Hava Payı

Hava Payı
 Hava payı, maksimum işletme seviyesi ile
barajın en üst kotu arasındaki düşey mesafedir.
 Hava payı :
 En büyük taşkın barajdan geçerken dolu savak
üzerinde oluşan su yükü,
 Su yüzündeki rüzgar kabartı yüksekliği,
 Rüzgarın ortaya çıkardığı dalganın baraj gövdesinde
kırılması sonucu ortaya çıkan tırmanma yüksekliği
 Emniyet payı’dır.
 Hava Payı

Tırmanma payı
Min. Hava
Dalga yüksekliği

Hava
payı

payı
Rüzgar kabartı yüksekliği
Taşkın Kontrol Hacmi Dolu savak kreti

Aktif Hacmi
 Hava Payı

 Taşkınlar sırasında dolu savak üzerinde ortaya

çıkan en büyük su yükü, taşkın öteleme
hesapları sonunda belirlenir.
 Hava Payı
 Rüzgar kabartı yüksekliği, rüzgarın ve haznenin
durumuna bağlı olarak;
V 2F
Hk  Cos 
KD
 Hk = rüzgar kabartı yüksekliği
 V = su yüzündeki en büyük rüzgar hızı
 F = Feç uzunluğu, (baraja doğru esen rüzgarın baraj gölünde aldığı
maksimum düz mesafe)
 D = feç doğrultusunda ortalama göl derinliği
  = feç doğrultusu ile rüzgar yönü arasındaki açı
 K = 63200 alınabilen bir katsayı

 Rüzgar etkisi ile haznenin kabarması için rüzgarın esiş

süresi de önemlidir. Örneğin, 3 km feç uzunluğu için 1
saat, 20 km feç uzunluğu için 3 saat süreli rüzgar
olmalıdır.
 Hava Payı
 Yeni bir haznenin su yüzünden 10 m yukarıda
ölçülen rüzgar hızı, göl oluşmadan önceki
ölçümlerden daha büyüktür. Su yüzündeki
rüzgar hızını bulmak için:
 X su yüzündeki rüzgar hızının karadakine
oranıdır.

Etkili Feç (km) 1,0 2,0 4,0 8,0 12,0

Rüzgar Hızı Oranı x 1,1 1,16 1,23 1,29 1,31
 Hava Payı

Dalga yüksekliği hesabı için Stevenson Formülü:

H  0.34 F  (0.76  0.26 4 F )

H = dalga yüksekliği
F = Feç uzunluğu

(Feç uzunluğu 20 km den fazla ise parantez

içindeki terimler ihmal edilir)
 Hava Payı
 Baraj gölünde oluşan dalga yüksekliği,
rüzgar hızı ile de bağıntılı olduğundan
Stevenson-Molitor Formülü:

H  0.032 FV  (0.76  0.26 4 F )

 V = Feç doğrultusundaki rüzgar hızıdır.

 Hava Payı
 Derin sularda dalga yüksekliği, dalga uzunluğu
ve dalga periyodu sırası ile:
H  0.005 V 1.06 F 0.47

L  1.56 T 2

T  0.32 V 0.44F 0.28

 bağıntılarından hesaplanabilir. Bu denklemlerde

Hk , H, Ht , L ve D (m) cinsinden, T (s), V
(km/sa), F (km) cinsindendir.
 Hava Payı
 Dalgalar özellikle eğimli bir yüzeye çarpınca normal
su seviyesinden bir miktar daha fazla yükselirler. Bu
yükselme miktarına dalga tırmanma yüksekliği (Ht )
denir. Tırmanma yüksekliği; Dalga yüksekliği, Şev
eğimi, Şev malzemesi gibi etkenlere bağlıdır.
 Pratikte dalga yüksekliği ve tırmanma payı birlikte
değerlendirilir. Düşey yüzlü barajlarda sadece dalga
yüksekliği alınır tırmanma yüksekliği ihmal edilir.
Taş dolgu küçük barajlarda ve seddelerde
tırmanma yüksekliği dalga yüksekliğinin 1.5 katı
alınır.
 Hava Payı

 Emniyetpayı 0.5-1.0 iklime bağlı olarak

arasında alınır.
 Hava Payı
 Küçük baraj ve seddeler için aşağıdaki tablo
kullanılabilir. Bu tabloda rüzgar hızı için, normal
hava payında 160 km/sa, min. Hava payında 80
km/sa alınmıştır.
Feç Uzunluğu Normal Hava Payı Min. Hava Payı
(km) (m) (m)
1.6 dan az 1.2 0.9
1.6 1.5 1.2
4.0 1.8 1.5
9.0 2.4 1.8
16.0 3.0 2.1
 Hava Payı
 Örnek: Göl yüzeyinde rüzgar hızı 103.2 km/sa,
feç uzunluğu 8 km, ortalama göl derinliği 15 m
olan bir barajda rüzgar kabartı yüksekliğini ve
dalga yüksekliğini bulunuz. Baraj memba yüzeyi
düşey olduğuna göre minimum hava payını
hesaplayınız. Nap yüksekliği 0.60 m için normal
hava payını bulunuz. K=63200

 Not:  verilmemişse 0 alınır: Cos () = 1

 Hava Payı
V 2F (103.2)2  8 (rüzgar kabartı yüksekliği)
Hk  Cos    1  0.09 m
KD 63200  15

H  0.032 FV  (0.76  0.26 4 F )

H  0.032 8  103.2  (0.76  0.26 4 8)  1.24 m (dalga yüksekliği)

 Minimum hava payı = 0.09 +1.24 + 0.50 = 1.83 m

 Normal hava payı = 1.83 + 0.60 = 2.43 m

 Hava Payı

Hava payı = 2.43 m

Emniyet payı = 0.50 m
Tırmanma payı = 0.00 m
Min. Hava payı=1.83 m
Dalga yüksekliği=1.24 m
Rüzgar kabartı yüks. = 0.09 m
Taşkın Kontrol Hacmi = 0.60 m Dolu savak kreti

Aktif Hacim
 Baraj Yüksekliği

 Ölü hacim ve aktif hacim toplanarak, bulunan

toplam hacme karşılık gelen kot Hacim-Alan
Eğrisinden bulunur. Bu aynı zamanda
maksimum işletme kotudur ve savak kret
kotunu gösterir.
 Savak kret kotuna hesaplanan hava payı ilave
edilerek baraj üst kotu (kret kotu) bulunur.
 Baraj kret kotu ile akarsu taban kotu
arasındaki mesafeye baraj yüksekliği
denir.
 KAYNAK
 Prof. Dr. Cevat ERKEK ve Prof. Dr. Necati
AĞIRALİOĞLU<Su Kaynakları Mühendisliği>
 Prof. Dr. Recep YURTAL <Ders Notları>