PHẦN 5 – HỆ THỐNG CHUYỂN ĐỘNG

CHƯƠNG 1 - HEÄ THOÁNG TREO

Muïc tieâu:

Sau khi hoïc xong chöông naøy caùc sinh vieân coù khaû naêng:
1. Trình baøy ñöôïc coâng duïng, yeâu caàu vaø phaân loaïi heä thoáng treo.
2. Veõ ñöôïc caáu taïo caùc cô caáu höôùng cuûa heä thoáng treo.
3. Tính toaùn ñöôïc boä phaän daãn höôùng.
4. Trình baøy ñöôïc ñöôøng ñaëc tính ñaøn hoài cuûa heä thoáng treo.
5. Tính toaùn ñöôïc phaàn töû ñaøn hoài kim loaïi.
6. Trình baøy ñöôïc nguyeân lyù laøm vieäc cuûa caùc loaïi giaûm chaán thuûy löïc.
7. Veõ vaø trình baøy ñöôïc ñöôøng ñaëc tính cuûa giaûm chaán thuûy löïc.
8. Trình baøy ñöôïc vaán ñeà löïa choïn ñaëc tính cuûa heä thoáng treo.
9. Trình bày đặc điểm kết cấu của một số loại hệ thống treo truyền thống và hiện đại.
10. So sánh đặc điểm kết cấu của hệ thống treo độc lập và hệ thống treo phụ thuộc.

1
 MỤC LỤC

A – KẾT CẤU CỦA HỆ THỐNG TREO ............................................................................................................ 3

I. CÔNG DỤNG, YÊU CẦU VÀ PHÂN LOẠI ................................................................................................... 3
II. ĐẶC ĐIỀM KẾT CẤU CỦA HỆ THỐNG TREO ........................................................................................... 5
1. CẤU TẠO CHUNG ..................................................................................................................................... 5
2. PHÂN TÍCH ĐẶC ĐIỂM KẾT CẤU CÁC BỘ PHẬN CỦA HTT ............................................................... 7
3. ĐẶC ĐIỂM KẾT CẤU CỦA MỐT SỐ LOẠI HỆ THỐNG TREO .............................................................23
B – TÍNH TOÁN VÀ THIẾT KẾ HỆ THỐNG TREO ........................................................................................48
III. CÁC THÔNG SỐ KỸ THUẬT ĐẶC TRƯNG CHO HỆ THỐNG TREO .....................................................48
IV. ĐỘNG HỌC HỆ THỐNG TREO..................................................................................................................48
V. ĐỘNG LỰC HỌC HỆ THỐNG TREO ..........................................................................................................67
CÂU HỎI ÔN TẬP ............................................................................................................................................90

2
 A – KẾT CẤU CỦA HỆ THỐNG TREO
I. CÔNG DỤNG, YÊU CẦU VÀ PHÂN LOẠI

1. Công dụng
Caùc boä phaän cuûa heä thoáng treo duøng ñeå noái khung hay thaân xe vôùi caùc caàu (baùnh xe) oâ toâ vaø
töøng boä phaän thöïc hieän caùc nhieäm vuï sau ñaây:
 Boä phaän ñaøn hoài laøm giaûm nheï caùc taûi troïng ñoäng taùc duïng töø baùnh xe leân khung, ñaûm baûo
ñoä eâm dòu caàn thieát khi di chuyeån vaø truyeàn löïc, moâmen töø ñöôøng leân khung xe.
 Boä phaän daãn höôùng ñeå truyeàn löïc doïc, ngang vaø moâmen töø ñöôøng leân khung xe. Ñoäng hoïc
cuûa boä phaän daãn höôùng xaùc ñònh tính chaát dòch chuyeån töông ñoái cuûa baùnh xe ñoái vôùi khung.
 Boä phaän giaûm chaán ñeå daäp taét caùc dao ñoäng cuûa phaàn ñöôïc treo vaø khoâng ñöôïc treo cuûa oâ
toâ.
Cöùu löïc phaùt sinh giöõa baùnh xe vaø ñöôøng coù theå goäp laïi thaønh ba phaûn löïc chính: löïc thaúng ñöùng
Z, löïc doïc X vaø löïc ngang Y (hình 1).

M1x M2x

Z bx Z1 Z2
bx
Y Y1 Y2
y
X
bx
x X1 X2
a) M2z
M1z M1y
Y1 Y2

M2y
b)

Hình 1 - Löïc taùc duïng leân caùc baùnh xe trong maët phaúng tieáp xuùc vôùi maët töïa
a  Caùc phaûn löïc thaønh phaàn taùc duïng töø ñöôøng leân baùnh xe; b  Löïc vaø moâmen
truyeàn töø baùnh xe leân khung

Caùc moâmen do caùc löïc X, Y, Z gaây neân moâmen MX, MY, MZ, coù theå coù giaù trò khaùc nhau ñoái
vôùi baùnh xe beân traùi hoaëc beân phaûi. Caùc chi tieát cuûa heä thoáng treo truyeàn nhöõng phaûn löïc vaø moâmen
treân leân khung. Ñöôøng maáp moâ phaùt sinh löïc ñoäng Z vaø moâmen ñoäng MX truyeàn leân thuøng xe nhôø boä
phaän ñaøn hoài cuûa heä thoáng treo. Löïc doïc X, löïc ngang Y vaø caùc momen MY, MZ truyeàn qua boä phaän
daãn höôùng cuûa heä thoáng treo.

2. Yêu cầu

3
  Ñoä voõng tónh ft (ñoä voõng sinh ra do taùc duïng cuûa taûi troïng tónh) phaûi naèm trong giôùi haïn ñuû
ñaûm baûo ñöôïc caùc taàn soá dao ñoäng rieâng cuûa voû xe vaø ñoä voõng ñoäng fñ (ñoä voõng sinh ra khi oâ toâ
chuyeån ñoäng) phaûi ñuû ñeå ñaûm baûo vaän toác chuyeån ñoäng cuûa oâ toâ treân ñöôøng xaáu naèm trong giôùi haïn
cho pheùp. ÔÛ giôùi haïn naøy khoâng coù söï va ñaäp leân boä phaän haïn cheá.
 Ñoäng hoïc cuûa caùc baùnh xe daãn höôùng vaãn giöõ ñuùng khi caùc baùnh xe daãn höôùng dòch chuyeån
trong maët phaúng thaúng ñöùng (nghóa laø khoaûng caùch hai veát baùnh tröôùc vaø caùc goùc ñaët truï ñöùng vaø
baùnh daãn höôùng khoâng thay ñoåi).
 Daäp taét nhanh caùc dao ñoäng cuûa thaân xe vaø caùc baùnh xe.
 Giaûm taûi troïng ñoäng khi oâ toâ qua nhöõng ñöôøng goà gheà.

3. Phân loại

HTT loại dầm xoắn

HTT loại 4 thanh nối

HTTphụ thuộc
HTT loại lò xo nhíp (lá)

HTT khí

HTT độc lập HTT loại thanh giằng

Macpheson

HTT loại hình thang

HTT cân bằng
HTT loại bán dọc

HỆ THỐNG HTT treo điều biến-điện tử

TREO (EMS)

HTT bán chủ động

HTT chủ động

HTT điều khiển điện tử của

BOSCH
HTT với giảm xóc
MagneRide

HTT đa liên kết

HTT thông minh

Hình 2 - Sơ đồ phân loại hệ thống treo ô tô

4
* Theo boä phaän ñaøn hoài chia ra:
 Loaïi baèng kim loaïi (goàm coù nhíp laù, loø xo xoaén oác, thanh xoaén).
 Loaïi khí (goàm loaïi boïc baèng cao su – sôïi, loaïi boïc baèng maøng, loaïi oáng).
 Loaïi thuûy löïc (loaïi oáng).
 Loaïi cao su (goàm loaïi chòu neùn vaø loaïi chòu xoaén).

* Theo sô ñoà boä phaän daãn höôùng chia ra:

 Loaïi phuï thuoäc vôùi caàu lieàn (goàm coù loaïi rieâng, loaïi thaêng baèng).
 Loaïi ñoäc laäp vôùi caàu caét (goàm loaïi dòch chuyeån baùnh xe trong maët phaúng doïc, loaïi dòch
chuyeån baùnh xe trong maët phaúng ngang, loaïi neán vôùi baùnh xe dòch chuyeån trong maët phaúng thaúng
ñöùng).

* Theo phöông phaùp daäp taét chaán ñoäng chia ra:

 Loaïi giaûm chaán thuûy löïc (goàm loaïi taùc duïng moät chieàu vaø loaïi taùc duïng hai chieàu).
 Loaïi ma saùt cô (goàm ma saùt trong boä phaän ñaøn hoài vaø trong boä phaän daãn höôùng).

II. ĐẶC ĐIỀM KẾT CẤU CỦA HỆ THỐNG TREO

1. Cấu tạo chung

Cấu tạo chung của HTT gồm 4 bộ phận chính:

1. Phần tử đàn hồi (lò xo, thanh xoắn, nhíp, khí,…);
2. Bộ phận dập tắt dao động (giảm chấn thủy lực, ma sát,...);
3. Bộ phận ổn định ngang (thanh ổn định ngang,…)
4. Bộ phận dẫn hướng (thanh dẫn hướng, khớp nối,…).

a) b)
Hình 3 – Kết cấu hệ thống treo
a) Hệ thống treo ở cầu trước; b) Hệ thống treo ở cầu sau
1 – Bộ phận dẫn hướng; 2 – Phần tử đàn hồi; 3 – Bộ phận dập tắt dao động); 4 – Bộ phận ổn định
ngang

*Một số khái niệm trong hệ thống treo:

- Khối lượng được treo: là toàn bộ khối lượng thân xe được đỡ bởi hệ thống treo. Nó bao gồm: khung,
vỏ, động cơ, hệ thống truyền lực,…

5
- Khối lượng không được treo: là phần khối lượng không được đỡ bởi hệ thống treo. Bao gồm: cụm bánh
xe, cầu xe,…

Hình 4 – Khối lượng được treo và không được treo

- Sự dao động của phần được treo của ô tô:

a) Sự lắc dọc: là sự dao động lên xuống của phần trước và sau của xe quanh trọng tâm của
nó.
b) Sự lắc ngang: Khi xe quay vòng hay đi vào đường mấp mô, các lò xo ở mộ phía sẽ giãn
ra, còn phía kia bị nén co lại. Điều này làm cho xe bị lắc ngang.
c) Sự xóc nẩy: là sự dịch chuyển lên xuống của thân xe. Khi xe đi với tốc độ cao trên nền
đường gợn sóng, hiện tượng này rất dễ xảy ra.
d) Sự xoay đứng: là sự quay thân xe theo phương dọc quanh trọng tâm của xe. Trên đường
có sự lắc dọc thì sự xoay đứng này cũng xuất hiện.

Hình 5 – Các dạng dao động của phần khối lượng được treo

- Sự dao động của phần khối lượng không được treo:

a) Sự dịch đứng: là sự chuyển lên xuống của các bánh xe trên mỗi cầu xe. Điều này thường
xảy ra khi xe đi trên đường gợn sóng với tốc độ trung bình hay cao.
b) Sự xoay dọc theo cầu xe: là sự dao động lên xuống ngược hướng nhau của các bánh xe
trên mỗi cầu làm cho bánh xe nẩy lên khổi mặt đường. Thường xảy ra đối với hệ thống treo phụ thuộc.
c) Sự uốn: là hiện tượng các là nhíp có xu hướng bị uốn quanh bản thân cầu xe do mô men
xoắn chủ động (kéo hoặc phanh) truyền tới.

6
 Hình 6 – Các dạng dao động của phần khối lượng không treo

- Phân tích công dụng của hệ thống treo:

a) Đỡ thân xe lên trên cầu xe, cho phép bánh xe chuyển động tương đối theo phương thẳng
đứng đối với khung xe hoặc vỏ xe; hạn chế những chuyển động không muốn có khác của bánh xe.
b) Bộ phận của hệ thống treo thực hiện nhiệm vụ hấp thụ và dập tắt các dao động, rung động
và va đập mặt đường truyền lên.
c) Đảm nhận khả năng truyền lực và mô men giữa bánh xe và khung xe. Công dụng của hệ
thống treo được thể hiện qua các phần tử của hệ thống treo:
+ Phần tử đàn hồi: làm giảm nhẹ tải trọng động tác dụng từ bánh xe lên khung và đảm bảo độ êm
dịu cần thiết khi chuyển động.
+ Phần tử dẫn hướng: xác định tính chất dịch chuyển của các bánh xe và đảm nhận khả năng
truyền lực đầy đủ từ mặt đường tác dụng lên thân xe.
+ Phần tử giảm chấn: dập tắt dao động của ô tô khi phát sinh dao động.
+ Phần tử ổn định ngang: ngoài chức năng là phần tử đàn hồi phụ, phần tử ổn định ngang làm
tăng khả năng chống lật thân xe khi xe có sự thay đổi tải trọng trong mặt phẳng ngang, giúp xe ổn định
hơn khi rẽ cua hay chạy đường vòng.
+ Các phần tử phụ khác như vấu cao su, thanh chịu lực phụ… có tác dụng tăng cứng, hạn chế
hành trình và chịu thêm tải trọng.

2. PHÂN TÍCH ĐẶC ĐIỂM KẾT CẤU CÁC BỘ PHẬN CỦA HTT
2.1. Đặc điểm kết cấu của phần tử đàn hồi
2.1.1. Chức năng
- Có nhiệm vụ đưa vùng tần số dao động đó phù hợp vùng tần số thích hợp với người sử dụng (60-85
dao động/phút). Đảm bảo độ êm dịu chuyển động cần thiết của thùng xe.
- Nối mềm giữa bánh xe và thùng xe, giảm nhẹ tải trọng động tác dụng từ bánh xe lên khung trên các
địa hình khác nhau.
- Truyền tải trọng theo phương thẳng đứng.
- Có đường đặc tính đàn hồi phù hợp với các chế độ hoạt động của xe.
2.1.2. Phân loại
Phần tử đàn hồi gồm 1 hoặc một số phần tử đàn hồi bằng kim loại hoặc phi kim loại gộp lại.
• Trên ô tô sử dụng phổ biến là phần tử đàn hồi bằng kim loại: nhíp, lò xo, trục xoắn (là các
thanh chịu mô men xoắn).
• Phần tử đàn hồi phi kim loại (ít sử dụng hơn): cao su, khí nén, dầu.
Đặc tính đàn hồi của treo loại này được đảm bảo nhờ tính chất đàn hồi của cao su, khí nén và
dầu.

7
 Trên các ô tô hiện đại ngày càng sử dụng nhiều kết cấu đàn hồi hỗn hợp: gộp lại từ 2 hoặc một
số phần tử đàn hồi (kim loại và phi kim loaị).

Lò xo xoắn

Phần tử đàn hồi kim

Lò xo nhíp (lá)
loại

Lò xo thanh xoắn

Lò xo cao su

Phần tử đàn hồi

Phần tử đàn hồi phi kim Lò xo không khí nén

Dầu

Cao su +kim loại

Phần tử hỗn hợp (kim
loại+phi kim loại)
Kim loại + Thủy + khí

Hình 7 – Sơ đồ phân loại phần tử đàn hồi

2.1.3. Yêu cầu

- Có đường đặc tính đàn hồi hợp lý, đảm bảo độ êm dịu cao
- Vật liệu phải có tính đàn hồi cao.
- Có độ bền mỏi cao.
- Có thể tích thế năng (U) lớn.
- Đơn giản trong chế tạo, bảo dưỡng, thay thế.

2.1.4. Đặc điểm kết cấu

Hình 8 – Hình dạng một số loại phần tử đàn hồi

8
 a) Lò xo xoắn hình trụ:
- Hệ thống treo với phần tử đàn hồi là lo xo được sử dụng rộng rãi trên ô tô con, xe du lịch và ô tô
tải nhẹ.
- Đặc điểm kết cấu: chế tạo từ thanh thép có tiết diện tròn hay vuông.
- Ưu điểm: kết cấu đơn giản, có tuổi thọ cao hơn do không có ma sát khi làm việc, không phải
bảo dưỡng và chăm sóc.
- Nhược điểm: không có khả năng dẫn hướng và giảm chấn. Vì vậy phải sử dụng thêm bộ giảm
chấn. Do vậy bố trí phức tạp hơn so với loại dùng nhíp lá.
- Bố trí: thường bố trí trên cầu trước độc lập hoặc cầu sau phụ thuộc.
- Đặc tính đàn hồi: đường đặc tính đàn hồi tuyến tính.

Hình 9 – Lò xo trụ

Các lò xo được làm bằng thanh thép lò xo đặc biệt. Khi đặt tải trọng lên một lò xo, toàn bộ thanh
thép bị xoắn khi lò xo co lại. Nhờ vậy năng lượng của ngoại lực được tích lại, và chấn động được giảm
bớt.
+ Lò xo phi tuyến tính
Nếu lò xo trụ được làm từ một thanh thép có đường kính đồng đều thì toàn bộ lò xo sẽ co lại
đồng đều, tỷ lệ với tải trọng. Nghĩa là, nếu sử dụng lò xo mềm thì nó không chịu được tải trọng nặng,
còn nếu sử dụng lò xo cứng thì xe chạy không êm với tải trọng nhỏ.

9
 Hình 10 – Các dạng lò xo

Hình 11 – Đường đặc tính đàn hồi của lò xo

Tuy nhiên, nếu sử dụng một thanh thép có đường kính thay đổi đều, như minh hoạ trên hình sau
đây, thì hai đầu của lò xo sẽ có độ cứng thấp hơn phần giữa. Nhờ thế, khi có tải trọng nhỏ thì hai đầu
lò xo sẽ co lại và hấp thu chuyển động. Mặt khác, phần giữa của lò xo lại đủ cứng để chịu được tải
trọng nặng. Các lò xo có bước không đều, lò xo hình nón ... cũng có tác dụng như vậy.

b) Nhíp (lá):
- Nhíp được dùng phổ biến nhất vì nhíp vừa là bộ phận đàn hối, bộ phận dẫn hướng và môtô phần
làm nhiệm vụ giảm chấn.
- Đặc điểm kết cấu của phần tử đàn hối nhíp lá:
Nhíp được làm bằng một số băng thép lò xo uốn cong, được gọi là “lá nhíp”, các xếp chồng lên
nhau theo thứ tự từ ngắn nhất đến dài nhất. Các lá nhíp được lắp ghép thánh bộ bằng một bulông hoặc
tán đinh ở giữa, có bộ phận kẹp ngang để tránh khả năng xô ngang khi nhíp làm việc. Hai đầu lá dài nhất
(lá nhíp chính) được uốn cong thành vòng để lắp ghép với khung xe hoặc các kết cấu khác. Bộ nhíp
được bắt chặt với dầm cầu thông qua bu lông quang nhíp, liên kết với khung thông qua tai nhíp và quang
treo (để các lá nhíp biến dạng tự do).

10
 - Ưu điểm: + Có độ bền cao, cấu tạo vững chắc, có đủ độ cứng vững để giữ cho cầu xe ở đúng vị
trí nên không cần sử dụng các liên kết khác.
+ Bản thân nhíp đã có đủ độ cứng vững để giữ cho cầu xe ở đúng vị trí nên không cần sử dụng
các liên kết khác.
+ Nhíp thực hiện được chức năng tự khống chế dao động thông qua ma sát giữa các lá nhíp.
+ Nhíp có đủ sức bền để chịu tải trọng nặng. Vì có ma sát giữa các lá nhíp nên nhíp khó hấp thu
các rung động nhỏ từ mặt đường. Bởi vậy nhíp thường được sử dụng cho các xe cỡ lớn, vận chuyển tải
trọng nặng, nên cần chú trọng đến độ bền hơn.
- Nhược điểm: tính êm dịu chuyển động kém do trọng lượng nặng. Được dùng chủ yếu trên xe
tải.
- Đặc tính đàn hồi: Đường đặc tính đàn hồi của nhíp lá được coi là tuyến tính, tức là độ cứng cảu
nó ít thay đổi dưới tác dụng của tải trọng.
- Để tăng độ cứng cho nhíp có thể dùng các cách sau:
+ Dùng nhíp phụ;
+ Dùng vấy tỳ ở giữa đầu nhíp với chỗ bắt quang nhíp;
+ Bố trí nghiêng móc treo nhíp;
+ Bố trí một lá nhíp liên kết để chịu lực dọc, còn các lá nhíp khác được bố trí tự do.

Hình 12 – Cấu tạo của nhíp

+ Độ võng của nhíp:

- Tác dụng của độ võng:
Khi nhíp bị uốn, độ võng làm cho các lá nhíp cọ vào nhau, và ma sát xuất hiện giữa các lá nhíp
sẽ nhanh chóng làm tắt dao động của nhíp. Ma sát này được gọi là ma sát giữa các lá nhíp. Đó là một
trong những đặc tính quan trọng nhất của nhíp. Tuy nhiên, ma sát này cũng làm giảm độ chạy êm của xe,
vì nó làm cho nhíp bị giảm tính chịu uốn. Vì vậy, nhíp thường được sử dụng cho các xe tải.

11
 Khi nhíp nẩy lên, độ võng giữ cho các lá nhíp khít với nhau, ngăn không cho đất, cát... lọt vào
giữa các lá nhíp và gây mài mòn.
- Biện pháp giảm ma sát giữa các lá nhíp
Đặt các miếng đệm chống ồn vào giữa các lá nhíp, ở phần đầu lá, để chúng dễ trượt lên nhau.
Mỗi lá nhíp cũng được làm vát hai đầu để chúng tạo ra một áp suất thích hợp khi tiếp xúc với nhau.
+ Nhíp phụ
Các xe tải và xe chịu tải trọng thay đổi mạnh cần dùng thêm nhíp phụ. Nhíp phụ được lắp trên
nhíp chính. Với tải trọng nhỏ thì chỉ nhíp chính làm việc, nhưng khi tải trọng vượt quá một trị số nào đó
thì cả hai nhíp chính và phụ đều làm việc.

Hình 13 – Cấu tạo của nhíp

Hình 14 – Sơ đồ hình học của nhíp

1 - nhíp cái; 2 - bulông định vị; 3 - đai kẹp; 4 - đệm chống ma sát

Gồm nhiều lá nhíp cong ghép lại với nhau.

Các lá nhíp thường có tiết diện hình chữ nhật, chiều ngang bằng nhau và khác nhau về chiều dài
(l).

12
 Bán kính cong các lá nhíp khác nhau, phụ thuộc vào chiều dài. Bán kính cong giảm (R) khi
giảm chiều dài. Kết cấu đó nhằm:
- khi lắp ghép thành bộ, các lá nhíp ôm sát vào nhau;
- do có độ cong khác nhau nên lá nhíp cái (1) được giảm tải (và tạo ứng suất sơ bộ,
ngược với chiều ưs khi làm biến dạng).
Để định vị các lá nhíp với nhau, thường sử dụng các kết cấu:
+ bu lông bắt xuyên qua ở phần giữa các lá nhíp (hay áp dụng nhất);
+ dập ngay giữa các lá nhíp 1 hoặc 2 vấu định vị.
Sử dụng đai kẹp (3) để các lá nhíp không bị xô lệch ngang và để truyền tải trọng từ lá
nhíp cái (1) cho các lá nhíp khác khi nhíp bị uốn cong xuống (hoặc giảm tải cho nó khi bị uốn
ngược lại).
Lá nhíp cái thường có chiều dài lớn nhất (và cũng dày nhất).
Bộ nhíp được bắt vào khung xe nhờ 2 đầu uốn cong của lá nhíp cái.
Hình dạng 2 đầu nhíp cái phụ thuộc cách gá kẹp bộ nhíp:
- nó có thể là phẳng, uốn cong góc 900;
- guộn theo hình dạng tai bắt bộ nhíp vào khung xe.
Trước khi lắp ráp thành bộ: bôi lên trên bề mặt các lá nhíp một lớp mỡ chì để chống rỉ và để
giảm ma sát giữa các lá nhíp khi làm việc.
Với các bộ nhíp ô tô du lịch:
- Để giảm ma sát giữa các lá nhíp: đặt các miếng đệm (4) bằng vật liệu phi kim loại chống ma
sát, (chất dẻo, gỗ lát mỏng, các miếng phíp) theo suốt chiều dài nhíp, hoặc ở 2 đầu.
- Để giữ mỡ bôi trơn trong các lá nhíp và để chống bụi bẩn, đôi khi còn sử dụng cách bao bọc cả
bộ nhíp.
Hai đầu bộ nhíp nối bản lề với khung xe. Đầu trước thường dùng chốt; đầu phía sau là gối tựa di
trượt (phù hợp với cách bố trí cơ cấu lái).
Với cách lắp ghép như vậy, chiều dài các lá nhíp có thể thay đổi trong quá trình làm việc.
Để gá kẹp bộ nhíp vào khung xe, sử dụng khớp bản lề các kiểu:
- gối tựa phẳng;
- gối tựa có ren,
- gối tựa cao su-kim loại hoặc gối cao su.
Ưu điểm chính của nhíp: đồng thời đảm nhận được 2 chức năng: vừa là phần tử đàn hồi vừa là
phần tử hướng của treo.
Nhíp thường sử dụng ở treo phụ thuộc và đặt dọc xe.

13
 Hình 15 - Sơ đồ hình học của nhíp với sự thay đổi độ cứng

c) Lò xo thanh xoắn: Là thanh thép đàn hồi chịu tác dụng của mômen xoắn.
- Đặc điểm: Sử dụng tính đàn hồi xoắn của thanh thép chống lại sự xoắn, cấu tạo đơn giản, tính
êm dịu tốt. Được sử dụng trên xe tải.
- Kết cấu: Trục xoắn có thể là trục có tiết diện tròn, đặc hoặc ghép từ các thanh tròn hoặc từ các
thanh dẻo tiết diện chữ nhật. Các đầu trúc xoắn có dạng then hoa hoặc lục giác.
Một đầu trục xoắn lắp vào khung hoặc thùng xe; đầu kia nối tới cánh tay đòn hệ thống treo.
Độ đàn hồi của liên kết bánh xe – khung xe nhờ trục xoắn.

Hình 16 – Sơ đồ hình học của lò xo thanh xoắn

Hình 17 – Lò xo thanh xoắn

- Ưu nhược điểm:
+ Nhờ tỷ lệ hấp thu năng lượng trên một đơn vị khối lượng lớn hơn so với các loại lò xo khác
nên hệ thống treo có thể nhẹ hơn.
+Kết cấu của hệ thống treo đơn giản.
+Thanh xoắn cũng được sử dụng để làm thanh ổn định.
+Cũng giống như lò xo xoắn, trục xoắn cần có thêm phần tử hướng và phần tử dập tắt dao động.
- Đặc tính đàn hồi: tuyến tính với góc xoắn.

14
 d) Lò xo cao su
- Chức năng là tăng cứng và hạn chế hành trình của hệ thống treo.
- Đặc điểm: Các lò xo cao su hấp thu dao động thông qua nội ma sát phát sinh khi chúng bị một
ngoại lực làm biến dạng.
- Ưu điểm:
+ Có thể chế tạo theo hình dáng bất kỳ;
+ Chúng không phát tiếng ồn khi làm việc;
+Có độ bền cao, không phải bảo dưỡng, sửa chữa;
+ Khả năng hấp thụ năng lượng tốt;
+ Trọng lượng nhỏ và có đặc tính đàn hồi phi tuyến.
- Nhược điểm:
+ Có sự biến chất ảnh hưởng đến đặc tính đàn hồi khi nhiệt độ thay đổi;
+ Sự biến dạng dư lớn;
+ Không thích hợp để dùng cho tải trọng nặng.

Hình 18 – Lò xo cao su

e) Lò xo không khí nén

- Kiểu khí nén được sử dụng nhiều trên xe tải, trên một số xe con hạng sang.
- Đặc điểm kết cấu: Lò xo không khí sử dụng đặc tính đàn hồi của không khí khi bị nén.
+ Những lò xo này rất mềm khi xe chưa có tải, nhưng hệ số lò xo có thể tăng lên khi tăng tải nhờ
tăng áp suất trong xy lanh. Đặc tính này giúp cho xe chạy êm cả khi tải nhẹ cũng như khi đầy tải.
+ Chiều cao của xe có thể giữ không đổi ngay cả khi tải trọng thay đổi, bằng cách điều chỉnh áp
suất không khí.
Tuy nhiên, hệ thống treo dùng lò xo không khí cần phải có trang bị điều chỉnh áp suất không khí
và máy nén khí... nên hệ thống treo sẽ phức tạp. Hiện nay, hệ thống treo khí điều biến điện tử, cũng được
sử dụng trong một số kiểu xe.

15
 Hình 19 – Sơ đồ hình học của khí nén

Tính chất đàn hồi của hệ thống treo được đảm bảo nhờ nén không khí.
Trong các hệ thống treo ô tô hiện đại hay sử dụng nhất là loại bình tròn kép làm phần tử đàn hồi.
Bình gồm thân 8, các đai 6, 7 và bu lông kẹp chặt 5. Phần thân thường bằng vải cao su 2 lớp. Lớp
cốt vải có thể bằng sợi caprông, sợi ni long. Bề mặt phía trong bình phủ lớp cao su chống lọt khí. Mặt
ngoài phủ lớp cao su chịu xăng-dầu-mỡ. Để tăng độ cứng vững cho bình, bên trong nó còn đặt các sợi
kim loại (“tanh”) như ở lốp. Đai 6 và bulong 5 để gá lắp bình. Đai 7 để phân chia bình thành 2 ngăn và
cũng là để giảm đường kính của bình. Bình có thể chịu tải trọng cỡ 2-3 tấn khi pkk trong bình là 0,3-0,5
Mpa;
Sử dụng phổ biến ở treo ô tô tải, xe buýt, rơmoóc và bán rơmoóc.
- Ưu điểm: + Có khả năng tự động thay đổi độ cứng của hệ thống treo;
+ Không có ma sát trong các phần tử đàn hồi, trọng lượng của phần tử đàn hồi nhỏ.
- Nhược điểm: + Không có khả năng dẫn hướng;
+ Hệ thống điều khiển phức tạp.

f) Phần tử đàn hồi kiểu thủy khí

- Bộ phận đàn hồi kiểu thủy khí dùng kết hợp chức năng giữa bộ phận đàn hồi, bộ phận giảm chấn
tạo điều kiện để điều chỉnh chiều cao và trọng tâm xe tự động.

Hình 20 - Hệ thống treo thủy – khí

1- Bình chứa dầu; 2- Bơm dầu; 3- tích năng; 4- Bộ điều chỉnh; 5,6- Phần tử đàn hồi và dập tắt dao
động; 8- Hệ thống van

16
 Gồm từ 2 hoặc một số phần tử đàn hồi kim loại và phi kim loại. Dầu từ 1 được bơm 2 tăng áp
đưa đến bình tích năng 3. Trong bình tích năng, dầu được nạp vào khoang dưới màng ngăn. Khoang trên
màng ngăn là khí nén (không khí hoặc nitơ, có p kn).
pkn trong 3 được duy trì ở 1 giới hạn xác định: khi p kn> [p đm], dầu sẽ hồi về bình 1 qua van giảm
áp.
Từ 3, dầu bộ điều chỉnh 4 của các bánh xe bên phải và bên trái để duy trì ổn định chiều cao
thùng xe. Từ 4, dầu nạp vào 5 (bộ phận ghép phần tử đàn hồi và cơ cấu dập tắt dao động của hệ thống
treo).
Trong phần tử này: phần không gian giữa piston 6 và màng ngăn 7 chứa đầy dầu, không gian trên
màng ngăn là khí nén (khí nén là chất để đảm bảo tính chất đàn hồi của hệ thống treo; dầu để truyền tải
trọng pháp tuyến).
Khi thay đổi pdầu nạp vào dưới màng, p kn sẽ bị thay đổi, => sẽ làm thay đổi độ cứng của hệ thống
treo. Vỏ phần tử đàn hồi bắt chặt vào khung xe. Piston nối với tay đòn của treo. Khi dao động, dầu sẽ
lưu thông qua hệ thống van 8 và bị cản trở, sinh công ma sát để triệt tiêu năng lượng dao động giữa
thùng - khung xe.

Hình 21 – Sơ đồ nguyên lý hoạt động của lò xo kiểu thủy khí

17
 2.2. Đặc điểm kết cấu của bộ phận dập tắt dao động

- Bộ phận dập tắt dao động trong hệ thống treo có thể là giảm chấn thủy lực, hoặc là ma sát trong
các phần tử.

* Chức năng:
- Để dập tắt dao động phát sinh trong quá trình xe chuyển động từ mặt đường lên khung xe trong các
địa hình khác nhau một cách nhanh chống.
Bằng cách biến cơ năng (do các khối lượng dao động) thành nhiệt năng (ma sát trong dầu khi lưu
thông qua các van_lỗ tiết lưu) tỏa ra môi trường khi dao động.
- Đảm bảo sự bám dính giữa bánh xe với mặt đường tốt.
* Yêu cầu:
-Ñaûm baûo giaûm trò soá vaø söï thay ñoåi ñöôøng ñaët tính cuûa caùc dao ñoäng. Ñaët bieät laø:
+ Daäp taét caøng nhanh caùc dao ñoäng neáu taàn soá dao ñoäng caøng lôùn. Muïc ñích ñeå traùnh cho thuøng
xe khoûi bò laéc qua khi qua ñöôøng maáp moâ lôùn.
+ Daäp taét chaäm caùc dao ñoäng neáu oâ toâ chaïy treân ñöôøng ít maáp moâ (ñoä loài loõm cuûa ñöôøng caøng
nhoû vaø caøng daøy).
+ Haïn cheá caùc löïc truyeàn qua giaûm chaán leân thuøng xe.
- Laøm vieäc oån ñònh khi oâ toâ chuyeån ñoäng trong caùc ñieàu kieän ñöôøng xaù khaùc nhau vaø nhieät ñoä
khoâng khí khaùc nhau.
- Coù tuoåi thoï cao.
- Troïng löôïng vaø kích thöôùc nhoû, giaù thaønh haï.

18
* Phân loại:
Phân loại theo hoạt động:
Giảm chấn tác dụng một
chiều và hai chiều
Giảm chấn
Phân loại theo cấu tạo:
Giảm chấn loại ống đơn và
ống kép

Bộ phận dập tắt dao động

Theo môi chất làm việc:
Giảm chấn thủy lực (dầu)
và giảm chấn thủy khí
(dầu+khí Nitơ)

Ma sát trong các phần tử

Theo đặc điểm kết cấu:
Giảm chấn đòn và giảm chấn
thủy lực

Hình 22 – Sơ đồ phân loại bộ phận dập tắt dao động

19
 Ngöôøi ta phaân bieät giaûm chaán theo hai ñaëc ñieåm sau:
-Theo quan heä giöõa heä soá caûn Kn trong haønh trình neùn (luùc baùnh xe tieán ñeán gaàn khung) vaø heä
soá caûn Kt trong haønh trình traû (luùc baùnh xe ñi xa khung):
Theo ñaëc ñieåm naøy giaûm chaán thuyû löïc ñöôïc chia thaønh loaïi taùc duïng hai chieàu coù ñöôøng ñaët
tính ñoái xöùng (Kn=Kt) vaø ñöôøng ñaëc tính khoâng ñoái xöùng (Kn < Kt) vaø loaïi taùc duïng moät chieàu Kn0.
-Theo keát caáu chia thaønh: giaûm chaán ñoøn vaø giaûm chaán oáng.
* Theo ñaëc ñieåm beân trong cuûa giaûm chaán chia thaønh:
Loaïi coù van giaûm taûi vaø loaïi khoâng coù van giaûm taûi.
Phoå bieán nhaát hieän nay laø loaïi giaûm chaán hai chieàu coù ñöôøng ñaëc tính khoâng ñoái xöùng vaø coù
van giaûm taûi. Tröôøng hôïp naøy löïc caûn giaûm chaán trong haønh trình neùn taêng chaäm hôn trong haønh
trình traû.
Trong caùc giaûm chaán hieän nay Kt = (25)Kn. Ñoä loài loõm cuûa ñöôøng caøng nhoû vaø caøng daøy (ñoä
loài khoâng cao vaø loõm khoâng saâu ) thì heä soá Kt vaø Kn caøng phaûi khaùc nhau.
Khi baùnh xe qua choå loài (hình 7.29) thì vaän toác khoái löôïng khoâng ñöôïc treo seõ lôùn (tröø phaàn töû
ñaøn hoài ra) löïc truyeàn qua giaûm chaán seõ lôùn.
Coù theå giaûm löïc naøy baèng caùch haï thaáp heä soá Kn. Khi oâtoâ qua choã loõm thì va ñaäp truyeàn leân
baùnh xe ít hôn ñi qua choã loài.

20
 Treân caùc ñöôøng coù ñoä loài vaø loõm daøi vaø ñöôøng löôïn giöõa choã loài vôùi choã loõm töông ñoái eâm dòu
thì khoâng caàn coù Kt vaø Kn thaät khaùc nhau. Vì khi oâ toâ qua choã loõm coù theå laøm baùnh xe khoâng tieáp
xuùc vôùi ñöôøng.
* Đặc điểm kết cấu:

Hình 23 - Kết cấu của giảm chấn thủy lực

Cấu tạo chung của giảm chấn thủy lực gồm các bộ phận chính sau:
+ Cần píttông 6;
+ Píttông 7;
+ Van giảm tải 3, 4;
+ Dầu thủy lực 5;
+ Vỏ của giảm chấn 2;
+ Đệm làm kín 1.

21
 Hình 24 – Sơ đồ kết cấu của giảm chấn
1 – Tai mấu trên; 2 – Vỏ bảo vệ; 3 – Thanh trượt; 4 – Xilanh; 5 – Piston với các van nén và
giãn; 6 – Tai mấu dưới; 7 – Cần đàn hồi; 8 – Thân ô tô

2.3. Đặc điểm kết cấu của bộ phận dẫn hướng

* Chức năng:
- Truyền lực và mô men giữa bánh xe và thùng xe cho khung xe;
- Xác định đặc tính chuyển vị tương đối của bánh xe với khung xe.
2.4. Đặc điểm kết cấu của bộ phận ổn định
* Chức năng:
- Tăng tính ổn định cho xe.
- Giúp lốp xe bám tốt với mặt đường khi xe chạy vòng, hoặc chạy các bánh xe một bên chạy qua các
bề mặt có độ cao khác nhau.

22
 Hình 25 – Bộ phận ổn định ngang

3. ĐẶC ĐIỂM KẾT CẤU CỦA MỐT SỐ LOẠI HỆ THỐNG TREO

Hình 26 – Các bộ phận chính của hệ thống treo

23
 3.1. Hệ thống treo phụ thuộc
- Đặc điểm: Dầm cầu liên kết cứng hai bánh xe ở hai bên. Ở cầu chủ động, dầm cầu chủ động liên
kết hai bánh xe. Ở cầu dẫn hướng, dầm cầu liền bằng thép định hình liên kết hai bánh xe.

Hình 27 – Hệ thống treo phụ thuộc

- Ưu điểm của hệ thống treo phụ thuộc:

+ Có độ cứng vững cao nên có thể chịu được tải nặng.
+ Vết bánh xe cố định nên giảm độ mòn ngang của lốp;
+ Khả năng chịu lực bên tốt do hai bánh xe được liên kết với nhau nên làm giảm sự trượt bên;
+ Công nghệ chế tạo đơn giản, dễ tháo lắp, sửa chữa thay thế. Giá thánh thấp.
Với những ưu điểm trên, hệ thống treo phụ thuộc thường được dùng chủ yếu ở ôtô tải, buýt, dùng
cho cầu sau của ôtô con. Đối với những ôtô có tính việt dã cao, với tốc độ không lớn lắm thường dùng
hệ thống treo phụ thuộc cho cả hai cầu trước và cầu sau.

- Nhược điểm của hệ thống treo phụ thuộc:

+Khối lượng phần không được treo lớn, đặc biệt ở trên cầu chủ động. Vì thế làm tăng tải trọng
động, va đập, giảm độ êm dịu và sự bám của bánh xe;
+ Khoảng không gian phía dưới sàn ôtô phải lớn, để đủ bảo đảm cho dầm cầu thay đổi vị trí, cho
nên chiều cao trọng tâm của ôtô sẽ lớn và sẽ làm giảm đi thể tích chứa hàng hóa sau ôtô và giảm tính ổn
định;
+ Nối cứng bánh xe dễ gây nên những chuyển vị phụ.
+ Do chuyển động của bánh xe bên trái và bên phải có ảnh hưởng lẫn nhau nên dễ xuất hiện dao
động và rung động.

24
 3.1.1. Hệ thống treo loại dầm xoắn

Kiểu này được sử dụng chủ yếu cho hệ thống treo sau của các xe có động cơ đặt phía trước và
dẫn động bánh trước. Kết cấu của nó bao gồm một đòn treo và một thanh ổn định được hàn với dầm chịu
xoắn.
Nhờ có kết cấu đơn giản, gọn nhẹ nên có thể giảm được khối lượng không được treo, tăng tính
êm dịu cho xe. Ngoài ra nó còn cho phép tăng khoảng không gian của khoang hành lý. Khi có hiện
tượng xoay đứng do chạy vào đường vòng hoặc trên đường mấp mô, thanh ổn định sẽ bị xoắn cùng với
dầm cầu, nhờ thế hiện tượng xoay đứng được giảm xuống, giúp xe chạy ổn định hơn.

3.1.2. Hệ thống treo loại 4 thanh nối

25
Hình 28 – Hệ thống treo loại 4 thanh liên kết

Hình 29 - HTT phụ thuộc dùng lò xo trụ

26
Hình 29 - HTT phụ thuộc lò xo trụ có thêm đòn chịu lực bên 4 đòn với các đòn chịu lực dọc và lực bên

3.1.3. Hệ thống treo lò xo nhíp (lá)

Hình 30 - HTT phụ thuộc dùng nhíp lá

27
 Hình 31– Hệ thống treo phụ thuộc loại nhíp dọc

Với loại này, hai bó nhíp được đỡ hoặc treo dầm cầu tạo dao động cho xe khi đi vào đường gồ
ghề. Đồng thời ở loại này có kết cấu thêm bộ giảm chấn nhằm nhanh chống dập tắt dao động do nhíp
gây nên. ưu điểm của loại này là có thể tạo ra khoảng sáng gầm xe rất cao, nâng cao được tính cơ động
của động cơ, đồng thời cũng có cấu tạo đơn giản, độ cứng vững cao. Hệ thống treo này thường được
dùng cho các loại xe tải hoặc dùng để treo cầu sau trên một số xe du lịch.
Ở hệ thống treo loại này, khối lượng không được treo phụ thuộc vào khối lượng các lá nhíp. Tuỳ
theo cách bố trí các lá nhíp, mà ta có các kết cấu khác nhau.

28
 Hình 32– Hệ thống treo phụ thuộc loại nhíp dọc

3.1.4 Hệ thống treo khí

Hình 33 - Sơ đồ hệ thống treo khí nén

1- Máy nén khí; 2,7- Bộ lọc khí; 3-Bộ điều chỉnh chiều cao; 4- Thanh kéo; 5- Bình đàn hồi; 6- Bình
khí nén phụ; 8- Bình chứa; 9- Bộ điều chỉnh áp suất; 10- Bộ tách cặn

Thường, treo trước đặt 2 bình; còn treo sau_ 4 bình.

Khí nén từ máy nén khí 1bầu lọc và bộ tách cặn bẩn 10, bộ điều chỉnh áp suất 9  bình
chứa 8.
Từ bình 8 khí nén được nạp vào bộ điều chỉnh chiều cao thùng xe 3.
Bộ lọc khí 2 và 7 để ngăn ngừa bụi bẩn lọt vào bộ điều chỉnh 3.
Bình 5 nối với 6 để khi bình 5 bị nén, p5, sẽ nạp khí nén vào bình 6. Nhờ vậy mà treo được
mềm hơn.
Bộ đ/chỉnh chiều cao thùng xe 3 để:
- duy trì chiều cao thùng xe luôn ổn định với bất kỳ Gt (có ích) nào;
- và với bất kỳ khoảng cách nào giữa cầu xe và khung xe.
Khi tăng tải trọng => thùng xe bị hạ thấp xuống, =>  khoảng cách giữa thùng xe với cầu xe;
Thanh 4 sẽ kéo piston của bộ điều chỉnh 3 đi xuống;
29
 => khí nén từ bình 8 nạp vào bình 6 và vào phần tử đàn hồi.
Áp suất khí nén (pkn) trong phần tử đàn hồi  , => phục hồi được khoảng cách giữa thùng xe và
cầu xe.
Khi giảm tải trọng có ích Gt (giảm hàng hóa), vị trí thùng xe cũng không bị thay đổi do  p kn
trong phần tử đàn hồi.
Bộ điều chỉnh duy trì chiều cao thùng xe có 1 kết cấu đặc biệt để làm chậm quá trình điều chỉnh.
Vì vậy nó chỉ làm việc khi thay đổi tải trọng tĩnh và không chịu tác động với dao động của ô tô khi đi
trên đường không bằng phẳng.
Van 1 chiều ở bộ lọc khí 2 để chống rò rỉ khí nén từ phần tử đàn hồi ra ngoài khi MNK bị hư
hỏng hoặc khi p kk trong bình 8 bị suy giảm.
Phần tử đàn hồi khí nén đảm bảo tốt tính êm dịu cho xe.
Do chiều cao thùng xe không bị thay đổi nên:
-  tính ổn định,
- giảm mài mòn lốp và,
- nâng cao tính an toàn chuyển động do vị trí đèn pha không bị thay đổi => cho
việc chiếu sáng trên đường tốt hơn.
Ngoài ra,
- việc xếp – dỡ tải ở ô tô vận tải cũng nhẹ nhàng hơn;
- thuận tiện cho hành khách lên xuống với xe buýt do chiều cao bậc lên xuống
không bị thay đổi;
- khi xe đỗ, thùng xe ở tư thế nằm ngang và không bị chao đảo sang ngang hoặc
nghiêng dọc khi xắp xếp hàng hóa hoặc hành khách vào vị trí bất kỳ trong xe;
- Phần tử đàn hồi khí nén cũng vẫn cần có thêm phần tử hướng và kết cấu dập tắt
dao động.
Phần tử đàn hồi khí nén sử dụng chủ yếu trong hệ thống treo các ô tô mà tải trọng có ích thay đổi
trong phạm vi rộng (thí dụ: ở xe tải, xe buýt).

3.2. Hệ thống treo độc lập

Đặc điểm: Hai bánh xe ở hai bên dịch chuyển độc lập với nhau. Sự dịch chuyển của bánh xe này
không ảnh hưởng đến bánh xe khác.

Hình 34 – Hệ thống treo độc lập loại đòn Hình 35 – Hệ thống treo độc lập loại đòn ngang
dọc

30
 Hình 36 – Kết cấu hệ thống treo độc lập

Hình 37 – Sơ đồ hệ thống treo độc lập

1 – Thân xe; 2 – Bộ phận đàn hồi; 3 – Bộ phận giảm chấn; 4 – Đòn ngang trên; 5 – Đòn ngang dưới

Treo độc lập sử dụng chủ yếu cho cầu trước xe du lịch.
Hệ thống treo độc lập: mỗi bánh xe được lắp trên một tay đỡ riêng, gắn vào thân xe. Vỉ vậy, bánh
xe bên trái và bên phải chuyển động độc lập với nhau. Loại hệ thống treo này có những ưu, nhược điểm
sau:
- Ưu điểm: + Khối lượng không được treo nhỏ giảm sự va đập và phát sinh tải trọng động nên xe
chạy êm hơn;
+ Các lò xo không liên quan đến việc định vị bánh xe, vì thế có thể sử dụng lò xo mềm;
+ Trọng tâm của xe thấp nên ổn định hơn (vì không có trục nối giữa các bánh xe bên trái và bên
phải nên sàn xe và động cơ có thể hạ thấp xuống).
+ Đảm bảo động học được đúng và chính xác hơn, tùy theo kết cấu mà giảm được độ trượt
ngang: giảm độ mài mòn lốp.
- Nhược điểm: + Cấu tạo khá phức tạp;
+ Khoảng cách và định vị của bánh xe bị thay đổi cùng với chuyển động lên xuống của bánh xe;

31
 + Nhiều kiểu xe có trang bị thanh ổn định để giảm hiện tượng xoay đứng khi quay vòng và tăng
độ êm của xe.
+ Kết cấu phức tạp, khó khăn khi tháo lắp, sửa chữa và bảo dưỡng.

3.2.1. Hệ thống treo loại thanh giằng Macpheson

Hình 38 – Hệ thống treo độc lập loại Macpheson

32
3.2.2. Hệ thống treo loại hình thang

3.2.3. Hệ thống treo loại bán dọc

3.2.4. Hệ thống treo khí

33
 Hệ thống treo khí nén: sử dụng hệ thống dạng này thay cho các lò xo xoắn là giảm bớt được một
phần trọng lượng xe vốn không trực tiếp tác động lên giàn treo của xe (unsprung weight). Phần trọng
lượng này bao gồm các bánh xe, lốp, trục bánh xe, hệ thống phanh và trên những xe lắp hệ thống treo
độc lập.Với HTT này ta có thể thay đổi độ cao của xe,có 4 cấp độ khác nhau được lập trình trong bộ
điều khiển, có thể được điều chỉnh thông qua một nút bấm nhỏ gắn trên bảng điều khiển trung tâm. Máy
tính ghi nhận những thông số từ các bộ cảm biến độ cao lắp ở mỗi bánh xe, xử lý và điều chỉnh áp lực
bên trong các túi khí sao cho xe cân bằng nhất.
Được sử dụng trên 1 số loại xe như Mercedes E200, E240, E320,…

Hình 39– Hệ thống treo khí trên xe Mercedes E200, E240, E320

3.3. Hệ thống treo cân bằng

Sử dụng treo cân bằng cho cầu giữa và sau xe tải 3 cầu; hai cầu giữa và sau thường đặt gần nhau.

34
 Đôi khi cũng sử dụng ở xe có nhiều hơn 3 cầu.Treo gồm các bộ nhíp bố trí dọc 2 bên hông xe.
Có 6 thanh giằng dọc.Phần giữa bộ nhíp 1 bắt trực tiếp vào moay ơ 9 bằng tấm đệm 3 và quang nhíp 4.
Hai đầu nhíp để tự do trong gối tựa 2 trên dầm cầu. Moay ơ đầu trục cân bằng 8 đặt trên 2 bạc lót
làm bằng vật liệu chống ma sát (thường bằng đồng thau). Đai ốc 7 để bắt chặt moay ơ, phía ngoài có nắp
đậy che bụi 6 (có nút ren 5 để tra dầu bôi trơn). Đầu phía trong moay ơ cũng có các đệm chống chảy dầu
và ngăn bụi bẩn. Trục cân bằng 8 được ép vào giá đỡ 10 và lắp trên dầm ngang xe qua giá đỡ 12. Mỗi
cầu nối vào khung xe bằng 3 thanh giằng 11. Đầu các thanh giằng là khớp cầu kiểu không tháo rời được,
gồm chốt cầu, vành chặn và đệm lót. Để hạn chế cầu chuyển vị đi lên: các ụ cao su 13; chuyển vị đi
xuống – là tấm thép 14 đặt giữa moay ơ và nhíp. Cũng có trường hợp sử dụng cáp treo thay cho tấm thép
14.

Hình 40 - Treo cân bằng cầu giữa và sau xe КАМАЗ-55111

35
 Kiểu này thường được sử dụng cho hệ thống treo trước và treo sau của các xe bán tải, xe tải
nhẹ,... Với đặc tính: Xe chạy êm và độ cứng vững cao.

3.4. Hệ thống treo điều biến – điện tử (EMS)

36
 Lý do ra đời: Với hệ giảm chấn quá mềm hệ thống treo sẽ tạo ra nhiều rung động đàn hồi khi
làm việc, ngược lại với hệ quá cứng sẽ làm cho xe bị xóc mạnh. Sự dung hoà giữa hai đặc điểm trên
chính là ý tưởng để các nhà thiết kế đưa ra hệ thống treo khí nén - điện tử.
- Thế nào là hệ thống treo khí nén - điện tử?
Ứng dụng nhiều thành tựu mới của công nghệ vật liệu, kỹ thuật cơ - điện tử để cho ra đời hệ
thống treo có tính năng kỹ thuật tiên tiến, đó là hệ thống treo khí nén - điện tử EAS.
Hiện đang dùng cho dòng xe cao cấp như Audi, BMW, Lexus…
Hệ thống treo khí nén - điện tử EAS là hệ thống treo mà người lái có thể lựa chọn, điều chỉnh độ
đàn hồi cho thích hợp với chế độ vận hành của xe trên đường thông qua công tắc điều khiển lựa chọn
chế độ Comfort hay Sport. Chế độ "Comfort": tạo sự êm dịu tối đa cho người ngồi trên xe còn chế độ
"Sport" tăng độ ổn định và an toàn khi xe chạy ở tốc độ cao.
- Hệ thống treo khí nén - điện tử hoạt động như thê nào?
Sơ đồ bố trí hệ thống treo khí nén - điện tử:

Hình 41- Sơ đồ bố trí hệ thống treo khí nén điện tử

1- Giảm xóc khí nén tự động điều chỉnh độ giảm chấn; 2- cảm biến gia tốc của xe; 3- ECU (hộp điều
khiển điện tử của hệ thống treo);4- Cảm biến độ cao của xe; 5- Cụm van phân phối và cảm biến áp suất
khí nén; 6- Máy nén khí; 7- bình chứa khí nén; 8- dường dẫn khí

Hệ thống treo khí nén - điện tử hoạt động dựa trên nguyên lý không khí có tính đàn hồi khi bị
nén. Với những ưu điểm và hiệu quả giảm chấn của khí nén, nó có thể hấp thụ những rung động nhỏ do
đó tạo tính êm dịu chuyển động tốt hơn so với lò xo kim loại, dễ dàng điều khiển được độ cao sàn xe và
độ cứng lò xo giảm chấn. Khi hoạt động máy nén cung cấp khí tới mỗi xi lanh khí theo các đường dẫn
riêng, do đó độ cao của xe sẽ tăng lên tương ứng tại mỗi xi lanh tuỳ theo lượng khí được cấp vào. Ngược
lại độ cao của xe giảm xuống khi không khí trong các xi lanh được giải phóng ra ngoài thông qua các
van. Ở mỗi xi lanh khí nén có một van điều khiển hoạt động ở theo hai chế độ bật - tắt (on - off) để nạp
hoặc xả khí theo lệnh của ECU. Với sự điều khiển của ECU, độ cứng, độ đàn hồi của từng giảm chấn
trên các bánh xe tự động thay đổi theo độ nhấp nhô của mặt đường và do đó hoàn toàn có thể khống chế
chiều cao ổn định của xe. Tổ hợp các chế độ của của "giảm chấn, độ cứng lò xo, chiều cao xe" sẽ tạo ra
sự êm dịu tối ưu nhất khi xe hoạt động. Ví dụ: Bạn chọn chế độ "Comfort" thì ECU sẽ điều khiển lực
giảm chấn là "mềm", độ cứng lò xo là "mềm" và chiều cao xe là "trung bình". Nhưng ở chế độ "Sport"
cần cải thiện tính ổn định của xe khi chạy ở vận tốc cao, quay vòng ngoặt… thì lực giảm chấn là "trung
bình", độ cứng lò xo "cứng", chiều cao xe "thấp".
Các bộ phận chính của hệ thống treo EAS bao gồm:
+ Giảm xóc khí nén: Trong mỗi xi lanh, có một giảm chấn để thay đổi lực giảm chấn theo 3 chế
độ (mềm, trung bình, cứng), một buồng khí chính và một buồng khí phụ để thay đổi độ cứng lò xo theo 2
chế độ (mềm, cứng). Cũng có một màng để thay đổi độ cao xe theo 2 chế độ (bình thường, cao) hoặc 3

37
chế độ (thấp, bình thường, cao). Lượng khí vào buồng chính của 4 xi lanh khí thông qua van điều khiển
độ cao. Van này có nhiệm vụ cấp và xả khí nén vào và ra khỏi buồng chính trong 4 xi lanh khí nén (phía
trước bên phải và trái, phía sau bên phải và trái). Khí nén trong hệ thống được cung cấp bởi máy nén khí.
+ Cảm biến độ cao xe: Cảm biến điều khiển độ cao trước được gắn vào thân xe còn đầu thanh
điều khiển được nối với giá đỡ dưới của giảm chấn. Với hệ thống treo sau, các cảm biến được gắn vào
thân xe và đầu thanh điều khiển được nối với đòn treo dưới. Những cảm biến này liên tục theo dõi
khoảng cách giữa thân xe và các đòn treo để phát hiện độ cao gầm xe do đó quyết định thay đổi lượng
khí trong mỗi xi lanh khí.
+ Cảm biến tốc độ: Cảm biến này gắn trong công tơ mét, nó ghi nhận và gửi tín hiệu tốc độ xe
đến ECU hệ thống treo.
+ ECU hệ thống treo: Có nhiệm vụ nhận tín hiệu từ tất cả các cảm biến để điều khiển lực của
giảm chấn và độ cứng của lò xo, độ cao xe theo điều kiện hoạt động của xe thông qua bộ chấp hành điều
khiển hệ thống. Bộ chấp hành điều khiển hệ thống treo được đặt ở mỗi đỉnh của mỗi xi lanh khí. Nó
đồng thời dẫn động van quay của giảm chấn và van khí của xi lanh khí nén để thay đổi lực giảm chấn và
độ cứng hệ thống treo. Bộ chấp hành điều khiển điện tử phản ứng chính xác với sự thay đổi liên tục về
điều kiện hoạt động của xe.
Ưu điểm hệ thống treo khí nén - điện tử:
- Đây là hệ thống treo vừa “thông minh” và vừa “linh hoạt”.
Khả năng điều chỉnh độ cứng của từng xi lanh khí cho phép đáp ứng với độ nghiêng khung xe và
tốc độ xe khi vào cua, góc cua và góc quay vô lăng của người lái. Như vậy, khi xe chạy, độ cứng các ống
giảm xóc có thể tự động thay đổi sao cho cơ chế hoạt động của hệ thống treo được thích hợp và hiệu quả
nhất đối với từng hành trình. Ví dụ khi phanh, độ nhún các bánh trước sẽ cứng hơn bánh sau, còn khi
tăng tốc thì ngược lại.
Hệ thống treo khí nén - điện tử tự động thích nghi với tải trọng của xe, thay đổi độ cao gầm xe
cho phù hợp với điều kiện hành trình. Ví dụ: Độ cao bình thường được tự động xác lập khi vận tốc xe
đạt 80 km/h. Nếu các cảm biến tốc độ ghi nhận được rằng kim đồng hồ tốc độ đã vượt qua mức 140
km/h thì hệ thống tự động hạ gầm xe xuống 15mm so với tiêu chuẩn.
- Một ưu việt nữa của hệ thống treo này là các lò xo xoắn được thay thế bằng túi khí cao su nên
giảm bớt một phần trọng lượng xe. Bớt được khối lượng này sẽ cho phép các lốp xe chịu tải tốt hơn trên
các điều kiện mặt đường không bằng phẳng mà ít ảnh hưởng đến độ cân bằng của xe, vì vậy cảm giác
khi lái sẽ nhẹ nhàng và dễ chịu hơn.
- Với hệ thống treo khí nén điện tử, những chỗ mấp mô hay ổ gà trên mặt đường hầu như không
ảnh hưởng nhiều đến người ngồi trong xe.

Hình 42 - Kết cấu của hệ thống treo cầu trước

38
 Hình 43 - Hệ thống treo khí nén - điện tử dòng xe cao cấp như Audi, BMW, Lexus…

3.5. Hệ thống treo bán chủ động

Khi thiết kế hệ thống treo luôn phải thỏa hiệp giữa tính ổn định, dễ lái và khả năng bám đường.

Nếu một hệ thống treo có độ cứng lớn sẽ dễ dàng điều khiển, vào cua hay quay vòng tuy nhiên
khả năng bám đường sẽ kém và ngược lại. Chính vì vậy việc lựa chọn độ cứng thích hợp cho hệ thống
treo luôn là một bài toán khó giải cho các nhà thiết kế.
Hệ thống treo của xe đáp ứng được cả hai yêu cầu tiện nghi (tính êm dịu) và an toàn (dễ điều
khiển).
Hệ thống treo cho phép thay đổi được độ cứng của giảm chấn theo điều kiện làm việc, còn được
gọi “hệ thống treo bán chủ động” và đã được lắp đặt trên một số xe như: Chevy Corvette, Cadillac ATS
và Ferrari 458 italia.

39
 Hình 44 – Hệ thống treo bán chủ động trên các dòng xe Chevy Corvette, Cadillac ATS và Ferrari 458
italia

Hệ thống treo bán chủ động của Delphi làm việc dựa trên nguyên lý điện từ. Theo đó trong dầu
thủy lực của giảm chấn có sử dụng một số hạt kim loại nhỏ, trong quá trình làm việc từ trường của hệ
thống tạo ra sẽ tác động lên các hạt kim loại này và làm thay đổi độ nhớt của dầu thủy lực, do vậy “độ
cứng” của giảm chấn sẽ được thay đổi để phù hợp với điều kiện vận hành của xe.
Ngoài ra, một cách khác để thực hiện thay đổi đặc tính làm việc của giảm chấn là tăng cường áp
suất thủy lực bên trong giảm chấn như cách làm của Mercedes- được biết đến với tên gọi hệ thống kiểm
soát thân xe chủ động “Active Body Control” (ABC). Tuy nhiên công nghệ này làm việc dựa trên bộ
điều khiển cùng với 5 cảm biến được bố trí trên thân xe để phát hiện những chuyển động của thân xe
(chuyển động theo phương ngang, dọc và thẳng đứng của thân xe).
Dựa vào dữ liệu của các cảm biến, bộ điều khiển sẽ thực hiện tăng hoặc giảm độ cứng của giảm
chấn theo từng điều kiện cụ thể. Ngoài năm cảm biến chính, thì công nghệ “Active Body Control” còn
có thêm một số cảm biến được đặt vào bên trong giảm chấn để đo vị trí và áp suất thủy lực. Để điều
chỉnh áp suất, thì hệ thống sử dụng một bơm thủy lực có áp suất cao để thực hiện thay đổi áp suất bên
trong giảm chấn trong vòng 10 giây, nhờ vậy sẽ tăng phạm vi điều chỉnh độ cứng của giảm chấn theo
điều kiện của mặt đường.

40
 3.6. Hệ thống treo chủ động
Một trong những yếu tố tăng độ tự tin cho người ngồi sau vô-lăng là sự cân bằng và chắc chắn
của hệ thống treo khi xe vào cua. Giờ đây, hệ thống treo chủ động thế hệ mới đã can thiệp và hiệu quả
đạt được thật khó tin.

Hình 45 – Hệ thống treo chủ động trên dòng xe Audi

Ý tưởng ở đây là khi ở tốc độ thấp thì thanh phía sau được cài đặt với độ cứng lớn hơn so với
thanh phía trước, nhờ đó mà tăng truyền trọng lượng ra bánh sau giúp cho xe vững hơn, từ đó cải thiện
sự cân bằng khi tăng tốc.
Sự cân bằng này có thể thích ứng nhanh chóng để chế áp rung chấn bất chợt do thừa hay thiếu
lái, trì hoãn việc kích hoạt của các hệ thống ổn định khác và khi đặt ở chế độ Sport thì độ cứng của thanh
chống lật phía sau được tăng cường. Khi vào cua với lực quán tính ly tâm khoảng trên 0,6G, hệ thống
này kiểm soát để tăng lực của thanh chống vặn xe, nếu không người lái sẽ không thể cảm nhận được
chiếc xe đang làm gì – vấn đề mắc phải trước đây của Xantia Activa. Khi không có thông tin của các
cảm biến, các bộ phận cấu thành của hệ thống chống vặn lại trở về trạng thái hoạt động tự do, giúp cho
hệ thống treo trở nên mềm và êm ái bình thường.

3.7. Hệ thống treo điều khiển điện tử của BOSCH

Hệ thống treo điều khiển điện tử của BOSCH: là hệ thống treo được điều khiển bằng điện tử,
gồm có mộ mo tơ điện từ thẳng đứng, thiết bị khuếch đại công suất ở mỗi bánh xe cùng với một bộ điều
khiển, nhằm mục đích tạo thoải mái cho nhưng người ngời trong xe khi đi vào những đoạn đường xóc.

41
 Hình 46 - Hệ thống treo điều khiển điện tử của BOSCH

Cấu tạo:

a) Mô tô điện từ thẳng đứng:

Mô tơ điện từ thẳng đứng được lắp đặt ở mỗi bánh xe, đóng vai trò kết nối giữa bánh xe và
khung xe. Bên trong mô tơ là nam châm điện và lõi của cuộn dây, khi năng lượng điện được cấp vào
cuộn dây mô tơ sẽ co ngắn lại hoặc giãn dài ra để tạo ra chuyển động giữa bánh xe và thân xe.
Ưu điểm sử dụng mô tơ điện từ là tốc độ. Mô tơ điện này sẽ phản ứng rất nhanh với các cú
“xóc” của xe và tạo ra sự thoải mái cho người ngồi trong xe. Thêm vào đó, mô tơ được thiết kế có khả
năng kéo dài khá lớn, có thể sinh ra lực đủ để ngăn cản chiếc xe không bị xoay hay lật khi gặp phải
những tác động lớn của đường vào hệ thống treo.
b) Bộ khuếch đại công suất:
Bộ khuếch đại công suất đóng vai trò phân phối công suất điện tới mô tơ khi nhận được tín hiệu
từ bộ điều khiển.
Bộ khuếch đại công suất có thể thực hiện phân phối dòng công suất tới các mô tơ điện nhưng
đồng thời cũng cho phép nạp lại công suất từ mô tơ. Ví dụ: khi xe gặp các chỗ xóc, công suất này sẽ
được sử dụng để mô tơ kéo căng ra và giúp cho những người trong xe không có cảm giác bị xóc, còn
khi đi ra ngoài những chỗ xóc mô tơ sẽ vận hnàh như một máy phát và sinh ra công suất trở lại qua bộ
khuếch đại.
c) Bộ điều khiển:
Hệ thống treo của Bosch được điều khiển nhờ một bộ điều khiển điện tử. Bộ điều khiển này
được vận hành nhờ cảm biến để cung cấp thông tin xung quanh chiếc xe và gửi yêu cầu tới bộ khuếch
đại công suất. Mục tiêu của bộ điều khiển là phân tích tính toán và điều khiển bộ khuếch đại tác động
vào mô tơ điện từ giúp xe đạt được độ êm dịu cao khi đi vào những những đoạn đường xấu.

42
 Hình 47 - Kết cấu của hệ thống treo của Bosch

Hệ thống treo của BOSCH bố trí phía trước sử dụng kiểu Macpherson và phía sau sử dụng loại
treo độc lập với hai thanh liên kết. Mô tơ điện từ sẽ đóng vai trò liên kết giữa bánh xe và thân xe, lò xo
xoắn sẽ hỗ trợ tải trọng của xe, thêm vào đó hệ thống treo của BOSCH còn có giảm chấn ở mỗi bánh
xe. Nhờ vậy sẽ ngăn cản tác động trở lại thân xe từ bánh xe và tạo cảm giác thoải mái cho những người
ngồi bên trong.

43
 3.8. Hệ thống treo với giảm xóc MagneRide
MagneRide hoạt động bằng cách thay đổi dòng điện trong một cuộn điện chạy xung quanh thân
giảm xóc. Điện trường thay đổi làm thay đổi trạng thái lỏng của dầu giảm xóc khiến cho những phân tử
có thể nhiễm từ co lại hoặc không.

Hình 48 – Hệ thống treo với giảm xóc MagneRide

Phần cứng được thiết kể đơn giản nhưng dòng từ xoáy trong cuộn điện có thể tạo ra phản ứng trì
hoãn việc kích hoạt các hệ thống ổn định khác 20-30 lần trong một giây. Hiện tại, đã có một phiên bản
mới với hai cuộn điện lắp ngược chiều nhau để loại bỏ những dòng điện từ xoáy cho một giảm xóc.
Với cải tiến đó, hệ thống có thể phản ứng nhanh và chính xác, để có thể triệt tiêu những giao
động rung lắc mạnh của một bánh xe. Điều này khiến cho nó trở thành trang bị lý tưởng đối với những
chiếc xe SUV cồng kềnh. Và khi MagneRide cùng hệ thống kiểm soát chống vặn xe hiện đại phối hợp
với nhau, chúng sẽ cho phép chiếc Range Rover Sport có thể vào cua với một lực quán tính ly tâm lên
tới khoảng 1G.

44
 3.9. Hệ thống treo đa liên kết

Mặc dù đi kèm giá bán khá cao, hệ thống treo đa liên kết vẫn là bộ phận không thể thiếu trong
một chiếc xe hơi.

Đối với một khách hàng, có thể nói hệ thống treo là một trong những bộ phận phức tạp và rắc rối
nhất trên xe. Hệ thống treo đóng một vai trò thiết yếu trong việc giữ xe ổn định và giúp người sử dụng
cảm thấy thoải mái. Đó chính là lý do tại sao chúng ta cần có một vốn hiểu biết nhất định về chức năng
của nó. Tuy nhiên, hiện nay có rất nhiều loại treo nên trang viết này sẽ chỉ tập trung vào loại phổ biến
nhất mang tên treo đa liên kết.

Hình 49 - Hệ thống treo đa liên kết trên chiếc BMW 1 Series Coupé.

Các loại treo:

Về cơ bản, hệ thống treo bao gồm thanh ổn định, lò xo và bộ giảm chấn được nối với thân xe
thông qua bánh. Như đã nói ở trên, hệ thống treo đóng vai trò thiết yếu trong quá trình điều khiển và
phanh đồng thời là bộ phận quan trọng có chức năng tạo cảm giác thoải mái cho cả người lái lẫn hành
khách.
Hệ thống treo được chia ra thành hai loại chính: phụ thuộc và độc lập. Hai thuật ngữ này ám chỉ
khả năng điều chỉnh các bánh xe đối nhau chuyển động độc lập. Loại thứ ba ít phổ biến hơn là treo bán
phụ thuộc trong đó các bánh xe đối nhau không thể chuyển động độc lập mà gắn chặt với nhau.
Tóm lại, hệ thống treo phụ thuộc buộc các bánh xe đối nhau chuyển động theo cùng một góc
cam (góc giữa trục đứng của bánh và trục đứng của xe). Trong khi đó, treo độc lập lại cho phép một
bánh di chuyển tự do và không bị bánh đối diện cản trở. Mặc dù một vài hệ thống treo có thể kết hợp
với những loại thanh khác như thanh dao động nhưng chúng vẫn được coi là treo độc lập.

45
 Hình 50 - Hệ thống treo đa liên kết trên phiên bản Mercedes-
Benz E-Klasse 2010
Hệ thống treo đa liên kết: Về bản chất, treo đa liên kết thuộc loại độc lập. Cải tiến từ "đàn
anh" đòn chữ A đôi, treo đa liên kết sử dụng ít nhất ba cần bên và một cần dọc. Những loại cần này
không nhất thiết phải dài bằng nhau và có thể xoay theo góc khác từ hướng ban đầu.
Mỗi cần đều có một khớp nối cầu hoặc ống lót cao su ở cuối, nhờ đó chúng luôn ở trong trạng
thái căng, nén và không bị bẻ cong.
Cần được nối ở phần đầu và cuối của trục. Khi quay để bẻ lái, trục sẽ thay đổi hình dạng của hệ
thống treo bằng cách xoắn toàn bộ cần treo. Các trục xoay của hệ thống treo được thiết kế sao cho điều
này có thể xảy ra.
Bố cục đa liên kết được sử dụng cho cả hệ thống treo trước và sau. Tuy nhiên, đối với treo trước,
cần bên được thay thế bằng thanh giằng nối khung hoặc hộp cơ cấu lái với may-ơ.
Hiện nay, trong công nghiệp không có loại treo đa liên kết đơn lẻ nên tất cả những tên tuổi lớn
trong làng sản xuất xe hơi đều có thiết kế riêng của mình. Hãng BMW sản xuất một số loại hình chữ Z
hoặc treo 4 thanh thể thao trong khi hệ thống treo đa liên kết của Honda lại giống đòn chữ A đôi và
thêm một cần điều khiển thứ 5. Audi 4 được trang bị hệ thống treo trước 4 thanh và có kiểu dáng tương
tự loại đòn chữ A đôi.
Hyundai Genesis sở hữu hệ thống treo trước và sau 5 thanh thể thao. Hệ thống treo trước có hai
thanh trên, hai thanh dưới và một thanh giằng trong khi hệ thống treo sau gồm hai thanh trên, một thanh
dưới, một thanh kéo và một thanh điều khiển chân răng.
Ưu và nhược điểm
Hệ thống treo đa liên kết được coi là hệ thống treo độc lập lý tưởng nhất cho một chiếc xe thành
phẩm bởi nó kết hợp giữa khả năng điều khiển và tiết kiệm không gian, giữa cảm giác thoải mái và khả
năng điều khiển. Hơn nữa, hệ thống treo đa liên kết còn giúp chiếc xe uốn cong nhiều hơn, do đó nó
thực sự là một giải pháp phù hợp cho những chuyến offroad.
Với treo đa liên kết, các nhà thiết kế có thể thay đổi một thông số mà không ảnh hưởng đến toàn
bộ hệ thống. Đây chính là điểm khác biệt rõ ràng nhất so với hệ thống treo đòn chữ A đôi.
Bên cạnh những ưu điểm, nhược điểm của hệ thống treo đa liên kết là giá thành cao, quá trình
thiết kế và sản xuất phức tạp. Trên thực tế, hình dáng của hệ thống treo cần được kiểm tra bằng phần
mềm phân tích thiết kế.

46
 Hình 51 - Hệ thống treo đa liên kết nhìn từ trên xuống

Tuy nhiên, nhờ những thành tựu về công nghệ, giá thành của hệ thống treo đã giảm đi đáng kể.
Một trong những công ty chuyên sản xuất hệ thống treo đa liên kết giá thành thấp là Magneti Marelli -
nhà cung cấp và tài trợ cho đội F1 của Ferrari. Vài năm trước đây, công ty trở nên nổi tiếng với sản
phẩm FLECS (Flexible Link Elevated Compliance Suspension). Hệ thống này được thiết kế dựa trên
hoạt động của một cần điều khiển đặt ở vị trí thấp và bộ cánh dọc linh hoạt. Ống lót và các thanh cùng
có chức năng đàn hồi động đồng nghĩa với số lượng cần điều khiển treo và giá thành sản xuất giảm đi.
Thêm vào đó, bản thân ống nối là sản phẩm đại trà tương đối đơn giản.

3.10. Hệ thống treo thông minh

Porsche có 3 phiên bản của mẫu xe này, đó là Panamera S, Panamera 4S và Panamera Turbo.

Hình 52 – Hệ thống treo thông minh cầu trước của Porsche

47
 Hệ thống treo sau là một cấu trúc đa liên kết bằng nhôm, bắt vào một khung phụ cũng bằng
nhôm. Khóa vi sai phía sau kiểm soát bằng điện tử giúp tối ưu hóa lực kéo. Trang bị lựa chọn gồm có hệ
thống kiểm soát chassis chủ động của Porsche (Dynamic Chassis Control - PDCC) làm việc phối hợp
với các thanh chống lật cả trước và sau. Áp suất dầu trong các mô-tơ thủy lực sẽ thay đổi lực chống đỡ
của các thanh này.

Hình 53 – Hệ thống treo thông minh cầu sau của Porsche

B – TÍNH TOÁN VÀ THIẾT KẾ HỆ THỐNG TREO

III. CÁC THÔNG SỐ KỸ THUẬT CỦA HỆ THỐNG TREO

- Độ cứng của lò xo;
- Hệ số cản của giảm chấn;
- Tần số dao động của hệ thống treo;
- Khối lượng treo và không treo;
- Vận tốc và gia tốc dao động;
- Độ uốn (cong, xoắn,…) tĩnh và động;

IV. ĐỘNG HỌC VÀ ĐỘNG LỰC HỌC HỆ THỐNG TREO

Hình 54 – Sơ đồ động học chung của hệ thống treo

а) – Hướng cạnh; b) – Hướng sau
1 – Bộ phận dẫn hướng; 2 – Phần tử đàn hồi; 3 –Bộ phận dập tắt dao động; 4 – Bộ phận ổn định ngang

48
1. BOÄ PHAÄN DAÃN HÖÔÙNG

Boä phaän daãn höôùng (cô caáu höôùng) cuûa heä thoáng treo nhaèm xaùc ñònh tính chaát dòch chuyeån
töông ñoái cuûa baùnh xe ñoái vôùi thaân xe vaø goùp phaàn vaøo vieäc truyeàn löïc vaø moâmen giöõa baùnh xe vaø
thaân xe. Cô caáu höôùng taïo ra phöông phaùp treo baùnh xe hoaëc caàu xe vaøo thaân (hoaëc khung) xe.

1.1. Caáu taïo caùc cô caáu höôùng cuûa heä thoáng treo:

Caáu taïo caùc cô caáu höôùng seõ quyeát ñònh höôùng dòch chuyeån, ñoä nghieâng maët phaúng baùnh xe vaø
taâm dao ñoäng cuûa baùnh xe khi xe chuyeån ñoäng treân maët ñöôøng khoâng baèng phaúng. Löïa choïn hôïp lyù
cô caáu höôùng cho moät heä thoáng treo seõ laøm taêng khaû naêng baùm ngang cuûa caùc baùnh xe, giaûm ñöôïc
ñoä nghieâng caùc maët phaúng baùnh xe vaø giaûm ñöôïc dao ñoäng goùc (hieän töôïng “vaãy”) cuûa caù c baùnh xe
daãn höôùng xung quanh truïc ñöùng. Töùc laø löïa choïn cô caáu höôùng hôïp lyù seõ laøm taêng ñoä oån ñònh cuûa oâ
toâ khi chuyeån ñoäng treân ñöôøng khoâng baèng phaúng.

1.1.1. Caáu taïo caùc cô caáu höôùng ôû heä thoáng treo ñoäc laäp:

ÔÛ heä thoáng treo ñoäc laäp, ñeå ñaûm baûo cho caùc baùnh xe dao ñoäng ñoäc laäp vôùi nhau, caùc ñoøn cuûa
cô höôùng moät ñaàu seõ lieân keát vôùi baùnh xe, ñaàu coøn laïi seõ lieân keát vôùi thaân xe (hoaëc khung xe).
Caùc phöông aùn boá trí cô caáu höôùng ñöôïc theå hieän ôû caùc hình sau:

Hình 55 – Cơ cấu Hình 56 – Cơ cấu Hình 57 – Cơ cấu hướng Hình 58 – Cơ cấu

hướng một đòn với hướng một đòn với hai một đòn với một khớp trụ hướng hai đòn với một
một khớp trụ cho khớp cầu cho bánh xe cho bánh xe dẫn hướng khớp trụ trượt cho
bánh xe không dẫn dẫn hướng bánh xe dẫn hướng
hướng

Daïng toång quaùt laø cô caáu höôùng khoâng gian taïo ra phöông phaùp treo baùnh xe maø ôû ñoù baùnh xe
coù theå thöïc hieän vieäc dòch chuyeån trong khoâng gian (hình 59). Ñieåm S laø taâm cuûa chuyeån ñoäng
khoâng gian.

49
 Hình 59 - Cô caáu höôùng khoâng gian
a  Phöông aùn cô sô; b  Phöông aùn cho baùnh xe daãn höôùng; c  Phöông aùn cho caàu sau chuû
ñoäng; (A, B laø khôùp caùc ñaêng)

Hình 60 - Cô caáu höôùng phaúng

Daïng ñôn giaûn hôn laø cô caáu höôùng phaúng taïo ra phöông phaùp treo baùnh xe maø ôû ñoù baùnh xe
chæ coù theå thöïc hieän vieäc chuyeån dòch trong maët phaúng (hình 60). Trong 6 phöông aùn ñöa ra thì
phöông aùn a vaø d ñöôïc söû duïng phoå bieán nhaát ôû treân oâ toâ. Tröôøng hôïp a ñöôïc goïi laø cô caáu höôùng
hình thang, tröôøng hôïp d laø cô caáu höôùng McPherson.

Trong thöïc teá, neáu ôû phöông aùn a vaø d chæ boá trí treân moät ñoøn vaø döôùi moät ñoøn thì khaû naêng
chòu löïc vaø moâmen töông ñoái keùm. Ñeå taêng khaû naêng chòu löïc vaø moâmen, ngöôøi ta seõ boá trí treân vaø
döôùi hai ñoøn nhö hình 61.

50
 Hình 61 - Cô caáu höôùng phaúng trong thöïc teá
a  Cô caáu höôùng hình thang cho baùnh xe daãn höôùng; b  Cô caáu höôùng McPherson cho baùnh
xe daãn höôùng

1.1.2. Caáu taïo caùc cô caáu höôùng ôû heä thoáng treo phuï thuoäc:

ÔÛ heä thoáng treo phuï thuoäc, caùc ñoøn cuûa cô caáu höôùng moät ñaàu seõ lieân keát vôùi caàu xe, ñaàu
coøn laïi seõ lieân keát vôùi thaân xe hoaëc khung xe. Caàu xe trong tröôøng hôïp naøy laø caàu lieàn.
Caùc phöông aùn boá trí cô caáu höôùng ñöôïc theå hieän ôû caùc hình sau:

Hình 62 - Caùc tröôøng hôïp cô sôû cuûa cô caáu höôùng boán ñoøn
vôùi taùm khôùp caàu (ñöôïc goïi laø: treo boán ñieåm)

Hình 63 - Cô caáu höôùng boán ñoøn vôùi ñoøn thöù tö ñaët ngang
(goïi laø ñoøn Panhard)

51
 Hình 64 - Cô caáu höôùng ba ñoøn vôùi ñoøn thöù ba hình tam giaùc

Hình 65 - Cô caáu höôùng boán ñoøn vôùi caàu daïng oáng loàng vaøo nhau

Hình 66 - Cô caáu höôùng hai ñoøn vôùi caàu hình tam giaùc

Hình 67 - Cô caáu höôùng vôùi ñoøn daãn höôùng laø caàu xe

a  Caàu xe keát noái vôùi thaân xe baèng hai khôùp tru; b  Caàu xe keát noái vôùi thaân xe baèng hai khôùp caàu

52
2. BOÄ PHAÄN ÑAØN HOÀI
Ñöôøng ñaëc tính ñaøn hoài cuûa heä thoáng treo

Nhôø ñöôøng ñaëc tính ñaøn hoài ta ñaùnh giaù ñöôïc boä phaän ñaøn hoài cuûa heä thoáng treo. Ñöôøng ñaëc
tính ñaøn hoài bieåu thò quan heä giöõa löïc Z thaúng ñöùng taùc duïng leân baùnh xe vaø ñoä bieán daïng cuûa heä
thoáng treo f ño ngay treân truïc baùnh xe.
Treân hình 7.16 trình baøy hai loaïi ñöôøng ñaëc tính cuûa heä thoáng treo: ñöôøng thaúng 1 öùng vôù i heä
thoáng treo coù ñoä cöùng khoâng ñoåi coøn ñöôøng cong 2 öùng vôùi loaïi heä thoáng treo coù ñoä cöùng thay ñoåi.
Truïc hoaønh bieåu dieãn ñoä voõng f, truïc tung bieåu dieãn löïc Z thaúng ñöùng taùc duïng leân baùnh xe. Muoán
coù ñoä voõng ft cuûa moät ñieåm baát kyø treân ñöôøng cong (ví duï ôû ñieåm D) ta veõ ñöôøng tieáp tuyeán taïi ñieåm
ñoù (ñieåm D) vaø haï ñöôøng thaúng goùc vôùi truïc hoaønh.
Hoaønh ñoä AB laø ñoä voõng tónh ft cuûa heä thoáng treo coù ñoä cöùng thay ñoåi (ñöôøng cong 2) vaø hoaønh
ñoä OB seõ laø ñoä voõng tónh cuûa heä thoáng treo coù ñoä cöùng khoâng ñoåi (ñöôøng thaúng 1).
Taàn soá dao ñoäng rieâng ôû caùc bieân ñoä beù ñöôïc xaùc ñònh baèng ñoä voõng hieäu duïng (hay ñoä voõng
tónh) öùng vôùi taûi troïng tónh Zt = G. Tuy cuøng moät ñoä voõng toång quaùt OC nhöng heä thoáng treo coù ñoä
cöùng thay ñoåi coù ñoä voõng hieäu duïng AB lôùn hôn ñoä voõng hieäu duïng cuûa heä thoáng treo coù ñoä cöùng
khoâng thay ñoåi (ñoaïn OB).

Z
Zmax E

2 H
Theå tích
Taûi troïng

ñoäng naêng

Zt D
K

1
f
A 0 C
B
Hình 68 - Caùc daïng ñöôøng ñaëc tính cuûa heä thoáng treo

Theå tích ñoäng naêng goïi taét laø theå ñoäng, nghóa laø theá naêng lôùn nhaát cuûa heä thoáng treo khi oâ toâ ñi
qua choã loài loõm ñöôïc bieåu thò baèng dieän tích coù gaïch EKD öùng vôùi heä thoáng treo coù ñoä cöùng thay ñoåi
vaø bieåu thò baèng dieän tích HKD öùng vôùi heä thoáng treo coù ñoä cöùng khoâng ñoåi. Vôùi nhöõng ñoä voõng haïn
cheá theå ñoäng caàn thieát cuûa heä thoáng treo coù ñöôøng ñaëc tính phi tuyeán coù theå theå hieän baèng heä soá
Z
ñoäng Kñ = max maø ta seõ khaûo saùt kyõ hôn sau ñaây.
G

53
 Z

Ñieåm töïa cuûa boä phaän haïn cheá döôùi

Ñieåm töïa cuûa uï cao su döôùi

Zmax

Ñieåm töïa cuûa boä phaän haïn cheá treân

Taûi troïng
chaát taûi

Z1
coù taûi

Ñieåm töïa cuûa

uï cao su treân
f2
f1
giaûm taûi

A  L Gaøi boä phaän haïn cheá f

0 fñd B M C Ñoä voõng
ft f ñt
Traû Neùn
Hình 69 - Ñöôøng ñaëc tính ñaøn hoài cuûa heä thoáng treo

Treân hình 69 laø daïng ñöôøng ñaëc tính ñaøn hoài cuûa heä thoáng treo khi chaát taûi vaø khi giaûm taûi.
Treân truïc hoaønh ta coù ñieåm O laø ñieåm töïa cuûa boä phaän haïn cheá döôùi, ñieåm C laø ñieåm töïa cuûa boä
phaän haïn cheá treân, neân ta goïi BO laø giaù trò cuûa ñoä voõng ñoäng döôùi fñd, BC laø giaù trò cuûa ñoä voõng
ñoäng treân fñt. Ngoaøi ra ta coøn coù ñieåm L laø ñieåm töïa cuûa uï cao su phía döôùi, ñieåm M laø ñieåm töïa cuûa
uï cao su phía treân vaø töông öùng vôùi hai ñieåm L, M ta coù ñoä voõng f1, f2 . Khi chaát taûi vaø giaûm taûi caùc
thoâng soá cuûa boä phaän ñaøn hoài laø ñoä voõng tónh ft , ñoä voõng ñoäng treân fñt vaø ñoä voõng ñoäng döôùi fñd öùng
vôùi haønh trình ñoäng ñeán giôùi haïn cuûa boä phaän haïn cheá phía treân vaø boä phaän haïn cheá phía döôùi, ñoä
cöùng Ct cuûa heä thoáng treo, heä soá ñoäng Kñ vaø löïc ma saùt 2F. Ñöôøng cong chaát taûi vaø giaûm taûi khoâng
truøng nhau do ma saùt trong heä thoáng treo. Ngöôøi ta qui öôùc laáy ñöôøng ñaëc tính ñaøn hoài cuûa nhíp laø
ñöôøng trung bình (ñöôøng neùt ñöùt) (nghóa laø coù tính ñeán löïc ma saùt 2F).

Khi tính ñoä eâm dòu chuyeån ñoäng (caùc dao ñoäng) taàn soá dao ñoäng rieâng caàn thieát n phaûi do ñoä
voõng tónh ft quyeát ñònh. Quan heä giöõa ft vaø n theo coâng thöùc taàn soá dao ñoäng rieâng cuûa heä thoáng treo
300
n  ñöôïc theå hieän treân giaûn ñoà (hình 70).
ft

54
 n (laàn/phuùt)
140
130
120
110
100
90
80
70
60
50 ft(cm)
5 10 15 20 25 30

Hình 70 - Quan heä cuûa taàn soá dao ñoäng rieâng cuûa phaàn
ñöôïc treo n vôùi ñoä voõng tónh ft

Nhö vaäy coù theå xaùc ñònh ñoä voõng tónh theo taàn soá dao ñoäng rieâng n cuûa heä thoáng treo. Ñoä voõng
tónh ft veà giaù trò khaùc vôùi ñoä voõng ñoäng döôùi fñd.
Noùi chung ft khoâng neân ít hôn 150300mm ñoái vôùi oâtoâ du lòch vaø ft khoâng nhoû hôn
100200mm ñoái vôùi oâtoâ buyùt.
Caû hai loaïi naøy coù taàn soá dao ñoäng rieâng n = 60 85 laàn/ph. Trong oâtoâ taûi ft khoâng neân nhoû
hôn 60120mm öùng vôùi taàn soá dao ñoäng rieâng n = 80 100 laàn/ph.
Ñeå ñaûm baûo ñoä eâm dòu chuyeån ñoäng thì tæ soá ñoä voõng tónh fts cuûa heä thoáng treo sau vaø ñoä
voõng tónh ftt cuûa heä thoáng treo tröôùc phaûi naèm trong caùc giôùi haïn sau:
f
 Trong oâ toâ du lòch ts  0,8  0,9
f tt
f ts
 Trong oâ toâ taûi vaø oâ toâ buyùt  1  1,2 .
f tt
Ñoä cöùng Ct cuûa heä thoáng treo baèng tang goùc nghieâng cuûa tieáp tuyeán cuûa ñöôøng trung bình
(ñöôøng neùt ñöùt) Ct = tg. Tröôøng hôïp toång quaùt ñöôøng ñaëc tính cuûa heä thoáng treo khoâng phaûi laø
ñöôøng thaúng vaø ñoä cöùng Ct thay ñoåi.
dz
Ct 
df
Ñeå ñaùnh giaù sô boä ngöôøi ta thöôøng tính ñoä cöùng heä thoáng treo chòu taûi troïng tónh:
G Z
Ct   t
ft ft
Töø ñaây ta thaáy ñoä cöùng vaø ñoä voõng tónh laø caùc ñaïi löôïng coù quan heä vôùi nhau, nhöng ñoä voõng
tónh cho ta hình dung ñaày ñuû veà heä thoáng treo hôn laø ñoä cöùng vì noù noùi leân taûi troïng tónh Zt = G taùc
duïng leân heä thoáng treo.

55
 Heä soá ñoäng löïc hoïc goïi taét laø heä soá ñoäng laø tyû soá giöõa taûi troïng lôùn nhaát Zmax coù theå truyeàn qua
heä thoáng treo vôùi taûi troïng tónh.
Z Z
K ñ  max  max
G Zt
Khi Kñ beù thì seõ coù söï va ñaäp lieân tuïc leân boä phaän haïn cheá cuûa nhíp, laøm cho nhíp bò uoán ngöôïc
laïi vaø bò “goõ”. Khi Kñ quaù lôùn, trong tröôøng hôïp dao ñoäng vôùi bieân ñoä lôùn vaø giôùi haïn giaù trò fñ, heä
thoáng treo seõ raát cöùng. Thöïc teá chöùng toû raèng choïn Kñ thích hôïp thì khi oâtoâ chuyeån ñoäng treân ñöôøng
khoâng baèng phaúng, taûi troïng ñoäng truyeàn qua heä thoáng treo seõ gaây va ñaäp raát ít leân boä phaän haïn cheá.
Khi tính heä thoáng treo coù theå choïn Kñ = 1,71,8. ÔÛ CHLB Nga vôùi caùc oâ toâ coù khaû naêng thoâng qua
thaáp choïn Kñ=23 vaø ôû oâtoâ coù khaû naêng thoâng qua cao choïn Kñ = 34.
Ñoä voõng ñoäng fñ cuûa heä thoáng treo (goàm caû ñoä bieán daïng cuûa caùc uï cao su) phuï thuoäc vaøo
ñöôøng ñaëc tính cuûa heä thoáng treo vaø vaøo ñoä voõng tónh ft.
 Trong oâ toâ du lòch: fñ = (0,50,6).ft
 Trong oâ toâ buyùt: fñ = (0,70,8).ft
 Trong oâ toâ taûi: fñ = 1,0.ft
Ñoä voõng ñoäng fñ quan heä chaët cheõ vôùi heä soá ñoäng Kñ. Ñoä voõng ñoäng fñ caøng lôùn thì ñoä eâm dòu
chuyeån ñoäng taêng vaø deã phoái hôïp vôùi heä soá ñoäng Kñ lôùn, ñaûm baûo söï tieáp xuùc cuûa loáp vôùi maët ñöôøng
toát. Tuy nhieân luùc aáy ñoä dòch chuyeån töông ñoái cuûa thuøng xe vôùi loáp laïi lôùn laøm cho tính oån ñònh
keùm, vaø yeâu caàu ñoái vôùi boä phaän höôùng cuûa heä thoáng treo coù chaát löôïng cao hôn, laøm phöùc taïp theâm
daãn ñoäng laùi caùc baùnh tröôùc, vaø taêng giôùi haïn khoaûng saùng gaàm xe trong heä thoáng treo ñoäc laäp.
Ñöôøng caøng maáp moâ vaø vaän toác caøng lôùn thì haønh trình ñoäng cuûa heä thoáng treo caøng phaûi lôùn.
Ñoái vôùi oâ toâ coù khaû naêng thoâng qua thaáp thì ñoä cöùng cuûa heä thoáng treo thay ñoåi ít fñt = 70140mm.
Ñoái vôùi oâ toâ coù khaû naêng thoâng qua cao fñt = 120160mm.
*Đối với hệ thống treo dạng nhíp lá:

Hình 71- Sơ đồ hệ thống treo dạng nhíp lò xo với độ cứng thay đổi
1 – Mắt lắp nhíp với thân xe; 2, 7 – Thanh chống; 3 – Nhíp phụ; 4 – Đai kẹp; 5 – Thân xe; 6 –
Quang treo; 8 – Nhíp chính; 9 – Bu lông ở giữa

56
 Hình 72 - Đặc tính phi tuyến của hệ thống treo ô tô

3. BOÄ PHAÄN GIAÛM CHAÁN

3.1. Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa caùc loaïi giaûm chaán thuûy löïc

Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa taát caû caùc loaïi giaûm chaán thuûy löïc laø: chaát loûng bò doàn töø buoàng chöùa
naøy sang buoàng chöùa khaùc qua nhöõng van tieát löu raát nhoû neân chaát loûng chòu söùc caûn chuyeån ñoäng
raát lôùn. Söùc caûn laøm daäp taét nhanh caùc chaán ñoäng vaø naêng löôïng cuûa dao ñoäng bò bieán thaønh nhieät
naêng nung noùng chaát loûng chöùa trong giaûm chaán.

3.1.1. Giaûm chaán ñoøn

Trong giaûm chaán ñoøn hai chieàu (hình 73) coù pittoâng keùp 2. Trong ñoù coù ñaët caùc van ngöôïc. Van
ngöôïc laøm cho caùc daàu ôû baàu giaûm chaán luoân luoân chaûy vaøo laøm ñaày buoàng chöùa 1 vaø 3. Pittoâng keùp
ngaên xylanh ra laøm hai buoàng chöùa 1 vaø 3. Theå tích cuûa buoàng chöùa 1 vaø 3 thay ñoåi khi pittoâng keùp
dòch chuyeån veà phía traùi hay phaûi. Pittoâng keùp dòch chuyeån ñöôïc nhôø cam quay 4 ñaët vaøo giöõa
pittoâng keùp. Xylanh chöùa ñaày chaát loûng.
Trong haønh trình neùn nheï (a) pittoâng keùp ñi veà phía phaûi, chaát loûng bò doàn töø buoàng 3 ñeán
buoàng 1 qua loã raát beù ôû thanh van 5 vaø khe hôû ôû van 6 nhôø thaéng ñöôïc söùc caûn cuûa loø xo meàm phía
trong. Neáu bò neùn maïnh (b) aùp suaát cuûa chaát loûng taêng leân ñuû söùc thaéng caû löïc caûn cuûa loø xo cöùng
phía ngoaøi cuûa van 6. Cöûa van 6 bò môû ñoät ngoät vaø chaát loûng ñi qua van 6 dễ daøng.
Trong haønh trình traû nheï (c) chaát loûng töø buoàng 1 chaûy qua buoàng 3 qua loã raát beù ôû thanh van 5,
coøn van 6 luùc ñoù vaãn ñoùng.
Neáu bò traû maïnh aùp suaát chaát loûng taêng leân (d) thaéng ñöôïc löïc loø xo cuûa van 5, van 5 môû roäng
ra chaát loûng ñi qua deå daøng hôn.

57
 4 2

Neùn Tr ả

Hình 73 - Sô ñoà laøm vieäc cuûa giaûm chaán ñoøn taùc duïng hai chieàu

3.1.2. Giaûm chaán oáng:

Caùc chi tieát cuûa giaûm chaán oáng ñöôïc neâu ôû hình 74. ÔÛ haønh trình neùn, daàm caàu vaø tai 6 dao
ñoäng leân phía treân neân píttoâng bò ñaåy saâu vaøo loøng cuûa xi lanh, laäp töùc aùp suaát daàu ôû buoàng A taêng
leân lôùn hôn aùp suaát daàu ôû caùc buoàng B. Daàu seõ chuyeån ñoäng töø buoàng A sang caùc buoàng B qua caùc

58
loã tieát löu raát nhoû. Do ma saùt giöõa caùc phaàn töû daàu vôùi caùc loã tieát löu raát lôùn cho neân naêng löôïng cuûa
dao ñoäng töø maët ñöôøng truyeàn leân ñaõ bò maát ñi moät phaàn chuyeån thaønh nhieät naêng nung noùng daàu ôû
trong giaûm chaán. Khi bò neùn maïnh, aùp suaát daàu ôû buoàng A taêng cao, caùc van giaûm taûi 4 seõ môû ra, luùc
naøy tieát dieän cho daàu ñi qua taêng leân, neân söùc caûn dao ñoäng cuûa giaûm chaán coù giaûm xuoáng.
ÔÛ haønh trình traû, daàm caàu cuøng vôùi tai 6 dao ñoäng xuoáng phía döôùi neân píttoâng chuyeån ñoäng ñi
leân so vôùi ñaùy cuûa xi lanh. Bôûi vaäy theå tích buoàng A taêng leân laøm cho aùp suaát daàu ôû buoàng A giaûm
xuoáng nhoû hôn aùp suaát daàu ôû caùc buoàng B. Laäp töùc daàu ôû caùc buoàng B chuyeån ñoäng qua buoàng A
thoâng qua caùc loã tieát löu. Khi aùp suaát daàu ôû buoàng A giaûm ñoät ngoät (do caàu xe dao ñoäng maïnh veà
phía döôùi) caùc van giaûm taûi 5 seõ môû ra, neân söùc caûn dao ñoäng cuûa giaûm chaán seõ giaûm xuoáng, cho
pheùp caàu xe dao ñoäng nhanh hôn veà phía döôùi, ñaåy baùnh xe tieáp xuùc nhanh trôû laïi vôùi maët ñöôøng,
haïn cheá ñöôïc thôøi gian baùnh xe taùch khoûi maët ñöôøng, bôûi vaäy taêng ñöôïc ñoä oån ñònh chuyeån ñoäng cuûa
oâ toâ.

Hình 74 - Keát caáu cuûa giaûm chaán oáng

1 – Caàn cuûa píttoâng.

2 – Lôùp aùo trong cuûa xy lanh hai lôùp.
3 – Buoàng ñieàn ñaày (chöùa khí neùn).
4; 5 –Van giaûm taûi (coù caùc loã tieát löu).
6 – Tai noái vôùi daàm caàu.
7 – Ñeá cuûa píttoâng.
8 – Daàu thuûy löïc.
9 – Lôùp aùo ngoaøi cuûa xylanh.
10 – Loã ñeå boâi trôn caàn píttoâng.
11 – Ñeäm laøm kín.
12 – Tai noái vôùi thaân xe.
A; B – Caùc buoàng chöùa daàu.

3.2. Ñöôøng ñaëc tính cuûa giaûm chaán thuûy löïc:

Löïc caûn chaán ñoäng Zg do giaûm chaán sinh ra phuï thuoäc vaøo vaän toác töông ñoái ż cuûa caùc dao ñoäng
thuøng xe ñoái vôùi baùnh xe.
Zg=Kżn (7.43)
ÔÛ ñaây: K  Heä soá caûn cuûa giaûm chaán.

59
 Zg

Z2

Z1

Z3
3
1

Hình 75 - Ñöôøng ñaëc tính cuûa giaûm chaán thuûy löïc

Haøm soá: Zg = f( ż ) bieåu dieån ñöôøng ñaëc tính cuûa giaûm chaán. Tuyø theo giaù trò soá muõ n maø
ñöôøng ñaëc tính cuûa giaûm chaán coù theå laø tuyeán tính (ñöôøng thaúng) hoaëc ñöôøng cong. Neáu:
n=1 : Ñöôøng ñaëc tính laø ñöôøng thaúng 1 (hình 75).
n>1 : Ñöôøng ñaëc tính laø ñöôøng cong loõm 2.
n<1 : Ñöôøng ñaëc tính laø ñöôøng cong loài 3.
Ñöôøng cong coù daïng naøy hay daïng khaùc phuï thuoäc tröôùc tieân ôû kích thöôùc loã thoâng qua roài
ñeán ñoä nhôùt cuûa chaát loûng vaø keát caáu cuûa van. Chuù yù laø vôùi caùc ñöôøng ñaëc tính treân hình 75 ta thaáy
taïi giaù trò lôùn nhaát cuûa vaän toác töông ñoái, giaù trò coâng suaát tieâu hao (tæ leä vôùi dieän tích naèm döôùi
ñöôøng ñaëc tính) baèng nhau. Thoâng thöôøng n dao ñoäng trong khoaûng 1,52,5.
Treân hình 76 ta thaáy taïi hai ñieåm 1 vaø 2 ñöôøng bieåu dieãn hoaëc laø ñi thaúng (ñöôøng neùt ñöùt)
hoaëc laø gaãy khuùc (ñöôøng lieàn). Tröôøng hôïp coù van giaûm taûi ñöôøng bieåu dieãn seõ laø ñöôøng gaãy khuùc
vaø ñieåm 1, ñieåm 2 laø ñieåm môû van giaûm taûi neân dieän tích cho chaát loûng ñi qua taêng leân.
Trong caùc oâ toâ hieän ñaïi żn vaø żt naèm trong giôùi haïn (3050)cm/s. Neáu oâ toâ söû duïng ôû khí haäu
oân ñôùi coù theå khoâng ñaët van giaûm taûi ñeå ñôn giaûn bôùt keát caáu.

60
 Zg

Znmax
Zn 1

zt Tra Neù zn
0
Nhe Maïn Nhe Maïn

2 Zt
Zt max

Hình 76 - Ñöôøng ñaëc tính khoâng ñoái xöùng cuûa giaûm

chaán taùc duïng hai chieàu vôùi van giaûm taûi.

a)Sơ đồ động học của giảm chấn thủy lực loại ống kép:

Hình 77 - Sơ đồ động học của giảm chấn thủy

lực loại ống kép

1- Buồng chứa khí nén; 2- Buồng chứa dầu ngoài;

3-Dầu bên trong xilanh làm việc; 4- Van đáy (có
các lỗ tiết lưu);5- Van pittông (có các lỗ tiết lưu);
6- Pittông;7- Xilanh; 8- Vỏ giảm chấn; 9- Cần
pittông

61
 Nguyên tắt làm việc:
- Giảm chấn loại này gồm 2 ống: một ống làm việc (chứa pit tông) và vỏ bên ngoài (chứa đựng
dầu dư thừa).
- Pit tông dịch chuyển bên trong ống làm việc, đẩy dầu chảy qua các lỗ tiết lưu riêng (5) và ép
một phần dầu chảy qua các van nằm ớ dưới đáy ống(4). Các van này trong hành trình nén được gọi là
van nén, còn trong hành trình giãn thì gọi là van giãn.
- Hành trình nén: Khi pittông (6) dịch chuyển xuống dưới đáy xilanh (7) thì đẩy và ép dầu chảy
qua buồng chứa dầu ngoài (2). Không khí nén ở buồng chứa khí nén (1) bị nén lại.
- Hành trình giãn: Dưới sự điều khiển van pit tông khí nén (1) giãn ra, đẩy ép lượng dầu ở buồng
chứa ngoài chảy vào ống xilanh làm việc qua các van ở đáy xilanh (4). Sau đó lượng dầu này bị ép đẩy
pit tông (6) di chuyển lên trên.

b) Sơ đồ động học của giảm chấn thủy lực loại ống đơn:

Nguyên tắt làm việc:

- Giảm chấn loại này gồm 1 ống: một ống làm việc (chứa pit tông) và được gọi là xilanh làm việc
và cùng với vỏ xilanh.
- Loại giảm chấn này khác với loại ống kép ở chỗ là khí nén (thường là khí Nitơ) nằm bên trong
và phần đáy của xilanh. Đế pit tông chia xilanh chia làm hai phần: phần trên là dầu làm việc, phần dưới
là khí nén với áp suất cao (20-30 atm).
- Pit tông dịch chuyển bên trong ống làm việc, đẩy dầu chảy qua các lỗ tiết lưu riêng (5) và ép
một phần dầu chảy qua các van nằm ớ dưới đáy ống(4). Các van này trong hành trình nén được gọi là
van nén, còn trong hành trình giãn thì gọi là van giãn.
- Hành trình nén: Khi pittông (5) dịch chuyển xuống dưới đáy xilanh thì van nén (1) mở ra, van
giãn (4) đóng lại, kết quả là đẩy và ép dầu ở phần dưới chảy qua buồng chứa dầu trên. Lượng dầu trong
buồng chứa trên sẽ bị nén lại.
- Hành trình giãn:

62
 Hình 78 - Sơ đồ động học của giảm chấn thủy
lực loại ống đơn

1- Van nén; 2- Đế pittông; 3-Buồng chứa khí nén;

4- Van giãn (van trả về); 5- Pittông; 6- Dầu bên
trong xilanh làm việc; 7- Cần pittông

63
 Hình 79 – Sơ đồ động học của giảm chấn loại 1 lớp vỏ

BỘ GIẢM CHẤN (GIẢM XÓC, CHỐNG RUNG)

Vai trò của bộ giảm chấn không những tăng cao độ êm dịu mà còn tăng cao tính ổn định và sự điều
khiển của PTGT.
1) Trong quá trình kết hợp (xảy ra cùng một lúc và kết hợp nhau) tần số của các dao động cưỡng
bức với tần số của các dao động riêng thì xảy ra hiện tượng cộng hưởng – tức là sự tăng nhanh đột ngột
biên độ dao động. Khi đó, bộ giảm chấn có nhiệm vụ dập tắt các dao động đó, và biến năng lượng dao
động thành năng lượng nhiệt và tỏa ra môi trương xung quanh.
2) Khi xuất hiện dao động, các bánh xe của PTGT bắt đầu đánh mất đi sự tiếp xúc với đường, do
đó, quá trình phanh sẽ không còn hiệu quả, vì phản lực bên tại các bánh xe giảm. Vì thế, bộ giảm chấn –
là phương sách cho an toàn chủ động.

Đặc tính làm việc của bộ giảm chấn

Hãy xét quá trình dao động của khối lượng treo т trên lò xo có độ cứng С, được minh họa bằng
hình vẽ 10.1.

64
 Hình 80 - Đồ thị quá trình dao động của khối lượng treo trên lò xo
а) – với bộ giảm chấn bị hỏng, b) – với bộ giảm chấn hoạt động tốt

1) Lực cản Fc sinh ra bởi bộ giảm chấn, sẽ làm cản quá trình dịch chuyển của khối lượng m và
được xác định từ phương trình sau:
Fc  к  z (1)
Trong đó: к – hệ số chống rung của bộ giảm chấn;
z - vận tốc chuyển động của khối lượng m.
Tóm lại, lực cản Fc, sinh ra bởi bộ giảm chấn làm cản trở chuyển động của khối lượng m, có giá trị
tỷ lệ thuận với vận tốc z chuyển động của khối lượng và hệ số chống rung của bộ giảm chấn - К. Trong
đó, giá trị của hệ số К không giống nhau đối với hành trình nén và hành trình bật lại của bộ giảm chấn.
Trong hành trình nén, khi lò xo có độ cứng С nén lại – hệ số Кn nhỏ đi, để sao cho không truyền va đập
từ bánh xe bị tác động trên đường đến thân xe PTGT. Trong hành trình trả lại, khi lò xo có độ cứng С bị
kéo căng ra– hệ số Кt lớn lên, để không cho phép sự rơi (sụt xuống) không cần thiết của bánh xe xuống
chổ sâu của đường.

65
 Hình 81 – Đường đặc tính của giảm chấn thủy lực ô tô

2) Hệ số dao động tắt dần:

к
h= [1/s]
m
trong đó m - khối lượng tải trọng lên bộ giảm chấn.
Tần số kỹ thuật nа của dao động khối lượng т khi có bộ giảm chấn được xác định từ phương
trình sau:
na  n 2  h 2 , [Hz]
Trong đó n – tần số kỹ thuật của dao động khối lượng т không có bộ giảm chấn.

Với sự bố trí thêm bộ giảm chấn, thì tần số kỹ thuật của dao động khối lượng treo sẽ giảm xuống
rất nhỏ ≈5-10%.
3) Độ giảm của dao động tất dần:
zi
d - tỉ số của biên độ dao động trước với biên độ dao động tiếp sau.
zi 1
Khi bộ giảm chấn làm việc tốt, thì mỗi biên độ dao động tiếp sau Z sẽ giảm đi khoảng ≈ 3…4 lần
(hình 10.1, b).

66
 Hình 82 - Đặc tuyến tần số biên độ của hệ thống treo ô tô
1 - Bộ giảm chấn làm việc tốt; 2 - Bộ giảm chấn bị hỏng

Các đồ thị minh họa trên hình 10.3 đặc tuyến tần số biên độ của HTT ô tô cho thấy rõ ràng rằng:
1. Khi ô tô chuyển động, các dao động sẽ xảy ra chủ yếu với tần số cộng hưởng của khối
lượng treo (nt  1 Hz), và tần số cộng hưởng của khối lượng không treo (n kt  12 Hz);
2. Trong quá trình làm việc của HTT ô tô với các bộ giảm chấn hoạt động tốt (vị trí 1, hình
10.3), thì biện độ dao động giảm xuống, độ êm dịu tăng lên. Còn nếu với các bộ giảm chấn
bị hỏng (vị trí 2, hình 10.3), thì biên bộ dao động Z tăng lên đáng kể. Khi đó độ êm dịu tệ
hơn.
Độ giảm lớn của dao động tắt dần d trong HTT của ô tô làm không hợp lý sẽ làm tăng mạnh độ
cứng của HTT.

V. ĐỘNG LỰC HỌC HỆ THỐNG TREO

1. Tính toaùn bộ phận dẫn höôùng

ÔÛ phaàn lôùn keát caáu cuûa heä thoáng treo ñoäc laäp, boä phaän ñaøn hoài chæ chòu taûi troïng thaúng ñöùng
coøn löïc beân vaø tieáp tuyeán laø do caùc chi tieát cuûa boä phaän daãn höôùng chòu.
Khi tính ñoä beàn caùc chi tieát cuûa boä phaän daãn höôùng coù theå laáy heä soá ñoäng töông ñöông nhö khi
tính toaùn caàu oâ toâ.
Heä thoáng treo ñoäc laäp vôùi cô caáu höôùng hai ñoøn ñöôïc söû duïng ôû oâ toâ du lòch vaø oâ toâ taûi nhieàu
caàu coù tính naêng thoâng qua cao.
Ñeå xaùc ñònh caùc kích thöôùc cô baûn cuûa boä phaän daãn höôùng ta tính toaùn taûi troïng theo ba tröôøng
hôïp ñaõ tính vôùi nöûa truïc vaø caàu chuû ñoäng.

* Tröôøng hôïp 1: Löïc keùo hay löïc phanh cöïc ñaïi: Xi = Xi max = Z1.
 = 0,7  0,8  Heä soá baùm doïc. Löïc ngang Y = 0

67
 * Tröôøng hôïp 2: Löïc ngang cöïc ñaïi: Y= Ymax = m1 G1 1
1 = 1  Heä soá baùm ngang, heä soá m1 = 1. Löïc doïc Xi = 0

* Tröôøng hôïp 3: Löïc thaúng ñöùng cöïc ñaïi : Zi = Zi max = Kñ G1

2
Kñ  Heä soá taûi troïng ñoäng.
Kñ = 2  3 ñoái vôùi oâ toâ coù tính naêng thoâng qua thaáp.
Kñ = 3  4 ñoái vôùi oâ toâ coù tính naêng thoâng qua cao.

Sau ñaây laø tính toaùn caùc tröôøng hôïp cuï theå:

* Tröôøng hôïp 1:

Coù taùc duïng ñoàng thôøi cuûa caùc löïc: Z1p = Z1t = Z1 vaø X1p = X1t = X1 (hình 7.15)

m1P .G 1 m .G . m .G
Z1   g bx ; X 1  1P 1 ; coù theå tính Z1  1P 1
2 2 2

Z1 töø cam cuûa truï quay taùc duïng leân thanh ñöùng cuûa boä phaän daãn höôùng (hình 7.15a). Treân
ñoaïn caùnh tay ñoøn (b1 –r1) löïc naøy seõ gaây ra momen Z1 (b1 –r1) caân baèng vôùi moâmen Fr2.
Laáy moâmen ñoái vôùi ñieåm A 1, ta coù Fr2 = Z1 (b1 –r1)
b r
Do ñoù: F  Z1 1 1
r2
Löïc phanh X1 gaây neân taûi troïng leân khôùp treân vaø döôùi: Xt vaø Xd
b a
X t  X1 vaø X d  X1
r2 r2
Moâmen phanh Mp = X1rbx qua ñóa tì cuûa phanh coù khuynh höôùng quay thanh ñöùng cuûa boä phaän
daãn höôùng. Trong maët phaúng chöùa baùnh xe Mp caân baèng vôùi moâmen Sr2. Nhôø ñoù ta tính ñöôïc giaù trò
cuûa S:
r
S  X1 bx
r2

Do ñoù hôïp löïc cuûa khôùp quay treân vaø khôùp quay döôùi ta coù:

rbx  b rbx  a
S  X t  X1 ; S  X d  X1
r2 r2
l
Löïc U  X 1 do löïc X1 gaây ra trong thanh keùo ngang cuûa hình thang laùi (hình 7.15a)
l1
l  Khoaûng caùch töø giöõa veát baùnh xe ñeán truï ñöùng;
l1  Khoaûng caùch töø coå ngoãng quay ñeán truïc thanh keùo ngang.

68
 U sinh ra caùc löïc Ut vaø Ud ; baèng caùch laàn löôït laáy moâmen vôùi ñieåm A1 vaø B1 cuûa löïc U ta coù:

l b l a
U t  X1 . ; U d  X1 .
l1 r2 l1 r2
Nhö vaäy trong tröôøng hôïp naøy ñoøn treân chòu neùn hay keùo do löïc (F -Ut ) vaø uoán do löïc (S –Xt).
Ñoøn döôùi chòu uoán trong maët phaúng vuoâng goùc vôùi truïc doïc cuûa oâ toâ do löïc Z2, Z1 (Z2 phaûn löïc cuûa loø
r
xo phía traùi: Z 2  Z1 1 ) vaø uoán trong maët phaúng naèm song song vôùi khung do löïc (S+Xd) cuõng nhö
a1
chòu keùo do caùc löïc (F + Ud).

* Tröôøng hôïp 2:

Treân hình 7.15b caùc löïc Z1p vaø Z1t ñöôïc tính theo caùc coâng thöùc:

G1  2h g1 
Z1t  1    g bx
2  B 

G1  2h g 1 
Z1p  1    g bx
2  B 

Ñeå taêng ñoä döï tröõ beàn, coù theå tính Z1p , Z1t khoâng tröø ñi troïng löôïng gbx:
G  2h  
Z1t  1 1  g 1 
2  B 

G1  2h g 1 
Z1p  1  
2  B 
Coøn caùc löïc:
G1  2h g1 
Y1t  1  1
2  B 

G1  2h g 1 
Y1p  1  1
2  B 

69
 T1
m1G1
U t A1 F S A1 Xt
l a C
C r2 X1
hg
b B1 Xd
Ud F
B1 r1 a Z1 S rbx
Z1
Z2 X1
E
Z1
b1
Z1

E C a)

l l1
X1
U
Hình thang laùi
T1
Y
m1G1

Qt F1t F 1p Qp
l
hg

Y1t F1t Qt F1p Qp Y1p

Z1t Z2t Z2p Z1p

rbx-b
Y 1t Y1p
B/2 Z1p
Z1t
B
b)

Hình 83 - Sô ñoà tính toaùn ñeå choïn caùc kích thöôùc cô baûn cuûa boä
phaän daãn höôùng ôû heä thoáng treo ñoäc laäp.

Phaûn löïc tröôït ngang Y1 taùc duïng leân caùnh tay ñoøn (rbx – b) sinh ra moâmen Y1(rbx –b) caân baèng
vôùi moâ men do löïc Q taùc duïng leân ñoøn döôùi cuûa boä phaän höôùng. ÔÛ ñaây laø löïc chæ chung cho caû hai
beân traùi vaø phaûi. Do ñoù:
rbx  b rbx  b
Q t  Y1t ; Q p  Y1p
r2 r2
Trong tröôøng hôïp 2, taûi troïng taùc duïng leân ñoøn treân cuûa ngoãng quay beân phaûi laøm ñoøn treân chòu
neùn hay uoán doïc do löïc (F1p+Qp). Ñoøn döôùi ngoãng quay phaûi chòu uoán do löïc Z 1p, Z2p vaø chòu keùo do
löïc (F1p+Qp+Y1p).

70
 Ñoøn treân cuûa ngoãng quay beân traùi chòu neùn hay chòu keùo do löïc (F1t –Qt). Ñoøn döôùi ngoãng quay
traùi chòu neùn hay chòu keùo do löïc (Y1t + Qt – F1t ) vaø bò uoán do löïc Z1t, Z2t .

* Tröôøng hôïp 3:
Löïc F1t = F1p = F ñöôïc xaùc ñònh khi:
G1 G r
Z1t = Z1p = Kñ  Z2t =Z2p = Kñ 1 . 1
2 2 a1
G 1 (b1  r1 )
Do ñoù: F = Kñ
2 r2
Löïc Z1t = Z1p neùn loø xo vöøa neâu trong tröôøng hôïp 3. Ñoøn treân trong tröôøng hôïp naøy chòu neùn
hay uoán doïc do löïc F. Ñoøn döôùi beân traùi chòu uoán do löïc Z2t, ñoøn döôùi beân phaûi chòu uoán do Z2p; caû
hai ñoøn chòu keùo do löïc F.
Tröôøng hôïp caùc ñoøn cuûa heä thoáng treo ñaët nghieâng theo maët phaúng ngang hay maët phaúng doï c
khi tính phaûi keå ñeán caùc goùc nghieâng.

2. BOÄ PHAÄN ÑAØN HOÀI

2.1.Tính toaùn phaàn töû ñaøn hoài kim loaïi

2.1.1.Tính toaùn nhíp ñaët doïc

Khi tính toaùn nhíp ta phaân bieät ra hai tröôøng hôïp:

 Tính toaùn kieåm tra:

Trong tính toaùn kieåm tra ta ñaõ bieát taát caû kích thöôùc cuûa nhíp caàn phaûi tìm öùng suaát vaø ñoä voõng
xem coù phuø hôïp vôùi öùng suaát vaø ñoä voõng cho pheùp hay khoâng.

 Tính toaùn thieát keá:

Khi caàn phaûi choïn caùc kích thöôùc cuûa nhíp ví duï nhö soá laù nhíp, ñoä daøy cuûa laù vaø vaø caùc thoâng
soá khaùc ñeå ñaûm baûo caùc giaù trò cuûa ñoä voõng vaø öùng suaát ñaõ cho.
Choïn caùc kích thöôùc cuûa nhíp xuaát phaùt töø ñoâï voõng tónh ft vaø öùng suaát tónh t (ñoä voõng vaø öùng
suaát öùng vôùi taûi troïng tónh) vôùi ñoä voõng ñoäng fñ vaø öùng suaát ñoäng ñ (ñoä voõng vaø öùng suaát öùng vôùi
taûi troïng ñoäng). Nhíp coù theå coi gaàn ñuùng laø moät caùi daàm coù tính choáng uoán ñeàu. Thöïc ra muoán daàm
b
coù tính choáng uoán ñeàu phaûi caét laù nhíp thaønh caùc maåu coù chieàu roäng , chieàu cao h vaø saép xeáp nhö
2
hình 7.19a,b. Nhöng nhö vaäy thì laù nhíp chính seõ coù ñaàu hình tam giaùc maø khoâng coù tai nhíp ñeå
truyeàn löïc leân khung. Vì theá ñeå ñaûm baûo truyeàn ñöôïc löïc leân khung, ñaûm baûo ñoä beàn cuûa tai khi laù
nhíp chính coù ñoä voõng tónh cöïc ñaïi phaûi laøm laù nhíp chính khaù daøy vaø moät soá löôïng lôùn caùc laù coù
chieàu cao h giaûm daàn khi caøng xa laù nhíp chính.

71
 l
Z/2 l1 l2 Z/2

Z
c)
6
45
1 2 3

b/2 B
1 23
45
6 a) d)

6
5
34
12

h
1 23 eñ)
45 b)
6

Hình 84 - Nhíp ñöôïc coi nhö moät daàm coù tính choáng uoán ñeàu:
a, b  Loaïi nöûa eâlíp.
c, d, e  Sô ñoà caùc ñaàu laù nhíp.

Khi tính toaùn ñoä beàn caùc laù nhíp thoâng thöôøng ngöôøi ta tính uoán ôû choã gaén chaët nhíp. ÔÛ ñaây raát
khoù tính chính xaùc vì khi sieát chaët caùc laù nhíp laïi vôùi nhau vaø laép vaøo oâ toâ thì trong nhíp ñaõ phaùt sinh
caùc öùng suaát ban ñaàu. Laù nhíp chính naèm treân cuøng chòu löïc uoán sô boä beù nhaát, caùc laù nhíp thöù hai,
thöù ba do cöù ngaén daàn neân chòu uoán caøng lôùn. Coù khi treân moät laù nhíp ngöôøi ta cheá taïo coù nhöõng
cung cong khaùc nhau.
Khi nhíp bò keùo caêng caùc laù nhíp seõ bò uoán thaúng ra. Luùc aáy laù nhíp treân chòu öùng suaát sô boä
ngöôïc laïi vôùi öùng suaát luùc laù nhíp laøm vieäc chòu taûi. Caùc baùn kính cong cuûa töøng laù nhíp rieâng reõ caàn
choïn theá naøo ñoù ñeå öùng suaát trong caùc laù nhíp gaàn baèng nhau khi nhíp chòu taûi troïng.
Ñeå ñôn giaûn trong tính toaùn ngöôøi ta giaû thieát laø moâmen uoán seõ phaân phoái ñeàu theo caùc laù nhíp
neáu chieàu cao caùc laù nhíp baèng nhau.
Döôùi ñaây ta seõ khaûo saùt quan heä giöõa ñoä voõng tónh cuûa nhíp vaø löïc taùc duïng leân nhíp.
Löïc taùc duïng leân nhíp Zn baèng hieäu soá cuûa löïc taùc duïng leân caùc baùnh xe Zbx vaø troïng löôïng
phaàn khoâng ñöôïc treo g goàm coù caàu vaø caùc baùnh xe.
g
Z n  Z bx 
2

Döôùi taùc duïng cuûa löïc Zn ôû hai choát nhíp seõ phaùt sinh hai phaûn löïc NB höôùng theo chieàu moùc
treo nhíp vaø NA theo höôùng AO ñeå ñaûm baûo ña giaùc löïc ñoàng qui (ñieàu kieän heä löïc caân baèng, hình
7.20a). Muoán heä löïc caân baèng thì X = 0 nghóa laø XA =XB. Z = 0 nghóa laø ZA + ZB = Zn. Moùc nhíp
sinh ra löïc doïc X B  Z B tg (: goùc nghieâng cuûa moùc nhíp). Muoán cho löïc doïc ban ñaàu XB khoâng
lôùn thì  phaûi choïn nhoû, nhöng nhoû quaù seõ deã laøm cho moùc nhíp quay theo chieàu ngöôïc laïi khi oâ toâ
chuyeån ñoäng khoâng taûi, vì luùc aáy oâ toâ bò xoùc nhieàu hôn. Vì vaäy  khoâng choïn nhoû hôn 5o.
Ñaàu laù nhíp thöôøng laøm theo goùc vuoâng (hình 7.19c), hình thang (hình 7.19d) vaø theo hình traùi
xoan (hình 7.19e).

72
 Ñeå taêng ñoä ñaøn hoài ñaàu laù nhíp thöôøng laøm moûng hôn thaân. Nhö vaäy öùng suaát trong nhíp seõ
phaân boá ñeàu hôn vaø ma saùt giöõa caùc laù nhíp ít ñi. Laù nhíp laøm theo ñaàu vuoâng deã saûn xuaát nhöng öùng
suaát tieáp ôû ñaàu seõ raát lôùn. Khi tính toaùn nhíp ngöôøi ta boû qua aûnh höôûng cuûa löïc doïc XA , XB.
Theo coâng thöùc cuûa söùc beàn vaät lieäu, trong tröôøng hôïp nhíp laù khoân g ñoái xöùng döôùi taùc duïng
cuûa löïc Zn, ñoä voõng tónh ft seõ ñöôïc tính gaàn ñuùng theo coâng thöùc:
Z .l 2 .l 2
f t   n 1h 2h (7.1)
3EJ 0 l h
Trong ñoù: l h = l  lo  Chieàu daøi hieäu duïng cuûa nhíp (m).
l  Chieàu daøi toaøn boä cuûa nhíp (m).
lo  Khoaûng caùch giöõa caùc quang nhíp (m).
E = 2,15.105 MN/m2  Moâñun ñaøn hoài theo chieàu doïc.
l1h ,l2h  Chieàu daøi hieäu duïng tính töø hai quang nhíp ñeán choát nhíp (m).
l.O
.l1 .l2
.l1h l.2h
a)

XA A B XB

NA ZA ZB NB

Zn
ZA=Zn.l2/ (l1+l2) Zn=Zbx-g/2 ZB=Zn.l1/ (l1+l2)

B XB
b)
XA
A
lo .
NA NB
l.1 l.2
Zn
l.

Zn

c) M=Zn.lx
lo .

l.x Zn

m1 G 1

d) A B

l.1 lo . l.2
ZA ZB
l.

ñ)

e)
l.

Hình 85 - Sô ñoà caùc loaïi nhíp

a  Nhíp nöûa eâlíp; b  Nhíp coâng xoân; c  Nhíp moät phaàn tö eâlíp; d  Nhíp ñaët ngang; e  Nhíp nöûa
eâlíp vôùi nhíp phuï

73
 b b
Jo   h 3i  ( h 13  h 32  ...  h 3m ) (7.2)
12 12

Trong ñoù:
Jo  Toång soá moâmen quaùn tính cuûa nhíp ôû tieát dieän trung bình naèm saùt beân tieát dieän
baét quang nhíp (m4).
h1  Chieàu daøy cuûa laù nhíp thöù nhaát (m).
h2  Chieàu daøy cuûa laù nhíp thöù hai (m).
hm  Chieàu daøy cuûa laù nhíp thöù m (m).
b  Chieàu roäng cuûa laù nhíp. Chieàu roäng cuûa laù nhíp thöôøng choïn theo chieàu roäng b
cuûa caùc laù nhíp coù baùn treân thò tröôøng (m).
  Heä soá bieán daïng cuûa laù nhíp.

Thöôøng nhíp ñöôïc chia nhoùm theo chieàu daøy vaø soá nhoùm khoâng quaù ba. Tæ soá cuûa chieàu roäng laù
b
nhíp b treân chieàu daøy h toát nhaát naèm trong giôùi haïn 6 < < 10. Laù nhíp coù chieàu roäng lôùn quaù
h
khoâng lôïi vì luùc thuøng xe bò nghieâng öùng suaát xoaén ôû laù nhíp chính vaø moät soá laù nhíp tieáp theo seõ
taêng leân.

Heä soá bieán daïng ñoái vôùi nhíp coù tính choáng uoán ñeàu (nhíp lyù töôûng)  = 1,5. Trong thöïc teá
=1,451,25 phuï thuoäc theo daïng ñaàu laù nhíp vaø soá laù nhíp coù cuøng ñoä daøi. Khi ñaàu nhíp ñöôïc caét
theo hình thang (hình 7.19d) vaø laù nhíp thöù hai ngaén hôn laù nhíp chính nhieàu (hình 7.21a) ta laáy 
=1,4, khi laù thöù hai duøng ñeå cöôøng hoaù laù nhíp chính (hình 7.21b,c) ta laáy  = 1,2.

a) b) c)

Hình 86 - Sô ñoà caùc tai nhíp

Khi daùt moûng ñaàu nhíp vaø caét ñaàu nhíp theo hình traùi xoan (hình 7.19e) nhíp seõ meàm hôn vì
vaäy  seõ taêng. Ngoaøi ra heä soá  seõ phuï thuoäc keát caáu cuûa quang nhíp vaø khoaûng caùch giöõa caùc quang
nhíp.
l
Trong tröôøng hôïp ñaëc bieät l1h  l 2h  h nhíp ñoái xöùng thì coâng thöùc (7.1) seõ coù daïng:
2
3
Z l
ft   n h
48EJ 0 (7.3)

Ñoái vôùi nhíp loaïi coângxoân (hình 7.20b).

74
 3 2 3
 l  l   l 
 l1  o    1   l 2  o 
 4   l2   4
f t  Z n
3EJ o (7.4)

Ñoái vôùi nhíp loaïi moät phaàn tö eâlip (hình 7.20c).

3
 l 
 l1  o 
4
f t  Z n 
3EJ o (7.5)

Chieàu daøi cuûa caùc laù nhíp phuï thuoäc chieàu daøi cô sôû L cuûa oâ toâ. Ñoái vôùi oâ toâ du lòch
lh=(0,350,5)L, oâtoâ taûi lh =(0,250,3)L.
Töø coâng thöùc (7.1), (7.3), (7.4), (7.5) ta coù theå tìm ñöôïc moâmen quaùn tính Jo cuûa tieát dieän naèm
taïi quang nhíp ôû saùt beân tieát dieän giöõa nhíp:
Vôùi nhíp nöûa eâlip khoâng ñoái xöùng:
Z l2 l2
J o   n 1h 2 h (7.6)
3El h f t
Vôùi nhíp nöûa eâlip ñoái xöùng:
Z n l 3h
Jo   (7.7)
48Ef t
Vôùi nhíp loaïi coângxoân:
3 2 3
 l  l   l 
 l1  o    1   l 2  0 
 4   l2   4
J o  Z n (7.8)
3Ef t
Vôùi nhíp loaïi moät phaàn tö eâlip
3
 l 
 l1  o 
4
J o  Z n  (7.9)
3Ef t

Z
f l1 l2

l
a)

l2 l1 f

Z
b)

f
Z
c)

75
 Hình 87 - Sô ñoà caùc loaïi nhíp
a  Sô ñoà loaïi nhíp 1/2 eâlíp.
b  Sô ñoà loaïi nhíp coângxoân.
c  Sô ñoà loaïi nhíp 1/4 eâlíp.

Ñeå so saùnh ñoä cöùng cuûa caùc loaïi nhíp coù keát caáu khaùc nhau thöôøng ngöôøi ta khoâng phaûi qua löïc
Zn maø qua öùng suaát cöïc ñaïi trong caùc laù nhíp, vì nhö theá coù theå vöøa ñaùnh giaù aûnh höôûng cuûa Zn vaø
cuûa keát caáu nhíp.
Ñoái vôùi laù nhíp chính coù chieàu roäng b vaø chieàu cao h c thì:
M h
 uc  u c (7.10)
2J c
Tröôøng hôïp nhíp nöûa eâlip khoâng ñoái xöùng ta coù:
M u  Z A l1  Z B l 2
Z n l1h l 2 h
Mu  thay vaøo phöông trình 7.1 ta coù:
l1h  l 2 h
3f EJ
M uc  c c (7.11)
l1h l 2h
Thay theá giaù trò Muc vaøo (7.10) ta coù öùng vôùi tröôøng hôïp nhíp khoâng ñoái xöùng ôû laù nhíp chính
öùng suaát uoán tónh seõ laø:
3f Eh
 utc  tc c
2l1h l 2 h (7.12)

Vôùi tröôøng hôïp nhíp ñoái xöùng, ôû laù nhíp chính ta coù öùng suaát uoán tónh laø:
6Eh c f tc
 utc  (7.13)
l 2h
Cuõng töông töï nhö vaäy ñoái vôùi ñoä voõng ñoäng fñ ta coù theå xaùc ñònh öùng suaát uoán trong tröôøng
hôïp ñoäng vôùi nhíp nöûa eâlip khoâng ñoái xöùng:
3 Eh f
 uñ  . c ñc
2 l1h l 2 h (7.14)

Vôùi nhíp nöûa eâlip loaïi ñoái xöùng:

6Eh c f ñc
 uñ 
l 2h (7.15)

Vôùi loaïi nhíp coângxoân:

 l 
3Eh c  l  o f t
 4
 ut  3 3
(7.16)
 l  l  l  
2  l1  0    1  l 2  0  
 4   l2  4  

76
  l 
3Eh c  l  o f ñ
 4
 uñ  3 3
(7.17)
 l 0   l1  l0  
2  l1      l 2   
 4   l 2  4  
Vôùi loaïi nhíp moät phaàn tö eâlip:
3Ef t h c
 ut  2
(7.18)
 l0 
2 l1  
 4
3Ef ñ h c
 uñ  2
(7.19)
 l0 
2 l1  
 4
Nhö vaäy öùng suaát trong laù nhíp chính (töø ñoù suy ra caùc laù nhíp khaùc) tæ leä vôùi ñoä daøy vaø ñoä voõng
(ñoä voõng tónh vaø ñoäng noùi chung). Khi chaát caùc loaïi haøng rôøi leân oâtoâ trong nhíp thöôøng phaùt sinh taûi
troïng ñoäng. Ñeå ñeà phoøng hoûng nhíp, trong tröôøng hôïp naøy ngöôøi ta thöôøng laøm cô caáu haõm nhíp luùc
chaát taûi.
Trong laù nhíp chính öùng suaát lôùn thöôøng laø ôû haønh trình traû cuûa nhíp vôùi taûi troïng ñoäng. Neáu
haønh trình traû khoâng ñöôïc haïn cheá thì thöôøng ñeå giaûm taûi cho laù nhíp chính ngöôøi ta ñaët moät laù ngöôïc
treân laù nhíp chính.
Theo Paùckhiloápxki quan heä veà lí thuyeát giöõa troïng löôïng caàn thieát cuûa nhíp g n vaø öùng suaát tónh
t cuûa nhíp coù theå bieåu thò nhö sau:
Zf
g n  5,0.10 4 t 2 t
t (7.20)

Ôû ñaây:
Zt  Taûi troïng tónh thaúng ñöùng (G) taùc duïng leân nhíp (MN).
ft  Ñoä voõng tónh cuûa nhíp ( m) döôùi taùc duïng cuûa troïng taûi tónh Zt.
t  ÖÙng suaát uoán tónh töông öùng trong nhíp (MN/m2).
Nhö vaäy öùng suaát tónh cuûa nhíp caøng lôùn thì troïng löôïng cuûa nhíp caøng beù ñi.
ÖÙng suaát öùng vôùi taûi troïng tónh cho pheùp ôû baûng 7.1:

Baûng 7.1
ft (mm) beù hôn 80 80150 150250
t (MN/m2) beù hôn 400 400  500 500 700

Ngoaøi ra phaûi kieåm tra öùng suaát ñ trong nhíp ñoái vôùi ñoä voõng ñoäng fñ (khi caû uï ñôõ nhíp baèng
cao su cuõng hoaøn toaøn bieán daïng). Luùc aáy ñ khoâng ñöôïc lôùn hôn 1000MN/m2.
Ñoái vôùi toaøn boä caùc laù nhíp keå caû laù nhíp chính ta coù öùng suaát uoán vaø ñoä voõng trong baûng (7.2).

* Chuù yù:
Trong baûng 7.2 thöøa nhaän caùc kyù hieäu sau:
lh = llo  Chieàu daøi laøm vieäc coù ích cuûa laù nhíp (m).
b  Chieàu roäng cuûa laù nhíp (m).
hi  Toång soá chieàu daøy cuûa caùc laù nhíp phuï (m).

77
  ho  Toång soá chieàu daøy cuûa laù nhíp chính vaø caùc laù coù chieàu daøi baèng laù nhíp chính
(m).
  Heä soá bieán daïng cuûa laù nhíp.
Khi thieát keá nhíp chuùng ta choïn tröôùc caùc ñaïi löôïng (ft +fñt), umax, caùc kích thöôùc l1h, l2h, l, b
(chieàu roäng laù nhíp) vaø choïn Kñ ñeå coù Zmax = Kñ G.
Nhö vaäy coù theå tìm ñöôïc h2 töø coâng thöùc tính u vaø h3 töø coâng thöùc tính ñoä voõng f vaø töø ñoù
suy ra ñoä daøy caùc laù nhíp.
Choïn tröôùc ñoä daøy cuûa caùc laù nhíp chính ta coù theå tính ñöôïc ñoä daøy cuûa caùc laù nhíp coøn laïi.
Ñeå keå ñeán aûnh höôûng cuûa laù chính vaø laù nhíp phuï keøm theo laù nhíp chính trong khi tính J o, ñeà nghò
thay:
hi3 =hi3 + 0,5 ho3 (7.29)

Trong ñoù : hi  Toång soá ñoä daøy cuûa taát caû caùc laù nhíp (cm).
ho  Toång soá ñoä daøy laù nhíp chính vaø chieàu daøy laù nhíp phuï coù chieàu daøi baèng laù
nhíp chính (cm).
Baûng 7.2: Caùc coâng thöùc ñeå tính nhíp

78
 Sô ñoà ÖÙng suaát(MN/m2) Bieán daïng (m)

l
l1 l2
l1h lo l2h 0,6.Z n .l1h .l 2 h 0,04.Z n .l12h .l 22 h
XA XB  f 
bl.  h 2i b.lE ( h 3i  0,5.  h 30 )
ho hi (7.21) (7.25)

Zn

l1 l2
l1h lo l2h 0,15.Z n .l1h 0,04.Z n .l1h
XA XB  f 
bl  h i2 b.E( h 3i  0,5.  h 30 )
ho hi
(7.22) (7.26)
Zn

Zn
l0 l0 3
0,6.Z n (l1  ) 0,04.Z n (l1  )
 4 f  4
Zn l1 bl  h 3i b.E( h 3i  0,5.  h 30 )
l0
(7.23) (7.27)
Zn 1+ 2 l
l2 0,6.Z n (l1  0 )
 4
l1 l2 bl  h i2
XB
(7.24)
XB l0 3 l l
0,04.Z n [(l1  )  ( 1 ) 2 (l 2  0 ) 3 ]
Zn Zn l1 f 
4 l2 4
l0 l2 3 3
b.E (  h i  0,5.  h 0 )
l
(7.28)

Khi tính Jo sau khi ñaõ thay hi3 theo (7.29) vaø trong caùc coâng thöùc (7.3), (7.4), (7.5) caàn chuù yù
choïn soá laù nhíp nhö theá naøo ñoù ñeå thoûa maõn caùc ñieàu kieän sau:
 Ñoä daøy cuûa laù nhíp choïn theo loaïi nhíp ñaõ phaân loaïi theo tieâu chuaån.
 Soá nhoùm caùc laù nhíp (keå caû laù nhíp chính) coù chieàu daøy khaùc nhau phaûi khoâng vöôït quaù ba.
 Chieàu daøy cuûa caùc laù nhíp phaûi khaùc nhau raát ít. Thöôøng laáy tæ soá chieàu daøy cuûa hai laù nhíp ôû
treân cuøng vaø döôùi cuøng khoâng ñöïôc vöôït quaù 1,5.
Khi taêng ñoä daøi hieäu duïng lh coù theå taêng chieàu daøy cuûa caùc laù h vaø giaûm soá laù nhíp n. Nhö vaäy
coù theå bôùt giôø coâng lao ñoäng cheá taïo nhíp vaø laøm giaûm ma saùt giöõa caùc laù nhíp.

79
 Trong oâ toâ du lòch loaïi nhíp chæ goàm moät laù ñöôïc öùng duïng roäng raõi. Trong ñieàu kieän coù ñoä
beàn ñeàu töø ñaàu ñeán cuoái, loaïi nhíp chæ goàm moät laù phaûi coù tieát dieän thay ñoåi.
b 2x
hx  h0 0
b x lh

Trong ñoù:
ho vaø bo  Chieàu daøy vaø chieàu roäng cuûa tieát dieän trung bình cuûa laù nhíp.
hx vaø bx  Chieàu daøy vaø chieàu roäng cuûa tieát dieän laù nhíp ôû caùch tieát dieän trung bình
moät khoaûng caùch x.
Theo ñuùng ñieàu kieän naøy nhíp seõ laø moät daàm coù tính choáng uoán ñeàu vaø coù troïng löôïng beù
nhaát. Loaïi nhíp goàm moät laù coù ñoä daøi lôùn hôn loaïi nhíp nhieàu laù.
Khi khoâng coù ñeäm giöõa caùc laù nhíp thì khi laép gheùp laù nhíp naøy ñeø leân laù nhíp khaùc thöôøng ôû
phaàn giöõa vaø phaàn cuoái laù.
Trong thöïc teá tính toaùn ngöôøi ta giaû thieát laù nhíp cong ñeàu vaø tieáp xuùc nhau töø ñaàu ñeán cuoái
neân taûi troïng phaân boá treân toaøn boä chieàu daøi laù nhíp. Thöøa nhaän giaû thieát naøy thì moâmen taùc duïng
leân laù nhíp baát kyø thöù i seõ laø:
 1 1 
M i  J i    (7.30)
 Ro Ri 
ÔÛ ñaây:
Ji  Moâmen quaùn tính laù nhíp thöù i.
Ri  Baùn kính cong cuûa laù nhíp thöù i ôû traïng thaùi töï do.
Ro  Baùn kính cong cuûa laù nhíp sau khi ñaõ gheùp vaøo nhíp.
ÖÙng suaát do nhíp bò sieát chaët vaøo nhau seõ laø:
Eh i  1 1 
 is    
2  R 0 R i 
(7.31)

Nhoùm laù
MN/m²] nhíp III
12-13
9-11
800 87
6 Nhoùm laù
700 5
3 nhíp II
600 4
2
500 1 Laù chính
400
300
200
100 Nhoùm laù nhíp I
p[N]
0
5000 10000 15000 20000 25000
-100
-200
Hình 88 - Söï phaân boá öùng suaát trong caùc laù nhíp

80
 Treân hình 7.23 trình baøy tính chaát phaân boá öùng suaát trong caùc laù nhíp cuûa nhíp coù ba nhoùm coù
ñoä daøy khaùc nhau. Chieàu daøi cuûa caùc laù nhíp ñöôïc xaùc ñònh baèng phöông phaùp ñoà thò (hình 7.24).

l1. l2.

n m
l/2. X
B D
Z2
Z1

d1

.
A C Zbx
n

n m . rbx

Xk

Hình 89 - Sô ñoà xaùc ñònh chieàu Hình 90 - Taûi troïng taùc duïng leân
daøi caùc laù nhíp nhíp khi nhíp truyeàn löïc keùo

Choïn truïc tung nn laø truïc cuûa buloâng baét chaët nhíp ôû giöõa caùc laù nhíp. Treân truïc tung ñaët thöù töï
caùc giaù trò chieàu daøy laù nhíp ñaõ tính ñöôïc theo thöù töï laù nhíp chính treân cuøng roài töø caùc ñieåm öùng vôùi
ñoä daøy caùc laù ta veõ caùc ñöôøng song song vôùi truïc hoaønh.
Ñoaïn BD baèng nöûa chieàu daøi nhíp, mm laø truïc cuûa quang nhíp, AC laø moät nöûa chieàu daøi laù
nhíp döôùi cuøng. Ñöôøng CD xaùc ñònh chieàu daøi cuûa caùc laù coøn laïi (khi ta ñaõ bieát chieàu daøi laù chính l,
bieát ñöôïc chieàu daøy caùc laù nhíp h vaø lo coù theå veõ ñöôïc CD). Chieàu daøi lí thuyeát cuûa nhíp lí töôûng
(nhíp coù tính choáng uoán ñeàu) seõ laø ñöôøng CD.
Khi nhíp truyeàn löïc keùo ta coù sô ñoà treân (hình 7.25).
Giaù trò caùc löïc ñöôïc xaùc ñònh theo caùc phöông trình hình chieáu vaø moâmen ñaûm baûo cho heä löïc
caân baèng.
X = Xk
g
( Z bx  ).l 2  X k .d 1
Z n .l 2  X k .d 1 2
Z1  
l1  l 2 l1  l 2 (7.32)

g
( Z bx  ).l1  X k .d 1
Z .l  X k .d 1 2
Z2  n 1 
l1  l 2 l1  l 2

Duøng caùc phöông trình (7.32) coù theå xaùc ñònh kích thöôùc laù nhíp chính, tai nhíp vaø chi tieát caëp
caùc laù nhíp. Khi nhíp truyeàn löïc phanh Xk seõ mang daáu ngöôïc laïi trong caùc phöông trình treân.
Moâmen phaûn löïc Xk.d1 seõ gaây ra öùng suaát phuï trong caùc laù nhíp. Theo phöông trình (7.21) ta seõ tính
öùng suaát phuï trong caùc laù nhíp.

81
 6X k d 1
 ui  i n
(7.33)
b h i2
i 0

6X k d 1 h i
Hoaëc :  ui  i n
(7.34)
3
b h i
i 0

Treân ñaây ta môùi tính toaùn khi nhíp truyeàn löïc keùo hay löïc phanh cöïc ñaïi. Ngoaøi ra phaûi tính
khi nhíp chòu löïc thaúng ñöùng raát lôùn luùc oâ toâ bò tröôït ngang (Ymax). Treân hình 7.26 ta thaáy nhíp beân
traùi chòu löïc thaúng ñöùng raát lôùn. Hôn nöõa coù theå xaùc ñònh löïc S1 theo phöông trình caân baèng moâmen
ñoái vôùi ñieåm töïa cuûa nhíp phaûi (ñieåm C ).
B
S1 B1  m i G i 1  Yd  0
2 (7.35)

Trong ñoù:
B1  Khoaûng caùch giöõa hai nhíp.
d  Laø khoaûng caùch thaúng ñöùng töø troïng taâm oâtoâ ñeán maët phaúng töïa cuûa nhíp.
mi Gi  Troïng löôïng oâtoâ taùc duïng leân caàu töông öùng ñang tính.
Vì Y =1Gi (mi=1), söû duïng phöông trình (7.35) ta coù:
G  2 d 
S1  i 1  1 
2  B1 
(7.36)

ÖÙng suaát ôû trong caùc laù nhíp ôû phaàn giöõa seõ laø:
l1l 2 G  2 d  l 1l 2
 '  S1  i 1  1 
( l 1  l 2 ) W 2  B1  (l1  l 2 )W
(7.37)

Trong ñoù:
W  Toång soá moâmen choáng uoán cuûa caùc laù nhíp.
1  Heä soá baùm ngang.
l1, l2  Caùc kích thöôùc cuûa nhíp ôû hình 7.20a.
S1  Löïc thaúng ñöùng taùc duïng leân nhíp traùi.
S2  Löïc thaúng ñöùng taùc duïng leân nhíp phaûi.

Vôùi chieàu cuûa löïc Y treân hình 7.26 thì S 1 > S2

82
 Y

miGi
d
S1 S2

A C

Z1 Z2
B1
Y1 Y2
B

Hình 91- Löïc thaúng ñöùng taùc duïng leân nhíp S1, S2 khi oâtoâ bò tröôït ngang

2.1.2.Tính toaùn nhíp ñaët ngang:

Nhíp ñaët ngang khoâng truyeàn ñöôïc löïc keùo vaø löïc phanh maø chæ truyeàn ñöôïc löïc thaúng ñöùng.
Khi tính toaùn nhíp ñaët ngang ta cuõng tính nhö nhíp ñaët doïc nhöng caàn phaûi chuù yù nhieàu ñeán
goùc nghieâng cuûa moùc nhíp , nhaát laø luùc oâ toâ bò tröôït ngang.
Sô ñoà löïc taùc duïng leân nhíp nöûa eâlip ñaët ngang (hình 7.27).

m1G1
l/2 
1
d
Z2
Z1
f

Y1 Y2
l

Hình 92 - Sô ñoà löïc taùc duïng leân nhíp ñaët ngang

* Tröôøng hôïp 1: Khi khoâng coù löïc ngang Y taùc duïng leân xe:
Ta kyù hieäu caùc goùc nghieâng cuûa moùc nhíp ñoái vôùi maët phaúng thaúng ñöùng laø 1 vaø 2. Khi oâ toâ
khoâng tröôït ngang (Y=0) thì hai goùc naøy baèng nhau (1 = 2 =o) vaø laù nhíp chính coù theå tính theo
öùng suaát toång hôïp nhö sau:

83
 m1 G 1  1   m G tg 0 
 th    ftg 0    1 1 
2Wu  2   2bh  (7.38)

Trong ñoù:
b  Chieàu roäng laù nhíp.
h  Chieàu cao laù nhíp.
m1  Heä soá phaân boá laïi taûi troïng.
f  Ñoä voõng tónh cuûa nhíp.
Vì f thöôøng raát nhoû neân coù theå boû qua (f.tgo) vaø ta coù:
mG  l tg 0 
 th  1 1   
2  2Wu bh 
(7.39)

* Tröôøng hôïp 2: Khi coù löïc ngang Y=Ymax thì m1 =1 vaø ta coù:
l
Z 2 l  Yd - G1  0
2
l
Z1 l - Yd - G 1  0
2

Vì Ymax =G1 neân ta coù:

G 1  21d 
Z2  1  
2  l 
G 1  21d 
Z1  1  
2  l 

Löïc ngang Y1 vaø Y2 xaùc ñònh theo phöông trình:

Y1=Z 1 tg1 , Y2=Z 2 tg2
ÖÙng suaát toång hôïp trong laù nhíp chính seõ laø:
Nöûa nhíp traùi:
Z1l Y G  2  d  l tg 1 
 'th   1  1 1  1   
2Wu bh 2  l  2Wu bh 
(7.40)

Nöûa nhíp phaûi:

Z 2l Y G  2 d  1 tg 2 
 "th   2  1 1  1    (7.41)
2Wu bh 2  l  2Wu bh 

2.2. Tính caùc chi tieát cuûa nhíp:

* Tai nhíp:
Tai nhíp thöôøng ñöôïc tính theo öùng suaát toång hôïp goàm öùng suaát uoán, neùn (hay keùo). ÖÙng suaát
uoán ôû tai nhíp seõ laø:
M
u  u
Wu

84
 D  h c bh c2 D  hc
 u  X k max :  3X k max
2 6 bh c2
Trong ñoù:
Xkmax  Löïc keùo tieáp tuyeán cöïc ñaïi hay löïc phanh cöïc ñaïi taùc duïng leân tai nhíp (MN)
(Xkmax  Xpmax = .Zbx), laáy  = 0,7
hc  Chieàu daøy laù nhíp chính (m).
D  Ñöôøng kính trong cuûa tai nhíp (m) (hình 7.28).
B  Chieàu roäng laù nhíp (m).

D
Xk

hc
Hình 93 - Sô ñoà tính tai nhíp

ÖÙng suaát neùn ôû tai nhíp seõ laø:

X
 n  k max (MN/m2)
bh c
ÖÙng suaát toång hôïp ôû tai nhíp seõ tính theo:
 D  hc 1 
 th  X k max  3 2
  (MN/m2) (7.42)
 bh c bh c 

ÖÙng suaát toång hôïp cho pheùp [th] =350(MN/m2).

Thöïc nghieäm chöùng toû raèng chæ khi th ñaït ñeán giôùi haïn chaûy cuûa kim loaïi thì tai nhíp môùi bò
doaõng ra. Löïc ñaåy hay löïc phanh truyeàn leân tai nhíp thöôøng bò haïn cheá bôûi löïc baùm vôùi ñöôøng. Tuy
nhieân khi oâtoâ chuyeån ñoäng treân ñöôøng goà gheà, khi baùnh xe chòu löïc va ñaäp, löïc X coù theå ñaït giaù trò
cöïc ñaïi. Vì vaäy ngöôøi ta tính Xkmax = Gbx. = 0,7.Gbx = 0,7.Zbx,
Trong ñoù:
Gbx  Taûi troïng taùc duïng leân baùnh xe.
Zbx  Phaûn löïc cuûa ñaát leân baùnh xe.

* Choát nhíp:

Choát nhíp ñöôïc kieåm tra theo öùng suaát cheøn daäp.
Z Z
1cd  1 (MN/m2) ;  2 cd  2 (MN/m2)
Db Db
Choát nhíp ñöôïc cheá taïo baèng theùp cacbon xianuya hoaù loaïi 30 hay 40 vôùi öùng suaát cheøn daäp
cho pheùp [cd] = 34 (MN/m2) hay baèng theùp hôïp kim xeâmaêngtit hoaù loaïi 20 hay 20X vôùi
[cd]=7,59(MN/m2).
Baïc nhíp ñöôïc kieåm tra theo öùng suaát cheøn daäp.
Baïc nhíp ñöôïc cheá taïo baèng ñoàng thanh, chaát deûo, theùp meàm. Baïc cheá taïo baèng theùp meàm chòu
ñöôïc aùp suaát cheøn daäp ñeán 7 MN/m2.

85
 3. LÖÏA CHOÏN ÑAËC TÍNH CUÛA HEÄ THOÁNG TREO THEO QUAN ÑIEÅM EÂM DÒU VAØ ÑOÄNG
LÖÏC HOÏC

Heä thoáng treo treân oâ toâ phaûi thöïc hieän ñöôïc hai yeâu caàu cô baûn quan troïng sau ñaây:
* Coù ñoä eâm dòu toát khi chuyeån ñoäng, cuï theå laø:
 Gia toác dao ñoäng cuûa thuøng xe (thaân xe) phaûi nhoû.
 Taàn soá dao ñoäng rieâng cuûa thaân xe nhoû vaø khoâng phuï thuoäc vaøo taûi troïng taùc duïng leân heä
thoáng treo.
 Quaù trình daäp taét dao ñoäng khoâng phuï thuoäc vaøo traïng thaùi chuyeån ñoäng.

* Coù ñoä an toaøn chuyeån ñoäng vaø daãn höôùng cao, cuï theå laø:
 Söï thay ñoåi taûi troïng töø baùnh xe truyeàn leân phaûi nhoû.
 Ñoäng hoïc cuûa caàu khoâng phuï thuoäc vaøo taûi troïng.
 Haïn cheá toái ña thôøi gian baùnh xe naûy khoûi maët ñöôøng.
 Vò trí troïng taâm xe thay ñoåi ít khi taûi troïng ôû thuøng xe thay ñoåi.
 Ñoä nghieâng cuûa thaân xe nhoû khi quay voøng hoaëc chuyeån ñoäng treân maët ñöôøng nghieâng.

Vaán ñeà ñaët ra cho ngöôøi thieát keá laø phaûi löïa choïn ñaëc tính cuûa heä thoáng treo nhö theá naøo ñeå
thoûa maõn ñöôïc caû hai yeâu caàu cô baûn neâu treân.
Khi oâ toâ chuyeån ñoäng treân ñöôøng khoâng baèng phaúng, caàu xe vaø baùnh xe seõ dao ñoäng lieân tuïc.
Neáu taàn soá cuûa löïc kích thích töø maët ñöôøng truøng vôùi taàn soá rieâng cuûa khoái löôïng khoâng ñöôïc treo thì
laäp töùc xaûy ra coäng höôûng laøm cho baùnh xe naûy khoûi maët ñöôøng. Khi coù hieän töôïng naûy baùnh xe, quaù
trình baùm giöõa baùnh xe vôùi maët ñöôøng bò giaùn ñoaïn, laøm giaùn ñoaïn söï truyeàn löïc giöõa baùnh xe vôùi
maët ñöôøng, cho neân khaû naêng chuyeån ñoäng cuûa xe seõ bò giaûm. Neáu baùnh xe naûy leân laø baù nh xe chuû
ñoäng thì seõ laøm giaûm löïc keùo ôû baùnh xe ñoù. Neáu baùnh xe naûy leân laø baùnh xe daãn höôùng thì seõ laøm
maát tính oån ñònh höôùng vaø khaû naêng ñieàu khieån xe. Vì taàn soá coäng höôûng laøm naûy baùnh xe cao hôn
nhieàu so vôùi taàn soá coäng höôûng ñoái vôùi khoái löôïng ñöôïc treo, neân khi xe chuyeån ñoäng vôùi vaän toác
nhoû, do khoái löôïng ñöôïc treo lôùn hôn nhieàu daèn leân khoái löôïng khoâng ñöôïc treo, neân hieän töôïng naûy
baùnh xe raát khoù xaûy ra cho duø maët ñöôøng khoâng baèng phaúng. Khi maët ñöôøng nhaáp nhoâ vôùi bieân ñoä
nhoû vaø daøy, ñoàng thôøi toác ñoä xe lôùn thì hieän töôïng coäng höôûng naûy baùnh xe raát deã xaûy ra, vì luùc naøy
taàn soá löïc kích thích töø maët ñöôøng leân khoái löôïng khoâng ñöôïc treo coù taàn soá cao deã truøng vôùi taàn soá
rieâng cuûa baùnh xe vaø caàu.
Khi löïa choïn ñaëc tính cuûa heä thoáng treo, chuùng ta phaûi choïn ñoä cöùng cuûa heä thoáng treo vöøa ñuû
lôùn ñeå coäng höôûng naûy baùnh xe chæ xaûy ra ôû taàn soá cao. Trong khi ñoù nhieäm vuï cuûa boä phaän giaûm
höôùng laø phaûi daäp taét nhanh caùc dao ñoäng coù taàn soá cao naøy. Ñeå ñaït ñöôïc yeâu caàu ñoù, chuùng ta phaûi
choïn heä soá caûn cuûa giaûm chaán phuø hôïp.
Maët khaùc vaán ñeà ñoäng löïc hoïc – an toaøn chuyeån ñoäng cuûa oâ toâ coøn bò aûnh höôûng bôûi heä thoáng
treo thoâng qua heä soá ñoäng löïc hoïc Kñ. Neáu heä soá Kñ lôùn, thì ñoä cöùng cuûa heä thoáng treo seõ taêng vaø
hieän töôïng coäng höôûng naûy baùnh xe khoù xaûy ra, töùc laø caûi thieän ñöôïc vaán ñeà ñoäng löïc hoïc – an toaøn
chuyeån ñoäng. Nhöng neáu heä soá Kñ lôùn thì ñoä eâm dòu cuûa heä thoáng treo laïi giaûm. Neáu heä soá Kñ nhoû,

86
ñoä cöùng cuûa heä thoáng treo giaûm thì ñoä nghieâng cuûa thaân xe seõ taêng khi quay voøng, laøm cho ñoä an
toaøn chuyeån ñoäng seõ giaûm.
Khi tính toaùn taàn soá coäng höôûng naûy baùnh xe, ngöôøi ta thöôøng söû duïng coâng thöùc sau:
f ch  0,159 (C t  C l ) g / G c
ÔÛ ñaây:
fch – Taàn soá coäng höôûng naûy baùnh xe (Hz).
Ct – Ñoä cöùng cuûa heä thoáng treo (N/m).
Cl – Ñoä cöùng cuûa loáp (N/m).
Gc – Troïng löôïng cuûa caàu xe (N).
g – Gia toác troïng tröôøng (9,81 m/s2).
Khi thieát keá heä thoáng treo, ngöôøi ta muoán ñöa taàn soá coäng höôûng naûy baùnh xe leân cao. Töø bieåu
thöùc tính fch ôû treân, ñeå taêng fch ta coù theå taêng ñoä cöùng cuûa heä thoáng treo vaø loáp, hoaëc giaûm troïng
löôïng caàu xe. Nhöng do taêng ñoä cöùng cuûa heä thoáng treo seõ laøm giaûm ñoä eâm dòu, neân ngöôøi ta choïn
caùch giaûm troïng löôïng caàu xe. Phöông aùn toái öu nhaát laø ñieàu chænh ñoä cöùng cuûa heä thoáng treo linh
hoaït, ñieàu naøy chæ thöïc hieän ñöôïc ôû heä thoáng treo töï ñoäng ñieàu khieån.
Thaân xe ñöôïc ñaët treân heä thoáng treo coù ñaëc tính meàm seõ ñaûm baûo ñöôïc ñoä eâm dòu toát khi xe
chuyeån ñoäng, ñöa ñeán caûm giaùc deã chòu cho haønh khaùch, taøi xeá vaø baûo veä ñöôïc haøng hoùa treân thuøng
xe. Ñaëc tính meàm cuûa heä thoáng treo coøn coù öu ñieåm caùch ly toát taàn soá kích thích cuûa maë t ñöôøng ôû
vuøng taàn soá coäng höôûng cuûa caàu xe vaø thuøng xe. Maët khaùc noù coøn laøm giaûm taûi troïng cuûa xe taùc
duïng leân beà maët cuûa ñöôøng, töùc laø goùp phaàn baûo veä maët ñöôøng.
Qua caùc phaân tích ôû treân chuùng ta thaáy raèng:
Ñeå xe chuyeån ñoäng eâm dòu thì ñoä cöùng cuûa heä thoáng treo phaûi giaûm, nhöng khi ñoä cöùng giaûm
laøm coäng höôûng naûy baùnh xe xaûy ra ôû taàn soá thaáp. Heä soá ñoäng löïc hoïc nhoû laøm khaû naêng daã n ñoäng
cuûa xe seõ keùm. Vôùi heä thoáng treo meàm seõ taïo ra söï caùch ly toát, vì vaäy löïc kích thích töø maët ñöôøng
truyeàn leân chæ gaây ra ôû baùnh xe vaø truyeàn raát ít leân thaân xe. Neáu ñoä voõng ñoäng caøng lôùn thì tính eâm
dòu cuûa xe caøng taêng, nhöng ñoàng thôøi cuõng laøm taêng söï maát oån ñònh vaø giaûm ñoä an toaøn khi oâ toâ
quay voøng.
Ngöôïc laïi, neáu taêng ñoä cöùng cuûa heä thoán g treo daãn ñeán ñoä eâm dòu chuyeån ñoäng cuûa xe seõ
giaûm. Ñoù laø tính maâu thuaãn lôùn nhaát cuûa heä thoáng treo bò ñoäng. Tính maâu thuaãn ñoù ñöôïc theå hieän roõ
ôû ñoà thò treân hình 7.33

87
 z

 Fñ 
 
 Ft 

Hình 94- Tính maâu thuaãn giöõa gia toác cuûa thaân xe (tính eâm dòu) vôùi söï thay ñoåi taûi troïng taùc
duïng leân baùnh xe (quan ñieåm ñoäng löïc hoïc)

ÔÛ treân ñoà thò: Fñ laø taûi troïng ñoäng, löïc naøy xuaát hieän khi xe chuyeån ñoäng, baùnh xe töông taùc vôùi
maët ñöôøng gaây ra vaø truyeàn leân taùc duïng vaøo heä thoáng treo. Ft laø löïc ôû ñaàu ra cuûa heä thoáng treo taùc
duïng leân thaân xe. Neáu tæ soá Fñ/Ft caøng lôùn thì tính eâm dòu caøng taêng vaø löïc taùc ñoäng töø maët ñöôøng
caøng bò caùch ly vôùi thaân xe. Nguyeân nhaân laø do heä thoáng treo coù tính meàm lôùn, laøm cho möùc ñoä dao
ñoäng cuûa caàu xe taêng. Ñieàu naøy khoâng nhöõng laøm giaûm ñoä an toaøn cuûa xe maø coøn laøm giaûm söùc keùo
cuûa xe. Ngoaøi ra gia toác cuûa thaân xe caøng lôùn thì tính eâm dòu laïi caøng giaûm. Nhö vaäy vôùi heä thoáng
treo bò ñoäng khoâng theå tìm ñöôïc ñieåm thieát keá thoûa maõn söï haøi hoøa giöõa tính eâm dòu vaø tính ñoäng löïc
hoïc cuûa xe. Nguyeân nhaân laø do ôû heä thoáng treo bò ñoäng mieàn thieát keá toái öu bò chaën bôûi ñöôøng cong
bieân ôû hình 7.33.
Ngöôïc laïi ôû heä thoáng treo tích cöïc thì mieàn thieát keá vöôït khoûi ñöôøng cong bieân vaø höôùng ñeán
traïng thaùi lyù töôûng. Vì nhöõng lyù do neâu treân maø heä thoáng treo caàn ñöôïc ñieàu khieån linh hoaït nhaèm
giaûi quyeát caùc maâu thuaãn ôû heä thoáng treo bò ñoäng. Ñieàu khieån heä thoáng treo laø nhaèm ñieàu chænh ñoä
cöùng cuûa boä phaän ñaøn hoài vaø thay ñoåi heä soá caûn cuûa boä phaän giaûm chaán khi taûi troïng treân thuøng xe
thay ñoåi vaø khi xe chaïy vôùi vaän toác khaùc nhau treân caùc loaïi ñöôøng khaùc nhau.

4. Tính toán thiết kế hệ thống treo ô tô

a) Các thông số cho trước để tính toán hệ thống treo bao gồm:
+ Hệ số tải trọng động;
+ Tải trọng tĩnh tác dụng lên hệ thống treo.

88
 b)Trong quá trình thiết kế hệ thống treo cần thực hiện theo trình tự các bước
sau:
+ Lựa chọn kiểu hệ thống treo và xác định các thông số động học của chúng;
+ Tính toán phần tử đàn hồi và bộ phận dẫn hướng của hệ thống treo;
+ Xây dựng giản đồ mô men uốn tác dụng lên hệ thống treo.
c) Các thông số và kích thước cơ bản của hệ thống treo bao gồm:
Các thông số kích thước hình học của hệ thống treo:
+ Đối với nhíp: Chiều dài, rộng và độ dày của nhíp; số lượng lá nhíp và chiều cao
cụm, hình dạng nhíp, khối lượng tiêu chuẩn, khối lượng riêng và khối lượng lý
thuyết của nhíp;
+ Đối với lò xo: đường kính lò xo, chiều dài, bước lò xo,…
Các thông số động học đặc trưng cho quá trình làm việc của hệ thống treo:
+ Độ cứng của lò xo;
+ Hệ số cản của giảm chấn;
+ Tần số dao động của hệ thống treo;
+ Khối lượng treo và không treo;
+ Vận tốc và gia tốc dao động;
+ Độ uốn (cong, xoắn, võng,…) tĩnh và động.
d)Thuật toán tính toán hệ thống treo:
1) Lựa chọn kiểu hệ thống treo và xác định các thông số cơ bản:
- Lựa chọn kiểu hệ thống treo;
- Thiết lập sơ đồ động học và sơ đồ tính toán kiểu hệ thống treo đã chọn;
- Tính toán tải trọng tác dụng lên các trục (trọng tâm và khối lượng đầy đủ của ô tô
đã cho trước);
- Tính tải trọng tĩnh tác dụng lên phần tử đàn hồi của hệ thống treo;
- Thiết lập sơ đồ tính toán phần tử đàn hồi của hệ thống treo;
- Tính tải trọng động tác dụng lên phần tử đàn hồi;
- Tính tải trọng động tác dụng lên phần tử đàn hồi ở chế độ ô tô tăng tốc và phanh.
2) Tính toán phần tử đàn hồi và bộ phận dẫn hướng:
- Lò xo nhíp: tải trọng tác dụng lên nhíp; chiều dài, rộng và độ dày của nhíp; số
lượng lá nhíp và chiều cao cụm, mô men quán tính và mô men lực cản tiết diện trung tâm
của nhíp; hệ số võng và hình dạng nhíp; độ võng tĩnh; ứng suất trung bình, chỉ số trạng
thái ứng suất; khối lượng tiêu chuẩn, khối lượng riêng và khối lượng lý thuyết của nhíp;
hệ số sử dụng kim loại;
- Lò xo xoắn: các thông số hình học cơ bản, ứng suất xoắn và đường đặc tính đàn
hồi;
- Bộ phận dẫn hướng: các thông số cơ bản và ứng suất trong bộ phận dẫn hướng.
3) Xây dựng giản đồ mô men uốn tác dụng lên hệ thống treo:
- Xác định phản lực tác dụng lên hệ thống treo và mô men uốn;
- Xây dựng giản đồ mô men uốn;
- Xác định mặt cắt nguy hiểm và tính toán ứng suất xuất hiện trong nó.

89
 CÂU HỎI ÔN TẬP

1. Công dụng, yêu cầu đối với hệ thống treo?

2. Hãy nêu các kiểu hệ thống treo sử dụng trên ô tô?
3. Hãy trình bày cấu tạo chung của hệ thống treo ô tô?
4. Thế nào là khối lượng treo và không treo? Quá trình dao động của chúng?
5. Phân tích đặc điểm kết cấu phần tử đàn hồi?
6. Nêu các yêu cầu đối với phần tử đàn hồi và phân tích các yêu cầu đó?
7. Nêu các giải pháp để khắc phục độ cứng của nhíp?
8. Cho hình vẽ, nêu cấu tạo và giải thích nguyên lý làm việc hệ thống treo khí nén?
9. Phân tích đặc điểm kết cấu và nêu nguyên lý làm việc của giảm chấn ống?
10. Trình bày đặc điểm kết cấu của hệ thống treo phụ thuộc?
11. Trình bày đặc điểm kết cấu của hệ thống treo độc lập?
12. Hãy trình bày đường đặc tính đàn hồi của hệ thống treo?
13. Hãy trình bày đường đặc tính làm việc của giảm chấn thủy lực?
14. Lựa chọn đặc tính kết cấu của hệ thống treo theo quan điểm êm dịu và động lực học?
15. Hãy trình bày các thông số kỹ thuật của hệ thống treo?

90