CHÖÔNG 3

HỘP SỐ Ô TÔ

Bài 3 – HỘP SỐ PHÂN PHỐI

Muïc tieâu:

Sau khi hoïc xong chöông naøy caùc sinh vieân coù khaû naêng:
1. Trình baøy ñöôïc coâng duïng, yeâu caàu vaø phaân loaïi hoäp soá.
2. Trình baøy ñöôïc ñöôïc nguyeân taéc phaân phoái coâng suaát cho caùc caàu cuûa xe nhieàu caàu chuû
ñoäng.

1
 MỤC LỤC

A – KẾT CẤU HỘP SỐ PHÂN PHỐI ........................................................................................... 3

I. CÔNG DỤNG, YÊU CẦU VÀ PHÂN LOẠI ............................................................................. 3
1. Công dụng: ................................................................................................................................... 3
2. Yêu cầu ........................................................................................................................................ 3
3. Phân loại ....................................................................................................................................... 3
II. ĐẶC ĐIỂM KẾT CẤU CỦA HỘP SỐ PHÂN PHỐI............................................................... 4
1. Cấu tạo chung ............................................................................................................................... 4
2. Đặc điểm kết cấu các bộ phận của hộp số phân phối ..................................................................... 4
3. Đặc điểm kết cấu của một số loại hộp số phân phối....................................................................... 5
B – TÍNH TOÁN VÀ THIẾT KẾ HỘP SỐ PHÂN PHỐI ............................................................ 8
III. CÁC THÔNG SỐ KỸ THUẬT CỦA HỘP SỐ PHÂN PHỐI ................................................ 8
IV. TÍNH ĐỘNG HỌC VÀ ĐỘNG LỰC HỌC CỦA HỘP SỐ PHÂN PHỐI ............................. 8
CÂU HỎI ÔN TẬP ....................................................................................................................... 13

2
 A – KẾT CẤU HỘP SỐ PHÂN PHỐI

I. CÔNG DỤNG, YÊU CẦU VÀ PHÂN LOẠI

1. Công dụng:
Hộp số phân phối được dùng trên ô tô có nhiều cầu chủ động và được đặt tách với hộp số
chính (đôi khi nối với nhau bằng trục trung gian).
- Dùng để phân phối mô men quay truyền từ hộp số chính đến các cầu chủ động, thực hiện
dẫn động các bánh xe;
- Tăng thêm lực kéo cho các bánh xe chủ động (tức là làm nhiệm vụ của hộp số phụ);
- Dùng để dẫn động các trang thiết bị máy móc của các ô tô chuyên dùng như: dẫn động cơ
cấu nâng hạ thùng xe của các xe ben chở đất, đá; dẫn động hệ thống cẩu hàng của các xe cẩu,…

2. Yêu cầu
- Phải phân chia hợp lý mô men xoắn truyền tới các cầu chủ động, hạn chế tối đa hiện tượng
tuần hoàn công suất xảy ra trong hệ thống truyền lực;
- Cần thực hiện ngắt mô men truyền tới một số cầu khi sử dụng xe trên đường tốt;
- Bổ sung thêm số cấp số truyền để mở rộng khoảng làm việc cần thiết của hệ thống truyền
lực khi xe làm việc trên đường xấu.
3. Phân loại
Hộp số phân phối được phân chia theo:
a) Đặc điểm phân chia mô men truyền: cố định hay thay đổi nhờ các bộ vi sai trong hộp số
phân phối;
b) Số lượng cấp số truyền: một hoặc hai cấp số truyền;
c) Số lượng trục ra (trục thứ cấp): hai trục ra, ba trục ra;
d) Đặc điểm bố trí các trục ra: đồng tâm hoặc không đồng tâm;
e) Đặc điểm dẫn động mô men ra các cầu: luôn luôn dẫn dộng (full time), chỉ dẫn động tất
cả các cầu một phần thời gian (part time).

3
II. ĐẶC ĐIỂM KẾT CẤU CỦA HỘP SỐ PHÂN PHỐI
1. Cấu tạo chung

Hình 1 – Sơ đồ kết cấu các bộ phận chính của hộp số phân phối

1 – Dĩa khớp nối khóa vi sai; 2 – Thanh trượt dĩa khớp nối khóa vi sai; 3 – Áo bọc thanh trượt; 4 –
Vòng đệm hãm; 5 - Ống lót cần trục; 6 – Cần trục; 7 – Bu lông hãm dĩa khớp; 8 – Công tắc đèn
kiểm tra khóa vi sai; 9 – Thanh trượt sang số; 10 – Cần gạt khóa vi sai; 11 - Ống lót cách; 12 – Cần
trục sang số; 13 – Gối trục; 14 – Dĩa khớp sang số; 15 – Cần sang số; 16 - Ống lót cao su định vị;
17 – Lò xo và bi định vị; 18 – Bích trục chủ động; 19 – Nắp trước; 20 – Vòng bít kín trục chủ động;
21 – Vòng chặn ổ bi; 22 - Ổ bi trước của trục chủ động; 23 – Bánh răng số truyền cao nhất; 24 –
Khớp nối sang số; 25 – Các te hộp số phân phối; 26 - Bánh răng số truyền nhỏ nhất; 27 - Ổ bi sau
của trục chủ động; 28 – Vòng định vị ổ trục của trục chủ động; 29 – Trục chủ động; 30 - Ống lót; 31
– Moay ơ; 32 – Nắp sau; 33 - Ổ trục sau của trục trung gian; 34 – Trục trung gian; 35 - Ổ trục của
trục truyền động cầu sau; 36 - Ổ trục sau của vi sai; 37 – Bích; 38 – Vòng bích kín trục dẫn động
của cầu sau; 39 – Vỏ sau của vi sai; 40 – Vòng đệm tựa; 41- Bánh răng dẫn động cầu sau; 42 –
Trục bánh răng hành tinh; 43 – Vòng hãm; 44 – Vòng đệm cao su; 45 – Giá treo; 46 – Vòng đệm
chặn của bánh răng hành tinh; 47 – Các te dẫn động cầu trước; 48 – Bánh răng hành tinh; 49 –
Bánh răng bị động của vi sai; 50 – Vỏ trước của vi sai

2. Đặc điểm kết cấu các bộ phận của hộp số phân phối
2.1. Các bộ phận chính của hộp số phân phối
2.2. Đặc điểm cấu tạo của cơ cấu điều khiển hộp số phân phối

4
3. Đặc điểm kết cấu của một số loại hộp số phân phối
a) Cấu tạo

Hình 2 – Sơ đồ động học của hộp số phân phối

5
3.2. Sô ñoà ñoäng hoïc cuûa caùc loaïi hoäp phaân phoái

Hình 3 – Sô ñoà ñoäng hoïc cuûa hoäp phaân phoái

a) GAZ – 66, b) ZIL – 157, c) ZIL – 131
A – Vò trí gaøi caàu sau vaø caàu giöõa ; B – Vò trí gaøi soá phuï; C – Vò trí gaøi theâm caàu tröôùc
1– Truïc chuû ñoäng; 2 – Truïc ra caàu sau; 3 – Truïc trung gian;4 – Truïc ra caàu tröôùc

6
 Hình 4 – Sô ñoà ñoäng hoïc cuûa hoäp phaân phoái coù laép theâm boä vi sai giöõa caùc caàu
a) VAZ – 2121, b) URAL – 375
A – Vò trí gaøi caàu tröôùc; B – Vò trí gaøi caàu sau; G – Khoùa vi sai
1 – Truïc chuû ñoäng; 2 – Truïc trung gian; 3 – Truïc ra caàu tröôùc; 4 – Boä vi sai; 5 – Truïc ra caàu sau

7
 B – TÍNH TOÁN VÀ THIẾT KẾ HỘP SỐ PHÂN PHỐI

III. CÁC THÔNG SỐ KỸ THUẬT CỦA HỘP SỐ PHÂN PHỐI

IV. TÍNH ĐỘNG HỌC VÀ ĐỘNG LỰC HỌC CỦA HỘP SỐ PHÂN PHỐI

Hình 5 – Sơ đồ động học của hộp số phân phối ba trục

1. Nguyeân taéc phaân phoái coâng suaát cho caùc caàu cuûa xe nhieàu caàu chuû ñoäng
Hieän nay treân oâ toâ coâng suaát phaân phoái cho caùc caàu chuû ñoäng ñöôïc thöïc hieän nhôø hoäp
phaân phoái. Nguyeân taéc phaân phoái coâng suaát ñöôïc theå hieän qua hai phöông phaùp sau:
– Phaân phoái coâng suaát cho caùc caàu chuû ñoäng coù duøng vi sai.
– Phaân phoái coâng suaát cho caùc caàu chuû ñoäng khoâng duøng vi sai.
Sau ñaây chuùng ta seõ laàn löôït khaûo saùt caû hai phöông phaùp vöøa neâu:

1.1. Phaân phoái coâng suaát cho caùc caàu chuû ñoäng coù duøng vi sai
Vi sai ñaët ôû hoäp phaân phoái nhaèm phaân phoái coâng suaát vaø moâmen xoaén cho caùc truïc theo
moät tæ leä xaùc ñònh. Vi sai laø moät cô caáu coù ít nhaát 2 baäc töï do. Treân xe thöôøng söû duïng caùc loaïi vi
sai sau (hình 6). ÔÛ hoäp phaân phoái thöôøng boá trí vi sai khoâng ñoái xöùng ñeå phaân phoái moâmen cho
caùc caàu theo ñieàu kieän baùm.

8
 Hình 6 – Sô ñoà ñoäng hoïc caùc loaïi vi sai
a – Vi sai baùnh raêng noùn ; b – Vi sai baùnh raêng truï; c – Vi sai truïc vít; d – Vi sai haønh tinh

Chuùng ta kí hieäu hai truïc ra laø e vaø i vôùi qui öôùc: truïc e laø truïc quay nhanh hôn, töùc laø truïc
daãn ñeán caàu tröôït quay nhieàu hôn hoaëc chuyeån ñoäng nhanh hôn khi quay voøng. Truïc i laø truï c
quay chaäm hôn hay caàu tröôït quay ít hôn.
Trong tröôøng hôïp boû qua toån hao naêng löôïng do ma saùt trong vi sai, ta coù:
Me / Mi = -i ier
Me / Mr = - i ire = -1/(1- i eir )
Mi / Mr = -i eri = -1/(1- i ier )
Neáu vi sai laø ñoái xöùng thì: i ier = i eir = ir= -1
Vaø luùc ñoù thì:
Me / Mi = 1
Me / Mr = Mi / Mr = -1/2
ÔÛ ñaây:
Mr – Moâmen truyeàn ñeán voû vi sai.
Me – Moâmen truyeàn ñeán truïc e.
Mi – Moâmen truyeàn ñeán truïc i.
i rie ; i eir – Tæ soá truyeàn töø truïc i ñeán truïc e vaø ngöôïc laïi khi phaàn töû r (voû vi sai) ñöôïc giöõ
coá ñònh.
r r
 ;  – Hieäu suaát truyeàn ñoäng töø truïc i ñeán truïc e vaø ngöôïc laïi.
ie ei

Neáu vi sai laø vi sai ñoái xöùng thì:

i rie = i eir = ir = -1
ier = rei =  r
r – Hieäu suaát rieâng cuûa vi sai.
Nhö vaäy khi boû qua toån hao naêng löôïng trong vi sai (vi sai khoâng ma saùt) thì moâmen xoaén
phaân boá cho 2 truïc luoân baèng nhau.
Me = Mi = 0,5 Mr
9
 Qui öôùc veà daáu cuûa moâmen vaø vaän toác goùc cuûa caùc phaàn töû trong vi sai ñöôïc chæ roõ ôû baûng
4.4.

Baûng 4.4: Qui öôùc daáu cuûa moâmen vaø vaän toác goùc cuûa caùc phaàn töû

Caàu chuû ñoäng Caàu ñang phanh Daáu cuûa 

Daáu cuûa Mr + - r > 0
Daáu cuûa Mi - + i > 0
Daáu cuûa Me - + e > 0

Tieáp theo laø tröôøng hôïp coù tính ñeán toån hao do ma saùt. Chuùng ta seõ khaûo saùt tröôøng hôïp
doøng coâng suaát ñi töø ñoäng cô ñeán hoäp phaân phoái vaø töø ñoù ñöôïc phaân boá ñeán caùc caàu chuû ñoäng,
sau cuøng ñeán caùc baùnh xe.
Xeùt truyeàn ñoäng töø phaàn töû r (voû vi sai) ñeán caùc truïc e vaø i. Theo qui öôùc ban ñaàu: truïc
quay nhanh laø e, truïc quay chaäm laø i neân:
e >  r > i
Trong ñoù:
e – Vaän toác goùc cuûa truïc e.
i – Vaän toác goùc cuûa truïc i.
 r – Vaän toác goùc cuûa voû vi sai.
Bôûi vaäy ta coù:
e -  r =  er > 0
i -  r =  ir < 0
Do ñoù coâng suaát theá naêng cuûa caùc truïc e vaø i seõ laø:
P re = Me.  er < 0 do Me < 0 vaø  er > 0
P ri = Mi.  ir > 0 do Mi < 0 vaø  ir < 0

Nhö vaäy khi tính ñeán toån hao do ma saùt (chæ xuaát hieän khi coù cheânh leäch vaän toác goùc giöõ a
truïc e; i vaø voû vi sai r) vaø theo hai bieåu thöùc treân ta thaáy P ri > P re neân doøng coâng suaát theá naêng seõ
ñi töø truïc i tôùi truïc e. Nghóa laø: coâng suaát treân truïc i seõ lôùn hôn coâng suaát treân truïc e ñuùng baèng
moät löôïng maát maùt laø (1- r )%.
Veà quan heä moâmen cuûa caùc phaàn töû chuùng ta coù:
Me/Mi = - i ier . ie = -ir.  r
r

Vaø phöông trình caân baèng moâmen:

Me + Mi + Mr = 0

Töø ñoù suy ra caùc moái quan heä:

Me/ Mr = ir. r /(1- ir. r )
Mi/ Mr = 1/( ir.  r -1)
Vaø do ñoù: Me/ Mi = - ir. r
Neáu vi sai laø vi sai ñoái xöùng thì ir= -1 do ñoù:
Me/ Mi =  r <1  Me< Mi
Me/ Mr = - r /(1+ r )
Mi/ Mr = -1/(1+  r )
10
 Nhö vaäy khi coù tính ñeán toån hao do ma saùt thì tyû soá moâmen giöõa truïc e vaø i laø khoâng ñoåi vaø
baèng hieäu suaát rieâng  r . ÔÛ vi sai ñoái xöùng khoâng ma saùt thì  r = 1, do ñoù moâmen seõ phaân phoái
ñeàu cho hai truïc.

1.2. Phaân phoái coâng suaát cho caùc caàu chuû ñoäng khoâng duøng vi sai
ÔÛ moät soá hoäp phaân phoái vieäc phaân boá coâng suaát cho caùc caàu chuû ñoäng khoâng duø ng vi sai
maø thoâng qua moät lieân keát cöùng (coù khi laø khôùp moät chieàu). Chuùng ta seõ xeùt tröôøng hôïp caëp baùnh
xe chuû ñoäng hoaëc caëp caàu chuû ñoäng ñöôïc noái vôùi nhau baèng moät quan heä cô hoïc cöùng vôùi sô ñoà
phaân phoái naêng löôïng nhö hình 7:

Hình 7 – Caùc sô ñoà phaân phoái coâng suaát khoâng duøng vi sai

Khi khaûo saùt chuùng ta söû duïng caùc giaû thieát sau:
– Caùc hieän töôïng ñöôïc khaûo saùt trong heä toïa cuûa xe, theo heä toïa naøy thì maët ñöôøng seõ
chuyeån ñoäng vôùi vaän toác v1, v2.
– Doøng naêng löôïng ñöôïc noái vôùi xe chæ taïi moät vò trí – ñoù laø truïc A.
– Doøng naêng löôïng noái vôùi maët ñöôøng thoâng qua caùc ñieåm 1 vaø 2.
Tröôùc heát chuùng ta ñònh nghóa moät soá tæ soá truyeàn:

i12 = k1 = i
k 2
Thoâng thöôøng laø i = 1, coøn khi coù söï khaùc bieät giöõa caùc vaân toác goùc thì i  1
 
i1 = ; i2 =
 k1 k2
Do ñoù: i12 = i2/ i1

Toác ñoä tònh tieán v1, v2 seõ tæ leä vôùi quaõng ñöôøng töông öùng khi quay voøng, coøn khi chuyeån
ñoäng thaúng thì v1= v2.
Moâmen treân truïc A ñöôïc chia thaønh MA1 vaø MA2 vaø ta coù phöông trình caân baèng moâmen:
MA= MA1 + MA2

Caùc moâmen naøy thoâng qua caùc truyeàn ñoäng töông öùng truyeàn tôùi caùc truïc 1 vaø 2 cuûa caùc
baùnh xe:

11
 Mk1= MA1.i1. 1
Mk2= MA2.i2.  2

ÔÛ ñaây: 1 ;  2 - hieäu suaát truyeàn ñoäng töø truïc 1 vaø 2 tôùi caùc baùnh xe.

Luùc naøy löïc keùo tieáp tuyeán taïi caùc baùnh xe seõ laø:
Fk1 = Mk1/rd1 ; Fk2 = Mk2/rd2
Trong ñoù:
rd1; rd2 – Caùc baùn kính ñoäng hoïc cuûa caùc baùnh xe, coù theå laáy gaàn baèng baùn kính tính
toaùn r.
Löïc keùo tieáp tuyeán cuûa caû caàu ñöôïc tính:
Fk = Fk1 + Fk2
Quan heä veà phaân phoái naêng löôïng ñöôïc moâ taû baèng caùc phöông trình caân baèng coâng suaát
nhö sau:
PA = MA.  A = PA1 + PA2
Pk1= PA1. 1 = Mk1.  k1
Pk2= PA2.  2 = Mk2.  k 2

Taïi ñieåm tieáp xuùc 1 vaø 2 ta coù:

P1; 2 = X1; 2 – v1; 2 = Pk1; 2 – Pf1; 2 - P 1; 2

ÔÛ ñaây:
P1; 2 – Caùc coâng suaát truyeàn xuoáng maët ñöôøng hay coâng suaát ñaåy vaøo khung.
X1; 2 – Caùc phaûn löïc tieáp tuyeán: X1; 2 = Fk1; 2 – Of1;2
Pk1; 2 – Caùc coâng suaát keùo taïi caùc baùnh xe.
Pf1; 2 – Caùc coâng suaát tieâu hao cho caûn laên.
P 1;2 – Caùc coâng suaát tieâu hao cho söï tröôït taïi caùc baùnh xe.
Fk1; 2 – Caùc löïc keùo tieáp tuyeán cuûa caùc baùnh xe taïi ñieåm 1 vaø 2.
Of1; 2. – Caùc löïc caûn laên taùc duïng leân caùc baùnh xe taïi ñieåm 1 vaø 2.

12
 CÂU HỎI ÔN TẬP

1) Nêu công dụng, yêu cầu và phân loại hộp số phân phối dùng trên ô tô?
2) Nêu công dụng, yêu cầu và phân loại hộp số phụ dùng trên ô tô?
3) Hãy trình bày cấu tạo chung của hộp số phân phối dùng trên ô tô và công dụng của từng cụm
chi tiết chính của hộp số?
4) Hãy trình bày cấu tạo, sơ đồ động học và nguyên lý hoạt động của hộp số phân phối không
gắn vi sai?
5) Hãy trình bày cấu tạo, sơ đồ động học và nguyên lý hoạt động của hộp số phân phối có gắn
vi sai?
6) Hãy trình bày cấu tạo, sơ đồ động học và nguyên lý hoạt động của hộp số phụ?

13