Karta pracy

Poeta mówi o powstaniu
1. Przeczytaj fragment i wyjaśnij, czego Szatan oczekuje od przedstawicieli XIX 
wieku. 
Wyjaśnij, dlaczego przedstawione w Przygotowaniu wydarzenia rozgrywają się 31 
grudnia 1799 r.

SZATAN
Świecie! świecie! świecie!
Wąż wieczności łuskami w okrąg ciebie gniecie,
Zębem zatrutym boki ogryza nieznacznie,
I wieki mrą nad tobą, zasypując pyłem
Umarłych pamiątek.
Ja widziałem twój początek.
Ta garść gliny, powietrzem opasana zgniłem,
Ten trup chaosu, w trumnie zamknięty błękitów,
Strawiony zgnilizną czasów,
Odkrył się rdzami kruszców i kością granitów,
Porósł mchem kwiatów i lasów;
Potem wydał robaki, co mu łono toczą
I myślą.
Biada im! Jeśli marzeń ziemią nie okryślą,
Kołem widzenia – biada, jeśli je przekroczą…

GEHENNA: Królu, wiek dziewiętnasty uderzył.

Szatan wie, czego chce człowiek - I właśnie to mu podsuwa. Szatańskie postacie 
tworzą między innymi bohaterów powstania listopadowego, i to w taki sposób, aby 
spodobały się ludowi. To Szatan podsyca, między innymi w samym Kordianie, 
uczucie zemsty: stara się sprowadzić bohatera na drogę zła i wiecznego potępienia. 
Przyczyną rozgrywania się wydarzeń 31 grudnia 1799 r. przedstawionych w 
Przygotowaniu jest klęska powstania listopadowego, którego przywódców Juliusz 
Słowacki ocenia bardzo surowo.

2. Jakie wydarzenia ma na myśli Szatan, gdy zwraca się do Mefistofelesa? 
Uzasadnij swoją odpowiedź.

SZATAN
Jednemu się ludowi dzień ogromny zbliża.
Idź tam, jego rycerze noszą krzywe szable,
Jako księżyc dwurożny, jako rogi diable;
I rękojeść tych kordów nie ma kształtu krzyża.
Pomóż im – oni mają walkę rozpoczynać
Taką, jakąśmy niegdyś z panem niebios wiedli.
Oni się będą modlić, zabijać, przeklinać.
Oni na ojców mogiłach usiedli
I myślą o zemsty godzinie.
Ten naród się podniesie, zwycięży, i zginie;
 Miecze na wrogach połamie,
A potem wroga myślą zabije,
Bo myśl jego ogniste ma ramie,
Ona jak powróz wrogi uwiąże za szyje
I związanych postawi na takim pręgierzu,
Że wszystkie ludy wzrokiem dosięgną i plwaniem.

W nocy na przełomie wieków diabły mogą też stwarzać osobistości, które to będą tą 
historię kształtować w nadchodzącym wieku.

3. Rozpoznaj osoby, o których mowa w podanych fragmentach Przygotowania, i 
napisz, jakie wady przywódców skrytykował w dramacie Słowacki. Skorzystaj z 
opisów sylwetek zamieszczonych w prezentacji.

SZATAN
Stary – jakby ojciec dzieci,
Nie do boju, nie do trudu;
Dajmy mu na pośmiewisko,
Sprzeczne z naturą nazwisko,
Nazwijmy od słowa ludu,
Kmieciów, czyli nędznych chłopów.
Teraz jak z niebieskich stropów,
Rzućcie wodza ludziom biednym.

W danym fragmencie Przygotowania mowa jest o Józefie Chłopickim. W akcie kreacji siły 
zła wykorzystały szpilki kaprala, lecz nie wyposażyły mężczyzny w rozum owego 
kaprala. W dodatku, na pośmiewisko, wybrano mu nazwisko pochodzące od chłopów

SZATAN
Wrzucić do kotła dyjament,
Dyjament w ogniu topnieje;
Wylać sekretny atrament,
Z Talleyranda1 kałamarza,
Co w niewidzialność blednieje,
Od okularów rozsądku...
I dąć w kocioł... w kotła wrzątku
Obaczemy, co się stwarza.
[...]
Będą przed nim giąć kolana,
Jest to stara twarz Rzymiana
Na pieniądzu wpół zatarta.
Dajmy mu na pośmiewisko,
Sprzeczne z naturą nazwisko;
1
 Talleyrand – francuski polityk i dyplomata, początkowy zwolennik Napoleona, po jego klęsce 
reprezentant Francji na kongresie wiedeńskim, podczas którego ustalono nowy podział wpływów w 
Europie i przywrócono władców obalonych przez rewolucję; symbol dyplomaty łatwo zmieniającego 
barwy polityczne w zależności od koniunktury.
Ochrzcijmy imieniem Czarta.
.......................................................................................................................................................
W danym fragmencie mowa jest o Adamie Jerzym Czartoryski m– sprawny polityk, lecz o 
wiele lepszy dyplomata niż przewodnik narodu

SZATAN
Wódz! chodem raka przewini,
Jak ślimak rogiem uderzy,
Sprobuje – i do skorupy
Schowa rogi, i do skrzyni
Miejskiej zniesie planów trupy,
Czekając, aż kur zapieje.

W podanym fragmencie można zauważyć krytyczną ocenę Jana Zygmunta 
Skrzyneckiego, który opieszale prowadził działania bojowe, był także jednym z 
dowódców popierających pomysł ugody z zaborcą.

SZATAN
Rzucić w kocioł Lachów dzieje,
Słownik rymowych końcówek;
Milijon drukarskich czcionek,
Sennego maku trzy główek
Cóż tam?
DIABLI
Starzec, jak skowronek,
Zastygły pod wspomnień bryłą,
Napół zastygłą, przegniłą
Poeta – rycerz – starzec – nic,
Dziewięciu Feba sułtanic
Eunuch2...

W podanym fragmencie mowa o Julianie  Ursynie Niemcewiczu. Powstaje on z kronik, 
czcionek i rymów, co dobitnie podkreśla osobowość Niemcewicza charakteryzowanego 
jako starca zastygłego pod wspomnień bryłą.

\
SZATAN
Widzicie tę postać bladą,
Z mętów kotła już na pół urodną;
Twarz uwiędła i wzrok w czarnym kole;
Paszczę myśli otwiera wciąż głodną,
Wiecznie dławi księgarnie i mole;
I na krzywych dwóch nogach się chwieje,
Jak niepewne rządowe systema.
2
 Dziewięciu Feba sułtanic Eunuch– dozorca „haremu” złożonego z dziewięciu muz boga artystów Apollina.
Chce mówić; posłuchajmy, co na świat posieje?...

TWÓR
pokazując z kotła głowę
Czy lepiej, kiedy jest król? czy kiedy go nie ma?...

Z magicznego naczynia wyłania się Joachim Lelewel – historyk i działacz polityczny. 
Charakteryzowany jest przez nadmierne zainteresowanie teorią oraz chwiejność 
poglądów. Chociaż wybitnie zaznaczył swą obecność na polu nauki, nie był w stanie 
wziąć na swoje barki ciężaru przewodnictwa narodowi.

ASTAROTH
Twarz ma okropnej poczwary,
Przez pierś jeneralska wstęga.

SZATAN
Witajcie go! oto twór
Niszczyciel, jakby horda Nogajca3.
On w stolicy owłada dział mur,
On z krwi na wierszch wypłynie – to zdrajca!
A gdy zabrzmi nad miastem dział huk,
On rycerzy ginących porzuci;
Z arki kraju wyleci jak kruk,
Strząśnie skrzydła, do arki nie wróci...
Kraj przedany on wyda pod miecz.

Zwieńczeniem pracy sił zła jest Jan Stefan Krukowiecki. Już sam Astaroth dostrzega jego 
odpychające oblicze. Ten dowódca wsławił się jako postać, której wpływ na losy 
powstania był olbrzymi. Niestety, trudno oceniać go pozytywnie – w bitwie o Olszynkę 
Grochowską odmówił wykonania rozkazu, prowadził negocjacje z marszałkiem 
Paszkiewiczem, w gruncie rzeczy był przeciwny kontynuowaniu powstania.

3. Przeczytaj fragment aktu III zatytułowanego Spisek koronacyjny i odpowiedz na 
pytania.

ŚPIEW NIEZNAJOMEGO
Pijcie wino! pijcie wino!
Nie wierzycie, że to cud, 
Gdy strumienie wina płyną, 
Choć nie sadzi winnic lud. 
Pij, drużyno! pij, drużyno! 
Chrystus wodę mienił w wino,
Gdy weselny słyszał śpiew, 
Gdy wesele było w Kanie...
3
 horda Nogajca – chodzi o Nogaja, wodza tatarskiej Złotej Ordy z XIII w.
 Głośniej
A gdy przyszło zmartwychwstanie,
Chrystus wino mienił w krew...
Jutro błyśnie jutrznia wiary,
Pijcie wino! idźcie spać!
My weźmiemy win puchary,
By je w śklanny sztylet zlać.
Niech ten sztylet silne ramie
W piersi wbije i załamie... 
Pijcie wino! idźcie śnić! 
Lecz się będzie świt promienić, 
Trzeba wino w krew przemienić, 
Przemienione wino pić!...

a) Które epizody biblijne przywołuje w pieśni Nieznajomy? Określ ich funkcję.

Nieznajomy w pieśni przywołuje biblijne epizody takie jak wesele w Kanie Galilejskiej i 
OstatniejaWieczerza. Zachęca bardziej aktywnych obywateli – prawdziwych, 
nieustraszonych patriotów do działania. Roztacza przed słuchaczami wizję buntu – 
przelewu krwi, obiecuje poniekąd narodowe zmartwychwstanie.

b) Do kogo zwraca się „człowiek czarnym płaszczem okryty” i do czego nawołuje?

"Człowiek czarnym płaszczem okryty" zwraca się do aktywnych obywateli – 
prawdziwych, nieustraszonych patriotów.

c) Jaką rolę Nieznajomy wyznacza zbiorowości, w której imieniu się wypowiada?

Nieznajomy zachęca do działąnia i wzięcie udziału w buncie.

d) W jakim stopniu społeczeństwo angażowało się w walkę narodowowyzwoleńczą?

Po słowach Nieznajomego lud stopniowo się rozchodzi.

4. Na podstawie Przygotowania oraz aktu III wskaż przyczyny upadku powstania 
listopadowego. Oceń dojrzałość psychiczną pokolenia powstańców. 

Spisek, jak i powstanie, był efektem niedojrzałości jego organizatorów. Planowali 
zamach na cara, jednocześnie króla polskiego, a jednocześnie nie zamierzali łamać 
tradycji narodowej (w historii Polski, żaden król nie zginął w wyniku zamachu) czy 
kodeksu rycerskiego. Poza tym rebelianci nie mieli przygotowanego programu 
politycznego na wypadek, gdyby udało im się faktycznie zrealizować swój cel. 
Świadczyło to przede wszystkim o tym, że nie wierzyli we własne słowa i zdawali 
sobie sprawę, że ich działania są z góry skazane na niepowodzenie.