&aana pa`baaoiQanaI navanagar ivad\yaalaya (gaur]kuxla ivaBaaga

)
ivaYaya : marazI sarava parIXaa ( 19 à20 )
gauNa : 80
ivaBaaga 1 : gaV
paizta gaV
pa`.1 A) {taa%yaacyaa AaQaaro saUcanaonausaar kRxtaI kxra.
1) {<aro ilaha.
02
A) laoKakxacyaa matao laoKanaacaa janma haoNyaacaI
vaoL…………………
ba) laoKakxalaa na {lagaDlaolaM kxaoDM …………………

आणि त्याच क्षणी नवे विचार, नव्या कल्पना माझ्या मनात कारंज्याच्या तुषारांप्रमाणे उडू लागतात!... माझ्या
लेखनातल्या कितीतरी गोष्टींचा जन्म अशा प्रकारे दाढी करण्याच्या वेळी झालेला आहे. या वेळीच माझ्या विचारांना का
भरती यावी ते मला सांगता येणार नाही. ते एक मला अजून न उकललेलं गूढ आहे. कदाचित असं असेल की दाढी
करण्याच्या वेळी माझ्याजवळ कोणी नसतं, असलेलं मला आवडतही नाही आणि यावेळी मिळणारा एकांत इतर सर्व
वेळच्या एकांताहून निराळ्या स्वरूपाचा असतो. कदाचित हेही कारण असेल, की साबणाचा सुगंधी, शुभ्र, गुदगुल्या
करणारा फे स तोंडावर फासताना व नंतर वस्तऱ्याच्या पात्यानं तो काढताना विचार करण्याचा माझा मुळीच हेतू नसतो
आणि म्हणूनच नानाविचार माझ्या मनात येतात, कारण कल्पनाही देखील लक्ष्मीसारखी लहरी आहे. तिची आराधना
करण्यासाठी तिच्यापुढे गुडघे टेकले, की ती रुसून दूर होते. उलट तिची पर्वा न करता पाठ फिरवली, की ती मागे लागते.
इतर वेळी मी मुद्दाम विचार करण्याचा प्रयत्न करतो. मला काही सुचत नाही. दाढी करायच्या वेळेस मी विचारांच्या
प्रयत्नात मुळीच नसतो. मनावर विलक्षण प्रसन्नता आलेली असते. कल्पना सुचतात... पण हे सारे माझे तर्क आहेत! खरं
म्हणजे दाढी करण्याच्या वेळे सकल्पना उचंबळून का यावी हे माझं मलाच सांगता येत नाही. माझा एक अनुभव तुम्हांला
सांगितला. तो तुम्हांला पटला नाहीतर सोडू न द्या. मात्र पटावा म्हणून एवढंच सांगतो, की हा छोटासा लेख सुद्धा दाढी
करताकरताच मला सुचला व मी लेखनिकाला सांगितला.

2) AakRxtaI baMQa paUNa- kxra.

02

kxlpanaocyaa lahrIpaNaacao ivaSaoYa

3) pa`tyaokxacaI ivacaar kxrNyaacaI savaya AaiNa vaoL svataM~a Asatao,

yaabaabata taumacaa ivacaar spaYT kxra. 03

Aa) 1) caaOkxTI paUNa- kxra.

02
 1) saMta &aanaoSvaraMnaI maanavaacyaa kxlyaaNaasaazI koxlaolaI pa`aqa-
naa : ………
2) saMtaaMcaI BaUmaI : …………
3) saMta mhNajao : ………
4) sava- saMtaaMcyaa pa`aqa-naaMmaQaUna vya@ta JaalaolaI Bavanaa :
………
महाराष्ट्र ही संतांची भूमी आहे. संत म्हणजे सत्पुरुष. ‘जगाच्या कल्याणा संतांच्या विभूति। देह कष्टविती पर उपकारें।’
ही संतांची खरी भूमिका आहे. संतांच्या साहित्याचा आत्मा भक्तीबरोबरच समाजप्रबोधन, समाजकल्याण हा आहे.
संत परमेश्वराकडे स्वत:साठी काहीही मागत नाहीत; परंतु ‘बुडतां हे जनन देखवे डोळां। येतो कळवळा म्हणउनि।।’ यासाठी
श्रीचक्रधरस्वामी, संतज्ञानेश्वर, संतनामदेव, संततुकाराम, वारकरी संप्रदायातील सर्व संत, संतकबीर, गुरुनानक, संत महात्मा बसवेश्वर
अशा सर्वच संतांनी आपल्या साहित्यातून विश्वकल्याणासाठी परमेश्वराकडे, गुरूं कडे साकडे घातले आहे.
संत ज्ञानेश्वरांपासून अगदी आधुनिक संत गाडगेबाबा यांच्यापर्यंत सर्वच संतांच्या प्रार्थना म्हणजे मानवतेचा आविष्कार आहेत.
त्यांच्या प्रार्थनेमध्ये विश्वकल्याण, माणुसकी व सहृदयता यांचे प्रतिबिंब दिसते. माणसाच्या मनातील माणुसकीचा झरा जिवंत असेल तरच
विश्वकल्याण शक्य आहे, कारण ‘मी’ पासून ‘आम्ही ’ या संकल्पनेप्रमाणे ‘अवघे विश्वचि माझे घर’,‘वसुधैव कु टुम्बकम्’ या संकल्पना
संतांच्या साहित्यातून प्रकट झाल्या आहेत. सर्व संतांच्या प्रार्थनेतील साधर्म्याचा धागा ‘विश्वकल्याण’.
संत ज्ञानेश्वरांच्या ‘ज्ञानेश्वरी’ या ग्रंथात पसायदान आहे. पसायदान म्हणजे मानवाच्या कल्याणासाठी विश्वात्मक देवाला के लेली
प्रार्थना. आपली वैयक्तिक इच्छा पूर्ण व्हावी म्हणून आपण नेहमीच प्रार्थना करतो. अशी प्रार्थना आपल्यापुरती मर्यादित असते; परंतु
संतज्ञानेश्वरांनी विश्वात्मक देवाला सारे जग सुखी करण्याची विनंती के ली.
संतज्ञानेश्वर ‘ज्ञानेश्वरी’ हा ग्रंथ सांगून पूर्ण करण्याच्या तयारीत होते, तेव्हा संत निवृत्तीनाथ त्यांना म्हणाले, ‘‘आपण ग्रंथ पूर्ण करत
आला आहात. तेव्हा सगळ्यांसाठी देवाजवळ काहीतरी मागा’’, यावर संत ज्ञानेश्वर म्हणाले, ‘‘मी देवापाशी आधी मागितले आहे. ते,
म्हणजे देवाने आम्हा सर्वांना चांगली बुद्धी द्यावी.’’ संत निवृत्तीनाथ म्हणाले, ‘‘ग्रंथाचा समारोप करताना प्रार्थना येणे आवश्यक आहे.
तुम्ही सुरुवातीला मंगलाचरणात जे म्हटले आहे ते आता विस्ताराने सांगा.’’ यातून पसायदान निर्माण झाले.

2) AakRxitabaMQa paUNa- kxra.

02

1) saMtaaMcyaa ivaBaUtaI

2) saMta inavaR<aInaaqaaMcyaa matao

3) svamata : ‘ BaUtaa parsparo paDao | maO~a jaIvaacao.’ yaa AaoLIcaa

taumhalaa samajalaolaa Aqa- ilaha. 03

pa`Sna 1 [x) KaalaIla Apaizta {taa%yaacyaa AaQaaro kRxtaI kxra.

1) AakRxtaI paUNa- kxra.
02

1) sqaainakx laaokx gaaoLa

kxrtaata tyaa jaMgalaI gaaoYTI
 2) vaNavyaacaa ivaparIta

gavata jaaLlyaamauLo pauZIla vaYaI- paavasaaLyaata gavataacaI

caaMgalaI vaaZ haotao yaa samajautaIvar]na DaoMgaravarIla gavataalaa
Aaga laavalaI jaatao. kxahI izkxaNaI maaohfuxla, taoMdupa<aI gaaoLa
kxrtaanaa sqaainakx laaokxaMkxDUna kxahI Baagaata Aaga laavalaI jaatao.
parMtau tyaavar inayaM~aNa na raihlyaasa hI Aaga raOd`r]pa QaarNa
kxrtao.tyaamaQyao DaoMgaravarIla gavata jaLUna naYT haotao.
tyaacabaraobar Anaokx lahana maaozI JaaDohI jaLtaata. JaaDaMcyaa
AaEa`yaalaa rahNaaro Anaokx paXaI va pa`aNaI hohI AagaIcao BaXa
banataata. vanasaMpadobaraobarca yaacaa maaoza pairNaama
pa`aNyaaMcyaa AnnasaaKaLIvar haota Aaho. ihrvyaa paalyaacyaa
SaaoQaaqa- taRNaBaXaI pa`aNaI jaMgalaakxDo vaLtaata. parMtau ASaa
vaNavyaamauLo tyaaMcyaa jaIivataalaa Qaaokxa inamaa-Na haotaao.
ba%yaacavaoLa DaoMgarBaagaata ifxrayalaa mhNaUna jaaNaaro kxahI
paya-Tkx QaUma`paana kxrtaata. ibaDI paoTvaNyaasaazIcaI AagapaoTIcaI
jaLtaI kxaDI jaMgalaata foxkxtaata. yaa jaLtyaa kxaDImauLo vaaLlaolao
gavata paoT Gaotao AaiNa pauZo tyaacao vaNavyaata r]paaMtar haotao.
yaa vaNavyaamauLo jaMgalaamaQyao paunaina-ima-taI va caa%yaacaI
{palabQataa yaaMvar ivaparIta pairNaama haotaao.

3) svamata : jaMgala jaaLlyaamauLo maanavaI jaIvana AaiNa pa`aNaI

jaIvanaavar tyaacao kxaoNatao pairNaama haotaIla Asao
taumhalaa vaaTtao.
02

ivaBaaga 2: paV
pa`Sna 2 A) kxivataocyaa AaQaaro saUcanaonausaar kRxtaI kxra.

1) jaaoDyaa laavaa.
02

kxivataotaIla spaYTIkxrNa
saMdBa-
 maLvaaT ADcaNaI , kxzINa pairisqataI
maUkx paarMpairkx vaaT
samaaja
AnyaayaaivaraoQaata Aavaaja
{zvaU na SakxNaara samaaja

तू निघालास तेव्हा काळोखाचं राज्य होतं.

सूर्यफु लांनी पाठ फिरविली होती.
मळवाटेने जायचे नाकारलेस तेव्हा
खाचखळग्यांनी तुझे स्वागत के ले.
तू झालास परिस्थितीवर स्वार
आणि घडविलास नवा इतिहास
तूझाला समूक समाजाचा नायक
आणि जागा के लास उभा बहिष्कृ त भारत.
तू फुं कलेस रणशिंग अगाध ज्ञानाच्या बळावर
तू तोडल्यास गुलामांच्या पायांतल्या बेड्या
आणि के लेस उभे चवदार तळ्याच्या काठावर
युद्धात जवानांना उभे करावे तसे.
तुझे शब्द जसेकी
महाकाव्ये तुझ्या पायाजवळ गळून पडावीत
तुझा संघर्ष असा की
काठ्यांच्या संगिनी व्हाव्यात.
तुझ्या डरकाळी नेहादरलं आकाश; डचमळली पृथ्वी
आणि बघताबघता चवदार तळ्याला आग लागली.
आज पन्नास वर्षांनी अनुभवतोय
सूर्यफु ले तुझा ध्यास घेतायत
बिगूल प्रतीक्षा करतोय
चवदार तळ्याचं पाणी, तेही आता थंड झालंय.

2) ekxa vaa@yaata {<aro ilaha.

02
1) Da^. baabaasaahobaaMnaI naakxarlaolaI gaaoYT.
2) Da^. baabaasaahobaaMnaI yaacyaa baLavar rNaiSaMga
fuMxkxlao.

3) ‘तुझे शब्द जसे की महाकाव्ये तुझ्या पायाजवळ गळून पडावीत

 तुझा संघर्ष असा की काठ्यांच्या संगिनी व्हाव्यात’ या ओळींचे रसग्रहण करा. 02
3) svamata : Da^. baabaasaahoba AaMbaoDkxraMcao kxivataotaUna
jaaNavalaolao kxtaR-tva taumacyaa SabdaMta ilaha. 02

pa`Sna 2 Aa) KaalaIla maud\dyaaMcyaa AaQaaro kxaoNatyaahI ekxa

kxivataosaMbaMQaI KaalaIla kRxtaI kxra. 04
1) AakxaSaI Jaopa Gao ro 2) AaSvaasakx ica~a
1) pa`stauta kxivataocao kxvaI ó kxvaiya~aI kxaoNa Aahota?
01
2) kxivataocaa rcanaapa`kxar kxaoNataa? 01
3) kxivataotaIla KaalaI idlaolyaa SabdaMcao Aqa- ilaha.
01
AakxaSaI Jaopa Gao ro : A) sauKalaaolaupa ba) ivahar
AaSvaasakx ica~a : A) Jaraokxa ba) AaQaNa
4) kxivataocaa ivaYaya kxaoNataa? 01
[) KaalaIla AaoLIMcao rsaga`hNa kxra.
04
‘janaI Aaja-va taaoDU nayao | paapad`vya jaaoDU nayao |
pauNyamaaga- saaoDU nayao | kxdakxaLI || ’

ivaBaaga taIna : sqaUlavaacana

pa`Sna 3) KaalaIlapaOkxI kxaoNatyaahI daona kRxtaI saaoDvaa.

06
1) TIpa ilaha : ekx Aja- Aaho baappaa.
2) vyautpa<aI kxaoSa yaa paazacyaa AaQaaro kxaoSaacao kxaya- kxsao
caalatao ho taumacyaa Sabdata ilaha.
3) TIpa ilaha : saba [nspao@Tr roKaa imaEa`a yaaMcyaa kxayaa-caI
maaihtaI ilaha.

ivaBaaga caar : BaaYaaByaasa

pa`Sna 4 A) vyaakxrNa GaTkxaMvar AaQaairta kRxtaI.

1) KaalaIlasaamaaisakx SabdaMcaa ivaga`h kxr]na samaasa AaoLKaa.
02
 saamaaisakx saamaaisa
Sabd kx Sabd
iWdla vaOkxilpak
x WMW
naIlakxmala id\vagaU
2) Sabdisaiw kxma-
KaalaIla Qaarya ta@taa paUNa- kxra.
02
yaqaamataI , Kaaoda[- , naagairkx , ibanacaUkx

pa`tyayaGaiTta {pasaga-GaiTta

3) vaa@pa`caar
04
KaalaIlapaOkxI kxaoNatyaahI daona vaa@pa`caaraMcaa Aqa- saaMgaUna
vaa@yaata {payaaoga kxra.
1) DaoLo ivasfxar]na baGaNao 2) tagaada laavaNao
3) tauLSaIpa~a zovaNao 4) gaihvar]na yaoNao 5)
gaganaBararI GaoNao
pa`Sna 4 Aa) BaaiYakx GaTkxaMvar AaQaairta kRxtaI.
1) SabdsaMpa<aI :
02
KaalaIla SabdsamaUhasaazI ekx Sabd ilaha.
A) h<aIlaa kxabaUta zovaNaara : ……… ba) vanaata rahNaaro
: ………
2) KaalaIla SabdaMcao daona samaanaaqaI- Sabd ilaha.
01
ra~a : 1) ………… 2) …………
3) KaalaIla SabdataIla AXarapaasaUna daona Aqa-paUNa- Sabd tayaar kxra.
01
ivanaayakx : 1) ……… 2) ………
4) laoKanainayamaaMnausaar laoKana :
02
 AcaUkx Sabd AaoLKaa.
A)hadI-kx, haridkx, haid-kx, hardIkx
ba) kxivayaI~aI, kxivaya~aI, kxvaiya~aI, kxva[-~aI
5) ivaramaicanho.
01
KaalaIla vaa@yaata yaaogya ivaramaicanho GaalaUna vaa@ya paunha
ilaha.
tao KauSaIta yao{]na mhNaalao saaMgaa kxaya koxlaMta
6) paairBaaiYakx Sabd
01
KaalaIla SabdaMnaa pa`cailata marazI BaaYaotaIla Sabd ilaha.
A) Bio-data ba) Event

ivaBaaga paacavaa : {payaaoijata laoKana

pa`Sna 5 A) KaalaIla kRxtaI saaoDvaa.

pa~alaoKana (kxaoNataohI 1)
06
A) saujaya ó saujayaa jaaQava AXargaMgaa baukx sTa^la, pauNao
yaaMnaa ivadyaaqaI- yaa naatyaanao dumaI-L paustakxaMcao
pa`dSa-na Aayaaoijata koxlyaabad\dla AayaaojakxaMcao
AiBanaMdna kxrNaaro pa~a ilaha.
ba) saujaya ó saujayaa jaaQava Saalaoya pa`itainaQaI yaa naatyaanao
AayaaojakxaMnaa Saalaoya ga`mqaalayaasaazI paustakxaMcaI
maagaNaI kxrNaaro pa~a ilaha.
ikMxvaa
2) saaraMSalaoKana .
ivaBaaga à 1 gadya ivaBaagaataIla pa`Sna 1[xmaQaIla Apaizta {taa%yaacaa
1
3
evaZa saaraMSa taumacyaa Sabdata ilaha.

pa`Sna 5 Aa) KaalaIla kRxtaI saaoDvaa : ( kxaoNatyaahI 2 )

1) KaalaIla ivaYayaalaa Anausar]na baatamaI tayaar kxra.
05
 AadSa- ivad\yaalaya, nagar yaa SaaLota ‘k`xaMitajyaaotaI
saaiva~aIbaa[- fuxlao’ yaaMcaI jayaMtaI sajaarI kxrNyaata AalaI. yaa
kxaya-k`xmaacaI jaaihrata tayaar kxra.
2) kxqaalaoKana ( 80 tao 100 Sabd )
05
AaMtarSaalaoya spaQaa- …… QaavaNyaacyaa spaQao-ta
SaaLocaa sahBaaga …… Aqava- SaaLotaIla savaao-tkRxYT KaoLaDU
…… spaQao-caa idvasa ……{<ama saravaanaMtar spaQao-ta caursa
…… pa`itaspaQaI- tanayacaa {<ama KaoLaDU …… caursa KarI
Aqava- va tanayamaQyao …… pa`tyaXa spaQaa- saur] …… Acaanakx
tanayacaa paaya maurgaLNao …… Aqava-cao spaQaa- saaoDUna
tanayacyaa madtaIlaa QaavaNao …… Aqava- spaQaa- hr]nahI
ijaMkxlyaacao samaaQaana …… kxaOtaukx.
3) jaaihrata laoKana :
KaalaIla SabdaMcaa yaaogya {payaaoga kxr]na AakxYa-kx jaaihrata
tayaar kxra. 05
AiBanaya kxaya-SaaLa, sqaL : rtnaaigarI, Aayaaojakx : Anvaya
A^koxDmaI, pa`vaoSa : ivanaamaUlya

pa`Sna 5 [) laoKanakxaOSalya ( inabaMQa laoKana )

KaalaIla laoKana pa`kxarataIla kxaoNataIhI ekx kRxtaI saaoDvaa. (Sabd
mayaa-da 100 tao 120 Sabd) 08
1)vaNa-naatmakx : mah<va

{payaaoga fxLa fxLyaacao vaOiSaYT (kxaoNataa fxLa)

AanaMd KaMta

2)kxlpanaapa`Qaana : saUya- maavaLlaaca naahI tar …