سعید نوورسی

You might also like

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 14

‫زانکۆی پۆلەتەکنیکی سلێمانی‬

‫پەیمانگای تەکنیکی دوکان‬


‫بەشی ‪ /‬تەکنەلۆجیای زانیاری‬
‫قۆناغی‪ /‬یەکەم‬

‫ڕاپۆرتێکی تایبەت دەربارەی ‪:‬‬

‫سەعید نوورسی‬
‫(بەدیعوززەمان)‬

‫(وەک بەشێک لە پێداویستیەکانی پراکتیکی وانەی ئەکادیمیک دیبەیت)‬

‫ئامادەکردن ‪:‬‬

‫نامۆ حسێن‬

‫بە سەرپەرشتی ‪:‬‬

‫م‪.‬فاروق جەمیل‬

‫‪٢٠٢٠-٢٠١٩‬‬
‫[رَّبِّ زِدْنِي عِلْمًا]‬
‫(ئەی پەروەردگار زانست و زانیاریم زیاد بکە)‬
‫طه ‪١١٤ :‬‬

‫‪-1-‬‬
‫پێڕست‬
‫الپەڕە‬ ‫ناوی بابەت‬ ‫ژ‬

‫‪٣‬‬ ‫پێشەکی‬ ‫‪١‬‬

‫(‪ )١‬ژیانی سەعیدی نوورسی‬

‫‪٤‬‬ ‫(‪ )١-١‬سەعیدی کۆن‬ ‫‪٢‬‬


‫(‪ )٢-١‬سەعیدی نوێ‬
‫(‪ )٣-١‬سەعیدی سێیەم‬

‫‪٨‬‬ ‫جەنگی جیھانی یەکەم‬ ‫‪٣‬‬

‫‪٨‬‬ ‫ڕزگاربوونی لە دیلی‬ ‫‪٤‬‬

‫‪٩‬‬ ‫بیرو بۆچوونەکانی مەدەنییەت‬ ‫‪٥‬‬

‫‪٩‬‬ ‫زیرەکی و لێھاتوویی‬ ‫‪٦‬‬

‫‪٩‬‬ ‫ئەو ڕووداوەی کە ژیانی گۆڕی‬ ‫‪٧‬‬

‫‪١٠‬‬ ‫مژدەی پێدانی زانستی قورئان لەالیەن پێغەمبەرەوە‬ ‫‪٨‬‬

‫‪١٠‬‬ ‫تایبەتکاری پەیامەکانی نوور‬ ‫‪٩‬‬

‫‪١١‬‬ ‫پەیامەکانی نوور لە دوای وەفاتی مامۆستا نوورسی‬

‫‪١١‬‬ ‫کۆنگرەی جیھانی‬

‫‪١٢‬‬ ‫بەرھەمەکان‬

‫‪١٣‬‬ ‫سەرچاوەکان‬

‫‪-2-‬‬
‫پێشەکی‬
‫بسم اللە الرحمن الرحیم‬

‫سةعيدي نوورسي يان سةعيدي كوردي ناسراو بة بةديعوززةمان (لةدايكبووي ‪٥‬ي كانووني دووةمي (يان ئازاري) ‪ – ١٨٧٨‬مـردووي ‪٢٣‬ي‬
‫ئازاري ‪ )١٩٦٠‬زانا و فةيلةسووفيَكي كوردي ئايينيي ئيسالم و نووسةري سةرجةمي ثةيامةكاني نوور و مامؤستـاي كؤمةلَةي نـوور بـوو ‪.‬‬
‫لة سةردةمي خؤيدا و لة تةمةني ‪ ١٥‬سالَيدا زاناياني ئاييين ئةو كاتة ناسناوي بديع الزمانيـان (واتة ناوازةي سـةردةم) ليَناوة ‪ ,‬لة‬
‫دواي رِووداوي (‪)٣١‬ي مارت لةاليةن حكومةتي ئةو كاتةي توركياوة طريا و فةرماني بةسةردا درا‪ ,‬بةلَام ثاشان كة زانرا بيَ تـاوانة ئازاد‬
‫كرا ‪ .‬لةسةر داواي مستةفا كةمال ثاشا هات بؤ ئةنقةرة و ضاوي ثيَكةوت و ماوةيةك لةويَ مايةوة ‪.‬‬
‫ثاشان ضوو بؤ شاري وان ‪.‬لة ثاش ماوةيةك دوورخرايةوة بؤ بارال ‪,‬وة ثاشانيش بةهؤي نووسيين ضةند كتيَبيَكةوة دوورخرايةوة بؤ بوردور‬
‫‪ ,‬ئيسثارتا ‪ ,‬كاستامؤنو لة ثاشانيش بؤ ئةمريداغ ‪ .‬وة بةهؤي كتيَبةكانييةوة فةرماني بةسةردا درا و لةو سةردةمانةدا بة ضةندةها مانط‬
‫لة بةندخيانةكاني ئيَسكي شةهر ‪ ,‬دةنيزلي ‪ ,‬ئافيؤن طرياو وة ثاشانيش خؤيي و كتيَبةكانيشي خاويَن و بيَ تاوان دةرضوون ‪.‬‬
‫لة (‪)٢٣‬ي مارتي (‪)١٩٦٠‬ز ‪ .‬دا لة شاري ئورفا كؤضي دوايي كردووة ‪ .‬بةلَـام لة (‪)١٢‬ي تةممـووزي (‪ )١٩٦٠‬دا لةاليـةن حكومةتـي‬
‫توركياوة طؤرِةكةي هةلَدرايةوة و بؤ شويَنيَكي ناديار كة تا ئيَستا نةزانراوة دوورخرايةوة ‪.‬‬
‫بة شويَن كةوتووةكاني دةوتريَت (نوورةكان) يان (كؤمةلَةي نوور) ‪ .‬كؤمةلَةي نوور ئةو كتيَبانة دةخويَنن (سةرجةمي ثةيامةكاني نـوور)‬
‫كة ثيَكهاتوون لة ضةندةكا بريوباوةرِي ديين ‪.‬‬

‫‪-3-‬‬
‫سەعیدی نوورسی‬
‫بەدیعوززەمان‬

‫[ژیانی سەعیدی نوورسی]‬

‫سةعيد نوورسي لةسالَي (‪)١٨٧٨‬ز لةشاري بةدليس وقةزاي هيزان وشارؤضكةي ئيسثاريت و لةطوندي نوورس(ئيَستا ثيَي دةلَيَن كةثريلي)‬
‫لة دايكبووة ‪ .‬باوكي ناوي مريزاية و دايكيشي ناوي نوورييةية ‪ .‬ذياني نوورسي وةكو خؤي دةلَيَت بة سيَ قؤناغدا تيَثةرِيوة "سةعيدي كؤن"‬
‫‪" ,‬سةعيدي نويَ" ‪" ,‬سةعيدي سيَيةم" ‪ .‬وةك لة كتيَبةكانيدا باسي دةكات تا تةمةني (‪ )٤٥‬سالَي بة قؤناغي "سةعيدي كؤن" دادةنيَت‪.‬‬
‫"سةعيدي كؤن" خزمةتي ئيمان و ئيسالم بة رِيَطاي سياسةت دةكات ‪ .‬بةلَام بةو رِءوداوانةي كة دواتر بةسةري ديَت بةتةواوي رِاي دةطؤرِيَت‬
‫و دووردةكةويَتةوة لة سياسةت هةروةها ضوارةم منالَي خانةوادةكةيانة كة يةك لة دواي يةك ئةمانةن (دوررية خامن‪ ,‬عةبدولَلَا‪ ,‬سةعيد‪,‬‬
‫حمةممةد‪ ,‬عةبدوملةجيد‪ ,‬مةرجان) ‪ .‬بة هةولَ و تةقةالي خؤي شارةزايي لة زانستةكاني رِؤذطاردا ‪ ,‬وةك (كيميـا ‪ ,‬فيزيك ‪ ,‬زيندةزانـي ‪,‬‬
‫جيؤلؤجي ‪ ,‬بريكاري ‪ ,‬طةردوونناسي ‪ ,‬جوطرافيا ‪ ..,‬هتد) ثةيدا كردووة ‪.‬‬

‫يةكةم كةسة كة هةولَي داوة بؤ دامةزراندني زانكؤ لة كوردستاندا و كردنةوةي قوتاخبانةي كوردي و خويَندني وانةي زانستةكانـي سةردةم‬
‫شان بة شاني زانستة ئاينييةكان ‪ .‬طةورةترين كةسايةتي كوردي ئةم سةردةمة و مةزنرتين زاناية كة لة دواي مةوالنا خاليدي نةقشبةندي‬
‫لة ناو نةتةوةي كورددا هاتووةتة دنياوة و ناوبانطي جيهاني بؤ درووست بووة و‪ ,‬لة رِووبةريَكي فراواني سةر زةويدا سوود لة بةرهةمةكاني‬
‫وةردةطرييَت ‪ .‬زياتر لة سةد و سي كتيَب و ناميلكةي لة ذيَر ناونيشاني (سةرجةمـي ثةيامةكاني نوور)دا نووسيـوة و بلَاوي كردوونةتـةوة ‪.‬‬
‫وةرطيَرِاني سةرجةمي ثةيامةكاني نوور بؤ زماني عةرةبي لةاليةن (ئيحسان قاسم صالَحي)يةوة تةواو بووة و لة دة دانة بةرطي قةشةنطدا‬
‫و لة هةردوو شاري ئةستةمبولَ و قاهرية ضةند ضاثيَكي يةك لة دواي يةكيـان تا ئيَستا ليَ بلَاو كراوةتةوة ‪ .‬بةشيَكي زؤريشيـان لةاليـةن‬
‫ماري ويَلَد (شوكران واحيد) ةوة كراون بة زماني ئينطليزي ‪ .‬بةشيَكي ئةم ثةيامانة بؤ ئةم زمانانةي خوارةوةش وةرطيَرِدراون ‪,‬‬

‫كة تا ئيَستا كاري وةرطيَرِان تياياندا بةردةوامة‪( :‬ئةلَماني ‪ ,‬فةڕةنسي ‪ ,‬رِووسي‪ ,‬ئوردوو‪ ,‬فارسي‪ ,‬ئيتالَي‪ ,‬طوجةراتي‪ ,‬مةاليا‪ ,‬رِؤماني ‪,‬‬
‫ضيين ‪ ,‬بولطاري ‪ ,‬ثورتوطالي ‪ ,‬ئةلباني ‪ ,‬بؤسين ‪ ,‬ئيسثاني ‪ ,‬مةقةدؤني ‪ )...‬هةروةها طةليَ زماني تريش ‪.‬‬

‫لةو كاتةي كة "سةعيدي كؤن" طؤرِا بة "سةعيدي نويَ" كتيَيب (فتوح الغيب) ي شيَخ عبدالقادري طةيالني كاريطةرييةكـي طةورةي دروست‬
‫كرد لةسةر سةعيد نوورسي ‪ .‬بةشي زؤري (ثةيامةكاني نوور) لة سةردةمي "سةعيدي نويَ"دا نووسراوة‪ .‬سةعيد نوورسي بةكورتي سةبارةت‬
‫بة جياوازي نيَوان "سةعيدي كؤن" و "سةعيدي نويَ" دةلَيَت " سةعيدي كؤن زياتر بة ثيَي ميَشكـي دةرِؤيشت ‪ ,‬بةلَام سةعيـدي نويَ هةم‬
‫بايةخ بة ميَشك دةدات و هةم بة دلَيش" ‪.‬‬

‫‪-4-‬‬
‫[سەعیدی کۆن]‬

‫سةعيد نوورسـي بة ناوةكانـي زانـاي سةردةم «بديع الزمـان» ‪« ,‬مةال سةعيـد» ‪« ,‬مةال سةعيـدي مةشهوور» ‪« ,‬سةعيـدي نوورسي» و‬
‫«سةعيدي كوردي» ناسرابوو ‪ .‬يةكةم دةستثيَكردنـي خويَندنـي لة طوندي نوورس لةالي كاك عةبدولَلَاي برا طةورةي بوو ‪ .‬لة تةمةني (‪)٩‬‬
‫سالَيدا (‪ )١٨٨٧‬ضوو بؤ طوندي «تاغ» و لة قوتاخبانةكةي مةال حمةممةد ئةمني ئةفةندي دةستـي كرد بة خويَندن ‪ .‬لة سالَي (‪)١٨٨٨‬‬
‫قوتاخبانـةي تـةواو كرد ‪ .‬لة كتيَبـي (ميَذووي ذيان) نووسيويةتـي كة لة طونـدي "تاغ" بوو زؤر طرنطـي ثيَ دةدرا بةلَام قوتابييـةكان‬
‫ئةمةيـان ثيَ ناخؤش بـوو لةبةر ئةوة قسةي ناشرينيان ثيَ دةوت لةبةر ئةوة دةطةرِيَتةوة بؤ طوندةكةي خؤيان ‪ .‬دواي ئةوةي كة لة طوندي‬
‫"تاغ" طةرِايةوة هةفتةي يةك جار (كة كاك عةبدولَلَاي براي سةرداني مالَةوةي دةكرد) دةرسي ليَ وةردةطرت ‪.‬‬

‫لة ماوةي ثيَنج سالَدا لة قوتاخبانةكاني "مةال حمةمةد ئةمني ئةفةندي ‪ ,‬مري سةعيـد وةلي و مةال حمةمـةد ئةفةندي" دةرسي خويَنـد ‪.‬‬
‫وةك لة ثةيامةكاندا نووسراوة كة لة ماوةي ئةم ثيَنج سالَةدا توانـي "قورئاني ثريؤز خةمت بكـات و بؤ ماوةي سيَ مانط لة قوتاخبانةي‬
‫شيَخ حمةمةد جةاللي خبويَنيَت و وة رِؤذانة بؤ ماوةي سيَ كاتذميَر كتيَب خبويَنيَتةوة و يةكسـةر لةبةري بكـات و وة هةروةهـا بيَجطة لـةو‬
‫كتيَبانةي كة قوتاخبانـةدا دةي خويَنـدن زؤر كتيَبـي تريش خبويَنيَتـةوة ‪ .‬وة دواي ئةمة لةويَ ئيجـازة وةردةطريَت و لةويَ دةرِوات ‪ .‬لةم‬
‫ماوةيةدا طفتوطؤي زؤري لةطةلَ مامؤستاكانيدا دةكرد بةلَام قوتابييةكان ئةمةيان ثيَ ناخؤش بوو وة ئريةييان ثيَ دةبرد وهةنديَك جاريش‬
‫دةبووية شةرِيان ‪ .‬رِؤذيَكيان يةكيَك لة خزمةتكارةكاني ئاغاي "جةزيـرة" بة مةبةستـي كوشتين سةعيـد نوورسـي دةيةويَت مششيَرةكةي‬
‫دةربكات بةلَام مششيَرةكةي لةبةرطةكةي طريدةبيَت وناتوانيَت هيض بكات ‪,‬سةعيديش دةخياتة ئاويَكي ساردةوة وثاشان دةري دةهيَنيَتةوة‪.‬‬
‫لة دواي ماوةيةك سةعيد بؤ بةرِيَ كردني زستان دةطةريَتةوة بؤ طوندةكةيان ‪ .‬شةويَكيان لة خةويدا دةبينيَت كة قيامةت رِوويداوة و هةموو‬
‫خةلَكي بةسةر ثردي "صرات" دا دةثةرِيَنةوة ‪ ,‬ئةويش دةرِواتة سةر ثردي صرات و رِادةوةستيَت تا دانة دانة هة موو ثيَغةمبةران دةبينيَت وة‬
‫لةكؤتايدا ثيَغةمةرمان "موحةممةد (صلي اللة علية وسلم)" دةبينيَت و لةخةوةكةي رِادةضلَةكيَت‪.‬وةبةهؤي ئةم خةوةوة داواي دريَذة ثيَداني‬
‫خويَندن لة باوكي دةكات و لةسةر ئيزني باوكي دةضيَت بؤ قوتاخبانةي " مري حةسةن وةلي" ‪.‬‬

‫بةهؤي ئةوةي سةعيد نوورسي لة بابةتة هةرة ئالَؤزةكان تيَدةطةيشت و بة ماوةيةكي كةم كتيَيب لةبةر دةكـرد و بابةتة زانستيةكانـي بة‬
‫قولَي دةزاني ‪ ,‬بووة هؤي سةرسامـي «مةال فتح اللة ئةفةندي» و بةو هؤيـةوة نازنـاوي (بديع الزمان) ي ليَنـا ‪ .‬دواي ماوةك ديَت بؤ شاري‬
‫بةدليس و كةسايةتي دةطؤرِيَت و وة هةروةها دةبيَتة جيَي سةرجني «عمر ثاشا»ي والي بةدليس و ذووريَكي دةداتـيَ بؤ بةردةوام بوونـي لة‬
‫خويَندن ‪ .‬بةثيَي ئةو زانياريانةي كةلة «ثةيامةكاني نوور»ةوة وةرطرياوة «سةعيد نوورسي» بؤماوةي دووسالَ ليَرة دريَذة بة خويَندنةكةي‬
‫دةدات و ثاشان لةاليةن والي شاري وانةوة دةعوةت دةكريَت و ئةويش دةضيَت و لة وانيش بؤ ماوةي دةسالَ لةو ذوورةي كة والي وان بؤي دابني‬
‫كردبوو دريَذةي بة خويَندنة زانستييةكاني دةدات ‪ .‬لة دواي ماوةيةك كة «حةسةن ثاشا» ي والي وان دةسيت لة كار كيَشايةوة ‪,‬‬
‫«تاهري ثاشا» بوو بة والي تازةي وان و ثةيوةندي لةطةلَ «سةعيـد نوورسي» دا زؤر باش بوو ‪ ,‬وة لةو ذوورةي كة دةرسي تيَيدا دةخويَنـد‬
‫بةردةوام بوو ‪ .‬وة ھةروةها قوتاخبانةيةكيشي هةبوو كة دةرسي بة تةلةبةكاني دةخويَند ‪.‬‬

‫‪-5-‬‬
‫سةعيد نوورسي بؤ خويَندني زانستة طشتيةكان و زانسيت ئيسالمي ‪ ,‬دةميَك بوو بريي لة دروست كردني زانكؤيةك كردبوءةوة و بؤ طةياندني‬
‫داواكةي بةحكومةت لةسالَي (‪ )١٩٠٧‬ضوو بؤ ئةستةمبولَ ‪ .‬وةك برايةتي كردنيَك لةطةلَ "زانكؤي اآلزهر" لةميسر ناوي"مدرسة زهراء"ي‬
‫لةم زانكؤية نابوو ‪ .‬مةبةسيت "سةعيد نوورسي" لة دروستكردني ئةم زانكؤية خويَندني "زانستة طشتييةكان" و "زانسيت ئيسالمي" بوو ‪.‬‬

‫وة بة هةرسيَ زمانةكاني عةرةبي و توركي و كوردي لةم زانكؤيةدا خبويَنريَت ‪ .‬كة هـات بؤ ئةستةمبـولَ يةكةم جار ضـوو بؤ مالَـي "فةريق‬
‫ئةمحةد ثاشا" ‪ .‬دواي ئةوة داواي لة حكومةت كرد كة دةيةويَت لة رِؤذهةالتي ئةستةمبولَ زانكؤيةك دروست بكات بةلَام حكومـةت وةلَامـي‬
‫نةبوو ‪ .‬ثاشان دواي دوو مانط مانةوة لة ئةستةمبولَ ضوو بؤ مزطةوتي "فاتيح" و لةويَ لة خانةي "شةكةرجي" مايةوة ‪ .‬وة شتيَكي سةيـر‬
‫ليَرة رِوويدا كة بووة هؤي سةرنج رِاكيَشاني هةموو زاناكان ئةويش ئةوة بوو كة لةسةر دةرطاي ذوورةكةي نووسيبووي " ليَرة وةلَامـي هةمـوو‬
‫ثرسياريَك دةست دةكةويَت و هةموو دةرديَك ضارةسةر دةكريَت بةلَام ثرسيار لة كةس ناكريَت" ‪ .‬لة نيَوان سالَةكاني (‪ )١٩١٧–١٩١٥‬لة‬
‫جةنطي نيَوان «دةولَةتي عومساني» و «رِووسةکان» لةشةرِي «قةفقاس» دا وةكو بةرثرسيَكي طةورة بةشداري لة جةنطي جيهاني يةكةمدا‬
‫كرد ‪ .‬ثاشان لة سالَي (‪ )١٩١٦‬دا لة شةرِي بةرطري كردن لة شاري بةدليس لةطةلَ «رِووسةکان» برينـدار كراو بة ئةسيـر كةوتـة دةست‬
‫«رِووسةكان» ‪ ,‬بؤ ماوةي يةك سالَ لة كةمثيين رِووسةكاندا مايةوة ‪ .‬لة سالَـي (‪ )١٩١٧‬لة كامثينـي «كؤسـرتؤما» لة دةست رِووسةكـان‬
‫هةلَهات وبةرةو ئةستةمبولَ طةرِايةوة ‪ .‬كة طةرِايةوة بؤئةستةمبولَ ضووة رِيزي بةرزترين كؤمةلَةي فةتواي ئةوسةردةمة كة ئةويش كؤمةلَةي‬
‫«الدار احلكمة االسالمية» بوو ‪ ,‬وة بووة ئةنداميَكي ئةو كؤمةلَةية ‪ .‬ثاشان سةركردةكاني كؤمةلَةي «هةلَاتين كورد» داوايان ليَ كـرد كة‬
‫بضيَتة كؤمةلَةكةيان ‪ ,‬بةلَام سةعيد نوورسي داواكةيانـي رِةت كردةوة ‪ .‬لة دواي (‪)١٥‬ي شوباتـي (‪ )١٩١٩‬ضووة كؤمةلَـةي «هةلَاتنـي‬
‫ئيسالم» و لةطةلَ كؤمةلَةي «املدرسيني» دا مايةوة كة ثيَك هاتبوون لة «مستةفا سابري‪ ,‬مامؤستا حمةممةد عاتف و ساففةت ئةفةندي»‪.‬‬
‫وة لة سالَي (‪)١٩١٩‬دا دةسيت كرد بة نووسيين كتيَيب «مةسنةويةي نووريية» ‪.‬‬

‫بةهؤي ئةو دةعوةتانـةي كة «مستةفا كةمال ئةتاتورك» و والي ثيَشـووي وان «تةحسني ثاشا» كردبوويـان ضوو بؤ شـاري ئةنقـةرة و بؤ‬
‫ماوةيةك لةويَ مايةوة ‪ .‬وةكو دووةم طويَطري «كؤبوونةوةي ميللي» بةشداري كـردووة ‪ .‬بةهـؤي ئةو بةياننامةيـةي كة ثيَشكةشـي كـرد بة‬
‫حكومةت بؤ ضاككردني رِةوشي توركيا ‪ ,‬لةاليةن ضةند كةسيَكةوة زؤر بةتوندي بةرثةرضي درايـةوة ‪ .‬لة ثالَ ئةمةشـدا هةر وازي لة داواي‬
‫دروست كردني زانكؤي «زةهرا» نةدةهيَنا ‪.‬‬

‫‪-6-‬‬
‫[سەعیدی نوێ]‬

‫لة سالَي (‪)١٩٢٥‬دا كة دوور خرايةوة بؤ (بوردور) كتيَيب «دةرطاي يةكةمي نوور» ي نووسي‪ .‬ثاشان دوور خرايةوة بؤ (بارال)‪ .‬ليَرة دةسيت‬
‫كرد بة نووسيين سةرةتاي ثةيامةكاني نوور ‪,‬هةردوو كتيَيب وتةكان و مةكتوبات بةتةواوي وبةشيَكي زؤري بريسكةكاني ليَرة نووسييةوة‪.‬‬

‫لة سالَي (‪ )١٩٣٤‬لة «بارال» وة دوور خرايةوة بؤ ئيسثارتا ‪ .‬لة سالَي (‪)١٩٣٥‬دا بةهؤي داناني «كؤمةلَةيةكي نهيَين» كةوتة دادطـاي‬
‫جةزاي قورسي شاري ئيَسكي شةهري و لة ئةجنامي دادطايدا ‪ ,‬بةهؤي نووسيين «ثةيامي تةسةتتور» خؤي (‪ )١١‬مانـط كةوتـة زينـدان و‬
‫(‪ )١٦‬تةلةبةشي بؤ ماوةي (‪ )٦‬مانط زينداني كران ‪ .‬لة سالَي (‪ )١٩٣٦‬كة كاتـي زيندانييةكـةي تـةواو بـوو بؤ مـاوةي (‪ )٧‬سالَ دوور‬
‫خرايةوة بؤ «كاستامؤنو» ‪ .‬لة سالَي (‪ )١٩٤٣‬خؤي و (‪ )١٢٠‬لة تةلةبةكاني بة ئيدعـاي «رِووخاندنـي بنةرِةتـي رِذيَم» جاريَكـي تـر‬
‫طريايةوة و لةبةندخيانةي «دةنيزلي» بؤماوةي (‪ )٩‬مانط زينداني كرا ‪,‬بةلَام بيَ طوناه دةرضوو ئةم جارةشيان طوازرايةوة بؤ «ئةمريداغ»‬
‫و لةويَ بة زؤر رِابةريان ثيَ دةكرد ‪ .‬لة سالَي (‪ )١٩٤٧‬خؤي و (‪ )٥٤‬تةلةبةي لة بةندخيانةي ئافيؤن بؤماوةي (‪ )٢٠‬مانط زينداني كرا‪.‬‬
‫ديسانةوة دوور خرايةوة بؤ «ئةمريداغ» ‪ .‬لةشؤرِشي شيَخ سةعيدي ثرياندا لةو دةمةدا لة كاتي سةرهةلَدانةكة دا (ئةلباي حوليسي يةحيـا‬
‫طلي) دةضيَتة الي سةعيد نةورسي سةبارةت بة سةرهةلَدانةكةيان لةطةلَي دةدويَت ‪ ,‬ئةو كاتة نورسي ثيَي دةليَ دةبيَ هيـض باوةرمةنـديَك‬
‫دةسيت نةضيَتة خويَين طةلي كورد ‪.‬‬

‫[سەعیدی سێیەم]‬

‫لة سالَي (‪ )١٩٥٢‬بة هؤي نووسيين كتيَبيب «رِابةري طةجنان» بانط كرا بؤ ئةستةمبولَ و ئةم جارةش بة بيَ تاوان دةرضوو ‪.‬لة (‪)١٩٥٣‬‬
‫طةرِايةوة بؤ «ئةمريداغ» ‪ .‬بؤ جاري دووةم هاتةوة بؤ ئةستةمبولَ و بؤ ماوةي دوو مانط و نيو لةويَ مايةوة ‪ .‬وة لة دواي ئةمة ذياني بة زؤري‬
‫لة «ئةمريداغ» و «ئيسثارتا» بةسةربرد ‪ .‬وة دواي ئةم ماوةية ئةو ثةيامانةي نوور كة نووسرابوون بلَاو بوةوة بةناو خةلَكيـدا و سةرجني‬
‫رِادةكيَشان ‪ .‬بةم ئاماجنةوة لة زؤربةي شار و طوندةكان دا بة نووسيين دةست و ياخود وتنـةوةي لة ئةستةمبـولَ و ئةنـقةرة و بةشةكانـي‬
‫رِؤذهةالت دا بلَاو بوويةوة ‪ .‬وة لةم ماوةيةدا ضةندين دةعوا و شكات لة خؤي و تةلةبةكاني كراو زؤربةشيان لة دادطاكانـدا بوو ‪ .‬لة سالَـي‬
‫(‪ )١٩٥٠‬ةك ثارتي دميوكرات هاتة سةر حوكم هيض رِيَطرييةكي لة بةردةم كؤمةلَـةي نوور و ثةيامةكانـي نووردا دانةنـا و لةم ماوةيـةدا‬
‫ثةيامةكاني نوور ضاثكران و لة توركيا و ثاكستان و ئةمريكا و ئيتالَيا بلَاو بويةوة ‪.‬‬

‫سةعيد نوورسي لة سالَي (‪ , )١٩١١‬لة كتيَيب مونازةرات دا وتويَيت «مردن رِؤذي نةورؤزي ئيَمة ية» ‪ .‬لة (‪)٢٣‬ي مارتي (‪ )١٩٦٠‬دا ‪,‬‬
‫(‪ )٢‬رِؤذ ثاش نةورؤز لة بةياني شةوي لةيلةتولقةدر دا وةفات كردووة ‪.‬‬

‫‪-7-‬‬
‫[جەنگی جیھانی یەکەم]‬

‫هةرضةندة سةعيد نوورسي رِاي وابوو دةولَةتي عومساني بةجةنطةوة نةطليَت ‪,‬بةلَام هةرئةوةندةي بةشداري دةولَةتي عومساني لة جةنطدا‬
‫رِاطةيةنرا ‪ ,‬يةكسةر خؤي و قوتابييةكاني هاوبةشييان لةو جةنطةدا كرد دذي رِوسياي قةيسةري ‪ ,‬كة لة ضةندين جةنطي طرنطدا بةشداري‬
‫ئازاو بةجةرطانةي جيهاديان كردوو ‪ ,‬هيَندة ئازايةتي و توانا و ليَهاتين لةو جةنطةدا نواند كة سةرجني فةرمانـدةي سوثـا و تـةنانةت‬
‫ضاوديَرة بيانييةكانيشي رِاكيَشابوو ‪ .‬كاتيَك كة سوثاي رِووس بة ذمارةيةكي زؤر زياتر لة سوثاي داطريكةران رِذانـة ناو شاري بةدليسـةوة‬
‫بةديعوززةمان و قوتابييةكاني بةرطريييةكي مةردانة و فيداكارانةيان لة شارةكةيان دةكرد ‪ ,‬تا لة ئةجنامدا بة سةخيت ثيَكراو لة هؤشي‬
‫خؤي ضوو ‪ ,‬ئينجا رِووسةكانيش لة (‪ )١٩١٦/٣/٢‬دا بة برينـداري ديليان كـرد و برديـان بؤ بةندخيانـةي ئةفسةرة ديلةكـان لة شـاري‬
‫كؤسرتماي سيبرييا و ‪ ,‬لة ماوةي ديليدا بةردةوام وانةي ئيماني بة ئةفسةرة ديلةكاني هاورِيَي دةوت كة ذمارةيان نةوةد كةس بوو ‪ .‬هةر لـةو‬
‫ماوةيةدا و لةبةر نواندني هةلَويَستيَكي بة جةرطانةي ئةو زانا و موجاهيدة خاوةن عيززةتي ئيسالمة و ‪ ,‬هةلَنةساني لة بةر سةركردةيةكي‬
‫طةورةي سوثاي رِووس ‪ ,‬لة ثةتي سيَدارةو بة دةستهيَناني ثلةي شةهيدي نزيك بووةوة ‪ ,‬بةلَام خوداي طةورة بة سةري بةرزةوة هيَنايةدةر و‬
‫رِزطاري كرد لة حوكمي لة سيَدارةدان ‪.‬‬

‫[ڕزگاربوونی لە دیلی]‬

‫ثاشان بة جؤريَكي طةليَك سةرسورِهيَنةر و ناوازة و بة ضاوديَرييةكي ئاشكراي ثةروةردطار لة ديلي هةلَهات و ‪ ,‬لة رِيَي (وارشؤ ‪ ,‬ئةلَمانيا ‪,‬‬
‫ظييَنا) طةرِايةوة ولَات ‪ .‬كة لة رِيَكةوتي (‪ )١٩١٨/٦/١٧‬دا طةيشتةوة ئةستةمبولَ و مةدالياي جةنطي خةلَات كراو ‪ ,‬لةاليةن خةليفـة و‬
‫شيًََخولئيسالمي دةولَةتي عومساني و سةركردةي طشيت سوثا و قوتابيياني زانستة شةرعييةكانةوة ثيَشوازييةكي ناوازة و رِةنطيين ليَ كـرا‬
‫‪ ,‬هةروةها كاربةدةستان داوايان ليَ كرد كة هةنديَ فةرماني بةرز لة دةولَةتدا بطريَتة ئةستؤي ‪ ,‬بةلَام مامؤستا هيضياني نةويست جطة لة‬
‫ئةنداميَيت (دار احلكمة اإلسالمية) هة دةزطايةهي زانسيت ئةوتؤ بوو طةورة زاناياني تيَدا دةكران بةئةندام ‪ .‬لةماوةي ئةم ئةندميَتييةيدا‬
‫زؤربةي نووسراوة عةرةبييةكاني خؤي ضاث كرد ‪ ,‬وةك‪ :‬تةفسرية بةنرخةكةي كة ناوي (إشارات اإلعجاز يف مظان اإلجياز)ة و ‪ ,‬لة طةرمةي‬
‫جةنطدا داينابوو ‪ ,‬كة ئيَستا لة بةشي خويَندني دكتؤراي وانةي تةفسري لة زانكؤي ئةزهةر بة دةرس دةخويَنريَت ‪.‬‬

‫‪-8-‬‬
‫[بیرو بۆچوونەکانی مەدەنییەت]‬

‫سةعيد نوورسي لة سةردةمي دةولَةتي عومسانيدا ثشتطريي تةواوي لة مةدةنييةت بوون كردووة ‪,‬بةلَام ثشتطريي مةدةنيةت بوون بة شيَوازي‬
‫رِؤذئاوا يان ئةورووثا نةكردووة و رِةتي كردووةتةوة ‪ .‬لة بابةتـي مةدةنييةت بوونـدا لة ضةند شويَنيَكـي ثةيامةكانـي نووردا منوونـةي‬
‫يابانيةكان بؤ عومسانييةكاني هيَناوةتةوة كة وةك ئةوان بن ‪ .‬لةم بارةشةوة لة ثةيامةكاني نووردا لة يةكيَك لة بةشةكاندا نووسراوة ‪:‬‬

‫{بؤ بة دةست هيَناني مةدةنيةت ثيَويستة منوونة لةيابانيةكان وةربطرييَت كةئةوان لةثاش ئةوةي كة هةموو اليةنة باشةكاني مةدةنييةت‬
‫بوونيان وةرطرت ‪ ,‬لة ثالَ ئةمةدا نةريتة نةتةوةييةكاني خؤيان لة دةست نةدا و ثاراستيان كة سةرضاوةي رِةوشتيان بوو‪}...‬‬

‫[زیرەکی و لێھاتوویی]‬

‫زيرةكي و زةين رِؤشين و توانـاي لةبةركردنـي هيَندة كةم ويَنـة و لة رِادةبـةدةر بووة كة توانيويةتـي نزيكـةي «نةوةد» كتيَبـي مةتـنة‬
‫سةرةكييةكان لةبةر بكات ‪ ,‬لة بابةتةكاني (نةحـو ‪ ,‬صةرف ‪ ,‬تةفسـري ‪ ,‬حةديس ‪ ,‬فيقهي ئيسالمـي ‪ ...‬هتد) ‪ .‬جطة لةمانةش هـةر لة‬
‫سةرةتاي فةرهةنطي بةناوبانطي «قاموس احمليت» وة تا دةطاتة «باب السني» ي ئةو فةرهةنطةي لةبةر كـردووة و ئينجـا بة مـاوةي يةك‬
‫هةفتةش كتيَيب «مجع اجلوامع» ي سةر بة زانسيت ئوصولَي فيقهي خويَندووة و لةبةريشي كردووة !‪.‬‬

‫[ئەو ڕووداوەی کە ژیانی گۆڕی]‬

‫لة سالَي (‪)١٨٩٧‬ز دا مامؤستا سةعيد هةوالَيَكي لة رِؤذنامة ناوخؤييةكانـدا خويَندةوة كة برييت بـوو لةوةي كـة «طالدستؤن» ي وةزيري‬
‫موستةعمةراتي بةريتانيا لة ثةرلةماني ولَاتةكةيدا نوسخةيةكي قورئاني بة دةستةوة طرتووة و بة ئةنداماني ثةرلةماني وتووة‪( :‬هةتا‬
‫ئةم قورئانة لة ناو موسولَماناندا مبيَنيَت ئيَمة ناتوانني حوكمرِانيان بكةين ‪ ,‬كةواتة ضار تةنها ئةوةية كة قورئان لةسةر زةويدا نةهيَلَني‬
‫‪ ,‬ياخود ثةيوةندي موسولَمانةكاني ثيَوة ببضرِين)! ئةم هةوالَة تةزووي بة جةستةي «بديع الزمان» دا هيَنا و حةوانةوة وسرةوتي ليَ برِي‬
‫و بؤ هةموو كةساني دةوروبةي خؤي بة ئاشكرا رِايطةياند كة‪( :‬دةبيَ بة بةلَطة بؤ هةموو جيهان بضةسثيَنـم و ثيَيـان بسةمليَنم كة قورئـان‬
‫خؤريَكي مةعنةوية تيشكي ئةو خؤرة هةرطيز كز نابيَت و رِووناكييةكةشي بة هيض كةسيَك ناكوذيَتةوة) ‪.‬‬

‫‪-9-‬‬
‫[مژدەی پێدانی زانستی قورئان لەالیەن پێغەمبەرەوە]‬

‫هةر لة تايف الوي و لة خةونيَكـي رِاستـدا بة خزمةتـي ثيَغةمبةر (صلي اللة علية وسلم) شةرةفمةنـد بووة و داواي (زانسيت قورئان)ي ليَ‬
‫كردووة ‪ ,‬حةزرةتيش لةو خةوةدا مذدةي داوةتـيَ كـة ‪" :‬سيوهـب لك علم القراٌن ما لـم تسأل شيئا من االمة" واتة زانستـي قورئانـت ثيَ‬
‫دةبةخشريَت بة مةرجيَك "سوئال"ي هيض شتيَك لة نةتةوةكةم نةكةيت ‪ .‬ئةويش تا لة ذياندامايةوة سوئالي لة كةس نةكرد ‪ ,‬نة بة واتاي‬
‫"ثرسيار"و نة بةواتاي "سوالَكردن" تةنانةت لةموحتاجرتيين كاتةكاني تةمةنيدا دياري وسةدةقة وزةكاتيشي لةخةلَكي وةرنةطرتووة ‪.‬‬

‫[تایبەتکاری پەیامەکانی نوور]‬

‫طرنطرتين تايبةتكاري ئةم ثةيامانة لةوةداية كة‪ :‬تةفسرييَكي خةستوخؤلَي رِاستييةكاني قورئانة و بة ئينسايكلَؤثيديا (مةوسوعة)يةكي‬
‫ئيماني بايةخدار دادةنريَن و بة دةم خواستة ئيمانييةكاني خةلَكي سةردةمةوة دةرِؤن و ئيماني تةحقيقي لةدلَ و دةروون وبري وذيري مرؤظي‬
‫هاوضةرخدا دادةمةزريَنن و بيناي كوفر و ئيلحاد لة بنج و بيَخدا هةلَدةتةكيَنن و ‪ ,‬قةلَاي مةحكةمن و بؤ ئيمانداران و طرنطرتيـن و ضةكـي‬
‫ثيَشكةوتووي «ئيمان» ن لةم سةردةمةدا ‪ ,‬كة نويَرتين و ضةكي فرت و فيَلَي كوفر و ئيلحادي تيَدا بةكار دةهيَنريَت !‪.‬‬

‫‪- 10 -‬‬
‫[پەیامەکانی نوور لە دوای وەفاتی مامۆستا نوورسی]‬

‫‪ ‬لة دواي خؤي ‪ ,‬قوتابيية دلَسؤزةكاني بةوثةرِي ضوست و ضاالكي ثةيامةكاني نووريان بة خةلَكي طةياند و بة ئاستة زانستـي و‬
‫فيكرييةكاني ناوخؤ و جيهانيان ناساندن و طةورة بريياران (مفكرين) ي ئيسالمي و جيهانيان ثيَ ئاشنا كردن ‪.‬‬
‫‪ ‬تا ئيَستا لة توركيادا هةشت كؤنطرةي جيهاني و دةيان كؤرِ و سيميناري ناوخؤيي لةسةر ذيان و بريي مامؤستا نوورسـي طيـراوة ‪.‬‬
‫هةروةك لة ضةندين شويَين تري جيه اندا ضةشين (ميسر و مةغريب و جةزائري و ئةردةن و ماليزيا و ئوسرتاليا و ئةندؤنيسيـا و‬
‫يةمةن و ضاد و ئةلَمانيا و بؤسنيا و هةرزةطؤظينا و فليثني و شويَناني تريش) كؤنطرةي جيهاني و كؤرِ و سيمينـاري زانستيـي لة‬
‫ئاستة ئةكادميييةكاندا لةسةر ثيَشكةش كراوة ‪ .‬جطة لةو دةيان ليَكؤلَينةوة و باس و كتيَبانةي كة بةزمانة جياجياكان بؤ ئةم‬
‫مةبةستة نووسراون و جطة لةو نامة زانكؤيي و ئةكادمييانةش كة بؤ وةرطرتين برِوانامةي بالَا (ماستةر و دكتؤرا) لة جةندةها‬
‫زانكؤي ناوخؤ و جيهاندا (هةر لة ماليزياوة تا دةطاتة فةرِةنسا) لةسةر ذياني «مامؤستا نوورسي» خؤي و لةسةر ثةيامةكانـي‬
‫نووسراون و ئامادة كراون ‪.‬‬
‫‪ ‬لة ضةند زانكؤيةكي جيهاندا زانست و بريي «مامؤستا نوورسي» لة ناوةندي مةنهةجة رِةمسييـةكان و سةرضاوة زانستييةكـاندا‬
‫دانراون و بة دةرس دةخويَندريَن ‪ ,‬وةك زانكؤي ئةزهةري ميسر و زانكؤي «حممد اخلامس» لة مةغريب و زانكؤي ئيسالمي جيهاني‬
‫لة ماليزيا ‪.‬‬

‫[کۆنگرەی جیھانی]‬

‫تا ئيَستا زياتر لةثازدة كؤنطرةي جيهاني ودةيان كؤرِي زانسيت وثيَشربِكيَي رِؤشنبريي لةئاسيت جيهاندا لةسةركراوة ودةيان كتيَب و سةدان‬
‫ليَكؤلَينةوةي لةسةر نووسراوة ‪ ,‬ضةندين بةلَطةنامةي زانكؤييشي لة خويَندني بالَا لة سةر وةرطرياوة ‪.‬‬

‫دواهةمني كؤنطرةي جيهاني لةسـةر مامؤستا سةعيـد نوورسـي لة شاري ئةستةمبـولَ لة رِيَكةوتـي (‪)٢٠١٠/١٠/٣‬دا سازكرا و ضةنديـن‬
‫كةسايةتي زانسيت لة (‪ )٤٤‬ولَاتةوة بةشدارييان تيَداكرد كة تويَذةراني (‪ )٣٣‬ولَات لةوانة (‪ )١٠٥‬تويَذينةوةي زانستييان ثيَشكـةش‬
‫كرد ‪.‬‬

‫‪- 11 -‬‬
‫[بەرھەمەکان]‬

‫‪ ‬وتةكان (وةرطيَرِدراوة بؤ كوردي)‬


‫‪ ‬مةكتووبات (وةرطيَرِدراوة بؤ كوردي)‬
‫‪ ‬بريسكةكان (وةرطيَرِدراوة بؤ كوردي)‬
‫‪ ‬تيشكةكان (وةرطيَرِدراوة بؤ كوردي)‬
‫‪ ‬ثاشبةندةكان (وةرطيَرِدراوة بؤ كوردي)‬
‫‪ ‬ثاشبةندةي بارال‬
‫‪ ‬ثاشبةندةي قةستةمؤني‬
‫‪ ‬ثاشبةندةي ئةمريداغ‬
‫‪ ‬ميَذووي ذيان‬
‫‪ ‬اإلشارات اإلعجاز‬
‫‪ ‬مةسنةوي نووريية‬
‫‪ ‬سكةيي تصديقي غةييب‬
‫‪ ‬عةساي موسا‬
‫‪ ‬زولفةقار‬
‫‪ ‬سراجي نوور‬
‫‪ ‬تلسمةكان‬
‫‪ ‬ئاساري بةديعية (ئةسةرةكاني ثيَشني)(بة ناوي «داوةرييةكان» وةرطيَرِدراوة بؤ كوردي)‬
‫‪ ‬موحاكةمات‬
‫‪ ‬کمونازةرات‬
‫‪ ‬خوتبةي شامية و خوتوواتي ستة‬
‫‪ ‬شةهادةتنامةي دوو مةكتةبي موسيبةت (ياخوود ديواني حةربي عوريف و سةعيدي كوردي)‬
‫‪ ‬هتد ‪...‬‬

‫‪- 12 -‬‬
‫سەرچاوەکان‬
‫ژیاننامەی سەعید نوورسی ‪ :‬حبیب محمد سعید‬ ‫‪‬‬
‫ژیاننامە ‪ :‬بەرگی نۆیەم ‪ :‬پەیامەکانی نوور‬ ‫‪‬‬
‫کتێبی ووتەکان ‪ :‬سەعید نوورسی‬ ‫‪‬‬
‫پوختەی ژیانی بدیع الزمان ‪ :‬فاروق رسول یەحیا‬ ‫‪‬‬
‫ویکیپیدیای تورکی‬ ‫‪‬‬

‫‪- 13 -‬‬

You might also like