Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 12

Chu.o.

ng 4

BÀI TOÁN LOA `


. I ELÍP BA CHIÊU

` n nhâ´t d̄ô´i vó.i phu.o.ng trı̀nh Poisson


4.1. Bài toán Dirichlet thuâ

4.1.1. Bài toán d̄a.o hàm riêng.


` n bi. chă.n cu’a không gian to.a d̄ô. (x,y,z) có biên là mă.t kı́n Γ tro.n
Cho Ω là mô.t miê
tù.ng ma’nh, pháp tuyê´n ngoài cu’a mă.t Γ là ν.
Cho hàm sô´ f (x, y, z) ∈ L2 (Ω). Xét bài toán:
Tı̀m u(x, y, z) ∈ W 2 (Ω) tho’ a mãn

∂2u ∂2u ∂2u


Δu := + 2 + 2 = f, (x, y, z) ∈ Ω (4.1.1)
∂x2 ∂y ∂z

u(x, y, z) = 0, (x, y, z) ∈ Γ (4.1.2)


tú.c là :
Tı̀m u(x, y, z) ∈ W01 (Ω) ∩ W 2 (Ω) tho’ a mãn (4.1.1). (4.1.3)

4.1.2. Nghiê.m cô’ d̄iê’n. Nghiê.m cu’a bài toán (4.1.3) go.i là nghiê.m cô’ d̄iê’n cu’a
bài toán (4.1.1)(4.1.2).
Bài toán (4.1.1)(4.1.2) là mô hı̀nh toán ho.c cu’a hiê.n tu.o..ng truyê
` n nhiê.t dù.ng trong
` ng 0.
khô´i vâ.t châ´t Ω mà nhiê.t d̄ô. ta.i biên Γ â´n d̄i.nh bă

4.2. Bài toán yê´u và nghiê.m ruy rô.ng


4.2.1. Công thú.c Green
Công thú.c Ostrogradsky (xem [1],III, tr.176) viê´t:
ZZZ ZZ
∂P ∂Q ∂R
( + + )dxdydz = P dydz + Qdzdx + Rdxdy
Ω ∂x ∂y ∂z Γ

trong d̄ó P, Q, R là các hàm sô´ liên tu.c cùng vó.i các d̄a.o hàm riêng câ´p mô.t trong Ω = Ω∪Γ.
Thay P = v ∂u ∂x , Q = v ∂u ∂y , R = v ∂u
∂z ta d̄u.o..c
ZZZ ZZ
∂ ∂u ∂ ∂u ∂ ∂u ∂u ∂u ∂u
[ (v ) + (v ) + (v )]dxdydz = v dydz + v dzdx + v dxdy
Ω ∂x ∂x ∂y ∂y ∂z ∂z Γ ∂x ∂y ∂z

Do d̄ó có công thú.c sau d̄ây go.i là công thú.c Green:
ZZZ
∂2u ∂2u ∂2u
v[ 2 + 2 + 2 ]dxdydz =
Ω ∂x ∂y ∂z

89
ZZ ZZ
∂u ∂v ∂u ∂v ∂u ∂v ∂u
=− [ + + ]dxdydz + v dS (4.2.1)
Ω ∂x ∂x ∂y ∂y ∂z ∂z Γ ∂ν
trong d̄ó dS là vi phân diê.n tı́ch trên mă.t Γ.
4.2.2. Bài toán yê´u. Gia’ su’. bài toán (4.1.1)(4.1.2) có nghiê.m u ∈ W01 (Ω) ∩ W 2 (Ω)
Khi d̄ó Δu và f ∈ L2 (Ω. Trong L2 (Ω) nhân vô hu.ó.ng hai vê´ cu’a (4.1.1) vó.i hàm thu’.
v ∈ D(Ω) ta có
ZZZ ZZZ
∂2u ∂2u ∂2u
[ 2 + 2 + 2 ]vdxdydz = f vdxdydz, ∀v ∈ D(Ω) (4.2.2)
Ω ∂x ∂y ∂z Ω

Bây giò. áp du.ng công thú.c Green (4.2.1) ta thu d̄u.o..c

ZZZ ZZ ZZZ
∂u ∂v ∂u ∂v ∂u ∂v ∂u
− [ + + ]dxdydz + v dS = f vdxdydz (4.2.3)
Ω ∂x ∂x ∂y ∂y ∂z ∂z Γ ∂ν Ω

Vı̀ v ∈ D(Ω) nên có


ZZZ ZZZ
∂u ∂v ∂u ∂v ∂u ∂v
[ + + ]dxdydz = − f vdxdydz ∀v ∈ D(Ω)
Ω ∂x ∂x ∂y ∂y ∂z ∂z Ω

Vı̀ D(Ω) trù mâ.t trong W01 (Ω) nên


ZZZ ZZZ
∂u ∂v ∂u ∂v ∂u ∂v
[ + + ]dxdydz = − f vdxdydz, ∀v ∈ W01 (Ω) (4.2.4)
Ω ∂x ∂x ∂y ∂y ∂z ∂z Ω

Nhu. vâ.y nê´u u là nghiê.m cu’a bài toán (4.1.1)(4.1.2) thı̀ u cũng là nghiê.m cu’a bài
toán (4.2.4).
- ă.t
D
ZZZ ZZZ
∂u ∂v ∂u ∂v ∂u ∂v
α(u, v) := [ + + ]dxdydz, L(v) := −f vdxdydz (4.2.5)
Ω ∂x ∂x ∂y ∂y ∂z ∂z Ω

thı̀ (4.2.4) go..i ý phát biê’u bài toán mó.i:


Vó.i α(u, v) và L(v) xác d̄i.nh bo’.i (4.2.5) hãy tı̀m u ∈ W01 (Ω) tho’ a mãn

α(u, v) = L(v), ∀v ∈ W01 (Ω) (4.2.6)

go.i là bài toán yê´u ú.ng bài toán (4.1.1)(4.1.2).


4.2.3. Nghiê.m suy rô.ng.
Nghiê.m cu’a bài toán yê´u (4.2.6) go.i là nghiê.m suy rô.ng cu’a bài toán (4.1.1)(4.1.2).
Theo trên, nê´u u ∈ W01 (Ω) ∩ W 2 (Ω) là nghiê.m cô’ d̄iê’n cu’a bài toán (4.1.1)(4.1.2) thı̀
nó cũng là nghiê.m suy rô.ng cu’a bài toán d̄ó.

90
Ngu.o..c la.i, nê´u u ∈ W01 (Ω) là nghiê.m suy rô.ng, la.i thuô.c W 2 (Ω) nũ.a thı̀ nó cũng là
nghiê.m cô’ d̄iê’n cu’a nó,( cách chú.ng minh xem mu.c 2.2.2 chu.o.ng 2).

4.2.4. Su.. tô` n ta.i nghiê.m suy rô.ng.


- ê’ chú.ng minh su.. tô
D ` n ta.i nghiê.m suy rô.ng ta áp du.ng d̄i.nh lý 1.8.1 chu.o.ng 1. Cách
làm tu o ng tu. cách làm o’. chu.o.ng 3, mu.c 3.2.4 d̄ô´i vó.i tru.ò.ng ho..p hai chiê
. . . ` u.

` n d̄úng nghiê.m suy rô.ng khi Ω là mô.t d̄a diê.n


4.3. Tı́nh gâ
` ng phu.o.ng pháp phâ
bă ` n tu’. hũ.u ha.n

4.3.1. Mo’. d̄â ` u. D ` n d̄úng nghiê.m suy rô.ng, tú.c là nghiê.m cu’a bài toán
- ê’ tı́nh gâ
.
(4.2.6) theo so d̄ô ` chung d̄ã trı̀nh bâ ` y o’. chu.o.ng 1, ta thay không gian V = W01 (Ω) bă ` ng
.
mô.t không gian con hũ u ha.n chiê ` u cu’a nó.
Xét tru ò ng ho. p Ω là mô.t d̄a diê.n, hay mô.t khô´i gió.i ha.n bo’.i các mă.t phă’ng.
. . .

4.3.2. Tú. diê.n phân.


Tru.ó.c hê´t ta chia d̄a diê.n Ω thành nhiê
` u tú. diê.n con khác nhau không có d̄iê’m trong

.A

.E

.P

.Q
.D
.B
.z

.y
.o
.C
.x
.

H.4.3.1

91
chung trong không có d̄ı’nh cu’a tú. diê.n này nă ` m trên ca.nh hay mă.t bên cu’a tú. diê.n khác,
không có ca.nh cu’a tú. diê.n này nă
` m trên mă.t bên cu’a tú. diê.n khác, d̄ô
` ng thò.i các góc tam
diê.n cu’a mo.i tú. diê.n không nho’ ho.n θ0 > 0 d̄ê’ cho thê’ tı́ch cu’a mô˜i tú. diê.n dâ
` n d̄ê´n 0 khi
và chı’ khi tâ´t ca’ các ca.nh cu’a nó dâ .
` n d̄ê´n 0. Thı́ du. nhu ta có mô.t d̄a diê.n lô ` i ABCDE
(H.4.3.1). Vẽ hai nút trong P và Q rô .
` i vẽ 10 tú diê.n con sau:
PABC, PACD, PADE, PAEB, QPBC, QPCD, QPDE, QPEB, QBCD, QBDE.
Mô˜i tú. diê.n con go.i là mô.t phâ
` n tu’. hũ.u ha.n. Mô˜i d̄ı’nh cu’a mô.t tú. diên con go.i là
mô.t nút.
Gia’ su’. có tâ´t ca’ N nút. Ta d̄ánh sô´ các nút tù. 1 d̄ê´n N :

P1 , P2 , ..., PN (4.3.1)

sao cho các nút tù. P1 d̄ê´n PN , N < N là các nút trong. Nút Pi có to.a d̄ô. là (xi , yi , zi ).
Ca.nh dài nhâ´t cu’a các tú. diê.n con ký hiê.u là h. Các tú. diê.n phâ
` n tu’. hũ.u ha.n cũng d̄u.o..c
.
d̄ánh sô´ tù 1 d̄ê´n M :
T1 , T2 , ..., TM (4.3.2)
` n tu’. hũ.u ha.n thú. l, viê´t Tl , có 4 nút (d̄ı’nh) là Pi , Pj , Pk , Pr
Sau khi d̄ánh sô´ xong thı̀ phâ
hoàn toàn xác d̄i.nh.

4.3.3. Hàm to.a d̄ô..


.
Ú ng mô˜i nút trong Pi ta xét hàm sô´ sau d̄ây go.i là hàm to.a d̄ô. thú. i : ϕi =
ϕi (x, y, z), i = 1, 2, ..., N , ϕi là mô.t hàm bâ.c nhâ´t d̄ô´i vó.i x, y, z, bă
` ng 1 ta.i Pi và bă
` ng
.
0 ta.i các nút khác Pj , j 6= i. Nhu vâ.y d̄ô ` thi. cu’a hàm sô´ ϕi là mô.t ”hı̀nh chóp bô´n chiê
` u”
. ’ . . ’
có ”d̄áy” là ho. p cua nhũ ng tú diê.n con có chung d̄ınh Pi . Hàm ϕi liên tu.c và tuyê n tı́nh´
tù.ng phâ ` n trên Ω chı’ khác 0 o’. trong ”d̄áy”, và bă ` ng 0 ta.i mo.i d̄iê’m o’. ngoài ”d̄áy”. Cho
nên ϕi thuô.c W01 (Ω) và có giá d̄õ. nho’, là cái ”d̄áy ” nói trên.
Ta hı̀nh dung d̄ô ` thi. cu’a ϕi giô´ng các mái nhà nhu. o’. chu.o.ng 3, nhu.ng o’. d̄ây không
vẽ d̄u.o..c vı̀ là 4 chiê
` u.

4.3.4. Không gian con hũ.u ha.n chiê ` u cu’a ∈ W01 (Ω).
Dê˜ thâ´y các hàm ϕi ∈ W01 (Ω) và d̄ô.c lâ.p tuyê´n tı́nh. Do d̄ó ho.

SN = {ϕ1 , ϕ2 , ..., ϕN }

sinh ra không gian


HN = Span{ϕ1 , ϕ2 , ..., ϕN } (4.3.3)
` u cu’a W01 (Ω) nhâ.n SN là mô.t co. so’..
là mô.t không gian con N chiê

4.3.5. Nghiê.m gâ ` n d̄úng


` n d̄úng nghiê.m cu’a bài toán (4.2.6) ta thay không gian W01 (Ω) o’. (4.2.6)
- ê’ tı́nh gâ
D
` ng không gian HN . Bài toán tı̀m nghiê.m gâ
bă ` n d̄úng sẽ là

92
Tı̀m wN ∈ HN tho’ a mãn

α(wN , v) = L(v) ∀v ∈ HN (4.3.4)

Hàm wN ∈ HN có da.ng


X
N
wN (x, y, z) = ci ϕi (x, y, z) (4.3.5)
i=1

trong d̄ó các hê. sô´ ci xác d̄i.nh sao cho (4.3.4) tho’a mãn vó.i mo.i v ∈ HN . Vı̀ SN là mô.t
co. so’. cu’a HN nên chı’ câ ` n (4.3.4) tho’a mãn vó.i v = ϕj , j = 1, 2, ..., N (xem nhâ.n xét o’.
chu.o.ng 1, mu.c 1.9.3), nghı̃a là

XN
α( ci ϕi , ϕj ) = L(ϕj ), j = 1, 2, ..., N
i=1

Muô´n thê´ các ci pha’i tho’a mãn hê. d̄a.i sô´

X
N
ci α(ϕi , ϕj ) = L(ϕj ), j = 1, 2, ..., N (4.3.6)
i=1

- ă.t
D ZZZ
∂ϕi ∂ϕj ∂ϕi ∂ϕj ∂ϕi ∂ϕj
Aij = α(ϕi , ϕj ) = ( + + dxdydz (4.3.7)
Ω ∂x ∂x ∂y ∂y ∂z ∂z
ZZZ
Fi = L(ϕi ) = − f (x, y, z)ϕi (x, y, z)dxdydz (4.3.8)
Ω

Khi d̄ó hê. d̄a.i sô´ (4.3.6) tro’. thành

Ac = F (4.3.9)

trong d̄ó
  
c1 F1
 c2   F2 
c= 
 ...  , A = (Aij ), F = 
 ... 
cN FN

4.3.6. Công thú.c tı́ch lũy


` n cu’a tı́ch phân ta có
Theo tı́nh cô.ng miê

X
M
Aij = Alij (4.3.10)
l=1

93
trong d̄ó ZZZ
∂ϕi ∂ϕj ∂ϕi ∂ϕj ∂ϕi ∂ϕj
Alij = ( + + )dxdydz (4.3.11)
Tl ∂x ∂x ∂y ∂y ∂z ∂z

có thê’ xem là d̄óng góp cu’a Tl vào Aij .

X
M
Fi = Fil (4.3.12)
l=1

trong d̄ó ZZZ


Fil =− f (x, y, z)ϕi (x, y, z)dxdydz (4.3.13)
Tl

có thê’ xem là d̄óng góp cu’a Tl vào Fi .


Các công thú.c tı́nh (4.3.10),(4.3.12) go.i là các công thú.c tı́ch lũy.
4.3.7. Cách tı́nh các hê. Alij và Fil bă ` ng phu.o.ng pháp d̄ô’i biê´n
Các công thú c (4.3.11) và (4.3.13) là các tı́ch phân bô.i ba chı’ tı́nh trên mô.t tú. diê.n
.
Tl .
- ê’ có Alij và Fil ta có thê’ tı́nh tru..c tiê´p hay dùng phu.o.ng pháp d̄ô’i biê´n.
D

Ta áp du.ng phép d̄ô’i biê´n

.Pr

.(0, 0, 1)

.Tl .T0
.z
.Pk .(0, 1, 0)
.y
.o . .Pi .(0.0, 0)
.x
.(1, 0, 0)
.Pj

H.4.3.2

nhă` m d̄u.a viê.c tı́nh tı́ch phân trên mô.t tú. diê.n bâ´t kỳ Tl trong không gian (x, y, z) có
` viê.c tı́nh tı́ch phân trên
d̄ı’nh Pi (xi , yi , zi ), Pj (xj , yj , zj ), Pk (xk , yk , zk ), Pr (xr , yr , zr ) vê

94
tú. diê.n chuâ’n T0 trong không gian (ξ, η, ζ) có d̄ı’nh là (0, 0, 0), (1, 0, 0), (0, 1, 0), (0, 0, 1)
(hı̀nh (H.4.3.2)). Muô´n thê´ ta xây du..ng phép d̄ô’i biê´n tù. (x, y, z) sang (ξ, η, ζ) :

x = (xj − xi )ξ + (xk − xi )η + (xr − xi )ζ + xi


y = (yj − yi )ξ + (yk − yi )η + (yr − yi )ζ + yi (4.3.14)
z = (zj − zi )ξ + (zk − zi )η + (zr − zi )ζ + zi

. Cách d̄ô’i biê´n d̄ó có tác du.ng d̄u.a d̄ı’nh Pi (xi , yi , zi ) cu’a Tl chuyê’n thành d̄ı’nh (0, 0, 0)
cu’a T0 , d̄ı’nh Pj (xj , yj , zj ) cu’a Tl chuyê’n thành d̄ı’nh (1, 0, 0) cu’a T0 , d̄ı’nh Pk (xk , yk , zk )
cu’a Tl chuyê’n thành d̄ı’nh (0, 1, 0) cu’a T0 , d̄ı’nh Pr (xr , yr , zr ) cu’a Tl chuyê’n thành d̄ı’nh
(0, 0, 1) cu’a T0 .
Công thú.c d̄ô’i biê´n trong tı́ch phân bô.i ba có da.ng :
ZZZ ZZZ
g(x, y, z)dxdydz = g(ξ, η, ζ)|J|dξdηdζ (4.3.15)
Tl T0

trong d̄ó
g(ξ, η, ζ) = g(x, y, z)|x, y, z thay bo’.i (4.3.14) , (4.3.16)
¯ ∂x ∂x ∂x ¯ ¯ ¯
¯ ¯
¯ ∂ξ ∂η ∂ζ ¯ ¯¯ xj − xi xk − xi xr − xi ¯¯
¯ ∂y ¯
J = ¯ ∂y ¯ = ¯¯ yj − yi yk − yi yr − yi ¯¯
∂y
(4.3.17)
¯ ∂z ∂z ∂ζ
∂ξ ∂η ¯ ¯
¯ ∂z ¯ zj − zi zk − zi zr − zi ¯
∂ξ ∂η ∂ζ

Xét phép d̄ô’i biê´n ngu.o..c la.i. Hê. (4.3.14) d̄ô´i vó.i các â’n ξ, η, ζ có d̄i.nh thú.c Δ = J
và do d̄ó ¯ ¯
¯ x − xi xk − xi xr − xi ¯
1¯ ¯
ξ = ¯¯ y − yi yk − yi yr − yi ¯¯

z − zi zk − zi zr − zi ¯
¯ ¯
¯ xj − xi x − xi xr − xi ¯
1¯ ¯
η = ¯¯ yj − yi y − yi yr − yi ¯¯ (4.3.18)
J¯ ¯
zj − zi z − zi zr − zi
¯ ¯
¯ xj − xi xk − xi x − xi ¯
1¯ ¯
ζ = ¯¯ yj − yi yk − yi y − yi ¯¯

zj − zi zk − zi z − zi ¯
Tù. (4.3.18) ta suy ra
¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯
¯ yk − yi yr − yi ¯¯ ¯ xk − xi xr − xi ¯¯ ¯ xk − xi xr − xi ¯¯
¯ ¯ ¯
∂ξ ¯ zk − zi zr − zi ¯ ∂ξ ¯ zk − zi zr − zi ¯ ∂ξ ¯ yk − yi yr − yi ¯
= ; =− ; =
∂x J ∂y J ∂z J
¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯
¯ yj − yi yr − yi ¯¯ ¯ xj − xi xr − xi ¯¯ ¯ xj − xi xr − xi ¯¯
¯ ¯ ¯
∂η ¯ zj − zi zr − zi ¯ ∂η ¯ zj − zi zr − zi ¯ ∂η ¯ yj − yi yr − yi ¯
=− ; = ; =−
∂x J ∂y J ∂z J

95
¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯
¯ yj − yi yk − yi ¯¯ ¯ xj − xi xk − xi ¯¯ ¯ xj − xi xk − xi ¯¯
¯ ¯ ¯
∂ζ ¯ zj − zi zk − zi ¯ ∂ζ ¯ zj − zi zk − zi ¯ ∂ζ ¯ yj − yi yk − yi ¯
= ; =− ; =
∂x J ∂y J ∂z J
Bây giò. ta áp du.ng công thú.c (4.3.15) d̄ê’ tı́nh các tı́ch phân Alij và Fil .
Vó.i cách ký hiê.u o’. (4.3.16) trong tru.ò.ng ho..p g = ϕi , ϕj , ϕr ta thâ´y qua phép biê´n
d̄ô’i (4.3.14)
ϕi (ξ, η, ζ) = 1 − ξ − η − ζ
ϕj (ξ, η, ζ) = ξ
ϕk (ξ, η, ζ) = η
ϕr (ξ, η, ζ) = ζ
Do d̄ó
¯ ¯
¯ 1 1 1 ¯¯
∂ϕi ∂ϕi ∂ξ ∂ϕi ∂η ∂ϕi ∂ζ 1 ¯
= + + = − Δix , Δix = ¯¯ yj − yi yk − yi yr − yi ¯¯
∂x ∂ξ ∂x ∂η ∂x ∂ζ ∂x J ¯ zj − zi zk − zi zr − zi ¯
¯ ¯
¯ 1 1 1 ¯¯
∂ϕi ∂ϕi ∂ξ ∂ϕi ∂η ∂ϕi ∂ζ 1 ¯
= + + == Δiy , ¯
Δiy = ¯ xj − xi xk − xi xr − xi ¯¯
∂y ∂ξ ∂y ∂η ∂y ∂ζ ∂y J ¯ zj − zi zk − zi zr − zi ¯
¯ ¯
¯ 1 1 1 ¯¯
∂ϕi ∂ϕi ∂ξ ∂ϕi ∂η ∂ϕi ∂ζ 1 ¯
= + + − Δiz , ¯
Δiz = ¯ xj − xi xk − xi xr − xi ¯¯
∂z ∂ξ ∂z ∂η ∂z ∂ζ ∂z J ¯ yj − yi yk − yi yr − yi ¯
¯ ¯
∂ϕj ∂ϕj ∂ξ ∂ξ 1 ¯ yk − yi yr − yi ¯
= = = Djx , ¯
Djx = ¯ ¯
∂x ∂ξ ∂x ∂x J zk − zi zr − zi ¯
¯ ¯
∂ϕj ∂ϕj ∂ξ ∂ξ 1 ¯ xk − xi xr − xi ¯
= = = − Djy = Djy = ¯¯ ¯
∂y ∂ξ ∂y ∂y J zk − zi zr − zi ¯
¯ ¯
∂ϕj ∂ϕj ∂ξ ∂ξ 1 ¯ x − xi xr − xi ¯¯
= = = Djz , Djz = ¯¯ k
∂z ∂ξ ∂z ∂z J yk − yi yr − yi ¯
¯ ¯
∂ϕk ∂ϕk ∂η ∂η 1 ¯ yj − yi yr − yi ¯
= = = − Dkx , Dkx = ¯¯ ¯
∂x ∂η ∂x ∂x J zj − zi zr − zi ¯
¯ ¯
∂ϕk ∂ϕk ∂η ∂η 1 ¯ xj − xi xr − xi ¯
= = = Dky , Dky = ¯¯ ¯
∂y ∂η ∂y ∂y J zj − zi zr − zi ¯
¯ ¯
∂ϕk ∂ϕk ∂η ∂η 1 ¯ x − xi xr − xi ¯¯
= = = − Dkz , Dkz = ¯¯ j
∂z ∂η ∂z ∂z J yj − yi yr − yi ¯
¯ ¯
∂ϕr ∂ϕr ∂ζ ∂ζ 1 ¯ y − yi yk − yi ¯¯
= = = Drx , Drx = ¯¯ j
∂x ∂ζ ∂x ∂x J zj − zi zk − zi ¯

96
¯ ¯
∂ϕr ∂ϕr ∂ζ ∂ζ 1 ¯ xj − xi xk − xi ¯
= = = − Dry , Dry = ¯ ¯ ¯
∂y ∂ζ ∂y ∂y J zj − zi zk − zi ¯
¯ ¯
∂ϕr ∂ϕr ∂ζ ∂ζ 1 ¯ xj − xi xk − xi ¯
= = = Drz , ¯
Drz = ¯ ¯
∂z ∂ζ ∂z ∂z J yj − yi yk − yi ¯
Vâ.y (4.3.11) dâ˜n d̄ê´n
ZZZ
∂ϕi 2 ∂ϕi 2 ∂ϕi 2
Alii = ([ ] +[ ] +[ ] )dxdydz
Tl ∂x ∂y ∂z
ZZZ
1 1
= {[Δix ]2 + [Δiy ]2 + [Δiz ]2 }dξdηdζ = {[Δix ]2 + [Δiy ]2 + [Δiz ]2 } (4.3.19)
T0 |J| 6|J|
Mô.t cách tu.o.ng tu..,
ZZZ
∂ϕj 2 ∂ϕj 2 ∂ϕj 2 1
l
Ajj = ([ ] +[ ] +[ ] )dxdydz = {[Djx ]2 + [Djy ]2 + [Djz ]2 } (4.3.20)
Tl ∂x ∂y ∂z 6|J|

ZZZ
∂ϕk 2 ∂ϕk 2 ∂ϕk 2 1
Alkk = ([ ] +[ ] +[ ] )dxdydz = {[Dkx ]2 +[Dky ]2 +[Dkz ]2 } (4.3.21)
Tl ∂x ∂y ∂z 6|J|

ZZZ
∂ϕr 2 ∂ϕr 2 ∂ϕr 2 1
Alrr = ([ ] +[ ] +[ ] dxdydz = {[Drx ]2 + [Dry ]2 + [Drz ]2 } (4.3.22)
Tl ∂x ∂y ∂z 6|J|
ZZZ
∂ϕi ∂ϕj ∂ϕi ∂ϕj ∂ϕi ∂ϕj
Alij = ( + + )dxdydz
Tl ∂x ∂x ∂y ∂y ∂z ∂z
ZZZ
−1 −1
= {Δix Djx + Δiy Djy + Δiz Djz }dξdηdζ = {Δix Djx + Δiy Djy + Δiz Djz }
T0 |J| 6|J|
(4.3.23)
. . .
Mô.t cách tu o ng tu. ,

−1
Alik = {Δix Dkx + Δiy Dky + Δiz Dkz } (4.3.24)
6|J|

−1
Alir == {Δix Drx + Δiy Dry + Δiz Drz } (4.3.25)
6|J|
−1
Aljk = {Dkx Drx + Dky Dry + Dkz Drz } (4.3.26)
6|J|
−1
Aljr = {Djx Drx + Djy Dry + Djz Drz } (4.3.27)
6|J|
−1
Alkr = {Dkx Drx + Dky Dry + Dkz Drz } (4.3.28)
6|J|

97
Bây giò. vó.i qui u.ó.c viê´t

F (ξ, η, ζ) = f (x, y, z)|x=x(ξ,η,ζ),y=y(ξ,η,ζ),z=z(ξ,η,ζ) , (4.3.29)

trong d̄ó x = x(ξ, η, ζ), y = y(ξ, η, ζ), z = z(ξ, η, ζ) cho bo’.i (4.3.14) và J cho bo’.i (4.3.17)
tù. (4.3.13) ta có
ZZZ ZZZ
Fil =− f (x, y, z)ϕi (x, y, z)dxdydz = − F (ξ, η, ζ)(1 − ξ − η − ζ)|J|dξdηdζ
Tl T0
(4.3.30)
ZZZ ZZZ
Fjl = − f (x, y, z)ϕj (x, y, z)dxdydz = − F (ξ, η, ζ)ξ|J|dξdηdζ (4.3.31)
Tl T0

ZZZ ZZZ
Fkl =− f (x, y, z)ϕi (x, y, z)dxdydz = − F (ξ, η, ζ)η|J|dξdηdζ (4.3.32)
Tl T0

ZZZ ZZZ
Frl =− f (x, y, z)ϕi (x, y, z)dxdydz = − F (ξ, η, ζ)ζ|J|dξdηdζ (4.3.33)
Tl T0

Các tı́ch phân (4.3.30)-(4.3.33) có thê’ tı́nh d̄úng hay gâ
` n d̄úng.

- ánh giá sai sai sô´.


4.3.8. D
- ă.t
D
X
N
uI (x, y, z) := u(xi , yi , zi )ϕi (x, y, z), (4.3.34)
i=1

Áp du.ng d̄i.nh lý 1.10.2 chu.o.ng 1 ta có

Bô’ d̄ê
` 4.3.1.
ku − wN kW 1 (Ω) ≤ ku − uI kW 1 (Ω) (4.3.35)

Sau d̄ó ta d̄ánh giá ku − uI kW 1 (Ω) , và vó.i cách làm giô´ng nhu. o’. chu.o.ng 3, chú.ng
minh d̄u.o..c kê´t qua’ sau:
- i.nh lý 4.3.1. Nê´u u(x, y) ∈ W 2 (Ω) ∩ W01 (Ω) thı̀
D

ku − wN kW 1 (Ω) ≤ C12 hkf kL2 (Ω) , , C12 = const > 0 (4.3.36)

ku − wN kL2 (Ω) ≤ C13 h2 kf kW 2 (Ω) , C13 = const > 0 (4.3.37)

- ó là d̄ánh giá sai sô´. Tù. d̄ó ta suy ra su.. hô.i tu..
D

98
BÀI TÂ
.P
` n bi. chă.n cu’a không gian to.a d̄ô. (x,y,z) có biên là mă.t kı́n Γ tro.n
Cho Ω là mô.t miê
.
tù ng ma’nh, pháp tuyê´n ngoài cu’a mă.t Γ là ν.
1. Xét bài toán biên loa.i ba:

∂2u ∂2u ∂2u


+ 2 + 2 = f (x, y, z), (x, y, z) ∈ Ω
∂x2 ∂y ∂z

∂u
(x, y, z) + σ(x, y, z)u(x, y, z) = g(x, y, z), (x, y, z) ∈ Γ
∂ν
trong d̄ó f, σ và g cho tru.ó.c vó.i σ ≥ σ0 , σ0 = const > 0
1/ Chú.ng minh ră ` ng bài toán yê´u tu.o.ng ú.ng là
Tı̀m u ∈ W 1 (Ω) sao cho

α(u, v) = L(v), ∀v ∈ W 1 (Ω)

trong d̄ó ZZZ ZZ


∂u ∂v ∂u ∂v ∂u ∂v
α(u, v) = ( + + )dxdydz + σuvdS,
Ω ∂x ∂x ∂y ∂y ∂z ∂z Γ
ZZZ ZZ
L(v) = − f vdxdydz + gvdS
Ω Γ

` y phu.o.ng pháp phâ


2/ Trı̀nh bâ ` n tu’. hũ.u ha.n khi Ω là mô.t d̄a diê.n.
2. Xét bài toán biên loa.i hai:

∂2u ∂2u ∂2u


+ 2 + 2 − q(x, y, z)u = f (x, y, z), (x, y, z) ∈ Ω
∂x2 ∂y ∂z

∂u
(x, y, z) = g(x, y, z), (x, y, z) ∈ Γ
∂ν
trong d̄ó f, q, g cho tru.ó.c vó.i q(x, y, z) ≥ q0 , q0 = const > 0.
1/ Chú.ng minh ră ` ng bài toán yê´u tu.o.ng ú.ng là
Tı̀m u ∈ W 1 (Ω) sao cho

α(u, v) = L(v), ∀v ∈ W 1 (Ω)

trong d̄ó ZZZ


∂u ∂v ∂u ∂v ∂u ∂v
α(u, v) = ( + + + quv)dxdydz,
Ω ∂x ∂x ∂y ∂y ∂z ∂z
ZZZ ZZ
L(v) = − f vdxdydz + gvdS
Ω Γ

` y phu.o.ng pháp phâ


2/ Trı̀nh bâ ` n tu’. hũ.u ha.n khi Ω là mô.t d̄a diê.n.

99
` n nhâ´t:
3. Xét bài toán biên loa.i mô.t không thuâ

∂2u ∂2u ∂2u


+ 2 + 2 = f (x, y, z), (x, y, z) ∈ Ω
∂x2 ∂y ∂z

u(x, y, z) = g(x, y, z), (x, y, z) ∈ Γ


trong d̄ó f, g cho tru.ó.c.
Xét bài toán phu.

∂ 2 uε ∂ 2 uε ∂ 2 uε
Δuε := + + = f (x, y, z), (x, y, z) ∈ Ω
∂x2 ∂y 2 ∂z 2

∂uε
ε + uε |Γ = g(x, y, z), (x, y, z) ∈ Γ
∂ν
trong d̄ó ε là mô.t tham sô´ du.o.ng nho’.
Hãy d̄ánh giá
ku − uε kW 1 (Ω)
so vó.i ε.

100

You might also like