BOERhier

want boere is die beste

GRATIS
Uitgawe 51
24 April 2020
www.boerhier.co.za
Inhoud
Artikels saamgestel deur Belinda
Labuschagne in samewerking met die
adverteerders.

5 Opkomende Bonsmara Veiling: Ontwerpe en samestelling gedoen deur

Kwaliteit genetika van Qualitrio vennote Belinda Labuschagne.
laat die koppe draai!
Bemarking en kliëntediens word behartig
13 Beeste:
deur Lizelle Labuschagne.
Die Bonsmara en aanpasbaarheid
loop hand-aan-hand
Kopiereg van BOERhier word streng
19 Skape: voorbehou.
Winsgewendheid in die voerkraal
Vir verdere navraag, kontak:
23 Varke - Kruipvoer:
Begin voer op ‘n jong ouderdom 071 704 6282 of
e-pos lizelle@boerhier.co.za.
26 Bou jou kennis:
Inheemse Hoenders Besoek ons webtuiste www.boerhier.co.za.

30 Kies ‘n loopbaan:
Inligting verskaf vir advertensie en
Veekundige
promosie artikels in BOERhier is ontvang
32 Het jy geweet: vanaf adverteerders.
Vis boerdery
BOERhier word gevrywaar van enige
34 Begin só jou eie groentetuin verliese of beserings wat kan plaasvind.
36 Kunsmis en organiese boerdery Lesers word aanbeveel om navorsing te
doen voordat ‘n transaksie behartig word
39 Wees voorbereid vir ‘n besering en ‘n produk gebruik word.

BOERhier
Hierdie is ‘n
interaktiewe
Landbou verwante
want boere is die beste e-Tydskrif.

Kyk uit vir die

GRATIS beskikbaar by
www.boerhier.co.za
video skakels

1
BOER
al die pad
www.boerhier.co.za

BOERhier
want boere is die beste
Speel die video
Speel die video
 Deur

KWALITEIT GENETIKA Izak Hofmeyr

en Ilse Hugo

van Qualitrio vennote

Speel die video

www.paulmarebonsmaras.co.za
Paul Maré het sy Bonsmara stoet in 1987 begin, na-
dat hy besluit het om sy ingenieruskantoor te verruil
vir die buitelug, die reuk van vars grond en blink-vet
beeste op die veld.

“My pa het destyds ’n klompie Afrikaner verse by my

oupa gekry en hy het ’n Simmentaler bul op hulle
gesit. Ons het aanvanklik van hierdie kruistelings
aangebied aan die Bonsmarakeurders, sodat hulle
as basiskoeie in die register opgeneem kon word. So
het my pad met die Bonsmararas begin, wat nou
vervleg was met die De Villiers familie, wat geen
bekendstelling nodig het nie. Arthur de Villiers (Snr)
en Arthur (Jnr) het my destyds met raad en daad
bygestaan om goeie bulle te bekom wat bekostig-
baar was. Die doel was altyd om die beste kwaliteit
bulle moontlik in te koop en mettertyd ‘n goeie
koeikudde te bou.”
inteling in die kudde moet wees om die
Om so vroeg moontlik van jou eie bulle te begin ge- eienskappe vas te lê wat hy as belangrik
bruik en ‘n unieke fenotipe bees te teel is die ideal ag. Later, met Charl Hunlin se hulp (en
en ek is bevoorreg om dit vir die afgelope tien jaar of programme), is die genetika bietjie geskei
so te kon doen. om vier families te vorm. Die doel was om
later heterose (matig) met die kruising
Lynteling bring gouer eenvormigheid in die kudde en van die lyne te verkry.
Paul het vroeg reeds besef dat daar ‘n mate van
5

“Die Edelheer-lyn was aanvanklik ons
basis, wat sterk vasgelê is in die kud-
de. Die Roodeboslyn is ontwikkel en is
aangevul met twee ander lyne,
naamlik die Bosveldlyn en Kalahari-
lyn. Die Bristows en die Lichti’s van
Louis Trichardt se diere het ‘n rol ge-
speel in die tot standkoming van die
Bosveldlyn. Leon Riekert by Roedtan
se genetika het ook onlangs bygekom
om die lyn verder te versterk. Die Kala-
harilyn, was meestal van die Gene-
poel en ander genetika uit Vryburg se
wêreld bekom.”
Die vyfde lyn – die poena-lyn, is iets waaroor Paul nie so
sterk voel nie. Daar is deesdae baie teenstand van die
eindverbruikers teen onthoringing. Die teenstand kan
egter uitgeskakel word deur nuwe salfprodukte te ge-
bruik, wat horing groei op ‘n dag-ouderdom al in die
kiem smoor.
Dit was duidelik dat party lyne meer melk het en ander
lyne weer meer groei of vrugbaarheid. Verskillende lyne
in die kudde word op die langduur weer met mekaar
gekruis vir ‘n mate van heteroses. Heterose sorg vir ‘n
toename in grootte, groei, vrugbaarheid en biomassa.
“ ‘n Ander voordeel van die verskillende lyne is dat ek
nou spesifiek aan die behoeftes van kopers kan voldoen
wat in verskillende dele van die land boer.”
Saamspan bring beter resultate
Paul boer in noue samewerking met sy jarelange vriend,
Benjamin Bosch van Bothaville.
“Benjamin het baie ondervinding van teling en ons hou
al vir meer as twaalf jaar saam veiling. Benansa stoet is
Benjamin en Ansa se passie en ons poog om goeie bulle
effektief in beide ons kuddes te gebruik. Omdat ons op
kwaliteit ingestel is, is dit is ’n goeie vertrekpunt waarby
ons almal baat vind.”
Vir die afgelope paar jaar het Surina Smal van Leeudo-
ringstad ook deelgeneem aan die produksieveiling.
“Surina het haar pa se ou stoetdiere herregistreer en
Inhoek Bonsmaras weer begin opbou. Sy gebruik ook
baie van ons bulle en Inhoek se kudde is nou byna op
dieselfde basis as ons s’n. Dit maak goeie besigheidssin
dat Inhoek Bonsmaras deel van Qualitrio is.”
Seleksie
Benjamin is passievol hieroor en die mikpunt van seleksie
in beide kuddes, is ‘n vroeg-ryp, aangepasde bees met
uitstekende vrugbaarheid, gehardheid en goeie moe-
dereienskappe.
“Vroeg-rypheid is vir ons baie belangrik. Ons wil ‘n koei
hê wat korter op die been is, maar nie in lengte en
breedte inboet nie. Ons gemiddelde koeigewig is hier
rondom 550 kg, wat hulle ‘n medium-plus raam dier maak.”
6
Bulkeuse is vir hierdie mikpunt natuurlik kardinaal belang-
rik. “Dis presies waarom ons onlangs deel van die koop-
groep was wat LAR 14-173, by die Up George-veiling vir
R1,8 miljoen aangekoop het. Hierdie uitstaande bul gaan
homself sommer vinnig afbetaal en ons kuddes op ‘n
ander vlak plaas. Ons het reeds baie van sy nageslag in
ons drie kuddes.”
Vrugbaarheid
Paul het sukses met twee dekseisoene per jaar en hy ge-
bruik enkelbulparings deur elke bul se kwota koeie apart
vir hom te gee. ’n Trop word saamgestel uit 50 tot 60
koeie. Die helfte daarvan word in die somerdekseisoen
gedek word en die ander helfte in die winterdekseisoen.
Op 10 jarige ouderdom, word die koeie vervang en die
ou staatmakers as ‘golden oldies’ op die produksieveilings
aangebied. Paul het baie respek vir sy ou staatmakers, en
dit is die ideale teelmateriaal vir iemand wat sy basis-
kudde wil aanvul. As beginner-teler kan mens nie beter
doen as om jou kudde met hierdie koeie te versterk nie.
Ons werk op ’n ideale TKP van 365 tot 425 dae. Die aantal
kalwers verwek, speel ’n belangrike rol by die beoordeling
van die koei. Die jonger koeie en versies, kan langer TKP’s
hê, maar dit kom reg soos hulle ouer word.
“’Indien die TKP te kort is, boet die teler weer in op melk
en groei. Balans is prioriteit en ek probeer altyd om die
balans tussen vrugbaarheid, melk en groei te kry. Ek het
egter oor die jare gesien dat ek in my kudde met effens
minder melk kan regkom, as wat die rasgemiddeld is.
“Ons hulpbron leen hom daartoe en ons kompenseer
daarvoor met groei.”
Veiling in 2020
op ’n nuwe manier
Die plan was om ’n 2-dag veiling te
hou, omdat dit ons 20ste veiling is
en ons iets spesiaals daarvan wou
maak. Intussen het die COVID-19
virus alle normale aktiwiteite kom
omkeer, soos ’n rugbyspeler wat
onkant speel in die skrum.
Ons het besluit om die glans-aand
te laat vaar en ’n uithaler-veiling
op 7 Mei te hou.
Paul wil sy kern kudde kleiner, jong-
er en meer vaartbelyn te kry, om
dan met die nuwe generasie diere
vorentoe te beweeg.
Daarom is daar ’n totale uitverko-
ping van alle 2009 tot 2015-stoet-
koeie. Dit is ’n unieke geleentheid
om top-diere in die hande te kry. ’n
Uitgesoekte klomp SP- bulle sal ook
aangebied word.
Die veiling is ’n mylpaal in vele
opsigte: Vleissentraal het alles in
plek om die veiling aanlyn na die
koper te bring!
Geregistreerde kopers sal elektro-
nies vanuit hul bakkie, plaas of sit-
kamer kan bie. Dit is ’n nuwe bena-
dering wat ons met beide hande
gaan aangryp.
Om te registreer, kontak gerus vir
wimpie@vleissentraal.co.za
Enige belangstellendes is ook
welkom om in persoon by die
werklike veiling te kom koop. Die
Qualitrio-span sien uit om ieder en
elk op Vlakvlei te verwelkom op
7 Mei 2020, indien die wetgewing
rakende die Covid-19 situasie dit
sal toelaat.
7
www.paulmarebonsmaras.co.za
www.paulmarebonsmaras.co.za

Beeste
Die Bonsmara
en aanpasbaarheid
loop hand-aan-hand
Met soveel uitdagings in die landbou-
bedryf kan geen plaas dit meer be-
kostig om diere te huisves wat nie
waarde tot die boerdery toevoeg nie.
Daarom is dit uiters belangrik dat die
regte keuses gemaak word wanneer ‘n
boer besluit met watter ras hy wil boer.
Alle rasse lê klem op dieselfde karak-
tereienskappe, maar nie almal kan die
resultate daarvoor wys nie.
Die Bonsmara het uit ‘n wetenskaplike
kruisteelstelsel, wat alreeds in die vroeë
1930’s begin het, ontstaan. Die hoof-
fokus was om ‘n ras te ontwikkel wat
die vermoë het om in enige van die
diverse omgewings in Suidelike-Afrika
aangepas te wees, maar waarmee
steeds winsgewend geboer kan word in
gebiede met marginale weiding of ‘n
moeilike klimaat.
Seleksie vir aanpasbaarheid
Tropiese degenerasie was in die vroeë
1920’s en 30’s ‘n groot probleem in die
produksie van Bos Taurus-beesrasse in
tropiese en subtropiese streke van die
wêreld. Britse beesrasse het swak ge-
vaar onder die warm toestande van
Deur Louis Steyl - Bonsmara SA
Speel die video
die ekstensiewe vleisbeesstreke van Suid-Afrika.
Voor 1940 is wanvoeding vir die tropiese
degenerasie van Britse vleisbeesrasse geblameer.
Die proteïeninhoud van natuurlike weiding in die
Suidelike Halfrond is laag, met baie lae vlakke in die
najaar en vroeë winter. ‘n Voedingsproef onder
leiding van prof Jan Bonsm is in 1937 met ‘n groot
groep verse van verskeie Britse vleisbeesrasse by die
Messina-proefplaas begin.
Dit het prof Bonsma laat besef dat wanvoeding nie
die sondebok was nie. Van die verse het merkbaar
beter presteer as hul maats. Deeglike waarneming
het bewys dat die wat hitte beter verdra het, beter
gedy het. Diere wat die hitte swak verdra het, het
vinniger en hoorbaar asemgehaal, ‘n vinniger
polsslag gehad, hul tonge het uitgehang en hulle
erg gekwyl.
Waarde van meting
Prof Bonsma wou alles meet en het dus talle waar-
nemings op sy proefdiere aangeteken. Hierdie
deeglike navorsing het onteenseglik bewys hoe uiters
belangrik beeste se vel en hare is in die handhawing
van die regte balans tussen liggaamstemperatuur en
die van die omgewing. Hipertermiese diere se
asemhaling en polsslag het versnel, met gepaard-
gaande fisiologiese en hormoonsteurnisse.
13
Sedert die begin van die kruistelingsprogram en met
die stigting van die genootskap, was seleksie aan-
pasbaarheid een van die belangrikste seleksie vir
aanpasbaarheid een van die belangrikste seleksie-
kreteria vir Bonsmaratelers. Met ‘n kommersiële
mark wat diere met min onderhoud maar met goeie
vrugbaarheid en produksie in geharde toestande
benodig, is aanpasbaarheid in Suidelike-Afrika onon-
derhandelbaar. Aanpasbaarheid en vrugbaarheid
loop hand in hand.
Produksie op veld
Die Bonsmara was die eerste ras waar-
op inspeksies van bouvorm en produk-
sierekords gedoen is om te verseker dat
alle diere kostedoeltreffend van die
veld af kan produseer. Alle geregi-
streerde Bonsmaradiere word op teel-
ouderdom geïnspekteer en diere wat
nie funksioneel doeltreffend is nie, word
uitgeskot.

Riglyne vir aanpasbaarheid

Wanneer ‘n mens na aanpasbaarheid kyk, moet ‘n dier
die volgende drie stappe in ‘n nuwe omgewing volg:

• Oorlewing: ‘n Dier se eerste behoefte en instink in

‘n nuwe omgewing is om te oorleef. Slega ‘n dier
wat by die nuwe weiding, klimaat en omgewing
kan aanpas, sal oorleef.

• Produksie: Slegs diere wat in die nuwe

omgewing oorleef en aangepas het, sal hul
liggaamskondisie kan behou en weer voldoende
vet en reserwes stoor.

• Reproduksie: Slegs ‘n dier wat ‘n goeie

liggamskondisie het en die omgewing optimaal
benut, kan weer reproduseer.

Dit is hoekom aanpasbaarheid die eerste hoeksteen

van vrugbaarheid is. Diere wat nie in die nuwe
omgewing aanpas nie, sal slegs in ‘n oorlewingstryd
bly. Indien diere egter goed aangepas is, sal hulle
maklik weer kan begin produseer en reproduseer.
14
 Adverteer jou VEILING in

BOERhier

071 704 6282 | info@boerhier.co.za

 Deur JC Vollgraaff

Skape

in die voerkraal

Bron: https://www.deheus.co.za/af/kennisbank/skaapvoerkrale-1027

Wisselvallige reënval en wisselende graanpryse skep ‘n Dit is van kritieke belang om ‘n goeie
behoefte by boere om hul boerdery vertikaal uit te wegspring in die voerkraal te kry.
brei. Voerkrale is ‘n ideale manier om ‘n skaapboer-
dery vertikaal uit te brei, mits dit reg aangepak word.
Een van die groot uitdagings by baie boere is om die
Drie belangrike faktore
winsgewendheid van voerkrale te bepaal. om in ag te neem vir ‘n
optimale begin
Wat bepaal 1. ‘n Goeie kwaliteit lam:
winsgewendheid in die voerkraal?
- ‘n Gesonde lam tussen
• Die eerste belangrike faktor sal altyd die 27 kg en 30 kg
aankoopprys wees. As jy jou eie lammers voer, sal
- Ouderdom van tussen
dit stoorlamprys teenoor slagprys wees.
2 en 4 maande (maksimum)
• Voeromsetverhouding (VOV): hoeveel kg voer
- Lammers wat kruipvoer
ingeneem word om 1 kg groei te kry.
ontvang het
• Uitslagpersentasie
- Asemhalingsiektes is die
• Gemiddelde daaglikse toename (GDT) algemeenste siekte in voerkrale
en lammers moet dus vroegtydig
Die gewig van elke faktor kan ook jaarliks verskil af- hierteen ingeënt word.
hangende van die verhouding tussen vleis-, graan- en
voerpryse. Wanneer voer duurder is, speel VOV die Sukses in die voerkraal begin met die
grootste rol, en wanneer dit goedkoper raak en vleis- regte tipe lam. ‘n Gesonde jong lam
pryse styg, speel uitslagpersentasie ‘n groter rol. GDT is ‘n lam wat goeie groeipotensiaal
bepaal meestal oorwegend die voertydperk, wat ‘n bied en sal ‘n beter voer omsetver-
belangrike faktor raak wanneer die hoeveelheid voer- houding as ‘n ouer lam van dieselfde
siklusse in ‘n jaar van belang is. gewig hê.
19

Siek en boepenslammers moet onder
geen omstandighede in ‘n voerkraal af-
gerond word nie.
2. Aanpassing:
- Lammers se rumens moet vir ‘n hoë
styselrantsoen aangepas wees.
- Lammers moet verkieslik gewoond
wees aan die tipe rantsoen (pille of
tuismengsel)
Aanpassing is ‘n kritieke aspek van ‘n
voerkraal en kan die winsgewendheid
beïnvloed indien dit nie reg gedoen
word nie.
Lammers wat kruipvoer ontvang het, is
nie net swaarder op speenouderdom
nie, maar is ook beter aangepas vir die
voerkraal.
Alhoewel aanpassing ‘n moet is, maak
dit nie altyd ekonomies sin om lammers
vir 7 tot 14 dae op ‘n aanpassingsrant-
soen te hë in daar op groei ingeboet
word nie.
Met navorsing en tegnologie is daar
deesdae verskeie produkte om te help
met die aanpassingsproses. Daar is bv.
Doseermiddels wat gegee kan word voor
die lammers na die voerkraal gaan. Die
lammers kan na die toediening van hier-
die middels direk op die groeirantsoen
gaan en geen aanpassing is nodig nie.
Om lammers op hierdie manier aan te
pas, gaan tyd bespaar, en in ‘n voer-
kraal kan baie gels bespaar word as
lammers vir ‘n korter periode in die kraal
is. As daar op tradisionele maniere aan-
gepas word waar innames op ‘n rant-
soen oor ‘n tydperk verhoog word, is dit
belangrik dat vreetspasie voldoende
moet wees (25 to 30 cm/lam), en ge-
noegsame hoeveelhede goeie ruvoer
moet vrylik voorsien word.
3. Groepering van lammers:
- Deel lammers in gewigsklasse van 3 tot 5 kg in
- Plaas 40 tot 60 lammers in ‘n kamp
- Hou ramme en ooie apart
Kompetisie in die voerkraal verhinder dat kleiner en
jonger lammers hul maksimum-innames bereik en
belemmer dus hul groei. Om kompetisie uit te skakel
moet lammers volgens gewigsklasse in kampe ingedeel
word. Dit is ideaal om lammers in gewigsklasse van 3 kg
in te deel. Indien dit so gedoen word, behoort al die
lammers ook op dieselfde tyd slaggereed te wees.
Lammers moet verkieslik ook in hul groepe bly tot slagtyd
en nie volgens groei geskei word nie.
Voeromsetverhouding en rantsoen
Met ouderdom raak ‘n lam se vermoë om voer na vleis
om te sit al hoe swakker, daarom moet die beste moont-
like rantsoen gevoer word om hierdie periode voluit te
benut. Voerkostes is ‘n belangrike deel van die voer-
kraalsom. Ongelukkig heers daar ‘n wanpersepsie dat
die goedkoopste rantsoen vir die meeste wins gaan sorg.
Alhoewel voerkostes in ag geneem moet word, is die
VOV die belangrikste faktor vir wins en nie voerkoste nie.
Goedkoper rantsoene se VOV is dikwels swakker as
duurder rantsoene (weens laer kwaliteit Roumateriale
wat gebruik word) en gevolglik moet lammers langer in
die kraal wees om op gewig te kom. Hiermee word daar
egter nie aanbeveel dat die duurste rantsoen altyd
gekoop moet word nie. Dit is wel raadsaam om self
proewe te doen, sodat VOV en uitslagpersentasie van
verskillente rantsoene vergelyk kan word. Sodoende kan
die winsgewendheid in die voerkraal bepaal word.
Groeistimulante en groeibevorderaars in rantsoene speel
‘n belangrike rol ten opsigte van VOV en groei en is dus
‘n belangrike komponente van die rantsoen.
Algemene bestuursriglyne
• Verseker dat daar altyd koel, skoon water beskikbaar
is (maak drinkbakke een keer per dag skoon).
• Skaduwee is baie belangrik om optimale groei te
verseker.
• Voer lammers 3 tot 4 keer per dag. Dit sal ook
verseker dat die rantsoen vars bly en inname
stimuleer. Lammers moet altyd vrylik gevoer word.
• Kruisraslammers vaar beter as suiwerraslammers.
• Lammers moet nie langer as 45 tot 55 dae gevoer
word nie (afhangende van hul gewig wanneer hulle
in die voerkraal geplaas word).
20

Varke
Begin voer op ‘n jong ouderdom
Daar is ‘n paar belangrike redes
waarom varkies in die kraamhuis reeds
kruipvoer gegee kan word:
• Varkies word gebore met lae vlakke
van amilase en hoë vlakke laktase.
Hierdie aanvlanklike ensiemprofiel
help die varkies met die vertering
van melkproteïen, maar nie met die
vertering van plane- en/of dierlike
proteïene wat in volvoere voorkom
nie. Die verskaf van voeraanvullings
in die kraamhuis maak voorsiening
vir ‘n goeie begin met betrekking
tot die verandering van hierdie
ensiemprofiel.
• Die sôe se melk en na-
speenvoeding het albei ‘n
negatiewe effek op die lengte van
die derm-villi. Hoe vroeër die varkies
aan ‘n soliede dieët blootgestel
word, hoe minder sal diarree- en
aanpassingsprobleme in ‘n latere
stadium ontwikkel.
Deur Francois Coetzee
• Nog ‘n rede vir die verskaf van kruipvoer vir aan-
vulling is om die aantal onderontwikkelede of wan-
aangepaste diere gedurende die eerste dae na
spending te verminder en dit is voordelig vir beide
die 21-dag- en 28-dag-laktasies.
Veranderinge wat ook met spending geassosieer
word is merkbare veranderinge aan die histologie en
biochemie van die dunderm, soos atrofie van die villi
en kriptiese, hiperplasie, wat verminderde
spysvertering en absorpsievermoë veroorsaak en
bydra to na-spening diarree. Om die varkies so vroeg
as moontlik aan vaste kos bloot te stel, help hulle om
makliker aan te pas na spending wanneer hulle hele
dieet uit vaste kos bestaan. Navorsing het ook getoon
dat met die verhoging in kruipvoerinname die
voorkoms van diarree na spending verminder.
Voerinname
Spesiale aandag moet aan die rol van voerinname
(energie) gegee word as ‘n tussenganger vir die
dermstruktuur en funksie na spending. Daar is egter
ook ander invloede soos die bron van proteïene
23
wat by die dieet gevoeg word wat kan wissel met
voerinname en wat die dermstruktuur en funksie
kan verander. Hierdie is ‘n area wat produksie
beïnvloed en toekomstige navorsing op hierdie
gebied; soos die manipulasie van die onvolwasse
spysverteringskanaal met eksogene groeifaktore
en/of dieetaanvullings met nie-noodsaaklike
aminosure soos glutamien is nodig.
Om op ‘n vroeë ouderdom te begin eet is een
manier om die oorgang by spending te verlig met
minimale prestasieverlies. Kruipvoeding is die
“kuns” om vastekos aan varkies te begin voer ter-
wyl hulle nog aan die sog drink en dus hul spysver-
teringstelsels voor te berei vir spending. Dit bevor-
der en ontwikkel die derm- en spysverteringska-
nale waardeur die varkie voedingstowwe kan
begin verteer uit ander voedselbronne as die van
melk.
Dit moedig voedselinname aan, wat een van die
grootste uitdagings is om na-spening te verrig.
Kruipvoer word toenemende belangrik en voor-
delig aangesien speenouderdom toeneem. Na-
mate varkies groei, neem hulle vereistes vir voe-
dingstowwe toe en hierdie vereistes word uitein-
delik meer as wat die sog met die verskaffing van
melk kan voorsien, aangesien melkopbrengs op
ongeveer drie weke ‘n piek bereik en dan stadig
afneem.
Bevorder kruipvoerinname
• Om die oorgang so glad moontlik te maak,
voer dieselfde kruipvoer voor spening en
onmiddellik daarna.
• Voer goeie gehalte, smaaklike en hoogs
verteerbare voer wat varkies smaaklik sal vind.
• Verseker dat daar vars water beskikbaar is,
aangesien dit die inname van die voer
beïnvloed.
• Pille en mengsels van pille en meel is ook baie
effektief, veroorsaak gewoonlik minder
vermorsing.
• Hou kruipvoer weg van hoeke, drinkbakke en
verhittingslampe om die waarskynlikheid van
verrotting van voer te voorkom.
• Daar sal in elke werpsel varkies wees wat
niks eet nie, selfs al eet die ander varkies
goed; kyk uit vir hierdie varkies en be-stuur
versigtig om te verhoed dat hulle nie
voldoende groei nie.
Basiese bestuur van goeie
kruipvoervoorsiening
• Hou kruipvoer vars en skoon en buite berek
van die sôe.
• Begin blootstelling aan kruipvoer op 3 tot 5
dae ouderdom, of volgens die vervaardiger
se aanbevelings.
• Begin deur die kruipvoer op ‘n plat
oppervlak te sit, bv. Op ‘n vlak skinkbord
(swaar metaal of plastiekbakkies kan aan
die kant vashaak).
• Plaas voerbakke naby aan die varkies, maar
nie onder direkte hitte nie, aangesien dit die
voer se vars smaak sal beïnvloed; hou dit
ook weg van die ontlastingsareas.
• Begin met baie klein hoeveelhede voer en
vervang dit minstens twee keer per dag,
selfs meer kere indien moontlik. Verwyder
altyd alle kruipvoer wat nie geëet is nie.
Slegs afvalkruipvoer sonder medikamente
kan aan die sôe gevoer word.
• Voer kruipvoer terwyl die sôe self vreet
aangesien die varkies dan self aktief is en
nie dan drink nie.
• Moenie oorvoed nie – voer volgens die
varkies se eetlus.
• Begin met klein hoeveelhede en voer
soos die varkie meer eet.
• Maak altyd vuil bakke en trôe skoon.
• Die sukses met die voer van kruipvoer
hang af van die toegewydheid van die
bestuur en personeel.
• Onthou die belangrikheid van die sog:
dit is noodsaaklik om ide melkopbrengs
te maksimaliseer aangesien sy die
meeste voeding aan die varkies
voorsien. Kruipvoer help die derms om te
ontwikkel en aan te pas om vaste voer
te gebruik en het ‘n minimale invloed op
speengewig.
Bron:
https://www.deheus.co.za/af/kennisbank/kruipvoer
-begin-voer-op-n-jong-ouderdom-877
24
 Bou jou kennis:
INHEEMSE HOENDERS
Inheemse hoenderrasse is dikwels gehard
en beter aangepas by Suid-Afrikaanse kli-
maatstoestande as kommersiële rasse. Dit
maak hulle meer geskik vir die bryloop ste-
lsel en kleinskaalse boerdery. Die bekensd-
ste rasse in Suid-Afrika is die Boschveld-
hoender, Kaalnek, Ovambo, Potchefstroom
Koekoek en die Venda.
Boschveld Hoenders
Boschveld-hoenders word nog nie in Suid-
Afrika as ‘n geregistreerde ras aanvaar nie,
maar is Nogtans die verkose ras vir die vry-
loop stelsel honderboere in baie dele van
Afrika. Die boer, Mike Bosch, het in 1998 op
sy plaas in die Limpopo provinsie die hoen-
der ontwikkel van ‘n kruising tussen die
Ovambo, Venda en Matebele. Daar word be-
weer dat hierdie hoender die gehardheid van
die Ovambo, eierproduksie van die Venda en
grootte van die Matebele het.
Die hoender het ligte rooibruin vere met wit tus-
senin wat help om dit te kamoefleer en teen roof-
diere te beskerm. Die hane weeg op 12 weke
omtrent 1.6 kg en op 20 weke 2.6 kg. Die henne
weeg op 12 weke 1.5 kg en op 20 weke 1.7 kg.
Die voëls is seksueel vol-wasse op 136 dae oud.
Elke hen lê omtrent 4 eiers per week.
Kaalnek Hoenders
Kaalnek hoenders
word as ‘n inheemse
ras gesien en het ont-
wikkel van die Kaal-
nek hoenders wat van-
af Malesië in die 17de
eeu na Suid-Afrika ge-
bring is. Die voëls het
‘n verskeidenheid
kleurpatrone.
Volgens die Pluimvee Klub van Suid-Afrika is daar
twee tipes Kaalnek hoenders, die een is ‘n suiwer
ras en het ‘n volledige kaal nek en die ander een
is ‘n baster wat ‘n klossie vere aan die voorkand
van die nek het. Die hane weeg op 16 weke 1.5
26
kg, op 20 weke 1.95 kg en ‘n volgroeide haan weeg 3.5 kg. weeg op 16 weke oud 1.4 kg, op 20 weke 1.7
kg en ‘n volwasse hen weeg 3.5 kg.
Die henne weeg op 16 weke 1.1 kg op 20 weke 1.4 kg
en ‘n volgroeide hen weeg 3 kg. Die voëls is seksueel Die ras is onder die
volwasse op 155 dae oud. Die hen lê ‘n eier met ‘n ge- plaaslike gemeenskap
middelde gewig van 55.5 gram. gewild vir die eier en
vleisproduksie sowel as
Die Kaalnekgeen word in party lande soos Frankryk vir die feit dat die henne
kommersiële pluimvee produksie aangewend. Daar is ‘n self die kuikens kan
paar redes hiervoor. Hierdie hoender het 30% minder grootmaak. Die kleur
vere as ander hoender-rasse en beno-dig gevolglik min- van die voëls is ge-
der voeding om dieselfde lig-gaamsmassa as ander slagsgebonde. As ‘n
hoenders te bereik. Die Kaal-nek is ook meer bestand swart of rooi haan met ‘n hen kruis is die
teen hitte en met slagting is daar minder vere om te henne swart en die hane het ‘n wit merk op
verwyder. die kop.

Ovambo Hoenders Venda Hoenders

Ovambo hoenders kom van Venda hoenders is
Ovamboland in noordelike deur Dr. Naas Coetzee,
Namibië. Die ras word as lê- ‘n staatsveearts van
henne gebruik. Dit is ‘n don- Bloemfontein, in 1979
ker tot swart hoender met in die Venda area van
wit of oranje strepe.
die Limpopo Provinsie
Hulle ligte gewig help hulle ontdek. Die ras is veel-
om te vlieg en in bome te kleurig met wit, swart
oornag wat beskerming teen en bruin as die domi-
roofdiere bied. Volgens nante kleure. Dit is ‘n
Wickedfood Earth is die voëls rats en hoogs aggressief en ligte hoenderras met sagte vere.
dit kan rotte en muise vang. Die hane weeg op 16 weke oud 1.57 kg, 2.01
Die hane weeg op 16 weke omtrent 1.74 kg en op 20 op 20 weke oud en ‘n volwasse haan weeg
weke 2.16 kg. Die henne weeg 1.32 kg op 16 weke oud 2.9 kg tot 3.6 kg. Die henne weeg op 16 weke
en 1.54 kg op 20 weke oud. Die voëls is seksueel oud omtrent 1.24 kg, op 20 weke 1.4 kg en ‘n
volwasse op 143 dae oud. volwasse hen weeg 2.4 tot 3 kg.

Die hen lê omtrent 129 eiers per jaar en die gemiddelde Die voëls is op 143 dae oud seksueel volwas-
gewig van ‘n eier is 52.5 gram. Die hen is ‘n goeie ouer se. Die hen lê ‘n liggekleurde eier wat gemid-
en haar broeisheid help met die kuikens se oorlewing. deld 52.5 gram weeg. Elke hen lê omtrent 129
eiers per jaar.

Die Potchefstroom Koekoek Volgens die Suider-Afrikaanse Skoupluimvee-

Die Potchefstroom Koekoek is in 1950 deur Chris Marais
van die Potchefstroomse Landboukollege in Potchef-
stroom deur ‘n kruising tussen die Swart Aus-tralorp, Wit
Leghorn en Plymouth Rock rasse ontwikkel. Die naam
“Koekoek” verwys na die ras se spesifieke kleurpatroon.
Die voëls is seksueel volwasse op 130 dae oud. Die
henne lê bruin eiers met ‘n gemiddelde gewig van 55.7
gram. Elke hen lê ongeveer 298 eiers per jaar. Die hane
weeg op 16 weke oud omtrent 1.84 kg, op 20 weke 2.4
kg en ‘n volgroeide haan weeg 3.5 tot 4.5 kg. Die henne
organisasie was Dr. Coetzee bei beïndruk met
hierdie ras se kwaliteit eierproduksie, weer-
stand teen siektes, lae behoefte aan voeding
en selfversorging.
Soortgelyke hoenders is in die suide van die
Wes-Kaap en in die Quaqua gebied van die
Vrystaat gevind
Bron:
http://southafrica.co.za/af/inheemse-
hoenderrasse.html
27
 Adverteer in
BOERhier FARMhere
www.boerhier.co.za www.farmhere.co.za
 Kies ‘n loopbaan:
VEEKUNDIGE

Speel die video

Veekundige Wetenskappe behels die wetenskaplike • Dierefisiologie: spesialisering in spys-

studie van die voeding, teling, fisiologie en die pro-
duksie van diere. Dit omsluit nie net aspekte rondom
die boerdery met beeste, skape, varke en bokke nie,
maar is ’n omvattende vakgebied wat ’n wye ver-
skeidenheid van spesies soos melk- en vleisbeeste,
wol- en vleisskape, wild, pluimvee en volstruise bestu-
deer. Dit sluit ook akwakultuur in wat die studie van
vis- en weekdierspesies, soos forel, tilapia, salm,
oesters en perlemoen, is.
Suid-Afrika word gekenmerk deur uiteenlopende
hulpbronne en sluit enigiets van halfwoestyn tot hoë
produksiepotensiaal areas in. Veekundige Weten-
skappe is van toepassing op ekstensiewe kleinveë-
boerdery in semi-woestyn omgewings, intensiewe
melkproduksie in hoë potensiaal gebiede asook van
toepassing op die vark-, pluimvee- en akwakultuur
bedrywe.
As grootste landbousektor in Suid-Afrika is ’n gesonde
veebedryf geweldig belangrik vir die SuidAfrikaanse
ekonomie. Opgeleide veekundiges met spesialis-
kennis van voeding, teling en fisiologie is noodsaaklik
vir die ontwikkeling en ondersteuning van dié bedryf.
Van die belangrikste fokuspunte is:
• Diereteling en Genetika: spesialisering in die teel
van veediere met die doel om diere geneties te
verbeter en te bewaar.
vertering, reproduksie, groei en ont-
wikkeling van gedomestikeerde, ak-
watiese en wilde diere.
• Dierevoeding: die studie om die inna-
me, vertering, absorpsie en benutting
van voer en voedingstowwe te ver-
staan.
• Diereprodukte (dierprodukkunde): die
studie van vleis-, vis-, suiwel-, eier- en
wolproduksie ten einde kwaliteit pro-
dukte aan die bedryf te lewer.
As veekundige is jou beroepskeuse wyd.
Jy kan werk as diervoedingskundige,
tegniese adviseur, tegniese bestuurder,
produksiebestuurder, vleiswetenskaplike,
reproduksiefisioloog, pluimveebestuur-
der, suiwelkundige, suiwelbestuurder,
diere-raskundige, akwakulturis, konsul-
tant, bestuurder, tegnikus, voorligtings-
beampte, produksieontwikkelings-
bestuurder of vee- of wildsboer. Jy kan
ook navorsing doen of by ’n tersiêre
inrigting, farmaseutiese onderneming,
natuurbewaringsinstansie of staatsde-
partement werk.
Bron: www.sun.ac.za
30
Speel die video
 HET JY GEWEET?
Bron: http://worldwideaquaculture.com/10-amazing-fish-farming-facts-you-should-know/

Meer as 70% van die wêreld

se natuurlike vis voorraad
is uitgeput a.g.v.
grootskaalse vissery bedrywighede.

Dit maak die deur wa-wyd oop

vir vis boerdery geleenthede.

BOERhier
want boere is die beste
 Begin só jou eie
groentetuin
Deur Nico Strydom
Bron: https://jougesin.solidariteit.co.za/begin-so-jou-eie-groentetuin/
Al hoe meer mense wil hul eie groente kweek, hetsy
om ekonomiese of gesondheidsredes, of bloot as ‘n
stokperdjie. Met die volgende wenke kan jy sommer in
‘n japtrap die vrug van jou arbeid begin pluk.
Die eerste stap is navorsing en beplanning. Daar is
talle faktore wat sal bepaal hoe groot jou groentetuin
moet wees en wat jy alles daarin kan plant.
Vra dus jouself ‘n paar vrae af voor jy begin, oos hoe-
kom jy ‘n groentetuin soek, watter groente jy wil groei,
hoeveel spasies jy tot beskikking het en hoeveel van
die spasie jy nodig het vir jou groentetuin, wil jy orga-
nies groei en wat is jou begroting vir jou groentetuin?
Wanneer jy antwoorde op al die vrae het, is dit tyd om
die ligging van jou groentetuin te bepaal. Groente-
tuine benodig in die algemeen die sonlig en moet ver-
kieslik nie aan te veel wind blootgestel word nie. Dit
werk ook beter om groente in ‘n verhoogde bedding
te plant. Behoorlike dreinering en die regte tipe grond
is ook noodsaaklik.
Die volgende stap is om te belsuit watter groente jy
gaan plant en in watter seisoen dit geplant moet word.
Groenteplante wat dieselfde behoeftes het rakende
grond, water en lig behoort bymekaar geplant te
word. Besluit ook of jy gaan saai of saailinge gaan
oorplant en of jy dalk kruie tussen jou goente wil plant.
Spasieer die plante behoorlik sodat
hulle nie met mekaar hoef te kompe-
teer vir hulpbronne nie.
Van die groente wat maklik groei en
nie so baie aandag verg nie, sluit in ta-
maties, brandrissies, sekere bone, er-
tjies, blaarslaai, beet, wortels, spinasie
en radyse.
Die laaste en moontlik belangrikste
stap is instandhouding. Gee gereeld
aandag aan jou groentetuin en maak
seker hoeveel water jou plante beno-
dig. Gaan jou plante ook gereeld
deeglik na vir peste en siektes. Maak
seker jou plante kry die nodige voe-
ding en verwyder dooie materiaal
tussen die plante so gou as moontlik.
Koop kwaliteit tuintoerusting wat lank
sal hou en maklik is om te gebruik. Dit
is ook noodsaaklik om te weet hoe
lank jou plante min of meer gaan
neem om te groei en om gereeld te
loer of jou groente nie dalk ryp is nie.
Begin klein en weet dat dit tyd kan
neem. Die internet bevat volop wen-
ke en raad, so maak gebruik daarvan.
34

Kunsmis
en organiese boerdery
Organiese boerdery is ‘n benadering tot
gewas en diereproduksie wat die ge-
bruik van natuurlike insette bevorder om
menslike gesondheid en die omgewing
te bevoordeel. Die organiese stowwe
wat in tipiese organiese kunsmis gevind
word, soos dieremis en kompos, speel ‘n
kritiese rol in grond- en plantgesondheid.
Dit is waarom alle goeie boerderyprak-
tyke die gebruik van beskikbare organie-
se stowwe aanmoedig. Om egter net op
hierdie organiese bronne van plantvoe-
dingstowwe staat te maak, lei tot die
volgende probleme:
• Hoë volumes word benodig as gevolg
van ‘n lae voedingstofinhoud.
• Daar is dikwels ‘n tekort aan ‘n geree-
lde voorsiening en die voedingstof-
samestelling is veranderlik.
• Voedingstowwe is nie in balans nie,
wat tot voedingstekorte en vergiftiging
in gewasse kan lei.
• Grond- en omgewingsreaksies is
onvoorspelbaar.
Menige wetenskaplike studies het bewys
dat ‘n kombinasie van anorganiese en
Speel die video
organiese plantvoedingstofhulpbronne die meeste
voordele inhou, aangesien dit beide grondvrug-
baarheid en gewasopbrengs verbeter wanneer dit
saam toegedien word. Die byvoeging van anorga-
niese kunsmis, en daaropvolgende hoër opbrengste,
lei ook tot ‘n meer doeltreffende verbruik van ander
beperkte hulpbronne soos lanbougrond en water.
Beide die Internasionale Federasie van Organiese
Landbou Bewegings (IFOAM) en die Codex Alimen-
tarius (‘n FAO/WHO liggaam wat riglyne vir voedsel-
produkte daarstel) het die behoefte aan anorga-
niese kunsmis in organiese boerderystelsels erken.
Om die waarheid te sê, die enigste aspek van die
IFOAM en Codex vereistes wat nie deur kommersiële
organiese kunsmis nagekom word nie, is aanvaar-
bare transformasieprosesse, wat stikstofkunsmis uit-
sluit, maar wat die gebruik van ‘n wye reeks ander
anorganiese produkte toelaat. Daar is egter geen
wetenskaplike regverdiging vir hierdie beperkings
nie, en toegelate organies kunsmisse is nie noodwen-
dig veiliger nie.
Oor die algemeen word kunsmis en
grondverbeteraars wat aan organiese boere
verkoop word, nie aan dieselfde streng standaarde
vir voedsel- en omgewingsveiligheid as anorganiese
kunsmis onderwerp nie.
36
Byvoorbeeld swaarmetaalbesoedeling is diekwels ‘n
groter risiko in organiese as in anorganiese bronne.
Anorganiese en organiese kunsmis behoort eintlik
aan dieselfde standaarde onderwerp te word, aan-
gesien die eienskappe van voedingstofprodukte
meer belangrik as hul oorsprong is.
VRAE WAT GEREELD GEVRA WORD
Is anorganiese kunsmis kunsmatig?
Nee, die grondstowwe wat gebruik word, kom in die
natuur voor, onder andere atmosferiese stikstof en
mineral-afsettings van fosfor en kalium. Dit word slegs
verwerk om dit meer beskikbaar vir plante te maak.
Hoe word plante
deur anorganiese kunsmis beïnvloed?
Plante neem voedingstowwe in hul anorganiese
forms op! Organiese kunsmis moet eers deur che-
miese reaksies in die grond gaan voordat dit deur
plante gebruik kan word. Hierdie prosesse word deur
‘n wye reeks omgewingsfaktore beïnvloed, wat die
beskikbaarheid van voedingstowwe uit organiese
bronne hoogs onvoorspelbaar maak.
Is organiese kunsmis veiliger?
Nie noodwendig nie. Beide organiese
en anorganiese kunsmis kan grond en
ekostelsels negatief beïnvloed indien dit
nie korrek gebruik word nie. Organiese
kunsmis dra verder ook die risiko dat dit
menlike patogene (siektekieme) kan
huisves.
Het ons
anorganiese kunsmis nodig?
Ja, navorsing het bewys dat vitamins en
anti-oksidante laer in organies verbou-
de gewasse is, heel moontlik as gevolg
van die onvermoë van organiese be-
mestingsprogramme om in die gewas
se voedingsbehoeftes te voldoen. Ver-
der word anorganiese kunsmis benodig
om ‘n groeiende wêreldbevolking te
voed, soos wat landbougrond en water
al hoe minder word.
Bron:
http://www.fertilizer.co.za/af/volhoubaarheid/k
unsmis-en-organiese-boerdery
37
 Adverteer in
BOERhier FARMhere
www.boerhier.co.za www.farmhere.co.za

In ‘n eerste deel van hierdie reeks van
artikels is inleidend gekyk na die alge-
mene voorbereiding wat nodig is vir ‘n
noodsituasie asook watter noodmid-
dele voorsiening voor gemaak moet
word. Riglyne is ook gegee oor die
belangrikste eerste stap in ‘n noodge-
val, naamlik om uitwendige bloeding te
stop. In die tweede deel van die reeks
is n a lewensreddende aksies in ‘n
noodsituasie gekyk om inwendige
bloedings te hanteer. Vervolgens word
na die noodhantering van frakture of
beenbreuke gekyk.
Frakture (Beenbreuke)
Frakture het gewoonlik ‘n geskiedenis
van besering. Veral in bejaarde perso-
ne hoef die besering nie noodwendig
ernstig te lyk nie. Hulle kan verswakking
van die been hê weens ontkalking of
soms kwaadaardige uitsaaings.
Belangrik: Indien ‘n ouer persoon geval
het, moet aangeneem word dat daar
Deur Dr. Tony Dippenaar
wel, totdat die teendeel bewys is, ‘n beduidende
onderliggende besering kan wees.
Tekens van ‘n moontlike fraktuur:
• Pyn, swelling, misvorming, soms kneusing, onvermoë
om ledemaat normaal en sonder pyn te beweeg.
• Moenie probeer om benige geknars uit te lok nie –
dit is erg pynlik en bewys niks.
• As die indruk onstaan dat daar dalk ‘n fraktuur kan
wees, laat dit nagaan.
• Alle frakture gaan gepaard met ‘n mate van
inwendige bloeding in die omgewende spiere, bv.
‘n bobeenbreuk kan soveel as 1.5 liter bloed verloor
en ‘n enkele gebreekte rib 150 ml.
Noodhantering
• Hou die persoon en jouself kalm.
• Wend spalke aan om die fraktuur te immobiliseer.
Bo-arm
• Laat die arm reguit teen die persoon se sy afhang
en buig die elmboog 90˚.
• Neem die hemp se ooreenstemmende pant, klap
dit opwaarts na die teenoorgestelde skouer en
39
 fikseer dit daar teen die hempmateriaal met ‘n
groot haakspeld.
• Die voorarm is 90˚ gebuig by die elmboog en die
opgevoude hemppant vorm ‘n natuurlike
driehoekverband, wat gemaklik is en die gewig
eweredig oor die skouergordel versprei.
• Wend nou ‘n 150 mm crepeverband om die bolyf
wat die beseerde arm teen die borskaswand
vashou – ferm, maar nie styf nie.
Voorarm
• Improviseer ‘n spalk met ‘n opgerolde koerant wat
platgedruk word.
• Plaas dit onder die pinkiekant van die voorarm van
die elmboog tot posgewrig.
• Draai ‘n 100 mm crepeverband bo-oor en
implementeer die hempdriehoek soos hierbo
beskryf.
Been
• Die pasiënt het ‘n onvermoë om te kan staan of te
kan loop. Daar is erge pyn en soms tekens van skok
soos ‘n vinnige pols en sweterige, klam vel.
• Probeer om die persoon plat op die rug te kry, met
behulp van twee helpers wat die beseerde been
saam met die romp as ‘n eenheid draai, terwyl ‘n
derde helper die romp help draai.
• Indien daar ‘n duidelike vervorming van die been is
kan iemand die been agter die moontlike breuk
met beide hande stut, terwyl stadig maar stewig
deur ‘n tweede persoon aan die enkel getrek word
om die been min of meer reguit te kry. Dit is wel
pynlik, maar ‘n been behoort nie windskeef geknak
gelaat word nie.
• Let wel, as die been egter nie redelik
maklik wil saamkom nie en dit voel of
dit in ‘n abnormale posisie vas is, moet
dan nie geweld gebruik nie. Dit is dan
baie moontlik ‘n ontwrigte heup. Die
heup is dan gewoonlik so 45˚ gebuig en
die bobeen of na binne, of na buite
gekantel.
• As daar vermoed word dat die heup
ontwrig is, ondersteun dit in die
halfgebuigde en gekantelde posisie
met kussings.
• Andersins, plaas die been teen die
gesonde ledemaat, met ‘n klein
handdoek wat 4 lae dik is, tussen knieë
en enkels.
• Draai ‘n 150 mm crepeverband
rondom beide bene vas – een bokant
die knie en een of twee onder die
knieë.
Bekkenbreuke
• Hierdie is ‘n baie ernstige besering wat
gepaard gaan met aansienlike
inwendige bloeding en selfs ook
blaasbesering.
• Dit word gewoonlik veroorsaak deur
taamlike geweldsaksie soos ‘n
motorvoertuigongeluk of ‘n val van ‘n
hoogte af.
• Loop is erg pynlik of onmoontlik.
• As die pasient op sy rug lê, kan daar
soms gesien word dat die een been
korter as die ander is en as daar op die
borand van die bekken na agter
gedruk word, is dit erg pynlik Doen
laasgenoemde net een keer.
• Laat die pasient op die rug lê, stoot ‘n
laken wat in die middel deurgeskeur is
on en agter die pasient se kruis deur.
Wikkel dit onder die boude in en knoop
dit styf en stewig aan die voorkant van
die onderbuik vas. Dit trek die
bekkenhelftes weer teenmekaar, verlig
pyn en belangrikste – dit help om die
inwendige bloeding te beheer.
• Hou sulke beseerdes warm onder ‘n
kombers.
• Moet niks per mond gee nie vir ingeval
van ‘n moontlike noodoperasie.
• Reël ambulansafvoer vir been-, heup-,
en bekkenprobleme.
40
Dankie dat jy lekker saamgelees het!
Stuur hierdie e-tydskrif aan na jou
kontakte toe sodat hulle ook
deel kan wees van ons familie!

BOERhier
want boere is die beste
www.boerhier.co.za