κουκουλκ’άν [Kukulk’án], σχ. 42☼), του οποίου το
σώμα ήταν μία λωρίδα ουρανού με αστρικά σύμβολα, που εκτεινόταν πάνω
από τη θεά της Σελήνης, που είχε στο πρόσωπό της το σύμβολο του λαγού.
(Βλ. σχ. 44.) Το σώμα του φιδιού σχημάτιζε τόξο επίσης πάνω από τη
σκελετωμένη μορφή της Αφροδίτης, δηλ. του Αυγερινού, και πάνω από τον
Ήλιο. Οι Πλειάδες (Μοτς, Motz) συμβολιζόταν με την ουρά ενός κροταλία. Η
δημιουργία του Ηλίου και του Πλανήτη Αφροδίτη (Ικόκιχ, Ikokij) εξηγείται
στο Πόπολ Βουχ με την ανάληψη των Δίδυμων Ημίθεων Ηρώων
Χουναχπού (Junajpú) και Σμπαλανκέ (Xbalanké) στον Ουρανό, μετά το ιερό
άθλημα της μπάλας, στο οποίο συναγωνίστηκαν τους Κυρίους του Κάτω
Κόσμου Σιμπαλμπά (Xibalbá) και τους νίκησαν. (Βλ. Εισαγωγή: Κεφ. ΙΙΙ:
Ήρωας: 1. Γουατεμάλα & Πόπολ Βουχ, Μέρος ΙΙ, Κεφ.: XIV.)
(Βλ. υποσημ. clxxiv & clxxxi)
132Πρβλ. με την απάντηση του Οδυσσέα στον Κύκλωπα Πολύφημο: Τ’
όνομά μου είναι «Οὖτις» ( = Κανένας).

133Μία προσπάθεια των Μάγια να εξηγήσουν τις γεωλογικές μεταβολές

πριν από την Πλειστόκαινο περίοδο.
134 Το Πόπολ Βουχ χαρακτηρίζεται από το αφηγηματικό σχήμα που
ονομάζεται «πρωθύστερο»: αναφέρονται πρώτα κάποια γεγονότα που
συνέβησαν αργότερα, και το αντίστροφο. Έτσι, λοιπόν, για να
διαλευκάνουμε τον ειρμό της ιστορίας με τα πολλά, επαναλαμβανόμενα και
δύσκολα ινδιάνικα ονόματα, αναφέρουμε ότι στο βιβλίο αυτό υπάρχουν δύο
συνδεόμενα ζευγάρια Δίδυμων: ο Χουν Χουναχπού (Jun Junajpú) κι ο
Βουκούμπ Χουναχπού (Vukub Junajpú), γιοι των προφητών Σπιγιάκοκ
(Xpiyakok) και Σμουκανέ (Xmukané). Ο Χουν Χουναχπού με τη
Σμπακιλαγιό (Xbakilayó) κάνει δύο γιους: τον Χουν Μπ’ατς’ (Jun B’atz’) και
τον Χουν Τσουέν (Jun Chuén). Ο Χουν Χουναχπού, όμως, συνευρίσκεται
και με την κόρη του Κάτω Κόσμου, την Σκικ (Xkik), με την οποία κάνει
άλλους δύο γιους, δίδυμους: τον Χουναχπού (Junajpú) και τον Σμπαλανκέ
(Xbalanké) –οι οποίοι θα σκοτώσουν τον Παπαγάλο Βουκούμπ Κακίς
(Vukub Kakix). Ο Χουν Χουναχπού κι ο δίδυμος αδελφός του Βουκούμπ
Χουναχπού, θα παίξουν έπειτα το άθλημα της μπάλας μαζί με τους δύο
γιους του πρώτου, δηλ. τον Χουν Μπ’ατς’ και τον Χουν Τσουέν. Οι Κύριοι
του Κάτω Κόσμου θα τους καλέσουν στην Κόλαση για να τους νικήσουν.
Οι θεότητες εμφανίζονται σε ζεύγη ετερώνυμων στοιχείων ή
αλληλοσυμπληρούμενων μορφών, κι ενσωματώνονται μ’ αυτόν τον τρόπο
στις δραστηριότητες της Ανθρωπότητας.
(Βλ. Εισαγωγή: Κεφ. ΙΙ. Πάνθεον.)

Κυνηγοί και καλλιτέχνες ήταν οι πρωταρχικές ασχολίες του προϊστορικού

135

Ανθρώπου. Στην τέχνη, βέβαια, δεν υπήρχε, τότε, η αντίληψη “ars gratia

359
artis”· πρόκειται, επομένως, για χρηστικές τέχνες με λατρευτικό,
τελετουργικό σκοπό.
136Το στάδιο του ιερού αθλήματος της μπάλας συμβόλιζε την πύλη του
Κάτω Κόσμου.
(Βλ. Εισαγωγή: Κεφ. ΙΙΙ. Ήρωας: 1. Γουατεμάλα.)
137Οι θεοί ρίχνουν για πρώτη φορά, σ’ αυτό το σημείο, τους Ήρωες στην
πορεία των δοκιμασιών, τους οδηγούν στο κατώφλι του Κάτω Κόσμου και
τους ενθαρρύνουν να τολμήσουν μία εποικοδομητική επάνοδο στο γήινο
κόσμο του λαού τους. Αρχίζει ο 1ος ηρωικός κύκλος.
(Βλ. Εισαγωγή: Κεφ. Ι. Κοσμογονία.)
Ο Ήρωας είναι ημίθεος και λαμβάνει θεϊκή πρόσκληση στην περιπέτεια και
τη γνώση.
(Βλ. Εισαγωγή: Κεφ. ΙΙΙ. Ήρωας.)
138Ο συμβολισμός αυτός, βασίζεται σ’ ένα μηχανισμό μνήμης, στο κέντρο
του οποίου βρίσκεται ο αριθμός 5, που παραπέμπει σε ορισμένες βασικές
έννοιες, διαμορφώνοντας έτσι ένα είδος γεωγραφίας του ανθρώπινου
σώματος: δύο χέρια, δύο πόδια, και κεφάλι, ή: καρδιά, πνεύμονας, νεφρός,
σπλήνας και συκώτι. Επίσης, πέντε είναι τα στοιχεία της φύσης στη
φιλοσοφία των Μάγια: φωτιά, αέρας, νερό, καλαμπόκι και γη, ενώ πέντε
είναι και τα βασικά χρώματα: κόκκινο, λευκό, μαύρο, πράσινο, κίτρινο, που
συμβολίζουν αντίστοιχα τα σημεία του ορίζοντα: ανατολή, βορράς, δύση,
μέση οδός και νότος. Ο ανώνυμος συγγραφέας του Πόπολ Βουχ
υπογραμμίζει την ύπαρξη κάθετων αναλογιών (καρδιά-κόκκινο-φωτιά,
πνεύμονας-λευκό-αέρας, κλπ…).
[Βλ. σχ. 151☼].
139Η προσφορά αίματος φανερώνει το αρχέτυπο της αυτοθυσίας που
συμβολίζει το ευεργετικό πατρικό πρόσωπο.
(Βλ. Εισαγωγή: Κεφ. IV. Θυσία.)
140 Μία παραλλαγή αναφέρει «δέντρο του κακάο».
141Ο παλαιός Ήρωας περιμένει τον νέο που θα επιτελέσει τον ίδιο κοσμικό
κύκλο.
(Βλ. Εισαγωγή: Κεφ. ΙΙΙ. Ήρωας.)
142 Ο Ήρωας ως εραστής.
(Βλ. Εισαγωγή: Κεφ. ΙΙΙ. Ήρωας.)
143Οι ιδρυτικοί πυρήνες δίνουν εδώ τη θέση τους σε θεϊκούς αυτοκράτορες
που εκπροσωπούν τις συντηριτικές δυνάμεις του σύμπαντος. Πρόκειται για
πνεύματα που μετουσιώνονται σύμφωνα με την ψυχοσύνθεση του
Ανθρώπου που τα διατηρεί.
(Βλ. Εισαγωγή: Κεφ. Ι. Κοσμογονία.)

360
144 Οι τρομερές θυσιαστήριες τελετουργίες καταδεικνύουν δραματικά το
απροσδόκητο της πολιτικής εξουσίας.
(Βλ. Εισαγωγή: Κεφ. IV. Θυσία: 1. Μέση Αμερική.)
Εδώ, παρατηρούμε τον Κύριο του Κάτω Κόσμου να θυσιάζει την ίδια του
την κόρη.
145Σήμερα, η σάλτσα (dip) τσιμαλιστάκ (chimaklistak) παρασκευάζεται στο
Μεξικό ως εξής: Βράζουμε 10 καυτερές πιπεριές και μετά τις αλέθουμε σ’
ένα γουδί με ¼ του κρεμμυδιού, 1 σκελίδα σκόρδο, 100 γραμμάρια σκούρα
ζάχαρη, και 1 μικρή κουταλιά αλάτι.

Δεύτερο κάλεσμα των θεών προς τον Ήρωα να περάσει το κατώφλι του
146

Κάτω Κόσμου, για να επιστρέψει φέρνοντας τα νέα αγαθά στην

Ανθρωπότητα, και να καταστρέψει το παλαιό κατεστημένο. Ξεκινά ο 2ος
ηρωικός κύκλος.
(Βλ. Εισαγωγή: Κεφ. ΙΙΙ. Ήρωας.)
147 Μία ακόμη προσπάθεια του αρχαίου ανθρώπου να εξηγήσει το
βιολογικό κύκλο του ζωικού βασιλείου.
148Αμφισβήτηση/απόρριψη του Ήρωα στην πρόσκληση των θεών να
περάσει το κατώφλι του Κάτω Κόσμου.
(Βλ. Εισαγωγή: Κεφ. ΙΙΙ. Ήρωας.)
149 Δεύτερη αποδοχή του Ήρωα να περάσει το Κατώφλι του Κάτω Κόσμου.
(Βλ. Εισαγωγή: Κεφ. ΙΙΙ. Ήρωας.)
150Αυτή είναι η χρονική στιγμή που ο Ήρωας παίρνει την πρωτοβουλία να
γκρεμίσει το κατεστημένο μέσω της αναγέννησης που ορίζει ο νόμος της
φύσης.
(Βλ. Εισαγωγή: Κεφ. ΙΙ. Πάνθεον.)
151Ακολουθεί ένα θαυμάσιο «παραμύθι με κλειδί», δηλ. ένας γρίφος που
σταδιακά εμφανίζει τη λύση του. Οι αρχαίες κοινωνίες χωρίζονταν σε
τέσσερις ομάδες: 1. με γραπτή παράδοση, στις οποίες η γραφόμενη
γλώσσα χρησιμοποιείται και στην καθημερινή προφορική επικοινωνία
(Ευρώπη), 2. με γραπτή παράδοση, στις οποίες η γραφόμενη γλώσσα
διαφέρει από αυτήν που χρησιμοποιείται στην καθημερινή προφορική
επικοινωνία (αραβικός κόσμος), 3. με αλφάβητο που έχει εισαχθεί
πρόσφατα, τις περισσότερες φορές μέσω άλλης γλώσσας, που διαφέρει
από την τοπική γλώσσα (ιθαγενείς γλώσσες ισπανόφωνης Αμερικής), και 4.
χωρίς γραπτή παράδοση, αλλά με γραφική απεικόνιση κυρίως στα πήλινα
αγγεία, αλλά και στα υφαντά, και τα κοσμήματα (ιθαγενείς, εκτός των
Μάγια).
(Calvet, Jean-Louis: Η προφορική παράδοση, μτφρ.: Μαριλένα
Καρυολέμου, Εκδ. Μ. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1995.)
☼ Οι Μάγια –όπως έχουμε ήδη αναφέρει και στην εισαγωγή-, διέθεταν
ένα σύστημα λογογραμμάτων, το οποίο, όμως, γνώριζε μόνο η ιερατική
κάστα των αρχόντων. Ο λαός διατηρούσε την κοινωνική μνήμη μέσω της

361
προφορικής παράδοσης. Έτσι, ο «στίχος» της παραγράφου που ακολουθεί
–όπως και ολόκληρου του Πόπολ Βουχ- δεν υπακούει στην
ομοιοκαταληξία, ούτε και στο μέτρο, αλλά στο ρυθμό της ανθρώπινης
αναπνοής. Βασίζεται σ’ ένα μηχανισμό επαναληπτικότητας και μνήμης, στο
κέντρο του οποίου βρίσκεται ο αριθμός 5, που παραπέμπει σε ορισμένες
βασικές έννοιες, διαμορφώνοντας έτσι ένα είδος γεωγραφίας του
ανθρώπινου σώματος: δύο χέρια, δύο πόδια, και κεφάλι, ή: καρδιά,
πνεύμονας, νεφρός, σπλήνας και συκώτι. Επίσης, πέντε είναι τα στοιχεία
της φύσης στη φιλοσοφία τους: φωτιά, αέρας, νερό, καλαμπόκι και γη, ενώ
πέντε είναι και τα βασικά χρώματα: κόκκινο, λευκό, μαύρο, πράσινο και
κίτρινο, που συμβολίζουν αντίστοιχα τα σημεία του ορίζοντα: ανατολή,
βορράς, δύση, μέση οδός και νότος. Ο ανώνυμος συγγραφέας
υπογραμμίζει την ύπαρξη κάθετων αναλογιών (καρδιά-κόκκινο-φωτιά,
πνεύμονας-λευκό-αέρας, κλπ…). Στο τελευταίο κεφάλαιο του Πόπολ Βουχ,
ο Κόσμος των Μάγια, χωρίζεται σε πέντε γενιές, βασίλεια.
(Βλ. σχ. 138)
☼☼Στο ερώτημα αν οι επαναλήψεις που προαναφέραμε αποτελούν
ιδιομορφία της προφορικής παράδοσης ή εξαρτώνται απλώς από το
περιεχόμενο της αφήγησης, η Ρουθ Φίνεγκαν (Ruth Finnegan, Oral Poetry,
Cambridge, 1977, p. 59), απαντά παραθέτοντας το αρχαίο ελληνικό κείμενο
της Οδύσσειας, υπογραμμίζοντας τις φράσεις που θα επαναληφθούν
πανομοιότυπες στη συνέχεια του έπους:

«Ἄνδρα μοι ἔννεπε, Μοῦσα, πολύτροπον, ὃς μάλα πολλὰ

πλάγχθη, ἐπεὶ Τροίης ἱερὸν πτολίεθρον ἔπερσεν·
πολλῶν δ᾽ ἀνθρώπων ἴδεν ἄστεα καὶ νόον ἔγνω,
πολλὰ δ᾽ ὅ γ᾽ ἐν πόντῳ πάθεν ἄλγεα ὃν κατὰ θυμόν,
ἀρνύμενος ἥν τε ψυχὴν καὶ νόστον ἑταίρων.
Ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ὣς ἑτάρους ἐρρύσατο, ἱέμενός περ·
αὐτῶν γὰρ σφετέρῃσιν ἀτασθαλίῃσιν ὄλοντο,
νήπιοι, οἳ κατὰ βοῦς Ὑπερίονος Ἠελίοιο
ἤσθιον· αὐτὰρ ὁ τοῖσιν ἀφείλετο νόστιμον ἦμαρ.»

Η επαναληπτικότητα (και σε ορισμένες περιπτώσεις η αντίστροφη

σύνταξη της πρότασης ή και το πρωθύστερο σχήμα) περιγράφουν έναν
κύκλο δημιουργίας-καταστροφής-αναγέννησης. Το ίδιο παρατηρούμε και
στο προηγούμενο κεφάλαιο (VII) αυτού του δεύτερου μέρους του βιβλίου,
όπου τα ζώα καταπίνουν το ένα το άλλο διαδοχικά, προκειμένου να τα
μεταφέρουν στο δεδομένο προορισμό. Σχετικά πρόσφατες μελέτες έχουν
δείξει ότι τα πέτρινα ειδώλια του Φτερωτού Φιδιού Κουκουλκ’άν (Kukulk’an)
στο Τσιτσέν Ιτσά (Chichén Itzá) του Γιουκατάν (Yucatán), στο νότιο Μεξικό,
απεικονίζουν τη θεϊκή μορφή να έχει στο ρύγχος του ένα αυγό. Αυτό –
σύμφωνα με τη νεότερη μεσοαμερικανική αρχαιολογία- δεν αναπαριστά την
επιθετικότητα κάποιας τερατώδους φύσης του θεού, αλλά την πρόθεσή του
να προστατεύσει τη συμπαντική δημιουργία. Οι ερευνητές κατέληξαν σε
αυτό το συμπέρασμα, παρατηρώντας τα ζωντανά φίδια της υποτροπικής
Αμερικής, τα οποία, για να μεταφέρουν με ασφάλεια τα αυγά τους, τα
τοποθετούν στο στόμα τους.

362
152Οι θεοί έδιναν με τη στάση ζωής τους το παράδειγμα της ενότητας και
της ακεραιότητας στις κλασικές κοινωνίες.
(Βλ. Εισαγωγή: Κεφ. ΙΙ. Πάνθεον.)
Στις παραδοσιακές κοινωνίες, τα γηραιότερα μέλη θέλουν –σε γενικές
γραμμές- να δείχνουν ορισμένες πλευρές του πολιτισμού τους, αλλά είναι
αδιάλλακτοι σ’ ένα σημείο: η πνευματικότητά τους δεν «πωλείται».
Υπάρχουν πράγματα που δεν μπορούμε να τα δούμε ή στα οποία δεν
μπορούμε να συμμετέχουμε.
153Ένδειξη μίας καινούριας νοοτροπίας, μίας πρωτόγνωρης ευφυίας και
ιδεών, ενός φρέσκου αίματος, της νέας γενιάς, με νέες αξίες και αρετές.
(Βλ. Εισαγωγή: Κεφ. ΙΙΙ. Ήρωας.)
154 Ένας δεύτερος κύκλος άθλων ξεκινά.
155 Δεύτερη υπεκφυγή/άρνηση του Ήρωα να περάσει τις θεϊκές δοκιμασίες.
(Βλ. Εισαγωγή: Κεφ. ΙΙΙ. Ήρωας.)
156Σε μία παραλλαγή του κειμένου, αναφέρεται ότι ανάμεσα στα μικρά ζώα,
ήταν και η χελώνα κοκ (kok), που είχε καταφτάσει περιστρεφόμενη γύρω
από τον άξονά της. Μεταμορφώθηκε, τότε, σε κολοκύθα, και στάθηκε στη
θέση του κομμένου κεφαλιού του Χουναχπού. Έπειτα, της σκάλισαν στο
κέλυφός της δύο μάτια, και πολλοί σοφοί κατέβηκαν από τον ουρανό για να
βοηθήσουν τον Σμπαλανκέ.
157 Κατά την παραλλαγή του μύθου, (βλ. προηγούμενο σχόλιο), ο
Σμπαλανκέ έφερε το καβούκι της χελώνας κοκ, το οποίο, με το χτύπημα,
διαλύθηκε σε μία χούφτα λευκούς σπόρους.
158Αυτή η αφήγηση θυμίζει το μύθο του Κετσαλκόατλ που συναντά την
ηδονή. (Βλ. Εισαγωγή: Κεφ. ΙΙΙ. Ήρωας: 2. Μεξικό.) Τα κλαδιά/οστά της
Μαγιαγουέλ θάβονται για να φυτρώσει ο κάκτος μαγγέυ (maguey).
159Όπως προαναφέραμε, η λέξη άνθρωπος δεν εμφανίζεται στην ιθαγενή
γλώσσα στον ενικό αριθμό. Στην ισπανική εκδοχή του Ινδιάνου Τσάβες
(Chávez), ο συγκεκριμένος στίχος αναφέρει: «una gente».
(Βλ. σχ. 105)

Σε παραλλαγή του κειμένου, αναφέρεται η ονομασία: Κασάμ Αχ Τσατάμ

160

Ουλέου (Kasam Aj Chatam Ulew), που σημαίνει: «Ζωντανά Καλάμια στην

Επίπεδη Γη».
161 Σε μία παραλλαγή αναφέρεται η Σελήνη, αντί του πλανήτη Αφροδίτη.
162Δεν πρέπει να συγχέουμε τον τίτλο του τρίτου μέρους του Πόπολ Βουχ
«Άνθρωποι από Καλαμπόκι» με τον ομώνυμο τίτλο του μυθιστορήματος
του Μιγκέλ Άνχελ Αστούριας από τη Γουατεμάλα. (Βλ. σχ. 91). Πολύ
περισσότερο δεν πρέπει να συγχέουμε αυτήν την ονομασία με την ιδιότητα

363
που αποδίδουν οι ανθρωπολόγοι στη φυλή Εμμπερά (Emberá) των
ιθαγενών της Κολομβίας και του Παναμά, οι οποίοι ακολουθούν ένα
τελετουργικό, κατά το οποίο σπέρνουν, περιμένουν, τρυγούν κι αλέθουν –
συμβολικά- τους σπόρους του καλαμποκιού, παράγοντας έτσι το
οινοπνευματώδες ποτό τσίτσα (chicha), την θεϊκή υπερτροφή που συντηρεί
το χρόνο. (Βλ. σχ. 130). Το καλαμπόκι είναι το κατ’ εξοχήν σύμβολο του
μεσοαμερικανικού πολιτισμού: παρουσιάζει ταχεία ανάπτυξη κι εγγυάται τη
συντήρηση του ανθρώπινου σώματος.
163 Το ουσιαστικό νόημα της καθόδου των Δίδυμων Ηρώων Χουναχπού
(Junajpú) και Σμπαλανκέ (Xbalanké) στον Κάτω Κόσμο Σιμπαλμπά
(Xibalbá), είναι –εκτός από την αναζήτηση του πατέρα τους και την
εκδίκηση για το θάνατό του-, η ανάσταση των νεκρών και η γνώση της
καλλιέργειας του καλαμποκιού.
164Κόβοντας έναν κορμό με το τσεκούρι του, ένας Ινδιάνος της Γουιάνας
ακούει μία φωνή: «Πρόσεξε, με πονάς!» Ανοίγει προσεκτικά τον κορμό και
βρίσκει μέσα μία γυναίκα, που του λέει πως τα’ όνομά της είναι Μάμμπα –η
Μητέρα του Μελιού. Είναι γυμνή. Ο Ινδιάνος την ντύνει με βαμβακερό
ύφασμα και την παντρεύεται. Δεν πρέπει, όμως, να προφέρει τα’ όνομά της,
φυσικά (!) Κάποια στιγμή την προδίδει. Η Ινδιάνα «Μελουσίνη» φεύγει
κλαίγοντας, μεταμορφωμένη σε μέλισσα.
Μία άλλη, η Κορόχα των Βαράνων, παρασκευάζει μέλι, βουτώντας
απλά το μικρό της δάχτυλο στο νερό. Ο Ινδιάνος την παντρεύεται, αλλά
μετά βαριέται όλη αυτήν τη γλύκα και τη διώχνει. Από τότε, για να βρουν το
μέλι, πρέπει να σκαρφαλώσουν στα δέντρα και να κοπιάσουν πολύ…

«Κάτω απ’ τα φουντωτά χορτάρια

των αιώνιων λειμώνων, συγκέντρωσαν τις μέλισσες
για να μπορούν οι άνθρωποι
να βρέξουν το στόμα τους με μέλι,
όταν τους καλώ κοντά μου.»

Έτσι τραγουδά η Μητέρα των Θεών στο έπος της καταγωγής των Γουαρανί
της Παραγουάης. Μέλι και Γυναίκα χάνονται μαζί, στον Παράδεισο. Τη
Γυναίκα πρέπει να την κρατάς μ’ ένα σταθερό δεσμό. Το μέλι πρέπει να το
διαλύεις, σύμφωνα με σταθερούς κανόνες. Ο Παράδεισος είναι το μέσον,
έρωτας και ζάχαρη ανάμεικτα.
Κι όμως, το μέλι των nectarina είναι ιδιαίτερα τοξικό: στον Αμαζόνιο
υπάρχουν ινδιάνοι που το χρησιμοποιούν για να προκαλέσουν εμετό. Από
το μέλι στη Γυναίκα η απόσταση είναι μικρή· ένα άλμα. Από τα δύο μαζί στο
δηλητήριο, η απόσταση είναι μόνο ένα φτερούγισμα που ο μύθος το
διασχίζει ανάλαφρα. Κακοαναθρεμμένες, ανίκανες να περιμένουν, δυνάμει
δηλητηριάστριες, άξιες να τρομοκρατούν, ικανές να προκαλούν εμετό ή να
βάζουν φωτιά στο ζαχαρόνερο με το μικρό τους δαχτυλάκι, Κυρίες του
Γλυκού και του Πικρού, όπως η Μάμπα και η Κορόχα, μεταλλάσσονται σε
Ιζόλδη.
(Clément, Catherine: Γεύση από μέλι ή ο γλυκόξυνος έρωτας,
μτφρ.: Μαργαρίτα Κουλεντιανού, Εκδ. Θυμάρι, Αθήνα, 1992)

364
165 Τα παιδιά των πρώτων ανθρώπων ταξιδεύουν προς την ανατολή, στον
τόπο της καταγωγής των πατέρων τους και της κουλτούρας Κ’ι Τσε, που
ανήκει στον πολιτισμό των Μάγια. Αυτήν τη φορά, το ταξίδι δεν θα είναι
τόσο τραυματικό. Θα επιστρέψουν –γέροι πια-, για να το διηγηθούν στη νέα
γενιά. Αυτός είναι ένας τρόπος για να δοξάσουν την παρουσία τους στην
Κεντρική Αμερική: Να πάνε και ν’ ανακοινώσουν την άφιξή τους σ’ εκείνη τη
γη, και να λάβουν την αποδοχή εκείνου του τόπου, για να μπορέσουν να
δημιουργήσουν ένα νέο πολιτισμό. Ο τόπος αυτός λέγεται Τουλάν Σουίβα
(Tulán Zuiwa), και συσχετίζεται με τη μεξικανική πόλη Τούλα (Tula), την
Τολιάν (Tollán) του πολιτισμού των Τολτέκων (toltecas).
[Βλ. σχ. 27].
☼Η Τούλα ήταν μία σημαντική πόλη του κεντρικού Μεξικού, η
οποία άνθισε από το έτος 900 έως το 1500 μ.Χ. Ο πληθυσμός έφτανε τους
40.000 κατοίκους και ο πλούτος της ήταν αμύθητος. Υπάρχουν θρύλοι για
ολόχρυσα παλάτια, κοσμήματα από τυρκουάζ και στέμματα από πράσινα
ιριδίζοντα φτερά φαρόμακρου κετσάλ (quetzal). Τα χρονικά των Αζτέκων
αναφέρουν έναν βασιλιά με το όνομα Τοπίλτσιν (Topiltzin), ο οποίος είχε
ανοιχτόχρωμη επιδερμίδα, μακριά μαλλιά και μαύρα πυκνά γένια. (Εδώ θα
πρέπει να αναφέρουμε ότι οι ιθαγενείς της αμερικανικής ηπείρου –όπως και
οι Μογγόλοι- έχουν αραιά γένια.) Εκείνος ο βασιλιάς ίδρυσε την πόλη-
κράτος των Τολτέκων, η οποία άγγιξε ένα πολιτισμικό επίπεδο τόσο υψηλό,
που ακόμη και οι Αζτέκοι το θαύμαζαν. Ο Τοπίλτσιν ήταν ένας ιερέας-
βασιλιάς, που είχε θεσμοθετήσει την αναίμακτη (χωρίς ανθρωποθυσίες)
λατρεία του Φτερωτού Φιδιού Κετσαλκόατλ (Quetzalcóatl). Η πόλη Τούλα,
όμως, φιλοξένησε και τους λιγότερο λαοφιλείς οπαδούς του Καθρέφτη που
Καπνίζει Τεσκατλιπόκα (Tezckatlipoka), ο οποίος κρατούσε εχθρική στάση
ενάντια στον Τοπίλτσιν/Κετσαλκόατλ. Λέει ο θρύλος ότι ο Τεσκατλιπόκα
εμφανίστηκε κάποτε ως γυμνός πωλητής πιπεριάς και αποπλάνησε την
κόρη του Τοπίλτσιν. Κατόπιν, με τη μορφή ενός γέρου, παρέσυρε τον
Τοπίλτσιν σε μέθη. Ο ταπεινωμένος ηγέτης των Τολτέκων, αναγκάστηκε να
εγκαταλείψει το βασίλειό του και να σαλπάρει με μία σχεδία φτιαγμένη από
φίδια, προς τ’ ανατολικά του Ατλαντικού Ωκεανού. Υποσχέθηκε, όμως,
στους υπηκόους του ότι μία μέρα θα γύριζε για να ξαναπάρει το θρόνο από
τα χέρια του σφετεριστή του. Όταν στα 1519-1521, έφτασε ο Ισπανός
κατακτητής Ερνάν Κορτές (Hernán Cortés) στην Τενοστίτλαν (Tenochtitlan)
–την πρωτεύουσα των Αζτέκων-, ο Αυτοκράτορας Μοκτεσούμα
(Motekuhzoma Xokoyotzin II), θεώρησε ότι επρόκειτο για την επιστροφή
του θεού του Φτερωτού Φιδιού. Έτσι, οι ιθαγενείς τον δέχτηκαν
ανυποψίαστα, πιστεύοντας ότι ήταν θεός. Βέβαια, η σύγχρονη αρχαιολογία
θεωρεί αυτήν την άποψη είτε ψευδή ή λανθασμένη, είτε υπάρχουσα μόνο
στις λαϊκές τάξεις. Μελετητές βεβαιώνουν ότι οι ηγέτες των ιθαγενών
γνώριζαν ότι επρόκειτο για την εισβολή ενός πολιτισμού ισχυρότερου από
το δικό τους. Η σύγχρονη συμβατική γνώση δέχεται ότι ο ιστορικός ηγέτης
Τοπίλτσιν έφυγε από την Τούλα για να ιδρύσει ένα νέο βασίλειο, εκείνο του
Τσιτσέν Ιτσά (Chichén Itzá) στο Γιουκατάν (Yucatán) του νότιου Μεξικού.
Αργότερα, η πρωτεύουσα των Τολτέκων μεταφέρθηκε στο Τσαπουλτεπέκ
(Chapultepec), στη σημερινή μεξικανική πρωτεύουσα, η οποία
ισοπεδώθηκε από την εχθρική φυλή των Τσιτσιμέκα (Chichimeca).

365
 (Βλ. υποσημ. vi)
166 Ενώ η συνοχή των λαών που μιλούν τη γλώσσα των Μάγια είναι
εξαιρετική σε οποιοδήποτε χρόνο και τόπο, η γλωσσική οικογένεια που
αποκαλείται «Μάγια» περιέχει αριθμό στενά συσχετιζόμενων, αλλά
αμοιβαία ακατανόητων γλωσσών, αποτέλεσμα μιας μακρόχρονης περιόδου
εσωτερικών διαφοροποιήσεων. (Βλ. σχ. 34 & 42] […] Πριν από το 2.000
π.Χ., προς το τέλος της Αρχαϊκής Περιόδου, υπήρχε μία μόνο γλώσσα
Μάγια, η «Πρωτο-Μάγια», που ίσως εντοπιζόταν στα δυτικά υψίπεδα της
Γουατεμάλας. Περίπου εκείνη την εποχή, σύμφωνα με το γλωσσικό
σενάριο, η Ουαστέκα (huasteca) και η Γιουκατέκα (yucateca)
αποσπάστηκαν από το μητρικό σώμα, καθώς οι Ουαστέκοι μετανάστευσαν
στην ακτή του Κόλπου του Μεξικού, στη βόρεια Βερακρούζ (Veracruz) και
στην Ταμαουλίπας (Tamaulipas) [Μεξικό], ενώ οι Γιουκατέκοι κατέλαβαν τη
Χερσόνησο του Γιουκατάν, στο νοτιοανατολικό Μεξικό. […] Μεγάλο μέρος
της ύστερης, πριν από την ισπανική κατάκτηση, ιστορίας της νότιας
περιοχής αφορά στους ισχυρούς Κ’ι Τσε (K’í Tzè) και Κακτσικέλ (kaqchikel)
της ανατολικής διαίρεσης. Αυτοί και οι συγγενείς τους, οι Τσ’ούτουχιλ
(tz’utujil), οι οποίοι ζουν σε χωριά στις όχθες της λίμνης Ατιτλάν (Atltlán)
που περιβάλλεται από ηφαίστεια, μιλούν γλώσσες οι οποίες μόλις πριν από
χίλια χρόνια ήταν μία μόνο γλώσσα, η Κ’ι Τσε.
(Coe, Michael D., Οι Μάγια, μτφρ.: Ελένη Αστερίου, Εκδ.: Στάχυ,
Αθήνα 2000.)
167Η πρωιμότερη κατοίκηση στα υψίπεδα όσο και στις πεδινές εκτάσεις της
περιοχής των Μάγια έγινε στη διάρκεια της πρώιμης περιόδου των
Κυνηγών-Τροφοσυλλεκτών, πριν από 13.000 χρόνια τουλάχιστον, και έληξε
με το τέλος της Πλειστοκαίνου ή της εποχής των Παγετώνων, γύρω στο
7.500 π.Χ.
(Coe, Michael D., Οι Μάγια, μτφρ.: Ελένη Αστερίου, Εκδ.: Στάχυ,
Αθήνα 2000.)
168Ο «Άλλος» είναι αυτός που είναι διαφορετικός, με τον τρόπο ζωής του,
τον τρόπο ύπαρξής του, το φυσικό του παρουσιαστικό –ενδύματα, χρώμα
δέρματος-, τη γλώσσα του, κάποτε απλώς τη διαφορετική του προφορά.
[…] ο Άλλος είναι κάποτε σύμμαχος, πιο συχνά, όμως, ο εχθρός. […] Το
«Αλλού», όπου ζει ο «Άλλος», βρίσκεται στο πέρας του χώρου. Το μόνο
που κάνει το ταξίδι είναι να καθιστά πιο αισθητή αυτήν την έξοδο από το
εγώ, που είναι το ουσιώδες στοιχείο στη συνάντηση με τον «Άλλο». […] Το
ταξίδι είναι ενδόμυχα συνδεδεμένο με τη Μύηση, δηλαδή με τη βαθύτερη
γνωριμία του εγώ. […] ενώ το «Επέκεινα» (ο «Άλλος Κόσμος») είναι για
όλους τους ανθρώπους το «Απόλυτο Αλλού».
(Servier, Jean: Η Εθνολογία, μτφρ. Άννα Γαλανού, Εκδ.
Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1993.)
169Στο πρωτότυπο κείμενο αναφέρεται –σε ιδιωματική μετάφραση: «Είναι
καλό να προσθέσουν χαμηλή τη μασχάλη, δηλαδή χαμηλά τα πλευρά του
στήθους· αν θέλουν οι ψυχές τους να με αγκαλιάσουν θα είμαι ο Τοχίλ
τους», που δείχνει την επιθυμία του θεϊκού πνεύματος με τη μορφή ειδώλου

366
να δεχτεί την ανθρωποθυσία [το στήθος στη γη] των «άπιστων», κι
επομένως να δοθεί η υποτέλειά τους στη φυλή των Ιαγουάρων που πρώτοι
λάτρεψαν τον Τοχίλ.
170Οι πρώτοι Άνθρωποι, δημιουργημένοι με τρόπο θαυμαστό, περνούν απ’
το μύθο στο θρύλο. Με τις ανθρωποθυσίες μελών άλλων φυλών, παίρνουν
τη θέση του αντι-ήρωα, και ταπεινώνουν τους άλλους λαούς που
προσαρτούν. Ξεκινά έτσι, η σκλαβιά και το κυβερνητικό σύστημα των Κ’ι
Τσε.
171 Βλ. σχ. 165☼
172 Πιθανώς, ένα στοιχείο ακόμη του συγκρητισμού: το πέρασμα του
Αβραάμ εμφανίζεται (μάλλον από στόματος Φ. Χιμένες, κι όχι των
ιθαγενών), ως το πέρασμα των Κ’ι Τσε Μάγια από την Ανατολική Θάλασσα.
173 Βλ. Εισαγωγή: Κεφ. Ι. Κοσμογονία: 2. Μεξικό.
174Εννοεί παραισθησιογόνους μύκητες, πιθανώς, το μανιτάρι νανάκατλ
(nanákatl), που φυτρώνει στους κάμπους και στα χωράφια με τ’ αγριόχορτα
σακάτε (zacate), που τα κάνουμε σανό για να βόσκουν τα ζώα. Έχει
στρογγυλό ’’κεφάλι’’ και μακρύ κοτσάνι. Είναι πικρό και καυτερό. Καίει το
λαιμό. Μεθάει τον άνθρωπο. Ζαλίζει και ταράζει την ψυχή. Είναι το
φάρμακο για το σύγκρυο, τον πυρετό και την αρθρίτιδα. Επιτρέπεται να
τρώμε μόνο δύο ή τρία. Εξαντλεί το σώμα, θλίβει την ψυχή, φέρνει τρόμο,
και κάνει τον άνθρωπο να κρύβεται. Όποιος φάει πολύ νανάκατλ, πολλά
πράγματα θα δει τρομακτικά, μα και αστεία, και θα θέλει να ξεφύγει
τρέχοντας, και να κρεμαστεί. Θα ψάχνει από ποιόν βράχο να γκρεμιστεί και
θα τριγυρνά ουρλιάζοντας. Καλό είναι να το τρώμε με μέλι.
Ο Γουότσον το έχει καταχωρίσει ως Pscylocibe, Stropharia, όπως
επίσης και με άλλες ονομασίες.
(Madsen, W. & C.: Τελετές μαγείας στη Σύγχρονη Λατινική Αμερική,
Μαγικο-θρησκευτικές αντιλήψεις ανάμεσα στους σύγχρονους Αζτέκους,
Μάγια και άλλους ιθαγενείς, εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια: Ηλίας
Ταμπουράκης, Εκδ. Περίπλους, Αθήνα, 2007.)
175Ο Μπ’αλάμ Κ’ι Τσε (B’alam K’í Tzè) και οι υπόλοιποι αρχηγοί έχουν
οχυρωθεί με το λαό τους των Κ’ι Τσε Μάγια στα Βουνά με σκοπό να
προστατευτούν από τους επαναστατημένους υποτελείς τους που
κατοικούσαν στα δάση. Οι υποτελείς ήταν αποφασισμένοι να
απελευθερωθούν απ’ το καθεστώς των ανθρωποθυσιών.
176 Εννοεί στην ανατολή, ή Τουλάν Σουίβα (Tulán Zuiwa).
177Σε παραλλαγή του κειμένου αναφέρονται τα εξής: ο θρόνος, οι κίτρινες
χάντρες, τα νύχια του πούμα, τα κεφάλια και τα πόδια ελαφιών, οι
ομπρέλες, το ταμπάκο (καπνός), οι νεροκολοκύθες, τα πούπουλα
παπαγάλου και τα λάβαρα από πούπουλα ερωδιού.

367
178Η ανθρωποθυσία λειτουργούσε ως μέσον ελέγχου της δημογραφικής
έξαρσης, αλλά και ως εκφοβισμός για την καταστολή των υποτελών.
179Το βασίλειο των Κ’ι Τσε Μάγια ιδρύθηκε κατά την ύστερη μετακλασική
περίοδο, δηλ. στο 14ο αι. μ.Χ. γύρω στο έτος 1400, ο βασιλιάς Γο’υκουμάτς
(K’ukumatz) –το Φτερωτό Φίδι-, κατέκτησε πολλές γειτονικές πόλεις-κράτη.
Κατά τη διάρκεια της μακρόχρονης βασιλείας τού διαδόχου του Κ’ουικάμπ
(K’uikab, 1425-1475), οι Κ’ι Τσε έφτασαν στο απόγειο του πολιτισμού τους.

Temazcal (τεμασκάλ): Η τελετές καθαρμού ολοκληρώνονται –ακόμη και

180

σήμερα- με ένα θερμό λουτρό εφίδρωσης που αφαιρεί κάθε κατάλοιπο

ασθένειας.
(Βλ. Εισαγωγή: VI. Προκολομβιανός ερωτισμός, 1. Μεξικό.)
181Οι τεράστιες εκτάσεις, που ανήκαν σε μία κεντρική διοίκηση ιθαγενών,
υποστηρίζονταν από ένα θεοκρατικό σύστημα βασισμένο στην
ανθρωποθυσία και σε πολέμους που αποσκοπούσαν στην συγκέντρωση
εργατικού δυναμικού σκλάβων. […] Το δέσιμο με τη γη, η αφοσίωση στην
κοινοτική ζωή και στο κρατικό σύστημα πίστης είναι οι κυριότεροι λόγοι που
βοήθησαν στην επιβίωση του ιθαγενούς στοιχείου, οι οποίοι απέφευγαν την
παραγωγή ποσοτήτων αγροτικών προϊόντων που ξεπερνούσαν τη ζήτηση.
Πρόκειται για μία «κοινωνία της αφθονίας» -όπως τη χαρακτηρίζουν οι
ανθρωπολόγοι- αλλά όχι της σπατάλης. Αυτά τα κοινωνικά φαινόμενα
διαφαίνονται ακόμη και σήμερα σε ινδιάνικες κοινότητες, όπως στους
ορεινούς Μάγια της περιοχής Τσιάπας (Chiapas), στο νότιο Μεξικό, οι
οποίοι αποτρέπουν τον υπερβολικό και ατομικό πλουτισμό. […] Στις
σύγχρονες κοινωνίες των Τσέλταλ (tzeltal) και των Τσότσιλ (tzótzil), του
Τσιάπας, «αποκληρώνονται» κατά κάποιον τρόπο όσοι απαρνούνται ή
έστω παραποιούν την κληρονομιά της φυλής τους, μη συμμετέχοντας
πλήρως στις παραδόσεις και τη νοοτροπία των Μάγια. […] Πέντε αιώνες
αργότερα, φονταμενταλιστές χριστιανοί ιεραπόστολοι από τις ΗΠΑ, με την
υποστήριξη της κυβέρνησης της Γουατεμάλας, προσηλύτισαν τις μεγάλες
μάζες των Μάγια προς ίδιον όφελος της κυβέρνησης. Η μοιρολατρία των
σύγχρονων Λατινοαμερικανών, ίσως λοιπόν, να οφείλεται στους
αλλεπάλληλους προσηλυτισμούς. […] Η παροχή υπηρεσίας αποτελούσε τη
βαθύτερη forma mentis –τον τρόπο σκέψης- των ιθαγενών, οι οποίοι δεν
μπορούσαν να κατανοήσουν το φορολογικό σύστημα που τους επιβλήθηκε
από τους Ευρωπαίους κατακτητές. Σ’ εκείνες τις κοινωνίες, πλούσιος
θεωρούνταν όποιος -με τη βοήθεια της οικογένειάς του- τελείωνε
γρηγορότερα την προσφορά της εργασίας του. Το τοπικό εθιμικό δίκαιο
ήταν η βάση της δικαιοσύνης. […] Από το 1970, όταν το υποτροπικό δάσος
της Λακανντόνια (Lacandonia), στο νότιο Μεξικό, που είχε παραχωρηθεί
στους Μάγια των πεδινών περιοχών, τους αφαιρέθηκε, υλοτομήθηκε,
χωρίστηκε σε μικροφέουδα, εποικήθηκε με τη βία από νεόφερτες φυλές και
μιγάδες, οι οποίοι εκτρέφουν ζώα και ταΐζουν έτσι τους Αμερικάνους με fast-
food... Ο Αντάρτικος Στρατός Φτωχών θεωρούσε στη δεκαετία του ’70 τον
πολιτισμό των Μάγια σαν εμπόδιο για την επανάσταση που
προσπαθούσαν να πετύχουν. Η εκδίκηση της κυβέρνησης της Γουατεμάλας
ενάντια σε τέτοια κινήματα ήταν απάνθρωπη: 1.000.000 ιθαγενείς

368
εξορίστηκαν, 150.000 δολοφονήθηκαν, 40.000 «εξαφανίστηκαν» και 35.000
έφυγαν πρόσφυγες στις ΗΠΑ (!) Οι φυλετικοί δεσμοί καταστράφηκαν μέσα
στα «πρότυπα χωριά» που έστησαν οι στρατιωτικοί σύμβουλοι των ΗΠΑ.
(Εβδομαδιαία Εφημερίδα: Η Εποχή, 22 Φεβρουαρίου 2004: Ο
μύθος του Λατινοαμερικάνικου χαρακτήρα, Ηλίας Ταμπουράκης.)
182 Το Τσιτσικαστενάνγκο (Chichicastenango), -«ο Τόπος της Τσουκνίδας»-
ονειρική πόλη των υψιπέδων της Γουατεμάλας με τη σκούρα πράσινη
φύση, βρίσκεται σε υψόμετρο 2.300μ., και είναι φημισμένο για το
κυριακάτικο ινδιάνικο παζάρι του. Ο επισκέπτης αισθάνεται ότι ζει στην
προκολομβιανή εποχή, όταν ανάμεσα στα ασπροβαμμένα στενά δρομάκια
με την ισπανική αρχιτεκτονική, οι Μάγια –παραδοσιακά ντυμένοι- του
προσφέρουν την τροπική, πολύχρωμη, μυρωδάτη και παράξενη πραμάτεια
τους. Ιδιαίτερα τη Μεγάλη Εβδομάδα των Καθολικών, οι κοφραδίας
(cofradías) –οι αδελφότητες των μοναχών, ιερέων και πιστών της κάθε
ενορίας, με τα μοβ, κίτρινα και πορφυρά τους άμφια, τελούν λιτανείες αγίων
με ινδιάνικα πρόσωπα στους δρόμους που είναι ολότελα καλυμμένοι με
λουλούδια όλων των αποχρώσεων και αρωμάτων. Στις σκάλες της
επιβλητικής εκκλησίας του Αγίου Θωμά (Santo Tomás) από το έτος 1540, οι
ινδιάνες με τις λουλουδιαστές τους ενδυμασίες, αφήνουν να αιωρείται από
τα χέρια τους ένα τενεκεδάκι με τρύπες που κρέμεται από έναν σπάγκο, και
γεμίζουν την ατμόσφαιρα με λιβάνι κοπάλ. Τους θυμίζουν ακόμη τις
βαθμίδες των χαμένων πυραμίδων τους αυτές οι σκάλες· γι’ αυτό τις
έχτισαν έτσι οι Ισπανοί· γι’ αυτό κι εκείνες αφήνουν για πρόσφορο καλάθια
με χρυσαφένια καλαμπόκια και μοβ λουλούδια. Μες στην εκκλησία –χωρίς
ηλεκτρικό ρεύμα-, οι άντρες της φυλής έχουν σκορπίσει στο πάτωμα
ευωδιαστές πευκοβελόνες και πάνω τους έχουν τοποθετήσει πλατιά
πέτρινα γουδιά του καλαμποκιού με πολλά μισολιωμένα, αναμμένα, κίτρινα
κεράκια, και προσεύχονται στους μιγάδες θεούς τους δακρυσμένοι από την
έκσταση. Η ινδιάνικη λαρυγγική και συριστική τους γλώσσα αντηχεί στις
αψίδες του ναού. Κάτω απ’ τις πλάκες του δαπέδου είναι θαμμένοι οι
πατέρες, οι πρόγονοί τους. Από την άλλη πλευρά, στο γυναικείο κλίτος, μία
ατελείωτη σειρά από λευκοντυμένες ινδιάνες με επιδερμίδα στο χρώμα του
χαλκού και πολύχρωμα κορδελάκια στις κοτσίδες τους, κρατούν αγκαλιά τα
γυμνά βρέφη τους και περιμένουν τη λατινική –ακατανόητη γι’ αυτές-
ευλογία του ξερακιανού παπά με το αυστηρό βλέμμα, που θα τα βαπτίσει εν
ριπή οφθαλμού. Έξω, στην πύλη του ναού, μια γριά (τουλάχιστον έτσι
δείχνει, απ’ την κακή ζωή της), ζητιανεύει πατατάκια τσιπς απ’ τους
ζαλισμένους τουρίστες. Πιο πέρα, στους λόφους του «Τσίτσι», στο Ιερό του
Πασκουάλ Αμπάχ (Pascual Abaj), το πέτρινο είδωλο –ίσως του Χακαβίτς, ή
του Τοχίλ της Φωτιάς-, δέχεται προσφορές λιβανιού της μετάνοιας και της
θυσίας, της μαγείας και της λατρείας, καλαμποκιού και πιάτων με φαγητό,
λουλουδιών, ποτού τσίτσα (chichi), και… Coca Cola (δυστυχώς). Ξαφνικά,
ένας ιερέας Τσουτσκ Αχάου (Chuchk Ajaw) κόβει το λαρύγγι ενός κόκορα·
ραντίζει με το ζεστό αίμα τις ιερές πέτρες κι αποθέτει σε μία απ’ αυτές ένα
κομμένο πόδι του πουλιού. Το Τσιτσικαστενάνγκο ζει ακόμη σ’ εποχές
αρχέγονες. Είναι πέρα απ’ την πρόσβαση του ανθρώπινου νου…
183 Όσο, δηλ., ένας ημερολογιακός κύκλος τσολ κ’ιν (tzol k’in).

369
 (Βλ. Εισαγωγή: Β. Γουατεμάλα (αστρονομία) & VII. Προς έναν
σύγχρονο μαγικό ρεαλισμό, 1. Γουατεμάλα & σχ. 31)
184Καλαμποκόπιτα τορτίγια (tortilla): Το «ψωμί» των ινδιάνων.
Για κάθε μεγάλη κουταλιά καλαμποκάλευρου, προσθέτουμε μία μικρή
κουταλιά, κορν φλάουρ (maizena). Αλάτι & πιπέρι. Το ζυμώνουμε με λίγο
νερό και καυτερή σάλτσα ταμπάσκο (tabasco), και πλάθουμε μικρές
μπάλες. Τις πατικώνουμε ανάμεσα σε δύο κομμάτια λαδόχαρτου για να
γίνουν λεπτές πίτες και τις ρίχνουμε σε ζεστό (πήλινο) τηγάνι αλειμμένο με
βούτυρο ή καλαμποκέλαιο.
Α. Τάκος (tacos): Τυλίγουμε μέσα στις πίτες βρασμένο κρέας με
σάλτσα ντομάτας (προαιρετικά τις τηγανίζουμε), και τις σερβίρουμε με
ψιλοκομμένο λάχανο σε σως καυτερή. (Βλ. τσιλμόλ/τσιμαλιστάκ, σχ. 145).
Β. Νάτσος (nachos): Τις κόβουμε σταυρωτά σε τέσσερα τρίγωνα
κομμάτια και τα τηγανίζουμε σε πολύ και καυτερό καλαμποκέλαιο.

185 Συγκριτικά, παραθέτουμε σε αυτό το σημείο ένα θρησκευτικό

τελετουργικό ύμνο των Ίνκας στη γλώσσα ρουνασίμι κέτσουα (runasimi
quechua wampu ΙΙ C cuzqueño-boliviano).
[Οι δύο αυτοί λαοί δεν ήλθαν ποτέ σε επαφή.]

HAYLLI HINANTIN WAKAMAN

Pacha chhulla,
Wiraqhocha,
Ukhu chulla,
Wiraqhocha,
«Waka willka kachun»,
ñispa kamaq.
Hatun Apu,
kaypi runata
ima allinta
miraykúchiy,
«Hurinpacha,
Hanaqpacha
kachun»,
ñispa.
Ukhu pachapi
pukaran churaq,
«Hay» ñiway, umíway,
qhespi qasi kamusaq,
Wiraqhocha Yaya,
mikhuyniyoq,
mink’ayoq, sarayoq,
llamayoq, imaymana
yachaykamayoq.
Ama kachariwaychu.
Κ’uchuncháway
awqaymanta,

370
 chhikimanta,
qhasuymanta,
ñakasqa, watwasqa,
amisqa kaymanta.

ΥΜΝΟΣ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΙΕΡΑ

Δροσιά της Γης,

Θεϊκέ των πάντων Δημιουργέ,
της ψυχής μας δροσιά,
Θεϊκή του Σύμπαντος Καταβολή,
εσύ που προστάζεις
τα Ιερά Στοιχεία της Φύσης να υπάρχουν,
Ύψιστε, Ισχυρέ,
κάνε το ανθρώπινο γένος εδώ στη Γη
σωστά
ν’ αυξάνεται και να πληθύνεται.
Εσύ που προστάζεις:
«Γεννηθήτω η Γη,
κι ο Ουρανός!»,
εσύ που χτίζεις το φρούριό Σου
στον Εσωτερικό μας Κόσμο,
εισάκουσέ με, στήριξέ με,
σαν κρύσταλλο, ήρεμος κάνε να ζω,
Θεϊκέ Πατέρα, Δημιουργέ του Σύμπαντος,
ας μη μου λείψει η τροφή,
η βοήθεια στη δουλειά, το καλαμπόκι,
τα λάμα κι όλα τ’ άλλα.
Ποιητή της Γνώσης
μη μ’ αποδιώξεις,
μην με αποκόψεις, προστάτεψέ με
από τους εχθρούς μου,
από τον κάθε κίνδυνο,
από την υποτέλεια.
Στήριξέ με, στερέωσέ με,
δώσε μου πληρότητα.

(Ανθολογία ποίησης των Ίνκας, εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια: Ηλίας

Ταμπουράκης, Εκδ. Ροές, Αθήνα, 2007.)
186Αποφύγαμε τη λεπτομερή καταχώρηση δύσκολων ινδιάνικων ονομάτων,
που αποτελούν για τον Ευρωπαίο αναγνώστη- σκοτεινές πτυχές της
τοπικής ιστορίας των ορεινών Μάγια Κ’ι Τσε της Γουατεμάλας, και
περιοριστήκαμε στην αναφορά των σημαντικότερων.
187 Εννοεί στα μέσα του 17ου αι. μ.Χ.
188 Spengler, Oswald Arnold Gottfried (Γερμανία, 1880-1936): Γερμανός
ιστορικός και φιλόσοφος.

371
189 Childe, Vere Gordon: (Αυστραλία, 1892-1957): Αυστραλός αρχαιολόγος.
190 Toynbee, Arnold Joseph (Μ. Βρετανία, 1889-1975): Βρετανός ιστορικός
και φιλόσοφος.
191 Braudel, Fernand (Γαλλία, 1902-1985): Γάλλος ιστορικός.
192 Fernández Armesto, Felipe (Μ. Βρετανία, 1950): Βρετανός ιστορικός.
193Kenneth McKenzie Clark, Baron Clark, (Μ. Βρετανία, 1903-1983):
Βρετανός ιστορικός της τέχνης.

372
 ΖΕΥΓΟΣ ΘΕΟΤΗΤΩΝ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ALBARRACÍN JORDAN Juan Ph.D.: Arqueología de

Tiwanaku, Fundación Bartolomé de las Casas, La Paz,
Bolivia.
ÁLVAREZ Rafael V.: 450 años de espantos y espantados en
Antigua Guatemala, Centro editorial Vile, Guatemala,
1997
(ANÓNIMO): Visión de los vencidos, Historia 16, Madrid, 1985
ARQUEOLOGÍA MEXICANA: Vol. IX, Núm. 53
BENOIST Luc: Signes, symboles et myths,
Presses Universitaires, Paris, France, 1981
BOERO ROJO Hugo: La civilización andina,
Ed. Alcegraf, La Paz, Bolivia, 1991
CÁDOGAN León: Ywyra Ñe´ery, Fluye del árbol la palabra,
Centro de estudios antropológicos de la Universidad
Católica,
Asunción, Paraguay, 1971
CALVET Louis-Jean: La tradition orale,
Presses Universitaires, Paris, France, 1984
CAMPBELL Joseph: The hero with a thousand faces,
Bollingen Foundation Inc., 1949
CARVAJAL Jacinto de: Descubrimiento del río Apure,
Historia 16, Madrid, España, 1985
CE-ACATL: Ma´titla´tocan Nahualla´tolli, México, 1997
CHÁVEZ Adrián Inés: Pópol Wuj: poema mito-histórico k’í-chè,
Centro Editorial Vile, Guatemala, 1981

373
CIEZA DE LEÓN Pedro de: El señorío de los incas,
Historia 16, Madrid, España, 1985
CLÉMENT Catherine: Le goût du miel,
Ed. Grasset & Fasquelle, Paris, France, 1987
COE Michael D.: The Maya,
Thames and Hudson Ltd., London, G.B., 1966
CORTÉS Hernán: Cartas de Relación, Historia 16, Madrid,
España, 1985
COURRIER: UNESCO: Αθήνα, Ιούλ. 1992: 1492
CULTURAS INDÍGENAS AMERICANAS, Ed. Salvat, Madrid,
España, 1981
DÍAZ DEL CASTILLO Bernal: Historia verdadera de la
conquista de la Nueva España, Historia 16, Madrid,
España, 1984
FARAONE Christopher: Αρχαία Ελληνική Ερωτική Μαγεία,
μτφρ. Παπαθωμόπουλος Μ., Εκδ. Παπαδήμας, Αθήνα,
2004
FAVRE Henri: Les Incas, Presses Universitaires, Paris,
France, 1972
FERNÁNDEZ ARMESTO Felipe: Civilizations, MacMilllan,
London, G.B. 2000
GIRALDO DE PUECH María de la Luz: Así éramos los
muiscas, Fundación de Investigaciones Arqueológicas
Nacionales, Ed. Norma, Bogotá, Colombia, 1986
GODOY ZIOGAS Marilyn: Indias, vasallas y campesinas,
Ed. Arte Nuevo, Asunción, Paraguay, 1987
GÓMEZ TAGLE Silvia: Museo Nacional de Antropología,
GV Editores, México, 1997
HERNÁNDEZ Natalio: Yancuic Anahuac Cuicatl, Ed. Diana,
México, 1994
HIGOUNET Charles: L´ Écriture, Presses Universitaires,
France, 1964
LANDA Diego de: Relación de las cosas de Yucatán,
Historia 16, Madrid, España, 1985
LÉVI-STRAUSS Claude: Μύθος και νόημα,
Μτφρ.:Β. Αθανασόπουλος, Εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα,
1986
MADSEN William & Claudia: A guide to Mexican witchcraft,
Minutiae Mexicana, 1969
MAY Pedro Pablo: Antiguos Mitos Americanos,
Ed. Acento, Madrid, España, 1998

374
NATIONAL GEOGRAPHIC: (USA) 08-1996, 10-1989, 12
1980, 12-1975
ORTIZ Fernando: La ‘tragedia’ de los ñáñigos,
Ed. Norma Suárez, La Habana, Cuba, 1993
ORY Pascal: L´ histoire culturelle,
Centre National du Livre, Paris, France, 2004
PEDROSO Lázaro, Ogún Tolá: Obbedí, Cantos a los Orishas,
Ed. Artex, La Habana, Cuba, 1995
POTTIER Bernard: América Latina en sus lenguas indígenas,
UNESCO, Ed. Monte Ávila, Caracas, Venezuela, 1993
PROSKOURIAKOFF Tatiana: Historia Maya,
Ed. S. XXI, España y México, 1994
REAL ACADEMIA ESPAÑOLA: Diccionario de la lengua
española, vol. 1-2, Madrid, España, 1992
RECINOS Adrián: El Pópol Vuh: las antiguas historias del
quiché, Ed. Universitaria Centroamericana, 1979
RULFO Juan: Pedro Páramo, Cátedra-Anaya, Madrid, España,
2000,
SÁNCHEZ Juanita & MAYORGA Gloria: Costumbres y
tradiciones indígenas, UNESCO, San José, Costa Rica,
1993
SERVIER Jean: L´ Éthnologie, Presses Universitaires, Paris,
France, 1991
TATAYYVA & ENCINA RAMOS Pedro: Museo Mitológico
Ramón Elías, Capiatá, Paraguay, 1995
TAUBE Kart: The legendary past, Aztec and Maya,
The University of Texas Press, Austin, USA, 1993
TOWNSEND Richard F.: The Aztecs,
Thames and Hudson Ltd., London, G.B., 1989
URTON Gary, Inca Myths, The British Museum, London, G.B.,
1999
XIMÉNEZ Francisco, Fray: El Pópol Vuh, La Biblia de los
Mayas, Edi. Aura, Barcelona, España, 1986
YUPANQUI Demetrio Tupac: Quechua Yachay Wasi, Lima,
Perú, 1950
ZAVALA M.: Gramática Maya,
Mérida, Yucatán, México, 1896
ZAVALA M. & MEDINA A.: Vocabulario Español-Maya,
Mérida, Yucatán, México, 1898
(ΑΝΩΝΥΜΟ): Chiapas, Η βία των ιθαγενών Αγγέλων,
Εναλλακτικές Εκδ., Αθήνα, 1997

375
ΓΕΝΙΚΟ ΠΡΟΞΕΝΕΙΟ ΚΟΛΟΜΒΙΑΣ: El Dorado, Η χρυσή
κληρονομιά της Κολομβίας, Αθήνα, 1988
ΚΑΚΡΙΔΗΣ Ιωάννης: Ελληνική Μυθολογία, τόμ. 1-5, Εκδ.
Αθηνών, 1986

ΤΑΜΠΟΥΡΑΚΗΣ Ηλίας:
- 2012 Έρχεται το τέλος;, Εκδ. Περίπλους, Αθήνα, 2010
- Ημερολόγια ταξιδιών σε φύλλα μπανανιάς,
Ιστορικό μυθιστόρημα για τη Λατινική Αμερική,
Εκδ. Ροές, 2007
- Ανθολογία ποίησης των Ίνκας,
(Συλλογή, σχολιασμός και απόδοση στα
Ελληνικά από την
αρχαία γλώσσα runasimi/quechua των Ίνκας με
μουσικό CD. Εκδ. Ροές, 2007)
- Τελετές μαγείας στη σύγχρονη Λατινική Αμερική,
(Μετάφραση & Σχολιασμός της εθνολογικής
μελέτης των W. & C. Madsen & πρόσθετα
κεφάλαια του Η. Τ.)
Εκδ. Περίπλους, Αθήνα, 1999
- Το δικαίωμα να είσαι ινδιάνος,
Εφημερίδα Η εποχή, Αθήνα, Μάρτιος 2004
- Στοιχεία ιθαγενούς αρχαιολογικής αστρονομίας,
Περιοδικό Sol Latino, Αθήνα, Σεπτ.-Οκτ. 2002,
σσ.: 12-15,
άρθρο: «Observadores de las estrellas»
(δίγλωσσο)

http://www.famsi.org/mayawriting/index.html

376
377
378
379