Professional Documents
Culture Documents
भारतीय नाप एवं तौल
भारतीय नाप एवं तौल
भारत म मापन का इ तहास ब त पुराना है। वतमान म भारत म मापन क अ तररा ीय णाली (SI) च लत है। इसके पहले
अं ेज ने टश णाली लागू क थी। उसके पूव अकबर के समय म एक अ य णाली लागू क गयी थी। क तु अकबर के पहले
एक अ य णाली ही थी।[1][2]
अनु म
तौल क भारतीय माप
ल बाई क भारतीय माप
समय क भारतीय माप
धरातल क माप
इ ह भी दे ख
बाहरी क ड़याँ
स दभ
8 चावल या 4 धान = 1 र ी
6 र ी = 1 आन
8 र ी = 1 माशा
5 सीक स = 1 कं चा
10 माशा = 1 भरी
ाचीन भारत म र ी मान (भार) मापने के काम आती थी,
12 माशा या 16 आना = 1 तोला
तथा मान क ईकाइ भी थी
5 तोला = 1 छटाँक
4 छटाँक = 1 पाव
5 सेर = 1 पंसेरी
10 व टल = 1 टन
16 गरह = 1 गज
3 गरह = 1 ग ा
20 ग ा = 2 जरीब
3 हाथ = 1 करम
10 करम = 1 जरीब
60 वपल = 1 पल
60 पल = 1 दं ड या 1 घड़ी
60 दं ड = 1 दन
7 दन = 1 स ताह
30 दन = 1 महीना
12 महीना = 1 वष
100 वष = 1 शता द
धरातल क माप
(राज ान म च लत)
1 वग हाथ = 1 गंडा
20 गंडा = 1 चटक
16 चटक = 1 क ा या 20 धूर
20 क ा = 1 बीघा
1 बीघा = 3065 वग गज
(महारा म च लत)
20 काठ = 1 पांद
20 पांद = 1 बीघा
6 बीघा = 1 के ह
20 के ह = 1 चा र
१ एकर = ४० गुंठे
(म ास म च लत)
24 मनाई = 1 काउनी
(पंजाब म च लत)
1 वग करम = 1 सीरसई
9 सीरसई = 1 माला
20 माला = 1 कनाल
5 कनाल = 1 बीघा
(उ र दे श म च लत)
20 कचवांसी = 1 ब वांसी
20 ब वांसी = 1 ब वा
20 ब वा = 1 बीघा
1 बीघा = 55 x 55 वग गज
इ ह भी दे ख
ह मापन णाली
मापन का इ तहास
बाहरी क ड़याँ
नाप एवं तौल (http://bharat.gov.in/sectors/consumer_affairs/weight.php)
स दभ
1. Sharma, Om Prakash (1965). Santa sāhitya kī laukika-pr̥sṭhabhūmi (https://books.google.co.i
n/books?id=ePYrAAAAIAAJ&q=%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A4%A4%E
0%A5%80%E0%A4%AF+%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%AA+%E0%A4%8F%E0%A
4%B5%E0%A4%82+%E0%A4%A4%E0%A5%8C%E0%A4%B2&dq=%E0%A4%AD%E0%A
4%BE%E0%A4%B0%E0%A4%A4%E0%A5%80%E0%A4%AF+%E0%A4%A8%E0%A4%B
E%E0%A4%AA+%E0%A4%8F%E0%A4%B5%E0%A4%82+%E0%A4%A4%E0%A5%8C%E
0%A4%B2&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwj5vZLopbfcAhUmR48KHYjEAcsQ6AEIVjAH).
Hindustrani Akademi. मूल से 24 जुलाई 2018 को पुराले खत (https://web.archive.org/web/2018072415
3944/https://books.google.co.in/books?id=ePYrAAAAIAAJ&q=%E0%A4%AD%E0%A4%BE%
E0%A4%B0%E0%A4%A4%E0%A5%80%E0%A4%AF+%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A
4%AA+%E0%A4%8F%E0%A4%B5%E0%A4%82+%E0%A4%A4%E0%A5%8C%E0%A4%B2
&dq=%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A4%A4%E0%A5%80%E0%A4%AF
+%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%AA+%E0%A4%8F%E0%A4%B5%E0%A4%82+%E
0%A4%A4%E0%A5%8C%E0%A4%B2&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwj5vZLopbfcAhUmR48K
HYjEAcsQ6AEIVjAH). अ भगमन त थ 24 जुलाई 2018.
2. Sahay, Shiva Swarup (1998). Pracheen Bharat Ka Samajik Aur Arthik Itihas Hindu Samajik
Sansthaon Sahit (https://books.google.co.in/books?id=gHPWk-W5OYkC&pg=PA424&dq=%E
0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%AA+%E0%A4%94%E0%A4%B0+%E0%A4%A4%E0%A
5%8C%E0%A4%B2&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjskNmuprfcAhVFpo8KHfu5DRgQ6AEIJjAA
#v=onepage&q=%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%AA%20%E0%A4%94%E0%A4%B
0%20%E0%A4%A4%E0%A5%8C%E0%A4%B2&f=false). Motilal Banarsidass Publishe.
आई॰ऍस॰बी॰ऍन॰ 9788120823648. मूल से 24 जुलाई 2018 को पुराले खत (https://web.archive.org/web/2
0180724154019/https://books.google.co.in/books?id=gHPWk-W5OYkC&pg=PA424&dq=%E
0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%AA+%E0%A4%94%E0%A4%B0+%E0%A4%A4%E0%A
5%8C%E0%A4%B2&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjskNmuprfcAhVFpo8KHfu5DRgQ6AEIJjAA
#v=onepage&q=%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%AA%20%E0%A4%94%E0%A4%B
0%20%E0%A4%A4%E0%A5%8C%E0%A4%B2&f=false). अ भगमन त थ 24 जुलाई 2018.
यह साम ी ये टव कॉम स ऍ यूशन/शेयर-अलाइक लाइसस के तहत उपल है; अ य शत लागू हो सकती ह। व तार से जानकारी हेत ु दे ख उपयोग
क शत