तु

ळशी ववाह वधी

ीहरी व णूचा तु
ळशीशी ववाह लावणेवधी .
ववाहा या पू व दवशी तुळशीवृद
ंावन सारवू
न
सु
शो भत करतात. वृ द
ंावनात ऊस व झडूची फु
लां
ची
झाडे उभी करतात. तु ळशी या मु
ळाशी चचा व
आवळे ठेवतात. तु
ळशी ववाह का तक एकादशी
पासून पौ णमेपयत कोण याही दवशी करावा यात
उ रा भा पद, रे वती व अ नी ही न े तुळशी
ववाहाला ेमान यात आले आहे .
का तक शु ादशीस तु ळशी ववाह झा या नं
तर
चातु
मासात जी ते घे
तले
ली असतील या सवाची
समा ती करतात. व चातु
मासात जे
पदाथ
व य के
लेअसतील तेपदाथ ा णाला दान क न
मग वत: से
वन करतात.
तु
ळशी ही घरोघरी असणारी एक अ यं तपव व
उपयु वन पती आहे . ये क ह कु टु
ं
बीयांया
घरासमोर वृ
द
ंावन असते . आजकाल जागे अभावी
वृ
द
ंावन बां
धणे श य नाही हणून माती या कु
ं
डीत
तु
ळशीचे रोप लावतात.
तु
ळशी ही कृण वज राजाची क या , क ये
या
अनु
पम स दयामुळेतला तु
ळशी हे नाव पडले .
तु
ळशीचे मह व आ ण माहा य अन यसाधारण आहे.
दे
वपू
जा , ा यासाठ तुळस अव य लागते .
भगवान ी व णूस तु
ळस अ यं त य
आहे. हणून तु ळशीला ह र या हणतात. ीकृण
जीवनी, वृ
द
ंा, वृ
द
ंावती, ीदे
वी, नं
दनी, ल मी,
महाल मी अशी ही तुळशीचे नावे
आहे
त.
तु
ळशीचे
धा मक आ ण शा ीय मह व
आरो य ाही तुळस मानवाला अ तशय
उपायकारक ठरली आहे
. तु
ळशीत काबन वायू
शोषू
न
घे
ऊन ऑ सीजन वायू सोड याचा गु
णधम जा त
 माणात अस यामु ळे शरीर नरोगी राह यास
उपयोग होतो. दारात तु
ळशीचे झाड असले क , घरात
पसवा व हवतापाचे जंतूसहसा शरकाव करीत
नाही. तु
ळशीप ांचा अक
बयाच आजारांवर रामबाण उपाय ठरतो.पू
जे या
सा ह यात तु
ळशीप गरजे चेअसते . या शवाय दे
व
साद हण करत नाहीत, असे मानलेजाते.
नवमी, दशमीचेत व पू जा क न नं
तर या दवशी
तु
ळशीचे रोप ा णाला दान करणे अ यंत शु भ
मानले जाते
. नानानं
तर रोज तु
ळशी या रोपाला
पाणी दे
णेआरो यासाठ उ म मानले जाते . जे
थे
आहे तुळशीचेपान ते
थेवसे
नारायण अशी संत बहीणा बाईने
तु
ळशी महा याची
थोरवी गायली आहेत.
तु
ळशी ववाह कसा करावा?
तुळशी ववाहा या तीन म हनेआधीपासून तु
ळशी या
रोपाला नय मत पाणी घालून याची पू
जा करावी.
मुतानुसार मंो चारण क न दाराला तोरण लावा व
मं
डप लावा.चार पु
रो हतां
करवी गणपती-मातृ
का पू
जा
करावे
.
यानं
तर ल मी-नारायणाची मू
त व तु
ळशीप ासोबत
सोनेव चां
द ची तु
ळस आसनावर ठे वावी.
यजमानाने
प नीसोबत उ रा भमु
ख आसन हण
करावे
.
गोरज मुतावर (वराचे) दे
वाचेपू
जन करावे .
मंो चारास हत क येस (तुळशीस) दान
करावे
.यानंतर हवन व अ नीभोवती स तपद पू ण
करावी. नं
तर व व आभू षणे घाला वत.नंतर ा ण
भोजन करवू न मग वत: अ हण करावे . शे
वट
मं
गला कां नी ववाह लावावा.
तु
ळशी ववाह त कथा
कां
चीनगरीत कनक नावाचा राजा होता. याला
नवसानेएक मुलगी झाली तचे नां
व कशोरी होते.
तची प का पा न यो तषाने सां गतले जो
त याशी ववाह करेल या या अंगावर वज पडू न तो
मरे
ल. एका ा णाने कशोरीला दादशा री व णू
मंसां गतला या मंाचा जप करावा, तु
ळशीची
पू
जा व का तक शुद नवमीला व णूशी ववाह
लावावा असेत यांनी सांगतले
व ती या माणे
क लागली.
एकदा एक गं यानं तला पा हले व तो त यावर
मो हत झाला मा ळणी या मदतीनेयाने ी वे ष
घेऊन या मा ळणी बरोबर तो कशोरीकडे आला. ती
मा ळण हणाली, ही माझी मु लगी आहे . फुलां
ची
रचना कर यात तरबे ज आहे . तु
ला दे
वासाठ
फुलांया नाना कार या रचना क न दे त जाईल.
गंधा कशोरीकडे दासी हणू न रा लागला. कां ची
राजाचा पुमु कु
ंद हा ही कशोरीवर मो हत झाला. तो
सूयाची खू
प उपासना करायचा. सू यानेव ात ां त
दे
ऊन
याला सांगतलंक , तू कशोरीचा नाद सोडून दे
त याशी ववाह करणारा वीज पडू न मरेल. मु
कुं
द
सूयाला हणाला, तु या सार या दे
वाला तचं वैध
टाळता येईल. कशोरी मला लाभली नाही तर मी अ ्
पाणी व य क न म न जाईन. सू याने कशोरी या
वडीलां
ना ां त दे
ऊन सांगतले क राजपु
मु
कु
ंदाला तूआपली मु लगी दे
. कनक राजला हा
ववाह मा य करणं भाग पडलं . का तक दादशी ही
ल नाची तथी ठरली. गं याला हेसव कळलं . तो खू
प
:खी झाला, व यानेठरवलं क , ल न मं
डपात
जा याआधी तचा हात धरायचा याच वे ळ
मे
घगजनां सह वजा कडकड या कशोरीही भां बावू
न
गे
ली व ती
बाहे
र आली व गं यानेतचा हात धरला व याच णी
गंया या डो यावर वीज कोसळली व तो मरण
पावला. नं
तर राजपुमु कु
ं
द या याशी तचा ववाह
झाला. तु
ळशी ता या भावाने कशोरीचेवै
ध
टळलं .
तु
ळशी ववाहामागील अथ
तु
ळशीचे एक पान दे
वा या समक बस याचे
साम य ठे
वते
. तु
ळशी हणजे च
लां
'तु सा यं
य त नाशयती इ त तु
लसी ।'
दे
वाला पू
णपणे
वर याची मता राधा, स यभामा,
 मनी व सोळा हजार प रा यां
म ये
ही नाही.
दे
वाला वर यासाठ जो प व गं
धव दा, सा वक
एकां
त हवा तो तु
ळशीत आहे.
आषाढ एकादशीला झोपले ले
दे
व जे
हा जागे
होतात, यावे
ळ हरीव लभा तु
ळशी
यां
ची ाथना ऐकते. तु
ळशी ववाह दे व जागे
हो या या काळातील प व सोहळा मानला जातो.
तु
ळशी ववाह सं पण
ूवै णवी चे
तनेारा पा हले
ले
एक
महा व आहे , यात देव वत: खाली उतरतात व या
पृवीतलावर अणू रे
णूं
ना
ते
जानेकाशमय करतात. तु ळशी ववाहाचा सरळ
अथ तुळशी या मा यमातू
न दे
वां
ना आवाहन करणे
असा होतो. तु
ळशीला के
लेली ाथना देवां
पयत
पोहोचते
. यामु
ळेतु
ळशीला सामा यां
चा क पवृ
सं
बोधतात. आप यात
दे
वां
पयत पोहोच याचेसाम य नसते . तु
ळशी आपले
:ख ऐकू
न तेदेवां
पयत पोहचवते, असे मानले
जाते
.
हणू
नच तु
ळशी ववाह के ला जातो.
-------------

तु
ळशी ववाह वधी

पु
जलेा ारं
भ कर यापूव आई-व डल,गु, दे
व,
व र सवाना नम कार करावा.

तद्
नतंर वतः ला व आ त व कय, नाते
वाईक यां
ना
गं
ध (कु
ंकु
वाचा टळा )लावू
न पु
जल
ेा बसावे.

सव थम आचमन व ाणायम करावे

-

(हातात पळ ने
तीन वे
ळे
स पाणी यावे
)
ॐ के
शवाय नमः ।
ॐ नारायणाय नमः ।
ॐ माधवाय नमः ।

[वरील मंझा यावर हातात पाणी घे

ऊन खाली
सोडावे]
ॐ गो वदाय नमः ।ॐ व णवे नमः ।ॐ मधुसदूनाय
नमः ।ॐ वामनाय नमः ।ॐ ीधराय नमः ।ॐ
व माय नमः ।ॐ षीके शाय नमः ।ॐ
प नाभाय नमः ।ॐ सं कषणाय नमः ।ॐ वासु देवाय
नमः ।ॐ दामोदराय नमः ।ॐ ुनाय नमः ।ॐ
अनु ाय नमः। ॐ पुषो माय नमः ।ॐ
अधो जाय नमः ।ॐ नर सहाय नमः ।ॐ अ यु ताय
नमः ।ॐ जनादनाय नमः ।ॐ उप ाय नमः ।ॐ हरये
नमः। ॐ ीकृणाय नम:

( तद्
नत
ंर ाणायाम करावे
)
 ाणायाम

ॐकार य ा ऋ षदवी गाय ी छ दः अ नः

परमा मा दे
वता शुलो वणः सवकमार भे व नयोगः
।

ॐ आपो यो त र त शरसः जाप तऋ षयजु छ दो

ा नवायु
सय
ूा दे
वताः ाणायामे
व नयोगः ।

ॐ भूः ॐ भु वः ॐ वः ॐ महः ॐ जनः ॐ तपः ॐ

स यम् । ॐ त स वतु वरेयंभग दे
व य धीम ह
। धयो यो नः चोदयात् । ॐ आपो योती रसोऽमृ
तं
भूभवः
ु वरोम् ।

दे
वतावं
दन व ाथना करावी
(हात जोडू
न पु
ढ ल नमने
व ाथना करावी )
 ीम महागणपतये नमः। इ दैवता यो नमः। ी
गु यो नमः। कुलदेवता यो नमः। ामदेवता यो
नमः। थानदेवता यो नमः। वा तु
दे
वता यो
नमः।सव यो दे
वे यो नमः। मातृ
ृपतृयो नमः।
सव यो ा णे यो नमः। ी तु ल यैनमो नमः।
ार धकाय न व नम तु ।
यानं
तर ाथना हणावी

सु
मख
ु ै
कद त क पलो गजकणकः ।
ल बोदर वकटो व ननाशो गणा धपः ।।
धूके
तु
गणा य ो भालच ो गजाननः ।
ादशै
ता न नामा न यः पठेछृ
णु
याद प ।।
व ार भे
ववाहे
च वे
शेनगमे
तथा ।
सङ्ामे
सङ्
कटे
चै
व व न त य न जायते
।।
शुला बरधरं
दे
वं
श शवण चतु
भजम्
ु ।
स वदनंयाये
त्
सव व नोपशा तये
।।
सवम लमा येशवे सवाथसा धके।
शर येय बके
गौ र नाराय ण नमोऽ तु
ते
।।
सवदा सवकायषु
ना त ते
षामम लम्
।
ये
षां द थो भगवा म लायतनंह रः ।। तदे
व ल नं
सुदनं
तदेव ताराबलं
च बलं तदे
व।
व ाबलं
दै
वबलं
तदे
व ल मीपते
तऽ यु
गंमरा म ।।
लाभ ते
षां
जय ते
षां
कुत ते
षां
पराजयः ।
ये
षा म द वर यामो दय थो जनादनः । वनायकं
गुं
भानु
ं व णु महेरान्।
सर वत णौ यादौ सवकायाथ स ये ।।
अभी सताथ स थ पू जतो यः सु
रासु
रै
ः।
सव व नहर त मै
गणा धपतये
नमः ।।
सव वार धकायषुय भु वनेराः ।
दे
वा दश तु
नः स े
शानजनादनाः ।।

तद्
नत
ंर दे
शकालो चारण करावे
त थ व णुतथा वार न ंव णू
रे
वच।योग करणं
चै
व सव व णू
मय जगत। आ एवं गण
ुवशेायां
शु
भपु
या तथौ।

सं
क प
यानं
तर सं
क प करावा
मम आ मन:सकलशा पु राणो फल ा तथ ी
तु
लसीदेवी ी यथम अ माकं सवषा सकलकु टु
ं
बाना
म
ेथैय, अभय,आयु , आरो य, एैय, अ भवृथ
सम तमंगलावा यथच तु लसीकृ पा सादाथ ी (नाव
व गो हणावे ) अ शु भयोगे, शु
भकरणे, शु
भवासरे,
का तक तथौ ---- तवा षक व हतम यथा ाने न
यथा म लतोपचार ैी
व णुमहागणपतीचतु लसीपुजनम क र ये ।
( हातातील पाणी ता हणात सोडावे
)

( सं
क पात पं
चां
गात बघू
न या दवशीचे
वार,न ,
योग करण, तथी पा न हणावे)
आसनशु
द
पृवीती मंय मेपृॠषी :।कु
म दे
वता। सु
तलं
छं
द आसने व नयोगः।

षडं
ग यास

ी तु
ल यै
नमः। दयाय नमः।
ी तु
ल यै
नमः। शरसेवाहा।
ी तु
ल यै
नमः। शखायै
वषट्
।
ी तु
ल यै
नमः। कवचाय म।
ी तु
ल यै
नमः। ने याय वौषट्
।
ी तु
ल यै
नमः। अ ाय फट्
।

गणपती पू
जन

ता हणात एक सु
पारी ठे
वू
न यावर गणपतीचे
पू
जन
करावे
.
ॐ गणानां
वां
गणप त हवामहेकव
कवीनामु
पम व तमम्॥ येराजं णां
ण पत आनः शृव ूत भः सीदसादनम्
॥
व तुड
ंमहाकाय सू
य कोट सम भ ॥ न व नंकुमे
दे
व सव कायषु
सवदा ॥महागणपतयेनमः यानं
समपया म ॥
या माणे
च
महागणपतये
नमः
या नाममंाने आवाहनं , आसनं , पा ं ,अ य,
आचमनं , नानं ,व ं , गं
ध , अ ता ,
पुपं,ह र ाकु ं
कमं , धू
प , द प , नैवें तां
बल
ुद णा ,
वां
करान् , महानीरां
जन , मंपु पं, नम कारम्
समपया म ॥

अथ ाथना
काय मे स मायातुस ेव य धात र ॥
व या ननाशमाया तु
सवा ण सु
रनायक ॥अनना
पू
जया व नहता महागणप तः ीयतां॥
गणपती पूजा झा यावर ती सु
पारी तु
ळशीजवळ
ठेवावी व तथेगं
ध, पु
प वाहावे
तद्
नत
ंर व णुची पू
जा करावी हणजेबालकृण
कवा शा ल ाम (शा ल ाम असे
ल तर यावर अ ता
वा नये
)

ता हणात दे
व मू
त कवा शाळ ाम यावा व याला
नम कार क न पू जा करावी

ॐ ी व णवे
नमः । आवाहनं
करो म ।
( व णू
चे
आवाहन करावे
)
ॐ ी व णवे
नमः । आसनाथ अ तान्
समपयामी ।
(आसनासाठ अ ता अपण करीत आहे
)
ॐ ी व णवे
नमः । पादयोः पा ं
समपया म ।
(पाय धु
यासाठ हे
नमळ पाणी दे
त आहे
.)
ॐ ी व णवे
नमः। ह तयोः अ य समपया म ।
(हात धु
यासाठ हे
नमळ पाणी दे
त आहे
.)
ॐ ी व णवे
नमः । आचमनीयं
समपया म ।
( प यासाठ हे
शु पाणी दे
त आहे
)
ॐ ी व णवे
नमः । नानीयं
समपया म ।
( नानासाठ हे
स तन ां
चे
जल अपण करीत आहे
)
ॐ ी व णवे
नमः । पं
चामृ
त नानं
समपया म ।
नं
तर पं
चामृताने चामृ
(पं त नस यास सु
गध
ंी वा सा या
पा याने
) दे
वास नान घालावे
तद्
नतंर अ भषे क करावा, व णु
सह नाम, पुषसु,
नामावली, हे
श य नस यास खालील नाममा ाने
अ भषेक के ला तरी चालतो

ॐ ी व णवे
नमः । अ भषे
क नानं
समपया म ।
(अ भषे
क पी नान घालीत आहे
)
यानं
तर दे
वाला व छ पु
सनूतु
ळशीजवळ ठे
वावे
व
यानं
तर पु
ढ ल पू
जा करावी

ॐ ी व णवे
नमः | व ं
समपया म |
(व अपण करीत आहे
.)
ॐ ी व णवे
नमः| य ोपवीतं
समपया म |
(य ोपवीतं
(जानवे
) अपण करीत आहे
)
ॐ ी व णवे
नमः| गं
ध समपया म |
गाला हे
(अं सु
गध
ंी गं
ध लावीत आहे
.)
ॐ ी व णवेनमः| पू
जाथ ऋतू
कालो भवपु
पाणी
समपया म|
जस
(पूेाठ , स या या ऋतू
त उमलणारी ही सु
गध
ंी
फुले
वाहात आहे .)
ॐ ी व णवे
नमः| धु
पम आ ापया म|
( स गं
धासाठ उदब ी लावीत आहे
.)
ॐ ी व णवे
नमः| द पं
दशया म|
वते
(दे मधील ते
जां
शाला द ा या ते
जाने
ओवाळ त
आहे.)
ॐ ी व णवे
नमः| नै
वें
समपया म|
(आम याकडील उ म नै
वें
दे
वाला अपण करीत
आहे
.)
द णां करो म, नम कारं
करो म, मंपु
पं
समपया म|
द णा घालू
न, नम कार क न, मंपु
प अपण
करीत आहे
.
व रल पू
जा झा यावर तु
ळशीची पू
जा करावी

हातात अ ता घे
ऊन तु
ळशीदे
वीच यान व आवाहन
करावेव खालील मं हणू
न झा यावर ते
तु
ळशीला
अपण करा
दे
वी वंन मता पू
वम चता स मु
नी रै
ः
नमो नम ते
तु
लसी पापं
हर ह र ये
।।

ी तु
ल यै
नमः। अ य समपया म।
(फू
लाने
गं
धयु पाणी शपडावे
)
ी तु
ल यै
नमः। आचमनीयं
समपया म।
( तु
ळशीला व छ फू
लाने
पाणी शपडावे
व नम कार
करावा)
ी तु
ल यै
नमः। पं
चामृ
त नानं
समपया म।
तु
ळशीला पं
चामृ
त नानं
घालावे
व नं
तर व छ पाणी
टाकावे
तद्
नत
ंर कलशात पाणी घे
ऊन खालील मं हणत ते
अ भषेक नानं
तुळशी घालावे
महा साद जननी, सव सौभा यव धनी
आध ा ध हरा न यं
, तु
लसी वं
नमो तु
त।े
।
 ी तु
ल यै
नमः। व ं
समपया म।
ळशीला माळव ेहणजे
(तु कापसाचे
व ं
घालावे
)
ी तु
ल यै
नमः। कं
चु
कव समपया म।
( तु
ळशीवर कापडी व हणजे
, पीस टाकावे
)
ी तु
ल यै
नमः। कं
ठसुसमपया म।
ळशीला मं
(तु गलसूघालावे
)
ी तु
ल यै
नमः। भु
षणं
समपया म।
ळशीला दा गने
(तु घालावीत)
ी तु
ल यै
नमः। अ तान्
समपयामी।
ळशीला अ ता वाहावे
(तु )
खालील मं हणू
न तु
ळशीला हळद-कु
ं
कू
, बां
ग ा,
काजळ वाहावे

कु
ं
कूमाल द ं का मनी भु
षना पदम्
।सौभा यदं
गृ
हाणे
दंसीद हरव लभे।।
ह र ाकु
ं
कमं
चव
ै स र क जला वत्
।सौभा य ं
सं
यु गृ
हाण परमेरी। समपया म। नम कारो म।
तद्
नत
ंर तु
ळशीला फु
लेवाहावीत
नाना वध यथा ा त पु
पा ण समपया म।

ी तु
ल यै
नमः। धु
पं
समपया म।
( तु
ळशीला उदब ी दाखवावी )
ी तु
ल यै
नमः। दपं
समपया म।
( तु
ळशीला द ाने
ओवाळावे
)
तद्
नत
ंर नै
वेदाखवावा
नै
वें
गृतां
देव भ य भो य सम वतम्।
षडसै
र वतं
द ं ल म देव नमो तु
ते
॥
नै
वेावर तु
लसीप कवा पळ ने
उदक ो ण क न
ाणाय वाहा , अपानाय वाहा ानाय वाहा,
उदानाय वाहा, समानाय वाहा, णे वाहा नैवें
समपया म।
( ा नाममंाणे
समपण करावा)
पू
गीफले न सं
युंतां
बलुं तगृताम्
॥ ी तु
ल यै
नमः। तां
बल
ूंसमपया म।
( तु
ळशीला वडा व सु
पारी ठे
वावी )
ीतु
ल यै
नमः। नाना वध फला न समपया म।
( तु
ळशीला फळेअपण करावी, बोर, आवळा, के
ळ
इ..तु
ळशीजवळ ठे
वावी )

तद्
नत
ंर मं
गला केहणावीत,मं
गला के
झा यावर
आरती करावी
तद्
नत
ंर मंपु पां
जली हणावी व तु
ळशीजवळ
द णा ठेवावी
तद्
नत
ंर द णा घालावी
॥या नका नच पापा न ह या समा न च । ता न
ता न वन यं
त द ण पदेपदे॥

तद्
नत
ंर हातात पाणी घे
ऊन सोडावे
व पू
जा सं
प
करावी .
_____________________

।। तु
ळशी या ल नाची मं
गला के
।।

व त ी गणनायकं
गजमु
ख,ं
मोरेरंस दं
।
ब लाळो मुडंवनायकमहं
, च ताम ण थे
वरं
||
ले
या ग रजा मकं
सुरवरदं
, व नेरम्
ओज़रम्
|
ामे रां
जण संथतम्
गणप तः, कु
यात्
सदा म लं
||
१ ||
गं
गा सधु
सर वती च यमु
ना, गोदावरी नमदा ।
कावे
री शरयू
मह तनया शम वती वे
दका ।।
ा वेवती महासु
र नद , याता गया गं
डक ।
पू
णा पू
ण जलै
ः समुस रता, कु
यातसदा मं
गलम ।।
२ ।।
ल मी: कौ तु
भ पा रजातक सु
रा ध वं
त र ंमा: ।
गाव: काम धाः सु
रेर गजो, रं
भा ददे
वां
गनाः ।।
अ ः स त मु
खो वषम ह रधनु
,ं
शंखोमृ
तम चां
बध
ुे।
र नानीह चतु
दश तद नम, कु
वतु
वोमं
गलम ।। ३ ।।
राजा भीमक मणीस नयनी, दे
खोनी चता करी ।
ही क या सगु
णा वरा नृ
पवरा, कवणा स यां
दे
ईजे
।।
आतां
एक वचार कृण नवरा, यासी समपूहणे
।
मी पुवडील या स पु
सणे
, कु
यात सदा मं
गलम
।। ४ ।।
ल मीः कौ तु
भ पां
चज य धनु
हे
, अं
गीकारी ीहरी ।
रं
भा कु
ं
जर पा रजातक सु
धा, दे
व हे
आवरी ।।
दै
यांा त सु
रा वधूवष हरा, उ चै
ः वा भा करा ।
धेनव
ुैवधू
वरा श चवदा, कु
यात सदा मं
गलम ।। ५
।।
लाभो सं
त त सं
पदा ब तु
हां
, लाभोतही स गु
ण।
साधो न थर कमयोग अपु
या, हा बां
धवां
भू
षण ।।
सारे
रा धु
रीण हे
च क थती क त करा उ वल ।
गाह था म हा तु
हां
वधु
वऱां
दे
वो सदा मं
गल ।। ६ ।।
व णू
ला कमला शवा स ग रजा, कृणा जशी
मणी ।
सधू
ला स रता त स ल तका, चंा जशी रो हणी ।।
रामासी जनका मजा य जशी, सा व ी स य ता ।
तै
शी ही वधू
सा जरी व रतसे
, हष वरासी आतां
।।
७।।
आली ल नघडी समीप नवरा घे
ऊ न यावा घरा ।
गृो के
मधु
पकपू
जन करा अ तःपटाते
धारा ।।
ा वधु
वरा न क रतां
, दोघे
करावी उभी ।
वाजंे
ब गलबला न करणे
, ल मीपते
मं
गलम ।। ८
।।
तदे
व ल नं
सुदनं
तदे
व
ताराबलं
च बलं
तदे
व
व ाबलं
दाोवबलं
तदे
व
ल मीपते
ते यु
गंमरा म
सु
मुत सावधान -सावधान
--------------------------
तु
ळशीची आरती १

जय दे
व जय दे
वी जय माये
तु
ळशी ।
नज प ा न लघु
तर भु
वन हे
तु
ळशी ॥ धृ
.॥
ा के
वळ मू
ळ म ये
तो शौरी ।
अ शं
कर तीथ शाखाप रवार ॥
से
वा क रती भाव सकळ ह नरनारी ।
दशनमा पाप हरती नधारी ॥ जय दे
वी. ॥ १ ॥
शीतल छाया भू
तल ापक तू
ं
कैसी ।
मं
ज रची ब आवड कमलारमणासी ।
सव दल वर हत व णू
राहे
उपवासी ।
वशेष म हमा तु
झा शु
भ का तकमासी ॥ जय दे
वी. ॥
२॥
अ यु
त माधव के
शव पीतां
बरधारी ।
तु
झे
पू
जनकाल जो ह उ चारी ॥
यासी दे
सी सं
त त सं
प सु
खकारी ।
गोसावीसु
त वनवी मजला तू
ं
तारी ॥ ३ ॥
---------------------------
तु
ळशीची आरती २

तु
ळसीमळमृका जो लावी भाळ ।
अनु
दनी तु
ळसी तीथ क रतो आं
घो ळ ॥
तु
ळसीका ीवा मं
डत वनमाळ ।
या यासं
गे
राहे
ह र सवकाळ ॥ १ ॥
जय दे
वी जय दे
वी जय मये
तु
ळसी ।
अ य मो ाच नजपद भाव दे
सी ॥ धृ
.॥
मं
ज रया हो तु
या व ा या धारा ।
पापाच पवत जळती तनु
भारा ॥
आले
यम ककर हणती र वकु
मरा ।
तु
ळसीमू
ळ न दसे
पापासी थारा ॥ जय. ॥ २ ॥
तु
झया एका दळे
सोड वले
दे
व।
हणु
न तु
या चरण ध रला ढ भाव ॥
वृ
देव तीसी तू
ं
मज दे
ई ठाव ।
मुेर हणे
पैमुय स ाव ॥ जय. ॥ ३ ॥
-------------------
तु
ळशीची आरती ३

जय दे
वी तु
ळसी माते
ब पु
यपावनी ।
तु
ज क रतो आरती ही लीन पद होउनी ॥ धृ
.॥
भु
वन ह लघु
आहे
तव प ा न अ त ।
मु
ळ ा म य शौरी राहे
तो ब ीत ॥
अ ी शं
कर तीथ शाखाप रवार शोभती ।
दशन तु
या पापे
हरती गे
मुळ नी ॥ जय. ॥ १ ॥
तव छाया शीतल दे ापक तू
ं
भू
तळ ।
ब ीती मं
जरीची व धजनका लागली ॥
तव दलावीण होते
ब यां
ते
का हली ।
का तक ब आहे
तव म हमा या जन ॥ जय. ॥ २ ॥
अ यु
ता माधवा हे
मधु
सद
ूना जग पती ।
तव पू
जन ब म
ेऎस जे
गजती ।
दे
शी यां
सं
ततीही सु
ख सार ब ीती ।
व ला मज वन व भाव मज तारी वा मनी ॥ जय.
॥३॥
---------------------
तु
ळशीची आरती ४

वृ
द
ंावनवासी जय माये
तु
ळसी ।
शवह र ाद कां
तू
ंवंहोसी ॥
मृ
यु
लोक गटु
नभ ाउ रसी ।
तु
झ दशन होतां
जळती अघराश ॥ १ ॥
जय दे
व जय दे
वी जय तु
ळसी माते
।
क र वृ आयु
य नारायणव नते
॥ धृ
.॥
का तकशुल ाद श कृणाश ल न ।
तु
झे
वृ
द
ंावनी न श द न ीकृण ॥
वगा नी वृी क रती सु
रगण ।
भ चतन क रतां
क रसी पावन ॥ जय. ॥ २ ॥
भु
व न तु
झी से
वा क रती काळ ।
यां
त सु
ख दे
ऊनी तारी गोपाळ ॥
तु
झ तवन ऎकु
न कां
प त क ळकाळ ।
पावन क र मज हणे
मोरो ब लाळ ॥ जय. ॥ ३ ॥
-----------------

तु
लसी तु
तः

नारायण उवाच
अ त हतायां
त यां
च ग वा च तु
लसीवनम्
I
ह रः स पू
य तुाव तु
लस वरहातु
रः II १ II
ीभगवानु
वाच
वृ
दा पा वृा यदै
क भव त च I
व बु
धा ते
न वृ
दां
म यां
तां
भजा यहम्
II २ II
पु
रा बभू
व या दे
वी वादौ वृ
दावने
वने
I
ते
न वृ
दावनी याता सौभा यां
तां
भजा यहम्
II 3 II
असंये
षु
च व े
षु
पूजता या नर तरम्
I
ते
न व पू
जता यां
जग पूयां
भजा यहम्
II ४ II
असंया न च व ा न प व ा ण यया सदा I
तांव पावन दे
व वरहे
ण मरा यहम्
II ५ II
दे
वा न तुाः पु
पाणां
समू
हन
ेयया वना I
तां
पुपसारां
शुां
च ु
म छा म शोकतः II ६ II
व े
य ा तमा े
ण भ ान दो भवे
द ्ु
वम्
I
न दनी ते
न व याता सा ीता भवता मे
II ७ II
य या देा तु
ला ना त व े
षुन खले
षु
चI
तु
लसी ते
न व याता तां
या म शरणं याम्
II ८ II
कृणजीवन पा या श यतमा सती I
ते
न कृणजीवनी त मम र तु
जीवनम्
II ९ II
II इ त ी वै वत कृतख डेतु
लसी तु
तः
ीतु
ल समातां
समपणम तु
II

तु
लसी तु
ती मराठ अथ:

नारायण हणाले
,
हेमु
न!ेतु
लसी अंतधान झा यावर भगवान ीह र
त या वरहाने ाकु ळ होऊन वृ दावनांत जाऊन
यां
नी तु
लसीची पू
जा तची तुती केली.
ीभगवान ीह र हणाले
,
जे हा वृ
द
ंा (तु
लसी) पी वृतसे च सरे वृएक
असतात ते हा या वृसमु दायाला, वनाला ानी
लोक वृ द
ंा हणतात. अशा "वृ द
ंा" नावाने स
असले या य तु लसीची मी उपासना करतो. जी देवी
ाचीनकाळ वृ द
ंावनात कट झाली होती, यामु ळे
तला "वृ द
ंावनी" हणतात; या सौभा यवती दे वीची
मी उपासना करतो. जी पु कळ वृाम ये लोकां
कडू न
पूजली जाते , यामु
ळेतचे नाव " व पू जता" पडले
आहे , या जगात पू य देवीची मी उपासना करतो.
जीने नेहमी अनंत व ां ना पावन केले आहेया
" व पावनी" दे वीचे वरहाने ाकु ळ होऊन मी
मरण करतो. अ य पु पेअपण क न सुा दे वता
तुलसीदल अपण केया शवाय स होत नाहीत
अशा "पु पसारा" पु पां
म ये सारभूत असले या अशा
शु व पणी तु लसी दे वीचेशोकाने ाकु ळ
झाले ला मी दशन क इ छतो. सं सारात ज या
ा तीने भ आनं दत होतात या "नं दनी"ने, भगवती
तुलासीने मा यावर स हावे . या दे वीची संपण
ू
व ां त तुलना होऊ शकत नाही हणू न ती "तुलसी"
नावाने स आहे , या मा या ये ला मी शरण
जातो. जी सा वी तु लसी वृ द
ंा पाने भगवान
ीकृणां ची जीवन व पा आहे आ ण यां ची ने
हमी
यतमा अस याने "कृणजीवनी" नावाने व यात
आहे , ती दे
वी तु
लसी मा या जीवनाचे र ण करो.
-------------------
तु
ळशी ववाह ( सं त )

तु
ळशी ववाह हा वा षक उ सव हणून करतात.
का तक शु ादशीपासू न का तक पौ णपयत
तु
लसी ववाह करतात. मुयतः ादशीस तुलसी
ववाह कर याची था आहे .
ववाहाची वे
ळ: ववाहाची वे
ळ ही गोधू
ळ ( गाई
च न घरी येयाची वे
ळ ) हणजे सायंकाळची असते
.
ववाहाची तयारी:
तु
ळशी वृद
ंावन सारवून व छ करतात. वृद
ंावनास रं
ग
लावू
न यावर व तक काढतात. राधा-दामोदर स
अस लहीतात. वृद
ंावनांतील तुळश त चचा, आवळे
ठे
वतात. ऊस खोचू न ठे
वतात. ऊसाला वधूया
मामाचा मान आहे.
वृ
द
ंावनाभोवती मां
डव घालावा. केळ चेगाभे,
आं या या डहा या, टाळे
, फु
लांया माळा वगैरे
लावा ा. वृ
द
ंावनाभोवती सु
द
ंर रां
गोळ घालावी.
पू
जा सा ह य
हळकु
ंडे
, व ाची पान, सु पाया, खोबया या वा ा,
हळद-कु
ंकू
, इ या द पू
जा सा ह य. नारळ, पं
चा, खण,
नै
वेासाठ फराळाचे पदाथ, नर नराळ फळे , ला ा,
ब ासेआ द.
पू
जा वधी
ीमन्
महागणपतये
नमः असा मं हणू
न
तु
लसीस हत ीगोपालकृण ी यथ
ववाहो सां
ग यानावहना द षोडशोपचार पू
जनं
क र ये"
असेहणू न कलश, शं
ख, घं
टा व द प यां
ची पू
जा
करावी.
यान करावे
व खालील लोक हणावा.
यानाचा लोक:
शा ताकारम्
भु
जगसहयनम्
प नाभं
सु
रे
शं
।
व वाधारं
गगनस शं
मे
घवण शु
भां
गम्
।
ल मीका तं
कमलनयनम्
यो ग भ यानग यम्
।
व देव णु
ं
भवभयहरं
सव लोकै
कनाथम्
।
यानं
तर गोपालकृण ता हनां
त घेऊन तु
लसी व
गोपालकृणाची पू
जा करावी. यानं
तर खालील माण
तु
लसीची ाथना करावी.
तु
लसीची ाथना

द पधरा दे
वी द ाभरणभू
षता ।
प क हारवदना वरामया चतु
भजा
ु॥१॥
शु
भाशु
भ प र यागी द गं
धानु
ले
पना ।
यामा वशालवदना नीलकु
ं
चताभू
धजा ॥ २ ॥
फु
र कु
ं
डलसं
युा पू
णचंनभानना ।
के
यु
हार वलसद्
र नमाला वषो वला ॥ ३ ॥
हेयनमं हणतां ना एका भां ां
त ध घे
ऊन तु
लसी
वृ
द
ंावनां
त याची धार ध न तीन द णा घाला ा.
यानं
तर गो वदा गो वदा असा वार नामघोष करावा.
दे
वपूजतील बाळकृणाची मू
त आणून दे
वाचे
तड
तु
लसी वृ
द
ंावनाकडेकरावे
. जमले
यानांअ दा
वाटा ात.
तु
लसी व बालकृण यां याम य अंतःपट ध न
मं
गला केहणावीत. ववाहा यावे ळ जशी हणतात
तशी सु
रवात व तसा शे
वट करावा.
नं
तर सवानी वृ
द
ंावनावर अ दा टाकू
न टा या
वाजवा ा. वा ेवाजवावी.
पू
जा करणारानेएक फुलां
ची माल गोपालकृणाला व
सरी फु
लां
ची माळ तु
लसीला घालावी. नं
तर तु
लसी
व ीकृणाची आरती करावी. व ाथना करावी.
सीदं
मम दे
वश
ेी कृ
पया परया सदा ।
अ भ काय स च कुमे
माधव ये
॥
दे
वस
ैह न मता पू
व अ चता स मु
नी वरै
ः।
नमो नम ते
तु
ल स पापहरं
हर ये
॥
सुवा सन ना तु
लसीला हळदकु
ं
कूवा न ओट भरावी.
द प लावावा व हणावे
अखं
ड सौभा य वृये
तु
लसी ववाहां
ग वे
न।
राधाका तक दामोदर दे
वता ी यथ द प वालनं
क र ये॥
व उदक सोडून आरती करावी. ा णास गं
धफूल
वडा द णा ावी. ला ा, ब ासे, उसाचे
कव वगै
रे
साद वाटावा.
नं
तर क यादान वधी हणू
न हणावे
.
दे
व कनकसं
प ा कनकाभरणौयु
ताम्
।
दा या म व णवे
तुयं लोक जगीषया ।
मया सं
व धतां
यथाश यालं
कृ
तां
इमां
तु
लस दे
व ।
दामोदराय ीधराय वराय तु
यमहं
संददे
॥
असे
यजमानानेहणावे
. नं
तर ाथना करावी.
उ ो त गो वद उ त ग ड वज ।
उ त कमलाक त वासु
दे
व नमोऽ तु
ते
॥
अशा रीतीन तु
ळशी ववाह सं
प करावा.
---------------------
तु
लसीची रोजची उपासना

रोज पाणी घालू

न नै
वेदाखवू
न तु
ळसीदल भ ण
क न हणतात
तु
ळशी ीसखी शु
भे
पापह रणी पु
यदे
।
नम ते
नारदनु
ते
नारायण मनः ये
॥
तु
ळसीला द णा घालावा ात. ये
ल
पावलाग णक अ वमे
घ य ाचे
फळ मळते
.

तु
लसीचा गाय ी मं

ीतू
ल यैव हे
। व णुयायै
धीम ह ।
त ो अमृ
ता चोदयात्
॥

तु
ळशीमाला
का तक म ह यां
त तु
लशीची माल प रधान करतात.
तु
ळशीका स भू
ते
माले
कृणजन ये
।
बभ म वामहं
क ठे
कुमां
कृणव लभम्
॥
अथ
हे
माले
, तूतु
ळशीका ची बनले ली असू
न वै णवाना
य आहे स. मी तु
ला कं
ठ धारण करतो. मी कृणाला
य होईन असे कर.

तु
ळशीची ते

तु
ळशीप ल पू
जा ( त)

हे
एक त आहे . एकल तु ळसीप ेवा न व णु
ची
पू
जा करायची. या पू
जत प ह या दवशी जतक
तु
ळशीप वाहीली असतील ततक च पु ढे ये
क
दवशी घे
ऊन ल संया पु री करावयाची. तु
ळशीप
व छ असावीत. कडक , अ व छ, फाटले ली असू
नये
त. जतक तु लशीदलेरोज वा हली असतील
तत याच वातीन आरती करावी.

तु
ळशी ल द णा ( त )

चातु
मासांत तु
ळशीला ल द णा घाल याचेत
असते. रोज द णा घालून झा यावर तु
ळशीची
आराधना करताना खालील माण हणतात.
हेतुळशी, तूंयामवण, कमललोचन, स , चतु भज,
ु
दो ही हातां
त प व कमल धारण करणारी, दोन हात
वरदव अभय मु े
त असले ली, करीट, हार, के
यू
र,
कु
ंडल अलं कारां
नी शोभणारी शुव ा व
प ासन था अशी आहे स. तु
ला मी नम कार करतो.
तू
ंमला स होऊन वरदान दे .
ां
तील बरीचशी माहीती तु
ळशी ववाह व तु
ळशी
माहा य या पु
तकां
तन
ूसाभार घे
तली आहे
.

तु
लसी नामा क

वृ
दा वृ
दावनी व पू
जता व पावनी I
पु
पसारा न दनी च तु
लसी कृणजीवनी II १ II
एत ामा कं
चैव तो ं
नामाथसं
यु
तम्
I
यः पठे
त्
तां
च स पू
य सोS मे
धफ़लमं
लभे
त्
II २ II
II इ त ी वै
वत कृतख डे
तु
लसी नामा कम्
देवी तु
ल स समपणम तु
II

तु
लसी नामा क मराठ अथ:

वृ
द
ंा, वृ
द
ंावनी, व पू जता, व पावनी, पु
पसारा,
नं
दनी, तुळस आ ण कृणजीवनी ही दे वी तु
लसीची
आठ नावे आहे त. हे
दे
वी तु
लसी या आठ नावां
चे
 तो आहे. जो मनुय तु
लसीची पू
जा क न या
नामा काचा पाठ करतो याला अ मेध य केयाचे
फळ मळते .
-----------------
॥ ीतु
लसी तो म्
॥

जग ा ! नम तु
यंव णो यव लभे
।
यतो ादयो दे
वाः सृ थ य तका रणः ॥
नम तु
ल स क या ण नमो व णुये
शु
भे
।
नमो मो दे
देव नमः स प दा यके
॥
तु
लसी पातु
मांन यं
सवापद्
योऽ प सवदा ।
क तता प मृ
ता वा प प व य त मानवम्
॥
नमा म शरसा दे
व तु
लस वलस नु
म्
।
यां ्
वा पा पनो म या मु
य ते
सव क बषात्
॥
तु
ल या र तं
सव जगदे
त चराचरम्
।
या व नह त पापा न ्
वा वा पा प भनरै
ः॥
नम तु
ल य ततरां
य यै
ब ा ल कलौ ।
कलय त सु
खंसव यो वै
या तथाऽपरे
॥
तु
ल या नापरंक च ै
वतं
जगतीतले
।
यथा प व तो लोको व णु
स े
न वै
णवः ॥
तु
ल याः प लवं
व णोः शर यारो पतं
कलौ ।
आरोपय त सवा ण य
ेां
स वरम तके
॥
तु
ल यां
सकला दे
वा वस त सततं
यतः ।
अत तामचये
लोके
सवान्
दे
वान्
समचयन्
॥
नम तु
ल स सव े
पुषो मव लभे
।
पा ह मां
सव पापे
यः सवस प दा यके
॥
इ त तो ं
पु
रा गीतं
पुडरीके
ण धीमता ।
व णु
मचयता न यं
शोभनै
तु
लसीदलै
ः॥
तु
लसी ीमहाल मी व ा व ा यश वनी ।
ध या धमानना दे
वी दे
वीदे
वमनः या ॥
ल मी यसखी दे
वी ौभू
मरचला चला ।
षोडशै
ता न नामा न तु
ल याः क तय रः ॥
लभते
सु
तरां
भ म ते
व णु
पदं
लभे
त्
।
तु
लसी भू
महाल मीः प नी ीह र या ॥
तु
ल स ीस ख शु
भे
पापहा र ण पु
यदे
।
नम ते
नारदनु
ते
नारायणमनः ये
॥
इ त ीपु
डरीककृ
तंतु
लसी तो म्
स पू
णम्
॥

-------------------
अशोककाका कु
लकण
पाचे
गावकर
९०९६३४२४५१