Eyatta Navvitil Vidhyarthyanchi Anterjalababat Janiv Anni Tyachya Vaparacha Tulnatmak Abhyas

You might also like

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 14

Scholarly Research Journal for Interdisciplinary Studies,

Online ISSN 2278-8808, SJIF 2019 = 6.380, www.srjis.com


PEER REVIEWED & REFEREED JOURNAL, MAR-APR, 2020, VOL- 7/58
B`Îmm ZddrVrb {dÚmÏ`mªMr Am§VaOmbm~m~V OmUrd Am{U Ë`mÀ`m dmnamMm VwbZmË_H$ Aä`mg

amhþb ~iram_ H$m§~io, Ph.D.


³ema.e. ema.eD. saoT¸ naoT¸ pI.eca.DI ¤iSaxaNaSaas~¥ ´ rajaYaI- SaahU ka^laoja Aa^f ejyaukoSanaÊ taqavaDo ÊpuNao ¹33

Abstract

AmYw{ZH$ H$mimV "{ejU' `m eãXmMr ì`már JJZmbm JdgUr KmbUmar {XgyZ `oVo. AmYw{ZH$VoMr
dmQ>Mmb àË`oH$ eVH$mV ZdZì`m ñVamdaVr kmZmbm nmohMdrV Amho. nyduÀ`m H$mimVrb dmMZ boIZ Am{U
A§H$kmZ `m {ejUmÀ`m g§H$ënZoVyZ _wŠV hmoD$Z {ejUmZo KoVbobr Pon EìhmZm {Xem§À`m nbrH$So> nmohMbobr Amho.
AmOMr {ejUmMr g§H$ënZm ^m¡{VH$ {dídmVrb dñVy_mÌm§Mo nañnamdb§~Z VH©$eŠVr Am{U O~m~XmarMr OmU `m
Ì`tÀ`m hr nwT>o Am{U doJmZo {ZKmë`mMo {XgVo. V§ÌkmZm_wio jUmjUmbm dmT>Umar kmZmMr H$moR>mao H$ënZm§À`m gd©
q^Vr ^oXZÿ JJZmÀ`m Jm^m-`mVhr _mdoZmem hmoV AmhoV ho AmnUmg nmhd`mg {_iVo Amho. AmOÀ`m {ejUmMr hr
{Xem OJmbm A{V ^ì` {Xì` C§Mrda ZoV AmhoV.
{dÚmÏ`mª_Ü`o Am§VaOmb {df`H$ OmJê$H$Vm \$maM H$_r Agë`mMo {XgVo Am{Ug§JUH$ d Am§VaOmb
{df`H$ OmJê$H$Vm dmT>{dÊ`mMr Amdí`H$Vm dma§dma {XgyZ `oVo. AmYw{ZH$ `wJmbm JVr XoÊ`mgmR>r Am§VaOmbmMo
kmZ AgUo Amdí`H$ Amho åhÊmyZ Am§VaOmb åhUOo H$m`?$ Am§VaOmbmMm emoY H$moUr bmdbm ?$ d Ho$ìhm Pmbm
?$ Am§VaOmbmMo àH$ma H$moUVo ?$ Am§VaOmbmMo e¡j{UH$ d d¡`pŠVH$ H$m`Xo, H$mimMr JaO Am{U Am§VaOmbmMm
dmna H$em àH$mao d H$moR>oH$moR>o H$aVm `oVmo ? BË`mXr _m{hVr {_idUo åhUOoM WmoS>Š`mV Am§VaOmbmÀ`m Om{Udo~Ôb
d dmnam~Ôb _m{hVr KoUo _hËdmMo Amho.Am§VaOmbm~m~V OmUrd Am{U Ë`mÀ`m dmnamMm eha d J«m_rU ^mJmVrb
\$aH$ emoYÊ`mgmR>r VgoM Ë`m {df`r gImob _m{hVr àmá ìhmdr åhUyZ B`Îmm ZddrVrb {dÚmÏ`mªMr
Am§VaOmbm~m~V OmUrd Am{U Ë`mÀ`m dmnamMm VwbZmË_H$ Aä`mg àñVwV g§emoYZmV H$aÊ`mV Ambm Amho.

Scholarly Research Journal's is licensed Based on a work at www.srjis.com

p`stavanaa
&ana manauYya tRtIya nao~maM! na ih &anaona sadRSaM piva~ imahma ivaVto jagat !!¸Aqaa-tca &anaa[tko piva~ yaa jagaat
dusaro kahIhI naahI. iSaxaNa mhNajao Aa%maaivaYkar, ivaVaqyaa-MmaQaIla pUNa-%vaacaa AaivaYkar¸ vya@tIcyaa AaMtirk va naOsaiga-
kSa>IMcaa gaitmaana samataola mhNajao iSaxaNa haoya. iSaxaNaaiSavaaya kaoNatIhI vya>I AaiNa samaaja samaRw¸ pirpUNa- va
svaaiBamaanaI jaIvana jagaU Sakt naahI. mhNaUnaca ivaVaqyaa-Mcaa savaa-MgaINa ivakasa hoca iSaxaNaacao mah<vaacao ]i_YT Aaho. %yaa
Copyright © 2020, Scholarly Research Journal for Interdisciplinary Studies
MkW- amhþb ~iram_ H$m§~io 13793
(Pg. 13792-13805)

dRYTInao ivaVaqyaa-Mcyaa vat-naacaa AByaasa iSaxaNaaWaro kolaa jaatao. p`%yaok sajaIvaasa ivaivaQa p`saMgaI kahInaa kahI ÌtI satt
kravaI laagato. yaa sajaIvaaMcyaa ÌtI mhNajaoca vat-na haoya. maanavaI vat-na ho garjaaMtUna GaDt Asato. garjaaMcao samaaQaana Jaalao
naahItr vat-naacaa samataola ibaGaDtao. yaacaaca Aqa- maanavaacao vat-na saacaobaMQa nasaUna vaOivaQyapUNa- Asato.yaasaazI iSaxaNaamaQyao
navanavaIna ivaYayaaMcaa samaavaoSa kolaa jaatao jyaa maQyao pyaa-varNa iSaxaNa¸ saMgaNak iSaxaNa¸ klaa va kayaa-nauBavatsaoca pirsar
AByaasa yaa ivaYayaaMcaa hI samaavaoSa kolaolaa Aaho pNa saMgaNak ivaYayak jaaNaIva hvaI tovaZI ivaVaqyaa-maQyao Asalyaacao idsaUna yaot
naahI.
ivaVaqyaa-MmaQyao AaMtrjaala ivaYayak jaaga$kta farca kmaI Asalyaacao %yaaMcyaa saMgaNak va AaMtrjaala ivaYayak
ivaYayak jaaga$kta vaaZivaNyaasaazI ivaivaQa ]pËmaaMcaI AavaSyakta vaarMvaar idsaUna yaoto tsaoca AaMtrjaalaabaabat jaaNaIva
AaiNa %yaacyaa vaapracaa Sahr va ga`amaINa BaagaatIla frk SaaoQaNyaasaazItsaoca %yaa ivaYayaI saKaola maaihtI p`aPt vhavaI mhNaUna
‚[ya<aa navavaItIla ivaVaqyaa-McaI AaMtrjaalaabaabat jaaNaIva AaiNa %yaacyaa vaapracaa tulanaa%mak AByaasa‛p`stut saMSaaoQanaat
krNyaat Aalaa Aaho.
saMSaaoQanaacao SaIYa-k
‚[ya<aa navavaItIla ivaVaqyaa-McaI AaMtrjaalaabaabat jaaNaIva AaiNa %yaacyaa vaapracaa tulanaa%mak AByaasa‛
saMSaaoQana samasyaa ivaQaana
‚puNao ijalhyaatIla SahrI va ga`amaINa BaagaatIla [ya<aa navavaItIla ivaVaqyaa-McaI AaMtrjaalaabaabat jaaNaIva AaiNa
%yaacyaa vaapracaa tulanaa%mak AByaasa‛
saMSaaoQanaatIla pdaMcyaa saMklpnaa%mak va kayaa-%mak vyaa#yaa
saMklpnaa%mak vyaa#yaa
ivaVaqaI- : ‘ivaVaqaI- mhNajao tI vya@tI baalak ikMvaa p`aOZ iSaxaNaacyaa maaga-dSa-naaKalaI va pya-vaoxaNaaKalaI iSaxaNa p`aPt
krto.’
AaMtrjaala: ‘maaihtI tM~&anaavdaro maaihtIcao saMklana krNyaasa madt krNaaro saaQana haoya.’
jaaNaIva : ‘jaaNaIva mhNajao idlaolyaa vaoLosa eKadyaa vya@tIsa eki~tir%yaa maaihtI Asalaolao sava- AnauBava haoya.’
vaapr : ‘jaI gauNava<aa dOnaMidna jaIvana jagaNyaasaazI ]pyau@t pDto.’
kayaa-%mak vyaa#yaa
[ya<aa navavaIcao ivaVaqaI-: ‘raYT/Iya SaOxaiNak QaaorNaanausaar ³1986´ inaSicat kolaolyaa iSaxaNaacaa str 5+3+2+2+3
yaa rcanaotIla maaQyaimak stravarIla ek vaga-.’
AaMtrjaala jaaNaIva :‘ivaVaqyaa-Mnaa AaMtrjaalaacyaa [ithasaaba_lacaI¸ %yaasaazI vaaprNyaat yaoNaa¹yaa saaQanaaMba_lacaI¸
AaMtrjaalaacyaa P`akaraba_lacaI AaiNa %yaa pasaUna haoNa¹yaa fayadyaaMcaI maaihtI AsaNao mhNajaoca AaMtrjaala jaaNaIva haoya.’

Copyright © 2020, Scholarly Research Journal for Interdisciplinary Studies


MkW- amhþb ~iram_ H$m§~io 13794
(Pg. 13792-13805)

AaMtrjaalaa vaapr :‘SaaLotIla ivaVaqyaa-MmaQyao SaOxaiNak maaihtI jaaNaUna GaoNyaasaazIcaI AavaD va vaOyai@tk maaihtI GaoNyaasaazIcaI
AsalaolaI ]%saukta yaasaazI AaMtrjaalaacaI hataLNaI krNao mhNajao AaMtrjaala vaapr haoya.’
5.4 saMSaaoQanaacaI garja
saMSaaoQana krtanaa to saQyaacyaa saMSaaoQanaat iktI yaaogadna doto ho pahNao garjaocao Asato. ho jaovha saMSaaoQana mah<vapU Na-
zrto. %yaasaazI vaoL¸ kYT va pOsaa Kca- krNao maUlyavaana zrto. ]plabQa saMSaaoQanaacaa AaZavaa GaotlyaanaMtr Asao AaZLUna
Aalao ik saMgaNak iSaxaNaacaa ]_oSa¸ saMgaNak iSaxaNaacaa pircaya¸ mahaivaValayaatIla saMgaNak ivaYayaacao iSaxaNa Gaotanaa
laagaNaa-yaa saaQana sauivaQaacaa AByaasa [%yaadI ivaYayaat mahaivaValayaIna stravar saMSaaoQana Jaalao Aaho.
dOnaMidna ijavanaatIla P`a%yaok GaTkacaa P`a%yaxa va AP`a%yaxa saMbaMQa maaihtI tM~&anaaSaI yaot Asatao. saMgaNakacao mah%va
ho AQauinak va [lao@T/aoinak yaugaat vaaZtca Aaho. Aata saMgaNakabaraobarca AMtrjaaLacaa vaapr saMrxaNa ivaBaaga¸ Saasaikya
saMsqaa pya-Mt mayaa-idt nasaUna AaMtrjaalaacaa vaapr vyaapar¸ ]VaogaQaMdo¸ Aaraogya ËoMd`o¸ ivamaa kMpnyaa¸ saMSaaoQana kaya-¸ dLNavaLNa
yaM~NaopasaUna to sava-saaQarNa vyai@tpya-Mt AaQauinak maaihtI GaoNyaasaazI maaozyaa P`amaaNaat hao} laagalaa Aaho. mhNaUna
AaMtrjaalaacao maaihtI GaoNao AavaSyak Jaalao Aaho. (amauLo maaQyaimak SaaLomaQyao ivaVaqyaa-Mnaa va iSaxakaMnaa AaMtrjaalaa ivaYayaI
&ana va hataLNaI kaOSalya Aa%masaat krNao hI Aajacyaa kaLacaI garja Aaho. P`a%yaok gaaoYTIcao inarakrNa ho AaMtrjaalaamauLo
Aaja haotanaa idsat Aaho.
AaMtrjaalaacao &ana Avagat haoNyaasaazI ¸ AaMtrjaala jaaNaIva ivaVaqyaa-MmaQyao yaavaI¸ ivaVaqyaa-Mcaa baaoQaa%mak¸
Baavanaa%mak¸ iËyaa%mak yaa itnhI xao~acaa ivakasa vhavaa mhNaUna P`a%yaok maaQyaimak SaaLaMmaQaUna saMgaNak P`ayaaogaSaaLa sqaapna
k$na ivaVaqyaa-Mnaa saMgaNak P`aiSaxaNaa baraobar AaMtrjaalaacao iSaxaNa idlao jaato. %yaaca baraobar AQauinak garja pahUna %yaa
maaQyaimak SaaLaMmaQyao AaMtrjaalaacao P`aa%yaixako k$na GaotlaI jaato. %yaasaazI maaQyaimak SaaLaMtIla ivaVaqyaa-MmaQyao
AaMtrjaalaacaI iktpt jaaNaIva Aaho va ivaVaqaI- iktpt AaMtrjaalaacaa vaapr k$na Gaotat ho jaaNaNao savaa-t mah%vaacao zrto.
mhNaUna saMSaaoQakanao ‚[ya<aa navavaItIla ivaVaqyaa-McaI AaMtrjaalaabaabat jaaNaIva AaiNa %yaacyaa vaapracaa tulanaa%mak AByaasa‛ha
ivaYaya inavaDlaolaa Aaho
saMSaaoQanaacao mah<va
sadr saMSaaoQanaatUna imaLNaa¹yaa inaYkYaa-Mcaa fayada ivaVaqaI-Ê iSaxak va mau#yaaQyaapk yaaMnaa hao[-la. ivaVaqyaa-Mnaa svatÁcyaa vat-
naacaI jaaNaIva hao[-la. ivaVaqyaa-McaI inaNa-yaxamata vaaZivaNyaasa madt hao[-la. tsaoca %yaaMcyaa klpnaaSa>Icaa ivakasa hao[-la.
pRqa@krNaa%mak ivacaar k$na samasyaa inarakrNa krNyaacaI savaya laagaola. sava-saamaanyapNao svatÁcyaa Baavanaa dusa¹yaaMsamaaor
vya@t k$ SaktIla. ivaVaqyaa-McaI kaya-xamata ivakisat haoNyaasa madt hao[-la.
sadr saMSaaoQanaatUna imaLNaa¹yaa inaYkYaa-caa fayada puZIla P`amaaNao saaMgata yao[-la.

Copyright © 2020, Scholarly Research Journal for Interdisciplinary Studies


MkW- amhþb ~iram_ H$m§~io 13795
(Pg. 13792-13805)

saMSaaoQanaatUna imaLNaa-yaa inaYkYaa-mau/Lo ivaVaqyaa-Mnaa¸ iSaxakaMnaa va mau#yaaQyaapkaMnaa vagaa-caI P`agatI iktI Aaho ho
samajaNyaasa madt hao[-la tsaova nava &ana p`aPtIsaazI AavaSyak kaya- samajaola va iSaxakaMnaa AQyaapna kaya- krtanaa ivaVaqyaa-
Mnaa AaNaKI kSaaP`akaro P`aiSaxaNa va iSaxaNa Vavayaasa hvao yaacao &anahao[-la.
saMSaaoQanaacaI ]i_YTo
1. [ya%%aa navavaIcyaa ivaVaqyaa-McyaaAaMtrjaalaabaabat jaaNaIvaocaa SaaoQa GaoNao.
2. [ya%%aa navavaIcyaa ivaVaqyaa-McyaaAaMtrjaalaabaabat jaaNaIvaocaa tulanaa%mak AByaasa krNao.
3. [ya%%aa navavaIcyaa ivaVaqyaa-McyaaAaMtrjaalaacyaa jaaNaIvaocaa va vaapracaa tulanaa%mak AByaasa krNao.
saMSaaoQanaacaIgaRhItko
1. [ya%%aa navavaIcyaa ivaVaqyaa-McaI AaMtrjaalaabaabat jaaNaIvaot frk Aaho.
2. [ya%%aa navavaIcyaa ivaVaqyaa-McaI AaMtrjaalaabaabat jaaNaIva va AaMtrjaalaacaa vaapr iBanna sva$pacaI idsaUna yaotao.
3. [ya%%aa navavaIcyaa Saalaoya AByaasaËmaat ivaVaqyaa-MnaasaMgaNak ivaYayaat AaMtrjaala ha GaTk Ainavaaya- Aaho.
saMSaaoQana p`Sna
1. [ya%%aa navavaIcyaa ivaVaqyaa-MmaQyao Saalaoya p`karanausaar AaMtrjaalaacyaa jaaNaIvaot va vaaprat frk Aaho kaÆ
2. [ya%%aa navavaIcyaa ivaVaqyaa-MmaQyao ga`amaINa va SahrI ivaBaagaanausaar AaMtrjaalaacyaa jaaNaIvaot va vaaprat frk Aaho
kaÆ
3. [ya%%aa navavaIcyaa ivaVaqyaa-MmaQyao ilaMgaBaoda nausaar AaMtrjaalaacyaa jaaNaIvaot va vaaprat frk Aaho kaÆ
saMSaaoQana pirklpnaa
1. [ya%%aa navavaIcyaa ga`amaINa va SahrI ivaVaqyaa-McyaaAaMtrjaala jaaNaIvaotlaxaNaIya frk naahI.
2. [ya%%aa navavaIcyaa ga`amaINa Anaudainat maaQyaimak SaaLotIla va ga`amaINa ivanaaAnaudainat maaQyaimak SaaLotIla
ivaVaqyaa-McyaaAaMtrjaala jaaNaIvaotlaxaNaIya frk naahI.
3. [ya%%aa navavaIcyaa SahrI Anaudainat maaQyaimak SaaLotIla va SahrI ivanaaAnaudainat maaQyaimak SaaLotIla ivaVaqyaa-
McyaaAaMtrjaala jaaNaIvaotlaxaNaIya frk naahI.
4. [ya%%aa navavaIcyaa ga`amaINa maaQyaimak SaaLotIla maulao vaga`amaINa maaQyaimak SaaLotIla maulaI yaaMmaQyao AaMtrjaala
jaaNaIvaotlaxaNaIya frk naahI.
5. [ya%%aa navavaIcyaa SahrI maaQyaimak SaaLotIla maulao vaSahrI maaQyaimak SaaLotIla maulaI yaaMmaQyao AaMtrjaala
jaaNaIvaotlaxaNaIya frk naahI.
6. [ya%%aa navavaIcyaa ga`amaINa maaQyaimak SaaLotIla maulao vaSahrI maaQyaimak SaaLotIla maulao yaaMmaQyao AaMtrjaala
jaaNaIvaotlaxaNaIya frk naahI.

Copyright © 2020, Scholarly Research Journal for Interdisciplinary Studies


MkW- amhþb ~iram_ H$m§~io 13796
(Pg. 13792-13805)

7. [ya%%aa navavaIcyaa ga`amaINa maaQyaimak SaaLotIla maulaIo vaSahrI maaQyaimak SaaLotIla maulaI yaaMmaQyao AaMtrjaala
jaaNaIvaotlaxaNaIya frk naahI
8. [ya%%aa navavaIcyaa ga`amaINa Anaudainat maaQyaimak SaaLotIla va SahrI Anaudainat maaQyaimak SaaLotIla ivaVaqyaa-
McyaaAaMtrjaala jaaNaIvaotlaxaNaIya frk naahI.
9. [ya%%aa navavaIcyaa ga`amaINa ivanaaAnaudainat maaQyaimak SaaLotIla va SahrI ivanaaAnaudainat maaQyaimak SaaLotIla
ivaVaqyaa-McyaaAaMtrjaala jaaNaIvaotlaxaNaIya frk naahI.
10. [ya%%aa navavaIcyaa ga`amaINa va SahrI ivaVaqyaa-McyaaAaMtrjaalavaapratlaxaNaIya frk naahI.
11. [ya%%aa navavaIcyaa ga`amaINa Anaudainat maaQyaimak SaaLotIla va ga`amaINa ivanaaAnaudainat maaQyaimak SaaLotIla
ivaVaqyaa-McyaaAaMtrjaalavaapratlaxaNaIya frk naahI.
12. [ya%%aa navavaIcyaa SahrI Anaudainat maaQyaimak SaaLotIla va SahrI ivanaaAnaudainat maaQyaimak SaaLotIla ivaVaqyaa-
McyaaAaMtrjaalavaapratlaxaNaIya frk naahI.
13. [ya%%aa navavaIcyaa ga`amaINa maaQyaimak SaaLotIla maulao vaga`amaINa maaQyaimak SaaLotIla maulaI yaaMmaQyao
AaMtrjaalavaapratlaxaNaIya frk naahI.
14. [ya%%aa navavaIcyaa SahrI maaQyaimak SaaLotIla maulao vaSahrI maaQyaimak SaaLotIla maulaI yaaMmaQyao
AaMtrjaalavaapratlaxaNaIya frk naahI.
15. [ya%%aa navavaIcyaa ga`amaINa maaQyaimak SaaLotIla maulao vaSahrI maaQyaimak SaaLotIla maulao yaaMmaQyao
AaMtrjaalavaapratlaxaNaIya frk naahI.
16. [ya%%aa navavaIcyaa ga`amaINa maaQyaimak SaaLotIla maulaIo vaSahrI maaQyaimak SaaLotIla maulaI yaaMmaQyao
AaMtrjaalavaapratlaxaNaIya frk naahI
17. [ya%%aa navavaIcyaa ga`amaINa Anaudainat maaQyaimak SaaLotIla va SahrI Anaudainat maaQyaimak SaaLotIla ivaVaqyaa-
McyaaAaMtrjaalavaapratlaxaNaIya frk naahI.
18. [ya%%aa navavaIcyaa ga`amaINa ivanaaAnaudainat maaQyaimak SaaLotIla va SahrI ivanaaAnaudainat maaQyaimak SaaLotIla
ivaVaqyaa-McyaaAaMtrjaalavaaprat laxaNaIya frk naahI.
saMSaaoQanaacaI vyaaPtI¸ mayaa-da va pirmayaa-da
saMSaaoQanaacaI vyaaPtI
1. p`stut saMSaaoQana ho puNao ijal(atIla SahrI va ga`amaINa xao~amaQaIla maaQyaimak SaaLaMSaI saMbaMiQat Aaho.
2. p`stut saMSaaoQana ho SahrI va ga`amaINa xao~amaQaIla maaQyaimak SaaLotIla [ya<aa navavaImaQyao iSakt Asalaolyaa ivaVaqyaa-
MSaItsaoca iSaxak va mau#yaaQyaapkaMSaI saMbaMiQat Aaho.

Copyright © 2020, Scholarly Research Journal for Interdisciplinary Studies


MkW- amhþb ~iram_ H$m§~io 13797
(Pg. 13792-13805)

3. p`stut saMSaaoQana ho [ya<aa navavaImaQaIla ivaVaqyaa-Mcyaa AaMtrjaala jaaNaIva va vaapraSaI saMbaMiQat Aaho.
saMSaaoQanaacyaa mayaa-da
1. sadr saMSaaoQana ho puNao ijal(atIla SahrI va ga`amaINa xao~amaQaIla maaQyaimak SaaLaMpurtoca mayaa-dIt Aaho.
2. sadr saMSaaoQana ho puNao ijal(atIla SahrI va ga`amaINa BaagaatIla maaQyaimak stratIla [ya<aa navavaI maQyao iSaxaNa
GaoNaa¹yaa ivaVaqyaa-purtoca tsaoca iSaxak va mau#yaaQyaapkapurtoca mayaa-idt Aaho.
3. sadr saMSaaoQana ho puNao ijal(atIla SahrI va ga`amaINa BaagaatIla maaQyaimak stratIla marazI maaQyamaacyaa SaaLot
iSaxaNa GaoNaa¹yaa ivaVaqyaa-pru toca mayaa-idt Aaho.
4. sadr saMSaaoQana ho [ya<aa navavaImaQaIla SahrI va ga`amaINa ivaVaqyaa-McyaaAaMtrjaala jaaNaIva va vaapracyaa
AByaasaapurtoca mayaa-idt Aaho.
Pairmayaa-da
1. sadr saMSaaoQana ho puNao ijal(apurto mayaa-idt Aaho.
2. p`stut saMSaaoQana var ]llaoKlaolyaaivaVaqyaa-pru toca mayaa-idt Aaho.
3. sadr saMSaaoQana ho puNao ijal(atIla SahrI va ga`amaINa BaagaatIla maaQyaimak stratIla marazI maaQyamaacyaa SaaLopurto mayaa-
idt Aaho.
4. p`stut saMSaaoQana var ]llaoKlaolyaaivaVaqyaa-cyaa AaMtrjaala jaaiNavaopurto mayaa-idtAaho.
5. p`stut saMSaaoQana var ]llaoKlaolyaaivaVaqyaa-cyaa ivaivaQa AaMtrjaala vaaprapurto mayaa-idtAaho.
6. p`stut saMSaaoQana SaOxaiNak vaYa- 2015¹2017 yaa kalaavaQaIpurto mayaa-idt Aaho.
g§emoYZ nÕVr
dU©ZmË_H$ g§emoYZ nÕVr _Yrb H$maU{__m§gm VwbZmË_H$ nÕVrMm dmna Ho$bm Amho
Z_wZm {ZdS> nÕVr
àñVwV Aä`mgmgmR>r g§emoYH$mZo ~hþñVar` `mÑpÀN>H$ Z_wZm {ZdS> nÕVrMm dmna Ho$bm Amho.
Ý`mXe©
g§emoYH$mZo nwUo {OëømVrb Voam VmbwŠ`mVrb _mÜ`{_H$ ñVamdarb 20 _amRr _mÜ`_mÀ`m emim§_YÿZ B`Îmm
ZddrVrb 1028 {dÚmÏ`mªMr {ZdS> Ho$br Amho.
Z_wZm àgm_mݶ MmMUr (Sample Normality Test)
àñVwV g§emoYZmVrb Am§VaOmb OmUrd d Am§VaOmb dmna ¶m XmoÝhr Mbm§À¶m ghmæ¶mZo g§H${bV Ho$bobm Z_wZm
àgm_mݶ Amho.

Copyright © 2020, Scholarly Research Journal for Interdisciplinary Studies


MkW- amhþb ~iram_ H$m§~io 13798
(Pg. 13792-13805)

g§emoYZmMr gmYZo d V§Ìo


g§emoYZ gmYZo :
1.ñd{Z{_©V MmMUr
2.ñd{Z{_©V nX{ZíM`Z loUr
V§Ì :"Q>r' n[a{jH$m
g§emoYZmMo {ZîH$f©
n[aH$ënZm ñdrH$ma gm§p»`H$s
gmaUr "Q>r' n[aH$ënZoMm
n[aH$ënZm H« à_mU
MmMUr _Ü`_mZ _yë` nar{jHo$Mo ñdrH$ma/ Ë`mJ
. {dMbZ
0.05 0.01 JwUmoÎma 0.05
J«m_rU {dÚmWuAm§VaOmb OmUrd 24.79 5.27

ehar {dÚmWu Am§VaOmb OmUrd 25.02 5.45 1.96 2.58 0.68 ñdrH$ma
1

ehar AZwXm{ZV{dÚmWuAm§VaOmb OmUrd


24.80 5.49
3 ehar {dZm AZwXm{ZV {dÚmWuAm§VaOmb 1.96 2.59 0.86 ñdrH$ma
25.22 5.43
OmUrd
J«m_rU _wboAm§VaOmb OmUrd 23.18 4.80
6
ehar _wbrAm§VaOmb OmUrd 23.92 5.58 1.96 2.59 1.59 ñdrH$ma
J«m_rU _wbrAm§VaOmb OmUrd 26.32 5.26
7 ehar _wbrAm§VaOmb OmUrd 26.08 5.12 1.96 2.59 1.06 ñdrH$ma
J«m_rU AZwXm{ZV {dÚmWuAm§VaOmb OmUrd
24.28 5.56
8
ehar AZwXm{ZV {dÚmWuAm§VaOmb OmUrd 27.80 5.49 1.96 2.59 0.07 ñdrH$ma
J«m_rU {dZm AZwXm{ZV {dÚmWuAm§VaOmb
OmUrd 25.33 4.90
9 ehar {dZm AZwXm{ZV {dÚmWuAm§VaOmb 1.96 2.59 0.24 ñdrH$ma
25.22 5.43
OmUrd
J«m_rU AZwXm{ZV {dÚmWuAm§VaOmb dmna
121.83 26.69
11
J«m_rU {dZm AZwXm{ZV {dÚmWuAm§VaOmb dmna 124.52 28.95 1.96 2.59 1.11 ñdrH$ma
ehar AZwXm{ZV {dÚmWuAm§VaOmb dmna
125.39 27.74
12 ehar {dZm AZwXm{ZV {dÚmWuAm§VaOmb dmna
127.79 28.49 1.96 2.59 0.96 ñdrH$ma
J«m_rU _wboAm§VaOmb dmna 125.05 27.89
13 J«m_rU _wbrAm§VaOmb dmna 121.30 27.66 1.96 2.59 1.54 ñdrH$ma

Copyright © 2020, Scholarly Research Journal for Interdisciplinary Studies


MkW- amhþb ~iram_ H$m§~io 13799
(Pg. 13792-13805)

14 ehar _wboAm§VaOmb dmna 128.20 28.58 1.96 2.59 1.24 ñdrH$ma


ehar _wbrAm§VaOmb dmna 125.10 27.60
J«m_rU _wboAm§VaOmb dmna 125.05 27.89
15
ehar _wboAm§VaOmb dmna 128.20 28.58 1.96 2.59 1.25 ñdrH$ma
J«m_rU _wbrAm§VaOmb dmna 121.30 27.66
16
ehar _wbrAm§VaOmb dmna 125.10 27.60 1.96 2.59 1.58 ñdrH$ma
J«m_rU AZwXm{ZV {dÚmWuAm§VaOmb dmna 121.83 26.69
17 ehar AZwXm{ZV {dÚmWuAm§VaOmb dmna 125.39 27.74 1.96 2.59 1.49 ñdrH$ma
J«m_rU {dZm AZwXm{ZV {dÚmWuAm§VaOmb dmna
124.52 28.95
18
ehar {dZm AZwXm{ZV {dÚmWuAm§VaOmb dmna 127.79 28.49 1.96 2.59 1.28 ñdrH$ma

1. B`ËVm ZddrÀ`m J«m_rU d ehar {dÚmÏ`mªÀ`m Am§VaOmb Om{UdoV bjUr` \$aH$ Zmhr.H$maU J«m_rU d
ehar ^mJm_Ü`o Am§VaOmb g§~§{YV dmMU gm{h˶o $ {_iÊ`mg d {_idÊ`mg A{YH$ gmoB©Mo OmV Agmdo,
J«m_rU d ehar ^mJmVrb {dÚmÏ`mªH$So> {ejH$m§H$Sy>Z d¡`pŠVH$ bj {Xbo OmV Agmdo, J«m_rU d ehar
^mJmVrb {dÚmWv bjnyd©H$ EoH$V AgVrb, ZdrZ kmZ {_idÊ`mg CËgwH$ AgVrb, VgoM emioV
àË`oH$ KQ>H$mda _wë`_mnZ H$ê$Z KoVbo OmV Agmdo. åhUyZ J«m_rU d ehar ^mJmVrb {dÚmÏ`mª_Ü`o
Am§VaOmb Om{UdoV bjUr` \$aH$ Zmhr.
3. B`ËVm ZddrÀ`m ehar AZwXm{ZV _mÜ`{_H$ emioVrb d ehar {dZm AZwXm{ZV _mÜ`{_H$ emioVrb
{dÚmÏ`mªÀ`m Am§VaOmb Om{UdoV bjUr` \$aH$ Zmhr. H$maU eharAZwXm{ZV d {dZm AZwXm{ZV _mÜ`{_H$
emioVrb {dÚmÏ`mªZm Am§VaOmbmÀ`m B{Vhmgm~Ôb, OmoS>Ur~Ôb d Am§VaOmbmgmR>r bmJUm-`m
gmYZm§~Ôb _m{hVrAgë`mMo {XgyZ `oVo. d {dÚmÏ`mªZm {ejH$m§H$Sy>Z Am§VaOmbm~Ôb gmoß`m nÜXVrZo
_mJ©Xe©Z Ho$bo OmV Agmdo. VgoM ehar AZwXm{ZV d {dZm AZwXm{ZV _mÜ`{_H$ emioVrb {dÚmÏ`mªZm
Am§VaOmbm ~ÔbMo kmZ ZdrZ Agë`m_wio {eHÊ`mg BÀNwH AgmdVo.
6. B`ËVm ZddrÀ`m J«m_rU _mÜ`{_H$ emioVrb _wbo d ehar _mÜ`{_H$ emioVrb _wbo `m§À`m Am§VaOmb
Om{UdoV bjUr` \$aH$ Zmhr. H$maU J«m_rU d ehar _mÜ`{_H _mÜ`{_H$ emioVrb _wbm§Zm ^m¡{VH$ d
_mZdr gw{dYoV AS>MUr `oV ZgVrb, g¨JUH {ejH à{e{jV AgmdoV, Am§VaOmbMr _m{hVr {_idÊ`mMo
{d{dY ómoV CnbãY AgmdoV , dJm©_Ü`o EH$mJ«VoZo EoH$V AgVrb VgoM _wbm§Zm Am§VaOmbmMr AmdS> Agy
eH$Vo. åhUyZ J«m_rU _mÜ`{_H$ emioVrb _wbo d ehar _mÜ`{_H$ emioVrb _wbo `m§À`m Am§VaOmb
Om{UdoV \$aH$ AmTiV Zmhr.
7. B`ËVm ZddrÀ`m J«m_rU _mÜ`{_H$ emioVrb _wbro d ehar _mÜ`{_H$ emioVrb _wbr `m§À`m Am§VaOmb
Om{UdoV bjUr` \$aH$ AmT>iV Zmhr. H$maU J«m_rUd ehar _mÜ`{_H$ emioVrb _wbt_Ü`o

Copyright © 2020, Scholarly Research Journal for Interdisciplinary Studies


MkW- amhþb ~iram_ H$m§~io 13800
(Pg. 13792-13805)

Am§VaOmbm~Ôb CËgwH$Vm d A{^ê$Mr {XgyZ `oVo , J«m_rU _mÜ`{_H$ emioVrb _wbtÀ`m Am§VaOmbmdÔb
`oÊ`m-`m AS>MUt {ejH$m§H$Sy>Z gmoS>dë`m OmV Agì`mVd J«m_rU _mÜ`{_H$ emioVrb _wbr§Zm d ehar
_mÜ`{_H$ emioVrb _wbr§Zm Am§VaOmbmMr AmdS> Agy eH$Vo.
8. B`ËVm ZddrÀ`m J«m_rU AZwXm{ZV _mÜ`{_H$ emioVrb d ehar AZwXm{ZV _mÜ`{_H$
emioVrb {dÚmÏ`mªÀ`m Am§VaOmb Om{UdoV bjUr` \$aH$ Zmhr. H$maU J«m_rU d ehar
AZwXm{ZV _mÜ`{_H$ emioVrb {dÚmÏ`mªMr Am§VaOmbm~Ôb Aä`mgmMr AmdS> {XgyZ `oVo,
J«m_rU d ehar_mÜ`{_H$ emioVrb {dÚmÏ`mªZmAm§VaOmbmdÔb AmÚmdV _{hVr
{ejH$m§H$Sy>Z {_iÊ`mg _XV hmoV Agmdr d ehar {dÚmÏ`mªZm Am§VaOmbmMr _m{hVr
{_idÊ`mgmR>r {d{dY ñÌmoV CnbãY AgVrb.
9. B`ËVm ZddrÀ`m J«m_rU {dZm AZwXm{ZV _mÜ`{_H$ emioVrb d ehar {dZm AZwXm{ZV _mÜ`{_H$ emioVrb
{dÚmÏ`mªÀ`m Am§VaOmb Om{UdoV bjUr` \$aH$ AmT>iV Zmhr. H$maU J«m_rUd ehar {dZm AZwXm{ZV
_mÜ`{_H$ emioVrb {dÚmÏ`mª_Ü`o Am§VaOmb A{^ê$Mr OmUdVo, {dÚmÏ`m©Zm ZdrZ kmZ J«hU H$aÊ`mMr
AmdS> {XgyZ `oVo. Am§VaOmb g§~§{YV dmMZmMr, gmYZm§Mr d Am§VaOmbm g§~§{YV gw{dYm§Mr _m{hVr
Agë`mMo OmUdVo.J«m_rU d ehar {dZm AZwXm{ZV _mÜ`{_H$ emioVrb {dÚmWu EZ H$mQm©Mm dmna H$aV
AgVrb.
11. B`ËVm ZddrÀ`m J«m_rU AZwXm{ZV _mÜ`{_H$ emioVrb d J«m_rU {dZm AZwXm{ZV _mÜ`{_H$ emioVrb
{dÚmÏ`mªÀ`m Am§VaOmb dmnamV bjUr` \$aH$ AmT>iV Zmhr. H$maU J«m_rU AZwXm{ZV d J«m_rU {dZm
AZwXm{ZV _mÜ`{_H$ emioVrb {dÚmÏ`m©Zm emio_Ü`o g§JUH$ àmË`{jHo$ H$aÊ`mÀ`m gd© gmo`r gw{dYm
CnbãY AgVrb, J«m_rU AZwXm{ZV d J«m_rU {dZm AZwXm{ZV _mÜ`{_H$ emioVrb {dÚmWu embo`
(J{UV, {dkmZ d B§J«Or) {df`m§Mr _m{hVr KoÊ`mgmR>r d _Zmoa§OZmgmR>r Am§VaOmbmMm dmna H$aVmV Ago
{XgyZ `oVo d J«m_rU AZwXm{ZV d J«m_rU {dZm _mÜ`{_H$ emioVrb {dÚmÏ`m©Zm emio_Ü`o g§JUH$
àmË`{jHo$ H$aÊ`mg gmo`r CnbãY AgyZ Am§VaOmbmMr A{^ê$Mr hr OmUdVo.
12. B`ËVm ZddrÀ`m ehar AZwXm{ZV _mÜ`{_H$ emioVrb d ehar {dZm AZwXm{ZV _mÜ`{_H$ emioVrb
{dÚmÏ`mªÀ`m Am§VaOmb dmnamV bjUr` \$aH$ AmT>iV Zmhr. H$maU ehar AZwXm{ZV d ehar {dZm
AZwXm{ZV _mÜ`{_H$ emioVrb {dÚmWu Am§VaOmbmMm dmna H$aVmZm `oUm-`m AS>MUtMo {ZdmaU g§~§{YV
{ejH$m§H$Sy>Z H$ê$Z KoV AgVrb. VgoM ehar {dZm AZwXm{ZV _mÜ`{_H$ emioVrb {dÚmWu bjnyd©H$
EoH$yU àmË`{jHo$ H$aV AgVrb d ehar {dZm AZwXm{ZV _mÜ`{_H$ emioVrb {dÚmÏ`mªÀ`m Kar hr
Am§VaOmb gw{dYm CnbãY AgÊ`mMr eŠ`Vm Amho. åhUwZ B`ËVm ZddrÀ`m ehar AZwXm{ZV _mÜ`{_H$

Copyright © 2020, Scholarly Research Journal for Interdisciplinary Studies


MkW- amhþb ~iram_ H$m§~io 13801
(Pg. 13792-13805)

emioVrb d ehar {dZm AZwXm{ZV _mÜ`{_H$ emioVrb {dÚmÏ`mªÀ`m Am§VaOmb dmnamV bjUr` \$aH$
AmT>iV Zmhr.
13. B`ËVm ZddrÀ`m J«m_rU _mÜ`{_H$ emioVrb _wbo d J«m_rU _mÜ`{_H$ emioVrb _wbr `m§_Ü`o Am§VaOmb
dmnamV bjUr` \$aH$ AmT>iV Zmhr. H$maU _wbr§Zm d _wbm§Zm g_mOm_Ü`o g_mZ dmJUyH {Xbr OmV
AgyZ, _wbr§Zm hr g_mOm_Ü`o _wŠV dmdaÊ`mg _w^m {XgyZ `oVo Ë`m_wio _wbo d _wbr Kam ~mhoarb Am§VaOmb
H|$Ðm§dagwÜXm àmË`m{jHo$ H$aV AgVrb, _mo~mBbdarb Am¨VaOmb gw{dYoMm dmna H$aV AgmdoV. _wbr§Zm d
_wbm§Zm g_mOm_Ü`o g_mZ dmJUyH {Xbr OmV Agmdr åhUyZ B`ËVm ZddrÀ`m J«m_rU _mÜ`{_H$ emioVrb
_wbo d J«m_rU _mÜ`{_H$ emioVrb _wbr `m§_Ü`o Am§VaOmb dmnamV bjUr` \$aH$ AmT>iV Zmhr.
14. B`ËVm ZddrÀ`m ehar _mÜ`{_H$ emioVrb _wbo d ehar _mÜ`{_H$ emioVrb _wbr `m§_Ü`o Am§VaOmb
dmnamV bjUr` \$aH$ AmT>iV Zmhr. H$maU _wbo d _wbr ImOJr Am§VaOmb H|$ÐmdaVr OmD$Z Am§VaOmb
{df`H$ àmË`{jHo$ H$aV AgVrb d _wbm§_Ü`o d _wbr§§_Ü`o Am§VaOmb A{^ê$Mr OmUdVo. _wbr§Zm hr
g_mOm_Ü`o _wŠV dmdaÊ`mg _w^m {XgyZ `oVo Ë`m_wio _wbo d _wbr Kam ~mhoarb Am§VaOmb H|$Ðm§dagwÜXm
àmË`m{jHo$ H$aV AgVrb, _mo~mBbdarb Am¨VaOmb gw{dYoMm dmna H$aV AgmdoV. _wbr§Zm d _wbm§Zm
g_mOm_Ü`o g_mZ dmJUyH {Xbr OmV Agmdr. åhUyZ B`ËVm ZddrÀ`m J«m_rU _mÜ`{_H$ emioVrb _wbo d
J«m_rU _mÜ`{_H$ emioVrb _wbr `m§_Ü`o Am§VaOmb dmnamV bjUr` \$aH$ AmT>iV Zmhr.
15. B`ËVm ZddrÀ`m J«m_rU _mÜ`{_H$ emioVrb _wbo d ehar _mÜ`{_H$ emioVrb _wbo `m§_Ü`o Am§VaOmb
dmnamV bjUr` \$aH$ AmT>iV Zmhr. H$maUJ«m_rUd ehar _mÜ`{_H$ emio_Ü`o Am§VaOmb dmnamMr gmo`
Agob , àmË`{jHo$ H$ê$Z KoVbr OmV AgVrb, àmË`{jH$m§gmR>r OmñV doi {Xbm OmV Agmdm. J«m_rUd
ehar _mÜ`{_H$ emioVrb {ejH$ à{e{jV AgmdoV. åhUyZ B`ËVm ZddrÀ`m J«m_rU _mÜ`{_H$ emioVrb
_wbo d ehar _mÜ`{_H$ emioVrb _wbo `m§_Ü`o Am§VaOmb dmnamV bjUr` \$aH$ AmT>iV Zmhr.
16. B`ËVm ZddrÀ`m J«m_rU _mÜ`{_H$ emioVrb _wbro d ehar _mÜ`{_H$ emioVrb _wbr `m§À`m Am§VaOmb
dmnamV bjUr` \$aH$ AmT>iV Zmhr. H$maU J«m_rUd eham_Ü`o àmË`{jHo$ H$aÊ`mgmR>r gd© gw{dYm
AgVrb , {ejH$m§H$Sy>Z J«m_rUdehar _wbtH$So> OmñV bj {Xbo OmV Agmdo, àmË`{jH$mgmR>r OmñVrÀ`m
Vm{gH$m§Mo {Z`moOZ Ho$bo OmV Agmdo åhUyZ B`ËVm ZddrÀ`m J«m_rU _mÜ`{_H$ emioVrb _wbro d ehar
_mÜ`{_H$ emioVrb _wbr `m§À`m Am§VaOmb dmnamV bjUr` \$aH$ AmT>iV Zmhr.
17. B`ËVm ZddrÀ`m J«m_rU AZwXm{ZV _mÜ`{_H$ emioVrb d ehar AZwXm{ZV _mÜ`{_H$ emioVrb
{dÚmÏ`mªÀ`m Am§VaOmb dmnamV bjUr` \$aH$ Zmhr. H$maU J«m_rUdehar AZwXm{ZV _mÜ`{_H$ emim§Vrb
{dÚmÏ`mªH$So> Am¨VaOmb dmnamgmRr g¨JUHm ì`{V{a³V _mo~mBb dmnabm OmV Agmdm, VgoM ho {dÚmWu

Copyright © 2020, Scholarly Research Journal for Interdisciplinary Studies


MkW- amhþb ~iram_ H$m§~io 13802
(Pg. 13792-13805)

ImOJr Am¨VaOmb H|Ðm_Ü`o àmË`{jH$ H$aV AgmdoV, J«m_rUdehar AZwXm{ZV _mÜ`{_H$ emioVrb
{dÚmWuÀ`m Kar Am§VaOmbmMr gmo` Agmdr. VgoM `m {dÚmWu_Ï`o Am§VaOmb dmnamMr CËgwH$Vm {XgyZ
`oVo.
18. B`ËVm ZddrÀ`m J«m_rU {dZm AZwXm{ZV _mÜ`{_H$ emioVrb d ehar {dZm AZwXm{ZV _mÜ`{_H$ emioVrb
{dÚmÏ`mªÀ`m Am§VaOmb dmnamV bjUr` \$aH$ AmT>iV Zmhr. H$maU J«m_rUdehar {dZm AZwXm{ZV
_mÜ`{_H$ emim§Vrb {dÚmÏ`mªH$So> {ejH$m§H$Sy>Z d¡`pŠVH$ bj {Xbo OmV Agmdo, VgoM ho {dÚmWu
ImOJr Am¨VaOmb H|Ðm_Ü`o àmË`{jH$ H$aV AgmdoV, J«m_rUd ehar {dZm AZwXm{ZV _mÜ`{_H$ emioVrb
{dÚmWu bjnyd©H$ EoH$V AgVrb d àmË`{jH$ H$ê$Z nmhÊ`mMm à`ËZ H$aV AgVrb , _mo~mBbdarb
Am¨VaOmb gw{dYoMm dmna H$aV AgVrb d `m {dÚmÏ`mªZm ZdrZ kmZ {_idÊ`mMr CËgwH$Vm {XgyZ `oVo.
gmaUr 5.2
n[aH$ënZmË`mJ gm§p»`H$s
gmaUr "Q>r' n[aH$ënZoMm ñdrH$ma/
à_mU
n[aH$ënZm H« . MmMUr _Ü`_mZ _yë` nar{jHo$Mo Ë`mJ
{dMbZ
0.05 0.01 JwUmoÎma 0.05
J«m_rU AZwXm{ZV {dÚmWuAm§VaOmb OmUrd
24.28 5.56
J«m_rU {dZm AZwXm{ZV {dÚmWuAm§VaOmb
2 25.33 4.90 1.96 2.59 2.29 Ë`mJ
OmUrd
J«m_rU _wboAm§VaOmb OmUrd 23.18 4.80
4 J«m_rU _wbrAm§VaOmb OmUrd 26.32 5.26 1.96 2.59 7.12 Ë`mJ
ehar _wboAm§VaOmb OmUrd 23.92 5.58
5 ehar _wbrAm§VaOmb OmUrd 26.08 5.12 1.96 2.59 4.54 Ë`mJ
J«m_rU{dÚmWu
123.13 27.81
Am§VaOmb dmna
10 ehar {dÚmWu 1.96 2.58 2.00 Ë`mJ
126.61 28.12
Am§VaOmb dmna

2. J«m_rU AZwXm{ZV _mÜ`{_H$ emioVrb d J«m_rU {dZm AZwXm{ZV _mÜ`{_H$ emioVrb {dÚmÏ`mªÀ`m
Am§VaOmb Om{UdoV 0.05 gmaUr ñVamda \$aH$ AmT>iyZ `oVmo. H$maU J«m_rU AZwXm{ZV _mÜ`{_H$
emioVrb {dÚmÏ`mªMr Am§VaOmb OmUrd hrJ«m_rU {dZm AZwXm{ZV _mÜ`{_H$ emioVrb {dÚmÏ`mªÀ`m
VwbZoV A{YH Amho. H$maU J«m_rU AZwXm{ZV _mÜ`{_H$ emioVrb {dÚmÏ`mªZm Am§VaOmb g§~§{YV gw{dYm
A{YH$ Agmì`mV, g§JUH$ d Am§VaOmb {df`H$ nwñVHo$ J«§Wmb`mV OmñV AgmdrV, J«§Wmb`mgmR>r H$mhr
Vm{gH$m R>odë`m OmV Agmì`mV VgoM àmË`{jH$mgmR>r ñdV§Ì g§JUH$ à`moJemim Agmì`mV. Kar

Copyright © 2020, Scholarly Research Journal for Interdisciplinary Studies


MkW- amhþb ~iram_ H$m§~io 13803
(Pg. 13792-13805)

d¡`pŠVH$ g§JUH$ Agy eH$Vmo d nmbH$m§H$Sy>Z hr d¡`pŠVH$ bj {Xbo OmV Agmdo åhUyZJ«m_rU {dZm
AZwXm{ZV _mÜ`{_H$ emioVrb {dÚmÏ`mªÀ`m VwbZoV J«m_rU AZwXm{ZV _mÜ`{_H$ emioVrb {dÚmÏ`mª_Ü`o
Am§VaOmb OmUrd A{YH Agmdr.
4. J«m_rU _mÜ`{_H$ emioVrb _wbo d _wbr `m§À`m Am§VaOmb Om{UdoV 0.05 gmaUr ñVamda bjUr` \$aH$
AmT>iyZ `oVmo. H$maU J«m_rU _mÜ`{_H$ emioVrb _wbm§À`m VwbZoV J«m_rU _mÜ`{_H$ emioVrb _wbt øm
dJm©_Ü`o bj XoV AgVrb, Am§VaOmb g§X^m©Vrb dV©_mZ nÌmVrb boI VgoM Am§VaOmb _m{gHo$ dmMV
AgVrb, Ë`m§_Ü`o ZdrZ _m{hVr OmUyZ KoÊ`mMr AmdS> Agob VgoM dJm©_Ü`o {eH$dboë`m KQ>H$ Kar
Joë`mZ§Va COiUr H$aV AgVrb, dmMZmMr AmdS> Agob, VgoM bdH$a kmZ J«hU H$aUo, [aH$må`m
Vmgmbm ñdmÜ`m` H$aUo, e¡j{UH$ H$m_ nÕVeranUo hmoÊ`mgmR>r ñdV: à`ËZ H$aUo, OmñVrV OmñV JwU
{_i{dÊ`mgmR>r à`ËZ H$aUo, {ejH$m§Zr Am¨VaOmbMm {Xbobm J¥hnmR> doioda H$aUo, {ejH$m§Zr Am¨VaOmb
g¨~¨{YV {eH${dboë`m KQ>H$m§da AmYmarV àíZ V`ma H$ê$Z CÎmao {bhrUo, `m gd© Jmoï>r_Ü`o _wbm§nojm _wbr
OmñV nwT>o AgÊ`mMr eŠ`Vm Amho. åhUyZ J«m_rU _mÜ`{_H$ emioVrb _wbm§nojm J«m_rU _mÜ`{_H$
emioVrb _wbtMr Am§VaOmb OmUrd A{YH$ Mm§Jë`m àH$maMr AgÊ`mMr eŠ`Vm Amho.
5. ehar _mÜ`{_H$ emioVrb _wbo d _wbr `m§À`m Am§VaOmb Om{UdoV 0.05 gmaUr ñVamda bjUr` \$aH
AmT>iyZ `oVmo.H$maU _wbtMr Am§VaOmb OmUrd hr _wbm§À`m VwbZoV A{YH$ Amho. ehar _mÜ`{_H$
emioVrb _wbm§À`m VwbZoV ehar _mÜ`{_H$ emioVrb _wbt øm {_iUmè`m àmoËgmhZmZo A{YH$ àoarV qH$dm
CËgmhrV hmoV AgÊ`mMr eŠ`Vm Amho. VgoM bdH$a kmZ J«hU hmoÊ`mgmRr _mo~BbMm dmna H$aUo,
e¡j{UH$ H$m_ nÕVeranUo hmoÊ`mgmR>r ñdV: à`ËZ H$aUo, Iyn _ohZV H$aUo, embo` {df`mV JmoS>r dmQ>Uo,
{ejH$m§Zr {Xbobo H$m_ doioda H$aUo, {ejH$m§Zr {eH${dbobo ì`dñWrV g_OyZ KoUo VgoM H$R>rU dmQ>Umè`m
{df`m~Ôb {ejH$m§H$Sy>Z A{YH$ _mJ©Xe©Z KoUo , _wbr dJm©_Ü`o bjnwd©H$ EoH$V AgVrb, dV©_mZnÌo
VgoM _m{gHo$ dmMV AgVrb, Ë`m§_Ü`o AmYw{ZH$ _m{hVr OmUyZ KoÊ`mMr AmdS> Agob VgoM dJm©_Ü`o
{eH$dbocm KQ>H$ Kar Joë`mZ§Va COiUr H$aV AgVrb. `m gd© Jmoï>r_Ü`o _wbm§nojm _wbr OmñV nwT>o
AgÊ`mMr eŠ`Vm Amho. åhUyZ ehar _mÜ`{_H$ emioVrb _wbm§nojm ehar _mÜ`{_H$ emioVrb _wbtMr
Am§VaOmb OmUrd A{YH$ AgÊ`mMr eŠ`Vm Amho.
10. B`ËVm ZddrÀ`m J«m_rU d ehar {dÚmÏ`mªÀ`m Am§VaOmb dmnamV 0.05 gmaUr ñVamda \$aH$ AmT>iyZ
`oVmo. H$maU ehar ^mJmVrb {dÚmÏ`mªZm emio_Ü`o d Kar Am§VaOmb dmnamgmR>r Amdí`H$ AgUmè`m gd©
gw{dYm CnbãY AgVrb. J«m_rU _mÜ`{_H$ emioVrb {dÚmÏ`mªZm B§J«Or eãXm§Mm AW© bmdVm `oV Zgob,
emio_Ü`o àmË`{jHo$ H$aÊ`mMr gmo` Zgob, VgoM Vo àmË`{jH$mgmR>r H§$Qmim H$aV AgVrb, dJm©_Ü`o

Copyright © 2020, Scholarly Research Journal for Interdisciplinary Studies


MkW- amhþb ~iram_ H$m§~io 13804
(Pg. 13792-13805)

bjnyd©H$ EoH$V ZgVrb, Kar d¡`pŠVH$ g§JUH$ Zgob Am{U Jmdm_Ü`o hr Am§VaOmb gw{dYm CnbãY
Zgob åhUyZ ehar _mÜ`{_H$ emioVrb {dÚmÏ`mªMm Am§VaOmb dmna A{YH Agmdm d J«m_rU _mÜ`{_H$
emioVrb{dÚmÏ`mªMm Am§VaOmb dmna H$_r {XgyZ `oVmo.
saMdBa- ga`MqayaadI
AagalaavaoÊ p`.³2000´. saMSaaoQana pwtISaas~ va tM~o p`qamaavaR<aI.naagapUrÁ ivaVa p`kaSana.
krMdIkr¸sau.³2005´.SaOxaiNak maanasaSaas~ ³pacavaI AavaR<aI´.kaolhapUrÁfDko p`kaSana
kulakNaI- ¸ ko. vhI.1977. SaOxaiNak maanasaSaas~ . puNao: EaIivaVa P`akaSana.
jagatap¸h.naa1988 SaOxaiNak saM#yaaSaas~.puNao:P`a&a PakaSana
jagatapÊ h.naa.2006 2007P`agat SaOxaiNak tM~iva&ana AaiNa maaihtItM~iva&ana. puNao: nautna P`akaSana.
daMDokr¸vaa.naa.³1997´.SaOxaiNak maUlyamaapna va saM#yaaSaas~³pacavaI AavaR<aI´.puNaoÁ EaI.ivaVa p`kaSana
dunaaKo¸A.³2002´. [ithasa AQyaapna pwtI.puNaoÁ nautna p`kaSana
dunaaKo¸A.2006.SaOxaiNak samaajaSaas~.puNaoÁ nautna p`kaSana
pMiDt ba.iba.1997.iSaxaNaatIla saMSaaoQana. puNao: nautna P`akaSana.
mahalao¸ saM.ra.³2005´.AQyaapnaacaI p`itmaanao AaiNa AQyayana SaOlaI p`qamaavaR<aI. AaOrMgaabaadÁ yauinak piblakoSana.
]pasanaIÊ naa. ko.³1984´. AQyaapana saaQanap`qamaavaR<aI. puNaoÁ EaI.ivaVa p`kaSana.
kdmaÊ Sa.p.³1989´. SaOxaiNak saM#yaaSaas~. puNaoÁ naUtna p`kaSana.
krMdIkr¸sau.³2005´.SaOxaiNak maanasaSaas~ ³pacavaI AavaR<aI´.kaolhapUrÁ fDko p`kaSana.
kiNa-k¸gaaoKlao.³1962´.p`aqaimak iSaxaNaacyaa samasyaap`qamaavaR<aI.puNaoÁ zaokL p`kaSana.
kulakNaI-¸ ho.³2007´.SaaLa Aaho iSaxaNa naahI ³p`qama AavaR<aI´.mauMba[-Á ga`MqaalaI p`kaSana.
jagatapÊ h. naa.³1998´. SaOxaiNak va p`ayaaoigak maanasaSaas~ iWtIyaavaR<aI. puNaoÁ naUtna p`kaSana.
daMDokr¸vaa.naa.³1997´.SaOxaiNak maUlyamaapna va saM#yaaSaas~³pacavaI AavaR<aI´. puNaoÁ EaI.ivaVa p`kaSana.
dunaaKo¸A.³2002´. [ithasa AQyaapna pwtI ¸puNaoÁ nautna p`kaSana.
paTIla¸vaa.Baa.³1999´.saMSaaoQana pwtI.naagapUrÁ maMgaoSa p`kaSana.
pMiDt¸ba.iba.³1989´.iSaxaNaatIla saMSaaoQana AiBaklp³p`qamaavaR<aI´.puNaoÁ naUtna p`kaSana.
Buch, M. B. (1992). Fifth Survey of Research in Education. Vol. 2.
Baroda : M. S. University
Best , J. & Kahn, J. W. (2003). Research in Education.

Copyright © 2020, Scholarly Research Journal for Interdisciplinary Studies


MkW- amhþb ~iram_ H$m§~io 13805
(Pg. 13792-13805)

BostanÊMAÁ A Pearson Education Company


Garrett, H. E. (1985). Statistics in Psychology and Education(11th Ed.). Vakil, Feffer and
Simsons Ltd.
&anakaoYa
GuthrieÊ J.W. Encyclopedia of Education(2nd Ed.).P.C.M
Saraf, R. S. (2001). Shree Vidya New Millennium Dictionary.Pune : Shree Vidya Prakashan.
Good C.V., ‘Dictionary of Education’ New York Mc.Graw Hill
Guthrie James W., Encycoclopedia of Education- 2nd Edition.co.3rd Edition 1918.
Website
http//www.ericsearch.org
httpÁ//www.memletics.com
httpÁ//www.usd.edu/tio/tutls/style.htm

Copyright © 2020, Scholarly Research Journal for Interdisciplinary Studies

You might also like