RENESANS RAMY

Wlochy
Początek: przełom XII i XIV w.
Koniec: XVI w.
Europa
Początek: XV w.
Koniec: XVI w.

NAZWA EPOKI

Renesans - Nazwę epoce dał późniejszy włoski malarz, architekt i pisarz,

Giorgio Vasari. Nazwa ta miała wyrażać przeciwstawienie nowej epoki czasom
średniowiecza. Termin ten oznacza powrót do starożytności, do sztuki i filozofii
antycznej oraz odrodzenie człowieka i kultury. Z początku używano tej nazwy
w znaczeniu odrodzenia państwa na wzór starorzymski, później dotyczyło to
też literatury, filozofii i ideałów antycznych. Później znaczyło to również
odnowę i rozwój ludzkości.

Odrodzenie - Z włoskiego renessaince. Odrodzenie literatury antycznej,ę

ludzkości (renovatio hominis), przeszłości ,odnowienie,
podnoszenie się jej na wyższy poziom, odnowienie starożytności (renovatio
antiquitais), odrodzenie przeszłości, dawnej wiedzy, kultury i sztuki antyku,
programowo zapoczątkowane w XIV w.

FILOZOFIA

Humanizm - Prąd światopoglądowy rozwijający tradycje antycznej wiedzy o

człowieku jako o jednostce (psychika i wrażliwość). Dążył do rozwoju
osobowości uznając wartość jego rozumu. Humaniści głosili potrzebę
poznania i kształtowania indywidualnej, silnej jednostki ludzkiej. W myśl
humanizmu człowiek jest wielce wartościowy, liczy się jego talent, liczy się
każde odrębne istnienie. Człowieka w centrum świata. Hasłem (Terencjusz):
„Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce”

Reformacja - to prąd myślowy renesansu mający na celu reformę Kościoła

katolickiego, jego praktyk i doktryn. Za jej przyczynę (bezpośrednią) uważa się
wystąpienie Marcina Lutra, który w roku 1517 w Wittemberdze ogłosił „tezy”
atakujące dotychczasowe poglądy na dotychczasowe odpusty kościelne,
żądając jednocześnie tłumaczenia Biblii na języki narodowe. Ruch ten
zapoczątkował tworzenie odłamów religijnych
Luteranizm - twórca Marcin Luter – religia zakładająca, iż jedynie Bóg zdoła
doprowadzić człowieka do zbawienia, człowiek jako jednostka skażona nie
potrafi sprostać sam wędrówce do nieba. Inne założenia :
1. uznanie każdego wiernego do samodzielnego interpretowania Biblii, a co za
tym idzie – do powszechnego dostępu do niej dzięki tłumaczeniom na języki
narodowe;
2. Koncepcja kapłańska – pastor ma prawo założyć rodzinę, jego funkcja nie
jest sakramentem, a przez to pozbawiona jest cech świętych;
3. Odrzucenie koncepcji życia zakonnego;
4. Odrzucenie koncepcji spowiedzi i rozgrzeszenia;
5. Likwidacja hierarchii kościelnej, choć luteranie wprowadzili urząd
superintendenta, do pewnego stopnia odpowiadający biskupowi;
6. Komunia – to spożywania ciała i krwi Chrystusa w formie chleba i wina;
7. Kościół ma być podporządkowany państwu, które też przejmuje cały jego
majątek;
8. Wiara – jedyna drogą do zbawienia;
9. Likwidacja sakramentów, poza chrztem i komunią

Kalwinizm - twórca Jan Kalwin – głosi teorię predestynacji, wierząc, że los

człowieka jest zapisany w gwiazdach według wcześniejszego scenariusza.
Bóg przeznacza człowieka do zbawienia lub potępienia niezależnie od jego
osobistych starań; (zbawienie zależy od Boga). Inne założenia :
1, 2, 3, 4, 5 – takie same jak w luteranizmie;
6. Komunia to przypomnienie ofiary Chrystusa o charakterze wyłącznie
duchowym;
7. Teoria teokracji, czyli ścisłego połączenia państwa z Kościołem : władza
należy do duchownych, w tym wypadku wybieralnych;
8. Majątek nagrodą za pracowitość, bieda karą za lenistwo;
9. Bardzo surowe zasady moralne

Arianie - Zwani też jako bracia polscy. Nurt ten rozwinął się w Polsce i był
nurtem radykalnym bo głosił oprócz założeń religijnych również hasła
społeczne. Arianie potępiali poddaństwo chłopów, głosili potrzebę wyrzeczenia
się majątku. W połowie XVII wieku wygnano ich

Anglikanizm - Nurt powstały w Anglii. Ruch ten powstał z natury politycznej i

prywatnej. Henryk VIII chciał poślubić Annę Boleyn, a kościół katolicki
zabraniał mu (odmowa rozwodu). Dlatego król Anglii sam mianował siebie
zwierzchnikiem kościoła anglikańskiego i poślubił ukochaną, którą i tak skazał
na ścięcie
POJECIA

Antropocentryzm - człowiek i ludzkie sprawy w są centrum zainteresowań

myśliciela

Indywidualizm - każdy człowiek jest uznany za dobro niepowtarzalne i

odrębne. Erazm wprowadza w ten sposób na nowo do filozofii pojęcie
jednostki

Tolerancja - prawem człowieka jest dochodzenie samemu do prawdy, nie

wolno narzucać mu wbrew jego woli żadnych gotowych rozwiązań

Racjonalizm - prawdy należy szukać na drodze rozumowej, bo tylko rozum jest

wystarczającym i niezawodnym narzędziem poznania

Irenizm - renesansowa forma pacyfizmu, wyklucza siłowe rozwiązania sporów

jako niezgodne z rozumem. Erazm opowiadał się za reformą Kościoła.
Zwalczał nieuctwo kleru, symonię i korupcję

Machiawelizm - doktryna dotycząca sprawowania władzy, która za cel

najwyższy uważa dobro państwa i rację stanu. W imię tych wartości
dopuszcza podstęp, zdradę, zbrodnię, w myśl hasła „cel uświęca środki”

Utopia - teoria idealistyczna, zakładająca pewną doskonałość, niestety

niemożliwą do zrealizowania
Egalitaryzm - równość ludzi wobec prawa, głosił ją Tomasz Morus

Harmonia - ideał powszechnie uznawany przez myślicieli renesansu za

wysoką wartość. Do ideału harmonii, umiaru, równowagi w życiu i sztuce
dążyli artyści, pisarze i filozofowie

Dogmatyzm - to bezkrytyczne przyjmowanie pewnych poglądów lub twierdzeń.

Formalizm - to drobiazgowe przestrzeganie ustalonych form, przepisów bez

wnikania w ich treść

GATUNKI LITERACKIE

Sielanka - Dawniej idylla. Utwór tematem swoim dotyczący życia wsi, pracy
pasterzy, rolników, rybaków. Przedstawia złagodzoną, upiększoną wizję
świata – radosnego, pogodnego, bez realistycznych obrazów. W literaturze
polskiego renesansu sielankowy obraz wsi prezentuje Jan Kochanowski w
„Pieśni świętojańskiej o Sobótce”, a z kolei Szymon Szymonowic w utworze pt.
„Żeńcy” prezentuje „antysielankę” lub „sielankę niekonwencjonalną” –
prezentującą „drugą stronę” pracy na wsi – jej realizm i cechy takie jak:
wysiłek, pot, zmęczenie.

Anakreontyk – Utwór poetycki sławiący uroki życia, erotykę, wesołe biesiady.

Gatunek
ukształtowany przez greckiego poetę Anakreonta w VI w. p. n. e. Pieśni
biesiadne pisze m.in. Kochanowski (Pieśń XX z Ksiąg pierwszych czy Pieśń IX
).

Piesn - Jest to gatunek liryczny, którego pochodzenie wyprowadza się ze

starożytnej pieśni obrzędowych, śpiewanych przy akompaniamencie muzyki.
Pieśń cechuje uproszczenie budowy, prosta składnia, układ stroficzny,
występowanie refrenów i paraleizmów (powtórzenie jakiegoś elementu lub
zasady budowy). Charakter pieśni wynika z jej związków z muzyką; ułatwia
ukształtowanie melodii

Tren - Od greckiego słowa „threnos” czyli lament, pieśń żałobna, opłakiwanie.

Jest to utwór poetycki o tonie elegijnym i charakterze żałobnym, poświęcony
wspomnieniu osoby zmarłej, rozpamiętywanie jej zalet i uczynków. Gatunek
ten ukształtowano w antyku, a do poezji polskiej wprowadził go Kochanowski

Traktat - Rozprawa obszernych rozmiarów podejmująca podstawowe

problemy danej dziedziny wiedzy. Występuje często w tytułach prac
filozoficznych.

Kazanie - Przemówienie o treści religijnej, wygłaszane podczas nabożeństwa,

objaśniające teksty religijne i zawierające pouczenie moralne. Kazania
średniowieczne wprowadzały realia życia codziennego w celu ilustrowania
nauk moralnych. W okresie reformacji zbiory kazań przybrały charakter
utworów literackich niekoniecznie pełniące funkcje użytkowe. Kazania
sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawiły ideały heroizmu i
patriotyzmu wzorom życia ziemiaństwa

Figlik - Jest to utwór ośmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o treści

przede wszystkim obyczajowej, podający często anegdotę bez puenty, dla
samego zdarzenia

Fraszka - Z włoskiego słowa „frasca” co oznacza gałązka. Od frasche co

oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krótki utwór poetycki będący odmianą
epigramatu, najczęściej żartobliwy i na błahy temat, dotyczy jakiegoś
zdarzenia lub osoby, o charakterze anegdotycznym, zamknięty wyrazistą
puentą stanowiącą wyostrzenie myśli lub konkluzje. Nazwę wprowadził
Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka renesansowa miała charakter
głównie sytuacyjny, współczesna posługuje się chętnie kontrastem form
językowych

Nowela - Od włoskiego słowa „novella” co oznacza nowość. Jest to krótki

utwór epicki, który charakteryzuje zwięzłość kompozycji (wyraźny punkt
kulminacyjny, puenta), ograniczenie liczby postaci, wprowadzenie tylko
jednego wątku, skupienie się na jednym tylko problemie, jeden punkt widzenia

MIKOLAJ REJ

„Zywot człowieka poczciwego”

Jest to utwór parenetyczny czyli propagujący pewien typ osobowości, który ma
być wzorem cnót dla czytelników współczesnych autorowi. W tym przypadku
ideałem jest szlachcic, właściciel dóbr ziemskich, wiodący prawy i spokojny
tryb życia. Rej podaje wiele pouczeń jak wychowywać młodego człowieka.
Autor kładzie nacisk na wiek dojrzały. Według niego szlachectwo to nie tylko
powód do chwały i wyróżnienie, ale obowiązek, który nakłada człowiekowi
herb , powinność wobec ojczyzny i szereg cnót. Rej pokazuje to prezentując
też scenki negatywne. Wyśmiewa naśladowców obcej mody, pretensjonalność
i snobizm szlachciców zapatrzonych na inne kraje. Proponuje on szlachcicowi
spokojny tryb życia w posiadłości wiejskiej, korzystanie z wszelkich dóbr, jakie
przynoszą kolejne pory roku (zbiór owoców jesienią, rybołóstwo, a zimą
polowania...). Rej nie stroni od analizowania kwestii życia człowieka (dobór
małżonków, praca, rozrywka, obowiązki obywatelskie). Poczciwy ziemianin
prowadzi pogodny tryb życia, nie boi się starości ani śmierci. [stoicyzm -
spokój, umiar, cnotliwe życie w zgodzie z naturą i rozumem, rozplanowanie
bez zbytnich namiętności][epikureizm: nie zakazuje on pełnego korzystania z
dóbr natury i wsi, namawia do czerpania rozrywek, przyjemności wynikające z
życia zapobiegliwego i gospodarnego człowieka poczciwego.
KSIĘGA I
Opowiada o młodości, kładzie nacisk na wychowanie, moralność i
obyczajowość. Nie mówi o nauce. Zabawy, ćwiczenia cielesne. Po
dzieciństwie może znaleźć się na możnym dworze (uczyć się) lub iść do
wojska będzie ono go uczyło pożytecznych zachowań (oszczędność,
rzemiosło rycerskie, cierpliwość, pokora wobec niewygodności, życie
towarzyskie). Następnie powinien wrócić do domu, ożenić się i wieść życie
rodzinne.
KSIĘGA II
Szlachcic powinien być cnotliwy. Szlachectwo bowiem zależy od życia, a nie
od urodzenia. Nie należy być pysznym, egoistycznym i trzeba dbać o wartości
moralne. Na wszystko jest czas i miejsce. Życie ma być zgodne z rytmem
natury. Natura wyznacza kolejność prac gospodarczych. Kontakt z naturą
doskonali estetyczność i moralność.
KSIĘGA III
Suma rozważań nad dostojeństwem, powagą wieku starczego. który otoczony
jest czcią, szacunkiem, miłością, jest autorytetem i doradcą.
„Krotka rozmowa miedzy 3 osobami…”
W utworze "Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem, a
Plebanem" widać troskę autora o sprawy kraju. Wyraża się ona w krytyce
poszczególnych stanów, organizacji państwa, sądownictwa, starosty, sejmu ,
wojskowości. Rej krytykuje te stany, które mają wpływ na kształt i rządy w
Rzeczypospolitej. Szlachtę obwinia o hazard, zbytki, prywatę, rozrzutność,
obojętność wobec ojczyzny. Duchownym zarzuca chciwość, zaniedbanie
obowiązków duszpasterskich, świecki, bogaty tryb życia, zepsucie instytucji
Kościoła. Najmniej winny jest wójt (biedny, wystraszony, wyzyskiwany przez
obie warstwy), który kwituje dysputę "Ksiądz pana wini, pan księdza, a nam
prostym zewsząd nędza..."

A.FRYCZ-MODRZEWSKI

W tym słynnym traktacie autor tworzy własną wizję prawidłowo

funkcjonującego, sprawiedliwego, prawego państwa. Traktat ten wynika z
obserwacji sytuacji w Polsce, stosunków politycznych, społecznych,
ekonomicznych i religijnych w niej panujących. Jest to pięcioksięgowy traktat
polityczny.
KSIĘGA I [o obyczajach]
Jest to traktat o uczciwości i rozumie, który ma wspomagać działanie każdego
człowieka. Mówi też o sprawiedliwości; wszyscy są równi. Za najwyższą cnotę
uznaje on rozum (humanista). Zlikwidowanie żebractwa przez przytułki. Żąda
opieki nad starcami i kalekami. Postuluje o ograniczenie wywozu zagranicę
zboża, aby nie było głodu w kraju. Pragnie wprowadzenia urzędu czuwającego
nad jakością i ceną towarów. Należy kultywować tradycje i obyczaje każdego
narodu.
KSIEGA II [o prawach]
ze względu na zawartą w niej myśl: „bez praw nie może być prawdziwej
wolności”
KSIĘGA III [o wojnie]
Potępia on wojnę i uważa, że walczyć można tylko w obronie. Krytykuje
wydarzenia wojenne (śmierć, cierpienie). Spory należy rozstrzygać pokojowo -
dyplomatycznie. Wojny są wywołane przez władców, którzy chcą dać ujście
zapędom przywódczym. Wojna sprawiedliwa w obronie honoru, granic i
statusu narodu, a nie wojna zaborcza. Jest ona przyczyną kalectwa fizycznego
i psychicznego. To prości ludzie cierpią, a nie władcy, którzy je wywołują.
KSIĘGA IV [o kościele]
Nawołanie do reformy kościoła. Duchowieństwo zasługuje na krytykę.
Powinno propagować wartości duchowe i moralne, a nie zabiegać o
doczesność, jednocześnie pragnąc władzy.
KSIĘGA V [o szkole]
Krytyka ludzi nie pragnących wykształcenia i źle traktujących nauczycieli.
Pieniądze zamiast wydawać na zabawy i stroje należy wydać na naukę.
Korzyści płyną też dla państwa i religii. Nauczycielami nie powinni być księża
lecz ludzie świeccy. Uczący w duchu wiary. Łączenie moralności i
wykształcenia intelektualnego
Uniwersalny „pakiet postulatów Modrzewskiego”:
- wszyscy obywatele powinni być równi wobec prawa;
- wszyscy obywatele powinni brać udział w wyborze króla (teraz już
prezydenta);
- wojna jest rzeczą złą – państwa powinny współistnieć pokojowo;
- szkoła wymaga reform i nakładów finansowych;
- człowiek jest z natury dobry, można zaufać jego naturze;
- państwo powinno być rządzone sprawnie, sprawiedliwie i surowo;
- tolerancja religijna

PIOTR SKARGA

„Kazanie sejmowe”
Polska w XVI wieku nie miała potężnej armii i systemu prawnego ani mocnego
skarbu. Wśród szlachty szerzyła się anarchia. Nie którzy chcieli uzdrowić tę
sytuację po przez odwołanie się do sumienia i przekonań szlachty. Piotr
Skarga był doradcą króla i kaznodzieją królewskim. Chciał on poprawić
sytuację poprzez jedność wiary. Chciał wzmocnić władzę centralną. Według
niego Polska cierpiała na pewne choroby:
- nieżyczliwość i chciwość
- brak patriotyzmu
- niezgody sąsiedzkie
- naruszenie jedności katolickiej
- osłabienie władzy i dostojności
- królewskiej
- niesprawiedliwe prawa
- grzechy i jawne złości
W KAZANIU II porównuje on kraj do matki i tonącego okrętu. Na tym okręcie
wszyscy dbają tylko o siebie, tak jak w Polsce. Poprzez brak współpracy gubią
się, a należy uratować „okręt” czyli Polskę by uratować siebie. Ten kraj
(matka) jest chora, a mimo to oddała wszystko dzieciom, a one są
niewdzięczne. Matkę trzeba szanować bo ona nas chroni. Miłość do ojczyzny
powinna być szczera, prosto z serca, bezinteresowna. Ojczyzna też dała
swym dzieciom wszystko bezinteresownie.
Skarga zaleca podnieść rangę Senatu oraz umocnić centralną władzę.
Szlachtę zaś poddać krytyce. Kazanie VIII pokazuje tą anarchię, bałagan,
niesprawiedliwość w kraju w którym szlachta może grabić, łupić i mordować.
W „Kazaniach” zawarty został patriotyzm wraz z szacunkiem dla ojczyzny.
Chęć pokierowania narodem i wskazania mu właściwej drogi.

JAN KOCHANOWSKI

Najwybitniejszy twórca renesansu, dbał o swój styl, formę uprawianych

gatunków, artyzm języka i wszechstronną wiedzę, znał łacinę, grekę,
hebrajski, studiował epokę starożytną (filozofię i sztukę) znał dzieła Erazma z
Rotterdamu i innych mu współczesnych twórców nawiązywał do antyku min. w
gatunkach literackich (pieśni, fraszki, dramat klasyczny, elegie) propagował
starożytne filozofie i odwoływał się do twórczości Horacego podejmował
motywy mitologii i literatury greckiej ,przetłumaczył psalmy Starego
Testamentu (Psałterz Dawidów) uważał, że świat to jedna harmonia widział
wielkie wartości natury i wsi, wielbi człowieka głosi epikureizm i stoicyzm.

„PIEŚŃ O SPUSTOSZENIU PODOLA”

Jest to V pieśń. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka
Walezego Podole łupią Tatarzy. Nazywa ich zbójcami. Jednocześnie zachęca
Polaków do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem się
Polaków. Poddali się oni niemal bez walki. Zwyciężyli ich innowiercy,
koczownicy, nie godni Polaków. Wstydzi się za nich, że doprowadzili do takiej
hańby. Jest oburzony obojętnością szlachty, brakiem zainteresowania, apatii,
bezwolnością Polaków wobec psów tureckich. Proponuje im walkę, by płacili
na wojsko, na broń, by walczyli. Uważa, że należy opodatkować szlachtę i
zorganizować stałą doborową armię. Kochanowski chce by walczył cały naród.
Żąda patriotyzmu. O jego oburzeniu świadczy ironiczne zakończenie iż Polak
jest głupi przed i po szkodzie. Mimo szkody nie starają się oni naprawić błędu.
Nie uczą się na nich. Nie dbają o ojczyznę, a o prywatę. Nie wyciągają z
tragedii wniosków. Nie umieją ustrzec się przed podobną sytuacją w
przyszłości.

„ODPRAWA POSŁÓW GRECKICH”

Akcja tej tragedii rozgrywa się w starożytnej Troi lecz problem jest aktualny w
czasach Kochanowskiego. Dylemat bohaterów dramatu: czy oddać Helenę
posłom i uchronić ojczyznę od wojny czy pozostawić ją w Troi według życzenia
królewicza, a ojczyznę narazić na wojnę. Staje się to uniwersalnym
problemem przedstawiania interesów prywatnych ponad sprawy kraju. Antenor
(patriota, Iketaon (poseł przekupny). Troja to alegoria Polski, świadczy o tym
podobny w Troi Kochanowskiego ustrój jak w szesnastowiecznej
Rzeczypospolitej , podobieństwo Rady Królewskiej do Sejmu i analogia w
obradach tych ciał. Pouczenie polskich rządzących. Władcy otrzymali władzę
od Boga , a to pociąga za sobą odpowiedzialność. Mają dbać o swoich
poddanych. Poddani zaś muszą umacniać państwo umysłem, szlachetnością i
mądrością. Trwałość i potęga państwa zależy od poszanowania prawa i przez
rządzących jak i poddanych.

„NA SOKOLSKIE MOGIŁY”

Jest to krótki utwór o patriotycznym wyrazie. Przesłanie jego jest następujące:
Nie ma nic ponad ojczyznę, człowiek powinien nawet z radością umierać za
nią.

„Na lipę”
Poeta wyznał, że w jej dobroczynnym cieniu chronił się chętnie, tu bowiem nie
dochodziły promienie słoneczne nawet w południe, w największy upał.
Znajdował ukojenie w powiewie wiatru i śpiewie ptaków. Pochwała
odpoczynku, wiejskiego życia. Fraszka o charakterze pochwalnym. Fraszka
przedstawia idylliczną naturę arkadyjską, która dostarcza człowiekowi różnych
pożytków, zaś życie zgodne z nią daje ludziom ukojenie, beztroskie bytowanie
i szczęście.

„Na dom w Czarnolesie”

Charakterystyka podstawowych ideałów życiowych człowieka renesansu. Są
to przede wszystkim czyste sumienie, zdrowie, życzliwość ludzka i skromność
obyczajów. Dom ten jawi się jako arkadia spokoju i radości.

„Pieśń świętojańska o sobótce”

Utwór liryczny o charakterze sielankowym. Składa się z krótkiego wstępu,
opisującego obchody Sobótki na wsi w wieczór Świętojański. Potem następuje
pieśni dwunastu panien. Obok nuty miłosnej, w pieśniach poszczególnych
panien brzmi pochwała życia na wsi, znana z utworu Reja „Żywot człowieka
poczciwego”.
Panna XII
Pochwała wsi gdzie ludzie żyją bezpiecznie i spokojnie. Ci co żyją w miastach,
na dworze lub są marynarzami to narażają się na niebezpieczeństwo. Na wsi
człowiek spokojnie zajmuje się swoim polem. Uczciwie zaopatruje rodzinę i
zajmuje się dobytkiem. Dobytek gospodarzowi przynosi pożytek. Wokoło
śpiewają ptaki. Skrzętna gospodyni krząta się i pomaga mężowi, a dobrobyt
pomaga uniknąć awantur. Dzieci uczą się życia skromnego i umiarkowanego.
„O Kapelanie”
Dowcipna anegdota o kapelanie, który na wymówkę królowej, że zaspał i
późno wyszedł na mszę, tłumaczył się, że wogóle nie spał tej nocy.
Kochanowski naśmiewa się z kościoła i z duchownych rozpustnych, pijących i
nie spełniających swoich obowiązków.

„O Kaznodzieji”
Mowa o duchownych, którzy prawią kazania, ale się do nich nie stosują.
Grzeszą, ale potępiają na ambonie grzeszników. Są źli i przewrotni.

„O Doktorze Hiszpanie”
Opowiada ona anegdotę o prawniku królewskim Rozjuszu, który wymknął się z
grona zabawiających się kielichem kompanów, jednak towarzysze zabawy
wywarzyli zamknięte drzwi jego pokoju i zaczęli przepijać do niego tak, że
następnego dnia się dziwił: „Szedłem spać trzeźwo, a wstaję pijany”

„O żywocie ludzkim”
Fraszka ta mówi o przemijalności ludzkiego istnienia i ludzkich spraw. Treść
nawiązuje do filozofii stoickiej. Daremność walki z Fortuną z ludzkim losem.
Nieubłagalne przemijanie życia jest nieodłączną cechą ludzkiej egzystencji.

„Do gór i lasów”

Znajdujemy tu humanistyczną akceptację życia i świata oraz pochwałę Carpe
diem. „Dalej co będzie? Srebrne w głowie nici, a ja z tym trzymam, to co w
czas uchwyci.

„O miłości”
Ukazuje on potęgę miłości. Miłość jako uczucie nadające sens ludzkiemu
życiu. Oraz miłość jako flirt, gra miłosna, pełna renesansowego humoru i
radości życia.
„Ku muzom”
Pragnie przetrwać w pamięci potomnych.

„Czego chcesz od nas Panie...”

Synonimem Boga jest wszystko co on stworzył i ciągle tworzy. Świat jest
harmonijny i zgodny tak jak potężny jest Bóg. Obserwując naturę człowiek
stwierdza jej doskonałość czyli doskonałość Boga. Pieśń ta jest
pochwałą harmonijnego świata. Potęga Boga polega na tym iż Ten stworzył
świat. Bóg jest artystą i doskonałym konstruktorem. Hołd naturze, a przez to
Bogu. Człowiek nie boi się Boga, tylko wyraża wdzięczność za to co Bóg
stworzył.
„Modlitwa o deszcz”
Człowiek modlący się do Boga, może oczekiwać spełnienia swoich pragnień.

„Psałterz Dawidów”
Jest to przekład głównych myśli, które zawierają psalmy. Przekład poetycki.
Jest to najdoskonalszy wytwór poezji lirycznej Kochanowskiego.

IDEALY ŻYCIOWE KOCHANOWSKIEGO

„Stateczny umysł...”
Przestrzega przed popadaniem w skrajność, dystans przed szczęściem i
nieszczęściem. Należy cieszy się życiem i nie myśleć o śmierci, która
dopadnie każdego. Należy spędzać dni wesoło i pogodnie. Człowiek powinien
pozostawić coś po sobie potomnym. Jest to antyczny stosunek do życia.

„Patrzaj jako śnieg po górach się bieli...”

Refleksja nad przemijającym życiem. Nie należy poddawać się losowi,
przeciwstawić się nieszczęściu. Jeśli człowiek sam sobie pomaga to Bóg go
chroni. Ukazanie nie trwałości ludzkich dokonań i życia. Należy pogodnie,
śmiało i z wiarą w dobro iść przez życie. Doceniać w jego wartości.

„Nie wierz fortunie...”

Ostrzeżenie o zmienności losu. W jednej chwili można stracić wszystko.
Przestroga przed fałszywymi przyjaciółmi, których obchodzą pieniądze
przyjaciela. Krytyka ludzi pieszczących się z bogactwem. Największym
skarbem jest cnota, która nie zależy od losu. Uznawanie wartości życia,
dobroci, mądrości, szlachetności.

„Nie porzucaj nadzieje...”

Ukazanie chwiejności i nie stabilności losu. Nie należy się jednak poddawać,
bo kieruje nami Bóg i Fortuna. Należy mieć nadzieję na lepsze jutro, cieszyć
się życiem - afirmacja życia. Los jest zmienny, można wszystko stracić lub
wszystko zyskać. Przemija to co dobre i to co złe. Umiar we wszystkim.
Rozumnie i pokornie przyjmować to co jest nam przeznaczone.

„Miło szaleć, kiedy czas po temu...”

Należy korzystać z życia, wolną chwilę przeznaczyć na zabawę, ale należy
zachować umiar, bo nie zawsze jest na to odpowiedni czas i miejsce. Uznaje
wartość jedzenia, picia i tańca. Nawołuje do zabawy, cieszenia się życiem, do
zapomnienia o różnicach stanowych. Należy poświęcić się całkowicie
zabawie. Człowiek jest panem chwili, a o przyszłości decyduje Bóg. Radość z
życia. Przy zabawie należy zapomnieć o waśniach i sporach.