‫ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق‬

‫ﺑﻨﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺎن و ﺧﺮد‬

‫ﻧﺎم و ﻧﺎم ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺤﺴﻦ زﻫﺘﺎب‬

‫ﺷﻤﺎره داﻧﺸﺠﻮﯾﯽ‪۹۸۰۱۲۲۲۵۷ :‬‬

‫ﻧﺎم رﺷﺘﻪ‪ :‬رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ‬

‫واﺣﺪ ﻋﻠﻤﯽ‪ :‬داﻧﺸﮕﺎه ﭘﯿﺎم ﻧﻮر ﻣﺮﮐﺰ ﺳﺎری‬

‫ﻧﺎم درس‪ :‬آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫ﻧﺎم اﺳﺘﺎد‪ :‬ﺳﯿﺪ ﺗﺮاب ﻣﯿﺮ ﺗﺒﺎر درزی‬

‫ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﯿﻖ‪ :‬ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق‪..........................................................‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق‪..........................................................‬‬
‫ﺿﺮورت ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق‪.........................................................‬‬
‫اﺧﻼق ﻧﻈﺮی و اﺧﻼق ﻋﻤﻠﯽ‪.............................................‬‬
‫ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق‪.....................................................‬‬
‫ﻣﮑﺎﺗﺐ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق‪........................................................‬‬

‫»ﭼﮑﯿﺪه«‬

‫درﺑﺎره ی اﺧﻼق ﻋﻠﻮم ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﮐﺪام ﺑﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﺧﺎﺻﯽ درﺑﺎره آن ﻣﯽ ﭘﺮدازﻧﺪ؛ﻣﺜﻞ ﻋﻠﻢ اﺧﻼق ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ‬
‫اﺧﻼق و ‪...‬‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق ﺑﻪ ﻣﺒﺎدی ﺗﺼﻮری ﺗﺼﺪﯾﻘﯽ ﻋﻠﻢ اﺧﻼق ﻣﯿﭙﺮدازد ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﻠﻢ ﺧﻼق ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ‪:‬‬
‫‪.۱‬ﻣﺒﺎدی ﺗﺼﻮﯾﺮی ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﺑﺎﯾﺪ و ﻧﺒﺎﯾﺪ« ‪» ،‬ﺣﺴﻦ و ﻗﺒﺢ« ‪،‬‬
‫»ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ«‪» ،‬ارزش«‪»،‬اﻟﺰام«‪.‬‬
‫‪.۲‬ﻣﺒﺎدی ﺗﺼﺪﯾﻘﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﻗﻀﺎﯾﺎی اﺧﻼﻗﯽ‪،‬ﻣﺪرک ﻗﻀﺎﯾﺎی اﺧﻼﻗﯽ‪،‬ﻣﻌﯿﺎر ﻫﺎی ﻗﻀﺎﯾﺎی اﺧﻼﻗﯽ‪،‬ﮐﻠﯿﺖ ﻗﻀﺎﯾﺎی اﺧﻼﻗﯽ‪،‬راﺑﻄﻪ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ و ﻫﺴﺖ‪.‬‬
‫‪.۳‬ﻧﻈﺎم اﺧﻼق اﺳﻼﻣﯽ و ﻣﺒﺎﻧﯽ آن‪.‬‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق درﺑﺎره ی »ﭼﺮاﻫﺎی اﺧﻼق« ﺑﺤﺚ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪.‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﺮا ﭘﺎﮐﺪاﻣﻨﯽ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه اﺳﺖ؟‬
‫ﭼﺮا ﺑﺎﯾﺪ راﺳﺖ ﮔﻔﺖ؟‬
 ‫ﭼﺮا ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﮐﺴﺐ ﮐﻤﺎﻻت اﺧﻼﻗﯽ رﻓﺖ؟‬
‫ﺧﯿﺮ‪ ‬ﭼﯿﺴﺖ ﻣﻼک ﺧﻮﺑﯽ و ﺑﺪی ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫آﯾﺎ ﻋﻤﻞ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ در ﻫﺮ ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ اﺳﺖ؟‬
‫اﺳﺎﺳﺎ ﭼﺮا ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﺧﻼق ﭘﺎﯾﺒﻨﺪ ﺑﺎﺷﯿﻢ؟‬
‫و ﺳﻮاﻻﺗﯽ از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ‪.‬‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺑﺎ داوری ﻫﺎ و ارزش ﮔﺬاری ﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﮐﺪام از ﻣﺎ در ﻃﻮل ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ دﻫﻬﺎ ﺑﺎر ﺑﺎ‬
‫ﺧﻮد ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ‪ :‬اﯾﻦ ﺧﻮب اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﺧﻮب ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﺎر را ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﮑﻨﯿﻢ و ﻏﯿﺮه‪. ...‬‬
‫ﺗﻤﺎم اﯾﻦ داورﯾﻬﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﮐﺴﯽ ﺧﻮد را ﭘﺎﯾﺒﻨﺪ ﺑﻪ ارزﺷﻬﺎ و آداب ﺧﺎﺻﯽ ﻣﯽ داﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ارزﺷﻬﺎی‬
‫دﯾﮕﺮان ﻓﺮق داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق‪ ،‬ﺷﺎﺧﻬﺎی از ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎﯾﯽ ﻋﻘﻼﻧﯽ و ﻓﻠﺴﻔﯽ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻣﺒﺎﻧﯽ و ﺑﻨﯿﺎﻧﻬﺎی ﻣﻘﻮﻻت اﺧﻼﻗﯽ‬
‫ﻣﯿﭙﺮدازد‪.‬از آن رو ﮐﻪ آدﻣﯽ ﻫﯿﭽﮕﺎه از اﺧﻼق ﺗﻬﯽ و ﺑﺎ اﺧﻼﻗﯿﺎت ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮان ﺗﻔﮑﺮ ﻋﻘﻼﻧﯽ ﭘﯿﺮاﻣﻮن اﺧﻼق را ﺑﻪ‬
‫ﮐﻬﻨﺴﺎﻟﯽ اﻧﺴﺎن داﻧﺴﺖ‪.‬دﺳﺖ ﮐﻢ‪ ،‬ﻣﯿﺘﻮان ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗﯽ را در ﻣﻐﺮب زﻣﯿﻦ ﺗﺎ زﻣﺎن ﺳﻘﺮاط ﺣﮑﯿﻢ ﺑﺎز‬
‫ﺟﺴﺖ‪.‬ﭘﺲ از او ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن ﺑﻌﺪی‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﺮاﮐﻨﺪه‪ ،‬ﭼﻨﻨﯽ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗﯽ را ارج ﻧﻬﺎده و در ﺣﺪ ﺗﻮان ﺑﺪان ﭘﺮداﺧﺘﻬﺎﻧﺪ‪.‬ﺑﺎ‬
‫اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق ﺑﻪ ﻋﻨﻮان داﻧﺸﯽ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ »ﺟﺮج ادوارد ﻣﻮرو« اﻧﺘﺸﺎر اﺛﺮ ﻣﻌﺮوف او‪» ،‬ﻣﺒﺎﻧﯽ اﺧﻼق«‪ ،‬در اواﯾﻞ‬
‫ﻗﺮن ﺣﺎﺿﺮ ﺳﺮ و ﺳﺎﻣﺎن ﯾﺎﻓﺖ و از آن ﭘﺲ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎ ﺑﺎ ﻇﻬﻮر ﻣﮑﺎﺗﺐ ﻧﻮﯾﻦ ﻓﻠﺴﻔﯽ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ زﺑﺎﻧﯽ‪ ،‬ﮔﺮاﯾﺸﻬﺎ و‬
‫ﻧﺤﻠﻬﻬﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ در ﻋﺮﺻﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق ﻇﺎﻫﺮ ﮔﺸﺘﻪ و ﺗﺄﻟﯿﻔﺎت ﻣﺘﻌﺪدی در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ اﻧﺘﺸﺎر ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫»ﻣﻘﺪﻣﻪ«‬

‫ﯾﮑﯽ از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻤﯽ ﮐﻪ در دوره ﻫﺎی اﺧﯿﺮ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺘﻔﮑﺮان و ﻓﻼﺳﻔﻪ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺒﺤﺚ ﻓﻠﺴﻔﻪ ی اﺧﻼق‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻮﻃﻦ داﻧﺶ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق ‪ ،‬ﻏﺮب اﺳﺖ و ﻣﺘﻔﮑﺮان آن ﺳﺎﻣﺎن در ﺣﻮزه اﯾﻦ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺄﻣﻼت ﻓﺮاوان و اﻧﺒﻮﻫﯽ را ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫آورده آﻣﺪ‪.‬ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق در ﮐﺸﻮر ﻣﺎ داﻧﺸﯽ ﻧﻮﭘﺎ اﺳﺖ و ﺳﺎﺑﻘﻪ ی ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﻧﺪارد‪،‬وﻟﯽ در ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺪت‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺎﻧﯽ ﭼﻨﺪ در اﯾﻦ وادی‬
‫ﮔﺎم ﻧﻬﺎده و ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ارزﺷﻤﻨﺪی ﻧﺜﺎر ﻋﺎﻟﻢ ﻋﻠﻢ و ﻋﻠﻤﺎ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻋﻠﻢ اﺧﻼق ‪ ،‬ﺧﻮد ﻋﻠﻢ اﺧﻼق را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﭘﺮﺳﺶ ﻫﺎی ﮐﻪ ﻣﻄﺮح‬
‫ﻣﯽﺷﻮد از اﯾﻦ ﻗﺮارﻧﺪ‪:‬‬
‫اﯾﻦ ﻋﻠﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ؟‬
‫ﭼﻪ ﺗﺤﻮﻻﺗﯽ در ﺑﺴﺘﺮ ﺗﺎرﯾﺦ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟‬
‫ﻋﻠﻞ ﺑﺮوز اﯾﻦ ﺗﺤﻮﻻت ﭼﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ؟‬
‫روش ﻫﺎی ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻋﻠﻢ ﺑﮑﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺪاﻣﻨﺪ؟‬
‫و ﻧﯿﺰ ﺑﺤﺚ و داوری در ﺻﺤﺖ و ﺳﻘﻢ اﯾﻦ روش ﻫﺎ‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺎه اﯾﻦ ﻋﻠﻢ در ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ﻋﻠﻮم و‪...‬‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق روش و ﻣﻨﺶ‪ (character) ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻧﻈﺎموار اﺻﻮل و روشﻫﺎی ﺗﻤﯿﯿﺰ ﺻﻮاب از ﺧﻄﺎ و ﺧﻮب از ﺑﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق ارﺗﺒﺎط ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ و ﻣﺘﻌﺪدی ﺑﺎ دﯾﮕﺮﺷﺎﺧﻪﻫﺎی ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن‪ ‬ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮏ‪) ‬ﺗﺤﻘﯿﻖ در ﺑﺎب ﻫﺴﺘﯽ( و ﺷﻨﺎﺧﺖﺷﻨﺎﺳﯽ‬
‫)ﺗﺤﻘﯿﻖ در ﺑﺎب‪ ‬ﻣﻌﺮﻓﺖ( دارد‪ .‬اﯾﻦ )ارﺗﺒﺎط( را ﻣﯽﺗﻮان در ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮد‪ :‬آﯾﺎ ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﯿﻦ‪ ‬ﺻﻮاب‪ ‬و‬
‫ﺧﻄﺎ وﺟﻮد دارد و اﮔﺮ وﺟﻮد دارد آﯾﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺳﺖ؟‬

‫»ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق«‬

‫ﻋﻠﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻣﺒﺎدی ﺗﺼﻮرﯾﻪ و ﺗﺼﺪﯾﻘﯿﻪ در ﻋﻠﻢ اﺧﻼق ﺑﺤﺚ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق از ﭘﯿﺶ ﻓﺮض ﻫﺎ و ﻣﺒﺎدی و ﻣﻘﺪﻣﺎت ﻋﻠﻢ اﺧﻼق ‪ ،‬ﺑﺤﺚ ﻣﯿﮑﻨﺪ و ﻣﻨﻈﻮر از » ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق« اﯾﻦ‬
 ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺑﻪ روش ﻓﻠﺴﻔﯽ_ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﻋﻘﻠﯽ_درﺑﺎره ی اﺧﻼﻗﯿﺎت ﺑﺤﺚ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ »ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق«‪ ،‬ﻋﻠﻤﯽ ﺳﺖ ﮐﻪ درﺑﺎره ی ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻣﻬﻢ و اﺳﺎﺳﯽ و درﺑﺎره ﺑﻌﻀﯽ ﭘﯿﺶ ﻓﺮض ﻫﺎی زﯾﺮﺑﻨﺎﯾﯽ در‬
‫ﻋﻠﻢ اﺧﻼق و درﺑﺎرهی آرا و ﻣﮑﺎﺗﺐ اﺧﻼﻗﯽ ﺑﺎ روش ﻋﻘﻠﯽ و ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺑﺤﺚ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق ﺷﺎﻣﻞ دو ﺣﻮزه زﯾﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ .۱‬ﻓﺮا اﺧﻼق ‪ .۲‬اﺧﻼق ﻫﻨﺠﺎری‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق‪ ،‬ﯾﮑﯽ از روﯾﮑﺮدﻫﺎی‪ ‬ﻋﻠﻢ اﺧﻼق‪ ‬اﺳﺖ و ﺑﺪون در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﻘﺶ و اﻫﻤﯿﺖ آن‪ ،‬و ﭘﯿﺶ ﮐﺸﯿﺪن ﺳﺆاﻻﺗﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫ً‬
‫ﮐﺮد‪.‬ﻧﻬﺎﯾﺘﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق در ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﯾﺎ‬ ‫ﺣﻮزه از ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻓﻬﻢ ﮐﺎﻣﻠﯽ از اﺧﻼق و اﺧﻼﻗﯿﺎت‪ ،‬ﮐﺴﺐ‬
‫ً‬
‫ﻣﻄﻤﺌﻨﺎ اﺻﻮل و ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺧﻼﻗﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق ﻣﻮرد‬ ‫ﻓﻮری ﺑﯿﺶ از دﯾﮕﺮ‪ ‬ﻋﻠﻮم‪ ‬اﻧﺘﺰاﻋﯽ ﺑﻪ دادﻣﺎن ﻧﺨﻮاﻫﺪ رﺳﯿﺪ اﻣﺎ‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﯿﺸﯿﻨﯽ ﺑﺴﯿﺎر از‪ ‬رﺧﺪادﻫﺎ‪ ‬را ﻣﻤﮑﻦ ﯾﺎ ﻏﯿﺮﻣﻤﮑﻦ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺷﮑﻞ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺧﻼﻗﯽ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻣﺎ )ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﺳﺘﺎورد‪ ‬اﻧﺪﯾﺸﻪ‪ ‬و ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق(‪ ،‬رخ دادن اﻣﻮر را از ﺻﺎﻓﯽ اﺧﻼﻗﯿﺎت ﺣﺎﮐﻢ رد ﻣﯽﮐﻨﺪ و‬
‫در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﯾﻦ ﻣﺤﯿﻂ اﺧﻼﻗﯽ ﺑﻪ ﻣﺎ در ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮیﻫﺎی ﻣﻮﻗﻌﯽ ﻣﺎن ﮐﻤﮏ ﻓﺮاوان ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫»ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق«‬

‫ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﺮ ﺷﺎﺧﻪ دﯾﮕﺮی از ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﺑﺮای ﭘﺎﺳﺦ دادن ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﭘﯿﺶ روﯾﺶ ﺑﻪ ﺗﺒﯿﯿﻦ و ﺗﻮﺿﯿﺢ ﭘﺎرهای ﻣﺴﺎﺋﻞ‬
‫ﻣﯽﭘﺮدازد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺨﺼﻮص اﺧﻼق ﺑﺎﺷﻨﺪ ﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻢ در اﺧﻼق و ﻫﻢ در ﻋﻠﻮم دﯾﮕﺮ ﻣﻮرد‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﺻﻮﻻً ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق راﺑﻄﻪ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﺎ‪ ‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ‬و‪ ‬روانﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ‬دارد؛ در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺣﻮزهﻫﺎی ﻣﺬﮐﻮر ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫»ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ«‪:‬‬

‫ﻣﺒﻨﺎی اﺧﻼﻗﯿﺎت ﺑﺮ اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪه اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮای اﻧﺴﺎنﻫﺎی )و ﯾﺎ ﺣﺘﯽ‪ ‬ﺣﯿﻮاﻧﺎت( ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺧﻮب ﯾﺎ ﺑﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ‬
‫ﻓﻘﻂ از دﯾﺪﮔﺎه آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از دﯾﺪﮔﺎه ﻓﺮاﮔﯿﺮﺗﺮی ﺧﻮب ﯾﺎ ﺑﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺣﮑﻢ ﮐﺮدن ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﭼﻪ ﭼﯿﺰی ﻓﯽ ﻧﻔﺴﻪ‪ ‬ﺧﻮب‪ ‬اﺳﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ آن ﭼﯿﺰ‪ ‬ارزﺷﻤﻨﺪ‪ ‬اﺳﺖ‪ .‬ذﻫﻦ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ارزشﮔﺬاری‬
‫اﻣﻮر ﺧﯿﺮ و‪ ‬ﺷﺮ‪ ‬را ﭘﺪﯾﺪﻣﯽآورد و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﺒﯿﺢ و ﺗﺤﺴﯿﻦ اﯾﻦ اﻣﻮر ﻣﯽﭘﺮدازد‪ .‬ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﻪﻃﻮر ﻗﻄﻊ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ارزش‬
‫ﮔﺬاریﻫﺎی اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻨﯽ اﺻﻮﻻً‪ ‬ﻗﺮاردادی‪ ‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت‪ ‬ﻏﺮﯾﺰی‪ ‬ﻣﻮﺟﻮدﻧﺪ‪.‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬وﺟﻮد اﯾﻦ دو ﻣﻔﻬﻮم در ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﻔﮑﺮ‬
‫ﺑﺸﺮی ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ اﻧﮑﺎر اﺳﺖ‪ .‬وﺟﻮد اﯾﻦ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ در ذﻫﻦ اﻧﺴﺎن ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪهاﺳﺖ ﺗﺎ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺧﻼﻗﯽ ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ را ﺑﻪ ﻃﺮق‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺗﻌﺒﯿﺮ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ ﺧﯿﺮ را‪ ،‬ﺧﯿﺮ ﻓﺮد ﻣﯽداﻧﻨﺪ؛ ﻋﺪهای ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﯿﺮ ﻫﻤﺎن ﺧﯿﺮ ﺟﻤﻌﯽ اﺳﺖ و دﯾﮕﺮاﻧﯽ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﺧﯿﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و‪ ‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ‬ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ ﻋﺪم ﺗﻮاﻓﻖ‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﻔﻬﻮم در ﻓﻠﺴﻔﻪ‬
‫اﺧﻼق از اﻫﻤﯿﺖ ﮐﻠﯿﺪی ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و آن ﻣﻔﻬﻮم‪ ‬ﺧﯿﺮ اﻋﻠﯽ‪ ‬اﺳﺖ‪ .‬ﺧﯿﺮ اﻋﻠﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﺧﯿﺮ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻪ ﺳﻮی آن اﺧﻼﻗﯽ ﺗﺮ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ّ‬
‫رواﺑﻂ‪ ‬ﻋﻠﯽ‪ ،‬ﻫﻨﺠﺎری‪ ‬و‪ ‬ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ‪ ‬ﺑﺎ‪ ‬درﺳﺘﯽ‪ ‬در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل اﻣﮑﺎن ﻋﺪم راﺑﻄﻪ ﻣﯿﺎن اﯾﻦ دو‬ ‫ﺧﯿﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺗﺒﯿﯿﻦ رواﺑﻂ ﺧﯿﺮ و درﺳﺘﯽ ﻧﯿﺰ در ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ اﺷﮑﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﯿﺎن ﺷﺪهاﺳﺖ‪.‬‬

‫»درﺳﺖ و ﻧﺎدرﺳﺖ«‪:‬‬

‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻗﻄﻌﯿﺖ ﮔﻔﺖ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ درﺳﺖ اﺳﺖ ﺧﻮب ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ اﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ارزﺷﯽ اﯾﻦ دو ﺑﺎ ﻫﻢ‬
‫ﺗﺴﺎوی دارﻧﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ارزش‪ ‬درﺳﺘﯽ‪ ‬ﺑﺎ ارزش‪ ‬ﺧﻮﺑﯽ‪ ‬ﺑﺮاﺑﺮی ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺴﺒﯽ ﺗﺮ و ﺷﻨﺎورﺗﺮی از‬
 ‫درﺳﺘﯽ دارد‪ .‬درﺳﺘﯽ و ﻧﺎدرﺳﺘﯽ اﻣﻮر ﺑﺎ آﺛﺎر ﻋﻤﻞ ﺑﺮ روی ﻓﺮد اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪه و دﯾﮕﺮان در ﻣﻌﺮض ﻋﻤﻞ ﺳﺮ و ﮐﺎر دارد‪ .‬ﻓﺮد ﺑﺎ‬
‫ارﺗﮑﺎب ﻋﻤﻞ درﺳﺖ ﯾﺎ ﻧﺎدرﺳﺖ در وﻫﻠﻪ اول ﺧﻮد را در ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ اﺧﻼﻗﯽ ﻗﺮار داده و ﺑﺎ اﯾﻦ ﻓﻀﺎ ﺳﻨﺠﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫ﺑﻌﺪی آﺛﺎر ﻋﻤﻞ ﻓﺮد ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ‪ ‬اﺣﺴﺎﺳﺎت‪ ‬دﯾﮕﺮان ﮐﺎرﮔﺮ اﻓﺘﺪ و ﻫﻤﯿﻦﻃﻮر ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺳﻮد و زﯾﺎن ﻣﺎدی ﺑﻪ دﯾﮕﺮان وارد ﮐﻨﺪ‪ .‬در‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ در اﻃﻼق ارزش درﺳﺖ ﯾﺎ ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﺮای ﯾﮏ اﻣﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮات آن اﻣﺮ ﺑﺮ ﻓﺮد ﻋﺎﻣﻞ و ﻧﯿﺰ ﺗﺄﺛﯿﺮات آن ﺑﺮ دﯾﮕﺮان ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺮﺧﯽ اوﻗﺎت ﻣﻔﻬﻮم »درﺳﺖ و ﻧﺎدرﺳﺖ« ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم »ﻣﺨﺎﻟﻒ و ﻣﻮاﻓﻖ‪ ‬ﻗﺎﻧﻮن« اﺷﺘﺒﺎه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ دو ﻣﻔﻬﻮم ﮐﺎﻣ ً‬
‫ﻼ از ﻫﻢ‬
‫ﻣﺘﻔﺎوﺗﻨﺪ؛ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻗﻮاﻧﯿﻨﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﻧﺎدرﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ را ﻣﻤﻨﻮع ﺳﺎزد ﯾﺎ اﻣﺮی ﻧﺎدرﺳﺖ را اﻟﺰام ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﻣﺎ ﻗﺎدرﯾﻢ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎﯾﯽ ﻣﺜﻞ آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ را در ذﻫﻦ ﺧﻮد ﺑﺴﺎزﯾﻢ و ﺑﻔﻬﻤﯿﻢ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‪ ‬اﯾﺪهﻫﺎی‪ ‬درﺳﺘﯽ ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫از اﯾﺪهﻫﺎی ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﻣﺎ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ اﯾﺪهﻫﺎی درﺳﺘﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻗﻮاﻧﯿﻦ را ﻧﯿﺰ ﻣﻮرد ارزﯾﺎﺑﯽ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻋﺪهای از ﻣﺘﻔﮑﺮان ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ درﺳﺘﯽ و ﻧﺎدرﺳﺘﯽ اﻣﺮی ﻧﺴﺒﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻨﺎن اﺳﺘﻨﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﺮ‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮ‪ ‬زﻣﺎن‪ ‬و‪ ‬ﻣﮑﺎن‪ ‬ﺑﺮ درﺳﺘﯽ و ﻧﺎدرﺳﺘﯽ اﻣﻮر ﯾﺎ ﺑﺴﺘﮕﯽ درﺳﺘﯽ اﻣﻮر ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻦ‪ ‬اﺳﺘﻨﺘﺎج‪ ‬ﻏﻠﻂ اﺳﺖ؛ ﮔﺰارهﻫﺎی ﻣﺬﮐﻮر‬
‫ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﻧﺴﺒﯽ ﺑﻮدن ﺑﻨﯿﺎن اﺧﻼﻗﯿﺎت ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ اﺻﻮل ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ اﺧﻼق در ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻋﻤﺎل ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ را‬
‫اﯾﺠﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎ ﺑﻨﯿﺎد ﻣﺤﮑﻤﯽ ﺑﺮای اﺧﻼق دارﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺮ آن ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ ﻧﺴﺒﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﺳﺖ‪.‬‬

‫»ﻓﻀﯿﻠﺖ«‪:‬‬

‫ﺑﻪ ﺧﺼﺎﯾﻠﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻓﻀﻞ و ﺑﺰرگ ﻣﻨﺸﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ‬ﻓﻀﯿﻠﺖ‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﻓﻀﺎﯾﻞ را ﻣﯽﺗﻮان در ﭘﻨﺞ ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮد‪ :‬ﻓﻀﺎﯾﻞ‬
‫ﻃﺒﯿﻌﯽ‪) ‬ﻧﻈﯿﺮ‪ ‬ﻗﺪرت‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ(؛‪ ‬ﻓﻀﺎﯾﻞ اﮐﺘﺴﺎﺑﯽ‪) ‬ﻧﻈﯿﺮ ﻣﻬﺎرت در ﻧﻮاﺧﺘﻦ‪ ‬ﺳﺎز‪ ،‬ﺑﺨﺸﺎﯾﺶ(؛‪ ‬ﻓﻀﺎﯾﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻠﻖ و ﺧﻮ‪) ‬ﻧﻈﯿﺮ‬
‫ﺧﻮش ﺧﻠﻘﯽ‪ ،‬ﺷﻮخﻃﺒﻌﯽ(؛‪ ‬ﻓﻀﺎﯾﻞ دﯾﻨﯽ‪) ‬ﻧﻈﯿﺮ‪ ‬اﯾﻤﺎن‪ ،‬ﭘﺎرﺳﺎﯾﯽ(؛‪ ‬ﻓﻀﺎﯾﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻨﺶ‪) ‬ﻧﻈﯿﺮ ﻧﯿﮏ ﺧﻮاﻫﯽ‪ ،‬ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﯽ(‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﯾﻦ ﺻﻔﺎت ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ ﻓﺮدی را ﺑﺰرگ ﻣﻨﺶ و ﻧﯿﮏ ﺑﻨﺎﻣﯿﻢ ﻓﻀﺎﯾﻞ اﺧﻼﻗﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫ً‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ‪ ‬ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺑﺎ اﺷﺨﺎص ﺳﺮ و ﮐﺎر دارد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻨﻈﻮر از اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺷﺎﺧﻪ از ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق‬ ‫اﺧﻼق ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺤﺪود ﺑﻪ داوری در ﻣﻮرد اﺷﺨﺎص اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﻓﺰون ﺑﺮ آن اﯾﻦ ﮔﺮاﯾﺶ‪ ،‬ﺑﻪ راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﮐﺮدار ﻧﯿﺰ ﻣﯽﭘﺮدازد‪ .‬ﺧﻮب ﺑﻮدن‪ ‬ﺣﮑﻢ‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦﮐﻨﻨﺪه ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﻓﻀﯿﻠﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺧﻼق ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻓﻀﯿﻠﺖ‪ ‬ﺑﺎ ﻫﺮ ﻓﻀﯿﻠﺘﯽ درﮔﯿﺮ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻓﻀﺎﯾﻠﯽ ﺧﺎص را ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ‬
‫ﺳﺮ و ﮐﺎر اﯾﻦ ﺷﺎﺧﻪ از‪ ‬ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق‪ ‬ﺑﺎ‪ ‬ﻓﻀﺎﯾﻞ اﺧﻼﻗﯽ‪ ‬اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻀﺎﯾﻞ اﺧﻼﻗﯽ‪ ‬ﯾﻌﻨﯽ ﻓﻀﺎﯾﻠﯽ ﮐﻪ اﺧﻼﻗﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪﻧﺸﺎن ﻣﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺗﻮﺟﯿﻪ ﯾﮑﯽ از وﻇﺎﯾﻒ ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن اﺧﻼق ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻓﻀﯿﻠﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﺌﻠﻪ دﯾﮕﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺧﻼق ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻓﻀﯿﻠﺖ‬
‫ﺑﻪ‪ ‬ﻓﻀﺎﯾﻞ اﮐﺘﺴﺎﺑﯽ‪ ‬ﻣﯽﭘﺮدازد ﻧﻪ‪ ‬ﻓﻀﺎﯾﻞ ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ .‬ﻓﻀﺎﯾﻞ ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ‬از ﺣﯿﺚ اﺧﻼﻗﯽ ﺧﻨﺜﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺻﻮﻻً ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻓﻀﯿﻠﺖ در ﻣﯿﺎن ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن رواج داﺷﺘﻪاﺳﺖ؛ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﻧﻤﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮔﺮاﯾﺶ در‬
‫دوران‪ ‬رﻧﺴﺎﻧﺲ‪ ،‬روﺷﻨﮕﺮی‪ ‬و‪ ‬ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ‪ ‬ﻣﻨﺴﻮخ ﮔﺸﺘﻪاﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ ﻓﻀﯿﻠﺖ و ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻣﻨﺪی ﻫﻤﯿﺸﻪ در ﻣﯿﺎن ﻓﻼﺳﻔﻪ اﺧﻼق‬
‫ﻣﺸﻬﻮد ﺑﻮده؛ ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن اﺧﻼق ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫اﻓﻼﻃﻮن‪ :‬از ﻧﻈﺮ اﻓﻼﻃﻮن ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻫﺮ ﺷﺊ ﻫﻤﺎن ﭼﯿﺰی اﺳﺖ ﮐﻪ آن ﺷﺊ را ﻗﺎدر ﻣﯽﺳﺎزد ﺗﺎ وﻇﯿﻔﻪ ﺧﺎص ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ اﻧﺠﺎم‬
‫دﻫﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻦ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺗﻤﺎم اﺟﺰاء ﯾﮏ ﻧﻈﺎم ﺑﺮای اﻧﺠﺎم دادن ﮐﺎر ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر از آن ﻧﻈﺎم در ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺘﮑﺎﻣﻞ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ آن‬
‫ﻧﻈﺎم‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ارﺳﻄﻮ‪ :‬ارﺳﻄﻮ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن دارای‪ ‬ﻓﻀﺎﯾﻞ ﻋﻘﻠﯽ‪ ‬اﺳﺖ؛‪ ‬ﻓﻀﺎﯾﻞ ﻋﻘﻠﯽ‪ ‬ﻣﺸﺘﻤﻠﻨﺪ ﺑﺮ‪ ‬ﻓﻀﺎﯾﻞ ﻧﻈﺮی‪ ‬و‪ ‬ﻓﻀﺎﯾﻞ ﻋﻤﻠﯽ‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ از ﻫﯿﭻﯾﮏ از اﯾﻦ ﻓﻀﺎﯾﻞ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ دو را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﯾﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫از ﻫﺮ دوی آنﻫﺎ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ارﺳﻄﻮ ﻋﻘﻞ زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﺣﺴﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ دوی اﯾﻦ ﻓﻀﺎﯾﻞ را در ﺧﻮد داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﻣﻨﻈﺮ ﻣﻌﻠﻢ اول ﮐﻤﺎﻻت و ﻓﻀﺎﯾﻞ اﺧﻼﻗﯽ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺑﺨﺶ ﻏﯿﺮﻋﻘﻼﻧﯽ ﻧﻔﺲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻧﻔﺲ ﺑﺨﺸﯽ اﺳﺖ‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺑﺮآوردن اﻣﯿﺎل و ﺧﻮاﻫﺶﻫﺎ‪ .‬اﮔﺮ ﻋﻘﻞ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻧﻔﺲ ﻧﻈﺎرت ﮐﻨﺪ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ ﻓﻀﯿﻠﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫»ﻋﺪاﻟﺖ«‪:‬‬

‫ﻫﻤﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم‪ ‬ﻋﺪاﻟﺖ‪ ‬ﺗﺎ اﻧﺪازهای ﻣﺄﻧﻮﺳﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت و ﺗﻌﺎﻣﻼت روزﻣﺮه ﻣﺎ ﺟﺎری و ﺳﺎری اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮد اﯾﻦ ادراک ﺷﻬﻮدی از اﺧﻼق‪ ،‬اﮐﺜﺮ ﻣﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ روﺷﻨﯽ از ﻋﺪاﻟﺖ در دﺳﺖ ﻧﺪارﯾﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﻋﺪاﻟﺖ ﯾﮑﯽ از ﻏﺎﻣﺾﺗﺮﯾﻦ و‬
‫دﺷﻮارﺗﺮﯾﻦ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق اﺳﺖ و ﺑﺮای ﺷﻨﺎﺧﺖ اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﺎﯾﺪ درﮐﯽ ﮐﺎﻓﯽ از ﭼﯿﺴﺘﯽ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق داﺷﺖ‪.‬‬

‫از دﯾﺪﮔﺎه ارﺳﻄﻮ ﻣﯽﺗﻮان ﻋﺪاﻟﺖ را از دو ﻣﻨﻈﺮ دﯾﺪ؛ ﯾﮑﯽ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻋﺪاﻟﺖ را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﮐﻞ اﺧﻼق ﺑﻨﮕﺮﯾﻢ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ درﺳﺖ‬
‫اﺳﺖ و ﻧﯿﮏ اﺳﺖ ﻋﺎدﻻﻧﻪ اﺳﺖ و ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻧﯿﻢ ﻻﺟﺮم درﺳﺖ اﺳﺖ و ﻧﯿﮏ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﻈﺮ دﯾﮕﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺧﻮد ﻋﺪاﻟﺖ _ ﯾﻌﻨﯽ ﺟﺰﺋﯽ از اﺧﻼﻗﯿﺎت_ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺧﺎص ﺧﻮد را دارد و‬
‫ﻣﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ اﻣﺮی را ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﯾﺎ ﻏﯿﺮﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﺨﻮاﻧﯿﻢ و از آن ﭘﺲ روﺷﻦ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻓﻼن ﻋﻤﻞ ﻋﺎدﻻﻧﻪ آﯾﺎ اﺧﻼﻗﯽ ﻫﻢ ﺑﻮد ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟‬

‫ً‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ‪ ‬ﻋﻤﺪﺗﺎ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ درک ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و ﻧﯿﺰ ارﺗﺒﺎط ﻣﯿﺎن ﻗﺎﻧﻮن و اﺧﻼﻗﯿﺎت ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺮ‬ ‫ﺗﺌﻮریﻫﺎی‬
‫ً‬
‫ﻧﺘﯿﺠﺘﺎ ﺗﻤﺎم اﯾﻦ اﻣﻮر ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻮﺿﻊﮔﯿﺮی اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﻣﺮ اﺧﻼﻗﯽ ﻣﯽﺷﻮد‬ ‫اﺳﺎس ﺗﺌﻮریﻫﺎی ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﯿﺴﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﻓﻠﺴﻔﯽ دﯾﮕﺮ ﻋﻘﺎﯾﺪ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭘﯿﺮاﻣﻮن اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﻋﺪهای ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ‪ ‬ﻋﺪاﻟﺖ ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ‬ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و‬
‫ﻋﺪهای در ﭘﯽ‪ ‬ﻋﺪاﻟﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‪ ‬ﻣﯽروﻧﺪ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮔﺮاﯾﺶ ﯾﻪ‪ ‬ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﻮزﯾﻌﯽ‪ ‬ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ از ﭘﺎﯾﻪ ﻋﺪاﻟﺖ را ﻏﯿﺮاﺧﻼﻗﯽ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻤﺎم اﯾﻦ اوﺻﺎف از زﻣﺎن اﻓﻼﻃﻮن ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز ﻋﺪاﻟﺖ ﯾﮑﯽ از ﭘﯿﭽﯿﺪهﺗﺮﯾﻦ و ﺟﺬابﺗﺮﯾﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق ﺑﺎﻗﯽ‬
‫ﻣﺎﻧﺪهاﺳﺖ‪.‬‬

‫»ﺳﻌﺎدت«‪:‬‬

‫ً‬
‫ﻣﻄﻠﻘﺎ اﺧﻼﻗﯽ‬ ‫ﻣﯽﺗﻮان اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ اﺧﻼﻗﯽ رﺿﺎﯾﺖ ﺑﺨﺶ ﺑﺮای اﻧﺴﺎن‪ ‬ﺳﻌﺎدت‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺳﻌﺎدت اﻣﺮی‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻌﺎدت ﯾﺎ رﺿﺎﯾﺖ‪ ‬وﺟﺪاﻧﯽ‪ ‬ﭘﺪﯾﺪار ﻧﻤﯽﺷﻮد ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻋﻤﻞ درﺳﺖ و ﻧﯿﮏ اﺧﻼﻗﯽ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ ﻫﻢ ﺳﻌﺎدت‬
‫در‪ ‬ﮔﻔﺘﻤﺎن دﯾﻨﯽ‪ ‬و‪ ‬ﻣﺬﻫﺒﯽ‪ ‬ﻧﯿﺰ ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ؛ زﯾﺮا اﯾﻦ ﻧﻮع ﮔﻔﺘﻤﺎنﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﻏﺎﯾﺘﯽ اﺧﻼﻗﯽ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫از زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق وﺟﻮد داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺒﺤﺚ ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪی ﻧﯿﺰ ﻣﻄﺮح ﺑﻮدهاﺳﺖ و ﻋﻤ ً‬
‫ﻼ‪ ‬ذﻫﻦ‪ ‬ﻏﺎﯾﺖ ﻧﮕﺮ‪ ‬اﻧﺴﺎن‪ ‬ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﺠﺒﻮر‬
‫ﺑﻪ ادراک ﺗﺼﻮر ﺳﻌﺎدت اﺳﺖ‪ .‬ﻫﯿﭻ دﺳﺘﮕﺎه ﻓﻠﺴﻔﯽ اﺧﻼﻗﯽ ﻫﺮﮔﺰ ﻣﻨﮑﺮ وﺟﻮد و ﺣﻀﻮر ﺳﻌﺎدت ﻧﻤﯽﺷﻮد؛ زﯾﺮا ﺑﺎ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﺳﻌﺎدت‪ ،‬ﻏﺎﯾﺖ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻪ و اﯾﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﮐﺎرﮐﺮد ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ ﻓﻼﺳﻔﻪ اﺧﻼق ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫درﺑﺎره ﺳﻌﺎدت و ﺳﻌﺎدت ﻣﻨﺪی‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﭼﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺿﻤﻨﯽ‪ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ٔ‬

‫ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﮕﺎه ﻫﻤﻪ ﻓﻼﺳﻔﻪ ﺑﻪ اﻣﺮ ﺳﻌﺎدت ﯾﮑﺴﺎن ﻧﯿﺴﺖ و ﻫﺮ ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﯽ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی دﺳﺘﮕﺎه ﻓﮑﺮی اش ﺳﻌﺎدت را ﺗﻌﺒﯿﺮی‬
‫ﺧﺎص ﮐﺮده‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ آن ﮐﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻣﺆﻟﻔﻪ در ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن ﻣﮑﺎﺗﺐ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق‪ ،‬ﺗﻔﺎوت ﺗﻌﺒﯿﺮ ﭼﯿﺴﺘﯽ ﺳﻌﺎدت از ﻣﻨﻈﺮ‬
‫ﻓﻼﺳﻔﻪ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ‪.‬‬

‫»ﺿﺮورت ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق«‬

 ‫ﺗﺠﺎرﺑﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت اﺧﻼﻗﯽ ﺳﻮق داده اﺳﺖ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻋﺪم ﻗﻄﻌﯿﺖ ﯾﺎ ﻧﺰاعﻫﺎﯾﯽ ﻧﻈﺮی در ﺑﺎره آﻧﭽﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮد؛‬
‫ﻋﻮاﻗﺐ ﮔﺎه و ﺑﯿﮕﺎه دردﻧﺎک ﻓﻌﻠﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ﺑﻨﻈﺮ ﻣﯽرﺳﯿﺪ ﮐﺎﻣﻼ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺧﺘﻼﻓﺎﺗﯽ ﮐﻪ در ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎ )‪NORMS‬‬
‫ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺿﺎﺑﻄﻪ اﻟﺰاﻣﯽ در رﻓﺘﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪ ﯾﺎ ﮔﺮوﻫﯽ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ (.‬و اﻋﻤﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻮاﻣﻊ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﺗﺠﺎرب ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮوز ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ در ﺑﺎب‪ ‬اﺧﻼق ﻋﻤﻠﯽ‪ ‬ﮔﺮدﯾﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮآن‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ در ﺑﺎب‪ ‬اﺧﻼق ﻧﻈﺮی‪ ‬را ﻧﯿﺰ ﭘﺪﯾﺪ آورد‬
‫اﯾﻦ ﺗﺠﺎرب ‪ -‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ ﮐﻪ ﮔﺰارهﻫﺎی اﺧﻼﻗﯽ ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺛﺒﺎت ﭘﺬﯾﺮ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﻨﺪ رﯾﺸﻪﻫﺎی اﺻﻠﯽ‪ ‬ﺷﮑﺎﮐﯿﺖ‪ ‬اﺧﻼﻗﯽ ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﻨﻈﺮ ﻧﻤﯽرﺳﺪ ﮐﻪ در‪ ‬ﺗﺠﺮﺑﻪ‪ ،‬ﭼﯿﺰی ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ درﺳﺘﯽ ﯾﮏ ﻓﻌﻞ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ )ﺗﺎ ﺑﺘﻮان آن را ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﻪ‬
‫اﺛﺒﺎت رﺳﺎﻧﯿﺪ‪ (.‬از اﯾﻨﺮو‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻧﯿﺰ‪ ،‬در ﺑﯿﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮوز ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﭼﯿﺰی ﺻﻮاب‪،‬‬
‫)‪ (right‬ﯾﺎ ﺧﻮب اﺳﺖ؟ ﭼﻪ ﭼﯿﺰ اﻓﻌﺎل ﺻﻮاب را ﺻﻮاب ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ؟ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮﻫﺎ‪ ،‬در ﺑﺎب ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬رﻓﻊ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد؟ اﯾﻦ وﻇﯿﻔﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺳﺆاﻻﺗﯽ ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻮﯾﺪ‪.‬‬
‫اﺧﻼق ﻋﻘﻼﻧﯽ )ﻓﻠﺴﻔﯽ(‪ (PHILOSIPHICAL ETHICS) ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎ »اﺧﻼق ﻫﻨﺠﺎری«‪ (NORMATIVE ETHICS) ،‬ﻧﺎﻣﯿﺪه‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و از اﺧﻼق ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ‪ (DESCRIPTIVE ETHICS) ،‬ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﯽﮔﺮدد‪» .‬اﺧﻼق ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ« ﺑﺨﺸﯽ از‪ ‬ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﯽ‪ ‬اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎورﻫﺎی اﺧﻼﻗﯽ را در ﯾﮏ‪ ‬ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ‬ﻣﻔﺮوض ﮐﺸﻒ و ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﺧﻼق‬
‫ﻫﻨﺠﺎری ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ )رﺷﺘﻪ( در ﺟﺴﺘﺠﻮی ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ‪(AVERAGE) ،‬‬
‫و ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﻬﻨﺠﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎی ﻣﻌﺘﺒﺮی ﺑﺮای آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫»اﺧﻼق ﻧﻈﺮی و اﺧﻼق ﻋﻤﻠﯽ«‬

‫ﻋﻠﻢ‪ ‬اﺧﻼق‪ ‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﺻﻮل ﻣﻌﯿﺎری و ﺳﻨﺠﺸﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ رﻓﺘﺎر‪ ‬اﻧﺴﺎن‪ ‬ﻣﻄﺎﺑﻖ آﻧﻬﺎ ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪:‬‬
‫اﺻﻮل اﺧﻼﻗﯽ راه رﻓﺘﺎر ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه و ﻫﺪف ﻫﺎ و اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎ را ﺗﻮﺿﯿﺢ و ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬از اﯾﻦ رو ﻋﻠﻢ اﺧﻼق ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ اﺻﻠﯽ‬
‫و ﺑﻨﯿﺎﻧﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽ ﮔﺮدد و ﻫﺮ ﮐﺪام از آن دو آﺛﺎر و وﯾﮋﮔﯿﻬﺎﺋﯽ دارد ﮐﻪ آن دﯾﮕﺮی ﻓﺎﻗﺪ آن اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬اﯾﻦ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﻫﺎ از ﻧﻈﺮ اﺧﻼﻗﯽ ﭼﻪ ﺗﮑﺎﻟﯿﻔﯽ دارﻧﺪ و ﭼﻪ وﻇﺎﯾﻔﯽ ﺧﻮاه ﻣﺎدی ﯾﺎ ﻣﻌﻨﻮی‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﯾﺎ ﻓﺮدی و‬
‫ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ و ﻏﯿﺮ آن در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ اﻧﺴﺎن ﻫﺎ ﻋﻬﺪه دار اﺳﺖ و ﺑﺎﯾﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ و ﭼﻪ ﭼﯿﺰﻫﺎﺋﯽ را ﻧﺒﺎﯾﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ؟‬

‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬اﯾﻦ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ و وﻇﺎﺋﻒ را ﺑﺮای ﭼﻪ ﻣﻘﺼﻮدی ﺑﺎﯾﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﯾﺎ ﻧﺪﻫﺪ؟ و ﻫﺪف و ﻏﺎﯾﺖ اﯾﻦ وﻇﺎﺋﻒ و ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ‬
‫ﭼﯿﺴﺖ؟‬

‫ﺑﺨﺶ اول در اﺻﻄﻼح ﻋﻠﻤﺎء ﻋﻠﻢ اﺧﻼق‪ ،‬اﺧﻼق ﻋﻤﻠﯽ و ﺑﺨﺶ دوم را اﺧﻼق ﻧﻈﺮی و ﯾﺎ‪ ‬ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق‪ ‬ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺲ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق ﻋﯿﻦ ﻋﻠﻢ اﺧﻼق ﻧﯿﺴﺖ ﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﺎ آن در راﺑﻄﻪ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﻗﺮار دارد‪ ،‬زﯾﺮا ﻋﻠﻢ اﺧﻼق ﻋﺎم ﺑﻮده‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺮ دو ﺑﺨﺶ‬
‫ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬ﭘﺲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﯿﻦ آن دو ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯿﺎن ﻋﺎم و ﺧﺎص اﺳﺖ و ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق ﯾﮏ ﺑﺨﺸﯽ از آن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت‬
‫دﻗﯿﻖ ﺗﺮ ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق )ﯾﻌﻨﯽ اﺧﻼق ﻧﻈﺮی( و اﺧﻼق ﻋﻤﻠﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯿﺎن ﻣﺒﺎدی و ﻏﺎﯾﺖ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﮔﺮدد‪،‬‬
‫از اﯾﻦ رو ﻻزم اﺳﺖ ﻗﺒﻞ از ﻫﺮ ﭼﯿﺰ از اﺧﻼق ﻧﻈﺮی ﺑﺤﺚ ﻧﻤﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺎﯾﺪ اﺑﺘﺪا ﻏﺎﯾﺖ را ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺳﭙﺲ راه ﻫﺎی وﺻﻮل ﺑﻪ آن را‬
‫ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار داد‪.‬‬

‫ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق از ﺟﻬﺖ رده ﺑﻨﺪی ﻋﻠﻮم‪ ،‬داﺧﻞ در‪ ‬ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ‬ﻧﻈﺮی ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻈﺮی ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺑﺮداﺷﺖ ﮐﻠﯽ از ﺟﻬﺎن و‬
‫راﺑﻄﻪ ذﻫﻦ ﺑﺎ ﺧﺎرج و دارای ﭘﻨﺞ ﺟﺰء اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻓﻠﺴﻔﻪ اوﻟﯽ‪.‬‬

‫ﻣﻨﻄﻖ‪.‬‬
 ‫زﯾﺒﺎﺋﯽ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪.‬‬

‫ﻋﻠﻢ اﻟﻨﻔﺲ‪.‬‬

‫ﻋﻠﻢ اﺧﻼق‪.‬‬

‫ﭘﺲ ﻫﺮ ﺣﮑﻢ و اﺛﺮ و ﯾﺎ وﯾﮋﮔﯽ ﮐﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ )ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺪر( دارد در اﺟﺰاء آن )ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺮزﻧﺪ( از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻠﻢ اﺧﻼق و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق ﻧﯿﺰ ﺟﺎری و ﺳﺎری اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻋﻠﻢ اﺧﻼق و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن دو ﺑﺨﺶ اﺧﻼق ﻋﻤﻠﯽ و ﻧﻈﺮی )و ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق(‬
‫راﺑﻄﻪ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﺎ ﻓﻌﻞ و ﻋﻤﻞ و وﻇﯿﻔﻪ و ﺗﮑﻠﯿﻒ اﻧﺴﺎن ﻫﺎ وﺟﻮد دارد و ﻋﻠﻢ اﺧﻼق در زﻣﯿﻨﻪ ﻓﻌﻞ و ﻋﻤﻞ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﺘﺠﻠﯽ ﻣﯽ‬
‫ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﮑﺎر َم اﻻ ْﺧﻼق«‪.‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻦ ﻣﺒﻌﻮث ﮔﺸﺘﻢ ﮐﻪ اﺻﻮل اﺧﻼﻗﯽ را‬ ‫در ﺣﺪﯾﺜﯽ از‪ ‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم‪ ‬ﻧﻘﻞ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺑ ُِﻌﺜْ ُﺖ ﻻُ َﺗﻤ َﻢ َﻣ ِ‬
‫ﮑﺎر ِم اﻻ ْﺧﻼق َﻓﺎن ا َ )ﻋَ ﺰ َو‬ ‫ُ‬
‫رﺳﻮل ا ‪ :‬ﻋَ ﻠَ ْ‬
‫ﯿﮑﻢ ِﺑ َﻤ ِ‬ ‫ﺑﺮای ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻧﺴﺎن ﻫﺎ ﺗﺘﻤﯿﻢ و ﺗﮑﻤﯿﻞ ﻧﻤﺎﯾﻢ‪ .‬و ﺑﻪ رواﯾﺖ دﯾﮕﺮ‪ ‬ﺷﯿﻌﯽ‪» :‬ﻗﺎل‬
‫َﺟﻞ( ﺑَﻌَ ﺜَ ِﻨﯽ ِﺑﻬﺎ«‪.‬ﺑﺮ ﺷﻤﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺻﻮل اﺧﻼﻗﯽ را ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﺋﯿﺪ زﯾﺮا ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ ﻣﺮا ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ اﺻﻮل ﮔﺮاﻧﻘﺪر ﻣﺒﻌﻮث‬
‫ﮔﺮداﻧﯿﺪ‪.‬‬

‫»ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق«‬

‫آدﻣﯿﺎن در ﻣﺮﺣﻠﻪای از‪ ‬ﺗﺎرﯾﺦ‪ ‬ﭘﺪﯾﺪاری ﺧﻮد رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﭼﯿﺰﻫﺎ را ارزﺷﻤﻨﺪ ﺗﺼﻮر ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻔﮑﺮ اﺑﺘﺪاﯾﯽ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫وارد ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻔﻬﻮمﺳﺎزی ﺷﺪ و ﻣﻔﻬﻮمﺳﺎزی ﻣﻮﺟﺐ ﭘﺪﯾﺪار ﺷﺪن‪ ‬ﻣﻔﻬﻮم‪ ‬ﺧﻮﺑﯽ‪ ‬ﯾﺎ‪ ‬ﺧﯿﺮ‪ ‬در‪ ‬ذﻫﻦ‪ ‬اﻧﺴﺎن‪ ‬ﮔﺸﺖ و اﯾﻦ ﺷﺮوع ﺗﻔﮑﺮ‬
‫اﺧﻼﻗﯽ اﻧﺴﺎن ﺑﻮد‪.‬وﻗﺘﯽ‪ ‬ﮐﻮﻣﻮنﻫﺎی‪ ‬اوﻟﯿﻪ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ دو ﻣﻔﻬﻮم ﻋﻤﺪه در ﺳﺎﺧﺘﺎر‪ ‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ‬ﺷﺎن ﻣﺸﻬﻮد ﺑﻮد؛ ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ‬
‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم‪ ‬ﻋﺮف‪ ‬ﺑﻮد و دﯾﮕﺮی ﻣﻔﻬﻮم‪ ‬ﺗﺎﺑﻮ‪ .‬ﻋﺮف‪ ‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻗﻮاﻋﺪی ﺑﻮد ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﻨﺘﯽ آن را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و‬
‫ﻣﻮﺟﺒﺎت اﻧﺘﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽآورد؛ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﻪ ﺳﻮی‪ ‬ﻣﺘﻤﺪن ﺷﺪن‪ ‬ﮔﺎم ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و از ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻮﻣﻮن درآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮور ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺮف ﻧﯿﺰ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم‪ ‬ﻗﺎﻧﻮن‪ ‬ﺷﺪ‪ .‬ﺗﺎﺑﻮ‪ ‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از رﻓﺘﺎرﻫﺎ و ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎی ﻧﺎﻫﻨﺠﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ از ﺳﻮی آﯾﯿﻦ‬
‫و ﻣﺬﻫﺐ ﻗﻮم ﻣﻤﻨﻮع و ﻧﮑﻮﻫﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﺎﺑﻮ ﻧﯿﺰ در ﺳﯿﺮ ﺗﻄﻮر‪ ‬ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺪﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮور زﻣﺎن ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم‪ ‬اﺧﻼﻗﯿﺎت‪ ‬ﺑﺪل‬
‫ﮔﺸﺖ‪.‬ﭘﺲ از ﮔﺬار از دوران ﮐﻮﻣﻮنﻫﺎی اوﻟﯿﻪ و ﺷﮑﻞﮔﯿﺮی ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺪﻧﯽ ﺗﺸﺮﯾﮏ ﻣﺴﺎﻋﯽ رو ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﻧﻬﺎد و ﺗﻘﺴﯿﻢ‬
‫ﮐﺎر ﺑﺮآوردن ﻧﯿﺎزﻫﺎ را آﺳﺎن ﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎ از ﻧﯿﺎزﻫﺎ ﭘﯿﺸﯽ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻟﯿﺪن‪ ‬آرﻣﺎنﻫﺎ‪،‬‬
‫درﺑﺎره‪ ‬ﺣﯿﺎت‪ ‬و‪ ‬ﻋﺎﻟﻢ‪ ‬ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﺗﺎ اﻧﺴﺎن ارزشﮔﺬاری ﻧﯿﺎزﻫﺎ و ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎی ﺧﻮد را اﻣﺮی‬
‫ٔ‬ ‫ﺗﮑﺎﻣﻞ‪ ‬ﻫﻮش‪ ‬ﺑﺸﺮی و ﻧﯿﺰ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺗﺄﻣﻞ‬
‫ﺟﺪی و ﺗﺎ ﺣﺪی ﺣﯿﺎﺗﯽ ﻗﻠﻤﺪاد ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم آدﻣﯿﺎن ﺑﺮای ﻫﺮ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ در آن ﻣﻨﻔﻌﺘﯽ اﺣﺴﺎس ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ارزش ﻗﺎﺋﻞ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﻣﻔﻬﻮم ﺧﯿﺮ ﮔﺴﺘﺮش ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﭘﯿﺪاﯾﺶ و ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻔﻬﻮم ﺧﯿﺮ در ﺟﻮاﻣﻊ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﻔﻬﻮم‪ ‬ﺷﺮ‪ ‬ﻧﯿﺰ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ و ﮔﺴﺘﺮش ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع‬
‫ﻋﻤﻠﮑﺮدﺷﺎن در ﭼﺸﻢ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺧﻮب و ﺑﺪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن ﻣﻮﺟﺐ آن ﺷﺪ ﮐﻪ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ ﺷﺮ را ﺗﻘﺒﯿﺢ ﮐﻨﻨﺪ‬
‫ﭼﺮا ﮐﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻋﻤﻞ ﺷﺮ ﺑﺮای ﻓﺮد ﺷﺮور‪ ،‬ﮐﻠﯿﺖ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺿﺮر ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد‪ ‬ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ‬ﺗﻤﺎم ﻣﯽﺷﺪ و ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ‬
‫ﺑﻨﯿﺎد‪ ‬ﺷﻬﺮوﻧﺪی‪ ‬را رﯾﺸﻪ ﮐﻦ ﮐﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻤﯿﻦ اﺧﻼق ﻇﻬﻮر ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ دﯾﺪﮔﺎه ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ در‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﻏﺮﺑﯽ اﺳﺖ وﻟﯽ ﺑﺮ ﺧﻼف اﯾﻦ ﺳﯿﺮ ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ ﺑﺮای ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻣﻔﻬﻮم ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ در ﻧﮕﺎه دﯾﻨﯽ و ﺧﺪاﺑﺎوراﻧﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ ﺗﻨﻬﺎ در ﺑﺎب ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ ﻧﻮﻋﯽ ﺟﺮﯾﺎن دارد ﯾﻌﻨﯽ ﺧﯿﺮ و ﺷﺮی ﮐﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ آن ﻣﻨﺎﻓﻊ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺣﻔﻆ ﯾﺎ‬
‫ﻣﻨﻬﺪم ﻣﯽﮔﺮدد در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺪاﻫﺖ ﻋﻘﻠﯽ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از اﻋﻤﺎل و رﻓﺘﺎر دارای ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﻣﻀﺮات اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫وﻟﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد ﻋﻘﻞ ﺑﻪ ﺷﺮ ﺑﻮدن آن ﺣﮑﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻓﺨﺮ ﻓﺮوﺷﯽ ﻣﻀﺮت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﯽ ﻧﺪارد وﻟﯽ ﻋﻘﻞ ﺑﻪ‬
 ‫ﻗﺒﺢ آن ﺣﮑﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺷﺮور و ﻣﻮارد اﺧﻼﻗﯽ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﻘﻞ ﺑﻪ آنﻫﺎ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ در ﻧﮕﺎه درون دﯾﻨﯽ‬
‫ﻋﻘﻞ ﻧﻈﺮی ﻣﺪرک ﮐﻠﯿﺎت اﺳﺖ و ﻋﻘﻞ ﻋﻤﻠﯽ ﻧﯿﺰ در ﻗﺎﻟﺐ ﻫﻤﺎن ﮐﻠﯿﺎت ﺑﻪ ﻣﺼﺪاق ﯾﺎﺑﯽ ﻣﯽﭘﺮدازد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎﺻﯿﻞ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‬
‫از زﻣﺎن ﮐﺸﻒ ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ ﻧﻮﻋﯽ ‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از آﻏﺎز ﻫﺴﺘﯽ اﻧﺴﺎن ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﺮای ﻧﺸﺎن دادن اﯾﻦ ﺷﺮور و‬
‫ﺧﯿﺮﻫﺎ وﺟﻮد دارد ﭼﺮا ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﻪ ﻣﻨﺒﻊ اﺻﻠﯽ داﻧﺶ ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺪا ﻣﺘﺼﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﺟﻮاﻧﺐ ﻧﻔﺲ ﺑﺸﺮی و ﻫﺴﺘﯽ‬
‫اﺣﺎﻃﻪ دارﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اوﻟﯿﻦ و ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻣﻌﻠﻤﯿﻦ اﺧﻼق‪ ‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ ‬ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬دﯾﻦ‪ ‬ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و روش اﺧﻼﻗﯽ ﺑﻪ‬
‫واﺳﻄﻪ ﻋﺪهای اﻓﺮاد ﮐﻪ ﺧﻮد را ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ‪ ‬ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ‬ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺮدﻣﺎن اراﺋﻪ ﺷﺪ‪ .‬آن ﻫﻢ ﺑﻌﺪ از ﮐﺸﻒ اﯾﻦ ﺧﯿﺮﻫﺎ و ﺷﺮﻫﺎی‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﮐﻪ‪ ‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ‪ ‬ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ اﯾﻦ اﻓﺮاد ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﯿﺰ ﺟﺎی ﺑﺤﺚ دارد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اوﻟﯿﻦ ﻓﺮاﻣﯿﻦ‬
‫اﺧﻼﻗﯽ ﻣﺪون ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮار داد‪ ‬ﻓﺮاﻣﯿﻦ دﻫﮕﺎﻧﻪ‪ ‬ﺧﺪاوﻧﺪ در‪ ‬ﺳﻔﺮ ﭘﯿﺪاﯾﺶ‪ ‬و‪ ‬ﺳﻔﺮ ﺗﺜﻨﯿﻪ‪ ‬و ﻧﯿﺰ اﺣﮑﺎم دﯾﻨﯽ و‬
‫اﺧﻼﻗﯽ ﯾﻬﻮد در‪ ‬ﺳﻔﺮ ﻻوﯾﺎن‪ ‬ﺑﻮد؛ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﯿﺰ ﺟﺎی ﺗﺄﻣﻞ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ از ﺿﺮورت وﺟﻮد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان از آﻏﺎز زﻣﺎن‬
‫زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﺑﺸﺮ و وﺟﻮد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻗﺒﻞ از ﻣﻮﺳﯽ ﺑﺪون ﺷﮏ ده ﻓﺮﻣﺎن اوﻟﯿﻦ ﻓﺮﻣﺎن اﺧﻼﻗﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ ﭼﺮا ﮐﻪ در زﻣﺎن ﻧﻮح‬
‫ﻧﯿﺰ ﺧﻂ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮدهاﺳﺖ‪ .‬از دﯾﺪﮔﺎه ﻧﯿﭽﻪ اوﻟﯿﻦ ﻓﺮدی ﮐﻪ اﺧﻼﻗﯿﺎت را ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪ ‬زرﺗﺸﺖ‪ ‬ﺑﻮدهاﺳﺖ‪ [۶].‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻧﯿﺰ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ از ﻣﻨﻈﺮ ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺘﻠﮑﻤﺎن و اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺣﮑﻢ ﻋﻘﻠﯽ‪ ،‬اﺧﻼق ﻧﺎﺷﯽ از دﯾﻦ ﭼﻮن ﺑﺪون ﭼﺸﻢ داﺷﺖ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ و در ﻧﮕﺎه دﯾﻨﯽ ﺑﺮای ﻋﻤﻞ ﺧﯿﺮ‪ ،‬ﭘﺎداش و ﻋﻤﻞ ﺷﺮ‪ ،‬ﻋﻘﻮﺑﺖ ﻣﻘﺮر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ اﺧﻼق‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺧﻼق ﺳﮑﻮﻻر و ﻏﯿﺮ‬
‫دﯾﻨﯽ ﺧﻮد از ارزش ﮐﻤﺘﺮی ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ﭼﺮا ﮐﻪ اﺧﻼﻗﯽ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮا ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬

‫در ﻣﻮرد آﯾﯿﻦﻫﺎی دﯾﻨﯽ ﻏﯿﺮ اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ ﻧﯿﺰ ﻫﻢزﻣﺎن ﺑﺎ اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن ﺷﺮوع ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﯾﻨﺎن ﻣﯽﺗﻮان از‬
‫ادﯾﺎن‪ ‬زرﺗﺸﺘﯽ‪ ‬و‪ ‬ﺑﻮداﯾﯽ‪ ‬ﻧﺎم ﺑﺮد‪ .‬در‪ ‬ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد ﻣﺴﯿﺢ‪ ‬و در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﯾﻮﻧﺎن ﻣﻌﻠﻢ اﺧﻼﻗﯽ ﺳﺮ ﺑﺮﻣﯽآورد ﮐﻪ ﻓﺎرغ از‬
‫آﻣﻮزهﻫﺎی دﯾﻨﯽ ﺑﻪ ﺗﻌﻠﯿﻢ اﺧﻼق ﻣﯽﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬‬

‫زﻣﺎن اﯾﺠﺎد‪ :‬ﺷﻨﺒﻪ ‪۱۹:۲۵:۳۳ - ۱۳۹۹/۰۴/۱۴‬‬

‫‪http://bit.ly/SimNote‬‬