Professional Documents
Culture Documents
سعید نوورسی
سعید نوورسی
سعید نوورسی
سەعید نوورسی
(بەدیعوززەمان)
ئامادەکردن :
نامۆ حسێن
م.فاروق جەمیل
٢٠٢٠-٢٠١٩
[رَّبِّ زِدْنِي عِلْمًا]
(ئەی پەروەردگار زانست و زانیاریم زیاد بکە)
طه ١١٤ :
-1-
پێڕست
الپەڕە ناوی بابەت ژ
١٢ بەرھەمەکان
١٣ سەرچاوەکان
-2-
پێشەکی
بسم اللە الرحمن الرحیم
سةعيدي نوورسي يان سةعيدي كوردي ناسراو بة بةديعوززةمان (لةدايكبووي ٥ي كانووني دووةمي (يان ئازاري) – ١٨٧٨مـردووي ٢٣ي
ئازاري )١٩٦٠زانا و فةيلةسووفيَكي كوردي ئايينيي ئيسالم و نووسةري سةرجةمي ثةيامةكاني نوور و مامؤستـاي كؤمةلَةي نـوور بـوو .
لة سةردةمي خؤيدا و لة تةمةني ١٥سالَيدا زاناياني ئاييين ئةو كاتة ناسناوي بديع الزمانيـان (واتة ناوازةي سـةردةم) ليَناوة ,لة
دواي رِووداوي ()٣١ي مارت لةاليةن حكومةتي ئةو كاتةي توركياوة طريا و فةرماني بةسةردا درا ,بةلَام ثاشان كة زانرا بيَ تـاوانة ئازاد
كرا .لةسةر داواي مستةفا كةمال ثاشا هات بؤ ئةنقةرة و ضاوي ثيَكةوت و ماوةيةك لةويَ مايةوة .
ثاشان ضوو بؤ شاري وان .لة ثاش ماوةيةك دوورخرايةوة بؤ بارال ,وة ثاشانيش بةهؤي نووسيين ضةند كتيَبيَكةوة دوورخرايةوة بؤ بوردور
,ئيسثارتا ,كاستامؤنو لة ثاشانيش بؤ ئةمريداغ .وة بةهؤي كتيَبةكانييةوة فةرماني بةسةردا درا و لةو سةردةمانةدا بة ضةندةها مانط
لة بةندخيانةكاني ئيَسكي شةهر ,دةنيزلي ,ئافيؤن طرياو وة ثاشانيش خؤيي و كتيَبةكانيشي خاويَن و بيَ تاوان دةرضوون .
لة ()٢٣ي مارتي ()١٩٦٠ز .دا لة شاري ئورفا كؤضي دوايي كردووة .بةلَـام لة ()١٢ي تةممـووزي ( )١٩٦٠دا لةاليـةن حكومةتـي
توركياوة طؤرِةكةي هةلَدرايةوة و بؤ شويَنيَكي ناديار كة تا ئيَستا نةزانراوة دوورخرايةوة .
بة شويَن كةوتووةكاني دةوتريَت (نوورةكان) يان (كؤمةلَةي نوور) .كؤمةلَةي نوور ئةو كتيَبانة دةخويَنن (سةرجةمي ثةيامةكاني نـوور)
كة ثيَكهاتوون لة ضةندةكا بريوباوةرِي ديين .
-3-
سەعیدی نوورسی
بەدیعوززەمان
سةعيد نوورسي لةسالَي ()١٨٧٨ز لةشاري بةدليس وقةزاي هيزان وشارؤضكةي ئيسثاريت و لةطوندي نوورس(ئيَستا ثيَي دةلَيَن كةثريلي)
لة دايكبووة .باوكي ناوي مريزاية و دايكيشي ناوي نوورييةية .ذياني نوورسي وةكو خؤي دةلَيَت بة سيَ قؤناغدا تيَثةرِيوة "سةعيدي كؤن"
" ,سةعيدي نويَ" " ,سةعيدي سيَيةم" .وةك لة كتيَبةكانيدا باسي دةكات تا تةمةني ( )٤٥سالَي بة قؤناغي "سةعيدي كؤن" دادةنيَت.
"سةعيدي كؤن" خزمةتي ئيمان و ئيسالم بة رِيَطاي سياسةت دةكات .بةلَام بةو رِءوداوانةي كة دواتر بةسةري ديَت بةتةواوي رِاي دةطؤرِيَت
و دووردةكةويَتةوة لة سياسةت هةروةها ضوارةم منالَي خانةوادةكةيانة كة يةك لة دواي يةك ئةمانةن (دوررية خامن ,عةبدولَلَا ,سةعيد,
حمةممةد ,عةبدوملةجيد ,مةرجان) .بة هةولَ و تةقةالي خؤي شارةزايي لة زانستةكاني رِؤذطاردا ,وةك (كيميـا ,فيزيك ,زيندةزانـي ,
جيؤلؤجي ,بريكاري ,طةردوونناسي ,جوطرافيا ..,هتد) ثةيدا كردووة .
يةكةم كةسة كة هةولَي داوة بؤ دامةزراندني زانكؤ لة كوردستاندا و كردنةوةي قوتاخبانةي كوردي و خويَندني وانةي زانستةكانـي سةردةم
شان بة شاني زانستة ئاينييةكان .طةورةترين كةسايةتي كوردي ئةم سةردةمة و مةزنرتين زاناية كة لة دواي مةوالنا خاليدي نةقشبةندي
لة ناو نةتةوةي كورددا هاتووةتة دنياوة و ناوبانطي جيهاني بؤ درووست بووة و ,لة رِووبةريَكي فراواني سةر زةويدا سوود لة بةرهةمةكاني
وةردةطرييَت .زياتر لة سةد و سي كتيَب و ناميلكةي لة ذيَر ناونيشاني (سةرجةمـي ثةيامةكاني نوور)دا نووسيـوة و بلَاوي كردوونةتـةوة .
وةرطيَرِاني سةرجةمي ثةيامةكاني نوور بؤ زماني عةرةبي لةاليةن (ئيحسان قاسم صالَحي)يةوة تةواو بووة و لة دة دانة بةرطي قةشةنطدا
و لة هةردوو شاري ئةستةمبولَ و قاهرية ضةند ضاثيَكي يةك لة دواي يةكيـان تا ئيَستا ليَ بلَاو كراوةتةوة .بةشيَكي زؤريشيـان لةاليـةن
ماري ويَلَد (شوكران واحيد) ةوة كراون بة زماني ئينطليزي .بةشيَكي ئةم ثةيامانة بؤ ئةم زمانانةي خوارةوةش وةرطيَرِدراون ,
كة تا ئيَستا كاري وةرطيَرِان تياياندا بةردةوامة( :ئةلَماني ,فةڕةنسي ,رِووسي ,ئوردوو ,فارسي ,ئيتالَي ,طوجةراتي ,مةاليا ,رِؤماني ,
ضيين ,بولطاري ,ثورتوطالي ,ئةلباني ,بؤسين ,ئيسثاني ,مةقةدؤني )...هةروةها طةليَ زماني تريش .
لةو كاتةي كة "سةعيدي كؤن" طؤرِا بة "سةعيدي نويَ" كتيَيب (فتوح الغيب) ي شيَخ عبدالقادري طةيالني كاريطةرييةكـي طةورةي دروست
كرد لةسةر سةعيد نوورسي .بةشي زؤري (ثةيامةكاني نوور) لة سةردةمي "سةعيدي نويَ"دا نووسراوة .سةعيد نوورسي بةكورتي سةبارةت
بة جياوازي نيَوان "سةعيدي كؤن" و "سةعيدي نويَ" دةلَيَت " سةعيدي كؤن زياتر بة ثيَي ميَشكـي دةرِؤيشت ,بةلَام سةعيـدي نويَ هةم
بايةخ بة ميَشك دةدات و هةم بة دلَيش" .
-4-
[سەعیدی کۆن]
سةعيد نوورسـي بة ناوةكانـي زانـاي سةردةم «بديع الزمـان» « ,مةال سةعيـد» « ,مةال سةعيـدي مةشهوور» « ,سةعيـدي نوورسي» و
«سةعيدي كوردي» ناسرابوو .يةكةم دةستثيَكردنـي خويَندنـي لة طوندي نوورس لةالي كاك عةبدولَلَاي برا طةورةي بوو .لة تةمةني ()٩
سالَيدا ( )١٨٨٧ضوو بؤ طوندي «تاغ» و لة قوتاخبانةكةي مةال حمةممةد ئةمني ئةفةندي دةستـي كرد بة خويَندن .لة سالَي ()١٨٨٨
قوتاخبانـةي تـةواو كرد .لة كتيَبـي (ميَذووي ذيان) نووسيويةتـي كة لة طونـدي "تاغ" بوو زؤر طرنطـي ثيَ دةدرا بةلَام قوتابييـةكان
ئةمةيـان ثيَ ناخؤش بـوو لةبةر ئةوة قسةي ناشرينيان ثيَ دةوت لةبةر ئةوة دةطةرِيَتةوة بؤ طوندةكةي خؤيان .دواي ئةوةي كة لة طوندي
"تاغ" طةرِايةوة هةفتةي يةك جار (كة كاك عةبدولَلَاي براي سةرداني مالَةوةي دةكرد) دةرسي ليَ وةردةطرت .
لة ماوةي ثيَنج سالَدا لة قوتاخبانةكاني "مةال حمةمةد ئةمني ئةفةندي ,مري سةعيـد وةلي و مةال حمةمـةد ئةفةندي" دةرسي خويَنـد .
وةك لة ثةيامةكاندا نووسراوة كة لة ماوةي ئةم ثيَنج سالَةدا توانـي "قورئاني ثريؤز خةمت بكـات و بؤ ماوةي سيَ مانط لة قوتاخبانةي
شيَخ حمةمةد جةاللي خبويَنيَت و وة رِؤذانة بؤ ماوةي سيَ كاتذميَر كتيَب خبويَنيَتةوة و يةكسـةر لةبةري بكـات و وة هةروةهـا بيَجطة لـةو
كتيَبانةي كة قوتاخبانـةدا دةي خويَنـدن زؤر كتيَبـي تريش خبويَنيَتـةوة .وة دواي ئةمة لةويَ ئيجـازة وةردةطريَت و لةويَ دةرِوات .لةم
ماوةيةدا طفتوطؤي زؤري لةطةلَ مامؤستاكانيدا دةكرد بةلَام قوتابييةكان ئةمةيان ثيَ ناخؤش بوو وة ئريةييان ثيَ دةبرد وهةنديَك جاريش
دةبووية شةرِيان .رِؤذيَكيان يةكيَك لة خزمةتكارةكاني ئاغاي "جةزيـرة" بة مةبةستـي كوشتين سةعيـد نوورسـي دةيةويَت مششيَرةكةي
دةربكات بةلَام مششيَرةكةي لةبةرطةكةي طريدةبيَت وناتوانيَت هيض بكات ,سةعيديش دةخياتة ئاويَكي ساردةوة وثاشان دةري دةهيَنيَتةوة.
لة دواي ماوةيةك سةعيد بؤ بةرِيَ كردني زستان دةطةريَتةوة بؤ طوندةكةيان .شةويَكيان لة خةويدا دةبينيَت كة قيامةت رِوويداوة و هةموو
خةلَكي بةسةر ثردي "صرات" دا دةثةرِيَنةوة ,ئةويش دةرِواتة سةر ثردي صرات و رِادةوةستيَت تا دانة دانة هة موو ثيَغةمبةران دةبينيَت وة
لةكؤتايدا ثيَغةمةرمان "موحةممةد (صلي اللة علية وسلم)" دةبينيَت و لةخةوةكةي رِادةضلَةكيَت.وةبةهؤي ئةم خةوةوة داواي دريَذة ثيَداني
خويَندن لة باوكي دةكات و لةسةر ئيزني باوكي دةضيَت بؤ قوتاخبانةي " مري حةسةن وةلي" .
بةهؤي ئةوةي سةعيد نوورسي لة بابةتة هةرة ئالَؤزةكان تيَدةطةيشت و بة ماوةيةكي كةم كتيَيب لةبةر دةكـرد و بابةتة زانستيةكانـي بة
قولَي دةزاني ,بووة هؤي سةرسامـي «مةال فتح اللة ئةفةندي» و بةو هؤيـةوة نازنـاوي (بديع الزمان) ي ليَنـا .دواي ماوةك ديَت بؤ شاري
بةدليس و كةسايةتي دةطؤرِيَت و وة هةروةها دةبيَتة جيَي سةرجني «عمر ثاشا»ي والي بةدليس و ذووريَكي دةداتـيَ بؤ بةردةوام بوونـي لة
خويَندن .بةثيَي ئةو زانياريانةي كةلة «ثةيامةكاني نوور»ةوة وةرطرياوة «سةعيد نوورسي» بؤماوةي دووسالَ ليَرة دريَذة بة خويَندنةكةي
دةدات و ثاشان لةاليةن والي شاري وانةوة دةعوةت دةكريَت و ئةويش دةضيَت و لة وانيش بؤ ماوةي دةسالَ لةو ذوورةي كة والي وان بؤي دابني
كردبوو دريَذةي بة خويَندنة زانستييةكاني دةدات .لة دواي ماوةيةك كة «حةسةن ثاشا» ي والي وان دةسيت لة كار كيَشايةوة ,
«تاهري ثاشا» بوو بة والي تازةي وان و ثةيوةندي لةطةلَ «سةعيـد نوورسي» دا زؤر باش بوو ,وة لةو ذوورةي كة دةرسي تيَيدا دةخويَنـد
بةردةوام بوو .وة ھةروةها قوتاخبانةيةكيشي هةبوو كة دةرسي بة تةلةبةكاني دةخويَند .
-5-
سةعيد نوورسي بؤ خويَندني زانستة طشتيةكان و زانسيت ئيسالمي ,دةميَك بوو بريي لة دروست كردني زانكؤيةك كردبوءةوة و بؤ طةياندني
داواكةي بةحكومةت لةسالَي ( )١٩٠٧ضوو بؤ ئةستةمبولَ .وةك برايةتي كردنيَك لةطةلَ "زانكؤي اآلزهر" لةميسر ناوي"مدرسة زهراء"ي
لةم زانكؤية نابوو .مةبةسيت "سةعيد نوورسي" لة دروستكردني ئةم زانكؤية خويَندني "زانستة طشتييةكان" و "زانسيت ئيسالمي" بوو .
وة بة هةرسيَ زمانةكاني عةرةبي و توركي و كوردي لةم زانكؤيةدا خبويَنريَت .كة هـات بؤ ئةستةمبـولَ يةكةم جار ضـوو بؤ مالَـي "فةريق
ئةمحةد ثاشا" .دواي ئةوة داواي لة حكومةت كرد كة دةيةويَت لة رِؤذهةالتي ئةستةمبولَ زانكؤيةك دروست بكات بةلَام حكومـةت وةلَامـي
نةبوو .ثاشان دواي دوو مانط مانةوة لة ئةستةمبولَ ضوو بؤ مزطةوتي "فاتيح" و لةويَ لة خانةي "شةكةرجي" مايةوة .وة شتيَكي سةيـر
ليَرة رِوويدا كة بووة هؤي سةرنج رِاكيَشاني هةموو زاناكان ئةويش ئةوة بوو كة لةسةر دةرطاي ذوورةكةي نووسيبووي " ليَرة وةلَامـي هةمـوو
ثرسياريَك دةست دةكةويَت و هةموو دةرديَك ضارةسةر دةكريَت بةلَام ثرسيار لة كةس ناكريَت" .لة نيَوان سالَةكاني ( )١٩١٧–١٩١٥لة
جةنطي نيَوان «دةولَةتي عومساني» و «رِووسةکان» لةشةرِي «قةفقاس» دا وةكو بةرثرسيَكي طةورة بةشداري لة جةنطي جيهاني يةكةمدا
كرد .ثاشان لة سالَي ( )١٩١٦دا لة شةرِي بةرطري كردن لة شاري بةدليس لةطةلَ «رِووسةکان» برينـدار كراو بة ئةسيـر كةوتـة دةست
«رِووسةكان» ,بؤ ماوةي يةك سالَ لة كةمثيين رِووسةكاندا مايةوة .لة سالَـي ( )١٩١٧لة كامثينـي «كؤسـرتؤما» لة دةست رِووسةكـان
هةلَهات وبةرةو ئةستةمبولَ طةرِايةوة .كة طةرِايةوة بؤئةستةمبولَ ضووة رِيزي بةرزترين كؤمةلَةي فةتواي ئةوسةردةمة كة ئةويش كؤمةلَةي
«الدار احلكمة االسالمية» بوو ,وة بووة ئةنداميَكي ئةو كؤمةلَةية .ثاشان سةركردةكاني كؤمةلَةي «هةلَاتين كورد» داوايان ليَ كـرد كة
بضيَتة كؤمةلَةكةيان ,بةلَام سةعيد نوورسي داواكةيانـي رِةت كردةوة .لة دواي ()١٥ي شوباتـي ( )١٩١٩ضووة كؤمةلَـةي «هةلَاتنـي
ئيسالم» و لةطةلَ كؤمةلَةي «املدرسيني» دا مايةوة كة ثيَك هاتبوون لة «مستةفا سابري ,مامؤستا حمةممةد عاتف و ساففةت ئةفةندي».
وة لة سالَي ()١٩١٩دا دةسيت كرد بة نووسيين كتيَيب «مةسنةويةي نووريية» .
بةهؤي ئةو دةعوةتانـةي كة «مستةفا كةمال ئةتاتورك» و والي ثيَشـووي وان «تةحسني ثاشا» كردبوويـان ضوو بؤ شـاري ئةنقـةرة و بؤ
ماوةيةك لةويَ مايةوة .وةكو دووةم طويَطري «كؤبوونةوةي ميللي» بةشداري كـردووة .بةهـؤي ئةو بةياننامةيـةي كة ثيَشكةشـي كـرد بة
حكومةت بؤ ضاككردني رِةوشي توركيا ,لةاليةن ضةند كةسيَكةوة زؤر بةتوندي بةرثةرضي درايـةوة .لة ثالَ ئةمةشـدا هةر وازي لة داواي
دروست كردني زانكؤي «زةهرا» نةدةهيَنا .
-6-
[سەعیدی نوێ]
لة سالَي ()١٩٢٥دا كة دوور خرايةوة بؤ (بوردور) كتيَيب «دةرطاي يةكةمي نوور» ي نووسي .ثاشان دوور خرايةوة بؤ (بارال) .ليَرة دةسيت
كرد بة نووسيين سةرةتاي ثةيامةكاني نوور ,هةردوو كتيَيب وتةكان و مةكتوبات بةتةواوي وبةشيَكي زؤري بريسكةكاني ليَرة نووسييةوة.
لة سالَي ( )١٩٣٤لة «بارال» وة دوور خرايةوة بؤ ئيسثارتا .لة سالَي ()١٩٣٥دا بةهؤي داناني «كؤمةلَةيةكي نهيَين» كةوتة دادطـاي
جةزاي قورسي شاري ئيَسكي شةهري و لة ئةجنامي دادطايدا ,بةهؤي نووسيين «ثةيامي تةسةتتور» خؤي ( )١١مانـط كةوتـة زينـدان و
( )١٦تةلةبةشي بؤ ماوةي ( )٦مانط زينداني كران .لة سالَي ( )١٩٣٦كة كاتـي زيندانييةكـةي تـةواو بـوو بؤ مـاوةي ( )٧سالَ دوور
خرايةوة بؤ «كاستامؤنو» .لة سالَي ( )١٩٤٣خؤي و ( )١٢٠لة تةلةبةكاني بة ئيدعـاي «رِووخاندنـي بنةرِةتـي رِذيَم» جاريَكـي تـر
طريايةوة و لةبةندخيانةي «دةنيزلي» بؤماوةي ( )٩مانط زينداني كرا ,بةلَام بيَ طوناه دةرضوو ئةم جارةشيان طوازرايةوة بؤ «ئةمريداغ»
و لةويَ بة زؤر رِابةريان ثيَ دةكرد .لة سالَي ( )١٩٤٧خؤي و ( )٥٤تةلةبةي لة بةندخيانةي ئافيؤن بؤماوةي ( )٢٠مانط زينداني كرا.
ديسانةوة دوور خرايةوة بؤ «ئةمريداغ» .لةشؤرِشي شيَخ سةعيدي ثرياندا لةو دةمةدا لة كاتي سةرهةلَدانةكة دا (ئةلباي حوليسي يةحيـا
طلي) دةضيَتة الي سةعيد نةورسي سةبارةت بة سةرهةلَدانةكةيان لةطةلَي دةدويَت ,ئةو كاتة نورسي ثيَي دةليَ دةبيَ هيـض باوةرمةنـديَك
دةسيت نةضيَتة خويَين طةلي كورد .
[سەعیدی سێیەم]
لة سالَي ( )١٩٥٢بة هؤي نووسيين كتيَبيب «رِابةري طةجنان» بانط كرا بؤ ئةستةمبولَ و ئةم جارةش بة بيَ تاوان دةرضوو .لة ()١٩٥٣
طةرِايةوة بؤ «ئةمريداغ» .بؤ جاري دووةم هاتةوة بؤ ئةستةمبولَ و بؤ ماوةي دوو مانط و نيو لةويَ مايةوة .وة لة دواي ئةمة ذياني بة زؤري
لة «ئةمريداغ» و «ئيسثارتا» بةسةربرد .وة دواي ئةم ماوةية ئةو ثةيامانةي نوور كة نووسرابوون بلَاو بوةوة بةناو خةلَكيـدا و سةرجني
رِادةكيَشان .بةم ئاماجنةوة لة زؤربةي شار و طوندةكان دا بة نووسيين دةست و ياخود وتنـةوةي لة ئةستةمبـولَ و ئةنـقةرة و بةشةكانـي
رِؤذهةالت دا بلَاو بوويةوة .وة لةم ماوةيةدا ضةندين دةعوا و شكات لة خؤي و تةلةبةكاني كراو زؤربةشيان لة دادطاكانـدا بوو .لة سالَـي
( )١٩٥٠ةك ثارتي دميوكرات هاتة سةر حوكم هيض رِيَطرييةكي لة بةردةم كؤمةلَـةي نوور و ثةيامةكانـي نووردا دانةنـا و لةم ماوةيـةدا
ثةيامةكاني نوور ضاثكران و لة توركيا و ثاكستان و ئةمريكا و ئيتالَيا بلَاو بويةوة .
سةعيد نوورسي لة سالَي ( , )١٩١١لة كتيَيب مونازةرات دا وتويَيت «مردن رِؤذي نةورؤزي ئيَمة ية» .لة ()٢٣ي مارتي ( )١٩٦٠دا ,
( )٢رِؤذ ثاش نةورؤز لة بةياني شةوي لةيلةتولقةدر دا وةفات كردووة .
-7-
[جەنگی جیھانی یەکەم]
هةرضةندة سةعيد نوورسي رِاي وابوو دةولَةتي عومساني بةجةنطةوة نةطليَت ,بةلَام هةرئةوةندةي بةشداري دةولَةتي عومساني لة جةنطدا
رِاطةيةنرا ,يةكسةر خؤي و قوتابييةكاني هاوبةشييان لةو جةنطةدا كرد دذي رِوسياي قةيسةري ,كة لة ضةندين جةنطي طرنطدا بةشداري
ئازاو بةجةرطانةي جيهاديان كردوو ,هيَندة ئازايةتي و توانا و ليَهاتين لةو جةنطةدا نواند كة سةرجني فةرمانـدةي سوثـا و تـةنانةت
ضاوديَرة بيانييةكانيشي رِاكيَشابوو .كاتيَك كة سوثاي رِووس بة ذمارةيةكي زؤر زياتر لة سوثاي داطريكةران رِذانـة ناو شاري بةدليسـةوة
بةديعوززةمان و قوتابييةكاني بةرطريييةكي مةردانة و فيداكارانةيان لة شارةكةيان دةكرد ,تا لة ئةجنامدا بة سةخيت ثيَكراو لة هؤشي
خؤي ضوو ,ئينجا رِووسةكانيش لة ( )١٩١٦/٣/٢دا بة برينـداري ديليان كـرد و برديـان بؤ بةندخيانـةي ئةفسةرة ديلةكـان لة شـاري
كؤسرتماي سيبرييا و ,لة ماوةي ديليدا بةردةوام وانةي ئيماني بة ئةفسةرة ديلةكاني هاورِيَي دةوت كة ذمارةيان نةوةد كةس بوو .هةر لـةو
ماوةيةدا و لةبةر نواندني هةلَويَستيَكي بة جةرطانةي ئةو زانا و موجاهيدة خاوةن عيززةتي ئيسالمة و ,هةلَنةساني لة بةر سةركردةيةكي
طةورةي سوثاي رِووس ,لة ثةتي سيَدارةو بة دةستهيَناني ثلةي شةهيدي نزيك بووةوة ,بةلَام خوداي طةورة بة سةري بةرزةوة هيَنايةدةر و
رِزطاري كرد لة حوكمي لة سيَدارةدان .
[ڕزگاربوونی لە دیلی]
ثاشان بة جؤريَكي طةليَك سةرسورِهيَنةر و ناوازة و بة ضاوديَرييةكي ئاشكراي ثةروةردطار لة ديلي هةلَهات و ,لة رِيَي (وارشؤ ,ئةلَمانيا ,
ظييَنا) طةرِايةوة ولَات .كة لة رِيَكةوتي ( )١٩١٨/٦/١٧دا طةيشتةوة ئةستةمبولَ و مةدالياي جةنطي خةلَات كراو ,لةاليةن خةليفـة و
شيًََخولئيسالمي دةولَةتي عومساني و سةركردةي طشيت سوثا و قوتابيياني زانستة شةرعييةكانةوة ثيَشوازييةكي ناوازة و رِةنطيين ليَ كـرا
,هةروةها كاربةدةستان داوايان ليَ كرد كة هةنديَ فةرماني بةرز لة دةولَةتدا بطريَتة ئةستؤي ,بةلَام مامؤستا هيضياني نةويست جطة لة
ئةنداميَيت (دار احلكمة اإلسالمية) هة دةزطايةهي زانسيت ئةوتؤ بوو طةورة زاناياني تيَدا دةكران بةئةندام .لةماوةي ئةم ئةندميَتييةيدا
زؤربةي نووسراوة عةرةبييةكاني خؤي ضاث كرد ,وةك :تةفسرية بةنرخةكةي كة ناوي (إشارات اإلعجاز يف مظان اإلجياز)ة و ,لة طةرمةي
جةنطدا داينابوو ,كة ئيَستا لة بةشي خويَندني دكتؤراي وانةي تةفسري لة زانكؤي ئةزهةر بة دةرس دةخويَنريَت .
-8-
[بیرو بۆچوونەکانی مەدەنییەت]
سةعيد نوورسي لة سةردةمي دةولَةتي عومسانيدا ثشتطريي تةواوي لة مةدةنييةت بوون كردووة ,بةلَام ثشتطريي مةدةنيةت بوون بة شيَوازي
رِؤذئاوا يان ئةورووثا نةكردووة و رِةتي كردووةتةوة .لة بابةتـي مةدةنييةت بوونـدا لة ضةند شويَنيَكـي ثةيامةكانـي نووردا منوونـةي
يابانيةكان بؤ عومسانييةكاني هيَناوةتةوة كة وةك ئةوان بن .لةم بارةشةوة لة ثةيامةكاني نووردا لة يةكيَك لة بةشةكاندا نووسراوة :
{بؤ بة دةست هيَناني مةدةنيةت ثيَويستة منوونة لةيابانيةكان وةربطرييَت كةئةوان لةثاش ئةوةي كة هةموو اليةنة باشةكاني مةدةنييةت
بوونيان وةرطرت ,لة ثالَ ئةمةدا نةريتة نةتةوةييةكاني خؤيان لة دةست نةدا و ثاراستيان كة سةرضاوةي رِةوشتيان بوو}...
[زیرەکی و لێھاتوویی]
زيرةكي و زةين رِؤشين و توانـاي لةبةركردنـي هيَندة كةم ويَنـة و لة رِادةبـةدةر بووة كة توانيويةتـي نزيكـةي «نةوةد» كتيَبـي مةتـنة
سةرةكييةكان لةبةر بكات ,لة بابةتةكاني (نةحـو ,صةرف ,تةفسـري ,حةديس ,فيقهي ئيسالمـي ...هتد) .جطة لةمانةش هـةر لة
سةرةتاي فةرهةنطي بةناوبانطي «قاموس احمليت» وة تا دةطاتة «باب السني» ي ئةو فةرهةنطةي لةبةر كـردووة و ئينجـا بة مـاوةي يةك
هةفتةش كتيَيب «مجع اجلوامع» ي سةر بة زانسيت ئوصولَي فيقهي خويَندووة و لةبةريشي كردووة !.
لة سالَي ()١٨٩٧ز دا مامؤستا سةعيد هةوالَيَكي لة رِؤذنامة ناوخؤييةكانـدا خويَندةوة كة برييت بـوو لةوةي كـة «طالدستؤن» ي وةزيري
موستةعمةراتي بةريتانيا لة ثةرلةماني ولَاتةكةيدا نوسخةيةكي قورئاني بة دةستةوة طرتووة و بة ئةنداماني ثةرلةماني وتووة( :هةتا
ئةم قورئانة لة ناو موسولَماناندا مبيَنيَت ئيَمة ناتوانني حوكمرِانيان بكةين ,كةواتة ضار تةنها ئةوةية كة قورئان لةسةر زةويدا نةهيَلَني
,ياخود ثةيوةندي موسولَمانةكاني ثيَوة ببضرِين)! ئةم هةوالَة تةزووي بة جةستةي «بديع الزمان» دا هيَنا و حةوانةوة وسرةوتي ليَ برِي
و بؤ هةموو كةساني دةوروبةي خؤي بة ئاشكرا رِايطةياند كة( :دةبيَ بة بةلَطة بؤ هةموو جيهان بضةسثيَنـم و ثيَيـان بسةمليَنم كة قورئـان
خؤريَكي مةعنةوية تيشكي ئةو خؤرة هةرطيز كز نابيَت و رِووناكييةكةشي بة هيض كةسيَك ناكوذيَتةوة) .
-9-
[مژدەی پێدانی زانستی قورئان لەالیەن پێغەمبەرەوە]
هةر لة تايف الوي و لة خةونيَكـي رِاستـدا بة خزمةتـي ثيَغةمبةر (صلي اللة علية وسلم) شةرةفمةنـد بووة و داواي (زانسيت قورئان)ي ليَ
كردووة ,حةزرةتيش لةو خةوةدا مذدةي داوةتـيَ كـة " :سيوهـب لك علم القراٌن ما لـم تسأل شيئا من االمة" واتة زانستـي قورئانـت ثيَ
دةبةخشريَت بة مةرجيَك "سوئال"ي هيض شتيَك لة نةتةوةكةم نةكةيت .ئةويش تا لة ذياندامايةوة سوئالي لة كةس نةكرد ,نة بة واتاي
"ثرسيار"و نة بةواتاي "سوالَكردن" تةنانةت لةموحتاجرتيين كاتةكاني تةمةنيدا دياري وسةدةقة وزةكاتيشي لةخةلَكي وةرنةطرتووة .
طرنطرتين تايبةتكاري ئةم ثةيامانة لةوةداية كة :تةفسرييَكي خةستوخؤلَي رِاستييةكاني قورئانة و بة ئينسايكلَؤثيديا (مةوسوعة)يةكي
ئيماني بايةخدار دادةنريَن و بة دةم خواستة ئيمانييةكاني خةلَكي سةردةمةوة دةرِؤن و ئيماني تةحقيقي لةدلَ و دةروون وبري وذيري مرؤظي
هاوضةرخدا دادةمةزريَنن و بيناي كوفر و ئيلحاد لة بنج و بيَخدا هةلَدةتةكيَنن و ,قةلَاي مةحكةمن و بؤ ئيمانداران و طرنطرتيـن و ضةكـي
ثيَشكةوتووي «ئيمان» ن لةم سةردةمةدا ,كة نويَرتين و ضةكي فرت و فيَلَي كوفر و ئيلحادي تيَدا بةكار دةهيَنريَت !.
- 10 -
[پەیامەکانی نوور لە دوای وەفاتی مامۆستا نوورسی]
لة دواي خؤي ,قوتابيية دلَسؤزةكاني بةوثةرِي ضوست و ضاالكي ثةيامةكاني نووريان بة خةلَكي طةياند و بة ئاستة زانستـي و
فيكرييةكاني ناوخؤ و جيهانيان ناساندن و طةورة بريياران (مفكرين) ي ئيسالمي و جيهانيان ثيَ ئاشنا كردن .
تا ئيَستا لة توركيادا هةشت كؤنطرةي جيهاني و دةيان كؤرِ و سيميناري ناوخؤيي لةسةر ذيان و بريي مامؤستا نوورسـي طيـراوة .
هةروةك لة ضةندين شويَين تري جيه اندا ضةشين (ميسر و مةغريب و جةزائري و ئةردةن و ماليزيا و ئوسرتاليا و ئةندؤنيسيـا و
يةمةن و ضاد و ئةلَمانيا و بؤسنيا و هةرزةطؤظينا و فليثني و شويَناني تريش) كؤنطرةي جيهاني و كؤرِ و سيمينـاري زانستيـي لة
ئاستة ئةكادميييةكاندا لةسةر ثيَشكةش كراوة .جطة لةو دةيان ليَكؤلَينةوة و باس و كتيَبانةي كة بةزمانة جياجياكان بؤ ئةم
مةبةستة نووسراون و جطة لةو نامة زانكؤيي و ئةكادمييانةش كة بؤ وةرطرتين برِوانامةي بالَا (ماستةر و دكتؤرا) لة جةندةها
زانكؤي ناوخؤ و جيهاندا (هةر لة ماليزياوة تا دةطاتة فةرِةنسا) لةسةر ذياني «مامؤستا نوورسي» خؤي و لةسةر ثةيامةكانـي
نووسراون و ئامادة كراون .
لة ضةند زانكؤيةكي جيهاندا زانست و بريي «مامؤستا نوورسي» لة ناوةندي مةنهةجة رِةمسييـةكان و سةرضاوة زانستييةكـاندا
دانراون و بة دةرس دةخويَندريَن ,وةك زانكؤي ئةزهةري ميسر و زانكؤي «حممد اخلامس» لة مةغريب و زانكؤي ئيسالمي جيهاني
لة ماليزيا .
[کۆنگرەی جیھانی]
تا ئيَستا زياتر لةثازدة كؤنطرةي جيهاني ودةيان كؤرِي زانسيت وثيَشربِكيَي رِؤشنبريي لةئاسيت جيهاندا لةسةركراوة ودةيان كتيَب و سةدان
ليَكؤلَينةوةي لةسةر نووسراوة ,ضةندين بةلَطةنامةي زانكؤييشي لة خويَندني بالَا لة سةر وةرطرياوة .
دواهةمني كؤنطرةي جيهاني لةسـةر مامؤستا سةعيـد نوورسـي لة شاري ئةستةمبـولَ لة رِيَكةوتـي ()٢٠١٠/١٠/٣دا سازكرا و ضةنديـن
كةسايةتي زانسيت لة ( )٤٤ولَاتةوة بةشدارييان تيَداكرد كة تويَذةراني ( )٣٣ولَات لةوانة ( )١٠٥تويَذينةوةي زانستييان ثيَشكـةش
كرد .
- 11 -
[بەرھەمەکان]
- 12 -
سەرچاوەکان
ژیاننامەی سەعید نوورسی :حبیب محمد سعید
ژیاننامە :بەرگی نۆیەم :پەیامەکانی نوور
کتێبی ووتەکان :سەعید نوورسی
پوختەی ژیانی بدیع الزمان :فاروق رسول یەحیا
ویکیپیدیای تورکی
- 13 -