1 Determinante I Matrice PDF

Vukomir M. Milinković, Dalibor M.
Ćosić - asistent Matematika Rešeni zadaci
Determinante i Matrice
(
4x + 2y = 1
1) Ako imamo sistem od dve jednaµcine sa dve nepoznate (x; y)
2x + 3y = 7
onda kaµzemo da je on odre†en (rešiv) jer ima isti broj jednaµcina i nepoznatih
(dve) Rešimo ovaj sistem jednaµcina metodom determinanti. Formirajmo prvo
determinantu sistema D Ona je sastavljena od koe…cijenata sa leve strane znaka
jednakosti i ima sledeći oblik odnosno rešenje
4 2
D= = (4 3) (2 2) = 12 4=8
2 3
Formirajmo determinantu po x tako što umesto koe…cijenata uz x stavimo one
koe…cijente sa desne strane znaka jednakosti
1 2
Dx = = (1 3) (7 2) = 3 14 = 11
7 3
Formirajmo determinantu po y tako što umesto koe…cijenata uz y stavimo one
koe…cijente sa desne strane znaka jednakosti
4 1
Dy = = (4 7) (1 2) = 28 2 = 26
2 7
Primenom Kramerovih formula (pravila) dobijamo

Dx 11 Dy 26 13
x= = y= = =
D 8 D 8 4
To moµzemo uraditi ako je determinanta sistema D 6= 0
a1 b1
Dakle, ako imamo determinantu drugog reda D =
a2 b2
a1 & b1
moµzemo primeniti i sledeći postupak D = = a1 b2 a2 b1
a2 % b2
Na glavnoj dijagonali & nalaze se elementi a1 i b2 a na sporednoj dijagonali
% nalaze se elementi a2 i b1
Ako smo nauµcili kako se rešava determinanta drugog reda, nauµcimo kako se
rešavaju i determinante viših redova. Imamo sledeću determinantu D
a1 b1 c1
D= a2 b2 c2
a3 b3 c3
Jedan naµcin njenog rešavanja je primena Sarusovog pravila kada se pored
1
Vukomir M. Milinković, Dalibor M. Ćosić - asistent Matematika Rešeni zadaci
date determinante dopišu prve dve njene kolone, odnosno

a1 b1 c1 a1 b1
& &
% &
% %
D = a2 b2 c2 a2 b2 Sada je
% &
% &
% &
a3 b3 c3 a3 b3
D = a1 b2 c3 + b1 c2 a3 + c1 a2 b3 a3 b2 c1 + b3 c2 a1 + c3 a2 b1
2) Primenom Sarusovog pravila i Kramerovih formula rešimo sistem od tri

jednaµcine sa tri nepoznate.
x 2y + z = 4
2x y + z = 1
x + 2y z = 2
Determinanta datog sistema i njeno rešenje glasi
1 2 1 1 2
D= 2 1 1 2 1 =
1 2 1 1 2
= 1 ( 1) ( 1) + ( 2) 1 1 + 1 2 2
1 ( 1) 1 + 2 1 1 + ( 1) 2 ( 2)
=1 2+4 ( 1 + 2 + 4) = 3 5= 2
Ostale determinante i njihova rešenja dobijamo kada redom umesto prve, druge
i treće kolone, uvedemo kolonu slobodnih koe…cijenata (onih sa desne strane
znaka jednakosti) odnosno
4 2 1 4 2
Dx = 1 1 1 1 1 =
2 2 1 2 2
= ( 4) ( 1) ( 1) + ( 2) 1 ( 2) + 1 ( 1) 2
( 2) ( 1) 1 + 2 1 ( 4) + ( 1) ( 1) ( 2)
= 4+4 2 (2 8 2) = 2+8=6
1 4 1 1 4
Dy = 2 1 1 2 1 =
1 2 1 1 2
= 1 ( 1) ( 1) + ( 4) 1 1 + 1 2 ( 2)
1 ( 1) 1 + ( 2) 1 1 + ( 1) 2 ( 4)
=1 4 4 ( 1 2 + 8) = 7 5= 12
2
1 2 4 1 2
Dz = 2 1 1 2 1 =
1 2 2 1 2
= 1 ( 1) ( 2) + ( 2) ( 1) 1 + ( 4) 2 2
1 ( 1) ( 4) + 2 ( 1) 1 + ( 2) 2 ( 2)
=2+2 16 (4 2 + 8) = 12 10 = 22
Primenom Kramerovih formula dobijamo
Dx 6 Dy 12 Dz 22
x= = = 3 y= = =6 z= = = 11
D 2 D 2 D 2
3) Primenom Sarusovog pravila i Kramerovih formula rešimo sistem jednaµcina

A + B + C = 1
6A 5B 3C = 2
4A + 2B + C = 3
Determinanta sistema i njeno rešenje glasi
1 1 1 1 1
D= 6 5 3 6 5 =
4 2 1 4 2
= 1 ( 5) 1 + 1 ( 3) 4 + 1 ( 6) 2
4 ( 5) 1 + 2 ( 3) 1 + 1 ( 6) 1 = 3
1 1 1 1 1
DA = 2 5 3 2 5 =
3 2 1 3 2
= 1 ( 5) 1 + 1 ( 3) 3 + 1 2 2
3 ( 5) 1 + 2 ( 3) 1 + 1 2 1 = 9
1 1 1 1 1
DB = 6 2 3 6 2 =
4 3 1 4 3
= 1 2 1 + 1 ( 3) 4 + 1 ( 6) 3
4 2 1 + 3 ( 3) 1 + 1 ( 6) 1 = 21
1 1 1 1 1
DC = 6 5 2 6 5 =
4 2 3 4 2
3
= 1 ( 5) 3 + 1 2 4 + 1 ( 6) 2 =
4 ( 5) 1 + 2 2 1 + 3 ( 6) 1 = 15
Primenom Kramerovih formula dobijamo
DA 9 DB 21 DC 15
A= = =3 B= = = 7 C= = =5
D 3 D 3 D 3
Sarusovo pravilo moµzemo primeniti samo za determinante 3 3 (tri vrste i tri
kolone). Prikaµzimo postupak rešavanja determinanti viših redova „razvijanjem”
a+ a12 a+ a14 determinanti po vrstama ili kolonama - Laplasov
11 13
razvoj. Na šemi primetimo. Iznad 11 (prva vrsta
a21 a+ 22 a23 a+ 24 i prva kolona) stoji znak + iznad 12 (prva vrsta
a+ a32 a+ a34 a druga kolona) stoji znak dok iznad 13 (prva
31 33
vrsta a treća kolona) stoji znak + i tako redom.
a41 a+ 42 a43 a+ 44 Vidimo da tamo gde je zbir vrste i kolone paran
broj (1 + 1 = 2; 1 + 3 = 4; 3 + 1 = 4; 2 + 2 = 4 : : :) stoji znak + a tamo gde je
zbir vrste i kolone neparan broj (1 + 2 = 3; 1 + 4 = 5; 2 + 1 = 3; 2 + 3 = 5 : : :)
stoji znak
Na primeru determinante sa prethodne „slike”prikaµzimo Laplasov razvoj razvi-
janjem pomenute determinante, na primer, po elementima treće kolone
+ +
a11 a12 a13 a14
+ + a21 a22 a24 a11 a12 a14
a21 a22 a23 a24
+ +
= a13 a31 a32 a34 a23 a31 a32 a34
a31 a32 a33 a34
a41 a42 a44 a41 a42 a44
+ +
a41 a42 a43 a44
a11 a12 a14 a11 a12 a14
+ a33 a21 a22 a24 a43 a21 a22 a24
a41 a42 a44 a31 a32 a34
Pri rešavanju zadataka, naje…kasnije je razvijati po onoj vrsti, ili koloni, koja
ima najviše nula !
Pogledajmo primere rešavanja determinanti

x+y x y
D= = (x + y ) (x + y ) (x y ) (x y)
x y x+y
= x2 + 2xy + y 2 x2 2xy + y 2 = 4xy
m2 mn
D= = m2 n2 (m n) (m n) = m2 n2 m2 n2 = 0
mn n2
a b c a b c a b
D= c a b = c a b c a = a3 + b3 + c3 (bac + c ba + ac b)
b c a b c a b c
4
= a3 + b3 + c3 3abc
Izraµcunajmo istu determinantu razvojem po prvoj vrsti
a b c
a b c b c a
D= c a b =a b +c
c a b a b c
b c a
= a a2 cb b ca b2 + c c2 ba = a3 abc abc + b3 + c3 abc
= a3 + b3 + c3 3abc
a b ab a b ab a b
D= b c bc = b c bc b c
c a ac c a ac c a
= ac ac + bbc c + abba (c c ab + abc a + ac bb)
= a2 c2 + a2 b2 + b2 c2 a2 bc ab2 c abc2
Izraµcunajmo istu determinantu razvojem po prvoj koloni
a b ab
c bc b ab b ab
D= b c bc =a b +c
a ac a ac c bc
c a ac
= a (c ac abc) b bac a2 b + c b2 c c ab
2 2 2 2 2 2 2 2 2
=a c a bc ab c + a b + b c abc
= a2 c2 + a2 b2 + b2 c2 a2 bc ab2 c abc2
a x x a x x a x
D= x b x = x b x x b = abc + x3 + x3 bx2 + ax2 + c x2
x x c x x c x x
= abc + 2x3 (a + b + c)
Izraµcunajmo istu determinantu razvojem po trećoj koloni
a x x
x b a x a x
D= x b x =x x +c
x x x x x b
x x c
= x x2 bx x ax x2 + c ab x2 = x3 bx2 ax2 + x3 + abc cx2
= abc + 2x3 (a + b + c) x2
x y x+y x y x+y x y
D= y x+y x = y x+y x y x+y
x+y x y x+y x y x+y x
5
3
= xy (x + y ) + y x (x + y ) + (x + y ) y x (x + y ) + x3 + y 3 Kako je
3
(x + y ) = x3 + 3x2 y + 3xy 2 + y 3 onda imamo
D = 3x2 y + 3xy 2 x3 + 3x2 y + 3xy 2 + y 3 + x3 + y 3 = 2 x3 + y 3
1 sin x cos x 1 sin x cos x 1 sin x

D= 1 sin y cos y = 1 sin y cos y 1 sin y
1 sin z cos z 1 sin z cos z 1 sin z
= sin y cos z + sin x cos y + cos x sin z (sin y cos x + sin z cos y + cos z sin x)
= sin y cos z sin z cos y + sin x cos y sin y cos x + cos x sin z cos z sin x
| {z } | {z } | {z }
sin(y z) sin(x y) sin(z x)
= sin (x y ) + sin (y z ) + sin (z x)
sin2 x cos 2x cos2 x sin2 x cos 2x cos2 x sin2 x cos 2x

2 2 2 2 2
D= sin y cos 2y cos y = sin y cos 2y cos y sin y cos 2y
2 2 2 2 2
sin z cos 2z cos z sin z cos 2z cos z sin z cos 2z
= sin2 x cos 2y cos2 z + cos 2x cos2 y sin2 z + cos2 x sin2 y cos 2z
sin2 z cos 2y cos2 x + cos 2z cos2 y sin2 x + cos2 z sin2 y cos 2x
= sin2 x cos2 y sin2 y cos2 z + cos2 x sin2 x cos2 y sin2 z+
+ cos2 x sin2 y cos2 z sin2 z sin2 z cos2 y sin2 y cos2 x
cos2 z sin2 z cos2 y sin2 x cos2 z sin2 y cos2 x sin2 x
= sin2 x cos2 y cos2 z sin2 x sin2 y cos2 z + cos2 x cos2 y sin2 z sin2 x cos2 y sin2 z
+ cos2 x sin2 y cos2 z cos2 x sin2 y sin2 z sin2 z cos2 y cos2 x+ sin2 z sin2 y cos2 x
cos2z cos2y sin2x+ sin2z cos2y sin2x cos2z sin2y cos2x+ cos2z sin2y sin2x = 0
sin x + sin y cos x + cos y

D=
cos x cos y sin x sin y
= ( sin x + sin y ) ( sin x sin y ) ( cos x cos y ) ( cos x + cos y )
= sin2 x sin2 y cos2 x cos2 y = sin2 x sin2 y cos2 x + cos2 y
= 1 cos2 x sin2 y cos2 x+1 sin2 y = 1 cos2 x sin2 y cos2 x+1 sin2 y
=2 2 cos2 x + sin2 x = 2 2=0
Ako je dat sistem od tri jednaµcine sa tri nepoznate

9
a11 x a12 y a13 z = c1 > = a11 a12 a13
a21 x a22 y a23 z = c2 tada imamo D = a21 a22 a23
>
;
a31 x a32 y a33 z = c3 a31 a32 a33
6
c1 a12 a13 a11 c1 a13 a11 a12 c1

Dx = c2 a22 a23 Dy = a21 c2 a23 Dz = a21 a22 c2
c3 a32 a33 a31 c3 a33 a31 a32 c3
Dx Dy Dz
x= y= z= odnosno:
D D D
1 Ako je D 6= 0 tada sistem od tri jednaµcine sa tri nepoznate ima jedinstv-
eno rešenje koje moµzemo odrediti primenom Kramerovog pravila
2 Ako je D = 0 i bar jedna od determinanti Dx Dy Dz razliµcita od nule,
tada je sistem od tri jednaµcine sa tri nepoznate nemoguć pa nema rešenje
3 Ako je D = 0 Dx = 0 Dy = 0 Dz = 0 tada je sistem od tri jednaµcine sa
tri nepoznate neodre†en ili nemoguć ili ima beskonaµcno mnogo rešenja.
Ako je D = 0 Dx = 0 Dy = 0 tada je sistem od dve jednaµcine sa dve nepo-
znate neodre†en.
4) Odredimo rešenja sistema jednaµcina
2x + y + z = 0
ax + y + z = 1
x + a y + 2z = 2
2 1 1 2 1 1 2 1
D= a 1 1 = a 1 1 a 1 = 4 + 1 + a2 (1 + 2a + 2a)
1 a 2 1 a 2 1 a
2
= a2 4a + 4 = (a 2)
0 1 1 0 1 1 0 1
Dx = 1 1 1 = 1 1 1 1 1 =2+a (2 + 2) = a 2
2 a 2 2 a 2 2 a
2 0 1 2 0 1 2 0
Dy = a 1 1 = a 1 1 a 1 = 4 + 2a (1 + 4) = 2a 1
1 2 2 1 2 2 1 2
2 1 0 2 1 0 2 1
Dz = a 1 1 = a 1 1 a 1 =4+1 (2a + 2a) = 5 4a
1 a 2 1 a 2 1 a
Ako je a = 2 tada je D = 0 Dx = 0 Dy 6= 0 Dz 6= 0 odnosno za a = 2 dati
sistem od tri jednaµcine sa tri nepoznate nema rešenje.
Ako je a 6= 2 tada je D 6= 0 odnosno za a 6= 2 dati sistem od tri jednaµcine sa
tri nepoznate je odre†en i njegova rešenja tada iznose
Dx a 2 1 Dy 2a 1 Dz 5 4a
x= = 2 = y= = 2 z= = 2
D (a 2) a 2 D (a 2) D (a 2)
7

ax + ay + z = 1
x + ay + z =2
x + y + z = 3
a a 1 a a 1 a a
D= 1 a 1 = 1 a 1 1 a = a2 + a + 1 (a + a + a)
1 1 1 1 1 1 1 1
2
= a2 2a + 1 = (a 1)
1 a 1 1 a 1 1 a
Dx = 2 a 1 = 2 a 1 2 a = a 3a + 2 ( 3a 1 + 2a)
3 1 1 3 1 1 3 1
= 3a + 3 = 3 (a 1)
a 1 1 a 1 1 a 1
Dy = 1 2 1 = 1 2 1 1 2 = 2a 1 3 (2 3a 1)
1 3 1 1 3 1 1 3
= 5a 5 = 5 (a 1)
a a 1 a a 1 a a
Dz = 1 a 2 = 1 a 2 1 a = 3a2 +2a 1 ( a + 2a 3a)
1 1 3 1 1 3 1 1
= 3a2 + 4a 1= 3a2 4a + 1 = (a 1) (3a 1)
Ako je a = 1 tada je D = 0 Dx = 0 Dy = 0 Dz = 0 odnosno za a = 1 dati
sistem od tri jednaµcine sa tri nepoznate nema rešenje ili je neodre†en ili ima
beskonaµcno mnogo rešenja
Ako je a 6= 1 tada je D 6= 0 Dx 6= 0 Dy 6= 0 Dz 6= 0 odnosno za a 6= 1 dati
sistem od tri jednaµcine sa tri nepoznate je odre†en i njegova rešenja tada iznose
Dx 3 (a 1) 3 Dy 5 (a 1) 5
x= = 2 = y= = 2 =
D (a 1) a 1 D (a 1) a 1
Dz (a 1) (3a 1) 3a 1
z= = 2 =
D (a 1) a 1

ax + y + z = 1
x + ay + z = a
x + y + a z = a2
8
a 1 1 a 1 1 a 1
D= 1 a 1 = 1 a 1 1 a = a3 + 1 + 1 (a + a + a)
1 1 a 1 1 a 1 1
2
= a3 3a + 2 = (a 1) (a + 2)
1 1 1 1 1 1 1 1
Dx = a a 1 = a a 1 a a = a2 + a2 + a a3 + 1 + a2
a2 1 a a2 1 a a2 1
2
= a3 + a2 + a 1= a3 a2 a+1 = (a 1) (a + 1)
a 1 1 a 1 1 a 1
Dy = 1 a 1 = 1 a 1 1 a = a3 + 1 + a2 a + a3 + a
1 a2 a 1 a2 a 1 a2
2
= a2 2a + 1 = (a 1)
a 1 1 a 1 1 a 1
Dz = 1 a a = 1 a a 1 a = a4 + a + 1 a + a2 + a2
1 1 a2 1 1 a2 1 1
2 2
= a4 2a2 + 1 = (a 1) (a + 1)
Ako je a = 1 tada je D = 0 Dx = 0 Dy = 0 Dz = 0 odnosno za a = 1 dati
sistem jednaµcina je neodre†en.
Ako je a = 2 tada je D = 0 Dx 6= 0 Dy 6= 0 Dz = 6 0 odnosno za a = 2 dati
sistem jednaµcina je nema rešenje.
Ako je a 6= 1 i a 6= 2 tada je D 6= 0 pa rešenje datog sistema jednaµcina glasi
2 2
Dx (a 1) (a + 1) a+1 Dy (a 1) 1
x= = 2 = y= = 2 =
D (a 1) (a + 2) a+2 D (a 1) (a + 2) a + 2
2 2 2
Dz (a 1) (a + 1) (a + 1)
z= = 2 =
D (a 1) (a + 2) a+2
Sistemi linearnih jednaµcina

Ako je dat sistem od tri jednaµcine sa tri nepoznate
a11 x a12 y a13 z = 0
a21 x a22 y a23 z = 0
a31 x a32 y a33 z = 0
gde je vrednost svih slobodnih µclanova nula tada za takav sistem jednaµcina ka-
µzemo da je homogeni sistem linearnih jednaµcina.
Za dati homogeni sistem linearnih jednaµcina imamo
9
0 a12 a13 0 a12 a13 0 a12

Dx = 0 a22 a23 = 0 a22 a23 0 a22 = 0 + 0 + 0 (0 + 0 + 0) = 0
0 a32 a33 0 a32 a33 0 a32
a11 0 a13 a11 0 a13 a11 0
Dy = a21 0 a23 = a21 0 a23 a21 0 =0+0+0 (0 + 0 + 0) = 0
a31 0 a33 a31 0 a33 a31 0
a11 a12 0 a11 a12 0 a11 a12
Dz = a21 a22 0 = a21 a22 0 a21 a22 = 0 + 0 + 0 (0 + 0 + 0) = 0
a31 a32 0 a31 a32 0 a31 a32
odnosno Dx = 0 Dy = 0 Dz = 0
Ako je D = 0 tada će dati sistem jednaµcina biti neodre†en, odnosno ima bes-
konaµcno mnogo rešenja za koja kaµzemo da su netrivijalna. Dakle, za D = 0
dati sistem jednaµcina ima netrivijalna rešenja.
Ako je D 6= 0 tada će dati sistem jednaµcina biti odre†en pa primenom Kram-
erovog pravila dobijamo njegova rešenja, odnosno
x=0 y=0 z = 0 jer je Dx = 0 Dy = 0 Dz = 0
Dobijena rešenja zovemo trivijalnim rešenjima

x + y + z =0
x 3y =0
3x y + 2z = 0
1 1 1 1 1 1 1 1
D= 1 3 0 = 1 3 0 1 3 = 6 + 0 1 ( 9 + 0 + 2) = 0
3 1 2 3 1 2 3 1
Kako je D = 0 Dx = 0 Dy = 0 Dz = 0 onda je dati sistem jednaµcina neo-
dre†en, odnosno ima beskonaµcno mnogo rešenja za koja kaµzemo da su netri-
vijalna.
8) Odredimo parametar a tako da sistem jednaµcina

ax + y + z = 0
x + ay + z = 0
x + y + az = 0
ima netrivijalna rešenja
a 1 1 a 1 1 a 1
D= 1 a 1 = 1 a 1 1 a = a3 + 1 + 1 (a + a + a)
1 1 a 1 1 a 1 1
10
2
= a3 3a + 2 = (a 1) (a + 2)
Dati sistem jednaµcina ima netrivijalna rešenja ako je
2
D = 0 ) (a 1) (a + 2) = 0 ) a = 1 a= 2
37) Izraµcunajmo Vandermondovu determinantu

1 1 1 1
1 2 3 n
Dn = 1 22 32 n2
.. .. .. ..
. . . .
1 2n 1
3n 1
nn 1
Vidimo da ova determinanta ima n vrsta i n kolona, odnosno da je n - tog tipa.

Kod rešavanja zadatka imajmo u vidu da elementi u kolonama rastu geometri-
jskom progresijom !? Pretstavimo datu determinantu malo „slikovitije”.
1 1 1 1 1
1 2 3 4 n
1 22 32 42 n2
Dn = 1 23 33 43 n3
.. .. .. .. ..
. . . . .
1 2n 2
3n 2
4n 2
nn 2
1 2n 1
3n 1
4n 1
nn 1
Sada od svake sledeće vrste oduzimamo predhodnu kada dobijamo
1 1 1 1 1
1 1 1 1
1 1 2 1 3 1 4 1 n 1
1 1 22 21 32 31 42 41 n2 n1
Dn =
1 1 23 22 33 32 43 42 n3 n2
.. .. .. .. ..
. . . . .
1 1 2n 1
2n 2
3n 1
3n 2
4n 1
4n 2
nn 1
nn 2
U najprostijem sluµcaju, zajedniµcki µclan za 22 i 2 je 2 pa imamo 22 2 = 2 (2 1)

U najsloµzenijem sluµcaju, zajedniµcki µclan za 2n 1
i 2n 2
je 2n 2
pa imamo
n 1 n 2 n 2
2 2 =2 (2 1) jer je
2n 2
(2 1) = 2n 2
21 2n 2
= 2n 2+1
2n 2
= 2n 1
2n 2
Dalje imamo
11
1 1 1 1 1
0 2 1 3 1 4 1 n 1
0 2 (2 1) 3 (3 1) 4 (4 1) n (n 1)
Dn =
0 22 (2 1) 32 (3 1) 42 (4 1) n2 (n 1)
.. .. .. .. ..
. . . . .
0 2n 2
(2 1) 3n 2
(3 1) 4n 2
(4 1) nn 2
(n 1)
Razvijanjem po prvoj koloni od determinante reda n dobijamo determinantu

reda n 1 odnosno
2 1 3 1 4 1 n 1
2 (2 1) 3 (3 1) 4 (4 1) n (n 1)
Dn = 1 22 (2 1) 32 (3 1) 42 (4 1) n2 (n 1)
.. .. .. ..
. . . .
2n 2
(2 1) 3n 2
(3 1) 4n 2
(4 1) nn 2
(n 1)
„Izvlaµcenjem”zajedniµckih faktora (2 1) iz prve kolone, (3 1) iz druge kolone

, : : : , i (n 1) iz poslednje kolone dobijamo
1 1 1 1
2 3 4 n
Dn = (2 1) (3 1) (4 1) (n 1) 22 32 42 n2
.. .. .. ..
. . . .
2n 2
3n 2
4n 2
nn 2
1 1 1 1
2 3 4 n
= (n 1)! 22 32 42 n2 = (n 1)! Dn 1
.. .. .. ..
. . . .
2n 2
3n 2
4n 2
nn 2
Primetimo da smo determinantu Dn napisali kao proizvod „broja” (n 1)! i

determinante Dn 1 Sada izraµcunajmo Dn 1 gde Dn 1 determinanta reda n 1
dobijena razvijanjem Dn po prvoj koloni uz izvlaµcenje zajedniµckih faktora
1 1 1 1
2 3 4 n
22 32 42 n2
Dn 1 = 23 33 43 n3
.. .. .. ..
. . . .
2n 3
3n 3
4n 3
nn 3
2n 2
3n 2
4n 2
nn 2
12
Da jednostavnije dobijemo nule u prvoj koloni, primetimo geometrijsku pr-

ogresiju 1; 2; 22 ; : : : ; 2n 2 odnosno da je kolilµcnik sledećeg i prethodnog
elementa u prvoj koloni 2 Oduzimanjem od svake sledeće vrste prethodnu ali
pomnoµzenu sa 2 dobijamo
1 1 1 1
2 21 3 21 4 21 n 21
22 2 2 32 2 3 42 2 4 n2 2 n
Dn 1 =
23 2 22 33 2 32 43 2 42 n3 2 n2
.. .. .. ..
. . . .
2n 2
2 2n 3
3n 2
2 3n 3
4n 2
2 4n 3
nn 2
2 nn 3
1 1 1 1
0 3 2 4 2 n 2
0 3 (3 2) 4 (4 2) n (n 2)
=
0 32 (3 2) 42 (4 2) n2 (n 2)
.. .. .. ..
. . . .
0 3n 3
(3 2) 4n 3
(4 2) nn 3
(n 2)
Razvojem ovako dobijene determinante Dn 1 po prvoj koloni dobijamo det-
erminantu reda n 2 odnosno
3 2 4 2 n 2
3 (3 2) 4 (4 2) n (n 2)
=1 32 (3 2) 42 (4 2) n2 (n 2)
.. .. ..
. . .
3n 3
(3 2) 4n 3
(4 2) nn 3
(n 2)
Izdvojimo sada zajedniµcke faktore, (3 2) iz prve, (4 2) iz druge; : : : ; i
(n 2) iz poslednje kolone determinante Dn 1 kada dobijamo
1 1 1
3 4 n
Dn 1 = (3 2) (4 2) (n 2) 32 42 n2
.. .. ..
. . .
3n 3
4n 3
nn 3
1 1 1
3 4 n
= (n 2)! 32 42 n2 = (n 2)! Dn 2
.. .. ..
. . .
3n 3
4n 3
nn 3
Primetimo da sliµcan postupak treba ponoviti ali sada na Dn 2
13
1 1 1 1
3 4 5 n
32 42 52 n2
Dn 2 =
33 43 53 n3
.. .. .. ..
. . . .
3n 3
4n 3
5n 3
nn 3
Sada imamo iskustvo pa je lako primetiti da je koliµcnik bilo kog narednog i

prethodnog µclana u prvoj koloni 3 Zato od svake naredne vrste oduzim-
amo prethodnu, pomnoµzenu sa 3 kada dobijamo
1 1 1 1
3 31 4 31 5 31 n 31
32 3 3 42 3 4 52 3 5 n2 3 n
Dn 2 =
33 3 32 43 3 42 53 3 52 n3 3 n2
.. .. .. ..
. . . .
3n 3
3 3n 4
4n 3
3 4n 4
5n 3
3 5n 4
nn 3
3 nn 4
1 1 1 1
0 4 3 5 3 n 3
0 4 (4 3) 5 (5 3) n (n 3)
=
0 42 (4 3) 52 (5 3) n2 (n 3)
.. .. .. ..
. . . .
0 4n 4
(4 3) 5n 4
(5 3) nn 4
(n 3)
Razvojem po prvoj koloni dobijamo determinantu Dn 2 reda n 3
4 3 5 3 n 3
4 (4 3) 5 (5 3) n (n 3)
= 42 (4 3) 52 (5 3) n2 (n 3)
.. .. ..
. . .
4n 4
(4 3) 5n 4
(5 3) nn 4
(n 3)
Izdvajanjem zajedniµckih faktora (4 3) iz prve kolone, (5 3) iz druge kol-
one; : : : ; (n 3) iz poslednje kolone dobijamo
1 1 1
4 5 n
Dn 2 = (4 3) (5 3) (n 3) 42 52 n2
.. .. ..
. . .
4n 4
5n 4
nn 4
14
1 1 1
4 5 n
= (n 3)! 42 52 n2 = (n 3)! Dn 3
.. .. ..
. . .
4n 4
5n 4
nn 4
Besmisleno je dalje ponavljati postupak jer smo dovoljno primetili ! Ako bi

pomalo dosadni postupak ponavljali dovoljan broj puta, tada bi imali
9
Dn = (n 1)!Dn 1 >
>
>
>
Dn 1 = (n 2)!Dn 2 >
>
>
>
>
>
Dn 2 = (n 3)!Dn 3 >
=
.. .. Odavde dobijamo
. . >
>
>
D4 = (4 1)!D4 1 = 3!D3 > >
>
>
D3 = (3 1)!D3 1 = 2!D2 > >
>
>
;
D2 = (2 1)!D2 1 = 1!D1
Dn = (n 1)! Dn 1 = (n 1)! (n 2)! Dn 2
= (n 1)! (n 2)!
3! 2! 1! 1
2 3
1 1 1
6 7
56) Data je matrica A = 4 0 1 1 5
0 0 1
a) Odredimo sve matrice koje su komutativne sa matricom A
b) Odradimo sopstvene vrednosti i sopstvene vektore matrice B = A + AT
2 3
n(n + 1)
1 n
6 2 7
6 7
c) Dokaµzimo da je (1) An = 6 0 1 n 7
4 5
0 0 1
2 3
c11 c12 c13
6 7
a) Neka je C = 4 c21 c22 c23 5 matrica komutativna sa matricom A
c31 c32 c33
kada vaµzi jednakost A C = C A Imamo
2 32 3 2 3
1 1 1 c11 c12 c13 c11 +c21 +c31 c12 +c22 +c32 c13 +c23 +c33
6 76 7 6 7
AC = 4 0 1 1 5 4 c21 c22 c23 5=4 c21 +c31 c22 +c32 c23 +c33 5
0 0 1 c31 c32 c33 c31 c32 c33
2 3 2 3 2 3
c11 c12 c13 1 1 1 c11 c11 + c12 c11 + c12 + c13
6 7 6 7 6 7
CA = 4 c21 c22 c23 5 4 0 1 1 5 = 4 c21 c21 + c22 c21 + c22 + c23 5
c31 c32 c33 0 0 1 c31 c31 + c32 c31 + c32 + c33
15
Ako izjednaµcimo elemente treće vrste matrica AC i CA tada dobijamo

c31 = c31 c32 = c31 + c32 c33 = c31 + c32 + c33 odakle je
c31 = 0 c32 = 0
Ako izjednaµcimo elemente druge vrste matrica AC i CA tada dobijamo
c21 = c21 c22 = c21 + c22 c21 + c22 + c23 = c23 + c33 odakle je
c21 = 0 c22 = c33
Ako izjednaµcimo elemente prve vrste matrica AC i CA tada dobijamo
c11 = c11 c22 = c11 c11 + c12 + c13 = c13 + c23 + c33 odakle je
c11 = c22 c12 = c23 dok je c13 proizvoljno
Ako uvedemo oznake c11 = c22 = c33 = a c12 = c23 = b c13 = c
( matrica C komutativna sa matricom A ) tada imamo
2 3 2 3
c11 c12 c13 a b c
6 7 6 7
C = 4 0 c22 c23 5 = 4 0 a b 5 Provera:
0 0 c33 0 0 a
2 3 2 3 2 3
1 1 1 a b c a a+b a+b+c
6 7 6 7 6 7
AC = 4 0 1 1 5 4 0 a b 5 = 4 0 a a+b 5
0 0 1 0 0 a 0 0 a
2 3 2 3 2 3
a b c 1 1 1 a a+b a+b+c
6 7 6 7 6 7
CA = 4 0 a b 5 4 0 1 1 5 = 4 0 a a+b 5
0 0 a 0 0 1 0 0 a
2 3
1 1 1
6
b) Kako je A = 4 0 1 1 7 5 onda imamo
0 0 1
2 3 2 3 2 3
1 1 1 1 0 0 2 1 1
6 7 6 7 6 7
B = A + AT = 4 0 1 1 5 + 4 1 1 0 5 = 4 1 2 1 5
0 0 1 1 1 1 1 1 2
Karakteristiµcni polinom matrice B glasi
2 1 1
2 1 1 1 1 2
det (B I)= 1 2 1 = (2 ) +
1 2 1 2 1 1
1 1 2
Kada razvijemo determinante drugog reda dobijamo karakteristiµcni polinom
3
P( ) = det (B I) = 6 2+9 4 Koreni jednaµcine P( ) = 0 ili
3
6 2+9 4 = 0 su: 1 = 2 =1 3 = 4 i to su sopstvene vrednosti
matrice B
16
3
2
x
6 7
Oznaµcimo sa 4 y 5 = X sopstveni vektor matrice B
z
Kako sopstveni vektor zadovoljava jednaµcinu B X = X ili (B I)X = 0
gde je I jediniµcna matrica i 0 nula matrica kolona, onda za = 1 = 2=1
2 3 2 3 2 3
1 1 1 x 0
6 7 6 7 6 7
dobijamo jednaµcinu 4 1 1 1 5 4 y 5 = 4 0 5
1 1 1 z 0
Ova matriµcna jednaµcina je zadovoljena za x + y + z = 0
Izrazimo x preko druge dve promenljive x = y z Kada ovo zamenimo u
opšti oblik sopstvenog vektora matrice B tada dobijamo
2 3
y z
6 7
X=4 y 5 Kako y i z mogu biti bilo koji brojevi, onda ih izaberemo
z
tako da vektori budu što jednostavniji
2 39
1 > >
6 7>>
y = 0 z = 1 imamo X1 = 4 0 5 > >
>
>
>
1 = Sopstveni vektori koji odgovaraju
2 3
1 > >
>
sopstvenoj vrednosti
6 7>>
y = 1 z = 0 imamo X2 = 4 1 5 > >
>
>
;
0
Za = 3= 4 jednaµcina (B 3 I ) X = 0 postaje
2 3 2 3 2 3
2 1 1 x 0 2x + y + z = 0
6 7 6 7 6 7
4 1 2 1 5 4 y 5 = 4 0 5 odakle je x 2y + z = 0
1 1 2 z 0 x + y 2z = 0
Ovaj sistem ima netrivijalno rešenje jer je rang matrice sistema jednak 2 Za
x = 1 dobijamo y = 1 z = 1 pa je
2 3
1
6 7
X3 =4 1 5 sopstveni vektor matrice B koji odgovara sopstvenoj vrednosti = 4
1
c) Jednakost (1) dokaµzimo primenom matematiµcke indukcije. Za n = 1 jed-
nakost (1) je taµcna jer je
2 3
1 (1 + 1) 2 3
1 1 1 1 1
6 2 7
6 7 6 7
A1 = A = 6 0 1 1 7=4 0 1 1 5=A
4 5
0 0 1
0 0 1
17
To je takozvana baza indukcije. Pretpostavimo da je jednakost (1) taµcna. Ako

tu jednakost pomnoµzimo sa A tada dobijamo
2 3 2 3
n (n + 1) 2 3 (n + 1) (n + 2)
1 n 1 1 + n
6 2 7 1 1 1 6 2 7
6 76 7 6 7
An A = An+1 =6 0 1 n 7 4 0 1 1 5=6 7
4 5 40 1 n+1 5
0 0 1
0 0 1 0 0 1
Ovo je jednakost (1) ako umesto n uzmemo n+1 pa je indukovani dokaz završen
18
POLINOMI POLINOMI POLINOMI

69) U jednaµcini x4 + ax2 + bx + 1 = 0 odredimo koe…cjiente a i b tako da
jednaµcina ima:
a) Dva dvostruka korena b) Jedan trostruki koren
U oba sluµcaja rešimo jednaµcinu
a) Neka jednaµcina ima dvostruke korene i Tada je
2 2 4 2
(x ) (x ) x + ax + bx + 1 odnosno
4
x 2( + )x + + 4 + 2 x2 2 ( + ) x+ 2 2 x4 +ax2 +bx+1
3 2
Izjednaµcavanjem koe…cijenata uz odgovarajuće stepene dobijamo sistem

1) + =0
2) 2
+4 + 2=a
3) 2 ( + )=b
2 2
4) =1
Prema (1) iz jednaµcine (3) dobijamo b = 0 Kako je = onda se jednaµcina
(
4
= 1 = i
(4) svodi na = 1 odakle dobijamo
= 1 = i
Za =1 i = 1 imamo a = 2 Zaista, jednaµcina x4 2x2 +1 = 0 odnosno
2
x2 1 = 0 ima dva dvostruka korena 1 i 1
Za =i i = i ) a = 2 pa se dobija jednaµcina x4 + 2x2 + 1 = 0 odnosno
2
x2 + 1 = 0 µciji su dvostruki koreni i i
b) Neka je trostruki a jednostruki koren. Tada je
3 4 2
(x ) (x ) x + ax + bx + 1 odnosno
4
x (3 + ) x3 + 3 ( + ) x2 2
( + 3 )x + 3
x4 + ax2 + bx + 1
Ovaj identitet vaµzi ako je
5) 3 + = 0
6) 3 ( + ) = a
2
7) ( +3 )=b
3
8) =1
4 1 1
Iz (5) i (8) eliminacijom dobijamo = = e i( +2k )
odakle je
3 3
1 i 2k+1
9) k= p 4
e 4 k = 0; 1; 2; 3; : : :
3
Prema jednaµcini (5) imamo = 3 odnosno k = 3 k
Odredimo koe…cijente a i b Iz (6) i (7) ; dobijamo a = 6 k 2 b = 8 k3
Koe…cijenti a i b su imaginarni brojevi.
19
70) Odredimo sve nule polinoma P trećeg stepena sa realnim koe…cijentima

ako je P ( i) = 3 3i P (1 i) = 2 4i
Neka je polinom trećeg stepena P (z) = Az 3 + B z 2 + C z + D
Iz uslova P ( i) = 3 3i dobijamo Ai B C i + D = 3 3i
Ako izjednaµcimo realne i imaginarne delove, tada dobijamo
(1) B + D = 3
(2) A C = 3
Iz uslova P (1 i) = 2 4i dobijamo
A ( 2i 2) 2B i + C (1 i) + D = 2 4i odakle je
(3) 2A + C + D = 2
(4) 2A 2B C = 4
Iz jednaµcina (1) i (2) imamo D = B 3 A = C 3 pa zamenom D i A u
(3) i (4) dobijamo sistem
B C = 5
2 B + 3 C = 10
odakle je C = 4 B = 1
Prema svim prethodnim vrednostima imamo D = 4 A = 1
Traµzeni polinom je P (x) = x3 x2 + 4x 4 Odredimo njegove nule
Kako je P (x) = x2 (x 1) + 4 (x 1) = (x 1) x2 + 4 onda iz x 1 = 0
imamo x1 = 1 a iz x2 + 4 = 0 dobijamo x2;3 = 2i
Nule datog polinoma su 1 2i 2i
71) Dokaµzimo da je polinom

n
f (x) = (cos + x sin ) cos n x sin n deljiv sa x2 + 1
Ako je polinom f (x) deljiv sa x +1 tada su nule binoma x2 +1 istovremeno
2
i nule polinoma f (x) Iz jednaµcine x2 + 1 = 0 dobijamo x1;2 = i

n
Za x = i imamo f (i) = (cos + i sin ) cos n i sin n odakle primenom
n
Moavrove formule (cos + i sin ) = cos n + i sin n dobijamo
f (i) = cos n + i sin n cos n i sin n = 0 Za x = i imamo
n
f ( i) = (cos i sin ) cos n + i sin n
= cos n i sin n cos n + i sin n = 0
Kako je f (i) = 0 i f ( i) = 0 onda je polinom f (x) deljiv sa x2 + 1
72) Koreni polinoma f (x) = x2 + Ax + B su kubovi korena polinoma

g (x) = x2 + Cx + D gde su A; B; C i D realni brojevi a zbir i proizvod ko-
rena polinoma g (x) me†usobno su jednaki. Odredimo polinome f (x) i g (x)
tako da f (x) ima dvostruki koren a da g (x) nema dvostruki koren.
Neka su x1 i x2 koreni polinoma f (x) = x2+ Ax + B a 1 i 2 koreni polinoma
20
g (x) = x2 + Cx + D Prema uslovima zadatka je

(1) x1 = 31 x2 = 32 1 + 2 = 1 2 Primenom Vietovih pravila dobijamo
x1 + x2 = A x1 x2 = B 1+ 2 = C 1 2 =D
Iz prve dve jednaµcine (1) dobijamo
x1 + x2 = 31 + 32 = ( 1 + 2 ) 21 1 2+ 2
2
2
=( 1 + 2) ( 1 + 2) 3 1 2 odnosno
3
(2) A = C C 2 3D a zatim x1 x2 = ( 1 2 ) odnosno
(3) B = D3 Iz trećeg dela jednaµcine (1) dobijamo
(4) C = D Iz jednaµcina (2) (3) i (4) izrazimo koe…cijente A B D pomoću
C kada imamo A = C 2 (C + 3) B = C 3 D = C pa polinomi f i g imaju
oblik: f (x) = x2 + C 2 (C + 3) x C 3 g (x) = x2 + C x C
Ako su koreni polinoma f (x) jednaki, tada je diskriminanta jednaka nuli
2
(5) C 4 (C + 3) + 4C 3 = 0 Ovu jednaµcinu moµzemo podeliti sa C 3 jer za C = 0
imamo g (x) = x2 me†utim g (x) nema dvostruki koren. Dakle, jednaµcina (5)
se redukuje na
2
(6) C (C + 3) + 4 = 0 ) C 3 + 6C 2 + 9C + 4 = 0 Jedan koren ove jednaµcine je
C = 1 Kako je
2
C 3 + 6C 2 + 9C + 4 = (C + 1) (C + 1) (C + 4) = (C + 1) (C + 4) onda jedna-
µcina (6) ima dva rešenja C = 1 i C = 4 Za C = 1 imamo polinome
(7) f (x) = x2 + 2x + 1 g (x) = x2 x + 1 Za C = 4 imamo
f (x) = x2 16x + 64 g (x) = x2 4x + 4 U ovom poslednjem sluµcaju kore-
ni polinoma g (x) su jednaki pa ostaje jedino rešenje dato jednakostima (7)
77) 1 Odredimo konstante a; b 2 R i sve korene realnog polinoma

(1) P (x) = 2x5 x4 + 2x3 + 4x2 + ax + b ako se zna da je jedan koren 1 + i
2 Za dobijene vrednosti a i b razloµzimo polinom P po stepenima x + 1
1 Zamenimo x = 1 + i u polinom P (x) Kako je
2
x2 = (1 + i) = 2i x4 = 4 x3 = x x2 = (1 + i) 2i = 2 + 2i
x5 = x4 x = 4 (1 + i) = 4 4i onda imamo
P (1 + i) = 2 ( 4 4i) ( 4) + 2 ( 2 + 2i) + 4 (2i) + a (1 + i) + b = 0
odakle je a + b 8 + (a + 4) i = 0
Izjednaµcavanjem realnog i imaginarnog dela sa nulom dobijamo
a + b 8 =0
a + 4 =0
odakle je a = 4 b = 12 Dakle, dobijamo polinom
P (x) = 2x5 x4 + 2x3 + 4x2 4x + 12
21
2 Polinom P (x) moµzemo razviti po stepenima x + 1 na dva naµcina:

I Tejlorova formula. Ako polinom Pn (x) razvijemo po stepenima x x0
tada imamo
(n)
P 00 (x0 ) 2 Pn (x0 ) n
Pn (x) = Pn (x0 )+Pn0 (x0 ) (x x0 )+ n (x x0 ) + + (x x0 )
2! n!
U našem sluµcaju je x0 = 1
Za polinom P (x) = 2x5 x4 + 2x3 + 4x2 4x + 12 imamo
P ( 1) = 15 P 0 ( 1) = 8 P 00 ( 1) = 56 P 000 ( 1) = 156 P (4) ( 1) = 264
P (5) ( 1) = 240 pa dobijamo
2 3 4 5
P (x) = 15 + 8 (x + 1) 28 (x + 1) + 26 (x + 1) 11 (x + 1) + 2 (x + 1)
II Hornerova šema. Neka je dat polinom
(2) Pn (x) = a0 xn + a1 xn 1 + + ak xn k + ak+1 xn (k+1) + + an 1 x + an
Ako se polinom Pn (x) podeli sa x x0 tada se dobija polinom stepena n 1
Pn (x) Rn
i ostatak Rn odnosno = Qn 1 (x) + odakle je
x x0 x x0
(3) Pn (x) = (x x0 ) Qn 1 (x) + Rn Neka je
(4) Qn 1 (x) = b0 xn 1
+ b1 xn 2
+ + bk xn (k+1)
+ + bn 2x + bn 1
Koe…cijente b0 ; b1 ; : : : ; bn 2 ; bn 1 ; Rn dobijamo Hornerovom šemom

Ako u (3) stavimo Pn (x) jednakost (2) i Qn 1 (x) jednakost (4) tada dobijamo
a0 xn + a1 xn 1 + + ak xn k + + an 1 x + an
= (x x0 ) b0 xn 1
+ b1 xn 2
+ + bk xn (k+1)
+ + bn 2x + bn 1 + Rn
22
Pore†enjem koe…cijenata uz odgovarajuće stepene, dobijamo

9 8
a0 = b0 > > b0 = a0
>
> >
>
a1 = b1 x0 b0 >
> >
> b1 = a1 + x0 b0
>
> >
>
>
> >
>
a2 = b2 x0 b1 >
> >
> b2 = a2 + x0 b1
.. >
> >
>
= < ..
. ) .
ak = bk x0 bk 1 >
> >
> bk = ak + x0 bk 1
>
> >
>
.. >
> >
> ..
. > >
>
> > .
>
an 1 = bn 1 x0 bn 2 > >
>
>
>
>
> bn 1 = an 1 + x0 bn 2
>
; :
an = Rn x0 bn 1 Rn = an + x0 bn 1
Primenom formula sa desne strane, izraµcunavamo b0 ; b1 ; : : : ; bn 1; R
To se moµze prikazati Hornerovom šemom
x0 a0 a1 a2 ... ak ... an 1 an
kada je
b0 b1 b2 ... bk ... bn 1 Rn
=1 =2 =3 =4 =5 =6
1 = a0
2 = a1 + x0 b0
3 = a2 + x0 b1
4 = ak + x0 bk 1
5 = an 1 + x0 bn 2
6 = an + x0 bn 1
Udatom polinomu P (x) koe…cijenti su 2; 1; 2; 4; 4; 12 dok je x0 = 1
1 2 1 2 4 4 12
Hornerova šema izgleda ovako:
2 3 5 1 3 15
Ako se na podvuµcene koe…cijente ponovo primeni Hornerova šema, itd. dobi-
jaju se koe…cijenti razvoja P (x) po stepenima x + 1 Dakle,
1 2 1 2 4 4 12
2 3 5 1 3 15
2 5 10 11 8
2 7 17 28
2 9 26
2 11
2
odnosno
5 4 3 2
P (x) = 2 (x + 1) 11 (x + 1) + 26 (x + 1) 28 (x + 1) + 8 (x + 1) + 15
23
Vektorska algebra
Odre†enu duµzinu, odre†eno vreme, odre†enu temperaturu ili odre†eni rad
nazivamo skalarnim veliµcinama i moµzemo ih prikazati brojem na mernoj skali
Na primer, 7m 3h (µcasa) 37 C 27J (dµzula)
Me†utim, za odre†ivanje veliµcina kao što su sila ili brzina nije dovoljan samo
broj već je potrebno de…nisati i njihov pravac ili ostale karakteristike. To posti-
µzemo primenom vektora koji su naziv dobili od latinskih reµci veho, vectum
odnosno nositi ili pomerati.
Vektorske i skalarne veliµcine ne mogu se me†usobno sabirati ili izjedna-
µcavati jer su po svojoj prirodi razliµcite. U izuzetnom sluµcaju kada su vredn-
osti vektora i skalara jednaki nuli, tada se ove veliµcine mogu izjednaµcavati.
Vektor obeleµzavamo tako što iznad slovnih oznaka stavimo strelicu. Za obele-
µzavanje poµcetka ili kraja duµzi koristimo dva velika slova ili jedno malo slovo
! ! !
Na primer A B = ! a CD=! c OM = ! m
Brojnu vrednost vektora nazivamo intenzitet. Ort je vektor kome je int-
enzitet jednak jedinici pa zato ort nazivamo i jediniµcnim vektorom.
z U pravouglom koordinatnom sistemu jediniµcne ve-
→
ktore ili ortove obeleµzavamo sa
k → ! ! !
→ j y i u pravcu x ose j u pravcu y ose k u pravcu z ose
x i Ort µcesto obeleµzavamo sa indeksom 0 ili !
a0 !
n0
0
Vektori mogu biti vezani za taµcku ili za pravu duµz koje se mogu pomerati.
Vektore koji se mogu pomerati paralelno svom prvobitnom pravcu su
!
slobodni vektori. Skup svih slobodnih vektora oznaµcavamo sa V
Vektor je odre†en pravcem, smerom i intenzitetom
→ Ako vektor ! a ima poµcetnu taµcku A i
A a B
krajnju taµcku B tada prava na kojoj se
→ !
A 2a B nalazi duµz AB odre†uje pravac vektora
!a koji ima smer od taµcke A ka taµcki B
→ !
A 3a B Merni broj ili duµzina duµzi AB je inten-
→ zitet vektora !a Intenzitet vektora ! a
B −2 a A
oznaµcavamo sa j !
a j Slobodni vektor koji
→ ima intenzitet jednak nuli nazivamo nu-
B −a A !
la vektor koji oznaµcavamo sa 0 Nula
vektor nema odre†en pravac i smer jer su oni proizvoljni.
Slobodni vektor koji ima intenzitet jednak jedinici nazivamo jediniµcni vek-
tor ili ort.
Jediniµcni vektor ima pravac i smer vektora ! a i oznaµcavamo ga sa !a0
Slobodni vektor koji ima pravac i intenzitet jednak pravcu i intenzitetu
vektora ! a i suprotan smer, nazivamo suprotni vektor vektora ! a koji se
24
→ →
oznaµcava sa ! a a −a
Ako imaju isti pravac, smer i intenzitet, tada za dva ili više vektora kaµzemo
→ →
da su jednaki a a
!
Ako se kraj vektora !
a poklapa sa poµcetkom vektora b tada zbir vektora !a
! ! ! !
→ →
i vektora b iznosi c = a + b
→ +
b b je !
→ → + gde c treći vektor.Vidimo da
→ =a → =a → !
c b c b vektori !a b ! c grade trougao
pa zato prethodnu de…niciju nazi-
→ →
a a vamo i pravilo trougla.
!
→ → Ako saberemo vektore ! a i b a zatim njihov zbir
+
c c ! !
→
b a + b saberemo sa vektorom ! c tada dobijamo
→ + → !
a → b ukupni zbir vektora, odnosno a + b + !
!
a+ c
!
→ Vidimo da rezultantni ili zbirni vektor a + b + !
! c
b !
ima zajedniµcki poµcetak sa vektorom a i zajed-
→
a niµcki završetak sa vektorom ! c
Ako se kraj jednog vektora poklapa sa poµcetkom drugog vektora, onda za
takve vektore kaµzemo da su nadovezani vektori.
!
Ako se poµcetak vektora !a poklapa sa poµcetkom vektora b tada oni ind-
ukuju paralelogram pa je zbir vek-
→ → !
→ b → +b tora !
b → =→a +
a i vektora b treći vektor
→
→ =a ! !
c b c c =! a + b orijentisan dijagon-
alom kojoj se poµcetak poklapa
→ → !
a a sa poµcetkom vektora ! a i b
→ !
a Sabiranjem vektora !a i b prikazanih punim linij-
!
→ ama i vektora b i !
a prikazanih isprekidanim linij-
→ b
a+
→
b → ama dobijamo
b ! ! !
a + b = b +! a
→
a pa je sabiranje vektora komutativna operacija
→ Asocijativnost vektorskog sabiranja moµzemo

→ c
+c
b + c→
→ neposredno dokazati prikazanom slikom gde je

+b ! ! !
→
→ !
a a + b +! c = !a + b +! c =! a + b +! c
→ → !
→ Nula vektor 0 je neutralni element u odnosu na
a +b b
! !
→ sabiranje, odnosno !a+0 = 0 +! a =! a
a
25
Distributivnost vektorskog raµcuna

B′
′
B O′B →
OB →
kb
b
→ →
O a O′ ka A′
Ako prvu sliku proporcionalno uvećamo k puta tada su odgovarajuće st-
!
ranice trougla sa prve i druge slike proporcionalne a vektor O0 A0 je para-
!
lelan sa vektorom O A i k puta je veći ili duµzi od njega, odnosno
! !
O0 A0 = k O A = k !a
Zbog me†usobne sliµcnosti trouglova i proporcionalnosti njihovih odgov-
arajućih stranica vaµze sledeći odnosi
! !
O0 A0 O0 B 0 !
0 0 ! ! ! ! !
! = ! = k ) O B = k OB = k a + b = k a +k b
OA OB
! !
Kako vektori O0 B 0 i O B imaju isti pravac i smer onda je distributivni
zakon vektorskog raµcuna dokazan.
! !
Razliku vektora ! a i b dobijamo sabiranjem vektora ! a i b odnosno
! ! ! ! !
→ → a b = a + b Vidimo da je vektor b
b a −b→
!
!
nadovezan na vektor a Vektor a ! b poµcinje
→
a !
u istoj taµcki gde poµcinje i vektor a i završava
!
→ → u istoj taµcki gde završava i vektor b koji je
a− → −b
b nadovezan na vektor ! a
!
Razliku vektora ! a i b moµzemo dobiti ako oba vektora prikaµzemo tako da
imaju poµcetak u istoj taµcki kada spajanjem njihovih vrhova dobijamo njih-
!
ovu razliku, odnosno vektor ! a b što je prikazano isprekidanim linijama.
78) Pokaµzimo da je linija koja spaja sredine dve stranice trougla jednaka
C polovini treće stranice istog trougla. Prema slici je
! ! 1 ! ! ! 1 !
AD = D C = AC C F = F B = C B odnosno
2 2
D F
! ! ! 1 ! 1 ! 1 !
AC + C B = AB ) AC + C B = AB )
2 2
| {z } | {z } 2
! !
A B DC CF
! ! 1 ! ! 1 !
DC + C F = AB odakle je D F = AB
| {z } 2 2
!
DF
26
79) Odredimo zbir vektora koji imaju poµcetak u temenima trougla a kraj na
sredinama suprotnih stranica. Prema slici imamo
C ! ! ! ! ! !
AB + B C + C A = 0 ) AE + B F + C D =
! 1 ! ! 1 ! ! 1 !
F E = AB + B C + B C + C A + C A + AB
2 2 2
! ! ! 1 ! ! !
= AB + B C + C A + AB + B C + C A = 0
| {z } 2
A D B 0
| {z }
0
Koordinatni sistemi
Dekartov koordinatni sistem obrazuje ure†en skup tri ose koje imaju po-
µcetak u de…nisanoj ili utvr†enoj taµcki 0 i koje su me†usobno normalne.
Ose Dekartovog koordinatnog sistema obeleµzavamo redom x y z
! ! !
Jednaµcine vektora ili ortove osa x y z obeleµzavamo redom i j k
U upotrebi su: desni koordinatni sistem levi koordinatni sistem
z Koordinatni sistem x; y; z je desni ako pogledom
→
! !
→
sa vrha vektora k rotacija vektora i najkraćim
k !
→ j y putem ka vektoru j ima suprotan smer od smera
x i
0 kretanja kazaljke na satu.
z Koordinatni sistem x; y; z je levi ako pogledom sa

→
! !
k →
vrha vektora k rotacija vektora i najkraćim put-
→ !
j i x em ka vektoru j ima isti smer kao smer kretanja
y 0 kazaljke na satu.
Uzajamno normalne ravni x0y y 0z z 0x koje sadrµze odgovarajuće koordin-

atne ose nazivamo koordinatnim ravnima. Taµcku 0 nazivamo koordinatnim
poµcetkom. Koordinatne ravni dele prostor na osam delova koje nazivamo
z oktantima. Projekcije vekt-
ora !a µcije su koordinate
az A ax ay az na koordinatne ose
→ x y z nazivamo pravougle
→
k a koordinate vektora ! a koji
→ y
i a y obeleµz avamo sa
! ! ! !
ax 0 → a = ax i + ay j + az k ili
x j
(!a ) fax ay az g
! ! !
gde su vektori a i a j a k komponente vektora !
x y z a po osama x y z
Vektor sa poµcetkom u koordinatnom poµcetku 0 i krajem u taµcki A odnosno
! !
a = 0 A nazivamo vektor poloµzaja taµcke A Koordinate taµcke A odnosno
27
!
A (x; y; z ) su koordinate vektora poloµzaja 0 A = (x; y; z ) Poloµzaj taµcke A
u prostoru odre†en je njenim vektorom poloµzaja A ( ! a ) ili koordinatama
A (x; y; z )
Prvu koordinatu taµcke A nazivamo apscisa taµcke A
Drugu koordinatu taµcke A nazivamo ordinata taµcke A
Treću koordinatu taµcke A nazivamo aplikata taµcke A
Uglove koje gradi vektor ! a sa pozitivnim smerovima koordinatnih osa
0x 0y 0z obeleµzavamo sa ; ;
! ! !
z Jediniµcni vektori i j k imaju koordinate
!
→ i = (1; 0; 0)
k → !
→ j y j = (0; 1; 0)
x i 0 !
k = (0; 0; 1)
! ! !
•• Ako znamo koordinate vektora ! a = ax i + ay j + az k tada moµzemo
! !
odrediti intenzitet j a j vektora a odnosno duµzinu dijagonale 0 A pravo-
uglog paralelopipeda. Primenom formula za skalarni proizvod jediniµcnih
vektora dobijamo
p ! q ! ! ! ! ! !
a j= !
j! a a = ax i + ay j + az k ax i + ay j + az k =
q
!! !! !! !! !! !! !! !! !!
= axax i i+axay i j+axaz i k+ayaxj i+ayayj j+ayazj k+azaxk i+azayk j+azazk k
p q
= ax ax 1 + 0 + 0 + 0 + ay ay 1 + 0 + 0 + 0 + az az 1 = a2x + a2y + a2z ili
q
j!
a j = a2x + a2y + a2z
Intenzizet vektora !
a moµzemo dobiti i sledećim postupkom
Odseµcak ili poteg 0 A koji povezuje poµcetak pravouglog koordinatnog sis-
z tema 0 x y z sa taµckom A (x; y; z )
posmatra se uvek kao pozitivna
az A i orijentisana veliµcina.
Prema prikazanoj slici imamo
→
a 2
(0 A0 ) = a2x + a2y A A0 = az pa je
γ β ay y
0 (!
2 2 2 2
a ) = (0 A) = (0 A0 ) + (A A0 )
x ax α = a2x + a2y + a2z odnosno
A′
q ax ay az
j!
a j= a2x + a2y + a2z Kako je = cos = cos = cos
j!
aj j!
aj !
jaj
onda kosinuse uglova odre†ujemo primenom formula
28
ax ax
cos = ! =q
jaj a2x + a2y + a2z
ay ay
cos = ! =q
jaj ax + a2y + a2z
2
az az
cos = ! =q Kvadriranjem i sabiranjem dobijamo
jaj ax + a2y + a2z
2
a2 a2y a2 a2x + a2y + a2z a2x + a2y + a2z

cos2 + cos2 + cos2 = !x 2 + ! 2 + !z 2 = = 2 =1
j!
2 ax + a2y + a2z
jaj jaj jaj aj
80) Odredimo ugao koji vektor !

a gradi sa x - osom ako sa y - osom gradi
ugao = 45 a sa z - osom ugao = 60
Kako je cos2 + cos2 + cos2 = 1 odnosno
1 1
cos2 + cos2 45 + cos2 60 = cos2 ++ = 1 onda imamo
2 4
1 1 3 1 1
cos2 =1 =1 = ) cos = ) = 60 = 120
2 4 4 4 2
! ! !
81) Odredimo intenzitet vektora ! a = 2 i +6 j +3 k kosinuse uglova
koje vektor !
a gradi sa koordinatnim osama i ort vektora !
a
! ! ! !
Intenzitet vektora a = 2 i + 6 j + 3 k iznosi
q p p p
j!
a j= a2x + a2y + a2z =
22 + 62 + 32 = 4 + 36 + 9 = 49 = 7
! ! !
Kosinusi uglova koje vektor ! a = 2 i + 6 j + 3 k gradi sa koordinatnim
osama iznose
ax 2 ay 6 az 3
cos = ! = cos = ! = cos = ! =
jaj 7 jaj 7 jaj 7
! ! !
Ort vektora ! a = 2 i + 6 j + 3 k iznosi
!
a ax ! ay ! az ! 2 ! 6 ! 3 !
!a0 = ! = ! i + ! j + ! k = i + j + k
jaj jaj jaj jaj 7 7 7
!
•• Odredimo cos ako je ! a f x1 ; y1 ; z1 g b f x2 ; y2 ; z2 g Kako je
! ! ! ! ! ! ! !
a = x1 i + y1 j + z1 k b = x2 i + y2 j + z2 k odnosno
! ! ! p ! p
a b = j! a j b cos j!a j = x21 + y12 + z12 b = x22 + y22 + z22
! ! ! ! ! ! ! !
a b = x1 i + y1 j + z1 k x2 i + y2 j + z2 k
!! !! !!
= x1 x2 |i {z i} + x1 y2 i j + x1 z2 |i {zk}
| {z }
1 0 0
29
!! !! !!
+ y1 x2 j i + y1 y2 j j + y1 z2 j k
| {z } | {z } | {z }
0 1 0
!! !! !!
+ z1 x2 |k{zi} + z1 y2 k j + z1 z2 |k{zk}
| {z }
0 0 1
= x1 x2 + y1 y2 + z1 z2 onda zamenom dobijamo

! !
a b x1 x2 + y1 y2 + z1 z2
cos =
! ! =p 2 p
jaj b x1 + y12 + z12 x22 + y22 + z22
82) Odredimo ugao =^ ! u; !v izme†u jediniµcnih vektora !

u i!
v ako
!
su vektori !
a =!u +2! v b =5! u 4! v uzajamno normalni
! !
Ako su vektori a i b uzajamno normalni, tada je !
! a b = 0 odnosno
!
u +2! v 5!
u 4! v =1 5! ! !! !! !!
|u{zu} + 2 5 v u 1 4 u v 2 4 |v{zv}
1 1
= 5 8 + 10 !
u !
v 4! u !v = 3+6! u ! v
= 3+ 6 u ! !v cos = 0 odakle je
| {z }
1 3
cos = ) = 60
2
83) Odredimo ugao =^ ! u; !

v izme†u jediniµcnih vektora !
u i!
v ako
!
su vektori !
a =3! u +2!v b =7! u 8! v uzajamno normalni
! !
Ako su vektori a i b uzajamno normalni, tada je !
! a b = 0 odnosno
3!u +2!v 7!
u 8! v =3 7! ! !! !! !!
|u{zu} + 2 7 v u 3 8 u v 2 8 |v{zv}
1 1
= 21 16 + 14 !
u !v 24 !u !
v = 5 10 ! u !
v
=5 10 !u !v cos = 0 odakle je
| {z }
1 5
cos = ) = 60
2
! !
84) Odredimo ugao = ^ !
a ; b izme†u vektora !
a =!
u +!
v b =!
u !
v
ako je !
u = ! v Kako je
! !
a b = ! u +!
v !
u !v =! ! !! !! !! !! !!
|u{zu} + v u u v |v{zv} = u v u v = 0
1 1
!
onda ugao izme†u vektora !
a i b iznosi = 90
30
Skalarni ili unutrašnji proizvod vektora

Vektor moµzemo mnoµziti skalarom kada vektor menja samo intenzitet ali
zadrµzava isti pravac, odnosno pravac orta ostaje isti.
→ →
F2 F Na elementarnom primeru iz
→
…zike pokaµzimo jednostavnost
α F1
skalarnog proizvoda vektora
!
→
s Rad sile F na putu ! s iznosi
! ! ! ! ! !
A= F1 !
s = F cos !
s =F ! s cos = F ! s cos F; s gde je ugao
!
koji grade pravci sile F i puta !
s Izvršeni rad A je skalarna veliµcina.
Prema de…niciji skalarnog proizvoda vektora dobijamo
! ! ! ! !
a b = a b cos ! a ; b = a b cos ! a ; b = a projekcija !
a b
| {z }
!
pro jekcija !
a b
! ! ! !
a b = a b cos !
a ; b = b a cos !a ; b = b projekcija !
b
!
a
| {z }
pro jekcija ! !
a
b
B pa je skalarni proizvod vektora jednak proizvo-

du intenziteta jednog vektora i projekcije dru-
→
b gog vektora na pravac prvog.
!
Skalarni proizvod vektora ! a i b je skalar ili re-
α alni broj, odnosno
→ ! ! ! ! !
0 a A a b = j! a j b cos = j ! a j b cos ! a; b
!
gde je ugao koji grade vektori ! a i b
Skalarni proizvod dva vektora jednak je proizvodu njihovih apsolutnih
vrednosti i kosinusa ugla koji oni grade, odnosno skalarni proizvod dva
vektora jednak je proizvodu apsolutne vrednosti jednog vektora i pro-
jekcije drugog vektora na njemu.
! !
Skalarni proizvod vektora ! a i b odnosno vektora b i ! a iznosi
! ! ! ! ! ! !
a b = a b cos !
a ; b odnosno b ! a = b a cos b ; !
a =! a b cos !a ; b pa je
! ! !
a b = b ! a Dakle, za skalarni proizvod vektora vaµzi zakon komutacije.
Ako ugao izme†u vektora ! a i !a iznosi 0 tada je
! p !
a a = j a j j a j cos 0 = j a j j a j = j !
! ! ! ! ! a j ) j!
a j= !
2
a a
Za skalarni proizvod vektora vaµze formule
! ! ! ! !
a !a = j! !a b = b ! !a b +! c =!
a b +! a !
2
aj a c
! ! !
Kako je cos 90 = 0 ) !a b = j!a j b cos 90 = 0 onda su vektori !
a i b
!
normalni ako je !a b =0
31
! !
Ako je ^ !
a; b =0 ) !
a b = a b cos 0 = a b 1 = a b
! !
Ako je ^ !
a ; b = 180 ) !
a b = a b cos 180 = a b ( 1) = ab
Ako pravci vektora grade uglove 0 odnosno 180 tada za te vektore kaµzemo
da su kolinearni.
Primenom vektorskog raµcuna dokaµzimo kosinusnu i Pitagorinu teoremu
! !
Iz !a + b =!→
c ) !a =! c b pa skalarnim proizv-
→
a b odom leve i desne strane sa istim vektorima dobijamo
! ! ! ! ! !!
a !a = ! c b c b =! c !
c 2 b !c + b b
→ ! !
c a2 = c2 2 b ! c + b2 = b2 + c2 2 b c cos b ; ! c
!
Ako pravci vektora b i ! c grade ugao 90 tada zamenom u prethodnu fo-
rmulu dobijamo Pitagorinu teoremu a2 = b2 + c2 8!
>
! ! ! < i = (1; 0; 0)
>
!
Kako jediniµcni vektori i j k imaju koordinate j = (0; 1; 0)
>
>
:!
k = (0; 0; 1)
! ! !
onda moµzemo formirati tablicu skalarnog mnoµzenja jediniµcnih vektora i j k
z ! ! ! ! ! !
i i =1 i j =0 i k =0
→ ! ! ! ! ! !
k → j i =0 j j =1 j k =0
→ j y ! ! ! ! ! !
x i k i =0 k j =0 k k =1
0
8 ! ! !
! <!a = ax i + ay j + az k
!
Ako su vektori a i b zadati koordinatama
:! ! ! !
b = bx i + b y j + b z k
tada primenom tablice skalarnog mnoµzenja jediniµcnih vektora dobijamo
! ! ! ! ! ! ! !
a b = ax i + ay j + az k b x i + by j + b z k
= ax bx 1 + ay bx 0 + az bx 0 + ax by 0 + ay by 1 + ax bz 0 + ay bz 0 + az bz 1
!
= a b + a b + a b Ako je !
x x y y a = b tada imamo
z z
!
a !a = ax ax + ay ay + az az = a2x + a2y + a2z
Pokaµzimo da je zbir kvadrata dijagonala svakog paralelograma jednak
dvostrukom zbiru kvadrata njegovih susednih ili neparalelnih stranica
→
a
→ → → → →
→
→
d2
b b d1 b b
→
d 1
d2
→ → →
a a a
32
! ! ! ! ! !
Prema slici imamo d 1 = !
a + b !a = b + d2 ) d2 =! a b
(! !
d1 =!a + b
Skalarnim mnoµzenjem levih i desnih strana jednaµcina ! !
sa samim sobom dobijamo d2 =!a b
! ! ! ! ! !
d1 d1 = !a + b !a + b = a2 + 2 ! a b + b2 = a2 + b2 + 2 !
a b
! ! ! ! ! ! 2 ! ! 2 2 2 ! !
d2 d2 = a b a b =a 2 a b +b =a +b 2 a b
Sabiranjem prethodnih jednakosti dobijamo
! ! ! ! ! !
d d + d d = a2 + b2 + 2 !
1 1 a b + a2 + b2 2 !
2 2 a b = 2 a2 + b2 odnosno
d12 + d22 = 2 a2 + b2
! !
85) Odredimo ugao izme†u vektora !
a i b ako je j !
a j=2 b =5
! ! p
a b = 5 2 Primenom formule za skalarni proizvod vektora
! ! !
a b = j!
a j b cos dobijamo
! ! p p
a b 5 2 2
cos = ! = 2 5 = 2 odakle je = 45
!
jaj b
Vektorski ili spoljašnji proizvod vektora

! !
Vektorski proizvod vektora !a i vektora b jeste treći vektor !c =!a b
!
Intenzitet vektorskog proizvoda ! a b ili vektora !c jednak je površini
→ → →
c = a×b !
paralelograma nad vektorima !
a i b
→ → ! !
b h = b sin α j!
c j= ! a b = j!a j b sin
α ! !
→ = j!a j b sin ! a; b 06 6
0 a
!
Vektorski proizvod vektora ! a i b moµzemo prikazati i formulom
! ! ! ! !
a b = c = j!a j b sin ! a; b ! n0 j!n0j = 1
! !
gde je n jediniµcni vektor vektora c
0
!
Pravac vektora !c je normalan na ravan odre†enu vektorima ! a i b
! !
Smer vektora !c =! a b u odnosu na vektore !a i b odre†en je tako da
! !
vektori !
a b i! c =! a b grade trijedar desne orijentacije, odnosno vek-
! ! !
tori a b i c µcine desni sistem vektora.
b × a = − (a × b ) = − c
→ → → → → → → → → →
c a ×b = c −c
→ →
k → → k → →
→ j →
b j i a
→ i →
a 0 b 0
Desni sistem vektora Levi sistem vektora
33
!
Ako vektori !
a i b zamene mesta, tada površina paralelograma ostaje ista
! ! !
a b = b ! a ali triedar postaje levo orijentisan pa je smer vektora
! ! ! ! ! !
b a suprotan od smera vektora ! a b odnosno ! a b = b a
! ! ! !
Ako su vektori a i b paralelni i ako je a 6= 0 b 6= 0 tada njihovi pravci
! ! ! !
grade ugao 0 pa je sin 0 = 0 odnosno a b =0 ! a 6= 0 b 6= 0 ! a jj b
Za odre†ivanje vektorskog proizvoda vektora, zadatih njihovim koordinat-
! ! !
ama treba odrediti vektorske proizvode jediniµcnih vektora i j k
! ! ! ! ! ! ! ! !
Odredimo prvo i j j k k i gde su i j k jediniµcni uz-
ajamno normalni vektori koji grade desni sistem vektora.
Primenom formule za vektorski proizvod vektora dobijamo
! ! ! ! ! ! ! ! !
i j = i j sin ^ i ; j k = 1 1 sin 90 k = k
! ! ! ! ! ! ! ! !
j k = j k sin ^ j ; k i = 1 1 sin 90 i = i
! ! ! ! ! ! ! ! !
k i = k i sin ^ k ; i j = 1 1 sin 90 j = j
Istim postupkom formirajmo tabelu vektorskih proizvoda jediniµcnih vek-
tora za desni i levi sistem vektora.
! ! ! ! ! ! ! !
i i =0 i j = k i k = j
! ! ! ! ! ! ! !
j i = k j j =0 j k = i
! ! ! ! ! ! ! !
k i = j k j = i k k =0
86) Odredimo
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
1 i j i i 2 i j k + j i 2 k i j
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
1 i j i i = k i i = j i = k
| {z } | {z }
! !
k j
0
z }| {
! ! ! ! ! ! ! !
2 i j k + j i 2 k i j =0
| {z }
!
k
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
87) Odredimo i j +k j i k +k
ako su i + j +k
! ! !
i j k jediniµcni, uzajamno normalni vektori koji grade desni sistem vektora
Kako je vektorsko mnoµzenje distributivno prema sabiranju, onda imamo
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
i j + k j i k + k i + j + k =
| {z }
!
j
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
= i j + i k + j j + k i + k j + k k = k i
| {z } | {z } | {z } | {z } | {z } | {z }
! ! 0 ! ! 0
k j j i
34
8 ! ! !
! <!a = ax i + ay j + az k
!
Ako su vektori a i b zadati koordinatama
:! ! ! !
b = b x i + by j + bz k
tada primenom tablice vektorskog mnoµzenja jediniµcnih vektora dobijamo
! ! ! ! ! ! ! !
a b = ax i + ay j + az k bx i + b y j + b z k
! ! ! ! ! ! ! !
= ax bx i i + ay bx j i + az bx k i + ax by i j +
| {z } | {z } | {z } | {z }
0 ! ! !
k j k
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
+ ay by j j + az by k j + ax bz i k + ay bz j k + az bz k k
| {z } | {z } | {z } | {z } | {z }
0 ! ! ! 0
i j i
! ! !
= ay bz az by i + az bx ax bz j + ax by ay bx k
! ! !
= ay bz az by i ax bz az bx j + ax by ay bx k
! ! !
i j k
ay az ! ax az ! ax ay !
= i j + k = ax ay az
by bz bx bz bx by
bx by bz
Prethodna jednaµcina prikazuje de…niciju vektorskog proizvoda dva vektora
odre†enih koordinatama pravouglog koordinatnog sistema.
88) Odredimo vektorski proizvod i površinu paralelograma odre†enog

! ! ! ! ! ! !
vektorima !
a = i +2 j +3 k b =2 i +3 j +5 k
Prema prethodnoj de…niciji vektorskog proizvoda imamo
! ! ! ! ! !
i j k i j k
! ! 2 3 ! 1 3 ! 1 2 !
a b = ax ay az = 1 2 3 = i j + k
3 5 2 5 2 3
bx by bz 2 3 5
! ! ! ! ! !
= (10 9) i (5 6) j + (3 4) k = i + j k odnosno
q p
!
P = !
2
a b = 12 + 12 + ( 1) = 3
89) Odredimo površinu paralelograma odre†enog vektorima

! ! ! ! ! ! ! ! !
a f 2; 3; 0 g b f 0; 3; 2 g Kako je !
a = 2 i +3 j +0 k b = 0 i +3 j +2 k
! ! ! ! ! !
i j k i j k
! ! 3 0 ! 2 0 ! 2 3 !
a b = ax ay az = 2 3 0 = i j + k
3 2 0 2 0 3
bx by bz 0 3 2
35
! ! !
=6 i 4 j + 6 k onda površina paralelograma iznosi
q p p
!
P = !
2
a b = 62 + ( 4) + 62 = 88 = 2 22
90) Primenom vektorskog proizvoda dokaµzimo sinusnu teoremu

→ → →
c = a×b →
b γ →
a
→ →
b h = b sin α
α α β
0 → →
a c
!
Intenzitet vektorskog proizvoda vektora ! a i b jednak je površini
paralelograma konstruisanog nad njima, odnosno
! !
P = ! a b = j! a j b sin
!
gde je 2 [ 0; ] ugao koji grade pravci vektora ! a i b
!
Površina paralelograma ostaje nepromenjena ako vektori ! a i b zamene
mesta, odnosno
! ! !
P = ! a b = b a
!
Površina trougla sa stranicama ! a b ! c i uglovima iznosi
1 ! ! 1 ! ! 1 ! !
P = b c = c a = a b
2 2 2
1 ! 1 1 !
= b j! c j sin = j ! c j j!
a j sin = j ! a j b sin
2 2 2
1 1 1
= b c sin = c a sin = a b sin
2 2 2
1
Ako dobijene rezultate podelimo sa abc tada dobijamo sinusnu teoremu
2
sin sin sin
= = koja pokazuje da se stranice bilo kog trougla odnose
a b c
kao sinusi suprotnih uglova.
Za vektorsko mnoµzenje ne vaµzi zakon asocijacije, odnosno
! ! ! ! !
a b c 6= !
a b c Pogledajmo sledeći zadatak
!
91) Ako su dati vektori !
a f 2; 0; 0 g b f 1; 1; 0 g !
c f 0; 1; 2 g onda odredimo
! ! ! ! ! !
1 a b c 2 a b c
1 Primenom jednaµcine vektorskog proizvoda dva vektora dobijamo
! ! ! ! ! !
i j k i j k
! ! 0 0 ! 2 0 ! 2 0 !
a b = ax ay az = 2 0 0 = i j + k
1 0 1 0 1 1
bx by bz 1 1 0
! !
= 2 k odnosno ! a b f 0; 0; 2 g Zamenom dobijamo
36
! ! !
i j k
! !! 0 2 ! 0 2 ! 0 0 ! !
a b
c = 0 0 2 = i j+ k = 2 i
| {z } 1 2 0 2 0 1
0 1 2
! ! !
odnosno a b c f 2; 0; 0 g
2 Primenom jednaµcine vektorskog proizvoda dva vektora dobijamo

! ! ! ! ! !
i j k i j k
! ! 1 0 ! 1 0 ! 1 1 !
b c = bx b y b z = 1 1 0 = i j + k
1 2 0 2 0 1
cx cy cz 0 1 2
! ! ! !
=2 i 2 j + k odnosno b ! c f 2; 2; 1 g Zamenom dobijamo
! ! !
i j k
! ! ! 0 0 ! 2 0 ! 2 0 !
a b c = 2 0 0 = i j + k
| {z } 2 1 2 1 2 2
2 2 1
! ! ! !
= 2 j 4 k odnosno ! a b c f 0; 2; 4 g
! ! ! !
Dakle, a b c 6= !
a b !
c
!
Za dvostruki proizvod svih vektora !a b !
c vaµzi jednakost
! ! ! ! !
a b c = !a !c b b !
c ! a
Mešoviti ili vektorsko skalarni proizvod vektora

!
→ → → Ako vektorski proizvod vektora !
a i b
d=a×b pomnoµzimo skalarno sa vektorom !
c ta-
! ! !
da dobijamo skalar a b c odnosno
mešoviti ili vektorsko skalarni proizvod
→ !
α
c vektora ! a b ! c Zapremina parale-
h →
b lopipeda konstruisanog nad vektorima
! !
→ a b ! c jednaka je proizvodu površine
0 a osnove B i visine h odnosno V = B h
Prema slici i de…niciji vektorskog, odnosno skalarnog proizvoda imamo
! ! ! ! !
a b = d ) ! a b = d odnosno
! ! ! ! ! !
a b c = ! a b !
c cos = ! a b !
c cos d ; !c
!
Površina paralelograma konstruisanog nad vektorima !
a i b odnosno površ-
ina osnove paralelopipeda iznosi
! !
B= ! a b = d
37
!
gde je vektor d normalan na ravan osnove paralelopipeda.
!
Za desno orijentisani sistem ili raspored vektora ! a b ! c ugao je oštar
odnosno cos > 0 pa visina i zapremina paralelopipeda iznose
! ! !
h= ! c cos ) V = B h = ! a b c cos = !
! a b c
!
Za levo orijentisani sistem ili raspored vektora !a b !c ugao je tup, odn-
osno cos < 0 pa je
! ! ! ! ! ! !
h= c cos odnosno V = B h = a b c cos = a b c
!
Dakle, mešoviti ili vektorsko skalarni proizvod vektora !
a b ! c jednak je
zapremini paralelopipeda konstruisanog nad tim vektorima, odnosno
! !
V = ! a b c
!
Ako je sistem ili raspored vektora !
a b !
c desno, pozitivno ili usvojeno
!
orijentisan, tada mešoviti proizvod vektora !
a b ! c iznosi
! !
V = !
a b c
!
Ako je sistem ili raspored vektora !
a b !c levo ili negativno orijentisan
! ! !
tada mešoviti proizvod vektora a b c iznosi
! ! !
V =B h= a b c
Zapreminu paralelopipeda sa slike gde vektori formiraju desni sistem vekt-
!
ora ili desni triedar moµzemo dobiti i proizvodom osnove b ! c i vektora !
a
! ! !
ili proizvodom osnove c a i vektora b odnosno
! ! ! ! ! ! !
V = a b c = b c a = ! c !a b
Ako vektori formiraju levi sistem vektora ili levi triedar, tada je
! ! ! ! ! !
V = ! a ! c b = b a c = ! c b a
! ! !
Kako je prirodno da proizvod ! a b ! c napišemo u obliku ! a b c
onda zagrade kod mešovitog proizvoda vektora nemaju nikakvu znaµca-
jnu ulogu pa ih moµzemo koristiti samo zbog preglednosti.
!
Ako vektore ! a b ! c izrazimo pomoću pavouglih koordinata u Dekartovom
koordinatnom sistemu
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
a = ax i + ay j + az k b = bx i + by j + bz kc = cx i + cy j + cz k
!
tada primenom formule za mešoviti proizvod vektora V = !a b ! c dobijamo
! ! ! ! ! ! ! ! !
V = ax i + ay j + az k bx i + by j + b z k cx i + cy j + cz k
| {z }
Pogledajmo vektorski proizvod vektora
38
! ! !
i j k
! ! !
= ax ay az cx i + cy j + cz k
bx by bz
!
ay az ! ax az ! ax ay ! ! ! !
= i j + k cx i + cy j + cz k
by bz bx bz bx by
ay az !! ay az !! ay az !!
= cx |i {z i} + cy i j + cz |i {zk}
by bz by bz | {z } by bz
1 0 0
ax az !! ax az !! ax az !!
cx j i cy j j cz j k
bx bz | {z } bx bz | {z } bx bz | {z }
0 1 0
ax ay !! ax ay !! ax ay !!
+ cx |k{z i} + cy k j + cz |k{zk}
bx by bx by | {z } bx by
0 0 1
ax ay az
ay az ax az ax ay
= cx cy + cz = bx by bz
by bz bx bz bx by
cx cy cz
ax ay az
! ! ! !
V = !
a b c = b !
c !
a = !
c !
a b = bx by bz Ako je
cx cy cz
ax ay az
! ! ! !
V = !
a b c = b !
c !
a = !
c !
a b = bx by bz =0
cx cy cz
!
tada su vektori !a b ! c komplanarni, odnosno pripadaju istoj ravni.
Mešoviti ili vektorsko skalarni proizvod jediniµcnih vektora iznosi
! ! ! ! ! ! ! ! ! !! !! !!
i j k = j k i = k i j = |k{zk} = |i {z i} = j j = 1
| {z } | {z } | {z } | {z }
! ! ! 1 1 1
k i j
92) Odredimo zapreminu paralelopipeda odre†enog vektorima

! ! !
a f 0; 1; 1 g b f 1; 0; 1 g c f 1; 1; 0 g Kako je
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
a =0 i +1 j +1 k b =1 i +0 j +1 k c =1 i +1 j +0 k
onda primenom formule za mešoviti proizvod vektora dobijamo
ax ay az 0 1 1
! ! 0 1 1 1 1 0
V = !
a b c = b x by b z = 1 0 1 = 0 1 +1
1 0 1 0 1 1
cx cy cz 1 1 0
=0 ( 1) + 1 = 2
39
! !
••• Ako skalarni proizvod vektora ! a b iznosi !a b = 0 tada su
!
vektori !a i b normalni pa njihovi pravci grade ugao 90
Skalarni proizvod moµzemo koristiti kao uslov normalnosti vektora
! !
••• Ako vektorski proizvod vektora ! a b iznosi ! a b = 0 tada
! !
su vektori a i b paralelni ili kolinearni
Vektorski proizvod moµzemo koristiti kao uslov paralelnosti vektora
!
••• Ako mešoviti proizvod vektora ! a b ! c iznosi
! ! ! ! ! ! !
a b c = b a = !
c ! c a b = 0 tada su vektori !
! a b !
c
komplanarni, odnosno pripadaju istoj ravni.
Mešoviti proizvod vektora moµzemo koristiti za odre†ivanje zapremine
1
paralelopipeda ( kocke, kvadra, . . . ) ili tetraedra, odnosno zaprem-
6
ine paralelopipeda. Mešoviti proizvod vektora moµzemo koristiti kao
uslov pripadnosti tri vektora ili µcetiri taµcke jednoj ravni.
Elipsa
y y y
T1 b T2 b b T3
r2 r2
r1 x r1 x r1 r2 x
− a F1 0 F2 a − a F1 0 F2 a − a F1 0 F2 a
−b −b −b
Elipsa je geometrijsko mesto taµcaka za koje je zbir rastojanja od dve stalne
taµcke F1 i F2 uvek isti, odnosno
r1 + r2 = 2a
gde su r1 i r2 fokalni potezi ili udaljenosti taµcke T1 ; T2 ; T3 ; : : : ; Ti od dve
stalne taµcke F1 i F2 koje nazivamo µziµze ili fokusi.
Elipsa ima dve me†usobno normalne ose 2a i 2b odnosno dve poluose a i b
y
b Ako polovinu rastojanja izme†u taµcke
F1 i F2 oznaµcimo sa c tada za taµ
cku A
r1 r2 vaµze jednakosti r1 = a + c r2 = a c
A x Sabiranjem dobijamo
−a F1 c c F2 a
r1 + r2 = a + c + a c = 2a
Prema de…niciji elipse, prethodna jedn-
−b
akost vaµzi za svaku taµcku na elipsi.
40
y Kako je elipsa simetriµcna u odnosu na

B y - osu, onda za taµcku B vaµze jednakosti
a r2 r1 = r2 ) r1 + r2 = 2a ) r1 = r2 = a
= =a
r1 x Primenom Pitagorine teoreme dobijamo
−a F1 c c F2 a b2 + c2 = a2 ) c2 = a2 b2 a > b
Oznaka c je linearna ekscentriµ cnost
elipse. Ako se c smanjuje tada se oblik
−b elipse pribliµzava obliku kruga.
Za c = 0 elipsa postaje krug.
y
b
T Prema slici imamo
y 2 2
r1 r2 r12 = (x + c) + y 2 r22 = (x c) + y 2
x
−a F1 c c F2 x a Kako je r1 + r2 = 2a onda zamenom
dobijamo
−b
q q
2 2
r1 + r2 = (x + c) + y 2 + (x c) + y 2 = 2a odnosno
q q
2 2
(x + c) + y 2 = 2a (x c) + y 2 Kvadriranjem dobijamo
q
2 2 2
(x + c) + y 2 = 4a2 4a (x c) + y 2 + (x c) + y 2 odakle je
q
2
x2 + 2xc + c2 = 4a2 4a (x c) + y 2 + x2 2xc + c2 odnosno
q
2
4xc 4a2 = 4a (x c) + y 2 pa imamo
q
2 2
a xc = a (x c) + y 2 Kvadriranjem dobijamo
a4 2 a2 xc + x2 c2 = a2 x2 2 xc + c2 + y 2 = a2 x2 2 a2 xc + a2 c2 + a2 y 2
odnosno
a4 + x2 c2 = a2 x2 + a2 c2 + a2 y 2 Kako je c2 = a2 b2 onda zamenom dobijamo
a4 + x2 a2 b2 = a2 x2 + a2 a2 b2 + a2 y 2 odakle je
a4 + x2 a2 x2 b2 = a2 x2 + a4 a2 b2 + a2 y 2 odnosno
x2 b2 + a2 y 2 = a2 b2 Delenjem sa a2 b2 dobijamo
x2 y2
2
+ 2 =1 Jednaµcina elipse
a b
41
y Ako centar elipse ima koordinate p i q tada po analogiji

p
za krug, jednaµcina elipse glasi
2 2
q x (x p) (y q)
+ =1
0 a2 b2
Ako ulogu x - ose ima y - osa i obratno, tada

a
p x2 y2
F 2 jednaµcina elipse glasi 2 + 2 = 1
b a
Ako su koordinate centra ove elipse p i q tada
−b b
F 1 q (x
2
p) (y q)
2
−a 0 je njena jednaµcina + =1
b2 a2
y
b Znamo da formule za radijus vektore
elipse glase
y T
2
r1 r2 x r12 = (x + c) + y 2
−a F1 c c F2 x a r22 = (x
2
c) + y 2
Oduzimanjem druge formule od prve
dobijamo
−b
(1) r12 r22 = x2 + 2cx + c2 + y 2 x2 2cx + c2 + y 2 = 4cx

Ako pogledamo de…niciju elipse, onda znamo zašto vaµzi jednakost
r1 + r2 = 2a pa moµzemo dobiti i sledeću jednaµcinu
(2) r12 r22 = (r1 + r2 ) (r1 r2 ) = 2a (r1 r2 ) odakle je
| {z }
2a
r12 4cx r22

c
r1 r2 = =
= 2 x Dakle, znamo zašto je
2a 2a a
c
r1 + r2 = 2a r1 r2 = 2 x Sabiranjem ili oduzimanjem dobijamo
a
c c c c
2r1 = 2a + 2 x ) r1 = a + x 2r2 = 2a 2 x ) r2 = a x
a a a a
odnosno
c c
(3) r1 = a + x r2 = a x
a a
Primenom formula (3) moµzemo radijus vektore ili potege r za svaku taµcku
na elipsi izraziti pomoću apscise te taµcke.
c
Razmeru ili odnos = e nazivamo brojna ili numeriµcka ekscentri-
a
µcnost elipse.
42
x2 y 2
Ako u jednaµcinu elipse + 2 = 1 uvedemo smene x = a X y = b Y tada
a2 b
Y dobijamo jednaµcinu kruga jediniµcnog polupreµcn-
ika, odnosno
1 a2 X 2 b2 Y 2
Y + = 1 ) X2 + Y 2 = 1
X a2 b2
0 X Kakav je smisao smena x = a X y = b Y ? Pretpo-
stavimo da smo sliku kruga nacrtali na elastiµcnoj
ili istegljivoj gumenoj ploµci. Ako tu ploµcu rasteg-
nemo a puta po X - osi i b puta po Y - osi tada do-
dobijamo sliku elipse. Pri tome se elementarna površina d X d Y u X Y sist-
emu povećava ab puta u x y - sistemu odnosno
dx dy = ab d X d Y gde je ab Jakobijan J
Elipsu moµzemo dobiti i deformacijom kruga pa su neke osobine ovih
krivih linija iste.
Hiperbola
y Hiperbola je geometrijsko
mesto taµcaka za koje je razl-
ika rastojanja od dve stal-
ne taµcke F1 i F2 uvek ista
T
r2 r1 r2 = 2a
F1 r 1 x
}
A
gde su r1 i r2 fokalni potezi
F2
b ili rastojanja taµcke T od dve
stalne taµcke F1 i F2 koje na-
123 123 zivamo µziµze ili fokusi.
a a Ako polovinu rastojanja iz-
c c
me†u taµcke F1 i F2 oznaµcimo
sa c tada za taµcku A vaµze jednakosti
r1 = c + a r2 = c a Oduzimanjem dobijamo
r1 r2 = c + a (c a) = 2a odnosno r1 r2 = 2a
y
Dakle, razlika potega r1 i r2
B koja vaµzi za svaku taµcku na
c c hiperboli iznosi koliko i ve-
F1 F2 x lika osa 2a Prema slici pri-
}
menom Pitagorine teoreme
b dobijamo a2 + b2 = c2 gde je
c linearna ekscentriµcnost
123 123 hiperbole
a a
c c
43
Prema slici imamo

r1
y 2
r12 = (x + c) + y 2
r2
F1 x 2
r22 = (x c) + y 2 Kako je
a a F2 x
r1 r2 = 2a onda zamenom
dobijamo
c c
q q
2 2
r1 r2 =(x + c) + y 2 (x c) + y 2 = 2a odnosno
q q
2 2
(x + c) + y 2 = 2a + (x c) + y 2 Kvadriranjem dobijamo
q
2 2 2
(x + c) + y = 4a + 4a (x c) + y 2 + (x c) + y 2 odakle je
2 2
q
2
x2 + 2xc + c2 = 4a2 + 4a (x c) + y 2 + x2 2xc + c2 odnosno
q
2
4xc 4a2 = 4a (x c) + y 2 pa imamo
q
2
xc a2 = a (x c) + y 2 Kvadriranjem dobijamo
x2 c2 2xca2 + a4 = a2 x2 2xc + c2 + y 2 = a2 x2 2a2 xc + a2 c2 + a2 y 2
odnosno
x2 c2 + a4 = a2 x2 + a2 c2 + a2 y 2
Kako je a2 + b2 = c2 onda zamenom dobijamo
x2 a2 + b2 + a4 = a2 x2 + a2 a2 + b2 + a2 y 2 odakle je
x2 a2 + x2 b2 + a4 = a2 x2 + a4 + a2 b2 + a2 y 2 odnosno
x2 b2 a2 y 2 = a2 b2 Delenjem sa a2 b2 dobijamo
x2 y2
=1 Jednaµcina hiperbole
a2 b2
Y x2 y2
Ako u jednaµcinu hiperbole2
= 1 uvedemo
a b2
smene x = a X y = b Y tada dobijamo ravnost-
F1 F2 ranu hiperbolu gde su poluose jednake jedinici
}
{
1
{
X
odnosno
a2 X 2 b2 Y 2
2
= 1 ) X 2 Y 2 = 1 Jednaµcine as-
1 1 a b2
imptota ravnostrane hiperbole su Y = X
44
y2 x2
Ako u jednaµcinu hiperbole = 1 stavimo a = b tada dobijamo opšti
b2 a2
oblik jednaµcine ravnostrane hiperbole gde poluose imaju istu duµzinu
odnosno
x2 y2
= 1 ) x2 y 2 = a2 Ravnostrana hiperbola
a2 a2
Jednaµcine asimptota ove ravnostrane hiperbole su y = x i y = x
y Ako „standardnu”hiperbolu zaokrenemo za 90 tada
njena jednaµcina glasi
b x y2 x2
a =1
b2 a2
Radi pore†enja, prikaµzimo „standardnu” i zaokrenutu
hiperbolu ako je a = 2b
y y
x b x
b a a
x2 − y2 =1 y2 x2
− =1
a2 b2 b2 a2
Parabola
L y Parabola je geometrijsko mesto taµcaka jednako
d T udaljenih od jedne stalne taµcke F odnosno µziµze
ili fokusa i jedne stalne prave L ili direktrise pa-
y r rabole. Ako rastojanje izme†u µziµze F i direktri-
p
F x se L oznaµcimo sa p tada prema de…niciji parabole
2
x{ i prikazanoj slici imamo
0
p 2 p
p r2 = x + y 2 Kako je r = d = + x onda
−x 2 2
2
imamo
p 2 p 2
+x = x + y 2 odnosno
2 2
p2 p2
+ p x + x2 = p x + x2 + y 2 odakle je
4 4
y 2 = 2 p x Jednaµ
cina parabole
45
y Ako teme parabole y 2 = 2px

ima koordinate m i n tada je
y y
parabola „pomerena” ili
m 2 2
(y n) = 2 p (x m)
x x Prema jednaµcini parabole
n 0 p>0 p<0 0 y 2 = 2 p x imamo
Za p > 0 slika u sredini
0 x Za p < 0 slika desno
y y x Na slici levo prikazan je gra…k

p>0 0
inverzne funkcije, odnosno
x parabole x2 = 2py za p > 0
0 p<0 a na slici desno za p < 0
Iz jednaµcine parabole x2 = 2py dobijamo i druge oblike jednaµcine parabola:

Za 2p = a ) y = ax2 Za 2p = 1 ) y = x2
2
Jednaµcina y = x prikazuje najviše primenjivani oblik parabole.
Izuzetno Vaµzno ! Izuzetno Vaµzno !!!!!!!
y Odredimo jednaµcinu tangente na para-
y=ax2
bolu y = ax2 a zatim prikaµzimo izuze-
tno vaµzan stav o tangentama par-
y0 T 0 ( x 0, y 0) abole. Tangenta je prava linija koja
prolazi kroz jednu taµcku dodira T0 (x0 ; y0)
pa za nju vaµzi jednaµcina prave kroz je-
x dnu zadatu taµcku, odnosno
0 x0 (1) y y0 = k (x x0 )
Kako taµcka dodira pripada i gra…ku parabole gde je y0 = ax20 i gra…ku tan-
gente, onda koe…cijent pravca k tangente na parabolu u taµcki T0 (x0 ; y0 )
dobijamo iz sistema jednaµcina
y = ax2 y y0 = k (x x0 ) Zamenom y = ax2 u drugu jednaµcinu sistema
dobijamo
ax2 y0 = k (x x0 ) Kako je y0 = ax20 onda zamenom dobijamo
ax2 ax20 = k (x x0 ) odnosno a x2 x20 = k (x x0 ) odakle je
a x2 x20 a (x x0 ) (x + x0 )
k= = = a (x + x0 ) odnosno
x x0 x x0
k = a (x + x0 )
U taµcki preseka T0 (x0 ; y0 ) apscisa x ima vrednost x = x0 pa zamenom
dobijamo
46
(2) k = a (x0 + x0 ) = 2 a x0
Zamenom u jednaµcinu (1) dobijamo jednaµcinu tangente na gra…k parabole
y = ax2 u taµcki dodira T0 (x0 ; y0 ) odnosno
y
y= ax2 (3) y y0 = 2 a x0 (x x0 )
Ako dve tangente dodiruju parabolu y = ax2
T2 u taµckama T1 (x1 ; y1 ) i T2 (x2 ; y2 ) tada pre-
ma jednaµcini (3) njihove jednaµcine glase
T1 y y1 = 2 a x1 (x x1 ) y y2 = 2 a x2 (x x2 )
x Kako je y1 = ax21
y2 = ax22
onda rešavanjem
x1 x2 prethodnog sistema jednaµcina ili eliminacijom
y iz obe jednaµcine dobijamo apscisu taµcke pr-
Tp eseka tangenti. Oduzimanjem dobijamo
y1 + y2 = 2 a x1 (x x1 ) 2 a x2 (x x2 ) odnosno
y2 y1 = 2 a x x1 2 a x21 2 a x x2 + 2 a x22
Kako je y1 = ax21 y2 = ax22 onda zamenom dobijamo
ax22 ax21 = 2 a x x1 2 a x21 2 a x x2 + 2 a x22 odakle je
2x21 x21 + x22 2x22 = 2x (x1 x2 ) odnosno
x21 x22 = 2x (x1 x2 ) Iz ove jednaµcine dobijamo
x21 x22 (x1 x2 ) (x1 + x2 ) x1 + x2
2x =
x1 x2
=
x1 x2
= x1 + x2 odnosno x =
2
!!!
Projekcija taµcke preseka Tp na x - osu deli duµz izme†u x1 i x2 na dva
jednaka dela.
Polarni koordinatni sistem
Poloµzaj jedne taµcke T ili geometrijskog mesta taµcaka u ravni moµze biti odre†en
T ili de…nisan pravouglim i kosouglim
r ili polarnim koordinatnim sistemom.
U polarnom koordinatnom sistemu
α poloµzaj taµcke T odre†en je rastoja-
0 0 njem taµcke T od pola 0 odnosno rad-
ijus vektorom r i uglom koji radijus vektor gradi sa osom.
Odredimo povezanost izme†u pravouglih i polarnih koordinata
y Prema slici imamo
r x y
y = cos ) x = r cos = sin ) y = r sin
r r
α x
x Prema slici i prethodnim jednaµcinama dobijamo
0
x y y y p
= arccos = arcsin tg = ) = arc tg r = x2 + y 2
r r x x
47
Parametarske jednaµcine krivih linija

U pravouglom koordinatnom sistemu jednaµcine krivih ili pravih linija prikaz-
ujemo odnosom ili vezom izme†u koordinata x i y
U polarnom koordinatnom sistemu jednaµcine krivih ili pravih linija prikazu-
jemo odnosom ili vezom izme†u radijus vektora r i ugla
Koordinate x i y u pravouglom koordinatnom sistemu moµzemo prikazati i ne-
kom trećom veliµcinom koju nazivamo parametar.
Na primeru kruga prikazanog u pravouglom koordinatnom sistemu jednaµcinom
y ili polinomom x2 + y 2 = r2 prikaµzimo dobijanje
parametarskog oblika jednaµcina krivih linija
r prikazanih polinomom
y Ako jednaµcinu kruga
α x
0 x x2 + y 2 = r2 podelimo sa x2 tada dobijamo
y 2 r2 y
1+ = 2 Ako je = t ) y = x t tada za-
x x x
menom dobijamo
r2
1 + t2 = odakle rešavanjem po x imamo
x2
1 x2 2 r2 r
= ) x = ) x= p
1 + t2 r2 1 + t2 1 + t2
rt
Kako je y = xt onda zamenom dobijamo y = p odnosno
1 + t2
r rt
(1) x= p y=p Parametarske jednaµcine kruga gde je
1 + t2 1 + t2
t promenljivi parametar.
Parametarske jednaµcine nekih krivih linija moµzemo prikazati i primenom
trigonometrijskih ili drugih formula. Pokaµzimo to na primeru jednaµcine kruga
x2 + y 2 = r2 Delenjem sa r2 dobijamo
x 2 y 2
+ = 1 Ako ovu jednaµcinu uporedimo sa formulom
r r
cos2 + sin2 = 1 onda jednostavno vidimo zašto je
x y
= cos ) x = r cos = sin ) y = r sin odnosno
r r
(2) x = r cos y = r sin 2 [ 0; 2 ] Parametarske jednaµcine kruga
Odredimo i treći oblik parametarskih jednaµcina kruga.
Iz jednaµcine kruga prikazanog pravouglim koordinatama x2 + y 2 = r2
r
x2 x 2
dobijamo y 2 = r2 x2 = r2 1 odnosno y = r 1
r2 r
48
x p
Ako je = t ) x = r t tada dobijamo y = r 1 t2 pa treći oblik para-
r
metarskih jednaµcina kruga glasi
p
(3) x = r t y = r 1 t2 Parametarske jednaµcine kruga
Primetimo ili proverimo !!!
x2 + y 2 = r2 t2 + r2 1 t 2 = r 2 t2 + r 2 r2 t2 = r2 odnosno
x2 + y 2 = r2
Odredimo parametarske jednaµcine cikloide, odnosno krive linije koju opi-
suje taµcka A ako se krug kreće bez klizanja po pravolinijskom putu.
y x = r (α − sinα ) y = r (1 − cosα )
C
r α
D E
r
y
A x B A′ x
rα
Duµzinu luka l za ugao u radijanskim merama moµzemo dobiti iz proporcije

l
= odakle je l = r
2r 2
Ako se krug okrene za ugao tada centar kruga pre†e put r
U pravouglom koordinatnom sistemu za taµcku D prikazanu na cikloidi vaµze
odnosi
x = AB DE = r r sin = r( sin )
y = BC CE = r r cos = r (1 cos )
Parametarske jednaµcine cikloide glase
• x = r( sin ) y = r (1 cos )
x2 y2
Odredimo parametarske jednaµcine elipse + =1
a2 b2
Ako jednaµcinu elipse prikaµzemo u obliku
x 2 y 2
+ = 1 i uporedimo sa jednaµcinom
a b
cos2 + sin2 =1
tada vidimo zašto parametarske jednaµcine elipse glase
x y
= cos ) x = a cos = sin ) y = b sin odnosno
a b
49
• x = a cos y = b sin 2 [ 0; 2 ] Parametarske jednaµcine elipse

Odredimo parametarske jednaµcine Neil - ove parabole y 2 = a x3
y Ako jednaµcinu y 2 = a x3 podelimo sa x2 tada dobijamo

a x3 y 2 y
2=
= a x Ako je = t ) y = x t tada dobijamo
y x x
x 1 1
t2 = a x ) x = t2 ) y = x t = t3
0 a a
Parametarske jednaµcine Neil - ove krive glase
1 1
• x = t2 y = t3
a a
Ravan i prava u prostoru

Za de…nisanje taµcke u prostoru potrebne su tri koordinate pravouglog ko-
ordinatnog sistema odre†ene prema osama x y z gde je z - osa normalna na
ravan koju grade ose x i y
U pravouglom koordinatnom sistemu dve ose uvek saµcinjavaju jednu ravan.
Pored pravouglog koordinatnog sistema u rešavanju raznih problema mogu bi-
ti više ili manje primenjivani i kosougli, sferni, cilindriµcni ili drugi sistemi.
Odseµcak ili poteg 0 A koji povezuje poµcetak pravouglog koordinatnog sis-
z tema 0 x y z sa taµckom A (x; y; z )
posmatra se uvek kao pozitivna
rz A veliµcina. Prema prikazanoj slici je
2
(0 A0 ) = rx2 + ry2 A A0 = rz pa je
r
2 2 2
0
γ β
z
ry y r2 = (0 A) = (0 A0 ) + (A A0 )
= rx2 + ry2 + rz2 odnosno
x rx α x
r2 = rx2 + ry2 + rz2 odakle je
y A′
q rx ry rz
r= rx2 + ry2 + rz2 Kako je = cos = cos = cos
r r r
onda kosinuse uglova odre†ujemo primenom formula
rx rx
cos = =q
r r2 + r2 + r2 x y z
ry ry
cos = =q
r rx2 + ry2 + rz2
rz rz
cos = =q Kvadriranjem i sabiranjem dobijamo
r rx2 + ry2 + rz2
50
rx2 ry2 rz2 rx2 + ry2 + rz2 rx2 + ry2 + rz2

cos2 + cos2 + cos2 = + + = = = 1 ili
r2 r2 r2 r2 rx2 + ry2 + rz2
cos2 + cos2 + cos2 =1
Ravan
z
z
c
p p
0
γ β b y 0
γ β
z
y y
a α x α
x x
Ravan moµze biti de…nisana i odseµccima ili segmentima a b c na koordin-

atnim osama x y z
Ako normala na ravan (p) gradi sa koordinatnim osama uglove tada je
2 2
p x p p y p p z p2
cos = = ) x= cos = = ) y= cos = = ) z=
a p a b p b c p c
Zamenom u jednaµcinu x2 + y 2 + z 2 = p2 ) x x + y y + z z = p2 dobijamo
p2 p2 p2
x +y +z = p2 odnosno
a b c
x y z
• + + = 1 Segmentni oblik jednaµ cine ravni
a b c
Sada jednostavno vidimo zašto opšti oblik jednaµcine ravni glasi
• Ax + B y + C z + D = 0 Opšti oblik jednaµcine ravni
Iz opšteg oblika jednaµcine ravni jednostavno dobijamo segmentni oblik jed-
naµcine ravni. Prebacimo D na drugu stranu opšteg oblika jednaµcine ravni
A x + B y + C z = D Podelimo ovu jednaµcinu sa D
Ax By Cz
+ + = 1 Sada dobijamo segmentni oblik jednaµcine ravni
D D D
x y z
+ + = 1 Segmentni oblik jednaµ cine ravni
D D D
A B C
Ako ravan prikazanu jednaµcinom
(1) A x + B y + C z + D = 0
prolazi kroz taµcku T1 (x1 ; y1 ; z1 ) kada taµcka T1 pripada ravni, tada dobijamo
(2) A x1 + B y1 + C z1 + D = 0
51
Oduzimanjem jednaµcine (2) od jednaµcine (1) dolazi do eliminacije koe…cije-

nta D pa dobijamo jednaµcinu ravni kroz jednu zadatu taµcku T1 (x1 ; y1 ; z1 )
Ax + B y + C z + D (A x1 + B y1 + C z1 + D) = 0 odakle je
• A(x x1 ) + B(y y1 ) + C(z z1 ) = 0 Jednaµcina ravni kroz datu taµcku
Rastojanje izme†u dve taµcke u prostoru

z z
T2
z 2 − z1
T1 d T ( x, y, z )
a x1
x 2− r
y 2 − y1
0 y1 y2 y 0
y
x 1
x x 2
x
Prema slici, rastojanje d izme†u taµcke T1 (x1 ; y1 ; z1 ) i T2 (x2 ; y2 ; z2 ) moµzemo

odrediti neposredno primenom elementarnih geometrijskih formula. Kako je
2 2 2 2
d2 = a2 + (z2 z1 ) = (x2 x1 ) + (y2 y1 ) + (z2 z1 )
| {z }
a2
onda rastojanje d izme†u taćke T1 (x1 ; y1 ; z1 ) i T2 (x2 ; y2 ; z2 ) iznosi

q
2 2 2
•• d = (x2 x1 ) + (y2 y1 ) + (z2 z1 )
Prema slici desno, rastojanje izme†u koordinatnog poµcetka (0; 0; 0) i taµcke

T (x; y; z ) iznosi
q p
2 2 2
•• r = (x 0) + (y 0) + (z 0) odnosno r = x2 + y 2 + z 2
Ugao izme†u dve prave

z p1 z
p2
z1 T1
z2
r1
T2
γ1 γ2 r2
0 β1 y1 y 0 β2 y2 y
α1 x2 α2
x x1 x
52
z p1
p2 Primenom kosinusne teoreme
T1
z1 d koja pokazuje da je kvadrat
z2 jedne stranice trougla jednak
T2
θ zbiru kvadrata druge dve
r1
0 r 2 y 2 y1 stranice umanjenom za dv-
x2 y ostruki proizvod tih stranica
i kosinus ugla izme†u njih
x x1 dobijamo
d2 = r12 + r22 2 r1 r2 cos odakle je 2 r1 r2 cos = r12 + r22 d2 odnosno
r12 + r22 d2
cos = Kako je r12 = x21 + y12 + z12 r22 = x22 + y22 + z22
2 r1 r 2
2 2 2
d2 = (x2 x1 ) + (y2 y1 ) + (z2 z1 )
onda zamenom i elementarnom algebarskom gimnastikom dobijamo
2 2 2
x21 + y12 + z12 + x22 + y22 + z22 (x2 x1 ) (y2 y1 ) (z2 z1 )
cos = =
2 r 1 r2
x21+y12+z12+x22+y22+z22 x22 2x1 x2 +x21 y22 2y1 y2 +y12 z22 2z1 z2 +z12
=
2 r1 r2
2 x1 x2 + 2 y1 y2 + 2 z1 z2 x1 x2 + y1 y2 + z1 z2 x1 x2 y1 y2 r 1 r2
= = = + +
2 r1 r 2 r1 r 2 r1 r 2 r1 r2 r 1 r2
Kako je
x1 y1 r1
cos 1 = cos 1 = cos 1 = odnosno
r1 r1 r1
x2 y2 r2
cos 2 = cos 2 = cos 2 = onda zamenom dobijamo
r2 r2 r2
•• cos = cos 1 cos 2 + cos 1 cos 2 + cos 1 cos 2
Kosinus ugla izme†u prave p1 i p2 u pravouglom koordinatnom sistemu

jednak je zbiru proizvoda kosinusa uglova koje svaka prava gradi sa
koordinatnim osama.
53

1 Determinante I Matrice PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

1 Determinante I Matrice PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Vukomir M. Milinković, Dalibor M.

Ćosić - asistent Matematika Rešeni zadaci

Primenom Kramerovih formula (pravila) dobijamo

Na glavnoj dijagonali & nalaze se elementi a1 i b2 a na sporednoj dijagonali

date determinante dopišu prve dve njene kolone, odnosno

2) Primenom Sarusovog pravila i Kramerovih formula rešimo sistem od tri

3) Primenom Sarusovog pravila i Kramerovih formula rešimo sistem jednaµcina

Pogledajmo primere rešavanja determinanti

1 sin x cos x 1 sin x cos x 1 sin x

= sin (x y ) + sin (y z ) + sin (z x)

sin2 x cos 2x cos2 x sin2 x cos 2x cos2 x sin2 x cos 2x

sin x + sin y cos x + cos y

Ako je dat sistem od tri jednaµcine sa tri nepoznate

c1 a12 a13 a11 c1 a13 a11 a12 c1

5) Odredimo rešenja sistema jednaµcina

6) Odredimo rešenja sistema jednaµcina

Sistemi linearnih jednaµcina

0 a12 a13 0 a12 a13 0 a12

7) Odredimo rešenja sistema jednaµcina

8) Odredimo parametar a tako da sistem jednaµcina

37) Izraµcunajmo Vandermondovu determinantu

Vidimo da ova determinanta ima n vrsta i n kolona, odnosno da je n - tog tipa.

Sada od svake sledeće vrste oduzimamo predhodnu kada dobijamo

U najprostijem sluµcaju, zajedniµcki µclan za 22 i 2 je 2 pa imamo 22 2 = 2 (2 1)

Razvijanjem po prvoj koloni od determinante reda n dobijamo determinantu

„Izvlaµcenjem”zajedniµckih faktora (2 1) iz prve kolone, (3 1) iz druge kolone

Primetimo da smo determinantu Dn napisali kao proizvod „broja” (n 1)! i

Da jednostavnije dobijemo nule u prvoj koloni, primetimo geometrijsku pr-

Primetimo da sliµcan postupak treba ponoviti ali sada na Dn 2

Sada imamo iskustvo pa je lako primetiti da je koliµcnik bilo kog narednog i

Besmisleno je dalje ponavljati postupak jer smo dovoljno primetili ! Ako bi

Dn = (n 1)! Dn 1 = (n 1)! (n 2)! Dn 2

Ako izjednaµcimo elemente treće vrste matrica AC i CA tada dobijamo

To je takozvana baza indukcije. Pretpostavimo da je jednakost (1) taµcna. Ako

POLINOMI POLINOMI POLINOMI

Izjednaµcavanjem koe…cijenata uz odgovarajuće stepene dobijamo sistem

70) Odredimo sve nule polinoma P trećeg stepena sa realnim koe…cijentima

71) Dokaµzimo da je polinom

i nule polinoma f (x) Iz jednaµcine x2 + 1 = 0 dobijamo x1;2 = i

72) Koreni polinoma f (x) = x2 + Ax + B su kubovi korena polinoma

g (x) = x2 + Cx + D Prema uslovima zadatka je

77) 1 Odredimo konstante a; b 2 R i sve korene realnog polinoma

2 Polinom P (x) moµzemo razviti po stepenima x + 1 na dva naµcina:

Koe…cijente b0 ; b1 ; : : : ; bn 2 ; bn 1 ; Rn dobijamo Hornerovom šemom

Pore†enjem koe…cijenata uz odgovarajuće stepene, dobijamo

→ Asocijativnost vektorskog sabiranja moµzemo

→ neposredno dokazati prikazanom slikom gde je

Distributivnost vektorskog raµcuna

z Koordinatni sistem x; y; z je levi ako pogledom sa

Uzajamno normalne ravni x0y y 0z z 0x koje sadrµze odgovarajuće koordin-

a2 a2y a2 a2x + a2y + a2z a2x + a2y + a2z

80) Odredimo ugao koji vektor !

= x1 x2 + y1 y2 + z1 z2 onda zamenom dobijamo

82) Odredimo ugao =^ ! u; !v izme†u jediniµcnih vektora !

83) Odredimo ugao =^ ! u; !

Skalarni ili unutrašnji proizvod vektora

B pa je skalarni proizvod vektora jednak proizvo-

Vektorski ili spoljašnji proizvod vektora

Desni sistem vektora Levi sistem vektora

88) Odredimo vektorski proizvod i površinu paralelograma odre†enog

89) Odredimo površinu paralelograma odre†enog vektorima

90) Primenom vektorskog proizvoda dokaµzimo sinusnu teoremu

2 Primenom jednaµcine vektorskog proizvoda dva vektora dobijamo