1

ekitab.ucoz.org
Aqata Kristi Puaro İstintaq Aparir
"Puaro istintaq aparır" hekayələr toplusu Aqata Kristinin
yazıçılıq karyerasının ilk dövrlərində çap olunmuşdur.
Topluya 11 hekayə daxildir. Bu hekayələrin hər biri sonralar
detektiv janrının klassikası hesab edilmişdir. Bu toplunun
bütün hekayələri ekranlaşdırılıb.
"Puaro istintaq aparır" hekayələr toplusunun qəhrəmanı
xəfiyyə Puaro bir çox qətl hadisələrinin üstünü böyük
məharətlə açır. İşdə yalnız bir şübhəli məqam varsa belə,
yorulmaz detektiv onu araşdıraraq həqiqəti üzə çıxarır.
Agatha Christie POIROT INVESTIGATES
Aqata Kristi PUARO İSTİNTAQ APARIR Bakı, Qanun
Nəşriyyatı, 2014
Ruscadan tərcümə: Hökümə Həbibova Nəşriyyat
redaktoru: Müqəddəs Şahbazov Korrektor: İradə Musalı
Qanun Nəşriyyatı
Bakı, AZ 1102, Tbilisi pros., 76
Tel: (+994 12) 431-16-62; 431-38-18
Mobil: (+994 55) 212 42 37
e-mail: info@qanun.az www.qanun.az
www.fb.com/Qanunpublishing
ISBN 978-9952-26-660-3
© Qanun Nəşriyyatı, 2014 Poirot Investigates © 1924
Agatha Christie Limited. All rights reserved. AGATHA

2
ekitab.ucoz.org
CHRISTIE and POİROT are registered trade marks of
Agatha Christie Limited in the UK and/or elsewhere. All
rights reserved.
Bu kitabın Azərbaycan dilinə tərcümə və yayım
hüquqları Qanun Nəşriyyatına məxsusdur.
Kitabın təkrar və hissə-hissə nəşri «Müəlliflik hüququ və
əlaqəli hüquqlar haqqında Azərbaycan Respublikasının
Qanunu»na ziddir.
"Qərb ulduzları" əhvalatı
Mən Puaronun otağında pəncərənin qarşısında
dayanaraq tənbəl-tənbəl küçəyə tamaşa edirdim.
"Qəribədir", - deyə pıçıldadım. Rahat kreslosunda əyləşmiş
Puaro sakit-sakit:
- Nə olub, mon ami?l - deyə soruşdu.
- Qulaq asın, Puaro. Küçədə gənc bir xanım var. Çox
yaxşı geyinib - dəbli şlyapa, olduqca gözəl xəz. Təkdir və
yanlarından keçdiyi evlərə nəzər sala-sala yavaş-yavaş
yeriyir. Üç kişi və orta yaşlı bir qadın tərəfindən izləndiyinin
fərqində deyil, indicə həmin xanımı izləyənlərə onu göstərib
əl- qolunu ölçən gənc bir kuryer də qoşuldu. Görəsən, nə baş
verir? Bəlkə xanım cinayətkar, onu izləyənlərsə
detektivlərdir? Bəlkə də onlar günahsız qadına hücum
etmək istəyən quldurlardır. Tanınmış detektiv bu barədə nə
fikirləşir?

3
ekitab.ucoz.org
 - Tanınmış detektiv, mon ami, həmişə olduğu kimi, ən
sadə yolu seçərək ayağa qalxıb özü küçəyə nəzər salır.
Dostum mənim yanıma, pəncərənin qarşısına gəldi. Bir
saniyə sonra onun şən-şən gülümsədiyini gördüm:
- Həmişə olduğu kimi, sizin romantizminiz faktları
şişirdib. Bu, kino ulduzu Meri Marveldir. Onu izləyənlər də
pərəstişkarlarıdır. Və en passant2, dostum Hastinqs, o,
tamamən bunun fərqindədir.
Mən güldüm:
- Beləliklə, məsələ aydın oldu, lakin siz bunun üçün heç
bir səy göstərmədiniz, Puaro. Siz, sadəcə, xanımı tanıdınız.
- En vertie!3 Mon cher4, Meri Marveli ekranda neçə dəfə
görmüsünüz?
Fikrə getdim:
- Yəqin 10-12 dəfə.
- Mənsə cəmi bircə dəfə görmüşəm!
Amma mən onu tanıdım, sizsə tanıya bilmədiniz.
- 0, tamam başqa cür görünür.
- Bəs necə fikirləşirdiniz? 0, Londonun küçələrində
kovboy şlyapasında, ya da irland naxırçısı kimi saçları
pırtlaşıq və ayaqyalın gəzməli idi? Həmişə xırda
təfərrüatların vacib olduğunu nəzərə alın. Rəqqasə Valeri
Sentkler məsələsini xatırlayın.
Mən pərt halda çiyinlərimi çəkdim.

4
ekitab.ucoz.org
 - Kefinizi pozmayın, mon ami. Hamı Erkül Puaro ola
bilməz! Bunu dəqiq bilirəm.
- Tanıdığım ən lovğa adamsınız! - deyə, eyni zamanda
həm heyranlıq, həm də qəzəb ifadə edən səslə dilləndim.
- Nə olsun? İnsan başqalarından fərqli olduqda bunu başa
düşür! Başqaları da onunla
eyni fikirdə olur. Səhv etmirəmsə, xanım Meri Marvel də
belə düşünənlərdəndir.
- Necə yəni?
- O, bura gəlir.
- Haradan bilirsiniz?
- Bunu bilməyə nə var? Bura aristokratların küçəsi deyil,
mon ami. Burada tanınmış həkim, tanınmış stomatoloq və
yaxud tanınmış dərzi yaşamır! Ancaq burada tanınmış bir
detektiv yaşayır. Bəli, dostum, bu belədir, mən artıq
tanınmış bir detektivəm. İnsanlar tanışlarına belə deyirlər:
"Qızıl karandaş qabınızı itirmisiniz? Balaca belçikalıya
müraciət edin. O, möcüzədir! Hamı ona müraciət edir!"
Beləliklə, hamı buraya üz
tutur! Dəstə-dəstə gəlirlər, mon ami! Özü də bir-birindən
mənasız problemlərlə!
Aşağıdan zəng səsi eşidildi.
- Nə demişdim sizə? Bu, xanım Marveldir.
Puaro həmişəki kimi haqlı idi. Bir qədər sonra amerikalı

5
ekitab.ucoz.org
kino ulduzu qonaq otağının qapısında göründü və biz onu
salamlamaq üçün ayağa qalxdıq. Meri Marvel ən tanınmış
kino ulduzlarından biri idi. O, əri kinoaktyor Qreqori
B.Rolfla birlikdə İngiltərəyə yenicə gəlmişdi. Onlar
təxminən bir il əvvəl Amerikada evlənmişdilər və bu,
onların İngiltərəyə ilk səfəri idi. Kinoulduzla əri üçün
təntənəli qarşılama mərasimi təşkil edilmişdi. Hamı Meri
Marvelə, onun valehedici geyimlərinə, xəzlərinə, zinət
əşyalarına,
əsasən də sahibəsinin "Qərb ulduzu" adlandırdığı nəhəng
brilyant daşına heyran olmuşdu. Bu daş haqqında xeyli
doğru və yalanlar yazılmış və bildirilmişdi ki, o, əlli min
funt dəyərində sığorta olunub.
Puaro ilə birlikdə gözəl müştərimizi salamlayarkən
bütün bu təfərrüatlar bir anlığa ağlımdan keçdi.
Xanım Marvel balaca, zərif və çox gözəl bir qadın idi.
Mavi, geniş açılmış məsum gözləri onu balaca qızcığaza
oxşadırdı. Puaro onun üçün stul çəkdi və qadın oturan kimi
danışmağa başladı.
- Bəlkə də axmaq olduğumu düşünəcəksiniz, müsyö
Puaro, amma lord
Kronşou keçən gecə mənə onun qardaşı oğlunun ölümünü
necə yaxşı araşdırdığınızı danışdıqdan sonra başa düşdüm
ki, sizin məsləhətinizə ehtiyacım var. Ola bilər ki, bu,

6
ekitab.ucoz.org
Qreqorinin dediyi kimi, sadəcə axmaq bir oyundur, amma
yenə də çox qorxuram.
Xanım Marvel susub nəfəsini dərdi. Puaro onu
ürəkləndirmək üçün:
- Davam edin, madam, - deyə gülümsədi. - Mən hələ heç
nə başa düşməmişəm.
Xanım Marvel çantasını açıb, üç zərf çıxararaq Puaroya
verdi:
- Məsələ bu məktublardadır.
Dostum məktubları diqqətlə nəzərdən
keçirdi. O:
- Ucuz kağız, səliqə ilə yazılmış soyad və ünvan. Görək
içində nə var, - deyərək zərflərdən birini açdı. Mən də onun
çiyni üzərindən məktubu oxumağa başladım. Məktubun
bütün mətni zərfin üzərindəki yazı kimi səliqə ilə yazılmış
tək bir cümlədən ibarət idi: "Tanrının sol gözü olan
müqəddəs brilyant gəldiyi yerə qaytarılmalıdır". İkinci
məktub da eyni cümlədən təşkil olunmuşdu. Üçüncüsü isə
daha ətraflı idi: "Sizə xəbərdarlıq edildi. Əhəmiyyət
vermədiniz. İndi brilyant sizdən alınacaq. Ay bədirlənəndə
hər iki brilyant - Tanrının sağ və sol gözləri qaytarılacaq".
- Birinci məktubu zarafat kimi qəbul eləmişdim, - deyə
xanım Marvel izah elədi. - İkincini alandan sonra narahat
olmağa

7
ekitab.ucoz.org
başladım. Dünən üçüncü məktub gələndə fikirləşdim ki,
görünür, bu, mənim güman etdiyimdən daha ciddi
məsələdir.
- Bu məktublar poçtla gəlməyib.
- Elədir, onları mənə bir çinli gətirib. Bu da məni lap çox
qorxudur.
- Niyə?
- Çünki üç il əvvəl Qreqori bu daşı mənim üçün məhz
San-Fransiskodakı çinli məhəlləsindən almışdı.
- Madam, siz, deyəsən, inanırsınız ki, brilyant...
Xanım Marvel:
- "Qərb ulduzu", - deyə Puaronun sözünə düzəliş etdi. -
Elədir. Bundan əlavə, Qreqori daşın bir tarixçəsinin
olduğunu bilirdi. Lakin
çinli satıcı ona bu tarixçə haqqında heç nə deməmişdi.
Qreqori deyir ki, satıcı çox qorxmuşdu və daşdan
qurtulmağa tələsirdi.
O, daşın dəyərinin yalnız onda bir hissəsini istəmişdi. Daş
Qreqorinin mənə toy hədiyyəsidir.
Puaro fikirli-fikirli başını tərpətdi:
- Bütün bu əhvalat mənə həqiqətə oxşamayacaq dərəcədə
romantik görünür. Yenə də bilmək olmaz. Hastinqs, xahiş
edirəm, balaca təqvimimi verin.
Mən təqvimi uzatdım. Puaro onu səhifələyə-səhifələyə:

8
ekitab.ucoz.org
 - Baxaq, - dedi. - Ay nə vaxt bədirlənəcək? Aha, gələn
cümə günü, yəni üç gündən sonra. Eh bien5, madam. Sizə
mənim
məsləhətim lazım idi, mən də məsləhətimi - verirəm. Bu
əhvalat oyun ola da bilər, olmaya da! İstənilən halda, sizə
brilyantı gələn cümə gününə qədər saxlamaq üçün mənə
verməyi məsləhət görürəm. Onda lazımi tədbirləri görə
bilərik.
Aktrisanın üzü kölgələndi:
- Bu, mümkün deyil.
- O yanınızdadır?
Puaro diqqətlə qadını müşahidə edirdi. Xanım Marvel bir
qədər tərəddüd etdikdən sonra əlini paltarının kəsiyinə
salaraq uzun nazik bir zəncir çıxardı və önə əyilərək
yumruğunu açdı.
Aktrisanın ovcundakı platinlə əhatələnmiş daş
əsrarəngiz şəkildə parıldayırdı. Puaro:
- Möhtəşəm! - deyə fit çaldı. - Olar, madam?
O, brilyantı əlinə alaraq diqqətlə nəzərdən keçirdikdən
sonra sahibəsinə qaytardı:
- Qüsursuz və möhtəşəm bir daşdır. Heyrətamizdir! Siz
də onu yanınızda gəzdirirsiniz!
- Yox, yox, əslində mən çox ehtiyatlıyam, müsyö Puaro.
Adətən, daş mənim daş-qaş qabımda olur və otelin seyfində

9
ekitab.ucoz.org
saxlanılır. Bildiyiniz kimi, biz "Maqnifikant"da qalırıq. Bu
gün, sadəcə, onu sizə göstərmək üçün gətirmişəm.
- Onu saxlamaq üçün mənə verəcəksiniz? Puaronun
məsləhətinə qulaq asacaqsınız?
- Bilirsiniz, Puaro, məsələ belədir. Biz cümə günü bir
neçə gün lord və xanım Yardlilərin yanında qalmaq üçün
Yardli Çeyzə gedəcəyik.
Aktrisanın sözləri beynimdə bəzi dumanlı xatirələri
canlandırdı.
Dedi-qodular... Onda nə olmuşdu? Hə, xatırladım!
Bir neçə il əvvəl lord və xanım Yardlilər Birləşmiş
Ştatlara getmişdilər. O vaxt bəzi şayiələr gəzirdi... Xanım
Yardlinin Kaliforniyalı bir kino ulduzu ilə məhrəmanə
münasibətləri barədə danışırdılar... Qəfildən elə bil yuxudan
ayıldım. Əlbəttə ki, həmin adam Qreqori B.Rolfun özü idi!
Xanım Marvel:
- Müsyö Puaro, sizə kiçik bir sirr açmaq istəyirəm,
- deyə sözünə davam etdi. - Biz lord Yardli ilə saziş
bağlamaq istəyirik. Filmi onun malikanəsində çəkə bilərik.
Mən maraqla:
- Yardli Çeyzdə? - deyə qışqırdım. - Ora İngiltərənin ən
mənzərəli yerlərindən biridir.
Xanım Marvel başını tərpətdi:
- Məncə, lord Yardlinin malikanəsi həqiqi feodal

10
ekitab.ucoz.org
mülküdür. O, malikanəyə həddindən artıq böyük qiymət
qoysa da, Qreqori ilə mən sazişi bağlamaq niyyətindəyik.
Puaro:
- Yersiz suala görə üzr istəyirəm, ancaq Yardli Çeyzə
brilyantsız getsəniz, olmaz? -
deyə soruşdu.
Xanım Marvel qəzəblə detektivə baxdı. Qadın, sanki
birdən-birə yaşlaşmışdı:
- Oraya gedərkən daşı da taxmaq istəyirəm.
Mən birdən:
- Görünür, lord Yardlinin kolleksiyasındakı zərgərlik
nümunələrinin arasında böyük brilyant da var? - deyə
fikrimi bildirdim.
Xanım Marvel qısa şəkildə:
- Elədir, - deyə cavab verdi.
Puaro:
- Deməli, belə! - deyə pıçıldayıb, baxışları ilə
həmsöhbətini hipnoz etməyə başladı (o, bunu psixologiya
adlandırırdı). - Onda siz, yəqin ki, xanım Yardli və əri ilə
tanışsınız?
- Qreqori üç il əvvəl Qərbdə olanda onunla tanış
olubmuş. "Society gossip"in axırıncı nömrələrindən birini
görməmisiniz?
Biz utana-utana görmədiyimizi bildirdik.

11
ekitab.ucoz.org
 - Bu həftə çıxan nömrədə məşhur zinət əşyaları haqqında
məqalə dərc olunub və bu, mənə çox qəribə gəldi...
- aktrisa sözünü yarıda kəsdi.
Mən ayağa qalxaraq, otağın digər tərəfindəki stola
yaxınlaşıb, xanım Marvelin dediyi qəzeti gətirdim. Xanım
Marvel həmin məqaləni axtarıb tapdı və bərkdən oxumağa
başladı:
- "Məşhur daşların siyahısına Yardli ailəsinə məxsus
olan "Şərq ulduzu" brilyantını da artırmaq olar. Lord
Yardlinin ulu babası onu
Çindən gətirib. Deyilənə görə, bu brilyantın olduqca
romantik bir tarixçəsi var. Daşın məbəd Tanrısının sağ gözü
olduğu deyilir. Eyni forma və ölçülərə malik olan başqa bir
brilyant onun sol gözü imiş. Rəvayətə görə, hər iki daş
məbəddən oğurlanıb. Bu, qabaqcadan xəbər verilibmiş:
"Gözlərdən biri Qərbə, digəri isə Şərqə yol tutacaq və bir
gün yenidən görüşərək Tanrıya qayıdacaqlar". Qəribə
təsadüf olsa da, hal-hazırda bu parametrlərə uyğun gələn
başqa bir daş da mövcuddur. O, "Qərb ulduzu" adı ilə tanınır
və sahibi tanınmış kino ulduzu Meri Marveldir. Bu iki daşın
müqayisə edilməsi sirli tarixçəyə işıq sala bilərdi".
Meri Marvel dayandı. Puaro:
- Əla! - deyə pıçıldadı. - Uydurma olduğuna heç bir
şübhə yoxdur.

12
ekitab.ucoz.org
 O, aktrisaya tərəf döndü:
- Bəs qorxmursunuz, madam? Mövhumi qorxularınız
yoxdur? Birdən siz bu iki siam əkizini bir-biri ilə tanış
eləyəndə qəfildən bir çinli peyda olub, onları özü ilə Çinə
apardı?
Səsi zarafat edirmiş kimi çıxsa da, dostumun ciddi
olduğunu duyurdum.
Xanım Marvel:
- Xanım Yardlinin brilyantının mənimki ilə oxşar
olduğuna inanmıram, - dedi. - Amma, nə olur-olsun, ona
baxmaq istəyirəm.
Elə bu vaxt qapı açıldı və otağa uzun qıvrım saçları son
dəbə uyğun çəkmələrinə çatan, roman qəhrəmanlarını
xatırladan
hündürboy yaraşıqlı bir kişi - Qreqori Rolf daxil oldu.
- Söz verdiyim kimi, səni aparmağa gəldim, Meri. Hə,
müsyö Puaro nə düşünür bizim kiçik problemimiz
haqqında? Hər şey, mənim güman etdiyim kimi, oyun imiş?
Puaro boyca ondan xeyli hündür olan aktyora baxıb
gülümsədi:
- Hər halda, müsyö Rolf, mən həyat yoldaşınıza daşı
cümə günü Yardli Çeyzə aparmamağı məsləhət gördüm.
- Sizinlə razıyam, ser, bunu Meriyə mən də demişəm.
Təəssüf ki, o, bir qadın kimi, başqa bir qadının zinət

13
ekitab.ucoz.org
əşyalarının kəmiyyət və keyfiyyətinə görə onu üstələyəcəyi
fikri ilə heç cür razılaşa bilmir!
Xanım Marvel acıqlı-acıqlı:
- Mənasız söhbətdir, Qreqori! - dedi.
Puaro çiyinlərini çəkdi:
- Madam, mən məsləhətimi verdim və bundan artıq heç
nə edə bilmərəm.
O, qonaqlarını qapıya qədər ötürdükdən sonra qayıdıb
şən-şən:
- Qadınlar, qadınlar! - dedi. - Əri nə deyirsə, desin, heç
bir xeyri yoxdur!
Mən bir qədər əvvəl yadıma düşənləri danışdıqdan sonra
detektiv sevinclə başını tərpətdi:
- Belə də fikirləşmişdim. Hər halda, bu işdə bir qəribəlik
var. İcazənizlə, mon ami, hava almağa çıxıram. Xahiş
edirəm, mənim gəlməyimi gözləyəsiniz. Tez qayıdaram.
Qulluqçu qadın qapını döyüb başını içəri salanda, demək
olar ki, kreslomda yuxuya getmişdim.
- Müsyö Puaronun yanına bir xanım da gəlib, ser. Ona
müsyönün getdiyini dedim, ancaq o, şəhər ətrafından
gəldiyini və gözləyəcəyini bildirdi.
- Onu bura ötürün, xanım Marçeson. Bəlkə mən kömək
edə bildim.
Bir dəqiqə sonra içəri bir xanım daxil oldu Onu görən

14
ekitab.ucoz.org
kimi özümü itirdim. Xanım Yardlinin şəkilləri tez-tez
qəzetlərdə dərc olunduğundan onu tanımamaq mümkün
deyildi.
Stul çəkərək:
- Zəhmət olmasa, oturun, xanım Yardli, - dedim. -
Dostum Puaro gedib, amma indilərdə gələcək.
Xanım Yardli təşəkkür edərək oturdu. O, qətiyyən xanım
Marvelə oxşamırdı.
Hündürboy, qaraşın və parıltılı gözləri olan bir qadın idi.
Lakin dodaqlarının kənarlarında nəsə hüznlü bir ifadə vardı.
Məndə vəziyyətdən istifadə etməyə güclü istək oyanmışdı.
Niyə də yox? Puaronun yanında çox vaxt sıxılır və
istedadımı göstərə bilmirdim. Halbuki mənim də detektivlik
qabiliyyətim kifayət qədər yüksək idi. Odur ki, cəsarətlə:
- Xanım Yardli, - dedim, - nə üçün gəldiyinizi bilirəm.
Sizə brilyantla əlaqədar
təhdid məktubu gəlib.
Təbii ki, gülləm hədəfə dəydi. Xanım Yardli ağzıaçıq
vəziyyətdə gözlərini mənə zilləmişdi:
- Haradan bilirsiniz?
Gülümsədim:
- Sadə bir məntiqi mühakimə yürütməklə. Əgər xanım
Marvelə təhdid məktubları gəlibsə...
- Xanım Marvelə? O, burada olub?

15
ekitab.ucoz.org
 - indicə getdi. Dediyim kimi, əgər o, əkiz brilyantlardan
birinin sahibi olaraq sirli xəbərdarlıq məktubları alıbsa, siz
də digər daşın sahibi kimi həmin məktublardan almış
olmalısınız. Görürsünüz, məsələ necə sadədir?
Siz, həqiqətən, o qəribə məktublardan almısınız?
Qadın bir anlıq tərəddüd etdikdən sonra gülümsəyərək
başını təsdiq mənasında tərpətdi:
- Almışam.
- Sizə də onları çinli gətirib?
- Yox, poçtla göndəriblər. Deməli, bu, xanım Marvelin
də başına gəlib?
Mən bu səhər baş verənlərin hamısını ona danışdım.
Xanım Yardli diqqətlə qulaq asırdı.
- Mənə də eynən xanım Marvelə gələn məktublardan
gəlib. Onları poçtla göndərsələr də, çin çubuqlarının
qoxusuna bənzər qəribə iyləri vardı. Bu, mənə Şərqi
xatırlatdı. Bütün bunlar nə deməkdir?
- Gərək bunu aydınlaşdıraq. Məktubları gətirmisiniz?
Poçt möhürlərinə baxıb bir nəticəyə gəlmək olar.
- Təəssüf ki, onları məhv eləmişəm. Bilirsiniz, o zaman
bunu axmaq bir zarafat kimi qəbul eləmişdim. Ola bilər ki,
hansısa çinli quldur dəstəsi həqiqətən brilyantları oğurlamaq
istəyir? Bu, çox ağlasığmaz bir şeydir.
Biz faktları təkrar-təkrar müzakirə etsək də, sirri aça

16
ekitab.ucoz.org
bilmədik. Axırda xanım Yardli ayağa qalxdı.
- Məncə, mənim müsyö Puaronu gözləməyimə ehtiyac
yoxdur. Siz ona məsələni izah edə bilərsiniz, elə deyil? Çox
sağ olun, müsyö...
- Kapitan Hastinqs.
- Əlbəttə! Necə də axmağam. Siz Kavendişlərin
dostusunuz, elə deyil? Məni müsyö Puaronun yanına Meri
Kavendiş göndərib.
Dostum qayıdanda çox böyük məmnuniyyətlə onun
gedişindən sonra baş verənləri danışdım.
Xanım Yardli ilə elədiyim söhbətin təfərrüatlarını necə
soruşmasından bayaq evdə olmadığına görə bərk
təəssüfləndiyini başa düşdüm. Mənə elə gəldi ki, dostum,
sadəcə, mənə paxıllıq edir.
Mənim bacarıqlarımı gözdən salmaq onun üçün vərdişə
çevrildiyindən, indi tənqid
eləməyə bəhanə tapmadığı üçün dilxor olmuşdu.
Ürəyimdə özümdən çox razı qalsam da, Puaronu məyus
etmək istəmədiyim üçün bunu gizlətməyə çalışırdım.
Qəribəliklərinə baxmayaraq, dostuma çox bağlı idim.
Nəhayət, Puaro üzündə qəribə bir ifadə ilə:
- VoilalŞ İş böyüyür. Zəhmət olmasa, yuxarıdakı rəfdən
Perlərin Kitabını mənə verin, - deyərək kitabı vərəqləməyə
başladı. - Aha, budur: Yardli... onuncu vikont, Cənubi

17
ekitab.ucoz.org
Afrika müharibəsində döyüşüb... bunların heç bir
əhəmiyyəti yoxdur... 1907-ci ildə üçüncü baron Kotterilin
dördüncü qızı ilə evlənib... hm, hm, hm... 1908-ci və 1910-
cu ildə
doğulmuş iki qızı var... klublar... iqamətgahlar... Voila, bu
məlumatlar kifayət etmir. Sabah səhər bu milordla tanış
olarıq.
- Necə?
- Ona teleqram göndərdim.
- Mən elə bilirdim bu işə əhəmiyyət vermirsiniz?
- Mən xanım Marvelin maraqlarını müdafiə etmirəm,
çünki, o, mənim məsləhətimə əməl etmədi. Nə edirəmsə,
özümü - Erkül Puaronu məmnun etmək üçün edirəm! Bu
işlə məşğul olmalıyam.
- Deməli, teleqram göndərərək lord Yardlini də
özünüzün məmnunluğunuz üçün səfərbər etmisiniz? Amma
bunun onu məmnun edəcəyinə inanmıram.
- Amma onun brilyantını qoruya bilsəm, mənə minnətdar
olacaq.
- Deməli, onun oğurlana biləcəyinə inanırsınız.
- Demək olar ki, hə. Hər şey bunun belə olacağını
göstərir.
- Axı, necə...
- İndi yox, xahiş edirəm. Gəlin, özümüzü çox yormayaq.

18
ekitab.ucoz.org
Görün, Perlərin Kitabını hara qoymuşunuz! Görmürsünüz
ki, ən böyük kitablar yuxarıdakı rəfə, nisbətən kiçik kitablar
isə ondan aşağıdakı rəfə qoyulub? Dəfələrlə haqqında sizə
danışdığım nizam bu cür yaradılır, Hastinqs...
Mən tələsik:
- Haqlısınız! - deyərək kitabı onun göstərdiyi yerə
qoydum.
Lord Yardli qırmızı sifətli, olduqca həlim xasiyyətli, gur
səsli və şən bir idmançı imiş.
Ən əsası isə, onda snobizmdən əsər-əlamət yox idi.
- Qəribə işdir, müsyö Puaro. Heç cür baş aça bilmirəm.
Arvadım da, xanım Marvel də qəribə məktublar alıblar.
Bütün bunlar nə deməkdir?
Puaro "Society gossip"i qonağa uzatdı:
- Milord, ilk növbədə, bir məsələni dəqiqləşdirməyimə
izin verin: buradakı faktlar həqiqətə uyğundurmu?
Lord Yardli qəzeti oxuduqca rəngi qəzəbindən qaralırdı:
- Bu, nə cəfəngiyatdır! Brilyantla əlaqədar romantik
əhvalat-filan olmayıb. Bildiyimə görə, daş Hindistandan
gətirilib. Çin Tanrısı haqqında heç vaxt heç nə
eşitməmişəm.
- Ancaq daş "Şərq ulduzu" kimi tanınır, elə deyil?
Lord qəzəblə:
- Nə olsun ki? - deyə soruşdu.

19
ekitab.ucoz.org
Puaro gülümsədi:
- Milord, sizdən mənə inanmağınızı xahiş edirəm.
Mənimlə səmimi olsanız, fəlakətin qarşısını ala bilərik.
- Deməli, hesab edirsiniz ki, bu axmaq vəziyyətdə nə isə
bir iş var?
- Mənim istədiklərimi edəcəksiniz?
- Əlbəttə, ancaq...
- Bien! Onda icazə verin, sizə bir neçə sual verim. Birinci
sualım Yardli Çeyzlə əlaqədardır. Mister Rolfla razılıq əldə
eləmisiniz?
- Aha, deməli, sizə danışıb? Yox, hələ heç nə
razılaşdırılmayıb.
Lord Yardli bir qədər tərəddüd etdi, onsuz da qırmızı
olan sifətində al-qırmızı ləkələr peyda oldu:
- Qoyun hər şeyi ətraflı danışım. Müsyö Puaro, mən
boğazıma qədər borca düşmüşəm və vəziyyətdən çıxmağa
çalışıram. Uşaqlarıma çox bağlıyam, işlərimi qaydaya salıb
əvvəlki evimdə yaşamaq istəyirəm. Qreqori Rolf yenidən
özümə gəlməyim üçün kifayət edəcək qədər pul təklif edib.
Amma mən bu sazişi
bağlamaq istəmirəm. Bir yığın aktyorun Çeyzdə gəzməsi
fikri məni dəhşətə gətirir. Amma, deyəsən, razılaşmalı
olacağam... əgər...
- Deməli, başqa planınız da var? icazə verin, təxmin

20
ekitab.ucoz.org
edim: "Şərq ulduzu"nu satmaq istəyirsiniz, elə deyil?
- Bəli. Brilyant bir neçə nəsildir, bizim ailədədir.
Hərçənd ona müştəri tapmaq asan olmayacaq. Hetton
Qardendən olan Hoffberq müştəri axtarır, ancaq tezliklə
tapa bilməsə, çox gec olacaq.
- Bir sualım da var: bəs xanım Yardli bu işə nə deyir?
- O, qəti şəkildə daşı satmağın əleyhinədir. Qadınları
tanıyırsınız da...
- Başa düşürəm.
Puaro bir-iki dəqiqə düşündükdən sonra qəfildən
yerindən sıçradı:
- Birbaşa Yardli Çeyzə qayıdacaqsınız? Bien! Heç kimə
heç nə demədən bu axşam bizim yolumuzu gözləyin.
Beşdən sonra orada olacağıq.
- Yaxşı, amma başa düşmürəm...
- Bunun əhəmiyyəti yoxdur. Sizin üçün əsas məsələ
brilyantı xilas etməkdir, elə deyil?
- Bəli, ancaq...
- Onda mənim dediyim kimi eləyin.
Beləliklə, çaşıb qalmış lord otaqdan çıxdı.
Biz Yardli Çeyzə çatanda saat altının yarısı
Eşikağası bizi divarları buxarıda yanan odun işıq saldığı
qədim pannolarla örtülmüş zala ötürdü.
Qarşımızda möhtəşəm bir mənzərə gördük: xanım

21
ekitab.ucoz.org
Yardlinin qara saçlı başı iki sarışın saçlı uşağın üzərinə
əyilmişdi. Lord Yardli ailəsinin yanında dayanıb onlara
baxırdı. Eşikağası:
- Müsyö Puaro və kapitan Hastinqs, - deyə bizi təqdim
etdi.
Xanım Yardli qorxa-qorxa bizə nəzər saldı, onun həyat
yoldaşı isə çəkinə-çəkinə irəli gəlib, sual dolu baxışlarla
bizə tərəf baxdı.
Puaro:
- Üzr istəyirəm! - deyə dilləndi. - Mən hələ də xanım
Marvel məsələsini araşdırıram.
O, cümə günü buraya gələcək, elədir? Gəldim ki, hər hansı
bir təhlükənin olub-olmadığını aydınlaşdırım. Bundan
əlavə, xanım Yardlidən aldığı məktubların poçt markalarını
saxlayıb- saxlamadığını soruşmaq istərdim.
Xanım Yardli təəssüflə başını buladı:
- Təəssüf ki, yox. Necə də axmağam. Bilirsiniz, onları
ciddi qəbul eləmək ağlıma da gəlməmişdi.
Lord Yardli:
- Gecə qalacaqsınız? - deyə soruşdu.
- Milord, siz narahat olmayın. Çamadanlarımızı
mehmanxanaya qoymuşuq.
- Nə danışırsınız? Əşyalarınızı gətirdərik. Heç bir
narahatlığı yoxdur.

22
ekitab.ucoz.org
 Qalmağa razılıq verən Puaro xanım Yardlinin yanında
oturaraq uşaqlarla oynamağa başladı. Tezliklə məni də
oyunlarına cəlb elədilər.
Dayə nadinclik edən uşaqları apardıqdan sonra detektiv
xanım Yardliyə müraciətlə:
- Siz yaxşı anasınız, - dedi.
Xanım Yardli saçlarını səliqəyə sala-sala titrək səslə:
- Onları çox sevirəm, - deyə cavab verdi.
- Təbii ki, onlar da sizi sevirlər.
Qonq səsi eşidildikdən sonra otaqlarımıza getmək üçün
ayağa qalxdıq. Elə bu vaxt eşikağası içəri keçərək lorda bir
teleqram uzatdı. Lord Yardli üzr istəyərək teleqramı
açdı. Oxuyub qurtardıqdan sonra kağızı arvadına verib
dostuma baxdı:
- Bir dəqiqə, müsyö Puaro. Məncə, bunu bilməlisiniz.
Teleqram Hoffberqdəndir.
Brilyanta müştəri tapdığını yazır. Müştəri bir amerikalıdır
və sabah səhər Birləşmiş Ştatlara gedəcək. O, bu axşam daşı
qiymətləndirmək üçün adam göndərmək istəyir. Aman
Tanrım, görəsən, bu gün məsələ həll olunacaq?..
Lord həyəcandan sözünü tamamlamadı. Xanım Yardli
üzünü çevirdi. Teleqram hələ də onun əlində idi:
- İstəmirəm, onu satasan, Corc. O, gör nə qədər vaxtdır,
ailəmizdədir.

23
ekitab.ucoz.org
 Qadın cavab gözləsə də, lordun heç nə demədiyini görüb,
çiyinlərini çəkərək üzünü
Puaroya tutdu:
- Mən gedim geyinim. Yəqin ki, "mal"ı göstərmək lazım
gələcək. Onun boyunbağısı çox pisdir. Corc hər dəfə yeni
boyunbağı düzəltdirəcəyini söz versə də, eləmədi.
Xanım Yardli sözünü bitirib otaqdan çıxdı.
Yarım saat sonra üçümüz də qonaq otağında onun
gəlməsini gözləyirdik. Bir neçə dəqiqə də keçdi, artıq nahar
vaxtı çatmışdı. Qəfildən xəfif bir xışıltı səsi eşidildi və
xanım Yardli qapıda göründü. Uzun ağ paltar geyinmiş
qadın bir əlini zərif boynundakı boyunbağıya toxundurub
dayanmışdı.
O, şən səslə:
- Bu da qurban, - deyə dilləndi. Görünür, əhvalı artıq
düzəlmişdi. - Gözləyin, böyük işığı
yandırım ki, İngiltərənin ən çirkin boyunbağısını öz
gözlərinizlə görəsiniz.
Elektrik açarları qapının arxasında idi. Qadın əlini onlara
tərəf uzadanda qeyri-adi bir hadisə baş verdi. Qəfildən
bütün işıqlar söndü, qapı çırpılıb örtüldü və qapının
arxasından dəhşətli bir qadın qışqırığı eşidildi.
Lord Yardli:
- Aman Tanrım! - deyə qışqırdı. - Bu ki Modun səsidir!

24
ekitab.ucoz.org
Nə oldu?
Biz qaranlıqda heç nə görə bilmədən qapıya tərəf atıldıq.
Qapını tapana qədər bir neçə dəqiqə keçdi. Onu açdıqda
dəhşətli bir mənzərə ilə qarşılaşdıq!
Xanım Yardli mərmər döşəmədə huşsuz vəziyyətdə
uzanmışdı. Boynunda
boyunbağısının əvəzində qırmızı bir zolaq vardı. Sağ olub-
olmadığını anlamaq üçün onun üzərinə əyildik. Qadın
gözlərini açdı və zorla:
- Çinli, - deyə pıçıldadı. - Çinli orada, yan qapıdadır.
Lord Yardli lənət yağdıra-yağdıra ayağa sıçradı. Mən də
onun dalınca qaçdım. Ürəyim şiddətlə döyünürdü. Yenə bu
çinli!
Başıbəlalı balaca qapı divarın sonunda, hadisə baş verən
yerdən təxminən on iki yard aralıda idi. Biz ona tərəf
qaçanda mən qışqırdım. Orada, qapının ağzında boyunbağı
parıldayırdı. Görünür, oğru qaçarkən onu əlindən salmışdı.
Sevincim uzun çəkmədi, əvvəl mən, sonra lord Yardli
dəhşətli səslə
qışqırdıq. Boyunbağının ortası boş idi. "Şərq ulduzu"
oğurlanmışdı!
Mən:
- Aydındır! - deyə ah çəkdim. - Gələnlər adi oğrular
deyilmişlər. Onlara yalnız daş lazım imiş.

25
ekitab.ucoz.org
- Bəs içəriyə necə keçiblər?
- Bu qapıdan.
- Axı o qapı həmişə bağlı olur?
Başımı buladım:
- İndi bağlı deyil. Baxın.
Bunu deyərək qapını itələdim. Qapı açıldı. Yerə nə isə
düşdü. Əyilib götürdüm. Bu, ipək parça idi. Üzərindəki
ornament onun çinli geyimindən qopduğuna şübhə yeri
saxlamırdı.
Mən:
- Tələsdiyindən qapıya ilişib, - deyə izah elədim. - Tez
olun, gedək, çox uzağa gedə bilməz.
Lakin axtarışlarımız heç bir nəticə vermədi. Gecənin
qaranlığında oğru asanlıqla aradan çıxmışdı.
Biz könülsüz-könülsüz geri qayıtdıq və lord Yardli
xidmətçini polis çağırmağa göndərdi.
Xanım Yardli Puaronun köməyi ilə özünə gələrək başına
gələnləri danışmağa başladı:
- İşığı yandırmaq istəyirdim ki, arxadan bir kişi üzərimə
atıldı. O, boyunbağını elə zərblə dartdı ki, yıxıldım və
boynum döşəməyə dəydi. Yıxılanda onun yan qapıdan
qaçdığını gördüm. Paltarındakı
ornamentlərdən dərhal çinli olduğunu anladım.
Eşikağası yenidən peyda olaraq lord Yardliyə

26
ekitab.ucoz.org
müraciətlə:
- Mister Hoffberqin göndərdiyi cənab gəlib, milord,
- dedi. - Deyir ki, siz onu gözləyirsiniz.
Lord:
- Aman Tanrım! - deyə qışqırdı. - Mən onu görməliyəm.
Yox, yox, burada yox, Malinz, kitabxanada.
Mən Puaronu bir kənara çəkdim:
- Qulaq asın, dostum, Londona qayıtsaq daha yaxşı
olmazmı?
- Niyə belə düşünürsünüz, Hastinqs?
- Sizə də elə gəlmir ki, işlər heç də yaxşı getmir? Siz lord
Yardlidən sizə inanmasını xahiş etdiniz, brilyantı isə elə
sizin gözünüzün qabağında oğurladılar!
- Düz sözə nə deyəsən?! Bu hadisəni qətiyyən mənim
böyük qələbələrimdən biri hesab etmək olmaz.
- Sizcə, ifadəmə görə üzr istəyirəm, bütün işi məhv
etdikdən sonra dərhal aradan çıxmaq ən yaxşı çıxış yolu
deyil?
- Bəs lord Yardlinin aşpazının hazırladığı ləzzətli nahar
necə olsun?
Mən hövsələsizliklə:
- Nə nahar? - deyə soruşanda Puaro dəhşətlə əllərini
yuxarı qaldırdı:
- Mon Dieu!7 Bu ölkədə yemək məsələlərinə necə də

27
ekitab.ucoz.org
laqeydliklə yanaşırlar.
- Londona mümkün qədər tez qayıtmanız üçün başqa bir
səbəb də var.
- Nə olub ki, dostum?
- Xanım Marvelin brilyantını nəzərdə tuturam.
- Eh bien, ona nə olub ki?
- Yəni başa düşmürsünüz? - Puaronun özünü axmaqlığa
vurması məni qıcıqlandırırdı. Onun iti ağlına nə olmuşdu
belə? - Onlar brilyantın birini ələ keçirdilər və indi ikincisini
əldə etməyə çalışacaqlar.
Puaro geriyə doğru bir addım ataraq heyranlıqla mənə
baxdı:
- İnana bilmirəm! Sizin diqqətinizə valeh oldum,
dostum! Heç bu haqda düşünməmişdim! Amma hələ
vaxtımız çoxdur. Cümə gününə qədər ay bədirlənməyəcək.
Tərəddüdlə başımı tərpətdim. Ayın bədirlənməsi
məsələsi məni arxayınlaşdırsa da, Puaronu razı sala bildim
və lord Yardliyə üzrxahlıq məktubu yazaraq dərhal yola
çıxdıq. Mən gecikmədən "Maqnifikant"a gedərək xanım
Marvelə baş verənləri danışmalı olduğumuzu düşünsəm də,
Puaro bunu səhər də edə biləcəyimizi bildirdi. İstər-istəməz
razılaşmalı oldum.
Səhər məlum oldu ki, Puaro qətiyyən evdən çıxmaq
niyyətində deyil. Mən fikirləşirdim ki, o, əvvəlində səhvə

28
ekitab.ucoz.org
yol
verdiyindən bu məsələyə olan marağını itirib. O isə bildirdi
ki, Yardli Çeyzdə törədilmiş cinayət artıq ətraflı şəkildə
səhər qəzetlərində təsvir edildiyindən Rolflar artıq bizim
onlara çatdıracağımız xəbəri alıblar. İstəməsəm də, bu
arqumentin qarşısında təslim olmalı oldum.
Sonrakı hadisələr mənim ürəyimə damanların doğru
olduğunu göstərdi. Təxminən saat ikidə telefon zəngi
eşidildi. Puaro dəstəyi qaldırdı. Bir neçə saniyə qulaq
asdıqdan sonra "Yaxşı" deyə cavab verərək, dəstəyi yerinə
qoyub mənə tərəf döndü:
- Necə fikirləşirsiniz, mon ami? - Onun səsində bir qədər
pərtlik, bir qədər də həyəcan sezilirdi. - Həqiqətən, xanım
Marvelin brilyantını da oğurladılar.
- Necə? Bəs "ayın bədirlənməsi" məsələsi necə oldu?
Puaro başını aşağı saldı.
- Nə vaxt olub bu?
- Deyəsən, bu səhər.
Məyus halda başımı buladım:
- Kaş ki, mənə qulaq asaydınız. Görürsünüz, mən
haqlıyammış.
Puaro ehtiyatla:
- Belə çıxır, mon ami. Deyirlər, hər şey göründüyü kimi
olmur, amma bu dəfə belə oldu.

29
ekitab.ucoz.org
 Taksi ilə "Maqnifikant"a gedəndə yolboyu məsələni
aydınlaşdırmaq üçün baş sındırırdım.
- Ayın bədirlənməsi məsələsi, yəqin ki, hiylə imiş.
Məqsəd bizim diqqətimizi cümə
gününə yönəltmək və bununla da, o vaxta qədər əl-
qolumuzu bağlamaq olub. Heyf ki, bunu başa düşmədiniz.
- Etiraf edirəm! - Puaro yenidən etinasızlaşmışdı. - Hər
şeyi əvvəlcədən təxmin etmək olmur!
Dostuma yazığım gəlirdi. O uduzmağı qətiyyən
sevməzdi. Təsəlli vermək üçün:
- Eybi yox, - dedim. - Gələn dəfə bəxtimiz gətirər.
"Maqnifikant"a çatan kimi bizi müdirin otağına
apardılar. Orada Qreqori Rolf və Skotlənd Yarddan olan iki
nəfər vardı. Rəngi qaçmış klerk onların qarşısında
oturmuşdu.
İçəri keçəndə Rolf başı ilə bizi salamladı
- Məsələyə aydınlıq gətirməyə çalışırıq. Ancaq bu, çox
ağlasığmaz bir işdir.
Baş verənləri bir neçə dəqiqəyə bizə danışdılar. Mister
Rolf saat on ikiyə on beş dəqiqə işləmiş oteldən çıxmış, saat
on ikinin yarısında isə eynən ona oxşayan bir kişi otelə daxil
olaraq seyfdəki daş-qaş qabını istəmişdi.
O, lazımi qaydada qəbz kitabçasına imza atdıqdan sonra
sakit-sakit:

30
ekitab.ucoz.org
 - Taksidən düşəndə əlimi zədələdiyimdən, imzam
əvvəlkilərdən bir qədər fərqlənir, - deyə bildirmişdi.
Klerk gülümsəyərək imzanın o qədər də fərqli
olmadığını bildirəndə Rolfa bənzəyən kişi:
- Dedim, birdən məni quldur zənn edib tutarsınız, - deyə
gülmüşdü. - Bir çinlidən təhdid məktubları almışam və
bədbəxtlikdən özüm də gözlərimdən çinliyə oxşayıram.
Əhvalatı danışan klerk:
- Ona baxan kimi, - deyə əlavə etdi, - nəyi nəzərdə
tutduğunu anladım. Gözlərinin kənarları şərqlilər kimi
yuxarıya doğru dartılmışdı. Əvvəllər bunun fərqinə -
varmamışdım.
Qreqori Rolf sərt şəkildə onun sözünü kəsdi:
- Nə danışırsan? Səncə, mən çinliyə oxşayıram?
Klerk qorxa-qorxa ona nəzər saldı:
- Yox, ser. Bunu iddia edə bilmərəm.
Həqiqətən, aktyorun bizə baxan qonur gözlərində
şərqliləri xatırladacaq bir əlamət yox idi.
Skotlənd Yarddan olan adamlardan biri:
- Cinayəti törədən çox soyuqqanlı olub. Gözlərinin
diqqəti cəlb edəcəyini düşündüyündən şübhələri dağıtmaq
məqsədilə hiylə işlədib. Görünür, o, otelin yaxınlığında sizi
müşahidə edirmiş və çıxdığınızı gördükdən sonra içəri
keçib.

31
ekitab.ucoz.org
 Mən:
- Bəs daş-qaş qabının aqibəti necə oldu? - deyə
soruşdum.
- Onu otelin dəhlizindən tapdılar. Yalnız "Qərb ulduzu"
itib.
Bir-birimizə baxdıq. Baş verənlər olduqca ağlasığmaz
idi.
Puaro cəld yerindən sıçradı. O, təəssüflə:
- Deyəsən, mən bu işlə bağlı heç nə edə bilmədim,
- deyə dilləndi. - Madamı görə bilərəm?
Rolf:
- O, sarsıntı keçirir, - deyə izah elədi.
- Onda sizə bir neçə söz deyə bilərəm, müsyö?
- Əlbəttə.
Beş dəqiqə sonra Puaro qayıdıb sevinə- sevinə:
- indi isə poçta gedirik, dostum, - dedi. - Teleqram
göndərməliyəm.
- Kimə?
- Lord Yardliyə.
Dostum əlimdən yapışıb əlavə sual verməyimə imkan
vermədi:
- Gedək, dostum, gedək. Bu məsələ haqqında nə
düşündüyünüzü bilirəm. Mən bacara bilmədim! Siz mənim
yerimdə olsaydınız, bacarardınız! Bien! Hər şey ola bilər.

32
ekitab.ucoz.org
Gəlin, bütün bunları unudub səhər yeməyi yeməyə gedək.
Biz Puaronun mənzilinə daxil olanda saat təxminən dörd
idi. Kimsə pəncərənin yanındakı stuldan ayağa qalxdı.
Bu, lord Yardli idi. O, elə bil arıqlamışdı və olduqca
dərdli görünürdü:
- Teleqramınızı alan kimi gəldim. Qulaq asın, mən
Hoffberqin yanına getmişdim.
Onların nə dünən gecə bizə daşa baxmaq üçün gələn
adamdan, nə də teleqramdan xəbərləri yoxdur. Sizə elə
gəlmir ki...
Puaro əlini qaldırdı:
- Üzr istəyirəm! O teleqramı göndərən və daşa baxmaq
üçün gələn adamı tutan mən idim.
- Siz? Axı niyə? Nə üçün?
- Vəziyyəti gərginləşdirmək üçün.
- Vəziyyəti gərginləşdirmək üçün! Aman Tanrım!
- Və hiyləm baş tutdu. Ona görə də, milord, bunu böyük
məmnuniyyətlə sizə qaytarıram!
Puaro təntənəli şəkildə parlaq bir əşya çıxardı. Bu, böyük
bir brilyant idi.
Lord Yardli:
- "Şərq ulduzu" - deyə ah çəkdi. - Başa düşə bilmirəm...
- Eybi yox. İnanın ki, brilyantın oğurlanması vacib idi.
Mən onu qoruyacağıma söz vermişdim və sözümün üstündə

33
ekitab.ucoz.org
durdum. Siz gərək mənim bu kiçik sirrimin açılmağına yol
verməyəsiniz. Zəhmət olmasa, xanım Yardliyə daşı
qaytarmağa müvəffəq olmaqdan məmnunluq duyduğumu
çatdırın. Hava gözəldir, deyilmi? Yaxşı yol, milord.
Dostum gülümsəyə-gülümsəyə, dil boğaza qoymadan,
matı qurumuş lordu qapıya qədər ötürüb əllərini ovuşdura-
ovuşdura geri qayıtdı.
Mən:
- Puaro, - dedim, - bəlkə, mən dəli olmuşam?
- Yox, mon ami, sadəcə, həmişə olduğu kimi fikriniz
qarışıb.
- Brilyantı necə əldə etdiniz?
- Mister Rolfdan aldım.
- Rolfdan?
- Elədir ki var! Təhdid məktubları, çinli, qəzetdə çıxmış
məqalə - bütün bunlar mister Rolfun yaradıcı təfəkkürünün
məhsullarıdır. Bir-birinə həddindən artıq oxşayan iki
brilyant. Belə bir şey heç vaxt olmayıb! Cəmi bir brilyant
mövcuddur, əziz dostum! Əvvəl o, Yardlinin
kolleksiyasında idi, amma üç il idi ki, ona mister Rolf sahib
olmuşdu. O, bu səhər gözlərinin kənarlarını rəngləməklə
daşı
oğurladı! Bu adamı kinoda görmək yaxşı olardı, o, əsl
aktyordur.

34
ekitab.ucoz.org
- Axı öz brilyantını niyə oğurlayıb?
- Bir çox səbəb var. Birinci səbəb, xanım Yardlinin
inadkarlığı idi.
- Xanım Yardlinin?
- O, Kaliforniyada tək qalırdı. Əri vaxtını orada-burada
əylənməklə keçirərdi. Əslində həddindən artıq hiyləgər olan
mister Rolfsa mehriban və romantik bir kişi idi. Onunla
xanım Yardli arasında sevgi macərası olmuş, bundan sonra
isə aktyor lordun xanımını şantaj eləməyə başlamışdı.
Dünən gecə bunları xanım Yardliyə deyəndə o da təsdiq
elədi. Yəqin ki, Rolfun əlində onun tərəfindən - yazılmış və
ikibaşlı məzmuna malik olan
məktublar var. Xanım Yardli ərini və uşaqlarını itirməkdən
qorxduğu üçün Rolfun hər bir istəyinə əməl etməyə məcbur
olmuş, pulu olmadığından aktyorla sövdələşib, öz brilyant
daşını ondakı saxta daşla dəyiş-düyüş etmişdi. "Qərb
ulduzu"nun meydana çıxdığı tarixlə bağlı təsadüflər məni
şübhələndirdi... Hər şey yoluna düşür, lord Yardli işlərini
təzə- təzə sahmana salırdı ki, birdən-birə brilyantın satılması
məsələsi ortaya çıxdı. Əsl daşın saxtasıyla əvəzlənməsi
aşkar olunacaqdı.
Təbii ki, təşvişə düşmüş xanım Yardli İngiltərəyə yenicə
gəlmiş Qreqori Rolfa dərhal məktub yazdı. Aktyor qadını
sakitləşdirərək hər şeyi yoluna qoyacağına söz verib, ikiqat

35
ekitab.ucoz.org
oğurluğa hazırlaşmağa başladı. O, bununla
ərinə hər şeyi açıb danışmaq istəyən qadını sakitləşdirməyə
nail olmuşdu, axı bu məsələnin üstünün açılması bizim
şantajçıya sərf eləmirdi. O, həm on beş min funt sığorta
haqqı alacaq, həm də brilyantı əlində saxlaya biləcəkdi. Elə
bu vaxt işə mən müdaxilə elədim. Ekspert zərgərin gələcəyi
haqqında teleqram gəldi. Xanım Yardli mənim fikirləşdiyim
kimi, dərhal oğurluq hadisəsini düzüb-qoşdu və bunu çox
böyük ustalıqla eləyə bildi! Lakin Erkül Puaro yalnız
faktlara baxır. Əslində nə baş vermişdi? Qadın işığı
söndürdü, qapını çırpdı və boyunbağını dəhlizə tullayıb
qışqırdı. O, qabaqcadan öz otağında kəlbətinlə brilyantı
çıxarmışdı.
- Axı boyunbağını onun boynunda gördük?
- Üzr istəyirəm, dostum. O, daşın boş qalmış yerini əli ilə
qapamışdı. Əvvəlcədən qapıya ipək parça ilişdirməksə uşaq
oyunu oynamaq idi! Rolf da oğurluq haqqında qəzetlərdən
oxuyar-oxumaz öz kiçik komediyasını məharətlə oynadı!
- Siz ona nə dediniz?
- Xanım Yardlinin hər şeyi ərinə danışdığını və daşı
aparmalı olduğumu dedim. Dedim ki, daş dərhal
qaytarılmasa, iş məhkəməyə veriləcək. Bundan əlavə,
ağlıma gələn bir şeyi də dedim. Bir sözlə, onu yumşaldıb
muma çevirdim!

36
ekitab.ucoz.org
 - Zavallı xanım Marvel. Baş verənlərdə onun heç bir
günahı olmasa da, brilyantı əlindən çıxdı.
- Nə etmək olar! O, yaxşıca reklam olundu. Onu da elə
bu maraqlandırırdı! Xanım Yardli isə tamamilə başqa
cürdür. O, yaxşı ana və çox gözəl qadındır.
- Elədir! Məncə, məktubların surətlərini ona Rolf
göndərmişdi.
- Bunun əhəmiyyəti yoxdur. O, Meri Kavendişin
məsləhəti ilə gəlmişdi ki, məndən kömək istəsin. Gəldikdən
sonra isə, düşməni hesab etdiyi Meri Marvelin burada
olduğunu eşitmiş və sizin onun əlinə verdiyiniz bəhanədən
istifadə edərək gəliş səbəbini başqa cür açıqlamışdı. Mən
cəmi bir neçə sual
verməklə məktublar haqqında informasiyanın onun yox,
sizin tərəfinizdən verildiyini müəyyən edə bildim! Xanım
Yardli sizin dediklərinizdən şans kimi istifadə etmişdi.
- İnana bilmirəm.
- Si, si, mon ami8, heyf ki, siz psixologiyanı nəzərə
almamısınız. O, sizə dedi ki, məktubları məhv edib? Əmin
olun ki, qadınlar məcbur olmadıqları halda heç vaxt
məktubları məhv etməzlər. Hətta bu, bəzən daha məntiqli
hərəkət olsa belə.
Mən əməlli-başlı əsəbiləşmişdim:
- Bütün bunlar çox gözəl. Amma siz bütün bu hadisələrin

37
ekitab.ucoz.org
baş verdiyi müddətdə mənim axmaq vəziyyətində
qalmağıma icazə verdiniz! Əvvəldən axıra qədər! Deyək ki,
hər
şeyi axırda açıqlamaq daha yaxşıdır. Ancaq axı hər şeyin bir
həddi olmalıdır!
- Axı özünüzdən çox razı idiniz, dostum. İllüziyalarınızı
dağıtmaq istəmədim.
- Bu, yaxşı iş deyil. Bu dəfə lap ağ elədiniz.
- Mon Dieu! Boş-boş şeylərə görə niyə qəzəblənirsiniz,
dostum?!
Puaro məni gülünc vəziyyətə salmışdı.
Ona əməlli-başlı dərs vermək lazımdır. Qəzəbim
soyumamış, onu bağışlamamış həndəvərində görünən
deyiləm. Mən özümü onun sayəsində axmaq kimi
aparmışdım!
1 Dostum (fr.)
2 Yeri gəlmişkən (fr.)
3 Elədir! (fr.)
4 Əzizim (fr.)
5 Yaxşı (fr.)
6 Belə! (fr.)
7 Aman Tanrım! (fr.)
8 Bəli, bəli, dostum (fr.)
Masdon Meynorda faciə

38
ekitab.ucoz.org
 Bir neçə günlük səfərdən sonra şəhərə qayıdanda
Puaronun öz yol çantasını yığdığını gördüm.
- A la bonne heure9, Hastinqs! Qorxurdum ki, mən
gedənə qədər siz qayıda bilməyəsiniz.
- Sizi yeni iş üçün dəvət ediblər?
- "Şimal ittifaqı" sığorta şirkəti məndən mister
Maltraversin ölümünü araşdırmağı xahiş edib. O,
ölümündən bir gün əvvəl
həyatını əlli min funt məbləğində - sığortaladıbmış.
- Deməli, belə?
- Bəli, müqavilədə intiharla bağlı şərt də mövcuddur.
Bildiyiniz kimi, müqavilənin imzalandığı vaxtdan bir il
keçməmiş baş verən bu cür ölüm hallarında sığorta haqqı
ödənilmir. Mister Maltravers, təbii ki, sığorta şirkətinin
həkimi tərəfindən müayinə edilmiş və yaşlı olmasına
baxmayaraq, kifayət qədər sağlam olduğu aşkar edilmişdi.
Lakin keçən çərşənbə günü malikanəsi Masdon Meynorda -
mərhumun cəsədi tapıldı. Ölüm səbəbi kimi daxili qanaxma
göstərilir. Mister Maltraversin maliyyə vəziyyətinin pisliyi
haqqında şayiələr gəzməsə, "Şimal İttifaqı" da onun
müflisləşmək ərəfəsində olduğunu müəyyənləşdirmiş
olmasa idi, bu məsələdə təəccüblü heç nə olmazdı.
Maltraversin gənc və gözəl bir arvadı qalıb. Belə ehtimal
edilir ki, o, əlində olan bütün pulları toplayaraq, həyatını

39
ekitab.ucoz.org
arvadının xeyrinə sığortalatdıqdan sonra intihar edib. Belə
hallar olur. Hər ehtimala qarşı, "Şimal İttifaqı"nın
direktorlarından biri, dostum Alfred Rayt məndən bu ölüm
hadisəsini araşdırmağı xahiş etdi. Mən də dərhal çox şey söz
verə bilməyəcəyimi bildirdim. Əgər ölümlə bağlı başqa
diaqnoz, məsələn, infarkt diaqnozu qoyulsaydı, daha nikbin
ola bilərdim. Bu zaman həkimin səhv etdiyi ehtimal edilə
bilər, daxili qanaxma ilə bağlı isə səhv etmək
mümkün deyil. Yenə də bu məsələ ilə məşğul olmağa dəyər.
Hazırlaşmaq üçün beş dəqiqə vaxtınız var, Hastinqs, sonra
isə Liverpul- stritə, vağzala getmək üçün taksi tutacağıq.
Təxminən bir saatdan sonra kiçik Masdon Ley
stansiyasında idik. Vağzalda aydın oldu ki, Masdon Meynor
stansiyadan bir mil aralıda yerləşir. Puaro taksi tutmaq
istəmədiyindən ora piyada yollandıq. Yolda dostumdan:
- Planınız necədir? - deyə soruşdum.
- Əvvəlcə həkimi axtaraq. Masdon Leydə yalnız bir
həkim var və o da Ralf Bernarddır. Budur, gəlib çatdıq.
Həkimin malikanəsi küçədən bir qədər kənardakı kiçik
bağın arxasında yerləşirdi. Latun lövhədə həkimin adı
yazılmışdı. Bağdan
keçib zəngi basdıq. Xoşbəxtlikdən həkim evdə idi. O, yaşlı,
bir qədər təkəbbürlü görünsə də, bizi səmimi qarşıladı.
Puaro özünü təqdim edərək gəlişimizin səbəbini açıqladı.

40
ekitab.ucoz.org
Onu da əlavə etdi ki, sığorta şirkəti bu cür hallarda yoxlama
aparmalıdır. Həkim Bernard:
- Əlbəttə, əlbəttə! - dedi. - Deyəsən, o, çox varlı idi və
özünü böyük məbləğdə sığortalatmışdı.
- Sizcə, o, varlı idi?
Həkim heyrətlə bizə baxdı:
- Sizcə, deyildi? Onun iki maşını, saxlanmasına xeyli
xərc tələb olunan Masdon Meynoru vardı. Düzdür, o evlə
bağlı bəzi axmaq xurafatlar yayılıb...
- Eşitdiyimə görə, son vaxtlar mister Maltraversin
xərcləri çoxalıbmış.
- Doğrudan? Onda bu sığorta onun arvadı üçün böyük
şans deməkdir. Xanım Maltravers çox gözəl və cazibədar
bir xanımdır. Zavallı hələ də özünə gəlməyib.
- Mister Maltravers nə vaxtsa sizə müraciət etmişdi?
- Yox, Maltravers heç vaxt mənim xəstəm olmayıb.
- Niyə?
- Mən bilən, o, "Xristian elmi"ninlO tərəfdarı idi.
- Amma cəsədi siz müayinə etdiniz, elədir?
- Bəli. Məni bağbanlardan biri çağırmışdı.
- Ölüm səbəbi aydın idi?
- Dodaqlarında qan vardı. Görünür, daxili qanaxma
olmuşdu.
- Mister Maltravers tapıldığı yerdə uzanmışdı?

41
ekitab.ucoz.org
 - Bəli, cəsədə toxunmamışdılar, o, kiçik meşəliyin
kənarında idi. Görünür, ora qarğaları vurmaq üçün getmişdi
- yanında kiçik kalibrli silah vardı. Yəqin, qanaxma qəfildən
başlayıb. Əminəm ki, səbəb mədə yarası idi.
- Bəlkə, ona atəş açmışdılar?
- Nə danışırsınız, ser?
- Üzr istəyirəm, ancaq, səhv etmirəmsə, bu yaxınlarda bir
ölüm hadisəsi zamanı həkim ölüm səbəbinin infarkt
olduğunu bildirsə də,
polis cəsədin başında güllə yarası aşkar etdikdən sonra
qoyduğu diaqnozu dəyişdirməli olmuşdu.
- Mister Maltraversin bədənində heç bir güllə yarası yox
idi. Başqa nə isə lazımdır, cənablar?
Həkimin nə demək istədiyini başa düşdük.
- Çox sağ olun, həkim, vaxtınızı aldıq.
Yeri gəlmişkən, sizcə, cəsədi yarmağa ehtiyac yoxdur?
- Qətiyyən! Mister Maltraversin ölüm səbəbi tamamilə
aydındır və bizim peşədə mərhumun yaxınlarını incidəcək
işlərdən mümkün qədər çəkinmək - yazılmamış - qanundur.
Həkim sözlərini bitirər-bitirməz hirslə qapını üzümüzə
çırpdı. Yola davam edərkən Puaro məndən:
- Həkim sizə necə təsir bağışladı? - deyə soruşdu.
- Qoca tərsin biridir.
- Haqlısınız. Mühakimələriniz həmişə əsaslı olur,

42
ekitab.ucoz.org
dostum!
Mən dərhal dostuma çəpəki bir nəzər saldım. Amma o,
tamamilə ciddi görünürdü. Lakin qəfildən gözlərində
şeytani bir qığılcım parıldadı:
- Əlbəttə, əgər bu zaman söhbət gözəl bir xanımdan
getmirsə!
Masdon Meynora çatanda bizim üçün qapını orta yaşlı
bir qulluqçu açdı. Puaro vizit
kartını və sığorta şirkətindən xanım Maltraversə
göndərilmiş məktubu ona uzatdı. Qulluqçu bizi kiçik qonaq
otağına qədər ötürərək ev sahibəsinə xəbər verməyə getdi.
On dəqiqə sonra qapının ağzında qara geyimli qədd-qamətli
bir qadın göründü:
- Müsyö Puaro?
Puaro nəzakətlə baş əydi:
- Madam! Sizi narahat etdiyimə görə üzr istəyirəm.
Ancaq bunu vəziyyət tələb edir.
Dostum xanım Maltraversin ayaq üstündə zorla
dayandığını görüb onun üçün stul çəkdi. Mən ev sahibəsini
nəzərdən keçirməyə başladım. Gözləri ağlamaqdan qızarsa
da, qadın qeyri-adi dərəcədə gözəl idi. Qarşımızda böyük
mavi gözləri və bir-birinə sıxılmış,
valehedici dodaqları olan 27-28 yaşlı sarışın bir qadın vardı.
- Ərimin sığorta məsələsinə görə gəlmisiniz, hə? Yəni bu

43
ekitab.ucoz.org
işlə indi - onun ölümündən cəmi iki gün keçdikdən sonra
məşğul olmaq belə vacibdir?
- Üzr istəyirəm, madam! Xahiş edirəm, mətanətli olun.
Bilirsiniz, əriniz həyatını olduqca böyük məbləğdə
sığortalatmışdı və bu cür hallarda sığorta şirkəti faciənin
bütün tərəflərini araşdırmalıdır. Bu iş mənə həvalə edilib.
İnanın, mən diqqətli davranacaq, səlahiyyətlərimi
aşmamağa çalışacağam. Bizə keçən çərşənbə günü baş
vermiş hadisə haqqında danışa bilərsiniz?
- Mən çay içmək üçün hazırlaşırdım ki, qulluqçu yanıma
gəldi və bağbanlardan birinin bəd xəbər gətirdiyini dedi...
O, ərimi tapmışdı...
Qadın getdikcə daha alçaq səslə danışırdı. Puaro təsəlli
vermək üçün onun əlini sıxdı.
- Sizi başa düşürəm. Ancaq yenə də... Günün ikinci yarısı
həyat yoldaşınızı görmüşdünüzmü?
- Lançdan sonra görməmişdim. Mən poçt markaları
almaq üçün kəndə getmişdim, onun da bağda olduğunu zənn
edirdim.
- Bağa qarğaları vurmaq üçün getmişdi?
- Adətən, özü ilə silah götürərdi. Mən bir, ya da iki atəş
səsi eşitdim.
- Həmin silah indi haradadır?
- Yəqin zalda olar.

44
ekitab.ucoz.org
 Xanım Maltravers Puaronu zala apardı. Dostum silahı
diqqətlə nəzərdən keçirdikdən sonra yerinə qoydu:
- İki patron çatmır. İndi isə, madam, mümkün olarsa,
mən...
Qadın böyük çətinliklə:
- Qulluqçu sizi aparar, - deyərək üzünü çevirdi.
Qulluqçu Puaronu yuxarı apardı. Mənsə gözəl və dərdli
xanım Maltraversin yanında qaldım. Danışmağınmı, yoxsa
onu rahat buraxmağınmı daha münasib olduğunu uzun
müddət götür-qoy etdikdən sonra, nəhayət, bir neçə ümumi
söz deməyə ürək elədim. O,
dalğın halda və həvəssiz cavab verdi. Puaro bir neçə dəqiqə
sonra qayıtdı:
- Bizə vaxt ayırdığınız üçün təşəkkür edirəm, madam.
Ümid edirəm ki, sizi bir də narahat etmərik. Yeri gəlmişkən,
ərinizin maliyyə vəziyyətindən xəbəriniz vardı?
Xanım Maltravers başını buladı:
- Mənim onun işlərindən başım çıxmır.
- Deməli, belə. Belə çıxır ki, onun niyə qəfildən
həyatını sığortalatmaq qərarına gəldiyini də bilmirsiniz?
Bildiyimə görə, o, əvvəllər heç bu haqda düşünməyib.
- Həyat yoldaşım ömrünün sonuna az qaldığını
düşünürdü. Bilirdim ki, bir dəfə qanaxması olub və bunun
təkrarlanmasının necə təhlükəli olacağını ehtimal edirdim.

45
ekitab.ucoz.org
Həmişə onu qorxularından uzaqlaşdırmağa çalışardım.
Necə də haqlı imiş! Biz bir ildən çox idi ki, birlikdə idik!
Qadın bizi göz yaşları ilə yola saldı. Çıxışa tərəf gedəndə
Puaro ümidsizliklə əlini yelləyərək:
- Belə-belə işlər! - dedi. - Londona qayıdaq, dostum.
Deyəsən, yaman ilişmişik. Ancaq yenə də...
- Yenə də nə?
- Həkimlə xanımın sözlərində bir balaca ziddiyyət var.
Hiss etmədiniz? Yox? Əslində insan həyatı bütövlükdə
ziddiyyətlərdən təşkil olunub. Mister Maltravers
zəhərlənmiş ola bilməz, dodaqlardan qan axmasına səbəb
olacaq zəhər mövcud deyil. Yox, yox, bütün
şübhələri bir kənara qoymaq lazımdır. Bu məsələdə hər şey
aydındır, ancaq... Bəs bu kimdir belə?
Darvaza tərəfdən gələn hündürboy, gənc bir adam bizə
əhəmiyyət vermədən yanımızdan ötüb keçdi. Mən ancaq
onun gündən qaralmış məlahətli üzünü görə bildim. Puaro
yarpaqları dırmıqlayan və eyni zamanda naməlum adamı
gözləri ilə müşayiət edən bağbandan:
- Bağışlayın, bu cənab kimdir? - deyə soruşdu. - Onu
tanıyırsınız?
- Adını xatırlamıram, ser. Çərşənbə axşamı burada
gecələmişdi.
Puaro bunu eşidər-eşitməz:

46
ekitab.ucoz.org
 - Tez olun, mon ami, onun ardınca, - deyə göstəriş verdi.
Naməlum adamı izləməyə başladıq. Buradan qara
geyinmiş xanım Maltraversin balkondakı silueti kifayət
qədər aydın görünürdü. Biz naməlum adamı izləməklə
onların görüşlərinin şahidi ola bildik.
Xanım Maltravers geri çəkilərək rəngi ağarmış
vəziyyətdə:
- Siz... - deyə pıçıldadı. - Elə bilirdim, Şərqi Afrikaya
üzürsünüz?..
- Vəkilimdən məlumat aldığıma görə bir az ləngidim.
Şotlandiyadakı əmim mənim üçün müəyyən qədər miras
qoyaraq vəfat edib. Odur ki, səfəri təxirə salmalı oldum.
Sonra isə qəzetdən bu kədərli xəbəri oxudum
və gəldim görüm, sizə bir köməyim dəyə bilərmi?
Elə bu vaxt bizim varlığımızın fərqinə vardılar. Puaro
üzr istəyərək əl ağacını zalda unutduğunu bildirdi. Xanım
Maltravers narazılığını büruzə verməklə qonağını təqdim
etdi:
- Müsyö Puaro, kapitan Bleyk.
Bir-iki kəlmə danışdıqdan sonra Puaro kapitan Bleykin
"Lövbər" mehmanxanasında qaldığını öyrəndi. Təbii ki,
Puaronun unutduğu əl ağacı heç cür tapılmadı. Detektiv üzr
istədi və biz oradan uzaqlaşıb az qala qaça-qaça kəndə,
"Lövbər" mehmanxanasına yollandıq. Dostum:

47
ekitab.ucoz.org
 - Burada kapitan Bleykin qayıtmasını gözləyərik,
- dedi. - Yəqin ki, mənim hər şeyin aydın olduğunu və
Londona qayıtmalı olduğumuzu bildirərkən dediklərimi
ciddi qəbul eləmədiniz, elə deyil? Bleyki görərkən xanım
Maltraversin üzündə yaranmış ifadəyə fikir verdiniz? Onun
sarsıldığı açıq-aşkar bilinirdi, kapitan isə... kapitan isə,
görünür, ona çox sadiqdir, sizə də elə gəlmir? O, çərşənbə
axşamı - mister Maltraversin öldüyü gündən bir gün əvvəl
burada gecələyib. Hastinqs, kapitan Bleykin burada nə
etdiyini öyrənməliyik.
Mehmanxananın qarşısında təxminən yarım saat
gözlədik. Kapitan gəldikdən sonra Puaro onu nömrəmizə
gətirdi. O:
- Nə üçün gəldiyimizi kapitan Bleykə danışdım, - deyə
mənə izahat verdikdən sonra kapitana tərəf dönərək:
- Müsyö kapitan, yəqin başa düşərsiniz ki, mister
Maltraversin ölümündən əvvəl mənəvi baxımdan hansı
vəziyyətdə olduğunu aydınlaşdırmaq çox vacibdir, - dedi. -
Xanım Maltraversi bu cür suallarla üzmək istəmədik. Bu
faciəli hadisədən əvvəl burada olduğunuzdan, sizin
verəcəyiniz məlumat olduqca böyük əhəmiyyət kəsb edir.
- Qulluğunuzdayam. Əlimdən gələni eləməyə hazıram,
ancaq sizin işinizə yarayacaq bir şey deyə bilməyəcəyəm.
Bilirsiniz, Maltravers ailəmizin köhnə dostu olsa da, onu o

48
ekitab.ucoz.org
qədər də yaxşı tanımırdım.
- Buraya nə vaxt gəlmisiniz?
- Çərşənbə axşamı lançdan sonra. Çərşənbə günü səhər
tezdən şəhərə qayıtdım, çünki gəmim təxminən saat on ikidə
Tilberidənll yola düşməli idi. Ancaq aldığım bəzi
məlumatlar məni planlarımı dəyişməyə məcbur elədi.
Deyəsən, bunu xanım Maltraversə danışanda siz də
eşitdiniz.
- Siz Şərqi Afrikaya qayıdacaqdınız?
- Bəli. Müharibə qurtarandan orada yaşayıram. Çox
gözəl yerdir.
- Şübhəsiz. Bəs çərşənbə axşamı nahar eləyəndə nədən
danışırdınız?
- İndi yadıma gəlmir. Adi söhbət idi. Maltravers ailəm
haqqında suallar verdi.
Sonra siyasətdən danışdıq, xanım Maltravers
Şərqi Afrikadan söz saldı, mən də ona bir neçə əhvalat
danışdım, vəssalam.
- Təşəkkür edirəm.
Puaro bir qədər susduqdan sonra ehtiyatla əlavə etdi:
- Əgər icazə versəniz, kiçik bir eksperiment keçirmək
istəyirəm. Siz yada sala bildiyiniz hər şeyi, yəni şüurunuzda
olanları danışdınız. İndi isə bir neçə sualla şüuraltınıza
müraciət etmək istəyirəm.

49
ekitab.ucoz.org
Bleyk narahatlıqla:
- Psixoanaliz seansında olduğu kimi? - deyə soruşdu.
- Yox, yox! Bu, çox sadə bir şeydir. Mən bir neçə söz
deyəcəyəm, sizsə ilk olaraq ağlınıza gələnləri.
Bleyk istər-istəməz:
- Nə deyirəm ki, - deyə razılaşdı.
Puaro:
- Zəhmət olmasa, sözləri yazın, Hastinqs, - deyərək
cibindən saatını çıxarıb stolun üstünə qoydu. - Başlayaq:
gün.
Bleyk bir saniyə düşündükdən sonra:
- Gecə, - deyə cavab verdi.
- Ad Bernard, soyad?
- Şou.
- Çərşənbə axşamı.
- Nahar.
- Səyahət.
- Gəmi.
- Ölkə.
- Uqanda.
- Hekayə.
- Aslan.
- Kiçik kalibrli tüfəng.
- Ferma.

50
ekitab.ucoz.org
- Atəş.
- İntihar.
- Fil.
-Diş.
- Pul.
- Vəkil.
- Təşəkkür edirəm, kapitan Bleyk. Yarım saat sonra bir
az da vaxtınızı ala bilərikmi?
- Bəli, bəli, əlbəttə.
Gənc zabit maraq dolu nəzərlərlə Puaroya baxaraq,
ayağa qalxıb alnının tərini sildi. O,
otaqdan çıxıb qapını örtdükdən sonra dostum
gülümsəyərək:
- Hə, mon ami, yəqin ki, hər şeyi özünüz başa düşdünüz,
deyilmi?
- Nəyi nəzərdə tutursunuz?
- Məgər sözlər sizə heç nə demədi?
Başımı buladım.
- Onda qulaq asın. Bleyk əvvəl gizlədəcək bir şeyi
olmadığından əminliklə və tərəddüd etmədən cavab verirdi.
"Gün" və "gecə", "ad" və "soyad" - tamamilə adi
assosiasiyalardır. Əsas məsələ "Bernard" sözündən sonra
başlayır. Əgər həkimi tanısaydı, bu ad kapitana onu
xatırladardı. Görünür, onu tanımır. Daha sonra isə "çərşənbə

51
ekitab.ucoz.org
axşamı" sözünün qarşılığında "nahar", "səyahət" və
"ölkə" sözlərinin qarşılığında isə "gəmi" və "Uqanda"
cavablarını verdi ki, bu da buraya gəlməkdən ötrü imtina
etdiyi səfərin onun üçün nə qədər əhəmiyyətli olduğunu
göstərir. "Hekayə" sözü ona masa arxasında aslanlar
haqqında danışdığı bir əhvalatı xatırlatdı. Mən "kiçik
kalibrli tüfəng" deyəndə, heç gözlənilmədən "ferma", "atəş"
deyəndə isə "intihar" dedi. Assosiasiyalar, yəqin ki,
aydındır. Görünür, kapitanın tanıdığı bir nəfər fermada kiçik
kalibrli tüfənglə özünə qəsd edibmiş. Yəqin hələ də nahar
zamanı danışdığı əhvalatı xatırlayırdı. Məncə, onu otağa
dəvət edərək həmin intihar əhvalatını danışmasını xahiş
etməyimə etiraz eləməzsiniz.
Fikirləşirəm ki, hipotezim tezliklə təsdiq olunacaq.
Bleyk olduqca açıq danışırdı:
- Nahar vaxtı həqiqətən tanışlarımdan birinin fermada
kiçik kalibrli tüfənglə ağzına atəş açdığını, güllənin də
beyninə girərək orada qaldığını danışmışdım. Həkimlər
çaşqınlıq içində idilər - cəsədin bədənində heç bir yara yox
idi, yalnız dodaqlarında bir az qan vardı. Ancaq bunun...
- Bunun mister Maltraversin ölümünə nə dəxli var
- demək istəyirsiniz? Bilmirsiniz ki, onun yanından kiçik
kalibrli tüfəng tapılıb?
- Fikirləşirsiniz ki, mənim danışdığım əhvalat onu belə

52
ekitab.ucoz.org
bir hərəkətə sövq edib?
Dəhşət!
- Özünüzü günahlandırmayın. Bu, onsuz da, gec-tez baş
verəcəkdi, indi isə mən təcili olaraq Londona zəng
vurmalıyam.
Puaro bir qədər sonra qayıdanda olduqca dalğın
görünürdü. O, bir azdan yenidən harasa gedərək, yalnız
axşam saat yeddidə gəlib elə qapının ağzındaca dərhal
xanım Maltraversə bir xəbər çatdırmalı olduğumuzu
bildirdi. Xanım Maltravers mənim rəğbətimi qazanmağa
nail olmuşdu. Zavallı qadın, bir tərəfdən, sığorta pulundan
məhrum olacaq, bir tərəfdən də, ömrü boyu ərinin özünə
qəsd etdiyini düşünərək əzab çəkəcəkdi. Bu, istənilən qadın
üçün dözülməz bir hal hesab olunur. Ümid edirdim ki,
keçirdiyi sarsıntının
təsirləri ötüşəndən sonra qadın kapitan Bleykə arxalanıb
özünə gələ biləcək.
Xanım Maltraverslə söhbətimiz çox ağır keçdi. O,
əvvəlcə Puaronun dediklərinə inanmaq istəmədi, inanmağa
məcbur olduqda isə hönkürməyə başladı. Cəsədin
müayinəsindən sonra şübhələrimiz özünü doğrultdu. Puaro
xanım Maltraverslə vidalaşanda:
- Madam, ölülərin əbədi sakitliyə qovuşmadığını siz
hamıdan yaxşı bilməlisiniz!

53
ekitab.ucoz.org
- dedi.
Qadın pıçıltı ilə:
- Bununla nə demək istəyirsiniz? - deyə soruşdu. - Bu nə
deməkdir?
- Məgər heç vaxt ruh çağırma seanslarında 12 iştirak
etməmisiniz? Axı bildiyimə görə, siz yaxşı mediumsunuzl3.
- Bəli, çoxları belə hesab edir. Amma siz... məgər siz
ruhlara inanırsınız?
- Madam, mən həyatım boyu çox qəribəliklər görmüşəm.
Yəqin bilirsiniz ki, kənddə bu evdə ruhların olması ilə bağlı
şayiələr gəzir?
Xanım Maltravers başını təsdiq mənasında tərpətdi. Elə
bu vaxt qulluqçu yeməyin hazır olduğunu xəbər verdi.
- Bizimlə nahar edərsiniz?
Biz minnətdarlıq edərək dəvəti qəbul etdik. Mən ümid
edirdim ki, bizim varlığımız ev sahibəsinin fikrini dağıda
bilər. Şorba
içdiyimiz vaxt bayırdan fəryad səsi gəldi, sınmış qab-qacaq
səsi eşidildi. Yerimizdən sıçradıq. Qulluqçu əllərini
ürəyinin üstünə qoymuş vəziyyətdə içəri daxil oldu:
- Dəhlizdə bir kişi var!
Puaro dəhlizə qaçıb, dərhal geri qayıtdı.
Qulluqçu zorla eşidilən səslə:
- Kim var orada, ser? - deyə soruşdu. - Çox qorxdum!

54
ekitab.ucoz.org
- Nədən qorxdunuz?
- Mənə elə gəldi ki... o, mister Maltraversdir - çox
oxşayırdı!
Xanım Maltravers yerində donub qalmışdı. Mən birdən-
birə özünə qəsd edənlərin rahatlıq tapmadıqlarından
evlərinə geri qayıtmaları haqqındakı qədim inancı
xatırladım. Ev
sahibəsi də eyni şeyi düşündüyündən, titrəyə- titrəyə
Puaronun əlindən yapışdı:
- Eşitdiniz? Kimsə pəncərəni üç dəfə döydü! O, həmişə
evin yanından keçəndə belə edərdi.
Mən:
- Bu, sarmaşıqdır! - dedim. - Külək onu şüşəyə çırpır.
Ancaq getdikcə hamımız narahat olmağa başlayırdıq.
Qulluqçunu isə dəhşət bürümüşdü. Nahar bitdikdən sonra
xanım Maltravers Puarodan bir az da qalmasını xahiş etdi.
Görünür, tək qalmaqdan qorxurdu. Kiçik yemək otağında
oturduq. Külək qalxmışdı. Qapı iki dəfə öz-özünə yavaş-
yavaş açıldı. Hər dəfə qapı açılanda gənc qadın inildəyərək
Puaronun əlindən yapışırdı. Nəhayət, detektiv ayağa qalxıb
qapını kilidlədi. Xanım Maltravers:
- Eləməyin, - deyə pıçıldadı. - Bir də açılsa...
O, sözünü tamamlamamış kilidin səsi eşidildi. Qapı
yavaş-yavaş aralandı. Mən, xanım Maltraverslə Puarodan

55
ekitab.ucoz.org
fərqli olaraq, dəhlizi görə bilmirdim. Birdən qadın:
- Dəhlizdədir, gördünüz onu? - deyə qışqırmağa başladı.
Puaro çaşqın-çaşqın ona baxaraq başını inkar mənasında
buladı.
- Onu görürəm - ərimi!
- Yəqin sizə elə gəlir, madam. Siz özünüzdə deyilsiniz.
- Mən özümdəyəm, mən... Aman Tanrım!
Qəfildən işıqlar söndü və qaranlıqda üç zərbə səsi
eşidildi. Xanım Maltraversin fəryadını eşitdim. Daha sonra
mənim də gözümə bir qədər əvvəl yuxarıda portretini
gördüyüm kişi dəydi. Mister Maltraversin ruhu qarşımızda
dayanmışdı. O, ətrafa zəif işıq saçırdı. Dodaqlarında qan
vardı və sağ əlini irəliyə doğru uzadaraq barmağı ilə bizi
göstərirdi. Birdən ondan gələn işıq güclənərək gözümüzü
qamaşdırdı. İşıq şüası Puaro ilə məndən keçərək xanım
Maltraversə çatanda dayandı.
Qadının qorxudan ağappaq ağarmış üzünə baxanda
gözümə başqa bir şey də sataşdı...
- Puaro! - deyə qışqırdım. - Sağ əlinə baxın.
Qıpqırmızıdır!
Xanım Maltravers də öz əlinə baxaraq yerə yıxılıb:
- Qan! - deyə isterika vəziyyətində qışqırmağa başladı. -
Bəli, bu, qandır. Onu mən öldürmüşəm! Mən! Mənə atəş
açmağı öyrətmişdi, mən də barmağımı tətiyə qoyub çəkdim.

56
ekitab.ucoz.org
Uzaqlaşdırın onu məndən... uzaqlaşdırın! O qayıdıb!
Puaro amiranə şəkildə:
- İşıq! - deyə dilləndi.
İşıqlar sehrli çubuq dəymiş kimi yenidən yandı.
- Hə, eşitdiniz, Hastinqs? Siz necə, mister Everett? Yeri
gəlmişkən, bu, paytaxt teatrının
aktyoru mister Everettdir. Onu bu gün günortadan sonra
çağırmışam. Pis qrimlənməyib, elə deyil? Eynən mister
Maltraversdir! Fənərlərlə fluoressensiya boyaları 14 da
effekti tamamladılar. Sizin yerinizdə olsaydım, Hastinqs,
madamın sağ əlinə toxunmazdım, bu boya çox çətinliklə
təmizlənir. İşıqlar sönəndə mən onun əlindən tutmuşdum,
bütün fokus da bundan ibarətdir. Hə, biz qatara çatmalıyıq.
Müfəttiş Cepp küçədə gözləyir. Düzdür, hava çox pisdir,
ancaq, yəqin ki, pəncərəni döyəndə bir az əylənib.
Küləkli və yağışlı havada palçıqlı yolla stansiyaya
gedəndə Puaro söhbətinə davam elədi:
- Bu məsələdə bəzi uyğunsuzluqların olduğunu başa
düşdüm. Həkim demişdi ki, mister Maltravers "Xristian
elmi"nin üzvü olduğundan ona müraciət etmirdi. Bunu ona
mərhumun arvadından başqa kim deyə bilərdi? Bizə isə
xanım Maltravers ərinin tezliklə öləcəyini düşündüyünü
bildirmişdi. Halbuki, bildiyimə görə, "Xristian elmi"nin
tərəfdarları ölümə olduqca fəlsəfi yanaşırlar. Bir də ki,

57
ekitab.ucoz.org
xanım niyə kapitan Bleykin qayıtdığını görəndə elə sarsıldı?
Həm də əri ölən qadın yas saxlamalı olduğu halda, o, niyə
yanaqlarına ənlik çəkmişdi? Bunu hiss etmədiniz, Hastinqs?
Yox? Deyirdim axı, siz heç nəyə diqqət yetirmirsiniz! İki
variant vardı. Ya kapitan Bleykin danışdığı əhvalat
mister Maltraversi özünə analoji qaydada qəsd etməyə, ya
da həyat yoldaşını onu qətlə yetirməyə sövq etmişdi. Mən
ikinci versiyanın üzərində dayandım. Bunun səbəblərindən
biri də o idi ki, intihar edən adama silahı o cür vəziyyətdə
tutmaq xeyli çətin olur. Bu hadisənin intihar yox, sui-qəsd
olduğunu düşünsəm də, əlimdə heç bir dəlil yox idi. Ona
görə də bu axşam bu kiçik tamaşanı hazırlamalı oldum.
Mən:
- Hələ də bütün bunların necə baş verdiyini başa düşə
bilmirəm, - deyə etiraf etdim.
- Dostum, gəlin, lap əvvəldən başlayaq. Gənc və ağıllı bir
qadın vardı. Bu qadın var-
dövlət xatirinə özündən çox yaşlı bir adama ərə getmişdi.
Sonra maliyyə vəziyyətlərinin, əslində, çox pis olduğunu
öyrənir və ərinə həyatını sığortalatmağı məsləhət görür.
Buna nail olduqdan sonra isə sığorta pulunu almaq üçün
ərindən qurtulmağın yollarını axtarır. Elə bu vaxt evlərində
qonaq olan gənc zabit bir əhvalat danışır. Əhvalatı
eşitdikdən sonra çıxış yolu tapdığını düşünən qadın əri ilə

58
ekitab.ucoz.org
gəzintiyə yollanır. Naz-qəmzə ilə ərinə: "Qonağımız nə
qəribə əhvalat danışdı? Məncə, heç inandırıcı deyil! Bu,
necə ola bilər ki?.. O adamın bunu necə elədiyini göstərə
bilərsən?" - deyir. Zavallı kişi arvadının sözünə qulaq asıb
silahı ağzına tutur. Qadın barmağını tətiyə qoyub çəkir.
Bundan sonra olanları isə bilirsiniz.
9 Sabahınız xeyir (it.)
10 "Xristian elmi" - XIX əsrin 70-ci illərində ABŞ-da
yaranmış dini təşkilatdır. Onun tərəfdarları sağalmağın
yalnız iman və dualar vasitəsilə mümkün olduğuna
inanaraq, qəti şəkildə tibbi yardımdan imtina edirdilər.
11 Tilberi - Temza çayının şimal sahilində 1886-cı ildə
tikilmiş doklar.
12 Ruh seansı - müxtəlif üsullarla ölmüş insanların
ruhları ilə ünsiyyət yaratmaq.
13 Medium - trans vəziyyətində insanlarla ruhlar
arasında vasitəçi ola bilən insan.
14 Fluoressensiya boyaları - işıq salınanda görünən
boyalar.
Çox ucuz mənzil
Artıq qeyd etdiyim kimi, Puaro təhqiqatlar zamanı,
adətən, işin qətl və ya oğurluq hadisəsi olmasından asılı
olmayaraq, əsas hadisələrdən uzaqlaşır, sonra isə məntiqi
mühakimələrlə onlara aydınlıq gətirirdi. İndi danışılacaq

59
ekitab.ucoz.org
əhvalatda qeyri-adi təsadüflər ardıcıllığı zahirən anlaşılmaz
olan, lakin Puaronun diqqətini cəlb edən vəziyyətlərdən
olduqca faciəvi nəticələrə qədər uzanmışdır.
Köhnə tanışım Cerald Parkerin evinə qonaq getmişdim.
Evdə mənimlə ev sahibindən başqa altı nəfər də vardı və
Parkerin iştirak etdiyi bütün söhbətlər kimi bu söhbətdə də
Londonda mənzil tutmaq problemindən danışılırdı. Kirayə
məsələsi onun zəif yeri idi. Parker müharibə qurtarandan
bəri azı altı mənzil dəyişdirmişdi. O, bir yerdə məskən
saldıqdan bir qədər sonra, qəfildən daha rahat olacağını
güman etdiyi başqa bir mənzil taparaq ora köçərdi. Kifayət
qədər sərhesab olmasına baxmayaraq, mənzil dəyişdirən
zaman işin maddi tərəfinə qətiyyən əhəmiyyət verməz, bunu
mənfəət xatirinə yox, həvəskarı olduğu üçün edərdi.
Biz bir müddət nəzakətlə Parkerə qulaq asdıq.
Danışmaq növbəsi bizə çatdıqda isə hamı bir- birinin sözünü
kəsə-kəsə danışmağa başladı.
Nəhayət, fikrini bildirmək sırası əri ilə birlikdə gəlmiş
cazibədar xanım Robinsona çatdı:
- Bizim bəxtimizin necə gətirdiyini eşitməmisiniz,
Parker? Nəhayət, ev tapa bildik. Özü də, bilirsiniz, harada?
Monteqyüdə!
- Təbrik edirəm. Oradakı mənzillər çox gözəl, ancaq eyni
zamanda da çox baha olur.

60
ekitab.ucoz.org
 - Məsələ də elə burasındadır ki, bizə mənzili çox aşağı
qiymətə kirayə veriblər. Təsəvvür edirsiniz, ildə cəmi
səksən funta!
- Axı Monteqyü Naytsbricdə yerləşən böyük və cah-
calallı bir binadır, elə deyil?
Bəlkə, siz hansısa ucqar yerdə yerləşən adi bir evdən
danışırsınız?
- Yox, həmin evi deyirəm. Əladır, hə?
- Əlbəttə, əladır. Daha doğrusu, möhtəşəmdir! Ancaq,
görünür, bu işdə bir fırıldaq var. Yəqin böyük miqdarda
avans vermisiniz?
- Bir penni də verməmişik!
- Bir penni də? Ola bilməz!
- Ancaq avadanlığın pulunu ödəmək lazım oldu...
- Aha! Bilirdim ki, avanssız ola bilməz!
- Mənzilin əvvəlki sakinləri əlli funt qarşılığında bütün
mebellərini bizim üçün qoyub getdilər! Özü də çox gözəl
mebellərdir.
- Təslim oluram. Yəqin mənzilin əvvəlki sakinləri
filantropiyaya meyilli ağılsızlar imişlər.
Görünür, xanım Robinson özü də bir qədər çaş-baş
qalmışdı. Qadının zərif qaşları yüngülcə çatıldı:
- Doğrudan qəribədir, hə? Bəlkə mənzildə kabuslar
dolaşır?

61
ekitab.ucoz.org
 -Kabusların mənzillərə dadandığını heç eşitməmişəm.
Parkerin sözləri xanım Robinsonu sakitləşdirə bilmədi:
- Əlbəttə... Hər halda bu işdə nəsə... şübhəli bir şey var.
Mən:
- Məsələn, nə? - deyə soruşdum.
Parker:
- Aha, kriminalistimiz işə qarışdı, - dedi.
- Dərdinizi ona açın, xanım Robinson.
Hastinqs istənilən müəmmanı çözməkdə ustadır.
Bir qədər çəkinə-çəkinə gülsəm də, ürəyimdə mənə
ayrılmış rola görə məmnunluq duyurdum.
- Bəlkə də vəziyyət elə də şübhəli deyil, kapitan
Hastinqs... Mənzillərin icarə qiymətləri ilə maraqlandıqda,
bizə ən azı ildə dörd yüz funtluq mənzilləri təklif etməklə
yanaşı, böyük məbləğdə avans da istədilər. Getməyə
hazırlaşırdıq ki, klerk siyahılarında çoxdan bəri səksən
funtluq bir mənzilin də olduğunu, ancaq bu vaxta qədər
oraya xeyli müştəri
göndərdiklərindən, yəqin ki, artıq tutulduğunu və buna
baxmayaraq, evi tutanların hələ də onlara bu haqda xəbər
vermədiklərini bildirdi. Onun sözlərinə görə, yeni
müştərilər də, böyük ehtimalla, çoxdan kirayəyə verilmiş
mənzilə baxmaq istəmirlər. Biz minnətdarlıq edərək
bildirdik ki, şansımızın, demək olar ki, olmamasına rəğmən

62
ekitab.ucoz.org
hər ehtimala qarşı mənzilə baxmaq istəyirik. Beləliklə, taksi
tutub mənzilin olduğu yerə yollandıq. Klerkin - dediyi dörd
nömrəli mənzil üçüncü mərtəbədə idi və biz lifti gözləyəndə
özü üçün ev axtaran rəfiqəm Elsi Ferqüsonun pilləkənlərlə
aşağı düşdüyünü gördük. O: "Əzizim, səni qabaqlasam da,
heç nə əldə edə bilmədim. Mənzili artıq tutublar", - dedi.
Gecikdiyimizi
anlasaq da, qiymətin çox aşağı olduğunu nəzərə alaraq daha
böyük məbləğ və hətta beh təklif etmək istədik... Təbii ki,
bunu deyərkən xəcalət çəkirəm, ancaq mənzil tutmağın necə
çətin olduğunu siz də bilirsiniz...
Dərhal onunla razı olduğumu bildirdim. Mənzil tutmaq
uğrunda mübarizədə insanların heç də yaxşı keyfiyyətləri
üstün gəlmir, adətən, hamının yaxşı bildiyi "bacarana can
qurban" qaydasına əməl edilir.
- Biz yuxarı qalxdıq və... inana bilməzsiniz, mənzil heç
də tutulmamışdı! Qulluqçu onu bizə göstərdi, sonra ev
sahibəsi ilə görüşüb məsələni həll etdik. Avadanlıqlar üçün
əlli funt ödədikdən sonra mənzilin açarı
cibimizdə idi. Səhəri gün bütün kağızları imzaladıq; birisi
gün köçürük!
Parker:
- Bəs xanım Ferqüson? - deyə soruşdu. - Siz nə
fikirləşirsiniz, Hastinqs?

63
ekitab.ucoz.org
 Mən:
- Bu ki aydındır, əzizim Vatson, - deyə gülümsədim.
- O, yəqin ki, mənzili səhv salıb.
Xanım Robinson heyranlıqla:
- Necə də ağıllısınız, kapitan Hastinqs! - deyə qışqırdı.
O an Puaronun yanımda olmasını çox istədim. Hərdən
mənə elə gəlir ki, o, mənim qabiliyyətimi lazımınca
qiymətləndirmir.
Xanım Robinsonun hekayəti mənə çox gülməli
görünmüşdü və səhəri gün onu məzəli əhvalat kimi Puaroya
danışdım. Detektiv əhvalata maraq göstərərək, mənə
Londonun müxtəlif rayonlarında mənzil tutmaq şərtləri
haqqında suallar verməyə başladı.
O, fikirli-fikirli:
- Doğrudan da maraqlı əhvalatdır, - dedi. - Bağışlayın,
Hastinqs, sizi bir müddət tək qoyacağam.
Dostum təxminən bir saatdan sonra gözləri parıldaya-
parıldaya qayıdıb gəldi, ağzını açmadan əl ağacını stolun
üstünə qoyaraq özünəməxsus vasvasılıqla şlyapasını şotka
ilə təmizləməyə başladı.
- Heç bir vacib işimiz yoxdur, mon ami. Özümüzü
bütünlüklə yeni araşdırmamıza həsr edə bilərik.
- Nəyi araşdıracaqsınız ki?
- Yeni tanışımız xanım Robinsonun mənzilinin

64
ekitab.ucoz.org
həddindən artıq ucuz olmasının səbəblərini.
- Puaro, məni ələ salırsınız!
- Qətiyyən. Olduqca ciddiyəm. Bir təsəvvür edin,
dostum, bu cür mənzillərin kirayə haqqı əslində üç yüz əlli
funtdur. Bunu indicə öyrəndim. Halbuki haqqında
danışdığımız mənzili cəmi səksən funta veriblər! Axı niyə?
- Bəlkə, həqiqətən, xanım Robinsonun dediyi kimi, evdə
kabuslar var?
Puaro, görünür, zarafatımdan qıcıqlandığından başını
buladı:
- Bir məsələ də var: rəfiqəsi niyə xanım Robinsona
mənzilin artıq tutulduğunu demişdi? Halbuki o, yuxarı
qalxdıqdan sonra bunun belə olmadığını görüb.
- Qadın sadəcə mənzilləri səhv salmış ola bilməz?
Məncə, bu məsələnin yeganə izahı budur.
- Bəlkə də, haqlısınız, Hastinqs, bəlkə də yox. Lakin fakt,
fakt olaraq qalır ki, çox sayda adamın mənzili tutmaq üçün
müraciət etmələrinə baxmayaraq və olduqca ucuz olmasına
rəğmən mənzil Robinsonların gəlişindən əvvəl
tutulmamışdı.
- Yəqin nəsə bir anlaşılmazlıq olub.
- Deyəsən, xanım Robinson heç bir qəribəlik sezməyib?
Qəribədir, elə deyil? Hastinqs, o, yalan danışmağı sevən
qadınlardan olmaya?

65
ekitab.ucoz.org
- Yox, ola bilməz!
- Evidemment!15 Siz, hətta suala cavab da verə
bilmirsiniz. Heç olmasa, onu təsvir edin.
- O... o, hündürboydur, gözəl üz cizgiləri, qəşəng qızılı-
sarı saçları var...
- Siz heç vaxt sarı saçlara qarşı etinasız olmamısınız.
Davam edin.
- Mavi gözləri, möhtəşəm qaməti və... Deyəsən,
bu qədər.
- Bəs əri necədir?
- Gənc xoşagəlimli kişidir, gözəçarpan bir xüsusiyyəti
yoxdur.
- Qarayanızdır, yoxsa sarışın?
- Heç yadıma gəlmir. Heç birindən, adi adamdır.
- Hə, bu cür adi kişilərdən çoxdur, ancaq etiraf edin ki,
siz qadınlara qarşı daha iltifatlısınız. Bu cütlük haqqında
nəsə bilirsiniz? Parker onları yaxşı tanıyır?
- Bildiyimə görə, Parker onlarla təzəlikcə tanış olub. Siz
şübhələnirsiniz ki...
Puaro əlini yuxarı qaldırdı:
- Tout doucement, mon ami!16 Məgər mən nədənsə
şübhələndiyimi dedim? Bu əsrarəngiz əhvalata işıq salacaq
bir şey
yoxdur, xanımın adı istisna olmaqla, hə, Hastinqs?

66
ekitab.ucoz.org
- Onun adı Stelladır. Ancaq mən burada...
Puaro:
- Stella, yəni "ulduz"? Deməli, belə? Əla! - deyə nədənsə
gülümsədi.
- Nə olsun axı?
- O olsun ki, ulduzlar işıq saçır! Voila! 17 Sakit olun,
Hastinqs. Qaşqabağınızı da tökməyin. Ondansa, gəlin
Monteqyüyə gedək, bəlkə nəsə öyrənə bildik.
Həvəslə ona qoşuldum. Qeyd edilən bina bütöv bir
məhəlləni əhatə edirdi. Puaro təkəbbürlü qapıçıya
müraciətlə:
- Pardon 18, - dedi, - Robinsonlar burada yaşayır?
Qapıçı çox qaraqabaq və görünür, hamıdan şübhələnən
bir adam idi. O, bizə diqqətlə baxaraq:
- Üçüncü mərtəbə, dördüncü mənzil, - deyə mızıldadı.
- Təşəkkür edirəm. Çoxdan burada yaşayırlar?
- Altı aydır.
Puaronun iblisanə təbəssümünü başımın arxası ilə hiss
edə-edə heyrətlə irəli atıldım:
- Ola bilməz! Yəqin ki, səhv edirsiniz!
- Altı aydır.
- Əminsiniz? Xanım Robinson hündürboy gözəl
xanımdır, qızılı-sarı saçları və...
- Hə də, buraya təxminən yarım il əvvəl gəliblər.

67
ekitab.ucoz.org
 Qapıçı sözünü deyib yavaş-yavaş vestibülə tərəf getdi.
Mən Puaronun ardınca küçəyə çıxdım. Dostum acı-acı:
- Eh bien!9, Hastinqs? - deyə soruşdu. - Hələ də
cazibədar qadınların həmişə həqiqəti dediyinə inanırsınız?
Cavab vermədim.
Puaro ondan nə edəcəyimizi və haraya gedəcəyimizi
soruşmağıma macal vermədən Brompton-roud istiqamətinə
yola düşdü:
- Daşınmaz əmlak agentliyinə gedirik, Hastinqs. Ümid
edirəm, Monteqyüdə mənzil tuta bilərik. Səhv etmirəmsə,
tezliklə orada maraqlı hadisələr baş verəcək.
Bəxtimiz gətirdi. Beşinci mərtəbədə yerləşən mebelli
mənzil həftədə beş gineyaya
verilirdi. Puaro dərhal onu bir aylığa kirayə tutdu. O, etiraz
etməyə hazırlaşdığımı görüb, küçəyə çıxan kimi məni
qabaqladı:
- Mənim belə bir şıltaqlığa ixtiyarım çatır. Yeri
gəlmişkən, Hastinqs, sizdə tapança var?
Mən bir qədər çaşqın vəziyyətdə:
- Bəli, olmalıdır, - deyə cavab verdim. - Fikirləşirsiniz
ki...
- Bizə lazım olacaq? Belə başa düşürəm ki, bu cür
ehtimal mövcuddur. Romantik situasiyalar həmişə sizin
ürəyinizcə olub.

68
ekitab.ucoz.org
 Səhəri gün biz müvəqqəti mənzilimizə köçdük. Yaxşı
təchiz olunmuş mənzil Robinsonların mənzilindən iki
mərtəbə yuxarıda yerləşirdi.
Ertəsi gün bazar günü idi. Axşama yaxın aşağıdan
çırpılan qapı səsi gələndə Puaro mənzilimizin qapısını
açaraq məni çağırdı.
- Gəlin, bura baxın. Dostlarınız onlardır? Ancaq ehtiyatlı
olun, sizi görməsinlər.
Mən pilləkənə tərəf boylanaraq həyəcanla:
- Bunlar... onlardır, - deyə cavab verdim.
- Yaxşı. Bir az da gözləyək.
Yarım saat da keçdikdən sonra mənzildən işıqda bərq
vuran parlaq paltar geyinmiş gənc bir qadın çıxdı.
Məmnunluq duyduğu açıq- aşkar hiss edilən Puaro
barmaqlarının ucunda evə qayıtdı.
- C'est ca.20 Əvvəl ev sahibləri, sonra da qulluqçu. İndi
mənzildə heç kim olmamalıdır.
- Nə olsun ki?
Puaro yemək otağına keçərək, küncdəki qaldırıcı
mexanizmin kəndirini dartıb gümrah- gümrah:
- İndi bizi toz və zibil paketlərinin aqibəti gözləyir,
- deyə izah etdi. - Ümid edirəm, heç kimin gözünə
görünmərik. Bazar günü konserti, lançdan sonra bazar günü
istirahəti, nəhayət, naharda ingilis rostbifindən sonra bazar

69
ekitab.ucoz.org
günü mürgüləməsi - bütün bu xoş məşğuliyyətlər insanların
diqqətini bizdən yayındıracaq, Hastinqs. irəli, dostum.
O, qaldırıcının kobud taxta qutusuna çıxdı, mən də
tərəddüdlə onu izləyərək ürkək səslə:
- Necə yəni, başqasının mənzilinə girəcəyik? - deyə
soruşdum.
Puaronun cavabı bir qədər təsəlliverici oldu:
- Bəlkə də hələ bu gün yox.
Kəndiri darta-darta yavaş-yavaş üçüncü mərtəbəyə
düşdük. Puaro qaldırıcının taxta qapısının bağlı olmadığını
görüb, rahat nəfəs alaraq qüssəli-qüssəli:
- Onu nahaq yerə bağlamırlar, - dedi. - Bizim kimi hamı
yuxarı qalxa və yaxud aşağı düşə bilər. Bəlkə gecələr
bağlayırlar? Hər halda ehtiyatlı olmaq lazımdır.
O, sözünü bitirib cibindən alətləri çıxararaq kilidlə
əlləşməyə başladı. Elə etmək lazım idi ki, kilidi içəridən
açmaq mümkün olsun. Puaro cəmi üç dəqiqəyə işini
qurtarıb, alətləri gizlətdi və biz öz mənzilimizə qayıtdıq.
Bazar ertəsi gün boyu dostum gözə dəymədi. O, yalnız
axşam düşəndə qayıdaraq özündən razı halda kreslosuna
yıxıldı.
- Sizə bir əhvalat danışım, Hastinqs? Sevimli filmlərinizə
bənzədiyindən, sizi mütləq əyləndirəcək bir əhvalat.
- Ümid edirəm, bu da sərhəd tanımayan fantaziyanızın

70
ekitab.ucoz.org
növbəti məhsulu deyil, - deyə güldüm.
- Fantaziya məhsulu-zad deyil. Əvvəldən bu məsələ ilə
məşğul olan Skotlənd Yardlı müfəttiş Cepp danışacağım
əhvalatın həqiqiliyini təsdiq edər. Qulaq asın, Hastinqs.
Təxminən yarım il bundan əvvəl kimsə bir amerikan
hökumət idarəsindən çox vacib sənədləri oğurlayıbmış. Bu
sənədlər arasında
mühüm əhəmiyyətli hərbi-dəniz bazalarının mühafizə
qurğularının istənilən xarici hökuməti, məsələn, Yaponiyanı
maraqlandıra biləcək planları vardı. Bütün şübhələr həmin
idarədə işləyən və sənədlərlə eyni gündə yoxa çıxan italyan
əsilli Luici Valdarno adlı bir gəncə yönəlmişdi. İki gündən
sonra onu İst- Saydda21 güllələdilər.
Sənədlər onun üstündən çıxmadı. Bu hadisədən bir qədər
əvvəl Luici Valdarnonu Elza Hardt adlı gənc bir müğənni
ilə bir yerdə görmüşdülər. Səhnəyə təzə-təzə çıxmağa
başlayan Elza əvvəllər qardaşı ilə birlikdə Vaşinqtonda
yaşayırmış. Qadının keçmişi qaranlıq idi. Luici
Valdarnonun ölümündən sonra yoxa çıxmış müğənninin
xarici kəşfiyyat
xidmətlərindən birinə işlədiyini düşünməyə hər cür əsas
vardı. Sübuta yetirilib ki, onun xidməti siyahısında Böyük
Britaniyada törədilmiş xeyli cinayət var. Birləşmiş Ştatların
məxfi xidməti israrla onu axtarır, bir tərəfdən də

71
ekitab.ucoz.org
Vaşinqtonda yaşayan bəzi yaponları nəzarətdə saxlayırdı.
Aydın idi ki, Elza təhlükənin sovuşduğunu düşünən kimi,
onlardan biri ilə əlaqə yaradacaq. Vaşinqtonlu yaponlardan
biri iki həftə əvvəl qəfildən İngiltərəyə gəlir. Bu da,
dolayısıyla, Elza Hardtın burada ola biləcəyini fikirləşməyə
əsas verirdi... Elza Hardtın zahiri əlamətləri belədir: boyu
beş funt yeddi düyüm, gözləri mavi, burnu düz, saçları
sarışın və səliqəli, xüsusi əlamətləri yoxdur.
- Xanım Robinson! - deyə ah çəkdim.
- Ola bilər. Bir şeyi də aydınlaşdırdım ki, bu səhər
əcnəbiyə oxşayan qarabəniz bir adam dörd nömrəli mənzilin
sakinləri ilə maraqlanıb. Odur ki, mon ami, bu gecə şirin
yuxunuza haram qataraq mənimlə bu sirli mənzilə baş
çəkməli olacaqsınız - yeri gəlmişkən, hər ehtimala qarşı
tapançanızı da özünüzlə götürün!
- Olar! Nə vaxt başlayırıq?
- Ən münasib vaxt gecəyarısıdır. Bütün maraqlı
hadisələr, adətən, bu vaxt baş verir.
Düz saat on ikidə qaldırıcı mexanizm vasitəsilə ehtiyatla
üçüncü mərtəbəyə düşdük. Puaro qapını açdıqdan sonra
yemək otağına
girdik. Buradan mətbəxə keçərək zala açılan qapını aralı
qoyub stullarda oturduq.
Puaro məmnun-məmnun:

72
ekitab.ucoz.org
 - İndi təkcə gözləmək qalır, - deyərək gözlərini yumdu.
Mənə elə gəldi ki, həddindən artıq çox gözlədik. Bərk
yuxum gəlirdi. Birdən cırmaq səsi eşidildi. Puaro əlimə
toxundu. Ayağa qalxdım və birlikdə zala keçdik. Səs oradan
gəlirdi. Puaro qulağıma:
- Səs bayırdan gəlir, - dedi. - Kimsə kilidlə əlləşir. Mən
komanda verən kimi üzərinə atılıb tutun onu. Ehtiyatlı olun,
silahlı ola bilər.
Elə bu vaxt şaqqıltı səsi gəldi, sökülmüş kilidin yerindən
içəri işıq süzüldü və qapı
yavaş-yavaş aralandı. Puaro ilə mən divara qısılmışdıq.
Qapını açan şəxs yanımızdan keçəndə nəfəsini hiss etdim.
O, yenidən fənərini işə salanda Puaro düz qulağıma:
- Allez!22 - deyə pıçıldadı.
Eyni anda irəli atıldıq, Puaro yun şərfi naməlum adamın
başına atdı, mənsə onun bıçaq tutan əlini burmağa başladım.
İkimiz də sakit və cəld hərəkət edirdik. Əlini bağlamağa nail
olanda naməlum adam əlimdəki tapançanı görüb ram oldu -
artıq müqavimət göstərməyin faydasız olduğunu anlamışdı.
Puaro onun üzərinə əyilib qulağına nəsə pıçıldadı. Kişi,
dostumun cavabında başını təsdiq mənasında tərpətdi.
Detektiv əlini yuxarı qaldıraraq bizi səs salmamağa çağırdı
və biz pilləkənlərlə aşağı düşdük. Küçəyə çıxdıqdan sonra
Puaro mənə tərəf dönüb:

73
ekitab.ucoz.org
 - Tində taksi gözləyir, - dedi. - Tapançanı mənə verin.
Artıq bizə lazım olmayacaq.
- Bəs qaçmağa çalışsa?
Puaro:
- Çalışmayacaq, - deyə gülümsədi.
Bir dəqiqə sonra bizi gözləyən taksinin
yanına çatdım. Puaro artıq naməlum adamın üzündən şərfi
açmışdı. Mən diksinərək:
- Bu ki Cepp deyil? - deyə pıçıldadım.
- Həmişə olduğu kimi çox diqqətlisiniz, Hastinqs. Sizdən
heç nə gizlətmək olmur. Əlbəttə, bu adam Cepp deyil. Axı
o, italyandır.
Taksiyə mindikdən sonra Puaro Sent- Consvuda23
gedəcəyimizi bildirdi. Artıq heç
nə anlaya bilmirdim. Puaronu naməlum italyanın yanında
sorğu-suala tutmaq istəmədiyimdən baş verənlər ətrafında
başımı sındırmaqdan başqa əlimdən heç nə gəlmirdi.
Yolun kənarında yerləşən balaca bir evin yanında
taksidən düşdük. Səki ilə gedən sərxoş bir kişi az qala Puaro
ilə toqquşacaqdı. O, sərt şəkildə nəsə desə də, mən heç nə
eşidə bilmədim. Pillələrlə artırmaya çıxdıq. Puaro əli ilə
bizə kənara çəkilməmizi tapşıraraq zəngi basdı. Heç bir
cavab gəlmədiyindən bu dəfə qapını döyməyə başladı.
Qəfildən qapı aralandı. Bir kişi:

74
ekitab.ucoz.org
 - Nə istəyirsən? - deyə soruşdu.
- Mənə həkim lazımdır. Arvadım xəstələnib.
- Burada həkim-zad yoxdur.
Evdəki kişi qapını bağlamaq istəyirdi ki, Puaro cəld
ayağını qapının arasına qoydu. Bu vəziyyətdə o,
qəzəblənmiş fransızın karikaturasına oxşayırdı.
- Nə danışırsınız? Necə yəni, həkim yoxdur? Mənimlə
gəlməlisiniz! Əks halda bütün gecə qapını döyəcəyəm.
Qapı yenidən açıldı. Əynində xələt və ev ayaqqabıları
olan bir kişi Puaronu susdurmaq üçün bayıra çıxdı. O,
təlaşla ətrafına boylanırdı.
Puaro:
- İndi polis çağıraram, - deyərək bir qədər geri çəkildi.
Kişi:
- Yox, yox, Tanrı xatirinə! - deyə onun üstünə atıldı.
Detektiv bir zərbə ilə kişini yerə sərdi. Bir azdan artıq
üçümüz də evdə idik. Puaro işığı yandırıb:
- Bura gətirin, cəld olun, - deyərək birinci otağa keçdi və
italyana müraciətlə:
- Siz də pərdənin arxasında gizlənin, - deyə əlavə etdi.
İtalyan:
- Si, signer24, - deyərək çəhrayı məxmər pərdənin
arxasına keçdi.
O, təzəcə gizlənmişdi ki, otağa bir qadın daxil oldu.

75
ekitab.ucoz.org
Hündürboy, qızılı-sarı saçlı bir qadın. Qadının əynində al
rəngli kimono vardı. O, qorxu dolu nəzərlərini bizə zilləyib:
- Ərim hanı? - deyə soruşdu. - Siz kimsiniz?
Puaro irəli çıxıb nəzakətlə baş əydi:
- Ümid edirəm, o, çox üşüməz. Əynində qalın xələt vardı.
- Siz kimsiniz? Evimdə nə işiniz var?
- Doğrudan da, biz sizinlə tanış olmaq şərəfinə nail ola
bilməmişik, madam. Halbuki bizdən birimiz Nyu-Yorkdan
məxsusi olaraq sizinlə görüşmək üçün gəlib.
Pərdə tərpəndi və italyan gizləndiyi yerdən çıxdı. Puaro
tərəfindən taksidə
unudulmuş tapançamın onun əlində olduğunu görəndə məni
dəhşət bürüdü.
Qadın qışqırıb qaçmaq istəsə də, Puaro onun qarşısını
kəsdi. Zavallı:
- Yol verin... Buraxın! - deyə qışqırırdı. - O, məni
öldürəcək.
İtalyan:
- Luici Veldarnoya kim böhtan atmışdı? - deyə
xırıldayaraq tapançanı növbə ilə bizə tuşlayırdı.
Tərpənməyə cürət eləmədən yerimizdə donub qalmışdıq.
- Aman Tanrım, biz məhv olduq, Puaro, - deyə qışqırdım.
- İndi nə edəcəyik?!
- Hastinqs, özünüzü ələ alsanız, çox sevinərəm. Sizi

76
ekitab.ucoz.org
əmin edirəm ki, mən icazə
verməsəm, dostumuz atəş açmayacaq.
İtalyan qəzəblə dişlərini qıcadı:
- Buna belə əminsən?
Şəxsən mən qətiyyən buna əmin deyildim. Birdən qadın:
- Məndən nə istəyirsiniz? - deyə yenidən Puaroya hücum
elədi.
- Məncə, xanım Elza Hardtı artıq izahatlarla yormağa
ehtiyac yoxdur. Əminəm ki, özü artıq hər şeyi başa düşüb.
Qadın ildırım sürətilə telefon altlığı rolunu oynayan
böyük məxmər pişiyi əlinə aldı:
- Onlar buradadır, içəridə.
Puaro:
- Əla düşünülüb, - deyə mızıldadı. - Sizə yaxşı yol,
madam. Siz gedənə qədər Nyu-
Yorkdan olan dostunuzu tutub saxlayaram.
İtalyan:
- Necə də axmaqsan! - deyə qışqıraraq tapançanı qaldırıb
uzaqlaşmaqda olan qadına atəş açdı. Mən elə həmin an onun
üstünə atıldım.
Yalnız zəif bir şıqqıltı, ondan dərhal sonra isə Puaronun
tənə ifadə edən səsi eşidildi:
- Köhnə dostunuza inanmırsınız,
Hastinqs? Fikirləşirdiniz ki, mən dolu tapançanı, demək olar

77
ekitab.ucoz.org
ki, tanımadığım bir adama etibar edə bilərəm?
Sonra o:
- Yox, yox, mon ami, - deyə üzünü bayaqdan söyüş
yağdıran italyana tutdu. - Siz mənə minnətdar olmalısınız.
Sizi edamdan
qurtardım. Elə bilirsiniz ki, bu gözəl xanım ədalət
məhkəməsindən qaça biləcək? Xeyr, ev hər tərəfdən
mühasirəyə alınıb. 0, birbaşa polisin əlinə düşəcək. Məgər
bu, sizi qane etmir? İndi gedə bilərsiniz. Ancaq ehtiyatlı
olun, çox ehtiyatlı olun... Dostum Hastinqs qınayıcı
nəzərlərlə mənə baxır. Əslində məsələ çox sadədir.
Əvvəldən aydın idi ki, Monteqyüdəki dörd nömrəli mənzili
tutmaq istəyən yüzlərlə insan arasından yalnız
Robinsonların üzərində dayanıblar. Niyə?
Onları başqalarından fərqləndirən nə idi ki? Zahiri
görünüşləri? Ola bilər, ancaq bu insanların zahiri
görünüşlərində qeyri-adi heç nə yoxdur. Deməli, məsələ
onların soyadlarındadır!
- Axı "Robinson" soyadında da qeyri-adi heç nə yoxdur!
- deyə, az qala çığırdım. - Adi soyaddır.
- Məsələ də elə burasındadır! Elza Hardt və onun əri,
qardaşı və ya hər kimidirsə Nyu- Yorkdan gələrək xanım və
cənab Robinsonların adına mənzil tuturlar. Qəfildən
öyrənirlər ki, Luici Valdarnonun da üzvü olduğu gizli

78
ekitab.ucoz.org
təşkilatlardan biri onların izinə düşüb. İndi nə edəcəklərini
düşünəndə ağıllarına dahiyanə sadə bir plan gəlir.
Bilirdilər ki, izləyənlər onları üzdən tanımırlar, yalnız
Monteqyüdə Robinson soyadı ilə mənzil tutduqlarından və
Elza Hardtın sarı saçları olduğundan xəbərləri var. Bundan
asan nə ola bilərdi ki? Londonda mənzil axtaran minlərlə
gənc cütlük arasında bir neçə Robinsonlar ailəsi olmaya
bilməzdi. Sadəcə, səbr etmək tələb olunurdu. Sarı saçları
olan Robinson soyadlı xanım meydana çıxdıqdan sonra
gözlənilən adam gəldi. O, soyadı da, ünvanı da bilirdi. Zərbə
endirəcəkdi! Hər şey bitmişdi, intiqam alınacaqdı və elə bu
vaxt xanım Elza Hardt yenidən əldən çıxdı. Yeri gəlmişkən,
Hastinqs, məni həqiqi xanım Robinsonla tanış etməlisiniz.
Görəsən, Robinsonlar mənzillərinin vəziyyətini görəndə nə
fikirləşəcəklər?! Oraya tələsməliyik. Bu da Cepplə
yoldaşları.
Qapını, əvvəlcədən şərtləşdikləri kimi, bir necə dəfə
tıqqıldatdılar.
Puaronun ardınca zala tərəf gedə-gedə:
- Bu ünvanı necə öyrənmisiniz? - deyə soruşdum.
- Hə, bildim, mənzildən çıxanda birinci xanım Robinsonu
izləmisiniz.
- Əla, Hastinqs. Axır ki, boz hüceyrələrinizi işə saldınız.
İndi isə Cepp üçün kiçik bir sürprizim var.

79
ekitab.ucoz.org
 Dostum qapını aralayıb pişiyin başını bayıra çıxararaq
bərkdən miyoldadı. Naməlum bir adamla qapının ağzında
dayanmış Skotlənd Yardlı müfəttiş qorxudan diksinib
yerindən sıçradı:
- Yenə də Puaro və onun işləkləri! İcazə verin, içəri
keçək.
- Dostlarımız sağ-salamatdırlar?
- Bəli, onları sağ-salamat tutduq. Ancaq mal yanlarında
deyildi.
- Elə də bilirdim. Yəqin burada axtarış aparmaq
istəyirsiniz. Yaxşı. Biz də gedəcəkdik, ancaq sizə ev
pişikləri və onların adətləri haqqında kiçik bir mühazirə
oxumaq üçün bir az ləngiyə bilərəm.
- Aman Tanrım! Siz lap ağlınızı itirmisiniz!
- Qədim misirlilər pişiyə sitayiş edirmişlər. Hələ də qara
pişiyin adamın yoluna çıxması yaxşı əlamət hesab edilir. Bu
gecə sizin yolunuza bu pişik çıxdı, Cepp. Bilirəm ki,
İngiltərədə insanların və heyvanların şəxsi problemlərindən
danışmaq nəzakətsizlik hesab edilir. Ancaq bu pişiyin
problemləri fərqlidir. Daxili problemlərini nəzərdə tuturam.
Qəfildən Ceppin yanındakı naməlum adam pişiyi
Puaronun əlindən aldı.
- Sizi həmkarımla tanış etmədim, mister Puaro. Bu,
Birləşmiş Ştatların məxfi xidmətindən mister Bertdir.

80
ekitab.ucoz.org
 Amerikalı dərhal əli ilə pişiyin qarnını yoxlayıb
axtardığını tapdı. Bir anlığa dili tutulsa da, özünü ələ alaraq
nəzakətlə:
- Tanış olduğumuz üçün çox şadam, - deyə bildi.
15 Əlbəttə! (fr.)
16 Tələsməyin, dostum! (fr.)
17 Əla! (fr.)
18 Bağışlayın (fr.)
19 Hə, necədir? (fr.)
20 Belə (fr.)
21 İst-Sayd - Manhetten rayonunun mərkəzi hissəsi.
22 Vaxtdır! (fr.)
23 Sent-Consvud - Londonun şimal- qərbində yerləşən
rayon.
24 Oldu, sinyor (it.)
Ovçu qarovulxanasının sirri
Puaro:
- Ola bilsin ki, - deyə donquldandı, - sağ qalacağam.
Onun sözlərini eşidən kimi kefim duruldu. Məndən sonra
ağır zökəmlə mübarizə aparmaq növbəsi Puaroya çatmışdı.
O, üzərinə yastıqlar düzülmüş yataqda başı yun şalla
bağlanmış halda oturaraq yavaş-yavaş onun şəxsi resepti
əsasında hazırladığım həlimi içirdi. Dostumun baxışları
aram-aram

81
ekitab.ucoz.org
buxarı taxtasının üstünə düzülmüş dərman butulkalarında
gəzdi:
- Bəli, bəli, - deyə sözünü davam etdirdi. - Tezliklə
sağalıb əvvəlki kimi cinayətkarların qənimi böyük Erkül
Puaro olacağam. Yeri gəlmişkən, mon ami, "Yüksək
cəmiyyət dedi- qoduları" bölməsində özüm haqqında
maraqlı bir yazı tapmışam. Bir qulaq asın: "Sevimli Erkül
Puaro (inanın, xanım qızlar, o, əsl Herakldır) cinayətkarları
tuta bilmədiyindən, onlar özlərini sərbəst hiss edirlər. Nə
üçün tuta bilmir? Çünki qrip onun özünü əsir götürüb!" Hə,
necədir?!
- Bu ki, əladır, Puaro - deyə güldüm. - Populyarlaşırsınız.
Burada təəccüblü bir şey
yoxdur. Axır vaxtlar bütün maraqlı işləri siz araşdırmısınız.
- Elədir. İmtina etdiyim bir neçə məsələ isə olduqca
maraqsız və adi idi.
Ev sahibəsi qapıda göründü:
- Bir cənab gəlib. Müsyö Puaro ilə və yaxud sizinlə
görüşmək istəyir, kapitan. Olduqca həyəcanlı görünür,
bununla belə, hiss olunur ki, centlmendir. Vizit kartını
gətirmişəm.
- Mister Rocer Heverinq, - deyə kartın üzərindəki adı
oxudum. Puaro başı ilə kitab şkafını göstərdi. İtaətlə "Kim
kimdi^'25 soraqçasının dördüncü cildini götürüb dostuma

82
ekitab.ucoz.org
uzatdım. O, kitabı sürətlə vərəqləməyə başladı:
- Beşinci baron Vinsdorun ikinci oğludur. Min doqquz
yüz otuzuncu ildə Uilyam Krabbın dördüncü qızı Zoya ilə
evlənib.
- Hm, - deyə öskürdüm. - Məncə, bu, "Frivoliti" oynayan
qızdır. O zaman özünü Zoya Karrisbruk kimi təqdim
eləmişdi. Müharibədən əvvəl gənc bir adama ərə getdiyini
xatırlayıram.
- Hastinqs, qonağımızı bura gətirən səbəbin nə olduğunu
öyrənmək istəyirsiniz? Zəhmət olmasa, üzrxahlıq etdiyimi
ona bildirin.
Rocer Heverinqin təxminən qırx yaşı olardı. Gözəl
qamətli və şıq geyimli bir adam idi. Lakin, üzü sınıxmış
görünür, hərəkətləri
isə onun yaman təlaş içində olduğunu göstərirdi.
- Kapitan Hastinqs? Bildiyimə görə, siz müsyö Puaronun
iş ortağısınız. O, elə bu gün mənimlə Derbşirə
yollanmalıdır.
- Deyəsən, bu, mümkün olmayacaq, - deyə cavab
verdim. - Puaro qripdir.
Qonaq, sanki ağır bir zərbə alıbmış kimi:
- Aman Tanrım! - deyə qışqırdı. - İndi mən nə edəcəyəm?
- Nə isə ciddi bir probleminiz var?
- Əlbəttə. Dayım - ən yaxşı və ən yaxın dostum keçən

83
ekitab.ucoz.org
gecə xaincəsinə qətlə yetirildi.
- Burada, Londonda?
- Yox, yox, Derbşirdə. Mən özüm Londonda idim. Bu
gün səhər arvadımdan
teleqram gəldi... Xəbəri alan kimi kömək edəcəyi ümidi ilə
müsyö Puaronun yanına - tələsdim.
Ağlıma bir ideya gəldiyindən:
- Mənə bir dəqiqəliyə icazə verin, lütfən,
- deyərək yuxarı qalxıb vəziyyəti qısa şəkildə Puaroya izah
etdim. O, dərhal nə demək istədiyimi başa düşdü:
- Aydındır, aydındır. Oraya özünüz getmək istəyirsiniz,
elə deyil? Niyə də olmasın. Yəqin ki, artıq mənim
metodlarımı mənimsəmisiniz. Ancaq sizdən hər gün mənə
ətraflı hesabat göndərmənizi və teleqrafla verəcəyim
təlimatlara əməl etmənizi xahiş edirəm.
Bir saat sonra mən bizi Londondan uzaqlaşdıran qatarda
mister Heverinqin
qarşısında oturmuşdum.
- İndi faciənin baş verdiyi ovçu qarovulxanasına
gedəcəyik. Ancaq nəzərə alın ki, bu, torfluqların ortasında
yerləşən kiçik bir ovçu daxmasıdır. Evimiz Nyumarket
yaxınlığında yerləşir və bundan əlavə, adətən, mövsümi
olaraq Londonda ev tuturuq. Ovçu qarovulxanasına baxan
xidmətçimiz var. Ov mövsümündə ora Nyumarketdən bir

84
ekitab.ucoz.org
neçə xidmətçi də aparırıq. Dayım Herrinqton Peys
(bildiyiniz kimi, anam Nyu-Yorklu Peyslərdən idi) üç il idi
ki, bizimlə yaşayırdı. Atamla və böyük qardaşımla arası
yaxşı deyildi. Məni ailənin avara oğlu hesab edirdilər və
güman edirəm ki, adət-ənənələrə tabe olmamağım dayımın
mənə daha çox bağlanmasına səbəb
olurdu. Mən yoxsul bir adamam, dayım isə çox varlı idi və
bütün xərclərimizi o çəkirdi. Bir qədər vasvası olsa da, həyat
yoldaşımla mən onunla yola gedə bilirdik. İki gün əvvəl
dayım kübar ziyafətlərindən bezdiyindən bizi bir müddətlik
Derbşirə getməyə razı saldı. Həyat yoldaşım ovçu
qarovulxanasına nəzarət edən xidmətçiyə - xanım
Middltona teleqraf göndərdi və elə həmin gün ora yola
düşdük. Dünən axşam həyat yoldaşımı dayımın yanında
qoyub Londona qayıtmalı oldum. Bu gün də belə bir
teleqram gəldi:
"Tez gəl, dayı keçən gecə öldürüldü. Bacarsan yaxşı
detektiv tap, ancaq istənilən halda gəl. Zoya".
- Belə çıxır ki, məsələnin təfərrüatlarından xəbəriniz
yoxdur?
- Yox, yəqin məlumat axşam qəzetlərində dərc olunacaq.
Polis artıq xəbər tutmuş olmalıdır.
Biz kiçik Elmers Deyi stansiyasına çatanda saat üç
radələri idi. Maşınla daha beş dəqiqə yol getdikdən sonra

85
ekitab.ucoz.org
boz daşdan tikilmiş balaca bir evin yanına çatdıq. Evi
süpürgə kolları bürümüş torfluqlar əhatə edirdi.
- Xəlvət yerdir, - dedim. Heverinq başını təsdiq
mənasında tərpətdi.
- Bu evi satmağa çalışacağam. Artıq burada yaşaya
bilmərəm.
Kiçik qapını açaraq dar cığırla giriş qapısına tərəf getdik.
Tezliklə tanış bir adamın
bizə tərəf addımladığını gördüm:
- Cepp!
Skotlənd Yardlı müfəttiş mənə dostcasına göz vuraraq
üzünü yol yoldaşıma tutdu:
- Mister Heverinq sizsiniz? Məni Londondan bu işin
araşdırılması üçün göndəriblər. Bir neçə kəlmə danışa
bilərik?
- Axı həyat yoldaşım məni gözləyir.
- Mən artıq gözəl həyat yoldaşınız və xidmətçi ilə
danışmışam. Sizi ləngitmək istəməzdim, ancaq burada olan
hər şeyi nəzərdən keçirdiyimdən, təcili kəndə getməliyəm.
- Mən hələ konkret bir şey bilmirəm...
- Təbii. Ancaq sizin fikrinizi öyrənmək istəyirəm.
Kapitan Hastinqs köhnə tanışımdır.
O, lütf edib həyat yoldaşınıza gəldiyinizi xəbər verər. Yeri
gəlmişkən, balaca belçikalıya nə etmisiniz, kapitan?

86
ekitab.ucoz.org
- Yataqdan qalxa bilmir. Zökəm olub.
- Doğrudan? Təəssüf edirəm. Siz də tək qalmısınız. Lap
atsız qalmış araba kimi.
Müfəttişin zarafatına cavab vermədən artırmaya çıxdım.
Cepplə Heverinq uzaqlaşan kimi qapının zəngini basdım.
Bir neçə dəqiqədən sonra qara geyimli, orta yaşlı bir qadın
qapını açdı.
- Mister Heverinq bir neçə dəqiqədən sonra gələcək,
- dedim. - Onu müfəttiş ləngitdi. Mən onunla birlikdə
Londondan bu işi araşdırmaq üçün
gəlmişəm. Baş verənləri qısa şəkildə danışa bilərsinizmi?
- İçəri keçin, ser.
Qadın qapını örtdü. Biz pis işıqlandırılmış zala daxil
olduq.
- Hadisə dünən axşam o adam gəldikdən sonra baş verdi.
O, mister Peysi görmək istədiyini dedi, ləhcəsi mister
Peysin ləhcəsi ilə eyni olduğundan qonağın ev sahibinin
Amerikadan gəlmiş dostu olduğunu düşündüm və onu silah
otağına aparıb mister Peysi çağırmağa getdim. Həmin adam
adını deməmişdi. Qəribədir, hə? Ancaq o an, necə oldusa,
buna əhəmiyyət vermədim. Mister Peysə qonaq haqqında
məlumat verdim. O, təəccüblənsə də, ev sahibəsinə:
"Bağışla,
Zoya, gedim görüm nə istəyir", - deyib silah otağına getdi.

87
ekitab.ucoz.org
Mətbəxə keçdikdən bir müddət sonra qonaqla mister Peysin
mübahisə edirmiş kimi ucadan danışdıqlarını eşitdim.
Dərhal zala keçdim. Ev sahibəsi artıq orada idi. Qəfildən
atəş səsi eşidildi və sakitlik çökdü. Hər ikimiz silah otağının
qapısına tərəf atılsaq da, qapı bağlı olduğundan pəncərəyə
tərəf qaçmalı olduq. Pəncərə açıq idi. Mister Peys otaqda
qan gölməçəsi içində uzanmışdı.
- Bəs qonaq necə oldu?
- Yəqin biz gəlmədən əvvəl pəncərədən qaçıb, ser.
- Sonra nə oldu?
- Xanım Heverinq məni polis idarəsinə yolladı. Ora
qədər beş mildir! Polislər mənimlə
evə gəldilər və konstebl gecə burada qaldı. Səhər isə London
polis idarəsindən nümayəndə gəldi.
- Mister Peysin yanına gələn adam necə görünürdü?
Xidmətçi fikrə getdi:
- Qara saqqalı vardı, ser. Nə cavan idi, nə də yaşlı,
əynində də rəngli palto vardı. Bir də amerikan ləhcəsi ilə
danışmasından başqa bir şey xatırlamıram...
- Aydındır. Xanım Heverinqlə də danışmaq istərdim.
- O, yuxarıdadır. Sizi necə təqdim edim?
- Zəhmət olmasa, ona deyin ki, mister Heverinq küçədə
müfəttiş Cepplə söhbət edir. Mən də onun Londondan
gətirdiyi adamam.

88
ekitab.ucoz.org
Mümkün qədər tez bir zamanda onunla danışmaq istəyirəm.
- Yaxşı, ser.
Bütün faktları öyrənməyə can atırdım. Ceppin şübhəli
şəkildə tezliklə kəndə getmək istəməsi məni də onun ardınca
getməyə sövq edirdi.
Xanım Heverinq məni çox gözlətmədi. Bir neçə
dəqiqədən sonra pilləkəndə yüngül addım səsləri eşitdim və
başımı qaldıranda gözəl gənc bir xanımın aşağı düşdüyünü
gördüm. Əynində bədən biçimini nəzərə çarpdıran qırmızı
rəngli cemper vardı. Eyni rəngli balaca dəri şlyapa onun
qara qıvrım saçlarına çox yaraşırdı. Baş vermiş faciənin
şoku belə, ətrafa saçdığı həyat eşqini öldürə bilməmişdi.
Özümü təqdim edəndə xanım Heverinq:
- Sizinlə müsyö Puaro haqqında çox şey eşitmişəm,
- dedi. - Dəfələrlə heyrətamiz nəticələr əldə etmisiniz! Sizi
gətirdiyinə görə həyat yoldaşıma əhsən. İndi isə suallarınızı
verin. Bu işi araşdırmağın yeganə yolu budur, elə deyil?
- Hadisə nə vaxt baş verib?
- Təxminən saat doqquzda. Yenicə şam eləmişdik, qəhvə
içib siqaret çəkirdik.
- Həyat yoldaşınız evdə deyildi?
- Xeyr. O, yeddiyə on beş dəqiqə işləmiş qatarla yola
düşmüşdü.
- Stansiyaya maşınla getmişdi, yoxsa piyada?

89
ekitab.ucoz.org
 - Bizim maşınımız yoxdur. Elmers Deyldəki qarajdan
maşın çağırtdırmışdı.
- Mister Peysin hərəkətlərində qəribəlik- filan
sezmədiniz ki?
- Qətiyyən. Həmişəki adam idi.
- Qonağı təsvir edə bilərsiniz?
- Təəssüf ki, xeyr. Mən onu görmədim. Xanım Middlton
onu birbaşa silah otağına aparmış, sonra da gəlib dayıya
xəbər vermişdi.
- Dayınızın reaksiyası necə oldu?
- Mənə elə gəldi ki, təəccüblənib. Ancaq yenə də durub
silah otağına getdi. Beş dəqiqə sonra qonaqla onun ucadan
danışdığını
eşitdim. Zala getdim və bu zaman, az qala, xanım
Middltonla toqquşacaqdım. Sonra atəş səsi eşitdik. Silah
otağının qapısı içəridən bağlanmışdı və biz pəncərəyə tərəf
qaçmalı olduq. Bu, bir qədər vaxt apardığından qatil
qaçmağa nail oldu. Zavallı dayı... güllə düz başına
dəymişdi. Dərhal keçindiyini anladığımdan, xanım
Middltonu polis idarəsinə göndərdim. Çox ehtiyatlı
davrandım: heç nəyə toxunmadım, hər şey olduğu kimi
qaldı.
- Bəs silah necə oldu?
- Divardan ərimin iki tapançası asılmışdı. Onlardan biri

90
ekitab.ucoz.org
yoxa çıxıb. Bunu polislərə dedim, onlar ikinci tapançanı da
götürdülər. Gülləni çıxardıqdan sonra, yəqin, məsələ aydın
olacaq.
- Həmin otağa baxa bilərəm?
- Bəli, əlbəttə. Polislər artıq baxıb qurtarıblar. Ancaq
cəsəd aparılıb.
Qadın məni cinayətin baş verdiyi otağa apardı. Elə bu
vaxt Heverinq zala daxil olduğundan, o, üzr istəyərək ərini
qarşılamağa getdi, mən tək qaldım.
Dərhal qeyd edim ki, otağı nəzərdən keçirdikdən sonra
gəldiyim nəticələr olduqca çaşdırıcı idi. Detektiv
romanlarda ətraf əşyayi- dəlillərlə dolu olur, ancaq mən
otaqda xalçadakı böyük qan ləkəsindən başqa diqqətəlayiq
bir şey görə bilmədim. Cidd- cəhdlə hər yanı nəzərdən
keçirdim, hətta bir neçə foto da çəkdim. Pəncərənin
altındakı sahəyə baxsam da, oradakı torpaq o qədər
tapdanmışdı ki, buna vaxt sərf etməyin lüzumsuz olduğunu
düşündüm. Qısası, ovçu qarovulxanasında lazım bildiyim
hər şeyi diqqətlə nəzərdən keçirdim. Bundan sonra Elmers
Deylə gedib Cepplə danışmaq lazım gəlirdi. Heverinqlərlə
vidalaşıb, gəldiyimiz maşınla stansiyaya yollandım.
Ceppi "Metlok Arme" mehmanxanasında tapdım və o,
məni cəsədə baxmaq üçün meyitxanaya apardı. Herrinqton
Peys balacaboy, arıq, üzü təmiz qırxılmış bir adam olub

91
ekitab.ucoz.org
tipik amerikalıya bənzəyirdi. Bircə başının arxasında dəlik
vardı.
Cepp:
- Arxasını çevirən kimi, - deyə izah etdi, - yanındakı
adam tapançanı götürüb atəş
açıb. Xanım Heverinqin bizə verdiyi tapança dolu idi. Yəqin
ikincisi də dolu imiş. İnsanların ağlına qəribə fikirlər gəlir...
Evdə dolu tapança saxlamaq da işdir?
Bayıra çıxdıqdan sonra müfəttişdən:
- Bu məsələ haqqında nə düşünürsünüz?
- deyə soruşdum.
- Əvvəl Heverinqdən şübhələnirdim. Onun keçmişində
xeyli şübhəli məqamlar var. Oksfordda oxuduğu zaman
atasının çek kitabçasındakı imzasını blanka köçürməklə
saxtakarlıq edibmiş. Təbii ki, işi ört-basdır eləyiblər.
Bundan əlavə, boğaza qədər borc içindədir və bu borcların
bəzilərindən dayısının xəbəri olmamalı idi. Ən vacibi isə
odur ki, dayısının vəsiyyətnaməsi Heverinqin lehinədir.
Odur ki, ondan şübhələnmişdim. Buna görə də, arvadı ilə
görüşmədən əvvəl onunla danışmaq istədim. Ancaq onların
ifadələri üst- üstə düşür. Mister Heverinq həqiqətən yeddiyə
on beş dəqiqə işləmiş qatarla Londona yola düşüb. Bunu
stansiyada da dəqiqləşdirdim. O, vağzaldan birbaşa kluba
yollanıb. Qətl baş verəndə o, qatarda imiş.

92
ekitab.ucoz.org
- Bəs saqqal haqqında nə düşünürsünüz?
Cepp göz vurdu:
- Məncə, Elmers Deyidən ovçu qarovulxanasına gedənə
qədər uzanıb. İndiyə qədər rast gəldiyim bütün
amerikalıların üzü təmiz qırxılmış olub, ancaq bir tərəfdən
də qatili mister Peysin amerikalı tanışları arasında axtarmaq
lazımdır. Xidmətçini də, ev
sahibəsini də dindirmişəm. İfadələri üst-üstə düşür. Heyf ki,
xanım Heverinq qatili görməyib! O, çox fəhmli qadındır və
yəqin ki, izə düşməyimizə imkan verəcək bir şey görə
bilərdi!
Puaro üçün ətraflı hesabat hazırlasam da, yeni bir
hadisənin baş verib-vermədiyini aydınlaşdırmadan məktubu
göndərmədim.
Güllə çıxarılmış, ekspertiza da atəşin xanım Heverinqin
polislərə təqdim etdiyi silaha oxşayan silahdan açıldığını
təsdiq etmişdi. Bundan əlavə, mister Heverinqin marşrutu
yoxlanılmış və onun həqiqətən qeyd etdiyi qatarla Londona
yola düşdüyü məlum olmuşdu. Bir sensasiyalı fakt da
aşkarlanmışdı: səhər vağzala yollanan bir
İllinq sakini dəmiryolunu keçəndə relslərin üzərində
qəhvəyi kağıza bükülmüş bir şeyə ilişibmiş. O, bağlamanı
açanda kağıza bükülmüş əşyanın tapança olduğu məlum
olub... Bunu görən illinq sakini dərhal polis idarəsinə

93
ekitab.ucoz.org
yollanıb. Artıq axşama qədər məlum oldu ki, tapılan silah
məhz axtarılan tapançadır. Ondan yalnız bir dəfə atəş
açılmışdı.
Təbii ki, bunları da hesabatıma əlavə etdim. Səhər
yeməyi vaxtı Puarodan teleqram gəldi:
"Əlbəttə ki, qara saqqallı adam Heverinq deyildi. Belə
fikir ancaq sizinlə Ceppin ağlına gələ bilərdi. Xidmətçinin
xarici görünüşü bu gün səhər əynində olan paltar, eləcə də
xanım
Heverinq haqqında mənə teleqraf göndərin. İnteryer
fotolarına vaxt sərf etməyin, bu, sizdə pis alınır".
Dostumun zarafatı məni bir az çaşdırdı. Onun hadisələrin
mərkəzində olmağıma və yerində araşdırma apara bildiyimə
görə mənə paxıllıq etdiyini düşünürdüm. Detektivin
qadınların paltarlarına qarşı göstərdiyi qəribə maraq mənə
zarafat kimi gəlsə də, hər iki qadının paltarlarının mümkün
qədər ətraflı təsvirini ona göndərdim.
Saat on birdə Puarodan cavab teleqramı gəldi:
"Ceppə gec olmamış xidmətçini həbs etməsini tapşırın".
Bu teleqram məni daha da çaşdırsa da, dostumun
tapşırığını Ceppə çatdırdım.
Müfəttiş sakit-sakit:
- Müsyö Puaro çox ağıllı adamdır! - dedi. - Boş yerə
teleqram göndərməz. Mən heç o qadına diqqət

94
ekitab.ucoz.org
yetirməmişdim. Ancaq onu heç bir səbəb göstərmədən necə
həbs edə bilərik? İzləmək lazımdır. Gedib bir baş çəkək.
Gecikmişdik. Xanım Middlton yoxa çıxmış, yalnız yol
çantası qalmışdı. Çantada yalnız adi geyimlər vardı.
Xidmətçinin şəxsiyyətini və ya yaşadığı yeri müəyyən
etməyə imkan verəcək bir şeyə rast gələ bilmədik.
Xanım Heverinq onun haqqında aşağıdakıları danışdı:
- Xanım Middltonu üç həftə qabaq əvvəlki xidmətçimiz
xanım Emeri işdən çıxdığı üçün işə götürmüşdüm. Onu
yanıma xanım Selburnun agentliyindən göndərmişdilər. Bu,
kifayət qədər ciddi bir təşkilatdır. Bütün xidmətçilərimiz
oradandır. Bir neçə qadın göndərsələr də, mən xanım
Middltonu bəyəndim, həm də onu tərifləmişdilər. Dərhal
qadını işə götürüb agentliyə məlumat verdim. Mehriban,
sakit bir qadındır. Yəqin burada bir anlaşılmazlıq var.
Həqiqətən, bu əhvalat çox müəmmalı idi. Qətl
törədiləndə xidmətçi xanım Heverinqlə birlikdə zalda
olduğundan, cinayəti özü törədə bilməzdi. Ancaq qatillə bir
əlaqəsi olmalı idi, əks halda niyə gözlənilmədən yoxa çıxsın
ki?
Hadisələrin inkişafı haqqında Puaroya teleqraf
göndərərək Selburn agentliyini araşdırmasını xahiş etdim.
Dostumun cavabı özünü çox gözlətmədi: "Qeyd
etdiyiniz agentlikdə, yəqin ki, heç kim onun haqqında heç

95
ekitab.ucoz.org
vaxt heç nə eşitməyib. Birinci dəfə ovçu qarovulxanasına
hansı nəqliyyatla gəldiyini aydınlaşdırın."
Çaşqınlıq içində olsam da, Puaronun tapşırığını yerinə
yetirdim. Elmers Deyldəki nəqliyyat vasitələrinin sayı xeyli
məhdud idi. Buradakı qarajda iki əzilmiş "Ford", stansiyada
isə iki ekipaj vardı. Ancaq xidmətçinin gəldiyi gün onlardan
heç kim istifadə etməyibmiş. Sualımın cavabında xanım
Heverinq xidmətçi qadına Derbşirə gəlməsi üçün pul
verdiyini
bildirdi. Həmin pul ovçu qarovulxanasına qədər maşın və ya
ekipaj tutmağa kifayət etməli idi. Adətən, "Ford"lardan biri
stansiyada növbə çəkirmiş. Qətl törədilən axşam stansiyada
olanların heç biri saqqallı və ya saqqalsız yad adama rast
gəlmədiyindən, belə nəticə çıxarmaq olardı ki, qatil
qarovulxanaya onu yaxınlıqda gözləyən hansısa başqa
maşınla gəlib. Sonra həmin maşınla da aradan çıxıb. Yəqin
sirli xidmətçini də yeni iş yerinə həmin maşın gətiribmiş.
Qeyd edim ki, agentliyə sorğu göndərdikdən sonra
Puaronun proqnozlarının doğru olduğu məlum oldu. Xanım
Middltonun adı agentliyin siyahılarında yox idi. Agentlik
xanım Heverinqin sifarişi əsasında onun yanına bir
neçə namizəd göndərib, xanım Heverinq isə agentliyin
haqqını ödəsə də, qadınlardan hansını işə götürdüyünü
xəbər verməyi unudub.

96
ekitab.ucoz.org
 Tamamilə çaşbaş vəziyyətdə Londona qayıtdım. Evə
gələndə əynində ipək xələt olan Puaro rahatca buxarının
qarşısında kresloda oturmuşdu. O:
- Mon ami, Hastinqs! Sizi gördüyüm üçün necə də
şadam, - deyə məni ürəkdən salamladı. - Heç demə, mən
sizə çox bağlanmışammış. Necəsiniz? Cepplə bir yerdə
xeyli əziyyət çəkmisiniz, deyəsən? Təhqiqatdan zövq ala
bildiniz?
- Puaro, bu əhvalat başdan-ayağa müəmmadır! Bu
cinayət heç vaxt
açılmayacaq.
- Bəli, görünür, bu dəfə qələbəmizlə öyünə
bilməyəcəyik.
- Yəqin ki. Bu iş çox qəlizdir.
- Ancaq mən, hələ ki, qəliz işlərin öhdəsindən gələ
bilirəm. Herrinqton Peysin kim tərəfindən öldürüldüyü
mənə məlumdur. Məni tamam başqa şey narahat edir...
- Məlumdur?! Necə öyrənə bildiniz?
- Teleqramlarıma göndərdiyiniz ətraflı cavablarda
kifayət qədər vacib fakt vardı. Hə, Hastinqs. Gəlin, sıra ilə
sadalayaq. Birincisi, Mister Herrinqton Peys ölümündən
sonra bacısı oğluna qalacaq böyük bir sərvətə sahib idi.
İkincisi, mərhumun varisi olan bacısı oğlunun maddi
vəziyyəti ağırdır. Üçüncüsü də,

97
ekitab.ucoz.org
bu bacıoğlunun, necə deyərlər, mənəvi dəyərlərə o qədər də
əhəmiyyət vermədiyi - məlumdur.
- Axı Rocer Heverinqin qətl törədilən zaman Londona
gedən qatarda olduğu sübut edilib?!
- Precisement26, həm də mister Heverinq Elmers Deyli
yeddiyə on beş dəqiqə işləmiş tərk eləmişdi və mister Peys
onun gedişindən əvvəl öldürülə bilməzdi. Bütün bunları
nəzərə aldıqda, əminliklə demək olar ki, mister Heverinq
əmisinə atəş açmayıb. Ancaq nəzərə almaq lazımdır ki,
hadisə baş verən zaman xanım Heverinq də qarovulxanada
idi.
- Bu, ola bilməz! Atəş açılan zaman xidmətçi onun
yanında olub.
- Elədir. Sonra da qəfildən yoxa çıxdı.
- Onu tapacaqlar.
- Buna əmin deyiləm. Hastinqs, sizə elə gəlmir ki, bu sirli
xidmətçidə nəsə bir qəribəlik var? Şəxsən məni bəzi
məsələlər o saat şübhələndirdi.
- O, sadəcə, öz işini görüb aradan çıxıb.
- Bəs işi nədən ibarət idi?
- Təbii ki, o, öz yoldaşına - qara saqqallı adama kömək
etməli idi.
- Xeyr, onun rolu bu deyildi. Onun rolu qətl törədilən
anda xanım Heverinqin başqa yerdə olmasını təmin

98
ekitab.ucoz.org
etməkdən ibarət idi. Və indi heç kim heç vaxt o qadını tapa
bilməyəcək, mon ami, çünki belə bir adam, ümumiyyətlə,
mövcud olmayıb! Böyük
Şekspirin dediyi kimi, "Belə bir adam heç vaxt olmayıb".
Təbəssümümü zorla gizlətməyə çalışaraq:
- Onu Dikkens deyib, - deyə mızıldadım.
- Nə demək istəyirsiniz, Puaro?
- Demək istəyirəm ki, Zoya Heverinq ərə getmədən
əvvəl aktrisa idi. Siz də, Cepp də xidmətçini, sadəcə,
yarıqaranlıq zalda görmüsünüz. Üstəlik də, nə Cepp, nə
polislər, nə də siz xanım Middltonla ev sahibəsini eyni
vaxtda görməmisiniz. Ağıllı və cəsarətli bir qadın üçün bu,
sadəcə, uşaq oyunu kimi bir şeydir. O, ev sahibəsinə xəbər
vermək bəhanəsi ilə yuxarı qalxaraq əyninə cemper, parik
və şlyapa geyinmiş, qrimini dəyişdirib Zoya Heverinq kimi
aşağı düşmüşdü.
Xidmətçiyə diqqət yetirmək heç kimin ağlına gəlməyib.
Onun cinayətlə əlaqədar olduğunu düşünən də olmayıb.
- Bəs İllinqdə tapılmış tapança? Onu oraya xanım
Heverinq apara bilməzdi.
- Xeyr, bu, Rocer Heverinqin işidir. Ancaq bunu nahaq
eləyiblər. Cinayətin izinə düşməyimə məhz relslərin
üstündə tapılmış o tapança kömək elədi. Təsadüfən əlinə
keçmiş silahdan istifadə edən adam onu elə oradaca atıb

99
ekitab.ucoz.org
gedər, özü ilə Londona aparmaz. Cinayətkarların məntiqi,
təbii ki, aydındır. Onlar polisin diqqətini Derbşirdən kənara
çəkmək istəyirmişlər. Polisləri mümkün qədər tez bir
zamanda ovçu qarovulxanasının ətrafını tərk etməyə
məcbur etmək lazım idi.
Təbii ki, İllinqdə tapılmış silah mister Peysi öldürmək üçün
istifadə edilmiş silah deyil. Rocer Heverinq ondan bir dəfə
atəş açdıqdan sonra özü ilə Londona aparıb və cinayət
yerində olmadığını sübut etmək üçün vağzaldan birbaşa
kluba, oradansa elektrik qatarı ilə İllinqə gedib. O, bu səfərə
cəmi iyirmi dəqiqə vaxt sərf eləyib. Paketi relslərin üzərinə
atdıqdan sonra da Londona qayıdıb. Gözəl həyat yoldaşı
Zoya Heverinq isə şam yeməyindən sonra soyuqqanlılıqla
mister Peysi qətlə yetirib. Xatırlayırsınızsa, mərhum
arxadan vurulub. Bu da çox mühüm məqamdır. Bundan
sonra qadın silahı yenidən doldurub, divardakı yerinə
asaraq, bu ağlasığmaz komediyaya start verib.
- İnanılmazdır. Amma...
- Amma həqiqətdir. Bien sur27, dostum, bu, həqiqətdir.
Problem bu gözəl cütlüyü məhkəmə qarşısına
çıxarmaqdadır. Təbii ki, Cepp əlindən gələni edəcək. Hər
şeyi ətraflı şəkildə ona yazmışam. Ancaq qorxuram ki, bu
caniləri Tanrıya tapşırmalı olaq.
Dostumun ehtiyat etməsi əsassız deyildi. Cepp Puaronun

100
ekitab.ucoz.org
gəldiyi nəticələrin doğruluğuna şübhə etməsə də, bunu
sübut etmək üçün dəlil tapa bilmədi.
Mister Peysin var-dövləti qatillərinin əlinə keçdi. Ancaq
onlar cəzasız qalmadılar.
Qəzetdə avtomobil qəzasında ölənlərin arasında xanım və
cənab Heverinqlərin də
olduğunu oxuyanda ədalətin qalib gəldiyini düşündüm.
25 "Kim kimdir" - illik bioqrafik soraqça. Əsasən
Britaniya vətəndaşları haqqında məlumatları əhatə edir.
1840-cı ildən buraxılır.
26 Tamamilə doğrudur (fr.)
27 Şübhəsiz (fr.)
Oğurlanmış milyon
Bir gün səhər əlimdəki qəzeti kənara qoyaraq:
- Aman Tanrım, axır vaxtlar elə hey istiqraz
vərəqələrinin oğurlanması haqqında məlumat verilir! -
dedim.
- Puaro, gəlin, bir müddət təhqiqatın nəzəri məsələləri ilə
maraqlanmağa son qoyub, nəhayət, cinayətin özü ilə məşğul
olaq.
- Haqlısan, dostum. Bir bu son hadisəyə bax. London
və Şotlandiya bankı tərəfindən
Nyu-Yorka göndərilmiş milyon dollar dəyərindəki Liberti
istiqraz vərəqələri "Olimpiya"nın göyərtəsindən müəmmalı

101
ekitab.ucoz.org
şəkildə yoxa çıxıb. Ah, bircə bu dəniz xəstəliyim olmasaydı,
böyük laynerlərdən birində səyahətə yollanardım.
- Hə, - deyə həvəslə dilləndim. - Bu laynerlərin bəziləri
hovuzları, mehmanxanaları, restoranları, palma
oranjereyaları olan əməlli-başlı saraylardır. Adam heç
dənizdə olduğuna inana bilmir.
- Mən özümü həmişə dənizdə hiss edirəm. Dediyin o
bəzək-düzəklər məni zərrə qədər də maraqlandırmır. Bir
təsəvvür elə, kim bilir, neçə-neçə dahilər o dediyin üzən
saraylarda gizlicə səfərə çıxır, orada cinayət
aləminin neçə görkəmli simasına rast gəlmək olar!
- Demək, bunu fikirləşirmişsiniz! - deyə güldüm.
- Liberti istiqraz vərəqələrini oğurlayan adamı tutmaq
istəyirsiniz.
Ev sahibəsi söhbətimizi yarıda kəsdi:
- Mister Puaro, bir xanım sizi görmək istəyir.
Qadının dostuma uzatdığı vizit kartında "Xanım Esme
Farkuar" yazılmışdı.
Puaro stolun altına əyilib yerə düşmüş kağız parçasını
götürərək səliqəylə səbətə qoyduqdan sonra əli ilə ev
sahibəsinə qonağı içəri dəvət etməsini bildirdi.
Bir dəqiqə sonra qonaq otağına iyirmi beş yaşlı, qəşəng
geyimli gözəl bir qız daxil oldu. Qızın böyük qonur
gözlərinə və gözəl qamətinə heyran qaldım.

102
ekitab.ucoz.org
 Puaro:
- Zəhmət olmasa, oturun, madmazel, - deyə təklif etdi. -
Bu, kiçik problemlərin həllində mənə kömək edən dostum
kapitan Hastinqsdir.
- Müsyö Puaro, mənim problemim çox böyükdür. Yəqin
ki, bu haqda qəzetlərdən oxumuşunuz. "Olimpiya"m və
Liberti istiqraz vərəqələrini nəzərdə tuturam.
Görünür, qız Puaronun üzündə peyda olan heyrət
ifadəsini gördüyündən dərhal:
- Yəqin ki, mənim London və Şotlandiya bankı ilə nə
əlaqəmin olduğunu soruşacaqsınız, - deyə əlavə etdi.
- Bir tərəfdən heç bir əlaqəm yoxdur, digər tərəfdən isə var.
Mən Filip Ricveyin nişanlısıyam.
- A! Mister Ricvey...
- Bəli, o, istiqraz vərəqələrinə görə məsuliyyət daşıyırdı.
Oğurluqda günahı olmasa da, bu, onun səhvidir. Filip çox
məyusdur. Əmisi onun paroxodda ağzından söz qaçırdığını
düşünür. Zavallının karyerası məhv oldu.
- Əmisi kimdir ki?
- Bankın baş direktorlarından biridir, mister Vavasur.
- Xanım Farkuar, əhvalatı ətraflı şəkildə danışın.
- Yaxşı. Bilirsiniz ki, bank Amerikadakı kreditlərini
artırmaq istədiyindən, Liberti istiqraz vərəqələrini milyon
dollardan baha qiymətə satmaq qərarına gəlmişdi. Mister

103
ekitab.ucoz.org
Vavasur səfər üçün öz qardaşı oğlunu seçdi. Filip uzun
illərdir bankda məsul vəzifədə çalışır və Nyu-Yorkda həyata
keçirilən bütün bank əməliyyatları ilə tanışdır. "Olimpiya"
Liverpuldan ayın iyirmi üçündə yola düşüb, istiqraz
vərəqələri isə Filipə səhər yola düşmədən əvvəl bankın baş
direktorları mister Vavasur və mister Şou tərəfindən verilib.
Vərəqələr Filipin iştirakı ilə sayılaraq zərfə
qoyulub, möhürlənərək elə o dəqiqə çantaya yığılıb.
- Çantanın kilidi adi kilid idi?
- Yox, mister Şou xüsusi Habbs kilidi tətbiq etməkdə
israr edirdi. Artıq qeyd etdiyim kimi, Filip zərfi çantaya
qoymuşdu. Zərf paroxodun Nyu-Yorka çatmasından bir
neçə saat əvvəl oğurlanıb. Bütün paroxodda diqqətlə axtarış
aparılsa da, heç bir nəticə əldə edilməyib. İstiqraz vərəqələri
elə bil havaya buxarlanıb.
- Onlar "Olimpiya"nın çatmasından yarım saat sonra
kiçik hissələrə bölünərək satılıb! İndi mən mister Ricveylə
danışmalıyam.
- Elə mən də sizdən mənimlə "Çeşir pendiri"ndə səhər
yeməyi yemənizi xahiş
edəcəkdim. Filip də orada olacaq. Ancaq o, kömək üçün sizə
müraciət etdiyimi bilmir.
Dərhal razılaşıb taksi ilə restorana yollandıq. Artıq orada
olan mister Filip nişanlısını iki yad kişinin yanında görəndə

104
ekitab.ucoz.org
xeyli təəccübləndi. O, hündürboy, gənc və xoş görünüşlü,
cəmi otuz yaşında görünsə də, gicgahları ağarmış bir adam
idi.
Xanım Farkuar nişanlısına yaxınlaşıb əlini çiyninə
qoydu:
- Məni bağışla, Filip, səninlə məsləhətləşmədən bu
centlmenləri dəvət eləmişəm, icazə ver, müsyö Erkül Puaro
ilə kapitan Hastinqsi sənə təqdim edim.
Özünü itirmiş Ricvey detektivin əlini sıxa- sıxa:
- Sizin haqqınızda çox eşitmişəm, müsyö Puaro!
- deyə bildirdi. - Ancaq Esmenin başıma... başımıza gələnlər
haqqında sizinlə məsləhətləşmək istəyəcəyi ağlıma
gəlməzdi.
- Filip, qorxurdum ki, bunu eləməyimə icazə
verməyəsən.
- Görünür, ona görə də, ehtiyatlı davranmısan. Müsyö
Puaro, ümid edirəm, bu qeyri-adi müəmmaya aydınlıq
gətirməyə müvəffəq olarsınız. Təşviş və narahatlıqdan lap
başımı itirmişəm.
Doğrudan da, Ricveyin siması arıqlayıb uzanmışdı,
üzündə əzablı bir ifadə vardı.
Puaro:
- Yaxşı, - dedi, - gəlin yeməyimizi yeyib, bu məsələni
birlikdə müzakirə edək. Mən bütün əhvalatı sizin özünüzdən

105
ekitab.ucoz.org
eşitmək istəyirəm.
Möhtəşəm bifştekslə pudinqi həzmi- rabedən keçirənə
kimi Filip Ricvey yoxa çıxmış istiqraz vərəqələri ilə
əlaqədar əhvalatı nəql etdi.
Onun danışdıqları da xanım Farkuarın danışdıqları ilə
üst-üstə düşürdü. Ricvey sözünü bitirdikdən sonra Puaro:
- Bəs istiqrazların oğurlandığından necə xəbər tutdunuz,
mister Ricvey? - deyə soruşdu.
Ricvey bərkdən güldü:
- Bu, dərhal gözə çarpdı, müsyö Puaro. Çantanın yarısı
kayutdakı ləmənin altından kənara çıxmışdı. Kilidi
sındırmağa çalışıblarmış, odur ki, çantanın kilid olan yeri
kəsik-kəsik idi.
- Ancaq, mən bildiyimə görə, kilid açarla açılmışdı, elə
deyil?
- Tamamilə doğrudur. Görünür, oğru kilidi sındıra
bilmədiyindən necəsə açmağa nail olub.
Puaronun gözlərində mənə yaxşı tanış olan yaşıltəhər
işıq yanmağa başlamışdı:
- Maraqlıdır. Çox maraqlıdır! Əvvəlcə kilidi sındırmaq
üçün xeyli vaxt itirib, sonra da birdən-birə fərqinə varıb ki,
açarı var imiş. Axı hər bir Habbs kilidi təkrarsız, unikal olur!
- Ona görə də oğrunun açarı ola bilməzdi!
- Bunun belə olduğuna əminsiniz?

106
ekitab.ucoz.org
 - Şərəfimə and içirəm! Həm də ki, açarı var idisə, niyə
mümkünsüz olduğu halda kilidi sındırmağa çalışaraq, boş
yerə vaxt sərf edirdi?
- Aha! Sirri açsaq, elə bu qəribə faktın sayəsində
açacağıq. Sualıma görə inciməyin: çantanı açıq
qoymadığınıza əminsiniz?
Filip Ricvey, bircə Puaroya baxmaqla kifayətləndi və
detektiv jestlə üzrxahlıq etməli oldu.
- Yaxşı, yaxşı, sizə inanıram, ancaq bəzən belə hallar baş
verir. Deməli, istiqrazlar sizin diqqətsizliyinizə görə
oğurlanmayıb. Bəs sonra oğru onları nə edib? Onlarla sahilə
necə çıxıb?
- İş də elə bundadır! Oğurluq haqqında gömrükçülərə
məlumat verildiyindən gəmidən çıxan bütün canlıların üstü
yoxlanmışdı.
- Bildiyimə görə, istiqrazlar böyük zərfdə idi?
- Bəli. Paroxodda gizlədilmiş ola bilməzdi, çünki
"Olimpiya"nın çatmasından cəmi yarım saat sonra, artıq
kiçik partiyalarla satılmağa başlayıb. Mən heç istiqraz
vərəqələrinin nömrələrinin göndərilməsini xahiş etmək
üçün Londona teleqram vurmağa imkan tapa bilməmişdim.
Hətta bir dəllal məni inandırmağa çalışırdı ki, bir neçə
istiqrazı hələ "Olimpiya"nın gəlişindən əvvəl alıb.
- Paroxodun yanından sürətli kater keçməmişdi ki?

107
ekitab.ucoz.org
 - Yalnız xidməti katerlər, özü də həyəcan siqnalı
veriləndən sonra keçirdi, istiqraz vərəqələrinin bu yolla
ötürülməsinə imkan verməmək üçün şəxsən özüm vəziyyəti
nəzarətdə saxlayırdım. Müsyö Puaro, az qalmışam dəli
olum! İnsanlar istiqrazları mənim oğurladığımı iddia
etməyə başlayıblar.
- Axı sahilə çıxanda sizi də yoxlamışdılar, elə deyil?
Ricvey özünü itirmiş halda Puaroya baxdı
- Bəli, əlbəttə.
Puaro müəmmalı şəkildə gülümsədi:
- Deyəsən, fikrimi tuta bilmədiniz. İndi gərək bankda
bəzi araşdırmalar aparım.
Ricvey vizit kartını götürüb üzərinə bir neçə söz yazdı:
- Bunu göstərsəniz, əmim dərhal sizi qəbul edər.
Ona təşəkkür edib, xanım Farkuarla sağollaşaraq
London və Şotlandiya bankının yerləşdiyi Trednidl-stritə
yola düşdük. Ricveyin vizit kartını göstərdikdən sonra klerk
bizi hücrə və masalar labirinti ilə birinci mərtəbədəki kiçik
kabinetə apardı. Burada hər iki baş direktor tərəfindən
qarşılandıq. Mister Vavasurun qısa ağ saqqalı vardı, mister
Şounun üzü isə təmiz qırxılmışdı.
Mister Vavasur:
- Bildiyimə görə, siz ancaq özəl təhqiqat ilə məşğul
olursunuz, - dedi. - Biz məsələni Skotlənd Yarda

108
ekitab.ucoz.org
tapşırmışıq. Bu işlə müfəttiş
Mak Neyi məşğul olur, mən bilən, o, çox bacarıqlı
mütəxəssisdir.
Puaro nəzakətlə:
- Şübhə etmirəm, - deyə cavab verdi. - icazə verin,
qardaşınız oğlunun işi ilə əlaqədar bir neçə sual verim.
Birinci sualım kilid haqqındadır. Onu kim sifariş vermişdi?
Mister Şou:
- Mən özüm, - dedi. - Bu işi heç kimə həvalə edə
bilməzdim. Açara gəldikdə isə mister Ricveyin, mənim və
mister Vavasurun hərəyə bir açarımız vardı.
- Heç bir klerkin əlinə keçə bilməzdi?
Mister Şou sual dolu baxışlarla mister
Vavasura baxdı. O isə:
- Açarlar seyfə qoyulduqları tarixdən - ayın iyirmi
üçündən bəri seyfdə də qalıb. Təəssüf ki, həmkarım iki həftə
əvvəl - Filipin yola düşdüyü gün xəstələnmişdi, yenicə
sağalıb.
Mister Şou qəmgin-qəmgin:
- Ağır bronxit mən yaşda adam üçün zarafat deyil,
- deyə əlavə etdi. - Onsuz da mister Vavasur tək işləməkdən
yorulmuşdu, bir tərəfdən də bu istiqraz vərəqələri...
Puaro bir neçə sual da verdi. Onun əmi ilə qardaşoğlu
arasındakı yaxınlıq dərəcəsini aydınlaşdırmağa çalışdığını

109
ekitab.ucoz.org
anlayırdım. Mister Vavasur konkret və dəqiq cavablar
verirdi. Məlum oldu ki, onun qardaşı oğlu bankın
etibarlı işçisi sayılır, borcu və ya maliyyə problemləri də
yoxdur. O, əvvəllər də oxşar tapşırıqları icra eləyibmiş.
Nəhayət, direktorlarla vidalaşıb bankı tərk etdik.
Küçəyə çıxdıqdan sonra Puaro:
- Məyus oldum, - dedi.
- Daha çox şey öyrənəcəyinizi düşünürdünüz? Qocalar
yaman zəhlətökən imişlər.
- Məni onların zəhlətökənliyi məyus etmədi, dostum.
Onsuz da bank direktorlarının, sənin romanlarında
göstərilən kimi, "qartal baxışlı ağıllı maliyyəçilər" olduğunu
düşünmürdüm. Məni işin həddindən artıq bəsit olması
məyus etdi.
- Bəsit?
- Bəli. Siz belə düşünmürsünüz?
- Deməli, istiqraz vərəqələrini kimin oğurladığını
bilirsiniz?
- Bilirəm.
- Onda... biz...
- Tələsməyin, Hastinqs. Hal-hazırda heç nə etmək
fikrində deyiləm.
- Niyə? Nəyi gözləyirsiniz?
- "Olimpiya"nı gözləyirəm. O, çərşənbə axşamı Nyu-

110
ekitab.ucoz.org
Yorkdan gələcək.
- Bəs birdən oğru bu müddət ərzində aradan çıxdı?
Məsələn, cənubdakı adalarda gizlənə bilər.
- Yox, dostum, adada yaşamaq onluq deyil.
"Olimpiya"nı isə ona görə gözləyirəm ki, Erkül Puaro üçün
bu məsələ gün kimi aydın
olsa da, o qədər də istedadlı olmayan başqaları, məsələn,
müfəttiş Mak Neyi üçün faktları təsdiq etmək xatirinə əlavə
araşdırma da aparmaq lazımdır. Gərək özümüz qədər
istedadlı olmayanları da nəzərə alaq.
- Heç olmasa bircə dəfə axmaq vəziyyətinə düşdüyünüzü
görmək üçün çox şeyimi verərdim! Çox təkəbbürlüsünüz!
- Özünüzdən çıxmayın, Hastinqs. Düzünü desəm, hiss
edirəm ki, get-gedə mənə nifrət etməyə başlayırsınız. Bu da
böyüklüyün bahasıdır!
Dostum sinəsini qabağa verib gülməli şəkildə ah çəkdi.
Çərşənbə axşamı qatarla Liverpula yollandıq. Puaro
israrla düşündükləri haqqında
məlumat vermək istəmir, sadəcə, hələ də məsələni başa düşə
bilməməyimə təəccüblənməklə kifayətlənirdi. Onunla
mübahisə etməyi özümə yaraşdırmadığımdan, marağımı
laqeydlik maskası altında gizlətməli oldum.
Transatlantik laynerin dayandığı körpüyə çatan kimi
detektiv ciddiləşdi. Bütün işimiz keçən reyslə gəmidə Nyu-

111
ekitab.ucoz.org
Yorka üzmüş dörd nəfəri növbə ilə sorğu-sual etməkdən
ibarət oldu.
Bizə eynəkli yaşlı centlmen haqqında danışdılar. Onun
şikəst olduğunu, kayutundan zorla çıxdığını dedilər.
Həmin yaşlı centlmenin xarici görünüşü haqqında
deyilənlər Filip Ricveyin kayutu ilə
yanaşı yerləşən 24 nömrəli kayutda olan mister Ventnorun
xarici görünüşü ilə üst-üstə düşürdü. Puaronun Ventnorun
gəmidə olduğunu və onun xarici görünüşü haqqındakı
məlumatları necə öyrəndiyini başa düşə bilməsəm də, çox
həyəcanlanmışdım.
Puaro:
- Deyin görüm, - deyə soruşdu, - o centlmen Nyu-Yorka
çatanda gəmini hamıdan əvvəl tərk elədi?
- Xeyr, ser, əksinə, o, axırda çıxanlardan oldu.
Puaronun mənə güldüyünü hiss edirdim. O, müsahibinə
minnətdarlıq etdikdən sonra geri qayıtdıq.
Mən acı-acı:
- Hər şey çox yaxşıdır, - dedim. - Ancaq bu axırıncı
cavab sizin nəzəriyyənizi alt-üst elədi! İndi nə qədər
istəyirsiniz gülümsəyin!
- Hastinqs, siz yenə heç nə anlamadınız. Əksinə, bu
axırıncı cavab mənim nəzəriyyəmin təməl daşı olacaq.
Qatarımız yola düşəndə Puaro bir neçə dəqiqə diqqətlə

112
ekitab.ucoz.org
nəsə yazdıqdan sonra yazdıqlarını zərfə qoydu:
- Bu, hörmətli müfəttişimiz Mak Neyi üçündür.
Londona çatdıqdan sonra zərfi Skotlənd Yarda
göndərərək "Randevu" restoranına yollandıq. Buradan
telefon açıb xanım Esmeni bizimlə nahar eləməyə dəvət
etdim.
Puaro gözlərini ağardaraq:
- Bəs Ricvey? - deyə soruşdu.
- Məgər indi bütün şübhələr onun üzərinə düşmür?
- Hastinqs, məntiqsiz düşünməyə başlamısınız. Əgər
oğru Ricvey olsaydı, iş daha effektli olardı, ancaq, təbii ki,
xanım Farkuar üçün yox. İndi isə gəlin hər şeyi ətraflı
şəkildə nəzərdən keçirək. Görürəm ki, sizin üçün çox
maraqlıdır. Bilirik ki, möhürlənmiş zərf bağlı çantadan yoxa
çıxıb. Şübhəsiz ki, zərfi sahilə çıxarmaq olmazdı...
- Elədir, amma bilirik ki...
- Bəlkə siz bilirsiniz, Hastinqs, ancaq mən bilmirəm.
Mən sadə bir məntiqə inanıram: O şey ki, mümkün deyil,
deməli, mümkün deyil! İki variant qalır: zərf gəmidə
gizlədilib (qeyd
edim ki, bunu etmək olduqca çətindir), ya da göyərtədən
atılıb.
- A! Üzgəc bağlamaqla!
- Üzgəcsiz.

113
ekitab.ucoz.org
Təəccüblə Puaronun üzünə baxdım:
- Əgər istiqraz vərəqələri göyərtədən atılıb suda
batırılıbsa, sonradan onları Nyu- Yorkda necə satıblar?
- Məntiqinizə heyranam, Hastinqs. Əgər istiqraz
vərəqələri Nyu-Yorkda satılıbsa, deməli, göyərtədən
atılmayıb. Başa düşürsən, bu, bizi hara aparıb çıxarır?
- Başladığımız yerə.
- Əsla. Əgər zərf göyərtədən atılıbsa və istiqraz
vərəqələri Nyu-Yorkda satılıbsa, deməli, onlar zərfdə
olmayıb. Məgər
möhürlənmiş zərfdə məhz istiqraz vərəqələrinin olduğunu
sübut edəcək dəlillər mövcuddur? Xatırladım ki, mister
Ricvey zərfi Londonda təhvil aldıqdan sonra bir dəfə də
açmayıb.
- Haqlısınız, ancaq onda...
Puaro səbirsiz-səbirsiz əlini yellədi:
- İcazə verin davam edim. Axırıncı dəfə istiqraz
vərəqələrini səhər üçə iyirmi dəqiqə qalmış London və
Şotlandiya bankının kabinetində görüblər. Sonradan isə
vərəqələr "Olimpiya"nın sahilə çatmasından yarım saat
sonra, bir dəllalın sözlərinə görə isə gəminin gəlməsindən
bir qədər əvvəl Nyu-Yorkda peyda olub. Vərəqələrin,
ümumiyyətlə, "Olimpiya"da olmadığını fərz etsək, nə olar?
Onların Nyu-Yorka çatdırılması üçün başqa yol ola

114
ekitab.ucoz.org
bilərdimi? Bəli, ola bilərdi. "Caygentik" də
Sautgemptondan "Olimpiya" ilə eyni gündə yola düşmüşdü,
ancaq onun sürəti çox idi. İstiqraz vərəqələri "Caygentik"lə
göndərilmiş olsaydı, "Olimpiya"nın sahilə çatmasından bir
gün əvvəl Nyu-Yorkda olardı. Bütün sirr də bundan
ibarətdir. Möhürlənmiş zərf saxta idi və bankda
hazırlanmışdı. İkinci zərfi hazırlamaq və birinci ilə
dəyişdirmək üç adamın işi ola bilər: ya Ricveyin, ya da
direktorlardan birinin. İstiqraz vərəqələri Nyu- Yorkdakı
tərəfdaşa göndərilmiş və tərəfdaşa onları "Olimpiya"nın
sahilə çatmasından dərhal sonra satmaq tapşırığı verilmişdi.
Bu
arada kimsə "Olimpiya"da oğurluq səhnəsi quraşdırmalı idi.
- Axı niyə?
- Ricvey zərfi açıb istiqraz vərəqələrinin orada
olmadığını görsəydi, bütün şübhələr avtomatik olaraq
Londona yönələcəkdi. Ricveylə qonşu kayutdakı adam qıfılı
sındırırmış kimi davranaraq, əslində ehtiyat açarla çantanı
açıb zərfi götürmüş və göyərtədən atmışdı. O, Ricveyin
gözünə görünmək istəmədiyi üçün "Olimpiya"m tərk
edərkən gəminin boşalmasını gözləyib. Cinayətkar Nyu-
Yorkda sahilə çıxdıqdan sonra elə ilk paroxodla geri
qayıdıb.
- Bəs kimdir bu cinayətkar?

115
ekitab.ucoz.org
Puaro:
- Ehtiyat açarı olan adam, kilidi sifariş edən adam,
əslində şəhər kənarındakı evində bronxitdən əziyyət
çəkməyən adam - "zəhlətökən" qoca mister Şou! Dostum,
hərdən yuxarı təbəqələrdə də cinayətkarlara rast gəlinir. Hə,
biz də gəlib çatdıq. Salam, madmazel Farkuar! İcazə
verərsiniz? - deyərək fərəhlənə-fərəhlənə gözəl qızın hər iki
yanağından öpdü.
Misir sərdabəsinin sirri
Puaro ilə birlikdə başımıza gəlmiş macəraların ən
maraqlılarından biri də firon Man-Hen-Panın qəbrinin
tapılıb qazılmasından dərhal sonra ardıcıl baş vermiş qəribə
ölüm hallarının araşdırılması olub.
Qahirədən bir qədər aralıda qazıntı işləri aparan Nyu-
Yorklu ser Con Uilyard və mister Blaynber gözlənilmədən
qəbirə rast gəlmişdilər.
Onların kəşfi böyük marağa səbəb olmuşdu. Məlum
olmuşdu ki, tapılmış qəbir qədim çarlığın süqutunun
başlanğıcında mövcud olmuş Səkkizinci Xanədanın
hökmdarlarından biri olan firon Men-Hen-Paya məxsusdur.
Bu dövr haqqında çox az məlumat olduğundan, tapıntılara
mətbuatda geniş yer ayrılmışdı.
Tezliklə insanların diqqətini özünə çəkən bir hadisə baş
verdi: ser Con Uilyard qəfildən infarkt nəticəsində vəfat

116
ekitab.ucoz.org
etdi.
Daim sensasiya axtarışında olan qəzetlər dərhal bu
fürsətdən istifadə edərək Misir xəzinələri ilə əlaqədar olan
bədbəxtliklər haqqındakı qədim mistik əhvalatları
xatırlamağa başladılar.
Hətta Britaniya muzeyindəki qədim mumiya - büzüşmüş
qədim şabalıd da mövsümün dəbdə olan eksponatına
çevrildi.
İki həftə sonra mister Blaynber qan zəhərlənməsi
nəticəsində dünyasını dəyişdi, bundan bir neçə gün
keçdikdən sonra isə onun qardaşı oğlu Nyu-Yorkda silahla
qətlə yetirildi. Hamı "Men-Hen-Panın lənəti"ndən
danışmağa başladı.
Məhz həmin ərəfədə Puaro xanım Uilyarddan məktub
aldı.
Mərhum arxeoloqun dul arvadı detektivdən onun
Keniqstondakı evinə baş çəkməsini xahiş edirdi. Mən də
dostumla məktubda göstərilən yerə yollandım.
Xanım Uilyard dərin hüzn içində, hündürboy, arıq bir
qadın idi. Üzündə yaxın günlərdəki itkisinin doğurduğu
iztirab açıq- aşkar sezilirdi.
- Çox sağ olun ki, dərhal gəldiniz, müsyö Puaro.
- Qulluğunuzdayam, xanım Uilyard. Məndən məsləhət
almaq istəyirsiniz?

117
ekitab.ucoz.org
 - Bilirəm ki, siz çox tanınmış detektivsiniz. Ancaq sizinlə
yalnız bir detektiv kimi danışmaq istəmirəm. Sizin həyata
fərqli baxışınız, təcrübə və təxəyyülünüz var. Zəhmət
olmasa, fövqəltəbii hadisələr haqqında nə düşündüyünüzü
deyərdiniz.
Puaro bir qədər fikirləşib:
- Gəlin bir-birimizi azdırmayaq, xanım Uilyard, - dedi. -
Mənə verdiyiniz sual qətiyyən abstrakt xarakterə malik
deyil. O, sizin üçün olduqca konkret bir məna ifadə edir.
Söhbət həyat yoldaşınızın ölümündən gedəcək?
- Bəli, elədir.
- Onun ölümünü araşdırmağımı istəyirsiniz?
- istəyirəm ki, mətbuatda gedən məlumatların hansı
hissəsinin həqiqətən faktlara əsaslandığını öyrənim. Üç
ölüm, müsyö Puaro. Hər birinin ayrı-ayrılıqda izahı olsa da,
inanın, üçünün birdən baş verməsi çox qəribə təsadüfdür.
Özü də hər üç hadisə qəbrin tapılmasından sonrakı bir ay
ərzində
baş verib. Bəlkə də bu, həqiqətən, fövqəltəbii qüvvələrin
işidir. Bəlkə də ölülərin müasir elmə məlum olmayan
formada təzahür edən intiqamıdır. Hər halda fakt faktlığında
qalır: üç ölüm hadisəsi baş verib. Və çox qorxuram ki, bu,
hələ son olmaya bilər.
- Kimə görə qorxursunuz?

118
ekitab.ucoz.org
 - Oğluma görə. Həyat yoldaşımın ölüm xəbəri gələndə
xəstə idim. Odur ki, Misirə Oksforddan yenicə qayıtmış
oğlum getməli oldu. O, cənazəni evə gətirdikdən sonra
mənim xahişlərimə baxmayaraq, yenidən oraya qayıtdı.
Oğlum atasının işlərinin yarımçıq qalmamasını və qazıntı
işlərinin davam etdirilməsini istəyirdi. Müsyö Puaro, məni
axmaq, savadsız hesab edə bilərsiniz,
ancaq mən qorxuram. Birdən ölmüş fironun ruhu hələ də
razı qalmayıbsa, nə olacaq? Bəlkə də mənim cəfəngiyat
danışdığımı düşünürsünüz...
- Xeyr, xanım Uilyard. Fövqəltəbii qüvvələrə mən də
inanıram.
Təəccüblə ona baxdım - heç vaxt ağlıma gəlməzdi ki,
Puaro axirətin mövcudluğuna inanır. Lakin dostum son
dərəcə səmimi görünürdü.
- İstəyirsiniz ki, oğlunuzu qoruyum? Bunun üçün
əlimdən gələni edəcəyəm.
- Əgər bu, adi hadisə olsaydı, bacarardınız. Ancaq mistik
qüvvələrə qarşı nə etmək olar ki?
- Xanım Uilyard, orta əsrlərin foliantlarında qara magiya
ilə mübarizə üsulları təsvir edilib. Yəqin ki, o zamankı
insanlar öz elmi ilə öyünən bizlərdən daha məlumatlı
olublar. İndi isə, gəlin, araşdırmalı olduğum faktlara keçək.
Həyat yoldaşınız hər zaman təəssübkeş misirşünas olub,

119
ekitab.ucoz.org
elədir?
- Bəli, gəncliyindən bəri. O bu sahənin ən böyük
mütəxəssislərindən biri hesab olunurdu.
- Bəs mister Blaynber necə? Mən bilən, o, sadəcə
həvəskar idi?
- Bəli. Mister Blaynber zəngin bir adam idi və o an ağlına
gələn hər bir işə asanlıqla baş vururdu. Həyat yoldaşım onu
misirşünaslığa
cəlb eləməyə nail olmuşdu. Ekspedisiya da onun hesabına
təşkil edilmişdi.
- Bəs mister Blaynberin qardaşı oğlu necə? Onun maraq
dairəsi haqqında nə bilirsiniz? O da başqaları kimi
ekspedisiyada iştirak edirdi?
- Zənn eləmirəm. Mən qəzetdən onun ölümü haqqında
oxuyana qədər belə bir adamın varlığından xəbərsizdim.
Onunla mister Blaynberin yaxın olduqlarını düşünmürəm.
Blaynber heç vaxt qohumları haqqında danışmazdı.
- Ekspedisiyanın qalan iştirakçıları kimlər idi?
- Britaniya muzeyinin rəsmi nümayəndəsi və eksperti
Doktor Tossvil, onun Metropoliten
muzeyindən olan həmkarı mister Şnayder, mister
Blaynberin gənc amerikalı katibi həkim Eyms, həkim, bir də
həyat yoldaşımın sevimli və sadiq xidmətçisi Həsən.
- Mister Blaynberin katibinin adını xatırlamırsınız?

120
ekitab.ucoz.org
 - Deyəsən, Harper idi. Ancaq əmin deyiləm. Mister
Blaynberlə təzəlikcə işləməyə başlamışdı. Çox xoşagəlimli,
gənc bir adam idi.
- Çox sağ olun, xanım Uilyard.
- Başqa köməyim dəyə bilər sizə?
- Hal-hazırda yox. Bu işin araşdırılmasını mənə həvalə
edin. İnanın, oğlunuzu qorumaq üçün əlimdən gələni
əsirgəməyəcəyəm.
Puaronun sözləri o qədər də təsəlliverici olmadı və onları
eşidəndə xanım Uilyardın diksindiyini gördüm. Hərçənd
detektivin onun təlaşlarına istehza etməməsi və bu işə ciddi
yanaşması qadına təskinlik verməli idi. Mənə gəlincə,
əvvəllər heç vaxt Puaronun fövqəltəbii qüvvələrə
inandığının şahidi olmamışdım. Evə yola düşəndə bu barədə
söz açdım. Dostum qaşqabaqlı və dərhal işə başlamağa
qərarlı idi.
- Əziz dostum Hastinqs, mən həqiqətən bu qüvvələrin
gücünə inanıram. Siz də onları əhəmiyyətsiz hesab etməyin.
- Bəs indi nə edəcəyik?
- Hastinqs, həmişəki kimi çox işgüzarsınız! Eh bien28,
ilk növbədə Nyu-
Yorka teleqraf göndərəcəyik. Gərək gənc Blaynberin ölümü
haqqında ətraflı məlumat əldə edək.
O, belə də etdi. Tez bir vaxtda Nyu- Yorkdan dəqiq

121
ekitab.ucoz.org
cavab gəldi.
Gənc Ruper Blaynber bir neçə il imiş ki, çətin
vəziyyətdəymiş. Sonradan Cənub dənizindəki bir adaya
köçərək burada özünə müvəqqəti iş tapıb. Lakin iki il əvvəl
Nyu- Yorka qayıdıb və yenidən müflisləşməyə başlayıb.
Məncə, ən diqqətəlayiq fakt Ruperin bir qədər əvvəl Misirə
getmək üçün müəyyən miqdarda yol pulu axtarması faktı
idi. O, hamıya Misirdə yaxın bir dostunun olduğunu, ondan
pul götürərək borcunu qaytaracağını deyirmiş.
Lakin gənc Blaynberin bu planı baş tutmamış, o,
fironların sümükləri ilə qohumlarından daha çox
maraqlanan əmisinə lənət yağdıra-yağdıra Nyu-Yorka
qayıtmalı - olmuşdu.
Ser Uilyardın ölümü onun Misirdə olduğu vaxta təsadüf
edirdi. Ruper Nyu-Yorka qayıtdıqdan sonra da yüngül həyat
sürməyə davam etmiş və gözlənilmədiyi halda, qəfildən
özünü öldürmüşdü. Yazıb qoyduğu kağızda bir sıra
qəribəliklər vardı: özünü cüzam xəstəsi və toxunulmaz biri
kimi təqdim edirdi. Məktubun sonuncu cümləsində onun
kimisinin ölməsinin daha düzgün olacağı qeyd edilmişdi.
Beynimdə tutqun bir nəzəriyyə formalaşmışdı. Əvvəllər
çoxdan ölüb getmiş
Misir fironlarının lənətinə inanmazdım və hesab edərdim ki,
cinayətkarı indiki dövrdə axtarmaq lazımdır.

122
ekitab.ucoz.org
 Fərz etmək olar ki, gənc Blaynber zəhərin köməyi ilə
əmisindən qurtulmaq qərarına gəlib. Zəhəri səhvən ser Con
Uilyard qəbul edib.
Cinayəti törətdikdən sonra gənc Nyu- Yorka qayıdıb.
Burada əmisinin də öldüyünü eşidib. O, işlətdiyi cinayətin
mənasız olduğunu dərk edərək peşmanlıq hiss etdiyindən
özünə qəsd edib.
Bu fərziyyəni Puaro ilə bölüşdüm. O:
- Dostum, sizin bu düşündükləriniz çox bəsitdir, çox, -
dedi. - Bəlkə də hər şey məhz
belə olub. Ancaq siz firon qəbrinin kiçicik təsirini
fərziyyənizə salmamısınız.
Çiyinlərimi çəkdim:
- Sizcə, bu məsələni ciddi qəbul eləməyə dəyər?
- O qədər ciddi qəbul eləməyə dəyər ki, günü sabah
Misirə yola düşəcəyik.
- Necə?
- Sadəcə.
Puaronun simasında fədakarlıq etməyə hazır olduğunu
göstərən qəhrəmancasına bir ifadə vardı. O, ah çəkərək acı-
acı:
- Lakin dəniz... - dedi. - Bu lənətə gəlmiş dəniz...
Bir həftə keçdi. Ayaqlarımızın altında səhranın qızılı
qumları xırçıldayır, günəş odunu

123
ekitab.ucoz.org
üstümüzə ələyirdi. Başdan-ayağa əzab mücəssəməsinə
çevrilmiş Puaro gözümün qabağında yavaş-yavaş yoxa
çıxırdı. Balaca belçikalını yaxşı səyyah adlandırmaq
olmazdı - Marseldən Misirə qədər dörd günlük dəniz səfəri
onun üçün əsl işgəncəyə çevrilmişdi. İsgəndəriyyədə sahilə
detektivin solğun kölgəsi çıxdı.
Dostum hətta təmizkarlığından da müvəqqəti olaraq
imtina eləmişdi.
Qahirəyə çatan kimi birbaşa ehramların kölgəsində
yerləşən "Men Haus" otelinə yollandıq. Mən bütünlüklə
Misirin cazibəsinə qapılmışdım. Ancaq bu, Puaroya aid
deyildi. Eynən Londondakı kimi geyinmiş detektiv cibində
paltarlarını təmizləmək üçün balaca
şotka gəzdirir və durmadan üst-başına bulaşmış qumlarla
mübarizə aparırdı. O:
- Ayaqqabılarıma baxın, Hastinqs, - deyə zarıyırdı.
- Hər zaman parlaq, gözəl və təmiz olan dəri
ayaqqabılarımın indi üstləri də, içləri də qumla doludur. Çox
pis və ürəkağrıdıcı bir şeydir bu. Bir yandan da bu isti!
İstidən lap bığlarım sallanıb.
Mən isə:
- Sfinksə baxın, - deyə təkid edirdim. - Adama elə gəlir
ki, ətrafa sirr və füsunkarlıq saçır.
Puaro Sfinksə acıqlı bir nəzər saldı:

124
ekitab.ucoz.org
 - Hər halda xoşbəxtlik saçmır. Yarısı quma batmış bir
varlıqdan bunu gözləmək, onsuz
da, qəribə olardı. Ax, bu qum!
- Qulaq asın, axı Belçikada da qum çox
olur.
- Hər halda Brüsseldə olmur.
Detektiv fikirli-fikirli ehramlara baxdı:
- Hər halda onların nəhəng göründükləri və düzgün
həndəsi formaya malik olduqları doğrudur. Lakin kələ-kötür
səthləri çox pis görünür. Bir də ki, yanaşı əkilsələr də, bu
palmalardan heç xoşum gəlmir.
Dostumun ah-zarını yarımçıq kəsərək, dərhal
arxeoloqların düşərgəsinə yollanmağı təklif etdim.
Düşərgəyə yalnız dəvə ilə getmək olardı. Heyvanlar dizləri
üstündə dayanaraq səbirlə onlara minməyimizi
gözləyirdilər.
Onlara çoxdanışan tərcüməçinin başçılıq etdiyi
balaca oğlanlar dəstəsi baxırdı. Puaronun dəvənin belində
necə göründüyünü təsvir eləmək belə istəmirəm. O, ah-
fəryadlarla başlayıb, ümidsiz jestlərlə, Müqəddəs Anaya və
ayrı-ayrılıqda müqəddəslərin hər birinə ünvanladığı
şikayətlərlə qurtardı. Axırda da dəvədən düşüb balaca bir
eşşəyə minməli oldu.
Qeyd etməliyəm ki, yortma gedən dəvə ilk dəfə ona

125
ekitab.ucoz.org
minən adam üçün ciddi problemlər yaradır. Zavallı
dostumun bədəni bir neçə gün durmadan sızıldadı.
Nəhayət, qazıntıların aparıldığı yerə çatdıq. Əynində ağ
geyim, başında dəmir papaq olan ağ saqqallı, gündən
yanmış bir adam yaxınlaşıb bizi salamladı:
- Müsyö Puaro və kapitan Hastinqs? Teleqramınızı
almışıq. Bağışlayın ki, heç kim sizi qarşılamaq üçün
Qahirəyə gələ bilmədi. Bütün planlarımızı alt-üst edən
qorxunc bir hadisə baş verib.
Puaronun rəngi ağardı. Gizlicə şotkasına tərəf uzanmış
əli hərəkətsiz qalan dostum:
- Daha bir ölüm? - deyə ah çəkdi.
- Bəli.
- Ser Qey Uilyard? - deyə qışqırdım.
- Yox, amerikalı həmkarım mister Şnayder.
Puaro:
- Səbəb? - deyə soruşdu.
- Tetanus.
Rəngim ağappaq oldu. Ətrafımdakı hava şərlə dolu,
gözəgörünməz və təhlükəli idi. Birdən növbəti qurban mən
oldum?
Puaro sakitcə:
- Mon Dieu29 - dedi, - başa düşə bilmirəm. Dəhşətdir.
Müsyö, əminsiniz ki, səbəb tetanus idi?

126
ekitab.ucoz.org
 - Məncə, elə olmalıdır. Ancaq həkim Eyms sizə daha
ətraflı məlumat verə bilər.
- Əlbəttə, axı siz həkim deyilsiniz.
- Adım Tossvildir.
Deməli, ledi Uilyardın qeyd etdiyi Britaniya muzeyinin
rəsmi nümayəndəsi bu imiş. Bu adamın simasındakı
qətiyyətli, eyni zamanda hüznlü ifadə dərhal xoşuma gəldi.
Doktor Tossvil:
- Mənimlə gəlsəniz, sizi ser Uilyardın yanına apararam,
- deyə sözünə davam etdi.
- 0, çox narahat idi. Özü də siz gələn kimi ona xəbər
verməyimizi xahiş edib.
Bizi düşərgənin içi ilə böyük bir çadıra apardılar. İçəridə
üç nəfər vardı.
Tossvil:
- Ser Qey, Müsyö Puaro ilə kapitan Hastinqs gəlib,
- deyə məlumat verdi.
İçəridəki üç nəfərin ən cavanı ayağa qalxıb bizə
yaxınlaşdı. Onun davranışlarındakı impulsivlik anasını
xatırladırdı. Digərləri kimi çox qaralmasa da, yorğun siması
onu olduğundan yaşlı göstərirdi.
Bizdə belə bir təəssürat yarandı ki, ser Qey çiyinlərinə
düşmüş yükü mərdliklə daşıyır. O, yanındakı iki həmkarını
- həkim Eymslə mister Harperi bizə təqdim etdi. Otuz

127
ekitab.ucoz.org
yaşlarında olan həkim Eyms ağıllı adama oxşayırdı. Mister
Harper isə xoşagəlimli bir gənc idi. Bir neçə dəqiqə
danışdıqdan sonra onunla doktor Tossvil çadırdan çıxdılar.
Çadırda bizimlə ser Qey və həkim Eyms qaldı.
Uilyard:
- Müsyö Puaro, lazım olan bütün sualları verə bilərsiniz,
- dedi. - Bu qəribə bədbəxtliklər silsiləsi bizi lap çaşdırıb.
Axı bütün bunlar təsadüfdən başqa nə ola bilər ki?
Lakin onun əsəbi davranışları dediklərini təkzib edirdi.
Hiss edirdim ki, Puaro gənc Uilyardı diqqətlə müşahidə
etməkdədir:
- Ser Qey, həqiqətən işinizi sevirsiniz?
- Əlbəttə, sevirəm. Nə olursa olsun, işimiz davam
edəcək.
Puaro ikinci müsahibinə müraciət etdi:
- Siz nə deyə bilərsiniz, müsyö həkim?
- Mən də işi dayandırmağın tərəfdarı deyiləm.
Puaronun üzündə onun məşhur mimikalarından biri
peyda oldu:
- Deməli, baş verənləri aydınlaşdırmalı olacağıq. Müsyö
Şnayder nə vaxt vəfat edib?
- Üç gün əvvəl.
- Əminsiniz ki, ölüm səbəbi tetanusdur?
- Əminəm.

128
ekitab.ucoz.org
 - Bəlkə zəhərlənmədən ölüb? Məsələn, strixnindən.
- Yox, müsyö Puaro. Nəyi nəzərdə tutduğunuzu başa
düşürəm, ancaq burada səbəb açıq-aşkar tetanus idi.
- Tetanus əleyhinə zərdab vurmuşunuz?
- Əlbəttə. Mümkün olan hər şey edilib.
- Yanınızda zərdab vardı?
- Xeyr, Qahirədən almışdıq.
- Düşərgədə başqa tetanus halları olubmu?
- Yox, olmayıb.
- Əminsiniz ki, mister Blaynberin ölüm səbəbi tetanus
deyildi?
- Əminəm. Mister Blaynberin dizi sıyrılmışdı, sonra
yarasına infeksiya düşdü və sepsis başladı. Hüquqşünas
üçün hər iki hal oxşar ola bilər, ancaq əslində onlar arasında
heç bir oxşarlıq yoxdur.
- Onda bir-birinə qətiyyən oxşamayan dörd ölüm halına
baxmalıyıq. Bir infarkt, bir qan zəhərlənməsi, bir intihar və
bir tetanus.
- Elədir ki, var, müsyö Puaro.
- Əminsiniz ki, bu ölüm halları arasında heç bir oxşarlıq
yoxdur?
- Başa düşmədim.
- İndi izah edərəm. Bu dörd nəfər Men- Hen-Panın
ruhunu narahat edəcək bir hərəkətə yol verməmişdilər ki?

129
ekitab.ucoz.org
Həkim heyrətlə Puaroya baxdı:
- Qəribə söz danışırsınız, müsyö Puaro. Ümid edirəm ki,
bu cəfəngiyatı ciddi qəbul etmirsiniz.
Uilyard acıqlı-acıqlı:
- Boş danışıqlardır, - deyə söhbətə qoşuldu.
Ancaq Puaro əhvalını pozmadı. O, yaşıl gözləri ilə
yavaş-yavaş həmsöhbətlərini nəzərdən keçirdi:
- Müsyö həkim, məgər siz buna inanmırsınız?
- Yox, ser, inanmıram. Mən elm adamıyam və yalnız
elmin öyrətdiklərinə inanıram.
- Məgər qədim Misirdə elm yox idi? Yox, yox, cavab
verməyin. Sadəcə, deyin görüm,
yerli işçilər bu barədə nə fikirləşirlər?
Həkim Eyms:
- Mən bilən, - deyə cavab verdi, - avropalılar başlarını
itiriblərsə, yerlilər onlardan geridə qalmaq istəməzlər.
Bunun üçün səbəbləri olmasa da, təlaş içindədirlər.
Puaro tərəddüdlə:
- Ola bilər, - dedi.
Ser Qey şübhəylə:
- Bu, lap absurddur, - dedi. - Əgər həqiqətən belə
düşünürsünüzsə, deməli, qədim Misir haqqında heç nə
bilmirsiniz.
Puaro cavab vermək əvəzinə cibindən qədim əl

130
ekitab.ucoz.org
yazılarından ibarət olan bir kitabça çıxardı. Kitabın başlığını
oxudum: "Misirlilərin
və kəldanilərin magiyası". Dostum çevrilib çadırdan çıxdı.
Həkim mənə baxaraq:
- O nə fikirləşir? - deyə soruşdu.
Puarodan eşitməyə alışdığım bu sualı
başqa adamdan eşitmək məni şənləndirdi:
- Bilmirəm. Mənə elə gəlir ki, qəzəblənmiş ruhları
sakitləşdirmək üçün bir planı var.
Puaronu axtarmağa yollandım. O, mister Blaynberin
keçmiş katibi ilə danışırdı. Mister Harper:
- Yox, - dedi, - mən ekspedisiyada cəmi altı ay olmuşam.
Bəli, mister Blaynberin işlərinin vəziyyəti haqqında hər şeyi
bilirəm.
- Mənə onun qardaşı oğlu haqqında məlumat verə
bilərsinizmi?
- Bir dəfə buraya gəlmişdi. Kifayət qədər xoşagəlimli
oğlandır. Əvvəllər heç vaxt görməmişdim onu. Ancaq
buradakılardan kimsə onu tanıyırdı. Deyəsən, həkim Eyms
və doktor Şnayder onunla tanış idilər. Qoca ona elə də
nəzakət göstərmirdi. Gələn kimi mübahisə etməyə
başladılar. Qoca: "Bir sent də! Nə indi, nə də ölümümdən
sonra bircə sent də! Bütün var-dövlətimi ömrümü həsr
etdiyim işin tamamlanması üçün bağışlayacağam, bu gün bu

131
ekitab.ucoz.org
haqda mister Şnayderlə də danışmışam", - deyə qışqırırdı.
Bundan sonra gənc Blaynber Qahirəyə getdi.
- O vaxt xəstə deyildi?
- Qoca?
- Yox, gənc.
- Məncə, nə isə problemi olduğunu demişdi. Ancaq
əhəmiyyətsiz bir şey idi, əks halda yadımda qalardı.
- Mister Blaynber vəsiyyətnamə yazıb?
- Mən bilən, yox.
- Mister Harper, ekspedisiyanın tərkibində qalacaqsınız?
- Yox, ser. İşlərimi bitirən kimi Nyu-Yorka
qayıdacağam. Bəlkə mənə güləcəksiniz, amma lənətə
gəlmiş Men-Hen-Panın növbəti qurbanı olmaq istəmirəm.
Burada qalsam, məni də haqlayacaq.
Puaro qəribə bir təbəssümlə:
- Unutmayın ki, o, qurbanlarından birini Nyu-Yorkda
haqlayıb, - deyərək oradan uzaqlaşdı.
Harper əminliklə:
- 0, iblisdir! - deyə pıçıldadı.
Mənimlə tək qaldıqdan sonra Puaro fikirli- fikirli:
- Çox həyəcan keçirir, - dedi. - Tamamilə son həddə
çatıb.
Təəccüblə dostuma baxsam da, onun müəmmalı
təbəssümündən heç nə anlamadım.

132
ekitab.ucoz.org
 Qey Uilyard və doktor Tossvillə birlikdə qazıntılara
baxmağa getdik. Əsas tapıntılar artıq Qahirəyə göndərilsə
də, qalan materiallar da olduqca maraqlı idi. Gənc baronetin
bu işə qarşı marağını başa düşmək olardı. Ancaq onun
davranışlarında, sanki
üzərindəki bəladan qurtula bilməməyin əsəbiliyi sezilirdi.
Əllərimizi yuyub, şam etmək məqsədilə, bizim üçün
hazırlanmış çadıra keçdik. Ağ geyimli hündürboy bir adam
ərəb dilində bizi salamladı və geri çəkilərək içəri
keçməyimiz üçün yol açdı.
- Siz ser Con Uilyardın xidmətçisi Həsənsiniz?
Həsən:
- Əvvəl ser Cona xidmət edirdim, indi isə onun oğluna, -
deyə bizə tərəf bir addım ataraq səsini alçaltdı. - Deyirlər,
siz çox müdriksiniz və qəzəblənmiş ruhlarla davranmağı
bacarırsınız. Elə edin ki, gənc
sahib buradan getsin. Ətrafımızı lənət bürüyüb.
Xidmətçi cavab gözləmədən çevrilib çadırdan çıxdı.
Puaro:
- Ətrafı lənət bürüyüb, - deyə mızıldadı. Bəli, bunu hiss
edirəm.
Sakitcə şam yeməyimizi yedik. Yatmaq üçün
dağılışacaqdıq ki, qəfildən ser Qey Puaronun qolundan
yapışıb qarşı tərəfi göstərdi. Çadırların arası ilə tutqun bir

133
ekitab.ucoz.org
siluet hərəkət edirdi. İnsan deyildi: başının it başı olduğunu
aydın sezdim. Qəbrin divarlarında eynən bu cür şəkil
görmüşdüm. Damarlarımda qanın donduğunu hiss etdim.
Puaro can-başla xaç çəkərək:
- Mon Dieu, - deyə pıçıldadı, - bu, ölmüş ruhların çaqqal
başlı tanrısı Anubisdir.
Doktor Tossvil yerindən sıçrayıb:
- Kimsə bizi ələ salır, - deyə qışqırdı. Rəngi ağappaq
ağarmış ser Qey isə:
- Harper, sizin çadırınıza tərəf gedir, - deyə pıçıldadı.
Puaro:
- Yox, - deyə başını buladı. - Həkim Eymsin çadırına.
Həkim şübhə ilə ona baxıb qışqıra-qışqıra doktor
Tossvilin sözlərini təkrar etdi:
- Kimsə bizi ələ salır! Gedək, tutaq onu. O, müəmmalı
ruhu izləməyə başladı. Mən
də onun ardınca getdim. Ancaq, nə qədər axtarsaq da, heç
bir canlı izinə rast gəlmədik.
Ruhdan düşmüş halda qayıdanda gördük ki, Puaro güclü
şəxsi təhlükəsizlik tədbirləri görüb. O, çadırın ətrafında
qumun üzərinə müxtəlif işarə və diaqramlar çəkmişdi.
Onların arasında bir neçə beşbucaqlı vardı. Dostum
ənənəsinə sadiq qalaraq, eyni zamanda Kaya və "Ölülərin
kitabı"na istinad etməklə cadugərlər və magiya haqqında,

134
ekitab.ucoz.org
eləcə də qara magiyanın alternativi olan ağ magiya haqqında
bədahətən mühazirə oxuyurdu.
Bütün bunlar doktor Tossvili özündən çıxardı. O, məni
kənara itələyərək qəzəblə qışqırmağa başladı:
- Axmaqlıqdır, ser! Əsl cəfəngiyatdır. Bu insan fırıldaqçı
və yalançıdır. O, orta əsr xurafatı ilə qədim Misir inancları
arasındakı
fərqi başa düşmür. Belə cahillik və sadəlövhlük calağına
həyatımda ilk dəfədir ki, rast gəlirəm.
Özündən çıxmış eksperti sakitləşdirib, Puaro ilə çadıra
keçdim. Dostum çox şən görünürdü:
- İndi rahat yata bilərik. Başım yaman ağrıyır. Otlardan
hazırlanmış yaxşı bir cövhər olsaydı, lap əla olardı.
Sanki Puaronun istəyinə cavab olaraq çadırın örtüyü
aralandı və Həsən içəri keçərək əlindəki tüstülənən fincanı
detektivə təklif etdi. Bu, dostumun təsir gücünə sözsüz
inandığı çobanyastığı cövhəri idi. Həsənə təşəkkür etdikdən,
mənim bu cövhərdən
istəmədiyimi bildirdikdən sonra, nəhayət, ikilikdə qaldıq.
Uzun müddət çadırın qapısı ağzında dayanıb səhraya
tamaşa elədim:
- Qəribə yerdir. Qəribə işdir. Çox da füsunkardır!
Səhrada yaşamaq, daim keçmiş sivilizasiyaların sirlərinə
nüfuz etmək. Yeri gəlmişkən, Puaro, ola bilməz ki, siz bu

135
ekitab.ucoz.org
hissləri yaşamayasınız.
Cavab gəlmədi. Narahat olub arxaya çevrildim.
Narahatlığım əbəs deyilmiş. Puaro arxası üstə uzanmış,
sifəti qıc olmuşdu.
Boş fincan yanında idi. Əvvəl ona tərəf, sonra isə
düşərgə boyu həkim Eymsin çadırına doğru qaçdım.
- Həkim Eyms, tez olun! - deyə qışqırırdım.
- Nə olub?
- Dostum... Ölür... O, çobanyastığı cövhəri... Həsəni
düşərgədən çıxmağa qoymayın.
Bir göz qırpımında həkim bizim çadıra keçdi. Puaro
qoyub getdiyim vəziyyətdə uzanmışdı. Həkim:
- İnanılmazdır! - deyə qışqırdı. - Apopleksiyaya
oxşayır. Amma siz dediniz ki, nəsə içib?
O, boş fincanı götürdü.
Sakit bir səs:
- Heç nə içməmişəm, - dedi. Heyrətlə detektivə tərəf
döndük. Puaro çarpayıda
oturub gülümsəyirdi:
- Cövhəri içmədim. Dostum Hastinqs səhranın
gözəllikləri haqqında danışarkən onu gizlicə balaca bir
butulkaya tökmək imkanı əldə etdim. Bu balaca butulka isə
kimyəvi analizə göndəriləcək.
Həkim sərt hərəkətlə yerindən tərpəndi.

136
ekitab.ucoz.org
 - Lazım deyil, həkim, axı siz ağıllı adamsınız və başa
düşürsünüz ki, burada güc tətbiq etməyin heç bir mənası
yoxdur. Hastinqs çadırdan çıxandan sonra butulkanı etibarlı
bir yerdə gizlədə bilmişəm. Tez olun, Hastinqs, tutun onu!
Puaronun nədən ehtiyat etdiyini anlamırdım. Dostumu
xilas etmək istəyi ilə onun üstünə atıldım. Ancaq həkimin
niyyəti
başqa imiş. 0, ani bir hərəkətlə əlini ağzına apardı və ətrafa
acı badam iyi yayıldı. Eyms yerə yıxıldı.
Puaro məyus halda:
- Daha bir qurban, - dedi. - Ancaq bu, sonuncu olacaq.
Bəlkə də bu, onun üçün ən yaxşı çıxış yolu idi. 0, üç nəfərin
qatilidir.
Mən sarsılmış halda:
- Həkim Eyms? - deyə qışqırdım. - Mən də elə bilirdim,
siz fövqəladə qüvvələrə inanırsınız.
- Siz, sadəcə, məni düz başa düşmədiniz, Hastinqs. Mən
xurafatın qorxunc gücünə inandığımı demişdim.
28 Yaxşı (fr.)
29 Aman Tanrım (fr.)
Qrand oteldə oğurluq
- Puaro, - dedim, - şəraiti dəyişməniz pis olmazdı,
məncə.
- Belə düşünürsünüz?

137
ekitab.ucoz.org
- Buna əminəm.
- Doğrudan? Yoxsa artıq hər şeyi hazırlamısınız?
- Deməli, mənimlə gedirsiniz?
- Hara aparmaq istəyirsiniz ki, məni?
- Braytona. Bu gözəl ideyanı mənə bir yoldaş verib. Həm
də ki, indi özümə, necə
deyərlər, kiçik bir bayram yaşatmaq üçün kifayət qədər
vəsaitim var. Zənnimcə, "Qrand Metropoliten" otelində
keçirəcəyimiz istirahət günləri bizim üçün faydalı olar.
- Əla! Təklifinizi minnətdarlıqla qəbul edirəm. Qayğınız
məni lap mütəəssir etdi. Hər halda xeyirxah ürək qeyri-adi
zəkadan az şey demək deyil, hətta, bəlkə də, daha önəmlidir.
Bəzən bunu unuduram.
Bu fikir mənə bir qədər yersiz gəldi.
Onsuz da Puaronun məni ağıllı hesab etmədiyini bilirdim.
Lakin dostum elə sevinirdi ki, incikliyimi unutdum.
- Deməli, qərara gəldik, - dedim.
Artıq şənbə günü şam yeməyini "Qrand
Metropoliten" otelində, şən və qayğısız
insanların əhatəsində yeyirdik. Sanki bütün elita, əsasən də
valehedici qadınlar hamısı Braytona yığışmışdı. Geyimlər
də, geyimlərə uyğun seçilməyən, yalnız göstəriş xatirinə
taxılmış zinət əşyaları da olduqca məftunedici görünürdü.
Puaro:

138
ekitab.ucoz.org
 - Hein!30 Əsl tamaşadır! - deyə mızıldadı. - Sanki buraya
ancaq silah satışından varlanmış möhtəkirlər yığışıb.
- Elə də deyirlər, - deyə cavab verdim.
- Bu cavahiratları görəndə, istər-istəməz, ağlımı
cinayətkarları tutmağa sərf etdiyim üçün təəssüflənməli
oluram
- özümün cinayətkar olmağım daha məntiqli olardı. Görün
bacarıqlı oğrular üçün necə
gözəl imkanlar var! Ora baxın, Hastinqs, sütunun yanındakı
kök qadına. Taxdığı cavahiratlarla lap milad ağacına
oxşayır.
- Bu ki xanım Opalzendir!
- Tanıyırsınız bu xanımı?
- Az-maz. Əri varlı birja dəllalıdır.
Yeməkdən sonra zalda Opalzen cütlüyü ilə
qarşılaşdıq və mən Puaronu onlarla tanış etdim. Bir qədər
söhbət etdikdən sonra qəhvə içməyə getdik.
Puaro bir neçə nəzakətli söz deyib, xanım Opalzenin kök
sinəsində parıldayan cavahiratlara heyranlığını bildirdi.
Qadın komplimentlərə qarşı xeyli həssas imiş:
- Bu, mənim zəif yerimdir. Cavahiratları sevirəm. Ərim
də bunu nəzərə alaraq hər
uğurlu əməliyyatından sonra mənə yeni bir şey gətirir.
Deyəsən, sizin özünüz də daş- qaşlara qarşı laqeyd

139
ekitab.ucoz.org
deyilsiniz?
- Peşəm sayəsində bütün dünyada məşhur olan
cavahiratlarla çox qarşılaşmışam.
Puaro bir hökmdar sülaləsinin ailə cavahiratları ilə
əlaqədar əhvalat danışdı. Xanım Opalzen nəfəs almadan
qulaq asırdı. O, əhvalat bitdikdən sonra:
- Görürsünüz də! - deyə qışqırdı. - Bunlar elə-belə şeylər
deyil. Məsələn, mənim mirvari boyunbağımın da çox
heyrətamiz bir tarixçəsi var. Ümumiyyətlə, məncə, o,
dünyanın ən yaxşı mirvari boyunbağılarından biridir.
İstəsəniz, sizə göstərə bilərəm.
- Çox lütfkarsınız, ancaq zəhmət çəkməyin!
- Nə zəhmət! Əksinə, çox böyük zövqlə göstərərəm.
Qadın sürətlə liftə tərəf getdi. Bu vaxt mənimlə söhbət
edən mister Opalzen sual dolu nəzərlərini Puaroya zillədi.
Puaro:
- Müsyö! Həyat yoldaşınız boyunbağısını bizə
göstərmək istəyir, - deyə onun səssiz sualını cavablandırdı.
Opalzen:
- Hə, mirvarini! - deyə məmnun-məmnun güldü.
- Həqiqətən baxmağa dəyər. O, çox dəyərlidir! İstədiyim
vaxt ona sərf etdiyim
vəsaiti geri qaytara, hətta üstündə əlavə pul da qazana
bilərəm. Kim bilir sabah başımıza nə gələcək...

140
ekitab.ucoz.org
 O, xüsusi terminlərdən istifadə edə-edə fikrini izah
etməyə başladı. Mən onun dediklərini o qədər də anlaya
bilmirdim.
Yanımızdan keçən xidmətçi Opalzenin sözünü kəsərək
qulağına nəsə pıçıldadı.
- Nə? İndi gəlirəm. Bəlkə özünü yaxşı hiss eləmir? Üzr
istəyirəm, cənablar.
Opalzen cəld durub uzaqlaşdı. Puaro kreslodakı yerini
rahatlayıb, nazik uzun siqaretini çəkdikdən sonra boş qəhvə
fincanlarını yığışdırıb qeyri-adi bir səylə masanın üzərini
səliqəyə saldı. Sonra da
sevinə-sevinə işinin nəticəsinə baxmağa başladı.
Vaxt keçir, Opalzen qayıtmaq bilmirdi.
- Maraqlıdır, - dedim. - Görəsən, bu qədər vaxtı nə edir?
Puaro fikirli-fikirli çəkib qurtardığı siqaretə baxa-baxa:
- Çətin ki, qayıtsın, - dedi.
- Axı niyə?
- Çünki haradasa nəsə baş verib, dostum.
- Nə baş vermiş ola bilər ki?
Puaro gülümsədi:
- Bir neçə saniyə əvvəl otelin sahibi kabinetindən çıxıb
yuxarı qaçdı, çox həyəcanlı olduğu hiss olunurdu. Bax, liftçi
oğlan da həyəcanla xidmətçi ilə danışır. Onu liftə
çağıran zəng üç dəfə çalsa da, heç birini eşitmədi. Hətta

141
ekitab.ucoz.org
ofisiantlar da təlaşlanıblar... Görünür, ciddi bir şey olub.
Aha, baxın! Bu da polis!
Otelə biri polis, digəri isə mülki geyimdə olan iki kişi
daxil oldu. Xidmətçi onları yuxarı apardıqdan iki dəqiqə
sonra aşağı düşüb bizə yaxınlaşdı:
- Mister Opalzen sizdən yuxarı - onun yanına qalxmanızı
xahiş edir.
Puaro dərhal ayağa qalxdı. Görünür, hər şey onun
gözlədiyi kimi olmuşdu. Mən də tələsik dostumun ardınca
getdim. Opalzen cütlüyünün mənzili ikinci mərtəbədə idi.
Xidmətçi qapını döyüb geri çəkildi, içəri keçdik.
Qarşımızda qəribə bir mənzərə açıldı.
Xanım Opalzen özünü böyük kresloya yıxıb acı-acı
ağlayırdı. Bu, çox gülməli görünürdü: göz yaşları qadının
üzündəki qalın pudra qatında iki cığır açmışdı. Opalzen
qəzəblə otaqda var-gəl edirdi. Hər iki polis də otaqda idi,
onlardan birinin əlində qeyd kitabçası vardı. Buxarının
yanında qorxudan rəngi qaçmış xidmətçi, onun qarşısında
isə xanım Opalzenin fransız qulluqçusu dayanmışdı. Puaro
bütün bu qarışıqlığa tərəf gülümsəyə- gülümsəyə və şəstlə
addımladı.
Xanım Opalzen çəkisinə yaraşmayan cəldliklə yerindən
sıçrayıb ona tərəf qaçdı:
- Şükür Tanrıya! Nə deyirlər desinlər, mən bəxt

142
ekitab.ucoz.org
ulduzuma inanıram. Sizinlə məhz bu axşam
qarşılaşmağımız təsadüf deyilmiş.
Mirvarimi mənə siz qaytarmasanız, heç kim qaytara bilməz!
- Madam, xahiş edirəm, sakit olun. Hər şey yaxşı olacaq.
Erkül Puaro sizə kömək edəcək.
Mister Opalzen polis müfəttişinə tərəf döndü:
- B-b-b... bu cənabı işə cəlb etməyimə etiraz etməzsiniz?
- Heç bir etirazım yoxdur, ser. Deyəsən, həyat yoldaşınız
artıq özünə gəlib. Baş verənləri bizə danışa bilərmi?
Xanım Opalzen çarəsiz-çarəsiz Puaroya baxdı. Dostum
qadını kresloya tərəf gətirdi.
- Əyləşin, madam, tələsmədən oğurluqdan necə xəbər
tutduğunuzu danışın.
Qadın göz yaşlarını sildi:
- Yeməkdən sonra mister Puaroya göstərəcəyim mirvari
boyunbağımı götürmək üçün otağıma gəldim. Xidmətçi ilə
Selestina həmişəki kimi otaqda idilər...
- Üzr istəyirəm, madam, "həmişəki kimi" deyərkən nəyi
nəzərdə tutdunuz?
- Tapşırmışdım ki, heç kim otağıma Selestinasız
keçməsin. Hər səhər xidmətçi otağı onun yanında
təmizləyir, axşam yeməyindən sonra isə yatağı hazırlamaq
üçün yenidən gəlir. Qalan vaxtlar burada olmur. Dediyim
kimi, yuxarı qalxdıqdan sonra siyirtməni çəkib cavahirat

143
ekitab.ucoz.org
qabını götürdüm. Mirvaridən başqa hər şey yerində idi.
Mirvari yoxa çıxmışdı!
Müfəttiş tələsik bəzi qeydlər edirdi:
- Axırıncı dəfə mirvarini nə vaxt görmüsünüz?
- Şam yeməyi üçün aşağı düşmədən əvvəl.
- Əminsiniz?
- Tamamilə əminəm. Bir müddət nə taxacağımı
qərarlaşdıra bilmədim. Sonra zümrüdü taxdım, mirvarini isə
təzədən qutuya qoydum.
- Qutunu kim bağladı?
- Özüm. Açarı zəncirə taxıb boynumda gəzdirirəm.
Müfəttiş qadının yuxarı qaldırdığı açara baxıb çiyinlərini
çəkdi:
- Deməli, oğruda ikinci açar varmış. Onu düzəltdirmək
elə də çətin deyil, qıfıl kifayət qədər sadədir. Boyunbağını
qutuya qoyduqdan sonra nə etdiniz?
- Həmişəki yerinə - yuxarı siyirtməyə qoydum.
- Onu da açarla bağladınız?
- Xeyr, o, həmişə açıq olur. Onsuz da, qulluqçum mən
gələnə qədər otaqdan çıxmır.
Müfəttiş ciddiləşdi:
- Deməli, siz yeməyə gedəndə cavahiratlar burada idi.
Qulluqçu isə siz gələnə qədər otaqdan çıxmayıb?
Elə bu vaxt Selestina düşdüyü vəziyyətin ağırlığını dərk

144
ekitab.ucoz.org
edib, qəfildən Puaroya tərəf
qaçaraq fransız dilində rabitəsiz ifadələr püskürməyə
başladı.
- Bu nə deməkdir? Mənim madamı soyduğumu
düşünürlər! Hamı bilir ki, polislər axmaq olur! Amma siz,
müsyö, bir fransız kimi...
Puaro qadının sözlərinə:
- Belçikalı, - deyə düzəliş etsə də, Selestina buna
qətiyyən əhəmiyyət vermədi:
- Bu, alçaq bir iftiradır. Bəs niyə heç kim xidmətçidən
şübhələnmir? Niyə axı mən bu həyasız oğruya görə zərər
görməliyəm? Mən onun düzgün adam olmadığını
əvvəlcədən bilirdim. Həmişə də ona göz qoyurdum. Bu
axmaq polislər niyə oğrunun üstünü
axtarmırlar? Madamın mirvarisi bu rəzil qızda tapılsa,
qətiyyən təəccüblənmərəm!
Fransız dilində və iti danışsa da, qulluqçunun əl-qol
hərəkətlərindən xidmətçi belə başa düşdü ki, söhbət ondan
gedir. Qadın özündən çıxdı:
- Əgər bu əcnəbi ləçər mirvariləri mənim oğurladığımı
deyirsə, yalan danışır! Mən heç onları görməmişəm!
Fransız qulluqçu:
- Üstünü axtarın! - deyə qışqırdı. - Görəcəksiniz,
boyunbağı ondadır!

145
ekitab.ucoz.org
 Xidmətçi Selestinanın üstünə atıldı:
- Yalançı! Özün oğurlamısan, günahı mənim boynuma
atırsan? Mən otaqda cəmi üç
dəqiqə olmuşam, sən isə bütün günü burada idin.
Müfəttiş sualedici nəzərlərlə Selestinaya baxdı:
- Düz deyir? Heç otaqdan çıxmamısınız?
- Onu tək qoymamağa çalışırdım. Ancaq iki dəfə öz
otağıma getməli oldum: bir dəfə sap, bir dəfə də qayçı
gətirmək üçün. Bu fürsətdən istifadə etmiş ola bilər.
- Gedib-gəlməyin cəmi bir dəqiqə çəkib. İstəyirlər
axtarsınlar üstümü. Lap yaxşı, mənim qorxulası bir işim
yoxdur!
Elə bu vaxt qapı döyüldü. Qapını açan müfəttiş:
- Əla! - dedi. - Axtarış aparmaq üçün qadın
həmkarımızı çağırmışam. Tanış olun.
Yəqin başqa otağa keçsəniz, daha yaxşı olar.
Xidmətçi şəstlə başını dik tutub qonşu otağa keçdi, polis
işçisi onun arxasınca getdi.
Fransız qulluqçu özünü stula yıxıb hönkürdü. Puaro
ətrafı nəzərdən keçirir, mən də xəyalımda otağın mümkün
qədər dəqiq çertyojunu çəkməyə çalışırdım.
Dostum pəncərənin yanındakı qapını göstərdi:
- Bu qapı hara açılır?
Müfəttiş:

146
ekitab.ucoz.org
- Başqa mənzillərə, - deyə cavab verdi. Puaro yaxınlaşıb
qapını açmağa çalışdı.
Qapı açılmadı.
O:
- Deməli, o biri tərəfdən də bağlanıb, - dedi. - Bu,
yaxşıdır.
Sonra detektiv növbə ilə pəncərələrə yaxınlaşıb, hər
birini yoxladı:
- Bir dənə də balkon yoxdur.
Müfəttiş hövsələsizliklə:
- Olsaydı da, bu, işə aydınlıq gətirməzdi, - dedi. -
Qulluqçu bütün günü otaqda olub.
- Evidemment31.
- Madam ki, madmazel otaqdan çıxmadığını iddia edir...
Elə bu vaxt polis qadınla xidmətçi otağa daxil oldu.
Polis əməkdaşı qısa şəkildə:
- Heç nə yoxdur, - dedi.
Xidmətçi:
- İndi, yəqin, bu fransız ifritəsi ləyaqətli bir adamı təhqir
etdiyinə görə xəcalət çəkər, - deyə deyinməyə başladı.
Müfəttiş onun üçün qapını açdı:
- Yaxşı, yaxşı. Heç kim sizdən şübhələnmirdi. Sadəcə
ehtiyat üçün yoxladıq. Artıq gedə bilərsiniz.
Xidmətçi könülsüz-könülsüz otağı tərk edərkən:

147
ekitab.ucoz.org
 - Onun üstünü də axtaracaqsınız? - deyə Selestinanı
göstərdi.
- Təbii ki!
O çıxdıqdan sonra müfəttiş qapını açarla bağladı. Polis
qadın Selestinanı da yan tərəfdəki kiçik otağa apardı. Bir
neçə dəqiqə sonra geri qayıtdılar. Nəticə eyni idi.
Müfəttiş get-gedə daha da məyuslaşırdı... O:
- Təəssüf ki, mənzili axtarmalı olacağam,
- deyə xanım Opalzenə müraciət etdi. - Boyunbağı yerində
deyilsə, bu otağın bir yerində gizlədilmiş olmalıdır.
Yenidən ağlamağa başlayan Selestina Puaronun əllərinə
sarıldı. Dostum əyilib onun qulağına nəsə pıçıldadıqdan
sonra qız nəzərlərini şübhə ilə ona yönəltdi.
Puaro:
- Si, si, mon enfant32, söz verirəm, odur ki, müqavimət
göstərməmək daha yaxşı olar,
- dedi.
Sonra müfəttişə tərəf döndü:
- İcazə verirsiniz, müsyö? Sadəcə əminlik üçün kiçik bir
eksperiment aparmaq istəyirəm.
Polis zabiti narazı-narazı:
- Necə istəyirsiniz, - deyə cavab verdi.
Puaro yenidən Selestinaya müraciət etdi:
- Dediniz ki, sap gətirmək üçün otağınıza getmisiniz. O,

148
ekitab.ucoz.org
harada idi?
- Kamodda, müsyö.
- Bəs qayçı?
- O da kamodda.
- Madmazel, sizdən həmin hərəkətləri təkrar etməyinizi
xahiş edə bilərəm? Dediniz ki, burada oturmuşdunuz, hə?
Selestina Puaronun göstərdiyi yerdə oturdu. Sonra onun
işarəsi ilə qalxıb qonşu
otağa keçdi, kamoddan sap götürüb geri qayıtdı. Puaro
diqqətlə onun hərəkətlərini və əlində tutduğu saatın
əqrəblərini izləyirdi.
- Zəhmət olmasa, bir də başdan təkrar edin, madmazel!
Xahişi yerinə yetirildikdən sonra Puaro bloknotuna nəsə
yazıb saatını cibinə qoydu:
- Hamınıza təşəkkür edirəm.
Selestina ağlaya-ağlaya iki polis
əməkdaşının müşayiəti ilə otaqdan çıxdı. Baş verənləri
müşahidə etdikcə əhvalı durulan müfəttiş, xanım
Opalzendən üzr istəyib diqqətlə mənzili axtarmağa başladı.
O, siyirtmələri çəkir, şkaflara baxır, yorğan- döşəyi çevirir
və döşəməni tıqqıldadırdı.
İnamsız nəzərlərlə onun səylərini müşahidə edən xanım
Opalzen:
- Həqiqətən, bu yolla mirvarimi tapacağınızı

149
ekitab.ucoz.org
düşünürsünüz? - deyə soruşdu.
- Əminəm ki, buradadır. Qulluqçunuzun onu otaqdan
çıxarmağa vaxtı olmayıb. Oğurluqdan tez xəbər tutmaqla
onun planlarını pozmuşunuz. Yox, boyunbağı burada
olmalıdır! Bunu o ikisindən biri edib. Ancaq, çətin ki, bu,
xidmətçi olsun.
Puaro:
- Bu, qətiyyən mümkün deyil, - deyə fikrini bildirdi.
- Niyə qətiyyən?
- İndi görəcəksiniz. Hastinqs, əzizim, zəhmət olmasa,
saatımı tutun. Ancaq, lütfən
ehtiyatlı olun, ata yadigarıdır! Selestinanın birinci dəfə
otaqda olmadığı vaxtı dəqiq təyin eləmişəm: cəmi 12
saniyə. İkinci dəfə də cəm 15 saniyəliyə çıxıb otaqdan. İndi
baxın nə edəcəyəm. Madam, zəhmət olmasa, cavahirat
qabınızın açarını mənə verin. Çox təşəkkür edirəm. İndi
dostum Hastinqsin işarəsi ilə eksperimentimizi başlaya
bilərik.
- Başladıq! - deyə qışqırdım.
Puaro ağlasığmaz dərəcədə böyük bir sürətlə siyirtməni
çəkdi, cavahirat qutusunu açdı, zinət əşyalarından birini
götürüb qutunu bağladı və siyirtməni örtdü. O, bütün bunları
ildırım sürəti ilə etdikdən sonra təngnəfəs halda:
- Hə, necədir, mon ami? - deyə soruşdu.

150
ekitab.ucoz.org
- Qırx altı saniyə, - deyə cavab verdim.
- Görürsünüz, vaxt heç mirvarini götürməyə kifayət edə
bilməzdi, nəinki onu gizlətməyə.
Müfəttiş məmnun səs tonu ilə:
- Hə, xidmətçini istisna etməli olacağıq! - dedi və
axtarışını başa çatdırıb, qulluqçunun otağına keçdi.
Puaro fikirli-fikirli alnının tərini silib, qəfildən verdiyi
sualla mister Opalzeni heyrətə gətirdi:
- Mirvari sığortalanmışdı?
Olduqca çaşqın görünən mister Opalzen, nəhayət:
- Bəli, - deyə cavab verdi.
Xanım Opalzen ağlaya-ağlaya:
- Bu nə deməkdir? - dedi. - Mənə cavahiratın özü
lazımdır. Onun tayı-bərabəri yoxdur. Heç bir pul onu əvəz
edə bilməz.
- Başa düşürəm, madam. Sizi çox yaxşı başa düşürəm.
Hər bir qadın üçün cavahiratının qiyməti yoxdur. Ancaq
mirvarinin sığortalanmış olması müsyö üçün böyük
təsəllidir.
Mister Opalzen tərəddüdlə:
- Əlbəttə, əlbəttə, - deyə təsdiq etdi.
Elə bu vaxt əlində nəsə tutub qaçaraq
otağa girən müfəttişin sevinc ifadə edən nidası eşidildi.
Xanım Opalzen cəld yerindən sıçradı və:

151
ekitab.ucoz.org
 - Mirvari! Mənim mirvarim! - deyə qışqıraraq hər iki əli
ilə cavahiratdan yapışıb
onu sinəsinə sıxdı. Hamı qadının başına toplaşmışdı.
Mister Opalzen:
- Haradan tapdınız? - deyə soruşdu.
- Qulluqçunun yatağında idi. Döşəyin yayları arasında.
Görünür, xidmətçi gəlməmiş gizlətməyə imkan tapıb.
Puaro:
- Madam, olarmı? - deyə soruşaraq cavahiratı xanım
Opalzendən aldı və diqqətlə baxdıqdan sonra geri qaytardı.
Müfəttiş:
- Madam, təəssüf ki, onu sizdən almalıyam, - dedi.
- ittiham irəli sürmək üçün lazımdır. Mümkün qədər tez bir
zamanda qaytaracağam.
Mister Opalzenin üzünün ifadəsi dəyişdi:
- Bu, mütləq lazımdır?
- Bəli, ser. işi rəsmiləşdirmək üçündür.
Xanım Opalzen:
- Ver, Ed! - deyə qışqırdı. - O, polisin əlində olsa, özümü
daha arxayın hiss edərəm. Yoxsa qorxaram ki, təzədən
oğurlanar, gözümə yuxu getməz. Nə pis qız imiş! Onun belə
bir iş tutacağı heç ağlıma gəlməzdi.
- Əzizim, məsələni bu qədər böyütmək lazım deyil.
Elə bu vaxt Puaronun yüngülcə dirsəyimə toxunduğunu

152
ekitab.ucoz.org
hiss etdim.
- Bəlkə gedək? Məncə, burada artıq bizə ehtiyac yoxdur.
Birlikdə dəhlizə çıxdıqdan sonra dostum qəfildən ayaq
saxladı:
- Qonşu otağa baxmaq istəyirəm.
Qapı bağlı olmadığından içəri keçə bildik. Bu geniş, iki
otaqlı nömrədə, görünür, heç kim yaşamırdı. Mebellərin
üzəri qalın toz təbəqəsi ilə örtülmüşdü. Dostum üzünə bu
vəziyyətlərdə istifadə etdiyi ifadəni verdikdən sonra
barmağı ilə stolun üstündə düzbucaqlı çəkdi:
- Bu oteli daha yaxşı yığışdıra bilərdilər. Sonra
pəncərəyə baxıb fikrə getdi. Mən
səbirsizliklə:
- Buraya niyə gəldik ki? - deyə soruşdum.
Dostum diksindi:
- Ge vous demande pardon, mon ami33. Qapının
həqiqətən bu tərəfdən bağlı olub- olmadığını yoxlamaq
istədim.
- Bağlı imiş.
Puaro nəsə fikirləşə-fikirləşə başını təsdiq mənasında
tərpətdi.
- Həm də bunun axı bir əhəmiyyəti yoxdur, - deyə əlavə
etdim. - İş artıq bağlanıb. Düzdür, bunda sizin bir əməyiniz
olmadı, ancaq hadisə o qədər sadə idi ki, hətta o qədər də

153
ekitab.ucoz.org
ağıllı olmayan müfəttiş belə, onun öhdəsindən gələ bildi.
Puaro başını inkar mənasında buladı:
- İş bağlanmayıb, dostum. Araşdırma oğru tapılana qədər
davam edəcək.
- Oğru qulluqçudur da!
- Niyə axı qulluqçu?
- Necə yəni niyə? Cavahirat onun otağından, döşəyinin
altından tapıldı.
- Dayan, dayan! Cavahirat! Kim dedi ki, o tapılıb?!
- Necə yəni?
- Tapılan cavahirat saxtadır, mon ami. Nəfəsim tutuldu.
Puaro təkəbbürlə
gülümsədi:
- Görünür, müfəttişimizin mirvaridən o qədər də başı
çıxmır. Ancaq tezliklə böyük hay-küy qopacaq!
Dostumun əlindən yapışıb:
- Gedək, - deyə qışqırdım.
- Hara?
- Bunları dərhal Opalzenə danışmalıyıq.
- Danışmasaq, daha yaxşı olar.
- Axı zavallı qadın...
- Zavallı dediyiniz o qadın cavahiratının əmin yerdə
olduğunu düşünsə, daha rahat yatar.
- Bəs bu vaxt ərzində oğru gizlənməyə nail olsa necə?

154
ekitab.ucoz.org
 - Həmişəki kimi düşünmədən danışırsınız, dostum.
Xanım Opalzenin bərk-bərk gizlətdiyi cavahiratın əslində
saxta olduğunu, həmçinin oğurluq hadisəsinin əslində bir
qədər əvvəl baş verdiyini sizinlə məndən başqa kim bilir ki?
Pərt halda:
- Bəs belə! - deyə dilləndim.
- Bəli! Hər şeyi yenidən başlamaq lazım gələcək.
Otaqdan çıxıb dəhlizin qurtaracağına tərəf getdik.
Olduğumuz mərtəbənin bütün işçi heyəti oraya toplaşıb,
başına gələnləri danışan xidmətçiyə diqqətlə qulaq asırdı.
Puaro qızın sözünü ağzında qoydu:
- Üzr istəyirəm, ancaq mister Opalzenin otağını bizim
üçün açsanız, çox məmnun olardım.
Dostumun göstərdiyi nəzakətdən özünü itirmiş xidmətçi
dərhal ayağa qalxıb bizə qoşuldu. Mister Opalzenin nömrəsi
düz arvadının otağının qarşısında idi. Xidmətçi qapını açdı
və biz içəri keçdik. Qız dönüb getmək istəsə də, Puaro onu
saxladı:
- Bircə dəqiqə. Mister Opalzenin əşyaları arasında buna
bənzər kart görməmisiniz?
Dostum cibindən ağ, parlaq kağızdan düzəldilmiş, amma
üzərində heç nə yazılmamış bir kart çıxartdı. Qız kartı
diqqətlə nəzərdən keçirib:
- Yox, ser, görməmişəm, - dedi. - Bəlkə lakey nəsə bilir,

155
ekitab.ucoz.org
axı o, otağa məndən çox girib-çıxırdı.
- Yaxşı. Çox sağ olun.
Puaro kartı qızdan aldı. Xidmətçi uzaqlaşdı. Dostum
əvvəlki kimi fikirli görünürdü. O, bir neçə dəqiqədən sonra
başını bulayıb mənə müraciət etdi:
- Əzizim Hastinqs, zəhmət olmasa, zəngi basın. Lakeyi
çağırmaq üçün - üç dəfə.
Marağımdan qovrula-qovrula Puaronun xahişini yerinə
yetirdim. O da öz növbəsində zibil qabını boşaldıb,
içindəkiləri diqqətlə nəzərdən keçirməyə başlamışdı.
Tezliklə lakey peyda oldu. Puaro kartı ona göstərib
xidmətçiyə verdiyi sualı təkrar etdikdə, o da mister
Opalzenin əşyaları arasında belə bir kart görmədiyini
bildirdi. Dostum təşəkkür etdikdən sonra lakey təəccüblə
çevrilmiş zibil qabına baxıb könülsüz-könülsüz otaqdan
çıxdı. Yəqin ki, Puaronun mənalı-mənalı dediyi cümləni də
eşitdi:
- Mirvari böyük məbləğdə sığortalanıbmış...
- Puaro! - deyə qışqırdım. - İndi başa düşürəm ki...
Detektiv sözümü tamamlamağa imkan vermədi:
- Heç nə başa düşmürsünüz. Həmişə olduğu kimi heç nə
başa düşmürsünüz, dostum! İndi isə gəlin, öz otağımıza
gedək.
Nömrəmizə çatan kimi Puaro paltarını dəyişdi:

156
ekitab.ucoz.org
 - Elə bu axşam Londona yollanıram. Çox vacibdir.
- Əminsiniz?
- Tamamilə. Əsas iş görülüb, artıq hər şeyi götür-qoy
eləmişəm. Boz hüceyrələrim bu dəfə də məni pis vəziyyətdə
qoymadı! İndi isə dəlil toplamaq üçün gedirəm. Tapacağam
da! Heç kim Erkül Puaronu aldada bilməz!
- Hərdən mənə quyruğunu açmış tovuz quşunu
xatırladırsınız.
- Mənə acığınız tutub, dostum? Mən də elə bilirdim,
sizdən dostyana bir xahiş edə bilərəm.
- Buyurun, - deyə dərhal yumşaldım. - Nə etməliyəm?
- İndicə çıxardığım pencəyin qollarını təmizləyə
bilərsiniz? Çox tozlanıb. Gördünüz ki, otaqdakı bütün
siyirtmələri bir-bir yoxladım.
- Xeyr, görmədim.
- Daha diqqətli olmalısınız, dostum. Hətta həyəcanlı
olduğumdan qollarımı pudraya da bulamışam. Adətən, belə
olmur.
- Nə pudradır o elə?
Puaro:
- Hər halda Borda34 zəhəri deyil, - deyə göz vurdu.
- Görürəm ki, fantaziyanız yenə işə düşüb. Ancaq burada
söhbət adi fransız əhəngindən gedir.
- Fransız əhəngi?

157
ekitab.ucoz.org
 - Bəli, ondan siyirtmələrin səssiz hərəkət etməsi üçün
istifadə edilir.
- Yenə zarafat edirsiniz! - deyə güldüm. - Mən də elə
bildim bu işdə bir sirr var.
- Hələlik, dostum. Mən qaçdım.
Puaro çıxıb qapını örtdü. Kinayə və
heyranlıq qarışıq bir təbəssümlə şotka ilə pencəyi əlimə
aldım.
Səhəri gün Puaronun hələ gəlmədiyini görüb, bir qədər
gəzmək qərarına gəldim və bütün günümü yolda
qarşılaşdığım köhnə tanışlarımla keçirəsi oldum. Lançı
onların qaldığı oteldə elədim. Sonra bir qədər gəzişdik.
"Qrand Metropoliten"ə qayıdanda saat səkkiz olmuşdu. İlk
rastlaşdığım adam Puaro oldu. O, Opalzenlərin yanında
oturmuşdu və simasından sevinc oxunurdu. Məni görən
kimi:
- Hastinqs, dostum! - deyə qışqırdı. - Məni təbrik edə
bilərsiniz, mon ami, hər şey əla oldu!
- Demək istəyirsiniz ki...
Xanım Opalzen sevinclə:
- Bu, əsl möcüzədir! - dedi. - Axı sənə demişdim, Ed,
demişdim ki, müsyö Puaro da bu işin öhdəsindən gəlməsə,
başqa heç kim gələ bilməz!
- Bəli, demişdin, əzizim. Həmişəki kimi haqlı çıxdın.

158
ekitab.ucoz.org
 Çaşqın halda Puaroya baxdım. O isə gizlicə mənə göz
vurdu.
- Oturun, zəhmət olmasa. İndi hər şeyi danışaram. Artıq
hər şey qaydasındadır.
- Qaydasındadır?
- Bəli. Onları həbs etdilər.
- Kimi?
- Xidmətçi ilə lakeyi! Məgər başa düşməmişdiniz? Hətta
fransız əhəngi haqqında dediklərimdən sonra da?
- Dediniz ki, onu mebelçilər istifadə edir.
- Bəli, siyirtmələrin daha yaxşı çəkilib- bağlanması üçün.
Həmçinin siyirtmələrin səs eləməsini istəməyənlər də bu
əhəngdən yararlanır. Bizim hadisədə bu, kimə lazım idi?
Əlbəttə ki, xidmətçiyə. Lakin hər şey elə ölçülüb-biçilmişdi
ki, bu, heç kimin ağlına da gəlməzdi, təbii ki, Erkül
Puarodan başqa.
İndi qulaq asın! Lakey qonşu otaqda olub. O, fransız
qulluqçunun nömrədən çıxmasını gözləyib. Qulluqçu çıxan
kimi xidmətçi ildırım sürəti ilə siyirtməni çəkib, qutunu
götürərək qapıdan lakeyə ötürüb. Lakey qutunu ondan
aldıqdan sonra, əvvəlcədən hazırladığı ehtiyat açarla qabı
açaraq cavahiratı götürüb və
yenidən gözləməyə başlayıb. Qulluqçu ikinci dəfə otaqdan
çıxanda qutu yerinə qoyulub.

159
ekitab.ucoz.org
 Madam otağına gəldikdən sonra oğurluğun üstü açıldı.
Xidmətçi yalandan hay- küy salaraq axtarış aparılmasına
nail oldu və nəticədə otaqdan günahsız kimi çıxa bildi. Saxta
cavahiratı isə ortağı ilə birlikdə hələ səhər qulluqçunun
çarpayısında gizlətmişdi. Mükəmməl kələkdir!
- Bəs Londona niyə getmişdiniz?
- Ağ kartı xatırlayırsınız?
- Əlbəttə. Etiraf edim ki, bu, məni lap çaşdırmışdı. Elə
indi də o vəziyyətdəyəm. Mən elə güman edirdim ki...
Fasilə verib Opalzenə baxdım. Puaro hiyləgərliklə
gülümsədi:
- 0, lakey üçün hazırladığım tələ idi. Kartın üzərində
barmaq izlərinin götürülməsi üçün xüsusi örtük vardı.
Vağzaldan dərhal Skotlənd Yarda yollandım, orada köhnə
dostumuz müfəttiş Ceppi tapıb məsələni danışdım. Ehtimal
etdiyim kimi, barmaq izləri uzun müddətdir axtarışda olan
iki məşhur fırıldaqçıya məxsus imiş. Ceppi də özümlə
gətirdim. Cinayətkarlar artıq yaxalanıblar. Cavahirat
lakeydə idi. Zirək cütlükdür, nə deyə bilərəm ki... ancaq
metodları yoxdur... Yadınızdadırsa, sizə ən azı otuz altı dəfə
demişəm ki, metodsuz...
- Otuz altı dəfədən çox demisiniz, - deyə onun sözünü
kəsdim. - Axı harada səhv eləmişdilər?
- Dostum! Xidmətçi və lakey kimi işə düzəlmək

160
ekitab.ucoz.org
planları bəd olmasa da, onlar öz xidməti vəzifələrini də icra
etməkdən boyun qaçırmamalı idilər. Halbuki boş qalmış
otağı yığışdırmağı və tozunu silməyi lazım bilməmişdilər.
Odur ki, lakey cavahirat qutusunu qapının yanındakı balaca
stolun üstünə qoyanda orada iz qalmışdı.
- Hə, elədir, yadıma düşdü!
- Əvvəl əmin olmasam da, tozlu səth üzərindəki barmaq
izlərini gördükdən sonra bütün şübhələrim dağıldı!
Bir müddət heç kim danışmadı.
Xanım Opalzen qalibanə tərzdə:
- Sevimli mirvarimə qovuşdum! - deyə dilləndi.
- Lap yaxşı, - dedim, - indi gedib yemək yesək pis
olmaz.
Puaro mənə qoşuldu.
- Bu hadisə sizə şöhrət gətirəcək, - deyə fikrimi
bildirdim.
Dostum sakitcə:
- Pas du tout35, - deyə etirazını bildirdi. - Şöhrəti Cepplə
yerli müfəttiş paylaşacaqlar. Əvəzində isə... Cibimdə mister
Opalzendən aldığım çek var. Buna nə deyəcəksiniz,
dostum? Bu istirahət günlərimiz planlaşdırdığımız kimi
keçmədi. Bəlkə gələn həftəsonu da bura gələk? Amma bu
dəfə mənim hesabıma.
30 İşə bax!

161
ekitab.ucoz.org
31 Əlbəttə (fr.)
32 Hə, hə, balam (fr.)
33 Üzr istəyirəm, dostum (fr.)
34 Borcia - daha tanınmış nümayəndələri Rodriqo (papa
IV Aleksandr) və Çezare (Sezar) olan, amansızlıqları və
qəddarlıqları ilə tanınmış, siyasi və şəxsi düşmənləri ilə
mübarizədə tez-tez zəhərdən istifadə etmiş ispan əsilli
məşhur italyan ailəsi.
35 Elə deyil (fr.)
Baş nazirin oğurlanması
Düşünürəm ki, indi - müharibənin bitdiyi və bütün
sirlərin yavaş-yavaş aşkara çıxdığı bir vaxtda dostum
Puaronun milli böhranın aradan qaldırılmasında oynadığı
rol haqqında bütün dünyaya cəsarətlə məlumat vermək olar.
Bu sirr elə ciddi qorunurdu ki, hətta mətbuatın həssas
qulaqlarına da heç bir pıçıltı çatmamışdı. Artıq bu cür
məxfiliyə ehtiyac qalmadığından, əminəm ki, İngiltərənin -
heyrətamiz ağlı sayəsində böyük bir fəlakətin
qarşısını almağa nail olmuş qeyri-adi dostuma çox şey
borclu olduğunu öyrənməsi daha ədalətli olar.
Bir axşam - tarixi qeyd etməyin o qədər də əhəmiyyəti
yoxdur, təkcə o günlərdə İngiltərənin düşmənlərinin dəm
vurduqları yeganə mövzunun "sülh danışıqları" olduğunu
xatırlamaq kifayətdir - dostumun evində qonaq idim.

162
ekitab.ucoz.org
Korlanmış səhhətimin ucbatından ordudan tərxis
olunduqdan sonra yeni əsgərlərin yığılması işi ilə məşğul
olur, axşamlar isə bir qayda olaraq Puaroya baş çəkərək,
məşğul olduğu maraqlı hadisələr haqqında onunla söhbət
edirdim.
Həmin gün dostumun günün sensasiyası, yəni
İngiltərənin baş naziri Devid Makadama
qarşı törədilmiş sui-qəsd haqqında fikrini öyrənməyə
çalışırdım. Qəzetlərə ciddi senzura tətbiq edilirdi: hadisə
ətraflı şərh edilməmiş, sadəcə, baş nazirin möcüzə
nəticəsində xilas olduğu və güllənin yanağını yüngülcə
siyirdiyi yazılmışdı.
Hesab edirdim ki, bu cür canilərə fəaliyyət meydanının
mövcudluğu belə, polisimiz üçün biabırçılıqdır. Axı alman
casuslarının bu cür məqsəd naminə çox şey edə biləcəkləri
hamıya yaxşı məlum idi. Partiya silahdaşlarının "Mübariz
lalə" adlandırdıqları nazir var gücü ilə, dönmədən
düşmənlərin cidd-cəhdlə Britaniya torpaqlarında yaydığı
pasifist əhval-ruhiyyəni boğmağa çalışırdı.
O, yalnız İngiltərənin baş naziri deyildi, İngiltərənin özü
idi. Odur ki, onun siyasi arenadan yox olması, ölkəyə
öldürücü olmasa da, dağıdıcı zərbə vuracaqdı.
Təəssüf ki, Puaronun başı boz kostyumunu səliqəyə
salmağa qarışmışdı. Ömrümdə Erkül Puaro kimi üst-başına

163
ekitab.ucoz.org
fikir verən adam görməmişəm! Təmizlik və səliqə onun
üçün azara çevrilib. İndi də havadan dostumun balaca bir
süngər parçasına hopdurduğu benzinin bihuşedici qoxusu
gəlirdi. O istəsə də, mənə kifayət qədər diqqət ayıra
bilməzdi.
- Bircə dəqiqə, dostum. Demək olar ki, qurtarmışam. Bu
piy ləkəsi... Çox pisdir... Budur, sildim artıq...
Dostum qalib ədası ilə əlindəki süngəri yellədi.
Mən gülümsəyib yeni bir siqaret yandırdım:
- Maraqlı bir şey var?
- Bir günəmuzd işçiyə ərini tapmaqda kömək edirəm.
Çətin işdir, incəlik tələb edir. Üstəlik, mənə elə gəlir ki, bu
ər heç tapılmaq istəmir. Məncə, siz də onun yerində
olsaydınız istəməzdiniz. Şəxsən mən onu təqdir edirəm.
Çox böyük ustalıqla gizlənib!
Güldüm.
- Belə! Nəhayət ki, ləkənin öhdəsindən gəldim! indi
tamamilə sizin qulluğunuzdayam, dostum.
- Bayaq Makadama sui-qəsd haqqında nə fikirləşdiyinizi
soruşmuşdum.
- Enfantillage!36 Ciddi qəbul etməyə dəyməz.
Tüfəngdən atəş açıblar. Bu, kimin ağlına gəlib? Qeyri-
peşəkar işdir!
- Ancaq az qala məqsədlərinə çatacaqdılar.

164
ekitab.ucoz.org
 Puaro dilxor-dilxor başını bulayıb cavab verəcəkdi ki, ev
sahibəsi qapıdan boylanaraq aşağıda iki centlmenin onu
gözlədiyini bildirdi.
- Adlarını demək istəmədilər, ser, sadəcə, vacib bir iş
üçün gəldiklərini bildirdilər.
Puaro təmizlədiyi şalvarını həvəslə sığallayıb:
- Qalxsınlar yuxarı, - deyə izin verdi.
Bir dəqiqə sonra qonaqlar yuxarı qalxdılar və onları
görər-görməz heyrətə gəldim: öndə gələn ictimai palatanın
başçısı lord Ester, onun yol yoldaşı isə hərbi kabinetin üzvü,
bildiyimə görə, baş nazirin yaxın dostu ser Bernard Doc idi.
Lord Ester:
- Müsyö Puaro? - deyə dəqiqləşdirdi və Puaronun təsdiq
mənasında təzim etməsindən sonra tərəddüdlə mənə baxdı:
- Çox incə bir məsələdir.
- Kapitan Hastinqsin yanında danışa bilərsiniz. Göydən
ulduz dərməsə də, yüz faiz namuslu adamdır.
Lord Ester hələ tərəddüd edirdi, ser Doc isə daha dözə
bilmədi:
- Onsuz da tezliklə bütün İngiltərə məsələdən xəbər
tutacaq. İndi hər saat dəyərlidir.
Puaro nəzakətlə:
- Xahiş edirəm, əyləşin, müsyö, - deyə təklif etdi. - O
böyük kreslo daha rahatdır, milord.

165
ekitab.ucoz.org
 Lord Ester diksindi:
- Məni tanıdınız?
Dostum gülümsədi:
- Əlbəttə. Axı qəzetlərdəki şəkillərə baxıram. Sizi necə
tanımaya bilərəm?
- Müsyö Puaro, həyati əhəmiyyətli və təxirəsalınmaz bir
məsələ haqqında məsləhətinizə ehtiyacım var. Ancaq
məxfiliyin qorunmasında təkid etməyə məcburam.
Dostum pafosla:
- Erkül Puaro sözü verirəm! Bunun özü bir zəmanətdir, -
dedi.
- Söhbət baş nazirdən gedir. Ciddi bir problemimiz var.
Ser Doc:
- Vəziyyətimiz çıxılmazdır, - deyə müdaxilə etdi.
- Yarası ağırdır? - deyə soruşdum.
- Nə yarası?
- Güllə yarası.
Doc nifrətlə:
- Hə, güllə?! - deyə donquldandı. - Onu çoxdan
unutmuşuq.
Lord Ester:
- Həmkarımın da qeyd etdiyi kimi, - deyə davam etdi, -
o məsələ çoxdan bağlanıb. Xoşbəxtlikdən, sui-qəsd cəhdi
baş tutmadı. Kaş ki, bunu ikinci cəhd üçün də deyə biləydik!

166
ekitab.ucoz.org
- İkinci cəhd də edilib?
- Bəli, ancaq bir qədər başqa formada. Müsyö Puaro, baş
nazir yoxa çıxıb!
- Nə?
- Oğurlanıb!
Heyrətlə:
- Ola bilməz! - deyə qışqırdım. Puaro, görünür, bundan
sonrakı sözlərimin qarşısını almaq məqsədilə gözlərini
ağartdı.
Lord:
- Bəli, inanılmazdır, - deyə razılaşdı. - Amma, həqiqətən,
baş nazir yoxa çıxıb.
Puaro ser Doca baxdı:
- Müsyö, dediniz ki, hər saat dəyərlidir. Nəyi nəzərdə
tuturdunuz?
Lord Ester yoldaşına baxıb:
- Müsyö Puaro, yəqin ki, müttəfiqlərin bu yaxınlarda
keçiriləcək görüşündən xəbəriniz var? - deyə soruşdu.
Dostum başını təsdiq mənasında tərpətdi.
- Məlum səbəblərə görə, görüşün yeri və tarixi elan
edilməsə də, təbii ki, bu informasiya diplomatik dairələrdə
geniş yayılıb. Görüş sabah - cümə axşamı, günün ikinci
yarısında Versalda keçiriləcək. İndi, yəqin ki, vəziyyətin nə
qədər ciddi olduğunu

167
ekitab.ucoz.org
başa düşdünüz. Düzünü deyim ki, baş nazirin görüşdə
iştirakı bizim üçün həyati əhəmiyyət daşıyır. Alman
casuslarının ölkədə apardığı pasifist təbliğat çox fəaldır.
Hamıya məlumdur ki, görüşün gedişatı bizim baş nazir kimi
güclü bir şəxsiyyətin iştirakından çox asılıdır. Onun görüşdə
olmamasının çox ağır nəticələri ola bilər. Baş nazirin
missiyasının öhdəsindən gələcək adam da yoxdur.
İngiltərəni yalnız o təmsil etməlidir.
Puaro ciddi görkəm aldı:
- Deməli, baş nazirin oğurlanmasını onun bu görüşdə
iştirakının qarşısını almaq cəhdi kimi qiymətləndirirsiniz?
- Əlbəttə. Hadisə baş verəndə nazir artıq Versala yola
düşmək üzrə idi.
- Görüş nə vaxt keçirilməlidir?
- Sabah axşam saat doqquzda.
Puaro cibindən böyük saatını çıxardı:
- Doqquza on beş dəqiqə qalıb.
Ser Doc təlaşla:
- İyirmi dörd saat, - dedi.
Puaro:
- Üstəgəl on beş dəqiqə, - deyə onun sözlərinə düzəliş
verdi. - On beş dəqiqəni unutmayın, müsyö, bəzən bu az
vaxta çox işlər görülür. İndi isə təfərrüatlara keçək...
Oğurlanma hadisəsi İngiltərədə baş verib, yoxsa Fransada?

168
ekitab.ucoz.org
 - Fransada. Makadam La-Manşı bu səhər keçib. Gecəni
baş komandanın evində qalacaq, sabah isə Parisə gedəcəkdi.
Onu
boğazda esmines müşayiət edib. Bulonda baş komandanın
adyutantlarından biri maşınla qarşılayıb.
- Eh bien?37
- Və onlar Bulondan yola düşdükdən sonra yoxa çıxıblar.
- Necə?
- Müsyö Puaro, maşın da, adyutant da yalançı imiş. Baş
komandanın maşını isə yarğandan tapılıb. Əl-qolları,
ağızları bağlanmış sürücü ilə adyutant da maşında imişlər.
- Bəs baş nazirin olduğu maşın?
- Hələ də tapılmayıb.
- Ola bilməz! Yəqin ki, tezliklə tapılacaq.
- Biz də elə düşünürdük. Fransanın o hissəsində hərbi
vəziyyət hökm sürür. Uzağa gedə bilməzdilər. Ancaq...
Fransa polisi, Skotlənd Yarddan olan adamlarımız, ordu
- hamı səfərbər olub. Sizin də qeyd etdiyiniz kimi, tamamilə
namümkün olsa da, maşın heç yerdə yoxdur.
Qapı döyüldü, aralandı və gənc bir zabit lord Esterə
möhürlənmiş bir zərf uzatdı:
- İndicə Fransadan gəlib, ser. Əmr etdiyiniz kimi, bura
gətirdim.
Nazir tələsik zərfi cırıb sevinclə:

169
ekitab.ucoz.org
 - Nəhayət, xəbər var! - deyə qışqırdı. - İkinci maşınla
katib Deniels tapılıb. Onu xloroformla yatırdıb, əl-qolunu,
ağzını bağlayıblar. Yalnız sifətinə əski yapışdırıldığını
və çabaladığını xatırlayır. Polislər hesab edirlər ki, onun
sözlərinə inanmamağa heç bir əsas yoxdur.
- Başqa heç nə tapılmayıb?
- Xeyr.
- Baş nazirin cəsədini nəzərdə tuturam. Yox? Onda ümid
var. Ancaq, qəribədir... Səhər onu öldürməyə cəhd etdikləri
halda, nə üçün indi sağ saxlamağa çalışırlar?
Ser Doc başını buladı:
- Bircə şey aydındır. Bu adamlar nə yolla olur-olsun, baş
nazirin konfransda iştirakına mane olmaq istəyirlər.
- Əgər baş nazir sağdırsa, konfransda olacaq. Ümid edək
ki, hələ gec deyil. İndi isə,
müsyö, hər şeyi başdan danışın. Səhərki sui- qəsd haqqında
da məlumat almaq istəyirəm.
- Keçən gecə baş nazir katiblərdən birinin - kapitan
Denielsin müşayiəti ilə...
- Axırıncı səfəri zamanı da nazirin yanında olan katibin?
- Bəli. Onlar Vindzora getmişdilər. Səhəri gün şəhərə
qayıtdılar və bu hadisə baş verdi.
- Bircə dəqiqə. Bu kapitan Deniels kimdir? Yəqin ki,
sizdə onun dosyesi var?

170
ekitab.ucoz.org
 Lord Ester gülümsədi:
- Bilirdim ki, bunu soruşacaqsınız, ancaq onun haqqında
çox şey bilmirik. O, tanınmış ailədən deyil, İngiltərə
ordusunda xidmət edib... Müstəsna dil öyrənmə qabiliyyəti
olduğundan katib kimi əvəzedilməzdir. Səhv
etmirəmsə, yeddi dil bilir. Ona görə də baş nazir Fransaya
onunla getmək qərarına gəldi.
- İngiltərədə qohumları varmı?
- İki xalası var. Hempsteddə yaşayan xanım Everard və
Askot həndəvərində yaşayan xanım Deniels.
- Askot? O ki Vindzor yaxınlığında yerləşir, elə deyil?
- Bu məsələni yoxlamışıq. Bir şey çıxmadı.
- Yəni düşünürsünüz ki, kapitan Denielsdən
şübhələnməyə dəyməz?
- Müsyö Puaro, indiki vəziyyətdə kim olmasından asılı
olmayaraq, kiməsə arxayın olmağı yelbeyinlik hesab
edirəm.
- Tres bien38. Milord, mən bilən, baş nazir hər cür sui-
qəsd ehtimalını istisna etmək üçün xüsusi sayıqlıqla
mühafizə olunmalı idi, elədir?
- Elədir. Baş nazirin maşınının ardınca ştatlı agentlərlə
dolu olan ikinci bir maşın gedirdi. Üstəlik, Makadamın
özünün də bu tədbirdən xəbəri yoxdur. O, çox qorxmaz
adamdır. Polislər də, təbii ki, öz növbələrində tədbir

171
ekitab.ucoz.org
görürdülər: baş nazirin sürücüsü O'Merfi onların adamıdır.
- O'Merfi? Bu ki, irland soyadıdır, elə deyil?
- Bəli, o, İrlandiyada doğulub.
- Hansı hissəsində?
- Deyəsən, Kler qraflığında.
- Tiens!39 Davam edin, milord.
- Baş nazir Denielslə birlikdə örtülü maşına minib
Londona yola düşdü. İkinci maşınsa, həmişə olduğu kimi,
müəyyən məsafədən onu izləyirdi. Bədbəxtlikdən, baş
nazirin maşını bizə məlum olmayan səbəbdən əsas yoldan
çıxıb...
- Bu, yolayrıcında olub?
- Bəli, haradan bildiniz?
- O, c'est evident!40 Davam edin.
- Hə, deməli, baş nazirin maşını bizə məlum olmayan
səbəbdən əsas yoldan çıxıb. Onu müşayiət edən maşın isə
bunun fərqinə varmadan yolunu davam etdirib. Nazirin
maşını xəlvət yola dönən kimi qarşısına bir qrup maskalı
adam çıxıb. Sürücü...
Puaro fikirli-fikirli:
- Bizim cəsur O'Merfi, - deyə mızıldadı.
- Bəli. Sürücü gözlənilməz hadisədən çaşaraq əyləci
basıb. Baş nazir pəncərədən boylanan kimi iki atəş səsi
eşidilib. Birinci güllə yanağını siyirsə də, ikincisi,

172
ekitab.ucoz.org
xoşbəxtlikdən, ümumiyyətlə, hədəfdən yan keçib. Sürücü
özünə gələn kimi maşını yerindən tərpədərək cinayətkarları
yarıb keçib.
Mən diksinərək:
- Onları öldürə bilərdi! - deyə qışqırdım.
- Baş nazir yaralanması haqqında söz- söhbətin
yayılmasını istəməmişdi. Gizlicə kənd xəstəxanasına
gedərək yarasını bağlatdırmışdı. Sonra isə heç nə olmamış
kimi
əvvəlcədən tərtib edilmiş qrafik əsasında Çarinq-Krossa
yola düşmüşdü. Burada onu Duvra aparacaq xüsusi ekspress
gözləyirdi. Kapitan Daniels təşvişə düşən polislərə ifadə
verdikdən sonra baş nazir Duvra yola düşür. Orada onu
esmines, Bulonda isə Britaniya bayraqlı xidməti maşın
gözləyirdi. Sən demə, bu, lazım olan avtomobil yox, baş
naziri qaçıranların maşını imiş.
- Mənə danışacaqlarınız yalnız bunlardır?
- Bəli.
- Heç nəyi unutmadınız?
- Hə, bir qəribəlik də var...
- Nə qəribəlik?
- Baş naziri vağzala aparan maşın qaraja qayıtmayıb.
Polislər O'Merfini dindirməyə
tələsdiyindən, axtarış elan edildi. Maşın Soxoda yerləşən və

173
ekitab.ucoz.org
alman casuslarının görüş yeri kimi tanıdığımız şübhəli
restoranlardan birinin yanından tapıldı.
- Bəs sürücü?
- Hələ də tapılmayıb. O da yoxa çıxıb.
- Deməli, iki nəfər yoxa çıxıb: baş nazir Fransada,
O'Merfi isə Londonda.
- Bilirsiniz, müsyö Puaro, əgər dünən kimsə mənə
O'Merfinin satqın olduğunu desəydi, ona gülərdim.
- Bəs bu gün?
- Bu gün artıq nə düşünəcəyimi bilmirəm. Puaro ciddi
tərzdə başını tərpədərək
saatına nəzər saldı:
- Mənə istənilən vaxt istənilən yerə daxil olmaq imkanı
verilməlidir.
- Əlbəttə. Bir saat sonra Skotlənd Yardın ən yaxşı
qüvvələri xüsusi bir qatarla Duvra yola düşəcək.
İxtiyarınızda bir hərbçi zabit və bir polis əməkdaşı olacaq.
Bu, kifayət edər?
- Əlbəttə edər. Siz getmədən əvvəl bir sual da verim,
müsyö. Sizi gəlməyə nə vadar etdi? Buraya gəlmənizi
nəzərdə tuturam. Yəni bu boyda Londonda...
- Sizi bir böyük yerlinizin zəmanəti və təkidi ilə axtarıb
tapdıq.
- Comment?41 Dostum prefektin?

174
ekitab.ucoz.org
Lord Ester başını buladı:
- Xeyr, bu, daha böyük adamdır. Vaxtilə Belçikada onun
hər sözü qanun idi. İngiltərə
and içib ki, yaxın gələcəkdə yenə belə olacaq.
Puaro əlini havaya qaldırdı:
- Qoy belə olsun! Müsyö... Mən - Erkül Puaro sizə
sədaqətlə xidmət edəcəyəm. Ümid edək ki, çox
gecikməmişik. Ancaq hələ ki, məsələ qaranlıqdır... iynə ucu
qədər də işıq görünmür...
Qonaqlar otaqdan çıxan kimi səbirsizliklə:
- Hə, nə fikirləşirsiniz? - deyə soruşdum.
Tələsə-tələsə, ancaq həmişə olduğu kimi
səliqə ilə yol çantasını hazırlamağa başlayan dostum fikirli-
fikirli başını buladı:
- Bilmirəm. Doğrudan, bilmirəm. Başımı itirmişəm.
- Sizə elə gəlmir ki, qaçırmaqdansa, baş nazirin başına
yaxşı bir zərbə endirmək daha
asan olardı?
- Üzr istəyirəm, mon ami, mən belə deməzdim. Şübhəsiz
ki, onlara məhz naziri qaçırmaq lazım idi.
- Niyə ki?
- Ona görə ki, birincisi, qeyri-müəyyənlik çaxnaşma
yaradır. Baş nazirin ölümü ağır faciə olsa da, gec-tez bu
faciənin nəticələri aradan qaldırılacaqdı, indiki halda isə

175
ekitab.ucoz.org
vəziyyət daha çıxılmazdır. Baş nazir tapılacaq, yoxsa yox?
Sağdır, yoxsa həlak olub? Heç kim heç nə bilmir və nə qədər
ki, bu belədir, heç bir konkret iş görülməyəcək. Dediyim
kimi, qeyri- müəyyənlik çaxnaşma yaradır və
düşmənlərimizin də istədikləri budur. Baş naziri gizli bir
yerdə saxlamaqları onlar üçün
üstünlükdür: hər iki tərəflə danışıq apara bilərlər. Alman
hökuməti xəsisliyi ilə tanınsa da, istənilən halda onlardan
yaxşı pul qoparmaq olar. Həm də ki, insan oğruları qatillər
kimi ölüm hökmü ilə cəzalandırılmırlar. Görürsünüz, onlara
məhz naziri oğurlamaq lazım imiş.
- Bəs onda niyə əvvəlcə öldürməyə cəhd etdilər?
Puaro hirslə çiynini çəkdi:
- Bax, bunu başa düşə bilmirəm! Axmaqlıqdır! Gözəl bir
oğurluq planı hazırladıqdan sonra hər şeyi mənasız bir
tamaşaya görə təhlükəyə atmaq. Özü də Londondan cəmi
iyirmi mil məsafədə və bir yığın maskalı adamla!
- Bəlkə də bu iki hadisə arasında heç bir əlaqə yoxdur.
- Yox, Hastinqs, bu boyda təsadüf ola bilməz. Davam
edək: satqın kimdir? Onsuz, ən azından birinci hadisə
zamanı heç nə etmək mümkün olmazdı. Bəs o kimdir:
Deniels, yoxsa O'Merfi? Dəqiq ikisindən biridir, yoxsa
maşın niyə yolunu dəyişsin ki? Çətin ki, baş nazir özü ona
qarşı həyata keçirilmiş sui- qəsddə iştirak eləsin... Yoldan

176
ekitab.ucoz.org
O'Merfi özü dönüb, yoxsa bunu Denielsin əmri ilə edib?
- Əlbəttə ki, özü dönüb.
- Elə görünür, çünki dönməyi Deniels əmr etsəydi, baş
nazir bu əmrin səbəbini soruşardı. Olduqca çox ehtimal var
və hamısı da bir-biri ilə ziddiyyət təşkil edir. Əgər
O'Merfi satqın deyilsə, niyə maşını döndərib? Əgər
satqındırsa, niyə atəş açılanda maşını sürərək naziri xilas
edib? Bir tərəfdən də, əgər satqın deyilsə, niyə naziri
vağzala qoyan kimi düşmənlərin yığışdığı yerə gedib?
- Çox qarışıq məsələdir.
- Ardıcıllığı pozmayaq. Bu iki nəfərin lehinə və əleyhinə
nə bilirik? Əvvəlcə O'Merfi... Əleyhinə: yoldan kənara
çıxması, irland əsilli olması və şübhəli şəkildə yoxa çıxması.
Lehinə: atəş açılan zaman maşını aradan çıxarıb baş naziri
xilas etməsi,
Skotlənd Yardda xidmət etmiş olması və əla xidməti
dəftərçəsi. indi isə Deniels. Əleyhinə: mənşəyinin
bilinməməsi və ingilislərə qətiyyən xas olmayan dil
öyrənmə qabiliyyətinə malik
olmasından başqa heç nə (bağışlayın, mon ami, sizdən də
poliqlot çıxmadı). Lehinə: əl- qolu və ağzı bağlı, bihuş
vəziyyətdə tapılıb ki, bu da onun cinayətin iştirakçısı
olmadığını göstərir.
- Bunu onun yoldaşları etmiş ola bilərlər - gözdən pərdə

177
ekitab.ucoz.org
asmaq üçün.
Puaro başını buladı:
- Fransız polisi belə halları tuta bilir. Bundan əlavə, baş
nazir oğurlamaqla məqsədlərinə çatandan sonra Denielsi
orada saxlamağa nə ehtiyacları vardı? Tutalım, yoldaşları
onu yatırdıb əl-qolunu bağlaya bilərdilər, ancaq şəxsən mən
bununla onların nəyə nail olduqlarını dərk edə bilmirəm.
Onsuz da bundan sonra, bu iş açılana qədər o,
ciddi polis nəzarəti altında olacağından, onların işinə yaraya
bilməz.
- Bəlkə o, polisləri azdırmalı idi?
- Bəs niyə eləmədi? O, sifətinə yapışdırılan əskidən
başqa heç nə xatırlamadığını deyib. Bu, iz azdırmağa
qətiyyən bənzəmir.
- Hm, görünür, indi görə biləcəyimiz ən yaxşı iş vağzala
yollanmaqdır. Bəlkə də bu müəmma Fransada açılacaq.
- Ola bilər, dostum, ancaq şəxsən mən buna şübhə
edirəm. Baş nazirin kifayət qədər yığcam ərazidə
tapılmaması çox anlaşılmazdır. Üstəlik onu burada uzun
müddət gizlətmək, demək olar ki, qeyri-mümkündür. İki
ölkənin
əks-kəşfiyyatı və polisləri onu tapa bilməyiblərsə, mən nə
edə bilərəm?
Vağzalda bizi ser Doc qarşıladı:

178
ekitab.ucoz.org
 - Skotlənd Yarddan detektiv Barns və mayor Norman.
Onlar sizin ixtiyarınızda olacaqlar. Uğurlar! Vəziyyət çox
qarışıq olsa da, ümidimi itirmirəm. İndi isə məni bağışlayın,
tələsməliyəm...
Nazir tələsik çıxıb getdi. Mayor Normanla bir qədər
söhbət elədik. Platformadakı adamlar arasında hündürboy,
sarışın bir adamla danışan balaca, safsara oxşayan birini
gördüm. Bu, Puaronun köhnə tanışı - Skotlənd Yardın ən
bacarıqlı əməkdaşlarından biri sayılan müfəttiş Cepp idi. O,
yaxınlaşıb dostumu gülərüzlə salamladı:
- Eşitdim, sizi də bu işə qoşublar. Zərgər işidir! Ancaq
inanmıram çox davam gətirsinlər. Uşaqlarımız hər
santimetri axtarırlar.
Fransızlar da bizim kimi. Mənə elə gəlir, yaxın bir neçə
saata oğruların işi bitəcək!
Hündürboy detektiv təəssüflə:
- Baş nazirin işi, bəlkə də, artıq bitib, - deyə fikrini
bildirdi.
Ceppin siması dəyişdi:
- Bəli... Ancaq nədənsə mənə elə gəlir ki, o hələ sağdır.
Puaro başını təsdiq mənasında tərpətdi:
- Bəli, bəli. Sağdır. Ancaq vaxtında tapılacaqmı? Mən də
sizin kimi düşünürdüm ki, onu bu qədər uzun müddət
gizlədə bilməzlər...

179
ekitab.ucoz.org
 Fit verildiyindən hamı vaqona tərəf tələsdi. Qatar
könülsüz-könülsüz yerindən tərpənib, tənbəl-tənbəl
stansiyadan yola çıxdı.
Bu, qəribə bir səfər idi. Hər tərəfdə Skotlənd Yarddan
olan adamlar vardı... Hər tərəfdə Şimali Fransanın
xəritələrini, bu xəritələr üzərində bir-birinin ardınca
işarələnmiş şəhər və yolları göstərən barmaqları görmək
olurdu... Hərənin öz versiyası vardı. Puaro isə, adəti
xilafına, heç nə danışmadan küskün uşaq kimi bir küncdə
oturmuşdu. Onun əvəzinə özümə mayor Norman kimi gözəl
bir həmsöhbət tapmışdım və vaxt mənim üçün sürətlə
keçirdi. Duvrda Puaronun davranışına xeyli güldüm.
Gəminin göyərtəsinə çıxar-çıxmaz, dostum qolumdan
yapışıb dəhşət hissi ilə şahə qalxan dalğaları göstərdi:
- Mon Dieu! Dəhşət!
- Məyus olmayın, Puaro, - deyə ürəkdirək verməyə
çalışdım. - Bacaracaqsınız. Onu tapacaqsınız, buna əminəm.
- Ah, mon ami, səhv edirsiniz! Məni tamam başqa şey
narahat edir... Bu qorxunc dəniz, mal de mer42
dözülməzdir!
- A-a!
İşə düşən mühərriklər gəmini yırğalayır, bu zaman Puaro
gözlərini yumub inildəyirdi.
- Mayor Normanda Şimali Fransanın xəritəsi var, sizin

180
ekitab.ucoz.org
üçün maraqlıdırsa, gətirərəm, - deyə dostumun fikrini
dağıtmaq
üçün cəhd elədim. Puaro dərdli-dərdli başını buladı:
- Yox, yox. Məni tək buraxın, dostum. Bilirsiniz,
fikirləşmək üçün beyinlə mədə arasında sülh olmalıdır.
Laverje dəniz xəstəliyinin müalicəsi üçün çox gözəl bir üsul
məsləhət görür. Başımızı sağ tərəfə döndərib yavaşca nəfəs
alırıq və sonra onu sol tərəfə döndərib nəfəsi veririk, nəfəs
almaqla vermək arasında isə altıya qədər saymaq lazımdır.
Bir müddət dostumun idman hərəkətlərinə baxdıqdan
sonra yuxarı qalxdım.
Gəmi yavaş-yavaş Bulon limanına daxil olanda Puaro,
hər zaman olduğu kimi, olduqca səliqəli görkəmdə və
gülümsəyə-gülümsəyə
göyərtəyə yanıma gəlib pıçıltı ilə Laverjenin üsulunun əsl
möcüzə yaratdığını bildirdi.
Cepp hələ də şəhadət barmağını xəritənin üzərində
gəzdirirdi:
- Cəfəngiyatdır. Maşın Bulondan çıxıb.
Onu burada saxlayıblar. Sizə deyirəm, onlar maşını
dəyişiblər. Fikrimi başa düşdünüz?
Hündürboy detektiv:
- Şəxsən mən hesab edirəm ki, onu dənizlə aparıblar, -
deyə cavab verdi.

181
ekitab.ucoz.org
Cepp başını buladı:
- Çox bəsit ehtimaldır. Nəzərə alın ki, dərhal bütün
limanların bağlanması əmr edilmişdi.
Gəmi sahilə yan alanda hava hələ tam işıqlanmamışdı.
Mayor Norman Puaronun
qoluna toxundu.
- Hərbi maşın sizi gözləyir, ser.
- Təşəkkür edirəm, müsyö, hələ ki, heç yerə getmirik.
- Necə yəni?
Puaro:
- İndi hamımız sahildəki otelə yollanacağıq, - dedi və
tələb elədi ki, çatan kimi ona ən yaxşı nömrəni versinlər.
Biz çaşqın və qayğılı halda onun arxasınca düşdük.
Dostum bizə iti bir nəzər salaraq istehza ilə:
- Yaxşı detektiv belə eləməzdi, hə? - deyə soruşdu. -
Bilirəm. Yaxşı detektiv enerjili olmalıdır. O tərəf, bu tərəfə
qaçmalıdır.
Yollarda, toz-torpaq içində olmalı, zərrəbin ilə avtomobil
şinlərinin izlərinə baxmalıdır. Hə, bir də siqaret kötüklərini
və kibrit qalıqlarını toplamalıdır. Belə düşünürsünüz, elə
deyil?
O, təhrikedici nəzərlərlə bizə baxaraq:
- Hm. Mən - Erkül Puaro sizi əmin edirəm ki, bütün
bunlar cəfəngiyatdan başqa bir şey deyil. Əsl dəlillər

182
ekitab.ucoz.org
buradadır, - deyə alnını döyəclədi. - Başa düşürsünüz? Bir
də ki, gərək heç Londondan çıxmayaydım. Evdə yaxşı-yaxşı
fikirləşmək kifayət edərdi. Vacib olan tək şey balaca boz
hüceyrələrdir, vəssalam. Onlar sakitcə işlərini görürlər, mən
isə xəritəni götürüb barmağımla lazım olan yeri göstərərək
deyirəm: baş nazir buradadır! Və nazir həqiqətən orada
tapılır! Metod və
məntiqin olması mütləqdir. Fransaya bu tələsik gəliş
səhvdir, uşaqların qaçdı-tutdu oyunundan başqa bir şey
deyil. Ancaq indi, bir qədər gec olsa da, iş lazım olduğu kimi
- daxildə aparılacaq. Sakit olun, dostlarım, xahiş edirəm.
Dostum düz beş saat heç bir hərəkət etmədən oturub,
arabir pişik gözlərini xatırladan yaşıl gözlərini qırpmaqla
kifayətləndi. Onun gözləri getdikcə daha yaşıl, Skotlənd
Yarddan olan şəxs getdikcə daha acıqlı, mayor Norman isə
daha məyus və səbirsiz görünürdü. Hətta vaxt da get-gedə
sürətini itirirdi.
Nəhayət, ayağa qalxıb, mümkün olduqca səssiz şəkildə
pəncərəyə yaxınlaşdım.
Araşdırmamız oyunbazlığa çevrilmişdi. Dostuma görə
narahatlıq keçirirdim. Uğursuzluğa məruz qalacaqdısa da,
bunun bu dərəcədə biabırçı və gülünc şəkildə olmasını
istəməzdim. Qəmgin-qəmgin pəncərədən sahilə yan almış
paroxodun püskürdüyü tüstü burumlarına tamaşa etməyə

183
ekitab.ucoz.org
başladım.
Puaronun səsi məni fikirlərimdən ayırdı:
- Başlayaq, mes amis43!
Üzümü çevirəndə dostumun əməlli-başlı dəyişdiyini
gördüm. Gözləri parıldayır, sinəsi sürətlə qalxıb-enirdi:
- Bir az diqqətsizlik göstərdim, ancaq... Ancaq indi
qaranlıqda işıq görünməyə başlayıb!
Mayor:
- Bu dəqiqə maşın çağıraram, - deyə qapıya tərəf qaçdı.
- Ehtiyac yoxdur. Mənə maşın lazım olmayacaq. Tanrıya
şükür, külək də dayanıb.
- Yəni demək istəyirsiniz ki, piyada gedəcəyik?
- Yox, gənc dostum. Mən müqəddəs Pyotr deyiləm.
Dənizi gəmi ilə keçməyə üstünlük verirə m 44.
- Nəyi keçməyə?
- Dənizi, dostum, dənizi! Lap başdan başlamaq lazımdır.
Bu işin başı isə İngiltərədədir. Odur ki, oraya qayıtmalıyıq.
Günorta saat üçdə yenidən Çerinq-Kross platformasında
dayanmışdıq. Puaro
etirazlarımıza əhəmiyyət vermədən bildirdi ki, başlanğıca
qayıtmaq boş yerə vaxt itkisi yox, yeganə çıxış yoludur. O,
bütün yolboyu astadan mayorla danışırdı. Bu danışıqların
nəticəsi isə mayorun Duvrdan göndərdiyi bir yığın teleqram
oldu.

184
ekitab.ucoz.org
 Mayorda olan icazə vərəqələri sayəsində mənzil başına
çox tez çata bildik. Londonda bizi içində mülki geyimli bir
neçə detektiv olan böyük bir polis maşını gözləyirdi. -
Detektivlərdən biri dərhal makinada yazılmış bir kağız
parçasını dostuma uzatdı. Puaro baxışlarımdakı sualı
anladığından:
- Londonun qərbindəki kənd xəstəxanalarının
siyahısıdır, - deyə izahat verdi. - Duvrda olanda istəmişdim.
Londonun mərkəzindən sürətlə keçərək Betrouda getdik,
sonra da yolumuzu davam etdirib, Hemmersmit, Çizik və
Brentforddan keçməklə şəhərdən çıxdıq. Səfərimizin
məqsədini anlamağa başlayırdım. Vindzor və Askot.
Denielsin xalası Askotda yaşayırdı. Deməli, O'Merfini yox,
onu axtarırdıq.
Tezliklə gəlib gözəl bir villanın qapısı ağzında dayandıq.
Puaro maşından çıxıb zəngi basdı. Dostumun işıqlı
çöhrəsində tutqun bir təəccüb əlaməti sezilirdi. Görünür, nə
isə onun düşündüyü kimi olmamışdı. Qapını açıb Puaronu
içəri dəvət etdilər. O, demək olar ki, bir neçə saniyə sonra
evdən çıxaraq dərhal maşına minib başını tərpətdi. Ümidimi
itirmək üzrə idim. Saat beş idi... Puaro Denielsin
günahkar olduğunu göstərən dəlili tapmış olsa belə, baş
nazirin yerini bildirəcək şəxs əlimizdə olmadıqdan sonra
bunun nə faydası ola bilərdi?

185
ekitab.ucoz.org
 Londona geri qayıdarkən səfərimiz xeyli darıxdırıcı
keçdi. Tez-tez əsas yoldan çıxaraq kiçik xəstəxanaların
qarşısında dayanırdıq. Puaro xəstəxanaların hər birində
cəmi bir neçə dəqiqə qalır və hər dəfə də pis əhvali-
ruhiyyəsinin bir hissəsini orada qoyub çıxırdı. Axıra yaxın
bütün vücudundan sevinc yağırdı.
Dostum Normana nə isə pıçıldadı. O da cavabında:
- Bəli, sola dönək, orada - körpünün yanında bizi
gözləyirlər, - dedi.
Yandakı yola döndük. Qatılaşmaqda olan qaranlıqda
içərisində mülki geyimli iki polis işçisi olan maşının bir
kənarda dayandığını güclə seçdim. Puaro onlarla
danışdıqdan sonra yolumuzu şimal istiqamətində davam
etdirdik. O biri maşın arxamızca düşdü.
Bir qədər sonra Londonun şimalında yerləşən şəhərətrafı
qəsəbələrə tərəf getdiyimiz məlum oldu. Nəhayət, gəlib
yoldan bir qədər kənarda yerləşən tənha və hündür bir evin
qapısı ağzına çatdıq.
Normanla mən maşında qaldıq, Puaro isə detektivlərdən
biri ilə artırmaya çıxıb zəngi basdı. Qapını qəşəng bir
xidmətçi qız açdı. Detektiv:
- Polis zabiti, - deyə özünü təqdim etdi. - Evdə axtarış
aparmaq üçün orderim var.
Xidmətçi zəif səslə qışqırdı. Elə o dəqiqə təxminən otuz

186
ekitab.ucoz.org
üç yaşlı hündürboy bir qadın arxadan ona yaxınlaşdı:
- Edit, bağla qapını. Yəqin soyğunçulardır.
Lakin Puaro cəld ayağını qapının arasına
salıb fit verdi. Hamı artırmaya qaçaraq içəri doluşduqdan
sonra qapı bağlandı.
Normanla mən sonrakı beş dəqiqəni məcburi
hərəkətsizliyimizə lənət yağdırmaqla keçirdik. Nəhayət,
qapı açıldı və bütün dəstəmiz biri qadın, ikisi isə kişi olan
əsirlərlə birlikdə artırmaya çıxdı. Kişilərdən birini və qadını
ikinci maşına oturtdular, digər kişini isə Puaro şəxsən bizim
maşına gətirdi:
- Dostum, mən o birilərlə getməliyəm. Siz isə bu
centlmenlə məşğul olun. Siz tanış deyilsiniz? Onda icazə
verin, təqdim edim: müsyö O'Merfi!
O'Merfi! Maşın hərəkət etsə də, mən ağzıaçıq vəziyyətdə
gözlərimi ona zilləmişdim. Əlləri qandallanmadığından
qaçacağından ehtiyat edirdim. Gözlərini qarşısına dikərək
oturmuşdu. Bir tərəfdən də, mənə və Normana nə edə bilərdi
ki?
Maşının yenidən şimala tərəf hərəkət etdiyini görəndə
təəccübləndim. Deməli, Londona qayıtmırdıq. Bir qədər
çaşqın idim. Maşın ünvana çatanda anladım ki, Hendon
aerodromuna gəlmişik. Puaronun planını başa
düşmüşdüm. Dostum Fransaya təyyarə ilə getmək istəyirdi!

187
ekitab.ucoz.org
 Əla fikir olsa da, əslində sərfəsizdir! Teleqram
göndərmək daha asan və tez başa gələrdi. Axı hər saatın öz
hökmü var. Yox, Puaro, heç vaxt baş nazirin xilaskarı
şöhrətinin başqasına qismət olmasına göz yummaz!
Çatan kimi mayor Norman maşından düşüb yerini mülki
geyimli detektivlərdən birinə verdi. O, tələsik Puaro ilə
danışdıqdan sonra çıxıb getdi.
Mən də maşından düşüb dostumun qolundan yapışdım:
- Təbriklər, dostum! Nazirin yerini dedilər? Ancaq
teleqram göndərmək daha yaxşı olar.
Hər şeyi özünüz etməyə çalışsanız, gecikərsiniz.
Puaro, demək olar ki, bir dəqiqə maraqla mənə tamaşa
etdikdən sonra, nəhayət:
- Dostum, təəssüf ki, bəzi şeyləri teleqramla göndərmək
olmaz, - deyə cavab verdi.
Norman əynində hava qüvvələri forması olan gənc bir
zabitlə geri qayıtdı:
- Sizi Fransaya kapitan Layol aparacaq. Dərhal uçmağa
hazırdır.
Pilot:
- Möhkəm geyinin, ser, - dedi. - İstəsəniz, palto da verə
bilərəm.
Puaro saatına baxdı:
- Hə, vaxtdır. Çox sağ olun, müsyö, ancaq sizinlə uçan

188
ekitab.ucoz.org
mən deyiləm. Sərnişininiz bu centlmen olacaq.
Dostum geri çəkilən kimi, o biri maşınla gəlmiş
əsirlərdən biri qaranlıqdan işığa çıxdı. Onu görən kimi
heyrətdən donub qaldım. Bu adam baş nazirin özü idi!
Londona qayıtmaq üçün Puaro və Normanla maşına
əyləşər-əyləşməz səbirsizliklə:
- Tanrı xatirinə, nə baş verdiyini izah edəcəksiniz, ya
yox? - deyə soruşdum. - Naziri necə gətiriblər İngiltərəyə?
Puaro soyuq-soyuq:
- Buna ehtiyac olmayıb, - deyə cavab verdi. - Nazir
Londondan heç çıxmayıbmış. O,
Vindzordan Londona gedən yolda qaçırılıb.
- Necə?
- İndi izah edərəm. Baş nazir öz maşınında, katib də
yanında imiş. Qəfildən nazirin sifətinə xloroformlu əski
yapışdırılıb...
- Kim yapışdırıb axı?
- Bizim məşhur poliqlot kapitan Deniels. Başqa kim
olacaq ki? Baş nazir huşunu itirdikdən sonra o, şüşə
arakəsmənin o üzündən telefonla O'Merfiyə sağa dönməyi
əmr edib. Heç nədən şübhələnməyən O'Merfi deyiləni
yerinə yetirib. Boş yolla bir neçə metr irəliləməmiş kənarda
sürücüsü mühərriklə əlləşən böyük bir maşın görüblər.
O'Merfi sürücünün xahişi ilə maşını saxlayıb. Yad adam

189
ekitab.ucoz.org
tələsmədən maşına yaxınlaşıb. Elə bu
vaxt Deniels həmin xloroformlu əskini O'Merfinin üzünə
sıxıb. Etil-xlorid kimi güclü təsirə malik maddədən də
istifadə etmiş ola bilər. Cəmi bir neçə saniyə keçdikdən
sonra huşunu itirənlər maşından çıxarılaraq o biri maşına
qoyulublar. Onların yerinə isə oxşarları oturdulub.
- Necə yəni?
- Çox sadəcə! Məgər məşhurların necə dəqiqliklə təqlid
edildiklərinə tamaşa etməmisiniz? İctimai xadimi
yamsılamaqdan asan iş yoxdur. İngiltərənin baş nazirini
parodiya etmək hansısa Con Smiti təqlid etməkdən dəfələrlə
asandır. O'Merfinin oxşarına gəlincə, çətin ki, baş nazirin
gedişindən əvvəl ona diqqətlə fikir verən olub,
gedişindən sonra isə fikir verməyə kimsə yox idi. Odur ki,
saxta O'Merfi sakitcə vağzaldan birbaşa dostlarının yanına -
restorana gedib, paltarını dəyişərək, oradan tamam başqa
adam kimi çıxıb. Əsl O'Merfi isə şübhəli şəkildə yox olub.
- Yaxşı, tutaq ki, heç kim O'Merfiyə diqqət yetirməyib.
Ancaq saxta baş nazirə ki hamı baxıb!
- Onu görənlər şəxsən və yaxından tanıyanlar olmayıb.
Bir də ki, Deniels naziri arzuolunmaz təmaslardan
qoruyurdu. Üstəlik də, sifəti sarıqlı idi, davranışındakı
qəribəlikləri isə səhərki sui-qəsd zamanı keçirdiyi şokla izah
edirdilər. Bundan əlavə, Makadamın boğazı həssas

190
ekitab.ucoz.org
olduğundan, mühüm
çıxışlarından əvvəl onu qorumağa çalışır. Daha dəqiqi,
susur. Ona görə də Fransaya qədər onu təqlid etmək çətin
olmayıb. Orada bu, mümkün olmayacaqdı və odur ki, baş
nazir yoxa çıxdı. İngiltərə polisi dərhal sui-qəsdi unudaraq
La-Manşa atıldı. Cinayətkarlar polisləri oğurluğun Fransada
həyata keçirildiyinə inandırmaq üçün Denielsin əl- qolunu
bağlayaraq onu yatızdırdılar.
- Bəs baş nazirin oxşarı?
- Sadəcə tamaşaya son qoydu. Hətta onunla saxta
sürücünü şübhəli şəxs kimi yaxalasaydılar da, bir qədər
əvvəl oynadıqları rol heç kimin ağlına gələ bilməzdi, onlar
da cinayət tərkibinin olmaması səbəbindən azad edilərdilər.
- Bəs baş nazirin özü necə?
- Onunla O'Merfini gizlicə Denielsin Hempsteddə
yaşayan "xalası" "xanım Everardın" evinə aparıbmışlar.
Əslində, bu qadın polis tərəfindən xeyli vaxtdır axtarışda
olan frau Berta Ebental imiş. Bu da mənim polislərə kiçik,
ancaq dəyərli hədiyyəm oldu. Hələ Denielsin özünü
demirəm. Onun planı həqiqətən məharətlə hazırlanmışdı.
Lakin dostumuz bu işin açılmasının Erkül Puaroya həvalə
edilə biləcəyini nəzərə almamışdı!
Şəxsən mən hesab edirəm ki, dostumun bu dəfəki
şöhrətpərəstlik tutmasını tərəddüd etmədən bağışlamaq olar.

191
ekitab.ucoz.org
 - Məsələni nə vaxt anladınız?
- İşə lazımi yerdən - daxildən başlayan kimi. Səhərki sui-
qəsdi heç cür məntiqi ardıcıllığa daxil edə bilmirdim. Lakin,
"sui- qəsd"in nəticəsi kimi, məhz baş nazirin sarıqlı üzlə
Fransaya yola düşməsini nəzərə aldıqda, nəhayət, düzgün
yolu tapdım. Vindzor və London arasındakı bütün
xəstəxanalara baş çəkib, onların heç birinə yanağında güllə
yarası olan bir adamın müraciət etmədiyinə əmin olduqdan
sonra heç bir şübhəm qalmadı. Qalan məsələlər isə mənim
boz hüceyrələrim üçün uşaq oyunudur!
Növbəti günün səhəri Puaro yenicə aldığı teleqramı
mənə göstərdi. Üzərində göndərənin möhürü və imzası
olmayan
teleqram yalnız bir sözdən ibarət idi: "Tam zamanında!"
Axşama yaxın qəzetlərdə müttəfiq ölkələrin konfransı
haqqında məlumat dərc olundu. Məlumatda coşqun nitqi ilə
insanlarda dərin və unudulmaz təəssürat oyatmış Devid
Makadamın ünvanına səslənmiş gurultulu alqışlar xüsusi
vurğulanırdı.
36 Uşaq işidir (fr.)
37 Və? (fr.)
38 Əla (fr.)
39 Deməli, belə! (fr.)
40 O! Bu ki aydın məsələdir! (fr.)

192
ekitab.ucoz.org
41 Necə? (fr.)
42 Dəniz xəstəliyi (fr.)
43 Dostlarım (fr.)
44 Dənizi gəmi ilə keçməyə üstünlük verirəm - Burada
İncildəki bir əhvalat nəzərdə tutulur, isa şagirdlərinə Qaliley
dənizinin qarşı tərəfinə keçməyi tapşırır. Qayıq dənizin
ortasında olanda tufan qalxır. Şagirdlərinin fəlakətə düçar
olduğunu görən isa suyun səthi ilə onlara tərəf gedir.
Şagirdlər onu ruh zənn edərək qorxub qışqırışırlar, isa:
"Qorxmayın, mənəm", - deyə onları sakitləşdirir. Bu vaxt
apostol Pyotr: "Tanrım! Əgər sənsənsə, icazə ver, suda sənə
tərəf
gəlim", - deyir. Tanrı "Gəl" dedikdən sonra Pyotr qayıqdan
çıxıb, suyun səthi ilə İsanın yanına gedir.
Mister Davenheymin yoxa çıxması
Puaro ilə mən çay içməyə dəvət etdiyimiz dostumuz,
Skotlənd Yarddan olan müfəttiş Ceppin yolunu gözləyirdik.
Dostum ev sahibəsinin lazımi qaydada düzməyə macal
tapmadığı stəkan-nəlbəkiləri yenicə səliqəyə salmışdı.
Sonra o, melxior dəm çaydanını ipək dəsmalla sildi. Böyük
çaydan artıq qaynayırdı, onun yanına isə Puaronun "ingilis
zəhərindən" üstün hesab etdiyi şokolad parçı qoyulmuşdu.
Bir neçə dəqiqə sonra qapının zəngi çalındı və dostumuz
içəri keçdi:

193
ekitab.ucoz.org
 - Ümid edirəm gecikməmişəm. Doğrusu, Davenheymin
işi ilə məşğul olan Millerlə söhbətə başım qarışmışdı.
Tez qulaqlarımı şəklədim. Üç gün idi ki, qəzetlər
tanınmış "Davenheym və Salmon" bank firmasının böyük
şəriki mister Davenheymin qəribə şəkildə yoxa çıxması
haqqında yazılarla dolu idi. O, keçən şənbə günü evdən
çıxmış, bundan sonra heç kim onu görməmişdi. Bu haqda
Ceppdən nə isə maraqlı bir məlumat eşidəcəyimə ümid
edirdim.
- Adama elə gəlir ki, - dedim, - indiki dövrdə yoxa
çıxmaq mümkün deyil.
Puaro:
- Dəqiqləşdirək, dostum, - dedi. - Siz "yoxa çıxmaq"
deyəndə nəyi nəzərdə tutursunuz?
- Məgər "yoxa çıxmaq" cürbəcür olur? - deyə güldüm. -
Bəlkə onları təsnif də edəsiniz?
Bu sözümə Cepp də gülümsədi. Puaro isə qaşqabaqla
bizə baxdı:
- Zarafat etmirəm. Üç kateqoriya "yoxa çıxma"
mövcuddur. Birinci və daha adi hal könüllü yoxa çıxmadır.
İkinci və tez-tez sui- istifadə edilən hal "yaddaşın
itirilməsidir". Nadir hal olsa da, təcrübədə rast gəlinir.
Üçüncü hal isə cəsədin gizlədilməsi ilə qətl hadisəsinin
törədilməsi halıdır.

194
ekitab.ucoz.org
 - Boş sözlərdir, Puaro, - deyə etiraz etdim. - İnsan
yaddaşını itirə bilər, ancaq belə olsa da, onu tanıyacaq bir
adam əvvəl-axır tapılar. Xüsusən də, söhbət Davenheym
kimi tanınmış bir şəxsiyyətdən gedirsə. Cəsədə gəlincə, o da
buxarlana bilməz: gec-tez kimsəsiz bir yerdə və yaxud
parçalanmış şəkildə çamadanda aşkar edilər. Bir də ki,
indiki zəmanədə qaçaq klerk və ya terrorist harada gizlənə
bilər axı? Onları hətta xaricdə də axtarıb taparlar. Limanlara
və vağzallara nəzarət tətbiq ediləcəyindən heç cür gizlənə
bilməzlər, yoxa çıxmış adamın əlamətləri qəzet oxuyan və
radio dinləyən hər kəsə məlum olur.
- Mon ami, səhv edirsiniz. Bir şeyi unudursunuz ki,
başqa bir adamı və yaxud özünü aradan götürmək qərarına
gələn şəxs metodun nə olduğunu bilən nadir -
insanlardandır. O, bütün ağlını və yaddaşını cinayətin hər
bir incəliyini diqqətlə planlaşdırmaq üçün səfərbər edir.
Deyirsiniz belə bir adam polisləri aldada bilməz?
Cepp mənə göz vuraraq istehza ilə:
- Bəs sizi necə? - deyə soruşdu. - Sizi aldada bilər,
müsyö Puaro?
- Məni? Bu, bir az çətin məsələdir, axı mən bu cür
məsələlərin həllini, indiki detektivlərdən fərqli olaraq, bütün
məntiq qanunlarından istifadə etməklə axtarıram!
Cepp gülümsədi:

195
ekitab.ucoz.org
 - Bilmirəm. Miller bacarıqlı oğlandır, əmin ola bilərsiniz.
O, nə ayaq izlərini, nə siqaret küllərini, nə də bir qırıntını
gözdən qaçırır. Hər şeyi görür.
- Eynən Londondakı bütün sərçələr kimi, mon ami.
Ancaq mən mister Davenheymin yoxa çıxması məsələsini
bu balaca boz quşcuğaza həvalə etməzdim.
- Bəs tapılmış dəlillər, müsyö? Məgər onların heç bir
əhəmiyyəti yoxdur?
- Dəlillərə çox da inanmayın, dostum. Onlar hər zaman
olduqca önəmli görünsələr də, əksəriyyəti həddindən artıq
əhəmiyyətsiz olur. İşi açmaq üçün yalnız bircə şey lazımdır:
boz hüceyrələr. Biz yalnız onlara güvənə bilərik. Bu və ya
digər məsələləri çox vaxt
hissə qapılmadan qavraya bilmirik. Həqiqəti isə kənardan
yox, daxildən axtarmaq lazımdır.
- Demək istəyirsiniz ki, yerinizdən qalxmadan bu işi aça
bilərsiniz?
- Elədir ki, var. Təbii ki, faktlarla tanış olandan sonra.
Cepp əlini dizinə çırpdı:
- Beş funtdan mərc gəlirəm ki, bir həftə ərzində diri və
ya ölü Davenheymin yerini deyə bilməyəcəksiniz!
Puaro bir qədər düşündükdən sonra, nəhayət:
- Başa düşürəm, - dedi. - Le sport45 ingilislərin zəif
yeridir. Siz faktları təqdim edin.

196
ekitab.ucoz.org
 - Keçən şənbə mister Davenheym, həmişə olduğu kimi,
birə iyirmi dəqiqə qalmış
Viktoriya vağzalından ona məxsus "Sidr" villasının
yerləşdiyi Çinqsayda gedən qatara minib. Lançdan sonra
parkda gəzməyə və bağbana bəzi göstərişlər verməyə çıxıb.
Dindirdiyimiz şəxslərdən heç biri onun davranışında nə isə
bir qəribəlik, əsəbilik sezməyib. Çay içdikdən sonra həyat
yoldaşına kəndə bir neçə məktub göndərməyə gedəcəyini
deyib. Eyni zamanda bildirib ki, mister Loven adlı birinin
yolunu gözləyir. Lovenin onun qayıtmasından əvvəl
gələcəyi təqdirdə kabinetdə gözləməsini tapşırıb. Bundan
sonra qabaq qapıdan çıxaraq tələsmədən darvazaya tərəf
gedib. Və bir də onu görən olmayıb.
Puaro:
- Çox gözəl, - dedi, - davam edin, dostum, davam edin.
- On beş dəqiqə sonra qara saçlı, gur bığlı bir kişi gələrək
mister Davenheymlə görüşü olduğunu bildirib. Mister
Loveni, bankirin tapşırığına uyğun olaraq, kabinetə
ötürüblər. Bir saat keçsə də Davenheym qayıtmayıb.
Nəhayət, Loven qatara gecikəcəyindən, artıq gözləyə
bilməyəcəyini bildirib. Xanım ərinin yerinə üzr istəyib və
Loven təəssüf etdiyini bildirərək çıxıb gedib.
Bildiyiniz kimi, Davenheym qayıtmayıb. Bazar günü
səhər tezdən bu barədə polisə məlumat verilsə də, heç nə

197
ekitab.ucoz.org
aydınlaşmayıb: kişi elə bil buxarlanıb. Poçtda olmayıb.
Kənddə heç kim görməyib. Stansiyada heç bir
qatara minmədiyini bildiriblər. Avtomobili də qarajda idi.
Əgər maşın tutmuş olsaydı, indiyə qədər bundan xəbər
tutardıq, belə ki, Davenheym haqqında istənilən
informasiya qarşılığında rəsmi şəkildə böyük məbləğdə
mükafat vəd edilib. Sedarsdan beş mil aralıda - Entfilddə at
yarışları keçirilirdi və əgər Davenheym bu stansiyaya qədər
piyada getmişdisə, orada izdihamın arasında diqqətdən
yayına bilərdi. Amma o vaxtdan bəri şəkilləri və zahiri
əlamətləri haqqında məlumatlar bütün qəzetlərdə dərc
edilib. Buna baxmayaraq, hələ bir nəfər də müraciət
etməyib... Bazar ertəsi səhər sensasiyalı bir məlumat aldıq.
Davenheymin kabinetindəki seyf sındırılaraq soyulmuşdu.
Pəncərələr bağlı
olduğundan bayırdan içəri heç kim keçə bilməzdi. Hərçənd
oğrunun evin içində şərikinin olması və pəncərəni
oğurluqdan sonra bağlaması da istisna edilmir. Bundan
əlavə, nəzərə almaq lazımdır ki, şənbə və bazar günü evdə
mərəkə olub. Oğru evə şənbə günü daxil olaraq, sakitcə bir
küncdə bazar ertəsi gününə qədər gizlənə bilərdi.
Puaro soyuq tərzdə:
- Precisement46, - dedi. - Həbs ediblər? Ce pauvre M.
Lowen47?

198
ekitab.ucoz.org
 - Hələ ki, yox. Ancaq, təbii ki, şübhəli hesab olunur.
- Aydındır. Bəs seyfdən nə oğurlanıb?
- Dəqiq bilinmir. Xanım Davenheymin fikrincə, orada
sonuncu sövdələşmələr
nəticəsində qazanılmış böyük məbləğdə aksiya və
banknotlar saxlanılıb. Xanımın bütün brilyantları da seyfdə
imiş. Son illər həyat yoldaşı hər ay ona qeyri-adi bir
cavahirat bağışlayırmış.
-Hə, pis qənimət deyil. Bəs Loven? O, Davenheymgilə
niyə gəlibmiş?
- Aralarındakı münasibət yaxşı deyildi. Loven xırda
möhtəkirdir. İki dəfə Davenheymin sayəsində birjadan külli
miqdarda qazanc əldə etsə də, demək olar ki,
görüşməmişdilər. Baş tutmayan görüş cəhdləri isə hansısa
cənubi Amerika səhmləri ilə əlaqədar imiş.
- Deməli, Davenheym Cənubi Amerikaya kapital
qoyubmuş?
- Elə görünür. Xanım Davenheym həyat yoldaşının
keçən payızı Buenos-Ayresdə keçirdiyini bildirir.
- Ailə həyatlarında problem var?
- Çətin ki. Davenheymin ailə həyatında sakitlik hökm
sürüb. Həyat yoldaşı xoşagəlimli, ancaq dar düşüncəli bir
qadındır.
- Onda məsələnin həllini burada axtarmağa dəyməz.

199
ekitab.ucoz.org
Düşmənləri varmış?
- Maliyyə sahəsində xeyli rəqibi olub... Lakin onu aradan
götürmək istəyən düşmənlərinin olduğunu zənn etmirəm.
Bir də ki, əgər öldürülübsə, cəsədi haradadır?
- Hastinqsin dediyi kimi, cəsədlərin gec- tez tapılmaq
kimi labüd bir xüsusiyyəti var.
- Yeri gəlmişkən, bağban evin yanı ilə güllüyə tərəf
gedən bir adam görüb. Kabinetin bu güllüyə açılan şüşə
qapısı var və Davenheym tez-tez məhz bu qapıdan istifadə
edirmiş. Ancaq bağban çox uzaqda olduğundan, gördüyü
adamın ev sahibi olub- olmadığını dəqiq deyə bilmir. Bu,
bağbanın işini bitirdiyi vaxt - axşam saat altıda baş verib.
- Bəs Davenheym nə vaxt gedib?
- Altının yarısı.
- Güllüyün arxasında nə var?
- Göl.
- Qayıqları və qayıqçı koması da var?
- Bəli. Bir neçə qayıq var. Yəqin intihar versiyası
haqqında düşünürsünüz? Onda
sabah Miller gedib gölü diqqətlə nəzərdən keçirər.
Puaro gülümsədi:
- Hastinqs, zəhmət olmasa, "Deyli meqafon"un48 o
nüsxəsini verin mənə. Yaddaşım məni aldatmırsa, orada
Davenheymin yaxşı bir fotosu olmalıdır.

200
ekitab.ucoz.org
 Qalxıb qəzeti götürdüm. Puaro bir neçə dəqiqə diqqətlə
şəklə baxdı:
- Hm. Saçı və bığı uzun, çənəsi sivri, qaşları qalın.
Gözləri qaradır?
- Bəli.
- Saç-saqqalına dən düşüb?
Müfəttiş başını təsdiq mənasında tərpətdi
- Hə, müsyö Puaro, bu haqda nə deyə bilərsiniz? Məsələ
gün kimi aydındır, hə?
- Əksinə, çox qaranlıqdır...
Ceppin simasında gizli qalib ədası peyda oldu. Puaro
sakit tərzdə:
- Bu da məndə sirrin açılacağına dair ümid oyadır,
- deyə əlavə etdi.
- Doğrudan?
- Təcrübəmdən bilirəm: iş qarışıqdırsa, həqiqəti tapmaq
şansı var. Məsələ gün kimi aydın olanda isə həqiqətin
tapılacağına inanmayın! Deməli, kimsə sizi qəsdən izdən
yayındırır!
Cepp başını buladı:
- Nə deyə bilərəm ki, hərənin öz yanaşması var. Məncə,
hər şeyin açıq-aşkar görünməsində pis bir şey yoxdur.
- Mənsə heç nə görməyə çalışmıram. Əksinə, gözlərimi
yumub düşünürəm.

201
ekitab.ucoz.org
 Cepp:
- Düşünmək üçün düz bir həftə vaxtınız var, - deyə ah
çəkdi.
- Ancaq söz verin ki, məni yeni məlumatlardan xəbərdar
edəcəksiniz. O cümlədən, yorulmaz və uzaqgörən müfəttiş
Millerin əldə edəcəyi nəticələrdən də.
Cepp ayağa qalxaraq:
- Danışdıq, - dedi. Mən onu qapıdan yola salanda isə
dərindən ah çəkərək:
- Çox qəribədir, - deyə əlavə etdi. - Elə bil balaca uşaq
oğurlayıblar.
Özümdən asılı olmadan gülümsədim. Ceppi yola
saldıqdan sonra qonaq otağına
qayıdanda da gülümsəyirdim.
Puaro şən-şən:
- Aha! - deyə barmağını silkələdi. - Puaroya gülürsünüz?
Onun boz hüceyrələrinə inanmırsınız? Yaxşı, pərt olmayın.
Gəlin, bu kiçik problemi müzakirə edək. Bir-iki maraqlı
təfərrüat var.
- Göl! - deyə mənalı-mənalı dilləndim.
- Təkcə göl yox, qayıqçı koması da!
Puaroya qıyqacı bir nəzər saldım. Üzündə
güclə sezilən bir təbəssüm vardı. Hiss etdim ki, ondan nə isə
soruşmağın heç bir mənası yoxdur.

202
ekitab.ucoz.org
 Cepp bizə yalnız növbəti gün axşam saat onda gəldi.
Üzündəki ifadədən təzə xəbər gətirdiyi hiss olunurdu.
Puaro:
- Nədir, dostum? - deyə soruşdu. - İşlər yaxşı gedir?
Deməyin ki, mister Davenheymin cəsədini göldən
tapmısınız, onsuz da inanmayacağam.
- Cəsədi tapmasaq da, həmin gün əynində olan kostyumu
tapmışıq. Hə, nə deyirsiniz?
- İtən başqa geyim əşyaları da var?
- Xeyr. Qalan paltarları yerindədir. Bir xəbər də var.
Loveni həbs etmişik. Qulluqçulardan biri deyib ki, evi tərk
etməsindən on dəqiqə əvvəl onu bağda görüb.
- Bəs Loven nə deyir?
- Əvvəlcə evdən çıxmadığını desə də, sonradan qısa
müddətə kabinetin bağa açılan
qapısından qeyri-adi qızılgüllərə baxmaq üçün çıxdığını
etiraf etdi. Çox bəsit bəhanədir!
Onun əleyhinə bir dəlil də var. Davenheymin çeçələ
barmağında həmişə brilyant qaşlı böyük bir üzük olurdu.
Həmin o üzük şənbə gecəsi hansısa Billi Kellet tərəfindən
Londonda girov qoyulub! Polislər artıq bu adamın kim
olduğunu aşkar ediblər - keçən payız yaşlı bir centlmendən
saat oğurladığına görə üç aylıq həbs cəzası alıbmış. Billi
üzüyü girov qoyduqdan sonra içərək polis işçisinə hücum

203
ekitab.ucoz.org
etdiyindən, həbs edilib. Millerlə Bou-stritə gedib onu
gördüm. İndi ayılıb və çox qorxur. Qorxur ki, onu qətl
törətməkdə günahlandırarıq.
- O nə danışıb?
- Şənbə günü Entfilddə at yarışında olub. Qayıdanda
Çinqsayda gedən yolda dincəlmək üçün oturub. Bir neçə
dəqiqədən sonra yolla kəndə gedən bir nəfər görüb. Uzun
qara bığlı qaraşın bir centlmen olduğunu deyir. Yəqin ki,
Loven imiş.
Kellet daşın arxasında olduğundan, yoldan
görünmürmüş. Yolun boş olduğunu zənn edən yolçu
cibindən balaca bir əşya çıxarıb hasarın o biri tərəfinə atıb.
Sonra da stansiyaya tərəf gedib. Balaca əşya yerə düşəndə
cingildədiyindən, Kelletin diqqətini cəlb edib. O, bir qədər
axtardıqdan sonra üzüyü tapıb. Təbii ki, bunlar hamısı
uydurmadır. Kelletə inanmaq olmaz. Aydın məsələdir ki,
əslində o,
qarşısına çıxan Davenheymi qətlə yetirərək qarət edib.
Puaro başını buladı:
- Ağlabatan deyil, mon ami. Birincisi, onun cəsədi
gizlətmək imkanı olmayıb. Belə olan halda cəsəd indiyə
tapılmalı idi. İkincisi, üzüyü girov qoyması da onu qətl
törətməklə əldə etmədiyini sübut edir. Üçüncüsü, cibgirlər
qətl törətmirlər. Dördüncüsü, Kellet şənbə günü həbs

204
ekitab.ucoz.org
edildiyindən, Loveni sonradan görməsi və zahiri
görünüşünü xatırlaması ağlabatan deyil.
Cepp başını təsdiq mənasında tərpətdi:
- Bəlkə də, haqlısınız. Ancaq Lovenin üzükdən
qurtulmaq üçün başqa yol tapa bilməməsi çox qəribədir.
- Daha onu cəsədin barmağından niyə çıxarırdı ki?
- deyə mən soruşdum.
- Bunun üçün öz səbəbləri ola bilər. Bilirsiniz ki, gölün
yaxınlığında əhəng bişirmək üçün nəzərdə tutulmuş soba
var?
- Aman Tanrım! - deyə qışqırdım. - Demək istəyirsiniz
ki, cəsədi məhv etmək iqtidarında olan əhəng metal üzüyü
məhv edə bilmir?
- Elədir ki var.
- Mənə elə gəlir ki, - dedim, - hər şey aydındır. Nə
dəhşətli cinayətdir!
İkimiz də Puaroya baxdıq. Dostum qaşlarını
düyünləyərək dərin fikrə getmişdi.
Görəsən, nə deyəcək? Çox gözləməli olmadıq. Birdən
Ceppə tərəf dönərək:
- Maraqlıdır, görəsən, Davenheymlə arvadı eyni otaqda
yatırdılar, yoxsa ayrı-ayrı otaqlarda? - deyə soruşdu.
Sual bizə elə qəribə gəldi ki, bir müddət susaraq Puaroya
baxdıq. Sonra Cepp:

205
ekitab.ucoz.org
 - Mən də elə bildim nə isə dəhşətli bir şey deyəcəksiniz,
- dedi. - Düzü, bilmirəm, müsyö Puaro. Ancaq öyrənə
bilərəm.
- Merci, mon ami49. Bu məlumatı əldə edə bilsəniz, sizə
çox minnətdar olaram.
Cepp tanınmış xəfiyyədən gözünü çəkməsə də Puaro,
görünür, bizim otaqda olduğumuzu unutmuşdu. Müfəttiş
təəssüflə başını bulayaraq:
- Zavallı! Müharibə ona yaman təsir edib!
- deyə pıçıldayıb barmaqları ucunda otaqdan çıxdı.
Puaro elə o dəqiqə fikirlərindən ayrılaraq şən-şən
gülümsədi:
- Que faites vous la, mon ami?50 Nəhayət, başa
düşdünüz ki, bizim işimizdə əsas məsələ dəqiqlik və
sistemlilikdir.
Etiraf edim ki, dostumun məni tərifləməsindən
xoşhallanmışdım, ancaq bunu üzə vurmamağa çalışaraq:
- Bu məsələ haqqında bəzi fikirləri qeyd eləmişəm,
- dedim. - Oxuyum?
- Mütləq.
- Birincisi, bütün dəlillər seyfi Lovenin sındırdığını
göstərir. İkincisi, onunla Davenheym arasında haqq-hesab
vardı. Üçüncüsü, Kelletə inansaq, Loven yüz faiz bu işin
içindədir.

206
ekitab.ucoz.org
 Bütün vacib məsələləri vurğuladığımı düşünüb susdum.
- Mon pauvre ami!51 Ən vacib məqamları nəzərdən
qaçırmısınız. Çıxardığınız nəticələr də inandırıcı deyil.
- Niyə?
- İcazə verin, sizin faktlarınıza bir qədər düzəliş edim.
Birincisi, mister Loven seyfi açmaq imkanının olacağını
bilmirdi. O, işgüzar görüş üçün gəlmişdi və əvvəlcədən
Davenheymin evdə olmayacağını bilə bilməzdi.
- Ancaq yaranmış fürsətdən istifadə etmiş ola bilərdi.
- Bəs alətlər? Centlmenlərdə özləri ilə hər ehtimala qarşı
oğru alətləri gəzdirmək adəti olmur. Cib bıçağı ilə isə seyfi
açmaq mümkün deyil.
- Yaxşı. İkinci fakt haqqında nə deyəcəksiniz?
- Fərz edək ki, Lovenlə Davenheym arasında haqq-hesab
vardı. Bilirik ki, Loven bir-iki dəfə onu birjada udub. Bu
məsələdə qəzəbli olan tərəf Davenheym olmalı idi, - Loven
yox.
- Bəs üçüncü fakt?
- Bu məsələdə haqlısınız. Əgər Kelletin danışdıqları
həqiqətdirsə, Loven yüz faiz bu işin içindədir.
- Onda, deməli, nəyisə tuta bilmişəm?
- Ola bilər, ancaq iki daha mühüm faktı nəzərdən
qaçırmısınız.
- Hansı faktlardır onlar elə?

207
ekitab.ucoz.org
 - Birincisi, Davenheymin cavahirat almaq həvəsi.
İkincisi də, keçən payız Buenos- Ayresə getməsi.
- Puaro, məni ələ salırsınız!
- Xeyr, çox ciddiyəm. Ümid edirəm, Cepp xahişimi
unutmaz.
Yox, müfəttiş Puaronun xahişini zarafat hesab etsə də,
unutmamışdı. Odur ki, səhər belə bir teleqram aldıq:
"Davenheymlər keçən qışdan ayrı-ayrı otaqlarda
yatırmışlar".
Puaro:
- Aha! - deyə qışqırdı. - İndi artıq iyunun ortasıdır.
Məsələ aydın oldu!
Təəccüblə dostuma baxdım.
- Mon ami, "Davenheym və Salmon" bankında pulunuz
yoxdur?
- Xeyr. Nə olub ki?
- Olsaydı, mümkün qədər tez bir zamanda götürməyinizi
məsləhət görərdim.
- Nə olacağını ehtimal edirsiniz?
- Yaxın günlərdə iflasın baş verəcəyini. Ceppə
teleqramına görə minnətdarlıq etməliyik. Kağız-qələm,
zəhmət olmasa. "Mister Davenheymin bankına qoyduğunuz
pulları dərhal götürməyinizi məsləhət görürəm". Bu, bizim
Ceppi maraqlandırar!

208
ekitab.ucoz.org
 Soyuqqanlılığımı qoruyub saxlamağa çalışırdım. Ancaq
səhəri gün dostumun qeyri- adi uzaqgörənliyinə təəccüb
etməyə bilmədim. Bütün qəzetlərdə böyük başlıqlarla
bankir Davenheymin iflas etməsi xəbəri yazılmışdı.
Səhər yeməyimizi bitirməmiş Cepp içəri daxil oldu:
- Bundan necə xəbər tutdunuz, Puaro?
Dostum sakit-sakit gülümsədi:
- Sizin teleqramınızı aldıqdan sonra buna şübhəm
qalmadı. Əvvəldən seyfin soyulması məsələsi məni çox
təəccübləndirmişdi. Brilyantlar, pullar, aksiyalar - sanki
bütün
bunlar hamısı əvvəlcədən hazırlanmışdı. Kimin üçün?
Əlbəttə ki, mister Davenheymin özü üçün. Bir tərəfdən də,
onun cavahiratlara olan marağı. Məsələ çox sadədir! O,
pullarını cavahiratlara xərcləyir, sonra onları saxtaları ilə
əvəz edərək, külli miqdarda sərvəti başqa ada keçirir ki, bir
gün hamı onun ölüsünü, ya dirisini axtaranda rahatca öz
kefinə xərcləsin. Bütün bunlardan sonra Lovenlə (haçansa
bir dəfə onu təbdən çıxarmağa cürət etmiş Lovenlə) görüş
təşkil edir, seyfi sındırır və tapşırıq verir ki, qonağı kabinetə
aparsınlar. Sonra da çıxıb gedir. Haraya?
Cavab vermədik.
- Aydın məsələdir. Əlbəttə ki, sığınacağına. Bir-iki səhv
buraxsa da, onun

209
ekitab.ucoz.org
boz hüceyrələri əla işləyir.
- Yaxşı, üzməyin bizi, Puaro. Danışın!
Dostum səbirsizliyimizdən zövq ala-ala
gülümsəyirdi:
- Hə, dostlarım, ikiniz də ağıllı insanlarsınız. Mənim
özümə verdiyim sualı siz də özünüzə verin: "Onun yerində
mən olsaydım, harada gizlənmək istəyərdim?" Hə,
Hastinqs, nə deyirsiniz?
- Şəxsən mən heç yerə qaçmazdım, - deyə cavab verdim.
- Londonda qalar, avtobuslarla, metro ilə gəzərdim, onsuz
da izdihamın arasında heç kim məni tapa bilməzdi.
Puaro sualedici nəzərlərlə Ceppə baxdı:
- Razı deyiləm. Ələ keçməməyin yeganə yolu dərhal
çıxıb getməkdir. Ancaq əvvəlcədən hər şeyi hazırlamaq
lazımdır. Səs-küy kəsilənə qədər yaxtada və ya başqa gizli
bir yerdə gizlənmək olar.
İndi növbə Puaronun idi:
- Bəs siz nə edərdiniz?
Dostum bir qədər susduqdan sonra hiyləgərliklə
gülümsədi:
- Dostlar, mən polislərdən gizlənmək istəsəydim,
bilirsiniz haranı seçərdim? Həbsxananı!
- Necə?!
- Siz Davenheymi axtarırsınız ki, həbsxanaya salasınız,

210
ekitab.ucoz.org
ancaq ağlınıza da gəlmir ki, dostumuz artıq orada ola bilər.
- Nə demək istəyirsiniz?
- Demişdiniz ki, madam Davenheym o qədər də ağıllı
qadın deyil. Amma, məncə, onu Bou-stritə gətirib Billi
Kelletlə üzləşdirsəniz, sonuncunun kim olduğunu dərhal
anlayar! Hətta dostumuzun bığ- saqqalını qırxmasına, saçını
kəsdirməsinə baxmayaraq. Qadın ərini, onun hamını aldada
bilmiş olmasına rəğmən, tanıya biləcək varlıqdır!
- Billi Kellet? Axı polis idarəsində onun haqqında
əvvəlcədən məlumat vardı!
- Məgər demədim ki, Davenheym ağıllı adamdır? O, hər
şeyi çoxdan hazırlayıbmış. Dostumuz keçən payız Buenos-
Ayresdə olmayıb, Billi Kellet adlı personaj yaratmaqla
məşğul olub. O, vaxtı gələndə polisləri şübhələndirməmək
üçün üç ay "həbsdə olub". Unutmayın ki, böyük iş
planlaşdırırdı. Böyük iş isə böyük zəhmət tələb edir.
Ancaq...
- Ancaq nə?
- Yenidən özü olduqdan sonra saxta saqqal və parik
gəzdirmək, bunlarla yatmaq çox çətin idi. Davenheym
ehtiyat edirdi ki, həyat yoldaşı saç-saqqalının saxta
olduğunu başa düşər. Ona görə də, guya Buenos- Ayresdən
qayıtdıqdan sonra arvadı ilə otaqlarını ayırmışdı. Ev
sahibini evin yanında gördüyünü deyən bağban tamamilə

211
ekitab.ucoz.org
haqlı idi. Davenheym qayıqçı komasına keçərək əvvəlcədən
orada gizlətdiyi avaralara xas köhnə pal-paltarı geyinib,
kostyumunu gölə
atıb və planını icra etməyə yollanıb. Sonra olanları da
bilirik: üzük, küçədəki qalmaqal və həbs. Dostumuz bilirdi
ki, heç kim onu həbsxanada axtarmayacaq...
Cepp:
- İnanılmazdır, - deyə pıçıldadı.
Puaro gülümsədi:
- Madamla danışın.
Səhəri gün Puaroya məktub gəldi. Zərfdən beş funtluq
banknot çıxdı.
Dostum:
- Ah, sacre!52 - deyə qaşlarını düyünlədi. - İndi bunu nə
edim? Lap utandım. Ce pauvre Japp!53 Hə, tapdım! Kiçik
bir nahar təşkil edərik. Üçümüz üçün! Yoxsa özümü pis hiss
edərəm. İş çox asan çıxdı. Bu, mənim
prinsiplərimə uyğun deyil... Mon ami, sizi bu qədər
şənləndirən nədir?
45 idman (fr.)
46 Tamamilə doğrudur (fr.)
47 O yazıq M.Loven? (fr.)
48 "Deyli meqafon" - əsasən sensasiyalı və kriminal
materiallar üzrə ixtisaslaşmış gündəlik qəzetdir. 1897-ci

212
ekitab.ucoz.org
ildən çıxmağa başlayıb.
49 Sağ olun, dostum (fr.)
50 Nə edirsiniz orada, dostum? (fr.)
51 Zavallı dostum! (fr.)
52 Lənət şeytana! (fr.)
53 Zavallı Cepp! (fr.)
Kübar italyanın əhvalatı
Puaro ilə mənim yaxın münasibətdə olduğumuz xeyli
dost-tanışımız vardı. Onlara misal olaraq, qonşumuz həkim
Hokerin adını da çəkə bilərəm. Çox mehriban bir adam olan
həkim axşamlar qeyri-adi bacarıqlarına heyran olduğu
Puaro ilə söhbət etmək üçün bizə gələrdi. Açıqürəkliliyi
sayəsində onun fərqli peşələrin sahibi olan istedadlı şəxslərə
qarşı laqeyd olmadığını öyrənmişdik.
Bir dəfə - iyunun əvvəllərində, təxminən axşam saat
doqquzda bizə gələrək arsenlə zəhərlənmədən ölən
insanların sayının ciddi şəkildə artması haqqında ciddi bir
müzakirə başlatmışdı. Onun gəlişindən təxminən yarım saat
sonra qonaq otağının qapısı taybatay açıldı və təlaşlı bir
xanım özünü içəri atdı:
- Həkim, sizi istəyirlər! Dəhşətli bir səsdir! Elə
həyəcanlanmışam ki, heç özümdə deyiləm.
Gələn qadın həkim Hokerin xidmətçisi xanım Rayder
idi. Həkim subay idi və bizdən bir neçə məhəllə aralıdakı

213
ekitab.ucoz.org
köhnə bir evdə yaşayırdı. Adətən, sakit və təmkinli olan
xanım Rayder bu dəfə çox həyəcanlı görünürdü.
- Nə dəhşətli səs? Nə olub axı?
- Ah, həkim, telefon zəng çaldı. Dəstəyi götürdüm...
"Kömək edin", - dedi kimsə. - "Həkim... kömək edin. Məni
öldürdülər!" Səs get-gedə kəsilirdi. "Kimdir danışan?"
- deyə soruşdum. Pıçıltı ilə: "Foskatine", - deyə cavab verdi,
ya da buna bənzər bir şey dedi. Bir də: "Ricents-Kort"...54 -
dedi. Həkim:
- Qraf Foskatini! - deyə qışqırdı. - O, Ricents-Kortda
yaşayır. Dərhal getməliyəm. Görəsən, nə olub?
Puaro:
- Xəstənizdir? - deyə soruşdu.
- Üç həftə əvvəl yüngül bir narahatlığa görə çağırmışdı.
Özü italyandır, ancaq ingilis
dilini mükəmməl bilir. Nə etmək olar, müsyö Puaro, sizinlə
bu gecəlik sağollaşmalıyam. Amma əgər...
Həkim çəkinərək susdu. Puaro gülümsədi
- Nə demək istədiyinizi anladım. Məmnuniyyətlə sizi
müşayiət edərəm. Hastinqs, aşağı düşüb taksi tutmağa
çalışın.
Çox lazım olanda elə bil bütün taksilər yoxa çıxır.
Nəhayət, birtəhər maşın tapa bildim və Ricents-Kort
istiqamətinə yollandıq.

214
ekitab.ucoz.org
 Vestibüldə heç kim yox idi. Həkim var gücü ilə liftin
düyməsini basdı və lift düşdükdən sonra formalı liftçiyə sərt
şəkildə:
- Mənzil on bir. Qraf Foskatini. Deyəsən, orada nə isə
olub, - dedi.
Liftçi təəccüblə ona baxdı:
- Birinci dəfə sizdən eşidirəm. Qraf Foskatininin
xidmətçisi mister Qreyvz təxminən yarım saat əvvəl çıxıb
getdi, amma bu haqda heç nə demədi.
- Qraf mənzildə təkdir?
- Xeyr, ser. İki centlmeni nahara dəvət edib.
Səbirsizliklə:
- Görünüşləri necə idi? - deyə soruşdum.
- Mən görməmişəm, ser. Ancaq, anladığıma görə,
əcnəbidirlər.
Üçüncü mərtəbəyə çatanda liftçi dəmir qapını itələdi və
pilləkən meydançasına çıxdıq. On bir nömrəli mənzil düz
qarşımızda idi.
Həkim zəngi basdı. Cavab gəlmədi. Təkrar-təkrar basdı.
İçəridən heç bir hənirti
gəlmirdi.
Həkim:
- Məsələ ciddidir, - deyərək liftçiyə müraciət etdi. - Bu
qapının ehtiyat açarı var?

215
ekitab.ucoz.org
- Var. Aşağıda qapıçıdadır.
- Gətirin onu. Bir də, mənə elə gəlir ki, polis çağırmaq
lazımdır.
Puaro başının hərəkəti ilə həkimlə razı olduğunu bildirdi.
Liftçi tezliklə qayıtdı. Evin sahibi də yanında idi:
- Centlmenlər, nə baş verib?
- Qraf Foskatini mənə zəng vuraraq hücuma məruz
qaldığını və ağır vəziyyətdə olduğunu bildirib. Yəqin başa
düşərsiniz ki, bir dəqiqə də itirə bilmərik. Əgər artıq
gecdirsə...
Ev sahibi qapını açdı və hamı otağa daxil oldu. Əvvəl
qonaq otağına keçdik. Oradan sonrakı otağa açılan qapı aralı
idi. Ev sahibi həmin otağı göstərərək:
- Yemək otağıdır, - dedi.
Həkim Hoker qapıya tərəf getdi. Biz də onu təqib etdik.
İçəri keçəndə özümdən asılı olmadan ah çəkdim. Yemək
otağının ortasındakı stolun üstündə süfrə açılmışdı.
Görünür, təzəlikcə qəhvə içilmişdi. Üç stul kənara
çəkilmişdi, elə bil oturanlar yerlərindən indicə qalxmışdılar.
Buxarının sağ tərəfindəki küncdə yazı masası vardı və onun
arxasında bir nəfər oturmuşdu. Sağ əli telefon aparatının
üstündə idi, hələ də dəstəkdən yapışmışdı. Cinayət alətini
çox axtarmaq lazım olmadı,
aşağısı qana bulaşmış mərmər heykəlcik tez tələsik

216
ekitab.ucoz.org
düşürüldüyü yerdəcə qalmışdı.
Həkim bir dəqiqəyə qrafı müayinə etdi:
- Ölüb. O dəqiqə keçinib. Heyrət edirəm necə olub ki,
ümumiyyətlə, zəng edə bilib?
Ev sahibinin xahişi ilə mənzilə baxış keçirdik. Onsuz da
axtarışın nəticəsini əvvəlcədən ehtimal etmək olurdu.
Düşmənlərin evdə gizlənmə ehtimalı çox az idi, onların edə
biləcəkləri tək şey mümkün qədər tez aradan çıxmaq ola
bilərdi.
Qonaq otağına qayıtdıq. Puaro mənzilin axtarılması
prosesində iştirak etməmişdi. Yemək stolunu diqqətlə
nəzərdən keçirdiyini görüb mən də ona qoşuldum. Stol
yaxşı cilalanmış qırmızı ağacdan idi. Ortasında
içərisində qızılgüllər olan vaza vardı. Parlaq səthi üzərinə
krujevalı salfetlər düzülmüşdü. Süfrəyə meyvə qoyulsa da,
desert boşqablarından istifadə edən olmamışdı. Stolun
üstündə içində axıra qədər içilməmiş qəhvə olan üç fincan
da qalmışdı - iki fincanda qara, birində isə südlü qəhvə
vardı. Otaqda olan üç nəfərin üçü də portveyn içmişdi.
Yarısı boşaldılmış qrafin stolun ortasındakı boşqabın yanına
qoyulmuşdu. Kişilərdən biri siqar, ikisi isə siqaret çəkmişdi.
Stolun üstündə gümüşlə işlənmiş açıq siqar qutusu da vardı.
Bütün bu faktları özüm üçün qeyd etsəm də, onların baş
vermiş faciəyə aydınlıq gətirməyəcəyini bilirdim. Puaronun

217
ekitab.ucoz.org
stolun üstündəki əşyalara bu qədər diqqət
yetirməsi məni təəccübləndirirdi. Odur ki, ondan belə
diqqətlə nəyə baxdığını soruşdum.
Dostum:
- Mon ami, - deyə cavab verdi, - əsas məsələni nəzərə
almırsınız. Mən görünməz olanı görməyə çalışıram.
- O nədir ki elə?
- Balaca bir səhv. Əlbəttə ki, qatilin mümkün səhvini
nəzərdə tuturam.
Puaro cəld yemək otağına bitişik olan balaca mətbəxə
keçdi və ətrafa əməlli-başlı göz gəzdirdikdən sonra başını
bulayıb:
- Müsyö, - deyə ev sahibinə müraciət etdi, - zəhmət
olmasa, mənzillərə yemək paylama sisteminiz haqqında
məlumat verərdiniz.
Ev sahibi divardakı balaca pəncərəyə yaxınlaşdı:
- Burada mətbəxlərin yerləşdiyi mərtəbəyə qalxan xüsusi
qaldırıcı mexanizm var. Telefonla sifariş edilən yeməklər
qaldırıcı mexanizmlə aşağı salınır. Çirkli qablar da eyni
qaydada geri göndərilir. Bununla da sakinlər tez-tez
restorana düşmək əziyyətindən qurtulmuş olurlar.
- Deməli, bu gün axşam burada istifadə edilən boşqablar
və yeməklər indi yuxarıdakı mətbəxdədir. Ora baş çəkmək
olar?

218
ekitab.ucoz.org
 - Əlbəttə, olar! Liftçi Roberte sizi müşayiət edərək lazımi
izahatları verər. Ancaq oradan bir şey əldə edəcəyinizə
inanmıram.
Mətbəxdə yüzlərlə boşqab və yemək olur, üstəlik hamısını
bir stolun üstünə yığırlar.
Ev sahibinin dediklərinə baxmayaraq, Puaro fikrini
dəyişmədi və hamımız birlikdə mətbəxə gedib, on bir
nömrəli mənzilin sifarişini qəbul etmiş şəxsi danışdırdıq.
O:
- Üç nəfərlik yemək sifariş etdilər, - dedi.
- Sup jülyen, Normandiya tərzində file, mal ətindən kotlet
və düyü suflesi. Nə vaxt? Təxminən saat səkkiz olardı. Yox,
indiyə qədər bütün qablar yuyulmuş olur. Təəssüf. Yəqin
sizi barmaq izləri maraqlandırır?
Puaro müəmmalı təbəssümlə:
- O qədər də yox, - deyə cavab verdi. - Məni daha çox
qraf Foskatininin iştahası
maraqlandırır. Yeməklərin hamısından yemişdi?
- Bəli, ancaq nədən nə qədər yediyini deyə
bilməyəcəyəm. Yalnız deyə bilərəm ki, bütün boşqablar
bulaşıq və boş idi. Təkcə düyü suflesindən başqa... Onun
çoxu - qalmışdı.
- Aha!
Görünür, bu fakt Puaronun diqqətini cəlb etmişdi.

219
ekitab.ucoz.org
Yenidən mənzilə qayıdanda dostum sakitcə:
- Qarşımızdakı adam çox ehtiyatlıdır, - dedi.
- Qatili nəzərdə tutursunuz, yoxsa qraf Foskatinini?
- Qraf olduqca səliqəli bir centlmen imiş. Hətta
öldürüləcəyindən ehtiyat edərək kömək çağırdıqdan sonra
da telefonun dəstəyini yerinə qoymağı unutmayıb.
Diqqətlə Puaroya baxmağa başladım. Dostumun axırıncı
sözləri və bir qədər əvvəl verdiyi suallar onun nə
fikirləşdiyini ehtimal etməyə imkan verirdi.
- Zəhərlənmədən şübhələnirsiniz? - deyə ah çəkdim.
- Deməli, mərhumun başına vurulmuş zərbə sadəcə diqqəti
yayındırmaq üçün imiş?
Puaro sadəcə gülümsəməklə kifayətləndi. Mənzilə
keçəndə yerli polis müfəttişi ilə iki konsteblin orada
olduğunu gördük. Müfəttiş bizi görüb hiddətlənəcəkdi ki,
Puaronun
Ceppin adını çəkməsindən sonra könülsüz şəkildə mənzildə
qalmağımıza icazə verdi. Heç beş dəqiqə keçməmişdi ki,
orta yaşlı bir kişi təlaşla mənzilə daxil oldu. Kişinin
simasından təşviş və hüzn oxunurdu.
Gələn mərhum qraf Foskatininin xidmətçisi Qreyvz idi.
O, hamımızın heyrətlənməsinə səbəb olan bir əhvalat -
danışdı.
Məlum oldu ki, bir gün əvvəl qrafı görmək üçün iki

220
ekitab.ucoz.org
centlmen gəlib. Hər ikisi italyan olan qonaqların təxminən
qırx yaşında olanı özünü sinyor Askanio kimi təqdim edib.
O biri qonaq isə ən çoxu iyirmi dörd yaşında şıq geyimli bir
adam imiş.
Görünür, qraf Foskatini onların gələcəklərini
bildiyindən, dərhal bir bəhanə ilə Qreyvzi evdən
uzaqlaşdırıb. Əhvalatın bu hissəsində Qreyvz, sanki davam
edib- etməməyi qərarlaşdırmaqda çətinlik çəkirmiş kimi
sözünə ara verdi. Lakin axırda etiraf etdi ki, ağasının
tapşırığını dərhal yerinə yetirməyib, əksinə, bir qədər
ləngiyərək söhbətin nədən getdiyini öyrənməyə çalışıb.
Söhbət alçaq səslə aparıldığından, istəyinə nail ola
bilməsə də, eşitdiyi tək-tük sözlərdən hansısa maliyyə
təklifinin və bu təkliflə əlaqədar mövcud olan bəzi
çətinliklərin müzakirə edildiyini, bir də kiminsə təhdid
edildiyini anlaya bilib. Söhbət heç də mehribanlıq şəraitində
aparılmırmış. Axırda
qraf Foskatini səsini elə qaldırıb ki, xidmətçi onun
dediklərini aydın eşidib:
- Centlmenlər, mübahisə etməyə vaxtım yoxdur.
Etirazınız yoxdursa, sabah axşam saat səkkizdə burada
yığışıb həm yemək yeyərik, həm də söhbətimizi
yekunlaşdırarıq.
Qreyvz ağasının onu görəcəyindən ehtiyat edərək tez

221
ekitab.ucoz.org
oradan uzaqlaşıb. Növbəti gün axşam saat düz səkkizdə
həmin adamlar yenidən peyda olublar. Yemək yeyərkən
əvvəlcə müxtəlif məsələlərdən - siyasətdən, havadan,
teatrdan danışılıb. Qreyvz portveyn və qəhvə gətirəndən
sonra ağası bildirib ki, bu axşam daha ona lazım olmayacaq.
Müfəttiş:
- Həmişə qonaqları olanda belə edərdi? - deyə soruşdu.
- Xeyr, ser, heç vaxt. Məni yollamasından belə başa
düşdüm ki, qonaqları ilə müzakirə edəcəyi mövzu nə isə
qeyri-adi bir məsələ haqqındadır.
Bununla da Qreyvzin qraf və qonaqları haqqında
danışdıqları bitdi. Məlum oldu ki, o, təxminən saat 08:30-da
evdən çıxıb və dostu ilə görüşərək onunla birlikdə Edvard-
rouda Müzik-hol metropoliteninə yollanıb.
Qətlin saat 08:47-də törədildiyi kifayət qədər dəqiq
məlum olsa da, qonaqların evdən çıxmağını heç kim
görməmişdi. Yıxılarkən Foskatininin əlini toxundurmaqla
yerə saldığı kiçik stolüstü saat hələ də məhz bu vaxtı
göstərirdi və bu vaxt xanım Rayderin telefon zəngini qəbul
etdiyi vaxtla üst-üstə düşürdü.
Polis serjantı müayinəni bitirdikdən sonra cəsədi taxtın
üstünə qoydular. Nəhayət, ona baxmağa imkan tapdım:
üzünün rəngi sarı- yaşıl, burnu uzun, bığları gur və qara idi,
yarıqapalı qırmızı və ətli dodaqları arasından

222
ekitab.ucoz.org
gözqamaşdırıcı ağ dişləri görünürdü.
Müfəttiş bloknotunu bağlayaraq:
- Hə, belə, - dedi. - Hər şey aydındır. İndi bircə
çətinliyimiz qalır. O da sinyor Askanionu tapmaqdan
ibarətdir. Onun ünvanı mərhumun qeyd kitabçasında
olmaz?
Puaronun dediyi kimi, mərhum Foskatini çox səliqəli
adam imiş. Onun qeyd kitabçasında xırda hərflərlə, lakin
aydın
şəkildə yazılmış "Sinyor Paolo Askanio, "Qrosvenor-otel"
mehmanxanası" qeydinə rast gəldik. Müfəttiş telefonla
danışdıqdan sonra bizə tərəf döndü:
- Vaxtında zəng eləmişəm. Bizim hörmətli sinyor
hərəkət cədvəli gəminin qitəyə yola düşmə vaxtına uyğun
olan qatarla yola çıxmaq üçün mehmanxananı tərk edib.
Centlmenlər, məncə, lazım olan hər şeyi elədik. Hadisə çox
dəhşətli, amma olduqca bəsitdir. Qətlin səbəbi, böyük
ehtimalla, vendetta olmalıdır.
Söhbəti uzatmadan evdən çıxıb pilləkənlərlə aşağı
düşdük. Həkim Hoker çox həyəcanlı görünürdü:
- Lap roman kimidir. Elə maraqlı əhvalatdır ki, bu barədə
haradasa oxusaydım dünyasında inanmazdım.
Puaro fikirli görünürdü. Bütün axşamı cəmi bir neçə
kəlmə danışmışdı.

223
ekitab.ucoz.org
 Həkim əlini onun kürəyinə vuraraq:
- Bəs böyük detektivimiz nə fikirləşir? - deyə soruşdu. -
Deyəsən, bu dəfə boz hüceyrələrinizə ehtiyac qalmadı.
- Belə düşünürsünüz?
- Diqqətinizi nə cəlb eləyib ki, belə?
- Məsələn, pəncərə.
- Pəncərə? Axı pəncərə bağlı idi. Heç kim oradan içəri
keçə və ya bayıra çıxa bilməzdi. Buna xüsusilə diqqət
yetirdim.
- Bağlı olduğunu necə müəyyənləşdirdiniz?
Həkim çaşqın halda Puaroya baxdı. Dostum:
- Pərdələr, - deyə izah etməyə başladı, - çəkilməmişdi.
Çox qəribədir, elə deyil? Bir də ki, qəhvə çox tünd idi.
- Nə olsun ki?
Puaro:
- Çox tünd idi, - deyə təkrar etdi. - Bununla yanaşı, düyü
suflesinin az bir hissəsi yeyilmişdi. Deməli, buradan nə
çıxır?
Həkim:
- Cəfəngiyat! - deyə güldü. - Məni ələ salırsınız.
- Heç kimi ələ salmıram. Dostum Hastinqs çox ciddi
adam olduğumu təsdiq edə bilər.
- Ancaq buradan nə nəticə çıxardığınızı başa düşə
bilmirəm, - deyə etiraf etdim. - Xidmətçidən

224
ekitab.ucoz.org
şübhələnirsiniz? Doğrudur, o, cinayətkarlarla əlbir olub
qəhvəyə narkotik maddə tökə bilərdi. Yəqin onun alibisi
diqqətlə yoxlanılacaq?
- Buna şübhəniz olmasın, dostum. Ancaq məni daha çox
sinyor Askanionun alibisi maraqlandırır.
- Düşünürsünüz ki, onun alibisi ola bilər?
- Məni məhz bu narahat edir. Yəqin ki, tezliklə hər şeyi
dəqiq biləcəyik.
"Deyli nyusmanger" qəzetindən hadisələrin davamı
barədə öyrəndik.
Sinyor Askanio saxlanılaraq qraf Foskatininin qətlində
ittiham edilmişdi. O, qrafla tanış olduğunu qəti şəkildə inkar
edir, nə qətlin törədildiyi axşam, nə də əvvəlki günün səhəri
Ricents-Kort yaxınlığında olduğunu bildirirdi. Qətl
törədilən gündən iki gün əvvəl qitədən tək gəlmiş sinyor
Askanio "Qrosvenor-otel" mehmanxanasında qalırdı.
Qrafın gənc qonağı isə yoxa çıxmışdı. Onun izlərini
tapmaq cəhdləri fayda vermirdi.
Axırda Askanio yaxasını ədalət məhkəməsindən
qurtardı. Şəxsən İtaliya səfirinin özü onun həmin axşam saat
səkkizdən doqquza qədər səfirlikdə olduğuna şahidlik
etmişdi. İnsanların əksəriyyəti
cinayətin siyasi motivinin olduğunu və qəsdən ört-basdır
edildiyini düşünürdü.

225
ekitab.ucoz.org
 Puaro bütün bu hadisələri həvəslə izləyirdi. Bir səhər
mənə xəbər verdi ki, saat on birdə yanına Askanio gələcək.
- Sizdən məsləhət almaq istəyir?
- Əksinə, Hastinqs. Mən ondan məsləhət almaq
istəyirəm.
- Nə haqqında?
- Ricents-Kortdakı qətl haqqında.
- Qətlin onun tərəfindən törədildiyini sübut etmək
istəyirsiniz?
- Adamı bir qətl hadisəsinə görə iki dəfə ittiham etmək
olmaz, Hastinqs. Sağlam düşüncənizə nə olub belə? Aha, bu
da qapı zəngi.
Bir neçə dəqiqədən sonra alçaqboylu, arıq bir kişi olan,
gözlərindən sirlilik və hiyləgərlik oxunan sinyor Askanio
içəri keçdi. O, bir müddət qapının ağzında dayanaraq
tərəddüdlə Puaro ilə məni süzdükdən sonra:
- Müsyö Puaro? - deyə soruşdu.
Dostum barmaqları ilə sinəsini döyəclədi:
- Əyləşin, müsyö. Görünür, məktubumu almısınız. Mən
bu sirli əhvalatın axırına çıxmaq qərarına gəlmişəm. Bu işdə
mənə müəyyən köməyiniz dəyə bilər. Başlayaq. Çərşənbə
axşamı səhər dostunuzla mərhum qraf Foskatiniyə baş
çəkdiniz...
İtaliyalı əlini sərt şəkildə yelləyərək:

226
ekitab.ucoz.org
 - Elə şey olmayıb, - dedi. - Polislərə də dediyim kimi...
- Precise ment55. Ancaq, mən polislərə yalan dediyinizi
düşünürəm.
- Bu nədir, məni təhdid edirsiniz? Sizdən qorxub-
eləmirəm. Mən bəraət almışam.
- Sözsüz. Ancaq mən sizi dar ağacı ilə təhdid edəcək
qədər axmaq deyiləm, mən, sadəcə, ictimaiyyətin diqqətini
sizə yönəldə bilərəm. Görürəm ki, bu, ürəyinizcə deyil.
Belə də düşünürdüm. Qulaq asın, sinyor, sizin yeganə bir
şansınız var - mənimlə açıq danışmaq. Sizdən İngiltərəyə
gəlməklə kimin günahını ört-basdır etməli olduğunuzu
soruşmaq fikrim yoxdur. Çox gözəl başa düşürəm ki,
gəlişinizin konkret məqsədi olub - qraf Foskatini ilə
görüşmək.
- O, qraf-zad deyil.
- Bu faktı artıq özüm üçün aydınlaşdırmışam: onun adı
"Kim kimdir" soraqçasında yoxdur. Ancaq məsələ bunda
deyil, məşhur şantajçılar tez-tez qraf titulundan istifadə
edirlər.
- Görünür, sizinlə açıq danışmaq olar. Deyəsən, çox şeyi
artıq bilirsiniz.
- Boz hüceyrələrimdən istifadə etməyə çalışıram.
Beləliklə, sinyor Askanio, çərşənbə axşamı səhər mərhuma
baş çəkdiniz, düzdür?

227
ekitab.ucoz.org
 - Bəli, ancaq növbəti günün axşamı onun yanına getmək
fikrim yox idi. Buna ehtiyac qalmamışdı. Sizə hər şeyi izah
edəcəyəm. O yaramazın əlinə İtaliyada yüksək vəzifədə
çalışan biri haqqında bəzi məlumatlar keçmişdi. Alçaq
əlindəki sənədlərə görə böyük
məbləğ istəyirdi. Mən İngiltərəyə bu məsələni yoluna
qoymaq üçün gəlmişdim və həmin səhər onunla görüşdüm.
Səfirliyin gənc katibi də məni müşayiət edirdi. "Qraf"
mənim gözlədiyimdən üzüyola çıxdı. Hərçənd ona verməyə
məcbur olduğum məbləğ də çox böyük idi. Sənədləri mənə
verdi. Ondan sonra bir də görüşmədik.
- Həbs edildiyiniz zaman bunları niyə danışmadınız?
- Düşdüyüm vəziyyətdə bu adamla əlaqəmi danmalı
idim.
- Bəs növbəti gün baş verən hadisələri necə izah
edərdiniz?
- Ancaq kiminsə özünü mənim kimi qələmə verdiyini
ehtimal edə bilərəm.
Puaro ona baxaraq başını buladı:
- Qəribədir. Hamımızda balaca boz hüceyrələr var, ancaq
çox az adam onlardan düzgün istifadə etməyi bacarır. Sağ
olun, sinyor Askanio. Dediklərinizə inanıram. Əslində belə
də təsəvvür edirdim. Sadəcə təsdiqə ehtiyac vardı.
Qonağı ötürdükdən sonra dostum kresloda oturub

228
ekitab.ucoz.org
gülümsədi:
- Bəs kapitan Hastinqs bu barədə nə düşünür?
- Düşünürəm ki, Askanio haqlıdır, kimsə onun adından
istifadə edib.
- Tanrının sizə bəxş etdiklərindən istifadə etməyi nə vaxt
öyrənəcəksiniz? Foskatininin evini tərk edərkən diqqətinizi
nəyə
yönəltdiyimi xatırlayırsınız? Pərdələrin çəkilməməyinə.
Özü də iyunun ortasında.
Saat səkkizdə hava hələ işıqlı olur. Qaranlıq doqquzun
yarısında düşməyə başlayır. Bu barədə nə deyə bilərsiniz?
Gərgin düşünməyiniz göstərir ki, yaxın günlərdə düzgün
nəticəyə gələ biləcəksiniz. Ancaq gəlin davam edək. Qeyd
etdiyim kimi, qəhvə çox tünd idi. Foskatininin dişləri
ağappaq görünürdü. Buradan məlum olur ki, Foskatini
həmin axşam qəhvə içməmişdi. Ancaq stolun üstündə üç
fincan qəhvə vardı. Kiməsə, əslində, qəhvə içməmiş
Foskatinini qəhvə içmiş kimi göstərmək nə üçün lazım ola
bilərdi?
Çaşqınlıqla başımı buladım.
- Qoyun kömək edim. Askanio ilə dostunun, ya da ki,
özlərini onlar kimi qələmə verən iki nəfərin həmin axşam,
ümumiyyətlə, Foskatininin yanına gəldiyini bildirən
sübutumuz varmı? Onların gəldiklərini və ya getdiklərini

229
ekitab.ucoz.org
heç kim görməyib. Bu iki nəfərin gəlişinin şahidi yalnız bir
nəfər və bir də cansız əşyalardır.
- Nəyi nəzərdə tutursunuz?
- Bıçaqlar, çəngəllər, boşqablar və yeyilmiş yeməklər.
Əslində çox qeyri-adi ideyadır! Qreyvz alçaq bir oğru olsa
da, ağıllıdır və metodla hərəkət eləməyi bacarır! Səhər
söhbətin kiçik bir hissəsini eşitmək, onun Askanionun şübhə
hədəfi ola biləcəyini anlamasına kifayət edir. O, növbəti gün
düz
axşam saat səkkizdə ağasına bildirir ki, onu telefona
çağırırlar. Foskatini masanın arxasında oturur, əlini dəstəyə
uzadır və elə bu vaxt Qreyvz mərmər heykəlciklə onun
başına zərbə endirir. Sonra daxili telefonla zəng edərək üç
nəfərlik nahar sifariş edir. Nahar göndərildikdən sonra süfrə
hazırlayır və elə mənzərə yaradır ki, guya otaqda nahar
edilib. Təkcə yeməklərdən xilas olmaq qalırdı... Yeri
gəlmişkən, Qreyvzin yalnız başı yox, mədəsi də yaxşı
işləyirmiş! Ancaq üç bifşteksdən sonra düyü suflesini də
yemək mümkün deyil! Mənzərəni tamamlamaq üçün
dostumuz bir siqar və iki siqaret də yandırır. Sonra saatın
əqrəblərini 08:47-də saxlayıb özünü yerə atır. Yalnız
pərdələri çəkməyi
unudur. Əgər həqiqətən otaqda yemək yeyilmiş olsaydı,
hava qaralmağa başlayan kimi pərdələr çəkilərdi. Sonra

230
ekitab.ucoz.org
Qreyvz liftçiyə qonaqların gəldiyini bildirməyi unutmadan
tez çıxıb gedir. Saat 08:47-də telefon budkasına daxil olaraq
həkimə zəng vurub mərhum ağasının səsi ilə kömək istəyir.
İdeyası o qədər işə yarayır ki, heç kim zəngin məhz qrafın
mənzilindən edildiyinə şübhə etmir.
- Bircə Erkül Puarodan başqa, elə deyil?
Dostum gülümsəyə-gülümsəyə:
- Erkül Puaro da daxil olmaqla, - deyə etiraf etdi. - Mən
də yalnız indi şübhələndim və yeni versiyamı sizin
üzərinizdə sınamaq qərarına gəldim. Haqlı olduğuma əmin
olmaq üçün imkanınız olacaq. Müfəttiş Ceppə də
müəyyən qədər məlumat vermişəm. Yalnız xidmətçini həbs
etmək qalır. Maraqlıdır, görəsən, pulun nə qədərini
xərcləyib?
Puaro haqlı çıxdı. Həmişə olduğu kimi, lənət şeytana!
54 Ricents-Kort - Londonun əsas ticarət küçələrindən
biridir.
55 Elədir ki, var (fr.)
Müəmmalı vəsiyyətnamə
Xanım Vayolet Marşın bizə verdiyi tapşırıq gündəlik
yeknəsəq işimizə xoş bir müxtəliflik gətirdi. Onun
görüşmək istədiyini bildirən qısa və işgüzar məktubunu
aldıqdan sonra Puaro cavab yazaraq səhər saat on birdə
gəlməsini tapşırdı.

231
ekitab.ucoz.org
 Qadın düz saat on birdə peyda oldu. O, hündürboylu,
səliqəli geyinmiş, işgüzar və özünə arxayın, həyatda öz
yolunu tapmaq istəyən gənc bir xanım idi. Azadfikirli
qadınları
sevmədiyim üçün zahiri gözəlliyinə baxmayaraq,
qonağımızı bəyənmədim.
Xanım Vayolet təklif edilən yerdə oturaraq:
- Mənim işim bir qədər qeyri-adidir, müsyö Puaro,
- dedi. - Yaxşı olar ki, hər şeyi lap əvvəldən danışım.
- Necə istəyirsiniz, madmazel.
- Mən yetiməm. Atam Devonşirli bir fermerin kiçik oğlu
idi. Fermadakı işlər pis getdiyindən, böyük qardaşı Endrü
Avstraliyaya köçmüş, burada torpaq ticarəti ilə məşğul
olaraq zənginləşmişdi. Atam Roceri isə kənd həyatı cəlb
etmirdi. O, az-maz təhsil alaraq kiçik bir firmada klerk
olmuşdu. Anam da
yoxsul bir rəssamın qızı olduğundan, onların nikahlarını
mezalyans (iki müxtəlif - varlı və kasıb təbəqədən olanların
nikahı ) adlandırmaq olmazdı. Altı yaşım olanda atam
rəhmətə getdi... Anam ondan sonra cəmi səkkiz il yaşadı.
Yalnız bir qohumum qalmışdı - Avstraliyadan qayıdaraq öz
doğma qraflığında "Yabanı alma ağacı" adlı bir yer almış
əmim Endrü. O, məni himayəsinə götürərək öz doğma qızı
kimi böyütdü.

232
ekitab.ucoz.org
 "Yabanı alma ağacı" mülk sayılsa da, əslində köhnə bir
fermer evi idi. Fermerlik əmimin qanında vardı, o,
durmadan bütün kənd təsərrüfatı yenilikləri və təcrübələri
ilə maraqlanardı. Xeyirxah bir insan olmasına baxmayaraq,
qadının təhsil alması ilə bağlı bir
qədər fərqli düşüncələrə malik idi. Təbiət ondan ağlı, zəkanı
əsirgəməmişdi və özü təhsilsiz olsa da, "kitab hikmətləri"
haqqında qətiyyən yüksək fikirdə deyildi. O, qəti şəkildə
düşünürdü ki, qızlar evdə və fermada işləməyi öyrənməli,
durmadan işləməli və kitablara mümkün qədər az vaxt sərf
etməlidirlər. Məni də bu prinsiplə tərbiyə edəcəyini başa
düşəndə nə qədər məyus olduğumu təsvir edə bilmərəm.
Özümdən çıxmışdım. Mənim kifayət qədər iti ağlım var və
ev işlərini qətiyyən sevmirəm. İnadkarlıq qanımızda
olduğundan, hətta aramızdakı səmimi bağlılıq da uzun və
qızğın mübahisələrimizə əngəl ola bilmədi. Xoşbəxtlikdən
məktəbdə təqaüd almağa nail ola bildim və müəyyən vaxta
qədər güman
edirdim ki, öz sözümün üstündə dura biləcəyəm. HertonaŞŞ
getmək qərarımı açıqlayanda münasibətlərimiz kəskin
xarakter almağa başladı. Anamdan qalmış az miqdarda pul
vardı və Tanrının mənə bəxş etdiyi istedadlardan ən yaxşı
şəkildə yararlanacağıma ürəkdən inanırdım. Əmimlə
axırıncı dəfə qəti söhbət elədik. Əmim açıq danışdı. Tək

233
ekitab.ucoz.org
olduğunu, məndən başqa heç kimi olmadığını və bütün var-
dövlətini mənə vəsiyyət edəcəyini vurğuladı. Dediyim kimi,
o, çox varlı idi... Bildirdi ki, əgər öz "şıltaqlıqlarımı" inadla
davam etdirsəm, ondan bir pens də almayacağam. Mən çox
nəzakətlə, ancaq qəti şəkildə cavab verdim ki, ona qarşı
duyduğum dərin məhəbbətə baxmayaraq,
həyatımı özüm qurmaq niyyətindəyəm.
Beləcə, əmimlə ayrıldıq.
Ayrılanda əmim:
- Özünü çox ağıllı zənn edirsən, qızım, - dedi. - Mən
ömrümdə kitab oxumamışam, ancaq səndən daha
məlumatlıyam. Hansımızın haqlı olduğunu zaman
göstərəcək.
O vaxtdan doqquz il keçib. Ara-sıra istirahət günlərində
əmimə baş çəkirdim və heç birimiz fikrimizi dəyişməsək də,
münasibətlərimiz kifayət qədər yaxşı idi. Nə universitetə
daxil olanda, nə də bakalavr dərəcəsi alanda əmim heç nə
demədi. Son üç il ərzində onun səhhəti getdikcə pisləşirdi
və bir ay əvvəl onu itirdim.
İndi gələk gəlişimin məqsədinə. Əmim çox qəribə bir
vəsiyyətnamə yazıb. Vəsiyyətnamədə belə deyilir:
"Ölümümdən sonrakı bir il ərzində, yəni ağıllı qardaşım
qızının öz müdrikliyini əməldə sübut etməsi üçün kifayət
edəcək müddətdə "Yabanı alma ağacı" bütün əmlakı ilə

234
ekitab.ucoz.org
onun ixtiyarında olacaq. Əgər bu müddət bitdikdən sonra
mənim haqlı olduğum meydana çıxarsa, evim və bütün
əmlakım müxtəlif xeyriyyə təşkilatlarının mülkiyyətinə
verilməlidir".
- Onun yeganə qohumu olduğunuzu nəzərə alsaq, sizə
qarşı bir qədər amansız davranıb, madmazel.
- Mən başqa cür düşünürəm. Endrü əmi mənə
xəbərdarlıq eləmişdi, ancaq mən öz
yolumla getdim. Onun iradəsinə tabe olmadığım üçün
əmlakını kimə istəsə verə bilərdi.
- Vəsiyyətnaməni hüquqşünas tərtib edib?
- Xeyr. Standart blankda yazıldıqdan sonra evin
yaxınlığında yaşayan və əmimin yanında işləyən ər-arvad
tərəfindən təsdiq edilib.
- Vəsiyyətnaməyə etiraz etmək haqqında
düşünməmisiniz?
- Bu fikrin özü belə, mənə çox iyrənc görünür.
- Bu vəsiyyətnaməni bir növ əminizin çağırışı kimi qəbul
edərək haqlı olduğunuzu sübut etmək fikrindəsiniz?
- Əslində, bəli.
Puaro fikirli-fikirli:
- Ola bilər, - dedi. - Ola bilər ki, əminiz o köhnə evdə
böyük məbləğdə nağd pul və ya ikinci vəsiyyətnaməsini
gizlədib və fərasət göstərib onları tapmanız üçün sizə bir il

235
ekitab.ucoz.org
vaxt verib.
- Tamamilə doğrudur, müsyö Puaro. Bunu kompliment
kimi qəbul etməyin, sizin fərasətinizə özümünkündən çox
güvənirəm.
- O! Çox lütfkarsınız! Mənim boz hüceyrələrim
qulluğunuzda hazırdır. Özünüz axtarmağa cəhd etmisiniz?
- Belə, səthi. Əmimin çox ağıllı olduğuna əmin
olduğumdan, öz axtarışlarımın nəticə verəcəyinə
inanmıram.
- Vəsiyyətnamə və ya surəti yanınızdadır?
Xanım Marş bir kağız çıxardı. Puaro başını
tərpədə-tərpədə vəsiyyətnamə ilə tanış oldu.
- Üç il əvvəl hazırlanıb, iyirmi beş mart tarixində. Hətta
vaxt da göstərilib - səhər saat on bir. Bu, çox vacibdir. Məhz
nə axtarmalı olduğumuzu müəyyənləşdirməyə imkan
verir... Yəqin ki, söhbət ikinci bir vəsiyyətnamədən gedir.
Heç olmasa yarım saat sonra yazılmış vəsiyyətnamə
əvvəlkini qüvvədən salır. Eh bi en 5 7, madmazel, mənə çox
gözəl bir tapşırıq verdiniz. Onu sizin üçün həll etməkdən
böyük məmnunluq duyacağam. Əminiz istedadlı olsa da,
onun boz hüceyrələrinin Erkül Puaronun boz
hüceyrələrindən yaxşı işlədiyini düşünmək
düzgün olmaz! (Dostumun lovğalığı hərdən adamı şoka
salır! ) Xoşbəxtlikdən, indi təcili bir işim yoxdur. Elə günü

236
ekitab.ucoz.org
bu gün Hastinqslə "Yabanı alma ağacı"na yola düşərik.
Əminizə xidmət edən cütlük hələ oradadır?
- Bəli, Beykerlər.
Səhəri gün səhər tezdən artıq iş başında idik. Dünən
xanım Marşın gəlişindən dərhal sonra Londondan yola
çıxaraq axşam mənzil başına çatmışdıq. Xanım Marşın
teleqram vurub xəbərdar etdiyi Beykerlər ailəsi bizi
gözləməkdə idi. Xoşagəlimli adamlar idilər: ailə başçısı
qırmızı yanaqlı yaşlı bir kişi, qadın isə əsl təmkinlilik
mücəssəməsi idi.
Stansiyadan evə qədər olan səkkiz mil yol da daxil
olmaqla səyahət bizi əməlli-başlı
yorduğundan, qızarmış toyuqdan, alma piroqundan və
Devonşir kremindən ibarət axşam yeməyini yeyib dərhal
yatmağa getdik. Səhər isə möhtəşəm səhər yeməyindən
sonra mərhum mister Marşın həm kabinet, həm də yataq
otağı kimi istifadə etdiyi kiçik otağa qalxdıq. Otaqda kağız
qovluqları (hamısına səliqə ilə yarlıqlar yapışdırılmışdı) ilə
dolu olan siyirtməli yazı masası, görünür, sahibinin sevimli
oturacağı olan böyük dəri kreslo, üzərinə köhnə dəbli
naxışları olan çit örtük salınmış böyük divan vardı. Pəncərə
taxçalarındakı alçaq dərin kreslolara da eyni materialdan
hazırlanmış örtüklər salınmışdı.
Puaro nazik siqaretlərindən birini yandıraraq:

237
ekitab.ucoz.org
 - Eh bien, mon ami, - deyə sözə başladı, - plan cızmaq
lazımdır. Artıq evi nəzərdən keçirmişəm, ancaq mənə elə
gəlir ki, müəmmanın açarı məhz bu otaqdadır. Bütün
kağızlara diqqətlə baxmalıyıq. Təbii ki, onların arasından
vəsiyyətnaməni tapacağımı düşünmürəm. İlk baxışdan adi
görünən bir sənəddə lazım olan işarəyə rast gələ bilərik.
Zəhmət olmasa, zəngi basın.
Zəngi basdım. Puaro otaqda gəzişərək ətrafı nəzərdən
keçirirdi:
- Bu mister Marş metodla işləyən biri imiş! Baxın, görün,
qovluqlar necə səliqə ilə düzülüb, bufetin açarı da daxil
olmaqla, bütün açarlara yarlıqlar bərkidilib. Çini qablar da
yerli-yerindədir. Adamın ürəyi açılır. Gözə xoş görünməyən
heç nə yoxdur...
Elə bu vaxt dostumun gözü siyirtmədə görünən, əzik və
çirkli bir zərfə bərkidilmiş açara sataşdı. O, qaşlarını
düyünləyərək qənimətini əlində fırlatmağa başladı. Açarın
yarlığında əllə "yazı masasının açarı" yazılmışdı. Bu əl
yazısı cidd-cəhdlə yazılmış digər yazılardan xeyli fərqli idi.
Puaro:
- Bu nədir? - deyə mızıldadı. - And içə bilərəm ki, bunu
mister Marş yox, başqa biri eləyib. Amma evdə başqa kim
olub ki? Səhv eləmirəmsə, mister Marşın qardaşı qızı da özü
kimi səliqəli adamdır.

238
ekitab.ucoz.org
 Zəngin səsini eşitmiş mister Beyker gəlib çıxdı. Puaro:
- Həyat yoldaşınızı da çağırıb, birlikdə bir neçə sualımıza
cavab verə bilərsiniz? - deyə soruşdu.
Beyker gedib bir qədər sonra yaş əllərini önlüyünə silən
həyat yoldaşı ilə birlikdə qayıtdı.
Puaro gəlişimizin məqsədini bir neçə kəlmə ilə izah etdi.
Beykerlər heyrət içində idilər. Qadın:
- Kaş ki, xanım Marşın pulsuz qalmasını görməyəydik, -
deyə təəssüfləndiyini bildirdi.
Puaro suallara keçdi. Ər-arvad vəsiyyətnaməni
imzalamaqlarını çox yaxşı xatırlayırdılar. Mister Beyker
Mister Marşın onu
blankları almaq üçün şəhərə göndərdiyini də qeyd etdi.
Dostum dərhal:
- Blankları? - deyə soruşdu.
- Bəli, ser, iki dənə blank aldırdı. Yəqin birinin
korlanması ehtimalını nəzərə almışdı. Elə də oldu. Biz
imzalayanda...
- Təxminən saat neçə idi?
Mister Beyker başını qaşımağa başladı. Onun həyat
yoldaşı:
- Xatırlayırsan, kakao üçün süd qoymuşdum, - deyə
söhbətə qarışdı. - On birdə. Mətbəxə qayıdanda süd
qaynayırdı.

239
ekitab.ucoz.org
- Bəs sonra?
- Deyəsən, bir saat sonra idi... Bizi təzədən yuxarı
çağırıb: "Əvvəlki sənəddə səhv
eləmişdim. Cırıb atmalı oldum. Təzə sənədi də
imzalamalısınız", - dedi. Biz də imzaladıq. Sonra hər
ikimizə böyük məbləğdə pul verərək: "Vəsiyyətnamədə
sizin üçün heç nə yazmamışam. Ancaq nə qədər ki, sağam,
hər il bu qədər pul alacaqsınız. Gələcəyiniz üçün
yığarsınız", - dedi.
- Sözünün üstündə də durdu.
Puaro fikrə getdi:
- Bəs mister Marş ikinci dəfə vəsiyyətnaməni
imzalatdırdıqdan sonra nə etdi? Bilirsiniz?
- Kəndə dükançının pulunu verməyə getdi.
Vəziyyət çıxılmaz görünürdü. Puaro başqa yola əl atdı,
yazı masasının açarını göstərib:
- Bu, mister Marşın xəttidir? - deyə soruşdu. Bəlkə də
mənə elə gəldi, ancaq, elə bil, Beyker bir qədər tərəddüdlə
cavab verdi:
- Bəli, ser.
"Yalan danışır, - deyə fikirləşdim. - Ancaq niyə?"
- Mister Marş evi kirayəyə vermişdi? Demək istəyirəm
ki, son üç ildə burada yad adam yaşayıb?
- Xeyr, ser.

240
ekitab.ucoz.org
- Bəs qonaq gələn olub?
- Yalnız xanım Vayolet.
- Yəni bu otağa yad bir adam daxil olmayıb?
- Xeyr, ser, heç kim.
Birdən xanım Beyker:
- Ustaları unutdun, Cim, - deyə ərinə müraciət etdi.
Puaro:
- Ustalar? - deyə ona tərəf döndü. - Hansı ustalar?
Xanım Beyker təxminən iki il yarım əvvəl evə nə isə
düzəltdirmək üçün fəhlələrin çağırıldığını danışdı. Nəyin
düzəltdirilməli olduğunu dəqiq xatırlamırdı... Onun
fikrincə, bu iş sadəcə ev sahibinin lazımsız hoqqabazlığı idi.
Ustalar bir müddət orada işləmişdilər, ancaq nə iş
gördüklərini heç kim bilmirdi, belə ki, təmir gedən vaxt
mister Marş heç kimi otağa buraxmamışdı. Təəssüf ki,
Beykerlər ustaları göndərmiş firmanın adını
da, yerli firma, yoxsa Plimut firması olduğunu da
unutmuşdular.
Beykerlər otaqdan çıxdıqdan sonra dostum əllərini
ovuşdura-ovuşdura:
- İrəliləyirik, Hastinqs, - dedi. - Yüz faiz mister Marş
ikinci bir vəsiyyətnamə də hazırlayıb və Plimutdan ustalar
dəvət edib ki, vəsiyyətnaməni gizlətmək üçün etibarlı bir
yer düzəltsinlər. Divarları döyəcləməyə və döşəmələri

241
ekitab.ucoz.org
sökməyə vaxt sərf etmək əvəzinə, yaxşı olar ki, birbaşa
Plimuta yollanaq.
Xüsusi səy göstərmədən almaq istədiyimiz məlumatları
əldə etdik. Cəmi bir neçə cəhddən sonra mister Marşın usta
istədiyi firmanı tapdıq.
Firmanın bütün işçiləri uzun illər idi ki, orada işləyirdilər
və mister Marşın sifarişini yerinə yetirmiş iki nəfəri tapmaq
qətiyyən çətin olmadı. Bu iki nəfər o zaman nə etdiklərini
çox yaxşı xatırlayırdılar. Onlar bəzi xırda işlərlə yanaşı,
köhnə ocaqdan kərpic çıxararaq onu dərinləşdirmiş və bunu
elə eləmişdilər ki, ocağın xarici görünüşü dəyişməmişdi.
Ocağın yanındakı kərpici itələməklə gizli yeri açmaq
olurdu.
- Çox incə iş idi və yaşlı centlmen hər şeyin yaxşı
alınmasından ötrü bərk narahatlıq keçirirdi.
Adı Hoqan olan həmsöhbətimiz ağ bığları olan arıq bir
kişi idi.
Yüksək əhvali-ruhiyyə ilə "Yabanı alma ağacı"na
qayıdan kimi aldığımız informasiyanı dəqiqləşdirməyə
tələsdik. Kərpiclərin üzərində heç bir iz görünməsə də,
deyilən yeri basdıqdan sonra dərin bir boşluğun açılmasına
şahid olduq.
Puaro səbirsizliklə əlini ora uzatdı. Simasındakı
özündənrazılıq ifadəsi əvvəl heyrət, sonra isə qorxu ilə əvəz

242
ekitab.ucoz.org
olundu. Əlinə sadəcə bir topa yanmış kağız keçmişdi.
Vəssalam. Oyuqda başqa heç nə yox idi.
Dostum qəzəblə:
- Sacre!58 - deyə qışqırdı. - Bizdən əvvəl burada kimsə
olub.
Tələsik kağız qalıqlarına baxdıq. Şübhəsiz, bu,
axtardığımız sənədin qalıqları idi. Beykerin
imzasının bir hissəsi də görünürdü. Ancaq vəsiyyətnamənin
məzmununu əks etdirən heç nə qalmamışdı.
Puaro çöməlib oturdu. Həddindən artıq sarsılmış
olmasaydıq, onun simasındakı ifadə gülməli hesab edilə
bilərdi.
- Başa düşmürəm, - deyə zarıdı. - Kim eləyib bunu? Niyə
axı?
- Bəlkə Beykerlər?
- Pourquoi?59 Heç bir vəsiyyətnamədə onların adı
çəkilmirdi və evdən qovulma ehtimalları evin xanım Marşa
yox, xeyriyyə təşkilatlarına qalacağı halda daha böyükdür.
Bu vəsiyyətnamənin kimə zərəri vardı? Xeyriyyə
təşkilatlarına? Ola bilər. Ancaq onlardan şübhələnə bilmərik
ki.
- Bəlkə qoca özü sonradan fikrini dəyişərək
vəsiyyətnaməni yandırıb?
Puaro ayağa qalxaraq özünəməxsus səliqə ilə şalvarını

243
ekitab.ucoz.org
çırpdı:
- Ola bilər. Ağıllı ehtimallardan biri də budur, Hastinqs.
Hə, artıq burada işimiz qalmadı. Əlimizdən gələni elədik.
Ağıl yarışında qalib gəldik. Bədbəxtlikdən, müştərimiz
üçün bu qələbə sadəcə quru sözdür.
Dərhal stansiyaya yollansaq da, ekspressə çata bilmədik,
əvəzində Londona gedən sərnişin qatarına mindik. Puaro
məyus və narahat görünürdü. Mən də öz növbəmdə çox
yorulduğumdan, pəncərəyə qısılıb
mürgülədim. Qatar tərpənər-tərpənməz Puaronun fəryadını
eşitdim:
- ViteŞO, Hastinqs! Oyanın! Çıxırıq. Atılın, deyirəm!
Özümə gəlməmiş platformada dayandığımızı gördüm.
Qatar əşyalarımızla birlikdə gözdən itdi. Çox qəzəblənsəm
də, Puaro mənə qətiyyən fikir vermirdi.
- Necə də axmağam, - deyə qışqırırdı. - Bir də boz
hüceyrələrimlə öyünməyəcəyəm!
Acıqla:
- Yəqin ki, bura havayı yerə gəlməmişik, - dedim. - Axı
nə olub?
Dostum elə bil məni eşitmirdi. Hər dəfə məsələ ona
aydınlaşanda belə olur.
- Dükançının pulu! Tamam ağlımdan çıxıb! Yaxşı, bəs
harada? Harada? - deyə öz- özünə danışırdı. - Sakit, səhv ola

244
ekitab.ucoz.org
bilməz. Dərhal qayıtmalıyıq.
Bunu eləmək, demək qədər asan deyildi. Nəhayət,
birtəhər Ekseterə çatıb orada maşın tutduq. Yenidən
"Yabanı alma ağacı"na çatanda səhərin açılmasına cəmi bir
neçə saat qalırdı. Yuxudan zorla oyanmış Beykerlərin
təəccübünü təsvir etmək mümkün deyil.
Puaro onlara əhəmiyyət vermədən özünü kabinetə atdı.
- Çox axmağam, - deyə qışqırırdı. - Çox! Baxın!
O, yazı masasına yaxınlaşıb açarı götürərək zərfi ondan
qopardı. Diqqətlə,
amma heç bir şey anlamadan onu müşahidə edirdim.
Görəsən, başa düşmür ki, vəsiyyətnamə blankını bu balaca
zərfə yerləşdirmək mümkün deyil? Puaro ehtiyatla zərfi
açaraq tərsinə çevirdi və diqqətlə hamarlamağa başladı.
Sonra şam yandırıb ehtiyatla kağızı qızdırdı. Bir neçə
dəqiqədən sonra zərfin boş içəri üzündə solğun hərflər
peyda olmağa başladı.
Dostum qalibanə tərzdə:
- Görürsünüz, mon ami? - deyə qışqırdı. Görürdüm. Üç
solğun sətir mister Marşın bütün var-dövlətini qardaşı qızı
Vayolet Marşa vəsiyyət etdiyini bildirirdi. Kağız Endrü
Marş tərəfindən 25 mart tarixində günorta saat
12:30-da imzalanmışdı. Şahidlər qənnadıçı Albert Payk və
evdar qadın Cessi Payk idilər.

245
ekitab.ucoz.org
 - Bunun hüquqi qüvvəsi var? - dərindən nəfəs alıb
soruşdum.
- Mən bilən, vəsiyyətnaməni rəngsiz mürəkkəblə
yazmağı qadağan edən qanun yoxdur. Vəsiyyət edənin
niyyəti aydındır: varis onun yeganə qan qohumunun
özüdür! Necə də ağıllı davranıb! Vəsiyyətnaməni axtaranın
atacağı bütün addımları qabaqcadan proqnozlaşdırıb. Baxın:
iki blank götürüb, xidmətçilərdən hər iki vəsiyyətnaməni
imzalamalarını xahiş edib, sonra da çirkli zərfin tərs üzünə
rəngsiz mürəkkəblə yazılmış üçüncü vəsiyyətnaməni
götürüb şəhərə yollanıb. Bir bəhanə taparaq qənnadıçı ilə
həyat yoldaşının kağızı imzalamasına nail olduqdan sonra
kağızdan yenidən zərf düzəldərək açara bərkidib. Qardaşı
qızı bu müəmmanı çözməklə sərbəst yaşamağa və ali təhsilə
haqqı olduğunu sübut edəcəkdi və düşünürəm ki, əmisi
bunun belə olmasından ancaq məmnunluq duyardı.
- Lakin qız bu müəmmanı çözə bilmədi, elə deyil? Puaro,
bu, düzgün deyil... Əslində, qoca qalib gəlib.
- Xeyr, Hastinqs. Sizin məntiqinizə nəsə olub. Xanım
Marş işi dərhal mənə həvalə etməklə ağıllı olduğunu və
aldığı təhsilin faydalılığını sübut etmiş oldu. Hər zaman
mütəxəssisə müraciət etmək lazımdır,
dostum. Məncə, o, bu sərvətin mirasçısı olmaq haqqını
sübuta yetirdi.

246
ekitab.ucoz.org
 Maraqlıdır, görəsən, Endrü Marşın özü necə düşünərdi?
Bilmək istərdim!
56 Herton - Kembric Universitetinin tanınmış qadınlar
kolleci, 1869-cu ildə yaradılmışdır.
57 Belə (fr.)
58 Lənətə gələsən! (fr.)
59 Niyə? (fr.)
60 Tez (fr.)

247
ekitab.ucoz.org