Professional Documents
Culture Documents
Opstestvo 4 k1
Opstestvo 4 k1
Opstestvo 4 k1
OP[TESTVO
ZA IV ODDELENIE
Uredil:
Biqana @IVKOVI]
Stru~en sorabotniik:
Prof. d-r. \or|i PAVLOVSKI
Ilustrator:
Ana PANOVA CVETKOVSKA
Avtorot Vi posakuva
mnogu uspeh vo rabotata
i u~eweto
Sposobnostite }e gi razvie{ preku:
Legenda:
zada~a
odgovori na pra{aweto
napi{i
razgovaraj
istra`uvaj
potseti se
re~nik
TIMSKA RABOTA
Edna zada~a najuspe{no }e bide izvr{ena ako timot me|u sebe se sogla-
suva. Najdobro e koga timovite se sostaveni od 3 do 5 ~lenovi.
SEMEJSTVO, DOMA]INSTVO
I OP[TESTVO
- semejniot `ivot;
- vidovi semejstva;
- bra~niot `ivot i bra~nite ulogi;
- `ivotot vo doma}instvata;
- sopstvenost;
- privatnost i
- na~ini na informirawe.
7
SEMEEN @IVOT
Semejniot `ivot se odviva vo sklop na edno semejstvo. Semejstvoto
kako zaednica na roditeli i deca ima jaki emotivni vrski me|u ~lenovite.
Za dobro funkcionirawe na edno semejstvo potrebno e da postoi: po~it,
qubov i razbirawe.
Ra|aweto ne e sekoga{ vrzano za semejstvoto, no sepak vo najgolema
mera se odviva vo nego. Site nie sme se rodile vo semejstvoto ili semejst-
voto nastanalo so na{eto ra|awe.
krvno srodstvo
8
Izraboti prizma na tema semejstvo.
SEMEJSTVO
9
VIDOVI SEMEJSTVA
Na fotografijata e ________________
roden e na__________________________
(godina) ____________
10
Popolni go rodovoto steblo.
Jas
Tetin Vujna
Bratu~edi Bratu~edi
Tatko Majka
Tetka Vujko
Baba Baba
^i~ko Tetka
Bratu~edi Bratu~edi
Dedo Dedo
Strina Tetin
11
VREMENSKA LENTA
(Nastavna sodr`ina za u~enicite koi u~at pobrzo,
pro{ireno i prodlabo~eno)
-Koj e najmlad?
12
SEMEJSTVATA NIZ ISTORIJATA I DENES
tradicionalno sovremeno
semejstvo semejstvo
(patrijarhalno) (demokratsko)
13
Pro~itaj go izvadokot od dramata “^orbaxi Teodos” od Vasil Iqoski.
Razgovarajte i so tehnikata Venov dijagram opredelete gi karakteristikite
na Teodos i Keva (ma`ot i `enata).
TEODOS : Pomini so fr~ata u{te edna{, Paraskevo!
KEVA : Eve. (Mu go bri{e paltoto.) Teodose . . . sakav . . .
TEODOS : (ja prese~uva) Gledaj pobrgu da stasa ru~ekot, po ladot da go
donesete, za{to ako bide docna, sonceto }e go ispe~e zelnikot, kremen }e
go stori.
KEVA : Arno, Teodose, tuku sakav ne{to. . .
TEODOS : Znam {to. Ama nej}am da znam.
KEVA : Ti se molam, Teodose! Devojkata mana si nema! Tuku od inaet
o~ite ne ti gledaat.
TEODOS : Nema edna mana, tuku trista. Prvo i prvo, imeto - Stojanka,
selsko ime. Najdi de v kalendar ime Stojanka!
KEVA : Imeto e od kumot. . . Se gleda umot.
TEODOS : Posle, crna. . .
KEVA : Malku e smurgava, ama mnogu e li~na, a belilo na lice ne klava.
TEODOS : A i kakva mo`e da bide devojka od takva ku}a? Tatko i e sa-
marxija. So nego li da se zasvatam? Poarno samar na grbot da si stavam.
Taa da mi vleze vo ku}ava! Kakov red, kakva ~istota }e bide? Ne vrtkaj
me pove}e, rabota me ~eka, ne e red!
KEVA : Toedose. . .
TEODOS : Ni zbor pove}e za toa!
KEVA : Drugo ni{to. . . Dojde Arsovica. . .
TEODOS : Nemam jas nikakva rabota so Arsovica. . .
KEVA : Za lozjeto. . .
TEODOS : Za lozjeto. . . Toa ne e `enska rabota. Kolku pati sum ti
rekol da ne se me{a{ vo moite raboti.
KEVA : Arno, Teodose, za taa rabota, navistina tvoja si e. . . Ama za
Tom~e. . . Kako Gospod te molam. . . Majka sum. . .
TEODOS : Pak! Ne! Ako ste ti i sin ti za samar, jas ne sum! Ako vam
vi se jade leb so kal od pod nokti, mene mi se gnasi! Da ne ~ujam pove}e!
(izleguva.) Ru~ekot na vreme.
Karakteristiki Zaedni~ki Karakteristiki
na ma`ot karakteristiki na `enata
14
ULOGITE NA RODITELITE,
STARATELITE I DECATA
Semejstvoto vlijae vrz sevkupniot razvoj na li~nosta na decata. Formi-
raweto na li~nosta vo golema mera zavisi od na~inot na koj tie se vsade-
ni od strana na roditelite ili staratelite.
Pokraj ova, roditelite i staratelite imaat obvrska vo obezbeduvaweto
na materijalnata egzistencija na negovite ~lenovi.
staratel
15
Sekoe dete ima pravo na
igra vo dobra i zdrava
okolina, no i odgovornost
istata da ja ~uva.
Sekoj u~enik vo
u~ili{teto ima pravo da
pra{a ona {to ne znae, da
pobara nastavnikot da mu
pomogne, da dobie odgovor
na postavenoto pra{awe
i da go ka`e ona {to go
znae.
U~enikot ima i
svoi odgovornosti:
redovno da doa|a na
u~ili{te, da u~i i da
steknuva novi znae-
wa i pristojno da se
odnesuva kon site vo
u~ili{teto.
Popolni ja tebelata.
Vo semejstvoto
Vo naselbata
Vo u~ili{teto
16
PROEKTNA NASTAVNA RABOTA
17
BRA^EN @IVOT I BRA^NI ULOGI
Brakot e zaednica uredena so zakon za `ivot pome|u ma` i `ena. Koga
stapuvaat vo brak mladencite se registriraat vo op{tina i dobivaat izvod
za ven~ani. Tekstot za pravata na bra~nite drugari im go ~ita mati~arot i
so toa oficijalno go ozna~uvaat brakot.
Brakot pokraj drugoto podrazbira i zaedni~ka gri`a na bra~nite drugari
vo odgleduvaweto na nivnite deca. Tie treba da se gri`at za sekoj ~len od
semejstvoto.
Zaokru`i:
Moite roditeli se ven~ale vo
a) mati~no (op{tina)
b) crkva
v) __________________
mati~ar
18
AKO SAKA[ DA ZNAE[ POVE]E
(nastavna sodr`ina za u~enicite koi u~at pobrzo,
pro{ireno i prodlabo~eno)
* Dali znae{ deka postoi Me|unaroden den na semejstvoto? Toj den e 15 maj.
19
Aktivnosti:
1. Napravi svoja li~na izrabotka i podari ja na eden ~len od tvoeto
semejstvo za nekoj od navedenite praznici!
Predlozi za izrabotka:
1. ____________________
2. ____________________
3. ____________________
4. ____________________
20
@IVOT VO DOMA]INSTVOTO
Doma}instvoto go so~inuva grupa lu|e koi `iveat zaedno kako semej-
stvo. Nego go sozdavaat roditelite. Brojot na lu|eto koi `iveat vo edno
doma}instvo mo`e da bide razli~en. Mestoto kade {to tie `iveat se vika
dom.
21
PLANIRAWE NA DOMA[NIOT BUXET
Sekoe doma}instvo ima svoi prihodi so koi raspolaga, no isto taka ima
i odredeni tro{oci. Mnogu e va`no parite pravilno da bidat rasporedeni,
umereno da se tro{i i da se {tedi.
15.000 den.
........Mese~ni smetki..............................................
4.000 den.
.....................Mese~ni tro{oci za avtomobil..................
8.000 den.
.........Prehrambeni produkti.................................
12.000 den.
......................Obleka............................................................
......................................................... den.
......................................................... den.
......................................................... den.
^len 17
Sekoj ~ovek ima pravo na sopstvenost kako samostojno taka i
zaedno so drugi.
23
PRIVATNOST
Sekoe dete ima pravo na svoja privatnost. Poradi toa nikoj nema
pravo da gi ~ita negovite pisma ili dnevnici bez negova dozvola.
Marko
Darko
u~enicite
Nikola
majkata
24
NA^INI NA INFORMIRAWE
25
DNEVNI VESNICI
Dnevnite vesnici sekojdnevno né izvestu-
vaat za sé ona {to se slu~uva okolu nas.
26
RADIO,
TELEVIZIJA I INTERNET
Internet e najgolemata
svetska kompjuterska mre`a.
Toj ni ovozmo`uva da komu-
nicirame so lu|eto od celiot
svet.
27
Izraboti T-tabela prvo vo grupi, a potoa edna za celoto oddelenie na
tema: Pozitivni i negativni vlijanija na mediumite vrz mladite!
Istra`uva~ki aktivnosti
Podelete se vo tri grupi! Sekoja grupa vr{i razli~no istra`uvawe.
28
Dobienite podatoci pretstavi gi na grafikon.
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
MTV A1 Sitel Telma Kanal 5 Alsat BTR drugi
-Koj e najgledaniot TV kanal spored podatocite?
30
PROVERI GO SVOETO ZNAEWE
Brak e __________________________________________________________________
________________________________________________________________________.
Povrzi!
- pi{uvawe dnevnik
Sopstvenost - telefon
- “NE VOZNEMIRUVAJ”
Privatnost - razgovor so drugarot
- obleka
Nabroj!
Sredstva za informirawe
31
@IVEALI[TA I NASELBI
- vidovi `iveali{ta;
- sosedstvo;
- naselbi i institucii;
- reljef;
- geografska karta;
- kartografski znaci i
- problemi vo naselbite.
33
VIDOVI @IVEALI[TA I
NIVNOTO ODR@UVAWE
Na{iot dom e del od na{eto semejstvo.
34
Zaedni~ki vo oddelenieto popolnete ja tabelata. So toa
}e napravite malo istra`uvawe. Dali pogolem broj u~enici
od tvoeto oddelenie `iveat na desnata ili na levata strana
na ulicata.
Vk.
Broj vo
dnevnik
Broj na
zgrada/ku}a
Levo
Desno
Obidi se sam
Vo koja naselba?
35
-Kolku ulici pominuva{?
36
SOSEDSTVO I SOSEDSKI ODNOSI
Nieden ~ovek ne `ivee sam. Site nie `iveeme vo zaednica so ostanatite
`iteli od naselbata. Lu|eto koi `iveat najblisku do nas se na{i sosedi.
Kon niv treba da se odnesuvame pristojno, da gradime dobri odnosi i da im
pru`ime pomo{ koga taa im e potrebna.
Zgradite i ku}ite {to se nao|aat vo blizina na na{iot dom se na{i maala.
Gradovite se sostaveni od naselbi i pove}e maala. Edno maalo pretstavu-
vaat site stambeni zgradi i ku}i koi se nao|aat na opredelena teritorija.
solidarnost
37
BON TON
Ubavo odnesuvawe so sosedite
38
NASELBITE I INSTITUCIITE VO NIV
(institucii, mesna zaednica, javno mesto)
Site lu|e {to `iveat vo edna naselba se `iteli na taa naselba, a nivnite
domovi se nivni `iveali{ta.
Vo edna naselba lu|eto mo`at, no ne mora da se poznavaat, no site tie
treba da pridonesuvaat za razvivawe na dobri me|u~ove~ki odnosi i za
podobruvawe na seop{tiot `ivot vo naselbata.
Vo naselbite postojat i rabotat pove}e institucii od razli~ni oblas-
ti. Op{testvenite institucii imaat za cel da gi zadovolat potrebite na
gra|anite.
Celiot ili pogolemiot del od `ivotot na lu|eto se odviva i e orga-
niziran niz mnogu najrazli~ni op{testveni institucii.
Taka, lu|eto se ra|aat vo rodili{ta, se lekuvaat vo bolnici, se obrazu-
vaat vo u~ili{ta, sportuvaat vo klubovi, se zabavuvaat vo dru{tva, teatri,
rabotat vo ustanovi i pretprijatija. . .
I semejstvoto e institucija.
Napi{i gi instituciite vo svojata naselba!
institucija
39
MESNA ZAEDNICA
NASELBA
MESNA
ZAEDNICA
Istra`uva~ki aktivnosti:
Posetete ja va{ata mesna zaednica, doznajte za problemite {to bile
razgleduvani na poslednata sednica od Sovetot.
1.
2.
3.
4.
mandat
40
PRIRODNITE FAKTORI I @IVOTOT
VO NASELBATA
41
Planinska
naselba
Ramni~arska
nad 500m
Ridska naselba
naselba
do 200m
od 200-500m
-Po {to se razlikuvaat naselbite?
1 2
3 4
42
Oboj go dadeniot crte` so soodvetna boja spored viso~inata. Napi{i ja
viso~inata vo metri, a odozdola napi{i go nazivot na predelot {to i odgo-
vara na taa viso~ina.
Nadvore{niot izgled na zemjinata povr{ina se narekuva reljef.
Site ramnini, ridovi i planini so~inuvaat reljef.
43
41
Baba e najvisoka planina vo ju`niot del na R. Makedonija.
45
Za da mo`eme polesno da se orientirame vo prostorot odnosno vo nase-
lenite mesta, }e ni poslu`at:
Polo`ba na Sonceto
Plan na gradot
Geografska karta
Redovite se
ozna~uvaat
so bukvi
Kolonite se
ozna~uvaat
so broevi
48
49
GEOGRAFSKA KARTA
kartografski boi
Planini
Ridovi
Ramnini
Voda
kartografski znaci
nadmorska viso~ina
50
ime na dr`ava
razmer
- kolku pati e
namalena kartata reljefot e pretstaven so
kartografski boi
legenda
-opis na
kartografski
znaci
visinska skala
Jas `iveam vo
koe se nao|a vo
51
52
53
Napi{i na koja strana (glavna ili sporedna) se nao|a
zadadeniot objekt.
54
Pred lu|eto da imaat karti , tie
go crtale vo karpite samo onoj del
{to go poznavale. Toa go pravele
na glineni plo~ki. Eve edna takva.
Legendite go pojasnuvaat
zna~eweto na simbolite. Simbo-
lite se mali znak~iwa i na mal
prostor mo`at mnogu podatoci da
se vnesat.
55
PROBLEMITE VO MOJATA NASELBA
Problemi vo
mojata naselba
56
Podelete se vo ~etiri grupi. Sekoja grupa ima odredena
aktivnost.
1. grupa: zagadenost
57
2. grupa: bu~ava
Legenda:
+++ mnogu bu~ava
++ sredno
+ bez bu~ava
58
3. grupa: soobra}ajni problemi
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
Avtomobili Avtobusi Kamioni Motori Velosipedi
-Kolku vkupno motorni vozila pominale na site ulici?
59
4. grupa:
60
PROVERI GO SVOETO ZNAEWE
61
OP[TINA
- lokalna zaednica;
- lokalna samouprava;
- gr|anin;
- gradona~alnik;
- sovet na op{tina;
- firmi / pretprijatija;
- kulturniot `ivot vo op{tinata;
- demokratija;
- vlast i upravuvawe;
- liderstvo i
- socijalni problemi.
63
LOKALNA ZAEDNICA
I LOKALNA SAMOUPRAVA
Naseleno
mesto
Naseleno
mesto Naseleno
Naseleno mesto
mesto
Op{tini so sedi{te
Op{tini vo R.M. (so sedi{te vo grad): 33 vo selo: 41
Aerodrom
Butel
Gazi Baba
\or~e Petrov
Karpo{
Kisela Voda
Saraj
Centar
^air
[uto Orizari
66
67
GRA\ANIN
Sekoj treba da bide aktiven gra|anin vo svojata op{tina. Zatoa, toj tre-
ba da bide dobro informiran. Samo na takov na~in toj mo`e aktivno da
u~estvuva i da dava predlozi i idei za podobruvawe na `ivotot vo nea.
gra|anin, referendum
68
ORGANI NA OP[TINITE
- Sovet na op{tinata
- Gradona~alnik
gradona~alnik, realizira
69
Site zaedno davajte idei za podobruvawe na `ivotot vo
op{tinata i zapi{ete gi!
70
EKONOMSKIOT @IVOT VO OP[TINATA
Lov i ribolov
Industrija
Lozarstvo [umarstvo
Stopanski Zemjodelstvo
dejnosti
Sto~arstvo
Ovo{tarstvo
Rudarstvo
Poljodelstvo
ekonomija
71
Prosveta Zdravstvo
Nestopanski
dejnosti
Soobra}aj
Turizam
Trgovija
Ugostitelstvo
72
FIRMI, PRETPRIJATIJA
firma, pretprijatie
73
RABOTA, VRABOTUVAWE,
DENARI, TRGOVIJA
Bankomatite im ovozmo`uvaat
na lu|eto od svoite smetki da
vadat pari vo gotovo 24 ~asa na
den.
74
KOMUNALNI DEJNOSTI
-Koj treba da go ~isti tvojot dvor, snegot pred tvojata ku}a, zgrada, pred
du}anite?
deponija
75
KULTURNIOT @IVOT VO OP[TINATA
Simbol e nekoj predmet, znak ili obele`je {to stoi namesto ne{to
drugo. Sekoj simbol ima svoe jasno zna~ewe.
77
DEMOKRATSKIOT @IVOT VO OP[TINATA
DEMOKRATIJA
demokratija, ramnopraven
78
-Po {to se razlikuvaat lu|eto vo tvojata lokalna zaednica? (potseti se
od lani “Vo na{iot kraj `iveat”?
lider, liderstvo
79
JAVNI PRA[AWA I PROBLEMI
VO OP[TINATA
- ______________________________________________________________
- ______________________________________________________________ i
- ______________________________________________________________.
80
Zna~ajno vnimanie vo op{tinata se posvetuva na re{avaweto na proble-
mite od oblasta na socijalna za{tita i za{tita na decata i nivnoto obra-
zovanie. Tie se re{avaat preku izgradba i odr`uvawe na: detski gradinki,
u~ili{ta, u~ili{ni domovi i dr.
81
NEVRABOTENOST, ZAVISNOSTI
I NASILSTVO
TEMA:________________________________________________________________
82
PROVERI GO SVOETO ZNAEWE
83
Kako se narekuvaat parite vo R.Makedonija?
[to e kultura?
84
RE^NIK
na nepoznati zborovi
86
SODR@INA
Predgovor ...............................................................................................................2
Timska rabota .....................................................................................................4
Semejstvo, doma]instvo i op[testvo ................................................5
Semeen `ivot .....................................................................................................6
Vidovi semejstva ................................................................................................8
Potesno i po{iroko semejstvo ........................................................................8
Vremenska lenta ........................................................................................ . ......10
Semejstvata niz istorijata i denes .................................................................11
Ulogata na roditelite, staratelite i decata ..............................................13
Proektna nastavna rabota ..............................................................................15
Bra~en `ivot i bra~ni ulogi .............................................................................16
Ako saka{ da znae{ pove}e ............................................................................17
@ivot vo doma}instvoto .......................................................................... . .......19
Planirawe na doma{niot buxet .....................................................................20
Sopstvenost .......................................................................................................21
Privatnost .........................................................................................................22
Na~ini na informirawe .................................................................................23
Dnevni vesnici .................................................................................................24
Radio, televizija i internet .........................................................................25
Proveri go svoeto znaewe .............................................................................29
@iveali[ta i naselbi .............................................................................31
Vidovi `iveali{ta i nivnoto odr`uvawe .................................................32
Sosedstvo i sosedski odnosi .........................................................................35
Bon ton ................................................................................................................36
Naselbite i instituciite vo niv ................................................................37
Mesna zaednica .................................................................................................38
Prirodnite faktori i `ivotot vo naselbata ..............................................39
Reljef ...............................................................................................................43
Plan na gradot ..................................................................................................45
Geografska karta ............................................................................................46
Problemite vo mojata naselba .......................................................................50
Proveri go svoeto znaewe ................................................................................55
Op[tina ........................................................................................................57
Lokalna zaednica i lokalna samouprava .....................................................58
Op{tini vo R. Makedonija i vo Grad Skopje ....................................................59
Gra|anin .......................................................................................................60
Organi na op{tinite ........................................................................................61
Ekonomskiot `ivot vo op{tinata .................................................................63
Firmi, pretprijatija .........................................................................................65
Rabota, vrabotuvawe, denari, trgovija ...........................................................66
Komunalni dejnosti ............................................................................................67
Kulturniot `ivot vo op{tinata ....................................................................68
Simboli na lokalnata zaednica ...................................................................69
Demokratskiot `ivot vo op{tinata - demokratija ....................................70
Javni pra{awa i problemi vo op{tinata ...................................................72
Nevrabotenost, zavisnosti i nasilstvo .......................................................74
Proveri go svoeto znaewe ............................................................................75
Re~nik na nepoznati zborovi .........................................................................77
87
88