61

ÜÇ BİLEŞENLİ DENGE DİYAGRAMLARI

Üç bileşenli sistemler Gibbs üçgeni ile gösterilir. Gibbs üçgeni eşkenar üçgendir ve
her bir köşesinde bir element veya bileşik bulunur. İkili bileşimler bu üçgenin
kenarları üzerinde gösterilir.

Üç bileşenli sistemler, özde iki bileşenli sistemlerden pek farklı değildir; ancak fazlar
kuralına göre bu tip sistemlerde dört bağımsız değişken vardır. Bu değişkenler
basınç, sıcaklık ve iki bileşenin bileşimleridir. Üçüncü bileşim bağımlı değişkendir.
Şekil 6.1 a’da kısmi α, β, γ, katı eriyiklerini içeren, bir üçlü ötektik noktaya sahip
hipotetik bir denge diyagramı görülmektedir. Görüldüğü gibi A,B,C bileşenleri
eşkenar üçgenin köşelerinde, sıcaklık değişkeni ise y ekseninde yer almaktadır.
Sistem sabit basınç altında olup E,D, F noktalarında birer ikili ötektik noktası
bulunmaktadır. A,D,B,F,C,E,A likidüs yüzeyini kapsayan bölgenin A', B', C' eşkenar
üçgenine izdüşümü alındığı takdirde üçlü denge diyagramının iki boyutlu görüntüsü
bulunur (Şekil 6.1 b). Her bir sıcaklık için çizilecek kesitler üçlü denge diyagramının
eşsıcaklık üçgenlerini verirler; ayrıca kesitlerin likidüs yüzeylerini kestiği hatlar
izdüşüm üçgeninde izotermler olarak belirmektedir.

Üçlü denge diyagramları seramik sistemlerin en önemli kısmını teşkil eder; zira
genelde endüstriyel uygulamalarda ikiden fazla bileşenlerin kullanıldığı sistemler
karşımıza çıkmaktadır.
 62

Şekil 6.1. a) Üçlü ötektik noktaya sahip olan (Sıvı → α + β + γ), α, β, γ katı
eriyiklerini içeren üç boyutlu üçlü denge diyagramı, b) Üçlü diyagramın
likidüs yüzeylerinin izdüşümü

6.1. Üçlü Sistemlerde Bileşim Bulma

Aşağıdaki A,B,C üçlü sisteminde bileşim üçgeninin üç köşesi bileşenleri, kenarlar

üzerindeki her nokta ikili alaşımları, üçgen içindeki her bir nokta üçlü alaşımları
göstermektedir. Kenarlar 100 eşit parçaya bölünmüş olup, her kenar ikili sistemin
bileşenlerinin ağırlıkça yüzdelerini vermektedir. Bileşimi bilinen bir üçlü alaşımın
diyagramdaki yerini tespit edebilmek için aşağıdaki yöntem takip edilir: Şekil 6.2 a
üzerinde, x bileşimi için, x noktasından geçen AC, AB, BC kenarlarına paralel
olacak şekilde üç doğru çizilir: B yüzdesi o,p noktaları, A yüzdesi m,n noktaları, C
yüzdesi r,s noktalarından tespit edilir. Dikkat edilirse iki bileşenli sistemler için
uygulanan kurallar burada da geçerliliğini korumaktadır: x bileşimi hangi köşenin
daha yakınında yer alıyorsa, o köşede bulunan bileşence daha zengindir.
 63

Şekil 6.2. Bileşim üçgeni

Örnek : a) % 50 feldspat, % 30 kaolen, %20 kuvars ve, b) %30 feldspat, % 45

kaolen, %25 kuvars bileşimini diyagram üzerinde gösterelim. Diyagramdan
görüldüğü gibi 1. bileşimimiz X1 ve ikinci bileşimimiz ise X2 ile gösterilmiştir.

Feldspat
0 100

10 90

20 80
X1
30 70
n
ole
Ka

40 60
%

50
X2 50
%
Fe

60
lds

40
pa
t

70 30

80 20

90 10

100 0
Kaolen 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 Kuvars

% Kuvars
 64

Çözüm : Diyagramdan görüldüğü gibi 1. bileşimimiz X1 ve ikinci bileşimimiz ise

X2 ile gösterilmiştir.

İki tane üçlü bileşim karıştırıldığında, elde edilecek yeni bileşim bu iki bileşimin
gösterildiği noktalar arasında çizilen doğru üzerinde olacaktır.

Örnek : S = %20 Feldspat + %70 Kaolen + %10 Kuvars

L = %40 Feldspat + %30 Kaolen + %30 Kuvars

gibi iki tane bileşimimiz var. %25 S ile %75 L karıştırıldığında elde edilen yeni
bileşimi hesaplayarak Gibbs üçgeninde gösterelim.

Çözüm : 0,25 x 20 Feldspat + 0,75 x 40 Feldspat = % 35 Feldspat

0,25 x 70 Kaolen + 0,75 x 30 Kaolen = % 40 Kaolen
0,25 x 10 Kuvars + 0,75 x 30 Kuvars = % 25 Kuvars

Görüldüğü gibi yeni bileşimimiz % 35 Feldspat, % 40 Kaolen ve % 25 Kuvars’dan

oluşmaktadır. Şimdi her üç bileşimimizi de Gibbs üçgeninde gösterelim.

Feldspat
0 100

10 90

20 80

30 70

40 60
%

50 50
Ka
ole

L
n

60
 65

Görüldüğü gibi, bu yeni bileşim kendini oluşturan SL doğrusu üzerindedir. Levier

kaidesi, bu doğru üzerindeki P noktasına tatbik edilecek olursa;

% S = (PL / SL) x 100 ve %L = (SP / SL) x 100 ‘dür.

6.2. Üçlü Denge Diyagramlarında Uygulamalar

Aşağıda SiO2-CaO-Al2O3 üçlü denge diyagramı görülmektedir. Bu diyagrama

bakıldığında CS, C3S2, C2S, C3S, C3A, C5A3, CA, C3A5, A3S2 ikili kimyasal bileşikleri
ve CAS2 (anortit) C2AS (gehlenit) üçlü ara kimyasal bileşikleri mevcuttur.

Diyagram üzerinde, Alkamade üçgenleri, sınır ve izotermal çizgileri ile karakteristik

noktalar gösterilmiştir.

İki komşu kristalleşme bölgesini birleştiren doğrulara Alkamade doğrusu denir.

Alkameyd teoremine göre bir alkameyd doğrusunun iki komşu faz sınırını kestiği
nokta faz sınırında maksimum, alkameyd doğrusu üzerinde minimum bir sıcaklığı
göstermektedir. Bir bileşim üçgeni her zaman üç alkameyd doğrusundan
oluşmaktadır ve buna alkameyd veya alkamade üçgeni denmektedir. Bir alkameyd
üçgeni içerisinde yer alan faz bölgelerinin kavuşma noktaları ötektik (normal
ergiyen) ve peritektik (anormal ergiyen) bileşimleri gösterir. Bir noktanın
birleştirdiği komşu bölgeler, noktanın içinde bulunduğu Alkameyd üçgenini
oluşturan bileşenlerin faz bölgeleri ise söz konusu nokta ötektik, aksi durumda bir
peritektik noktası olmaktadır.
 66

Örneğin, CaO.SiO2 (CS)-CaO.Al2O3.2SiO2 (CAS2)-SiO2 Alkameyd üçgeni içerisinde

bulunan kavuşma noktasına baktığımızda 1170°C’de bir ötektiğin meydana geldiğini
görürüz. Bu nokta, bu üçgen içerisindeki üç farklı faz bölgesini birleştirmektedir.
Bunu orada bulunan okları takip ederek de anlayabiliriz. Şekil 6.1 b’de görüldüğü
gibi okların her üçü de bir boktayı işaret ediyorsa ötektik var demektedir.

Şimdi de kristalleşme bölgelerine göz atalım. Örneğin CAS2 yani anortit’in

kristalleşme bölgesi 1-2-3-4-5-6-1 ile gösterilmiş alandır.
 67

6
3
Verilen bir bileşiğin yeri diyagram üzerinde tespit edildikten sonra oluşan ilk kristale
5
bakılır. Oluşan ilk kristal, o nokta hangi fazın oluşum sınırları içerisindeyse o
4
demektir.

Örnek 1 : %80 S + %5 A + %15 C bileşimindeki bir sıvının soğutulmasında;

a) Oluşan ilk kristalin nedir?
b) İlk kristalin teşekkül ettiği sıcaklık nedir?
c) Nihai kristaller nelerdir?
d) Katılaşmanın meydana geldiği sıcaklık nedir?
e) İkinci oluşacak kristal hangisidir?

Çözüm 1 : a) Oluşan ilk kristalin S yani SiO2’dir.

b) Yaklaşık olarak 1600°C’dir.
c) CaO.SiO2 (CS)-CaO.Al2O3.2SiO2 (CAS2)-SiO2(S)’dir.
d) 1170°C’dir ve burada bir ötektik vardır.
e) İkinci oluşacak kristal CS’dir.

Örnek 2 : %60 S + %10 A + %30 C bileşimindeki bir sıvının soğutulmasında;

 68

a) Oluşan ilk kristalin nedir?

b) İlk kristalin teşekkül ettiği sıcaklık nedir?
c) Nihai kristaller nelerdir?
d) Katılaşmanın meydana geldiği sıcaklık nedir?
e) İkinci oluşacak kristal hangisidir?

Çözüm 2 : a) Oluşan ilk kristalin pseudowollostonit’dir.

b) Yaklaşık olarak 1340°C’dir.
c) CaO.SiO2 (CS)-CaO.Al2O3.2SiO2 (CAS2)-SiO2(S)’dir.
d) 1170°C’dir ve burada bir ötektik vardır.
e) İkinci oluşacak kristal S’dir.

NOT : Oluşan nihai ürünler verilen bileşimin içinde bulunduğu alkameyd üçgeninin
köşeleridir. Oluşacak ikinci kristali bulmak için; verilen bileşim işaretlendikten sonra
oluşan ilk kristal tespit edilir. Oluşan ilk kristal köşesinden verilen bileşime bir doğru
çizilir ve bu doğru diğer farklı kristal bölgesi sınırına kadar uzatılır. Hangi sınırı
kesiyorsa oluşacak ikinci kristal o demektir.

Örnek 3 : %40 S + %20 A + %40 C bileşimindeki bir sıvının soğutulmasında;

a) Oluşan ilk kristalin nedir?
b) İlk kristalin teşekkül ettiği sıcaklık nedir?
c) Nihai kristaller nelerdir?
d) Katılaşmanın meydana geldiği sıcaklık nedir?
e) İkinci oluşacak kristal hangisidir?

Çözüm 3 : a) Oluşan ilk kristalin C2AS yani gehlenittir.

b) Yaklaşık olarak 1350°C’dir.
c) CaO.SiO2 (CS)-CaO.Al2O3.2SiO2 (CAS2)- 2CaO.Al2O3.SiO2
(C2AS)’dir.
d) 1265°C’dir ve burada bir ötektik vardır.
e) İkinci oluşacak kristal CS’dir.
Örnek 4 : %70 S + %5 A + %25 C bileşimindeki bir sıvının soğutulmasında;
 69

a) Oluşan ilk kristalin nedir?

b) İlk kristalin teşekkül ettiği sıcaklık nedir?
c) Nihai kristaller nelerdir?
d) Katılaşmanın meydana geldiği sıcaklık nedir?
e) İkinci oluşacak kristal hangisidir?
f) İkinci oluşacak kristalin oluşum sıcaklığı nedir?
g) 1400°C’deki sıvı ve katının % oranı nedir?
h) Bu sıvı ve katının bileşimleri nelerdir?

Çözüm 4 : a) Oluşan ilk kristalin S yani SiO2 yani kristobalit’dir.

b) Yaklaşık olarak 1520°C’dir.
c) S- CS- CAS2’dir.
d) 1170°C’dir ve burada bir ötektik vardır.
e) İkinci oluşacak kristal CS’dir.
f) Yaklaşık olarak 1340°C’dir.
g) Bu sorunun çözümü için ilk oluşacak kristal köşesinden başlayan,
verilen bileşim noktasından geçen doğru, 1400°C izotermine kadar
uzatılır. Daha sonra cetvel yardımı ile gerekli uzunluklar ölçülür.
Daha sonra Levier kaidesi uygulanır.

SiO2
30.5 mm

% Sıvı = (30,5 / 36,5) x 100 = % 83.5

36.5 mm

% Katı yani SiO2 = (6 / 36,5) x 100 = % 16,5

x Verilen bileşim

h) Katının bileşimi %100 SiO2’dir.

Sıvının bileşimi % 65 SiO2 + %6 Al2O3 + %29 CaO’dir.
1400°C
 70

NOT : Sıvının bileşimini bulmak için, 1400 izotermini kestiği nokta sıvı noktası
olacağından bu noktadan SiO2 köşesine, Al2O3 köşesine ve CaO köşesine paralel
çizilerek değerleri okunur.
 71

GELENEKSEL SERAMİK MALZEMELERİN ÜRETİM

Geleneksel seramik malzemelerin üretim akım şeması aşağıda verilmektedir.

Suda Açılabilen (Özlü)

Sert (Özsüz) Hammaddeler
Hammaddeler
[Kuvars, feldispat, mermer]
[Kil, kaolen]

Bilyalı Değirmenlerde Öğütme Tanklarda Su İle Açma

Elek ve Manyetik Ayırıcı

Elektrolit

Karıştırma Havuzu ve Stok Presle Şekillendirme İçin Sprey Kurutucu

Filter Press Makarna Press Kurutucu Presle Şekillendirme

Döküm İçin Çamur Yaş Press Çamuru

Filter Keklerinin
Burgulu Vakum
Açma Havuzu ve
Press
Elektrolit İlavesi

Döküm Alçı İçinde Torna İle

Şekillendirme Şekillendirme

Kurutma

Sır Pişirimi ve Bisküvi Pişirimi

Taşlama Sırlama Rutuj
Sinter (900-1000°C)

Dekor Pişirimi
Dekorlama Kalite Kontrol ve Ambalaj
(800°C)
 72

Özlü ve özsüz maddeleri öğütülüp biraraya getirdikten sonra elek ve manyetik

ayırıcılardan geçirilir. Böylece FeO’li empüritelerin maseye kaçmaları önlenmiş olur.
Filter pres havuz içerisindeki kil ile suyu birbirinden ayırır. Suda bulunan ve suda
eriyen empüriteler suyla uzaklaştırılır. Buradan %25-30 su içeren bir kek elde edilir.
Artık elde edilen keke şekil verilebilir. İki yöntemle şekillendirme söz konusudur.

1. Döküm çamuru hazırlanır yada elle şekil verilebilir. Döküm için çamur
hazırlanırken tekrar filter prese yollanır ve eletrolit(akışkanlığı arttırmak ve böylece
kil mineralini askıda tutmak için) ilave edilir.

2. Presle şekillendirmede, çamur içinde hava kaldığından direkt olarak kullanılamaz.

Ancak vakuum ile hava alınarak tornaya gönderilir ve şekil verilir. Pres ile
şekillendirmede sulu numunedeki suyun tamamen alınması gereklidir. Bunun için
sprey kurutucu kullanılır ve daha sonra şekillendirme yapılır.

Malzeme, ister döküm ile ister tornada isterse pres yöntemi ile şekillendirilsin
mutlaka kurutulması (110oC)gereklidir. Daha sonra mukavemet kazandırmak için
biskui pişirimine(900-1000oC) tabii tutulur. Ardından sır ve mase pişirimi
(malzemeye göre 1200-1400oC) yapılır.

5. Seramik Malzemelerin Pişirilmesi

Seramik masenin mukavemet kazanması için pişirilmesi gereklidir. Pişirme işlemi iki
aşamada olur:
1) Malzemenin kurutulması
2) Pişirme işlemi a) Ön pişirim (biskuvi pişirimi)
b) Nihai Pişirim  Vitrifikasyon
 Sinterleme
5.1.Kurutma
Kurutma işlemi malzemenin türüne göre 40-80oC arasında iki amaçla yapılır.
Birincisi pişirme öncesi malzemeye gerekli mukavemeti kazandırmak, ikincisi ise
pişme sırasında aşırı su buharı oluşumunu önlemek ve bünyede absorblanan fiziksel
suyu uçurmak.
 73

Kurutma suyun buharlaştırılması ile gerçekleştirilir. Buharlaşma sıvı moleküllerinin

Brownian hareketi ile açıklanır. Sıvı içinde, moleküller sürekli hareket halindedir.
Bunun sonucu bazı moleküller sıvı yüzeyini terk ederek kinetik enerjiye sahip olurlar
ve moleküller buhar fazına geçerler. Kapalı ortamda ve sabit sıcaklıkta buharlaşan
sıvı ile tekrar sıvı fazına dönen moleküller bir dengeye ulaşır. Sıvının böyle bir
ortamda oluşturduğu buhar basıncına Saturasyon Buhar Basıncı denir ve bu basınç
sıcaklıkla değişir.

Buharlaşma sıcaklığa bağlı olup sıcaklık arttıkça buharlaşmada artar. Buharlaşma

için sıvının bir ısıya ihtiyacı vardır. Buna Buharlaşma Isısı denir ve bu sıcaklık
ortamdan alınır. Bu nedenle buharlaşan bir sıvının sıcaklığı ortamdan daha düşüktür.
Bu sebeple bir ortamda iki farklı sıcaklık tanımlanır: 1-) Kuru Sıcaklık (Ortamı verir)
2-) Islak Sıcaklık (Sıvıyı verir)

Killerin Kuruma Mekanizması:

 74

Killerin kuruma mekanizması tamamen buharlaşma ile açıklanır. Plastik kil, su filmi
ile çevrilmiş katı tanecikler olarak düşünülür. Kil tanelerinin yüzeyindeki elektriksel
yükler tanelerin birbirinden mümkün olduğu kadar uzakta kalmasını sağlar ve tane
aralarındaki boşluklar su ile doludur. Buharlaşma ile birlikte, yüzeyden kayıp olan su
bünye içinden gelen su ile desteklenir ve kil taneleri birbirine daha çok yaklaşır. Bu
nedenle malzemede hacimsel küçülme görülür. Bu aşamada su Kapiler etkiyle
yüzeye doğru emilir ve buharlaşma devam eder. Taneler arasına hava girmeye başlar.
Bu aşamada bünyede beyazlaşma başlar (porselen için). Kuruma işlemi kil taneleri
arasında bazı noktalarda az miktarda su filmi kalıncaya kadar devam eder.

Seramik malzemelerde kurutma işlemi ekonomik nedenle çabuk ancak maseyi

çatlatmadan yapılmalıdır. Özellikle büyük kütleli maselerde yüzey ile bünye içindeki
su miktarındaki aşırı fark bünyedeki gerilimler oluşturur ve mase çatlar. Kurutma
işleminin çabukluğu: 1-) Masenin kalınlığına 2-) Kil tanelerinin büyüklüğüne
bağlıdır. İri taneli killerde yüzey ile bünye içinde su konsantrasyon farkı az olduğu
için gerilmeler küçüktür. Bu nedenle iri taneli killi maseler çabuk kurutulabilir.
Kurutma şekli ekonomik faktörlere bağlıdır. 1-) Açık havada yığın şeklinde (Tuğla ve
kiremit) 2-) Sıcak zemin üzerinde 3-) Kamara ve tünel fırınlarında

5.2.Pişirme İşlemi

Seramik malzemeye mukavemet kazandırmak için yapılan pişirme işlemi sırasında

malzemenin; 1-) Hacmi küçülür 2-) Bulk yoğunluğu artar 3-) Masede gözenek
miktarı azalır 4-) Mase mukavemet ve sertlik kazanır.

Pişirme İşlemindeki Reaksiyonlar:

Pişme işlemindeki reaksiyonlar mase bünyesini oluşturan hammaddelere göre

değişir. Reaksiyonlar sonucu genellikle yeni kristal fazlar ve cam fazı oluşur. Kil
içeren maseler için tipik reaksiyonlar şöyledir:
 75

1-) Dehidratasyon Reaksiyonları:

Killi mase kurutulmasına rağmen bir miktar fiziksel su içerir. Pişirme fırınlarında bu
su 150°C’ye kadar buharlaşır. Bu sıcaklığa kadar fırından oldukça fazla su buharı
çıktığından buna Tütme periyodu denir. Kilin bünyesindeki kristal su kil türüne göre
400-750°C arasında kayıp olur ve kilin kristal yapısında değişiklikler olur.
Örneğin; Kaolen için;
3[ Al 2 Si 2 O5 (OH ) 4 ] 400
° →3[ 2 H 2 O + Al 2 Si 2 O7 ] 1000
−750 °C
 °C
→3 Al 2 O3 .2 SiO 2 + 4 SiO 2
(Metakaole n) (Mullit) (Kristobal it)

Daha yüksek sıcaklıklara ısıtıldığında cam fazı oluşur. Bu nedenle tütme periyodu
kilin tüm kristal suyu kayıp olana kadar devam eder. Tütme periyodu içinde fırında
aşırı miktarda su buharı oluşur.

2-) Oksidasyon Reaksiyonları:

Bu tür reaksiyonlar, kildeki empüritelrden kaynaklanır. Killerde genellikle empürite

olarak organik kömürleşmiş maddeler, sülfür bileşikleri, prit (FeS2) ve diğer demir
bileşikleri bulunur. Oksidasyon periyodu 350-950°C arasında olup tütme periyodu ile
çakışır. Bu sıcaklıklar arasında organik maddeler yanar ve demir bileşikleri okside
olur. Kil içinde sık görülen prit kademeli olarak reaksiyon verir.
°C
FeS 2 450
  →FeS + S (S daha so nra SO 2 veya SO 3 vererek y anar)

Oluşan demir sülfit fırın atmosfer şartlarına göre farklı reaksiyonlar verir.
4 FeS + 7O2 → 2 Fe 2 O3 + 4 SO 2
} >700°C ve fırında düşük SO2 ve SO3 ortamında
4 FeS + 9O2 → 2 Fe 2 O3 + 4 SO 3

oluşur.
FeS + 2O2 → 2 Fe SO 4 500-650°C arasında ve fırında yüksek SO2 ve SO3
konsantrasyonunda oluşur.

FeSO 4 >
700° C
→ 2 Fe 2 O3 + SO2 + SO3 Yüksek sıcaklıkta sülfat tekrar ayrışır ve

okside döner.
 76

Demir bileşikleri maseyi renklendirdiği için genellikle beyaz eşya üretiminde

arzulanmayan empüritelerdir.

3-) Diğer Reaksiyonlar:

Killer ayrıca empürite olarak ince dağılmış CaCO3 (tebeşir, kireçtaşı) bulundururlar.
≈ 900° c
CaCO3 ← → CaO + CO2 Saf halde 900°C’de ayrışır. Killi ortamda ayrışma daha

düşük sıcaklıkta olur.

Bu reaksiyon tersinir olup, reaksiyon yönü fırın atmosferindeki CO2 miktarına
bağlıdır. Fırın atmosferi ≈ %10 bulunan CO2 şartlarında reaksiyon 700-800°C’de
yavaş olur. Yüksek sıcaklıklarda ise reaksiyon hızlıdır. Eğer ayrışan CaO mase ile
reaksiyon girmezse özellikle düşük sıcaklıklarda pişen tuğla ve kiremitlerd su ile
birleşerek hidrate olur. Ve malzemeyi patlatır. Bunu önlemek için CaCO3 ince
öğütülmüş ve mase içinde homojen dağılmış olmalıdır.

Killerde rastlanan diğer bir empürite de CaSO4.2H2O (Gibsit) dir.

2( CaSO 4 .2 H 2 O ) ← → 2CaSO 4 .H 2 O + 3H 2 O ↑ ←
150 °C
→ 2CaSO 4 + H 2 O
200°C

Ayrıca CaSO4, kil bünyesinde fazla CaCO3 ve fırın atmosferinde fazla SO3 bulunursa
mase içinde oluşur.
[CaCO 3 900
 °C
]
→ CaO + CO2 + SO3 ← → CaSO4
1200° C

Ayrıca killerde fırın atmosferindeki SO3 ile bünye içindeki empürite reaksiyonları
sonucu Na2SO4, K2SO4, MgSO4’de oluşabilir. Bu reaksiyonlar 600-800°C’de
gerçekleşir. Eğer oluşan sülfatlar pişen mase içinde ayrışmadan kalırsa Pamuklaşma
denilen olaya neden olur.

4-) Masede Şişme:

Bu seramik maselerin vitrifikasyon periyodu sırasında, gaz oluşumu sonucu

bünyenin şişmesi ve kabarması olayıdır.
 77

CaCO 3 →CaO + CO 2 ↑
2CaSO 4 →2CaO + 2 SO 2 ↑
2 Fe 2 ( SO 4 ) 3 →2 Fe 2 O3 + 6 SO 2 ↑ +3O2 ↑
6 Fe 2 O3 →4 Fe 3 O4 + O2 ↑
Fe 2 O3 + C →FeS + 3CO ↑
FeS 2 →FeS + S ↑
K 2 O.3 Al 2 O3 .6 SiO 2 .2 H 2 O( mika ) →K 2 O.3 Al 2 O3 .6 SiO 2 + 2 H 2 O ↑

reaksiyonları sonucu oluşan gazlar camlaşan mase içinde hapis kalır ve bünyeyi
şişirirler. Deneysel çalışmalar masenin genel kimyasal analizinin %50-75 SiO 2, %15-
30 Al2O3, %10-20 CaO+MgO+Fe2O3+K2O+Na2O arasında olması bu tür şişmeye
hassas olduğunu gösterir.

KAYNAKLAR
1.) Osman T. ÖZKAN ”Seramik I-II Lisans Ders Notları” İ.T.Ü. Sakarya
Mühendislik Fakültesi Metalurji Mühendislik Bölümü, 1989-90.
2.) Ateş ARCASOY “Seramik Teknolojisi” Marmara Üniversitesi Yayın No:457,
1983.
3.) Lawrence H.VAN VLACK ”Elements of Materials Science and Engineering”
Sixth Edition, Addison - Wesley Publishing Company, 1989.
4.) Seher KINIKOĞLU ”İleri Teknoloji Seramik Malzemeler Yüksek Lisans Ders
Notları” Yıldız Teknik Üniversitesi, 1993.
5.) Nil (YILDIZ) TOPLAN “yüksek lisans tezi”
6.) Nihat TOYDEMİR “Cam Yapı Malzemeleri” Sakarya Gazetecilik ve Matbaacılık
Tic. A.Ş. Eskişehir, 1990.