Bà i 15: Cô ng dâ n vớ i mộ t số vấ n đề cấ p thiết củ a nhâ n loạ i

I. Mụ c tiêu bà i họ c
1. Kiến thứ c cơ bả n cầ n nắ m vữ ng:
 Biết đượ c mộ t số vấ n đề cấ p thiết củ a nhâ n loạ i hiện nay như: ô nhiễm mô i trườ ng , bù ng nổ dâ n số ,
cá c dịch bệnh hiểm nghèo
 Hiểu đượ c trá ch nhiệm củ a cô ng dâ n nó i chung và họ c sinh nó i riêng trong việc tham gia giả i quyết
mộ t số vấ n đề cấ p thiết củ a nhâ n loạ i hiện nay.
2. Thá i độ :
 Có thá i độ và việc là m phù hợ p để gó p phầ n tham gia giả i quyết mộ t số vấ n đề cấ p thiết củ a nhâ n loạ i hiện
nay.
II. Nộ i dung bà i họ c
1. Ô nhiễm mô i trườ ng và trá ch nhiệm củ a cô ng dâ n trong việc bả o vệ mô i trườ ng
1.1. Ô nhiễm mô i trườ ng
Mô i trườ ng bao gồ m cá c yếu tố tự nhiên và yếu tố vậ t chấ t nhâ n tạ o quan hệ mậ t thiết vớ i nhau, bao quanh con
ngườ i như: đấ t, nướ c, khí quyển, tà i nguyên cá c loạ i trong long đấ t, dướ i biển, trên rừ ng,… có ả nh hưở ng tớ i đờ i
số ng, sả n xuấ t, sự tồ n tạ i, phá t triển củ a con ngườ i và thiên nhiên.
Khá i niệm: Là sự biến đổ i củ a cá c thà nh phầ n mô i trườ ng khô ng phù hợ p vớ i tiêu chuẩ n mô i trườ ng, gâ y ả nh
hưở ng xấ u đến con ngườ i và sinh vậ t.
Ô nhiễm mô i trườ ng đã trở thà nh mộ t vấ n đề nó ng bỏ ng củ a nhâ n loạ i. Bả o vệ mô i trườ ng là trá ch nhiệm củ a tấ t
cả cá c quố c gia, cá c dâ n tộ c; là lương tâ m, trá ch nhiệm đạ o đứ c củ a mỗ i ngườ i dâ n.
 Thự c trạ ng mô i trườ ng hiện nay:
o Tà i nguyên đấ t, nướ c, khô ng khí bị ô nhiễm nặ ng nề.
o Tà i nguyên rừ ng, biển, khoá ng sả n bị khai thá c ngà y cà ng cạ n kiệt
o Thờ i tiết, khí hậ u thay đổ i thấ t thườ ng, hạ n há n, lũ lụ t, mưa axit, tầ ng ô zô n vị chọ c thủ ng, trá i đấ t
có xu hướ ng nó ng lên.
-->Mấ t câ n bằ ng sinh thá i và ả nh hưở ng trự c tiếp đến đờ i số ng củ a con ngườ i.
1.2. Mộ t số số liệu về mô i trườ ng đá ng lo ngạ i ở nướ c ta và trên thế giớ i
 Hà ng nă m, cả nướ c “xà i” hơn 100.000 tấ n hó a chấ t bả o vệ thự c vậ t; phá t sinh hơn 23 triệu tấ n rá c thả i
sinh hoạ t, hơn 7 triệu tấ n chấ t thả i rắ n cô ng nghiệp, hơn 630.000 tấ n chấ t thả i nguy hạ i trong khi việc xử
lý chấ t thả i, nướ c thả i cò n rấ t hạ n chế.
 Cả nướ c hiện có 787 đô thị vớ i 3.000.000 m3 nướ c thả i ngà y/đêm nhưng hầ u hết chưa đượ c xử lý và đang
lưu hà nh gầ n 43 triệu mô tô và trên 2 triệu ô tô .
 Hà ng nă m, trên cả nướ c sử dụ ng hơn 100.000 tấ n hó a chấ t bả o vệ thự c vậ t; phá t sinh hơn 23 triệu tấ n rá c
thả i sinh hoạ t, hơn 7 triệu tấ n chấ t thả i rắ n cô ng nghiệp, hơn 630.000 tấ n chấ t thả i nguy hạ i.
 1. 000. 000 chim biển, 100. 000 thú biển và rự a biển bị chết do bị vướ ng hay bị nghẹt thở bở i cá c loạ i rá c
plastic.
 Hà ng nă m, khoả ng 50 triệu tấ n chấ t thả i rắ n đổ ra biển gồ m đấ t, cá t, rá c thả i, phế liệu xâ y dự ng, chấ t
phó ng xạ ...
1.3. Trá ch nhiệm củ a cô ng dâ n trong việc bả o vệ mô i trườ ng
Bả o vệ mô i trườ ng thự c chấ t là khắ c phụ c mâ u thuẫ n nả y sinh trong quan hệ giữ a con ngườ i vớ i tự nhiên, là m thế
nà o để hoạ t độ ng củ a con ngườ i khô ng phá vỡ cá c yếu tố câ n bằ ng củ a tự nhiên.
Vậ y là họ c sinh, chú ng ta cầ n phả i là m gì để bả o vệ mô i trườ ng:
+Giữ gìn trậ t tự vệ sinh lớ p họ c, nơi ở , cô ng cộ ng
+Bả o vệ và sử dụ ng tiết kiệm tà i nguyên thiên nhiên: Bả o vệ nguồ n nướ c, cá c giố ng loạ i độ ng thự c vậ t…
+Tích cự c tham gia cá c hoạ t độ ng bả o vệ mô i trườ ng trồ ng câ y dọ n vệ sinh
+Phê phá n cá c hà nh vi là m ả nh hưở ng khô ng tố t đến mô i trườ ng, tố cá o nhữ ng hà nh vi vi phạ m phá p luậ t về bả o
vệ mô i trườ ng.
2. Sự bù ng nổ dâ n số và trá ch nhiệm củ a cô ng dâ n ttrong việc hạ n chế sự bù ng nổ về dâ n số
2.1. Sự bù ng nổ về dâ n số
Khá i niệm: Bù ng nổ dâ n số là sự gia tă ng dâ n số quá nhanh trong mộ t thờ i gian ngắ n, gâ y ả nh hưở ng tiêu cự c tớ i
mọ i mặ t củ a đờ i số ng xã hộ i.
 Ả nh hưở ng củ a bù ng nổ dâ n số đến đờ i số ng củ a con ngườ i:
+ Mấ t câ n bằ ng tự nhiên và xã hộ i.
 + Cạ n kiệt tà i nguyên, ô nhiễm mô i trườ ng.
+ Kinh tế nghèo nà n.
+ Tỉ lệ thấ t nghiệp ngà y cà ng cao.
+ Tệ nạ n xã hộ i gia tă ng.
 Số liệu về sự gia tă ng dâ n số :
 Theo bá o cá o Triển vọ ng Dâ n số Thế giớ i 2019 củ a Liên Hợ p Quố c (UN), dâ n số thế giớ i hiện là khoả ng
7,7 tỷ ngườ i và đượ c dự bá o sẽ tă ng thêm 2 tỷ ngườ i và o nă m 2050.
 Có 27 quố c gia trên thế giớ i suy giả m dâ n số từ 1% trở lên kể từ nă m 2010. Nguyên nhâ n là việc duy
trì tỷ lệ sinh ở mứ c thấ p, chủ yếu ở cá c quố c gia như Trung Quố c và Nhậ t Bả n. Trên thự c tế, tỷ lệ sinh
toà n cầ u đã giả m từ 3,2 trẻ trên mộ t phụ nữ và o nă m 1990 xuố ng cò n 2,5 và o nă m 2019 và đượ c dự
bá o sẽ cò n tiếp tụ c giả m trong thờ i gian tớ i. 
 Tuy nhiên, sự suy giả m nà y khô ng đá ng kể so vớ i sự bù ng nổ dâ n số ở cá c khu vự c khá c. Dâ n số tạ i
vù ng châ u Phi cậ n Sahara đượ c dự bá o sẽ tă ng gấ p đô i và o nă m 2050 (99%). Cù ng kỳ, dâ n số Ấ n Độ
Dương khô ng bao gồ m Australia/New Zealand đượ c dự bá o tă ng 56%, Bắ c Phi và Tâ y Á tă ng 46%,
Trung và Nam Á 25%, Mỹ Latin và Caribbe 18%, Đô ng và Đô ng Nam Á 3%, châ u  u và Bắ c Mỹ 2%.
 9 quố c gia bao gồ m Ấ n Độ , Nigeria, Pakistan, Cộ ng hò a Dâ n chủ Congo, Ethiopia, Tanzania, Indonesia,
Ai Cậ p và Mỹ sẽ chiếm hơn mộ t nử a mứ c tă ng dâ n số từ nay đến nă m 2050, theo mộ t nghiên cứ u và o
nă m 2018.
2.2. Trá ch nhiệm củ a nhâ n dâ n trong việc hạ n chế sự bù ng nổ dâ n số
+Nghiêm chỉnh thự c hiện tuyên truyền và vậ n độ ng mọ i ngườ i thự c hiện luậ t hô n nhâ n và gia đình nă m
2000 và chính sá ch dâ n số - kế hoạ ch hó a gia đình củ a nhà nướ c.
+Khô ng kết hô n sớ m, khô ng sinh con ở tuổ i vị thà nh niên, mỗ i gia đình chỉ nên có từ 1 đến 2 con.
+Tích cự c tuyên truyền, vậ n độ ng mọ i ngườ i cù ng thự c hiện.
3. Nhữ ng dịch bệnh hiểm nghèo và trá ch nhiệm củ a cô ng dâ n trong việc phò ng ngừ a, đẩ y lù i nhữ ng dịch bệnh
hiểm nghèo
3.1. Nhữ ng dịch bệnh hiểm nghèo

AIDS( Hộ i chứ ng suy giả m miễn dịch):  là mộ t dạ ng bệnh tấ n cô ng và o hệ miễn dịch, gâ y ra do bị nhiễm virus suy
giả m miễn dịch ở ngườ i (HIV). Giai đoạ n đầ u khi vừ a nhiễm virus, ngườ i bệnh thườ ng có nhữ ng triệu chứ ng
giố ng bệnh cú m trong mộ t thờ i gian ngắ n. Sau đó , bệnh nhâ n khô ng có dấ u hiệu gì trong mộ t thờ i gian dà i. Khi
bệnh tiến triển, nó gâ y ả nh hưở ng ngà y cà ng nhiều đến hệ miễn dịch, là m cho bệnh nhâ n dễ mắ c phả i cá c nhiễm
trù ng, như cá c loạ i nhiễm trù ng cơ hộ i hoặ c cá c khố i u, là nhữ ng bệnh mà ngườ i có hệ miễn dịch hoạ t độ ng bình
thườ ng khó có thể mắ c phả i.
COVID-19

Dò ng thờ i gian bù ng phá t dịch

Cá c ca nghi ngờ đầ u tiên đượ c bá o cá o và o ngà y 31 thá ng 12 nă m 2019, vớ i cá c triệu chứ ng đầ u tiên xuấ t hiện
khoả ng hơn ba tuầ n trướ c đó , và o ngà y 8 thá ng 12 nă m 2019. Chợ đó ng cử a và o ngà y 1 thá ng 1 nă m 2020 và cá c
bệnh nhâ n có cá c triệu chứ ng đượ c cá ch ly. Hơn 700 ngườ i, bao gồ m hơn 400 nhâ n viên y tế, nhữ ng ngườ i tiếp
xú c gầ n gũ i vớ i ngườ i bị nghi ngờ mắ c bệnh sau đó đã đượ c theo dõ i.
Và o ngà y 9 thá ng 1 nă m 2020, ca tử vong đầ u tiên xả y ra vớ i mộ t ngườ i đà n ô ng 61 tuổ i ở Vũ Há n. Và o ngà y 16
thá ng 1 nă m 2020, chính quyền Trung Quố c thô ng bá o rằ ng có mộ t ngườ i đà n ô ng 69 tuổ i khá c đượ c xá c nhậ n
mắ c bệnh, cũ ng ở Vũ Há n, đã chết và o ngà y trướ c đó .
Cá c trườ ng hợ p nhiễm bệnh đầ u tiên đượ c xá c nhậ n bên ngoà i Trung Quố c đạ i lụ c đầ u tiên bao gồ m 3 phụ nữ và
1 đà n ô ng ở Thá i Lan, 1 đà n ô ng ở Nhậ t Bả n, 1 phụ nữ ở Hà n Quố c, 1 phụ nữ ở Đà i Loan, 1 đà n ô ng ở Hồ ng Kô ng,
1 phụ nữ ở Ma Cao và 1 đà n ô ng ở Hoa Kỳ.
Dự a trên nhữ ng diễn biến và giả định như thố ng kê du lịch quố c tế, cá c nhà khoa họ c Anh ngà y 17 thá ng 1 ướ c
tính rằ ng số ca nhiễm virus thự c sự có thể và o khoả ng 1.700. Tính đến ngà y 18 thá ng 1, số trườ ng hợ p đượ c xá c
nhậ n trong phò ng thí nghiệm là 65, bao gồ m 62 ở Trung Quố c, hai ở Thá i Lan và mộ t ở Nhậ t Bả n. Vì việc lâ y
truyền từ ngườ i sang ngườ i khô ng đượ c loạ i trừ , Tổ chứ c Y tế Thế giớ i (WHO) cả nh bá o rằ ng mộ t vụ dịch rộ ng
hơn có thể xả y ra.
Ngà y 20 thá ng 1, Trung Quố c thô ng bá o tình hình dịch bệnh ngà y cà ng lâ y lan nhanh chó ng, cụ thể: 140 bệnh
nhâ n mớ i, bao gồ m hai ngườ i ở Bắ c Kinh và mộ t ngườ i ở  Thâ m Quyến
Ngà y 20 thá ng 1, Trung Quố c thô ng bá o tình hình dịch bệnh ngà y cà ng lâ y lan nhanh chó ng, cụ thể: 140 bệnh
nhâ n mớ i, bao gồ m hai ngườ i ở Bắ c Kinh và mộ t ngườ i ở  Thâ m Quyến
Cá c trườ ng hợ p tử vong đượ c xá c nhậ n bên ngoà i Trung Quố c đạ i lụ c tính đến ngà y 3 thá ng 3 nă m 2020 bao gồ m
1 đà n ô ng ngườ i Vũ Há n tạ i Philippines,[63] 2 ngườ i tạ i Hồ ng Kô ng, mộ t bà cụ ngoà i 80 tuổ i, 1 cụ già 80 tuổ i và 3
ngườ i khá c tạ i Nhậ t Bả n, 1 trườ ng hợ p ở Đà i Loan, 1 ngườ i tạ i Hoa Kỳ, 2 ngườ i Nhậ t ngoà i 80 tuổ i và 4 ngườ i
khá c trên tà u du lịch Diamond Princess, mộ t ngườ i đà n ô ng Trung Quố c và mộ t ngườ i khá c ở Phá p, 77 ngườ i tạ i
Iran, 29 ngườ i ở Hà n Quố c và 52 ở Ý .
Trong giai đoạ n đầ u, số ca mắ c bệnh tă ng gấ p đô i sau mỗ i 7 ngà y rưỡ i. Và o ngà y 26 thá ng 2 nă m 2020, WHO bá o
cá o rằ ng, khi cá c trườ ng hợ p mớ i đượ c bá o cá o giả m ở Trung Quố c nhưng độ t nhiên tă ng ở Ý , Iran và Hà n Quố c.
Và lầ n đầ u tiên, số trườ ng hợ p mớ i bên ngoà i Trung Quố c đã vượ t quá số trườ ng hợ p mớ i ở Trung Quố c và o ngà y
25 thá ng 2 nă m 2020.
Và o đêm ngà y 11 thá ng 3 nă m 2020 theo giờ Việt Nam, lầ n đầ u tiên WHO tuyên bố COVID-19 là đạ i dịch toà n cầ u,
trướ c bố i cả nh số ca nhiễm trên toà n cầ u đã vượ t mố c 126.000 và dịch đã lan ra 123 quố c gia và vù ng lã nh thổ .
Cá c trườ ng hợ p đầ u tiên
Nhiều trườ ng hợ p "viêm phổ i khô ng rõ nguyên nhâ n" tậ p trung quanh mộ t chợ bá n độ ng vậ t và cá ở thà nh phố
Vũ Há n, tỉnh Hồ Bắ c củ a Trung Quố c từ cuố i thá ng 12 nă m 2019. Trong khu chợ nà y có khoả ng 1000 quầ y bá n gà ,
mèo, gà lô i, dơi, marmota, rắ n độ c, hươu đố m, cá c bộ phậ n củ a thỏ  và nhiều loà i độ ng vậ t hoang dã  khá c, do đó đã
dẫ n đến sự nghi ngờ rằ ng nguyên nhâ n gâ y bệnh có thể là mộ t loạ i coronavirus mớ i đượ c bắ t nguồ n từ độ ng
vậ t. Việc dịch bệnh ở Vũ Há n có nguồ n gố c liên quan đến mộ t thị trườ ng lớ n chuyên bá n hả i sả n và độ ng vậ t để
tiêu thụ đã dẫ n đến khả nă ng bệnh bắ t nguồ n từ độ ng vậ t.[91] Điều nà y dẫ n đến nỗ i lo ngạ i rằ ng dịch bệnh sẽ
tương tự như sự bù ng phá t SARS trướ c đó , thậ m chí mộ t mố i lo ngạ i trầ m trọ ng hơn trướ c bở i mộ t lượ ng lớ n
ngườ i dâ n dự kiến sẽ đi du lịch và o dịp Tết Nguyên Đá n nà y khiến cho dịch bệnh dễ dà ng lâ y lan nhanh chó ng ở
nhiều nơi trên thế giớ i, bắ t đầ u từ ngà y 25 thá ng 1 nă m 2020.
Tử vong
Theo dõ i cá c bệnh nhâ n tử vong, thờ i gian bắ t đầ u mắ c COVID-19 đến khi tử vong nằ m trong khoả ng 6 đến 41
ngà y, vớ i số trung vị là 14 ngà y.
Phá t sinh chủ ng loạ i coronavirus mớ i (SARS-CoV-2)
Chủ ng virus mớ i gâ y ra cá c trườ ng hợ p đã đượ c xá c nhậ n là  SARS-CoV-2 (tên gọ i tạ m thờ i là coronavirus mớ i
(2019-nCoV)), là chủ ng thứ bả y trong họ  coronavirus đượ c biết đến có khả nă ng lâ y bệnh cho ngườ i, vớ i trình tự
bộ gen đượ c bá o cá o là giố ng đến 79,5% so vớ i trình tự bộ gen củ a SARS-CoV và có sự tương đồ ng đến 96% vớ i
cá c chủ ng coronavirus lâ y nhiễm ở loà i dơi mó ng ngự a.
Cá c chuỗ i trong bộ má y di truyền củ a betacoronavirus ở Vũ Há n có sự tương đồ ng vớ i cá c chủ ng betacoronavirus
tìm thấ y ở dơi; tuy nhiên, virus nà y, so vớ i cá c loạ i coronavirus khá c như coronavirus gâ y ra Hộ i chứ ng hô hấ p
cấ p tính nặ ng (virus SARS) và coronavirus gâ y ra hộ i chứ ng hô hấ p vù ng Trung Đô ng (virus MERS), thì có sự khá c
biệt về mặ t di truyền.[103] Giố ng như SARS-CoV, chủ ng virus thuộ c dò ng B củ a Beta-CoV.
Nguồ n gố c lâ y truyền
Nguồ n độ ng vậ t hoang dã tự nhiên củ a 2019‐nCoV và vậ t chủ trung gian truyền 2019-nCoV sang ngườ i vẫ n chưa
đượ c xá c nhậ n. Tuy nhiên, rấ t có thể nguồ n nguyên thủ y củ a virus nà y là dơi.[102] 33 trong số 585 mẫ u độ ng vậ t
thu đượ c từ chợ chỉ ra chứ ng cứ củ a 2019-nCoV.

Đặ c điểm
Sự lâ y truyền
Virus corona chủ yếu lâ y lan qua cá c giọ t bị vă ng ra trong khô ng khí khi mộ t cá nhâ n bị nhiễm bệnh ho hoặ c hắ t
hơi trong phạ m vi khoả ng 3 foot (0,91 m) đến 6 foot (1,8 m). Trong số 41 trườ ng hợ p ban đầ u, hai phầ n ba có
tiền sử tiếp xú c vớ i Chợ bá n buô n hả i sả n Hoa Nam.
Dấ u hiệu và triệu chứ ng
Cá c triệu chứ ng đượ c bá o cá o gồ m số t trong 90% trườ ng hợ p mắ c bệnh,[6] mệt mỏ i và  ho khan trong 80% trườ ng
hợ p,[6][130] 20% bị khó thở và  suy hô hấ p chiếm 15%.[96][130][131] X-quang ngự c đã tiết lộ cá c dấ u hiệu ở cả hai phổ i.
[96][131]
 Dấ u hiệu số ng nhìn chung là ổ n định và o thờ i điểm nhậ p viện củ a nhữ ng bệnh nhâ n.[130] Cá c xét nghiệm
má u thườ ng cho thấ y số lượ ng bạ ch cầ u thấ p (giả m bạ ch cầ u và giả m bạ ch cầ u lympho).
Khả nă ng virus cò n só t lạ i sau khi hồ i phụ c
Mộ t nghiên cứ u cô ng bố và o ngà y 27 thá ng 2 trên JAMA Network cho thấ y virus SAR-CoV-2 có thể cò n só t lạ i
trong cơ thể bệnh nhâ n ít nhấ t hai tuầ n sau khi khô ng cò n triệu chứ ng. Cá c nghiên cứ u cho rằ ng, mặ c dù virus
cò n só t lạ i ở ngườ i, hầ u hết chú ng đã đượ c hệ miễn dịch ngườ i đó chố ng lạ i rấ t mạ nh, do đó nguy cơ lâ y nhiễm
trong giai đoạ n hồ i phụ c là rấ t thấ p. Virus lâ y nhiễm qua cá c giọ t dịch hô hấ p do ngườ i bệnh bắ n ra, nhưng nhữ ng
ngườ i hồ i phụ c khô ng có triệu chứ ng ho, hắ t hơi, đồ ng thờ i lượ ng virus trong cơ thể thấ p nên việc lâ y lan đò i hỏ i
phả i tiếp xú c rấ t gầ n.
3.2. Trá ch nhiệm cô ng dâ n trong việc tham gia phò ng ngừ a và đẩ y lù i nhữ ng dịch bệnh hiểm nghèo
+Rèn luyện sứ c khỏ e
+Trá nh xa cá c tệ nạ n xã hộ i
+Tuyên truyền cá c biện phá p
+Phò ng trá nh dịch bệnh.