‫بسم هللا الرحمن الرحیم‬

‫جلسه چهارم‪1/2/1399 /‬‬

‫اصل یا مصدر اول فقه(کتاب هللا)‬
‫اقسام کتاب هللا‬
‫کتاب هللا(آیات قرآن) بنا بر اعتبارات مختلف به چهار قسم تقسیم می شود که عبارتند از‪:‬‬
‫تقسیم اول‪ :‬به اعتبار وضع لفظ(صیغه) بر معنی‬
‫تقسیم دوم‪ :‬استعمال لفظ بر معنی‬
‫تقسیم سوم‪ -:‬داللت لفظ بر معنی‬
‫تقسیم سوم‪ -:‬کیفیت(چگونگی) داللت لفظ بر معنی‬
‫هریک از اقسام‪ -‬فوق‪ -‬به نوبه خود به چهار قسم دیگ‪-‬ر تقس‪-‬یم می ش‪-‬وند ک‪-‬ه جمع‪-‬ا ب‪-‬ه ‪ 16‬قس‪-‬م می‬
‫رسد(‪ 4‬ضرب ‪ )16 -= 4‬می شود‪ .‬مگر تقسیم سوم( داللت لفظ بر معنی) هری‪--‬ک بخش آن ی‪--‬ک‬
‫ضد در مقابلش دارد که بالترتیب چهار قسم‪ -‬می شوند که مجموعا به ‪ 20‬قسم می رسد‪.‬‬
‫به ترتیب ذیل‪:‬‬
‫تقسیم اول‪ ( :‬خاص‪ ،‬عام‪ ،‬مشترک‪ ،‬مؤول)‪ .‬تقس‪--‬یم دوم‪ ( :‬حقیقت‪ ،‬مج‪--‬از‪ ،‬ص‪--‬ریح‪ ،‬کنای‪--‬ه)‪ .‬تقس‪--‬یم‬
‫س‪--‬وم‪ ( :‬ظ‪--‬اهر‪ ،‬نص‪ ،‬مفس‪--‬ر‪ ،‬محکم) و مق‪--‬ابلش( خفی‪ ،‬مش‪--‬کل‪ ،‬مجم‪--‬ل‪ ،‬متش‪--‬ابه)‪ .‬تقس‪--‬یم چه‪--‬ارم‪:‬‬
‫( عبارة النص‪ ،‬اشارة النص‪ ،‬داللة النص‪ ،‬اقتضاء النص)‪.‬‬
‫یکبار از اول باز مرور‪ -‬و دقت کنید‪......‬‬
‫بشمارید که چند قسم‪ -‬شد‪.............‬‬
‫این درس تمام سمستر است که به ترتیب و تفصیل خوانده می شود‪.‬‬
‫ادامه‪...‬‬
‫شرح اصطالحات‪( :‬معانی لغوی کار خانگی خود شما ها است)‬
‫خاص‪ :‬عبارت از لفظی است که به تنهایی خودش بر یک معنی مشخص داللت کند‪.‬‬
‫عام‪ :‬عبارت از لفظی است که شامل چندین فرد‪ -‬در عین زمان می شود‪.‬‬
‫مشترک‪ :‬عبارت از لفظی است که همزمان به دو یا بیشتر از دو معنی داللت می کند‪.‬‬
‫مؤول‪ :‬عبارت از ترجیح یافتن یکی از معانی لفظ مشترک است‪ .‬یعنی هرگاه لفظی دارای چن‪--‬دین‬
‫ّ‬
‫معنی باشد و مجتهد یکی آنهارا ترجیح دهد مؤول گفته می شود‪.‬‬
‫‪---------------‬‬
‫حقیقت‪ :‬عبارت از استعمال لفظ است بر عین معنی موضوع‪ -‬له می باشد‪ .‬یع‪--‬نی اس‪--‬تعمال لف‪--‬ظ ب‪--‬ر‬
‫معنای که بخاطر‪ -‬آن وضع شده‪.‬‬
‫مجاز‪ :‬عبارت از استعمال لفظ بر غیر معنی موضوع‪ -‬له می باشد‪.‬‬
‫صریح‪ :‬عبارت از لفظی ا ست که مقصد آن آشکار بوده به نیت ضرورت ندارد‪.‬‬
‫کنایه‪ :‬عبارت از لفظی است که مقصد آن پوشیده باشد و بدون قرینه یا بدون نیت دانسته نشود‪.‬‬
‫‪---------------------------‬‬
‫ظاهر‪ :‬لفظی است که به مجر شنیدن مقصد آن فهمیده شود( نیاز به قرینه و تأمل ندارد)‬
‫نص‪ :‬لفظی است که ظهور‪ -‬آن نسبت به "ظاهر" واضح ت‪--‬ر باش‪--‬د ب‪--‬ه س‪--‬بب قرین‪--‬ه ایک‪--‬ه از ط‪--‬رف‬
‫متکلم دانسته می شود‪.‬‬
‫مفسر‪ :‬عبارت از کالمی است ظهور آن نسبت به نص بیشتر باش‪--‬د و احتم‪--‬ال تأوی‪--‬ل و تخص‪--‬یص‬
‫را نداشته باشد‪.‬‬
‫محکم‪ :‬عبارت از کالمی است که داللت آن بر مقصدش طوری و اضح و قاطع باش‪-‬د ک‪-‬ه احتم‪-‬ال‬
‫تأویل‪ ،‬تخصیص و نسخ را نداشته باشد‪.‬‬
‫در مقابل اینها الفاظی قرار دارند که در خفا و پیچیدگی‪ -‬به همان ترتیب در برابر‪ -‬هریک آنها قررا‬
‫می گیرد و یکی از دیگرش پوشیده تر می شوند و قرار ذیل اند‪:‬‬
‫خفی‪ :‬آن لفظ یا کالمی است که مقصد آن توسط ام‪--‬ر عارض‪--‬ی دیگ‪--‬ری پوش‪--‬یده باش‪--‬د ط‪--‬وری ک‪--‬ه‬
‫بدون جستجو‪ -‬دانسته نشود‪.‬‬
‫مشکل‪ :‬آن لفظی است که مقصود آن به سبب خود لفظ پوشیده باشد طوریک بدون جستجو‪ ،‬قرینه‬
‫یا تأمل دانسته نشود‪.‬‬
‫مجمل‪ :‬آن لفظی است که مقصود آن به سبب خود لفظ پوشیده باشد طوریکه بدون بی‪--‬ان از ط‪--‬رف‬
‫متکلم آن دانسته نشود‪.‬‬
‫متشابه‪ :‬آن لفظی است که مقصد آن ک‪-‬امال خفی باش‪-‬د ط‪-‬وری‪ -‬ک‪-‬ه ب‪-‬ه تأم‪-‬ل‪ ،‬جس‪-‬تجو‪ ،‬استفس‪-‬ار و‬
‫غیره دانسته نشود و امید توضیح و بیان آن قطع گردیده باشد‪.‬‬
‫‪-----------------------‬‬
‫عبارة النص‪ :‬عبارت است از داللت کالم بر معنی مقصوده برابر است اصالة ً باشد یا تبعا‪.‬‬
‫اش‪77‬ارة النص‪ :‬عبارت از از داللت کالم ب‪--‬ر معن‪--‬ای ک‪--‬ه ن‪--‬ه اص‪--‬ال مقص‪--‬ود باش‪--‬د و ن‪--‬ه تبع‪--‬ا‪ .‬بلک‪--‬ه‬
‫مستلزم معنای باشد که رانش کالم بخاطر‪ -‬آن صورت گرفته است‪.‬‬
‫داللة النص‪ :‬عبارت از داللت لفظ است بر ثبوت حکم منطوق(لفظ مذکور) در غیر منطوق(لفظی‬
‫که ذکر نشده است) بخاطر مشترک بودن آنها در علت‪ .‬البته همان علتی ک‪--‬ه دانس‪--‬تن آن از طری‪-‬ق‪-‬‬
‫لغت ممکن باشد‪.‬‬
‫اقتضاء النص‪ :‬عبارت از داللت کالم است بر مسکوت عنه( کالمی که تق‪--‬دیرا باش‪--‬د و لفظ‪--‬ا ذک‪--‬ر‬
‫نشده باشد) طوری که صحت این کالم شرعا موقوف‪ -‬به همان کالم تقدیری‪ -‬می باشد‪.‬‬
‫یاد داشت‪ :‬بخشها‪ ،‬مثالها و حکم هریک بعدا توضح می گردد‪.‬‬
‫باتأمل دو باره مرور‪ -‬کنید‪...........‬‬