Test z epoki
Test wiedzy o pozytywizmie
1. Epokę realizmu w Polsce nazywa się:
a. realizmem polskim,
b. pozytywizmem,
c. pozytywizmem polskim.
 odpowiedź: c.
Komentarz:
Epokę realizmu w Polsce nazywamy pozytywizmem
polskim (sama nazwa pozytywizm oznacza kierunek
w filozofii francuskiej zapoczątkowany przez Com-
te’a). Pozytywizm polski jest swoistym odpowiedni-
kiem realizmu w Europie, jednak przesuniętym w cza-
sie i wzbogaconym o pewne wątki ideologiczne. A to
dlatego, że polski romantyzm trwał o wiele dłużej niż
w innych krajach europejskich i nałożył się niejako
na czasy, w których w Europie od dawna już królował
realizm. Dopiero klęska powstania styczniowego
w 1864 roku spowodowała zmianę paradygmatu w kul-
turze polskiej i odwrót od ideologii romantycznej.
 
2. Realizm, jako nazwa epoki literackiej dzieli
się na dwie fazy:
a. wczesny i dojrzały,
b. przed– i popowstaniowy,
c. dojrzały i psychologiczny.
Komentarz:
Realizm jako nazwa epoki literackiej, panującej w Eu-
ropie od lat trzydziestych do siedemdziesiątych XIX
stulecia, dzieli się na dwie fazy: wczesny realizm, za
którego twórcę powszechnie uważa się Honoriusza
Balzaka (twórcę cyklu Komedia ludzka) oraz realizm
dojrzały, zwany również psychologicznym. Realizm
dojrzały reprezentowany jest głównie przez Gustawa
Flauberta i Fiodora Dostojewskiego. Różnice między
realizmem wczesnym a dojrzałym polegają głównie
na udoskonaleniu technik narracyjnych i pogłębionej
analizie postaci.
3. Realizm jako konwencja literacka, trwa w pro-
zie:
a. od początków XIX wieku,
b. od starożytności,
c. od czasów renesansu.
 odpowiedź: b.
Komentarz:
Realizm jako konwencja literacka trwa w prozie od
XIX wieku po dzień dzisiejszy. Polega ona w przewa-
żającej mierze na jak najwierniejszym oddaniu rze-
czywistości w utworach (literackich, muzycznych, pla-
stycznych). Jej najważniejsze kategorie estetyczne to
szczegółowość opisu i prawdopodobieństwo realistycz-
Ucz się z
ne. Czas realizmu to czas rozkwitu powieści i noweli-
styki. Realizm jest kategorią uniwersalną i można go
spotkać we wszystkich dziedzinach sztuki.
4. Pozytywizm w Polsce trwa:
a. od 1864 do końca XIX wieku,
b. od 1831 do końca XIX wieku,
c. cały wiek XIX.
 odpowiedź: a.
Komentarz:
Pozytywizm w Polsce trwa od początków lat siedem-
dziesiątych (zapoczątkowany przez upadek powsta-
nia styczniowego) do końca XIX wieku. Pierwsze
manifesty modernistyczne pojawiają się na ziemiach
polskich ok. 1891, jednak jeszcze w roku 1900 Hen-
ryk Sienkiewicz wydał Krzyżaków, a w 1905 przyzna-
no mu Nagrodę Nobla. Stąd wielu naukowców twier-
dzi, iż pozytywizm w Polsce przetrwał aż do wybuchu
I wojny światowej.
 
5. Polscy pozytywiści nawiązywali do dokonań:
a. europejskiego nurtu filozoficznego,
b. europejskich realistów,
c. romantyzmu polskiego.
 odpowiedź: a.
Komentarz:
Pozytywiści polscy nawiązywali bardzo często do do-
konań europejskiego nurtu filozofów – pozytywistów.
Stąd nazwa ta posłużyła za miano polskiej epoki lite-
rackiej. Pozytywizm polski nie ma swojego odpowied-
nika w Europie. Jest to okres dominacji realizmu, ze
szczególnym uwzględnieniem typowo polskiej odmia-
ny tendencyjnej, dążącej do powiązania kwestii lite-
rackich z problematyką społeczną.
 
6. Autorem nazwy „pozytywizm” jest:
a. August Comte,
b. Herbert Spencer,
c. Aleksander Świętochowski.
 odpowiedź: a.
Komentarz:
Autorem nazwy pozytywizm jest August Comte. Wy-
wodzi się ona od swojego francuskiego odpowiednika
i znaczy tyle, co: ścisły, realny, pewny. Takie zamiło-
wanie do ścisłości i naukowości legło u podstaw stwo-
rzonego przez Comte’a nurtu filozoficznego zwanego
pozytywizmem. Pozytywizm filozoficzny poza zami-
łowaniem do nauki, interesował się żywo kwestiami
społecznymi – jemu to przypisuje się wyodrębnienie
socjologii jako odrębnej nauki.
1
 Test z epoki
7. Pozytywizm warszawski na stałe związał się z:
a. realizmem,
b. utylitaryzmem,
c. programem społecznym.
 odpowiedź: c.
Komentarz:
Pozytywizm warszawski to dominujący nurt polskiego
pozytywizmu, który na stałe związał się ze spójnym
programem społecznym. „Warszawiacy” skupili się
wokół czterech zagadnień: pracy u podstaw, pracy or-
ganicznej, emancypacji kobiet i asymilacji Żydów.
Program swój głosili na łamach prasy: w czasopismach
i tekstach publicystycznych. Do przodowników nurtu
należeli: Aleksander Świętochowski, Bolesław Prus
i Eliza Orzeszkowa.
 
8. Idea głosząca, że nauka jest jedyną metodą
wyjaśniania zjawisk rzeczywistości to:
a. monizm przyrodniczy,
b. scjentyzm,
c. pozytywizm.
 odpowiedź: b.
Komentarz:
Ideą głoszącą, iż nauka jest jedynie słuszną metodą
wyjaśniania zjawisk rzeczywistości, jest wywodzący
się z myśli pozytywistycznej scjentyzm. Według scjen-
tyzmu, wszelkie próby interpretowania zjawisk po-
winny odbywać się zgodnie z zasadami którejś z usta-
nowionych nauk. Jednocześnie zaś, wiecznie rozwi-
jająca się nauka, ma sukcesywnie dostarczać coraz
to precyzyjniejszych narzędzi analizowania zjawisk.
To zaś, czego rozwiązać się nie daje, nie istnieje,
gdyż dla scjentysty realne jest tylko to, co daje się
poznać i przeanalizować metodami naukowymi. Tak
więc sami widzicie, że jest to koło się zamyka.
 
9. Organicyzm to teoria stworzona przez:
a. Herberta Spencera,
b. Johna Stuarta Milla,
c. Karola Darwina.
 odpowiedź: a.
Komentarz:
Organicyzm to teoria stworzona przez Herberta
Spencera. Spencer porównał społeczeństwo do żywe-
go, rozwiniętego organizmu. Tak jak w żywym or-
ganizmie choroba jednego z elementów powoduje
zainfekowanie całości, tak w społeczeństwie niewła-
ściwe funkcjonowanie jednego z organów nieko-
rzystnie odbija się na pracy pozostałych. W przy-
padku społeczeństwa owymi „organami” są instytu-
cje i grupy społeczne. A zatem, w myśl organicyzmu,
społeczeństwo stanowi system naczyń połączonych
i aby całe mogło funkcjonować bez zarzutu, należy
jednocześnie oddziaływać na wszystkie jego ele-
menty składowe.
Ucz się z
10. Ewolucjonizm to idea przeniesiona do nauk
społecznych z:
a. nauk przyrodniczych,
b. medycyny,
c. nauk historycznych.
 odpowiedź: a.
Komentarz:
Ewolucjonizm to idea przeniesiona do myśli społecz-
nej z nauk przyrodniczych przez Herberta Spencera.
Spencer, zafascynowany pracą twórcy teorii ewolucji
Karola Darwina, postanowił zastosować jego prawa
do społeczeństw ludzkich. W myśl ewolucjonizmu,
społeczeństwo, jak i organizmy żywe, podlegają cią-
głemu rozwojowi opartemu na doborze naturalnym.
Oznacza to, że gorsze rozwiązania są zawsze odrzu-
cane na rzecz lepszych. Naturalna konsekwencją ewo-
lucjonizmu jest więc nieustanny rozwój i ciągły po-
stęp, jakiemu podlega życie społeczne.
11. U podstaw powieści tendencyjnej legł:
a. organicyzm,
b. realizm,
c. utylitaryzm.
 odpowiedź: c.
Komentarz:
Powieść tendencyjna zrodziła się z postulatów utylita-
ryzmu. W myśl tej idei, będącej jednym z programo-
wych haseł pozytywizmu, każda aktywność ludzka,
w tym także literatura, ma być użyteczna. Oznacza to,
iż ma ona nie tylko bawić, ale przede wszystkim przy-
nosić ogólnospołeczny pożytek. Te konkretne zadania
stawiane sztuce w ogólności, streszczały się do postula-
tu nauczania, krzewienia prawych idei, a także piętno-
wania zła i wskazywania właściwych postaw życiowych.
 
12. Podstawową kategorią estetyczną realizmu jest:
a. prawdopodobieństwo realistyczne,
b. mimesis,
c. utylitaryzm.
 odpowiedź: a.
Komentarz:
Podstawową kategorią estetyczną realizmu jest praw-
dopodobieństwo realistyczne. Termin ten oznacza
zgodność realiów świata przedstawionego w utworze
z regułami rządzącymi „prawdziwą rzeczywistością”.
W rezultacie prawdopodobieństwo realistyczne ozna-
cza zasadniczo trzy kwestie: brak elementów fanta-
stycznych i nadprzyrodzonych, prawdopodobne psy-
chologicznie postacie oraz umotywowane i wynikają-
ce z przyczynowo-skutkowych zależności działania
bohaterów. Twórcy realizmu starali się w swych dzie-
łach pogłębiać te podstawowe kategorie. Starali się,
by opisywane przez nich miejsca nie odbiegały od
swych rzeczywistych wyglądów, stąd powieści często
pisali dosłownie z mapą w ręku.
2
 Test z epoki
13. Jedna ze sztandarowych technik twórczych
realizmu to:
a. narracja trzecioosobowa,
b. psychologizm,
c. zasada milieu.
 odpowiedź: c.
Komentarz:
Jedną ze sztandarowych technik twórczych realizmu
jest zasada milieu. Polega ona na tym, że pisarz nie
od razu wprowadza na scenę swojego bohatera, jed-
nak czytelnik dowiaduje się o nim sporo na samym
wstępie, a to za sprawą szczegółowego opisu jego
otoczenia, rzeczy i przyzwyczajeń. Zasada milieu
opiera się więc na prostej obserwacji psychologicz-
nej i może pojawić się kilkakrotnie w różnych odmia-
nach i miejscach utworu. Do najbardziej znanych
przykładów milieu należą: opis pokojów pensjonatu
Vauquer w Ojcu Goriot oraz opis mieszkania Łęc-
kich w Lalce.
14. Typ narracji charakterystyczny dla wczesnej
powieści realistycznej to narracja:
a. auktorialna,
b. personalna,
c. dwugłos narracyjny.
 odpowiedź: a.
Komentarz:
Typem narracji charakterystycznym zwłaszcza dla
wczesnej powieści realistycznej jest narracja aukto-
rialna. W zasadzie nie oznacza ona nic więcej niż zna-
na Ci już forma narracji, jaką jest narrator wszech-
wiedzący. Narrator auktorialny odsłania stopniowo
wydarzenia powieści z pozycji tego, który wie zawsze
znacznie więcej niż czytelnik. Do tego często pozwa-
la sobie na dygresje, nie zawsze bezpośrednio zwią-
zane z treścią utworu. Takiego narratora znamy mię-
dzy innymi z Ojca Goriot czy z Nad Niemnem. Może
on występować w dwóch wariantach: pierwszo– i trze-
cioosobowym.
 
15. Narracja przekazywana przez wypowiedzi lub
działania postaci to narracja:
a. osobowa,
b. personalna,
c. psychologiczna.
 odpowiedź: b.
Komentarz:
Typ narracji, w której zdarzenia przekazywane nam
są przez działania i wypowiedzi postaci, określa się
mianem narracji personalnej. Jest to bardziej zaawan-
sowany typ narracji i na ogół stosuje się go jednocze-
śnie z narracją auktorialną. Czas realizmu to okres
licznych eksperymentów z tą forma narracji. Najpeł-
niej rozwinęła się ona w późnym realizmie, w twór-
czości Fiodora Dostojewskiego.
Ucz się z
 16. Najdoskonalszą odmianą narracji personal-
nej jest:
a. polifonia,
b. symfonia,
c. dwugłos narracyjny.
odpowiedź: a.
Komentarz:
Najdoskonalszą odmianą narracji personalnej jest
technika polifonii. Nazwę tę ukuł na określenie tech-
niki Fiodora Dostojewskiego rosyjski badacz litera-
tury Michaił Bachtin. Polifonia to sytuacja, w której
postacie powieści spełniają nie tylko funkcje narra-
cyjne, ale ponadto każda z nich ma odrębny, nieza-
leżny i autonomiczny punkt widzenia – swój świato-
pogląd i osąd moralny. W konsekwencji powieść poli-
foniczna każde wydarzenie przedstawia z kilku punk-
tów widzenia, z każdego inaczej.
 
17. Narracja w Lalce Bolesława Prusa to:
a. narracja auktorialna,
b. narracja polifoniczna,
c. dwugłos narracyjny.
odpowiedź: c.
Komentarz:
Narrację w Lalce Bolesława Prusa nazywa się specy-
ficznym określeniem: jest to dwugłos narracyjny.
Oznacza on sytuację, w której do powieści jednocze-
śnie zostaje wprowadzonych dwóch narratorów, a każ-
dy z nich używa innego rodzaju narracji. Tak rzecz się
ma z Lalką, gdzie partie trzecioosobowego narratora
prowadzącego przecinane są fragmentami pamiętni-
ka Rzeckiego, w trakcie których to on właśnie przej-
muje główny nurt narracji zmieniając ją na pierwszo-
osobową. Właściwie, uściślając, w Lalce można dopa-
trzyć się jeszcze jednego typu narracji, mamy tu bo-
wiem jeszcze do czynienia z elementami narracji per-
sonalnej.
 
18. Charakterystyczny dla wczesnego pozytywi-
zmu warszawskiego podgatunek literacki to:
a. nowela,
b. powieść tendencyjna,
c. obrazek.
 odpowiedź: b.
Komentarz:
Charakterystycznym dla wczesnego pozytywizmu war-
szawskiego podgatunkiem literackim jest powieść ten-
dencyjna. Oznacza on powieść napisaną w konwencji
realistycznej, jednak z przesuniętym efektem docelo-
wym. O ile w typowej powieści realistycznej punktem
docelowym jest jak najwierniejszy opis rzeczywisto-
ści, o tyle w powieści tendencyjnej zostaje on przesu-
nięty w stronę ilustracji społecznie użytecznej tezy.
Powieść tendencyjna ilustruje charakterystyczną dla
wczesnego okresu pozytywizmu tendencję do podpo-
3
 Test z epoki
rządkowywania wartości artystycznych literatury funk-
cjom utylitarnym. Ze względu na słabą jakość arty-
styczną tego typu zabiegów, pisarze pozytywistyczni
szybko porzucili tę formę twórczości i zwrócili się ku
klasycznej powieści realistycznej.
 
19. Gatunkiem szczególnie cenionym przez po-
zytywistów warszawskich jest:
a. nowela,
b. powieść,
c. list.
 odpowiedź: a.
Komentarz:
Gatunkiem szczególnie chętnie wykorzystywanym
przez pozytywistów warszawskich była nowela. A to
dlatego, że ze względu na swą zwięzłą formę, daje się
ona łatwo publikować na łamach różnych tygodników.
Szybko stała się przez to jednym z podstawowych ty-
pów wypowiedzi artystycznej epoki. Dodatkowo była
ona szczególnie ceniona ze względu na szczególną
podatność na ideologię tendencyjności.
 
20. Nowela to gatunek:
a. biblijny,
b. renesansowy,
c. pozytywistyczny.
21. Właściwa akcja Lalki Bolesława Prusa toczy
się w latach:
a. 1848 – 1863
b. 1878 – 1879
c. 1887 – 1889
 odpowiedź: b.
Komentarz:
Właściwa akcja Lalki Bolesława Prusa toczy się w la-
tach 1878 – 1879, jednak retrospekcje, jakie wprowa-
dza Pamiętnik starego subiekta, obejmują okres od
1837 roku i zawierają opisy wydarzeń związanych
z Wiosną Ludów z 1848 roku i powstaniem stycznio-
wym z roku 1863. Akcja powieści rozgrywa się w War-
szawie, jednak pojedyncze epizody prowadzone są
również w Zasławku oraz Paryżu.
22. Tytuł powieści Bolesława Prusa nawiązuje do:
a. jednego z wątków powieści – procesu o lalkę
b. postawy, jaką reprezentuje Izabela Łęcka
c. sklepu starego Mincla, w którym sprzedawano lalki
 odpowiedź: a.
Komentarz:
Tytuł powieści nawiązuje do jednego z epizodów.
Chodzi o proces, jaki baronowa Krzeszowska wyto-
czyła Helenie Stawskiej o rzekomą kradzież porcela-
nowej lalki. Jak pamiętamy, ową porcelanową lalkę
stłukła baronowej służąca, zaś lalka dla córeczki pani
Ucz się z
Stawskiej zakupiona została w sklepie Wokulskiego,
co zostało dowiedzione podczas procesu. Bez wątpie-
nia proces pani Stawskiej nie zakończyłby się tak
szczęśliwie, gdyby nie bezinteresowna pomoc Rzec-
kiego oraz wstawiennictwo Wokulskiego, którego pani
Stawska obdarzała nieskrywanym uczuciem…
  
23. Wokulski został zesłany na Sybir za udział w:
a. Wiośnie Ludów
b. malwersacjach podatkowych
c. powstaniu styczniowym
 odpowiedź: c.
Komentarz:
Wokulski został zesłany na Sybir za udział w powsta-
niu styczniowym. Paradoksalnie, okres ten okazuje się
jednym z najbardziej udanych w życiu Wokulskiego.
W Irkucku poznaje wielu uczonych, którzy tak jak on
zostali zesłani na roboty w głąb carskiej Rosji. Tam
pracuje i zdobywa uznanie wśród petersburskich kół
naukowych. Po powrocie do kraju nigdy nie wiodło
mu się już tak dobrze: polscy uczeni widzieli w nim
kupca, kupcy – uczonego. We wszystkich zaś budził
nieufność jako były zesłaniec władz carskich, z któ-
rym kontakty okazać się mogły ryzykowne.
 
 24. Postać Wokulskiego łączy w sobie wiele
sprzeczności na wzór:
a. bohatera romantycznego
b. barokowego kochanka
c. bohatera szekspirowskiego
 odpowiedź: a.
Komentarz:
Postać Stanisława Wokulskiego, podobnie jak wielkich
bohaterów romantycznych, łączy w sobie wiele sprzecz-
ności. Choć biografia Wokulskiego jest na wskroś po-
zytywistyczna – cechuje go miłość do nauki i trzeźwy
stosunek do pieniądza, to jednak w głębi duszy Wokul-
ski pozostał niepoprawnym romantykiem. Dzieje się
tak za sprawą uczucia, jakie żywi do Izabeli Łęckiej,
uczucia, które przemienia całe jego życie. Wokul-
ski, niczym młody Werter, traci głowę dla swej wy-
idealizowanej kochanki do tego stopnia, że swoje
uczucie gotów jest przypłacić własnym życiem.
25. Lalka, to według Bolesława Prusa, powieść
o trzech pokoleniach idealistów, którymi są:
a. Rzecki, Wokulski, Ochocki
b. Rzecki, Szuman, Starski
c. Stawska, Izabela Łęcka, hrabina Krzeszowska
 odpowiedź: a.
Komentarz:
Mówiąc o trzech pokolenia idealistów, Prus miał na
myśli Rzeckiego, Wokulskiego i Ochockiego. Pierw-
szy z nich reprezentuje idealizm polityczny. Rzecki
wychowany przez ojca w uwielbieniu dla Napoleona
4
 Test z epoki
wierzy, iż walka o wolność doprowadzi do nadejścia
ery powszechnej szczęśliwości. Wokulski – pozytywista
z duszą romantyka, ulega sile wielkiej miłości, która
niszczy go zarówno jako człowieka, jak i odbiera mu
godne miejsce w społeczeństwie. Najmłodszy z nich,
Ochocki, to typ idealisty – naukowca. Ochocki wierzy,
iż wynalezienie machiny latającej zniesie bariery mię-
dzy ludźmi i da początek sprawiedliwości społecznej.
26. Lalka to powieść o kompozycji:
a. zamkniętej
b. synkretycznej
c. otwartej
 odpowiedź: c.
Komentarz:
Lalka na wzór wielkich dramatów romantycznych re-
alizuje wzór kompozycji otwartej. Świadczy o tym brak
jednoznacznego zakończenia. Właściwie to nie wia-
domo na pewno, czy Wokulski zginął w ruinach za-
sławskiego zamku, czy może wyjechał do Paryża, tak
jak proponował mu Geist, czy też przedsięwziął da-
leką podróż do Indii, Chin czy Ameryki? A jeśli wyje-
chał, to czy wróci, czy też nie? Każda z możliwości
jest równie prawdopodobna. Wiadomo jedynie, że po
nieudanej próbie samobójczej Wokulski udaje się do
Zasławka i mury zamku wysadza w powietrze, cała
reszta okryta jest milczeniem…
  
27. Lalka to powieść:
a. realizmu krytycznego
b. realizmu psychologicznego
c. polifoniczna
 odpowiedź: a.
Komentarz:
Lalka to dzieło realizmu krytycznego. Dzieje się tak
dlatego, iż Prus zaprezentował w niej rozległą pano-
ramę społeczeństwa polskiego końca XIX wieku.
Obraz prezentowany przez Prusa jest przekrojowy,
ogarnia wszystkie warstwy życia społecznego miasta
i jego mieszkańców. Dodatkowo autor dokonuje w po-
wieści swoistego bilansu idei pozytywistycznych pod
kątem sposobów i skutków ich realizacji, takich jak:
praca organiczna, praca u podstaw, ideał szerzenia
postępu i powszechnej oświaty, równouprawnienie
kobiet, hasło asymilacji Żydów i inne.
8. Nad Niemnem to powieść, której akcja rozgry-
wa się na dwóch planach: współczesnym oraz:
a. legendarnym
b. mitycznym
c. fantastycznym
 odpowiedź: a.
Komentarz:
Akcja Nad Niemnem rozgrywa się na dwóch planach.
Pierwszy z nich stanowią wydarzenia współczesne cza-
Ucz się z
sowi powieści, które rozgrywają się między końcem
czerwca a wrześniem lat 80. XIX wieku. Drugie tło
powieści stanowią wydarzenia historyczne i legendar-
ne, które tworzą jej drugą warstwę fabularną. Są to:
historia Jana i Cecylii, protoplastów rodu Bohatyro-
wiczów, wspomnienie najazdu szwedzkiego oraz cią-
gle żywo funkcjonujące w pamięci bohaterów wyda-
rzenia związane z powstaniem styczniowym.
29. Akcja powieści osnuta jest wokół ekonomicz-
nego sporu między:
a. Kirłami a Korczyńskimi
b. Korczyńskim a Justyną Orzelską
c. Korczyńskimi a Bohatyrowiczami
 odpowiedź: c.
Komentarz:
Osią powieści jest zadawniony spór ekonomiczny po-
między dwoma rodami: Korczyńskich i sąsiadujący-
mi z nimi Bohatyrowiczami. Do pojednania zwaśnio-
nych stron dąży Witold, syn Benedykta Korczyńskie-
go, który w powieści jest przedstawicielem pokolenia
pozytywistów. Na konflikt rodzinny nakłada się meza-
lians kuzynki Korczyńskich, Justyny Orzelskiej, z Ja-
nem Bohatyrowiczem, który w rezultacie przyczynia
się do zażegnania sporu i zjednania zwaśnionych ro-
dzin.
  
30. Nad Niemnem określa się jako powieść o:
a. pracy
b. utraconych nadziejach
c. szlachcie polskiej
 odpowiedź: a.
Komentarz:
Powieść Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej to inaczej
powieść o pracy. Nazwano ją tak, dlatego że oprócz
wątku miłosnego najważniejszym i wiodącym tematem
powieści jest temat pracy. Do tego stopnia, że staje się
ona nawet naczelnym kryterium oceny bohaterów: po-
zytywni pracują dla dobra innych, negatywni prowadzą
bezduszną, pozbawioną sensu egzystencję nierobów.
  
31. Legendarnymi założycielami rodu Bohatyro-
wiczów są:
a. Justyna i Jan
b. Jan i Cecylia
c. Zygmunt August i królowa Bona
 odpowiedź: b.
Komentarz:
Legendarnymi protoplastami rodu Bohatyrowiczów
są Jan i Cecylia. Ponieważ nie mogli się pobrać z po-
wodu różnic majątkowych, osiedlili się w lesie i tam
założyli rodzinę, co dało początek wsi, którą po latach
odwiedził Zygmunt August. Król w uznaniu dla ich
pracowitości wyróżnił ich szlachectwem. Dzieje tej
pary stanowią paralelę dla dziejów Jana i Justyny.
5
 Test z epoki
32. Drugą mogiłą pojawiającą się w utworze jest
mogiła:
a. powstańcza
b. napoleońska
c. zbójecka
 odpowiedź: a.
Komentarz:
Drugą mogiłą pojawiającą się w utworze jest mogiła
upamiętniająca wydarzenia 1964 roku. Spoczywa
w niej około czterdziestu zabitych powstańców, mię-
dzy innymi ojciec Jana i brat Benedykta Korczyńskie-
go, Andrzej. To tam Justyna dowiaduje się o powstań-
czej przeszłości obu rodów. Pod wpływem tej historii
w dziewczynie dokonuje się przemiana: własne życie
postrzega jako bezwartościowe, w obliczu idei kieru-
jącej powstańczą walką.
 
33. Gloria victis Elizy Orzeszkowej to pod wzglę-
dem gatunkowym:
a. opowiadanie
b. powieść
c. nowela
 odpowiedź: c.
Komentarz:
Pod względem gatunkowym Gloria victis jest nowelą,
jednak nowelą nietypową. O jej nietypowości decy-
duje podwójnie prowadzona fabuła. Plan pierwszy two-
rzy symboliczna rozmowa lasu z wiatrem. Dzięki za-
biegom animizacji i personifikacji czytelnik staje się
świadkiem wydarzeń powstańczych, które odbywały
się na polanie. W planie drugim, opowiedzianym przez
las, występują dwa wątki. Pierwszy dotyczy wizji ostat-
nich chwil dogorywającego powstania, drugi to histo-
ria miłości Anieli i Jagmina.
34. Tytuł Gloria victis znaczy:
a. chwała zwyciężonym
b. chwała zwycięzców
c. chwała zwycięzcom
 odpowiedź: a.
Komentarz:
Gloria victis to łaciński zwrot oznaczający chwałę zwy-
ciężonym. Tytułem tym Orzeszkowa ostatecznie prze-
wartościowuje pozytywistyczny stosunek do powstania.
Zamiast potępienia dla błędów romantyków, pisarka
wskazuje na (tu patrz na sam tytuł) chwałę zwyciężo-
nym. Powstanie jest ukazane w utworze jako narodo-
wa świętość i nieodłączny element polskiej tradycji.
Stąd poległym w nim powstańcom należny jest hołd
i pamięć, na miarę ich poświęcenia dla narodowej
sprawy.
  
35. Mendel Gdański powstał jako protest prze-
ciwko szerzącej się fali:
Ucz się z
a. emancypacji
b. nacjonalizmu
c. antysemityzmu
 odpowiedź: c.
Komentarz:
Mendel Gdański to utwór, który powstał jako protest
przeciwko szerzącej się fali antysemityzmu. Jego
waga polega na tym, że odpowiedzialnymi za szerzą-
ce się pogromy wobec środowiska żydowskiego czyni
nie tylko zdeklarowanych antysemitów, ale również
przeciętnych ludzi, jak radca czy zegarmistrz, którzy
– sami nie czyniąc nic złego – za Żydami nie przepa-
dają. Konopnicka obarcza współwiną takich właśnie
delikatnych i „nieszkodliwych” przeciwników juda-
izmu, których to postawa jawnej niechęci pozwala na
rodzenie się wersji skrajnych i agresywnych.
36. Akcja utworu Mendel Gdański rozgrywa się w:
a. Gdańsku
b. Warszawie
c. Jerozolimie
odpowiedź: b.
Komentarz:
Nowela Mendel Gdański opisuje dzieje pogromu, który
rozegrał się w Warszawie w latach osiemdziesiątych
XIX stulecia. Tytułowy bohater utworu jest sześćdzie-
sięcioletnim Żydem, introligatorem od lat mieszka-
jącym w Warszawie. Mendel, który całe życie spędził
i przepracował w tym mieście, dzieląc wraz z innymi
mieszkańcami ciężkie chwile powstania i życie pod
zaborem rosyjskim, nie chce uwierzyć, że może gro-
zić mu coś złego ze strony jego mieszkańców. Po po-
gromie Mendel nieodwracalnie traci poczucie wspól-
noty z mieszkańcami Warszawy i miejscem, które
uważał za swoje rodzinne gniazdo.
37. Kamizelka Bolesława Prusa pod względem
gatunkowym to:
a. miniatura
b. obrazek miejski
c. szkic
odpowiedź: b.
Komentarz:
Pod względem gatunkowym utwór Bolesława Prusa
zalicza się do tzw. obrazków miejskich. Obrazek miej-
ski to miniaturowa nowelka przeznaczona do publi-
kacji w prasie, która z reguły przedstawia historię
z życia mieszkańców miasta. W tym wypadku chodzi
o literacki szkic z życia biednych mieszkańców War-
szawy. Budując fabułę Prus skorzystał w niej z cieka-
wej techniki skupienia akcji wokół jednego
przedmiotu (tzw. motyw sokoła). Nabycie przez nar-
ratora tytułowej kamizelki od handlarza starzyzną
prowokuje do opowiedzenia podglądanej przez nie-
go historii pewnego małżeństwa.
6
 Test z epoki
38. Potop to Trylogii część:
a. pierwsza
b. druga
c. ostatnia
odpowiedź: b.
Komentarz:
Potop jest drugą częścią Trylogii Henryka Sienkie-
wicza. W skład cyklu, obok Potopu, wchodzą jesz-
cze Ogniem i mieczem oraz Pan Wołodyjowski.
W Trylogii Sienkiewicz przedstawia dzieje Polski
od śmierci Władysława IV (1648) po bitwę pod Cho-
cimiem (1673). Potop ukazuje dzieje Polski podczas
najazdu szwedzkiego. Powieść pierwotnie ukazywała
się w warszawskim Słowie jako powieść w odcinkach
w latach 1884 – 1886.
 
39. Kmicic, główny bohater Potopu, to wzór bo-
hatera:
a. romantycznego
b. faustowskiego
c. dynamicznego
 odpowiedź: c.
Komentarz:
Kmicic jest wzorem bohatera dynamicznego. Prze-
chodzi on w trakcie powieści swoiste przeistoczenie –
z typowego Sarmaty hulaki staje się on wzorowym ry-
cerzem, bohaterem w walce o ojczyznę. Podobnie jak
u bohatera romantycznego, przemianę tę symbolizu-
je zmiana imienia. Bohaterskich czynów dokonuje
Kmicic jako Babinicz. Jego nowe wcielenie zyskuje
mu serce ukochanej Oleńki, a w nagrodę za bohater-
skie czyny król Jan Kazimierz mianuje go starostą
upickim.
* Gwiazdką oznaczono pytania odnoszące się raczej do poziomu rozszerzonego matury
Ucz się z
40. Pod względem gatunkowym Potop to:
a. awanturniczy romans
b. powieść przygodowa
c. powieść historyczna
 odpowiedź: c.
Komentarz:
Tak naprawdę Potop trudno jest zakwalifikować jedno-
znacznie jako powieść historyczną. Jest po trochu za-
równo awanturniczym romansem, jak i powieścią przy-
godową. Sienkiewicz pisząc Trylogię, stworzył nowy typ
powieści historycznej, łączącej atrakcyjną awanturniczą
fabułę z wątkiem romansowym i realiami historyczny-
mi. Te ostatnie mają jednak w powieści funkcję domi-
nującą. Nie należy zapominać, że Trylogia pisana była
ku pokrzepieniu serc, a to oznacza, iż celem przewodnim
powieści jest ukazywanie wielkich momentów z dziejów
Rzeczpospolitej, by wskrzeszać chwile minionej chwały
i budzić na nowo narodowego ducha Polaków.
odpowiedź: b.
Komentarz:
Nowela jest gatunkiem renesansowym. Jej powstanie
zawdzięczamy włoskiemu pisarzowi Giovanniemu
Boccaccio, którego zbiór Dekameron jest pierwszym
opublikowanym zbiorem nowel. Nowela jest gatun-
kiem zwięzłym, epickim, zwykle jednowątkowym.
Charakteryzuje się jednym, zwykle wyeksponowanym
bohaterem, oraz obecnością motywu przewodniego,
zwanego również motywem sokoła (od tytułu powie-
ści tegoż Boccaccia). W klasycznej formie nowela ma
uporządkowana strukturę – jej akcja wznosi się do
punktu kulminacyjnego, by potem szybko zostać roz-
wiązaną za sprawą niespodziewanego zakończenia.
Ze względu na swą zwięzłą formę nowela przeżywała
renesans w dobie pozytywizmu.