Professional Documents
Culture Documents
Станислав Лем
Станислав Лем
Животопис
Станислав Лем е роден на 12 септември 1921 во (тогаш полскиот) град Лавов, Украина, каде што го
минал и детството. И покрај еврејското потекло на неговото семејство, Лем бил воспитуван во
либерален дух, а тој лично се сметал за атеист.[2]
Во текот на советската окупација од 1940 до 1941 година, студирал медицина на Медицинскиот
универзитет во Лавов. За време на германската окупација ги прекинал своите студии и, користејќи
лажни документи, работел како автомеханичар и заварувач. Тогаш соработувал со полското движење
на отпорот. Своите студии ги продолжил во 1944 година, кога советските сили повторно влегле во
Лавов. Во 1946 година со семејството заминува од Лавов, кој бил присоединет кон СССР, и се
преселува во Краков, каде во 1948 година ги завршува студиите по медицина на Јагелонскиот
универзитет. Во тоа време започнува да се занимава со литература. Своето прво дело „Човекот од
Марс“ (Człowiek z Marsa) го објавувал во продолженија во списанието „Нов свет на можности“
(Nowy Świat Przygód).
Кон крајот на 1950-тите и почетокот на 1960-тите настануваат неговите најпознати романи „Еден“
(Eden), „Враќање од ѕвездите“ (Powrót z gwiazd), „Соларис“ (Solaris), „Непобедливиот“
(Niezwyciężony), „Гласот на господарот“ (Głos pana) и „Киберијада“ (Cyberiada).
Во 1973 година Лем е примен како почесен член на Американското здружение на писателите на
научна фантастика (Science Fiction Writers of America), но по неговата остра критика на
американската научно-фантастична литература, здружението во 1976 година решило да му го одземе
почесното членство. Подоцна, здружението му нудело редовно членство, но Лем тоа го одбил.[3]
Кога во декември 1983 година била воведена воена состојба, Лем ја напушта Полска и се преселува
најнапред во Западен Берлин, а подоцна во Виена. Во Виена ги напишал романите „Мир на Земјата“
(Pokój na ziemi) и „Фијаско“ (Fiasko), своето последно научнофантастично дело. Во Краков се враќа
во 1988 година.
Во спомен на писателот, според неговото име е наречен планетоидот 3836 Lem, како и една улица во
Краков.[4][5]
Теми
Иако неколку специфични теми се појавуваат во сите негови дела, опусот на Лем најчесто се дели на
два главни циклуси. Првиот вклучува донекаде традиционална научна фантастика каде како мотиви
се јавуваат технолошкиот напредок, патувањето во вселената и туѓинските светови, какви што се
Eden (1959; Еден), Powrót z gwiazd (1961; Враќање од ѕвездите), Solaris (1961; Соларис), Niezwyciężony
(1964; Непобедливиот), Głos pana (1968; Гласот на господарот), и Opowieści o pilocie Pirxie (1968;
Сказни за пилотот Пиркс). Вториот циклус го сочинуваат мрачни алегориски раскази или сказни
какви што се Dzienniki gwiazdowe (1957; Ѕвездени
дневници), Pamiętnik znaleziony w wannie (1961;
Сеќавања пронајдени в када), и Cyberiada (1965;
Киберијада).
Во многу негови романи, луѓето стануваат неразумни или емоционално зависни од нивните
автомати, кои и самите се несовршени. Темите на технолошката утопија се јавуваат во „Мир на
земјата“ (Pokój na Ziemi), во „Оглед на лице место“ (Wizja lokalna), и, во помала мера, во
„Киберијада“.
Лем честопати ги сместува своите ликови - како вселенскиот патник Ијон Тихи од „Ѕвездените
дневници“, Пиркс пилотот од „Сказни за пилотот Пиркс“, или астронаутот Хал Брег од „Враќање од
ѕвездите“ во чудни, нови средини. Отфрлени во непознатото, тој нив ги употребува за да ги
персонифицира различните аспекти на можните иднини, честопати ставајќи ги на тенката линија
која ги разделува вербата во вродената добрина на човештвото од неговиот длабок песимизам
поради човековите ограничености.
Од неговиот опус најпознати и најславни се три романи. Дејствието на „Соларис“ - кој двапати е
екранизиран - е сместено на една оддалечена вселенска станица која се наоѓа во орбитата на
планетата Соларис. Овој роман претставува длабоко филозофско дело кое говори за контактот со
целосно туѓински облик на живот, океан кој ја преплавува сета планета. „Гласот на господарот“ е
уште еден класик од традиционалните научнофантастични теми. Исто така многу филозофски -
уште повеќе од „Соларис“ - тој говори за напорите на научниците да ја дешифрираат, преведат и
разберат пораката од вселената, критички гледајќи на човековата интелигенција и нејзините мотиви
во дешифрирањето и вистинското разбирање на пораката на вонземјаните. Трето од големите дела
на Лем е „Киберијада“ со поднаслов „Сказни од кибернетската ера“ и претставува збирка на
вселенски приказни за два интелигентни роботи кои патуваат низ галаксијата, решавајќи
инженерски проблеми; но нивното подлабоко читање ни открива цело богатство од длабоки
согледби за состојбата на човештвото.
Влијанија
Според самиот Лем, врз неговото творештво најголемо влијание извршиле следните автори:
Во 1981. филозофите Даглас Хофштатер и Даниел Денет вклучија три извадоци од Лемовите
книжевни дела во нивната значајна и влијателна антологија The Mind's I. Во неа Хофштатер тврди
дека „Лемовиот книжевен и интуитивен приод... делува поубедливо во усвојувањето на неговите
стојалишта кај читателите отколку што тоа би можела да го стори каква и да било опстојна научна
статија“.[7]
Награди
1957. Награда за литература на градот Краков
1965. Награда на министерот за култура и уметност
1973. Награда на министерот за надворешни работи за популаризација на полската
култура во странство
1973. Награда за литература на министерот за култура и
уметност
1976. Државна награда за литература
1981. Докторат honoris causa на Техничкиот факултет во
Вроцлав [9]
1985. Австриска државна награда за европска литература
1991. Награда Франц Кафка за литература
1994. Награда Јан Парандовски на полскиот ПЕН клуб[10]
1996. Order Orła Białego (Орден на белиот орел)[11]
1997. Почесно граѓанство на градот Краков и Докторат
honoris causa на Универзитетот во Ополе[12]
1998. Докторат honoris causa на Јагелонскиот
универзитет[13] и универзитетот во Лавов
2003. Докторат honoris causa на универзитетот во Гробот на Станислав Лем во
Краков
Билефелд[14]
2004. Член на академијата за уметност во Берлин
Дела
Екранизации
1960. Der Schweigende Stern / Milcząca Gwiazda (ГДР/Полска), според романот Astronauci
1963. Ikarie XB 1 (Чехословачка), според романот Obłok Magellana
1965.
Profesor Zazul (Полска), според расказот III - Ze wspomnień Ijona Tichego, од збирката
Księga robotów
Przyjaciel (Полска), екранизација на истоимениот расказ од збирката Inwazja z
Aldebarana
1968.
Przekładaniec (Полска)
Солярис (СССР), телевизиски филм на режисерот Борис Ниренбург
1972.
Солярис (СССР), филм на Андреј Тарковски
Pirx pilóta kalandjai (Унгарија), телевизиска серија според Opowieści o pilocie Pirxie
1973. Śledztwo (Полска)
1978.
Test pilota Pirxa / Дознание пилота Пиркса (Полска/СССР)
Un si joli village (Франција), според романот Śledztwo
Szpital przemienienia (Полска)
1988. Victim of the Brain (Холандија), според романот Pokój na Ziemi
1994. Marianengraben (Германија), според оригинално сценарио
1997. Śledztwo (Полска)
2002. Solaris (САД), филм на Стивен Содерберг
2007. Ijon Tichy: Raumpilot (Германија), телевизиска серија според Dzienniki gwiazdowe
2007. Solaris (Велика Британија), радио адаптација, BBC Radio 4, две едночасовни
епизоди
2007. Соларис (Македонија), мултимедијален проект (музика, видео, игра и текст) на
Златко Славенски според истоимениот роман
2010. Maska (Полска), анимиран филм во режија на браќата Квај
2012. The Congress (Франција) & (Германија), во режија на Ари Фолман
Музички адаптации
1970. Киберијада (втора верзија во 1985), опера на Кшиштоф Мејер; емитирано на
Полската национална телевизија (прва изведба во 1971), поставено во Вупертал
(Германија) (1986)
1982. Музика на текстови од Лем во пиесата на Еса-Пека Салонен Floof (1982)
2012. Соларис, опера на Детлеф Гланерт, според стихови на Рајнхард Палм, поставено
во Брегенц (Германија) (2012)
Белешки
1. http://www.poland.gov.pl/Literature,486.html
2. An Interview with Stanislaw Lem (http://missourireview.com/printable.php?genre=Interviews&titl
e=An+Interview+with+Stanislaw+Lem)
3. Why was Stanislaw Lem expelled from the SFWA in 1976? (http://www.lem.pl/cyberiadinfo/engl
ish/faq/faq.htm#sfwa) Stanislaw Lem and SFWA (http://www.sfwa.org/faq/lem.htm)
4. Polska.pl, 2007-03-21 (http://wiadomosci.polska.pl/kultura/article,Bedzie_ulica_Stanislawa_Le
ma_w_Krakowie,id,265400.htm)
5. UCHWAŁA NR VIII/122/07 Rady Miasta Krakowa z dnia 14 marca 2007 r. w sprawie nazw ulic.
Par.1, pkt.1 (http://www.cyfronet.krakow.pl/mk/bip/rada/uchwaly/show_pdf.php?id=33060)
6. http://www.lem.pl/cyberiadinfo/english/interview2/interview.htm
7. „Stanislaw Lem“. The Times. 2006-03-28.
8. За проблематиката на природното и вештачкото мислење на Факултетот за математика и
физика при Карловиот Универзитет, или Philosophy in sci-fi (http://www.phil.muni.cz/fil/sci-fi/p
rogram.html) на Масариковиот универзитет
9. http://www.pwr.wroc.pl/14784.xml
10. http://www.penclub.atomnet.pl/nagro.html
11. http://www.wrotapodlasia.pl/pl/region/urodziny_wojewodztwa/Order+Orla+Bialego+w+Rzeczypo
12. http://www.uni.opole.pl/page.php?id=dhc_lem
13. http://www.uj.edu.pl/dispatch.jsp?item=uniwersytet/wyroznienia/honoris.jsp
14. http://bis.uni-bielefeld.de/infomanager/SilverStream/Pages
Надворешни врски
Официјална страница (http://www.lem.pl/) (англиски) „Станислав Лем (https://c
Списанието „Wired“ за Лем и Соларис (http://www.wired.c ommons.wikimedia.org/wi
om/wired/archive/10.12/solaris.html) (англиски) ki/Stanis%C5%82aw_Le
m?uselang=mk)“ на
За Лем во „The Modern Word“ (http://www.themodernword.
com/scriptorium/lem.html) (англиски) Ризницата ?
Посмртници:
Посмртници од печатот:
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Станислав_Лем&oldid=4295547“
Текстот е достапен под условите на лиценцата Криејтив комонс Наведи извор-Сподели под исти услови. Може
да важат и дополнителни услови. За повеќе информации, погледајте ги Условите на употреба.