BETONARME-II

Bölüm-9.6
Dişli Döşemeler
9.6 Dişli Döşemeler

Serbest açıklıkları 700 mm yi geçmeyecek biçimde düzenlenmiş dişlerden ve

ince bir tabladan oluşan döşemeler dişli döşeme olarak adlandırılmaktadır
Geçilecek olan döşeme açıklıklarının büyük olması durumunda kirişli
döşemelerde plak kalınlığı arttığından bu döşemeler ekonomik olmaz. Bu
durumlarda dişli döşeme yapılması bir seçenek olarak ortaya çıkmaktadır.

Dişli döşemeler, açıklığın büyük olması durumu için uygun olduğu gibi tekil ve
şerit yüklerin döşemeye etkime durumları için de uygun olmaktadır.
Bu döşemelerin bir diğer üstün tarafı, boşluk bırakmanın daha kolay olmasıdır.
Küçük boşluklar, önlem almaya gerek olmadan da bırakılabilir.

Dişli döşemelerin yukarıda belirtilen üstünlüklerinin yanında kirişli döşemelere

göre zayıf tarafları da bulunmaktadır.
En önemli zayıf tarafı özellikle asmolen olması halinde deprem davranışlarının,
kirişli döşemelere göre daha kötü olmasıdır.
Bu döşemelerde dişler arası boş
bırakılabileceği gibi, bu boşluklar
çeşitli dolgu malzemeleriyle
doldurularak düz bir yüzey de elde
etme imkanı mevcuttur.

Dişler arası boş bırakılanlar

görünür dişli döşeme, dolgulu
olanlar ise asmolen döşeme olarak
adlandırılmaktadır. Dolgu
malzemesinin döşemenin taşıma
gücü açısından hiçbir katkısı
yoktur.
Dişli döşemelerde dolgu malzemesi kullanmanın;
-kalıp maliyetini azaltmak,
-ısı ve ses yalıtımını artırmak (ses konusunda literatürde bir birlik yok), düz bir
tavan elde edilmesini sağlamak, sıva masraflarını azaltmak, toz tutan köşeleri
ortadan kaldırmak, gibi üstünlüklerinin yanında,
deprem açısından son derece kötü bir davranış göstermek
dolgu malzemesi nedeniyle ek masraf gerektirmek,
döşeme ağırlığını artırmak,
döşemede kullanılacak donatı miktarını artırmak, gibi sakıncalı olan tarafları da
bulunmaktadır

Bu sakıncalardan bir kısmını ortadan kaldırmak için dolgu malzemesi mümkün
olduğu kadar hafif malzemelerden seçilebilir. Bu amaçla dolgu malzemesi olarak
boşluklu beton briket, boşluklu pişmiş toprak ya da benzeri hafif malzemeler
kullanılmaktadır.
Dişli döşemeler de, kirişli döşemelere benzer olarak bir ve iki doğrultuda çalışan
dişli döşemeler olarak sınıflandırılmaktadır.

9.6.1 Bir Doğrultuda Dişli Döşemeler

Bir doğrultuda çalışan dişli

döşemeler 4,0 m ye kadar enine
dişsiz olarak yapılabilir. Enine
dişler döşemede yük dağılımını
sağlamakta ve yanal rijitliği
artırmaktadır.
Açıklığın 4,0 m yi geçmesi
durumunda yönetmelik gereği,
enine diş yapımı gerekli olmaktadır.
Eğer dişli döşemelerin açıklıkları 4-7 m arasında ise açıklık ortasına bir enine
diş, açıklık 7 m den büyük ise iki enine diş yapılması uygun olmaktadır.
Enine dişler açıklığı mümkün olduğunca eşit bölmelidir. Dişe dik yönde
yerleştirilen bölme duvarların altına enine diş yapmak oldukça yaygın bir
uygulamadır

Dişli döşemelerde dişleri döşemenin uzun kenarına paralel seçmek daha

uygundur. Ancak, bir kat planında döşeme gözlerinin uzun kenarlarına bağlı
olarak dişlerin yönünü farklı farklı seçmek uygun değildir.

Çünkü döşemedeki dişlerin sürekliliğinin sağlanması gerekmektedir. Bu

nedenle bir kat planında asal dişleri mümkün olduğu kadar aynı yönde seçmek
daha uygun olmaktadır.
Bu kirişlerle ilgili bir sorun diş aralıkları ve boşluklar bir sistemde aynı
seçildiğinden kirişlerin tam kolon eksenine yerleştirilmesi çoğu zaman mümkün
olmaz.
Bu nedenle dişli döşemelerin boyutlamasına başlanmadan önce kalıp planı
çizilerek dişler ve bunları taşıyan kirişler düzgün bir şekilde yerleştirilmeye
çalışılmalıdır.

Kiriş genişlikleri değiştirilerek eksen sapması önlenebilir, ya da hiç olmazsa

azaltılabilir.

Kiriş derinliğinin, genişliğine göre daha küçük değerlerde kalması, yapının

deprem davranışını olumsuz yönde etkilemekte ve katlar arası yerdeğiştirmenin ve
kolonlarda meydana gelecek ikinci mertebe momentlerinin artmasına neden
olmaktadır.
9.6.1.1 Bir doğrultuda çalışan dişli döşemelerin Sürekli Kiriş
Teorisiyle yapısal çözümlemesi

Dişli döşemelerde tabla (plak) kısmı için genelde hesap yapılmayıp, dağıtma
donatısı yerleştirilmektedir. Ancak, tekil yük etkimesi gibi özel durumlarda bu
kısım için de hesap yapılmalıdır.

Sürekli dişli döşemelerde dişlerin tasarım momentleri, mesnetlerinde serbestçe

dönebilen sürekli kiriş gibi belirlenebilir.
Tasarım momenti, sürekli kiriş yaklaşımından mesnet ortasında hesaplanan
momentin ΔM = Vd*a / 3 kadar azaltılmasıyla belirlenmektedir. Bu hesapta
gözönüne alınacak mesnet genişliği a dişli döşeme toplam yüksekliğinin iki
katından fazla olamaz
Tek doğrultulu döşemelerin çözümüyle ilgili yöntemde belirtilen koşulların
sağlanması halinde, bir doğrultuda çalışan kirişli döşemeler için verilen βm
katsayılarıyla çözüm bu döşeme dişleri için de kullanılabilir.

Kirişli döşemelerin hesabında genelde kritik olmayan kesme kuvveti dişlerin

projelendirilmesinde eğilme momentiyle birlikte kritik duruma geçebilmektedir.
Bu nedenle dişli döşemeler için, eğilme momentine göre yapılan donatı
hesabının yanında, kesme güvenliğinin de sağlandığı gösterilmelidir.
Bunun için tasarım kesme kuvveti kesitin kesmede çatlama dayanımıyla
karşılaştırılmaktadır.

TS500'e göre dişli döşemelerde en büyük tasarım kesme kuvveti Vd nin kesit
kesme çatlama dayanımının (Vcr) değerini aşmaması amaçlanmalıdır.

Düşey yüklerden oluşan kesme kuvvetleri ile birlikte plak düzlemindeki deprem
kuvvetlerinin güvenle aktarılmasını sağlamak üzere, dişlerle tabla arasında kesme
kuvveti bağlantılarının yapılması ve bu bağlantıların yeterli olduğunun hesapla
gösterilmesi deprem yönetmeliği gereği zorunludur.
9.6.1.2 Bir Doğrultuda Çalışan Dişli Döşemelerin Boyut ve
Donatılarına İlişkin Koşullar

Dişli döşemelerin boyut ve donatılarıyla ilgili olarak TS500 de verilen

koşullardan bazıları Şekilde görülmektedir. Döşeme tablasına her iki doğrultuda
yerleştirilen donatı dağıtma donatışıdır.
Dişli döşeme donatılarıyla ilgili bir diğer husus, dişli döşemenin mesnetlendiği
kenar kirişin (son mesnet kirişi) burulma rijitliğinin göz önüne alınmadığı
durumlarda, dış mesnet bölgesinde açıklık donatısının en az yarısı kadar mesnet
donatısı bulundurulmalıdır.
Dişli döşemelerle ilgili
olarak betonarmeye
ilişkin yönetmelikler
(TS500) dikkate alınarak
hazırlanan döşeme boyut
ve donatılarına ilişkin
koşullar Çizelgede
verilmektedir.
Bu çizelgede h ile diş
derinliği, t ile ise sadece
döşeme plağı kalınlığı
gösterilmektedir.
9.6.2 İki Doğrultuda Çalışan Dişli Döşemeler
Açıklıkların büyük (9-14m), yüklerin ağır olduğu ve mimari açıdan hoş bir
görünümün istenmesi durumlarında genellikle iki doğrultuda çalışan dişli
döşemeler tercih edilmektedir.

Bu döşemeler kaset döşeme olarak da adlandırılmaktadır. Bu döşemelerin diğer

döşemelere göre zayıf tarafı ise hazır kalıp kullanılamaması ya da döşeme
sayısının az olması durumlarında kalıp maliyetinin diğer döşemelere göre yüksek
olmasıdır.
9.6.2.1 İki Doğrultuda Çalışan Dişli Döşemelerin Yapısal
Çözümlemesi

TS500 de kaset döşemelerin yapısal çözümlemesi için herhangi bir yöntem

verilmemekte sadece " bu döşemelerin yapısal çözümlemelerinde yapı mekaniği
ilkelerine uyulmalıdır" ifadesi kullanılmaktadır.

Kaset döşemelerin çözümü için uygulamada kullanılan yöntemlerden biri Sonlu

Elemanlar yöntemidir. Bu yöntemde tabla ve dişler sonlu elemanlara bölünerek bu
elemanlardaki kesit etkileri belirlenebilmektedir. Sonlu Elemanlar Yöntemiyle
çözüm için mutlaka bir bilgisayar programına ihtiyaç duyulmaktadır

Bunun için SAP90/SAP2000 gibi genel amaçlı ya da sadece döşemeler için

hazırlanmış SAFE gibi paket bilgisayar yazılımları kullanılmaktadır.
Bu döşemelerin yapısal çözümlemesi için her ne kadar bilgisayar programlan da
kullanılsa da, veri hazırlamadaki olası yanlışlıklardan kurtulmak için yaklaşık
yöntemlerle de çözüm yapıp sonuçlan karşılaştırmak, doğru sonuca ulaşmada
yardımcı olacaktır.

Bu amaçla, bir yaklaşım olarak, kaset döşemeler yer yer ortası boşaltılmış iki
doğrultuda çalışan plak döşemeler gibi düşünülmektedir.
Kaset döşemeler kirişli ya da kirişsiz olarak düzenlenebilmektedir. Bu iki tip
kaset döşemenin davranışı birbirinden farklı olduğundan bunların çözümü için
önerilen yaklaşımlarda farklı olmaktadır.

Döşeme mesnetlerinde kirişlerin bulunması ve bunların serbestçe dönmeyi

engellemesi durumunda TS500 de iki doğrultuda çalışan kirişli döşemeler için
verilen yaklaşık yöntem kullanılabilir. Bu yöntemin kullanılması halinde U.Ersoy
Çizelge 6.4 de açıklık momentleri için verilen katsayıların %30 artırılmasını
önermektedir.
Kaset döşeme bir açıklıklı ise ya da döşemenin mesnetlenmesinde dönme
engellenemiyorsa tasarım daha kolay olmaktadır. Bu şekildeki bir kaset
döşemenin kısa ve uzun kenar doğrultularındaki açıklık momentleri, χ’ya bağlı
olarak, sırasıyla aşağıdaki denklemlerdeki gibi hesaplanabilir.

Burada ls, ve ll nin tablanın kısa ve uzun kenar doğrultularındaki boyutları

olmayıp, tabla ve dişleri kapsayan kaset döşeme açıklığına ilişkin değerler
olduğunu belirtmek uygun olmaktadır.