10 - Chapter 3

¯ÖÏú¸üÖ ×ŸÖÃÖ¸êü
³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖß»Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ¾Ö ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ
3.1 úÖ»ÖÖÓ›ü×ÖÆüÖµÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ‡×ŸÖÆüÖÃÖ

3.2 Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖÖê¢Ö¸ü úÖôû
3.3 ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ †£ÖÔ
3.4 ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß ŸÖ¢¾Öê
3.5 ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öê ´ÖÆü¢¾Ö
3.6 ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öê ‘Ö™üú
ÃÖ´ÖÖ¸üÖê¯Ö
Page | 99
¯ÖÏú¸üÖ ×ŸÖÃÖ¸êü
³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖß»Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ¾Ö ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ
3.0 ¯ÖÏÖÃŸÖÖ×¾Öú :
†Ö¬Öã×Öú ¸üÖ•µÖÖŸÖ ¯ÖÏŸµÖêú ¸üÖÂ™ÒüÖÓÖß »ÖÖêúú»µÖÖÖúÖ¸üß ³Öæ×´ÖúÖ Ã¾ÖßúÖ¸ü»Öß †ÖÆêü. ´ÖÖ ŸÖê
¸üÖÂ™Òü »ÖÖêú¿ÖÖÆüß, Æãüú´Ö¿ÖÖÆüß Øú¾ÖÖ ¸üÖ•Öê¿ÖÖÆüß †ÃÖÖê ¯ÖÏŸµÖêú ¸üÖÂ™ÒüÖ»ÖÖ †Ö¯Ö»Öß ¿ÖÖÃÖÖ µÖÓ¡ÖÖÖ
“ÖÖ»Ö×¾ÖµÖÖÃÖÖšüß ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß †Ö¾Ö¿µÖúŸÖÖ †ÃÖŸÖê. ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ´ÖÖ±ÔúŸÖ ¿ÖÖÃÖÖÖ“µÖÖ ×¾Ö×¾Ö¬Ö úÖµÖÔ,
×ÖÖÔµÖ, †Ö¤êü¿Ö ¾Ö µÖÖê•ÖÖÖÓ“Öß †Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾ÖÖß êú»Öß •ÖÖŸÖê. ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü êú»ÖÖ
†ÃÖŸÖÖ ±úÖ¸ü ¯ÖÏÖ“ÖßÖ úÖôûÖ¯ÖÖÃÖæÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ ‘Ö™üú ÆüÖ ×•Ö»ÆüÖ †ÃÖ»µÖÖ“ÖÖ ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖÖê.
•ÖÃÖÖ ŸÖÖê ¯Öæ¾Öá ÆüÖêŸÖÖ ŸÖÃÖÖ“Ö ŸÖÖê †Ö•ÖÆüß †ÛÃŸÖ¢¾ÖÖŸÖ †ÃÖ»µÖÖ“Öê ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖê. ¾Ö ŸÖÖê ³Ö×¾ÖÂµÖÖŸÖÆüß
†ÃÖÖ“Ö úÖµÖ´Ö ¸üÖÆüÖÖ¸ü †ÖÆêü. ´ÆüÖ•Öê“Ö ¾ÖŸÖÔ´ÖÖÖ ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ ‘Ö™üú
´ÆüÖæÖ †Ö•ÖÆüß ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ úÖ´Ö ú¸üßŸÖ †ÖÆêü. ´ÆüÖæÖ“Ö ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ¹ý¯Öß ‡´ÖÖ¸üŸÖß“ÖÖ
¯ÖÖµÖÖ ´ÆüÖ•Öê ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ÆüÖêµÖ. ŸµÖÖ“Öß ³Öæ×´ÖúÖ ¾Ö ´ÖÆü¢¾Ö ú¬Öß“Ö ÖÖúÖ¸üŸÖÖ µÖêŸÖ ÖÖÆüß. 21¾µÖÖ
¿ÖŸÖúÖŸÖ ÃÖÖ´ÖÖµÖ •ÖÖŸÖê“µÖÖ Ö¸ü•ÖÖ µÖÖ ×¤ü¾ÖÃÖë×¤ü¾ÖÃÖ ¾ÖÖœüŸÖ “ÖÖ»Ö»µÖÖ †ÖÆêüŸÖ ŸµÖÖ ÃÖÓ¯ÖæÖÔÔ Ö¸ü•ÖÖ ¯ÖæÖÔ
ú¸üµÖÖ“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖÖê Ã¾Ößú¸ü»Öß †ÖÆêü.
1947 ¯ÖµÖÕŸÖ ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ †Ö•Ö“µÖÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖÃÖÖ¸üÖê ×¾Ö×¾Ö¬Ö ÃŸÖ¸üßµÖ ÃÖÓÖšüÖ Ö¾ÆüŸÖê. ˆ¤üÖ:
ëú¦ü ¸üÖ•µÖ †Ö×Ö Ã£ÖÖ×Öú ¯Öæ¾Öá ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öê ±úŒŸÖ ¤üÖêÖ“Ö ÃŸÖ¸ü ÆüÖêŸÖê, ‹ú ´ÆüÖ•Öê •ÖÖê ¸üÖ•ÖÖ
ÃÖÓÃ£ÖÖ×Öú †ÃÖê ŸµÖÖ“Öê ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ (ëú¦ü ¿ÖÖÃÖÖ) †Ö×Ö ÖÖ¾Ö¯ÖÖŸÖôûß¾Ö¸ü ¯ÖÓ“ÖÖµÖŸÖ“Öê (Ã£ÖÖ×ÖµÖ)
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ÆüÖêµÖ. ´ÆüÖ•Öê ¸üÖ•µÖÖ“µÖÖ ÃÖ¾ÖÔ ×ÖÖÔµÖÖ“Öß ¯ÖÏŸµÖÖÖŸÖ †Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾ÖÖß ú¸üµÖÖ“Öê úÖµÖÔ
ÖÖ¾Ö¯ÖÖŸÖôûß¾Ö¸ü ¯ÖÓ“ÖÖµÖŸÖ“Ö ú¸üßŸÖ †ÃÖê. ×²ÖÎ×™ü¿ÖÖÓ“µÖÖ †ÖÖ´ÖÖÖÖÓŸÖ¸ü µÖÖ ¤êü¿ÖÖŸÖß»Ö ¾Ö¸üß»Ö ¯ÖÏúÖ¸ü“Öß
¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ ¸ü“ÖÖÖ ²Ö¤ü»ÖæÖ Ö·µÖÖ †£ÖÖÔÖê †Ö¬Öã×Öú ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß ×ÖÙ´ÖŸÖß êú»µÖÖ“Öê
×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖê. ŸµÖÖÓÖß“Ö ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖÃÖ ¾Ö ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ·µÖÖÓ“µÖÖ ¯Ö¤üÖÃÖ †×¬Öú ´ÖÆü¢¾Ö ¾Ö ¯ÖÏ×ŸÖÂšüÖ
¯ÖÏÖ¯ŸÖ ú¹ýÖ ×¤ü»µÖÖ“Öê ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖê.
Page | 100
3.1 úÖ»ÖÖÓ›ü×ÖÆüÖµÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ‡×ŸÖÆüÖÃÖ :
†Ö•Ö“µÖÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ †³µÖÖÃÖ ú¸üµÖÖ¯Öæ¾Öáü ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÃÖ“ÖÖ ‹ê×ŸÖÆüÖ×ÃÖú
†ÖœüÖ¾ÖÖ ‘ÖêÖê Ö¸ü•Öê“Öê †ÖÆêü. úÖ¸üÖ µÖÖ †ÖœüÖ¾µÖÖ ´Ö¬µÖê“Ö ¾ÖŸÖÔ´ÖÖÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“µÖÖ ×ÖÙ´ÖŸÖß“Öê
¯ÖÖôêû´Öãôêû †ÃÖ»µÖÖ“Öê ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖê. ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“µÖÖ ÃÖ×¾ÖÃŸÖ¸ü ‹ê×ŸÖÆüÖ×ÃÖú †¾Ö»ÖÖêúÖÖÃÖÖšüß
×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ‡×ŸÖÆüÖÃÖÖ“Öê ÃÖÖ¬ÖÖ¸üÖŸÖ: ¯Öãœüß»Ö ¯ÖÖ“Ö ™ü¯¯ÖÖŸÖ ¾ÖÖáú¸üÖ ú¸üŸÖÖ µÖê‡Ô»Ö.
×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ“ÖÖ ‡×ŸÖÆüÖÃÖ ¯ÖÖÆüŸÖÖÖÖ †Ö¯ÖÖÖÃÖ ‹úÖ ÖÖêÂ™üß“Öß •ÖÖÖß¾Ö ÆüÖêŸÖê úß, ×•Ö»ÆüÖ
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ¾Ö ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ·µÖÖ“µÖÖ ¯Ö¤üÖ“ÖÖ ‡×ŸÖÆüÖÃÖ ÆüÖ ‹ú“Ö †ÖÆêü.
3.1.1 ´ÖÖîµÖÔ úÖ»ÖÖÓ›ü:
³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öê ‹ê×ŸÖÆüÖ×ÃÖú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ †ŸµÖÓŸÖ ²ÖÖê»Öêú †ÖÆêüŸÖ. ¸üÖ•µÖ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ÃÖã¸üôûßŸÖ
“ÖÖ»ÖÖ¾Öß ´ÆüÖæÖ ´ÖÖîµÖÔ úÖôûÖŸÖß»Ö †Öêú ¸üÖ•ÖÖÓÖß †Ö¯Ö»µÖÖ ¸üÖ•µÖÖŸÖ †Öêú ×¾Ö³ÖÖÖ , ˆ¯Ö×¾Ö³ÖÖÖ ¾Ö
‘Ö™üú ×Ö´ÖÖÔÖ êú»µÖÖ“Öê ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖÖŸÖ. ¸üÖ•ÖÖ“Öê ´ÖÖ›Óü×»Öú Øú¾ÖÖ Ã£ÖÖ×Öú ÆüŒú ŸµÖÖÓÖÖ ×´ÖôûÖ»Öê»µÖÖ
Öê¡ÖÖ“ÖÖ úÖ¸ü³ÖÖ¸ü ¯ÖÖÆüŸÖ †ÃÖŸÖ. µÖÖ ¾µÖ¾ÖÃ£ÖêŸÖ Æêü ÃÖÓÃ£ÖÖ×Öú †Ö¯Ö»µÖÖ úÖµÖìÖê¡ÖÖ“Öê ¾ÖÖ™ü¯Ö †Öêú
ÃÖã³Öê, úÃÖ²Öê µÖÖÃÖÖ¸üµÖÖ †Öêú ×¾Ö³ÖÖÖÖŸÖ ú¸üßŸÖ †ÃÖŸÖ. ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ‡×ŸÖÆüÖÃÖ ¯ÖÖÆüŸÖ
†ÃÖŸÖÖÖÖ ‹úÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ ÖÖêÂ™üß“Öß ÃÖŸÖŸÖ †Öšü¾ÖÖ šêü¾ÖÖê †Ö¾Ö¿µÖú ÆüÖêŸÖê úß, ŸÖŸúÖ»ÖßÖ ×•Ö»ÆüÖ ÆüÖ
úÖÆüß †Ö•Ö“µÖÖ ÃÖÖ¸üÖÖ ÃÖÖ´ÖÖµÖ ´ÖÖÖÃÖÖ“Öê ¯ÖÏ¿Ö ÃÖÖê›ü×¾ÖµÖÖÃÖÖšüß ×Ö´ÖÖÔÖ ú¸üµÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ Ö¾ÆüŸÖÖ
ŸÖ¸ü ŸÖÖê ¯ÖÏÖ´ÖãµÖÖÖê •Ö´ÖßÖü ´ÖÆüÃÖæ»Ö •Ö´ÖÖ ú¸üµÖÖÃÖÖšüß ¾Ö ÃÖÖêµÖßÖãÃÖÖ¸ü ×Ö´ÖÖÔÖ ú¸üµÖÖŸÖ †Ö»Öê»ÖÖ
‹ú Öê¡Ö Øú¾ÖÖ ³Öæ³ÖÖÖ ÆüÖêŸÖÖ. ÖŸÖÓ¸ü ŸÖÖê ÆüôæÆüôæ ×¾Öú×ÃÖŸÖ ÆüÖê‰úÖ ŸµÖÖ“Öê ¹ý¯ÖÖÓŸÖ¸ü ¯ÖÏ´ÖãÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ
‘Ö™üú / ¯ÖÖµÖÖ³ÖæŸÖ ‘Ö™üú ´ÆüÖæÖ úÖ´Ö ú¸üßŸÖ ÆüÖêŸÖÖ. †Ö•Ö ÃÖÓ¯ÖæÖÔ ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß ‡´ÖÖ¸üŸÖ
×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ µÖÖ‘Ö™üúÖ¾Ö¸ü“Ö ˆ³Öß †ÃÖ»Öê»Öß ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖê. Öê¡ÖßµÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öê ¯ÖÏÖ£Ö×´Öú Ã¾Ö¹ý¯Ö
ÃÖÖ¬ÖÖ¸üÖŸÖ: ´ÖÖîµÖÔ úÖôûÖ¯ÖÖÃÖæÖ ¿ÖÖê¬ÖŸÖÖ µÖê‡Ô»Ö .´ÖÖîµÖÔ úÖôûÖŸÖ †Ö•Ö“µÖÖ ÃÖÖ¸üÖß ¤üôûÖ-¾ÖôûÖ ¾Ö
ÃÖÃÖæ“ÖÓÖÖ“Öß ±úÖ¸üÃÖß ÃÖÖêµÖ Øú¾ÖÖ ÃÖÖ¬ÖÖê †ÛÃŸÖ¢¾ÖÖŸÖ Ö¾ÆüŸÖß, ´ÆüÖæÖ ´ÖÖîµÖÔ ¿ÖÖÃÖÖÖÖê •Ö´ÖßÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö
¾ÖÃÖæ»Ö ú¸üµÖÖÃÖÖšüß ŸÖŸúÖ×»ÖÖ ÃÖÖ´ÖÏ•µÖÖ“Öß ×¾Ö³ÖÖÖÖß ÃÖÖêµÖßÃú¸ü †¿ÖÖ †Öêú ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ
×¾Ö³ÖÖÖÖŸÖ ú¸üµÖÖŸÖ †Ö»Öß ÆüÖêŸÖß. ŸÖÖê ¯ÖÏŸµÖêú ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ ×¾Ö³ÖÖÖ, ¸üÖ•ÖÖÖê Öê´Ö»Öê»µÖÖ ¯ÖÏ×ŸÖ×Ö¬Öà“µÖÖ
†Ö¬ÖßÖ ú¸üµÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ. µÖÖ ¯ÖÏ×ŸÖ×Ö¬Öà“Öê ´ÖÆü¢¾Ö ŸÖŸúÖ×»ÖÖ úÖôûÖŸÖ ¯Ö¤üÃÖÖê¯ÖÖÖ ¯ÖÓ¸ü¯Ö¸êü“µÖÖ
¥üÂ™üßÖê †×¬Öú“Ö ÆüÖêŸÖê. ´ÆüÖ•Öê“Ö ŸµÖÖ †×¬ÖúÖ·µÖÖÓ“Öß úÖµÖì †Ö•Ö“µÖÖ ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ·µÖÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖê“Ö
Page | 101
ÆüÖêŸÖê. ŸµÖÖ úÖôûß ŸÖÖê ¸üÖ•ÖæúÖ Øú¾ÖÖ •ÖÖ¯Ö¤ü µÖÖ ÖÖ¾ÖÖÖê †ÖêôûÖ»ÖÖ •ÖÖŸÖ †ÃÖê.01 ¸üÖ•ÖæúÖ“Öê ´ÖãµÖ
úÖµÖì ´ÆüÖ•Öê •Ö´ÖßÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö ÖÖêôûÖ ú¸üÖê, ¾µÖÖ¯ÖÖ¸ü ¾Ö ˆªÖêÖ- ¬ÖÓªÖÓÖÖ ¯ÖÏÖêŸÃÖÆüÖÖ ¤êüÖê, ²ÖÖ¬ÖÓúÖ´Ö ¾Ö
•Ö»ÖØÃÖ“ÖÖÖ“Öê úÖµÖì ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›üÖê, µÖÖ“Ö ²Ö¸üÖê²Ö¸ü µÖÖµÖÖ»ÖµÖßÖ †×¬ÖúÖ¸üÆüß ¤êüµÖÖŸÖ †Ö»Öß µÖÖ ¾Ö¹ýÖ
Ã¯ÖÂ™ü ÆüÖêŸÖê úß, ¸üÖ•ÖæúÖ ÆüÖ ¾ÖŸÖÔ´ÖÖÖ ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ•µÖÖ¯ÖÏ´ÖÖÖê“Ö ³Öæ×´ÖúÖ ²Ö•ÖÖ¾ÖŸÖ ÆüÖêŸÖÖ. ´ÖÖîµÖÔ
úÖ»ÖÖÓ›üÖŸÖ úÖî™üß»µÖÖÖê ´ÖÖÓ›ü»Öê»µÖÖ ÃÖ¯ŸÖÖÓÖ ×ÃÖ¬¤üÖÓŸÖ ÆüÖ †ŸµÖÓŸÖ ´ÖÆü¢¾ÖÖ“ÖÖ †ÖÆêü. úÖî™üß»µÖÖÖê µÖÖ
×ÃÖ¬¤üÖÓŸÖ ¸üÖ•µÖÖ“Öê ÃÖÖŸÖ ³ÖÖÖ ¯ÖÖ›ü»Öê»Öê †ÖÆêüŸÖ ŸÖê ¯Öãœüß»Ö ¯ÖÏ´ÖÖÖê-
3.1.1.1 Ã¾ÖÖ´Öß (¸üÖ•ÖÖ) :-
Ã¾ÖÖ´Öß ÆüÖ ÃÖÓ¯ÖæÖÔÔ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ †ÃÖŸÖÖê. ¯ÖÏÖŸÖÖÓŸÖß»Ö úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ŸÖÃÖê“Ö
¸üÖ•µÖÖŸÖß»Ö ´ÖÆüÃÖæ»ÖÖÃÖ²ÖÓ¬Öß †Æü¾ÖÖ»Ö ÖÖêôûÖ ú¸üµÖÖ“Öê úÖµÖÔ ÆüÖ Ã¾ÖÖ´Öß ú¸üŸÖ †ÃÖê. ŸÖÃÖê“Ö
¸üÖ•Ö¤ü¸ü²ÖÖ¸üÖŸÖß»Ö ÃÖ¾ÖÔ †×¬ÖúÖ¸üß ¾Ö ¯Ö¤üÖ×¬ÖúÖ¸üß µÖÖÓ“µÖÖ¾Ö¸ü ×ÖµÖ¡ÖÓÖ šêü¾ÖµÖÖ“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß
Ã¾ÖÖ´Öß“Öß †ÖÆêü.
3.1.1.2 †´ÖÖŸµÖ :
¸üÖ•ÖÖ»ÖÖ †Ö¯Ö»µÖÖ úÖµÖÖÔŸÖ ´Ö¤üŸÖ ú¸üµÖÖÃÖÖšüß úÖî™üß»µÖÖÖê Ã¯ÖŸÖÖÓÖ ×ÃÖ¬¤üÖÓŸÖß»Ö ¤ãüÃÖ¸üÖ
†¾ÖµÖ¾Ö ´ÆüÖ•Öê †´ÖÖŸµÖ ¾Ö ´ÖÓ¡Öß´ÖÓ›üôû ÆüÖêµÖ. †´ÖÖŸµÖ Øú¾ÖÖ ´ÖÓ¡Öß´ÖÓ›üôûÖ“Öê ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öê úÖµÖÔ ´ÆüÖ•Öê
Ã¾ÖÖ´Öß»ÖÖ †Ö¯Ö»µÖÖ úÖµÖÖÔŸÖ ´Ö¤üŸÖ ú¸üÖê ŸÖÃÖê“Ö Ã¾ÖÖ´Öß“Öê ÃÖÓ¸üÖÖ ú¸üÖê. ×¾Ö×¾Ö¬Ö ²ÖÖ²ÖŸÖßŸÖ
Ã¾ÖÖ´Öß»ÖÖ ÃÖ»»ÖÖ ¤êüÖê. ¸üÖ•µÖÖ“Öê ¬ÖÖê¸üÖ šü¸ü×¾ÖÖê ‡. úÖµÖÔ ´ÖÓ×¡Ö´ÖÓ›üôûÖ»ÖÖ ú¸üÖ¾Öß »ÖÖÖŸÖ †ÃÖŸÖ.
úÖî×™ü»µÖÖÖê †´ÖÖŸµÖÖ»ÖÖ ¸üÖ•ÖÖ“ÖÖ ×ŸÖÃÖ¸üÖ ›üÖêôûÖ †ÃÖê ´Æü™ü»Öê»Öê †ÖÆêü. úÖî×™ü»µÖÖÖê †´ÖÖŸµÖÖ“Öê ŸÖßÖ
Ö™ü ¯ÖÖ›ü»Öê»Öê †Ö¯ÖÖÖÃÖ ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖß»Ö. ŸµÖÖ´Ö¬µÖê ˆ¢Ö´Ö †´ÖÖŸµÖ, ´Ö¬µÖ´Ö †´ÖÖŸµÖ, ¾Ö ú×ÖÂšü
†´ÖÖŸµÖ µÖÖ †´ÖÖŸµÖÖÓÖÖ †Ö¯Ö»µÖÖ ¤ü•ÖÖÔÖãÃÖÖ¸ü ×¾Ö×¾Ö¬Ö ÃÖãÖ ÃÖÖêµÖß ¾Ö ¾ÖêŸÖÖ ³Ö¢Öê ¯Öã¸ü×¾Ö»Öê •ÖÖŸÖ
†ÃÖŸÖ.
3.1.1.3 •ÖÖ¯Ö¤ü :
†ÖµÖÔ “ÖÖÖŒµÖ µÖÖÓ“µÖÖ ´ÖŸÖê ¸üÖ•µÖÖŸÖß»Ö •ÖÖŸÖÖ Æüß †Ö–ÖÖ¬ÖÖ¸üú ŸÖÃÖê“Ö Ö´ÖÏ †Ö×Ö ¸üÖ•ÖÖ“Öß
ÃÖ¢ÖÖ ´ÖÖµÖ ú¸üÖÖ¸üß †ÃÖÖ¾Öß. ŸÖÃÖê“Ö ¸üÖ•µÖÖŸÖß»Ö ³Öæ´ÖßÆüß ÃÖã•Ö»ÖÖ´Ö-ÃÖã±ú»ÖÖ´Ö †ÃÖÖ¾Öß •ÖêÖê ú¹ýÖ
ÃÖÓ¯ÖæÖÔÔ ¸üÖ•µÖÖ“ÖÖ ×¾ÖúÖÃÖ ÆüÖê‡Ô»Ö.
Page | 102
3.1.1.4 ¤ãüÖÔ :
¸üÖ•µÖÖ“µÖÖ ÃÖÓ¸üÖÖÖÃÖÖšüß úÖî×™ü»µÖÖÖê ¯ÖÏŸµÖêú ¯ÖÏÖŸÖÖÓ»ÖÖ ú´ÖßŸÖ-ú´Öß ˆú ¤ãüÖÔ ŸÖ¸üß †ÃÖÖ¾Öê
•ÖêÖê ú¹ýÖ ¸üÖ•µÖÖŸÖß»Ö ÃÖÓ¯ÖæÖÔÔ ¿ÖÃ¡Ö -†Ã¡Ö ÃÖÖšüÖ šêü¾ÖµÖÖ“Öß ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ †ÃÖŸÖê. ŸÖÃÖê“Ö †Ö¯Ö»µÖÖ
¿Ö¡ÖæÖß •Ö¸ü †ÖÎú´ÖÖ êú»µÖÖÃÖ ¸üÖ•µÖÖŸÖß»Ö ¾ÖµÖÖê¾Öé¬¤ü ´ÖÖÖÃÖê ŸÖÃÖê“Ö ÛÃ¡ÖµÖÖ, »ÖÆüÖÖ´Öã»Öê µÖÖ
×ú»»µÖÖ´Ö¬µÖê ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ¸üÖÆüµÖÖ“Öß ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ú¸üÖ¾Öß.
3.1.1.5 úÖêÂÖ :
úÖî×™ü»µÖÖÖê †£ÖÔ Øú¾ÖÖ ¯Öî¿ÖÖ»ÖÖ †ŸµÖÓŸÖ ´ÖÆü¢¾Ö ×¤ü»Öê»Öê †ÖÆêü. ´ÆüÖæÖ ŸµÖÖÖê †Ö¯Ö»µÖÖ
ÖÏ£ÖÖÓ»ÖÖ †£ÖÔ¿ÖÖÃ¡Ö †ÃÖê ÖÖ¾Ö ×¤ü»Öê»Öê †ÖÆêü. ¸üÖ•µÖÖ“µÖÖ ×¾ÖúÖÃÖÖÃÖÖšüß ¾Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ “ÖÖ»Ö×¾ÖµÖÖÃÖÖšüß
¯ÖîÃÖÖ ÆüÖ †ŸµÖÓŸÖ †Ö¾Ö¿µÖú †ÃÖŸÖÖê Øú¾ÖÖ ¯Öî¿ÖÖ ×¿Ö¾ÖÖµÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ úÖµÖÔ úºþ ¿ÖúŸÖ ÖÖÆüß ´ÆüÖæÖ
†ÖµÖÔ “ÖÖÖŒµÖÖÖê †ÃÖê ´Æü™ü»Öê †ÖÆêü úß, •µÖÖ¯ÖÏ´ÖÖÖê ´ÖÖÖÃÖÖ“µÖÖ ¿Ö¸üß¸üÖŸÖ ¸üŒŸÖ ¾ÖÖ×ÆüµÖÖ µÖÖ ¿Ö¸üß¸ü
“ÖÖ»Ö×¾ÖµÖÖÃÖÖšüß †ŸµÖÓŸÖ †Ö¾Ö¿µÖú †ÃÖŸÖÖŸÖ ŸµÖÖ¯ÖÏ´ÖÖÖê ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ “ÖÖ»Ö×¾ÖµÖÖÃÖÖšüß ×¾Ö¢Ö
†Ö¾Ö¿µÖú †ÖÆêü.
3.1.1.6 ¤ü›ü ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ :
¸üÖ•µÖÖŸÖß»Ö †¸üÖ•ÖúŸÖÖ £ÖÖÓ²Ö×¾ÖµÖÖÃÖÖšüß ¾Ö úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ šêü¾ÖµÖÖÃÖÖšüß ŸÖÃÖê“Ö
ÃÖ´ÖÖ•ÖÖŸÖß»Ö ÃÖ´ÖÖ•ÖÓúšüúÖÖÖ †ÖôûÖ ‘ÖÖ»ÖµÖÖÃÖÖšüß ¾Ö ÃÖÖ´ÖÖµÖ •ÖÖŸÖê»ÖÖ µÖÖµÖ ×´ÖôûÖ¾ÖÖ µÖÖÃÖÖšüß
µÖÖ ¾µÖ¾ÖÃ£Öê“Öß ŸÖ¸üŸÖæ¤ü êú»Öê»Öß †ÖÆêü. µÖÖ´Ö¬µÖê úÖî×™ü»µÖÖÖê µÖÖµÖ ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ “ÖÖ»Ö×¾ÖµÖÖÃÖÖšüß ¤üÖêÖ Ö™ü
¯ÖÖ›ü»Öê»Öê ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖÖŸÖ.
1) ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸üß µÖÖµÖ»ÖµÖ
2) úšüú ¿ÖÖê¬Öú µÖÖµÖÖ»ÖµÖ
3.1.1.7 ×´Ö¡Ö :
†ÖµÖÔ “ÖÖÖŒµÖÖÖê ¸üÖ•µÖÖ“µÖÖ ÃÖã¸üÖÖÃÖÖšüß ¾Ö ÃÖÓú™üúÖ×»ÖÖ ¯Ö×¸üÛÃ£ÖŸÖßŸÖ ´Ö¤üŸÖßÃÖÖšüß ×¾Ö×¾Ö¬Ö
×´Ö¡Ö ¸üÖÂ™Ò †ÃÖÖ¾Öê †ÃÖê ´Æü™ü»Öê †ÖÆêü. “ÖÖÖŒµÖÖ“µÖÖ ´ÖŸÖê †Ö¯Ö»µÖÖ ¿Ö¡Öæ ¸üÖÂ™ÒüÖ¾Ö¸ü ×¾Ö•ÖµÖ
×´Öôû×¾ÖµÖÖÃÖÖšüß ¾Ö ÖîÃÖÙÖú †Ö¯¯ÖŸÖàÓÖÖ ŸÖÖë›ü ¤êüµÖÖÃÖÖšüß ¸üÖ•µÖÖ»ÖÖ úÖÆüß ×´Ö¡Ö ¸üÖÂ™Òü †ÃÖÖ¾Öß .
¾Ö¸ßü»Ö ×¾Ö“ÖÖ¸ü êú»µÖÖÃÖ †ÃÖê ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖê úß, ´ÖÖîµÖÔ úÖ»ÖÖÓ›üÖŸÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ
†ŸµÖÓŸÖ úÖµÖÔÖ´Ö ŸÖÃÖê“Ö †×¬ÖúÖ¸ü ¯Ö¤ü¯ÖÓ¸ü¯Ö¸üÖ µÖÖ ŸÖ¢¾ÖÖ¾Ö¸ü †Ö¬ÖÖ¸ü»Öê»Öß ÆüÖêŸÖß †ÃÖê ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖê.
Page | 103
´ÖÖîµÖÔ úÖ»ÖÖÓ›üÖŸÖ“Ö úÖÆüß ü×¾Ö³ÖÖÖ ×´ÖôæûÖ ‹ú ¯ÖÏÖÓŸÖ ŸÖµÖÖ¸ü ÆüÖêŸÖ †ÃÖê. µÖÖ ¯ÖÏÖÓŸÖÖŸÖß»Ö
¯ÖÏŸµÖÖ¯ÖÖê ¿ÖêŸÖú·µÖÖÓ“µÖÖ •Ö×´ÖÖß“Öß ÖÖê¤Óü šêü¾ÖµÖÖÃÖÖšüß ¾Ö ´ÖÆüÃÖæ»Ö ÖÖêôûÖ ú¸üµÖÖÃÖÖšüß ÃÖÓ×Ö¬ÖÖ
ÖÖ¾ÖÖ“ÖÖ ‹ú †×¬ÖúÖ¸üß †ÃÖê»Ö ¾Ö ŸÖÖê ¾Ö×¸ü»Ö úÖµÖÔ ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›üßŸÖ †ÃÖê»Ö ¯Öãœêü “ÖÖ»ÖæÖ µÖÖ
†×¬ÖúÖ·µÖÖÃÖ†Ö¯ÖÖ ×•Ö»ÆüÖ†×¬ÖúÖ¸üß ´ÆüÖæ »ÖÖÖ»ÖÖê.
3.1.2 Öã¯ŸÖ úÖ»ÖÖÓ›ü:
Öã¯ŸÖ úÖôûÖŸÖ ¤êüÖß»Ö •Ö´ÖßÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö ú¸üµÖÖÃÖÖšüß ´ÖÖîµÖÔ úÖôûÖÃÖÖ¸üÖß“Ö ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ÆüÖêŸÖß.
µÖÖ úÖôûÖŸÖ ÃÖÓ¯ÖæÖÔÔ Öã¯ŸÖ ¸üÖ•µÖÖ“Öê ×¾Ö×¾Ö¬Ö ¯ÖÏÖÓŸÖ ¾Ö ×¾Ö×¾Ö¬Ö ¯ÖÏÖÓŸÖÖ“Öê ×¾Ö×¾Ö¬Ö ²Öã×™üú ´Ö¬µÖê ¾Ö ²Öã×™üúÖÓ“Öê
×¾Ö³ÖÖ•ÖÖ †Öêú ×¾ÖÃÖÖµÖÖÃÖ ´Ö¬µÖê ú¸üµÖÖŸÖ †Ö»Öê ÆüÖêŸÖê. ×¾ÖÃÖÖµÖÃÖ ´ÆüÖ•Öê †Ö•Ö“µÖÖ ×•Ö»ÆüÖ
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖÃÖÖ¸üÖÖ ‹ú ×¾Ö×¿ÖÂ™ü ³Öæ-³ÖÖÖ ÆüÖêµÖ. µÖÖ ×¾ÖÃÖÖµÖÃÖ“ÖÖ úÖ¸ü³ÖÖ¸ü ¾Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ¸üÖ•ÖÖ ´ÖÖ±ÔúŸÖ
Öê´Ö»Öê»µÖÖ †×¬ÖúÖ·µÖÖ«üÖ¸êü “ÖÖ»Ö¾Ö»ÖÖ •ÖÖµÖ“ÖÖ, ŸÖÖê †×¬ÖúÖ¸üß ×¾ÖÃÖÖµÖÃÖ¯ÖŸÖß µÖÖ ÖÖ¾ÖÖÖê †ÖêôûÖ»ÖÖ
•ÖÖüŸÖ †ÃÖê.02 ×¾ÖÃÖÖµÖÃÖ¯ÖŸÖß ´ÆüÖ•Öê †Ö•Ö“ÖÖ ×•Ö»ÆüÖ†×¬ÖúÖ¸üß ÆüÖêµÖ •µÖÖ“Öß ´ÖãµÖ úÖµÖì ´ÆüÖ•Öê
•Ö´ÖßÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö ÖÖêôûÖ ú¸üÖê, ŸÖÃÖê“Ö ‡ŸÖ¸ü ú¸üÖÓ“Öß ¾ÖÃÖæ»Öß ú¸üÖê ¾Ö †Ö¯Ö»µÖÖ Öê¡ÖÖŸÖ úÖµÖ¤üÖ ¾Ö
ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ šêü¾ÖµÖÖ“Öê úÖµÖì ú¸üŸÖ †ÃÖê. Öã¯ŸÖ úÖ»ÖÖÓ›üÖŸÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“µÖÖ ÃÖÖêµÖßÃÖÖšüß ¸üÖ•µÖÖ“Öê ×¾Ö×¾Ö¬Ö
¯ÖÏÖŸÖÖÓŸÖ ×¾Ö³ÖÖ•ÖÖ êú»Öê»Öê ×¤üÃÖŸÖê.
3.1.2.1 ¤êü¿Ö :
Öã¯ŸÖ úÖ»ÖÖÓ›üÖŸÖ ×¾Ö³ÖÖÖ»Öê»µÖÖ úÖ»ÖÖÓ›üÖÖÖ ¤êü¿Ö †ÃÖê ´Æü™ü»Öê •ÖÖŸÖ †ÃÖŸÖ µÖÖ ¤êü¿ÖÖ“ÖÖ
¯ÖÏ´ÖãÖÖÃÖ ˆ¯ÖÖ×¸üú †ÃÖê ´Æü™ü»Öê •ÖÖŸÖ †ÃÖŸÖ µÖÖ ˆ¯Ö¸üÖêŒŸÖ ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öê úÖµÖÔ ¤êü¿ÖÖ´Ö¬Öß»Ö úÖµÖ¤üÖ ¾Ö
ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ¯ÖÖÆüÖê. ŸÖÃÖê“Ö ´ÖÆüÃÖæ»Ö ÃÖ²ÖÓ¬Öß ÃÖÓ¯ÖæÖÔÔ ¤êü¿ÖÖ“Öê †Æü¾ÖÖ»Ö ŸÖµÖÖ¸ü ú¸üÖê, ¾Ö ¤êü¿ÖÖŸÖß»Ö
•ÖÖŸÖê“ÖÖ µÖÖµÖ×Ö¾ÖÖ›üÖ ú¸üÖê ŸÖÃÖê“Ö ×¾Ö×¾Ö¬Ö †×¬ÖúÖ¸üß ¾Ö ¯Ö¤üÖ×¬ÖúÖ·µÖÖ¾Ö¸ü ×ÖµÖ¡ÖÓÖ šêü¾ÖÖê ‡.
´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öê úÖµÖÔ µÖÖ †×¬ÖúÖ·µÖÖÃÖ ú¸üÖ¾Öß »ÖÖÖŸÖ †ÃÖê. ¸üÖ•µÖÖŸÖß»Ö úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ, ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ
¾µÖ¾ÖÛÃ£ÖŸÖ×¸üŸµÖÖ “ÖÖ»Ö×¾ÖµÖÖÃÖÖšüß ¾Ö •ÖÖŸÖê“µÖÖ ÃÖ´ÖÃµÖÖ ÃÖÖê›ü×¾ÖµÖÖÃÖÖšüß ²Öã™üßú ¤êü¿ÖÖ“Öê ×¾Ö³ÖÖ•ÖÖ
³ÖãŒŸÖß ´Ö¬µÖê êú»Öê •ÖÖŸÖ †ÃÖŸÖ.
3.1.2.2 ³ÖãŒŸÖß :
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“µÖÖ ÃÖÖêµÖßÃÖÖšüß ×¾Ö×¾Ö¬Ö Øú¾ÖÖ †Öêú ³ÖãŒŸÖß ×´ÖôæûÖ ‹ú ¤êü¿Ö ŸÖµÖÖ¸ü ÆüÖêŸÖ †ÃÖê
ŸµÖÖ ³ÖãŒŸÖß “Öß ŸÖã»ÖÖÖ †Ö¯ÖÖ ¾ÖŸÖÔ´ÖÖÖúÖôûÖŸÖß»Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖŸÖß»Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ ×¾Ö³ÖÖÖÖ¿Öß ú¹ý
Page | 104
¿ÖúŸÖÖê. µÖÖ ³ÖãŒŸÖßŸÖß»Ö •ÖÖê ³ÖãŒŸÖß ¯ÖÏ´ÖãÖ †ÃÖê»Ö ŸµÖÖ“Öê ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öê úÖµÖÔ ´ÆüÖ•Öê ×¾ÖÃÖÖµÖÖÃÖ¯ÖŸÖß¾Ö¸ü
×ÖµÖ¡ÖÓÖ šêü¾ÖÖê. ŸÖÃÖê“Ö ˆ¯ÖÖ×¸üúÖ»ÖÖ †Ö¯Ö»µÖÖ úÖµÖÖÔŸÖ ´Ö¤üŸÖ ú¸üÖê ‡. úÖµÖÔ ³ÖãŒŸÖß ¯ÖÏ´ÖãÖÖÃÖ ú¸üÖ¾Öß
»ÖÖÖŸÖ †ÃÖê.
3.1.2.3 ×¾ÖÂÖµÖ ( ×¾ÖÂÖµÖÖÃÖ) :
“ÖÖ¸ü ŸÖê ¯ÖÖ“Ö ×¾ÖÂÖµÖÖÃÖ ×´ÖôæûÖ ³ÖãŒŸÖß ŸÖµÖÖ¸ü ÆüÖêŸÖ †ÃÖŸÖ µÖÖ ×¾ÖÂÖµÖÖÃÖ“µÖÖ ¯ÖÏ´ÖãÖÖÃÖ
´ÆüÖ•Öê“Ö ×¾ÖÂÖµÖÖÃÖ¯Ö×ŸÖ †ÃÖê ´Æü™ü»Öê •ÖÖŸÖ †ÃÖê µÖÖ ×¾ÖÂÖµÖÖ“Öß ŸÖã»ÖÖÖ †Ö¯ÖÖ ¾ÖŸÖÔ´ÖÖÖ úÖôûßÖ
×•Ö»ÆüÖ²Ö¸üÖê²Ö¸ü ú¹ý ¿ÖúŸÖÖê, †Ö×Ö µÖÖ ×¾ÖÂÖµÖÖ“µÖÖ ¯ÖÏ´ÖãÖÖÃÖ ´ÆüÖ•Öê“Ö ×¾ÖÂÖµÖÖÃÖ¯Ö×ŸÖÃÖ µÖÖÓ“Öß ŸÖã»ÖÖÖ
†Ö¬Öã×Öú ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ·µÖÖ¿Öß ú¹ý ¿ÖúŸÖÖê. µÖÖ ˆ¢Ö¸ü úÖ»ÖÖÓ›üÖŸÖß»Ö ×¾ÖÂÖµÖÖÃÖ¯Ö×ŸÖ“Öê ´ÖÆü¢Ö¾ÖÖ“Öê
úÖµÖ ´ÆüÖ•Öê Û•Ö»ÆµÖüÖŸÖß»Ö úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ÃÖÖÓ³ÖÖôûÖê ŸÖÃÖê“Ö ´ÖÆüÃÖæ»ÖÖ ÃÖ²ÖÓ¬Öß ÖÖë¤üß šêü¾ÖÖê.
´ÖÆüÃÖæ»Ö ÖÖêôûÖ ú¸üÖê. ŸÖÃÖê“Ö ×•Ö»ÆüÖŸÖß»Ö ×¾Ö×¾Ö¬Ö ŸÖÓ™êü ÃÖÖê›ü×¾ÖÖê ‡. úÖµÖÔ ÊÖ ×¾ÖÂÖµÖÖÃÖ¯Ö×ŸÖÃÖ ú¸üÖ¾Öê
»ÖÖÖŸÖ †ÃÖê. ¾ÖŸÖÔ´ÖÖÖ úÖôûÖŸÖß»Ö ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ·µÖÖ»ÖÖ Æêü“Ö úÖµÖÔ †Ö•Ö ¤êüÖß»Ö ú¸üÖ¾Öê »ÖÖÖŸÖ †ÖÆêü.
´ÆüÖæÖ“Ö ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ·µÖÖ»ÖÖ ¯ÖÏÖ“ÖßÖ úÖôûÖ¯ÖÖÃÖæÖ †ŸµÖÓŸÖ ´ÖÆü¢¾Ö ¯ÖÏÖ¯ŸÖ —ÖÖ»Öê»Öê †ÖÆêü. Æêü“Ö
´ÖÆü¢¾Ö †Ö•ÖæÖÆüß ×™üæúÖ †ÖÆêü †Ö×Ö ³Ö×¾ÖÂµÖÖŸÖ ¤êüÖß»Ö ×™üúÖÖ¸ü †ÖÆêü, µÖÖŸÖ ¤ãü´ÖŸÖ ÆüÖêµÖÖ“Öê ´Öãôûß“Ö
úÖ¸üÖ ÖÖÆüß.
3.1.2.4 ÖÏÖ´Ö :
×¾ÖÂÖµÖÖÃÖ¯Ö×ŸÖÃÖ †Ö¯Ö»µÖÖ úÖµÖÖÔŸÖ ´Ö¤üŸÖ ú¸üµÖÖÃÖÖšüß ×¾Ö×¾Ö¬Ö ÖÏÖ´Ö ×Ö´ÖÖÔÖ êú»Öê»Öê ÆüÖêŸÖê. µÖÖ
ÖÏÖ´ÖÖ“µÖÖ ¯ÖÏ´ÖãÖÖÃÖ ÖÏÖ´Öãú™ü Øú¾ÖÖ ÖÏÖ×´ÖÖÖ †ÃÖê ´Æü™ü»Öê •ÖÖŸÖ †ÃÖŸÖ. µÖÖ ÖÏÖ×´ÖÖß“Öê ¯ÖÏ´ÖãÖ úÖµÖÔ
´ÆüÖ•Öê ÖÖ¾ÖÖŸÖß»Ö úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£Öê×¾ÖÂÖµÖß ´ÖÖ×ÆüŸÖß ×¾ÖÂÖµÖÖÃÖ¯Ö×ŸÖÃÖ úôû×¾ÖÖê. ŸÖÃÖê“Ö ÖÖ¾ÖÖŸÖß»Ö
•Ö´ÖßÖ- ´ÖÆüÃÖæ»ÖÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ŸÖÓ™êü µÖÖ²ÖÖ²ÖŸÖßŸÖ ×¾ÖÂÖµÖÖÃÖ¯Ö×ŸÖÃÖ ´ÖÖ×ÆüŸÖß ¯Öã¸ü×¾ÖÖê. £ÖÖê›üŒµÖÖŸÖ †ÃÖê ´ÆüÖŸÖÖ
µÖê‡Ô»Ö úß, ¾ÖŸÖÔ´ÖÖÖúÖ»ÖßÖ ¯ÖÖê»ÖßÃÖ¯ÖÖ™ü»ÖÖ»ÖÖ •Öê úÖµÖÔ ú¸üÖ¾Öê »ÖÖÖŸÖÖŸÖ ŸÖê“Ö úÖµÖÔ Öã¯ŸÖ úÖ»ÖÖÓ›üÖŸÖ
ÆüÖ ÖÏÖ×´ÖÖß ú¸üßŸÖ †ÃÖê.
³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“µÖÖ ‡´ÖÖ¸üŸÖß“ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü êú»µÖÖÃÖ †ÃÖê ´ÆüÖŸÖÖ µÖê‡Ô»Ö úß, ÃÖ¾ÖÖÔŸÖ
ÃÖãÃÖ••Ö †¿Öß ¯ÖÏÖ“ÖßÖ úÖ»ÖÖÓ›üÖŸÖß»Ö ‡´ÖÖ¸üŸÖ Öã¯ŸÖ úÖ»ÖÖÓ›üÖŸÖ †Ö¯ÖÖÖÃÖ ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖê.
Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖÖÖÓŸÖ¸ü †Ö¯ÖÖ •µÖÖ »ÖÖêú¿ÖÖÆüß ×¾Öëú¦üßú¸üÖ µÖÖ ŸÖ¢¾ÖÖ“ÖÖ Ã¾ÖßúÖ¸ü êú»Öê»ÖÖ †ÖÆêü. ŸµÖÖ
ŸÖ¢¾ÖÖ“ÖÖ Ö·µÖÖ †£ÖÖÔÖê ¯ÖÖµÖÖ ÆüÖ Öã¯ŸÖ úÖ»ÖÖÓ›üÖŸÖ ¸üÖê¾ÖµÖÖŸÖ †Ö»Öê»ÖÖ †ÖÆêü. Öã¯ŸÖ úÖ»ÖßÖ
Page | 105
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü êú»µÖÖÃÖ †ÃÖê ´ÆüÖŸÖÖ µÖê‡Ô»Ö úß, Öã¯ŸÖ úÖ»ÖßÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ »ÖÖêú¿ÖÖÆüß ¾Ö
»ÖÖêúú»µÖÖÖúÖ¸üß ¸üÖ•µÖÖ“Öß ³Öæ×´ÖúÖ µÖÖ ŸÖ¢¾ÖÖ»ÖÖ †ÖãÃÖ¹ýÖ †ÖÆêü.
3.1.3 ´ÖÖêÖ»Ö úÖ»ÖÖÓ›ü :
´ÖÖêÖ»ÖÖÓ“µÖÖ úÖôûÖŸÖ¤êüÖß»Ö •Ö´ÖßÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö •Ö´ÖÖ ú¸üµÖÖÃÖÖšüß ÃÖÓ¯ÖæÖÔÔ ´ÖÖêÖ»Ö
ÃÖÖ´ÖÏÖ•µÖÖ“Öê †Öêú ×¾Ö³ÖÖÖ ¾Ö ˆ¯Ö×¾Ö³ÖÖÖ ú¸üµÖÖŸÖ †Ö»Öê ÆüÖŸÖê. "´ÖÖêÖ»Ö úÖôûÖŸÖ •Ö´ÖßÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö
¾ÖÃÖæ»Ö ú¸üÖÖ·µÖÖ †×¬ÖúÖ·µÖÖÃÖ †´Ö»ÖÖã•ÖÖ¸ü Øú¾ÖÖ †´Öß»Ö †ÃÖê ÃÖÓ²ÖÖê¬Ö»Öê •ÖÖŸÖ."03 †´Ö»Ö
Öã•ÖÖ¸üÖ²Ö¸üÖê²Ö¸ü“Ö ‡ŸÖ¸ü †Öêú úÖµÖì ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›üµÖÖÃÖÖšüß ×•Ö»ÆüÖÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸ü ×¾Ö×¾Ö¬Ö †×¬ÖúÖ¸üß úÖµÖÔ¸üŸÖ
ÆüÖêŸÖß. "†´Ö»ÖÖã•ÖÖ¸ü ÆüÖ •Ö´ÖßÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö ÖÖêôûÖ ú¸üÖê, ¿ÖêŸÖú·µÖÖÓÖÖ ¾ÖêÖ¾ÖêÖôûß ¯ÖÏúÖ¸ü“Öß ´Ö¤üŸÖ
ú¸üÖê, ˆ¤üÖ: ¾µÖŒŸÖß-¾µÖŒŸÖß ´Ö¬Öß»Ö †£Ö¾ÖÖ Ö™üÖ-Ö™üÖŸÖß»Ö ¾ÖÖ¤ü, ŸÖÓ™êü ÃÖÖê›ü×¾ÖÖê, ¯Ö×›üú •Ö×´ÖÖß
¿ÖêŸÖßÃÖÖšüß ˆ¯ÖµÖÖêÖÖŸÖ †ÖÖÖê, ÖîÃÖÙÖú †Ö¯Ö¢Öß ¯ÖÖÃÖæÖ ŸµÖÖÓÖÖ ÃÖÖ¾Ö¬Ö ú¸üÖê, úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ
ÃÖÖÓ³ÖÖôûÖê, ×•Ö»ÆüÖ´Ö¬µÖê µÖÖµÖ×¾ÖÂÖµÖú úÖµÖì ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›üµÖÖÃÖÖšüß úÖ•Öß ¾Ö ´Öß¸ü†´Ö»Ö ÖÖ¾ÖÖ“Öê
†×¬ÖúÖ¸üß Öê´Ö»Öê •ÖÖŸÖ ÆüÖêŸÖê. ŸÖÃÖê“Ö ×•Ö»ÆüÖ“ÖÖ úÖµÖÔúÖ¸üß †×¬ÖúÖ¸üß ´ÆüÖæÖ ±úÖî•Ö¤üÖ¸ü úÖ´Ö ú¸üŸÖ
†ÃÖê. "04 •ÖÖê †Ö•Ö“µÖÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÖê»ÖßÃÖ †¬ÖßÖúÖÃÖ´ÖÖÖ úÖµÖÔ ú¸üŸÖÖê.
¾Ö¸üß»Ö¯ÖÏúÖ¸ü“µÖÖ ÃÖ¸üú¸üß µÖÓ¡ÖÖê¾µÖ×ŸÖ¸üßŒŸÖ ŸµÖÖ úÖôûÖŸÖ úÖÆüß ³ÖÖÖÖŸÖ ÖÖ•ÖÖß µÖÓ¡ÖÖê´ÖÖ±ÔúŸÖ
•Ö´ÖßÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö ÖÖêôûÖ ú¸üÖê ¾Ö ÖÖ¾Öú·µÖÖÓ“Öê ¸üÖÖ ú¸üµÖÖ“Öß úÖ´Ö êú»Öê •ÖÖŸÖ ÆüÖêŸÖê. ×¾Ö¿ÖêÂÖŸÖ: •µÖÖ
³ÖÖÖÖŸÖ •Ö´ÖßÖ¤üÖ¸üß ¯Ö¬¤üŸÖ ÆüÖêŸÖß ŸÖê£Öê ´ÖÆüÃÖæ»Ö ÖÖêôûÖ ú¸üÖê ¾Ö ÖÖ¾Öú·µÖÖÓ“Öê ¸üÖÖ ú¸üµÖÖ“Öß
•Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß •Ö´ÖßÖ¤üÖ¸ü »ÖÖêú ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›üŸÖ †ÃÖŸÖ. ŸµÖÖ úÖµÖÖÔÃÖÖšüß ŸµÖÖÓÖß Ã¾ÖŸÖ:“Öê »ÖÂú¸ü šêü¾Ö»Öê ÆüÖêŸÖê.
µÖã¬¤üÖ“µÖÖ úÖôûÖŸÖ Æêü »ÖÂú¸üß ¤ü»Ö ¸üÖ•ÖÖ“µÖÖ »ÖÂú¸üß ¤ü»ÖÖÃÖ ´Ö¤üŸÖ ú¸üßŸÖ †ÃÖê, ŸÖÃÖê“Ö µÖÖ
»ÖÂú¸üÖ“µÖÖ ´Ö¤üŸÖßÖê •Ö´ÖßÖ¤üÖ¸ü ¿ÖêŸÖú·µÖÖú›æüÖ •Ö´ÖßÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö •Ö´ÖÖ ú¸üŸÖ †ÃÖê. Æêü •Ö´ÖßÖ¤üÖ¸ü
±úÖî•Ö¤üÖ¸üÖÃÖ Æßü ´Ö¤üŸÖ ú¸üßŸÖ †ÃÖŸÖ. ŸµÖÖ“Ö²Ö¸üÖê²Ö¸ü úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ÃÖÖÓ³ÖÖôûµÖÖ“Öê úÖµÖÔ
ŸµÖÖÓ“µÖÖú›êü ÃÖÖê¯Ö×¾Ö»Öê •ÖÖŸÖ. ´ÖÖêÖ»ÖÖÓ“µÖÖ úÖôûÖŸÖ ‹ú ³ÖŒú´Ö †¿Öß ´ÖÆüÃÖæ»Ö ÖÖêôûÖ ú¸üÖÖ¸üß
µÖÓ¡ÖÖÖ ÆüÖêŸÖß. ¯ÖÖ ´ÖÖêÖ»ÖÖÓ“µÖÖ ¿Öê¾Ö™ü“µÖÖ úÖôûÖŸÖ ÃÖÖôûßú›êü †ÛÃ£Ö¸üŸÖÖ ×Ö´ÖÖÔÖ —ÖÖ»Öß ¾Ö
¯ÖÖÓ¸ü¯Ö×¸üú µÖÓ¡ÖÖÖ ¯ÖæÖÔ¯ÖÖê úÖê»Ö´Ö›ü»Öß ÆüÖêŸÖß. ÃÖ´ÖÏÖ™ü †ú²Ö¸üÖ“µÖÖ úÖôûÖŸÖß»Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ
´Ö¬µÖµÖãÖßÖ úÖ»ÖÖÓ›üÖŸÖß»Ö ÃÖ¾ÖÖÔêŸéúÂ™ü ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ÆüÖêŸÖß. †ú²Ö¸üÖÖê †Ö¯Ö»µÖÖ ¤ü¸ü²ÖÖ¸üÖŸÖß»Ö
¸üÖ•µÖ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ¯ÖÖÆüµÖÖÃÖÖšüß Ö¾Ö¸üŸÖ ¤ü¸ü²ÖÖ¸ü ŸÖµÖÖ¸ü êú»ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ.
Page | 106
3.1.3.1 ÃÖã³Öê (¯ÖÏÖÓŸÖ) :
ÃÖÓ¯ÖæÖÔÔ ¸üÖÂ™ÒüÖ“Öß ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ¯ÖÖÆüµÖÖÃÖÖšüß ¾Ö †Ö¯Ö»Öß ÃÖ¢ÖÖ ×™üú¾ÖµÖÖÃÖÖšüß
†ú²Ö¸üÖÖê ÃÖÓ¯ÖæÖÔÔ ¤êü¿ÖÖ“Öß ×¾Ö³ÖÖÖÖß 15 ³ÖÖÖÖŸÖ êú»Öê»Öß ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖê µÖÖ 15 ³ÖÖÖÖÓÖÖ ´ÖÖêÖ»Ö
úÖ»ÖÖÓ›üÖŸÖ ÃÖã³Öê †ÃÖê ´Æü™ü»Öê •ÖÖŸÖ †ÃÖŸÖ. ÃÖã³µÖÖ“µÖÖ ¯ÖÏ´ÖãÖÖÃÖ ÃÖã³Öê¤üÖ¸ü †ÃÖê ´Æü™ü»Öê •ÖÖŸÖ †ÃÖŸÖ.
ÃÖã³Öê¤üÖ¸üÖ“Öê ¯ÖÏ´ÖãÖ úÖµÖÔ ´ÆüÖ•Öê ¯ÖÏÖŸÖÖêŸÖß»Ö Øú¾ÖÖ ÃÖã³ÖÖŸÖß»Ö úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ¯ÖÖÆüÖê ŸÖÃÖê“Ö
×¾Ö×¾Ö¬Ö †×¬ÖúÖ·µÖÖ¾Ö¸ü ×ÖµÖÓ¡ÖÖ šêü¾ÖÖê. ŸÖÃÖê“Ö ÃÖ¯ÖæÖÔÔ ¯ÖÏÖŸÖÖŸÖß»Ö ¸üÖ•ÖúßµÖ ¾µÖ¾ÖÃ£Öê×¾ÖÂÖµÖß ¾Ö
´ÖÆüÃÖæ»ÖÖÃÖÓ²ÖÓ¬Öß †Æü¾ÖÖ»Ö ŸÖµÖÖ¸ü ú¹ýÖ ÃÖ´ÖÏÖ™üÖÃÖ ÃÖÖ¤ü¸ü ú¸üÖê. µÖÖ ÃÖã³Öê¤üÖ¸üÖ“Öß ŸÖã»ÖÖÖ †Ö¯ÖÖ
¾ÖŸÖÔ´ÖÖÖúÖ×»ÖÖ '¸üÖ•µÖ¯ÖÖ»Ö ' Øú¾ÖÖ Governal ¿Öß ú¹ý ¿ÖúŸÖÖê. µÖÖ ÃÖã³Öê¤üÖ¸üÖÓÖÖ †Ö¯Ö»µÖÖ
úÖµÖÖÔŸÖ ´Ö¤üŸÖ ú¸üµÖÖÃÖÖšüß ×¾Ö×¾Ö¬Ö ÃÖ¸üúÖ¸ü ²ÖÖ×¾Ö»Öê .
3.1.3.2 ÃÖ¸üúÖ¸ü :
ÃÖã³µÖÖŸÖß»Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ¾Ö ¸üÖ•µÖ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ÃÖã¸üôûßŸÖ¯ÖÖê ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›üµÖÖÃÖÖšüß ´ÖÖêÖ»Ö
úÖ»ÖßÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖŸÖ ×¾Ö×¾Ö¬Ö ³ÖÖÖÖÓÖÖ ÃÖ¸üúÖ¸ü †ÃÖê ´Æü™ü»Öê •ÖÖŸÖ †ÃÖê. µÖÖ ÃÖ¸üúÖ¸ü“µÖÖ ¯ÖÏ´ÖãÖÖÃÖ
×¾Ö¿ÖêÂÖŸÖ: ´ÖÆüÃÖæ»Ö ¯ÖÏ´ÖãÖÖÃÖ "†´Ö»ÖÖã•ÖÖ¸ü Øú¾ÖÖ †´Öß¸ü" †ÃÖê ´Æü™ü»Öê •ÖÖŸÖ †ÃÖŸÖ. µÖÖ
†´Ö»ÖÖã•ÖÖ¸üÖÃÖ ¿Ö²¤ü¿Ö: †£ÖÔ ¯ÖÖ×Æü»µÖÖÃÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö ÖÖêôûÖ ú¸üÖÖ¸üÖ ŸÖÖê †´Ö»ÖÖã•ÖÖ¸ü †ÃÖÖ †£ÖÔ
ÆüÖêŸÖÖê. ŸµÖÖ“µÖÖ ÖÖ¾ÖÖ¾Ö¹ýÖ ŸµÖÖ“µÖÖ úÖµÖÖÔ“Öß †ÖêôûÖ ÆüÖêŸÖê. ´ÆüÖ•Öê £ÖÖê›üŒµÖÖŸÖ †ÃÖê ´ÆüÖŸÖÖ µÖê‡Ô»Ö
úß, †´Öß»Ö“Öê úÖµÖÔ ´ÆüÖ•Öê ´ÖÆüÃÖæ»Ö ÖÖêôûÖ ú¸üÖê ÆüÖêµÖ. ¾ÖŸÖÔ´ÖÖÖúÖ»ÖßÖ ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ·µÖÖ¿Öß
†´Öß»Ö“Öß ŸÖã»ÖÖÖ †Ö¯ÖÖ ú¹ý ¿ÖúŸÖÖê. ×²ÖÎ×™ü¿ÖÖÓÖß ÃÖã¬¤üÖ µÖÖ †´Öß»Ö“Öê ÖÖ¾Ö ²Ö¤ü»ÖæÖ ú»ÖêŒ™ü¸ü
†ÃÖê ÖÖ¾Ö šêü¾ÖµÖÖŸÖ †Ö»Öê. Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖÖÖŸÖÓ¸ü ³ÖÖ¸üŸÖÖÖê ÃÖã¬¤üÖ µÖÖ †×¬ÖúÖ·µÖÖ“ÖÓÖ Ã¾ÖßúÖ¸ü ú¹ýÖ µÖÖÃÖ
'×•Ö»ÆüÖ¤ü›üÖ×¬ÖúÖ¸üß' †ÃÖê ÖÖ¾Ö ¤êüµÖÖŸÖ †Ö»Öê. ÃÖ¸üúÖ¸ü´Ö¬Öß»Ö úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ¯ÖÖÆüµÖÖÃÖÖšüß
£ÖÖê›üŒµÖÖŸÖ »ÖÂú¸üß ¯ÖÏ´ÖãÖ ´ÆüÖæÖ "±úÖî•Ö¤üÖ¸ü" ÖÖ¾ÖÖ“µÖÖ †×¬ÖúÖ·µÖÖÓ“Öß Öê´ÖÖæú êú»Öß •ÖÖŸÖ
†ÃÖŸÖ. µÖÖ †×¬ÖúÖ·µÖÖ“Öê ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öê úÖµÖÔ ´ÆüÖ•Öê úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ¯ÖÖÆüÖê. †´Öß»ÖÖã•ÖÖ¸ü»ÖÖ
†Ö¯Ö»µÖÖ úÖµÖÖÔŸÖ ´Ö¤üŸÖ ú¸üÖê. ŸÖÃÖê“Ö †´Öß»ÖÖã•ÖÖ¸üÖ“Öê ÃÖ¸ÓüÖÖ ú¸üÖê ‡. úÖµÖÔ µÖÖ ±úÖî•Ö¤üÖ¸üÖ»ÖÖ
ú¸üÖ¾Öê »ÖÖÖŸÖ †ÃÖŸÖ µÖÖ †×¬ÖúÖ·µÖÖ“Öß ŸÖã»ÖÖÖ †Ö¯ÖÖ †Ö•Ö“µÖÖ "×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÖê»ÖßÃÖ †×¬ÖÖú"
µÖÖÓ“µÖÖ¿Öß ú¹ý ¿ÖúŸÖÖê.
Page | 107
3.1.3.3 ¯Ö¸üÖÖÖÖ:
†´Ö»ÖÖã•ÖÖ¸ü»ÖÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö ÖÖêôûÖ ú¸üµÖÖÃÖ ´Ö¤üŸÖ ú¸üµÖÖÃÖÖšüß ´ÖÖêÖ»ÖúÖ»ÖßÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ
"¯Ö¸üÖÖÖÖ" ÖÖ¾ÖÖ“Öß ×¾Ö×¾Ö¬Ö ×¾Ö³ÖÖÖ ¯ÖÖ›ü»Öê»Öê ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖß»Ö. ¯Ö¸üÖÖÖÖ“µÖÖ ¯ÖÏ´ÖãÖÖÃÖ ×¾Ö¿ÖêÂÖŸÖ:
´ÖÆüÃÖæ»Ö ¯ÖÏ´ÖãÖÖÃÖ "×¿Öú¤üÖ¸ü" †ÃÖê ´Æü™ü»Öê •ÖÖŸÖ †ÃÖŸÖ. µÖÖ ×¿Öú¤üÖ¸ü“Öê ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öê úÖµÖÔ ´ÆüÖ•Öê
†´Öß»ÖÖã•ÖÖ¸ü»ÖÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö ×¾ÖÂÖµÖú úÖµÖÖÔŸÖ ´Ö¤üŸÖ ú¸üÖê. ŸÖÃÖê“Ö ¯Ö¸üÖÖÖÖ´Ö¬Öß»Ö µÖÖµÖ ×Ö¾ÖÖ›üÖ
ú¸üÖê. ‡. Ã¾Ö¹ý¯ÖÖ“Öê úÖµÖÔ µÖÖ ×¿Öú¤üÖ¸üü»ÖÖ ú¸üÖ¾Öê »ÖÖÖŸÖ †ÃÖê. ¾ÖŸÖÔ´ÖÖÖúÖ»ÖßÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖŸÖ
×¿Öú¤üÖ¸ü“Öß ŸÖã»ÖÖÖ ŸÖÆüÃÖß»Ö¤üÖ¸ü Øú¾ÖÖ ´ÖÖ´Ö»Öê¤üÖ¸ü µÖÖÓ“µÖÖ¿Öß ú¹ý ¿ÖúŸÖÖê. µÖÖ ×¿Öú¤üÖ¸ü»ÖÖ
†Ö¯Ö»µÖÖ úÖµÖÖÔŸÖ ´Ö¤üŸÖ ú¸üµÖÖÃÖÖšüß '¯Ö™ü¾ÖÖ¸üß' ÖÖ¾ÖÖ“Öß ×¾Ö×¾Ö¬Ö ú´ÖÔ“ÖÖ¸üß Öê´Ö»Öê •ÖÖŸÖ †ÃÖŸÖ. µÖÖ
¯Ö™ü¾ÖÖ¸üß“Öß ŸÖã»ÖÖÖ ¾ÖŸÖÔ´ÖÖÖ úÖ»ÖßÖ 'ŸÖ»ÖÖšüß¿Öß' ú¹ý ¿ÖúŸÖÖê. µÖÖ ¯Ö™ü¾ÖÖ¸üß»ÖÖ ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ úÖÆüß
¸üÖ•µÖÖŸÖ †Ö•ÖÆüß ¯Ö™ü¾ÖÖ¸üß †ÃÖê ÃÖÓ²ÖÖê¬Ö»Öê •ÖÖŸÖê.
´ÖÖêÖ»Ö úÖôûÖŸÖß»Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü êú»µÖÖÃÖ Øú¾ÖÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß ¸ü“ÖÖÖ »ÖÖÖŸÖ
‘ÖêŸÖ»µÖÖÃÖ †ÃÖê ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖê úß, ´ÖÖêÖ»ÖúÖôûÖŸÖß»Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ Æêü ×¾Öëú¦üßŸÖ Ã¾Ö¹ý¯ÖÖ“Öê ÆüÖêŸÖê. ¯Ö¸üÓŸÖã
¯ÖÏŸµÖÖÖŸÖ ¯Ö×¸üÛÃ£ÖŸÖß ŸÖ¿Öß Ö¾ÆüŸÖß. ´ÖÖêÖ»Ö ÃÖ´ÖÏÖ™üÖ“µÖÖ Ã¾ÖÖ£Öá ÆêüŸÖæÖê •Öê úÖÆüß ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖŸÖß»Ö
´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öê †×¬ÖúÖ¸üß †ÃÖŸÖ ŸµÖÖÓ“Öß Öê´ÖÖæú †Ö¯Ö»µÖÖ ´Ö•ÖáÖãÃÖÖ¸ü êú»Öê •ÖÖŸÖ †ÃÖê. £ÖÖê›üŒµÖÖŸÖ †ÃÖê
´ÆüÖŸÖÖ µÖê‡Ô»Ö úß, ´ÖÖêÖ»Ö úÖ»ÖßÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖŸÖ •Ö¸ü ²ÖÖÊ Ã¾Ö¹ý¯ÖÖ“Öê ×¾Öëú¦üßú¸üÖ ×¤üÃÖŸÖ †ÃÖ»Öê
ŸÖ¸üß ŸÖê ëú¦üßŸÖ Ã¾Ö¹ý¯ÖÖ“Öê ÆüÖêŸÖê.
3.1.4 ×²ÖÎ×™ü¿Ö úÖ»ÖÖÓ›ü :
´ÖÖêÖ»Ö ÃÖÖ´ÖÏ•ÖÖ“µÖÖ †ÛÃ£Ö¸üŸÖê“µÖÖ úÖôûÖŸÖ ´ÆüÖ•Öê“Ö 1765 ´Ö¬µÖê ×²ÖÎ×™ü¿Ö ‡ÔÃ™ü
‡Ó×›üµÖÖ Óú¯ÖÖßÖê ²ÖÓÖÖ»Ö, ×²ÖÆüÖ¸ü ¾Ö †Öê×¸üÃÖÖ ¯ÖÏÖÓŸÖÖŸÖ †Ö¯Ö»Öê ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ×Ö´ÖÖÔÖ êú»Öê. ŸÖê£Öß»Ö ÖÖÖ¸üß
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ †Ö¯Ö»µÖÖ ŸÖÖ²µÖÖŸÖ ‘ÖêŸÖ»Öê. Óú¯ÖÖß“ÖÖ ¾Ö¸üß»Ö ¯ÖÏÖÓŸÖÖ“Öê ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ †Ö¯Ö»µÖÖ ŸÖÖ²µÖÖŸÖ ‘ÖêµÖÖ“ÖÖ
¯ÖÏ´ÖãÖ ÆêüŸÖæ •Ö´ÖßÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö ÖÖêôûÖ ú¸üÖê ¾Ö ŸµÖÖ“Öê ×¾ÖŸÖ¸üÖ ú¸üÖê ÆüÖ ÆüÖêŸÖÖ. ŸµÖÖ ¥üÂ™üßÖê Óú¯ÖÖßÖê
¯Ö×Æü»µÖÖÓ¤üÖ ²ÖÖÖÓ»Ö ¯ÖÏÖÓŸÖÖŸÖß»Ö ¯ÖÖ¸Ó¯ÖÖü×¸üú ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß ¯ÖãÖ¸Ôü“ÖÖÖ êú»Öß ÖÓŸÖ¸ü ÆüôæûÆüôæû ¤êü¿ÖÖ“µÖÖ
‡ŸÖ¸ü ³ÖÖÖÖŸÖ Ö¾ÖßÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ×Ö´ÖÖÔÖ ú¸üµÖÖÃÖ ÃÖã¸ü¾ÖÖŸÖ ú¹ýÖ ¯ÖÖÓ¸ü¯Ö×¸üú ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ “ÖêÆü¸üÖ ²Ö¤ü»ÖµÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏµÖŸÖ ÃÖãºþ êú»ÖÖ. Óú¯ÖÖßÖê ¯Ö×Æü»µÖÖÓ¤üÖ ²ÖÓÖÖ»Ö ´Ö¬µÖê ú¸üÖ¸üÖ¾Ö¸ü
úÖ´Ö ú¸üÖÖ·µÖÖ †×¬ÖúÖ·µÖÖ“Öß (Covnetet Servent) ¯ÖµÖÔ¾ÖêÖú ´ÆüÖæÖ ×ÖµÖãŒŸÖß êú»Öß.05
Page | 108
µÖÖ †×¬ÖúÖ·µÖÖ“Öê ´ÖãµÖ úÖµÖì ´ÆüÖ•Öê ¿ÖêŸÖß´Ö¬µÖê •ÖÖê ´ÖÖ»Ö ˆŸ¯ÖÖ×¤üŸÖ ÆüÖêŸÖÖê ŸµÖÖ“Öß ´ÖÖ×ÆüŸÖß Óú¯ÖÖß»ÖÖ
¤êüÖê, ŸÖÃÖê“Ö ¿ÖêŸÖú·µÖÖÓú›æüÖ ×¾Ö×¾Ö¬Ö Ã¾Ö¹ý¯ÖÖŸÖ •ÖÖê ¯ÖîÃÖÖ (´Öæ»µÖ) ¾ÖÃÖæ»Ö êú»ÖÖ •ÖÖŸÖÖê ŸµÖÖ“Öß ´ÖÖ×ÆüŸÖß
šêü¾ÖÖê †Ö×Ö úÖ•Öß ¾Ö ²ÖÖ´ÈüÖÖ »ÖÖëúÖ•Ö¾Öôû µÖÖµÖ¤üÖÖ ú¸üµÖÖÃÖÖšüß ÃÖ¸üúÖ¸üß ¯Ö¸ü¾ÖÖÖÖ †ÖÆêü úß
ÖÖÆüß µÖÖ“Öß ŸÖ¯ÖÖÃÖÖß ú¸üÖê Æßü ÆüÖêŸÖß. ¯ÖµÖÔ¾ÖêÖúÖÓÖÖ ¯ÖÏŸµÖÖÖÖŸÖ ¯ÖîÃÖÖ •Ö´ÖÖ ú¸üµÖÖ“Öê úÖêÖŸÖê“Ö
†×¬ÖúÖ¸ü Ö¾ÆüŸÖê ´ÆüÖæÖ“Ö ŸµÖÖÓÖÖ ŸµÖÖÓ“µÖÖ úÖ´ÖÖŸÖ ´ÆüÖÖ¾Öê ŸÖÃÖê µÖ¿Ö †Ö»Öê ÖÖÆüß. ¤ãüÃÖ¸üß ÖÖêÂ™ü
´ÆüÖ•Öê µÖÖ ¯ÖµÖÔ¾ÖêÖúÖÓÖÖ •Ö´ÖßÖ¤üÖ¸ü, ¿ÖêŸÖú¸üß ¾Ö ‡ŸÖ¸ü Ã£ÖÖ×Öú ´ÖÆüÃÖæ»Ö ÖÖêôûÖ ú¸üÖÖ·µÖÖ
†×¬ÖúÖ·µÖÖÓ“Öê ×´ÖôûÖ¾Öê ×ŸÖŸÖêú ÃÖÆüúÖµÖÔ ×´ÖôûÖ»êÖ“Öú ÖÖÆüß µÖÖ ÃÖ¾ÖÔ ²ÖÖÓ²Öß“ÖÖ ¯Ö×¸üÖÖ´Ö ´ÆüÖæÖ
¯ÖµÖÔ¾ÖêÖú †Ö¯Ö»µÖÖ úÖ´ÖÖŸÖ †µÖ¿ÖÃ¾Öß —ÖÖ»Öê. ¾Ö¸üß»Ö ¯ÖÏúÖ¸ü“µÖÖ ¯Ö×¸üÛÃ£ÖŸÖßŸÖ ÃÖã¬ÖÖ¸üÖÖ ú¹ýÖ
1772 ´Ö¬µÖê ¯ÖµÖÔ¾ÖêÖúÖ‹ê¾Ö•Öß ú»ÖêŒ™ü¸ü ÖÖ¾ÖÖ“µÖÖ †×¬ÖúÖ·µÖÖ“Öß ×ÖµÖãŒŸÖß ú¸üµÖÖŸÖ †Ö»Öß. µÖÖ
†×¬ÖúÖ·µÖÖÃÖ •Ö´ÖßÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö ÖÖêôûÖ ú¸üµÖÖ“Öê ¾Ö “ÖÖîú¿Öß“Öê ×¾Ö¿ÖêÂÖ úÖµÖÔúÖ¸üß †×¬ÖúÖ¸ü ¤êüµÖÖŸÖ
†Ö»Öê. †¿ÖÖ ¯ÖÏúÖ¸êü †Ö•Ö •Öê ú»ÖêŒ™ü¸ü ¯Ö¤ü ×Ö´ÖÖÔÖ ú¸üµÖÖŸÖ †Ö»Öê †ÖÆêü ŸµÖÖ“Öß Ö·µÖÖ †£ÖÖÔÖê
ÃÖã¹ý¾ÖÖŸÖ 14 ´Öê 1772 ÃÖÖ»Öß ¾ÖÖÖÔ ÆêüÛÃ™üÖÓ•Ö“µÖÖ úÖôûÖŸÖ —ÖÖ»µÖÖ“Öê ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖê.06
ŸÖŸúÖ»ÖßÖ ú»ÖêŒ™ü¸ü»ÖÖ ¾µÖÖ¯Öú †×¬ÖúÖ¸ü ×¤ü»µÖÖ´Öãôêû •Ö´ÖßÖ¤üÖ¸ü »ÖÖêú †ÃÖÓŸÖãÂ™ü
—ÖÖ»Öê, ŸµÖÖÓÖß ú»ÖêŒ™ü¸ü“Öê †×¬ÖúÖ¸ü ú´Öß ú¸üµÖÖÃÖÖšüß Óú¯ÖÖß¾Ö¸ü ¤ü²ÖÖ¾Ö †ÖÖ»ÖÖ ¾Ö ŸµÖÖ“ÖÖ
¯Ö×¸üÖÖ´Ö ´ÆüÖæÖ 1773 ´Ö¬µÖê ú»ÖêŒ™ü¸ü»ÖÖ ¯Ö¸üŸÖ ²ÖÖê»Ö¾ÖµÖÖŸÖ †Ö»Öê. ¯ÖÖ ŸµÖÖÓÖÖ ú»Öú¢ÖÖ µÖê£Öß»Ö
Óú¯ÖÖß“µÖÖ ´ÖãµÖ úÖµÖÖÔ»ÖµÖÖŸÖ ¯ÖÖšü×¾ÖµÖÖ‹ê¾Ö•Öß ×¾Ö³ÖÖÖÖ“µÖÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ ×šüúÖÖß šêü¾ÖµÖÖŸÖ †Ö»Öê. ŸµÖÖ
úÖôûÖŸÖß»Ö ×¾Ö³ÖÖÖ ´ÆüÖ•Öê“Ö †Ö•Ö“Öê ú»ÖêŒ™ü¸ü úÖµÖÖÔ»ÖµÖ ÆüÖêµÖ. µÖÖ ÃÖÖê²ÖŸÖ“Ö ´ÖÆüÃÖæ»Ö ÖÖêôûÖ
ú¸üµÖÖÃÖÖšüß ‹úÖ ¯ÖÏÖÓŸÖßµÖ ÃÖ×´ÖŸÖß“Öß Ã£ÖÖ¯ÖÖÖ ú¸üµÖÖŸÖ †Ö»Öß, ÖÓŸÖ¸ü“µÖÖ úÖôûÖŸÖ ÆüôæûÆüôæû ¯ÖÏÖÓŸÖßµÖ
ÃÖ×´ÖŸµÖÖÆüß ²Ö¸üÖÖÃŸÖ —ÖÖ»ÖÖ †Ö×Ö ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ¯ÖãÆüÖ ú»ÖêŒ™ü¸ü“µÖÖ ÆüÖŸÖß ¤êüµÖÖŸÖ †Ö»Öê.
†¿ÖÖ¯ÖÏúÖ¸êü ¯ÖãÆüÖ 1781 ´Ö¬µÖê ÃÖ¾ÖÔ ×•Ö»Æêü Øú¾ÖÖ ×¾Ö³ÖÖÖ Æêü ‡ÔÃ™ü ‡Ó×›üµÖÖ Óú¯ÖÖß ¾Ö ú»ÖêŒ™ü¸ü“µÖÖ
×ÖµÖÓ¡ÖÖÖÖÖ»Öß ¤êüµÖÖŸÖ †Ö»Öê. µÖÖ 07 úÖôûÖŸÖ ú»ÖêŒ™ü¸ü»ÖÖ êú¾Öôû ÃÖÖ´ÖÖµÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖÃÖÓ²ÖÓ¬Öß“Öê“Ö
†×¬ÖúÖ¸ü ¤êüµÖÖŸÖ †Ö»Öê. µÖÖ úÖôûÖŸÖ ú»ÖêŒ™ü¸ü»ÖÖ •Ö´ÖßÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö ÖÖêôûÖ ú¸üµÖÖ“Öê †×¬ÖúÖ¸ü
¤êüµÖÖŸÖ †Ö»Öê ÖÖÆßüŸÖ, ´ÖÖ¡Ö 1793 ´Ö¬µÖê •ÖÖòÖ ¿ÖÖê†¸ü •ÖÖê ÖÓŸÖ¸ü Ö¾ÆüÖÔ¸ü —ÖÖ»µÖÖÃÖ ŸµÖÖÖê †ÃÖê
¯ÖÏ×ŸÖ¯ÖÖ¤üÖ êú»Öê úß, ú»ÖêŒ™ü¸ü»ÖÖ ¯Öæ¾Öá ×¤ü»Öê»Öê †×¬ÖúÖ¸ü ¯Ö¸üŸÖ ¤êüµÖÖŸÖ µÖÖ¾ÖêŸÖ, úÖ¸üÖ ŸµÖÖÓ“µÖÖ ´ÖŸÖê
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ¥üÂ™üµÖÖ ÖÖ•ÖÖß ¾µÖŒŸÖß •Ö´ÖßÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö •Ö´ÖÖ ú¸üµÖÖÃÖÖšüß ×¾ÖÀ¾ÖÖÃÖ¯ÖÖ¡Ö ÖÃÖŸÖÖŸÖ.
Page | 109
ŸÖÃÖê“Ö ¸üÖ•ÖúßüµÖ ¥üÂ™üßÖê ÖÖ•ÖÖß ¾µÖŒŸÖß“µÖÖ ÆüÖŸÖÖŸÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö ¾ÖÃÖæ»Öß“Öê †×¬ÖúÖ¸ü ¸ü×Æü»Öê ŸÖ¸ü
Óú¯ÖÖß“Öê ×ÖµÖ¡ÖÓÖ ¯ÖæÖÔÔ ¯ÖÏ¤êü¿ÖÖ¾Ö¸ü ¸üÖÆæü ¿ÖúŸÖ ÖÖÆüß. ŸµÖÖÃÖÖšüß ´ÖÆüÃÖæ»Öß“Öê †×¬ÖúÖ¸ü ú»ÖêŒ™ü¸ü»ÖÖ
¤êüµÖÖŸÖ µÖÖ¾ÖêŸÖ µÖÖ ÖÖêÂ™üß“ÖÖ ¯Ö×¸üÖ´Ö ´ÆüÖæÖ ¯Ö¸üŸÖ ú»ÖêŒ™ü¸ü»ÖÖ ¾Ö¸ßü»Ö ÃÖ¾ÖÔ †×¬ÖúÖ¸ü ¤êüµÖÖŸÖ
†Ö»Öê. ú»ÖêŒ™ü¸ü“Öê ´ÖÆüÃÖæ»Öß¾Ö¸ ×ÖµÖÓ¡ÖÖ ¯ÖÏÃ£ÖÖ×¯ÖŸÖ —ÖÖ»Öê •Öê †Ö•Ö ¤êüÖß»Ö †ÃÖ»µÖÖ“Öê ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖê.
1786 ´Ö¬µÖê ú»ÖêŒ™ü¸ü»ÖÖ úÖÆüß µÖÖ×µÖú Ã¾Ö¹ý¯ÖÖ“Öê †×¬ÖúÖ¸ü ¤êüÖß»Ö ¤êüµÖÖŸÖ
†Ö»Öê.08 µÖÖ †×¬ÖúÖ¸üÖÖæÃÖÖ¸ü ú»ÖêŒ™ü¸ü •Ö×´ÖÖß“µÖÖ ´ÖÖ»ÖúßÆüŒúÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß“Öê ¾ÖÖ¤ü ÃÖÖê›ü¾Öæ »ÖÖÖ»Öê. •Öê
úÖµÖÔ †Ö•Ö¤êüÖß»Ö ú»ÖêŒ™ü¸ü ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›üßŸÖ †ÖÆêüŸÖ, ¯ÖÖ µÖÖ †×¬ÖúÖ¸üÖ»ÖÖ Æßü ŸÖŸúÖ×»ÖÖ •Ö´ÖßÖ¤üÖ¸üÖÓÖß
×¾Ö¸Öê¬Ö êú»ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ. ŸµÖÖÖãÃÖÖ¸ü ŸÖŸúÖ»ÖßÖ Ö¾ÆüÖÔ¸ü »ÖÖò›Ôü úÖòÖÔ¾ÖÖ×»ÖÃÖ ¾Ö¸ü ¤ü²ÖÖ¾Ö †ÖÖæÖ
´ÖÆüÃÖæ»ÖÖÃÖÓ²ÖÓ¬Öß“Öê ¾Ö •Ö×´ÖÖß“µÖÖ (tital) ´ÖÖ»ÖúßÃÖÓ²ÖÓ¬Öß“Öê ¾ÖÖ¤ü ÃÖÖê›ü×¾ÖµÖÖ“Öê †×¬ÖúÖ¸ü 1793
´Ö¬µÖê ‹úÖ ÃÖÖ¤üß µÖÖµÖÖ¬Öß¿ÖÖú›ê ¤êüµÖÖŸÖ †Ö»Öê.09 ŸµÖÖÖãÃÖÖ¸ü ¾ÖŸÖÔ´ÖÖÖ ×•Ö»ÆüÖ µÖÖµÖÖ¬Öß¿ÖÖ“Öê ¯Ö¤ü
×Ö´ÖÖÔÖ —ÖÖ»Öê. µÖÖ †×¬ÖúÖ¸üÖ´Öãôêû ú»ÖêŒ™ü¸ü ‹ê¾Ö•Öß ×•Ö»ÆüÖ µÖÖµÖÖ¬Öß¿Ö ÆüÖ“Ö ×•Ö»ÆüÖ“ÖÖ, ×¾Ö³ÖÖÖÖ“ÖÖ
Ö¸üÖ úÖµÖÔúÖ¸üß †×¬ÖúÖ¸üß ²ÖÖ»ÖÖ µÖÖ“ÖÖ ¯Ö×¸üÖÖ´Ö †ÃÖÖ —ÖÖ»ÖÖ úßú, µÖÖµÖÖ¬Öß¿Ö ×•Ö»ÆüÖ
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖú›êü ¯Öã¸êüÃÖÖ ¾Öêôû ¤êü‰ú ¿ÖúŸÖ Ö¾ÆüŸÖÖ. ´ÆüÖæÖ ¯ÖãÆüÖ •Ö×´ÖÖßÃÖÓ²ÖÓ¬Öß“Öê †×¬ÖúÖ¸ü
ú»ÖêŒ™ü¸üú›êü“Ö ¤êüµÖÖ“Öß Ö¸ü•Ö ³ÖÖÃÖæ »ÖÖÖ»Öß. ŸÖÃÖê“Ö µÖÖ úÖôûÖŸÖ ˆ¢Ö¸ü-¯ÖÛ¿“Ö´Ö ¯ÖÏÖÓŸÖÖŸÖ †Öêú
×šüúÖÖß ²ÖêúÖµÖ¤êü¿Öß¸ü •Ö×´ÖÖß“ÖÖ ŸÖÖ²ÖÖ ‘ÖêµÖÖŸÖ µÖê‰ú »ÖÖÖ»ÖÖ. úÖÆüß •Ö×´ÖÖß ÖÖê™üµÖÖ ÖÖ¾ÖÖ¾Ö¸ü
×¾ÖúŸÖ ‘ÖêµÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ. ŸµÖÖ“Öê ´ÖãµÖ úÖ¸üÖ ´ÆüÖ•Öê ŸµÖÖ úÖôûÖŸÖ ú»ÖêŒ™ü¸ü»ÖÖ ¯Öæ¾ÖáÃÖÖ¸üÖê †×¬ÖúÖ¸ü
Ö¾ÆüŸÖê. µÖÖ“Ö úÖôûÖŸÖ ´ÆüÖ•Öê 1830 ´Ö¬Öß»Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ ÃÖã¬ÖÖ¸ü †µÖÖêÖÖ“Öê ‹ú ÃÖ¤üÃµÖ ´Öò•ÖÖê †ÃÖê
ÃÖã“Ö×¾Ö»Öê úßú, ×•Ö»ÆüÖŸÖ †ÃÖ»Öê»µÖÖ ÃÖ¾ÖÔ ×¾Ö³ÖÖÖ“µÖÖ úÖµÖÖÔŸÖ ÃÖ´Ö¾ÖµÖ Ã£ÖÖ¯ÖÖ ú¸üµÖÖÃÖÖšüß
ú»ÖêŒ™ü¸ü»ÖÖ •ÖÖÃŸÖßŸÖ •ÖÖÃŸÖ †×¬ÖúÖ¸ü ¤êüµÖÖŸÖ µÖÖ¾ÖêŸÖ.
´Öò•Ö“µÖÖ ´ÖŸÖê ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß ÃÖÓ¯ÖæÖÔÔ •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ú»ÖêŒ™ü¸ü¾Ö¸ü ™üÖú»Öß ¯ÖÖ×Æü•Öê úÖ¸üÖ
×•Ö»ÆüÖ“Öß ÃÖÓ¯ÖæÖÔÔ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ ÃÖ¢ÖÖ ‹úÖ“Ö ¾µÖŒŸÖß“µÖÖ ÆüÖŸÖß ×¤ü»µÖÖÖê ×¾Ö×¾Ö¬Ö ˆ×¤üüÂ™üµÖê ÃÖÖ¬µÖ
ÆüÖêµÖÖÃÖÖšüß ´Ö¤üŸÖ ÆüÖê‡Ô»Ö, ´ÆüÖ•Öê“Ö ú»Öêú™ü¸ü“µÖÖ ÃÖ¢ÖêŸÖ ¾ÖÖœü ú¸üÖ¾Öß ¾Ö µÖÖµÖ¤üÖÖÖ“Öê †×¬ÖúÖ¸ü
¤üêüÖß»Ö ŸµÖÖÓ“µÖÖú›êü ¤üêüµÖÖŸÖ µÖÖ¾ÖêŸÖ. †ÃÖê ´ÖŸÖ ÆüÖêŸÖê. 1831 ´Ö¬µÖê ²Öë×™üÖÓÖê ¤üêüÖß»Ö †ÃÖê“Ö ´ÖŸÖ
¾µÖŒŸÖ êú»Öê ÆüÖêŸÖê. µÖÖ úÖôûÖŸÖ Óú¯ÖÖßÖê ¾Ö ŸµÖÖÓ“µÖÖ †×¬ÖúÖ·µÖÖÓú›æÖ ú»ÖêŒ™ü¸ü“µÖÖ †×¬ÖúÖ¸üÖŸÖ
†×¬Öú ¾ÖÖœü ú¸üÖ¾Öß, †ÃÖê ´Æü™ü»Öê •ÖÖŸÖ ÆüÖêŸÖê ŸÖ¸ü ¤üãüÃÖ·µÖÖ ²ÖÖ•ÖæÖê ×¾Ö¿ÖêÂÖŸÖÖ •Ö´ÖßÖ¤üÖÓ¸üÖú›æüÖ µÖÖ
Page | 110
ÖÖêÂ™üßÃÖ ×¾Ö¸üÖê¬Ö êú»ÖÖ •ÖÖŸÖ ÆüÖêŸÖÖ úÖ¸üÖ µÖÖ´Öãôêû ŸµÖÖÓ“Öê ²Ö¸êü“Ö ×ÆüŸÖÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´ÖÖ¸ü»Öê •ÖÖÖÖ¸ü ÆüÖêŸÖê.
µÖÖ“ÖÖ“Ö ¯Ö×¸üÖÖ´Ö ´ÆüÖæÖ 1829 ´Ö¬µÖê ×¾Ö³ÖÖßµÖ †ÖµÖãŒŸÖÖÓÓ“Öß ×ÖµÖãŒŸÖß ú¸üµÖÖŸÖ †Ö»Öß. †Ö•Ö
¤êüÖß»Ö Æêü ¯Ö¤üü úÖµÖ´Ö †ÖÆê. ÆüÖ ×¾Ö³ÖÖÖßµÖ †ÖµÖãŒŸÖ “ÖÖ¸ü ŸÖêú ¯ÖÖ“Ö (4-5) ×•Ö»ÆüÖ“µÖÖ ú»ÖêŒ™ü¸ü¾Ö¸ü
×ÖµÖÓ¡ÖÖ šêü¾Öæ »ÖÖÖÖ»ÖÖ. †¿ÖÖ¯ÖÏúÖ¸êü ‡ÔÃ™ü ‡Ó×›üµÖÖ Óú¯ÖÖß“µÖÖ úÖôûÖŸÖ“Ö Ö·µÖÖ †£ÖÖÔÖê ¾ÖŸÖÔ´ÖÖÖ
ú»ÖêŒ™ü¸ü ¯Ö¤üÖ“Öß ¾Ö úÖµÖÖÔ»ÖµÖÖ“Öß ×ÖÙ´ÖŸÖß —ÖÖ»Öß. ¾Ö ¯Ö×Æü»µÖÖÓ¤üÖ ²ÖÖÖÓ»Ö ¯ÖÏÖÓŸÖÖŸÖ ×²ÖÎ×™ü¿ÖÖÖß µÖÖ“ÖÖ
¯Ö×Æü»ÖÖ ¯ÖÏµÖÖêÖ êú»ÖÖ. ÖÓŸÖ¸ü ´ÖÖ¡Ö ´Ö¦üÖÃÖ ¯ÖÏÖÓŸÖÖŸÖ •Ö´ÖßÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö ÖÖêôûÖ ú¸üµÖÖÃÖÖšüß ú»ÖêŒ™ü¸ü¾Ö¸ü ¾Ö
ŸµÖÖÓ“µÖÖ úÖµÖÖÔ¾Ö¸ü ×ÖµÖ¡ÖÓÖ šüê¾ÖµÖÖÃÖÖšüß ü´ÖÆüÃÖæ»Ö ´ÖÓ›üôûÖ“Öß (Revenue Board) Ã£ÖÖ¯ÖÖÖ
ú¸üµÖÖŸÖ †Ö»Öß ¾Ö ‡ŸÖ¸ü úÖµÖÖÔ“µÖÖ ²ÖÖ²ÖŸÖßŸÖ ´ÖÖ¡Ö ²ÖÓÖÖ»Ö ¯ÖÏÖÓŸÖÖ¯ÖÏ´ÖÖÖê“Ö ´Ö¦üÖÃÖ ¯ÖÏÖÓŸÖÖŸÖß»Ö
ú»ÖêŒ™ü¸ü»ÖÖ †×¬ÖúÖ¸ü ¤êüµÖÖŸÖ †Ö»Öê. ú»ÖêŒ™ü¸ü“µÖÖ úÖµÖÖÔ¾Ö¸ü ¤üêüÖ¸êüÖ ¾Ö ×ÖµÖ¡ÖÓÖ šêü¾ÖµÖÖ“Öê
†×¬ÖúÖ¸ü ´ÖÆüÃÖæ»Ö ´ÖÓ›üôûÖ»ÖÖ ¤üêüµÖÖŸÖ †Ö»Öê ŸÖÃÖê“Ö £ÖÖò´ÖÃÖ ´ÖòÖÏÖê“µÖÖ úÖôûÖŸÖ ´Ö¦üÖÃÖ ´Ö¬µÖê ¤üêüÖß»Ö
ú»ÖêŒ™ü¸ü»ÖÖ µÖÖµÖÖ¬Öß¿ÖÖ“Öê ¾Ö ¯ÖÖê»ÖßÃÖÖÓ“µÖÖ úÖµÖÖÔ¾Ö¸ü ¤üêüÖ¸êüÖ šêü¾ÖµÖÖ“Öê †×¬ÖúÖ¸ü ¤üêüµÖÖŸÖ †Ö»Öê
ÆüÖêŸÖê. ´ÆüÖæÖ †Ö•Ö¤êüÖß»Ö ú»ÖêŒ™ü¸ü ×•Ö»ÆüÖ µÖÖµÖ¤Óü›üÖÛ¬ÖúÖ¸üß (District Magistrate)
10
´ÆüÖæÖ“Ö †ÖêôûÖ»ÖÖ •ÖÖŸÖÖê. ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÖê»ÖßÃÖ †¬ÖßÖú ú»ÖêŒ™ü¸ü“µÖÖ ´ÖÖÖÔ¤ü¿ÖÔÖÖÖ»Öß úÖ´Ö
ú¸üŸÖÖê, ´ÆüÖ•Öê úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ÃÖÖÓ³ÖÖôûµÖÖ“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÖê»ÖßÃÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ
ú»ÖêŒ™ü¸ü“µÖÖ ´ÖÖÖÔ¤ü ¿ÖÔÖÖÖãÃÖÖ¸ü ×•Ö»ÆµÖüÖŸÖ úÖµÖÔ ú¸üßŸÖ †ÃÖŸÖÖê.
´ÖÓã²Ö‡Ô ¯ÖÏÖÓŸÖÖŸÖ ‡ÓÖÏ•Öß ¯Ö¬¤üüŸÖß“Öê ×•Ö»ÆüÖ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ 1818 ´Ö¬µÖê ÃÖã¹ý —ÖÖ»Öê ´Ö¸üÖšüµÖÖÓ“µÖÖ úÖôûÖŸÖ
×•Ö»ÆüÖ ÆüÖ ´ÖÖ´Ö»Öê¤üÖ¸üÖ“µÖÖ ×ÖµÖ¡ÖÓÖÖÖÖ»Öß ÆüÖêŸÖÖ. ¯ÖÖ 1818 ´Ö¬µÖê ‡ÓÖÏ•ÖÖÖß ´Ö¸üÖšüÖ ÃÖ¸ü¤üÖ¸üÖÓ“ÖÖ
¯Ö¸üÖ³Ö¾Ö úºþÖ ´ÖÖ´Ö»Öê¤üÖ¸üÖ“Öê ÃÖ¾ÖÔ ³Öæ-³ÖÖÖ ‹ú¡Ö úºþÖ ŸµÖÖ ³ÖÖÖÖÃÖ ×•Ö»ÆüÖ †ÃÖê ÖÖ¾Ö ×¤üü»Öê. ŸµÖÖ
×•Ö»ÆüÖ“µÖÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß ÃÖÓ¯ÖæÖÔÔ •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ú»ÖêŒ™ü¸ü¾Ö¸ü ÃÖÖê¯Ö×¾ÖµÖÖŸÖ †Ö»Öß. Æüß ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ´ÖÓã²Ö‡Ô
¯ÖÏÖÓŸÖÖ“Öê ¯ÖÏ´ÖãÖ ´ÖÖ‰Óú™ü Ã™ü†›Ôü-‡»Ö×±úÖ Ã™üÖêÖ Öê ÃÖãºþ êú»Öß ÆüÖêŸÖß. ´ÖÓ²Ö‡Ô ¯ÖÏÖÓŸÖÖŸÖß»Ö •Öê ´ÖÖ´Ö»Öê¤üÖ¸ü
ÆüÖêŸÖê ŸµÖÖ“Öß ¯Ö¤üÖ¾Ö®ÖŸÖß úºþÖ ŸµÖÖÓÖÖ †ÖŸÖÖ“µÖÖ ŸÖÆü×ÃÖ»Ö¤üÖ¸üÓÖ“ÖÖ ¤üü•ÖÖÔ ¤üêüµÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ. ŸµÖÖ“Öê Öê¡Ö
ŸÖÖ»ÖãŒµÖÖ“µÖÖ ´ÖµÖÖÔ¤üêŸÖ šêü¾ÖµÖÖŸÖ †Ö»Öê. 1827 ´Ö¬µÖê ´ÖÓ²Ö‡Ô †×¬Ö×ÖµÖ´Ö (Bombay code-
1827) «üÖ¸êü ú»ÖêŒ™ü¸ü“Öê †×¬ÖúÖ¸ü ¾Ö úÖµÖÖÔ“Öß ¾µÖÖµÖÖ ú¸üµÖÖŸÖ †Ö»Öß.11 ´ÖÆüÃÖæ»ÖÖ“Öß †úÖ¸üÖß
¾Ö ¾ÖÃÖæ»Öß ú¸üÖê ¾Ö µÖÖµÖ¤üÖÖÖ“Öê †×¬ÖúÖ¸ü ŸµÖÖ»ÖÖ ¤üêüµÖÖŸÖ †Ö»Öê.
Page | 111
1858 “µÖÖ ˆšüÖ¾ÖÖÖÓŸÖ¸ü“Öß •Ö¾Öôû¯ÖÖÃÖ ¯Ö®ÖÖÃÖ ¾ÖÂÖì ¿ÖÖÓŸÖŸÖÖ´ÖµÖ ¾ÖÖŸÖÖ¾Ö¸üÖÖŸÖ
Öê»Öß.µÖÖ úÖôûÖŸÖ ¸üÖ•µÖÖ“µÖÖ úÖµÖÖÔŸÖ ²Ö¸üß“Ö ¾ÖÖœü —ÖÖ»Öß. ¸üÃŸÖê, ¸êü»¾Öê, ×¿ÖÖÖ, ¿ÖêŸÖßÃÖã¬ÖÖ¸ü, ¤üãüÂúÖôû
¾Ö ÃÖÖ£Öß“µÖÖ ¸üÖêÖÖÓ“ÖÖ ¯ÖÏÖ¤Ôãü³ÖÖ¾Ö ¾ÖÖœü»ÖÖ. µÖÖ úÖµÖÖÔ“µÖÖ ²ÖÖ²ÖŸÖßŸÖ »ÖÖêúÖÓÖÖ ´Ö¤üüŸÖ ú¸üÖê. ú»ÖêŒ™ü¸ü ¾Ö
ÃÖ¸üúÖ¸ü»ÖÖ ³ÖÖÖ ¯Ö›ü»Öê. ¾ÖÖÓ¸ü¾ÖÖ¸ü ˆ¤üË³Ö¾ÖÖÖ·µÖÖ ÃÖÖ£Öß“µÖÖ ¸üÖêÖÖÖê ŸÖ¸ü ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ»ÖÖ ‹ú ¯ÖÏúÖ¸ü“Öê
†Ö¾ÆüÖÖ“Ö ×¤üü»Öê ÆüÖêŸÖê. ´Ö¦üüÖÃÖ ¾Ö ´ÖÓ²Ö‡Ô ¯ÖÏÖÓŸÖÖŸÖ ´ÖÖ´Ö»Öê¤üÖ¸üÖ“µÖÖ ¾ÖŸÖßÖê ¸üÖêÖÖÓ“ÖÖ ²ÖÓ¤üÖê²ÖÃŸÖ ú¸üµÖÖÃÖÖšüß
Ã£ÖÖ×Öú »ÖÖêúÖÓ¿Öß ÃÖ´Ö¾ÖµÖ ÃÖÖ¬ÖµÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ †Ö×Ö ú»ÖêŒ™ü¸ü»ÖÖ ÃÖ¾ÖÔ úÖµÖÖÔ¾Ö¸ü ×ÖµÖÓ¡ÖÖ
šêü¾ÖµÖÖ“Öê †×¬ÖúÖ¸ü µÖÖ“Ö ¾Öêôûß ¤üêüµÖÖŸÖ †Ö»Öê. ú»ÖêŒ™ü¸ü †ÖŸÖÖ ¿ÖŒŸÖß¿ÖÖ»Öß ¾Ö †Û¬ÖúÖ¸ ÃÖÓ¯Ö®Ö
¾µÖŒŸÖß ²ÖÖ»ÖÖ.ü µÖÖ“Ö úÖôûÖŸÖ ´ÆüÖ•Öê 1880 “µÖÖ ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ¤üãüÂúÖôûÖŸÖ †ÖµÖÖêÖÖÖê ŸÖŸúÖ»ÖßÖ
ÖÏÖ´ÖßÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß ¯ÖÖÆüÖß êú»Öß. †Ö×Ö †ÃÖê ÃÖã“Ö×¾Ö»Öê úß, ú»ÖêŒ™ü¸ü»ÖÖ †Ö¾Ö¿µÖúŸÖêÖãÃÖÖ¸ü ¾Ö
¯Ö×¸üÛÃ£ÖŸÖß ¯ÖÖÆæüÖ ¯ÖÏ¿Ö ÃÖÖê›ü×¾ÖµÖÖ“Öê †Û¬ÖúÖ¸ü ¤üüµÖÖ¾ÖêŸÖ µÖÖ“ÖÖÆüß ¯Ö¸üßÖÖ´Ö ´ÆüÖæÖ ú»ÖêŒ™ü¸ü ÆüôæûÆüôæ
×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ ‘Ö™üú ²ÖÖ»ÖÖ.û12
1919 “µÖÖ ÃÖã¬ÖÖ¸üÖÖ úÖµÖ¤üÖ ÖãÃÖÖ¸ü †Öêú ÃÖã¬ÖÖ¸üÖÖ ÃÖã“Ö¾ÖæÖ ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖŸÖ
†Ö´Öæ»ÖÖÖÏ ²Ö¤ü»Ö ‘Ö›ü¾ÖæÖ †ÖÖ»ÖÖ. ÃÖÖÆü×•Öú“Ö ŸµÖÖ“ÖÖ ¯Ö×¸üÖÖ´Ö ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ¾Ö¸üÆüß —ÖÖ»Öê»ÖÖ
×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖÖê µÖÖ ÃÖã¬ÖÖ¸üÖÖÓ´Öãôêû ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ Ã£ÖÖ×Öú Ã¾Ö¸üÖ•µÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ“Öß †Ö×Ö Ö¾ÖßÖ ¿ÖÖÃÖÖ ¯Ö¬¤üŸÖß“Öß
(×«ü¤ü»Ö) †ÖêôûÖ úºþÖ ¤êüµÖÖŸÖ †Ö»Öß. †¿ÖÖ ×«ü¤ü»Ö ¸üÖ•µÖ¯Ö¬¤üŸÖß ´Ö¬Öß»Ö ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ»ÖÖ
†ÖÖê¤ü¸ü“µÖÖ¯ÖêÖÖ ¾ÖêÖôûµÖÖ ¯Ö¬¤üŸÖßÖê †Ö¯Ö»Öß úÖµÖÔ ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›üÖ¾Öß »ÖÖÖŸÖ †ÃÖŸÖ. district boards
ÃÖÖ¸üµÖÖ ÃÖÓÃ£ÖÖú›êü †Öêú ×¾ÖÂÖµÖ ÃÖÖê¯Ö¾ÖæÖ ŸµÖÖ ×¾ÖÂÖµÖÖ“Öß ÃÖÓ¯ÖæÖÔ •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ŸµÖÖÓ“µÖÖ¾Ö¸ü“Ö
™üÖúµÖÖŸÖ †Ö»Öß. µÖÖ´Ö¬µÖê ¯ÖÏÖ´ÖãµÖÖÖê ×¿ÖÖÖ, †¸üÖêµÖ, ”Öê™êü ²ÖÖÓ¬ÖúÖ´Ö †Ö×Ö µÖÖ ÃÖÖ¸üÖê“Ö ‡ŸÖ¸ü
úÖÆüß ×¾ÖÂÖµÖ ´ÖµÖÖÔ×¤üŸÖ Ã¾Ö¹ý¯ÖÖŸÖ ÃÖ´ÖÖ×¾ÖÂ™ü †ÖÆêüŸÖ. µÖÖ×¿Ö¾ÖÖµÖ Ö¾ÖßÖ ×«ü¤ü»Ö ¸üÖ•µÖ ¯Ö¬¤üŸÖß“µÖÖ
¯Ö×¸üÖÖ´Öß ×¾Ö×¾Ö¬Ö ´ÖÓ¡µÖÖ“µÖÖ ×ÖµÖ¡ÖÓÖÖÖÖ»Öß †ÃÖ»Öê»µÖÖ †Öêú ÖÖŸµÖÓÖ“Ößû Øú¾ÖÖ ×¾Ö³ÖÖÖÖ“Öß ‹ú
Ö¾ÖßÖ ¿ÖéÖÓ»ÖÖ ×Ö´ÖÖÔÖ —ÖÖ»Öê»Öß ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖê. µÖÖ´Öãôêû ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ»ÖÖ ¯ÖÏŸµÖÖ úÖµÖÔ ú¸üÖ¾Öê
»ÖÖÖŸÖ †ÖÆêü. ´ÆüÖ•Öê“Ö ×•Ö»ÆüÖŸÖß»Ö ÃÖ¾ÖÔ úÖµÖÖÔ»ÖµÖÖÓ“ÖÖ ÃÖ´Ö¾ÖµÖÖ“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ú»ÖêŒ™ü¸ü¾Ö¸ü
™üÖúµÖÖŸÖ †Ö»Öß. †¿ÖÖ¯ÖÏúÖ¸êü ×«ü¤ü»Ö ¸üÖ•µÖ ¯Ö¬¤üŸÖßŸÖß»Ö †ÃÖÖ´ÖÖµÖ †›ü£ÖôûµÖÖÓ´Ö¬µÖêÆüß ×•Ö»ÆüÖ
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ †ŸµÖÓŸÖ ¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß, ÃÖ¾ÖÔÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Öú ¾Ö ¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß ÃÖ´Ö¾ÖµÖúÖ“µÖÖ ³Öæ×´ÖêúŸÖæÖ ÃÖÖŸÖŸµÖÖÖê ×™üæúÖ
Page | 112
¸üÖÆüß»Öê ´ÆüÖæÖ“Ö ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ˆ¤üµÖ ¾Ö ×¾ÖúÖÃÖÖŸÖß»Ö ‹ú †ŸµÖÓŸÖ ´ÖÆü¢¾Ö¯ÖæÖÔÔ ¾Ö úÃÖÖê™üß“ÖÖ
™ü¯¯ÖÖ ÃÖ´Ö•Ö»ÖÖ •ÖÖŸÖÖê.
1919 ŸÖê 1947 µÖÖ úÖôûÖŸÖ ¤êüÖß»Ö †Öêú ‘Ö™üÖÖÓ´Öãôêû ú»ÖêŒ™ü¸ü“µÖÖ †×¬ÖúÖ¸ÖŸÖ ¾ÖÖœü
—ÖÖ»Öß. ú»ÖêŒ™ü¸ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ ²ÖÖ»ÖÖ. µÖÖ úÖôûÖŸÖ ÎúÖÓ×ŸÖúÖ¸üß †Ö×Ö ¸üÖÂ™Òü¾ÖÖ¤üÖ´Öãôê
¤êü¿ÖÖŸÖ ×ÆÓüÃÖú ¤ÓüÖ»Öß ¾ÖÖœü»µÖÖ. ØÆü¤æü- ´ÖãÛÃ»Ö´Ö µÖÖÓ“Öê ¯ÖÏ¿Ö ÃÖÖê›ü¾ÖµÖÖ“Öê ²Ö¸êü“Ö úÖµÖÔ ¾ÖÖœü»Öê. ŸÖÃÖê“Ö
µÖÖ úÖôûÖŸÖ Ö¾ÖßÖ ˆ¤üµÖÖêÖ¬ÖÓ§ê ¾ÖÖœü»Öê ¾Ö ŸµÖÖ´Öãôêû úÖ¸üÖÖµÖÖŸÖ úÖ´Ö ú¸üÖÖ·µÖÖ úÖ´ÖÖÖÓ¸üÖ“Öê †Öêú
¯ÖÏ¿Ö ×Ö´ÖÖÔÖ —ÖÖ»Öê. ŸµÖÖ´Öãôê“Ö 1947 ´Ö¬µÖê Ã£ÖÖ×Öú ÃÖÓÃ£ÖÖ¾Ö¸ü µÖÖ Ö¾ÖßÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß ¾Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÓ“Öß
•Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ™üÖúµÖÖŸÖ †Ö»Öß. ŸÖÃÖê“Ö µÖÖ úÖôûÖŸÖ úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£Öê“ÖÖ ¯ÖÏ¿Ö ÃÖÖê›ü×¾ÖµÖÖÃÖÖšüß
ú»ÖêŒ™ü¸ü»ÖÖ ×¾Ö¿ÖêÂÖ †×¬ÖúÖ¸ü ¤êüµÖÖŸÖ †Ö»Öê.
†¿ÖÖ¯ÖÏúÖ¸êü ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß †Ö¬Öã×Öú ´ÖãÆæüŸÖÔ´Öêœü ×²ÖÎ×™ü¿ÖÖÓ“µÖÖ“Ö úÖôûÖŸÖ
Ö·µÖÖ †£ÖÖÔÖê ¸üÖê¾Ö»Öß Öê»Öß. ×•Ö»ÆüÖ ¾Ö ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ·µÖÖÓ“Öê Æêü ¯Ö¤ü ŸµÖÖÓÖß †Ö¯Ö»µÖÖ Ã¾ÖÖ£ÖÖÔÃÖÖšüß,
†Ö¯Ö»Öß ÃÖ¢ÖÖ †×¬Öú ´Ö•Ö²ÖæŸÖ ú¸üµÖÃÖÖšüß ¾Ö ‹ú ”û¡Öß ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ×Ö´ÖÖÔÖ ú¸üµÖÖÃÖÖšüß ¾ÖÖ¯Ö¸ü»Öê.
ŸµÖÖ úÖôûÖŸÖß»Ö ú»ÖêŒ™ü¸ü ´ÆüÖ•Öê Ö·µÖÖ †£ÖÖÔÖê ‹ú ¿ÖŒŸÖß¿ÖÖ»Öß †×¬ÖúÖ¸üß ÆüÖêŸÖÖ. ŸµÖÖ“ÖÖ ¤ü¸üÖ¸üÖ
ÃÖÓ¯ÖæÖÔ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ¾Ö¸ü, •ÖÖŸÖê¾Ö¸ü ÆüÖêŸÖÖ. ŸÖÖê Ö·µÖÖ †£ÖÖÔÖê ÃÖÖ´ÖÖµÖ ´ÖÖÖÃÖÖÓ“ÖÖ ´ÖÖµÖ²ÖÖ¯Ö ÆüÖêŸÖÖ. ¯ÖÖ
†ÃÖê †ÃÖ»Öê ŸÖ¸üßÆüß ŸÖÖê •ÖÖŸÖê¯ÖÖÃÖæÖ ¤æü¸ü •ÖÖµÖÖ“ÖÖ •ÖÖÖæÖ-²Öã•ÖæÖ ¯ÖÏµÖŸÖ ú¸üßŸÖ ÆüÖêŸÖÖ. úÖÆüßÆüß
†ÃÖÖê, ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ¸üß Æêü ¯Ö¤ü ×²ÖÎ×™ü¿ÖÖÓÖß ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ»ÖÖ ×¤ü»Öê»Öß ¤êüÖÖß“Ö ÆüÖêµÖ.
3.2 Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖÖê¢Ö¸ü úÖôû :

³ÖÖ¸üŸÖÖ»ÖÖ Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖ ×´ÖôûÖ»µÖÖÖŸÖÓ¸ü Æüß ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ Æüß ×²ÖÎ×™ü¿Ö
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ¾µÖ¾ÖÃ£Öê¾Ö¸ü ±úÖ¸ü¿Öß †Ö¬ÖÖ×¸üŸÖ †ÖÆêü. ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ¾µÖ¾ÖÃ£ÖêŸÖ ×¾Ö×¾Ö¬Ö ÃŸÖ¸ü
Ã¾ÖßúÖ¸üµÖÖŸÖ †Ö»Öê †ÖÆêüŸÖ ŸÖê ¯Öãœüß»Ö ¯ÖÏ´ÖÖÖê ---
Page | 113
1) ëú¦üßµÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ÃÖÓ¸ü“ÖÖÖ:
ëú¦üßµÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ÃÖÓ¸ü“ÖÖÖ
¸üÖÂ™Òü¯ÖŸÖß
¯ÖÓŸÖ¯ÖÏ¬ÖÖÖ ´ÖÓ¡Öß´ÖÓ›üôû ´ÖÓ¡Öß ¯Ö×¸üÂÖ¤ü ¯ÖÓŸÖ¯ÖÏ¬ÖÖÖ ´ÖÓ×¡Ö´ÖÓ›üôû ëú¦üßµÖ

úÖµÖÖÔ»ÖµÖ ÃÖ×“Ö¾ÖÖ»ÖµÖ ÃÖ×“Ö¾ÖÖ»ÖµÖ
2) ¸üÖ•µÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ :
¸üÖ•µÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ÃÖÓ¸ü“ÖÖÖ
¸üÖ•µÖ¯ÖÖ»Ö
´ÖãµÖ´ÖÓ¡Öß ´ÖÓ¡Öß´ÖÓ›üôû ÃÖ×“Ö¾ÖÖ»ÖµÖ

3) Û•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ :
×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß ÃÖÓ¸ü“ÖÖÖ
×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ¸üß ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÖê»ÖßÃÖ †×¬ÖÖú ´ÖãµÖúÖµÖÔúÖ¸üß †×¬ÖúÖ¸üß

(×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ) (úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ) (Ã£ÖÖ×Öú Ã¾ÖÖ¿ÖÖÃÖÖ)
4) ŸÖÖ»ÖãúÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ :
ŸÖÖ»ÖãúÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß ÃÖÓ¸ü“ÖÖÖ
ŸÖÆüÃÖß»Ö¤üÖ¸ü Ö™ü×¾ÖúÖÃÖ †×¬ÖúÖ¸üß
Page | 114
5) ÖÏÖ´Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ :
ÖÏÖ´Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß ÃÖÓ¸ü“ÖÖÖ
ÖÏÖ´ÖÃÖê¾Öú ŸÖ»ÖÖšüß ¯ÖÖê»ÖßÃÖ ¯ÖÖ™üß»Ö
Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖÖê¢Ö¸ü úÖôûÖŸÖ ¤êüÖß»Ö ú»ÖêŒ™ü¸ü“Öê ¯Ö¤ü ¾Ö ×•Ö»ÆüÖ ÆüÖ“Ö †Ö¬Öã×Öú

³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ ‘Ö™üú ´ÆüÖæÖ ´ÖÖµÖ ú¸üµÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ. †Ö•Ö ³ÖÖ¸üŸÖÖ“ÖÖ ÃÖÓ¯ÖæÖÔ
³Öæ³ÖÖÖ ÆüÖ úÖêÖŸµÖÖ ÖÖ úÖêÖŸµÖÖ ×•Ö»ÆüµÖÖ¿Öß •ÖÖê›ü»Öê»ÖÖ †ÖÆêü. ´ÆüÖ•Öê“Ö ×•Ö»ÆüÖ ÆüÖ“Ö †Ö•Ö¤êüÖß»Ö
Öê¡ÖßµÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ ‘Ö™üú †ÖÆêü. µÖÖ“Ö ‘Ö™úÖ´ÖÖ±ÔúŸÖ ëú¦ü ¾Ö ¸üÖ•µÖ ÃÖ¸üúÖ¸ü“Öê úÖÖ ¾Ö ›üÖêôêû
´ÆüÖæÖ úÖ´Ö ú¸üßŸÖ †ÖÆêü. üú»ÖêŒ™ü¸ü †Ö•Ö Ö·µÖÖ †£ÖÖÔÖê ¸üÖ•µÖ ¾Ö ëú¦ÃÖ¸üúÖ¸ü“ÖÖ ‹ú ×¾Ö¿¾ÖÖÃÖæ
×´Ö¡Ö ‹•ÖÓ™ü ´ÆüÖæÖ úÖ´Ö ú¸üŸÖÖê. µÖÖµÖ¯ÖÖ×»Öêú“Öß úÖÆüß úÖµÖì ÃÖÖê›ü»µÖÖÃÖ ÃÖ¸üúÖ¸üß, ×Ö´ÖÃÖ¸üúÖ¸üß,
Ã£ÖÖ×Öú, ÖÖ•ÖÖß ÃÖÓÃ£ÖÖ ¾Ö Ã¾ÖÓµÖµÖê¾Öß ÃÖÓÃ£ÖÖ µÖÖ ÃÖ¾ÖÖÕ“µÖÖ úÖµÖÖÔ¾Ö¸ü †Ö•Ö ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öê
×ÖµÖÓ¡ÖÖ †ÖÆê ´ÖÖ¡Ö µÖÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ»ÖÖ úÖêÖŸµÖÖÆüß ×»Ö×ÖŸÖ ‘Ö™üÖÖŸ´Öú úÖµÖ¤üµÖÖ“ÖÖ †Ö¬ÖÖ¸ü
ÖÖÆüß. ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ¸üÖ•µÖ ‘Ö™üÖê“µÖÖ ú»Ö´Ö 233 ´Ö¬µÖê ×•Ö»ÆüÖ µÖÖµÖ×¬Ö¿ÖÖ“µÖÖ Öê´ÖÖæúß“ÖÖ ˆ»»ÖêÖ
†ÖÆêü. ±úÖî•Ö¤üÖ¸üß ¾Ö ´ÖÆüÃÖæ»Öß úÖµÖ¤üµÖÖŸÖ ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ·µÖÖÓ“ÖÖ ˆ»»ÖêÖ ÃÖÖ¯Ö›üŸÖÖê.13 †Ö•Ö“ÖÖ
×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ¸üß ÆüÖ ×²ÖÎ×™ü¿Ö úÖôûÖŸÖß»Ö ‹ú ´ÖÖ»Öú ÖÃÖæÖ ŸÖÖê †Ö•Ö ÃÖÖ´ÖÖµÖ ´ÖÖÖÃÖÖÓ“ÖÖ ÃÖê¾Öú
´ÆüÖæÖ úÖ´Ö ú¸üßŸÖ †ÖÆêü. ×•Ö»ÆüÖŸÖß»Ö ÃÖÓ¯ÖæÖÔ •ÖÖŸÖê“ÖÖ Ö·µÖÖ †£ÖÖÔÖê ŸÖÖê ×ÆüŸÖ×“ÖŸÖÓú †ÖÆêü. ŸÖÖê Ö¸üÖ
ÃÖÖ´ÖÖµÖ ´ÖÖÖÃÖÖÓ“ÖÖ ˆ¬¤üÖ¸üúŸÖÖÔ †ÖÆêü. •ÖÖê ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ †ÃÖŸÖÖê. ¯ÖÏÖ´ÖãµÖÖÖê
Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖ¯Öæ¾ÖÔ úÖ»ÖÖÓ›üÖŸÖß»Ö ¾Öî×¿ÖÂ™üµÖê ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖÖŸÖ. Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖÖê¢Ö¸ü úÖ»ÖÖÓ›üÖŸÖ ×•Ö»ÆüÖŸÖß»Ö
ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú ¾Ö †ÖÙ£Öú ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖŸÖ ±úÖ¸ü ´ÖÖêšüµÖÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖÖ¾Ö¸ü ²Ö¤ü»Ö ‘Ö›æüÖ †Ö»Öê»Öê †ÖÆêüŸÖ. ŸµÖÖÃÖÖšüß
×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ˆ§êü¿Ö, úÖµÖÔÎú´Ö ¾Ö µÖÓ¡ÖÖêŸÖÆüß †Öêú Ö¾ÖßÖ Ã¾Ö¹ý¯ÖÖ“Öê ²Ö¤ü»Ö —ÖÖ»Öê»Öê ×¤üÃÖæÖ
µÖêŸÖÖŸÖ úß •Öê Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖ¯Öæ¾ÖÔ úÖ»ÖÖÓ›üÖ¯ÖêÖÖ ×ÖÛ¿“ÖŸÖ“Ö ×Ö¸üÖôê ¾Ö Ö¾ÖßÖ ÆüÖêŸÖê ¯Ö¸üßÖÖ´ÖŸÖ: ×•Ö»ÆüÖ
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“µÖÖ ¸ü“ÖÖÖ, úÖµÖÔ ¾Ö úÖµÖÔ¯Ö¬¤üŸÖà´Ö¬µÖê †Ö´Öæ»ÖÖÖÏ ²Ö¤ü»Ö —ÖÖ»Öê»Öê ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖÖŸÖ. ¯Ö“ÖÖÓµÖŸÖß
¸üÖ•µÖÖ“Öß ÃÖÓú»¯ÖÖÖ Æüß ŸµÖÖ¯Öîúß“Ö ‹ú ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öß ²ÖÖ²Ö šü¸ü»Öê»Öß †ÖÆêü. ¯ÖÓ“ÖÖµÖŸÖ¸üÖ•Ö“µÖÖ ÃÖÓú»¯ÖÖêŸÖ
Page | 115
ÖÖ¾Ö, ŸÖÖ»ÖãúÖ ¾Ö ×•Ö»ÆüÖÃŸÖ¸üßµÖ ÖÏÖ´Ö×¾ÖúÖÃÖÖ“µÖÖ µÖÖê•ÖÖÖ †ÓŸÖÔ³ÖËæŸÖ †ÖÆêüŸÖ. ×•Ö»ÆµÖüÖŸÖß»Ö •ÖÖŸÖê“ÖÖ
†ÖÙ£Öú ¾Ö ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú ×¾ÖúÖÃÖ ‘Ö›ü¾ÖæÖ †ÖÖµÖÖÃÖÖšüß Ã¾ÖßúÖ¸ü»Öê»ÖÖ ‹ú Ö¾ÖßÖ ¯ÖÏµÖÖêÖ ÆüÖêŸÖÖ.
ûµÖÖ´Öãôêû ¯Ö×Æü»µÖÖÓ¤üÖ“Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖŸÖ •ÖÖŸÖê“ÖÖ ÃÖÆü³ÖÖÖ ÖÖ¾Ö ¯ÖÖŸÖôûß¯ÖÖÃÖæÖ ‘ÖêµÖÖŸÖ µÖê‰ú »ÖÖÖ»ÖÖ,
úÖ¸üÖ ÖÏÖ´ÖÃÖ³ÖÖ ¾Ö ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖµÖŸÖß“µÖÖ ´ÖÖ¬µÖ´ÖÖŸÖæÖ ÖÏÖ´ÖßÖ •ÖÖŸÖê»ÖÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ¯ÖÖÃÖæÖ ¤æü¸ü šêü¾ÖµÖÖŸÖ
µÖêŸÖ ÆüÖêŸÖê. ×•Ö»ÆüÖŸÖß»Ö •ÖÖŸÖê“ÖÖ ÃÖÆü³ÖÖÖ ÖÖ¾Ö ¯ÖÖŸÖôûß¯ÖÖÃÖæÖ ‘ÖêµÖÖŸÖ µÖê‰ú »ÖÖÖ»ÖÖ úÖ¸üÖ
×•Ö»ÆµÖüÖŸÖß»Ö »ÖÖêúÖÓ“µÖÖ †ÖÙ£Öú ¾Ö ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú ×¾ÖúÖÃÖÖú¸üßŸÖÖ ŸµÖÖÓ“µÖÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ ¯ÖÏ×ÎúµÖêŸÖß»Ö
ÃÖÆü³ÖÖÖÖ“Öß †Ö¾Ö¿µÖúŸÖÖ ´ÖÖµÖ ú¸üµÖÖŸÖ †Ö»µÖÖ´Öãôê ÃÖÓ¯ÖæÖÔ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“µÖÖ µÖÓ¡ÖÖêŸÖ“Ö Ö¾ÖßÖ
²Ö¤ü»Ö ‘Ö›æüÖ †Ö»Öê»ÖÖ ×¤üÃÖŸÖÖê. ˆ¤üÖ: ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖŸÖ ¤üôûÖ-¾ÖôûÖÖ“µÖÖ / ÃÖÓ¤êü¿Ö¾ÖÆüÖÖ“µÖÖ Ö¾ÖßÖ
¯Ö¬¤üŸÖß (New models of communication) ÃÖã¹ý —ÖÖ»µÖÖ. ×ÖµÖ¡ÖÓÖ ¾Ö ´ÖÖÖÔ¤ü¿ÖÔÖÖ“µÖÖ
Ö¾ÖßÖ ¾ÖÖ™üÖ ÃÖã¹ý —ÖÖ»ÖÖ. •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß“µÖÖ Ö¾ÖßÖ ÃÖÓú»¯ÖÖÖ ˆ¤üµÖÖÃÖ †Ö»µÖÖ, ŸÖÃÖê“Ö »ÖêÖÖÓúÖÖ“µÖÖ
Ö¾ÖßÖ ¯Ö¬¤üŸÖà“ÖÖ Ã¾ÖßúÖ¸ü ú¸üµÖÖŸÖ µÖê‰ú »ÖÖÖ»ÖÖ. †¿ÖÖ¯ÖÏúÖ¸êü ×•Ö»ÆüÖ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖŸÖß»Ö ×¾Ö×¾Ö¬Ö
¯ÖÏúÖ¸ü“µÖÖ ²Ö¤ü»ÖÖ´Öãôêû •ÖãµÖÖ Ã¾Ö¹ý¯ÖÖŸÖß»Ö ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß ¸ü“ÖÖÖ Ö¾ÖßÖ Ã¾Öºþ¯ÖÖŸÖß»Ö ×•Ö»ÆüÖ
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öê ×¾Ö×¾Ö¬Ö ¯ÖÏúÖ¸ü“Öê ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö Ã¯ÖÂ™ü ú¸üµÖÖŸÖ †¯Öæ¸üß ¯Ö›æü »ÖÖÖ»Öß.
Ã¾ÖÖÓŸÖ¡µÖÖÖÓŸÖ¸ü ³ÖÖ¸üŸÖÖÖê ÃÖÓÃÖ¤üßµÖ ¿ÖÖÃÖÖ ¯Ö¬¤üËŸÖß“ÖÖ Ã¾ÖßúÖ¸ü ú¹ýÖ •ÖÖŸÖê¯ÖÏŸÖß
•Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß“µÖÖ ŸÖ¢¾ÖÖ“ÖÖ Ã¾ÖßúÖ¸ ú¹ýÖ Îëú¦üÃÖ¸üúÖ¸ü, ‘Ö™üú¸üÖ•µÖ ÃÖ¸üúÖ¸ü ¾Ö Ã£ÖÖ×Öú ÃÖ¸üúÖ¸ü Æêü
†Ö¯Ö†Ö¯Ö»µÖÖ ÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸ü •ÖÖŸÖê¯ÖÏŸÖß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸ü ¸üÖÆæüÖ úÖµÖÔ ú¹ý »ÖÖÖ»Öê ŸµÖÖŸÖ“Ö ¸üÖ•ÖúßµÖ ¯ÖÖ ¾Ö
¸üÖ•ÖúßµÖ ÖêŸÖéŸ¾Ö ˆ¤üµÖÖÃÖ µÖê¾ÖæÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ»ÖÖ ¯ÖÏ³ÖÖ×¾ÖŸÖ ú¹ý »ÖÖÖ»Öê. µÖÖ ÃÖ¾ÖÔ ²Ö¤»Öü»Öê»µÖÖ
¯Ö×¸üÛÃ£ÖŸÖß“ÖÖ ¯ÖÏ³ÖÖ¾Ö ü×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ¾Ö¸üÆüß ¯Ö›ü»Öê»ÖÖ ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖÖê. µÖÖ ²Ö¸üÖê²Ö¸ü“Ö ëú¦üÃÖ¸üúÖ¸ü †Ö×Ö
¸üÖ•µÖÃÖ¸üúÖ¸ü Æêü ‹úÖ“Ö ¯ÖÖÖ“µÖÖ ×ÖµÖÓ¡ÖÖÖÖÖ»Öß †ÃÖê»Ö ŸÖë¾ÆüÖ“Öß ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß ³Öæ×´ÖúÖ
†Ö×Ö µÖÖ ¤üÖêÆüß ×šüúÖÖß ¤üÖêÖ ¾ÖêÖ¾ÖêÖôûµÖÖ ¸üÖ•ÖúßµÖ ¯ÖÓÖÖ“Öß ÃÖ¢ÖÖ †ÃÖê»Ö ŸÖë¾ÆüÖ“Öß
×•Ö»ÆüÖ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß ³Öæ×´ÖúÖ ×ÖÛ¿“ÖŸÖ“Ö ×Ö¸ü×Ö¸üÖôûß ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖê. †¿ÖÖ¯ÖÏúÖ¸êü ×Ö¸ü×Ö¸üÖôûµÖÖ ¸üÖ•ÖúßµÖ
¯Ö×¸üÛÃ£ÖŸÖßŸÖ ×•Ö»ÆüÖ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß ³Öæ×´ÖúÖ Æüß ×ÖÛ¿“ÖŸÖ“Ö ×Ö¸ü×Ö¸üÖôûµÖÖ Ã¾Ö¹ý¯ÖÖ“Öß †ÖÆêü. ŸµÖÖ´Öæôêû
×•Ö»ÆüÖ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ †Ö×Ö ŸµÖÖ´Ö¬µÖê úÖµÖÔ¸üŸÖ †ÃÖ»Öê»ÖÖ †×¬ÖúÖ¸üß ¾ÖÖÔ ÆüÖ ŸµÖÖÓ“Öê úÖµÖÔ ÃÖ´ÖÖ¬ÖÖÖ ¯Öã¾ÖÔú
×¸üŸÖßÖê ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›æü ¿ÖúŸÖ ÖÖÆüß. ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß †¿Öß ²Ö¤ü»ÖŸµÖÖ Ã¾Ö¹ý¯ÖÖ“Öß ³ÖËæ×´ÖúÖ ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖê. ŸÖ¸ü µÖÖ
ˆ»Ö™ü Ã¾ÖÖŸÖÓ¡ÖÖê¢Ö¸ü úÖ»ÖÖÓ›üÖŸÖÆüß ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß úÖµÖÔ •ÖãµÖÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ µÖ¡ÖÓÖê¯ÖÏ´ÖÖÖê“Ö “ÖÖ»Öæ
Page | 116
†ÖÆêü. ŸµÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß“Öê ×ÖµÖ´Ö ¾Ö úÖµÖ¤êü ¤êüÖß»Ö •ÖãÖê“Ö †ÖÆêüŸÖ. ŸÖÃÖê“Ö ´ÖÆüÃÖæ»Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ×¾ÖÂÖµÖú ²ÖÖ²Öß
¤êüÖß»Ö ²ÖÆãüŸÖÖÓ¿Öß •ÖãµÖÖ“Ö ×ÖµÖ´Ö ¯Ö¬¤üŸÖß¾Ö¸ü †Ö¬ÖÖ×¸üŸÖ †ÖÆêüŸÖ, ŸµÖÖ´Ö¬µÖê £ÖÖê›üµÖÖ±úÖ¸ü ¯ÖÏ´ÖÖÖÖŸÖ
ÃÖã¬ÖÖ¸üÖÖ ú¸üµÖÖŸÖ †Ö»Öê»µÖÖ †ÖÆêüŸÖ. •Ö´ÖßÖ¤üÖ¸üß ¯Ö¬¤üŸÖß“Öê ˆ““ÖÖ™üÖ ú¹ýÖ ¿ÖêŸÖú¸üß ¾Ö ¿ÖÖÃÖÖ
µÖÖÓ“µÖÖŸÖ ¯ÖÏŸµÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ¯ÖÏÃ£ÖÖ×¯ÖŸÖ ú¸üµÖÖŸÖ †Ö»Öê. ´ÆüÖ•Öê“Ö úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ,
¯ÖÖê»ÖßÃÖ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ, µÖÖµÖ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ, •Ö´ÖßÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö, •Ö×´ÖÖß“Öê ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ¯ÖÖ ¾Ö ÖÖë¤üß, úÖµÖÔÖ“µÖÖ
ÃÖÓ¤ü³ÖÖÔŸÖß»Ö ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß ¸ü“ÖÖÖ ¾Ö úÖµÖÔ ¯Ö¬¤üŸÖß Æüß ¯Öæ¾Öá ¯ÖÏ´ÖÖÖê“Ö “ÖÖ»Öæ †ÖÆêü. ŸÖÖŸ¯ÖµÖÔ †ÃÖê
úß, †Ö•Ö“µÖÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖŸÖ ¯Öæ¾Öá“Öß ¾Öî×¿ÖÂ™üµÖê †Ö×Ö Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖÖÖŸÖÓ¸ü ²Ö¤ü»Öê»Öß ¾Öî×¿ÖÂ™üµÖê µÖÖ
¤üÖê‘ÖÖÓ“Öê ×¾Ö¸üÖê¬ÖÖ ³ÖÖÃÖµÖãŒŸÖ †ÛÃŸÖ¢¾Ö ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖê. µÖÖ ÃÖ¾ÖÔ ‘Ö™üúÖ“Öê ¯Ö×¸üÖÖ´Ö Ã¾Öºþ¯Ö ÆüÖêµÖ úß,
•µÖÖ“µÖÖ¾Ö¸ü ¿ÖÖÃÖÖÖ“µÖÖ ×•Ö»ÆüÖ µÖÖ úÖµÖÔÖê¡ÖÖŸÖß»Ö ÃÖ¾ÖÔ ¯ÖÏúÖ¸ü“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß µÖê‰úÖ ¯Ö›ü»Öê»Öß †ÖÆêü.
×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß Æüß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ¯ÖÏÖ´ÖãµÖÖÖê ŸÖßÖ ¯ÖÏúÖ¸üÖŸÖ ×¾Ö³ÖÖÖ»Öê»Öß †ÖÆêü. ŸÖß ´ÆüÖ•Öê---
1) úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ¯ÖÏÃ£ÖÖ×¯ÖŸÖ ú¸üÖê.
2) ´ÖÆüÃÖæ»Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ×¾ÖÂÖµÖú •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›üÖê.
3) ×•Ö»ÆüÖŸÖß»Ö •ÖÖŸÖê“µÖÖ †ÖÙ£Öú ¾Ö ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú ¯ÖÏÖŸÖßÃÖÖšüß ×¾Ö×¾Ö¬Ö ×¾ÖúÖÃÖÖŸ´Öú úÖµÖÔ ¯ÖÖ¸ü
¯ÖÖ›üÖê.14
³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖß»Ö ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ˆ¤üµÖ ¾Ö ×¾ÖúÖÃÖÖ“µÖÖ ÃÖÓ¤ü³ÖÖÔŸÖ úÖêÖŸµÖÖÆüß ‹úÖ ²ÖÖ²Öß“ÖÖ
Øú¾ÖÖ ‘Ö™üúÖ“ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü ú¹ýÖ ³ÖÖÖÖÖ¸ü ÖÖÆüß. ŸÖ¸ü ŸµÖÖ´Ö¬µÖê ‹ê×ŸÖÆüÖ×ÃÖú, ŸÖÖÙúú †Ö×Ö
¾µÖ¾ÖÖÆüÖ×¸üú (Pragnatic) ‘Ö™üúÖÓ“ÖÖ †×¬Öú ¯Ö×¸üÖÖ´Ö ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖÖê. ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖß»Ö ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ
Æêü úÖôûÖ“µÖÖ úÃÖÖê™üß¾Ö¸ü ˆ¯ÖµÖãŒŸÖ †ÃÖ»µÖÖ“Öê ×ÃÖ¬¤ü —ÖÖ»Öê»Öê †ÖÆêü. ´ÆüÖæÖ“Ö ×²ÖÎ×™ü¿ÖÖÓ“µÖÖ
ÃÖÖ´ÖÏÖ•µÖÖŸÖ ˆ¤üµÖÖÃÖ †ÃÖ»Öê»Öê ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ †Ö•Ö“µÖÖ »ÖÖêú ú»µÖÖÖúÖ¸üß ¸üÖ•µÖÖŸÖÆüß
µÖ¿ÖÃ¾Öß×¸üŸµÖÖ úÖµÖÔ¸üŸÖ †ÃÖ»Öê»Öê ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖê. ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ •ÖÖŸÖÖ †Ö×Ö ¿ÖÖÃÖÖ µÖÖ“µÖÖÓŸÖ ÃÖ´Ö¾ÖµÖ
ÃÖÖ¬ÖµÖÖ“Öê †ŸµÖÓŸÖ ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öê úÖµÖÔ ×•Ö»ÆüÖ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ú¸üßŸÖ †ÖÆêü. ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖŸÖ Öê¡ÖßµÖ
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ‹ú ‘Ö™üú ´ÆüÖæÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ»ÖÖ †ŸµÖÓŸÖ ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öê Ã£ÖÖÖ ¯ÖÏÖ¯ŸÖ —ÖÖ»Öê»Öê †ÖÆêü.
³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ, ŸµÖÖÓ“Öß ¸ü“ÖÖÖ, úÖµÖÔ ¾Ö úÖµÖÔ¯Ö¬¤üŸÖß Æüß úÖôûÖ“µÖÖ úÃÖÖê™üß¾Ö¸ü ˆ¯ÖµÖãŒŸÖ
†ÃÖ»µÖÖ“Öê ×ÃÖ¬¤üË —ÖÖ»Öê»Öê †ÖÆêü. †×»Öú›üß»Ö úÖôûÖŸÖ ×¾Öú×ÃÖŸÖ —ÖÖ»Öê»Öê ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ¾Ö
×•Ö»ÆüÖ†×¬ÖúÖ¸üß Æêü ³ÖÖ¾Öß úÖôûÖŸÖ Æüß ×™üæúÖ ¸üÖÆüµÖÖ²ÖÖ²ÖŸÖ úÖêÖŸÖßÆüß ¿ÖÓúÖ ‘ÖêµÖÖ“Öê úÖ¸üÖ ÖÖÆüß.
Page | 117
3.3 ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ †£ÖÔ :-
†Ö¬Öã×Öú úÖôûÖŸÖ ×•Ö»ÆüÖ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ»ÖÖ †ŸµÖÓŸÖ ´ÖÆü¢¾Ö ¯ÖÏÖ¯ŸÖ —ÖÖ»Öê»Öê †ÖÆêü.
×•Ö»ÆüÖ ÆüÖ ‘Ö™üú †Ö¯Ö»µÖÖ ¤êü¿ÖÖŸÖ“Ö Ö¾Æêü ŸÖ¸ •ÖÖÖŸÖß»Ö ¯ÖÏŸµÖêú ¤êü¿ÖÖŸÖ •ÖÖŸÖê“µÖÖ ÃÖÖêµÖßÃÖÖšüß ¾Ö
³ÖÖîÖÖê×»Öú ¸ü“ÖÖêÖãÃÖÖ¸ü ×¾Ö×¾Ö¬Ö ×¾Ö³ÖÖÖ ¯ÖÖ›ü»Öê»Öê †Ö¯ÖÖÖÃÖ ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖÖŸÖ. •ÖÖÖ“ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü êú»µÖÖÃÖ
†Ö¯ÖÖÖÃÖ †ÃÖê ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖê úß, ±ÏúÖÃÖ µÖÖ ¤êü¿ÖÖŸÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ»ÖÖ •ÖÖÖŸÖ ÃÖ¾ÖÖÔŸÖ •ÖÖÃŸÖ ´ÖÆü¢¾Ö
×¤ü»Öê»Öê ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖê. †Ö×Ö ÃÖÖÆü×•Öú“Ö ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ÆüÖ ¤êü¿ÖÖŸÖß»Ö ÃÖÓ¯ÖæÖÔÔ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ ¾µÖ¾ÖÃ£Öê“ÖÖ
¯ÖÖµÖÖ³ÖæŸÖ ‘Ö™üú †ÃÖ»µÖÖ´Öãôêû ŸµÖÖ ŸµÖÖ ¤êü¿ÖÖ“Öß ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ Æßü ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ¾Ö¸ü
†¾Ö»ÖÓ²ÖæÖ †ÃÖŸÖê. ŸµÖÖ´Öãôêû ±ÏúÖÃÖ ´Ö¬Öß»Ö ×›ü¯ÖÖ™Ôü´Öë™ü »ÖÖ (×•Ö»ÆüÖ) ´ÖÆü¢¾Ö ¯ÖÏÖ¯ŸÖ —ÖÖ»Öê †ÖÆêü. ±ÏúÖÓÃÖ
“µÖÖ ‹Óú¤ü¸ü ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ ¾µÖ¾ÖÃ£Öê“ÖÖ †³µÖÖÃÖ êú»µÖÖÃÖ †ÃÖê ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖê úß, ±ÏúÖÓÃÖ •Ö¾Öôû•Ö¾Öôû
100 ×›ü¯ÖÖ™Ôü´Öë™ü ´Ö¬µÖê ×¾Ö³ÖÖ•ÖÖ êú»Öê †ÖÆêü. ŸÖ¸ü µÖÖ ×›ü¯ÖÖ™Ôü´ÖÓê™ü“ÖÖ ¯ÖÏ´ÖæÖ ´ÆüÖæÖ ' ×±Ïú±êŒ™ü ' ÖÖ¾ÖÖ“ÖÖ
†×¬ÖúÖ¸üß úÖµÖÔ ú¸üŸÖÖêê. ±úÖÓÃÖ ´Ö¬µÖê µÖÖ ×±Ïú±êúŒ™ü»ÖÖ ´ÆüÖ•Öê ¯ÖµÖÖÔµÖÖÖê ×›ü¯ÖÖ™Ôü´Öë™ü»ÖÖ Ã¾ÖÖµÖ¢ÖÖ
×¤ü»Öê»Öß †ÖÆêü. †ÃÖ»µÖÖ´Öãôêû ŸÖÃÖê“Ö •ÖÖÃŸÖß“Öê †×¬ÖúÖ¸ü ×¤ü»Öê †ÃÖ»µÖÖ´Öãôê µÖÖ ¤êü¿ÖÖ“ÖÖ ×¾ÖúÖÃÖ
†×¬Öú —ÖÖ»Ö»ÖêÖ ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖÖê. ‹Óú¤ü¸ü †Ö¯ÖÖ •ÖÖÖ“ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü êú»µÖÖÃÖ †ÃÖê ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖê úß, •ÖÖÖŸÖ
ÃÖ¾ÖÖÔŸÖ •ÖÖÃŸÖ ÃÖãÖß ÃÖÖ´ÖÖµÖ •ÖÖŸÖÖ †Ö¯Ö»µÖÖ»ÖÖ ±ÏúÖÓÃÖ ´Ö¬µÖê ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖê.
‡Ó»ÖÓ›ü ÃÖÖ¸üµÖÖ »ÖÖêú¿ÖÖÆüß ¸üÖÂ™ÒüÖ“ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü êú»µÖÖÃÖ µÖê£Öê †Ö¯ÖÖÖ»ÖÖ ×¾Ö×¿ÖÂ™ü
†ÃÖê ³Öæ-³ÖÖÖ •ÖÖŸÖê“µÖÖ ×¾ÖúÖÃÖÖÃÖÖšüß ŸÖµÖÖ¸ü êú»Öê»Öê ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖÖŸÖ ÊÖ ³Öæ³ÖÖÖÖ»ÖÖ ' úÖ‰Óú™üß' †ÃÖê
´Æü™ü»Öê •ÖÖŸÖê. µÖÖ úÖ‰Óú™üß“µÖÖ ¯ÖÏ´ÖãÖÖÃÖ ´ÖêµÖ¸ü †ÃÖê ´Æü™ü»Öê •ÖÖŸÖê. †´Öê×¸üêúŸÖÃÖã¬¤üÖ µÖÖ ŸÖ¢¾ÖÖÃÖ
†¯Ö¾ÖÖ¤ü †Ö¯ÖÖÖÃÖ ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖ ÖÖÆüß. †´Öê×¸üêúŸÖ ÃÖã¬¤üÖ ÖÖ»Öß»Ö ¯ÖÏüúÖ¸ü“Öê ×¾Ö³ÖÖÖ ¯ÖÖ›ü»Öê»Öê ×¤üÃÖæÖ
µÖêŸÖÖŸÖ.
´ÖêµÖ¸ü ‡Ö úÖîÃÖß»Ö ŸÖÃÖê“Ö úÖîÃÖß»Ö ¯»ÖòÖ ŸÖÃÖê“Ö ×¾Ö×¾Ö¬Ö ™üÖ‰úÖ †ÃÖê ×¾Ö×¾Ö¬Ö Ö™ü
¯ÖÖ›ü»Öê»Öê ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖÖŸÖ ¾Ö¸üß»Ö ‘Ö™üúÖ¾Ö¹ýÖ †ÃÖê ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖê úß †Ö¯Ö»µÖÖ ¤êü¿ÖÖ“Öß Ö¾Æêü ŸÖ¸ü
•ÖÖÖŸÖß»Ö ¯ÖÏŸµÖêú ¤êü¿ÖÖ“Öß ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ ‡´ÖÖ¸üŸÖ Æüß ×•Ö»ÆüÖ µÖÖ ‘Ö™üúÖ¾Ö¸ü †Ö¬ÖÖ¸üßŸÖ †ÖÆêü. µÖÖŸÖ ±ú¸üú
‡ŸÖúÖ“Ö †ÖÆêü. úß, úÖÆüß ¤êü¿ÖÖŸÖ ú´Öß †×¬ÖúÖ¸ ŸÖ¸ü úÖÆüß ¤êü¿ÖÖŸÖ •ÖÖÃŸÖ †×¬ÖúÖ¸ü ü ×•Ö»ÆüÖ
‘Ö™üúÖ»ÖÖ ×¤ü»Öê»Öê ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖÖŸÖ.
Page | 118
ü ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ Æêü »ÖÖêú¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ‹ú ³ÖÖÖ ´ÆüÖæÖ ×•Ö»ÆüÖ “µÖÖ ×¾Ö×¿ÖÂ™ü ³Öæ³ÖÖÖÖŸÖ
úÖµÖÔ ú¸üßŸÖ †ÃÖŸÖê. ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ Æêü ×•Ö»ÆüÖ (District) ¾Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ (Administration)
µÖÖ ¤üÖêÖ ¿Ö²¤üÖ“Öê ‹ú¡Ößú¸üÖ †ÖÆêü. ŸµÖÖ´Öãôêû ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ †£ÖÔ ÃÖ´Ö•ÖæÖ ‘ÖêµÖÖÃÖÖšüß
†Ö¯Ö»µÖÖ»ÖÖ ¯ÖÏ£Ö´Ö ×•Ö»ÆüÖ ¾Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ µÖÖ ¤üÖêÖ ¿Ö²¤üÖÓ“ÖÖ †£ÖÔ ¯ÖÖÆü¾ÖÖ »ÖÖÖê»Ö.
3.3.1 ×•Ö»ÆüµÖÖ“ÖÖ †£ÖÔ :

×•Ö»ÆüÖ ´ÆüÖ•Öê •ÖÖŸÖê“µÖÖ ×¾ÖúÖÃÖÖÃÖÖšüß ¾Ö ¿ÖÖÃÖÖ “ÖÖ»Ö×¾ÖµÖÖÃÖÖšüß ³ÖÖîÖÖê×»Öú
¯Ö×¸üÛÃ£ÖŸÖßÖãÃÖÖ¸ü ×¾Ö×¿ÖÂ™ü †ÃÖÖ ³Öã³ÖÖÖ ×Ö´ÖÖÔÖ ú¸üÖê ÆüÖêµÖ †ÃÖÖ †£ÖÔ †×³Ö¯ÖÏêŸÖ ÆüÖêŸÖÖê.
×•Ö»ÆüÖ ´ÆüÖ•Öê †ÃÖÖ ³Öæ³ÖÖÖ úß ×•Ö£Öê ×¾Ö¿ÖêÂÖ ¯ÖÏúÖ¸ü“Öß ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ úÖµÖì “ÖÖ»ÖŸÖ
†ÃÖŸÖÖŸÖ. †Ö×Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ´ÆüÖ•Öê »ÖÖêú úÖµÖÖÔ“Öê ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ¯ÖÖ ÆüÖêµÖ. µÖÖ ¾ÖºþÖ †Ö¯Ö»µÖÖ»ÖÖ ×•Ö»ÆüÖ
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß ¾µÖÖµÖÖ ú¸üßŸÖÖ µÖê‡Ô»Ö.
†ÖòŒÃÖ±úÖê›Ôü ¿Ö²¤üúÖê¿ÖÖ¯ÖÏ´ÖÖÖê "×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ´ÆüÖ•Öê ‹úÖ ×¾ÖÛ¿ÖÂ™ ³ÖËæ-³ÖÖÖÖŸÖß»Ö
ˆ§êü¿ÖÖ“µÖÖ¯ÖæŸÖáÃÖÖšüß ÆüÖêŸÖ †ÃÖ»Öê»Öê ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×Öú úÖµÖìÖ“Öê ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ¯ÖÖ ÆüÖêµÖ."
"District Administration is the managment of puplic affairs
withen a terriotory marked off for the purpose".- Oxford Dictionary. 15
ÁÖß. ‹ÃÖ.‹ÃÖ. Öê¸üÖ µÖÖÓÖß ¤êüÖß»Ö ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ¾Ö »ÖÖêú úÖµÖì“Öê ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ¯ÖÖ †ÃÖÖ †£ÖÔ
»ÖÖÖŸÖ ‘Öê‰úÖ ü×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß ¾µÖÖµÖÖ êú»Öê»Öß †ÖÆêü. ŸµÖÖÓ“µÖÖ ´ÖŸÖê, "×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ´ÆüÖ•Öê
»ÖÖêú¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öê ‹ú †ÃÖê †ÖÓ úß, •Öê ×•Ö»ÆüÖ“µÖÖ ´ÖµÖÖÔ¤üßŸÖ úÖµÖì Öê¡ÖÖŸÖ“Ö úÖµÖÔ ú¸üßŸÖ †ÃÖŸÖê ".
"District Administration is that portion of public Administration
which untions in the territorial limits of a district " . S.S.Khera 16
3.3.2 ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ †£ÖÔ :

‹»Ö ›üß. ¾ÆüÖ‡Ô™ü - " ‹ÖÖ¤üÖ ÆêüŸÖæ ÃÖÖ¬µÖ ú¸üµÖÖÃÖÖšüß †Öêú ¾µÖŒŸÖß“ÖÖ ¾Ö ˆ¯Ö»Ö²¬Ö
ÃÖÖ¬ÖÖÖÓ“ÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸ü ú¸üÖÖ¸üß ÃÖÓ‘Ö™üÖÖ ´ÆüÖ•Öê ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ÆüÖêµÖ."
Page | 119
†ÖòŒÃÖ±úÖê›Ôü ¿Ö²¤üúÖê¿ÖÖÖãÃÖÖ¸ü ×•Ö»ÆüÖ µÖÖ ¿Ö²¤üÖ“Öß •Öß ¾µÖÖµÖÖ ú¸üµÖÖŸÖ †Ö»Öê»Öß †ÖÆêü
ŸµÖÖ»ÖÖ ŸÖÓŸÖÖêŸÖÓŸÖ •Öãôêû»Ö †ÃÖê ³ÖÖîÖÖê×»Öú ¥üÂ™üµÖÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ ÃÖÖêµÖßÃÖÖšüß ×Ö´ÖÖÔÖ ú¸üµÖÖŸÖ †Ö»Öê»Öê
×•Ö»ÆüµÖÖ“Öê †ÛÃŸÖ¢¾Ö ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ ±úÖ¸ü ¯Öæ¾Öá¯ÖÖÃÖæÖ“Ö ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖê. ×²ÖÎ×™ü¿Ö úÖ»ÖÖÓ›üÖ¯ÖÖÃÖæÖ ŸÖ¸ü ×•Ö»ÆüÖ
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ Æêü ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ¯Ö¬¤üŸÖß“Öê ‹ú ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öê ¾Öî×¿ÖÂ™üµÖ šü¸ü»Öê»Öê †ÖÆêü. úÖ¸üÖ †¿ÖÖ
¯ÖÏúÖ¸ü“Öê ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ‡Ó»Ö›ü ¾Ö †´Öê×¸üêúŸÖÆüß ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖ ÖÖÆüß. †Ö•Ö ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ ×•Ö»ÆüÖ ÆüÖ
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ‹ú ¯ÖÏ´ÖãÖ ‘Ö™üú (A Unit of Adminatration) ²ÖÖ»Öê»ÖÖ †ÖÆêü. ¯Ö¸ÓüŸÖã ‹ú
†Ö¿“ÖµÖÖÔ“Öß ÖÖêÂ™ü ´ÆüÖ•Öê ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ¸üÖ•µÖ‘Ö™üÖêŸÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ Øú¾ÖÖ ×•Ö»ÆüÖ µÖÖ ¿Ö²¤üÖ“ÖÖ ãúšêüÆüß
ÖÖ´ÖÖê»»ÖêÖ ¤êüÖß»Ö ú¸üµÖÖŸÖ †Ö»Öê»ÖÖ ÖÖÆü úß, •µÖÖ´Ö¬µÖê ÃÖ¾ÖÔ ¯ÖÏúÖ¸ü“µÖÖ ¯ÖÏÖ¤êü×¿Öú ×¾ÖÃŸÖÖ¸ü
´ÖµÖÖÔ¤üÖ, ŸµÖÖÓ“Öê úÖµÖÔÖê¡Ö ¾Ö †×¬ÖúÖ¸Öê¡Ö ‡. ÃÖÖ¸üµÖÖ ×¾ÖÂÖµÖÖ“Öê ÃÖ×¾ÖÃŸÖ¸ü ¾ÖÖÔÖ ú¸üµÖÖŸÖ †Ö»Öê»Öê
†ÖÆêü. ¸üÖ•µÖ‘Ö™üÖêŸÖß»Ö ú»Ö´Ö 233 ´Ö¬µÖê ´ÖÖ¡Ö ‹ú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ¤êüµÖÖŸÖ †Ö»Öê»ÖÖ †ÖÆêü úß, •µÖÖ´Ö¬µÖê
×•Ö»ÆüÖ µÖÖµÖ¬Öß¿ÖÖÓ“µÖÖ Öê´ÖÖæúß×¾ÖÂÖµÖß ˆ»»ÖêÖ ú¸üµÖÖŸÖ †Ö»Öê»ÖÖ †ÖÆêü, ¯Ö¸ÓüŸÖã ŸÖÖê Æüß †ŸµÖÓŸÖ
¡ÖÖê™üú Øú¾ÖÖ ×ÖÃÖ™üŸÖÖ †ÃÖÖ †ÖÆêü. ¸üÖ•µÖ‘Ö™üÖêŸÖß»Ö ú»Ö´Ö 233 Æêü ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ»ÖÖ ÃÖÖ¬Öê
Ã¯Ö¿ÖÔÆüß ú¸üßŸÖ ÖÖÆüß †ÃÖê †ÃÖ»Öê ŸÖ¸üß Æüß ¤êü¿ÖŸÖß»Ö ‡ŸÖ¸ü úÖµÖ¤êü †Ö×Ö úÖµÖ¤êü´Ö›ÓüôûÖê ¾ÖêôûÖê¾Öêôûß
¯ÖÖ¸üßŸÖ êú»Öê»Öê úÖµÖ¤êü •ÖÃÖê ±úÖî•Ö¤üÖ¸üß úÖµÖ¤êü ( Code of Criminal Procedure) ¾Ö
´ÖÆüÃÖæ»Öß úÖµÖ¤êü (Revenue laws) ŸÖÃÖê“Ö µÖÖ ÃÖ¤Óü³ÖÖÔŸÖß»Ö ×¾Ö¿ÖêÂÖ úÖµÖªÖÓ´Ö¬µÖê (Specific
Statutes) ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ×¤ü»Öê»ÖÖ †ÖÆêü. ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ¸üÖ•µÖ‘Ö™üÖê´Ö¬µÖê ´ÖÖ¡Ö ŸµÖÖ“ÖÖ ÃÖÖ¬ÖÖ
ˆ»»ÖêÖÆüß ú¸üµÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ ÖÖÆüß ŸÖ¸üß ÃÖã¬¤üÖ ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ ×•Ö»ÆüÖ ÆüÖ Öê¡ÖßµÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ×¾Ö×¾Ö¬Ö
¥üÂ™üßÖê ‹ú ´ÖÆü¢¾Ö¯ÖæÖÔÔ ‘Ö™üú †ÖÆêü. (Unit of Field Administration) ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ
17
úÖ´ÖúÖ•ÖÖÃÖÖšüß ³ÖÖîÖÖê×»Öú¥üÂ™üµÖÖ ‹ú ˆ¢Ö´Ö ¾Ö ÃÖÖêµÖßÃú¸ü †ÃÖÖ ‘Ö™üú †ÖÆêü. ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ
ÃÖÖêµÖßÃÖÖšüß ×•Ö»ÆµÖüÖ“Öê úÖµÖÔÖê¡Ö Æêü ±úÖ¸ü »ÖÆüÖÖ ¤êüÖß»Ö ÖÖÆüß, ŸÖ¸ü µÖÖêµÖ ¾Ö ÃÖÖêµÖßÃú¸ü Öê¡Ö±úôûÖÓÖß
µÖãŒŸÖ †ÖÆêü. ŸÖÃÖê“Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß ‹ú ÃÖÖêµÖßÃú¸ü †¿Öß ÃÖÓ‘Ö™üÖÖ ¯Ö¬¤üŸÖß (Convenient mode
of Orgnisation)†ÖÆêü. úÖ¸üÖ ³ÖÖ¸üŸÖÖÃÖÖ¸üµÖÖ †¾ÖÖœü¾µÖ ¸üÖÂ™ÒüÖŸÖß»Ö »ÖÖêú-úÖµÖÖÔ“µÖÖ Øú¾ÖÖ
ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×Öú úÖµÖÖÔ“µÖÖ ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ¯ÖÖÖÃÖÖšüß (For Managment of Public Affairs) ‹ú
¾µÖ¾ÖÆüÖµÖÔ ¯Ö¬¤üŸÖß ¯Öã¸ü×¾Ö»Öê»Öß †ÖÆêü. †Öêú ¾ÖÂÖÖÔ“µÖÖ †Öã³Ö¾ÖÖÖê ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖŸÖß»Ö ´ÖÆü¢¾Ö
úÖôûÖ“µÖÖ úÃÖÖê™üß¾Ö¸ü ×ÃÖ¬¤ü —ÖÖ»Öê»Öê †ÖÆêü. ×•Ö»ÆüÖ ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ‘Ö™üú ´ÆüÖæÖ †Öêú ¾ÖÂÖÖÔ¯ÖÖÃÖæÖ
Page | 120
†Ö¯Ö»Öê ÃÖÖŸÖŸµÖ ×™üú¾ÖæÖ †ÖÆêü. †Ö¤üß ´ÖÖãÃ´ÖéŸÖß´Ö¬µÖêÆüßü ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ»ÖÖ ¾ÖÖ¸üÃÖÖ Øú¾ÖÖ ÃÖÖŸÖŸµÖ
»ÖÖ³Ö»Öê»Öê †ÖÆêü. ´ÖÖãÃ´ÖéŸÖßÖæÃÖÖ¸ ÃÖÖ´ÖÖµÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ×¾ÖÂÖµÖß ¾ÖÖÔÖ ú¸üßŸÖ †ÃÖŸÖÖÖÖ Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö,
Ã¾ÖÖ¾Ö»ÖÓ²Öß ¾Ö Ã¾ÖÓµÖ¯ÖæÖÔ †¿ÖÖ ÖÓê›üµÖÖÓ“ÖÖ (village) ˆ»»ÖêÖ ê »Öê»ÖÖ †ÖÆêü. ŸµÖÖ´Öãôêû ´ÖÖæ ŸµÖÖ“ÖÖ
ˆ»»ÖêÖ ÖÖ¸üÖ•µÖ †ÃÖÖ ú¸üŸÖÖê. ¯ÖÏŸµÖêú ÖÖ¾ÖÖ“ÖÖ ‹ú ÖÏÖ´Ö ¯ÖÏ´ÖãÖ †ÃÖê †Ö×Ö †¿ÖÖ ‹ú Æü•ÖÖ¸ü
ÖÖÓ¾ÖÖÖÖ ‹ú×¡ÖŸÖ ú¹ýÖ ŸµÖÖÓ“µÖÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖÃÖÖšüß ‹úÖ †×¬ÖúÖ·µÖÖ“Öß ×ÖµÖãŒŸÖß ú¸üµÖÖŸÖ µÖêŸÖ †ÃÖê
µÖÖ †×¬ÖúÖ·µÖÖ“Öß ŸÖã»ÖÖÖ †Ö•Ö“µÖÖ ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ·µÖÖ¿Öß †Ö×Ö ‹ú Æü•ÖÖ¸ü ÖÖÓ¾ÖÖÖÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ
ÃÖÓ‘Ö™üÖê“Öß ŸÖã»ÖÖÖ †Ö•Ö“µÖÖ ×•Ö»ÆüÖ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ¿Öß ú¸üŸÖÖ µÖê‡Ô»Ö. ²ÖÖ¤ü¿ÖÆüÖ †ú²Ö¸üÖ“µÖÖ úÖôûÖŸÖ ÃÖã¬¤üÖ
ÃÖ¸üúÖ¸ü µÖÖ ÖÖ¾ÖÖÖê ×•Ö»ÆüÖÓ“ÖÖ ˆ»»ÖêÖ ú¸üµÖÖŸÖ †Ö»Öê»ÖÖ †ÖÆêü µÖÖ ÖÓŸÖ¸ü ×²ÖÎ×™ü¿ÖÖÓ“µÖÖ úÖôûÖŸÖ
¤êüÖß»Ö ÃÖ¸üúÖ¸ü µÖÖ ¿Ö²¤üÖ“ÖÖ †¯Ö³ÖÏÓ¿Ö ÆüÖê‰úÖ ÃÖÔú»Ö †ÃÖê ´Æü™ü»Öê •ÖÖ‰ú »ÖÖÖ»Öê. ×²ÖÎ×™ü¿ÖÖÓÖß ¤êüÖß»Ö
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ Öê¡ÖÖŸÖ ×•Ö»ÆüÖ µÖÖ Öê×¡ÖµÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ‹ú ¯ÖÏ´ÖãÖ ‘Ö™üú ´ÆüÖæÖ ×•Ö»ÆüÖ ÆüÖ ‹ú ¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß
¾Ö ¾µÖ¾ÖÆüÖµÖÔ †¿ÖÖ »ÖÖêú úÖµÖÖÔ“ÖÖ Øú¾ÖÖ ÃÖÖ¾ÖÔ•ÖÖßú ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ¯ÖÖÖÃÖÖšüß (Management of
Puplic Affairs) ˆ¯ÖµÖãŒŸÖ Öê×¡ÖµÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ‘Ö™üú (Uint of Field Administration)
†ÖÆêü.ü
3.4 ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß ŸÖ¢¾Öê

úÖêÖŸµÖÖÆüß ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“µÖÖ úÖµÖÔÖ´ÖŸÖêÃÖÖšüß úÖÆüß ŸÖ¢¾ÖÖÓ“ÖÖ †Ö¬ÖÖ¸ü ‘µÖÖ¾ÖÖ »ÖÖÖŸÖÖê
ŸµÖÖ“Ö ¯ÖÏ´ÖÖÖê ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖÃÖÖšüß úÖÆüß ŸÖ¢¾ÖÖÓ“ÖÖ †Ö¬ÖÖ¸ü ‘ÖêµÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ †ÖÆêü. ŸÖ¢¾Öê •Ö¸üß
ÃÖÖ¬ÖÖ¸üÖ, ÃÖ¸üôû ¾Ö ÛŒ»ÖÂ™ü ÖÃÖ»Öß ŸÖ¸üß ŸµÖÖ“Öß †Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾ÖÖß µÖÖêµÖ ŸÖ·ÆÖê ÆüÖêÖê †Ö¾Ö¿µÖú
†ÖÆêü. µÖÖêµÖ †Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾ÖÖßÃÖÖšüß ŸÖ¢¾ÖÓÖÖÖ ´ÖÖµÖŸÖÖ ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ú¹ýÖ ¤êüÖê †Ö×Ö ŸÖß ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸üÖŸÖ †ÖÖÖê
†Ö¾Ö¿µÖú †ÃÖŸÖê.
3.4.1 Öê×¡ÖµÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ‹ú ÃÖÖêµÖßÃú¸ü ‘Ö™üú :
»ÖÖêúÖÓ“µÖÖ ÃÖÖêµÖßÃÖÖšüß ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß Ã£ÖÖ¯ÖÖÖ ´ÖÆü¢¾Ö¯ÖãÖÔÔ †¿Öß ‹ê×ŸÖÆüÖ×ÃÖú
‘Ö™üÖÖ †ÖÆêü. †Ö×Ö Æêü ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ »ÖÖêúÖÓ“Öê úÖµÖì ú¸üßŸÖ ×¾Öú×ÃÖŸÖ —ÖÖ»Öê †ÖÆêü. úÖêÖŸµÖÖÆüß Ö¾ÖßÖ
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖŸÖ Ö¾Ö-Ö¾ÖßÖ ÃÖÓ‘Ö™üÖÖ Ã£ÖÖ¯ÖÖ ú¸üµÖÖŸÖ µÖêŸÖ †ÃÖŸÖÖŸÖ. •µÖÖ ÃÖÓ‘Ö™üÖÖ µÖÖêµÖ ¯ÖÏúÖ¸êü úÖµÖì
ú¹ý ¿ÖúŸÖ ÖÖÆüßŸÖ ŸµÖÖÓ“Öê Ã¾Ö¹ý¯Ö ²Ö¤ü»ÖÖ¾Öê »ÖÖÖŸÖê. Øú¾ÖÖ †¿ÖÖ ÃÖÓ‘Ö™üÖêŸÖ ÃÖã¬ÖÖ¸üÖÖ ú¸üµÖÖŸÖ µÖêŸÖê.
Page | 121
ÖîÖú¸ü¿ÖÖÆüßŸÖ úÖ´ÖúÖ•ÖÖ“Öß ±úÖ•Öß»Ö “ÖÖúÖê¸üß (Red-tape), ¯ÖÖ¯ÖÖŸÖ µÖÖ ÃÖÖ¸üµÖÖ ¤üÖêÂÖ¹ý¯Ö ÖÖêÂ™üß
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖŸÖ †›ü£Öôêû ×Ö´ÖÖÔÖ ú¸üßŸÖ †ÃÖŸÖÖŸÖ. µÖÖÃÖÖšüß •ÖÖÖŸÖ ¯ÖÏŸµÖêú ¸üÖÂ™ÒüÖÖê †Ö¯Ö»µÖÖ ÃÖÖêµÖß
¯ÖÏ´ÖÖÖê ×Ö´ÖÖÔÖ êú»Öê»µÖÖ ¾ÖêÖ¾ÖêÖôûµÖÖ ÃÖÓ‘Ö™üÖÖ ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖÖŸÖ. ˆ¤üÖ: ŸÖÖÓ×¡Öú ×¾Ö³ÖÖÖ †Ö×Ö
†ŸÖÖÓ×¡Öú ×¾Ö³ÖÖÖ µÖÖÓ“Öê Ã¾Öºþ¯Ö ¾ÖêÖ¾ÖêÖôêû †ÃÖŸÖê ŸÖÃÖê“Ö ‹úÖ“Ö ¯ÖÏúÖ¸ü“Öê úÖµÖì ú¸üµÖÖÃÖÖšüß ¤üÖêÖ
¾ÖêÖ¾ÖêÖôûµÖÖ Ã¾Ö¹ý¯ÖÖ“Öß ÃÖÓ‘Ö™üÖÖ ²ÖÖ¾Öæ ¿ÖúŸÖÖŸÖ. ˆ¤üÖ: úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ šêü¾ÖµÖÖÃÖÖšüß ³ÖÖ¸üŸÖ,
‡»ÖÓ›ü †Ö×Ö †´Öê×¸üúÖ µÖÖ ×ŸÖÆüß ¸üÖÂ™ÒüÖŸÖß»Ö ÃÖÓ‘Ö™üÖÖ ¾ÖêÖ¾ÖêÖôûµÖÖ ¯Ö¬¤üŸÖß“µÖÖ †ÖÆêüŸÖ.
3.4.2 úÖµÖÖÔ“Öß ×ÖÛ¿“ÖŸÖ ¯Ö¬¤üŸÖß :
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öê úÖµÖì †Ö×Ö ŸÖê ú¸üµÖÖ“Öß ¯Ö¬¤üŸÖß ÖÖ»Öß»Ö ÖÖêÂ™üàÖÖ ¯Öã¸üú †ÃÖ»Öß ¯Ö×Æü•Öê,
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ úÖµÖì ¾Ö ŸÖß ú¸üµÖÖ“Öß ¯Ö¬¤üŸÖß ¤êü¿ÖÖŸÖß»Ö ¯ÖÏ“Ö×»ÖŸÖ úÖµÖªÖ¾Ö¸ü †¬ÖÖ×¸üŸÖ †Ö×Ö
ŸµÖÖ»ÖÖ ¯Öã¸üú †ÃÖ»Öß ¯ÖÖ×Æü•Öê.
úÖêÖŸµÖÖÆüß ¤êü¿ÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ úÖµÖ¤üÖ ŸµÖÖ ¤êü¿ÖÖ“µÖÖ ‘Ö™üÖê¿Öß ÃÖãÃÖÓÖŸÖ †ÃÖŸÖÖê. ×•Ö»ÆüÖ
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öê úÖµÖÔ ú¸üµÖÖÃÖÖšüß ÃÖã¬¤üÖ úÖµÖ¤üÖ ´Ö¤üŸÖ ú¸üßŸÖ †ÃÖŸÖÖê. ÃÖ¢ÖÖ †Ö×Ö ÃÖÖ¾ÖÔ³ÖÖî´ÖŸ¾Ö
†ÖêôûÖµÖÖŸÖ, úÖµÖÖÔ“Öê ×¾Ö³ÖÖ•ÖÖ †Ö×Ö úÖµÖÔ ú¸üÖÖ·µÖÖ †×¬ÖúÖ¸ß ¾ÖÖÖÔ“Öê †×¬ÖúÖ¸ü ¾Ö ŸµÖÖ“µÖÖ
´ÖµÖÖÔ¤üÖ µÖÖÓ“ÖÖ ˆ»»ÖêÖ úÖµÖªÖŸÖ †ÃÖŸÖÖê. ŸÖÃÖê“Ö ÖÖÖ×¸üúÖÓ“µÖÖ ´Öæ»Ö³ÖËæŸÖ ÆüŒúÖÃÖÓ²ÖÓ¬Öß“Öß ´ÖÖ×ÆüŸÖß
†Ö¯Ö»µÖÖ»ÖÖ ‘Ö™üÖêŸÖæÖ“Ö ü×´ÖôûŸÖ †ÃÖŸÖê. ¤êü¿ÖÖ´Ö¬µÖê ‡ŸÖ¸ü úÖµÖ¤êüÃÖã¬¤üÖ †ÃÖŸÖÖŸÖ •Öê †Öã³Ö¾ÖÖ«üÖ¸êü
ÆüôæûÆüôæû ¯ÖÏ“Ö×»ÖŸÖ ÆüÖêŸÖÖŸÖ. úÖÆüß-úÖÓÆüß ¾ÖêôûÖ ÃÖ¸üúÖ¸ü ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ×¾ÖÂÖµÖÖŸÖ úÖµÖ¤êü ú¸üßŸÖ †ÃÖŸÖê.
úÖµÖÔ ¾Ö ¯Ö¬¤üŸÖß ¤êü¿ÖÖ“µÖÖ Öî×ŸÖú †Ö“ÖÖ¸üÃÖÓ×ÆüŸÖê¿Öß •ÖãôûÖÖ¸üß †ÃÖ»Öß ¯ÖÖ×Æü•Öê-
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ¤êü¿ÖÖ“µÖÖ †Ö“ÖÖ¸üÃÖÓ×ÆüŸÖê¿Öß •ÖãôûÖÖ¸êü ¯ÖÖ×Æü•Öê. ÃÖ¾ÖÔÃÖÖ¬ÖÖ¸üÖ¯ÖÖê †Ö“ÖÖ¸üÃÖÓ×ÆüŸÖê“ÖÖ
ˆ»»ÖêÖ ×ÖŸÖß×Ö¤ìü¿Öú ŸÖ¢¾ÖÖÓ´Ö¬µÖê †ÃÖŸÖÖê“Ö. ŸÖê µÖÖêµÖ ¯ÖÏúÖ¸êü ÃÖ´Ö•Ö»Öê Öê»Öê ¯ÖÖ×Æü•Öê †Ö×Ö ŸµÖÖ“Öß
†Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾ÖÖß ÃÖã¬¤üÖ µÖÖêµÖ ×¸üŸÖßÖê“Ö —ÖÖ»Öß ¯ÖÖ×Æü•Öê.
ŸÖê úÖµÖÔ ÃÖ¢ÖÖ¹ýœü ÃÖ¸üúÖ¸ü“µÖÖ ¬µÖêµÖ¬ÖÖê¸üÖÖ¾Ö¸ü †Ö¬ÖÖ×¸üŸÖ †ÃÖ»Öê ¯ÖÖ×Æü•Öê -
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öê úÖµÖì ÃÖ¢ÖÖ¹ýœü ÃÖ¸üúÖ¸ü“µÖÖ ¬µÖêµÖ¬ÖÖê¸üÖÖ¾Ö¸ü †¬ÖÖ×¸üŸÖ †ÃÖ»Öê ¯ÖÖ×Æü•Öê . ¯Ö×Æü»µÖÖ
ÃÖ¸üúÖ¸üÖê ‘ÖêŸÖ»Öê»Öê ×ÖÖÔµÖ •Ö¸ü ¤ãüÃÖ¸êü ÃÖ¸üúÖ¸ü ÃÖ¢Öê¾Ö¸ü †Ö»µÖÖÖŸÖÓ¸ü ²Ö¤ü»ÖŸÖ †ÃÖê»Ö ŸÖ¸ü ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúÖÓÖß
ŸµÖÖÓÖÖ ÃÖÖ£Ö ×¤ü»Öß ¯ÖÖ×Æü•Öê. ˆ¤üÖ: ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ ‡. ÖÖÓ¬ÖßÖß »ÖÖ¾Ö»Öê»µÖÖ ×´ÖÃÖÖ úÖµÖ¤üÖ •ÖÖŸÖÖ ÃÖ¸üúÖ¸üÖê
†Ö¯Ö»µÖÖ ¸üÖ•Ö¾Ö™üßŸÖ ¸ü§ü êú»ÖÖ.
Page | 122
3.4.3 ÃÖ¢ÖÖ †Ö×Ö †×¬ÖúÖ¸üÖÓ“Öß µÖÖêµÖ ÃÖÖÓÖ›ü :
ÃÖ¢ÖÖ †Ö×Ö †×¬ÖúÖ¸üÖÓ“Öß µÖÖêµÖ ÃÖÖÓÖ› ‘ÖÖŸÖ»Öß ¯ÖÖ×Æü•Öê. ŸÖÃÖê“Ö ŸÖß ÃÖ¸üôû ¾Ö ÃÖÖê¯Öß
†ÃÖ»Öß ¯ÖÖ×Æü•Öê. úÖêÖŸµÖÖ †×¬ÖúÖ·µÖÖ»ÖÖ ×úŸÖß †×¬ÖúÖ¸ü †ÖÆêüŸÖ µÖÖ“Öß ´ÖÖ×ÆüŸÖß •ÖÖŸÖê»ÖÖ †ÃÖ»Öß
¯ÖÖÆüß•Öê. †Ö¯Ö»Öê úÖµÖì êúÖÖŸµÖÖ †×¬ÖúÖ·µÖÖú›æüÖ ÆüÖê‡Ô»Ö, µÖÖ“Öß ´ÖÖ×ÆüŸÖß •ÖÖŸÖê»ÖÖ ¾ÆüÖµÖ»ÖÖ ¯Ö×Æü•Öê.
3.4.4 ‹ú-´ÖêúÖÓ¿Öß ¯Öã¸üú úÖµÖì--

»ÖÖêú¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖŸÖß»Ö ¾ÖêÖ¾ÖêÖôûµÖÖ ÃÖÓ‘Ö™üÖÖ“Öê úÖµÖì ‹ú´ÖêúÖÓ¿Öß ¯Öæ¸üú †ÃÖŸÖÖŸÖ, ´ÆüÖæÖ“Ö
ŸµÖÖÓÖÖ ‹ú´ÖêúÖÓ¯ÖÖÃÖæÖ ¤æü¸ü ú¸üÖê †¾Ö‘Ö›ü †ÃÖŸÖê. ˆ¤üÖ: C.E.O., ŸµÖÖ“µÖÖ †×¬ÖúÖ¸üÖÓŸÖÔÖŸÖ
“ÖÖ»ÖÖÖ·µÖÖ ¾ÖêÖ¾ÖêÖôûµÖÖ Ã¾Ö¹ý¯ÖÖ“Öß ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ úÖµÖÖÔ¾Ö¸ü ¤êüÖ¸êüÖ šêü¾ÖßŸÖ †ÃÖŸÖÖê. †¿ÖÖ¯ÖÏúÖ¸êü
¯ÖÏ¿ÖÖúßµÖ úÖµÖÔ ‹ú-¤ãÃÖ·µÖÖ¿Öß ¯Öæ¸üú †ÃÖæÖ ŸµÖÖÃÖÖšüß ÃÖÓÃÖã“ÖÖ †Ö×Ö ÃÖ´Ö¾ÖµÖ µÖÖ“Öß Ö¸ü•Ö
†ÃÖŸÖê.
3.5 ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öê ´ÖÆü¢¾Ö :

×²ÖÎ×™ü¿Ö úÖôûÖŸÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß ×ÖÙ´ÖŸÖß êú¾Öôû ´ÖÆüÃÖæ»Ö †Ö×Ö µÖÖµÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖÃÖÖšüß
—ÖÖ»Öß ÆüÖêŸÖß. †Ö•Ö ú»µÖÖÖúÖ¸üß ¸üÖ•µÖÖŸÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öê ´ÖÆü¢¾Ö úÖêÖŸµÖÖÆüß ‹ÖÖªÖ ×¾Ö×¿ÖÂ™ü
úÖµÖÖÔ¯Öã¸üŸÖê ´ÖµÖÖÔ×¤üŸÖ ¸üÖ×Æü»Öê ÖÖÆüß. ¸üÖ•µÖÖú›ß»Ö »ÖÖêúÖÓ“µÖÖ ‡“”ûÖ-†ÖúÖÓÖÖ ¾ÖÖœü»µÖÖ †®Ö, ¾ÖÃ¡Ö
†Ö×Ö ×Ö¾ÖÖ¸üÖ µÖÖ ´ÖÖÖ¾Öß ÃÖ´ÖÖ•ÖÖ“µÖÖ ´Öæ»Ö³ÖæŸÖ Ö¸ü•ÖÖ ¯ÖæÖÔ úºþÖ ³ÖÖÖŸÖ ÖÖÆüß ŸÖ¸ü ×¾ÖúÖÃÖÖ“µÖÖ
×¾Ö×¾Ö¬Ö ÃÖÓ¬Öß ˆ¯Ö»Ö²¬Ö úºþÖ ´ÖÖÖ¾Öß ×¾ÖúÖÃÖÖ“ÖÖ ×Ö¤ìü¿ÖÖÓú ˆÓ“ÖÖ¾ÖµÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏµÖŸÖ ¸üÖ•µÖÖ»ÖÖ ú¸üÖ¾ÖÖ
»ÖÖÖŸÖÖê, µÖÖÃÖÖšüß †Öêú ¯ÖÖµÖÖ³ÖæŸÖ ÃÖê¾ÖÖ ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ ¾Ö ×¾ÖúÖÃÖ úÖµÖÔÎú´ÖÖÓ“Öß ×ÖÙ´ÖŸÖß ¸üÖ•µÖÖ»ÖÖ ú¸üÖ¾Öß
»ÖÖÖŸÖê. ¸üÖ•µÖÖŸÖß»Ö ÖÖÖ×¸üúÖÓ“µÖÖ ×•Ö¾ÖßŸÖ ¾Ö ´ÖÖ»Ö´Ö¢Öê“Öê ¸üÖÖ úºþÖ úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ úÖµÖ´Ö
ú¸üÖ¾Öß »ÖÖÖŸÖê µÖÖ ÃÖ¾ÖÔ ¾ÖÖœüŸµÖÖ úÖµÖÖÔ“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ¸üÖ•µÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ‹ú ‘Ö™üú ´ÆüÖæÖ
×•Ö»ÊÖŸÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ»ÖÖ ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›üÖ¾Öß »ÖÖÖŸÖ †ÃÖ»µÖÖÖê ŸµÖÖ“Öê ´ÖÆü¢¾Ö ´ÖÖêšüµÖÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖÖŸÖ
¾ÖÖœü»Öê»Öê ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖê. ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ×¿Ö¾ÖÖµÖ ¸üÖ•µÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß ú»¯ÖÖÖ †¿ÖŒµÖ¯ÖÏ¤ü ¾ÖÖ™üŸÖê. úÖÆüß
´ÖÆü¢¾Ö¯ÖæÖÔ ´ÖãªÖÓ“µÖÖ †Ö¬ÖÖ¸êü ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öê ´ÖÆü¢¾Ö Ã¯ÖÂ™ü ú¸üŸÖÖ µÖê‡Ô»Ö ŸÖê ÖÖ»Öß»Ö¯ÖÏ´ÖÖÖê -
Page | 123
1) ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ ‡´ÖÖ¸üŸÖß“ÖÖ ¯ÖÖµÖÖ:
³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ÃÖÓ×¾Ö¬ÖÖÖÖÖê ˆ³ÖÖ¸ü»Öê»µÖÖ ¤êü¿ÖÖŸÖß»Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ ¾µÖ¾ÖÃ£Öê“ÖÖ ‘Ö™üú ÆüÖ ×•Ö»ÆüÖ
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ †ÃÖŸÖÖê úÖ¸üÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß ×ÖÙ´ÖŸÖß ´ÖãôûÖŸÖ ¤êü¿ÖÖŸÖß»Ö ÃÖÖ´ÖÖµÖ •ÖÖŸÖê“µÖÖ ÃÖ´ÖÃµÖÖ
ÃÖÖê›ü×¾ÖµÖÖÃÖÖšüß ŸÖÃÖê“Ö †ÖÙ£Öú, ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú ×¾ÖúÖÃÖ ú¸üµÖÖÃÖÖÃÖÖšüß ×Ö´ÖÖÔÖ êú»Öê»Öß ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖê.
ëú¦ü ¾Ö ¸üÖ•µÖ¿ÖÖÃÖÖÖ“µÖÖ ×¾Ö×¾Ö¬Ö µÖÖê•ÖÖÖ“Öß ´ÖÖ×ÆüŸÖß Ã£ÖÖ×Öú ¯ÖÖŸÖôûß¯ÖµÖÕŸÖ ¯ÖÖëÆü“Ö×¾ÖµÖÖ“Öê úÖµÖÔ
×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ú¸üßŸÖ †ÃÖ»µÖÖ´Öãôêû ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ»ÖÖ †Ö¬Öã×Öú úÖôûÖŸÖß»Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ
‡´ÖÖ¸üŸÖß“ÖÖ ¯ÖÖµÖÖ †ÃÖê ´ÆüÖŸÖÖŸÖ.
2) ´ÖÖÖÔ¤ü¿ÖÔú ŸÖ¢¾ÖÖÓ“Öß †Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾ÖÖß ú¸üµÖÖÃÖÖšüß :
¸üÖ•µÖ‘Ö™üÖêŸÖß»Ö ˆ§êü¿Ö¯Ö×¡ÖêúŸÖ µÖÖµÖ, ÃÖ´ÖŸÖÖ, ²ÖÓ¬ÖãŸÖÖ µÖÖÓ“ÖÖ ˆ»»ÖêÖ êú»Öê»ÖÖ ×¤üÃÖæÖ
µÖêŸÖÖê. µÖÖ ŸÖ¢¾ÖÖ“Öß †´ÖÓ»Ö²Ö•ÖÖ¾ÖÖß ú¸üµÖÖÃÖÖšüß ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ¸üÖ•µÖ‘Ö™üÖêÖê †ÖµÖÔ»ÖÑ›ü“µÖÖ
¸üÖ•µÖ‘Ö™üÖêú›æÖ ´ÖÖÖÔ¤ü¿ÖÔúŸÖ¢¾ÖÖ“ÖÖ Ã¾ÖßúÖ¸ü êú»Öê»ÖÖ †ÖÆêü. µÖÖ ´ÖÖÖÔ¤ü¿ÖÔúŸÖ¢¾ÖÖÓ“ÖÖ ˆ»»ÖêÖ
¸üÖ•µÖ‘Ö™üÖê“µÖÖ ú»Ö´Ö 36 ŸÖê 51 µÖÖ´Ö¬µÖê ü êú»Öê»ÖÖ ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖê.
´ÖÖÖÔ¤ü¿ÖÔú ŸÖ¢¾ÖÖÓ´Ö¬µÖê ¤êü¿ÖÖ“ÖÖ ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú, †ÖÙ£Öú, ¸üÖ•ÖúßµÖ ×¾ÖúÖÃÖ ú¸üµÖÖÃÖÖšüß
×¾Ö×¾Ö¬Ö ŸÖ¸üŸÖæ¤üß êú»Öê»µÖÖ ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖÖŸÖ ¾Ö µÖÖ ŸÖ¢¾ÖÖ“Öß †´ÖÓ»Ö²Ö•ÖÖ¾ÖÖß ú¸üµÖÖ“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß
¸üÖ•µÖ¿ÖÖÃÖÖÖ¾Ö¸ü ÃÖÖê¯Ö×¾Ö»Öß †ÖÆêü. ¸üÖ•µÖ¿ÖÖÃÖÖÖÖê ¯ÖÏŸµÖêú ¸üÖ•µÖ ×¾Ö×¾Ö¬Ö ×•Ö»ÆµÖüÖŸÖ ×¾Ö³ÖÖÖ»Öê
†ÃÖ»µÖÖ´Öãôêû µÖÖ ŸÖ¢¾ÖÖ“Öß †Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾ÖÖß ú¸üµÖÖ“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ×•Ö»ÆüÖ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ¾Ö¸ü ÃÖÖê¯Ö×¾Ö»Öê»Öß
×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖê.
†Ö¬Öã×Öú úÖôûÖŸÖ ¤êü¿ÖÖÖê »ÖÖêú¿ÖÖÆüß ú»µÖÖÖúÖ¸üß ¸üÖ•µÖÖ“Öß ³Öæ×´ÖúÖ Ã¾ÖßúÖ¸ü»Öß
†ÃÖ»µÖÖ´Öãôêû ´ÖÖÖÔ¤ü¿ÖÔú ŸÖ¢¾ÖÖŸÖ ×¤ü¾ÖÃÖë-×¤ü¾ÖÃÖ ¾ÖÖœü ÆüÖêŸÖ †ÖÆêü. ÃÖÖÆü×•Öú“Ö ×•Ö»ÆüÖ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öê
´ÖÆü¢¾Ö ×¤ü¾ÖÃÖë-×¤ü¾ÖÃÖ ¾ÖÖœüŸÖ •ÖÖŸÖ †ÖÆêü.
3) ÖÖÖ¸üß ÆüŒúÖÓ“Öê ÃÖÓ¸üÖÖ ú¸üÖê -
³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ¸üÖ•µÖ‘Ö™üÖêÖê ¸üÖ•µÖÖŸÖß»Ö ÖÖÖ×¸üúÖÓÖÖ †Ö¯Ö»ÖÖ ×¾ÖúÖÃÖ ú¸üµÖÖÃÖÖšüß ÃÖÆüÖ
´Öæ»Ö³ÖæŸÖ ÆüŒú ×¤ü»Öê †ÖÆêüŸÖ. ¯ÖÏŸµÖêú ¾µÖŒŸÖß»ÖÖ µÖÖ †×¬ÖúÖ¸üÖÓ“ÖÖ ×Ö³ÖÔµÖ¯ÖÖê ¾ÖÖ¯Ö¸ü ú¸üŸÖÖ µÖÖ¾ÖÖ
µÖÖÃÖÖšüß ÃÖÓ¸üÖÖÖ“Öß Ö¸ü•Ö †ÃÖŸÖê. µÖÖµÖÖ»ÖµÖÖÖê µÖÖ»ÖÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ×¤ü»Öê †ÃÖ»Öê ŸÖ¸üß ×•Ö»ÆüÖ
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ»ÖÖÆüß µÖÖÃÖÓ²ÖÓ¬Öß †Ö¯Ö»Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›üÖ¾Öß »ÖÖÖŸÖê. •Öê¾ÆüÖ ÖÖÖ×¸üúÖÓ“µÖÖ ¾µÖŒŸÖß
Page | 124
Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖÖ¾Ö¸ü ×Ö²ÖÕ¬Ö µÖêŸÖÖŸÖ ŸÖê¾ÆüÖ ×•Ö»ÆüµÖÖŸÖß»Ö ÖÖÖ×¸üú ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖú›êü µÖÖµÖ ´ÖÖÖæ ¿ÖúŸÖÖê.
ÖÖÖ¸üß Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖÖ“Öß •Öê¾ÆüÖ Öôû“Öê¯Öß ÆüÖêŸÖê Øú¾ÖÖ ŸÖê ¬ÖÖêŒµÖÖŸÖ µÖêŸÖê ŸÖê¾ÆüÖ ŸµÖÖ ÃÖ´ÖÖ•Ö¾µÖ¾ÖÃ£ÖêŸÖ ÖÖë¬Öôû
×Ö´ÖÖÔÖ ÆüÖêŸÖÖê. ´Öæ»Ö³ÖæŸÖ ÆüŒúÖÓ“µÖÖ ÃÖÓ¸üÖÖÖÃÖÖšüß µÖÖµÖÖ»ÖµÖÖÖê ×¤ü»Öê»µÖÖ ×ÖÖÔµÖÖÓ“Öß Øú¾ÖÖ †Ö¤êü¿ÖÖÓ“Öß
†Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾ÖÖß ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ»ÖÖ“Ö ú¸üÖ¾Öß »ÖÖÖŸÖê.
4 ) úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ úÖµÖ´Ö ú¸üÖê -
¸üÖ•µÖ‘Ö™üÖêÖê úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£Öê“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ‘Ö™üú ¸üÖ•µÖÖ¾Ö¸ü ÃÖÖê¯Ö×¾Ö»Öß
¸üÖ•µÖÃÖ¸üúÖÖê Æüß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ †ÃÖ»Öê»µÖÖ ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ·µÖÖ¾Ö¸ ™üÖú»Öß.
×•Ö»ÆüÖ †×¬ÖúÖ¸üß ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ µÖÓ¡ÖÖê“µÖÖ ´ÖÖ¬µÖ´ÖÖŸÖæÖ ×•Ö»ÆüµÖÖŸÖ úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ
üúÖµÖ´Ö ú¸üµÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏµÖŸÖ ú¸üŸÖÖê. ÃÖ´ÖÖ•ÖÖŸÖß»Ö úÖêÖŸµÖÖÆüß ÖÖÖ×¸üúÖÓ“ÖÖ ÃÖ´ÖÖ•ÖÖ“ÖÖ †£Ö¾ÖÖ
¸üÖ•µÖÖ“ÖÖ ×¾ÖúÖÃÖ ÆüÖ ŸµÖÖ ×šüüúÖÖ“µÖÖ úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£Öê¾Ö¸ü“Ö †¾Ö»ÖÓ²ÖæÖ †ÃÖŸÖÖê. ×•Ö»ÆüµÖÖŸÖ
ÖæÖ, ¤ü¸üÖê›êü, ²Ö»ÖÖŸúÖ¸ü, “ÖÖê·µÖÖ †¿Öß ÃÖ´ÖÖ•Ö×¾Ö‘ÖÖŸÖú éúŸµÖ ´ÖÖêšüµÖÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖÖŸÖ ÆüÖêŸÖ †ÃÖê»Ö ŸÖ¸ü ŸµÖÖ
×šüúÖÖß ¿ÖÖÓŸÖŸÖÖ ³ÖÓÖ ÆüÖê‰úÖ †¸üÖ•ÖúŸÖÖ ×Ö´ÖÖÔÖ ÆüÖêŸÖê, ÖÖÖ×¸üú ×Ö³ÖÔµÖ¯ÖÖê •Öß¾ÖÖ •ÖÖæ ¿ÖúŸÖ
ÖÃÖŸÖß»Ö ŸÖ¸ü ŸµÖÖ“ÖÖ ¯Ö×¸üÖÖ´Ö ŸµÖÖÓ“µÖÖ ×¾ÖúÖÃÖ úÖµÖÖÔ¾Ö¸ü ¾Ö ¯ÖÏÖŸÖß¾Ö¸ü ÆüÖêŸÖÖê †Ö×Ö ŸµÖÖÓ“Öß ¯ÖÏÖŸÖß
ÖÓã™üŸÖê. ÖÖÖ×¸üúÖÓ“Öß ¯ÖÏÖŸÖß £ÖÖÓ²Ö»Öß ´ÆüÖ•Öê ÃÖ´ÖÖ•Ö, ¸üÖ•µÖ †Ö×Ö ¸üÖÂ™ÒüÖ “Öß ¯ÖÏÖŸÖß £ÖÖÓ²ÖŸÖê. ŸµÖÖ´Öãôêû
×•Ö»ÆüµÖÖŸÖ úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ×Ö´ÖÖÔÖ ú¸üµÖÖÃÖÖšüß ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß ³Öæ×´ÖúÖ ´ÖÆü¢¾Ö¯ÖæÖÔ
†ÖÆêü.
5) ´ÖÆüÃÖæ»Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ¾Ö¸ü ×ÖµÖÓ¡ÖÖ šêü¾ÖÖê -
¸üÖ•µÖ¿ÖÖÃÖÖÖ»ÖÖ ×¾Ö×¾Ö¬Ö ´ÖÖÖÖÔÖê ´ÖÆüÃÖæ»Ö ×´ÖôûŸÖÖê. ú¸ü ºþ¯ÖÖÖê ×´ÖôûÖÖ¸üÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö ÆüÖ
ŸµÖÖ¯Öîúß ‹ú ´ÖÖÖÔ †ÖÆêü. ¸üÖ•µÖ ¿ÖÖÃÖÖÖ“µÖÖ ú¸üÖ´Ö¬µÖê ×¾ÖÎúßú¸, ´ÖÖÖê¸Óü•ÖÖ ú¸ü, ¿ÖêŸÖß ˆŸ¯Ö®Ö ú¸ü,
¾ÖÖÆüÖ ú¸ü, ´ÖÖ¤üú ¯Ö¤üÖ£ÖÖÔ¾Ö¸üß»Ö ˆŸ¯ÖÖ¤üÖ ¿Öã»ú †Ö×Ö •Ö´ÖßÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö ú¸ü †¿ÖÖ ×¾Ö×¾Ö¬Ö ú¸üÖÓ“ÖÖ
ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö ÆüÖêŸÖÖê. ×•Ö»ÆüÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö †×¬ÖúÖ¸üß ´ÆüÖæÖ ×•Ö»ÆüµÖÖŸÖß»Ö ´ÖÆüÃÖæ»Ö ¾ÖÃÖæ»Ö ú¸üÖê †Ö×Ö
´ÖÆüÃÖæ»Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ¾Ö¸ü ¤êüÖ¸êüÖ ¾Ö ×ÖµÖÓ¡ÖÖÖ“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ·µÖÖ“Öß †ÃÖŸÖê. ëú¦ü
ÃÖ¸üúÖ¸ü“µÖÖ ×¾Ö×¾Ö¬Ö ú¸üÓÖ“Öß ¾ÖÃÖæ»Öß ¸üÖ•µÖÃÖ¸üúÖ¸ü»ÖÖ ú¸üÖ¾Öß »ÖÖÖŸÖê ŸµÖÖ“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ×•Ö»ÆüµÖÖŸÖ
×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ¾Ö¸ü †ÃÖŸÖê. ÖÖÖ×¸üúÖÓÖÖ ¯ÖÖµÖÖ³ÖæŸÖ, ´Öæ»Ö³ÖæŸÖ ÃÖê¾ÖÖ ˆ¯Ö»Ö²¬Ö úºþÖ ¤êüµÖÖÃÖÖšüß
¿ÖÖÃÖÖÖ»ÖÖ ´ÖÖêšüµÖÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖÖŸÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö †Ö¾Ö¿µÖú †ÃÖŸÖÖê. ×•Ö»ÆüµÖÖŸÖß»Öü ´ÖÆüÃÖæ»Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“µÖÖ
Page | 125
úÖµÖÖÔŸÖ úÖµÖÔÖ´ÖŸÖÖ ¾ÖÖœüßÃÖ »ÖÖ¾ÖÖê †Ö×Ö ´ÖÆüÃÖæ»Öß úÖµÖÖÔ¾Ö¸ü ×ÖµÖÓ¡ÖÖ šêü¾ÖµÖÖ“µÖÖ ¥üÂ™üßÖê ×•Ö»ÆüÖ
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß ³Öæ×´ÖúÖ ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öß †ÖÆêü.
6) ³ÖêÃÖôû ¯ÖÏ×ŸÖ²ÖÓ¬Öú úÖµÖ¤üµÖÖ“Öß †Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾ÖÖß ú¸üÖê -
¸üÖ•µÖÖŸÖß»Ö ÖÖÖ×¸üúÖÓÖÖ ´Öæ»Ö³ÖæŸÖ •Öß¾ÖÖÖ¾Ö¿µÖú ¾ÖÃŸÖæÓ“ÖÖ ¯Öæ¸ü¾ÖšüÖ ú¸üŸÖÖÖÖ ŸÖÖê
¤ü•Öì¤üÖ¸ü †ÃÖÖ¾ÖÖ »ÖÖÖŸÖÖê. ÖÖ•ÖÖß ¾µÖÖ¯ÖÖ¸üß Øú¾ÖÖ ×¾ÖÎêúŸÖê ˆ““Ö ¯ÖÏŸÖß“µÖÖ ´ÖÖ»ÖÖ´Ö¬µÖê ×ÖéúÂ™ü
¯ÖÏŸÖß“µÖÖ ´ÖÖ»ÖÖ“Öß ³ÖêÃÖôû úºþÖ ŸÖÖê †×¬Öú Øú´ÖŸÖß»ÖÖ ×¾ÖúŸÖÖŸÖ ŸµÖÖ´Öãôê ÖÖÖ×¸üúÖÓ“Öß ±úÃÖ¾ÖÖæú
ÆüÖêŸÖê. µÖÖ»ÖÖ †ÖôûÖ ²ÖÃÖÖ¾ÖÖ ´ÆüÖæÖ ¸üÖ•µÖ¿ÖÖÃÖÖÖÖê •Öß¾ÖÖÖ¿µÖú ¾ÖÃŸÖæ ³ÖêÃÖôû ¯ÖÏ×ŸÖ²ÖÓ¬Öú úÖµÖ¤üÖ
¯ÖÖÃÖ êú»Öê»ÖÖ †ÖÆêü. ×•Ö»ÆüÖŸÖß»Ö ¸üÖòêú»Ö, ¯Öê™ÒüÖê»Ö, ÖÖ¤ËüµÖÖ®Ö ¾Ö ‡ŸÖ¸ü •Öß¾ÖÖÖ¾Ö¿µÖú ¾ÖÃŸÖæŸÖß»Ö ³ÖêÃÖôû
¯ÖÏ×ŸÖ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ú¸üµÖÖÃÖÖšüß ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖú›æÖ ¬ÖÖ›üÃÖ¡Ö †µÖÖê×•ÖŸÖ êú»Öê •ÖÖêŸÖê. ¤üÖêÂÖß †ÖœüôûÖÖ·µÖÖ
¾µÖÖ¯ÖÖ·µÖÖÓ¾Ö¸ü ³ÖêÃÖôû ¯ÖÏ×ŸÖ²ÖÓ¬Öú úÖµÖ¤üµÖÖÖæÃÖÖ¸ü ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ úÖµÖÔ¾ÖÖÆüß ú¸üßŸÖ †ÃÖŸÖê. µÖÖ´Öãôêû
ÖÖÖ¸üßúÖÓ“Öß ¾µÖÖ¯ÖÖ·µÖÖÓ“µÖÖ ±úÃÖ¾Öê×Ö¸üßŸÖæÖ ÃÖæ™üúÖ ÆüÖêŸÖê ¾Ö ¤ü•Öì¤üÖ¸ü ¾ÖÃŸÖæ ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ÆüÖêŸÖÖŸÖ.
7) †Ö¯Ö¢Öß ÙÖ´Öæ»Ô ÖÖ ú¸üÖê-
´ÖÖãÂµÖ •Öß¾ÖÖÖŸÖ ÃÖÓú™êü †×¬Öú ×Æü ¯ÖÏ´ÖÖÖÖŸÖ µÖêŸÖÖŸÖ ûµÖÖ´Ö¬µÖê ´ÖÖÖ¾Öß ¾Ö ÖîÃÖÙÖú
†Ö¯¯ÖŸÖß †ÃÖæÖ µÖÖŸÖ ´ÖÆüÖ¯Öæ¸ü, ³ÖÓæú¯Ö, ¾ÖÖ¤üôû, †×ŸÖ¾ÖéÂ™üß, ¾ÖÖ¾ÖÖ, †¯Ö‘ÖÖŸÖ, †®Ö-¬ÖÖµÖ ¾Ö ¯ÖÖÖß
™ü“ÖÖÓ‡Ô µÖÖÃÖÖ¸üµÖÖ ÃÖÓú™üÖ“Öß “ÖÖÆæü»Ö »ÖÖÖŸÖÖ“Ö ¯ÖÏ×ŸÖ²ÖÓ¬ÖÖŸ´Öú Ã¾Öºþ¯ÖÖ“µÖÖ ˆ¯ÖÖµÖ µÖÖê•ÖÖÖ ×•Ö»ÆüÖ
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ú×¸üŸÖ †ÃÖŸÖê. úÖÆüß ÖîÃÖÙÖú ÃÖÓú™üÖ“Öß “ÖÖÆæü»Ö Ö »ÖÖÖŸÖÖ“Ö †“ÖÖÖú µÖêŸÖÖŸÖ ¾Ö ŸµÖÖ´Öãôêû
ÖÖÖ×¸üúÖÓ“µÖÖ ×•Ö¾ÖßŸÖÖ»ÖÖ ¾Ö ´ÖÖ»Ö´Ö¢Öê»ÖÖ ´ÖÖêšüµÖÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖÖŸÖ ¬ÖÖêúÖ ×Ö´ÖÖÔÖ ÆüÖêŸÖÖê. †¿ÖÖ
ÃÖÓú™üúÖôûÖŸÖ ÖÖÖ×¸üúÖÓ“µÖÖ ×•Ö×¾Ö¢ÖÖ“Öê ¾Ö ´ÖÖ»Ö´Ö¢Öê“Öê ÃÖÓ¸üÖÖ ú¸üµÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏµÖŸÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ
ú¸üŸÖê. úÖîÃÖÙÖú ÃÖÓú™üÖŸÖ ´ÖéŸµÖæ ¯ÖÖ¾Ö»Öê»µÖÖ †£Ö¾ÖÖ ´ÖÖ»Ö´Ö¢Öê“Öê ÖãúÃÖÖÖ —ÖÖ»Öê»µÖÖ ÖÖÖ×¸üúÖÓÖÖ
†Ö¾Ö¿µÖú ŸµÖÖ Ã¾Öºþ¯ÖÖ“Öß ´Ö¤üŸÖ ¤êü‰úÖ ŸµÖÖÓ“Öê ¯ÖãÖ¾ÖÔÃÖÖ ú¸üµÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏµÖŸÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ú¸üßŸÖ
†ÃÖŸÖê. ŸµÖÖ´Öãôêû ÃÖÓú™ü úÖôûÖŸÖ ÖÖÖ×¸üúÖÓÖÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ¤êü‰úÖ ´Ö¤üŸÖß“ÖÖ ÆüÖŸÖ³ÖÖ¸ü »ÖÖ¾ÖµÖÖÃÖÖšüß
×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öê µÖÖêÖ¤üÖÖ ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öê †ÖÆêü.
8) •Öß¾ÖÖÖ¾Ö¿µÖú ¾ÖÃŸÖæÓ“ÖÖ ¯Öã¸ü¾ÖšüÖ ¾Ö ×ÖµÖÓ¡ÖÖ ú¸üÖê -
»ÖÖêú¿ÖÖÆüß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸ü ¿ÖÖÃÖÖ ¾Ö ú»µÖÖÖúÖ¸üß ¸üÖ•µÖÖ“ÖÖ †Ö¯ÖÖ Ã¾ÖßúÖ¸ü
êú»µÖÖ´Öãôêû ¸üÖ•µÖÖŸÖß»Ö ÖÖÖ×¸üúÖÓÖÖ •Öß¾ÖÖÖ¾Ö¿µÖú ¾ÖÃŸÖæÓ“ÖÖ ´Öã²Ö»Öú ¯ÖÏ´ÖÖÖÖŸÖ ¯Öã¸ü¾ÖšüÖ ú¸üµÖÖ“Öß
Page | 126
•Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ¸üÖ•µÖ¿ÖÖÃÖÖÖ¾Ö¸ü †ÖÆêü. ×•Ö»ÆüÖ ÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸ü Æüß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›üŸÖê.
Ã¾ÖÃŸÖ ¬ÖÖµÖ ¤ãüúÖÖÖÓ“µÖÖ ´ÖÖ¬µÖ´ÖÖŸÖæÖ ŸÖÖÓ¤æüôû, ÖÆæü, ÃÖÖÖ¸ü, ŸÖê»Ö, ¸üÖòêú»Ö µÖÖÃÖÖ¸üµÖÖ •Öß¾ÖÖÖ¾Ö¿µÖú
¾ÖÃŸÖæÓ“ÖÖ ¯Öã¸ü¾ÖšüÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ú¸üßŸÖ †ÃÖŸÖê. •Öß¾ÖÖÖ¾Ö¿µÖú ¾ÖÃŸÖæÓ“µÖÖ ÃÖÖšêü²ÖÖ•Öß ¾Ö Øú´ÖŸÖ
¾ÖÖœüß¾Ö¸ü ×ÖµÖÓ¡ÖÖ šêü¾ÖµÖÖ“Öê úÖµÖÔÆüß ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ú¸üŸÖê. ÖÖ•ÖÖß ¾µÖÖ¯ÖÖ¸üß ˆŸ¯ÖÖ¤üú
•Öß¾ÖÖÖ¾Ö¿µÖú ¾ÖÃŸÖæÓ“Öß ÃÖÖšêü²ÖÖ•Öß ú¹ýÖ éú×¡Ö´Ö ™Óü“ÖÖ‡Ô ×Ö´ÖÖÔÖ ú¸üŸÖÖŸÖ ŸÖê¾ÆüÖ ¾ÖÃŸÖæ“µÖÖ ×Óú´ÖŸÖßŸÖ
¾ÖÖœü ÆüÖê‰úÖ ÖÖÖ×¸üúÖÓ“Öß ×¯Öôû¾ÖÖæú ÆüÖêŸÖê. †¿ÖÖ ¾Öêôûß ¾µÖÖ¯ÖÖ·µÖÖÓ“µÖÖ ÖÖê¤üÖ´ÖÖ¾Ö¸ü ¬ÖÖ›üß ™üÖæúÖ
´ÖÖ»Ö ²ÖÖ•ÖÖ¸üÖŸÖ Öã»µÖÖ ×ú´ÖŸÖß»ÖÖ ˆ¯Ö»Ö²¬Ö úºþÖ ¤êüµÖÖ“Öê úÖµÖÔ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ú¸üŸÖê.
9) µÖÖµÖÖ»ÖµÖßÖ ×ÖÖÔµÖÖÓ“Öß †Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾ÖÖß ú¸üÖê -
‘Ö™ÖÖŸ´Öú úÖµÖ¤êü †Ö×Ö ÖÖÖ×¸üúÖÓ“µÖÖ ÆüŒúÖÓ“Öê ÃÖÓ¸üÖÖ µÖÖÃÖÖšüß µÖÖµÖ¯ÖÖ×»Öêú“Öß
³Öæ×´ÖúÖ ´ÖÆü¢¾Ö¯ÖæÖÔ †ÃÖŸÖê. ÖãÆêüÖÖ¸üß“Öê ˆ““ÖÖ™üÖ ú¸üµÖÖÃÖÖšüß ÖãÆêüÖÖ¸üÖÓ¾Ö¸ü Ö™ü»Öê ³ÖºþÖ ŸµÖÖÓÖÖ
×¿ÖÖÖ ¤êüÖê †Ö×Ö †µÖÖµÖÖÏÃŸÖÖÓÖÖ µÖÖµÖ¤üÖÖ ú¸üÖê µÖÖÃÖÖšüß µÖÖµÖÖ»ÖµÖÖ“Öê µÖÖêÖ¤üÖÖ ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öê †ÖÆêü.
ü•Öê¾ÆüÖ µÖÖµÖÖ»ÖµÖßÖ ×ÖÖÔµÖÖÓ“Öß“Ö †Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾ÖÖß ÆüÖêŸÖ ÖÖÆüß ŸÖê¾ÆüÖ úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ¬ÖÖêŒµÖÖŸÖ
µÖêŸÖê. µÖÖ´Öãôêû ×•Ö»ÆüÖ Öê¡ÖÖŸÖ µÖÖµÖÖ»ÖµÖßÖ ×ÖÖÔµÖÖÓ“Öß“Ö †Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾ÖÖß úºþÖ ÖãÆêüÖÖ¸üÖÓÖÖ ¿ÖÖÃÖÖ
ú¸üÖê †Ö×Ö ÖÖÖ×¸üúÖÓ“µÖÖ ×ÆüŸÖÖ“Öê ¸üÖÖ ú¸üµÖÖÃÖÖšüß ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß ³Öæ×´ÖúÖ ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öß
†ÖÆêü. µÖÖµÖÖ»ÖµÖßÖ ×ÖÖÔµÖ †Ó´Ö»ÖÖŸÖ †Ö»µÖÖ´Öãôêû µÖÖµÖÖ»ÖµÖßÖ Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖ †²ÖÖ×¬ÖŸÖ ¸üÖÆüŸÖê.
ÃÖ¾ÖÔÃÖÖ´ÖÖµÖ ÖÖÖ×¸üú ×Ö³ÖÔµÖ¯ÖÖê •Öß¾ÖÖ •ÖÖæ ¿ÖúŸÖÖê.
10) úÖµÖ¤üµÖÖ“µÖÖ †×¬Ö¸üÖ•µÖÖ“Öß †Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾ÖÖß ú¸üµÖÖ²ÖÖ²ÖŸÖ -
³ÖÖ¸üŸÖÖÖê Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖÖÖÓŸÖ¸ü »ÖÖêú¿ÖÖÆüß“ÖÖ Ã¾ÖßúÖ¸ü êú»ÖÖ †ÖÆêü. »ÖÖêú¿ÖÖÆüß
¿ÖÖÃÖÖ¯Ö¬¤üŸÖß µÖ¿ÖÃ¾Öß ú¸üµÖÖ“µÖÖ ¥üÂ™üßÖê úÖµÖ¤üµÖÖ“µÖÖ †×¬Ö¸üÖ•µÖÖ“Öß †Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾ÖÖß ú¸Öê
†×¬Öú ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öê †ÖÆêü. úÖ¸üÖ ŸµÖÖ×¿Ö¾ÖÖµÖ »ÖÖêú¿ÖÖÆüß µÖ¿ÖÃ¾Öß ÆüÖê‰ú“Ö ¿ÖúŸÖ ÖÖÆüß. ¯ÖÖ¸Ó¯Ö×¸üú
³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ÃÖ´ÖÖ•ÖÖ“ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü ú¸üŸÖÖ µÖÖ ÃÖ´ÖÖ•ÖÖŸÖ ¾µÖŒŸÖß¯Ö¸üŸ¾Öê úÖµÖ¤êü ¾Ö ×ÖµÖ´Ö ÆüÖêŸÖê. ×¾Ö×¾Ö¬Ö
úÖ¸üÖÖÓ¾ÖºþÖ ´ÖÖÖÃÖÖ-´ÖÖÖÃÖÖŸÖ éú×¡Ö´Ö ´ÖŸÖ³Öê¤ü •ÖÖÖæÖ²Öã•ÖæÖ ×Ö´ÖÖÔÖ êú»Öê •ÖÖŸÖ †ÃÖŸÖ, ¯ÖÖ †ÃÖê
ÃÖ¾ÖÔ ³Öê¤ü úÖµÖ¤üµÖÖ“µÖÖ †×¬Ö¸üÖ•µÖÖ“µÖÖ ú»¯ÖÖê“ÖÖ Ã¾ÖßúÖ¸ü êú»µÖÖ´Öãôêû ÖÂ™ü —ÖÖ»Öê †ÖÆêüŸÖ. †Ö•Ö
¯ÖÏŸµÖêú ÖÖÖ×¸üúÖÃÖÖšüß ‹ú“Ö úÖµÖ¤üÖ †ÖÆêü. ‹úÖ“Ö úÖµÖ¤üµÖÖÖãÃÖÖ¸ü ÃÖ¾ÖÖÕÖÖ ¾ÖÖÖ×¾Ö»Öê •ÖÖŸÖê. ‹úÖ“Ö
úÖµÖªÖÖãÃÖÖ¸ü ÃÖ¾ÖÖÕ“Öê ¸üÖÖ êú»Öê •ÖÖŸÖê. ‹úÖ“Ö úÖµÖªÖÖãÃÖÖ¸ü ÃÖ¾ÖÖÕÖÖ µÖÖµÖ ×¤ü»ÖÖ •ÖÖŸÖÖê. Æüß úÖµÖì
Page | 127
¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›üµÖÖ´Ö¬µÖê ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß ³Öæ×´ÖúÖ †×¬Öú ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öß †ÖÆêü. úÖ¸üÖ ¾Ö¸üß»Ö úÖêÖß
“ÖÖÓÖ»Öê ¾ÖÖÖŸÖ ÖÃÖ»µÖÖÃÖ †Ö¯ÖÖ ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ·µÖÖÓú›êü ŸÖÎúÖ¸ü úºþ ¿ÖúŸÖÖê.
11) ¿ÖÖÃÖÖ †Ö×Ö •ÖÖŸÖÖ µÖÖŸÖ ´Ö¬µÖÃ£ÖÖ“Öß ³Öæ×´ÖúÖ -
¸üÖ•µÖÖŸÖß»Ö •ÖÖŸÖê“µÖÖ ×ÆüŸÖÖÃÖÖšüß ¿ÖÖÃÖÖ †Öêú ú»µÖÖÖúÖ¸üß ×ÖÖÔµÖ ¾Ö ×¾ÖúÖÃÖ
úÖµÖÔÎú´Ö ÆüÖŸÖß ‘ÖêŸÖ †ÃÖŸÖê. Æêü úÖµÖÔÎú´Ö •ÖÖŸÖê¯ÖµÖÕŸÖ ¯ÖÖêÓÆü“Ö×¾ÖµÖÖ“Öê †Ö×Ö µÖÖ ×¾ÖÂÖµÖß •ÖÖŸÖê“µÖÖ
×ÎúµÖÖ-¯ÖÏ×ŸÖÎúµÖÖ ¿ÖÖÃÖÖÖ¯ÖµÖÕŸÖ ¯ÖÖë“Ö×¾ÖµÖÖ“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ‹ú ´Ö¬µÖÃ£Ö ´ÆüÖæÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ»ÖÖ
¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›üÖ¾Öß »ÖÖÖŸÖê.
¿ÖÖÃÖÖÖ“Öê ×ÖÖÔµÖ †£Ö¾ÖÖ ×¾ÖúÖÃÖ úÖµÖÔÎú´Ö ×úŸÖßÆüß “ÖÖÖÓ»Öê †ÃÖ»Öê ŸÖ¸üß •ÖÖŸÖê“µÖÖ
ÃÖÆüúÖµÖÔÖ×¿Ö¾ÖÖµÖ ŸÖê µÖ¿ÖÃ¾Öß ÆüÖêÖê †¿ÖŒµÖ †ÃÖŸÖê. ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ¯ÖÏŸµÖÖ •ÖÖŸÖê¿Öß •ÖÖÃÖÓ¯ÖÔú
¯ÖÏÃ£ÖÖ×¯ÖŸÖ úºþÖ ŸµÖÖÓ“µÖÖ †›üß†›ü“ÖÖß ¾Ö ŸÖÎúÖ¸üß •ÖÖÖæÖ ‘Öê‰úÖ ŸµÖÖÃÖÓ²Ö¬Öß“Öß ´ÖÖ×ÆüŸÖß ¿ÖÖÃÖÖÖ»ÖÖ
úôû×¾ÖŸÖ †ÃÖŸÖê, µÖÖ´Öãôêû ¿ÖÖÃÖúßµÖ ×ÖÖÔµÖ ‘ÖêŸÖÖÓÖÖ •ÖÖŸÖê“µÖÖ ‡“”ûÖ †ÖúÖÓÖ“Öß ¤üÖ»Ö ‘ÖêŸÖ»Öß
•ÖÖŸÖê. £ÖÖê›üŒµÖÖŸÖ ¿ÖÖÃÖÖ ¾Ö •ÖÖŸÖÖ µÖÖÓ“µÖÖŸÖ ´Ö¬µÖÃ£ÖÖ“Öß ³Öæ×´ÖúÖ ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›üµÖÖÃÖÖšüß ×•Ö»ÆüÖ
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öê ´ÖÆü¢¾Ö †ÖÆêü.
12) ¿ÖÖÃÖúßµÖ ¬µÖêµÖ-¬ÖÖê¸üÖÖÓ“Öß †Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾ÖÖß ú¸üÖê-
ÃÖ´ÖÖ•Ö, ¸üÖ•µÖ †Ö×Ö ¸üÖÂ™ÒüÖ“ÖÖ ×¾ÖúÖÃÖ ‘Ö›ü¾ÖæÖ †ÖÖµÖÖÃÖÖšüß ëú¦ü †Ö×Ö ¸üÖ•µÖ
¿ÖÖÃÖÖ ¯ÖÏµÖŸÖ ú¸üŸÖê. »ÖÖêú¿ÖÖÆüß ¿ÖÖÃÖÖ ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ †ÃÖ»µÖÖÖê ¿ÖÖÃÖúßµÖ ¬µÖêµÖ ¬ÖÖê¸üêÖ šü¸ü×¾ÖŸÖÖÖÖ
»ÖÖêúÖ“µÖÖ ‡“”ûÖ ¾Ö †ÖúÖÓÖÖ“ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü ¿ÖÖÃÖÖÖ»ÖÖ ú¸üÖ¾ÖÖ »ÖÖÖŸÖÖê. ÃÖ´ÖÖ•Ö, ¸üÖ•µÖ †Ö×Ö ¸üÖÂ™ÒüÖ“ÖÖ
×¾ÖúÖÃÖ ‘Ö›ü¾ÖæÖ †ÖÖµÖÖÃÖÖšüß †Öãæú»Ö †ÃÖÖÖ¸êü úÖµÖ¤êü ÃÖ¸üúÖ¸ü ú›æüÖ ŸÖµÖÖ¸ü êú»Öê •ÖÖŸÖÖŸÖ.
¿ÖÖµÖúßµÖ ¬µÖêµÖ ¬ÖÖê¸üêÖ ¾Ö úÖµÖ§üÖ“Öß ×•Ö»ÆüÖŸÖ µÖ¿ÖÃ¾Öß †Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾ÖÖß ú¸üµÖÖ“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß
×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ¾Ö¸ü †ÃÖŸÖê. »ÖÖëúÖÖÖ ¿ÖÖÃÖúßµÖ ¬ÖÖê¸üÖÖ“Öê ¾Ö úÖµÖ§üÖ“Öê ´ÖÆü¢¾Ö ¯Ö™ü¾ÖæÖ ¤êüÖê †Ö×Ö
ÃÖ´ÖÖ•Ö ¾Ö ¸üÖÂ™Òü×ÆüŸÖÖÃÖÖšüß ŸÖê úÃÖê ˆ¯ÖµÖæŒŸÖ †ÖÆêü Æêü ¯Ö™ü¾ÖæÖ ¤êüµÖÖ“Öê úÖµÖÔ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ú¸üŸÖê.
•ÖÖŸÖê»ÖÖ ×¾Ö¿¾ÖÖÃÖÖŸÖ ‘Öê‰úÖ ŸµÖÖÓ“Öê ÃÖÆüúÖµÖÔ ×´Öôû¾ÖæÖ ¿ÖÖÃÖúßµÖ ¬ÖÖê¸üÖÖ“Öß ¾Ö úÖµÖ§üÖ“Öß
†Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾ÖÖß ú¸üµÖÖ“µÖÖ ¥üÂ™üßÖê ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öê ´ÖÆü¢Ö¾Ö †ÖÆêü.
Page | 128
13) ÖÖÖ¸üß ÃÖÓÃ£ÖÖ¾Ö¸ü ×ÖµÖÓ¡ÖÖ šêü¾ÖÖê -
¿ÖÆü¸üÖŸÖß»Ö ÖÖÖ×¸üúÖÓÖÖ †Ö¸üÖêµÖ, ×¿ÖÖÖ, ×¤ü¾ÖÖ²Ö¢Öß, ¯ÖÖÖß¯Öã¸ü¾ÖšüÖ, ¸üÃŸÖê
µÖÖÃÖÖ¸üµÖÖ ´Öæ»Ö³ÖæŸÖ ÃÖê¾ÖÖ ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¹ýÖ ¤êüµÖÖÃÖÖšüß ¾Ö ¿ÖÆü¸üÖ“ÖÖ ×¾ÖúÖÃÖ ú¸üµÖÖÃÖÖšüß ÖÖÖ¸üß
Ã£ÖÖ×Öú Ã¾Ö¸üÖ•µÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ ×Ö´ÖÖÔÖ —ÖÖ»µÖÖ. µÖÖ´Ö¬µÖê ÖÖ¸ü¯ÖÖ×»ÖúÖ, ´ÖÆüÖÖÖ¸ü¯ÖÖ×»ÖúÖ µÖÖÃÖÖ¸üµÖÖ
Ã£ÖÖ×Öú Ã¾Ö¸üÖ•µÖ ÃÖÓÃ£ÖÖÓ“ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö ÆüÖêŸÖÖê. ÖÖÖ¸üß Ã£ÖÖ×Öú Ã¾Ö¸üÖ•µÖ ÃÖÓÃ£ÖÖÓÖÖ ¤îüÖÓ×¤üÖ
×ÖÖÔµÖÖ²ÖÖ²ÖŸÖ Ã¾ÖÖÓŸÖ¡µÖ ¾Ö Ã¾ÖÖµÖ¢ÖŸÖÖ †ÃÖŸÖê. ŸµÖÖÓ“Öß Ã¾ÖÓŸÖ¡Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ †ÃÖ»Öß ŸÖ¸üß ×•Ö»ÆüÖ
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ‹ú ‘Ö™üú ´ÆüÖæÖ ŸµÖÖ úÖµÖÔ ú¸üŸÖÖŸÖ.¸üÖ•µÖ×¾Ö¬Öß´Ö›Óüô úÖµÖ§üÖÖãÃÖÖ¸ü µÖÖ ÃÖÓÃ£ÖÖÓÖÖ úÖµÖÔ
ú¸üÖ¾Öê »ÖÖÖŸÖê. ¿ÖÖÃÖÖ ×ÖµÖ´ÖÖ¯ÖÏ´ÖÖÖê Ã£ÖÖ×Öú Ã¾Ö¸üÖ•µÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ¾Ö¸ü ¤êüÖ¸êüÖ ¾Ö ×ÖµÖ¡ÖÓÖ šêü¾ÖµÖÖ“ÖÖ
†×¬ÖúÖ¸ü ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ»ÖÖ †ÖÆêü. ¿ÖÖÃÖÖÖ×¾Ö¸üÖê¬Öß ÃÖÓ´ÖŸÖ êú»Öê»Öê Ã£ÖÖ×Öú Ã¾Ö¸üÖ•µÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ“Öê
šü¸üÖ¾Ö ¸üÖêÖÖê, ÖÖ¸üÖ¬µÖÖÖÖ¾Ö¸üß»Ö †×¾ÖÀ¾ÖÖÃÖ šü¸üÖ¾ÖÖ“Öß †Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¯ÖÖß ú¸üÖê. ŸÖÃÖê“Ö µÖÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ“µÖÖ
úÖµÖÖÔ¾Ö¸ü û ¤êüÖ¸êüÖ ¾Ö ×ÖµÖ¡ÖÓÖ šêü¾ÖµÖÖ“µÖÖ ¥üÂ™üßÖê ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß ³Öæ×´ÖúÖ ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öß †ÖÆêü.
14) ×Ö¾Ö›üÖæú úÖµÖÖÔ“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›üÖê -
×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖÃÖ ¾Ö¸üß»Ö úÖµÖÔ²Ö¸üÖê²Ö¸ ×Ö¾Ö›üÖæúß ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß“Öß ¤êüÖß»Ö úÖµÖÔ ¯ÖÖ¸ü
¯ÖÖ›üÖ¾Öß »ÖÖÖŸÖÖŸÖ. »ÖÖêú¿ÖÖÆüß ¿ÖÖÃÖÖ¯Ö¬¤üŸÖß †×¬Öú ´Ö•Ö²ÖæŸÖ ú¸üµÖÖÃÖÖšüß ÃÖ¾ÖÔ“Ö ¯ÖÏúÖ¸üÖ“µÖÖ
ÃÖÓÃ£ÖÖ“µÖÖ úÖ¸ü³ÖÖ¸ü »ÖÖêú¿ÖÖÆüß ¿ÖÖÃÖÖ¯Ö¬¤üŸÖßÖê “ÖÖ»Ö¾Ö»ÖÖ •ÖÖŸÖÖê. »ÖÖêú¿ÖÖÆüß ¿ÖÖÃÖÖ¯Ö¬¤üŸÖßŸÖ
×Ö¾Ö›üÖæúÖ †ŸµÖÓŸÖ ´ÖÆü¢¾ÖÖ“µÖÖ †ÃÖŸÖÖŸÖ. ×Ö¾Ö›üÖæúÖ ×•ÖŸÖŒµÖÖ Ã¾Ö“”û, ×Ö:¯ÖÖ ¾Ö ×ÖúÖê¯Ö
¾ÖÖŸÖÖ¾Ö¸üÖÖŸÖ ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›ü»µÖÖ •ÖÖŸÖß»Ö ×ŸÖŸÖŒµÖÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖÖŸÖ µÖÖêµÖ »ÖÖêúÖÓ“Öß ×Ö¾Ö›ü êú»Öß •ÖÖ‰ú ¿ÖúŸÖê.
µÖÖ ×Ö¾Ö›üÖæúÖ ×¾ÖÂÖµÖú úÖµÖÖÔŸÖ ÃÖÓÃÖ¤ü, ¸üÖ•µÖ×¾Ö¬Öß´Ö›Óüôû, Ã£ÖÖ×Öú Ã¾Ö¸üÖ•µÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ, ŸÖÃÖê“Ö
×•Ö»ÆüÖŸÖß»Ö ÃÖ¾ÖÔ ×Ö¾Ö›üÖæúÖ ‘ÖêµÖÖ“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖÃÖ ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›üÖ¾Öß »ÖÖÖŸÖê.
ŸµÖÖÃÖÖšüß ´ÖŸÖ¤üÖ¸ü µÖÖ¤üß ŸÖµÖÖ¸ü ú¸üÖê, ´ÖŸÖ¯Ö×¡ÖúÖ, ´ÖŸÖ¤üÖÖ ëú¦êü, ´ÖŸÖ¤üÖÖ ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ, ´ÖŸÖ ´ÖÖê•ÖÖß,
×ÖúÖ»Ö µÖÖ ÃÖ¾ÖÔ ÖÖêÂ™üß ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ»ÖÖ“Ö ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›üÖ¾µÖÖ »ÖÖÖŸÖÖŸÖ.
15) ¿ÖêŸÖú·µÖÖÓ“µÖÖ ×ÆüŸÖÃÖÓ²ÖÓ¬ÖÖ“Öß •ÖÖê¯ÖÖÃÖÖÖ ú¸üÖê-
³ÖÖ¸üŸÖ ÆüÖ éúÂÖß ¯ÖÏ¬ÖÖÖ ¤êü¿Ö †ÖÆêü. ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú ¯Ö¬¤üŸÖßÖê ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖß»Ö •ÖÖŸÖê“ÖÖ ´ÖãµÖ
¾µÖ¾ÖÃÖÖµÖ ÆüÖ ¿ÖêŸÖß ¸üÖ×Æü»Öê»ÖÖ †ÖÆêü. Öê›êü Æêü †Ö¯Ö»µÖÖ ¤êü¿ÖÖ“ÖÖ †ÖŸ´ÖÖ †ÖÆêü. ¿ÖêŸÖß Æêü Öê›üµÖÖŸÖß»Ö
»ÖÖêúÖÓ“µÖÖ ˆ¤ü¸ü×Ö¾ÖÖÔÆüÖ“Öê ‹ú´Öê¾Ö ÃÖÖ¬ÖÖ †ÖÆêü. ²ÖÆæüÃÖÓµÖ »ÖÖêúÖÓ“µÖÖ ˆ¤ü¸ü×Ö¾ÖÖÔÆüÖ“Öê ÃÖÖ¬ÖÖ †ÖÆêü
Page | 129
†Ö•ÖÆüß ¿ÖêŸÖß“Ö †ÖÆêü. ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ †£ÖÔ¾µÖ¾ÖÃ£ÖêŸÖ ¾Ö ¤êü¿ÖÖ“µÖÖ ×¾ÖúÖÃÖÖŸÖ ¿ÖêŸÖß»ÖÖ †ÖµÖÃÖÖ¬ÖÖ¸üÖ
´ÖÆü¢¾Ö †ÖÆêü. Æüß ¿ÖêŸÖß Öê»µÖÖ †Öêú ×¤ü¾ÖÃÖÖ¯ÖÖæÖ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú ¯Ö¬¤üŸÖßÖê êú»Öß •ÖÖŸÖ ÆüÖêŸÖß. ´ÖÖ¡Ö †Ö•Ö
†Ö¬Öã×Öú ²Öß-×²ÖµÖÖÖê, ¸üÖÃÖÖµÖ×Öú ÖŸÖê, †¾Ö•ÖÖ¸êü, ‡. “µÖÖ ¯Öã¸ü¾ÖšüµÖÖ¾Ö¸ü ¿ÖÖÃÖÖ ×ÖµÖ¡ÖÓÖ šüê¾ÖŸÖê. Æêü
úÖµÖÔ ×•Ö»ÆüÖÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸ü ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ ´ÖÖ±ÔúŸÖ êú»Öê •ÖÖŸÖê. ¾Ö µÖÖŸÖæÖ ¿ÖêŸÖú·µÖÖ“µÖÖ ×ÆüŸÖÖ“Öß úÖôû•Öß
‘ÖêŸÖ»Öß •ÖÖŸÖê.
16) ¯ÖÓ“ÖÖµÖŸÖ¸üÖ•Ö ÃÖÓÃ£ÖÖ¾Ö¸ü ×ÖµÖ¡ÖÓÖ šê¾ÖÖê -
»ÖÖêú¿ÖÖÆüß ×¾Öëú¦üßú¸üÖÖŸÖæÖ ¯ÖÓ“ÖÖµÖŸÖ¸üÖ•Ö ÃÖÓÃ£ÖÖ ×Ö´ÖÖÔÖ —ÖÖ»µÖÖ. ¯ÖÓ“ÖÖµÖŸÖ¸üÖ•Ö
ÃÖÓÃ£ÖÖ´Ö¬µÖê ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖµÖŸÖ, ¯ÖÓ“ÖÖµÖŸÖ ÃÖ×´ÖŸÖß †Ö×Ö ×•Ö»ÆüÖ ¯Ö×¸üÂÖ¤ê“ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö üÆüÖêŸÖÖê. ×•Ö»ÆüÖŸÖß»Ö
ÖÏÖ´ÖßÖ ×¾ÖúÖÃÖ úÖµÖÖÔ“Öß ÃÖ¯ÖæÓÖÔ •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ¯ÖÓ“ÖÖµÖŸÖ¸üÖ•Ö ÃÖÓÃ£ÖÖ¾Ö¸ü †ÖÃÖŸÖê. ¯ÖÓ“ÖÖµÖŸÖ¸üÖ•Ö
ÃÖÓÃ£ÖÖ¯ÖÖÃÖæÖ ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ·µÖÖÃÖ ¤æü¸ü šêü¾Ö»Öê †ÃÖ»Öê ŸÖ¸üß ¯ÖÓ“ÖÖµÖŸÖ¸üÖ•Ö ÃÖÓÃ£ÖÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“µÖÖ
‘Ö™üú †ÃÖ»µÖÖ´Öãôêû ŸµÖÖÓ“µÖÖ¾Ö¸ü ×ÖµÖÓ¡ÖÖ šêü¾ÖµÖÖ“Öê úÖµÖÔ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖÃÖ ú¸üÖ¾Öê »ÖÖÖŸÖê. ŸÖÃÖê“Ö
ŸµÖÓÖ“µÖÖ ×¾ÖúÖÃÖ úÖµÖÖÔŸÖß»Ö †›üß†›ü“ÖÖß ÃÖÖê›ü×¾ÖÖê †Ö×Ö ¿ÖÖÃÖÖ ×ÖµÖ´ÖÖÓ“Öê ˆ»»Ö‘ÖÓÖ
ú¸üÖÖ·µÖÖ ÃÖÓÃ£ÖÓÖ¾Ö¸ µÖÖêµÖ ŸÖß úÖ¸ü¾ÖÖ‡Ô ú¸üµÖÖ“µÖÖ ¥üÂ™üßÖê ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß ³Öæ×´ÖúÖ ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öß
†ÖÆêü.
17) ¿ÖÖÃÖÖÖ“µÖÖ ×¾Ö×¾Ö¬Ö µÖÖê•ÖÖÖÓ“Öß ´ÖÖ×ÆüŸÖß ¤êüÖê -
†Ö•Ö ¿ÖÖÃÖÖÖ ´ÖÖ±ÔúŸÖ ÃÖÖ´ÖÓÖµÖ ´ÖÖÖÃÖÓÖ“µÖÖ ú»µÖÖÖ ¾Ö ×¾ÖúÖÃÖÖ“µÖÖ ¥üÂ™üßÖê
†Öêú úÖµÖÔÎú´Ö, µÖÖê•ÖÖÖ ¾Ö úÖµÖ¤êü ¸üÖ²Ö×¾Ö»Öê •ÖÖŸÖÖŸÖ. µÖÖ ÃÖ¾ÖÔ ²ÖÖ²Öß“Öß ´ÖÖ×ÆüŸÖß ÃÖÖ´ÖÖµÖÖŸÖ»µÖÖ
ÃÖÖ´ÖÖµÖ ´ÖÖÖÃÖÖ»ÖÖ ¯Öã¸ü×¾ÖµÖÖ“Öê úÖ´Ö ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖÃÖ ú¸üÖ¾Öê »ÖÖÖŸÖê. ‹¾Öœêü“Ö Ö¾Æêü ŸÖ¸ü
¿ÖÖÃÖÖÖ“µÖÖ ¾Ö¸üß»Ö úÖµÖÖÔÃÖÓ²ÖÓ¬Öß »ÖÖêúÖ“µÖÖ ¯ÖÏ×ŸÖÎúßµÖÖ úÖµÖ †ÖÆêüŸÖ Æêü ¤êüÖß»Ö •ÖÖÖæÖ ‘µÖÖ¾Öê »ÖÖÖŸÖê.
´ÆüÖæÖ“Ö ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖÃÖ ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öê úÖÖ ¾Ö ›üÖêôêû †ÃÖê ´Æü™ü»Öê •ÖÖŸÖê.ü ü
×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ †³µÖÖÃÖ êú»µÖÖÃÖ †Ö¯ÖÖÖÃÖ †ÃÖê ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖê úß, ×•Ö»ÆüÖ
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ×¿Ö¾ÖÖµÖ úÖêÖŸÖêÆüß úÖµÖÔ µÖ¿ÖÃ¾Öß×¸üŸµÖÖ ÆüÖê¾Öæ ¿ÖúŸÖ ÖÖÆüß. •ÖÖÖŸÖß»Ö ¯ÖÏŸµÖêú ¤êü¿ÖÖ»ÖÖ
†Ö¯Ö»ÖÖ ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú, †ÖÙ£Öú ¸üÖ•ÖúßµÖ ×¾ÖúÖÃÖ ú¸üÖ¾ÖµÖÖ“ÖÖ †ÃÖê»Ö ŸÖÃÖê“Ö ÃÖÖ´ÖÖµÖ •ÖÖŸÖê“ÖÖ
×¾ÖúÖÃÖ ú¸üÖ¾ÖµÖÖ“ÖÖ †ÃÖê»Ö Øú¾ÖÖ ÃÖÖ´ÖÖµÖ •ÖÖŸÖê“µÖÖ ÃÖ´ÖÃµÖÖ ÃÖ´Ö•ÖæÖ ‘µÖÖ¾ÖµÖÖ“µÖÖ †ÃÖŸÖß»Ö ŸÖ¸ü
ŸµÖÖÃÖÖšüß ×•Ö»ÆüÖ ‘Ö™üú ×Ö´ÖÖÔÖ ú¸üÖê †Ö¾Ö¿µÖú †ÖÆêü. ´ÆüÖæÖ“Ö ±ÏúÖÓÃÖ´Ö¬µÖê ×›ü¯ÖÖ™Ôü´Öë™ü,
Page | 130
†´Ö×¸üêúŸÖ úÖ‰Óú™üß, ×²ÖÎ™üÖ´Ö¬µÖê Æü›ü¸êü›ü †¿ÖÖ¯ÖÏúÖ¸ü“Öê ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ ×¾Ö³ÖÖÖ ¯ÖÖ›ü»Öê»Öê ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖÖŸÖ.
µÖÖ ŸÖ¢¾ÖÖ»ÖÖ ³ÖÖ¸üŸÖ ÃÖã¬¤üÖ †¯Ö¾ÖÖ¤ü ÖÖÆüß. ¯ÖÏŸµÖêú »ÖÖêú¿ÖÖÆüß ¾Ö Æãüãú´Ö¿ÖÖÆüß ¸üÖÂ™ÒüÖŸÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ
´ÖÆü¢¾ÖÖ“ÖÖ ‘Ö™üú ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ †ÃÖŸÖÖê. ŸµÖÖ¯ÖÏ´ÖÖÖê ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ÆüÖ ÃÖÓ¯ÖæÖÔÔ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ
ëú¦üØ²Ö¤æ †ÃÖ»µÖÖ´Öãôêû ŸµÖÖÃÖ 21 ¾µÖÖ ¿ÖŸÖúÖŸÖ ÃÖã¬¤üÖ •ÖÖÃŸÖßŸÖ•ÖÖÃŸÖ ´ÖÆü¢¾Ö ¯ÖÏÖ¯ŸÖ —ÖÖ»Öê †ÖÆêü.
3.6 ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öê ‘Ö™üú:

¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ×•Ö»ÆüÖ ÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸üß»Ö †ÃÖÖê †£Ö¾ÖÖ ¸üÖ•µÖ ÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸üß»Ö †ÃÖÖê ŸµÖÖ»ÖÖ
úÖµÖÔÖ´Ö¯ÖÖê †Ö¯Ö»Öê úÖ´ÖúÖ•Ö ú¸üµÖÖÃÖÖšüß úÖµÖÖÔ“Öê ×¾Ö¿ÖêÂÖßú¸üÖ ú¸üÖ¾Öê »ÖÖÖŸÖê. µÖÖ»ÖÖ“Ö
úÖµÖÖÔ“Öê ¾ÖÖáú¸üÖ Øú¾ÖÖ ×¾Ö³ÖÖ•ÖÖ ´ÆüÖŸÖÖ µÖê‡Ô»Ö. ¸üÖ•µÖ ÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸ü ¸üÖ•µÖ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ
¾ÖÖÃŸÖ×¾Öú ´ÖãµÖ´ÖÓ¡Öß †ÃÖ»ÖÖ ŸÖ¸üß ÃÖÓ¯ÖæÖÔ ¸üÖ•µÖ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ŸÖÖê ‹ú™üÖ ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›üŸÖ ÖÖÆüß.
ŸµÖÖÖê ÖÖŸÖê Øú¾ÖÖ ×¾Ö³ÖÖÖ ×Ö´ÖÖÔÖ ú¹ýÖ ¯ÖÏŸµÖêú ×¾Ö³ÖÖÖÖ“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ‹úÖ ´ÖÓ¡µÖÖú›êü
ÃÖÖê¯Ö×¾Ö»Öê»Öß †ÃÖŸÖê. ´ÆüÖ•Öê“Ö ¾ÖêÖ¾ÖêÖôûµÖÖ ×¾Ö³ÖÖÖÖŸÖ úÖµÖÖÔ“Öê ŸÖÃÖê“Ö •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß“Öê ×¾Ö³ÖÖ•ÖÖ
êú»Öê»Öê †ÃÖŸÖê. ¸üÖ•µÖ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ ´ÆüÖæÖ ´ÖãµÖ´ÖÓ¡µÖÖ»ÖÖ ÃÖ¾ÖÔ ¿ÖÖÃÖÖ úÖµÖÖÔÃÖÖšüß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸ü
¬Ö¸ü»Öê •ÖÖŸÖê. µÖÖ“Ö ¯Ö¬¤üŸÖßÖê ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ †ÃÖŸÖê. ×•Ö»ÆüµÖÖŸÖß»Ö ÃÖÓ¯ÖæÖÔ ×•Ö»ÆüÖ
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ¸üß †ÃÖŸÖÖê. ×•Ö»ÆüÖ ÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸ü ×¾Ö×¾Ö¬Ö ×¾Ö³ÖÖÖ Øú¾ÖÖ úÖµÖÖÔ»ÖµÖê
†ÃÖŸÖÖŸÖ. ¯ÖÏŸµÖêú úÖµÖÖÔú›êü ‹úÖ Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö úÖµÖÖÔ“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß †ÃÖŸÖê. ˆ¤üÖÆü¸üÖÖ¤üÖÖ»Ö ¯ÖÖê»ÖßÃÖ
†¬ÖßÖú úÖµÖÖÔ»ÖµÖÖú›êü ¯ÖÖê»ÖßÃÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öê úÖµÖÔ, ×•Ö»ÆüÖ éúÂÖß ×¾Ö³ÖÖÖÖú›êü ¿ÖêŸÖß ×¾ÖÂÖµÖú úÖµÖÔ,
×•Ö»ÆüÖ †Ö¸üÖêµÖ ×¾Ö³ÖÖÖÖú›êü †Ö¸üÖêµÖ ×¾ÖÂÖµÖú úÖµÖÔ, ×•Ö»ÆüÖ ×¿ÖÖÖ ×¾Ö³ÖÖÖÖú›êü ×¿ÖÖÖ ×¾ÖÂÖµÖú
úÖµÖÔ, ×•Ö»ÆüÖ ÃÖ´ÖÖ•Öú»µÖÖÖ úÖµÖÖÔ»ÖµÖÖú›êü ÃÖ´ÖÖ•Öú»µÖÖÖ ×¾ÖÂÖµÖú úÖµÖÔ, ×•Ö»ÆüÖ ÃÖê¾ÖÖ×ÖµÖÖê•ÖÖ
úÖµÖÖÔ»ÖµÖÖú›êü ÃÖê¾ÖÖ×ÖµÖÖê•ÖÖ úÖµÖÔ †¿ÖÖ ¯Ö¬¤üŸÖßÖê †Öêú ×¾Ö³ÖÖÖ Øú¾ÖÖ úÖµÖÖÔ»ÖµÖê ×•Ö»ÆüÖÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸ü
úÖµÖÔ ú¸üŸÖÖŸÖ. ¯ÖÏŸµÖêú ×¾Ö³ÖÖÖÖÃÖÖšüß Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö †×¬ÖúÖ¸üß †Ö×Ö ŸµÖÖÓ“Öß úÖµÖÖÔ»ÖµÖßÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ
µÖÓ¡ÖÖÖ †ÃÖŸÖê. ¯ÖÏŸµÖêú ×¾Ö³ÖÖÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ †Ö¯Ö»µÖÖ úÖµÖÖÔÃÖÖšüß ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ»ÖÖ •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸ü †ÃÖŸÖÖê.
×•Ö»ÆüÖÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸üß»Ö ÃÖ¾ÖÔ ×¾Ö³ÖÖÖÖÓ“µÖÖ ‹ú×¡ÖŸÖ úÖµÖÖÔ»ÖÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ´ÆüÖŸÖÖŸÖ. ×•Ö»ÆüÖ
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ¸üß †ÃÖŸÖÖê. ŸÖÖê“Ö ÃÖ¾ÖÔ ×¾Ö³ÖÖÖÖÓÖÖ ×Ö¤ìü¿ÖÖ ¾Ö ´ÖÖÖÔ¤ü¿ÖÔÖ ú¸üßŸÖ
†ÃÖŸÖÖê. ÃÖ¾ÖÖÕ“µÖÖ úÖµÖÖÔŸÖ ÃÖ´Ö¾ÖµÖ ×Ö´ÖÖÔÖ úºþÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öê ˆ×§üÂ™ü ÃÖÖ¬µÖ ú¸üµÖÖ“Öß
Page | 131
•Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ŸµÖÖ“Öß“Ö †ÃÖŸÖê. ÃÖ¾ÖÔ ×¾Ö³ÖÖÖÖÓ“µÖÖ úÖµÖÖÔ¾Ö¸ü ŸµÖÖ“Öê ×ÖµÖÓ¡ÖÖ †ÃÖŸÖê. ×•Ö»ÆüÖ
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖŸÖß»Ö ¯ÖÏŸµÖêú úÖµÖÖÔ“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ×•Ö»ÆüÖ †×¬ÖúÖ·µÖÖ“Öß ´ÖÖÖ»Öß •ÖÖŸÖê.
×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“µÖÖ ÃÖÖêµÖßÃÖÖšüß ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ úÖµÖÖÔ“Öê ¤üÖêÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ ×¾Ö³ÖÖÖÖŸÖ
×¾Ö³ÖÖ•ÖÖ êú»Öê»Öê ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖê. ‹ú ×¾ÖúÖÃÖ ×¾ÖÂÖµÖú úÖµÖÔ †Ö×Ö ¤üÖêÖ ÃÖÖ´ÖÖµÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ×¾ÖÂÖµÖú
úÖµÖÔ. ×•Ö»ÆüµÖÖŸÖß»Ö ×¾ÖúÖÃÖ ×¾ÖÂÖµÖú úÖµÖÖÔ“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸ß ¯ÖÓ“ÖÖµÖŸÖ¸üÖ•Ö ÃÖÓÃ£ÖÖ¾Ö¸ü ÃÖÖê¯Ö×¾ÖµÖÖŸÖ
†Ö»Öß. µÖÖ´Ö¬µÖê ×•Ö»ÆüÖ ÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸ü ×•Ö»ÆüÖ ¯Ö×¸üÂÖ¤ü, ŸÖÖ»ÖãúÖ ÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸ü ¯ÖÓ“ÖÖµÖŸÖ ÃÖ×´ÖŸÖß ŸÖ¸ü ÖÏÖ´Ö
ÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸ü ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖµÖŸÖß“ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö ÆüÖêŸÖÖê. ×•Ö»ÆüÖ ¯Ö×¸üÂÖ¤êüŸÖ ×¾ÖúÖÃÖ ×¾ÖÂÖµÖú ú»µÖÖÖúÖ¸üß
µÖÖê•ÖÖÖÓ“Öß †Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾ÖÖß ú¸üµÖÖÃÖÖšüß ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ·µÖÖ¯ÖÏ´ÖÖÖê“Ö ‹ú †ÖµÖ. ‹. ‹ÃÖ ¤ü•ÖÖÔ“ÖÖ
´ÖãµÖ úÖµÖÔúÖ¸üß †×¬ÖúÖ¸üß (CEO) ×ÖµÖãŒŸÖ ú¸üµÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ. ŸÖÖê“Ö ×•Ö»ÆüµÖÖŸÖß»Ö ×¾ÖúÖÃÖ
×¾ÖÂÖµÖú úÖµÖÔÎú´ÖÖÓ“Öß †Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾ÖÖß ú¸üŸÖÖê. ¯ÖÓ“ÖÖµÖŸÖ¸üÖ•Ö ÃÖÓÃ£ÖÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ‹ú ‘Ö™üú
†ÃÖ»µÖÖÖê ŸµÖÖÓ“µÖÖ¾Ö¸ü ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ·µÖÖ“Öê ×ÖµÖÓ¡ÖÖ †ÃÖŸÖê. ÃÖÖ´ÖÖµÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ×¾ÖÂÖµÖú úÖµÖÖÔ´Ö¬µÖê
×•Ö»ÆüÖ ÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸üß»Ö ‡ŸÖ¸ü ÃÖ¾ÖÔ úÖµÖÖÕ“ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö ÆüÖêŸÖÖê. ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ¸üß ÃÖÖ´ÖÖµÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖú ´ÆüÖæÖ
×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ÃÖÖÓ³ÖÖôûŸÖ †ÃÖŸÖÖê. ŸµÖÖÓ“µÖÖ ×ÖµÖÓ¡ÖÖÖÖÖ»Öß †Öêú ×¾Ö¿ÖêÂÖ–Ö úÖµÖÔ
ú¸üŸÖÖŸÖ. ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öê ´ÖÆü¢¾Ö¯ÖæÖÔ ‘Ö™üú ¯Öãœüß»Ö¯ÖÏ´ÖÖÖê -
3.6.1 úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ -
´ÖÖÖ¾Ößü ÃÖ´ÖÖ•Ö •Öß¾ÖÖÖ´Ö¬µÖê ¾µÖŒŸÖß ¾Ö ÃÖ´ÖÖ•ÖÖ“µÖÖ ×¾ÖúÖÃÖÖÃÖÖšüß úÖµÖ¤üÖ ¾Ö
ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öß †ÃÖŸÖê. úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ †ÃÖ»µÖÖ×¿Ö¾ÖÖµÖ ÃÖ´ÖÖ•ÖÖŸÖß»Ö úÖêÖŸÖÖ“Ö ‘Ö™üú
†Ö¯Ö»Öß ¯ÖÏÖŸÖß ú¹ý ¿ÖúŸÖ ÖÖÆüß. ¸üÖ•µÖ ¾Ö ¸üÖÂ™Òü×ÆüŸÖÖÃÖÖšüß úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ´ÖÆü¢¾Ö¯ÖæÖÔÔ
†ÃÖ»Öß ŸÖ¸üß ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ‹ú ´ÖÆü¢¾Ö¯ÖæÖÔÔ ‘Ö™üú ´ÆüÖæÖ úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ Ã£ÖÖ×Öú
ÖÖÖ¸üßúÖÓÃÖÖšüß ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öß †ÖÆêü. ÃÖ¾ÖÔÃÖÖ´ÖÖµÖ ÖÖÖ¸üßúÖÓÖÖ ×Ö:ÃÖÓúÖê“Ö¯ÖÖê †Ö¯Ö»µÖÖ ÖÖÖ¸üß ÆüŒúÖÓ“ÖÖ
¾ÖÖ¯Ö¸ü ú¸üÖê †Ö×Ö ×Ö³ÖÔµÖ¯ÖÖê •Öß¾ÖÖ •ÖÖµÖÖµÖÖšüß ÃÖ³ÖêÖ¾ÖŸÖÖ»Ö“Öß ¯Ö¸×¸üÛÃ£ÖŸÖß †Öãæú»Ö †ÃÖÖê
†Ö¾Ö¿µÖú †ÃÖŸÖê. µÖÖ ¥üÂ™üßúÖêÖÖŸÖæÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“µÖÖ úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ µÖÖ ‘Ö™üúÖ»ÖÖ
´ÖÆü¢¾Ö ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ÆüÖêŸÖê.
Page | 132
úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖÖ ´ÆüÖ•Öê úÖµÖ?:
úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ´ÆüÖ•Öê úÖµÖ Æêü •ÖÖÖæÖ ‘ÖêµÖÖ†ÖÖê¤ü¸ü úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ´ÆüÖ•Öê
úÖµÖ Æêü µÖÖ“ÖÖ †£ÖÔ †³µÖÖÃÖÖê †Ö¾Ö¿µÖú †ÖÆêü.
úÖµÖ¤üÖ ´ÆüÖ•Öê úÖµÖ?
ÃÖÖ¬ÖÖ¸üÖŸÖ: úÖµÖ¤üÖ ´ÆüÖ•Öê ¹ýœü —ÖÖ»Öê»Öê †ÃÖê ×ÖµÖ´Ö úß •µÖÖÓÖÖ ÃÖ´ÖÖ•ÖÖÖê ´ÖÖµÖÖŸÖÖ
×¤ü»Öê»Öß †ÖÆêü, †Ö×Ö Æêü ×ÖµÖ´Ö ÃÖ´ÖÖ•ÖÖ¾Ö¸ü ²ÖÓ¬ÖÖúÖ¸üú —ÖÖ»Öê †¿ÖÖ ×ÖµÖ´ÖÖÓ“ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö úÖµÖªÖŸÖ
ÆüÖêŸÖêÖ. úÖµÖªÖ“µÖÖ ×¾Ö×¾Ö¬Ö ¾µÖÖµÖÖ ¯Öãœüß»Ö ¯ÖÏ´ÖÖÖê-
úÖµÖ¤üÖ ´ÆüÖ•Öê ¿ÖÖÃÖÖÖÖê ¯ÖÖÃÖ êú»Öê»ÖÖ †ÃÖÖ ×ÖµÖ´Ö •ÖÖê ÃÖ´ÖÖ•ÖÖ“µÖÖ ú»µÖÖÖÖÃÖÖšüß
×Ö´ÖÖÔÖ êú»Öê»ÖÖ †ÖÆêü. ¾Ö ŸÖÖê ×ÖµÖ´Ö ÃÖ´ÖÖ•ÖÖŸÖ ´ÖÖµÖ †ÖÆêü ŸÖÃÖê“Ö ŸÖÖê ×ÖµÖ´Ö ÃÖ´ÖÖ•ÖÖ¾Ö¸ü ²Ö¬ÖÓÖúÖ¸üú
†ÖÆêü †¿ÖÖ ×¾Ö×¾Ö¬Ö ¯Ö¬¤üŸÖß“ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö úÖµÖªÖŸÖ ÆüÖêŸÖêÖ.
×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“µÖÖ ²ÖÖ²ÖÖŸÖßŸÖ ÃÖÖÓÖÖµÖ“Öê —ÖÖ»µÖÖÃÖ ¿ÖÖÓŸÖŸÖÖ ×Ö´ÖÖÔÖ ú¸üµÖÖÃÖÖšüß ¾Ö
ÃÖ´ÖÖ•ÖÖŸÖß»Ö ¯ÖÏŸµÖêú ‘Ö™üúÖÓ“ÖÖ ×¾ÖúÖÃÖ ú¸üµÖÖÃÖÖšüß ÃÖ´ÖÖ•ÖÓú™üú ¾Ö ÃÖ´ÖÖ•Ö¦üÖêÆüß µÖÖÓÖÖ †ÖôûÖ
‘ÖÖ»ÖµÖÖÃÖÖšüß ×Ö´ÖÖÔÖ êú»Öê»Öê ×ÖµÖ´Ö ÆüÖêµÖ.
ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ´ÆüÖ•Öê úÖµÖ ?
ÃÖ´ÖÖ•ÖÖÖê †Ö¯Ö»µÖÖ ×¾Öú¸üÃÖÖÃÖÖšüß ¾Ö ¤êü¿ÖÖŸÖ ¿ÖÖÓŸÖŸÖÖ šêü¾ÖµÖÖÃÖÖšüß úÖµÖªÖ“Öê ¯ÖÖ»ÖÖ ú¸üÖê
´ÆüÖ•Öê ÃÖã¾µÖ¾ÃÖ£ÖÖ ÆüÖêµÖ.
×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ ´ÆüÖæÖ ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ¸üß ×•Ö»ÆüÖŸÖß»Ö úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ
ÃÖÖÓ³ÖÖôûßŸÖ †ÃÖŸÖÖê. µÖÖ ¿ÖÖÃÖÖ ¾µÖ¾ÖÃ£ÖêÖê úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£Öê“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ÃÖÖ´ÖÖµÖ
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖú›êü ÃÖÖê¯Ö×¾Ö»µÖÖ´Öãôêû ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ·µÖÖ“µÖÖ ¤ü•ÖÖÔ“Öê †Öêú †×¬ÖúÖ¸üß ×•Ö»ÆüÖÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸ü
†ÃÖŸÖÖÖÖ ¤êüÖß»Ö ŸÖß ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ·µÖÖ»ÖÖ“Ö ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›üÖ¾Öß »ÖÖÖŸÖê. ×•Ö»ÆüÖŸÖß»Ö úÖµÖ¤üÖ ¾Ö
ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£Öê“Öê ˆ¢Ö¸ü¤üÖ×µÖŸ¾Ö ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ·µÖÖú›êü“Ö †ÃÖŸÖê. ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ¸üß ×•Ö»ÆµÖüÖŸÖß»Ö ×¾Ö×¾Ö¬Ö
µÖÓ¡ÖÖÖ“µÖÖ ÃÖÖÆüµÖÖÖê Æüß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›üŸÖ †ÃÖŸÖÖê. ŸµÖÖ µÖÓ¡ÖÖÖ ¯Öãœüß»Ö¯ÖÏ´ÖÖÖê †ÖÆêüŸÖ.
1) ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÖê»ÖßÃÖ :
×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÖê»ÖßÃÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ †ÖµÖ.¯Öß.‹ÃÖ. ¤ü•ÖÖÔ“ÖÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÖê»ÖßÃÖ
†×¬ÖúÖ¸üß †ÃÖŸÖÖê. ŸµÖÖ»ÖÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÖê»ÖßÃÖ †¬ÖßÖú ´ÆüÖæÖ †ÖêôûÖŸÖÖŸÖ. ŸµÖÖ»ÖÖ ´Ö¤üŸÖ
Page | 133
ú¸üµÖÖÃÖÖšüß ‹ú ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÖê»ÖßÃÖ ˆ¯Ö†¬ÖßÖú ´ÖÓ›üôû ¯ÖÖê»ÖßÃÖ ×Ö¸üßÖú, ¯ÖÖê»ÖßÃÖ ×Ö¸üßÖú,
¯ÖêÖ»ÖßÃÖ ˆ¯Ö×Ö¸üßÖú, šüÖÖê †Ó´Ö»Ö¤üÖ¸ü ¾Ö ‡ŸÖ¸ü ¯ÖÖê»ÖßÃÖ ú´ÖÔ“ÖÖ¸üß †ÃÖŸÖÖŸÖ. µÖÖ ÃÖ¾ÖÔ ¯ÖÖê»ÖßÃÖ
ú´ÖÔ“ÖÖ·µÖÖÓ“µÖÖ ÃÖÖÆüµÖÖÖê ¯ÖÖê»ÖßÃÖ †¬ÖßÖú ×•Ö»ÆµÖüÖŸÖß»Ö úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ¯ÖÏÃ£ÖÖ×¯ÖŸÖ
ú¸üµÖÖ“Öê úÖµÖÔ ú¸üŸÖêÖ.
2) ×•Ö»ÆüÖ µÖÖµÖÖ¬Öß¿Ö :
×•Ö»ÆüµÖÖŸÖß»Ö úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ¯ÖÏÃ£ÖÖ×¯ÖŸÖ ú¸üµÖÖÃÖÖšüß ×•Ö»ÆüÖ µÖÖµÖÖ¬Öß¿ÖÖ“Öê
µÖÖêÖ¤üÖÖ ´ÖÆü¢¾Ö¯ÖæÖÔÔ †ÃÖŸÖê. ×•Ö»ÆüÖ µÖÖµÖÖ¬Öß¿Ö ´ÆüÖæÖ ×¤ü¾ÖÖÖß ¾Ö ±úÖî•Ö¤üÖ¸üß Ã¾Ö¹ý¯ÖÖ“µÖÖ
Ö™ü»µÖÖ¾Ö¸ü ×ÖÖÔµÖ ¤êüŸÖ †ÃÖŸÖÖê. ×•Ö»ÆüµÖÖŸÖß»Ö ¾ÖÖœüŸÖß ÖãÆêüÖÖ¸üß ¾Ö ØÆüÃÖÖ“ÖÖ¸ü ×ÖµÖÓ×¡ÖŸÖ ú¸üµÖÖÃÖÖšüß
¾Ö ÖÖÖ×¸üúÖÓ“µÖÖ ÆüŒúÖÓ“Öê ¸üÖÖ ú¸üµÖÖÃÖÖšüß ×•Ö»ÆüÖ µÖÖµÖÖ¬Öß¿ÖÖÓ“Öß ³Öæ×´ÖúÖ ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öß šü¸üŸÖê.
×•Ö»ÆüÖ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖŸÖß»Ö úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ¯ÖÏÃ£ÖÖ¯ÖßŸÖ ú¸üÖÖ¸üß µÖÓ¡ÖÖÖ ´ÆüÖæÖ ×•Ö»ÆüÖ µÖÖµÖÖ¬Öß¿ÖÖ“Öê
´ÖÆü¢¾Ö †ÖÆêü.
3) ×•Ö»ÆüÖŸÖß»Ö ÖÖÖ×¸üú :
×•Ö»ÆüµÖÖŸÖß»Ö úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ¯ÖÏÃ£ÖÖ×¯ÖŸÖ ú¸üµÖÖÃÖÖšüß ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ¸üß
×•Ö»ÆüµÖÖŸÖß»Ö ÖÖÖ×¸üúÖÓ“Öê ÃÖÆüúÖµÖÔ ‘ÖêŸÖ †ÃÖŸÖÖê. ÖÖÖ¸üßúÖÓ“µÖÖ ¿ÖÖÓŸÖŸÖÖ ÃÖ×´ÖŸµÖÖ Ã£ÖÖ¯ÖÖ úºþÖ
ŸµÖÖÓ“µÖÖ¿Öß úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£Öê ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß “Ö“ÖÖÔ ú¸üŸÖÖê. úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£Öê“Öê ´ÖÆü¢¾Ö ÖÖÖ¸üßúÖÓÖÖ
¯Ö™ü¾ÖæÖ ¤êüŸÖÖê. ¿ÖÖÓŸÖŸÖÖ ÃÖ×´ÖŸµÖÖ“µÖÖ ´ÖÖ¬µÖ´ÖÖŸÖæÖ ÃÖ´ÖÖ•ÖÖŸÖß»Ö ×¾Ö×¾Ö¬Ö Öê¡ÖÖŸÖß»Ö »ÖÖêú ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ
úÖµÖÖÔŸÖ ÃÖÆü³ÖÖÖß ÆüÖê‰úÖ úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ¯ÖÏÃ£ÖÖ×¯ÖŸÖ ú¸üÖÖÃÖÖšüß ÃÖÆüúÖµÖÔ ú¸üßŸÖ †ÃÖŸÖÖŸÖ.
4) ÖéÆü¸üÖú ¤ü»Ö :
×•Ö»ÆüµÖÖŸÖß»Ö úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ¯ÖÏÃ£ÖÖ×¯ÖŸÖ ú¸üµÖÖÃÖÖšüß ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ»ÖÖ
´Ö¤üŸÖ ú¸üµÖÖ“Öê úÖµÖÔ ÖéÆü¸üÖú ¤ü»Ö ú¸üŸÖê. ÖéÆü¸üÖú ¤ü»Ö Æêü ¿ÖÖÃÖÖÖÖê ×Ö´ÖÖÔÖ êú»Öê»Öê Ã¾ÖÓµÖÃÖê¾Öß
ÃÖÓ‘Ö™üÖ †ÃÖŸÖê. †ÖÖß²ÖÖÖß“µÖÖ úÖôûÖŸÖ, ÖîÃÖÙÖú †Ö¯Ö¢Öß“µÖÖ úÖôûÖŸÖ, ¯ÖêÖ»ÖßÃÖ µÖÓ¡ÖÖÖ ú´Öß
¯Ö›üŸÖê. ŸµÖÖ úÖôûÖŸÖ ÖéÆü¸üÖú ¤ü»ÖÖ“Öß ´Ö¤üŸÖ ‘ÖêŸÖ»Öß •ÖÖŸÖê. µÖÖ´Öãôêû úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£Öê»ÖÖ ´Ö¤üŸÖ
ÆüÖêŸÖê.
Page | 134
5) ÃÖîµÖ :-
×•Ö»ÆüµÖÖŸÖß»Ö úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£Öê“Öß ¯Ö×¸üÛÃ£ÖŸÖß •Öê¾ÆüÖ ×“Ö‘ÖôûŸÖê †Ö×Ö ×•Ö»ÆüÖ
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß µÖÓ¡ÖÖÖ ŸÖß ×ÖµÖÓ¡ÖÖÖŸÖ †ÖÖµÖÖ´Ö¬µÖê ãú“ÖúÖ´Öß šü¸üŸÖê. †¿ÖÖ¾Öêôûß ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ¸üß ¸üÖ•µÖ
¿ÖÖÃÖÖÖ“µÖÖ ÃÖÓ´ÖŸÖßÖê ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ÃÖîµÖÖ»ÖÖ ¯ÖÖ“ÖÖ¸üÖ ú¸üŸÖÖê. ×•Ö»ÆµÖüÖŸÖß»Ö úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ
×ÖµÖÓ¡ÖÖÖÃÖÖšüß êú»ÖÖ •ÖÖÖÖ¸üÖ ÃÖîµÖÖ“ÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸ü ŸÖÖŸ¯Öã¸üŸÖÖ †ÃÖŸÖÖê. ÆüÖŸÖÖ²ÖÖÆêü¸ü Öê»Öê»Öß ¯Ö×¸üÛÃ£ÖŸÖß
×ÖµÖÓ¡ÖÖÖŸÖ †Ö»µÖÖÖÓŸÖ¸ü ×•Ö»ÆüÖŸÖß»Ö úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ¯Ö¸üŸÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖú›êü ×¤ü»Öß •ÖÖŸÖê.
3.6.2 úÖ¸üÖÖéÆü Øú¾ÖÖ ŸÖ¹ÓýÖ (Jails) :

×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ‹ú ´ÖÆü¢¾Ö¯ÖæÖÔÔ ‘Ö™üú ´ÆüÖæÖ úÖ¸üÖÖéÆü Øú¾ÖÖ ŸÖã¹ÓýÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ
ˆ»»ÖêÖ êú»ÖÖ •ÖÖŸÖÖê. úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ×Ö´ÖÖÔÖ ú¸üµÖÖ“µÖÖ ¥üÂ™üßÖê úÖ¸üÖÖéÆü ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß
³Öæ×´ÖúÖ ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öß †ÖÆêü.úÖ¸üÖÖéÆü ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ‹ú ³ÖÖÖ †ÃÖ»µÖÖ´Öãôêû ×•Ö»ÆüµÖÖ“µÖÖ ×•Ö»ÆüÖ
¤Óü›üÖ×¬ÖúÖ·µÖÖ“Öê úÖ¸üÖÖéÆü ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ¾Ö¸ü ×ÖµÖ¡ÖÓÖ †ÃÖŸÖê. ×•Ö»ÆüÖ ÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸ü ×•Ö»ÆüÖ úÖ¸üÖÖéÆü †ÃÖŸÖê.
‹ÖÖªüÖ ×•Ö»ÆüµÖÖ“µÖÖ ×šüúÖÖß ´Ö¬µÖ¾ÖŸÖá úÖ¸üÖÖéÆü †ÃÖæ ¿ÖúŸÖê. ˆ¤üÖ: ´Ö¸üÖšü¾ÖÖ›üµÖÖŸÖ †Öï¸üÖÖ²ÖÖ¤ü
µÖê£Öê ´Ö¬µÖ¾ÖŸÖá úÖ¸üÖÖéÆü †ÖÆêü. úÖ¸üÖÖéÆüÖ“ÖÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ úÖ¸üÖÖéÆü †¬ÖßÖú †ÃÖŸÖÖê.
ÃÖ´ÖÖ•ÖÖŸÖß»Ö ÖãÆêüÖÖ¸üß ¯ÖÏ¾Öé¢Öß“Öê »ÖÖêú •Öê¾ÆüÖ ×¾Ö×¾Ö¬Ö Ã¾Ö¹ý¯ÖÖ“Öê ÖãÆêü ú¹ýÖ ¿ÖÖÓŸÖŸÖÖ
¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£Öê»ÖÖ ÖÖ»Ö²ÖÖê™ü »ÖÖ¾ÖµÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏµÖŸÖ ú¸üŸÖÖŸÖ ŸÖë¾ÆüÖ ¯ÖÖê»ÖßÃÖ µÖÓ¡ÖÖÖ ŸµÖÖÓ“ÖÖ ¿ÖÖê¬Ö ‘Öê‰úÖ
ŸµÖÓÖÖÖ †™üú —ÖÖ»Öê»µÖÖ ÖãÆêüÖÖ¸üÖÓÖÖ ¿ÖÖÃÖÖ ¾ÆüÖ¾Öê ´ÆüÖæÖ ŸµÖÖÓÖß êú»Öê»µÖÖ ÖãÆüÖ ÃÖÓ²Ö¬Öß“Öê ¯Öã¸üÖ¾Öê
Øú¾ÖÖ ÃÖÖÖß¤üÖ¸ü ¿ÖÖê¬ÖæÖ ŸµÖÖÓ“µÖÖ¾Ö¸ü µÖÖµÖÖ»ÖµÖÖŸÖ Ö™ü»Öê ¤üÖÖ»Ö ú¸üŸÖê. µÖÖµÖÖ»ÖµÖ ×¤ü¾ÖÖÖß ¾Ö
±îúÖ•Ö¤üÖ¸üß Ã¾Ö¹ý¯ÖÖ“Öê Ö™ü»Öê “ÖÖ»Ö¾ÖæÖ ¤üÖêÂÖß †ÃÖ»Öê»µÖÖ ÖãÆêüÖÖ¸üÖÓÖÖ ×¿ÖÖÖ ´ÆüÖæÖ ¿ÖÖÃÖÖ Øú¾ÖÖ ¤Óü›ü
ú¸üŸÖê. µÖÖ ×¿ÖÖê“ÖÖ ˆ§ê¿Ö ³Ö×¾ÖÂµÖúÖôûÖŸÖ †¿ÖÖ ÖãÆüµÖÖÓ“Öß ¯ÖãÖ¸üÖ¾Öé¢Öß ™üÖôûÖê ÆüÖ“Ö †ÃÖŸÖÖê.
üÖãÆêüÖÖ¸üÖÓÖÖ µÖÖµÖÖ»ÖµÖÖÖê ×¤ü»Öê»µÖÖ ×¿ÖÖê“Öß †Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾ÖÖß ú¸üµÖÖ“Öê úÖµÖÔ úÖ¸üÖÖéÆü ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ»ÖÖ
ú¸üÖ¾Öê »ÖÖÖŸÖê. ÖãÆêüÖÖ¸üÖÓÖÖ ×´ÖôûÖ»Öê»µÖÖ ´ÖéŸµÖã¤Óü›üÖ“µÖÖ ×¿ÖÖê“Öß †Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾ÖÖß ¤êüÖß»Ö úÖ¸üÖÖéÆü
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ»ÖÖ“Ö ú¸üÖ¾Öß »ÖÖÖŸÖê. üÖãÆêüÖÖ¸üÖÓÖÖ µÖÖµÖÖ»ÖµÖÖÖê ×¤ü»Öê»µÖÖ ×¿ÖÖê“Öß †Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾ÖÖß úºþÖ
úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ¯ÖÏÃ£ÖÖ×¯ÖŸÖ ú¸üµÖÖÃÖ úÖ¸üÖÖéÆü ´Ö¤üŸÖ ú¸üŸÖê.
Page | 135
×•Ö»ÆüÖ ¤Óü›üÖ×¬ÖúÖ¸üß ´ÆüÖæÖ ×´ÖôûÖ»Öê»µÖÖ †×¬ÖúÖ¸üÖ“ÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸ü úºþÖ ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ¸üß
úÖ¸üÖÖéÆü ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ¾Ö¸ü ×ÖµÖÓ¡ÖÖ šêü¾ÖŸÖ †ÃÖŸÖÖê. ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ·µÖÖ»ÖÖ úÖ¸üÖÖéÆü ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ¾Ö¸ü ×ÖµÖÓ¡ÖÖ
šêü¾ÖµÖÖÃÖÖšüß †Öêú †Û¬ÖúÖ¸ †ÖÆêüŸÖ. µÖÖ´Ö¬µÖê ¯ÖÏ´ÖãµÖÖÖê úÖ¸üÖÖéÆüÖŸÖß»Ö †Ö¸Öêü¯Öß»ÖÖ ³Öê™üµÖÖÃÖÖšüß
•ÖÖÖÖ·µÖÖ ¯ÖÖê»ÖßÃÖ †£Ö¾ÖÖ ÖÖÖ×¸üúÖÓÖÖ ¯Ö¸ü¾ÖÖÖÖß ¤êüÖê, ´ÖéŸµÖ¤Óü›üÖ“µÖÖ ×¿ÖÖê“Öß †Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾ÖÖß
†Ö¯Ö»µÖÖ ×ÖµÖÓ¡ÖÖÖÖÖ»Öß ú¸üÖê, úÖ¸üÖÖéÆüÖ»ÖÖ ³Öê™üß ¤êü¾ÖæÖ ŸÖê£Öß»Ö îú¤üß ŸµÖÖÓ“Öß ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ, úÖ¸üÖÖéÆü
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ µÖÖ“Öß ¯ÖÖÆüÖß ú¸üÖê. úÖ¸üÖÖéÆü †¬ÖßÖúÖ»ÖÖ ×Ö¤ìü¿ÖÖ ¾Ö ´ÖÖÖÔ¤ü¿ÖÔÖ ú¸üÖê, îúªüÖ“µÖÖ
•Öß¾ÖÖÖŸÖ ¾Ö ¸üÖÆüÖß´ÖÖÖÖŸÖ ÃÖã¬ÖÖ¸üÖÖ ú¸üµÖÖÃÖ²ÖÓ¬Öß †Ö¤êü¿Ö ¤êüÖê †¿ÖÖ ¯ÖÏúÖ¸ü“Öê †Öêú †×¬ÖúÖ¸ü
×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ·µÖÖ»ÖÖ †ÃÖŸÖÖŸÖ. ŸµÖÖ´Öãôêû úÖ¸üÖÖéÆü ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ¾Ö¸ü ŸµÖÖ“Öê ×ÖµÖ¡ÖÓÖ ¸üÖÆüŸÖê.
3.6.3 ´ÖÆüÃÖæ»Ö:
´ÖÆüÃÖæ»Ö ÆüÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ‹ú ´ÖÆü¢¾ÖÖ“ÖÖ ‘Ö™üú †ÖÆêü. ×²ÖÎ×™ü¿Ö úÖôûÖŸÖÆüß
´ÖÆüÃÖæ»Ö •Ö´ÖÖ ú¸üµÖÖÃÖÖšüß“Ö ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß ×ÖÙ´ÖŸÖß —ÖÖ»Öß. †Ö•Ö †Ö¬Öã×Öú úÖôûÖŸÖÆüß
×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ¾Ö¸ü ´ÖÆüÃÖæ»Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öê ×ÖµÖ¡ÖÓÖ ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖê. ×•Ö»ÆüÖŸÖß»Ö ´ÖÆüÃÖæ»Öß ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ
¯ÖÏ´ÖãÖ ×•Ö»ÆüÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö †×¬ÖúÖ¸üß †ÃÖŸÖÖê. ŸµÖÖ»ÖÖ ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ¸üß ´ÆüÖæÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß
•Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ÃÖÖÓ³ÖÖôûÖ¾Öß »ÖÖÖŸÖê. ÖÖÖ×¸üúÖÓÖÖ ´Öæ»Ö³ÖæŸÖ ÃÖê¾ÖÖ ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¹ýÖ ¤êüÖê †Ö×Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ
Ö“ÖÖÔ“ÖÖ ŸÖÖë›ü×´Öôû¾ÖÖß ú¸üµÖÖÃÖÖšüß ´ÖÆüÃÖæ»Ö µÖÖ ‘Ö™üúÖ“Öß ³Öæ×´ÖúÖ ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öß †ÖÆêü. ×•Ö»ÆüÖ
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖŸÖß»Ö ´ÖÆüÃÖæ»Ö µÖÖ ‘Ö™üúÖ“ÖÖ †³µÖÖÃÖ ú¸üµÖÖÃÖÖšüß úÖÆüß ¯ÖÏ´ÖãÖ ²ÖÖ²ÖßÓ“ÖÖ †³µÖÖÃÖ ú¸üÖê
†Ö¾Ö¿µÖú †ÖÆêü. ŸµÖÖ¯Öîúß úÖÆüß ¯ÖÏ´ÖãÖ ²ÖÖ²Öß ¯Öãœüß»Ö¯ÖÏ´ÖÖÖê †ÖÆêüŸÖ.
´ÖÆüÃÖæ»Ö µÖÓ¡ÖÖÖ :-
´ÖÆüÖ¸üÖÂ™Òü ¸üÖ•µÖÖŸÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ‹úÖ òú×²ÖÖê™ü ¤ü•ÖÖÔ“µÖÖ ´ÖÓ¡µÖÖú›êü
†ÃÖŸÖê ŸµÖÖ»ÖÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö ´ÖÓ¡Öß ´ÆüÖŸÖÖŸÖ. ŸµÖÖ“µÖÖ ´Ö¤üŸÖßÃÖ úÖÆüß ¸üÖ•µÖ´ÖÓ¡Öß ¾Ö ˆ¯Ö´ÖÓ¡Öß †ÃÖŸÖÖŸÖ.
¸üÖ•µÖÖŸÖß»Ö ´ÖÆüÃÖæ»Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öê ÃÖÓ¯ÖæÖÔ ¬µÖµÖê-¬ÖÖê¸üÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö ´ÖÓ¡Öß †Ö×Ö ŸµÖÖ“ÖÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö ×¾Ö³ÖÖÖ“Ö
šü¸ü¾ÖßŸÖ †ÃÖŸÖÖê. ´ÖÆüÃÖæ»Ö ´ÖÓ¡µÖÖ»ÖÖ †Ö¾Ö¿µÖú ŸÖß ´Ö¤üŸÖ, ÃÖÆüÖµµÖ ¾Ö ÃÖ»»ÖÖ ¤êüµÖÖÃÖÖšüß ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ
ÃÖÖ¤üß ÃÖê¾ÖêŸÖß»Ö ˆ““Ö †×¬ÖúÖ¸üß †ÃÖŸÖÖê. ŸµÖÖÃÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö ÃÖ×“Ö¾Ö ´ÆüÖæÖ †ÖêôûÖŸÖÖŸÖ. ´ÖÆüÃÖæ»Ö
Page | 136
ÃÖ×“Ö¾ÖÖ“µÖÖ ´Ö¤üŸÖßÃÖ ˆ¯ÖÃÖ×“Ö¾Ö, ÃÖÆüÖµµÖú ÃÖ×“Ö¾Ö ¾Ö ‡ŸÖ¸ü ÃÖ×“Ö¾ÖÖ»ÖµÖßÖ ú´ÖÔ“ÖÖ¸üß µÖÓ¡ÖÖÖ †ÃÖŸÖê.
¸üÖ•µÖÖŸÖß»Ö ÃÖÓ¯ÖæÖÔ ´ÖÆüÃÖæ»Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ´ÖÆüÃÖæ»Ö ÃÖ×“Ö¾ÖÖ¾Ö¸ü †ÃÖŸÖê.
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“µÖÖ ÃÖÖêµÖßÃÖÖšüß ¸üÖ•µÖÖ“Öê úÖÆüß ´ÖÆüÃÖæ»Öß ×¾Ö³ÖÖÖ ×Ö´ÖÖÔÖ êú»Öê †ÖÆêüŸÖ.
´ÖÆüÖ¸üÖÂ™ÒüÖŸÖ ‹æúÖ ÃÖÆüÖ ´ÖÆüÃÖæ»Öß ×¾Ö³ÖÖÖ †ÖÆêüŸÖ. ¯ÖÏŸµÖêú ´ÖÆüÃÖæ»Ö ×¾Ö³ÖÖÖÖ“Öß ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ
•Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ‹úÖ †ÖµÖ. ‹. ‹ÃÖ. ¤ü•ÖÖÔ“µÖÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö †×¬ÖúÖ·µÖÖ¾Ö¸ü †ÃÖŸÖê. ŸµÖÖ»ÖÖ ×¾Ö³ÖÖÖßµÖ
´ÖÆüÃÖæ»Ö †ÖµÖãŒŸÖ ´ÆüÖæÖ †ÖêôûÖ»Öê •ÖÖŸÖê.18 ¯ÖÏŸµÖêú ´ÖÆüÃÖæ»Ö ×¾Ö³ÖÖÖ úÖÆüß ×•Ö»ÆüÖ´Ö¬µÖê ×¾Ö³ÖÖÖ»ÖÖ
†ÖÆêü. ×•Ö»ÆüÖ“µÖÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ‹úÖ †ÖµÖ. ‹. ‹ÃÖ. ¤ü•ÖÖÔ“µÖÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö
†×¬ÖúÖ·µÖÖ¾Ö¸ü †ÖÆêü. ŸµÖÖ»ÖÖ ×•Ö»ÆüÖ†×¬ÖúÖ¸üß ´ÆüÖæÖ †ÖêôûÖŸÖÖŸÖ. ×•Ö»ÆüÖŸÖß»Ö ÃÖÓ¯ÖæÖÔ ´ÖÆüÃÖæ»Ö
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß, ¤êüÖ¸êüÖ ¾Ö ×ÖµÖ¡ÖÓÖ ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ·µÖÖú›êü“Ö †ÖÆêü. ×•Ö»ÆüÖ“Öê ×¾Ö³ÖÖ•ÖÖ
úÖÆüß ˆ¯Ö×¾Ö³ÖÖÖÖŸÖ êú»Öê †ÖÆêü. ¯ÖÏŸµÖêú ˆ¯Ö×¾Ö³ÖÖÖÖÃÖÖšüß ˆ¯Ö×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ¸üß ¤ü•ÖÖÔ“ÖÖ †×¬ÖúÖ¸üß
†ÃÖŸÖÖê. ŸµÖÖ»ÖÖ ˆ¯Ö×¾Ö³ÖÖÖßµÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö †×¬ÖúÖ¸üß ´ÆüÖæÖ †ÖêôûÖŸÖÖŸÖ. ˆ¯Ö×¾Ö³ÖÖÖÖŸÖ»Ö ´ÖÆüÃÖæ»Ö
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ¾Ö¸ü ŸµÖÖ“Öê ×ÖµÖ¡ÖÓÖ †ÃÖŸÖê. ˆ¯Ö×¾Ö³ÖÖÖÖ“Öê ×¾Ö³ÖÖ•ÖÖ úÖÓÆüß ŸÖÖ»ÖãŒµÖÖŸÖ êú»Öê †ÖÆêü.
ŸÖÖ»ÖãŒµÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ´ÖæÖ ¸üÖ•µÖ ÃÖê¾ÖêŸÖß»Ö ˆ““Ö ÃÖÖ¤üß †×¬Öú¸üß †ÃÖŸÖÖê. ŸµÖÖ»ÖÖ ŸÖÆüÃÖß»Ö¤üÖ¸ü ´ÆüÖæÖ
†ÖêôûÖ»Öê •ÖÖŸÖê. ŸÖÖ»ÖæŒµÖÖŸÖß»Ö ´ÖÆüÃÖæ»Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß ÃÖÓ¯ÖæÖÔ •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ŸÖÆÃÖß»Ö¤üÖ¸üÖ¾Ö¸ü“Ö †ÃÖŸÖê.
´ÖÆüÃÖæ»Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“µÖÖ ÃÖÖêµÖßÃÖÖšüß ŸÖÖ»ÖãŒµÖÖ“Öê ×¾Ö³ÖÖ•ÖÖ úÖÆüß ÃÖÔú»Ö ´ÆüÖ•Öê
´ÖÓ›üôûÖ´Ö¬µÖê êú»Öê †ÖÆêü. ÃÖÔú»Ö Øú¾ÖÖ ´ÖÓ›üôûÖ“ÖÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ ×Ö¸ü¤üÖ¾Ö¸ü Øú¾ÖÖ ´ÖÓ›üôû ×Ö¸üßÖú †ÃÖŸÖÖê.
ÃÖÔú»Ö´Ö¬Öß»Ö ´ÖÆüÃÖæ»Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ¾Ö¸ü ŸµÖÖ“Öê“Ö ×ÖµÖ¡ÖÓÖ †ÃÖŸÖê. ÃÖÔú»Ö´Ö¬Öß»Ö ´ÖÆüÃÖæ»Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ¾ÖÖ¸ü
ŸµÖÖ“Öê“Ö ×ÖµÖ¡ÖÓÖ †ÃÖŸÖê. ÃÖÔú»Ö Øú¾ÖÖ ´Ö›ÓüôûÖ“Öê ×¾Ö³ÖÖ•ÖÖ ÃÖ••ÖÖ ´Ö¬µÖê êú»Öê †ÖÆêü. ÃÖ••ÖÖ ´Ö¬µÖê
¯ÖÖ“Ö-ÃÖÆüÖ ÖÖ¾Öê †ÃÖŸÖÖŸÖ. ÃÖ••ÖÖ“µÖÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ŸÖ»ÖÖšüµÖÖ¾Ö¸ü †ÃÖŸÖê. ¯ÖÖê»ÖßÃÖ ¯ÖÖ™üß»Ö
¾Ö úÖêŸÖ¾ÖÖ»ÖÖ“µÖÖ ´Ö¤üŸÖßÖê ŸÖÖê ÖÖ¾ÖÖŸÖß»Ö ´ÖÆüÃÖæ»Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ÃÖÖÓ³ÖÖôûŸÖÖê.
×•Ö»ÆüÖ úÖêÂÖÖÖÖ¸ü :
×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖŸÖ ×•Ö»ÆüÖÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸ü ×•Ö»ÆüÖ úÖêÂÖÖÖÖ¸ü ¾Ö ŸÖÖ»ÖãúÖ ÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸ü ŸÖÖ»ÖãúÖ
úÖêÂÖÖÖÖ¸ü †ÃÖŸÖÖê. ×•Ö»ÆüÖ úÖêÂÖÖÖÖ¸üÖ“ÖÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ¸üß †ÃÖŸÖÖê. ŸÖÖ»ÖãúÖ úÖêÂÖÖÖÖ¸üÖ“ÖÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ
ŸÖÆüÃÖß»Ö¤üÖ¸ü †ÃÖŸÖÖê. ¿ÖÖÃÖÖÖ»ÖÖ ×¾Ö×¾Ö¬Ö ´ÖÖÖÖÔÖê ×´ÖôûÖÖ¸üÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö úÖêÂÖÖÖÖ¸üÖŸÖ •Ö´ÖÖ ê »ÖÖ •ÖÖŸÖÖê.
¿ÖÖÃÖÖÖ“µÖÖ ¾ÖŸÖßÖê Óê »µÖÖ •ÖÖÖÖ·µÖÖ ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸üÖ“ÖÖ Ö“ÖÔ µÖÖ úÖêÂÖÖÖÖ¸üÖŸÖæÖ êú»ÖÖ •ÖÖŸÖÖê.
Page | 137
´ÖÆüÃÖæ»ÖÖ“Öê ¯ÖÏúÖ¸ü :
1) •Ö´ÖßÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö:
2) •Ö»ÖØÃÖ“ÖÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö:
3) ×¾ÖÎúßú¸ü:
4) ˆŸ¯Ö®Ö ú¸ü:
5) †²ÖúÖ¸üß ú¸:
6) µÖÖµÖÖ»ÖµÖßÖ ¿Öã»ú:
7) ‡ŸÖ¸ü ú¸ü:
3.6.4 †®Ö †Ö×Ö ÖÖÖ¸üß ¯Öã¸ü¾ÖšüÖ ×¾Ö³ÖÖÖ :

ú»µÖÖÖúÖ¸üß ¸üÖ•µÖÖ´Ö¬µÖê ÖÖÖ¸üßúÖÓÖÖ •Öß¾ÖÖÖ¾Ö¿µÖú ¾ÖÃŸÖæ ¾Ö ´Öæ»Ö³ÖæŸÖ ÃÖê¾ÖÖ
¯Öã¸êü¿ÖÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖŸÖ ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¹ýÖ ¤êüµÖÖ“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ¸üÖ•µÖÖŸÖ ¸üÖ•µÖ ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß †ÃÖŸÖê. ¯ÖÏŸµÖêú
Û•Ö»ÆüÖÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸ü Æüß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖÔŸÖÓÖÔŸÖ ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›üÖ¾Öß »ÖÖÖŸÖê. ×•Ö»ÆüÖÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸ü
×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ¸üß úÖµÖÖÔ»ÖµÖÖ †ÓŸÖÖÔŸÖ µÖÖÃÖÖšüß ‹ú Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö ×¾Ö³ÖÖÖ †ÃÖŸÖÖê. ŸµÖÖ»ÖÖ †®Ö †Ö×Ö ÖÖÖ¸üß
¯Öã¸ü¾ÖšüÖ ×¾Ö³ÖÖÖ ´ÆüÖŸÖÖŸÖ. ˆ¯Ö×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ¸üß ¤ü•ÖÖÔ“ÖÖ †×¬ÖúÖ¸üß µÖÖ ×¾Ö³ÖÖÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ †ÃÖŸÖÖê.
×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ·µÖÖ“µÖÖ ×ÖµÖ¡ÖÓÖÖÖÖ»Öß ×•Ö»ÆüÖŸÖß»Ö •Öß¾ÖÖÖ¾Ö¿µÖú ¾ÖÃŸÖæÓ“ÖÖ ¯Öã¸ü¾ÖšüÖ ¾Ö ×ÖµÖ¡ÖÓÖÖ“Öß
•Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ŸÖÖê ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›üŸÖÖê.
×•Ö»ÆüµÖÖŸÖ •Öß¾ÖÖÖ¾Ö¿µÖú ¾ÖÃŸÖæ“Öß ú´ÖŸÖ¸üŸÖÖ †ÃÖê»Ö ŸÖ¸ü ŸµÖÖ ¾ÖÃŸÖæ“µÖÖ Øú´ÖŸÖß ¾ÖÖœüŸÖÖŸÖ.
†Öêú ¾ÖêôûÖ ÖÖ•ÖÖß ¾µÖÖ¯ÖÖ¸üß •Öß¾ÖÖÖ¾Ö¿µÖú ¾ÖÃŸÖÓæ“Öß ÃÖÖšêü²ÖÖ•Öß ú¹ýÖ éú×¡Ö´Ö ™Óü“ÖÖ‡Ô ×Ö´ÖÖÔÖ
ú¸üŸÖÖŸÖ. ŸÖë¾ÆüÖÆüß ¾ÖÃŸÖæ“µÖÖ Øú´ÖŸÖßŸÖ ¾ÖÖœü ÆüÖêŸÖê. ŸµÖÖ´Öãôêû ÖÖÖ¸üßúÖÓ“Öê ¿ÖÖêÂÖÖ ÆüÖêŸÖ †ÃÖŸÖê.
†¿ÖÖ¾Öêôûß ×•Ö»ÆüÖ †®Ö †Ö×Ö ÖÖÖ¸üß ¯Öã¸ü¾ÖšüÖ ×¾Ö³ÖÖÖ ¾µÖÖ¯ÖÖ·µÖÖÓ“µÖÖ ÖÖê¤üÖ´ÖÖ¾Ö¸ü ¬ÖÖ›üß ™üÖæúÖ ŸÖÖê
´ÖÖ»Ö ²ÖÖ•ÖÖ¸üÖŸÖ Öã»ÖÖ ú¸üŸÖÖê. µÖÖ´Öãôêû ÃÖÖšêü²ÖÖ•Öß»ÖÖ ×ÖµÖ¡ÖÓÖ ²ÖÃÖŸÖê. †®Ö †Ö×Ö ÖÖÖ¸üß ¯Öã¸ü¾ÖšüÖ
×¾Ö³ÖÖÖ ×•Ö»ÆüÖŸÖß»Ö Ã¾ÖÃŸÖ ¬ÖÖµÖ ¤ãüúÖÖÖÓ“µÖÖ ´ÖÖ¬µÖ´ÖÖŸÖæÖ ÃÖÖÖ¸ü, ŸÖÖÓ¤æüôû, ÖÆæü, ŸÖê»Ö µÖÖÃÖÖ¸üµÖÖ
•Öß¾ÖÖÖ¾Ö¿µÖú ¾ÖÃŸÖæÓ“ÖÖ ¯Öã¸ü¾ÖšüÖ ÖÖÖ¸üßúÖÓÖÖ ú¸üßŸÖ †ÃÖŸÖê. ¿ÖÖÃÖÖÖú›æüÖ ¿ÖÖ»ÖêµÖ ¯ÖÖêÂÖÖ †ÖÆüÖ¸ü
Page | 138
úÖµÖÔÎú´ÖÖ †ÓŸÖÖÔŸÖ ¯ÖÏÖ£Ö×´Öú ¿ÖÖôêûŸÖß»Ö ×¾ÖªÖ£µÖÖÕÖÖ ¯Öæ¸ü×¾Ö»µÖÖ •ÖÖÖÖ·µÖÖ ŸÖÖÓ¤æôûÖ“ÖÖ ¯Öã¸ü¾ÖšüÖ ¤êüÖß»Ö
µÖÖ ×¾Ö³ÖÖÖÖ´ÖÖ±ÔúŸÖ êú»ÖÖ •ÖÖŸÖÖê.
×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ¸üß ÆüÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ †ÃÖ»µÖÖÖê ŸµÖÖ“µÖÖ“Ö ¤êüÖ¸êüÖ ¾Ö
×ÖµÖ¡ÖÓÖÖÖ»Öß †®Ö †Ö×Ö ÖÖÖ¸üß ¯Öã¸ü¾ÖšüÖ ×¾Ö³ÖÖÖÖ“Öê úÖµÖÔ “ÖÖ»ÖŸÖê. µÖÖ´Öãôêû ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ‹ú
‘Ö™üú ´ÆüÖæÖ µÖÖ ×¾Ö³ÖÖ“Öê µÖÖêÖ¤üÖÖ ´ÖÆü¢Ö¾Ö¯ÖæÖÔ †ÖÆêü.
3.6.5 ×Ö¾Ö›üÖæúÖ:
×•Ö»ÆüÖŸÖß»Ö ÆüÖêÖÖ·µÖÖ ×¾Ö×¾Ö¬Ö ¯ÖÏúÖ¸ü“µÖÖ ×Ö¾Ö›üÖæúÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ»ÖÖ ‘µÖÖ¾µÖÖ
»ÖÖÖŸÖ †ÃÖ»µÖÖÖê ×Ö¾Ö›üÖæú ÆüÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ‹ú ‘Ö™üú †ÖÆêü. ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ¸üß ÆüÖ ×•Ö»ÆüÖ
×Ö¾Ö›üÖæú †×¬ÖúÖ¸üß ´ÆüÖæÖ ×•Ö»ÆüÖŸÖß»Ö ×Ö¾Ö›üÖæú úÖµÖÖÔ“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ÃÖÖÓ³ÖÖôûŸÖÖê. ¸üÖÂ™ÒüßµÖ ¾Ö
¸üÖ•µÖ ÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸ü ×Ö¾Ö›üÖæúÖ ‘ÖêµÖÖÃÖÖšüß ¸üÖ•µÖ‘Ö™üÖêÖê Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö ×Ö¾Ö›üÖæú †ÖµÖÖêÖ µÖÖ µÖÓ¡ÖÖê“Öß ŸÖ¸üŸÖæ¤ü
êú»Öß †ÃÖ»Öß ŸÖ¸üß ×•Ö»ÆüÖŸÖß»Ö ×Ö¾Ö›üÖæúÖÓ“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ»ÖÖ“Ö ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›üÖ¾Öß
»ÖÖÖŸÖê. ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ´Ö¬µÖê ˆ¯Ö×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ¸üß ¤ü•ÖÖÔ“ÖÖ †×¬ÖúÖ¸üß Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö¯ÖÖê ×•Ö»ÆüÖŸÖß»Ö ÃÖÓÃÖ¤ü
¾Ö ¸üÖ•µÖ ×¾Ö¬Öß´ÖÓ›üôû ÃÖ¤üÃµÖÖÓ“µÖÖ ×Ö¾Ö›üÖæú úÖµÖÖÔ“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ·µÖÖ“µÖÖ
×ÖµÖÓ¡ÖÖÖÖÖ»Öß ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›üßŸÖ †ÃÖŸÖÖê.
×Ö¾Ö›üÖæú †ÖµÖÖêÖÖÖê •ÖÖÆüß¸ü êú»Öê»µÖÖ ×Ö¾Ö›üÖæú úÖµÖÖÔÎú´ÖÖÖæÃÖÖ¸ü ×Ö¾Ö›üÖæú
úÖµÖÖÔ“Öê ÃÖÓ“ÖÖ»ÖÖ ú¸üµÖÖ“Öê úÖµÖÔ ×•Ö»ÆüÖ ×Ö¾Ö›üÖæú ×¾Ö³ÖÖÖ ú¸üŸÖÖê. ×•Ö»ÆüÖŸÖß»Ö ´ÖŸÖ¤üÖ¸üÖÓ“Öß ÖÖë¤ü
ú¹ýÖ ´ÖŸÖ¤üÖ¸ü µÖÖªÖ †ªÖµÖÖ¾ÖŸÖ ú¸üÖê, ¿ÖÖÓŸÖŸÖÖ¯ÖæÖÔ ¾ÖÖŸÖÖ¾Ö¸üÖÖŸÖ ×Ö¾Ö›üÖæúÖ ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›üµÖÖÃÖÖšüß
×Ö¾Ö›üÖæú †Ö“ÖÖ¸üÃÖÓÆüßŸÖÖ »ÖÖÖæ ú¸üÖê, ´ÖŸÖ¤üÖÖ ëú¦ü ×ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸üÖê, ´ÖŸÖ¤üÖÖ ëú¦üÖ¾Ö¸ü ëú¦ü
¯ÖÏ´ÖãÖÖÓ“µÖÖ Öê´ÖÖæúÖ ú¸üÖê, ´ÖŸÖ¤üÖÖ ÃÖÖ×ÆüŸµÖÖ“Öê ¾ÖÖ™ü¯Ö ¾Ö ÃÖÓ¸üÖÖ ú¸üÖê, ¿ÖÖÓŸÖŸÖêŸÖ ´ÖŸÖ¤üÖÖ ú¹ýÖ
‘ÖêÖê, ´ÖŸÖ¯Öê™üµÖÖ •Ö´ÖÖ ú¸üÖê, ´ÖŸÖ´ÖÖê•ÖÖß ú¹ýÖ ×ÖúÖ»Ö •ÖÖÆüß¸ü ú¸üÖê, ×¾Ö•ÖµÖß ˆ´Öê¤ü¾ÖÖ¸üÖÓÖÖ
¯ÖÏ´ÖÖÖ¯ÖÏ¡Ö ¤êüÖê †¿ÖÖ ¯ÖÏúÖ¸ü“Öß †Öêú úÖµÖÔ µÖÖ ×•Ö»ÆüÖ ×Ö¾Ö›üÖæú ×¾Ö³ÖÖÖÖú›æüÖ êú»Öß •ÖÖŸÖÖŸÖ.
×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ·µÖÖ“µÖÖ ×Ö¤ìü¿ÖÖ ¾Ö ´ÖÖÖÔ¤ü¿ÖÔÖÖÖÖ»Öß ×Ö¾Ö›üÖæúß“Öê úÖµÖÔ “ÖÖ»ÖŸÖê. ÃÖÓ¯ÖÖÔ ×•Ö»ÆüÖŸÖß»Ö
×Ö¾Ö›üÖæú úÖµÖÖÔ“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ×•Ö»ÆüÖ ÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸ü ˆ¯Ö×•Ö»ÆüÖ ×Ö¾Ö›üÖæú †×¬ÖúÖ¸üß ŸÖ¸ü ŸÖÖ»ÖãúÖ
ÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸ü ŸÖÆüÃÖß»Ö¤üÖ¸ü ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›üŸÖ †ÃÖŸÖÖê. ŸµÖÖÓ“µÖÖ¾Ö¸ü ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ·µÖÖ“Öê ×ÖµÖÓ¡ÖÖ †ÃÖŸÖê.
Page | 139
3.6.6 ÖîÃÖÙÖú †¯Ö¢Öß ×¾Ö³ÖÖÖ :
³ÖæÓú¯Ö, ´ÖÆüÖ¯Öæ¸ü, †×ŸÖ¾ÖéÂ™üß, †¾ÖÂÖÔÖ, †ÖÖ, ¸üÖêÖ-¸üÖ‡Ô “ÖÎúßµÖ ¾ÖÖ¤üôû µÖÖÃÖÖ¸üµÖÖ ‘Ö™üÖÖ
†“ÖÖÖú¯ÖÖê ‘Ö›üŸÖ †ÃÖŸÖÖŸÖ. µÖÖ´Öãôêû ´ÖÖÖ¾Öß ×•Ö¾ÖßŸŸÖ ÆüÖÖß ¾Ö ´ÖÖ»Ö´Ö¢Öê“Öê ´ÖÖêšüµÖÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖÖŸÖ
ÖãúÃÖÖÖ ÆüÖêŸÖ †ÃÖŸÖê µÖÖ´Öãôêû µÖÖ ‘Ö™üÖÖÓÖÖ ÖîÃÖÙÖú †¯Ö¢Öß ´ÆüÖæÖ †ÖôûÖ»Öê •ÖÖŸÖê. •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸ü
»ÖÖêú¿ÖÖÆüß ¿ÖÖÃÖÖÖŸÖ ÖîÃÖÙÖú †¯Ö¢Öß¯ÖÖÃÖæÖ ÖÖÖ×¸üúÖÓ“µÖÖ •Öß×¾ÖŸÖ ¾Ö ´ÖÖ»Ö´Ö¢Öê“Öê ÃÖÓ¸üÖÖ
ú¸üµÖÖ“Öß ŸÖÃÖê“Ö ÖîÃÖÙÖú †¯Ö¢ÖßŸÖ ²Öê‘Ö¸ü —ÖÖ»Öê»µÖÖÓ“Öê ¯ÖãÖ¾ÖÔÃÖÖ ú¸üµÖÖ“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ¿ÖÖÃÖÖ ¯ÖÖ¸ü
¯ÖÖ›üßŸÖ †ÃÖŸÖê. ×•Ö»ÆüÖÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸ü Æüß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ»ÖÖ ¯ÖÖ¸ü »ÖÖÖŸÖê. ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ¸üß ÆüÖ
×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ †ÃÖ»µÖÖÖê ŸµÖÖ“µÖÖ¾Ö¸ü Æüß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß †ÃÖŸÖê. ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÃÖÖÖÖê Æüß
•Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›üµÖÖÃÖÖšüß Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö ÖîÃÖÙÖú †¯Ö¢Öß ×¾Ö³ÖÖÖ ×Ö´ÖÖÔÖ êú»Öê»ÖÖ †ÃÖŸÖÖê. µÖÖ
×¾Ö³ÖÖÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ ×Ö¾ÖÖÃÖß ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ¸üß Øú¾ÖÖ úÖÆüß ×šüúÖÖß ˆü¯Ö×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ¸üß ¤ü•ÖÖÔ“ÖÖ
†×¬ÖúÖ¸üß †ÃÖŸÖÖê.
×•Ö»ÆµÖüÖŸÖ µÖêÖÖ·µÖÖ ÖîÃÖÙÖú †Ö¯Ö¢Öß“Öß “ÖÖÆæü»Ö »ÖÖÖŸÖÖ“Ö †Öêú Ö²Ö¸ü¤üÖ¸üß“µÖÖ
ˆ¯ÖÖµÖµÖÖê•ÖÖÖ µÖÖ ×¾Ö³ÖÖÖÖú›æüÖ êú»µÖÖ •ÖÖŸÖÖŸÖ. ÃÖÖÖ¸üß ×úÖÖ¸ü¯Ö¼üß“µÖÖ ³ÖÖÖÖŸÖ “ÖÎúß ¾ÖÖ¤üôûÖ“Öß
“ÖÖÆæü»Ö »ÖÖÖŸÖÖ“Ö ×úÖÖ¸ü¯Ö¼üß¾Ö¸üß»Ö ÖÖÖ×¸üúÖÓÖÖ ¬ÖÖêŒµÖÖ“Öß ÃÖæ“ÖÖÖ ¤êü‰úÖ ŸµÖÖÓÖÖ ‡ŸÖ¸ü¡Ö Æü»Ö¾Ö»Öê
•ÖÖŸÖê. ´ÖÆüÖ¯Öã¸üÖ“Öß ¿ÖŒµÖŸÖÖ ¾ÖÖ™ü»µÖÖÃÖ Ö¤üßúÖšü“µÖÖ »ÖÖêúÖÓÖÖ ¬ÖêŒµÖÖ“Öß ÃÖæ“ÖÖÖ ×¤ü•Öß •ÖÖŸÖê. ÖîÃÖÙÖú
†Ö¯Ö¢ÖßŸÖ ÃÖÖ¯Ö›ü»Öê»µÖÖ »ÖÖêúÖÓÖÖ †Ö¾Ö¿µÖú ŸÖß ´Ö¤üŸÖ ¯Öã¸ü¾ÖæÖ ŸµÖÖÓ“µÖÖ ×•Ö¾ÖßŸÖÖÓ“Öê ¾Ö ´ÖÖ»Ö´Ö¢Öê“Öê
ÃÖÓ¸üÖÖ ú¸üµÖÖ“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß µÖÖ ×¾Ö³ÖÖÖÖú›æüÖ ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›ü»Öß •ÖÖŸÖê. ŸÖÖŸúÖôû ´Ö¤üŸÖ µÖÓ¡ÖÖÖ ¯Öã¸ü¾ÖæÖ
ÖÖÖ¸üàúÖÖÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ¤êüµÖÖ“Öê úÖµÖÔ ÆüÖ ×¾Ö³ÖÖÖ ú¸üŸÖ †ÃÖŸÖÖê. †¿ÖÖ ¯ÖÏúÖ¸ü“Öß †Öêú úÖµÖì ×•Ö»ÆüÖ
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ‹ú ‘Ö™üú ´ÆüÖæÖ ÖîÃÖÙÖú †Ö¯Ö¢Öß ×¾Ö³ÖÖÖÖ»ÖÖ ú¸üÖ¾Öß »ÖÖÖŸÖÖŸÖ. ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ
‹ú ‘Ö™üú ´ÆüÖæÖ ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ·µÖÖ“Öê µÖÖ ×¾Ö³ÖÖÖÖ¾Ö¸ü ×ÖµÖ¡ÖÓÖ †ÃÖŸÖê.
3.6.8 Ã£ÖÖ×Öú Ã¾Ö¸üÖ•µÖ ¿ÖÖÃÖÖ:

×•Ö»ÆüµÖÖŸÖß»Ö Ã£ÖÖ×Öú ÖÖÖ×¸üúÖÓÖÖ ´Öæ»Ö³ÖæŸÖ Ã£ÖÖ×Öú ÃÖê¾ÖÖ ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¹ýÖ ¤êüÖê
†Ö×Ö Ã£ÖÖ×Öú Öê¡ÖÖ“ÖÖ ×¾ÖúÖÃÖ ‘Ö›ü¾ÖæÖ †ÖÖÖê µÖÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ ˆ§êü¿ÖÖÖê Ã£ÖÖ×Öú Ã¾Ö¸üÖ•µÖ ÃÖÓÃ£ÖÖÓ“Öß ¾Ö
¸üÖ•µÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ“Öß Ã£ÖÖ¯ÖÖÖ ú¸üµÖÖŸÖ †Ö»Öß. Ã£ÖÖ×Öú Ã¾Ö¸üÖ•µÖ ÃÖÓÃ£ÖÖÓ“Öê ¤üÖêÖ ¯ÖÏúÖ¸ü ¯Ö›üŸÖÖŸÖ. ‹ú
Page | 140
ÖÖÖ¸üß Ã£ÖÖ×Öú Ã¾Ö¸üÖ•µÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ µÖÖ´Ö¬µÖê ÖÖ¸ü¯ÖÓ“ÖÖµÖŸÖ, ÖÖ¸ü¯ÖÖ×»ÖúÖ, ¾Ö ´ÖÆüÖÖÖ¸ü¯ÖÖ×»ÖúÖÓ“ÖÖ
ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö ÆüÖêŸÖÖê. ¤üÖêÖ- ÖÏÖ´ÖßÖ Ã£ÖÖ×Öú Ã¾Ö¸üÖ•µÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ µÖÖ´Ö¬µÖê ÖÏÖÓ´Ö¯ÖÓ“ÖÖµÖŸÖ, ¯ÖÓ“ÖÖµÖŸÖ ÃÖ×´ÖŸÖß,
×•Ö»ÆüÖ¯Ö¸üßÂÖ¤ü µÖÖÓ“ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö ÆüÖêŸÖÖê. »ÖÖêú¿ÖÖÆüß ×¾ÖÎëú¦üú¸üÖÖŸÖæÖ Ã£ÖÖ×Öú Ã¾Ö¸üÖ•µÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ ×Ö´ÖÖÔÖ
—ÖÖ»µÖÖ. ¯ÖÏÖ“ÖßÖ úÖôûÖ¯ÖÖÃÖæÖ µÖÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ ú´Öß †×¬Öú ¯ÖÏ´ÖÖÖÖŸÖ †ÛÃŸÖ¢¾ÖÖŸÖ †ÃÖ»µÖÖ ŸÖ¸üß
Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖÖê¢Ö¸ü úÖôûÖŸÖ ŸµÖÖÓ“ÖÖ ×¾ÖúÖÃÖ —ÖÖ»ÖÖ. 1992 ´Ö¬µÖê ÃÖÓÃÖ¤êüÖê ÃÖÓ´ÖŸÖ êú»Öê»µÖÖ 73 ¾µÖÖ ¾Ö 74
19
¾µÖÖ ‘Ö™üÖÖ¤ãü¹ýÃŸÖßÖãÃÖÖ¸ü µÖÖ ÃÖÓÃ£ÖÖÓÖÖ ‘Ö™üÖÖŸ´Öú †×¬ÖúÖ¸ü ¤êüµÖÖŸÖ †Ö»Öê. Ã£ÖÖ×Öú Ã¾Ö¸üÖ•µÖ
ÃÖÓÃ£ÖÖ ÆüÖ ¸üÖ•µÖ ÃÖæ“ÖßŸÖß»Ö ×¾ÖÂÖµÖ †ÃÖ»µÖÖÖê ¸üÖ•µÖ ÃÖ¸üúÖ¸ü“µÖÖ úÖµÖ§üµÖÖÖæÃÖÖ¸ü ŸµÖÖ Ã£ÖÖ¯ÖÖ êú»µÖÖ
•ÖÖŸÖÖŸÖ. ‘Ö™üÖêÖê ×Ö¤ìü×¿ÖŸÖ êú»µÖÖ¯ÖÏ´ÖÖÖê ¯ÖÏŸµÖêú ¸üÖ•µÖ ¿ÖÖÃÖÖ ×¾Ö×¬Ö´ÖÓ›üôû úÖµÖ¤üÖÖæÃÖÖ¸ü µÖÖ ÃÖÓÃ£ÖÖÓ“Öß
¸ü“ÖÖÖ, †×¬ÖúÖ¸ü ¾Ö úÖµÖì ×ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸üßŸÖ †ÃÖŸÖê.
Ã£ÖÖ×Öú Ã¾Ö¸üÖ•µÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖŸÖ Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö¯ÖÖê †Ö¯Ö»Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›üŸÖ
†ÃÖ»µÖÖ ŸÖ¸üß ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ‹ú ‘Ö™üú ´ÆüÖæÖ ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ·µÖÖ“Öê ŸµÖÖÓ“µÖÖ¾Ö¸ü ×ÖµÖ¡ÖÓÖ
†ÃÖŸÖê. ×•Ö»ÆµÖüÖŸÖß»Ö ÖÖÖ¸üß ¾Ö ÖÏÖ´ÖßÖ Ã£ÖÖ×Öú Ã¾Ö¸üÖ•µÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ´Ö¬µÖê Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö¯ÖÖê ×Ö¾Ö›æüÖ †Ö»Öê»Öê
¸üÖ•ÖúßµÖ ¯ÖÏ×ŸÖ×Ö¬Öß †ÃÖŸÖÖŸÖ. ŸµÖÖÓ“Öß ×Ö¾Ö›ü Ã£ÖÖ×Öú •ÖÖŸÖêú›æüÖ ¯ÖÏŸµÖÖ Øú¾ÖÖ †¯ÖÏŸµÖÖ¯ÖÖê
êú»Öß •ÖÖŸÖê. ¿ÖÖÃÖÖ ×ÖµÖ´ÖÖ»ÖÖ †ÖãÃÖ¹ýÖ Ã£ÖÖ×Öú Ã¾Ö¸üÖ•µÖ ÃÖÓÃ£ÖÖÓ“Öê ¬µÖêµÖ¬ÖÖê¸üÖ šü¸ü×¾ÖµÖÖ“ÖÖ ¾Ö
ŸµÖÖ“Öß †Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾ÖÖß ú¸üµÖÖ“ÖÖ †×¬ÖúÖ¸ü µÖÖ ÃÖÓÃ£ÖÖÓ“ÖÖ †ÖÆêü. µÖÖ ÃÖÓÃ£ÖÖÓŸÖß»Ö ¸üÖ•ÖúßµÖ ¯ÖÏ×ŸÖ×Ö¬Öß
×ÖÖÔµÖ ‘ÖêŸÖÖŸÖ, ¬ÖÖê¸üÖ šü¸ü×¾ÖŸÖÖŸÖ ŸÖ¸ü ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ †×¬ÖúÖ¸üß ¾Ö ú´ÖÔ“ÖÖ¸üß ×Ö¬ÖÖÔ¸üßŸÖ ¬ÖêÖ¸üÖÖ“Öß
†Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾ÖÖß ú¸üŸÖÖŸÖ.
ÖÏÖ´ÖßÖ Ã£ÖÖ×Öú Ã¾Ö¸üÖ•µÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ´Ö¬µÖê ÖÏÖ´ÖÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸ü ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖµÖŸÖ, ŸÖÖ»ÖãúÖ Øú¾ÖÖ Ö™ü
ÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸ü ¯ÖÓ“ÖÖµÖŸÖ ÃÖ×´ÖŸÖß †ÃÖŸÖê. ŸÖ¸ü ×•Ö»ÆüÖ ÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸ü ×•Ö»ÆüÖ ¯Ö×¸üÂÖ¤ü †ÃÖŸÖê. µÖÖ ×¡ÖÃŸÖ¸üßµÖ
¾µÖ¾ÖÃ£Öê»ÖÖ ¯ÖÓ“ÖÖµÖŸÖ¸üÖ•Ö ÃÖÓÃ£ÖÖ ´ÆüÖæÖ †ÖêôûÖ»Öê •ÖÖŸÖê. ×•Ö»ÆüÖŸÖß»Ö ÖÏÖ´ÖßÖ ³ÖÖÖÖ“µÖÖ ×¾ÖúÖÃÖ
úÖµÖÖÔ“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß µÖÖ Ã£ÖÖ×Öú Ã¾Ö¸üÖ•µÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ¾Ö¸ü †ÃÖŸÖê. ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖµÖŸÖß“ÖÖ ¸üÖ•ÖúßµÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ
ÃÖ¸ü¯ÖÓ“Ö †ÃÖŸÖÖê. ŸÖ¸ü ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ ÖÏÖ´ÖÃÖê¾Öú †ÃÖŸÖÖê. ¯ÖÓ“ÖÖµÖŸÖß“ÖÖ ¸üÖ•ÖúßµÖ ÃÖ³ÖÖ¯ÖŸÖß †ÃÖŸÖÖê
ŸÖ¸ü ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ Ö™ü ×¾ÖúÖÃÖ †×¬ÖúÖ¸üß †ÃÖŸÖÖê. ×•Ö»ÆüÖ ¯Ö×¸üÂÖ¤êü“ÖÖ ¸üÖ•ÖúßµÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ ×•Ö»ÆüÖ
¯Ö×¸üÂÖ¤ü †¬µÖÖ †ÃÖŸÖÖê. ŸÖ¸ü ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ ´ÖãµÖ úÖµÖÔúÖ¸üß †×¬ÖúÖ¸üß †ÃÖŸÖÖê. •ÖÖê †ÖµÖ. ‹.
‹ÃÖ. ¤ü•ÖÖÔ“ÖÖ †×¬ÖúÖ¸üß †ÃÖæÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯Ö×¸üÂÖ¤êü“ÖÖ ÃÖÓ¯ÖæÖÔ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ ×¾ÖúÖÃÖ úÖµÖÖÔ“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß
Page | 141
ŸµÖÖ“µÖÖ¾Ö¸ü“Ö †ÃÖŸÖê. ëú¦ü †Ö×Ö ¸üÖ•µÖ ¿ÖÖÃÖÖÖ“µÖÖ †Öêú ´ÖÆü¢¾Ö¯ÖæÖÔ ×¾ÖúÖÃÖ µÖÖê•ÖÖÖ ×•Ö»ÆüÖ
¯Ö×¸üÂÖ¤êü«üÖ¸êü“Ö †Ó´Ö»ÖÖŸÖ †ÖÖ»µÖÖ •ÖÖŸÖÖŸÖ. ÖÏÖ´ÖßÖ ³ÖÖÖÖŸÖß»Ö ¸üÃŸÖê, ¯ÖÖÖß ¯Öæ¸ü¾ÖšüÖ, ×¤ü¾ÖÖ²Ö¢Öß,
ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×Öú †¸üÖêµÖ, ×¿ÖÖÖ, éúÂÖß, ÃÖ´ÖÖ•Öú»µÖÖÖ †¿ÖÖ ¯ÖÏúÖ¸ü“Öß †Öêú ×¾ÖúÖÃÖ úÖµÖÔ ×•Ö»ÆüÖ
¯Ö×¸üÂÖ¤ü ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›üßŸÖ †ÃÖŸÖê. ¯ÖÓ“ÖÖµÖŸÖ¸üÖ•Ö ÃÖÓÃ£ÖÖ ¤îüÖÓ×¤üÖ úÖµÖÖÔ²ÖÖ²ÖŸÖ Ã¾ÖÖµÖ¢Ö Øú¾ÖÖ Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö
†ÃÖ»µÖÖŸÖ¸üß ¸üÖ•µÖ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öê ŸµÖÖÓ“µÖÖ¾Ö¸ü ×ÖµÖ¡ÖÓÖ †ÃÖŸÖê.
ÖÖÖ¸üß Ã£ÖÖ×Öú Ã¾Ö¸üÖ•µÖ ÃÖÓÃ£ÖÓÖ¯Öîúß ÖÖ¸ü¯ÖÖ×»ÖúÖ ¯ÖÏŸµÖêú ŸÖÖ»ÖãúÖ ÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸ü †ÃÖŸÖÖŸÖ.
ÖÖ¸ü¯ÖÖ×»ÖêúŸÖ ¸üÖ•ÖúßµÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ ÖÖ¸üÖ¬µÖÖ†ÃÖŸÖÖê ŸÖ¸ü ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ MPSC «üÖ¸êü ×Ö¾Ö›ü»Öê»ÖÖ
¾Ö ¸üÖ•µÖ¿ÖÖÃÖÖÖÖê Öê´Ö»Öê»ÖÖ ¾ÖÖÔ-¤üÖêÖ“ÖÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ †×¬ÖúÖ¸üß †ÃÖŸÖÖê. ŸµÖÖ»ÖÖ ´ÖãµÖ †×¬ÖúÖ¸üß
´ÆüÖŸÖÖŸÖ. ¿ÖÆü¸üß ³ÖÖÖÖŸÖß»Ö ¸üÃŸÖê, ¯ÖÖÖß ¯Öæ¸ü¾ÖšüÖ,×¤ü¾ÖÖ²Ö¢Öß, ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×Öú †¸üÖêµÖ, ×¿ÖÖÖ, éúÂÖß,
ÃÖ´ÖÖ•Öú»µÖÖÖ, ´Ö×Æü»ÖÖ ¾Ö ²ÖÖ»Öú»µÖÖÖ †¿ÖÖ¯ÖÏúÖ¸ü“Öß †Öêú úÖµÖì ÖÖ¸ü¯ÖÖ×»Öêú»ÖÖ ú¸üÖ¾Öß
»ÖÖÖŸÖÖŸÖ. ÖÖ¸ü¯ÖÖ×»ÖúÖ úÖµÖÖÔ¾Ö¸üÃÖã¬¤üÖ ¸üÖ•µÖ¿ÖÖÃÖÖÖ“µÖÖ¾ÖŸÖßÖê ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ·µÖÖ“Öê ×ÖµÖ¡ÖÓÖ †ÃÖŸÖê.
ŸÖßÖ »ÖÖÖÖ¯ÖêÖÖ †×¬Öú »ÖÖêúÃÖÓµÖê“µÖÖ ¿ÖÆü¸üÖÃÖÖšüß ´ÖÆüÖÖÖ¸ü¯ÖÖ×»ÖúÖ †ÃÖŸÖê. ´ÖÆüÖÖÖ¸ü¯ÖÖ×»Öêú“ÖÖ
¸üÖ•ÖúßµÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ ´ÖÆüÖ¯ÖîÖ¸ü †ÃÖŸÖÖê ŸÖ¸ü ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ ´ÖÆüÖÖÖ¸ü¯ÖÖ×»ÖúÖ †ÖµÖãŒŸÖ †ÃÖŸÖÖê.
´ÖÆüÖÖÖ¸ü¯ÖÖ×»ÖúÖ Æüß ¿ÖÆü¸üß ×¾ÖúÖÃÖÖ“µÖÖ ÃÖÓ¤ü³ÖÖÔŸÖ úÖµÖÔ ú¸üŸÖê.
ÖÏÖ´ÖßÖ ¾Ö ¿ÖÆü¸üß Ã£ÖÖ×Öú Ã¾Ö¸üÖ•µÖ ÃÖÓÃ£ÖÓÖ“µÖÖ úÖµÖÔ“ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖŸÖ ÆüÖêŸÖ
†ÃÖ»µÖÖÖê ¾Ö ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ ´ÆüÖæÖ ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ·µÖÖ“Öê ×ÖµÖ¡ÖÓÖ †ÃÖ»µÖÖÖê ×•Ö»ÆüÖ
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ‹ú ‘Ö™üú ´ÆüÖæÖ ŸµÖÖÓ“Öê µÖÖêÖ¤üÖÖ ´ÖÆü¢¾Ö¯ÖæÖÔ †ÖÆêü.
3.6.9 •Ö×´ÖÖß“µÖÖ ÖÖë¤üß šêü¾ÖµÖ“Öß µÖÓ¡ÖÖÖ:

´ÖÆüÃÖæ»Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ´Ö¬µÖê êú¾Öôû •Ö´ÖßÖ ´ÖÆüÃÖæ»ÖÖ“Öß †ÖúÖ¸üÖß ú¸üÖê ¾Ö ¾ÖÃÖã»Öß“Öê úÖµÖÔ
êú»Öê •ÖÖŸÖ ÖÖÆüß ŸÖ¸ü ŸµÖÖ´Ö¬µÖê †Öêú ¯ÖÏúÖ¸ü“µÖÖ úÖµÖÖÔ“ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö ÆüÖêŸÖ †ÃÖŸÖÖê. •ÖÃÖê.. •Ö´ÖßÖ
´ÖÆüÃÖæ»Ö ÖÖêôûÖ ú¸üÖê, ÃÖ¸üúÖ¸üß ´ÖÖ»Öúß“µÖÖ •Ö×´ÖÖß“Öß ×¾ÖÎúß ú¸üÖê, ×ŸÖ“Öê ÃÖÓ¸üÖÖ ú¸üÖê,
ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×Öú úÖ´ÖÖÓÃÖÖšüß ÖÖ•ÖÖß •Ö×´ÖÖß ŸÖÖ²µÖÖŸÖ ‘ÖêÖê, •Ö×´ÖÖß“µÖÖ †§üµÖÖ¾ÖŸÖ ÖÖë¤üß šêü¾ÖÖê, •Ö´ÖßÖ
ÃÖã¬ÖÖ¸üÖÖ úÖµÖÔÎú´Ö ¸üÖ²Ö×¾ÖÖê, ú´Öãú¾ÖŸÖ ¿ÖêŸÖú·µÖÖÓ“µÖÖ ×ÆüŸÖÖ“Öê ¸üÖÖ ú¸üÖê, ‡. úÖµÖÔÖ“ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö
´ÖÆüÃÖæ»Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖŸÖ ÆüÖêŸÖÖê. ŸµÖÖ¯Öîúß“Ö •Ö×´ÖÖß“µÖÖ ÖÖë¤üß šêü¾ÖµÖÖ“µÖÖ ¯Ö¬¤üŸÖß“ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü ú¸üµÖÖŸÖ
Page | 142
†Ö»Öê»ÖÖ †ÖÆêü. •Ö×´ÖÖß“µÖÖ ÖÖë¤üß šêü¾ÖµÖÖÃÖÖšüß ¸üÖ•µÖ ÃŸÖ¸üÖ¯ÖÖÃÖæÖ ŸÖê ÖÖ¾Ö¯ÖÖŸÖôûß¯ÖµÖÕŸÖ ‹ú ×ÖÛ¿“ÖŸÖ
†¿Öß µÖÓ¡ÖÖÖ ×Ö´ÖÖÔÖ ú¸üµÖÖŸÖ †Ö»Öê»Öß †ÖÆêü.
³Öæ´Öß †×³Ö»ÖêÖ ×¾Ö³ÖÖÖ :
´ÖÆüÃÖæ»Ö ÖÖŸµÖÖ“Öß †Öêú ´ÖÆü¢¾Ö¯ÖæÖÔ úÖµÖÔ ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›üÖÖ·µÖÖ †Öêú ´ÖÆü¢¾Ö¯ÖæÖÔ
×¾Ö³ÖÖÖÖ¯Öîúß •Ö´ÖßÖ ÖÖë¤üÖß ×¾Ö³ÖÖÖ ÆüÖ ÆüÖêµÖ. ¸üÖ•µÖÖŸÖß»Ö ÃÖÓ¯ÖæÖÔ •Ö×´ÖÖß“µÖÖ ÖÖë¤üß ŸÖÃÖê“Ö •Ö×´ÖÖß“Öß
¯ÖÖÆüÖß ú¸üÖê, •Ö´ÖßÖ ŸÖ¯ÖÖÃÖÖß“µÖÖ ÖÖë¤üß šêü¾ÖÖê ŸÖÃÖê“Ö ¿ÖêŸÖ•Ö×´ÖÖß“µÖÖ ÖÖë¤üß šêü¾ÖÖê Æêü úÖµÖì ÃÖ¤ü¸ü
úÖµÖÖÔ»ÖµÖÖ´ÖÖ±ÔúŸÖ “ÖÖ»ÖŸÖê. •Ö×´ÖÖß“µÖÖ ÖÖë¤üß“Öê Æêü úÖµÖÔ ‡ŸÖ¸ü †Öêú úÖµÖÖÔÃÖÖšüß ´ÖÆü¢¾Ö¯ÖæÖÔ ÃÖ´Ö•Ö»Öê
•ÖÖŸÖê. •ÖÃÖê - •Ö×´ÖÖß“ÖÖ ŸÖÖ²ÖÖ ‘ÖêÖê, ×¾ÖúÖÃÖÖ“µÖÖ ×¾Ö×¾Ö¬Ö µÖÖê•ÖÖÖ ŸÖµÖÖ¸ü ú¸üÖê, ¿ÖêŸÖ-•Ö×´ÖÖß“Öê ¾ÖÖ¤ü/
ŸÖÓ™êü ÃÖÖê›ü×¾ÖµÖÖÃÖÖšüß •Ö´ÖßÖ ÖÖëê¤üß“Öß ´Ö¤üŸÖ ÆüÖêŸÖ †ÃÖŸÖê.
•Ö´ÖßÖ ÖÖë¤üÖß ×¾Ö³ÖÖÖÖ“ÖÖ ‹ú †ÖµÖãŒŸÖ †Ö×Ö ‹ú ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ÃÖê¾ÖêŸÖß»Ö ¤ü•ÖÖÔ“ÖÖ
†×¬ÖúÖ¸üß ´ÆüÖæÖ •Ö´ÖßÖ ÖÖë¤üÖß ÃÖÓ“ÖÖ»Öú †ÃÖŸÖÖê. ÆüÖ ÃÖ×“Ö¾Ö ¤ü•ÖÖÔ“ÖÖ †ÃÖŸÖÖê. ¸üÖ•µÖ
ÃŸÖ¸üÖÖÖ»ÖÖêÖÖ»Ö ¯ÖÏŸµÖêú ×¾Ö³ÖÖÖ ÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸ü ‹ú •Ö´ÖßÖ ÖÖë¤üÖß ˆ¯ÖÃÖÓ“ÖÖ»Öú †ÃÖŸÖÖê. †ÃÖê ÃÖÆüÖ
×¾Ö³ÖÖÖ ´ÖÆüÖ¸üÖÂ™ÒüÖŸÖ †ÖÆêüŸÖ. •µÖÖÃÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö ×¾Ö³ÖÖÖ ´ÆüÖæÖ †ÖêôûÖ»Öê •ÖÖŸÖê. ¯ÖÏŸµÖêú ×•Ö»ÆüÖÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸ü
‹ú ÖÖë¤üÖß ×Ö¸üßÖú †ÃÖŸÖÖê. ŸÖÖê ×•Ö»ÆüµÖÖŸÖß»Ö •Ö´ÖßÖ ÖÖë¤üÖß“Öê úÖµÖÔ ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›üßŸÖ †ÃÖŸÖÖê. ¿ÖÆü¸üß
³ÖÖÖÖŸÖ •Ö´ÖßÖ ÖÖë¤üÖß“Öê úÖµÖÔ ¿ÖÆü¸ü ÃÖ¾ÆìüÖÖ †×¬ÖúÖ¸üß ú¸üŸÖÖê. •ÖÖê ´ÖÆüÃÖæ»Ö ÖÖŸµÖÖŸÖß»Ö Øú¾ÖÖ
•Ö´ÖßÖ ÖÖë¤üÖß ×¾Ö³ÖÖÖÖŸÖß»Ö †ÃÖŸÖÖê. ´ÖÓ²Ö‡Ô ¿ÖÆü¸üÖŸÖß»Ö •Ö´ÖßÖ ÖÖë¤üÖß“Öê úÖµÖÔ ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ·µÖÖ“µÖÖ
úÖµÖÖÔ»ÖµÖÖú›æüÖ êú»Öê •ÖÖŸÖê.
•Ö×´ÖÖß“µÖÖ ÖÖë¤üß šêü¾ÖµÖÖ“µÖÖ ˆ¯Ö¸üÖêŒŸÖ Ö´Öæ¤ü úÖµÖÔ»ÖµÖÖÓ¾µÖ×ŸÖ¸üßŒŸÖ •Ö×´ÖÖß“µÖÖ ÖÖë¤üß
šêü¾ÖµÖÖ“Öê úÖµÖÔ ‡ŸÖ¸ü †Öêú úÖµÖÔ»ÖµÖê ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›üßŸÖ †ÃÖŸÖÖŸÖ. •ÖÃÖê--
1. •Ö´ÖßÖ ÖÖë¤üÖß úÖµÖÖÔ»ÖµÖ :
µÖÖ úÖµÖÖÔ»ÖµÖÖ“Öß Ã£ÖÖ¯ÖÖÖ ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ÖÖë¤üÖß úÖµÖ¤üÖ-1908 “µÖÖ úÖµÖ§üÖÖãÃÖÖ¸ü —ÖÖ»Öê»Öß
†ÖÆêü. ŸÖÃÖê“Ö ´ÖãÓ²Ö‡Ô ´Öã¦üÖÓú úÖµÖ¤üÖ - 1958 ¾Ö ´ÖãÓ²Ö‡Ô úÖê™Ôü úÖµÖ¤üÖ - 1959 “µÖÖ úÖµÖ§üÖÖãÃÖÖ¸ü µÖÖ
úÖµÖÖÔ»ÖµÖÖ“Öê úÖ´ÖúÖ•Ö “ÖÖ»ÖŸÖê.20 •Ö´ÖßÖ ÖÖë¤üÖß úÖµÖÖÔ»ÖµÖÖ“Öß ¿ÖÖÖÖ ×¾Ö³ÖÖÖßµÖ ÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸ü ÖÖÆüß.
×•Ö»ÆüÖ ÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸ü ‹ú Û•Ö»ÆüÖ ÖÖë¤üÖß †×¬ÖúÖ¸üß ¾Ö ŸµÖÖ“Öê úÖµÖÔÖ»ÖµÖ Æêü úÖ´Ö ú¸üŸÖê. ŸÖÃÖê“Ö ¯ÖÏŸµÖêú
Page | 143
ŸÖÖ»ÖãúÖ ÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸ü ‹ú ˆ¯Ö×Ö²ÖÓ¬Öú †ÃÖŸÖÖê. •ÖÖê ¯ÖÏŸµÖÖÖŸÖ •Ö×´ÖÖß“µÖÖ Ö¸êü¤üß-×¾ÖÎúß“Öê ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸ü
ú¸üßŸÖ †ÃÖŸÖê.
2. ´ÖãÓ¦üÖú ¿Öã»ú ×¾Ö³ÖÖÖ :-
µÖÖ ×¾Ö³ÖÖÖÖ“Öß Ã£ÖÖ¯ÖÖÖ 1899 ¾Ö 1958 “µÖÖ úÖµÖ§üÖÖãÃÖÖ¸ü —ÖÖ»Öê»Öß †ÖÆêü. ×¾Ö×¾Ö¬Ö
¯ÖÏúÖ¸ü“µÖÖ ÖÖë¤üßÃÖÖšüß ×¾Ö×¾Ö¬Ö ¯ÖÏúÖ¸ü“Öê ´ÖãÓ¦üÖú ¿Öã»ú (Stamp & Court fee Stamp)
×ŸÖúß™êü ¾ÖÖ¯Ö¸ü»Öß •ÖÖŸÖÖŸÖ. Æêü Ã™Ñü¯Ö ÆüÖ ×¾Ö³ÖÖÖ ¯Öã¸ü¾ÖšüÖ ú¸üŸÖÖê.
3. ´ÖÆüÖ¸üÖÂ™Òü ¸üÖ•µÖ ¿ÖêŸÖúß ´ÖÆüÖ´ÖÓ›üôû :-
Æêü úÖµÖÖÔ»ÖµÖ 1961 “µÖÖ úÖµÖ§üÖÖãÃÖÖ¸ü Ã£ÖÖ¯ÖÖ êú»Öê †ÖÆêü. ´ÖÆüÖ¸üÖÂ™Òü ¸üÖ•µÖ ¿ÖêŸÖúß
´ÖÆüÖ´ÖÓ›üôû úÖµÖÖÔ»ÖµÖÖ“Öê ´ÖãµÖ úÖ´Ö ´ÆüÖ•Öê •Öß †×ŸÖ¸üßŒŸÖ ¿ÖêŸÖ•Ö´ÖßÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖÖê ŸÖÖ²µÖÖŸÖ
‘ÖêŸÖ»Öê»Öß †ÃÖŸÖê, ×ŸÖ“µÖÖ ÖÖë¤üß ¾Ö ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ¯ÖÖ ú¸üµÖÖ“Öê úÖµÖÔ ¯ÖÖÆüÖê ÆüÖêµÖ.
4. µÖÖµÖÖ×¬Öú¸üÖ :-
•Ö×´ÖÖß“µÖÖ ÃÖÓ¤ü³ÖÖÔŸÖ •Ö´ÖßÖ ¬ÖÖ¸üÖÖ úÖµÖ¤üÖ, †×ŸÖ¸üßŒŸÖ •Ö´ÖßÖ, •Ö×´ÖÖß“Öê ¾ÖÖ™ü¯Ö µÖÖ
ÃÖÓ¤ü³ÖÖÔŸÖ •Öê ¾ÖÖ¤ü ×Ö´ÖÖÔÖ ÆüÖêŸÖÖŸÖ ŸÖê ÃÖÖê›ü×¾ÖµÖÖ“Öê úÖµÖÔ µÖÖ µÖÖµÖÖ×¬Öú¸üÖÖú›æüÖ êú»Öê •ÖÖŸÖê. µÖÖ“Öê
‹æúÖ ¤üÖêÖ ×¾Ö³ÖÖÖ †ÖÆêüŸÖ. 1) ´ÖÆüÖ¸üÖÂ™Ò ´ÖÆüÃÖæ»Ö µÖÖµÖÖ×¬Öú¸üÖ, 2) ×¾Ö³ÖÖÖßµÖ Öê¡ÖßµÖ ü
µÖÖµÖÖ×¬Öú¸üÖ, •Öê ´ÖãÓ²Ö‡Ô, ¯ÖæÖê, †Öî¸ÓüÖÖ²ÖÖ¤ü †Ö×Ö ÖÖÖ¯Öæ¸ü µÖê£Öê †ÖÆêüŸÖ.
úÖµÖÔ ¯Ö¬¤üŸÖß:
•Ö´ÖßÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖŸÖß»Ö ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öß ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ ´ÆüÖ•Öê •Ö×´ÖÖß“µÖÖ ÖÖë¤üß šêü¾ÖµÖÖ“µÖÖ
¯Ö¬¤üŸÖß Æüß ÆüÖêµÖ. µÖÖ´Öãôê •Ö´ÖßÖ ´ÖÆüÃÖæ»ÖÖ“Öß †ÖúÖ¸üÖß ú¸üÖê ÃÖÖêµÖßÃú¸ü ÆüÖêŸÖê. ¿ÖêŸÖú·µÖÖÓ“Öê ´ÖÖ»Öúß
ÆüŒú ×ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¹ýÖ ŸµÖÖ“Öê ¾ÖÖ¤ü-×¾Ö¾ÖÖ¤ü ×´Ö™ü×¾ÖŸÖÖ µÖêŸÖÖŸÖ. ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖŸÖ •Ö×´ÖÖß“Öê ¸êüúÖò›ÔüÃÖË
šêü¾ÖµÖÖ“Öê úÖµÖÔ †×ŸÖ¿ÖµÖ ´ÖÆü¢¾Ö¯ÖæÖÔÔû †ÃÖŸÖê. Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖ¯Öæ¾ÖÔ úÖôûÖ¯ÖÖÃÖæÖ •Ö×´ÖÖß“Öê ¸êüúÖò›ÔüÃÖË
šêü¾ÖµÖÖ“Öê úÖµÖÔ ÃÖã¹ý —ÖÖ»Öê †ÖÆêü. úÖ¸üÖ ¤üÖêÖ ¿ÖêŸÖú·µÖÖ´Ö¬Öß»Ö ¾ÖÖ¤ü Øú¾ÖÖ •Ö´ÖßÖ¤üÖ¸ü ¾Ö ¿ÖêŸÖú¸üß
µÖÖÓ“µÖÖŸÖß»Ö ¾ÖÖ¤ü Øú¾ÖÖ ¿ÖÖÃÖÖ ¾Ö ´Ö¬µÖÃ£ÖÖÓ´Ö¬Öß»Ö ¾ÖÖ¤ü ×´Ö™ü×¾ÖµÖÖÃÖÖšüß •Ö×´ÖÖß“Öê ¸êüúÖò›ÔüÃÖË
šêü¾ÖµÖÖ“µÖÖ ¯Ö¬¤üŸÖß»ÖÖ ¯ÖÏÖ¬ÖÖµÖ ¤êüµÖÖŸÖ µÖê‰úÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖŸÖ ‹ú Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö •Ö×´ÖÖß“Öê ¸êüúÖò›ÔüÃÖË
šêü¾ÖÖÖ¸üß µÖÓ¡ÖÖÖ ¾Ö ¯Ö¬¤üŸÖß ×¾Öú×ÃÖŸÖ ú¸üµÖÖŸÖ †Ö»Öß. ÃÖÖÆü×•Öú“Ö ×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ·µÖÖ“µÖÖ
×ÖµÖ¡ÖÓÖÖÖÖ»Öß ×•Ö»ÆüÖŸÖß»Ö •Ö×´ÖÖß“Öê ¸êüúÖò›ÔüÃÖË šêü¾ÖÖÖ¸üß µÖÓ¡ÖÖÖ úÖµÖÔ¸üŸÖ †ÃÖŸÖê. µÖÖ´Ö¬µÖê †Öêú
Page | 144
†×¬Öú ¤üÖŸÖÖ¯Öæ¾ÖÔú úÖµÖÔ ú¹ýÖ ˆ¢Ö´Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖú †ÃÖ»µÖÖ“Öê ¤üÖÖ¾ÖæÖ ×¤ü»Öê †ÖÆêü. ´ÆüÖæÖ“Ö
´ÖÆüÃÖæ»Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖŸÖ •Ö×´ÖÖß“Öê ¸êüúÖò›ÔüÃÖË šêü¾ÖµÖÖ“Öê úÖµÖÔ †ŸµÖÓŸÖ ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öê †ÃÖŸÖê. †Ö×Ö ŸµÖÖÃÖÖšüß
¯ÖÏŸµÖêú †×¬ÖúÖ¸üß ¾Ö ú´ÖÔ“ÖÖ·µÖÖ»ÖÖ ×¾Ö¿ÖêÂÖ »ÖÖ ¤êü‰úÖ úÖôû•Öß¯Öæ¾ÖÔú×¸üŸµÖÖ Æêü úÖµÖÔ ú¸üÖê
†Ö¾Ö¿µÖú †ÃÖŸÖê.
×•Ö»ÊÖŸÖß»Ö ´ÖÆüÃÖæ»Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ †Ö¬ÖÖ¸ü³ÖæŸÖ ‘Ö™üú Øú¾ÖÖ ¯ÖÖµÖÖ ´ÆüÖ•Öê •Ö×´ÖÖß“Öê
¸êüúÖò›ÔüÃÖË šêü¾ÖµÖÖ“Öê úÖµÖÔ Æêü ÆüÖêµÖ. µÖÖ´Ö¬µÖê •µÖÖ •Ö×´ÖÖß“Öê ¸êüúÖò›ÔüÃÖË šêü¾ÖÖ¾ÖµÖÖ“Öê †ÃÖŸÖê ŸµÖÖ
•Ö×´ÖÖß“Öê ¯ÖÏŸµÖÖ ¯ÖÖÆüÖß Øú¾ÖÖ ÃÖ¾Æìü úºþÖ, Ã£ÖÖ×Öú ÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸ü “ÖÖîú¿Öß úºþÖ †Ö×Ö ¯ÖÏŸµÖÖ
•Ö×´ÖÖß¾Ö¸ü •ÖÖ‰úÖ ×Ö×¸üÖÖ úºþÖ ŸµÖÖÓ“Öß »ÖÖÓ²Öß, ºÓþ¤üß ¾Ö Öê¡Ö±úôû µÖÖÓ“Öß ÖÖë¤ü ‘Öê‰úÖ ŸµÖÖ“ÖÖ ‹ú
ÖúÖ¿ÖÖ ŸÖµÖÖ¸ü ú¸üµÖÖŸÖ µÖêŸÖÖê. ŸµÖÖ´Ö¬µÖê ¸üÃŸÖë, ÃÖã¯Ößú •Ö´ÖßÖ, ¯Ö›üßú •Ö´ÖßÖ, ´Ö¿ÖÖÖŸÖß“Öß •Ö´ÖßÖ,
ÖÖµÖ¸üÖÖ •Ö´ÖßÖ, ÃÖ¸üúÖ¸üß •Ö´ÖßÖ, ÖÖÓ¾ÖšüÖÖ, ¾ÖÖ¸üÖ‡Ô, ‡.“Öß ´ÖÖ×ÆüŸÖß ×¤ü»Öê»Öß †ÃÖŸÖê. †¿ÖÖ
¯ÖÏúÖ¸ü“µÖÖ ÖúÖ¿ÖÖÓ´Öãôêû ¯ÖÏŸµÖêú ŸÖÖ»ÖæŒµÖÖ“Öß ×•Ö»ÆüµÖÖ“Öß †Ö×Ö ‘Ö™üú¸üÖ•µÖÖ“Öß Æü§ü Øú¾ÖÖ ÃÖß´ÖÖ
×ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸üŸÖÖ µÖêŸÖê.
•Ö×´ÖÖß“Öê ÖúÖ¿Öê ÃÖ×¾ÖÃŸÖ¸ü ´ÖÖ×ÆüŸÖßÃÖÆü ŸÖµÖÖ¸ü —ÖÖ»µÖÖÖÓŸÖ¸ü ŸµÖÖÓ“Öß ×¾Ö×¾Ö¬Ö ¸ü×•ÖÃ™üÃÖÔ´Ö¬µÖê
ÖÖë¤ü ú¸üÖê †Ö¾Ö¿µÖú †ÃÖŸÖê. †¿ÖÖ ¸ü×•ÖÃ™üÃÖÔ ´Ö¬µÖê (Records of Reghts) ¿ÖêŸÖ ´ÖÖ»ÖúÖ“Öê
ÖÖ¾Ö, ŸµÖÖ“µÖÖ ÖÖ¾ÖÖ¾Ö¸ü ¾Ö ´ÖÖ»Öúß ÆüŒúÖŸÖ †ÃÖ»Öê»Öê •Ö×´ÖÖß“Öê Öê¡Ö, •Ö×´ÖÖß“Öê ³ÖÖÖß¤üÖ¸ü
†ÃÖ»µÖÖÃÖ ŸµÖÖ“Öß ÖÖ¾Öê, •Ö´ÖßÖ Ã¾ÖŸÖÖ: úÃÖŸÖÖê, úÖ ‡ŸÖ¸üÖÓÖÖ úÃÖµÖÖÃÖÖšüß ×¤ü»Öê»Öß †ÖÆêü, •Ö´ÖßÖ
ÖÆüÖÖ ™üÖú»Öê»Öß †ÃÖ»µÖÖÃÖ ŸµÖÖ ÖÆüÖÖ ÖÖŸÖê¤üÖ¸üÖÓ“Öê ÖÖ¾Ö •Ö×´ÖÖß“Öê ×¾Ö×¾Ö¬Ö ãúôû , ‡. ×¾Ö×¾Ö¬Ö
¯ÖÏúÖ¸ü“Öß ´ÖÖ×ÆüŸÖß †¿ÖÖ ¸ü×•ÖÃ™ü¸üÃÖÔ ´Ö¬µÖê ÖÖë¤ü×¾ÖµÖÖŸÖ µÖêŸÖ †ÃÖŸÖê. †¿ÖÖ ¸ü×•ÖÃ™üÃÖÔÖÖ ÖÃÖÖ¸üÖ
(Khasara), ÖŸÖÖ¾ÖÖß, Öê¾Ö™ü ‡. ÖÖ¾ÖÖÖê ÃÖÓ²ÖÖê¬Ö»Öê •ÖÖŸÖê. †¿ÖÖ ¯ÖÏúÖ¸êü ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖŸÖ
•Ö×´ÖÖß“Öê ¸êüúÖò›ÔüÃÖË šêü¾ÖµÖÖ“Öê úÖµÖÔ ±úŒŸÖ ‹ú¤üÖ“Ö úºþÖ “ÖÖ»ÖŸÖ ÖÖÆüß ŸÖ¸ü ŸÖß ¤ü¸ü¾ÖÂÖá ÃÖÖŸÖŸµÖÖÖê
“ÖÖ»ÖÖÖ¸üß ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ †ÖÆêü. úÖ¸üÖ •Ö×´ÖÖß“µÖÖ ¤êü¾ÖÖÖ-‘Öê¾ÖÖÖ, ±êúÖ±úÖ¸ü, ‡. ´Öæôêû ÆüÖêÖÖ¸êü ²Ö¤ü»Ö »ÖÖÖŸÖ
‘Öê‰úÖ úÖµÖ´Ö ¸êüúÖò›ÔüÃÖË šêü¾ÖÖ¾Öß »ÖÖÖŸÖÖŸÖ. ´ÆüÖ•Öê •Ö×´ÖÖß“Öê ¸êüúÖò›ÔüÃÖË šêü¾ÖµÖÖ“Öß ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ ×Ö¸üÓŸÖ¸ü
¾Ö ÃÖÖŸÖŸµÖÖÖê “ÖÖ»ÖÖÖ¸üß †ÖÆêü. ŸµÖÖÃÖÖšüß ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖŸÖ •Ö×´ÖÖß“Öê ¸êüúÖò›ÔüÃÖË šêü¾ÖÖÖ¸üß Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö
úÖµÖÖÔ»ÖµÖê ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“µÖÖ ×ÖµÖÓ¡ÖÖÖÖÖ»Öß úÖµÖÔ ú¸üßŸÖ †ÃÖŸÖÖŸÖ. Æüß úÖµÖÔ»ÖµÖê ÃÖ¾ÖÔ ¯ÖÏúÖ¸ü“Öß
´ÖÖ×ÆüŸÖß ‹ú×¡ÖŸÖ úºþÖ ŸµÖÖ“Öê ¸êüúÖò›ÔüÃÖË šêü¾ÖŸÖÖŸÖ. †¿ÖÖ •Ö×´ÖÖß“µÖÖ ¸êüúÖò›ÔüÃÖË“µÖÖ †Ö¬ÖÖ¸êü ×¾Ö×¾Ö¬Ö
¾ÖÖ¤ü ×´Ö™ü×¾ÖŸÖÖ µÖêŸÖÖŸÖ. ŸÖÃÖê“Ö •Ö´ÖßÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö †ÖúÖ¸üµÖÖ²Ö¸üÖê²Ö¸ü •Ö´ÖßÖ ´ÖÆüÃÖæ»ÖÖ¿Öß ÃÖÓ²ÖÓ¬ÖßŸÖ
×¾Ö×¾Ö¬Ö úÖµÖÔÃÖÖšüß ŸµÖÖÓ“ÖÖ ˆ¯ÖµÖÖêÖ ÆüÖêŸÖÖê.
Page | 145
¯ÖÏŸµÖêú ¿ÖêŸÖú·µÖÖ“µÖÖ •Ö×´ÖÖß“Öß ¯ÖÖÆüÖß ú¹ýÖ ÖÖë¤ü šêü¾Ö»Öß •ÖÖŸÖê ¾Ö ŸµÖÖÓ“µÖÖ •Ö×´ÖÖß“ÖÖ
‹ú ÖúÖ¿ÖÖ ŸÖµÖÖ¸ü êú»ÖÖ •ÖÖŸÖÖê. ÆüÖ ÖúÖ¿ÖÖ ŸÖµÖÖ¸ü ú¸üµÖÖÃÖÖšüß ‹ú šü¸üÖ×¾Öú †ÃÖê Ö×ÖŸÖß
´ÖÖê•Ö´ÖÖ¯Ö ¾ÖÖ¯Ö¸ü»Öê •ÖÖŸÖê. •µÖÖÃÖ ÃÖ¾ÖÔ´ÖÖµÖŸÖÖ †ÃÖŸÖê. †¿ÖÖ¯ÖÏúÖ¸êü ¯ÖÏŸµÖêú ¿ÖêŸÖú·µÖÖÓ“µÖÖ •Ö´ÖßÖ
´ÖÖ»ÖúÖÓ“µÖÖ •Ö×´ÖÖß“ÖÖ ÖúÖ¿ÖÖ ŸÖµÖÖ¸ü êú»ÖÖ •ÖÖŸÖÖê ¾Ö ‹æúÖ ÖÖ¾Ö“µÖÖ •Ö×´ÖÖß“ÖÖ ÖúÖ¿ÖÖ ŸÖµÖÖ¸ü
ÆüÖêŸÖ †ÃÖŸÖÖê. µÖÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖê ¯ÖÏŸµÖêú ÖÖ¾ÖÖŸÖß»Ö •Ö×´ÖÖß“ÖÖ ÖúÖ¿ÖÖ ŸÖµÖÖ¸ü êú»ÖÖ •ÖÖŸÖÖê. ŸµÖÖÖãÃÖÖ¸ü ¯ÖÏŸµÖêú
ŸÖÖ»ÖãŒµÖÖ“µÖÖ, ¯ÖÏŸµÖêú ×•Ö»ÆüÖ“µÖÖ ¾Ö ‹ãúÖ ¸üÖ•µÖÖ“µÖÖ •Ö×´ÖÖß“ÖÖ ÖúÖ¿ÖÖ ŸÖµÖÖ¸ü ÆüÖêŸÖÖê. ÆüÖ ÖúÖ¿ÖÖ
´ÆüÖ•Öê“Ö ‹æúÖ •Ö×´ÖÖß“µÖÖ ÖÖë¤üß ÆüÖêŸÖ. ¾µÖÛŒŸÖÖŸÖ •Ö×´ÖÖß“µÖÖ ÖÖë¤üß šêü¾ÖµÖÖÃÖÖšüß ×¾Ö×¾Ö¬Ö ¯ÖÏúÖ¸ü“Öê
Ö´ÖæÖê ±úÖ´ÖÔ ¾ÖÖ¯Ö¸ü»Öê •ÖÖŸÖÖŸÖ. †ÃÖê ‹æúÖ 21 ¯ÖÏúÖ¸ü“Öê ±úÖ´ÖÔ Ö´ÖæÖê †ÖÆêüŸÖ. •ÖÃÖê- ÃÖÖŸÖ/²ÖÖ¸üÖ, 7 †
´Ö¬µÖê •Ö×´ÖÖß“µÖÖ ´ÖÖ»ÖúÖ“Öê ÖÖ¾Ö †ÃÖŸÖê ŸÖ¸ü 12 ÖÓ. ±úÖò´ÖÔ ´Ö¬µÖê ×¯ÖúÖÓ“µÖÖ ÖÖë¤üß †ÃÖŸÖÖŸÖ.
†¿ÖÖ¯ÖÏúÖ¸êü •Ö×´ÖÖß“µÖÖ ÖÖë¤üß šêü¾ÖµÖÖ“Öê úÖµÖÔ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ ´ÖÖ±ÔúŸÖ êú»Öê •ÖÖŸÖê.
ÃÖ´ÖÖ¸üÖê¯Ö :
úÖêÖŸµÖÖÆüß ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ †Ö¬ÖÖ¸ü ´ÆüÖæÖ ×•Ö»ÆüÖ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖÃÖ †ÖêôûÖ»Öê •ÖÖŸÖê
¿ÖÖÃÖÖÖ“µÖÖ ÃÖ¾ÖÔ“Ö µÖÖê•ÖÖÖÓ“Öß †Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾ÖÖß Æüß ×•Ö»ÆüÖÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸ü ×•Ö»ÆüÖ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“µÖÖ ´ÖÖ¬µÖ´ÖÖŸÖæÖ
êú»Öß •ÖÖŸÖê. †¿ÖÖ ×•Ö»ÆüÖ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖŸÖ •ÖÖŸÖê»ÖÖ ¯ÖÖ¸ü¤ü¿ÖÔú ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ÆüÖêµÖÖÃÖÖšüß ´ÖÖ×ÆüŸÖß
†×¬ÖúÖ¸ü úÖµÖ¤üªÖ“Öß ×ÖÙ´ÖŸÖß êú»Öß Öê»Öß. µÖÖ´Öãôêû µÖÖ ÃÖÓ¿ÖÖê¬ÖÖ úÖµÖÖÔŸÖ ×•Ö»ÆüÖ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ¾Ö
×•Ö»ÆüÖ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖŸÖß»Ö ×¾Ö×¾Ö¬Ö ×¾Ö³ÖÖÖÖ“ÖÖ †ÖœüÖ¾ÖÖ µÖÖ ¯ÖÏú¸üÖÖŸÖ ‘ÖêµÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ †ÖÆêü. µÖÖŸÖ
¯ÖÏÖ´ÖãµÖÖÖê ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ †£ÖÔ, ×•Ö»ÆüÖ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ‡×ŸÖÆüÖÃÖ, ×•Ö»ÆüÖ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öê ‘Ö™üú, ŸÖ¢¾Öê
ŸÖÃÖê“Ö ×•Ö»ÆüÖ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öê ´ÖÆü¢¾Ö µÖÖ“ÖÖ †ÖœüÖ¾ÖÖ ‘ÖêµÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ †ÖÆêü. ŸµÖÖ“Ö ²Ö¸üÖê²Ö¸ü µÖÖ“ÖÖ
¯ÖÏú¸üÖÖŸÖ ×•Ö»ÆüÖ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖŸÖß»Ö ×•Ö»ÆüÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö ×¾Ö³ÖÖÖ, úÖµÖ¤üÖ ¾Ö ÃÖã¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ šêü¾ÖÖÖ¸üß ¯ÖÖê»ÖßÃÖ
µÖÓ¡ÖÖÖ, ×Ö¾Ö›üÖæú ×¾Ö³ÖÖÖ, †®Ö ¾Ö ÖÖÖ¸üß ¯Öã¸ü¾ÖšüÖ ×¾Ö³ÖÖÖ, Ã£ÖÖ×Öú Ã¾Ö¸üÖ•µÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ, ×•Ö»ÆüÖ
µÖÖµÖ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ‡. ×¾Ö³ÖÖÖÖ“ÖÖ ÃÖÓ×Ö¯ŸÖ †ÖœüÖ¾ÖÖ ¯ÖÏÃŸÖãŸÖ ¯ÖÏú¸üÖÖŸÖ ‘ÖêµÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ †ÖÆêü. ¾Ö ¯Öãœüß»Ö
¯ÖÏú¸üÖÖŸÖ »ÖÖŸÖæ¸ü ×•Ö»ÆüÖ ¾Ö »ÖÖŸÖæ¸ü ×•Ö»ÆüµÖÖŸÖß»Ö ×¾Ö×¾Ö¬Ö ×¾Ö³ÖÖÖÖŸÖß»Ö ´ÖÖ×ÆüŸÖß †×¬ÖúÖ¸üÖ“Öß
†Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾ÖÖß“ÖÖ †ÖœüÖ¾ÖÖ ‘ÖêµÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ †ÖÆêü.
Page | 146
ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ÖÏÓ£Ö :-
01. ú™üÖ×¸üµÖÖ ÃÖã¸êüÓ¦ü, »ÖÖêú¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ, ¸üÖ•ÖÃ£ÖÖÖ ØÆü¤üß ÖÏÓ£Ö †úÖ¤ü´Öß, •ÖµÖ¯Öæ¸ü-2003, ¯Öé. Îú.
459
02. ¤êü¿Ö´ÖãÖ ¯ÖÏÓ¿ÖÖŸÖ, ¯ÖÏÖ“ÖßÖ ³ÖÖ¸üŸÖÖ“ÖÖ ‡×ŸÖÆüÖÃÖ, ×¾ÖªÖ³ÖÖ¸üŸÖß ¯ÖÏúÖ¿ÖÖ, »ÖÖŸÖæ¸ü
03. ú™üÖ×¸üµÖÖ ÃÖã¸êüÓ¦ü, »ÖÖêú¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ, ¸üÖ•ÖÃ£ÖÖÖ ØÆü¤üß ÖÏÓ£Ö †úÖ¤ü´Öß, •ÖµÖ¯Öæ¸ü-2003, ¯Öé. Îú.
459
04. JayRaman, Administration under the Nizamas
05. Fourth report from commety- secretry-1973 page no. 116
06. ÃÖÖ¾Ö»Öê «üÖ¸üúÖ¯ÖÏÃÖÖ¤ü, »ÖÖêú¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ †™ÓüÖ»ÖÖ×™üú ¯ÖÏúÖ¿ÖÖ, Ö¾Öß ×¤ü»»Öß ¯Öê•Ö Îú655.
07. Mishra B. B. Cental Administration, oxfored publication-1990
08. ÖÖ‡Ôú ÖÓ¤üãú´ÖÖ¸ü, ´ÖÆüÖ¸üÖÂ™Òü ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ, ×¾ÖªÖ ²ÖãŒÃÖ ¯ÖÛ²»Ö¿ÖÃÖÔ- †Öî¸üÖÖÓ²ÖÖ¤ü -2000
09. Tudical Act of the EI Co- page no. 164-169
10. Khera S.S,District Administration in India, Asia Publishing
House, Bombay, 1964
11. Bombay code- 182 report-2010-11, p. 19
12. Mishra B. B. Central Administration, oxfored publication-1990
13. “ÖÖê¯Ö›üÖ ²Öß. ‹»Ö., »ÖÖêú¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ, ×ÖŸÖÖÓ•Ö»Öß ¯ÖÏúÖ¿ÖÖ, •ÖµÖ¯Öæ¸ü-2005
14. “ÖÖê¯Ö›üÖ ²Öß. ‹»Ö., »ÖÖêú¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ, ×ÖŸÖÖÓ•Ö»Öß ¯ÖÏúÖ¿ÖÖ, •ÖµÖ¯Öã¸ü-2005
15. Oxford Disconary, oxford publication, Vol. III, P. 154
16. Khera S.S,District Administration in India, Asia Publishing
House, Bombay, 1964
Page | 147
17. ÃÖ»ÖÖ¸êü ¾Æüß. ²Öß. , ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ, ú»¯ÖÖÖ ¯ÖÏúÖ¿ÖÖ ÖÖÓ¤êü›ü
18. ›üÖò. ±úÖ×›üµÖÖ & ±úÖ×›üµÖÖ, ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ , ÃÖÖ×ÆüŸµÖ ³Ö¾ÖÖ ¯ÖÛ²»Öêú¿ÖÖ Ö‡Ô ×¤ü»»Öß -
2002
19. ¿Ö´ÖÖÔ †¿ÖÖêú, ³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë Ã£ÖÖ×ÖµÖ Ã¾Ö¿ÖÖÃÖÖ†Ö¸ü. ²Öß. ‹. ¯ÖÛ²»Öêú¿ÖÖ, •ÖµÖ¯Öæ¸ü-2007
20. Varma a.p., Development of Land Rvenue Administration.
Page | 148

10 - Chapter 3

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

10 - Chapter 3

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

¯ÖÏú¸üÖ ×ŸÖÃÖ¸êü

³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖß»Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ­Ö ¾Ö ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ­Ö

3.1 úÖ»ÖÖÓ›ü×­ÖÆüÖµÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ­ÖÖ“ÖÖ ‡×ŸÖÆüÖÃÖ

³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖß»Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ­Ö ¾Ö ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ­Ö

3.2 Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖÖê¢Ö¸ü úÖôû :

¯ÖÓŸÖ¯ÖÏ¬ÖÖ­Ö ´ÖÓ¡Öß´ÖÓ›üôû ´ÖÓ¡Öß ¯Ö×¸üÂÖ¤ü ¯ÖÓŸÖ¯ÖÏ¬ÖÖ­Ö ´ÖÓ×¡Ö´ÖÓ›üôû ëú¦üßµÖ

´ÖãµÖ´ÖÓ¡Öß ´ÖÓ¡Öß´ÖÓ›üôû ÃÖ×“Ö¾ÖÖ»ÖµÖ

×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ­ÖÖ“Öß ÃÖÓ¸ü“Ö­ÖÖ

×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ¸üß ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÖê»ÖßÃÖ †×¬ÖÖú ´ÖãµÖúÖµÖÔúÖ¸üß †×¬ÖúÖ¸üß

ŸÖÆüÃÖß»Ö¤üÖ¸ü Ö™ü×¾ÖúÖÃÖ †×¬ÖúÖ¸üß

ÖÏÖ´Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ­ÖÖ“Öß ÃÖÓ¸ü“Ö­ÖÖ

ÖÏÖ´ÖÃÖê¾Öú ŸÖ»ÖÖšüß ¯ÖÖê»ÖßÃÖ ¯ÖÖ™üß»Ö

Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖÖê¢Ö¸ü úÖôûÖŸÖ ¤êüÖß»Ö ú»ÖêŒ™ü¸ü“Öê ¯Ö¤ü ¾Ö ×•Ö»ÆüÖ ÆüÖ“Ö †Ö¬Öã×­Öú

3.3.1 ×•Ö»ÆüµÖÖ“ÖÖ †£ÖÔ :

3.3.2 ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ­ÖÖ“ÖÖ †£ÖÔ :

3.4 ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ­ÖÖ“Öß ŸÖ¢¾Öê

3.4.4 ‹ú-´ÖêúÖÓ¿Öß ¯Öã¸üú úÖµÖì--

3.5 ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ­ÖÖ“Öê ´ÖÆü¢¾Ö :

3.6 ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ­ÖÖ“Öê ‘Ö™üú:

3.6.2 úÖ¸üÖÖéÆü Øú¾ÖÖ ŸÖ¹ÓýÖ (Jails) :

3.6.4 †®Ö †Ö×Ö ­ÖÖÖ¸üß ¯Öã¸ü¾ÖšüÖ ×¾Ö³ÖÖÖ :

3.6.8 Ã£ÖÖ×­Öú Ã¾Ö¸üÖ•µÖ ¿ÖÖÃÖ­Ö:

3.6.9 •Ö×´Ö­Öß“µÖÖ ­ÖÖë¤üß šêü¾ÖµÖ“Öß µÖÓ¡ÖÖÖ:

You might also like

¯ÖÏú¸üÖ ×ŸÖÃÖ¸êü

³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖß»Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ¾Ö ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ

3.1 úÖ»ÖÖÓ›ü×ÖÆüÖµÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ ‡×ŸÖÆüÖÃÖ

³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖß»Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ ¾Ö ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖ

3.2 Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖÖê¢Ö¸ü úÖôû :

¯ÖÓŸÖ¯ÖÏ¬ÖÖÖ ´ÖÓ¡Öß´ÖÓ›üôû ´ÖÓ¡Öß ¯Ö×¸üÂÖ¤ü ¯ÖÓŸÖ¯ÖÏ¬ÖÖÖ ´ÖÓ×¡Ö´ÖÓ›üôû ëú¦üßµÖ

´ÖãµÖ´ÖÓ¡Öß ´ÖÓ¡Öß´ÖÓ›üôû ÃÖ×“Ö¾ÖÖ»ÖµÖ

×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß ÃÖÓ¸ü“ÖÖÖ

×•Ö»ÆüÖ×¬ÖúÖ¸üß ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÖê»ÖßÃÖ †×¬ÖÖú ´ÖãµÖúÖµÖÔúÖ¸üß †×¬ÖúÖ¸üß

ŸÖÆüÃÖß»Ö¤üÖ¸ü Ö™ü×¾ÖúÖÃÖ †×¬ÖúÖ¸üß

ÖÏÖ´Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß ÃÖÓ¸ü“ÖÖÖ

ÖÏÖ´ÖÃÖê¾Öú ŸÖ»ÖÖšüß ¯ÖÖê»ÖßÃÖ ¯ÖÖ™üß»Ö

Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖÖê¢Ö¸ü úÖôûÖŸÖ ¤êüÖß»Ö ú»ÖêŒ™ü¸ü“Öê ¯Ö¤ü ¾Ö ×•Ö»ÆüÖ ÆüÖ“Ö †Ö¬Öã×Öú

3.3.2 ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“ÖÖ †£ÖÔ :

3.4 ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öß ŸÖ¢¾Öê

3.4.4 ‹ú-´ÖêúÖÓ¿Öß ¯Öã¸üú úÖµÖì--

3.5 ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öê ´ÖÆü¢¾Ö :

3.6 ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öê ‘Ö™üú:

3.6.2 úÖ¸üÖÖéÆü Øú¾ÖÖ ŸÖ¹ÓýÖ (Jails) :

3.6.4 †®Ö †Ö×Ö ÖÖÖ¸üß ¯Öã¸ü¾ÖšüÖ ×¾Ö³ÖÖÖ :

3.6.8 Ã£ÖÖ×Öú Ã¾Ö¸üÖ•µÖ ¿ÖÖÃÖÖ:

3.6.9 •Ö×´ÖÖß“µÖÖ ÖÖë¤üß šêü¾ÖµÖ“Öß µÖÓ¡ÖÖÖ: