ÀGBÉYẸ̀WÒ ÀWỌN ÌWÉ ÌTÀN ÀRÒSỌ MÉJÌ TÍ ÀKỌ́KỌ́ RẸ̀ Ń JẸ́ LẸ́TÀ SÍ ÀWỌN ARÁ

Ọ̀RUN TÍ ÈKEJÌ SÌ Ń JÉ ̣ IDÀ AHUN ÀTI ÌWÉ ERÉ ONÍṢE KAN TÍ ÒUN Ń JÉ ̣ GÙDÙGÚDÚ

ỌMỌ ỌBA ADÉBÍSÍ ADÉSÍGBÌN LÓ KỌ ÀWỌN ÌWÉ NÁÀ; ILÉ-IṢÉ ATÈ W
̣ ÉTÀ AYUS

PUBLICATIONS LÓ BÁ A TẸ̀ Ẹ́ JÁDE

Ọwó ̣ níí ṣíwájú ijó

Ọwó ̣ níí ṣíwájú ìdò ̣bálè ̣
Ìbà è ̣yin àgbààgbà ni n ó kó ̣kó ̣ fọjó ̣ òní jú ná
Nítorí bádìẹ yóò bá mumi
Lí kó ̣kó ̣ fìbà fó ̣ló ̣run ni
Ọ̀gbè ̣rì ni mí n ò mọ ò ̣nà ìgbàlè ̣
Ẹ gbàmí láyè kí n fọlá è ̣yin àgbà rìnde lọ
Nítorí ẹké ̣ ni sonígbò ̣wó ̣ ìrólé
Ìbà è ̣yin orí adé àtọrun ìlè ̣kè ̣
Mo júbà ló ̣wó ̣ è ̣yin ajunilọ pátá porogodo
Lónìí mo ṣèbà è ̣yin ọlọkùnrin
Mo ṣèbà è ̣yin olobìnrin
Ìbà lekòló fi í wọlè ̣ nírò ̣rùn
Imú lásán lèmí sì fé ̣ fọjó ̣ òní ràn
Ẹ̀yin sò ̣rò ̣-sò ̣rò ̣, mo bè ̣bè ̣ è ̣yin
Ké ̣ ẹ má ṣe jé ̣ kí ẹyẹ ó yọ òwú mi jẹ
Lákò ̣ó ̣kó ̣ mo fé ̣ kan sáárá àpó ̣nlé sí è ̣gbó ̣n mi tíí ṣe òǹkò ̣wé àwọn ìwé è ̣ta-òkò tí a ń péjọ kó jade

bí ọmo ọjó ̣ mé ̣jọ lónìí yìí:

Ẹ kú iṣé ̣ ọpọlọ
Ọmọ Ọba Adébísí Adésíngbìn
Pátákó ẹkùn, kaka tíí taja lé ̣nu
Onígègé wúrà, ẹrẹbẹ ọkùnrin
Ìgbín tẹnu mógi ó gùn ún
Àjànàkú èèyàn abìrù bàǹbà

Mo kí wọn wí pé wó ̣n kú àṣeyọrí àti àmókègùn. Wó ̣ kú ọgbó ̣n inú àti àfòyegbékalè.̣ Yàtò ̣ sí ìnáwó-nára

òǹkò ̣wé lórí bùkátà ìwé kíkọ, afara-ẹnyìn a tún máa mú ni lómi ara. A sì máa lé ò ̣pò ̣lọpò ̣ ènìyàn sá

sé ̣yìn. Ìdí nìyí tí ó fi jé ̣ wí pé kìí ṣe gbogbo ẹranko níí ṣu bó ̣tọ - gbogbo alákò ̣wé kó ̣ ló lè ní àrògún àti
1
àròjinlè ̣ nípa ìwé àkàgbádùn kíkọ. Ṣùgbó ̣n mo bá yín dúpé ló ̣jó òní pé ẹ kóta, ẹ kìje lórí àwọn ìwé náà

lójú è ̣mí yín. Ọmọ orí-odó ti tó ènìyàn lù pa láàyè ò ̣tò ̣ kí á tó ṣè ̣ṣè ̣ wá tún so oògùn mó ̣ ọn. Láti kọ ẹyọ

ìwé kan tó gbóuńjẹ fé ̣gbé ̣ jáde ní irú àṣìkò tí a wà yìí, a máa fi ni lògbò-lògbò, kí a má ṣè ̣ṣè ̣ wá sọ oríṣìí

ìwé mé ̣ta papò ̣ lé ̣è ̣kan ṣoṣo. Tẹnu kó ̣, aláyà ńlá náà ló le gbé odó ńlá. Àfè ̣yin náà.

Mo mọ nǹkan tí mo ń sọ nígbà tí mo sọ pé àfi irú mègídá alákò ̣wé bí ọmọ-ọba Bísí Adésígbìn ló

tó irú ò ̣ṣó ̣ bé ̣è ̣ fi ṣe ẹwà. Olùkọ akó ̣ṣé ̣-mọṣé ̣ ni òǹkò ̣wé yìí bè ̣rè ̣ láti ilé ìwé olùkọ́ onípòkẹta, onípòkejì

àti onípò-kínní. Pabanbarì rè ̣ ni wí pé wó ̣n tún kó ̣ è ̣kó ̣ iṣé ̣ olùkó ̣ ní àkó ̣yege àti èkó ̣-gbàmì-ìràwò ̣ ní ilé

ìwé gíga Yunifásitì Ifè ̣. Owó ̣ tiwọn ló gbè ̣yìn nínú àwọn tí wó ̣n gba ìwé è ̣rí Yunifásitì Ifè ̣, gbogbo àwa

yòókù, Ọbáfé ̣mi Awóló ̣wò ̣ Yunifásitì ni a lọ. Òǹkọ̀wé yìí siṣé ̣ alábòójútó ètò ìdìbò láìfẹṣè ̣-kọ, kódà, ó

tún bá wọn ṣakò ̣wé ètò è ̣kó ̣ ní ilé-iṣé ̣ ìjọba-ìbílè ̣ Gúúsù Ifè.̣ Gbogbo àwọn ìrírí wò ̣nyí mú kí àmù ọgbó ̣n

àti ti ìrírí rè ̣ kún fó ̣fó ̣. Nínú irú àmù yìí àti ìwo-ṣàkun àyíká ilè ̣ Yorùbá tí wó ̣n bí òǹkò ̣wé yìí sí ló mú kí

àgbékalè ̣ àwọn ìwé rè ̣ ta ti àwọn akẹgbé ̣ rè ̣ yọ ni.

Ó ti tó bí ọgbò ̣n ọdún báyìí tí èmi àti òǹkò ̣wé yìí ti ń jiyán kangbá ní Yunifásitì Ifè.̣ Ipò alàgbà,

aṣíwájú àti akíkanjú ni wó ̣n sì wà fún irú wa láti ìgbà náà. Lóòótó ̣, ọpé ̣ ńlá-ńlá ni a rí dá lórí ìgbésí ayé

wọn nítorí pé Ọló ̣run-ọba kò fi wó ̣n pamó ̣ láti bí ọgbò ̣n ọdún náà títí di àkókò yìí ṣùgbó ̣n èrò àwa è ̣dá

ènìyàn ni bíi kí irú wọn ti di òjìnmì kòfésò ̣ ní Yunifásitì ńlá kan ní irú sáà tí a wà yìí nítorí pé àwọn ẹni

tí kò rí bí abahun ń wè ̣wù abọna, abò ̣ǹtóórí ajíbó ̣nà baba ahun. Ṣùgbó ̣n gé ̣gé ̣ bí mo ti sọ ṣáájú, kò sí

kòfésò
̣ ̣ kankan tó le rí àga wọn gbé jùnù sé ̣yìn agbo nídìí ìmò ̣ è ̣kó ̣ ìjìnlè ̣ àṣà àti lítírésò ̣ Yorùbá yìí. Èṛ í

máa jé ̣-mi-nì-só ni àwọn ìwé tí wó ̣n ti kọ sáájú lòníì yìí àti àwọn ìwé mé ̣ta ò ̣tò ̣ò ̣tò ̣ tí a ń kó jáde lónìí yìí.

Iṣé ̣ àtinúdá, iṣé ̣ ọnà, àfòye ṣàlàyé gbáà ní ò ̣kò ̣ò ̣kan wọn jé ̣ gé ̣gé ̣ bí a óò ti ṣe máa ṣí i kalè ̣ láwé ̣-láwé ̣

nínú àgbéyè ̣wò tí n óò gbìyànjú láti ṣe láìpé ̣ yìí. Ṣùgbó ̣n mo gbó ̣dò ̣ tètè jé ̣wó ̣ wí pé àwọn tí wó ̣n ṣe

àgbékalè ̣ ètò ayẹyẹ òní ti kìlò ̣ fún mi wí pé àwọn kò fé ̣ kí n fàṣìkò ṣòfò lórí àròyé nítorí pé àwọn fé ̣ kí

ẹni kò ̣ò ̣kan tó wá sí ibi ayẹyẹ òní gbìyànjú láti ra àwọn ìwé náà nítorí wí pé a kìí gbókèèrè mọ adùn ọbè ̣

àti pé a kìí fi ẹnu ẹni ẹlé ̣ni tó ̣ ọtí wò. Yàtò ̣ sí èyí. Gbogbo wa la mọ̀ pé ọbè ̣ tó bá dùn bí irú èyí, owó ló

pa á. Ọjà owó ni kí ẹ wá bá wa na lónìí, tàròyé kó ̣. Ṣùgbó ̣n ẹ jé ̣ kí n sò ̣rò ̣ díè ̣ bí àlékún, kí n lè mó ̣ fòò bí

ẹni tó wẹ òkun. Ọ̀nà tí n óò sì gbé e gbà ni pé n óò máa mú kókó ò ̣rò ̣ mi láti inú ìwé tí àlàyé mi bá ti
2
jẹyọ kìí ṣe pé n óò kúkú máa mu ìwé náà ló ̣kò ̣ò ̣kan. Ẹniké ̣ni tí ó bá ń fé ̣ àgbé ̣yìn àti àgbé ̣-gbòòrò yóò

nílò kí òun fúnra rè ̣ lọ ra àwọn ìwé náà ni. Ẹni tí yóò lo orí ahun tí yóò lo è ̣dò ̣ ahun, odidi ahun ni yóò

rà.

Àwọn kókó tí iṣé ̣ mi yóò jẹ mọ́ lórí ìdúró mi yìí nípa àwọn ìwé mé ̣tèẹ̀ ̣ta tí mo ń sò ̣rò ̣ rè ̣ yìí lọ

báyìí:

(i) Ìdìdelè ̣ tàbí ìtàn ìgbésí ayé òǹkò ̣wé yìí

(ii) Ìtàn inú ìwé kò ̣ò ̣kan ní sókí-sókí

(iii) Àgbékalè ̣ àwọn ìwé náà

(iv) Orísun àwọn ìwé náà

(v) Àwọn è ̣dá ìtàn tí òǹkò ̣wé ṣàmúlò

(vi) Ẹ̀kó ̣ tàbí iṣé ̣ tí òǹkò ̣wé wò ̣nyí fé ̣ jé ̣ tàbí tí ó fé ̣ rán sí àwùjọ

(vii) Èdè inú àwọn ìwé náà

(viii) Àgbálọgbábò ̣

Lé ̣yìn àwọn àlàkalè ̣ tí mo ṣè ̣ṣè ̣ ṣe tán yìí, ǹ bá pé kí n lọ jókòó nítorí pé mo ti yàwòrán ohun tí mo fé ̣ sọ

tán ṣùgbó ̣n kí ò ̣rò ̣ má baà dà bí ẹni tí ó lá àlá tí kò leè rọ, ẹ jé ̣ kí n fún yín ni àwọn ìtó ̣wò ráńpé ̣ nípa

ò ̣kò ̣ò ̣kan àwọn kókó àlàkalè ̣ náà.

ÌDÌDELẸ̀ TÀBÍ ÌTÀN ÌGBÉSÍ AYÉ ÒǸKỌ̀WÉ YÌÍ

Mo ti sọ sáájú wí pé ipò alàgbà ni òǹkò ̣wé yìí wà fún irú wa. Ọmọdé kò sì le mọ ìtàn - mọ ìtàn

kí ó le sọ irú asọ tí a wò ̣ ló ̣jó ̣ tí a ń fé ̣ ìyá rè ̣. Àfi bí yóò bá sẹ àgbó ̣wí àti àwígbó ̣. È ̣gbìn kò si le jọ è ̣ló ̣.

Yàtò ̣ sí ohun mo ti sọ díè ̣ nípa ìrírí ayé òǹkò ̣wé yìí nínú ìfáàrà tí mo ṣe sáájú àwọn nǹkan díè ̣ tí n kò tíì

mé ̣nu bà ni wí pé ọmọ ọba ni òǹkò ̣wé yìí ní ìlú Ìfé ̣tè ̣dó ṣùgbó ̣n tí ó ní ìrírí ìgbé-ayé oko, ìgbé-ayé tísà

pàápàá jù lọ nígbà tí è ̣kó ń ṣè ̣ṣè ̣ fẹṣè ̣ rinlè ̣ láti ò ̣dò ̣ àwọn ẹlésìn
̣ kírísítì ní ilè ̣ Yorùbá. Ní ayé ìgbà náà, kò

sí ìjà è ̣sìn. Inú àwo kan náà ni gbogbo ìran Yorùbá ti ń rùn ọbè ̣ àjọse àti àjọwà. Inú àmù ìrírí yìí ni

òǹkò ̣wé ti bù mu láti ṣe ìgbédìde àtinúdá ìtàn lítírésò ̣ rè ̣ èyí tó kó jọ sínú àwọn ìwé ìtàn àròsọ rè ̣.

Ọ̀pò ̣lọpò ̣ àwọn òǹkò ̣wé ni àkíyèsí fi hàn wí pé ìrírí ayé àti èdè tiwọn gan-an kò tó nǹkan dé bi ohun tí

3
wọn le fi han elòmìíràn. Ebi ló ń pa wó ̣n. Níbí yìí ni ọmọ ọba Bísí Adésígbìn ti ta ò ̣pò ̣lọpò ̣ akẹgbé ̣ rè ̣

yọ. Làbẹlàbẹ kò dapò ̣ mọ́ koríko odò yòókù – gbọgbọ lọwó ̣ yọ ju orí ẹni lọ.

ÌTÀN INÚ ÌWÉ KỌ̀ÒK

̣ AN NÍ ṢÓKÍ-ṢÓKÍ

(a) Létà
̣ sí Àwọn Ará Ọ̀run

Ẹ̀dá ìtàn kan tí orúkọ rè ̣ ń jé ̣ Àkàngbé ní Èlú Ìwéré tí ń gbé Àdúgbò Ayésan Ajárógungbó ní ìlú

Ifè ̣té ̣dò ló kọ lé ̣tà sí àwọn òbí rè ̣ tí wó ̣n ti kú láti fi gbogbo ìṣè ̣lè ̣ tó ń lọ ló ̣wó ̣-ló ̣wó ̣ nílé ayé lónìí tó wọn

létí. Èyí túmò ̣ sí pé LÉ ̣TÀ ni gbogbo ohun tó ń bẹ nínú ìwé náà jé ̣ a já a kà ni. Àbí kí a sọ pé àwa kí

wọn kó ̣ lé ̣tà náà sí. Kò rí béẹ̀ ̣ o nítorí kí adití ó lè baà gbó ̣rò ̣ ni a ṣeé sọ ó ̣ lójú ọmọ rè ̣ ogun tó ń bò ̣ ni ajá

fi ń gbó láti àdúgbò ajá rógungbó níbi tí lé ̣tà náà ti wá. Ayé kìí de orí ẹni kó bàjé ̣, àfi àìmò ̣wá-hù-ẹni.

Ọ̀ró ̣ pò ̣ nínú ìwé kó ̣bò ̣: Nínú àwọn nǹkan tí Àkàngbé fé ̣ kí àwọn òbí rè ̣ ó mò ̣ ni ètò ìdílé, ètò ìjọba, àṣà,

ọrò ̣-ajé, ètò è ̣kó ̣, èdè, ìrìnnà, oúnjẹ, ìrònú-ènìyàn, ìmúra, è ̣sìn, abbl, tí ó ti yàtò ̣ lóde òní. Nǹkan ti yí

padà sí bí àwọn òbí wò ̣nyí ti fi sí. Àìsunwò ̣n ara ayé ló mú Àkàngbé rántí àwọn ara ò ̣run tó fi kọ lé ̣tà

ránṣé ̣ sí wọn. Orin kan ni a má a ń kọ látijó ̣: Ìdáhùn rè ̣ la ń retí.

(b) Idà Ahùn

Ní ti ìwé ìtàn àròsọ idà ahùn è ̣wè ̣, ìwé náà jé ̣ olójú ìwé mé ̣rìn-lé-lógóje níbi tí òǹkò ̣wé ti siṣé ̣

aríran, oníwàásù, atáyéṣe àti alágogo-ìkìlò ̣ fún gbogbo è ̣dá ènìyàn pé kí wọn sọ́ ìwà hù, kí ajá só ̣ omi lá

kí wó ̣n ma bà a lá aró, kí ìjìmèrè sọ igi gùn kí wọn má baà gun igi aládi nítorí gbogbo ìwà ibi tí è ̣dá bá

hù láyé fúnra rè ̣ ni yóò ké ̣san rè ̣. Àti pé bí abé ̣ré ̣ bí abé ̣ré ̣ ni à á sèké, ló ̣jó ̣ tó bá tó ọkó ̣ rọ ni sa ni lójú

gan. “Ẹni tó bá ń re àjò àyúnbò ̣, tó ṣu só ̣nà ní àlọ, bó bá ń padàbò ̣, ògò ̣ò ̣rò ̣ esinsin ni yóò kí i kú àbò ̣.

Ohun tí ènìyàn bá gbìn ni yóò ká.

Ìlú Òjétèdó ni ibùdó ìtàn náà. Àwọn ìrírí ilé-ọlá ní àfin ọba, àti ìdààmú ilé olórogún ní orí oyè

níbi tí ó ti jé ̣ wí pé ìpín, ò ̣ràn ló so mó ̣ ìpín ọlá, ìpín àìlesùn ló dira mó ̣ dàńsáákì. Bé ̣è ̣, ò ̣rànlọlá, dandan

sì ni ọlà ọmọ ènìyàn. Àwọn àsamò ̣ wò ̣nyí ni kókó inú ìwé Idà Ahùn. Òǹkò ̣wé sì gbé ìtàn inú ìwé náà ká

orí è ̣dá ìtàn kan tí a mò ̣ sí Arékemáṣe. Mé ̣jọ ò ̣tò ̣ò ̣tò ̣ ni àwọn olorì tí Arékèmáṣe ọló ̣jè ̣ ti ìlú Ọ̀jé ̣tè ̣dó ni.

Ó sì tún ní àwọn ayaba mé ̣fà mìíràn nínú ààfin rè.̣ Ní ìbè ̣rè ̣ pè ̣pè ̣ Jókòótọlá ni ààyò ọba Arékèé yìí

4
ṣùgbó ̣n ìwà ìjọra-ẹni lójú, àìmò ̣-ọkọ-pó ̣nlé mú kí ó ṣìwàhùn ló ̣jó ̣ tí kábíyèsí ń ṣe ayẹyẹ. Àtipé, bí ti ìkà

kò bá bàjé, níbo ni oní-núure yóò ráyè dúró sí.

Báwo ni tí Oyíndàmó ̣lá ọmọ òrukàn lásán-làsàn tí ó padà di ayaba, ẹni tí wó ̣n mú wá láti ìlú

Ògún-Olówu tí ọba fi ró ̣pò Jókòótadé yóò ṣe dára - orí tí yóò súpó, kìí jé ̣ kí aláìsàn ó yè. Òrìṣàdàpò ̣ ni àtè ̣lé

rè ̣ ó sì rò wí pé òun ni ipò olórí kan ṣùgbó ̣n ifá kò mú un. Inú rè ̣ sì bàjé ̣ gidigidi. Ó dìtè ̣ láti fún ọba ní májèlé jẹ

òun pè ̣lú Jókòótadé olorì àgbà, olorì Aláse àti Òrìṣàdáyó ̣. Awo ya, ọba sì fábínú yọ. Wó ̣n dá ẹjó ̣ ikú fún gbogbo

àwọn tó di rìgímò ̣. Idà Ahun sì pa ahun ló ̣tè ̣ náà.

(d) Ìgùdùgúdú Ni Orúkọ Ìwé Kẹta

Ìwé yìí yàtò ̣ nítorí pé ohun nìkan ni eré onítàn, tí a ń pè ní dírámà. Ǹjé ̣ kín ní ń jé ̣ ìgùdùgúdú. Iṣú

tó ni májèlé nínú kan báyìí ni. Ènìyàn kìí jẹ é ̣ ṣùgbó ̣n ó fojú jọ èsúrú tí à ń jẹ púpò ̣. Ìdí nìyí tí Yorùbá fi

máa ń sọ pé:

“Ìgùdùgúdú ṣoojú dè ̣è ̣rè ̣ pọmọ jẹ”

Bí a bá rí ènìyàn tó jé ̣ ajogun abé ̣ ò ̣dè ̣dè,̣ tó ya oró apani ṣùgbó ̣n tí kò gbé ìwà ìkà náà lé ojú -

Ìgùdùgúdú ènìyàn gbá a ni olúwaa rè ̣. Àwọn àgùntàn lójú ṣùgbó ̣n ìkookò níkìn. Inú irú àkíyèsí yìí ni

òǹkò ̣wé ti fa orúkọ tí ó fi sọ ìwé eré onítàn náà tayọ.

Ìran mó ̣kànlá ni àwọn ìran tó wà nínú ìwé eré onítàn náà. Òǹkò ̣wé sì gbé àwọn ìran náà ka orí

àwọn ìṣè ̣lè ̣ onírúurú bí ìwà ò ̣kánjúwà, ò ̣kúndùn, oú, ẹjó ̣-elé ̣jó ̣, oògùn ìkà, ò ̣dàlè ̣, àìnítẹló ̣rùn, tó máa ń rí

ọkọ ìyàwó, àwọn orogún àti àwọn ọmọ wọn lógun nínú ilé olórogún.

Àyángbèmí ni ọkọ, Moní ni ìyàwó àgbà, Kè ̣kè ̣ ló wà láàrin. Bó ̣sè ̣dé sì ni ìyàwó ìkẹyìn wọn

léńjeléńje. Nínú eré náà, Kè ̣kè ̣ ni igi wó ̣ró ̣kó tí daná rú, àti ààrò wò ̣rò ̣kò ̣ tí da ọbè ̣ sáàrò. Àjé ̣ paraku ni

ìyá Kè ̣kè ̣ fúnrarè.̣ Ṣe ìyàwó burúkú kò ṣòro fé ̣, àna burúkú ló ṣòro jù. Nítorí náà, Kè ̣kè ̣ ya olóògùn ìkà

tó gbówó ̣.

Bí Àyángbèmí sì ti ń gbìyànjú láti rí i wí pé òun ṣe déédéé láàrin àwọn ìyàwó òun tó, ìwà owú

jíjẹ Kè ̣kè ̣ kò jé ̣ kí omi ò ̣dè ̣dè ̣ Àyángbèmí kí ó tòòrò. Ojú ọkọ ìyàwó yìí rí màbo. Ẹ sì máa wò ó,

pé ̣pé ̣fúrú Kè ̣kè ̣ ló pò ̣ jù láìtètè mò ̣ pé òun gan-an ni ajogun abé ̣ ò ̣dè ̣dè ̣, àní òun ni Ìgùdùgúdú sojú dèẹ̀ ̣rè ̣

pọmọ jẹ. Ṣùgbó ̣n ṣá lé ̣yìn-ò ̣-rẹyìn, òtító ̣ lékè. Ajá relé ẹkùn, ajá sì bò ̣. Àwọn ara ilé Àyángbèmí panu pò ̣
5
pé kí Kè ̣kè ̣ ó digbá-dagbò ̣n rè ̣ kò fi ilé Àyángbèmí sílè ̣ nítorí bí iró ̣ bá lọ lógún ọdún, ọjó ̣ kan ṣoṣo

lòóótó ̣ yóò bá a.

ÀGBÉKALẸ̀ ÀWỌN ÌWÉ NÁÀ

A ti sọ saájú pé ìwé ìtàn Àròsọ tí a mò ̣ sí NOVEL ni Lé ̣tà sí Àwọn Ará Ọ̀run àti Idà Ahun

ṣùgbó ̣n eré onítà – Drama – ni Ìgùdùgúdú ní tirè ̣. Àwọn ìtàn tó jẹ mó ̣ ojú-ayé ni gbogbo wọn. Àwọn

è ̣dá ìtàn inú wọn náà kìí síì ṣe mérìíírí bí àǹjò ̣ò ̣nú. Nítorí náà Lé ̣tà ni ẹni tí ó kọ ó ibi tó ń gbé àti àwọn

iburu tí a mò ̣ mọ́ Lé ̣tà gbè ̣fé ̣ irú èyí tí Lé ̣ta náà jé ̣ mó ̣. Tí a bá yọwó ̣ ìbánisò ̣rò ̣ ojukórojú, ò ̣nà ìbánisò ̣rò ̣

tí ó tún dé àwùjọ Yorùbá lé ̣yìn ìlànà àròkọ ni Lé ̣ta. Ibi tí òǹkò ̣wé kò lè dé ni ó fi Lé ̣tà ránsé ̣ sí. Ó sì lérò

wí pé ojú àlá ni òun yóò ti gbó ̣ èsì èyí tí ó yàtò ̣ sí ìlànà tó gbé tirè ̣ gbà. Ìwé ìtàn Àròsọ Ìgùdùgúdú fara

pé ̣ àló ̣ àpagbè tí a ti máa ń gbìyànjú láti mú kókó è ̣kó kan tàbí òmííràn jáde. Orísìírísìí è ̣kó ̣ bí tí lako

ìwà owú jíjẹ, olè, àìnífè ̣é ̣, àìlé ̣mi-ìrè ̣lè ̣ àti fífi yé ni pé è ̣san kò gbóògùn ni ó pò ̣ nínú àló ̣ tí àwọn òǹkò ̣wé

lítírésò ̣ náà sì máa ń gbeyọ nínú ìwé wọn. Èyí kò yọ ọmọ ọba Adésígbìn sílè,̣ àwọn ìran kò ̣ò ̣kan tí ó wà

nínú Ìgùdùgúdú àti orí kò ̣ò ̣kan nínú Idà Ahun ló nkó ni ló ̣kàn ró. Orí mé ̣jè ̣è ̣jọ inú ìdáhùn tilè ̣ fọwó ̣ kó ̣

ara wọn bí owú àwọn ni. àwọn àkànlò-èdè tí òǹkò ̣wé fi ṣe àkòrí orí kò ̣ò ̣kan mú kí àwọn kókó inú ìwé

náà ṣe àfòmó ̣ iṣé ̣ àti àkíyèsí tí ó jẹ òǹkò ̣wé yìí lógún. Àní, a lérò pé ò ̣rò ̣ ti parí ni nínú Ìgùdùgúdú lé ̣yìn

rìgímò ̣ olorì Jókòótọlá àti Olórí Aláṣe àfi ìgbà tí ò ̣rò ̣ Oyíndàmó ̣lá àti Kábíyèsí tún yí wọ ẹhun ìtàn náà.

A sì tún fura pé àwọn ìwé mé ̣tè ̣è ̣ta kò fi ihun jọ ara wọn, olúkúlùkù ló dasọ ró olú è ̣dá-ìtàn tirè ̣, ló sì fi

wọ́n sí ṣàkání ibi tí wọn yóò ti jísé ̣ tí òǹkò ̣wé fé ̣ kí wọn jé ̣.

ORÍSUN ÀWỌN ÌWÉ NÁÀ

Ọ̀kan nínú orísun àwọn ìwé tí a ń sàgbéyè ̣wò rè ̣ yìí ni ìrírí òǹkò ̣wé gé ̣gé ̣ bi ẹni tí ó ti ríran rí

wàhálà àwọn orí adé àti ọrùn ìlè ̣kè ̣ nínú ààfin. Yàtò ̣ sí èyí, òǹkò ̣wé yìí ṣàfihàn ìwà orogún ṣíṣe láàrin

àwọn obìnrin níbi tí wó ̣n bá ti pé méjì-mé ̣ta tàbí jù béẹ̀ ̣ lọ, èyí tí kò sàìní ti rí ní agbo ilé ńlá tí òun fúnra

rè ̣ ti dìde.

Àwọn nǹkan mìíràn tó tún dà bí àtè ̣gùn fún òǹkò ̣wé yìí ni ìrírí rè ̣ gé ̣gé ̣ bí ẹni tó ti bá àwọn ìyá

àgbàlagbà kọ lé ̣tà sí àwọn ọmọ wọn tàbí ẹbí onítò ̣hún lé ̣yìn odi. È ̣wè ̣, ọgbó ̣n ìtà àròsọ, ìgbé - ò ̣rò ̣-kalè ̣

6
lásìkò ìparí-ìjà láàrin ọkọ-lóbìnrin, ìtàn-sísọ, àló ̣, orin olóbìnrin-ilé hàn ketekete nínú ìhun àti ìgbé ̣kalè ̣

inú ìwé ìgùdùgúdú dé ̣nu.

Ẹ̀wè ̣, bí ó tilè ̣ jé ̣ wí pé òǹkò ̣wé lo àwọn ọgbó ̣n àtinúdá ti ara rè ̣ ṣùgbó ̣n àwọn ìrírí rè ̣ gé ̣gé ̣ bí

ọmọlé ̣yìn kìrìsté ̣nì, tó ti ka Bíbélì inú ìwé Esiteri hàn nínú è ̣hun ìtan rè ̣. Bí àpẹẹrẹ, ìtàn bí Ẹsiteri ṣe di

ayaba nínú Bíbélì kò yàtò ̣ sí ti Oyíndàmó ̣là nínú ìwé Idà Ahun. Òtító ̣ àti ìwà akin tí a ká mó ̣ Oyín

Máyò ̣wá ló ̣wó ̣ bá ti Modekai inú Bíbélì pè ̣lú. Bé ̣è ̣ ìwà mùtúmùtè ̣ Hamani nínú Bíbélì àti àtubò ̣tán rè ̣ kò

fi gbogbo ara yàtò ̣ sí ara wọn bí a bá wo ti è ̣dá ìtàn Olórí Aláàbò nínú Ìwé Idà Ahun tí a ń wì yìí.

ÀWỌN Ẹ̀DÁ ÌTÀN TÍ ÒǸKỌ̀WÉ ṢÀMÚLÒ

Látòkè délè ̣, àwọn ènìyàn àwùjọ ìgbàlódé yìí tí òǹkò ̣wé ń kọ àwọn ìwé rè ̣ fún ló ń darí rè ̣ nínú

irú àwọn è ̣dá ìtàn tí yóò lò láti kóp nínú lítírésò ̣ kò ̣ò ̣kan. Ohun tí a ń wí níhìn-ín ni pé ìtàn tó bá ojú-ayé

mú, tó tó ̣ka sí irú ìṣè ̣lè ̣ àwùjọ ni àwọn ìwé lítírésọ̀ náà.

Bí àpẹẹrẹ, olórí è ̣dá ìtàn kò ̣ò ̣kan kópa látòkèdélè, àwọn è ̣dá-ìtàn amúgbálé ̣gbè ̣é ̣ náà sì dá kún

gígún ipa tó ní àyọrísí nínú àwọn àtubò ̣tán inú ìtàn kò ̣ò ̣kan. Kò sí èyí tó jọ ìtàn mérìíírí nínú àwọn ìwé

náà.

Ẹ̀KỌ́ TÀBÍ IṢÉ ̣ TÍ ÒǸKỌ̀WÉ FẸ́ FI ÀWỌN ÌWÉ RẸ̀ ṢE

A kìí gbé àwòrán gàgàrà, kí a máa fi orí rè ̣ ti nǹkan ni ìṣàmúlò kókó è ̣kó ̣ fún lítírésò ̣ nítorí wí pé

bí a bá pa àló ̣ tán, ohun tó ṣáábà máa ń tè ̣lé e ni pé:

Ìdí àló ̣ mi rè é gbáńgbáláká .....

Níbi tí a óò ti yọ kòmóòkun iṣé ̣ tí àló ̣ náà ń ṣe

Orísìírísìí iṣé ̣ ni òǹkò ̣wé yìí ràn sí onípòjipò ènìyàn láàrin àwùjọ. Yorùbá - bè ̣rè ̣ látorí ọmọdé títí

dé orí àwọn àgbàlagbà nínú ìwé Lé ̣tà sí Àwọn Ará Ọ̀run. Bákàn-náà ni òǹkò ̣wé tún ran oníruurú iṣé ̣ sí

ìjọba tó ń sàgbékalè ̣ ètò è ̣kó ̣. Kò fé ̣ kí gbogbo àgbà tó jẹ è ̣ṣè ̣bì kan yajú kalè ̣ máa wòran lásán, ó fé ̣ kí

wọn ó pe ara wọn jọ ni. È ̣wè,̣ àwọn olórí nínú ilé, níbi iṣé,̣ nínú ẹgbé,̣ ló ̣kùnrin-lóbìnrin ni ìwé Idà

Ahun ni è ̣kó ̣ fun pé ò ̣dàlè ̣ bá ilè ̣ kú, ẹni tó bá dalè,̣ yóò bá ilè ̣ lọ. Ó fé ̣ kí gbogbo è ̣dá alààyè ó mò ̣ pé

àṣegbé kankan kò sí, àṣepamó ̣ nìkan ló wà. Èṛ ín kò sí lé ̣rè ̣ké ̣ ẹni tó yìnbọn jẹ, àyàfi tí ìbọn kò bá ró. Iṣé ̣

7
mìíràn tí òǹkò ̣wé yìí tún dàníyàn ni pé ó fé ̣ kí tolórí-tẹlé ̣mù ọmọ Yorùbá mọ èdè náà sọ, kí wọn mò ̣ ó ̣n

gbé kalè ̣. Nítorí pé ẹni tí a bá bí sínú ọgbà, kò gbó ̣dò ̣ si iṣu yọ.

ÈDÈ INÚ ÌWÉ YÌÍ

Àkíyèsí kan tó ṣe pátákì tí mo fé ̣ kí gbogbo wa ó mú lọ sílé ni pé àwọn ìwé ọmọ ọba Bísí

Adésígbìn tí a ń kó jáde lónìí wò ̣nyí kìí ṣe ìwé lásán, ìwé akó ̣mọ-lédè gbáà ni. Òwé kún inú rè ̣ fó ̣fó ̣,

àkànlò-èdè lu inú rè ̣ pa rìbìtì-rìbìtì. Àfiwé tààrà, ẹlé ̣lò ̣ó ̣ àti ọló ̣nà kò níye. Mélòó la óò lá nínú ò ̣pò ̣ iyò ̣.

Mo kíyèsí i pé inú ìwé Idà Ahun ni òǹkò ̣wé yìí ti fakọ yọ jù bí a bá ń ṣe ìgbéléwò ̣n aáyan rè ̣ nípa

ìlò èdè. Ọmọ-ọba Adésígbín ṣè ̣dá òwe, ó ń sọ ìṣè ̣lè ̣ dòwe, ó ń tún òwe rọ, ó ń kan òwe méjì-mé ̣ta pò ̣, ó

ń ṣàlàyé òwe. Ó sì ń pààrò ̣ òwe. Ẹní bá bímọ níbejì nìkan ló le sọ èjìré,̣ àfi ẹni tó bá ka àwọn ìwé ọmọ-

ọba Bísí Adésígbìn nìkan ló le mọ ọkùnrin yìí gan-an gé ̣gé ̣ bí ọmọkùnrin jangan-jangan èkejì ẹkùn.

Nínú ìlò èwe àti àgbékalè ̣ ìtàn àròsọ, Alàgbà Oládè ̣jọ Òkédìjí nìkan ni a lè fi ọkùnrin yìí wé. Àdánù

gbáà ni yóò sì jé ̣ bí a kò bá bá òǹkò ̣wé yìí ra ìwé náà, kí ẹni tí ó rà á polówó rè ̣ fún àwọn tí kò tíì ṣe bé ̣è.̣

Mo sì fi dá wọn lójú pé kò sí ẹni tí yóò ké àbámò ̣ nínú wọn.

ÌGÚNLẸ̀

Ní ìparí, mo kí yín kú ìfarabalè ̣ yín