Professional Documents
Culture Documents
pppthh4 PDF
pppthh4 PDF
ng 4
4.1.2. Nghiê.m cô’ d̄iê’n. Nghiê.m cu’a bài toán (4.1.3) go.i là nghiê.m cô’ d̄iê’n cu’a
bài toán (4.1.1)(4.1.2).
Bài toán (4.1.1)(4.1.2) là mô hı̀nh toán ho.c cu’a hiê.n tu.o..ng truyê
` n nhiê.t dù.ng trong
` ng 0.
khô´i vâ.t châ´t Ω mà nhiê.t d̄ô. ta.i biên Γ â´n d̄i.nh bă
trong d̄ó P, Q, R là các hàm sô´ liên tu.c cùng vó.i các d̄a.o hàm riêng câ´p mô.t trong Ω = Ω∪Γ.
Thay P = v ∂u ∂x , Q = v ∂u ∂y , R = v ∂u
∂z ta d̄u.o..c
ZZZ ZZ
∂ ∂u ∂ ∂u ∂ ∂u ∂u ∂u ∂u
[ (v ) + (v ) + (v )]dxdydz = v dydz + v dzdx + v dxdy
Ω ∂x ∂x ∂y ∂y ∂z ∂z Γ ∂x ∂y ∂z
Do d̄ó có công thú.c sau d̄ây go.i là công thú.c Green:
ZZZ
∂2u ∂2u ∂2u
v[ 2 + 2 + 2 ]dxdydz =
Ω ∂x ∂y ∂z
89
ZZ ZZ
∂u ∂v ∂u ∂v ∂u ∂v ∂u
=− [ + + ]dxdydz + v dS (4.2.1)
Ω ∂x ∂x ∂y ∂y ∂z ∂z Γ ∂ν
trong d̄ó dS là vi phân diê.n tı́ch trên mă.t Γ.
4.2.2. Bài toán yê´u. Gia’ su’. bài toán (4.1.1)(4.1.2) có nghiê.m u ∈ W01 (Ω) ∩ W 2 (Ω)
Khi d̄ó Δu và f ∈ L2 (Ω. Trong L2 (Ω) nhân vô hu.ó.ng hai vê´ cu’a (4.1.1) vó.i hàm thu’.
v ∈ D(Ω) ta có
ZZZ ZZZ
∂2u ∂2u ∂2u
[ 2 + 2 + 2 ]vdxdydz = f vdxdydz, ∀v ∈ D(Ω) (4.2.2)
Ω ∂x ∂y ∂z Ω
Bây giò. áp du.ng công thú.c Green (4.2.1) ta thu d̄u.o..c
ZZZ ZZ ZZZ
∂u ∂v ∂u ∂v ∂u ∂v ∂u
− [ + + ]dxdydz + v dS = f vdxdydz (4.2.3)
Ω ∂x ∂x ∂y ∂y ∂z ∂z Γ ∂ν Ω
Nhu. vâ.y nê´u u là nghiê.m cu’a bài toán (4.1.1)(4.1.2) thı̀ u cũng là nghiê.m cu’a bài
toán (4.2.4).
- ă.t
D
ZZZ ZZZ
∂u ∂v ∂u ∂v ∂u ∂v
α(u, v) := [ + + ]dxdydz, L(v) := −f vdxdydz (4.2.5)
Ω ∂x ∂x ∂y ∂y ∂z ∂z Ω
90
Ngu.o..c la.i, nê´u u ∈ W01 (Ω) là nghiê.m suy rô.ng, la.i thuô.c W 2 (Ω) nũ.a thı̀ nó cũng là
nghiê.m cô’ d̄iê’n cu’a nó,( cách chú.ng minh xem mu.c 2.2.2 chu.o.ng 2).
4.3.1. Mo’. d̄â ` u. D ` n d̄úng nghiê.m suy rô.ng, tú.c là nghiê.m cu’a bài toán
- ê’ tı́nh gâ
.
(4.2.6) theo so d̄ô ` chung d̄ã trı̀nh bâ ` y o’. chu.o.ng 1, ta thay không gian V = W01 (Ω) bă ` ng
.
mô.t không gian con hũ u ha.n chiê ` u cu’a nó.
Xét tru ò ng ho. p Ω là mô.t d̄a diê.n, hay mô.t khô´i gió.i ha.n bo’.i các mă.t phă’ng.
. . .
.A
.E
.P
.Q
.D
.B
.z
.y
.o
.C
.x
.
H.4.3.1
91
chung trong không có d̄ı’nh cu’a tú. diê.n này nă ` m trên ca.nh hay mă.t bên cu’a tú. diê.n khác,
không có ca.nh cu’a tú. diê.n này nă
` m trên mă.t bên cu’a tú. diê.n khác, d̄ô
` ng thò.i các góc tam
diê.n cu’a mo.i tú. diê.n không nho’ ho.n θ0 > 0 d̄ê’ cho thê’ tı́ch cu’a mô˜i tú. diê.n dâ
` n d̄ê´n 0 khi
và chı’ khi tâ´t ca’ các ca.nh cu’a nó dâ .
` n d̄ê´n 0. Thı́ du. nhu ta có mô.t d̄a diê.n lô ` i ABCDE
(H.4.3.1). Vẽ hai nút trong P và Q rô .
` i vẽ 10 tú diê.n con sau:
PABC, PACD, PADE, PAEB, QPBC, QPCD, QPDE, QPEB, QBCD, QBDE.
Mô˜i tú. diê.n con go.i là mô.t phâ
` n tu’. hũ.u ha.n. Mô˜i d̄ı’nh cu’a mô.t tú. diên con go.i là
mô.t nút.
Gia’ su’. có tâ´t ca’ N nút. Ta d̄ánh sô´ các nút tù. 1 d̄ê´n N :
P1 , P2 , ..., PN (4.3.1)
sao cho các nút tù. P1 d̄ê´n PN , N < N là các nút trong. Nút Pi có to.a d̄ô. là (xi , yi , zi ).
Ca.nh dài nhâ´t cu’a các tú. diê.n con ký hiê.u là h. Các tú. diê.n phâ
` n tu’. hũ.u ha.n cũng d̄u.o..c
.
d̄ánh sô´ tù 1 d̄ê´n M :
T1 , T2 , ..., TM (4.3.2)
` n tu’. hũ.u ha.n thú. l, viê´t Tl , có 4 nút (d̄ı’nh) là Pi , Pj , Pk , Pr
Sau khi d̄ánh sô´ xong thı̀ phâ
hoàn toàn xác d̄i.nh.
4.3.4. Không gian con hũ.u ha.n chiê ` u cu’a ∈ W01 (Ω).
Dê˜ thâ´y các hàm ϕi ∈ W01 (Ω) và d̄ô.c lâ.p tuyê´n tı́nh. Do d̄ó ho.
SN = {ϕ1 , ϕ2 , ..., ϕN }
92
Tı̀m wN ∈ HN tho’ a mãn
trong d̄ó các hê. sô´ ci xác d̄i.nh sao cho (4.3.4) tho’a mãn vó.i mo.i v ∈ HN . Vı̀ SN là mô.t
co. so’. cu’a HN nên chı’ câ ` n (4.3.4) tho’a mãn vó.i v = ϕj , j = 1, 2, ..., N (xem nhâ.n xét o’.
chu.o.ng 1, mu.c 1.9.3), nghı̃a là
XN
α( ci ϕi , ϕj ) = L(ϕj ), j = 1, 2, ..., N
i=1
X
N
ci α(ϕi , ϕj ) = L(ϕj ), j = 1, 2, ..., N (4.3.6)
i=1
- ă.t
D ZZZ
∂ϕi ∂ϕj ∂ϕi ∂ϕj ∂ϕi ∂ϕj
Aij = α(ϕi , ϕj ) = ( + + dxdydz (4.3.7)
Ω ∂x ∂x ∂y ∂y ∂z ∂z
ZZZ
Fi = L(ϕi ) = − f (x, y, z)ϕi (x, y, z)dxdydz (4.3.8)
Ω
Ac = F (4.3.9)
trong d̄ó
c1 F1
c2 F2
c=
... , A = (Aij ), F =
...
cN FN
X
M
Aij = Alij (4.3.10)
l=1
93
trong d̄ó ZZZ
∂ϕi ∂ϕj ∂ϕi ∂ϕj ∂ϕi ∂ϕj
Alij = ( + + )dxdydz (4.3.11)
Tl ∂x ∂x ∂y ∂y ∂z ∂z
X
M
Fi = Fil (4.3.12)
l=1
.Pr
.(0, 0, 1)
.Tl .T0
.z
.Pk .(0, 1, 0)
.y
.o . .Pi .(0.0, 0)
.x
.(1, 0, 0)
.Pj
H.4.3.2
nhă` m d̄u.a viê.c tı́nh tı́ch phân trên mô.t tú. diê.n bâ´t kỳ Tl trong không gian (x, y, z) có
` viê.c tı́nh tı́ch phân trên
d̄ı’nh Pi (xi , yi , zi ), Pj (xj , yj , zj ), Pk (xk , yk , zk ), Pr (xr , yr , zr ) vê
94
tú. diê.n chuâ’n T0 trong không gian (ξ, η, ζ) có d̄ı’nh là (0, 0, 0), (1, 0, 0), (0, 1, 0), (0, 0, 1)
(hı̀nh (H.4.3.2)). Muô´n thê´ ta xây du..ng phép d̄ô’i biê´n tù. (x, y, z) sang (ξ, η, ζ) :
. Cách d̄ô’i biê´n d̄ó có tác du.ng d̄u.a d̄ı’nh Pi (xi , yi , zi ) cu’a Tl chuyê’n thành d̄ı’nh (0, 0, 0)
cu’a T0 , d̄ı’nh Pj (xj , yj , zj ) cu’a Tl chuyê’n thành d̄ı’nh (1, 0, 0) cu’a T0 , d̄ı’nh Pk (xk , yk , zk )
cu’a Tl chuyê’n thành d̄ı’nh (0, 1, 0) cu’a T0 , d̄ı’nh Pr (xr , yr , zr ) cu’a Tl chuyê’n thành d̄ı’nh
(0, 0, 1) cu’a T0 .
Công thú.c d̄ô’i biê´n trong tı́ch phân bô.i ba có da.ng :
ZZZ ZZZ
g(x, y, z)dxdydz = g(ξ, η, ζ)|J|dξdηdζ (4.3.15)
Tl T0
trong d̄ó
g(ξ, η, ζ) = g(x, y, z)|x, y, z thay bo’.i (4.3.14) , (4.3.16)
¯ ∂x ∂x ∂x ¯ ¯ ¯
¯ ¯
¯ ∂ξ ∂η ∂ζ ¯ ¯¯ xj − xi xk − xi xr − xi ¯¯
¯ ∂y ¯
J = ¯ ∂y ¯ = ¯¯ yj − yi yk − yi yr − yi ¯¯
∂y
(4.3.17)
¯ ∂z ∂z ∂ζ
∂ξ ∂η ¯ ¯
¯ ∂z ¯ zj − zi zk − zi zr − zi ¯
∂ξ ∂η ∂ζ
Xét phép d̄ô’i biê´n ngu.o..c la.i. Hê. (4.3.14) d̄ô´i vó.i các â’n ξ, η, ζ có d̄i.nh thú.c Δ = J
và do d̄ó ¯ ¯
¯ x − xi xk − xi xr − xi ¯
1¯ ¯
ξ = ¯¯ y − yi yk − yi yr − yi ¯¯
J¯
z − zi zk − zi zr − zi ¯
¯ ¯
¯ xj − xi x − xi xr − xi ¯
1¯ ¯
η = ¯¯ yj − yi y − yi yr − yi ¯¯ (4.3.18)
J¯ ¯
zj − zi z − zi zr − zi
¯ ¯
¯ xj − xi xk − xi x − xi ¯
1¯ ¯
ζ = ¯¯ yj − yi yk − yi y − yi ¯¯
J¯
zj − zi zk − zi z − zi ¯
Tù. (4.3.18) ta suy ra
¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯
¯ yk − yi yr − yi ¯¯ ¯ xk − xi xr − xi ¯¯ ¯ xk − xi xr − xi ¯¯
¯ ¯ ¯
∂ξ ¯ zk − zi zr − zi ¯ ∂ξ ¯ zk − zi zr − zi ¯ ∂ξ ¯ yk − yi yr − yi ¯
= ; =− ; =
∂x J ∂y J ∂z J
¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯
¯ yj − yi yr − yi ¯¯ ¯ xj − xi xr − xi ¯¯ ¯ xj − xi xr − xi ¯¯
¯ ¯ ¯
∂η ¯ zj − zi zr − zi ¯ ∂η ¯ zj − zi zr − zi ¯ ∂η ¯ yj − yi yr − yi ¯
=− ; = ; =−
∂x J ∂y J ∂z J
95
¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯
¯ yj − yi yk − yi ¯¯ ¯ xj − xi xk − xi ¯¯ ¯ xj − xi xk − xi ¯¯
¯ ¯ ¯
∂ζ ¯ zj − zi zk − zi ¯ ∂ζ ¯ zj − zi zk − zi ¯ ∂ζ ¯ yj − yi yk − yi ¯
= ; =− ; =
∂x J ∂y J ∂z J
Bây giò. ta áp du.ng công thú.c (4.3.15) d̄ê’ tı́nh các tı́ch phân Alij và Fil .
Vó.i cách ký hiê.u o’. (4.3.16) trong tru.ò.ng ho..p g = ϕi , ϕj , ϕr ta thâ´y qua phép biê´n
d̄ô’i (4.3.14)
ϕi (ξ, η, ζ) = 1 − ξ − η − ζ
ϕj (ξ, η, ζ) = ξ
ϕk (ξ, η, ζ) = η
ϕr (ξ, η, ζ) = ζ
Do d̄ó
¯ ¯
¯ 1 1 1 ¯¯
∂ϕi ∂ϕi ∂ξ ∂ϕi ∂η ∂ϕi ∂ζ 1 ¯
= + + = − Δix , Δix = ¯¯ yj − yi yk − yi yr − yi ¯¯
∂x ∂ξ ∂x ∂η ∂x ∂ζ ∂x J ¯ zj − zi zk − zi zr − zi ¯
¯ ¯
¯ 1 1 1 ¯¯
∂ϕi ∂ϕi ∂ξ ∂ϕi ∂η ∂ϕi ∂ζ 1 ¯
= + + == Δiy , ¯
Δiy = ¯ xj − xi xk − xi xr − xi ¯¯
∂y ∂ξ ∂y ∂η ∂y ∂ζ ∂y J ¯ zj − zi zk − zi zr − zi ¯
¯ ¯
¯ 1 1 1 ¯¯
∂ϕi ∂ϕi ∂ξ ∂ϕi ∂η ∂ϕi ∂ζ 1 ¯
= + + − Δiz , ¯
Δiz = ¯ xj − xi xk − xi xr − xi ¯¯
∂z ∂ξ ∂z ∂η ∂z ∂ζ ∂z J ¯ yj − yi yk − yi yr − yi ¯
¯ ¯
∂ϕj ∂ϕj ∂ξ ∂ξ 1 ¯ yk − yi yr − yi ¯
= = = Djx , ¯
Djx = ¯ ¯
∂x ∂ξ ∂x ∂x J zk − zi zr − zi ¯
¯ ¯
∂ϕj ∂ϕj ∂ξ ∂ξ 1 ¯ xk − xi xr − xi ¯
= = = − Djy = Djy = ¯¯ ¯
∂y ∂ξ ∂y ∂y J zk − zi zr − zi ¯
¯ ¯
∂ϕj ∂ϕj ∂ξ ∂ξ 1 ¯ x − xi xr − xi ¯¯
= = = Djz , Djz = ¯¯ k
∂z ∂ξ ∂z ∂z J yk − yi yr − yi ¯
¯ ¯
∂ϕk ∂ϕk ∂η ∂η 1 ¯ yj − yi yr − yi ¯
= = = − Dkx , Dkx = ¯¯ ¯
∂x ∂η ∂x ∂x J zj − zi zr − zi ¯
¯ ¯
∂ϕk ∂ϕk ∂η ∂η 1 ¯ xj − xi xr − xi ¯
= = = Dky , Dky = ¯¯ ¯
∂y ∂η ∂y ∂y J zj − zi zr − zi ¯
¯ ¯
∂ϕk ∂ϕk ∂η ∂η 1 ¯ x − xi xr − xi ¯¯
= = = − Dkz , Dkz = ¯¯ j
∂z ∂η ∂z ∂z J yj − yi yr − yi ¯
¯ ¯
∂ϕr ∂ϕr ∂ζ ∂ζ 1 ¯ y − yi yk − yi ¯¯
= = = Drx , Drx = ¯¯ j
∂x ∂ζ ∂x ∂x J zj − zi zk − zi ¯
96
¯ ¯
∂ϕr ∂ϕr ∂ζ ∂ζ 1 ¯ xj − xi xk − xi ¯
= = = − Dry , Dry = ¯ ¯ ¯
∂y ∂ζ ∂y ∂y J zj − zi zk − zi ¯
¯ ¯
∂ϕr ∂ϕr ∂ζ ∂ζ 1 ¯ xj − xi xk − xi ¯
= = = Drz , ¯
Drz = ¯ ¯
∂z ∂ζ ∂z ∂z J yj − yi yk − yi ¯
Vâ.y (4.3.11) dâ˜n d̄ê´n
ZZZ
∂ϕi 2 ∂ϕi 2 ∂ϕi 2
Alii = ([ ] +[ ] +[ ] )dxdydz
Tl ∂x ∂y ∂z
ZZZ
1 1
= {[Δix ]2 + [Δiy ]2 + [Δiz ]2 }dξdηdζ = {[Δix ]2 + [Δiy ]2 + [Δiz ]2 } (4.3.19)
T0 |J| 6|J|
Mô.t cách tu.o.ng tu..,
ZZZ
∂ϕj 2 ∂ϕj 2 ∂ϕj 2 1
l
Ajj = ([ ] +[ ] +[ ] )dxdydz = {[Djx ]2 + [Djy ]2 + [Djz ]2 } (4.3.20)
Tl ∂x ∂y ∂z 6|J|
ZZZ
∂ϕk 2 ∂ϕk 2 ∂ϕk 2 1
Alkk = ([ ] +[ ] +[ ] )dxdydz = {[Dkx ]2 +[Dky ]2 +[Dkz ]2 } (4.3.21)
Tl ∂x ∂y ∂z 6|J|
ZZZ
∂ϕr 2 ∂ϕr 2 ∂ϕr 2 1
Alrr = ([ ] +[ ] +[ ] dxdydz = {[Drx ]2 + [Dry ]2 + [Drz ]2 } (4.3.22)
Tl ∂x ∂y ∂z 6|J|
ZZZ
∂ϕi ∂ϕj ∂ϕi ∂ϕj ∂ϕi ∂ϕj
Alij = ( + + )dxdydz
Tl ∂x ∂x ∂y ∂y ∂z ∂z
ZZZ
−1 −1
= {Δix Djx + Δiy Djy + Δiz Djz }dξdηdζ = {Δix Djx + Δiy Djy + Δiz Djz }
T0 |J| 6|J|
(4.3.23)
. . .
Mô.t cách tu o ng tu. ,
−1
Alik = {Δix Dkx + Δiy Dky + Δiz Dkz } (4.3.24)
6|J|
−1
Alir == {Δix Drx + Δiy Dry + Δiz Drz } (4.3.25)
6|J|
−1
Aljk = {Dkx Drx + Dky Dry + Dkz Drz } (4.3.26)
6|J|
−1
Aljr = {Djx Drx + Djy Dry + Djz Drz } (4.3.27)
6|J|
−1
Alkr = {Dkx Drx + Dky Dry + Dkz Drz } (4.3.28)
6|J|
97
Bây giò. vó.i qui u.ó.c viê´t
trong d̄ó x = x(ξ, η, ζ), y = y(ξ, η, ζ), z = z(ξ, η, ζ) cho bo’.i (4.3.14) và J cho bo’.i (4.3.17)
tù. (4.3.13) ta có
ZZZ ZZZ
Fil =− f (x, y, z)ϕi (x, y, z)dxdydz = − F (ξ, η, ζ)(1 − ξ − η − ζ)|J|dξdηdζ
Tl T0
(4.3.30)
ZZZ ZZZ
Fjl = − f (x, y, z)ϕj (x, y, z)dxdydz = − F (ξ, η, ζ)ξ|J|dξdηdζ (4.3.31)
Tl T0
ZZZ ZZZ
Fkl =− f (x, y, z)ϕi (x, y, z)dxdydz = − F (ξ, η, ζ)η|J|dξdηdζ (4.3.32)
Tl T0
ZZZ ZZZ
Frl =− f (x, y, z)ϕi (x, y, z)dxdydz = − F (ξ, η, ζ)ζ|J|dξdηdζ (4.3.33)
Tl T0
Các tı́ch phân (4.3.30)-(4.3.33) có thê’ tı́nh d̄úng hay gâ
` n d̄úng.
Bô’ d̄ê
` 4.3.1.
ku − wN kW 1 (Ω) ≤ ku − uI kW 1 (Ω) (4.3.35)
Sau d̄ó ta d̄ánh giá ku − uI kW 1 (Ω) , và vó.i cách làm giô´ng nhu. o’. chu.o.ng 3, chú.ng
minh d̄u.o..c kê´t qua’ sau:
- i.nh lý 4.3.1. Nê´u u(x, y) ∈ W 2 (Ω) ∩ W01 (Ω) thı̀
D
- ó là d̄ánh giá sai sô´. Tù. d̄ó ta suy ra su.. hô.i tu..
D
98
BÀI TÂ
.P
` n bi. chă.n cu’a không gian to.a d̄ô. (x,y,z) có biên là mă.t kı́n Γ tro.n
Cho Ω là mô.t miê
.
tù ng ma’nh, pháp tuyê´n ngoài cu’a mă.t Γ là ν.
1. Xét bài toán biên loa.i ba:
∂u
(x, y, z) + σ(x, y, z)u(x, y, z) = g(x, y, z), (x, y, z) ∈ Γ
∂ν
trong d̄ó f, σ và g cho tru.ó.c vó.i σ ≥ σ0 , σ0 = const > 0
1/ Chú.ng minh ră ` ng bài toán yê´u tu.o.ng ú.ng là
Tı̀m u ∈ W 1 (Ω) sao cho
∂u
(x, y, z) = g(x, y, z), (x, y, z) ∈ Γ
∂ν
trong d̄ó f, q, g cho tru.ó.c vó.i q(x, y, z) ≥ q0 , q0 = const > 0.
1/ Chú.ng minh ră ` ng bài toán yê´u tu.o.ng ú.ng là
Tı̀m u ∈ W 1 (Ω) sao cho
99
` n nhâ´t:
3. Xét bài toán biên loa.i mô.t không thuâ
∂ 2 uε ∂ 2 uε ∂ 2 uε
Δuε := + + = f (x, y, z), (x, y, z) ∈ Ω
∂x2 ∂y 2 ∂z 2
∂uε
ε + uε |Γ = g(x, y, z), (x, y, z) ∈ Γ
∂ν
trong d̄ó ε là mô.t tham sô´ du.o.ng nho’.
Hãy d̄ánh giá
ku − uε kW 1 (Ω)
so vó.i ε.
100