ΙΑΤΡΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ

Π. Παπαγιάννης
Αν. Καθηγητής,
Εργαστήριο Ιατρικής Φυσικής,
Ιατρική Σχολή Αθηνών.
Γραφείο 21
210-746 2442
ppapagi@med.uoa.gr
Αλ/δραση Ιοντίζουσας H/M Ακτινοβολίας -Ύλης
Αλ/δραση Ιοντίζουσας H/M Ακτινοβολίας-Ύλης:
πιθανοί στόχοι

1. Άτομο
2. e- εσωτερικής στοιβάδας
3. e- εξωτερικής στοιβάδας
4. Πυρήνας
 1. Αν η ενέργεια του φωτονίου
δεν αντιστοιχεί σε διαφορά
ενεργειακών σταθμών στο άτομο
και δεν επαρκεί για ιονισμό:
ΣΥΜΦΩΝΗ ΣΚΕΔΑΣΗ
 ΣΥΜΦΩΝΗ ΣΚΕΔΑΣΗ

 Δεν συμβαίνει ιονισμός

 Δεν μεταφέρεται ενέργεια στην ύλη
 Σημειώνεται μόνο μικρή αλλαγή στη
διεύθυνση του φωτονίου
2. Αλληλεπίδραση φωτονίου με
ηλεκτρόνιο εσωτερικής
στοιβάδας:
ΦΩΤΟΗΛΕΚΤΡΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ
• Λαμβάνει χώρα ιονισμός
•Το e- εγκαταλείπει το άτομο
με κινητική ενέργεια:
Τe=E-Eb
•Για βιολογικούς ιστούς
Εb<<
•Το κενό συμπληρώνεται με
εκπομπή χαρακτηριστικής
ακτινοβολίας ή ηλεκτρονίων
Auger
Σχετική πιθανότητα εκπομπής χαρακτηριστικής
ακτινοβολίας και ηλεκτρονίων Auger
συναρτήσει του ατομικού αριθμού
Κατανομή της γωνίας εκπομπής των φωτοηλεκτρονίων
ως προς τη διεύθυνση του αρχικού φωτονίου
3. Αλληλεπίδραση φωτονίου με
“ελεύθερο” ηλεκτρόνιο
(εξωτερικής στοιβάδας):
ΣΚΕΔΑΣΗ COMPTON
• Λαμβάνει χώρα ιονισμός
•Το φωτόνιο σκεδάζεται σε
γωνία φ με ενέργεια:
1
Esc  E
1  ( E / me c 2 )(1  cos  )

•Το e- εγκαταλείπει το άτομο

με κινητική ενέργεια:
( E / me c 2 )(1  cos  )
Te  E  Esc  E
1  ( E / me c 2 )(1  cos  )
 ( E / me c 2 )(1  cos  ) 1
Te  E  Esc  E E  E
1  ( E / me c 2 )(1  cos  ) sc 1  ( E / me c 2 )(1  cos  )

Α. Κεντρική κρούση (θ=0ο, φ=180ο) cosφ=cos180ο= -1

2( E / me c 2 ) 1
Te MAX E Esc MIN E
1  2( E / me c 2 ) 1  2( E / me c 2 )

Β. Εφαπτομενική κρούση (θ=90ο, φ=0ο) cosφ=cos0ο= 1

Te MIN  0 Esc MAX  E

 Κατανομή της γωνίας
εκπομπής του e- Compton
και του φωτονίου που
υπέστη σκέδαση
ως προς τη διεύθυνση
του αρχικού φωτονίου
Η μέση τιμή του ποσοστού της ενέργειας του αρχικού
φωτονίου που μετατρέπεται σε ενέργεια σκεδαζόμενου
φωτονίου <Εsc>/Ε και κινητική ενέργεια του
ηλεκτρονίου, <Τe>/Ε, στη σκέδαση Compton,
συναρτήσει της ενέργειας του αρχικού φωτονίου.
4. Αλληλεπίδραση φωτονίου με
πυρήνα:
ΔΙΔΥΜΗ ΓΕΝΕΣΗ

• Λαμβάνει χώρα ιονισμός

•Το φωτόνιο απορροφάται
και η ενέργειά του
μετατρέπεται σε ζεύγος e-,
e+ και σε κινητική ενέργεια
αυτών
•Υπάρχει κατώφλι ενέργειας:
E  2mec2  1.02MeV
 Συνοπτικά λοιπόν:

σύμφ. Φωτ/κτρικό
Αλλ/ση: Σκ. Compton Δίδ. Γένεση
σκέδαση φαιν.
Άτομο
δέσμιο e-
Με: (ατομικά ελεύθερο e- πυρήνα
(άτομο)
e-)
Αλλαγή
Απορρόφηση Απορρόφηση
κατ/νσης & Ε
Αλλαγή φωτ., φωτ.,
Αποτέλεσμα: φωτ.,
κατ/νσης Ιονισμός της Ιονισμός της
Ιονισμός της
ύλης ύλης
ύλης
E που
μεταφέρεται & ~Εe-=
0 ~Εφ ~Εe-=Eφ-E’φ
απορ/φάται από Eφ-1.02-E’e+
βιολογικό ιστό:
 Ποια η πιθανότητα να συμβεί
κάθε είδος αλ/σης και από ποιους
παράγοντες εξαρτάται;

μ = μσυμφ+ μφωτ + μCompton + μΔ.Γ.

μ/ρ = μσυμφ/ρ+ μφωτ/ρ + μCompton/ρ + μΔ.Γ. /ρ

 Συναρτήσεις δυνάμεων
και λογαριθμικές κλίμακες ...
y=Ax±n=>
logy=log(Ax±n)=logA+log(x±n) logy = logA ± nlogx
 Σύμφωνη σκέδαση

H2O (Zeff=7.5) & Pb(Z=82)

1.00E+03

1.00E+02

1.00E+01

1.00E+00

1.00E-01 Πιθανότητα
μ/ρ (cm 2/g)

1.00E-02 ανά μονάδα

1.00E-03
μάζας:
1.00E-04

1.00E-05
~Z/E2
1.00E-06

1.00E-07
10 100 1000 10000
Ενέργεια φωτονίου (keV)
 Φωτοηλεκτρικό

H2O (Zeff=7.5) & Pb(Z=82)

1.00E+03

1.00E+02

1.00E+01

1.00E+00

1.00E-01 Πιθανότητα
μ/ρ (cm 2/g)

1.00E-02 ανά μονάδα

1.00E-03
μάζας :
~Z3/E3
1.00E-04

1.00E-05

1.00E-06

1.00E-07
10 100 1000 10000
Ενέργεια φωτονίου (keV)
 Σκέδαση Compton

H2O (Zeff=7.5) & Pb(Z=82)

1.00E+03

1.00E+02

1.00E+01 Πιθανότητα
1.00E+00
ανά μονάδα
1.00E-01
μάζας :
μ/ρ (cm 2/g)

•Μειώνεται με
1.00E-02

1.00E-03

1.00E-04 την Ε
1.00E-05 •Ανεξάρτητη
1.00E-06
του Ζ!!!
1.00E-07
10 100 1000 10000
Ενέργεια φωτονίου (keV)
 Δίδυμη γένεση

H2O (Zeff=7.5) & Pb(Z=82)

1.00E+03

1.00E+02

Πιθανότητα
1.00E+01

1.00E+00

1.00E-01
ανά μονάδα
μ/ρ (cm2/g)

1.00E-02 μάζας :
1.00E-03 •Αυξάνει με την
1.00E-04 Ε (>1,02 MeV)
1.00E-05
•~Ζ
1.00E-06

1.00E-07
10 100 1000 10000
Ενέργεια φωτονίου (keV)
 Συνοπτικά λοιπόν:

σύμφ. Φωτ/κτρικό
Αλλ/ση: Σκ. Compton Δίδ. Γένεση
σκέδαση φαιν.
δέσμιο e-
Με: ατομικά e- ελεύθερο e- πυρήνα
(άτομο)
Αλλαγή Αλλαγή
Αποτέλεσμα: Απορρόφηση Απορρόφηση
κατ/νσης κατ/νσης & Ε
E που μεταφέρεται ~Εe-=
& απορ/φάται από 0 ~Εφ ~Εe-=Eφ-E’φ
βιολογικό ιστό: Eφ-1.02-E’e+

μ/ρ: ~Ζ/Ε2 ~Ζ3/Ε3 Ε Ε, ~Ζ

Πιθανότητα αλλ/σης ανά μονάδα μάζας υλικού
1.00E+04

1.00E+03

1.00E+02

1.00E+01

1.00E+00 Σύμφωνη
μ/ρ (cm 2/g)

Compton
1.00E-01
Φωτ/κό
1.00E-02 Δ.Γ.
1.00E-03 Νερό Συνολικός

1.00E-04

1.00E-05

1.00E-06

1.00E-07
1 10 100 1000 10000
Ενέργεια φωτονίου (keV)

Φωτοηλεκτρικό Compton
Πιθανότητα αλλ/σης ανά μονάδα πάχους υλικού

1.00E+02

1.00E+01
μαλακός ιστός
λιπώδης ιστός
μαστός
μ (cm -1)

1.00E+00 οστό
αέρας

1.00E-01

1.00E-02
10 100 1000 10000
Ενέργεια φωτονίου (keV)
Πιθανότητα αλλ/σης ανά μονάδα μάζας υλικού
Εφ ..... ???
 Εφ ..... ???

Ανιχνευτής ακτινοβολίας
Εφ ..... ???