Кантрольная работа па

беларускай мове (прафесійнай лексіцы)

студэнта ФЗН группы 116а(і)
Касача Андрэя Міхайлавіча

Варыянт № 2
1. Падбярыце і перакладзіце навуковы тэкст на беларускую мову па
сваёй спецыяльнасці (0,5 старонкі кнігі звычайнага фармату, прыкладна
100 слоў). У перакладзеным варыянце падкрэсліце словы-тэрміны (да
перакладу абавязкова дадайце ксеракопію тэксту-арыгінала з усімі
выходнымі дадзенымі).

Слово «культура», в течение многих лет употреблено не только в

сфере гуманитарных наук, но и во многих научных текстах. Это слово не
имеет единого определенного значения и каждый специалист по своему
дает определение этому слову и в ряде случаев дефиниции и определения
этого слова противоречат друг друга.
То, что в современном мире называется культурой по разному
толкуется. «Первая попытка рассмотрения и написания ход человеческой
истории с целью нахождения наук, искусств, традиции и культур
производилась в конце 19-ого века в Германии. Основоположниками
таких исследований отождествляли исторический ход с ходом развития
стран и были убеждены в том, что критерием и показателем развития
должны считать европейские страны. Таким образом слово «культура», из
Франции вошедшее в Германию в первый раз употребилось для
определения исторического и эволюционного ходов.
Слово «культура» с новым значением и после многого рассмотрения
вернулась во Францию. В это время слово «culture» употребилось в
значении земледелия и обработки. Такое понятие со временем
употребилось в произведениях искусства и научных текстах. В 18-ом веке
писатели применили это слово в значении духовного воссоздания человека
и с этого момента это слово применяется со значением морального и
духовного роста человека. По определению французских, культура
означает физический и духовный рост»

Слова «культура», на працягу многіх гадоў ўжыта не толькі ў сферы

гуманітарных навук, але і ў многіх навуковых тэкстах. Гэта слова не мае
адзінага пэўнага значэння і кожны спецыяліст па свайму дае вызначэнне
гэтаму слову і ў шэрагу выпадкаў дэфініцыі і вызначэння гэтага слова
супярэчаць адзін аднаго.
Тое, што ў сучасным свеце называецца культурай тлумачыцца па-
рознаму. «Першая спроба разгляду і напісання ход чалавечай гісторыі з мэтай
знаходжання навук, мастацтваў, традыцыі і культур выраблялася ў канцы
дзевятнаццатага стагоддзя ў Германіі. Заснавальнікамі такіх даследаванняў
атаясамлялі гістарычны ход з ходам развіцця краін і былі перакананыя ў тым,
што крытэрыем і паказчыкам развіцця павінны лічыць еўрапейскія краіны.
Такім чынам слова «культура», з Францыі якое ўвайшло ў Германію ў першы
раз употребилось для вызначэння гістарычнага і эвалюцыйнага хадоў.
Слова «культура» з новым значэннем і пасля яго шматлікага разгляду
вярнулася ў Францыю. У гэты час слова «cultura» ўжывалася ў значэнні
земляробства і апрацоўкі. Такое паняцце з часам выкарыстоўвалася у творах
мастацтва і навуковых тэкстах. У васемнаццатым стагоддзі пісьменнікі
ўжылі гэтае слова ў значэнні духоўнага аднаўлення чалавека і з гэтага
моманту гэта слова ўжываецца са значэннем маральнага і духоўнага росту
чалавека. Па вызначэнні французскіх, культура вызначае фізічны і духоўны
рост»
2. Напішыце 20 слоў-тэрмінаў па сваёй спецыяльнасці, падкрэсліце
зычныя і галосныя, напісанне якіх не супадае з вымаўленнем.

Арпеджыа, арыя, гама, дыяпазон, прэлюдыя, ронда, танальнасць,

сальфеджыа, аранжыроўка, партытура, рэпрыза, антыфон, дысананс,
музычнасць, барытон, гармонія, вібрата, імправізацыя, такт, джаз.

3. Напішыце словы па-беларуску:

жемчужный, исследование, обелиск, сымпровизировать, гениальный,
индивидуум, высокообразованный, своевременно, льготы, мгновение,
аудитория, в университете, немилосердный, студенческий, бесхарактерный,
дирижер, Ширвиндт, Полесье, сюрреализм, на обложке, отсутствие, писатель,
уменьшить, двести, деканат, пьедестал.
жамчужны, даследаванне, абеліск, зымправізаваць, геніяльны, індывідуум,
высокаадукаваны, своечасова, ільготы, iмгненне, аўдыторыя, ва універсітэце,
бязлітасны, студэнцкі, бесхарактарны, дырыжор, Шырвіндт, Палессе,
сюррэалізм, на вокладцы, адсутнасць, пісьменнік, паменшыць, дзвесце,
дэканат, п’едэстал.
4. Устаўце, дзе трэба, прапушчаныя літары:
д..лікатны, канц..лярыя, ц..р..монія, менедж..р, вас..мнаццаць, ц..жкаваты,
ап..кун, Васн..цоў, без..дэйны, за..нтрыгаваць, кр..дытаздольнасць, спецы..ліст,
вогн..ўстойлівы, ла..рэат, цянь-шан..скі, д..ктафон, па..танцоўка, салаў..іныя,
Іл..я, камп’ют..р, дэз..нфармацыя, кантрас...ны, сям..юдзесяццю,
пра..люстраваць, лід..р, супер..інтэлект.
дэлікатны, канцылярыя, цырымонія, менеджар, васемнаццаць,
цяжкаваты, апякун, Васняцоў, безыдэйны, заінтрыгаваць, крэдытаздольнасць,
спецыяліст, вогнеўстойлівы, лаўрэат, цянь-шанскі, дыктафон, падтанцоўка,
салаўіныя, Ілья, камп’ютар, дэзінфармацыя, кантрасны, сямюдзесяццю,
праадлюстраваць, лідар, суперінтэлект.
5. Раскрыйце дужкі:
а) запішыце, дзе трэба, вялікую літару. Калі ёсць варыянты ў напісанні,
трэба напісаць абодва (напрыклад, 9 Мая (свята), 9 мая (дата)):
 (Б,б)еларускі (Д,д)зяржаўны (Ў,ў)ніверсітэт (К,к)ультуры і
(М,м)астацтваў, (К,к)оласаўскі стыль, (Д,д)зень (П,п)ерамогі, (К,к)раіны
(Б,б)алтыі, (Б,б)еларускае (Б,б)арока, (А,а)хілесава пята, (М,м)ележаў раман,
газета “(Л,л)ітаратура і (М,м)астацтва”, (Д,д)акастрычніцкі перыяд, Людвіг
(В,в)ван Бетховен, (Б,б)ожы (Х,х)рам, (Б,б)елавежская (П,п)ушча, (К,к)урган
(С,славы), (К,к)анстытуцыйны (С,с)уд РБ, (З,з)аслужаны (Дз,дз)еяч
(К,к)ультуры;
Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт культуры і мастацтваў, коласаўскі
стыль, Дзень Перамогі, краіны Балтыі, беларускае барока (барока Беларусі),
ахілесава пята (пята Ахілеса), Мележаў раман (раман Мележа), газета
“Літаратура і мастацтва”, дакастрычніцкі перыяд, Людвіг ван Бетховен,
Божы Храм, Белавежская пушча, Курган Славы, Канстытуцыйны суд РБ,
заслужаны дзеяч культуры;
б) запішыце словы разам, асобна, праз дэфіс:
(усходне)славянскі, (даведачна)бібліяграфічны, (літаратурна) мастацкі,
Рэч (Паспалітая), (востра) сюжэтны, (паў) аркуша, (паў) Беларусі, (фонда)
сховішча, (віцэ) прэзідэнт, (сарві) галава, (на) памяць, (па) майстэрску, (давыд)
гарадоцкі, (розна) каляровы, толькі (што), (сацыя) культурны, (відэа) апаратура,
(акета) інтэрв’ю, 1000 (гадовы).
усходнеславянскі, даведачна-бібліяграфічны, літаратурна-мастацкі,
Рэч Паспалітая, вострасюжэтны, паўаркуша, паў-Беларусі, фондасховішча,
віцэ-прэзідэнт, сарвігалава, на памяць, па-майстэрску, давыд-гарадоцкі,
рознакаляровы, толькі што, сацыякультурны, відэаапаратура, анкета-
інтэрв’ю, 1000-гадовы.
6. Перакладзіце словазлучэнні на беларускую мову (для назоўнікаў агульнага
роду запішыце два варыянты перакладу):
старинная рукопись, душевная боль, старая шинель, способный ребенок,
цинковые белила, хорошее поведение, белорусская живопись, бесконечные
хлопоты, манная крупа, набрал полную грудь воздуха, открытая дверь,
проявления гуманизма, аплодировали коллеге, говорили со старостой группы
Валерой Кравченей, шить из шелка, на берегу реки, как с гуся вода, под тенью
дуба, во время переписи населения, писать синими чернилами, рисовать
акварелью, бояться собственной тени.
старадаўні рукапіс, душэўны боль, стары шынель, здольнае дзіця,
цынкавае бяліла, добрыя паводзіны, беларускі жывапіс, бясконцыя клопаты,
манныя крупы, набраў поўныя грудзі паветра, адчыненыя дзверы, праяўленне
гуманізму, апладзіравалі калегу, размаўлялі са старастам групы Валерам
Краўчэнем, шыць з шоўку, на беразе ракі, як з гусака (гуся) вада, пад ценем
дуба, падчас перапісу насельніцтва, пісаць сінім чарнілам, маляваць акварэллю,
баяцца ўласнага ценю.
7. Перакладзіце словазлучэнні на беларускую мову:
последнее издание словаря полнее прежних; этот сценарий интереснее
предыдущего; крупнейший в Европе университет; наш язык не хуже других;
твой рисунок красивее моего; чьи-то вещи, творчество этого художника гораздо
ярче и оригинальней; Нарочь – красивейшее озеро Беларуси; прочитал
Степкино сочинение; у нового солиста голос более приятный и звонкий; на
конференции выступили наиболее способные студенты; ярчайший образец
белорусского изобразительного искусства.
апошняе выданне слоўніка паўней за ранейшыя; гэты сцэнарый цікавейшы
за папярэднi; найбуйнейшы ў Еўропе універсітэт; наша мова не горш за іншыя;
твой малюнак прыгажэйшы за мой; нечыя рэчы; творчасць гэтага мастака
значна ярчэйшая і арыгінальнейшая; Нарач – найпрыгажэйшае возера
Беларусі; прачытаў Сцёпкава сачыненне; у новага саліста голас больш
прыемны і звонкі; на канферэнцыі выступілі найбольш здольныя студэнты;
яскравы ўзор беларускага выяўленчага мастацтва.
8. Запішыце колькасныя лічэбнікі словамі і раскрыйце дужкі:
284 (новая кніга); 25 (карцін); у 1995 годзе; з 8 аднакурснікамі; няма і 1,5
(год); на 1,5 старонках; з 53 падручнікамі; 1/3 (заданне); праз 1,5 (стагоддзе);
7,3; каля 10 старонак; з 14 да 18 гадзін; каля 55 працэнтаў; ¼ (усё дарослае
насельніцтва); 3 (лепшы малюнак); абодва (мастак-авангардыст); 72
(экземпляр); абедзве (знакамітая актрыса), 782 старонкамі.
дзвесце восемдзесят чатыры новыя кнігi; дваццаць пяць карцін; у
тысяча дзевяцьсот дзевяноста пятым годзе; з васьмю аднакурснікамі; няма і
паўтара года; на паўтары старонках; з пяццюдзесяццю трыма падручнікамі;
адна трэцяя задання; праз паўтара стагоддзя; сем цэлых тры дзясятыя; каля
дзесяці старонак; з чатырнаццаці да васямнаццаці гадзін; каля пяцідзесяці пяці
працэнтаў; адна чацвёртая ўсяго дарослага насельніцтва; тры лепшыя
малюнкі; абодва мастакі-авангардысты; семдзесят два экзэмпляры; абедзве
знакамітыя актрысы, сямюстамі васьмюдзесяццю дзвюма старонкамі.
9. Праспрагайце наступныя дзеясловы:
афармляць, брацца, пець, даваць, даць.
афармляю (афармляем), афармляеш (афармляеце), афармляе
(афармляюць);
бяруся (бяромся), бярэшся (берацеся), бярэцца (бяруцца);
пяю (пяем), пяеш (пяяце), пяе (пяюць);
даю (даём), даеш (даяце), дае (даюць);
дам (дадзім), дасі (дасце), дасць (дадуць).
10. Ад дзеясловаў утварыце нарматыўныя формы дзеепрыметнікаў і
вызначце суфіксы:
аплаціць, назапасіць, спаліць, вымыць, выбраць, вынесці, злучыць,
аправіць, выткаць, сплесці, змалоць, адкарміць, прагледзець, ссячы, пасівець,
заінець, памаладзець, пастарэць, зарасці.
аплочаны, назапашаны, спалены, вымыты, выбраны, вынесены, злучаны,
апраўлены, вытканы, сплецены, змолаты, адкормлены, прагледжаны, ссечаны,
пасівелы, заінелы, памаладзелы, пастарэлы, зарослы.
11.Перакладзіце на беларускую мову дзеепрыметнікавыя спалучэнні:
заинтересовавшийся человек, вышедший на сцену, открывшаяся выставка,
стимулирующее средство, приносящий прибыль, танцующая балерина,
пользующийся привилегией человек, почитаемый коллега, поющий
конферансье, угрожающее положение, установившиеся отношения, замёрзшее
озеро.
зацікаўлены чалавек; які выйшаў на сцэну; што адкрылася выстава;
стымулюючы сродак; той, якi прыносiць прыбытак; балерына, якая танцуе; які
карыстаецца прывілеей чалавек; паважаны калега; спяваючы канферансье;
пагрозлівае становішча; усталяваўшыяся адносіны, замерлае возера.

12.Утварыце магчымыя формы дзеепрыслоўяў ад наступных дзеясловаў:

Браць-беручы, спяваць-спяваючы, праспяваць-праспяваўшы, жыць-жывучы,
ехаць-едучы, развівацца-развiваючыся.
13.Перакладзіце словазлучэнні, улічваючы асаблівасці кіравання ў
беларускай мове:
поблагодарили преподавателя, послали за музыкантом, женился на
однокурснице, внимательный к друзьям, простите меня, посмеяться над собой,
видела своими глазами, в трех километрах от города, встречались по пятницам,
пойти в лес за черникой, заведующий кафедрой, жить с родителями, больной
гриппом, похожий на мать, писать по старому адресу, стоять у рояля.
падзякавалі выкладчыку, паслалі па музыку, ажаніўся з аднакурсніцай,
уважлівы да сяброў, прабачце мне, пасмяяцца з сябе, бачыла на свае вочы, за
тры кіламетры ад горада, сустракаліся па пятніцах, пайсці ў лес па чарніцы,
загадчык кафедры, жыць з бацькамі, хворы на грып, падобны да маці, пісаць
на стары адрас, стаяць ля раяля.

14.Падбярыце беларускія сінонімы да наступных слоў:

Арфаграфія – правапiс, вернісаж – выстава, генацыд – знiшчэнне, гігант –
волат, велiкан, гласарый – слоўнiк, гуманны – чалавечы, дысгармонія –
немiлагучнасць, разлад, дэфект – недахоп, ілюзорны – несапраўдны,
падманлiвы, кампактны – сцiснуты, карпарацыя – аб҆яднанне, карэктывы –
папраўка, манускрыпт – рукапiс, прыярытэт – першынство, соцыум –
грамадства.