काज ांचा

गांव े खक – द प वै
द द क – द प वै
दोन अंक मराठ नाटक
े खनका - स टबर २०१७
 काज ांचा गांव
काज ांचा गांव

अंक प ह ा

- १-

पडदा उघडतो ते हा आजी ट ही पाहात आहे. ांता पेपस तपासत बस आहे. थोडा
वेळ अवं तकाचं टायट यू झक सु होऊन ए पसोड सु होतो आ ण दवे जातात.

आजी - जळ ं मे ं ण ते ... आज पण एमेसीबीन् अवं तके स खा न् हो ...

आता काय मे ं करायचं ते ?

ांता – अंधार बघ आता ... टकाटका .. मी जा ये माडीवर ..

(ांता हसते आ ण माडीवर जाते. गो ग आ पा आत येतो. या या हातात टॉच

आहे.सोबत मु ही येतात. या आजी ा खोबरं आ ण साद दे तात.)

आ पा - दपे .. झकास गाय स तू नवी आरती .. आपण एकदा टे परेकॉड क न

घेऊ ती तुझी ...

द पा - व ाकाकू नं रच नेन् ना ?

मीना -आ ण अ र पण काय वळणदार आहे तचं .. असा पेपर हता आ ा ना तर ..

वसुधा - (आतून डोकावत) ए पोर नो .. च ा आत पा .. पानं याय येत .. ेता

आ ण चनू या पोटात कावळे कोक त असती ...

आ पा - आ क ी नाहीत अजून ...?

द पा -(आता जाता जाता) वर या प त गे े त क मापा ी ...

आ पा - आता या अंधारात क ा ा ते ?
1
 काज ांचा गांव
मीना -आ हा ा काय मा हत ( या दोघी हसतात) गणा आ ण चनू गे े त ... ेताताई
बॅटरी दाखव ये (दोघी जातात)

आ पा - कठ ण आहे ... (दारापा ी जाऊ ागतो)

आजी - आ पा, आज तरी व ाने याय ा हवं होतं .. त या ताचं उ ापन ना?
याचीच आरती के स ना?

आ पा - रामरा यातही य झा े , सीते वाय.. आपण साधी माणसं ...

आजी - हणूनच आपण आप ं माणसांसारखं रा ह ं तर बरं नाही का? रामा ा बरं

होतं .. बायकोचा सो याचा पुतळा ठे वता येत होता ...

आ पा - नको नको .. हत माणसं जवंत माणसाची कमत ठे वत नाहीत ...

पुत यावर ण
े च फे कती ... नावडतीचं मीठ आळणी ..

आजी - बे बघ .. तू पड ास क तु ाच मी काय कवू? पण फार ताण ं क

तुटतं रे बाबा ..

आ पा - तेच झा ं य आयो ... तुट ं य आता .. घरात या ा बायकांना मा या

बायकोची कदर नाही .. आ ण त ा यांची ायक वाटत नाही ... ती हते पाऊ टाकणार
नाही .. ते ठर ं हणजे ठर ं ..

आजी - मी डोळे मट यावर तरी ये हणावं ...

आ पा - हां .. तू क ान् डोळे मट येयस्? अमे रकतनं माणसं येतायत तुझी हौसमौज
कराय ा ...

आजी - माझं मन नाही .. म ा काही नको हो ती हौसमौज .. पण आता तभा

हण येय ..
2
 काज ांचा गांव
आ पा - हणू दे .. माझं काही हणणं नाही .. व ा काही हते यायची नाही .. आ ण
मी आता गणा ाही हते ठे वायचा नाहीये फार काळ ... (पु हा दवे येतात)

आजी - या ा रा दे रे .. तो काय करे तकडे चपळु णात? तु हा दोघांकडे टु कूटु कू

पाहात का बसे ? हते गुरंढोरं तरी आहेत या ा .. ा दोन पोरी आहेत, आ ही आहोत,
आ ही काळजी घेऊ याची ... गे च अवं तका आज ..

आ पा - कोण या ज माचं पातक आहे हा गणा कोणास ठाऊक ... आधीच अ क

काडीची नाही यात आता फटा येतात या ा ... थांबाय या ना हयेत या वृ के ची
साडेसाती नडणार या ा .. ही महाद ा संपेपयत .. काही खरं नाही .. (आ पा आता
नघतो .. ) म ा जरा बागेत जाऊन याय ा हवंय .. पोफळ ा पाणी द ं होतं ते
फरवायचांय .. आज राघोची हातारी बरी नाहीये .. तो घरी गे ाय .. भाऊसाहेबांना खूप
झा य काम नेहमी माणे ..

(पु हा दवे जातात.)

आ पा - झा ं .. आधीच उ हास आ ण यात हे ... काय होणारे भगवंता ाच ठाऊक

आजी- हे काय नवीन का आहे आ पा .. तु ही गे ात चपळु णात .. आ हा ा

आप ही खे ांची कमकहाणी

(टॉच ावून आ पा बाहेर जाऊ ागतो .. ते ह ात समो न भाऊ येतो. या दोघांत

काही ी तेढ जाणवते. तो जातो. व न ांता येत.े भाऊ टाळ आ ण फु ांची परडी
दे वघरापा ी ठे वतो)

ांता - (भाऊ ा) भाऊ, आयो ा खेडास नेऊन आणाय ा .. उ ा .. तू जायचायस

का?

भाऊ - कसंही .. हणजे .. आ पा जात असे तर तसं .. नाही तर ..

3
 काज ांचा गांव
ांता - हणजे .. मी जायचं नाहीये ना?

भाऊ - ...?

ांता - नाही .. नाहीतर तू आ ण आ पा वषय काढणार नाही वे टपयत आ ण

मा यावर आय यावेळ टाका तर जमणार नाही हं .. आधीच सांग ये .. माझा ाळे चा
रझ ट डो यावर आ ाय ... आ ण तचीही औषधं संपत आ येत

भाऊ - मी बघतो ... (भाऊ आत जातो)

( ांता आत जाते. ेता, गणे आ ण च मय येतात. ती तघं टा या दे त हसताहेत.)

( ेता धावत येत.े त यामागे गणे . एकच ग धळ करतात. ेता अचानक थांबते आ ण
हात वर करते.)

ेता - मा याकडे नाहीये ...

गणे - ए काय गं ...?

च मय - (पुढे येत) मा याकडे आहे ...

गणे - ए हो ? … ए दपा – मीना ...

(च मय आता याचे हात पुढे आणतो. या या हातात पानात गुडं ाळ े ं काहीतरी आहे.
तो हळू हळू ते पानात ं काहीतरी ज मनीवर पसरतो .. द पा-मीना येतात. आता सव मु ं ,
आजी डोळे व ा न पाहात राहातात. ती एक बारा फु ट नागाची अखंड कात आहे. ती
उ गड जात असतानाच वसुधाही येत.े )

मीना -हा ऽऽ अखंड आहे ..

चनू - नागाची ...

4
 काज ांचा गांव
मीना -(हसते) तु यासमोर टाक नाही ना या नागाने ..? नाहीतर .. याचे .. हे .. असे
असे फोटो काढताना या ा थांब जरा, थांब जरा हणा ा असतास (मीना आ ण ेता
टा या दे तात.)

वसुधा - छान आहे .. अ ी मळत नाही सहसा .. मळ असते ना?

च मय - खूप रेअर आहे ..

द पा -(हसत चनू ा) मळ हणजेच रेअर ..

गणे - वास येतोय .. मोदकांचा ...

वसुधा - हो गं ेते मोदक के े त .. आता उ ापनाचं गेच जेवायचंच होतं हणून मगा ी
काही के ं नाही हो खाय ा .. नाहीतर हण ी .. दवसभर हा थोर ा वास क न
आ ही आ ो आ ण मामीने काही के ं नाही .. आ ण च मय, तू प ह यांदाच येतोयस ना
कोकणात? आमचं आप ं गोड मानून घे हो?

ेता - मामी .. हाच तो च मय ..

वसुधा - होय .. होय .. (अवघडू न) साप पकडणारा ... भीती नाही का रे वाटत?
आ ण .. घाण नाही वाटत?

च मय - अहो नाही ... मामी ... साप घाण वगैरे नसतात .. उ ट एकदा कळ ं ना
टे नक् तर तु ही पण पटापट पकडा कु ठ ाही साप ...

वसुधा - ई गं बाई? ज े मे े साप क ा ा पकडायचे पटापट ..? आता आधी हात

पाय व धुवून या .. च ा पा .. पानावर .. (ती चटकन् जाते .. मु ं हसतात )

वसुधा - ए च ा गं पानं याय येत पटापट

5
 काज ांचा गांव
भाऊ - (येतो) काय रे? गडबड कस ...

चनू - ही नागाची कात मळा तकडे ...

भाऊ - ा कात चं काय? पड े या असतात हते वर या जा यांमधे .. तू काय या

गोळा करतोयस? (हसतो. चनू जरा अवघडतो.)

(ते ह ात आ पा तथे येऊन ठे पतो.)

आ पा - बाजू ा हा .. हे वाटे त आडवं काय हते ..

च मय - कात आहे .. अ खी .. नागाची ...

आ पा - (गणे ा टप ावतो) तु ा अ क नाही? डोकं गहाण टाक ायस्? तो

नवीन आहे. हते अंधारात, का ाकु ात कु ठे काय कार घड ा ... तर के व ा ा पडे
ते?

चनू - नाही .. नाही पण मीच ा ा मागे थांबव ं .. तो हणतच होता क इकडे

टॉय े टमधे .. मीच हट ं क .. असेच जाऊ .. असं .. ओपन् हवेत .. ते आ ही गे ो तर
तथे ही कात दस .. मग ...

आ पा - हर नाही तुमचं हे - हते आडगांवात तुमचं ते सप म - ब काही

उपयोगाचं नाही .. र ट्याच हाणावा ागतो .. आप या र ट्याअगोदर जनावराने चावा
घेत ान् तर डा टर सापडायचा दोनचार मै ांवर .. तोपयत आप या त डा ा फे स .. तुमचं
ते म ब तकडेच ठे वा पु यात .. आ ही जप ं नाही अ ी आमची अ ू घा वू नका ..
यात यावेळे ा अमे रकन हाणपणा असे हते ...

आजी - आ पा .. अरे कती सारखी चडचीड तुझी .. पोरं आहेत ती – यां यावर
कती चड ी ... ?

6
 काज ांचा गांव
(आ पा पूजा-सा ह य दे वघरासमोर आपटतो. भाऊ आ ण वसुधाकडे जळजळ त
पाहातो ..)

आ पा - वाः - आयो, तु ाही चा ताय ना हे सगळं .. ? आधी हते नवे नवे समारंभ
काढू न ठे वायचे ..आ ण मु ांनी कस े ही अप कु न के े तरी आपणही सगळं सोडू न यांची
कौतुकं करायची?.. छान?

आजी - मी कस े समारंभ काढ े त बाबा? म ा काही नको हो ... आ ा फोन ाव

ताई ा .. सांग त ा नको काही हणून ... तसंही आम या काळात होते कु ठे वाढ दवस
तरी .. माणूस कती वषाचं झा ं ... कधी याचं काय झा ं न कधी मे ं हे पण कोणी
बघत न हतं .. मी हणा ये का माझे समारंभ करा हणून .. वा रे वा ... म ा बरा
सुनावतायसं तू ..

( ेता आ ण चनू एकमेकांकडे पाहात राहातात .. गणे थरथ ागतो .. मु या ा

पण सावरतात .. तो आता ह ू ागतो. या या आकडी ा सु वात होते ..)

भाऊ - त ा क ा ा बो ावतोयस् .. आम या कु णा या हातात काय घंटा आहे

समारंभ काढाय ा? ताई आ ण तभाने ठरव ाय ना समारंभ .. आ ण कु ना या
कस या बाता मारतोस .. वतः के े े अप कु न बघ ा पोरावर बस े त फडा ध न ..
वाकडा होतोय सारखा हा असा ... हते डो यावर ही टांगती त वार अस ये सतत ..
नाहीतर हे खापरही कधीतरी आम यावर फोडायचास ...

(आ पा चांग ाच वैताग ा आहे. मु आतून येतात आ ण पाहातात तर गणे ा फट

आ आहे या ांता आ या ा हाका मारतात ... आ पा भाऊकडे रागाने पाहात बस ा
आहे .. पण गेच तो भानावर येतो)

आ पा - आता ह झा .. मी आ ा असा उच ू न हेतो या ा .. परत हते पाऊ

7
 काज ांचा गांव
नाही ठे वायचा .. करा .. काय करायची ती मनमानी करा ... (आ पा गणे ा उच ाय ा
पुढे येतो. पण गणे ा फट येऊ ाग आहे यामुळे आ पा ा ते य होत नाही ..
सवजण ते भेद न पाहाताहेत.)

अंधार.

8
 काज ांचा गांव
- २-

( ळ - अंगण. मागे ओट वर जा यासाठ पायर् या दसतात. गत या पडवी ा एक

ाकडी गजांची ांबच ांब खडक आहे. तथे उभं रा न बाहेर या ी बो ता येत.ं
वसुधा अंगणात या बाक ावर ग नवडते आहे. द पा त यासोबत त ा मदत करते
आहे. कोपर् यात ए ट डी-आय्ए डी सेवा उप अ ी पाट .. एका पॉ न
के े या टे ब वर एक फोन ठे व े ा .. गत या भतीवर कॉ मोज याचे मीटर वगैरे ..
बाजू ा एकदोन जु या प दती या खु या)

वसुधा - ांताता ना चांग ाच वेळ ाग ा बाई .. एवढं कस ं मे ं काम आज ..

र ववारीसु दा?

द पा - अगं .. ते आमचे गडकरी गुज आहेत ना .. यांचं काम अध रा ह ं य .. ते पूण

क न दे येय आ या .. आज सकाळ गुज पंधरा दवसांनी आ े वते ाळे त .. असे
हडक े त .. खूप बरं नाहीये हणतात यांना .. यांनी आमची ता म घेत आ ण गे े ..

वसुधा - कस गं?

द पा - अगं यांनी एक गाणं ह ं य .. महारा गीत .. म त ह ं य .. आ ण चा पण

झ कास के ये .. पेट काय झ कास वाजवतात .. काय म त गातात .. कोणा ा वाटणार
पण नाही क हे मुस मान आहेत ...

(भाऊ येतो. मोठे काळे डाग पड े एक गोण भ न आंबे तो घेऊन आ ा आहे. तो

घामाने ओ ा चब. द पा त परतेने उठते. आत जाऊ ागते.)

भाऊ - कोण तो?

द पा -(आत जाता जाता) आमचे गडकरी गुज ..

9
 काज ांचा गांव
भाऊ - (वसुधा ा) ं ऽऽ ...तो पीस कमेट वा ा? याचं काय?

वसुधा - काही नाही हो .. ते गाणी- बणी बसवतात ना, यावर ती खूष आहे

भाऊ - ांताचं काय?

वसुधा - (ग धळू न) यांचं काय?

भाऊ - ती कु ठाय? आज सु नाही त ा? का त ाही उच आता पीस

कमेट त?

वसुधा - ते .. उ ा काय म आहे ाळे त .. तयारी ा गे यायत् ..

(द पा येत.े त या हातात एक वाट आ ण तां या. भाऊ गूळ खातो, व न पाणी पतो.)

भाऊ - (द पा ा) द पा, आता मनू आ क तु ही ा आं यांची आडी घा ा. आंबा

तयार आहे पा ह यां या त डी ागे जरा .. (वसुधा ा) हे वरचं क म काय धर ं य
यंदा .. बारा-पंधरा े आंबा अजून क आहे झाडावर .. राघो हणा ा, जा तु ही घरी
मी उतरवतो जमती ते हढे .. नायतर मग उ ा आहेच ..(दर यान द पा ते पोतं खेचायचा
य न करते .. त ा जमत नाही .. त ा ) अगं अगं .. बघ .. काय कर येस काहीतरी ..
तु या याने उच णारे का ते .. मी नेतो नंतर .. थांब हते.

वसुधा - गणाचं आ ण आ चं काही कळत नाहीये .. हणजे गाडी े ट झा ये क

काय?

भाऊ - फोन बंद .. (तो पोटावर जरा आडवा पडतो. द पा ा खूण करतो. द पा
या या पाठ वर पाय दे ऊ ागते.) गणा ा पण आजच डॉ टरांकडे यायची काही गरज
होती का? हणजे आयो ा खेडातून नेऊन आणायचं तो हा त ा पण फरवीत बसणार ..
या वयात?

10
 काज ांचा गांव
वसुधा - पण खेडात दाखवती मग गणा ा ...

भाऊ - बघू .. आ पा महाराज काय करतात ..

वसुधा - अहो, ता नी ना .. ेताबरोबर येवढे पाठव े त (हातांनी दहा अ ी खूण करते)

या हणा या एक फु टका पैसाही इतर कोणी खच करायचा नाही.

भाऊ - नीट ठे व गं बयो ..

वसुधा - मी आप े फडताळातच ठे व े त ..

भाऊ - ं .. (द पा ा) बास बास ..

द पा - ताईआ या वतः या गाडीतून येणारे .. हणजे .. तची वतःची .. काकांची वेगळ ..

तने व ट् नावाची गाडी घेत ये .. (द पा जाते)

वसुधा - ताई हणजे जोरदार पाट .. यांचं काय सांगायचं .. पण खरंच .. या आ ण

तभाताई हणजे दणकाच आहेत. ए दपू ( त ा नवड े े ग दे ते .. ती ग आ ण के र
घेऊन आत जाते) चहा कर गं .. म ाही दे घोटभर ..

दपा -(आतूनच ) हो .. आई .. ांता आ याचा पण करते गं ..

वसुधा - आता घरात ही समारंभाची ठरवा-ठरव आहे हणून अडचण वाटते थोडी ..
नाहीतर फोन काय आ ण दवे काय .. आ े क आहेत नाही तर नाही अ ी कथा
सवयीचीच आहे आप या ..

(मीना, गणे आ ण ांता येतात)

वसुधा - तु ही सगळ बरोबर क ी आ ात ..

मीना -आ या येताना दस ना ड गरातून .. म आ ही थांब ो नद वर ..ती येईपयत ..

11
 काज ांचा गांव
गणे - काकू .. द पा-मीनाचे माक कळ े त .. द पा ा पं याय ी ट के .. आ ण
मनू ा याय ी .. द पाचे ग णतात फ चार माक गे े .. (हसतो) म ा एसे सी ा
चारवेळा मळू न पण ाहा णव माक होत ना हयेत ..

(हसतो)

वसुधा - (ती ही हसू ाग आहे) गणोबा .. कमा आहे तुझी ...

गणे - ांता आ या उ ा रा कर .. के राचा ..

वसुधा - के राचा ...?

गणे - आता तभा आ या आणे ना नवीन के र अमे रके तून ...

ांता - तु या रझ टचा रा कधी दे तोयस ते सांग आधी .. (गणे पळतो)

वसुधा - मी आत जाते बाई .. द पे ऽऽ चहा वाढव चार-पाच कप .. ना हतर मीच

आ ये ... बरं का हो .. आ ीना एकदम आत आणू नका हणावं ... इथेच जरा खुच त
बसवा .. (ती जाते. त या पाठोपाठ मीना जाते.)

भाऊ - आजही काम?

ांता - माझं नाही .. गडकर् यांचं अपुरं होतं .. यांना मदत कराय ा गे े होते.

भाऊ - म ा वाट ं उ ा या काय माची तयारी करत अस ी ..

ांता - नाही ...

भाऊ - हे पातळ नवीन काय ..?

ांता - हो ही साडी .. आज काढ ... गे या ावणात घेत होती.

12
 काज ांचा गांव
भाऊ - गडकरी आजारी होता नं .. खूप दवसांनी आ ा हणे ाळे त .. आज वेळही
बराच ाव ास तू नेमका ...

ांता - ...? फ मी आ ण गडकरी अ ी दोघंच न हतो ाळे त ..

भाऊ - ांता .. म ा काही तुझे हे सगळं झेपत नाही ... तुझी ही तडफड बघवत
नाही .. काय करणारेस ..

ांता - काही नाही ..

भाऊ - काही नाही .. हणजे ..?

ांता - काही नाही हणजे काही नाही .. तु हा ा काही ास होणार नाही क ाचा ..
घाब नका कोणीही ..

भाऊ - अगं पण ास .. तू वतः ा

ांता - भाऊ .. नाहीये म ा ास .. नाहीये ..

(आ पा आ ण गणे आजी ा उच ू न आणतात. खुच त ठे वतात. द पा चहा, पाणी घेऊन

येत.े वसुधा भाकरीचे तुकडे आणून ओवाळू न ते टाकाय ा जाते.)

ांता - झा ं का सगळं नीट?

आजी - दमाय ा झा ं गं .. ! काय तरी मे ं हे ऊन ...? वणवा नुसता ...

ांता - आ ण गणाचं काय हणताहेत डॉ टर?

आ पा - अॅड मट करायची गरज नाही हणा े डॉ टर .. डो याचंच आहे .. पण ते

सगळे रपोट न फोटो बटो काढाय ा साडे अठरा हजार ाग े ..

आजी - कठ ण होत चा ं य बाबांनो सगळं .. माझं काही अस ं क नका ...

13
 काज ांचा गांव
भाऊ - पोरांनो च ा आत याय ा हवं आजी ा आता .. नेववे काय ... च ा हात
ावा

(आ पा आ ण पोरं खुच सकट आजी ा उच तात ... आत नेतात.)

(का समभाई येतात. वसुधा यांना पा न यां यासाठ पाणी आणाय ा जाते.)

का सम - (आत येत) काय भाऊनु,ं काय, काय करतांव? वळक ांव काय? त ी पैचान
नाय आप ... पन बग ा हावं तुमी मा ी ... का सम बाबासाहेब अरकाटे ... का ु या ा
वाकणात वखार बगा ाकराची .. आप च नाय ती .. ते हयसर मांडवकरापा ी आ ा
हतां .. थइतनंच फोन क न बग ां .. ते येचो हाबो उतरवायचो हाय नंय ..

भाऊ - हां .. हां ... बसा बसा ... काय हणता?

का सम - नाय नाय .. तसा जा ती काय काम नाय माझा .. तुमी ते कागजावर सही
मा न टाका ना ..

भाऊ - कस ा कागद? काय झा ं य?

का सम - नाय तो गवमट ा कागज ागनार ना ... आता सातबारा सम ांचा ाग ाय

तर ... आ पा बो े होते मा ी का ते कागज करती बराबर .. पन आ पासायबा ा
नरोप धाड े ... ते काय येत नायत ...

भाऊ - अहो पण तु ही काय नीट तर सांगा ...

का सम - गे या व ा ा मी तुमा ी साये मागत होतो .. (भाऊ ा काही आठवत नसे

हा वचार क न) साये साये हो .. सागवान नाय का तो नंद प करचो .. तो मी मांग ा
हता नाय तुमा ी .. तु ही आ पाचा नांव घेत े व .. मंग मी ये ी पुस ा

भाऊ - आ ण याने तु हा ा तो द ा ... ?

14
 काज ांचा गांव
का सम - हे आता नाय का पौषात आ े ते .. माघात वायदा के े व आमी - नाय का ..
प ास हजार ऐडवा स ... हां ना .. आता म यापा नं तो सायाचां ाकू र ग यात पड ा
नाय मा या? ...आता कागज कं े ट नाय तं ाकू र कापायचां काम फु रं कसा सरकनार?
कोना ा दे ता पर येत नाय ... आता कं द कोन हपसर आ ा तं भारी नाय परं ..

आ पा - (आतून येत) क ा ा येतोय अफसर, का सम ..? तु ा काय भरंवसा नाही

का आ पावर ..?

का सम - हां .. भरवंसा कसा नाय?

आ पा - मग हते यायचं काम काय?

का सम - नाय तसा हयसर आ ा हतां .. त मंग हन ा का ...

आ पा - च नघ .. हयसर सरा काम नाय? ते काय ते काम कर आ ण जा

का सम - नाय तां मांडवकराचो हाबो ..

आ पा - हां ते जे काय असे - हाबो, फनस, हस .. तकडे जा ... मी तु ा सगळे

कागद क न दे तो हणा ोय ना ... मग नमूट बस जाऊन कानात तु या ..

का सम - बरां तं बरा .. ता मागनं कम े ट कु नाची याया नाय पायजे .. तेवढा बघा

(का सम उठतो आ ण जातो)

आ पा - कोण करतोय कं ट? तू करतायस क काय ? का तुझी बायको ? का ती

अ त हाणी ...

ांता - ( तथे येत) काय झा ं ? माझा क ा ा उ दार करतायत आज इथे ोक ?

आ पा - काय हायचंय ... बास झा ं आता सगळं ... या ताई आ ण तभासोबत

15
 काज ांचा गांव
तु हा ा काय मरवायचंय ते मरवा .. यांना सांगा हणावं आ पा आ ण याची बायको
काही येत नाहीत समारंभा ा ... तु हा ा काय वाटे तसा करा समारंभ .. वाढ दवस
गाजावाजा करत साजरे करायची रीत नाही हणावं या दे ात .. (आ पा नघून जातो)

(वसुधा येते ... ती चांग च घाबर े दसते आहे.)

भाऊ - आ पाने या का ु या या का समभाई ा तो नद प कडचा सागवान

वक ा .. खा याची परवानगी घेऊन झा ये ... म यात प ास हजार आगाऊ घेत े त
का समभाईकडू न

वसुधा - अहो आ ण ... ता नी ेताबरोबर पाठव े े ते दहा हजार पये नाहीयेत

फडताळात या ड यात ...

भाऊ - काय? ...

ांता - काय ? आ पा ...?

अंधार .

16
 काज ांचा गांव
- ३-

( ळ - द त घरा याचं खाजगी दे ऊळ. ांता, द त गु जी, वसुधा आ ण भाऊ.

गु जी अड क याने सुपारी कातरत कातरत बो ताहेत.)

वसुधा - आता हो .. ांताताई .. हे ांगडं कसं सुटायचं ..

ांता - तभा आ ण ताई ा या आत या गो ी माहीत नाहीत ना .. यांना सगळं

सो पं वाटतं .. तरी ताईपे ा तभा ा फारच सो पं वाटतं सगळं .. तथे अमे रके त बसून
नुसती च ं रंगवाय ा काय ागतंय? आईचं काही चांग ं - चुगं ं होऊ नये असं नाही ..
पण आता हौस तभाची .. पण हे कोण सोडवणार ..?

वसुधा - तु ही बो ा का आ पां ी .. हणजे .. व हनीब ..

ांता - तो कु ठे कमत ठे वतोय माझी .. पा ं स नाही आ ा? आ ण ती? काय

कांगावा के ान् या दव ी? ती नाही यायची

वसुधा - माझी बाई मतीच गुगं झा ये .. काही तरी करा हो तु ही तरी ...

गु जी - (भाऊ आ ण ते गाभा यातून बाहेर येतात) हे बघा ... म ा बो ावणार

असा कायासाठ तर थोर ा मु गा जवंत असताना या ा टाळू न नाही जमायचं ..
आ ण का द बा ना तरी चा णारे का ते?

ांता - हणजे .. ये मु गा आ ण सून आव यक आहेत ..

गु जी - हा काय झा ा? यांना टाळू न पुढे जायचा वचार करत असा तर

तुमचे तु ही जा ... पण आप ं सवाचं घराणं एकच ... प दती धा यावर बसवून बाहेरच जग
चा वून घेत असे ... म ा नाही हो जमायचं ... यात काय ह या पढ अ क
फार ! आमचं कोण ऐकतो ..

17
 काज ांचा गांव
वसुधा - नाही नाही, गुज , तसं नाही हो ...

गु जी - नाही ना तसं ..? मग ब या बो ानं नीट काय ते कराय ा राजी हा .. थोर ा

आहे तो .. सव थम याचं सव आहे हे ... आता घर हट ं क थोडं इकडे तकडे
हायचंच .. पण हा तुमचा ताठा बरा नाही ... ांते .. पण ते बाहेरचं आ ही काही बो त
नाही हते .. असो .. जाऊ ा ... आ हा ा काय हणा ... बराय .. येतो मी .. तुमचं काय
ठरताय ते बघा .. म ा मेसेज पाठवा .. आता हे यं आहे .. आ ण उ ा कळवा म ा ..
थोर याचा तो मु गा .. तो फटरा ... या ा पाठवा म ा सोबत हणून ... प वी
उच ाय या कामा ा बरा .. ( ते नघतात)

वसुधा - गु जी ... (ती या ा नम कार करते .. भाऊ ाही सांगते ... तो ही नम कार
करते)

गु जी - गजानना ा साकडं घा ा .. सगळं ठ क होई .. ( ांता ा) थोडं आम या

दे वांचहं ी करत जा ... बरे असतात हो आमचे दे व ..

ांता - हो का ? मग आता या गजानना ाच साकडं घा ते .. बाबा गजानना रे, हा

समारंभ एवढा यथा वधी नाही झा ा तरच बरं ... नकोच हे अस े समारंभ ... यापे ा तूच
काहीतरी घडव आ ण हा समारंभ हाय ाच नको ...अभ ोकांची त डंच नकोत ( नघून
जाते)

वसुधा - ांताताई .. कायतरीच काय करताय .. अहो असं काहीतरी काय बो ताय?

गु जी - हे अ जबात बरं के े ं नाहीयेस तू ांते ... घरा याचं नांव बुडवते आहेस या
गडक या या नादाने .. आता काय घराणंच बुडव येस क काय ?

वसुधा - (वसुधा त ा ग प करते) ांताताई ... ांत रहा हो ..

गु जी - (नाटक पणाने) नुसती नांवाचीच ांता आहे हो ही ... गजानना ाही तेच
18
 काज ांचा गांव
दाखव ं न् य !! गजानन दाखवी ह ा काय तो हसका ... परत म ा कु ठ या
काया ा बो वा तर याद राखा .. धमबुडवे .. (गु जी जातो. भाऊ आ ण वसुधा
एकमेकांकडे पाहात उभे राहातात)

वसुधा - (भाऊ ा) सरा काही माग नाहीच का हो ..?

अंधार .

19
 काज ांचा गांव
- ४-

ळ - नद कनार् यावरचा कातळ. ेता पा यात पाय सोडू न बस आहे. चनू

पा यात उतर ा आहे. पोटरीपयत पाणी आहे. याने या या ॅकपॅ ट् स गुडं ाळू न वर
घेत या आहेत. तो ेता ा पा यात बो ावतो. ती येत नाही. तो त ा छोटे दगड मारतो ..
पाणी उडवतो पण ती येतच नाही .. तो ेवट बाहेर येतो.

ेता - म ा कळत नाहीये कसं सांगू .. का रा ी म ा .. माझं पोट बघड ं होतं .. म ा

जावं ागणार होतं .. सोबत हवी होती .. खूप भती वाटत होती रे .. तर मा या आवाजाने
गणे उठ ा. मग आ ही दोघं गे ो .. मागे .. म ा खूप भती वाटत होती अंधाराची. तर
परत येताना .. (एकदम अवघडते)

चनू - हं बो ..

ेता - परत येताना .. गणे ने म ा घ मठ मार .. म ा आधी वाट ं क या ा

काहीतरी होतंय .. ते परवा सारखं .. पण नंतर अंगावर सगळ कडे हात फरवाय ा ाग ा
तो .. गेच कळ ं म ा .. क हे काहीतरी .. वेगळं आहे .. मी खूप घाबर े .. पण मग
रागाव े .. तो म ा सोडतच न हता .. मग मी सगळा जोर एकवटू न या ा ढक ू न द ं ..
तर तो ज मनीवर पड ा .. मी ओरड े या यावर .. गणे .. हणून .. पण मग कोणी उठू
नये हणून गेच तथून येऊन गपचूप पड े .. म ा झोपच ाग नाही नंतर पूण वेळ
म ा हणजे ते सगळं खूप घाण वाटतंय .. पण तो असा .. या याब वाईट वाटतंय
म ा खूप .. रडू येतयं म ा .. याने म ा सोड ं च नसतं कवा तो र झा ा नसता तर
मा हत नाही मी काय के ं असतं ... पण अता म ा खूप वाईट वाटतंय याचं ... कसं
होणार याचं ... (जरावेळ ांतता. जरावेळाने ... )

चनू - हे बघ .. तू आता आणखी रडू नको .. आ ण आई ा नाही आ ण कु णा ाच नाही ..

कु णा ाच सांगू नको .. ते आ पा तर या ा मा न टाकती .. आ ा म ा पण ए ककडे
20
 काज ांचा गांव
याचा खूप राग येतोय .. पण .. एक कडे नाही पण येत

ेता - अरे म ा कळतच नाहीये .. हा गणे ? कती कॉ के टे ड आहे .. हे .. या ा

फट् स येतात .. तो अ यासातही ार नाही .. आ पामामा हा असा .. आ ण .. अरे द पा-
मीना असतात रे इथे .. आ ण हा सारखा इथेच असतो ..

चनू - खरं सांगू का .. या अ पामामांचं ना सगळं च अॅबनॉम वाटतंय म ा .. हणजे

सॉरी .. पण .. आपण काय दोन तीन दवसांसाठ आ ोय .. यांचं यांना असं वाटतं
म ा ..

( ेता वतःचा अवतार नीट करते. जरा याने द पा आ ण मीना येतात. यां या हातात
करवंद आहेत.)

द पा - ेताताई , ए चनूदादा .. या ना करवंदं .. याचं ना क बडा क क बडी खेळायचं

असतं .. हणजे ा असे तर क बडा .. पांढरी असे तर क बडी .. ओळख ..

चनू - डा .. डा ..

द पा - क बडा? (करवंद चावते .. तो क बडा आहे) एऽऽ क बडा े ! ... ा चुटुक

(गणे आतून येतो ..)

गणे - ए ेता .. तकडे बघ .. ांताआ या .. क ी ये ये ड गरातून ... अर गाडी

आ तकडे .. च ा च ा ...

द पा-मीना - च ा च ा च ा ...

(द पा मीना या ा खेचनू नेतात)

चनू - डा क डी

21
 काज ांचा गांव
ेता - काय?

चनू - डा क डी ..?

ेता - डा .. क बडा ..

चनू - (खाऊन टाकतो) .. स े स ..

( ेता या ा माराय ा धावते. तो पळू न जातो. ांता तथे येत.े )

ांता - आ ना ताई .. छान ..

ेता - तकडे पु ावर आ असे गाडी ..

ांता - हो .. ती काय दस ये ना .. तकडे .. आवाज पण येतोय .. ा चुटुक

आहे ..

ेता - हो ऽऽ ..

ांता - बरं .. ेता .. का रा ीचा कार मी पा ह ाय .. गणाची रवानगी

आजपासून दे वळात करणार आहे .. हणजे मी वा यता करणार नाही या क ाची .. आता
दोन माणसं वाढ येत घरात हणून तू आ ण चनू दे वळात झोपा असं मी या ा सांगणार
आहे. ( ेता अ व )

ेता - नाही .. नको ांतामाव ी .. तसं नको .. मी करीन हे हँड ..

ांता - असं? बरं .. मग रा ी सोबत ाग कधी तर म ा उठवत जा .. मी जागीच

असते बर् याचदा .. ( ेता अ हो हणून पु ा या द ेने जाऊ ागते. तोच ताई
तभा येतात .. यां या गाठ भेट होत असतानाच अंधार.)

22
 काज ांचा गांव
अंधार .

23
 काज ांचा गांव
- ५–

ताई आ ण वसुधा. वैपाकाचं काम करतायत.

वसुधा - म ा मा हत नाही कसं कोणी घेत े .... पण ते ताई अहो आता ना हयेत हो
पैसे तथे ... (रडू ागते)

ताई - ं ... ांत हो ... तू रडू नकोस अ ी .. मी काही तु यावर आळ घेत ना हये. पण इथे
सरं कोणीच नाही जे हे क के ... गणे हे करत असे यावर व ास बसत नाही ...
भाऊचा तर च नाही ... ांता ..

वसुधा - नाही नाही .. या चांग या आहेत हो ...

ताई - चांग या वाईटाचा ना हये व हनी. माणूस वतः या प र तीकडे कसा बघतो
हे मह वाचं असतं. पै ांची चता ता पुरती सोड. मी इथून जाय या आधी मा म ा
कळे च ते पैसे कोणी आ ण का घेत े त. तू एक ात ठे व .. तू अ धकउणा द बो ू
नकोस कधीही ...

वसुधा - नाही नाही ... ताई, म ा ना बो ताच येत नाही हो .. संबंध रीर कापाय ा
ागतं म ा राग आ ा तर ..

(जरावेळ दोघीही ांत.)

ताई - दोघी मु कती चांग या वाढतायत .. तु ाच आहे ेय याचं

वसुधा - नाही हो .. मी एकट च काय करणारे?

ताई - म ा एक सांग .. ांता ाही हे सह चं द न नकोय का गं? (वसुधा उ र दे ऊ

इ ते पण वचारात घुटमळते) नाही का ? अरे ? ... जर इथे तु हा कोणा ा वाटतच
नसे क असं काही हावं .. तर आ ही दोघांनी अ ाहासाने तरी ते क ा ा करायचं?
24
 काज ांचा गांव
वसुधा - मी काय बो णार ताई यावर? .. म ा तर बाई वाटतं .. आज चा सोहळा
आहे तो .. आपण सगळं मनात ं बाजू ा ठे वून तो कराय ा हवाच .. हणजे ना .. आता
तुमची .. तभाता ची प र ती चांग च आहे, पण ती नसती तरी .. जसं जमे तसं
कराय ा हवं हो .. आज चा मान आहे यात. हे कळाय ा हवं सवाना ..

ताई - ं ...

वसुधा - आ ं मा या ात .. तू आ ण मु ं सोड यास इतर कोणीही सह चं द न

हावं या मताचे नाहीत ..

(आजीची हाक येत.े ताई ा ती हाका मारत येत.े )

ताई - हं आई .. ये ये .. ( त ा बसवते) बस बस ..

आजी - नणंदभावजयी या ग पा चांग या रंग े या दसतायत ..

ताई - रंगणा या ग पा न हेत या आई .. एकं दर रागरंग उघड करणा या ग पा

चा यायत .. हणजे व हनी नेहमी माणे काही सांगत ना हये .. तो तचा चांगु पणा
आहे हणा .. पण इतर कोणीही आ हा ा काही सांगत नाहीच .. तभा इतक तडफड
करत आ , आ ही दहापंधरा फोन के े .. हा समारंभ नको असं मनात असतानाही
कोणीही आ हा ा सां गत ं नाही ... तू हणा स .. हणत रा ह स .. पण इतर कोणीही
एका अ राने आ हा ा बो ं नाही ...

वसुधा - पण आता चडू न र ब क नका हो ...

ताई - नाही र तर नाहीच करणार .. पण मी वचार कर येय क यांना ते नको आहे

यां यावर स न करता कसं करता येई ...

आजी - अगं मुळातच हे काही नकोच ..

25
 काज ांचा गांव
ताई - आई आ हा दोघ ना करायचाय समारंभ .. मनात ेम आहे, ेम आहे, असतंच -
असा समज करत नाही राहायचंय .. ते करायचंय आ हा दोघ ना .. मा या मु ा
तु याब काही वाटतं आई .. त ा पण हवंय असं काही से े े न हणून करायचाय ..
तु ा चा णारे का असं ...?

आजी - हे बघ माझा वरोध नाही गं बाई तु ा ...

ताई - मग झा ं तर .. हे बघ .. आज रा ीच मी बो ते तभा ी .. परवा बु द पौ णमा

आहे .. तथीने वाढ दवस आहे तुझा .. (वसुधा ा) तो तरी साजरा करतात का इथे?

(वसुधा खा मानेने मान ह वतच नाही हणते.)

ताई - आ ही दोघी बघतो काय करायचं ते .. तू, ही मु ं , तभा आ ण मी इत यांमधेच

होई तुझं सह चं द न जर इतर कोणा ा नको असे तर ... तभा ... ए तभा ...

वसुधा - ताई .. म ा वगळू नका .. यातच धरा ... ते समारंभात ..

ताई - ठ क आहे ... (उठते. तभा अ ी हाक मारत जाते.)

(वसुधाआजी ा डो यांनी आता काय असं वचारते. आजी मान ह वत डो यावर ह का

हात मा न घेत.े आ ण आका ा या द ेने नम कार करते)

अंधार.

26
 काज ांचा गांव
- ६-

तभा आ ण ताई

नद काठावर दोघी बस या आहेत. तभा वचारम न आहे. ताई त याकडे उ रा या

अपे ने े पाहात आहे.

तभा - पण हणजे फसगतच झा हणायची ...

ताई - ... अपे ाभंग न क

तभा - पण कोणीच कसं बो त नाही गं काही ...?

ताई - यांचा वरोध आहे ते तुझे फोन घेतच न हते ना .. आ ं क ात आप या ते

आ ा ...

तभा - हो ना गं ... न ांता, ना आ पा, ना भाऊ ... (जरावेळाने) मूख ठरतेय का मी?
Why the f …

ताई - छे छे ... हे असं सॅबोटाज नाही होऊ ायचं ... काहीतरी पयाय ोधाय ा हवा ..

तभा - मग काय आहे तु या डो यात? तू डॉक ी काहीतरी बो त होतीस मगा ी

फोनवर

ताई - हो .. या ा मी सां गत ं हे सगळं .. तर तो हणा ा सोडा ना या सग यांना ..

आ ना घेऊन गुहागर ा या .. ाडे रा या दे वळात क सह चं द न .. तसं तो गे ं
वषभर हणतोय ाडे रा ा जायचंय जायचंय .. इथे यायचं याऐवजी तथे येई ..

तभा - तो ही येणारे का? वाः .. पण मग आपण दोघ चंच हे होणार होतं तर

पु या ाच के ं असतं क गं ..

27
 काज ांचा गांव
ताई - ं .. पण या न म ाने तरी कळतंय हे सगळं - इथे चा े ं ...

तभा - पण आता हे आपण सरीकडे जाऊन हे करणार याचा पण काही इ यू ..

ताई - बघू या .. आज सं याकाळ तसंही सगळे जमणारच आहोत .. तथे रागरंग बघू ..
सगळं ठ क होणार असे तर हे अनाउं स करायची गरज नाही

तभा - आप या वाटा वेग या होत जातात तसं तसं अंतरही वाढत जाणं हे इतकं
जॉ ॅ फक नसाय ा हवं ना गं ना यां या बाबतीत? हणजे न होऊन घर सोडणारी तू
काय, घरातून नघून गे े मी काही प ह मु गी नसेन या जगात .. हणजे या अ या
जगात फ आपणच असं वाग ोय आ ण या सवाना खाव ं य क काय असं वाटतंय
म ा ...

ताई - कस ं काय? या सग यांना आठवत तरी असे का गं .. म ाच ते सारं खूप पुसट

आठवतं .. तू न सांगता कु ठे तरी कायमची गे स हे कळ ं ते हा बाबांचा भकास झा े ा
चेहरा दसतो म ा अजूनही .. आई काय करत होती कु णास ठाऊक ... म ा असं काही
व ेष आठवत नाही आहे .. तर मग इतक कटु ता ध न ठे व याइतकं ...

तभा - हो नं .. कटु ता .. ड ट स करतायता का हे सगळे .. असं म ा सतत

जाणवतंय .. आईचं मा तसं काही नाही वाटते .. पण ती ही सतत हणतेच आहे क नका
क सह चं द न

ताई - कदा चत त ा हे सगळे कार रोज दसतात ना इथे .. हणून असे ..

तभा - तरीही आप या माणसांना आपण नकोसे असणं खूप वाईट आहे ..

ताई - तू तरी असा वचार क नकोस .. तू कतीतरी वष त ीही ांबच होतीस ...

तभा - हणूनच कदा चत आता जा त इनसे युअर वाटतंय ... जगात भ भ ती

28
 काज ांचा गांव
माणसं आप वाटतात, नघून जातात, राहातात .. पण ती सगळ वेगळ असतात हे म ा
जाणवतंय .. क ी का असेना माझं हे घर हे माझं घर असतं .. राहातं ना ते तसंच ... अंतर
हणजे फ जक ड ट स कती मजे ीर आहे ना? ते ता यांसारखं .. हा “माझं घर, माझी
माणसं” नांवाचा तारा खरं तर के हाच ोप ाय .. कवा वझ ाय .. मा यापयत याचा
का अजूनही काही वष येत राहाणार आहे तरीही ..

अंधार

- ७-

( तभा एकट ... गडकरी येतात.)

गडकरी - हॅ ो तभाताई,

तभा - ओह् गडकरी? नाइस टु सी यू .. या नं आ ण तभाच ठ क आहे ..

तभाताई हणजे ते – राजकारणी वगैरे वाटतं नं? तसं नको .. नुसतं तभा इज ओ के .

गडकरी - नाही पण आ हा ा संवय नाही ना .. पण मी य न करतो ..

तभा - थँ यू आ याब ...

गडकरी - तु हा ा मा या ी काही बो ायचं होतं का? हणजे े स फक काही?

तभा - नाही .. खरं तर .. आय वॉज् यू रयस .. आ ण म ा ांताकडू न तुमचा

29
 काज ांचा गांव
ऍ सेस मळे असं वाटत नाही .. हणून मग द पाकडू न नरोप पाठव ा ...

गडकरी - मी नरोप वाचून जरा – यू रयसच झा ो होतो .. (हसतो) पण ांता आ ण

मा या ना या वषयी काहीतरी असे , या प कडे काय असे असा वचार क न
आ ो ..

तभा - बट् आय् ऍम नॉट अनहॅपी अबाउट दॅ ट .. हणजे .. कॅ ाइज् वगैरे होणं
तर रच .. म ा ज ट तु हा ा भेटायचं होतं .. ांता आ ण तुम या ना याब म ा
ऐकाय ाही काहीच मळा ं नाहीये खरं तर .. ोक इनडायरे ट बो त कवा टॉ ट
करत असतात त ा .. पण म ा कोकणाब मा या मनात काही जुनच ं होतं ते खोडू न
द ं त तु ही ..

गडकरी - खरं तर या गैरसमजातही तु ही रा नका असं म ा वाटतं .. या गांवात

सुधारणा हणून जे दसतं तो मु ामा आहे बराचसा .. सतत तो वरचा थर पडू ायचा
नाही ही धडपड करावी ागते .. बु द वापरत, तो सांभाळत राहावं ागतं .. आ ण न
वगैरे ... असं काही य दसत नाही .. ते कु ठे च या सग यात नाही .. खरं तर ते नाही या
मु ापा ीच सु वात झा आहे या सग याची .. आ ही दोघंही हे गांव सोड यात े
नाही .. माफ करा मी तु हा ा उ े ून असं काही बो त नाहीये ... पण यामुळे सगळ
धडपड सुधारणा आ ण परंपरा यां या मध या रेषेवर कसरत होऊन बसते

तभा - पण म ा रा न रा न ांता वषयी खूप आदर वाटतोय या सग यातून ..

मा हत नाही .. आय का ट ड ाइब इट ..

गडकरी - ती येई इथे थो ा वेळात ..

तभा - काय?

गडकरी - एकतर या इथे .. या गांवात आपण आहोत हे ात ठे वाय ा हवं .. आ ण

30
 काज ांचा गांव
मी कु णा या मागे या माणसा वषयी बो त नाही, तसं कु णा ा भेटत नाही ... सगळं काही
समोर, थेट करणारा माणूस आहे मी .. यात गांवा या पीस कमेट चं काम मागे
ाग यापासून ..

तभा - वाव् ... अ ी क मट वगैरे आहे का आता इथे .. छानच ... बट् आय् ऍम
सॉरी .. म ा त ा आ ण तु हा ा असं एक न हतं भेटायचं .. म ा फ तु हा ा थँ स
हणायचं होतं ..

गडकरी - म ा? क ाब ?

( ांता येत.े )

ांता - काय हो? काय गं .. तू हते? काय झा ं ?

तभा - (उठते) काही नाही ... (गडक यांना) खरंच थँ यू .. तु हा दोघांना ... मा या
“आप माणसं” या वषयी या काही क पना तरी म ा आता फे कू न ा ा ागती ..
हणून थँ यू ( नघते आ ण जाते..)

ांता - अगं पण ... ( ांता गडक यांकडे एकदा पाहाते. अवघड े ं हसते. ते खांदे
उडवतात. ांता तभा गे या द ेने नघते. गडकरी सावका उठतात. कातळावर
ठे व े प वी उच तात आ ण सगरेट पेटवू ागतात.)

अंधार.

31
 काज ांचा गांव
- ८-

ळ- माजघर. आजी बस आहे. त या बाजू ाच बाजेवर तभा बस आहे.

सवजण जमा झा े आहेत. तभा, ताई, आजी, वसुधा, ेता, द पा, मीना आ ण गणे .

तभा - (द पा आ ण मीना ा भेट दे त.े चनू, ेता यां या हातात आधीच द े

ग ट् स् आहेत.) गणे हे तु ा ..

वसुधा - ट ट? गणा ..नीट वापर रे .. मळवू नको ..(द पा- मीना यां या भेट
उघडतात .. आई ा दाखवतात. गणा आत जातो. र ाचा आवाज काढत, पळत.)

तभा - व हनी .. हे घे ..

वसुधा - ं ऽऽ के र .. आ ण .. साडी? अगं बाई .. भारीत आहे ..

तभा - अगं दोन-चार वषातून एकदा मी काहीतरी दे णार ..

वसुधा - अहो पण ाय ा पा हजे असं तरी कु ठे आहे?

तभा - चांग दसे तु ा .. बरं.. भाऊ .. आ पा कु ठे त?

वसुधा - येती .. हणजे .. भाऊ .. ेतावर आहेत प कड या च ात असती ..

बो वाय ा गडी पाठव ाय मघा ीच

तभा - आ ण आ ीसाठ पण काहीतरी आहे ..

(गणे येतो आ ण वसुधा ा घाबरवतो. ती या ा फटका दे त.े तो पडतो.)

ताई - ही ांता कु ठे नाही ी झा गं ..

वसुधा - चहा करतायत ..

32
 काज ांचा गांव
गणे - आ ण पोहे ..

ताई - वाः .. ांता ..? काय गं ..?

वसुधा - ताई तु ही आ ात ना?.. हणून !

ताई - हो क काय?

ांता - (येत)े नाही गं .. व हनी ा सग या भेटव तू बघ यात रस आहे हणत

होती .. त ा रा न रा न नव च वाटतंय क तभाने एव ा ऐ ी व तू क ा ठरव या
असती .. आ ण मी मोकळ च हो ये तर मग मीच करते हट ं .

मु ं - हां ... ऐ ी ग ट् स् .. काय काय आहे .. म ा पाहाय येत .. आ ा फ बॅग उघडू न

दाखव ना

तभा - अरे ते सगळं पॅ ड आहे .. ग ट रॅ ड् .. (गणे ा कळत नाही) हणजे

असं ..

वसुधा - बाई बाई .. ऐ ी व तू अ ा बांधनू बांधनू हात कसे नाही ख े ..?

तभा - ख े ना ... अ बट ने द े चेपून

गणे - कोण आहे अ बट?

चनू - म आहे तचा ..

द पा - चनू दादा कसा ेताचा आहे तसा ...

(गणे या ा खुणने े वचारतो क तू ही चेपतोस का )

ताई - ांता, अगं पण मग आहेत कु ठे .. पोहे ..?

33
 काज ांचा गांव
ांता - झा े च असती ... आता एक वाफ काढ क वाढतेच .. भाऊ पण येई
तोवर.

ताई - काय गं? सगळं ठ क आहे ना इथे ..?

ांता - ठ कच हणायचं .. कतीही झा ं ना, तरी तू अ ी येऊन जाणार. तु ा

खायचे दात काही दसायचे नाहीत.

(आ पा येतो. या या हातात सुंभं आहेत. तो ती प कड या खो त टाकाय ा जातो.

जाता जाता..)

आ पा - पोच का अमे रका ध ा गांडीनं?

(मु ं ऑ करतात. तभा जरा चरकते. ताई त ा सोड अ ी खूण करते. आ पा आता
तथे परत येतो.)

आ पा - काय गं ताई .. गाडी कु ठे ठे व येस ..

ताई - या आवळ या खा आहे .. राघो धुतोय ..

आजी - म ा बघाय ये तुझी गाडी .. ा आहे हणत होता गणा ..

ताई - आता उ ा दसे च .. अगद आतून ... ( ांता ा) ांता .. काय गं ..? काय हणत
होतीस ते .. मगा ी?

भाऊ - (येतो.) ताई .. तभा ऽऽ (तो तभा ा भेटतो) काय वास कसा काय?

ांता - च ा .. आता मी आणते चहा-पोहे ..(उठते)

भाऊ - कु ठ े घेत े स पोहे ..? वा सक भाताचेच ना? पेण ा कांडून आण े े ?

वसुधा - अहो .. ते मळे तच ना कु ठे ..

34
 काज ांचा गांव
ांता - काय हो थोर े ? तु ही नाही ना ने े त? तुम या चपळू ण या हवे त?

भाऊ - काय? पोहेसु दा तू ने े स? छान ! ताई, तभा पाहा .. काय चा ाय ते

इथे ..

आ पा - होय .. होऊच ा सो मो .. मी तर हणतो होऊ ाच.. हे सततचं बा ं ट

नकोच आहे म ा ..

भाऊ - बा ं ट? आ ही काय कांगावा करतोय ..? हते आ ही राब-राब-राबायचं न

म दा हे ाटणार ..? या व हनी या नाद ागून तू घर नाही घराचे वासे खातोस ..?
मोठा मोठा हणून आ ही ग प बसतोय तर वाढतच चा ं य हे

ताई - आ पा? भाऊ ..? काय झा ं ..?

भाऊ - काय रा ं य हायचं .. सतत हेच चा ू आहे हते .. म ा तर वाटतं जीव

ावा .. पण ा सो यासार या मु कडे बघून रा ह ोय मी जवंत .. ताई, ाने नद -
प कडचा सागवान पर र वक ा ... प ास हजार पये आगाऊ घेत याचं कळ ं या
का समकडू न .. या वहाराचे अडीच ाख पये हडप होणार सगळे ! म ा न वचारता
वहार तर के ाच पण या सागवानाचा एक पैसा हाती ागू द ा नाही. इतकं च काय तू
पाठव े े दहा हजार पये, आ हीच या या नकळत पैसे बाजू ा का टाकतो असा गहजब
क न हडप ! पोहे, नारळ, आंब,े आमसु ं .. काय नाही नेत हा? तथे ही दोघं राहातात
यांना ागतं ते हढं याय ा कोण नको हणतंय? पण हा सगळं च घेऊन जातो .. तकडे
नेऊन वकतो .. आ ण पैसा जातो कु ठे वचार ं तर काय? तर हणे द तां या
खा यात ... अरे पण द तांचं खातं हणजे काय? या खा यावर स ा कोणा या आहेत?
ा या आ ण व हनी या? मी आजवर बो ो नाही, गो ात े बै आहेत ना त ी माझी
अव ा क न ठे व ये .. अरे कस े समारंभ करताय?.. या अ ा घाणेर ा घरात काही
करावंसं वाटत नाही ..
35
 काज ांचा गांव
आ पा - बास ! बास झा ं .. खूप ऐकू न घेत ं .. तुम यामुळे ही काही उभं
रा ह े ं नाही .. मीच राब ोय .. कातळ होता इथे .. मी हाडाची काडं के ते हा
काहीतरी उगवाय ा ाग ं .. ते हा काय उपटत बस ा होतात तु ही? कोणीही न हतं
हते .. पळू न जावंसं वाटे , नघून जावंसं वाटे असंच होतं ना हते सगळं ? .. आज जे
काही आहे ते काय आभाळातून पड ं नाहीये ... आ ण तु ा काय कमी आहे रे हते? तुझं
माझं तू करतोयस .. प ह यापासूनच! म ी आधी तु ा ही मा यातु याची अ क आ .
ही भाषा माझी नाही .. जा त ास होत असे माझा, तर वाट या करा ..

(आजी ा हे सव अस झा ं य .. ती रडू ओरडू ागते .)

(ताई त ा घराय ा पुढे होते .. तर आजी पुढे जातच राहाते .. ताई आजी ा मागे याय ा
सांगते आहे पण ताईचं कोणी ऐकत नाही. मु ं खूपच भेदर आहेत.)

आजी - अरे .. अरे भांडू नका ... काय हे तुमचं बो णं .. अरे ा दोघी क ा ा
आ यायत् इथे .. आ ण … तुमचं काय चा ाय्? ताई .. तभा अगं सांगा ांना ..
आ पा अरे तू तरी मोठा आहेस .. म ा हे दवस नका रे दाखवू म ा कोणी काही वचारे
का?

( तचा आवाज आ ण द बघडत जातात. ती उठायचा य न करते आ ण खा

ज मनीवर पडते. सवानाच ध का बस ा आहे.)

ताई - आई .. आई .. बाप रे .. चपळू ण ा याय ा हवं ह ा .. च ा .

अंधार.

अंक प ह ा समा त.

36
 काज ांचा गांव
।। अंक सरा ।।

- १–

ताई, भाऊ, गडकरी आ ण का सम

गडकरी - क ा आहेत आजी आता? आमचे हे दे वधर डॉ टर एकदम अ व आहेत

बरं का

ताई - का सं याकाळ एकदा ु द आ होती आई ा. आ ही थोडं फार बो ोही

त या ी. का वाढ दवस होता ना तचा .. तभा इथे होती ते हाच ु द आ होती ..

गडकरी - वा वा .. पण हणजे ु द वर आ या हो या हे चांग ं आहे ..

ताई - डॉ टर हणा े क अजून एक दवस काही सांगू कत नाही ... तचा ास आ ण

ड े र टे ब होत ना हये

(दर यान भाऊचे पैसे मोजून झा े आहेत)

गडकरी - नीट मोज े ना भाऊ?

का सम - मागनं कायत नाय पायजे हां का भाऊ

भाऊ - नाही .. आहेत बरोबर

का सम - माझी काय चुक हाय का भाऊ? मा तर, तुमा ी सांगताय .. मी भेट ा होता,
(भाऊ ा) सम आ ा हता नाय? कोन पन सांगी .. मंग तुमी क े ट क ी काय के
ना? हंजी काय मी ये ी फसवत हता काय? येचा भाव ये ी फसवनारो ... तरी बरा तं
बरा ो हार पुरा न हता झा ा .. नायतर मग काय घंटा के ा असतावं?

गडकरी - आ ण पीस कमेट चं काम घरगुती तंटे सोडवणं हे नाहीये .. पण आता

37
 काज ांचा गांव
का सम एका द ताकडू न पैसे घेत होता, स या द ता ा न सांगता असं व प झा ं
ना याचं .. खरं तर आहे ना, पीस कमेट ा काम कराय ा ाग ं च नाही पायजे .. पण
आता हे असं काय आ ं समोर क घा ावं ागतं हणून मी आ ो ..

ताई - तु ही काही या नं चहा कॉफ ...

का सम - नाय नाय .. या वर या वाडीत जायचो हव ो .. आता तां उरकायचा न

सांजे आधी का ु याक प चायचा हंजी वरतान वाटतो .. मी जाताय कसा .. (तो
नघतोच)

गडकरी - मी ही नघतो .. म ा बसची वेळ गाठाय ा हवी ... गांवात या पो टावरनं

जायचंय .. ते चपळू ण ा आ ो क जाताना वाडीत या ोकांची प ं मीच घेऊन जातो –
ते हढ च पो टमन ा सव त हो ..

का सम - च ा मा तर मी सोडताय तुमा ी .. डर हाय ना आप .. भा र ेख ा

सोडू का टँडास? टँडासच सोडता .. बसाय ा ीट गावं नाय? (ते दोघे हसत नघतात)

ताई - (गडक यांना थांबवते – का सम नघून जातो – गडकरी मागे थांबतात) एक

म नट .. म ा काही सांगायचंय .. अगद एकच म नट .. मी पसन सॉरी हणते
तु हा ा .. पण ही अ ी त ार कराय ा मी सां गत ं होतं भाऊ ा .. हा वहार पूण
हाय ा अजून काही दवस ागती असं वाटत होतं. न ते हा मी इथे नसणार हणून ..
पण तु ही हे इत या फा ट के ं त ..

गडकरी – म ा टकव े े आवडत नाहीत हो ... आ ण राजकारणी नस यामुळे

टकवून फायदा पण नाही कस ा वैय क (हसत) - माफ करा .. पण भाऊंनी ही त ार
क ी काय के या ात होतोच मी.

ताई - मग आता मळा ं उ र .. (हसते)

38
 काज ांचा गांव
गडकरी - ( नघतो) च ा येतो.

ताई - पु हा एकदा थँ यू ... (तो जातो याकडे पाहाते. भाऊ अवघडू न या पै ांकडे पाहात
बस ा आहे)

भाऊ - मी काय क याचं? ..

ताई - म ा काय मा हत ..?

भाऊ - हणजे?

ताई - या सागवाना या वहाराव न भांड ात ना रे या दव ी .. ते भांडताना हे पैसे

मळा े नाहीत हे तू ठासून ठासून सांगत होतास .. ते हा तु ा काय करायचं होतं यांचं ...
कर तेच

भाऊ - (रडू ागतो) ताई अगं .. तू पा हजे तर थपडा मार म ा .. चप े ने मार ..

पण हे ..

ताई - मी? म ा वाईट वाट ं तुझं या दव ी .. आता तुम या दोघांमधे काय ठरायचं ते
ठरो .. हणजे वाट या बट या जे काही .. पण ते या दव ी तुम या भांडणा या वेळ च हे
पैसे तरी तु ा मळवून ावे हे ठरव ं मी. हणून मी या थरा ा गे े .. आ ण आज ते पैसे
हातात घेऊन, या पै ांचं काय क मी असं तू वचारतोयस?

भाऊ - मी नको होता हा वषय या दव ी काढाय ा .. मी दोषी आहे .. कधी न हे

ते मी ावून धर ं ..

ताई - बास ... बंद कर हे बो णं आ ण रडणं .. बास .. ा पै ांचं तु ा काय वा े ते

कर .. भाऊ म ा मनापासून ास होतोय ... तु ही सगळे च बेजबाबदार आहात .. तु ही
फ आपाप ा वचार करता .. तो ही पूण करत नाही ... म ा जमत नाही, म ा मा हत

39
 काज ांचा गांव
नाही ा ढा पुढे करत राहाता .. आ ण आ पा ा मा हती आहे सग याची तर तो सगळं
या या द े ा फरफटत नेतो .. आ ण तु ही रडत बसता ... तुम या हातात काहीच नाही
का रे? ेती तूच करतोस ना सगळ ..? भात एके भात? का नाही यात काही वेगळं
क न पाहात? मु ना कवून मोठं क , या च ातून बाहेर काढू हे बो यातही येत
नाही तु या .. मु चं तु हा ा काय करायचंय तर न .. बास् .. म ा तुझी दया येत
अस तरी मी तुझी बाजू घेणार नाही .. बाजू मी कोणाचीच घेणार नाही .. तु ही वाटू न
खा हे सगळं .. मी काही इथे परत येत नाही ...

ताई तथून जाते. भाऊ ते पै ांचं बंड जोरात आपटतो आ ण र डू ागतो.

अंधार.

40
 काज ांचा गांव
- २–

माजघर. रा . सव मु ं झोप े आहेत. आजी तथेच बस े दसते. ेता उठू न बसते.

ेता आजीकडे पा न हसते.

ेता - का गे स तू आजी?

आजी - ते काही आप या हातात नसतं पण ..

ेता - मी कतीतरी दवस पहात होते .. दोघं मामा कती भांडायचे सारखे ... आणखी एक
भांडण झा ं .. याचं इतकं काय झा ं तु ा?

आजी - ेवट माणूस कं टाळतं ..जावंसं वाटू ागतं या ा ..

ेता - पण आजी माझी खूप इ ा होती .. म ा बघायचं होतं ते कसं असतं ते ..

सह चं द न ...

आजी - हॉ ट ात के े नी या दोघ नी .. तू न हतीस ना ते हा

ेता - ते नाही – ॉपर .. आजी तू दोघा मामां या व ात जा ना ... यांना सांग ना यांचं
काय चुकतंय ते

आजी - यासाठ नाही काही आ ये मी .. तु या मनात म ा घेऊन जा कायमची हे

सांगाय ा आ ये ..

ेता - पण हणजे काय? ... म ा कसं जमे ...

(गणे उठतो. तो आजी ा बघून बो ू ागतो)

गणे - आजी मी वे ासारखं नाही करणार .. म ा फट नाही येऊ दे णार ..

आजी - ते काही तु या हातात नाही ... पण तू समंजस हो ी पुढे पुढे – म ा

41
 काज ांचा गांव
मा हतीये ..

गणे - चा े .. चा े .. (हसतो आ ण हसत हसत झोपतो)

आजी - ( ेता ा) माझी गोधडी घेऊन टाक तु ा ...

ेता - फॉर ए हर? घेऊन जाऊ?

आजी - हो .. तु या मा क ची .. तु ा काय पा हजे ते कर तचं .. ब ीस आहे तु ा

ेता - वाव्

( ेता आजी ा ब गते.)

ेता - आजी गोधडी कोणी गं ोधून काढ असे ?

आजी - काय मा हत.

ेता - म ा काय वाटतं मा ह तये, तु यासार या एखा ा आजीने के असे गोधडी ..

एके क कापडाचा तुकडा जोडताना त ा काय वाट ं असे ? का त ा वाट ं असे क
ही कापडं अ ी तुक ातुक ानी जोडावी हणून?

आजी – त ा दस े असती ते आप या समोर या माणसांनी वाटू न घेत े े आपाप या

आका ाचे तुकडे. मग ते तुकडे सांधनू पु हा नवं आका करता येतं का तयार ते बघत
बस असे बापडी .. हातारीचा चं हरवून गे ाय .. कदा चत या तुक ा तुक ात
वाट ा गे ाय .. एखादा तरी तुटका चं या कु ठ या तुक ात दसतो का ... ते तुकडे
जोडू न तरी तो सापडतो का ... पण आका ात ा हरव े ा चं ोधत ोधत ही गोधडी
तयार झा असे . आ ण नंतर के हातरी याच गोधडीखा गुरगुटून त या पोटचा एके क
चं छान सुखात वसाव े ा त ा दस ा असे . मग तने सगळे तुकडे जोडाय ा घेत े
असती आ ण के या असती कतीतरी गोध ा ...
42
 काज ांचा गांव
ेता - आजी, मी जाईन उ ा .. मग कॉ े ज आ ण सगळं सु होई .. म ा तुझी
आठवण येत राही गं .. म ा अ ीच भेट ी का कु ठे कु ठे ... (आजी गे े आहे) सांग
ना गं आजी ...

( चनू प कडे झोप ाय. तो उठतो)

चनू - ए .. ेता .. काय झोपेत बडबडते .. ( ेता या याकडे पाहाते. भानावर येत)े

ेता - ए सॉरी रे ...

चनू - सॉरी काय झोप आता .. उ ा वकर उठायचंय .. तू अजून पॅकही नाही के ं यस
काही

ेता - मी करेन रे .. झोप तू आता ..

चनू - तूच झोप .. गुड नाईट ..

गणे - (परत उठू न) हा हा .. गुड नाइट गुड नाइट .. ( चनू हसत आडवा पडतो.
ेता त ीच बसून आजीची गोधडी अंगावर ओढते)

अंधार.

43
 काज ांचा गांव
- ३–

तभा, द पा आ ण मीना. गांवात या द याजवळ पपळा या पारावर.

द पा - तु ही सगळ गे ात क आ हा ा फार खाय ा उठे घर ..

तभा - अगं .. आपण फोनवर बो ू ना .. हणजे .. बो तोच ना .. आता तर फोन

वर बो ताना पाहाताही येतं एकमेकांना

द पा - पण आता आजी नाही ना .. हणजे सगळ नस तरी ती असायची ना .. आईपण

कामात अस तर आ हा ा कोणीतरी असायचंच .. तसा गणा असतो पण कधीतरी वेळ
खाय ा उठे च.

मीना -माझी तर आता ाळाही संपे ... मग काय करायचं? काय मा हत ...

तभा - चांग ं कर काहीतरी .. ेताताई ा वचा न घे नीट .. काय ा हवंस तू ..

तु ही दोघी इतके चांग े मा स मळवता .. तु ही काय ा पा हजे

मीना -सगळ मु ं हणतात आप या ाळे त े न वद ट के हणजे पु यामुंबईत काठावर

पास ..

तभा - हॅ, काहीतरीच .. असं कसं असे ? मु ं उगाच े र घेतात .. अगं तथे
आ ण इथे काही वेगळं क र यु म नाहीये ना? आ ण आम या काळ हे य होतं ..
कारण ते हा स व तर हावी ागायची उ रं .. आता काय तु हा ा ऑ जे ट हच असतं
ना सगळं ? पाच-दहा माकाचा फरक पडे फारफार तर ..

मीना -पण बावळट वाटतो गं आ ही तथे ..

44
 काज ांचा गांव
तभा - मग ेताताईकडू न का माटपणा जरा जरा ..

द पा - ए – तू क ी गं इतक माट झा स?

तभा - मी? माट? झा े आप हळू हळू .. पा यात पड ं क ..

द पा - हां ... जमतं पोहाय ा !

मीना -तू अमे रके त या ोकांना क ी वाटतेस?

तभा - खरं सांगायचं तर नाही म ा मा हत .. हणजे मी कु ठे वचारत बसते? .. मीने,

तू या ांमधे फार नको पडू गं .. आपण ना आप ं जे सहज वागणं आहे तसंच
राहायचं ... म ा एक सांग आता पुढे काय ठरव ं यस तू?

मीना - मी मे ं काय ठरवणारे ..? कोणास ठाऊक काय ते ..

तभा - अगं ठरव मग .. साय स, कॉमस, आट् स ... काय घेणारेस पुढे? असं कर तू
दहावी झा यावर पु या ाच जा ताईकडे

द पा - ए – वा गं .. मग मी काय एकट च रा काय इकडे?

तभा - मग तू ही जा ना दहावी झा यावर ...

द पा - हॅ .. मग काय आई ा एकट न् सोडायची?

तभा - वेडी आहेस का गं तू? आईचं काय? आई एकट राहाय ा घाबरणारे का?

(द पा यॅक् असा आवाज करते ... तभा हसते .. मग काहीतरी आठवतं हणून आणखी
जोरात हसते ..)

तभा - या पारावर मी कधी बसेन असं म ा कधी वाट ं नसे तु याएवढ

असताना ..
45
 काज ांचा गांव
द पा -(उठू न बसत) ए का गं .. का गं ..?

मीना -सांग ना ..

तभा - आम या काकांना .. हणजे तुम या काकाआजोबांना इकडे प कडे अ नी

द ा होता .. गांवात े ोक हणायचे क ते आहेत या झाडावर ... आ हा ा इतक भती
वाटायची ...

मीना -म ा नाही वाटत भती ..

द पा - भुतं मुळ नसतातच .. गडकरी गुज हणतात .. वाईट धंदे कराय ा मळावेत
हणून ोक असं सांगत सुटतात ..

तभा - छान .. चांग ं आहे .. तु ही नेहमी येता का गं इथे?

मीना -आ या तुझं न झा ं य का गं?

तभा - अं .. तसं हट ं तर .. नाही नाही तु ा नीट सांगते .. हे बघ .. मी जथे राहाते

तथे न असं कं प सरी नसतं .. पण न झा े माणसं क ी एकमेकाची साथ
करतात .. तसं राहाता येतं .. तर मी न नाही के ं य पण मी अ बट हणून माझा म
आहे या याबरोबर राहाते ..

द पा - हॉ .. हो ...?

तभा - ( त ा चडवत) हो .. यात हॉ वगैरे काही नाहीये .. तू मोठ झा स क

कळे तु ाही ..

मीना -आ ही ना पटकन मो ा हाय ा पा हजे

तभा - ते क ा ा आता?

46
 काज ांचा गांव
मीना -मग आमची नं होती ना पटापट ...

तभा - नं? का कराय येत तु हा ा नं?

मीना -भाऊ आ ण आई .. दोघंही आमची खूप काळजी करतात गं .. हणजे .. आम या

णाचा खच .. कु ठे तरी हरात आ हा ा ठे वायचा खच ... वाय कपडे, खाणं पणं ..
वाय यांना सतत चता राहाणार नंतर पु हा .. नाचा खच .....आमची नं - सहज ..
पटकन् होऊन गे क यांना ास तरी नाही

तभा - गप हं तू .. नं वगैरे काय? कती हान आहात तु ही .. हे अस े वचार

क ा ा करतेयस तू?

मीना -अ व वाटतं गं खूप .. कु टे तरी जावंसं वाटतं ..

तभा - हणून तर – ताईआ याकडे जा .. तथे कॉ े ज ा ऍड म न घे ..

द पा - ए म ा तु यासारखं पळू न जावंसं वाटतं ..

तभा - पळू न ..? पळू न नाही ब ू .. नघून जावंसं असं हण .. मी नघून गे े होते ..
नापे ा नघून जा याचा वचार बरा आहे बरं का मनू .. पण तु ही हे सगळं वचार
थांबवा बघू .. मी असं करते .. ताई ी, भाऊ ी बो ते .. तकडे गे े क तु हा ा काही
पु तकं पाठवते .. तुम या वया या मु साठ असतात तकडे काही चांग पु तकं .. पण
तु ही हे सगळे वचार सोडा.

द पा - पण आ हा ा पण जायचंय हतून ... आ ही नाही राहाणार हते ...

तभा - तु ही मा याबरोबर येता का?

द पा - ए पळू न जायचं? .. नको पण ..

47
 काज ांचा गांव
तभा - का गं .. काय झा ं .. जायचं होतं ना ..

मीना -पण याने काय होणार .. हत ं सगळं असंच राहाणार ना?

तभा - हो .. गं हो .. हे बघ .. काहीतरी सो यू न असे .. ोधू आपण ... मळे ते

आप या ा ...

(मु आ या ा ब गतात.)

अंधार.

48
 काज ांचा गांव
- ४–

ळ - कोकण रे वे या या गांवात या टे नजवळचा क ा. तभा आ ण ांता.

तभा - ही कु ठ गाडी गे ...?

ांता - कोण जाणे ... थांबतच नाहीत या गा ांची मा हती तरी क ा ा क न

यायची?

तभा - हणजे ..?

ांता - कोकण रे वे सु के े नी, पण हे टे न हणजे नुसता दे खावा आहे .. हते

एकही गाडी थांबत नाही .. एखाद पॅसजर पण नाही .. अ ी बरीच असती कोकणात

तभा - नंतर काहीतरी क म असे .. हणजे अजून ॉपर ॅ टफॉऽम पण नाहीये ...

ांता - कु ठ गाडी ा ात नाही पडत मी कधी .. या अ ा भरधाव पळत

जातात हतनं तेच आवडतं म ा पाहाय ा ... तू क ी काय आ स हते आ ा?

तभा - तु ा भेटायचं होतं म ा .. तु ा ा बाजू ा येताना पा हय ं आ ण मनात

खूप वाटत रा ह ं क मी ही याय ा हवं .. हे टे नासारखं ... जे काही .. तो बोगदा
तकडे ... कती बद ं य हे सगळं ? खूप पूव इथे मी एकदाच आ े होते .. माझी एक
मै ण होती .…. ते .. काय बरं .. खा या .. या ा काहीतरी हणायचे .. हां
टे पभोईवाडीत ... त या बरोबर मी एकदा ऑ टस .. का वं कु ठू न काढतात ते
पाहाय ा आ े होते.

ांता - वेगळं च असतं नाही तुझं - सगळं ?

तभा - वे ् .. म ा वाटतं .. येकाचंच ..

49
 काज ांचा गांव
ांता - का पळू न गे स तू इथून ..?

तभा - आता असं नाही सांगता येणार .. पण पळू न गे े नसते तर काहीच करता
आ ं नसतं असंच वाटतंय .. फॉर ुअर .. म ा कायचं होतं .. बाबांचे एकं दर वचार
आ ण मा या नाची यांना झा े ं ऑबसे स ह काहीतरी .. यातून हणजे .. म ा तरी ...
हे इथे असं अडकायचं न हतं .. म ा जावंच ागणार असं वाटू ाग ं म ा आ ण ...

ांता - पळू न गे यावर काही जम ं च नाही तर काय? अ ी भती नाही वाट का

गं कधी ..?

तभा - वाट असे ना .. असे च ! … वे ् असे ही .. आता कु ठे आठवतं

सगळं .. पण यानंतर सहा वषानी .. अमे रके ा जाय या आधी मुंबई न मी परत आ े
होते एकदा ते हापयत .. माझं एकही ग णत चुक ं नाही कधी.

ांता - ं .. बाबांनी तुझी प का के होती. आई सांगायची.. ते हणायचे क हचा

गु असा उ आहे .. ही ग णताची पं डता होणार

तभा - पं डता? .. (हसते) मा तरीण झा े ..अमे रके त मा तरीण .. अमे रके या

कॉ े जात एवढं च काय ते वेगळं ..

ांता - न का नाही के ं स ..?

तभा - पु हा पळू न जावं असं वाटू के अ ा क ातही अडकायचं नाहीये म ा ..

तू का नाही के ं स अजून?

ांता - पळू न जायचं नाहीये म ा इथून .. हणून नाही करणारे मी न.

तभा - तुझंही ..वेगळं च .. आहे क ?

ांता - ं ऽऽ
50
 काज ांचा गांव
तभा - गडकरी आ ण तू .. आय् मीन् यू हॅव् अ र े न् .. म ा ऑ जे न् नाहीये ..
इ फॅ ट् तू नाहीये काही र े न असं हणा स तरच म ा खोटं वाटे .. आय् नो .. मी
न नाही के ं य .. पण आय् ऍम इन र े न प .. यापूव ही अ ी नाती होती .. आय
फ ् इट् इज् अ नेसेसरी पाट ऑफ् अ वुम स् ाइफ् .. या या वाय कसं ..? आय्
मीन् .. इट् व ् बी टू ड फक ट् .. ते मुस मान आहेत .. हणून तु ा पळावं ागे ..
असं तर ..

ांता - नाही .. नाही .. तसं नाही .. सगळं च सुधार े ं नस ं , तरी ततकं काही
मागास े ं रा ह ं नाही कोकण आता .. पण खरं सांगू का .. न करावंसं नाहीच वाटत ..
ना म ा .. ना यांना ! आहे ते काय वाईट आहे ..? थोडं फार हकडे तकडे कु जबुज ं
जातं .. पण या ा कती मह व दे णार? .. थोर या भावाचं ळ आ ं होतं .. गो ी
जमतही आ या हो या पण मग म ाच वाटू ाग ं क ा माणसासोबत जगताना मा या
घरी म ा मळतोय तसा सहज आनंद मळणारच नाही म ा .. मग हा एक मूळचा आनंद,
मोकळे पणा सगळं मळवायची धडपड होणार सु .. नकोच ते .. मागे सर े मी मग ..

तभा - गडकरी होते ते हा? डो यांसमोर ..?

ांता - होते, पण आ ा आहेत असे नाही .. ओळख होती फ ाळे त ,

गांवात .. नंतर नंतर म ा नीट उमजत गे ं क म ा हवाहवासा वाटणारा आनंद हतेच
आहे .. आ ण हणून मी हतेच आहे ... कधी कधी वाटतं क ..मी ही गे े असते अ ी
नघून तर? ताईसारखी, तु यासारखी? पण क पना नाही करवत याची .. भयंकर
काहीतरी च ं डो यांसमोर येतात. मग खूप एकटं .. खूप बळं वाटाय ा ागतं .. मग मी
एक क पना करते .. समु ाची. मी समु कनार् यावर वाळू त आहे अ ी. मग मी माझी
सगळ वाईट च ं या वाळू वर रेखाटते आ ण मनात सगळ जळमटं काढू न या वाळू वर
पसरते .. जरावेळाने खूप सार् या ाटा येतात आ ण ते सगळं धुवून नेतात .. पु हा ांत ..

51
 काज ांचा गांव
नतळ वाळू चा कनारा दसतो आ ण म ा बरं वाटू ागतं. ांत वाटू ागतं ..

तभा - ांता .. तू इतकं मनापासून .. म ा वाटतं आपण अ ा थमच बो ो ..

म ा खूप छान वाट ं ..

(एका गाडीचा आवाज येऊ ागतो)

ांता - आ ण म ा ह कं (ह के च हसत) का कु णास ठाऊक ..? वेळ मळा ा

क मी ा दोन गा ा पाहाय ा हते येऊन बसते. (गाडीचा आवाज वाढत जातो. गाडी
जाते. जरावेळ ांतता.)

तभा - च नघू या?

ांता - नको – थांब ...

तभा - पण अंधार –

ांता - पडू दे थोडा अंधार .. बॅटरी आहे – तथे ठे व ये –

तभा - बरं ..

ांता - ती खाडी या प कड झाडं पाहा .. यावर काज ांचं जग चमकाय ा

ागे आता .. ते पा आ ण जाऊ ...

(जरावेळ ांतता. या दोघी तकडे पाहात बसतात. थोडा अंधार पडू ागतो.)

तभा - ांता .. ही काय गंमत आहे बघ ना ... मी तकडे बसून ता यांकडे पाहात
नवी नवी ग णतं मांडत बसते .. न तू इथे बसून काज ांकडे पाहात इथ ग णतं
सोडवतेस ..

( ांता त याकडे पा न छान हसते. या दोघी खूप छान हसत जवळ सरकतात .. समोर

52
 काज ांचा गांव
पाहात बसतात ... ांता जरावेळाने तभा या खां ावर डोकं ठे वते आ ण डोळे मटू न घेत)े

अंधार .

53
 काज ांचा गांव
- ५ -

ळः दे ऊळ. ताई बस आहे ... आ पा सोव यात आहे. तो मागून वे तो. तो पूजा
क न आ ा आहे. आजी वार या ा तेरा दवस होऊन गे े आहेत. यानंतर आज थमच
पूजा झा आहे.

आ पा - जळमटं झा होती सगळ कडे .. पूजा नाही .. काही नाही ..

ताई - मी आजच नघेन हणते .. तू ते अमाव येचं न त यांचं काढू नकोस काहीतरी

आ पा - मग नदान अंवस ागाय या आत नघा .. हणजे आमचं तरी समाधान असू

ा .. तु ही काही पाळत नाही आता हे ठ क पण आ हा ा नघतानाच काळजी क ा ा ...?

ताई - (ह के च हसते)

आ पा - काय झा ं हसाय ा ..?

ताई - नाही .. सहज ..

आ पा - न हे .. सांगनू टाक ..

ताई - काही नाही रे .. तु या त डू न काळजी हा द खूप वषानी ऐक ा ब तेक .. आ ण

तसं तु ही तरी कु ठे पाळताय सगळं .. तस या दवसापयत तू इथे होतास .. नंतर जो
गे ास तो आज आ ास इथे ..

आ पा - ा पाळणा या ा सव ती ा च दे तं .. आ ही पाळतो, आ हा ा या
मळतात .. आ ण तसंही आयो चपळु णातच गे ..

ताई - तु या घरात नाही गे पण ..

आ पा - हते येऊन करायचं काय होतं .. का तु ा गडक या या म य ीने आणखी

54
 काज ांचा गांव
काही नवाडे करायचे हाय े होते?

ताई - तु ा राग आ ा असे च माझा ... पण मी काही भांडण कराय ा बस े ना हये

आ ा इथे

आ पा - ताई .. हते कु णा ा भांडायची हौस नाही .. म ा तर अ जबात नाही ... मी

सोडू न जातो पा हजे तर सगळं .. तु ा पण जर असं वाटत असे ना क मी हे सव हडप
कराय ा बस ोय .. तर मी जातो नघून ... सं यास घेतो .. काकांसारखा

ताई - जा मग .. कधी जातोस ..? (आ पा च कत होतो .. पाहात राहातो.) सोपं आहे का

ते .. काका पण ेवट परतच आ े ना .. सं यास? आस नाही हे दाखवाय ा घेत े
वर काय कामाची? आस नाहीये असं वागता येतं क रे ... आयु यातच हणते मी ..

आ पा - तु ा काय हणायचंय ..

ताई - हे सं यासाचं म ा नको ऐकवू तू. भाऊ ा सांग. तो भोळा आहे.

आ पा - काय भोळा आहे तो? हेच .. हेच तर आहे ना .. तो भोळा .. मी तरसट ..

के मारा गांडीवर ..

ताई - आ पा ..? दे वळात तरी ...?

आ पा - तु ा तरी पटताय का तू बो येयस ते? प ास हजार मळवून द े स ना

या ा? दस ं असे च क ...

ताई - तु ा जे काही बो ायचंय ते बो ू न घे .. म ा या ा घा ाय या असती या

सग या आज इथे घा एकदा

आ पा - तु ा क ा ा ा घा ू ... पण क काय? मन ताप आहे सगळा ..

वषानुवष .. कधी तु या ी बो ो नाही. तु या मनात या या वषयी क मषं, ती ही मी
55
 काज ांचा गांव
क ा ा घा ू हणून बो ो नाही ... दे वासमोर आहे .. खोटं नाही बो णार

ताई - काय एवढं ..? बो ..

आ पा - परवा .. मी सव खोटं वागतो .. गैर वहार करतो .. हे जे बो णं होतं ते

सगळं का करतोय मी .. ते तु ा सांगतो .. भाऊ ा प ह यापासून ही पै ाची हाव. म ा
आवडत नाही ... ण झेप ं च नाही .. मा या ी भांड ा एक दवस .. मा या
गु ाम गरीत राहाणार नाही हणा ा आ ण या अ परकाराची जमीन कसाय ा
घेत न् .. एकदा .. आज पांच वष मी बो ो नाहीये हे तु ा पण या वहारात
बुडा ा ... परकारांची माणसं घरा या दारात रा ी-अपरा ी तकादा कराय ा याय ा
ाग ... ांताचं न जमत आण ं होतं .. आम या ह या चु तभावा ी ...

ताई - हो .. तो मुंबईचा सीए ..

आ पा - यावेळची गो .. तो हते आ े ा होता ते हा .. रा ी माणसं आ .. पैसे

टाका हणून .. मी तो वहार मटव ा कसाबसा. यावेळ स वा ाखाचं दे णं चढ ं ..
या भांडणात ांताचं गडकरी मा तरा ी फडं आहे, हे ती माणसं सुनावून गे म ा.
यात या गडक या या पीस कमेट चं पण हकडे आ ं .. ह मुस मानाचा माम ा
हणून .. यामुळे असे कवा कसंही असे हातारा परकार मा या ी चांग ा वाग ा
हणून करण धडपणान् सुट ं .. ा सगळयावर हने त ड सोड ं न् तर ा सग यांना ही
नको ी झा . ती पण मानी आहे .. मग वेगळं राहाणं भाग आ ं ...

ताई - अरे ऽऽ? पण मग हे तू ते हापासून का दाबून ठे व ं स ..

आ पा - आईची त ी इ ा होती .. ती हणा .. भाऊची समज क ी आहे हणून

आपणच पांघ ण घा ाय ा हवं .. अगद च हाताबाहेर गे ं तर ताई ा सांग ... पण जम ं
ते हा कसंबसं ..

56
 काज ांचा गांव
ताई - अरे काय हे ..? हणजे .. मी तु हा ा काय परक झा े ..?

आ पा - ताई? आप परक हा ह ेब कोणी आ ण कसा करायचा ..? गणे हा

असा नपज ा ... असा अधवट .. फटरा ... तो का मा या ग यात पड ा ..? कोण या
ज मीची पापं ते कळत नाही पण.. पण ा पोरी ार आहेत .. या आप याच वाटतात
म ा .. सागवानाचे पैसे फ स ा ठे व े त .. पोरी ार आहेत, सुंदर आहेत .. उ ा
हरात े जावई मळा े तर ना या खचाचं काय .. रोज वापराय ा पैसे नाहीत हणून
हा ब ब करतो पण मग हा फोन आहे याचे पैसे मी वचारतो तरी का? ही ांता
चपळू ण या मॅट नट हॉ ट ात ह ा एकदा दस होती .. तो वषय वचार ा तर
ते हा थातुरमातुर उ र द न् पण नंतर घडीघडी ा अपमान कराय ा ाग हचा. का?
ते म ा काय कळत नाही? ांचं सगळं के ं य मी .. हते उभा रा न ! तू पैसे पाठवत
होतीस हणून सगळं झा ं हे अस ं तरी .. हा भाऊ जे हा दरवष नापास होत होता ते हा
हते नांगर कोण धरत होता? आ ण ते सव क नही आ ही क ो ना ..? हा कांगावा
करतो .. जीव दे ईन .. बै ाची कमत पण रा ह नाही म ा असा .. पण मा या ते हा या
क ांची यांनी काय कमत के गं ..? कचरा आहे का मी ..? नाही दे णार कस ं ही उ र
कोणा ा .. मी ांना उ रं ावीत असं काहीही कतृ व यां यात नाही .. करणारं माणूस
कृ तीतून बो तं.. एवढ जीवघेणी कसरत क न वेळ येई ते हा मीच उभा राहीन. ते हा
काही बो ायची गरजच उरणार नाही .. घाबरत नाही मी यां या आरोपांना..

ताई - अरे मग वाटणीचा वषय तू का काढतोस?

आ पा - माझं ते चुक ं .. मी नको होती कराय ा वाटणीची भाषा.. पण म ा ते हा

राग आ ा होता .. ा समारंभा या वेळ हा वषय नको होता याय ा पुढे ..

ताई - पण तुझा तर समारंभा ा वरोध होता ना?

आ पा - होय .. पण आता ह ारो मै ांव न ती आ ण त ा घेऊन तू .. दोघी

57
 काज ांचा गांव
आ े या पा ह या आ ण म ा हेवा वाट ा तुमचा .. आम या आईसाठ रोज ख ता
खा यापे ा आ ही काहीच क कत नाही .. तु ही बाहे न येता .. तु हा ा हौस
परवडते ..आप या आई ा पण असे हौस .. ती हौस तरी पुरी हावी .. त या आड तरी
येऊ नये असं वाट ं .. मनापासून हणतोय मी ..

ताई - अरे पण .. मग ांत का नाही रा ह ास ..?

आ पा - (रडतो) चुक ं .. चुक ं .. ांत रा ह ो असतो तर .. आई वाच असती ..

समारंभ झा ा असता.

ताई - आ पा .. अरे .. नको ना ..

आ पा - नाही नाही ... तुम या मनात आम याब जे आहे ते खरंच आहे असं
हणाय ा हवं ... पुढे काय होई हे कळत नाही आ हा ा ... नुसतं यो तष बघतो आ ही
पण भ व य काही दसत नाही .. ते नाहीच आहे .. आ हा ा हत या कु णा ाच .. तु ही
पुढचा वचार करता .. आ ही कती वचार के ा तरी तथेच- तथेच गोते खातो .. एखा ा
भोवर् यात अडक यासारखी ती आहे आमची .. जग पुढे धावताय ... तु ही जगा या
पुढे धावताय ... आ हा ा वाटतंय आ ही पण चा ोय पुढे पुढे .. आ ही खरंतर
गुदमरतोय .. ा इथेच चण े जातोय .. येई तसे वागतो आ ही .. हणजे, अडाणीच
नाही का आ ही ?

ताई - अडाणी? गुदमरणारे? गोते खाणारे? का चाणा ..च ाख .. पांच पांच वष खोटे
चेहरे घेऊन वावरणारे? धोरणी? का क ाळू ? कोण झा ा आहात तु ही हे दे वच जाणे !
आज पांच वषानी तू म ा हे सव सांगतोस .. पण .. गे या पांच वषात तू यापैक कोणा ी
बो ास तरी? संवाद टाळायचा .. हणजे आप या ा हवे तसे अथ ावता येतात हे तुझं
अडाणीपण? का आप या ा हवं तसं वागत राहायचं आ ण मग एक दवस रडायचं स ग
यायचं हे अडाणीपण?
58
 काज ांचा गांव
(जाऊ ागते .. मग परत वळते आ ण जवळ येऊन .. वतः ा साव न)

काहीही बो ावं - असं म ा वाटत नाहीये खरंतर .. पण .. तरीही चांगु पणाचा एक

ठपका क असे तर कळे हणून सांगते .. तु ा याचा राग आ ाय क ायक
नसताना भाऊ ा प ास हजार मी मळवून द े , पण ते पैसे हातात द े गे े ते हा याचं
काय झा ं हे मी पा ं य ... तू नेमकं ते पा ह ं ना हयेस ... तु ा पाहावंसं वाटत नाही ..
तु ा ह क न घेणं सोयीचं वाटतं ... जवळ बस े या माणसा या डो यात े अ ू यांना
दसत नाहीत यांना चं तारे आ ण हगो ांमधे वतःचं भ व य पाहाय ा ागतं ..
समोर या माणसा या डो यात आप ा आनंद ोधता येत नाही या ा जनावरासारखं
या ा या ा ओरबाडावं ागतं. आता काय? हे सव तुमचंच आहे मोकळं रान आहे.
मना ा येई ते करा. यापूव फ एकदा आप मनं माणसांचीच आहेत ना हे एकदा
तपासून पाहा. (तडक नघून जाते. आ पा खा मानेने जरा वेळ तसाच बसून.)

अंधार .

59
 काज ांचा गांव
- ६-

माजघर. ांता, ताई आ ण भाऊ.

ताई - आता मा म ा नघाय ा हवं .. रा हाय या आत पोहोचायचो नाही आ ही

नाहीतर ..

भाऊ - काळजी घे .. नीट जा

ताई - ं .. तु ही काळजी या .. भांडू नका ...

ांता - आ ही कोणी भांडत नाही ताई .. तोच सारखा ...

ताई - ांता, बास. भांडण सु करतो तोच माणूस भांडणा या बाजूचा असतो असं नाही
म ा वाटत. गैरसमज, बॉ बमध या दा सारखे असतात. ही दा ठास जाते आहे असं
कळू नही, जे जे गैरसमज र कराय ा काहीच करत नाहीत ते ही भांडणा याच बाजूचे
असतात.

ांता - मी काय के ं ?

ताई - ग प राहातेस तू. कारण यात तु ा तुझे तु ा पा हजे तसे ठे वता येतात. तू
आवाज के ास तर तु याकडे धावती . तु या द ेने आ े तर यांची उ रं
नाहीत तु याकडे. मी असेपयत इथ े तुकडे होऊ दे णार नाही हणतेस, तर मग तुक ांची
भाषा नघा ते हा तू थांबव ा का नाहीस तो द? तु ा ांत राहाणं सोयीचं होतं ..

ांता - छान हणजे ेवट चूक आ हीच ..

ताई - मी काही इथे नवाडे कराय ा आ े नाहीये. मी मा या आई या एका समारंभासाठ

आ े होते. तो नाही करता आ ाय म ा. याचं कारण आपण आहोत. आपण सगळे .
आप आई होती ती .. तचं सगळं आयु य उभं रा ह ं असतं त या डो यात .. या
60
 काज ांचा गांव
हजार योत कडे पाहाताना .. ते तचे त या अपार आयु याने भज े े , चमकणारे डोळे
पाहा यासाठ आपण आतुर न हतो. आपण तची मु ं हणून एक वचार के ा तर हे
असंच आहे . माझं न इथेच या घरात झा ं . मी पु या ा नघा े ते हा मा या हातावर
दही ठे वताना आईचे डोळे काही बो े होते मा या ी. “पु हा कधी ये ी ? सुखाने जा
आ ण ये ी ते हा ते हा हसतच ये” असंच असे ते. पण या दव ी हॉ ट मधे ती
गे ते हा, त या डो यांमधे ... जाऊ दे ... भाऊ, ांता .... वेळ असताना न बो यात
आप ही एक सोय असते, ती तु ही पाहाता ..

भाऊ - पु हा ये .. ेता ा तरी पाठव ...

ताई - म ा राहावत नाही हणून बो तेय मी .. पण म ा इथे आता परत नाही येववणार ..

(वसुधा येत.े त या हातात द ाची वाट . तने हे वा य ऐक ं य पण ती पुढे होते आ ण

दही दे त.े )

ताई - काही ाग ं सवर ं तर सांग गं .. मु ची काळजी घे ..

( तभा येत.े ती ताई या हातात एक प वी दे त.े बॅ ज घेऊन सगळे नघतात. गणे , भाऊ,
वसुधा, आतून आ े या मु असे सगळे नघतात. ताई घुटमळते. ांता चडू न
त यापासून र पाहाते आहे. ताई पुढे होते. ती प वी सावका उघडते. त यात आजीची
गोधडी आहे. र पाहाणा या ांता या अंगावर ताई ती गोधडी घा ते. ांता चमकू न
ताईकडे पाहाते.)

ताई - ेता ा आजीने द होती ... ेताने द ये तु ा.

ांता गोधडीकडे पाहाते. ते ह ात ताई बाहेर नघून जाते. ांता गोधडीत गुतं आहे ..
जरावेळाने त या ात येतं क ताई तथून गे आहे .. आता ती एकट . ती गोधडी घ
ओढू न घेत.े
61
 काज ांचा गांव
अंधार.

े खनसीमा .

62