0|Page

Проектна задача
Дисперзија на светлината.
Видови на спектри

Изработил:
Ученик Марко Краљев
I-4 бр20

Скопје
20.05.2020
1|Page

Светлината претставува електромагнетно зрачење, чија бранова должина е 
видлива за човековото око. Начинот на кој зрачењето од овој дел од електромагне
тниот спектар стапува во интеракцији со материјалите не се разликува по ништо в
о однос на ултравиолетовото здрачење. 

Во поширока дефиниција, светлината е електромагнетно зрачење на било која бр
анова должина. Постојат 3 големини кои ја условуваат светлината: 

 Интензитет или замав (амплитуда), која најчесто е поврзана со човечката пе
рцепција за јачина на светлината 
 Честота (фреквенција) или бранова должина, која луѓето ја забележуваат ка
ко боја на светлината 
 поларизација или агол на треперење, која не е забележлива со човечките с
етила при нормални околности. 

Бидејќи светлината постои како двојност од бран и честичка, таа ги добива свој
ствата и на бран и на честичка. Точната природа на светлината е едно од клучнит
е прашања на кое се обидуваат да одговорат физичарите. Брзината на светлинат
а во вакуум изнесува точно 299.792.458 метри во секунда. Брзината е мерена мно
гупати од многу научници. Едно од најраните мерења е извршено во Европа од ст
рана на данскиот физичар Оле Ремер во 1676. Набљудувајќи го движењето на Јуп
итер и една од неговите месечини – Јо 
Првото успешно мерење на светлината го извршил (Иполит Физo) во 1849. Тој 
усмерил сноп светлина преку огледала поставени на растојание од неколку илјади 
метри. На патот на снопот поставил вртечко тркало. На определена брзина на врт
ење, зракот можел да помине низ дупчињата издлабени во тркалото,
и да дојде до својата крајна цел. Знаејќи ја оддалеченоста помеѓу двете огледала, 
бројот на дупки на тркалото,и неговата брзина на вртењето, тој измерил брзина од 
313.000 километри во секунда. Денешната прифатена брзина на светлината е изм
ерена од страна на Алберт Мичелсон , кој преку низа опити од 1877 од 1926 корис
тејќи вртечки огледала измерил дека светлината патува со 299.796 км/с 
Светлината има конечна брзина, која во физиката се означува со c (c =
299.792.458 м/с) Кога светлината поминува од вакуум во друга средина на пример 
вода, воздух, стакло итн. 
Нејзината брзина се намалува. Овој процес се нарекува прекршување на св
етлината (рефракција). Намалувањето на брзината зависи директно од вискозност
а на материјата. Ова се нарекува рефрактивен индекс означен како n.
N се дефинира како:  n=1 кога станува збор за вакуум или n>1 во материја. 
Кога сноп светлина поминува од вакуум во материја, ја зачувува истата фреквенц
ија но ја менува брановата должина. Рефракцијата на светлината која ја создаваа
т леќите, ја користи фокусираната светлина за да создаде зголемување а видлива
та материја. Овој ефект се користи кај очилата, микроскопите, телескопи итн. 
Различните бранови должини кои ги забележува човековото око, мозокот ги толку
ва како бои. Овој спектар се движи од црвена до виолетова боја. Фреквенциите ко
и постојат помеѓу овие два краја на видливиот спектар мозокот ги преведува како: 
портокалова, жолта, зелена и сина боја. 
2|Page

Сончевата светлина се состои од видлив спектар, инфрацрвени и ултравио
летови зраци. Брановите должини на електромагнетниот спектар кои се наоѓаат в
еднаш до крајните точки на видливиот спектар се нарекуваат ултравиолетова
боја (УВ), која е со кратка бранова должина и висока фреквенција,
и инфрацрвена светлина (ИЦ), со долга бранова должина и мала фреквенција. Не
кои животни, како што се пчелите, можат да го забележат УВ-зрачењето, додека н
екои други како, на пример, дел од змиите, можат да забележат инфрацрвена све
тлина. Ултравиолетовите зраци се делат на три групи: УВА, УБВ и УВЦ.
УВАзраците се најпродорни и поминуваат низ стакло и низ облаците. Тие пр
одираат најдлабоко во кожата и предизвикуваат долготрајни оштетувања на неа (
промена на пигментацијата, алергиски реакции, тумори, итн.),а го оштетуваат и ви
дот. Количеството на УВА-зраците варира малку во текот на денот. УВБ-
зраците не поминуваат низ облаците и низ стакло, но поминуваат низ водата,
а нивнито интензитет е најсилен околу пладне. Овие зраци се главната причина за 
појавата на изгореници на кожата. УВЦ
зраците се апсорбираат во горните делови на атмосферата. Интензитетот на УВ-
зраците зависи од различни фактори, како: периодот од денот, годишното време, 
облачноста, надморската височина, специфичното географско опкружување, итн. 
Така, најсилното УВзрачење е од 10 до 14 часот; на надморска височина од 2.000 
метри УВ-рачењето е двојно поинтензивно; од снегот се одбиваат дури 80% од УВ
-зраците а низ тенок слој облаци поминуваат дури 90% од УВ-зраците .

Виножито e оптички феномен кој предизвикува светлинскиот спектар од сон
чевите зраци да се појави на небото поради прекршување на светлината низ ситн
и капки вода во атмосферата. Прекршувањето предизвикува создавање на повеќе
боен свод на небото, со црвената боја најгоре, а виолетовата најдолу. 
Зошто небото е сино ? Кога сончевата светлина ќе навлезе во атмосферата таа с
е судира со атоми на кислород и азот. Оние бои кои имаат пократка бранова долж
ина се распрскуваат во овој судир. Бидејќи виолетовата и сината боја имаат најкр
атки бранови должини , небото се гледа виолетово/сино. Нашите очи се повеќе чу
вствителни кон сината отколку кон виолетовата боја, па затоа небото ние го гледа
ме сино. 
Бојата на телата зависи од тоа кои фреквенции од спектарот на белата свет
лина тие ја рефлектираат.Само делови од целиот состав на светлината кои се ви
дливи за луѓето (брановата должина на спектарот од 380 nm до 740
nm) , приближно се сметаат за боја.Спектар претставува севкупност на голем бро
ј ликови на процеп со различни бранови должини.Агол на девијација δ
- кај призмата се подразбира аголот помеѓу зраците на упадната и излезната свет
лина.δ = (n – 1) Ѳ δ - агол на девијација ако призмата е во воздух Ѳ
- агол на врвот на призмата n - индекс на прекршување 
Апсолутниот индекс на прекршување на n на дадена супстанција :n = sin α /sin γ
● Зависноста на индексот на прекршување на светлината од нејзината боја , пото
чно од нејзината бранова должина се вика дисперзија на светлината . 
Поради дисперзија на светлината низ атмосферата и прекршување на светлината
под различен агол и секојдневната промена на положбата на Земјата во односно
Сонцето на изгрејсонце има плав ефект,а кога сонцето заоѓа небото има портокал
ово
3|Page

црвена нијанса .При премин воздух стакло најголема промена на брзината настан
ува кај виолетовата светлина, бидејќи таа има најголем индекс на прекршување и 
кратка бранова должина. 
Обојувањето на објектот зависи, како од неговите и физичките особини на светлос
ниот спектар, така и од перцепционата способност на набљудувачот.Од физички а
спект, површината врз која паѓа светлината може истата да ја апсорбира или реф
лектира, што зависи од спектарот на упадната и на рефлектираната светлина, как
о и од изворот на светлина и од аголот на набљудување. Како и да е, перцепцијат
а на објектот не зависи само од рефлектираниот спектар, туку и од множество на 
други зависности, како што е на пр. тенденцијата на бојата да биде постојана, или 
релативно независна од светлосниот спектар, аголот на набљудување и др. Овој 
ефект е познат како постојаност на обојувањето .Светлината која паѓа на непрози
рна површина, или се рефлектира спекуларно (ефект на огледало), се растура со 
дифузно распространување, се апсорбира или настанува комбинација од претход
но споменатите ефекти;Непрозирните површини кои не ја рефлектираат светлина
та спекуларно (имаат груби, нерамни површини), обоени се во зависност од тоа ко
и бранови должини повеќе ги растураат,а додека светлината која не се рефлектир
а, се апсорбира. Доколку објектот ја одбива целата светлина, тогаш има бела боја
,а доколку ја апсорбита цела светлина, во тој случај има црна боја.Непрозирните о
бјекти кои различно ја рефлектираат упадната светлина со различна бранова дол
жина, имаат изглед на огледала прошарени со бои формирани заради различната 
рефлексиона моќ на објектот. Објектот кој рефлектира мал дел од упадната светл
ина,а остатокот го апсорбира може да изгледа како црн, но и да има минимална р
ефлексиона способност (пр. црн објект обложен со слој од лак)Објектите кои прен
есуваат светлина се или делумно проѕирни (ја растураат емитираната светлина), 
или транспарентни. Доколку со различен интензитет ја апсорбираат или рефлекти
раат светлината составена од голем број на различни бранови должини изгледаат 
како прошарени со оние бои кои ги апсорбирале;Објектите може да емитираат све
тлина која самите ја создаваат, подобро отколку само да ја рефлектираат или пре
несуваат. Тие можат да го прават тоа заради нивната поголема температура (во т
ој случај се вели дека се усвитени), како резултат на некоја хемиска реакција (хем
олуминисцентни) или заради некои други причини 
Светлината врши физички притисок врз предметите што се наоѓаат по нејзината
патека, феномен што може да се заклучи со равенките на Максвел, но полесно
може да се објасни со честичката природа на светлината: фотоните удираат и ја
пренесуваат својата динамика. Притисокот на светлината е еднаков на моќноста
на светлосен зрак поделен со c, брзината на светлината. Поради големината на c,
ефектот на светлосен притисок е занемарлив за секојдневните предмети. На
пример, ласерски покажувач со еден миливат вати врши сила од околу
3,3 пиконјувони на предметот што се осветлува; на тој начин, може да се крене
американски денар со ласерски покажувачи, но за тоа ќе бидат потребни околу 30
милијарди ласерски покажувачи на 1 мегавати.  Сепак, кај апликациите во размер
на нанометар, како што се наноелектромеханички системи (НЕМС), ефектот на
светлосен притисок е позначаен, а искористувањето на светлосен притисок за
возење на механизмите на НЕМС и за флипување нанометарски физички
прекинувачи во интегрирани кола е активна област на истражување. На поголеми
4|Page

размери, светлосен притисок може да предизвика астероидите да се

вртат побрзо,дејствувајќи на нивните нередовни облици како на комбето на
ветерница. Можноста за правење соларни едра што ќе ги забрза вселенските
бродови во вселената е исто така под истрага 
Иако движењето на радиометарот на Круки првично му се припишуваше на светло
сен притисок, ова толкување е неточно; карактеристичната ротација на Кривовите 
е резултат на делумен вакуум. Ова не треба да се меша со радиометарот на Нико
лс, во кое (малото) движење предизвикано од вртежен момент (иако не е доволно 
за целосна ротација против триење)
е директно предизвикано од светлосен притисок. Како последица на светлосен пр
итисок, Ајнштајн  во 1909 година предвидувал постоење на „зрачење триење“ што 
би се спротивставило на движењето на материјата. Тој напиша:
„зрачењето ќе изврши притисок од двете страни на плочата. Силите на притисок и
звршен од двете страни се еднакви ако плочката е во мирување. Сепак, ако е во д
вижење, повеќе зрачење ќе се рефлектираат на површината што е напред за вре
ме на движењето (предната површина) отколку на задната површина.Во силата на 
притисокот наназад што се извршува на предната површина е на тој начин поголе
ма од силата на притисок што дејствува на задниот дел.Затоа, како резултат на дв
ете сили, останува сила што го спротивставува движењето на плочата и која се зг
олемува со брзината на плочата. Ние накратко ќе го наречеме ова резултатско "зр
ачење триење".
" Обично лесниот интензитет се усогласува со насоката на движење. Како и да е, 
на пример, во избегнувачките бранови импулсот е попречен во правец на размнож
ување 
 
 
Во петтиот век пред нашата ера, Емпедокле претпоставува дека сè е составено
од четири елементи; оган, воздух, земја и вода. Тој веруваше дека Афродита го
направи човечкото око од четирите елементи и дека таа го запали оган во окото,
што одблеска од окото, правејќи го погледот. Ако ова беше вистина, тогаш
можеше да се види во текот на ноќта исто како и во текот на денот,
па Емпедокле постепеше интеракција помеѓу зраците од очите и зраците од извор
како што е сонцето. Во околу 300 година п.н.е., Евклид ја напишал Оптика, во која
ги проучувал својствата на светлината. Евклид сметал дека светлината патувала
во прави линии и тој ги опишал законите за рефлексија и ги изучувал
математички. Тој се сомневаше дека глетката е резултат на зрак од окото, зашто
прашува како некој ги гледа theвездите веднаш, ако некој ги затвори очите, тогаш
ги отвора ноќе. Ако зракот од окото патува бесконечно брзо, тоа не
е проблем.Во 55 година п.н.е., Лукретиј, Римјанец кој ги извршувал идеите на
претходните грчки атомисти, напишал дека „Светлината и топлината на сонцето;
тие се составени од минутни атоми кои, кога ќе бидат избришани, не губат време
да стрелаат веднаш внатрешниот простор на воздухот во насока испорачан од
лопатата “. (од За природата на Универзумот). И покрај тоа што беа слични на
подоцнежните теории за честички, ставовите на Лукретиј не беа општо
прифатени. Птоломеј (в. 2 век) пишувал за рефракцијата на светлината во својата
книга Оптика. 
5|Page

Во античка Индија, хинду-школите Самхја и Ваишешика, од раните векови на н.е.

развиле теории на светлина. Според училиштето Самхја, светлината е еден од
петте основни „суптилни“ елементи (танматра) од кои излегуваат бруто-
елементи. Аточноста на овие елементи не е конкретно наведена и се чини дека
тие всушност биле земени континуирани. Од друга страна,
училиштето Ваишешика дава атомска теорија за физичкиот свет
на нетомското тло на етер, простор и време. (Види индиски атомизам.) Основни
атоми се оние на земјата (пртиви), вода (пани), оган (агни) и воздух (вају) Лесните
зраци се сметаат дека се поток на голема брзина на атомите на tejas (оган).
Честичките на светлината можат да покажат различни карактеристики во
зависност од брзината и аранжманите на атомите на тејас. Вишну Пурана се
однесува на сончевата светлина како „седум зраци на сонцето“. Индиските
будисти, како што се Дигнага во 5 век и Дармакирци во VII век, развиле еден вид
атомизам, што е филозофија за реалноста да биде составена од атомски
ентитети кои се моментални трепки на светлина или енергија. Тие гледаа на
светлината како атомски ентитет еквивалент на енергијата. 
Рене Декарт (1596–1650) сметал дека светлината е механичка сопственост на
сјајното тело, отфрлајќи ги „формите“ на Ибн ал-Хајтам и Витело, како и
„видовите“ на Бекон, Гросестест и Кеплер. Во 1637 година тој објави теорија за
рефракција на светлината што претпоставуваше, погрешно, дека светлината
патувала побргу во погуст медиум отколку во помалку густ медиум. Декарт дошол
до овој заклучок по аналогија со однесувањето на звучните бранови.Иако Декарт
бил неточен во однос на брзините, тој бил точен во претпоставката дека
светлината се однесувала како бран и заклучувајќи дека рефракцијата може да се
објасни со брзината на светлина во различни медиуми.Декарт не е првиот што ги
користи механичките аналогии, туку затоа што тој јасно тврди дека светлината е
само механичка особина на светлечкото тело и медиумот што пренесува,
Теоријата на светлината на Декарт се смета за почеток на модерната физичка
оптика. 
Можеби мислите дека научниците ги знаат сите одговори, но светлината
продолжува да ги изненадува. Еве еден пример: Отсекогаш сме земале здраво за
готово дека светлината патува побрзо од било што во универзумот. Потоа, во
1999 година, истражувачите од универзитетот Харвард беа во можност да го
намалат зракот на светлината до 38 милји на час (61 километар на час) со тоа што
ќе го поминат низ состојба на материја позната како кондензат Бозе-Ајнштајн. Тоа
е скоро 18 милиони пати побавно од нормалното! Никој не би помислил дека таков
подвиг е можен пред само неколку години, сепак ова е каприциозен начин на
светлина. Само кога мислите дека сте сфатиле, тој им пркоси на вашите напори и
 
се чини дека ја менува својата природа. Сепак, наидовме на долг пат во
разбирањето. Некои од најпаметните умови во историјата на науката ги насочија
своите моќни интелети на оваа тема. Алберт Ајнштајн се обиде да замисли како
би било да се вози на зрак светлина. "Што ако некој ќе се кандидира по зракот на
светлината?" тој ме праша. „Што ако некој се возеше по зракот?Сепак, Ајнштајн ја
надминува приказната. За да цениме како работи светлината, треба да го ставиме
во соодветен историски контекст. Нашата прва станица е античкиот свет, каде што
6|Page

некои од најраните научници и филозофи размислуваа за вистинската природа на

оваа мистериозна супстанција која го стимулира погледот и ги прави невидливи. 
 
Со векови, нашето гледиште за светлината драматично се промени. Првите
вистински теории за светлината потекнуваат од античките Грци. Многу од овие
теории се обидоа да ја опишат светлината како зрак - права линија која се движи
од една до друга точка. Питагора, најпознат по теоремата на триаголникот под
прав агол, предложи визија како резултат на светлосните зраци кои излегуваат од
окото на човекот и удираат по некој предмет. Епикур го тврдеше спротивното:
Предметите произведуваат светлосни зраци, кои потоа патуваат кон окото.
Другите грчки филозофи - особено Евклид и Птоломеј - користеле зраци дијаграми
доста успешно за да покажат како светлината се отпушта од мазна површина или
се наведнува додека поминува од еден транспарентен медиум на друг. Арапските
научници ги зедоа овие идеи и ги исполнија уште повеќе, развивајќи го она што
сега е познато како геометриска оптика - примена на геометриски методи на
оптиката на леќи, огледала и призма. Најпознатиот практичар на геометриска
оптика беше Ибн ал-Хајтам, кој живеел во денешниот Ирак помеѓу 965 година и
1039 година. Ибн ал-Хајтам ги идентификувал оптичките компоненти на човечкото
око и правилно го опишал видот како процес што вклучува светлосни зраци кои се
качуваат од предмет на окото на една личност. Арапскиот научник, исто така, ја
измисли камерата со шноли, ги откри законите за рефракција и проучи голем број
феномени базирани на светлината, како што се виножита и затемнувања. 
До 17 век, некои истакнати европски научници почнаа да размислуваат различно
за светлината. Една клучна фигура беше холандскиот математичар-астроном
Кристијан Хјугенс. Во 1690 година, Хјугенс ја објавил својата „Трактат за
светлината“, во која ја опишал неодобрачката теорија. Во оваа теорија, тој се
шпекулираше за постоење на невидлив медиум - етер - исполнување на целиот
празен простор помеѓу предметите. Тој понатаму шпекулираше дека светлината
се формира кога светло тело предизвикува серија бранови или вибрации во овој
етер. Тогаш тие бранови напредуваат сè додека не се сретнат со некој предмет.
Ако тој предмет е око, брановите го стимулираат видот.Ова стоеше како една од
најраните, и најелоквентните, теоретски теории на светлината. Не го прифатија
сите. Исак Newутн беше еден од тие луѓе. Во 1704 година, Newутн предложи
различно преземање - опишувајќи ја светлината како трупови, или честички. На
крајот на краиштата, светлината патува во прави линии и отскокнува од
огледалото, како топката да се качува од wallид. Никој всушност не видел
честички на светлина, но дури и сега, лесно е да се објасни зошто тоа би можело
да биде. Честичките би можеле да бидат премногу мали или да се движат
премногу брзо, за да се видат, или можеби нашите очи гледаат токму
преку нив.Како што се испоставува, сите овие теории се и правилни и погрешни
одеднаш. И сите тие се корисни во опишувањето на одредени однесувања на
светлината. 
 
 
 
7|Page