XSB English Tina Sambal Pilipino Dictionary 1988 PDF

You might also like

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 264

ENGLIS

PILIPINO
Dictionary
'
ENGLISH-TINA SAMBAL-PILIPINO
DICTIONARY

By
Sotero B. Elgincolin
• . Hella E. Goschnick
Priscilla R. Elgincolin

I
,I

'Summer Institute of Linguistics


1988

/
Published
in cooperation with
the Institute of Philippine Languages
and the
Department of Education, Culture and Sports
Manila, Philippines

Additional copies of this publication are available from:


Book Depository
P.O. Box 2270 CPO
1099 Manila

This book or any part thereof may be copied or adapted and


reproduced for use by any entity of the Department of Education,
Culture and Sports without permission from the Summer Institute of
Linguistics. If there are other organizations or agencies who would
like to copy or adapt this book, we request that permission first be
obtained by writing:
Summer Institute of Linguistics
P.O. Box 2270 CPO
1099 Manila

Tina Sambal Trilingual Dictionary


51.16-189-1M 82.150T-894001 B
ISBN-971-18-0110-8
Printed in the Philippines
REPUBLIKA NG PILIPINAS


MINISTRJ NG EOUKA&YON, KULTURA AT ISPORTS
SURIAN NG WIKANG PAMBANSA

768 EOSA COR . f EAST AVENUE, QUEZON CITY 30011 . P 9 BOX 2287 MAYNILII TELEPONO 922 -86 -05 . 9?2 ·86-51

FOREWORD

This trilingual English - Tina Sambal - Pilipino


dictionary is a valuab)e tool to draw the community of
Tina Sambal speakers into the wider circle of nation~l
and ,1nternati on a1 understanding and corrrnuni cation.
The new T1 na Sambal orthography officially being .
introduced in this volume, is based on ~ extensive linguistic
resear,ch and socio-linguistic survey among its native
speakers by the authors. Favorable responses from a large
majority of the respondents, including many in responsible
positions, encourage us to gladly recommend its use. This
will bring the spelling of Tina Sambal words as close as
-possible to our national language, Pilfpino. It fs hoped
that this will ensure the continued use of Tina Sambal as
-a means of written conmunication since those Tina Sambal ·
who know how to write Pilipino will also be able to read .
and write Tina Sambal using this .new orthography. It will
also_ make it easier for Filipinos from other cultural back-
grounds to learn to read and write Tina Sambal.

October 10, 1985 I'

"ISANG BANSA, ISANG DIWA. !SANG WIKA'


TABLE OF CONTENTS

Foreword

Introducti on

The Use of This Dictionary

Pangangabrin Totol

Abbreviat ions

Main Dictionary . .1

Index 273
INTRODUCTION

Living along the coast of western Luzon, the Tina Sambal people have
always been in communication with a wide variety of people and
different languages. Thus, many Tina Sambal know more than one
language, and they have a keen interest in learning other languages.

The Tina Sambal language is spoken by about 70,000 people in the five
northern towns of Zambales province (lba, Palauig, Masinloc, Candelaria
and Sta. Cruz) and the most southern town of Pangasinan province
(Infanta). It has assimilated many Spanish loan words; that's why ·it was
named Samball Tina (Bleached Sambal) by its southern neighbors, the
speakers of Botolan Sambal.

Traditionally, Tina Sambal was written in a Spanish-based orthography.


In this dictionary the new Tina Sambal orthography is introduced which
is very close to Pilipino. The use of this new orthography has been
. approved by the Institute of National Language in April 1985. ·

Tina Sambal has 14 consonants and 3 vowels: a, b, k, d, g, h, i, I, m, n,·


ng, o, p, r, s, t, w. There is also a glottal stop which is written in this
dictionary with a hyphen word-medially (e.g. mag-atap "be careful",
ba-yo "new") and with accent marks word7finally (e.g. stressed: . kona
"fish", unstressed: lolo "sadness"). Stress is important in each Tina
Sambal word, as shown in the foUowing examples:

final stress Without glottal stop hala "dare you!"


penultimate stress without glottal stop hala "horn"
final ~s with glottal stop · lak~ "many" .
·penultimate stress with glottal stop lako "merchandise"

\
THE USE OF THIS DICTI~NARY

This dictionary is intended to be a reference tool for native speakers of


Tina Sambal reading English, especially high-school students. We have
limited ourselves to one-word entries in English and have given the
most common senses for each word. These multiple senses will be
especially helpful for high-school students who are often perplexed
when one Engli!'h word has more than one meaning. Common English
words that are generally known by Tina Sambal speakers have been
omitted in order to make room for more difficult expressions. The
choice here was generally made by Mr. Sotero Elgincolin who is the
original compiler of this dictionary. Scientific terms were also excluded
because the meanings of these will be more efficiently learned in their
respective courses. Likewise, slang expressions and archaic forms have
been avoided. For English words derived from one root, we have
usually only included the most common form if the meaning of the
other related words can be· easily derived from this form. Restrictions in
.tht3 usage of the English words are added in braekets after the Tina
Sambal (and Pilipino) equivalents. These restrictions concern the
meaning of the English word rather than its use; they will prevent
misunderstanding but not grammatical misuse of the word. For the
production of correct English sentences, the readers will have to depend
on reading English texts and listening to English being spoken to find
out the proper use of each word.

In the dictionary the English term is given first, followed by the Tina
Sambal and then the Pilipino equivalents. The Pilipino. expressions are
not always exact translations of the Tina Samba( but rather give the
meaning of the English in a natural Pilipino way.
. /.
In compiling and checking the entries of this dictionary we mainly
referred to the following books: leo English, English-Tagalog Dictionary
(1984. Congregatio n of the Most Holy Redeemer); Julio F. Silverio,
English-Tagalog-llocano Dictionary (1976. National Bookstore, Inc.);
Institute of National language, Rep.Ublic of the Philippines, An English-
Pilipino Dictionary (1974. Manila: Governmen t Printing Office);
Panganiban, Jose Villa, Ph. ltt. D., Diksiyunaryong Pilipino-lngles (2nd
ed. 1970. Bede's Publishing House, Inc.); The Readers Digest Great
Encycloped ic Dictionary (1st ed. 1962); The American Heritage
Dictionary of the Eoglish Language (1979 . Houghton Mifflin Company,
Boston). But a number of other dictionari~s were also consulted for
difficult cases.

We are also grateful to many people who helped and ·encourage d us


along the way. We need to especially mention the Province Council of ·
Zambales whose generous gift in 1979 helped us to begin this project.
We also want to acknowledg e the special help we received by native
speakers of Tagalog and English . The Pilipino part of the dictionary was
checked and revised by Miss Neri Zamora, a native speaker of Tagalog .
Miss Elizabeth Tenney (USA) a~d Miss Patricia Luyks (Canada) were our
consultants on the meaning and use of the English terms. They advised
us about the multiple meanings of the English entries and restrictions in .
their use as reflected in the brackets after the Tina Sambal (and Pilipino)
definitions. All in all, this was a joint project by many people. The
authors hope that it will be widely used and enjoyed . by Sambalis ·
learning English as well as by foreigners digging into the riches of the
. Tina Samballang uage.

Hella E. Goschnick
Summer Institute of Linguistics
PANGANGABAIN TOTOL

Diksyonaryo odti a paka-kitan nin toloy klasin halita: English bi-sa


Sambali Tina bi-sa Pilipino. Pag-ispanta wan moyo marahil no anongkot
yay halita Sambali kot pinalamoan o pinaikoyan ot nin halita Tina. Yay
rason ay ban a ta anbilbion main to loy mayor hal ita Sam bali: Sambali
Botolan, Sambali Bolinao tan yadti naor a angkotanaw on Sambali Tina
ayon konlan Sambali ha bandan Botolan. Angkahako pan Sambali Tina
yay bawbabali ha partin mayanan Zambales paibat lba, Palauig,
Masinloc, Candelaria, Sta. Cruz tan maski anggan Infanta, Pangasinan .

Ola-no wamoyo: Total Sambali Tina bongat, anongkot kailangan ot a


diksyonaryo 1 Kay dapat bongat-bon gaton tan ambo .dapat ikaringoy
odtin sarilin halita ta hay pa-nabot moyo dihado ya ha lawlaloman halita
a mas popolar. Yay potog ay ambo tama yay anorin a klasin ola-lom.
Masbali maipagmah i-ban anamaot ban~ ta yay Sambali Tina kot main
yan sarilin ogali, ganda tan sistima a bilang syimpri alimbawa Pilipino o
English man.

Talagan sinadya mi a iti konan yadtin diksyonaryo kot English yay


bibiliwon a yay kanaboan kot ha Sambali Tina bi-sa bilang pa-lah kot an-
ibi ot a kanaboan ha Pilipino. Kanya anodti ay bana ta yay angka-hilip
min rason ay mo-na mo-na makabin pabor konlan aw-iskwila a malabay
maka-tanda kanaboan nan English ha Sambali, bi-sa no Iabay Ia ot ta
ambo hilan kontinto ay rna-kit ot a kanaboan ha Pilipino. lkalwan rason,
para konlan main donong ha English a mapilit ot koma-tanda Sambali
Tina. Anorin man, hin bandan hoyot, impa-lah mi ot a ma-pamiliw an
hawhalita Sambali a. ginamit iti konan yadtin diksyonaryo pigaw mas ~alo
komon ma-ganoha n paibat man English makon Sambali, o Sambali
makon English.
Yay a-sa ha lalon naka-pakhaw nakom mi para gaw-on odtin
diksyonaryo ay bana' ta hin 1979 kot nami yay Sanggunian Panlalawigan
nin Zambales nin pondon magamit pang-ompisa konan yadtin proyikto.
Hin nayari yay o-nan kopya katambay ha pa-magribisa hi Miss Patricia
luyks, taga Canada, tan hi Miss Elizabeth Tenney, taga Estados Unidos
America, a parihon lihitimon English. Talagan nagbolontad hilan nako iti
ha Pilipinas para tomambay ha gawa nin Summer Institute of linguistics
a bilang konan yadtin proyikton diksyonaryo. Katambay ha pa -
magribisan Pilipino hi Miss Neri Zamora, taga lipa, Batangas. A-sa yay
namaot mimbro nin Tanslators Association of the Philippines, Inc.

Yay lawlibron ginamit hin ginawa odtin diksyonaryo ay English-Tagalog


, Dictionary ni leo English (1984. Congregation of the Most Holy
Redeemer); English-Tagalog-llocano Dictionary ni Julio F. Silve.rio (1976.
Nationai Bookstore, Inc.); An English-Pilipino Dictionary nin Surian Ng
Wikang Pambfinsa, Pilipinas (1974. Manila: Gove~nment Printing Office);
Diksiyunaryong Pilipino-lngles ni Mr. Jose Villa Panganiban, Ph. Ltt. D.
(2nd ed. 1970. Bede's Publishing House, Inc.); The Readers Digest Great
Encyclopedic Dictionary (1st ed. 1962); The American Heritage
Dictionary of the English Language (1979. Houghton Mifflin Company,
Boston); tan !aloma ot.

Angganon tanda mi a ambo halban Iabay moyon mactandaan kot rna -kit
iti, sinikap mi ha abot baba mi a mail~mo iti yay an-angan-anganon min
marapat tan kailangan boga tanay ambo disnodon homin kabotian mata
a maari ma-kotanan diksyonaryon Sambali. Maintindyan moyoy namaot
sigoro a yadtin diksyonaryo kot toor ambo yan komplito bana ta yay
panaon tan pondo mi kot limitado. Yay anyakaman a rna-kit moyo no
para komoyo kot kolang o sobra o no wari man wamoyo kot lingo ay iti
orin komoyoy kapnoan.
Yay anggawan mahalita mi, kanya ya nolyari odtin diksyonaryo ay bana
ta ambo da-raoto a tawon namin tambay pigaw yadti kat magawa.
Hi-ban a pa-masalamat mi konla. Koman ma-pakana moyen gamiton.

\ Sotero B. Elgincolin
Translator Association of the Philippines _

ABBREVIATIONS

abbr. abbreviation
adj. adjective
adv. adverb
art. article
conj. conjunction
ex. example
n. noun
num. numeral
past past tense
pl. plural
prep. preposition
prog. progressive tense
pron. pronoun
sg. singular
v. verb
Diksyonaryon
English- Sambali Tina - Pilipino
-A-
a, artJadj. - a-say __:_ isang abolish, v.- alihan kwinta (ex.
riglaminto ); patgonon -
abandon, v.- ibati, po-layan, bokotan · pawalang-bisa; bigyang-wakas
- iwanan, pabayaan, talikdan ,
abominate, v.- karirilan; kapootan a
abas~, v.- iayp/i a ingkatawo; kasalanan - pandirihan; kapootan
paringoyon - hamakin ang ang kasalanan
pagkatao; hiyafn
abound, v. - magkaabonda -
abate, v. .....:... ba-wahan; kompa, pakpaon sumagana
- bawasan; humup!i
about, prep.- tongkol ha - tungk61
I
abbreviate, v. - "paantoron (ex. sa,
,

ngalan) - daglatin adv. - ha palibol;


homolok-komolang; halos - sa
abdicate, v.- magdimiti (ari 0 palibot; humigft-kumulang; halos
pinakamata-gay a opisyal), gomlat sa
pwiston katongkolan - magbitiw above, adv. - ha ta-gay - nasa itaas,
(had o pinakamataas na opisyal) . prep. - ha babo; maho/6k - ~a
ibabaw; higit sa
abdomen, n. - tyan, pohon - tiyan,
pus6n abreast, adv. - magkaampar-
magkaagapay
abduct, v.- kowon a tawo nin porsoso
- itakas ang tao abridge, v.- antoran (libra) - jklian
(aklat)
abhor, v.- tiplonon, kasorawan-
kasuklaman, kamuhian ' abrupt, adj, - bigla; mahakpa -
biglli; matarik
abide, v. - maminni :__ manatili
abscess, n. - hogat ampangnana -
·ability, n. - abilidad, gilas; kababaan ' sugat na ml\Y nana, naknak
- kakayahan
absolute, adj. - hosto, komplito; ambO
abject, adj. - mosmos - hamak limitado (kapangyarian) - ganap;
able, adj. - makababa - makakaya lub6s

abode, n. - an-iwanan - tirahan absolutely, adv. - talaga - talaga

1
2 absolve

absolve, v. - pirdonawan - pawalang acclaim, v.- ibiba; iagsaw a


sala, absuwelto kago-gosto - ipagbunyt
absorb, v.- homalophop- sumipsfp accommodate, v.- palogaran,
(ex: espongha) palogaron - pagbigyan, bigyang
Iugar
abstain, v.- pondan,a sarili;
pa-lilihan - magpigil; di-lumah6k accompany, v. -lalamodn,·
(pagboto), iwasan kompanyawan - samahan; saliwan
absurd, adj. - homfn kapatonglan; accomplice, n. - /sas(lpakAt -
ka-pakaka-lih - walang kasabuwat ·
kapararakan; kakatwA
accomplish, v. - gaw-on; yarion -
abuse, v. - numgaboso - gawfn; tapusin
magmalabfs, umabuso
accord, n. - pa-misosondo,
abyss, n. - kay mahokat a kalaloan; pa-miasa-sa, pa-miaayon -
bongciw a na-pakala/0 - di maarok pagkakasundO .
na kalaliman; bangfn na
napakal.alim account for, v.- mangobdt kargo-
manag6t
accede, v. - omayon, komomponni,
omaboloy,· tomoklo ha katongkolan accumulate, v. - manipon -
- pumayag, sumang-ayon; magtipon, maipon
lumukl6k, magtam6
accurate, adj. - taman-tama,
accelerate, v.- paspasan (makina,· hoston-hosto, honifn kalingowan -
trabaho) - patulinin, bilisan tamang-tama, wastung-wastO

accent, n.- toldok; matib6y a ponto; accuse, v.- baraan, palhawdn-


ponton pamil6ian - tuldfk; difn; paratangan, pagbintangAn
punt6
accustomed, adj. - napalmaw,
accept, v.- tanggapon- tanggapfn kinaogalian - nahiratl, nasanay;
kinaugalian
accessible, adj. - ma-kli, maganoh
makwa - mararatfng, madalfng ache, n. - haldt, ilab - sakft, kir6t
makuha
achieve, v.- yarion; ma-komiJ6n-
accessory, n. - pa-lah a gamit; tapusin; mak~tan
kasapakdt - dagdag na gamit;
kasapakat acknowledge, v. - bilbiOn, aminon;
pasalamatan - kilalanin, tanggapfn;
accident, n. - aksidinti, disgrasya - pasalamatan
aksidente, sakud
acquainted, adj. - bilbt; palmaw,
kabisado - kilala; sanay '
acquiesce 3

acquiesce, v. - ayonan - adjacent, adj. - ka -danf; kadolon -


sang-ayunan kalaplt; karatig
acquire, v. - ipag-ik6n - angkinln; adjoining, adj. - ka-dan{; kadolon -
magtam6 kalaplt; kanugn6g
acquit, v.- pirdonawan; bolosan- adjourn, v.- itgon yapon (bista,
pawalang-sala sisyon) - itigil pansamantala
acrid, adj. - mahoplak - maaskad;
.
administer, v.- mangasiwa; ibf,
mapakla ipapto - mamahala; ibigay,
ipamigay
across, prep. - ka -tob6n; ha dobali,
ha lipay - katapat; sa kabila admire, v. - hangaan- hangaan
act, n. - gawii; tigo; kaga-ganap - admit v. - tanggapon; aminon;
gawa; kilos; pagganap; yugto paloobon - tanggapln; aminin;
papasukin
active, adj. - malikhi; magalahgah -
maliksl; masigla admonish, v. - wawalyan - payuhan
actual, adj. - potog - tunay adopt, v. - amponon - ampunfn
acute, adj. - mota/as; matayar; adore, v. - sambawon - sambahfn
matindi, grabi- matalas; matulis;
matindl, malubha adorn, v. - adomowan -
palamutihan
adage, n. - kahalitaan - kasabihan
adrift, adj . - malotaw-lotaw; ampianol
adamant, adj. - na-pakatib6y - - malayang lumulutang; naaanod
lubhang matigas; matatag (tao)
adroit, adj. - porbado; alisto -
adapt, v.- ibagay, itogmii- ibagay, bihasa; listo
iangk6p
adult, n.- hosto ha idad- may
add, v. - ipa-lah; tota/on, somawon - sapat na gulang
idagdag; sumahin
adulterated, adj. - ambO poro; main
adduce, v. - ipagbara-nan, ipagrason laok - hindi puro; may halo
- idahilan, ikatwiran
adultery, n. - pa-maki-kamalala -
adept, adj. - porbado - dalubhasa pakikiapld
adequate, adj. - ka-harag, bastanti - advance, v.- somolong; omasinso;
sa pat ipao-na, mamao-na - sumulong;
umunlad; ipauna magpauna
adhere, v. - domalit; somapi -
maniklt; umanib '
4 'advantage

advantage, n. - lamang; bintahi - afford, v. ·- mafn maigastos; mababO.


kalamangan, kahigtan; - may maigasta; makakaya
kapakinabangan
aflame, adj. - andorta -
adventure, n. - pa-maki-sapalaran - naglalagablab
pakiki pagsa palaran
afloat, adj. - anloltaw - nakalutang
adversary, n.- kakontra, kalaban-
katunggali, kalaban afraid, adj. - angkali-mo, angkahaldk
- natatakot
·adverse, adj. - halonga, kontra -
salungat after, adv.- pa-makayari-
pagkatapos,
adversity, n.- kairapan, kagipitan- adj. - homonol ha - kasun6d
kahirapan, kagipitan ng
advice, n. - wawali - payo afternoon, n. - apon - hapon
advocate, n. - ma-midipinsa - afterwards, adv.- pa-makayari-
tagapagtangg61 pagkatapos, pagkaraan
affable, adj. - ma-ngaganan again, a9v. - oman, anamdn, olit -
ipagka-ka-totol; ambO uli, muli
papag-alanganan - nakawiwiling
kausapin; madalfng lapitan against, prep. - kontra, laban ha -
laban sa, labag sa
affair, n. - gagaw-on; pangyayari -
gawain; pangyayari age, n. - iddd, taon, katoklingan;
panaon - gulang, edad; panahon
affectation, n. - pa-magkanwari -
pagkukunwari aggravate, v. - looron - palubhain

affection, n. - pangangaro; aggregate, n - yay pini-tatapol, total


!«llo-pawan nakom- paggiliw, - kabuuan
pagmamahal; pagtingfn
aggrieve, v.- pa/lkiton a nakom;
affiliate, v. - omanib, kisapi - agrabyadowon - magbigay ng sama
umanib, sumapi ng lo6b; mang-apf

affirm, v.- odon9dn, pagtiboydn- agitate, v. - paaligatgaton; hoghogan;


pagtibayin, pamndigan kalO-kaloon, patigo6n - bagabagin;
sulsulan; kalugin, pagalawfn
affix, v.- ikab{t; biyan - idikit;
lagyan ago, adv. - nakalbah, nalabah -
nakalipas, nakaraan
atniction, n. - pa-magdya-dya;
masakfl - paghihirap; agony, n. - matindin pa-magdya-dya
karamdaman - matindfng paghihirap
I '
agree' S

agree, v. - komomponni, om'ayon - ~live, adj. - angkilbydy;


. sumang-ayon ma-ngagalahgah manigo-tigo -
bubay; masigla
agreement, n. - kilsondoan,
pa-mi-sondo __:. kasunduan, all, pron. - halban - Iabat
pagkakasund6 '
allege, v. - odongdn; ipagras6n -
ahead, adv./adj.- ampo-na- nauuna panindigan, ipagdahilan
aid, v. - tomambay- tumulong allegiance, n. - maptog a
pa-makikilmpi - matapat na
ailment, n. - lalayamon - bahagyang pagkatig
karamda~an
allegory, n. - simbolo, pa-miolalig o
aim, n. - pontirya; tatala - layunin pa-mipa-hal -'- sfmbolo, ·
paglalarawan na patalinhaga
air, n. - lop6t - hangin,
v. - ipalofotiln,: ipatnag - alliance, n. - pa-mi-kampi bana ha
pahanginan; tpahayag trato (nasyon); pa-miasa-sa bana
pa-inikakanayon- kampihan
akin, adj. - kilnayon; ma-pikwa - (bansa); pagkakaisa dahil
kamag-anak; kauri · magkamag-anak
alert, adj. - alisto - listo alligator, n.- boaya- buwaya
alibi, n. - rason a ambO hiydy allocate, v. - idistino; manao-ta6 -
ginomwa ta itaw ya ha laloman Iogar idestino; mamahagi
(korli) - dahilan na hindi' siya ang
gumawA dahil siya ay nasa ibang allot, v.- mamipapto, itatala-
dako (korti) mamigay, ilaan
alien, adj. - dayowan; ambO ogali; allow, v. - aboloyan - pahintulutan
hakalako, ambO lapat - dayuhan;
hindi ugaU, iba, hindi angk6p allude, v. - ipatanlig :- ipahiwatig
alight, v. - omaypli, lomakah; domp/i allure, v. - 'ingganyow6n, akiton -
- bumabA, umibfs; dumapo akitin
align, v. - pomila; iampar - pumila; ally, n. - kakampi, kaasa-sa -
ihanay kakampi; kapanalig
alike, adj. - kilpariho, kilitsora; almighty, adj. - makapangyayari ha
ma-pikwa, mi-lopa-lopa - katulad; halban - ma~apangyarihan sa
kamukha Iabat
alimony, n. - sostinto lalo ha Almighty, n. - Di6s - Diy6s
diborsyado - sustento lalo sa
idiniborsiyo almost, adv. - halos, ka/0;
. naampoling - halos; muntlk ·
6 alms

alms, n. - limoh - limos amend, v. - ba-yowdn, korihir{m -


baguhin; susugan (batas)
alone, adj. - solo-solo, asa-sa -
nag-lisa amiable, adj. - maaamigowon;
ma-ngalo-paw a nakom -
along, adv. --: sa liglig, sa kaanlohtin kaibfg-ibig
nin (ex. dalan) - sa tabf, sa
kahabaan ng (ex. daan) amid, prep. - ha botlay nin - sa
gitna ng
aloof, adv. - papaka-rayodn, maildp
- . malay() amiss, adj./adv.- mintis; main lingo
- mintis; taliwas
aloud, adv.- makhaw (bosis)-
. malakas (tinig) amity, n.- pa-misosondo (nawnasyon)
- pagkakasundl'> (mga bansa)
already, adv. - ana - na
among, prep. - ha, kabilang ha -
also; adv. - anamaot, man - din, kabilang sa
man '
amount, n. - alagd, kantiddd -
alter, v.- ba-yowdn, hagilyan- halaga, kabuuan
baguhin, palitan
ample, adj. - lakO; bastanti; malawang
alternate, v.- mi-balo-ba/0- - marami; mahabA (oras);
maghalili, malawak
n. - kahagili - kahalili
amplify, v. - pahi-banon; pakhawon
although, conj. - anggano, maski, (ex. ton6y); pa-lasdn (ex. pawfO:lino)
abimo - hagaman, kahit na - lakl,t3n; palakasfn (ex. timg);
dagdagan (ex. mga paliwanag)
altitude, n. - kata-gaydn - taas
amputate, v.- po-tohdn (gamot o ayi)
altogether, adv. - disnodo, - putulan (kamay o paa)
halbdn-halbdn; no totdl-total6n -
ganap, sa kabuuan, lahat-lahat amulet,. n. - anting-anting - agimat
always, adv. - lawah, pinni, naynay - amuse, v. - mi-liwa-liwd,
lagi, palagl~ parati liw_a-liwawon, paligawon -
maglibang, mag-alfw, pasayahin
amazing, adj. - ka-paispanta -
nakapagtataka an, art. - a-say - isang
ambiguous, adj. - ambO kapdg analogy, n. - pa-makapariho;
asa-say kanaboan, ambo malino- pa-mipara - pagkahawig;
hindi lang lisa ang kahulugan, hindi paghahawig
maliwanag ·
ambition, n. - kaaposan,
anta-taynopon - hangarin, adhikain
· analyze 7
I
analyze, v. - sorion, pag-aralan a ant, n. - olandih; kan{t; hirom; hobok
balang parti - suriin, pag-aralan - langgam; guyam
ang bawa't bahagi
antagonize, v. - pasorawon,
ancestor, n. - kalinpapo-papoan - pahobhob6n - asa·rin, galitin
ninuno
anticipate, v. - taga-nan , palat6n -
anchor, n. - angkla; pondo, babat6 - umasam .
angkla
antipathy, n.- paninip/6n -
ancient, adj. - na-pakadaan ana; hin pagkasuklam, pagkamuhi
o-na - napakatanda na; no6ng una .-'

antipyretic, adj./n. - kontra ha


and, conj. - tan - at pa-nga-mot (tambal) - panglaban
sa lagnat (gam6t)
anger, n. - hobhob - galit
anxiety, n. - gol6n isip -
anguish, n - tonninto, dya -dya - pagkabalisa, pagkabahala
dalamhatl, hapis
any, pron. - hinoman, anyakaman -
ankle, n. - balogo-balog6 - slnuman, alinrhan
bukung-bukong
anybody, pron.'- hinoman -
annex, n. - katompang (balf, sinuman
dokominto)- karugt6ng
anyhow, adv. - maskin papa-no;
annihilate, v.- apoon (tawo) - syimpri - kahit paano; din, rin
lipulin, puksain (tao)
anyone, pron. - hinoman, maskin
' annoy, v. - golow6n, pasorawon - hint) - sfnoman, kahit sino
yamutin, makayam6t
anything, pron. - anyakamtin, maskin
annual, adj. - taonan, tinaon-taon - anya - kahit an6
tau nan
anyway, adv. - anorin man, maskin
annul, v. - alihan alaga, kansilaw6n papa-no - gayun man, sa ano't ano
--: pawalang-saysay, pawalang-bisa man
anoint, v. .:.._ lanawan (sirimonya) - anywhere, adv.- aytiman, maskin ayti
pahiran ng langis ' - saan man, kahit saan
anomaly, n. - bagay a ambo nonnal apart, adv. - poyra; hiydy - buk6d;
- katiwalian hiwalay
another, pron. - /aloma, a-sa ot- aperture, n. - abri; lob6t; howang -
iba, isa pa siwang; butas
answer, n. - obat - sag6t apiece, adv. - balang a-sa - bawa't
isa
8 apologize

apologize, v. - padispinsa - humingi appropriate, adj. - sapat, lapat -


ng paumanhfn / nararapat, nababagay,
v.- itatala; ipag-ik6n-
appalling, adj. - kapa-palay6p maglaan; angkin£n
nakom, kapa-pahalak-
nakapanlulum6, nakasfsindak approve, v.- aporbawan, omayon-
pagtibayin, sumang-ayon
apparent, adj. - mapatnag - kitang-
kita, maliwanag approximate, adj. - homo/6k-
komolang- humigft-kumulang,
apparition, n. - pa-maipa-ldt; molto halos katumbas,
- pagpapakita;' mult6 v. - ihindog - ilapit
appear, v.- pa-kit, lomwah; bilang; apt, adj. - bagay, lapat; mahosay -
omarap - magpakita, lumitaw; tila; tugma; magaHng
humarap
aptitude, n. - kababaan, kailigan -
appease, v. - amo-amoon; patinokon kakayahan, hilig
- palubagin, suyuin; payapain
arable, adj. - ma-tanamanan -
append, v. - tompangan - mapaghahalamanan
dugtungan
arbitrary, adj.- ayon bongat ha
appetite, n. - ganan mangan - kalabayan, kay homin basi; ambO
ganang kumain ayon sa katoynongan - ayon lang
sa kagustuhan, walang batayan; di
applaud, v.- tolpaan- palakpakan makatwiran
apply, v.- biyan, gamiton; magprisinta arc, n. - balantok - balant6k
- lagyan, gamitin; magprisinta
archaic, adj. - na-pakadaan a kay na
apportion, v. - mangatag - anggamiton - napakaluma at hindi
magbahagi na ginagamit
appraise, v. - karkolaw6n a alaga - archer, n. - mamamanti -
tayahin ang halaga mama mana
appreciate, v. - paalagaw6n - archipelago, n. - kapoloan -
pahalagahan kapuluan
apprehend, v.- dakpon; maintindyan; ardent, adj. - mainak{t, ma-mot -
ma-hatak - dakpfn; maunawaan; masigasig, marubd6b
kabahan
area, n. - Iogar; rowida - po6k,
apprise, v. - ipatandaan - ipaalam, lawak
ipabatfd
argue, v. - mangatoynongan; ld-porpya
approach, v.- paka-hindogan, doman{ - mangatwiran; makipagtalo
- lapitan
arid 9

arid, adf - na-pakaklang (Iota o as, adv. - bilang nin, kapariho nin -
lopot); matamlay- tigang, tuyung- tulad ng, gaya ng, 1

tuy6; walang sigla pron. - lo-gan - habang,


samantalang
arise, v.- bomangon, omdong;
/om wah; magkamain (go/6) - ascend, v. - moli, pomata -gay -
bumangon; lumitaw; tumindfg, umakyat, pumaitaas
magkagu16
ascertain, v.- pihowon, biliwon no
arm, n. - braso - bisig, braso potog - tiyakfn, alamfn
armor, n.- holot panglaban- baluti ash, n. - ab6h - ab6
armpit, n. - kilikili - kilikili ashamed, adj. - angkaringoy -
nahihiya
arms, n. - annas - sandata
ashore, adj./adv. - ha liglig ambay -
aroma, n. - bangloh - samy6, bang6 sa dalampasigan; sa pampang
around, adv./prep. - ha palibol - sa aside, adv. ·- poyra ha; ha doni -
paligid buk6d sa; sa tabf
arouse, v. - pokawon, paaligatgaton ask, v.- makikwa; mamastang -
- pukawin; gisingin humingi; magtan6ng
arrange, v. - ayason; planowon; askew, adv. - kiwi - nakatagilid
piasa-sawan - ayusin; magbalak;
pagkaisahan aslant, adv. - pakiling - pahilfs
arrear, n. - atrasos - atraso asleep, adj. - angka-lok - natutulog
arrive~ v. - lomato - dumatfng aspect, n. - a-say kabiliwan - ayon
sa ting{n
arrogant, adj. - hambog, mapagmata-
gay, mapagmahi-bqn - palalo, aspire, v. - aposon - maghangad
mapagmalakf
assail, v.- atakiwon; insoltowon-
arrow, -n. - pana - pan a batikusin, tuligsafn
arson, n.- pamomool (pirhwisyo)- assassinate, v. - patyon nin patraidor
panununog (pinsala) - patayfn nang pataksfl
artery, n. - mayor oyat, oyat ibdt ha assault, v.- sogodon; losobon-
poso - malakfng ugat, arterya lusubin; salakayin
articulate, v.- mana/ita nin molino, assemble, v.- mititipon, tiponon -
magbalikah - magsalita ng mag-ipun-ipon, tipunin
malinaw, bumigkas
10 assert

assert, v. - dongan; magdipinsa - astute, adj. - matalino, maha-hagla-o


manindigan - matalino
assess, v. - tasawtin a alagd - at, prep. - ha - nasa, sa
tayahin, tasahan
atmosphere, n. - ka-libol ha ta-gay;
asset, n.- kama-maul- ari-arian layam ha ka-lib61 - kalawakan;
damdamin sa paligid ..
assiduous, adj. - mainakft -
masigasig atone, v. - dondonon ha kasalanan -
tubusfn sa pagk_akasala
assign, v. - manao-tao; mamapto
(trabaho ); mamidistino - mahirang; atrocity, n. - sobran kabagsittin,
madistino na-pakarokO a gawa - labis-labis
na kalupit~n
assimilate, v.- homalophop ha
lalamdn; ma-laman-laman; matonaw attach, v.- ikabit; ikawing- ikabft;
-- matangg~p ng kataw~n; . idikft
m~unawaan; matunaw
attack, n. - kalo-losob, dok.loh; dolot
assist, v.- tambaydn- tulungan - p~gsalakay, paglusob; sump6ng
associate, v. - maki-lamo, attain, v.- makwa, ma-komitan-
maki-yobil-yobt1 - makisama, matam6, makamt~n
makihalubilo
attempt, v.- hali-on, hobokon;
assort, v.- pi-hari-harion ayon ha tangkaon - subukin; tangkafn
k.lasi, kahi-banan tan /aloma ot -
pagbukud-bukurfn ayon sa uri, lakf, attend, v.- ki-okasyon; kawilyon;
atbp. manglongo - dumal6; alagaan;
makinfg
assorted; adj. - nangasasari ~ k.lasi -
iba't-ibang_uri attest, v. - tistigosan, paptogon -
saksiMn, patunayan
assume, v. - ipalagdy - ipalag~y
attire, n. - holot - pananamft
assure, v.- isigorado; kombinsiwon-
tiyakfn, kumbinsihln attitude, n. - it{ ha layam;
pa-maki-tataw6 - loobin;
astonished, adj. - naka-ngap, pakikisama
nag-ispanta - namangha, nagtaka
attractive, adj. - maganda,
astounded, adj. - na-biglatin, kapa-paayat- magand~, kaakit-akit
naka-ngap - nagulat
attribute, n. - katangian, paka-bilbilm
astray, adv.- ampitalon -lig~w - katangian, pagkakakilanl~n
astride, adv. - pahaklang -
pasakl~ng
attune 11

attune, v. - itono, timplaw6n (gitara) aversion, n. - paninipl6n,


- ituno pa-makasora - pag-ayaw,
pagkasuklam
auction, n. - sobasta - subasta
avert, v. - pa-lilihan, ipaka-dayo -
audacious, adj. - malangah - iwasan, ilayo
pangahas
avid, adj. - na-pnkailig; mangom
audible, adf - angkalngo - naririnfg napakahilig; masakfm
audience, n. -ampi-pamiliw; avocation, n. - liwa-liwa, dibirsyon -
ampi-panglongo - mga manono6d; libangan
mga tagapakinfg
avoid, v. - pa-li/ihan - iwasan,
augment, v. - ponan, pa-Lahan para umilag
Lafon gomanda o homi-ban -
punan, dagdagan para !along avow, v.- aminon, ipatas - aminin,
gumanda o lumakf ipagtapat
aunt, n. - tiya, nnna - tiya await, v. - toga -nan - hintayfn
authentic, adj.- pot6g - lunay awake, v. - mimatli - gumising
author, n. -yay nanolat, manonolnt award, n. - tobalo; primyo - kalo6b;
- may-akda, maykatha gantimpala
authority, n. - kapangyarian; oldy - aware, adj. - tandii - alam; may
kapangyarihan kamalayan
autobiography, n.- istoryan sari/in away, adv. - kay iti; ha marayo -
biyay - sariling talambuhay wala rito; nasa malayo
avail, v.- pakinabangan; awe, n. - rispiton awit a ka/i-mowan;
pagsamantalawon - pakinabangan; kaha-hangii awit a ispanta -
samantalahln pagkasindak
available, adj. ~ main,· magamit; · awful, adj. - kapa-palayang -
makwa - mayro6n; magagamit; kakila-kilabot
makukuha
awhile, adv. - domali - sandali
avaricious, adj. - masyadon maagom
- napakasakfm; mapag-imb6t awkward, adj. - malopakhay - asiwa
avenge, v.- iba/0.- ipaghigantf awl, n. - popohor - balibol,
pambutas
average, adj. -karamil-damilan;
kaabig-abigan - karaniwan; ax, axe, n. - payakol - palak61
katamtaman
axle, n.- ihi- ehe (ng gul6ng)
azure, adj. - asol - bughaw, asul
- B-
l
babble, v. - bogii-bogii mamalikdh; ball, n. - bola; bayliwan - bola;
tomalabatab - ngumawA sayawan
bachelor, n.- anak a ba-yo- binata bamboo, n. - kawayan; bolO; bayto -
kawayan
back, n. - bokot, bokotan - lik6d,
likuran, banana, n. - batag - saging
v. - omatras - umurong,
adj. - nalbas - nakara~n band, n. - bandan m6siko - banda
ng musika
backbiting, n. - paninira nin pabokot
- paninira nang talikuran band, n. - pakabat - banda

backbone, n. - higol - gulug6d band, n. - gropo - pulut6ng


backslide, v.- magbaf{k ha kasalanan banish, v.- bawalan mi-wan (ex. ha
- manumbalfk sa kasalanan sari/in nasyon) -:- ipatapon

backward, adj. - paorong, pabokot - bankrupt, adj. - nadfspalk6 -


paur6ng, patalik6d bangkarota

bad, adj. - dokii - masama banner, n.- bandira- watawat,


bandera
badge, n. - tsapa - tsapa
banquet, n. - hi-ban a handaan -
bame, v.- ho-lang6n; golow6n; bangkete, pigi'ng
pondan - hadlang~n; lumit6
banter, v.- mi-alinawan-
baggage, n.- kawkarga ha magbiru~n
pa-magbyahi - dala-dalahan ·sa
paglalakb~y bar, v.- pondan, bawalan-
hadlangan, bawalan,
ball, n. - pyansa - lagak, piyimsa, n. - maanloh a pirason pasak o
v. - manglimah,· pyansawan - kayo; harang; barandilya ha korti; bar
maglim~s; piyansahan (alak) - baras; rehas; barandilya sa
korte; bar
bait, n. - paon - pain
barbarous, adj. - bastos, homfn
balance, n. - titimbangan; balansi, tolii pinag-aralan; mabagsit - walang
(kwarta ha pa-magkwinta)- pitagan, walang pinag-aralan;
timbangan; timbang, balanse, ang malupi't
n.~titir~ (ex. entrada)
bare, adj. - lapyang; parada; hom{n
bald, adj. - kiskis, kalb6 - pan6t, dikorasyon - hubad; walang Iaman;
kalb6 walang gay~k

12
barefoot 13

barefoot, adj. - nakaayi - nakayapak beam, n wanan (baU); hinag-


balakilan, sepo; sinag
barely, adv. - boga-boga - bahagya
na bear, v.- top/an, pagpasinsyawan;
awit6n; mamonga; manganak,
bargain, n. - kontrata nin pa-milako; mangabfng; tan4aan - tiisfn, dalhfn;
· baratilyo - kasunduan tungk6l sa mamunga; manganak; tandaan
negosyo; baratilyo,
v. - mi-hakbat kaisipan; beard, n. - balbah - balbas
mi-tawalan - makipagkasundo;
tum a wad beast, n. - mahi-ban a ayop -
malakfng hayop
bark, v. - gomanggang - tumahol,
n. - lopih kayo - balat ng beat, v.- garotyon; talowon;
kahoy komompas; togtog6n (tambol);
batiw6n - paluin; talunin;
barn, n. - kamarfn - kamalig, kumumpas; batihfn
bangan
beauty, n. - ganda - ganda
barren, adj. - baog; kay mabyayan
tanaman - ba6g; tigang because, conj.- bana, bana ta, ta -
sapagka't, dahilan sa
barricade, n. - harang - halang,
harang beckon, v. - kawoy6n - kawayan

barrier, n. - harang, balat6ng - become, v. - mag-in - magfng


hadlang, sagabal
bedbug, n. - katitob - surot
barter, v. - mi-hagil{- ipagpalft,
ipalft bee, n. - panilan, bayaong, lokot -
pukyutan, bubuyog
bashful, adj. - mariringoy6n -
mahiyain beehive, n. - balfn panilan - bahay
pukyutan
basic, adj. - mayor-mayor; pangaligan
- pangunahfn; batayan, saligan bees~ax, n. - lilfn - pagkft

basin, n. - planggana - palanggana beet, n. - kamin baka -


karnfng-baka ·
bat, n. - gigito; /caging - paniki
befall, v. - molyari - mangyari
bathe, v. - malyo - maligo
before, adv.- hin o-ria, hin yadtaw-
battle, n. - gira, labanan - digmaan, nang una,
Iabanan pre(>. - ha arapan - sa harap,
conJ. - bi-sa, ba-yo - bago
bead, n. - abaloryo - abaloriyo
beforehand, adv. - anan daan, yap6n
beak, n. - tokti - tuka - bago mangyari, muna
14 befriend

befriend, v.- amigowon- belly, n.- tyan - tiyan


kaibiganin
belong, v.- ikon; kabilang-
beg, v.- kilimoh; kikwa; ipaki-totol- pag-aari; kasapi
magpalim6s; manghingi; ipakiusap
belonging, n. - kama-ma{n -
begin, v.- ompisawan- simulan ari-arian
beginner, n.- ba-yon magtrabaho o beloved, adj.- anlabron, ampabliwon
mag-aral - baguhan - minamahal, gimgiliw
behalf, n. - ha ngala_n nin, . below, adv. - ha ·aypa - sa ibaba
alang-alang ha - sa ngalan ng,
alang"alang sa belt, n. - tagkoh - sintur6n
behave, v. - magpakatawo; manigo bemoan, v.- miaanito,· idafng-
(ogali) - magpakatao; kumilos itagh6y; idafng
(ugaB)
bench, n. - bangkO - bangko
behavior, n.- pa-mag-oogali; iigo-
asal, gawl bend, v. - liknoon, banyoyokon;
tomook - balikukufn, baluktutin;
behead,, v. - po-tohan olo - pugutan yumuko , ·
behind, prep./adv. - ha bokotan, ha beneath, prep. - ha hilong, ha aypfl
hoyot - sa lik6d, sa huH - sa ilalim, sa ibaba
behold, v.- biliwon, patagon- beneficial, adj. - makabfn abig,
malasin, masdan ma-pakinabangan - makabubuti

being, n. - halban angkabytiy poyray benefit, n. -' pakinabang -


tanaman - Iabat ng nabubuhay pakinabang
maliban sa mga halaman
benevolence, n. - kaabigan nakom _:_
beleaguer, v.- kobkobOn para kagandahang-lo6b
so~odiwon; ma-palibolan {ex.
problima)- kubkubfn; mapaligiran bequeath, v.- ipatawil- iRamana
(ex. suliranfn)
bereaved, adj. - na-patyan -
belief, n. - pamimi-pol - paniwala namatayan

belittle, v. - matapobriwon, beseech, v.- ipaki-totollabtih a


mata-matawon - hamakin, matahln nakom - sumamo, mamanhfk

bell, n. - kampana, kampanilya - beside, prep. - ha dan{ nin - sa tabf


kampana ng

bellow, v.- omingah; homo/yak- besides, adv. _:_ lik61 ha, poyra ha -
umungal; bulyawan at saka, buk6d sa, maliban sa
besiege 15

besiege, v. - /Wbkobon - kubkubfn bid, v.- tasawan a prisyo; hagyaton;


magpatawo - tasahani anyayahan;
besmear, v.- polapolan- dungisan magpaalam
best, adj.- pinakalabdh- bier, n.- pamipamaan longon; karon
pinakamabuti longon- patungan ng ataul
bestow, v.- ipayabol, ipalangkap, big, adj. - mahi-ban - malakf
biyan - pagkalooban, bigyan
bigamy, n. - pa-maglowdy kaambali
bet, n. - tayii, posta 1 taya, pusta - pagkakaro6n ng dalawang asawa
betel-nut, n.- bonga (mamii)- bil~, n. - ap/6 - apd6
nganga, hitso
bilingual, adj. - lowa-loway linggwahi
betray, v.- 'iopit, n:wgtraidor- - dala-dalawang wika
ipagkanul6
bill, n. - kwartan papa,: gagaw-on layi;
better, adj . ....-- mas labdh, kwintan babayaran; paskin -
ma-gana-gana - mas, )along salapfng papel; panukalang batas;
mabuti kuwentahan ng pagbabayaran;
kartel, paunawa
between, prep.- ha pibotlayan, ha ,
piha-loan - sa pagitan ng, sa gitna bill, n. - tokii - tuka
ng
billfold, n. - pitaka, kwartamonida -
beverage, n. - inomon - inumin . pitaka
bewail, v. - tangihan, miaanito bi-monthly, adj. - topo loway bolan
manangis - tuwing dalawang buwan
beware, v.- mag-ingat- mag-ingat bind, v.- balolon; takolon; obligawon
- gapusin; talian; atasan
bewildered, adj. - angkatomoy isip -
lit6 binocular, n.- largabista-
largabista
bewitch, v. - gayomawon -
gayumahin biography, n.- istoryan biydy nin
a-say tawo - talambuhay
beyond, adv./prep. - lampas, ha
dobali - lampas, sa kabila bird, n. - manok-manok - ibon
bias, n. - angkilingan - pagkiling, birth, n. - pa-miabing, pa-mianak;
pagkampf kapanganakan - pagkasilang;
kapanganakan
bicker, v.- miobat-obatan; mi-porpya
l
- magsuwatan, magtaltalan bit, n. - bi-hing, da-daoto, bi-sit - -
kapiraso, katitfng
16 bite

bite, v.- kayat6n- kagatfn blindfold, v.- porongan a matti-


piringan
. bitter, adj.- mapaft; mahkit a 'nakom
- mapaft; malakfng sama ng lo6b blink, v. - komir6m, kumindat -
kumurap, kumisap rr
black, adj. - mangitit-
· itfm
bliss, n. - kaligawan - kaligayahan
blacksmith, n. - panday pasak -
panday ng bakal blister, v. -lomtoh, lomnok-
. maglint6s, magpalt6s
blade, n. - tar6m - taHm
block, v:- pondan, harangan -
bladder, n.- balok- pant6g hadlangan, harangan
blame, v. - sisiwon - sisihin blood, n. - daya - dugo
bland, adj. - mayamo manigo-tigo; bloom, v. - homyag, mamolaklak -
matabang - malumanay kumilos; mamukadkad, /
matabang n. - ka-lago-lagoan (tawo) -
kasibulan (tao)
blaspheme, v.- paroroka6n (Dios)-
lapastanganin (Diy6s) blossom, v. - mamolaklak -
mamulaklak
blast, n. - makhaw a lop6t; lot6h -
bugso (hangin ); pagsabog .blot, n.- mantsa, yangat- mantsa,
dung is,
blatant, adj. - bogtik - walang v. - ma-mantsawtin; kansilawon,
pakundangang pag-iingay polakon - mamantsahan;
blaze, v. - homyab - kansilahfn, burahfn
magliyab,
maglagablab blow, v. - payhop6n - hipan,
· bleach, v. - kolaw6n - ikula n. - poniti; palng6h; patok;
bogbog - sunt6k; singa; hampas;
bleed, v.- domaya; mangyat6k- dagok
dumugo; dumagta
blue, adj. - as61 - asul .
blemish, n. - mantsa; dipikto; batok
bluff, v.- tarlingow6n -linlangfn,
- mantsa; dipikto; batik
n.- pa-maghiraraytiw-
blend, v. - pi-lamo6n, pi-ha-lo6n - paghahamb6g
pagsamahin, paghaluin
blunder, n. - kalingowtin -
bless, v.- bindisyontin; poriwon- pagkakamali
basbasan; luwalhatiin
blunt, adj. - porkok, por61;
blind, adj. - bolag __:. bulag diri-diritsoy boboy - mapur61;
tapatang magsalita
blurred 17

blurred, adj. - malapot (hilap) - n. - tomilyo, pimo; trangka -


malabo (tingfn) tornilyo; perno; kandado na hindi
sinususian, pangharang sa pint6
blush, v. - manibyli - mamula •
bon(J, n. - takOI; posas, pa-makapriso;
boa, n. - mabol(ng - sawa pangibatan pa-miasa-sa; obligasyon;
sirtipikon garantya o pagsigorowan
boar, n. - baboy a bol6g; baboy talon - tall; P.osas, pagkabilanggo; sanhi
- bulugan; baboy-ram6 ng pag-tisa; pananagutan; sertipiko
ng garantiya
board, v. - lomolan, homakf;
mangasira - sumakay; mangasera, bone, n.- botol (ex. tawo), dowi (ex.
n.- tapi; pa-mangan ha kasira; kon/i)- but6 (ex. tao), tinfk .(ex.
konsiho - tabla; pagkain; lup6n isda) ,
boast, v.- maghirarayaw, maghambog, book, n. - libro - aklat, libr6
magmahi-ban. - maghamb6g,
magyabang boom, n. - ogong; bong - ugong;
bung, hagungh6ng
boat, n. - baloto; barko - bangka;
bark6 boom, n.- biglli lakO a binta, biglii a
asinso - biglang paglakas ng
body, n. - lalaman; bangkay; gropon negosyo, biglang progreso
nanga-piasa-sa - katawan;
bangkay; pulut6ng boost, v. - itolak, isolong; tambayan
- itulak, isulong; tulungan
bogus, adj. - ambO pot6g, palsipikado
- dl-tunay, bogus boot, n. - bota bota
boll, v. - ila-bon; ipahbo - ilag~; booth, n. - balf-bal(, byombo -
pakuluan, kub61, tanghalan ·
n. - Jcoyap6h - pigsa
border, n. - an$.gawan, liglig -
boisterous, adj. - makatlok; mago/0 hangganan, g1lid
- maingay; magul6
bore, v. - lobtan; maka-pasora,
bold, adj. - malangah, matpol,· homawa - butasan; makayam6t,
mapatnag - pangahas; matapang; mainfp
malinaw
born, adj. - in-abfng, in-anak -
bolo, n. - bonong - itak, gulok isinilang
bolt, v. - itrangka; magsalidan molay6; bo~row, v. - maki-ram - humiram
magtoto-kang (organisasyon)-
itarangka; sumibad ng takb6; bosom, n. - ko/Op, soso - dibdfb,
tumiwalag, suso
18 both

both, adv./pron. - pariho, kapara - braid, v.- hayapalon- tirintas{n


kapwa, parebo
brain, n. - otok; talino - utak; talino
bother, v.- istorbowon, aboridow6n
- gambalain, bagabagin brake, n. - prino - preno

bottle, n. - botilya - bote branch, n. - hangd - sanga

bottom, n. - obot; tataklin - ilalim; brand, n.- tap6k- darak


puwit
brand, n. - marka, pamilbidn main
bough, n. - mahi-ban a hanga - ikOn- marka
malakfng sang'
brandish, v. - iawoh -
bounce, v. - l)omtol ~ tumalb6g iwinawagayway upang takutin

boundary, n. ~ pirolonan - brand-new, adj. - ba-yon ba-yo -


bangganan bagung-bago

bountiful, adj. ,_ maabonda; brass, n. - tanso - tansO


mapapalangkapon - sagana;
mapagkawanggaw~ brat, n. -pi/yon andk, sopladon andk
- pily6ng bata, supladong bata
bout, n. - kontisan, labandh -
paligsahan brave, adj. - matpol - matapang

bow, .v.- tomo6k- yumuk6d brawl, n. - porpyawan - taltalan

bow, n.- bayi; [(lso- busog; laso brazen, adj. - yari ha tanso ....,. yarl sa
tansO
bow, n. :._ porwa- da6ng
breach, n. - howang; kaso-sobdg,· kay
bowels, n., pl. - bitoka - bituka pa-noor - puwang; paglabag;
pagtatalusir~
bowl, n. - ya6ng - mangk6k
b~ead, n. - tinapay - tinapay
bowlegged, adj. - sakdng - sakang
breadth, n. - lapar - lapad
box, v. - ponityon - suntukfn
break, v.- hopak6n; hoba~6n; mahira
box, n. - kahOn, kaha - kah6n, kaha - basagin; labagi'n; mas1ra,
n. - oras pa-mainawa - oras ng
brace, v.- tokolan, komawdn- pagpapahinga
suhayan, talian
break down, n. - kahi-hira;
bracelet, n. - polsiras - pulseras kaka-kapoy (tawo) - pagkasira;
panlulupaypay
brag, v. - ipagmahi-ban, ipaglaspot -
ipagyabang breakfast, n. - annosdl - almusal
breast 19

breast, n. - soso; kol6p - suso; brillant, adj. - makirlap; matalino -


dibdfb . maningnfng; matalino
breath, n. - inanawa - hininga brim, n.- lobi (pamigwaan); pardilyas
- labl; pardiyas
breathe, v.- manginanawa-
huminga brimstone, n. - asopri - asupre
breed, v.- mangamik; kastawan - bring, v. -- awit6n, ida-loh - dalhfn
mag-anak; magpalahi,
n. - lahi - lahl, kasta brink, n. - lig_lig, tingling - bingit

'breeze, n.- ayop-aJ6p lop6t - simoy brisk·, adj. - malikhi - maliksf

brevity, n.- kaantoran (pananalita, brittle, adj. - matayngi; lap6k,


pana6n) - kaigsian matalanhay - malut6ng; marup6k

bribe, v.- soholan, sobomowan- broad, adj. - malapar, malawang -


suhulan malapad, maluwang

brick, n. - tisa - ladrilyo; tisa broadminded, adj. - mapangabot,


ma!awang a kaisipan - maunawafn,
bride, n. - nobyan kakahtil - malawak ang isipan
babaing kakakasal pa lang o
ikinakasal broil, v. - ihibti - iihaw

bridegroom, n. - nobyon kakahtil - brood, n. - aakayon - mga bagong


. lalaking ikinakasal o kakakasal pa sisiw o inakay,
lamang v. - manglomlom; magmokmok
- lumimlfm; malungk6t na
bridesmaid, n. - abay nan nobyan isfp-isipin
kakahtil - abay ng ikakasal na
babae brook, n. - hapa - batis

bridge, n. - taytay - tulay broom, n. - kalfh - waifs

bridle, n. - rinda - renda broth, n. - habtiw - sabaw

brier, adj. - maantor (pananalita, brother, n. - talakakan lalaki -


panonolat)- maigsi, maikl! kapatfd na lalaki
(pagsasalita, pagsusulat)
brotherhood, n. - pa-mita-talakakti -
brigand, n. - bandido - bandido kapatiran

bright, adj. - mahawang, mahnag; brother-in-law, n. - baydw - bayaw


maorft; labtih a olo; magalahgah -
maliwanag, maningnfng; matingkad; brow, n. - kiloy - kilay
magalfng; masaya
20 brown

brown, adj. - ko/6r leap£, kayomanggi bullock, n. - kilaw a bakan lalaki;


- kulay-kape, kayumangg{ /capon a baka - batang toro;
kap6ng baka
bruised, adj. - nab.ogbog; nagahgah;
nadogrog- nabugb6g; pasa-pasll bully, v.- lili-mow6n; lalamoh6n,
dogorogon - takutin; bulasin, siilfn,
brush, n. - tinomagapo/0; iskoba; n. - mat6n - mat6n
brotsa; sipilyo - palump6ng; iskoba;
brotsa; sepilyo bum, n. - koton lawak - hampaslupa
brutal, adj. - malaayop, mabagsit - bump, v.- bangga6n, bonggo6n;
makahayop, mabagsik midompol - banggafn, bumund61;
maump6g
bubble, n. - balakob6k; bolli -
bulub6k; bulA bump, n. - bokol - bukol
bucket, n. - timbO, baldi - timba, bunch, n. - tropa; boloy - langkay;
balde buwfg
buckle, n. - hibilya - hibilya bundle, n. - tak61; bolbol - bigkfs;
bungk6s
bud, v. - mamosO"- mamuko
buoy, n. - boya - boya, palutang
buddy, n. - amfs, amigo - matalik
na kaibigan burden, n. - mabyat a karga, pohdn;
katongkolan - mabigat na karga,
buffet, n. - poniti - sunt6k pabigat, pasanin; tungkulin
buffet, n. - maaypa a aparador a burglar, n.- ma-mangloob-
ma-pamidologan pa-mangan - manlolo6b
mababang aparad6r na malagyan
ng pagkain sa ibabaw burn, v.- poolan;.ma-poolan-
sunugin; masunog
bug, n. - insikton makapirwisyo -
insektong nakapipinsala burp, v. - tomol-ab - dumighay,
dumighal
build, v. - mama-dong- magtayo
burst, v. - lomtoh, bomoti -
bulb, n. - bombilya; Laman siboyas tan pumut6k, sumabog
/aloma ot kapariho - bombilya;
bulbo, ulo (sibuyas, atbp.) bury, v.- itabon- ilibfng
bulge, v. - bomolto - umumb6k bush, n. - palongpong, maaypa a
klasin kayo- palump6ng,
bulk, n. - bolto - laki mababang kahoy
bull, n. - bolog a baka - toro business, n. - nigosyo, tingkapan,
kapagawan - negosyo,
bullet, n. - bala - punglo , hanapbuhay, gawain
bust 21

butt, v. - hak/oton; maki-obat -


bust, n. - soso; istatwli nin tawo suwagfn; sumabAd
paibat olo anggan awak - suso;
busto butter, n. - mantikilya - mantikilya
busy, adj. - okopado - okupado, butterfly, n. - kalibangbang -
abalA · paru-par6
busybody, n. - ma-makiomon - buttock, n. - Iaman tatakdn -
mapanghimasok puwitan
but, conj.----: kot, ba/0 ta - nguni't, button, n. - botonis - butones
datapuwa't, subali't,
prep. - no ambO; poyra ha - button hole, n.- ohalis- uhales
kundi; maliban sa
buy, v. - mana/{w - bumilf
butcher, n.- matador-
mangangatay · by, prep . ..:_ ni, ha, ka-danf- ni, sa, ·
sa tab{
butler, n. - mayordomo -
mayordomo bygone, adj. - nakalabas - lumipas

butt, n. - kolata; opoh - kulata bystander, n.- ma-mag-asyoso-


(rebolber); up6s (tabako) usyoso, mir6n
-c -
cabbage, n. - ripolyo - repolyo can, v. - maari, pwidi, maka-, ma- -
maaarl, puwede, maka-, rna-
cabinet, n. - aparad6r; gabiniti -
aparad6r; gabinete can, n. - lata - lata,
v. - mamidilata - mag-imbak
cackle, n. - kotlik,· ton6y ollh - sa lata, magsalata
kakak, put~k; halakMk
canal, n. - kitikit, kana/ - kadl
cage, n.- haold- b'awla
candle, n. - kandila - kandilA
cajole, v. - apak-dpakOn, amo-amoon
- utu-utufn, amu-amuin cane, n. - baston - tungk6d, bast6n

calamity, n.- disgrasya, hi-ban a canvas, n. - lona, tolda; kwadro -


kahiraan - kapahamaUn, sakunA, lona, kambas; kuwadro
kalamid~d.
cap, n. - gora; hakOb - gora; takfp,
. calculate, v. - karkolowon, tantyawon, tap6n
angan-anganon - k~lkulahfn,
t~ntiyahfn, tayah{n capable, adj. - makagawfi,· mababtl -
mak~kagawA; may kakayah!n
caldron, n. - hi-ban a kaldiro -
malakfrtg kaldero capacity, n. - baba malamtin,
kababaan para magawd -
calf, n. - kilaw (baka, damolag) -;- mal~lam~n. ICakayaMn
bisiro, guyA
cape, n. - tangos - tangos
call, v.- ha-waytin, mangotana,
pangalanan - tawagin, tumawag, cape, n. - alimonmon - kapa,
pangalanan balabal

calling, n. - okopasyon, kailigan gawa capital, n. - kabisira (probin.sya o


- propesy6n, hilig na gawain nasyon); poonan- lcabisera;
puhunan
callus, n. - kalyo - kalyo
capon, n. - manok a kap6n - man6k
callous, adj. - kina/yo; kay na na kap6n
antomalab - ldnalyo; dl na
tumatal~b capsize, v.- mipalokob (ex. baloto)-
tuma6b
calm, adj. - matinok; malinak -
tahimik; mahinahon captivate, v.- akiton, pagamawon-
akitin, mabighanl
calumny, n. - pamamara; pa-nira-hira
- paninirang puri captive, n./adj. - bihag; priso -
bihag; bilanggO

22
capture 23

capture, v.- bihagon, dakpon- case, n. - kaso, asonto; kahon,


bihagin, dakpln pa-migaw-an - kaso, asunt6;
kah6n, lalagyan
car, n.- kotsi, awto- kotse, awto
cashier, n.- kahiro- kahero
carabao, n. - damolag - kalabaw
cashew, n.- kasc)y- kas6y
carbide, n. - karboro - karburo
casket, n.- kahon-kahOn (alahas);
carcass, n. - bangkay nin ayop - longon - kahita; kabaong, ataul
bangkay ng hayop
cast, v.- ibasyo, ibatibat; inabo (ikot)
care, n. - pa-miingat, kaaboridowan - ihagis, ibat6, ibalibag; ihulog
- pag-iingat, kabalisahan, (I ala)
v apoyawan, pakaaroon,
mag-inakit, mangisip - alagaan, castle, n. - kastilyo - kastilyo
kalingahin, magmalasakit,
mag-alala casualty, n.- disgrasya; naaksidinti
, niba-wah ha gropo bana ta pinat( o
careful, adj. - maingat - maingat baldado o binihag - sakuna,
naaksidcnte
careless, adj. - pa-ma-paolay, ambO
maingat, bohaghag - pabaya, cat, n. - posa - pusa
walang ingat, busalsal
catarrh, n. - masak(t ha a-long tan
caress, n. - lambing, karinyo - boklaw, boo/ - kataro, sip6n
lambing, karinyo
catastrophe, n.- ambo
cargo, n. - karga, kargaminto - makano-lqmon disgrasya, bjglti a
karga, kargamento mahi-ban a kahiraan - malakfng
sakud, biglang malakfng kasiraan
carnal, adj. - ilig lalaman,
makamondo - makalaman, catch, v. - dakpon; halanggawon;
makamundo hamboton - hulihin; saluhfn;
abutan
carpet, n. - alpombra - alpombra
caterpillar, n. - kalindoronot -
carriage, n. - karwahi, karo; hi gad
pa-ngaw(t; indongan - karwahe,
karo; pagdadala; bikas catgut, n. - kwirdas - kuwcrdas
carry, v. - awiton - dalhfn cattle, n. - bawbaka - mga baka
cart, n. - kariton,- bagon; kalisa - cause, n. - bara-nan, nangibatan -
karit6n, kalesa sanhi, dahilan
carve, v. - okiton; dipripon maayos
-
caution, n. - pa-mag-ingat -
(kami) - ukitin; maglilok pag-iingat
24 cautious

cautious, adj. - maingat, amal-amal chaff, n. - apil - ipa


- maingat - ·
chaffer,~·- tomawal- tumawad
cave, n. - kwiba, yokib - kuweba,
yungfb chagrin, n. - karingoyan; pa-makabigo
- kahihiyan; kabiguan
cavity, n.- makalOg a lobOt (lou},
ngipon)- malift na butas (lupA, chain, n. - tikalii, kadina - tanikaHl,
ngipin) kadena

cease, v.- tomgon- tumigil chair, n.- silya, totokloan- silya,


upuan
ceiling, n. - kisam{ - kisame
challenge, v. - hamonon - hamunin
celebrity, n.- bantog (tawo)-
tanyag champ, v.- yangot-yangoton-
nguyafn
celery, n.- kintsay- kintsay
chance, v. - ma-banhagan,;.,.
cell, n. - kwarto ha kombinto, silda - ma-tag-onan, ipaki-sapalaran -
silfd sa kumbento, selda; selula magkata6n, mata6n,
ipakipagsapalaran,
cemetery, n.- kamposanto- n. - tsansa, kalma; oportonidad;
sementeryo pangyayari - pagkakata6n,
kapalaran, pag-asa; pangyayari
. censure, v. - sitawon - punahfn
change, v.- hagilyan; hoklian;
center, n. ~ botlay- gitna

centipele, n. - gayaman - alupihan


mama-yo - palitan; suklian;
J)lagbago,
r
. '
n. - pamama-yo; barya -
pagbabago; barya
century, n. - sanyatos a taon - siglo,
- danta6n channel, v.- ipadalan, iparalan-
tiyak, paraanin,
certain, adj. - piho, sigorado - n. - daloyan - agusan
sigurado
· chant, n.- orasyon a an-iponto-
certificate, n. - pisolatan nin orasy6n na may tono '
kaptogan, sirtipikO - sulat na
nagpapatunay, sulat-pangkatibayan chaos, n. - hi-ban a kagolowan,
hom{n ayos - malaking kaguluhan,
certify, v.- paptogon- patunayan walling kaayusan - '
chaCe, v.- ikiskis; igorgor- ikiskis; character, n.- pa-mag-oogali,
kuskusin pa-magkatawo; pirsonahi -
chaCed, adj. - nagahgah (katat) - katangian, pagkatao; tauhan
gasgas (balat) charcoal, n. - oling - uling
charge 25

charge, v.- ipa-taya (gawa); bibilinan; cheer, v.- pagalahgahon, pakhawon a


baraan, palsaw6n; pabayaron; nakom; palakpakdn - pasiglahln,
losobon; kargawan - ipagkatiwala aliwi'n; palakpakan
(gawain); utusan; pagbintangan,
paratangan; pagbayarin; lumusob; cheese, n. - kiso - keso
kargahan
chemise, n. - kamison - kamis6n
charity, n.- limoh; kaabigan ogali
konlan mairap - kawanggawft cherish, v.- pakaaroon-
pakamahahn .
charm, n. - birtod, gaUng; gandan
ka-paakit - gayuma, talisman; chest, n. - kol6p; kabdn, baol -
alind6g- dibdib; kaban

charter, n.- kasolatan nin riglaminto chew, v.- gatgaton- nguyafn


patongkol ha pa-malalakO nin a-say
organisasyon o baba[(; kasondoan chic, adj. - mapostora, iliganti -
nin karapatan ---: kasulatan ng magara, elegante
kautusan patungkol sa chick, n. - sisiw - sisiw
pamamalakad ng isang samahan o
bayan; kasunduan ng karapatan, <:hicken, n. - manok - man6k
v. - mangarkilO - mag-arkila
chide, v. - sisiwon, holho/6n,
chase, v. - kamaton - habulin pagolowan ::._ sisihin, sumbatan,
kagalitan
chasm, n. - bongaw - bangi'n
child, n. - anak - bata, anak
chaste, adj. - kay na-mantsawan a
pori - walang dungis ang puri childhood, n. - pa-makaanak -
pagkabata, kabataan
chasten, v. - disiplinawon, itoynong
(tawo) - disiplinahin, ituwi'd (tao) chill, v. - ipalayop - palamigfn
chastise, v. - dosawon - parusahan chime, n. - ton6y kampana a main
ponto - himig ng kampana,
chat, v. - mi-totol, mi-daldal - · dupikal
mag-usap-usap, dumaldal
chimney, n. - siminya - tsimenea
cheap, adj. - mamora, maaypa a klasi
- mura, mababang uri chin, n. - ba-bti - baba
cheat, v. - manaol - magdaya chip, n. - diprip, bingbing - tilad,
maliit na piraso
qheck, v. - b!liwon ta pihowon;
markawan; patgonon - siyasatin; chirp, n. - tonoy darinto a
markahan; pigilin man6k-man6k - huni
cheek, n. - pihpih - pisngi'
26 chisel

chisel, n. - bangbang; sinsil ..., pai't; cicatrix, n. - biya, piklat; batil


sinsel (pinangibatan bolOng o hanga) -
pilat, pikl~t ·
chit-chat, n. - tsismis - satsat
I cigar, n.- abano- tabako
choice, n. - pa-mili; yay pinili -
pagpill; ang pinill cigarette, n. - sigarilyo - sigarilyo •
choke, v.- bitkolo~J; ma-ho-lipdn; cilia, n. - pirok - pilfkmata
ma-loy - sakalin; mahirinan;
- mabikfg cinder, n.- aloton, to/Q ap6y-
dupong
choose, v.- mamili- pumill
cinnamon, n. - kanila ~ kanela,
chop, v.- mamihkay; po-po-tohon nin
bonong o kotsilyo; tartaron - circle, n. - malimpok, matibokol -
sibakfn; putul-putulin ng gulok o bilog, sfrkul6, .
kutsilyo; tadtarin . v. - libolon - lumigid
chopping board, n. - papahnaan - circuit, n.- palibot- palibot
tadtaran
circulate, v. - ipasa-pasa, ilea/at, -
chord, n. __:_ kwirdas - kuwerdas mibantog - ipasa, ikalat,
lumaganap-
chore, n. - kapagawan ha ba[{ -
gawaing-bahay clrcumclse, v. - kogiton - tuliin

christen, v.- binyagdn; pangalanan- circumference, n. - · nanglibol -·


binyagan; pangalanan kabilugan

chronic, adj.- naboyot and (masakft); circumlocution, n. - paligoy-ligoy -


kay ma-matgon (bisyo) - talamak; ligoy
~indi mapigilan (bisyo)
circumspect, adj. - maingat -
chuckle, v.- komaro-k.O; komorokotok maingat
- umagik-ik
circumstance, n. - kapa-haldn -
chuD), n. - ka-yobil-yoba, barkada - , kalagayan
katoto, kaibigan
cite, v. - banggiton; sobpinatfan -
chunk, n. - piraso - tigkal, kimpal banggitfn; sub_pinaban

churn, v. - da-halan (mantikilya) - city, n. - syoddd - luns6d


batihln ·
claim, v.- kamaton (karapatdn),
cicada, n. - andirit - kuligllg ipag-ikOn- habulin (karapatan),
angkinfn,
n. - karapatdn; andawaton -
karapatan; kahilingan
clam 27

clam, n. - kabibi; lokan - kabibi; cleave, v.- goma-got; domalit-


kabya, lukan, paras kumapit; dumikft
clamber, v.- mangolamyat- cleft, n. - lotak, inganga - bitak,
mangunyapit lahang
clammy, adj. - mato-mol clemency, n. - inganga-ro; kalayopan
dopit-dopitan - basa-basa pa-mag-oolo - pagkahabag;
kaluwagan
clamor, v.- tomol6k (bosis); iaaghaw
(ex. pa-magprotista) - umingay clench, v. - pigoton; pialopon (gam6t) ;
(tinig); ipaghfyawan mangomkom; migogot- hawakan
nang mahigpft; magtifm; magkuy6m
clamp, n. - hihipitan - pang-ipit
clerk, n. - iskribinti - kawanf
clan, n. - kakanayonan - hinl6g,
angkan clever, adj. - matalino; matoryo a
kaisipan; sandy - matalino; matalas
clank, n. - kalampag - kalant6g, ang pag-iisip; sanay
kalampag
cliff, n. - baton bongaw - talampas,
clap, v. - magtolpa - pumalakpak matarfk na dalisdfs
clarify, v. - l{nowon - linawin climate, n. - klima - klima
clash, n. - banggaan; kay pa-misondo, climax, n. - ka-gana-ganawan -
sagopaan - banggaan; hindi kasukdulan
pagkakasundo, sagupaan
climb, v. - moli, mangoli - umakyat
clasp, v.- ga-gotan maigot; ipiton;
pialop6n (gamot); yakoh6n; iha-ngat cling, v. - domalit, komapit; yomak6h
- hawakang mahigplt; ipitin; - dumikft, kumapit; yumakap
pagdaupfn (palad); yakapin
clink, v. - makakling - kumalansfng
clatter, n. - kalampag- kalansingan,
kalat6k clip, v. - katlib6n - gupitfn

clavicle, n. - bantaw - balagat clip, v. - ikab{t nin hipiton - ikabft


na ipitin
claw, v. - gamloton - kalmutfn,
n. - kok6h - kuk6 clique, n. - pangkat - pangkat

clay, n.- dotak a anggaw-6n koron- clock, n. - ril6h a mahi-ban - orasan


luad, luwad ·
clogged, adj. - na-palotpottin, barado
clean, adj. - malinis - malinis - may hadlang, barado

clear, adj.- molino, mahawang-


maltnaw, maliwanag
28 close

close, v. - ihara, ialop - isara, ipinfd, cobbler, n. - sapatiro - sapatero


adj. - mahindog, madan{-
malapit, matalik cobweb, n. - ba/{n gigang -
bahay-gagamba
closet, n. - kwarto-kwarto - muntfng
silfd cock, n. - tandang, tatyaw - tandang,
tatyaw,
cloth, n. - tila - tela v. - kasaw6n - ikasa
clothe, v. - padolohan - damtan cock-eyed, adj. - doling - dulfng
clothesline, n. - halaprayan - cockpit, n. - habongan - sabungan
sampayan
cockroach, n. - ipoh - ipis
cloud, n. - lolom - .ulap
cocky, adj. - hambog- hamb6g
clown, n. - grasyoso, bobo - payaso,
. bubo coconut, n. - ongot - niy6g

club, n. - batota - batuta coconut milk, n. - katdng - gata

clue, n. - patanlig - himaton, co-equal, adj. "'"""'7 kapariho - kapantay


hiwatig
coerce, v. - piliton; pondan - pilitin;
clumsy, adj. - malopakhay - pigilan
padaskul-dask61
coffin, n. - long6n - ataul, kabaong
cluster, n. - boloy; gropo - kump61;
pulut6ng cohabit, v.- mi-lamo ambo kasado -
magsama na hindi kasal
clutter, v.- ibolantar, iboyakyak-
ikalat, guluhfn coil, n. - kolkol, rolyo - likaw, rolyo,
ikid
clutch, v. - gomalaw6t - kumapit
coincide, v. - ma-pi-tag-on, mibanhag,
coarse, adj. - magaspang; bastos - ma-pi-oltop- mapata6n, matapat,
magaspang; bast6s magkasabay

coast, n. - liglig ambay - colander, n.- pamatayoktokan-


baybay-dagat, dalampasigan salaan ·

coat, v.- longhoran (pinta)- cold, 11'. - lay6p; boo/ - lamfg; sip6n
pahiran,
n. - amirikana; ponah - collaborate, v. - pitambayan -
amerikana; pahid makipagtulungan

coax, v. - kombinsiw6n, hoyoon, collapse, v. - maglatdn malay;


apak-apak6n - himukin, suyuin, miyogma - mawalan ng malay;
utufn magiba, gumuho
collar 29

collar, n.- kwilyo- kuwelyo commiserate, v.- makidamay,


ka-rowan - makiramay, maawa
collarbone, n. - bantaw - balagat
commit, v.- ipa-taya, iintriga; gomwii
colleague, n. - ka/amoan ha trabaho (d_okli); ikom{t - ipagkatiwala,
- kasamahan sa trabaho iintriga; gumaw~ (masama); ilagak
collect, v.- tiponon, koliktawon; commodity, n.- paninda;
man~obra - tipunin, likumin; kahangkapan pawpangangailangan
mamngfl - tinda; kagamitan mga .
kailanganln
colllde, ~- - bomanggli, midompol -
bumangg~. bumunggl'l common, adj. - karamilan -
karaniwan
colt, n. - kilaw kabayo - bisiro
commotion, n. - tolOk, kagolowan -
comb, n. - ohay - suklay ingay, pagkakagul6
combat, v.- ki-labtin - lumaban communicate, v.- ibalita;
ipaintindyan; mi-totol - ibalita;
combine, v. - pi-lamoon -
ipaintindi; mag-usap
pagsamahin
compact, n. - pa-mi-sondo -
come, v. - doman{; mako (it£), lomato
kasunduan,
- lumapit; halika, dumatfng
adj. - naporpor; makalvg kot
comedian, n. - komikO, bobo - malaman - si~slk, kompak
komik6
companion, n. - kalamoan - kasama
comfort, v. - iliwa-liwa, paliswayon a
compare, v.- ikompara- ihamblng
nakom; paksawon a nakom -
aliwfn; palakasfn ang lo6b, compassion, n. - inganga-ro - awa,
n. - kawanayan - ginhawa habag
comical, adj. - ka-ptJkaka-lih - compatible, adj. - ma-pibagay;
nakakatawa ma-pisondo - magkabagay;
magkasundl'l
command, n. - hogo, manda - utos,
at as compel, v. - piliton - pilitin
commence, v.- mag-ompisa- compensate, v.- bayaran; tobaloon-
magsimul~
bayaran; tumbasan
commend, v. - poriwon - purihin compete, v. - mi-daog-daogan, kontis
comment, n. - pa-lah ma-halita; - makipagpaligsahan
pahawang; pintos, pori - dagdag na competent, adj. - kabisado; ma{n
masabi; paliwanag; puna, puri kabtangan - may kakayahan
30 compile

compile, v.- tiponon (ex. compute, v.- kwintawon,· karkolawon


imponnasyon)- tipunin; - kuwentahfn; kalkuluhln
pa$sam~-samahin
comrade, n. - kalamo, amigo -
complacent, adj.~- bastay na kontinto kasama, kaibigan
- bast~ na lang kontento
concehl, v. - ian, iharya - itago,
complain, v. - domafng, magrik/amo, ikublf · . ·
\.
maghombon - oumafng,
magreklamo, magsumb6ng concede, v.- aminon- aminin
'
complete, v.- yarion, komplitowon- conceited, adj. - mapagmata-gay,
tapusin, hustuhfn, ma-mag-abig-abfg, hambog -
adj. - komplito - buO mapagniataas, mapagmagallng,
hamb6g ·
complex, adj. - komplikado -
magus6t conceive, v.- manginaw; isipon-
maglihf; isipin
complicate, v. - lalon pairapoiJ
(sistima o. bawbagay) :...._ lalong concentrate, ,v.- asikasowon labdh
pahirapin (sistema o bagay) (ex. pa-mag-aral); pititiponon-
harapfn nang lubusan (ex.
compliment, v. ~ dayawon- pag-aaral); pisanin,
papurihan pagsama-samahin
comply, v. - .homonol, omayon- concept, n. - pa-makaintindi,
sumun6d, umayon pa-makabilbi --: 'pagka-intindi,
pagkakilala, konsepto
component, n. - mayor a parti nin
a-say mahyoh (ex. stereo)- concern, n.. - inaldt; pa-mag-aborido
p~ngunahfng bahagi ng is~ng - malasakit; pagkabalisa
kabudn ,
concerned, adj. - angkaaborido -
compose, v. - mangomposo; nababalisa
piaayoson; iayos a sarili - kumatha;
pag-ay-Qs-ayusin; iayos ang sarili concerning, prep. - tongkol ha, okol
ha - tungk61 sa, ukol sa
compost n.- naronot a bawbagay a
an-ipag-abono - mga bul6k na conciliate, v.- piamigowon,
bagay para ipang-abono pi-orongon - papagUsundufn
comprehend, v.- maintindyan- concise, adj. - maantor tan diriktan
maunawaan pananalita - maikli at diretso sa
punt6
compress, v.- porporon, pitpiton-
siksikin, pikpikfn conclude, v.- yarion; ipahinayon,
disisyondn - magtap6s; ipasiya
. concord 31

concord, n. - pa-miasa-sa - confuse, v. -litopon, golowon-


pagkakais~ lituhfn, guluhfn
condemn, v. - hosgawon, sintinsyawan congenial, adj. - kasondo nin
- kondcmahfn, hatulan kalabayan, ma-pikwan kalayaman,
katongk/i; ka-pakonswilo -
condense, v.- paantoron; palapoton magkaisang-diwa, magkadamdamin;
(ex. gatas) - paiklifn, kondensahfn kalugud-lug6d
condescend, v. - magpakaaypa - congested, adj. - maknot; pono -
magpakababa masikfp, puna
condiment, n. - pampalahlip - congregate, v.- pilalamoon; mititipon
pampalasa - pagtipun-tipunin; magtipun-tipon
conduct, n. - tigo, ogali - asal, kilos, conical, adj. - namahol6y - tulfs
ugan,
v.- pango-nawan- conjecture, n. - ola-lom, angan-angan ·
. pamatnugutan - haka, pala-palagay
confer, v.- pi-pa-nowan; biyan (ex. conjuration, n. - salamangka -
dangal) - sumanggunl; salamangka
pagkalooban, gawaran
connect, v.- pi-tompangon, itompang
confess, v.- magkompisal, aminon . . :.__ - pagkabitfn, ikabft
magkumpis~I. amimn
connivance, n. - pa-mi-sapakat -
confidence, n. - pa-masimalil, sapakatan, sabwatan
kompyansa - tiwala, kumpiyansa
conquer, v.- talowon anggan
confine v.- ikol6ng; kay palikolon- mahakop - lupigin
iku16ng; di palabasfn
, I
consciousness, n. - malay, mating -
confirm, v.- paptogon- patunayan, malay, ulirat
pagtibayin
consecrate, v.- itatalil ha gawgawa
conflagration, n. - masi-ban a pool makalangit - italaga sa gawaing
- malakfng sunog makalangit
conflict, n. - pa-mi-kontra; consecutive, adj.- kahonol,
halo-ngatan - salungatan hon6/-hon6l - magkasun6d,
sunud-sun6d
conform, v.- kibagay; honolon-
kibagay; ialinsunod, sundfn consent, n. .,.- konsintiminto -
pahintulot,
confront, v.- piarapon, v. - omaboloy - pumayag
komprontawon- papagharapfn,
komprontahfn
32 consequence

consequence, n. - risolta, bongo; constrain, v. - pondan; piliton -


ogotan - resulta, bunga; pilitin, puwersahfn; pigitin
kahfhinatnAn
construct, v. - mama-dong, gomawa
conserve, v.- papinniwon, alagaan - magtayl>, bumul>
para kay maba-wahan, mamikonsirba
- pamalagiin, pangalagaan para consult, v. - ki:pa-no - sumangguni
hindi mabawasan, mag-imbAk
consume, v.- ka-minon- ubusin
consider, v. - isipon, pi-kari-karion,
itoring - isipin, isaalang-alang contact, v. - ma-pi-kowu, ma-pi-daUt;
makiintindi - k6ntak;
considerate, adj. - mapangabot, makipag-alam
mapangimomtang - mapagbigay,
maunawa{n contagious, adj. - ampaka-dalit -
nakakahawa
consign, v.- pa-witan a paninda,
ipa-taya - magpatinda, contain, v.- malaman (pamigaw-an);
ipagkatiwala bombonan (ex. hobhob) -
maglamA~; magpigil
consistent, adj. - ayon, homfn
pangongoman - naaalinsunod, contaminated, adj. - na-yangatan,
di-nagbabago na-dolmongan, naolamitan-
narumihan
consolation, n.- pa-malisway nakom,
pangliwa-liwa - palubag-lo6b, contemplate, v.- imomnokon,
pang-aHw · isip-isipon - magnilay-nilay,
nuynuyln
consolidate, v.- pipoporporon,
pi-asa-sawon pigaw paksawon - comtemporary, adj./n. - kaidad-idad,
pagpisanin, pagsamahin ka-tob,o-tobO - kaslng-edAd,
kapanah6n
conspicuous, adj. - parada, mapatnag
- lantad, h~yag contempt, n.- pa-masta-basta,
pa-mangmata-mata, pa-ni-disprisyo
conspiracy, n.- sapakatan- - paghamak, pag-upasala
sapakatAn, sabuwatan
contend, v. - ipaki-ngatngatan,
constant, adj.- homfn togon, kay ipaglabtin, ikatoynongan -
ampangoman - walang tigil, hindi ipakipagtalo, ipakipaglaban,
nagbabago ' imatwld

consternate v.- mamonong- content, n. - lalnan - Iaman,


matulata nilalaman ·

constipation, n. - timbo/ - pagtitibl contiguous, adj. - moran{, na-pidolon


- malapit, pagiging karatig
continual 33

continual, adj. - hom(n togon, convict, v.- paptogtin a


toloy-to16y - walang patfd, nakapagkasalanan - patunayang
tuh1y-tu16y may sala,
n. - nakapriso - preso,
continuation, n. - katompang - bilanggll
karugt6ng
convulsion, n. - pa-nginig-kinig -
continue, v. - ipatoloy - ipagpatuloy kombulsy6n, suba
contour, n. -lwrti- hugis cooing, n. -lwrokotok (kalapati) -
kurukut6k (kalapati)
contract, v. - ki-lwntrata; koma16g,
lwmo-tot - makipagkasundll, cook, v. - mangloto - magluto
makipagkontrata; lumift
cool, adj. - malayop - malamlg
contradict, v.- halo-ngaton (halita)
- salungatfn copper, n. - tanso - tanso
contrary, adj. - laban, kontra, labag cord, n. - yobil a maka16g - pisi
- kontra, taliwas
cordial, adj. - losob sa nakom -
controversy, n. - pa-mi-porpya, kay taimtfm, ta6s-puso
pinisondodn - pagtatalo, hindi
pinagkasunduan core, n: - kabo-botlaytin, bohol -
kalagitnaan, kaibuturan, ubod
convalesce, v.- omabig (masakft)-
gumalfng cork, n ..- tapon - tap6n
convenient, adj. - maganoh; corn, .n. - math; kalyo - mafs; kalyo
mawandg; labdh; mahindog;
ampakatambay - madali; maluwag corner, n.- doyo, kanto- sulok,
(ex. oras); mabuti; malapit; kanto
nakatutulung
corpse, n. - bangkay - bimgkay
convention, n. - pa-mititipon para
mitototol, kasondoan (nawnasyon), correct, v. - itama, ihosto, itoynong; ·
oso - kapulungan, kasunduan, korikon - itama, iwasto, ituwfd;
kinaugalian korekfn

conversation, n. - pa-mitototol - correspond, v.-:- magkapariho;


pag-uusap mi-solatan - magkapareho;
makipagsulatan
convert, v. - hagilyan, omanon; ayaton
tompol - palitan, baguhin; corrupt, v.- iparoka (ex. pitatawo),
magpasampalataya olamitan dokd, laoktin doka -
pasamafn,
con"ey, v.- ilipat, iabot, ipatandatin adj. - dokd (pitatawo) - tlwali,
- ilipat, iab6t, paratingln bukt6t
34 cost

cost, n. - alaga - halaga cou rse, n. - korso, dalan; dolot


(potahi) - kurso, daan; putahe
costume, n. - doloh pirsonahi -
kasuutan court, v. - pomaramag - lumigaw,
n. - rowida; korti, hosgado -
cot, n. - tihiras - tiheras laruan; korte, hukuman, husgado
cottage, n. - kwalil - malift na bahay courteous, adj. - magalang,
madang/W - magalang, mapitagan
cotton, n. - kapah - bulak
cousin, n. - ping~an - pinsan
couch, n. - sopa - supa
covenant, n. - lipan, maigot a trato -
cough, n. - ko-kO - ub6 tipan
council, n. - "konsiho - sanggunian, cover, v. - hakban, haklobdn-
konseho · takpan, sakluban
counsel, n. - wawali; abogado - covet, v. - maibog - mag-imb6t
payo; abugado
cow, n.- baka- baka
count, v.- mamilang- magbilang
coward, n. - tawon matalaw, tawon
countenance, n. - itsoran lopa - makapoy a nakom - taong duwag,
bukas ng mukba, taong mahinA ang lo6b
v. - ayonan, pabortin -
sang-ayunan cowlick, n. - alihorhor - puy6
counteract, v. - halo-ngaton, pondan crab, n. - alimahag; ayamd -
- salungatfn, hadlangan alimasag; alimango
counterfeit, adj. - imitasyon - crack, n. - lamat - bitak, lamat,
huwad, pals1pikado, v. - mampak,· pomitik; mama/tO
v.- aligon para ipanarlingo- - lumagitfk, lumagut6k
huwarfn
crafty, adj. - toso, ma-narlingo -
countless, adj. - kay mabilang ha tuso, manlilinlang
kalakdn - dl mabilang
cram, v.- iporpor, kargawdn lakO-
country, n.- nasyon; probinsya- isiksik, punu{n
banstl; probinsya
cramp, n. - botrdl; komokhon -
couple, n. - Iowa, miparis; miambal( pulikat
- dalawa, isang pares; mag-asawa
cranky, adj. - dodolotan, masongit -
courage, n. - bayani, topol, katiboydn sumpungin, masungit
nakonr - tapang, takas o tibay ng
lo6b
crash 35

crash, n. - ton6y naralpak, banggaan criticism, n. - pintas, paninita -


- lagapak, banggaan, pintas, puna
v. - bomagsak; lomoob
pwirsawan - lumagpak; pumuslit croak, n. - kokak; ton6y owak 0
talakba - kokak
crawl, v.- komaray- guma-pang
crochet, v.- mangansilyo-
crazy, adj.- makolang-kolang, ongo, maggantsilyo
loko - balfw, ul61, loko, loka
crocodile, n.- boaya- buwaya
crease, n. - topi, piligis - marka ng
tupi, pileges, pist6n crony, n. - amigon-amigo -
kaibigang matalik
create, v.- mama/sa, gomawil-
lumikha, lumalang crooked, adj. - matiko - kilo, Iiko
credit, n. - pautang; karangalan - crop, n. - lapot; tawtanom; botsi -
pautang; karangalan ani; mga tanlm; butse
creek, n.- hapa- sapa cross, v. - krostin; lomipay - krusan;
tumawld,
creep, v.- komaniy- gumapang n. - kros - krus
nang marahan
crouch, v. - manalimpo; manalikarkar,
crest, n. ·- toktok- talukt6k mangoyo-tot - yumuky6k
crevice, n. - Iotak - siwang crow, v.- tomaran-ok- tumilaok,
n. - owak - uwak
crew, n.- tripolanti, gropon tawtawo
ampilalamo ha a-say trabaho - crowbar, n.- barita- bareta
tripulante, grupo ng mga
trabahad6r crowd, n. - kalabongan - lip6n,
lipump6n,
cricket, n. - andirit - kuliglfg v.- mipapalotpot, mipoporporan
- magkalipump6n, magsiksikan
crime, n. - kaso-sobtig ha lay{ -
krimen crown, n. - korona - korona, putong
crimson, adj. - matindin tibyil - crucify, v.- ipasak ha kros- ipako
pulang magulang sa krus
cripple, n./adj. - pilay - lump6 cruel, adj. - mabagsit, maramsak -
malupft
crisis, n. - panaon nin kagipitan -
panah6n ng kagipitan crunib, n. - milmil - mumo
crisp, adj. - matayngi - malut6ng crumble, v.- milmilon; matbag-
matibag ·
36 crumple

crumple, v.- yabahon, lokoon- curious, adj. - maosisa; asyoso -


lukutfn mausisa; usyoso
crush, v.._:_ omokon; yopion, piraton- curl, n. - ko/Ot - kul6t
durugin; pisai'n
current, n. - agoh; koryinti - agos;
cry, v. - tomangih; omaghaw - koryente,
umiyAk; sumigAw adj. - kamahawan -
kasalukuyan
cucumber, n.- pipino- pipino
curse, n. - hompa - sumpa
cuddle, v. - yakohon awtt a lambin9
- pangkuhi'n, kandung-kandungm curtain, n. - kortina; ti/On - kurtina;
I
tabing, tel6n
cuff, n.- ponyos, topi (panta/On);
poniti- puny6s, lupi; sampAl custom, n. - kaogalian, naiknawtin -
kaugalian, nagisnAn
culprit, n. - krimintil; ma(n gawa -
kriminAl; ang maykasalanan cut, v. - katlibon; tabasan; po-tohon;
iwaon; pikngaon; ba-wahtin -
cultivate, v. - hokalon, tamntin; gupitfn; tabasin; putulin; hiwain;
paalibantawon - bungkalfn, hatiin; bawasan
linangfn; paunlarfn
cute, adj. - kapa-pali/ikot hilapon -
cunning, adj. - toso, ma-narlingo ___:_ nakatutuwa
tuso, manlilinlAng
cyclone, n. - alimbohabo - buhawl
cup, n. - tasa, tason - tasa
cymbal, n.- pompyang- pompiyang
curb, v. - pondan, sansalaon -
pigilin, magpigil
cure, v. - paabigon - pagalingfn
- D-
dagger, n.- daga, ponyal, balisong- dash, v.- hipwakdn; ibohd;
daga, puny~l. balariw mamahpah; mawasak; mangapor~;
somogod - sabuyan; magpuk6l;
daily, adj./adv. - inawlo-awlo, humampas; mawasak; magmadali;
pang-awlo-awlo - araw-araw, sumugod,
pang-araw-araw n. - kapiri; go-lit - katitfng,
karamp6t; gatl~ng
dainty, adj. - pino tan maganda;
maalinamnam; mataypo; maosfng - date, n. - pitsa - petsa
pino at magand~; malinamnam;
maselan 'daughter, n.- anak a babayi- anak
na babae
dally, v. - milllilikdp, miaabalii -
magpatayung-1tayong daughter-in-law, n. - manoyang a
babayi - manugang na babae
damage, n. - pitwisyo, kahiraan -
kapfnsaldn dawn, n. - palbangon -
bukang-liwayway, madalfng-araw
damn, v. - ihompii - sumpafn '
dawdle, v. - maglakwatsa; miaalikap,
d~p, adj.- mato-mol- basa-basa magbo/akbol - mag-aksaya ng
panah6n, magbulakb6l
dance, n. - dokrok, bayli - sayaw
day, n. - awlo - araw
dandruff, n.- palokap6k - .
balakubak dazed, adj. - namonong - tulir6
danger, n.- piligro- panganib dazzle v. - mapolag - masilaw
dangle, v. - bumitin-bitin, dead, ~dj. - nat{- patay
/omamoy-lam6y - bumitin-bitin,
lumawft -lawft deaf, adj. - tolok - bing{
dare, v. - maglangas; hamonon - deal, v.- tongkol ha; magnigosyo;
mangaMs; hamunin maki-tataw6; mamidatak - may
kaug~ayan; magtinda; makitungo;
dark, adj. - maroblom; matindi mam1gay
(ko/6r) - madilfin; matingUd
deallnP., n. - pa-maki-tataw6 _:_
darling, n./adj. - dado, inaro, motyii, pak1kitungo
sinta - mabal, giliw, irog, sinta
dear, adj. - mabli, maalaga - mabal,
darn, v.- sorsiwan, talo-nobdn hoyot itinatangi
- sulsiban
death, n. - kamatyan -:- kamatayan
dart, n. - yqwo - palas5, tunod

37
38 debt

debt, n. - otang - utang deed, n. - gawp,· pisolatan laloy na


p.ara ha kama-main - gawA;
decade, n. - mapolo a taon - kasulatan lalung-lalo na kung
sampung ta6n tungk61 sa mga ari-arian
decapitate, v.- po-tohan olo- deem, v - ipalagay, angan-anganon -
pugutan ipalag~y. akalain

decay, v.- inaron~t- mabul6k deep, adJ.- mala/0; matindi (ko/Or) -


malahm; matingUd
dece~ed,adj. - natf - yumao,
pumanaw deer, n. - oysa - usA
deceit, n. - pa-narlingo, default, n. - kay ginompod ha
pa-n~ongo-ongo haol - pa-mitotol, kahominan - pagsira sa
panhlinl~ng, panloloko, pagdarayA usapan, kawal~n
deceive, v. - tarlingowon, lokowon, defeat, v. - talowon - talunin
haolon - manlinl~ng, manloko,
mandayA defect, n. - kahiraan, kapintasan -
kasirdn, kapintasan
decide, v. - pasyawan, magdisisyon -
magpasiy~ defend, v. - dipinsawan, ipaglaban -
ipagtapgg61, ipagsanggal~ng
decline, v. - paki-kaiwan -
tanggihan, defer, v.- iantaltl- ipagpaliban
n. - kaaaypfi, kaloldog,
kaka-kapoy - pagbabll, paglub6g, deficient, adj. - main dipikJo, kolang
paghina - may-depekto, di-sap~t

decoy, n.- paon kanwari- paing deficit, n. - kolang ha kantidad a


huw~d kailangan, kakolangan -
pagkukulang
decrease, n.- ba-wahan, pakalogon
- bawasan, paliitin deflle, v. - yangatan; hiraon a
pa-magkatawo - dungisan; sirain
decree, n. - kapanogoan, mando; ang pagkatao
disisyon (korti) - atas, dekrito
define, v. - ib{ kanaboan - ibigay
dedicate, v. - ida-ton, iokol - ang kahulugb
ihand6g, ialay, ildn, italag~
deflate, v. - galatdn lop6t - alisAn ng
deduct, v.- awason; iba-wah- han gin
awasln; ibawas
deflect, v.- it.akliwah - ilihfs,
italiwas
deform, .v.- hiraon a porma- sirain
ang hugis
defy 39

defy, v.- hamonon, sobag6n- deliver, v. - ilipyas; iat61, iintriga,


hamunin, suwayfn mangabing - iligtas; ihatfd, ibigay;
manganak
degree, n.- karira; grado (am6t)-
titul6; grado (init)· deluge, n. - lon6p, dilobyo - dagsa,
dilubyo
dehydrated, adj. - naklangtin -
natuyuan, iga delusion, n. - lingon ola-lom, lingon
intindi - maHng haka, maHng
Deity, n. - Di6s - Diy6s, Bathala paniwala
deity, n. - dios-diosan; pa-maka-Dios demand, v. - pastang6n porsoso,
- bathala, diwata; pagka-Diy6s kailanganon - hinging sapilitan,
kailanganin
dejected, adj. - angkadiskorahi,
malolo- nalulumbay demented, adj. - nahinl a olo'- sirll
ang isip ·
delay, v.- ipa-maya, abalaon-
antalahln, abalahin demolish, v. - yoba6n, watak6n -
gibafn
delegate, v. - ipaoltiy, dotokon para
isogo - ipagkatiwala, hirangin para demonstrate, v.- ipa-kit para
kumalawan, paptog6n, imostra - ipakita upang
n. - pinagka-lalamtin - patunayan, itanghal
kinatawan
demote, v. - iaypa a katongkolan -
delete, v.- alihon (sino/at), boraw6n, ibaba ng antas o katungkulan
galat6n (listawan) - kaltasfn,
burahln, alisfn (lista) den, n.- yokib, kwiba; kota; kwarton
pansarili - yunglb, kuweba; kuta;
deliberate, adj. - tinor, tinatalil - sariling silid .
sadyll,
v.- pakaisipon, pi-pa-nowtin- denote, v. - paka-bilbian -
pakaisipin, isangguni mangahulugan ·
delicate, adj. - pino; maos(ng, denounce, v. - iaypa a kilatis,
masilang - pino; maselan ihombon - magsalita nang laban
sa/kay; isuplong
delicious, adj. - na-pakalahdp -
napakasarap . dense, adj.- makorpal (ex. tawo,
kayo); makapoy a olo- makapal;
delight, n. - lilikot - lug6d mapur61 ang ulo
deUrlous, adj. - ampanawo-tawo - den·t, n. - yopi - yupi
nahfhibang
deny, v. - ibmi, iporling6r; tanggiwtin;
awaan - itakwfl, ipagkaft;
tanggihan; pagkaitan ·
40 depart

depart, v. -lomakwan, gomlat- descendant, n. - alalak, /ahi -


umalfs, lumisan inanak, salinlahl
depend, v.- pasimala- umasa, describe, v.- iwari-wari- ilarawan
magtiwala
desert, v. - ibati, lakwanan, /ayah an,
depict, v. - ilitrato, ialimbawa - po-laydn -:- iwan, lisanin, layasan,
ilarawan, maglarawan sa pabayaan,
pamamagitan ng pagsulat o n. - nanglawak-lawak a
pagsasalitA boyanginan, disyirto - ilang,
disyerto
deplete, v. - ka-minon - ubusin,
masald, masim6t deserving, adj. - marapat -
karapat-dapat
deplore, v. - ika/o/0 - itagh6y,
ikalumMy design, n. - pa-makakrokis,
pa-makaplano - pagkakaplano,
deploy, v.- ipadatak {sondalo) - disenyo, dibuho
paghiwa-hiwalayfn
designate, v.- mamipabtang, dotokon
deport, v. - paglaton nin gobimo ha - magtalaga, hirangin
nasyon yay a-say dayowan -
ipatapon (sa bansa) desire, n. - apos, olimon, labtiy -
nais, hangarin, nasa, mithiin
deportment, n. - tigo, indongan -
kilos, tindlg desolate, adj. - somin tawo,
abandonado; naapo; malongo -
deprave, v. - hiraon a pa-magkatawo walang tao; nasalanta; mapanglaw
- sirain ang pagkatao
despair, v. - ma-hominan ispiransa o
depress, v.- paloloon; ito/to/ nin pa-masimafQ - mawalan ng
paaypa; iaypa (prisyo)- pag-asa
patamlayln; diinang pababa; ibaba
(presyo) desperation, n. - na-sominan
pa-masimalil; pawalO ta oltimo
deprive, v.- alison karapatan, awaan rimidyo - wala nang pag-asa;
- alisan ng karapatan; pagkaitan desperado
depth, n.- kalaloan- kalaliman despise, v.- taksaon, basta-bastawon,
bongat-bongaton - alipustahln,
derogatory, adj.- ampaka-paaypa hamakin, pagmataasan
pa-magkatawo - nakapagpapababa
ng uri ng pagkatao despite, prep. - ha dobali nin, maski
- sa kabi!A ng
descend, v. - omaypo, monaoy,
lomoyhon - bumabA, manaog, dessert, n. - dolsi, mahmit -
lumusong himagas, matamfs
destination 41

destination, n. - ICJJICJlon, distino, devise, v. - magplano, mangimbinto,


totolQ - patutunguhan, manistima - umisip, lumikbA
pupuntah!n, hantungan
devoid, adj.- disnodon homln-
destiny, n. -ICJJ/mli, ogotan- WillAng-wala
kapalaran, hantungan
devote, v.- ioko/- iukol
destitute, adj. - ICJJ-ICJJ-ro, mosmos,
homfn a homfn - bikah6s, sal!t, devour, v.- boagon, ihalabhab-
wal!ng-wala silain, lamunin

destroy, v. - yobaon, hiraon - gibafn, devout, adj. - rilihyoso, losob


wasakin, sirain (ICJlda-dawat), sinsiro - relihiyoso,
taimtfm, sinsero
detach, v. - ihiyay, galaton, tok/apon
- ihiwal!y, t!nggalln, tuklapfn dew, n. - amog - ham6g
detect, v. - diskobriwon, hiimon - dexterity, n. - likhi, ICJlbi/isan,
tuklasfn, tiktiUn ICJlhusayan - liksf, kabilisan,
kahusayan '
determined, adj. - disidido -
desidido, nakatalagA diagnose, v. - sorion a dipirinsya -
suriin (karamdaman), rikonosi
detest, v.- tiplonon; ICJlsorawan-
kapootan; kasuklamAn, kamuhiAn diagram, n. - balan~ICJls, korti, ponna
- balangkAs, hug1s, parma
detour, v. - manglimo; omanon -
lumigoy; baguhin dialect, n. - k/asin halit/i - wika,
diyalekto
detrimental, adj.- maiCJlsira,
ICJlpirhwisyo - nakapfpinsala, dialogue, n. - pa-mi-tot~/ - usapan
nakasAsamA
diaper, n.- Iamping -lampfn
devastate, v. - hiraon hosto - siraing
gadp diarrhea, n. - pa-mi-tak/i-tok/i -
pAgtata~
develop, v. - paasinsowon, palmawon,
pasi-bflnon - paunlar{n, linangfn, dibble, n. - lalab6k - tapil,
palakih{n panudl6k

deviate, v.- lomiklik -lumihfs dictate, v.- diktawan; mandawan-


· diktahan; utusan
device, n. - ICJlgamitan, aparato;
sistima - kagamitAn, aparato; die, v.- mat£, tomgon (makina),
pamamaraAn kompa mamatay, humint{) (makina),
humupa
devil, n. - dyab/o - diyablo
differ, v. - kay ma-pipariho, kay
omaytm - magkaiba, hindi umayon
42 difficult

difficult, adj. - mairap - mahirap dine, v. - mangan ambo basta-bastan


pa-mangan - kumain
dig, v. - mangotkot, mangali -
maghukay dip, v.- ipaldog; isawsaw; itobOg;
ihalok - ilub6g; isawsaw; ilubl6b;
digest, v.- tonawon (pa-mangan); isalok
paka-intindyan; paantoron
(sawsinolat)- tunawin (pagkain); diplomacy, n. - maayos a pa-mitototo/
intindihfn nang mabuti, halawfn (laloy nawnasyon) - maayos na
pag-uusap-usap, diplomasya
dignity, n.- dangal, karangalan-
dangat, karangalan dipper, n. - tatago, bitakdn, hahalok
- tabo, lumb6, panalok
dike, n. - pilapil - pilapil
direct, adj. - diritso - diretso,
dilapidate, v. - hiraon, po-layan v.- itandoro; pangasiwaan;
mahira - sirain, pabayaang masid pango-nawan - ituro; patnugutan,
pamahalaan
dilatory, adj. - patay-patay, m()ba-rog;
atrasado - patayung-tayong; dirt, n. - yangat, dolmong; Iota, dotak
atrasado - dum{, dungis; lupa, putik
dilemma, n. - problima; hom{n tanda disabled, adj. - baldado - salantli,
pi/ion - dilema, problema, baldado
suliranfn; nasa alanganin
disadvantage, n. - disbintahi;
diligence, n. - kahipogan, kainakitan agrabyado- kaslJhulin, disbentaha;
- sipag, sigasig kasiraan
dilly-dally, v. - disagree, v. - kay omayotJ, kay
magpabandying-bandying, miaalikJip ma-pi-sondo - ayaw sumang-ayon,
- mag-aksayi ng oras, maglimay6n dl magkasundO
dilute, v. - palahawon; laokdn, . disappear, v.- mapirdi, kay na ma-ldt
patabangon - palibnawfn; bantuin - mawala, maglaho
dim, adj. - maro-roblom; malapot - disappointed, adj. - kay
malamlim; malabo na-pagostowan, na-paralato,
nadiskorahi - hindi napagbigyan,
dimension, n. - hokat, kahi-banan - bigO, dismayado
suka~, lakf
disaster, n. - hi-ban a disgrasya,
diminish, v. - magba-wah; komal6g, hi-ban a kahiraan; dokA a kalma -
doma-raoto, komapoy; kompa- malakfng sakuna, malakfng
magbawas; lumift, umunti; humina; kapahamakan
humupli
disburse, v.- bayaran ibat ha pondo
dimple, n. - aso-aso - biloy - bayaran mulA sa pondo
discard 43

discard, v. - ibasyo - itapon discredit, v. - padodawon, hiraan -


pasinungalingan, ayaw paniwalaan,
discern, v.- ma-/ilio, ma-potaga n- siraan
maunawaan, malirip; mapagwari
discreet, adj. - ma-ngaingat lalo ha
discharge, v. -laglagon pananalita - maingat lalo sa
(katongkolan); palikol6n (ex. pananalita
ospital); diskargawdn - itiwalag;
palabasin; diskargahfn discuss, v.- pi-totoldn- pag-usapan
disciple, n. - dis(polo, alagdd, disease, n. - masaku, lalayamon -
tagahonol - disfpul6, alagad, saklt, karamdaman
tagasun6d
disentangle, v.- ontayon- kalagfn,
disclose, v. - ipatandadn, · ipatnag - kalasln
ipaalam, isiwalat, ibunyag
disfigure, v.- hiraon a itsora,
discomfort, n. - kahnopdn; kairapan pakastawon - sirain ang any<>,
- kawalang-ginhawa; kahirapan ' papangitin
disconnect, v.- ihiydy; po-tohon disgr~ce, v.- iparingoy- dulutan ng
(koniksyon )- ihiwalay; tanggali'n kahihiyan
discontented, adj. - ambo kontinto, disguise, v. - magbalo-balo -
Jwy na-gostowah (gawa)- magbalatkay6
nayayam6t, dl naslsiyahan
disgust, n. - pa-makasora, paninipl6n
discord, n. - kay pa-misosondo, - pagkainfs, pagkasuklam
hompalitan; ambO togma (nota)-
dl pagkakasund6, alitan, hidwaan dish, n. ~ plato; potahi, loio,
pa-mangan - pinggan; putahe,
discount, v.- iba-wah ha alagd- pagkain
ibawas sa halaga,
n. - tawal, diskwinto - tawad, dishearten, v. - pakapoyon a nakom
diskuwento - sirain ang lo6b
discourage, v. - pakapoyon a nakom, dishevelled, adj. - nila-lagoh6y habOt,
madiskorahi - mawalan ng nila-lagomyang - luk6t, gus6t
pag-asa, masiraan ng lo6b
dishonest, adj. - kay ma-pasimalaati;
discourse, n. - diskorso, pananalita; magolotoy; mahaol- dl
pa-maki-totol - talumpatl, mapagkatiwalaan; sinungaling;
pagtalakay; pakikipag-usap rnagdaraya
discourteous, adj.- kay tanda dishonor, n.- karingoydn -
gomalang, homin kamodo-modo, kahihiyan
bastos - walang galang, bast6s
dislike, v.- kay labayon- ayawan
44 dislocate

dislocate, v.- mablo; iomtin- disperse, v.- miwawartil, mihihiytiy;


malinsad (ex. buto); ilipat ikalat-kalat - magwatak-watak,
maghiwa-hiwalay; pagkalat-kalatin
dislodge, v.- paalihon, galat6n ...:_
paalisfn, tungkabfn display, v. - iparada, ipa-kit -
ipakita, itanghal, ipamalas
disloyal, adj. ~ kay ma-pasimalaan;
traidor - dl mapagkatiwalaan; lilo, displease, v. - pahobhobOn, pahkit6n
traid6r, taksfl a nakom, pasorawon - pagalitin,
pasamafn ang lo6b, yamutfn
dismal, adj. - kapa-palolo;
kapa-pali-mo - nakapanlulumo, dispose, v.- ibasyo; ipapto,· iayos-
kahambal-hambal itapon; ipamigay; iayos
dismantle, v. - obag6n, ba-bagbag6n disposition, n. - pangangayos;
(mdldna)- pagtanggal-tanggaHn pa-mag-oogali - pag-aayos; takb6
(rna kina) ng kalooban

dismay, v. - pahalak6n, lili-mow6n - dispute, n. - porpyawan, hompalitan


sindakfn, takutin - pagtatalo, hidwaan
dismiss, v. - paalihon; paorongon - disqualify, v. - alihan karapattin -
paalisfn, pauwiin pawalan ng karapatan
dismount, v. - lomakah; iaypa- disregard, v. - kay biytin .nakom; kay
bumabli, umibfs; ilapag asikasowon - baliwalafn; huwag
pansinfn
disobey, v. - homobtig - sumuway
disrupt, v.- istorbow6n; po-toh6n (ex.
disorder, n.- go/6, hom{n kaayosan rilasyon); pondan - balabugin;
- gul6, gus6t putulin (ex. ugnayan); hadlangan
disorganize, v. - go/ow6n - guluhfn disseminate, v. - idatak; ipapto -
ikalat; palaganapin
disown, v.- itakwil, kay bilbi6n-
_ itakwfl, huwag kilalanin dissent, v. - kay komomponni - di
sumang-ayon, tumutol
dispassionate, adj. - malay6p a olo;
hom{n angkilingan - mahinahon; dissipate, v.- mapapas; miboyak;
walang kinikilingan manama-dama - maparam;
kumalat; mag-aksaya
dispatch, v. - ipa-wit; pa-ka6n; yarion
- ipadala; papuntahfn; tapusin dissolve, v. - tonawon; iwartil -
tunawin; buwagfn
dispel, v.- galat6n /aloy na ha isip;
palayahon - iwagHt; palayasin
dispense, v. - mamipBpto; pahomin6n
- mamigay, mamahagi; alisfn
dissuade 45

dissuade, v.- ho-langon; divide, v.- pikngaon; taow6n,


kombinsiwon nin ando gaw-on o partiw6n - hatiin; bahaginin,
pi-polon - himukin o akiting partihln
huw~g gawfn o paniwalaan
divl~atlon,
n. - panonollz -
distaste, n. - kay pa-manglabdy - panghuhula
kawal~n ng gust6
divine, adj. - ibdt o patongkol ha
distinct, adj. - malino, mapatnag; Dios; masagrado, makalangit -
homo - malinaw, halati; tangl gating o ukol sa Diy6s; makalangit,
ban~l
distinguish, v. - bilbion, pihihiyayon
~ kilanlfn, pagbukud-bukur{n divulge, v. - iba-balita a sikrito -
ibunyag
distorted, adj. - kiwi; pinatikO Iafoy
istorya- pilipft; binaluktut (ex. dizzy, adj. - angkaolaw, nalipong,
katotohanan) angkalaydng - hil6, liy6, lula
distract, v. - istorbowon; olawon; do, v. - gomwa, gaw-on; gopdan,
iliwa-liwa - gambalain; lituhfn; pangwaan - gumawli, gaw1n;
libang{n tupd1n; gawan
distress, n. - boyat isipon,· docile, adj. - matorJlok, magan6h
pa-magdya-dya, kagipitan - torodn - masunurin, madalfng
pagkabagabag; pagdurusa, turuan
kagfp(tan
dock, v..- domoong, magpondo -
distribute, v.- ipapto, idatak- duma6ng, pumund6
ipamahagi, ipangalat
dodge, v. - lildran, ilagan - iwasan,
distrust, v. - pagdodawan, kay ilagan
pasimalaan - pag-alinlanganan,
dl- pagk~tiwalaan dog, n. - aso - aso
ditch, n. - kana/ - kan~l doll, n. - anak-anak - manika
dive, v. - tomomoh - sumisid domesticate, v. - paamoon -
paamuin
diverse, adj - hakalak6-hakalak6,
sari-sari - iM-ib~, sari-sari dominion, n. - kapangyarian;
kasakopan _,_ kapangyarihan;
divert, v.- ipa-li/ih; ita/on; iliwa-liwa nasasakupan
- ilihls; ilig~w; ibaling
don, v.- iho,ot- isu6t
divest, v. - ga/atdn; lapyangan -
alisan; hubaran door, n.- polta- pint6
dot, n. - toldok, patak - tuld6k,
patak

\
46 double

double, v.- dobliwon, pilwawon- draw, v.- igo-lit; birawon; oyohon;


doblihlil kamboton - iguhit; hilahin;
bunutin; dukutin
double-cross, v.- haolon,'
pagtraidoran - dayain; pagtaksilan drawer, n.- kahon nin aparador -
kah6n ng aparad6r, drower .
doubt, v. - magdoda, ambO sigorado
- magduda, hindi tiyik, dread, n.- masyadon.ka li-mowan-
n. - doda - ~ duda kasindakan

dove, n. - lallapati - kalapati dream, n. - taynap - panaginip

down, adj./adv. - paaypii - pababA dreary, adj. - ka-palo/0; ka-pahawa


- malungk6t, mapanglaw
downcast, adj, - malo/0 -
malungk6t drenched, adj. - nabalbal, to-pak a
to-pak- napigtll, basang-basil
downhearted, adj . ....,.. diskorahi - siril
ang lo6b dress, v. - mag-ayhing; tamba/On a
hogat bi-sa bolbo/On; padolohan;
downhill, adj./adv. - palohloh, lapnogan tan linisan - magbihis;
p.aloyhon -- pababa, palus6ng langgasfn; gayakan; himulmulan
downpour, n.- tribonada- malakas dresser, n.- tokador- tokad6r
na ulan, buhos ng ulan
dressing, n. - sarsa; palaman
downtrodden, adj. - apin-api - (manok); bolbol hogat- sarsang
ap£-apihan panlagay sa ensafada; palaman
(man6k); _benda
doze, v.- mamihalop - umidli'p
d.ressmaker , n.- modista- modista
draft, n. -plano, krokis; tonggii;
)opqtan; ha-way para maghonda /0- drift, v. - maanol; miparpar;
burad6r, plano; tunggA; hanginan; mipago-kii - maanod; malipad;
tawagin sa hukb6 dum.ako
drag, v.- birawon, goloyon- drill, v.- palmaw6n; mamohor;
hilahin; kaladkarfn mamarina - sanayin; magbarena
dragonfly, n. - killintoto-ray - tutubf drink, v. - minom - umin6m,
n. - iinomon - inumin
drain, v. - galatan lanom, ipatayoktok
- alisan ng tubi$, patuluin drip, n. - toll>, patak --: tulc), patak
drastic, adj. - mahigpit, mabyat drive, v.- taboyon, dagragon; iparpar;
(sistima)- mahigpit, maraMs magmaniho - itab6y; ipadpad;
magmaneho
drizzle 47

drizzle, n. - dalomarim, tayakotok - dull, adj. - porol; ambO magana,


amb6n boga-boga - mapur61, nakababag6t
drone, v.- omayong-ong- umugong dumb, adj. - omol - pipi
droop, v. - lomonglong - lumayl~y dumfounded, dumbfounded, adj. -
namonong, nataranta - natigilan,
drop, v.- ibo-kan; patoloan; inabO, natarant~
ilaglag - bitiwan; patakan; ihu.log, I
ilagl~g dump, v. - imihan inabo - itamb~k,
n. - dogal pamibasorawan -
drought, n. - kolang, ligat - tambakan ng basura
tagtuy6t, tagbisi
dung, n. - taka ayop; dolmong - tae
.
drown, v. - ma-lilimoh -
drowse, v. - mamatonggti -
malunod ng hayop; dum{
durable, adj. - ma-got - matibay
mag-ant6k
during, prep. - lo-gan nin, lo/Og nin;
drug, n. - tambal - gam6t hin panaon nin - sa lo6b ng; no6ng
panah6n ng
drum, n. - tambol - tamb61
dusk, n. - ampi-hamham a mahawang
drunkard, n. - lasinggiro - lasenggo tan maroblom - pag-aagaw-dilfm;
dry, adj. - maklang- tuy<'> dapit-hapon

dual, adj. - panglowa, dobli - dust, n. - gabok - alikab6k, alab6k


dalawahan, doble duty, n.- obligasyon; bois (karga)-
dubious, adj. - ka-paola-lom, tungkulin; buwfs (bagahe)
ka-pasospitsa - kahina-hinala, dwarf, n. - onano; pat( anak -
dedoso unano; duwende
duck, n. - pato; itik - pato; itik , dwell, v. - mi-wan - tumira
due, n. - otang; atag - utang; dwindle, v. - doma-raoto - umunti
n~rarapat na bahagi,
adj. - marapat; nakatakda - dye, v. - kolonin; tinaan - kulayan;
n~rarapat; nakatakda, tina in,
adv.- bana ha- dahil sa n. - tina - tina
-E-
each, pron.- balang- bawa't economize, v. - maghimpit ,_
magtipld
eager, adj.- ngali-ngali, mapilit a
layam - sablk economy, n. - pangabi-biyay,
pa-maghimpit - kabuhayan;
eagle, n. - dgila - agila ekonomlya; pagtitipid
ear, n. - totolyan - tainga edge, n. - tingting, liglig; tarom -
gilid, bingit; taHm
early, adj./adv. - mahakbay - maaga
edible, adj. - rna-kiln - nakakain
earn, v.- makil-kit (swildo),
maldnabang; komitdn - kumita, educate, v.- aralan, palmaw6n-
makinabang; tamuhln papag-aralin, sanayin
earnings, n., pl. - 'na-kitan, swildo; eel, n. - talonahan - pal6s, igat
ganansya - kita, sahod, suweldo;
pakinabang efficient, adj. - labdh pomara/an
trabaho, mabilfs tan porbado;
earring, n. - talinga - hikaw para/an a hom{n angkilsayang -
maparaan sa pagtatrabaho, mabills
earth, n. - mondo, kalotaan, Iota - at sanay sa paggawa; paraan na
mund6, daigdlg, lupa walang nasasayang
earthen jar, n.- banga- banga effort, n. - malasakit, inaktt; pwirsa -
/ sikap; puwersa
earthquake, n. - lay6n - lind61
egg, n. - oybon -- itl6g
east, n. - baytan - silangan
eggplant, n. - ta/6m - tal6ng
eastward, adj./adv. - mamabaytan -
pasilangan either, pron./adj. - halay na ha Iowa,
parihon maari anama6t, mi-dobali -
easy, adj.- magon6h, mawanay- alinman sa dalawa, kahit aHn,
madali, maginhawa magkabila,
adv. - anama6t - din, rin
eat, v.- mangdn, kiln6n- kumain,
kanin elaborate, v.- pa-lahtin a pahawang
- magdagdag ng paliwanag,
eaves, n. - midya agwa; liglig adj. - maborlas - madetalye
bobongtin, palitpit - medya-agwa,
sulambi elapse, v.- makillabah- lumipas
ebb, n. - kil-ti - kati elastic, adj. - angkilonat, dilastiko -
nababanat
echo, n. - palkong - alingawngaw

48
elated 49 ·

elated, adj. - na-palilik6t, naita-gay a emanate, v. - mangibtit - magmula,


kalayaman, na-patayar a a-long - manggaling
galak na galak, napapaangat·
emancipate, v.- bolohan, palwangan-
elbow, n.- hiko - siko ~ palayain

elder, n.- mas matontawo, main idad; embalm, v. ~ ibalsamo -


kapapo-papoan - riakatatand§, may embalsamuhfn
edad; ninuno
embarrass, v. - paringoy6n - hiyafn
eldest, n. - kalingkakaan,
pinakamatontawo - panganay, ember, n.- baya- baga
pinakamatandA
emblem, n. - pamilbian, simbo/6 -
elect, v.- pilion ha boto, pi/ion- sagisag, sfmbulo
iboto, ihalal
embrace, v.--:- yakoh6n- yakapin
elegant, adj . ..:._ mapostora, mabikas-
makisig, mabikas · embroider, v.- bordawan-
burdahan
elevate, v.- ita-gay,- itaas
emerge, v. -lomtaw; paibabo-
eliminate, v. - alihon - alisfn lumitaw, sumulp6t; pumaibabaw
eloJtgatF, v. - paanloh6n - pahabain emigrate, v.- domayon mi-wan
(laloman nasyon)- dumayong
elope, v. - mi-polay6 - magtanan manirahan
.eloquent, adj. - matowo, porbadon eminent, adj. - ampanalonggarirtg,
manalittl - magalfng magsalit§ ambo basta-basta, mata-gay a'
indongan - mataas, t;myag, dakila
else, adj. - ot - pa, · I

adv. _:.._ ta no kat- kung hindi emotion, n. - kalayaman ha nakom -


damdamin
elsewhere, adv.- hq laloman Iogar,
no ayti ot - sa iba mang dako emphasize, v.- biyan importansya
(pananalittl) - bigyang difn
elude, v. - poma'-lilih, omiwas - (pagsasalitft)
tumaliHs, umiwas
empire, n. - impiryo, kaarian -
elusive, adj. - mailtip; kay kala-kaltl imperyo, kaharian
maintindyan; maralonot- mailap;
mahirap unawain o ipaliwanag; employ, v. ~ gamiton; iokol;
madulas patrabahow.on rigblar - gamjtin;
I gugulin; bigyan ng trabahong '
emaciated, adj. - indmbong kot regular
ittul(lbong- nangayayat nang hust6
50 empty

empty, adj. - homin Iaman, basyo; endow, v.- mamalangkap nin


homin kwinta - walang Iaman, paka-kitan, pahoyoan; payabolan (ex.
bakante; walang saysay kababaan) - pagkalooban

emulate, v. - mag-inakit mapantayan endure, v. - agwantawdn - tiisin


o madaog - tumulad, ' magsikap
pumantay enemy, n. - kaaway, kalaban ~
kaaway, kalaban
enable, v. - biyan /cababaan para
makagawa - bigyang kakayahan energy, n.- kohdw -lakas
'
enchant, v.- gayomawon; enforce, v. - ipagopdan pi/it -
maingganyo, mag!'ma - gayumahin; sapilitang ipatupad
marahuy<), maakit
engaged, adj. - mi-nobyo; okopado
encircle, v. - palibolan, likopon ·- ha; inopaan - ma~nobyo;
palibutan, paligiran abalang-abala sa; mupahan

enclose, v.- kolob6n, likopon;.igwa engine, n. -:- mdkina - makina


ha la/0 (ex. sobri) ~ kulungfn,
paligiran; ilagay sa ilalim (ex. engrave, v. - iokit; ikomit - iukit;
sobre) · isapus<)

encounter, n. - pa-mi-romog; enjoy, v.- tamasawon; mi-liwa-liwa,


sagopaan, inkwintro - pagtalagpo; ma-ligawan - magtamasa,
sagupaan maglibang, matuwa

encourage, v. - pakhaw6n a nakom enlarge' v. - ilawang, pahi-banon -


- palakasin ang lo6b iluwang; palakihln

encumbrance, n.- ka-pabalatong :-· enlisted, adj.- nagpalista (anny);


sagabal okopado ha; nakwa (tambay tawo)
- nagpatala; abalang-abala sa;
end, n. - tampoh, anggawan, nakahingi ng tulong.
panganggawdn - dulo, hangganan,
katapu~an enormous, adj. - na-pakahi"ban -
lubhang malakl
endanger, v.- igwd ha piligro-
ilagay sa panganib enough, adj. - sapdt, bastanti,
ka-hardg- sapat, hust6
endeavor, v.- pag-inakitdn-
pagsikapan, pagpunyagian· enrage, v. - pahobhob6n masyado -
pagalitin nang labis, pagsiklabln sa
endorse, v.- pinnawdn ha bokotan galit ·
(tsiki); pinnawdn para ayonan,
aporbawdn - lagdaan sa lik6d
I (tseke);.lagdaan para sang-ayunan,
aprobapan
enrich 51

enrich, v. - pa-lahan (ex. sostansya); environment, n. - ka-libol -


palako6n (tanda); patabaon (Iota) - kapaligir~n
magpayaman (ex. sust~nsiya);
pasaganain; patabafn (lupa) envy, n.- ibog- inggft
enslave, v.- aliponon, alilaon- epidemic, n. - halot - salot
alipinin, alilain
epitaph, n. - nakasolat ha lapida,
entangled, adj. - nila-lagoh6; parangal ha nat{ - nakasulat sa
nibobotnol; naipakilaming - l~pida, parang~l sa patay
sal~-salabfd; nasangk6t
equal, adj. - kapantay, kapariho -
enter, v. - lomoob; somali - kapantay, kapareho
pumasok; sumapi
equality, n.- pa-makapantay-
entertain, v.- halabaton; pagkakapantay
imomnokon; iliwa-liwa - istimahfn;
magsaisip; libangfn equipment, n. - kasangkapan,
kagamitan - kasangkapan,
enthusiasm, n. - kagalahgahtln; inakft kagamitan
- kasiglahan, sigasig .
equivalent, n./adj. - katimbang -
entice, v.- ingganyowon, pagamawon katumbas
- himukin
era, n. - kapanaonan - panah6n
entire, adj. - intiro, halban - bul),
Iabat eradicate, v: - apoon, palihon-
puksafn, lipulin
entitle, v.- biyan karapatan; biyan
titolo - magbig~y ng karapat~n; erase, v.- borawon, polakon-
tftuluhan• burahfn, pawiin

entrance, n. - anlooban; kalo-loob - erect, v. - ·ipa-dong - itayl),


pasuk~n; pagpasok adj./adv. - matoynong - tuwfd

entreat, v. - ipasi-singa-ro, eroded, adj. - namanman, natbag -


paki-totoldn - magsumamo, naagnas
pakiusapan
err, v.- malingo- magkamali
entrust, v. - ipasimalO, ipa-taya -
ipagkatiwala errand, n. - kaon, la-hor - lakad,
sadya
enumerate, v. - a-sa a-sawon (ibalita
o isolat) - is~-isahfn (isalays~y o error, n.- lingo- mali
isulat) erupt, v.- bomohfl, bomoti, lomtoh
envious, adj. - maiibogon - - sumabog, pumut6k
maiQggitin
52 escape

escape, v. - /om ayah, magkolhoy - evade, v. - iwasan, pa-lilihan -


tumakas, umiwas iwasan
escort, n. - kalamo para gwardya, evaluate, v. - alagawon; sorion -
konsorti, abay - konsorte, abay halagahan; suriin
especially, adv. - laloy na - lalo na evaporate, v. - mangalinh0cngaw,
lompar (alkohOI)- sumingaw
essay, n.- istorya- sanaysay (alkoh61)
essence, n. - mismon kanaboan; even, adj.- pantay, patag; paris
pawpartin pinakabnportanti - diwa, , (nomiro)- pantay, patag; tuk61,
bu6d pares (numero),
adv. __:_ maski na - kahit na
essential, adj. - masyadon kailangan,
importanti - lubhang kailangan, evening, n.- yabi·- gabf
mahalaga
event, n. - pangyayari - pangyayari
establish, v.- magpinni;
mamipa-dong (bilang ha nigosyo) - eventually, adv.- ogot-ogot- ·
magtatag malao't madali
estate, n. - kawkama-main, byinis, every, adj. - balang a-sa; topo -
malawang a Iota a main bali; pa-hal bawa't isa; tuwi
- ari-arian, biyenes, malawak na
lupafn na may bahay; kalagayan evident, adj. - mapatnag -
kitang-kita, maliwanag
esteem, n. - mata-gay a panini/ap -
mataas na pagtingfn evil, adj. - dokil - masama,
n. - karokqan - kasamaan
estimate, v. - tantyawon, karkolawon
- tantiyahln, kalkulahfn exaggerate, v.- pasobrawan (halita)
- palabisan
etc., abbr. - tan /aloma ot - at iba
pa, atb. exalt, v. - ita-gay, parangaldn - itaas,
itamp6k
eternal~adj. - homin anggawan -
walang hanggan example, n. - alimbawa; olii"t:in -
halimbawa; huwaran
etiquette, n. - rawrikisitos nin ponnal
a pa-makiarap, magandan kaogalian exasperate, v.- pasorawon-
- tuntunin ng mabuting asal, mayam6t, mainfs -
wast6ng kaugalian
excavate, v.- kotkoton- hukayin
eulogy, n. - parangal ha nati-
luksang parangal exceed, v. -lampasan, daogon-
lampasan, higtan
excel 53

excel, v. - manalonggaring, daogon - exhaust, v. - ka-minQn; ma-pagtil -


manguna, mangibabaw, daigfn '!lbusin; mahap(),
n.- asok (ex. kotsi); sisingawan
except, prepJconj. - likol ha, poyra ha - usok (ex. kotse ); pasingawan,
- maliban sa, puwera sa tambutso ·
exceptional, adj. - amb6 karami/an, exhilarate, v. - paligawon -
pambihirii - dl pangkaraniwan, / pasayahlfi
pambihira
exhort, v. - wawalyan - payuhan
excess, n. - sobra - sobra
exile, n. - tawon mi-wan ha laloman
exchange, v. - ihagili; mi-tobaloan - nasyon bana ta kaya Iabay;
ipagpaHt; magbjgayan pa-inibantak nin a-say tawo ha
sari/in nasyon - isarig tapon, taong
excite, v. - pagalahgahon, desterado; pagtatapon
paaligatgaton - pasiglahfn,
pukawin exist, v. - .mafn; mabyay - may;
mabuhay
exclaim, v.- iaghaw, iholyak-
ibulalas, isigaw ' , exit, n. - anlikoltin - labasan
exclude, v.- ihakapol6k, ipoyra- exorbitant, adj. - na-pakata-gay,
ihiwalay, huwag isama sobra-sobra labis na labis
excrement, n. - dolmong, takii - I
expand, v. - homi-ban, pahi-banon -
dumf, tae !umakf, palakihfn
excuse, v.- dispinsawon- patawarin, expect, v.- asahan, taga-nan-
n. - bara-nan. - dahilan asahan; hintay{n
execute, v.- ipagopdan; patyon expectorant, n. - tambai para ipalwah
(kriminal)- ipatupad, isagawa; a plima - gam6t para ipalabas ang
patayfn (salarfn ayon sa batas) plema
exempt, adj. - libri; ambO laming - expedient, adj. - lapat, marapat;
libre; dl-saklaw ma-pakinabangan - nababagay;
naaangk6p; kapakf-pakinabang
exercise, v.- palmaw6n; gamiton (ex.
karapatan)- sanayin, gamitin (ex. expedite, v.- dandalion, aporawon-
karapatan), bilisan, dali-dalifn
n. - irsisyo - hersisyo
expel, v. - ilikol; ibogdh; paglaton
exert, v.- igwa a babii ~ pagsikapan, (iskol) - ilabas, ibuga; .itiwalag
gamitan ng lakas '
expense, n. - gastos - gastos, gugol
exhale, v. - manginanawan palikol -
huminga nang palabas
54 expensive

expensive, adj. - mabli - rna hal, exterior, adJ./n. - likOl - labas


mamahalin
exterminate, v. - apoon, palihon -
expert, n./adj. - ikspirto, porbado, puksafn, lipulin
sandy - eksperto, dalubhasA,
bihasa ' · external, adj./n. - panlikOI -
panlabas
expire, v.- mapaso; mabtahan-
magwaUs; malagut~n ext_lnct, adj. - homin ana; naap(} -
wal4 na
explu)n, v.- ipalino, iiksplikdr-
ipaliwanag extinguish, v. ---'- lop6n; patgonon-
patay{n ang ap6y; pawiin
explicit, adj. - malinon-malino
(iksplikasyon) - napakalinaw extra, n. - pa-la, sobra - dagdag;
(paliwanag) labis ,

explode, v. -lomtoh- sumabog, extract, v.-


kowon; pohpohon;
pumut6k botboton - kunin; katasfn; bunutin

exploit, v. - pakinabangan; abosowon extraordinary, adj.- ambO


- pakiilabangan; pa~samantalahan, kiJramilan, pambihira - dl
n. :_ gilas - mamngnfng na pangkaramwan, pambihira
tagumpay
extravagant, adj. - maba/Or; sobra;
expose, v.- ibalittl a sikrito; iparada ma-ngasayang - bulag~~k; labis;
- ibunyag, ilantad mapag-aksaya

expound, v. - ipalinon a-sa a-sa - extreme, adj. - na-pakiJhi-ban,


ipaliwanag nang is~-isa masyado, sobra - dakila, lubhA,
sobra, labis-labis·
express, v.- ibalikdh, ibtal, ipatnag-
magpahayag eye, n. - mata - mata

exquisite~ adj. - na-pakiJganda; ambO eyeball, n. -,- bokOI matd - bu6ng


basta -- marikft; katangi-tangl mat A

extend, v. - ipa-nat; tompangan; . eyebrow, n. -ldloy- kilay


palogitdn; omabot - iunat;
dugtungan; palugitan, umabot eyelash, n. - pirok matd - pilikmata

extensive, adj.- malawang (Iota); eyelid, n. - hakob matd - talukap ng


lakO a klasi- malawak (lupa), mata ·
masaklaw
eyesight, n. - hilap - tingfn, paningfn
extent, n. - kiJhi-banan, kiJlawangan,
naabotan - lakf, lawak, sakl~w
-F-
fable, n. - tototolon - pabula faint-hearted, adj. - matalaw,
makapay a nakom, mariringayon -
fabric, n. - tila, abO/ - tela duwag, mahina ang lo6b, dung()
fabricate, v.- gaw-on; imbintowon, fair, adj. - timbang (panonowfs);
mama-paltikono - gumawa; homfn haol; maganda; kaabig-abigan
magtahf-tahi; magkata-kata· - makatarungan; walang daya;
maganda; kainaman
' facade, n. - arapan, lopa - patsada,
harapan fairy, n.- ingkantada- engkantada
face, n. - lopa - mukha faith, n. - katotpol, pa-masimala -
pananampalataya, pananalig
facile, adj. - maganoh - madali
faithful, adj. - maptog;
facilitate, v.- paganoh6n- padalifn ma-pasimalaan - matapat;
mapagkatiwalaan
facility, n. - kaganohtin,
kaporbadowan; kababaan; fake, n./adj. - palsipikado - huwad
kagamitan, kalwayan - dali, gaan;
kaya; kagamitan, kaluwagan fall, v.- manabo; matomba;
miparaldak - bumagsak, mahulog;
fact, n. - kaptogan, potog a nangyari mabuwal
- isang katotohanan, tunay na
nangyari false, adj. - ambO potog, lingo, palso
- hindi toto6, mali,bulaan
faction, n. - pangkat - pangkat
fame, n. - kabantogan, kapopolaran
faculty, n. - kababaan; karonongan; - kabantugan, katanyagan
mawmaistra, mawmaistro;
dipartaminto (unibersidad)- familiar, adj.- tanda, bllbi; madani
kakayahan; mga guro; kagawaran (amigo); kabisado- alam, kilala;
(pamantasan) matalik; kabisado
fad, n. - oso, ilig - uso, hilig famine, n. - panaon bitt? - taggut6m
faded, adj. - nangopah; nalanoh; famous, adj. - bantog, popolar -
kinomapay nin daoto- kumupas; bant6g, tanyag
nalanta; humina nang kaunti
fan, n. - pamaypay, abaniko;
failed, adj. - kay pinomasa; kay bintilador- pamaypay, abaniko;
nagawa - nalagpak, nabig() bentilad6r
faint,
1
v. - madismaya - himatayfn,
adj. - makapoy - mahina

55
56 fancy

fancy, n. _,__ Iaman bongtit isip; father-in-law, n.- katyangan a /alaki


anta-taynopon; ilig - gunigunf; - biyenang lalakt
pinapangarap; inaasam-asam;
kagustuhan, . fatigue, n. - masyadon pagdl -
adj. - maarti - maarte pagkahap<)

fang, n. - bangil - pangil faucet, n. - gripo - gripo

fantastic, adj. - kay ma-pi-pol - fault, n. - kalingowdn, pa-magkolang,


hindi kapanf-paniwala kapintastin, kasalanan '- kamalian,
pagkukulang, kapintasan, kasalanan
far, adj./adv.- marayo- malayo
favor, v.- pabortin, kampiwdn,
fare, n. - pliti, pasahi - plete, pasahe ayonan - panigan, kampihan,
sang-ayunan
farewell, n. - pa-matawo -
pamamaalam fear, n.- li-mo, haltik- takot,
sindak
farm, v.- mamalbwat- magsaka,
magbukid, feast, n. - handaan; pista - bangkete,
n. - papalbwatan - bukirfn pigfng; pista
fascinate, v. - maakit, magama - feat; n. - ka-paispantan nagawa -
maakit, mabighanl kahanga-hangang nagawa, dakilang
gawa
fashion, n. - moda, oso - moda, uso
feather, n.- habOt manok-
fast, v.- kay mangtin, magkolasyon- balahibo
mag-ayuno, magkulasy6n
feature, n. - bikas, katangian, itsora;
fast, adj. - mata/ab{t, mapaspas; a-sa ha pa-mag-oogali - bukas ng
maigot - mabilfs, matulin; mukba, katangfan, hitsura; isa sa
mahigpft mga pag-uugali,
v. - ipa/wah - itangbal
fasten, v.- itakOI, ikabft; ihara -
itali, ikabft; isara federation, n. - pa-miasa-sa
(nawnasyon, aw-asosasyon) -
fat, adj. - mataba - matabli kalipunan
fatal, adj.- makamat{,· makahira; kay fee, n. - bayar, opa - bayad, upa
maiwasan - nakamamatay;
nakakasira; di maiwasan feeble, adj. - makapoy - mahina
fate, n. - kakalmatin, swirti - feed, v.- pakanon- pakanin,
kapalaran, suwerte n. - pa-mangtin ayop - pakain
sa bayop, patuka, kumpay
father, n. - ama, tatay - ama, tatay
feel · 57

reel, v. - kapkap6n, layamon - fidjety, adj. - kay mika-kanya, kay


salatln, pakiramdamin makapa-patotyong - d1-mapakalf
fell, v.- pokanon, tombawon- field, n. - bowat, lawak; linya (ilig) -
putulin, patumbahfn bukid, linang, parang; larangan
fellow, n. - tawo, lalaki; kapara - fierce, adj. - maramsak - mabangfs
tao, lalaki; kapwa
fight, v. - lomaban; maki-away .:...._ ·
fellowship, n. - pa-milalamo - lumaban; makipag-away,
pagsasama-sama n. - labanan - labanan
female, n./adj. - babayi - babae figure, n. - korti, itsora; istatwa;
nomiro - hugis, anytl; istatuwa;
fence, n. - alai - bakod numer6
fend, v. - sanggawon - sanggahln file, v. - isalansan; idimanda; kikilon
- isalansang maayos; ihabla;
ferocious, adj. ~ maramsak, mabagsit kikilin,
- mabangfs, mabagsfk n. - kikil; gatir - kikil; hanay
fertile, adj.- bastantin mangamik; fill, v.- pono6n, palamnan-
malambot; maari palakoOn - punuln, lamnan
maaaring magkaanik; mataba
(lupa); maiaring paramihin filter, v. - salaon - salain
fervent, adj. - mainaldt - maalab filthy, adj. - marolmong;
makalawakaw - marumf; malaswa
festival, n. - pista - pista
fin, n. - /iring (kona) - palikpfk
retch, v.- ipangwa, kaon ta kowon;•
manago - ikuha, sundufn; umigfu final, adj. - kalinhoyot-hoyotan,
oltimo- kahulf-hulihan, katapusan
rever, n.- pa-ngamot -lagnat
finance, v. - gastosan - tustusan
few, adj./n. - da-daradto, bi-bi-sit,
oomno - Ukaunti, iilin find, v. - ma-kit, ma-domogan;
ma-tagpoan - makfta; matagpuan,
fianc~, n. - nobyo - nobyo matuklasan
fiancee, n. - nobya - nobya fine, n. - molta - multa
fickle, adj. - ampangoman-oman a fine, adj. - pino - pino
~ip - salawahan, pabagu-bago ang
lStp finger, n.- galawagaw- daliri
fiction, n. - paltikonon istorya - finish, v.- yarion- tapusin
kathambuhay, bungang-isip
58 fire

fire, D. - ap6y, pool - ap6y, suDog, fix, v.- komponyon, ikab{t; itakda;
v. - paltohOn; sisantiwon - ayoson; ipinni - kumpuDihfD,
paputukin; sisaDtehfn ikabft; itakdA; ayusiD; ipirmi
I
firebrand, D. - alot6n - dupoDg fizzle, v.- somaritsit- sumagitsit
fireny, D. - kalitoptop - alitaptap nabbergasted, adj. - naka-ngap,
nakatonganga - DapataDga .
firewood, D. - panongloy - gatoDg
nabby, adj. - maloyloy; marona,
firm, adj.- maghon, kay matigo- malonok - luY.l6y; malamb6t
matatag, walaDg tiDag,
n. - balfn pangkomirsyo - nag, n. ....:._ bandira - baDdilA
bahay-kalaka~ "
fiagellant, D. - ma-magtinibla,
first, adj. - o-na - una, ma-magpinitillS)'a - aDg
adv.- mo-na, yapan- muDa nagpepeDit~Dstya

firstborn, D. - kalinkakaan - nagellate, v. -latikow6n -latiguhfD


p:mgaDay
nair, D . - natoral a talino; ilig- likas
fish, D. - ·kon..a, iklin - isdA Da talino; hilig
fisherman, n. - maninilay - fiamboyant, adj. - mapostora;
maDgiDgisdA maborlas - maraDgyil; mapalabok
fishhook, D. - taga - tagA (ex. name, n.- dota (dila nin apay)-
pamiDgwft), kawfi DiDgas, liyab
fishing net, D. - ik6t - lambat Dank, D. - tanggikingan (ayop, anny)
- tagiliran
fishing pole, D. - patoran -
baliwasaD nannel, n. - pranila - praDela
fissure, D. - lotak, lamat - bitak Dare, v. - homyab - magsiklab,
maglagablab
fist, D. - komkom - kama6
nash, v. -komirlap; big/a lomoob;
fist blow, D.- bontal, poniti- homagoy - kumislap; humagibis;
buDtal, suDt6k sumalimbay
fit, adj. - lapat, bagay; maligsa - nat, adj. - marantal, patag;
aDgk6p, akmA, bagay; malus6g, matampak; matabdng - patag,
D. - paparoloton - sump6Dg paDtay; sapad, sarM; matabaDg
fitful, adj.- padolot-dolot- natter, v. - mangaptlk-apdk -
pasumpuDg-sump6Dg maDg-ut6, mambola
flaunt 59

flaunt, v.- iparayaw, ipagmahi-ban- flip, v. - ibolantik, pomitik


ipagmarangyli, magpasikat (galawagaw); paralpi- pumitfk,
pumilantlk
flavor, v. - timplawdn - timplahan,
n. - lahdp - lasa flippant, adj. - bastos, homin galang
(ha pananalita)- bast6s, walang
flaw, n.- dipikto (bawbagay), galang (sa pananalita)
kalingowan - depekto, kapintasan
flirt, n. - ma-maki-topay-topdy,
flea, n. - timol; olmog - pulgas; tobi-ring; palikiro - kirf, Iandi,
hanip alembong
flee, v. - lomayah, polayowdn; float, v. - lomtaw - lumutang,
paka-dayodn biglii - tumakas; n. - karosa - karosa
lumayo
flock, n.- kawan (ayop); pangon
flesh, n. - Iaman (tawo o ayop); (manok-manok) - kawan,
lalamdn (tawo)- Iaman; katawan v. - mititipon -
(ng tao) magkalipump6n
flex, v.- tikoon, patiboyon (braso)- flog, v. - pahpah6n; garotyon -
baluktutfn hampasfng mabuti; paluing mabuti
flexible, adj. - angkatikO kot magbolta flood, n. - lonop - baha,
sa dati, dilastiko; labdh kibagay - v. -lomapaw, lomwang-
nababalukt6t, naiaakmli; bumaha
naiaangk6p
floor, n.- tapi, hiil; grado- sahfg;
flick, v.- pitikon; hiwoton - pitikfn; palapag
pilantikfn
florid, adj. - mabolaklak;
flicker, v.- mangitdp-kitdp; madikorasyon - mabulaklak;
mangipdy-kipdy - umandap-andap; mapalamuti, magayak
kumakawag
flotsam, n. - laydk a malotdng-lotang
flight, n. - lopdr; kala-layah - lipad; -layak
pagtakas
flour, n.- arina- harina
flimsy, adj. - maimpih; ambO matibay;
mababo (bara-nan)- manipfs; flourish, v.- omalibanta-
hindi matatag; ·mahina (dahilan) managana
I
fling, v.- ibalnot- ihagis, ipuk61 flow, v. - domaloy, omagoh -
dumaloy, umagos
flint, n. - baton palting - pingkian
flower, n, - bolak - bulaklak
60 fluctuate

fluctuate, v.- maoman-oman, folks, n. - sari/in pamilya;


omaypa-toma-gay - fcawkakanayonan; tawtawo - '
magpabagu-bago, tuma~s-bumaM sariling pamilya, mga k~mag-anak;
mga tao
flu (Influenza), n. - trangkaso -
trangkaso follow, v.- tomombok, omaloyon,
· homonol; balaJy-bakayan - sund~n.
fluent, adj. - porbadon mana/ita; sumun6d; subaybay~n
banayad a agoh - matatas;
banayad na agos folly, n.- kaongowan, katangahan-
kaulul~n. kahangal~n
fluid, n. - likido - likido,
adj. - banayad a tigo; fond, adj. - maaro, malab£; mailig -
paoman-oman - banayad na kilos, mapagmahal; haling, mahilig
pabagu-bagu
fondle, v. ~ karinyowon - karinyuhfn
flush, v.- manibya; bo-boan bigLa-
mamul~; buhusang bigHl food, n. - pa-mangan - pagkain
Oy, 'v. - lompar- lumip~d, foolish,, adj. - lokO-lokO, tangah, torpi
n. - Iango - langaw - luku-luk6, gago, hang~l
foam, n. - hobO, bola - bola foolhardy, adj.- solong anan solong
- walang hunos-diH
focus, v.- ipontirya (ex. hilap), ipinni
(isip)-:--- ipako (ex. tingin, isip) foot, n. - ayi; pyi - pa~; talampakan,
piye
roe, n. -kaaway, kalaban - kaaway,
kalaban footprint, n. - toyot - bakas ng paa

fog, n.- alipaok- ulap (sa lupa), for, prep.- para ha; bana ha; nin-
ulop para sa; dahil sa; na,
conj.- bana ta- sapagka't
foil, v. - bigodn, pondan para kay
mitoloy - bigufn, forbid, v.- bawalan- pagbawalan
n. - palara - palara
force, v.- piliton- pilitin,
fold, v - tiklop6n, topion; pi-haklobOn n. - kohdw, pwirsa - takas
(gamot) - tiklupin, tupifn;
humalukipkfp, forearm, n. - takyay - bisig
n.- piligis; kawan- pileges;
kawan foreboding, n.- andaram-daramon;
parlaw; kotob - salagimsfm, kut6b
foliage, n. - bawbo/Ong - mga dahon
forefather, n.- o-nan matontawo-
folk, n. - tawtawo - mga tao ninuno
forefinger, n. - tamoro - hintuturo
foregoing 61

foregoing, adj. -yay no-na, yay form, v. - gomwa - bumuo,


kapilabah - ang n~uun~, ang n. - itsora; k/asi; sistima;
katatapos ponnolaryo - anyo; uri; paraan;
/
pormularyo
foreground, n. - arapan - har~p
former, adj.- dati, daan; hin yadtaw,
forehead, n. - walong - no6 hin o-na - dati; no6ng una,
pron. -yay o-na - ang una
foreign, adj.- ha /a/oman nasy6n; kay
tanda; ambO kabilang - sa ib~ng formidable, adj. - kapa-pahaltik; kay
bansa; hindi al~m; hindi kabilang basta-basta madaog -
kasindak-sindak; di basta-basta
foremost, adj.ladv. - mo-na mo-na - makaya
pangunahm
formulate, v. - igwa ha iksakton
forsee, v. - ma-tandaan no anyay pananalita - magpanukala,
molyari; ma-daram-daram - bumalangkas
makinf-kin it~
forsake, v. - po-layan, ibati -
forest, n. - tatalon - gubat pabayaan, talikd~n
foretell, v. - hoiaan - hulaan fortify, v. - pa-lahan a dipinsa
(militar), pakhaw6n- palakasfn
forever, adv. - mika-ka-noman,
anggan-angga - magpakailanman fortitude, n. - katibayan nakom;
pa-mitpol - katatagan, katiningan
forewarn, v. - bibilinan main · ng lo6b ·
mangyari, abisowan - babalaan,
abisuhan fortnight, n. - /owtiy /ingg6 -
dalaw~ng lingg6
foreword, n. - pao-nan baliktih -
p~un~ng salita
fortune, n. - swirti, kakalmaan; go/pin
forge, v.- panday6n; pa/sipikaw6n- kayamanan - suwerte, kapalaran;
pandayfn; palsipikahfn kayamanan

forget, v. - ma-lingwanan, lingwanan foster, v.- mangala'ga-


- malimutan, limutin magpaunlad

forgive, v.- dispinsaw6n- patawarin foul, adj. - na-pakadoka; mabawo;


na-pakarolmong,· na-pakahao/ -
fork, n. - tinid6r; hinangawan - napakasama; mabahO; napakarumf;
tinid6r; sang~ napakadaya

forlorn, adJ. - angka-po-layan; found, v. - mamipondasyonj·


ka-palo/o; mosmos - mamipa-dong - magtatag
napapabayaan; nam~manglaw;
kaawa-awa fountain, n. - boktil, hobO/ - bukal,
sib61
62 fourfold

fourfold, adj./adv. - mi-pat - freeze, v. - mag-in yilo; tomibay,


makaapat ampamaghon; ipinni, ibawal -
magyelo; tumigas, manigas; ipirmf,
fowl, n. - manok; kawklasin ibawal
manok-manok a makna - man6k;
mga uring ibon na nakakain freight, n. - ka_rgada; boyar kargada
- kargada, kargamento; upa sa
fraction, n. - maka/6g a parti - kargada -
malift na bahagi
frequent, adj. - lawah, mabotbot ·._
fracture, n.- bali (botol)- ball madal~s. malirnit
(but6)
fresh, adj. - hariwtl; malinis; ba-yo;
fragile, adj. - mahohopakOn, lapok; tabdng - sariwA; malinis; bago;
makapoy a Jalamdn - babasagfn, tab~ng
marup6k; mahinl ang kataw~n
fret, v.- makonsom(, maaborido --
fragment, n. - kabi-hing, kaparti - . maligalig, mabalisa
piraso, bahagi
friction, n. - _pa-mi-kiskis; hompalitan
fragr.ant, adj. - mabangloh, - pagkikiskfs; hidwaan
inaalimonnor - mahalimuyak,
mabang6 friend, n. - amigo, amigo - kaibigan
fran, adj. - lapok, makapoy a lalaman fright, n. - big/a a haldk - bigl~ng
- marup6k; mahinl ang kataw~n sind~k

frame, n. - balangkas; kwadro - frigid, adj. - na-pakalay6p; matabdng


balangkas; kuwadro (ex. pa-maki-lamo)- n~pakalamfg;
mataMng (pakikisama)
frank, adj.- prangka,.patds; maptog
- tahas, prangka; tap~t fringe, n. - palamay; liglig - palawft,
lamuym6y; gilid •
fraud, n. - haol - dayl
fritter, v.- sayangon, dama-damaon
fray, n. - away, labandn - away, - sayangin, aksayahfn
laban~ri
frivolous, adj. - ambO siryoso, homtn
freak, adj. - hakalakO, homa - ka-kapatonglan - hang~l, wal~ng
kakaiba, kakatwa kapararakan
freckle, n. -pikas - pekas frog, n. - talakba - palakA
free, v.- palwangdn; orkaldn- frolic, v. - mi-liga-ligd; mi-aalina -
palayain; kalag~n, magsay~; magbiru~n
adj. - libri, homtn boyar -
malayl; libre from, prep. - paibdt ha, ib4t ha; toga;
ha - mula sa, gating sa; tag~; sa
front 63

front, n. - araptin, o-nawtin; fundamental, adj. - mo-na mo-na,


pa-magkonwari - harapan, unahan; mayor-mayor - pangunahln
pagkukunwari
funeral, n. - tabon - lib1ng,
frontier, n.- pirolonan (nasyon) -
hanggahan (bansa) funnel, n. - imbodo; siminya -
imbudo; tsimineya
froth, v. - hombO - bumula,
n. - hobo - bola funny, adj. - ka-pakaka-lih -
katawa-tawa
frown, v. - mimolngot - sumimangot
furious, adj. - masyadon mahobhob
frugal, adj. - mahimpit - matipld - gaHt na gaHt
fruit, n. - protas, bonga - prutas, furl, v. -lolonon ba-yo itakol-
bunga balumbunfn
frustrated, adj. - nadiskorahi - bigo furlough, n. - bakasyon - bakasy6n
fry, v.- pritowon - pirituhin, furnace, n. - pogon - pug6n
n. - similya - similya
furnish, v.- biyan kawkai!angan;
fuel, n. - hongloy, pamarlag - komplitowon kawkasangkapan Iafoy
gatong, pampaalab bali - bigyan ng mga kailangan;
Iagyan
fulfill, v. - gopdan - tuparln,
ganap1n furniture, n. - mwiblis - muwebles,
kasangkapan
full, adj. - pono; boh6y; kabOh
(bolan) ~ puno; bus6g; kabilugan furrow, n. - tobling - tudlfng
full-fledged, adj. - gantip - ganap further, v.- tambayan ha kaso-solong
- itaguyod,
fumble, v.- korapahon- kapafn; adj. - mas madayo; /aloma ot -
apuhapin may kalayuan; karagdagan
fume, n. - asok; hongaw - usok, as6; · furthermore, adv./conj.- poyra ot
singaw ison, lik61 konan ya-rin - buk6d pa
ro6n, tang! sa riyan
fun, n. - liga-liga; alina - katuwaan,
saya; biro furtive, adj. - paar{, pasikrito -
panakfiw, palihlm
function, n. - katongkolan -
·tungkulin, fury, n. - matindin hobhob -
v.- ma-pigamitan; omandar- matindfng galit
ginagamit; umandar
fuse, n. - mitsa - mitsa,
fund, n.- pondo (kwarta)- pondo v. - pi-kanawon - pagsamahing
(kuwarta) tunawin
64 fuss

russ, v.- pagdikotan olo; halita anan future, n. - an-arapon; kinadilapan,


halita - mabahal~; yay lomato a panaon - hinaharap;
kuskos-balu~gos kinabukasan, ang daratfng na
'panah6n
futile, adj. - hom{n ogotan, homfn
kwinta; sayang bongat - walang
saysay; big~

' ' '


- G-

gab, v.- somatsat, domaldal- garland, n. - kolintah a bolak -


sumatsat, dumaldal kwintas na bulaktak

gaiety, n. - kagalahgahdn - garlic, n. - bawang bawang


pagkatuwa, pagkagalak
garl!lent, n. - ayhing, holot - damft,
gain, v.- makinabang, magtobo; baro, kasuutan
makwa - makinabang, magtubo;
matam6 garnish, v. - dikorasyondn - ,
pal,a mutihan
gala, adj. - pampista - pamista
gash, v.- lahlahon -laslasfn
gale, n. - makhaw a lopot - un6s,
napakalakas na hangin gasp, v. - omingdh - humingal;
sumingap
gall, n. - aploh _:_ apd6
gate, n. - poltan alai - pultahan sa
gall bladder, n.- balok- pant6g bakod

gallant, adj. 1 matpol; madangkli - gather, v.- tiponon; akoton; mamolot,


matapang; mapitagan mamoti; mititipon - tipunin;
hakutin; mamulot, mamitas;
gallows, n. - bibitayan - bibitayan . magkatipun-tipon
gamble, v. - maki-sapalaran, homogdl gaudy, adj. - marilag (kolor); sobran
- makipagsapalaran, magsugal postora, sobran dikoraSyon. -
matingkad (kulay); sobrang
game, n. - ikap - laro marangya, sobrang gayak
gang, n. - barkada, pangkat - gauge, n. - hohoka( - panukat
barkada, pangkat
gaunt, adj. - mayapih - hapfs,
gap, n. - kawdng; piharayan - patpatin ·
awang; pagitan ·
gauze, n. - gasa - gasa
gaping, adj. - nakaingangd -
nakanganga gay, adj. - maliga; makalawakaw -
masaya; halaghag
garb, n. - holot - su6t
gaze, v.- pinniwdn hilap- tumitig
garbage; n. - basora - basura
gelatine, n. - golaman - gulaman
gargle, v. - mangom6-kom6 -
magmumog gem, n. - mablin bato - mamah~lling
bat6

65 -
66 genealogy

genealogy, n. - pinangibtit-ibatan gifted, adj.- matalino, mahosay-


(tawo ); trongko - henealohiya matalino
pin~g-angkan~n '
gigantic, adj. - na-pakahi-ban -
generosity n. - kaabigan ogali, abirtoy lubhang malak(
gamot - kabutfhang-lo6b,
bukas-palad giggle, v. - komaro-kO - ngumisngfs
generous, adj. - amM mainglot, gill, n. - ahang - hasang
abirtoy gamot - ·buUs-palad,
~pagbig~y ginger, n. -la-ya -luya

genial, adj. - maasikaso; ma-ngaliga girl, n. - andk a babayi, dalaga -


- magiliw; masay4 batang babae, dalaga

gentle, adj. - mapasinsya, gist, n. - pawpontos nin pa-nalittl,


mapangabot; pinon mani¥,6-tigo; lawlamdn anhalitaon - bu6d, diwA
maamo; banayad- matdsin;
give, v.- ib(, ipalangkap- ibig~y.
mabini; maamo; banayad
ipagkalo6b
genuine, adj. - potog; po/Os - tunay
gizzard, n. - batiko-lon -
germ, n. - mikrobyo - mikrobyo balumbalunan

germinate, v. - lomhik - umusb6ng glad, adj. - maliga, angkalilikot -


sumibol ' masay4, nag4ga1Ak

gestation, n. - kalo-lombit, glamour, n. - pang.akit -


kabo-boktot - pagbubuntis panghalina

gesticulate, v. - magmostra - glance, v.- hilapon domali-


magkump~s. magmuestra

gesture, n. - mostra; pa-mipatnag -


sulyap~n
-
glare, v.- parilagan; makapolag-
pagkump~s; pagpapahayag pandilatan, panlisikan; makasilaw

get, v.- kowon; magkamafn; mag-in glaring, adj. - ka-papolag -


- kunin; matam6; magfng nakasfsflaw

ghastly, adj. - ka-pahalak, ka-paholgo glass, n. - baso; hamling - baso;


- kasind~k-sind~k, kalagfm-lagJ'm salamfn

ghost, n.- ani-ani, impakto, dikOt gleam, n.- kirlap, hondg- kisl~p.
babon Iota - mult6, impakto sinag

gift, n. - rigalo, payabol - regalo, glean, v.- poloton yay nabati ha


hand6g pinanglaptan - manghimalay
glee, n. - liga - galAk
glib 67

glib, adj. - labtih a bob6y, domalah - gnaw, v.- yangot-yangot6n-


mAdulAs ang dila · ngatngatfn
-glide, v.- omalos-os; mahalimpayaw go, v. - mak6, lomalak6, lomarga, isigi
- dumausd6s; sumAsalipawpAw - tumungo, pumuntA, lumakad,
. ipagpatuloy
glimmer, v.- komitap-kitap-
umandAp-andAp, kumutf-kutitap goal, n. - tatala, piogotan - layunin,
1 hantungan
glimpse, n. -pari-lap - sulyap
goat, n. - kanding - kambfng
glitter, v. - komirlap - kuminang
God, n. - Dios - Diy6s
globe, n. - glob,sambaw6n -
luwalhatiin, purihin, sambahln goddess, n. - diyosa - diyosa
glory, n. - karangalan, glorya, gold, n. - balit6k - ginto
katangian - karangalan, glorya,
kaluwalhatian, katangian good, adj. - Iabtih, maabig - mabuti,
magalfng
gloss, n. - kintab; maantor a
pahawang nin a-say mairap a goose, n. - ganso - gansa
balikdh - kintAb; maiklfng
paliwanag ng isAng mahirap na gore, v. - haklot6n - suwagfn
salita
gorge, v. - boagon -
glossary, n.- pamiliwan kanaboan sa mAgpakabundAt,
hoyotan libro - talahuluganan, n. - bongaw; boklaw - bangfn;
glosaryo lalamunan

glove, n. - gw!Jntis - guwantes gorgeous, adj.- na-pakaorft,


na-pakaganda -
glue, n. - kola - kola, pandikft pagkaringAl-dingal, pagkArikft -dikft

glut, v. - kargawan doro, gospel, n. - Iabtih a balita nin


pabotaktak6n - pAlamunfn kaiPr_asan, ibanghilyo - mabuting
hanggAng halos hindi makaya, bahta ng kaligt~san, ebanghelyo
bundatfn
gossip, n. - tsismis - tsismis
glutton, n. - lo-noh - matakaw,
masiba gouge, v. - hokit6n, kotikoton -,-
ukitin, dalirutin
gnarl, v. - mingo-ngol- umangil
grab, v. - takmaldn, hamham6n -
gnash, v. - mangayogot - magngalit sunggaban, agawin

gnat, n. - gam6-gam6 - niknfk grace, n. - kahinhinan; payabol,


inganga-ro - kahinhinan; biyaya,
pagpapala
68 gradual

gradual, adj./adv.- ino-ino, grave, adj. - siryoso, grabi -


daoto-daoto - utay-utay, unti-unti maselan, malubh!.
grain, n. - pahi - butil gravel, n. - graba - graba
granary, n. - kamalig- kamalig, gravestone, n. - lapida - lapida
bangan
gravy, n. - sarsa - sarsa
grand, adj. - na-pakahi-ban, ambO
basta-basta, mapagalang - gray, adj. - ko/Or abOh - abuhfn,
pagkalakf-lakf, dakila, kulay-ab6
kagalang-galang
graze, v.- pastolan; daplison-
grant, Y:-- ib(,· iaboloy - bigyan; ipast61; daplisan
payagan, ipabintulot
grease, n. - taba ayop a natonaw,
grape, n. - obas - ubas grasa - taM ng hayop na natunaw,
grasa
grapefruit, n. - soha, lokban - suha
great, adj. - mahi-ban, ambO
grasp, v. - takmalan, ga-gotan maigot; basta-basta, malawang - maiaki,
ma-lamdn-/aman - sunggaban, dakila, malawak
hawakan nang mabuti; limiin
greed, .n. - kalo-nohan, kaagoman -
grass, n. - dikot - dam6 katakawan, kasibaan
grasshopper, n. - lokton - tlpaklong green, adj. - ma/aboyong, birdi; maata
- lunti, berde; hilaw
grate, v. - kayoron, korkoron-:-
kayurin, kudkurin greet, v. - asikasowon, komostawon
- batiin
grateful, adj. - ambomilbf otang
nakom, mapagpasalam{lt - ~rid, gridiron, n. - parilya - parilya
tumatanaw ng utang na lo6b,
nagpa pasalamat grief, n. ·- kaloloan - dalamhatl,
pighati, lumbay, kalungkutan
gratify, v.- pakonswilowon,
· pagostowan - bigyang kasiyahan, grievance, n. - pa-makaagrabyado,
pagbigyan riklamo - pagka-agrabyado,
reklamo
gratis, adj./adv. - hom{n bayar, /ibri
- walang bayad, libre grieve, v. -lomo/0, paloloon-
magdalamhatl
gratitude, n. - pa-milbf otang nakom
- pagtanaw ng utang na lo6b grill, v.- hibawon ha f?arilya;
dorowon pastang - tihaw sa
grave, n. - pananabonan, /obot parilya; pagtatanungfn,
panabonan -libingan, hukay n.- parilya- parilya
grim 69

grim, adj. - mabagsit, kllpa-pali-mo grope, v. - mangayamkllm,


- mabalasik, mabangfs · mangorapah- kumapa-kapa,
mag-apuhap
grimace, n. - imolngot - simangot
gross, adj. - masyadon mataba (a.
grime, n. - yangat, agiw - dungis, tawo),· intiro (a. kwarta); klllawakaw
dum£ - masyadong mataba (ex. tao);
buo (ex. pera); magasp~ng,
grin, v. - mingihi- ngumisi magaslaw
grind, v. - gilingon; iaha - gilingin; ground, n. - Iota; bara-nan - lupa;
ihasa dahilan,
v.- iharhar; odongan; itoro yay
grip, v. - pakll-ga-gollin - hawakang importanti a dapat ma-tandaan -
mahigpft isadsad; manindigan; ituro ang
gripe, v. - makll-pailab tiyan; dapat malaman
magriklamo - makapagpasakft ng group, n. - pa-miroropong, gropo -
tiyan; magreklamo, pulut6ng, pangkat
n. - riklamo - reklamo
grove, n. - kllkayowan a ambo
gripes, n.,pl. - ilab tiyan - sakft ng malawang - kakahuyan
tiyan, k6liko
grow, v. - tomobo, homi-ban -
grit, n.- pinong boyangin, makhaw a tumubo, lumakf
nakom - pinong buhangin; takas
ng lo6b growl, v. - mingo-ngol - umungol
grits, n. - giniling a pahi o botol (a. grown-up, n. - hostoy non idad -
maih) - giniling na butil (ex.mafs) nasa hust6ng gulang na
groan, v.- omaloloy- dumafng, grudge, n. - hakit nakom, irap nakom
humalinghfng - hinanakft, sama ng lo6b .
groggy, adj. - angkaolaw, midyo gruel, n. - nilogaw - lugaw
lahing - hil6, medyo lasing
gruesome, adj. - knpa-paholgo -
groin, n. - pango/01, singit - singit kakila-kilabot
groom, v. - mamostora - mag-ayos grumble, v. - omayongol;
ng sarili, · mana-dalamorom - umungol;
n. - lalakin ikllhcil - lalaking bumulung-bul6ng
ikakasal
grunt, v. - gomokgok - umigfk ,
groove, n.- kinanal, inokit- kanal,
uka, ukit guava, n. - bayabah - bayabas
guess, v. - pogtaan - hulaan
70 guest

guest, n. - bisita, sang-iii -,- bisita, gun, '}· - paltoh - barn


panauhin
gunpowder, n. - polbord - pulbura
guide, v.- itandoro, iakay-
. patnubayan, akayin gush, v. - mamola-nit, mamositsit;
mana/a-bong - bumulwak
guilt, n. ---:- kosalanan - kasalanan
gusto, n. - gana - gana
guise, n. - pa-ma~hoholot;
pa-magbalo-balo, pa-mag-imongalan gutter, n. - halolog; kitikit - alul6d;
- kasuutan; pagkukunwari kaital

gulp, v. - ibo-lon - lumag6k, gyrate, v.- mi-libol-libOI,


itunggA mi-poyoh-poyoh - uminog, umikot
gum, n. - gogot; klasin yatok (ex.
gala-gala) - gilagid; uring dagtA
- H-
habit, n. - gawi; klasin holot (ex. handicap, n. - dipikton lalaman o isip;
madre)- gawi; uri ng su6t (ex. kondisyon a mamfn lamang ha ,
madre) kaikap - kapansanan sa katawan o
isip; kondisy6n na nagbibigay
hack, v.- tartar6n- tadtarfn lamang sa kalaro
haggard, adj. - ma-bong tan mapotlii handkerchief, n. - panyo - panyo (
- hapfs, -Pangangalumata
handle, v. - ga-gotan; mangasiwa -
haggle, v.- pa-mi-tawal; pi-porpyawan hawakan; mangasiwa,
a makalOg a bagay - n. - tangkl,ly; gaga-gotan, poloan
makipagtawaran; pagtalunan ang - tangkay; tatangnan, puluhan
malift na bagay
handrail, n. - bayabay - gabay
hail, v.- asikasow6n; ha-wayan;
palakpakan - batiin; tumawag; handsome, adj. - gwapo, labtih a
palakpakan indongan; maalaga; maborlas a
pa-makagawii - guwapo,
hair, n.- hab6t- buh6k matandang pangangatawan;
rna alaga; magandang
half, n. - kapikngii - kalahati - pagkakagawa
hall, n.- hi-ban a kwarto- hang, v.- iha-bit; bitayon; ikatin,
bulwagan ilonglong - isabit; bitayin; ibitin
halo, n.- malimpok ha tob6n olo (ex. haphazard, adj. - bogii tana;
litraton santo); kalobkob (ex. awlo) aporawan a hom{n pa-miaw6ng -
- koronang sinag; limbo padaskul-dask61
halt, v.- tomgon, patgon6n- hapless, adj. - malas, kolang kalmii
tumigil, huminto, patigilin - sawi'ng-palad, kulang-palad
hammer, n.- martilyo- martilyo happen, v.- molyari; mitag-on-
mangyari; magkata6n
hammock, n. - ondayon - duyan
happy, adj. - maliga; makalmii -
hamper, v.- harangan, pondan ....,-- maligaya; mapalad
hadlangan
harass, v.- golo-golow6n,
hand, n. - gam6t - kamay, sora-sorawon; paki/6n - gu~uhfn,
v.- iabot, itorol- iab6t ligaligin
handcuff, n. - posas - posas ·
handful, n. - hangkomkom -
sandak6t

71
72 harbor

harbor, n.- doroongan- hate, n.- paninipl6n- pagkapo6t,


panganlungan ng mga bap6r, v. - mapoot, maniplon -
v.- mamikomft; kawilyon; . mapo6t, mamuhi
idoong - magkimkim; alagaan;
idaong haughty, adj. - mata-gay a nakom -
palal~ ·
bard adj. - matibqy; mairap; mahigpit;
mainaldt; matindt, mahkit - . haul, v. - goloyon; mangakot nin
matigas; mahirap; mahigpft; an-i/o/an -. hilahin; maghak6t par_a
masikap; matindf, masakft isakay

hardly, adv. - boga-boga, halos kay haunt, v.- pagmoltowan, ani-aniw6n;


- bahagya pinnin ampakO ha isip -
pagmultuhan; laging sumasagl sa
harelipped, adj. - bong{t - bing6t alaala
harm, v. - hahakit~n, piTWisyow6n - have, v. - ma{n - may, mayro6n
saktan, pinsalain
haven, n. - dodoongan;
harmonica, n. - silindro - silindro ampagkobliwan - kanlungan
harmony, n. - tama a kadimya, hawk, n. - malimbang - lawin
maganday pa-mitoton6; labtih a
pa-milalamo - armoniya; hay, n. ____.: sakatin pinaklang; dayami -
pagkakaisa, pagkakasundo tuy6ng dam6_; dayami
harrow, n. - hagar - suyod hazard, n. - piligro - panganib

harsh, adj. - marolhang; tnagaspang hazy, adj. - malapot - malab~


(tigo; mabagsit)- magaralgal,
magaspang, maligasgas, mabagsfk he, pron.(male).- hiya- siya

harvest, n. - lap6t - ani, head, n. - olo; po6n - ulo; pun~,


v. - manglap6t, mangapas - v. - pango-nawan -
mag-ani, gapasin panguluhan, pamunuan

has, v.- mafn- may, mayro6n headlong, adv. - taling-orong;


masolong - una ang ulo; walang
haste, n. - pa-ngapora - hunos-dm
pagmamadali
headway, n. - kaso-solong, progriso -
hat, n. - sombriro - sumbrcro pagsulong, pag-unlad
hatch, v. - /om/oman; mampak - heal, v.- omabig; tambal6n-
mamis! gumalfng; lunasan
hatchet, n. - palatsaw - palataw, health, n. - kaligsawan - kalusugan
puthaw
heap 73

heap, v. - ibonton - ibunt6n, · henchman, n. - angka-pasimalaan a


itambak tawowan; kakampi ha politika bona
ta main Iabay; tawowan tolisan -
hear, v. -long-on, malngo- pinagkakatiwalaang tauhan;
pakinggan, marinlg kakampi sa politika dahil may
gust6; tauhan ng tulisan
hearsay, n. -yay wan/a, kano -
bulung-bulungan, sabl-sabl henpecked, adj. - lalakin dominadon
kaambalf - lalaking dominado ng
heart, n. - poso; kabo-botlayan - asawa ·
puso; kalagitnaan
her, pron.(female).- na, kona-
heat, n. - arnot - init niya, kaniya
heaven, n. - langit, glorya - langit herald, n. - ma-mibando -
tagahatfd-balita
heavy, adj. - mabyat - mabigat
herb, n. - dik6t a main katamba!tin -
heckle, v. - kantyawan, go-golgolon - dam6ng-gam6t
kantiyawan
herd, n. - kawan nin ayop - kawan
heed, v. - asikasowon; long-on -
asikasuhin; pakinggan here, adv. - it{- dito, dini
heel, n. - boor - sakong hereafter, adv.- ha an-arapon; paibtit
hawanfn - sa hinaharap; mula
height, n. - kata-gayan - taas
. ngay6n,
heir, n.- mananawil, iridiro- n. - dobali biytiy - kabilang
tagapagmana, eredero buhay ·

hell, n. ~ impyimo - impiyerno hereditary, adj. - angkatawil -


namamana
helm, n. - timon - tim6n
heritage, n. - mana, tawil - mana,
help, n. - tambay, sakoro - tulong, pam ana
saklolo
hermit, n. - innitatiyo;
hem, n. - topig; palpal; lilip - lupi; ma-magsolo-solo - ermitanyo
laylayan; lilip
hero, n. - bida - bayani, bida
hemorrhage, n. - anbolohan daya -
pagdurugo · hesitate, v. - mag-alangan; isipon
yapon; magminor - mag-alinlangan;
hen, n. - toan manok - inahln matigilan; mag-atubili

benet; adv. - kanya; paibtit hawanfn, heyday, n. - ka-siktit-sikatan,


paibat itf- kaya, dahil dito; mula ka -bakft-bakitan, ka -kohtiw-kohawan
ngay6n, mula rito - kasikat-sikatan, kalakas-lakasan
74 hiccup

hiccup, hiccough, n. - tiok - si'!6k bios, pron.(male).- na- niya, kaniya


hide, v.- iar{, iharyli; oman- itago; hit, v.- tirowon; pahpahon; tokbon-
magtago hampasln; paluin; patamaan
hide, n. - katat ayop - balat ng hive, n. - bal{n panilan -
hayop bahay-pukyutan
"hideous, adj.- kapa-pali-mo, hoard, v. - mamisakod{ nin sobra ha
kapa-paholgo; kil-pahandokol- k:Qilangan- mag-imbak ng sobra
kakila-kilabot, kahindfk-hindfk; sa kailangan
kasuklam-suklam
hoarse, adj. - payoh - malat, pa6s
high, adj./adv. - mata-gay - mataas
hoax, n. - pa-ngonr;o-ongo ~
high-minded, adj. - marangal - panloloko, panlihnlang
marangal
hobby, n. - gawa a pangliwa-liwa -
high seas, n. - taaw - kalautan ng kinagigiliwang libangan
dagat
hobo, n. - bagamondo, patalli-ta/t} -
highway, n. - mayor dalan - hampaslup~. palaboy
lansangan, daang-bayan
hoe, n. - asador - asar61
hike, v. -lomalakOn marayo-
maglakad nang mahab~ hog, n. --:--- baboy - baboy
hilarious, adj. - makatlok bana holst, v. - isawon - itaas
kaligawan - masayang-maingay
hold,~.- ga-gotan; abalaon; ganapon;
hill, n. - babo; pongho - bur61, maglaman - hawakan; pigilin;
gul6d tuparfn; maglaman
hilt, n. - poloan - puluhan hole, n. - lobOt - butas

him, pron.(male).- kona- kaniya holiday, n. - pista opisyal - pista


opisyal
hinder, v. - harangan, pondan -
hadlangan hollow, adj. - kawang - humpak,
hungkag ·
hinge, n. - bisagra - bisagra
holy, adj. - masanto, masagrado -
hint, n. - patanlig, palayam - banal, sagrado
pahiwatig, paramdam
homage, n. - kaga-galang; kasa-samba
hips, n. - balangbang - balakang - paggalang; pagsamba
hire, v. - mangopa - umupa
home 75

home, n. - ba/{n ampagpinniwan; host, n. -yay ma-nalabat; mahi-ban a


babal{ o nasy6n a inibatan - bi/ang; ponna (komonyon)-
tahanan; bayan punong-abala; pulut6ng; 6stiya
homesick, adj. - angkalongo ha hostess, n. - babayin ma-nalabat; yay
inibatan - balisa sa pag-uwi babayin ma{n bal{ - babaeng
punong-abala; babaeng may bahay
honest, adj. - maptog- matapat
hostile, adj. - kontra - laban
honey, n. - po/6t - pul6t-pukyutan
hot, adj. - ma-mot; mayangang -
honeybee, n. - panilan - pukyutan mainit; maanghang
honeycomb, n. - ba/{n kalabah - hour, n. - oras- oras
panal, saray
house, n. - balf; kapamilyawan -
honor, n.- dangal; pa-migalang; bahay; angkan
pa-magdayaw; karangalan - dangal
housekeeper, n.- ampangasiwa ha
boor, n. - *.ok6h (kabayo, baka, balf- taong-bahay
damolag tan /aloma ot)- kok6
(kabayo atb.) housemaid, n. - alilll a babayi,
katambay a babayi- mutsatsa,
hook, n. - kalawit; taga; haha-bitan - katulong na babae
kawit; taga; sabitan; kalawit
housetop, n. - bobongan - bubungan
hop, v. - lomokhon malo-paw;
homalta - lumundag nang magaan; housewife, n. - babayin kaambaf{
paluksu-lukso ma-ngasiwa ha ba/{- ina ng
tahanan
hope, v. - pomasimalii; mangapos -
umasa; maghangad how, adv.- pa-no; omno; hiyo-no;
komosta- paan6; gaano; magkano;
horizon, n. - angkaabot-hi/ap ha babo kumusta
nin Iota- ab6t-tanaw
howl, v. - tomagool - mag-alul6ng
horn, n. - hala; tamboyok; torotot;
bosina - sungay; tambuli; torot6t; huddle, v.- mipapalotpot,
bosina mipoporpor, mirorop6ng -
magsiksikan, maggitgitan
horrible, adj. - kapa-pali-mo,
kapa-pahalak - kakila-kilabot, hug, v.- yakoh6n, abrasawon-
nakasfsindak yakapin, yapusln
horse, n. - kabayo - kabayo huge, adj. - na-pakahi-ban -
napakalakl
hospitable, adj. - mapanalabat -
magijiw tumanggap human, n./adj. - tawo - tao
76 humble

humble,, adj. - maaypa a nakom; hurricane, n. - a/imbohabo -


tomaor (pa-hal) - mababang-lo6b, buhawi
map~gpakumbaba; mababa
(kalagayan) hurry, v. - mangapora - m~gmadali

humid, adj. - inaropit-ropit; hurt, v. - hahakiton - sakt~n


mahalimoot (klima), malpar a lanom
(klifr'a) - bas~-basa; h~sband,n. - kaambalfn la/aki -
mahalumigmfg asawang lalaki

humiliate, v. - lo-lo-pawon; iparingoy hush, v. - patinokon - patahimikin


- hamakin; hiyafn
husk, v. -lopihan; bonotan-
humorous, adj. - ka-pakaka-lih; talupan; bunutfn
ma-ngaaalinawon a kay
ampaka-hakit - nakakataw~; hustle, v. - itolak; mangapora -
mapagpataw~, palabir6 ipagtulakan; mag-apur~

hunchback, n. - bokOt - kuba, buk6t hut, n. - kwa/0 - kubo

hunger, n.- bitz1- gutom hymn, n. - kantan patongkol ha Dios


- imno, awit na patungk61 sa
hunt, v.- mangaso; mako mama/too Diy6s
mamana; maningkap - mangaso;
mamarfl; maghan~p hypocrite, n. - ma-magkonwari -
taong mapagkunwA
burl, v. - ibatibat; ibasyo - ipuk61·
ibulld '
-I -
ice, n. - yilo - yelo illegible, adj. - kay mabasa - di
mabasa
ideal, n. - oliran,· ampakaapo-apohon
a imposiblin magawa bana ta illegitimate, adj. - ambO ayon ha layf;
pirpikto - uliran, mithiin anak ha lik6/ - di naaayon sa
batas; anak sa labas
identical, adj.- parihon-pariho,
ka-itsora - magkatulad, illiterate, adj. - kay tanda mamasa
magkamukM tan manolat - di alam }?umasa at
sumulat
identify, v. - bi/bion - kilalanin
illuminate, v.- apoyan, toy-an;
Idiom; n. - kahalitaan; kabotian bobOy pahawangan - ilawan, patamaan
- kawikaan ng liwanag
idiosyncrasy, n. - hakalak6n illusion, n. - pa-nabot; ambO potog a
pa-mag-oogali - natatanging angka-kit, malikmata - gunigunf;
kaugalian malikmata
idiot, n./adj. - tanga - tanga ill~strate, v. - biytin mostrasyon a
libro; ialimbawa - ilarawan;
idle, adj. - homfn kagawa-gawa, ihalimbawa
matamlar; kay anggamiton -
walang ginagawa, tamad; hindi illustrious, adj. - bantog - bant6g
ginagamit
image, n. - imahin, litrato - imahen,
idol, n. - dios-diosan - diyus-diyusan lara wan
if, conj. - no - kung imbecile, adj./n. - kolang a isip -
sintu-sint6, kulang-kulang
Ignite, v.- holholdn; homyab-
sindihan; magningas imitate, v. - aligon - tularan,
gayahin
ignoble, adj. - homfn dangal - imbf,
walang dangal immaculate, adj. - malinis, disnodon
kay na-mantsawan; homfn lingo -
ignore, v.- po-layan; kay asikasowon pagkalinis-linis; walang kamalian
- pabayaan; huwag kilalanin
immediate, adj. - antimano;
ill, adj. - main masakft, ma(n pinakamaran{,· mo-na mo-na -
angkalayam; doka ~ may sakft, may kagyat; pinakamalapit; pangunahin
karamdaman; masama
immense, adj. - na-pakahi-ban -
illegal, adj. - kontra ha layf- labag napakalakf
sa batas

77
78 immerse

immerse, v. - ipaldog ~ ilub6g implement, v. - isagawa, gobtan -


isagawa, isakatuparan,
immigrate, v. - domayon mi-wan - n. - kagamitan - kasangkapan,
mandayuhan kagamitan
imminent, adj. - ampalaton - implicate, v.- isangkot; ipatanlig-
nalalapft isangk6t; ipahiwatig
immodest, adj. - ambO mahinhin; Implore, v. - ipasi-singa-ro -
marawtil (kawklasin holot) - hindi sumamo
mahinhin; masagwa
imply, v. - angkaipagkanaboan;
immoral, adj. - maalay - mahalay ipatanlig; ipahalata -
mangahulugan; magpahiwatig;
immortal, adj. - homfn kamatytin; ipahalata
homfn pa-ngapas6 - walang
kamatayan; walang pagmamaliw Import, v. - mangangkat; mamaloob
ibtit ha /a/oman nasyon - umangkat
immovable, adj. - kay angkatigo, Jaiy
mailipat; kay angkaa,borido - impose, v.- mandowtin; ipilit-
dl-magagalaw, dl-mailflfpat; magpataw; ipilit
dl-matitigat~
impostor, n.- ma-magkonwari-
immune, adj. - kay antalabtin Iafoy nagpapanggap
masakiJ - dl-tinatablan
impotent, adj. - homfn kababaan; kay
impact, n. - boytit o pwirsa (nin dopa makaa/alak - walang kaya; inutil
o bangga); ipikto- bigat (ng
bagsak o bangga); bisA Impregnable, adj. - kay malosob; kay
matalo - dl~malusob, dl-magagapi
impair; v. - makahira, makaloor;
makapondan - makasirA, impress, v.- ipa-tok; itattik; batian
makasama marka bana ha boytit; pahangaon;
maipahalatll - ikintal; itatak;
impart, v. - mam(,· iabot - magdulot; iwanan ng marka dahil sa bigat;
ipaab6t pahal'lgain; maipahiwatig
impartial, adj. - homfn angldlingan impromptu, adj. - biglaan, homfn
- walang kinikilingan priparasy6n - biglaan, hindi
inihanda
impede, v. - pondan, harangon;
abalaon - hadlangan, pumigil; improve, v. - paka-bigon - pabutihin
makasagabal
imprudent, adj. - ambO maingat; kay
impertinent, adj. - marayo ha ampamiawong - walang ingat:
ampi-totoltin; bastos; kay tanda hindi nang-uunawA
ld-tataw6 - malayo sa paksA;
bast6s, walang pitagan impudent, adj. - bastos - bast6s
impulse 79

impulse, n. - yay apos a labdy gaw-on include, v.- ilamo, ilaming- isama,
antimano, yay ampamibolhok - ibilang
simbuy6
income, n. - na-kittin - kinita, kita
in, prep.·- ha, ha la/0- sa, nasa
lo6b incoming, adj. - anlato; homagili - .
dumaratfng; hahalili
inaccessible, adj. - kay
ma-paka-hindogtin, kay maabot - incomparable, adj. - homin kaparis,
di-maratfng o maab6t kay ma-pantayan - walang katulad,
di-mapapantayan
inadequate, adj. - ambO sapat, kolang
- di~sapat, kulang incomprehensible, adj. - kay
maintindyan - di-maunawaan
inalienable, adj. - pinnanintin ikOn;
kay maikambya- di-maipagkakaft inconceivable, adj. - kay sokat maisip
- di-malirip·
inasmuch as, adv. - lamang ta, bana
ha - yayamang, dahil sa inconsistent, adj. -
ampangoman-oman; halonga -
inborn, adj. - ingkaantik - katutubo pabagu-bago; df-naaayon,
magkasalungat
incapable, adj. - kay mababa -
walang kaya Increase, v. - pa-lahan; lomako,
homi-ban, bomyat, komhaw -
incendlary, n.- mamomool; dagdagan; dumami, lumakf,
ma-ngagolgol - manununog; bumigat, lumakas
mapagpasimulli ng away
incredible, adj. - kay ma-pi-pol -
Incentive, n. - bara-nan para somigi, di-kapanf-paniwala
motibo - dahilan
Incriminate, v. - maka-patanlig a
incessant, adj. - tol6y-tol6y, homin main kasalanan, palwahon a main
togon - patuloy, walang humpay kasalanan - makakahiwatig na
may kasalanan, palalabasfn na may
Incident, n. - pangyayari - kasalanan
pangyayari
Indecent, adj. - maalay - mahalay
incite, v. - hoghogan, paaligatgaton -
ibuy6 indefinite, adj. - ambO piho, ambO
malino (ex. obdt)- di-tiyak, hindi
incline, v. - omilig; komiling; labayon malinaw (ex. sag6t)
- humilig; kumiling; magkagust6
indelible, adj. - kay maborti -
inclose, v. - mamilaktip; palibolan, di-mapapawl: o makakatkat
kobkob6n - maglakfp; paligiran,
kubkubfn indicate, v. - itoro, ipa-kit, ipatanlig
- ituro, ipakita, ipahiwatig
80 indignation

indignation, n. - kasorawan - galit infiltrate, v. -lmnhob; lomoob nin


homm nakatatandd_ - tumag6s;
indispensable, adj. - kailangan a panakaw na pumasok
kailangan- kailangang-kailangan
infinite, adj. - homm ompisa tan .
individual, n. - a-say tawo - isang anggawan; kay mabilang - walang
tao, simulA at hangganan; dl-mabilang
adj. - sarili - sarili
infirm, adj. - matilo a lalaman,
induce, v. - ayaton, kombinyowon; mamasakiton - mabuway
gomwa para/an para mangyari -
himukiri, hikayatin; papangyarihin Inflate, v.- bombawan lopot;
patayaron a a-long; pata-gayon sobra
indulge, v. - biyan layaw, pagostowan (ex. prisyo)- papintugfn;
- bigyang layaw patangusin ang il6ng; pataasfn nang
labis . ·
industrious, adj. - mahipog -
masipag inDict, v. - pangwadn (ex. haldt) -
gawan ng (ex. sakft)
inefficient, adj. - ambO labah
. pomaralan trabaho; ambO porbado; influenza, n. :- trangkaso - trangkaso
ma-ngasayang a pa-magtrabaho -
hindi maparaan sa pagtatrabaho; inform, v.- balitaan, patandaan-
di-sanay; hindi mabisang paraan pasabihan, patalastasan
inevitable, adj. - kay ma-paalilihan - ingenious, adj. - labtih mangiimbinto
dl-maiiwasan - .mapanlikha
infallible, adj. - hom{n pa-ngalingo, ingrate, n./adj. - hom{n otang nakmn
piho - dl-maaaring magkamali, - walang utang na lo6b,
tiyak di-marunong tumanaw ng utang na
lo6b
infant, D. - ko/tfw; antfk a maka/Og -
sangg61; bata ingredient, n. - laok; parti; rikado -
halo; bahagi; rikado
Infected, adj. - naolamitan,
na-dalitan; ampangnaml - inhabit, v.- pi-wanan, pamaliwdn-
nahawahan, nalalinan; naknak panirahanan,_panahanan
inferior, adj. - mas maaypa, mas inhale, v.- homanglap ...:.._
. makapoy, maaypa a klasi - mas lumanghap, langhapfn
mababa, mas mahina, mababang
Url inherent, adj. - natoral - katutubo,
likas
inOdelity, n. - pa-ngamalala;
pa-magtraidor; kay pa-mi-pol - inherit, v. - manawil - magmana
paglililo, pagtataksil; dl-paniniwala
inhibit 81

Inhibit, v. - bawalan, pondan - insipid, adj. - matabting, kolang ha


pagbawalan, hadlangan /ahtip; homfn 'kagana-gana - .
matabang, walailg lasa; walang
inhuman, adj. :.-- ambo makatawo; kasigla-sigla
homfn inganga-ro - di-makatao;
walang awa insist, v.- ipilit, igotgot- ipilit, igiit
initiate, v. - mamitalama, ompisawtin insolent, adj; - bastos;
- magpasimuiA, pfisimulan mapagmata-gay - bast6s;
mapagmataas
injunction, n. - manda, pataoy nin
hosgado - a,tas, utos ng hukuman insolvent, adj. -:- kay ampakabayar
otang - hindi nakakabayad ng
injure, v.- hahakittin, pirwisyowon, utang ·
hiraon - saktan, sirain; pinsalain
insomnia, n. - kay ampakaka-lok -
ink, n. - tinta - tinta di-pagkakatulog
innermost, adj. - ka-/oob-looban - inspire, v.- paaligat-gaton; ipanakom
kalo6b-looban (ex. Dios); homanglap- bigyang
sigla, bigyang inspirasy6n;
inoculate, v.- bakonawan- maglangh~p
bakunahan
install, v. ---;- ipatoklo ha pwisto;
innumerable, adj. - kay mabilang - mangab{t (kagamitan)- iluk16k;
dl-mabilang magkabft
inquire: v. - mangosisa, mamastang, instance, n. - alimbawa; andawa~on
maki-pa-no - mag-usisa, - halimbawa; kahilingan '
magtan6ng
instant, n. - domali - liaglft, sandali,
Insane, adj. - ongo, hira a olo - adj. - big/a, antimano, tampol -
ul61, sirll ang ulo o bait biglll, kagyat, dagli
Insert, v. - isingit, ihokiwp - isingit instead, adv.- imbis- sa halfp
Inside, n./adj./adv. - ha loob - sa instigate, v. - hoghogan, paaligatgaton
lo6b, nasa lo6b ' - sulsulan, hikayatin
insight, n. - pangingintindi nin instinct, n. - natortil a pa-mag-oogali
mawmalalo a bagay - pang-unawa - katutubong gawi, likas na hilig
sa lihim na katangian o bagay
instruct, v. - torotin; mandawtin _.:__
in~ignla, n.- tsapa; galon (ranko), turuan; atasan
tattik (pamilbian) - nagpapakilala,
insfgniya, tatak (palatandaan) insubordinate, adj. - ambO mahonol
- masuwayin
insinuate, v.- mamatanlig; manoyo
- ipahiwatig; isalingit
82 insurrection

insurrection, n. - ribolosyon - interior, n. - la/0 - lo6b


bimagsikan
interpret, v. - .iintripit{, ib( kanaboan
intact, adj. - kay naano; kay
ampihihiydy- dl-naan6;
.. - ipaliwanag, ipakahulugan

dl-hiw~-hiwal~y interrogate, v. - pa-pastangon -


tanungfn
integrate, v. - pia~a-sawon (ex.
pawpyisa, gawgrqpo)- pag-isabfn interrupt, v. - abalaon; ki-sabdt;
(ex. mga piyesa, mga pangkat) pondan yap6n - abalahin;
sumabad; pigiljn muna
integrity, n.- pa-makamaptog; dangal
- katapatan; dang~l intersection, n. - krosin~,
pini-hangawdn - krosmg,
intellect, n. --,. talino; isip - talino; sang~ndaan
isip
interval, n. - piha-loan, distansya -
intend, v.- planowon; ioko/- pagitan, layo
balakin; iukol
Intervene, v. - maki-lo6b, maki-omon
intense, adj. - na-pakatindi, kapilitan - mamagitan, makialam
(ex. Iabay) - napakatindf,
napakasidbi, marubdob (ex. intestine, n. - bitoka - bituka
hangad)
Intimate, n. - mi-bilbi labdh,
intent, n. - sadya, toor; plano, tangkil ka-balo-ba/0 nakom -
- hangad, sadyd, balak · ka palagayang-lo6b

intentional, adj. - sinadya, tinor - intimidate, v.- lili-mowon,


sadya, kusA, tikfs dogorogon, doro-yagon - takutin

intercede, v. - ipasi-singa-ro - Into, prep. - ha, ha la/0 nin - sa, sa


mamagitan lo6b ng

intercept, v. - harangon, halibatbatan intoxicate, v.- lahingon, malahing-


- harangin, hadlangan lasingfn, malasfng

interchange, v. - mi-hagil(- Intricate, adj. - mabosisi - mabusisi


I
magpalitan
. Intrigue, n. - dokd a pa-naktikd; ma(n
interfere, v.- maki-omon; balatongon ka-tagp{J - masamang pagtaktika;
- manghimasok, makasagabal, may katag~,
makialam v.- manaktikdn dokil;
maka-pagaman ma-tandaan-
interim, adj. - pandomali . magtaktika nang masamA;
(ex.kahagili) - pansamantala (ex. nakakagayumang malaman
kapalft)
introduce 83

introduce, v. - ipabilbf; mamiarap - irate, adj. - mahobhob, masora -


ipakilala; maghar:ap galft
intrude, v.- maki-loob-loob, lomoob iron, n. - pasak (mital); plantsa -
nin kay Iabay mq{n ikon - bakal; plantsa
makialam, pumasok na walang
pahintulot irony, n. - toyii an-iparalan ha
kabalintaan; kabalintaan -
inundate, v. - lomwang (ex. panunuya; kabalintunaan
kabatwan)- bumaha
irreconcilable, adj. - kay ma-piorong,
invade, v. - /osobon - lusubin kay ma-pilalamo -
dl-mapagkakasundo
invalid, adj. - ma{n masak{t; baldado,
inotil - may sakft; baldado, lump6 irrelevant~ adj. - hom{n rilasyon ha
ampi-totollin, ambO importanti -
invalid, adj. - hom{n kwinta - walang kaugnayan, hindi mahalaga
walang saysay
irreverent, adj. - hom{n pasantabi,
invert, v. - ipalokob, ipatalin-orong, maba-bastos :_ walang pitagan,
balintaon - ita6b, baligtarfn lapastangan
invest, v.- mamoonan; gamiton para irrevocable, adj. - kay mabalawi a
ha ikaabig (ex. panaon);ipatoklo ha sinalita - di-mababawi
kato!lgkolan - mamuhunan;
gamitin (ex. panah6n); magbigay irritate, v. - pasorawon, pahobhobon
kapangyarian - galitin, inisin
invigorate, v.- pakhawon- island, n. - polO, isla - pulo
palakasi'n, magbigay-lakas
isolate, v. - isakapo/Ok, ihiyay -
invincible, adj. - kay mata/0, kay ibuk6d
masopil- dl-magagapi,
dl-masusupil it, pron. - odti, o-rin, odtaw - it6,
tyan, iy6n
involve, v.- ilamo (ex. tawo);
isangkot; gamiton (ex. pana6n) para itchy, adj. - magato - makatf
ha a-say bagay; angkailangan -
isama (ex. tao); isangk6t, idawit; item, n. - (a-say) bagay - (isang)
gamitin (panab6n) para sa isang bagay
bagay; nangangailangan
-J-
jab, v.- toyhokOn mapartis, bontal6n join, v.- itompang, kiasa-sa, somapi,
- tusukin nang mabiHs, buntalin somali - idugt6ng, makiisa,
sumapi, sumali
jackfruit, n. - langkll - langka
joint, n. - pilpoan, kaso-kasoan;
jail, n. - prisowan, kalab6s - piitan, tompang; bisagra - kasukasuan;
bilangguan dugt6ng; bisagra
jam, v.- iporpor, ma-pitpit, palotpollin joist, ri. - talakayo - suleras
- isiksfk, maipit, pasakan
joke, n. - a/ina - biro
jar, n.- pasig, bangii, garap6n-
tapayan, banga, garap6n, jolly, adj. - maliga - masaya
v. - yogyog - mayanlg, maal6g
jolt, n. - yogyog, tagtag - kal6g,
jaw, n. - panga - panga tagtag
jealous, adj. - maimon, masilos; jostle, v. - kipa-palotpot - sumikslk,
mainggit - mapanibughuin, selosa, gumitglt
seloso; nalingglt
jot, v.- isolat (daoto) - isulat
jeer, v.- toya6n- tuyaln (kaunti)
jellyfish, n. - bokya, /abong-labong journey, n. - byahi - paglalakba~
(ha lanom) - dikya
jovial, adj. - maliga - masaya,
jerk, v. - manigo big/a - kumilos masigla
nang bigla •
joy, n.- kaligawan, kagalahgahtin,
jest, v.- mangalina, mamakaka-lih - kaliliktan - tuwa, galak, lug6d
I
magbiro, magpatawa
judgement, n. - panonowis,
jewel, n. - mablin bat6 - hiyas pangongok6m; parosa, sintinsya;
opinyon, koro-koro - paghatol,
jewelry, n. - alahas - alahas , paghuhusga, paghuhuk6m; parusa,
hatol; palagay, kuru-kuro
jingle, v.- pakalingking6n-
pakalansingln . juice, n. - habtiw prutas - katas
jittery, adj.- angka-nirbyos- jumble, v.- golow6n, pi-/aok6n -
nangangat6g sa takot, ninenerbiy6s guluhln, paghalu-haluin
job, n. - ·tingkapan, trabaho- jump, v. - lomokho, toma-boy -
hanapbuhay, trabaho· lumundag, tumal6n

84
junction 85

junction, n. - ampi-hakbattin dalan, just, adj. - matimbang, marapat,


krosing - salikop maptog - makatarungan, marapat,
tumpak,
jungle, n. - makorpal a tatal6n - adv.- bongtit -lang
gubat
... juvenile, adj. - . minOr di iddd, andk ot;
junk, n. - gawgamit a ibabantak - pang-antik - men6r de edad, bata
basura pa; pambata
jurisdiction, n. - kapangyarian laloy -
na para manowfs,· angka-sakopan -
kapangyarihan lalong-lalo na para
humatol; nasasakupan
-K-
keen, adj. - matoryo, matayar, king, n. - ari - harl
matalas, matindi, mainakit -
matalas, matindf, masigasig kingdom, n. - kaarian - kabarian,
keep, v. - iharya, mamiingat, kingfisher , n. - saraksak - piskad6r
mangalaga , gopdan - itago,,
mag-ingat, mag-alaga , tupann kiss, n. - al6k - halfk
keg, n. - maka/6g a barilis - malift kitchen, n. - kosina - kusina
na bariles
kite, n. - bolad6r - saranggola
kerchief, n. - panyo - bandana
kitten, n. - kotfng - kutfng
kettle, n. - takor£, kaldiro - kaldero
knead, v. - masawon - masahin
key, n. - sosi~ yawi - susl
knee, n. - toor-tuh od
kick, v. - sipawon - sipain
kneel, v. - manalimokor - lumuh6d
kid, n. - anak kanding; anak (tawo)
- batang kambfng; bata, aDAk, knife, n. - koya, kotsilyo - lanseta,
v. - alinawon - biruin kutsilyo

kill, v. - patyon - patayfn knock, v. - komat6k; ponityon -


kumat6k; suntukfn
kin, n. - kanayon, ka-dayaan -
kamag-anak, kaangUn . knot, n. - botnol; bok6h; matan kayo
- buh6l; buk6
kind, n. - klasi - klase, uri,
adj. - mapainganga-ro, know, v. - ma-tandaan, ma-bilbi -
maganday kanakoman, maabig - malaman, makilala
mahabagin, magandan g Jo6b,
mabaft knowledge, n. - tinanda, donong -
kaalaman ·
kindle, v. - mamaralit; magpaaligatgat
- magpaningas, magpaalab

86
-L-
label, n. - itikita, marka - etiketa, landlady, n. - kasira - kasera
tatak
landlord, n. - kasiro; amo - kasero
labor, n - pa-magpagal, trabaho;
pa-manglayam tiyan - paggawa, landslide, n. - bosbos, natbag -
trabaho; pagdaramdam sa guhO, tibag
panganganak
language, n. - halita, linggwahi -
lace, n. - pontas, tiras; kordon - wika '
puntas, leys; tali
lanky, adj. - layog, mabakway -
lack, n. - kakolangan - kaknlangan payat na matangl<ad

ladder, n. - ayran - hagdan lantern, n. -parol - par61

ladle, n. - handok - sand6k lap, n. - popowan - kandungan,


v. - /a-/aon, tapohan - himurin
lady, n.- babayi, babayin madangka,
babayin main ingkatawo - babae, lapse, n. - ino-ino pa-mago-ka ha
mahinhfng babae, babaeng de ikaroka; pasompong-sompong a
kalidad kalingowan; kali-lipas (panaon);
mala-poh - dahan-dahang
lag, V. - ma-hoyot, ma-bati - mahuH, pagkapauwi sa ikasasama;
maiwan pasumpung-sumpong na kamalian;
paglipas (panah6n); mapas6
lake, n. - alindayat - lawa
lard, n. - mantika baboy - mantika
lamb, n. - anak kamiro, kordiro - ng baboy
batang tupa, kordero
large, adj. - mahi-ban, malawang -
lame, adj. - pilay - pilay malakl, malawak
lament, v. - miaanito - managh6y lash, v.- pahpahOn; pana-halitaan-
hagupitm; magmurang mabuti
lamp, n. - an-ipag-ap6y, kingki,
lamparilya, tinghOy - ilawan, lash, v. - itakOI - igapos
kingke, lampara, tingh6y
last, v.- bomoyot- tumagal,
lamp shade, n. - pantalya - pantalya adj. - hoyot, oltimo; nalbah -
huH, kahuH-hulihan; nakaraan
lance, n.- pikll- sibat
lasting, adj. - homtn kako-kopas,
land, v. - domoong; dompa; omogot ma-got; pinnaninti- walang
- duma6n~; bumaba; humant6ng, pagkupas, matibay,
n.- Iota; na5)'6n -lupa; bansa panghabang-buhay

87
88 late

late, adj. - atrasado; yay nati- huH; • layout, n. - pa-malwpalastan plano;


yumao pa-miparada - pagkakaayos ng
plano; paglalantad
lately, adj. - kay ot naboyot -
kamakailan lazy, adj. - matamla r- tamad
later, adv. - painsan - mamaya lead, v.- akayon; mango-na,
mamo6n; mamago-k/J - akayin;
latter, adj.- hoyot na-banggit, bandan manguna, mamun<); patungo,
hoyot - hullng nabanggft, bandang n. - ompisd, o-nawdn; /among,
huH abanti; pangongo-na, bida -
laugh, v.- omlih- tumawa umpisa, unahan; lamang, abante;
pamumun<), bida '
laughter, n. -lwo-lih, harakha k-
halakhak lead, n. - tingga; yay ha la/0 lapis,
tasar - tingga; tasa ng lapis
launch, v.- ibolhok (ex. baloto);
lear, n. - bolong - dahon
ilarga - ilunsad, ibuns6d
leak, v. - anto/0 o ansingaw ta
launder, v. -pi-pian - labhan nalobtan - tumutul<) o sumisingaw
laundrywo man, n. - labandira - dahil nabutasan
labandera
lean, v. - omilig; pomasimaliJ (ha
lavatory, n. - lababo; kasilyas - tawo) - humilig; umasa
lababo; kasilyas
lean; adj. - ma-bong, pa-ngoysaw6n;
lavish, adj. - sobra; abirtoy gam6t - homin tabfJ (kami)- payat,
labis; bukas-palad balingkinitan; walang taba (karne)

law, n. -layi- batas leap, v. - toma-boy, lomokho -


lumundag, lumuks6
lax, adj. - maalway; pa-ma-paotay -
maluwag; pabaya learn, v.- mag-aral; ma-tandaan -
mag-aral, matuto
laxative, n. - porga - laksante
lease, v.- ipaopaan - paupahan
lay, v. - ipama; mangaplak;
mangoybon - ilapag; maglatag; least, adj.- pinalwmaaypa
mangit16g (importansya), pinalwdaota,
pinalwmalw/6g - pinakamusm6s,
layer, n.'- tonda, patong - sus6n, pinakakakaunti, pinakamalift
patong
leave, v.- ibati; gomlat; po-layan,
layman, n.- ordinaryon tawo- ipaoltiy - iwan; umahs; pabayaan,
karaniwang tao ipaubaya,
n. - pinniso - pahintulot
leech 89

leech, D. - linta - lintl level, adj. - patal, pantay, marantal -


patag ·
left, DJadj. - will- kaliwl
lever, D.- pingga- piDgga
left-handed, adj. - pawilf- kaliwete
lewd, adj. - maalay, marawa/ -
leftover, il. - told, baaw - tiri mahalay, malaswl
leg, D. - bitfh - biDti liar, D.- magolotoy- sinuDgaling
legend, D. - tototolon - alamit liberal, adj. - malway o ambO istrikto;
mailig ha progriso - maluwag
legible, adj.- anglalbasa- Dababasa (hindi istrikto); mahilig sa
kaunlaran
legitimate, adj. - ayon ha lay(, labtih;
pot6g - DaaayoD sa batas, mabuti; liberate, v.- ilibri (ex. pa-malalpriso)
tuDay - palayaiD
leisure, D. - balalntin oras - . liberty, D. - pa-malallibri - kalayaan
malayaDg oras
lice, n (sg. louse). -lalwkoto- mga
lend, v. - ipa-ram, pa-raman - kuto
ipabiram, pahiramfu
licentious, adj. - homfn pagsosopil,
length, D. - anloh; boyot - haba; maalay- walang pagpipigil,
tagil mahalay
lengthwise, adv. - paoyon - pahabll lick,v. - tapohan, la-/aon - himurin,
laklakfD
less, adj. - mas malall6K, mas
da-raoto; da-raoto dinJn - higft Da lid, D. - hakOb - takfp
lmkauDti, laloDg malift; kakauDti
kaysa lie, v. - mangalotoy -
magsiDuDgalfng
lesser, adj. - mas mplall6g, mas
diJ-raoto bigrt Da kakauDti, laloDg lie, v.- mira- humigl
malift ·
life, D. - biyay; pamimiyay - buhay;
lest, conj. - ta ola-no - baka, baka pamumuhay
sakall
lift, v. - alsawon, ita-gay - angati'n,
let, v.- aboloyan, payagan; po-layan iangat
- pahintulutaD, payagaD; hayaaD,
bayaan light, v.- holhoMn, paralitan; toy-an
- sindihan, magparikft; tanglawan,
letter, D.- litra; solat- titik; sulat, n. - honag, hawang - liwanag,
liham ilaw,
adj. - mahawang; malaga
(kolOr) - maliwanag; mura (kulay)
90 light

light, adj. - malo-paw, maganoh - little, adj. - makal6g; bi-sil, daoto -


magaan malift; kaunti
lightning, n. - kimdt - kidlat live, v.- mabytiy, mamiytiy; mi-wan -
mabuhay, mamuhay; tumira,
like, v.- Labtiy- magustuha n adj. - angkabytiy - bubay
like, prep. - billing - gaya, lively, adj. - magalahgah - masigla
adj. - kapariho, kaparis -
katulad, kaparis liver, n.- agtay- atay
likely, adJ. - maari potog - living room, n. - salas - salas
maaanng toto6
lizard, n.- bartik, basakay; tokO; tiki
likewise, adv.- anorfn kapara, anodti - bubuli; bayawak; tuk6; butiki
namaot - gay6n din, ganit6 rio
load, v.- mamilolan, mamihaki,
limb, n. - takyay o ayi; pakpak; hangti mamikarga - maglulan, magsakay,
- bisig o paa; pakpak; sanga magkarga
lime, n. - apog - apog loaf, n. -pan - pan
limp, v. - tomi-Loy; patogon-togon loaf, v. - mi-talii-tal/i - gumala-ga la
bana ta main diprinsya; lomonglong
- tumik6d-tik6d; patigil-tigil dahil loan, v.- mama-dam, mamaota ng-
may diperensiya; lun6 magpahira m, magpautan g
line, v. - go-littin; pomila - guhitan; loathe, v. - kasorawan - kasuklama n
pumila,
n.- linya; halapray an- linya; lobster, n.- olting taaw, partiw-
sampayan malakfng hip6n, sugp6
I

linger, v.- magmalti -malti- locality, n.- dogtil- po6k


umaH-aligfd
locate, v. - tingkap6n - hanapin
link, v. - ilompang, ikawing -
idugt6ng, iugnay location, n. - Iogar, kamaindn -
Iugar kinalalagyan
lip, n. - labi - labi
lock, v. - isosi, kandadowan - isusi,
liquid, n. - /Oddo - lfkido kandaduha n

liquor, n. - alak - alak locust, n. - lokton - balang

listen, v.- manglon go- makinig lodge, n. - balln pagdiritsow4n -


bahay-pan uluyan
litter, v.- mamiklta ytik- magkalat
log. n. - troso - troso
logic 91

logic, n. - kara-rason, katoynongtin - love, v. -laby6n, aroon- ibigin,


16hika mahaHn,
n. - labi, aro - pag-ibig
loin, n. - lomo - lomo
low, adj. - maaypa; makapoy -
lonely, adj. - malongo - mabab~; mahin~
nalulumbay, namamanglaw
loyal, adj. - maptog - matapat
long, adj. - maanloh; maboyot -
mahab~; matagal lubricate, v.- langisdn, grasawan-
langisan, grasahan
look, v. - homilap, bilyon; tingkap6n
- tumingi'n; hanapin luck, n. - swirti, /calma - kapalaran
looks, n. - bikas; ilsora - ayos; luggage, n. - laJIJ:ada; kawkarga -
hitsura bagahe, kargada; dala-dalahan
loom, n.- amJ!angaboltin - _habihan, lukewarm, adj. - maalamoom;
panghabi matambangan - maligamgam;
matamlay
loop, n. - gamtih, pinatibokol a hoy6t
-silo lumber, n. - tapi, kayo, troso - tabla,
kahoy, troso
loose, adj. - maalway; naorkal -
mah,1wag; ka!ag lump, v. - pilalaokOn, pilalamo6n -
pagsama-samahin,
loosen, v.- orkaltin, bolohan; ilway; n. - bokol; timo-kol - bukol;
tilwagtfn - pakawalan; luwagan; buu-bu6; tipak
buhaghagfn
lunatic, adj. - ongo - baliw
lopsided, adj. - kiwih - tabingi
lunch, n. - pangogtowtin -
Lord, n. - Katawtin - Pangino6n pananghalian
lord, n. - amo, po6n; main ik6n - lung, n. - baya - bag~
amo, po6n; may-arl
lure, n. - pampaakit - pang-akit
lose, v.- mapirdi; mila/on; matalo;
mnlogih - mawal~; maligaw; lust, n. - malindin olimon, kato-roytin
matalo; malugi - kalibugan

lot, n. - loti; kalm_a - lote; kapalaran lustre, n. - kintab - kinang

loud, adj.- maklulw (ton6y), luxurious, adj. - na-pakawanay;


maklltlok - malakas (tinig), mabal6r; malambong -
maingay napakaginhawa; maluho, mabisyo

louse, n (pl. lice). - koto. - kuto


- M-
machine, n. - mtikina - makina malice, n.- dokll a apos-
masamang hangarin
mad, adj. - ongo; mahobhob - ul61;
gaHt malignant, adj. - makamat{, grabi;
na-pakadokll - nakamamatay,
magic, n. - salamangka - malubha; napakasamA
salamangka
mammoth, adj. - na-pakahi-ban -
magnet, n. - balani, batombalani - malakfng-malakf, napakalakf
balani, batubalani
man, n. - lalaki; tawo - lalaki; tao
magnificent, adj. - na-pakaganda -
dakila, maringal manage, v.- pangasiwaan; magawa
- pangasiwaan; magawA
magnify, v.- palwahOn mahi-ban (ex.
largabista, mikropono ); dayawon - mandatory, adj. - mapilit a
palabasfng malakf (ex. largabista, kapanogoan - sapilitang pag-uutos
mikr6pono); purihin
manger, n. - la/abangan - sabsaban
maid, n. - babayin ali/a; dalaga -
utusang babae; dalaga manhandle, v.- rindiwon -
pagbuhatan ng kamay, saktan
maiden, n. - dalaga, dalagita -
dalaga, dalagita, manhood, n. - pa-makalalaki; hoston
adj. - o-na - una idad - pagkalalaki; kahustuhang
gulang
mail box, n. - boson - bus6n
mania, n. - masyadon pa-makaloko
main, adj. - mayor-mayor, mayonninti ha a-say bagay; pa-maghoramintado
- pangunahfn, prinsipal - sobrang pagkahalfng;
paghuhuram entado
maintain, v. - mantiniwon; odongan;
sostintowtin - panatilihin; manifest, v. - ipatnag - ihayag,
panindigan; sustentuhan adj. - malino - maliwanag
make, v.- gaw-on- gawfn, manifold, adj. - lako tan nangasasari
n. - marka; yari - tatak; yari - maramt at sarfsari ·
make-believe, n. - pa-magkonwari - manipulate, v. - maniobrawon,
pagkukunwari taktikawon - manyobrahfn,
taktikahfn
malady, n. - masak{t, lalayamon -
sakft, karamdaman manner, n.- sistima; pa-mag-oogali
- paraan; asal
male, n. - lalaki - lalaki

92
manual 93

manual, adj. - anggamoton (trabaho) mash, v.- donoton, masawon (ex.


- gawaing-kamiy, kinikamiy patatas) - masahin, ligisfn
manufacture, v. - mamabrikd, mask, n. - maskara - maskara
gaw-on, mangimbinto -
magpabriU, magtagnl-tagnl, gawln, mas~n, n. - kantiro - kantero
mag-imbento '
mass, n. - kalabongan; kalaktin; bolto
manure, n. - takli ayop, pataba, - malakfng pagtitipon; ang
abono - taing-hayop, pataba, karamihan, bulto
abono
Mass, n. - Misa - Misa
many, adj. - lakiJ - marami
massacre, n. - pa-mangmatin
mar, v.- hiraon a itsora o golpiwan - puksa
pa-magkatawo - sirain ang hitsura
o pagkatao mast, n. -palo - palo, alb6r

margin, n. - liglig papa a hom{n so/at; master, v. - magpakaporbado,


palogar - gilid ng papel na walang kabisadowon; daogon; amoon -
nakasulat; palugit magpakadalubhasa, unawaing
lub6s; daigfn; supilin,
market, n. - palingki - palengke, n. - amo; maistro; porbado -
pamilihan · amo; maestro; .dalubhasa
mastermind, n. - ampamoon-poon,
' '
marriage, n. - kahdl - kasal
ampagmotor-motor - punong
married, adj. - kasado - kasal tagabalak, utak
marry, v. - magkaambaU, pagkahalan mat, n. - apdy - banfg
- mag-asawa, pakasalin
match, v.- pantaydn; pi-kontisOn;
marsh, n.- papahol, ka'-payawan- ma-pibagay - pantayan;
lad, latian paglabanin; magkabagay,
n. - kllhokat; kontisan; paris -
martyr, n.- martir, pinat{ o kasukat; labanan; pareha
pinadya-dya bana ha matn katotpol
- martir, pinatiy o pinahirapan match, .n. - posporo - pospor6
dahil sa kanyang pananampalataya
mate, n. - kaambal{; kalamoan -
marvel, v. - maka-ngap - asawa; kasama
mimangha
materialize, v. - pomtog; isagawa;
masculine, adj. - panglalaki, bigla pa-kit - magkatoto6; isagawa;
lalakin-lalaki - panlalaki, biglang magpakita
lalaking-lalaki
matron, n. - babayin ampangasiwa -
babaepg katiwala
94 matter

matter, n.- bagay- bagay meddle, v.- maki-om6n,


maki-lo6b-lo6b - makial~m.
mattress, n. - kotson - kuts6n manghimasok
mature, v.- tomokluig, magnakom; media, n., pl. (sg. medium).- gamit
lomoto; maabot a kaldt - pa-mikalat balita - gamit para sa
gumulang; mahin6g; dumatfng ang pagkakalat ng balitl
taning (bangko)
median, n./adj. - botlay - gitnA
maximum, n./adj. - pinakalakO,
pinakamahi-ban, pinakamabydt, mediate, v.- maki-tot6/ para /aloma,
pmakamapards - pinakamarami, pi-ayoson - mamagitan
pinakamalakf, pinakamabig~t.
pinakamabiUs medicine, n. - tambal - gam6t
may, v.- maari- maaarl meditate, v. - imomnok6n,
paka-isip-isipon, /aman-laman6n -
maybe, adv. - ola-no - marahil magnilay-nilay, magbulay-bulay,
wari-wariin
me, pron. - hi/W, ko,. kongko - ak6,
ko, akin medium, adj. - kaab(g-abigan -
katamtaman, kainaman
meadow, n. - lawak - parang
medium, n. (pl. media).- ponnidyo,
meal, n. - pa-mangdn - pagkain gawa nin; kagamitan,· tawon
anggamiton maid-toto/ ha ispirito -
mean, v.- toron, tatalawon- pamamagitan, gawa ng; kagamitan;
sadyaln, kusain taong ginagamit para makipag-usap
mean, adj: - mf?smos; maaypa a klasi; sa espir~tu
dokfl - hamak; mahinang uri; meek, adj. - mapagmaaypa, matonlok
masama - mapagpakumbabA, masunurin
means, n. - kababaan, para/an; meet, v.- hakbat6n, mi-tagJW,
kama-mafn - kaya, para~n; mi-ta_p61 - salubungin, magtagpO
ari-arian
melancholy, adj. - malo/0 -
meanwhile, n. -lo-gan, mintras- malungk6t
samantala
mellow, adj. - ma/010 a ma/010;
measles, n. - tikrah - tigd~s mapalnd; ma/f!Y6p (bosis) - hin6g
na hin6g; mahinahon; malamfg
measure, n. - hohokat, panokatan -
(tinig)
panukat, takal~n
melody, n. - ponto - himig
meat, n. - kami - karn~
melt, v. - tonawon - tunawin
memorable 95

memorable, adj. - kay mali-lingwanan mess, n.- yay niwa-wakrlwak; go/pi;


- dl-malilimutan. dolmong; pa-mangan - ang
nagkalat; napakarami; dumf;
memorial, n. - pama-panomtoman - pagkain
pang-alaala
message, n. - minsahi, paba/ita -
memorize, v.- paltopan ~ isaulo mensahe, pasabi
menace, n. - banta - panganib messenger, n. - ihohogo para
mamibalita - mensahero
mend, v. - sorsiwan; komponyon,
piorongon- sulsiMn; kumpunihln, meteor, n. - takti bitoon - bulalakaw
pagkasundufn
method, n. - paninistima -
menstruate, v. - magrigla - paninistema
magkaregla
meticulous, adj. - makotino, polido
mentality, n. - k./asin pa-mag-iisip - - maselan
url ng pag-iisip
midday, n.- ogtiawlo- tanghali
mention, v.- banggiton- banggilfn
middle, n./adj. - botlay - gitna
merchandise, n. - tagilako, paninda
- kalakal, paninda midwife, n. - komadrona -
komadrona
merchant, n. - komirsyanti -
komersiyante, negosyante, might, n. - kohtiw, krlpangyarian -
mangangalakal lakas, kapangyarihan
mercy, n.- inganga-ro- awa migrate, v.- manglaloman baba[{-
mangibang-bayan
mere, adj. - bongat - lamang
mild, adj. - mapalna, swabi,
merge, v. - mi-tapol - ipisan krlabig-abigan - mahinahon,
suwabe, katamtaman
merit, n. - krlrapatan tomanggap
toba/0 o dayaw,- mata-gay a k.lasi mildew, n. - balotabOt - tagulamfn
(prodokto) - karapatang
tumanggap ng gantimpala o militant, adj. - ma-maki-Iabdn -
parangal; mataas na url (produkto) mapandigmA
merry, adj.- maliga- masaya milk, n. - litsi, gatas - gatas
mesh, n.- matan.ik6t, lobOt-lobOt ha mill, n. - gigilingan, makina -
ginansilyo - mata ng lambat gilingan, kiskisan
mimic, v.- alig-aligon-
gaya-gayahin
..
% mind

mind, v. - intindyon, asikilsowon . ~


intindihfn, asikasuhin, .
miser, n./adj.- koripot- kuripot
n. - i$ip -,- isip miserable, adj. - na-pakillo/0, '
kil-kilinga-ro, pobrin-pobri --'-
mine, pron. - ikon ko - akin malungk6t, kahabag-habag,
abang-aba
mine, n. - mina - mina
misfortune, n. - kilkolangan-killma,
mingle, v. - maki-ha-lo, kildimalasan - kasawiang-palad,
maki-yobz1-yobt1- makihalo, kamalasan
makihalubilo
misgiving, n. - kotob,
minimize, v. - pakalogon, ba-wahdn andaramdaramon; pa-maglowa-lowa
. halos homin ma-bati - maliitfn, bana ha li-mo - pag-aalinlangan,
bawasan pangamba; agam-agam
minist~r, v.- mangasisti, mangapoya mishap, n. - aksidinti, disgrasya ~
- maglingk6d, sakunil, kapahamakan
n. - ministro; pastor, pari -
ministro; past6r, pari miss, v.- mintis, kay makwa, kay
mahambot; ma-loktawan;
minor, adj.- andk ot; mas makalog; angkalongo- hindi tamaan, hindi
ambO masyadon importanti bata pa; makuha, hindi abutan; malaktawan;
mas malift; hindi gaanong ' mangulila, masabig sa
mahalaga '
mist, n. - alipaok - ham6g
minus, adj./prep. - kolang, main
· ba-wah - kulang, may bawas mistake, n. - lingo - mali
minute, n. - minoto - minuto, mistreat, v. - damsakon -
adj. - na-pakilkalog - pagmalabisan, pagmalupitan
napakalift
mitigate, v.- palo-pawon, ba-wahatin
mire, n. - lab6n, dotak - putik, (lo/0) - pagaanfn, bawasan
lusak (lungk6t)
mirror, n. - ispiho - salamfn mix, v. - laoktin - haluan
mirth, n. - liga-liga - katuwaan moan, v. - omaloloy, omayongol,
domaing - humaluyhoy,
miscarriage, 'n. - naglatan - agas, humalinghfng, dumafng
pagkalaglag
/

mob, n.- tawtawon ampango/6 ,-


miscellaneous, adj. - sari-sari - mga manggugul6
iba't-iba
mobilize, v.- ihand/i ha labanan;
mischief, n. - kapilyowan - pati~o6n - ihanda sa labanan;
kapilyuhan pa~IIusin ·
mock 97

mock, v. - toyaon - kutyafn monopolize, v.- sari/yon- sarilinin


mode, n. -para/an, sistima; moda, oso monster, n.- ka-pali-mon klasin tawo
- paraan; moda, uso o ayop - dambuhala
model, n. - oliran, modilo - monstrous, adj. - kara-raoto;
huwar~n. modelo kapa-pahal4k; ambO normal -
n~pakalakf; kasind~k-sind~k;
moderate, adj. - kaabig-abigan - lubhang k~kaib~
katamtaman
month, n. - bolan - buwan
modest, adj. -pinon manigo-tigo;
mapagmaaypa; kaabig-abigan - mood, n. - kalayaman nakom -
mahinhln; mapagpakumbaba; lagay ng kalooban
katamtaman
moo'n, n. - bolan - buwao
modify, v.- omanon - ibahln
mop, n. - panlampason ma{n
moist, adj. - mato-mol, maropit-ropit gaga-gotan - lampaso
- mahalumigmfg, bas~-basa,
mamasA-masA moral, n. - aral - aral

molar, n.- bogang- bag~ng morale, n. - galahgah; top6l - sigla


molasses, n. - ginaok, polot toboh - morbid, adj. - ka-pali-mon ka-pariril;
pul6t iMt ha ongon pa-ngisip -
nakatatakot na nakarfrimarim;
mold, v. - kortiwon, ihonna - gating sa sirang kaisipan
hubugin, ihulm~.
n. - horm.a - hulm~ more, adv. - mas, ho/6k - higlt,
mas, lalo
mold, n. - balotabot - amag
moreover, adv.- poyra is6n (it{, itaw),
mole, n. - tarong - nun~I. taling lik61 konan ya-rin - buk6d diyan
(dito, do6n), tangl sa riy~n
molest, v. - golo-golowon, abosowon
(gawa maalay)- guluhln, abusuhin morning, n. - boklah - umaga
(gaw~ng mahalay)
moron, n. - isip-anak, bobo (ambO ha
moment, n. - domalf - saglft, komidya)- tsip bata, bobo
sandali
morsel, n.- bi-hing (pa-mangtin) -
money, n. - kwarta - salapi sansubo '
mongo, n.- balatong- mungg6 mortal, adj. - grabi, makamat{ -
malubha, nakamamatay
monkey, n. - bakO - ungg6y,
matsfng, tsonggo mortar, n. - a-hong, a/mitis -
lus6ng, almires
98 mortgage

mortgage, v.- ihanglii- isangla mow, v. - palpaldn (dikOt) - gapasin

mosquito, n. -
-ilok - lam6k much, adj. - lakO - marami,
adv. - mas - lal()
moss, D. - lomot - lumot
mucus, D. - boo/ - uhog
most, n. - yay karamilan- ang
!along Dakararami, mud, D. - dotdk - putik
adv. - pinakac - piDaka-
muddle, v.- golo-golowon- guluhfn
mother, D. - indo, nanay- i·na,
DaDay multiply, v. - palako6n, lomakO -
paramihin, dumami
mother-In-law, D. - katyangan a
babayi - b_iyeDaDg babae multitude, D. - go/pin tawo,
kalabongan - makapal na tao,
motion, v. - sinyasdn - hudyataD, kawaD
seDyasaD,
D. - tigo; mosyon - kilos, mumble, v. - tomalabotob, mana/ita
galaw; muDgkahl halos kay malngo -
bumulung-bul6Dg
motivate, v.- paganawon; mamitaldy
- magbuy6 mumps, D. - pangdl - bikl

motive, ri. -yay bara-nan no anongkot munch, v.- yangot-yangoton-


gaw-on yay a-say bagay - ang Dgalutfn
dahilaD kung bakit Dais gawfD ang
isang bagay municipality, D. - babaf{- bayan

motto, D. - kahalitaan a munition, n. - aw-annas - mga


ampagsikapan gopdan - salawikafn sandata

mount, v. - homaklang; ikab{t para murder, n.- sadyii a pa-mangmat{n


iparada; moli - sumakay; ikabft tawo - sadyang pagpatay sa tao
para ilantad; akyatfD,
murmur, D. - andh; dalamorom -
D. - bakil, babo buDd6k
aDas; uDgol
mountain, D. - bakil - bund6k
muscle, D. - Iaman (ha tawo o ayop)
~ kalamnaD
mourn, v. - ikalo/0, magngilin -
ipagdalamhatl, magluksa
muse, v. - mag.is{p-is{p, .
mouse, n. - ibot - daga mangimomnok - magnilay-Dilay

mouth, n. - bob6y - bibfg mushroom, D. - dakrakan - kabute

move, v. - tigoon, omomdn; music, n. - musika, togtog - musika,


magkambya - galawin; lumipat, tugtugin ·
D. - tigo - kilos, galaw -
must 99

must, v. - dapat, kailangan - dapat, mutual, adj. - pariho ha mi-dobali


kailangan (rilasy6n) - pareho sa magkabila
(ex. ugnayan)
mustache, moustache, n. - bigoti -
bigote ' muzzle-, v. - bosaltin - busalan
mute, n./adj. - hom{n tol6k, omol - my, pron.- ko- akin, ko
walang imfk, pipi
myriad, adj./n. - kay mabilang,
mutilate, v. - hiraon; pangwanan libo-libo, na-pakagolpi ,...:._
partin lalaman (padya-dya6n o di-mabilang, laksa, napakarami
disgrasya)- sirain; putulin ang
bahagi ng katawan mysterious, adj. - ka-paispanta, kay
maintindyJin - mahiwaga
mutter, v.- manalabotob-
bumulung-bul6ng myth, n. - tototolon - alamat
- N-
nab, v. - dakpon, takmalan - dakpfn, nauseating, adj. - ka-pahoka -
sunggaban nakakasuka
nag, v.- pi-sita-sita, pipa-pastang- navel, n. - pohol - pusod
manising lagl, yamutfn
navigate, v. :- magbyahi ha Lan6m;
nail, v. - ipasak - ipako, manim6n - maglayag; tumim6n
n. - pasak (yay an-ipasak);
kok6h - pako; kuk6 near, adj.:- mahindog, maran{-
mala pit
naive, adj. - inosinti, mababoy
· pangingintindi o pangingisip - neat, adj. - maayos tan malinis -
ugaling bata, walang muwang maayos at malinis

naked, adj. - Labo-Lapyang - nebulous, adj. - malapot; maalipaok


hub6't-hubad - malabo; ,m aulop

name, n. - ngalan - pangalan necessary, adj. - kailangan -


kailangan
nap, v. - mamihaiop - umidlfp
necessity, n. - bagay a kai/angan -
nape, n. - to6n - batok pan9angailangan
napkin, n. - sirbilyita - scrbilyeta neck, n. - /ooy - lifg, lccg
narrate, v. - toto/on - isalaysay necklace, n. - kolintah - kwintas
I
narrow, adj. - makitil, makipot - necktie, n. - korbata - kurbata /
makipot
need, n.- pangangailangan-
nasty, adj. - ka -pariril; bastos; pangangailangan
makasta - nakapandfdfri; bast6s;
masania . ,needle, n. - karayom - karayom

native, n. - tobO (tawo) - katutubo negative, adj. - ka{, ambO, homin;


kontra; kolang ha siro - hindi,
nature, n. - pawpinalsa; natoral wala; salungat, patanggf; kulang sa
pa-mag-oogali - kalikasan; sariling sero
katangian
neglect, v. - po-layan - pabayaan
naughty, adj. -pi/yo, ambO mahon6L
- pily6, di-masunurin negligent, adj. - mapamaoltiy -
• pabaya
nausea~n. - olaw, Layam a ka-paligi
- lula, alibadbad negotiate, v. - makiintindi -
makipag-(mawaan

100
neighbor 101

neighbor, D. -lalholibay- nice, adj. - madangkll, maalop,


kapitbahay lal-palilikOt - magiliw, angk6p,
nakalulug6d
neither, coDj. - ni - Di
nickaame, n. - alo-a/0 - palayaw
neophyte, D. - ba-yon loob -
baguhan niece, n. - lal-nakdn a babayi -
pamangkfng babae
nephew, n. - lal-naktin a lalaki -
pamangkfng lalaki night, n. - yabf - gab£
nepotism, n. - paboritismo ha lal-daya nightfall, n. - pa-magdomoblom,
- nepotismo ampi-hamham a maroblom tan
mahawang - takfpsflim
nerve, D. - oyat pangfayaman; tOpO[,
kohdw nakom - nerbiyos; tapang, nightmare, n. - bangongot -
laUs ng lo6b bangungot
nervous, adj. - malili-mowon, nil, n. - homfn - wala
nirbyoso - matatakutfn, nerbiyoso
nimble, adj. - malikhi, alisto -
nest, n. - haldy, pogal - pugad maliksi', list6, listA
net, n.- ikOt; limpyo (ganansya)- nip, v. - mangindot; mangayat nin
lambAt; linfs na tubO _ bi-hing; potyon - kumur6t;
kumugit ng kapiraso; kitili'n
neutral, adj. - homfn angkilingan,
homfn ampaki-lalan - walAng nipple, n. - bongan soso; tsopon -
kinikilingan, walAng pinapanigan ut6ng; tsup6n
never, adv. - kay milal-ka-noman, nit, n. - lio - lisa
ando ta ando - hindi kailanmAn,
huwAg kailanmAn no, adj. - homfn - wala,
adv.- ka£, ambO- hindi
nevertheless, adv. - anorfn man,
anodtaw pa man - gayunmAn noble, adj. - marangdl - mahirlika
new, adj. - ba-yo, ambO sandy - nobody, pron. - homfn tawo -
bago, dl-hiratf waiAng tao,
n. - tawon homfn kwinta -
news, n. - balitll, damag - r balita taong walang kuwenta
newspaper, n.- dyaryo, piryodiko- nod, n. - tango - tang(>
pAhayagAn, diyaryo, peryodiko
noise, n. - tol6k - ingay
next, adj. - /ql-lwnol ~ kasun6d
nomad, n. - tawon palipat-lipat a
nibble, v. -- kotion; kibkibOn - iwanan - taong palipat-lipat ang
kagatfn nang malift, kukutln tinitirahan
102 nondescript

nondescript, adj. - homin mapatnag a notion, n.- (iti.ha) ola-lom,


pamilbian - mahirap uriin koro-koro; tatala a homin
kapatongoltin- palagay, kuru-kuro;
none, pron. - homin - wala kaululan
nonsense, n. - homin notorious, adj. _:__ bantog ha karokaan
ka-kapatongolan, kaongowan - - bant6g sa kasamaan
bagay na walang kapararakan,
kalokohan notwithstanding, prep. - ha dobali
nin - sa kabiUl ng
noodle, n. - bihon, miswa, miki -
bihon, miswa, mike nourish, v.- papanganon nin
. masostansya; palamboton - pakanin
nook, n. - dohok, doyo - sulok ng masustansiya; payabungin
noon, n. - kaoogtowan awlo - no~elty, n. - pa-makaba-yo -
tanghaling tapat pagkabago
noose, n. - ka-lot - silo novice~
n. - ba-yon loob laloy
pa-makamadre baguhan
nor, conj.- ni- ni
now, adv. - hawanin - ngay6n
north, n./adj. - mayanan, norti -
hilaga, norte nowadays, adv: - konan yadtin
panaon - sa panah6ng it6
nose, n. - a-long - il6ng
noxious, adj. - ampakapirwi.syo ha
nostril n. - lobOt a-long - butas ng lalaman o pa-magkatawo-
il6ng nakapipinsalang lubha sa katawan o
pagkatao
not, adv.- kai, ambO- hindi
nucleus, n. - sintro, bohol, ,
notable, adj. - mairap lingwanan bana kalinbo-botlayan - ubod,
tahoma, ambO basta- mahirap pinakagitnang bahagi
makalimutan, kilala ·
nude, adj. - labo-lapyang -
note, v.- asikasowon; ilista- bub6't-hubad
pag-ukulan ng pansfn, itala
nudge, v.- hiknolOn- sikuhfn
nothing, pron. - homin - wala,
n. - bagay homin kwinta; homin nQII, adj. - homin iplkto, homin
anyaman - bagay na walang kapatonglan; homin, siro - walang
halaga; walang anuman bisa, walang kapararakan; wala,
sero
notice, v.- asikasowon- pansinfn
numb, adj. - bona/, kay ampakalayam
notify, v.- patandaan, balitaan - manhfd, hindi nakakaramdam
patalastasan, balitaan
number 103

number, n.- nomiro, bilang- nurture, v.- papanganon nin


numero, bilang masostansya; palamboton; toroan;
alagaan nin mafn kaboyotan -
numerous, adj. - go/pi, lakO - pakainin ng masustansiya;
marami payabungin; hubugin; alagaan nang
I
may katagalan \
nun, n. - madri, mongha - madre,
mongha nutrition, n. - pa-mangan, sostansya
- pagkain, sustansiya
nurse, v. - mangalaga; mamasoso -
alagaan; magpasuso nutritious, adj. - masostansya -
masustansiya

I
~ 0-

oar, n.- boghay, gaor- sagwan, obscene, adj. - maalay, makalawakaw


gaod - mahalay, malaswa
oath, n. - hompa - sumpa obscure, adj. - ambo malino, ambo
mapatnag, maroblom -
obdurate, adj. - matibOy a olo - dl-maliwanag, dl-hayag, madilfm
matigas na puso
observe, v.- imatondn; gopdan-
obedient, adj. - mahonol -
1 pagmasdan; tumalima
masunurin
obsolete, adj. - kay na angkagamit,
obeisance, n. - salodon kaga-galang napas6y na - hindi na ginagamit,
- paggalang lipas na
obese, adj. - na-pakatabii - obstacle, n. - balatong, harang -
napakataba balakid, sagabal
obey, v.- homono/- sumun6d obstinate, adj. - oloy-olo, ikon a ikon
- matigas ang ulo
object, n. - bagay; toor - bagay;
Ia yon, obstruct, v.- harangan, pondan -
v. - komontra - tumutol hadlangan, sagwilan
obligatory, adj. - sapilitan - obtain, v. - makakwa - makakuha
sapilitan
obtuse, adj. - porol, polpol -
oblique, adj. - nakailar; patanlig o mapur61, pulp61
malapot (pananalita o
pa-magkatawo) - nakahilig; obvious, adj. - mapatnag -
padaplfs o malabo (ex. pananalita o maliwanag
pagkatao)
occasionally, adv. -
obliterate, v.- hiraon nin hom{n paminghan-minghan -
matlii; polakon ha kaisipan - paminsan-minsan
pawiin
occur, v.- mangyari, molyari -
oblivious, adj. - kay naasikaso, kay mangyari
nakatatandii - hindi alintana
ocean, n. 1 anibay, layat - karagatan
oblong, adj. - kortin oybon -
biluhaba, pahaba octopus, n. - kolitii - pugita

obnoxious, adj. - maka-pasora - odd, adj. - ambo karamz?-damilan;


kasuklam-suklam sobra ha paris - dl-karaniwan;
sobra sa pares

104
odious 105

odious, adj. - masyadon ka-pqsora - omnlcient, adj. - magtanda nin


kasukU.m-suklam halbdn - nakababatfd ng
kalahat-lahatan
odor, n. - angot - arn6y
on, prep. - ha, ha babo - sa, sa

or, prep. - nin - ng ibabaw
offend, v. - magkasalanan; hakitan a once, adv.- minghan- minsan
nakom - magkasala; sugatan ang
damdarnin one, n./adj. - a-sa - isa
offer, v.- ida-ton, ioprisfr- ihand6g, one-sided, adj. - mafn angkilingan,
ial6k ambO timbang - may pinapanigan

offhand, adj. - biglaan - biglaan onion, n. - siboyas - sibuyas


officer, n. - ampamoon, opisyal - only, adv.- bongat, tana- lamang,
pinuno, opisyal adj. - ka-siya-siya - tangi,
t. bugt6ng
offshoot, n. - halinghing, hangi -
sanga onslaught, n. - mabayanin kaso-sogod
- mabangfs na salakay
offspring, n. - alalak; risolta -
suplfng; resulta onward, adj./adv.- paabanti-
pasul6ng
often, adv. - mabotbot, naynay, /awah
madalas, malimit ooze, v. -lomwah daoto-daoto (ex.
daya), matakahdn daoto-daoto-
oil, n. - langfs, /alok, lana; mantikll - tumatagas nang pakaunti-kaunti
langfs; mantiU (ex. dugfl), painuf-in6t dumaloy
oilstone, n. - pa-ngahaan - hasaan open, v. - abriyan - buksan
old, adj. - matoantawo; daan - opponent, n. - ka/aban, kakontra -
rnatanda; luma kalaban, katal6
omen, n. - parlaw, sinyalis - · oppose, v. - halo-ngaton, kalabanon
pangitain, palatandaan - salungatfn , kalabanin
omit, v. - alihon, galaton - alisfn, opposite, n. - kabalintaan -
kaltasfn kabaligtaran,
adj. - katbon; dobali - katapat;
omnipotent, adj. - kabila
pinakamakapangyayari, makagawa
nin halban - makapangyarihan sa oppress, v.- apiwon, pairapon-
Ia hat apihfn, pahirapan
omnipresent, adj. - prisinti ha halban
· Iogar - sumasalahat ng Iugar
106 optimistic

optimistic, adj. - kay tampol ostentatlon, n. - kaparayawan -


angkom.apoy a nakom; pagmamarangyA
ampomasimala ha labtih a ogotan -
dl madalfng masiraan ng lo6b; ostracize, v. - ipoyra ha gropon tawo
maasahin sa mabuti - itakwfl
option, n. - librin pa-mili - other, adj. -/aloma~ iba
malayang pagpiH
ought, v.- dapat, kailangan- dapat,
opulent, adj. - mdyaman, abonda, kailangan
bastanti - mayaman, masagana
our, pron.- tamd; ta; mi atin, natin;
or, conj.- o - o amin, namin
orchard, n. - lagwirtan kamainan oust, v. - paglaton - paalisfn
pawpoon prutas - loobang
. natatamnAn ng mga punong out, adj. - ha likol - sa labas
namumunga
outbound, adj. - palikOl, anggomlat
ordeal, n. - mahigpit .a panondbok, - papalabas, paalfs
mairap a dinalanan, kapa-pali-mon
karanasan -.- mahigpft na outburst, n. - pa-mipahngaw -
pagsubok, pahirap, kahilA-hilakb6t bulalas
na karanasAn
outbreak, n. - big/a alsa (pangyayari)
orientation, n. - pa-mitoro ha tawon - biglang paglitaw, silakb6
ba-yo ha a-say dogal o gawa; outcast, n. - tawon homfn malabdy,
, pa-makabisado ha a-say dogal;
pa-magkabisado nin sarili - pinata-boy - taong pinalayas o
itinakwfl
pagtuturo sa isAng taong baguhan
sa isang IugAr o gawain; outcome, n. - risolta - kinalabasan
pagkakabisado sa isAng Iugar;
pagkakabisado sa sa~ili outcry, n. - big/a a aghaw - biglang
sigAw
origin, n. - pinangibatan,
pinag-ompisawan - pinagbuhatan, outdoor, adj.- panlikOl- panlabas
pinanggalingan, pinagmulan
outfit, n. - kahangkapan; holot;
ornament, n. - adomo - palamuti gropon tawo - kasangkapan; su6t;
pangkat ·
orphan, n. - olila - ulila
outing, n. - pa-mipa-pasyar -
oscillate, v.- mango-ondayon, pagliliwaHw
omorong-somo/ong; maglowa-/oway
nakom - dumuyan-duyan, outlandish, adj. -
mag-urong-sulong; mag-atubili hakalakOn-hakalakO - kakaiba
outlay, n. - gastos - gugol
outlet 107

outlet, n. - ampagdiskargawan, overcome, v.- mada6g, masapar;


anlowahtin - Iagusan maapiktawan - pagtagumpayan,
gahisln; maapektuban
outline, n. - balangkas, korti, ponna
- balangkas, hugis, porma overdo, v.- pasobrawan (ex. tigo)-
lumabis
outrage, n. - sobran kabagsitan,
sobran karawalan, kabastosan, overdue, adj. - lampas ha takdii a
insolto, sobran hobhob - malabis oras, atrasado - lampas sa takdang
na kalupitan, kalapastanganan, oras, huH
kabastusan, pag-alipusta, labis na
galit overflow, v.- lomabwii, lomapaw-
umapaw
outrigger, n.- pahopltik- katig
overhear, v.- ma-totolyanan-
outright, adj. - prankawan; kaboowan maulinigan
- ganap, tahas, hayagan,
adv.- antimano- kagyat overlap, v.- ihamil, ma-pibabanto -
isanib, magkapatung-patong
outset, n. - ompisa - simula
overlay, v.- aplakan, babowan-
outside, n. - lik61 - labas latagan, patungan
outspoken, adj. - prankawan overlook, v.- kay maasikaso,
mana/ita, hom{n koroh-kor6h a ma-loktawan; angka-tamolaw - di
bob6y - tahas magsalita mapuna, makaligtaan; tunghayan
outstanding, adj. - ampanalonggaring; overnight, adj./adv.- mikakayab{-
angkatl/i (gagaw-on) - kilala, magdamag
tanyag; natitira
overpower, v.- mada6g- magahls
oval, n./adj. --.:.. kortin oybon - habil6g
overrule, v. - baliwalaon, kay biyan
ovation, n. - big/a a pa-magbiba, alaga - pawalang saysay
makhaw a palakpakan - masiglang
sfgawan, masigabong palakpakan overseer, n. - pina-tayaan - katiwala

oven, n.,- omo - hurn6 overt, adj. - parada, mapatnag -


hayag,Iantad
over, prep.- ha ta-ta-gay; ha dobali;
ha babo; ha; maho/6k ha; nayari ana overtake, v.- abotan, ma-lampasan,
- sa bandang itaas; sa kabila; sa ma-bon - abutan, malampasan
ibabaw; sa; mal!igft sa; tap6s na
overturn, v. - ipalokob; iparalbog -
overcast, adj. - maho-yom, malo/om ita6b; ibagsak
__. makulimHm, maulap
overwhelm, v. - daog6n hosto -
gapifn
108 owe

owe, v. - magkaoumg - magkautang ox, n. - bakan kap6n- kap6ng baka


owl, n. - kolap - kuwago oyster, n. - talabdh- talaba
own, v. - mag-ikon, magkamafn;
aminon - mag-ad, magkaro6n;
aminin
-p -

pace, n. - katantandn o katalabitdn pal, n. - ka-lomaw-lomdw, amigo -


(tigo); bi-tang, leo-rang- kabagal o kasama-sama, kaibigan
kabilfs (kilos); hakbang
palatable, adj. - malahdp - masarap
pacify, v.- patinokon, payapaon-
patahimikin, payapain palate, n. - ngaloh - ngalangala

ppckage, n. ~ pakiti - pakete pale, adj.- mapotla- maputla

pact, n. - pa-mi-tot6l, trato - usapfn, palm, n. - palal, dalokap gam6t -


tipan · palad

pad, v. - apinan marona; pasobrawdn palpitate, v.- tomib6k-- tumib6k


(halita o solat)- sapinan nang
malamb6t; pasobrahan (salita o palsy, n. - pa-makaparal{tiko -
sulat), par ali sis
n. - apin a marona; pad -
pamper, v.- honol6n a layaw-
.sap{n na malamb6t; pad
palayawin
paddle, n. - boghay'- sagwan ·
pamphlet, n. -- polyito,. babasawon -
paddock, n. - kordl kabayo - kur:U polyeto
ng kabayo
pan, n. - palyok; kasirola - kawali;
paddy, n.- pali; bowdt- palay; kasirola
bukirfn
pang n. - ilab, apli - kir6t, hapdi
padlock, n. - kandado - kandado
panic, rL - biglfi kahalakdn, nataranta
.,agan, n. - bongkalot, ambO Kristyano _.:._ sindak, malit6
_ - pagano
pant, v. - OIJ1ingdh - humingal
page, n. - pahina - pahina .
pants, n. - talawinih - pantal6n
pall, n. - timbfi, ·baldi - timba, balde
paper, n.- papa- papel
pain, n. - hak{t, ilab, apli - sakft,
parable, n. - istoryan talinhaga -
kir6t, hapdi
parabula, talinhaga
painstaking, adj. - maingat -
maingat paradox, n.- pahowi (pananalita),
lowdy bagay a kay ma-pi-pol a
paint, n. - pintora, pinta - pintura mi-sabdy mangyari - kabalintunaan

pair, n.- pariha, paris- pareha,


pares

109
110 paraffin

paraffin, n. - bagay anggaw-on partly, adv.- midyo- bahagya


kandila o plorwaks - bagay na
ginagawang kandill\ o plorwax · partner, n. - kalamo, kapariha -
kasama
parallel, adj. - ampiampar, asa-say
diriksyon; kapariho - magkahilera, pass, v. - itorol; ma-dalanan, pa-wan,
iisang diriksiy6n; magkatulad ' lomabah; makapds - iab6t;
maraanan, dumaan, lumipas;
parcel, n. - pakiti; parsila - pakete; makapasa,
parsela n. - pasis; makitil a dalan -
pases; makipot na landas
parched, adj. - malatan malata,
naklangdn - uhaw na uhaw, passe, adj. - laos ana - la6s na
natuyuan
passenger, n.- pasahiro- pasahero
pardon, n. - pa-nginganga-ro -
patawad, passing, adj. - kado-domalf; pasado
v. - dispinsaw6n - patawarin - panandalian; pasado

pare, v. -lopihan- talupan past, n. - nakalbah, dinomalan -


nakalipas, riakaraan
parent, n.- matoa- magulang
paste, n. - pangkola; pinapal6t -
park, v. - iparada - iparada pandikft; masa
parlor, n. - sa/as; kwarto (ex. pastime, n. - liwa-liwa - . libangan
pakolotan) - sal as; silfd (ex.
pakulutan) pasture, n. - pastolan - pastulan

parole, n. - pinalwdngan nin ma{n pat, n.- taptk- tapfk


kondisyon - par61, paglayang may
pasubali patch, n. - talo-nob; tapa/, patsi;
makalog a lotin ampananamanan -
parrot, n. - /oro - lora tagpi; tapal, patse; malift na loteng
pinaghahalamanan
part, v.- mihiyay- maghiwalay,
n. - parti - bahagi, parte path, n. - dalan - landas, daan

partial, adj. -ambO komplito; ma{n pathetic; adj. - maka-kainga-ro,


angkilingan - hindi bu6; may ka-paondo - kalunus-lun6s,
kinikilingan kahabag-habag, kaawa-awa

participate, v. - somali, ki-ka - patient, adj. - mapasinsya -


sumali, lumah6k mapagtiyaga, mapagtifs,
n. - pasyinti - pasyente
particle, n.- tam6k, na-pakakatfng a
parti - katitfng, napakamalift na patron, n. - parokyano; soki -
bahagi parokyano; sukl
pattern 111

pattnn, n. - padron, modilo, peg, n. - latok - pakong kahoy o


pangaligan - padr6n, modelo, kawayan
huwaran
penalty, n. - parosa - parusa
pauper, n. - pobri - pobre
pending, adj. - ampana-gan disisyon
pause, v.- tomgon domali, - naghfhintay ng pasiya,
magpainawa - tumigil sandali, prep. - mintras anta-gantin -
magpahinga habang hinibintay
pavement, n. - bangkita - bangketa penetrate, v.- tomolpoh, lomhob-
maglag6s, tumag6s
paw, n.- pangamlot, gagamlot-
pangalm6t penitent, adj. - ampangombabali -
nagsisisi
pawn, n. - sanglii, prinda - sangla,
prenda pensive, adj. - ampangisip nin malalo
- nag-fisfp nang malalim
pay, n. - bayar, opa; swildo - bayad,
upa; sahod, suweldo people, n. - tawtawo - mga tao

peace, n. - kaliswaytin, katinokan - pepper, n. - paminta; maliha -


kapayapaan, katahimikan paminta; sili
peak, n. - tokiok - tugatog, talukt6k peppery, adj. - mayangang -
maanghang
pearl, n. - pirlas, motyii - perh1s,
mutya per, prep.- ha, balang a-sa, ayon-
sa, bawa't isa, ayon
peculiar, adj. - homan-homa,
hakalakon-hakalakO - perceive, v.- maasikaso, malayam,
katangi-tangl, kakatw~ ma-dol - mapansfn, madama,
mapagkilala
peddle, v.- maglakO nin an-ikaraw,
maglakO tingi - maglako sa perfidy, n. - katraidortin - kataksilan
bahay-bahay, maglako. nang tingi I

perforate, v.- /obotan- butasin


peek, v. - homil{p --:- sumilip
perform, v.- gopdan, mamisagawa-
peel, v.- manglopih- magtalop gampanan, magsagawli

peep, v. - homil{p - sumilip perfume, n. - pabangloh - ,pabang6


pe~p,v. - so~iyap; tomlok makapoy perhaps, adv.- marahil, ola-no,
- sumiyap, humuni malamting - marahil, malamang

peer, n. - kapantay - kapantay peril, n. - piligro - panganib


perimeter, n.- palibo/- tik6p
112 period

period, n. - tolnok; kapanaonan - pervert, v.- paroka6n (moralidad),


tuld6k; kapanahunan ling6-lingow6n - pasamafn
(moralidad), pamalf-malifn,
perish, v. - mati- mamatay n. - tawon anggogwa maalay -
taong gumagawa ng kahalayan
pernicious, adj. - makapirwisyo -
makaplpinsala pester, v.- sora-sorawon, boysit6n-
,, yamutln, buwisitin
perpendicular, adj. - pa-dong-
pat a yo pestle, n. - a-loh - pambay6
perpetual, adv.- homin anggawan- pet, v. - aapo-apon -
walang katapusan haplus-haplusfn,
n. - alaga a ayop para bongat
perplexing, adj. - kay angkaintindyan, ikap; paborito (tawo) - alagang
ka-paispanta, ka-pagol6n isip- hayop para kalaro; paborito (tao)
nakaHlit6, nakagugul6 ng isip
petty, adj.- makal6g tan ambO
persecute, v.- osigon, padya-dya6n- maalaga - malilt at hindi
pag-usigin, pagmalupitan mahalaga
persevere, v. - magpasinsya, petulant, adj. - maantor a galot,
magpatoloy angganon mairap - ma-ngaparali- magagalitfn,
magtiyaga mayayamutin
persist, v. - magpil{t - magpumilil phlegm, n. - plima - plema
person, n. - tawo, katawo - tao, physician, n. - doktor -
katao manggagamot
perspiration, n. - hayngot - pawis physique, n. - indongan, bikas -
persuade, v. - kombinsiw6n - tikas, bikas ng katawan
himukin pick, n. - piko - piko,
pertain, v.- patongkol- maukol v.- mamoti, mampi; mamolot;
pomili; manokot - pumitas,
pertinent, adj. - importanti ta togma pumup61; pumulot; pumill:;
- nauukol mandukot

perturb, v.- maaborido, matomo, pickle, v. - mangatsara - mag-atsara


pagolow6n - magulumihanan,
mabalisa, lumigalig piece, n. - bi-hing, kapo-toh - piraso,
kaputol
pervade, v. - lomaganap -
lumaganap pier, n.- pantaldn, dodoongan-
pantalan, daungan
pierce 113

pierce, v.- tomolpoh, toyhokon; n. - tono; alkitran - tono;


saksak6n - maglag6s, tusukin; alkitran
saksakin
pitcher, n.- p'itsil- pitsel
pig, n. - baboy baboy
pity, n.- inganga-ro- awa, habag
pigeon, n. _; kalapati- kalapati
placard, n. - paskin; kartilona -
pigpen, n. - abolog - kulungan ng paskfl; karte16n
baboy
pJacate, v.- payapaon, palayopon a
pike, n. - pikil - tulos olo - payapain, palamigfn ang
lo6b
pile, n. - bonton - bunt6n
place, n.- dogal, Iogar- Iugar,
pilgrim, n. - yay ampagbyahi para po6k,
mano6r panata; yay ampagbyahi - v. - igwa - itagay
411g ·1aglalakbay para tumupad ng
panata; manlalakbay placid, adj. - matinok - tahimik
pillar, n.- to-rok an-omabot anggan plague, n. - halot, pisti - salot, peste
bobongan para pampapostora -
posteng pampaganda na ab6t plain, adj. - mapatnag; patasan;
hanggang bubungan simpli, homtn laok - malinaw;
prangkahan; simple, walang lah6k
pillow, n. - alonan - unan
plaintiff, n. ;-yay ampagdimanda -
pimple, n. - kamor6 - tagihawat ang nagsfisakdal
pin, n. - alpilir, aspil£ - aspile plaintive, adj. - ma/o/0 - malungk6t
pincer, n.- hihipit- pansipit plait, n. - hayapal - tirintfis
pinch, v. - kindoJ6n - kurutfn plane, n. - patag, dantal; katam;
ayroplano - patag, pantay; katam;
pink, adj. - dirosas - kulay rosas ' eroplano
pinnacle, n. - toktok - talukt6k plank, n. - makorpal a tapi -
tablfirig makapal
pious, adj. - rilihyoso, madibota -
relihiyoso, madasalin plant, v. - mangmola; itoloh -
magtanfm; itu16s,
pipe, n. - tobo; pipa; pito - tubo; n. - tanaman, mola; mahi-ban a
pipa; pito baUn pang-indostrya - halaman,
pana.nfm; planta, pabrikfi
pit, n.- lobot, kinotkot- hukay
platform, n. - intab/ado; plataponna
pitch, v. - isoyo, ibasyo; mamipa-dong - entablado; plataporma
--- ipuk61, ihagis; magtayo,
114 platter

platter, n.- bandihado- bandehado plump, adj. - mataba (lalaman) '-


mataba
play, v.- miikap; gomanap;
maki-hogdl; manogtog; mangalina - plunder, v. .,- tolisanon- dambungfn
maglar{'); gumanap; makipagsugal;
tumugt6g; magbirO plunge, v.- somogod; iyokyok;
toma-boy (ha lanom) - sumugod;
plea, n. - pasi-singa-ro, dawat; iba6n; sumisid, tumal6n
ipagbara-nan - pagsam~. sam~;
dahilan plus, prep. - pa-lahan nin; tan; ho/Ok
ha siro - dagdagan ng; at saka;
plead, v. - mangatoynongdn; lampas sa sero'
magbara-nan; pasi-singa-ro -
magmatuwld; magdahitan; sumamo ply, n. - longhor - sapl, patong; pilf

pleasant, adj.'- ka-pakonswilo, ply, v.- gamiton, kay tomgon;


ka-paliga - kalugud-lug6d, somolong-mag-orong - gamitin, dl
kaiga-igaya tumigit
please, v. - ma-ligawan, pocket, n. - bolsa - bulsa
pakonswilowon - masiyahan,
palugurfn poem, n. - poisya - tula

pleat, n. - piligis - pileges poet, n. - poita - makata

pledge, n. - pangakO; prinda - poignant, adj. - ka-pabagbag nakom,


pangako; prenda maapli; mobilis tan diriktaminti -
nakakabagbag damdamin, masidhi;
plenary, adj.- pang-intiro (sisyon); mabills at direktamente
komplito (kapangyarian)-
panlahatan (sesy6n); ganap point, v.- ipatoyo, totokan; itoro-
(kapangyarihan) itutok, tutukan; itur~.
n. - tampoh, tayar- dulo, tulis
plenty, n. - abonda - sagana
poise, n. - balansyado (posisyon),
pliable, adj. - angkatikO; madona a pomosisyon, magandan pa-ngawit
bobOn-bobOn - nababalukt6t, sarili- timbang (posisy6n),
sunudsunuran pumuwesto, magandang tindfg

plow, n. - araro - araro poison, n. - lason, tarnal - lason

pluck, v. - potyon, botboton - pole, n. - posti, tokon - polo, tikfn


pitasfn, bunutin
policy, n. - riglaminto - patakaran
plumb, n. - tonton - pabigat sa
panghulog polish, v. - payamoon, pinowon;
pakintabOn - pakinisin, pinuhin;
plumber, n. - tobiro - tubero pakintabfn
/

polite 115 ·

polite, adj. - madangkfl - magalang porridge, n. - nilogaw - lugaw


pollute, _v. - dolmongon (lopot, port, n. - pwirto - puwerto, daungan
lwtinolwn; lanom); parolwon
(moraliddd)- _parumihfn; dungisan portable, adj. - asintadon bi~bitqiton
- nadadala
pomp, n. - pa-mipdradan kayamanan
tan lwrangalan - paglalantad ng portion, n.- tao, parti - ·bahagi ·
karangyaan
portray, v.- iritrato - ilarawan
pond, n. - Ioong - lawa
pose, v. - pomoslsyon; magka-kanwari
ponder, v.- imomnokon, isip-isipon - mag-anyo; pumuwesto;
I - isfp-isipin, rlUYnUYlfl 1
magkunwari .
bulaybulayin
-possess, v. - mag-ikon - magmay-ari
ponderous, adj. - mabyat tan
mahi-ban, matantan bana tp mabyat post, n. ___:_ posti, to-rok ~. paste,
o mairap - mabigat' at malakf, -haligi, '
mabagal dahil· sa mabigat o v. - mamipaskin - magpaskfl
manirap .
post, n. - pwisto, distino; lwmpo -
pool, n. - Ioong,~ libtong- lubluban; puwesto, dcstino; himpilan
lawa . , ·I
post, n. - koryo - korea, .
pool, n. - bilyar; yay tipon a posta - · v. - ipakoryo - ipakoreo
bilyar; ang inipong pusta
postage, n. - bayar pa-makoryo -
poQI, n. - pinititipon a gawgamit a bayad sa korea ' '
magamit nin lw-mimbto - mga
inipong gamit na magagamit ng postpone, v. - iantalil - ipagpaliban .
ka-miyembro posture, n. - pa-mag-iindongdn -
poor, adj.- pobri, mairap; makapoy ayos ng bu6ng katawan
- maralita, mahirap; mahina pot, n. - koran, lwldiro; masitira -
populace, n. - tawtawon babali - palay6k, kaldero; paso '
mga tlwng-bayan potato, n. - patatas - patatas
populous, adj. - matawo - ~atao potent, adj. - maipikto;
porcelain, n. - higay ~ porselana makapangyayari - mabisa; ·
makapangyarihan
porch, n. - balkohahi, biranda -
portik6; balkan, beranda . pouch, n. - sopot-sopot, kalopi; loyloy
a katat - supot; luyl6y na balat
pork, n. - lwmin baboy - karne ng
bab~y
pound, n. - Iibras - libra
I '
116 pound

pound, v. - ipatok, pokpokon; precious, adj. - maalagti, mabli-


mambay6; manib6k-tib6k - mahalaga, mamal!alin
kalampagfn, pukpukfn; magbay6;
tumibuk-tib6k precipice, n. - bongtiw - tangwa,
bingit
pour, v. - ibo-bO - ibuhos
precise, adj. - iksakto - tamA, tiyak
pout, v. - imolngottin - labian '
predict, v.- holaan- hulaan
poverty, n. - kapobriwtin, kairapan -
karalitaan, kahirapan · predominant, adj. -
ampanalonggaring - nangingibabaw
powder, n.- polbos- pulb6s
prefer, v.- mas labtiy- riaisin nang
power, n. - kapangyarian, kababaan higft kaysa
- kapangyarihan, kakayaban; bisa
pregnant, adj. - malombit, boktot;
practice, n. - pa-magsantiy; gawf - pono, kargado - nagdadalang-tao,
pagsasanay; gawi buntfs; pun6, hitfk
praise, v.- poriwon, dayawon- prejudice, n. - pangingisip nin
purihin . pa-mi-piaypa pa-magkatawo, mafn
angkilingan - pag-iisip na
prank, n. - kapilyowtin - kapilyuhan pinabababa ang isang katauhan,
may kinikilingan
prate, v.- manglamf-lami-
magsalitA nang matagal at walang prelude, n. - pang-ompisa -
kapararakan pambungad
prattle, v. - domaldal - dumal<.lal premature, adj. - homfn ot ha
panaon, na-pahakbay - wala pa sa
prawn, n. - olting - ulang panah6n, ~aaga
pray, v.- magdastil, domawat- premonition, n. - parlaw, kotob -
magdasal, manalangin salagimsfm, kut6b (ng lo6b)
preach, v.- mamipahawang, mangaral prepare,v.-1nagparihado, 1naghanda
- magserm6n, mangaral - gumayak, maghanda
precarious, adj. __:_ homfn prerequisite, n. -yay angkailanganan
kasigoradowtin, dilikado - yapon - ang kailangan muna
di-panatag, mapanganib
prerogative, n. - karapattin -
precaution, n. - ingat bi-sa gaw-on a karapatan
a-say bagay - pag-iingat bago
gawfn ang isang bagay presage, v.- holaan- hulaan
precede, v. - mo~na - manguna
prescribe 117

prescribe, v. - gomwa riglaminto, prevent, v.- pondan- pigilin


mamibalita sistima; risitawan -
gumawa ng kautusan, ipahayag ang previous, adl- no-na, hinonoldn -
sistema; resitahan nauuna, smundan

present, v.- iprisinta, ipalangkap; prey, v. -lalamoh6n; boagon-


ipabilbi; mamipalwah- iharap, pagsamantalahan; silain
tbigay; ipakilala; magtanghal,
n. - rigalo - regalo price, n. - alaga, prisyo - halaga,
presyo
present, n. - hawanfn, kamahawan -
ngay6n, kasalukuyan, prick, v. - toyhok6n - s6ndutfn
adj. - kaarap - narito, kaharap
prickly heat, n. - bal{n hayngot -
preside, v. - mango-na - bungang-araw
panguluhan
pride, n. - pa-magmahi-ban -
press, v.- ipilit; p~hpohOn; itoltol; pagmamalaki'
plantsaw6n; porpor6n - ipagpflftan;
pigai'n; idii'n; plantsahi'n; siksiki'n primary, adj. - mo-na mo-na,
may6r-may6r - pangunahfn
pressure, n. - pwirsa; prisyon -
puwersa; presy6n prime, n. - ka-baldt-bakitan,
ka-hakit-hakitan; ompisa (palbangon;
prestige, n. - bilbi ta mata-gay a klasi, pana6n ampi-pagtomobO a·tanaman)
kabantogan, karangalali - - kasikatan, kasariwaan; 6mpisa
pagkakilala, kabantugan, (madalfng araw; panah6n ng
karangalan pagtubo ng halaman),
adj. - pinakamata-gay -
presumption, n. - pa-nab6t - akala kataas-taasan
pretend, v.- magkanwari- primitive, adj. - kalin-oo-nawan; daan
magkunwa oso - kauna·unahan; makaluma

pretext, n.- ipagba-bara-nan, principal, adj. - pinakaimportanti,


ipagkonwari - ipagdadahilan, pinakamata-gay - pinakamahalaga,
pagkukunwari pinakamataas
pretty, adj. - ka-paakit, maganda - principle, n. - kaptogan
kaakit-akit, maganda, ampagbasiwan; patakaran ha biyay
adv.- midyo- medyo - tuntunin, prinsipyo, saligan;
patakaran
prevail, v.- mana6g, manalonggaring;
makombinyo - manai'g, print, v.- iprinta- ilimbag
mangibabaw; mahimok
prior, adj.- mo-na ot ha, ba-yo; anon
prevailing, adj. - anlomalak6, daan; mo-na mo-na - una pa sa,
anlomaganap - umiiral bago; nauuna
118 probable

probable, adj. - maari molyari - profound, adj.- mala/0 (er. isip),


maaaring mangyari doro-doro - malalim (ex. isip ),
masyado
probe, v. - biliwon no pot6g -
siyasatin profuse, adj.- golpi- sagan~

procedure, n. - sistima, para/an - progress, n. - progriso, kaso-solong,


para in kaaalibanta- kaunlarin, progreso,
pagsulong
proceed, v. - magpatoloy -
magpatuloy prohibit, v.- ibawal- ipagbawal
proceeds, n. - na-ldttin, na-paglakoan prolong, v. - paboyoton - patagalfn
- nalikom, pinagbilhan
promenade, v. - magpasyar-
proclaim, v.- ipatandaan, ipamalita magpasiyil
- ipahayag
prominent, adj. - bantog,· mapatnag
procure, v. - pag-inakitdn makwa; - tanyig; htiw
magkariso/ta - pagsikapang·
makuha; gumawA ng parain promise, n. - pangako - pangako
prod, v.- kantig6n, gonigonon- promote, v.- ita-gay a rangko; ilalak6
su1_1dutfn, udyukin - itais ang ranggo; itaguyod
prodigal, adj. - ma-nama-dama, prompt, adj. - iksakton oras;
gastad6r; abonda - maaksayi, antimano, alisto - hust6ng oras;
bulagsik; sagan~ kaagid-agid, list6,
v. - paaligatgat6n;
prodigy, n.- tawon magi/as, tawon mamipapanomtom, magdikta
kapa-paispanta - kahanga-hangang (komidya) - udyukin;
tao magpaalaala, magdikti (teatro)
produce, v.- mamonga; mamipalwah, promptly, adv. - tampol, antimano -
mamdbrika - magbunga; maglabas, agad, kagyit
gumawll
pronounce, v. - balikahdn, idiklard -
profane, v. - basta-bastaw6n a bigkasfn, ideklara
masagradon bagay, lo-lo-paw6n -
lapastanganin ang sagradong bagay, proof, n. - ibidinsya, prowiba,
alipustafn pa-mapt6g - katibayan, pruweba,
patoto6
profess, v.- aminon; magkonwari-
magsabi ng hayagan; magkunwa prop, n. - tokol, alalay - tukod,
gabiy
profit, n. - tobO, pakinabang - tubo,
pakinabang
propagate 119

propagate, v.- palabongon; prostrate, v. - lomokob pamilbian


mamilwlat - paramihin; lwga-galang- magpatirapa
magpalaganap
protect, v. - idipinsa, ipaglaban, iingat
propeller, n.- flisi- elise - ipagsanggalang, ipagtangg61,
ingatan
propensity, n. - natoral a kailigan -
likas na hilig protege, n. - tawon an-ipag-inaktt,
ampaaralon - taong
proper, adj. - marapat; iksakto, hosto ipinagmamalasakit, pinag-aaral
- nararapat; eksakto, wasto
protrude, v.- homolaw- umusli
property, n. -lwma-ma{n-
ari-arian proud, adj. - mata-gay a nakom,
sop/ado, hambog; maipagmahi-ban
propitiate, v.- am6-amoon, hoyoon; mapagmataas, palai<~. hamb6g;
pakpa6n (ex. hobhob nin /aloma) - maipagmamalakf
amuin, suyuin; payapain (ex. galit
ng ibang rao) prove, v. - paptog6n, hobokon -
patunayan, subukin
proposal, n. - pa-mibalita nin Iabay
mangyari, pa-mibalita nin plano - proverb, n. - kahalitaan -
paghahayag ng gustong mangyari, kasabihan, salawikafn
pagmumungkah1
provide, v. - paghandaan -
proprietor, n.- tawon ma{n ikon paglaanan
bana matn papilis (ex. tindawan) -
may-ad (ex. tindahan) provisional, adj. - pandomalian -
pansamantala
prose, n. - sawsinolat a ambo poysya
o lwnta - prosa provoke, v.- pahobhob6n,
paaligatgat6n - pagalitin, pukawin
prosecute, v. - idimanda;
magimbistiga ha korti; ipagpatoloy prow, n. - porwa - proa, da6ng
anggan mayari - isakdal;
pag-usigin; ipagpatuloy banggang prowess, n. - bayani - tapang
matapos
prowl, v.- homa-halibar-
prospect, n. -yay an-arap6n; yay umalf-aligfd .
posiblin mag-in (parokyano o
lwndidato)- ang hinaharap; ang proximity, n. - lwhind6gan -
maaaring magfng (suk1 0 kala pi tan
kandidato)
proxy, n. - pinagka-lalaman -
prosper, v.- omalibanta, omasinso- kinatawan
umunlad, sumagana
prudent, adj. - maingat - maingat
120 prun~

prune, v.- halinghingan, galaton yay punctual, adj. - tama ha oras - nasa
ambO kililangan - sangahfn, alisfn oras, maagap
ang hindi kailangan
puncture, v. - toyhokon, lobtan -
pry, v. - balingatngatdn - talikwasfn duruin, butasin
pry, v. - ki-lo6b-loob- pungent, adj.- mabayani (angot,
· manghimasok taway); ampakil-hakit (halita) -
matapang (am6y, lasa), maanghang;
publish, v. - ipaimprinta - ilathala, nakakasakft ( pananalita)
ipalimbag
punish, v. - parosawan - parusahan
pucker, n.- koto; yay tigo labi (ex.
manimomoh) - kun6t; ngiwi, hibi puny, adj. - makapoy - mahina
pudgy, adj. - mapoytot - pungg6k puppy, n. - towo - tuta
puff, v. - mamayhop, balokon - purchase, v.- manaliw- bumilf
hipan, papintugfn
pure, adj.- homin laok, poro -
puffy, adj. - mabo/to bana ta main dalisay, wagas
lopot; naba-nol; mahambog -
maga, pugto; mahangin (na tao) purgative, n. - porga - purga

pugnacious, adj . - magolgol - purge, v. - linison; porgawon -


palaaway linisin; purgahfn

pull, v. - birawon, botboton - purify, v. - gaw-on malinis (alihon a


hilahin, batakin, bunutin yangat, mikrobyo, kasa/anan) -
dalisayin
pulley, n. - moton - kalo
purloin, v. - takawon - nakawin
pulp, n.- hapal (nin protas); bohol a
marona; yay anggaw-on papil - purple, n./adj. - lila - lila
sapal (ng prutas); hibla na
malamb6t; ang ginagawang papcl purpose, n. - tatala, toor - layon,
pakay
pulsate, v.- manibok-tibOk -
pumintfg purse, n. - pitaka, hokbitan -
pitaka,lukbutan
pulverize, v. - polboson - pulbusfn
pursuant, adj. - ayon ha, sigon ha -
pump, v.- bombawan- b6mbahan ayon sa, alinsunod sa

punch, v. - ponityon; lobtan - pursue, v.- kamaton; ipatoloy-


suntukfn; butasan tugisin; ipagpatuloy

punctilious, adj. - na-pakilingat tan purview, n.- yay angkilabotan-


iksakto - napakaingat at ganap saklaw
pus 121

pus, n. - nona - nana puzzling, adj. -mairap intindyon,



push, v.- itolak- itulak
ka-patomon isip - nakakalit6
python, n. - maboling - sawa
put, v.- igwii- ilagay
putrefy, v.- maronot, mahira-
mabul6k

I
- Q-
quack, n. -yay ampagbalo-ba/0 doktor query, n. - pastang; ola-lom, doda -
- palsipikadong dokt6r tan6ng; alinlangan
quack, n. - lon6y nin palo - tun6g quest, v. - tingkap6n - hanapin
ng pato
question, n. - paslang - tan6ng
quake, v.- mayogyog, mangoygoy,
manglayon - mayanig, mangat~l, questionable, adj. - kil-padoda,
lumind61 ka-paalangan - kahin~-hinalA

quandary, n. - pa•hal a kay Ianda no queue, n. - pila; hayapal - pita;


anyay gaw-on - kalagayan na hindi tirint4s
al~m kung an6 ang g~gawfn
quibble, v. - pi-talowdn a makalog a
quantity, n. -yay kilbilangan; yay bagay - pagtalunan ang hindt
timbang; goLpiwan - ang bilang; mahalagang bagay
ang timb~ng; mar~miMn
quick, adj. - mapards, alislo -
quarrel, n. - hompalitan, porpyawan mabilfs, madalt
- alitan
quicksand, n. - gay6n-gay6n -
quarry, n. - ampambagdn balo - kumin6y
tfu~gan - ng 9at6
quiet, adj. - matinok - tahimik
quart, n. - kaka-pal galon - ikaapat
na bahagi ng isang gal6n quip, n. - sisti, risbdk - birb, sist~,
pasarfng
quasi, adv. - ambO disnodo, bildng -
hindi talaga, parang quit, v. - tomgon - humintO, tumigil

quaver, v.- mangoygoy- manginfg quite, adv. - disnodo, talagd; midyo -


ganap; midyo
. queer, adj. - hqkalakOn-hakalakO;
ka-paola-lom; hakalak6y layam - quits, adj. - amanos - amanos
kakatuwa, kakaiba; masama ang
pakiramdam quiver, v.- gomoygoy, manganto-
mangatal, mangat6g
quell, v.- pa1gon6n (ex. go/6)-
sugpufn quote, v.- oliton a halita nin /aloma,
banggiton - ulitin ang sinabi ng
quench, v. - lop6n; pa01vn - iba, bumanggft
apulain, pawiin

122
- R-
rabbit, n. - koniho - kuneho rally, v. - mititip6n -
mag-tipun-tipon
race, n. - lombaan molay6; lahi -
karera; lahi ram, v. - ibangga; iporpor - ibunggo;
isiksfk
radiant, adj. - mahnag, malinggas;
ampam{ (nin am6t) - maningnfng, ramble, v. - mila-Ialak6;
, nagbfbigay (ng init) mi-sik6t-sik6t - magpalakad-lakad;
magpasikut -sikot
rame, n. - ripa - ripa
rampant, adj. - Iag(lnap ta kay
raft, n. - balsa - balsa an-alagaan; kay angka-bonbonan a
hobhob o Iayaw- palasak, laganap;
ra(ter, n. -- kataw - kilo hindi napipigilan ang galit o
kapritso
rag, n. - trapo - basahan
ranch, n. - rantso - rantso
rage, n. - matindin hobhob -
matindfng galit rancid, adj. - iwanah - maanta
raid, n. - salakay - salakay rancor, n.- matindin hak{t nakom,
rail, n.- pabanlag (ex. alai);
irap nakom - matindfng hlnanakft,
matindfng sama ng lo6b
barandilya; rilis - balag (ex.
bakod); barandilya; riles random, adj. - korkyira, sapalaran -
walang tiyak na layunin, sapalaran
railing, n. - barandilyaj pawpabanlag
(ex. alai)- barandilya; mga balag range, n. - yay angkaabotan, agwat;
(ex. bakod) malawang a pastolan; mahi-ban a
raiment, n. - holot, doloh -
kalan - ang nasasaklaw, agwat;
malawak na pastulan; malakfng
kasuutan, damft kalan,
rain, n. - abagat - ulan v. - tomaia-taia; pi-gatfr-gatiron,
pita-talopirpir6n; omabot-
rainbow, n. - kab6nlalangaw - ~umala-gala; paghanay-hanayin,
bahagharl 1hanay; umab6t

raincoat, n. - kapoti - kapote rankle, v. - manora-sora; omaplf -


infs·inisfn; humapdi
raise, v. - ita-gay; mama-dong;
mangalaga - taasan; magtayo; ransack, v. - halogho96n, manolisan,
magtanfm, mag-alaga hibaan - halughugm, dambungan,
nakawan
rake, n. - kakair ~ kalayUy
• ransom, v...... dondon6n - tubusfn

123
124 rap

rap, n. - kat6k - kat6k, tukt6k raucous, adj. - payoh, magaralgal -


pa6s, pag~w. malat, magaralg~l
rape, v.- darakp6n, kow6n porsoso
- gahasain, dagitin, dambungfn ravage, v. - wasak6n - wasakfn
rapid, adj. - mapaspas - mabiHs, raven, n. - owak - uw~k
matulin
ravenous, adj. - mabitO a mabitO,
rapids, n. - hala-hli - lagasl~s na-pakalo-noh - gut6m na gut6m,
dayukd6k
rapture, n. - ambo makan6-kan6n
konswilo - masidhfng kagalakan ravine, n. - bongaw - bangfn
· rare, adj. - matalag, bihira; ravishing, adj. - masyadon
na-pakaganda; ambO ot masyadon kapa-palilik6t tan ka-paispanta,
naprito (kami) - bihira, lubhang kapa-paakit - kahalf-halina,
magand~; hindi pa gaanong naprito kaakit-akit
)

rascal, n. - pilyo - pilyo, saragate raw, adj. - maata; magaspang; maapli


- hil~w; magasp~ng; mahapdi
rash, adj. - bohaghag, har6s-har6s -
pabigla-bigla, padalus-dalos . ray, n.- pagi- page
rasp, n. - raspad6r - kikil na ray~ n. - honag - sinag, silahis
magasp~ng
raze, v.- apoon; kahkahon ·-
rat, n. - bolaki - ·daga wasakfng lub6s; ahitin
rate, v. - klasiwon - uriin, razor, n. -labaha- labaha
n. - yay kapaspasan; porsyinto;
alaga - ang bills; porsiyento; · reach, v. -lomato, omabot, agwang6n
halag~ - sumapit, umab6t, dukwangfn
rather, adv.- masbali, mas Iabay; reaction, n. - layam o gawa bana ha
ambO payti; midyo- mahang~'y, nangyari - damdamin o gawa dahil
higft pa, lalo pa; hindi pal~; medyo sa nangyari
ratify, v.- patibayon - pagtibayin read, v.- mamasa- bumasa

rating, n. - grado, marka - nota, ready, adj- handa, parihado-


marka banda ·

rational, adj. - main ras6n - real, adj. - pot6g, talagti - tunay,


makatwiran toto6
rattan, n. - yamtok - yant6k realize, v.- ma-potagan, maintindyan
- mapaghulo, unawain
rattle, v.- kalampag6n; mida-daldal
- kalampagfn; magdadald~l
realm 125

realm, n. - angkasakopan - reception, n. - pa-nanggap,


nasasakupan pananalabat - pagtanggap
reap, v. - lapton - anihin reciprocate, v.- tobaloon- gantihfn
rear, v.- mamahi-ban- rnagpalakf, recite, v.- mamisalaysay-
n.- bokotan, hoyotan- rnagsalaysay
likuran, huliMn
reckless, adj. - bohaghag, sigi nan
reason, n. - katoynongan - katwiran sigi - busalsal, sige nang sige
rebel, v.- magribildi- reckon, v.- ko-kwintaw6n,
rnanghirnagsfk to6s-tooson, ibilang; pomasimalG - C
kuwentahfn, tuusin, ipalagay;
rebound, v. - komtol - turnalb6g rnagtiwala
rebuke, v. - panobhoban, panalitaan recline, v. - mirii; omilig- hurniga;
- kagalitan, pagwikaan hurnilig
rebuttal, n.- kaha-halongkar, recognize, v. - bi/bi6n - kilalanin
pangatoynongan - rnabisang sagot
sa pangangatuwiran recollect, v.- panomtomon-
gunitafn
recalcitrant, adj. - matib6y a olo,
sobirbyo, sotl1 - ayaw surnun6d, recommend, v.- irikomlnda-
suwafl, sutfl irekornenda, itagubilin
recall, v.- balawion; pabalik6n; recompepse, v. - tobaloon -
panomtom6n - bawiin, pabalikfn; gantirnpalaan
alalahanin -
reconcile, v. - pi-orongofl kanakoman,
recant, v. - balawion a halita - pi-ayoson, pi-sondo6n -
bawiin ang ipinahayag papagkasundufn
recede, v. - · omkat, koma-ti, omorong record, v. - ilista - itala,
- kurnati, urnurong n. - kasolatan, listawan -
kasulatan, listahan, katitikan '
receipt, n. - riszbo - resibo
/ recourse, n. -yay paka-hindogtin ha
receive, v. - tomanggap; ma-halian - oras nin pangangailangan -
turnanggap; rnaranasan dulugan sa sandali ng
pangangailangan
recent, adj. - kay ot naboyot,
naka-non bongat - di pa recover, v.- balawion, ma-balawi;
natatagalan, karnakailan makaorong ha dati, omabig -
kuning rnuli, rnabawi; gurnalfng
.-eceptacle, n. - pami'gaw-an;
pamisaksakan - lalagyan; saksakan
(koryente)
126 recreation

recreation, n. - liwa-liwa - renect, v. - maipa-kit a itsora bildng


dibersiy6n ha isJ!iho,· pabali.kOn (ex. palkong),·
pakaunomno/Wn; ma-paka.kitdn -
rectify, v. - itoynong - ituwfd, iwast~ maipakita ang hitsura katulad sa
·salamfn; pabalikfn (ex.
rectitude, n. - koptogdn, kahostowdn alinga~g~w); pagmunihin;
- katapatan, kawastu~n pakakltaan
recuperate, v.- omabig, magpaabig reform, n. - pamama-yo, riponna -
- gumalfng, m~gpagalfng pagbabago, reporma
recut-, v.- ampi-bolta-bolta- refractory, adj. - kay ma-tobdr-tobar,
pabalfk-balik sop/ado; mairap matonaw arnot;
mairap tambalOn - masuw~yin,
red, n./adj. - matibyti - pul1 sutfl; mahirap matunaw sa init·
redeem, v.- dondonon- tubusfn mahirap gamut{n '

redound, v. - mamonga (ipikto) - refrain, v. - pondan a sarili -


magbunga (bisA) magpigil, magtimpi,
Dr - koro - koro
reduce, v..- ~a-wahdn, iaypa -
bawasan, babaan refresh, v. -f!ahariwaon, magpaprisko
- papananwain, papr~skuhan
redundant, adj. - mao/it - maulit
maligoy ' refuge, n. - paikobliwdn; pangwandn
ta_mbay - panganlungan,
reed, n. - tambO - tamb~ pmagkukunan ng tulong

reef, n. - bahora - bahura, batuhan refund, v.- iba/Oc a kwartan imbayar


- ibaHk ang salap{ng ibinayad
reek, v. - mag-angot (bata),
mang~linhangaw - mangam6y, refuse, v.- tanggiwdn, paki-kaiwdn-
umahngasaw tanggihan, ayaw1n,
n. - ibabantak, basora - basura
reel, v.- ikolkol; kabisadon mana/ita
o magto/a - iikid; madaHng refute, v. - magrason, palwahon lingo
magkatha-katha, - mangatwiran, pabulaanan
n.- kokolkolan (ex. barakilya),
rolyo - ·somadaulakan, rolyo regain, v. - mabalawl - mabawi

reel, v.- mipa-patalatal, regard, v.- hil(lpon; itoring; biydn


mi-lipong-lipong - alagd - tingn~n; ipalag~y;
magpasuray-suray, magpaikot-ikot pahalagahan

refer, v.- tokoyon, irikominda para regarding, prep. - tongkol ha -


patambay o maki-pa-no; kotanawon hinggfl sa, tungk61 sa
- tukuyin, irekomenda para
patulong o sumanggunl; tawagin
regime 127

regime, n. - pa-maggobyimo - rejoinder, n.- obat- tug6n


pamamahala ng gobyerno
rejuvenate, v.- pagalahgahon oman
regress, v. - omatras; lomoor- - pasiglahfng muli
umatras; lumala
relapse, n. - boynat - binat
regret, v.- sayangon a nangyari-
manghinayang relate, v.- toto/on, ikonikta;
maki-tatawo - isalaysay, iugnay;
regular, adj.- kiJabig-abigan; pinni; makikapuwa tao
pari-parihon distansya - kainaman;
palagian; pare-parehong distansiya relative, n. - kanayon, partidos -
kamag-anak,
rehabilitate, v. - tambayan para adj. - koniktado; dipindi ha, no
makapamiytiy oman a tawon main pi-komparawon - kaugnay;
dipikto, pangasiwaan a tawo para alinsunod sa, nababagay sa
mama-yon biytiy (ex. napriso o
lasinggiro); ibangon a nahira a relax, v. - magpainawa; ilway -
ngalan, balangonon- tulungan magpahinga; Iuwagan
para makapamuhay na muli ang
taong may kapansanan, relay, v. - ipaabot - ipaab6t
pangasiwaan ang tao para
magbagong-buhay (ex. nabilanggo o release, v.- bolohan, ipalwah (bolita)
lasinggero); ibangon ang nasirang - pakawalan, ipalabas (balita)
pangalan
relent, v.- ma/may a nakom-
rehearse, v.- mag-insayo- maglubag ang kalooban
mag-ensayo
relief, n. - tambay, rilibo; kalo-lo-paw
reign, v. - mag-ari - maghari layam; litraton inokit-okit; mapan
pina-pabo/to - tulong, rilyebo;
reimburse v.- pagbayaran (ex. ginhawa; litratong inukit; mapang
nagastos)- pagbayaran (ex. pinatamb6k
nagasta)
relieve, v. - mamakpa, tambayan;
rein, n. - rinda - renda hagilyan, rilibowan - magpahupa,
tulungan; halinban
reinstate, v.- ibalik ha datin
kiJtongkolan; iorong oman (ex. lay{) relinquish, v.- ihoko (ex. karapata'n)
- ibalik sa dating tungkulin; ibalfk - isuko (ex. karapatan)
uli (ex. ba tas)
relish, n. - atsara; gana - atsara;
reiterate, v.- oliton - ulitin gana

reject, v.- kay tanggapon- di reluctant, adj. - masikyar, alangan -


tanggapfn bantu16t

rejoice,. v.---:- lomilikot- magsaya rely, v. - pomasima/Q- umasa


128 remain

remain, v. - ma-bati; patoloy - rend, v. - la-pak6n, labnoton -


maiwa,n; patuloy · puniting biglll, labnutfn
remainder, n. -yay angkat/Q, yay render, v.- mamf; gaw-on; iliktlr-
sobra - ang nalalabf, ang labis m~gkalo6b; gawfn; isalin

remains, n. - tolli; bangkay - tira; rendezvous, n. - na-pi-sondoan


bangkay pi-hakbatdn, pa-mitagp6 -
pinagkasundu~ng tagpuan,
remark, n. - halita, paninita - sabi, pagtatagp6
pun~
renegade, n. - traidor, bomobokot (ex.
remarkable, adj. - pambihira, ambO rilihyon, politiktl, kaabigan ogali) -
basta-basta- dl-karaniwan, lilo, taksfl (ex. relihiy6n, partido,
kapun~-pun~, kapansin-pansin hbutihang asal)
remedy, n. - tambal, rimidyo - lunas, renew, v.- ba-yowan- baguhin
r,emedyo
renounce, v.- idiklaran kayay na
remember, v.- panomtomon, tandaan magpatoloy; iporlingor- ideklar~
- alalahanin, tanda~n na hindi na siy~ magpatuloy; itakwH
reminiscent, adj. - kapa-panomtom, renovate, v. - ba-yowan - baguhin
ampamanomtoman -
nakapagp~pagunitll, pag-alaala renown, n. - kabantogan -
katanyagan
remiss, adj. - pa-ma-paolay -
pabaya · rent, n. - abang - upa
remit, v.- ipa-wit a bayar; repair, v.- komponyon-
dispinsawon - ipadal~ ang bayad; kumpunihfn
paatawarin
reparation, n. - pa-magkomponi;
remnant, n. - ritaso, tolli - retaso, bayar pirwisyo - pagkukumpunf;
tir~ bayad-pinsalA /
remonstrate, v. - kay komomponni, repeat, v.- oliton- ulitin
magprotista, magriklamo- tumutol,
sumalans~ng; magreklamo repel, v.- idagrag- itab6y
remorse, n. - kaloloan pa-ngombabali repent, v.- mangombabali- magsisi
- kalungkutan sa pagsisisi
repercussion, n. - pama-palkong;
remote, adj. - marayo - malayo niboyak a ipikto - alingawngaw
remove, v.- alihon, galat6n- alisfn . replace, v. - hagilyan - palit~n

renumerate, v. - bayaran, tobaloon - replenish, v.- pono6n oman, hagilyan


bayaran, gantihan · oman- punufng muli "
replete 129

replete, adj. - abonda, pono - r~pulse, v. - dagrag6n, paatras6n;


sagana, pun6, hitfk ..- pasorawon, tanggiwan - itab6y,
paurungin; ayawan, tanggihan
reply, n. - obdt - sag6t
repulsive, adj. - ka-pariril -
repose v. - mamainawa - nakapandfdiri
m<igpahingal<iy,
n. - katinokan - katahimikan reputa1tion, n. - dangal - karangalan
represent, v.- ipagka-lalaman, request, n. -paid-toto/, dawat -
iriprisinta,; ilitrato - kumatawan; pakiusap, hilfng
maglarawan
require, v.- mangailangan ~
'
repress, v. - sansalaon, pondan - mangailangan
sansalain, pigilin
requisite, n. - angkailanganon -
reprieve, v.- palogitan- bigyan ng kakailanganin
palugit
requisition, n..- dawat- kahilingan
reprimand, v. - panobhoban,
panalitaan 0 - kagalitan, pagwikaan requite, v. - balo6n, tobaloon -
gantihfn
reprisal, n. - kaba-balo - paggantf
rescind, v.- kansilaw6n (ex. layi)-
reproach, v. - sisiwon, holhol6n - pawalang-bisa (ex. batas)
sisihin, bigyang-sala,
n. - karingoyan - kahihiyan rescue, v. - dandan6n, ilipyas -
~ligtas
reprobate, adj./n. - masyadon
na-pakarokii, abondonad'o ha research, n. - pa-naliksik -
kasalanan - lubhang napakasama, pananaliksfk
kasumpa-sump~
r~sembling, adj. - ma-pikwa -
reproduce, v. - manganak, mamunga; magkatulad
kopyawon - manganak, mamunga;
salinin resent, v. - tiplon6n - ipaghinanakft,
masamafn
reproof, n. - paninisi - paninisi
resentment, n. - irap nakom, hakit
reprove, v. - panalitaan, panobhoban nakom - sama ng lo6b; hinanakft
- pagwikaan, pagsabihan ·
reside, v. - mi-wan
. '
- tumira
repudiate, v.- iporlingor, kay bilbion
- itatuwa, itakwfi residue, n. -yay kinomno'ng - ang
latak
r epugnant, adj. - kapa-pasora,
tin.i-tfplon - kasuklam-suklam resign, v. - magdimiti- magbitfw
130 resist

resist, v. - kontrawon, paglabanan; restore, v.- iorong ha dati-


maagwantawan - tumutol, papanumbalikfn
paglabanan; mapagtiisin
restrain, v.- pondan; piawongon a
resolute, adj. - disidido, asa-say tigo - pigilin, awatin, sugpufn
nakom - natatalagi, may matibay
na pasiyi restrict, v. - limitawan - takdaan
resolve, v.- magdisisyon- result, n. - bokdh, bonga, risolta -
magpasiyi kinalabasan, bunga, resulta
resonant, adj. - maogong, ma-yong, resume, v. - ipatoloy- ipagpatuloy
matabOg (bosis)- matun6g,
matagintfng resume, n. - somada - bu6d, lagom

resort, v.- maningkap nin /a/oman resurrect, v.- pabyayon oman-


rimidyo - maghanap ng ibing muHng buhayin
para in
resuscitate, v.- paorongon a malay
resource, n. - ampangwandn - buhayin, migpamalay-tao
kailangan - pinagkukunan ng
pangangailangan retail, n. - tingi - tingi

respect, n. - kaga-galang - retain, v.- panatiliwon- panatilihin


paggalang
retaliate, v. - bomalo - gumanti
respire, v. - manginanawa-
retard, v.- patantanon- pabagalin ·
huminga
retentive, adj. - matata,ndaon -
resplendent, adj. - makirlap, · matatandain
malinggas - makining, marilag
reticent, adj. - ma-ngabyat a bobOy,
respond, v.- ombat; tomoba/0-
ma-ngatinok - waling kiM, hindi
tumug6n, sumag6t; gantihfn
masalitA
responsible, adj. - mafn kargo,
retort, v.- irisbak, iorong halita-
risponsabli; ma-pasimalaan - may
ipakH
pananagutan; mapagkakatiwalaan
retract, v.- balawion a hinalita;
rest, v. - magpainawa, omilig;
iko-hop - bawiin ang sinabi;
pasimata - magpahinga, sumandal; iorong
manalig,
n. - painawa; angkatlil - retreat, v.- omatras- umurong
pahinga; nititiri
retrench, v.- magba-wah, maghimpit
restive, adj. - kay mika-kanya, kay - magbawas, magtipfd
makapa-patotyong - dl-mapalagay,
bali sa
,r

retribution 131

retribution, n. - lwba-balo, revoke, v. -lwnsilaw6n-


kato-tobalo - gantf pawalang-saysay
retrieve, ,v .- balawion, ibal[k- revolt, v.- mag-alsa laban ha
bawiin, ibalfk gobyimo - maghimagsfk
retrograde, adj. - paorong; paloor ~ revolve, v. . . .,. . mi-poyoh-poy6h,
paur6ng; pasama mi-libol-lib6l - umikot, lumigfd
retrospect, v. - isip-isipon yay reward, n. - primyo - gantimpala .
nalwlabah, panomtom6n -
nuynuyfn ang lumipas, pag-aalaala rhyme, n. - togma (halita) - rima,
tugma
return, v. - ibaUk; mag-orong, morong
- ibalfk; bumalfk, umuwi rhythm, n.- kompas- ritmo,
kumpas
revamp, v.- komponyon, oman6n (ex.
komposisyon)- kumpunihfn, rib, n. - tagyang - tadyang
baguhin (ex. kumposisy6n)
ribald, adj. - makalawakaw, bastos
reveal, v.- ipatnag- ibunyag, (a/ina)- malaswa, bast6s, (biro)
ihayag
rice, n. - boyah, pa#; kan6n - bigas,
revel, v.- mi-liga-liga, masyadon palay; kanin
ilwli~a - magsaya, magkatuwaan,
ikastya nang labis rich, adj. - riwyaman; malambot;
abonda - mayaman; mataba;
revenge, v. - bomalo - maghigantf masagana .
revenue, n. - na-kitan; bayar bowis - rid, v, - 'alihan, paglat6n - alisan,
kita, rentas, nalilikom na buwfs paalisfn
revere, v. - igalang husto - riddle, n. - bogtong, oyap - bugt6ng
pagpitaganan, igalang nang labis
ride, v.- 'omolan, homaki-
reverse, v.- balinta6n- baligtarfn sumakay
'
ridge, n. - ianaytay; bo6ng; toktok
review, v. - ripasow6n, pag-aralan
oman - repasubin, pag-aralang bobongan - tagaytay; gulug6d;
muli palupo
revile, v. - ta-tapsa6n - alimur.ahin ridicule, v. - kantyawan, toya6n -
kutyafn, tuyafn
revise, v. - ba-yowan - baguhin
rife, adj. - laganap, go/pi - laganap
revive, v. - biyayon oman,
pagalahgah6n - buhaying mull, rift, n. - lotak - biyak·
pasa.riwain, pasiglahfn
132 right

right n. - tama; karapattin; wantin - road, n. - dalan, kalyi, karsada -


tama; karapatan; kanan, daan, kalye, lansangan
adj. - hosto, maayos;
karapat-dapat, makana - maayos; roam, v.- tomalti- gumala
karapat-dapat
roar, v. - omablog; boma-log;
righteous, adj. - karapat-dapat, labtih maralhak - umatungal
---: matuwld, makatarungan
roast, v. - ihibti, ihanglay, manglits6n
rigid, adj. - mahigpit, istrikto - - iihaw, isangag, maglits6n
mahigpft
rob, v. - panakawan, tolisan6n -
rigor, n.- kahigpittin- kahigpitan pagnakawan

rind, n. - lopih - balat robe, n. - bata - bata


ring, n. - singsing, arigolya, tibokol; robust, adj. - matibokol a /alamtin,
rowida; gropo - singsfng, argolya, maligsa - matipuno, malus6g
bilog; ruweda; pangkat,
v.- komililing, batingting6n- rock, n. - bat6 - bat6,
kumulilfng, patelembangfn v. - iti-wah, yogyog6n - iug6y,
yanigfn
rinse, v.- mangom6-kom6; alindaydn
- magmumog; banlawan rod, n. - kompah - pamalo

riot, n.- /abo-/abo- malubhang rogue, n. - sa/bahi - taong


gul6 tampalasan, buh6ng

rip, v. - wakwak6n, /a-pak6n - role, n. - anggampantin, katongkolan


puniting bigla - ginagampanang papel sa dulft,
tungkulin
ripe, adj. - maloto - hin6g
roll, v. - patolir6n; lolon6n; magkikfh
rise, v.- omdong, bomangon; homila; - pagulungin; lulunfn; maglilfs,
toma-gay, mag-a/sa - tumindfg, n. - listawan; rolyo - talaan;
bumangon; sumikat; tumaas; rolyo
maghimagsfk
romp, v. - mika-kanitkitan -
risk, v. - itaya, ipaki-sapalaran - maglar6't mag-ingay
isapanganib, ipagsapalaran,
n. - piligro - panganib roof, n. - bobongtin, atop -
bubungan
rite, n. - sirimonya - seremonya
room, n. - kwarto, silir - silfd
river, n. - ilog, kabatwan - ilog
roost, v. - omapon - humapon
rivulet, n. - hapa-hapa - batir
rooster, n.- tandang, tatyaw-
tandang, katyaw
root 133

root, n. - yamot,· pinangibattin - rubber, n.- goma, lastiko- goma


ugat; pinanggalingan
rubbish, n. - basora - basura
rope, n. - yobil - lubid
rudder, n.- timon- tim6n
rose, n. - rosas - rosas
ruddy, adj. - ti-tibyatin -
roster, n. -listawan- talaan mamula-mula
rot, v. - maronot - mabul6k rude, adj. - bastos, magaspang -
bast6s, magaspang
rotate v. - mi-payoh-poyoh - umikit,
umikot rue, v. - pangombabaliwtin -
pagsisihan
rouge, n. - koloriti - kolorete
rume, v. - golowon; mila-lagoho;
rough, adj. - magaspang, ambO pasorawon- guluhfn; gumus6t;
marantal, ambo magan6h - buwisitin
magaspang, hindi patag; hindi
magaan rug, n.- alpombra- alpombra
round, adj. - inalimpok - bil6g rugged, adj. - matibay; barog6-barog6;
magaspang (tigo o ogali) --
rouse, v. - pokawon, paaligatgaton - matibay; bak6-bak5; magaspang
gisingin, pukawin, bulabugin (kilos o ugali)
route, n. - dalan - daan ruin, v.- hiraon, watakon- sirain,
wasakin
routine, adJ. - kinaogalian -
kinagaw1an, rule, v. - gobyimowtin; disisyontin -
n. - karamilan anggaw-on - pamahalaan; ipasiya,
karaniwang ginagawll n. - riglaminto - tuntunin
rove, v. - mi-taM-taM - gumala-gala rumble, v.- omogong- umugong
row, n. - gatir, pita - hanay, pila ruminate, v.- mangyamo;
imomnokOn - ngatafn; dilfdilihin
row, v. - magboghay - gumaod
rummage; v. - haloghogon -
rowdy, adj. - ma-ngago/0 - magul6 halughugln
royal, adj. - lahi ari o rayna; nin ari o rumor, n.- angkaramag-ramag,
rayna, makaari - may dug6ng-harl dawdamag - bulung-bulungan
o reyna; ng barf o reyna, makahari
rump, n.- partin tataktin (ayop) -
rub, v.- iponah, gorgoron; pigi (hayop)
mangon6h-gon6h - ipahid,
kuskusfn rumple, v. - yonohon - gusutfn
134 run

run, v.- molayo; mamalalakO; rust, n. - taoy - kalawang


komandidato; omandar; domaloy;
omabot - tumakb6; magpalakad; rustic, adj. - pamprobinsya, tagabwdt;
kumandidato; umandar; dumaloy; magaspang (tigo) - pangprobinsya,
umab6t · tagabukid; magaspang (kilos)

runt, adj. - bolilit - ' bulilit, bans6t rustle, n.- kalohkoh (ex. bo/Ong a
angka-pahpah lopot)- kalusk6s
rupture, v. - bum()ti - pumut6k
rustler, n.- mahiba (nin kabayo,
ruse, n. - /ansi, taktikd - lansf, baka tan damolpg) - magnanakaw
Ialang (ng kabayo, baka at kalabaw)
rush, v.- aporawon- madalifn ruthless, adj. - homin inganga-ro,
mabagsit - walang habag, malupft
-s -
saber, n. - sabli - sable" salubrious, adj.- ka-paligsa (klima)
- nakapagpiipalus6g
sabotage, 11. - pamimirwisyo (para
makapondan)- pagsabotahe salute, v. - magsalodo, mam{n galang
- sumaludo, magpugay
sack, n. - sako - sako
salvage, v.- isalba (bagay), poloton a
sacred, adj . ....:.... bantil, masagrado - imbasora a magamit ot - isalba
banal, sagrado
salvation, n. - kalipyasan -
sacrifice, v.- ida-ton- ihain, kaligtasan
n. - da-ton, pa-magsakripisyo - _
hain, pagpapakasaki~ same, adj. - fcapariho - kapareho
sad, adj. - malolo - malungk6t sample, v.- tawayan,· ipahali-
tikman, ipasubukan
saddle, n. --;- siyah' - siya
sanctify, v.- gaw-on banal- gawfng
safe, n. - kaha di yiro - kaha de · banal
yero, .
adj. - kay maano, nalipyas; , sanction, n. --, aporbasyon,
ambO piligro - hindi delikado, angkomponniyan - pahintulot,
ligtas; walang panganib pagpapatibay
safety pin, n. - impirdibli - sanctuary, n. - masagradon Iogar;
imperdible · paikobliwan - sagradong po6k;
kanlungan, kublihan
sag, v. - lomoyloy - lumuyl6y
sand, n. - boyangin - buhangin
sail, n. - layag - layag
sandal, n.- sandalyas -,- 'sandalyas
sake, n. - ikaabig; alang-alang ha -
kapakanan, ikabubuti; alang-alarig sandpaper, n.- liha- papel de liha
sa
sane adj. - matino, malinoy isip -
sale, n. - lako; baratilyo - benta; matinl'>, maliwanag ang 1sip.
baratilyo
sanguine, adj. - ma-ngagalahgah;
salient, adj. - ampanalonggaring, ti-tibyaan - masayahin;
ka-paasikaso- namumuk6d, mamula-mula
kapansln-pansln
sanitary, adj. - malinis, kay makab{n
saliva, n. - lawaw -;-- Iaway masakft - malinis !

salt, n. - as(it - ~sfn sap, n. - yatok - dagta

135
136 sapling

sapling, n. - malaga a kayo; dalagita saviour, n.- ma-milipyas-


binatilyo - murang punong kahoy: tagapagligtas
dalagita, binatilyo '
savor, n lahap, angot, aroma- lasa,
sarcasm, n. - pa-noya, pa-nginsolton am6y
patanlig - panunuya, pag-uyam
saw, v. - mangalogari - maglagarl
sardonic, adj. - mapanoya -
mapanguty! sawdust, n. - kosot - kusot
sash, n. - bastidor polta o dorwangan; say, v. - halitaon - sabihin
pakabat - baskagan ng pint() o
bintana; malapad na laso scab, n. - oyob - langfb

sate, v.- papraon, pahawaon- scabbard, n. - goma - kaluban


bundatfn, busugfn nang hust6
scabies, n. - halna, korikong - galls
satiate, v. - paporaon - papagsawain
scaffold, n. - andamyo; bibitayan -
satire, n. - toya, istoryan pa-nita a andamyo; bibitayan
an-ida/an ha a/ina - tuya,
kuwentong pagpuna na dinadaan sa scald, v. - dolnohdn - banlian
biro scale, n. - hikhik; titimbangan -
satisfy, v.- pakonswilowon; kaliskfs; timbangan "
ma-pakontinto - scamper, v.- tomaloytoy, manandalf
bigyang-kasiyahan; makuntcnto mak6 - karimot, kumaskas ng
sat~rate, v.- mabalbal, pon-on- takb()
tbabad scan, v.- paka-biliwon; kalaran
. saucer! n.- platito (para ha tasa)- biliwon nin maparas - masdang
plallto mabuti; isa-isahfng tingnan nang
mabilfs
saunter, v. - mipa-pasyar, mila-lalak6
- pumasyal-pasyal, lumakad-lakad scant, adj.- da-raoto- kaunti

saute, v. - gisawon - igisa scapegoat, n. - angka-pagbondagan


kasa/anan - hantungan ng sisi
savage, adj. - ambO sibilisado; mahilib
- dl-sibilisado; mabangfs scar, n.- biya, piklat- pilat, pcklat

savant, n.- maronong- pantas scarce, adj. - matalag - bihira

save, v.- ilipyas; manipon, scare, v. - lili-mowon - takutin


mamita1;ama - iligtas; mag-imp6k, scarf, n. - bandana - bandana
magtabt,
prep. - poyra - maliban
scatter 137

scatter, v.- ita-tataydk, ihabwag- scorn, v. - matd-matawon -


ikalat, isabog mata-matahfn
scavenger, n.- ayop a ampangdn scorpion, n. - liyopan - alakdan
bata; basoriro - hayop na ,
kumakain ng dumf; basurero scoundrel, n. - switik - taong
tampalasan, taong buh6ng, salbahc
scene, n. - dogdl nin pinangyariwan;
yay angka-palatag; a-say pangyayari scour, v.- koskos6n, gorgoron -
(ex. komidya); pangyayarin kuskusin, kaskasin ·
an-iparada anta ka-paring6y - po6k
na pinangyarihan; tanawin; tagpo· scourge, v.- garotyon- hagupitin
iskandalo '
scowl, v. .:_ mimolngot- sumimangot
scent, n. - angot, bangloh - am6y,
bang6 . scramble, v.- batyon; pi-aalmandn -
batihin; magpangagawan
sceptic, skeptic, adj. -
ma-ngadododawon- scrap, n.- bi-hing, pidaso- piraso
mapag-alinlangan scrape, v. - kaskason, kayoron -
schedule, v. - itakda - itakda kayurin

scheme, n. -plano, sistima, tangka ·- scratch, v.- go-goon, gamloton -


plano, pamamaraan, tangka kamutin, kalmutfn .

scintillate, v. - komirlap - kumislap scrawny, adj. - ina-bong - pay~t

scissors, n. - katlib - guntfng scream, v.- bomaklih- tumill

scoff, v.- toya-toyaon- kutyafn screech, v.- omanggak- sumigaw


nang matinfs .
scold, v.- panobhobdn- kagalitan
screen, n. - ti/6n - tabing,
scoop, n. - handok, hahalok - v. - saloon - salain
sand6k, panalok
screw', n. - tomilyo - tornilyo
scope, n. - yay angkaabotan - ang
nasasaklaw scribble, v. - somolat paspas -
sumulat nang mabilfs
scorch, v. - pilahon, matoktok daoto,
malanglang, ma-hali-lot, ma-bati/an scribe, .n. - iskribinti - iskribyente
apoy - pasuin, masunog nang tagasipi '
,,/
bahagya, panguluntuyfn
Scripture, n. - Band! a Kaso/atan -
score, n. - bilang pontos - bilang ng Banal na Kasulatan
puntos
138 scroll

n.- lo/On a papa (ex.


scroll, secede, v. - gomlat ha
dokommto); listawan- balumb6n pa-makamimbro - tumiwalag sa
ng pa¢1 na may sulat; listabin samaban
scrub, v. - gorgoron, koskoson- seclude, v. - ipo/Ok - ihiwalay
kuskusfn, iskobahin
second, adj. - pamilwa, ikalwa,
scruple, ·n. - pa-mag-alangdn, somigonda - pangalaw4, ikalawa
pa-maglowd-lowd - pag-aatubiH
second, n. - sigondo, domalf -
scrupulous, adj. - maingat, sobran segundo, saglft
kotino ta angkali-mon malingo -
maingat, n~pa_kahigpft, iskrupuloso secure, v. - mangwd; sigorowon -
kumuha; siguruhin,
scrutinize, v. ...- paka-sorion, adj. - ma-yom, lipyas - tiwasay,
paka-biliwon - siyasating masusl llgtas
scuff, v.- ihalorhor a ayi, goloyon a security, n.- kasigorowdn, ka-yomdn
ayi- isalisod - pamtg6t; katiwasayan
scume, v.- midadakmaan, migogo/0 sedate, adj. - matinok, ponnal -
- magpanunggaban, magkagul6 tahimik, pormal
scurrilous, adj. - makalawakaw - sedative, adj.- pampatinok (ex.
masagwl tambal), pampagandan layam -
pampakalma (ex. gam6t),
scurry, v. - tomaloytoy; pampaginhawa
mamOJ.oh-poy6h - magmadali;
umikut-ikot sediment, n. - balogabog,kinomnong
- latak, tining
scythe, n. - tabds a maanloy poloan
- mahabang ligUw seduce, v.- ayaton ha doka;
gayomawon - manghikayat sa
sea, n. - ambay - dagat masama, rahuyuin
seal, v. - silyadowdn, haraan hosto- see, v. - ma-kit, biliwon - makita,
selyuMn, sarhang mahigpft panoorin
seam, n. - tayf, topig - taht, datig seed, n. - bini, botol - · binhl, but6
search, v. - _tingkapon, kapkapdn - seedling, n. - palakay - puntA
hanapin, kapkapan
seek, v.- manmgkap; makikwa-
season, v. - timplawdn, rikadowdn - magb'anap; humingt
timplahan, rikaduhan
seem, v. ,_ bilang, lawo- tila; wad
season, n. - panaon - panah6n
seep, v. -lomhob- tumag6s
seat, n. - totokloan - upuan
seer 139

seer, n. - manonolil, propita - n. - sintido; ras6n; kalayaman ;


manghuhula, propcta ha dobali - scntido komun;
katwiran; damdamin; sa isang dako
seethe, v. - manoltik-doltik, hombo
(ex. daya ha kahobhoban) - sensible, adj . - matino; main ras6n -
magbubula, kumulo (ex. galit) matino; may katwiran
segment, n.- parti-parti - sensitive, adj. - mataypo -
baha-bahagi maramdamin
segregate, v. - ihakapo/6k, homiyay - sensual, adj. - mato-roy, matikray -
ihiwalay, humiwalay malibog, mapagbigay sa hilig ng
Iaman
seize, v. - takmaltin, hamham6n -
sunggaban, samsamln sentence, n. - balikah; sintinsya -
pangungusap; scntcnsiya, hatol
seldom, adv. - paminghan-minghan,
matalag - bihira, manaka-naka sentiment, n. - kalayaman -
damdamin
select, v. - pi/ion - piliin
sentinel, n. - gwardya, bantay -
self, n. - sarili - sarili tanod, guwardiya, bantay
self-conscious, adj. - masyadon separate, v. - ihiyay, pi-hiyayon -
angka-sikasoy sari/in pa-hal, ihiwalay, paghiwalayln
mariringoy6n, hol6p -
mapag-alaala sa sarili, mahlyain, sepulcher, n. - pantyon - libingan
kimi bat6
selfish, adj . .:_ mainglot, makasarili - sequel, n. - yay homon61 a pangyayari;
maramot, makasarili risolta - ang susun6d na
pangyayari; resulta
sell, v. - ilakO, magtinda - ipagbiH,
magtinda sequence, n. - pa-makahon61-hon61 -
pagkakasunud-sun6d
semblance, n. - pa-makapariho; itsora
- pagkakahawig; any6 serene, adj. - matinok; mahyang;
ma-yom - tahimik; aliwalas;
send, v.- mama-wit; ihogo- mahinahon
magpadala; utusan
serious, adj. - grabi, mabyat, masilan;
senile,,adj.- obti-obawon ..:..__ ulianin ambO a/ina - malubha, mabigat,
maselan; hindi nagblbiro
senior, adj.- mas matontawo, mas
matokling; mas mata-gay - serpent, n. - olay - ahas
nakatatanda, nakatataas
servant, n. - ihohogo, ali/a - utu sa n,
sense, V. - mafayam - madama, alit a
140 set

set, v.- ihandfi, iayos, ita/«111, ipalasta shanty, n. - kwalfi a yabdg-yabdg,


- ihandA, iayos, itakdA, ilagAy kwala-kwald - bm-ungbarong,
kubu-kubuhan
settle, v. - magpinni; ayoson,· bayaran;
komnong - mariahanan; ayusin; shape, n. - korti - hugis, korte
bayaran; tumining
share, n. - atag, tao, parti - bahagl,
sever, v.- pi-hiyayon, po-tohon- parte
papAghiwalay{n, putulin
shark, n. - iyOh - patfng
several, adj. - omno, sari-sari - ilAn,
ibA-ib4 sharp, adj. - matalas; molino; matindi
- matalas; malinaw; masidhi
, severe, adj. - istrikto, grabi, mairap -
mahigpft, malubhA, mahirap sharpen, v. - i-aha - ihasA

sew, v. - tay-on - tahifn shatter, v. - watakon - durugin


shabby, adj.- amM andn magandan shave, v. - ahiton - ahitin
pa-palatagon ta masyadoy nan
nagamit; makondamol; tomaor - shawl, n. - torban - alampay
nanlilimahid; hamak; gamft na
gamft na she, pron. (female).- hiyd- siya
I

shack, n. - kwa/0-kwa/fi - shear, n. - pongoh - tungk6s


barungbarong, dampa, kubo
shear, v. - katlibtin; galatdn
shade, n. - amoy - lilim (kapangyarian) - gupitAn; aiisan
(kapangyarihan)
shady, adj.- maamoy, do-doblomdn;
ka-pasospitsa - malilim; sheath, n. - gomil - kaluban, baina
kahinA-hinalA
shed, n. - hihilongan - silungAn
shaggy, adj. - mahabOt; shed, v.- mi-tolo-tolo; makabi-kabi,
ampila-lagohO, ampila-lagomyang - mamikalat; malaglagan, mangolag;
mabuh6k, mabalahibo; sabuk6t
manglopoy - magdanak,
shake, v. - kalo6n, yogyogon; magbuhos; lumuhA; magkalat;
maki-komosta - alugfn, ugafn, . mawaiAn, maghunos
yugyugfn; makipagkamay sheen, n. - fino, kintab - kintab,
shallow, adj.- mababo- mababaw ningnfng

shame, n. - karingoyan - kahihiyan sheep, n. - topa - tupa

shank, n. -:- bit{h - binti sheer, adj.- maimpih


(ampanganinag); poro; masyadon
matalorihrih - manipfs
(nanganganinag); ganAp; pahapay
sheet 141

sheet, n.- piraso (ex. papa, yiro)- shoot, v. - paltohan; litratow6n -


piraso (ex. pa¢1, yero) barilfn; kunan ng Iarawan,
n. - tarok, lab6ng, /ohik -
shelf, n. - istanti - istante talb6s, usb6ng, sib61
shell, n. -lopih (matibOy); ba/{ (ex. shop, n. - talyir; pabrika; tindawan -
lokdn) - balAt (matigis); talukap, talyer; pagawaan; tindahan
v.- kanyonon; lopihan; boto/On
(main)- kanyunfn; balat~n shore, n. - liglig ambay -
tabfng-dagat
shelter, Ji. - paikobliwdn - kublihan,
v. - iatap - ipag-ady~ short, adj. - maantor, maaypa,
pandak; kolang - maikli, mababa,
shepherd, n. -pasta/ - past61 pand~k; kulang
'
shield, n. - kalahag, pangsangga - shortcoming, n. - pa-magkolang,
kalasag, pananggi · pa-makalingo - pagkukulang,
pagkaUmali
shift, v.- ikambyd, omanon a
posisyon, pihahagilyon; makaoltiy - shot, n. - pot6k - put6k
ilipat, baguhin ang puwesto;
paghalf-halilihln; mamahalA should, v.- dapat; no wari-wari -
nararapat; sakaU
shimmer v. - mangiUm-kilfm -
kumis~p. umand~p-and~p shoulder, n.- abaya- balikat
shin, n. - lo/6y - lul6d, shout, v: - omaghaw, homo/yak -
v. - komolamyat - sumig~w, humiy~w
mangunyapit
shove, v.- itolak- itulak
shine, v. - homi/0; komintab -
sumikat; m~gpakint~b shovel, n. - pala - pala

ship, n. - barko, bap6r - barko, show, v. - ipa-kit - ipakita,


bap6r ipamalas, ·
n. - palwah - palabas
shirk, v. - poma-lilih ha gawa -
·umiwas sa gawain shower, n.- dalomarim- amb6n
shirt, n. - kamisadintro - shred, v. - gayaton, tilip-tilip6n;
kamisadentro gi-gi-nit6n - gut~y-gutayfn,
pagpunft-punitfn
shiver, v.- mangoygoydn- manginfg
shrewd, adj. - toso, maotok - tuso,
'
shock, v. - ma-biglaan; li-mow6n - mautak
mabigla; sindakfn .
shriek, n. - baklih - tili
shoe n. - sapatos - sapatos '
shrill, adj. - mataning - matinfs
142 shrimp

shrimp, n. - olting - hipon sidewalk, n. - bangkita - bangketa


shrine, n. - masagradon dogtil,· sideways, adv.- patalingkiking-
pinanabonan nin santo - banal na patagiHd
Iugar; Hbfngan ng santo
siding, n. - ipanglingling -
shrink, v. - komo-tot, kombot; . palarindingan
0 mag-alangtin - umurong, kumibal;
mag-atubiH siege, n.- pangongobkob (gira)-
pagkubk6b
shrivel, v.- kombot- mangulub6t
sieve, n. - salaan: bitsay - panala;
shrub, n. - palongpong - palump6ng bistay
shrug, n. - kibit abaya - kibft ng sift, \r.- salaon, bitsay6n; paka-sorion
balikat - salain, bistayfn; suriing mabuti
shudder, v.- mangoygoy- mangatal, sigh, n. - inanawan malawig -
manginfg bunt6ng-hioinga
shuffle, v. - balasawon; iga-gayargay sight, n. - hilap - paningfn
(ayi), ihalorl:wr (ayi); omtin-oman6n
a dogtil - balasahin; humilahod, sign, v. - pinnawtin - lumagda,
kaladkarln (paa); bagu-baguhin ang pumirma,
Iogar n. - pamilbitin, sinyas, sinyalis;
kartitola - tanda, hudyat, senyas;
shun, v. - pa-lilihan - umiwas karatula
shut, v. - haratin - sarhan signature, n. - pinna - lagda
shuttle, n.- barkilya; sikwan- korea significant, adj. - mahi-ban a bagay,
maalagd - makabuluhan,
shy, adj. - mariringoy6n, maror6n - mahalaga
mahfyain, kimi
signify, v.- panandatin; dotokon-
sick, adj. - mafn masakft, mafn mangahulugan; hirangin
angkalayam - may sakft, may
karamdaman silent, adj. - matinok, homfn to/6k -
tahimik, walang imfk
sickle, n. - gagapas - lingkaw
silk, fl. - sida - seda
side, v. - kampiwtin - kampihan,
panigan, katigan, silly, adj. - tangdh, torpi; ma-paw,
n. - dan{, liglig, banda, homfn kapatonglan - hangal,
tanggikingtin, liking - tab£, gilid, tunggak; kakatwa, walang
dako; tagiliran . kapararakan
sideburns, n. - patilya, paliing - silver, n.- plata, piltik- plata, pilak
patilya
silverware 143

silverware, n.- kobyirtos- siren, n. - sirina - sirena


kubycrtos
sissy, n. - binabayi - bfnabae
similar, adj.- kapariho, kalopa-lopa
- katulad, kawangis, kamukha sister, n. - talakakan babayi -
kapatfd na babae
simmer, v. -lomi-li- sumulak,
kumulu-ktdo sister-in-law, n. - ayro - hipag
simple, adj. - maganoh, simpli - sit, v. - tomoklo; /om/oman -
magaan, payak, simple umupo; limliman
simulate, v. - magkanwari, mangalig site, n. - kamainan, dogal nin
- magkunwa, gumaya pangyayari - kinalalagyan, Iugar na
pinangyarihan
simultaneous, adj. - kasabtiy -
magkasabay size, n. - kahi-banan, hokat - lakf,
sukat
sin, n. - kasalanan - kasalanan
sizzle, v. - somaritsit - sumagitsft
since, conj. - mapaibat; bana, bona ta
-mula; dahil sa, sapagka't skeleton, n. - bawbotol bangkay;
balangkas - kalansay; balangkas
sincere, adj. - maptog, sinsiro -
tapat, matapat sketch, n. - krokis; maantor a drama
- dibuho, krokis; maiklfng drama
sinew, n.- oyat (ha kami); kohtiw-
litid; takas skid, v. - komondaloh - dumulas na
patabf
sing, v.- magkanta, mangansyon-
umawit, kumanta skillful, adj. - mahosay, sanado,
porbado - bihasa, sanay, dalubhasa
single, adj. - asa-sa, homfn kaamba[{
- nag-fisa, walang asawa skin, n. - katat - balat

sinister, adj.- dokil, ka-pali-mo; skinny, adj. - masyadon ma-bong -


ka-paola-lom - masama, masyadong payat
nakapangangamba; nakakasuspetsa
skip, v. - lomo-lokho; loktawan -
sink, v. - lomdog, paldogon - lumuksu-luks6; laktawan
lumub6g, palubugfn,
n. - lababo - lababo skirt, n. - saya - saya

sinuous, adj.- sik.O-siko; doka (albor) skit, n. - drama-draman ka-pakaka-lih


- pabalu-balukt6t; masama - dula-dulaang katatawanan

sip, v. - miyop - humigop skull, n. - bongo - bungo

siphon, n. - kolihop - panghigop


144 sky

sky, n. - langit, angkaabotan hilap - sleuth, n. - tiktik, sikrita - tiktfk,


langit sekreta
slack, adj. - mabagal; malway; slice, n. - iwa, gotgot - hiwa
damoyak - makupad; maluwag;
pabaya slide, v. - magdalohroh, domaltih,
mikondal6h - magpadausd6s,
slander, n. - pa-nira-hira pori - dumulas
paninirang puri
slight, adj. - midyo, daoto -
slant, adj. - pakiling - pahilfg bahagya, kaunti
slap, v. - tampa/on; pahpah6n; slim, adj. - rna-bong, pa-ngoysaw6n;
dapi-on - sampalfn; hampasfn bogo-boga - balingkinitan, payat;
bahagya
slash, v. - lahlah6n; garotyon-
laslasfn; hagupitfn slimy, adj. - madalonot .:___ madulas,
malandas
slaughter, n.- pa-manglabak;
pa-mangmat{n lako a tawo - sling, n. - tilador, balnot - tirad6r,
pagkatay, pagpatay, pagpatay ng sakbat
maraming tao
slink, v.- magkolhoy- tumalilfs
slaughterhouse, n. - matadiro,
pa-manglabaktin - matadero, slip, v. - komolhoy; mipadalonot,
patayan ng hayop lomohloh; malingo- tumalilis;
dumulas, dumaus-6s; magkamali,
slave, n. - alipon - alipin n. - lingo; kamis6n; ponda -
mali; kamis6n; punda
slay, v. - patyon ha patar6m, patyon
biglfi - patayfn ng patalfm, patayfn slip, n. - hangan imomola; pidason
nang bigla maimpih a maanloh - sangang
pananfm; manipis at mahabang
sled, sledge, n. - kangga, pa-nak - piraso
paragos
slipper, n. - sinilas - tsinelas
sledge hammer, n. - maso - maso
sliver, n. tionay - sulid
sleek, adj. - malino; mapostora - 0
makintab; pusturyoso slope, n. - balarbar - dahilig

sleep, v. - ma-lok - matulog sloppy, adj. - malahaw; malopakhay;


mamantsawan - malabnaw
sleeve, n. - takyay ayhing - manggas (sabaw); busalsal; mamantsahan
slender, adj. - mayapih-yapih, sloth, n. - kataml~ran - katamaran
pa-ngoysaw6n - matangkad na
pay at slouching, adj. - maloknoy - huk6t
slough 145

slough, D. - lab6n, Ioong; smudge, v.- ma-polapolan; hoobon


pa-makndiskorahi - pusali, latian, (kayo)- makulapulan; pausukan
pinaghunusan; langlb
smuggler, n.- kontrabandista-
sloven, n./adj. - salaoliJ, makondamol kontrabandista
- salaula
snack, n. - mirinda/ - miryenda,
slow, adj.·- matantan, mabagal- minindal
marahan, mabagal
snappy, adj. - malikh(, magalahgah;
sluggard, n. - tawon matamlar - mabikns - maliksf, masigla;
tamad na tao mabikas
slumber, v. - ma-/ok - matulog snare, n. - /a-wan, bintay - patib6ng,
bi.tag
slump, v. - big/a omaypli, mipaloklok
- biglang pagbaba, malugm6k snarl, v.- mingo-ngol (aso);
paralngaan; manga-pihaha/a -
sly, adj.- mapangloko, pabokot- umangil; magkabuhul-buh6.1
mapanlinlang, pailalim
snatch, v.- ta-ping6n - daklutfn
small, adj. - makn/6g - malift
sneak, v.- mama-palnli lomoob o
smart, adj. - matalino;' ma-bat; lomik6/ nin ,paari - dahan-dahan
mabikas - matalino; palasag6t; pumasok o lumabas nang palihfm
mabik.as
sneer, v.- kibitan- piksiban,
smash, v. - mangamomokmok, ismiran
maomok; mibanggli - mabasag
nang hust6, madurog; mabangga sneeze, v;· ..:._ boma6n- bumahfn
smear, v.- polapolan, yangatan- sniff, v.- homingot- su~ingh6t
kulapulan, dungisan
snime, v.- homing6t-hingot-
smell, v.- angoton- amuyfn suminghut-singh6t
smile, v.- makio/lh, nakao/ih- snipe, v.- paltohan nin omari-
ngumiti paputukan nang nakatago
smite, v.- bigwasan, pahpah6n- snob, n. - tawon ampangmatti-mnni~
dagukan, bampasfn tawon ma-ngata-gay a sori. - taong
mapangmata, taong mapagmataas
smoke, v. - magsigarilyo; paasokdn,
hoobon - manigarilyo; pausukan, snooze, v. - mamihalop - umidlfp
n. - as6k - usok, as6
snore, v.- manginlokan- maghilfk
smooth, adj. - mayamo - makinis
snort, v.- omngoh, pomang6h -
sumingasing, suminghal
146 snout.

snout, n. - balongoh - nguso soft, adj. - maronli; thakapoy -


malamb6t; mahina
snub, v.- mattf-matawon, kay
asikasowon, maki-totol, binabastos soil, n. - Iota - Iupa,
- matahfn, hindi pansinfn, v.- yangatan- dumhan
makipag-usap nang pab~st6s
solace, v. - liwd-liwawon, paliswayon a
snub-nosed, adj. - sarampak - nakom - aliwfn
pangfl
solder, v.- inangan- binangan
snug, adj. - mapalindaway; makalOg
tan maayos, maknot - maginhawa; sole, n. - dalokap ayi; swilas -
malift at maayos, hapft talampakan; suwelas
snuggle, v. - paka-danfn labtih; sole, adj.- ka-siya-siya - tang1
mamaloktot - magsumiksfk;
mamalukt6t solemn, adj. - losob, siryoso, pormal
- taimtlm, seryoso, pormal
so, conj./adv. - kanyli naor, anorfn;
hay, na-pakti- - kaya nga, gay6n; solicit, v.- makirawat (ex. aboloy);
napaka- manaiP.'at para ha a-say gawli -
mangllak (ex. abuloy); mag-anyaya
soak, v.- ibalbal- ibabad para sa isang gawain
soap, n. - habon - sab6n solicitous, adj. - ngali-ngalin
manganoh, mapangisip -
soar, v.- pomaitala-bong, • maintindihin, maalalahanfn
pomaita-gay - pumailanglang
solid, adj. ,:.. solido, matib6y;
sob, v.- maniok-hiok, tomangih- angka-piasa-sa - bufl, matibay,
humikbi, umiyak matatag;· nagkakaisa
sober, adj.- matolinto, ambO lahing, soliloqur, n. - pa-maki-totol ha sarili
matino- maliwanag ang isip, hindi laloy'na ha intablado -
lasing pakikipag-usap sa sarili lalo na
kung nasa entablado
sociable, adj. - maaamigowon, mailig
ki-totol-totol - mahilig sa solitary, adj.- so-solo, marayo ha
pakikipagkaibigan, mahilig tawtawo - nag-iisa, malayo sa mga
makipag-usap tao
sock, v.- bontalOn, ponityon- solo, adj. - asa-sa, so-solo -' nag-lisa
buntalfn, suntukfn
soluble, adj. - bastantin matonaw -
sock, n. - midyas a maantor - maaaring matunaw
medyas na maikli
solve, v. - tingkapon o biyan sofosyon
-lutasfn
some . 147

some, adj. - oomno - ilan, sort, v.- pihahakapolok6n ayon ha


pron. - oomno - ilan k/asi - pagbukud-bukurfn
somehow, adv.- maskin papa-no, ha soul, n. - kalolwa - kaluluv.::a
anya may para/an - sa paano't
paanuman, sa anumang paraan sound, n. - ton6y - tun6g

somersault, summersault, v.- soup, n. - habaw, sopas - sabaw,


magsirko, magbalintii - magsirko, sop as
bumaligtad
sour, adj. - maa/hom - maasim
sometime, adv.- ha /a/oman aw/o-
sa ibang araw source, n. - ampangibatan -
pinagmumulan
sometimes, adv. - no minghan -
kung minsan south, adj./n./adv. - bagatan - timog,
sur
son, n. - anak a lalaki - am'ik na
lalaki souvenir, n.- pamiliw-biliwan,
rikwirdo - alaala, subenir, rikwerdo
son-in-law, n. - manoyang a lafaki -
manugang na lalaki sovereign, adj.- makapangyarian -
makapangyarihan
song, n.- kanta, kansyon- awit,
kant a sow, n. - tak6ng - inahfng baboy

soon, adv. - ha maparas a pana6n, sow, v.- imola- ihasfk


kay maboyot - sa lalong madalfng
panah6n · space, n. - kamainan nin mondo tan
bawbitoon, kalawakan; Iogar, agwat,
soot, n.- agiw gawii as6k- agiw, piharayan - alangaang, kalawakan;
uling (ex. sa tsiminea) Iugar, agwat

soothe, v.- pakpa6n (ex.. hobhob, spade, n. - pala - pala


sak{t) - aliwm, paginhawahin
span, n. - anloh nin agwat; dangan -
sorcerer, n.- maniniblot- haba ng agwat; dangkal /
mangkukulam, manggagaway
spank, v.- paralpihdn ha tatakdn '_
sordid, adj. - marolmong, ka-pariril paluin sa puwft
- marumf, nakapandfdfri
spare, v. - ando sosodiw6n; kawa-nan;
sore, adj. - mahkit, maaplf - ilibri; makab{; mag-ikonomya -
masakft, mahapdi huwag saktan; maglaan; ilibre;
makapagbigay; magtipfd,
sorrow, n. - lo/0 - dalamhati, · n./adj. - risirba - reserba
pighati, lungk6t
spark, n. - alipato; kirlap - alipato;
kislap
148 sparse

sparse, adj. - daoto; midadayo - speed, n.- kapaspasan, sokat pa-no


kakaunti; layu-layO kaparas - bilfs, sukat kung gaano
kabilfs
spasm, n. - komokhon - pulikat
spend, v. - gastoson - gastahfn,
spasmodic, adj. - padolot-dolot; gugulin
ampama-paghon -
pasumpung-sump6n g; naninigas spendthrift, adj. - gastador -
gastad6r, bulagsak
spatter, v.- tomalhik- tumilamsfk
spew, v. - ibogah, ihoka - ibuga,
· speak, v.- mana/ita, maki-totol- isuka
magsalit~, makipag-usap
spice, n. - pampalahtip - pampalasa
spear, n.- pika- sibat
spider, n.- gigang- gagamba
special, adj. - pambihira, ispisyal,
ambO basta - dl karaniwan, spill, v.- mabo-bO; ihipwak-
espcsyal, tang! mabubo; maligwak
specific, adj. - takda; homa - takda; , spin, v. - mangwa hoyot, poyhon ~
partikular . magkidkfd; magpainog
speck, n. - maka/Og a batok; tamok; spinal column, n. - higol - gulug6d
poling - malift na batik; katitfng;
puwfng spindle, n. - pamikolkolan hoyot -
kidkiran ng sinulid
spectacle, n. - ambo basta-basta
palwah; pangyayari ha pobliko a spine, n. - higol; dowi - gulug6d;
ka-paring6y - dakilang palabas, tinfk
panoorfn; pangyayari sa madla na
nakakahiya spinster, n. - matontawon dalaga -
matandang dalaga
spectacles, n. - antipara - salamfn
(sa mata) spit, v. - lomora - dumura
spectator, n. - mamimiliw - ang splash, v. - habwagan (lanom) -
manono6d sabuyan

specter, n.- molto; yay an-isipon a splendid, adj. - na-pakagara,


bilang angka-kit; parlaw - mult6; malinggas, marangal ~ maringal,
pangitain maningnfng, maluwalhati

speculate, v.- maki-sapalaran; split, v. - pakawon; pihiyayon


angan-anganon - (tawtawo o !f:Opon tawtawo) -
makipagsapalaran, magbakasakali sibakfn, hatlin, paghiwalayfn (tao o
grupo ng mga tao)
speech, n. - pananalit~ - pagsasalita
spoiled 149

spoiled, adj. - nahira; pinalapwah - sprout, n. - lohik - sib6l


nasira; pinalakf sa layaw
spruce, adj - mapostora - pustura
spoke, n: - rayos - rayos ng gu16ng
spry, adj. - malikhf- maliksl
spokesman, n. - impagka-bobay -
kinatawan sa pagsasalita spur, n.- dadagrag (kabayo); tori-
pangiliti (ng kabayo); tari
spontaneous, adj. - koso; antimano
- kusa, bukal spurt, D. - pola-nit; salida -
pulandit; pagsibad
spoon, n. - kotsara - kutsara
. sputter, v. - boma-toh ba-toh -
sporadic, adj. - paminghan-minghan; pautal-utal
pabiglfl~bigla - manaka-naka;
pabugsu-bugs6 sputum, n. - lora - dura

spot, D. - mantsa; Iogar - mantsa; squabble, v. - mi-porpyawan -


JK>6k . magbangayan

spouse, D. - kaambal£- asawa squander, v.- damd-damaon-


aksayahin
spout, n.- pola-nil; bobay (ex.
kapitira) - pulandit; piko (ex. square, n. - kwadrado - kuwadrado,
kapitera) . parisukat

sprain, v.- mahli-an, milyah a oydt, squash, n - kalabaha - kalabasa


mab/0 - mapuwersa sa
kasukasuan, malinsad, mapilay squash, v.- piraton- pipiin, pisa{n

sprawl, v. - mangaplar - squat, v. - manalimp{J - tumawad


matimbuwang
squawk, n. - piydk - putak
spread, v. - iboyak, idatak; iaplak -
ikalat, palaganapiD; ilatag squeak, n. - langitngit, omik-ik -
'langitngit, umiDgit
sprightly, adj. - magalahgah -
masigla squeal, v.- homo/yak (matanlng);
omyok; ibombong - tumili; umigik;
spring, v. :- komtol; lomokh6; lomhik isumb6ng
- umigkas; lumuks6; sumibol,
D. - panaon ampi-pagtomobO a
squeeze, v.- polhan; piraton; ipalotpot
tawtanaman; hob61; mowilyi - . - pigain; pipiin; isiksik
paDah6D na nagsisitubO ang mga
squid, n. - posft - pusit
halaman; bukal; muwelye
squint, v. - midyo ikoyop a mata,
sprinkle, v.- wihilain- wisikan
pahinligan - aninagin, sulyapin
sprinkler, n. - rigadira - regadera
150 squint-eyed

squint-eyed, adj. - dolfng - dulfng stammer, v.- mamor6-bor6-


magsalita nang pautlil-utal
squirm, v.- mangiloh-iloh-
mamilipit stamp, v.- silyowan; tataktin; ikondag
- selyohiin; tatakan; ipadylik
squirt, n. - pola-nit - pulandft
stampede, n.- polayowan (ex. ma{n
stab, v. - saksakOn, latogon - kali-mowan)- pagpapanakbuhan
saksakfn, tarakan
omdong, odongan;
stand, v. -
stabilize, v. - panatiliwon; patibayon maagwantawan; magpinni -
- panatilihin; patatagfn tumindfg, panindigan; matifs;
manatili
stack, n. -bonton, salansan nin
patong-patong - bunt6n, salanslin star, n.- bitoon- bitufn
nang patung-patong
starch, n. - almir6n, gawgaw -
stage, n. - intablado; tonda (ex. biyay) almir61, gawgaw
-- tanghalan; baitang
stare, v.- pinniyan hilap- titigan
stagger, v.- mita-talatal; ma-biglaan;
ampaglowa-lowa; kay pi-tag-on6n - start, v. - mag-ompisa, tomalama -
gumirliy-giray; mabiglaan; magsimula, mag-umpisa
nagdadalawang isip; huwlig
pagtugmafn startle, v. - ma-biglaan, komolalag -
sindakfn, gulatin
stagnant, adj. - kay andaloy; hom{n
asinso - hindi umaagos; walling starve, v. - mat{ ha bitt1, bomitt1 -
pag-unliid mamatliy dahil sa gutom, gutumin

stain, n. - mantsa - mantsli state, v.- ibalita - sabihin,


n. - pa-hal, istado; nasy6n -
stair, n.- to/ail....:. baitang ng hagdan kalagayan, estado; bansa

stairs, n. - ayran - hagdanan stature, n. -kata-gayan (naka-od6ng);


ingkatawo - taas (nakatay6);
stake, n. - toloh - tulos pagkatao
stake, n. - posta; primyo; atag - status, n.- pa-hal, istado (tawo)-
pusta; premyo; bahagi kalagayan, estado (tao)
stale adj.---: daan, naanah (tinapay) - stay, v.- ma-bati; mi-wan; homanda; .
luma, maanta (tinapay) iantaliJ; talanan - maiwan;
manirahan; manatili; ipagpaliban;
stalk, n. - tangkay - tangkay alalayan
stalwart, adj. - matpol, makhaw a
nakom - matapang, walling tinag
steadfast 151

steadfast, adj. - homfn pangongoman, sterilize, v.- ipahbo, dolnohan-


maptog - walang pagbabago, pakuluan, isterilisahfn
matapat
stern, adj. - istrikto, mabagsit -
steady, adj.- pinni, kay ampanigo, mahigpft, mabagsfk
kay basta maoman; ma-pasima/aan - -
- pirme, hindi gumagalaw; stew, v.- ilaoya- ilaga
maaasahan
steward, n. - ma-ngasiwa nin ambo
steal, v.- manakaw, maniba- ikon, mayordomo, ampa-tayaan-
magnakaw tagapamahala, mayordomo

stealthily, adv.- paarf, pasikrito- stick, v. - itoyhok; ida/it, magpinni -


palihfm, panakaw itusok; idikft, manatili,
n. - po-toh hangan kayoi bihlak;
steam, n. -- alinhangaw (nin anhohboh boston; papahpah, batota· - potol
a lanom) - singaw (ng na saJiga ng kahoy; patpat; ba:st6n,
kumukul6ng tubig) tungk6d; bamb6, batuta
steam roller, n.. - pison- pis6n sticky, adj.- maralikot, madalit ___:_
malagkft, madikft
steel, n. - asiro - asero
stilT, adj. - maghon - matigas
steep, adj. - mahakpa, mata-gay
(prisyo) - matarfk, mataas (presyo) stilT-necked, adj. - matib6y a olo -
matigas ang ulo
steep, v. - iba/ba/ _c_ ibabad
still, adj. - matinok, homfn katigo--tigo
steeple, n. - kampanaryo - - tahimik, walang kibo ·
kampanaryo
still, adv.- ot- pa,
steer, v.- .itandoro ha diriksyon- .,_,. conj. - kot syimpri, anorfn
mamatnubay sa direksy6n paman - gayunman _ _
stem, n. - tangkay - tangkay stilt, -n. - ta/akrang; to-r:ok - tayakad;
haligi
stench, n. - bata, bawo - alingasaw,
bahO stimulate, v. - paaligatgaton -
udyukan ·
step, n. - bi-tang; toktil - hakbang;
baitang sting, n.- kayat (ex. ilok); apli-
kagat, duro; kir6t, sakft
stepladder, n. - ayran-ayran -
hagdang naililij>at stingy, adj. - koripot - kuripot
sterile, adj. - impahbo, homfn stink, v. - mabata, mabawo -
mikrobyo; baog, matsora - mabaho
ister!lisado, ligtas sa mikrobyo;
ba6g, matsura
152 stipend

stipend, n. - swildo, sostinto, takda a storer?om, n. - bodiga - bodega


aboloy - suweldo, sahod, sustento,
takdang abuloy stornt, n. - bagyo, makhaw a lop6t -
bagy6
stipulate, v. - ibfn kondisy6n -
itadhana stQry,_n. - istorya - kuwento,
salaysay
stir, v.- kilow6n;·manigo; pokawon,
paaligatgat6n- haluin; gumalaw; story, n. ---: grado (bali) - palapag
gisingin
stout, adj. - matabfl; matibay, matpol
stirrup, n. - _istribo (kabayo) - - mataba; matatag, matapang
estribo
stove, n. - kaldn - kalan
. stitch, n. - tayi - tahi
stow, v.- iharya- iligpft
stock, n. - kinompra, poonan
tawtinda; aw-ayop a an-alagaan; straddle, v. - haklangan; omikang;
po6n; lipi; poloan imbak, pinamilfng pagostowan a mi-dobali (ex. politika)
paninda; mga alagang hayop; lahi; - saklangan; lumakad nang
tu6d; saping-puhunan pabukaka; pagbigyan ang dalawang
panig (ex. pagtalakay)
stocking, n. - midyas - medyas
straight, adj. - matoynong, prangka,
stomach, n. - tiyan, /osok - tiyan, diri-diritso - tuwfd, prangko,
sikmura diretso

stone, n. - bat6 - bat6 straightforward, adj. - prangkawan,


diritsawan; diritsowan - tapat,
stool, n.- bangko-bangko; taka (nin prangko; diri-diretso
_tawo)- bangkito; dumf (ng tao)
strain, v. - pwirsaw6n, tisar6n; saloon
stoop, v.- tomook- yumuko, (ex. langis) - puwersahfn, hapitin;
yumuk6d sa lain
stop, v. - patgon6n; palotpotan, strange, adj. - homan-homa; ambo
harangan - patigilin, pasakan, bilbi - kaibang-kaiba; hindi kilala
harangan
stranger, n.- dayowan, istranghiro,
stopper, n. - tap6n, bagay a ambO bilbi - banyaga, estranghero,
pampatgon - tap6n, pamasak , · dl-kilala
store, v.- isagana, ilimpoh- strangle, v. - bitko/6n - sakalfn,
itinggal, itago, bigtihfn
n. - tindawan; /akO a bawbagay
a nakalimpoh,- risirba - tindahan; strategy, n. - sistima - mahusay na
tinggal, reserba pamamaraan
straw, n.- aray, dayami- dayami
stray 153

stray, v.- mitalon - maligaw strike, v.- pahpahon, tirowon,


' ponityon; mangiskfs; magwilga -
streak, n. - goyah - guhit na hampasfn, paluin, suntukfn;
mantsa, bahid magkiskfs; mag-aklas, magwelga
stream, ri.- hapa; agoh- sapa; agos striking, adj.- masyadon
ang~asikaso, mapatnag - ,
streamer, n.- palam6y, nakakatin a · kapansfn-pansfn, kapuna-puna
abO/ a main solat - palawft,
bandereta string, n. - makatfs a yobil; kwirdas
- pisi; kuwerdas
street, n. - dalan, kalyi - daan, kalyc
strip, v.- galattin, lapyangtin,
strength, n. - kohtiw, pwirsa - takas, labuhan-lapyangtin - alisan,
puwersa hubaran, hubuan at huban1n
strenuous, adj. - ka-papagtil, strive, v.- mag-inak{t- magpunyagi,
ka-papwirsa - nakakapagod, magsikap ·
nakakapuwersa
stroke, n. - ataki; patok; agor. -,
· stress; v.- pabyattin; tiboytin - atake; hampas; hagod
pahirapan; idiin, ·
n. - kairapan bana la angkagipft stroll, v.- mamasytir, mila-lalako-
o angka-pabyattin- kahirapan mamasyal, maglakad-lakad
dahil nagigipft o nabibigatan I

strong, adj. - makhaw, ma-got;


stretch, v.- onaton, igoton mabayani - malakas, matibay;
(pa-maggastos); palawango.n (isip) · matapang
- banatin, higpitan (paggastos);
palawakin (isip) structure, n.- impa-dong; ayos nin
pawparti - gusaH; kayorian,
strew, v. - mamiboyak, manabwag - balangkas
magkalat, magsabog
struggle, v. - maki-alinggonohan,
strict, adj. - mahigpit, istrikto, iksakto maki-labtin - makipaghamok,
- mahigpft, istrikto, hust6 makipaglaban
stricken, adj. - nakbok, na-dapoan - strum, v. - giringon - kalabitfn
tinamaan, dinapuan (gitara)
stride, v.- komo-rang hi-ban, stub, v.- miba-tol - matisod
lomokrang - humakbang nang
mahaba, humakbang stub, n. - tongol; bagay a inmantor -
tu6d; bagay na umigsi
strife, n. - disgosto - alitan,
tunggalian stubble, n. - pinangapasan -
pinaggapasan
154 stubborn

stubborn, adj. - matib6y a olo - sturdy, adj. - matibay - matibay


matigas ang ulo
stutter, v. - mamor6-bor6 -
studious, adj. - mahipog mag-aral , umutal-utal
mainakit - palaaral
sty, n. - kolongdn baboy; golotoy (ha
study, v.- mag-aral- mag-aral matd) - kulungan ng baboy; guliti,
kulitl
·stuff, v.- palamnan, po1f.Ordn-
palamnan, palooban, s1ksikan style, n. - moda; sistima - moda;
pamamaraan, ~stilo
stuff, n. - bagay, no anyay nan bongdt;
yari nin - bagay, abubot, walang suave, adj. -pinon manigo-tigo,
halagang bagay; yarl sa madangka; ka-pawanay - pinong
kumilos, magalang;
stuiTy, adj. _: homfn lopot; barado nakapagpapaginhawa
(a-long) - walang hangin; barado
(il6ng) subdue, v. - daogon - gahisfn
stumble, v. - miba-tol; malingo - subject, n. - hakop,· ampi-totoldn,
rnatisod; magkamali topiko - sakop; paksA
stump, v. - bomordg-bordg - subjugate, v - sopilon - supilin
lumakad nang palagapak,
n. - tong6l - tu6d subllme, adj. - ambo basta-basta,
mata-gay - dakilA, mataas
stunned, adj. - namonong; nalipong
(ex. pinatok); nag-ispanta- submerge, v. - ipaldog, tomom6h -
natulala; nahilo (ex. pinukp6k); ilub6g, lumub6g
namangha
submit, v. - homo/cO, itorol -
stunt, v. - mi-gilds-gilds; maboldot - sumuko, iab6t
magpamalas ng kakayahan upang
maakit ang manono6d; mabalam subordinate, adj. - angkahakopan;
ang paglakf, mabans6t mas maaypa a rangko, ha aypfl
(kapangyarian)- nasasakupan; mas
stupefy, v.- mamon6ng, ma-biglaan mababa an~ ranggo, nasa ilalim
- mawalan ng ulidt, mabagban (kapangyanhan)
stupendous, adj. - kapa-paka-ngap, subscribe, v. - maminna,
na-pakahi-ban - kagulat-gulat, _ komomponni,· magpidido (dyaryo) -
napakala~ lumagda, suniang-ayon; sumuskribf
(diyaryo)
stupid, adj. - tangdh, torpi - tanga,
hangal, tunggak subsequent, adj. - anhomon61 -
sumusun6d
stupor, n.- pa-makamon6ng-
pagkatulir6
subservient 155

subservient, adj. - magamit ha a-say succeed, v.- makway Iabay,


tatala; maaypfi a klasi; gonor-gonor makagawfi; homonol, homagili -
- magam1t sa isang layunin; magtagumpay; humalili
mababang uri; sunud-sunuran
successive, adj. _._ hon61-hon61 -
subside, v.- kompfi- humupa sunud-sun6d
subsidiary, adj.- pangtambay, mas succor, n.- tambay, dandan-
maaypfi ha kilimportantiwan - tulong, saklolo
pantulong, mas mababa sa
kahalagahan, succulent, adj. - mahabaw; makorpal
n. - kilhanga (ilog o kompanya) a bo/Ong - makatas; makapal na
- sangay dahon

subsidy, n.- tambay (kwarta)- succumb, v.- homokO; domobali


tulong (salapi) biyay, mat{ - sumuko;
sumakabilang-buhay, mamatay
subsistence, n. - pa-magbyay,
an-ipagkabyay·- pamumuhay, ang such, adj./pron. -yay anorin, ha-rin
ikinabubuhay - gay6n, ganyan

substantial, adj. - potog; matibay; suck, v.- somoso, hophopon,


mahi-hi-ban - toto6; matibay; notnoton - sumuso, supsupfn,
malakf-lakf sipsipfn, ut-utfn

suhstantiate, v. - biyan prowiba, suckle, v. - mamasoso - magpasuso


pa-goton; isagawfi (bagay o risolta)
- bigyang katibayan; patibayin; suction, n.- pa-nophop- pagsups6p
isagawa
sudden, adj. - biglfi, antimano -
substitute, n. - kahagilyan - kahalili bigla, kagyat

subterfuge, n. - pa-magkonwari, suds, n.,pl. - pinanabonan, hob6h nin


ipagbara-nan, poma-/ilih migamit nin hab6n - pinagsabunan, bula ng
/ansi - pagkukunwari, sab6n
pag~adahilan, umiwas gamitan ng
lans1 sue, v. - magdimanda -
magdemanda, ihabla
subterranean, adj ha la/0 Iota - sa
ilalim ng lupa suede, n. - gamosa - gamusa
suffer, v. - mag-agwanta,
subtle, adj. - pino; Jabtih
mi-gawfi-gawfi - pino; mapaglalang ma-padya-dyaan - magtifs,
magdusa
subtract, v.- ba-wahan- bawasin
suffice, v. - maka-harag - magkasiya
subvention, n. - pa-mam{n' tambay -
sufficient, adj. - ka-harag, bastanti -
pagbibigay ng tulong
kasiya, sapat
156 suffocate

suffocate, v.- manangap-hangap; sundown, n. - kaho-hohlop awlo -


pahangap-hangapon - mainfs, paglub6g ng ara~, dapit-hapon
maghab61 ng hini~ga; sagkaan ang
paghinga sundry, adj. -sari-sar i - sari-sari
sugar, n. - asokar, masamit - asukal, sup, v. - miy6p; mangapon -
matamfs humigop; maghapunan
sugar cane, n. - toboh - tub6 superb, adj. - pinakamata-gay a klasi
- supery6r, pinakamataas na uri
suggest, v. - isorihir - imungkahi
superficial, adj. - kababo-babo -
suicide, n. - pa-magpa kamat{- panlabas
pagpapakamatay, pagpapatiwakal
superflous, adj. - sobra, ambo
suit, v. - ibagay - ibagay, kailangan - kalabisan, hindi
n. - timo; dimanda - terno; kailangan
demanda
superior, n.- po6n- puno,
suitcase, n. - malita - maleta adj. - mas mata-gay a klasi -
nakatataas sa uri
sulk, v. - maholo - magtamp6
superlative, adj. - pinakamata-gay a .
sullen, adj. - nakaiimolngot, masongit klasi - panukdulan
- madilfm ang mukha,
nagmamakt61 supersede, v. - hagilyan - halinhan
sulphur, n. - asopri, asogi - asupre superstitio n, n. - abosyon -
pamahiin
sultry, adj.- mahalimoot -
maalinsangan supervise, v. - pangasiwaan, pagawan
- pangasiwaan
sum, n. - somada, total - kabuuan,
suma, supper, n.- pangaponan - hapunan
v. - sumawon - sumahin
supple, adj. - makolanoy, malonok,
summer, n.- kwarisma, pana6n am6t gon6r-gon6r - malamb6t,
- tag-araw, tag-inft sunud-sunuran
summit, n. - tolaok - talukt6k supplement, n.- pa-lah, kapnoan -
karagdagan, kapupunan
summon, v. - ha-wayan, ipa-k!l -
tawagin, ipatawag supplicate, v.- makisi-sin ga-ro-
magsumamo
sumptuous, adj. - magastos, abonda
- marangya, masagan~ supply, n.- abyoh, pangwanan
kailangan - kakailanganin,
sun, n. - awlo - araw pinagkukunan ng kailangan
support 157

support, n. - tambay, soporta - surveillance, n. - pa-magmanman -


tulong, . pagmamanman
v. - talanan - tukuran .
survey, v. - manukat Iota;
suppose, v. - ·ipalagay, angan-anganon pa-palatagon, sorion - sukatin ang
- ipagpalagl1y , lupa; masdan, suriin

suppress, v.- itoltol, pondan - ·idifn, survive, v. - mabyay ot, masapar -


pigilan · matirang buhay, malagpasan

supreme, adj. - pinakamata-gaj suspectt v.- pagsospitsawan,


(rangko)- pinakamataas (ranggo) pagdodawan, pangola-loman -
paghinalaan
surcharge, n. - pa-lah alaga -
karagdagang halaga suspend, v. - sospindiwon; ikatin -
suspendihfn; ibitin
sure, adj. - piho - tiyak
sustain, v. -:- dongan; mangalalay;
surety, n. - pa-mtikasigoradd, garaniya toplan; paanloh6n (biyay) -
- pagkakasiguro, gar:;~ntiya panindtgan; umalalay; pagtiisan;
pahabain (buhay)
surface,. n. - babo, likol -:- ibabaw,.
labl1~ sustenance, n. - pangabi-biyay,
sostinto - pagkabuhay, sustento
surfeit, v. - mi-hawa-hawa; papra6n
- magsawa nang hust6; · suture, n. - tayi - tahi
p~pagsawain.
·swallow, v.- ibo-lon, it/on- luh.infn,
surmise, n. - angan-angan - lunukfn
sapantaha I

swamp, n. - ka-payawan; papah6/ -


surname, n. - apilyido .:___ apelyido latian, ·
v. - ma-lapawan - . maapawan
surpass, v. -lampasan ,.daog6n-
lampasan, daigln · swap, v.- mi-hagili- magpalftan
'
surplus, n. - sabra, to!a - labis, labf · swarm, v. - tombag - dumagsa,
'pagkulumpulan,
surprise, v.- biglaan, paka-ngap6n _ - n. - pang6n - pulut6ng
biglafn, magtaka, mamangha
I swat, v. - pahpah6n, tampa/on -
surrender, v. - homoko - sumuko hampasin, sampali'n
surreptitiou s, adj. - paari, pasikrito sway, v.- miti-ti-wah, mangondayon;
- patag6, palihfm mipaht1-pahil; maglowti-lowa,
makaoman opinyon - umug6y;
surround,' v. - palibolan - paligiran sumuray-suray; magdalawang isip,
·mabago ang opiny6n '
158 swear

swear, v.- manompa - manumpa v --;witch, v.- garotyon; lomipat; ihagili,:


patgonon o ipaompisa (elektrisidad)
sweat, n. - hayngot - pawis - paluin;· lumipat, magpalft;
buksan o sarhan (elektrisidad),
sweep, v.- kalihdn- walisan n. -: gagaroti; swits - pamalo;
swits.
sweet, adj. - mahmit; ka-pakonswi/o
- matamfs; kalugud-lug6d swoon, v.- madismaya- himatayfn
swell, v. - mabayo, bomolto, homi-ban swoop, v. - tobangon ~ dagitin
- mamaga, lumakf '
sword, n. - ispada - espada
swerve, v. - lomiklik - lumihfs .
sympathize, v.- mald-damtiy,
swift, adj. - mapaspas, matalabit - maki-lilik6t- makiramay,
matulin, mabilfs makipagsaya
swim, v. - tomang6y - lumang6y symptom, n. - sintomas, pamilbitin ·_
s1ntomas, palatandaan
swindle, v.- sobaon, haolon, switikon
- subain, dayain, switikin synchronize, v.- pi-sabayon-
swine, n. - baboy- baboy
pagsabayfn
syringe, n. - hiringgilya - hiringgilya
swing, v.- mangondayon, iondayon;
nakakatin - magduyan, ikampay; syrup, n. - po/61, amibal - pu16t,
umimbay arnibal
swirl, v. - pomyoh; mangalimoyong;
angkaolaw - umikit, umikot,
uminog
- T-

table, n. - lamisa, lamisawan; listawan tall, adj. - layog, mata-gay -


- mesa, lamesa; talaan matangkad, mataas
tablecloth, n. - manti/ - mantel tame, v. - paamoon - paamuin
tablespoon, n. - kotsara L k,utsara tamper, v. - ka-kanitkit6n - likutfn
taboo, tabu, ·adj. - bawal - bawal tangle, v. - mayohyoh, ma-piii/6t,
ma-pihahalli - magkabuhul-buh61
tacit, ·adj. - patanlig, angka-patnagdn
- pahiwatig tantalize, v.- paib6g-ibogon,
pa-paralatoon takamfn '·
taciturn, adj. - ambo mahalita,
.maror6n - d'i-maimikin,· d'i-masalita tantamount, adj. - mapi-pikwa
(alaga, ipikto) -- katumbas
tackle, v.- babaon- kayahin
tap, n.- tapik; gripo- tapfk; gripo
tactics, n. - tdktika - taktika
tar, n. - alkitrdn - alkitran
tadpole, n. - kanlolong6 - uluul6
tardy, adj. - atrasado, maba-rog,
tail, n.- ikoy, tampoh- bunt6t maban6l- huH sa oras, mabagal
tailor, n.- sastri, ma-nayf- sastre, target, n. - ampontiryaw6n _:_ target,
mananahi pinatatamaan
taint, n. - mantsa, olamit - mantsa, tarnish, v.- mantsawdn; pomosasaw,
dungis, hawa mangopah a lino - mantsahan;
pumusyaw, kumupas ang kintab
take, v.- kow6n, awit6n; min6m,
mangan - kunin, dalhfn; umin6m, tarry, v.- magpaka-boy6t, mana-gan;
kumain mi-wan yap6n - magtagal, .
mabalam; tumira muna
tale, n. - kwinto, tototolon -
kuwento, salaysay ' maaskad
tart, adj.- mahopldk-
talisman, n. - galfng, birtod, palamo task, n. - kapagawan - gawain,
- agimat, mutya, antfng-antfng tungkulin
talk, v. - mana/ita, mi-tot61 - tassel, n. - palam6y - palawft
magsalita, mag-usap
taste, n. ...,.....· taway, lahdp.- tikfm, lasa
talkative, adj. - malami-lami, malabir
- madaldal, matabfl tasteless, adj. - matabdng, homin
Iahdp - matabang, walang Iasa

159
160 tattered

tattered, adj. - gilat-gilat, gi-nit gi- it temper, v. - paaypaon a tindi, ikapoy


- gula-gulanft (er. basis); timplawon (mital) -
pababafn ang tindi, pahinain (ex.
tattle, v. - idaldal, mi-labir-labir - boses ); sub han,
idaldal, dumaldal n.- kanakoman, pa-mag-oogali·
kalayopan pa-magnanakom; '
taunt, v.,- kantyawan, manoya - ma-nga-'?lot a olo; timpla (mittil) -
uyamm, manuya kalooban, pag-uugali; hinahon·
mainitln ang ulo; sub6 (metal)'
taut, adj., - tisado - hatak na hatak,
banat na banat temperament, n. - pa-mag-oogali -
pag-uugali
tax, n. - bois - buwfs
tempest, n.- bagyo; go/6- bagy6; ·
tea, n. - tsa - tsa gul6
teach, v.- toroan, manoro- turuan
temp~e, n. - timpll!; simbahan (ambO
magturo '
Kristyano) - templo, simbahan
team, n. - kabakas, pangkat - (hindi Kristyano)
koponan, pangkat temple, n. - papatsiwan - pilipisan
tear, v.- gi-niton, boytoon; mamaspas temporary, adj. - pandomalian -
- pilasin, punitin; bilisan pansamant~la
tear, n. - Iowa - luha tempt, v.- toksowon- tuksuhln
tease, v. - alinawon - biruin tenable', adj. - ma-dongtin, ma-dipinsa
teat, n. - bongan soso (nin ayop) - - mapanfnindigan
ut6ng (ng hayop) tenacious, adj. - magalawot'-
technique, n. -para/an - mahigpft kumapit
pamamaraan tenant, n.- ingklinos, ma-ngabang;
tedious, adj. - na-pakatantan tan yay main ikon (titolo)- kasama
ka-papagal - napakatagal at (bukid), nangungupahan; ang
nakapapagod · may-ari ( ng tftulo)

teem, v. - mag-abonda, mapno nin tend, v.- an-omilar; mamagkQ·


ampanigo-tigo - managana, karamilan - gumawi, dumako·
kadalasan · '
mapuno ng gumagalaw
teenager, n. - binatilyo, dalagita - tend, v. - apoyawan - alagaan,
binatilyo, dalagita , bantayan

tell, v.- halitaon, ibalita - sabihin tendency, n. - kailigan, ogali - hilig,


ugali
tender 161

tender, adj.- marona, malago; terse, adj ~ - maantor kot makanaboan


mataypo; mapanglabt - malamb6t, - maikli at makahulugan
murA; maramdamin; magiliw
testament, n. - tipan; pamaptogdn;
tender, v.- ioprisir- iharap, tistaminto - tipan; testamento,
ihand6g · hulfng habilin
tendon, n. - oydt (ha kami) - litid testify, v.- tomistigo, mamaptog-
sumaksf, magpatunay
ten,e t, n. - prinsipyo; doktrina -
simulain; doktrina testy, adj. - mataypo, matilo, masongit
- maramdamin, bugnutin
tense, adj. - maigot, maghon,·
ka-panirbyos - banat, maigtlng; tether, v.- ipongor, .itak61- isuga,
nakanenerbyos it aU
tent, n. - tolda - tolda textile, n. - tila - tela
tentacle, n. - galamdy, gamat - than, conj. - dinan - kaysa
galamay
thank, v. - maki-salamat -
tentative, adj. - anhalion, ambo ot magpasalamat
pahya - sinusubukan,
pansamantala that, pron. - ya-rin, yadtaw - iyan,
iy6n, •
tepid, adj. - maalamoom, napat{ lay6p conj. - pigdw; a - upang; na
- malahininga, maligamgam
thatch, n. - atop a pawor o yabot -
term, n.- pana6n (panonongkolan); pawid o kugon na atlp
ha-way, tinnino- panah6n (ng
panunungkulan ); katawagan the, art. - yay - ang
terms, n.,pl. - kawkondisyon - mga theft, n. - paniniba - pagnanakaw
tadhana, mga kondisy6n
their, pron. - I a - nila, kanila
terminate, v. - itgon - itigil, ihinto
them, pron. - konla, hilti, Ia -
termite, n. - anag - anay kanila, sila, nila
terrible, adj. - kapa-pahaltik, theme, n. - ampi-totoltin, topiko -
kapa-pali-mo; na-pakairap - paksa, tema
nakasisindak, nakatatakot;
napakahirap themselves, pron. --;- konla mismo, hilti
mismo - kanilang sarili, sila
terrify, v. - pahalak6n - sindakln mismo
terror, n.- masyadon angkali-mowdn then, adv. - pa-makayari, bi-sa; hin
- malakfng takot yadtaw; no-nin - pagkatapos; noon;
samakatwid
162 theory

theory, n. - dinonong ha a-say bagay, thorn, n.- dowi (tanaman)- tinlk


pa-miiksplikilr ha a-say bagay; (halaman)
koro-koro - kaalaman tungk61 sa
is~ng bagay, teoriya, paliwanag sa thorough, adj. - hosto, kinalaran
is~ng bagay; kun1-kuro (gawa)- hust6, gan~p. masusi

there, adv. - ison, ittiw - diy~n, do6n though, tho, coilj. - maski, anggano
- kahit na, bagam~n
thereafter, adv.- paibtit hin yadtaw;
pa-makayari- mula no6n; thought, n. - isip, pa-nabOt; Iabay
pagkatapos, toto/on - isi p, akala; diwa
n. - dobali biytiy - kabil~ng
buhay thoughtful, adj. - mapanomtom,
mapangisip - maalalahan{n
thereby, adv. ;- ha anorln a sistima-
sa gay6ng para~n thoughtless, adj. - homin asikaso, kay
ampangisip - pabaya, walang
the1·efore, adv./conj.- kilnya, no p~gpapahalag~
anodtdw no-nin - kayA,
samakatwld thread, n. - hoyot; roskils - sinulid;
roskas
they, pron~- hilti- sil~
threat, n. - banta - banta
thick, adj. - makorpal, mapa/Ot;
napno; maporol (a isip)- makapal, thresh, v. - ilikon - giikin
malapot; pun<>; mapur61 (ang ulo)
threshold, n. - dodo-raan ha polta -
thief, n. - mahiba - magnanakaw pasuUn, pintuan

thigh, n. - paa - hita thrift, n. - lalhimpittin -:- katipiran

thimble, n. - diddl - did~l thrill, n. - kil-palaydng kot


kil-pakonswilo, doron killigawan -
thin, adj. - ma-bong, maimpih, pangingiHg sa tuwa
malahaw - payat, manipls,
malabn~w thrive, v. - omalibanta, lomambot -
umunl~d, lumag<>
thing, n. - bagay - bagay
throat, n. - boklaw - lalamunan
things, n. - kilwkilgamitan - mga
kagamitan throb, v. - tomibOk - pumintlg,
tumib6k
think-; v. - isipon, ola-lomon - isipin,
akalain throng, v.- pikokompoltin-
dagsa~n,
thirst, n. - lata - uhaw n. - killabongan - karamihan

this, pron. - yadti, odti - it6, irl


through 163

through, prep./adv.- pa-wan ha, ha tile, n. - baldosa, tisa - baldosa, tisa


ponnidyo, bana ha - lag6s; sa
pamamagitan, dahil sa till, v. - palbwatan - bungkalfn,
sakahin
throughout, adv.- lol6g; ha intiro;
anggan mayari - habang; sa Iabat till, prep. ~ anggan ha - hanggan sa
ng dako; hanggang sa matapos
tilt, v. - ipakiling - itagilid
throw, v.- ibantak, ibontok- itapon,
ihagis timber, n. - kabwatan - kahoy na
magagamit sa pagtatayo, tabla
thrust, v.- itolak big/a tan makhaw
- itulak nang bigla at malakas time, n. - pana6n, oras, tsansa -
panah6n, oras, pagkakata6n
thud, v. - mababyog - kumalab6g
timid, adj. - mariringoy6n, hol6p -
thumb, n. - tangan gam6t - hinlalakf mahiyain, kimi

thump, n.- para/bog- hampas, tin, n. - lata - lata


kalab6g
tinge, v. - midyo koloran - kulayan
thunder, n. - kor61- ku16g ng bahagya

thus, adv.- ha·anodt{, ha anonn, ha tinker, v. - kotingting6n -


anodtaw; kanya - sa ganit6, sa magkutf-kutiltfl
ganyan, sa gay6n; kaya, samakatwfd
tinkle, v. - pakililing6n, kumililing -
thwart, v. - pondan - hadlangan, pakulilingfn, kumulilfng
bigufn
tint, v.- midyo koloran- kulayan
tick, n.- tiktak (ton6y ril6h) - tiktak nang bahagyli

tick, n. - garapata - garapata tiny, adj.- makatfs - munti

tickle, v.- kiti-kiti6n, kayam-kayam6n tip, n. - tampoh - dulo


- kilitiln, kalamkaman
tip, v.- ipdkiiing; kowiton, kantig6n
tide, n. - otab; ka-ti - ta6b; kati - itagilid; tapikfn, kantiln

tidings, n.,pl. - bawbalita - mga tip, n. - pakonswilo, tip - pabuya,


balita tip

tidy, adj.- maayos- maayos tip, v.- ihombon- isumb6ng

tie, n. - tak61; korbata; pantay (ha tipsy, adj. - matotombaw6n; lahfng


ikap)- tali; kurbata; patas daoto - pahapay-hapay; lasing
nang bahagya
tight, adj. - maigot - mahigpft
164 tiptoe

tiptoe, v.- tomikri, mama-palna tolerate, v.- aboloyan,


lomalakO - tumiyad, dahan-dahang pagpasinsyawan - ipahintulot, tiisfn
lumakad
toll, n.- bayar nin pa-migamit (ex.
tirade, n. - diskorson ataki - tuligsa, dolan); dok/i a ipikto- bayad sa
a take paggamit ng isang bagay (ex. daan);
masamang epekto
tire, v.- pomagal, pomala1; homawa
- pagurin; sumawa tomb, n. - pantyon, tinabon -
punt6d, libingan, nitso
tire, n. - goman bok6/ - goma ng
gu16ng tomorrow, adv./n.- diltip- bukas
tithe, n. - ikamapolo (ex. ibi ha ton, n. - toni/ada - tonelada
simbaan)- ikasampung bahagi
(ex. ibinibigay sa simbahan) tone, n. - tono, ton6y - himig, tono,
tun6g
to, prep. - ha, anggan - sa,
hanggang tongue, n. - dilti - dila

toad, n. - ta/akba - palaka tonight, n./adv. - hawan{n yabi,


painsan yabi- ngay6ng gabf,
toast, v.- tostaw6n; mi-inoman mamayang gabf
alang-alang ha karangalan -
tustahfn; umin6m alang-alang sa too, adv.- masyado, sobra; anama6t,
karangalan · man - lubha, masyado, labis; din,
rio, man, patf
today, n. - yadtin awlo - ang araw
na it6, tool, n. - hangkap, kasangkapan ha
adv.- hawanin- ngay6n trabaho- kasangkapan, kagamitan
sa trabaho
toe, n. - galawagaw ayi - daliri ng
paa tooth, n.- ngipon; tar6m (galogari) -
ngipin; talfm (!agar!)
together, adv.- nin sabdy-sabdy,
ampi-lamo - nang sabay-sabay, top, v. - pongoson; mamirimira -
magkasama talbusan; manguna,
n. - babo - ibabaw
toil, v. - magtrabaho, magpagal -
magtrabaho, magpakapagod top, n. - bohik - turump6

toilet, n. - kasilyas; pa-mag-ayos topknot, n. - alipot6h - pus6d


lalaman - kasilyas, palikuran;
pag-aayos ng katawan topple, v. - matomba - matumba

token, n. - rikwirdo, pamilbian - topsy-turvy, adj.- nita-talangkab,


tanda, palatandaan, alaala homin kaayosan - walang ayos
torch, n. - tay{J - sui()
torment 165

torment, v.- padya-dya6n- town, n. - babali- bayan


papagdusahin
toxic, adj. - ampakalason -
torso, n. - kapiknga lalaman tawo nakakalason
(ta-gay)- itaas na bahagi ng
katawan ng tao toy, n.- ikap- laruan

tortuous, adj. - pasik6t-sikot - trace, v. - onloy6n; toyotan, honol6n


pasikut -sikot ta tingkap6n - kopyahin sa
pamamagitan ng pag-aninag;
torture, n.- sobran pa-madyfi-dya- sundan ang bakas, hanapin
labis na pagpapahirap
track, v.- toyotan, honol6n para
toss, v.- isopo, ibontok- iitsa, tingkap6n - bakasin, sundan para
ihagis hanapin,
n. - toyot, bakds dinalanan;
totter, v.- mita-talatal, malogo-logo palibol a dalanan no Iomba molay6
- sumuray-suray, humapay-hapay - bakas, pinagdaanan; takbuhan,
karerahan
touch, v. - midalit, kowiton; banggit6n,
ma-kantig - magdaiti, hipuin; trade, n. - tingkapan; komirsyo -
banggitin, kantiin hanapbuhay; kalakal,
v ..- mangompra tan maglako;
touchy, adj. - mataypo, matilo - mi-hagili- mangalakal; magpalft
masyadong maramdamin
tradition, n. - n1,1iknawan -
tough, adj. - matpol, ma-got, sali't"saling sabi, tradisy6n
mako-not, mairap. - matatag,
matibay, maganit, mahirap tragedy, n.- istoryan malo/o a ogotan;
disgrasya - trahedya; kapahamakan
tour, v.- liboton para bi/iwon,
pasyar6n (dogal) - libutin para trail, n. - dalan a makitil; bakas a
masdan, lakbayin dina/an - landas; bakas
tournament, n.- labandn (ikap)- train, v. - palmaw6n, aralan -
paligsahan sanayfn, turuan
tousle, v. - ila-lagoh6 - guluhfn trait, n. - pa-mag-oogali; kahomawan
(buh6k) ha pa-mag-oogali - pag-uugaH;
kaibahan sa pag-uugali
tow, v.- goloyon nin migamit tak6/-
hilahin tramp, v.- lomalak6n paborag-borag;
mi-tala-talfi - lumakad nang
toward, prep. - mago-ka ha, papadyak; gumala-gala,
patongkol ha - patungo sa, hinggfl n. - tawon pata/fl-talil ta hom{n
sa maiwandn -- hampaslupa,
bagamundc,
tower, n. - tori- tore
166 trample

trample, v. - do-raan - yurakan transparent, adj. - anhinag,


angkaaninag - nanganganinag
tranquil, adj. - matinok, ma-yom -
(ahimik, panatag transpire, v. - man~ngottin;
ipatandaan; molyan - pawisan;
transcend, v. - lampasan, holoktin, mahayag; mangyari
daog6n - lampasan, higtan,
mangibabaw ' awit6n (ha
transport, v. - i/o/an,
lolan) - ilulan, ihatfd (sa
transcribe, v.- ipangwa kopya (so/at) sasakyan)
- igawa ng sipi
transpose, v.- pi-hagilyon a ayos-
transfer, v.- ilipat, komambya- pagpalitfn ang ayos
ilipat, lumipat
transverse, adj. - pabanlag -
transfigure, v. - mama-yon itsora - pahalang
magbagong-anyO
trap, n.- patib6ng, !a-wan, ka-lot-
transfix, v. - toyhok6n; mamon6ng - patib6ng, bitag
tuhugin; mapako sa pagkaUtayO
trappings, n.,pl. - dawdikorasy6n,
transform, v.- oman6n (itsora, ogali) a~-adomo - gayak, palamuti
- baguhin (hitsura, ugali)
trash, n. - basora; ,bagay homfn
transfuse, v.- salinan; biyan (ex. kapatonglan - basura; kalokopan
ispiransa) - salinan; bigyan (ex.
pag-asa) travail, n. - pa-magpagal;
pti-manglayam tiyan - pagpapag6d;
transgress, v.- homobtig (lay£)- pagdaramdam ng isang
lumabag (batas) nanganganak
transient, adj. - ambO pinniwan, travel, n. - pa-magbyahi -
kado-domali _,.. hindi pirmihan, paglalakbay
panandalian
traverse, v. -lomipay- bagtasfn
transitory, adj. - kalalabah -
madaling lumipas tray, n. - bandiha, bandihado
(pangawittin pa-mangan)-
translate, v. - iliktir - isalin sa ibang bandeha, bandehado
_wika
treachery, n.- katraidoran -
translucent, adj. - ampanganinag·- kataksilan
napaglalagusan ng liwanag,
tread, v.- do•rlUln, lomalak6 ha-
transmit, v. - iabot, ipa-wii (ex. . tapakan, lalakad sa - -,
tiligram'a); midatak (masakft) - _
iab6t, ipadala ·(ex. telegrama);- treason, n. - pa-magtraid6r ha nasy6n
kumalat (sakft) · \ __.:. pagtataksO .sa bayan
treasure 167

treasure, v.- paka-alagawon- trick, n. - /ansi - lansf, lalang


mahalagahfn,
n. - kayamanan - kayamanan trickle, v.- tomo/0, bogii-bogii
domaloy; daoto-daoto Iomato -
treat, v.- tamba/6n; paki-tatawowtin; tumulo, tumagas; unti-untfng
managyat - gamutfn; dumatfng
pakitunguhan; mag-anyaya
trine, v. - basta-bastawon; miaa/ina;
treaty, n. - pisolatan nin pa-mi-sondo miaaliktip; sayangon -
- kasulatan ng kasunduan basta-bastahfn; maglimay6n;
biru-biruin; mag-aksaya,
tree, n. - poon kayo - punong-kahoy n. - maka/6g a bagay -
muntfng bagay
trek, n. - matantan a pa-magbyahi,
ka/a-lalako - mabagal na trigger, n.- kakablitan- gatilyo,
paglalakbay, paglalakad kalabitan ng barf!
trellis, n. - kakalaykaytin - balag trim, v. - ayoson, palpaltin - ayusin,
gupitfn nang bahagya
tremble, v. - gomoygoy- manginfg
trio, n. - to/on milalamo - tat16ng
tremendous, adj. ~talagan magkakasama
na-pakahi-ban, ka-paka-ngap;
ka-pagoygoy, grabi- pagkalakf-la kf, trip, n. - byahi - paglalakbay,
nakapanginginfg; katakut-takot, paglalayag,
malubha v. - miba-to/, patiron -
matfsod, patirin
tremor, n. - yogyog, goygoy - yanfg,
pangingilfg, pangangatal triple, v. - pitlowon - tatluhfn
trend, n.- kala-lalako (ex. moda), . triumph, n. - panalo - panalo,
anhonolon (ex. oso)- lakad, takb6 pagwawagf
trespass,v. - lomoob ha bawal; ambO importanti,
trivial, adj. -
magkasalanan - pumasok nang maka/6g- dl-gaanong mahalaga,
walang pahintulot; magkasala malift
trial, n. - pa-nali, panonobok; bista trot, v.- bomayobay, tomaloytoy;
- pagsubok; paglilitis pabayobayon, pataloytoyon -
yumagyag, payagyagfn
triangle, n. - trayanggo/6, toloy doyo
- triyanggulo, tatsulok trouble, v.- golowon -ligaligin,
guluhfn,
tribulation, n. - grabin kadya-dyaan n. - problima, kairapan; hira -
- malubhang kahirapan abala, gambala, kahirapan; sira
tribute, n. - parangtil; bowls a ib( ha trough, n. - lalabangan; kandl -
/a/oman gobyimo- parangal; buwfs labangan, sabsaban; alul6d
168 trousers

trousers, n. - panta/6n - pantal6n tumult, n. - go/6 - gul6


truant, n./adj. - lakwatsiro, palkoliro tune, n. - ponto, togtog, tono -
- lakwatsero, bulakb61 himig, tugtugin, tono
trudge, v. -lomalakOn turbulence, n. - go/6,· makhaw a lop6t
palokrang-lokrang - lumakad na o a/on - ligalig; malakas na hangin
pahakbang-hakbang o alon
true, adj. - pot6g, maptog - toto6, turkey, n. - pabo - pabo
tunay, tapat
turmoil, n. - go/6, go/6-gol6y isip -
trump up, v.- mamaltikono- pagkakagul6, gulung-gul6 ang isip
magkatakata
turn, v. - poyhon; ilibol (kotse);
trunk, n. - troso; lalaman (poyra o/o, balinta6n; tomiko (dalan); omarap ta
takyay, bitth); ba61- katawan ng pomaka-hindog; boklat6n - pihitin,
punong-kahoy, puno; katawan paikutin, baligtarfn; lumiko;
(malfban sa ulo, bisig, binti); baul, bumaling; buklatfn
kaban
turnkey, n. - bastoniro - bastoncro,
trust, v. - pomasimalil - magtiwala bantay-bilangguan
trustee, n. - pina-tayaan - katiwala tusk, n. - bangil - pangil
truth, n. - kaptogan - katotohanan tussle, v.- manga-pilalaybo-
mangagpambuno
try, v. - hobokon, halion; bistawan -
subukin, tikman; litisin tutelage, n. --+- karapatan mangasistin
olila; pa-mitoro - karapatan ng
tub, n. - batya - baty~ pag-aalaga; pagtuturo
tube, n. - tobo - tubo twaddle, v. - mana/ita o manolat
homin kapa-patongoldn - magsalita
tuber, n.- papalaman6n- o sumulat ng walang kasaysayan o
Iamang-Iupa katuturan
tuck, v. - igwa ha la/0 - ilagay sa twang, v. - giring6n - kalabitfn,
lo6b n.- oyong (ex. kwirdas gitara);
' I
manalita nin paangoh - tagintfng;
tug, v. - birawon, goloyon - hilahin,
hatakin magsalita nang pahumal
tweezers, n. - tyani - tiyani
tumble, v. - matomba, magsirko
matumba, magsirko twice, adv.- milwa- makalawa
tumbler, n. ..,.- sirldro; baso- sirkero; twig, n. - hangan makal6g - malift ·,
baso I
, ,, • na sanga . '
twilight 169

twilight, n. ----: ampi-hamham twist, v. - yohyoh6n - pilipitin


mahawang tan maroblom -
taklpsilim type, v.- makinilyawon-
makinilyahln,
twin, n. - kambal - kambal .n.- klasi- uri, klase

twinkle, n: - kiuip - kislap typhoid, n. - tipos - tipus


twirl, v.- papoyoh-poyoh6n- typhoon, n. - bagyo - bagy6 ,
paikitin nang mabills

....
-u -
ugly, adj . .- makasta - pangit underrate, v.- alagaw6n maaypii;
mata-mataw6n - tasahan nang
ulterior, adj.- paari; pinakamadayo mababa; matahfn
- lihim; pinakamalayo
underside, n. - hilong, obot - ilalim
ultimate, adj. - panghayot -
pangwakas, panghulf understand, v.- maintindyan,
matalostin - maintindihan, matal6s
umbrella, n. - payong - payong
~ underweight, adj. - kolang ha boytit
umpire, n. ~ ripiri - reperi - kulang sa timbang
unanimous, adj. - halban underwriter, n.- ahintin sigoro-
angka'-piasa-sa - bu6ng pagkakaisa abente ng siguro
uncle, n. - pangama6n, tiy6, lata - undress, v. - maglapyang -
amafn, tiyo maghubad
uncouth, adj. - marawtil, bastos - unearth, v.- maka:kotkot,
masagwll, bast6s maka-romog - makahukay,
makatuklas
under, prep.- ha hiiong, ha aypii-
nasa ilalim unfortunate, adj. - kinolang a kalma
- sawfng-palad
underdog, n. - angka-agrabyado,
talonan - apl-apihan, talunan unify, v. - piasa-saw6n -
papag-isahfn
undergo, v.- maka-hali, domalan-
magdanas, dumaan union, n. - pa-miasa-sa, pa-milalamo
- pag-iisa, samahan
underhand, adj. - palayah, paari-
panakaw, palihfm unique, adj. - homti, hom{n kaparis
- buk6d-tangl, walang kaparis
underline, v. - go-littin ha aypii -
salungguhitan unite, v. - pilalamo6n, miasa-sa -
pagsama-samahin, magkaisa
underlying, adj. - ampagbasartin -
batayan universe, n. - intiron kamondowtin -
sandaigdigan
undermine, v. - mangyokib ha hilong,
pakapayon a pondasy6n, ino-ino unkempt, adj . .:.._ makondamol -
hiraon - maghukay sa ilalim, gus6t
papanghinain ang saligan, sirain
nang unti-unti unless, conj. - payra no - malfban
kung '

170
, unload 171

unload, v.- magdiskarga- upside-down, adv./adj. -


magdiskarga, magbaba patalin-orong, balinta - patiwarfk,
pata6b
unripe, adj.- maata'- hilaw
upstream, adv./adj. - pahoba -
until, prep. - anggan - hanggang pasalunga sa agos
untold, adj. - kay naibalita, kay upward, adj./adv. - pata-gay -
ma-halita - hindi nahayag, pat a as
di-masayod
urbane, adj. - madangka -
up, prep. - ha ta-gay - sa itaas magalang, mapftagan
upbraid, v. - panalitaan - urge, v. - paaligatgaton, piliton -
pagwikaan hikayatin, himukin
upbringing, n. - pa-mahi-ban, urgent, adj. - kai/angan antimano,
pa-mialotor- pagpapalakf, mapilit - madalian, importantc,
pagtuturo ma~igpft

uphill, adv. - pahakpa - paakyat urinate, v. - momf - umihi


uphold, v. - dongan, ayonan; tokolan us, pron. - komi, kontamo; mi, tam6
- ayunan, ipagtangg61, - amin, atin; namin, natin
ipagmalasakit; tabanan
use, v.- gamiton- gamitin
upon, prep. - ha, ha babo - sa, sa
ibabaw usher, n. - ma-miat6/ ha totokloan -
tagahatfd
upper, adj. - ha ta-gay, bandon ta-gay
- sa itaas, dakong itaas usual, adj. - kabotbotan, karamilan -
karaniwan
uppermost, adj. - pinakamata-gay -
pinakamataas usurp, v.- hamham6n (ex.
kapangyarian) - agawin,
upright, adj. - pa-dong; maptog - mangamkam (ex. kapangyarihan)
patayt>, patindfg; matuwfd, matapat
usury, n.- sobran pa-maabang
uprising, n. - kala-laban ha gobyimo (kwarta) - labis na pagpapatubo
- paghihimagsfk
utensil, n.- kahangkapan, kagamitan
uproar, n.- kakatloktin, go/6- - kasangkapan, kagamitan
kaingayan, hfyawan, kaguluhan
utilize, v. - gamiton - gamitin
uproot, v.- botboton, patgonon-
bunutin, pawiin, lipulin utmost, n.- anggawtin mababa:
kalinta-tampohan - bu6ng ,
upset, v. - tombawon; ita-talangkab. makakaya; kadulu-duluhan
gnlowon - ita6b; guluhfn
172 utter

utter, v.- balikahtin, mamibo-kan utter, adj. - doro, talaga - lub6s,


halita - sabihin, magbitfw ng salita ganap
'
- v-
vacate, v.- bakantiwan, /akwanan nin vapor, n.- alinhangaw- singaw
homin ma-bati a tawo - bakantihln,
iwan nang walAng tao variable, adj. - paoman-oman -
pabagu-bago
vaccinate, v.- bakonawan-
bakunaban · varied, adj.- hakalako-hakalako,
sari-sari - iba-iba
vacillate, v. - somolong-mag-orong, .
maglowa-lowa- various, adj. - nangasasari -
umurong-sumulong, mag-atubill iba't-ib~

· vagabond, n. - tawon patalil-talil tan vase n. - masitira - plorera


homin maiwanan - bagamundo
vast, adj. - na-pakahi-ban -
vagrant n. - palabt}y-laboy - napakaluwang
hampaslupa, taong lay~s
vault, v. - lokhowan - lundagfn
vague, adj.- malapot (ex. kanaboan),
ambO piho - malabo, hindi tiyak vegetable, n. - pihing - gulay

vain, adj. - homin kapatonglan; vehement, adj. - mahakit -


hambog- walang kabuluhan; marubd6b, masidhi, mapus6k
hamb6g
vehicle, n. - hahakyan, lo/olanan -
valiant, adj. - matpol, mabayani, sasakyan, behlkul~
malangah - matapang, magiting
veil, n. - bilo, talokbong - belo,
valid, adj. - rasonabli; kay ot napaso talukb6ng
- may bisa; may pinagsasaligan .
vein, n.- oyat (daya) - ugat
valise, n. - malita - maleta
velocity, n. - bilis - bil~s, tulin
valley, n. - alog - lambak
vendor, n. - ma-magtinda- tindera,
valor, n.- topol- kagitingan tindero

value, n. - alaga - halaga venerate, v.- sambawon, igalang-


sambahfn, igalang
vanish, v. - mapapas, kay na ma-kit
- maglahO, mapawi vengeance, n. - kaga-ganti -
paggantf
vanity, n.- kaparayawan; homfn
kapmonglan - kapalaluan; venom, n. ~ dita - kamandag
pagkawalang-kabuluhan
vanquish, v.- ta/owon- talunin
174 vent

vent, v. - ipahngaw - ibulalas, very, adj. __:_ talagd - tunay,


n. - papahngawan, palikoltin - adv. - masyado, na-paka- -
pasingawan lubhil, masyado, napaka-
ventilate, v.- paya-payawdn- vestment, n. - doloh; holot nin pari -
papasukan ng sariwang hangin damft; kasuutan ng pari
venture, v.- maki-sapalaran- vex, v.- pasorawon, parikoton ao/o
magbakasakaH, - inisfn, yamutin
n. - pa-maki-sapalaran -
pakikipagsapalaran vial, n. - ampo/yf!-S, makatfng a boti -
ampolyas, muntfng bote
veracity, n.- kaptogdn,
pa-makamaptog - katotohanan, vi,nd, n. - pa-mangan, balon, konii
katapatan - pagkain, baon, ulam

verdant, adj. - malaboyong; ba-yon vibrant, adj. - matindin-matindi -


lqob - luntian; baguhan matagintfng,
v. - magoygoy; ma-yong;
verge, n. - ka/inli-ligligan - bingit, magalahgah- mangatal, manginfg
v.- magdh- mabingit
vibrate, v. - man!Joygoy, omyong -
verify, v. - pihowon, paptogon - mayanfg, mangmfg, sumikdu-sikd6
dyakfn ang katotohanan, patunayan
vice, n. - bisyo - bisyo
vernacular, adj.- sari/in ha/ita,
naimatawtin ha/ita - katutubong vice, n. - bisi - bise
wika
vicinity, n. - kararan{, ka-libOI -
versatile, adj. - tawon maari ha maski paligid, kanugn6g
anya, korimbisti; lakO a
ma-pigamitan; maomdn-omdn - victor, n.- yay nanalo- ang
maraming nalalaman; maraming nagwagi, ang nanalo
mapaggagamitan; maiba-iba
view, v.- palatagon, patagon-
verse, n. - toia, birso; birsiko/o; istropa malasin, masdan,
- tula, berso; bersfkul6, taludt6d; n. - it{ ha nakom,· angka-patag
estropa - kuru-kur<), palagay; tanawin

version, n. - sa/in,~alaysay ayon ha Iamay, pa-magbantay;


vigil, n. -
sari/in opinyon - satin, ulat, btspiras- p'aglalamay,
salaysay pagbabantay; bfsperas

vertical, adj. - pa-dong - patindig, vigor, n.- koh4Jil, pwirsa, galahgah


patayo . (tanaman) -takas, puwersa,
kalusugan
vertigo, n.- lipong, okJw (kalayam4n)
- pagkaliyo, pagkahilo
vile 175

vile, adj. - mosmos; ka-pariril, visit, v. - tomibaw - dumalaw


na-pakarokil- hamak;
nakapandi'di'ri, napakasama vitalize, v. - pakhawon,
paalibantawon, pabyayon -
vilify, v. - parorokaon - alimurain bigyang-lakas, pasiglahi'n, buhayin
village, n. - baryo - nayon, baryo vivid, adj. - matindi, angkabytiy a
angkabytiy (ex. istorya) -
villain, n. - dokil a tawo, kontrabida matingkad, bubay na buhay (ex.
- masamang tao, kontrabida kuwento)
/

vindicate, v.- balangonon - vocation, n. - tingkapan; kailigan -


patunayan ang pagkamatuwld hanapbuhay; pagkahilig
vindictive, adj. - binggatibo - vogue, n. - oso, moda - uso, moda
benggatibo, mapaghiganti'
voice, n. - tonoy, bosis - tinig, boscs
vine, n. - wakay - baging
void, adj. - homin Iaman, homin
vinegar, n. - soka - suka kwinta - walang Iaman, walang
saysay
violate, v. - lomabtig (layi) , hiraon
(pangako ); pirwisyowon - lumabag volition, n. - kalabaytin,
(u_tos), sirain (pangako); dahasfn pa-magdisisyon, bolonttid -
kagustuhan, pagpapasiya,
violent, adj. - na-pakakohtiw, pagkukusa
mabagsit, mahakit; big/a (ex. pinatf)
- marahas, malupft, lubha; bigla voluble, adj. - maha/ita, labtih
(ex. pinatay) mana/ita - masalita, mahusay
magsalita
violet, n./adj. - lila - lila
volume, n. - libro; kahi-bantin,
viper, n. - olay ma{n dita - ulup6ng kalaktin, kakhawtin (tonoy) - akl<1t,
libr6; laki', dami, lakas ( ng tun6g)
virile, adj. - la/akin-la/aki, matso -
matipunt'l, lalaking-lalaki voluntary, adj. - /osob ha nakom,
bolonttid - kusang-lo6b
virtue, n. - a-say klasin kaabigan
ogali, na-Rakalabtih a pa-mag-oogali vomit, v.- homolaJ- sumuka
- kabut1han, birtud; kalinisang
budhi voracious, adj. - lo-noh, ha/abhab -
matakaw, masiba
visible, adj. - angka-kit - nakikita
vouch, v. - garantyawtin, paptogon -
vision, n. - paninilap; anta-taynopon, panagutan, patunayan
anglaJ-kit a billing ha taynop-
pangmalas, paningfn; pangitain,
lara~ang-diwa
176 vow

vow, n.- maigot a pangako, sompa, vulgar adj. - marawdl, bastos -


panata - taimtfm na pangako, masagwa, bast6s
sumpa, panata
voyage, n. - ' byahi ha barko o
· ayroplano - paglalakbay-dagat o
himpapawfd
- w-
waddle, v.- omikang -lumakad wane, v. - komal6g kot komal6g,
nang lakad-pato, komapay kot komapay - palift
umampang-ampang nang palilt, pahina nang pahina

wade, v. -lomolak6 ha lanom o labon want, v. - Iabay - naisin, gustuhfn,


- maglakad sa tubig o putik . n. - pangangailangan -
pangangailangan ·
wag, v. - ikipdy-kipdy - ikawag,
ipagpag war, n. - gira - digmaan

wages, n. - swildo, opa (trabaho) - ward, v.- sanggawon- sanggahfn,


sahod, suweldo n. - alaga, ampon, yay
an-apoyawan; kwarto (ex. ospital) -
wager, v.- pomosta - pumusta alaga, ampon, tangkilik; silfd (ex.
ospital)
wagon, n. - kariton, bagon, karo -
karit6n, bag6n, karo wardrobe, n. - aparador; aw-ayhing -
aparad6r; mga .damft
wail, v.- ampiaanito, omaloloy-
manangis, tumangh6y, humagulh61 wares, n.,pl. - tinda, lako - paninda
waist, n. - awak - baY.Wang warehouse, n. - bodiga - bodega
wait, v. - mana-gan - maghintay warm, adj. - ma-mot; magalahgah -
mainit; masigla
waive, v.- kay paningkapan, kay
gamiton (ex. karapatan)- hindi warn, v. - bibilinan ta piligro -
paghanapan, hindi gamitin (ex. balaan
karapatan)
warped, adj. -r- nilomkang, kinomiwih;
wake, v. - pokawon, mimata, matiko a pa-mag-iisip - pumintad,
maglamay, magpoyat - gisingin, kumiwal; balukt6t na pag-iisip
gumising, maglamay, magpuyat
warrior, n.- ma-mald-gira-
walk, v. - lomalak~ - lumakad mandirigma
wall, n. - padir - pad~r wart, n.- bot6y-bot6.y- kulug6
wallet, n. - pitaka - pitaka wary, adj. - maingat - maingat
wallow, v. - mangloma- maglun6y wash, v.- mangayah, mami-pf-
maghugas, maglaba
wander, v. - mi-ta/a-talli, mipa-pasyar
- gumala-gala, magpalibut-libot

177
178 waste

waste, v.- dama-dama6n- wearisome, adj.- kapa-pahawa,


aksayahfn, ka-papagal - nakapanghihinawa,
n. - pa-makasayang; to/a, nakapapagod
basora; disyirto - pag-aksaya; tini,
basura; ilang weary, adj. - mapagal; anhawa -
pag6d, pagal; nakalinfp
watch, v.- magbanttiy; mamiliw-
magbantay; mano6d weather, n. ...:_ pana6n- panah6n

water, v.- bo-boan, palamnan, weave, v.- mangab61, mana/a-


fa/loman __:_ diligfn, tubigan, ~umabi,. magla~a ·
n. - lan6m - tubig
wed, v.- pagkahalan, kaha/6n-
waterfall, n. - bostiy - tal6n pakasal, ikasal, kasalfn
I
wave, v. - komaw6y - kumaway, wedge, n. - kalson matayar; atadon
n. - a/on - alon nagtayar (a. bibingka)- sinsel,
kals6; matulis na piraso
wa·ver, v.- komo-koliroprop;
maglowa-lowa; gomoygoy (bosis); weed, n. - dik6t a imbarason tanaman
mipahil-pahil; mi-mi/pay - - sukal na dam6
mag-urong-sulong; mangatal;
umandap-andap; sumuray-suray, weep, v.- tomangih; tomo/0 (ex.
. umuguy-ugoy yat6k) - tumangis; tumulo (ex .
katas)
wax, n. - lilfn; tolih - pagkft; tutulf
weigh, v. - timbang6n; pi-kar£-kari6n
way, n. - dalan; sistima; ogali - :- timbangfn; magdilidili
daan; paraan, gawi; ugall
welcome, v.- salabaton-
we, pron. - hikam{, kam£; hitam6, salubungin, tanggapfn
tam6; h(ta, ta - kamf; tayo
weld, v. -:- iinang; piasa-saw6n -
weak, adj. - majcapoy - mahina ihinang, weldingfn; pagka-isahfn
wealth, n. - kayamanan - welfare, n. - ikaabig; tambay nin
kayamanan gobyimo ha mangamosmos -
kapakanan; tulong ng gobyerno sa
wean, v.- bo-toh6n; galat6n ha mga hamak na tao
napa/maw - awatin sa pagsuso sa
ina; iwalay well, n. - bob6n - bal6n,
adv,'- labtih - mabuti,
weapon, n. - annas - sandata, armas magalfng
wear, v.- iholot; maohang- isu6t; west, n./adj. - libaba - kanluran
mapudp6d
wet, v.- to-pak6n- basafn
whack 179

whack, v.- pahpahon, tampa/on, whine, v.- omayongol- umungol


bogbogon - hambalusin, tampalfn,
suntukfn whip, v. - garotyon - hagupitfn,
n. - ltitiko - latik6
wharf, n. - pantaldn - pant~lan
whirl, v. - poyhon - paikutin
what, pron. - anya - an6
whisker, n. - bigoti, balbah - bigote,
wheat, n. - trigo - trigo balbas
wheedle, v.- kontoy-kontoyon, whisper, v. - ianah - ibul6ng
apak-apakon - bola-bolahin,
suyuin ' whistle, v. - manimomoh, pomitoh,
pomahwit - sumipol, pumito,
wheel, n. - bokol - gul6ng sumuts6t
when, adv. - maka-no, naka-no - white, n./adj. - mapoti - puti
kailan,
conj. - hin - no6ng, nang whiz, v. - mahahwol - humagibfs

whenever, adv.- topo; maski who, pron. - hino - sino


maka-no - tuwfng; kahft kailan
whole, adj. - intiro, mahyon - lahat,
where, adv.- ayti- saan buo
whereas, conj. - ingkisindo, anta - wholesale, n. - pakyawan, golpiwan -
samantala, sa kabilang dako pakyawan, maramihan

wherever, adv.- aytiman- saanman whom, pron. - koni hino - kanino

whet, v.- iaha- ihasa why, adv.- anongkot- bakit,


n. - bara-nan - sanhi, dahilan
whether, conj.- no- kung
wick, n. - pabilo - mit:;a
whetstone, n. __: pa-ngahaan -
hasaang bat6 wicked, adj. - dokii - masama

which, pron. - aykot - alfn wide, adj. - malaw(lng, malapar -


maluwang, malapad
while, n. - domali - sandali,
conj. - mintras, lo-gan - widespread, adj. - boyak - kala!,
samantala, habang laganap

whim, n. - biglii korsonada, widow, n.- babayin balo- balong


Iabtiy-labtiy - kapritso babae

whimper, v.- omayongol- widower, n. - /a/akin balo - balong


ngumuyng6y lalaki
180 width

width, n. - kalaparan - lapad wing, n. - pakpak - pakpak


wife, n. - kaambalin babayi - - wink, n. - kindat - kindat
asawang babae
winnow, v. - manatap, mamagil -
wig, n.- piloka- peluka magtahfp
wiggle, v. - komipay-kiptiy, winsome, adj.- ka-palilik6t (ex.
mi-sik6-sik6 - kumawag, anak), ka-paayat - kahalf-halina,
kumislut-kis16t kaakit -a kit
wild, adj. - mahilib, kay mahaar, · winter, n. - pana6n lay6p - taglamfg
balang (ex. tanaman)- mailap,
dl-miisansala, ligaw wipe, v. - ponahan - punasan,
pahiran
wilderness, n.- poyran dogal- ilang
wire, n. - a/ambri; tiligrama -
wile, n. - pa-mangloko, gawa-gawa - alambre; telegrama
linlang, Ialiing
wisdom, n. - karonongan - .
will, n. - kanakoman, kalabayan; karunungan
tistaminto; kahogoan - kalooban,
nasa; testamento; utos wise, adj. - maronong, matalino -
marunong, matalino
willful, wilful, adj. - oloy-olo, tin6r
- matigas ang ulo, sadya wish, n. - kagostowan - kagustuhan

willing, adj. - los6b ha nakom, witch, ·n.- maninibl6t-


komomponni - malug6d na mangkukulani
pumapayag, sumang-ayon
with,. prep. - ha, kalamo nin, kasabciy
wilt, v. - malan6h, malaltiy - nin, main nin, ponnidyo nin - sa,
malanta, malu6y kasama sa, kasabay sa, may, sa
pamamagitan ng
win, v. - manalo - magwagi, manalo
withdraw, v.- balawion, omorong,
wince, v. - maka-ti-yak, maka-ki-to/ gomlat; hakalak6y an-isipon -
- mapangiwi, mapakisl6t bawiin, umurong, umalfs; malayo
ang isip
wind, v. - ikolkol; sosian - ipulupot;
susian wither, v.- malan6h, lomanat-
malanta, malu6y
wind, n. - lop6t - hangin
withhold, v. - pondan; awaan -
window, n.- dorwangan- pigilin; pagkaitan
durungawan, bintana
withstand, v. - paglabanan -
wine, n. - alak - alak paglabanan
witness 181

witness, v. - magtistigo; imatonan - worship, v. - sambawon - sambahfn


magpatibay; saksihan,
n. - tistigo - saksf worst, adj. - pinakadokii, pinakagrabi
- pinakamasama, pinakamalubha
wobble, v. - mipahil-pahil, mipatalaial;
gomoygoy (toor) - sumuray-suray; worth, n. - kaa/agawan ~ halaga
mangatal
wound, n. - hogat - sugat
woe, interj.- tomaor!- sa aba!,
n. - kairapan - kasawian, wrangle, v. - miaway - mag-away
pighati
wrap, v. - pototon - balutin
woman, n. - babayi - babae
wrath, n.- grabin hobhob, poot -
wonder, v.- mag-ispanta, bomil{b- matindfng galit, po6t
magtaka, humanga wreath, n. - korona - korona
woo, v.- paramagan, ayaton- wrench, v. - payohyoh6n - pilipitin,
ligawan, akitin n. - liyabi - liyabe
wood, n. - kayo - kahoy
wrestle, v. - maki-laybo -
• makipagbuno
woods, n. - tata/6n - gubat
wool, n. - lana - lana wretched, adj. - mosmos - hamak

word, n. - halita - salita wring, v. -'- polhan - pigafn

work, n. - gaw/i, trabaho - gawain, wrinkle, n. - koto-koto - kulub6t


trabaho
wrist, n. - polso - puls6
world, n. - mondo - daigdfg, mund6
write, v. - manolat - sumulat
worm,-n. - bolati, olo/ - bulati, uod
wrong, n. - kalingowan, karokaan -
worry, v.- mag-aborido, mangisip- kamalian, kasamaan
mabalisa, mag-alala
wry, adj.- kiwi (ex. bob6y); marawal
- ngiwi, nakangibit; masagwa
- X -

xenophobe, n. - sobran kali-mowan ha xea·osis, n.- sobran kaklangtin (ex.


dayowan - labis na takot sa katat tawo) - lab is na panunuyo
dayuhan (ex. balat ng tao)

- y-
yank, v. - holnot6n - haltakfn yesterday, n./adv.- naapon-
kahapon
yap, v. - tomah6/ - kumah6l
yet, adv. - ot, yap6n - pa, muna,
yard, n. - balaybay - harapan at conj.- anorin pa man- gay6n
likuran (ng'bahay) pa man
yarn, n. - hoy6t a pang-ab6/ - yield, v.-:- mamonga; komomponni
sinulid na pangtela, sulid banti ha, homokO - mamunga;
sumang-ayon dahil sa, sumuko,
yawn, v. - mingo-ngtib, omngab - n. - lap6t - ani
humikab, maghikab
yoke, n. - babtih - pamatok
year, n. - ta6n- ta6n
you, pron. - hikti, ka; hikamo, kam6
yearn, v. - pakaapohon - panabikan, - ikaw, ka; kay6
pakanasain
young, adj. - malago - bata, mura
yeast, n. - libadora, pampa/bag -
lcbadura, pampaalsa your, pron.- mo; moy6- mQ, iyo;
niny6, iny6
yell, v. - omaghaw, omanglab -
sumigaw, humiyaw youth, n. - kalagoan - kabataan
yellow, n./adj. - maholyaw ____, dilaw yule, yuletide, n. - Pasko,
Kaposkowan - Pask6, panah6n ng
yelp, v.- komangkang, omang-ang- Pask6
umatungal, kumah6l
yes, n. - iya - oo, opo, oho

182
- z-
zeal, n. - inakit - sigasig zip, v. - mahahwot - humaging,
humagibfs,
zenith, n. - kalinta-ta-gayan - n. - galahgah -:- sigla
kaitaasan, tugatog
zone, n. - sona, dogtil - sona, po6k
zest, n. __:_ gana, doron kaligawan;
alinamnam - gana, lub6s na - zoom, v. - pomata-gay big/a; omogong
kasiyahan; linammim - sumibad na pataas,
pumaimbul6g; umugong

183
• I
Pamiliwan Hawhalita A Ginamit Iti
Konan Yadtin DikSyonaryo
-A-

abagat, n. - rain adorno, n. - ornament


abaloryo, n. - bead adornowan, v.- to adorn
abang, n. - rent &gila, n. - eagle
abanlko, n. -fan agoh, n. - cu"ent; stream
abano, n. - cigar agtay, n.- liver
abay, n. - escort agwangon, v. -:- to reach
abaya, n. - shoulder agwantawan, v. - to endure
abilldad, n. - ability agwat, n.- space
abirno, conj. - although ahang, n: - gill
ablsowan, v.- to forewarn ahiton, v. - to shave
ab6h, 11. - ash a-hong, n. - mortar
ab61, n. -fabric alak, n. - liquor
abolog, n. -pigpen alag8, n. - price,· value
aboloyan, v. - to allow alagftd, n. - disciple
abosyon, n. - superstition alagaw6n, v.- to evaluate
abrasawon, v. - to hug alahas, n.-jewelry
abrlyan, v. - to open alai, n. -fence
abyoh, n. - supply alalak, n. - descendant, offspring
akayon, v.- to lead alambrl, n. - wire
aidton, v. - to allure alkitran, n. - tar
akoton, v. - to gather allg-allgon, v. - to mimic

185
186 aligon

aligon, v.- to imitate aloton, n. -firebrand


alihon, v.- to remove alpillr, n. -pin
alihorhor, n.- cowlick alpombra, n. - carpet, rug
alila, n. - servant alsawon, v. - to lift
alimbawii, n. - example ama, n. -father
alimbohabo, n. - cyclone, hurricane amanos1 adj. - quits, equal
alimonmon, n. - cape, shawl ambay, n. - ocean, sea
alina, n. -joke ambo, adv. - no, not
alinawon, v.- to tease amigowon, v. - to befriend
alindayan, v.- to rinse aminon, v. - to acknowledge, to admit
alindayat, n.- lake amlrikana, n. - coat
alinhangaw, n. - steam, vapor amo, n.- landlord, master
alipaok, n. - Jog, mist amog, n. - dew
alipato, n. - spark arnot, n. - heat
alipon, n. - slave amoy, n.- shade
alisto, adj. - quick, prompt, nimble ampaka-dalit, adj. - contagious
almirls, n. - mortar ampakalason, adj. - toxic
almiron, n. - starch ampagmotor-motor, n.- mastennind
alo-alo, n. - nickname ampamoon-poon, n.- mastennind
alok, n. - kiss ampanalonggaring, adj. -
predominant, outstanding
alog, n.- valley
ampanawo-tawo, adj. - delirious
a-loh, n. -pestle
ampanganinag, adj. - translucent
alon, n. - wave
ampangibatan, n. - source
alonan, n. - pillow
ampangnanil, adj. - infected, pussy
a-long, n. - nose (wound)
ampa-tayaan 187

ampa-tayaan, n. - steward, trustee angkatiko, adj. -pliable


ampolyas, n. - vial angkatli, adj. - rest
amponon, v. - adopting angkla, n. - anchor
ana, adv. - already anggano, adv.- although
anak, n. - child, son, daughter anggawan, n. - end
anak-anak, n. - doll angot, n.- odor
anag, n.- tennite angoton, v.- to smell
anah, n.- munnur anhinag, adj. - transparent
anamaot, adv.- also antimano, adj. - immediate, promptly
andirit, n. - cicada, cricket anting-antlng, n. - amulet
angan-anganon, v. - to suppose antipara, n. - spectacles
angkaaninag, adj. - transparent anyakaman, pron. - anything
angkabyay, adj . -alive apak-apakon, v. - to coax
angka-klt, adj. - visible aparador, n.- cabinet
angkahalak, adj. - afraid apay, n. - mat
angkalayang, adj. - dizzy apll, n. - chaff
angkalllik6t, adj. - glad apllyldo, n. - surname
angkall-mo, adj. - afraid aplwon, v. - to oppress
angkalngo, adj. - audible apli, n. - pain
angka-lok, v., progr.- asleep aploh, n. - gall, bile
angkalongo, adj. - homesick, to miss apog, n. - lime
angkaolaw, adj. - dizzy apon, n. - afternoon
angkaonat, adj. - elastic apoon, v. - to eradicate, to extenninate
angkarlngoy, adj. - ashamed aporawon, v.- to rush
angka-tamolaw, adj. - to overlook; aporbawan, v. - to approve
visible (view)
188 apos

apos, n. - desire asok, n. - smoke, fume


apoy, n. -fire asokar, n.- sugar
apoyawan, v.- to care, to tend asogl, n. - sulphur
aral, n. - moral asol, adj. - blue
aralan, v. - to train asonto, n. - case
arapan, n. -front asoprl, n. - sulphur, brimstone
araro, n. - piow aspill, n. -pin
aray, n. - straw asyoso, adj.- curious
arl, n.- king atakl, n. - stroke
arigolya, n. - ring atakiwon, v.- to assail
arina, n. -flour atado, n. - wedge
armas, n. - weapon, anns atag, n.- share
armosal, n. - breakfast atop, n. - roof
arnibal, n. - syrup atrasado, adj. - overdue
aro, n. - lm•e atrasos, n. - arrear
aroon, v.- to love atsara, n. - relish
a-sa, num. - one awaan, v. - to deny, to with/wid. to
deprive
asador, n.- hoe
awak, n. - waist
asahan, v. - to expect
awason, n. - to deduct
asa-sa, adv. - alone
awiton, v. - to carry, to bring, to take;
asikasowon, v. - to greet, to notice to bear
asln, n. - salt awlo, n. - sun; day
asiro, n. - steel ayl, n. -foot
aso, n.- dog ayonan, v. - to acquiesce
aso-aso, n. - dimple ayoson, v. - to arrange ,
ayran 189

ayran, n. - ladder, stairs aytlman, pron. - anywhere

ayro, n. - sister-in-law
-8 -
baaw, n. - leftover balani, n. - magnet
ba-ba, n. - chin balarbar, n.- slope
babah, n. -yoke balasawon, v.- to shuffle
babaH, n. - town balatong, n·. - mongo
babayi, n. - woman, lady; female balatong, n. - obstacle, barrier
babo, n. - hill, mount; surface; top balatongon, n. - interfere
baboy, n.- pig balawion, v. - to retrieve, to withdraw
baka, n. - cow balaybay, n. -yard
bakantiwan, v.- to vacate balbah, n.- beard, whiskers
bakil, n. - mountain balkonahi, n.- porch
bako, n. - monkey baldado, adj.- invalid, disabled
bakonawan, v. - to vaccinate, to baldi, n. - bucket, pail
inoculate
baldosa, n. - tile
bagatan, n. - south
baH, n. - house
bagay, n.- thing; matter
baH, n. -fracture
bagay, adj fit
balikah, n. - sentenfe
bagon, n. - cart, wagon
balikahan, v. - to utter, to pronounce
bagyo, n. - typhoon, stonn
balinta, adj. - upside-down
bahora, n. - reef
balinta6n, v. - to reverse
bala, n. - bullet
balis6ng, n - dagger
balang, pron.- each, every
balita, n. - news
balangbang, n. - hips
balitaan, v.- to notify
balangkas, n.- frame, outline
balit6k, n. - gold
balangonon, v. - to vindicate
balnot, n. - sling

190
balo 191

balo, conj . - but bangongot , n. - nightmare

balo, n. - widower, widow banta, n. - threat, m enace

balok, n. - gall bladder bantaw, n. - collarbone

balogabog, n. - sediment bantog, adj. - f am ous

balogo-balogo, n. - ankle baog, adj. - barren , sta ill·

ba.longoh, n. - snow baol, n. - chest, tnmk

balotabot, n. -- mildrw, mold bapor, n. - ship

baloto, n. - boat baraan, v. - to accuse

balsa, n. - raft barado, adj. - clogged

bana, conj . - because bara-nan, n. - reason , cause, ground:


excuse
banal, adj . sacred
bar andilya, n. mil, railing
banda, n. -· side
baratilyo, n. - /)(lrgain , sale
bandana, n. - scarf
barkilya, n. - shuulc
bandiha, n. - tray ,
bm·ko, n. - boot, ship
bandihado , n. - platter, lr<~y
bal'ita, n. - crowbar
bandlra, n. - flog
barya, n. - change
banga, n. - earthrn jar
baryo, n. - village
bangbang, n. - chisel
baso, n. - glass
bangkay, n. - corpse
basora, n. - garbage, mbbish , trash
bangklta, n. - sidewalk
bastanti, adj. - sufficient, enough
bangko, n. - bench
baston, n. - co11e, stick
bangko-ba ngko, n. - stool
bastonlro, n. - turnkey
banggaan, n. - clash
bastos, n. - mde, discou rteous
banggiton , v. - to m e11 tion
bata, n. - robe
bangil, n. - fang, tusk
batag, n. -- banana
192 batiko-lon

- batiko-lon, n. - gizzard bigoti, n. - moustache,-whiskers


batingting6n, v. - to ring bihag, n. - captive
bat6, n. - stone, rock bihagon, v. - to capture
batombalani, n. - magnet bi-hing, n. -piece
batya, n. - tub bihira, adv. - rare
ba-wahan, v. - to subtract, to reduce bihlak, n. - stick
bawalan, v.- to forbid bilang, n. - number
bawang, n. - garlic bHang, prep. - like
baya, n. - ember bilbi, adj. -familiar
bayii, n. - lung bilbi6n, v. - to acknowledge, to
recognize
bayabah, n.- guava
biliwon, v. - to see, to look
bayabay, n. - handrail
bilo, n. - ~·eil
bayar, nn.- pay
binabastos, adj. - snub
bayaw, n. - brother-in-law
binabayi, adj. - sissy
bayi, n. - bow
binatilyo, n. - teenager
bayli, n. - dance
bindisyomin, v. - to bless
ba-yo, adj.- new
bingbing, n. - chip
ba-yowan, v. - to renew, to renovate,
to revise binggatibo, adj. - vindictive
baytan, n. - east bini, n. - seed
bibilinan, v. - to warn bintahi, n. - advantage
bi-bi-sit, adj. -few bintay, n. - snare
bikas, n. -feature, looks bira~da, n. -porch
bida, n. - hero birawon, v. - to draw, to pull
biglii, adv.- sudden, abrupt birdi, adj. - green
biglaan, v.- to surpnse birtod, n. - chann
bisagra 193

bisagra, n. - hinge boklaw, n.- throat

bi-sit, n. - bit bokol, n. - bump, lump

bisita, n. - guest bok91, n. - wheel


bista, n. - trial bok'ot, n. - back ' I

bistawan, v. - to try bok6t, adj. - hunchback

bisyo, n. - vice boktot, adj pregnant (animal)


bi-tang, n. - step bokya, n. -jellyfiSh
bitayon, v.- to hang bodlga, n. - storeroom, warehouse
bitkolon, v. - to choke, to strangle boga-boga, adv. - barely
' '

bltlh, n. - shank bogang, n. - molar

bltll, n. - hunger boghay, n.- oar, paddle


bitoka, n. - int~stines, bowels bogtong, n. - riddle
bitoon, n.' - ·star bohaghag, adv. - rash, reckless
bitsay, n. - sieve bohoy, adj.- full (eating)
bltsayon, v.- to sift bois, n. - tax, duty
blyi, n. - scar bola, n. - ball
biyay, n. - life bola, n. -foam; bubble
boagon, v.- to devour bolak, n. -flower
boaya, n. - alligator, crocodile bolakl, n. - rat
bo-boan, v.- to water ·bolador, n.- kite
bobon, n. - well bolag, adj. - blind
bobongan, n. - roof, housetop bolan, n. - moon; month
boboy, .n.- mouth bolati, n. - wonn
I ,•

hokah, 'n. - result bolbol, n. - bundle


boklah, n. - morning bolohan, ,v. - to release, to loosen
194 bol6ng

bolong, n. - leaf bool, n.- cold


bolontad, n. - voluntary boong, n. - ridge
bolsa, n. -pocket boor, n.- heel
bomaklih, v.- to scream borawon, v. - to erase
bomalo, v.- to revenge, to retaliate bordawan, v.- to embroider
boma-log, v. - to roar bosalan, v. - to muzzle
bomangg8, v.- to collide bosay, n. - wateifall
bomangon, v..- to rise; to arise bosbos, n.- landslide
bomaon, v. - to sneeze bosina, n. - hom
bomayobay v. - to trot bosls, n. - voice
bombilya, n. - bulb boson, n. - mail box
bomoha, v.- to erupt bota, n. - boot
bomolto, v.- to bulge, to swell botboton, v.- to pluck, to pull out, to
uproot
bomorag-borag, ,v.- to stump
botilya, n. - bottle
bomoti, v.- to burst, to erupt, to
rupture botlay, n.- middle, center
bonal, adj. - numb botn~l, n. - knot
bonga, n. -fruit; result bo-tohon, v. - to wean
bongat, adv.- just, only botol, n. - bone; seed
bongaw, n. - chasm, gorge, precipice, botolan, v.- to shell
ravine
botonis, n. - button
bongi't, adj. - harelipped
bot6y-botoy, n. - wart
b.ongo, n. - skull
bowat, n. -field, paddy
bonong, n. - bolo
boya, n. - buoy
bontal, n. - [tst blow
boyak, adj. - widespread
bonton, n. - pile, stack
boyah, n. - rice
boyangin 195

boyangin, n. - sand brotsa, n. - brush .


boynat, adj. - relapse byahi, n. - journey. trip
boyto6n, v.- to tear byinis, n. - estate
braso, n. - ann

,-
- K-
kaaalibanta, n. - progress kakontra, n. - opponent, adversary
kaabig-ablgan, adj. - moderate ka-danl, n. - adjacent, adjoining
kaagoman, n. - greed kadimalasan, n. - misfortune
kaalagawan, n. - worth kadina, n. - chain
kaamball, n. - spouse, husband, wife kadolon, n. - adjacent, adjoining
kaarian, n. - kingdom kaga-galang, n. - respect ~

kaaway, n. - enemy, foe kaga-gantl, n. - vengeance


kababaan, n. - ability, power kagalahgahan, n.-joy
kababo-babo, adj. - superficial kagamitan, n. - equipment
kabalintaan, n.- opposite kagi~g, n. - bat
kaban, n. ...L chest kagostowan, n.- wish
kabantogan, n. -fame kahagill, n. - alternate
kabatwan, n.- river (stony) kahagilyan, n. - substitute
kabayo, n. - horse kahal, n. - marriage
kablsado, adj. -familiar, acquainted kahalitaan, n. -proverb
kab6nlalangaw, n.- rainbow kahanga, n. - subsidiary
kabwatan, n. - timber ka-harlig, adj. - enough, sufficient
kakablitan, n. - trigger kahkah6n, v.- to raze
kakair, n. - rake kahi-banan, n. - size
kakalaykayan, n. - trellis kahimpitan, n. - thrift
kakalmaan, n. -fate kahi,Pogan, n.- diligence .
kakampl, n. - ally kahiraan, n. - defect
kako~angan, n. - lack kahiro, n. - cashier
kakolangan-kalma, n. - misfortune kaholibay, n.- neighbor

196
kah6n 197

kahon, n. - box kaligawan, n. - joy

kru, adv. -::- no, not kaligsawan, n. - health

kailangan , n. - necessary kallb, n. - broom

kalrapan, n. - poverty kalihan, v.- to sweep


.
kalabaha, n. - squash kaliliktan , n. -joy

kalaban, n. - adversary, enemy, foe, kalindoro not, n. - caterpillar


opponent
kalingkak aan, n. - eldest, firstl>om
kalabanon , v. - to oppose
kalingowan, n. - fault, wrong
kalabayan , n. - will
I kalinpapo -papoan, n. - ancestor
kalabonga n, n. - crowd, multitude
kalintoto- ray, n.- dragonfly
kalabos, n. -jail
kalipyasan , n. - salvation
kalagoan, n. - youth
kaliswayan, n. - peace
kalahag, n. - shield
kalitoptop , n. - firefly
kalalabah , adj. - transitory
kalo, adv.- almost
kalaloan, n. - depth
kalohkoh, n. - rustle
kalamoan , n. - companion
' kalo-losob, n. - attack
kalampag on, v. - to rattle
kalolwa, n. - soul
kalan, n. - stove
kalo-noha n, n. - greed
kalaparan , n. - width
kalo6n, v. - to shake
kalapati, n. - dove, pigeon
ka-lot, n. - trap, noose
kalawit, n. - hook
kalso, n. ---: wedge
kalayama n, n. - emotion, sentiments
kalyi, n. - road, street
kalbo, adj. - bald
kalyo, n. - · callus, com
kaldiro, n. - .kettle, pot
kamahawlm, adv. -present
, kalibangb ang, n. -- butterfly
kamalig, n. - gmnmy
· ka-iibol, n. ~ environny·m
198 kama-mafn

kama-main, n. -property, belonging kansilawon, v.- to annul


kamarin, n. :- bam kansyon, n. - song
kamaton, v. - to chase, to pursue kanta, n. - song
7
kamatyan, n. - death kantldad, n. - amount
kambal, n. - twin kantigon, v.- to prod
kamisadintro, n. - shirt kantlro, n. - mason
\

kamis6n, n. - slip, chemise kanto, n. - comer


kamondowan, n. - universe kantyawan, v. - to ridicule
kamor6, n. -pimple kaogallan, n. - custom
kampanil, n. - bell kao-llh, n. - laughter
kampanaryo, n. - steeple ka-paakit, adj. -pretty
kampanilya, n. - bell ka-paayat, adj. - winsome
kampiwan, v. - to side ka-pakaka-lih, adj. -funny,
humorous
kamposanto, n. - cemetery
ka-pakonswilo, adj. -pleasant
ka-nakan, n - nephew, niece
ka-padoq, adj. ---;- questionable
kanakoman, n. - will
kapah, n. - cotton
kanal, n. - caf!al, ditch, trough
ka-pahandokol , adj. - hideous
kanayon, n. - relative
ka-pahoka, adj. - nauseating
kandado, n. -padlock
ka-paispanta, adj. - amazing
kandadowan, v. - to lock
ka-pallga, adj. -pleasant
kandiUt, n. - candle
ka-palilikot, adj. - winsome
kanding, n. - goat
kapanaonan, n. - era
kangga, n. - sled, sledge
kapangyarlan, n. - power, authority .
kanila,· n. - cinnamon
kapantay, n. - equal
kanlolong6, n. - tadpole
ka-paola-lom, adj. - dubious
kapa-paayat 199

kapa-paayat, adj.·- attractive kargada, n. - luggage


I .
kapa-,pahaHik, adj. - terrible kargaminto, n. - cargo

k,a pa-paholgo, adj. - hideous - karingoyan, n. - shame

ka-papolag, adj. -glaring · karira, n. - degree

kapariho, n. -- same, equal kariton; n. - wagon, cart

ka-pariril, adj. - repulsive karni, n. - meat

kapaspasan, n. ~ speed karo, n. ~ cordage, wagon

ka-payawan, n. - swamp, marsh karokaan, n. - evil

kapkapon, v. - to feel karonongan, n. - wisdom

kapiknga, num. -- half karsada, n. - road

kapilyow{m, n. - mischilf karwahi, n. -- carriage

kapintasan, n. - fault kasabay, n. - simultaneous

kapnoan, n: - supplement kasado, adj. -- matried

kapobriw4n, n. -poverty kasalanan, n. -- sin

kapoloan, n. - archipelago kasangkapan, n. - equipment

kapoti, n. - raincoat · kaskason, v. - to scrape

kaptogan ," n. - truth k asigorowan, n. - security

karamilan, adj . - common kasilyas, n. - toilet

-karangalan, n. - honor, gl01y kasira, n. - landlady

karapatan, n. - right, prerogative kasiro, n. - landlord

karatola, n. - sign kasirola, n. - pan

karayom, n. - needle ka-siya-siya, adv. - sole

karboro, n. - carbide kaso, n. - case


'
karkolaw6n, v.-:-- to calculate. to kaso-kasoan, n. - joint
estimate
kasondoan, n. - agreement
karga, n. - cargo
200 kaso-solong

kaso-solong, h. - progress kayamanan, n. - wealth


kasoy, n.- cashew kayam-kaya mon, v.- to tickle
kastilyo, n. - castle · kayat, n. -,---- sting
kata-gayan, n. - height kayaton, v.- to bite
katam, ~· - plane kayo, n. - tree; wood, lumber
katiing, n. - coconut milk kayoron, v.- to grate, to scrape
katat, n. - skin kiasa-sa, v. - to join
kataw, n. - rafter kibagay, v. - to confonn
Katawiin, n. - Lord kibkibOn, v.- to nibble
katbon, prep. - opposite kibitan, v.- to sneer
ka-ti, p.- ebb, (low) tide kikil, n. -,----file
katimbang, n. - equivalent kikwa, v.- to beg
katinokan, n. - peace kilaw, n. -:- calf
katitob, n. - bedbug kili-kili, n. - annpit
katlib, n. - scissors kilimoh, v. - to beg
katlibon, v.- to cut kilowon, v. - to stir
katoklingan , n. - age kiloy, n. - eyebrow, brow
katotpol, n. -faith kimat, n. - lightning
katoynongan , n. - reason kinadilapan , n. -future
katraidoriin , n. - treachery kinalaran, adv. - thorough
katyangan, n. -father-in-l aw, kinalyo, adj. - callous
mother-in-law
kindat, n. - wink
kawan, n. - herd, flock
kindoton, v.- to pinch
kawiing, n. - gap, hollow
kingki, n. - lamp
kawkarga, n., pl. - luggage
kinomnong, n, - sediment
kawoy6n, v.- to bt;ckon
kintab 201

klntab, n. - gloss kolihop, n. - siphon

kintsay, n. - celery kolintah, n. - necklace

kl-porp}'a, v. :- to Ylrgue kolita, n. - octopus

klrlap, n. - gleam kolop, n. - chest


. I

klsami', n. - ceiling koloran, v. - ro dye

, kisapi, v. - to affiliate koloritl, n. - rouge

klso, n. - cheese kolot, n. - curl

kitap, n. - twinkle komadrona, n. - midwife

kltikit, n. - canal, gutter komambya, v. - to transfer

kltl-kltlon,- v. - to tickle komangkang, v. - .to yelp

kiwih, adj. - lopsided, askew komaniy, v. - to crawl

klasi, n. - kind, type komaro-ko, v. - to chuckle. gigljfc

kUma, n. - climate koma-tl, v; - to recede

kobyirtos, n. - silverware komatok, v.- to knock


kokak, n. - croak komawoy, v. - to wave

ko-ko, n. - co~-Jgh kombinsiwon, v. - to persuade

kokoh, n. - hoof kombot, v. ...:. to shrink, io shrivel


kokolkolan, n. - reel komkom, n. - fist
kohaw, n. - strength, force komilili'ng, v. - to ring, to tinkle
kola, n. - glue komindat, v. - to blink
kolang, n. - drought komintab, v. - to shine
koHip, n. - owl komlpay-kipay, v. ,- to wiggle
kolata, n. - butt komirlap, v. - to glitter
koliiw, n. - infant komirom, v. - to blink
kolawon, v. -- to bleach lwmirsyanti, 11. -- m crcha flt
202 komitap-kitap

komitap-kltap, v.- to gli~mer korbata, n. - necktie, tie


komokhon, D. - spasm korkoron, v. ~ to grate
komolaiag, v.- to startle kordiro, D. - lamb
komoinporml, v.- to agree, to assent, korikon, v. - to comet
to accede
korlkong, n. - scabies
komondaloh, v.- to skid
korlmblstl, n. - versatile
komorokotok, v. - to chuckle.
korlpot, n. - miser, stingy
komostawon, v. - to greet
koro, n. - refrain
komo-tot, v. - to shrink
korol, n. - thunder
kompA, v. - to abate, to subside
koron, n. - pot
kompah, D. - rod
korona, n. - crown, wreath
kompas,, n. - rhythm
korso, D. - course
komponyon, v. - to [LX, mend, to
repair kortl, n. - shape, figure
komprontawon, v.- to confront kortina, n. - curtain
kompyansa, n. - confuience koryo, n. -post
komtol, v. - to bounce kosa, n. ~ spontaneous
kona, n. - ftsh koskoson, v. - to ~crub, to scour
kondlsyon, n. - tenns kosin8, il. - kitchen
konlho, n. - rabbit kosot, 1'1. - sawdust
konsiho, n. - council kot, conj. - but
konslntiminto, n. - consent kotak, n. - cackle
konsorti, D. - escort kotikoton, v.- to gouge
kontra, adj. - against kotlng, n. - kitten
kontrabandista, D. - smuggler kotlngtlngon, v. - to tinker
kontrabida, n. - villain kotlon, v.- to nibble
\

koto 203

koto, n. - louse kros, p. - cross


koto-koto, n. - wrinkle kwadrado, n. - square
kotsara, n. - tablespoon, spoon ·kwadro, n frame
kotsi, n. - car kwaUa, n. - collage. hut
kotsi.Jyo, n. - knife kwarisma, n. summer

kotson, n. - ma/lress kwarta, n. - m oney


kowiton, v. - to touch kwaa·tamonida, n. hillfold
kowon, v. - to get, to take kwarto, n. -- room
koya, n. - knife kwiba, n. - cave
koyapoh, n. - boil kwilyo, n. - collar
krokis, n. -- sketch, draf t kwirdas, n. - sl!ing. ch ord
-D -
daan, adj. - old dapion, v. - to slap
dakpon, v. - to catch da-raoto, adv.- few
dakrakan, n. - mushroom da-ton, n. - sacrifice
dadagrag, n. - spur dawat, n. - request
dado, n. - darling dawdamag, n., pl. - rumors
daga, n. - dagger day&, n. - blood .
dalaga, n. - girl dayaml, n. - straw, hay
dalaglta, n. - teenager dayawon, v. - to praise
dalamorom, n. - munnur dayowan, n.-'-- stranger, alien
dalan, n. - road, street, way dikot, n. - weed, grass
dalokap, n. - sole didru, n. - thimble
dalomarim, n. - drizzle, shower dila, n. - tongue
dama-damaon, v. - to waste, to dihtp, adv. - tomorrow
squander
dilastiko, adj. -flexible, elastic
damag, n. - news
dimanda, n. - suit
damolag, n. - carabao
Dios, n. - God
damsakon, v. - to mistreat
dipikto, n. - handicap, flaw
dandanon, v.- to rescue
dipinsawan, n. - to defend
dangal, n. - honor
dirl-diritso, adj. - straight
dangan, n. - span
dirltsawan, adv. - straightforward
dani, n. - side (speech)
dantal, n. -plane diritsowan, adv. - straightforward
(direction)
daogon, v. - to exceed, to surpass
dirosas, adj.- pink
dapat, adv.- should, ought
disbintahl, n. - disadvantage

204
disgrasya 205

disgrasya, n. - accident domalng, v. - to moan

dlsidido, adj. - detennined domalah, v_- to slide

d_islpolo, n. - disciple domali, n. - moment, second, 11hilc

disnodo, adv. - quite domaloy, v. - tojlow

dispinsawon, v.- to excuse, to forgive, domawat, v.- to pray


to pardon
domay?t, v.- to bleed
distlno, n. - destination
domoong, v. - to dock, to land
diyosa, n. - goddess
dompa, v.- to alight, to land
doball, adj.- opposite
dondonon, v.- to redeem
dobllwon, v.- to double
donong, n. - knowledge
doki, adj. - bad, evil, wicked
donoton, v.- to mash
dokrok, n. - dance
do-raan, v. - to trample, to trl'lld
doda, n. - doubt
doroongan, n. -- harbor
dodoongan, n. -pier
dorwangan, n. - window
dogal, n. -place
dotii, n. -flame
doling, adj. - squint-eyed, cock-eyed
dotak, n. - mud
dolmong, n. - dirt
dowl, n. - bone, spine; thorn
dolnohan, v. - to scald, to sterilize
doyo, n. - comer
dolot, n. - attack
dyablo, n. - devil
dolsi, n. - dessert
dyaryo, n. - newspaper
-G -

gastos, n. - expense
gabiniti, n. - cabinet
gastosan, v. - to finance
gabOk, n. - dust
gastos6n, v. - to spend
gaga-gotan, n. - handle
gatas, n. - milk
gagamlot, n. - paw
gatgat6n, v. - to .chew
gagapas, n. - sickle
gatir, n. - file, row
ga-gobin, v. - to hold
gawi, n. - work
galamay, n. - tentacle
gawgaw, n. - starch
galat6n, v. - to remove
gawi, n. - habit, practice
galawagaw, n. - finger, toe
gaw-on, v. - to do, to make
gallng, n. - chann
gayaman, n. - centipede
gamah, n. - loop
gayaton, v. - to shred
gamat, n. - tentacle
gay6n-gay6n, n. - quicksand
gamiton, v. - to use
gigang, n. - spider
gamlot6n, v. - to scratch, to claw
gigilingan, n. - mill
gam6-gam6, n. - gnat
gi-gl-nit6n, v. - to shred
gam6t, n. - hand
gigito, n. - bat
ganda, n. - beauty
gilas, n. - ability
~anso, n. - goose
gilingon, v. - to grind
gaor, n. - oar
ginaok, n. - molasses
garapata, n. - tick
gl-nit6n, v. - to tear
garap6n, n. - jar
glra, n. - war
garotyon, v. - to beat, to whip, to flog
giring6n, v. - to strum
gasa, n. - gauze
glsaw6n, v. - to saute

206
glorya 207

glorya, n. - heaven gonigonon, v. - to prod

gobyirnowan, v.- to rule gopdan, v. - to fulfill

go-goon, v.- to scratch gora, n. - cap

gogot, n. - gum gorgoron, v.- to rub, to scn1b, to


scour
golo, n. - tumult, disorder, turbulence,
tunnoil gotgot, n. - slice

golotoy, n. - sty goyah, n. - streak


golowon, v. - to trouble goygoy, n. -;- tremor
goloyon, v. - to drag, to tow graba, n. - gra vel
golpi, adv. - numerous grabi, adj. - grave, snious, se1·ere
goma, n. - rubber, tire grado, n. - floor, stmy; degree
goma, n. - sheath, scabbard grasa, n. - grease
gomanggang, v. - to bark grasawan, v. - to lubricate
gomlat, v. - to depan, to leave gdpo, n. - tap, fau cet

gomokgok, v. - to grunt gwantis, n. - glove


gomoygoy, v. - to tremble gwapo, adj. - handsome
- H-
habaw, n.- juice; soup, broth halay, n. - nest
habOn, n. - soap halban, adv. - all
habongan, n. - cockpit
.. halinghing , n. - offshoot
habot, n. - hair; feather , hallon, v. - to try, to attempt
habwagan, v.- to splash halitft, n. - word; language
hakalak6- hakalak6, adj.' - varied halitaon, v. - to say, to tell
hakban, v.- to cover halna, n. - scabies
hakbaton, v.- to meet halolog, n. - gutter
haklt, n. - pain, ache halonga, adj. - adverse
haklangan , v.- to straddle halo-ngato n, v. - to oppose
hakloban, v.- to cover halos, adv.- almost
hakloton, v. ~ to butt, to gore halot, n. - epidemic, plague
hakob, n. - lid, cap ""' hambog, adj. - proud
hakop, n. - subject hamhamo n, v. - to grab, to seize
hagar, n.- harrow hamling, n. - glass
hagilyan, v. - to change hamonon, v. - to challenge
hahakiton , v. - io hurt banda, adj. - ready
hahakyan, n. - vehicle handaan, n. - feast
hahalok, n. - scoop handok, n. - ladle, scoop
hala, n. - hom hanga, n. - branch, twig
halak, n. -fear hangaan, v. - to admire
hala-ha, n. - rapids hangkap, n. - tool
halanggawon, v. - to catch hangkomk om, n. - handful
halapraya n, n. - clothesline hangi, n.- offshoot (banana)

208
haola 209

baoli, n. - cage hlringgilya, n. - syringe

baolon, v. - to swindle hobhob, n. - anger, wrath, rage


bapa, n. - stream,,creek, brook hob~, n. -foam

baraan, v. - to shut hobokon, v.- to attempt, to try

harakbak, n. - laughter hob61, n. - spring


barang, n. - barrier, obstacle bokat, n. - size
barangan, v. - to hinder hokbitan, n. -purse
baros-bar6s, adj . - rash hoklt6n, v.- to gouge
bawang, n. - light hoklian, v. - to change

bawanln, adv.- now, present hogat, n. - wound


ha-wayan, v.- to call hogo, n. - command
bayapal, n. -: queue hohokat, n. - measure
bayapalon, v.- to braid holaan, v. - to foretell, to predict
bayngot, n. -perspiration, sweat holholan, v. - to light
hlbilya, n. - buckle holnot6n, v.- to yank
blkblk, n. - scale hol6k, adv. -more
blko, n. - elbow bol6p, adj. - timid
blgay, n.- porcelain homa, adj. - unique
blgol, n. - backbone, spine homakl, v. - to ride
blbipit, n. -pincer homaklang, v. - to mount
bill, n. -floor homalophop, v. - to absorb
hllap, n. - sight homalt~ v.- to hop

bilong, n. - underside homanglap, v. - to inhale


hiiloman, pron. - anybody homan-homa, adj. - strange
hlraon, v.- to destroy hom awn, v. - to tire
210 homi-ban

homi-ban, v. - to grow bompi, n. - curse, oath


I
homil8, v. - to rise, to shine bompal ltan, n. - quarrel, discord
homilap, v.- to look bomyab, v.- to blaze, to flare
homilj'p, v.- to peek, peep honlig, n. - gleam, light, ray
homi'n, adv. - none, nothing hongaw, n. -fume
homlngot, v. - to sniff hongloy, n. -fuel
homingot-hing?t, v. - to sniffle honol-bonol, adv. -succes sive
homlyay, v.- to segregate honol6n, v.- to confonn
ho~oblig, v.- to disobey, to transgress hoobon, v;- to smoke
homoka, v. - to vomit bopak6 n, v.- to break
homoko, v.- to succumb, to surrender hophopon, v.- to suck
homolaw, v. - to protrude horma, n. - mold
bomolok-komolang, adv. - hoyoon, v. - to coar
approximate ·
boyot, adv.- last
bomolyak, v. - to shout
boyot, n. - thread, yam
homonol, v. - to follow; to obey

•..
- I-
iabot, v. - to hand ib~dinsya, n. - proof
iakay, v. - to guide ibo-bo, v. - to pour
iaha, v. - to sharpen, to whet ibo-kan, v. - to drop
ialimbawa, v. - to illustrate ibog, n. - emy
iampar, v. - to align ibolantik, v. - to flip
ianah, v. - to whisper ibo-lon, v. - to swallow
iantala, v. - to postpone ibontok, v. - to throw, to toss
iaplak, v. - to spread ibonton, v. - to heap
iarl, v. - to hide ibori, v. - to deny
iaypa, v. - to reduce ibot, n. - mouse•
ibagay, v. -- to adapt iboyak, v. - to spread
ibalbal, v. - to soak ibtal, v. - to erpress
iballk, v. - to return ikablt, v. - to a/loch
ibalikah, v. - to e-cpress ikalwa, num . - second
ibalita, v. - to tell ikan, n. - fish
ibalo, v. - to avenge ikap, n. - game, toy
lbrusamo, v. - to embalm ikatin, v. - to hang, to suspend
lbantak, v. - to throw lkipay-kipay, v. - to wag
ibasyo, v. - to hurl lkolkol, v. - to wind
ibat, prep. - from ikompara, v. - to compare
ibatl, v. - to leave ikon, n - belong
ibatibat, v. - to hurl ikondag, v. - to stamp
iba-wah, v. - to deduct ikot, n. - net, fishing net
ibl, v. - to give, to grant ik.,y, n. - tail

211
212 iksakto

iksakto , adj. -precis e ihiwot, v . .-to flick


idad, n. - age lhlyay, v. - 1to separate
idalng, v.- to bemoan lhoknap , v.- to insert
ida-lob, v. - to bring lhogo, v. - to send
ldatak, v. - to distribute, to spread lholot, v. - to wear
Ida-ton, v.- to offer, to sacrifice lhombong. v. - to squeal
ldiklara , v. --to pronounce lhorma, v.- to mold
idipinsa , v. - to protect llnang, v.- to weld
ldlstlno , v. - to allocate ilngat, v.- to protect
iga-gayargar, v.- to shuffle (feet) ilab, n. - ache, pain
lgotgot, v. - to insist ilako, v. - to sell
igwi, v.- to put, to place ila-lagohO, v. - to tousle
iha-bit, v. - to hang ilaming, v. - to include
ihabwag, v. - to scatter ilamo, v. - to include
lhagill, v. - to exchange, to switch ilaoya, v.- to stew
lhalabh ab, v.- to devour llawang. v. - to enlarge
lhalorh or, v. - to shuffie (feet) llibol, v. - to tum
ihamll, v. - to overlap ilikar, v.- to translate
ihangla , v.- to mortgage ilikon, v. - to thresh
ihanglay, v. - to roast llipat, v. - to transfer
ihar8, v.- to close ilipyas, v.- to rescue, to sa~·e

lharyi, v.- to hide llisl, n. -prope ller


lhi, n. - axle lliwa-llwa, v.- to comfort, to'distract,
to entertain
lhib8, v.- to broil, to roast
llok, n. - mosquito
lhlpwak, v. - to spill
ilog, n. - river
ilonglong 213

. llonglong, v.- to hang intablado, n. - platfonn, stage


lmatonan, v. - to observe, to witness intiro, adj. - entire
lmbis, conj. - instead ioko_l, v.- to dedicate
imbodo, n. -funnel londayon, v. - to swing
imola, v. - to sow loplt, v. - to betray
lmolngotan, v. - to po11t loprislr, v.- to offer
lmomnokon, v. - to meditate, to ipabilbi, v.- to introduce
ponder
lpakiling, v. - to tip, to tilt
lmostra, v.- to demonstrate
lpa-klt, v. - to show
impagka-boboy, n.- spokesman
lpa-dong, v.- to erect
lmpirdibli, n. - safety pin
ipagka-lalaman, v. - to represrn t
impiryo, n. - empire
lpaglaspot, v.- to brag
impyirno, n. - hell
lpagmahl-ban, v. - to brag
ln-ablng, v., past.- born
ipagpalagay, v. - to suppose
inaklt, v. - zeal
ipahbo, v.- to boz7, to sterili:ze
inanawa, v. - breath
lpalmprlnta, v. - to publish
inangan, v. - to solder
ipalagay, v.- to assume
lnawlo-awlo, adv. - daily
ipa-lah, v.- to lldd
Indo, n. - mother
ipaldog, v. - to submerge, to immerse
lngang~ n.- cleft
ipa-lilih, v. - to divert
lnganga-ro, n. - mercy, pity,
compassion; grace lpalino, v. - to explain
lngkaanak, adj. - inborn lpalokob, v.- to overturn
lngkllnos, n. - tenant lpalotpot, v.- to squeeze
lngganyowon, v.- to entice, to allure ipamalita, v. - to proclaim
lnotil, adj. - invalid ipaopaan, v. - to lease
214 ipapto

ipapto, v. - to distribute iskribinti, n. - clerk, scribe


iparada, v.- to display isingit, v. - insert
iparingoy, v.- to humiliate isip, n. - mind, thought
-
iparnil, v. ......... to lay down isjpon, v.- to think
ipasak, v. - to nail isip-islpon, v. - to ponder, to
contemplate
ipasimalil, v. - to entmst
Isla, n. - island
ipasl-singa-ro, v. - to implore
isopo, v.- to toss
ipatanllg, v. - to imply, to allude
isorihi'r, v.- to suggest
ipa-tayil, v. - to entmst
lsosi, v. - to lock
ipatayoktok, v. - to drain
ispada, n. - sword
ipatnag, v.- to reveal
lspiho, n. - minor
ipatoloy, v.- to continue, to resume
istado, n. - status
ipilit, v. - to insist
istantl, n. - shelf
ipitfk, v. - flick
lstorbow6n, v.- to bother
ipoh, n. - cockroac~
istorya, n. - story
iponah, v. - to mb
lstranghlro, n. - stranger
ip~rling6r, v. - to deny
istribo, n. - stirrup
ipoyra, v. - to exclude
istrikto, adj. - strict, stem
iprinta, v. - to print
itabon, v. - to bury
iprisinta, v. - to present
itakwiJ, v. - to disown
irikoininda, v. - to recommend
ita-gay, v.- to raise, to elevate
isa~ba, v.- to salvage
itamil, v. - to co"ect
isawon, v.- to hoist
itandoro, v. - to guide
isawsaw, v. - to dip
ita-tatayak, v. --:- to scatter
iskoba, n. - brus/:l
itl, adv. - here
itik 215

itik, n. __:__ duck .. itorol, v. .- to hand, to pass


iti-wah, v.- to rock itrangka, v. - to bolt
itlon, v. - to swallow itsora, n. - fonn, figure, looks
ito!ak, v. - to push iwa, n. - slice
itoltol, v. - to press iwarl-wari, v. - to describe
itompang, v. - to join iwasan, v. - to evade
itoring, v. - to consider, to regard iyoh, n. - shark

' '.
-L -
lababo, n. - sink lalok, n. - oil
labah, adj. - good, well Ialoma, pron. - other
labaha, n. - razor Iaman, n. - content; flesh, muscle
labandira, n. - laundrywoman - lamang, n. - advantage
· Iabay, n.- like, want lamat, n. - crack
labi, n. -'- lip Iamay, n.- vigil
labl, n. - love lamisawan, n. - table
''
labo-labo, n. - riot .lamparllya, n. - lamp
labo-lapyang, adj: - naked lampas, prep. - beyond
labon, n. - mire lampasan, v. - to surpass
...
labyon, v.- to love Iamping, n. - diaper
lako, num. -many, much lana, n. - oil
lako, n. - sale lana, n. - wool
lakwanan, v. - to desen lanawan, v. -- to anoint
lahap, n. - taste, flavor langka, n. - jackfruit
lahi, n. - race, descendant langls, n. - oil
lahlahon, v. - to slash langisan, v. - to lubricate
lalabangan, n. - manger, trough langit, n. '-""- sky, heaven
lalakl, n. - man; male langitngit, n. - squeak
lalaman, n. - body; flesh Iango, n. - fly
lalamoan, v.- to accompany lanom, n. - water
la-laon, v. - to lick lansi, n trick, ruse
lalayamon, n. - ailment laokan, v. - to mix
Ialo, n.- interior

216
lapar 217

lapar, n.- breadth. layog, n. - lanky, tall


Iapat, adj. -fit layon, n. - earthquake
lapida, n. - gravestone lay6J:l, n. - cold
Japok, adj. - brittle libaba, n. - west
lapot, n. - harvest, crop, yield libadora, n. - yeast
lapton, v.- to reap libolon, v.- to circle
Iapyang, adj. - bare libri, adj. -free, gratis
largablsta, n. - binocular libro, n. - book
laslnggiro, n. - drunkard libtong, n. - pool
laso, n.- bow likhi, n. - dexterity
Jason, n. - poison li'kldo, n. - liquid
lata, n. - can, tin liking, n. - side
lata,-n.- thirst liknoon, v. - to bend
latiko, n. - whip likol, n. - outside, surface
latok, n. -peg likopon, v. --:- to encircle
latogon, v.- to·stab llgat, n.- drought
lawak, n. -field liglig, n. - edge, side, bo;der
lawah, adv.- always Uha, n. - sandpaper
la-wan, n. - trap, snare lila, adj. -purple, violet
lawaw, n. - saliva lilikot, n. - delight
la-ya, n. - ginger lili-mowon, v.- to shock
layag, n. - sail lilln, n. - wax
layamon, v.- to feel lilip, n. - hem
Iayat, n. - ocean limitawan, v. - to restrict
layi', n. - law li-mo, n. - fear
218 lim6h

limoh, n. - alms lololanan, n. - vehicle


linggwahi, n. - language lolom n. - cloud
lingo, n. - error, mistak.e, false lolon, n. - scroll
Iingwanan, v.- to forget lolonon, v. - tB roll
linowon, v. - to clcrify loloy, n. -:- shin
lintft, n. - leech lomab8g, v.- to violate
linya, n. - line lomabah, v. -- to pass by
lio, n.- nit lomaban, v. - to fight
tiring, n. -fin lomabwA, v.- to overflow
libil, n. :- milk lomakah, v. - to dismount
liwa-liwa, n. - recreation lomako, v.- to increase, to multiply
liyabi, n. - wrench lomakwan, v. - to depart
liyopan, n. - scorpion lomalak6, v.- to go, to walk
lobot, n. - hole lomambot, v.- to thrive
loko, adj. - crazy lomanat, v.- to wither
lok6-lok6, adj. -foolish lomapaw, v. - to flood, to overflow
lokoon, v. - to crumple lomato, v. - to arrive
lokowon, v. - to deceive lomayah, v.- to escape, to flee
loktawan, v. - to skip lomdog~ v. - to sink
lokton, n. ----: grasshopper, locust lomhob, v. - to penetrate
lo-gan, cofij.- during, meanwhile lomiklik, v.- to swerve
Iogar, n. -place loml-li, v. - to simmer
lohfk, n. - sprout lomilikot, v. - to rejoice
lolo, n. - sorrow lomlpay, v. - to traverse
lolog, conj. - during lomloman, v. - to hatch, to sit (on
eggs)
lomnok 219

lomnok, v. - to blister long-on; v. - 10 hear

lomo, n. - loin lo-noh, n. - glutton

lomokho, v. - to jump, to leap, to lonop, n. - Jlood


spring
loob, n. - inside
lomokob, v.- to prostrate
I '
Ioong, n. - pond, pool
lomohloh, v. - to slip
looron, v. - to aggravate
lomolan, v. - to ride, to board
looy, n.- neck
lomo-lokho, v. - to skip
Iopa, n. -face
lomoob, v. - to enter
lopar, n. -. flight L
lomoor, v. - to regress
lopih, n. - rind, shell
lomora, v. - to spit
lopihan,,v. -- to shell
lomot, n. - moss
lopon, n. - extinguish
lomoyloy, v. - to sag
lopot, n. - wind; air
lompar, v. -- to fly
lora, n sputum
lomtaw, v.- to float
Ioro, n.- parrot
lomtoh, v . - to explode, to burst, to
erupt, to blister losobon, V. - to invade, tO assault

lomwah, v. - to appear, to arise losok, n. - stomach

lomwang, v. - to flood Iota, n. - soil:. earth, ground

lona n. - canvas Iotak, n. - cleft

longhor, n. -ply loti, n. ~ lot

longon, n. - coffin Iowa, n. - tear


- M -
maaamigowon, adj. - sociable mabalawl, v. - to regain
maabig, adj. - good mabalor, adj. - extravagant
maabond a, adj. - bountiful mabangloh, adj. - fragrant
maalaga, adj. - precious ma-batl, v. - to remain
maalamo om, adj. - lukewann mabayil, v. - to swell
maalay, adj. - immoral, indecent mabikas, adj. - elegant
maalhom , adj . -- sour ma-biglaan, v. - to shock, to startle
maalimormoa·, adj. - fragrant ma-bilbi, v. - to know
maalipao k, adj. - nebulous mabll, adj. - dear, expensive, precious
maalop, adj. -- nice mablo, v. - to dislocate, sprain
maaJway, adj. - loose, lax mabo-bO, v. - to spill
maamoy, adj. - shady mabollng, n. - boa, python
maanloh , adj. - long rna-bong, adj. - thin, skinny, slim.
lean
maanol, adj. - drift
mabotbot, adv. - oft en, fn•qucnt
maantor , adj. - short, brief
maboyot, adj . -- long
maarl, adj . - probable
mabyat, adj. - heavy
maarti, adj . - fancy
maka-ki-tol, v - to wince
maata, adj. - unripe, raw, ~:n:cn
makalog, adj. - small, lillie
maayos, adj. - neat, tidy
makama tl, adj. - fatal
maaypa, adj. - low
ma-kan, adj. - edible
mababo, adj . ~ shallow
makana, adj. - right
mabakway, adj. - lanky
makapoy, adj. - weak
mabagal, adj. - slow
makasar ili, adj. - selfish
mabagsit, adj. - cruel, violent, bnilal

220
makasta 221

makasta, adj. - ugly makitil, adj. - natTow


makatls, adj. - tiny maki-totol, v. - to speak
maka-tl-yak, v.- to wince maklang, adj. - dry
makatlok, adj. - loud mak-6, v. - to go, to come

makhaw, adj. - strong; loud makondarnol, adj. - unkempt


makl-allnggonohan, v.- to struggle mako-not, adj. - tough
(women)
makorpal, adj. - thick
makl-away, v.- to fight
makotino, adj. - meticulous
makikwa, v to ask
rnadalit, adj. - sticky
makl-ha-lo, v. - to mingle
rnadalonot, adj. - slimy
maki-laban, v. - to struggle
rnadangka, adj. - courteous, polite.
maki-lamo, v. - to associate nice -

maki-laybo, v. - to wrestle madaog, v. - to overcome


makl-loob-loob, v. - to meddle, to ma-daram-dararn, v. -to forsee
intrude ·
madiskorahi, v. - to discourage
makina, n. - engine; mill
rnadisrnaya, v.- to faint
maklnabang, v. - to gain
rna-do1, v. - to perceive
maklnilyawon, v. - to type
rna-dornogan, v. - to find
maklollh, v. - to smile
mag-aborldo, v.- to wony
makl-omon, v. - to meddle, to
interfere mag-agwanta, v.- to suffer
makipot, adj. - natTow rnagalahgah, adj. - lively
maki-ram, v. - to botTow mag-a1angan, v. - to hesitate, to
shrink back
makirlap, adj. - brillant
mag-a]sa, v. - to rise
makl-sa]arnat, v. - to thank
maganda, adj. -pretty
maki-sapalaran, v. - to venture
maganoh, adj. - easy. light. simple
rna-kit, v. - to see
222 mag-aral •

mag-aral, v.- to learn, to study maghirarayaw, v.- to boast


mag-arl, v. - to reign maghon, adj. -fum, stiff
magaspang, adj. - rough, coarse mag-lk6n, v. - to own, to possess
magato, adj~ - itchy mag-lnaklt, v. ~ to strive
mag-ayhlng, v.- to dress mag-lngat, v.- to beware
magbantay, v.- to watch mag-insayo, v.- to rehearse
magba-wah, v.- to diminish mag-lspanta, v.- to wonder
magboghay, v.- to row maglangas, _v.- to dare
magkaambaH, v.- to many magmahl-ban, v.- to boast
magkambya, v. - to move magmanlho, v. - to drive
magkanta, V; - to sing magmlntls, v.. - to miss
magkanwarl, v.- to pretend magmostra, v.- to gesticulate
magkaotang, v.- to owe magnakom, v.- to mature
magkiklh, v.- to roll up magngllln, v.- to mourn

magkolasy6n; v. - to fast mag-omplsii, v. - to start
magkompisal, v.- to confess mag-or6ng, v.- to return
magdalohroh, v.- to slide ma-got, adj. - durable
magdasai, v. ~ to pray magpag81, v.- to toil
magdimanda, v. - to sue magpainawa, v. - to rest, to relax
magdimitl, v.- to resign, to abdicate magparihado, v. - to prepare
magdiskarga, v. - to unload magpaslnsya, - to persevere
magdisisy6n, v.- to decide magpatoloy, v.- to proceed
L

magdoda, v. - to doubt magpldldo, v.- to subscribe


maghanda, v.- to prepare magpllit, v.- to persist
maghlmpit, v.- to economize magpoyat, v.- to wake
magriklamo 223

magriklamo, v. - to complain mahonol, adj. - obedient


magrigla, v. - to menstruate mahoplak, adj. - tart, acrid
magsalodo, v. - to salute mahosay, adj. - skillful
magsigarilyo, v. - to smoke maho-yom, adj. - overcast
magsirko, v. - to somersault."*' maibog, v. - to covet
summersault, to tumble
maigot, adj. - tight, tense
magtinda, v. - to sell
mai'h, n. - com
magtistigo, v. - to witness
maiibogon, adj . - envious
magtolpa, v. - to clap
mailig, adj. - fond
magtrabaho, v.- to toil
maimon, adj. _- jealous
magtraidor, v. - to betray
maimpih, adj .. - thin
mahakbay, adj. - early
maingat, adj. - careful, cautious,
mahakit, adj; - vehement' prudent
mahakpa, adj. - steep mainggit, v. - to become jealous
mahawang, adj. - light, bright mainglot, adj . - selfish
mahkit, adj. - sore maintindyan, v. - to understand
mahiba, adj. - thief · mairap, adj. - difficult, hard, poor
mahi-ban, adj. - large, great, big malabi'r, adj. - talkative
mahigpit, adj. - strict malaboyong, adj. - green, verdant
mahilib, adj. - wild malago, adj. - young
mahindog, adj. - near malahaw, adj. - thin (liquid)
~

mahipog, adj. - industrious malalay, v.- to wilt


mahli-an, v. - to ~prain malalo, adj. - deep
mahmit, adj. - sweet malamang, adj. -perhaps
maholo, v. - to sulk malami-lami, adj. - talkative
maholyaw, adj. -yellow ma-lampasan, v. - to overtake
224 malangah

malangah, adj. - bold, valiant malolom, adj. - overcast


malan6h, v.- to wilt, to wither malombit, adj. -pregnant
malapar, adj.- broad, wide malongo, adj. - lonely
malapot, adj. ~ blu"ed, hazy, vague malopakhay, adj. - awkward, clumsy
malawang, adj. - wide, broad, large malo-paw, adj. - light
malay, n. - consciousness malotaw-lotaw, adj. - adrift
malay6p, adj. - cool maloto, adj. - ripe
malikhl, adj. - nimble malyo, v. - to bathe
mallga, adj. - glad, meny, happy ma-makl-gira, n. - warrior

maliha, n. - pepper mamakpi, v. - to relieve


ma-lilim6h, _v. - to drown mama-dam, v. - to loan
malimbang, n. - hawk mama-dong, v. - to build, to consmtct
malimpok, adj. - round ma-mag-asyoso, n. - bystander

mallnak, adj. - calm ma-magkonwarl, n. - hypocrite


malinggas, adj . - radiant mamagil, v. - to winnow
malingo, v. - to e", to stumble ma-magtinda, n. - vendor

ma-Iingwanan, v. - to forget mamahi-ban, v. - to rear


malinis, adj. - clean mamalbwat, v. - to [ann

mallno, adj. - clear mamalsa, v. - to create


malita, n. - suitcase mamamana, n. - archer

malogo, v. - to hear mamaotang, v. - to loan


ma-lok, v. - to sleep mamaptog, v. - to testify
ma-loktawan, v. - to miss, to o1•erlook mamaralit, v. - to kindle
malogih, v.- to lose mamasa, v.- to read
malolo, adj. - sad mamasoso, v. -:- to suckle
mamastang 225

mamastang, v. - to inquire mamora, adj. - cheap

mamasyar, v.- to stroll mamor6-bor6, v.- to stutter, to


stammer
mama-wit, v.- to send
mamoso, v. - to bud
mam~-yo, v. - to change
rna-mot, adj. - hot; wann
mambay6, v. - to pound
mamoti, v. - to pick
mamikarga, v.- to load
mampak, v. - to hatch
mamikonsirba, v. - to conserve
mampi, v.- to pick
.mamidilata, v.- to can
man, adj. - also
ma-mldipinsa, n.- advocate
mana, n. - heritage
mamidistino, v. - to assign
manabo, v. - to fall
mamihalop, v. - to nap, to doze, to
snooze manakaw, v. - to steal
mnmllang, v. - to count mana-dalamorom, v.- to grumble
mamm, v. - to choose mana-gao, v. - to wait
ma-milipyas, n. - saviour manal8; v.- to weave
/
mamlpahawang, v. - to preach manalabotob, v. - to mutter

mamipalwah, v.- to produce manalimokor, v.- to kneel


mamipaskin, v. - to post manalimpayaw, v.- to glide
mami-pi, v. - to wash manallmpo, v.- to squat
mamlrmi, v. - to abide manalitB, v.- to speak, to talk
mamiyay, v. - to live manallw, v. - to buy
mamolaklak, v. - to bloom' manalo, v. - to win
mamola-nlt, v.- to squirt, to spurt mananawll, n. - heir
mamolot, v. - to pick manangap-hangap, v. - to suffocate
marnonga, v. - to produce manaol, v. - to cheat
. mamoon, v. - to lead manatap, v.- to winnow
226 manawil

manawil, v.- to inherit ma-ngasiwa, n. - to steward


ma-nayi, n. - t.ailor mangaso, v.- to hunt (with dogs)
manda, n. - command mangatoynongan, v. - to argue
mando, n. - decree mangayamkam, v. - to grope
ma-ngabang, n. - tenant mangayogot, v.- to gnash
mangab61, v. - to weave mangllim-klllm, v. - to shimmer
mangaboso, v.- to abuse mangiloh-iloh, v. - to squinn
mangalaga, v. - to raise manginanawa, v. - to breathe
mangali, v.- to dig manglnlokan, v. - to snore
mangallmoy6ng, v.- to swirl mangipay-klpay, v. - to flicker
mangalogari, v. - to saw manglslp, adj. - wony
mangalotoy, v. - to lie mangltap-kitap, v. - to flicker
mangamomokmok, v. ~ to smash mangitit, adj: - black
mangan, v. - to eat manglap6t, v. - to harvest
mangangkat, v. - to import manglay6n, v.- to quake
mangansilyo, v.- to crochet mangloma, v.- to wallow
mangansyon, v. - to sing mangloplh, v.- to peel
mangapak~apak, v. - to flatter mangloto, v.- to cook
mangapas, v. - to harvest mangmola, v.- to plant
manga-pilalaybo, v. - to tussle mangombaball, v.- to repent
mangaplar, v.- to sprawl mangomo-kom6, v.- to gargle, to
\
rinse (mouth)
mangapor8, v. --'- to huny 'I
mango-na, v. - to lead
mangaoos, v. - to hope for
mangondayon, v.- to swing
mangaral, v. - to preach
mangonoh-gon6h, v. - to rub
mangasira, v.- to board
mangop8, v.- to hire
mangorapah 227

mangorapah, v.- to grope mantiniwon, v. - to maintain

mangosisa, v. - to inquire mantsa, n. - stain, spot


mangotkot, v.- to dig maogong, adj. - resonant
mangoyah, v. - to wash maoman-oman, adj. - versatile

mangoybon, v.- to lay (eggs) maomok, v.- to smash


mangoygoy, v. - to shudder maosisa, adj. - curious

mangoygoyan, v.- to shiver ma-pakontinto, v. - to satisfy


maniba, v.- to steal ma-padya-dyaan, v. - to suffer
manibok-tibOk, v. - to pound (heart) mapagru, adj. - weary

manibya, v. - to blush mapagpasalamat, adj. -grateful


manimo~oh, v. - to whistle mapaibat, conj. - since
maningkap, v. - to seek mapalt, adj. - bitter
manlnilay, n.- [tshennan mapalot, adj. - thick (liquid)
maniok-hiok, v. - to sob mapanalabat, adj. - hospitable
maniplon, v. - to hate mapangabot, adj.- considerate
manipon, v. - to accumulate, to save mapanomtom, adj. - thoughtful
manok, n. - chicken mapanoya, adj. - sardonic
manogtog, v.- to play maparas, adj. - quick
manolat, v. - to write ma-paslmalaan, adj. -faithful,
responsible
manompa, v. - to swear
mapaslnsya, adj. -patient
manoro, v. - to teach
mapas6, v.- to expire
manoyang, n. - son-in-law,
daughter-in-law mapaspas adj. -fast, swift
mantika, n. - oil mapatnag, adj. - obvious, evident,
apparent ·
mantikilya, n. - butter
rna-paw, adj. - silly
mantil; n. - tablecloth
228 ma-pt'b abanto .I

ma-pibabanto, v. - to overlap maronong, adj. - wise


ma-pihahala, v.- to tangle maronot, v.- to rot, to decay
ma-piiilot, v. - to tangle maropit-ropit, adj. - moist, humid
mapirdi, v.- to lose maro-roblom, adj. - dim
rna-pi-tag-on, v. - to coincide maroron, adj. - shy
mapolag, v. - to dazzle ' . martilyo, n. - · hammer
mapoot, v.- to hate mas, adv. - more
ma-potagan, v. - to realize masaklt, n. - disease
mapoti, adj. - white masagrado, adj. - sacred, holy ·
mapotla, adj. -pale · masamlt, n. - sugar
maptog, adj. - true; honest, sincere, masanto, adj. - holy
faithful, upright
masapar, v. -- to survive
marahil, adv. - perhaps
masawon, v. - to mash
maralikot, adj. - sticky
masbali, t:onj. - rather
maramsak, adj. - cruel, fierce
maski, conj. - although
marangal, adj. -- noble
masilos, adj. -- jealous
maranl, adj. - near
masitira, n. - 1·ase, pot
marantal, adj. - jlm
maso, n. -- sledge hammer
marapat,· adj. -proper
masostansya, adj. - nutritious
marayo, adj. -far
. mata, n. -- eje
mariringoyon, adj. - shy, timid,
bashful mataba, adj. -fat
maroblom, adj. - dark . matab:'ing, adj. - tasteless, bland
marolhang, adj. - harsh _ matadiro, n. - slaughterhouse
marolmong, adj. -filthy matador, n. - butcher
marona, adj. - soft, tender mata-gay, adj. - high, tall
ma-tagpoan 229

ma-tagpoan, v. - to fmd matlno, adj. - sober, sensible, sane


matalablt, adj. -fast, swift mati.nok, adj. - quiet, silent, tranquil·
sull, calm '
matalag, adj. - seldom; rare
~atoll, n. -parent
matalas, adj. - sharp
matollnto, adj. - sober
matalino, adj. - smart, clever; wise
matomba, v. - to fall, to tumble
matalo, v. - to lose
mato-mol, adj. - damp, moist
matalosan, v.- to understand
matonlok, adj. - meek
mata-mataw6n, v. - to scorn, to snub
mato-roy, adj. - sensual
matamlar, adj. -lazy
matoryo, adj. - keen
ma-tandaan, v. - to know; to learn
ma-totolyanan, v.- to overhear
matani'ng, adj. - shrill
matoynong, adj. - straight
matantan, adj. - slow
matpol, adj. - brave, valiant, tough
matatanda6n, adj. - retentive
mayaman, adj. - rich
matayngi, adj. - crisp
• mayamo, adj. - smooth
mataypo, adj. - sensitive, touchy
mayanan, n. -'- north
mat{, v.- to die
mayangang, adj. - hot, peppery
matlbay, adj. - sturdy
mayapib-yapib, adj. - slender
matib6y, adj.- hard
mayobyob, v. - to tangle
matibya, adj. - red
ma-yong, adj. - resonant
matiko, adj. - crooked
mayordomo, n. - butler, stewa,rd
matikray, adj. - sensual
miaanit6, v. - to wail
.matllo, adj. - touchy
mlamball, n. - couple
matlmbang, adj. _just
miasa-sa, v.- to unite
matlndl, adj. - vivid
miba-tol, v.- to trip, to stumble to
mating, n. - consciousness stub '
230 mikakayabi

mlkakayabi', adj. - overnight mipadalonot, v. - tp slip


mikondaloh, v. - to slide mipahil-pahll, v. - to sway
midompol, v.- to bump mipa-pasyar, v.- to wander
mldyas, D. - sock, stocking rnlparpar, v.- to drift
mi-hagiH, v. - to swap ml-pat, Dum. - fouifold
mlhlyay, v. - to part ml-polayo, v. - to elope
mlikap, v. - to play ml-poyoh-poyoh, v. - to rotate, to
revolve
mlla-lalako, v.- to stroll
mira, v. - to lie
mi-libol-libOI, v. - to revolve
mirindal, D. - snack
mllmll, D. - crumb
mi-siko-sik6, v. - to wiggle (wonn)
miJmilon, v. - to cruinble
ml-solatan, v.- to correspond
miJwa, num. --'- twice
ml-tagpo, v.- to meet
milyah, v. - to sprain
mi-tata-tala, v. - to tramp, to wander
mimata, v. - to awake; to wake
mitalon, v. - to stray
rnimolngot, v. - w frown
rnita-talatal, v.- to stagger
mina, n. - mine
mititlpon, v.- to assemble
minghan, Dum. ~ once
mi-totol, v. - to talk .
mingihl, v. - to grin
ml!sa, n. -fuse
rningo-ngab, v. - to ~awn
ml-wan, v. - to live, to reside, to dwell
rningo-ngol, v. -to growl, to gnarl, to
snarl mlyogm8, v. - to collapse
minom, v. - to drink miyop, v.- to sip
minoto, D. - minute moda, D. - .style, fashion
minsahi, D. - message modilo, D. - model
mlntis, conj: - amiss, miss _ modista, n. - dressmaker
rnintras, conj. - meanwhile 'llolayo, v.- to run
moB 231

moll, v.- to climb mosmos, adj. - wre,tched_, destitute,


abject ·
molta, n. -fine
mostra, n. - gesture
molyarl, v.- to happen
moton, n. - pulley
momi, v. - to urinate
motya, n. - pearl; darling
mo-na, num. -first
mwiblis, n. - furniture
mondo, n. - world, earth
morong, v. - to return
- N -

naampoling, adv.- almost nana, n. - aunt


naanah, adj. - stale, rancid nana, n. - pus
naapo, adj. - extinct nanay n. - mother
naapon, adv. - yesterday nangasasarl, adj. - various
na-biglaan, adj. - astounded, stupefied nangopah, v., past. - faded
nakalbah, adj. -past naolamitan, v., past.- infected
naka-ngap, adj. - astonished, na-pakahi-ban, adj. - huge, vast,
astouned immense, tremendous

nakbok, adj. - stricken na-pakatindi, adj. - intense


na-kitan, n. - income, earnings, na-paglakoan, n. - proceeds
proceeds
napalmaw, adj. - accustomed
naklangan, v., past. - dehydrated,
parched na-patyan, v., past. - bereaved

na-dalitan, v., past. ----: infected nasyi)n, n. - state

nadiskorahi, adj. - disappointed natbag, adj. --:- eroded; landslide

nadispalko, adj. - bankrupt natl, adj. - dead

nadogrog, adj. - bruised naynay, adv. - always

nagahgah, adj. - chafed ngalan, n. - name

nag-lspanta, v., past. - astonished ngaloh, n. - palate

naglatan, v., past. - had a miscarriage ngipon, n. - tooth

nahira, adj. - spoiled nibobotnol, adj. - entangled

naiknawan, n. - tradition nigosyo, n. - business

nalipong, v., past.- became dizzy nila-lagoho, adj. - entangled

namanman, v., past.- eroded nilogaw, n. - gruel

namonong, adj. - stunned; stupefied, no, conj. - if


dazed, dumbfounded .

232
nobya 233

nobya, n. -fiancee nomiro, n. - numbd


nobyo, n.- fiance notnoton, v. - to suck
- 0-
o, conj. - or oltimo, adj. -final, last
oba-obawon, adj . - senile omabig, v. - to heal, to recuperate
obas, n. - grape omablog, v. - to roar
obat, n. - answer omaboloy, v. - to accede, to con~ent

obligasyon, n. - duty omabot, v. - to reach


obot, n. - bottom, underside omaghaw, v. - to shout, to yell
ogotan, n: ~ destiny omagoh, v. - to flow
ogtiawlo, n. - midday omallbanta, v. - to flourish , to thrive,
to prosper
ohaHs, n. - l>liuon hole
omaloloy, v. - to groan, to moan
ohay, n. - comb
omalos-os, v. - to glide
ola-lom6n, v. - to think
omaloyon, v.- to follow
olang, n. - shrimp, prawn
oman, adv. - again
ola-no, adv. - perhaps, maybe
omang-ang, v. - to yelp
olaw, n. - nausea
omanggak, v.- to screech
olay, n. - autho~ ,
omanglab, v.- to yell
olila, n. - orphan
omanib, v.- to affiliate
olimon, n. - desire
oman6n, v. ....L. to transfonn
oling, n. - charcoal
omapon, v. - to roost
oliran, n. - example, ideal
omarl, v.- to hide
oliton, v.- to repeat
omasinso, v. - to prosper
olmog, n. -flea
omatras, v.- to regress, to retreat
olo, n. - head
omayon, v.- to agree, to accede
olol, n, - wonn
omayongol, v. _:_ to moan, to whimper,
oloy-olo, adj. - obstinate to whine, to grumble

234
omkat 235

omkat, v.- to recede ontayon, v. - to disentangle


omdong, v. - to stand up, to rise, to oomno, num. - few, some
arise
opa, n.- pay
omikang, v. - to straddle; to waddle
opisyai, n. - officer
omik-ik, v. - to squeak
opoh, . - butt
omilig, v.- to lean, to recline
oportonidad, n. - chance
omingah, v. - to pant, to gasp
oras, n. - hour
omlih, v. - to laugh
orkalan, v.- to loosen
omngab, v. - to yawn
orno, n. - oven
omngoh, v. - to snort
osigon, v.- to persecute
omno, num. - several
ot, adv. - still
omol, adj. - dumb, mute
otab, n. -- tide
omorong, v.- to recede
otang, n. - debt
ompisawan, v. - to begin
otok, n. - brain
omyok, v.- to squeal
owak, n. - crow, raven
o-na, num. -first
oyap, n. - riddle ·
onaton, v. - to stretch
oyat, n. - sinew; vein
o-nawan, n. -front
oybon, n. - egg
ondayon, n. - hammock
oyob, n.- scab
ongo, adj. _:_ crazy, mad
oysa, n. - deer
ongot, n. - coconut
onloyon, v.- to trace
-p -

paa,. n. - thigh pakililingon, v.- to tinkle


paabigon, v. - to cure pakiling, adv. - asll}nt, slant
paalagawon, v. - to appreciate pakinabang, n. - benefit, pro[u
paaligatgaton, v. - to stimulate, to pakintabOn, v.- 10 polish
rouse
paki-totol, n. - request
paamoon, v.- to tame
pakonswilowon, v. - to please
paarl, adv. - stealthily
pakpak, n. - wing
paasokan, v.- to smoke s.th.
pakpaon, v.- to soothe
pabanglob, n. -perfume
pakyawan, adv.- wholesale
pabanlag, adj. -transverse
padlr, n.- wall
pabayobayon, v. - to trot
padispinsa, v. - to apologize
pabilo, n.- wick
padolohan, v. - to clothe, to dress
pabo, n. - turkey
pa-dong, adv. - upright, vertical
·paboran, v.- to favor
padya-dyaon, v. - to persecute, to
pakaapohon, v. - to yearn tonnent
pakaaroon, v. - to cherish pagamawon, v. - to entice
pakabat, n. - sash pagawan, v. - to supervise
paka-biliwon, v.- to scrutinize pagkahalan, v. - to many
pakaimomnokon, v. - to reflect pagdodawan, v.- to suspect
paka-isip-isipon, v. - to meditate paghandaan, v.- to provide
pakanon, v. - to feed pagl, n. - ray
paka-sorion, v. - 10 scrutinize, to sift paglabanan, v. - to withstand
pakawon, v. - to split pagpasinsyawan, v. - to bear, to
tolerate
pakl-kaiwan, v. - to refuse
pagsospltsawan, v. - to suspect

236
pagtiboyb 237

pagtlboyan, v. - to affinn palkong, n. - echo

pabaklana, adv. - uphill pald_ogon, v. - to -sink

pabakpab, adv. - astride palh.awan, v. - to accuse


pa-hal, n. - status pallb~Jan, v.- to surround, to encircle
pahalak6n, v.- to tenify pallh6n, -v.- to eradicate, to
extenninate
pabangap-hangapon, v.- to suffocate
llalllng, n. - sideburns
pahl, n. - grain
pa-llllhan, v. - to avoid, to evade
pahl-banon, v. - to enlarge
pallngkl, n. - market
pahob~ adv. - upstream
palmawon, v. - to train
paboplak, n. - ou1rigger
palo, n. - mast
pabpah6n, v. - to slap, to swat
palokapok, n. - dandruff
palkobllwan, v. - to take refuge, to
take shelter palongpong, n. - shrub, bush
palnawa, n. - rest palpal, n. - hem
palnsAn, adv. -later palpalan, v. - to trim
pala, n. - shovel, spade palslplkado, adj. -fake
palaboy-laboy, adj.- vargrant palso, adj. -false
palakay, n. ·- seedling paltoh, n. - gun
palako6n, v. - to m~Jltiply paltohan, v. - to shoot, to fire
palabawon, v.- to dilute paltopan, v. - to memorize
palal, n. -palm palwab, n. - show
palamnan, v. - to fill, to stuff; to water palyok, n. - pan
palamoy, n. -fringe, tassel pa-makahonol-honol, n. - sequence
palatagon, v.- to view pa-makamonong, n. - stupor
palatsaw, n.- hatchet pa-makayarl, conj. - afterwards
palbangon, n. - dawn pa-maki-kamalala, n. - adultery
238 pa-madya-dya

pa-madya-dyil, n. - torture pamilwa, num. - second


pa-magbyahl, n. - travel pamiml-pol, li. _:_ belief
pa-magkatawo, n.- character pamlmlyay, n. -life
pa-magkolang, n. -:- shortcoming pamlnta, n. -pepper
pa-magmahl-ban, n. -pride pa-mipahngaw, n. - outburst
pa-magmanman, n. - surveillance pa-ml-sondo, n. - agreem-ent
pa-mag-oogall, n. - character, pa-mlsosondo, n. - accord
temperament, behavior, manner
pa-ml-taka-takil, n. - dian-hea
pa-magpakani.a d, n. - suicide
pa-mitagpo, n. - rendezvous
pa-magpagat, n.- travail
pa-ml-totol, n. - dialogue
pa-magsakrlplsyo, n. - sacrifiee
pa-mitototol, n. - conversation
pa-magtraidor, n. - treason
pampalahap, n spice
pa-mangan, n. -food; meal
pampalbag, n. -yeast
pa-manglabak, n. - slaughter
panit, n. - an-ow
pa-manglabakiin, n. - slaughterhouse
pa-nabot, n. - presumption, thought
pa-maptog, n. -proof
pa-nak, n. - sledge, sled
pa-masimala, n. -faith
panakawan, v.- to rob
pamaypay, n. -fan
panalitaan, v.- to reprimand
pambihirit, adj. - exceptional,
extraordinary, remarkable, special pananabonan, n. - grave
pa-mia~lng; n. - birth pananalabat, n. - reception

pa-mlasa-sa, n. - union pananalltB, n. - speech

pa-migalang, n. - honor pa-nanggap, n.-reception


pa-miingat, n. - care panaon, n. - time, season; weather
pa-milalamo, n. -fellowship, union pandak, adj. - short

pamilbiiin, n. - sign pandayon, v. - to forge


pandomalian 239

pandomallan, adj. - temporary panlnllap, n. - vision


pang8, n. -jaw paninlplon, n. - luJte
pangako, n. -promise, pledge paninistima, n. - metluxi
pa-ngahaan, n. - whetstone, oi(stone paninlt8, n. - criticism
pangal~ n. - mumps panlikol, adj. - external
pangaligan, n. - pattern pa-no, adv. - how
pangamaon, n. - uncle panobhoban, v. - to scold
pa-nga-mot, n. -fever panokatan, n. - measure
pangangailangan, n. - need panomtomon, v. - to remember
pangangaro, n. - affection panongloy, n. -firewood
pangaponan, n. - supper panonobok, n. - trial
pa-ngapora, n. - haste panonowls, n. -judgement
pangasiwaan, v. - to manage, to pa-nophop, n. - suction
supervise
pantalan, n. - pier, wharf
pa-nginlg-klnlg, n. - convulsion ·
pantalon, n. - trou~ers
pangogtowan, n. -lunch
pantalya, n. - lamp shade
pangola-loman, v.- to suspect
pantay, adj. - even, tie
pangon, n. -flock, to swann
· pantyon,_n. - tomb
pangongokom, n. -judgement
pany&, n. - handkerchief
pa-ngoysawon, adj. - slender, slim,
lean paoman-oman, adj. - variable

pangsangga, n. - shield paon, n. - bait

pangyayarl, n. - event paorongon, v.- to dismiss

panllan, n. - honeybee papahnaan, n. - chopping board

paninda, n. - merchandise papahol, n. - marsh, swamp

paniniba, n. - theft papalamanon, n. - tuber


240 papalbwatan

papalbwatan, n. -Jann pasorawon, v. - to annoy


papatsiwan, n. ~temple (head) pastang, n. - question
papil, n. -paper pastol, n. - shepherd
paporaon, v.- to satiate pastolan, v. _:_to graze
paptogon, v.- to prove; to confinn, to pastolan, n. - pasture
verify
pasyawan, v.- to decide
paralan, n. - procedure, technique
pasylntl, n. -patient
paralbog, n. - thump
patiik, n. - dot; drip
paralitan, v.- to light
patag, adj.- even, flat
paraw, n. - lobster ,
patag, n. - plane
parihado, adj. - ready
pata-gay, adv- upward
pari-lap, n. - glimpse
patagon, v. - to view
parilya, n. - grill, grid, gridiron
patalingkiking, adv. - sideways
paringoyon, v.- to embarrass
patalin-orong, adv. - upside-down
paris, p. -pair
pataloytoyon, v.- to trot
parlaw, n.- omen
patandaan, v.- to notify
parol, n. - lantern
patanlig, adv.- hinting
parosawanl_ v.- to punish
patas, adj.- frank
parti, · n. - part, portion, share
patatas, n. - potato
partidos, n. - relative
patgonon, v.- to stop
partiwon, v. - to divide
patibong, n. - trap
pasak, n. - iron; nail
patilya, n. - sideburns
pasahl, n. -fare
patinokon, v. - to pacify
pasahiro, n. - passenger
patiron, v. - to trip
pasikrito, adv.- stealthily
pato, n. - duck
pasig, n. - jar
patolir6n 241

patollr6n, v. - to roll plhowon, v. - to verify, to ascertain

patong, n. - layer pihplh, n. - cheek

patoran, n. -fishing pole pila, n. - queue, ro·w

patsl, n. -patch pllak, n. - silver

patyon, v.- to kill pllahon, v. - to scorch

paotang, n. - credit pllalamo6n, v. - to unite


pa-wm, v. - to pass through pllapll, n. - dike
payabol, n. - gift pllay, adj. - lame
payakol, n. - ax, axe plllgls, n. -pleat, fold, crease

payapaon, v. - to placate
payhop6n, v. - to blow
plllgro, n. - danger
pill on, v. - to select
-
payoh, adj. - hoarse plUton, v.- to force
payohyohon, v. :..... to wrench plloka, n. - wig
payong n. - umbrella pllpoan, n. -joint
pfasa-saw6n, v. - to unify pllwawon, v. - to double
pl-ayoson, v. - to reconcile pllyo, adj. - naughty
plkl, n. - spear, lance, pike plnagka-lalaman, n. -proxy
pikas, n. -freckle plnalapwah, v. past. - 'spoiled
plklat, n. - scar plnanabonan, n. - suds
plkngaon, v. - to divide into halves plnangapasan, n. - stubble
plko, n. -pick plnangibatan, n. - origin
plharayan, n. - space plnghan, n. - cousin
plhlng, n. - vegetable plno, adj. -fine
pl-hlyayon, v. - to,separate pinta, n. - paint
plho, ·adj. - certain, sure vlntas, n. - criticism
242 pipa

pipa, n. -pipe plata, n. - silver


pi-plan, v. - to launder pUma, n. -phlegm
plpino, n. - cucumber pli!l, n. -fare
plraso, n. - sheet pobrl, adj. -poor
plraton, v.- to crush, to squash to pokanon, v.- to fell \
squeeze '
pokawon, v. - to awake, to arouse
plrdonawan, v. - to absolve
pokpokon, v. - to pound
plrlas, n. -pearl
pogal, n. - nest
plrma, n. - signature
pogon, n. -furnace
plrmawan, v. _ to sign
pogtaan, v.- to guess
plrml, adv.- always
pohol, n. - navel
pirno, n. - bolt
poh6n, n. - abdomen
plrok, n. - cilia
polsya, n. -poem
pirolonan, n. _ boundary
po~ta, n. - poet
pirwisyo, n. - damage
polakon, v. - to erase
pirwisyowon, v.- to hann
pola-nlt, n. - spout
pison, n. - steam roller
polapolan, v.- to smear, to besmear
pl-sondoon, v. - to reconcile I
po-layan, V; - to neglect, to leave
plsta, 0• -feast, festival
polbori, n. - gunpowder
plstl, n. -plague
polbos, n. -powder
pitaka, 0• -purse, wallet, billfold
polhan, v.- to wring, to squeeze
pitlowon, v.- to triple
polido, adj. - meticulous
pi-totolan, v. - to discuss
poling, n. - speck
pltsa, n. - date
polo, n. - island
planggana, n. - basin
poloan, n. - hilt
plantsa, n. - , iron
pol6t 243

polot, n. - honey ponoon, v. - to ftll


polslras, n. - bracelet pontlrya, n. - aim
polso, n. - wrist pontas, n. - ltlce
polta, n. - door ponto, n. - melody, tune
pomakfl, v.- to tire ponyal, n. - dagger
pomagai, v.- to tire pool, n. - {ll't!
pomahwlt, v.- to whistle poolan, v.- to bum
poma-lillh, v.- to shirk poon, n. - lord
pomangoh, v.- to snort poonan,' n. - capital
pomaramag, v. - to court poot, n. - wrath
pomaslmal8, v. - to hope, to trust popohOr, n. - awl
pomltlk, v. - to flip popowan, n. - lap
pomltoh, v.- to whistle porbado, n. - expert, master, sldllful
pompyang, n. - cymbal porkok, adj. - blunt
pomyoh, v. - to swirl porga, n. - laxative, purgative
~

ponahan, v.- to wipe poriwon, v.--:- to praise


pondan, y. - to hinder, to restrain, to pormaJ, adj. - solemn
constrain, to curb
poro, adj. -pure
pondo, D. - tmchor
por61, adj. - blunt, duU
pondo, D. -fund
porporan, v. - to stuff
ponpo, D. - hill
porpor6n, v. - to press
pon16h, D. - sheaf
porpyawaa, n. - quarrel
poaltJ. D. -{lSI blow
~rwa, D.- bow, prow
poalty6a, v. - to box, to punch, to
IITih pos~n.- Cal

,.., adj.- fuU pgAS, D. - luwkulf


244 posit

posit, n. - squid primyo, n. --=- reward, award


poso, n. - heart prinda, n. - pawn
pospor6, n. - match prino, n. - brake
posti, n. - stake, bet prisowan, n. -jail
postl, n. ~post prisyo, n. - price
'
potahl, n. - dish pritow6n, v. - to fry
pot6k, n. - shot pro~llma, n. ~ trouble
pot6g, adj. - true, real progrlso, n. - progress
pototon, v. - to wrap protas, n. - fruit
poyhon, v. - "1() tum, to whirl prowiba, n.·-proof
poyra, prep. - except, unless pwirsa, n. - force, strength
prangka, adj. - frank pwirto, n. - port
prangkawan, adj. - straightforward pwisto, n. - post
pranila, n. - flannel pyansa, n. --:_ bail
pyi, n. - root

. ~';' ..•~~

J ...

t·. •.;. •. ~
f.,
... .: .···
- R-
I

rantso, D. - ranch rlpirl, n. - umpire

rason, D. - sense ripolyo, n. - ·cabbage

raspador, n. - rasp rislbo, n. - receipt

rayos, n. - spoke rislrba, n. - spare


rikado, n. - ingredient rlsitawan, v.- to prescribe
rikadowiin, v.- to season rlsolta, n. - result, consequence,
outcome
rlkwirdo, n. - souvenir
rlsponsabli, adj. - responsible
rlgadlra, n. - sprinkler
rltaso, n. - remnant
rlgalo, n. - gift, present
rolyo, n.- roll, reel
rllis, n. - rail
rosas, n. - rose
rlmldyo, n. - remedy
roskas, n. - thread
rlnda, n. - bridle, rein
rlpa, n. - raffle

245
, , I

-s -
sabli, n. - saber sarampak, adj . - snub-nosed
sakang, adj. - bowlegged sarili, pron. - self
sako, n. - sack sarl-s'arl, adj. - varied
sakoro, n. - help sarsa, n. - gravy ,
saksak6n, v.- to stab sastri, n. - tailor
sadyA, n. - intent saya, n. - skirt
'
salaan, n. - sieve siboyas, n. - onion
salabaton, v. - to welcome sikwan, n. - shuttle
salakay, n. -raid sidl't n. - silk
salamangka , n. - magic sigarilyo, n. - cigarette
salansan, n. - stack sigondo, num. ~ second
salaon, v. - to sift, to strain to filter sigorado, adj. - certain
sahls, n. - living room slgorowon, v. - to secure
salodo, n. - obeisance silindro, n. - hannonica
sambaw6n, v. - to worship, to adore sili'r, n. - room
sanado, adj. - skillful silya, n. - chair
sandalyas, n. - sandal . silyadowan, v. - to seal
sang-iii, n. - guest silyowan, v. - to stamp
sangla,- n. -pawn siminya, n. - chimney
sansalaon, v. - to curb simpli, adj. - simple, plain
sapakatan, n. - conspiracy sinadya, v. past.- intentional
sapat, adj. - enough singsing, n. - ring
sapatos, n. - shoe siniJ;ts, n. - slipper
saraksak, n. - king{zsher slnsil, n. - chisel

246
sinsiro 247

sinslro, adj. - sinc~re somali, v.- to join


sinta, n. - darling somapi, v.- to join
sintldo, n. - sense somaritslt, v. - to sizzle
sintlnsya, n. - sentence somawon, v.- to add, to sum
slntinsyawan, v.- to condemn sombrlro, n. - hat
sinyalis, n. - sign somlgonda, adj. - second
slnyas, n. - sign somlyap, v.- to peep
sinyasan, v.- to motion somolong, v.- to advance
sipawon, v. - to kick somoso, v.- to suck
sipilyo, n. - brush (tooth) sopa, ,n. - couch
sirina, n. - siren sopas, n. - soup
sisiw, n.- chick soplado, adj. -proud
sisiwon, v.- to blame soporta, n. - supporl
sistima, n. - strategy, procedure sorion, v.- to analyze, to survey
siyah, n. - saddle sorsiwan, v. - to dam, to mend
sobaon, v. - to swindle sosi, n. - key
sobasta, n. - auction soslan, v.- to wind
sobornowan, v.- to bribe sostlnto, n. - stipend
sobra, adj. - extra, excess, superflous, swllas, n. - sole
surplus
swlldo, n. - wages, pay
soU, n. - vinegar
swlrtl, n. - luck
sogodon, v. - to assault
switlk, n. - scoundrel
soholan, v. - to bribe
switlkon, v.- to swindle
solo-solo, adv. - alone
syodad, n. - city
somada, n. - sum, resume
- T-
taaw, n.- high seas talinga, n. - earring
tabasan, v. - to cut out taling-oro ng, adv. - headlong
taboo, n. -funeral talinhaga, n. - parable
takmalan, v. - to grab, to seize, to tallno, n. - intellect
grasp
talokbong , n. - veil
takol, n. - tie, bundle
talom, n. - eggplant
takolon, v. - to bind
talonahan , n. - eel
takong, n. - sow
talo-nob, n. -patch
takorl, n. - kettle
talowon, v.- to defeat
taktika, n. - tactics, ruse
tama, adj. - right
takyay, n. - foreann; sleeve
tarnal, n. - poison
taga, prep. - from
tambal, n. - medicine, remedy
taga, n. -[ISh hook
tambalon, v. - to treat, to heal
taga-nan, v. - to expect
tambay, n. - help
tagkoh, n. - belt
tambo, n. - reed·
tagyang n. - rib
tambol, n. - drum
talabah, n. - oyster
tamboyok, n. - hom
talakaka, n. - brother, sister
tamok, n. - speck
talakayo, n. - joist
tamoro, n. - forefinger
talakbi, n. - frog, toad
tampalon, v.- to slap
talakrang , n. - stilt
tampoh, n. - end, tip, point
talaga, adv. - quite
tan, conj. - and
talanan, v. - to support
tana, adv. - only
talawinih, · n. -pants
tanaman, n. - plant

248
tanaytay 249

tanaytay, n. - ridge tarong, n. - mole


t~daan, v.- to remember tartar6n, v.- to chop
tandang, n. - cock, rooster tasa, n. - cup
tang6h, adj. -foolish, stupid tason, n. - cup
tangan, n. - thumb tat~ n. - uncle
tangkay , n. - stem, stalk; handle tatakan, v.- to stamp
tanggap6n, v.- to accept tatago, n.- dipper
tangglklngan, n. - side tatala, n. - aim, purpose
tangglwan, v.- to refuse tatalon, n. -forest, woods
tango, n. - nod ta-tapsa6n, v. - to revile
tangos, n. - cape tatay, n. -father
tanso, n. - brass, copper t~tyaw, n.- cock, rooster

.tantyaw6n, v. - to estimate taway, n. - taste


ta6, n. - share tawll, n. - heritage
ta6n, n. -year tawo, n. -person; man
'
taow6n, v.- to divide tawtawo, n., pl. - people
ta6y, n. - rust tayl, n. - bet
tapal, n. -patch tayakotok, n. - drizzle
tapi, n. -floor; lumber tayar, n.- point
taplk, n. -pat, tap tayi, n. - seam, stitch
ta-plng6n, v. - to snatch taynop, n. - dream
tapohan, v. - to lick tay-on, v.- to sew
tap6n, n. - cork, stopper taytay, n.- bridge
tari, n. - spur tikaH1, n. - chain
tarom, n. - blade tiklopon, v. - to fold
250 tikrah

tikrah, n. - measles . tingl, n. - retail


tigo, n. - conduct tingtlng, n. - edge
tlgoon, v. - to move tinldor, n.- fork
tihlras, n. - cot tlnor, v. past.- deliberate, intentional,
willful, wilful
tlla, n. - cloth, fabric, textile
tlnta, n. - ink
tilador, n.- sling
tlok, n. - hiccough, hiccup
tll6n, n. - screen
tionay, n.- sliver
timba, n. - bucket, pail
tipan, n. - covenant, testament
tlmbangon, v.- to weigh
tiplonon, v.- to abhor
timbol n. - constipation
tiponon, v.- to collect
timo-kol, n. -lump
tlpos, n.- typhoid
timol, n. -flea
tlras, n. - lace
timon, n. - rudder, helm
tirno, n. - suit
timplawan, v.- to season
tirowon, v.- to hit, to strike
tina, n. - dye
tislt, n. - brick, tile
tinabon, n. - tomb
tlstaminto, n. - will
tinanda, n.- knowledge
tistigo, n. - witness
tinaon-taon, adv.- annual
titlmbangan, n. - scale
tinapay, n. - bread
tly8, n. - aunt
tinatal, v. past.- deliberate
tlyan, n. - stomach
tlndawan, n. - store, shop
tiyo, n. - uncle
tingkapan, n. -job, vocation
tobaloon, v. - to reciprocate, to
tingkapon, v. - to look, to search recompense
tingga, n. - lead tobiro, n. - plumber
tlnghOy, n. - lamp tobling, n. - furrow
tobo 251

tobo, n. - pipe, tube tomabol, v. - to yap

tobo, n. --:- profit ' toma18, v.- to roam


toboh, n. - sugar cane tomalabotob, v.- to mumble
toki, n. - beak, bill tomalarna, v.- to start
tokador, n.- dresser tomaloytoy, v. - to trot
tokru, n. - step, stair tomambay, v. -:- to aid
tokol, n. -prop tomanggap, v.- io receive
tokon, n. - pole tomangih, v.- to weep, to cry
tokoyon, v.- to refer to tomangoy, v. - to swim
toksowon, v.- to tempt tomaran-ok, v. - to crow
toktok, n. - peak, summit tombag, v. - to swann
togtog, n. - music, tune tombawon, v. - to fell
tola, n. - leftover, remains, remnant, tomgon, v. - to cease, to quit
surplus
tomibaw, v. - to visit
tolda, n. - tent; canvas
tomibok, v.- to palpitate, to throb
toldok, n. - dot
tomikri, v. - to tiptoe
toHb, n.- war (ear)
toml-loy, v.- to limp
tollsanon, v. - to rob
tomistigo, v.- to testify
·toto, n.- drip
tomobo, v.- to grow
tolok, adj. - deaf
tomokHng, v. - to mature
tolok, n. - noise
tomoklo, v.- to sit
tolob, n. - stake
tomol-ab, v.- to burp
toloy-toloy, adv. - continual
tomolo, v.- to trickle
tolpaan, v. - to applaud
tomolpoh, v.- to penetrate, to pierce
toma-boy, v.- to jump, to leap
tomombok, v. - to follow
tomagool, v.- to howl
252 tomom6h

tomomoh, v. - to dive torpl, adj. - stupid, foolish


tomook, v. - to bend, to stoop, to bow toso, adj. - crafty
tonawon, v. - to dissolve, to m elt total6n, v. - to add
tonda, n. - layer totokloan, n. - seat
tongol, n. - stub, stump totolon, v. - to narrate
tonilada, n. - ton totolyan, n. - ear
tono, n. - tone; tune towo, n. - puppy
tonoy, n. - sound, tone toy-an, v. - to light
toon, n. - nape toyaon, v. - to ridicule, to mock, to
jeer
toor, n - knee
toya-toyaon, v. - to scoff
toor, n. - purpose, intent
toyhokon, v. - to pierce, to puncture
topa, n. - sheep
toyo, n. - torch
to-pakon, v. - to wet
toyot, n. - footprint
topi, n. - crease
toyotan, v. - to track, to trace
topiko, n. - theme
trabaho, n. - work, labor, joh
topig, n. - hem, seam
trangkaso, n. - j7u (influenza)
topion, v. - to fold
trapo, n. - rag
toplan, v.- to bear
trayanggolo, n. - triangle
topo, prep. - every
trigo, n. - wheat
topol, n. - courage
tripolantl, n. - crew
torban, n. - shawl
troso, n. - trunk; log, lumber
tori, n. - tower
tsa, n. - tea
tornilyo, n. - bolt, screw
tsansa, n. - chance
toroan, v. - to teach
tslsmis, n, - gossip
to-rok, n. -post, stilt
tyan, n. - abdomen
tol'otot, n. - hom
tyani, n. - tweezers
- w-
wakay, n. - vine wawali, n. - advice, .counsel

wa16ng, n. -forehead wawalyan, v.- to admonish, to exhort

wanan, adv. - right wihikan, v.- to sprinkle

watakon, v. - to ruin wiH; adv. - left

- y-
yabl, n. - night, evening yawl, n. - key

yakohon, v. - to embrace, to hug yawo, n. - dart

yamot, n. - root yilo, n. - ice


yamtok, n. - rattan yobaon, v.- to demolish

yangat, n. - dirt yobil, n. - rope, string

yangatan, v.- to soil yokib, n. - cave

yangot-yangot6n, v.- to gnaw yogyog, n. - tremor

ya6ng, n. - bowl yogyogon, v.- to shake


yap6n, adv.- first yohyohon, v.- to twist
yarlon, v. - to fmish yopl, n. - dent
yatok, n. - sap

253

You might also like