‫‌انحرافها‌و‌انطباقها‬،‫تولرانس‌های‌ابعادی‬

)Dimensional Tolerances, Deviations, and Fittings(

 ‫مقدمه‬

‫‪ ‬برای تولید قطعات در صنعت از روشهای گوناگون ساخت استفاده میشود‪.‬‬

‫‪ ‬هر روش ساخت دارای دقت خاصی است‪.‬‬

‫‪ ‬اندازههای قطعه ساخته شده مقداری از اندازههای داده شده در نقشه انحراف دارد‪.‬‬

‫‪ ‬در عمل‪ ،‬تنها میتوان اندازهها را به اندازه موردنظر نزدیک کرد‪.‬‬

‫‪ ‬در عمل نمیتوان دو قطعه را کامال یکسان تولید کرد‪.‬‬

‫‪ ‬دقت تولید باالتر نیازمند ابزار دقیقتر و کارگر ماهرتر است که هزینه تولید را افزایش میدهد‪.‬‬

‫‪ ‬در طراحی از کمیتی به نام تولرانس استفاده میشود‪.‬‬

‫‪ ‬تولرانس تغییرات قابلقبولی است که اجازه عملکرد درست و مناسب را به قطعه یا سازه میدهد‪.‬‬
 ‫مفهومها‬
‫‪‬تولرانس ابعادی (‪)Dimensional Tolerance‬‬
‫‪ ‬محدوده مجاز برای تغییر در اندازه قطعه‬
‫‪‬تولرانس هندسی (‪)Geometrical Tolerance‬‬
‫‪ ‬محدوده مجاز برای تغییر شکل هندسی قطعه‬
‫‪‬تولرانس صافی سطح (‪)Surface Roughness Tolerance‬‬
‫‪ ‬محدوده مجاز برای تغییر زبری سطح‬
‫‪ ‬تولرانس بزرگ یا باز (‪)Large / Wide Tolerance‬‬
‫‪ ‬ممکن است عملکرد (‪ )Functionality‬قطعه را کاهش دهد‪.‬‬
‫‪‬تولرانس کوچک یا بسته (‪)Small / Tight Tolerance‬‬
‫‪ ‬هزینه تولید و بازرسی (‪ )Manufacturing & Inspection Costs‬را افزایش میدهد‪.‬‬
‫‪ ‬تعداد قطعههای مردود (‪ )Rejected Parts‬را زیاد میکند‪.‬‬
 ‫اثر تولرانس روی هزینهها‬

‫‪‬به طور کلی‪ ،‬تولرانس کوچکتر هزینه را افزایش میدهد‪.‬‬

‫‪ ‬معموال کوچکشدن تولرانس هزینهها را به صورت نمایی افزایش میدهد‪.‬‬

‫‪ ‬معموال حد پایینی برای تولرانس وجود دارد که تولرانسهای بزرگتر اثری روی هزینه ندارند‪.‬‬

‫‪ ‬قطعههای با تولرانس بستهتر اغلب نیازمند روشهای تولید مخصوصی هستند‪.‬‬

‫‪ ‬قطعههای با تولرانس بستهتر اغلب نیازمند بازرسی بیشتری بوده و مردودی (‪ )Reject‬باالتری دارند‪.‬‬

‫‪‬هرگز یک تولرانس را کوچکتر از مقدار الزم تعیین نکنید‪.‬‬

 ‫تعریفها‬

‫‪ ‬اندازه اسمی یا مبنا (‪)Nominal Dimension / Basic Size‬‬

‫‪ ‬اندازهای تئوری که بر روی نقشه مشخص میشود و مشخصه کلی قطعه یا طرح است‪.‬‬

‫‪ ‬اندازه واقعی (‪)Actual Size‬‬

‫‪ ‬اندازهای است که پس از تولید اندازه گرفته میشود‪.‬‬

‫‪ ‬اندازههای حدی یا حدود اندازه (‪)Limit Dimensions / Limits of Size‬‬

‫‪ ‬دو اندازه مُجازی که اندازه واقعی باید بین آنها یا مساوی با یکی از آنها باشد‪.‬‬

‫‪ ‬حد بیشینه اندازه یا حد باالیی (‪)Maximum Limit of Size / Upper Limit‬‬

‫‪ ‬بزرگترین اندازه مُجاز یک قطعه‬

‫‪ ‬حد کمینه اندازه یا حد پایینی (‪)Minimum Limit of Size / Lower Limit‬‬

‫‪ ‬کوچکترین اندازه مُجاز یک قطعه‬
 ‫تعریفها‬

‫‪ ‬سوراخ (‪)Hole‬‬
‫‪ ‬تمامی اجزای داخلی یک قطعه حتی اگر غیرگرد باشند‪.‬‬

‫‪ ‬میله (‪)Shaft‬‬
‫‪ ‬تمامی اجزای خارجی یک قطعه حتی اگر غیرگرد باشند‪.‬‬

‫‪ ‬انحراف (‪)Deviation‬‬
‫‪ ‬اختالف جبری یک اندازه با اندازهی اسمی مربوط به آن‬

‫‪ ‬انحراف باالیی (‪)Upper Deviation‬‬

‫‪ ‬تفاوت حد باالیی و اندازه اسمی مربوط به آن (‪ ES‬برای سوراخ‪ es ،‬برای میله)‬

‫‪ ‬انحراف پایینی (‪)Lower Deviation‬‬

‫‪ ‬تفاوت حد پایینی و اندازه اسمی مربوط به آن (‪ EI‬برای سوراخ‪ ei ،‬برای میله)‬
 ‫نحوه نوشتن تولرانس ابعادی‬

‫‪ .1‬اندازهنویسی حدی (‪)Limit Dimensioning‬‬

‫‪ ‬حد باالیی باالی حد پایینی نوشته میشود‪.‬‬

‫‪ ‬اگر اندازهنویسی در یک خط انجام میشود‪ ،‬ابتدا حد پایینی‪،‬‬

‫سپس خط فاصله و در نهایت حد باالیی آورده شود‪.‬‬
 ‫نحوه نوشتن تولرانس ابعادی‬

‫‪ .2‬تولرانسهای مثبت یا منفی (‪)Plus-or-minus Tolerances‬‬

‫‪ ‬تولرانس یکطرفه (‪)Unilateral Tolerance‬‬

‫‪ ‬تولرانس دوطرفه (‪)Bilateral Tolerance‬‬

 ‫نحوه نوشتن تولرانس ابعادی‬

‫‪ .3‬تولرانسهای صفحهای یا بلوکی (‪)Page or Block Tolerances‬‬

‫‪ ‬یک توضیح کلی است که به همه اندازههای موجود در صفحه ترسیم اعمال میشود‬
‫مگر آنهایی که تولرانس آنها مشخص شده باشد‪.‬‬
‫نحوه اندازهنویسی و تولرانس ابعادی‬
‫‪ .1‬تولرانسهای تجمعی‬
‫(‪)Cumulative Tolerances‬‬

‫‪ .2‬اندازهنویسی نسبت به یک خط‬

‫(‪)Base-Line Dimensioning‬‬
‫نحوه اندازهنویسی و تولرانس ابعادی‬
‫‪ .1‬تولرانسهای تجمعی‬
‫(‪)Cumulative Tolerances‬‬
‫‪ .2‬اندازهنویسی نسبت به یک خط‬
‫(‪)Base-Line Dimensioning‬‬
‫‪ .2‬اندازهنویسی مستقیم‬
‫(‪)Direct Dimensioning‬‬
 ‫سه مفهوم اساسی در تولرانسگذاری‬

‫‪M‬‬ ‫‪ ‬شرایط وجود بیشترین ماده (‪)Maximum Material Condition - MMC‬‬

‫‪ ‬در این شرایط جسم دارای بیشترین جرم است‪.‬‬

‫‪ ‬سوراخ کوچکترین قطر و میله بزرگترین قطر را دارد‪.‬‬

‫‪L‬‬ ‫‪ ‬شرایط وجود کمترین ماده (‪)Least Material Condition - LMC‬‬

‫‪ ‬در این شرایط جسم دارای کمترین جرم است‪.‬‬

‫‪ ‬سوراخ بزرگترین قطر و میله کوچکترین قطر را دارد‪.‬‬

‫‪S‬‬ ‫‪ ‬صرف نظر از اندازه موضوع (‪)Regardless of Feature Size - RFS‬‬

‫‪ ‬اندازه جسم اهمیتی ندارد‪.‬‬

 ‫سه مفهوم در تولرانسگذاری‬

Shaft
‫مثال‬
MMC = Upper Limit = .497

LMC = Lower Limit = .495

.497
.495

.502
.498
Hole

LMC = Upper Limit = .502

MMC = Lower Limit = .498

 ‫سه مفهوم در تولرانسگذاری‬

‫مثال‬
.752 MMC
+.001 LMC .750 LMC
.375
-.000 MMC

+.0002 LMC
.375
-.0002 MMC

2.748 MMC
2.742 LMC
 ‫تعریفها‬

‫‪ ‬سیستم حدی‪ :‬سیستمی است که در آن تولرنسها و انحرافها‪ ،‬استاندارد شده است‪.‬‬

‫‪‬خط صفر (‪ : )Zero Line‬در نمایش گرافیکی سیستم حدود و انطباقها‪ ،‬خط افقی مستقیمی‬
‫است که بیانگر اندازه اسمی بوده و انحرافهای باالیی و پایینی نسبت به آن سنجیده میشوند‪.‬‬
‫‪ ‬باالی خط صفر انحرافها مثبت (‪ )Positive Deviations‬هستند‪.‬‬
‫‪ ‬پایین خط صفر انحرافها منفی (‪ )Negative Deviations‬هستند‪.‬‬

‫خط صفر‬

‫حد بیشینه اندازه‬

‫حد کمینه اندازه‬
‫اندازه مبنا‬
 ‫تعریفها‬

‫‪‬انحراف باالیی (‪ :)ES, es‬اختالف جبری اندازه حداکثر و اندازهی مبنای مربوطه است‪.‬‬

‫‪‬انحراف پایینی (‪ :)EI, ei‬اختالف جبری اندازه حداقل و اندازهی مبنای مربوطه است‪.‬‬

‫‪‬انحراف حدی‪ :‬شامل انحراف باالیی و انحراف پایینی است‪.‬‬

‫‪+‬‬
‫انحراف باالیی‬
‫انحراف پایینی‬
‫(‪)ES, es‬‬
‫(‪)EI, ei‬‬ ‫خط صفر‬
‫‪0‬‬
‫اندازه مبنا‬
 ‫تولرانس‬

‫‪‬تولرانس‪ :‬اندازه اختالف بین حد بزرگترین اندازه و حد کوچکترین اندازه و یا اندازه اختالف بین‬
‫انحراف باالیی و پایینی است‪.‬‬
‫کوچکترین اندازه – بزرگترین اندازه= تولرانس‬
‫انحراف پایینی ‪ -‬انحراف باالیی = تولرانس‬

‫منطقه تولرانس‬ ‫اندازه تولرانس‪C ،‬‬

‫انحراف باالیی‬
‫انحراف پایینی‬
‫(‪)ES, es‬‬
‫(‪)EI, ei‬‬ ‫خط صفر‬
‫اندازه مبنا‬
 ‫سیستم انطباق‬

‫‪ ‬لقی (‪ :)Clearance‬اختالف مثبت بین اندازههای سوراخ و میله‪.‬‬

‫‪ ‬اندازه سوراخ بزرگتر از اندازه میله باشد‪.‬‬

‫کمینه لقی‬
‫بیشینه لقی‬
 ‫سیستم انطباق‬

‫‪ ‬تداخل (‪ :)Interference‬اختالف منفی بین اندازههای سوراخ و میله‪.‬‬

‫‪ ‬اندازه میله بزرگتر از اندازه سوراخ باشد‪.‬‬

‫بیشینه تداخل‬

‫کمینه‬
‫تداخل‬
 ‫مفهومهای مهم در سیستم انطباقها‬
‫‪.‬‬

‫‪ ‬انطباق (‪:)Fit‬‬

‫‪ ‬به نحوه درگیری (‪ )Mating‬دو قطعه (میله و سوراخ) در یک اسمبلی انطباق گفته میشود‪.‬‬

‫‪ ‬انواع انطباق‪:‬‬

‫‪ ‬انطباق لق (‪)Clearance fit‬‬

‫‪ ‬انطباق تداخلی (‪)Interference fit‬‬

‫‪ ‬انطباق فیمابین (‪)Transition fit‬‬

 ‫سیستم انطباق‬

‫‪ ‬انطباق لق (آزاد)‪ :‬پس از اسمبلی همیشه بین سوراخ و میله لقی وجود دارد‪.‬‬
‫‪ ‬کوچکترین اندازه (حد پایینی) سوراخ بزرگتر از بزرگترین اندازه (حد باالیی) میله باشد‪.‬‬

‫سوراخ‬ ‫سوراخ‬
‫لقی‬
‫خط صفر‬

‫میله‬
‫میله‬
 ‫سیستم انطباق‬

‫‪ ‬انطباق تداخلی (پرسی)‪ :‬پس از اسمبلی همواره بین سوراخ و میله تداخل روی میدهد‪.‬‬
‫‪ ‬کوچکترین اندازه (حد پایینی) میله بزرگتر از بزرگترین اندازه (حد باالیی) سوراخ باشد‪.‬‬
‫‪ ‬میله باید با یک نیروی فشاری (احتماال زیاد) در سوراخ جا زده میشود‪.‬‬

‫میله‬
‫تداخل‬ ‫میله‬

‫خط صفر‬
‫سوراخ‬
‫سوراخ‬
 ‫سیستم انطباق‬

‫‪ ‬انطباق فیمابین (عبوری)‪ :‬اندازه عملی میله به اندازه عملی سوراخ نزدیک بوده و بین سوراخ و‬
‫میله پس از اسمبلی حالت لقی یا تداخل روی میدهد‪.‬‬
‫‪ ‬دو قطعه با یک نیروی نسبتاً کم نسبت به یکدیگر حرکت میکنند‪.‬‬

‫سوراخ‬

‫میله‬ ‫میله‬ ‫میله‬

 ‫سیستم انطباق‬

‫‪ ‬نوشتن اندازه و تولرانس آن در سیستم انطباق‬

‫‪Nominal Size Fundamental Deviation IT Grade‬‬

‫‪Tolerance Class‬‬
‫‪ ‬کالس تولرانس (‪)Tolerance Class‬‬
‫‪ ‬گروهی از تولرانسها با سطح دقت مساوی با توجه به اندازهی اسمی‪.‬‬
‫‪ ‬کالس تولرانس با یک (یا دو) حرف و یک عدد مشخص میشود‪.‬‬
‫‪ ‬انحراف پایه (‪)Fundamental Deviation‬‬
‫‪ ‬انحرافی است که موقعیت منطقه تولرانس را نسبت به خط صفر تعیین میکند‪.‬‬
‫‪ ‬انحراف پایه با یک (یا دو) حرف مشخص میشود (‪ 28‬انحراف پایه)‪.‬‬
‫‪ ‬درجه تولرانس بینالمللی (‪)International Tolerance grade‬‬
‫‪ ‬محدوده تغییرات را بر اساس اندازه اسمی مشخص میکند‪.‬‬
‫‪ ‬درجه ‪ IT‬با یک عدد مشخص میشود (‪ 18‬درجه)‪.‬‬
‫سیستم انطباق‬
 ‫انحراف پایه‬
A

B
C DE
EF F FG
‫سیستم انطباقی سوراخ‬
G
CD ‫خط صفر‬
0 H U V X
‫اندازه مبنا‬

Y Z
J KM N ZA ZB
P R S T ZC
JS
-
+
m n p r zb zc
v x y z za ‫خط صفر‬
h s t u
0 k
d e
cd
c fg g j
b ef f js

‫سیستم انطباقی میله‬

a
 ‫انحرافهای پایه برای میله‬
es = ei + IT
Upper deviations (es) Lower deviations (ei)
Diameter steps in mm js
a b c d e f g h k j
over upto All grades 5,6 7 8 4 to 7 ≤3, >7
– 3 -270 -140 -60 -20 -14 -6 -2 0 -2 -4 -6 0 0
3 6 -270 -140 -70 -30 -20 -10 -4 0 -2 -4 – +1 0
6 10 -280 -150 -80 -40 -25 -13 -5 0 -2 -5 – +1 0
10 14
-290 -150 -95 -50 -32 -16 -6 0 -3 -6 – +1 0
14 18
18 24
-300 -160 -110 -65 -40 -20 -7 0 -4 -8 – +2 0
24 30
30 40 -310 -170 -120
-80 -50 -25 -9 0 -5 -10 – +2 0
40 50 -320 -180 -130
50 65 -340 -190 -140
-100 -60 -30 -10 0 -7 -12 – +2 0
65 80 -360 -200 -150
80 100 -380 -220 -170
-120 -72 -36 -12 0 -9 -15 – +3 0
100 120 -410 -240 -180 ±IT/2
120 140 -460 -260 -200
140 160 -520 -280 -210 -145 -85 -43 -14 0
-11 -18 – +3 0
160 180 -580 -310 -230
180 200 -660 -340 -240
200 225 -740 -380 -260 170 100 50 15 0
-13 -21 – +4 0
225 250 -820 -420 -280
250 280 -920 -480 -300
190 110 56 17 0 -16 -26 – +4 0
280 315 -1050 -540 -330
315 355 -1200 -600 -360
210 125 62 18 0 -18 -28 – +4 0
355 400 -1350 -680 -400
400 450 -1500 -760 -440
230 135 68 20 0 -20 -32 – +5 0
450 500 -1650 -840 -480
 ‫انحرافهای پایه برای میله‬
es = ei + IT
Lower deviations (ei)
Diameter steps in mm
m n p r s t u v x y z za zb zc
over upto All grades
— 3 +2 +4 +6 +10 +14 — +18 — +20 — +26 +32 +40 +60
3 6 +4 +8 +12 +15 +19 — +23 — +28 — +35 +42 +50 +80
6 10 +6 +10 +15 +19 +23 — +28 — +34 — +42 +52 +67 +97
10 14 — +40 — +50 +64 +90 +130
+7 +12 +18 +23 +28 — +33
14 18 +39 +45 — +60 +77 +108 +150
18 24 — +41 +47 +54 +63 +73 +98 +136 +188
+8 +15 +22 +28 +35
24 30 +41 +48 +55 +64 +75 +88 +118 +160 +218
30 40 +48 +60 +68 +80 +94 +112 +148 +200 +274
+9 +17 +26 +34 +43
40 50 +54 +70 +81 +97 +114 +136 +180 +242 +325
50 65 +41 +53 +66 +87 +102 +122 +144 +172 +226 +300 +405
+11 +20 +32
65 80 +43 +59 +75 +102 +120 +146 +174 +210 +274 +360 +480
80 100 +51 +71 +91 +124 +146 +178 +214 +258 +335 +445 +585
+13 +23 +37
100 120 +54 +79 +104 +144 +172 +210 +254 +310 +400 +525 +690
120 140 +63 +92 +122 +170 +202 +248 +300 +365 +470 +620 +800
140 160 +65 +100 +134 +190 +228 +280 +340 +415 +535 +700 +900
+15 +27 +43
160 180 +68 +108 +146 +210 +252 +310 +380 +465 +600 +780 +1000
180 200 +77 +122 +166 +236 +274 +350 +425 +520 +670 +880 +1150
200 225 +80 +130 +180 +258 +310 +385 +470 +575 +740 +960 +1250
+17 +31 +50
225 250 +84 +140 +196 +284 +340 +425 +520 +640 +820 +1050 +1350
250 280 +94 +158 +218 +315 +385 +475 +580 +710 +920 +1200 +1550
+20 +34 +56
280 315 +98 +170 +240 +350 +425 +525 +650 +790 +1000 +1300 +1700
315 355 +108 +190 +268 +390 +475 +590 +730 +900 +1150 +1500 +1900
+21 +37 +62
355 400 +114 +208 +294 +435 +530 +660 +820 +1000 +1300 +1650 +2100
400 450 126 +232 +330 +490 +595 +740 +920 +1100 +1450 +1850 +2400
+23 +40 +68
450 500 +132 +252 +360 +540 +660 +820 +1000 +1250 +1600 +2100 +2600
 ‫انحرافهای پایه برای سوراخ‬
ES = EI + IT
Lower deviations (EI) Upper deviations (ES)
Diameter steps in mm
A B DC E F G H Js+ J K M N
over upto All grades 6 7 8 ≤8 > 8 ≤8 > 8 ≤8 >8 ≤7
— 3 +270 +140 +60 +20 +14 +6 +2 0 +2 +4 +6 0 0 -2 -2 -4 -4
3 6 +270 +140 +70 +30 +20 +10 +4 0 +5 +6 +10 -1+Δ — -4+Δ -4+Δ -8+Δ 0
6 10 +280 +150 +80 +40 +25 +13 +5 0 +5 +8 +12 -1+Δ — -6+Δ -6+Δ -10+Δ 0
10 14
+290 +150 +95 +50 +32 +16 6 0 +6 +10 +15 -1+Δ — -7+Δ -7 -12+Δ 0
14 18
18 24
+300 +160 +110 +65 +40 +20 +7 0 +8 +12 +20 -2+Δ — -8+Δ -8 -15+Δ 0
24 30

Same deviation as for grades > 7 + Δ

30 40 +310 +170 +120
+80 +50 +25 +9 0 +10 +14 +24 -2+Δ — -9+Δ -9 -17+Δ 0
40 50 +320 +180 +130
50 65 +340 +190 +140
+100 +60 +30 +10 0 +13 +18 +28 -2+Δ — -11+Δ -11 -20+Δ 0
65 80 +360 +200 +150
80 100 +380 +220 +170
+120 +72 +36 +12 0 +16 +22 +34 -3+Δ — -13+Δ -13 -23+Δ 0
100 120 +410 +240 +180 ±IT/2
120 140 +460 +260 +200
140 160 +520 +280 +210 +145 +85 +43 +14 0 +18 +26 +41 -3+Δ — -15+Δ – 15 -27+Δ 0
160 180 +580 +310 +230
180 200 +660 +340 +240
200 225 +740 +380 +260 +170 +100 +50 +15 0 +22 +30 +47 -4+Δ — -17+Δ – 17 -31+Δ 0
225 250 +820 +420 +280
250 280 +920 +480 +300
+190 +110 +56 +17 0 +25 +36 +55 -4+Δ — -20+Δ – 20 -34+Δ 0
280 315 +1050 +540 +330
315 355 +1200 +600 +360
+210 +125 +62 +18 0 +29 +39 +60 -4+Δ — -21+Δ – 21 -37+Δ 0
355 400 +1350 +680 +400
400 450 +1500 +760 +440
+230 +135 +68 +20 0 +33 +43 +66 -5+Δ — -23+Δ – 23 -40+Δ 0
450 500 +1650 +840 +480
 ‫انحرافهای پایه برای سوراخ‬
ES = EI + IT
Upper deviations (ES)
Diameter steps in mm
P R S T U V X Y Z ZA ZB ZC Δ in microns
over upto >7 3 4 5 6 7 8
— 3 – 6 – 10 – 14 — – 18 — – 20 — – 26 – 32 – 40 – 60 Δ=0
3 6 – 12 – 15 – 19 — – 23 — – 28 — – 35 – 42 – 50 – 80 1 1.5 1 3 4 6
6 10 – 15 – 19 – 23 — – 28 — – 34 — – 42 – 52 – 67 – 97 1 1.5 2 3 6 7
10 14 — – 40 — – 50 – 64 – 90 – 130
– 18 – 23 – 28 — – 33 1 2 3 3 7 9
14 18 – 39 – 45 — – 60 – 77 – 109 – 150
18 24 — – 41 – 47 – 54 – 63 – 73 – 93 – 136 – 188
– 22 – 28 – 35 1.5 2 3 4 8 12
24 30 – 41 – 48 – 55 – 64 – 75 – 88 – 118 – 160 – 218
30 40 – 48 – 60 – 68 – 80 – 94 – 112 – 148 – 200 – 274
– 26 – 34 – 43 1.5 3 4 5 9 14
40 50 – 54 – 70 – 81 – 97 – 114 – 136 – 180 – 242 – 325
50 65 – 41 – 53 – 65 – 87 – 102 – 122 – 144 – 172 – 226 – 300 – 405
– 32 2 3 5 6 11 16
65 80 – 43 – 59 – 75 – 102 – 120 – 146 – 174 – 210 – 274 – 360 – 480
80 100 – 51 – 71 – 91 – 124 – 146 – 178 – 214 – 258 – 335 – 445 – 585
– 37 2 4 5 7 13 19
100 120 – 54 – 79 – 104 – 144 – 172 – 210 – 254 – 310 – 400 – 525 – 690
120 140 – 63 – 92 – 122 – 170 – 202 – 248 – 300 – 365 – 470 – 620 – 800
140 160 – 43 – 65 – 100 – 134 – 190 – 228 – 280 – 340 – 415 – 535 – 700 – 900 3 4 6 7 15 23
160 180 – 68 – 108 – 146 – 210 – 252 – 310 – 380 – 465 – 600 – 780 – 1000
180 200 – 77 – 122 – 166 – 236 – 284 – 350 – 425 – 520 – 670 – 880 – 1150
200 225 – 50 – 80 – 130 – 180 – 256 – 310 – 385 – 470 – 575 – 740 – 960 – 1250 3 4 6 9 17 26
225 250 – 84 – 140 – 196 – 284 – 340 – 425 – 520 – 640 – 820 – 1050 – 1350
250 280 – 94 – 158 – 218 – 315 – 385 – 475 – 580 – 710 – 920 – 1200 – 1550
– 56 4 4 7 9 20 29
280 315 – 98 – 170 – 240 – 350 – 425 – 525 – 650 – 790 – 1000 – 1300 – 1700
315 355 – 108 – 190 – 268 – 390 – 475 – 590 – 730 – 900 – 1150 – 1500 – 1900
– 62 4 5 7 11 21 32
355 400 – 114 – 208 – 294 – 435 – 530 – 650 – 820 – 1000 – 1300 – 1650 – 2100
400 450 – 126 – 232 – 330 – 490 – 595 – 740 – 920 – 1100 – 1450 – 1850 – 2400
– 68 5 5 7 13 23 34
450 500 – 132 – 252 – 360 – 540 – 660 – 820 – 1000 – 1250 – 1600 – 2100 – 2600
 )IT( ‫درجه تولرانس‬
IT01 IT0 IT1 IT2 IT3 IT4 IT5 IT6 IT7 IT8 IT9 IT10 IT11 IT12 IT13 IT14 IT15 IT16
Measuring Tools Material
IT Grade 01 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
Fits Large Manufacturing Tolerances

4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
Lapping and Honing
Cylindrical Grinding
Surface Grinding
Diamond Turning
Diamond Boring
Broaching
Reaming
Turning
Boring
Milling
Planning and Shaping
Drilling
 ‫درجه تولرانس (‪)IT‬‬

‫‪ IT01 ‬تا ‪IT5‬‬

‫‪ ‬برای ساخت قطعههای دستگاههای بسیار دقیق اندازهگیری مانند میکرومتر‪ CMM ،‬و ‪...‬‬

‫‪ IT6 ‬و ‪IT7‬‬

‫‪ ‬برای ساخت قطعههای ماشینهای نسبتا ظریف مانند ماشینهای سنگ‪ ،‬تراش‪ ،‬فرز و ‪...‬‬

‫‪ IT8 ‬و ‪IT9‬‬

‫‪ ‬برای ساخت قطعههای ماشینهای عمومی مانند اتومبیل‪ ،‬ماشینهای کشاورزی و ‪...‬‬

‫‪ IT10 ‬و ‪IT11‬‬

‫‪ ‬برای ساخت قطعههایی که دقت خیلی زیادی الزم ندارند مانند اجزای داخلی اتاق اتومبیل و ‪...‬‬

‫‪ IT12 ‬تا ‪IT16‬‬

‫‪ ‬برای ساخت قطعههایی که دقت کمی دارند مانند قطعههای ریختهگری‪ ،‬خرپاها‪ ،‬در و پنجره و ‪...‬‬
 )IT( ‫درجه تولرانس‬
Grade IT5 IT6 IT7 IT8 IT9 IT10 IT11 IT12 IT13 IT14 IT15 IT16
Tolerance values 7i 10i 16i 25i 40i 64i 100i 160i 250i 400i 640i 1000i

Fundamental tolerances of grades 01, 0 and 1 to 16 (microns) (1 micron = 0.001 mm)

Tolerance Grades (IT)
Diameter steps in mm
01 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
To and inc 3 0.3 0.5 0.8 1.2 2 3 4 6 10 14 25 40 60 100 140 250 400 600
Over 3 To and inc 6 0.4 0.6 1 1.5 2.5 4 5 8 12 18 30 48 75 120 180 300 480 750
Over 6 To and inc 10 0.4 0.6 1 1.5 2.5 4 6 9 15 22 36 58 90 150 220 360 580 900
Over 10 To and inc 18 0.5 0.8 1.2 2 3 5 8 11 18 27 43 70 110 180 270 430 700 1100
Over 18 To and inc 30 0.6 1 1.5 2.5 4 6 9 13 21 33 52 84 130 210 330 520 840 1300
Over 30 To and inc 50 0.6 1 1.5 2.5 4 7 11 16 25 39 62 100 160 250 390 620 1000 1600
Over 50 To and inc 80 0.8 1.2 2 3 5 8 13 19 30 46 74 120 190 300 460 740 1200 1900
Over 80 To and inc 120 1 1.5 2.5 4 6 10 15 22 35 54 87 140 220 350 540 870 1400 2200
Over 120 To and inc 180 1.2 2 3.5 5 8 12 18 25 40 63 100 160 250 400 630 1000 1600 2500
Over 180 To and inc 250 2 3 4.5 7 10 14 20 29 46 72 115 185 290 460 720 1150 1850 2900
Over 250 To and inc 315 2.5 4 6 8 12 16 23 32 52 81 130 210 320 520 810 1300 2100 3200
Over 315 To and inc 400 3 5 7 9 13 18 25 36 57 89 140 230 360 570 890 1400 2300 3600
Over 400 To and inc 500 4 6 8 10 15 20 27 40 63 97 155 250 400 630 970 1550 2500 4000
IT7 ‫ میلی متر با‬100 ‫ یافتن تولرانس استاندارد شافتی به قطر‬:‫ مثال‬
 ‫سیستم انطباق‬

10H 12 :‫مثال‬
ES = EI + IT

Diameter steps in mm Lower deviations (EI)

Over Upto A B C D E F G H
6 10 +280 +150 +80 +40 +25 +13 +5 0

EI = 0

Tolerance Grades (IT)

Diameter steps in mm
1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
Over 6 To and inc 10 0.4 0.6 1 1.5 2.5 4 6 9 15 22 36 58 90 150 220 360 580 900

IT = 150

ES = 0 +150 = 150

0.150
 0.000
10 H12  10
10H12  10.000 10.150
 ‫سیستم انطباق‬

35c6 :‫مثال‬
es = ei + IT

Diameter steps in mm Upper deviations (es)

Over Upto a b c d e f g h
30 40 -310 -170 -120 -80 -50 -25 -9 0

es = -120

Tolerance Grades (IT)

Diameter steps in mm
1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
Over 30 To and inc 50 0.6 1 1.5 2.5 4 7 11 16 25 39 62 100 160 250 390 620 1000 1600

IT = 16

ei = -120 - 16 = -136

0.120
0.136
35c6  35
35c6  34.864  34.880
 ‫سیستم انطباق‬

100
H7
g6
:‫مثال‬
‫انطباق سوراخمبنا‬
100H 7 Diameter steps in mm
Tolerance Grades (IT)
1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
Over 80 To and inc 120 1 1.5 2.5 4 6 10 15 22 35 54 87 140 220 350 540 870 14002200

IT = 35 Diameter steps in mm Lower deviations (EI)

Over Upto A B C D E F G H
80 100 +380 +220 +170 +120 +72 +36 +12 0

EI = 0 ES = 0 + 35 = +35 100 0.0000

.035
‫ = قطر سوراخ‬100.000 - 100.035

100g 6 Diameter steps in mm Upper deviations (es)

Over Upto a b c d e f g h
IT = 22 80 100 -380 -220 -170 -120 -72 -36 -12 0

es = -12 ei = – 12 – 22 = -34 100 00..012

034 ‫ = قطر میله‬99.966 – 99.988

‫ = بیشترین لقی‬100.035 – 99.966 = 0.069

‫ = کمترین لقی‬100.000 – 99.988 = 0.012 ‫انطباق لق‬
 ‫سیستم انطباق‬

100
H8
r7
:‫مثال‬
‫انطباق سوراخمبنا‬
100H 8 Diameter steps in mm
Tolerance Grades (IT)
1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
Over 80 To and inc 120 1 1.5 2.5 4 6 10 15 22 35 54 87 140 220 350 540 870 14002200

IT = 54 Diameter steps in mm Lower deviations (EI)

Over Upto A B C D E F G H
80 100 +380 +220 +170 +120 +72 +36 +12 0

EI = 0 ES = 0 + 54 = 54 100 0.0000
.054
‫ = قطر سوراخ‬100.000 - 100.054

100r 7 Diameter steps in mm Lower deviations (ei)

Over Upto m n p r s t u v
IT = 35 80 100 +13 +23 +37 +51 +71 +91 +124 +146

ei = +51 es = +51 + 35 = +86 100 00..086

051 ‫ = قطر میله‬100.051-100.086

‫ = بیشترین لقی‬100.054 – 100.051 = 0.003

‫ = بیشترین تداخل‬100.000 – 100.086 = -0.086 ‫انطباق فیمابین‬
 ‫سیستم انطباق‬

100
U7
h6
:‫مثال‬
‫انطباق میلهمبنا‬
100U 7 Diameter steps in mm
Tolerance Grades (IT)
1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
Over 80 To and inc 120 1 1.5 2.5 4 6 10 15 22 35 54 87 140 220 350 540 870 14002200

IT = 35 Diameter steps in mm Upper deviations (ES)

Over Upto P R S T U V X Y
80 100 – 37 – 51 – 71 – 91 – 124 – 146 – 178 – 214

ES = -124 EI = -124 – 35 = -159 100 00..124

159 ‫ = قطر سوراخ‬99.841 – 99.876

100h6 Diameter steps in mm Upper deviations (es)

Over Upto a b c d e f g h
IT = 22 80 100 -380 -220 -170 -120 -72 -36 -12 0

es = 0 ei = 0 - 22= -22 100 0.0000

.022 ‫ = قطر میله‬99.978-100.000

‫ = بیشترین تداخل‬99.841 – 100.000 = -0.159

‫ = کمترین تداخل‬99.876 – 99.978 = -0.102 ‫انطباق تداخلی‬
 ‫سیستم انطباق‬

‫‪ ‬سوراخی با کالس تولرانس ‪ ،H7‬در نظر بگیرید‪.‬‬

‫‪ 28 ‬حالت مختلف برای درگیری این سوراخ با یک میله وجود دارد‪.‬‬
‫‪ ‬در بعضی از این حالتها میله با فشار اندکی در داخل سوراخ قرار میگیرد‪.‬‬
‫‪ ‬در برخی از حالتها باید میله با فشار زیاد در سوراخ جا زده شود‪.‬‬
‫‪ ‬در بعضی از حالتها میله در داخل سوراخ آزاد است‪.‬‬
‫‪ ‬سوراخ مبنا‪ :‬انتخاب سوراخ به عنوان مبنا در انطباقها را سیستم سوراخ مبنا میگویند‪.‬‬
‫‪ ‬سوراخ مبنا در سیستم حدود و انطباق ‪ ،ISO‬سوراخی است با انحراف پایینی صفر‪.‬‬
‫‪ ‬میله ای با کالس تولرانس ‪ ،h7‬در نظر بگیرید‪.‬‬
‫‪ 28 ‬حالت مختلف برای درگیری این میله با یک سوراخ وجود دارد‪.‬‬
‫‪ ‬میله مبنا‪ :‬انتخاب میله به عنوان مبنا در انطباق ها را سیستم میله مبنا میگویند‪.‬‬
‫‪ ‬میله مبنا در سیستم حدود و انطباق ‪ ،ISO‬میلهای است با انحراف باالیی صفر‪.‬‬
 ‫سیستم انطباق‬

‫‪ ‬سیستم سوراخمبنا (‪)Hole Basis‬‬

‫‪ ‬سیستم انطباقی که در آن لقی و یا تداخل الزم‪ ،‬به وسیله ترکیب حاصل از کالسهای‬
‫مختلف تولرانس میلهها با یک کالس تولرانس ثابت سوراخها به دست میآید‪.‬‬

‫”‪Hole “H‬‬
‫اندازه مبنا‬

‫سیستم سوراخ مبنا‬

‫سیستم انطباق‬
 ‫سیستم انطباق‬

‫‪ ‬سیستم میلهمبنا (‪)Shaft Basis‬‬

‫‪ ‬سیستم انطباقی که در آن لقی و یا تداخل الزم‪ ،‬به وسیله ترکیب حاصل از کالسهای‬
‫مختلف تولرانس سوراخها با یک کالس تولرانس ثابت میلهها به دست میآید‪.‬‬
‫اندازه مبنا‬

‫”‪Shaft “h‬‬

‫سیستم میله مبنا‬

‫سیستم انطباق‬
 ‫سیستم انطباق‬

‫‪ ‬در سیستم سوراخمبنا‪ ،‬سوراخ با کالس تولرانس ‪ H‬ایجاد می شود‪.‬‬

‫‪ ‬در این حالت حد پایین اندازه سوراخ روی خط صفر قرار میگیرد و با اندازهی اسمی برابر است‪.‬‬

‫‪ ‬در سیستم میلهمبنا‪ ،‬میله با کالس تولرانس ‪ h‬ایجاد میشود‪.‬‬

‫‪ ‬در این حالت حد باالی اندازه ی میله روی خط صفر قرار میگیرد و با اندازهی اسمی برابر است‪.‬‬

‫‪ ‬سیستم سوراخمبنا رایجتر است‪.‬‬

‫‪ ‬چون که تغییر قطر میله برای رسیدن به مقدار موردنظر راحتتر است‪.‬‬

‫‪ ‬در سیستم میلهمبنا از روشهایی چون برقوزدن (‪ )Reaming‬یا بورینگ (‪ )Boring‬استفاده میشود تا قطر‬
‫سوراخ را تغییر دهند‪ ،‬که نسبت به حالت سوراخمبنا پرهزینهتر است‪.‬‬

‫‪ ‬در جایی که میله بلند است و با چند سوراخ با انطباقهای مختلف درگیر باشد‪ ،‬از سیستم میلهمبنا‬
‫استفاده میشود‪.‬‬
‫سیستم انطباق‬
‫اندازهگذاری با تولرانس‬
 ‫سیستمهای میلهمبنا و سوراخمبنای معادل‬

Equivalent fits on the hole basis and shaft basis systems

Clearance Transition Interference
Hole basis Shaft basis Hole basis Shaft basis Hole basis Shaft basis
H7 – c8 C8 – h7 H6 – j5 J6 – h5 H6 – n5 N6 – h5
H8 – c9 C9 – h8 H7 – j6 J7 – h6 H6 – p5 P6 – h5
H11 – c11 C11 – h11 H8 – j7 J8 – h7 H7 – p6 p7 – h6
H7 – d8 D8 – h7 H6 – k5 K6 – h5 H6 – r5 R6 – h5
H8 – d9 D9 – h8 H7 – k6 K7 – h6 H7 – r6 R7 – h6
H11 – d11 D11 – h11 H8 – k7 K8 – h7 H6 – s5 S6 – h5
H6 – e7 E7 – h6 H6 – m5 M6 – h5 H7 – s6 S7 – h6
H7 – e8 E8 – h7 H7 – m6 M7 – h6 H8 – s7 S8 – h7
H8 – e8 E8 – h8 H8 – m7 M8 – h7 H6 – t5 T6 – h5
H6 – f6 F6 – h6 H7 – n6 N7 – h6 H7 – t6 T7 – h6
H7 – f7 F7 – h7 H8 – n7 N8 – h7 H8 – t7 T8 – h7
H8 – f8 F8 – h8 H8 – p7 P8 – h7 H6 – u5 U6 – h5
H6 – g5 G6 – h5 H8 – r7 R8 – h7 H7 – u6 U7 – h6
H7 – g6 G7 – h6 H8 – u7 U8 – h7
H8 – g7 G8 – h7
 ‫کاربرد انواع انطباق ها‬

‫انطباق تداخلی‬
‫کاربرد‬ ‫نوع انطباق‬ ‫سوراخمبنا‬ ‫میلهمبنا‬
‫جازدن میله در سوراخ با منقبضکردن میله حرارتدادن سوراخ و به کمک نیروی زیاد‬
‫‪ u6‬انطباق انقباضی یا جازدن حرارتی مانند جازدن چرخها روی محورها‪ ،‬زبانهها به دستهها ‪( ...‬نامناسب برای قطعههای‬ ‫‪U7‬‬
‫ریختهگری)‬
‫جازدن قطعههای فوالدی با پرس همراه با کمی حرارت مانند جازدن چرخها روی‬
‫محورها‪ ،‬صفحههای روتور ماشینهای برق‪ ،‬تاج فلکه بوش یاتاقانها ‪( ...‬نامناسب برای‬ ‫انطباق پرسی گرم‬ ‫‪s6‬‬ ‫‪S7‬‬
‫قطعههای ریختهگری)‬
‫‪H7‬‬ ‫‪h6‬‬
‫جازدن قطعههایی که با فشار مناسب به هم محکم میشوند مانند جازدن چرخدنده‬
‫انطباق پرسی‬ ‫‪p6‬‬ ‫‪P7‬‬
‫روی محور‪ ،‬چرختسمه روی محور ‪...‬‬

‫جازدن قطعهها با نیرویی متوسط مانند جازدن بوش در یاتاقان‪ ،‬اضافهکردن تاج‬
‫انطباق پرسی متوسط‬ ‫‪r6‬‬ ‫‪R7‬‬
‫چرخدنده به بدنه ‪...‬‬
 ‫کاربرد انواع انطباق ها‬

‫انطباق فیمابین‬
‫کاربرد‬ ‫نوع انطباق‬ ‫سوراخمبنا‬ ‫میلهمبنا‬

‫انطباق پرسی سبک (سفت عبوری جازدن قطعه ها با نیروی مالیم مانند جازدن بوش یاتاقان‪ ،‬چرخ دنده های کوچک روی‬
‫محورها‪... ،‬‬ ‫‪ n6‬بدون ضامن جلوگیری از چرخش)‬ ‫‪N7‬‬

‫جازدن قطعهها با ضربههای چکش مانند جازدن چرخدندهها‪ ،‬چرختسمهها و حلقه‬

‫انطباق نیرویی (چکشی)‬ ‫‪m6‬‬ ‫‪H7‬‬ ‫‪M7 h6‬‬
‫داخلی بلبرینگها روی محورها‪ ... ،‬به کمک چکش‬

‫جازدن قطعهها با ضربههای مالیم چکش مانند جازدن چرخدندههای عوضشونده در‬
‫انطباق فشاری مالیم‬ ‫‪j6‬‬ ‫‪J7‬‬
‫جعبهدندهها‪ ،‬حلقه خارجی بلبرینگها‪ ،‬حلقههای مکانی‪... ،‬‬
 ‫کاربرد انواع انطباق ها‬

‫انطباق آزاد‬
‫کاربرد‬ ‫نوع انطباق‬ ‫سوراخمبنا‬ ‫میلهمبنا‬

‫جازدن قطعهها با نیروی دست مانند بوش مرغک در دستگاه تراش‪ ،‬پین دستهها‪... ،‬‬ ‫انطباق لغزنده دقیق‬ ‫‪h6‬‬ ‫‪H7‬‬

‫جازدن قطعههایی که بازی کمی نسبت به هم دارند (حرکتهای رفتوبرگشتی و‬ ‫انطباق حرکتی بسته (حرکت با‬
‫دورانی ظریف) یا مانند میله دستگاه تقسیم ماشین فرز‪... ،‬‬ ‫روانی کم)‬ ‫‪g6‬‬ ‫‪G7‬‬

‫‪H7‬‬ ‫‪h6‬‬
‫مانند جازدن یاتاقانهای غالفدار با سرعت دورانی باال‪ ،‬یاتاقانهای اسپیندلهای‬ ‫انطباق حرکتی معمولی (حرکت با‬
‫ماشینابزار‪... ،‬‬ ‫روانی معمولی)‬ ‫‪f6‬‬ ‫‪F7‬‬

‫جازدن میلههای بلند در چند یاتاقان‪ ،‬یاتاقانهای غالفدار با سرعت دورانی متوسط‪،‬‬ ‫انطباق حرکتی آزاد (حرکت با‬
‫چرخدندههای لغزنده روی محورها‪... ،‬‬ ‫روانی زیاد)‬ ‫‪e6‬‬ ‫‪E7‬‬

‫انطباق حرکتی کامال آزاد (حرکت‬

‫مانند جازدن یاتاقانهای غالفدار با سرعت دورانی کم‪ ،‬یاتاقانهای پالستیکی‪... ،‬‬ ‫‪d9‬‬ ‫‪H9‬‬ ‫‪D9 H9‬‬
‫با روانی خیلی زیاد)‬
 ‫کاربرد انواع انطباق ها‬

Interference fit
Type of fit Symbol of fit Examples of application
Wheel sets, tyres, bronze crowns on worm wheel hubs, couplings under certain
Shrink fit H8/u8
conditions, etc.
Heavy drive fit H7/s6
Press fit H7/r6 Coupling on shaft ends, bearing bushes in hubs, valve seats, gear wheels.
Medium press fit H7/p6
 ‫کاربرد انواع انطباق ها‬

Transition fit
Type of fit Symbol of fit Examples of application
Gears and worm wheels, bearing bushes, shaft and wheel assembly with feather
Light press fit H7/n6
key.
Parts on machine tools that must be changed without damage, e.g., gears, belt
Force fit H7/m6
pulleys, couplings, fit bolts, inner ring of ball bearings.
Belt pulleys, brake pulleys, gears and couplings as well as inner rings of ball
Push fit H7/k6
bearings on shafts for average loading conditions.
Parts which are to be frequently dismantled but are secured by keys, e.g.,
Easy push fit H7/j6 pulleys, hand-wheels, bushes, bearing shells, pistons on piston rods, change gear
trains.
 ‫کاربرد انواع انطباق ها‬

Clearance fit
Type of fit Symbol of fit Examples of application
Sealing rings, bearing covers, milling cutters on milling mandrels, other easily
Precision sliding fit H7/h6
removable parts.
Close running fit H7/g6 Spline shafts, clutches, movable gears in change gear trains, etc.
Normal running fit H7/f7 Sleeve bearings with high revolution, bearings on machine tool spindles.
Sleeve bearings with medium revolution, grease lubricated bearings of wheel
Easy running fit H8/e8
boxes, gears sliding on shafts, sliding blocks.
Loose running fit H8/d9 Sleeve bearings with low revolution, plastic material bearings.
Oil seals (Simmerrings) with metal housing (fit in housing and contact surface on
Slide running fit H8/c11
shaft), multi-spline shafts.